SÜRDÜRÜLEBİLİR - ENTEGRE

KATI ATIK YÖNETİMİ

(SEKAY)

(SUSTAINABLE - INTEGRATED
SOLID WASTE MANAGEMENT)

Prof. Dr. Recep İLERİ MBB Eğitim Semineri - İstanbul 29.01.2009

 SÖZÜN ÖZÜ

• FİKREN
ÇÖZEMEDİĞİNİZ
BİR ŞEYİ,
•
• FİİLEN
ÇÖZEMEZSİNİZ.
 Yaşam Kalitesi /Kalkınmanın
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ
İNSANLAR YAŞADIKÇA:

Doğal Kaynaklar KULLANILACAKTIR

Atıklar OLUŞACAKTIR

Yaşam
ÇEVRESEL Kalitesi/Kalkınma
VARLIKLAR GEREKSİNİMLERİ

Doğal Kaynaklar
(Su,Madenler, Ormanlar, Yakıt, ...) Kaynak Atık
+ Kullanımı Üretimi
Hava, Su, Toprak - KORUMA
Yiyecek, ve
Tüketim
+
ATIK
Evsel Atıklar
Kalitesi Sanayi Kullanımı Sanayi Atıkları
YÖNETİMİ
TASARRUF
1.
(Flora, Fauna YAŞAM ORTAMI)

GELECEK KUŞAKLARIN İHTİYAÇLARI

DAHA İYİ Doğal
0
+ + Hava, Su, Toprak Kalitesi)
Yaşam Kalitesi Kaynaklar

Kaynak: Dr. Caner Zanbak

ÇEVRE PROBLEMLERİNE YAKLAŞIMDA DEĞİŞİM
(Reaktif yaklaşımdan proaktif yaklaşıma)
Sürdürülebilir Kalkınma

Temiz Üretim

Geri dönüşüm

Giderim

Seyreltme
Proaktif
Reaktif
 KATI ATIK NEDİR?
WHAT IS WASTE ?


“Üreticisi tarafından atılmak istenen ve

toplumun huzuru ile özellikle
çevrenin korunması bakımından
düzenli bir şekilde uzaklaştırılması
gereken katı maddelere ve arıtma
çamuruna KATI ATIK denir”
 (14.03.1991 Tarihli Resmi Gazete’de Yayınlanan Katı Atıkların

Kontrolü Yönetmeliği)
 ÜRÜN

ATIK

KAYNAKLAR
HAMMADDE

Doğrudan Faydası Olmadığı için, Değersiz S

ATIK:
İnsan faaliyeti sonucu ortaya çıkan, ÜRETENİN İŞİNE YARAMAYAN, her tür madde.

Gereken istenmediği için, Uzaklaştırılması

 AMAÇ
• İNSAN BUGÜNÜ (HALİ) YAŞAR,
•
• DÜNDEN (GEÇMİŞTEN, TARİHTEN)
ÖĞRENİR,
•
• YARINI (GELECEĞİ) PLANLAR.
•
SÜRDÜRÜLEBİLİR
KALKINMA

YÖNETİM

ÇEVRE

EKONOMİ SOSYAL
YAPI
 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ve KORKU

BOYUTLAR :
SOSYAL
EKONOMİK
ÇEVRE

ARZULANAN :
Yaşam Yaşam
Kalitesi Kalitesi

Sürdürebilme !

Yiyecek, Yiyecek,
İsdihdam Çevre İsdihdam Çevre

KORKULAN :
Yaşam
Kalitesi
Yaşam
Kalitesi
Yaşam
Kalitesi Yaşam
Kalitesi
?
Yiyecek,
Çevre
Yiyecek,

Yiyecek, Çevre İsdihdam

Yiyecek, Çevre İsdihdam

İsdihdam
İsdihdam Çevre
 KATI ATIK YÖNETİMİ
SOLID WASTE MANAGEMENT
 Ülkemizde ve dünyadaki katı atıkların
yönetiminin üç temel ilkesi vardır:


1.az atık üretilmesi (less waste

production)
2.atıkların geri kazanılması (recyle
wastes)
3.atıkların çevreye zarar vermeden
bertaraf edilmesi (disposal wastes
without hazardous)
 SORU – N
• EVLERİMİZİ • NEDEN,
N İÇİ 

TEMİZ, EVLERİMİZİ
 OLMASINA N DIŞI AYNI
RAĞMEN ORANDA
TEMİZ
DEĞİLDİR ?

STRATEJİK MALZEME
 HANGİ DOĞAL KAYNAĞIN NE ZAMAN STRATEJİK VE DEĞERLİ BİR
MADDE OLACAĞINI ÖNCEDEN KESTİREBİLMEK OLDUKÇA GÜÇTÜR.


• 19. YÜZYIL : KÖMÜR, DEMİR-ÇELİK

•
• 20. YÜZYIL : ALTIN, PETROL, NÜKLEER,
DOĞAL GAZ


• 21. YÜZYIL : ALTIN, PETROL, DOĞAL GAZ,

NÜKLEER, GÜNEŞ, RÜZGAR, HİDROJEN,
BOR, ENERJİ, ULAŞIM, GIDA,
SAĞLIK,HUKUK, BİLİŞİM, EĞİTİMLİ İNSAN,
YEREL YÖNETİM, SAĞLIKLI-KENT
TASARIMI, SU, ÇEVRE, GERİ DÖNÜŞÜM


•
 SORU - N

EKONOMİK SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
 “...çevreyi geliştirmek,
çevre
sağlığını korumak ve
çevre
kirlenmesini önlemek
Devletin ve vatandaşların
ödevidir...”

Anayasa 56/2 Maddesi

katı atıkların toplanması işi
ilçe Belediyelerin ,

bertarafı ise
Büyükşehir Belediyelerinin
görevidir .
KATI ATIK YÖNETİM PLANI
(SOLID WASTE MANAGEMENT
PLAN)
 Büyükşehir Belediyeleri,
5216 sayılı Büyükşehir
Belediyesi kanunun
7.maddesi gereği
 katı atık yönetim plânını
 yapmak veya yaptırmakla
sorumludurlar.
 TÜRKİYE’DE MEVCUT KATI ATIK MEVZUATI
Çevre Kanunu
(2872-1983) Basel Sözleşmesi
(5491-2005) (1994)

Tıbbi Atıkların
Katı Atıkların Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği
Kontrolü Yönetmeliği Kontrolü Yönetmeliği.
(1993-2005)
(1991) (1995-2005)
Atık Yağların
Kontrolü
Yönetmeliği Ambalaj ve Ambalaj
(2004) Atıklarının Kontrolü
Yönetmeliği
Atık Pil ve (2004) Atıkların Alternatif
Akümülatörlerin veya Ek Yakıt Olarak
Kontrolü Yönetmeliği Hafriyat Toprağı, Kullanılması Hakkında
(2004) İnşaat Yıkıntı ve Tebliğ
Atıklarının Kontrolü (2001-2005)
Atık Bitkisel Yağların Yönetmeliği
Kontrolü Yönetmeliği (2004)
(2005)
 Usulüne göre
uzaklaştırılmayan katı atıkların
neden olabileceği bazı
sorunlar;
• Epidemik (bulaşıcı) hastalıkların
yayılması,
• Hoş olmayan kokuların yayılması,
• Sinek, fare vb. haşerenin çoğalması,
• Yeraltı ve yerüstü sularının
kirlenmesi,
• Sera olayına katkıda bulunabilecek
derecede hava kirlenmesi.
BELEDİYELERİN GÖREVLERİ
ü İmar Planlarını Yapmak
ü Nazım İmar Planı
ü Uygulama İmar Planı
ü Alt Yapı Hizmetleri
ü Ulaşım Hizmetleri
ü Yapı Denetim ve Ruhsatlandırtma
ü Çevre Görev ve Hizmetleri
ü Temizlik
ü Katı Atık
ü Zabıta Hizmetleri
ü İtfaiye Hizmetleri
BELEDİYE VE 4E FORMÜLÜ
YAPILACAK İŞLER:

• EMNİYETLİ
•
• EKONOMİK
•
• ESTETİK
•
• EKOLOJİK
•
 İNSANLAR
 İnsanları ve toplumları ikiye
ayırabiliriz:
•
(1) Problem üretenler(istenmeyenler)


(2) Çözüm üretenler(istenenler)



•
 SÖZÜN ÖZÜ

 İNSANLA BAŞLAYAN


 PROBLEM


 İNSANLA ÇÖZÜLÜR.
 AB Kentsel Çevre Tematik
Stratejisinin Ana Temaları

• sürdürülebilir kentsel
yönetim
• sürdürülebilir kentsel
ulaşım
• sürdürülebilir kentsel
tasarım
 TOPLUMLARIN
YÜKSELMESİ
 TOPLUMLAR BİR BİNANIN KOLON VE
KİRİŞLERİ GİBİ TAŞIYICI ELEMANLARI
OLAN BAZI İNSANLARIN SÖZLERİ VE
ÇALIŞMALARI ÜZERİNDE YÜKSELİR.


 TOPLUMLARIN YÜKSELMESİNDE EN
ÖNEMLİ ROLLERİ OYNAYANLARDAN
BİRİ DE BELEDİYELERDİR.
 MODEL
• Tohum (mizaç,genetik)(Değişmez)
•
• Toprak (ortam, çevre)(Değişir)


• İklim (makro faktörler)(Değişir)

•
• Ağaç (kişilik) (Değişir)
 Çevre Kirliliği ile Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi ilişkileri
KUZNET Eğrisi Modeli

Çevre Konularına
Gerekli önem verilmeksizin
Sanayileşme
Çevre Kirliliği

$€
Kimyasal Yönetimi,
Temiz Teknolojiler
Kullanımı
+
Etkin Çevre Koruma
Mevzuat Uygulamaları

+
ARTAN
Çevre Harcamaları
$ ... €

EKONOMİK REFAH
( Kişi başına GSMH )

Dr . Caner
 Katı atık kompozisyonu
 Türkiye ABD
• Organik atık: % 64 %18
• Kül/cüruf: % 23 %5
• Kağıt/karton: %6 % 43
• Metal: %1 %6
• Cam: %2 %5
• Plastik: %2 %5
• Lastik/kauçuk: % 0.4 %2
• Tekstil: % 0.6 %4
• Diğer(bahçe atıkları vs.):% 1 % 12

Kaynak: Doç. Dr. Ertan Durmuşoğlu

 DÜNYA - 2005 YILINDA

• TÜKETİLEN POŞET SAYISI :

 1
TRİLYON ADET
•
•
•
•
•
• TÜKETİLEN PLASTİK
MİKTARI :

 AVRUPA BİRLİĞİ’NDE
ATIK ÜRETİM MİKTARI

YILDA TOPLAM 2 MİLYAR TON ATIK

 Türkiye ’ de her bir kişi yılda ortalama
187 kilogram evsel atık üretiyor , evsel
ve ticari atık miktarı yaklaşık 20
milyon ton. Bu atıkların 3 milyonunu
ambalaj atıkları oluşturuyor .

ÇEVKO verilerine göre , evsel ve ticari

atıkların yüzde 12 ’ si geri
kazanılabilecekken ( 2 . 4 milyon ton ) , bu
rakam şu an 800 bin ton civarında
kalıyor. Bu miktarın büyük bir kısmı
çöp dökme sahalarından ve sokaklardan
ilkel ve sağlıksız koşullarda
toplanmaktadır . Ancak bu şekilde
toplanan atıkların bir kısmı yaş çöple
karıştığı için
değerlendirilememektedir .
 İSTANBUL İLİ ÖRNEĞİ
• İstanbul’da her gün 14 bin ton çöp ve 24 ton
tıbbi atık toplanıyor,
• Her gün: düzenli olarak günde 400 sefer,
• Her gün: dünya turuna eşit toplam 40 bin
kilometre yol,
• 3 yılda: 55 bin 259 ton kompost üretimi,
• 3 yılda: 15 milyon 369 bin 208 kilovat
elektrik üretimi, günlük üretilen enerji ise
3 bin konutun elektrik ihtiyacını
karşılayacak kapasitede,
• Tesisin geri kazanım bölümünde atıklar
ayıklanarak, ekonomiye yılda 4.5 milyon
YTL kazandırılması
 ATIKLAR

• Teknoloji artımıyla artan atık üretimi çevrede

sürekli birikmektedir.
• Refah düzeyi ile atık miktarındaki artış tam
anlamıyla paralellik göstermemektedir.
• OECD raporuna göre en çok atık üreten on ülke

(kilo / kişi / yıl)

ABD → 721 Hollanda → 497

Norveç →472 Macaristan → 463

İsviçre →441 Japonya → 411

İsveç →374 Türkiye / İtalya → 353

Türkiye’nin 2001-2005 Döneminde Sektörler
İtibariyle AB Çevre Mevzuatına Uyum Durumu
Katı atık yönetimi
 ÇEVRE DUYARLILIĞI ve ÇEVRE YATIRIMLARI
Çevre Duyarlılığı

GELİŞMİŞ
ÜLKELER

GELİŞMEKTE
OLAN ÜLKELER

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

YILLAR
Küm. Çevre Yatırımları

ri
e sis le
T
a n ım v ik ler
i Kaz T eş GELİŞMİŞ ÜLKELER
/ G e r
im +
f t
r tara D ene
e
t ı k B it i m +
A ğ
ı tm a,
r i + E
s u Ar
z m etle
k i
Atı a pı H
lt y GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER
+ A
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
YILLAR
Kaynak: Dr. Caner Zanbak
Eko-Döngü Toplumu
 ÇEVRESEL ZARAR (TEHLİKE) İrdelemesi

Teknik Emniyet Neden

TEKNİK ÖZELLİKLER Toksisite
Kanser Yapıcılık
?
Biyolojik Etki

DOZAJ
TEHLİKELİ MARUZİYET
(Zararlı)

Neye ? Nasıl
YAŞAM ORTAMI ALICI ORTAM Doğrudan ? Dolaylı
(Fiziksel) (Hava, Su, Toprak)
Fiziksel Hasar
Yaşam Mekanı Zehirlenme BESİN ZİNCİRİ
İnsan Sağlığı Genetik Değişiklik yoluyla
Flora
Fauna }Çeşitliliği, Kalitesi Enfeksiyon
.....

Dr . Caner Zanbak
 ATIK YÖNETİMİ İÇİN GEREKSİNİM KONULARI - (1998 ISO-ÇDK)

•Atık Tanımlaması
Atık Yönetim Planlaması
•Atık Tanımlaması
EĞİTİM

Atık Etiketleme ve ambalajlama

Atık Yönetim Planlaması
•Atık Tanımlaması ATIK BERTARAFI
•Bilgi, know-how
Atık Yönetim Planlaması
•Bilgi, know-how ATIK KULLANIMI ve GERİ KAZANIM
•Analiz Laboratuvarları
ATIK
•Bertaraf Tesisleri
AZALTILMASI •Atık Envanteri - Yakma
•Analiz Laboratuvarları - Düzenli Depolama
•Teknoloji
YATIRIM

•Atık Borsası •Lisanslı Atık Nakliye Hizmetleri

•Teşvik ve Destekler
•Geri Kazanım Tesisleri •Teşvik ve Destekler

•Teşvik ve Destekler •Yeterli Denetim

YIL 2006 - ALINAN MESAFE YETERSİZ !!!

Dr. Caner Zanbak

 Atık Temel Unsurları = Madde
Yönetimi
Firmalar
Enerji Su

Emisyonlar

Hammadde
veya Ürünler+Hizmetler
Ürünler

ATIK

Geri dönüşüm
www . aroew . de
 KATI ATIK YÖNETİMİ
(SOLID WASTE MANAGEMENT)


• Katı atıkların toplanması,

• Katı atıkların taşınması,
• Düzenli depolama yoluyla bertarafı,
• Geri kazanılması,
• Kompost gübre üretilmesi,
• Depolama alanlarından elektrik
enerjisi üretimi,
• Tıbbi atıkların taşınması ve yakılma
yoluyla bertarafı işlemleri
 AMBALAJ ATIKLARININ
TOPLANMASI SORUNU
• Ambalaj Atığının Toplanması,
ayrıştırılması ve bertarafı işlemleri
Büyükşehir Belediyeliği olan
yerlerde onlar tarafından koordine
edilmeli ve tek yetkili olmalıdır.
B İR İKT İR M E T O P LA M A A Y IR M A
 BAKANLIK

YETKİLENDİRİLMİŞ
KURULUŞ TÜKETİCİLER
BELEDİYELER

SATIŞ
NOKTALARI
GERİ KAZANIM
para TESİSLERİ
sözleşme
ambalaj atığı
lisans
raporlama
ATIK YÖNETİM PİRAMİDİ
 ATIK YÖNETİMİNİN TEMEL İLKELERİ

Atık Üreten Ünitelerin Belirlenmesi

TANIMLAMA
Atık Tanımı ve Gruplandırması

Atık Envanteri Hazırlanması PLANLAMA

Tesis - içi Eğitim EĞİTİM

Atık Toplama , Biriktirme , İşleme

Uygulama
Atık paketleme ve Etiketleme

Atık Nakliyesi ve Bertarafı ÇÖZÜM

ATIK YÖNETİM MUHASEBESİ MALİYET

ANALİZİ
 Geri Dönüşümün Yararları ;

Doğal kaynaklarımız korunur .

Atık miktarı azalır .

Enerji tasarrufu sağlanır .

Geri dönüşüm ekonomiye katkı sağlar .

 Atık Yönetimin Aşamaları

Geri dönüşüm

Ayrı toplama işlemi termal

muamele

n dfill
La
Artık çöp
Mekanik – Biyolojik
0 0 %
muamele To p rağ
me
a
1
göm
4
% 1

Büyük çöp Geri dönüşüm

www . aroew . de
2003 Yılı Artık Çöp , Ayrı
Toplama Maliyetleri

Artık Çöp Organik Atık Kağıt & Karton Cam

 Düzenli depolama

Tekerlek Yıkama Tel

İdari Binalar Ünitesi Çİt

Tartı ünitesi

Nizamiye

Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi

Üniteleri

Kaynak: Doç. Dr. Ertan Durmuşoğlu

Düzenli depolama parçaları
A.Yer altı suyu
B. Sıkıştırılmış kil
C. Plastik tabaka
D. Sızıntı suyu toplama
E. Geotextil
F. Çakıl
G. Drenaj tabakası
H. Toprak tabakası
I./J. Eski/yeni lotlar
K. Sızıntı suyu havuzu
 TEHLİKELİ ATIK BÖLGESEL YÖNETİM
SİSTEMLERİ

Kirklareli Sinop
Barti Kastamonu
Edirne Tekirdag Zonguldak Karabuk Artvin
Istambul Samsun Ardahan
Kocaeli Duzce Rize
Sakaraya Cankiri Amaya
Ordu Giresun Trabzon
Bolu
Corum Karas
Bursa Tokat Bayburt
Canakkale Bilecik Gumushane
Ankara Kirikkale Erzurum Igdir
Balikesir Erzincan Agri
Eskisehir Yozgat
Sivas
Kutahya Kirsehir Bingol
Tunceli
Mus
Manisa
Usak Afyon Nevsehir Kayseri
Malatya Elazig
Izmir Bitlis Van
Aksaray
Denizli Konya Diyarbakir
Isparta Maras Siirt
Aydin Nigde
Adiyaman Hakkari
Burdur Adana Mardin Sirnak
Mugla
Urfa
Antalya Karaman Gaziantep
Icel

Hatay

TOPLAM 5 ADET TEHLİKELİ ATIK BERTERAF TESİSİ PLANLAMASI YAPILIYOR .

TOPLAM 147 ADET DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSİ PLANLAMASI YAPILIYOR .
 ANA TOPLAMA
STRATEJİSİ
(MAIN STRATEGY FOR
SOLID WASTE COLLECTING)

• ORGANİK ATIKLARIN AYRI

TOPLANMASI
•
• AMBALAJ ATIKLARIN AYRI
TOPLANMASI
 GÖMME KATI ATIK
KUMBARASI

ÜST :
%40

ALT :
%60

FİNLANDİYA – MOLOK FİRMASI , TÜRKİYE TEMSİLCİSİ : www . enkas . com

İKİLİ TOPLAMA SİSTEMİ

ORGANİK AMBALAJ
ATIKLAR ATIKLARI
 TESPİT !
Ülkemizin mevcut koşulları dikkate
alındığında yakma yönteminden ziyade
düzenli depolama sahalarının kurulması
ve bu alanlara gidecek atık miktarının
azaltılması için önlemler alınması
( değerlendirilebilir atıkların ayrı
toplanması ve geri kazanım bu aşamada
önem kazanmaktadır ) Türkiye için
öncelikli seçenekler olarak
görünmektedir .
 

 PROBLEMLER


Ø Kurumların kapasitesinin yetersiz olması

( Bakanlıklar ve belediyeler )


Ø Kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyonun

yeterli seviyede olmaması


Ø Kamu ve özel sektör ile ilgili yeterli işbirliğinin

olmaması


Ø Çevreye ayrılan finansmanın yeterli olmaması




 TESPİTLER –SONUÇLAR -
DEĞERLENDİRMELER
1.İnsanlar evindeki ve elindeki çöpü bir
an evvel dışarıya ve istedikleri
zaman atmak istiyorlar.
2.
3.Evde ve işyerinde ayrıştırma pek
başarılı görünmemektedir (en
gelişmiş ülkelerde dahil başarı oranı
düşük).
4.
5.Poşet ile toplama sistemi pek başarılı
görünmemektedir (köpek ve kedi
sorunu, küçük poşet kullanımı,
 TESPİTLER –SONUÇLAR -
DEĞERLENDİRMELER
4. Konteynır ile toplama sistemi
(ikili konteyner olabilir: 1. Organik atıklar, 2.

Ambalaj Atıkları
daha başarılı olabilir/görünmektedir.

5. Gömme konteynırların kullanımının

dünyada artmaya başladığı görünmektedir.
Hacimler muhteliftir
 (3 – 5 - 10 m3 yaygın) (100 metre aralıklı)


6. Kompost ve Geri Kazanım Tesisi muhakkak



Düzenli Depolama Tesisinin yanında

olmalıdır.
•
 TESPİTLER –SONUÇLAR -
DEĞERLENDİRMELER
7. Tıbbi atıklar “Tıbbi Atık Yakma


Tesisi”nde yakılmalıdır (900 ve

1200 derecelerde iki kademeli)
ve Düzenli Depolama Tesisinin
yanında olmalıdır.


8. Moloz ve Hafriyatın Kaldırılması



ve tespit edilen yerlerde

depolanması ve kullanılması
önemlidir ve çöp miktarını
düşürmektedir.
 ÖNERİLER
• Tüm Belediyelerde, AB Çevre Mevzuatı
ile Uyumlu “Sürdürülebilir-Entegre
Katı Atık Yönetimi Planı” ön etüt
çalışması yapılmalıdır.


• Ön etüt çalışması tamamlandıktan sonra

uygun bir şekilde tüm Belediyeler için
Katı Atık yönetiminin detaylarını içeren
bir plan çalışması hazırlanmalıdır.


• Tüm belediyelerde ambalaj atıklarının

kaynağında ayrı toplanması, geri
kazanılması ve ekonomiye kazandırılması
kapsamında bir sürdürülebilir yönetim
planı hazırlanmalıdır.
 ÖNERİ
• YEREL YÖNETİMLER BAKANLIĞI
KURULMALI
 (Yerel Yönetimlerden Sorumlu
Devlet Bakanlığı şeklinde olabilir)
 SÖZÜN ÖZÜ
• Unutmamalıyız ki, sağlıklı bir
çevre için vereceğimiz her
hizmet, kendi sağlığımız ve
çocuklarımızın geleceği içindir.
 SÖZÜN ÖZÜ !
 Savaşa ayrılan büyük maddi
kaynakların, insanlığın temel
problemlerinin çözümüne ve
kalkınmasına ayrılması çok önemlidir
ve bu kaynaklar çözüm için de fazlası
ile yeterlidir.


 Yeter ki tüm insanlar olarak, insan

olma kültürümüzü, bilincimizi ve
sorumluluğumuzu geliştirelim ve
bunu tüm insanlara yayalım.
•
•