Professional Documents
Culture Documents
1
PAPA KUHIKUHI: KA HO‘OMĀHELE KULEANA ‘ANA
A. Kahi Ao Pono‘ī 5
B. Kahi Ao Lehulehu 15
2
I. ‘Ōlelo Ha‘i Mua: he kumu e ho‘ohoihoi i nā pono no kahi ou
I ‘ole ke ao ‘ia mai, hele hewa nā kanaka; a o ka mea mālama i ke kanawai, pōmaika‘i ‘o ia.
Nā Solomona 29:18
‘A‘ole kākou he po‘e ‘ōiwi Hawai‘i ho‘okahi. Ua mokuāhana nui mākou! Ho‘omaka
paha nā māhele o kākou ma o ka ‘onaehana kapu ma waena o nā ‘ano ali‘i a me maka‘ainana, a
laila, ma o ka “Hawaiian Homes Commission Act” ma waena o nā ‘ano “Native Hawaiian”
(loa‘a emi iho o 50% o ke koko ‘oiwi iā lākou) a me “native Hawaiian” (loa‘a 50% o ke koko
‘ōiwi a ‘oi iā lākou). Ma hope, ua mau nā māhele ma waena o lākou i puka aku i nā kula
Kamehameha, Punahou, a i ‘ole ‘Iolani paha a me lākou i puka aku i nā kula lehulehu kekahi, a
ma waena o nā hui politika Kemokalaka a me nā Lepupalika. I kēia lā, aia kekahi “palena” paha
ma waena o kākou e noho ma Hawai‘i nei a ma ka ‘Āinapuni‘ole lā paha, a ma waena o lākou e
makemake e ‘ōlelo Hawai‘i a ka ‘ōlelo Pelekania paha, ma waena o lākou o kekahi ‘ano
ho‘omana Kalikiano a i ‘ole o kekahi ‘ano ho‘omana ‘oiwi a‘e, a nō ho‘i ma waena o lākou e
makemake ai e “kau inoa” a “un”-kau inoa paha. ‘Oko‘a loa nō ho‘i lākou e ‘i‘ini i ka noho
‘ahupua‘a ‘ana a me lākou e makemake i ka nohona kiwikā.
I ko‘u mana‘o, ua lawa nō ka nui o ka ‘āina ma Hawai‘i nei e kāko‘o iā kākou āpau a, inā
mālama kākou i nā makemake o kekahi i kehahi, hiki ke ho‘ohau‘oli iā kākou āpau. No laila, e
ho‘omaka kākou e ho‘ākaaka pono i nā ‘ano wahi like ‘ole o kēia lā ma o ka ho‘omaopopo ‘ana
me ho‘ohana ‘ana i kekahi haka kino no ka ho‘ohana ‘āina like ‘ole.
I hiki ai ke ho‘oma‘alahi i ka maopopo ‘ana o nā wahi like ‘ole, he mea kōkua ia e
kākepakepa iho i ka mana‘o no Kuleana. He aha kou kuleana? He aha ko kākou kuleana? Na wai
ke kuleana e mālama i kekahi wahi ‘āina, nā kānaka a pau a i ‘ole ‘ekahi a ‘elua paha, a i ‘ole he
hui li‘ili‘i o nā kānaka? Mai hopohopo ‘oe; ‘a‘ole kēia mea he mana‘o ‘ē no nā kānaka ‘ōiwi o
Hawai‘i nei. Mua loa, e komo no ka makemake ana au i ko nā manaleo mau mana‘o me ka ‘ike o
nā mea kālailauna kanaka o kēia wā. A laila, e ho‘ohana mākou i ke Kānāwai Kā‘ei o Honolulu
ho‘ohakakino i ko kākou kūkā. Mai poina, ‘eā, ‘o kēia he kinohi wale.
I kēia ahiahi e no‘ono‘o kākou ma ko kākou noi ‘ana i ka ‘Āina a i ke Kālā. Ma ka hapa hea ke
aupuni ‘Amelika [e hā‘awi] e uku mai ai iā kākou? Ma ka piha loa? ‘O ia ho‘i, ma ka mana ‘eka lei,
lei ali‘i āpau loa e ho‘iho‘i ‘ia mai? A i ‘ole ma kekahi hapa wale nō e ho‘iho‘i ‘ia mai ai? No laila,
3
inā no ma ka hapa wale nō e uku mai ai, ‘a‘ole ia he pono ma ke ‘ano. He uku, no ka mea, he aha ko
kākou kuleana? E ‘ae i kēia hapa o ka uku i ka piha o ko kākou mau kupuna, ko kākou mau ‘āina, a
ko kākou ‘ano, o pau i ka lilo. Kauanoe Kimura, Ka Leo Hawai‘i HB24.276A [47:11 - 48:13]
4
II. Haka kino e ho‘omāhele ai i nā kuleana
5
Hale olo papa (Sawmills)
Huahana meaulu (Crop production)
Hō‘ili‘ili, waiho a ho‘olaha i nā huahana i nā mākeke kū‘ai nui me li‘ili‘i
(Centralized bulk collection, storage and distribution of
agricultural products to wholesale and retail markets)
Kāmala kapa (Roadside stands, accessory)
Kīpulu, li‘ili‘i (Composting, minor)
Kīpulu, nui (Composting, major)
Kū‘ai a lawelawe i nā mikini no ka meaulu (Sale and service of machinery
used in agricultural production)
Mahi I‘a (Aquaculture)
Mālama nahele (Forestry)
Pā‘oihana Mahi ‘Ai (Agribusiness)
Waihona a kū‘ai i nā pono e kōkua ai i ka meaulu (Storage and sale of
seed, feed, fertilizer and other products essential to agricultural
production)
‘Aina hāmama (Open land)
6
4. Māhele ho‘ohana ‘āina: ‘Oi‘enehana
7
Kāpili, huahana me pū‘ā, māmā (Manufacturing, processing and
packaging, light)
Lawelawe uhi pākaukau (Linen suppliers)
Pā kahua pō‘ali koa (Base yards)
Pā waiho (Storage yards)
Pili moku: ho‘omākaukau ‘oihana, kū‘ai, kāpili, mālama me pāhono
(Maritime-related vocational training, sales, construction,
maintenance and repairing)
‘Eli waiwai (Resource extraction)
‘Ōpala ho‘onohonoho me huahana (Waste disposal and processing)
8
Ke‘ena huaka‘i (Travel agencies)
Ke‘ena pa‘iki‘i (Photography studios)
Ke‘ena kū‘ai kuleana (Real estate offices)
Ke‘ena lā‘au (Medical clinics)
Kīhāpai ho‘oulu mea kanu (Plant nurseries)
Kikowaena kū‘ai mea hao (House improvement centers)
Kikowaena ‘ahahui (Trade or convention center)
Kū‘ai a ho‘olimalima ka‘a, me ke kū‘ai a ho‘olaha ‘ana o nā ‘āpana ka‘a
(Automobile sales and rentals, including sales and distrubution of
automobile parts and supplies)
Kula mele me hulahula (Dance or music schools)
Lawelawe pā‘oihana (Business services)
Lawelawe pilikino (Personal services)
Panakō (Financial institutions)
Wahi inu lama (Bars, nightclubs, taverns)
‘Oihana ma ka hale (Home occupations)
9
7. Kā‘ei o Honolulu: Nā ‘Āpana ‘Āina Pono‘ī
10
Kauwaena (Central)
11
223B no nā hale lawelawe hana like ‘ole, hale moe;
Kauanoe Kimura iā Lucy Mikasobe me
Koki Williams
223C (2120) no nā ‘ano hale pili like ‘ole, na moena me moe; nā
‘ano hale ka‘awale: moe, ‘aina, kuke, hana;
Kauanoe Kimura iā Lucy Mikasobe
266 (3680) nā ‘ano hale pili like ‘ole: ho‘oluluana, ‘ai; (4600)
‘ai ma ka moena lauhala, a ma hope ke
pākaukau; Kauanoe Kimura me No‘eau
Warner iā Joe Maka‘ai, Lokomaika‘i
Snakenberg
284 (1200) pale‘ia kekahi hale i ka ‘ā; Kauanoe Kimura iā
Esther Ah Nee
320 (2210) kanu kalo i Moanalua, (2300) pehea lawe ‘ia ka wai
i ka hale ma o ka paipu, (2337) ‘a‘ohe
pahuhau; Kauanoe Kimura iā Edward
Nāmohala Crawford
349 (2850) pehea lawe ‘ia ka wai i ka hale paipu‘ole, kahawai;
Kauanoe Kimura iā Annie Kini
363 (910) aia 3-4 hale me ka hale pule i loko o ka pā hale i
Kawaihae, (4618) hale kū‘ai kahiko;
Kauanoe Kimura iā Helen Avero
365 (1130) loa‘a 2 hale: 1 ma uka “Pualeilani” a me 1 ma
kahakai o 1 lumi wale; Lokomaika‘i
Snakenberg me Kalani Akana iā Katherine
Makena Harbottle
382 (4600) hale pili me lauhala ma Wai‘ānapanapa; Kauanoe
Kimura iā Leimamo Lee
383 (4650) pahu wai: ‘ekahi i loko no ka holoi ‘ana a me
mea‘ai a ‘ekahi i waho e holoi i ke kalo;
Kauanoe Kimura iā Christina Kekauoha
12
385 (2900) ho‘omalo‘o i‘a ma luna o ka hale kaupoku;
Kauanoe Kimura iā Josephine Lindsey
414 (2367) kukulu hale me pahu wai e ‘apo i ka ua; Kauanoe
Kimura iā John Kamaka me Joe Maka‘ai
416 (4080) kukulu nā haole i mau hale nui; ‘oi aku ka nui o
helu o ka po‘e Hawai‘i i kēlā wahi ma mua;
Kauanoe Kimura iā Mary Lucas
13
a lawe i kahakai; (5395) hele i ka hale pule
Kakolika i Hōnaunau
383 (1200) Kauanoe Kimura iā Christina Kekauoha no Kona
‘Ākau; kanu pea, ‘alani, ‘ōhi‘a loke, kalo,
koa, ‘uala, kuawa, pua; hana nā mānawa
āpau
407 (487) Kauanoe Kimura iā Aloha ‘Āwa‘a no Kawaihae,
Kohala (kokoke i ka Parker Ranch), (1050)
‘ekahi ko ke kula lumi, (2324) kūkulu
kahawai
14
B. Kahi Ao Lehulehu (a me ‘Ano Lehulehu), aia ‘ekolu ‘ano:
HV 24. 346 (1900) he mahi ‘ai a me lawai‘a ka makua kāne, loa‘a kālā
i kona kūkulu alanui ‘ana, kū‘ai mai i palaoa
maka me kōpa‘a wale i ka hale kū‘ai;
Kalanoe Kimura iā Elizabeth Alapa‘i no
Kāhili, Kaua‘i mai
15
i. Ka Leo Hawai‘i: Hale Pule a me Heiau
16
Kula ‘oihana, hale ‘oihana ‘ole (Schools, vocational, which do not involve
the operation of woodwork shops, machine shops or other similar
features)
Kulanui (Universities, colleges)
Kulanui, pā‘oihana (Colleges, business)
17
407 (1050) Kauanoe Kimura iā Aloha ‘Āwa‘a no Kawaihae,
Kohala (kokoke i ka Parker Ranch), ‘ekahi
lumi wale ko kona kula
18