‫حکمت‪ :‬پلی بین آسمان و زمین‬

‫پنجشنبه‪ 26 ،‬مارس ‪ 00:00 2009‬حسام مرتضوی‬

‫یکند؟ چرا به نظر حکمت‬

‫در ایمان یک مسیحی حکمت چه نقشی را ایفا م ‌‬

‫بیشتر با زندگی زمینی سروکار دارد تا با مسائل روحانی و آسمانی؟ آیا حکمت قادر است در نزدیکتر‬
‫شدن انسان به خدا نقش مؤثری ایفا کند؟ مبنای سخن‪ ،‬شیو‌ههای مختص حکمت است که نه بر مکاشفه‬
‫بلکه بر مشاهده و تجربه استوار است‪.‬‬

‫بمقدس‬ ‫غفلت در مطالعه ادبیات حکمتی کتا ‌‬

‫تأکید بیش از حد بر مکاشفه مافوق طبیعی‪ ،‬عدم توکل بر عقل و منطق و مشاهده‪ ،‬نگرش به جهان به‬
‫شهای انسانی‪ ،‬جدایی و گسستگی روح‬ ‫یارزش بودن تل ‌‬ ‫عنوان مایملک شریر که محکوم به فناست‪ ،‬ب ‌‬
‫و جسم که از تفکر یونانی زاده شده است همه و همه ما را از نزدیک شدن و استفاده بردن از این منابع‬
‫نجهانی‪...‬‬ ‫باارزش و غنی محروم ساخته است‪ .‬ما مسیحیان اغلب از اسامی جسمانی‪ ،‬مادی‪ ،‬انسانی‪ ،‬ای ‌‬
‫یبینیم‪ .‬چون خدا ما را در مسیح یافته و نجات بخشیده‪ ،‬هر‬ ‫وحشت داریم‪ .‬گویی همه چیز را گنا‌هآلود م ‌‬
‫یکنیم تا خدای جستجوگر را معرفی‬ ‫یکشد حذف م ‌‬ ‫حرکتی که عنوان تلش انسانی را با خود یدک م ‌‬
‫کنیم‪ .‬شاید اینها دلیلی باشد برای اینکه چرا از کنار منابع حکمت به عنوان تلش انسان برای شناخت‬
‫یگذریم‪.‬‬‫خدا به سادگی م ‌‬
‫متاسفانه نسل جدید مسیحیان مشاهده و تجربه و میراث تاریخ و گذشتگان را در مقابل مکاشفه و صدای‬
‫یداند‪ .‬و اگر این مکاشفه متوقف شود و آسمان‬ ‫یارزش و ناکافی م ‌‬ ‫بها و رویاهای الهی ب ‌‬‫مستقیم و خوا ‌‬
‫یدهد که چرا‬ ‫یایستد و افسرده و غمگین فریاد شکایت سرم ‌‬ ‫سکوت کند از رشد و حرکت و بقا باز م ‌‬
‫یدهد؟ در این‬ ‫سالعملی نشان نم ‌‬‫ارتباط با آسمان که تنها منبع تغذیه روحانی است قطع شده و خدا عک ‌‬
‫ل آن را به‬ ‫یکنیم تا مشکل را بیابیم و احتما ً‬
‫یکنیم؟ شاید تلش م ‌‬ ‫نها برای ادامه بقا چکار م ‌‬‫زما ‌‬
‫یدهیم و عاقبت خود را با قرار دادن در جاد‌های لغزنده از بدن‬ ‫یایمانی‪ ،‬گناه مخفی و غیره ربط م ‌‬ ‫ب ‌‬
‫یسازیم‪.‬‬ ‫مسیح جدا م ‌‬
‫یکند که اینطور فکر نکنیم‪ .‬فکر ما را معظوف به وسعت و عظمت خدایی‬ ‫کتب حکمتی به ما کمک م ‌‬
‫یدهیم به طرق‬ ‫یکند که ناخواسته محدودش کرد‌هایم و با حبس در یک چارچوب کلیش‌های اجازه نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یداند با ما ارتباط برقرار کند و حیات خود را بیشتر در زندگی ما جاری‬ ‫گوناگون و متنوعی که خود م ‌‬
‫سازد‪ .‬حکمت قصد ندارد مشاهده را جایگزین مکاشفه کند بلکه در کنار آن قرار دهد که برای‬
‫یآورد در‬ ‫نهایی که زندگی عادی و معمولی است و مکاشف‌های فوق طبیعی ما را به لرزه درنم ‌‬ ‫زما ‌‬
‫شناخت و معرفت اراده خدای خالق به ما کمک کند‪.‬‬
‫منابع حکمت در عبری‬
‫از نظر حکمای عبری حداقل سه راه برای دریافت حکمت هست‪:‬‬
‫‪ -۱‬موشکافی و بررسی دقیق طبیعت )خلقت( و طبیعت انسانی‬
‫لهای قبلی‬ ‫ت انباشته شدۀ نس ‌‬ ‫‪ -۲‬آموختن سنت گذشتگان‪ ،‬حکم ِ‬
‫‪ -۳‬از طریق ملقات با خدا یا مکاشفه خاص از طریق رویارویی‬
‫قوم مؤمن خدا در زندگی روزمره‬
‫بمقدس توجه خود را بر روی اشخاصی متمرکز ساخت‌هاند که در تاریخ‬ ‫نویسندگان بسیاری از کتب کتا ‌‬
‫یشود که‬ ‫نجات نقش کلیدی داشتند‪ .‬این چش‌مانداز در مورد وقایع مهم باعث نادیده گرفتن این واقعیت م ‌‬
‫لهای بسیاری بدون وجود چنین اشخاصی بدنیا آمده‪ ،‬رشد کرده و از دنیا رفت‌هاند‪ .‬در زندگی‬ ‫اغلب نس ‌‬
‫یپیوست‪ .‬بسیاری از اشخاص‬ ‫قوم اسرائیل در دوران باستان هر روز معجزه و جنگ مقدس بوقوع نم ‌‬
‫یکردند‪.‬‬ ‫یداد سپری م ‌‬ ‫زندگی عادی خود را در حالی که خدا هیچ کار جدیدی انجام نم ‌‬
‫خدا با مکاشفات عجیب و فوق طبیعی بسیاری از ابعاد و شخصیت خود را به بشر آشکار نمود اما خدا‬
‫یتوانست بشناسد و به آن دست یابد به انسان نگفت‪ .‬انسانها در چارچوب‬ ‫آنچه را که انسان خودش م ‌‬
‫یشان را بکار گیرند‪ ،‬دانش کسب کنند‪ ،‬این دانش‬ ‫مکاشفه این آزادی را دارند که مغز و حواس خداداد ‌‬
‫را طبق‌هبندی کنند‪ ،‬اختراع کنند‪ ،‬طرح و برنامه بریزند و بر جهان خلقت تسلط یابند‪.‬‬
‫تدهنده خدا به شکل پیشرونده توسط وعد‌ههای عهد‪ ،‬شریعت سینا‪ ،‬اعمال عظیم‬ ‫بتدریج که مکاشفه نجا ‌‬
‫نتر‬‫یشود‪ ،‬چارچوب درک حقیقت نیز روش ‌‬ ‫تبخش در خروج و پیروزی در کنعان آشکار م ‌‬ ‫نجا ‌‬
‫یتوانست‬ ‫یگردد‪ .‬در مراحل اولیه‪ ،‬قوم خدا تحت مراقبت و تعلیم شریعت قرار گرفت زیرا نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫تصویری کامل و واضح از زندگی که با مقام والی آنان در عهد سازگار باشد داشته باشند‪ .‬اما در‬
‫زمان سلیمان ساختار و نقشه کلی نجات و ملکوت توسط نحوه رفتار خدا با قوم خود از زمان ابراهیم تا‬
‫سلیمان آشکار شده بود‪ .‬بنابراین در چارچوب شریعت و مکاشفه عطا شده از طریق نبوت‪ ،‬حکمت به‬
‫یتوان‬ ‫یشود‪ .‬و شاید م ‌‬ ‫عنوان فعالیتی انسانی که در نهایت نتیجه عملکرد فیض خداست مطرح م ‌‬
‫فراگیری حکمت در این جهان را چنین تعریف نمود که ادبیات حکمت عهدعتیق بیانگر جستجوی قوم‬
‫خدا برای رسیدن به درک و معرفت در جهانی است که همه روابط در آن به خاطر انکار خدا در هم‬
‫ریخته و آشفت‌هاند‪.‬‬
‫خصوصیات ادبیات حکمتی‬
‫•شعری بودن‬
‫فراملی بودن‬
‫عدم اشاره به تاریخ نجات‬
‫فردگرایانه بودن‬
‫توجه به موضوعات زندگی )موفقیت و شادکامی‪ ،‬رنج‪ ،‬عشق‪ ،‬تکرار و احساس پوچی (‬
‫تهای دیگر‬‫تشابه با حکمت مل ‌‬
‫اشارات مکرر به "ترس خداوند" و کلمات خاصی چون )حکمت و حماقت(‬
‫نظری اجمالی به کتب حکمتی‬
‫امثال سلیمان نماینده حکمت سنتی است که بسیار خوشبینانه به زندگی در همه ابعاد آن نگریسته است‪.‬‬
‫بیشتر امثال زندگی سعادتمند را در نتیجه اطاعت از خداوند میداند و تضمین میکند که عدم اطاعت‬
‫یپذیرد که شخص عادلی هم میتواند مصیبت و رنج را‬ ‫لعنت به بار خواهد آورد‪ .‬این نوع حکمت نم ‌‬
‫تجربه کند‪ .‬در این حکمت جایی برای اعتراض و شکایت وجود ندارد‪.‬‬
‫این نوع حکمت سنتی ریشه در تاریخ اسرائیل و بقیه ملل دارد‪ .‬بقیه ملل هم امثالی شبیه به آن داشتند و‬
‫یدانستند با این تفاوت که حکمت عبری "ترس خدا" را در قلب‬ ‫فرمول کلی را برای همه ملل یکسان م ‌‬
‫الهیات خود داشت‪.‬‬
‫در سالهای مخصوصا اسارت در بابل و فروپاشی پادشاهی در اسرائیل نگرش یک ُبعدی حکیمان به‬
‫یگذاشت‬ ‫ضآمیز پا به عرضه ظهور نهاد که بر این موضوع انگشت م ‌‬ ‫چالش کشیده شد و حکمت اعترا ‌‬
‫که نمیتوان با فرمولی ساده سعادت بشر را تبیین و تفسیر نمود‪ .‬این حکمت زندگی را پیچید‌هتر و‬
‫ینگری دست به تفسیر آن زد‪.‬‬ ‫اسرارآمیزتراز این میدانست که بتوان با سطح ‌‬
‫یبرد و بدنبال دلیل‬ ‫جامعه و ایوب به ادبیات اعتراض تعلق دارند‪ .‬در ایوب عادلی وجود دارد که رنج م ‌‬
‫رنج خود و ناکافی بودن حکمت سنتی برای قانع نمودن خود است‪ .‬دوستان ایوب نمایندگان حکمت‬
‫یکنند و تنها راه را برای نجات ایوب توبه و اعتراف‬ ‫سنتی هستند که گناه را در فرد رنجدیده جستجو م ‌‬
‫به گناه او میدانند تا مصیبت برداشته شود و برکت گذشته بازگردد‪ .‬ملقات خدا با ایوب بر حکمت‬
‫یکشد و ایوب را به خاطر عدم درک و فهم و نه ارتکاب گناه به توبه وامیدارد‪.‬‬ ‫سنتی خط بطلن م ‌‬
‫یداند‪.‬‬‫حکمتی که جنب‌ههای اسرارآمیز الهی را نشان میدهد و تنها راه مواجه شدن را اعتماد فروتنانه م ‌‬
‫یبیند‪.‬‬
‫یمعنی و پوچ م ‌‬ ‫جامعه از این هم فراتر رفته است‪ .‬او همه چیز را در جهان قابل مشاهده خود ب ‌‬
‫نگاه او به ظاهر منفی است ولی در نظر خود واق‌عبینانه نگریسته است‪ .‬جامعه خودکشی را تجویز‬
‫یکند بلکه بدنبال راههایی است در زیر همین آسمان که بتوان با چنگ زدن بدان به تداوم زندگی‬ ‫نم ‌‬
‫یمعنایی نشان میدهد‪.‬‬ ‫رسید‪ .‬جامعه هنر زندگی کردن را در شرایط ب ‌‬
‫لغزلها نیز عشق انسانی را زاییده عشق پاک الهی میداند‪ .‬عشقی که وفاداری و خلوص نیت دارد و‬ ‫غز ‌‬
‫بدنبال رقابت و خیانت نیست‪.‬‬