ÅéóáãùãÞ

ÌåôÜ áðü ôïí ´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, ç éäÝá üôé ç ðáéäéêÞ ëï-

ãïôå÷íßá èá ìðïñïýóå íá ðñïùèÞóåé ôç äéåèíÞ áëëçëïêáôá-
íüçóç Ýãéíå éäåïëïãßá. Ç ðáéäéêÞ ëïãïôå÷íßá, ðïõ äéáó÷ßæåé ìå
Üíåóç ôá åèíéêÜ óýíïñá, áíáìåíüôáí íá óõìâÜëåé óôç äçìé-
ïõñãßá ìéáò ïõôïðéêÞò «ðáãêüóìéáò äçìïêñáôßáò ôçò ðáéäéêü-
ôçôáò». Áðü ôá ôÝëç ôïõ 20ïý áéþíá êáé ìåôÜ, Ý÷ïõìå ãßíåé ìÜñ-
ôõñåò ìéáò äéáöïñåôéêÞò ìïñöÞò äéåèíéóìïý, ðïõ áõôÞ ôç öï-
ñÜ äåí åßíáé ìéá éäåáëéóôéêÞ áîßùóç, áëëÜ ìéá óõíÝðåéá ôùí äõ-
íÜìåùí ôçò ðáãêüóìéáò áãïñÜò. Áõôüò ï äéåèíéóìüò ðñïÝñ÷å-
ôáé áðü ðïëõåèíéêÝò åôáéñåßåò ôùí media, ðïõ êáôáóêåõÜæïõí
ðñïúüíôá ãéá ôá ðáéäéÜ óå üëï ôïí êüóìï. ¼ìùò, ïýôå ç éäåá-
ëéóôéêÞ áîßùóç ãéá ìéá «ðáãêüóìéá äçìïêñáôßá ôçò ðáéäéêüôç-
ôáò», ïýôå ç åìðïñéêÞ ðáãêïóìéïðïßçóç, áëëÜæïõí ôï ãåãïíüò
üôé ðÜíôá ôá âéâëßá ãéá ðáéäéÜ ãñÜöïíôáé áðü ðñáãìáôéêïýò
óõããñáöåßò óå ðñáãìáôéêÜ ìÝñç ôïõ êüóìïõ êáé óå äéáöïñåôé-
êÝò ãëþóóåò, êáé üôé áðü ðáëéÜ äéáâÜæïíôáí êáé åîáêïëïõèïýí
íá äéáâÜæïíôáé ìåôáöñáóìÝíá óå Üëëåò ãëþóóåò, óå Üëëá ìÝñç
ôïõ êüóìïõ.
Ç ìåëÝôç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò, åðßóçò, óõ÷íÜ áñ÷ßæåé
áðü ôçí éäÝá åíüò ðáãêüóìéïõ óþìáôïò ðáéäéêþí âéâëßùí, õðï-
èÝôïíôáò üôé êåßìåíá óõããñáöÝùí ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü äéáöï-
ñåôéêÝò ãëùóóéêÝò êáé ðïëéôéóìéêÝò ðåñéï÷Ýò, áðïôåëïýí ìÝñïò
ìéáò åíéáßáò áíôßëçøçò ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò êáé ðáñáâëÝ-
18 ÓõãêñéôéêÞ ÐáéäéêÞ Ëïãïôå÷íßá

ðïíôáò ôï ãåãïíüò üôé óå áõôÞ ôçí ïìÜäá âéâëßùí ðåñéëáìâÜíï-

íôáé ìåôáöñáóìÝíá Ýñãá, ôá ïðïßá Ý÷ïõí ðñïóáñìïóôåß óôïí
ðïëéôéóìü ôùí áíáãíùóôþí ôïõò êáé óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò
äéáöïñïðïéïýíôáé óçìáíôéêÜ áðü ôá êåßìåíá-ðçãÝò. Ç ðáéäéêÞ
ëïãïôå÷íßá îåðåñíÜ ãëùóóéêÜ êáé ðïëéôéóìéêÜ óýíïñá áðü ôü-
ôå ðïõ Üñ÷éóáí íá åêäßäïíôáé ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí Åõñþðç
ôïõ 18ïõ áéþíá âéâëßá êáé ðåñéïäéêÜ ðïõ áðåõèýíïíôáí åéäéêÜ
óå íåáñïýò áíáãíþóôåò. Óå ðïëëÝò ÷þñåò óõíáíôïýìå õøçëÜ
ðïóïóôÜ ìåôáöñáóìÝíùí êåéìÝíùí, êáé áõôü äçìéïõñãåß Ýíá
åíäéáöÝñïí ðåäßï ãéá óõãêñéôéêÞ Ýñåõíá. ÅðåéäÞ üìùò ðáñáäï-
óéáêÜ ç ìåëÝôç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò äåí áíôéìåôùðßæåôáé
ùò áîéüëïãç êáé óïâáñÞ áêáäçìáúêÞ åñãáóßá, ìÝ÷ñé ôþñá Ý÷åé
äéáöýãåé áðü ôéò áíôÝíåò ôçò óõãêñéôéêÞò ëïãïôå÷íßáò, ôçò åðé-
óôçìïíéêÞò ðåñéï÷Þò ðïõ áó÷ïëåßôáé ãåíéêÜ ìå ôç äéåñåýíçóç
äéáðïëéôéóìéêþí öáéíïìÝíùí. Óõíåðþò, Ý÷ïõìå ìéá êáôÜóôáóç
óôçí ïðïßá ç óõãêñéôéêÞ ëïãïôå÷íßá ãåíéêÜ áãíïåß ôá ðáéäéêÜ
âéâëßá, êáé ç ìåëÝôç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò óðÜíéá ÷ñçóéìï-
ðïéåß óõãêñéôéêÝò ìåèüäïõò.
Óôï ðáñüí âéâëßï õðïóôçñßæåôáé ìå åðé÷åéñÞìáôá ç Üðïøç
üôé üôáí ç ìåëÝôç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò áãíïåß ôç óõãêñéôé-
êÞ äéÜóôáóç, ðñïóåããßæåé óõãêåêñéìÝíåò åñåõíçôéêÝò ðåñéï÷Ýò
ìå ôñüðï ðïõ ìðïñåß íá áìöéóâçôçèåß. Õðïóôçñßæåôáé, áêüìç,
üôé áñ÷ßæïíôáò áðü ôçí éäÝá åíüò äéåèíïýò óþìáôïò ðáéäéêþí
âéâëßùí, ðñïóõðïãñÜöåé ôçí åðéêñÜôçóç ôçò ëïãïôå÷íßáò áðü
ôç ÂïñåéïäõôéêÞ Åõñþðç êáé ÁìåñéêÞ, áëëÜ êáé ïëéãùñåß üóïí
áöïñÜ óôçí éêáíïðïéçôéêÞ ðåñéãñáöÞ êáé åðåîÞãçóç ôçò êéíç-
ôéêüôçôáò äéáìÝóïõ ãëùóóéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí óõíüñùí. Äåí
ðñïôåßíù åäþ üôé ôï ìüíï ðïõ Ý÷ïõìå íá êÜíïõìå åßíáé íá å-
öáñìüóïõìå ôéò ãåíéêÝò ìåèüäïõò ôçò óõãêñéôéêÞò ëïãïôå÷íßáò
óå Ýíáí ðáñáãíùñéóìÝíï ôïìÝá ôçò ëïãïôå÷íßáò. Áíôßèåôá, ôá
êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ äéáöïñïðïéïýí ôçí ðáéäéêÞ ëïãïôå-
ÅéóáãùãÞ 19

÷íßá áðü ôç ëïãïôå÷íßá ãåíéêÜ (óõãêåêñéìÝíá, ôï ãåãïíüò üôé

ãñÜöåôáé Þ äéáóêåõÜæåôáé áðü åíÞëéêåò åéäéêÜ ãéá ðáéäéÜ, êáé
ç áóõììåôñßá óôçí åðéêïéíùíßá áíÜìåóá óôá ìÝñç ðïõ óõììå-
ôÝ÷ïõí, ç ïðïßá ðñïêáëåßôáé áðü ôçí áíÜèåóç ôùí êåéìÝíùí á-
ðü ôïõò åíÞëéêåò óôá ðáéäéÜ) áðáéôïýí ìéá åéäéêÞ óõãêñéôéêÞ
ðñïóÝããéóç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò, ç ïðïßá íá äéáöÝñåé óå
êÜðïéåò ðåñéï÷Ýò áðü ôç ãåíéêÞ óõãêñéôéêÞ ëïãïôå÷íßá. ÅðåéäÞ
ïé ìÝ÷ñé ôþñá óõãêñéôéêÝò ðñïóåããßóåéò ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå-
÷íßáò Ý÷ïõí ðñïêýøåé áðïìïíùìÝíá ç ìéá áðü ôçí Üëëç, êáé å-
ðåéäÞ ôï åñåõíçôéêü ðåäßï äåí Ý÷åé áêüìá ìéá êáôáóôáëáãìÝíç
ãíùóôéêÞ âÜóç, ôï ðáñüí âéâëßï áðïôåëåß ìéá ðñþôç ðñïóðÜ-
èåéá ãéá ôçí ïéêïäüìçóç ôùí èåìåëßùí ôïõ ðåäßïõ.
Ôá ÊåöÜëáéá 1 êáé 2 êáôáãñÜöïõí ôéò ìåëÝôåò ðïõ Ý÷ïõí
ãßíåé ìÝ÷ñé ôþñá. ÐáñïõóéÜæåôáé õðü ìïñöÞ êñéôéêÞò ðåñßëç-
øçò, ìéá óýíôïìç éóôïñéêÞ áíáóêüðçóç áõôÞò ôçò åñåõíçôéêÞò
ðåñéï÷Þò, áðü ôïí åíèïõóéþäç äéåèíéóìü ôçò ìåôáðïëåìéêÞò
ðåñéüäïõ, ï ïðïßïò îåêßíçóå áðü ôçí éäÝá ìéáò õðåñ-åèíéêÞò
ðáãêüóìéáò äçìïêñáôßáò ôçò ðáéäéêüôçôáò, ìÝ÷ñé ôéò áíáëõôé-
êÝò ìåëÝôåò ìåôÜöñáóçò êáé ðñüóëçøçò êáé ôéò óõãêñéôéêÝò åñ-
ãáóßåò ôùí ôåëåõôáßùí ôñéÜíôá ÷ñüíùí. Óôï ÊåöÜëáéï 2 äßíåôáé
Ýíá ðåñßãñáììá åííÝá áëëçëÝíäåôùí ðåñéï÷þí, ôï ïðïßï óõì-
âÜëåé óôïí êáèïñéóìü ôçò äïìÞò ôïõ ðåäßïõ ôçò óõãêñéôéêÞò
ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò: èåùñßá ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò, Ýñåõ-
íá ãéá ôçí åðáöÞ êáé ìåôáöïñÜ, óõãêñéôéêÞ ðïéçôéêÞ, ìåëÝôç
ôçò äéáêåéìåíéêüôçôáò, ôçò äéáìåóéêüôçôáò êáé ôçò åéêüíáò, óõ-
ãêñéôéêÞ áíÜëõóç êåéìåíéêþí åéäþí, óõãêñéôéêÞ éóôïñéïãñáößá
ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò êáé óõãêñéôéêÞ éóôïñßá ôçò ìåëÝôçò
ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò. ÐåñéãñÜöïíôáò áõôÝò ôéò ðåñéï÷Ýò,
áíáëýù êáé ìåèïäïëïãéêÜ åñùôÞìáôá, åíþ ðáñÜëëçëá áîéïëï-
ãþ êáé ôéò ìÝ÷ñé ôþñá åñåõíçôéêÝò ðñïóðÜèåéåò. Óôï ôÝëïò ôïõ
äåýôåñïõ êåöáëáßïõ, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôï åöçâéêü ìõèéóôüñç-
20 ÓõãêñéôéêÞ ÐáéäéêÞ Ëïãïôå÷íßá

ìá ùò ðáñÜäåéãìá, áíáäåéêíýåôáé üôé ôá óõãêñéôéêÜ èÝìáôá

ìðïñïýí êáé áíáðüöåõêôá ðñÝðåé íá ðñïóåããßæïíôáé áðü äéá-
öïñåôéêÝò ðñïïðôéêÝò. Óôï ôÝëïò ôïõ âéâëßïõ, ïé Ýííïéåò êëáóé-
êü ðáéäéêü âéâëßï, êáíüíáò êáé ðáãêüóìéá ðáéäéêÞ ëïãïôå÷íßá
áíáëýïíôáé óå ìåãáëýôåñç ëåðôïìÝñåéá, êáôáäåéêíýïíôáò üôé
öáéíüìåíá áõôïý ôïõ åßäïõò åßíáé äõíáôü íá áíáëõèïýí ìüíï
ìÝóá áðü óýíèåôåò ðñïóåããßóåéò êáé ðïëëáðëÝò ïðôéêÝò ãùíßåò.
Ç åîÝôáóç ôùí âáóéêþí èåùñçôéêþí åñùôçìÜôùí ó÷åôéêÜ ìå
ôçí ðáéäéêÞ ëïãïôå÷íßá, ðïõ ãßíåôáé óôï ÊåöÜëáéï 2, åßíáé ðñï-
áðáéôïýìåíç ãéá ôç ìåôÝðåéôá áíÜëõóç ôïõ ôñüðïõ ìå ôïí ïðïß-
ï áõôÞ äéáó÷ßæåé ôá óýíïñá. Ìüíï áöïý ðñþôá ðñïóåããßóïõìå
ôç öýóç ôçò áöçãçìáôéêÞò åðéêïéíùíßáò ãåíéêÜ óôçí ðáéäéêÞ
ëïãïôå÷íßá, ìðïñïýìå íá ðñï÷ùñÞóïõìå óôá åðüìåíá êåöÜ-
ëáéá óå ìéá äéáöïñïðïéçìÝíç áíÜëõóç ôçò äéáäéêáóßáò ìåôÜ-
öñáóçò ôùí ðáéäéêþí âéâëßùí.
Ôï ÊåöÜëáéï 3 êáôáðéÜíåôáé ìå ôñßá âáóéêÜ åñùôÞìáôá
ðïõ áðáó÷ïëïýí ôç óõãêñéôéêÞ ðáéäéêÞ ëïãïôå÷íßá: ôéò óõíèÞ-
êåò êÜôù áðü ôéò ïðïßåò áíáðôýóóåôáé ç ëïãïôå÷íßá ãéá íÝïõò,
ôï ðïëéôéóìéêÜ óõãêåêñéìÝíï óôÜôïõò ôçò êáé ôéò äéåèíåßò á-
íôáëëáãÝò ôçò. ÁíÜìåóá óå Üëëá óçìåßá ðïõ åðéóçìáßíïíôáé å-
äþ, ìéá áíÜëõóç ôùí äéáöïñåôéêþí äéáäñïìþí ðïõ áêïëïýèç-
óå ç áíÜðôõîç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò óå äéáöïñåôéêÜ ìÝñç
ôïõ êüóìïõ êáôáññßðôåé ôçí õðïèåôéêÞ ïéêïõìåíéêÞ åãêõñüôç-
ôá åíüò ìïíôÝëïõ áíÜðôõîçò ðïõ óôçñßæåôáé áðïêëåéóôéêÜ óôá
âéâëßá ãéá íÝïõò óôéò âéïìç÷áíïðïéçìÝíåò ÷þñåò ôçò Âïñåéïäõ-
ôéêÞò Åõñþðçò. Ç äéåèíÞò áíôáëëáãÞ ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò å-
îåôÜæåôáé õðü ôï öùò ôçò äéÜèåóçò ôùí ðáéäéêþí âéâëßùí êáé
ôçò ïéêïíïìéêÞò ðôõ÷Þò ôïõ èÝìáôïò, åíþ áðïêáëýðôåôáé êáé ôï
üôé äåí åßíáé ôüóï äéåèíÞò üóï öáßíåôáé.
Êé åíþ ôá ÊåöÜëáéá 1 êáé 3 ïñãáíþíïõí êáé ðåñéãñÜöïõí
ôï ðåäßï ôçò óõãêñéôéêÞò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò, ôüóï áðü éóôï-
ÅéóáãùãÞ 21

ñéêÞ Üðïøç üóï êáé ìÝóá áðü ôï ðåñßãñáììá ôùí ðåñéï÷þí

ôçò, ôá ÊåöÜëáéá 4 êáé 6 ðáñïõóéÜæïõí óå âÜèïò ìéá áíÜëõóç
ôçò ìåôÜöñáóçò êáé ðñüóëçøçò ôïõ ðáéäéêïý âéâëßïõ, ðåñéï÷Ýò
ðïõ áðïôåëïýí êåíôñéêÜ óçìåßá åóôßáóçò ôçò óõãêñéôéêÞò ìåëÝ-
ôçò. Óôï ÊåöÜëáéï 4 áíáëýïíôáé èÝóåéò êáé èåùñßåò áðü ôç ãå-
íéêÞ ìåôáöñáóåïëïãßá, êáèþò êáé áêáäçìáúêÝò ìåëÝôåò ðïõ á-
öïñïýí óôç ìåôÜöñáóç ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò. Êáôáäåéêíý-
ïíôáé åðßóçò (ìÝóá áðü áíÜëõóç ôçò ìåôáöïñÜò ôùí íïñìþí êáé
áîéþí ôïõ ðïëéôéóìïý-óôü÷ïõ óôç ìåôáöñáóìÝíç ðáéäéêÞ ëïãï-
ôå÷íßá, êáèþò êáé ôùí ðñïóáñìïãþí ðïõ ãßíïíôáé êáôÜ ôç äéá-
äéêáóßá ôçò ìåôÜöñáóçò, ìå âÜóç ôéò õðïèÝóåéò ôùí ìåôáöñá-
óôþí ãéá ôéò éêáíüôçôåò êáé áðáéôÞóåéò ôùí ðáéäéþí áíáãíù-
óôþí), ïé ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò ôá ìåôáöñáóìÝíá âéâëßá ìðï-
ñïýí íá èåùñçèïýí ùò éäéáßôåñá îåêÜèáñïé äåßêôåò ôùí óõãêå-
êñéìÝíùí áíôéëÞøåùí ãéá ôçí ðáéäéêÞ ëïãïôå÷íßá, êáé ãéá ôçí ß-
äéá ôçí ðáéäéêüôçôá, óå óõãêåêñéìÝíåò åðï÷Ýò êáé ôüðïõò. Áðï-
êáëýðôïíôáé áêüìç ïé ëüãïé ðïõ ìðïñåß íá êÜíïõí ôüóï äéáöï-
ñåôéêÝò ôéò ðñáêôéêÝò ðïõ éó÷ýïõí óôç ìåôÜöñáóç ãéá åíÞëéêåò,
áðü áõôÝò ðïõ áêïëïõèïýíôáé óôç ìåôÜöñáóç ãéá ðáéäéÜ.
ÄéáóõíäÝïíôáò ôá ðåäßá ôçò áöçãçìáôïëïãßáò êáé ôçò ìå-
ôáöñáóåïëïãßáò, ôï ÊåöÜëáéï 5, áíáðôýóóåé Ýíá åñãáëåßï èå-
ùñßáò êáé áíÜëõóçò, Ýíá åðéêïéíùíéáêü ìïíôÝëï ôçò ìåôÜöñá-
óçò, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ìéá êáôçãïñßá áíÜëïãç ìå áõôÞí ôïõ åí-
íïïýìåíïõ óõããñáöÝá, ôïí åííïïýìåíï ìåôáöñáóôÞ. Ï åííïïý-
ìåíïò ìåôáöñáóôÞò ðñïóäéïñßæåôáé ùò áíáãíùñßóéìïò óå äýï
åðßðåäá ïìéëßáò: ùò «ï ìåôáöñáóôÞò» óå ðáñáêåéìåíéêÝò ðáñá-
ôçñÞóåéò, êáé ùò ï áöçãçôÞò ôçò ìåôÜöñáóçò ìÝóá óôï ßäéï ôï
êåßìåíï ôçò áöÞãçóçò. Ç áíáãíþñéóç áõôÞò ôçò äåýôåñçò åì-
öÜíéóçò åßíáé éäéáßôåñá ÷ñÞóéìç óôçí áíÜëõóç ìåôáöñáóìÝ-
íùí ðáéäéêþí âéâëßùí, åíþ ç áíÜëõóç êåéìÝíùí èá áðïêáëýøåé
ðþò êáé ãéáôß ï áöçãçôÞò ôçò ìåôÜöñáóçò ìðïñåß íá ðáñÝìâåé
22 ÓõãêñéôéêÞ ÐáéäéêÞ Ëïãïôå÷íßá

óôç äïìÞ ôïõ ìåôáöñáóìÝíïõ êåéìÝíïõ, öôÜíïíôáò áêüìá êáé

óôï óçìåßï íá êáôáðíßîåé ôïí áöçãçôÞ ôïõ êåéìÝíïõ-ðçãÞò.
ÔÝëïò, óôï ÊåöÜëáéï 6, áíáëýù ôéò Ýííïéåò ðáãêüóìéá ðáé-
äéêÞ ëïãïôå÷íßá (Weltliteratur), êáíüíáò (canon) óôç ëïãïôå÷íßá
ãåíéêÜ êáé óôçí ðáéäéêÞ ëïãïôå÷íßá åéäéêüôåñá êáé êëáóéêü
ðáéäéêü âéâëßï, üñïò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá äçëþóåé ôüóï
Ýñãá éóôïñéêÞò óçìáóßáò üóï êáé äçìïöéëÞ åõðþëçôá âéâëßá.
Äéåñåõíþ ôçí ðñïÝëåõóç êåéìÝíùí ðïõ èåùñïýíôáé ðáéäéêÜ
êëáóéêÜ, ðñïóðáèþíôáò ôáõôü÷ñïíá íá åðåîçãÞóù ôçí åðéëï-
ãÞ, áîéïëüãçóç êáé äéáôÞñçóÞ ôïõò, êáé íá åîåôÜóù ôç ìåôÜäï-
óÞ ôïõò ìÝóá áðü ôç ìåôÜöñáóÞ ôïõò êáé ôçí ðñïóáñìïãÞ ôïõò
óå Üëëá ìÝóá. ×ñçóéìïðïéþíôáò ùò ìåëÝôç ðåñßðôùóçò ôï
Pinocchio ôïõ Carlo Collodi êáé ôçí õðïäï÷Þ ôïõ óôç Ãåñìáíßá,
ôéò ÇÐÁ êáé ôï ìáæéêü ðïëéôéóìü, áíáëýù ôçí îå÷ùñéóôÞ äéá-
äñïìÞ ðïõ áêïëïõèïýí ôá êëáóéêÜ êåßìåíá óå ìïñöÞ ìåôÜ-
öñáóçò Þ äéáóêåõÞò êáé ðñïâëçìáôßæïìáé ãéá ôéò óõíÝðåéåò
ðïõ áõôÞ Ý÷åé ãéá ôç ëïãïôå÷íßá êáé ôïí ðïëéôéóìü ôùí ðáéäéþí
óôçí åðï÷Þ ôçò ðáãêïóìéïðïßçóçò. Ç áíÜëõóç ôçò Ýííïéáò ôïõ
êëáóéêïý ôçò ðáéäéêÞò ëïãïôå÷íßáò èá ðáñïõóéáóèåß ùò óýíèå-
óç ôùí äéáöüñùí ðåñéï÷þí ôçò óõãêñéôéêÞò ðáéäéêÞò ëïãïôå-
÷íßáò ðïõ êáôáãñÜöïíôáé óôï âéâëßï.