‫درس ّای رسائل – ‪1‬‬

‫خلسِ ی هقذهبتی ‪1‬‬

‫حؿَس داٍقلجبًِ‬

‫دسس چْبسضٌجِ ‪ 1‬هْش ‪1388‬‬

‫س‬ ‫ا‬ ‫ش‬

‫نقطه اهه آغاه غه ه تقره آمازه اهه یه نغااهه قدسه رز‬
‫بسم الله الرحمن الرحیم‬
‫الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی سیدنا محمد خاتم المرسلین و اله الائمة المعصومین‬
‫و اللعنة الدائمة علی اعدائهم اجمعین الیوم الی قیام یوم الدین‬

‫بعذ‪:‬‬ ‫اها‬

‫دسآهذ‬
‫دس دسس اهشٍص چٌذ هكلت داسین؛ کِ سٍی ّن یک دیجبچِ ای هی تَاًٌذ تلقی ضًَذ کِ ثِ ًحَ‬
‫چَى فْن‬ ‫فطشدُ ثشخی هكبلت يوذتب خبسج اص کتبة دس آى خبی گشفتِ اًذ‪.‬ثِ چِ هٌبسجت؟‬
‫هكلَة سسبئل سا دسگشٍی آگبّی ٍ هْن تش اص آگبّی‪ ،‬دسگشٍی التفبت ثِ آًْب هی داًن‪ ،‬ثٌبثشیي‬
‫ثِ ًحَی‬ ‫کَضیذُ ام کِ هدوَيِ ای اص هًبسف ٍ هجبًی ؾشٍسی ثشای فْن ثْیٌِ ی کتبة سا‬
‫هختػش تقشیش کٌن‪ .‬ثِ ًهش هي ثسیبس ٍاخت است کِ اص ایي خلسِ ی اٍل تب خلسِ ی آخشی کِ اص‬
‫ّن خذاحبفهی هی کٌین‪ ،‬آى سا هذ ًهش داضتِ ثبضیذ‪ ،‬خػَغبً اص ایي حیث کِ اص دیگشاى ایي گًَِ‬
‫هكبلت سا ضبیذ ًطٌَیذ‪ ًِ ،‬اص آى خْت کِ هَافق ثب ایي هكبلت ًجبضٌذ یب ثِ کبسش ًجشًذ‪ ،‬ثلکِ‬
‫چَى ّویطِ خَدضبى ایي تَخْبت ٍ ًکبت سا دس دساصهذت ثب تدشثِ دسیبفتِ اًذ ٍ ثیطتش‬
‫ًبخَدآگبُ ثِ هًٌبی غیش هذٍى ٍ غَست ثٌذی ًطذُ استفبدُ کشدُ اًذ‪ ،‬دس غشافت ًیستٌذ کِ ثِ‬
‫ایي ضکل هتًشؼ هكبلت یطًَذ‪ ،‬اهب سٍضوٌذی یب ثِ يشثی هٌْدیة الجحث اقتؿبی تبم ٍ توبم داسد‬
‫ثیبٍسین‪.‬‬ ‫کِ ایي گًَِ هقذهِ ّب سا دس خبی خَد‬

‫هشحَم ضیخ هشتؿی اًػبسی قذس سشُ ثی تشدیذ پیطَای ّوِ ی فقیْبى ٍ اغَل داًبى قشٍى‬
‫اخیش است؛ ثِ دست تَاًبی ٍی ًْبل هجبسک تفکش استبد کل فی الکل آقبهحوذثبقش ٍحیذ ثْجْبًی‬
‫قذس سشُ پشٍسدُ ضذ‪ ،‬ثبلیذ ٍ ضکَفیذ ٍ ثش داد ٍ ثش هی دّذ‪ ،‬دس پشتَ ضًلِ ی دسخطبى‬
‫اخجبسیَى هٌبدی آى‬ ‫خشدٍسصی اختْبدیص ثَد کِ سبیِ ی ضَم خوَد ٍ استدبو صیبى ثبسی کِ‬
‫ثَدًذ‪ ،‬ثشای ّویطِ سخت اص هیبى حَصُ ٍ غیش حَصُ ثشثست‪ .‬اص یک سَی دس ساستبی استقالل ٍ‬
‫استقبهت ٍ ايتذال ٍ اغبلت اختْبد ضیًِ دس ثشاثش ًهبم فکشی غبلت ٍ سایح اخجبسیَى ساُ ٍحیذ‬
‫ثْجْبًی سا اداهِ داد ٍ ثب دقت دسیبفت کِ ًقبـ ؾًف ٍ ًب اهي تفکش هب کِ حوالت اخجبسیَى ثش‬
‫پبیِ ی آًْب پیشٍصی ّبیی ثِ دست آٍسدُ ثَد‪ ،‬کذام ثَدًذ‪ ،‬کوب ایٌکِ دس خبرثِ ّبی هکتت آًبى دس‬
‫هیبى يَام الٌبس ًیک تأهل ًوَد ٍ لزا ثب ثشًبهِ ای ًهبم هٌذ ٍ ضیَُ ٍ اسلَثی ّذفوٌذ دس ثشاثش‬
‫آًبى غف آساست ٍ کبهالً ًهبم اخجبسی گشی سا اص پبی دس آٍسد‪ .‬اص سَیی دیگش قلوشٍی يلن‬
‫اغَل سا گستشش کبهالً ّذف هذاساًِ ای داد ٍ ّش هكلجی سا کِ ؾبهي اهٌیت ٍ قذست حکَهت‬
‫يقل ٍ ضشو ثش سشتبسش هسبئلص ثَد‪ ،‬ثذاى هلحق ًوَد ٍ ّش ًقكِ ای ٍ ّش يٌػشی سا اص آى خذا‬
‫ًوَد ٍ ساًذ‪ ،‬کِ دس سشصهیي ثیگبًِ ی اغَل ٍ فقِ اّل سٌت سیطِ داضت‪ ،‬خَاُ اص قذین االیبم دس‬
‫هیبى هكبلت ٍ هجبحث هب استقشاس ٍ هأٍا گضیذُ ٍ ثب ثَهی ّبی اغَل ٍ فقِ هب دسآهیختِ ٍ خَدی‬
‫ضذُ ثَد‪ ،‬خَاُ ثِ تبصگی اص آًدبّب ساّی هدوَيِ ی ثی حػبس ٍ ثی دفبو هب ضذُ ثَد‪ً ،‬یض ّش‬
‫يبهل ٍ يٌػشی سا کِ دس ثِ سبصی فشایٌذ اختْبد‪ ،‬ضبیستگی ایفبی ًقص داضت‪ ،‬اص هیبى آیبت ٍ‬
 ‫سٍایبت ٍ گٌدیٌِ ی کلوبت قذهب ٍ اص هیبى احکبم يقل‪ ،‬ثش گضیذ ٍ ثِ خذهت گوبضت‪ ًِ ٍ ،‬تٌْب‬
‫سشاسش ایي هدوَيِ سا حبغل آٍسد‪ ،‬ثلکِ آى سا ثِ يبلی تشیي ًحَ سبهبى ٍ سبصهبى داد‪ ،‬فقِ ضیًِ‬
‫را پیْستَ تر آى استْار تر ًوْد ّ از سْی دیگر خْد آى را پیْستَ تا فقَ ّ آثار فقِا سٌجیذ ّ تَ تاز اًذیشی ُای تٌیادیٌی از ًظر گاٍ‬
‫راتطَ ی درست فقَ ّ اصْل اًجام دست یازیذ ّ هسائل اصْلی را از هیاى فقَ تَ دست آّرد‪ ،‬تَ اقتضای دْائج ّاقؼی فقِی ترتیة‬
‫داد‪ ّ ،‬آًِا را در فقَ تَ آزهْى ًِاد ّ هذام در دال اصالح تْد ّ تٌقیخ‪.‬‬
‫اهب دس ایي هدبل حتی ثِ اخوبل ّن ًوی تَاى گضاسضی اص ایي هبخشاّب ثِ دست داد‪ ،‬اهب ثِ ثْبًِ ی‬
‫آغبص دسس ّبی خبسی ٍ دس هیبًِ ی فشاصّبی هٌبست ٍ سبصگبس‪ ،‬هی تَاى ًکبت اسبسی ٍ ًقبـ‬
‫ثشخستِ سا گَضضد ًوَد‪ ٍ ،‬الجتِ تالش خَاّن کشد کِ دس سشاسش دسٍس ثِ هٌبسجت ٍخَُ اهتیبص ٍ‬
‫سبصم‪.‬‬ ‫خَاًت اثتکبسی کتبة سا ًوبیبى‬

‫ّن دس ایي دٍ ٍ یب احیبًب سِ خلسِ ی ًخست کِ هقذهِ ی کَتبُ ٍ فطشدُ ی ایي کتبة سا دس‬
‫ثشًبهِ داسین‪ّ ٍ ،‬ن دس هیبى هكبلجی کِ دس ّش خلسِ ی آتی دسسی هبى اص خبسج يشؼ هی ضَد ٍ‬
‫ّن دس هیبى ًکبت ٍ تَؾیحبتی کِ دس اثٌبی خَاًذى يجبسات تقذین هی گشدد‪ ،‬پبسُ ای اص ؾشٍسی‬
‫تشیي ِ ایي هَاسد خَاّذ آهذ‪ -‬اى ضبء اهلل تًبلی‪.‬‬

‫شٌاسٌاهِ ی درس‬

‫سال تذصیلی‪ :‬مُرخً ی‪:‬‬ ‫از سلسلً درَس‪:‬‬ ‫از هجوْػَ ی درسی‪:‬‬ ‫جلسً ی‪ :‬یک‬
‫‪07 / 01 89-1388‬‬ ‫رسائل‬ ‫قطع َ ظه‬
‫‪1388 /‬‬
‫هذرش‪:‬‬ ‫رشتً ی‪:‬‬ ‫هقطغ‪:‬‬ ‫مادي ی‪:‬‬
‫سطح حُزي استاد ٌُرّر‬ ‫پایَ ی ‪7‬‬ ‫اصُل فقً (‪)1‬‬
‫ی علمیً‬
‫کلید َاژي ٌا‪ :‬ضواین‪:‬‬ ‫از دستَ ی‪:‬‬ ‫عىُان درس‪:‬‬
‫شیخ اوصاری (قدس سري) َ وقطً ٌای آغاز ما در‬
‫آمُزي ٌای سیخ اوصاری‬ ‫ماجراٌای فکری اجتٍاد‬
‫قدس سري‬ ‫شیعی‬

‫ص‪25 :‬‬ ‫ج‪1 :‬‬ ‫مته درس‪:‬‬

‫انسى َمن قب َله‪ ،‬و اتعب َمن بعدَه…‬

‫شیخ اًصاری(رُ) ٍ هاجزاّای فکزی اجتْاد شیعی‬

‫حبال ایي هكبلت هقذهبتی هب خَدش یک هقذهِ ای داسد‪ ،‬کِ پس اص تقذین پی ثِ اّویتص ثشدُ هی‬
‫ضَد ‪:‬‬

‫·مقدمه‪ :‬علم اصول فقه در پویه ی زمان‬

‫يلن اغَل قكًبً ثِ یکجبسُ ثِ ایي هشتجِ ی کوبل دٍساى اخیشش‪ ،‬کِ اص آى ّوضهبى دچبس ضگفت ٍ‬
‫ضًف هی گشدین‪ً ،‬شسیذُ است‪ ،‬ثلکِ هبًٌذ ّش داًص دیشپبی دیگش ثب هطبسکت ّب ٍ هسبّوت ّبی‬
‫هشداًی ثی ضوبس ٍ پس اص گزس اص ًبّوَاسّبی سٍصگبس ٍ پطت سش ًْبدى فشاصّب ٍ ًطیت ّبی‬
‫ثسیبس ثِ خبیگبُ ٍ پبیگبّی کِ اص آى هی ضٌبسین دست یبفتِ است‪ ،‬اهب غشف ًهش اص تكَسات ٍ‬
‫تحَالتص‪ ،‬حتی ثب ًگبّی گزسا ٍ ًهشی گشیضپب‪ ،‬هىتَاى آى سا ثِ ايتجبسى کلى ثِ دٍ دٍسُ ی کبهال‬
‫کشد‪:‬‬ ‫هتوبیض ثخص‬

‫دٍرُ ی ًخستیي‪ ،‬کِ اص ثذٍ تذٍیي تب ٌّگبم ًْؿت اخجبسییي سا فشا هىگیشد‪،‬‬ ‫‪.1‬‬

‫دٍرُ ی دٍم‪ ،‬کِ اص آى ٌّگبم تب کٌَى سا دس ثش داسد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬

‫دس دٍرُ ی ًخست‪ ،‬قى قشى ّب هسبئل يلن اغَل تقشیجب ثِ ّوبى غَست اٍلیِ‪ً ،‬هن ٍ ًسق‪ ،‬قشح‬
‫دٍرُ ی دٍم کِ ثب‬ ‫ٍ تجییي‪ً ،‬قل اقَال ٍ ًحَُ ی استذالل ٍ پبسخ‪ ،‬آغبص ٍ فشخبم یبفت ٍ دس‬
‫پشخبش ضذیذ اخجبسیَى ثِ سٍش اغَلیَى آغبص ضذ ٍ ثب يکس الًول سخت اغَلیَى سٍثشٍ‬
‫گشدیذ ٍ ثبالخشُ ثِ ضکست اخجبسیَى هٌتْى گطت‪ ،‬ایي تحَل ثضسگ پذیذ آهذ کِ هسبئل‬
‫يذیذُ اى کِ کن ٍ ثیص تحت تأثیش اغَل اّل سٌت ٍ غیشُ دس يلن اغَل ضیًِ ٍاسد ضذُ ثَد‪،‬‬
‫هبًٌذ قیبس‪ ،‬استحسبى‪ ،‬هػبلح هشسلِ سٍ ثِ ؾًف ًْبد ٍ کن کن ثِ کلى اص ایي يلن سخت ثشثست‬
‫ٍ دس يَؼ هسبئلى کِ اسبسب یب آضکبسا دس يلن اغَل هكشح ًوىضذ‪ ،‬هبًٌذ‬
‫درهت ػول تَ ظي‪ ،‬دجیت ظِْر ّفرّع‬ ‫هجبحث قكى‪،‬اغل‬
 ‫دجیت ظي هطلق‪ ،‬اصل تراءت ّ جریاى آى در شثِات دکویِتذریویَ‪ ،‬اصل اشتغال‪ ،‬تخییر ّ استصذاب تر هسائل ایي‬ ‫آى‪،‬‬
‫ػلن افسّدٍ شذ‪.‬‬

‫ًکتِ ی ‪1‬‬

‫ایي حشکت يهین سا فقْب ٍ اغَلیَى ثِ تذسیح ٍ هشحلِ ثِ هشحلِ تحقق ثخطیذًذ‪:‬‬

‫‪ .1‬دفبو اص يلن اغَل فقِ‬

‫دس آغبص خض دفى ضجْبت ٍ اتْبهبت ٍ اثجبت ًیبص استٌجبـ هسبئل فشيى ثِ قَايذ اغَلى‪ ،‬اًذیطِاى‬
‫ساستب‪:‬‬ ‫دس سش ًذاضتٌذ‪ ،‬دس ایي‬

‫اٍال‪ :‬ثِ ًحَ هستوش ٍ پیَستِ اتْبهبت ٍ ضجْبتی سا کِ اخجبسی ّب ٍ سٌی ّب ٍ سبیش هخبلفبى‬
‫هتَخِ يلن اغَل فقِ ٍ اغل ٍ اسبس تفکش اختْبدی اغیل ضیًِ هی ًوَدًذ‪ ،‬سد هی ًوَدًذ‬

‫ثاًیا‪ :‬ثب ًطبى دادى آًکِ دستیبثی ثِ احکبم ضشيی دس گشٍی اتکبء ثِ قَايذی ٍ هٌَـ ثِ اثتٌبء ثش‬
‫هجبًی ٍ هقذهبتی است کِ يلن اغَل فقِ يٌَاى ٍ ًبم هدوَيِ ی آًْبست‪ّ ٍ ،‬ن ّویطِ ضیَُ ی‬
‫ضیًِ چٌیي ثَدُ ٍ ّن ثذیلی ثشای آى ٍخَد ًذاسد‪ ،‬ثِ ًحَ ثٌیبدیي ؾشٍست ٍخَد ایي قَايذ ٍ‬
‫ًوَدًذ‬
‫‪.‬‬ ‫هجبًی ٍ فی الَاقى ؾشٍست ٍ لزا هطشٍيیت ٍ ثشحق ثَدى ایي يلن سا اثجبت هی‬

‫‪ .2‬توشکض ثش هجبحث ٍ هسبئل کلیذی هَسد اختالف ثیي اخجبسی ٍ اغَلی‬

‫سپس قسوتى اص هَاسد اختالف ثیي اخجبسیبى ٍ اغَلیبى سا کِ يوذتب دس صهشُ ی هٌبثى ٍ هجبًی‬
‫اختْبد ثَدًذ‪ ،‬ثشگضیذُ ٍ ثب توشکض سٍضوٌذاًِ ٍ ّذف‪ -‬هذاساًِ ی ثسیبس خبلت تَخِ ٍ دسس‬
‫آهَصی ثشای هب ٍ هًبغشیي‪ ،‬ثِ یک ًَو هكبلًِ ی اًتقبدی ٍ تكجیقی آًْب ّوت گوبضتٌذ ٍ اص‬
‫خولِ هجبحث حدیت قكى حبغل اص هقذهبت يقلیِ‪ ،‬حدیت نَاّش کتبة‪ ،‬خشیبى اغل ثشاءت دس‬
‫ضجْبت حکویِ ی تحشیویِ ٍ هسبئلى اص ایي قجیل سا ثِ ًحَى کِ دس گزضتِ – ٍ ای ثسب آیٌذُ ًیض‪-‬‬
‫دادًذ‪.‬‬ ‫سبثقِ ًذاضت‪ ،‬ثِ تفػیل هَسد ثحث قشاس‬

‫‪ .3‬پیشایص ٍ پبالیص يلن اغَل فقِ اص يٌبغش ٍ يَاهل ثیگبًِ ٍ غیش ثَهی آى‬
‫آى گبُ سشاٌ هجبحثى سفتٌذ کِ داًطوٌذاى ضیًِ دس ادٍاس قجل‪ ،‬ثِ اقتؿبی هَاخِْ ٍ تؿبسة آساء ثب‬
‫هکتت ثغذاد کِ هذسسِ ی اّل ثیت يلیْن‬ ‫هذسسِ ّبی فقْی اّل سٌت‪ -‬ثِ ٍیژُ دس دٍسُ ی‬
‫السالم آصاداًِ دس ثشاثش هذاسس اّل سٌت ايالم هَاؾى هی ًوَد‪ -‬ثِ ّوبى تشتیت ٍ تٌهین یب ثب‬
‫هػكلحبت هطبثِ یب ثِ ًحَ اغالح ٍ تكجیق ضذُ ی آى ثش هجبًی خَدهبى‪ ،‬دس کتت اغَلى خَد‬
‫هكشح هىکشدًذ ٍ ّن ثزسّبی تْفتِ ی گشایص ٍ گشٍش ثًذی سا دس دل خَد داضت‪ -‬الجتِ ایي‬
‫ًهش هي ثَد ٍ اال تػشیح ثِ خكش ثبلقَُ اش سا ًذیذُ ام کسی گفتِ ثبضذ‪ّ ٍ -‬ن ثْبًِ ثِ دست‬
‫اهثبل اخجبسی ّب هی داد ثشای غیش ضیًی خَاًذى ٍ اًحشاف ضوشدى يلن اغَل فقِ ٍ هذسسِ ی‬
‫اختْبدی‪ .‬اص ایي سٍی هجبحثی اص قجیل قیبس‪ ،‬استحسبى‪ ،‬هػبلح هشسلِ سا ثِ تذسیح اص يلن اغَل‬
‫خبسج سبختٌذ‬

‫‪ .4‬سّیبفت ّبی فشاهًشفتی دس ساستبی ًهبست ثش قلوشٍ ٍ داهٌِ ی يلن اغَل فقِ‬
‫خبسج سبختي ایي هسبئل اص يلن اغَل‪ ،‬يالٍُ ثش تأثیش دس سد اتْبهبت اخجبسیبى‪ ،‬ایي تأثیش سا ّن‬
‫اًذ‬
‫داضت کِ هًلَم هى سبخت کِ داًطوٌذاى ضیًِ ساُ خَد سا دس تذٍیي يلن اغَل ثبص یبفتِ ‪:‬‬

‫اٍال‪ّ :‬ش آى چِ اص ًهش ایطبى اص هجبًى فقِ است ٍ دس استٌجبـ احکبم هىتَاى ثذاى استٌبد کشد‪،‬‬
‫هى تَاًذ دس يلن اغَل هَسد ثحث قشاس گیشد ٍ لَ آى کِ اص ًهش خوًى اص خَد ایطبى حدت‬
‫ًجبضذ یب هَسد ثحث ٍاقى ًطذُ ثبضذ ‪.‬هاًٌذ حدیت نَاّش کتبة‪ ،‬اغل ثشاءت دس ضجْبت تحشیویِ‬

‫ثاًیا‪ّ ٍ :‬ش آى چِ تحت ایي ؾبثكِ قشاس ًوىگیشد یًٌى اص ًهش يوَم ضیًِ قبثل استٌبد ًیست‪،‬‬
‫غحیح ًیست کِ دس يلن اغَل هَسد ثحث قشاس گیشد ٍ لَ آى کِ اص ًهش اّل سٌت قبثل استٌبد‬
‫ثبضذ ٍ یب حتى گزضتگبى اص ضیًِ ّن آى سا هَسد ثحث قشاس دادُ‬
‫ثبضٌذ‪ ،‬قیبس‪ ،‬استحسبى‪ ،‬هػبلح هشسلِ ٍ ًهیش ایٌْب اص ّویي قجیل است ٍ ثِ ّویي خْت است کِ‬
‫دس ایي دٍسُ ثتذسیح ایي هجبحث اص يلن اغَل ضیًِ خبسج ضذُ است‪.‬‬
 ‫ًکتِ ی ‪2‬‬

‫سِ دستِ اص ثضسگبى فقْبء ٍ اغَلییي ثَدًذ کِ دس ایي يػش ثب اداهِ دادى ساُ استبد ٍحیذ ثْجْبًی‬
‫سسبًذًذ‪:‬‬ ‫قذس سشُ‪ ،‬يلن اغَل سا ثِ کوبل ٍ استقبء‬

‫ًخست‪ ،‬ضبگشداى هستقین استبد هبًٌذ سیذ هحوذ هْذى بحز العلَم ‪ ٍ )ُ(1212‬شیخ اسذ اللَِّ‬
‫ُ‪(.‬‬ ‫شَشتزى (‪1234‬‬

‫شزیف‬ ‫‪،)ٍ(1240‬‬ ‫سیذ هحسي اعزجى کاظوى‬ ‫دٍم‪ ،‬ضبگشداى ثشخى اص دستِ ی اٍل‪ ،‬هبًٌذ‬
‫العلواءهحوذ شزیف بي حسي على (‪ )ُ 1245‬هَلى احوذ ًزاقى ‪ ،)ُ(1245‬شیخ هحوذ تقى‬
‫بي عبذ الزحین (‪ ٍ )ُ 1248‬شیخ هحوذ حسي ًجفى‪ ،‬غبحت خَاّش (‪.)ُ 1266‬‬

‫شیخ هزتضى اًصارى ( ‪) ُ 1281‬ضبگشد ضشیف الًلوبء‬ ‫سَم‪ ،‬قجقِ ی ثًذ کِ دس سأس ایطبى‬
‫است کِ تب کٌَى ضبگشداى هستقین ٍ غیش هستقین ٍى دس ساُ تکویل ایي دٍسُ کَضیذُ ٍ آى سا ثِ‬
‫اٍج کوبل ٍ تشقى سسبًیذُاًذ‪.‬‬

‫اهز یکن‪ً :‬قش شیخ اًصاری در ًقشِ ی اجتْاد هعاصز‬

‫اکٌَى ثب حفم ایي هقذهِ ثِ ثیبى ًقص ضیخ اًػبسی دس ًقطِ ی اختْبد هًبغش ٍ اهتیبصات ٍ‬
‫اثتکبسات اغَلى ضیخ هی پشداصین‪:‬‬

‫سؤال‪ :‬ضیخ هشحَم دس ایي تالش ّب چِ سْوی ٍ دس پیشٍصی ّبی حبغل اص آى چِ ًقطی‬
‫داضت؟‬

‫جَاب‪ :‬ثب تَخِ ثِ اضبسات گزضتِ‪ ،‬هشحَم ضیخ دس تذٍیي کتبة سسبئل ثب دٍ دستِ ثِ سختى‬
‫کشد‪:‬‬ ‫هجبسصُ‬

‫سٌّیاى‬ ‫‪.1‬‬
 ‫اخباریاى‬ ‫‪.2‬‬

‫دس هجبسصُ ثب اّل سٌّت ثِ دٍ ًحَ هجبسصُ کشد؛ هٌفى ٍ هثجت‪ ٍ ،‬ایي ّش دٍ ًحَ تٌْب دس هَسد‬ ‫‪.1‬‬

‫أهبسات ثَد‪:‬‬
‫اٍال‪ :‬هبارسُ ی منفى‪ :‬ضیخ ثضسگَاس ّوِ ی أهبساتى سا کِ دس استٌجبـ اّل سٌت هإثش ثَد ٍلى دس‬
‫استٌجبـ ضیًِ ًقطى ًذاضت‪ ،‬چَى قیبس‪ ،‬استحسبى‪ ،‬هػبلح هشسلِ‪ ،‬استقشاء‪ ،‬اص يلن اغَل خبسج‬
‫سبخت‬

‫ثاًیا‪ :‬هبارسُ ی هثبت‪ :‬نيّ هكلق سا کِ اّل سٌّت غبیت اختْبد داًستِاًذ‪ ،‬تبس ٍ هبس سبخت ٍ يذم‬
‫حدیت آى سا ثِ اثجبت سسبًذ‬

‫‪ .2‬دس هجبسصُ ثب اخجبسیبى‪ ،‬هجبسصُ سا ثِ ًحَ هثجت اًدبم داد‪ً ،‬هش خَد سا دس هَسد یکبیک اص اهّْبت آى‬
‫چِ کِ اخجبسیبى ثِ آى هًتقذ ثَدًذ‪ ،‬انْبس داضت ٍ اثجبت ًوَد‪ ،‬اص قجیل حدیّت قكى حبغل اص‬
‫هقذّهبت يقلیِّ ٍ تقذّم آى ثش ادلِ ًقلیِ نٌیِّ‪ ،‬حدیّت نَاّش کتبة‪ ،‬خشیبى اغل ثشاءت دس ضجْبت‬
‫حکویِّ تحشیویِّ‪ ،‬خشیبى استػحبة دس ضجْبت حکویِّ ٍ هسبئلى اص ایي قجیل ‪.‬ثذیْى است کِ ایي‬
‫ثِ اهبسات اختػبظ ًذاسد‪.‬‬
‫خالغِ ایي کِ هجبسصُ اى سا کِ استبد اکجش‪ٍ ،‬حیذ ثْجْبًى آغبص کشد‪ ،‬ضیخ اًػبسى ثب قذست توبم‬
‫داضت‬
‫‪.‬‬ ‫اداهِ داد ٍ ثذٍى ضکّ دس ضکست يلوى اخجبسیبى تأثیش فشاٍاى‬

‫اهز دٍم‪ :‬اس هشایا ٍ هویشات شیخ قذس سزُ‬

‫اٍال‪ :‬اص صهبى قیبم اغَلییي ثش ؾذ اخجبسییي تب صهبى تذٍیي سسبئل‪ ،‬کتبة ّبى ثسیبسى دس‬
‫اغَل فقِ ٍ فقِ استذاللى ًَضتِ ضذُ است ‪.‬ثذٍى ضک ّوِ ی ایي کتبة ّب تَاًستِاًذ ثِ سْن‬
‫خَد آثبس هكلَثى دس دسک ٍ فْن ٍ استٌجبـ قبلجبى يلن ٍ تحقیق پذیذ آٍسًذ‪ ،‬لیکي ّیچ کذام‬
‫ًوىتَاًٌذ خبى کتبة سسبئل ضیخ (قذس سشُ) سا ثگیشًذ‪ ،‬چِ کتبة ّبیى کِ پیص اص کتبة‬
‫سسبئل تألیف ضذُ‪ ٍ ،‬احیبًب ثشخى اص آًْب حذٍد دٍ قشى هحَس ثحث ٍ تحقیق ثَدُاًذ‪،‬‬
‫هبًٌذ قَاًیي‪ ،‬فػَل ٍ ّذایة الوستشضذیي ٍ غیشّب‪ ،‬ایي کتبة ّب ثب ایي کِ ّوِ پس اص ًْؿت‬
‫اخجبسیبى تػٌیف ٍ تألیف ضذُاًذ‪ ،‬لیکي ًتَاًستِاًذ خَد سا اص قیذ هجبحث گزضتِ کِ دس هقذهِ ثِ‬
‫آى اضبسُ ضذ‪ ،‬ثش ّبًٌذ ٍ ًیض ًتَاًستِ اًذ هسبئل هَسد اختالف هیبى اخجبسیبى ٍ اغَلیبى سا آى قَس‬
‫کِ ضبیستِ ٍ ثبیستِ است‪ ،‬هَسد ثحث ٍ تحقیق قشاس دٌّذ ٍ چِ کتبة ّبیى کِ ثًذ اص کتبة‬
‫سسبئل تألیف ضذُ اًذ‪ ٍ ،‬ثب ایي کِ ایي کتبة ّب ثِ يلت سيبیت اختػبس ٍ کن حَغلگى‬
‫هحػالى‪ ،‬تب حذٍد صیبدى تَاًستِاًذ خبى کتبة سسبئل سا ثگیشًذ‪ ،‬اهب ثِ یقیي ًتَاًستِاًذ هضایبى‬
‫خبلت کتبة سسبئل سا کست کٌٌذ‪ .‬کتبة ضشیف سسبئل ثب ایي کِ ثیص اص ًیوى اص يلن اغَل سا دس‬
‫ثش ًذاسد‪ ،‬اهب دس ّوبى ًیوِ‪ ،‬يلن اغَل سا دچبس تحَلى يویق سبخت‪ .‬هشحَم ضیخ دس ایي هجبحث‬
‫ثشاى اٍلیي ثبس ثشخستِتشیي‪ ،‬کبهلتشیي ٍ هحققبًِتشیي اثش يویق سا اص خَد ثِ یبدگبس گزاضت کِ‬
‫حبٍى توبم هسبئلى است کِ ثبیذ دس ثش داضتِ ثبضذ‪ ٍ ،‬يبسى اص ّوِ ی صٍایذى است کِ ًوىتَاًذ‬
‫دس استٌجبـ فقِ ضیًِ تأثیش داضتِ ثبضذ‪.‬‬

‫ثاًیا‪ :‬دٍهیي اهتیبص ٍ أحیبًب اثتکبسى کِ ضیخ ثضسگَاس‪ ،‬يالهِ ی اًػبسى دس ایي يلن پذیذ آٍسدُ‬
‫است‪ ،‬آساء خبظ ٍ أحیبًب استذالالت هخػَغى است کِ دس پبسُاى اص هَاسد ثذاى استٌبد کشدُ‬
‫است‪ ،‬دس ایٌدب ثِ ثشخى اص آى آساء ٍ استذالالت اضبسُ هىضَد‪ ،‬اهیذ است دس آیٌذُ دس اثش هستقلى‬
‫قذسى هجسَـ تش دس ثبسُ ی یکبیک آًْب سخي ثِ هیبى آٍسد‪ .‬ثِ ّوبى گًَِ کِ دس هجبحث الفبل‬
‫‪،‬‬ ‫شیخ هحوذ تقى اصفْاًى‬ ‫کبس اسبسى ٍ اثتکبسات يوذُ هشثَـ ثِ‬
‫غبحت ّذایة الوستزشذیي هى ثبضذ‪ ،‬اثتکبسات ٍ ًَآٍسی ّب دس هجبحث اغَل يولیِّ ثِ ضیخ ايهن‬
‫داسد‪.‬‬ ‫اختػبظ‬

‫است‪:‬‬ ‫هیزسا هحوذ حسي آشتیاًى غبحت بحز الفَائذ دس هَسد ایي اثتکبسات ضیخ ايهن گفتِ‬

‫کیف و هو مبتکر فی الفن بما لم یسبقه فیه سابق (بحر الفوائد ص‪ 227‬سطر ‪).10‬‬

‫سیذ هحسي اهیي دس أعیاى الشیعةگَیذ‪:‬‬

‫مع ا ّن مطالبه اکثرها مبتکرات اکثر مطالب فرائد الاصول ابتکارى و نو است (اعیان الشیعة‪10‬جص ‪).118‬‬
 ‫اگش چِ ًَآٍسی ّب ٍ اثتکبسات ضیخ ايهن ثسیبس ٍ اص حَغلِ ی ایي هختػش هقذهِ ای کِ دس‬
‫خلسِ ی اٍل الصم یبفتن ثِ آى ثپشداصم‪ ،‬ثیشٍى است‪ ،‬ثِ هَاسدی اضبسُ هىضَد (ایي ًهشات ثِ‬
‫است‬
‫‪:‬‬ ‫أهبسات ٍ اغَل اختػبظ ًذاسد‪ ،‬ثلکِ دس کلیِ هسبئل يلن اغَل پشاکٌذُ‬

‫هشحَم ضیخ يقیذُ داسد کِ اگش اخز قػذ اهتثبل دس هتًلق اهش ثِ یک اهش غیش هوکي ثبضذ‪ ،‬آهش‬ ‫‪.1‬‬

‫هىتَاًذ ثِ ٍسیلِ دٍ اهش ثِ ّذف خَد ثشسذ‪ :‬یکى ثِ خَد يول تًلق گیشد‪ ،‬دیگشى ثِ اًدبم دادى‬
‫اهش‪.‬‬ ‫يول ثِ قػذ‬
‫اٍ ثش خالف هطَْس هًتقذ است کِ ضشـ دس ٍاخت هطشٍـ‪ ،‬قیذ هبدُ ی اهش است ٍ هحبل است‬ ‫‪.2‬‬

‫ثبضذ‬
‫‪.‬‬ ‫کِ قیذ ّیئت ثبضذ‪ .‬دس يبلن لتّ ٍ هًٌى ّن الصم است ّویي گًَِ‬
‫است‬
‫‪.‬‬ ‫دس هَسد دٍساى اهش ثیي سخَو قیذ ثِ ّیئت یب هبدُ ی اهش‪ ،‬ثِ سخَو قیذ ثِ هبدُ قبئل ضذُ‬ ‫‪.3‬‬

‫دس ثبة هقذهِ ی ٍاخت‪ ،‬هقذهِ اى سا ٍاخت داًستِ است کِ ّذف اص اًدبم آى سسیذى ثِ رى‬ ‫‪.4‬‬

‫الوقذهِ ثبضذ‪.‬‬
‫دس هسألِ ی تَسف دس داس هغػَثِ ثِ سَء اختیبس‪ ،‬خشٍج سا ٍاخت داًستِ‪ ،‬ثذٍى ایي کِ يقَثتى‬ ‫‪.5‬‬

‫ثش آى هتشتت ثبضذ‪.‬‬

‫داًذ‬
‫يبمّ هخػّع سا حتى ثٌب ثش هدبصیّت‪ ،‬دس ثبقى حدت هى ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

‫داًذ‬
‫توسک ثِ يبم سا دس ضجْبت هػذاقیِ‪ ،‬دس غَستى کِ هخػّع لجّى ثبضذ‪ ،‬خبیض هى ‪.‬‬ ‫‪.7‬‬

‫هشحَم ضیخ هًتقذ است کِ چٌبًچِ قكى هأخَر دس هَؾَو‪ ،‬ثش ٍخِ قشیقیت اخز ضذُ ثبضذ‪،‬‬ ‫‪.8‬‬

‫ًفس دلیل ايتجبس أهبسات ٍ اغَل ثشاى قیبم آًْب ثِ خبى قكى کبفى است ٍ ًیبصى ثِ دلیل خبظّ‬
‫خبسخى ًذاسد‪ ٍ ،‬چٌبًچِ ثش ٍخِ ٍغفیّت اخز ضذُ ثبضذ‪ ،‬دلیل ايتجبس کبفى ًیست‪ ،‬ثلکِ ثبیذ دلیل‬
‫کٌذ‪.‬‬ ‫خبظّ خبسخى ثش ایي قیبم داللت‬
‫ٍى هًتقذ است کِ ادلِ ی اغَل يولیِ ثِ يلت تٌبقؽ غذس ٍ ریل ًوىتَاًذ ضبهل اقشاف يلن‬ ‫‪.9‬‬

‫اخوبلى ضَد‪،‬‬
‫ریل‬
‫‪.‬‬ ‫ثش خالف هشحَم آخًَذ کِ يذم ضوَل سا ثِ خْت تًبسؼ هىداًذ ًِ تٌبفى غذس ٍ‬
 ‫‪ .10‬ضیخ يقیذُ داسد کِ يلن اخوبلى يلت تٌدّض است ًسجت ثِ هخبلفت قكًیِ ٍ هقتؿى تٌدض است‬
‫ًسجت ثِ هَافقت قكًیِ‪.‬‬
‫‪ .11‬ضیخ (سُ) دس ثبة اهکبى تًجّذ ثِ أهبسات غیش يلویِ‪ ،‬اغل سا اهکبى هىداًذ ٍ هىگَیذ‪ :‬اًّب ال ًدذ‬
‫‪.‬‬
‫ثبإلهکبى‬ ‫فى يقَلٌب ثًذ التأهّل هب یَخت االستحبلة ٍ ّزا قشیق یسلکِ الًقالء فى الحکن‬
‫‪ .12‬ضیخ دس ثبة اهکبى تًجّذ ثِ أهبسات غیش يلویِ دس هقبم خوى ثیي ًفى تػَیت ٍ يذم فَت‬
‫‪ :‬أهارٍ تَ ُیچ ّجَ سثة دذّث هصلذت در هؤدّٓ‬ ‫هػلحت ٍاقى‪ ،‬قبئل ثِ هػلحت سلَکیِّ ضذُ است‪ ،‬یًٌى‬
‫ًؤ شْد تا هْجة تصْیة اشؼرٓ یا هؼتسلٔ گردد‪ ،‬تلکَ قیام أهارٍ سثة دذّث هصلذت در سلْک هٔگردد‪ ،‬تذّى ایي کَ تَ ُیچ‬
‫ّجَ در هؤدّٓ تغییرٓ داصل گردد‪.‬‬
‫‪ .13‬ضیخ استػحبة سا دس ضک دس هقتؿى‪ ،‬حدّت ًوىداًذ‪ .‬ثًذ اص ایي دس ثبة ضکّ دس هقتؿى‬
‫تَؾیح ثیطتشى خَاّین داد‪.‬‬
‫‪ .14‬هشحَم ضیخ احکبم ٍؾًیِّ سا ثش خالف احکبم تکلیفیِ هدًَل هستقل ًوىداًذ‪ ،‬ثلکِ ثِ اًتضايیّت‬
‫است‪.‬‬ ‫آًْب اص احکبم تکلیفیِّ قبئل‬
‫‪ .15‬حکَهت ٍ ٍسٍد اص خولِ اغكالحبتى است کِ هشحَم ضیخ دس هقبم تقذّم ثشخى اص ادلِ ثش ادلِ‬
‫داسد‬
‫‪.‬‬ ‫دیگش ثِ کبس ثشدُ است‪ .‬تَؾیح ایي اغكالحبت ثِ هدبل ٍسیًتشى ًیبص‬
‫ایي اًذکى ثَد اص ثسیبس‪ ،‬ثشاى ثِ دست آٍسدى کلیِ ًهشات ضیخ ثبیذ آثبس ایي ثضسگ هَسد ی‬
‫هكبلًِ کبهل قشاس گیشد‪ ٍ ،‬دس ایي غَست است کِ ثِ يهوت ٍ خاللت هقبم يلوى اٍ هىتَاى پى‬
‫ثشد‪.‬‬

‫ثالثا‪ :‬سَهیي اهتیبص اغَل ضیخ قذس سشُّ کِ اص ًهش ایي خبًت هْن تشیي اثتکبس یب اهتیبص اغَل‬
‫اٍست‪ ،‬ساخى ثِ استجبـ فقِ ٍی ثب اغَل ٍی است ٍ تَقى داسم دٍستبى تأکیذم ثش ایي ًکتِ سا اص‬
‫هي ثِ یبدگبس ًگبُ داسًذ ٍ ّوَاسُ دس هسیش هجبسکی کِ دس پیص گشفتِ اًذ دس آى اًذیطِ کٌٌذ‬

‫ضیخ ثش خالف ثیطتش اغَلییي دس‬ ‫أ‪ .‬اخذ اصَل فقِ ٍ قَاعذ کلی اس فزٍع ٍ هباحث فقِ‪:‬‬ ‫·‬

‫ثسیبسى اص هَاسد‪ ،‬آساء اغَلى داًطوٌذاى‪ ،‬ثلکِ حتى خَد هسألِ ی اغَلى سا اص کتبة ّبى فقْى‬
‫فقْبء ثِ دست آٍسدُ است‪ ًِ ،‬ایي کِ غشفب تئَسىٍاس اص کتت اغَلى هكبلجص سا ثِ دست آٍسدُ‬
‫ثبضذ‪ ،‬چٌبًکِ سٍش ثیطتش داًطوٌذاى هتقذم‪ ،‬ثلکِ يوذُ ی هتأخشاى اص ضیخ است‪ .‬ثلکِ ّن سإال‬
‫ٍ غَست هسألِ ٍ ّن حتی االهکبى خَاة سا اص فقِ دسیبفت داضتِ است‪ .‬هثال‪ :‬هسألِ ی «توسک‬
‫ثِ يبم یب استػحبة حکن هخػع» کِ هًوَال دس تٌجیْبت استػحبة هكشح هىضَد‪ ،‬حکن‬
‫هسألِ ٍ اقَال دس آى سا اص کتبة ّبى فقْى سیبؼ‪ ،‬خبهى الوقبغذ‪،‬هسبلک ٍ ًهبیش آًْب‪ ،‬دس ثبة‬
‫اختالف دس فَسیّت ٍ تشاخى‪ ،‬خیبس يیت‪ ،‬سؤیت‪ ،‬غجي ٍ غیشّب اخز کشدُ است ٍ ّکزا دس هسألِ‬
‫ی قكى قكّبو‪ ،‬يلن اخوبلى‪ ،‬استػحبة کلى‪ ،‬حبدثیي‪ ،‬اغل هثجت‪ ،‬تقذّم اغل سججى ثش هسججى ٍ‬
‫غیشّب‪ .‬خالغِ آى کِ هشحَم ضیخ اص ّوبى دسی کِ ضبیستِ است‪ٍ ،‬اسد هسبئل اغَلیِّ ضذُ است‬
‫(ٍ أتَا الجیَت هي أثَاثْب)‪ .‬هتأسفبًِ ایي سٍش دیش ًپبییذ ٍ دٍثبسُ قشح ٍ تذٍیي هسبئل اغَلى ثِ‬
‫حبلت اٍلیِ ثبصگطت‪.‬‬
‫ب‪ .‬ابتٌاء فقِ بز ًتایج ٍ هَاضع بِ دست آهذُ در تحقیقات اصَلی‪ :‬ثشخى تػَّس هىکٌٌذ کِ‬ ‫·‬

‫تحقیقبت گستشدُ هشحَم ضیخ دس يلن اغَل غشفب خٌجِ ی يلوى داسد ٍ دس فقِ اٍ چٌذاى هإثش‬
‫ًیست‪ ،‬اص ثبة ًوًَِ دس کتبة سسبئل‪ ،‬دس ثبة استػحبة ثب تحقیق يویقى يذم حدیّت‬
‫استػحبة دس ضکّ دس هقتؿى سا اثجبت کشدُ است دس يیي حبل دس کتبة هتبخش دس هَاسد‬
‫يذیذُ اى ایي استػحبة سا اخشا کشدُ است‪ّ ٍ ،‬کزا دس هَسد ضْشت فتَایى‪ ،‬اخوبو ٍ غیشُ‪ .‬ضبیذ‬
‫گبّی دس هَاسدی ثتَاى ایي هكلت سا پزیشفت‪ ،‬اهب ثِ قَس هكلق اثذا غحیح ًیست‪ ،‬صیشا ثب تَخِ‬
‫ثِ آى چِ دس تفسیش ضکّ دس هقتؿى ثبیذ گفت‪ ،‬هًلَم هىضَد کِ ّوِ ی هَاسدى کِ ثِ هشحَم‬
‫ضیخ خشدُ گشفتِ ضذُ است‪ٍ ،‬ى آى سا ضکّ دس سافى هىداًذ ًِ ضکّ دس هقتؿى‪ ،‬ثٌب ثش ایي ّیچ‬
‫ٍخْى ثشاى ایي اًتقبد ٍخَد ًذاسد‪ .‬آسى دس هثل ضْشت ٍ حتى اخوبو کِ چٌذاى دس يلن اغَل‬
‫هَسد پزیشش اٍ ًیست‪ ،‬دس فقِ ًتَاًستِ است ثِ سَْلت اص آى دست ثکطذ‪ ،‬ثلکِ احیبًب دس هَسد‬
‫آساء ثشخى اص ثضسگبى چَى‪ :‬ضیخ قَسى‪ ،‬يالهِ هحقّق کشکى‪ ،‬کبضف الغكبء ثِ ّویي ًحَ يول‬
‫افشاد‬
‫‪.‬‬ ‫کشدُ است ٍ ایي ًیست خض ثِ خْت احتیبـ ٍ ضذّت ايتقبد يلوى ثِ ایي‬
 ‫ًکتِ ی ‪3‬‬

‫سؤال‪ :‬چشا هجبحث اغَلى هشحَم ضیخ تٌْب دس هَسد قكى ٍ أهبسات ٍ اغَل دٍس هىصًذ‪ ،‬آیب‬
‫ثحث دس هَسد هجبحث الفبل سا ثِ دیگشاى ٍاگزاس کشدُ است‪ ،‬یب ایي کِ ایي‪ ،‬غشفب یک تػبدف‬
‫ثَدُ است؟‬

‫جَاب‪ :‬ثِ ًهش هی سسذ کِ ایي اهش غشفب یک تػبدف ًجَدُ است‪ّ ،‬ذف هشحَم ضیخ اص ًگبسش‬
‫سسبئل ایي ثَد کِ آى قسوت اص يلن اغَل سا کِ ًیبص ثِ ثبصسبصى ٍ دگشگًَى داسد ٍ تب آى تبسیخ‬
‫ّیچ کس يْذُ داس سفى ایي ًیبص ًطذُ ثَد‪ ،‬ثبصسبصى کٌذ ٍ تحَل ثخطذ ٍ ایي قسوت هٌحػشا‬
‫قسوت قكى ٍ أهبسات ٍ اغَل يولیِ است ًِ هجبحث الفبل‪ ٍ ،‬الحق ثب تذٍیي کتبة ثضسگ سسبئل‬
‫تَاًستِ است ایي هْن سا ثِ ثْتشیي ٍخِ تأهیي کٌذ‪ .‬اهب هجبحث الفبل ثِ ّیچ ٍخِ ًیبصى ثِ ایي‬
‫تحَّل ًذاضتِ است‪ ،‬لزا ثسیبس غحیح ٍ ثِ خب ثَد کِ ایي قسوت سا ثِ اهثبل غبحت حبضیِ‬
‫ٍاگزاس کٌذ ٍ خَد ثذاى دست ًیبصد‪ .‬ثذیْى است دس ّوِ هسبئل يلوى اختالف ًهش ٍخَد داسد‪،‬‬
‫لیکي هدشّد ٍخَد اختالف ًهش دس هسبئل‪ ،‬ؾشٍستى سا ثشاى تألیف خذیذ ثِ ثبس ًخَاّذ آٍسد‪ .‬ایي‬
‫است سشّ پیطَایى آى هشد یگبًِ ًسجت ثِ يبلی تشیي هشحلِ اص هشاحل يلن اغَل‬