Professional Documents
Culture Documents
SAÖLIK
Das neue LexiAon der Medir.in-Irtümer
Werner Bartens
sakhdir.
© Eichbom AG, 2006. Tüm haklag
Kalemci, 2009. Tüm haklari sakhdtr.
Karikatürler © Mustafa
YAYINA HAZIRLAYAN
'
Emre Ergüve
ALMANCADAN ÇEVÍREN
Itir Arda
DANISMAN
Dr.'Konuralp Arda
KAPAK TASARIM vc
GRAFlK
Mustafa Kalemci
BASKI
ISBN: 978-605-5813-35-2
11V yaymlari
Doguy Grubu lleti iro Yayincilik ve Ticaret A.S.
Center No:4 Maslak Ïstanbul
Maslak Mah. G45 Ahi Evran Polaris Cad. Dogug Power
Tel: (11Z) 333 00 00 Faks: (212)346 30 00
ntyyayinlari.com
info@ntvyayinlari.com
olan araptirma
Bu hitapta orijinal Almanca baskmm yayamlandsgr tarihre geçerli
someç/art esas almmsµir.
CAHILLIKLERKITABI 3
''
S I -
Werner Bartens
ALMANCADAN ÇEVIREN
Itir Arda
9...
9.
-.
p
lÇlNDEKILER
muammmmmmmmmmmmmiong....mmmmmmag-mmmmaminggmygiugnillililiti.i.i.idt.i..i.d.i.k.b...h...........,...15
EKKÜR............................................................................................19
IZ KOKUSU
an·kendia§izkokusunuduyabilirmi?
.................................21
.............
RI
ankendinibilinçliolarakaúnyahazirlarsa,agriytdaha al mi -
algilar?..........................................................................................21
UP R
.
punkturdedo§runoktalanuyarmakönemii midir?.........................23
ERJI
rjilerömür boyudevam eder mi?
....................................................24
KOL
ol kalpye damarlarigençtutarmi? .........25 ... ...................................
i insam aptallagtinrmi?
......................................................27
...........
ol kanserriskiniarttinr mi?
.............28
..............................................
-
g
I BEBEKOLUMUSENDROMU
Jekler
ve küçukçocuklaryezukoyunmu uylmalMilr?
........................31
;ükçocuklaryumu§acikbiryatakta mi.uyupia r?..........................33
3ekler sirtüstüuyudujunda,anibebekõl0münû
niegebilece§i
uyuluyorliid? ......................,.......34
bilindi§indenberi,tavsiyelere ...
AKKABILAR
Ikbagparmaëmabastinpayakkabimnaya§a.tamgeli gelmedigi
1abI
- - -
108
numÃ
°6zer
kartonlarinm
ikkabi
ei I
numaralanmtdir? .
O mum=1 =amumma ma-mm mi-landaimi I in--e-g-Elinima==aime--
36
AKLAR
igin ön kismlylakogmakkaslankorurmu?Sakatlanmalan
önler mi? 37
TÉRA
CHÇiÇEK
:h çiçekterapisi
birçokratiaimhkta ve hastahkhafayclah
olarmu? ...................................
...................................................39
L
BASEMCÍKLER
Bademciklerfaydasiz oldligiign küçükçocuklarda"bile
...............................................................41
almaalar olurmu? ..........
BA$lNDELINMESI
..................41
dü§üncebazenkalaten delimirmi?
Çocuklar ......o..............
BAytLMA
Kafa travmalarmda hastanm.uyumasrönlenmelimidir?........................42
BESLENME
Pizza sagliksiz midir? ................... 42 ......................................................
...........................................................44
Hamburgersagliksizmidir? ..........
................
midir?
Insanbeyninin-geli§imitamamlanmig
BEYiNTRAVMASI
......53
Beyinzedelenmelerinde kortizonigeyarar mi? .............................
BIT ....................................56
BOBREKRAHATSIZLIKLARI
Böbrekhastaliklari kadermidir?Belirlibif davrani§tan
etkilenmezier mi? 58
.........................................................................
CILT
Kolajeniçeren preparatlar cildipürüzsüzve esnekkilarmi?.................60
.....................60
Salatallkmaskesicildigergintegtirir mi? .......... .... .......
CINSELLIK
HORMONLARI
Slyah Irktan insanlarin cinsellikhormonlanbeyazirktan insaniaragöre ...........................................................60
6
UKLAR·
! babalannçocuklarinailgisioniarmdiggörünügünden
"
b ? -
ÖÅma
...68
Í DANAHASTALIŠl (BSE)
dana hastaliÖlBSE,ScrapieshastaliQina tutulmug kuzulardan
ineklere migeçmigtir?..................................................................69
RESYON .................................................72
depresanilaç\arintihanönler mi?
KATEKSIKLlğlBOZUKLUAU
lin'inetkilerihälâ pekbilinmiyormu?.............................................73
LER .........................................................................75
ardigçürütür mü?
ABET -
...76
gekeryiyeri,gekerhastasiofurmu?...........................................
ET
vermeksaÖlikli midir?Uzunyagamamizisa#larmi?.......................T1
LER
ya da çapraz baúlarkoptuÖunda, bunlaricerralliMüdahaleyle dikmek
(jefekir mi? .................................................................,......-...........Ï9
INUS
GIDALAR
muggidalarbirkezçözülduktensonratekrar ·
dondurulmamallmidir7 - sam ais
t=n•=m========lm-an--man--ma..==I....,.LI.i-i il
spa-------men
79
IEK ........................80
dar ekmeëibeyazekmektendaha.saglikhmdir?...
KTROSOK SILAtlLARI. ...............................80
trogoksilahlarizararsizmidtr? ......................
tiK
.
:ik sağhjazararlimidir? ..............E ...............................................
:ik ......
El-E ,
mlar.emzirme sürecindekalmklu
gidalardan uzakdurmalt Irndir?
W@ergar yapici yemÑerdèl& ...............................ß4
.
....................
7
I
2
GERLER
Genierininyüzde 90kilangaglesi,ayrndidsi#u.için, insan ve gempanze
birbirineçokbenzerini?
.....................................89
. .......................
..
G-WKTASI
Kadmlardabir G-noktasivarmidÑ?
..................................97
................ .,.
GÕZALTITORBACIKLARI
uykusuzluktan
Gözalti torbaciklari ya da sefihhayattarzindan
mi
olur? ...................................................................................
........ 98
GöZLER
,
Insamngözlerinin
önünde lekeler belirmesitetilikeli
bir hastati§m
igareti midir?................................................................................98
Sabahlari gözlerin kenaarxia biriken
"çapak",
..
GÜRÜLTÜ
Çimbiçmemakinelerinin
ya da Santiyelerinsesiniagangürültü sailiÖd
zararlimidir?...............................................................................105
HAMILELiK
'
8
RARSIKLIŠl
§\iinsanlar,idrartorbalariküêDIdügü
içinmisiktuvalete
giderler? -
....9-a---smana,5...unam.L..,..........p..=•---.m.i....im.sh..,.,-,-.===••=•
115
....
-•9-m
m
RARYOLLARIENFEKSlYONLARI
sk mayoyladurmak sistitenedenolurmu? ......................................116
RE
ba ete yapilan iëneler ilaçIarm etkinmaddelerimin
en güvenli§ekikle
vücudazerkedilmesinisa er mi?
......117
..........................................
LIMDEAϧiMi
imdeÖigimi nedeniyleönümüzdekion-yirmiylldebirçokölüm
YacanaCak mi7 118
-
- =•Ğ=••i•i==irimiinimiminillimmmrummmmmmmmmmmmamamammanum..ig....lisi.I.ig......
=
4ÇLAR -
çlarmagiryan etkilerisonderece endermidir?...............................119
cuklariçinilaçlarözellikle titizcearagtirillyor
..........................122
mtu?
lAL
ia I zararsiz midir? ...........................................................................124
BIZLIK
an uzunsure büyüktuvaletini yapmazsa zehirienirmi? ..................125
-
sebebimidir?...............................................................................126
DINLAlt
k fazladügünmekhuzurkaçlrirmi?Kadialarmuykukalitesi bu yürden mi
daha dü§üktür? .......12T
....................................................................
HVE
hve vücuttansiviçeker mi? 128
k kahveiçenlerin kalp krizi eçirme htimali-daÑa
in ynksekt
.
.129
feinsizkahvesaëliklirmdir?..........................................................129
IP KRIZi
p krizianidenmiolur?....................................................................131
p kriziniatlatmagansigününhangisaattsde krisia.gaçiriidginden.
baÖlmsiz
midir?................................... .....
...
...........................132
.. ...... ..
.
p krizitipikbir erkekhastak§1midit? .............................................139
akankanin rengikirmizins&r?..................................140
marlarimilda
MSER
.
merhasta lan, önlerinde büynkkir dayrersA 60stlet birazakdem
9
Rastada kötübirhastaliktaghis edikliiinde ve buhastaya iletild@inde,
hasta teghisin neetáiÏjimihel@n rdeder mi?.........................142
Saçboyalan kanseresebepger mu?..................................................143 ..................................144
KOLESTEROL
YDksekkolesterol deëerleriillakidamarlarm daralmasmavebõylece ........................................................156
enfarktusemisebepofur?...
Yüksekkan yaQ dederlerinindügürülmesi her2aman hastaya fayda
sa§Iar mi?........................................,...........................................157
Kötü kolesterol LDL,kalp hastaliklarmi tetikleyen tekkan
yaji midir?..................................................................................160
KOLLARIN VESACAKLMIN LIWSMASI ....................161
KÖKHBCRE -
...................162 .
Kökhücrelergüvenli bir tedaviseçenegimidir? ................
KU§ GRIBi
midir?...............................164
Kuggribiinsaniar içinson derecetehlikeli ......................166
MEMEKANSERI
Memekanserinde, sadecetümõrlü bölgeninalmmasiya da bütün memenin ..................................168
almmasihastali mseyrinifarklietkilermi?
Memekanserinde koltuk altlarindakilenf düßümlerinin ahnmasihastanin
..............................................................168
IO
e
TEDAVISI
10POZDAHORMON
nontedavisinin tehlikeleri, ancak2002/2003'teABDve ingiltere'de-
Vapilanbüyük aragtirmalardansonrami anlapidi?........................169
ZiTE ................171
türlüobezitesa4hšazararkmidir?................. .............
AKULAK ILTlHABI
lik
ortakulak iltihabinda vakitgeçirmedenbir ventilasyon tüpu
takilma1i midir?............................................................................175
'OMOLEKÜLER TIP
ve gikâyettefayclasailar mi?
.......176
imoleküler
tipbirçokhastahkta
lHEMOTERAPi .....178
tedavim idir?
SME ............181
IIS ..........................382
Iz mideyeyapigirmi?
SARILMAK
SardmekAucakia yeaktkamWu hapatynu? ......................................197
SARWSAK
.
Sarimsakkokusu midadenmigielir?....................................................199
SENS .
SIRTAëRILARI
Sirtaërilariher geydenönte mekanikbir sorun mudurya da zaylf
kaslardan mikaynakianir?
...........................................................206
SIVITÜKETIMi -
.
Gripve aúlrsoyukalginlijlhastaliklarindabolsivitüketilmeli midir?...214
Maratonda ve dayaniklilik
gerektiren di er spor dallarinda sivituketimi,
susama hissi gelmeden örice migerçeklegmelidir?........................216 .
insanyemektenönce siviiçerse,açiikhissi-gidermi?..........................218
SIGARA
.
ajir bir hastaliÖa
Sigara tiryakileri, yakalanin-cabu kötû aligkanliktan
valgeçerlermi? ........................................................
..................218
SiëlLLER
"okununca"
SPOR
Sporun all bilesaglitjalyigelir mi?
......~..............................................220
§iZOFRENI
llaçIart giderekgeligtimi?Artik daha az yan etkilerimivar?.227
Sizofreni
I2
I
SiYON
blokeriertansiyonu dügurmekiçiniyive denanmig bir
yõntemmidir? 231
lik yüksektansiyonda gõzdibidüzenii arallklarlakontrol
............................................................................232
edilmelimidir?
ANOS
i çivlye basarsaniztetanosolurmusunuz?...................................233
ûKLAR ....234
.....................................................239
a görenlerdahaderinmi:uyur?
daha saglikh.midir? .....................................239
n mekânlarda.uyumak
INYASAM ...................................................240
.......................................255
13
Dr. Werner Bartens
.
Diger yanh; bilgiler ve efsanekr tip literatürü: çahymalarim
s>rasmda karyima çdoti..Tipeliteratürü.editörü olarak, tibbi ve
.
bilimsel yaymlari okumak hayatunm bir parçasi. Bilimsel ya-
ymlarda, yerlegmig yanlig bilgiler sik sak <legifre ediliyor ve ke-
sin dogrulugu güphe götürmez inamplar sarsihyor bu sarsm-
-
16
I
k deg,er tapyan makaleleri seçmeye özen gösterdim. Zira tip
inusunda
çok fazla yayin var. Buna, ilaç girketlerinin gärev-
1dirmesiyle
gerçeklegen --ne yazik ki genellikle de bu yüzden
<i akmda kalan- aragtirmalarm bollugu ekleniyor. Bu du-
m, bilimsel olarak adlandirdan mesleki yaymlarm neredeyse
90'mm, iyi aragtirmalardati ve iyi yaymlardan beklenen ka-
e standartlarina uymamasi sonucunu doguruyor. Ben geri
lan %10'u temel almaya çaligt1m.
Her geyden önce bunlar, gimdiye dek.geçerli sayilan tibbi
Egilerisarsabilecek bir hastahšm ya da bunun redavisinin
ve
gerlendirilmesinde degigiklik yaratabilecek güçte olan "ka-
ayirir.
Örneginilaç kargilagtirmalarmda, yetersiz sayida katdim-
-la
tirma
"dogru"
18
TESEKK ÜR
19
EKDKUSU
in kendi sin kokusunudugabilirmi?
I
n kandinibilinçIielarak agnya hamlarsa,
p daha az nu algdad .
21
Amerikali nörobiyologlar agn makaleleri için krh kirk ya
ran bir aragtirma düzektse¢ñar. M.‡¾a gënüßü olarak
UPUNKTUR .
e da elde
edildi: Bag ve bel agrosa..geken dört hastadan ûçü,
a tedaviden alti ay eskinne göre ,sonta,
daba da iyiydi. Hat-
ta diger rahatsizlddarda behrtilerin hafifleme orani yüzde 80
ile 90 arasmdaydi. Agrunn yiddetinin belirlenmesi söz konusu
oldugunda, hastalarm yarisi, agr11arma yaklagk yüzde 50
azaldigmi belirttiler hem de son-derece hafif yan etkilerle.
-
Bericht der Techniker Krankenkasse und der Charitéam 20. April 2005 in Berlin
Gerac-Studie 16.11 2005
ALERJi
Alerjilar ämiir beµ devemeder mi?
OL
alkalp wedamarlari genç tutar mi?
Lren aym
·1ergisi
mes-
Lancet'te alkol tüketiminin insan ömränû uzatma
ligini .kamtladigt dügünülen bir makale yay1mlandi. Ya-
zarlar, "Alkol tiikefimi ile daha az kalp krizi arasmda bir bag-
var" diye yazlyorlard2: "Koruyutu maddenin yakmda
lanti
bulunmasi bekleniyor."
Dikkat çekici bir çogunhikla Bordeaux, Chialiti ya da Na-
pa-Valley bälgelerindë aragtirma ve farkh içki türleri-
'yapaa
ga-
girtici derecede iyi durumda damarlarla kargilagilmig. Ama bu
alkolün yine de kesinlikle zararli ol-
kadar yüksek miktarlarda
dugu ifade ediliyor.
1
d iBBBHIaptaHagtirir un?
Stampfer M.J., Kang J.H., Chen J., vd: Effects of moderace alcohol consumption
on cognitive function in wornen. New England Journal of Medicine 2005;
352:245-253
28
Belirli lenf kanserlerini aragtiran bir uluslararasi bilimciler
cibi, Lancet Oncology dergisinde, dügük miktarda alkol tü-
[ortan L.M., 7hen¡r T., Holford T.R., vs: Akohol consumption and risk of non-
Hodgkin lymphoma a pooled anaysis. Lance Oncology .2005; 7:469-476
29
Alkolsüz bira içee: Jaigi gerçekten hiç alkol .ahnadigmdan
emin olamaz.
"alkolsüz"
30
.
Bu mekanizma, vücuduo normalden daha da çabuk isi
Il BEBEK
GLBMS
SENDROMU . .
ibekler
se kägik çocuMargilläkogun mu
.
hdWT
kadar zor bir gey neredeyse yok. Anne babalara iyi tavsiye-
bir konu. Ve tam da çocuklara nasil davra-
vermdek hassas
oyunu
ediyor
"tekrar
33
sendromunu için, küçük çocuklarin mümkün oldu-
änlemek
geçirilmig olan bir ya-
gunca sert ve uzerinesadece bir çargaf
takta yatir11masi tavsiye ediliyor. Ayrica küçük çocuklar on
azmdan saghk sebeplerinden- uyurken mümkün oldugu kadar
Task force on sudden infant death syndrome: The changing concept in sudden
infant death syndrome: diagnostic coding shifts, controversies regarding the
34
Ide arttirdigt biliniyor. Yine de çogu tip uzmanlari birligi,
ecak 90'h yillarm bagmda,.çocuklari s1rtüstü yatirma tavsiye-
ii açikladi. Bebekler için yüzükoyun pozisyonunun ne kadar
rarh olduguna dair daha önce kanitlar olmas/na
saptanmig
bu pozisyon 1945'ten yaklagik 1990'a kadar kitaplar-
"gmen,
¥9ynak
Gilbert R., Salanti G., Harden M., See 5.: In ant sleeping position and the sudden
infant death syndrome: systemati.c review of obserotional studies and historical
RTAKKARIME
Ayakbagparma"g a mm ayaja tam gelip
gelmedigi anlaplabHir mi?
Bu çok sik uygulanan bir yäntem olsa da, aslmda dogru ayak-
kabi numarasim belirlemek için gerçekten ige yaramar. Çünkü
bu yöntem uygulamrken, özellilde çocuklar ayak parmaklari-
36
-or.
Ayakkabdarm.çogunun üretildigi
düzenlemeler geçmig
yd içerisinde neredeyse hiç degigtirilmedi Ayaklar geçmige
re pek fazla degismedi ama kahplar çocuklarm ayaklarmm
lyaçlarmi karg11am1yor. Üreticilero zamanlar WMS siste-
'ge-
.nde (Weitenmesssytem: TabanGeniglik Sistemi) --yani
, orta, dar- uzlagtilar. Bu yeterli degil. Tübingenli doktor-
·
AKLAR .
37
ve topuguyla ya hiç degmeyen ya da hafifçe degen, olaganüstü
kogu yetenegine sahip Afriladi k uculardan gärüp kopyala-
st'ili
diklari bir s¯til. Televizyonda bu profesyonel kisa mesafe
kopucularmda ve Ã2,195 kilometreyi ayagm ön kismiyla basa-
rak kogan bazi kalburüstü maratoncularda görebiliriz. Afrika-
li kopucularm yaptigi, brta. Avrupa'da zaten dogudan hare-
ket etmenin dogal yöntemi sayihr -
Çünkü ne de olsa,
yüzde 30 ila 50'si yilda en az bir kez, kogmayla baglantih gika-
.
yetlerden muzdarip.
Würzburglu ortopedi uzmatu Markus Walther'in ekibi bu
yeni kogu stilini inceledi. Ekip 2000'den fazla koçucuyu mu-
arka
na göre, ayag,m ön kismiyla yere basarak kogmak ayagm
kismlyla basarak.kogmaya kiyasla daha at sakatlanma tehli-
38
H çiÇEKTERAPiSi
li çigek terapisi birgek rahatsizhktase hastahkta
lah olur mu? .
.
- 39
günü sabah saat9'dan önce toplaym, kaynak-suyu ile bir kase-
de saklayin, konyde yd¾er Benzeri bir sert içki içiride konserve
edin ve siviyi l'e 240 oranmda inceltin") elde edilen ilaçlarm
hazirlamp gekilleri de, bu tedavinin etkisini kamtlamaya pek
elverigli türden degil. Ayrica son derece hoggärülü psikologlar
ve psikiyatrlar bile, Bach'm, insanin tüm hayatimn ve acilari-
-nm
doktorun belirledigi 38 ruh hallyle açiklanabilir oldunu te-
zini sok temkinli tabirle- akla yakin
bËlmuyorlar.
Çiçek terapisinin etkisini konu alan sadece dört tane kon-
trollü klinik aragtirma gerçeklegtirilmig bunlar bir analiz
ve
geklinde birarg getirilmig. Dört aragtirmadan ikisinde, çiçek
terapisinin dogtitada e.depresyonda gikâyetleri hafifletmekte
faydali oldugu"beürBfinig.
Ama- bei iki aragtirmanm da metor
açisandan o kidar eksiklikleri var ki, burlari kamt ola-
-
rak görmek imkânsuriira her iki incelemede de, kargilagilan
hafif olumlu eikinin çiçek terapisinden mi, plasebo etkisinden
mi kaynaklandigrkonusunda bir ayrim yapilmamig.
Diger iki aragtirmada (ing.: hayata dändürme)
"rescue
40
DEMCiKLER
demciklerfagdaan oMinjuigin kiiçUkçocuMerdebile
usalar olur mu?
¡M BELiBRESÌ
aMar dig8nce bazen kafalari mi?
:ukluk
çagunn en etkileyici olaylarmdandir. Okulda ço-
lardan biri düger hemen herkes göyle de: "Kafasi delin-
ve
O zamanlar, insanm bagi delindiginde küçük bir krater-
beynin göründügünü hayal ederclim Ïgin gerçegi, olay ya-
n dügüglerden sonra bile ancak yuvarlak, kanayan bir
lik görülebilir, daha fazlasuu görmek mumkün degildir.
"Kafamn delindigi"qden
.bahsedilebiletak
gekilde, kafata-
a derin bir açikhk olugturan arafaamalar elbette.vardir.
i delik olarak bahsedilen gey aihnda yezeysel bir deri ya-
amasidir. Kafatasi kerisi oldukça gergin oldugu için, bu
genellikle daire geklinde aç1hr yani delik'gibi gõrünür. -
41
BAWLMA
midir?
Kafa suumiamadaIggamm ugumam.önlansopii
DESLERME -
Pizzasaghkstz medid
de genellikle
--hem
42
-
Le38'di. Haftada iki seferden fazla pizza ylyenler kalp kri-
-
çirme riskini yüzde 50 dügürüyordu.
1p âlemi, kalp hastahklarmm Avrupa'da düzensiz bir da-
1 gästerdigini biliyor. îskoçya'da 100.000 ki-
uzun süredir
2 300'ü her yil kalp krizi geçirirken, Güney Fransa'da bu
yaklagik 50. Bu bulgu, "Fransiz paradoksu" olarak bilini-
çünkü Fransiziar da kolesterol degeri yüksek ve yagli bes-
orlar. Simdikargimiza bir de "Italyan bilmecesi" çikti.
u aragtirma tip dergilerinde hayret verici tepkilere yol aç-
alaga ÜnÏversitesi'nden
Jorge Gomez-Aracena bu sonucu
rtici" bulmadi. Çünkü ne de
-ispanyo]
a R.: After the French paradox comes the ImNmagenigpa. Fritish Medimi
mal i004;329:1064
· r
43
Yajarzbeslenme sä)Mä midir?
44
n karbonhidrat agirlikh bir beslenme äzellikle saglikh
sa-
ordu. Ama farkh beslenme gekilleri arasinda ciddi bilim-
:arguagtirmalar
da pek meveut degildi.. Bugüne kadar, ye-
konusunda. dogru olmadigi ortaya. çikarilan o kadar çok
le.var ki, genel kabul gärmüg kurallar artik sarsilmaz ola-
kabul edilemiyor. Kasim 2005'te Journal of the American
ical Association'da yayimlanan bir aragtirma, bu sefer de
li gida bilegenlerinin ne kadar saghkh oldugu ve onlarm
:nme progr2mumzdaki uygun dagthru hakkmda dogru
enleri yerle bir etti.
dagilan, yag, protein ve karbonhidratlarm miktari, belir-
nrlar içinde, samidigt kadar önemli degil. Aragttrmada,
te üçünden faziasi obez olan 191 gönüllü
hafta boyun- alti
Ldece
aragtirma protokolünde
belirlenen gidalari yediler.
arkh diyet denendi. Sebze, meyve ve salata, her üçünde de
t. Bahk, kirmizi et, beyaz et ve-yumurta.yasak degildi an-
kepsi sadece az miktarda doymuy yag asitleri içeriyordu.
sci diyette kalorilerin yüzde 58'i karbonhidrat Mzellikle
tes ve makarna; buna ek olarak yüzde
15 protein ve yüzde
ag- geklindeydi. Bu degerler, çogu güncel diyet önerisine
dügmektedir. ikinci diyet yüzde 5Œnin altmda karbon-
.
Lt içeriyordu; ama et ve kabuklu yemigler geklinde verilen
sin oram daha yûkgekti (yüzde25). Üçüncü diyetin de
onhidrat oram dûgüktü; hatta yag oram
-çogmlukla
kol-
Lgl
ve zeytinyagt geklinde- yüzde 37ydi.
Izellikle saghksiz sayïlan protein diyeti ve yag diyeti en lyi
45
sonuçlarma eldedigi yorumunda, aragtirmamn ne kadar titiz
ve saglam hazirlandigmi
vurguluyor. Ama yag ve protein diye-
tini uygulayanlarm daha uzun mu yayayacaklarmm belli ol-
madigim belirtiyor. "Aiagarmada kan yaglari ve kan basmci
gibi kistaslar incelendi" diye yaziyor Weinberger. "Ama kug-
kuyla yaklagan insanlan yeni bir diyetin faydalarma inandtr-
mak içirf, kalp krizlerinin ve älüm va2alarinm tam oranlarmi
inceleyen, daha uzun aragtirmalar gerçeklegtirmek gerekir."
Hamburgersaghksizmrdit?
notu
burgerin, her gün yenmedigi ya da bir ocurusta birkaç tane
_
birden tüketilmedigi bir ürün oldugunu, her
"düzgün·
sürece,
halükarda kötü bir gida olmadigmi" vurguluyor, Stiftung Wa-
rentest'ten Birgit Rehlender.
Bazi beslenme bilimcileri bu aragttrmaya hiç de hiddetle
tepki vermediler. Potsdam-Rehbrücke'deki Alman Beslenme
46
.
19tirmalan Enstitüsü'aden
Gunda Backes, "Bu beni gagirt-
di" dedi. "Genelleme olarak bir gidanm kötii ya da saghk-
oldugu söylenemez. Eu hamburger için.de geçerli." Backes,
tahklardan korunmak için, beslenmenin bütününde denge-
lmasi ve yeterli miktarda vitamin, mineral, eser element ve
la içermesinin daha önemli oldugunu belirtti. Backes'e gä-
obezite riskiyle ilgili önem1i olan konusunda genel-
-saghk
"ihtiyacim
sektörü-
kagidi" olma-
"temiz
47
alan hamburgerle; içia bu degerlendirmenin sadece malum
garnitürlerden feragat edildigi sürece geçerli oldugunu ifade
ediyorlar. "Hamburgede patates kizartÑasi
iyi bir mänü de-
Restoran zincirlerinin,
.
geligtirmelerine gagmamak
la kalorili" prensibini son yillarda
gerek. Gerçi McDonald's restoranlarmda kalori ve besin de-
48
.
erini gösteren tablolar tepsi örtülerinin arkalarmda yer ah-
.
Diger büyük zincirler de bu degerleri internet sitelerinde
whyor. Ama son 30 yilda fast-food restoranlarmdaki por-
mlarm büyüklügü 2 ila 5 kat artti. Ögiinierinkalori deger-
McDo-
Ps cheeseburgeri. Denedeyiciler
"bir
bu ürünn hamburge-
olmasi gerektigi kadar lezzetli gekilde dana
-bariz
eti ve
igal tadi- oldugu için ve laboratuvar irrelemesinde ikna
g için" övdüler. Bu ürünün kalori miktari sadece 284 kilo-
ari. Testin sonuçlan için paketleme
ve hijyenin digmda,
llikle besin degeri ve kalori miktari belirleyiciydi. Listenin
sirasmi en agir hamburger, Burger King'in "Chicken Sup-
e" adh ürünü aldt. Tesse dahil&gl¡igur taryk äminderi
kmkhst yagatt1. Dana etli h2mhurgerden
·1ayal
daha. sag-
binnseler de, daha yüksek oranda yag, tuz ve fazlasayla
e içeriyorlardi.
Oln=lu degerlendirilen hamburgerierm, fast-food restoran
irlerinde beslenmenin serbest oklagu antamma gelmedigi-
49
ni, uzun vadede gèr¢¾fègallerr bir aragtirñia da dogruluyor.
Amerikah bilinttilbrliaia tirma için 15 yil boyunta, ABD'de
3000 genç yetigkinderr veri toplamselardi Sonuç çok açik ve
daha kisa aragertmWlarda edinilen tecrübeleri doáruluyor:
.
Haftada iki se.ferden fazia fast-food restoranda yemek yiyen-
ler, bu tür yedere dah end'e ägrayan yagitlarma k1yasla, därt
ila bey kilo ahyor Big Mac'lerin ve" Double Whopper'larm
hayranlarmda ayrica iki kat daha yüksek insulin direnci gö-
rüldü. Bu, diyabet hastahšma yakalanmak için daha yüksek
bir risk anlarmna geliyor.
"Ama kilo ahmana sebep olar, yalmzca fast-food beslenme -
degil" diyor Danimarkah beslenme uzmam Arne Astrup. So-
nuçta, fast-food restoranlarmm Inüdavimlerinin genellikle
saghklarina daha az itina eden. kipiler oldugunun bilindigini
.
söylüyor. Bu insanlarin daha fazla içki kullandiklarmi, bütü-
nünde daha yagli ve tath yediklerini, nadiren sebze, meyve ve
so
mi alman kalori miktandir. Bütün güne dagitarak çok yiyen
iri de, aym kalori miktarmi tek bir seferde alan
biri kadar
ilo ahr.
EVÏN
isan begniningeligimi tamamianmig
madut .
m verdigimize inanlyor. .
Moleküler biyologlar ASPM ve
Inskrosefali
genlerini ince-
diler. Her iki kahtsal özellik beynisieBrivnki etkiliyor: Bey-
n az geligmesine sebep olarr genedk hiebozakluk durutnun-
i hatah ya da en azmdan agír gekilde zarar görmüy durumda
51
yon yli önce aynikgsadan byi, özellikle beyin ve yumurtahk-
lar farkh geligint gästerdien yakm hayvan akrabalarumzla
-
yeni mikrosefali
varyas-
yonuna örnegin Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'da, Afri-
ka'da Sahra'nm güneyine kiyasla bariz gekilde daha sik rastla-
myor. Bu örnek, Afrikah ve bazi Asyah topluluklara kargi ön-
yarylari destekleyebilir. "Science dergisindeki üç aragtirma-
dan ikisini yöneten Bruce Lahn, "Diger gen varyasyonlarmda
farkh bir cografi dagilim var" diyor. "Bu genlere diger hepsine
yaklagildig gibi yaklagihnah."
.
Beynin sürekli geligiminin insani daha akilh yaptigi da ka-
mtlanrug degil zaten. "Strf bu genlerin daha luzh geligmig ol-
masi, bizim giderek zekilegtigimiz anlamma gelmez" diyor
I
hn. "Ne de olsa, bencillik, iddet ve gaddarhk genIeri de
lgt1.
fiN TRAUMA5l
pin zedefensielerilidekortizen ige parar sn?
'
53
re rutin gekilde kortikoid verilmesinin
faydali olup olmadigt,
.
bu tedavinin hastalarm hay a kalma gansun arttirip arttir-
madigi sorusuna cevap aradilar.
Bu sorunun cevabimn yände olmasi akla yakm ge-
olumlu
54
verilen hastalardan 159 faz-
n vakalarmm sayis1 plasebo
n vakasi yagandigt
anlamma geliyor -- faydah olmasi bek-
a bir ilaç için bu
sonuç.feci bir bilanço. Sauerland, tem-
a koyamadigmi" kabul
edi-
p
ama sonucun çok açik oldu- 3.
tu belirtiyor: "Eldeki göster-
:rle
bu tedavi yöntemi kati-
le kabul edilemez."
Bag yaralanmalar1 yagayan
azedelerin tedavisinde son
arda bir tür belirsizlik yaga- .
ordu. Küçük çaph aragtirma- I
bu tedavinin hiç fayda sagla- .
digim ya da çok dügük yarar
irdigini ortaya koydugundan
Almanya'da bu tedavi kli-
·i,
55
"Ama temkinli hesaplamalara göre, Almanya'da
,beyin
trav-
malarmm yüzde 15 ila 20'sinde hâlâ kortikoidlerin kullanildi-
gmdan yola çikmanum gerekiyor" diyor Stefan Sauerland.
Bu sebepsiz tedavi çegitliliginin yanisira, Freiburg'daki Al-
manya Cochrane Merkeri'nden Gerd Antes'in igaret ettigi bir
¥9ynnir
Roberts I., Yates D., andarcock P., vd.: Effect of intravenous corticosteroids on
death within 14 days in 10.008 adults with clinically significant head injury
(MRC CRASH trialb randomised placebo-controlled trial. Lancet
2004,364:1321-1328
Sanerinnel S., Maeple M.: A CRASH landing in severe head injury. Lancet
2004;364:1291-1292
DIT
Ditler kafadankafayaatlar mi?
56
lari vardir. Birkaç santimetrelik mesafeyi bile tutunmadan
emezler. Bu hayvanlarm bitlenen birinden baskasma geç-
si için insanlarm, deyimin tam anlannyla kafa kafaya ver-
si gerekir.
.
Bag bitleri, gapkalar ya da tüylü oyuncaklar gibi cansiz
nelerde ancak iki-üç gün yagayabilir. Bu yüzden endigeli
Lelerin
çocuklarma pazar tezgâhmdan papka denememe
nsi ("Kim bilir, daha önce kimler takmigtir bunu!") çok da
:siz sayilmaz. Ancak bitlerin her iki-üç saatte bir "kanh
bir
n"e ihtiyaçlari vardir. Yoksa kururlar ve en
geç 55 saatte
der.
91r
ter J., Stövm I.M., Walter 5., Mehlbom H., Häussinger D.: Kopfläuse-
Imµng
mit einer wieder auflebenden'Parasicose. Deutsches Änteblatt
305;102:A2395
57
bu vücut bitidir. Günümüzde insanlarm toplu halde barmdi-
nldigi yerlerde ya da evsizlerde mellikle görülür. Bu bit, savag
ordularm
zamanlarmda birçok askerin ölümüne ve bäylece
bitinin ak-
-bag
BäBREKRAHATSRUKLARI
Böbrek hastahklan hader midir? BeBrlibir dauramgtan
etkilenmeller mi?' .
de olugmadigi bilinmemektedir.
Ancak böbrek hastahklari riskini bariz gekilde arttaran bir
hastaliklari ara-
davranig gekli var: Sigara kullanimi. Böbrek
smda sadece nikotin bagunlihgmdan kaynaklananlarin oram
yüzde 31 olarak tahmin ediliyor. Birkaç yeni aragttrma bunu
filtrele-
dogrular nitelikte. Sigara kullananlarda, bäbreklerin
levi daha çabuk düger. Diger yanda.n, böbrek hastalari
dolagim rahatsizhklan için daha bilyükbir risk
'sistemi
oth L., Regalado M.M., Simoni, J.: Cigarette smoking enhances increased
risk factor for glomerular filtration rate decline
me albumin excretion as a
rimary hypertension. American Journal of Mediçal Sciences 2005330:111-
R., Schroeder T., Ritz E., Ferrari P.: Effects of smoking on renal function ' ·
atients with type 1 and type 2 diabetes mellitus. Nephrology Dialysis
splantation 2005,201414-2419
- KARAMASI
a kanamasmda bag gerige
ini yaslanmahdw?
ama zararsizdir.
59
CilT
Kolaien içaren preparagar ctM püriizsiz we esnak
kilar mi?
CÌNSELLiK HORMBELARI
Siyah irktan insaniarm cinseHikhermenlari beyar irktan
insaniara göre bariz gekildeyüksek midil?
Bu, irkçi
ve çagdigi önyargdardan biridir. Bu teze göre siyah
6o
ler, cinsel açidan,
beyaz ya da sari irktan erkeklerden ve
lderililerden çok daha aktiftir. Bu önyargi, topluluklarm
ilagtarilmasindan
yola çikmaktadir. Ama bir etnik grup
de de, cinsel açadan
daha faal ya da olanlarm yüksek
"aç"
61
yahi erkekler de-- gigman beyaz erkekler ve pigman siyahi er-
midir?).
rr beyaz trktan insanlara gäre bariz pekilde yuksek
Birli-
Aym durum kadmlar için de geçerlidir. Amerikan Tip
gi'nin dergisinde yaylmlanan bir aragtirma, dügük libidonun
hormon seviyesiyle bir alakasi olmadigim gösterdi.
Avustralyall uzmanlar 1400'ten fazla kadmi incelediler.
Kadmlarm cinsel açidan memnuniyeti ve uyarilabilme, hassa-
siyet, tatmin ve öz degerlendirme gibi farkh parametreleri bi-
getirdiler. Ayrica, testosteron, androstenedion ve ka-
raraya
hormonu" olarak görülen DHEA
"mucizevi
dmlarm hazzmm
gibi hormonlart ölçtüler. Aragtirmada, hiçbir hormon degeri-
nin arzu dügüklügüyle baglantilandirilamadigi saptand1. "Bir
6ì
Lyetçi
olsa da, dügük DHEA seviyesi dügük libidoya paralel-
: göstermez." ÜniversiteKlini¢'nden liormon uz-
Wiltzburg
am Bruno Allolio benzer bir ifadede bulunuyor. Allolio'nun
ibi 1999'da, hastalik derecesinde DHEA eksikligi
.dmlarm
yagayan
uygun hormon takviyesiyle tekrar daha fazla arzu
ıar hale geldiklerini gästermigti.
MSifETFARKLILIRARI
din weoriek ibiyalajikHzeRMeridigiada dal son -
race farkh midnt
63
Bundan sonrasi Inalmn. E;rkek kepdisini bilgisayar oyunla-
rma, barlara ya da hobilerine vérir, kadm
kozmetik ärünlere
servet yaurir ya da kitap .okur. "Erkekler Mars'tan, kadmlar
Venüs'ten" ya da "Erkekler. farkhdir, ama kadmlar da" gibi
kitaplar. Kadm erkegin de bu kitaplar okumasuu, ikisinin de
Hyde, iddiasi için birçok kamt buldu: 146 tane meta analiz adi
verilen genel bakig aragtirmasinda, kadm ve erkek arasmda
sosyal davramp, iletigim ve ruhsal memnuniyet aç1smdan pek
erkeklerin lehine ola-
-açik
¥mynd
64
EKMASTAUÑI
lyada altik hiç gigsk hastahgi uiriisü kalmadtmi?
69
çiçEKLER
gei t difigin,,genskriteam
Qigelder
odalarmdan çakardmahnudir?
66
1
DCUKLAR
nne babelarm gecuklarmailgisionlarm dig
irinüginden bailmaiz midit?
ne babalardan da de-gil.
Atlanta'dan psikol Frans de Waal gibi diger uzmanlar
aragtirma sonuç1arim elegtirdiler. Waal'a göre, önemli soru,
çirkin insanlarm güzel insanlara kiyasla daha fazla çocugu
.
olup olmamasiydi. Her iki gruptaki sayi benzerse, daha at se-
ystino yapmak için bakig aça-
-evrim
vimli çocuklara
ashaaz
smdan da- hiçbir sebep- olmad1gma ifade etti WaaL Ayrica
aragtirmada sosyal statikrin incelenmedigi eleytirisini getirdi.
Varbkh insanlann çocuklari la ilgikamek için daha fazla za-
main ve parasi oldugnau, bu durumun gör nünde bulundu-
rulma.masmm yanly sonuçlara varumaama sebep olacagim
belirtti. Diger yandan Harrell, gõzlemlerini savundu ve bu
sosyal samnar için geçerli oldugutm açikla-
'bäten
götlemlerin
di. I-Îariell'in tezine göre, bu konuda insan herhangi bir hay-
vandan pek farkh degil: Kaynaklarim, korumasi ya da hedef-
lemesi gëreken degrlere göre ayarliyor.
shrift
New York Times 3 Mayis 2005: Ugly Children may get parental short
68 -
ekler, örnegin memeyi hiç birakmadan emebilir ve bu sira-
nefes alabilirler. Bu esnada bogazlanna da bir gey kaçma-
samn sebebi anatomÍleridir.
Çünkübu yagtaki bebeklerde
lak, girtlak kapaglyla o gekilde korunmuµur ki, hem sivi-
içeri girigi önlenir, hem de nefes borusu soluk ahp vermek
i serbesttir. Bebekler büyüdükçe girtlak ve girtlak kapagt
az daha derine kayar ve bogazlarma-bir gey kaçma tehlikesi
LiDAMA BASTALiÑ·lŒSE)
li dana hastehil BBE,Sarapies hastahgsaa eptuimag
pmlardan ineMaremi gaçaiglief
.
enfeksiyon olasihgl yaratlyor. Ìkincisi, tagilizbilimcilerin
ün bilimsel kamtlama yöntemine ragmen, Btt iddiada, Hin-
69
dularm birçok Batih tarahndan yadirganan cenaze ritüelleri-
nin bu salgm hastahšmm yayilmasmdan sorumlu oldugu eley-
tirisi de hissediliyor.
Ancak Îngiliz doktorkr, tezleri için çegitli inandirici kamt-
lar da sunuyorlar: 60°11ve'701i ydlarda, Hindistan'dan (veay-
rica Fakistan ve·Bangladeften) yüzbinIerce ton bütün hayyan
kemigi, ezilmig kemik ve kadavra parkasi Îngiltere'ye ithal
edilmig. iddia edildigine göre, bunlarm içinde hep insan ceset-
lerinin parçalari da bulunuyormug. ingiltere'dehayvan yemi
ve gübre bu tuhaf malzemelerden 'üretilmig. Bu karmagik ve
aigvelig,
aym oranda tiksiÄdi&i hiç de-
o zamarilar neredeyse
bazilarmm
tlerinden
.r haliride- Avrnpa'daki yem fabeskalarma ulagtigt yönün-
Bazi Îngiliz inekleri beslenirken, hastalik tagiyan yemleri
Ligler;
bu da onlarda deli dana hastahšma sebep olmug.
6'dan 2005 yazma kadar sadece ingiltere'de yaklagik 180
e kargi
itlara geçmedigini" Ancak. bu, enfeksiyou teori-
söyläyor.
.e
71
dan öglitülmûç.heytan «miyla-bestenmiyor ve böylece zorla et
Shankar S.K., Satishrk==Ara.P.: Did BSE in the UK originate from the Indian
bcontinent? I.ancet 2005;366J90-791
Anièspresan ilagier i -
inlar mi?
almaya
¯
72
Ama hastalarin bir altgrubunda (öyle görünüyor ki bu alt-
2p özellikle gençlerden oluguyor) psikotropik ilaçlar para-
ks bir etki de yaratabiliyor ve intihar tegebbüsü olasihšmi
·ciriyor. Doktorlar, ilaç kullarmruna yeni baglayanlarda bu
kin yükselmesine qu gekilde açiklama getiriyorlar: Tedavinin
µnda korku ve moral bozuklugu yaygm; bu belirtiler ancak
laviye baglandiktan birkaç gün sonra azalmaya baghyor. Fa-
t antidepresan ilaçlar genel -hareketliligi daha çabuk etkili-
c. Bazi hastalar, antidepresan ilaçlar sayesinde kendilerini
Ea cesur ve harekete geçmeye hazir hissederken moralleri
1 çok bozuk oldugunda belki de intihara. daha yatkm olu-
clar. Bu yüzden Amerikan ilaç dairesi, antidepresan ilaçlarm
>spektüslerinde olast yan etkilerde intihara tegebbüs riskinde
bir artig yaganabileceginin belirrilmesini arnk gare koguyor.
RATEK5iKLÍŠl
alin'inatMieri IdMpak md
inda
bu her ilaç içia söylenebilir. Çünkü her türlü ilaçta,
:torlarm
bu ilaçlarla edindikleri
uzun süreli tecrübelere
edilmeyen
men, arzu yan etkilar ortaya. çakabilir. Yerinde
mayan çocuklarm ilact Metilfenidat (RitaBn ve Medikinet
ariyla da tanmir) özellikle elegiri oklarsma maruz kahyor.
ilaç son.10-15 yildar.konsantrasyenkomuklugu ve dikkat
ikliginin tedavisinde
giderek daha sikhkla kullamhyor: Gü-
nürde, sadece ABD'de be ilacm verildgihastalarm
sayisi,
5 yilma kiyasla 40 katt.
73
.
I
74
r
KER
mr diggäritir mü?
75
neden
minesini zedeleyen ve diglerde deliklerin olugmasma
olan bu asitlerdir.
BÌYABET
Çekgekar M, µ¾rh olur mu?
76
bu durumda bagigikhk sistemi pan,kreasta insülin üreten
-
7 orada iglenemez.
"Yetigkin" diyabeti olan II. tip, I. tipe klyasla belirgin ge-
le beslenmeyle baglantihdir. Ama o da buyük oranda gene-
ir. Yatkmhgi olan kipi, apri kilo ve hareketsizlik nedeniyle
azmdan geker hastahšma yakalanma- olasihgun artenr.
akü fazla kilo nedeniyle hûcreler
hareketsizlik ve zamanla
77
fazla kilolarin sa açismdan olumsuz etkileri yeterince bili-
niyor: Sadece kemiklere degil, tendonlar ve kaslara da çok bü-
yük yük
-biniyor,
kalp kan dolagimi hastahklari ile geker
ve
hastahgt riski arttyor. Ancak fazla kilolu insanlar kilo vermek
istediklerinde, saghk.durumlari.bundan illa ki olumlu gekilde
etkilenmiyor. Finlandiyah bilimciler, a§1rikilolularm tekrar
tekrar kilo vermeye çallgmalarmin, kilolarmi korumalarma,
kiyasla vadede daha
hatta birkaç kilo daha almalarma uzun
saghksiz oldugunu septadilar.
Aragtirmacdar, 1975 ile 1999 yillar1 arasmda saglik durum-
lan, diyet hedefleri kilolari hakkmda bilgi alman 3000 Fin-
ve
bilecegt sonucuna
·
vardilar.
Sorensem T.I.A., Rissanen A., Korkeila M., Kaprio J.: Intension to lose weight,
weight changes, and 18-y-mortality in overweight individuals without co-
morbidicies. PLoS Medicine 2.005, 2:e171 (1-11)
78
lLER
n ya da ëepraz bailar kaptu"gunda,bunlari cerrahi
idahaleyle dikmak gerekir mi?
INMB§GIDALAR
inmuy gedalar bir ker giziiMiihtensensa tekrar
ndurulmamahmidu?
79
roorganizmalarm birçogu böylece ölür. Iglenmig et ärnari,
ispanaks
maatar ysä hacert bitsnönia; donducurken ylyeeek-
lerin belki tadi ve gärünüga earar gatügü gi.bi, ·rst-degigikligi
EMMEK -
saghgma çok
Kim bilir kaç kipinin bagma gelmigtir: Masada
dugkün -biri vardir ve önünüzdeki beyaz ekmegi, sözümona
saghksiz oldugu için yerden yere vurur ve kahvaltim: zehir
olur. Çavdarekmeginin vücut için çok daha iyi oldugu söyle-
nir. Oysa liem beyaz ekmek hem de çavdar ekmegi rafine un-
dan elde edilir; bu ekmeklerde mhu tanelermin kabuk kasunla-
ri yoktur ve -esas.vitamin ve mineral içeren bölüm bu kabuk-
--
lardir. Bu sebeple, saghkh beslenmek isteyenier kepekli ürün-
ler tüketmeli. Kepekli ürünler, tahularm saglikh olan kisunla-
rim içerir.
ELEKTMK Si
-·
-
Elektregek silabiwi .
-
mdir?
So
J
acak elektrogok silablan, üreticilerin iddia ettigi kadar
Kim P.J., Fynklin W.H.: Vemricular Ebrillation after stun-gun discharge. New
England Journalef M-A-We 2005;353:958-957
Mann A.: Doctors blame caser stun gun for fibrillation. New York Times
2.9.2005
EIRiK
Emaikselkga zararfmidu?
.
yeni tavsiyelerin yer aldigi eri yeni aragtirmalarda bu sonuca
ulagiltyor. Bu bilgi anne-babalarm hoguna gidecektir -- ne de
ingilizcede bu da
"pacifier"
82
lama olarak farkh.hipotezler sunuyorlat. îlk olarak, em-
emme ve nefes
refleksini destekleyebilir.ikincisav, bebek-
i emzikle, burun etkahyken de agtzdan nefes almasun daha
uk ögreniyor olmalart ihtimali. Üçüncü dügünceye göre,
tutugturulmamah.
sa emzik agzmdan
(ügersetekrar
agzma
çocuk bir yagma gèldiginde de emzik ahykanhguu knrak-
çocuklarm hir yagun bitirmesiyle bir-
si saglanmah. Çünkü
:e bebek ölümü sandromu tehlikesi açik gekilde azahyor
ani
EMúRME
Kadmbr omrirmesituinda habuMayemigierdenwediger
gaz yapo gublarka saik durmak nuder?
bu maddeler pekâlâ
le sütü üzerinden çocuga zarar verebilir. Çünkü bu madde-
le bagirsakta bir degigim ve fermantasyon süreci yaganmaz,
ath maddeler annenin basirsaklarma oldugu gibi kanma,
line ve nihayetinde de bebegin vücuduna geçer.
süt ve
slece
buralarda tümör hücrelerinin tutenamadiglyla açakla-
Stuebe A.M., Rich-Edwards J.W., Willett W.C., vd.: Duration of lactation and
incidence of type 2 diabetes. Journal of the American Medical Association
2005 294 601-1610
ERFEKSifDN llASTALIKLRI- .
beri yüz maskeleri peynir ekmek gibi satihyor. 2005'te Asya ki-
tasmda farkh ülkelerde, 2006'da da Afrika ve Avrupa'da çikan
kug gribi bu maskelerin dünya genelinde popüler olmasma se-
bep oldu: Ticari adiyla N95 olarak bilinen, çay tabagt geklinde
yari yuvarlak yüz maskesi. N95, Asya ve Kuzey Amerika'nm
bazi bälgelerinde (Kanada'da Toronto da bir süreligine sars
riski bir bölgeydi) milyonlarca adet satildi. Ve türlü
taglyan
türlü yeni bulagici hastahktan korudugu iddia ediliyordu. Agir,
akut nefes darhgi sendromu olan sars ve grip tükürük yoluyla
bulagir. Sars'a neden olan corona virüsleri,gribe neden olanlar
86
Maskenin, takmca enfeksiyonlan õnlermig hissini verip
raya bagka
mikroorganizmalar yerlegiyor. Ama bu hastahk-
mle
bott A.: Avian flu special: What's in the medicine cabinet? Nature
pibi
2005;435:407-409 (Nature degisi26 Mayis 2005 tarihli bu sayismda-kup
konulu bir dosya yayunladt)
iLEPSI
ilepsi krizipagayan
--
A e ris ibe hiammma erken mi
glanmahdu? . .
yan etkiler."
Keynek
88
NLER
nierinin ylizde BWmdanfadasi aymoldugu \çin,insu
gempanzebirbirine çokkenzer mi? -
iki canli
.bu
go
insanlarm yaklagik 30 bin geninden apagi yukari 50'si,
ipanzelere
göre daha hizh geligmiç görünnyor. Bunlara,
briyo geligimi s1rasrida diger genleri degigtirerek bastiran
da harekete geçiren kahtimsal özellikler de dahil. Diger
ler evrim sirasmda iki canh türünden birinde etkisiz hale
Ilig.
Örnegininsanda, caspase-12 geni zamanla iglevini yi-
aig. Bu gen, belli ki diger hayvanlari Alzheimer hastahgm-
i koruyan enzimin. yapilanmasmi saghyordu. Diger yan-
L, gempanzenin bagigikhk sistemi insana kiyasla çok daha
it ve bu yüzden daha az gene ihtiyaç duyuyor.
Moleküler biyologlar insano genetik yapismda, insanlar
a fayda saglayan mutasyonlara maruz kalmig yedi.gen böl-
i tanimlad11ar. Bir bölgede,, beynin geligimine besbelli ol-
:çakatkisi bulunan genlerin gekillenmesi etkileriyor. Ayr1-
konuyma ile iligkilendirilen bir DNA kesiminde de büyük
dihklar var. "Bunlar büyüleyici sonuçlar" diyor Washing-
Üniversitesi'ndenLaDeana Hillier. "Hedefimiz, biyolojik
dihklari genom köklerimizle açiklayabilmekse, bu veriler
sadece kismi."
,dagimo
gärünen
91r
.
Mimain?
91
ya'am kuzeyinde yaçayan bir -Alman ile güneyde, Bavyera'da
yaçayan bir Alman genetik açidan, bir beyazla bir zenciden
daha farkli olabilir.
SENTEBHÌSi
ilkgen todauisi twokirbagm mydi?
92
lebilir bir suç sayilamazdi. Burada söz konusu olan,-hasta-
1 nasil tepki göstereced -ve
· 93
niah <loktorum, yeni davi yëntemini hu kadar erkenbir aga-
cesaretini takdir ediyorlardi. Ne de olsa,
.uygulama
mada
yöneti-
skandal gün gigmaa gakttktan soara, Cline laboratuvar
ciligi görevini bizakmak zorunda kalmigti.
deneysel tedavisinin' hastharma fayda saglaylp
Cline'in
saglantadigi hâlâ bilimmiyor. Clime onlan bir daha görmedi.
öldü ve
Hastalari California'daki deneyden birskaç yd sonra
onlara tantyaca-
bu-süre de hastalkl2mun, tedavi olmadan da
ya am-beklentisiyle az çok örtügüyordu. Anlagdan o
gi smirh
ki, deney sonucu olarak dogrudan zarar görmemiglerdi.
ilk
On yll sonra, Eylül 1990'da, resmi olarak onaylanmig
Kahtimsal bir bagigikhk sistemi hastahgi
gen tedavisi bagladi.
Ashanti DeSilva'nm gen tedavisinde,
yagayan dört yagmdaki
küçuk kiza teknigiyle degigtirilmig bagigikhk sistemi hüc-
gen
releri enjekte Küçük kizm hastahgl o kadar ender görü-
edildi.
Kaynalr
94
en tedevisindensoarakiler daha titir.planlamp
talara fagdahoidu mu?.
lir
insan, kanitlannug gekilde, gen tedavisi sayesinde sagh-
: kavugturulamadi. Paris'te, gen tedavisi.gören dokuz ço-
can ikisi, birkaç yil içinde lösemi oldu. Hatta 18 yagmdaki
95
90'li yilla&e denya gene&ade gm todaviä alatunda en ände
gelen uzmandi. Bu yeni tedavi gekli için kendi merkermi kur-
mugtu.
Gen tedavisinde, yardimci olmasi ya da iyilegtirmesi amaç-
hücrelerinè-aktanhr. Bu, virüsler
lanan genler hastanm vücut
virüsleri) fiziksel ya da biyokimyasal
üzerinden
(örnegin,nerle
ekilde yapilabilir ve amaç saghkh gerge hücrelerin bozuklu-
ortadan kaldirmaktir. Hedef,
gunu, böylece de hasta dokuyu
Jesse Gelsinger'in karacigerindeki bozuk genin saghkh bir
genle degigtirilmesiydi. Doktorlarm görügü, nitrojen bilegikle-
tekrar düz-
rini parçalayamayan bozuk enzimin de o zaman
96
irilen gen tedavisi aragtirmalarmda, 800'den fazla yan etki
weiler U., Siroon P.: Points to consider dor ethics committees in human yne
herapy trials. Bioethics 2001,15:491-500
msW.: Die Tyrannei der Gene..Wie die Gentechnik.unser Denk.enverändert.
Wünih 1999
BD.KTASI
imlarda.Ilir:8-noktamser midu?
landirildi. I
bu kadmlarm beginin
nesinden yola çikan bir aragttrmayt kaynak aldigim kamtla-
.ar. Bunu en güzel .ifade eden, New ·Yark eyaletinde Plea-
atville'deki Pace Üniversitesiodenpsik log Terençe Hines
lu: "G-noktasi bir tür jinekolojik UFO. Onu arayan çok ol-
97
-
du, hakkinda konogan na
ok oldu ama objektif kriterler te-
Whipple B., Peny J.D.: The G-spot: a modern gynecologic myth. American
Journal of Obstetrics and Gynecology 2001, 185:359-362
MI ALTiTORREMERM
Gözalti torbacibleriuykusurluktan á da sofih hayat
tarzmdanmi olut?
GilLER
Ïnsanmgörlerinin öninde leheler belirmesi tehl.ikeM·bir
hastahim igareti midin
98
I
I
I
hemen. Oysa götlerinizin önünde dans eden bu görüntüler
solucan benzeri gekiller tamamen zararsizdir. Bu gekiller,
zün büyük älçüde geffaf iç dolgusu olan camsi cisminin bu-
uklagmasmdan kaynaklamr ve äzellikle aydmhkta bogluga
krigimizda meydana çikar.
ir etkisi oldugu,
ok aragttrma
dmasma ragmen
atlanamaruptir.
99 -
Müzmin bir sogak alg hgodan färkh olarak grip agir bir .
hastahktir. Belirtileri, 40 dereceye tiligabilen ateg, giddetli bag
agrisi, eklem agrdari ve halsizliktir. Sempromlar iki, üç hafta
sürebilir. Sognk
'SiÛù1a 'lËiàs¾gripte, öksürük, nezle
.
ve ses kisilmasi pek planda
ön degildir. Insan gribini bulagti-
_
ran mikroorganizmalar yildan ylla degigir. Bu siralar mikroor-
ganizmalarm H1N1'e benzerlik göstermekte,
käkieri H3N2 ve
ama 1%8 ve 1918/1919 ylllarmda büyük salgmlara sebep olan
aym adh kökler kádar tehlikeli degiller. H ve- N kisaltmalari,
mikroorganizmalarm küremsi yüzeyinden diken misali. çikan
proteinleri ifade eder.
1918/1919'da b·ütün dünya genelinde yaganan büyük bir
grip epidemis.i, lyimser tahminlerle 20 milyon, kötümser tah-
100
agm birka; yd boyuncakarur mut
:deyse
hiçbir yanhy bilgi bu kadar büyük inatla tutuumay1
ramamigtir; -hem de halk arasmda oldugu gibi birçok
da. Oysa en geç 6. sömestrde,, so-
tip ögrencilerine
:orda
burlara karçL
da en iyi ilacm.aatibiyotik oldugu-
a öne sürüyorlar..Bu gerçi de, ama her soguk algmh-
a änlem olarak hastaya yp yk için neden se
naz. Ayrica bogazda en u£ak bir karmcalanmada antibi-
c almmast zararsiz da degildir. Çnnkä böylece antibiyoti-
daha- çabuk olugur. Günümüzde bile bastanelerde
.irenç
101
-
mikroorganizrnafir,
bazi inatçi burlara karii hiçbir ilaç fayda
etmedigi için sorun teykil etmektedir.
Gripseguktan mi alW9
102
.
Seattle'daki Washington Üniversitesi'ndenepidemi uz-
grip apsinm fa
I.aEi,
<lasimnabartildigim iddia ediyorlar:
-ki
zo3
kadar zor oldugunu gösterdi-
«beliriemerna
gerçek faydasuu ne
gini if ade ediyorlar.
¥9ynik
IO4
3airesi (CDC) 2005'te bunla-
bu ilaçlara kargi uyarnu ve
erine önlem olarak Zanamivir ve Oseltamivir kullamlma-
avsiye etmigti.
.ma
italyan uzmanlarm görügü, nöraminidaz inhibitörle-
de grip sezoriunda rutin olarak kullamlmamasi yönünde.
avsiye, 2005'te, grip seronunda risk gruplarma önlem ola-
>u ilaçlarmkullandmasuu tavsiye eden Dünya Saghk Ör-
ve Avrupah uzman birliklerinin sahk verdikleriyle çeligi-
zanamivir
Jefferson,. ve oseltamivir'in belirtileri daha et-
Ir
effectiveness of influenza
son T., Rivetti D., Riverti A., vd.: Efficiancy and
ccines in elderly people: a systematic review. Lancet 2005)¾:1165-1174
BLTD
bigma makinelerininga da µptiµImin seeini aµm
ilti sa~ghgazarark nadid
naya baythrdi ve
clintemeyi sevmerdi. Yazarm, her köpede
ka-
"kulak
To6
iz tam olarak bilinmiyor. Willich ve ekibi, gürültünün kaz-
k ve stres yarattigm, bunun da vücuttaki stres hormonla-
trenalinve noradrenalinin daha yüksek miktarda salgilan-
ca.sebep oldugunu tahmin ediyorlar. Böylece tansiyon ve
yaglan seviyesi bu da kalbe
yükseliyor; zarar·verebiliyor.
rlinli doktorlarm bulgularmdaki pagirtict bir diger nok-
iangi gürültü seviyesinden itibaren saglik açasmdan bir
yaçandigi. Almanya'da is yerinde kulakhk tagmay1 gerek-
yakm noktadan
i
suur gu an 85 desibel; bu, en pantiye gü-
isüne denk bir deger. "Ama tehlike smiri 60 ya da 65 desi-
e görünüyor" diyen Willich, daha dügük suur degerler be-
mesini talep ediyor. "Bu degerlerden soriraki gürültü ar-
aghk açismdan çok fazla önem tagrmlyor." 60 desibel de-
1e ise kalabahk·bûyük bürolarda bile ulagihyor.
.
ak- tibbi arag-
.
için temel
a
turur. Dolay1-
,-
baglangtçta
yeapd abb
a
larm, artak birbirleriyle çeligmelerinin sebebi, aralarmda yaga-
nan d.iger fikir ayrshklari olsa-gerek.
H:
'
LIK
Ramider
"iki
kig-" sai geomkyemaidh?
Hamileler bunu pek sik duysalar da, bu säz çok dogru sayil-
maz. Çünkiihamile bir kadimn yaklagik yuzde 10 daha fazla
kaloriye ihtiyact vardir. Ancak hamileler mümkün oldugu ka-
dar dengeli ve saghkh beslenmeye özen göstermelidir, çünkü
bebek, organlarmm ve dokularmm geligmesi için birçok besle-
yici maddeye gereksinim duyar.
HiMER
Çacuklari
digartda slerestortmamahanyn iga da en
armän tusalet are mekidlanmann önne ipce
temiziemelimigirl?
To8
Fünülen yerlere've nesnelere kiyasla. Zira örnegin amfilerin
21 kollarmda, hatta dersliklerdeki masalarda ve siralarda
sonte
indt, Cluistina· Die Küche lebt. Wer keime auf der Kldbrille fürchtet, nie
eisegühlschmak öffnen..SE-Wissen2005;1 36
109
Bakerlar, tugalbuen
wra:eMarini, ortalama niifusa
lugala daha sik g sm?
IIO
ilar
bir avantaj saglamiyor. En az beg büyük aragtirmada,
rini normal sabunla yikayan kipilerde ve bu özel sabunu
uzun
çlari giderek artiyor.
effects of handwashing
on E., Aiello A., Lee L.V., vd.: Short- and long,cerm
vich antimicrobial or plain soap in the community. Journal of Community
fealth 2003; 2;139-150.
MEOPATi -
neopati, sadece bitkisel temaledayanan,.sicudu
mayanbir todauimidii?
III
Amonpady eder mi?
g¢kWaim¾¾hi
·tedavinin
sonucunu açikladi.
1755'te Meifien'da dogan Samuel Hahnemarm 1796'da ho-
meopatiy.i geligtirip 1810'da Organon- der rationellen Heil-
adh eserinde tamttigmdan beri, Hahdemann'm tedavi
kunst
Hahnemann çiviyi söker" yöntemi-
"çivi
yöntemi tartigthyor.
U2
I
gey hokkabazhktan mi i_baret? "Bu aragtirmamn ho-
-ler
II4
I
clinical effects of
ag A., Huwiler-Muntener K., Nartey L., vd.: Are the
2omeopathy placebo effects? Comparative study of placebo-controlled trials
IARSIKLIËl
ph insanier, idrar torbalarrkiiçâldigüiçin mi sik
talete giderler?
pma
zorunlulugunun daha acil ortaya çikmastgündelik ha-
ma gözlemledigimiz bir gey. Bazi 30 yagudakiler.bile, gece-
i tuvalete kalkmak zorunda kalmaya _ya da pek uzun süre
itamamaya" baglarlar. Bu durumun popüler açaklamasa,
:sanenin
yagla elastikligini kaybetmesi ve küçülmesidir. Bu
günceye göre, mesanede daha az miktar idrar tutulabilir --
.
ortaya çikar. ,
Pittsburgh Üniversitesi'nden
geriatri. uzmam Neil Resnick
ekibindeki aragtirmacilarm kamsinca, bu dügünce bir koca-
masalmdan ibaret've "halk
kaltürünün bir parçasi". 2005
n
ayis sonu San Antonio'da ürologlann ydhk toplantismda,
Lgtirmacilar sonuçlaruu tamtalar. Resnick ve çahyma arka-
glari, 22 ile 90 yaglari arasmdaki .100 kadmda mesanenin
stikligini ve mesaneyi kontrol eden kaslarm fonksiyonunu
:elediler.
Sonuç olarak,-- açuma kaparma, fonksiyonunun
yagla gerçi azaldigun ama mesanenin büyüklügünün ve içine
V9yml<
crimchs D., Derbyshire S., Stenger A., Resnick N.: Brain control of normal and
overactive bladder.]ournal of Urology 2005;174:1862-1867
n6
içmda
biraz da gerçek payi var; çünkü idrar kanalmm isisi
:rse
(ki bu islak mayoyla gezikliginde olabilir) mukoza,
:erilerin idrar kesesine ulagnrasim kolaylagtiracak gekilde
gim gösterir.
E-
a ete yapdan iineler ilaçiarm etkin meddelerin'men
enligekildesicuda rark edil i sailar mi?
sahnesidir. Agi,
oya yenen bir igne en bildik doktor-hasta
kesici ya da diger ignelerin kaba ete
-tam
olarak glutaeus
cimus'un kas lifierine-- yapdmasi ve'enjeksiyonun üst dig
randa (yanioldukça ve legen kemiginin yakmm-
yukarida
uygulanmasi en_ güvenli yöntem sayihr. Dublin'deki bü-
bir hastanede görev. yapan Victoria Chan, ignelerin bu
Ide yapdmasinm faydasma güpheyle bakiyor. Chan, Ku-
Amerikah radyologlarm konferansinda, arastarmalarm-
elde ettigi sonuçlart aktardi. "Birçok kigide, özellikle ka-
kaba ete yapilan enjeksiyonlarda yeterli doz ilaç ve-
.arda,
if regional
A., Campbell-Indmm D., Holloway T., Foley J.A.: Impact
change on human health. Ngure 2005; 438·310-317
nate
LAR
arm agir yan etki1eri-sendenees ender midit?
etkilegimleri hâlâ hafife ahniyor -
er, llaçlarin yan etkileri ve
ktorlar tarafmdan bile. Õte yandan, bütün ilaçlar hakkin-
ikir edinmek kolay degil. Almanya'da, içeriginde 1819
n9
Ïngiltere ve ABD'de ilaplardan ölenlerin sayismm trafik ka-
zalarmda õlenlerderr.farla oldugn biliniyor. "Almanya'da da
çok ölüm yagamyor. olanlarm sayisi daha da fazla.
Magdur
Bu kad arun baiyoruz" diyor Alman Tabipler Birligi'nin - 11aç
.
Komisyonu Bagkana- Bruno Müller-Oérlinghausen. "Elimizde
kesin verifer olniamasi çok kätü. Ama sebeplerin ve bunu na-
sil änleyecegimite dair. stratejilerin bugüne dek neredeyse hiç
aragtirilmamig ve taragilmarmy olmast daha da kätü." -
.
"Kendi kendimizle savagmaktan vazgeçmeliyiz" diyor
.
Müller-0erlinghausen. kabul etmiyor,
"Doktorlar .sayilart
rencide olarak veriyor ya da birbirlerini hekimligi lekele-
tepki
mekle suçluyorlar. En -azmdan änlenebilir hatalardan kaçm-
maya baglamahytz artik." Tedavi hatalarim kabullenme dok-
torlar arasmda pek yaygtn degil. Bir doktor çakip da, ilaç teda-
visinin änemli riskler barmdirdigmdan yola çikmak gerektigi-
ni, tedaiinin çok sayida istenmeyen agir vakaya sebep oldugu-
I2O
I
121
-
Bu durum düzeltilmeli. Dahiliye servislerinde,
mutlaka
¥¤ynsk
için ilaçlar
Çocuklar örellikletitizcearagtmhyor mu?
122
2004'e kadar Marburg ÜniversitesiÇocukKlinigi'nin yö-
isi, sonra da çocuklar için llaç Güvenilirlini Komisyo-
un bagkam olan Hannsjörg Seyberth, "Çocuklarne kadar
hastaysa, verilen ilaçlar çocuklar için o kadar az kontrol
1ig oluyor" diye ifade ediyor. Çocuklarmtam da en va-
:lurumlarda istemeden kobaya dänügtügünü söylüyor.
eyberth'e göre, neredeyse bütün aplar ve öksürük, nezle,
asikhgi hastahklarm ilaçlari titizce kontrol
gibi siradan
aig. "Bu çok büyük de bir piyasa" diyor Seyberth. Ama
rahatsizhklari, diyabet, epilepsi ya da kanser gibi nadir
a agir hastahga olan çocuklar için ilaçlarm yüzde 50 ila
denenmemig. "Hatta çocuk yogun bakim servislerinde
sulan ilaçlarm yüzde 90'mdan fazlasi kontrol edilmemig"
Seyberth.
iSliAL
ishalzararsix -dil?
Dakikada bir ölüm, dünya genelinde yilda 500 bin kurban!
Rota virüslerinin yol açugi kusmah ishal hiç mi hiç zararsiz
degildir. Bu hastahk mide ve bagirsaklarm gidderli gekilde bo-
124
nasma sebep olur. Birkaç saat içirde vücutta sivi tükenir;
si gerekiyor.
IllLIK
an urna söra biigik tamistini papmassa zebirienir mi?
ve günümuzde bile
killerde hayranlar1 mevcut. Ama tibbi açidan bunun herhangi
artiklarmi
bir·açiklamast yok..Bu dügüncede, metabolizmanm .
temizleyen bir orgam armdirma arzusu özellikle agir bastyor
olsa gerek.
¥1ymk
Müßer-Lissner 5.A., Ihmm M.A., Scarpignmo C., Wald A.: Myths and -
rnisconceptions about chronic constipation. American Journal of
Gastroenterology 2005,100:132-242
kadmlarda- kabizIn]m en
stk rastlanan sabebi midir?
126
Lçük
bir kismmda tiroit bezlerinin de normal iglev görmedi-
mi ortaya koydu.
IDINLAR
Afaziadiiginmekhurur kaçirir mi? Kadalarm uyku
litesi bu güzden mi daha diigüktüd
n Y.Y., Kawachi I., Subramanian 5.V., vd: Can social factors explain sex
lifferences in insomnia? Findings from a national survey in Taiwan. Journal
br Epidomology and Community Health 2005;59·488-94
KARVE
Kalmawücuttenam çeler mi?
ma için
uzmanlar, aragtirmaya gönällü katilan kipilerin idrari-
m 24 topladilar.
saat Kahve tüketenlerde ve ayni miktarda ka-
128
inhue içanierin kalpkrizi geçirma ihtimalidaha mi
aktil?
: W., Stampfer M.J., Manson J.E., vd: Coñee consumption and coronary
insiz
kahvenin saghkh oldugu varsaymma özellikle yagh
nlar pek ragbet göstérir. Ancak anlagilan
o ki, kafeinsãz
e gimdiye dek samldigt kadar zararsiz degil.
asim 2005'te Amerikah kardiyologlarm ¯yilhkkongresin-
agtirmalarim tamtan, Atlanta'dan..iki doktor Robert Su-
3 ve Peter Wood en azindan bu sonuca varddar. iki dok-
änyamn en büyük kalp kongresinde, 187 katihmczyla ger-
çekleqürdikleri tamttrlar: Doiktorlar, katihnici-
arapèni&rim
lari ü.ç gruba ayirmiglardi. Bir grup -gände üç ila alti baidek
normal kahve içiyor, ikinci grup günde üç ila alti bardak kafe-
tüketmiyordu..
insiz kahve içiyor, üêüncü grup ise hiç kahve
kalp rahatsizhklari riski-
Aragtirmacdar, yüksek'degerlerde
ni büyük ölçüde arttiran farkh degerleri incelediler. incelenen
grupiarda kilo, tansiyon ve kan gekeri Qarkhhk göstermezken,
kahve türlerinden
Superko, bu içeceklerin. farkh etkilerinin
arabi-
kaynaklandigim dügünüyor. Kafeinli kahvede genellikle
türü kullanih-
ca türü, kafeinsiz kahvede ise sikhkla robusta
sonuçlara ragmen söyle bir uyarida
y.or. Superko, elde ettigi
yok. Kahve-
bulunuyor: "Îyi kahve ve kötü kahve diye bir gey
nin etkileri kipiden kipiye çok degigiyor."
Vakfi'ndan Judy O'Sullivan pöyle diyor: "Bu
ÏngiltereKalp
araçúrma, günde bir ya da -iki fincan kahve içenler için önem
günde
tagimiyor." Ancak ABD'de ve birçok Avrupa ülkesinde
ortalama 3,1 fincan kahve tüketildigi göz önünde bulundurul-
yan etkilerini yakm gele-
dugunda, bu içecegin pek bilinmeyen
cekte araçúrmamiz gerektigini ekliyor Superko. Bu strada in-
kaçmayan kahve tüketimi-
giliz Kahve Birligi'nin ise, agmya
güvenli" oldugunu
"tamamen açiklamasi pek de gagirtici
nin
degildi.
13°
.P KRÏli ¯
p krizianiden mi ohuf
Lzmdan
yaygm dügünce bu yöndedir. Öncedenhiçbir uyan
adan, hiçbir belirti yayamadan, koroner damarlar ukamr,
Larlarla
beslenen kalp dokusu älür -- enfarktüs meydana
.
Enfarktüs kurbanlarmm yarisi kalp krizini sag atlatama-
için, älüm ilanlarmda sik sik gu sözlerle kargilaginz: "Ani-
ve beklenmedik gekilde aramizdan ayr11di."
·)ysa kalp krizi de önceden hiçbir uyan yag.anmadan
ger-
egmez. Özelliklekalp krizinden.önceki alti ay çok önemli-
Gerçi kalp krizi geçirenlerin sadece yüzde 20'si,
'angina
-koroner
:oris
damarlarm az kanlanmasi nedeniyle olugan
isteki sikigma hissi ve bazen buna eklenen soguk terleme-
nde bir ön semptom yagar. Ama diger kalp krizi kurban-
ida
da bagka belirtiler kendini hissettirir: Kimilerinde se-
iz bir yorgunluk ve bitkinlik, kimileriode de daha änce
nmamty bir nefes darhgr.
alp krizi olugmasi için, depresyon gibi psikolojik faktör-
.
de aym derecede risk olugturdugu artik bilindigi için,
krizi kurbanlarmm ruhsal durumundaki degigikliklerin
elirtileri vardir. Büyük bir kalp
aragtirma çerçevesinde,
nden önceki altr
ay, içmde kalp ilaçlarunn kullarvannm
, ama psikofarmaka ve antidepresan ilaçlann kullarumi-
Litt1g1 Saptandi. Münih Teknik Oniversitesi'nde Psikozo-
k Klinigi'nde psikoSrdiyoloji
bölfunünün gefi Karl-He-
adwig, "Her zaman bir äncü durum vardir" diyor. "Bir-
>ire gerçeklegen kalp krizi kocakari masahdir."
Kalpkriziniatletuía panet gänin hangi·saatindelaisia
gagirildiginden begeman-dWT
kcorlan enfark-
I teghisini koyar
ymaz, hastay1
1 servise almadan
grudan- kateterin
y,ulanacagt ope-
yon salonuna
clarsa, bu süre
da da kisahr" di-
: van de Loo. Ne .. .
ok .ki, ABD'deki
1 servis doktorlarmm Almanya'dakiler kadar iyi egitimli ol-
.digun belirtiyor.
Oysa kaÏp konulatada oyalanmak son derece tehlikeli:
D'de gerçeklegen aragtirmayi yöneten, Yale Üniversite-
iden
Harlan Krmmeholz, "Sonaçlanzmz, geciken kateter
.avisinindaha yüksek ölüm orahfanni sebeş oldugunu gäs-
açakliyoi
lyor" diye "Enzi hastalarda'hafta sonlan çok bü-
e gecikmeler yagandigt için" endige duydugunu belirtiyor,
nca geceleri ve hafta sonlarmda katecer tedavisinic gecik-
si sadece küçük kliniklerde degil, hastanelerde· de 66yüË
landi..
Bunun sebebi gemiikle çok ÈasittC T'eghis için bir
133
EKG çekilmesi ve hastalarm tedavi igin operasyon salonuna
getirilmeleri daha uzunaman ahyordu.
Kalp krizinin.t;edavi baptisi, belirtiler gärüldükten sonra
müdahalenin baglangiç
zamaama bagh degil yalmzca. Michi-
gan'dan kalp nzmanlan, bA durumda iedaviyi yapan doktor-
larin tecrübesinin, diggr abbi müdahalelere k1yasla daha da
änemli ifade ediyorlar,
oldugunu Joumal of the American
Collçge of Cardiology. dergisinde 2005.yilmda yay1mlanan bir
makalede. Kardiyoloji.uzmanlari, koroner damarlarin genigle-
tilmesinde ne sikhkla komplikasyon yagandigmi incelediler.
Sonuç gu gekildeydi: Daralmig damarlari genigletme müdaha-
lesini yilda 90 keredeg årsygulayan doktorlarda, balon yönte-
mini yilda 90
keredŠ.fga
uygulayan doktorlara kiyasla, yüz-
de 63 oramnda o ikasyon yagamyordu.
Ëardiyoloji etleri, enfarktüs tedavisinde en yük-
sek bagariyi.sagh kJçin, kalp uzmanlarunn yilda en az
134
liren uyuyorlar: Kalp krizlerinin yaklagik yüzde 68'i çahy-
saatleri diginda yagamyor.
121
gid D.J., Wang Y., Herrin J., vd.: Relationship between time of day, day of
veek, timeliness of reperfusion, and in:hospital mortality for patients with
kcute ST-Segment elevation myocardial infarction. Journal of the American
Wedical Association 2005; 294•803-812
scucci M., Share D., Smick D., vd.: Relationship between operator volume
ind adverse
outcome in contemporary percutaneous coronary intervention
>ractice. An analysis of a qualdy-controlled multicenter percutaneous
:oronary intervention clinical database. Journal of the American College of
Dardiology 20.05,46:625-632
oldugu
älüm tehlikesiyle gerçeklegen-- olaylavin.bagta.geleni sayl-
r. Almanya'da her syil
yaçanan yaklagik 300 bin kalp kri-
:len
hâlâ neredeyse yarlsr ölümle sonuglaniyor. Oysa, belir-
tephis·
konsa ve hastalar -daha
r dogru yorumlamp degru
:e tedaviye almabils , hinlerce kalp krizi kurbam hayatta
abilirdi.
135
sözde tipik gögüs agranun ancak snuth ánlamda belirleyici ol-
dugunu açikladtlar. Çünküka<bularin neredeyse yarisi ve er-
keklerin üçte biri kalp.krizi yaçarken.herhangi bir gögüs agrisi
ya4anuyor. Aynca agnaan.appya fark.yar ägemli olan agri-
-
nm turu ve yen.
Swap ve Nagurney düzinelerce enfarkrüs aragtirmasmi de-
geriendirdiler. Ara ttrma sonaçlarmagäre,
gögüste batici agri -
ya da sadece küçük bir alanla suurli agri ve.dig basinçla mey-
dana gelen agrtda kalp krizinin söz konusu olma riski dügük.
Gögüs kafesi meme bagmm altmda agriyorsa kalp krizi ihti-
mali yine oldukça dügük.
Diger yandan sëz komusu oks göµs kafesine yayilan, da-
.gmik bir basmç olarak algilanan bir agriysa, omutlara ya da
kollara vuruyorsa, efor sarf edildiginde artlyorsa ve mide bu-
lantisi, kusma ya da ter basmasiyla el ele gidiyorsa enfarktüse
igaret ediyor.
Sorun gu: Kalp krizi kurbanlarmm yalmzca
.
därtte biri, angina pektoris (gögüs daralmast) geklinde tipik
äncül belirtiler yagiyor -- bu hastalar koroner damarlarm kan-
lanmasimn azalmasi nedeniyle göyslerinin daraldigi hissini
yag1yor. Bu belirtiler aym zamanda enfarktüste yaganan gikâ-
yetlerin benzeri.
Dolay1slyla doktorlar son zamanlarda, enfarktüse -içaret·
edebilecek bagka belirtilere daha fazia dikkat gösteriyor.
2.005'te Amerika_h kalp uzmanlari New England Journal of
Medicine _dergisinde, nefes
darligimn kalp krizi.tehlikesi için
ne kadar belirleyici oldugunu açikhga kavugturdular. Nere-
deyse 18 bin hastayla gerçekleytirilen aragttrmada, doktorlar,
nefes darligi çeken hastalarin kalp krizi için dört kat daha
yüksek risk tagidiklarmi saptadilar. Sadece nefes darhgi çeken
ama bunun yamnda herhangi bir belirti göstermeyen hastalar-
da enfarktüs olasikgi, tipik angina pektoris belirtileri gösteren
136
scalardan iki kati fazlaydi. Aragtirmaya katilan, Los Ange-
California Üniversitesi'ndenDaniel Berman, "Birden
'taki
Lp
C.J.,Nagaracy J.T.: Value and limitations of chest pain history in the
evaluation of patients with suspected acute coronary syndromes. Journal of
the American Medical Association 2005;294:2813-2629
dov A., RomanakiA., ¾vitch R., vd.: Prognostic significance of
dyspnea in patients referred for cardiac stress testing. New England Journal of
Medicine 2005;353:1889-1898
rwick T.H.: Dyspnea and rok in suspected coronary disease. New England
fournal of Medicine 2005,353:1963-1965
197
kalp krizi riskini açakpekilde arttirabildikleri anlagildi. Simdi-
ye .kadar gerçekleyrden
en büyük ara§tirmada,bu türden
138
.
kitabi belirtiler, sadece erkeklerde oldukça tipiktir (bkz.
LP KRIZI: Kalp krizinde tipik belirti olarak göglis agrist
agir ve
underdiagnosed,
hail G.W.: Coronary hea.rt disease in women. Is
mdertreated, and under-researched. British Medical journal 2005,331:467-468
.
Igi midsr?
439
L
Goethe'nin,
"çok
özel sivi" olarak adlandirdigt damarlarimiz-
daki kan, tamamen ve her yerde kirruzi degildir. Bazi ufak
reak farklihklari vardir: Vücuttaki toplardamarlar yoluyla
KMSER
Kanser hastalari, önlerinde hilyiikbir elayvarsa, ötiimden
birazcik oisun ramen galabilirier mi?
14o
hikâyeleri-neredeyse he-
•l
.z. gazetelerden ya da eg .
çevresinden duymuçuz-
Doktorlar da hastalarm-
bu tür- vakalar bilirler.
r.anlagilan o ki, bu tas-
:r, ölümün elinden kurt .
lme hayalimizin ürünü.
:riyetle, gerçek hayatta
le·olmuyor,
olumbus'taki Ohio Devlet Üniversitesi'ndeki
kanser arag-
acilan bu konnyu incelediler. ABD eyaleti Ohio'da 1989
000 arasmda ölen L269.474 kiginin de-
öläm raporlarun
yapici
bir iligki oldugu gözlem-
ile saç boyalari arasmda ufak
·iil--
ve
inmeyi önlemede de kullamhrlar. Sön zamanlarda, kalm ba-
girsak kanseri gibi kötü.huylu tümärlere yakalanma riskini bi-
le azaltabildikleri görüldü.
2005'te ABD'nin Ulusal Kanser Eastitüsü'nun dergisinde
yayunlanan büynk bir
aragtirmanm bu sonaçlan
da- anlamda
lia da gagirtici. Los Angeles'taki Güney California Üniversite-
si'nden kanser aragtirmacisi Sarah Marshall'in ekibi bu arag-
tirmada, uzun yillar ve düzenli gekilde asetil salisilik asit ve
-
ibuprofen içeren agri kesici kullammimn yüksek meme kanse-
ri riskiyle el ele gittigini gösterdi. Aspirin, ASS ve Advil adla-
rtyla bilinen ve reçetesiz ahnabilen bu ilaçlar bütün dünya ge-
nelinde ilaç endüstrisinm
"bestseller"lari.
144
anser uzmanlan
meme kanseri riskinin arunasuu hiç bek-
yorlardi. Basel'deki üniversite hastanesinden· onkoloji pro-
ii Christoph Rochlitz, "Aslmda tam tersi beklenirdi" di-
ÇünküAspirin gibi ilaçlar ve îbuprofen gibi etkin madde-
:zini
ida
bulunabilen süreç1er- hizlandiriyor. Agri kesiciler sik-
sijenaz enzimlerini bloke ediyorsa, gimdiye dek geçerli gö-
i teoriye
gäre, bu gekilde kanser riski de dügmeliydi.
Aragtirma, agri kesicilerin açik bir zorunluluk yoksa uzun
boyunca her gün almmamasi diyor
gerektigini gösterdi"
3loji
uzmani Rochlitz. Aspirin ve ibuprofen'in nasil kan-
sebep oldugunun henüz bilinmedigini ifade edlyor. Îki
toksijenaz enziminden birinin spesifik _yavaglaticisi olan
a nedeniyle yaganan skandaldan- sonra bu agri kesiciler
.ikle dikkatle takip ediliyor.
Morten LM., Zheng T., Halford T.R., vd.: Alcohol censumption and risk of
non-hodgin lymphoma: a pooled analysis. Lancet Oncology 2005;6:469-476
146
cudan büyük bir alanla birlikte çikarddiklari zaman hasta-
daha uzun süre yagarmyor. 70'll ydlarda bazi cerrahlar bâ-
·adikal
stratejiye sadrk
kahyorlardi ve meme kanserinde sa-
:ehasta dokuyu degd, altmdaki gögüs kasun da ahyorlardi.
Bu düglince ne kadar akla yakm gelse de, uygulamada hiç-
faydasi yoktu. Ya tümörler yandaki kasa yayilmig ve bagka
lerde metastaz olugturmug oluyordu ya da kanserin yayd-
si cerrahi müdahateden
sonra kan ya de lenf sistemi üzerin-
i diger yollardan ilerliyordu. Ìümörle birlikte ç1karilan do-
iun büyüklügünün hastahšm sonraki geligimiyle ilgili bir
isi olmadig1 onlarca ylldir biliniyor. Du y zden cerrahlar
1örleri oldugunca
mümkün diger dokuya dokunmadan çi-
maya çahgirlar ve giderek daha çok cerrah koru-
"memeyi
et-
kiliyor. Bu olgunun muhtemel bir açildagast, sürekli stresin,
meme kanseri olugumunda payi olan östrojen konsantrasyo-
nunu etkilemesi olabilir.
¥9yrmle
Nielsen N.R., 7hang Z.F., Kristensen T.S., vd.: Self reported stress and risk of
breast ca nser: prospective cohort study. British Medical Journal 2005;331:548-
550
BartensW.: Lexik.on der Medizin-Irrtümet Vorurteile, Balbwahrheiten,
Behandlungert
fragwürdige Erankfurt 2004
KASLAR
Çokkash iHSan çok da kuwetHmi olur?
Vücut geligtiricilerin o görkemli kas y1gmlarim çogu ker ya-
elde ettikleri ve bu kaslarm (poz vermek digmda)
pay yoklan
pek bir ige yaramadiguu artik çogumuz biliyoruz. Ancak ger-
çek agirlik sporlari yapan sporcularm
kuvveti de bazen tek yönlüdür. Ör-
negin, halterde defalarca e
-
gampiyonu unvanmi
alan Manfred Nerlin-
ger, evde tavam boya-
mayi bagaramadigim
148
de etti. Üst kollarmdaki
o heybetli kaslar, kolunu bagimn
erine kaldirdigmda damarlara ve sinirlere baski yap1yor,
lu birkaç dakikada u u¢uyordu.
5 KRAMPLARI
haplari kramplardanhorur mu?
Ignezyum
MiKKIRIKLARI
.
itaminise kalsiyum paghhkta kemikkiriidarmdan
r mu?
49
rasgele dört gruba ayed<hi.gruplardan birine sadece D vitami-
ni, birine kalsiyam hérine heta 9.vitamini hem kalsiyum, bi-
rine de plasebo verildi. Aragsamaya katuan hastalar, hangi
gruba dahil olduklanm bilmeden, kendilerine verilen
prepa-
her gün aldalar. Yagh hammlar Ge.beylerikiíla beg yd
ratlart
GamrA.M., Avenell A., OmpbellàLK., ud: Oral vitamins D3 and calcium for
secondary prevention of low-trauma fractures in elderly people; a randomised
placebo-controHed trial. Lancet 2005; 365dd21-1628
ylpranmayla alakahdir.
Iso
is. Anlayilan o ki, kizamik enfeksiyonu sonrasi kompli-
yonlardan kaynaklanan ölüm vakalarmm sikhgi gimdiye
tehlikeli ola-
: hafife almmig. Kizamik hastaligmm ne kadar
:cegini, Bielefeld yakmlarmda yagayan bir çocugun olaym-
gördük. Bu oglan çocugu 2004'te aniden hareket bozuklu-
yagadi ve yürüyememeye bagladt. Çocukta,ender görülen
liep ölümcül sonlanan beyin iltihabi SSPE (Subakut Sklore-
I Panansefalit) teghisi kondu.
Robert-Koch Enstitüsü'nün açikladigt rakamlara gäre, Al-
nya'da çocuk doktorlari ktzamik nedeniyle yilda bir-iki
diger da potansiyel
argümani tehlikeyi
gözden kaçirtyor. "Ço-
cuklugu.nda bu hastahgi kendisinin de geçirdigini säyleyebi-
lenler ancak bu hastahti sag.salim atlarmig olanlar" diyor en-
feksiyon uzmam ve Freiburg ÜniversiteKlinigi'nin baghekimi
Reinhard Berner. "Bazi munferit durumlarda çocuklar belki
bundari fayda saglayabilirler ama toplum için bu tehlikeli,
çünkü böylelikle viriis hâlâ bulagmaya devam ediyor."
lini W.J., R.ota L.E., Lowe L.E., vd.: Subacute sclerosing panencephalitis: more
measles immunization than was
cases of this fatal dise.aseare prevented by
previously recognized. Journal offnfectiose Diseases. 2005;191:1686-1693
idikal
karµtlari bana hilâ iddin ediyarlar. Oysa ktza-
ap
&, kizamikçik ve kahakulak.ayisa (KKK(ile otizm ve kronik
girsak iltihabi morbus crolm gibi hastalde tablolan arasmda
rhangi bir baglanti olmachgi tamamakaartlannug sayilabi-
lir artik. Îtalyan.epidamiyoloji utmam Vittorio Demicheli ve
ekibi Kasim 200tPte Cochrane =Kücuphanesi için hazirladiklari
154
syonlar hakkmda yayimlanmig bütun makaleleri topladi-
and
ichelli V., JeffersonT., Rivetti A., vd: Vaccines for measles, mumps
ubella in children. Cochrane Database Syst Rev. 2005;19:CDOO4407
Musch S.H., Anthony A., vd.: Ileal-lymphoid-nodular
:efielA
A.J.,
typerplasia, non-specific colitis, and pervasive developmental disorder in
hildren. Lancet 1998;351:637-641
eekinsaa y . n Imhusunualamaam?
.-.
edigtkoku, genellikke
ppkkk sistemi kendi-
inkine çok az benzer-
gösteren kigilere ait-
Sonra da kadm ve
mk yaksekk -kurup ço-
dan choca, be gen
birlerinin kokusunu alaniayacak kadar benzer anne babadan
dogan bir çocuga kayasia, anne ve babamn farkli bagigikhk
sistemleri olmasi, çocugan bakteri ve virüs saldirilarma kargi
daha dayamidi olmasmi saglar.
E: IRBL
Tibeek kalasterei dagerieri iiilehi damarlerin daralmaama
se böylece enfarktliga mi sobep elur?
de kalp ko-
roner damarlarmm-- iç ^çeperinde birikiyordu. Bu tortu za-
manla kalmlagip bir ateromatöz plak olugturuyordu ve bu -
patladigi zaman, yagve hücre posasi kan delapmma katthyor,
sonunda trombüs olarak adlandirilan pihti damari tik1yordu.
Bu engel nedeniyle kalp kas dokusu yeterince kanlanamiyordu
.
ve enfarktüs oluguyordu.
156
alarm sinyalini veren, kandaki en änemli faktör olup
.inin
ladigun
hararetle tartipyor.
9Ir
nr P.M., Hennekens C.H,, Buring J.E., vd: C-reactive protein and other
1arkers of inflammation in the prediction of cardiovascular disease in
romen. New England Journal of Medicine 2000;342:836-843
esh J., Wheeler J.G., Hirschfield G.M., vd: C-reactive protein and other
irculating markers of inflammat:ion in the prediction of coronary heart
isease. New England Journal of Medicine 2004;350:1387-1397
dügünce, akla yakm gelse de, her zaman dogru degil. Son
2anlarda
doktorlar, kan yag degerlerinde giddetli bir dügüg
atmanm faydasmin.belli ki'umuldugu kadar büyük olma-
un tekrar tekrar itiraf etmek zorunda kaldilar. Buna ek
rak, bütün kolesterol dügürücülerin fayda-zarar bilançosu-
i olumlu sonuçlandigt da henuz.kamtlanabilmig degil. Kan-
i yag degerlerinin dügmesi, bütun hastalar için illa ki daha
hkli, hatta daha uzun bir ömür anlamma gelmiyor. Dok-
lan bagka bir bilmeceyle kargi kargiya barakan bir koleste-
par.adoksu daha var. Çok yüksek kolesterol seviyelerine
olugmayankargi- insanlar
xnen damarlarmda bir yiprannia
4 hep çikiyor. En az bu kadar açikla.n2rnas bir diger bulgu
enfarktüs kurbanlarmm neredeyse.yarmnm kolesterol de-
.
lerinin tamamen normal olmasi.
Oysa doktorlar hangi kötülükkre kargi savagmak zorunda
uklarmdan aslmda emindiler. Birçok yildan _beri, yüksek
siyon, agari kilo ve diyabeti, kalp ve..heyinde Ammarlarm
enlarktüs
den tikanmasma neden olabilecek ya da in-
-ve
her za-
man fazla fayda saglamaz tipta. Kasim 2005'te iskandinavyall
doktorlar gunu kegfettiler: K'an yag degerlerinin gidderli gekil-
de özellikle dügük degerlere indirilmesi, ölçülü bir dügüg sag-
lamaya kiyasla, kalp hastalarma belli ki pek bir arti fayda sag-
lamiyordu. Bu sonaçlar ABD'de dünyanm en büyük kardiyo-
loji kongresinde tamtudigi için, saygtn tip dergisi Journal of
the American Medical Association da verilerin yay1mlanmasi-
158
Daha 2004 ve 2005 yilinda, kolesterol seviyesinde. giddetli
dügüg yaratmanm bariz faydalarim nafile kanitlamaya ça-
an birkaç aragtirma yay1mlanmigti. Yazarlarm birçogunun
agtirdiklari dügüren ilaçlari imal eden ilaç fir-
yag oranlaruu
larlyla ücret ya da danigmanhk anlagmalari olsa da, arag-
nacilar hep qu sonuca vardilar: Aragtirmada baglamadan
di bir mevzu."
Kanda yüksek yag degerleri can yakrnaz. Kardiyoloji ala-
da uzman kuruluglarm verdigi kati smir degerler Alman-
da yetigkinlerin çogunlugunua hasta damgasi yemesine se-
olur. Oysa yag oranlarima dügürülmesi- konusundaki en
ii aragtirmalar gunu gösteriyor: Yüksek risk faktörleri ile
hk arasmdaki baglanti, basit. bir lyi-kötü dengesine dayan-
yor. - ·
159
Kä¾ kolestarei LBL, lia- emm totildeyes
tek kan yagi muhr?
ve
mugtur ve gerekli durumlarda kendi degerlerini de bilir.
LDL kolesterol desilitrede 180 ila 200 miligramm üzerin-
160
de LDL ile HDL kolesterol dengesini olumlu etkiler
,eni
ve
eda dolagan trigliseridlerin konsantrasyonunu azaltir.
air
mm a mcm-RWBgM-
Iar se b <
r, kall Mgm sikigtiş iëin mi uguçut?
irenler bacaklarmi
liyerek yürürler
dügünäyorlardi.
Bu tedavinin taraftarian azun süre böyle.
çtkte Laboratuvarlardaki
Ama Eylül 2005'te bagka bir sonuç
embriyonal kökhücreler o -kadar degigim gösterebilirler ki,
önemli nokta ise,
kanser hücrelerine dönügebilirler. Burada en
bu käkhücrelerin ne kak .uzun
yagik
,sÃ
s Alamtlarsa o kadar
göstermeleri. Balti-
sikhkla kanserajieg mutnyona
more'da Johns-Hopkins Üniversitesi'nden Anirban Maitra ve
gt" yönündeydi.
Singapur'dan genetik uzmanlart,
ABD, Kanada, Ísveç ve
olugtura-
bazi doktorlarm fikrince gelecegin yedek dokusunu
cak olan genç ve yagh kökhücreleri birbirleriyle kargilagtirdi-
yallar boyu saklanabilmeleri için, käk-
lar. Laboratuvarlarda "pasajlanmast"
tekrar
hücrel,erin
gerekiyor. Bir
"pasaj",
iki-üç günlük araliklarla yeni olugan
anla-
hücrelerin ve besi yerinin yenilenmesi
ayrdmasi.gerektigi
162
·
-
Maitra A., AdcingDE., ShimagmicasN., mL: Genonìieakerations in cukured
human embryonic stem. celk. Nature Genetics OS;37:1099-1103
KU Rigi .
Kuggibi insaaler igin aan deracy t ikeli midit?
.
like anlamma gelebilir. Kug gri.bi 100 yih ggkm bir süredir var.
1997de ilk kez Hong Kong'da insanlar için de tehlikeli olabi-
lecegi kanitlandi. Kug gribi influenza-A virüsü, H5N1 tipi ta-
rafmdan bulapr. Günümüzde tehli.ke yaratan ku; gribi virüsü-
N harfleri virüslerin
nu.n kisaltmasi bu gekildedir. H ve yüzey-
164
bizi bekliyor. Çünküvirüslerin genetik yapist son derece
igken. Grip virüslerinin çogalmasinda mutasyon sonuca
ekli yeni varyantlar oluguyor. Ayrica yeni enfeksiyonlarda
car tekrar kaymast" oluguyor: Birkaç virüs aynt
"antijen
ortaya .
icagmdan
bile
'
n degil. Bu yeni -
sün klasik grip
.
slerinin mutasyo-
Ik
dan da geligebile-
ni dügünüyor. "Ama virnsfer daha
dä- tehlikeli bir virüse
Irse, bu hastaligm Asya'da ya da Avrapá'cía ortaya çikma-
a hiçbir farki yok' diyor_Flecken'stein. "Yeni virüs birkaç
içinde bütün dünyaya yaythr."
f65
Kug gribi olan bälgelerde turistle'rin degil, olsa olsa kümes
hayvam yetigtiricilerinin tehlikede oldugunu ifade ediyor Flec-
kenstein. Ayrica virüsün insaadan insana bulagma riski çok si-
mrli. Yine de igi garantiye almak isteyenler, Bernhard-Nocht
Enstitüsü'nün tavsiyelerine göre, kup gribi vakalarmm oldugu
bölgelere yapilan seyahatlerde he tü lü kümes hayvam ve kü-
mes hayvam drykis1yla temastan kaçmmkh. Kümes hayvanlari
çok pigmig yenmeli. "Bu gekilde virüs ölür" diyor Barbara
Ebert.
Hobi olarak ku; gözlemleyenler ve dogaseverlerin kendile-
rini karantinaya almalarma da gerek yok. Ebert, ku; koruma
alanlarmda yapilan yürüyüglerin tamamen tehlikesiz oldugu-
tahšm virüsleri
pilara'sahipler. Hem kup gribi virüsü hem de çogu klasik grip
virüsü, influenza-A virüsüdür, ama virüslerin yüzeyleri çok
farkhhk gösterir. Grip agisi ve günümüzde denenen birçok ilaç
klasik grip virüslerine kargidir.
Sûper virus korkusu, virüslerin esnekliginden ve hercaili-
ginden kaynaklamr. Çünkü bu virüslerin genetik yapisi parça-
ciklardan olugur. Her çogalmada genetik yapi yeniden gekille-
nir. Ayrica çogalma sirasmda genetik yapida olugan kopyala-
ma hatalari yeni virüs
varyasyonlarmm geligmesine sebep
olur. Kug gribi virüsleri klasik grip virüsleriyle karigirsa, fela-
Yaçanacak demektir. Yeni virüs her iki türün en tehlikeli
167
.
E]KMSERI I
.
IBemekanserinde, seduce hdrlB'bilgenin ahnmesi ·
kenarlari tümörsüz
oldugu sürece ameliŸatta bö alman eyle alakah degildir.
2002 yilmda bu
cerrahisinde
konudË yapuan bir
artik giderek daha sik memenin
arÑtirma sayesinde kanser
alm-
tamamrun
mamasi yolunda ameliyat yap11maktadir. Pittsburglu doktor-
lar, sayilari 1800'ü ayan kadmda sadece tümörlü bälgenin
almmastyla bütün memenin almmasinm meme kanserinin sey-
rini nasil etkiledigini
kargilagttrddar. Hem bütününde hastali-
-
gi atlatma oram hem de hastaligm tekrarlamadigt süre açism-
dan, tümörlü bölgenin çikardmasma ek olarak igm tedavisi
uygulandigi zaman iki yöntem arasmda hiç fark görülmedi.
Fisher B., Anderson S., Bryant J., vd: Twenty-year follow-up of a randomized
trial comparing total
mastectomy, lumpectomy, and lumpectomy plus
irradiation for the treatment of invasive breast cancer. Nere England]ournal
of Medicine 2002;347:1233-1241
168
oktu. Dolayistyla cerrahi, temel ilkeyi izler: Koltuk alt-
eu
na uygulanan cerrahi müdahaleyle ne kadar iler-
tümörün
igi anlagilabilir, bazen de lokal gikayetler giderilir; ama bu,
tahšm seyrini olumlu yönde etkileyen, tedavi edici bir mü-
mir
lode
biopsy with routine dissection in breast cancer. New England Journal of
VIedicine 2003,349:546-553
iale
degildir.
iBDPORAH HDMISÍ
rmon todaviainin N leri, ancak a li!E
i t:·
te ABD
ingiltere'de
gapihn bigik aragttrmalai a sonra su
legildi?
169
Sosyal bilimciler, tarihçiler, doktorlar, ya-
biyologlar ve
yimladiklari makalede yu soruya yamt ariyorlar: "Menopozu
"tedavi
etmeye" kargt uyarilar neden onlarca yildir kulak ar-
ti.
Ancak son tamanlarda gerçeklestirilen kapsamli aragtir-
malarm verileri daha büyük netlik kazandigmda, sonuçlar ta-
hilayan
maman yeniymig gibi algdandi. Makaleyi bilimcile-
rin kamsma göre, hormon tedavisinin risklerinin göz ardi edil-
mesinde, ilaç firmalarmm, doktorlarm ve aragtirmacilarm son
dogan bir hastalik"
"noksanhktan
¥aynak
Krieger N., Lowy I., Aronowitz R., vd.: Hormone replacement therapy, cancer,
controversies, and women's health: historical, epidemiological, biological,
clinical, and advocacy perspectives. Journal of Epidemiology and Community
Health 2005,59:740-748
17o
ÑTE
tirtii obezite sa~ghiazararh medir?
.lini tutmak
ge-
ayri
diyor Luft. Aym
."
ge-
:le, erkeklerde sik rast-
171
bens'in tablolarmdaki,kadmlara benzeyen, genig kalçali kadm
tipinden ayr1 tutulmah.
..
.
·
Zira yaglarm dagihmmm farkh gekilleri yalmzca dig gö-
rüntüyü etkilemiyor.'"Ehna úËcatgekliggöbëkte ve iç organlar
bölgesinde yag, toplanmasi ile el ele gidiyor" diyor Luft. "Sub-
kutan adi verilen, hexâen deri altnida -toplahan ve genellikle
isik'alp
arinut vücut gekline sebep olan yag ve dolagim sistemi
hastaliklari Askinin'eËedeybe
híç arttirruyor." Göbekte olugan
fazlahklar, diger adtyla batm'içi ıag birikmesinin, neden bu
kadar tehlikeli olduyu, Ñ[ünih' eki Univeisitätsklinikum In-
nenstadeta Dahiliye Klinigi'nin baghekimi Martin Reincke
açikhyor. "Bu yaglar metabolizmada çok aktif; yani, çabuk
harekete geçiyor, kan dolagimma kang1yor. ve birçok hastah-
gm riskini arttinyor." Buna karym, deri altmda toplarian yag-
lar daha pasif ve metabolizmay1 çok az etkiliyor.
-
Yüksek tansiyon, geker hastahšma yatkmhk, bozuk kan
yag degerleri ile kalp ve dolagun sistemi hastahklari genellikle
agiri kilonun sonaçlari. Bu dört bélirti doktorlar tarafmdan
"metabolik
sendrom"
"ölümeül
nnydt?
man olan getigkintergecuMuklarmiada gigman
of growth arnong
rker D.J.P, Osamad C., Foreán T.J., nl.: Trajectories
adults. New England]ournal of
children who have coronary events as
Medicine 353:18024809
Sigmaniar
gigmanolduMarmm farkmda midut
174
ITAKULAK ILTINABI
enik orta kulakiltihabmdavakit geeirmeden bir
utilasgontipi taksimahnudir?
migtir.
Thyn91r
I
m, kronik orta kulak iltihabmda da ameliyata bagvurma-
änce beklenmesi gerektigini savunuyorlar. Ancak alti ay
ca hâlâ enfeksiyon mevcutsa, deformasyon olugmugsa ya
gitme kaybi varsa, kulak zannda ventilasyon tüpü uygula-
i tavsiye ediliyor.
lise J.L., Campbell T.F., Dolkeken C.A., vd: Developmental outcomes after
u·ly or delayed insertion of tympanostomy tubes. New England Journal of
Iedicine2005;353:576-586
'DMD.LEKELER TIP
Imolekiiler
tip birçok hastahkta se gikîyette
la sailar mi?
racige sebep
. 176
BTEREMS t Í =
SBROK,NEZLE,SESKISIKLIËl
adan solunum.yuHari udbigeike
todauimidid
ant
ak bölgesinde
siz olan ve kahci gekilde . -yu yagayan
eterifer antibiyotiklere kargi eni direnç geligtirebilirler.
aradan bir bakteriyel enfeksiyon ya Arsa, mikroorg,aniz-
.larda direnç kolayhkla artabißr ve iÏaçlaiingerçekten ige
99
41
tedavi ,
05;293·3062--3064
I
i
§ME
µne sirasmda isi Bhashbgr er on?
181
nhr, ama bunun bir sakmcasi yoktur. Çünkü bunlann çogu
agiz boghigunda yapyan zararsiz bÀtèȾrdir.
PERÍS
il eraksignana 5Ñp r 'ini'NaynaMamr?
er un penisteM
--7-
ebo (Latince,
"ben
begeniliyorum") tedavisi hep hayal
hapi" ola-
"geker
mebolarmetki mahairmaalbilismemaktemidid
.
cilarm aci çektiklerinde ve plasebo ile tËdavi edildiklerinde vü-
cutlarmm kendi endorfin sistemlerinin faaliyete geçtigi görül-
dü. PET fotograf çekimi gibi igler, ama ayrica meta-
taramasi
.
bolizma hareketlerini gästerir ve genellikle bilgisayarh tomog-
rafi olarak degerlendirir. Belirli bir özellik tagiyan maddeler
kisa ömürlü, subatomik radyo-
(pozitron olarak adlandardan
aktif parçaciklar) yardumyla PET taramasmda beynin hangi
bälgelerinin özellikle aktif oldugu ve o bölgelerde ne üretildigi
ya da metabolize edilggi görülür. Katdimcilara yeni bir act
uyarimi sirasmda, hemen tekrar -plasebo oldugunu bilmedik-
leri- ilaç alacaklari säylendiginde, aci, daha önceki giddetinde
algdanana dek arttirilabildi. 14 katamcidan dokuzunda pla-
sebo sayesinde act yüzde 20'den yüksek oranda Azaltda6íldi.
Endorfinler morfin gibi etki eder ve gri maddedeki opiyat
reseptörlerine baglamrlar. Böylece aci sinyallerinin bir sinir-
den digerine aktardmasim engellerler. Vücudumuzda çok
önemli bir iglevleri vardir: Kazalarda ve agir yaralanmalarda,
acimn ilk anda vücudu ele geçirmesini engellerler. Kazazedele-
rin sikhkla ragmen yardim çagLrabilmeleri-
o agir travmaya
nin, hatta belirli bir mesafe yol alabilmelerinin sebebi de bu-
dur. Topu kaleye atarken faule maruz kalan futbolcularda da
bu gözlemlenebilir: Õnce sevinç içinde dönerler, sonra aci
içinde yigthp kalirlar. Kondisyon gerektiren spor dallarmda
184
endorfin salgilamr (Runner's High). Eu da, eforun verdigi
ieta J.K., Enetter J., JacicsonL, vd.: Placebo effects mediated by endogenous
activity on mu-opioid
>pioid receptors. The Joumal of Neuroscience
LOOS;25:T/54-7762
DSTAT IANSERi
istat kanseri aragtimasi kanseri genma
gansun
tinr mi? .
¯
.
185
J
daviyi görmüg prostat hastalarmdan olugan bir grupla kary-
lagtirdilar. Hem älen hem de hâlâ hayatta olan erkeklerin ne-
redeyse yüzde 14'ü PSA testleri yaptirmigtl. Aragnunacilarm
fikrince, prostat kanseri taramasi ölüm vakalariru geciktiriyor
olsaydi, hayatun kaybedealer arasmda PSA testi yaptiranlarm
sayisima daha dügük olmast gerekirdi. Àmadurum böyle de-
gildi. Aragtirmacilarm sonucu, "Simdiyedek elde ettigimiz
186
tedavi
imse hastahgm gidigatmi öngöremedigi için hangi
negine karar verilecegi de zor bir mevzu. Ve bu kararm
radikal tedavi olan prostatm ahnma-
uçlan var. Çünküen
Ameli-
la hastalar genellikle çok agir yan etkiler yagiyor:
tan sonra hastalarm
yaklapk yürde 20'si idrarim hiç ya da
siz oluyor.
Giderek daha sik PSA testleri yapildig için, teghislerin ve
abmda.
sadece
Ayrica bu test yeterince spesifik degil: PSA degeri
userde degil, prostat iltihabmda, s,eks sonrasi ve bisiklete
imede
de yükseliyor. Tümörlerin yüzde 20'sinde PSA testi
ahyhkla normal sonuç veriyor kanser görden kaçiyor. Ve
--
Concano J., Wells C.K.,,Horwitz R..L, vd.: The effectiveness of screening for
prostate cancer: a nested case-contiol study. Archives of Internal Medicine
2006;166:38-43
StifemgWaremest (Yamacyhm Koch): Untersuchungen zur Früherk.ennung
-
RARYBAKTIVilE
1988'da ¶ernobifieki
reahör karass en binierce kiginin
ölämine mi sabep oMu?
.
I
r
189
vadede yagañacak sonuçlari änemsizmig gibi gästerdigi uyari-
smda bulunuyor,
IGyn
'
SAçLAR
I
islak saçIe yatmak zararh mulit?
190
olmasa gerek, ama bu saglik
larla yatmak çok hog bir his
olsa saçlarunzin ertesi günkü
undan tehlikeli degildir olsa
-
NLIKKONTROLil
likcheck-up girli hastakkiars ortayagikararmt?
asmi änerdi.
Ancak 1970'lerin beri check-up eleptirilmeye
sonlarmdan
'testlerle hatali bir gü-
Lglandi.
En önemli eleptiri guydu: Bu
nce veriliyordu.
Chàck-up kargitlari, bu genel kontrolde ger-
sapta.namadigim, kontrokin
kten var olan tibbi sorunlarm
zlasiyla yüzeysel oldygunu ve kontrollërde belirli hastahkla-
almip incelenmedigini savundular. 1979'da Kanada
n hedef
eden ilk
Birligi, yllhk saghk kontrolürin faydasiz ilan
'abipler
191
taya çikar çikmaz gerçekleptirilen ve belirli hastahklan hedef
alan bir anamnez, muayene ve teghis daha dogru. Çünkütibbi
test yöntemlerinin çerçevesi (rutin kan degerleri, EKG, kalp ve
akcigerlerindinlenmesi, belirli organlann elle muayenesi ve
bazen de batindaki organlarin ultrasoala muayenesi), hasta-
liklann çogunu olugu,m .evresinde yakalamak için fazlasiyla
y ü zeysel.
Check-up'm önemine güven yine de neredeyse hiç .sarsu-
madi. 2002'de, doktorlar, yeti kinlerin yilkk saglik
Denverh
kontrolünden bir beklentileri olup olmadigru aragtirdilar. Ca-
lifornia'da San Diego, Boston ve Denver'da sorular yöneltilen
1200 kiginin yüzde 66'si, or-
.
.
taya - çikan gikayetlerde aile
hekiminden aldiklan tedavi-
lerin yams1ra yillik rutin bir
muayeneyi gerekli buluyor-
du. Ancak soru yöneltilen
kipilerin rutin kontrole inan-
ci, muayenelen _kendi ceple-
rinden ödemeleri gerektigi
durumda, yüzde 33'e dügüyordu.
Check-up'tan beklentiler gayet açikti: Yüzde 90'm beklentisi,
doktorun beslenme, fiziksel aktivite, alkol ve sigara ahykan-
liklan hakkmda fikir bildirriesiydi. Yüzde 60, doktorla ko-
nugmada cinsel hayat ve arabada emniyet kemerinin kullanimi
hakkmda da açiklamalar getirilmesi gerektigini.dügünüyordu.
Aragtirmaya katilanlarm yüzde 90'i fiziksel muayenede, tansi-
yon, kalp, akciger, kann, refleksler ve prostat muayenesi
ya-
p11masi gerektigi fikrindeydi yüzde 80'den az bir oran da
--
igitme ve görme gücünün kontrolünü istiyordu. Aynca, rahi-
magzi kanseri için pap smear testi(yüzde 75), mamografi
(yüzde 71), kolesterol degerleri (yüzde65), prostat spesifik an-
1 (yüzde65), kan gekeri (yüzde41), idrar (yüzde40), digki-
pzli kan (yüzde39) ve akciger röntgeni gibi muayenelerin
arzu ediliyordu.
ilmasi
z ya da faydasiz
.
örnegin .daha
randevular-
als bir doktor-hasta illykisi. Doksenar,..edrmal
bu.iligkiyi kurmak içiu zuevent samaam gi<lerek azaldigim,
bu kipisei digkiain önemine çok az deger verildi-
randevularda
E rynalr
attitudes
Obokr S.K., Procha.zka A.V., G<mmin R., vd.i Public expectations and
for pyhsical examinations and testing.
Annils
o tèrnal Medicine
2002;136:652-659
Prochazka A.V., Limanhl K., Pearson W., vd.: Support of evidence-based
guidelines for the annual physical.examination. Archives offntemal Medicine
2005;165:1347-1332
O'Malley P.G., Greenhed P.: The annual Physical. Are physicians and patients
.telling us something? Archives of Internal Medicine 2005;165:1333-1334
midt?
Avrupa'da yagaµn niifusungoguniugusaÖhkh
riyordu
- doktorlar
insanlari hasta ediyordu.
Gerçekten de, 60 binden fazla Norveçli üzerinde yapilan
uzinanlarma inanihrsa,
ara§tirma gästerdi ki, Avrupa'mn kalp
194
k saghkli pek kimse yok: Uzmanlarm tavsiye ettigi simr
erler, tansiyon için 140'a 90 milimetre civa ve kolesterol
kanda desilitrede 1.93 miligramdir. Ama Avrupa'da tag
.
.asa nüfusun dörtte biri bu degerlerin altmda kalir.
Avrupah kardiyologlarm
bilgilerine gäre, Avrupaldarin
Ligibüyük tehlikeyle kargi kargiya. 50 ya; nüfusunun yüzde
.ndan fazlasi, kardiyologlarm
son kabul ettikleri tibbi teda-
ehberlerine gäre, erken yagta kalp krizi ya da inme için
:sek risk tagiyor. Bütün yetigkinler için hesaplandiginda, bu
n yüzde 76. Bu hesapla, tehlike çok genç yaglarda baghyor:
ragmdaki nüfusun yanst kalp ve dolagim sistemi hastahkla-
in yüksek risk tagiyor. Doktor Westin ve Heath'in fikrin-
kati kriterleriyle doktorlar saglikh insanlari hasta olarak
agahyor.
Buna karyihk, Bad Kronzingen Kalp Merkezi'nde kalp uz-
21 ve ayni zamanda Alman Kardiyoloji Eirligi- dahilinde
195
nuçlarnu gmdiden ta misyerlar: Gerçakten hasta olanlar için
para ve zaman eksik khr* "Hiçba ülke, ne kadar zengin
olursa olsun, nüfusanne gidarek daha büyük bir kismim teda-
vi etmenin altmdan =
kalkamaz." Ama iki .uzmana gäre, yetig-
kin nüfusa kalp baySÈ
.krizi
mamasi risk'
Keynak
Westin S., Heath L; Thresholds for norznal blood pressure and scrum cholestefol.
r Lower thresholds mean that 90 percent of people over 50 years are identified
as patients. British Medical Journal 2005;330:1461-1462
De Backer G., Ambrosioni E., Borch-JohnsonK., vd.: European guidelines on
cardiovascular disease prevention in clinical practice. European Heart Journal
2003;24:1601-1610
-
Keil U., Fitzgerald A.P., Gohlke H.: Ris&oabscliätzung tödlicher Herz-Kreislauf-
Erkrankungen. Die neuen Score-Deutschland-Tabellen für die
Primärprävention. Deutsches Ärcreblatt2005;102 A1808-1812
Bartens W.: Die-Krankmacher. Münih 2005
196
Kil
klamideyeµpigir mi?
Lddesi
sag salím çakamar. Buna ek
ten ve parçalayan -birçok sindirim enzimi balunur. Aynca
azlarm içindeki maddelerin birçogu sindirilebilen maddeler
gldir bunlar bu
ve yüzden -olduklari gibi hagrsaklardan ge-
ler. Aragttrrnacuar, mide we bagrsaklarda buyük tikanma-
yaganmasi için yaklagik iki kilo sakizm hiç çignenmeden
tulmasi gerektigini tespit ettiler.
RMAK
rilmak,kucaMagmakh
til
an?
197
sevecen mi kargiladtgi, yoksa hem'en dirdira mi bagladigzai-
cak bir yemekle mi bekledigi, yoksa adanun nihayer tegrif esti-
198
talamaya göre 2,5 puan (basinçölçümünde bir ölçüm biri-
i) dügtügü ortaya çikti. Kan basmet küçük bir dügüg gästerse
kan basmci normalde ilerleyen
, bu sonuç önemli. Çünkü
.gla birlikte yükseliyor. Îgyerinde strese maruz kalan ve evde
irdügü gibi
:malarda,
kanluncilar dogru tedaviyi mi, plasebo üzerine
irulu
bir tedaviyi mi aldsklarmi bilmezler. Ama bir hog gel-
n öpücügünün etkisini, kargilagttrma gruplari ya da hatta
asebo üzerinden test etmek mitmkün olamaz.
Aragtirmacilar en azmdan; taze âyik olma durumu gibi, so-
1çlari olumsuz etkileyebilecek faktörleri elediler. Zira dizle-
ain bagi çözülecek kadar büyük heyecaular kan basmcun
hlikeli derecede yükseltiyor. Bu nedenle, arastarmacilar en
andan alti aydir birlikte yagayan çiftleri incelediler. Sevecen-
RRIMSAK
mmsak kakusnoigden mi gelil?
I
199
sülfür bilegimleri òfugur. Zu bilegitMeVbir süre kanda dolay1r-
lar Ye akcigerlerin en ince daniarlad yofayla içeri çekilen hava-
ya geçerler. Sonra da soluk verilmèsiyle dekrardigari çikarlar.
Az da oIsa bir miktar sarimikokusa ciltten de atihr.
Çünkü
sülhir bilegimleri citttektincedamarlaiyoluyla da çikar.
SEKS
einsWarrega UMärBÑmii?
içki'erksklerie
Tibbi meselelerde genellikle oldiage gibi, bu da-içkinin dozuna
göre degigir. Farklr far'kh riväyetler de var. Kimi insan birkaç
bardaktan sonra kendisini halsiz ve yorgun hisseder, hatta
uyuya kalir, kimileri de kanlarmda aÍkolvarsa esas o zaman
coçar. Ama-burada asil
konu, içmek ve alkol degil¯,sadece ve
sadece bunun tahayyülüymüg. Zira Amerikah psikologlar, er-
keklerin içki tüketmeden içki âleminden kavramlarla yaln1zca
kargi kargiya getirildiklerinde ne tür tepkiler verdiklerini ince-
lediler. Bu kapsamda aragtirmacdar, 18 ila 28 yaglarmdaki ka-
tihmeilara alkolün cinsel arzularun etkileyip etkilemedigini
sordular. Daha sonra, genç erkeklerin
bir kismma, içinde fiçi,
bira, viski gibi kelimelerin de tekrar tekrar
bulundugu kav-
ramlar gästerildi. Diger grubun önüne konulan kavramlarm
arasmda çay, kahve ya da su vardi.
200
•
Bundan beylerden bilgisayar ekramada gördükleri
sonra
dmlarm çekiciligine 1'den 9'a kadar puanlar vermeleri isten-
;inde, iki grup arasmdaki fark ortaya çikti. Daha önce
"al-
J
"dügünelim-gäzellegelim",
1'.'e gerek kalmadan sadece içki-
i cinsel arzularmi arttirdigmi dügünen erkeklerde geçerliydi.
dmann R.S., McCarthy D.M., Forster J., Denzler M.: Automatic effects of
alcohol cues on sexual attraction. Addiction 2005;5:672-681 ·
2OI
yetenegi azaldi. Normal sayida. sperme sahip erkeklerde ise,
bir'
spennlerin yetenegi ancak bey ila on gün1ük cinsel perhizde
azalma gösterdi. Levitas, çocuk sahibi olma arzusunu gerçek-
kisa perhizler"
"sadece
günü gösterdi. Ama cinsel istek ve fiili cinsel hayat1 çok daha
şüyük ölçüde belirleyen psikososyal etkenlerdi. En önemli
faktör, daha önceki yillarda yaganan cinsel aktivitenin derece-
si, iligkinin saglamligi ve eye kargi hissedilenlerdi. Avustralyah
uzmanlann bir diger gözlemi de sonúçlaruu dolayh yoldan
202
tedavisinin zararh etkileri üzerine
rica,
menopozda hormon
32 yilmdan beri yayimlanan birçok aragtirmadan sonra, bu
z arttingi zaten
aküci bir alternatif de degil.
·nak
and
merstein L, Lehert P., Burger H.: The relative effects of hormones
through the natural
relationship factors on sexual function of women
menopause transition. Fertility and Sterility 2003,84:174-180
Lahrem
sir kalmadi. Yirminci yüzyilm ikinci yatismda, cinsel-
k alanmda bir saghk endüstrisi olugtu. Pfizer ilaç firmast
elmas" viagra'yl piyasaya sürdü. Bunun ardm-
"mavi
998'de
Glaxo-Smith-Kline benzer preparatlar olan
an, Eli Lilly ve
olan
Levitra'yi geligtirdiler.¯Sertleymeye yardimci
ialis ve
açlar, üretici firmalarma yllda üç milyar, eurodan fazia
ciro
zo4
,
Testosteronlu:baatlar, kren ler. ve merhemlerin kadmm li-
o durgunluguna derman. olmasi- amaçlamyor Çünküer-
dik hormonu,. çok daha: dügük konsantrasyondá olmakla
likte,. kadmlarm da damarlarmda akiyor. Menopezdan
ira vücudunikendikendine testosteron üretimi.azaldigt için,
hormon, kadmlarm cinsel.istek ilacr olarak görülüyor· ve
i üstü, vajina içi ya da agazdan tablet olarak veriliyor.. Da-
Temmuz 2005'te, Journal of the American Medicat Associ-
on dergis.inde yayimlanan bir araecirma, cinsellik hormon-
mm dügük konsantrasyonunun. cinsel istek azalmastyla bir
kasi olmadg,tm kamtlmh. Yani libido. üzerinde herhangi
olumiu etki.kamtlanaarsmg elsa da, Amerikah doktoriar
stalanna her yil ruilyoalassa testostereo pyta öneriyor-
arzu ve
Bartens W.: Lust aus dem Labor. Mit Viagra verdient die Industrie Milliarden.
Jetzt kommt die Libido der Fra.uen dran: Wer nicht dauemd will, wird für
krank erkläre. SZ Wissen 2005,5:68-72
SIRTAËRILARI
Sirt airdari her geydenönce mekanikbir sorun mudur
ya da zaylf kaslardan mi.kaµaklamt?
zo6
L degil birçok doktor için de kykirtici olan bu iddia, Köln
'tversite'Klinigi'nin ortopedi gefi Peer Eysel'den geliyor. Ey-
hastal.ar,
bölgeleri
·unlu
teklemek · için
:aklarmi
degig-
.rler, yeni gilte-
,
ahrlar, ergo-
inik ofis san-
yelerinde otu-
.
'
, 7
.
Ruh halimizia sortumzdaki yükün neerindeçok büyük bir .
etkisi oldugu artsk karnthana; saydiyor. Stanford Üniversite-
si'nden ortopedistler 2004'te, hangi insanlarm sirt agrilari ge-
ligtirdiklerini ve buna yatkmligm belirlenip belirlenemeyecegi-
ni aragtirddar. Zu araparma için, ilk baçLihiçbir gikâyeti olma-
yan katihocilan beg yd boyuaca gözlemiediler. Sirt agnlarmm
en iyi, bir kipilik profili dogrultusunda äuceden kestirilebilece-
gi sonucuna varildi. Çekingenolan ve hislerini nadiren göste-
renlerin sirt agrilarma özellikle yatkm oldugu göräldü. Õte
yandan, ortopedistlerin
ha¢tahgm geligiminde genellikle en çok
itibar ettikleri faktörler.pek az etkiliydi. Ne omurlar arasmda-
ki mesafenin daralumene.de agn provokasyonu testleri sirt Iz-
dirabun öncedo
belirleme e yarlyondu.
Sart agrdari bir aumarah halk h«stahgid2r. Günümüzde
.
bagka hiçbir gikâyet ha kadar çok ip kaybi ve erken emeklilige
sebep olmaz.
-agnkri
Srrt
Almanya'da her yll. 17 milyar euro
zarara, 3,7 milyon
kisinin hastalik bildirmesine, 75 milyon ig-
günü kaybma, 530 bin kipinin erken emekli olma-sma, 270 bin
hastanede tedavi vakasma ve 4,1 milyou gün hastane tedavisi-
ne sebep olur. Sirt agrilarmdan muzdarip hastalardan yagayan
kocaman bir endüstri var; agn kesici, araba koltugu ve korse
üreticileri,
spor salonlari ve sirt agrilari tedavi merkezleri.
Mainzh psikosomatik tedavi azmam Ulrich Egle 2002'de,
bel omurlarmdan gikâyetçi hastalarin agri kàriyerlerinin her
geyden önce. psikolojik faktörlere bagh oldugunu saptadi.
Uzun süre boyunca lyilegmeyen hastalar en azmdan beg psiko-
somatik gikâyetten daha yakm1yordu. Hastalar genellikle her
yil ikidenfazia farkh doktora görünmüg ve daha sik korku ve
depresyondan gikâyetçi olmuglardi. "Agri algilandigi yerde
olugmaz" diyor Egle. Hastalarm ruh halinin agirhgi kemiklere
bindigi için, sirt agrilarinda ameliyatlarm baçari oram dügük.
2oß
< ameliyatlarmm yüzde 10 ila 20'sinde tatmin etmeyen so-
el R., Esle U.T., Hardt J.: Are childhood adversities relevant in patients with
bronic low back pain? European Journal of Pain 2002;6:221-228
ei R., Egle U.T., Rampe J., vd.: Somatisation predicts the outcome of
eatment in patients with low back pain. Journal of Bone and Joint Surgey
002;84:189-195
grilar, özellikle
sirt agrilan, çogu zuman öfke, ktzgmhk ve
intünün üzerini bir dolgu gibi kapanyor" diyor. "Hastala-
sakh hislerinin ortaya çakrnasma inin vermeyi ögrenmeleri
avi açismdan faydah. O zaman çogu kez gikâyetlerde hafif-
ie yagamyor."
2c9
,
Scheidt, sirt apdären faktärü îllk
'arturabilen
äç ayiriyor.
faktör, örnek alman insamlardan ögrenilenler. Anne-ba balar,
kardegler agriya nas11 tepki-veriyorlandr? ."Anne eklem roma-
tizmasiyla hep koltuga uzanmigsa, bu davram; çogu -kez ileri-
de taklit ediliyor" d.iyeifade ediyor Scheidt. ikinci faktör ise
"duygusal
2IO
orie" (kapikontrol teorisi) olarak adlandinr. "Kronik agn
me-W.: Vom Kopf ins Kreuz.Olfder Rücken weh me, hat mehr rait der'Seele
a tun als mit den Knochen. SZ-Wissen 2005;2.:44-47
SM agrdanumsabebiriatgaade girtliir mü?
2I2
ayor ve bir açiklama bekliyor. Bu durumda da onlara,
icup dügmemek adma, omurgada bazi belirtileri" "agmma
äldügü söyleniyor. .
staligm
tedavisi amaçh yapuan limnastikhareketleri güp-
iz faydahdir. Bu hareketler kasdmig gevgettigi ve adaleleri
Hay ILM., Mullis R., Lewis M., vd..: Comparison of physical creattnents versus a
brief pain-management programme for back.pain.in primary care: a
randomised clinical trial in physiotherapy
praCEÏë€.
Lancet 2005;365.2024-2030
SMI ISKETIMi
Báp we a§ir sogabalgmhil hastalddamde bol sm
tiikatilmelimidh?
I
tüketiminin, genel kamnm aksine, hiç de her zaman zararsiz
nadi~gt sonucuna vardilar. Brongit ya da hatta zatürreede,
cut normalden daha.fazlahormon (ADH) sal-
antidiüretik
diginde, sulan-
a etkisi tehlike- ..
bile olabilir.
iipuk sodyum
3nsantrasyonu
rçmlik, ykm-
. ga
ve kramp gibi .
.
:lirtilere sebebi-
verebilir hatta durumda loomaya bile rieden olabilir.
:t a.stri
-
2IS
liklarmda ve akciger raintsukklarinda çok sivi tüketilmesi yä-
nündeki genet tavsiyeden vazgeçilmelidir.
.hettstek
Ner halükarda, susuzluk hissi
gelmeden änee çok hássnli gör ünüyordu. iddia
ediidigi üzere, susadik hissedildikten sonra gigeye ya da·bar-
daga ·sarilmak
sivi dengelemesi-için çok geçti. Ama eger vücu-
da sivi ya da besin vermenin zarriam geldiginin igareti olarak
degilse, vücut susuzluk ya da açlik gibi hislerin sinyalini neden
versin ki?
Bu garip tavsiyenin nereden çiktigi belii·siz kalsa da, bilim-
ciler bu sporcu dogmasim daha detayh inceleme zahmetine
gerçekten pek girigmemiglerdi. Gerçekleptirilen aragtirmalar
ya az sayida sporcuyu gözlemlemig ya da zirvedeki sporculara
odaklanmisti. Harvard Üniversitesi'ndenaragtirmacilar bu
2I6
aneyi daha genig bir zeminde mercek altma aldilar. Arag-
ünlü kogu olan
na için, 42,195 kilometrelik, herhalde en
ston Maratonu'aun katihmeisun incelediler. 2002 y1-
,766
.le elit
ki belli ki dahavdüpük.
Aragtirmacilar, hiponatreminin bireek kagucu için bir so-
n oldugunu vurguluyorlar. 2002 kogusunu tamamlayan Bos-
Almond C.S., Shin A.Y., Eartescue E.8., vtl· Hyponatremia among runners in the
Boston Marathon. New England Journal of Medicine 2005052.1550-1556
nuçta midedir.
SIGARA
Sigara tiryakileri, agir bir hastahia yakalamnca be kitii
ahgkankktanuazgegerier mi?
ÍÑÍLLER i·
gager mR
"okummca"
ijmer .
iy yaradigma kesinkes
"okumanm"
219
hastahidari uzmani Wolfgang
strasserbu yürden yillar önce
söyle demigti: "Baza..hastalarsigillerde dig macununun ige ya-
radigmdan adlari kadax emialerdi. Inandiklari zaman çogu
ker ige yariyordu .da." Ama Strasser. bu durumda, örnegin
renkli çizgililerden degil, sade, beyaz bir dig macuna kullan-
.
mayt öneriyordu.
SPERMA
Meni biiyökoranda spermadan mi olugur?
.
SPOR
Sperum
azi bile saÖhga
igi gelir mi?
22.0
degerleri gibi tipik risk faktörleri, spor ancak düzenli ve
irli bir yogunlukta yapihrsa olumlu yände etkilenir.
Bayreuth Üniversitesindenbilimciler bunu kamtladilar.
1açlari,
"dugük
seviyede" sporun sa açismdan ne gibi et-
siglamadi
erinde ya hiç etki ya da ancak
SShn-
k az etki gösterebildi. AragtLIm2
22I
I
için
.
bu tür uç tavsiyeler çok korkutucu. Hemen hemen kin·1sehim-
bàdan spor delisixte danü,gmeyi basaram1yor. Bayreuthlu spor
uzmanlari yine de arageirmalarmi büyük bir bagari olarak gö-
rüyorlar. Düsük seviyedesporun ilk yilda salt saghk açismdan
faydasimn gerçi at oldugunu, ama bu kadar yumugak bir bag-
langicin sportif aktiviteyi sûrekli olarak arttirmak için çok uy-
gun oldugunu if ade ediyorlar.
¥9yrnir
yantlar" diyor.
Bu farkhhk atletlerde kaslarm yapisinda- görülüyor. En iyi
"hizli"
d'ünyanm en lyilerinden
olmak mümkün -degil" diyor Dickhuth. "Bu özellikler bagari
224
.
IIKOMA
tayr suni homahn uçandarmakzor mudm?
dügürülmemelidir, -:A
kü bunun için kamn
uidirilmasi gerekir. .
·
TERAPlSi
§ELAT
zehirlerden se metabolizmaya
§alatterapisiyle,daniarlar
ait maddelardenarmdirdabilir mi?
226
legime girme ve onlari çözme yetenegine sahiptir. Bu olgu
41 yllmda kegfedildiginden beri, agir metal zehirlenmelerin-
tedavi için kullaruhr. Ancak damar rahatsizhklari ve kireç-
imeleri gelasyon yaptci maddelerle bagarih gekilde tedavi
ilemez. Zira
rum degildir. Tortu, kolesterol, ölü hücreler, iltihabi reaksi-'
m
unsurlari ve bagigikhk sisteminin diger bilegenlerinin kari-
nmdan olugur.
misali damarlar" ilkesiyle
"açak
ynsic
IIDFREMI
- ·-
zofreai ilaçIari gi¾gpligginll Artik daha az gan
tkilerimi wait . .
.ma
ti-
marhanelerde, taburou olata, hatta hava almak için bile digari-
ya ç1kanlma ümidi oleraÀœ1 eognkes insanhk digi gardar al-
toda kapali tutula, hi geligmeler hastalar için- muazzam.
Simofreni ilaçlari Wh yilias•dan beri var ve b'u ilaçlarm bir
kisäii hâlâ kullamhyor. ilaglarbeyinde dopamin reseptörlerini
(tam-olarakdopamin N2
'bloke
reseptöriiriñ) ediyor. Bu hüc-
resel antenl.ere yerlegen dopamin ama hastarin sadece ruh ha-
lini biligsel iglevlerini degil hareketlerini ve hassas hareket
ve
yetenegini de etkiliyor. Ilk-kugakpsikofarmokolojik ilaçiarda,
iletici görevi gören bu maddenin dolagimi bloke edildigi za-
man, tutulma,
titreme ve adale kasilmast gibi Parkinson hasta-
hšma benzer belirtiler fortaya çakiyor. Hastalar, ilaçlari agir
yan etkileri nedeniyle çogu kez biraktyordu.
90'h yillarm bagindan beri yeni kugak antipsikotik ilaçlar
yaygmlagti: Atipik nöroleptika (ya da diger adlandirmayla
ikinci kugak antipsikotik ilaçlar). Bu ilaçlar sadece tek tarafh
dopamin reseptörlerine degil, serotonin ve noradrenalin trans-
ferine de etki ettigi için daha lyi etki ve daha az yan etki vaat
ediyordu. -
ABD'de yaklagik 3,2 milyon gizofreni hastasi var. Alman-
ya'da 600.000 ila 800.000 insan bu akil hastaligmdan muzda-
rip. Bu hastahga yakalanma riski yaklayik yüzde 1.
ABD'den bir psikiyatri ekibi 2005're ilaç1arm etkilerini.ve
yap etkilerini mercek altma aldi. Aragtirmacilar New England
Journal of Medicine dergisinde ilginç bir sonuca vardilar: Ye-
ni kugak antipsikotik ilaçlar eski kugak ilaçlardan sadece daha
lyi etki etmemekle kalmiyor, sikhkla benzer gekilde agir yan
etkilere de sebep oluyordu. Diger yandan, atipik nöroleptikler
olarak adlandirilan bu ilaçlarin fiyatlari klasik gizofreni ilaçla-
yaklagik
rimn on kati.
228
·
.Bu sonuçlar psikiyatrlar için bile oldukça gagu·ticiydi.. De-
enen ilaçlarm üreticileri de bu duruma pek sevinmedi. Ame-
kan Saghk-Dairesi'nin (NIH) mental saglik bölümunün bay;
am Thomas Insel aragtirma için, "Hem doktorlar bem de
astalar artik farkli tedavi olanaklarmi kiyaslamak için yeterli
ilgiye sahip" dedi. "Bu aragtirma ne de olsa gizofreni tedavi-
nin incelenmesinde en büyük, en uzum ve en bagamsiz
arag-
rma." ABD'de 57 hastaneden yaklagk 15ğ0 hasta bu aragtir-
.
Layadahil edildi. Idastalar geligigüsel bee gruba ayrildi ve on-
ra 18 ay boyunca ya klasik ilaçlardan Perphenazin- (Trila-
n) ya da yeni kugak ilaçlardan Olasnapin (Zyşrexa), Qu-
iapin (Seroquel), Risperidon (Risperdal) ve Ziprasidon
3eodon/Zeldox) verildi.
Yeni kugak psikofarmakolojik ilaçlar 90'k yularda piyasa-
a süräldüklerinden beri gerçi sak sik kontrol edilmiglerdi ama
2 testlerin çogunu, akut tedavide. kuunmm izni alabilmek
in üretici firmalar yaptirrmyti. Dolayistyla bu aragtumalar
eñikle bir-iki ayhk süreleri.kapalyor, az sayida hastayla
rçeklegtiriliyor ve ilaçlarm çogu.kez plaseboyla
karplaçard-
sma dayamyordu. Böylece, yeni araprmamn gözler I., >
-
rdigi durum açaga çikm2.matti. Yeni ya da eski kugak ilaçãar
.
rk etmedi hastalann yürde 74'ü Raç1an yan etkileri ya da
-
yor.
Beklentiriin aksine, yeni -näroleptik -ilaçlarda Parkinson
hastahgr benzeri harebet bozukluklui da eski kugak ilaç1ara
kiyasla daha ender de yeni kugak ilaçlar bu bozuk-
-cysa
ifade ettiler.
Bonn Üniversitesi'ndepsikiyatri profesörü ve Alman Psiki-
yatri. Dernegi'nin bagkam Wolfgang Maier bu konuya farkli
baklyor. Maier incelemeyi, "Ashnda bu aragtirma büyük bir
eksikligi doldurdu, çünkü uzun g6zlem süresi hastalarm gün-
delik hayatuu ve ilaç yirketlerinin en çok parayi kazandiklari
tedavi sûrecini yansittyor" geklinde yorumladt. "Öte yandan
yeni kugak nöroleptik ilaçlar hastalarm zihinsel kapasitesini
ve hayatlarmdan memnuniyetlerini arttinyor, böylece bu has-
talar hem i; hem de sosyal hayatlarma daha iyi adapte olabili-
I.irleyecek." ·
it
-antipsychotic
of
berman J.A., Scoup T.S., McEvoy J.P., vd.: Effectiveness
drugs in patients with chronic schimphrenia. New England Journal
of
Medicine 2005;353:1209-1223
.
M=ent: he choice öf antipsychotic drugs for schizophrenia. New England
Journal of Medicine 2005;353:1286-1288 ,
M5iYBN .
Ita-blokerier
teneigonodii¢rmak igin igi se dene'amig
r yButem midiië
·
Umòa ve
Göteborıdan
dah4i e nunlari, toplamda ne-
T.indholm L.H., Carlherg B., Samuelsson O.: Should beta blockers remain first
choice in the treatment of primary hypertension? A meta-analysis. Lmcet.
2005;366:1545-1553.
Beevers D.G.: He end of beta blockers for uncomplicated hypertension? Lancet.
2005;366:1510-1512
.
2)2
-
yüksek tansiyon var oldugu anlagilabiliyor. Ancak son yd-
bu teghis metodu giderek daha çok sorgulanmaya bag-
·da
degerleridirdiler.
.lede
den Bom B.J.H., Hnlaman C.A.A., Hoekstra J.Bl..., vd: Value of routine
funduscopy in patients with hypertension. British Medical Journal2005;
331:73-77
THOS
ish çisige .bmarsang iminnas slur musag?
azikh humma olarak da adhadirilan tetanos. hâlâ ölümcül
.clostridium tetani adh
r hastahk. Eu hastahšg, bakterium
ikteri neden olur. Ancak bu bakseripask.givilerden çok hay-
LBÏZrm Sindirim sisteminde gërälür- Tani at pieligiyle ya da
zekle temas ermig ve soara da yaral maya sebep olmuy her-
urgi sivri bir nesne pash bir çivideadaha tehakelidir.
333
TiraalderiWhy labilar h m.eksiMijinia
görüned
arabéyaz
=lekecikler
TUUALET
Tuvalette-urunsiire oturmaksaihksiz midir? -
anev-
rizma--örnegin tuvalette uzun süreyle ya da fazla eforla ikmil-
234
.
mm
mez.
Dolayisiyla annelerin büyükannelerin bú tavsiyesinin
ve
ka- tehlikelerden yola çikmasi muhtemel. Belki de onlarm
rkusu, genç delikanhlarm (zirabu tavsi eyi sadeceerkekler-
rduydum) kendileriyle fazla yakmdan ilgilenmeleriydi.
Bir diger açiklama; bulagici hastahklardan yaygm korku
evdeki tuvalet de dahil- hep
Özellikletuvalet
-buna
Lbilir.
'KU
ik
uyumaksaghkh mdir?
ya da gündüz o kadar
tkin oluyordu ki, egermde otururked myuya kahyordu.
Însanlarm çogumm gece Napelyon'unkilerden
nyksiari
236
olarak belirleyemiyor. Elbette bu suur kipiden kigiye de
iyor. En -azmdan deney farelerinden biliniyor ki, bunlar
amen uykusuz birakildigmda tamamen besinsiz birakil-
ari zamanki kadar çabuk ölüyorlar. Uyku aragtirmalari
diye dek uykusuzlugun sonuçlarmi, vardiya usulü çahgma- ' J
Ez
uyuyan da uzun yapyor.
Toplamda birkaç milyon kipiden alman bilgilerden elde
en epidemiyolojik bulgular, bariz gekilde uzun uyuyanla-
kendilerine iyilik etmedikleri dugûncesitiidestekliyor nite-
e görünüyor. Bu bulgulara góre, günde yedi buçuk saatten
a uyuyan kadmlardy ölüm orarn günde üç buçuk ile dört
: arasi uyuyanlardan'bile daha yüksekti. Aym gekilde, gün-
uyku sekir ya da dokuz saatten fazla sûrny'orsa, kalp ve
agim sistemi hastahkirma ve diger rahatsizhklara daha sik
Jamyordu.
Zulley için gerçi bu sonuçiar etkitetici, ama bunlarm ne-
WHiginden hilâ ikna olum; degik "Siindiyedek .yap11an
ptrrmalárda, insanlarm hasta olduklari içm mi fazla uyu-
degil-
ancak y111ar oldugunun igareti olabilir. Diger bir açiklama mo-
deli, insanlarm, uykulari siklikla uzun säreligine bölündügün-
.
de daha uzun süre yatakta.kaldiklarmdan yola çikiyor. Bälü-
nen uyku da insanm, sagligunn kötä oklugunun bir igareti.
Bir diger unsur.ise,. äzellikle fazla uyuyanlarm yagadigi bit-
kinlik ve uyuçuklugtm onlarm stres ve hastahklara kargi di-
rencini dügürmesi. Ayrica fazla uyuyanlar çok uzun süre ka-
ranhkta kahyor -.igagt sevmeyen.insanlarm älüm oram da sa-
bah erken kalkan insanlara kiyasla daha yüksek. Ama bir de
kötü haber var: Fazla uyuyanlar sadece saghksiz olmakla kal-
miyor. Onlarin daha keyifliinsanlar olduklarma ya da hayat-
- tan daha fazla zevk aldiklarma dair hiçbir kamt da yok. Bu-
nun ötesinde, fazla uyuyanlarin nüfusun geri -kalamna ki asla
psikolojik hastaliklardan daha sik muzdarip olduklarma dair
igaretler var.
, Çok az uykunun, çok fazla uyku kadar saghksiz oldugu
bir bilgi de'gil belli ki. Az uyuyan insanlar
'
henüz yaygmlagmig
daha etkin, çahymaya daha hevesli ve bagarili slayihr. Fazla
uyuyanlar ise ürkek, miskin ve ekmegirii tagtan çikarmaya da-
ha az meyilli. Alman haberci Sabine Christiansen 4 Temmuz
2004'te "Almanya ÇökügünEgiginde --
uykuya dalip gelecegi-
mizi mi kaçiriyoruz?" konulu bir program sunmugtu. Progra-
nm bagmda seyircilerini ilginç.bir itirafla pagirtti: "Alman-
çok fazla uyuyor. Örnegin bir inek günde üç-dört saat uy-
yla yetiniyor. Ben de,"
mk
mystedt S.D., Kripke D.F.: Long sleep and mortality: rationale for
sleeprestriction. Sleep Medicine Reviesus 2004;8:1S9-174
ley J., Knab B.: Unsere Innere Uhr. Freiburg 2000
LleyJ.: Mein Buch vom guten Schlaf Münih 2005
Irin meMularia ,
k daba saibbh nudu?
239
mekarlarda zaman, uyundugn burun mukozast daha kolay
karur.'Çevrede
sogdkisiginhšma sebep olacak virüsler varsa,
bunlarm mukozaya iq1emesi kolaylagir. Böylelikle, soguk me-
kânlarda uyunduguada,- ûçütme riski daha dügük degil, daha
yüksektir. Tibbi açiden, uykr mekânlanmn isismm 16 ila 18
derece olmasi önerilir; bu degei·1er
diger mekânlar için esas sa-
yllan 18-22 derecenin biraz altmdadtr.
UNMYASAM
Dahaaz yigen daha umn hè?
Bu teori yaglanma
bilimini aragtiranlarda oldukça ragbet gör-
mekte. Bu teze gõre, gidanm kisihnasi ämrü uzatiyor. Bu me-
kanizmanm nasd igledigi tam olarak bilinmemekle birlikte,
daha az gida ahndigmda metabolizma. için de daha az artik
ürün olugtugu ve daha az gida bilegeninin oksitlendigi, böy1e-
ce de vücut için daha az tehlike olugtugu savunuluyor. Evrim-
selbakig.açismdan bir teori daha var. Bu sava gäre, organiz-
dönemlerinde, gida bollugu yaganacak zamana
'açhk
mamn
kadar ayakta kalabilmek için, üremeden vazgaçip hayatta kal-
maya endekslendigi dügünülebilir. Bu, bir canli türünün uzun
vadede hayatta kalmasim garantileyebilir ve daha az besin
almmasmr uzun yagam ile iligkilendirebilir.
Hangi teori dogru olursa olsun, "az"m
bazen
"çok"
anla-
mina geldigini kamtlayan deneysel bulgular yeterli derecede
mevcut. Daha 1935'te, siçanlarm daha az besinle daha uzun
yagadiklan gözlemlendi. Benzer deneyler kancali kurtlarda,
sirke sineklerinde, farelerde, su pirelerinde, ärümceklerde, ba-
hklarda ve käpeklerde yapildi. Maymunlarda da, besin kisil-
masom yagami uzattigi tespit edildi; insanlarda ise, daha az
besin tüketildiginde
en azmdan damar sertlegmesi derecesinin
240
a dügük oldugu biliniyor.
Londrah gerontologlar ve biyologlar, besin miktari ile ya-
i beklentisi arasmdaki. baglantiy1 drosophile melanogas-
nir
tana L, Meyer T.E., Kkin 5.: Long-term calorie restriction is highly eñective
of the Nadend
n reducing the risk of atheresdesseisaha M
(cademy of Sciences 2004;101:6659468
241
-
UARÌSLER.
SA heaktand;¾täng.alquena seis akigmaardahe
umhtamaimidri 2 a.
.
lendi. Ne de olsa 50:yagm üzeri kadmlárm yaklagk yarisi Ve
yaghca. beyleria yuzde
17i.bacaklanda¯geniçÏemig
damar agla-
rindan muzdaxip. Erkeklerde olugumu için-en büyük·teh-
_varis
New York Times 12 Nisan 2003: The Claim: Crossing your legs causes varicose
veins.
242 ,
TAMINLER
taminIer wemultivitamindesteklari enfeksiyonlardan
Irur mu? Dolaymylabu destekler, özellikle gagli insaniar
in önemii midWT
an,
toplamda 600 kankmctyla geiçokleytirilen sekiz aragttr-
malavita min preparata-
tamn son derece çeligkili oldú ,ar W
vitimin ilaveWinkr.kunantmma daiihi'çbir
L.rmm ya da diger
enel tavsiyeyi hakh künyadig terrÎëeäna *a±dilar Araytirnra-
mineral
ilaveli- multivitamin tabletlerinin yagli insanlarda nasd etki
ettisi incelendi. Buradada etki
ya çok ufakt: ya da hiç mevcut
degildi. Nadiren de elsa vitaminierin koruyucu etkisinin gö-
rülmesinin sebebi, haufügük aragtirmalarda katihocilarm
beslenme durumlaruna yetersizligi olabilir.
ABD, Fransa ve
.
Hollanda'da gerçekleptirilen büyükaragtirmalarda
bir etki gö-
rülmedi. Ama Hindistan ve ABD'de yapilan daha küçük bo-
yutlu aragttrmalarda vitaminierin küçük bir fayda sagladigt
saptandi.
Kutudan ahnan vitaminlerin etkisi sadece yagblarda ince-
lenmedi. Avustralya ve Finlandiya'dan. bir uzman ekibinin
aragtirmasi, C vitamininin seguk algmhklarmda sözde koru-
yucu etkisini mercek altma aldi. iki uzman
son 65 yilda
(1940'tan 2004'e kadar) gerçekleptirilen 55 aragtirmay1 deger-
. .
lendirdiler. Günde 200 miligram ve üzerinde ilave C vitamini
kub mmmm aragtLrmalarm hiçbirinde daha az soguk algmhgi
görülmesine sebep olmadigt
edildi. C vitamini, soguk al-
tespit
gmliga bagladiktan sonra bile gikayetlerin hafiflemesine
yar-
dimci olmuyorde. Aragtirmamn yazarlari, bu veriler kargism-
da, yaygm haplarm ve efervesan tabletlerin kullanunma güp-
yle bakilmasi gerektigi sonucunu çikarlyorlar. Ancak küçük
metodik açidan kesin olmayan bir aragtirmada, C vitami-
tLM
ilancmm imme pt-p adarmya-rf
alancilarm mumlan yats1ya kadar yanar rm yanmar rm, saat
açta söner bilinmez 2mm bu însanlarur beyinlerinde bazi de-
giklikler oluyor. En azindan geklinde yalan sôyle-
"hastahk
245
görün,tüleme --bu
köntealefarkh beyin bölgelerinin sinirsel
aktiyitesi ölçãLür,,iie patoloj& yalancriarda,
beynin prefrontal
korteks adi verilen hälgesindeki beyaz maddenin, kontrol edi-
len. diger gruplara kiyaala.yüzde 20 artznig oldugunti tespit et-
tiler. Gri madde miktara sadece yüzde 14
artmigti; böylece gri
madde ile beyaz madde.oram yüzde 36 ila 42 azalmigt1. Bilim-
ciler pigmanhk, vicdan azabi
diger ahlaki d.uygularm nöro-
ve
biyolojik kargiligmm bulundugu beyin bälgelerinin prefrontal
kortekste yer aldigun tahmin ediyorlar.
Beyaz madde ise beyindeki sinir baglantilarma
-kablo
bag-
lantilarma- denk geliyor. Gri madde, büyük ölçüde, sinyalleri
aktarmayan
ama kontrol eden hücre çekirdeklerinden olugu-
yor. "Yalan säylemek büyük çaba gerektirir". diyor, aragtir-
maya katilan Adrian Raine. "Hastahk geklande yaka söyle-
yenlerde sinir yapreine.wik
dekalu bir agdan alugmasom
açiklamasi bu olabilir." CT görüstülerinden yola çikmak kar-
magik davram; gekillerim çok basite indirgese de, Californiah
aragtirmacilarin verileri.
gu sonuca igaret edebilir: Hastahk
geklinde yalan söyleyenlerde daha geligmig sinir baglantilari
var, zira yalan inga etmek.huru gerekli kihyor. Öte yandan bu
kipiler, pigmanhk ve vicdan azabi duymaya yetmeyecek kadar
az sinir kütlesine sahip.
yn V
Yang Y., Raine i, Lene T., vd.: Prefrontal white matter in pathological liars.
British Journal of Psychiatry 2005;187:320-325
Mh
P e kalma ihtimatini galtr mi?
246
:uk sahibi olmak isteyen ve hayatlan sadece bunun üzerine
rulu olan çiftlerle sürekli karplagiyoruz. Bu çiftlerde kadm-
kendilerini.kargilikh baski altma.sokuyorlar ve
ve erkekler
suçluyorlar. Dostlarlyla
likla da kendilerini ya da eglerini
redeyse sadece bu konu hakkmda konuguyorlar ve klinikle- 'sahibi
.r
dit. Çocukkarielomdagi àçin genellikle maten moralleri bosak
olaw giftlere böy'lece4xha da fazia baskt uygulanmakta. Diger
yandan, bu yeni sona¢ar kaanlaan, terapi sirasinda yagadik-
lan anlayilabilir skotkabret
-endiglerin
An&Lim L, Hoher H.,Bergh C.,¯hm¾er A.: Does psychological stress affect the
·
ourcome of in vitro fertilisation? Ruman Reproduction 2005JO:2969-2975
YAgAMBEKLENTiSi -
Aileàsglan in- · il daha uma ..
e s,-
su sa@ar ms?
248
lirlemeyi hedelliyordu.
-Ne de olsa, sadece
aktivite
ve genetik yapimn degil, beslenme, fiziksel
ve hatta çevre partlan yagamlan yer, ekonomik
ve günlük ahykanhklar statü
gak" faktörlerin'yagam gibi ".daha
Sonuçlara göre,
en uzun yagayan-
lar, en çok .arkadag ve akrabasi
olaniardi --
fazia etkile-
digini
,...
tahmún ediyarlar.
Bu dagünce
. dogrultusunda,
sigara ahykanhgs,
al-
49·
I
..
. .
.
I
I
lirlemeyi hedefliyordu.·Ne
de olsa, sadece beslenme,
aktivite ve genetik fiziksel
yapmm degil, yaçamlan
ve hatta çevre yer, ekonomik statü
eartlanve günlük ahykanhklar gibi "daha
gak" faktörlerin yumu-
yagam beklentisini üzerinde
bilecegi sosyal
büyük etkisi ola-
t1p uzmanlari tarafmdan
mada bu faktörler de biliniyordu. Aragtir-
istatistik olarak
manlar, sosyal belirlendi; böyleée
ve iletigimsel davraruglarm nasil uz-
Mmru uzatan
ya da kisaltan gekilde- etki
ettigini
saptadilar. Aragttrmaya katilan kigi-
lerden, ne sikhkta
ve yogunlukta egle-
riyle, çocuklarlyla,
ahbaplanyla, siki
dostlanyla ve akrabalanyla telefonda
ya da yüz yüze
görügtüklerine dair
her yal detayh bilgi ahndi.
Sonaçlara göre,
en uzun yagayan-
lar, en çok arkadagi
ve akrabasi
olanlardi -
1
'
Eq-
lerden biri
ya da yakm bir aile ferdi
hayatuu kaybettiginde
ya da arka-
daylar usaga
tagmdsgmda da sonuç-
lar aymyda.
Aragtarmayi kaleme alan
uzman-
lar, arkadaylaam kiginin
yagam tarzi-
m aile ferderinden daha
fazia etkile-
digini tuhmin ediyotlar. Eu dägünce
dogrultusunda, sigara ahykanhgt, al-
. 249
görürirnek söz
-k-onosa:olduganda,
da doktora arkadaylaruu
çocaklaram degl,
tüketimi-ya
kol
eglerini ya da arkaday yakmhgom
yagh insanlar Uzmanlar aynca, stratejilerini
dinliyorlar. .etme
daha çok darutalaria. bag
ve zor
ruh halini, ğzgüveni dügünûyorlar. eglik
etkiledigini makaleye
daha fazla
Üniversitesi'ndenAnthony Jorm,
uzâmasmiri muh-
Canberra ömrü
yazismda, dostlagun çogu
ailenin
eden bir yorum Yetigkin insanlarm
temel açiklamasmi sunnyor. arkadaghklinn korunmasi
olarak algdarken, aba-
varkgim'do ,al ediyor. bu
gerektigini ifade
gösterilmesi
için çaba olabilecegini belitti o
üzerinde olumlu etkisi
saghk
nm
networks
G.R.: Effect («etia,1 study of
G.F.V., Lusmo M.A., Andrews Australiantoegitudinal
Glonek the 2mm39:574·-579
Giles L.C., old Australuns:
servival-in very Community Health
and intervencientrial.]ournal
on 10 year Epidemiology
Journal of for an
aging.
networks health: it's time200549:537-538
and
Social
JormA.F.: and.Community Health
Epidemiology beklant là
ganemdak estiler yagam
of
Yagamnilk
belirier mi?
gak geçen bir
geliyor. Oldukça
çok akla yakm ek olarak
Bu dügünce- saghkh yetigkinlik dönenáne
bir genç duracagmm ve
çocukluk ve
hasi·ahklarm bizden urak
partlan, Ama her gey
uygun çevre garantisi gibi görünüyor.Enstitüsü'ndeki
'
on
yilda- Dogu'daki yagam beklentisi,.kadmlarda 76'dan 81'e,
:eklerde
ise M9'dan 74'e yükselerek beger y11artt1.
Bilimcilerin daha detayh aragtirmalan, degigen yagam ko-
Larmm yayh insanlarm yayam beklentisini de etkiledigini
"ileri
terdi. 80 ve 90 yaglarmdaki Dogu 'Al-
ragmen,
yaµ
nlar da, iki devletic birleymesiyle birlikte iyilegen yagam
ullarmdan fayda görüyor" diye yanyor Maier ve Scholz.
mciler,
iyilegen saghk hizmetlerinin ve yükselen gelir sevi-
inin yagam beklentisini olumlu yönde -etkiledigini-dügünü-
·
es-
digi" tezine çeligki olugturuyor. -Bu teze göre,. ölümlüInk
L Sabit bir biyolojik üst suur var ve bu,üst-sunri ileri yagta
artik etkilemek Oysa iki Almanya'nm birleg-
müdikündegil.
YEgli.SAY
Yegilçay hanserden korur mu?
Yegil çay bir suredir -popüler bir mucize, her derde deva bir
iÏaçolarak görülüyor. Eu içecegin, sadece kolesterol seviyesini
ve kiloyu dengelemekle kalmayip, kanserden korudugu da
söyleniyor. Ancak tam da bu farmakolojik özelligi gimdiye
dek ciddi aragtirmalarda kamtlanmig degil. Yeyil çaym içerdi-
etkisi oldugu ve hayvan deneyle-
gi polifenollerin antioksidan
rindekanser hücrelerinin büyümesini bastirdigt iddia ediliyor.
Ama insanlarda böyle bir etki yaratngt inandirici ekilde.he-
252
legtirilenbir incelemede, yegil çay ile meme kanseri sikhy-
dügmesi arasmda ufak da olsa bir baglanti kurulabildi,an-
kamtlar o kadar zay1fti ki, hiçbir farmakoloji kurumu çay
ticilerinin ürünlerinin
"kanserden
ski Y., Tsubono Y. Nakaya N. vd: Green tea and the risk of colorectal cancer-
sooled analysis of two prospective studies in Japan.Journal of Epidemiology
.005;4:118-124
A.H., Tseng C.C., Van Den Berg D., Ya M.C.: Tea.intake, COMT genotype,
md breast cancer in Asian-American women. Canser Research 2003;63:7S26-
329
AN I
irli Mr Iden embagnada gem se . i .7
se
midir?
'
,.
hayvan bir çmgirakh y11an olur; gerilimi daha da arttmr. Son-
ra kahramammiz. geht, panik ipirideki- insanlari sakinlestirir,
sokulan bälgenin uzerine egilir ve güçlü bir nefesle yaray1
mesi, isirilmasi,
kesilmesi yilan sokmasmdansonra durumu
sokulan
"emilmesi",
254
ONA
bitin giuderi sararsa insan år min
.ona
..
I
. .
I I
. .
. .
I