Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό

κινηματογράφο
“Δεσποινίς Διευθυντής”

Καραγιάννης Ηρακλής
ΙΑΚΑ 2010
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Οι κώδικες στην βάση των οποίων θα κάνουμε την ανάλυση της ταινίας στηρίζονται στις θεωρητικές θέσεις του Roland Barthes και είναι:

• Ο προαιρετικός κώδικας

• Ο ερμηνευτικός κώδικα

• Ο αναφορικός κώδικας

• Ο σημασιολογικός κώδικας

• Ο συμβολικός κώδικας
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Με λίγα λόγια ….

Είδος: Κωμωδία
Σκηνοθεσία: Δημόπουλος Ντίνος
Σενάριο: Γιαλαμάς Ασημάκης, Πρετεντέρης Κώστας
Παραγωγή: Φίνος Φιλμ
Πρωταγωνιστούν: Καρέζη Τζένη, Αλεξανδράκης Αλέκος, Παπαγιαννόπουλος Διονύσης, Καρράς Κώστας, Παπαγιάννη Λιλή, Νικολαϊδης Δημήτρης, Ζαφειρίου Ελένη,
Χριστοφορίδης Περικλής, Βογιατζής Γιάννης, Μαρούδα Νίτσα, Αντωνόπουλος Άγγελος, Καζάν Βαγγέλης, Μαρτίνος Θάνος, Στυλιανοπούλου Δέσποινα, Γώγου Κατερίνα,
Μαυρομάτη Αθηνά.
Διάρκεια: 94
Εισιτήρια: 402143
Α' Προβολή: 18/12/1964

Υπόθεση:

Η Λίλα Βασιλείου αναλαμβάνει την διεύθυνση μιας τεχνικής εταιρίας έχοντας διαρκώς στο πλευρό της τον υπερπροστατευτικό πατέρα της. Θέλοντας να δώσει
προτεραιότητα στην καριέρα της ως επιστήμων, παραμελεί την θηλυκότητα της αποθαρρύνοντας το φλερτ του υφισταμένου της υπομηχανικού και λάτρη του γυναικείου
φύλου Αλέκου Σαμιωτάκη.
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Ο προαιρετικός κώδικας …

Η συγκρότηση της πλοκής από την πρώτη σκηνή μας δίνει μια γενική εικόνα της δράσης των υποκειμένων. Οι αναφορές στην εταιρεία, τον κύριο καθηγητή, τις σπουδές,
την οικογενειακή και κοινωνικο – οικονομική κατάσταση μας προσδιορίζουν το γενικό πλαίσιο που θα εξελιχθεί η αναπαράσταση. Ειδικότερα: 

Ο άνδρας παρουσιάζεται μέσα από μια πλειάδα χαρακτήρων που αρθρώνουν τον αντίστοιχο ιδεολογικό ρόλο, όπως:
Ο πατέρας είναι και μητέρα ύστερα από το θάνατο της γυναίκας του. Την αποκαλεί «μωρό», δείγμα υπερπροστατευτικότητας. Ο πατέρας δεν έχει υψηλό μορφωτικό
επίπεδο και πιστεύει στις προλήψεις και δεισιδαιμονίες - ίσως και σύνδεση με γυναικείο ρόλο- (π.χ. πρώτη μέρα στη δουλειά κ.ο.κ. & «θα τη μαγέψει ή θα την υπνωτίσει».
Τον καθηγητή Γεωργιάδη τον ξέρουν με το όνομά του ακόμη και στην αεροπορική εταιρεία. Συστήνεται με τον τίτλο του καθηγητή. Χρήση πληθυντικού ανάμεσα σε
Καθηγητή και Λίλα αν και έχουν συνεργαστεί αρκετά χρόνια.
Ο Αλέκος είναι γόης, τα κορίτσια τον φιλούν ενώ εκείνος δεν αναφέρεται στα ονόματά τους  ο άντρας πρέπει να είναι έμπειρος», Αθηνά (ξαδέρφη Λίλας).
Η καρικατούρα του αριστερού, ο Βογιατζής, παρουσιάζεται να υπερασπίζεται το «λαϊκό αγώνα και κινητοποίηση», μιλώντας άσχημα για το διευθυντή που δεν ικανοποιεί
το ζήτημά του (υποδούλωση στην εξουσία μέσω πελατειακής σχέσης – δηλωσίας αριστερός) ενώ όταν αντιλαμβάνεται την παρουσία του λέει «Μάλιστα».
Τον Ναύαρχο τον γνωρίζουν όλοι με το μικρό του ακόμη και στο bar. Ο Ναύαρχος ζει την dolce vita σ’ αντίθεση με τους εργαζομένους «βιοπαλαιστές». Ο Πρόεδρος
αυτοαποκαλείται Ναύαρχος ενώ το αξίωμά του είναι αντιπλοίαρχος αλλά όλοι το δέχονται λόγω της θέσης του στην εταιρεία. Η Ελβετία είναι θέρετρο πλουσίων 
πηγαίνει ο Ναύαρχος για «ξεκούραση». Ο ναύαρχος ζητάει το χέρι της ανιψιάς από τον κηδεμόνα της τηρώντας την πολιτιστική τάξη.

Η εταιρία / εργοτάξιο είναι ανδροκρατούμενη, τουλάχιστον στο ανώτερο ιεραρχικά επίπεδο οπότε η κατάληψη της θέσης διευθυντή από γυναίκα δείχνει μια ανατροπή
των έμφυλων ρόλων και της πατριαρχικής τάξης που φέρνει σε σύγχυση τα υποκείμενα.
Στο γραφείο επικρατεί ενδυματολογικός κώδικας (άνδρες  κοστούμια, γυναίκες  φούστες).
Όλοι στο γραφείο μιλούν στον πληθυντικό ενώ οι άντρες εκτός γραφείου στον ενικό. Κύριος – Κυρία. Κυρία- Δεσποινίδα. Οι υπάλληλοι είναι τυπικοί με τους ανωτέρους
τους ενώ μεταξύ τους διατηρούν φιλικές σχέσεις.
Η επιστήμη ταυτίζεται με το θετικό. Σεβασμός λόγω θέσης όλων των ανδρών στο πρόσωπο της διευθύντριας, δεν καπνίζουν μπροστά της και την συγκρίνουν με τον
καθηγητή.
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Ο προαιρετικός κώδικας …
Η γυναίκα παρουσιάζεται μέσα από την Λίλα, την Βίκυ, την ξαδέλφη της Λίλας και τη μητέρα του Αλέκου κυρίως.
Λίλα  Πολυτεχνείο  σεβασμός / άξια, μορφωμένη, Χρήση εξουσίας από την Λίλα για δικό της όφελος. Η θέση της Λίλας είναι στο γραφείο αν και είναι πολιτικός
μηχανικός (αδυναμία φύλου). Η Λίλα αν και ανώτερη στην ιεραρχία της εταιρείας μιλά στον πληθυντικό με τον Αλέκο ενώ εκείνος στον ενικό αφού δε γνωρίζει τη θέση της.
Προβάλλει τα ιδανικά γυναίκας που κατέχει κύρος και σεβασμό  «χαρακτήρας, σοβαρότης, μόρφωση». Παράλληλα αναζητά την ένταξή της στο γυναίκειο ρόλο της «Για
μένα χτυπιούνται τα παιδιά»  ικανοποίηση γυναικών.
Βίκυ  όχι ανώτερη εκπαίδευση  σαχλοκούδουνο. Πρόβλημα η για αποκατάσταση της «θα ψάχνεις ράφι για να τακτοποιηθείς». Ντύσιμο Βίκυς σε αντίθεση με της Λίλας
(λεοπάρ vs πουλόβερ γκρι).
Η ξαδέλφη της Λίλας - ζωντοχήρα, παρουσιάζονται ως κοινή. Μέρος της καθημερινότητάς της το κομμωτήριο- δευτερεύον ζήτημα- αλλά η ξαδέρφη κρίνεται 
ελαφρόμυαλη σε σχέση με τη Λίλα που δεν εντάσσεται στην αρχή στα γυναικεία πρότυπα, τράγος  το αρσενικό εικονοποιείται. Κατ’ οίκον μοδίστρα τάση της εποχής.
Ο τυπικός τύπος της νέας γυναίκας στον αστικό χώρο την θέλει να ασχολείται με τη μόδα, το κους- κους, τη διασκέδαση μέσω δυτικών καταναλωτικών τάσεων (χάλι γκάλι).
Η Μάνα θεωρείται το ιερότερο πράγμα στον κόσμο.
Η μητέρα  μη μορφωμένη επαρκώς  φοβάται για τα βιβλία του γιου της
Η μητέρα  «δεν είναι για τον Αλέκο μου αυτή»  παρέμβαση στην προσωπική του ζωή. Φροντίζει τον Αλέκο αφού είναι ακόμα ανύπανδρος.
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Ο ερμηνευτικός κώδικας …

Δίνει το κίνητρο στον θεατή μέσα από ερωτήσεις, προβληματισμούς ή αινιγματικές καταστάσεις να κινήσει τη δράση της πλοκής:

Π.χ. Ποιος είναι ο νέος Διευθυντής που θα αντικαταστήσει τον καθηγητή;

Ποια τηλεφωνεί στον Αλέκο;

Ποιος είναι ο ναύαρχος;

 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Ο αναφορικός κώδικας …

Περιλαμβάνει όλες εκείνες τις αναφορές που δίνουν τη δυνατότητα στον θεατή να εντάξει την αναπαράσταση σε ένα ρεαλιστικό – ιστορικό χωροχρόνο με όλες τις

στερεοτυπικές απεικονίσεις που δημιουργούν έτσι ένα κοινό γνωσιακό υπόβαθρο:

Π.χ. Πολιτιστικά συνδηλούμενα:

Δυτικός νεωτερικό πολιτισμός – Παραδοσιακός πολιτισμός.
Ιεραρχία εξουσίας / Υπουργείο- σημαντικές δουλειές, έργα σε όλη τη χώρα / ανασυγκρότηση.
Διάκριση κοινωνικών τάξεων.
Γάμος, χηρεία
Νέες τάσεις / μόδα: Νες καφέ. Το τσιγάρο προβάλλεται έντονα. Αμερικάνικα τσιγάρα. Ουίσκι  ποτό της ανώτερης τάξης/ σαμπάνια.
Ποτό  απελευθέρωση- χορός- ενικός- κατάρριψη κοινωνικών συμβάσεων.
Η αστυνομία.
Εξορμήσεις στην περιφέρεια το σαββατοκύριακο. Ο τουρισμός ως νέα έννοια της αστικότητας.
Η εταιρία είναι ανδροκρατούμενη, τουλάχιστον στο ανώτερο ιεραρχικά επίπεδο. Ενδυματολογικός κώδικας (άνδρες  κοστούμια, γυναίκες  φούστες).
Όλοι στο γραφείο μιλούν στον πληθυντικό ενώ οι άντρες εκτός γραφείου στον ενικό. Οι υπάλληλοι είναι τυπικοί με τους ανωτέρους τους.
Η επιστήμη ταυτίζεται με το θετικό. Σεβασμός λόγω θέσης / Διευθυντής.
Σύνδεση επιστήμης - επιχειρηματικότητας
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Ο σημασιολογικός κώδικας …

Περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά των υποκειμένων όπως:

Ο πατέρας είναι υπερπροστατευτικός, αδαής, ετοιμόλογος.

Τον καθηγητή Γεωργιάδη είναι σοβαρός, αναγνωρισμένος, εγγυητής, πατριαρχικός .

Ο Αλέκος είναι γόης, εργατικός, φιλόδοξος, θέλει να γίνει πατριαρχικός μέσω της μόρφωσης

Ο αριστερός είναι κριτικός, δουλικός, συμπαθητικό ανθρωπάκι.

Ο ναύαρχος είναι μποέμ, γνήσιος πλούσιος, διασκεδαστικός, εκτός πραγματικότητας

Η Λίλα είναι άξια σεβασμού, μορφωμένη, δυναμική, έξω από τα γυναικεία στερεότυπα.

Η Βίκυ είναι ελαφρόμυαλη, χωρίς τρόπους, θηλυκή.

Η ξαδέλφη της Λίλας είναι ελαφρόμυαλη, σοβαρή, μυστήρια θηλυκή, ρεαλίστρια.

Η μάνα είναι παραδοσιακή, ιεραρχική, συντηρητική.

 Κοινωνικές αναπαραστάσεις στον ελληνικό κινηματογράφο: “Δεσποινίς Διευθυντής”

Ο συμβολικός κώδικας …

Μας δίνει τα αντιθετικά δίπολα που αναπτύσσονται στα πλαίσια τη πλοκής. Το κυρίαρχο δίπολο είναι ο πατριαρχικός λόγος απέναντι στον νεωτερικό λόγο που στη

συγκεκριμένη ταινία δέχεται αρκετές ανατροπές ώσπου στο τέλος να κυριαρχήσει και να δώσει την εικόνα της επικράτησης μέσω από την εφαρμογή των θεσμών που τον

ισχυροποιούν όπως ο γάμος.

Έτσι η γυναίκα – διευθυντής που ανατρέπει την στερεοτυπική εικόνα του αρχηγού θα υποταχθεί δια του γάμου και της αποδοχής της γυναικείας φύσης στο πατριαρχικό

λόγο που εκφέρει ο Αλέκος που έχει αποδεχθεί κι αυτός το ρόλο του αφήνοντας πίσω του τη περίοδο της παιδικότητάς του και των εφήμερων περιπετειών.

Γύρω τους λειτουργούν αρκετά δίπολα και ανατρεπτικοί ρόλοι όπως γυναίκα – άνδρα, καλός – κακός, αριστερός – συντηρητικός, πλούσιος – φτωχός αλλά και πατέρας σε

ρόλο μητέρας.

Μέσα από αυτή τη μεγάλη ποικιλομορφία δίπολων και ρόλων η ταινία μας δίνει μια αρκετά ικανοποιητική εικονοποιητική αναπαράσταση της εποχής της εντασσόμενη

βέβαια στα πλαίσια του εμπορικού κινηματογράφου και της ιδεολογικής κατεύθυνσης.