Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Á¯ËÝà II. ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ

ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

À. ¯ÍÄÑÝÍ ÎÉËÃÎËÒÓÓÄ

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí çºâëºë (ÍÁÁÎÓÑÇ) ñòàíäàðò

áîëîâñðóóëäàã:

2000 îíä á¿òöèéí ººð÷ëºëò õèéãäýõýýñ ºìíº ÍÁÁÎÓÑ áîëîâñðóóëàõ á¿òýö íü

ÍÁÁÎÓÑÕîðîî (IASC) áàéñàí þì. ÍÁÁÎÓÑÕ 1973 îíîîñ 2000 îí õ¿ðòýë ÍÁÁÎÓÑ
áîëîâñðóóëàí ãàðãàæ áàéëàà. 2000 îíä ÍÁÁÎÓÑÕ äàõèí çîõèîí áàéãóóëàãäñàíààð
ÍÁÁÎÓÑÕ-íû ñàí (ÍÁÁÎÓÑÕÑ) áèé áîëñîí. Ýíý ñàíã èòãýìæëýãäýã÷èä óäèðääàã
áºãººä àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì. ¯¿ðýã íü ÍÁÁÎÓÑÇ-èéã äýìæèí, ¿éë àæèëëàãààã íü
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ÿâäàë. ÍÁÁÎÓÑÇ íü Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí îëîí óëñûí ñòàíäàðò
(ÑÒÎÓÑ) ãýæ íýðëýãäýõ áîëñîí ñòàíäàðò áîëîâñðóóëæ, áàòëàõ ¿¿ðýãòýé.

ÍÁÁÎÓÑÕÑ áà ÍÁÁÎÓÑÇ-èéí çîðèëãî:

• Îëîí íèéòèéí ýðõ àøãèéí òóñûí òóëä ÍÁÁ-èéí íýã áàãö ñòàíäàðò á¿ðä¿¿ëæ,
õýâë¿¿ëýõ, óëìààð ò¿¿íèéã äýëõèé äàõèíàà õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûã
äýìæèí ñàéøààõ.
• Ýäãýýð ñòàíäàðòûã ÿãøòàë ìºðäºõ ÿâäëûã äýìæèõ.
• ¯íäýñíèé ÍÁÁ-èéí ñòàíäàðòûã ÍÁÁÎÓÑ-ä îéðòóóëàí íèéö¿¿ëýõ.

Ñàíõ¿¿æèëò:
ÍÁÁÎÓÑÕÑ-ã ÍÁÁ-èéí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, êîìïàíè, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà,
ÍÁÁ-èéí ôèðì, áóñàä áàéãóóëëàãûí ¿ç¿¿ëäýã ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, ò¿¿í÷ëýí ÍÁÁÎÓÑ
áîëîí áóñàä õýâëýëèéí áîðëóóëàëòûí àøãààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýã.

ÕÎËÁÎÎ ÁÀÐÈÕ ÕÀßÃ:

Àæëûí ãàçàð áà øóóäàíãèéí õàÿã:
International Accounting Standards Board
30 Cannon Street
London EC4M 6XH
United Kingdom

Phone: +44 20 7246 6410

Website: www.iasb.org.uk

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ººð íýã ÷óõàë áàéãóóëëàãà áîë Íÿãòëàí
áîäîã÷äûí îëîí óëñûí õîëáîî þì (ÍÁÎÓÕ).

ÍÁÎÓÕ áîë àóäèò, áèçíåñ, ¿éëäâýð, óëñûí ñåêòîð, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàäàã
íÿãòëàí áîäîã÷, ò¿¿í÷ëýí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãàòàé òîãòìîë õîëáîîòîé àæèëëàäàã
çàðèì ìýðãýøñýí á¿ëãèéíõíèéã òºëººëñºí ¿íäýñíèé ÍÁÁ-èéí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûã
íýãòãýñýí áàéãóóëëàãà þì. Îäîîãîîð ýíý õîëáîîíä 113 îðíû 155 ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãà, òýäãýýðò ãèø¿¿í÷ëýë á¿õèé 2 ñàÿ ãàðóé íÿãòëàí áîäîã÷ ãèø¿¿íýýð
á¿ðòãýãäýýä áàéíà. Ìîíãîë óëñ îäîîãîîð òóñ áàéãóóëëàãàä ãèø¿¿íýýð ýëñýõ ºðãºä뺺
ºãººä áàéãàà áèëýý.
ÍÁÎÓÕ-íû ýðõýì çîðèëãî áîë ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ, îëîí íèéòèéí àøèã
ñîíèðõîëä íèéöñýí ºíäºð ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîî𠺺ðèéí áîëîâñðóóëàí
ãàðãàñàí ñòàíäàðòûã äýëõèé äàõèíä íýãäìýë ìºðä¿¿ëýõ ÿâäàë þì. ÍÁÎÓÕ íü 6 ãîë
÷èãëýëýýð óäèðäàìæ ãàðãàäàã:

4
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

• Àóäèò: ÍÁÎÓÕ-îîñ ÀÎÓÑ, òàéëáàð, õýëýëöýõ áàðèìòûã ãàðãàäàã.

• Áîëîâñðîë: ÍÁÎÓÕ-îîñ íÿãòëàí áîäîã÷äîä çîðèóëñàí Áîëîâñðîëûí îëîí óëñûí
ñòàíäàðò, óäèðäàìæ ãàðãàäàã.
• ¨ñ ç¿é: ÍÁÎÓÕ-îîñ ãàðãàñàí Ìýðãýæëèéí íÿãòëàí áîäîã÷äûí äàãàæ ìºðäºõ ¸ñ
ç¿éí ä¿ðýì íü äýëõèé äàõèíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí çàãâàð áîëíî.
• Ñàíõ¿¿ãèéí áà óäèðäëàãûí ÍÁÁ: ÍÁÎÓÕ-îîñ Ìåíåæìåíòèéí ÍÁÁ-èéí îëîí
óëñûí ïðàêòèê òàéëáàð, ñóäàëãàà áîëîí áóñàä ìàòåðèàëûã õýâëýí ãàðãàäàã.
• Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè: Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òºñëèéã õÿíàæ ¿çýõýä
óäèðäëàãà, íÿãòëàí áîäîã÷äîä òóñëàõ ¿¿äíýýñ óäèðäàìæ ãàðãàäàã.
• Óëñûí ñåêòîðûí ÍÁÁ: ÍÁÎÓÕ-îîñ óëñûí ñåêòîðûí ÍÁÁ-èéí îëîí óëñûí
ñòàíäàðò (ÓÑÍÁÁÎÓÑ), óäèðäàìæ, ñóäàëãààíû ìàòåðèàë ãàðãàäàã.

ÍÁÎÓÕ-íû àíãëè õýë äýýðõ òºðºë á¿ðèéí õýâëýë¿¿äèéã óã õîëáîîíû âýáñàéòààñ ¿íý
òºëáºðã¿é àâ÷ àøèãëàæ áîëíî: www.ifac.org.

ÑÀÍÕ¯¯ÆÈËÒ: ÍÁÎÓÕ-íû ñàíõ¿¿æèëò þóíû ºìíº ãèø¿¿í îðíóóäûí òàòâàðààñ

á¿ðääýã.

ÕÎËÁÎÎ ÁÀÐÈÕ ÕÀßÃ:

Åðºíõèé ìàãàäëàõ ç¿éë ãàðâàë:
Ìaria Hermann
IFAC
535 Fifth Avenue, 26th Floor
New York, NY 10017
USA
Phone: 1-212-286-9344 Ext.112
Fax: 1-212-286-9570
E-mail: mariahermann@ifac.org

Õýâëýë, çîõèîã÷èéí ýðõòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã:

Damarys Gil
Phone: 1-212-286-9344 Ext.103
E-mail:damarysgil@ifac.org

5
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒ

ÑÒÎÓÑ-ûí ºìíºõ ¿ã
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ, òîëèëóóëàõ öàð õ¿ðýý
ÍÁÁÎÓÑ 1 Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëèëóóëãà
ÍÁÁÎÓÑ 2 Áàðàà ìàòåðèàë
ÍÁÁÎÓÑ 7 ̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí
ÍÁÁÎÓÑ 8 Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã, àëäàãäàë, ñóóðü àëäàà áà ÍÁÁ-èéí áîäëîãûí
ººð÷ëºëò
ÍÁÁÎÓÑ 10 Áàëàíñûí äàðààõü ¿éë ÿâäàë áà áîëçîøã¿é ç¿éë
ÍÁÁÎÓÑ 11 Áàðèëãûí ãýðýý
ÍÁÁÎÓÑ 12 Îðëîãûí àëáàí òàòâàð
ÍÁÁÎÓÑ 14 Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéã ñåãìåíòýýð òàéëàãíàõ íü
ÍÁÁÎÓÑ 15 ¯íèéí ººð÷ëºëòèéí íºëººã òóñãàñàí ìýäýýëýë
ÍÁÁÎÓÑ 16 ¯íäñýí õºðºí㺠(ºì÷, áàðèëãà, òîíîã òºõººðºìæ)
ÍÁÁÎÓÑ 17 Ò¿ðýýñèéí á¿ðòãýë
ÍÁÁÎÓÑ 18 Îðëîãî
ÍÁÁÎÓÑ 19 Àæèëëàãñäûí òýòãýâýð, òýòãýìæ
ÍÁÁÎÓÑ 20 ÇÃ-ûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí á¿ðòãýë, ÇÃ-ûí òóñëàìæèéí
òîäðóóëãà
ÍÁÁÎÓÑ 21 Ãàäààä âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí íºëºº
ÍÁÁÎÓÑ 22 Áèçíåñèéí íýãäýë
ÍÁÁÎÓÑ 23 Çýýëëýãèéí çàðäàë
ÍÁÁÎÓÑ 24 Õîëáîîòîé òàëóóäûí òîäðóóëãà
ÍÁÁÎÓÑ 25 Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ÍÁÁ
ÍÁÁÎÓÑ 26 Òýòãýâýð òýòãýìæèéí òºëºâëºãººã á¿ðòãýæ, òàéëàãíàõ íü
ÍÁÁÎÓÑ 27 Ñàíõ¿¿ãèéí íýãäñýí òàéëàí áà îõèí êîìïàíè äàõü õºðºí㺠îðóóëàëòûí
á¿ðòãýë
ÍÁÁÎÓÑ 28 Õîëáîîòîé òàëóóäàä îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí á¿ðòãýë
ÍÁÁÎÓÑ 29 Õàíøíû õýò óíàëòòàé ýäèéí çàñàã äàõü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë
ÍÁÁÎÓÑ 30 Áàíê, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàãíàëûí íýìýëò òîäðóóëãà
ÍÁÁÎÓÑ 31 Õàìòàðñàí ¿éëäâýðèéí õóâü îðîëöîîíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë
ÍÁÁÎÓÑ 32 Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð: Íýìýëò òîäðóóëãà áà òîëèëóóëãà
ÍÁÁÎÓÑ 33 Íýãæ õóâüöààíû íîãäîë àøèã
ÍÁÁÎÓÑ 34 Çàâñàð õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë (1999-1-1-ýýñ ìºðäñºí)
ÍÁÁÎÓÑ 35 Çîãñîîñîí ¿éë àæèëëàãàà
ÍÁÁÎÓÑ 36 Õºðºíãèéí áóóðàëò (ìóóäàëò)
ÍÁÁÎÓÑ 37 ͺºö, Áîëçîøã¿é ºð òºëáºð áà áîëçîøã¿é õºðºíãº
ÍÁÁÎÓÑ 38 Áèåò áóñ õºðºíãº
ÍÁÁÎÓÑ 39 Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð: Õ¿ëýýí çºâøººðºëò áà õýìæèëò
ÍÁÁÎÓÑ 40 Õºðºí㺠îðóóëàëòààðõ ºì÷
ÍÁÁÎÓÑ 41 պ人 àæ àõóéí á¿ðòãýë

Ñòàíäàðòûí ìºí ÷àíàðûã èë¿¿ ¿íýí çºâººð èëýðõèéëýõèéí òóëä

ÍÁÁÎÓÑÇ-ººñ áàòëàí ãàðãàñàí ÍÁÁÎÓÑ-ûã ÑÒÎÓÑ ãýæ íýðëýõýýð áîëæ
áàéíà (2000 îíîîñ õîéø). Ãýõäýý äýýð äóðäñàí ñòàíäàðòóóäûã ÍÁÁÎÓÑ
ãýñýí õóó÷èí íýðýýð íü ¿ðãýëæë¿¿ëýí íýðëýõ áîëíî.

6
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ ÁÝËÒÃÝÆ, ÒÎËÈËÓÓËÀÕ ¯ÇÝË

ÁÀÐÈÌÒËÀË

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýæ òîëèëóóëàõ ¿çýë áàðèìòëàëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õýðõýí

áýëòãýæ, õýðýãëýã÷äýä òîëèëóóëàõ ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýõ êîíöåïö áóþó ¿çýë ñàíààã
òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ýíý áîë ÿã ñòàíäàðò áèø, õàðèí ÍÁÁÎÓÑÇ, ¿íäýñíèé ÍÁÁ-èéí
ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàã÷ áàéãóóëëàãà, òàéëàí áýëòãýã÷, àóäèòîð, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
õýðýãëýã÷äýä çîðèóëñàí óäèðäàìæ áîëæ àøèãëàãääàã þì.

Ýíý öàð õ¿ðýý äàðààõü ç¿éëñèéã òóñãàñàí:

♦ Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî;
♦ ÍÁÁ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çàð÷èì;
♦ Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéí òîäîðõîéëîëò, õ¿ëýýí çºâøººðºëò,
õýìæèëò.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí íýã õýñýã áºãººä óã òàéëàíòàé õàìò

óíøèãäàõ òýìäýãëýë, õóâààðü, òîäðóóëãûã ìºí áàãòààñàí áàéíà.

Ýíý öàð õ¿ðýýã áèçíåñèéí á¿õ áàéãóóëëàãà (óëñûí áîëîí õóâèéí ñåêòîð) ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí áýëòãýí ãàðãàõ ¿åäýý äàãàæ ìºðäºíº.

Óã öàð õ¿ðýýíä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ, òîëèëóóëàõ ýí òýðã¿¿íèé õàðèóöëàãûã

òóõàéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà õ¿ëýýíý ãýäãèéã çîðèóä àíõààðóóëñàí áàéäàã.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî áîë áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ã¿éöýòãýë,
ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàëààðõ ìýäýýëëýýð ÿíç á¿ðèéí õýðýãëýã÷äèéã õàíãàæ, òýäýíä ýäèéí
çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä íü òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷èä óã ìýäýýëýëä õîëáîãäîëòîé

òîäîðõîé çàðèì øèíæ ÷àíàð, õÿçãààðëàëòûí òàëààð ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü:

• Àæèë ã¿éëãýýã ñàíõ¿¿ãèéí òîîãîîð èëýðõèéëýõ—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü
ìýäýýëýë íü õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðààñ ¿ë õàìààðàí èõýâ÷ëýí ìºíãºíèé íýãæýýð
èëýðõèéëýãäñýí áàéäàã.
• Òîîöîîëîë, øèéäëèéã òóñãàõ—ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýë áîë ÿã æèíõýíý ìýäýýëýë
áèø þì. Ýíý íü ìýðãýæëèéí øèéäýë äýýð ¿íäýñëýäýã.
• ̺í ÷àíàðûí õóâüä ò¿¿õýí ¿éë ÿâöûã òóñãàñàí áàéäàã—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
íü ºíººãèéí áîëîí èðýýä¿éí òºëºâ áàéäëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã àãóóëàõààñ
èë¿¿ ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýã òóñãàñàí áàéäàã.
• Çîðèëãûí õóâüä åðºíõèé áàéäàã—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ÿíç á¿ðèéí
õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí áýëòãýãäñýí áàéäàã òóë òºðºëæñºí áóþó îíöãîé çîðèëãîä
øààðäàãäàõ ã¿íçãèé ìýäýýëýë àãóóëäàãã¿é.
• Çàðäàë ãàðãàäàã —Çàðäëûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí áýëòãýë, àøèãëàëòàä
áàãòààäàã. Òýäãýýð òàéëàíã áýëòãýæ, àøèãëàæ áàéãààã çºâòãºõèéí òóëä ºãººæ íü
çàðäëààñ èë¿¿ ãàðñàí áàéõ ¸ñòîé. Á¿õ çàðäàë áîëîí ºãººæèéã øóóä òîîöîõ
àðãàã¿é áàéäàã.

¯íäñýí òºñººëºë: Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóä íü äàðààõü òààìàãëàë áóþó çàð÷èì äýýð

äýýð ¿íäýñëýãääýã:

7
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

• Àêêðóýë ñóóðü(Acrual basis) – ÍÁÁ-èéí àêðþëü ñóóðèéã àøèãëàíà. Àæèë

ã¿éëãýýã ãàðñàí ¿åä íü õ¿ëýýí çºâøººð÷, õîëáîãäîõ õóãàöààíä íü á¿ðòãýäýã.
• Òàñðàëòã¿é çàð÷èì(Going concern) – ÍÁÁ-èéí çîðèëãîîð áàéãóóëëàãà
áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààãàà òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëíý ãýæ òààìàãëàõ ¸ñòîé.
ªºðººð õýëáýë îéðûí èðýýä¿éä òàòàí áóóãäàõã¿é ãýñýí ¿ã. Ýíý òºñººëºë íü
ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëä õýðýãëýæ áàéãàà àíãèëàë, õýìæèëòèéí øàëòãààíûã áèé
áîëãîäîã. (æèøýýëáýë, õºðºí㺠ºðòºëáºðèéã óðò áà áîãèíî õóãàöààãààð àíãèëàõ,
õºðºíãèéã ò¿¿õýí ºðò㺺ð íü á¿ðòãýõ ãýõ ìýò)

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä èë¿¿ àøèãòàé áîëãîõûí òóëä öàð
õ¿ðýýíä õýä õýäýí ÷àíàðûí øèíæ òºëºâèéã òîäîðõîéëæ ºãñºí:
• Îéëãîìæòîé áàéäàë(Understandability) — Õàðèöàíãóé ìýäýýëýë ñàéòàé
õýðýãëýã÷äýä îéëãîìæòîé áàéõóéöààð ìýäýýëëèéã òàíèëöóóëàõ ¸ñòîé.
• Òîõèðîìæòîé áóþó õàìààòàé áàéõ(Relevance)—Õàìààòàé áàéõ ãýäýã íü
ºíãºðñºí, îäîî áà èðýýä¿éí ¿éë ÿâäàëä ¿íýëãýý ºãºõ, óðüä íü ºãñºí ¿íýëãýý,
õèéñýí òîîöîîëëîî áàòàòãàõ ýñâýë çàñàõàä íü òóñëàõ çàìààð ìýäýýëëèéã
õýðýãëýã÷èéí øèéäâýð ãàðãàëòàëòàíä íºëººëæ ÷àäàæ áàéãàà ÷àíàð þì.
o Ìàòåðèàëëàã áàéõ (Materiality) ãýäýã íü õàìààòàé áàéõ øèíæèéí íýã
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì. ÍÁÁÎÓÑ íü çºâõºí ìàòåðèàëëûã ç¿éëèéí õóâüä
õýðýãëýãääýã. Ìàòåðèàëëàã áàéäëûã àâ÷ ¿çñýí òóñäàà ñòàíäàðò áàéäã¿é.
Îðõèãäñîí áîëîí áóðóó òàéëàãíàãäñàí ìýäýýëýë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä
¿íäýñëýí ãàðãàñàí ýäèéí çàñèéí øèéäâýðò íºëººëæ áàéâàë òóõàéí
ìýäýýëëèéã ìàòåðèàëëàã ãýæ ¿çíý. Ìàòåðèàëëàã áàéäàë íü çºâõºí òóõàéí
ç¿éëèéí õýìæýý áóñ ò¿¿íèé ìºí ÷àíàðààñ õàìààðäàã.
o Öàã õóãàöààíäàà áàéõ (Timeliness) ãýäýã íü òîõèðîìæòîé, õàìààòàé áàéõ
øèíæèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì. Õýðýâ ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äýä öàã
õóãàöààíäàà î÷èæ áàéâàë àøèãòàé áàéæ ÷àäíà. Ýíý íü á¿õ àñóóäëûã
ìýäýõýýñ ºìíº ìýäýýëëèéã òàéëàãíàæ áîëíî ãýñýí ñàíààã èëòãýæ áîëîõ þì.
Ìýäýýëýë öàã õóãàöààíäàà áàéõ ÷àíàðûã íàéäâàðòàé áàéõ øèíæ ÷àíàðòàé
òýíöâýðæ¿¿ëæ õýðýãëýõ ¸ñòîé.
• Íàéäâàðòàé áàéõ(Reliability)-Íàéäâàðòàé áàéõûí òóëä ìýäýýëýë äàðààõü
÷àíàðûã àãóóëñàí áàéõ ¸ñòîé:
o Õÿíàãäñàí áóþó øàëãàãäñàí áàéõ(Verifiability)—Ìýäýýëýë íü ¿íäñýí
íîòîëãîîíä òóëãóóðëàñàí áàéõ ¸ñòîé.
o Òºâ ãîë÷ ÷àíàðòàé áàéõ(Neutrality)—Ìýäýýëýë íü àëèâàà òóéëøèðëààñ
àíãèä áàéõ ¸ñòîé. Ìýäýýëýë íü óðüä÷èëæ ÿìàðâàà òîäîðõîéëñîí ¿ð ä¿í
ýñâýë ¿çýë ñàíàà ðóó òóéëøðàí õàíäñàí áàéõ ¸ñã¿é0
o Òîëèëóóëãûí øóäàðãà áàéäàë(Representational faithfulness)—Ìýäýýëýë
íü àæèë ã¿éëãýý, ýäèéí çàñãèéí ¿éë ÿâäëûã ¿íýí øóäàðãààð èëýðõèéëñýí
áàéõ ¸ñòîé.
Àæèë ã¿éëãýýã ¿íýí øóäàðãààð èëýðõèéëýõèéí òóëä çºâõºí òýäãýýðèéí
õóóëüä çààñàí õýëáýðèéã áóñ ìºí áîäèò øèíæèéã íü òîîöîæ ¿çýõ
õýðýãòýé. ̺í ÷àíàðûã õýëáýðýýñ èë¿¿ä ¿çíý (Substance over form)
ãýñýí çàð÷èì áîë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí ÷óõàë ãîë çàð÷èì þì.
o Òîîöîîëîë àøèãëàäàã ìºí òîäîðõîé áóñ áàéäàë îðøäîã íü íàéäâàðòàé áàéõ
øèíæèä íºëººëäºã. Èéì òîäîðõîé áóñ áàéäëûí çàðèì õýñãèéã íýìýëò
òîäðóóëãà õèéõ çàìààð, ìºí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõäýý Õÿíàìãàé áàéõ
(Prudence) çàð÷ìûã ìºðäñºíººð çîõèöóóëäàã. Õÿíàìãàé áàéõ ãýäýã íü
õºðºí㺠áóþó îðëîãûã èë¿¿ òàéëàãíàõã¿é, ºð òºëáºð áà çàðäëûã äóòóó
òàéëàãíàõã¿é áàéõûí òóëä øèéäýë ã¿éöýòãýõ ¿åäýý àíõààðàë áîëãîîìæòîé
áàéõûã õýëíý. ¯¿íèéã Êîíñåðâàòèçìûí çàð÷èì (Conservatism) ÷ ãýæ
íýðëýäýã.

8
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

o Èæ á¿ðýí áàéäàë(Completeness)—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü ìýäýýëýë

íàéäâàðòàé áàéõûí òóëä ìàòåðèàëëàã áàéäàë, çàðäëûí õ¿ðýýíäýý èæ á¿ðýí
áàéõ ¸ñòîé.
• Çýðýãö¿¿ëýãäýõ ÷àäâàð(Comparability)—Àëèâàà ìýäýýëëèéã òîäîðõîé
õóãàöààíû äîòîð àäèë òºñòýé áóñàä ìýäýýëýëòýé çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö áàéäëààð
òîëèëóóëàõ ¸ñòîé. Ò¿¿í÷ëýí ìýäýýëëèéã áóñàä àæ àõóéí íýãæèéí ìýäýýëýëòýé
çýðýãö¿¿ëýãäýõ áîëîìæòîé áàéõààð áýëòãýõ ¸ñòîé. Òóóøòàé áàéõ çàð÷èì áîë
çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö áàéäëûí ÷óõàë ýëåìåíò ìºí.
o Òóóøòàé áàéõ(Consistency)—Íýã òàéëàíò ¿åýñ íºãºº òàéëàíò ¿åä
ìýäýýëëèéã íýã èæèë àðãààð òîëèëóóëàõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë õýìæèõ,
òàéëàãíàõàä íýã ë àðãûã àøèãëàõ ¸ñòîé. Õýðýâ ýäãýýð àðãàà ººð÷èëñºí áîë
òýð òóõàé íýìæ òîäðóóëàõ ¸ñòîé.

Îéëãîìæòîé, õàìààòàé, íàéäâàðòàé, çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö ìýäýýëëýýð õàíãàõûí òóëä

íÿãòëàí áîäîã÷ äýýð äóðäñàí ¿íäñýí òºñºººë뺺ñ (àêêðóýë ñóóðü áà òàñðàëòã¿é
çàð÷èì)-ààñ ãàäíà õýä õýäýí íýìýëò òºñººëëèéã õýðýãëýõ õýðýãòýé. Ýäãýýð òºñººëëèéã
äàðààõü ç¿éëèéã àãóóëñàí ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëýýñ õàðæ áîëíî:
• Àæ àõóéí íýãæ áèå äààñàí áàéõ(Separate entity)—Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà íü
òîäîðõîé íýã àæ àõóéí íýãæòýé õîëáîîòîé ãàðäàã. Ýíý íü áèçíåñ, áèçíåñèéí
ñåãìåíò ýñâýë íýãäñýí á¿ëýã áàéæ áîëîõ þì. Èéìýýñ áèçíåñèéí íýãæèéí ¿éë
àæèëëàãààã ò¿¿íèé ýçäýýñ ýñâýë áóñàä áèçíåñèéí íýãæýýñ àíõààðàëòàéãààð
çààãëàí ¿çýõ õýðýãòýé. (Æè÷: áàéãóóëëàãûí íýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õàìãèéí
äýýä õýñýãò áè÷èãäýõ ¸ñòîé.)
• Õýìæèõ íýãæ(Unit of measure)—ÍÁÁ-ä ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéã ¿íäýñíèé
ìºíãºí íýãæýýð èëýðõèéëýõ ¸ñòîé (Ìîíãîë óëñàä ýíý íü òºãðºã áàéíà.)
• Öàã õóãàöàà(Time period) — Áàéãóóëëàãûí àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà íü ò¿¿íèé
îðøèí òîãòíîõ õóãàöààíààñ áîãèíî áàéõ õóãàöààíû òóðøèä òàéëàãíàãäàæ áîëîõ
þì. Ïðàêòèêò òàéëàãíàõ õóãàöàà ººð ººð áàéæ áîëîõ ÷ õàìãèéí íèéòëýã õóãàöàà
áîë íýã æèë, ÿëàíãóÿà êàëåíäàðèéí íýã æèëèéí õóãàöàà áàéäàã. Òàéëàãíàæ
áàéãàà õóãàöààã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí äýýä õýñýãò áè÷äýã.

¯éë àæèëëàãààíû õóãàöààíä íÿãòëàí áîäîã÷ õºðºí㺠áà ºð òºëáºð, îðëîãî áà çàðäëûã

õ¿ëýýí çºâøººðºõ, òàéëàãíàõòàé õîëáîîòîé òîäîðõîé çàð÷ìûã áàðèìòëàõ ¸ñòîé.
Õýðýãæèëòèéí 4 ¿íäñýí çàð÷èì áàéäàã::
♦ ªðòãèéí çàð÷èì(Cost principle)—Õóäàëäàí àâàõ ¿å (ò¿¿õýí ºðòºã)-èéí ºðòºã
(ºãñºí ìºíãºòýé àäèëòãàõ ç¿éë) íü óã ç¿éëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ýõëýí á¿ðòãýõ
òîõèðîìæòîé ñóóðü áîëäîã. ªðòãèéí çàð÷èì íü áèçíåñèéí õîëáîãäîëã¿é òàëûí
àæèë ã¿éëãýýã èëýðõèéëíý.
♦ Îðëîãûí çàð÷èì (Îðëîãûí õýìæèëòèéã îðóóëíà) (Revenue principle) —
Îðëîãûí õóãàöàà áîëîí ä¿íã íü òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé áîë îðëîãûã îëñîí ¿åä
íü õ¿ëýýí çºâøººð÷ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä á¿ðòãýíý. Ýçýìøëèéã øèëæ¿¿ëñýí,
¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëñýí ¿åä îðëîãî îëñîí ãýæ òîîöíî. Îðëîãûã õ¿ëýýí àâñàí áóþó
àâàõààð òîîöñîí ìºíãº, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ç¿éëýýð õýìæèíý. ÍÁÁ-èéí àêêðóýë
ñóóðü àøèãëàõûã îðëîãûí çàð÷èì øààðääàã.
♦ Çîõèöîõ çàð÷èì(Matching principle) —Îðëîãî îëîõ çîðèëãîîð ãàðãàñàí çàðäàë
áóþó ºðòãèéã îðëîãûã õ¿ëýýí çºâøººðñºí òàéëàíò ¿åä ìºí õ¿ëýýí çºâøººð÷
á¿ðòãýíý (îðëîãî, çàðäàë õîîðîíäîî çîõèöîæ áàéõ ¸ñòîé). Îðëîãî, çàðäëûí
õîîðîíäõè õîëáîîã ìàø òîäîðõîé õàðóóëàõ áîëîìæã¿é òîõèîëäîëä çàðäëûã õýä
õýäýí òàéëàíò õóãàöààíä ñèñòåìòýé, çîõèñòîé ñóóðüò ¿íäýñëýí õóâààðèëàõ
¸ñòîé. ÍÁÁ-èéí àêêðóýë ñóóðü àøèãëàõûã çîõèöîõ çàð÷èì øààðääàã.
♦ Á¿ðýí íýìýëò òîäðóóëãûí çàð÷èì (Full-Disclosure Principle) —Ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí õýðýãëýã÷äèéã ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ ýäèéí
çàñãèéí á¿õ õàìààòàé ìýäýýëëèéã áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä íýìæ

9
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

òîäðóóëàõ ¸ñòîé. Çàðèì ìýäýýëëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí í¿¿ðýí õýñýãò,

çàðèìûã íü Òýìäýãëýë áà Òàéëáàð ãýñýí õýñýãò áàãòààäàã.

ÄÀÑÃÀË 1 - ÍÁÁ-èéí çàð÷ìóóä

Äîð äóðäñàí íºõöºë òóñ á¿ðèéí õóâüä õàìààðàõ ÍÁÁ-èéí çàð÷ìóóäûã îëæ òýìäýãëýíý
¿¿ !

à) Öàã õóãàöààíäàà áàéõ

á) Òóóøòàé áàéõ
â) Á¿ðýí íýìýëò òîäðóóëãà
ã) Êîíñåðâàòèçì/õÿíàìãàé áàéõ
ä) ªðòãèéí çàð÷èì
å) Ìàòåðèàëëàã áàéõ

Çàðèì íºõöºëèéí õóâüä íýãýýñ îëîí çàð÷ìûã äóðüäàæ áîëîõ òóë òîõèðîõ á¿õ
õàðèóã áè÷íý ¿¿. (à,á ãýõ ìýòýýð)

Æèæèã ìºíãºí ñàíãààñ õèéãäýõ á¿õ òºëáºðèéã Áóñàä çàðäëûí Äò-ä

1 áè÷íý.

2 Áàëàíñûí îãíîî ºäºð êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä àëáàí ¸ñîîð

ºð òºëáºð ãýæ á¿ðòãýãäýýã¿é áîëîâ÷ óã êîìïàíèòàé õîëáîîòîé
ø¿¿õèéí øèéäâýðýýð ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é ºð òºëáºðèéí òàëààðõ
òàéëáàðûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä îðóóëäàã

3 Óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëòûã ò¿¿õýí ºðò㺺ð á¿ðòãýíý.

4 Æèæèãëýíãèéí äýëã¿¿ð ñàð á¿ðèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ

çîðèëãîîð áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðýí òîîëëîãîîñ ººð òîîöîîëîë
àøèãëàäàã.

5 Áàðàà ìàòåðèàëûã ºðòºã çàõ çýýëèéí àëü áàãààð áóþó öýâýð

áîëîìæèò ¿íý öýíýýð á¿ðòãýíý.
6
2000 áà 2001 îíä áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðòãýëèéí àäèë àðãà
àøèãëàíà

7 Òîìîîõîí ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíèä àøèãëàãääàã ¿íý öýíý áàãàòàé

ñýëáýã õýðýãñëèéã õóäàëäàí àâàõ ¿åä íü çàðäàë ãýæ á¿ðòãýäýã.

¯çýë áàðèìòëàë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿ä, áîëîí õýìæèõ áîëîí õ¿ëýýí

çºâøººðºõ øàëãóóðûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü àæèë ã¿éëãýý, áóñàä ¿éë ÿâäëûí ñàíõ¿¿ãèéí íºëººã òýäãýýðèéã
ýäèéí çàñãèéí øèíæ ÷àíàðààð íü ¿íääñýí àíãèëàëä àíãèëæ á¿ëýãëýõ çàìààð õàðóóëäàã.
Ýäãýýð ¿íäñýí àíãèëëûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿ä ãýæ íýðëýäýã.

10
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë (Áàëàíñ)-ûí õýìæèëòòýé øóóä õîëáîîòîé ýëåìåíò¿¿ä íü:

Õºðºíãº
ªð òºëáºð
Ýçýìøèã÷äèéí ºì÷

Õºðºí㺗ªíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýíèé ¿ð ä¿íä õ¿ëýýí àâñàí áºãººä ò¿¿íýýñ

èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ õ¿ðòýõýýð õ¿ëýýãäýæ áàéãàà, àæ àõóéí íýãæèéí
õÿíàëòàä áóé ýäèéí çàñãèéí íººö þì. ¯íäñýí îéëãîëòóóä íü:
o Èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ
o õÿíàëò
o ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýý
Õºðºí㺠ãýæ àíãèëàãäàõûí òóëä ç¿éë íü õºðºíãèéí òîäîðõîéëîëò áîëîí õ¿ëýýí
çºâøººðºõ øàëãóóðûí àëü àëèéã õàíãàæ áàéõ ¸ñòîé.

ªð òºëáºð— Èðýýä¿éä ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæºº çîëèîñëîõîä (õºðºí㺺

øèëæ¿¿ëýõ áóþó àøèãëàõ, èðýýä¿éä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý) õ¿ðãýõ ìàãàäëàëòàé áºãººä
ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýíýýñ ¿¿ññýí áàéãóóëëàãûí õ¿ëýýõ õàðèóöëàãà þì. ¯íäñýí
êîíöåïö (¿çýë ñàíàà) íü:
o èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí çîëèîñ
o ¿¿ðýã õàðèóöëàãà
o ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýý
ªð òºëáºð ãýæ àíãèëàãäàõûí òóëä ºð òºëáºðèéí òîäîðõîéëîëò áîëîí õ¿ëýýí
çºâøººðºõ øàëãóóðûí àëü àëèéã õàíãàñàí áàéõ ¸ñòîé.

Ýçäèéí ºì÷— Àæ àõóéí íýãæ á¿õ ºð òºëáºðºº áàðàãäóóëñíû äàðàà ¿ëäýæ áàéãàà
õºðºí㺠äàõü ¿ëäýõ ñîíèðõîë þì.

Áàëàíñûí ¿íäñýí òýíöýë íü:

Õºðºí㺠= ªð òºëáºð + Ýçäèéí ºì÷

Àëãåáðèéí àðãààð áóöààí òîîöîæ ¿çâýë, ýíý òýíöýë:

Õºðºí㺠- ªð òºëáºð = Ýçäèéí ºì÷

Ýíý áîë ýçäèéí ºì÷èéí òîäîðõîéëîëò áºãººä Öýâýð õºðºí㺠ãýæ áàñ íýðëýäýã.

ÿéöýòãýëèéí õýìæèëò (Îðëîãûí òàéëàí)-òýé øóóä õîëáîîòîé ýëåìåíò¿¿ä íü:

Îðëîãî (Îëçûã îðîëöóóëíà)
Çàðäàë (ãàðçûã îðîëöóóëíà)

Îðëîãî—Òàéëàíò õóãàöààíä ýçäèéí íèéë¿¿ëñýí õóâü îðîëöîîíîîñ áóñàä

øàëòãààíû óëìààñ õºðºíãèéã ºñãºæ, ºð òºëáºðèéã áàãàñãàõ äîòîãø óðñãàë áóþó
õºðºíãèéí ºñºëò õýëáðýýð áèé áîëñîí ýäèéí çàñãèéí ºãººæèéí ºñºëò þì. ¯¿íä:
o Îðëîãî àæ àõóéí íýãæèéí ãîë ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëäýã áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé áîðëóóëàëò áîëîí áóñàä ¿éë àæèëëàãàà
o Îëç àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû õàâñàðãà ìàÿãààð ÿâóóëñàí
àæèë ã¿éëãýýíýýñ ¿¿ññýí äîòîãø óðñãàë

Çàðäàë— Òàéëàíò õóãàöààíä ýçäýä õóâààðèëñàíààñ áóñàä øàëòãààíû óëìààñ

ãàäàãø óðñãàë õýëáýðýýð õºðºíãèéã áóóðóóëæ, ºð òºëáºðèéã èõýñãýäýã ýäèéí
çàñãèéí ºãººæèéí áóóðàëò þì. ¯¿íä:
o Çàðäàë àæ àõóéí íýãæèéí ãîë ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëäýã áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé ãàäàãø ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà
o Ãàðç àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû õàâñàðãà ìàÿãààð ÿâóóëñàí
àæèë ã¿éëãýýíýýñ ¿¿ññýí ãàäàãø óðñãàë

11
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Õ¿ëýýí çºâøººðºëò—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ ýëåìåíòèéí

òîäîðõîéëîëòûã õàíãàæ áàéãàà ç¿éëèéí õóâüä õ¿ëýýí çºâøººðºëòèéí øàëãóóðûã ìºí
õàíãàõ ¸ñòîé:
• Òóõàéí ç¿éëòýé õîëáîîòîéãîîð ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð ºãººæ áàéãóóëëàãà
ðóó äîòîãø óðñàõ ýñâýë ò¿¿íýýñ ãàäàãø ãàðàõ ìàãàäëàëòàé;
• Òóõàéí ç¿éëèéí ºðòºã áóþó ¿íèéã íàéäâàðòàé õýìæèõ áîëîìæòîé.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíòèéí õýìæèëòýä õýìæèëòèéí ¿íäñèéã ñîíãîõ ¿éë ÿâö

îðíî:
• Ò¿¿õýí ºðòºã—õàìãèéí ò¿ãýýìýë àøèãëàãääàã ¿íäýñ áóþó ñóóðü. ¯¿íèéã
èõýíõäýý õýìæèëòèéí áóñàä ñóóðüòàé õîñëóóëäàã. (æèøýý íü, áàðàà ìàòåðèàëûã
áàëàíñàä ºðòºã, çàõ çýýëèéí àëü áàãààð íü ýñâýë öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíýýð
á¿ðòãýäýã.)
• Îäîîãèéí ºðòºã
• Öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíý
• ªíººãèéí ¿íý öýíý

12
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Êýéñ æèøýý

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îíîëûí îéëãîëò áà çàð÷èì

Çààâàð÷èëãàà:

Äîîð ºã¿¿ëýõ òîõèîëäëóóäûí àëü àëèíû õóâüä äàðààõü àñóóëòàä õàðèóëíà óó:

1. Õýíèéõ íü çºâ áý, íÿãòëàí áîäîã÷ À þó, ýñâýë íÿãòëàí áîäîã÷ Á þó?

2. 1-ð àñóóëòàä õàðèóëàõûí òóëä òà ººðºº ÍÁÁ-èéí ÿìàð ãîë êîíöåïö áóþó çàð÷ìûã
õàðãàëçàæ ¿çñýí áý?

********************************************

1-ð òîõèîëäîë

Moíãîë òàâèëãà êîìïàíèä ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýäýý òàâèëãûã íü õ¿ðãýæ ºãºõ à÷ààíû ìàøèí

õýðýãòýé áîëîâ. Èíãýýä Óëààíáààòàð Òðàê êîìïàíèàñ à÷ààíû ìàøèí õóäàëäàæ àâàõààð
òºëáºðèéí íºõöëèéã çààñàí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. Óã ãýðýýíä à÷ààíû ìàøèíû
¿íèéã Óëààíáààòàð òðàê êîìïàíèä íèéò 36 ñàðûí õóãàöààíä ñàð á¿ðýýð õýñýã÷ëýí
òºëºõººð òîõèðîëöñîí áàéíà. Äóðäñàí õóãàöààíû ýöýñò à÷ààíû ìàøèí Ìîíãîë òàâèëãà
êîìïàíèé ýçýìøèëä î÷èõ þì. Ýíý ãýðýý íü "Ò¿ðýýñèéí ãýðýý" ãýñýí íýðòýé áàéâ.
Ìîíãîë òàâèëãà êîìïàíèé íÿãòëàí áîäîã÷ À óã ìàøèíûã õºðºí㺠(òîíîã òºõººðºìæ) ãýæ
á¿ðòãýýä õàðèí ºð òºëáºðèéí õýñýãò ò¿¿íèé íèéò ¿íèéí ä¿íãýýð ÓÁ òðàê êîìïàíèä ºãºõ
ºãëºãººð á¿ðòãýõ ¸ñòîé ãýæ ¿çñýí. Õàðèí íÿãòëàí áîäîã÷ Á íü Ìîíãîë òàâèëãà êîìïàíè
à÷ààíû ìàøèíûã õºðºí㺠ãýæ á¿ðòãýõã ¸ñã¿é áà ãýðýý íü íýãýíò ò¿ðýýñèéí ãýðýý ãýñýí
íýðòýé òóë ò¿ðýýñèéí çàðäëàà ñàð á¿ð á¿ðòãýõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Òîõèîëäîë 2

Good Times ñîíèíû ãàçà𠺺ðñäèéíõ íü áîëîâñðóóëñàí çàð ñóðòàë÷èëãààíû äèçàéíûã

ºðñºëäºã÷ êîìïàíè íü ººðèéí ñóðòàë÷èëãààíä õóóëü áóñààð àøèãëàæ áàéãààã ìýäýýä
ø¿¿õýä õàíäñàí áàéíà. Good Times ñîíèíû ãàçðûí ºì㺺ëºã÷èéí ¿çýæ áàéãààãààð
Good Times ø¿¿õ õóðàëäààíä ÿëàõ áºãººä ºðñºëäºã÷ êîìïàíèàð 50 ñàÿ òºãðºãèéí
õîõèðîë íºõºí òºë¿¿ëíý ãýæ òîîöîîëæýý. Ãýõäýý ýíý õýðãèéã ø¿¿õýýð øèéäâýðëýõýä
õàìãèéí íààä çàõ íü 12 ñàð øààðäàíà. Íÿãòëàí áîäîã÷ A ººðèéí ºì㺺ëºã÷èéí õàìãèéí
ñàéí òîîöîîëîëä ¿íäýñëýí êîìïàíèéí îðëîãî 50 ñàÿ òºãðºãººð íýìýãäýíý ãýæ ¿çýæ
áàéíà. Õàðèí ýíý õýðãèéí ýöñèéí ¿ð ä¿í òîäîðõîé áóñ áàéãàà òóë îðëîãîî íýìýãäýíý
ãýæ ¿çýæ áîëîõã¿é ãýñýí ñàíààã íÿãòëàí áîäîã÷ Á áàðèìòàëæ áàéíà.

13
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Òîõèîëäîë 3

MN àðèëæààíû áàíê íýã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýý æèëèéí 24 õóâèéí õ¿¿òýé çýýë îëãîñîí.

Õ¿¿ãèéí òºëáºðèéã ñàð á¿ð, õàðèí ¿íäñýí çýýëýý 12 ñàðûí äàðàà áóöààí òºëíº. Ýíý
¿éë÷ë¿¿ëýã÷ 3 ñàðûí õóãàöààíä õîòîä áàéõã¿é òóë ýõíèé 3 ñàðûí õ¿¿ãýý ÿâàõààñàà
ºìíº óðüä÷èëàí òºëºõººð øèéäñýí. Èíãýýä òýð ýõíèé 3 ñàðûí õ¿¿ãèéí òºëáºð áîëîõ
60,000 òºãðºãèéã çýýë àâñàí ºä𺺠áàíêèíä òºëºâ. Áàíêíû íÿãòëàí áîäîã÷ A-èéí ¿çýæ
áàéãààãààð áàíê íýãýíò õ¿¿ãýý õàðààõàí íîãäóóëààã¿é òóë 60,000 òºãðºãèéã ºð òºëáºð
ãýæ á¿ðòãýíý. Õàðèí áàíê çýýëä¿¿ëýã÷ýýñ õ¿¿ãèéí îðëîãî õ¿ëýýí àâñàí ºäðººð 60,000
òºãðºãèéã îðëîãî ãýæ á¿ðòãýíý ãýæ íÿãòëàí áîäîã÷ Á ¿çýæ áàéíà.

Òîõèîëäîë 4

Magic Flowers êîìïàíèéí íýã ñàðûí áîðëóóëàëòûí äóíäàæ õýìæýý 2,500,000 òºãðºã,
ñàðûí äóíäàæ öýâýð îðëîãî 500,000 òºãðºã. Ýíý êîìïàíè áàøèð öýöýã óðãóóëæ,
ò¿¿íèéãýý áîðëóóëàõ òàëààð ìýðãýæñýí êîìïàíè þì. Öýöãýý ãî¸ëûí öààñàíä áîîãîîä
ðåçèíýýð îðîîäîã. Magic Flower êîìïàíèéí õóäàëäàí àâàëòûí õýëòýñ òóñ á¿ð íü 5
òºãðºãèéí ¿íýòýé 20,000 ø ðåçèíýí áîîëò çàõèàëäàã. Ýíý íü ò¿¿íèé 6 ñàðûí õýðýãöýýã
õàíãàõ òîî þì. Íÿãòëàí áîäîã÷ A ýíý ðåçèíýí áîîëòûã õºðºí㺠ãýæ á¿ðòãýýä òýäãýýðèéã
àøèãëàõààð òîîöñîí 6 ñàðûí õóãàöààíä ýëýãä¿¿ëíý ãýæ ¿çñýí. Õàðèí íÿãòëàí áîäîã÷ Á
óã ðåçèíýí áîîëòûã õºðºí㺠áèø çàðäàë ãýæ á¿ðòãýõ áîäîëòîé áàéíà.

14
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Á. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ

ÍÁÁÎÓÑ 1: Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëèëóóëãàä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí åðºíõèé

äºðâºí çîðèëãûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. ¯¿íä:
• Áàëàíñ
• Îðëîãûí òàéëàí
• ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí
• ̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí
• Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ñàëøã¿é õýñýã íü Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî
áîëîí òàéëáàð òýìäýãëýë áºãººä ¿¿íèéã Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãà
ãýæ íýðëýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí àðä õàâñàðãàõ ¸ñòîé.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òàâàí ýëåìåíò áîëîõ: Õºðºíãº, ªð òºëáºð, Ýçýìøèã÷äèéí

ºì÷, Îðëîãî áîëîí Çàðäëûã äàðààõ òýíöýòãýëèéí àðãûã àøèãëàí òóñãàíà:

Áàëàíñàä:
Õºðºí㺠= ªð òºëáºð + Ýçäèéí ºì÷

Îðëîãûí òàéëàíä:
Îðëîãî - Çàðäàë = Öýâýð àøèã áóþó àëäàãäàë

Ýäãýýð íü ÍÁÁÎÓÑ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëä ìºðäºãääºã ¿íäñýí

òýíöýòãýë¿¿ä þì.

ÍÁÁÎÓÑ 1-ä òóñ ñòàíäàðòûã ìºðäºí, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä çîõèõ òîäðóóëãà õèéñíýýð
òóõàéí êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ã¿éöýòãýë áîëîí ìºíãºí ã¿éëãýýã ¿íýí çºâ
èëýðõèéëíý ãýæ çààñàí áàéäàã.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî (ç¿éë 20-22)–ä êîìïàíèéí óäèðäëàãà íü

ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàñàí ìýäýýëýë òîõèðîìæòîé áóþó õàìààòàé áàéõ, ìºí
íàéäâàðòàé áîëîõûã áàòàòãàõûí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ íü óäèðäëàãûí ¿¿ðýã
õàðèóöëàãà ãýæ çààñàí áàéäàã.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä äýëãýðýíã¿é òóñãàãäñàí Ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàíòàé õîëáîîòîé èõýíõ ä¿ðýì ãîðèìûã 1999 îíä Ñàíãèéí ßàìíààñ áàòàëñàí
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ áîëîí òîëèëóóëàõ àðãà ç¿éä òóñãàæýý. 1-ð õýñãèéí 7-ð ç¿éëä
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ çàð÷ìóóäûã òîäîðõîéëñîí. ¯¿íýýñ vii çàð÷èìä õºðºíãº, ºð
òºëáºðèéã õîîðîíä íü ñóóòãàõûã çºâøººðºõã¿é ãýæ çààæýý. ÍÁÁÎÓÑ 1-èéí 33-37
ç¿éëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéã õàðèëöàí ñóóòãàõûã õîðèãëîõ òóõàé áîëîí
îðëîãî çàðäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õîîðîíä íü ñóóòãàí öýâýðëýæ áîëîõ öººí òîîíû
òîõèîëäëûã çààñàí áàéäàã.

Îéëãîìæòîé áàéëãàõ çîðèëãîîð áàëàíñ áîëîí îðëîãûí òàéëàíãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

èæèë øèíæ ÷àíàðûã íü ¿íäýñëýí á¿ëýãëýäýã. Õºðºíãèéã õºðâºõ ÷àäâàðûí áóóðàõ
äàðààëëààð, ºð òºëáºðèéã áàðàãäàõ õóãàöààíû ºñºõ äàðààëëààð á¿ëýãëýäýã.
Õàðèí ýçäèéí ºì÷èéã áàéíãà îðøèõ ÷àäâàð íü áóóðàõ äàðààëëààð á¿ëýãëýäýã.
ÍÁÁÎÓÑ-ä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéã òîëèëóóëàõ áîëîí àíãèëàõ çàðèì àðãûã
òîäîðõîéëñîí áàéäàã áîëîâ÷ òóñ ñòàíäàðò íü òºðºë á¿ðèéí êîìïàíèóä èæèë òºðëèéí
ìýäýýëëèéã ººð ººð àðãààð õàðóóëàõ áîëîìæ îëãîõ çîðèëãîîð óÿí õàòàí áàéäàã. Ãýõäýý
ÍÁÁÎÓÑ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ áîëîí òîäðóóëãà õèéõ øààðäëàãóóä áîëîí ¿çýë
áàðèìòëàëûã ìºðäñºí òîõèîëäîëä õýðýãëýã÷èä òºðºë á¿ðèéí êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíã õàðüöóóëæ ÷àäíà. Àíãèëàë (á¿ëýãëýõ) íü òóõàéí ñàëáàðûí îíöëîãîîñ õàìààð÷
ººð ººð áàéíà. Æèøýý íü: áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí àíãèëàë. Áàíêíû áàëàíñ,

15
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

îðëîãûí òàéëàí íü ¿éëäâýð áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûíõààñ ººð áàéäàã. Ãýõäýý

èæèë òàëóóä áàéäàã áºãººä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿íäñýí òýíöýòãýë¿¿äèéã àëü ÷
òîõèîëäîëä ìºðäºõ ¸ñòîé.

Ýíý ñýäâèéí õ¿ðýýíä æèøýý áîëãîæ “Ñîëîíãî” êîìïàíèéí Áàëàíñ, Îðëîãûí òàéëàí,
̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí, ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí
òîäðóóëãûã ýíä òàíèëöóóëæ áàéíà. Ìîíãîëûí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéã
ñàéæðóóëàõààð Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêíààñ ºìíº õýðýãæ¿¿ëñýí òºñëèéí õ¿ðýýíä Ñîëîíãî
êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûã ÍÁÁÎÓÑ-ûí ñòàíäàðòûí äàãóó õºðâ¿¿ëæ, ýäãýýð
òàéëàíã áýëòãýñýí þì.

Áàëàíñ

Áàëàíñ íü òóõàéí êîìïàíèéí òîäîðõîé õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã èëòãýäýã ó÷ðààñ

ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí òàéëàí ãýæ íýðëýäýã. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíãèéí õýëáýð, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéã òîëèëóóëàõ àðãà, íýìýëò ìýäýýëýëä õèéõ
øààðäëàãàòàé òîäðóóëãóóäûí òàëààð Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ áîëîí òîëèëóóëàõ
àðãà ç¿éä òóñãàñàí (Ñàíãèéí ÿàìíû 1999 îíû 215 òîîò òóøààëûã õàâñàðãàâ).

Áàëàíñ íü ÍÁÁ-èéí õàìãèéí ýõíèé òýíöýòãýëèéã õàðóóëäàã:

ժЪÍê = ªÐ ÒªËÁªÐ + ÝÇÄÈÉÍ ªÌ×

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëãîé õýñýãò äàðààõ ìýäýýëýë îðíî. ¯¿íä:

• áàéãóóëëàãûí íýð
• ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ýñâýë á¿ëýã àæ
àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ãýäãèéã çààõ
• òîëèëóóëæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýð
• òàéëàíò õóãàöàà
• òàéëàãíàëä àøèãëàñàí ìºíãºí òýìäýãò
• öèôðèéí îðîíãèéí íàðèéâ÷ëàë (ìÿíãàí òºãðºãººð ãì)

ÒÀÉËÁÀÐ: Áàëàíñûã òîäîðõîé íýã ºäðèéí áàéäëààð ãàðãàäàã áºãººä èõýâ÷ëýí

ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ñ¿¿ëèéí ºäðèéí áàéäëààð áýëòãýäýã. Ìîíãîë óëñàä áàëàíñûí ºäºð
íü 12-ð ñàðûí 31 þì.

Àíõààðàõ ç¿éë:
ÁÀËÀÍÑ ÍÜ ÒÎÄÎÐÕÎÉ ªÄÐÈÉÍ ÁÀÉÄËÀÀÐÕ
ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ Ä¯Ð ÇÓÐÀà ÞÌ

Áàëàíñàä áàðèìòëàõ ãîë çàð÷ìóóä íü:

• Òàñðàëòã¿é ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èì
• ªðòãèéí çàð÷èì

ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ
БАЛАНС
1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31 (мянган төгрөгөөр)
ХӨРӨНГӨ 1995 1994

16
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Эргэлтийн хөрөнгө
Мөнгө 3 943 7 922
Дансны авлага 156 749 82 839
Бусад авлага 3 763 4 718
Ажилчдад олгосон урьдчилгаа 5 009 42
Хасах нь: Найдваргүй авлагын хасагдуулга (13 542) -
151 979 87 599
Бараа материал 409 639 433 070
Бэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн урьдчилгаа 199 860 94 210
Урьдчилж төлсөн зардал 4 385 7 558
Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 769 806 630 359
Эргэлтийн бус хөрөнгө
Áàðèëãà 177 563 165 353
Хасах нь: Хуримтлагдсан элэгдэл (15 360) (13 916)
162 203 151 437
Дуусаагүй барилга - Зочид буудал 5 645 5 172
Дуусаагүй барилга – Үйлдвэр 75 469 68 016
Биет хөрөнгийн дүн 243 317 224 625
Хөрөнгө оруулалт 1 600 1 600
Эргэлтийн бус хөрөнгийн дүн 244 917 226 225
НИЙТ ХӨРӨНГИЙН ДҮН 1 014 723 856 584
ӨР ТӨЛБӨР
Дансны өглөг 371 106 109 681
Худалдан авагчдаас авсан урьдчилгаа 14 623 18 708
Засгийн газрын өглөг 42 794 5 297
Хүүгийн өглөг 121 379 19 544
ногдох хэсэг 291 581 66 728
Бусад богино хугацаат өглөг 2 509 8 129
Богино хугацаат өглөгийн дүн 843 992 228 087
Урт хугацаат векселийн өглөг 982 440 986 126
Урт хугацаат өглөгийн дүн 982 440 986 126
ӨР ТӨЛБӨРИЙН НИЙТ ДҮН 1 826 432 1 214 213
ЭЗДИЙН ӨМЧ
Энгийн хувьцаа (404,830 ширхэг, нэрлэсэн үнэ нь 100 төг) 40 483 40 483
Хуримтлагдсан ашиг (852 192) (398 112)
Эздийн өмчийн дүн (811 709) (357 629)
ӨР ТӨЛБӨР БА ЭЗДИЙН ӨМЧИЙН ДҮН 1 014 723 856 584

17
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Îðëîãûí òàéëàí

Îðëîãûí òàéëàíã çàðèì îðîíä ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàí ãýæ íýðëýäýã áîëîâ÷ ýíý
òàéëàí íü çºâõºí òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî, çàðäëûã
ìýäýýëýýä çîãñîõã¿é ººð ºðãºí ìýäýýëëèéã õàðóóëäàã. Îðëîãûí òàéëàí íü àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãûí áàëàíñûí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õóãàöààíû ýõíèé áîëîí
ýöñèéí õóãàöààã õîîðîíä íü õîëáîæ ºãäºã. Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíãèéí õýëáýð, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéã òîëèëóóëàõ àðãà, íýìýëò ìýäýýëýëä õèéõ
øààðäëàãàòàé òîäðóóëãóóäûí òàëààð Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ áîëîí òîëèëóóëàõ
àðãà ç¿éä òóñãàñàí (Ñàíãèéí ÿàìíû 1999 îíû 215 òîîò òóøààëûã õàâñàðãàâ).

Îðëîãûí òàéëàíä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õî¸ð äàõü ¿íäñýí òýíöýòãýëèéã àøèãëàäàã:

Îðëîãî - Çàðäàë = Àøèã

Îðëîãûí òàéëàíãèéí òîëãîé õýñýãò áàëàíñûíõòàé àäèë ìýäýýëýë îðíî. ¯¿íä:

• áàéãóóëëàãûí íýð
• ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ýñâýë á¿ëýã àæ
àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ãýäãèéã çààõ
• òîëèëóóëæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýð
• òàéëàíò õóãàöàà
• òàéëàãíàëä àøèãëàñàí ìºíãºí òýìäýãò
• öèôðèéí îðîíãèéí õóðààíãóéëàëûí ò¿âøèí (ìÿíãàí òºãðºãººð ãì)

ÒÀÉËÁÀÐ: Îðëîãûí òàéëàíã èõýâ÷ëýí õóàíëèéí æèëèéí áàéäëààð áýëòãýäýã. Îðëîãûí

òàéëàíãèéí äóóñãàâàð áîëîõ õóãàöàà íü áàëàíñûí ºäºðòýé àäèë áàéíà.

Àíõààðàõ ç¿éë:

ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀÉËÀÍ ÍÜ ÒÎÄÎÐÕÎÉ ÕÓÃÀÖÀÀÍÄ ßÂÓÓËÑÀÍ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ

¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ¯Ð įÍà ÕÀÐÓÓËÄÀÃ

Îðëîãûí òàéëàíä áàðèìòëàõ ãîë çàð÷ìóóä íü:

• Öàã õóãàöààíäàà áàéõ

• Îðëîãûí áîëîí çîõèöîõ çàð÷èì

Îðëîãûí òàéëàíä àøèãëàäàã äýýð õàðóóëñàí òýíöýòãýëèéã ýíãèéí õýëáýðýýð

õàðóóëâàë:
ÎÐËÎÃÎ

õàñàõ íü ÇÀÐÄÀË
ÀØÈÃ (ÀËÄÀÃÄÀË)
Ýíý “Ýíãèéí õýëáýð” íü ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãàä àøèãëàõàä òîõèðîìæòîé. Õàðèí
¿éëäâýð áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà ýðõýëäýã áàéãóóëëàãûí õóâüä åðºíõèé áîëîí
çàõèðãààíû çàðäëûã õàñàõûí ºìíºõ áîðëóóëàëòûí íèéò îðëîãî ãýñýí õýëáýð èë¿¿
òîõèðîìæòîé.

18
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Ìîíãîë óëñàä àøèãëàãäàæ áóé äýëãýðýíã¿é õýëáýðèéã õàðóóëâàë:

ÎÐËÎÃÎ

õàñàõ íü ÁÎÐËÓÓËÑÀÍ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ªÐÒªÃ

ÍÈÉÒ ÀØÈÃ
Åðäèéí ¿éë
õàñàõ íü ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÇÀÐÄÀË àæèëëàãàà
¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÀØÈà (ÀËÄÀÃÄÀË)

íýìýõ íü ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÁÓÑ ÎÐËÎÃÎ

õàñàõ íü ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÁÓÑ ÇÀÐÄÀË

ÅÐÄÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÎÐËÎÃÎ

íýìýõ íü ÅÐÄÈÉÍ ÁÓÑ ÀØÈÃ Åðäèéí áóñ ¿éë

õàñàõ íü ÅÐÄÈÉÍ ÁÓÑ ÀËÄÀÃÄÀË àæèëëàãàà

ÒÀÒÂÀÐÛÍ ªÌÍªÕ ÀØÈÃ

õàñàõ íü ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÇÀÐÄÀË

ÖÝÂÝÐ ÀØÈÃ (ÀËÄÀÃÄÀË)

ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ

19
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀéËÀÍ
1995 ÎÍÛ 12-Ð ÑÀÐÛÍ 31
мянган төгрөгөөр
1995 1994
ОРЛОГО
Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний борлуулалт 866 812 1 033 530
Худалдааны орлого 196 352 337 460
Цэвэр борлуулалт 1 063 164 1 370 990
Борлуулсан бэлэн бүтээгдэхүүний өртөг 765 326 867 006
Борлуулсан барааны өртөг 180 899 327 671
Нийт борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 946 225 1 194 677
Нийт ашиг 116 939 176 313
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ
Борлуулалтын зардал 9 033 5 155
Захиргааны зардал 43 255 28 979
Ажиллагчдын хөнгөлөлт 63 463 34 033
Нийт үйл ажиллагааны зардал 115 751 68 167
Үйл ажиллагааны ашиг (алдагдал) 1 188 108 146
ҮНДСЭН БУС ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ
Хүүгийн зардал, цэвэр 210 869 8 355
Валютын ханшийн ººð÷ëºëòèéí алдагдал 244 399 268 372
455 268 276 727
Татвар төлөхийн өмнөх ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581)
Орлогын татварын зардал - -
Тайлант үеийн цэвэр ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581)

ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí

20
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíãààð áàéãóóëëàãûí òàéëàíò õóãàöààíû õóðèìòëàãäñàí

àøèãò ãàðñàí ººð÷ëºëò, õºäºë㺺íèéã õàðóóëäàã. Ýíý òàéëàí íü áàëàíñ áîëîí îðëîãûí
òàéëàíãèéí õîîðîíäûí õîëáîîñ þì.

ÒÀÉËÁÀÐ: ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí íü Îðëîãûí òàéëàíãèéí íýãýí àäèë òîäîðõîé

õóãàöààã õàìààðäàã áºãººä ýíý õóãàöàà íü Îðëîãûí òàéëàíãèéí õóãàöààòàé àäèë
áàéíà. Îðëîãûí òàéëàíãèéí íýãýí àäèë ýíý òàéëàíãèéí äóóñãàâàð áîëîõ õóãàöàà íü
áàëàíñûí ºäºðòýé àäèë áàéíà.

Äýýð äóðüäñàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí åðºíõèé õî¸ð çîðèëãûí äàãóó ýíý ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíä: áàéãóóëëàãûí íýð, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿
ýñâýë á¿ëýã àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ãýäãèéã çààæ, òîëèëóóëæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíãèéí íýð, òàéëàíò õóãàöàà, òàéëàãíàëä àøèãëàñàí ìºíãºí òýìäýãò,
ìÿíãà÷ëàëûí ò¿âøèíã àãóóëíà.

ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíä äàðààõ ç¿éëñèéã õàðóóëíà. ¯¿íä:

• Òàéëàíò õóãàöààíû ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí ýõíèé ¿ëäýãäýë
• Òàéëàíò õóãàöààíä ãàðñàí ººð÷ëºëò, õºäºë㺺í
• Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãîä îðóóëñàí ººð÷ëºëò
• Äàõèí ¿íýëãýý
• Õàíøèéí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿
• Îðëîãûí òàéëàíä òóñãàãäààã¿é öýâýð àøèã, àëäàãäàë
• Òàéëàíò õóãàöààíû öýâýð àøèã
• Íîãäîë àøèã
• Õóâüöàà ãàðãàëò
• Òàéëàíò õóãàöààíû ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí ýöñèéí ¿ëäýãäýë

Öààøëààä ºì÷èéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã á¿ðò äàðààõ ìýäýýëëèéã õàðóóëíà. ¯¿íä:

Õóâüöààò êàïèòàë
Íýìæ òºëºãäñºí êàïèòàë
Äàõèí ¿íýëãýý
Õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿
Õóðèìòëàãäñàí àøèã

Ìîíãîë óëñàä ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíã ãàðãàæ áóé õýëáýð íü ÍÁÁÎÓÑ 1-ûí
õàâñðàëòàä ¿ç¿¿ëñýíòýé òîõèð÷ áàéíà.

21
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

CÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ
ªÌ×ÈÉÍ ªªÐ×˪ËÒÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
1995 ÎÍÛ 12 ÑÀÐÛÍ 31
(ìÿíãàí òºãðºãººð)
ǯÉË Õóâüöààò Õóâüöààíû Äàõèí Õºðâ¿¿ëýõ Õóðèìòëàãäñàí Íèéò ä¿í
êàïèòàë óðàìøóóëàë ¿íýëãýýíèé íººö àøèã
íººö

1993 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (216,341) (175,858)

Á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí ººð÷ëºëò
Çàëðóóëñàí ¿ëäýãäýë
ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóðàëò
Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí íººö
Îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é îëç ãàðç
Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã (168,581) (168,581)
Íîîãäîë àøèã (13,190) (13,190)
Ãàðãàñàí õóâüöààò êàïèòàë
1994 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (398,112) (357,629)
ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóóðàëò
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë
Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿
Îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é îëç ãàðç
Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã (454,080) (454,080)
Íîîãäîë àøèã
Ãàðãàñàí õóâüöààò êàïèòàë
1995 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (852,192) (811,709)

22
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíä áàëàíñ áîëîí îðëîãûí òàéëàíä òóñãàãäààã¿é ÷óõàë

ìýäýýëýë àãóóëàãääàã. ÍÁÁÎÓÑ íü àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí òàéëàãíàëûã
õóðèìòëóóëñàí áàéäëààð õàðóóëàõûã øààðääàã. Èéìýýñ îðëîãî áîäèòîîð îðîîã¿é ÷
ãýñýí îðëîãûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ, çàðäëûã áîäèòîîð òºëººã¿é ÷ ãýñýí ìºí
õóðèìòëóóëàí òîîöíî. Îðëîãûí òàéëàí íü êîìïàíèéí ìºíãºí õºðºíãèéí áàéäëûã
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä õàðóóëäàãã¿é áºãººä õàðèí áàëàíñàä ìºíãºí
õºðºíãèéã çºâõºí òîäîõîé ºäðèéí áàéäëààð õàðóóëäàã. ¯éë àæèëëàãàà íü õóðäàöòàé
ºðãºæèæ áàéãàà êîìïàíèéí áàëàíñ, îðëîãûí òàéëàíä ¿éë àæèëëàãàà íü ñàéí õàðàãäàæ
áîëîõ áîëîâ÷ ¿íýí õýðýãòýý êîìïàíè äàìïóóðàõ äºõñºí áàéæ áîëíî. Äàìïóóðëûí øèíæ
òýìäýã íü ºð òºëáºðèéí õýìæýý õºðºíãèéí õýìæýýíýýñ äàâàõ áºãººä áàñ íýã øèíæ íü
êîìïàíè õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õóãàöààíä íü áèåë¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áàéõûã õýëíý. Ò¿ðãýí ºñ÷
áóé êîìïàíèóäûí õóâüä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé áýðõøýýëòýé àñóóäàë áàéäàã íü ãýíýòèéí
ºñºëòèéí ¿åä îðëîãûí ìºíãºí ã¿éëãýýíýýñ çàðëàãûí ìºíãºí ã¿éëãýý íü èë¿¿ áàéäàã.
Èéìýýñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýðýãëýã÷èä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíòàé òàíèëöàæ
ìýäýýëýë àâäàã. ÍÁÁÎÓÑ–ä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã íàðèéâ÷ëàí òàéëáàðëàæ,
õîëáîãäîõ æèøýýí¿¿äèéã õàðóóëñàí áàéäàã.

Ýíý òàéëàíãèéí çîðèëãîîð äîîðõè íýð òîì¸îã äàðààõü óòãààð îéëãîâîë çîõèíî:
• ̺íãºí õºðºí㺠ãýæ ãàð äýýðõ ìºí㺠áîëîí õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ þì.
• ̺íãºòýé àäèëòãàõ õºðºí㺠ãýæ ¿íý öýíèéã ººð÷ëºõ º÷¿¿õýí áàãà ýðñäëèéã
ìýäýðäýã, òîäîðõîé ä¿íòýé ìºíãºíä ÷ºëººòýé øèëæäýã, õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé
áîãèíî õóãàöààíû õºðºí㺠îðóóëàëò þì.
• ̺íãºí ã¿éëãýý ãýæ ìºí㺠ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí äîòîãø áà ãàäàãø
÷èãëýñýí óðñãàë þì.

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíä ãóðâàí òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýýã

õàðóóëäàã.

• ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãàà: Áèçíåñèéí åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû òóðøèä ã¿éöýòãýõ ¿éë
àæèëëàãààã õýëíý. Ýíý õýñýãò Îðëîãûí òàéëàí áîëîí Áàëàíñûí îðëîãûí òàéëàíòàé
õàðüöäàã äàíñóóäòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà (æèøýý íü: Äàíñíû àâëàãà,
Áàðàà ìàòåðèàë, Äàíñíû ºãëºã, Õóðèìòëóóëñàí çàðäëûí ºãëºã ãì).

• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãàà: Óðò õóãàöààò õºðºíãºíä îðóóëñàí

áèçíåñèéí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà îðíî (æèøýý íü: Ãàçàð,
òîíîã òºõººðºìæ, õºðºí㺠îðóóëàëòûí çîðèëãîîð ýçýìøèæ áóé ººð êîìïàíèéí
õóâüöàà, áîíäûã õóäàëäàæ àâàõ ãýõ ìýò)

• Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà: Õºðºí㺠îðóóëàã÷èä áîëîí çýýëäýã÷èäòýé õîëáîîòîé

¿éë àæèëëàãàà îðíî (æèøýý íü: áîãèíî áîëîí óðò õóãàöààò çýýë, òºëñºí íîãäîë
àøèã, ãàðãàñàí õóâüöàà ãì).

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí íü àêêðóýë ñóóðèàð á¿ðòãýãäñýí ä¿íã ìºíãºí ñóóðüò

øèëæ¿¿ëæ õàðóóëäàã.

ÍÁÁÎÓÑ-ä ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí óðñãàëûã òîäîðõîéëîõ õî¸ð àðãà áàéäàã.

23
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

¯¿íä:
• Øóóä àðãà –ìºí㺺ð õ¿ëýýæ àâñàí áîëîí ìºí㺺ð òºëñºí ä¿íã õàðóóëàõûí
òóëä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë äýõ ìýäýýëëèéã àøèãëàäàã. ÍÁÁÎÓÑ 7-ä øóóä
àðãûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä õàìãèéí àøèã òóñòàé àðãà ãýæ ¿çýæ
áàéíà.
• Øóóä áóñ àðãà– Öýâýð àøãèéã ìºíãºí áóñ àæèë ã¿éëãýýãýýð (Îðëîãûí
òàéëàíãèéí) òîõèðóóëäàã àðãà. (Æèøýý íü: ýëýãäýë õîðîãäëûí çàðäëûã öýâýð
àøãèéí ä¿í äýýð áóöààí íýìæ òîõèðóóëäàã íü ýíý ç¿éëèéã õàññàíû äàðàà öýâýð
àøãèéã ãàðãàäàãòàé õîëáîîòîé). Ìîíãîë óëñàä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã øóóä
áóñ àðãàä ¿íäýñëýí áýëòãýäýã.

¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû õýñãèéã øóóä áóñ àðãààð áýëòãýñýí ìºíãºí ã¿éëãýýíèé
òàéëàíä àøèãëàõ ¿åä ýðãýëòèéí õºðºí㺠áà áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºðèéí ìºíãºí
ã¿éëãýýíä ¿ç¿¿ëñýí íºëººã øóóä òààìàãëàõàä õÿëáàð áèø. Èéìýýñ õºðºí㺠áóóðàõ
áîëîí ºð òºëáºðèéí õýìæýý íýìýãäýõýä ìºí㺠îðæ èðäýã, õàðèí õºðºí㺠íýìýãäýõ
áîëîí ºð òºëáºð áàãàñàõàä ìºí㺠çàðöóóëàãääàã ãýäãèéã ñàíàõ íü ÷óõàë þì.
Õîëáîãäîõ ¿íäñýí ä¿ðì¿¿ä:
• Äàðààõ òîõèîëäîëä ìºíãºí ã¿éëãýý íýìýãäýíý:
o Ýðãýëòèéí õºðºí㺠áóóðâàë ýñâýë
o Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð íýìýãäâýë
• Äàðààõ òîõèîëäîëä ìºíãºí ã¿éëãýý áàãàñíà:
o Ýðãýëòèéí õºðºí㺠íýìýãäâýë ýñâýë
o Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð áóóðâàë
¯éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýýã áîäîõäîî öýâýð àøãààñ ýõýëäýã ó÷ðààñ öýâýð
àøãèéí ä¿íä îðñîí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä òîõèðóóëãà õèéäýã. Ýíý
òàéëàíãèéí õýëáýðò òîõèðóóëãà õèéõ ìºð¿¿ä îðäîã.

24
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

СОЛОНГО КОМПАНИ
̪ÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ
1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31
(мянган төгрөгөөр)
ҮЗҮҮЛЭЛТ 1995 1994
Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ
Цэвэр орлого (454 080) (168 581)
Элэгдлийн зардал 1 444 4 185
Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын
Алдагдал
Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг
Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын
нэмэгдэх өөрчлөлт (170 985) (60 950)
Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын
хасагдах өөрчлөлт 27 559
Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын
нэмэгдэх өөрчлөлт 400 757 53 492
Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын
хасагдах өөрчлөлт (9 705) (19 261)
Үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээ (205 010) (191 115)
Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны
мөнгөн гүйлгээ
Худалдсан үндсэн хөрөнгийн орлого
Худалдаж авсан үндсэн хөрөнгө (20 136) (181 040)
Худалдсан хөрөнгө оруулалтын орлого
Худалдаж авсан хөрөнгө оруулалт
Хөрөнгө оруулалтын цэвэр мөнгөн гүйлгээ (20 136) (181 040)
Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ
Банкнаас авсан зээл 224 853 358 241
Улсаас өгсөн санхүүжилт
Төрөл бүрийн хандив
Зээлийн төлөлт (3 686)
Урт хугацаат өрийн тайлангийн хугацааны төлөлт
Гаргасан хувьцаа
Мөнгөөр эргүүлж худалдаж авсан хувьцаа
Ногдол ашгийг мөнгөөр төлсөн (13 190)
Санхүүгийн цэвэр мөнгөн гүйлгээ 221 167 345 051
БҮХ ЦЭВЭР МӨНГӨН ГҮЙЛГЭЭ (3 979) (27 104)
Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 7 922 35 026
Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 3 943 7 922

25
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÄÀÑÃÀË 2 - ̺íãºí ã¿éëãýýíèé äàñãàë

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíãèéí àëü õýñýãò äàðààõ ç¿éë¿¿ä îðîõûã òîäîðõîéëîõäîî

õîîñîí çàéíä òîõèðîõ ¿ãèéã áè÷íý ¿¿.

¯éë àæèëëàãààã “¯” ¿ñãýýð, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ”Õ” ¿ñãýýð, ñàíõ¿¿ãèéí
¿éë àæèëëàãàà㠔є ¿ñãýýð òóñ òóñ òýìäýãëýíý ¿¿.

Ò¿ëõ¿¿ð: Ýðãýëòèéí õºðºíãºòýé õîëáîîòîé èõýíõ ¿éë àæèëëàãàà íü ¿íäñýí ¿éë

àæèëëàãààíä, ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãºòýé õîëáîîòîé èõýíõ ¿éë àæèëëàãàà íü õºðºíãº
îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä õàìðàãäàíà. Õàðèí óðò õóãàöààò ºð òºëáºð áîëîí
ýçýìøèã÷äèéí ºì÷òýé õîëáîãäîí ãàðñàí ¿éë àæèëëàãààã ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà ãýæ
¿çäýã.

___ õóâüöààíû áîðëóóëàëò ___¿éëäâýðò àøèãëàãäàæ áóé òîíîã

òºõººðºìæèéí áîðëóóëàëò

___äàíñíû àâëàãûí ºñºëò ___ýëýãäýë

___öýâýð àøèã ___ íîãäîë àøèã òºëºõ

___5 æèëèéí õóãàöààòàé áàíêíû çýýë ___áàðèëãà õóäàëäàí àâàõ

___òîíîã òºõººðºìæ áîðëóóëàëòûí ___õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºãèéí

îëç áóóðàëò

26
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî áîëîí òàéëáàð òýìäýãëýë

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òàéëáàð òýìäýãëýëèéã ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàíãèéíõàà àðä õàâñàðãàõ ýñâýë õàâñàðãàõã¿é áàéõûã ñîíãîõ ýðõã¿é. Òàéëáàð
òýìäýãëýë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ñàëøã¿é õýñýã þì. ÍÁÁÎÓÑ áîëîí Ìîíãîë óëñûí
ÑÝÇß-íààñ ãàðãàñàí çààâàð æóðàìä øààðäëàãàòàé òîäðóóëãóóäûí òàëààð äýëãýðýíã¿é
äóðüäñàí áàéäàã.

ÍÁÁÎÓÑ 1-ä çààñíààð òàéëáàð òýìäýãëýëä äàðààõ ìýäýýëëèéã òóñãàäàã:

• Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýñýí òàéëàãíàëûí ¿íäýñ, ñóóðèéí òàëààðõ ìýäýýëýë
áîëîí ìºðäñºí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí òóñãàé áîäëîãûí òàëààð
• ÍÁÁÎÓÑ-ûí äàãóó çîõèõ òîäðóóëãûã õèéñýí áàéõ
• Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäààã¿é áîëîâ÷ ¿íýí çºâ òîëèëóóëàõàä øààðäëàãàòàé
íýìýëò ìýäýýëýë

Òàéëáàð òýìäýãëýëèéã äàðààõ äýñ äàðààëàëòàéãààð õàðóóëäàã:

• Õýðýâ ÍÁÁÎÓÑ-ûã ìºðäñºí áîë ýíý òóõàé äóðüäàíà. ÒÀÉËÁÀÐ: Õýðýâ Íÿãòëàí
áîäîõ á¿ðòãýëèéí õîëáîãäîõ ñòàíäàðò á¿ðèéí á¿õ øààðäëàãûã áîëîí
Ñòàíäàðòûí òàéëáàðûí õîðîîíû ãàðãàñàí øààðäëàãàòàé òàéëáàð á¿ðèéã
ìºð人ã¿é áîë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòàä
íèéöñýí ãýæ äóðüäàõ ¸ñã¿é.
• Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ìºðäñºí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî áîëîí
àøèãëàñàí õýìæèëò.
• Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òîëèëóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã íîòëîõ ìýäýýëýë (äàâõàð
øàëãàõ).
• Áóñàä ìýäýýëýë.

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà òàéëáàð òýìäýãëýëä ìýäýýëëèéã ººð ººðººð õàðóóëäàã

áîëîâ÷ òàéëáàð òýìäýãëýëèéí çîðèëãî íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäñàí ýñâýë
òóñãàãäààã¿é ìýäýýëë¿¿äýýñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýðýãëýã÷äýä ÷óõàë ãýñýí òºðºë
á¿ðèéí ìýäýýëëèéí òàëààð äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàõ ÿâäàë þì. Ýíý ìýäýýëëèéã
õ¿¿ðíýõ õýëáýðýýð áè÷äýã ó÷ðààñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õýðýãëýã÷èä íü ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíä õàðóóëñàí òîîí ìýäýýëëèéí òàëààðõ îéëãîëòîî áàòæóóëàõàä òóñàëäàã.

Ñàíãèéí ñàéäûí 2000 îíû 64 òîîò òóøààëààð áàòàëñàí “Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí

òîäðóóëãà áýëòãýõ ¿ëãýð÷èëñýí çààâàð “ íü Ìîíãîëûí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíäàà òîäðóóëãà õèéõ ¿íäñýí àñóóäëóóäûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã.

Ýíý çààâàðò çààñíààð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãûã äàðààõ äàðààëàë,

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéí áàéãóó õèéæ ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé:
1. Àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãàà áà çîõèîí áàéãóóëàëò
2. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî
3. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýìýëò òîäðóóëãà

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî ãýñýí õýñýãò íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí åðºíõèé
áîäëîãóóä áîëîí òóñãàé áîäëîãóóäûã òóñ òóñàä íü òàéëáàðëàæ òîäðóóëíà.

¯¿íýýñ Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýìýëò òîäðóóëãà ãýäýã íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí

¿íäñýí õýñã¿¿äèéí íýìýëò òîäðóóëãûã äàðààõ ¿íäñýí õ¿ñíýãò¿¿äýýð áýëòãýæ æèëä
íýãýýñ äîîøã¿é óäàà òàéëàãíàõ ¿éë àæèëëàãàà þì:

1. ̺íãºí õºðºíãº
2. Àâëàãà

27
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

3. Áàðàà ìàòåðèàë
4. Áèåò õºðºíãº
5. Áèåò áóñ õºðºíãº
6. Óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò áà àâëàãà
7. Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð
8. Ýçäèéí ºì÷
9. Îðëîãî, çàðäàë

Òîäðóóëãûí õ¿ñíýãòýí ìàÿãòûã áàéãóóëëàãà ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãò

òîõèðóóëàí ººð÷ëºí àøèãëàõûã ýíý çààâàðò çºâøººðñºí áàéíà.

Åâðîïûí êîìïàíèéí 2000 îíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õºëèéí òýìäýãëýëèéí

æèøýý.

Áàðàà ìàòåðèàë

Áàðàà ìàòåðèàëûã ÝÀÝÇ àðãûã àøèãëàí õóäàëäàí àâàëòûí ºðòºã ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéí
ºðò㺺ð ¿íýëñýí. Áàëàíñûí äóóñãàâàð ºäðººðõ çàõ çýýëèéí äîîä ¿íýëãýýòýé
õàðüöóóëàõàä áàðàà ìàòåðèàëûí ¿íýëãýý õýò ºíäºð áàéâàë çîõèõ ò¿âøèíòýé
óÿëäóóëàí áóóðóóëíà. 2000 îíû 12 ñàðûí 31-íèé ºäðººðõ áàëàíñàä öýâýð áîëîìæèò
¿íý öýíèéí õàìãèéí áàãààð òóñãàãäñàí áàðàà ìàòåðèàëûí ä¿í 66 ñàÿ åâðîòîé òýíö¿¿
áàéíà (1999 îíä: 60 ñàÿ åâðî áàéñàí).
Áàðàà ìàòåðèàëûí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë:

1999.12.31 2000.12.31
Ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë, õàíãàìæèéí ìàòåðèàë 464 544
Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë 180 168
Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í áà õóäàëäàõ áàðàà 861 999
3535 3742

Õóäàëäààíû äàíñíû àâëàãà

Õóäàëäààíû äàíñíû àâëàãàòàé õîëáîîòîé òóñãàé ýðñäýëä çîðèóëàí íàéäâàðã¿é
àâëàãûí õàñàãäóóëãà òîîöäîã. Êîìïàíèé áîäëîãûí äàãóó 90 õîíîãîîñ äýýø õóãàöààãààð
öóãëóóëæ ÷àäààã¿é äàíñíû àâëàãàä äîîä òàë íü 50 õóâèéí õàñàãäóóëãà òîîöäîã. 180
õîíîãîîñ äýýø õóãàöààãààð öóãëóóëààã¿é àâëàãàä 100 õóâèéí õàñàãäóóëãà òîîöäîã.
2000 îíä íàéäâàðã¿é àâëàãûí õàñàãäóóëãà 24 ñàÿ åâðî áàéñàí (1999 îíä: 45 ñàÿ åâðî).

Áèåò ¿íäñýí õºðºíãº

Áèåò ¿íäñýí õºðºíãèéã ò¿¿õýí ºðòãèéí çàð÷ìààð áàëàíñàä òóñãàäàã. Ýëýãäëèéã øóëóóí
øóãàìûí àðãààð áàéãóóëæ, ò¿¿íèé àíõíû ºðòãèéã àøèãëàãäàõ æèëèéí õóãàöààíä
áóóðóóëæ áè÷ñýíèéã äîð õàðóóëàâ:

Áàðèëãà áàéãóóëàìæ 25-50 æèë

Òîíîã òºõººðºìæ 10-15 æèë
Òàâèëãà, ýä õîãøèë, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè 3-8 æèë
Àâòîìàøèí 5 æèë
Õºðºíãèéí áóóðàëò
Êîìïàíè ¿íäñýí õºðºíãèéí äàíñíû ¿íèéã òîîöîîëñîí õºíãºëºëòòýé ìºíãºí ã¿éëãýýòýé
õàðüöóóëàõ çàìààð óã ¿íäñýí õºðºíãèéí ¿íýëãýýíèé áóóðàëòûã ¿å÷ëýí øàëãàäàã. Õýðýâ
áóóðàëòûí àëäàãäàë ãàðâàë ò¿¿íèéã óã òàéëàíò õóãàöààíä õ¿ëýýí çºâøººðäºã.

28
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Áîëçîøã¿é õºðºí㺠áà ºð òºëáºð

Êîìïàíèéí ýñðýã ãàðñàí õóóëèéí çàðãà ìàðãààíû óëìààñ 290 ñàÿ åâðîãèéí áîëçîøã¿é
ºð òºëáºð êîìïàíè òºëºõ áàéñàí. Õàðèí ø¿¿õ õóðëûí øèéäâýðèéí äàãóó 150 ñàÿ
åâðîãèéí ºð òºëáºð õ¿ëýýõ òºëºâòýé áàéíà.
Õàðèí êîìïàíèä íààøòàéãààð øèéäýãäâýë îéðîëöîîãîîð 190 ñàÿ åâðîãèéí áîëçîøã¿é
õºðºí㺠áèé áîëíî.

Áàëàíñûí äàðààõ ¿éë ÿâö

Õýðýâ áàëàíñûí äàðààõ ¿éë ÿâöûí íºëººãººð áàëàíñûí äóóñãàâàð ºäðººðõ õºðºíãº, ºð
òºëáºðèéí ¿íýëãýýíä ººð÷ëºëò ãàðàõ íü èëýðõèé áîë òîõèðóóëàõ áè÷èëò õèéíý.

Õîëáîãäîõ òàëûí àæèë ã¿éëãýý

Êîìïàíè îéðîëöîîãîîð 26 ñàÿ åâðîãèéí çýýëèéã óäèðäàõ àæèëòíóóääàà îëãîñîí áàéíà.
¯¿íýýñ çàðèì íü õ¿¿ã¿é çýýë áºãººä ¿ëäñýí íü 4.2- 7.2 õóâèéí õ¿¿òýé çýýë áàéíà. 2000
îíû 12 ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààðõ çýýëèéí ¿ëäýãäýë íü îéðîëöîîãîîð 12 ñàÿ
åâðîòîé òýíö¿¿ áàéíà.

Ñîëîíãî êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí èæ á¿ðýí òàéëàíã (Áàëàíñ, Îðëîãûí òàéëàí, ̺íãºí

ã¿éëãýýíèé òàéëàí, ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãûã
õàìàðñàí) äîîð òóñãàéëàí õàðóóëëàà.

ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ
БАЛАНС
1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31 (мянган төгрөгөөр)
ХӨРӨНГӨ 1995 1994
Эргэлтийн хөрөнгө

29
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Мөнгө 3 943 7 922

Дансны авлага 156 749 82 839
Бусад авлага 3 763 4 718
Ажилчдад олгосон урьдчилгаа 5 009 42
Хасах нь: Найдваргүй авлагын хасагдуулга (13 542) -
151 979 87 599
Бараа материал(3) 409 639 433 070
Бэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн урьдчилгаа 199 860 94 210
Урьдчилж төлсөн зардал 4 385 7 558
Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 769 806 630 359
Эргэлтийн бус хөрөнгө
Áàðèëãà (6) 177 563 165 353
Хасах нь: Хуримтлагдсан элэгдэл (15 360) (13 916)
162 203 151 437
Дуусаагүй барилга - Зочид буудал (4) 5 645 5 172
Дуусаагүй барилга – Үйлдвэр(4) 75 469 68 016
Биет хөрөнгийн дүн 243 317 224 625
Хөрөнгө оруулалт 1 600 1 600
Эргэлтийн бус хөрөнгийн дүн 244 917 226 225
НИЙТ ХӨРӨНГИЙН ДҮН 1 014 723 856 584
ӨР ТӨЛБӨР
Дансны өглөг 371 106 109 681
Худалдан авагчдаас авсан урьдчилгаа 14 623 18 708
Засгийн газрын өглөг 42 794 5 297
Хүүгийн өглөг 121 379 19 544
ногдох хэсэг 291 581 66 728
Бусад богино хугацаат өглөг 2 509 8 129
Богино хугацаат өглөгийн дүн 843 992 228 087
Урт хугацаат векселийн өглөг(6) 982 440 986 126
Урт хугацаат өглөгийн дүн 982 440 986 126
ӨР ТӨЛБӨРИЙН НИЙТ ДҮН 1 826 432 1 214 213
ЭЗДИЙН ӨМЧ
Энгийн хувьцаа (404,830 ширхэг, нэрлэсэн үнэ нь 100 төг) 40 483 40 483
Хуримтлагдсан ашиг (852 192) (398 112)
Эздийн өмчийн дүн (811 709) (357 629)
ӨР ТӨЛБӨР БА ЭЗЭМШИГЧДИЙН ӨМЧИЙН ДҮН 1 014 723 856 584

30
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ
ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀéËÀÍ
1995 ÎÍÛ 12-Ð ÑÀÐÛÍ 31
мянган төгрөгөөр
1995 1994
ОРЛОГО
Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний борлуулалт 866 812 1 033 530
Худалдааны орлого 196 352 337 460
Цэвэр борлуулалт 1 063 164 1 370 990
Борлуулсан бэлэн бүтээгдэхүүний өртөг 765 326 867 006
Борлуулсан барааны өртөг 180 899 327 671
Нийт борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 946 225 1 194 677
Нийт ашиг 116 939 176 313
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ
Борлуулалтын зардал 9 033 5 155
Захиргааны зардал 43 255 28 979
Ажиллагчдын хөнгөлөлт 63 463 34 033
Нийт үйл ажиллагааны зардал 115 751 68 167
Үйл ажиллагааны ашиг (алдагдал) 1 188 108 146
ҮНДСЭН БУС ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ
Хүүгийн зардал, цэвэр 210 869 8 355
Валютын ханшийн ººð÷ëºëòèéí алдагдал 244 399 268 372
455 268 276 727
Татвар төлөхийн өмнөх ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581)
Орлогын татварын зардал - -
Тайлант үеийн цэвэр ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581)

31
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

CÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ
ªÌ×ÈÉÍ ªªÐ×˪ËÒÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
1995 ÎÍÛ 12 ÑÀÐÛÍ 31
(ìÿíãàí òºãðºãººð)
ǯÉË Õóâüöààò Õóâüöààíû Äàõèí Õºðâ¿¿ëýõ Õóðèìòëàãäñàí Íèéò ä¿í
êàïèòàë óðàìøóóëàë ¿íýëãýýíèé íººö àøèã
íººö

1993 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (216,341) (175,858)

Á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí ººð÷ëºëò
Çàëðóóëñàí ¿ëäýãäýë
ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóðàëò
Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí íººö
Îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é îëç ãàðç
Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã (168,581) (168,581)
Íîîãäîë àøèã (13,190) (13,190)
Ãàðãàñàí õóâüöààò êàïèòàë
1994 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (398,112) (357,629)
ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóóðàëò
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë
Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿
Îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é îëç ãàðç
Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã (454,080) (454,080)
Íîîãäîë àøèã
Ãàðãàñàí õóâüöààò êàïèòàë
1995 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (852,192) (811,709)

32
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

СОЛОНГО КОМПАНИ
̪ÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ
1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31
(мянган төгрөгөөр)
ҮЗҮҮЛЭЛТ 1995 1994
Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ
Цэвэр орлого (454 080) (168 581)
Элэгдлийн зардал 1 444 4 185
Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын
Алдагдал
Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг
Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын
нэмэгдэх өөрчлөлт (170 985) (60 950)
Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын
хасагдах өөрчлөлт 27 559
Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын
нэмэгдэх өөрчлөлт 400 757 53 492
Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын
хасагдах өөрчлөлт (9 705) (19 261)
Үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээ (205 010) (191 115)
Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны
мөнгөн гүйлгээ
Худалдсан үндсэн хөрөнгийн орлого
Худалдаж авсан үндсэн хөрөнгө (20 136) (181 040)
Худалдсан хөрөнгө оруулалтын орлого
Худалдаж авсан хөрөнгө оруулалт
Хөрөнгө оруулалтын цэвэр мөнгөн гүйлгээ (20 136) (181 040)
Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ
Банкнаас авсан зээл 224 853 358 241
Улсаас өгсөн санхүүжилт
Төрөл бүрийн хандив
Зээлийн төлөлт (3 686)
Урт хугацаат өрийн тайлангийн хугацааны төлөлт
Гаргасан хувьцаа
Мөнгөөр эргүүлж худалдаж авсан хувьцаа
Ногдол ашгийг мөнгөөр төлсөн (13 190)
Санхүүгийн цэвэр мөнгөн гүйлгээ 221 167 345 051
БҮХ ЦЭВЭР МӨНГӨН ГҮЙЛГЭЭ (3 979) (27 104)
Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 7 922 35 026
Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 3 943 7 922

33
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÓÓÄÛÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË
1995 ÎÍÛ 12-Ð ÑÀÐÛÍ 31

Êîìïàíè àíõ 1982 îíä ìåáåëü òàâèëãà ¿éëäâýðëýõ ÷èãëýëýýð áàéãóóëàãäñàí áºãººä
ºíººãèéí áàéäëààð ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíûõàà çýðýãöýý ìºí çàðèì òºðëèéí
õóäàëäààíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.

1. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿íäñýí áîäëîãî

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã Îëîí Óëñûí Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Ñòàíäàðòûí äàãóó

áýëòãýñýí. Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí ¯íäñýí Áîäëîãûã äàðààõ áàéäëààð íýãòãýí
ä¿ãíýæ áîëíî /ìÿíãàí òºãðºãººð/.

/à/ ̺íãºí õºðºí㺠áà ò¿¿íòýé àäèëòãàã÷èä

̺íãºí õºðºí㺠íü ãàð äýýð áîëîí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàä áàéðëóóëæ áóé
àíõíû øààðäëàãààð çàðöóóëàõ áîëîìæòîé ìºíãºí õºðºíãèéã èëýðõèéëíý.

/á/ Äàíñíû àâëàãà

Êîìïàíè á¿òýýãäýõ¿¿íýý àãóóëàõààñ à÷óóëñàí äàðóé áîðëóóëàëò áîëîí ìºí õîëáîãäîõ

àâëàãûãã á¿ðòãýëä òóñãàæ áàéíà. ̺í áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã à÷óóëàõààñ ºìíº
¿éë÷ë¿¿ëýã÷, õóäàëäàí àâàã÷èä óðüä÷èëñàí ìºíãºí òºëáºð õèéñýí áàéõ òîõèîëäîë
îëîíòàà àæèãëàãääàã. Ýíýõ¿¿ óðüä÷èëãààã õóäàëäàí àâàã÷ààñ õ¿ëýýí àâñàí óðüä÷èëãàà
áóþó óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºðèéí õýñýãò èëýðõèéëíý. ¯¿íòýé
àäèëààð êîìïàíè çàðèì òºðëèéí ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë õóäàëäàí àâàõäàà óðüä÷èëñàí
òºëáºð õèéäýã. Ýíý óðüä÷èëãààã áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷äýä òºëñºí óðüä÷èëãàà ãýæ
õàðóóëàõ áà ýðãýëòèéí õºðºíãèéí õýñýãò èëýðõèéëíý.

/â/ Áàðàà ìàòåðèàë

Áàðàà ìàòåðèàëûã æèíýëñýí äóíäàæ ºðòãèéí àðãûã àøèãëàí òîîöîîëñîí ºðòºã áîëîîä
öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíèéí àëü áàãààð íü ¿íýëæ èëýðõèéëñýí. Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë
áîëîí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã íü øóóä ìàòåðèàë, øóóä õºäºëìºð áîëîí øóóä
õîëáîãäîëòîé ¿éëäâýðëýëèéí áóñàä /íýìýãäýë/ çàðäëààñ á¿ðäýíý. Øààðäëàãàòàé
òîõèîëäîëä õóó÷èðñàí, óäààí ýðãýëòòýé, ãîëîãäîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóâüä ¿íèéí áóóðàëò
òîîöñîí. Öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíý íü áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äóóñãàâàð áîëãîõ áîëîí
õóäàëäàí áîðëóóëàõòàé õîëáîãäñîí ìàðêåòèíã, áîðëóóëàëòûí çàðäëûã õàññàí
áîðëóóëàëòûí ¿íýòýé òýíö¿¿ áàéíà.

/ã/ Õºðºí㺠îðóóëàëò

Êîìïàíè óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëòàà öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíýýñ íü äîîãóóð
ºðò㺺ð èëýðõèéëäýã. Õºðºí㺠îðóóëàëò íü áóñàä õóâüöààò êîìïàíèéí õóâüöààíä
õèéñýí õºðºí㺠îðóóëàëò þì. Óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿íý öýíýä áàéíãûí
øèíæ ÷àíàðòàé áóóðàëò ãàðñàí òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ ¿íý öýíèéí óíàëòûã ãàðñàí ¿åä íü
á¿ðòãýëä òóñãàíà.

/ä/ Îðëîãûí õ¿ëýýí çºâøººðºëò

Îðëîãî íü õóäàëäàí áîðëóóëñàí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé õîëáîãäîõ áóöààëò áîëîí ¿íèéí
áóóðàëòûã õàññàí õóäàëäàí àâàã÷ààñ íýõýìæèëñýí ¿íèéí öýâýð ä¿íã èëýðõèéëýõ
áºãººä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã à÷óóëæ ò¿¿íèéã ºì÷ëºõ ýðõ íü õóäàëäàí àâàã÷èä
øèëæñýí ¿åä õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýíý.

34
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

/å/ ¯íäñýí õºðºíãº

¯íäñýí õºðºíãèéí õóðèìòëàãäñàí ýëýãäëèéã íü õàññàí ºðò㺺ð èëýðõèéëíý.

Êàïèòàëæóóëñàí ñýëáýã õýðýãñëèéã òîíîã òºõººðºìæèéí ºðòºãò îðóóëàí õîëáîãäîõ
¿íäñýí õºðºíãèéí íýãýí àäèë ò¿âøíýýð ýëýãä¿¿ëíý. Ýëýãäëèéã çàñãèéí ãàçðààñ
òîãòîîñîí øóëóóí øóãàìûí àðãààð áàéãóóëàõ áºãººä çàðèì òîõèîëäîëä õºðºíãèéí
àøèãëàãäàõ õóãàöààíû ÿâöàä ºðòãèéã íü áàãàñãàæ áîëíî. Æèëèéí ýëýãäëèéí ò¿âøèí
äàðààõ õýëáýðòýé áàéíà. ¯¿íä:

Ãàçàð Áàéõã¿é
Áàðèëãà áàéãóóëàìæ 1.2%
Òîíîã òºõººðºìæ 9.0%
Òàâèëãà, ýä õîãøèë 8.33%
Òýýâðèéí õýðýãñýë 12.5%

/æ/ Ãàäààä âàëþòûí ã¿éëãýý

Êîìïàíè äàíñ á¿ðòãýëýý Ìîíãîë òºãðºãººð á¿ðòãýäýã áºãººä ãàäààä âàëþòààð õèéãäñýí
àæèë ã¿éëãýýã ãàðñàí ¿åä íü òóõàéí ¿åèéí âàëþòûí õàíøààð áîäîæ òîîöíî. Áàëàíñûí
òàñàëáàð áîëîõ õóãàöààíû àëáàí ¸ñíû âàëþòûí õàíøèéã àøèãëàí ãàäààä âàëþòààðõ
õºðºíãº, ºð òºëáºðèéã ìîíãîë òºãðºãººð èëýðõèéëäýã. Õàíøèéí çºð¿¿òýé õîëáîãäñîí
á¿õèé ë àøèã, àëäàãäëûã òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä Îðëîãûí òàéëàíä á¿ðòãýíý.

/ç/ Îðëîãûí àëáàí òàòâàð

Îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí õóóëüä çààñàí õóâü õýìæýýãýýð òóõàéí êîìïàíè íü îðëîãûí
àëáàí òàòâàðàà òºëíº. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí çîðèëãîîð îðëîãî, çàðäëûã õ¿ëýýí
çºâøººð÷ á¿ðòãýõ áîëîí îðëîãûí òàòâàð òîîöîõ çîðèëãîîð îðëîãî, çàðäëûã õ¿ëýýí
çºâøººð÷ á¿ðòãýõ çýðãèéí õîîðîíä ÿìàð íýãýí öàã õóãàöààíû ò¿ð ÿëãàà ¿¿ñäýãã¿é àæýý.

2. Àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí óðüä÷èëãàà

1993 îíîîñ êîìïàíè àæèë÷èääàà çîðèóëæ îðîí ñóóö çàõèàëàí áàðèóëæ áàéíà.
Áàðèëãûí íèéò ºðòºã 87,315 òºãðºã þì. Óã ¿íèéí ä¿íãèéí 60 õóâèéã êîìïàíè, ¿ëäñýíèéã
íü îðîí ñóóö õóäàëäàí àâàã÷ òóõàéí àæèë÷èí àëáàí õààã÷ õàðèóöàí òºëíº. 1995 îíû
12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð àæèë÷èí àëáàí õààã÷èä ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð 4,800
ìÿíãàí òºãðºãíèé ºðòýé áàéñàí áà óã ¿ç¿¿ëýëòèéã àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí
óðüä÷èëãàà ãýñýí õýñýãò õàìðóóëñàí áîëíî. Õîëáîãäîõ õºíãºëºëòèéã Îðëîãûí òàéëàíä
àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí õºíãºëºëò ãýñýí íýðèéí äîð èëýðõèéëñýí áîëíî.

1994 îíä êîìïàíè ìºí àæèë÷èääàà õóäàëäàõ çîðèëãîî𠺺ð áàðèëãà çàõèàëàí
áàðèóëàõ áîëñîí. Óã áàðèëãûí íèéò ºðòºã íü 219,000 ìÿíãàí òºãðºã áàéíà. Êîìïàíè
íèéò ¿íèéí ä¿íãýýñ 60 õóâèéã òºëºõ áà õàðèí àæèë÷èä ¿ëäñýí 40 õóâèéã íü òºëºõ ¸ñòîé
àæýý. 1995 îíû 12 ñàðûí 31-íèé áàéäëààð êîìïàíè 79,474 ìºíãºí òºãðºãèéã òºëñºí
áºãººä ¿¿íèéã àæèë÷èí àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí óðüä÷èëãàà ãýñýí õýñýãò õàìðóóëàí
èëýðõèéëñýí. Áàðèëãûí êîìïàíè 139,526 ìÿíãàí òºãðºãíèé ¿ëäýãäëèéã õàðààõàí
íýõýìæëýýã¿é áàéãàà áºãººä ýíý ä¿í íü êîìïàíèéí äàíñ á¿ðòãýëä òóñãàãäààã¿é àæýý.
Êîìïàíèéí õóâüä ýíýõ¿¿ ¿ëäýãäýë íü áîëçîøã¿é ºð òºëáºð þì. Àæèë÷äûí òºëáºë çîõèõ
íèéò 87,600 ìÿíãàí òºãðºãººñ 1995 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð êîìïàíè 18,598
òºãðºãèéã õ¿ëýýí àâààä áàéñàí áà óã õýìæýýã ºãëºãèéí äàíñàíä îðóóëñàí.
Àæèëëàã÷èäòàé õîëáîãäîõ 131,400 ìÿíãàí òºãðºãèéí õºíãºëºëòèéã îðîí ñóóö áàðèõ
àæèë äóóñãàâàð áîëîõ õ¿ðòýë àæèëëàã÷äûí õºíãºëºëò ãýæ á¿ðòãýýã¿é.

35
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

3. Áàðèëãà ìàòåðèàë

Áàðàà ìàòåðèàëä ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàë, äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë áà áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í,

õóäàëäàõ çîðèóëàëò á¿õèé áàðàà, ñýëáýã õýðýãñýë /êàïèòàë ñýëáýãèéã ¿íäñýí õºðºíãèéí
ºðòºãò îðóóëíà/ îðíî. 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð áàðàà ìàòåðèàëûí õýñýã äàðààõ
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéæýý. ¯¿íä:

1995 1994

Ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë 169,678 165,942

Ñàâ áàãëàà áîîäîë áà
õàíãàìæèéí ìàòåðèàë 23,826 22,601
Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë 77,446 90,191
Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í 18,808 5,488
Õóäàëäàõ áàðàà 11,140 22,464
Ñýëáýã õýðýãñýë 113,701 121,433
409,639 433,070
4. Äóóñààã¿é áàðèëãà

Êîìïàíè ãýðýýíèé ¿íäñýí äýý𠺺ðèéí áèçíåèéí ¿éë àæèëëàãààíä àøèãëàãäàõ ¿éëäâýð,
ìºí ýðã¿¿ëæ õóäàëäàõ çîðèëãîîð çî÷èä áóóäàë çýðãèéã òóñ òóñ áàðèóëæ áàéíà. 1995
îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð áàðèëãûí õî¸ð òºñºë äýýðõ àæèë á¿ãä çîãñîíãè
áàéäàëä îðñîí. Õî¸ð áàðèëãûí íèéò ãýðýýò ¿íý 200,000 ìÿíãàí òºãðºã áºãººä êîìïàíè
õèéñýí õºðºí㺠îðóóëàëòàà íºõºõ ýñýõ íü òîäîðõîé áóñ áàéíà. ̺í êîìïàíè ãýðýýíä
çààñàí ¸ñîîð íýìýëò òºëáºð õèéæ áîëîõ ýñýõ òàëààð òîäîðõîé áóñ áàéíà.

5. ¯íäñýí õºðºíãº

12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààðõ ¿íäñýí õºðºí㺠íü äàðààõ á¿òýöòýé áàéíà. ¯¿íä:

1995 1994

Áàéãóóëàìæ 22,749 2,749

Áàðèëãà 9,330 9,330
Òîíîã òºõººðºìæ 23,826 2,601
Òýýâðèéí õýðýãñýë 77,446 0,191
Êîíòîðûí òîíîã òºõººðºìæ 26,843 21,965
Áóñàä 4,009 3,759
177,563 165,353

Õàñàõ íü: Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë (15,360) (13,916)

162,203 151,437

6. Óðò õóãàöààò ºð

1993 áà 1994 îíóóäàä êîìïàíè ãàäààäûí êîìïàíèóäòàé ãýðýý áàéãóóëàí íèéò

22,223,000 Àâñòðè øèëëèíã, 613,000 Ãåðìàí ìàðêèéí çýýë òóñ òóñ àâñàí àæýý. Ýäãýýð
çýýëèéí õ¿¿ íü õàðãàëçàí 5.25 áà 3 õóâü þì. Çýýëèéí ¿íäñýí ºðèéí õýìæýý áîëîîä
õ¿¿ãèéí òºëáºðèéã óëèðàë òóòàì ã¿éöýòãýõ áºãººä ýöñèéí òºëáºðèéã 2003 áà 2002 îíä
òóñ òóñ ã¿éöýòãýõ àæýý. Çýýëèéí áàòàëãààíä êîìïàíè òîíîã òºõººðºì溺 áàðüöààëñàí
áàéíà.

36
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Â. AÊÊÐÓÝË ÑÓÓÐÜÒÀÉ ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝË

Îðëîãî, çàðäàëòàé õîëáîîòîé àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõ õàìãèéí õÿëáàð àðãà áîë ìºíãº
õ¿ëýýí àâñàí ¿åä îðëîãûã, ìºí㺠òºëñºí ¿åä çàðäëûã á¿ðòãýõ þì. ¯¿íèéã ìºíãºí
ñóóðüòàé ÍÁÁ ãýæ íýðëýäýã. Àæèë ã¿éëãýýã ìºíãºí ñóóðèàð á¿ðòãýõýä ñòàíäàðòûí ¿çýë
áàðèìòëàëä çààñàí ÍÁÁ-èéí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã çºð÷èõºä õ¿ðäýã. ßëàíãóÿà:
Îðëîãûí çàð÷èì
Çîõèöîõ çàð÷èì

ÍÁÁÎÓÑ áîëîí Ìîíãîë óëñàä ìºðäºæ áàéãàà ÍÁÁ-èéí çààâàð àðãà÷ëàëä àêêðóýë
ñóóðèàð àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõèéã øààðääàã.

Àêêðóýë ñóóðüò ÍÁÁ: Îðëîãûã îëñîí ¿åä íü á¿ðòãýíý.

Çàðäëûã ãàðñàí ¿åä íü á¿ðòãýíý.

Àêêðóýë ñóóðüòàé ÍÁÁ-èéã îéëãîõ õàìãèéí õÿëáàð àðãà áîë ò¿¿íèéã ìºíãºí ñóóðüòàé
ÍÁÁ-òýé õàðüöóóëæ ¿çýõ ÿâäàë þì.

Ãîë ÿëãàà íü ¿éë àæèëëàãààã õýçýý á¿ðòãýõ âý ãýäýãò îðøèæ áàéíà:

̺íãºí ñóóðü Aêêðóýë ñóóðü

Îðëîãî Õ¯ËÝÝÆ àâñàí ¿åä ÎÐËÎÃÎ îëñîí ¿åä

Çàðäàë ÒªËÑªÍ ¿åä ÃÀÐÑÀÍ ¿åä

• A êîìïàíè Á êîìïàíèä 2 ñàÿ òºãðºãèéí õºëñ á¿õèé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí. Á¿õ

¿éë÷èëãýýã 2000 îíû 12-ð ñàðä ¿ç¿¿ëæ äóóññàí áîëîâ÷ Á êîìïàíè 2001 îíû 1-ð
ñàð õ¿ðòýë ¿éë÷èëãýýíèé õºëñºº òºëººã¿é. Àêêðóýë ñóóðèéã ìºðääºã áîë À
êîìïàíè ýíý îðëîãîî 2000 îíä á¿ðòãýõ ¿¿, 2001 îíä á¿ðòãýõ ¿¿?

• Á êîìïàíè À êîìïàíèàñ 2000 îíû 12-ð ñàðä çºâëºãºº ºãñºí ¿éë÷èëãýýíèé

íýõýìæëýõ õ¿ëýýí àâñàí. Óã íýõýìæëýõ 2001 îíû 3-ð ñàðä òºëºãäñºí. Òýãâýë Á
êîìïàíè ýíý çàðäëûã 2000, 2001 îíû àëèíä íü á¿ðòãýõ âý?

• Õ êîìïàíè 2000 îíû 11-ð ñàðûí òåëåôîí ¿éë÷èëãýýíèé õóðààìæèéí

íýõýìæëýõèéã 2000 îíû 12-ð ñàðä õ¿ëýýæ àâààä 2001 îíä ò¿¿íèéã òºëæýý.
Àêêðóýë ñóóðèéã áàðèìòàëáàë òåëåôîíû çàðäëûã õýçýý á¿ðòãýõ ¸ñòîé âý? Ýíý
çàðäëûã 2001 îíä á¿ðòãýõ ¸ñòîé þó?

37
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Äàñãàë 3- ̺íãºí áîëîí àêêðóýë ñóóðüòàé ÍÁÁ

Êðèàòèâ êîìïüþòåð êîíñàëòèíã (ÊÊÊ) êîìïàíè 15,000,000 òºãðºãèéí ¿éë÷èëãýý

¿ç¿¿ëñýí. ¯éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí á¿õ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä íýõýìæëýõ ÿâóóëñàí áºãººä æèëèéí
ýöýñò ¿¿íýýñ äºíãºæ 10,000,000 íü òºëºãäñºí. Òóõàéí æèëä ÊÊÊ ººðèéí àæèëëàãñäûí
öàëèí, äàâõàð ãýðýýëýã÷äýä 6,000,000 òºãðºã òºëñºí áºãººä æèëèéí ýöýñò ìºí
1,000,000-èéã íýìæ òºëíº. Áóñàä øóóä çàðäàë íü 1,000,000 ¿¿íýýñ æèëèéí ýöýñò
500,000 òºëºã人ã¿é áàéñàí. Áîðëóóëàëòûí çàðäàë 1,200,000 òºãðºã. ¯¿íýýñ 900,000-
èéã æèëèéí ýöýñò òºëñºí. Çàõèðãàà, óäèðäëàãûí çàðäàë 2,500,000, ¿¿íèéã á¿ãäèéã íü
òºëñºí. Ýíý çàðäàëä äàðàà æèëèéí ò¿ðýýñèéí òºëáºð áîëîõ 500,000 òºãðºã îðñîí.

̺íãºí ñóóðèàð òîîöâîë ÊÊÊ-èéí àøèã ÿìàð áàéõ âý? Àêêðóýëýýð á¿ðòãýñýí
òîõèîëäîëä ýíý íü õýä áîëîõ âý?
̺í㺠Aêêðóýë

Áîðëóóëàëò

Áîðëóóëàëòûí ºðòºã: Õºäºëìºð

Áóñàä øóóä çàðäàë
Íèéò àøèã
Áîðëóóëàëòûí çàðäàë

Çàõèðãààíû çàðäàë
¿éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî

̺íãºí ñóóðüòàé ÍÁÁ-ä àâëàãà, ºãëºã ãýñýí äàíñäûã àøèãëàäàãã¿é. ¯¿íýýñ ãàäíà
ìºíãºí áà àêêðóýë ñóóðüò ÍÍÁ-èéí õîîðîíä öàã õóãàöààíû 4 ãîë ÿëãàà áàéäàã: ¯¿íèéã
æèøýýãýýð õýðõýí òàéëáàðëàõ âý?

• Óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäàë—Óðüä÷èëæ òºëñºí áîëîâ÷ îäîîãîîð ãàðààã¿é áàéãàà

çàðäàë.
• Õóðèìòëàãäñàí çàðäàë—Òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò ãàðñàí, õàðààõàí
òºëºã人ã¿é áàéãàà çàðäàë.
• Óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî—Áîðëóóëñàí áàðàà, ¿ç¿¿ëñýí ¿éë÷èëãýýíèéõýý òºëºº
óðüä÷èëæ àâñàí òºëáºð.
• Õóðèìòëàãäñàí îðëîãî—Òàéëàíãèéí õóãàöààíû ýöýñò îëñîí áîëîâ÷ õàðààõàí
õ¿ëýýæ àâààã¿é áóþó á¿ðòãýýã¿é áàéãàà îðëîãî.

Æè÷: Óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäàë áà Õóðèìòëàãäñàí îðëîãî íü õºðºí㺠(ýðãýëòèéí);

Õóðèìòëàãäñàí çàðäàë áà Óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî íü ºð òºëáºð (áîãèíî õóãàöààò)
áîëíî.

Çîõèöîõ çàð÷ìûã ñàíàæ áàéíà óó—Îðëîãî áà çàðäàë íü õîîðîíäîî çîõèöîæ áàéõ

¸ñòîé. Îðëîãî îëîõûí òóëä ãàðãàæ áàéãàà çàðäëûã óã îðëîãîî õ¿ëýýí çºâøººðñºí
òàéëàíò õóãàöààíû çàðäàë ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñòîé. Îðëîãî, çàðäëûí õîîðîíäõè
óÿëäàà õîëáîîã íàðèéí òîäîðõîéëîõîä õýö¿¿ áàéâàë çàðäëûã õýä õýäýí òàéëàíò
õóãàöààíû òóðøèä ñèñòåìòýé, æèãä áàéäëààð õóâààðèëàõ ¸ñòîé.

38
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

ÄÀÑÃÀË 4 - AÊÊÐÓÝË ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝË

1. Êëèéí âèíäîóñ ò¿äýé êîìïàíè ººðèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ çî÷èä áóóäëûí öîíõ óãààõ
¿éë÷èëãýýã 1999 îíû 12-ð ñàðûí 15-íä ¿ç¿¿ëæýý. 12-ð ñàðûí 16-íä óã
¿éë÷èëãýýíèé õºëñ áîëîõ 1,000,000 òºãðºãèéí íýõýìæëýõèéã çî÷èä áóóäàë ðóó
ÿâóóëñàí. Çî÷èä áóóäàë íýõýìæëýõèéã 2000 îíû 1-ð ñàðûí 10-íä òºëæýý.
Áè÷èëòèéã Êëèéí êîìïàíè 12-ð ñàðä õèéñýí.

Õýðýâ êîìïàíè íýõýìæëýõ ÿâóóëààã¿é áîë ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý??

Òºëáºð õ¿ëýýí àâñàí 1-ð ñàðûí áè÷èëòèéã á¿ðòãý.

2. Áèéã êîìïàíè íýëýýí òîì êîíòîðûí áàðèëãàòàé. Ýíý êîìïàíè 2000 îíû 3-ð
ñàðûí 1-ýýñ õýñýã ºì㺺ëºã÷äºä àæëûí áàéð ò¿ðýýñë¿¿ëñýí. Ò¿ðýýñèéí òºëáºð
ñàðä 800,000 òºãðºã áºãººä 3 ñàð áîëãîíû ýöýñò òºëºõººð ãýðýý áàéãóóëæýý.
Ýõíèé òºëáºðèéã 5-ð ñàðûí 31-íä, äàðààãèéí òºëáºðèéã ìºí ãýðýýíä çààñíû
äàãóó õèéñýí. 2000 îíä Áèéã êîìïàíè ò¿ðýýñèéí îðëîãîî õýäýýð á¿ðòãýõ âý?
2000 îíû 12-ð ñàðûí 31-íä ÿìàð áè÷èëò õèéõ ¸ñòîé âý?

2001 îíû 2-ð ñàðûí 28-íä òºëáºð õ¿ëýýí àâàõ ¿åä ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

3. 2001 îíû 12-ð ñàðûí 25-íä A êîìïàíè 180,000 òºãðºãèéí òåëåôîí ¿éë÷èëãýýíèé
íýõýìæëýõ õ¿ëýýí àâñàí. Óã íýõýìæëýõèéã 1-ð ñàðä òºëíº. Òýãâýë À êîìïàíè
ýíý òºëáºðèéã 2001 îíä õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

Õýðýâ íýõýìæëýõ õ¿ëýýí àâààã¿é áîë ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

1-ð ñàðä òºëºõ òºëáºðèéã õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

39
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

4. K êîìïàíè àæèëëàãñäûí öàëèíã 7 õîíîã á¿ðèéí Áààñàí ãàðàãò òàâüäàã. ªäºð

òóòìûí öàëèíãèéí çàðäàë 100,000 òºãðºã. Õýðýâ ÍÁÁ-èéí õóãàöàà (òàéëàíò)
Ëõàãâà ãàðàãò äóóñãàâàð áîëäîã ãýæ ¿çâýë Ê êîìïàíè ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?
(7 õîíîãèéí àæëûí ºäºð 5 áºãººä Äàâàà ãàðàãò ýõýëäýã).

Öàëèí òàâüæ îëãîõ ºäºð ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

5. 2000 îíû 11-ð ñàðûí 1-íä Ôàñò äåëèâýðè ñåðâèñ êîìïàíè à÷ààíû ìàøèí
õóäàëäàæ àâààä 1 æèëèéí õóãàöààãààð äààòãóóëæ, äààòãàëûí òºëáºðèéã õèéæýý.
¯¿íèé íèéò ºðòºã íü 5,000,000 òºãðºã áîëñîí. Ýíý àæèë ã¿éëãýýã ÿàæ á¿ðòãýõ âý?

12-ð ñàðûí 31-íä àëü áè÷èëò (õýðýâ ãàðâàë)-èéã á¿ðòãýëä òóñãàõ âý?

6. Ýóðèêà ìàéíèíã êîìïàíèéí 2002 îíû æèëèéí ýöñèéí òàéëàíä àóäèò õèéíý. Ýíý
¿éë÷èëãýýíèé õºëñ 12,000,000 òºãðºã áîëîõ òîîöîî ãàð÷ýý. ¯éë÷èëãýýíèé
õºëñèéã àóäèò á¿ðýí õèéæ äóóññàíû äàðàà òºëíº. Àóäèòûí èõýíõ àæèë 2003 îíä
õèéãäýõ áîë 2002 îíä ¿¿íèéã õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

7. 2001 îíû 7-ð ñàðûí 1-íä MWH ñþïåð êîíñàëòèíã êîìïàíè 1,000,000 òºãðºãèéí
¿íý á¿õèé êîìïüþòåð õóäàëäàí àâ÷, òºëáºðèéã áýëíýýð õèéæýý. Àøèãëàõààð
òîîöñîí õóãàöàà íü 5 æèë, ¿ëäýõ ºðòºã áàéõã¿é. Ýíý õóäàëäàí àâàëòûã 2001 îíä
õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

Ñèñòåìòýé, æèãä áàéõ ñóóðèéã àøèãëàí êîìïüþòåðèéí çàðäëûã õýðõýí õóâààðèëàõ

âý?

2001 îíû 12-ð ñàðûí 31-íä ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý? ̺í 2002 îíû 12-ð ñàðûí 31-ýýðõ
áè÷èëòèéã õàðóóë.

40
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

8. Ìîíãîëèàí àäâàí÷ýð òóð êîìïàíè 11-ð ñàðûí 1-íä 2,000,000 òºãðºãèéã 3 ñàðûí
õóãàöààòàé õàäãàëóóëñàí. Õ¿¿ íü ñàðûí 1%. Ñàð á¿ðèéí ýöýñò ÿìàð áè÷èëò
õèéãäýõ âý?

Õýðýâ 2-ð ñàðûí 28-íä õàäãàëóóëñàí ìºí㺺 áóöààí òàòàæ, õ¿¿ãýý õ¿ëýýí àâñàí áîë
ÿìàð áè÷èëò ãàðàõ âý?

41
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Ã. ÄÀÑÃÀËÛÍ ÕÀÐÈÓ

ÄÀÑÃÀË 1 ÍÁÁ-èéí çàð÷ìóóä

Æèæèã ìºíãºí ñàíãààñ õèéãäýõ á¿õ òºëáºðèéã Áóñàä çàðäëûí Äò-ä

1 å,à áè÷íý.

Áàëàíñûí îãíîî ºäºð êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä àëáàí ¸ñîîð

ºð òºëáºð ãýæ á¿ðòãýãäýýã¿é áîëîâ÷ óã êîìïàíèòàé õîëáîîòîé
ø¿¿õèéí øèéäâýðýýð ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é ºð òºëáºðèéí òàëààðõ
2 â,ã,å òàéëáàðûã ñàíõ¿¿ãèíé òàéëàíä îðóóëäàã

3 ä, ã Óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëòûã ò¿¿õýí ºðò㺺ð á¿ðòãýíý.

Æèæèãëýíãèéí äýëã¿¿ð ñàð á¿ðèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ

çîðèëãîîð áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðýí òîîëëîãîîñ ººð òîîöîîëîë
4 å àøèãëàäàã.

Áàðàà ìàòåðèàëûã ºðòºã çàõ çýýëèéí àëü áàãààð áóþó öýâýð

5 ã, ä áîëîìæèò ¿íý öýíýýð á¿ðòãýíý.

2000 áà 2001 îíä áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðòãýëèéí àäèë àðãà

6 á àøèãëàíà

Òîìîîõîí ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíèä àøèãëàãääàã ¿íý öýíý áàãàòàé

7 å ñýëáýã õýðýãñëèéã õóäàëäàí àâàõ ¿åä íü çàðäàë ãýæ á¿ðòãýäýã.

ÄÀÑÃÀË 2 – ̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí

_ Ñ _ õóâüöààíû áîðëóóëàëò Õ _ ¿éëäâýðò àøèãëàãäàæ áóé òîíîã

òºõººðºìæèéí áîðëóóëàëò

_ ¯ _ äàíñíû àâëàãûí ºñºëò _ ¯ _ýëýãäýë

_ ¯ _öýâýð àøèã _ Ñ _ íîãäîë àøèã òºëºõ

_ Ñ _5 æèëèéí õóãàöààòàé áàíêíû çýýë _ Õ _ áàðèëãà õóäàëäàí àâàõ

_ ¯ _òîíîã òºõººðºìæ áîðëóóëàëòûí _ ¯ _õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºãèéí

îëç áóóðàëò

ÄÀÑÃÀË 3 - ̺í㺠áà àêêðóýë ñóóðüòàé ÍÁÁ

42
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

̺í㺠Aêðþëü

Áîðëóóëàëò 10,000,000 15,000,000

Áîðëóóëàëòûí ºðòºã: Õºäºëìºð 6,000,000 7,000,000

Áóñàä øóóä çàðäàë 500,000 1,000,000
Íèéò àøèã 3,500,000 7,000,000

Áîðëóóëàëòûí çàðäàë 900,000 1,200,000

Çàõèðãààíû çàðäàë 2,500,000 2,000,000

¯éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî 100,000 3,800,000

ÄÀÑÃÀË 4 – Àêêðóýë ñóóðüòàé á¿ðòãýë

Õàðèó 1

1. à. Äò Äàíñíû àâëàãà 1,000,000

Êò Áîðëóóëàëòûí îðëîãî 1,000,000

1.á Áóñàä ýðãýëòèéíõºðºíãèéã Äò-ëýíý. (Õóðèìòëàãäñàí îðëîãûí àâëàãà)

1.â Äò ̺í㺠1,000,000

Êò Äàíñíû àâëàãà 1,000,000
Áóñàä ýðãýëòèéí õºðºíãº

Õàðèó 2

2.à 800,000 X 10 ñàð = 8,000,000

Äò Áóñàä ýðãýëòèéí õºðºí㺠800,000

(Õóðèìòëàãäñàí îðëîãî)
Êò Áîðëóóëàëòûí îðëîãî 800,000

2.á Äò ̺í㺠2,400,000

Êò Áîðëóóëàëòûí îðëîãî 1,600,000
Êò Áóñàä ýðãýëòèéí õºðºí㺠800,000

Õàðèó 3

3.à Äò Õîëáîîíû çàðäàë 180,000

43
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Êò Äàíñíû ºãëºã 180,000

3.á Êò Áóñàä ÁÕªÒ 180,000 (Õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºã)

3.â Äò Äàíñíû ºãëºã 180,000

Êò Áóñàä ÁÕªÒ-Õóðèìòëàãäñàí çàðäëûã ºãëºã
Êò ̺í㺠180,000

Õàðèó 4

4.1 Äò Öàëèíãèéí çàðäàë 300,000

Êò Áóñàä ÁÕªÒ
áóþó Õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºã 300,000

4.2 Äò Öàëèíãèéí çàðäàë 200,000

Äò Áóñàä ÁÕªÒ áóþó õóðèìòëàãäñàí
çàðäëûí ºãëºã 300,000
Êò ìºí㺠500,000

Õàðèó 5

5.1 Äò Äààòãàëûí çàðäàë 5,000,000

áóþó
Äò Óðüä÷èëæ òºëñºí äààòãàë 5,000,000
Êò ̺í㺠5,000.000

Ãýõäýý ¿¿íèéã ÿàæ á¿ðòãýõ íü êîìïàíèéí áîäëîãîîñ øàëòãààëíà.

5.2 Äò Óðüä÷èëæ òºëñºí äààòãàë 4,166,667

Êò Äààòãàëûí çàðäàë 4,166,667

ýñâýë
Äò.Äààòãàëûí çàðäàë 833,333
Êò Óðüä÷èëæ òºëñºí äààòãàë 33,333

Õàðèó 6

Õàðãàëçàæ ¿çýõ ÿíç á¿ðèéí àðãà áàéãààã àíõààðàí ýíý àñóóëòûã á¿ðòãýõ áîëñîí
øàëòãààíûã õýëýëöýõ ñýäýâ áîëãîí àøèãëà. Çàðäëûã õýçýý õ¿ëýýí çºâøººðºõèéã
Óäèðäàìæ áóþó ÍÁÁÎÓÑ-ûí äàãóó òîäîðõîéë. Òóóøòàé áàéõ çàð÷ìûã àíõààð.

Õàðèó 7

7.1 Äò ¯íäñýí õºðºí㺠1,000,000

Êò ̺í㺠1,000,000

44
 Á¯ËÝà II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

7.2 Êîìïüþòåðèéã øóëóóí øóãàìûí àðãà àøèãëàí 5 æèëèéí õóãàöààíä

ýëýãä¿¿ëíý—1,000,000 / 5 = 200,000 ( íýã æèëèéí ýëýãäëèéí õýìæýý).

7.3 Äò Ýëýãäëèéí çàðäàë 100,000

Êò Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë 100,000

2002 îíä:
Äò Ýëýãäëèéí çàðäàë 200,000
Êò Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë 200,000

Õàðèó 8

8.1 Äò Õ¿¿ãèéí àâëàãà 20,000

Êò Õ¿¿ãèéí îðëîãî 20,000

8.2 Äò ̺í㺠60,000

Êò Õ¿¿ãèéí àâëàãà 60,000

Òóõàéí êîìïàíè õ¿¿ã 1-ð ñàðûí 31-ýýð õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ ýñýõýýñ õàìààðàí ýíý
áè÷èëò ººð áàéæ áîëíî.

45