Ðñüëïãïò

¼ôáí áõôü ôï âéâëßï åêäüèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ ðñéí áðü åßêï-
óé ÷ñüíéá, áðïôåëïýóå ìÝñïò åíüò íÝïõ êýìáôïò ìåëåôþí ðïõ å-
ñåõíïýóáí ôï ãñáììáôéóìü ìÝóá áðü ìéá áíèñùðïëïãéêÞ êáé
êïéíùíéêï-éóôïñéêÞ ïðôéêÞ, ç ïðïßá åìöáíßóôçêå ãéá ðñþôç
öïñÜ óôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '70, ìå áöåôçñßá ôçí Ýêäïóç
ôïõ âéâëßïõ Domestication of the Savage Mind ôïõ Goody
(1977). ÁõôÞ ç óõëëïãÞ äéáöÝñåé áðü Üëëåò ùò ðñïò ôï üôé äéå-
ñåõíÜ ôï ãñáììáôéóìü ùò ìéá êïéíùíéïãëùóóïëïãéêÞ äéáäéêá-
óßá, ç ïðïßá èÝôåé óôï åðßêåíôñï ôç ãëþóóá êáé ôç ÷ñÞóç ôçò
óå üëåò ôçò ôéò åêöÜíóåéò. Óôçí ðáñïýóá óõëëïãÞ, ï ãñáììáôé-
óìüò, ðïõ óõíÞèùò ðåñéãñÜöåôáé ùò ç éêáíüôçôá ðáñáãùãÞò
êáé åñìçíåßáò åíüò ãñáðôïý êåéìÝíïõ, áíôéìåôùðßæåôáé ùò äï-
ìïýìåíïò äéåðéäñáóôéêÜ êáé, åðïìÝíùò, êïéíùíéêÜ ìÝóá áðü ëå-
êôéêÝò óõíáëëáãÝò ðïõ ëáìâÜíïõí ÷þñá ìÝóá óôï ÷ñüíï óå äéÜ-
öïñá åðéêïéíùíéáêÜ ðëáßóéá. Óýìöùíá ìå ôçí åõñýôåñç áõôÞ
ïðôéêÞ, ï ãñáììáôéóìüò ïñßæåé ü÷é áðëÜ ôçí Ýííïéá ôïõ ìïñöù-
ìÝíïõ áôüìïõ áëëÜ åðßóçò êáé, êõñßùò, ôïõ «åðéäå÷üìåíïõ åê-
ðáßäåõóçò» áôüìïõ.
¼ðùò êáé Üëëá âéâëßá óôç óåéñÜ ôçò ÄéåðéäñáóôéêÞò Êïé-
íùíéïãëùóóïëïãßáò, Ýôóé êáé ç ðáñïýóá óõëëïãÞ åðéäéþêåé íá
óõíåéóöÝñåé óôçí êáôáíüçóç ôùí äéáäéêáóéþí ðïõ áêïëïõ-
èïýí ôá åêðáéäåõôéêÜ éäñýìáôá óôéò óýã÷ñïíåò áóôéêÝò êïéíù-
íßåò, ìÝóá áðü ôç ìåëÝôç óõãêåêñéìÝíùí ðåñéðôþóåùí ëåêôé-
êþí äéåðéäñÜóåùí ðïõ áíôéðñïóùðåýïõí ðñïóùðéêÝò åìðåéñß-
åò ìÝóá óôá éäñýìáôá áõôÜ. Ç õðüèåóç åßíáé üôé ðïëëÜ èÝìáôá
12

ðïõ ãéá êáéñü õðÞñîáí óôï åðßêåíôñï ôçò äçìüóéáò áíôéðáñÜ-

èåóçò, üðùò ç éóüôéìç ðñüóâáóç óå ìáèçóéáêÝò åõêáéñßåò, áíÝ-
êõøáí, ôïõëÜ÷éóôïí åí ìÝñåé, ùò áðïôÝëåóìá óõìðåñáóìÜôùí
êáé áîéïëïãÞóåùí ðïõ ãßíïíôáí êáèçìåñéíÜ ìÝóá áðü ôç äéå-
ðéäñáóôéêÞ åìðåéñßá. Ìåëåôþíôáò ôéò óõ÷íÜ ìç åêðåöñáóìÝ-
íåò ðåðïéèÞóåéò êáé ôïõò ðñïûðïèÝóåéò óôïõò ïðïßïõò âáóßæï-
íôáé áõôÝò ïé ðåðïéèÞóåéò ìáæß ìå ôéò ëåêôéêÝò óõíáëëáãÝò óôéò
ïðïßåò óõììåôÝ÷ïõí ïé óõíïìéëçôÝò/-ôñéåò, ìðïñïýìå íá êáôá-
íïÞóïõìå ðþò ïéêïäïìïýíôáé ïé áîéïëïãÞóåéò êáé ðþò äéáìïñ-
öþíïíôáé ôá åêðáéäåõôéêÜ áðïôåëÝóìáôá. Ìå ôïí ôñüðï áõôü,
ç äéáäéêáóßá öïßôçóçò óôï ó÷ïëåßï –Ýíá óõóôáôéêü-êëåéäß ãéá
ôçí êïéíùíéêÞ áíáðáñáãùãÞ– ìðïñåß íá äéåñåõíçèåß ìÝóá áðü
ìéá ìéêñï-áíáëõôéêÞ ïðôéêÞ êáé ìÝóá áðü ìßá óå âÜèïò áíÜëõ-
óç ôçò ëåêôéêÞò åðéêïéíùíßáò óå óõãêåêñéìÝíá åêðáéäåõôéêÜ
ðåñéâÜëëïíôá.
¢ìåóï ðëáßóéï ãéá ôï âéâëßï áõôü áðïôÝëåóå ìéá Ýñåõíá äýï
÷ñüíùí ðïõ äéåñåõíïýóå óôç ó÷ïëéêÞ äéåðßäñáóç ìÝóá óå Ýíá
åèíéêÜ ðïéêéëüìïñöï ó÷ïëéêü ðåñéâÜëëïí óôç Âüñåéá Êáëé-
öüñíéá (Cook-Gumperz ê.Ü., 1981) – Ýñåõíá ðïõ ÷ñçìáôïäïôÞ-
èçêå óôï ðëáßóéï ôïõ ðñïãñÜììáôïò «Teaching as a Linguistic
Process» (Ç äéäáóêáëßá ùò ìéá ãëùóóéêÞ äéáäéêáóßá) êáé ôï ï-
ðïßï åðåäßùêå íá åöáñìüóåé åèíïãñáöéêÝò êáé ãëùóóïëïãéêÝò
ðñïóåããßóåéò óôïí ôñüðï ðïõ ç ãëùóóéêÞ ÷ñÞóç ó÷åôßæåôáé ìå
åêðáéäåõôéêÜ ðñïâëÞìáôá ìÜèçóçò êáé åðßäïóçò óôï ó÷ïëåßï.
Áí êáé ïé ìåëÝôåò ãýñù áðü ôç äéåðßäñáóç óôç ó÷ïëéêÞ ôÜîç
äåí åßíáé ðñüóöáôåò, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò õðÜñ÷ïõóáò Ý-
ñåõíáò óõíÞèùò åðéêåíôñþíåôáé åßôå óå ìáêñï-êïéíùíéêÜ èÝ-
ìáôá åßôå óå øõ÷ïìåôñéêÝò áîéïëïãÞóåéò ôùí åðéäüóåùí ôùí
ìáèçôþí/-ôñéþí óå ôåóô êáé óôéò ó÷Ýóåéò äáóêÜëïõ-ìáèçôÞ.
Ìüíï ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò Ýãéíå áíôéëçðôÞ ç äõíáôüôçôá
ôçò óå âÜèïò áíÜëõóçò ôùí ðåñéêåéìåíéêÜ ðñïóäéïñéæüìåíùí
Ðñüëïãïò 13

ôñüðùí ìå ôïõò ïðïßïõò ìåôáöÝñåôáé ç ðëçñïöïñßá êáé ìå

ôïõò ïðïßïõò äéáðñáãìáôåõüìáóôå ôç ãíþóç. Íùñßôåñá, áõ-
ôïý ôïõ åßäïõò ç Ýñåõíá åðçñåáæüôáí áðü ìåëÝôåò óôïí êëÜäï
ôçò åèíïãñáößáò ôçò åðéêïéíùíßáò, óôéò ïðïßåò ç ÷ñÞóç ôçò
ãëþóóáò èåùñïýíôáí êïéíùíéêü öáéíüìåíï êáé ôá ãñáììáôéêÜ
÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ëåêôéêÞò óõìðåñéöïñÜò áíáëýïíôáí óôï
ðëáßóéï ôùí ðïëéôéóìéêþí áîéþí êáé ôùí êïéíùíéêþí ãíùñé-
óìÜôùí ôùí óõììåôå÷üíôùí óå áõèåíôéêÝò êáôáóôÜóåéò åðé-
êïéíùíßáò (Gumperz êáé Hymes, Directions in Sociolinguistics
1972/86· Cazden, John êáé Hymes Functions of Language in
the Classroom 1972/85).
Ôï éóôïñéêü åñÝèéóìá ãéá ôçí åñãáóßá ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé
óôç óõëëïãÞ áõôÞ Þôáí ïé ìåëÝôåò ðïõ äéåíåñãÞèçêáí óôï
Language Behavior Research Laboratory (ÅñãáóôÞñéï ãéá ôç
Äéåñåýíçóç ôçò ÃëùóóéêÞò ÓõìðåñéöïñÜò) ôïõ Ðáíåðéóôçìß-
ïõ ôçò Êáëéöüñíéáò óôï Berkeley. Îåêéíþíôáò ìå Ýíá óõíÝäñéï
ðïõ Ýãéíå êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáéñéïý ìå èÝìá
«Language, Society and the Child» (Ãëþóóá, Êïéíùíßá êáé Ðáé-
äß) êáé ôï ïðïßï äéåîÞ÷èç ëßãï ìåôÜ ôçí ßäñõóç ôïõ Åñãáóôçñß-
ïõ ôï 1968, ïé åñåõíçôÝò/-ôñéåò Üñ÷éóáí íá áíáðôýóóïõí ôñü-
ðïõò ìåëÝôçò ôçò ãëùóóéêÞò êïéíùíéêïðïßçóçò, åóôéÜæïíôáò
ôï åíäéáöÝñïí ôïõò óå äéáðïëéôéóìéêÝò êáé äéáôáîéêÝò óõãêñß-
óåéò óå óõãêåêñéìÝíá ðåñéâÜëëïíôá. ÐïëëÜ áðü ôá Üôïìá ðïõ
óõììåôåß÷áí ôüóï óôï ÅñãáóôÞñéï üóï êáé óôï ðñþôï óõíÝäñéï
Ý÷ïõí óôç óõíÝ÷åéá ðáßîåé óçìáíôéêïýò ñüëïõò óôç äéáìüñöù-
óç íÝùí ðñïóåããßóåùí ó÷åôéêÜ ìå ôçí êáôÜêôçóç ôçò ãëþó-
óáò, ôç ÷ñÞóç ôçò ãëþóóáò êáé ôïí ôñüðï ðïõ ç ãëþóóá ÷ñçóé-
ìïðïéåßôáé óôçí åêðáßäåõóç.
Óýìöùíá ì’ áõôÞ ôç óôáäéáêÜ áíáäõüìåíç ðñïóÝããéóç, ç
ó÷ïëéêÞ ôÜîç óõíéóôÜ Ýíá óçìáíôéêü ðåñéâÜëëïí ãéá ôç äéå-
ñåýíçóç êïéíùíéêþí æçôçìÜôùí óôçí áóôéêÞ êïéíùíßá. Ç ðá-
14

ñÜäïóç áõôÞ áðïôÝëåóå ôç âÜóç ãéá ôç äçìéïõñãßá áõôÞò ôçò

óõëëïãÞò. Ôá êåöÜëáéá ôùí Campbell, Collins, Michaels,
O’Connor, Simons êáé Murphy, Gumperz êáé Cook-Gumperz
óõíå÷ßæïõí åí ìÝñåé ôçí ðáñÜäïóç áõôÞ êáé ôçí åðåêôåßíïõí
ìÝóá áðü ëåðôïìåñåßò êïéíùíéïãëùóóïëïãéêÝò áíáëýóåéò óç-
ìáíôéêþí äéåðéäñáóôéêþí êáôáóôÜóåùí. ÊÜíïíôáò ìéá åðéëï-
ãÞ áðü ôï áñ÷éêü õëéêü ôçò Ýñåõíáò ðïõ õðÞñ÷å óôçí Åöçìå-
ñßäá ãýñù áðü ôá ÅêðáéäåõôéêÜ ÆçôÞìáôá (Newspaper in
Education) ãéá ôï ôé èá óõìðåñéëçöèåß óôç óõëëïãÞ áõôÞ, èå-
ùñÞèçêå áðáñáßôçôï íá ðñïóôåèïýí êÜðïéåò åðéðëÝïí óõãêñé-
ôéêÝò ìåëÝôåò ãéá íá ôåêìçñéùèåß ç óðïõäáéüôçôá ôùí åõñçìÜ-
ôùí ðïõ, äéáöïñåôéêÜ, èá ìðïñïýóáí íá èåùñçèïýí üôé áöï-
ñïýóáí ìüíï ôï óõãêåêñéìÝíï êïéíùíéêï-ïéêïëïãéêü ðåñéâÜë-
ëïí ôïõ Berkeley, ìéáò ðüëçò ôçò ïðïßáò ï ðëçèõóìüò áðïôå-
ëåßôáé áðü ðïéêßëåò åèíéêüôçôåò êáé áðü ìéá, êáôÜ êýñéï ëüãï,
ëåõêÞ áíþôåñç-ìåóáßá êïéíùíéêÞ ôÜîç, ãíùóôÞ ãéá ôçí áöï-
óßùóÞ ôçò óôçí êïéíùíéêÞ/ðïëéôéóìéêÞ åôåñïãÝíåéá. Ãéá ôï ëü-
ãï áõôü, åíóùìáôþèçêáí áñêåôÝò åðéðëÝïí ìåëÝôåò: ìßá áðü Ý-
íá áóôéêü ðåñéâÜëëïí óôç ÌåãÜëç Âñåôáíßá (Wells), ðïõ äéå-
ñåõíÜ ìéá ðáñáäïóéáêÞ ëåõêÞ ìåóáßá êáé åñãáôéêÞ ôÜîç, ìéá
äåýôåñç áðü Ýíá áìåñéêÜíéêï ìåóïäõôéêü ðñïÜóôéï ïéêïãå-
íåéþí áðïêëåéóôéêÜ ìåóáßáò ôÜîçò (Eder) êáé ìéá ôñßôç áðü Ý-
íá äßãëùóóï åíïñéáêü ó÷ïëåßï óôéò Öéëéððßíåò ìå ðëçèõóìü
ðïõ, êáôÜ êýñéï ëüãï, áíÞêåé óôç ìåóáßá ôÜîç (Campbell). Áõ-
ôÝò ïé ìåëÝôåò äå äéåõñýíïõí áðëþò ôï åýñïò ôùí ðëáéóßùí ðïõ
äéåñåõíþíôáé áëëÜ åðéðëÝïí áíôáíáêëïýí áíôéêñïõüìåíåò ðá-
ñáäüóåéò êáé éäåïëïãßåò ãéá ôç ìÜèçóç.
ÔÝëïò, ôï ðáñüí âéâëßï åóôéÜæåé óå Ýíá áðü ôá ðéï óçìáíôé-
êÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ Ý÷ïõí áíáöáíåß êáôÜ ôï ó÷åäéáóìü ôçò
óýã÷ñïíçò åêðáéäåõôéêÞò ðïëéôéêÞò: ôçí áíÜãêç ãéá ôçí åðß-
ôåõîç åíüò õøçëüôåñïõ åðéðÝäïõ ãñáììáôéóìïý ìÝóá áðü ôç
Ðñüëïãïò 15

äçìüóéá åêðáßäåõóç. Ðßóù áðü ôéò óôáôéóôéêÝò ðïõ ó÷åôßæïíôáé

ìå ôá åôÞóéá áðïôåëÝóìáôá ôùí ó÷ïëåßùí óôá ôåóô áîéïëüãçóçò
êáé ôçí åîåýñåóç åñãáóßáò áðü ôïõò áðïöïßôïõò âñßóêåôáé Ýíá
ðëÞèïò ãíþóåùí ó÷åôéêÜ ìå ôéò äéåðéäñáóôéêÝò äéáäéêáóßåò óôç
ó÷ïëéêÞ ôÜîç êáé ôéò áîéïëïãÞóåéò óôéò ïðïßåò ïé åêðáéäåõôéêïß
ðñïâáßíïõí ìÝóá óôéò ó÷ïëéêÝò áßèïõóåò. Ç ÷ñÞóç ôçò äéåðé-
äñáóôéêÞò êïéíùíéïãëùóóïëïãßáò ãéá ôç äéåñåýíçóç ôïõ ôñü-
ðïõ ìå ôïí ïðïßï ðáßñíïíôáé ïé áðïöÜóåéò êÜèå óôéãìÞ êáé ôïõ
ðþò áõôÝò ïé áðïöÜóåéò êáôáëÞãïõí óå ìïíôÝëá ó÷ïëéêÞò êáé å-
ðáããåëìáôéêÞò åðéôõ÷ßáò óõíéóôÜ ìéá åéäéêÞ Ýìöáóç óôéò ìåëÝ-
ôåò áõôÝò. Ùóôüóï, êáìßá åñãáóßá ðÜíù óôï ãñáììáôéóìü äåí
ìðïñåß íá áãíïÞóåé ôçí ïõóéáóôéêÞ áóÜöåéá êáé ôç óõ÷íÜ öïñ-
ôéóìÝíç ìå ñõèìéóôéêü ðåñéå÷üìåíï óçìáóßá ôïõ üñïõ «ãñáì-
ìáôéóìüò». Åëðßæïõìå üôé ôïðïèåôþíôáò áõôÝò ôéò ëåðôïìåñåßò
áëëçëåðéäñáóéáêÝò ìåëÝôåò ìÝóá óå ìéá êñéôéêÞ éóôïñéêÞ ïðôé-
êÞ, áõôü ôï âéâëßï ìðïñåß íá óõíåéóöÝñåé óôç äçìéïõñãßá åíüò
êëßìáôïò áðáëëáãìÝíïõ áðü ðñïêáôáëÞøåéò ìÝóá óôï ïðïßï
ìðïñïýí íá áíáèåùñçèïýí ïé áíáðüöåõêôïé êïéíùíéêïß ðáñÜ-
ãïíôåò ðïõ áóêïýí ðåñéïñéóôéêÞ åðßäñáóç óôçí åêðáßäåõóç
êáé ôçí êáôÜêôçóç ôïõ ãñáììáôéóìïý.