Duurzaam

leven in een
compacte
stad
 Duurzaam
leven in een
compacte
stad
Publieksversie
Duurzaamheidsverslag
Amsterdam 2008 - 2009 Inhoud

Inleiding 2

Het leven in een compacte stad 5

Noodzakelijke transities 9
• Duurzame energie 10
• Duurzame mobiliteit 12
• Duurzame economie 14
• Duurzaam leven 16

De gemeente zelf 20

Tot slot 23

2 1
 I
Inleiding
Duurzaamheid is veel meer dan alleen milieu. Het gaat om kwaliteit
van leven, nu en in de toekomst. Een stad waarin je kunt wonen,
werken, spelen, uitgaan, sporten. Een gezonde en veilige stad
waarin je je thuis voelt omdat er ruimte is voor verschillen tussen
mensen en iedereen volwaardig meedoet.
Duurzaamheid zit Amsterdam in de genen; zo is de stad van oudsher
dé fietsstad van de wereld. En anno 2009 behoort Amsterdam tot de
internationale top van duurzame steden; in Europa zelfs tot de top 4.
Dit duurzaamheidsverslag biedt Amsterdammers, Amsterdamse
ondernemers en andere geïnteresseerden inzicht in de prestaties
2 3
van de gemeentelijke organisatie op het brede terrein van duurzame
ontwikkeling. Het beschrijft de gemeentelijke bijdrage aan die
kwaliteit van leven. Hoe bewaakten de centrale stad, de stadsdelen
en de gemeentelijke diensten en bedrijven de balans tussen de drie
duurzame p’s: people, planet en profit? Hoe behield de stad het
evenwicht tussen economische belangen, milieubelangen en belangen
van mensen?
De stad heeft de taak goede voorwaarden te scheppen op al die
terreinen. Goede samenwerking is daarbij cruciaal; echt verduur­zamen
lukt alleen als iedereen meedoet – de gemeente, Amsterdammers,
het Amsterdamse bedrijfsleven, kennisinstellingen en allerlei
maatschappelijke organisaties. Ook binnen de gemeente zelf is een
integrale aanpak belangrijk; veel thema’s en ontwikkelingen zijn
onderling nauw verbonden: milieu, economie, openbare ruimte,
integratie, gezondheid, participatie, internationale samenwerking –
en vele, vele dwarsverbanden. Deze dwarsverbanden zijn de basis van
de visie Amsterdam uitgesproken duurzaam: een gezamenlijke visie op
een ontwikkeling van de stad tot het kloppende hart van een duurzame
Metropoolregio in 2040. Dit duurzaamheidsverslag sluit aan bij de
perspectieven uit die visie.
Duurzaamheid is dynamisch. Maar in het hart ervan ligt de noodzaak
om de kwaliteit van leven in onze stad te verbeteren en, indien
mogelijk, in de rest van de wereld.
 H
Het leven
in een
compacte
stad

“Amsterdam, dat Amsterdam is een compacte stad, elke vierkante

meter heeft een bestemming. Dit heeft als groot
ligt in een wetland, voordeel dat je grote delen van de stad gemakkelijk
op de fiets of te voet kunt bereiken. De stad is in de
is eigenlijk een afgelopen jaren nog compacter geworden en dat
maakt het nóg belangrijker om inventief om te gaan
moerasstad. De met de ruimte. Bijvoorbeeld door waardevol landschap
en groen te behouden, geluidsoverlast terug te
stad heeft veel meer dringen, de ondergrond te benutten voor parkeren
en energieopslag, verstandig om te gaan met water,
verborgen natuur en duurzame gebouwen neer te zetten. Dat maakt
Amsterdam tot de vitale en duurzame stad voor de
dan op het eerste Amsterdammers van nu én voor volgende generaties.

gezicht lijkt.” De waardering voor de omgeving nam de afgelopen

jaren toe. 94% van de inwoners van Amsterdam woont
Willem Ferwerda, IUCN met plezier in de stad. Dat betekent overigens niet
dat er geen kanttekeningen worden geplaatst bij het

4 5
 “Innovatie gaat altijd
veel harder dan
je denkt. Vijf jaar
geleden waren zulke
duurzame gebouwen
wonen in de stad. Geluidshinder is een van de
ergernissen van bewoners; ongeveer een derde van de
Amsterdammers ondervindt geluidshinder van verkeer
(zoals auto’s en scooters). Bijna een kwart van de
inwoners heeft geluidsoverlast door bouwen en slopen.
Daarom legt de gemeente geluidsreducerend asfalt
aan, isoleert zij gevels en stimuleert zij elektrisch rijden.
Het Actieplan Geluid (2009) bevat meer maatregelen
voor de aanpak van omgevingslawaai.

nog toekomstmuziek.
Nu worden ze
gebouwd. Het bewijst
dat duurzaamheid,
Duurzaam bouwen
De gemeente wil tienduizenden bestaande
woningen, honderdduizenden vierkante meters
kantoorruimte, zo’n duizend scholen en alle
overheidsgebouwen klimaatneutraal maken.
Vanaf 2015 moet alle nieuwbouw in Amsterdam

architectonische klimaatneutraal zijn. Dit betekent dat alle energie

voor verwarming, koeling, water en elektra in of bij

kwaliteit en een het gebouw wordt opgewekt, zonder gebruik van

fossiele brandstoffen. De extra investering die daar­­­­-

normale grondprijs
voor nodig is, verdient zich ruimschoots terug via de
energierekening. Duurzaamheid is een belangrijk
van de woongebieden. Groen is belangrijk voor de
luchtkwaliteit, voor de klimaatbeheersing, maar
Het ontwerp van duurzame eco­bungalows in Westerpark is
gewaardeerd met een 3e plaats voor de ‘Gouden Kikker

heel goed samen selectiecriterium bij de gunning van bouwprojecten.

Zo zijn de ontwikkelaars van het bedrijventerrein
vooral voor de recreatie van de stadsbewoners.
De hoeveelheid en bruikbaarheid van het groen is
2010’: een prijs voor duurzaamheid in de bouw. De lucht
wordt binnen schoner dan buiten, ze krijgen een EPA A

gaan.” Buiksloterham in Amsterdam-Noord geselecteerd

op duurzaamheid. De winnende ontwerpen
onderscheiden zich door klimaatneutrale bouw met
Wethouder Maarten van Poelgeest
innovatieve technieken, zoals biobrandstof voor
warmteopwekking, beplanting als zonwering,
recycling van afvalwater en hergebruik van
hemelwater.
Stil en groen
Amsterdam kent een veelsoortigheid aan groen
zowel in de stad als in de directe regio rond de stad.
Parken, sportvelden, volkstuinen, plantsoenen en grote
groengebieden op maximaal 15 minuten fietsafstand
voor mensen een belangrijke factor bij de keus van
hun woongebied. Daarmee is groen ook economisch
label A+ en de maandelijkse gas- en electrakosten zullen
circa 40 euro bedragen. Voor de bepaling van materialen is
van belang. energiegebruik, CO2 opname, afbreekbaarheid en recycle-
baarheid leidend geweest.
Het groen behouden maakt de stad en regio
aantrekkelijker. Voor natuur en milieu-educatie, voor
informatie en voor sociale doelen, zoals gezondheid,
participatie, educatie en wijkeconomie. Ondanks haar
compactheid kent de stad veel stille gebieden in en
om de stad. Het rapport Stille gebieden in de stad
heeft deze rustige gebieden die op loopafstand van
de meeste woningen liggen, in kaart gebracht. Het kwaliteit van leven van de inwoners van de stad. Op
behouden van deze stille zones en mogelijk de nieuwe, uitgebreide site www.groeninamsterdam.nl
uitbreiden van deze oases van rust vergroot de is veel informatie terug te vinden.

6 7

Waterstad
Ook het water in en rond Amsterdam wordt steeds
intensiever gebruikt; waren er tien jaar geleden nog
ongeveer 7.000 plezierbootjes, nu zijn dat er rond de
15.000. Daarnaast laten ruim 150 rondvaartboten per
jaar twee miljoen toeristen de stad vanaf het water
zien. Hoewel alle boten maar 1 procent van de totale
Amsterdamse uitstoot veroorzaken, zorgen ze op
bepaalde plekken voor veel luchtvervuiling, vooral
rond kruispunten in de grachten. In 2009 besloot de
gemeente dat boten vanaf 2015 aan strengere
uitstootnormen moeten voldoen. Ondernemers
krijgen subsidie als zij de oude, vervuilende motoren
vervangen. Ook worden oplaadpunten voor elektrische
plezierbootjes aangelegd.
8 9
“Duurzaam is niet
De parken worden twee keer zo veel gebruikt als tien
jaar geleden. Amsterdammers ontmoeten elkaar niet minder, maar anders
alleen in de parken, maar gebruiken ze ook steeds
vaker als flexibele werkplek. - en vaak beter. Het
gaat niet alleen om
anders consumeren,
maar om echt anders
in het leven staan.”
Aart van Veller (Wij zijn koel)
Noodzakelijke
transities
Het fundament voor een duurzame ontwikkeling
van Amsterdam is gelegd, maar duurzaamheid gaat
over de lange termijn. Hoe langer de termijn, hoe
groter de onzekerheden. Door deze onzekerheden is
duurzaamheidsbeleid ook deels een zoektocht. Een
zoektocht waarin kennis en verantwoordelijkheidsbesef
voor ‘elders en later’ richtinggevend zijn. Maar
belangrijke langdurende veranderingen, transities, zijn
nodig. Veranderingen in onze energievoorziening, onze
mobiliteit, ons gebruik van grondstoffen en materialen,
onze economie – eigenlijk in ons hele denken en doen.
De stad heeft de mensen, de kennis, de creativiteit, en
de economische kracht om daarvoor te zorgen.
 Het realiseren van een schone en
duurzame energievoorziening vraagt
veel tijd. Om de 75% CO2 reductie in
2040 te bereiken is het noodzakelijk
om nu de veranderingen in gang te
Duurzame zetten. Grofweg een derde van die
reductie is te behalen in woningen,
energie
een derde in bedrijven, een derde in
het verkeer - en zo’n vijf procent bij
de gemeente zelf.
Door de groei van het aantal inwoners en de
economische activiteit nam de CO2-uitstoot in 2007
en 2008 toe ten opzichte van 2006; in 2008 was de
uitstoot bijna vijftien procent hoger dan in 1990.
Amsterdam is hierin geen uitzondering; ook landelijk
nam de CO2 uitstoot ondanks genomen maat­-
regelen toe. De toename betekent dat - naast
besparingsmaatregelen – nog veel meer lokale
duurzame energieproductie nodig is (zoals energie
uit zon, wind, biomassa en waterstof), en efficiën­tere
inzet van fossiele brandstoffen. Dat kan ook werk
en nieuwe bedrijvigheid opleveren, en natuurlijk
lagere kosten.
Onze Energie
Op dit moment komt 5,8% van de energie die in
Amsterdam wordt gebruikt, uit duurzame bronnen.
Groene stroom wordt in Amsterdam steeds meer gebruikt.
Alle trams en metro’s rijden op groene stroom, de straat-
verlichting en tweederde van de gemeentelijke diensten
en bedrijven en het stadhuis gebruiken groene stroom.
10
Dat is 3% hoger dan het landelijke gemiddelde. De
productie van duurzame warmte en elektriciteit uit afval
Rijden we
straks met
bij het Afval Energie Bedrijf (AEB) en de windmolens
in het Westelijk Havengebied zorgen voor dit relatief
hoge aandeel duurzame energie. In 2009 zette het
220 door
AEB 1,3 miljoen ton brandbaar restafval om in 780.000
MWh elektriciteit. Het AEB produceerde stadswarmte
voor zo’n 6.500 bedrijven en woningen in Westpoort,
Nieuw-West en Amsterdam-Noord en 40.000 andere
de stad?
woningen verdeeld over de stad.
In de stad zijn nog volop mogelijkheden om de
duurzame energie­productie te verhogen. Stadsdeel
Amsterdam-Noord verleende een startsubsidie aan nieuwe amsterdamse auto’s
een initiatief van bewoners die een coöperatie hebben voor een nieuwamsterdamsklimaat
opgericht onder de naam Onze Energie. Het project
Windenergie in Noord wil voorzien in twintig procent
van de elektriciteits­behoefte van de huishoudens in
www.nieuwamsterdamsklimaat.nl
het stadsdeel (zo’n 8.000 gezinnen). Bewoners worden
voor € 50 lid en krijgen tegen een gunstig tarief
groene stroom en gas, totdat de vereniging de
windmolens kan exploiteren.
Nieuw Amsterdams Klimaat
Een lastig punt blijft energiebesparing in bestaande Het Klimaatbureau Amsterdam is in 2008 opgericht
woningen. Zeventig procent van het energieverbruik en heeft als opdracht in Amsterdam een beweging
in Amsterdam komt voor rekening van gebouwen op gang te brengen om deze kansen te benutten en
(ruimteverwarming en elektriciteitsgebruik). – tegelijkertijd – de CO2-emissie fors te verminderen.
Verduurzaming van bestaande gebouwen heeft Onder de noemer Nieuw Amsterdams Klimaat werkte
daarom hoge prioriteit. De gemeente neemt hierin dit bureau de afgelopen jaren samen met
het initiatief, maar kan niet zonder de medewerking Amsterdammers, ondernemers en instellingen om de
van anderen: woningcorporaties, huiseigenaren en ambitieuze doelstellingen van de stad te realiseren.
alle Amsterdammers. Al jaren overlegt de gemeente De Klimaatraad ondersteunt het bureau bij de
hierover met de corporaties. Het is lastig om voortgang van het Amsterdamse Klimaatprogramma.
besparingen te realiseren, vooral omdat de nodige De Raad bestaat uit negentien klimaatambassadeurs
investeringen voor rekening van de corporaties zijn, uit het Amsterdamse bedrijfsleven, kennisinstellingen
terwijl de bewoners in eerste instantie de baten en maatschappelijke organisaties.
hebben. Wel is in 2009 een eerste energiezuinige,
CO2-uitstoot besparende modelwoning in gebruik
genomen.
11

Duurzame
mobiliteit
De tweede transitie is de omslag
naar duurzaam vervoer, zoals de
fiets en het OV, en het verminderen
van de uitstoot van auto’s.
Wereldfietsstad
Een Amsterdammer zit niet stil. Elke dag pakken
gemiddeld 350.000 stadsbewoners de fiets. De fiets
is daarmee het meest gebruikte vervoermiddel in
Amsterdam. In de verslagperiode is het aantal
autoverplaatsingen zelfs gedaald. In Amsterdam ligt
400 km fietspad en ongeveer 90% van het wegennet
is veilig en comfortabel begaanbaar voor fietsers.
38% van de verplaatsingen in Amsterdam gebeurt
per fiets; in het stadscentrum is dit zelfs 57%!
12
Amsterdam is de meest fietsvriendelijke stad ter
wereld. De Amsterdammer zelf gaf de stad in 2009,
net als in 2007 en 2008, een 7,2 als rapportcijfer als
fietsstad. Vierhonderd Amsterdammers worden drie
keer per jaar gevraagd naar hun waardering over het
fietsbeleid en de fietsvoorzieningen.
Gezondere lucht
In Amsterdam meet de GGD Amsterdam op twaalf
locaties continu de luchtkwaliteit. De stations zijn
ruimtelijk over de stads verspreid, waardoor een goed
beeld van de luchtkwaliteit in Amsterdam wordt
verkregen. Verkeer is in Amsterdam dé grote vervuiler
door uitstoot van fijnstof (PM10) en stikstofdioxide
(NO2). Amsterdam voldoet inmiddels aan de Europese
normen voor fijnstof, maar aan de norm voor stikstof
wordt nog niet voldaan.
Daarom zijn de maatregelen uit het in 2006 verschenen
Actieplan Luchtkwaliteit nog steeds cruciaal. In de
afgelopen jaren zijn al tal van maatregelen genomen:
• Er is een milieuzone binnen de A10 waar alleen
vrachtauto’s worden toegelaten die aan strikte
milieueisen voldoen. Inmiddels voldoet 95 procent
van de gecontroleerde vrachtauto’s aan de eisen.
• De Amsterdamse sloopregeling bood een extra
premie voor de sloop van vervuilende auto’s.
• Er kwamen in 2009 126 autodeellocaties bij,
en het aantal P+R-plekken (park and ride)
werd flink uitgebreid.
• Voor schepen in de haven die voorheen
vervuilende generatoren gebruikten, wordt
‘walstroom’ aangelegd.
• Bedrijventerreinen werden beter ontsloten
door speciale bedrijvenpendels en de nieuwe
buslijn 60.
• Wie de parkeervergunning inleverde kreeg
een driemaanden-OV-abonnement of een
autodeeltegoed.
Het Programmabureau Luchtkwaliteit coördineert
de uitvoering van het Actieplan. De maatregelen zijn
met name gericht op het stimuleren van duurzame
mobiliteit: de fiets, het openbaar vervoer en elektrisch
vervoer.
Amsterdam investeert €10 miljoen in elektrisch
vervoer. Een netwerk van oplaadpunten op straat werd
uitgerold, waar iedereen gratis de elektrische auto of
scooter kan opladen. Ondernemers kunnen subsidie
krijgen voor de aanschaf van elektrische auto’s en
natuurlijk rijdt de gemeente zelf ook steeds meer
elektrisch. Amsterdammers staan positief tegenover
de plannen. Verwacht wordt dat in 2015 vijf procent
van de autokilometers in de stad uitstootvrij worden
gereden (10.000 elektrische auto’s), en in 2040 vrijwel
alle autokilometers elektrisch zijn.
Slimme kringlopen
Het Afval Energie Bedrijf verbrandt slib uit de
waterzuiveringsinstallatie van Waternet. Met het biogas
dat vrijkomt, wordt duurzame elektriciteit opgewekt,
en Waternet draait op die warmte en elektriciteit: een
gesloten kringloop. Amsterdams sloopmateriaal wordt
nuttig ingezet; beton werd hergebruikt voor de
rijksweg A2, het stadshart van Almere, woningbouw
op IJburg en de vijfde baan van Schiphol. Aluminium
raamkozijnen gingen naar Afrika, hout werd gerecycled,
straatklinkers en huisvuilcontainers werden hergebruikt,
en metselpuin werd verwerkt in funderingen van
wegen. Bij de sloop van flats in Zuidoost werd bijna
95 procent hergebruikt.
13
 De transitie naar een duurzame
stad is het richtsnoer en de aanjager
voor innovatie. Geworteld in de
sterke punten van de Amsterdamse
economie herbergt de stad veel
Duurzame duurzame bedrijvigheid in de
energiesector, ICT, handel en
economie logistiek, finance en het toerisme.
Extra aantrekkelijk
Amsterdam is extra aantrekkelijk als vestigings­
plaats voor bedrijven. Want duurzaamheid blijkt ook
voor een snel groeiend aantal bedrijven de belang-
rijkste motor voor innovatie. Amsterdam heeft een
diverse economie en een gevarieerde, relatief
jonge bevolking: de perfecte voedings­bodem voor
kansrijke sectoren. De stad bleef dan ook - ondanks
de crisis - een aantrekkelijke vestigingsplek voor
“Er is een echte bedrijven - met name in de creatieve en kennisinten-
sieve sector. Het lukte om Amsterdam terug te
omslag nodig, een brengen in de top vijf van Europese vestigingssteden.
Tussen 2007 en 2010 vestigen zich 310 nieuwe
nieuwe industriële buitenlandse bedrijven in de regio.
revolutie, een markt­ Er ontstond nieuwe bedrijvigheid, bijvoorbeeld
in het onderzoek naar energiebesparings­mogelijk­
transitie naar een heden, vanwege de toenemende behoefte aan een
gezond binnenklimaat en betaalbare energiekosten.
circulaire economie. En bij bestaande bedrijven ontwikkelden zich
nieuwe, duurzamere activiteiten. Haven Amsterdam
Een duurzaam stelde een Duurzaamheid- en Innovatiefonds in voor
innovatieve en duurzame projecten van bedrijven.
businessmodel is het Vier jaar lang verdeelt het fonds jaarlijks 2 miljoen
euro subsidie. Het midden- en kleinbedrijf (MKB),
enige businessmodel.” zo’n tachtig procent van de Amsterdamse bedrijven,
kan vanaf medio 2010 - onder voorwaarden -
André Venema, directeur Corporate Social
Responsibility van chemicaliën- en verfproducent
Akzo Nobel
14
“Deze vrijwillige samen­
werking tussen gemeente
en ondernemers staat
symbool voor de
gemeentelijke klimaat­
aanpak. Het bewijst dat
bedrijven bereid zijn over
de drempel heen te
stappen op weg naar een
duurzame toekomst.”
Kees Verhoeven, directeur MKB Amsterdam
gebruikmaken van het Energieloket om energie­ Een proef bij een drogist en parfumeriezaak in de
besparende maatregelen in het eigenbedrijf te Van Woustraat met ‘slimme luchtgordijnen’ en automatisch
financieren. De baten zijn meestal vanaf het begin opengaande winkeldeuren realiseerde een besparing
af aan hoger dan de kosten. van 43% op de verwarmingskosten. Het zorgde eveneens
voor minder uitlaatgassen en verkeerslawaai in de winkel,
en had geen ongunstige invloed op het aantal bezoekers.
Duurzaam toerisme
Met het convenant ‘Duurzame Hotels Amsterdam’
is Amsterdam hard op weg naar de positie van meest Green Key besparen ondernemers tussen de 10% en
duurzame hotelstad van Europa. Eind 2008 onder­ 20% op energie en waterverbruik. Tevens wordt het
tekenden twintig hotels het convenant en gingen zij management, personeel en de gasten duidelijk
de verplichting aan het internationale milieu­keurmerk gemaakt op welke wijze zij actief kunnen bijdragen
Green Key te behalen. Voor het behalen van een Green aan de verduurzaming van het hotel. Op dit moment
Key moet een verschillend aantal milieumaatregelen hebben 47 hotels in Amsterdam het Green Key
worden genomen. Veel van deze maatregelen liggen keurmerk of zijn bezig dit te behalen. Deze hotels
op het gebied van gas-, water- en energiebesparing vertegenwoordigen meer dan 35% van het totaal
en het scheiden van afval. Met het behalen van de aantal bedden in Amsterdam.
15
 Eind 2009 was 50% van de inwoners allochtoon;
Amsterdammers van wie de vader en/of moeder niet in
Nederland zijn geboren. Driekwart van de Amsterdam-
mers voelt zich zelden of nooit gediscrimineerd op
“Het gaat om bewustzijn: basis van etnische achtergrond. En de laatste twee jaar
zijn Amsterdammers positiever over andere bevolkings-
Duurzaam duurzaam is spannend, groepen dan in de jaren daarvoor.

sexy en innovatief.”
leven Dianne Potters, 21Sustainable en
Op diverse plekken in de stad zijn kindlinten
aangelegd: verkeers-, sociaal en speelveilige
routes waarvan kinderen zelfstandig gebruik kunnen
mede-initiatiefnemer van Ecofabs maken om naar voorzieningen in de buurt te komen.
Leuk, schoner dan met de auto, en goed voor de
sociale cohesie.

In 2008 en 2009 zorgde het energieadviesproject

Op 1 oktober 2009 telde Amsterdam
767.333 inwoners. Amsterdammers
houden van hun stad en zijn daar trots
op. Zelfs wie hier maar even heeft
gewoond, blijft voor altijd verbonden
Step2Save in elf stadsdelen voor 200 kilo minder
CO2-uitstoot per deelnemend huishouden en een
besparing van E 70,- op de jaarlijks energierekening.
Zo’n 8.000 huishoudens in de sociale huursector
kregen van tot adviseur opgeleide werkloze jongeren
een ‘energiebox’ met spaarlampen, water­bespaarders die zorgen voor frisse lucht in de klaslokalen, de
voor de douchekop, badkamer- en keukenkranen, ramen zijn voorzien van HR++-glas, de verlichting
en besparingstips. In stadsdeel Oud-Zuid konden is energiezuinig gemaakt en de verwarming is
bewoners in 2009 een Wattcher lenen: een hip beter afgesteld.
apparaatje dat energiebesparingskansen in beeld
brengt, ontworpen door designer Marcel Wanders. De resultaten logen er niet om:

met Amsterdam. Zo maken de mensen • minder ziekteverzuim bij leerlingen en leerkrachten

de stad - en maakt de stad de mensen.
Amsterdammers zijn redelijk gezond en ze geven
hun woonomgeving de laatste jaren een voldoende.
Tussen 2005 en april 2009 is niet alleen de objec-
tieve veiligheid verbeterd, maar mensen voelen zich
ook veiliger. Wel blijft Amsterdam onveiliger dan de
andere grote steden.
Hogere cijfers
Amsterdam telt circa 200 basisscholen en 28 scholen
voor speciaal onderwijs waar dagelijks ongeveer
60.000 leerlingen les krijgen. Naar schatting voldoen
160 scholen niet aan de gezondheidskundige
advieswaarde voor binnenklimaat. In januari 2008 is
een pilot gestart om het energie- en binnenklimaat
van basisscholen te verbeteren. In de vakantieperiodes
van 2009 zijn drie scholen uit het pilotproject
verbeterd. Er zijn ventilatie­systemen aangebracht,
• verbetering leerprestaties
• reductie CO2-uitstoot van 30 tot 40%
• structurele daling van de energielasten
• betere kwaliteit van schoolgebouwen
Het Rijk, de gemeente en schoolbesturen zijn
in 2010 gestart met de renovatie van de overige
160 basisscholen.

16 17
 “Lekker eten hoeft niet
per definitie van ver
te komen. Proeftuin
Amsterdam laat
zien dat duurzaam,
streekgebonden
voedsel niet alleen
gezond maar ook erg
lekker is.”
Wethouder Marijke Vos

Proeftuin Amsterdam
Met het project Proeftuin Amsterdam worden boeren buitenland veel aandacht getrokken. In 2009 was
en tuinders in en om Amsterdam gestimuleerd om Amsterdam Hoofdstad van de Smaak, onder de
voedingsmiddelen duurzaam te produceren en in noemer Stad van 1001 Smaken. Proeftuin Amsterdam
de stad te verkopen. Zo werden streekmarkten heeft een stevige aanzet gegeven tot een regionale
georganiseerd in diverse stadsdelen, bezochten voedselstrategie.
schoolkinderen boerenbedrijven, en startte een
actieprogramma voor gezonde lunches op basis­
scholen. Op deze manier krijgt de omgeving een
meer directe economische betekenis voor de stad,
krijgen Amsterdammers toegang tot gezonde
streekproducten, en wordt het aantal vervoers­
bewegingen teruggedrongen. Naast de gerichtheid
op duurzaam consumeren en produceren biedt dit
ook kansen om de stad internationaal te profileren.
Vier jaar Proeftuin Amsterdam heeft er mede voor
gezorgd dat voedsel weer terug is op de stedelijke
en regionale agenda’s. Het heeft in binnen- en

18 19

De
gemeente
zelf
De samenwerking van de gemeente
met haar vele ‘aandeelhouders’ is de
afgelopen twee jaar sterk geïntensi­
veerd. Rond grote thema’s zoals
klimaat en luchtkwaliteit, maar ook
in (inter)nationale verbanden.
In 2009 werd voor de derde keer Amsterdam
Duurzaam georganiseerd, het klimaatneutrale
evenement dat samen met het bedrijfsleven,
onderwijs en woningbouw- en nutsbedrijven
duurzame ontwikkelingen toont. Het hippe,
innovatieve en toekomst­gerichte festival trok
zo’n 5.000 bezoekers, meer dan in 2008. Steeds
meer partners verbinden er graag hun naam aan.
20
Sinds in 2007 de Leidraad Duurzaam Inkopen werd
ingevoerd, werd bij aanbesteding en selectie – naast
de prijs - op zaken als materiaalgebruik, vervoerwijze
en arbeidsomstandigheden gelet. Dit gebeurde de
afgelopen jaren bij alle gemeentebrede contracten
(in 2009 bijvoorbeeld voor elektriciteit, mobiele
telefonie en drankautomaten), en steeds vaker ook bij
contracten van afzonderlijke diensten en stadsdelen.
Veel gemeentegebouwen behoren tot de meest
energiezuinige ter wereld. In 2009 werden de
nieuwe, energiezuinige kantoren van de stadsdelen
Zuideramstel en Oost-Watergraafsmeer geopend.
Het kantoor van Oost-Watergraafsmeer heeft ook
een grand café waar mensen met een geestelijke
beperking een werkplek vinden.
Het gemeentelijke voertuigpark telde in 2009 tien
nieuwe elektrische voertuigen, vele hybride auto’s en
elektrische scooters. Ook liepen er diverse proeven
met kleine elektrische vracht- en veegwagens. De
stadsdeelwerf in Oost-Watergraafsmeer bijvoorbeeld
kreeg een elektrisch oplaadpunt, waarvoor de
windmolen op het dak de stroom levert.
De gemeente doet vaak meer dan wat wettelijk
verplicht is – en van veel duurzame activiteiten zijn
Bezint
we ons vaak nauwelijks meer bewust. Zo komt het
merendeel van de ambtenaren per openbaar vervoer
of fiets naar het werk en biedt meer dan de helft van
eer ge weer
de diensten en bedrijven de mogelijkheid van
thuiswerken.
Het gemiddelde elektriciteitsverbruik per ambtenaar
print
bedraagt 3640 kWh per jaar. De computerservers op
het stadhuis worden gekoeld met water uit de Amstel.
nieuwe amsterdamse energie Ook worden ambtenaren van de stad gewezen op
de mogelijkheden ook op het werk bij te dragen aan
voor een nieuwamsterdamsklimaat
een duurzame stad.
21
www.nieuwamsterdamsklimaat.nl
 “Verbind consequenties Het aantal gebruikers van ‘groene stroom’ steeg tot
twee derde van de diensten en bedrijven. Een derde
aan je ideeën; vlieg doet mee aan het energiemonitoringprogramma. Wel
worden nog steeds de meeste gebouwen verwarmd
niet naar de andere met gas. Het gasverbruik is gemiddeld 278 m3 per
ambtenaar per jaar, het gemiddelde waterverbruik zo’n
kant van de wereld, 10.000 liter, en de hoeveelheid afval ongeveer 750 kilo.
Helaas kan de gemeente - met enige overdrijving –
maar skype.” nog steeds worden gezien als een papierverwerkende
industrie: de organisatie exclusief de stadsdelen
Frans Berkhout, Directeur van het Institute gebruikte in 2009 ruim 60 miljoen A4-tjes. Dat zijn
for Environmental Studies (IVM) aan de 200.000 pakken (een toren van tien kilometer). Bij
Vrije Universiteit Amsterdam ruim de helft van de diensten is dubbelzijdig printen

Tot slot
standaard. E-readers zijn pas bij vier diensten in­
gevoerd. De energiekosten van de gehele organisatie
bedragen grof geschat € 10.800.000. Brandstofkosten
komen op ruim € 4,5 miljoen.

De noodzakelijke transities voor een verdere
duurzame ontwikkeling van de stad Amsterdam
zijn ingezet. De nodige kennis en technieken zijn
beschikbaar. De Amsterdammer erkent de noodzaak
van een andere levensstijl. Samenwerking tussen
gemeente, bewoners en ondernemers is structureel
geworden. De markt neemt initiatieven over, zoals
ondernemers die vrijwillig elektrisch gaan rijden.
‘Best practises’ worden steeds vaker voortgezet of
uitgebreid. En met de gemeentebrede duurzaam-
heids­visie ligt er een solide basis voor een integrale
aanpak.
Maar de doelen zijn ambitieus; er zijn nog enorme
inspanningen nodig om de gemeentelijke organisatie
geheel klimaatneutraal te maken, meer energie te
besparen in bestaande gebouwen, standaard
duurzaam te bouwen en in te kopen, en voor een
snelle, grootschalige transitie naar elektrisch vervoer.
We moeten realistisch zijn: om dat te realiseren
moet de samenwerking nog beter en de aanpak
voortvarender.
De historische Amsterdamse wapenspreuk kan
daarbij een leidraad vormen: ‘heldhaftig, vastberaden,
barmhartig’. Vertaald naar de opgaven waar we nu
voor staan betekent dat: de durf tonen om nieuwe
wegen in te slaan, vastberaden doorgaan op de
gekozen weg, en gedurende dat proces steun
bieden aan wie dat nodig heeft. Met de blik op de
toekomst.

22 23
 Colofon

Projectleiders Eveline Jonkhoff en Nic Frederiks

(Dienst Milieu en Bouwtoezicht)

Het Duurzaamheidsverslag Amsterdam 2008-2009 en Tekst Taaldokter.nl

deze brochure werden in opdracht van burgemeester en
wethouders van Amsterdam gemaakt. Het volledige
verslag vindt u op www.amsterdam.nl/duurzaam.
De informatie in dit verslag is voor een belangrijk deel
gebaseerd op bijdragen van stadsdelen, gemeentelijke
diensten en bedrijven, en diverse rapporten die zij
publiceerden.
Redactie Barbara Verhallen
(Dienst Milieu en Bouwtoezicht)
Vormgeving dsgn.frm
Illustraties Tenzij anders vermeld afkomstig uit de
beeldbank van de gemeente Amsterdam of geleverd
door de gemeentelijke diensten, bedrijven of
stadsdelen.

Met dank aan iedereen die een bijdrage aan dit

verslag heeft geleverd.

24 25
26