Kolonyalizmden Emperyalizme

Ulusal Sorunda Tartmal Noktalar

Elif al

1. Blm

Smrgeci Yaylmaclk ve Deiim

Smrge szc, Avrupa dillerindeki karlyla koloni, metropol lkeye balamak zere bir
baka memlekette yerleilen yer demektir. Kolonyalizm ise, yeni topraklar ele geirme, smrgeci
yaylmaclk anlamna gelir. Kapitalizm altnda smrgecilik, 16. yzyldan 18. yzyla uzanan
ticari kapitalizm (merkantilizm) dneminde, zellikle corafi keiflerde ve denizar topraklarn
fethinde somutland. Bu yaylmaclk, smrgeletirilen lkenin zengin hammadde kaynaklarna el
konmas, metropol lkenin fazla nfusunun bu yeni topraklara yerletirilmesi zerinde ykseldi.
zellikle geni bir smrge imparatorluuna dayanan ngiltere, kapitalizmin serbest rekabeti
dneminde de (18. yzyln ikinci yars ve 19. yzyl) bu avantaj sayesinde gl bir sermaye
birikimi salad. Sanayi retiminde atlm yapt ve dnya ticaretinde stnl uzun sre elinde
tuttu. Tm bu sre boyunca karsnda rakip grmeyen ngiliz kapitalizmi, dnya pazarndaki
konumuna gveniyor ve uluslararas ekonomik ilikileri, artk sanayi yatrmlarnn ar basaca
yeni temellerde gelitirmeye hazrlanyordu. Bu nedenle o dnemlerin nde gelen baz ngiliz devlet
adamlar, yeni smrgeler elde etmek uruna ek masraflar yaplmasn gereksiz bir harcama olarak
deerlendirmeye balamlard. Nitekim Leninin de belirttii gibi, Disraeli daha 1852lerde,
smrgeler boynumuza aslm deirmen talardr demiti.
Fakat ngiltere 19. yzyln son eyreinde bu stn konumunu yitirmeye balad. nk, ngiltere
rneini izleyen dier Avrupa lkeleri de (zellikle Almanya ve Fransa) kendi koruyucu gmrk
duvarlarn ekerek gelitiler ve ngiltereyle rekabet etmeye giritiler. Ne var ki, geni smrge
imparatorluunun ngiliz kapitalizmine salad avantaj, bu rekabet mcadelesinde dier Avrupa
lkeleri iin byk bir dezavantaj oluturmaktayd. Aralarndaki kapitalist yarta mesafeyi kapatma
amacyla dier lkeler de depara kalknca, 19. yzyln son eyreinde dnya yeni smrge
fetihlerine sahne oldu. Deien koullar, deien politikalar anlamna gelir. Yeni smrgeler elde
etmek uruna kapitalist lkeler arasndaki rekabet mcadelesi kztka, ngiliz devlet adamlarnn
bu koullara denk decek farkl strateji araylar da belirginleecekti. Bir zamanlar kendilerini
dnyann tek ve mutlak egemeni olarak son derece rahat hissettikleri o eski ruh hallerinden
uzaklatlar. Smrgeciliin faziletleri zerine yeniden nutuklar atmaya baladlar. Bu balamda en
iyi bilinen rneklerden biri olan Cecil Rhodesin 1895 tarihindeki szleri dikkat ekicidir:
Birleik Kralln 40 milyon nfusunu kanl bir i savatan kurtarmak iin, bizler, smrge
politikaclar, fazla nfusu yerletirebileceimiz, fabrikalarmzn ve madenlerimizin rnleri iin
yeni pazarlar kazanabileceimiz yeni topraklar elde etmek zorundayz. Her zaman sylerim,
mparatorluk bir mide sorunudur. savatan kanmak istiyorsanz, emperyalist olmak
zorundasnz.[1]
Grld gibi, smrgeci rekabet ykseldiinde uyank ngiliz devlet adamlar, fazla nfusu
yerletirmek, fabrikalar ve madenlerin rnleri iin yeni pazarlar kazanabilmek amacyla yeni
topraklar elde etmek arzusunu dile getirmekteydiler. Her ne kadar Rhodes, i savatan kanmak
istiyorsanz, emperyalist olmak zorundasnz diyorsa da bunu Birleik Kralln eski tarz
imparatorluunu geniletmek anlamnda kullanyordu. Bu istem, o eski bildik kolonyalizmin
ifadesinden baka bir ey deildi.
Bylece, aslnda kapitalist gelime yeni ihtiyalar, rnein sermaye ihracn, smrgelerde yatrm
yapp pazar geniletmeyi vb. dayatrken, glenen kapitalist lkeler hummal bir ekilde yeni
smrgeler elde ederek dnya topraklarn paylatlar. Nitekim, Leninin Emperyalizm kitabnda,
19. yzyln son eyreinde trmanan smrge fetihleriyle ilgili olarak verdii tablolar [2],
kolonyalizm temelinde dnya topraklarnn paylamnn tamamlanmasn sergileyen somut
gstergelerdi. yle diyordu Lenin:
lk kez olarak, dnya paylalm bulunmaktadr, yle ki, topraklar ilerde ancak yeniden paylama
konusu olabilir; yani efendisi bulunmayan topraa bir efendinin sahip olmas yerine, toprak bir
sahipten dierine geebilir.[3]
Smrgeci yaylmaclk, ulusal snrlarn tesinde yeni topraklara el koymay, oralar
smrgeletirmeyi gerektiriyordu. Smrgeletirme, ak siyasal ilhaka, yani boyun edirilen
lkenin bamsz siyasal ve hukuksal varolu hakknn ortadan kaldrlmasna dayanyordu. Bylece
smrgeci lke, smrge durumuna drlen lke zerinde ekonomik, siyasal, hukuksal, askeri
her trl tasarruf hakkn kendi eline geirmi oluyordu. Ve bu, egemen lkenin egemenlik altna
alnan lke zerinde kurduu mutlak tekel hakk demekti. Smrge lke efendi deitirmedii
srece, bir baka lkenin o toprak paras zerinde benzer bir hak iddiasnda bulunmas ya da
benzeri ekonomik avantajlar elde etmesi mmkn deildi. Baka bir lkenin ekonomisi ya da
siyaseti zerinde hak sahibi olabilmenin yolu, siyasal ilhaktan, smrgeletirmekten geiyordu.
Ancak kapitalizmin yaylmacl hep bu minvalde devam etmeyecek, kapitalizm gelitike eyann
doas gerei egemenlik ilikileri de deiime urayacakt.
Kapitalizmin tekelleme dorultusunda yol almas, yalnzca belirli blgeler arasndaki ticari
ilikilerin ar bast ve corafi alan olarak daha kk bir dnyadan, daha st dzeyde yeni bir
boyuta sranmasn salamtr. Kapitalizmin emperyalizm aamas, sanayilemenin devasa
boyutlara ykseldii ve kapitalizmin kelimenin gerek anlamnda bir dnya sistemine dnt
yeni bir dnemi balatyordu. Daha nceki dnemlerin grece tek boyutlu ticari ilikilerinin yerini,
sermaye birikiminde muazzam atlmlar yapan tekelci glerin girift ilikileri alyordu. Deiik
lkelere ait mali sermaye gruplar, yeni ekonomik ilikiler kurmak zere bamsz ulus-devletlerin
snrlarn olduu kadar, artk u ya da bu egemen lkeye ait smrgelerin snrlarn da ap
gemek, yeni pazarlara szmak ihtiyac iindeydiler. Mali sermaye, nndeki engelleri aarak krl
grd her alana, her blgeye, her lkeye akmaya balad. Artk, zayf bir lkede yalnzca tek bir
egemen devletin borusunun tt gnler geride kalyor ve bylece kolonyalizm dnemine zg
mutlak tekel durumu sarslyor ve giderek zlyordu.
Emperyalizm dneminde, herhangi bir blge ya da lkede neredeyse tm yatrm alanlarnda tek bir
kapitalist lkenin mutlak tekelini kurmas, bir yandan byk tekeller arasndaki muazzam rekabet,
te yandan mali sermaye gruplar arasndaki karmak ilikiler nedeniyle mmkn olmayacakt.
Emperyalist ilikiler temelinde glenmeye balayan kapitalist lkeler, kendi aralarndaki rekabet
mcadelelerinde ste kmak iin, rakip lkenin smrgeci avantajlarn zayflatmaya, yok etmeye
ynelik kurnazlklarda ustalaacaklard. rnein her biri kendi smrgesi zerinde eskisi gibi hak
iddia etmeyi srdrrken, rakip lkenin smrgesinde ulusal bamszlk mcadelesinin destekisi
olmay bile gze alacaklard. Aslnda kapitalist sistem asndan tehlike oluturmad srece yani
smrge lkelerde patlak veren ulusal mcadeleler bir ii ayaklanmasna doru ilerlemedii
srece, bu tutumlarnda alacak bir yan yoktu. nk smrge statsnden kurtularak kendi
ulus-devletini kuran bir lkenin, sra ekonominin inasna geldiinde nasl olsa kendi kaplarn
alacana gveniyorlard.
Elbette ki, her geliim srecinin diyalektiinde olduu gibi bu tr deiimler akamdan sabaha
gereklemez. Smrgecilik dneminin avantajlar zerine basarak imdi de emperyalist
yaylmaclk temelinde gl bir konum elde etmek isteyenler, o eski avantajl konumlarndan gnl
rzasyla vazgemezler. Ne var ki, kimse uzun vadede gelimenin ana dorultusuna kar koyamaz.
te kolonyalizmden emperyalizme gei srecinde de, smrge lkelerde yaanan nice yapsal
altstlkler, ulusal bakaldrlar sonucunda diyalektiin yasalar hkmn icra etti.

Tekellerin Oluumu ve Emperyalizme Gei Sreci

Kapitalist yaylmaclk eiliminin kolonyalizmden emperyalizme dnm belirli bir tarihsel kesiti
kapsar. Bu srecin son dnemlerinde, yukarda deindiimiz nedenlerle kapitalist smrgecilikte
muazzam bir nicel genileme grlr. Bylece, aslnda alttan alta emperyalist yaylmacln
koullarnn olutuu yllar, grnrde smrgeci yaylmacln doruu gibidir. Bu bir gei
dnemidir. imdi ksaca bu dneme deinelim.
Serbest rekabeti kapitalizm olarak adlandrlan dnemin sonlarnda, rekabetin tekellemeyi ortaya
kard ve bylece kapitalizmin emperyalizm aamasna ilerledii bir gei evresi (1870-1900)
yaand. Sanayilemede ba eken ve birbirleriyle rekabet eden kapitalist lkelerin ucuz hammadde
kaynaklarna duyduklar ihtiya, bu deiim dnemi boyunca inanlmaz lde artmaktayd. Bu
nedenle kolonyalizmden emperyalizme gei srecine, bu kapitalist lkelerin smrge alanlarn
genilettikleri ve bu temelde dnya topraklarn paylatklar bir smrgecilik atlm elik etti.
Dier yandan ayn dnem boyunca, gelimi kapitalist lkelerden smrgelere ve yar-smrgelere
yaplan sermaye ihrac da n plana kmaya balamt. Kapitalist gelimede nde giden lkeler,
kendilerine ait mamul mal ihracatnn ve dierlerinden hammadde ithalatnn ulam maliyetini
ucuzlatmak ve dnya ticaretini alabildiine gelitirmek amacyla smrgelerde gerekli altyapy
(demiryollar a gibi) oluturmaya giritiler. Bu yllar, dnyaya artk mali sermaye egemenliinin
damgasn basaca emperyalizm aamasnn henz kendisi deil, fakat onun mayalanma ve
hazrlanma dnemiydi. Nitekim, kapitalizmin emperyalist evresinin balangc olarak 1870leri
gsteren deerlendirmeleri doru bulmayan Lenin yle diyordu: Avrupa iin, yeni kapitalizmin,
eskisinin yerini kesinlikle ald tarih, olduka belirgin bir biimde gsterilebilir: 20. yzyln
badr bu.[4]
Gelimi kapitalist lkelerin smrgelerini genilettikleri 1870-1900 yllar arasnda, tekelci
birlikler, kartel tipi oluumlar nemli bir gelime kaydetmekle birlikte henz fazlaca yaygnlam
deildi. Kapitalizmin emperyalizme dnmesini, bu deiimin balca dneme noktalar itibaryla
sergilemeye alt Lenin:
Bylece tekellerin tarihindeki balca evreler yle beliriyor: (1) Serbest rekabetin gelimesinin en
yksek noktaya eritii 1860-1880 yllar. Tekeller, ancak fark edilir embriyonlar halindedir. (2)
1873 bunalmndan sonra, kartellerin nemli gelime dnemi; byle olmakla birlikte, bunlar henz
istisna halindedir. Oturmu bir durumlar yoktur. Henz geici bir niteliktedirler. (3) 19. yzyln
sonundaki ilerleyi ve 1900-1903 bunalm; bu dnemde, karteller, batanbaa ekonomik yaamn
temellerinden biri haline geliyor. Kapitalizm, emperyalizme dnmtr.[5]
Banka sermayesiyle sanayi sermayesinin tekellemesi ve i ie gemesi, kaynamas yoluyla mali
sermayenin olutuu sreci inceleyen Leninin vard sonu ise uydu: Bylece 20. yzyl, eski
kapitalizmin, genel olarak sermaye egemenliinden mali-sermaye egemenliine geilen yeni bir
kapitalizme yerini brakt bir dnm noktasdr.[6]
Fakat 20. yzyln ilk dnemi, artk tm bu yzyl boyunca ykselie geecek olan bu yeni
kapitalizmin ekonomik zmlemesi zerinde yeterince younlamaya frsat vermeyecek frtnalara
gebeydi. rnein, o yllarda patlak veren Birinci Dnya Sava karsnda komnistlerin almas
gereken tutuma dair tartmalar kanlmaz olarak n plana kt. Devrimci Marksistlerin
tartmalarnda, dnyann yeniden paylalmas temelinde yryen savan gndeme getirdii
smrgeler sorunu arlk kazand. Yine o dnemin somut koullar nedeniyle, bu savan sonucuna
ilikin ngrler arasnda, smrgelerin el deitirmesi ve yar-smrge lkelerin tamamen
smrgeletirilmesi gibi hususlar da nemli bir yer tuttu. nk 1876-1900 yllar arasnda,
smrgeci ngiliz imparatorluuna kar ayn kulvarda rekabet mcadelesini srdren Almanya,
talya ve Fransa yeni smrgeler elde ederlerken, dnya da toprak bakmndan paylalmt.
Rekabetin salt bu temelde devam etmesinin sonucu, zaten paylalm olan topraklar yeniden
paylamak, yani birbirlerinin smrgelerine gz dikmek ve yar-smrge konumuna dm
lkeleri smrgeletirmek olabilirdi. Bu, o dnemin gerekliinin bir ynn, fakat arpc bir
ynn oluturuyordu.
Bu gibi sorunlar o dnem iin gerekten yakc sorunlard ve II. Enternasyonalde ortaya kan
sosyal-ovenizm eilimine kar Leninin yrtt teorik mcadelenin de konusuydu. Kautskynin
ultra-emperyalizm zmlemesi de, kapitalizmin girdii yeni aamann savalara bir son
verebilecei ve bir bar kapitalizm an aabilecei yalann iermekteydi. stelik bu
dnceler, tam da Birinci Dnya Savann patlad konjonktrde, smrgeleri yeniden paylamak
uruna yrtlen amansz savalarn ortasnda, bir zamanlar Marksizmin papas kabul edilen
Kautsky tarafndan dile getirilmekteydi.
Kzgn savalarn ortasnda bar kapitalizm dleri yayan Kautsky gibi tehlikeli dneklere kar
ideolojik savamn nemi byktr. Dolaysyla, o dnem bir realite olan smrge fetihleri
sorununa Leninin ubuu fazlaca bkm olmasnda anlalmayacak bir yan yoktur. te bu gibi
nedenlerle, Leninin Emperyalizm kitabnda o gnn yakc siyasal sorunlarna getirilen yantlarla,
emperyalizm ana damgasn basacak ana ekonomik eilimlerin zmlemesi i ie gemitir.
Fakat 20. yzyln balangcyla birlikte kapitalizmin ykseldii emperyalist aamann temel
zelliklerini sralarken, yine de en nemli hususlara dikkat ekmitir Lenin. Bunlar u ekilde
vurgulayabiliriz; 1) kapitalist tekelci birlikler, 2) banka ve sanayi sermayesinin kaynamas, 3)
yabanc lkelere sermaye ihrac, 4) dnyann toprak bakmndan paylamnn oktan tamamlanm
olmas, 5) dnyadaki nfuz alanlarnn uluslararas ekonomik trstler arasnda paylalmaya
balanmas.

Emperyalizm ve Sermaye hracnn nemi

Kapitalizmin emperyalist evresini serbest rekabeti dnemden ayrt edebilmek amacyla, Lenin,
giderek byk bir nem kazanan sermaye ihrac olgusuna dikkat ekmekteydi: Serbest rekabetin
tam olarak hkm srd eski kapitalizmin ayrt edici nitelii meta ihracyd. Tekellerin hkm
srd bugnk kapitalizmin ayrt edici nitelii ise, sermaye ihracdr.[7]
Gerekten de Leninin dneminde gelimi kapitalist lkelerden az gelimi blgelere, smrgelere
yaplan ihracatn niteliindeki bu deiim ok arpcdr. Sermaye ihracnn nemiyle
belirginleecek bu yeni kapitalist aamann, eski dnemin smrgeci ilikilerini deiiklie
uratmas da kanlmazdr. Sermayenin geri kalm lkelerde, gelimi kapitalist lkelere oranla
daha yksek bir kr elde etmesi mmkndr. Geri kalm lkelerde cretler, hammadde, toprak
fiyat daha dktr. Fakat bu lkelere sermaye aknn gerekleebilmesi iin, smrge ve yar-
smrgelerde sanayi yatrmlarn mmkn klacak bir alt yapnn da var edilmesi gerekir. nk
sermaye ihra edenlerin amac, salt sermaye fazlasn ellerinden kartmak deil, en yksek kr
elde edecek bir yatrm alan bulmaktr. Bu yksek kr, potansiyel bir beklenti olmaktan karp
realize edebilmektir.
zellikle Asyann smrge ve yar-smrge lkeleri asndan byle bir n hazrlk dnemi 19.
yzyln son eyreinde yaanmaya baland. ncelikle smrge ve yar-smrgeleri dnya
pazarna balayan ulam a yaratld. Gelimi kapitalist lkelerden ithal edilen sermaye sayesinde
bu lkeler demiryollar ile donatld. Deiim elbette ki bu kadarla kalmad. Smrgeci lkelerin,
smrgelerine sanayi rnlerini ihra etmeleri ve karlnda kendileri iin gerekli ucuz
hammaddeleri ithal etmeleri temelinde yryen ekonomik ilikiler de zamanla deiti ve derinleti.
Zira kapitalizmin emperyalizm aamasnda, gelimi sanayi lkelerinin kolonyalizm dnemine zg
tek ynl ilikilerle yetinebilmeleri mmkn deildir. 20. yzylla birlikte, ihra edilen sermaye
gittii geri lkelerdeki kapitalist gelimeyi hzlandrrken, eski smrge lkeler kapitalist pazara
entegrasyon asndan giderek daha elverili hale gelmeye baladlar.
Kapitalist geniletilmi yeniden retim srecinin gemi dnemlere oranla ulamakta olduu devasa
boyutlar dnldnde, emperyalist glerin modern kapitalist retim alann bytmeye nasl
yakc bir ihtiya duyduklarn anlamak zor deildir. Yllar nce, Britanya mparatorluu tarafndan
smrgeletirilen Hindistan rnei nedeniyle Marxn da belirttii gibi, zamanla smrgelerde
kapitalist bir gelimenin yaanmas kanlmazd. Kolonyalizm dneminde bu lkelerde eski
ataerkil imalat sanayiini parampara eden ve onlar yalnzca kendi mamul mallarna baml klan
byk kapitalist lkeler, emperyalizm anda smrge lkelere artk belli llerde sanayileme
ihra etmek zorundaydlar. Yeni alanlarn kapitalist dnya pazarna eklemlenebilmesi iin, artk eski
dnemin basit ticari ilikileri asla yeterli olamazd.
Emperyalizm dnemi, eitsiz karlar temelinde ve ncelikle byk kapitalist devletlerin ihtiyalar
dorultusunda yol alan bir kapitalist gelimeyi smrge ve yar-smrge lkelerde de gndeme
getirmitir. Gemi dnemin smrge ve yar-smrge lkeleri gelimi kapitalist lkelerle aray
kapatamasalar da, smrgecilik dnemindeki ekonomik gelime dzeylerine kyasla bir hayli yol
aldlar. Sermaye ihracnn youn olduu blgeler ve lkeler, bu nedenle ekonomik adan eski
dnemlerine oranla daha geri gitmediler. Tam tersine, aslnda mali sermaye gruplarnn yeterince
krl bir yatrm alan olarak grmedikleri ve sermaye ihra etmedikleri eski smrge lkelerin
birou dierlerine kyasla daha geri durumda kaldlar. Aktr ki bu deerlendirmeler,
emperyalizmi, gelimi lkelerin az gelimileri geri braktrc sinsi politikalar olarak ele alan
ulusal kapitalizm(!) taraftar szde anti-emperyalistlerin hi de iine gelmez. Fakat gerek budur.
Eitsiz ve bileik gelime! Bylece, kapitalist ilikilerin giderek hzlanan geliim temposu iinde,
zellikle Hindistan gibi nemli zenginlik kaynaklarna sahip olanlar bata gelmek zere, eski
smrge lkeler de zamanla kapitalist sisteme entegre olmaya baladlar. Bu sre Afrikann pek
ok smrge lkesinde ok daha gecikmeli olarak yaand; zellikle kinci Dnya Sava sonrasnda
belirgin hale geldi.
Aslnda Marxn Kapital zmlemelerinde tm ipular verilen ve daha sonraki dnemlerde Lenin
gibi devrimci Marksistlerin incelemelerine konu olan emperyalizm, zellikle kinci Dnya Sava
sonrasnda kendini tam manasyla ortaya koymutur. 20. yzyln balangcnda olduu gibi bugn
de, ama kukusuz ki ok daha muazzam bir dzeyde olmak zere, sermaye ihrac emperyalizmin
ayrlmaz parasdr. nk, sermayenin younlamas ve merkezilemesi eiliminin sonucu olarak
gelimi kapitalist lkelerde dev llere ulaan sermaye birikimi, kendini el yakan sermaye
fazlasnda aa vurur. Bu sermaye fazlas, kendisi iin krl bir yatrm alan bulabilme
itahyla, ulusal snrlar amak ve ihra edilmek zorundadr. Onun oluumundaki ana etken, ulusal
lekte yatrm olanaklarnn tkenmi olmas ya da i pazarn her trden rne doymu olmas
deildir. Kapitalistlerin amacnn, kitlelerin ihtiyalarn karlamak olmadn biliyoruz.
Sermayeyi gdleyen yegne faktr, daha yksek bir kr oran elde edebilme arzusudur. Bu temelde
sermaye, daha krl grd alanlara, lkelere ak eilimindedir. Bu nedenle de emperyalizm
dneminin en belirgin zellii, gerek gelimi kapitalist lkelerin kendi aralarndaki, gerekse
gelimilerden orta ve azgelimilere ya da bir lde tersi ynelen muazzam sermaye
hareketidir.

Emperyalizm Mali Sermayenin Uluslararas Yaylmacldr

Smrgecilik, yeni topraklara el koyma, buralar siyasal ve hukuksal adan metropol lkeye
tamamen balamak zere toprak ilhak etme eilimiydi. Yani bu kavram siyasal hak gaspn, siyasal
ilhak, zerinde egemenlik kurulan lkenin siyasi bamszlnn yok edilmesini anlatyordu. Oysa
mali sermayenin dnya imparatorluu, asl olarak ekonomik ilhak, yani zayf lkelerin zerinde
hegemonya kurma ve bu temelde emperyalist glerin kontrol altna alacaklar nfuz alanlarnn
yaratlmas anlamna gelir. Toprak ilhaklar ve smrgeci yaylmaclk, emperyalizm diye
adlandrdmz mali sermaye ann balangcnda varln srdrmtr. O dnemde patlak
veren Birinci Dnya Savanda, byk kapitalist devletler yalnzca emperyalist tarzda nfuz alanlar
yaratmak iin deil, ayn zamanda rakiplerine ait smrgeleri ele geirmek ve yeni smrgeler elde
etmek uruna emeki kitleleri birbirine boazlatmtr. Leninin o dneme ait aklamalarnda
gerekliin bu iki yn de yer alr. Zayf lkeleri emperyalizme zg yntemlerle dize getirme
eiliminin yan sra smrgeci ilhaklar da gereklemi ve byk kapitalist glerin bu saldrganl
20. yzyln ilk dnemlerine damgasn vurmutur. Ancak yllarn ilerlemesiyle birlikte, bir yandan
ykselen ulusal kurtulu savalarnn zorlamas, dier yandan mali sermaye egemenliinin u ya da
bu lke zerinde smrge tekeli oluturulmasn fersah fersah aan nitelii gereince, eski
smrgeler birer birer siyasal bamszlklarn elde etmilerdir. Bylece eskinin anl anl,
zerinde gne batmayan smrge imparatorluklar ortadan kalkm olsa da, emperyalizm
ortadan kalkmam ya da nitelik deitirmemitir.
O halde, emperyalizmi smrgeci yaylmaclkla bir tutup, smrge imparatorluklarnn kt
kinci Dnya Sava sonras dnyasn tanmlamak iin yeni kavramlar ileri srmek doru deildir.
Bazlarnn yeni-smrgecilik kavramyla dile getirmek istedikleri gereklik, aslnda yeni bir
ey olmayp, az ve orta dzeyde gelimi kapitalist lkeleri mali adan kendine baml klm
emperyalist-kapitalist sistemin ta kendisidir.
Lenin, Ekim 1917de yeni parti programnn hazrlk tartmalar srasnda, ncelikle ele alnmas ve
deerlendirilmesi gereken sorunun emperyalizm sorunu olduunu belirtir. Kendi program taslanda
da nemli noktalara dikkat eker. Emperyalizmi, dnyann toprak bakmndan paylalmas olarak
ifade eden Sokolnikovun taslan eletirir. Smrgeler (yeni topraklar) iin verilen mcadele ve
zayf lkelerin topraklarna sahip olma mcadelesi, hepsi emperyalizmden nce gerekleti der
Lenin ve devam eder:
Emperyalizmin ayrdedici zellii tamamyla farkl bir eydir, yirminci yzyldan nce varolmayan
bir ey; uluslararas trstler arasnda dnyann ekonomik olarak paylalmas, lkelerin pazar
alanlar olarak anlamalarla paylalmas. Bu zel nokta Yolda Sokolnikovun taslanda
belirtilmemi, bylece de emperyalizm, gerekte olduundan ok daha zayf gsterilmitir.[8]
Emperyalizm dneminde aslolan, byk emperyalist lkelerin siyasal bamszla sahip lkelere
bile boyun edirebilen ekonomik gcdr. Bu dnemin almet-i farikas olan dev tekeller ve mali
sermaye gruplar, u ya da bu lke pazarna nfuz edebilmek iin birbirleriyle yarr, pastay
gleri orannda paylarlar. Kapitalist smrgecilik dneminden farkl olarak, emperyalist rekabet
dnyann toprak alan bakmndan paylam iin deil, asl olarak mali sermayenin rahata at
oynatabilecei nfuz alanlarnn paylam iin yrr.
Emperyalist tahakkmn ileyiinde bor mekanizmas ok nemli bir yer tutar. Nitekim,
smrgeci ngiliz emperyalizminden farkl olarak, Fransz emperyalizmini tefeci olarak
adlandrabiliriz[9] diyordu Lenin. nk, Fransann d sermaye yatrmlarnn byk blmn
Avrupa lkelerine ve zellikle Rusyaya verilen devlet borlar oluturuyordu. Bu durum kk bir
ayrnt deil, tam tersine emperyalizm dnemini niteleyen belirgin bir zelliktir. Ve byle olduu
iindir ki, Lenin Fransa rneinden sz ederken, gelime izgisinde ilk kn kk tefecilikle
yapan kapitalizmin, bu izgiyi byk tefecilikle sona erdirdiini belirtmekteydi. Smrgeci
ngiltereye oranla Almanyann durumu ise, emperyalizm dneminin asli zelliini ok daha
belirgin biimde gzler nne seriyordu: Almanyann ngiliz smrgeleriyle ticareti bizzat
ngilterenin bu smrgelerle olan ticaretinden daha hzl geliiyorsa bu, yalnzca Alman
emperyalizminin ngiliz emperyalizmine gre daha gen, daha gl, daha iyi rgtlenmi
olduunu, ondan stn olduunu kantlar.[10] Almanyann smrgelerinin az olduuna ve
yabanc lkelere akan sermayesinin de Avrupa ile Amerika arasnda eit llerde daldna
dikkat ekmekteydi Lenin. Emperyalizm dneminde gllk lt artk smrge fethinde deil,
mali sermayenin baka blgelere nfuz etme gcnde aranmalyd.
Bu gerek, yeni dneme damgasn basmaya balayan ve Birinci Dnya Savann sona ermesiyle
birlikte iyice aa kan bir olgudur. Kapitalizmin inanlmaz bir hzla gelitii gen bir lke olan
ABD, asl olarak smrgeci rekabet temelinde deil, dorudan yeni bir temelde, yani mali
sermayenin dnya leinde yaylmas temelinde ykselen ekonomik bir g oda olmutur.
Avrupa lkeleri kendi aralarnda smrgeler iin rekabete tutumuken, ABD bu Avrupa lkelerini
mali sermayenin gcyle kucaklayarak aradan syrlp sivrilmeye balam ve bylece emperyalist
dnyann hegemonik gc olarak ne kmtr.
Bu geliim 20. yzyln banda henz ok belirgin olmasa da, Leninin amza damgasn
vuracak bu trden olgulara iaret ettiini grebiliyoruz. Dnyadaki nfuz alanlarnn emperyalist
lkeler tarafndan blmnde belirleyici etken son tahlilde sermayenin gcdr. Bu gerei,
Amerikan multi-milyonerlerinin nde gelen bir gazetesinden aktararak belirtmekteydi Lenin:
Avrupada sava, dnya egemenlii iin verilmektedir. Dnyaya egemen olmak iin iki ey
gereklidir: dolar ve banka. Bizde dolar ok; banka da kuracaz ve dnyaya egemen olacaz.[11]
Emperyalizm aamasna ykselen kapitalizm, retici glerin uluslararaslamasyla ulusal devlet
biimlenmesi arasndaki elikiyi mali sermayenin yaylmacl sayesinde amaya alr.
Buharinin deyimiyle, mali sermaye her boluu doldurma ihtiyac duyan, en girgin sermaye
biimidir. Emperyalist-kapitalist sistem yklmadka, mali sermaye dnyay giderek daha da
yaygn ve youn bir biimde smrmeyi srdrr. Bylece bir yandan dnyann en cra keleri
bile emperyalist-kapitalist sistemin ileyii iine ekilirken, dier yandan bizzat emperyalist
lkelerin kendi aralarndaki ekonomik ilikiler derinleir.

Emperyalizm Dneminde Bamllk Sorunu

Smrge lke kavram, siyasal bamszlktan yoksun olan ve siyasal-hukuksal stat bakmndan
dorudan metropol lkeye bal lkeleri anlatr. Metropol lkenin smrge zerinde tam bir
egemenlik hakk, smrge lkenin de mutlak bir ekonomik, siyasal, diplomatik, askeri vb.
bamll sz konusudur. Yar-smrge lke kavram ise, ancak smrge stats ile ilikili olarak
bir anlam ifade eder. Smrgeletirilme asndan yar yolda olan, siyasal bamszln neredeyse
yitirme durumuyla yz yze bulunan lkeleri (rnein 20. yzyln balarnda Trkiye, ran, in
vb.) kapsar.
Oysa emperyalizm anda, mali sermayenin ekonomik adan siyasal bamszla sahip bulunan
lkelere bile boyun edirmeyi baardn biliyoruz. Fakat Leninin zmlemelerine konu olan
dnemde mali sermayeye hl en byk rahatl, bu lkelerin siyasal bamszlklarn yitirmesi
salayabiliyordu. O nedenle, Birinci Dnya Savann devam etmekte olduu srete Leninin bu
hususa dikkat ekmesinin gerek bir temeli vard:
Yar-smrge lkeler, bu ynden, yar-yolda olan tipik rneklerdir. Dnyann geri kalan ksmnn
tmyle paylalm bulunduu bir ada, zellikle mali-sermaye anda, bu yar-baml lkeleri
ele geirmek iin yaplan savamn sertleecei anlalyor.[12]
Birinci emperyalist paylam sava dneminde, gerekten de Leninin belirttii gibi, bu yar-
baml lkeleri ele geirmek iin yaplan savam sertleti. Fakat ayn sre, ulusal kurtulu
mcadelelerinin ykseliine ve Ekim proleter devriminin gereklemesine de sahne oldu. Ksacas,
olaylarn geliimi yalnzca emperyalist lkelerin rekabet mcadelesine ya da emperyalistlerin
planlarna, arzularna bal kalmad. arlk Rusyasnn ykld, bir ii iktidarnn kurulduu ve
bu iktidarn ezilen uluslara, ulusal kurtulu mcadelelerine dostluk elini uzatt koullarda,
emperyalistler planlarn yeniden gzden geirmek zorunda kaldlar. nk emperyalist gler,
ulusal kurtulu mcadelesi olarak balayan bir mcadelenin, muzaffer Sovyet proletaryasnn
cazibesi temelinde toplumsal kurtulu mcadelesine ykselmesinden korkuya kaplmlard. Artk
onlar iin, smrge lkelerin siyasal bamszlklarn kazanmalaryla snrl bir deiim ehven-i er
saylabilecekti. Kald ki, emperyalist gelimenin kendi doasnda da var olan dekolonizasyon
eilimi, ilerleyen yllar iinde smrge lkelerin siyasal bamszlklarn kazanp mevcut ulus-
devletler kervanna katlmn kkrtt.
Emperyalist odaklarn dnyann eitli blgelerinde kendi ekonomik, siyasi ve askeri karlar
dorultusunda at oynatabilmeleri iin, daha zayf durumda olan lkeleri mutlaka
smrgeletirmeleri gerekmiyor. Zaten Lenin de, tekellerin egemenlii altnda ve kyasya bir
rekabet mcadelesi temelinde dnyann yeniden paylalmas ihtiyacn yalnzca smrgeletirme
kapsamnda ele almamtr. Leninin zmlemesinde asl nemli yn, mali sermayenin siyasal
bamszla sahip lkeleri bile iine alan ahtapot kollarna dikkat ekmi olmasdr:
Kapitalizm, younlamay o derece gelitirmitir ki, sanayiin btn kollar, sendikalar, trstler ve
kapitalist milyonerlerin kurduklar birliklerce kskvrak balanm ve hemen hemen btn dnya
sermaye lordlar tarafndan ya smrgeler halinde, ya da smrge olmayan teki lkeler, mali-
sermayenin binlerce kollu a iine hapsolunarak paylalmtr.[13]
Birinci Dnya Savann sona ermesiyle birlikte, emperyalizm ann ana eilimi daha belirgin bir
biimde ortaya kmaya balad. Siyasal bamszla sahip, fakat mali-diplomatik adan
emperyalist lkelere baml lkelerin says artmaktayd. Emperyalizm dneminin bu eilimine
bizzat Lenin de dikkat ekmitir. rnein eitli bamllk biimlerinden sz ederken, smrge ve
yar-smrgelerin dnda bir de mali ve diplomatik adan baml lkeleri zikretmektedir:
Bu an zellikleri, balca lkelerin, yalnzca, smrge sahipleri ve smrge lkeler olarak iki ana
grup halinde toplanmas deildir; grnte siyasal bamszlklarna sahipmi gibi olan, ama
gerekte, mali ve diplomatik bir bamlln a iine dm deiik baml lke biimleri de
vardr. Bu biimlerden birine, yar-smrgelere, biraz nce deinmitik. Bir baka biimin rneini,
bize, rnein, Arjantin sunmaktadr.[14]
Leninin bu balamda zerinde durduu iki somut rnek Arjantin ve Portekizdir. Her iki lke de
siyasal bamszla sahip, ancak mali adan ngiltereye baml lkelerdir. Bu durumda artk bir
smrge statsnden bahsetmenin maddi bir temeli yoktur. Yine de bir smrge benzetmesi
yaplyorsa, bu sadece dayanaksz bir benzetmeden ibarettir. Zaten mali sermaye, siyasal
bamszla sahip lkelere bile boyun ediren, onlarn i ilerine karabilen, eitli diplomatik,
askeri dayatmalarla kendi oligarik karlarn koruyan modern hkmdardr. Emperyalizm
kitabnda verdii Portekiz rnei de, Leninin yalnzca smrge tipi bamllk stats zerinde
durmadnn, daha da nemlisi, 20. yzyla damgasn basacak olan emperyalist tipte bamllk
gereini ele aldnn kantdr:
Bamsz ve egemen bir devlettir Portekiz, ama aslnda, iki yz yldr ... ngiliz himayesi altndadr.
ngiltere, hasmlar olan Fransa ve spanyaya kar savamnda, kendi durumunu kuvvetlendirmek
iin Portekizi ve sahip olduu smrgeleri savunmutur. Buna karlk, ticari stnlkler,
Portekize ve Portekiz smrgelerine meta ve zellikle sermaye ihrac konusunda ayrcalklar,
Portekiz limanlarndan ve adalarndan, telgraf ebekesinden yararlanma haklar vb. elde etmitir.
Bylesi ilikilere byk devletlerle kk devletler arasnda her zaman rastlanmtr. Ama kapitalist
emperyalizm dneminde bunlarn genel bir sistem haline geldii, dnyann paylalmasn
rgtleyen ilikiler btnnn tamamlayc bir paras olduu grlyor. Dnya mali-sermaye
ilemleri zincirinin halkalarn meydana getiriyor.[15]
Smrgeletirme eilimi emperyalizm anda genel bir kural olamaz. Bazen kk uluslarn
siyasal bamszln tanmak emperyalistler asndan daha krl olabilir. Nitekim Lenin de bu
hususa dikkat eker. Emperyalizmin zeki liderleri, kk uluslar baml klmann daha gvenilir
ve krl yolunun, politik olarak bamsz devletler yaratmak olduunu dnmektedirler. Ama ayn
liderler kukusuz u gerei de aka vurgulamaktadrlar: Biz, phesiz mali bamllklar iin
gerekeni yapacaz![16] lerleyen yllarla birlikte aradaki ayrmn ok daha rahat kavranabilir hale
gelmesi bir yana, daha o dnemde kolonyalizmle emperyalizm arasndaki fark anlatmaya
almtr Lenin. yle der; siyasal ilhaka bavurmakszn ekonomik ilhak gerekletirilebilir ve
bu yola geni lde bavurulmaktadr. Buna temel oluturan mekanizmay ise u szlerle aklar:
Amerikan trstleri, emperyalizm ya da tekelci kapitalizm ekonomisinin en st ifadesidir. Bunlar,
hasmlar saf d brakmak iin yalnzca ekonomik aralara bavurmakla yetinmezler, srekli olarak
siyasal, hatta su saylan yntemlere bavururlar. Ne var ki, trstlerin, salt ekonomik yntemlerle
kendi tekellerini kuramayacaklarna inanmak ok byk bir hata olur. Gerek, bunun elde
edilirliini gsteren birok kant salyor: Trstler, hasmlarnn kredisini bankalar araclyla
baltalarlar (trstlerin sahipleri, hisse senetlerini satn alarak, bankalarn sahipleri haline gelirler);
hammadde elde etmelerini baltalarlar (trstlerin sahipleri, hisse senetlerini satn alarak
demiryollarnn sahipleri haline gelirler); belli bir sre iin trstler maliyetin altnda sat yaparlar,
bir rakibi ykmak ve sonra onun iletmelerini, hammadde kaynaklarn (madenler, toprak, vb.) satn
almak iin milyonlar harcarlar.[17]
Lenin takiben, ite size trstlerin gcnn ve genilemesinin salt ekonomik bir tahlili demektedir.
Bu satrlar, emperyalizmi yeni-smrgecilik gibi yanl kavramlarla aklamaya alanlara da
nemli bir yant niteliindedir. Emperyalist glerin ekonomik stnlkleri sayesinde zayf
durumdaki lkelere kendi siyasal koullarn, askeri planlarn dikte ettirdikleri bir sistemi, bu da
smrgeciliin bir eididir diye tanmlayanlar, eer kt niyetli deillerse en azndan sorunu
bulandrmaktadrlar. nk sorunu smrgecilik temelinde ele almak, emperyalizm aamasnda
zayf ulus-devletlerin gllere bamlln hl bir ulusal bamszlk sorunu olarak ortaya
koymak demektir. Oysa emperyalist kapitalist sistem altnda, baz istisnalar dnda genelde eski
smrge lkelerin ou siyasal bamszln kazanm ve bylece asl bamlln ekonomik
bamllk olduu gerei olanca plaklyla aa kmtr. Fakat dnya kapitalist sistemi ite
budur; ekonomik adan sisteme bal olmakszn, tek bana yaltlm biimde yaayan bir
kapitalist lke olamaz.
Dolaysyla, emperyalizm dneminin bu ekonomik bamlln, smrgecilik dneminin siyasal
bamll ile bir tutmann hi ama hibir bilimsel temeli yoktur. Zira, siyasal bamszln
kazanlmas kapitalist sistemin ileyii ile elimemektedir. Tam tersine, emperyalist kapitalizm
altnda gl kapitalist lkeler, bu bamszla sahip tm lkeleri de bin bir trl ekonomik
mekanizmayla kendilerine baml klmaktadrlar. Ama bu, artk sistemin bir btn olarak ileyiine
isel olan eitsizlik temelinde karlkl bamllk olgusudur. Kapitalizm altnda bu bamllktan
kurtulmak mmkn deildir. Ve daha da nemlisi, ekonomik bamll gereke gstererek, az ya
da orta derecede gelimi kapitalist lkelerin bir zamanlarn smrge ya da yar smrge
lkelerinde olduu gibi bir ulusal kurtulu mcadelesi vermeleri gerektiini ileri srmek hi doru
deildir.

Emperyalizm Tekelci Rekabet zerinde Ykselir

Hilferding mali sermayeyi, sanayi sermayesi haline dnen banka sermayesi olarak
tanmlyordu. Bu tanm bir ynyle eksik bulan Lenin, dikkati asl olarak tekellere ve tekellerin
oluumuna ekmekteydi:
Bu tanm, eksiktir; nk ok nemli bir olguyu; retimin ve sermayenin genileyen
younlamasnn tekellere yol at ve hl amakta olduu olgusunu, sessizce geitirmektedir. ...
retimin younlamas, bunun sonucu olarak, tekeller; sanayiin ve bankalarn kaynamas ya da i
ie girmesi ite mali-sermayenin oluum tarihi ve bu kavramn z.[18]
Emperyalist aamaya ilerleyen kapitalizmin en belirgin zelliklerinden biri, sanayi sermayesinin
daha byk iletmeler iinde hzl bir tempoyla younlamasyd. Ayn ekilde, banka sermayesi de
daha az sayda ve ok daha byk kurumlarda toplanmaktayd. Bylece bankalar, belli bir lkenin
ya da birok lkenin hammadde kaynaklarn ve retim aralarnn byk bir blmn, bunun yan
sra kapitalistlerin, kk patronlarn para-sermayelerini kendi kontrolleri altna alan dev tekeller
haline geldiler. Bu gelime sreci iinde, giderek daha byk bir kaynama temelinde banka
sermayeleri ile sanayi sermayeleri i ie geti. Bankalar, mali sermayeyi yneten uluslararas
nitelikte kurumlar haline dntler. Kapitalizmin emperyalist aamasnn temel zellii olarak,
tekeller belirleyici nem kazandlar.
ok daha nceden Marxn da iaret ettii zere, tekellerin sanayi ve bankaclk sektrlerinde
nicelike geliiminin younlamas bir nitelik dnmne yol aarak yeni bir sermaye bileimini,
mali sermayeyi dourmutur. Kapitalizmin merkantilist ve serbest rekabeti dnemlerinde srasyla
ticaret ve sanayi sermayesi biiminde belirginleen sermaye, rekabetin sonucunda tekelci mali
sermayeyi yaratmtr. Tekelleri douran bizzat serbest rekabetin kendisidir. Ancak tekellerin varl
kapitalist rekabeti ortadan kaldrmaz. Yani, tekel ve rekabet olgularnn skolastik bir mantkla
birbirini dlar tarzda ele alnmas yanltr. Kapitalist geliimin diyalektii iinde, tekel ve rekabet
birbiriyle elien fakat birlikte var olan bir btnsellik oluturur. Rekabet tekeli dourur; ama
rekabetin tekelleme yoluyla almaya allmas onu ortadan kaldrmaz. Tersine tekelin oluumu,
bu kez bir st dzeyde rekabeti, yani tekeller arasndaki rekabeti yaratr.
Bir an iin dnecek olursak, byle bir hareketin kendi diyalektii iinde varabilecei nihai sonu,
rekabeti tamamen dlayacak olan bir tam tekel durumu olabilirdi. Ama bu, zel mlkiyete
dayanan kapitalist retim ilikilerinin reddi demektir. Zaten emperyalist dnemin Marksist analizi,
kapitalizmin en yksek aamasnn gittii bu yn gsterir. Sermayenin merkezilemesi ve
younlamas, yani tekellemenin niceliksel geliimi giderek niteliksel bir dnm zorlamaktadr.
Balangta kapitalistlerin retim aralar zerindeki bireysel mlkiyeti temelinde rgtlenen
kapitalist retim sreci, hisse senetli anonim irketlerin gelimesi ve tekellemesi sonucunda, retim
srecinin dnya leinde dev lekli sermaye gruplar tarafndan organize edildii bir srece
dnmtr. Emperyalizm dnemi ilerledike tekellemenin ulat boyutlar, retimin alabildiine
toplumsallamas, kapitalizmin neredeyse kendi zn inkr ettii bir noktaya doru hzla
ilerlemesi anlamna gelir. Kukusuz ki bu Marksist analiz, kapitalizmin tekelci geliiminin ierdii
ana eilime, onun gidiatna, onun yerini komnizmin almas gerektiine iaret ediyor. Ancak
kapitalizm kendiliinden, doal bir evrimin sonucunda yerini komnizme brakmayacaktr. Bu
niteliksel dnmn olabilmesi iin proleter devrimlerle dnya kapitalist sisteminin yklmas
zorunludur.
Kapitalizmin tekelci geliimi, ayn zamanda, retimin rgtlenmesinin artk ulusal snrlar iine
hapsedilemeyecek denli dnyasal bir karakter kazanmasna yol aar. Lenin bu hususa iaret eder:
Emperyalizm, gelien kapitalizmin, ancak 20. yzylda ulalan en yksek aamasdr. Kapitalizm,
onlar kurulmadan feodalizmi ykmasna olanak bulunmayan ulusal devletleri, imdi kendisi iin
cendere gibi gryor.[19]
Ama burada nemli bir hususu vurgulamamz gerekiyor. Kapitalist retim tarznn eitsiz ve bileik
gelime zelliini daha batan iinde tadna; sermayenin younlamasnn ve belli ellerde
merkezilemesinin kanlmaz olarak tekelcilii dourduuna; kapitalizmin bu gidiatnn ulus-
devlet biimlenmesinin dar snrlaryla badamayacana; yklmad srece kapitalizmin bu tr
engelleri aacak yollar arayp bulacana dikkat eken bizzat Marxtr. Ama bu emperyalizm deil
mi?
Bize gre elbette ki yle. Ne var ki, Marxn kapitalist retim tarzna ilikin devasa
zmlemelerini, bir rpda serbest rekabeti kapitalizm dnemi teorisine indirgeyiveren
Stalinist tahrifat okuluna gre Marxn kapitalizmin bu gidiatndan haberi yoktur! Bu gerekleri
zmleyen, kapitalizmin eitsiz ve bileik gelime yasasn kefeden ve dolaysyla emperyalizm
teorisini kuran Lenin olmutur! Stalinizmin bu bo iddialar, uzun yllar boyunca szde bir
Marksizm adna nice insann bilincini bulandrp gerekleri karartt. Oysa, yalnzca Marxn iyi bir
rencisi olmak iin abalamay erdem olarak kabul eden Lenin, Emperyalizm kitabnda bakn
yle diyordu:
Yarm yzyl nce, Marxn, Kapitali yazd srada, serbest rekabet, iktisatlarn byk
ounluunca, bir doa yasas gibi grlyordu. Kapitalizmin teorik ve tarihsel bir tahlilini
yaparak, serbest rekabetin retimin younlamasna yol atn, bunun ise, belirli bir gelime
aamasnda tekelcilie gtrdn tantlayan Marxn yaptn, resmi bilim, sessizlik fesadyla
ldrmeyi denedi. Bugn ise, tekel, bir gerek olarak ortadadr. ktisatlar, tekellerin farkl
belirtilerini gstermek iin da gibi kitap yyorlar, hep bir azdan marksizmin rtldn
ileri srmekte devam ediyorlar. Ne var ki, ngiliz atasznde de denildii gibi, gerekler inat
eylerdir ve houmuza gitsin gitmesin, hesaba katlmalar gerekir.[20]
Marksizmin kurucularnn Alman deolojisi ve Komnist Manifesto gibi erken fakat temel
eserlerinden itibaren, tm zmlemelerinde dnya ekonomisi kavram ok nemli bir yer tutar.
Dnya ekonomisi, kapitalizmin emperyalizm aamasnda giderek ok daha belirginleen bir biimde
ete-kemie brnr. Bu nedenle, emperyalizm anda kapitalist retim tarznn tm unsurlarn
(retici gler, retim ilikileri, iblm, art-deerin retilmesi ve bllmesi, pazarlar, fiyatlarn
oluumu vb.) artk ulusal deil, uluslararas lekte kavramak gerek bir zorunluluk haline
gelmitir. Gnmzde moda olan globalleme (kreselleme) gibi tm tanmlamalar, aslnda
kapitalizmin 20. yzylda ulat ve halen de iinde yaamakta olduumuz son evresini, yani mali
sermayenin egemenlik an, ksaca emperyalizm olarak adlandrdmz bu a anlatmaktadr.
rnein, tekelci gelimenin giderek daha st dzeyde rekabeti kztrmasnn kanlmaz sonucu
olarak ortaya kan tekelci birlemeler, yalnzca ulusal snrlar iinde gereklemez. Sermayenin
uluslararas yaplanmas, eitli krizlere gebe olan ok elikili bir sretir. Bir yandan sermaye,
gerek yaplanmasnn tarihsel kkleri ve gerekse de icabnda snacak gvenilir bir liman aray
nedeniyle, srtn bir ulus-devlete yaslama gdsnden kendisini bsbtn kurtaramaz. Ama te
yandan, devasa yatrmlara ortaklaa giren farkl lke sermaye gruplarnn varl da ok somut bir
gerekliktir. Ayrca, byk kriz dnemlerinde zor duruma den sermaye gruplarnn, sermayenin
vatan yoktur prensibinden hareketle kendilerine daha gl yabanc ortaklar aramalar kapitalist
ileyiin dayatt bir zorunluluktur. Tekelci kapitalizm, tekelci evlilikler demektir. Ve bu trden
evliliklerde de gelin ya da damatn ulusda olmas deil, ekonomik karlar nemlidir.
rnein, enerji alannda ekonomik bakmdan ok daha gl durumda bulunan bir Amerikan
tekelinin, grece zayflayan bir ngiliz tekeliyle yapt evlilik sonucunda (bu evlilikte bir eitsizlik
olsa dahi!) daha st dzeyde bir okuluslu tekelin doumuna imza atlr. Orijinleri itibaryla bir
ulus-devlete dayanan her bir sermaye grubu, rekabet mcadelesinde ba sktnda kendi ulus-
devletini imdada arsa da, emperyalizm aamasna ykselmi kapitalizm ite byle eliik bir
karaktere sahiptir. Hem birleme, hem kapma! Hem gerektiinde ulus-devletin kanatlar altna
snma ihtiyac, hem de ulus-devletin dar snrlarn ama abas iinde milliyetine bakmakszn
gerekletirilen dnyasal evlilikler! Yani, sermayenin btnleme eilimine ramen, ulusal
blnmlkten azade, adeta dnya devletlerinden kopup bulutlar zerinde gezinen soyut bir
uluslararas sermaye yoktur. Fakat, belirttiimiz elikili ileyi iinde ve ok ynl ekonomik
ilikilerin sonucunda, byk mali sermaye gruplar yine de ayaklarn tek bir ulus-devlet zeminine
basmaktan ziyade giderek uluslararas bir karakter kazanrlar.

Emperyalizm Mali Sermayenin Egemenliidir

Emperyalizm kitabna 1920 ylnda yazd bir nszde, Lenin, kapitalizmin bir avu ileri lkenin
dnya nfusunun byk ounluunu mali ynden boduu, bask altna ald bir dnya sistemine
dnm olduunu sylyordu. Gerekten de emperyalizm, gl kapitalist lkelerin zayf
lkelere eitli ekonomik koullar dayatt, onlar trl alardan bask altna ald bir sistemdir.
Kapitalizmin bir dnya ekonomisine byme eilimi, asl olarak, artk uluslararas bir nitelik
kazanan mali sermayenin egemenlii anda somutlanmtr.
Emperyalizm mali sermayenin imparatorluudur. Mali sermaye dier sermaye biimlerinden
stndr ve bu nedenle de mali sermaye ynnden gl birka byk kapitalist devlet, dier btn
kapitalist lkeler karsnda stn durumdadr. Emperyalizm dneminde stnlk, gl mali
sermaye gruplarnn pazarlar zerindeki egemen ve tekelci pozisyonunda kendini aa vurur.
Nitekim, Buharinin l915 tarihli Dnya Ekonomisi ve Emperyalizm adl almasna yazd
nszde, Lenin, 20. yzyln yeni hkmdarn yle tanmlar:
Artk zamann hkmdar son derece oynak ve esnek bir yapya sahip olan, ipleri birbirine
dolarcasna, her lkede ve uluslararas dzeyde isimsiz olarak i gren, retimle dorudan
ilikisi olmakszn mthi bir kolaylkla younlaan ve daha imdiden adamakll younlam
bulunan mali-sermayedir.[21]
Bu son derece oynak ve esnek yapya sahip olan ada hkmdar, bir zamanlar elinin altnda
tuttuu smrge ve yar-smrge statsndeki lkeler siyasal bamszlklarn kazandktan sonra
da, ipleri birbirine dolarcasna, her lkede ve uluslararas dzeyde i grmeye ve egemenliini
srdrmeye devam etti. Giderek muazzam leklere varan mali sermaye tutarlarn kontrolleri
altnda tutan byk banka-sanayi tekelleri, bir zamanlarn mtevaz sanayi kapitalistlerinden farkl
olarak, ilgilerini retim srecinde tek tek fabrikalar ya da iletmeler zerinde odaklatrmak zorunda
deillerdi. Son tahlilde elbette ki, mali sermaye ancak retim srecine yatrm yaparak, bu srete
art-deer elde ederek kendisini geniletebilir. Ama mali sermaye fonlarn kontrolleri altnda tutan
finans-kapitalistler, artk retim srecinde bizzat denetleyici olarak yer almaya bile gerek
kalmakszn, devasa krlar kendi kasalarna aktmann yollarn dediler. Mali sermaye
hkmdarlar, organizasyon ve denetim ilerini dolgun gelirli profesyonel yneticilere devredip,
Leninin deyiiyle retimle dorudan ilikisi olmakszn dnyasal egemenliklerini gelitirmenin
yollar, yntemleri zerinde younlatlar.
Toparlayarak vurgulayacak olursak, emperyalizm, mali sermaye egemenliiyle talanan ve esas
olarak mali sermayenin uluslararas yaylmaclnda somutlanan kapitalist smr sistemidir.
Kapitalizmin emperyalist aamasnn ilerleyii iinde, smrge lkelerde ulusal kurtulu
mcadeleleriyle siyasal bamszln kazanlmas bu emperyalist aamann zelliini deiime
uratmamtr. Tersine, emperyalizm anda asl olann ekonomik hegemonya eilimi olduunu
tm arpclyla ortaya koymutur. Gnmzde kapitalizm, tek bir dnya pazarnda somutlanan ve
irili ufakl tm kapitalist lkeleri bu arada Stalinist brokratik rejimlerin kyle birlikte
kapitalistleme yolunu tutan lkeleri de kucaklayan, uluslararas iblm temelinde eitsiz fakat
bileik gelien ve eitsizlii iinde karlkl bamll yeniden ve yeniden reten bir dnya
sistemidir.

Emperyalist an Ayrlmaz Paras: Hegemonya Savalar

Emperyalizm anda sermayenin ulusal snrlar ama gereksinimi nedeniyle, tekelci rekabet
uluslararas boyuta sahiptir. Byk kapitalist devletler, srm pazarlar, hammadde pazarlar ve
sermaye yatrm alanlar zerinde egemenlik kurabilmek amacyla birbirleriyle yarrlar. Kapitalist
retimin ykseli dnemlerinde bu yar grece barl koullarda srdrlebilir olsa da, byk ve
derin kriz dnemlerinde rekabet mcadelesini eski yntemlerle srdrmek olanaksz hale gelir.
Bylesi dnemlerde emperyalist devletlerin nfuz alanlar zerindeki hegemonya mcadelesi, ak
paylam savalarna dnebilir. Emperyalist savalar, emperyalistler aras kapma politikasnn
askeri yntemlerle srdrlmesinden baka bir ey deildir. Bu nedenle, kapitalist gruplar
arasndaki ekimelerin ieriini zmlemeye almak yerine, bunlarn bugn iin bar yarnsa
bar olmayacak biimlerine taklp kalmak yanltr.
Emperyalist lkeler ve farkl sermaye gruplar uluslararas alanda girift ilikiler iinde olsalar da, bu
rekabet iindeki bir birlikteliktir. Dolaysyla baz dnemlerde rekabetin alabildiine kzmas,
emperyalist lkelerde daha ok silahlanma ve sava ynnde bir eilim dourur. Kapitalist sistemin
verili ekonomik g dengesinde nemli deiimler yaandnda ve hegemonya krizi
derinletiinde, emperyalist gler kozlarn yeniden paylamak zere dnya siyasetini silahlarn
eliinde yrtmek zorunda kalabilirler.
Kapitalistler dnyay paylayorlarsa, bunu, kendilerinde bulunan hain duygulardan tr deil,
ulatklar younlama dzeyi, kr salamak iin kendilerini bu yola bavurma zorunda
braktndan yapyorlar. Ve dnyay, mevcut sermayeleri, gleri orannda paylayorlar,
nk kapitalizmin ve meta retimi sisteminin var olduu bir ortamda daha baka bir paylama
biimi sz konusu olamaz.[22]
Lenin, emperyalizm an karakterize eden bu gibi eilimleri ortaya koyarken, kapitalizmin
giderek bar bir ileyie ulaaca iddialarna kar da mcadeleyi srdrmtr. rnein,
emperyalistlere akl hocalna soyunan dnek Kautsky (gnmz dneklerinin bu pri),
sermayedeki yaylma drts emperyalizmin bask ve iddet yntemleriyle deil, bar
demokrasiyle en elverili llere ulaabilir der.[23] Oysaki, emperyalist savalar, militarizm,
dnyadaki nfuz alanlarnn yeniden paylalmasna elik eden iddet politikas, tm bunlar
emperyalist an ayrlmaz paralardr. Bu nedenle, emperyalizmi mali sermayenin politikalarndan
biri, bir bask ve iddet politikas olarak ele alan ve byle bir politikann zorunlu olmadn
gstermeye alan Kautsky gibilerin siyasal adan mahkm edilmesi gerekir.
Kautsky, mali sermaye klikleri arasndaki uluslararas giriftlemenin art eiliminden, bar
kapitalizmin olanakl olduu sonucunu kartyordu. Bu dncesini, tekelci birliklerin giderek tek
bir dnya trstn yarataca ve bylece rekabet ve bunalmlar ortadan kaldraca yolundaki
ultra-emperyalizm zmlemesinden tretmekteydi. Oysa Lenin, tekelci kapitalist birliklerin
oluumuyla rekabetin ve bunalmlarn bir st dzeyde yeniden retildiini gzler nne sermeye
alt. Emperyalizmin bir bar yaylma dnemi olaca dncesi gereklerle badamayan
tehlikeli bir dt. Lenin, emperyalizmi bir politika biimi olarak deil, ada kapitalizmin
bizzat kendisi olarak tanmlad; bask ve iddetin emperyalist kapitalizmin ayrlmaz bir paras
olduunu vurgulad.
te yandan Kautsky, emperyalizmi sanayilemi lkelerin gittike daha geni tarm blgelerini
ilhak etme eilimi olarak ele alyordu. Halbuki emperyalist savalar geri lkelerde toprak
ilhaklarna yol asa da, emperyalizm bundan ibaret deildi. Ve Lenin tam da bu noktada ok nemli
bir gereklie dikkat ekti. Emperyalist lkeler arasndaki rekabetin kzt ve emperyalist bir
savaa dnt konjonktrde, bu lkelerin rakiplerini zayflatmak, hegemonyay ele geirmek
amacyla, bizzat sanayilemi kapitalist lkelere de saldrabileceklerini hatrlatt. Almanyann,
ngilterenin egemenliini sarsmak amacyla Belikaya saldrs, bunun bir rneini vermekteydi.
Bu yolla Belika, Almanyann smrgesi olmuyor, fakat emperyalist savan alan geniliyordu.
Belika burjuvazisi kendi ulus-devletini savunmak amacyla, emperyalistler arasndaki bloklamada
safn bu somut koullara gre belirliyordu.
Emperyalist gler arasndaki hegemonya kavgasn yanstan eitli blgesel savalarla kantland
zere, gnmzde de bar kapitalizm tehlikeli bir dtr. Bu d, Kautsky benzeri modern
dneklerin, ii snfnn devrimci mcadelesini baltalamak amacyla ileri srdkleri bir safsatadr.
Emperyalist aa damgasn basan hegemon g ABD rnei, mali sermayenin saldrgan
yaylmaclnn ak gstergesidir. Amerikan emperyalizminin hegemonyas altnda geen yllar,
bu hegemonyann srdrlebilmesinin ve eitli bamsz devletlere dayatlabilmesinin yolunu da
ok ak biimde gzler nne sermitir. Emperyalizm, eitli uluslar zerinde bask, onlarn
iilerine karma, siyasal komplolar, siyasal gangsterlik ve en nemlisi de emperyalist savalar
demektir. Ve emperyalizm tm bu kahrolasca ileyiini, sz konusu lkeleri smrgeletirmeksizin
de pekl yrtebildiini kantlam bulunuyor. Elbette ki, emperyalist lkeler ilerine geldiinde
ulusal ayrlklar krklemekte, farkl uluslar birbirine drerek yeni ulusal sorunlar
yaratmaktadrlar. Ayrca, emperyalist glerin kartt blgesel savalarda, savaa konu olan
lkelerin topraklar igale urayabilir ve bu nedenle de ulusal sorun yeniden ve yeniden gndeme
gelebilir. Fakat tm bu rnekler dikkate alndnda dahi, sonu smrgecilik dneminden farkl
olarak yeni smrgelerin yaratlmas deil, egemen gelen emperyalist devlet yanls yeni burjuva
iktidarlarn ya da yeni ulus-devletlerin kurulmas olmaktadr.

Anti-Emperyalist Mcadele Ulusal Kurtulu Mcadelesine

ndirgenemez
Emperyalizmi ada kapitalizm olarak deil de, yalnzca onun politikalarndan biri olarak kabul
eden Kautsky gibiler, bir sistem olarak emperyalizme cephe almazlar. rnein Kautsky, bir btn
olarak emperyalist ekonomik ileyie deil de yalnzca ilhak politikasna kar klmasn savunur.
Bu tamamen reformist ve pasifist bir dnce tarzdr ve sahte bir anti-emperyalizm anlayna
temel oluturur. Nitekim Leninin Kautskyye ynelttii eletiri, bu tr yaklamlarn ipliini pazara
karmaktadr:
Bu, ilk bakta alklanacak bir yant gibi geliyor. Ama, aslnda, emperyalizmle uzlamann daha
ince, daha iyi maskelenmi (bu bakmdan da daha tehlikeli) bir propagandasn tayor; bankalarn
ve trstlerin politikasna kar yaplp da bunlarn ekonomik temellerini kavramayan bir savam,
reformizmden ve burjuva pasifizminden baka bir ey deildir, masum ve iyi niyetli isteklerden
teye gidemez.[24]
Buradan hareketle, baz nemli hususlar vurgulayalm. Emperyalizme kar savam, uluslarn
kaderlerini tayin hakknn kabul ile snrlayan bir siyaset burjuva reformizminden teye geemez.
Emperyalizme kar mcadeleyi, yalnzca ilhaklara kar kmaya indirgeyen ve bylece
emperyalizmin ekonomik temellerine cephe almayan bir siyaset, anti-emperyalist deildir. Ne
zaman ki ilhaklara ya da ulusal baskya kar balayan bir mcadele, emperyalist sistemin ekonomik
temellerine kar da ynelir, ite ancak o zaman anti-emperyalist bir nitelik kazanm olur. Fakat
mcadelenin bu boyutlara ykseltilmesi ne burjuvazinin ne de kk-burjuvazinin derdi deildir.
Ulusal ezilmilie kar ortaya kabilecek herhangi bir mcadelenin anti-emperyalist bir
bakaldrya dnebilmesi ancak ve ancak devrimci proletaryann sorunudur.
Belika rneinde olduu gibi, topraklarnn bir baka devlet tarafndan ilhak edilmesine kar kan
ve ulusal egemenlik hakkn koruyan burjuvazi kendi snfsal karlarn savunmaktadr. Ama bu
anti-emperyalizm deildir. Yalnzca, saldrgan emperyalist devlete kar kapitalizm temelinde bir
tavr altr. Bu nedenle de, rnein Alman emperyalizmine kar kan Belika burjuvazisi ngiliz
emperyalizmiyle kar birliini ve dostane ilikilerini pekitirmeye alr. Burjuvazinin snfsal
karlar asla kapitalist sistemden kopmay deil, onun iinde daha gllere kar kendi egemenlik
haklarnn kabul ettirilmesini gerektirir. O halde, devrimci proletaryann emperyalizm kartln u
ya da bu emperyalist devletin politikasna kar kma ya da kendi burjuvazisinin egemenlik
hakkn savunma dzeyine indirgemek dpedz snf ibirlikiliidir.
20. yzyl iinde ulusal kurtulu mcadelelerini baaryla sonulandran pek ok smrge lke,
ulusal (siyasal) bamszln kazanarak, kendi ulus-devletini kurdu. Ancak zaman iinde grld
ki, siyasal bamszln kazanm lkeler kapitalist sistemin iinde kalmaya ve onun bir bileeni
olmaya devam ettiklerinde, ekonomik adan kanlmazlkla emperyalizme baml kaldlar.
Bylece emperyalizm, siyasal bamszln kazanm lkeler zerinde de egemenliini
srdrebilen bir sistem olduunu kantlad. Dolaysyla kapitalizmin emperyalist aamasn
smrgecilik temelinde ele almann, rnein onu yeni-smrgecilik vb. olarak nitelemenin
Marksizm asndan doru bir taraf yoktu.
Ne var ki, gerek yaamda gncel siyasetin ak iinde kavramlar arplabiliyor, ya da daha
dorusu arptlabiliyor. rnein, 1960larda smrge lkelerde gelien ulusal kurtulu
mcadeleleri srecinde, emperyalist sistemi yeni-smrgecilik diye nitelemek yaygn bir
eilimdi. Hatta bu niteleme, siyasal bamszlk iin savaan glerin dilinde kendileri iin nemli
bir anlam da ifade ediyordu. Bunun anlalabilir bir taraf da vard; zira bu ulusal kurtuluular,
emperyalizm ann iinde henz gemi dnemin smrgeciliine kar mcadele
yrtmekteydiler. Ancak, bu anakronizm nedeniyle onlar yeni-smrgecilik dediklerinde bile
aslnda hedef tahtasna yeni dnemin gerekliini, yani emperyalizmi yerletirmi oluyorlard.
rnein, Ganann ulusal kurtuluu lideri Nkrumaha gre yeni-smrgecilik, Afrikaya bir elle
bamszln verip teki elle geri alma metodudur. ... yeni-smrgeci devletin eski smrgesine,
onu bir mteri-devlet haline getirip politika d yollarla kontrol altna alabilmek iin bir eit
egemenlik tand yalanc bir bamszlktr.[25] Nkrumah, yeni-smrgecik diye bir eyi
tanmlamak isterken tam da emperyalizm ann temel zelliini anlatm oluyordu. O, bu
szleriyle, siyasal bamszln kazanlmas ile snrl mcadelelerin, yani emperyalist ileyii
deitiremeyen, emperyalizme gerek bir darbe indiremeyen ulusal kurtulu mcadelelerinin salt
anti-smrgeci karakterini de gzler nne sermekteydi. Dorudur, bir dnya sistemi olan
emperyalist sistemden kesin bir kopu olmadka, yalnzca siyasal bamszln kazanlmasyla
emperyalizmden bamsz olunamayaca gerei eitli rneklerle kantlanmtr. O halde,
emperyalizmden bamszlk sorunu ulusal bamszlk sorununa indirgenemez; anti-emperyalizm
toplumsal kurtulu sorunudur.
Emperyalist lkelerin, grece daha zayf durumda bulunan kapitalist lkelere dayatmalar elbette ki
yalnzca ekonomik alanla snrl kalmyor. Ancak bu durum, kapitalist dzenin genel bir yasasdr.
Kapitalizmde paray veren dd alar! Byk emperyalist devletlerden muazzam miktarlarda
borlanan kapitalist devletlerin burjuvazisi, eitsiz ilikiler ya da i ilerine karlmas nedeniyle
ne kadar szlansa da, bu bir btn olarak onlarn kapitalist dzenidir. Bu tr szlanmalardan ii
snfna ne? Daha gsz burjuvazinin derdini dert edinmek, ya da ii snfna kapitalizm temelinde
tam bamsz ve ulusal bir dzen propagandas yapmak ancak kk-burjuvazinin anna
yakabilir. Oysa, irili ufakl tm kapitalist lkelerde proletaryann yakc sorunu, kendi
burjuvazisinin ekonomik bamszl(!) deil, kapitalist smr dzeninden kurtulutur.
Ksacas, emperyalizm karsnda ii snfnn mcadele hedefi burjuva dzene son vermektir, yani
siyasal iktidarn fethidir, proleter devrimdir.
Anti-emperyalizm tartmalar asndan ok byk nem tayan hususlar, Leninin Emperyalizm
kitabnda dile getirilmitir. Burjuvazinin hibir kesiminden anti-emperyalizm beklenemez! Bu
saptamann altnda yatan ekonomik gereklii gzler nne serer Lenin:
Bir yandan, birka elde younlam, ve yalnzca kk ve orta kapitalisti deil, ok kk
kapitalist ve ok ufak patronlar da kendine balayan yaygn ve sk bir iliki a kurmu olan mali-
sermaye, te yandan, dnyay paylama ve baka lkelere egemen olma yolunda baka ulusal mali
gruplara kar giriilen gitgide younlaan savam, btn mlk sahibi snflarn tamamyla
emperyalizm safna gemesine neden olmaktadr.[26]
Aslnda, kk-burjuvaziden de tutarl bir anti-emperyalizm beklenemez! Kk-burjuva
demokratlarn anti-emperyalist mcadele anlaylar yarm yamalaktr; nk bunlar, emperyalist
politikalarla kapitalist ileyiin ekonomik temelleri arasndaki zlmez balar grmezden gelirler.
Emperyalizmin karsna ulusal kapitalizmi kartarak, emperyalizmden bamsz bir kapitalizmin
de pekl mmkn olabilecei hayalini yayarlar. Emperyalizmi, tm kapitalist lkeleri
kanlmazlkla iine alan dnya kapitalist sistemi olarak kavramaktan acizdirler ya da byle
kavramak ilerine gelmez. Nanslar bir yana brakacak olursak, tm kk-burjuva sol akmlara
egemen olan anti-emperyalizm anlaynn z udur; lke iindeki kapitalist ileyie kkten
tutum almayan, dolaysyla anti-kapitalist ierikten yoksun bulunan ve yalnzca d faktre
indirgenmi olan szde bir emperyalizm kartl! Kk-burjuvazi nezdinde anti-emperyalizm,
smrgeci ve ilhak politikalara kar tutum almaktan ibarettir.
Ne var ki, btn bu tutarszlklarna ramen kk-burjuva muhalif akmlar dnyada olduka geni
bir yer tutar ve bu olgu kapitalizmin bir gerekliidir. Mali-oligari her alanda gericilik ve artan bir
ulusal bask yarattndan, bu durum genelde, zayf ya da gl eitli kapitalist lkelerde, kk-
burjuva demokratlarn muhalefetini ortaya karr. Vaktiyle Lenin bu konuda somut bir rnek de
vermitir. 1898de ABDnin spanyaya kar yrtt yaylmac savata, Birleik Devletlerdeki
kk-burjuva demokratlarn siyasal tutumuna deinir. Savan ekonomik zne kar kmak
yerine yalnzca toprak ilhakn anayasaya aykr bularak, bunu canice bir sava olarak nitelemekle
yetinmektedir kk-burjuva reformistleri. Dn olduu gibi bugn de, szde anti-emperyalist
tutumun zerine cafcafl bir radikalizm cilas atmak canice gibi sfatlarla tam da kk-
burjuvazinin merebine uygundur ve alay haketmektedir. Zaten Lenin de yle yapmtr;
spanyaya kar alan emperyalist sava, anti-emperyalistlerin, burjuva demokrasisinin son
mohikanlarnn muhalefetini uyarm oldu der.[27]
Lenin, Emperyalizm kitabna 1920 Temmuzunda yazd nsz ise u szlerle bitirmektedir:
Emperyalizm, proletaryann toplumsal devriminin nbelirtisidir. Bu 1917den beri dnya
lsnde dorulanmtr. Onun da zerine basa basa aklad gibi, emperyalizm a proleter
devrimler adr. nk, kapitalizmin bu en yksek aamas, dnya leinde proleter devrimin
koullarnn olgunlamasndan, sosyalizmin maddi temellerinin denmesinden baka bir anlama
gelmez. Bir dnya sistemi dzeyine ykselen kapitalizm, aslnda kendi sonuna doru
ilerlemektedir:
Emperyalist aamasnda kapitalizm, retimin tam toplumsallamasna gitmektedir; iradelerine ve
bilinlerine aykr olarak, kapitalistleri, tam rekabet zgrlnden tam toplumsallamaya bir geii
belirleyen yeni bir toplumsal dzene doru adeta srklemektedir.[28]
amzda kapitalist smr dzeni emperyalist sistemde somutlandna gre, tm kapitalist
lkelerde proletaryann devrimi anti-emperyalist bir devrim olacaktr. Bunun baarlabilmesi iin
deiik lkelerde nasl bir yol izlenmesi gerektii, proleter devrimin genel karakterine oranla ikincil
bir sorundur. Zaten Stalinizmin domalatrd aamal devrim anlay karsnda, devrimci
Marksizmin bayran ykselten Trokinin savunduu srekli devrim anlaynn z de budur.
Orta ya da az gelimi kapitalist lkelerde proleter devrim, gelimi kapitalist lkelere oranla henz
zmlenmemi baz ek sorunlarn da stesinden gelmek zorundadr. i snfnn devrim program,
bu devrimin geerken zecei demokratik kapsaml grevleri de ierecektir. Ve son olarak da u
nemli hususu belirtelim: Gnmz dnyasnda, irili ufakl tm kapitalist lkelerde proleter devrimi
kendi ieriiyle deil de, rnein smrge devrimi, ulusal kurtulu devrimi, demokratik
devrim vb. eklinde tanmlamak, ii snfnn devrim hedefini bulandrmaktan baka hibir eye
hizmet etmeyecektir.

[1] akt: Lenin, Emperyalizm, Sol Yay., Haziran 1979, s.96

[2] Lenin, age, s.93, 94 ve 97
[3] Lenin, age, s.93
[4] Lenin, age, s.27
[5] Lenin, age, s.28
[6] Lenin, age, s.56
[7] Lenin, age, s.74
[8] Lenin, Revision of the Party Programme, Collected Works, Vol. 26, s.167
[9] Lenin, Emperyalizm, s.77
[10] Lenin, age, s.138
[11] akt: Lenin, Sosyalizm ve Sava, Sol Yay., Aralk 1975, s.138-139
[12] Lenin, Emperyalizm, s.99
[13] Lenin, Sosyalizm ve Sava, , s.14
[14] Lenin, Emperyalizm, s.103
[15] Lenin, age, s.104
[16] Lenin, A Turn in World Politics, Collected Works, Vol. 23, s.267
[17] Lenin, Emperyalist Ekonomizm, Sol Yay., Eyll 1991, s.40-41
[18] Lenin, Emperyalizm, s.58
[19] Lenin, Sosyalizm ve Sava, s.14
[20] Lenin, Emperyalizm, s.26
[21] Buharin, Dnya Ekonomisi ve Emperyalizm, zgn Yay., Temmuz 1975, s.17
[22] Lenin, Emperyalizm, s.90
[23] akt: Lenin, age, s.136
[24] Lenin, age, s.112-113
[25] akt: Basil Davidson, Afrikada Milli Kurtulu ve Sosyalizm Hareketleri, Sosyal Yay., 1965,
s.124
[26] Lenin, age, s.132
[27] Lenin, age, s.134
[28] Lenin, age, s.32

2. Blm

Emperyalizm ve Smrge lkelerdeki Deiim

Mali sermaye tekeller an yaratt. Tekeller ise her yere kendi ilkelerini gtryor.[29] te 20.
yzyln en ksa zeti. Emperyalizm anda, farkl gelime dzeyindeki lkeler arasnda ileyen
eitsiz fakat karlkl ilikiler hesaba katlmadan, ne doru bir emperyalizm zmlemesi
yaplabilir ne de doru bir anti-emperyalizm anlay gelitirilebilir. Oysa, kinci Dnya Sava
sonrasnda ve zellikle 1960larda nc dnyaclk eilimine kaplan Marksistler, emperyalist
sistemin i ileyi yasalar konusunda zihinleri bulandrdlar.
nc dnyacla sunulan sempati ve destek nedeniyle, ulusal (!) ekonomiyi savunma klna
brnen burjuvaca edalar, nazlar bile anti-emperyalizm adna alkland. 1960lar dnyasnn az ya
da orta gelikinlik dzeyindeki kapitalist lkeleri, bu kez yeni-smrge, yar-smrge lkeler
olarak nitelenip, ezilen uluslar kategorisinin iine sokuturuldu. Bylece bu tr lkelerde sanki hl
bir ulusal kurtulu sorunu olduu yanlgs yaratlarak, proletaryann kapitalist dzene kar
mcadele hedefi (yani gerek anti-emperyalizm) unutturuldu. Emperyalizmin, her kapitalist lkenin
i ileyiinde de somutlanan bir ekonomik sistem olduu gerei glgelendi. Bu sistemin dna
klmadan bile, ekonomik adan ulusal bamszlk bir ileyiin olabilecei yolundaki kof
propagandalarla sahte bir anti-emperyalizm yaratld. Bu tr siyasal akmlarn bilinli yaratclar
Stalininistler olsa bile, ne yazk ki kendilerini Trokist olarak adlandran baz evreler de bu
bulankln srp gitmesine az hizmet etmediler.
rnein Mandel ve evresinin gnmz dnyasna tadklar smrge nitelemesi bu tutumun
tipik bir rneini oluturur. Smrgelerin kt bir dnyada, eski smrge lkelerin emperyalist
sisteme bamlln hl smrge kavramlar eliinde aklamay srdrmek hi doru deildir.
Byle bir tutum aslnda Trokinin zmlemelerine de pek kulak asmamak anlamna gelir. Tpk
Lenin gibi Troki de, emperyalizm dneminin smrgecilik dneminden farkl bir nitelik tadn
aklamtr. Nitekim Troki, 1914 tarihli Sava ve Enternasyonal balkl yazsnda, emperyalizmin
ve emperyalist savan dekolonizasyona yol aan genel eilimine deiniyordu:
Bununla birlikte kapitalist lkeler arasnda kolonilerin yeniden blm kapitalist geliimin
temelini bytmez, fakat sadece deitirir. ... Buna belirleyici nemde dier bir faktr eklenmelidir:
Bu da kolonilerin bu savatan kazanm olduklar kendi kapitalist uyanlarn salayan itici gtr.
Dnya ekonomisinin karkl koloni ekonomisinin kkten deiimini gsterir ve bu, onlarn
koloni karakterlerini kaybetmeye baladklarnn belirtisidir.[30]
Mandel ve benzeri dncede olanlar, Trokinin eitsiz ve bileik gelime yasasna dair nemli
deerlendirmelerinin sanki yalnzca eitsizlik ynn kabul edip, bileik ynn unutturmak
istediler. Bu yolu tutanlar, eski smrge lkelerde kapitalist gelimeyi engelleyen (!), geri
braktran (!) bir emperyalist a tanm gelitirdiler. Mandelden aktaracamz satrlar, yaanan
gereklerle badamayan ii bo genellemelere rnek oluturuyor:
Oysa emperyalist an ... balamasyla birlikte, kapitalist dnya pazarnn ileyii, az-gelimi
lkelerin normal kapitalist geliimini ve zellikle derinlemesine bir sanayilemeyi kolaylatrmak
yle dursun, tersine bu geliimi engelleyen bir etken oluturdu. Marxn, her gelimi lke daha az
gelimi bulunan bir lkeye geleceinin resmini gsterir, eklindeki, btn serbest rekabeti
kapitalizm a boyunca anlamn korumu olan forml artk geerliliini yitirmi oldu.[31]
Sanki emperyalizm dneminde ulusal bamszln kazanan eski smrge lkeler, gelimi
kapitalist lkelerle ekonomik iliki iine girmeyip yalnz balarna kalsaydlar, daha ok
geliecekler ve sanayileeceklerdi! Marx, her gelimi lke daha az gelimi bulunan lkeye
geleceinin resmini gsterir derken, kapitalist retim tarznn temel bir zelliine iaret ediyordu.
Kapitalizm, farkl tarihsel gemilere, farkl gelime dzeylerine sahip her lkeyi ve blgeyi nne
katp bir dnya sistemine doru ilerleyecekti. Nitekim emperyalizm a, kapitalizmin gidiatna
ilikin Marxn zmlemelerini dorulad. Bu gerekleri grmezden gelerek, Marxn nemli
tespitlerini, serbest rekabeti kapitalizm boyunca anlamn korumu formller olarak nitelemenin,
eitsiz ve bileik gelime yasasn Lenin kefetti demekten ne fark var? Bo szler karsnda lf
uzatmamann en iyi yolu, bu trden iddialara verilmi nemli bir yant hatrlamak olacak:
hra edilmi sermaye, ihra edildii lkelerde, kapitalizmin gelimesini etkiler, hzlandrr.
Bylece, sermaye ihrac, ihracat lkelerdeki gelimeyi bir para durdurma eilimi tasa da,
bunun, btn dnyadaki kapitalizmi derinlemesine ve genilemesine gelitirmek pahasna olduunu
unutmamal.[32]
Leninin belirttii gibi, smrge lkelere yaplan sermaye ihracnn dourduu sonu, oralarda da
kapitalist gelimenin hzlanmasyd. Peki hzland da ne oldu? Bu lkeler yaanmakta olan kapitalist
gelime nedeniyle sarsc bir deiim geirirlerken, smrge statleri srgit devam edemezdi. Onlar
da eninde sonunda, emperyalist sistemin glleri karsnda eitsiz birer unsur olarak modern ulus-
devletler sllesine katlacaklard. Bu durum, emperyalist lkelerin smrge lkelere siyasal
bamszlklarn kolayca lutfetmelerinin bir sonucu muydu? Yoksa mali sermaye andaki
yaylmacln isel zellikleri nedeniyle, emperyalist lkeler isteseler de istemeseler de, bu sonucu
yaratan maddi zemini bir yerde kendi elleriyle mi demi olmaktaydlar?
Sorduumuz bu sorularn yant, 20. yzyln ilerleyen yllarnda yaanan olaylar ve ulusal kurtulu
mcadeleleri tarafndan verilmi bulunmaktadr. Ne var ki Lenin daha l916larda, smrge lkelerin
geleceinin maddi temelini deyen gelime eilimine dikkatleri ekmiti: Emperyalizmin balca
zelliklerinden biri, en geri lkelerde kapitalist gelimeyi hzlandrmas ve uluslarn ezilmelerine
kar verilen mcadeleyi yaygn hale getirmesi ve iddetlendirmesidir.[33] Bylece, kapitalizmin
smrgeci yaylmaclk dneminde yaratlan fakat zmlenemeyen ulusal bamszlk sorunu,
emperyalizm dneminde yakc biimde gndeme gelerek zlyordu.

Emperyalizm Dnemi ve Ulusal Kurtulu Mcadelesi

Daha 1905 ylndan itibaren Rus devriminin yaratt etkinin, ran, Trkiye, in gibi lkelerde
burjuva demokratik hareketleri ve ulusal uyan hzlandrmas Leninin dikkatini bu gelimeye
ekmitir. Smrge ve yar-smrge lkelerdeki ulusal uyan, dnya devrimi asndan patlayc
maddelerle yklyd. Bu dnem iinde yazd makalelerde[34], Asyadaki uyan ve ulusal
kurtulu mcadelelerinin ykseliini deerlendirdi Lenin. Smrge ve yar-smrge lkelerdeki
ulusal uyanta, smrgecilik sistemine darbe indirecek potansiyeli grd. Ve daha da nemlisi,
Asyadaki uyan ile Batdaki proleter devrim arasndaki balanty kurmaya alt:
Toplumsal devrim, ancak, ileri lkelerde proletaryann burjuvaziye kar i savayla, gelimemi,
geri ve ezilen uluslarda, ulusal kurtulu hareketi dahil, bir dizi demokratik ve devrimci hareketi
iinde birletiren bir a biiminde skn edebilir.[35]
Grld gibi, Lenin, smrge lkelerdeki ulusal kurtulu mcadelelerini, dnya genelinde
proletaryann devrimci mcadelesinden kopuk, ondan etkilenmeyen ya da onun zerinde etki
yaratmayan bir olgu olarak ele almyordu. Tersine, toplumsal devrimlerin, dnya genelinde eitli
dzeylerde yryen devrimci mcadelelerin karlkl etkileimi iinde yol alabilecei grn
savunmaktayd. O gnn dnyasnn koullar da hesaba katldnda, saf toplumsal devrimlerin
gerekleebilecei beklentisinin nemli bir yanlg olacana iaret etmekteydi:
Toplumsal devrimin, smrgelerde ve Avrupada ayaklanmalar olmadan, btn nyarglaryla
kk burjuvazinin bir kesiminin devrimci patlamas olmadan, siyasal bakmdan bilinsiz olan
proleter ve yar-proleter ynlarn, toprak beylii, kilise, krallk boyunduruuna kar, ulusal vb.
boyundurua kar hareketi olmadan dnlebileceini sanmak, toplumsal devrimi reddetmektir.
Bu bir ordunun belirlenmi bir noktada mevziye girerek biz sosyalizmden yanayz ve bir baka
ordunun da bir baka noktada saf tutarak biz emperyalizmden yanayz diyeceini ve o zaman
toplumsal devrim olacan sanmak olur![36]
Tarihsel srecin eitsiz geliimi gereinden hareket eden Lenin, ulusal sorunu ele alrken, farkl
tarih basamaklarnda bulunan lkeleri ayrt etmekte ve balca grupta toplamaktayd.[37]
Dnyann bugnk somut koullarnda, bu tr ayrmlarn genelde artk geride kaldn biliyoruz.
Ancak yine de tarttmz konuda dnden bugne uzanan devrimci izgiyi kavrayabilmek iin,
Leninin soruna yaklamn irdelemek nemlidir. Ulusal sorunun artk gemie mal olduu
kapitalist lkelerle ilgili olarak yle diyordu Lenin:
Bat lkelerinde ulusal hareket, uzak gemie ait bir eydir. ngilterede, Fransada, Almanyada, vb.
ata topraklar l bir szdr; tarihsel roln tamamlamtr, yani ulusal hareket buralarda ilerici
herhangi bir ey ortaya karamaz, yani ynlar yeni bir iktisadi ve siyasal yaama yceltecek
herhangi bir ey ortaya koyamaz. Buralarda tarihin bundan sonraki adm, feodalizmden ya da
ataerkil zulmden ulusal ilerlemeye, olgun, siyasal ynden zgr bir ata toprana dnm deil,
ama mrn doldurmu olan ata topra olma durumundan, fazla olgunlam kapitalizmden,
sosyalizme dnmdr.[38]
Gelimemi lkelerde ise durum farklyd:
Dou Avrupann tm, btn smrgeler ve yar-smrgeler bu gruba girer. ... Bu blgelerde, kural
olarak, hl ezilen ve kapitalist adan gelimemi uluslar vardr. Nesnel olarak, bu uluslarn
nnde henz baarmalar gereken genel ulusal amalar, zellikle demokratik amalar, yabanc
basksnn ortadan kaldrlmas amalar vardr.[39]
Marxn 1848 devrim deneyiminden kard derslerin de gsterdii gibi; Avrupa burjuvazisi, artk
ii snfnn tarih sahnesine km olmasndan dolay korkuya kaplmt ve burjuva demokratik
dnmlere devrimci tarzda nderlik edemezdi. Bundan byle bu grevi de, devrimin sreklilii
kapsamnda proletarya stlenecekti. Fakat Lenine gre, Asya henz Avrupann katetmi olduu
yoldan gememiti ve Asyann eitli lkelerinde tarihsel gereklik daha farklyd:
leri Avrupa, geri her eyi destekleyen bir burjuvazinin buyurganl altndadr. ... Asyann her
yerinde gl bir demokratik hareket byyor, yaylyor, kuvvet kazanyor. Oradaki burjuvazi,
imdilik gericilie kar halkn yannda yer alyor.[40]
Kapitalizmin ve dolaysyla ii snfnn gelime dzeyi bakmndan, eitli Asya lkelerinin
Rusyann bile bir hayli gerisinde olduunu dnyordu Lenin. Dolaysyla bu tr lkelerde, 18.
yzyl Avrupasndaki ilerici burjuvazinin roln bir lde oynayabilecek bir burjuvazinin var
olduu sylenebilirdi. Ulusal sorunda tarihsel farkllklar hesaba katan Lenin, smrgelerdeki
ulusal uyan burjuva demokratik nitelikte ileri bir adm olarak deerlendirip destekledi. Lenine
egemen olan bu dnce, Kominternin kinci Kongresinde ele alnan ulusal sorun ve smrgeler
sorununda da n plana kacak ve gnmze uzanan tartmalara kaynak oluturacakt.
Aslnda kimi iddialarn aksine, Leninin ulusal sorundaki bu yaklam genel hatlaryla dorudur ve
proleter devrimin sreklilii fikriyle elimez. Ve bu nedenle, onun bu konudaki zmlemelerini
belli bir tarihten itibaren deitirdii yolundaki deerlendirmeler de biraz zorlama yorumlardr.
nk Lenin, ii snfnn hegemonyasnda ilerlemesi gereken devrim srecini farkl iktidar
aamalarna blmemekte, geri lkelerde ii snfnn yolunu aacak zorunlu bir tarihsel geliime
dikkat ekmekteydi.
Tarihsel adan gecikmi smrge ve yar-smrge lkelerde, burjuvazi ulusal bamszln
kazanlmas erevesinde hl ilerici bir rol oynayabilirdi; ama emperyalizm dneminde bu rol
acaba ne derece kapsaml ya da istikrarl olabilirdi? Gz ard edilmemesi gereken nokta udur ki,
Lenin, bu tr lkeler burjuvazisine mutlak anlamda ya da kararl nitelikte bir ilerici misyon
atfetmemi, tersine onun ne denli kaypak olabileceine dikkat ekmi, bu konuda komnistleri
uyarmtr:
Ezilen ulus burjuvazisinin ... bir yanda pratikte, kendi halkndan gizli olarak ve ona kar, ezen
ulusun burjuvazisi ile gerici anlamalara girerken, bir yandan da ulusal ayaklanmadan szetmesi hi
de seyrek grlen bir ey deildir.[41]
Emperyalizm dneminde kendi ulus-devletlerini kurmak iin mcadele yrten smrge ve yar-
smrge lkeler burjuvazisinin, ikili, kaypak tutumunu, eitli Asya ve Afrika lkelerindeki ulusal
kurtulu mcadeleleri gerekten de yeterince gzler nne sermitir. Fakat unutmamalyz ki, bir
ulusal kurtulu sava tarihsel ve siyasal kapsam bakmndan neyse odur, daha fazlas deil. Byle
bir mcadele pekl burjuvazinin nderliinde de yryebilir; dolaysyla emperyalistlerle eitli
uzlamalar da ierebilir. Byledir diye, ynlarn katld hakl bir ulusal ayaklanma, haksz bir
mcadele dzeyine indirgenmi olmaz. Leninin bu konuda yapt uyar nemlidir:
...bir emperyalist devlete kar ulusal kurtulu savamndan, baz durumlarda bir baka byk
devlet tarafndan ayn lde emperyalist amalar iin yararlanlmas hali de, sosyal-demokratlarn,
uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkn reddetmelerine neden olamaz.[42]
Smrge ve yar-smrge lkelerdeki ulusal hareketlerle ilgili olarak bir de u nemli
deerlendirmeyi yapmaktadr Lenin:
...in, ran ve Trkiye gibi yar-smrge lkeler ve tm smrgeler, ki bunlar bir milyarlk bir
nfusu barndrmaktadr. Bu lkelerde, burjuva demokratik hareketler ya henz balamtr, ya da
bu hareketlerin aacaklar daha uzun bir yol vardr. Sosyalistler, yalnzca smrgelerin dnsz
olarak derhal ve kaytsz artsz kurtuluunu istemekle kalmamaldrlar (ki byle bir istem, siyasal
ifadesinde, uluslarn kaderlerini tayin hakkn tanmaktan baka bir anlam tamaz), onlar bu
lkelerdeki ulusal kurtuluu amalayan burjuva demokratik hareketlerdeki daha devrimci olan
eleri en kararl bir biimde desteklemeli, bu elerin kendilerini ezen emperyalist devletlere kar
ayaklanna (eer byle bir ey varsa, devrimci savana) yardmc olmaldrlar.[43]
Leninin derdi, ulusal kurtulu hareketlerinin burjuva demokratik karakterine dikkat ekmekle
yetinmek deildir. Asl olarak, burjuva demokratik hareket iindeki farkl kesimlerin ayrt
edilmesi gerei zerinde durur. Ona gre, daha devrimci elerin (yani kk-burjuva radikalleri ve
kyl kitleleri) kendilerini ezen emperyalist devletlere kar ayaklanlarna yardmc olunmaldr.
Fakat bu ne anlama gelir? Komnistler demokratik istemleri proleter devrim hedefinden
kopartmakszn ele almal ve mcadeleyi bu anlayla yrtmelidirler. Komnistlerin, ezilen
uluslarn hakl mcadelesi temelinde ulusal kurtulu hareketlerine sunacaklar destek, proletaryann
devrimci mcadelesi asndan ikincil bir sorundur. nk uluslarn kaderini tayin hakknn
savunulmas da dahil, tm dier demokratik istemlerde proletaryann birincil sorunu, bunlarn
dorudan doruya iktidar mcadelesinin bir paras klnmasdr. Zaten Lenin de, uluslarn kaderini
tayin hakknn kabul balamnda bu nemli hususa deinmektedir. Vurguyu, ...sz konusu olan
istemin ve siyasal demokrasinin tm temel istemlerininin, burjuva hkmetleri devirmek ve
sosyalizmi gerekletirmek uruna devrimci yn savana dorudan doruya bal klnmas
gereine yapmaktadr.[44]
nemli hususlardan biri de, ulusal kurtulu mcadelelerinin desteklenmesinden ne anlalmas
gerektiidir. Bir kere, her destek ancak iinde bulunulan somut koullarda bir anlam ifade eder;
dolaysyla kimin, nasl desteklenecei konusu ilkesel bir sorun olmayp koullu taktik bir sorundur.
kincisi, devrimci proletarya desteini asl olarak ezilen ulusun hakl mcadelesine sunar ve bu
destein somutlanmas da proletaryann devrimci rgtllk dzeyine baldr. rnein, ii
hareketinin uykuda olduu ya da ii snfnn devrimci siyasal rgtllnn eitli nedenlerle
alabildiine geriledii koullarda da hakl bir ulusal mcadele pekl ne atlabilir. Ama byle bir
durumda devrimci proletaryann sunabilecei destek, anlalaca gibi biraz ilkesel dzeyde kalr.
Fakat proletaryann devrimci mcadelesinin ykselie getii koullarda grev, ezilen ulusun
kaderini tayin hakkn bizzat savunmak ve ulusal kurtulu istemiyle ayaa kalkan emeki ynlar
iinde ii snfnn hegemonyasn tesis etmeye almaktr. Ksaca tekrarlayacak olursak, ii
snfnn devrimci mcadelesi asndan bir ulusun kaderini tayin hakknn savunulmas, bu
demokratik istemin proletaryann iktidar mcadelesine dorudan bal olarak dile getirilmesi
demektir.
te, herhangi bir lkede ulusal kurtulu istemiyle ykselen emeki kitle hareketi, ancak bu temelde
ve ancak proletaryann hegemonyas altnda gerekten anti-emperyalist bir ynelime girebilir. Eer
bu koullar gereklememise, bir ulusal kurtulu mcadelesi kendi snrlarndan teye geemez. Ve
bu snrlar iinde onun emperyalist-kapitalist sistemden deil, smrge statsnden kurtuluu esas
ald asla unutulmamaldr. Bu nedenle, ulusal kurtulu mcadelelerini z itibaryla anti-
smrgeci mcadeleler olarak deerlendiriyoruz. Byle bir mcadelenin, 20. yzylda artk
emperyalist bir devlete kar yrtlmesi durumunda da bu gerek deimez.
Leninin ulusal kurtulu mcadelelerinin nemine ilikin deerlendirmeleri, 1917 Ekim Devriminin
zaferi ve ardndan da Sovyet cumhuriyetlerinin kuruluu srecinde yeni bir boyut kazand.
Proletaryann dnyann bir parasnda iktidar fethettii bu yeni tarihsel koullarda, ulusal kurtulu
mcadelesi iindeki emeki kitlelerin muzaffer proletaryann yanna ekilmesi hedefi doruydu.
Bylece proletaryann nderlii altnda emperyalist sisteme kar dnya leinde geni bir
mcadele bloku oluturulabilirdi. stelik Sovyet proletaryasnn emperyalist glerin saldrsyla
yz yze bulunduu bir durumda bu daha da nemliydi. Asyann ve genelde smrge ve yar-
smrge lkelerin emeki kitlelerinin Ekim Devrimi saflarna kazanlmak istenmesi, ulusal dzeyde
savunulan ii-kyl balaklnn dnya leindeki bir yansmasyd. Leninin ulusal kurtulu
mcadelelerine verdii nem de, ite bu erevede yorumlanmalyd. Oysa baz tarih
aratrmaclar, Asya lkelerindeki devrimci gelimelerle yakndan ilgilenmesine bakarak, Leninin
giderek Avrupa-merkezci devrim anlayndan uzaklatn iddia ettiler. Onlara gre, Lenin,
kyl uluslardan hareketle Doudan esecek bir frtnann kapitalizmi ykaca dncesine doru
yol almt. Evet, Marksizm adna byle yorumlar yaplmtr, yaplagelmektedir; ama bunlarn
Leninle bir ilgisi yoktur. Lenini nc dnyac grlerin yannda gstermek isteyenler zorlama
yorumlarda bulunuyorlar. Asyadaki uyana dikkat eken Leninin, gerek Ekim Devrimi ncesinde
gerek sonrasnda ve gerekse Kominternin ilk kongreleri dneminde dnya devrimi hakkndaki
kavray ok nettir. O hep, dnya proleter devriminin ancak ileri Avrupa lkeleri proletaryasnn
devrimci atlm temelinde zafere yryebileceine inanmtr.
Konuya ilikin arptmalar balamnda deinmek istediimiz son bir nokta da udur: Leninin
ulusal kurtulu hareketlerini, emperyalist-kapitalist sistemi ykmay hedefleyen dnya proleter
devriminin bir mttefiki olarak deerlendirdii dorudur. Fakat Lenin, ikisinin zdeletirilmesine
ya da birincinin ikincisinin yerine ikame edilmesine ynelik anti-Marksist yorumlara ak kap
brakmamtr. O, Ekim Devriminin zaferiyle birlikte dnyada yeni bir siyasal g odann
doduu koullarda, ezilen uluslarn ve smrge lkelerin emeki kitlelerini Sovyet proletaryasnn
politik nclnde bir sava cephesinde toparlama perspektifini savunmutur. Leninin
yaklamyla, daha sonra Stalinizmin egemenlii altnda biimlendirilen sulandrlm bir anti-
emperyalist mcadele anlaynn hibir benzerlii yoktur. nk bu ikincisi, ulusal kurtulu
mcadelelerini proleter devrim yerine ikame eden, proletaryann politik hegemonyasn fiilen
engellemeye alan bir siyasal eilimdir. Stalinizm, szmona anti-emperyalist cephe birlii adna,
aslnda devrimci proletaryay ulusal burjuvazinin hegemonyasna boyun emeye zorlamtr.
Aslolan Sovyet devletinin karlardr gerekesiyle bir ii iktidarnn kurulmasna doru gelime
potansiyeli tayan devrimleri bomutur.
Emperyalizm ve Siyasal Bamszlk Sorunu
Emperyalizmi bir d siyaset sistemi olarak ele alan Buharin ve Pyatakov gibi Marksistler, bu
yanl yaklamlarnn sonucunda uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk konusunda da yanl
siyasal tutumlar takndlar. Geri, 20. yzyln mali sermaye a olduu konusunda Leninle ayn
dnceyi paylayorlard. Fakat Buharin ve Pyatakova gre, emperyalizm kavram mali
sermayenin uygulad politikay anlatmaktayd. te Leninden ayrldklar nokta burasyd.
Ancak onlarn deerlendirmesi, emperyalizm anda bar bir politikann da pekl mmkn ve
tercih edilebilir olabilecei vaazn veren Kautsky gibi dneklerin tarzndan tamamen farklyd.
Buharin ve Pyatakov, emperyalizmi mali sermayenin bask ve zorbala dayanan zorunlu politikas
olarak grmekteydiler. Buharin, bu politika iddet yntemlerini ierir, nk ulusal topran
geniletilmesi sava anlamna gelir demekteydi. [45]
Aslnda Buharini, emperyalizmi byle bir ierikle ele almaya iten temel neden, onun dnya
ekonomisi zmlemesinin ulusal kapitalist trst fikrine dayanmasyd. Ona gre, mali sermaye
anda uluslararas arenada boaz boaza bir rekabet srse de, ulusal snrlar iindeki rekabet
tekelleme sonucunda ortadan kalkmaktayd. Ve devletin ekonomiye aktif katlmyla, ulusal lekte
tek bir birlemi trst olumaktayd. Bunun sonucu ise, kapitalist lkelerin ulusal snrlarn
geniletmek amacyla uluslararas arenada kran krana bir savaa tutumalaryd. Mali sermaye
smrgeler olmakszn yapamazd.
Oysa Lenin, emperyalizmi mali sermayenin bir politikas deil, onun egemenliinin ta kendisi
olan bir uluslararas ekonomik sistem olarak tanmlad ve zmledi. Bunun sonucunda Lenin,
smrge statsn mali sermaye iin olmazsa olmaz bir koul olarak grmedi. Lenin haklyd.
Smrge lkelerdeki ulusal kurtulu mcadeleleriyle, siyasal bamszln sistem erevesinde
kazanlabilmesi pekl olanakldr. Evet, emperyalizm dnemi genelde bir siyasal gericilik
dnemidir. Fakat bu gerek, emperyalist lkelerin egemenliklerini ancak baka lkeleri
smrgeletirerek srdrebilecekleri anlamna gelmez. Ayrca tartlan temel sorun, smrge
lkelere siyasal bamszln emperyalist lkeler tarafndan bahedilip edilmeyecei deildir.
Emperyalist sistemden kopmakszn, onun ileyi yasalar iinde siyasal bamszln
kazanlmasnn olanakl olup olmaddr. te bunu olanakl gren Lenin, bunun yolunun da ulusal
mcadeleden getiini belirtmekteydi:
Ulusal savam, ulusal bakaldr, ulusal ayrlma da tam olarak gerekletirilebilir ve pratikte
emperyalizm altnda bununla karlalmaktadr. Kald ki emperyalizm, kapitalizmin gelimesini ve
halk ynlar arasnda demokratik eilimlerin bymesini durdurmad iin, [ulusal hareketler
.n.] daha da kuvvetle ortaya konmaktadr. [46]
Lenin ayrca, emperyalist ekonomizm eilimine savrulduklar iin Rosa Luxemburg, Pyatakov ve
Buharini eletirdi. Bu Marksistler, uluslarn kaderini tayin hakknn kabulnn kapitalizm altnda
olanaksz, sosyalizm altndaysa ulusal sorun zaten zmlenecei iin gereksiz olduu eklinde
zetlenebilecek bir gr savunmaktaydlar. Onlarn yanlgsnn temelinde, ekonomik kurtulu
olgusuyla siyasal kurtuluu kartrmalar yatyordu. Yani Rosa ve onun gibi dnenler, kapitalizm
altnda siyasal bamszln kazanlp kazanlamayaca sorununun yerine, iktisadi bamllk
gereini geirmekteydiler. Lenin onlara, mali sermayenin zaten bamsz bir lkede bile egemen
olabileceini ve olduunu hatrlatmaktayd. Siyasal bamszln mali sermayenin egemenlii
altnda elde edilemez bir ey olduuna ilikin btn savlar ise, bu hususun yeterince
kavranmamasndan kaynaklanyordu. u nemli tespiti yapyordu Lenin:
Bu durumda kk uluslarn herbirine diledikleri kadar demokratik zgrlk vermek, siyasal
bamszla izin vermek, bylece kendi askeri giriimlerini zarar grme tehlikesine atmamak,
mali sermaye asndan yalnzca gerekletirilebilir bir ey olmakla kalmaz, ama bazen trstler
iin, onlarn emperyalist siyaseti iin, onlarn emperyalist sava iin daha krldr.[47]
Gerekten de, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakknn emperyalist sistemin ileyii iinde
gerekleemeyeceini iddia etmek doru deildir. Fakat yalnzca siyasal bamszln kazanlmas
ile snrl bir tayin hakk, kapitalist sistemin, ii snfnn ve emeki kitlelerin cann yakan
ekonomik gereklerini de deitirmeyecektir. Bu boyuttan bakldnda, emperyalist gler
karsnda zayf uluslarn ezilen ve smrlen kesimlerinin kaderini belirleyecek olan,
kapitalizmden kurtulup kurtulmamaktr. te ancak bu noktada, tayin hakknn kapitalizm altnda
olanaksz, sosyalizm altnda ise sorun zaten zmlenecei iin gereksiz olduu sylenebilir.
Fakat bunu demekle, smrge lkelerde gndeme gelmi pratik bir sorun olan siyasal bamszlk
hakk konusunda somut bir tutum taknm olmayz. te, Leninin Rosaya ynelttii eletiri bu
noktadan hareket etmektedir. Lenin hakl olarak, Rosann iki farkl boyutu birbirine kartrdn
belirtmektedir.
Dier yandan, emperyalist sistemden kopmakszn uluslarn ekonomik adan da bamsz
olabileceklerini iddia etmekse, sama ve gerici bir kk-burjuva topyasdr. Dolaysyla, Leninin
Rosa ile anlamazla dt nokta yalnzca siyasal bamszlk sorunudur. kinci hususta, yani
iktisadi dzeyde ulusal bamszln olanakszl konusunda hemfikirdiler. Rosa Luxemburg,
ulusal kurtulu mcadelesinin gelecee oranla yani proleter devrime oranla snrl ynn doru
kavrad ve kk-burjuva milliyeti eilimlerin yaratabilecei problemlere dikkat ekti. Kk-
burjuva sol akmlarn, proletaryann devrimci izgisini bulandrdklar bir dnyada, uluslarn
kaderini tayin hakkn savunmann ya da toprak ilhaklarna kar kmann, milliyetilik ve sosyal-
ovenizm tehlikesini glgelemesine kar gerekten de uyank olmak gerekir. Ulusal sorunun
zlm olduu ve proleter devrimlerin gndemde bulunduu kapitalist lkelerde, yerli
burjuvazinin kendi karc maceralarn uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk bahanesiyle
yutturmaya almas gerek bir tehlikedir.
Leninin emperyalist ekonomizm yanlgsna dtkleri iin eletirdii Marksistler, ulusal kurtulu
sorununun artk gndemde olmad lkelerle, tarihin basamaklarn byk bir gecikmeyle kmakta
olan lkelerin koullar arasndaki fark hesaba katmadlar. Smrge lkelerde henz kapitalizme
ilerlemekte olan geri lkelerde siyasal bamszln kazanlmasnn ve bunlarn da modern ulus
devletler kervanna katlmnn tarihsel adan gemie oranla tad ilerici yn zerinde
yeterince durmadlar. rnein Buharin, RKP(B)nin Sekizinci Kongresine (1919) sunulan parti
programnda, uluslarn kaderini tayin hakk ilkesinin yer almasna kar kt. Buharinin kar k
gerekesi uydu: Bir ulus demek, burjuvazi ve proletarya birarada demektir. yleyse biz
proleterciler, nefret ettiimiz burjuvazinin kendi kaderini tayin hakkn m tanyacaz?[48]
Oysa Lenine gre, Buharini rahatsz eden tutarszlk, yaamda zaten varolan bir olguydu. Buharin,
uluslarn iinde kapitalist gelime srecine bal olarak oluagelen bir ayrma srecinden,
proletaryann burjuvaziden ayrlmasndan sz ediyordu. Tarih basamaklarnda eitsiz konumda
bulunan uluslarda bu ayrma henz yaanp bitmi olan bir gereklik deildi. Bu nedenle Lenin,
uluslarn kaderlerini tayin hakknn nasl kullanlaca konusunda da, eitli uluslarn tarihsel
koullar arasndaki farkllklar dikkate alyordu. rnein, RKP(B)nin Sekizinci Kongresine
sunduu program taslanda, bu soruna ilikin olarak u satrlar yer almaktayd:
Bir ulusun ayrlmas konusunda, o ulusun arzusunu kimin dile getirecei sorununda, RKP tarihsel
snf grn stn tutar ve ilgili ulusun, ortaadan burjuva demokrasisine, ya da burjuva
demokrasisinden sovyet veya proletarya demokrasisine, vb. tarihsel gelimesinin vard dzeyi
dikkate alr.[49]
Ksacas, somutta tam doru tutum taknabilmek iin, burjuvazi ile proletarya arasndaki ayrmann
henz yeterince olgunlamad bir tarih basaman yaayan uluslar da hesaba katlmalyd. Lenin,
nemli bir gereklikten sz ediyordu: Biz bir ulusun ortaadan burjuva demokrasisine, burjuva
demokrasisinden proleter demokrasisine yrynde eritii aama hesaba katlmaldr, diyoruz.
Ve yle devam ediyordu: Her ulus, kendi kaderini tayin hakkn elde etmelidir, bu, emeki halkn
kendi kaderini tayin etmesini kolaylatracaktr. Komnizm zor yoluyla kabul ettirilemez.[50]
Emperyalizm Dnemi ve Hakl-Haksz Savalar Ayrm
Ulusal sorun tartmalar kapsamnda, Lenin, hakl ve haksz savalar ayrmna da geni bir yer
vermitir. O dnemin sava ortam nedeniyle bu ayrmn yaplmas gerekten de ok nemliydi ve
komnistlerin savalar karsnda doru bir siyasal tutum alabilmeleri bakmndan zorunluydu. II.
Enternasyonalin 1912 ylnda Basle zel kongresinde oybirliiyle kabul ettii bildiri bu adan zel
bir nem tar. Bildiride, emperyalistlerin yamac bir savaa hazrlandklar aklanyordu; iiler
sava tehlikesiyle mcadele etmeye arlyorlard. Bu sava ortamnn, ayn zamanda bir devrim
durumuna iaret etmekte olduu gr benimseniyordu. Savan patlak vermesi halinde, II.
Enternasyonale dahil partilerin, sosyalistlerin grevinin, sosyalist devrimi gerekletirmek zere
ekonomik ve politik bunalmdan yararlanmak olduu belirtiliyordu. Fakat 1914te emperyalist
sava patlak verdiinde, Basle bildirisine imza atan sosyalistlerin ou, verdikleri szleri
ineyerek parlamentolarda sava bteleri lehinde oy kullandlar ve kendi burjuva hkmetlerinin
yannda yer aldlar.
Bu tutumlarna siyasal gerekeler icat etmeye alan II. Enternasyonal dnekleri, aslnda bizzat
emperyalist paylam savan kartan saldrgan Avrupa lkelerinin bile anayurt savunmas
yapmaya haklar olduu yalanna sarldlar. Politik literatre sosyal-ovenizm olarak geen bu
siyasal eilimle mcadele yakc bir nem kazanmt. Dolaysyla, hakl ve haksz savalar
ayrmnn, artk kapitalizmin emperyalist aamas koullarnda yeniden netletirilmesi zorunluydu.
Bir savan niteliini belirleyebilmek iin, bir kere her eyden nce o savaa yol aan politikann
karakterinin aka ortaya konmas gerekir. nk genelde her sava, politikann baka aralarla
devamndan baka bir ey deildir. Bu nedenle de, yryen bir savan nasl deerlendirilecei,
hakl m haksz m bulunaca konusunda soyut bir lt olamaz.
Fakat rnein, yurtseverlikin sosyalizm adna gklere karlmas konusunda sicilleri bir hayli
lekeli olan Fransz sosyalistleri (mehur Jaurscilik), bu nlerini emperyalist paylam sava
ortamnda da srdrdler. Onlar, rekabet ve nfuz alanlarnn paylam nedeniyle emperyalist
lkeler arasnda patlak veren savata, saldrya urayan lkenin savunma hakk vardr ltne
gre hareket edebiliyorlard. Lenin bu trden oven yaklamlar eletirirken tam da sorunun zne
iaret ediyor ve yle diyordu: Sanki soru: Savan nedenleri nedir? Savan amalar nedir?
Sava hangi snf veriyor? deilmi de, ilk saldracak olan kimdir? sorusuymu gibi.[51]
Ancak belirli tarihsel artlarda hakl ve ilerici nitelik tayan anayurt savunusunun emperyalistler
aras bir savaa uygulanmas, dpedz iileri aldatmak ve gerici burjuvazinin yannda yer almak
demektir. Sosyal-ovenlerin hilekrln sergileyebilmek iin, her eyden nce Marx ve Engelsin
1789-1871 arasndaki ulusal kurtulu savalarn neden ilerici, hakl ve desteklenebilir savalar
olarak deerlendirdiklerini hatrlamak gerekir:
Byle bir dnemin savalar ile ilgili olarak savunma savann meruluu zerine sz ederken
sosyalistler, daima, sonu ortaa kurumlarna ve klelie kar devrime kacak olan bu amalar
gznnde bulundurmulardr. Savunma sava sz ile sosyalistler, her zaman bu anlamda
hakl bir sava kastetmilerdir. Sadece bu anlamda sosyalistler, anayurdun savunulmas iin
verilen savalara ya da savunma savalarna, meru, ilerici ve hakl savalar gz ile bakmlar ve
bakmaktadrlar.[52]
Oysa 1914te patlak veren sava, emperyalist lkelerin dnyay yeniden paylamak amacyla
balattklar haksz bir savat. Byle bir savata emperyalist lkeler proletaryasna yurt
savunmas fikrinin empoze edilmeye allmas, dorudan doruya emperyalist glerin
deirmenine su tamak anlamna geliyordu. Leninin szleriyle, ... bugnk emperyalist
burjuvazi, klelii salamlatrmak ve glendirmek iin kle sahipleri arasndaki sava, ulusal
ideoloji ve anayurdun savunulmas gibi szlerle halka yutturmak istemektedir.[53]
Nfuz alanlarn paylamak zere birbirleriyle savaa tutuan kapitalist lkeler proletaryas
asndan, bu gibi savalar ne hakl savalardr, ne de savunma savalar. Byle bir savata ilk
saldrann kim olduu nem tamaz. nk, aslnda saldran da saldrya urayan da
emperyalist bir kar atmasnn taraflardr ve dolaysyla bu savata proletaryann anayurdun
savunulmas gibi bir sorunu olamaz. Proletarya, birbirleriyle boy lmek zere kar karya
gelen kapitalist lkelerden hangisinin savatan daha avantajl kaca temelindeki bir hesaplamada
taraf deildir. Sava yrten kapitalist lkeler proleterleri asndan sorun, kendi hkmetlerinin
yenilgisini istemek ve emperyalist sava, burjuva dzene son verecek bir i savaa evirmektir.
Sava koullar nedeniyle silahlanm bulunan proleterler, ellerindeki silahlar kendi burjuva
iktidarlarna yneltmeyi temel snf grevleri olarak kabul etmelidirler.
Bu siyasetin yerine anayurt savunmas siyasetinin geirilmesi, proleter devrim amacna aka
ihanet etmek demektir. nk, emperyalist niyetlerle savaa tutuan lkelerde, proletaryann
anayurt savunmas yanlgsna kaplarak bu savatan yana kmas, kendi burjuvazisinin zaferi
uruna dier lkeler proleterleriyle boazlamas anlamna gelir. Bu tutum, btn lkelerin iileri
birlein parolasnda ifadesini bulan proletarya enternasyonalizmi hedefinin aka ayaklar altnda
inenmesidir. Tpk Leninin belirttii gibi:
Her kim ki, Marxn, gerici ve mutlakyeti burjuvazi ve sosyalist devrim dnemine tam tamna
uygulanmas gereken iilerin anayurtlar yoktur szn unutarak burjuvazinin ilerici olduu
dnemdeki savalara kar Marxn tutumuna atfta bulunursa, Marx rezilcesine tahrif etmi ve
sosyalist gr as yerine burjuva gr asn koymu olur.[54]
Ne var ki anayurt savunmas siyasetine kar olmak, her trl ulusal sava reddetmeyi ya da
olanaksz grmeyi, bu kez de byle bir u noktaya savrulmay hakl klmyor. Emperyalist bir sava
iinde paylama konu olan smrgeler ve ezilen uluslar asndan durum farkldr. nk bu
lkelerde anayurt savunmas, gecikmi bir tarihsel sorunun, yani ulusal bamszlk sorununun
zmn ierir. Ve bu temelde gelien ulusal kurtulu savalarn, komnistler hakl ve ilerici
savalar olarak deerlendirmeyi srdrrler. Ata topraklar ve ulusun tarihsel kategoriler
olduunu belirten Lenin; Ben, demokrasiyi savunmak ya da ulusal baskya kar durmak amacyla
verilen savalara hibir biimde kar deilim; bu savalar ya da bakaldrlar sz konusu olduu
zaman da ata topraklarnn savunulmas sznden korkmam der.[55] Gerekten de, sosyalistler
her zaman zulm grenin yannda yer alrlar ve kapitalist basklara kar yrtlen demokratik ya
da sosyalist ierikli savalara kar kmazlar. Emperyalizm dneminde bir ulusal savan hakl
kabul edilebilmesi iin hereyden nce, yryen savan z ortaya konulmaldr.
Peki, bir savan zn nasl tanmlayabilir, nasl ortaya koyabiliriz? Sava siyasetin devamdr.
yleyse sava ncesinde gdlen siyaseti, savaa yol aan, sava ortaya karan siyaseti
incelememiz gerekir. Bu siyaset emperyalist bir siyasete, yani mali-sermayenin karlarn gven
altna almak, smrgelerle yabanc lkeleri soymak, ezmek amacn gdyorsa, o zaman bu
siyasetten doan sava emperyalisttir. Eer gdlen siyaset ulusal kurtulu siyasetiyse, yani ulusa
zulmedilmesine kar olan yn hareketinin ifadesiyse, o zaman bu siyasetten doan sava, ulusal
kurtulu savadr.[56]
Smrge lkelerde ezilen uluslarn yrtt ulusal kurtulu savalarnn hakl savalar olduu
hususu yeterince aktr. Asl tartlmas gereken sorun, siyasal bamszla sahip ve zaten
burjuvazinin egemen olduu bir kapitalist lkenin emperyalist paylam savana konu olmas,
topraklarnn igal edilmesi durumudur. Byle bir durumda da, yine hakl bir ulusal savatan sz
edebilir miyiz? Komnistler, sosyal-ovenizme bulamama gerekesiyle, bylesi koullarda yurt
savunmas iin ayaa kalkan emeki kitlelere ve onlarn mcadelesine kaytsz m kalmaldrlar?
Bir kere her eyden nce unu belirtmek gerekir ki, egemen olan bir ulus-devletin topraklarnn
igale uramas ya da ilhak edilmesi durumunda komnist yaklam asndan temel sorun, zerinde
yaanan topraklarn savunulup savunulmayaca sorunu deildir. Sorun, ii snfnn ve emeki
kitlelerin, yaadklar topraklara ynelik bir saldr ve ilhak karsnda neyi, nasl, kime kar, hangi
temelde vb. savunacaklar sorularnn yantndadr. Leninin tutumunda rneklendii gibi,
komnistlerin kar kt anayurt savunusu, proletaryann sava bahanesiyle kendi lkesindeki
burjuva iktidarn savunur ve destekler bir duruma drlmesidir. Peki doru tutum ne olmaldr?
Dnya ii snfnn devrimci mcadele tarihine iktidarn fethi kapsamnda bir n deneyim olarak
geen Paris Komn, bu konuda da bir n rnek oluturmaktadr. Marxn deyimiyle g fethe
kan komnarlar, Parisi Prusya ordusunun igaline kar savunurlarken, burjuva Versailles
hkmetinin hizmetine komadlar. Tersine, onlar silah elde igali pskrtrlerken, bizzat kendi
iktidarlarn da yaratm oldular. Paris proletaryas siyasal deneyim asndan henz ok genti.
Emeki kitlelerin desteini henz kazanmamt, yalnzd. Ne yapmas gerektii konusunda
bilgisizdi, eitli yanlglar oldu ve sonunda yenildi. Fakat her eye ramen, yine de igalci bir
ordunun saldrs karsnda silahlanm proletaryann, d istilclarn zerine yrrken pekl
iteki snf dmannn da egemenliine son verebileceinin bir rneini gsterdi.
Siyasal deneyim asndan ocukluk dnemini yaayan Paris proletaryas, daha sonralar ii
snfnn bilincini aamalara blp duran kartlam Stalinist nderlerin stratejileriyle (nce
burjuvaziyle birlikte d dmana kar mcadele, sonra ite burjuvaziyle hesaplamaya srann
gelmesi; yani gelmemesi!) kirlenmemiti. Fakat yine de bu rnek yalnzca bir n deneyimdi;
eksikleri, hatalar grmezden gelinemezdi. Bu nedenle Lenin, Paris Komnnn hatalarndan
alnmas gereken derslere dikkat ekti. Paris iilerinin bir blmnn ulusal ideolojiye saplanp
kalmalarnn, bu tr kk-burjuva zayflklarn affedilmez yanlglara rnek oluturduunu belirtti.
Bir baka rnek olarak, Birinci Dnya Sava iinde Almanya tarafndan igal edilen Belikada
ortaya kan ulusal sorunun smrge lkelerden farkll hatrlanabilir. Lenin, eer Almanya
Belika topraklarn ilhak ederse byle bir kapitalist lkede de bir ulusal savan gndeme gelip
gelmeyeceini ve ayet gndeme gelirse komnistler tarafndan hakl bulunup bulunmayacan
tartyordu. O, bylesi durumlarda da toprak ilhaklarna kar klmas ve uluslarn kaderini tayin
hakknn kabul edilmesinden yanayd. nk Lenin, zorla gerekleen toprak ilhaklarn bir oldu-
bitti olarak kabul eden ve bu tr snr deiikliklerini sosyalizmi hazrlayan bir siyasal-iktisadi
merkezileme adna kaytszlkla karlayan mantaliteye karyd. Bu nedenle, Avrupada yeni snr
talarnn dikilmesine, emperyalizmin yktklarnn yeniden konmasna kesin olarak karyz diyen
Polonyal Marksistleri eletirdi. lhaklarn bu temelde hakl gsterilmesini Marksizmin
yozlatrlmas olarak deerlendirdi. Uluslarn kaynamasnn ancak gnlllk temelinde
gerekleebileceini savunan Lenin, bir halkn arzusu dnda zorla gerekletirilen toprak
ilhaklarna kar klmas gerektii fikrinden dn vermedi. Ulusal bamszlk sorununun ok
nceden zlm olduu bir kapitalist Avrupa lkesinde bile Belika rneinde olduu gibi,
uluslarn kaderini tayin hakkn savunmann yeniden gndeme gelebileceini hatrlatt.
Konuyu netletirmek iin birka nemli noktay vurgulayalm. Belikadaki bir ulusal savan,
smrge lkelerdeki ulusal kurtulu savalaryla zdeletirilebilecek bir tarihsel boyutu yoktu.
Belika, smrge lkelerdeki gecikmeli tarihsel koullarn tamamen uzandayd. Bir igal ya da
toprak ilhak gerekleti diye, Belika gibi bir lkede, onca yldr proletaryann dman olan
burjuvazi gerici bir snf olmaktan kp grece ilerici bir konum kazanacak deildi. Bu nedenle,
kapitalist lkelerde ortaya kabilecek bu trden ulusal sorunlar karsnda komnistlerin grevi,
uluslarn kaderini tayin hakkn tpk Paris Komn rneinde olduu gibi savunmak, yani bu tr
sorunlarn zmn dorudan proleter devrime balamaktr. Dolaysyla, kapitalist bir lkenin
igale uramas veya bir toprak ilhaknn gereklemesi, proletaryann nne devrimci
hegemonyasn sava koullarnda kurabilmesi grevini kartr. Yani proletarya, emeki kitleleri
ulusal bir bakaldrya iten byle bir ortamdan yararlanabilmeli, yurt savunmas diyerek ayaa
kalkan kitlelerin nderliini ele geirebilmeli ve bylece onlar toplumsal devrime yneltmelidir.
Bugnn dnyasnda, byk kapitalist lkelerle kkler arasnda da eitli ekimeler, kar
atmalar yaanyor ve burada sorun ezen uluslarla ezilen uluslar arasndaki mcadele kapsamnda
deildir. Yanl anlalmasn; emperyalist lkelerin daha kk ve gsz kapitalist lkelere ynelik
eitli mdahaleleri ve dayatmalar nedeniyle, bu lkelerdeki emeki kitleler katmerli biimde
ezilmektedirler. Ancak, burjuvazinin kapitalizm ncesi ilkel ve gerici yaplanmaya kar ulusun
nnde ilerici bir tarihsel rol oynayabildii smrge lkelerdeki koullardan tamamen farkl olarak,
artk karmzda derinlemi snf kartlklaryla paralanm bir ulus vardr. imdi karmzda,
kendi siyasal kurumlar, kendi burjuva egemenlik aygtlaryla kapitalist devletler vardr. Bir
zamanlar ne kan ezen ve ezilen ulus sorununun yerini, artk kapitalist devlet altnda ezen ve
ezilen snf sorunu almtr. Fakat yine de, eitli emperyalist lkelerin kendi aralarndaki rekabet
ve hegemonya mcadelesinde, herhangi bir nfuz alann yeniden paylamak amacyla karttklar
ve kartacaklar savalar karsnda doru bir tutum alma gerei devam ediyor.
rnein, bugn iyice saldrganlaan ABDnin btn dnyann gz nnde aka hcuma
hazrland Irak sorununda tarafsz kalmak mmkn mdr? Irakta Saddam rejiminin
desteklenebilecek hibir yn olmasa da, dnya leinde proletaryann emperyalist sava kart
bir mcadeleyi yrtmesi gerekiyor. Amerikan emperyalizminin artk hakszl ayan beyan ortada
olan zalim sava hazrlna aka kar kmakszn, ii snfnn ne Irakta ne de bir baka lkede
emeki kitleleri kendi devrim hedefine kazanmas mmkn deildir. Emperyalist sava tehditlerine
ve emperyalist savalara kar tutum almamak byk bir su olur. Olas bir sava ve ABDnin Irak
topraklarn igali durumunda ise, Irak halknn Amerikan emperyalizmine kar yrtecei sava
elbette ki hakl bir ulusal kurtulu sava olacaktr. Ya da yine Ortadouda Filistin halkna kan
kusturan srailin yrtt haksz sava karsnda Filistin halknn ulusal kurtulu mcadelesinin
haklln tartmaya gerek bile yoktur.
Evet, komnistler uluslarn kaderini tayin hakkn savunurlar, emperyalist lkelerin askeri
mdahalelerine ve toprak ilhaklarna kar karlar. Ezilen uluslarn siyasal bamszlk
mcadelelerini hakl bulur ve desteklerler. Fakat tm kapitalist lkelerde, komnistler, savan
yaratt devrimci durumdan proleter devrimin gereklemesi iin yararlanmay baa alrlar.
Emperyalist devletlerin askeri mdahalelerine kar mcadele, burjuvaziyle ulusal birliki (!)
savunmak ya da burjuva iktidarlarn varln glendirmek iin deil, toplumsal devrimin
gerekletirilmesi uruna yrtlmelidir. Bu nedenle komnistler, burjuvazinin iktidarda olduu
tm lkelerde sava durumlarnda alabildiine uyank olmal ve ii snfn burjuva ulusal
ideolojinin esaretinden kurtarmay temel grevleri bilmelidirler. Irak rneinin aka sergiledii
gibi, emperyalist glerin haksz ve zalim askeri mdahalelerinden kurtuluun yolu; mazlum
roln oynayan gaddar burjuva iktidarlarn desteklenmesinden ve neticede bu iktidarlarn srekli
klnmasndan gemiyor. Haksz bir emperyalist saldr karsnda, saldrya urayan lkenin kendi
kaderini tayin hakk douyorsa da, devrimci proletaryann grevi asla bu hakkn kabul noktasnda
bitmemektedir. Tam tersine, asl grev tam da bu noktada balamaktadr. nk, ulusun ezici
ounluunu oluturan ii ve emeki kitlelerin, elde silah cephelerde lmlere koup lkeyi
igalden kurtarmaya alt hakl savunma savalarnda bile, burjuvazinin tek bir amac vardr.
Yalnz ve yalnzca kendi burjuva dzeninin korunmas ve glendirilmesi! Egemen burjuvazinin,
ulusun kaderini tayin hakkndan anlad budur, asla daha tesi deil! O halde bylesi koullarda
mcadele yrten devrimci proletaryann grevi, ulusun ncs olabilmek ve emeki kitlelerin
gerekten de kendi kaderlerini tayin edebilmelerinin yolunu amaktr. Scak sava ortamlarnda,
tm kapitalist lkelerde iiler, kendi lkelerindeki burjuva iktidarlarna son vermek, emperyalist
savalar i savaa evirmek zere ileriye atlmaldrlar.
Tam da bu noktada bir tartma hususunu daha ne karmamz gerekiyor; o da udur: Byk bir
emperyalist devletin, grece zayf, kk bir kapitalist devlete saldrmas durumunda (rnein
ABDnin Iraka saldrd Krfez Savanda), kk kapitalist devletin sava kazanmasnn
(Saddamn kazanmas diye de okuyabilirsiniz!) emperyalizme indirilmi bir darbe olaca sylenir.
Bu yaklama gre, byk kapitalist devletin ald yenilgi nedeniyle durumu sarslacak ve bu da
proletaryann mcadelesi asndan nemli olanaklar yaratacaktr. Bu dorultudaki
deerlendirmeler, emperyalist glerin manevra olanaklarn hafife alan ve proletaryann
enternasyonal rgtllnn ve mcadelesinin zorunluluunu atlayan speklatif tutumlardr.
Aslnda bu gibi tutumlar da arptlm bir anti-emperyalizm anlaynn uzantlardr.
u ya da bu emperyalist lkenin kk bir lkede giritii macerann yenilgiyle sonulanmas,
dnya genelinde ii ve emeki kitlelerin moralini ykseltse de, muhakeme tek boyutlu
yrtlmemeli ya da byle bir olaslk asla abartlmamaldr. Enternasyonal dzeyde devrimci nc
ve rgtllk olmakszn, sz konusu durumlarn ii snfnn mcadelesinde kendiliinden byk
frsatlar yaratacan ummak byk bir hata olur. Aslnda, byk-kk devlet muhasebesinde
atlanan nemli bir nokta var. Byk emperyalist gler, kkrttklar blgesel savalarda ya da
nfuz alanlarna ynelik askeri operasyonlarda, kendi karlarna ters decek durumlarn iinden
syrlabilmek, yenilgili bir durumu bir zafer olarak sunabilmek bakmndan gerekten de byk
bir manevra gcne sahipler. Oysaki, aslnda askeri bir mdahaleye konu olan kk kapitalist
lkenin burjuva iktidar ald bir yenilgi karsnda gerekten de sarsnt geirebilmektedir.
Ksacas, gnmz dnyasnda emperyalistlerin kkrtt blgesel savalarda burjuvazinin
kn byne kar destekleyeyim diyerek szde bir anti-emperyalizme savrulanlar,
saldrya urayan lkelerde ortaya kan devrimci durumlar da grmezden gelmektedirler. Ve zaten
tm emperyalist devletlerin esas korkusu da, kk bir kapitalist devletin byne kafa tutmas
deil; kk byk herhangi bir kapitalist lkede proleter devrimin patlak vermesidir.
Konuyu biraz da deiik bir adan ele alarak tartmay sonulandralm. Lenin dnemindeki
smrge ve yar-smrge lkelerin ezici ounluu siyasal bamszlklarn kazandlar, kendi ulus-
devletlerini kurarak kapitalist devletler kervanna katldlar. Hatta Trkiye, Hindistan vb. rneklerde
olduu gibi, bu lkelerin bir ksm dierlerine oranla ekonomik adan bir hayli mesafe katettiler.
Bunlar emperyalist hiyeraride alt basamaklarda yer alyor olsalar da, palazlandklar lde
blgesel bir g olmaya soyunmakta ve kendi karlar dorultusunda saa-sola satamaktadrlar.
Bu nedenle gnmzde savalar karsnda doru bir tutum taknabilmek iin, iinde yaadmz
dnyann somut koullarndan hareket etmek, dne oranla deien ynleri hesaba katmak
zorunludur.
Unutmamalyz ki, yaylmac maceralara yalnzca byk emperyalist lkeler bavurmuyor. Bugn,
kendi blgelerinde emperyalistlemeye, bir alt emperyalist g olmaya abalayan kapitalist
lkelerin (rnein Trkiye, ran, Hindistan gibi) durumu arpcdr. Bu lkelerin, kendilerine nfuz
alan yaratabilmek amacyla kendi blgelerinde kkrttklar atmalar, giritikleri gerici maceralar
ve karttklar haksz savalar var. Bu tr savalar karsnda da devrimci proletaryann tutumu, bir
baka lkenin burjuvazisine kar kendi burjuvazisiyle ayn cephede bir ulusal savan, bir
anayurt savann srdrlmesi olamaz. Gnmzn somut koullar nedeniyle, bir zamanlar
Leninin emperyalist lkelerin sosyal-ovenlerini mahkm etmek iin dile getirdii uyarlar, bugn
tm kapitalist lkelerdeki komnistlerin kulana kpe olmaldr. Yaylmac maceralarla kendi
uluslarn haksz savalarn iine srkleyen burjuva iktidarlarn hegemonyas altnda, onlarn
ordularn glendirmek zere savaa katlmay, yurt savunmas bahanesine snarak hakl
gstermek dpedz milliyetiliktir, sosyal-ovenizmdir.

[29] Lenin, Emperyalizm, s.78

[30] Troki, Srekli Devrim a, Habora Yay., 1971, s.65
[31] E. Mandel, Marksizme Giri, Yazn Yay., 1. bask, s.62
[32] Lenin, age, s.78
[33] Lenin, Sosyalizm ve Sava, s.59
[34] Dnya Siyasetinde Alev Alabilecek Maddeler (1908); Balkanlardaki ve randaki Olaylar
(1908); Yeniden Doan in (1912); Balkan Sava ve Burjuva ovenizmi (1913); Asyann
Uyan (1913); Geri Avrupa, leri Asya (1913); Lenin, Ulusal Sorun ve Ulusal Kurtulu
Savalaradl derlemenin iinde, Sol Yay.
[35] Lenin, Emperyalist Ekonomizm, s.58
[36] Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, Sol Yay., Kasm 1992, s.173
[37] bkz. Lenin, age, s.130-132
[38] Lenin, Emperyalist Ekonomizm, s.35-36
[39] Lenin, age, s.57
[40] Lenin, Ulusal Sorun ve Ulusal Kurtulu Savalar, Sol Yay., Austos 1979, s.87
[41] Lenin, Emperyalist Ekonomizm, s.59
[42] Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s.128-129
[43] Lenin, age, s.131-132
[44] Lenin, age, s.136
[45] Buharin, Dnya Ekonomisi ve Emperyalizm, s.112
[46] Lenin, Emperyalist Ekonomizm, s.48
[47] Lenin, age, s.48-49
[48] Lenin, Ulusal Sorun ve Ulusal Kurtulu Savalar, s.348
[49] Lenin, age, s.347
[50] Lenin, age, s.352, 353 ve 354
[51] Lenin, age, s.294
[52] Lenin, Sosyalizm ve Sava, s.13
[53] Lenin, age, s.13-14
[54] Lenin, age, s.22
[55] Lenin, Ulusal Sorun ve Ulusal Kurtulu Savalar, s.290
[56] Lenin, Emperyalist Ekonomizm, s.29

3. Blm

Kominternin lk Drt Kongresi Dneminde Ulusal Sorun

Lenin dnemindeki Komintern kongrelerinde ve tartmalarnda, ezilen uluslarn ve smrgelerin
kurtuluuna ilikin genel bir yaklam ortaya konuldu. Fakat smrge olmaktan km, ulus-
devletini kurmu, siyasal bamszla sahip, ancak mali bakmdan emperyalizme baml az ya da
orta dzeyde gelimi kapitalist lkelerdeki proleter mcadelelerin izleyecei yol ve yntemlere
ilikin yeterli bir aklk getirilemedi. Ezilen ulus denildiinde kastedilenin ne olduu, baml lke
kavramnn birincisinden farkll ve benzeri eitli sorunlar, yeterince zmleyici almlar
getirilemeden ylece kald. Bu tr eksiklikler ve ilerleyen yllarda Stalinizmin teoride yapt
tahrifat, sz konusu sorunlarda doru tutum alnmasn zorlatran nemli boluklarn domasna
neden oldu.
Kominternin balang dnemi, pek ok gln ve devasa sorunlarn st ste yld yllar
kapsar. III. Enternasyonalin kuruluu, Ekim Devrimi sonrasnda Boleviklerin i savala
boutuu, Avrupada devrimin baarya ulamad, kurulu ncesinde yeterli bir n hazrln
olmad, dnya devriminin ilerleyiine ilikin bir programn henz tasarlanmad, Avrupadaki
merkezci siyasal grlerin Komintern partilerine szd ve Asyal kk-burjuva milliyetiliinin
kendini emeki kitlelere komnist olarak sunduu koullarda gereklemitir. Bylesine bir
sorunlar yumana, Leninin hastal, Rosa Luxemburg gibi devrimci Marksistlerin kayb,
Trokinin Kzl Ordunun banda i savan sorunlaryla bouuyor olmas ve Bolevik Partisi
iinde ipleri eline geiren Stalinin manevralarnn balamas gibi etkileyici faktrleri de
ekleyebiliriz. Dolaysyla, tad byk neme karn, Kominternin ilk drt kongre dnemindeki
zmlemelerin neden bugn zerinde dnlmesi gereken eksiklikler, boluklar ierdiini
anlamak zor deildir.
Bu gerek, nmze, o dneme ilikin belgelerin, kararlarn bile ok dikkatli ve ihtiyatl bir ekilde
yorumlanmas grevini koyuyor. Bunlar her konuda tamamlanm, netlemi kararlar biiminde ele
alnrsa, o dnemin eksikliklerine teslim olmaktan te bir sonu elde edilemez. Fakat genel bir
deerlendirme yapmak gerekirse, Kominternin Lenin ve Troki dnemindeki kongre kararlarnn
devrimci Marksist bir z tadn aka belirtmeliyiz. Bu tarihsel mirasa elbette sahip kmalyz,
ama onun Marksist zn kavrayarak ve eletirilip gelitirilmesi gereken ynleri de olduunu
bilerek! Bizce doru ve yararl olan yaklam, ilk drt kongrenin zmlemelerinde yer alan ve
tarihin snavndan gemi, tutarll kantlanm salam dnce halkalarn bulup birbirine
ekleyerek dnce zincirini tamamlamaya almaktr.

Komintern Birinci Kongresi (Mart 1919)

Kominternin Birinci Kongresinde kabul edilen Komnist Enternasyonal Manifestosu bugn de
tarihi bir nem tayor. Bu manifestoyu kabul eden dnya devrimci proletaryasnn temsilcileri,
kendilerini Marx ve Engels tarafndan kaleme alnan Komnist Manifestonun izleyicileri ve
uygulayclar olarak grdklerini belirtiyorlard. Komintern manifestosuna egemen olan anlay,
btn lkelerin iilerinin birliini gerekletirmek ve proletarya diktatrl iin mcadeleyi
ykseltmekti. Bu belgede, ezilen uluslarn ve smrgelerin kurtuluu da, proleter devrimin
Avrupada ilerleyii ekseninde ele alnd.
Birinci Kongre, Asyadaki ulusal kurtulu mcadeleleri ve smrgeler sorununu bal bana bir
gndem maddesi yapmad. Manifestoda bu sorunlara deinildi ve belgenin tarihsel niteliiyle de
uyumlu olarak nihai zmlere vurgu yapld. Dnya devriminin Avrupadaki ilerleyiinden umutlu
olunduu byle bir dnemde, Asya lkelerindeki ulusal kurtulu mcadeleleri ya da zel olarak
smrgeler sorunu, proleter devrimin geerken zecei sorunlar kapsamnda ele alnd. Uluslarn
kaderini tayin hakknn en kapsaml biimiyle, ancak ve ancak devrimci proletaryann iktidar
mcadelesi eliinde elde edilebileceinin belirtilmesi, bu konudaki burjuvaca arptmalara kar da
nemli bir yantt. Mttefik emperyalist devletlerin, bir yandan ezilen uluslara ynelik
saldrganlklarn srdrrken, dier yandan uluslarn kaderlerini tayin hakkn dillerinden
drmemelerindeki byk sahtekrlk da sergileniyordu. Komintern, ezilen uluslarn emeki
kitlelerine, siyasal bamszln kazanlmas ile snrl bir ulusal kurtulu hedefini deil, gerek
kurtuluun yani toplumsal kurtuluun yolunu gstermekteydi:
Kk halklara zgr varolu imkann sadece proletarya devrimi salayabilir. Proletarya devrimi,
btn lkelerin retici glerini ulusal devletlerin dar snrlarndan kurtaracak, uluslar genel bir
ekonomik plan temelinde ekonomide en sk ortak almann iine sokacak ve en kk ve en zayf
uluslara bile, kendi kltrel gelerini zgr ve bamsz bir biimde gelitirmek imknn
Avrupann ve btn dnyann birleik, merkezi ekonomisine zarar vermeden salayacaktr.[57]
Emperyalist sava smrge lkelerdeki uyan hzlandrmt ve artk smrgelerde ak
ayaklanmalar ve devrimci mayalanmalar grlyordu. Bylece smrgeler sorunu, yalnzca
Paristeki diplomatik kongrelerin masalarnda deil, bizzat smrgelerde de gndeme gelmi
bulunuyordu. stelik, proletaryann esamesinin henz pek okunmad ok geri smrgeler bir yana
braklacak olursa, gelimi smrgelerde mcadele yalnzca ulusal kurtulu bayra altnda
yrmyor, giderek toplumsal bir nitelik kazanyordu. Toplumsal kurtulu balamnda smrge
halklarnn kurtuluunun, ancak metropollerin ii snfnn kurtuluu ile birlikte mmkn olduu
hususu ok akt. Komintern Birinci Kongresi, smrge lkelerdeki emeki kitlelere u tarihi
szlerle seslenmekteydi:
Nasl kapitalist Avrupa, dnyann geri-kalm blgelerini kapitalizmin girdab iine ekmise,
sosyalist Avrupa da, planl rgtl sosyalist ekonomiye geilerini kolaylatrmak iin tekniiyle,
rgtlenmesiyle, manevi etkisiyle kurtarlm smrgelerin yardmna gelecektir.
Afrika ve Asyann smrge kleleri! Proletarya diktatrlnn Avrupadaki zafer saati, sizin de
kurtulu annz olacaktr.[58]

Dou Halklar Komnist rgtlerinin kinci Tm Rusya

Kongresi (Kasm 1919)
Byk Ekim Devrimiyle kurulan ii iktidar ok ciddi tehditlerle kar karya gelmiti. Sovyet
Cumhuriyetini ykmak amacyla glerini seferber eden emperyalist hkmetlere ve Kolak,
Yudeni, Denikin gibi i dmanlara kar savaan Sovyet proletaryasnn, ittifaklarn dnya
leinde geniletmesi artt. Avrupa devriminin henz imdada yetimedii koullarda, Dounun
emeki kitlelerinin desteini kazanma gerei yakclat. te yandan, emperyalist-kapitalist sisteme
kar Dou halklarnn devrimci hareketi de, ancak Sovyet Cumhuriyetinin devrimci mcadelesiyle
birletii takdirde geliebilir ve baar elde edebilirdi.
Bu nedenle Lenin, emperyalist sisteme kar dnya leinde devrimci bir blokun oluturulmas
balamnda, muzaffer Sovyet proletaryas ile Dou halklarnn devrimci hareketi arasnda kurulacak
ittifaka zel bir nem verdi. Fakat nasl ki ulusal snrlar iinde ii-kyl balakl, ancak
proletarya hegemonyas altnda kapitalist dzene ldrc bir yumruk indirebilirse, dnya
leinde kurulacak ittifaklarda da ayn koul geerlidir. Nitekim, Asyann smrge ve yar-
smrge lkelerindeki ulusal kurtulu mcadelelerine nemli vurgular yapan Lenin, bu sorunu
proleter devrimin dnya leindeki atlmndan ya da grevlerinden kopuk bir biimde ele almad.
22 Kasm 1919 tarihli sylevinde, Dou halklarnn komnistlerine u szlerle sesleniyordu:
... sosyalist devrim, yalnzca ya da esas olarak, her bir lkede devrimci proletaryann kendi
burjuvazisine kar savam eklinde olmayacaktr; hayr sosyalist devrim, emperyalistlerin ezdii
tm smrgeler ve lkelerin, btn baml lkelerin, enternasyonal emperyalizme kar savam
olacaktr. Geen Mart aynda kabul ettiimiz parti programnda, dnya toplumsal devriminin yakna
geliini tanmlarken, emeki halkn btn ileri lkelerde emperyalistlere ve smrgenlere kar i
savann, enternasyonal emperyalizme kar ulusal savalarla bir araya gelmeye baladn
belirttik. Devrimin tuttuu yol bunu dorulad, zaman getike daha da dorulanacak. Douda da
ayn ey olacak.[59]
Dou halklarnn ounluunun Orta a zulmnn madurlar olan emeki ve smrlen kyl
ynlarndan olutuunu belirten Lenin, onlara Rus Devriminin yolunu rnek almalarn
tlyordu. Dounun uyanan halklarnn enternasyonal emperyalizme kar yrtecekleri
mcadeleyi, yani anti-emperyalizmi proletaryann nderlii temeline oturtuyordu Lenin:
Proleterlerin kapitalizmi yenilgiye urattktan ve emeki geni kyl ynlaryla birletikten sonra,
ortaa zulmne kar nasl zafer kazandklarn, Rus devrimi gstermitir. Bizim Sovyet
Cumhuriyetimiz imdi, Dounun uyanan btn halklarn bir araya toplamal ve onlarla birlikte
enternasyonal emperyalizme kar bir sava vermelidir.[60]
Konumasnda, kesin zaferin ancak dnyann tm ileri lkelerindeki proletaryann mcadelesi
temelinde kazanlabileceini vurgulayan Lenin, te yandan yalnzca ncnn abasyla hedefe
ulalamayacan da belirtiyordu. Bu erevede, Dou uluslarnn emeki halklarnn yardm
gerekliydi. Dou halklarnn iinde bulunduklar koullar henz ounlukla Orta a koullar idi.
Bu nedenle de Lenin, Dou halklarnn komnistlerinin nnde duran grevleri bu somut koullar
erevesinde ele almaktayd:
Dou halklar arasnda uyanan, uyanmas gereken ve tarihsel ynden hakl olan burjuva ulusalcl
temeline dayanmanz gerekecek. Ama ayn zamanda, her lkenin smrlen emeki ynlarna
ulamal ve onlara, anladklar dilde, tek kurtulu umutlarnn, enternasyonal devrimin zaferine bal
olduunu, Dounun smrlen yz milyonlarca halknn tek dostunun enternasyonal proletarya
olduunu sylemelisiniz.[61]

Komintern kinci Kongresi (Temmuz 1920)

Ekim Devriminin zaferi dnya proletaryas zerinde ok olumlu bir etki yaratmt. Bunun uzants
olarak, Komnist Enternasyonal de giderek politik bir cazibe merkezi haline gelmekteydi. Daha
nce II. Enternasyonal iinde yer alan merkezci akmlaryada kk-burjuva sosyalizminin biraz
komnizm sosuna batrlmasyla oluan yeni partiler Kominterne katlmaya ynelmekteydiler.
Proletaryann enternasyonal rgtnn devrimci merkezi birliini salamak ve salamlatrmak
amacyla, kongre, Kominterne katlma koullarn dzenledi. Bu kapsamda yirmi bir koul kabul
edilmitir. Bu koullar, proletaryann devrimci rgtlenmesinde ilkesel bir ereve sunmas
bakmndan gnmzde de byk bir nem tamaktadr. rnein sekizinci koul, II.
Enternasyonalin kyle Avrupa lkelerinde aa kan ovenizm tehlikesine kar
komnistlerin tutumunu belirlemektedir:
Burjuvazisi smrge sahibi olan ve baka uluslar ezen lkelerde, partilerin smrgeler ve ezilen
uluslar sorununda zellikle belirgin ve ak bir tavr almalar zorunludur. Komnist Enternasyonale
katlmak isteyen her parti, kendi emperyalistlerinin smrgelerde giritii oyunlar tehir etmek,
smrgelerdeki her kurtulu hareketini srf szlerle deil eylemlerle de desteklemek, kendi
lkesinin emperyalistlerinin bu smrgelerden kovulmasn tevik etmek, lkesinin iilerinin
yreklerinde smrgelerin ve ezilen uluslarn alan nfuslarna kar gerekten kardee duygular
yaratmaya ynelik bir eitim abas srdrmek ve lkesinin askeri birlikleri iinde smrge halklar
zerindeki her trl baskya kar sistemli bir ajitasyon yrtmek ykmllklerini tar.[62]
Avrupa devriminden yava yava umutlarn kesilmekte olduu bir dneme noktasnda toplanan
kinci Kongre tartmalar iinde, ulusal sorun ve smrgeler sorunu olduka nemli bir yer
tutmutur. Bunun eitli nedenleri vardr. Bir kere, smrge lkelerde ulusal kurtulu hareketleri
fiilen ykseli arz etmekteydi. kincisi, arlk Rusyasndan devralnan ve ezilen uluslarn yaad
geni bir corafya nedeniyle, Sovyet Cumhuriyeti ulusal sorun konusunda zmleyici almlar
getirmekle ykmlyd. nc olarak da, Dou lkelerinde oluturulan komnist
rgtlenmelerden kongreye katlan delegeler, kendi lkelerinin sorunlarn kanlmazlkla
Komintern gndemine tamaktaydlar.
Tm bu nedenlerle, kinci Kongre hem genel olarak ulusal kurtulu hareketleriyle dnya devrimi
arasndaki ban nasl kurulacan ve hem de zel olarak ezilen uluslarn bamszlk
mcadelelerine nasl yaklalacan gndemine ald. kinci Kongredeki tartmalar iinde nemli
almlar getirildiyse de, bu sorunlarn proletaryann devrimci mcadelesi temelinde nasl
zmlenebileceine ilikin perspektifler yeterince netletirilemedi. Fakat tartmalar iinde ortaya
kan farkl yaklamlar, takip eden yllar boyunca yaanan deneyimlerin deerlendirilmesi
bakmndan aydnlatc ipular verdi.
kinci Kongrede geen tartmalar ana hatlaryla deerlendirebilmek zere, Leninin kongre iin
hazrlad n tasla ele alalm. Ulusal Sorun ve Smrgeler Sorunu zerine Tezlerin n
Taslanda Lenin, grlerini on iki tez halinde delegelerin incelemesine sunmutur. Tartlan
sorunun en nemli ynlerini ieren bu tezler, burjuva demokrasisinin sahte ve ikiyzl niteliini
sergilemekte, onun soyut ve biimsel ulusal eitlik anlayn eletirmektedir. Leninin tezleri,
gerek ulusal eitlie giden yolun proletarya iktidarndan getiini, smrge ve ezilen ulus
emekilerinin gerek kurtuluunun da buna bal olduunu gzler nne sermektedir.
Leninin n taslanda dikkat eken nemli baz hususlar sralayabiliriz. Smrgelerin ve ezilen
uluslarn kurtulu hareketlerinin baars iin, Sovyet iktidaryla sk bir ibirlii siyaseti izlenmesi
nerilmitir. Btn proleterlerin ve alanlar ynnn, burjuvaziye kar mcadele birliini ancak
sovyet dzeninin salayabilecei vurgulanmtr. Komnist partilerin, ezilen uluslarn ve
smrgelerin devrimci hareketlerine dorudan yardm etmeleri grevine deinilmitir. Bu konuda
doabilecek olan yanlsamalara kar Lenin uyarsn yapm, kk-burjuva milliyeti nyarglara
kar proletaryann enternasyonalist bak asn savunmann komnistlerin temel grevi olduunu
hatrlatmtr.
Bu ktle kar, en derin kkler salm kk-burjuva milliyeti nyarglara kar savam,
proleter iktidarnn ulusal olmaktan karlp (yani bir dnya politikas saptama yetenei olmayan
tek bir lkedeki iktidar olmaktan kp) uluslararas nitelik kazanma yolunda (yani btn dnya
politikas zerinde belirleyici etkisi olabilen hi deilse birka ilerlemi lkedeki proleter iktidar
durumuna gelmesi yolunda) her gn gelime kaydettii lde, daha nemli bir sorun haline
gelmektedir.[63]
Ulusal bencillie kar tutum almayan kk-burjuva milliyetiliini tehir eden Lenin, proleter
enternasyonalizminin iki temel unsurunu da ortaya koyar:
... proleter enternasyonalizmi, (1) bir lkedeki proleter savamn karlarnn, dnya lsndeki
savamn karlarna baml klnmasn; (2) burjuvaziyi yenmekte olan uluslarn, uluslararas
sermayenin devrilmesi iin ulusal planda en byk fedkarllara katlanmaya hazr olmalarn
gerektirir.[64]
Leninin tezlerinde ele ald ve kinci Kongrede asl tartmalara neden olan konu ise, smrge ve
yar smrge lkelerde burjuva demokratik kurtulu hareketlerinin desteklenmesi almdr. Bu
tezi tarihsel erevesinden kopartarak deerlendirmek son derece yanl bir tutum olur. Konuya
ilikin kimi nemli hususlar, rnein Lenin ile Roy arasndaki gr ayrlklarnn anlamn
irdeleyebilmek iin, bunlarn hangi tarihsel erevede, hangi somut koullar temelinde
savunulduunu net bir biimde kavramak gerekir. Leninin dillendirdii burjuva demokratik
hareketlerin desteklenmesi almnn, zgl tarihsel koullarla snrl olduunu, bunun tesinde
asla genelletirilmemesi gerektiini en batan belirtelim. Zaten, Leninin bu sorunu ele ald tezin
giri satrlar, sz konusu zgl tarihsel ereveyi aka ortaya koymaktadr:
Feodal, ataerkil ya da ataerkil-kyl nitelikteki ilikilerin egemen bulunduu daha geri devletlerde
ve uluslarda, unlar zellikle gz nnde tutulmaldr: Btn komnist partileri iin bu lkelerin
burjuva demokratik kurtulu hareketini destekleme gerei; bu kurtulu hareketini, en etkin biimde
destekleme zorunluluu, her eyden nce geri kalm ulusun smrgeci ve mali bakmdan baml
bulunduu lkenin iilerinin grevidir.[65]
kinci olarak, bir baka nemli hususa da aklk getirilmelidir. Acaba Lenin, burjuva demokratik
kurtulu hareketinin desteklenmesinden sz ederken, sorunu asl olarak, sz konusu lkelerde
burjuvazinin desteklenmesi erevesine mi oturtmak istemitir? Kukusuz ki hayr! Leninin
burjuva demokratik kavramyla, burjuvaziden ziyade geni kyl kitlelerini kastetmi olduu,
Rus devrim sreci iinde yrm olan tartmalardan da bilinir. Nitekim Lenin, ulusal kurtulu
hareketleri kapsamnda destekten sz ederken de, asl olarak geri kalm lkelerin kyl hareketine
devrimci bir nitelik kazandrlmas gereini ne kartmaktadr:
Geri kalm lkelerin kyl hareketlerini, erafa kar, byk toprak mlkiyetine kar, feodalizmin
btn belirtilerine ya da kalntlarna kar zellikle desteklemek ve Bat Avrupa devrimci
proletaryas ile Dou lkelerinin, smrgelerin ve genel olarak geri kalm lkelerin devrimci kyl
hareketi arasnda mmkn olduu kadar sk balar kurarak, kyl hareketine en devrimci
karakterin kazandrlmas yolunda aba gsterilmesi; kapitalist-ncesi ilikilerin egemen bulunduu
lkelerde emeki sovyetlerini vb. kurarak, sovyetler rejiminin temel ilkelerini bu lkelere
uygulamak iin abalar esirgememek zellikle nemlidir.[66]
Geri kalm lkelerde burjuva demokratik hareketlerin desteklenmesiyle, esas olarak devrimci
kyl hareketlerinin kastedilmi olduunu belirtmekle de i bitmez. Bir de, kk-burjuva devrimci
hareketlerle proleter devrimci hareket arasndaki ayrmn silikletirilmesine kar alabildiine
uyank olunmaldr. Kk-burjuva devrimciliinden boyundan byk iler beklenmesi,
proletaryann mcadelesi asndan son derece olumsuz sonular dourur. Bu nedenle de en radikal
kk-burjuva devrimci hareketler bile, ancak onlarn komnist olmad gerei gz nnde
bulundurulduunda, proletaryann mttefiki olarak hayrl bir ilev grebilirler.
Lenin tezlerinde, geri kalm lkelerde burjuva demokratik kurtulu akmlarn komnist olarak
nitelendirme yolundaki eilime kar kararl bir mcadelenin zorunlu olduunu belirtir. Daha da
nemlisi, burjuva demokratik kurtulu akmlarna verilecek destei, komnistlerin proleter
mcadelenin asli grevlerini asla ikinci plana itmemeleri kouluyla birlikte ele alr. Bu koulun
gereini yerine getirmemek, salt desteki bir konumla yetinmek, burjuva ya da kk-burjuva
nderliklerin kuyruuna taklmaktan baka bir siyasal sonu douramaz. Buradan hareketle, Lenin
tezlerinde, burjuva demokratik kurtulu akmlarnn desteklenmesi hususunu III. Enternasyonal
partilerinin uymas gereken bir koula balamtr:
III. Enternasyonal, smrgelerdeki ve geri kalm lkelerdeki burjuva demokratik ulusal hareketleri,
ancak gelecein proleter partilerinin elerini, btn geri kalm lkelerde gruplar oluturmalar
zihniyetiyle ve kendi zel grevleri, kendi uluslarnn burjuva demokratik hareketlerine kar
savam grevleri zihniyetiyle eitebilmeleri kouluna bal olarak desteklemelidir.[67]
Leninin zerinde titizlikle durduu bu yaklam, gnmzde de ulusal kurtulu mcadeleleri
kapsamndaki destek tartmalarnda mutlaka esas alnmaldr. Ve belirtmeliyiz ki, ii snfnn
devrimci hareketinin geriledii koullarda, bu gibi temel prensipler kolaylkla unutulabilmekte,
komnistler arasnda bile kuyruku eilimler geliebilmektedir. unu asla unutmamalyz:
Komnistler kendi asli grevlerini yerine getirmeksizin, yani kendi bamsz rgtlenmelerini
glendirmeyi baa almakszn u ya da bu hareketin desteklenmesi grevini ne kardklarnda,
komnist bir mcadeleye deil, herhangi bir baka mcadeleye ballklarn kantlam olurlar.
Byle bir siyasal tutum, daha en batan baka siyasal akmlara teslim olmak ve proletaryann
devrimci mcadelesinin en temel gereksinimi olan, devrimci rgtn yaratlmas grevinden
uzaklamak anlamna gelir. Kendi siyasal bamszln korumay baa almakszn, eitli ittifaklar
sayesinde glenebileceini dleyen rgtlerin akbeti bilinir. Evet bu yolla da bir davaya hizmet
edilebilir; bu yolla da bir eylere g katlabilir. Ama ok aktr ki, byle bir yolla ne
proletaryann devrimci davasna hizmet edilmi olacaktr; ne de komnist rgtlenme
glendirilebilecektir. Bu trden bir tehlike olasl nedeniyle, Leninin destek ya da ittifak
gibi kavramlar gndeme getirdiinde vurguyu nereye yapt asla unutulmamaldr:
III. Enternasyonal, smrgelerin ve geri kalm lkelerin burjuva demokratlaryla geici bir ittifak
kurmaldr, ama onlarla kaynamamal, ve en ilkel biimde olsa da, proleter hareketin bamszln
banazlkla korumaldr.[68]
Ulusal kurtulu mcadeleleri karsnda doru bir tutum taknabilmek iin, bu mcadeleleri farkl
ynlerde etkileyen snfsal dinamiklerin netletirilmesi de nem tar. rnein smrgeci
egemenlik, smrge lkelerde iktisadi glerin zgrce gelimesini kstekler. Bu nedenle bu
egemenliin yklmasn yalnzca ezilen ulusun emeki unsurlar deil burjuvazisi de genelde
arzular. te bu gereklik karsnda Lenin, smrgelerde yabanc egemenliin yklmas iin
yrtlen mcadeleye verilecek destein mahiyetini daha da netletirme ihtiyacn hisseder.
Komnistlerin murad, yerli burjuvazinin milliyeti hareketine destek sunmak deildir. Tersine,
ulusal kurtulu hareketlerine sunulacak destein tek bir amac olabilir; smrge lkelerdeki
devrimin yerli burjuvazinin istemlerinin ok tesine ilerletilebilmesi, proletaryann ve ezilen
kitlelerin yolunun almas. Dier yandan, ulusal sorunun snrl ve burjuvaca zm anlamna
gelen siyasal bamszlk kazanm ise, asl kurtuluun toplumsal devrime bal olduu gereini
emeki kitleler nezdinde ok daha ak hale getirecektir.
Burjuvazinin nclnde yryen tm ulusal mcadelelerin gsterdii gibi, emperyal lkelerle
elikilerine ramen, smrge burjuvazisi kitlelerin mcadelesini ulus-devletin kurulmas
noktasnda durdurmak iin elinden geleni yapar. Ezilen ulusun burjuvazisi bile olsa, onun nefesi,
burjuva demokratik ierikli toplumsal dnmleri rnein tarm devrimini gerekletirmeye
yetmez. Nitekim Lenin, ezilen uluslarda gittike birbirinden uzaklaan iki farkl nitelikteki harekete
dikkat ekmitir. Bunlardan birincisi, yalnzca siyasal bamszln kazanlmas ve takiben burjuva
dzenin kurulmas amacna sahip olan milliyeti burjuva demokratik harekettir. kincisi ise, ezilen
ulusun ii ve yoksul kyl kitlelerinin, her trl smrden kurtulmay amalayan toplumsal
kurtulu hareketidir.
Kongre srasnda pek ok tartma yrm olsa da, Leninin kongre delegelerinin incelemesine
sunduu tezler tasla kongre kararlarnn genel ynelimini belirledi. 19 Temmuz oturumunda
kongreye okuduu Uluslararas Durum ve Komnist Enternasyonalin Temel Grevleri balkl
raporunda, Lenin, ekonomik adan geri durumda bulunan lkelerde (ki bunlarn ounluu
smrge lkelerdi), emperyalizmin tahakkmnden kurtuluun, ancak sovyet hareketinin
rgtlenmesi sayesinde mmkn olabileceini belirtiyordu. Smrge lkelerde emeki kitlelerin
kurtuluunu, salt siyasal bamszlk kapsamnda deil (nk bu, burjuva ya da kk-burjuva
milliyetilerin, ulus-devletin kurulmasyla snrl dar bak asyd), tam kurtulu, yani toplumsal
devrim sorunu olarak ele almaktayd.
kinci Kongrenin ulusal sorunla ilgili raporunu hazrlayacak komisyonun iinde beliren farkl
eilimlerin kavranmas da nem tar. Bu eilimleri balca grupta toplayabiliriz. Birincisi,
talyan Serratinin tutumunda simgelenen ve kongrenin ar derecede Avrupaya dnk bularak
reddettii eilimdir. kinci eilim Hintli Roy tarafndan dile getirilmitir ve Hindistan benzeri
lkelerin gereklii temelinde ok nemli siyasal yaklamlar ierir. nc eilim ise, Leninin
savunduu ve kongrece kabul edilen grlerde ifadesini bulan yaklamdr.
talyan delege Serrati, dnya devriminin ilerleyiinin Doudaki ulusal kurtulu mcadelelerine
balanmasna kar grler ileri srd. Dnya devriminin ilerleyii asndan, asl olarak Avrupa
lkelerindeki proleter mcadelenin neminin vurgulanmas istei yanl deildi. Ayrca, Doudaki
ulusal kurtulu mcadelelerinin Avrupadaki proleter mcadelenin yerine ikame edilemeyecei de
doruydu. Ama tartlan sorun bunun da tesine uzanan karmak ynler iermekteydi. rnein
Serrati, Douya ilikin tartmay nemsiz bulduu noktada hakl deildi. nk Asya
lkelerindeki devrimci uyan bir gereklikti ve zerinde durulmas gerekliydi. Ayrca Serrati ve
ran delegesi Sultanzade, burjuvazinin katld ulusal kurtulu hareketlerinin devrimci hareketler
olmad grn savunuyorlard. Onlara gre, smrge lkelerde ban ulusal burjuvazinin
ektii ulusal kurtulu mcadelelerini desteklemek, proletaryann snf bilincini bulandrrd.
Bu yaklam, bir smrge lkedeki somut durumu dikkate almad ve tarihsel koullardan
bamsz bir genelleme yapt iin yanlt. Oysa ulusal kurtulu hareketlerinin, burjuvazinin
nclnde bile olsa yine de gemie oranla devrimci bir hareket nitelii tayp tamayaca
sorusu, ancak somut tarihsel koullara bakarak yantlanabilir. rnein Lenin dneminde, geri
smrge lkelerde, proletaryann henz bamsz bir siyasal rol oynayamad koullarda, ulusal
kurtulu mcadelesinin ban kanlmaz olarak burjuva ya da kk-burjuva unsurlar
ekmekteydi. Bu gibi durumlarda ne o ulusal kurtulu mcadelesi hakl olmaktan kar, ne de
burjuvazinin nderliine hapsolan bir mcadele kendi boyunu aan bir devrimci nitelie ykselir.
Neyse odur ve ite Leninin anlatmak istedii de, bylesi somut koullar altnda bir ulusal kurtulu
mcadelesinin hangi temelde hakl olduunu akla kavuturabilmektir.
Leninin yaklam dorudur ve somut siyasal taktiklerin belirlenmesine yneliktir. Evet,
proletaryann stratejisi devrimin sreklilii temelinde izilmelidir ve ulusal sorun dahil tm
demokratik sorunlarn gerek ve tam kapsaml zm ancak proletaryann nclnde
gerekleecek toplumsal devrimle mmkndr. Fakat proletaryann bu tarihsel misyonunu henz
fiilen stlenmedii durumlarda da ulusal kurtulu savalar patlak verebilir ve komnistler bu tr
gereklikler karsnda doru taktikleri saptayabilmelidirler. Bu nedenle, ulusal kurtulu
mcadelelerinin yaand tm lkelere ynelik tek tip bir tutum gelitirmek yanl bir yaklamdr.
rnein Hindistan gibi, kapitalizmin hzla gelitii byk bir smrge lke ile Asya ya da
Afrikann henz feodalizmden kapitalizme yol almaya abalayan son derece geri bir smrge
lkesine, bunlarn aralarnda varolan farkllklar temelinde yaklamak gerekir. Birincisinde ulusal
sorunun dorudan proletaryann siyasal grevleri temelinde ele alnmas gerekirken, ikincisinde tam
da Leninin belirttii gibi, o lkenin henz Orta a karanlndan kurtulmann sanclarn ekiyor
oluu dikkate alnmaldr.
kinci Kongre tartmalarna dnelim. Ulusal kurtulu mcadelesinin snrl karakteri konusunda
talyan delege Serratiden pek de farkl dnmeyen Roy, Asyann nemi konusunda ise, o ve
benzeri dncede olanlardan ayrlmaktayd. Roy, dier smrge lkelere oranla gelimi olan
Hindistan rneinden hareket ediyordu. Yerli burjuvazinin ulusal bamszlk hareketi ile, ii
snfnn ve kylln smrye kar hareketi arasnda esastan bir ayrlk olduunu ve bu ikisinin
birlikte ayn dorultuda geliemeyecekleri grn savunuyordu.
Roy, smrgelerden salanan gelirler sayesinde Avrupa proletaryasnn susturulmas olgusunu esas
almakta ve bu kaynak kurutulmadka Avrupa ii snfnn kapitalizmi ykmay baaramayaca
grn savunmaktayd. Bu nedenle de Avrupadaki devrimci hareketin kaderini btnyle
Doudaki devrimin geliimine balamaktayd. Lenin, Doudaki devrimci uyana gereken nemi
vermekle birlikte, Royun bu almn onaylamad ve bu noktada Avrupal delegelerle birleerek
Royu eletirdi:
Yolda Roy Batnn kaderi, sadece, devrimci hareketin Dou lkelerinde gelime ve glenme
derecesine baldr derken, fazla ileri gidiyor. Hindistanda proletaryann be milyon olmasna ve 37
milyon topraksz kyl bulunmasna ramen, Hintli komnistler lkelerinde bir komnist partisi
kurmay henz baaramadlar. Tek bana bu gerek Yolda Royun grlerinin byk lde
temelsiz olduunu gsterir.[69]
Lenin, Serrati ve Avrupal delegelerin itirazlarna ramen, Royun tezinde biraz deiiklik yaparak
u formlasyonu kabul ettirdi:
Smrgelerden salanan fazla kr modern kapitalizmin balca dayanadr ve kapitalizm, bu fazla
kr kaynandan yoksun braklmadka Avrupa ii snfnn kapitalist dzeni ykmas kolay
olmayacaktr.[70]
Kongre, 26 Temmuz tarihli oturumunda, Ulusal ve Smrgesel Sorunlar Komisyonunun raporunu
ele ald. Bu sorunun raportr olan Lenin, toplanty a konumasnda, komisyon almalar
srasnda tartmalara neden olan konuya, burjuva demokratik kurtulu hareketlerinin desteklenmesi
konusuna deindi. Roy, burjuva demokratik hareket kavramna itiraz ediyor ve kendi tezlerinde
devrimci ulusal hareket kavramn kullanyordu. Ulusal hareketlerin tarihsel karakteri itibaryla
burjuva demokratik nitelik tadn tekrar vurgulayan Lenin, kullanlan kavramda deiiklie
gidilmesi nerisini bir baka nedenle kabul etti. Neden uydu: Emperyalist burjuvazinin smrge
lkelerin yerli burjuvazisiyle birlikte, devrimci kabarn nn kesecek reformcu hareketler
rgtlemeye girimesi karsnda reformcu ve devrimci hareketler arasnda ayrm yaplmas
zorunlu hale gelmiti. te, bu gibi hususlarn komisyonda ele alndn belirten Lenin, burjuva
demokratik hareket yerine devrimci ulusal hareket nitelemesini oybirliiyle kabul ettiklerini
aklad. Bylece, smrge lkelerdeki kurtulu hareketlerinin hangi koullarla desteklenecei
hususu da akla kavuturulmak isteniyordu:
biz, smrge lkelerin burjuva kurtulu hareketlerini, ancak bu hareketler gerekten devrimci
olduklar takdirde, bu hareketlerin temsilcilerinin o lkelerdeki kyll ve smrlen geni
kitleleri, devrimci bir ruhla rgtlendirmemize engel olmadklar takdirde desteklemeliyiz ve
destekleyeceiz. Eer bu koullar yerine getirilmezse, bu lkelerde reformcu burjuvaziye kar (ki
bunlara II. Enternasyonal kahramanlar da dahildir) savam veririz.[71]
Komisyon tartmalar sonucunda mutabk kalnan baz deiikliklerden sonra kongre, Leninin
taslanda yer alan on iki tezi kabul etti.[72] Ulusal hareketlerin nitelenmesi kukusuz ki basit bir
kavram sorunu deildi ve Lenin burjuva demokratik hareket kavramn kullanrken iin znde
yanlmamt. nk bu gibi konularda asl tehlikeli tutum, ban ister reformcu burjuva, isterse
devrimci kk-burjuva nderlikler ekmi olsun, ulusal kurtulu mcadelesinin zndeki snrll
vurgulamamak, onu neredeyse toplumsal devrimle zdeletirmektir. Nitekim, Stalinist gelenek bu
konuda byk bir teorik bulanklk yaratm, smrge lkelerdeki proleter devrim stratejini ulusal
kurtulu mcadelesi dzeyine indirgemitir. Dnya proletaryasna yol gsteren Marksist srekli
devrim anlay, Stalinist sahtekrlk okulu tarafndan yaratlan bir Trokizm umacs sayesinde
pe atlm ve yerine egemen brokrasinin karlarn baa alan bir aamal devrim karikatr
geirilmitir. Stalinizm, Leninin ulusal kurtulu mcadeleleri karsnda proleter devrimin
karlarn baa alan ihtiyatl deerlendirmelerini ve koullu destek yaklamn sinsice tahrif
etmitir. Bylece, smrge ya da baml kapitalist lkelerde, ulusal burjuvaziyle cephe birliklerinin
inasna dayanan bir Leninizm yaratlmtr. Bu konuda sralanabilecek o kadar ok rnek var ki;
fakat biz asl konumuza dnelim.
Aslnda, Lenin ve Roy arasnda geen tartmalarn temelinde, farkl gelimilik dzeyinde yaayan
smrge lkeler gerei yatmaktayd. Geri lkeleri, yani proletaryann henz bamsz siyasal rol
oynayamad lkeleri dikkate alan Lenin, buralarda Orta a karanlndan modern aa geiin
ve burjuvazi nderliinde bir ulus-devletin kuruluunun ilerletici roln hesaba katmakta haklyd.
Roy ise, byle bir alm Hindistan gibi bir smrge lke temelinde yeterli bulmazken yanlm
olmuyordu. Dolaysyla, kinci Kongre tartmalarnda daha net sonulara varabilmek iin, farkl
somut koullar yanstan farkl yaklamlarn uzlatrlmas deil, tam tersine, nesnel temeldeki
ayrlklarn esas alnmas gerekirdi.
Roy, Hindistan ve benzeri lkelerdeki kapitalist gelime dzeyi ve proletaryann varl dikkate
alndnda, smrge devrimi srecinde nderliin daha batan proletaryann elinde olmas
gerektiini savunuyordu. Roy, bu gibi lkelerde kendini ulusal bamszlk hedefiyle snrlayan
yerli burjuvazinin hareketiyle, ii snf ve kylln kapitalist smr sistemine kar
mcadelesinin birbirinden ok farkl kapsamda olduklarn belirtiyordu. Bu nedenle bunlarn
birlikte geliemeyeceklerini, aralarnda nesnel bir eliki olduunu dnyordu:
Baml lkelerde gn getike birbirinden ayrlan iki ayr hareket bulunmaktadr. Biri, burjuva
dzeni altnda bir politik bamszlk programna sahip burjuva demokratik milliyeti hareket,
dieri, cahil ve yoksul kyllerin ve iilerin her trl smr biiminden kurtulmak iin
gerekletirdikleri kitle eylemidir. Birincisi ikincisini kontrol etmeye alyor ve bunda, belirli bir
lde baarl oluyor, fakat Komnist Enternasyonal ve ona bal partiler bu kontrole kar
mcadele etmeli ve smrgelerdeki alan kitlelerde snf bilincinin gelimesine yardmc
olmaldrlar.[73]
Royun bu yaklam genelde doruydu ve Hindistan gibi bir lkede burjuva demokratik ulusal
hareket konusundaki uyars yerindeydi. Lenin ve Royun tezleri arasnda belirttiimiz noktalarda
baz farkllklar olsa da, onlar Asya lkelerinde doabilecek sovyetlerin nitelii konusunda benzer
bir bak asn paylatlar. Asya lkelerinin somut koullar nedeniyle, buralarda devrimci
ayaklanmalarn yarataca organlar, ii ve yoksul kyl sovyetleri olabilirdi.
Kongrede, bu tr sorunlar balamnda bir baka nemli husus zerinde de duruldu. Asyann geri
lkelerinin ancak bir koulla, ileri lkeler proletaryasnn yardm kouluyla kapitalist gelime
aamasn yaamalar bir zorunluluk deildi. Leninin yaklam uydu:
Eer utkun devrimci proletarya, bu halklar arasnda sistemli bir propaganda yrtrse, eer sovyet
hkmetleri, ellerindeki btn olanaklarla bu halklara yardmda bulunurlarsa, kapitalist gelime
aamasnn geri kalm halklar iin kanlmaz olduuna inanmak yanlg olur.[74]
Gerekten de proleter devrimin uluslararas lekte ilerleyii, eer geri ve smrge lkelerdeki
emeki kitleleri de kucaklar ve ileri lkelerde zafer kazanm proletarya onlarn yardmna koarsa,
bu lkelerdeki devrimin kaderi deiebilir. Bylece Lenin, ezilen halklarn sorunlarna yaklarken,
iin iine ileri lkeler proletaryasnn ve zafer kazanm sovyet hkmetlerinin yardmn katm,
zm konusunda btnsel bir bak as getirmitir. Fakat burada nemli bir hususa dikkat
ekmeliyiz. Geri ve smrge lkelerdeki devrim konusunda izilen bu perspektifle, daha sonra
Stalinizmin eseri olan kapitalist olmayan yol tezleri arasnda bir benzerlik kurmaya almak ok
talihsiz bir ura olur. nk Lenin, geri kalm lkelerin toplumsal kurtuluuna giden kapitalist
olmayan yoldan sz ederken, iktidar fetheden ileri proletaryann deyecei bir yoldan sz
ediyordu. Stalinist kapitalist olmayan yol anlay ise, bu lkelerin ulusal burjuvalarna, devlet
kapitalizmi sayesinde kapitalist gelimeyi hzlandracaklar ulusal kalknmac bir yol demitir.

Birinci Dou Halklar Kurultay (Bak- Eyll 1920)

Asyadaki uyana nem veren, Dou halklarn emperyalist kampn hegemonyasndan kopartp
Sovyet Cumhuriyetinin yanna ekmeyi amalayan Komintern, Asyadaki komnist ve ulusal
kurtulu rgtlerini kucaklayan ayr toplantlar da dzenlemitir. kinci Kongrenin ald karar
gereince, 1920de Bakda toplanan Birinci Dou Halklar Kurultay bunlardan biridir. Kurultayda
Dou lkelerinden gelen delegelerin yapt konumalar, kk-burjuva milliyetiliiyle
Sovyetlerin desteine duyulan sempatiyi, komnist fikirlerden etkilenimle ulusalcl, ksacas
olgunlamam ve bulank bir dnsel atmosferi yanstmaktadr.
Bak Kurultay tartmalar, esas olarak, eski arlk Rusyasnn smrgeleri olan Mslman
uluslarn sorunlarn kapsamaktayd. Ekim Devrimi dneminde Bolevikler, uluslarn kaderini tayin
hakk konusundaki ilkesel tutumlaryla, ezilen uluslarn siyasal temsilcilerini olumlu ynde
etkileyebilmilerdi. rnein, Orta Asya Mslman milliyetiliinin nde gelen isimlerinden Sultan
Galiyev, 1917 Kasmnda Boleviklere katlm ve ayrca Mslman Komnist Partisini
rgtlemiti.
Ayr bir Mslman devletinin kurulmasn hedefleyen Sultan Galiyev gibi Mslman
komnistler, aslnda ezilen ulus milliyetiliini temsil ediyorlard. Madalyonun dier yznde ise,
ezen ulus milliyetiliinin temsilcisi Stalin gibi komnistler yer almaktayd. Dou halklarnn
siyasal nderleri arasnda, Boleviklerin ulusal sorundaki tutumlarn eski smrgeci devletin
uygulamalarna benzeten nemli bir honutsuzluk gelimekteydi. Leninin de giderek derin bir
rahatszlk duymaya balayaca byk Rus ovenizminin uzants olan uygulamalar, Mslman
uluslarn kk-burjuva sosyalistlerini (Sultan Galiyev gibiler), ezilen uluslarn devrimciliini
bsbtn abartma noktasna itti.[75]
Dounun ezilen uluslarnn kurtulu mcadelesine, dnya proleter devriminin bir mttefiki olarak
nem verdi Lenin. Oysa Dou halklarnn kk-burjuva sosyalistleri, giderek dnya proletaryasna
duyduklar gvensizlii sergilemeye baladlar. rnein Sultan Galiyev, gelimi lkelerin
proletaryasnn yardm dncesini, smrge blgelerine kurtarc rolnde gelmek eklinde
yorumluyor ve bu yaklama kar kyordu. Bu Mslman milliyeti, yalnzca ngiltere ve Fransa
gibi geleneksel emperyalist glerin deil, fakat Sovyetlerin sanayi proletaryasnn da, halklarn
kurtuluu deil smrlmesi peinde olduunu sylemekteydi. Ona gre iktidarn proletaryann
eline gemesi, smrge halklar iin yalnzca efendilerin deimesi anlamna geliyordu.
Sultan Galiyevin dnceleri, gnmzde de aina olduumuz Mslman milliyetilii
temelindeki sahte sosyalist ya da anti-emperyalist sylemin eski fakat arpc bir rneini
oluturuyor. Kald ki, Bak Kurultayna komnist giysilerle katlan pek ok Doulu milliyetinin
iyzn sergilemesi bakmndan da onun dnceleri tipik bir rnektir. Bu tr dnceler, iinde
bulunulan koullar gerei kendini komnist renklere boyayan kk-burjuva milliyetiliinin,
gerekte proletaryaya ve onun devrimine duyduu snfsal tepkiyi dile getirmektedir. Ezilen ulus
milliyetiliini sosyalizm diye satmaya alan Galiyev yle demektedir:
Mslman halklar proleter milletlerdir. ngiliz ve Fransz proleterleri ile Fas ve Afganistan
proleterleri arasndaki fark ok byktr. Mslman lkelerde milliyeti hareketlerin sosyalist bir
devrim karakterinde olduu ileri srlebilir.[76]
Sultan Galiyev, dnya zerindeki esas elikinin sanayi metropolleri ile smrgeler arasnda
olduunu savundu. Dou milletleri iin tek kar yolun, Dounun proleter milletlerinin birleerek
Bat zerinde bir diktatrlk kurmalar olduunu syledi. Bu grlerinin uzants olarak, geri
kalm proleter milletlerin, gelimi lkelere kar karlarn savunan ve III. Enternasyonale bal
olmayan ayr bir enternasyonalin kurulmas gerektiini iddia etti. Bak Kurultayna katlan
Mslman temsilciler, Sovyet devletine gvensizlikle onun desteine duyduklar gereksinim
arasnda bocalayan karmak duygular ve esas olarak da kk-burjuva milliyetiliine dayanan
szde komnizm sempatizanl sergilediler.
Bak Kurultaynda, ulusal ve smrgeler sorununun Komintern raportr olan Pavlovi,
konumasnda, kinci Kongre tezlerinde yer alan dorultuyu yineledi:
III. Enternasyonalin kinci Kongresinde yaplan tartmalarda biz Dounun geri kalm
halklarnn ileri bir proletaryaya sahip lkelerin yardmyla Sovyet tipi dzene kavuabilecekleri ve
bir ara devresinden sonra kapitalist aamadan gemeden komnist aamaya ulaabilecekleri
sonucuna vardk.[77]
Macaristan Sovyetler Cumhuriyeti bakan Bela-Kun ise, Komintern Bakanlk Kurulu adna tezleri
kurultay delegelerine sundu. Tezlerin altnc maddesinde yle denmekteydi:
Batda Komnist Partinin zaferi Dou Halklarnn smrlmesine son verecektir.
Douyu emperyalist smrden tmyle kurtarmak, topraklar alanlara vermek ve smrcleri
iktidardan uzaklatrmak iin ... yabanc smrgecileri iktidardan kesinlikle uzaklatrmak ve
yoksul snflarn iktidarn Sovyeti temeller zerine kurmak gerekir. Dounun alan ynlarnn
kar, lkelerinde Sovyeti dzenlerin kurulmas gereinin anlalmasndadr.[78]
Kurultay delegelerine sunulan tezler oybirliiyle onayland. Bak Kurultaynn yaynlad
Dounun Halklarna balkl bildiri u szlerle sona eriyordu:
Dnyann ileri ve geri, baml ve bamsz, metropol ve smrge lkeler diye blnmesini ortadan
kaldrmak iin sizi bir Kutsal Savaa aryoruz.
Dou halklar! Bu Kutsal Savata Batnn btn devrimci iileri ve ezilen kylleri sizinle birlikte
olacaklar. Size yardm edecek, sizinle birlikte dvecek ve canlarn verecekler.[79]
Grld gibi, Komintern yetkilileri Kurultay tartmalar srasnda ileri srlen ve Douyu
merkez kabul eden almlara katlmamlard. Bu doru bir tutumdu. Ne var ki, Avrupadaki
devrimci dalgann geri ekiliinin yaratt moral bozukluunu hafifletme abas iinde, Doudaki
devrimci potansiyel yine de bir hayli abartl biimde ne karlacakt.
Kurultay tarafndan kabul edilen kararlar arasnda Trkiyedeki ulusal mcadeleyi ilgilendiren
nemli bir madde de yer alyordu. Bu maddede, Trkiyedeki ulusal devrimci hareketin yalnzca
yabanc smrclere ynelik olduu belirtilmekteydi. Bu hareketin ii ve kyllerin ezilmekten
ve smrlmekten kurtulmalar anlamna gelmeyecei gerei vurgulanyor ve baarl olsa bile,
Trk alan ynlar iin en nemli sorunlarn zmn getirmeyecektir deniliyordu. Nitekim,
genelde eski Osmanl paalarnn nclne hapsolan Trkiye milli mcadelesinin sonucu bu
satrlar fazlasyla dorulad.

nc Kongre ncesindeki Ortam ve Trkiye Sorunu

Sovyet devletinin iine girdii olumsuz koullar bakmndan 1921 yl bir dnm noktasdr.
Avrupada devrim umudunun solmakta olduu iyice aa kmtr. Sovyet devletinin
yaltlmlna son verecei dnlen Alman devrimi yenilgiye uram, Alman Komnist
Partisinin Mart ayaklanmas kar-devrimci gler tarafndan bastrlmtr. Yalnzlaan Sovyet
devleti, tek bana burjuva devletlerle yan yana yaamak gibi bir sorunla yz yze gelmitir. Avrupa
devriminin imdada yetimeyeceinin belli olmasyla birlikte, yaltlm Sovyet devletinin
yaatlmas iin burjuva devletlerle bar ilikiler kurulmas politikas gndeme gelmitir. 1921
ylnn Mart aynda, Sovyet devletinin iine dt yalnzln sonucu olan uygulamalar birbirini
izler.
Sovyet hkmeti, ekonomik ykm ve alk tehlikesinin nne geebilmek amacyla 16 Mart
tarihinde ngiltere ile bir ticaret anlamas imzalamtr. Bu anlama gereince Sovyet hkmeti,
Asyada ngilterenin egemen olduu lkelerde politik faaliyette bulunmamay taahht etmektedir.
Ardndan 18 Martta Polonya ile bar anlamas imzalanr. Bu arada Sovyet hkmetinin ngiltere
ile yapt anlamann yaratt durum deiiklii somut yaama yansr. Bir tarafta ngilizler M.
Kemal ile anlama yolunu derlerken, dier tarafta Sovyetler de Kemalist Trkiye ile bir dostluk
anlamas imzalamaktadr. Bylece, daha nce Komintern kongrelerinde alnm ilkesel kararlarla
pratikte deien siyasal dengelerin arasndaki gerilim, Trkiyede M. Kemalin nclnde
yrmekte olan milli mcadeleye yaklamda da aka hissedilecektir.
Milli mcadelenin burjuva nderi M. Kemal, balangta gsz ve destekten yoksun olduu
koullarda, kendini Sovyet hkmetine neredeyse komnist gsterecek atraksiyonlar yrtmtr.
rnein, 29 Kasm 1920de Moskovaya gnderdii telgrafta, burjuva iktidarna son vermek iin
Asya ve Afrikal halklar ile Bat proletaryasnn ibirliinden sz etmektedir. Ne var ki, koullar
Sovyetlerin aleyhine deiiklie uradnda, M. Kemal, Trkiye corafyasnn Sovyet devleti
asndan tad stratejik neme ziyadesiyle gvenecektir. Bu sayede Sovyet yardmn naslsa
garantide hissedecek ve Sovyetler Birlii faktrn, artk yalnzca kendini emperyalistlere kabul
ettirmek iin bir koz olarak kullanacaktr.
Osmanl mparatorluunu paylamak isteyen emperyalist devletlere kar, kendine hi deilse
Anadoluda bir yer ayrmak ve kendi ulus-devletini kurmak isteyen Trkiye burjuvazisi, Anadolu
topraklarndaki ulusal mcadelenin kendi kontrol dna kmamas iin her yola bavurmutur.
1921 Ocak aynda Trkiye Komnist Partisinin kurucusu Mustafa Suphi ve 14 yolda, milli
mcadelenin burjuva nderliinin emriyle dzenlenen bir suikast sonucunda Karadenizde
boularak ldrlrler. Bu katliamn ardndan, erkez Ethem nderliindeki kyl mcadelesi
(Yeil Ordu hareketi) bastrlr. Bu gelimelere ramen, Sovyet hkmeti M. Kemal ile ilikilerini
bozmaz; hatta duyulan bir rahatszlk bile dile getirilmez. Sovyet hkmeti byk ekonomik ve
askeri zorluklarla bouurken, Mart 1921de imzalanan dostluk ve yardm anlamas gereince, M.
Kemale on milyon altn ruble ve nemli miktarda silah gnderir.
Sovyetlerin burnunun dibinde, Anadoluda, Ekim devriminden etkilenen gerek bir anti-
emperyalist halk hareketinin gelimesi, hem Trk burjuvazisinin hem de Batl emperyalist
devletlerin korkulu ryasyd. Bir yanda, kendi burjuva dzenini kurarak Batllamaya,
kapitalistlemeye can atan Trk burjuvazisi; te yanda, Sovyet devriminin Anadoluya
yaylmasndan rken emperyalistler. Bu gler gerekte bir kar birlii iindeydiler. Bu durum,
hem M. Kemalin emperyalist devletlere ne lde kafa tutabileceinin belirlenmesinde, hem de
emperyalist hkmetlerin akllarn balarna devirip Kemal gibi burjuva nderlere uzlama eli
uzatmalarnda temel bir etken oldu. Sovyet hkmetinin, Sovyet devletinin korunmas amacyla
Trkiye burjuvazisine verdii dn de bu srete nemli bir faktr oluturdu.
Bu durum Trkiye komnist hareketini daha batan ok gsz bir konuma itti. Kurucu liderlerinin
burjuvazi tarafndan katledilmesi ve ardndan gelen sistematik basklar, Trkiyede komnist
hareketin yolunu kesti ve Kemalist burjuva nderlik bu sayede emeki kitleler zerinde rahatlkla
hegemonyasn kurabildi. Ve bylece, ulusal kurtulu mcadelesini burjuva snrlar iine
hapsetmeyi, onu salt ulusal bamszln kazanlmas ve modern burjuva ulus-devletin kurulmas
noktasnda durdurabilmeyi baard. Ksacas, Trkiyede ulusal kurtulu mcadelesi, bir ii-
kyl ayaklanmasna dnemeden, burjuva nderliin hegemonyas altnda ve bizzat bu nderliin
adlandrd zere milli mcadele snrlar iinde kald. Trkiye burjuvazisinin, bu mcadeleyi
kendi resmi tarihine, ezilen uluslara rnek oluturan anl-anl bir anti-emperyalist mcadele
olarak yazmas kendi bilecei bir iti. Ama ne yazk ki, balangta bir lde Kominternin zaaflar
ve takiben asl olarak Stalinist yozlamann etkisiyle, Trkiyede uzun yllar boyunca komnistler
de ayn telden aldlar.
Hatrlarsak, smrge ve yar-smrge lkelerde ulusal kurtulu mcadelesi iinde burjuva
demokratlarla geici ibirlii yaplabileceine deinen kinci Kongre kararlar, buna ilikin
koullar da belirlemiti. Komnistler her eyin banda, proleter mcadelenin karlarn baa
almak ve taktikleri ona gre belirlemekle ykmlydler. Adna ister ittifak, ister ibirlii densin,
geici sfat, erevesi izilmi somut bir sorun temelinde bir eylem birliini anlatr. Kukusuz, bu
tr ibirliklerinde komnistlerin temel prensibi, ayr yr, birlikte vur; bayraklar karmasn
szlerinde zl biimde ifadesini bulur. Yani temel lt, her ne adna olursa olsun bamsz siyasal
rgtlenmeden dn vermemek olmalyd. Bu nedenle, uyankl elden brakmamak ve
rgtlenmeye zarar veren koullarda, buna zarar verenlerle ibirliine girmemek komnistler
asndan zorunlu bir kouldu.
Evet, ilkelere ballk iddiasyla somut koullar hesaba katmayp kaskat kesilmek siyasal
mcadelede doru bir tutum deildir. Fakat somut koullarn gereini yerine getirme adna
ilkelerin inenmesini ho grmek ise, zamanla daha byk hatalara, sapmalara temel oluturur.
Daha byk bir sava kazanabilmek iin kk bir muharebeyi kaybetmekte bir saknca yoktur; ya
da sava kaybetmemek amacyla bazen kt bir bar yapmak zorunda kalnabilir. Sovyet
hkmetinin 1918de Almanlarla imzalad Brest-Litovsk bar antlamas rneinde olduu gibi.
Byle bir durumda kural, olumsuz bir karar bir olumluluk rnei olarak sunmamak, zorunluluklar
ve terslikleri olanca aklyla ortaya koyabilmektir. Pratikteki her siyasal tutumun rnek bir tutum
olmayabileceini, tersine bazen karlalan glklerin komnist nderleri hi de ho olmayan
kararlar almakla yz yze getirebileceini aka bilmek de yaananlardan ders karmann bir
unsurudur.
Brest-Litovsk bar anlamas, kt fakat nesnel koullarn dayatt bir kararn arptlmadan iln
edilmesi bakmndan anlalabilir bir rnekti. Ne var ki, Trkiye sorununun Kominternde aka
tartma konusu yaplmayp, bir oldu-bitti gibi stnn rtlmesinin hakl kartlabilecek bir yan
yoktu. Bu hatal tutum nedeniyle, Trkiyedeki milli mcadelenin ve M. Kemal nderliinin nitelii
konusunda pek ok yanlsama dodu; istismara ak boluklar yaratld. Bu durum, daha sonra
Stalinizmin egemenlii altnda Trkiye komnist hareketine empoze edilecek snf uzlamac
izginin de sorgulanmadan kabul edilmesine zemin oluturacakt. Bu ortamda Stalinizm, mevcut
zaaflar frsat bilecek ve bylece Trkiye komnist hareketine uzun yllar boyunca, Kemalizm
kuyrukuluu, ezen ulus milliyetilii, kendi burjuvazisiyle sarma dola bir garip cephe ya da
anti-emperyalizm anlay egemen olacakt.
Gemi dnemlerden dersler kartabilmek iin, Sovyet hkmetinin Trkiyedeki burjuva
nderlie sunduu destein doru olup olmadnn sorgulanmas bugn dahi anlamldr. Kukusuz
ki, devrimci bir mcadele, devrimcileri nice hoa gitmeyen fedakrlklar yapmak zorunluluuyla
yz yze getirebilir. Para-btn ilikisi balamnda btnn karlarnn korunmasnn baa
alnmas gerekebilir. Ne var ki, rneimiz temelinde tarihten doru bir ders alabilmek iin,
btnn dnya devriminin karlar olduunu asla gz ard etmemeliyiz. Proletaryann devrimci
mcadelesinin baars, devrimlerin tek tek ii devletleri snrlar iine hapsedilmesine deil, tam
tersine devrimin dnya leinde srekliliine baldr. Fakat bu ilke de eer salt bir sz kalbna
dntrlmek istenmiyorsa, kukusuz ki, iinde bulunulan somut koullarn o an neyi olanakl ya
da olanaksz kldn doru hesap etmek gerekir.
rnein Ekim Devriminin kazanmlarnn henz gereklik olduu bir durumda, yeniden g
toplayp dnya devriminin yeni bir saldrsn balatmaya hazrlanmak iin, bu mevziin korunmak
istenmesi devrimci bir tutumdur. Bu hususun yanl anlalmamas bakmndan, Lenin dneminde
doru temelden hareket eden koruma kaygsyla, Stalin dneminin koruma igds arasndaki
badamaz kartl hatrlatalm. Stalin dnemindeki temel sorun, artk egemen brokrasinin
devletine dnm bulunan bir Sovyetler Birliinin, dnya devriminin ilerleyiinin gz gre
gre boulmas pahasna korunmak istenmesiydi. Bu zorunlu hatrlatmadan sonra yine Lenin
dnemine ilikin irdelememize dnecek olursak, sonucu u ekilde toparlayabiliriz: Sovyet
hkmetinin Trkiye sorunundaki tutumu, para-btn ilikisi erevesinde kabul edilebilir bir
temele oturtulabilse dahi, yine de iki nedenden tr izlenen yol doru deildi. Birincisi,
gereklerin aka dile getirilmeyii; ikincisi ise, milli mcadelenin burjuva nderliine birtakm
dnler verilirken, daha dnyaya gzlerini yeni aan bir komnist hareketin siyasal bamszlnn
ve nderlerinin yaamnn korunmas iin gereken uyankln gsterilmemi oluu.

Komintern nc Kongresi (Haziran-Temmuz 1921)

Bu kongre, Avrupada devrimci dalgann geri ekildii, Ekim Devriminin yaltld, Sovyetlerin
muazzam ekonomik glklerle yz yze bulunduu olumsuz bir dnemin balangcna denk
dmektedir. Komintern, artk dnya devriminin yeni bir ilerleyiini rgtlemekten ziyade, yeniden
g toplayabilmenin sorunlaryla boumaya balamtr. te bu koullarda, ilerde ok nemli
tartmalara ve saflamalara yol aacak olan birleik ii cephesi gndeme getirilir. Ama, ii snf
hareketinin dnya leinde vahim bir gerileyi iine girdii koullarda, snf hareketini
glendirebilecek bir k yolu bulabilmektir. Lenin dneminde onaylanan bu cephe anlay, ii
snfnn eitli rgtleri arasnda g ve eylem birliinin oluturulmasn hedefleyen doru bir
siyasal taktiktir.
nc Kongrede, smrgeler sorunu zerinde uzun boylu durulmamtr. Troki, 27 Haziran
oturumunda Dnya Ekonomik Bunalm ve Komnist Enternasyonalin Yeni Grevleri balkl ana
konumay yapar. Konumas, kapitalist dnya ekonomisinin kapsaml bir analizini iermekte ve
savan bitimini takip eden yl iinde gerekleen ekonomik canlanmay dikkate almaktadr.
Sermayenin hl hemen hemen btn dnyada tahtnda oturduunu belirten Troki, sava
sonrasnda g ilikilerinin deitiine ve burjuvazinin kendini daha gl hissetmeye baladna
deinir. Mevcut durumu daha nceki dnemin koullaryla karlatran Troki, imdi, Komnist
Enternasyonalin III. Dnya Kongresi srasnda durum, I. ve II. Kongreler srasndaki gibi deil
demektedir.[80] Keza Radek de, 30 Haziran oturumunda Enternasyonalin taktii zerine yapt
konumada, devrim dalgasndaki geri ekili koullarna iaret eder:
Kapitalist toplumun uzun bir rahat soluk alma dneminde, Komnist Enternasyonalin, bizim
genelde ykselen devrim izgisi diye grdmz duruma gre daha baka grevleri vardr. Byle
bir durumda onun grevi, proletaryay dorudan btn i sava imkanlarna hazrlamak olmayabilir.
O zaman onun grevi, rgtlenme, ajitasyon ve gelecek arpmalar iin orduyu biimlendirme
olabilir.[81]
nc Kongrede, o dnemde Asya lkelerinde yaanmakta olan nemli gelimeler zerinde de
yeterince durulmamtr. M. Kemal ile varlan anlamann bir yansmas olarak Trkiye konusunda
suskun kalnr ve Trkiyede komnistlere ynelik basklara hi deinilmez. Evet, ne yazk ki
kongre kararlarnda, Trk komnistlerinin katledilmelerini protesto edecek tek bir sz bile
edilmemitir. nc Kongre, gerek genelde devrim dalgasndaki geri ekili ve gerekse zelde
Sovyet hkmetinin ngiltere ile yapt anlamann basncyla smrgeler sorununa yer vermemi,
tartmalar srasnda bu sorun bir iki cmle ile geitirilmek istenmitir. rnein, smrge
lkelerden gelen delegelerin konuma sresi kongre bakanl tarafndan be dakikayla
snrlandrlr. Bu tutumu knayan Roy, be dakikalk konuma sresini, protestosunu dile getirmeye
ayrr:
Raporumu sunmam iin (Hindistan zerine) bana be dakika verildi. Bu konuya bir saat bile yeterli
olamayaca iin, bu be dakikay enerjik bir protestoya ayrmak istiyorum. Bu kongrenin Dou
sorununu ele al tarz saf anlamda oportnisttir ve daha ok bir kinci Enternasyonal Kongresine
yakr. Doulu delegelerin sylemelerine izin verilen birka cmleden herhangi bir pratik sonu
karmak kesinlikle imkanszdr.[82]
Kongre tartmalar ve kararlar balamnda deinmemiz gereken nemli bir husus da, Leninin 5
Temmuzda kongre delegelerine sunduu Rus Komnist Partisinin Taktikleri zerine Rapordur.
Rapor bir blmyle ulusal kurtulu mcadeleleri sorununu da iermektedir. Bu mcadelelerin,
dnya devriminin ilerde yeni bir ykselie getii koullarda anti-emperyalist bir mcadeleye
dnebilme olanana iaret etmektedir Lenin:
Dnya devriminin kanlmaz olarak tayin edici savalarnda, yeryznde yaayanlarn
ounluunun ncelikle ulusal kurtulu niteliinde olan hareketinin kapitalizme ve emperyalizme
kar dnecei ve belki de tahminlerimizden ok daha fazla devrimci bir rol oynayaca aktr.
Enternasyonalimizde ilk defa bu mcadeleye hazrlanma sorununu ele almamz gereini nemle
belirtmek gerekir. Tabii ki bu konuda dierlerine gre ok daha fazla glkler var fakat her eye
ramen hareket ilerlemektedir. Ve ezilen kitleler smrge lkelerdeki kyller hl geri kalm
olmalarna ramen, dnya devriminin gelecek dnemlerinde ok nemli devrimci rol
oynayacaklardr.[83]
Dnya devriminin geri ekildii koullarda, ulusal kurtulu mcadelelerinin kendi balarna
emperyalist-kapitalist sisteme ar darbeler indirebilmesi mmkn deildir. Zaten Lenin de,
smrge lkelerdeki ezilen kitlelerin henz bir ulusal kurtulu sava niteliindeki hareketinin,
hangi koullar altnda gerekten anti-emperyalist bir mcadeleye dnebileceini sorgulamaktadr.
O, bir yandan bu iki mcadele arasndaki kapsam farkn belirtmekte, dier yandan byle bir
dnm dnya devriminin ykselii koullarna balamaktadr.

Uzakdou Komnist ve Devrimci rgtleri Birinci Kongresi

(Ocak 1922)
Kongre, Asyann ezilen uluslarnn barnda gelimekte olan mcadeleyi, proletaryann ve ezilen
halklarn dnya leinde birliinin salanmas temelinde deerlendirir. Kongrenin
Manifestosunda, Uzakdou emekilerinin birliinin Komnist Enternasyonal bayra altnda
oluturulmas perspektifi dile getirilir. Asya lkelerindeki mcadele salt ulusal kurtulu mcadelesi
dzeyiyle snrl olarak deil, sermayeye ve emperyalizme kar mcadele kapsamnda ele alnr.
Zorbalarn devrilmesi ve emekilerin adil dzeninin kurulmas, asalaklarn kovulmas, ii ve
kyllerin saflarndan kacak olanlarn iktidarnn kurulmas hedefi iln edilir. Manifesto, Asya
lkelerinin emeki kitlelerine bir aryla sona ermektedir: rgtlenin! Mcadele saflarmza
katln! Sermayeye ve emperyalizme kar mcadele iin ii ve kyl rgtleri kurun! Savaa
hazrlann![84]
Manifestoda yer alan en nemli alm, dnya emperyalistlerine kar dnya proletaryasnn ve
dnyann ezilen halklarnn birlii isteminin ilk kez ak bir sava parolas biiminde ifade edilmi
olmasdr. Marx ve Engelsin nl ars geniletilerek u sava slogan ykseltilmitir: Komnist
Enternasyonal byk slogan ortaya koydu: Btn lkelerin iileri ve btn dnyann ezilen
halklar, birlein![85]Bylece, Komintern nc Kongresinde gndeme getirilen birleik ii
cephesi taktii geniletilmekte ve ii snfnn, emperyalist sisteme kar mcadelede ezilen
uluslarn emeki kitleleriyle birlikte oluturaca anti-emperyalist cephe anlayna varlmaktadr.
Birleik mcadelenin ekirdeini ii snf rgtlerinin oluturmas ve proletaryann bamsz
rgtlenmesi ilkesine titizlikle riayet edilmesi kouluyla bu tr taktiklerin uygulanmas dorudur.
Fakat bu gibi konular aslnda ok hassas konulardr ve tam bir netlik gerektirir. rnein, btn
lkelerin iileri birlein slogannda ifadesini bulan tarihsel hedefin, ezilen halklarn
eklenmesiyle geniletilmesi, o gnn koullarnda anlaml bir ar olsa da, bu konuda hibir
bulanklk yaratlmamaldr. Anti-emperyalist mcadelede aslolan, ncelikle ii snfnn birliinin
salanmasdr. Ancak bu temele oturtulacak olan cephe taktikleri, proletaryann ittifaklar siyasetine
doru biimde can verebilir ve devrimci proletaryann mcadelesini salkl bir ekilde ilerletebilir.
Ne yazk ki cephe sorunu Lenin dnemi Komintern toplantlarnda uzun boylu tartlamam ve
yeterli akla kavuturulamamtr. Bu konuda Leninin savunduu izgiyi daha sonra Troki
srdrmeye alm, ama Kominternde ve Sovyetler Birliinde Stalinizmin egemen oluu
nedeniyle, genelde dnya komnist hareketine tamamen yozlatrlm bir cephe anlay
yerletirilmitir.
Komintern Drdnc Kongresi (Kasm-Aralk l922)
Drdnc Kongre Leninin katld son Komintern kongresi olacakt. Lenin hastal nedeniyle
kongreye ancak tek bir rapor, Be Yllk Rus htilali ve Dnya htilalinin Perspektiflerini
sunabilmiti. Bu arada, bir nceki kongrede smrgeler sorununun ele alnmasn nleyen
diplomatik ortam yeni gelimelerin sonucunda deiiklie uramt. rnein, Trkiye sorununun
ele alnaca Lozan Konferansna Sovyet hkmetinin katlmna ngiltere kar kmt. Bylece,
Sovyet hkmetinin daha nceki dnemde ngiltereyle varlan diplomatik anlamann basncna
boyun emesi faktr ortadan kalkmt. Drdnc Kongre smrgeler sorununa olduka byk bir
yer ayrd. Ulusal sorun ve smrgeler sorununa ilikin karar tasla, Komintern yneticilerinin
yardmyla Dou lkelerinden gelen delegasyonlarca hazrland.
Kongre tartmalar iinde gndeme getirilen milliyetilik sorunu, tpk kinci Kongrede olduu gibi
eilim farklarnn gzlemlenebilmesini salyordu. Dou delegeleri arasnda Mslman lkelerden
gelen ve Panislamizmi savunan milliyeti delegelerin yan sra, Hindistandan gelen komnist Roy
gibi, ulusal ve smrgeler sorununu proletaryann devrimci misyonu temelinde ele alan delegeler de
vard. Ve bu farkl grlerin birbiriyle badamas olanakl da deildi, doru da deildi.
rnein Mslman milliyetilerin temsilcilerinden biri olan Endonezya delegesi Tan Malaka,
Panislamizmi, Dounun Mslman halklarnn ilerici ve anti-emperyalist siyasal akm olarak
lanse etmeye almakta ve savunmaktayd. O, bu noktadan kalkarak tm milli hareketlerin
desteklenmesi gerektii grn ileri sryordu. Malaka, henz dinin bile etkisinden kendini
kurtaramam ve ilkel bir milliyetilik temelinde yaplanm baz Dou delegelerinin tipik bir
rneiydi.
Roy ise ulusal soruna, ii snfnn mcadelesinin ilerletilmesi bakmndan yaklamaktayd.
Kongrenin tartma gndemine olduka nemli ve kapsaml grler getirdi. Bu nedenle Royun
tezleri, ksaca da olsa zerinde durmay gerektiriyor. Roy, Kominternin kinci Kongresinden sonra
yaanan deneylerin, ulusal ve smrgeler sorununda ok daha kapsaml ilkelerin saptanabilmesini
mmkn kldna dikkat ekmekteydi. Smrge ve yar-smrge lkelerdeki devrimci ulusal
hareketleri deerlendiren kinci Kongre, zellikle emperyalist lkelerin komnist partilerine bu
hareketleri destekleme grevini vermiti. Kongre delegelerine bu hususu hatrlatan Roy, nemli bir
eksiklie de iaret ediyordu:
Ama biz o zamanlar II. Kongrenin bu kararn, bu talimatn nasl hayata geireceimizi
bilemiyorduk. nk o gnlerde, smrge ve yar-smrge gibi kapsaml bir deyimin, ok eitli
blge ve halklar iine aldn bilenlerin says pek azd. Bu blge ve halklarn ise, toplumsal
gelime dzeyleri ok eitli, iinde bulunduklar siyasi ve snai gerilik birbirinden farklyd. O
zamanlar biz, bu lkelerin hepsi siyasi, ekonomik ve toplumsal bakmdan geri olduklarna gre,
topunu ayn sepete atabileceimizi ve bu meseleyi de genel bir mesele olarak zebileceimizi
sanyorduk. Bu yanl bir grt. [86]
Kapitalizmin olduka gelitii Hindistan gibi bir smrgede, ancak daha geri bir lkenin
koullarnda geerli olabilecek bir siyasal izgide hareket etmek doru deildi. kinci Kongre
sonrasnda yaanan Trkiye, in, Hindistan deneyimleri, Dou lkelerine toptanc yaklamn
yanlln kantlamt. Bu nedenle Roy, bu lkeleri balca gruba ayryordu:
Dou lkelerini e ayrabiliriz. lkin, kapitalizmin olduka yksek bir gelime dzeyine ulat
lkeleri gryoruz. Bu lkelerde sanayi, sadece byk sermaye merkezlerinden ithal edilen
sermayeler sayesinde gelimi deildir, bunun yannda yerli bir kapitalizm de yeermitir. Bu
kapitalizm, snf bilinci gelimi bir burjuvaziyle, bunun kart olan bir proletaryann olumasna
yol amtr. Ayn ekilde, bu proletarya da kendi snf bilincini gelitirmekte ve yava yava siyasi
aamaya ynelen ekonomik mcadeleler vermektedir. kinci olarak, kapitalist gelimenin balad,
ama henz geri bir dzeyde bulunduu, toplumun belkemiini ise hl feodalizmin oluturduu
lkeleri sayabiliriz. nc olarak ise, ilkel ilikilerin egemen olduu, feodal ataerkil dzenin
topluma damgasn vurduu lkeler vardr.
... bu lkelerin her birinde devrimci bir hareketle kar karyayz. Ne var ki, bu lkelerin toplumsal
yaps farkllklar gsterdii iin, devrimci hareketin doas da farkldr. Toplumsal nitelik farkl
olduu oranda hareketlerin program da farkl olmal, ona gre farkl taktikler uygulanmaldr.[87]
Birinci kategorideki Dou lkesi Hindistan rneinde somutlanmaktayd. Kapitalizmin daha
gelimi olduu byle bir smrge lkede, yerli burjuvazinin emperyalizmin himayesi altnda
olmay kendisi iin daha yararl grecei akt. Bu nedenle Roy hakl olarak, bu tr lkelerde
ulusal kurtulu mcadelesinin toplumsal devrime dnme olaslnn sadece emperyalistleri deil,
yerli burjuvaziyi de daha batan korkutup ona gre tutum belirlemeye ynelteceini dnmekteydi.
Emperyalizm dneminin temel zelliini doru kavrayan Roy, tpk Lenin ya da Trokinin iaret
ettii gibi, emperyalizmin yeni bir smr yntemi anlamna geldiini de belirtmekteydi: Bugn
emperyalizm artk eski smr yntemlerini terk etmeyi uygun gryor, yerli burjuvaziye ya da
yerli burjuvazinin belli bir kesimine eitli siyasal ve ekonomik dnler veriyor.[88]
kinci kategoriye giren Trkiye gibi lkelerde ise, milli mcadelenin burjuvazinin gelimesine
paralel olarak derinlemekte olduunu sylyordu Roy. Bu lkelerde de burjuvazinin
emperyalizmle uzlama tehlikesi vard; ama burjuva milliyeti hareketlerin nesnel olarak bir lde
ilerletici bir ilevinin olduu da doruydu. Aslnda, burjuvazinin devrimci bir etken olup
olamayacan syleyebilmek iin, mutlaka zel tarihi nedenler dikkate alnmalyd. Ksacas,
somut durumun deerlendirilmesi artt ve Roy genelde doru bir lt getirmekteydi. Burjuvazi,
miadn doldurmu geri toplum biimlerine kar ayakland zaman, devrimci bir etken olur. Yani,
mcadele znde feodal dzene yneliyor ve burjuvazi bu mcadelede halka nderlik ediyorsa,
durum byledir.[89]
Fakat emperyalizm dneminde burjuvazinin, geni kyl kitlelerinin karna olacak radikal
deiimlerden duyduu korku nemli bir gereklikti. O nedenle genelde smrge lkeler
burjuvazisi, siyasal bamszl kazanmak ama toplumsal hareketliliin daha ileri hedeflere
ilerlemesinin de nne geebilmek amacyla hareket etmekteydi. Bir baka deyile, smrge
lkelerin burjuvazisi smrge statsnden kurtulmak iin mcadele yrtebilir, ama emeki
kitlelerin karna olan tarm devrimi gibi konularda da rahatlkla kar-devrimci saflara geebilirdi.
Bu gereklerin farknda olan Roy, yerli burjuvazinin emperyalizmle her an uzlamaya ak
olduunu, bu burjuvaziden kapsaml devrimcilik ya da anti-emperyalizm beklenemeyeceini
belirtiyordu. Bylece, Trkiyedeki milli mcadele konusundaki tereddtlerini de aklam
oluyordu: Buralarda sz konusu olan, zayf, gelimemi ve ezilmi bir burjuvazi ile gl ve
gelimi bir burjuvazi arasndaki mcadeledir. Bu bir snf mcadelesi olmayp bir tr rekabet
mcadelesidir, dolaysyla uzlamann unsurlarn da iinde barndrmaktadr.[90]
Gerek Hindistan gerekse Trkiye rneinde olsun, yerli egemen unsurlarn emperyalist kapitalizmle
uzlama yollar arad ortaya kmt. O halde, bu tr lkelerde emeki kitlelerin ulusal kurtulu
mcadelesinin emperyalist kapitalist sisteme kar mcadele dzeyine ykseltilebilmesi iin,
nderliin proletarya tarafndan ele geirilmesi zorunlu bir kouldu. Ve kapitalizmin bir lde
gelimi olduu btn lkelerde bunun gerekletirilebilmesi mmknd. Royun belirttii gibi,
smrge lkelerdeki hareket bu sayede devrimci bir nitelik kazandnda, bu durum yalnzca
emperyalist sermayeyi tehdit etmekle kalmyor, yerli egemen snflara da yneliyordu: Smrge
lkelerde ikili bir mcadelenin srdne tank oluyoruz. Bu mcadele, hem yabanc emperyalizme
hem de yabanc emperyalizmi dolayl ya da dolaysz glendiren ve destekleyen yerli st snflara
kar srdrlmektedir.[91]
Msr ve Hindistanda emperyalist ngiltereye kar yryen mcadele, burjuvazinin korkakl ve
yalpalayan tutumu nedeniyle duraklamt. Oysa buralarda geni kyl ve ii kitlesini kucaklayan
byk bir devrimci hareket vard. Bu hareket, emperyalizmi ciddi bir biimde tehdit ettii halde,
emperyalizme ar bir darbe indirememitir. Bunun ok basit bir sebebi vardr: Hareketin nderlii
burjuvazinin elindeydi![92] Trkiyedeki milli mcadelenin snrl ieriini gz nnde
bulunduran Roy, bu konuda da nemli bir deerlendirme yapmaktayd:
Trkiye halknn kazand nemli zaferin, bugn hareketin banda olan feodal askeri klik
yznden, mantksal sonularna gtrlemediini hepiniz biliyorsunuz.
Bu zmre, kendini bir grup emperyaliste satmay karlarna uygun grd; bir emperyalist gruba
kar teki ile birlemeyi ise, karlarna daha da uygun grmektedir. Bu tutumlar belki gruplarnn
daha da genilemesine ve Mustafa Kemal Paann Sultann yerine tahta kmasna hizmet edebilir
(Mustafa Kemal Paa, esas olarak ngiliz emperyalizminin bir aletiydi) ama, Trkiyenin milli
meselesinin zmne kesinlikle hizmet etmez. Bundan daha iki- ay nce, dnyadaki tm
devrimci unsurlar Mustafa Kemal Paann zaferlerini cokuyla selamlarken, bugn Kemal, iilerle
kyllerin gc sayesinde kurtulmu olan zgr Trkiyede, bu iilerle kyllerin iyilii iin
alan herkesi zalimce kovuturuyor.[93]
Royun deerlendirmeleri, Stalin dneminde genel bir eilim dzeyine ykseltilen tutumdan,
burjuva milliyeti nderliklere vgler dzme tutumundan ok farkldr. Yaanan deneyimler,
burjuvazinin siyasal bamszln kazanlmas ile snrl bir ulusal mcadelenin nderliini pekl
stlenebileceini kantlamtr. Ne var ki, gerek bir anti-emperyalist mcadele sz konusu
olduunda durum tamamen deiir. Bylesi durumlarda burjuvaziden ilerici, devrimci misyonlar
beklemek ok tehlikeli bir yanlsama olur. Nitekim Royun aklamaya alt esas sorun da
budur. Hatrlanaca gibi, birleik cephe konusunda devrimci Marksist tutum, Stalinizm dneminde
yerletirilen ve komnistleri burjuvazinin nderliindeki ulusal mcadele cepheleri iinde
eritmekle sonulanan snf ibirlii anlayndan tamamen farkldr. Emperyalizme kar birleik
cephe sorununda da Roy, doru bir siyasal yaklam sergilemitir:
Smrge ve yar-smrge lkelerde emperyalizme kar bir birleik cepheyi, Bat lkeleri iilerinin
birleik cephesiyle omuz omuza rgtlemek zorundayz. ... Son iki yln deneyinin de gsterdii
gibi, bu cephenin rgtlenmesi burjuva partilerinin nderliinde gerekletirilemez. Dolaysyla bu
cephenin ynetimini ve rgtlenmesini kendi elimize alabilmek iin bu lkelerdeki partilerimizi
gelitirmek zorundayz.[94]
Roy sorunu esas olarak iilerin sava birliinin salanmas temelinde kavramaktayd, ama kongre
delegeleri arasnda gelecek dnemin Stalinist izgisini savunan anlaylar da yok deildi. rnein
Royun devrimci ulusal hareketler burjuvazinin liderlii altnda baarya ulamayacaklardr demi
olmasna karn, in delegesi Lin Yen Chin, burjuvazi ile birlikte bir anti-emperyalist cephenin
oluturulmas kararna vardklarn aklyordu:
inde emperyalizmi defetmek iin anti-emperyalist birleik cephenin zorunlu olduu varsaym
temelinde, partimiz, Kuomintang ulusal devrimci partisi ile bir ulusal cephe oluturma kararn
almtr. Komnist Parti yeleri bireyler olarak Kuomintanga katldlar ... Eer bu partiye
girmezsek, phesiz byk ve yce bir ideal olan ancak kitlelerin peinden gitmedii bir komnizmi
vazederek yaltlm kalacaz. ... Eer Kuomintanga girersek kitlelere, bizim de devrimci
demokrasiden yana olduumuzu, ancak kitlelerin gnlk taleplerini gz ard etmememize ramen
devrimci demokrasinin bizim iin yalnzca bir ara olduunu gsterebileceiz. ... Kitleleri
etrafmzda toplayabilir ve Kuomintang partisini blebiliriz.[95]
Komnistlerin kendi siyasal bamszlklarn feda edip, cephe birlii adna, burjuvazinin
hegemonyasndaki bir rgte (Kuomintanga) katlmalarnn ne gibi sonulara yol at, kimin
kimi glendirdii, kimin kimi bld, takip eden yllarda yaanan in Devrimi iinde aka
ortaya kt. Ancak bu gereklerin ortaya kmas iin, olumsuz bir deneyimin yaanmas da
gerekmiyordu. in delegesinin dile getirdii dnceler, Kominternin kinci Kongresinde zellikle
Leninin uyarda bulunduu hususlarla ve kongre tezlerinin genel erevesiyle uyumayan
uzlamac tutumlard. Ne var ki Drdnc Kongre, in komnistlerinin yaklamn aka
eletirmedi.
Drdnc Kongre tartmalar iinde Royun gndeme getirmi olduu nemli deerlendirmeler,
kongre tezlerine yansmtr. Tezler, smrgeler sorununda kinci Kongre kararlarna oranla daha
kapsaml yaklamlar iermektedir. Hele ki, nc Kongrenin bu sorunu yeterince tartmad
hatrlanacak olursa, Drdnc Kongrenin smrgeler sorunundaki zmlemelerinin nemi daha da
artar. Kongre tezlerinin ierii genelde doru bir bak asn yanstmakla birlikte, yine de baz
problemler vardr. Kongre karar metni, birbiriyle badamayan kimi dncelerin yan yana
sralanmas eklindeki bir eklektizmi sergilemektedir. rnein, kongre karar metninin giri
blmnde baz delegelerin grleri (Royunkiler de) ksaca aktarlrken, ok farkl
deerlendirmeler herhangi bir yorum eklenmeksizin yan yana getirilmitir. Ksacas, baz eksiklikler
ve tartmaya ak noktalar olduunu dnsek de, Drdnc Kongre tezleri ve kararlar sz konusu
sorunlarda nemli bir kalk noktas oluturmaktadr. Drdnc Kongre tezlerinde ulusal
bamszlk mcadelesine yaklam, genel hatlaryla kinci Kongre kararlarnda yer ald gibidir:
Tm ulusal devrimci hareketler iin geerli olan temel grev, politik bamszl kazanmak ve
ulusal birlii meydana getirmektir. Bu sorunun gerek ve mantksal olarak uygun olan zm,
byle bir ulusal hareketin ne dereceye kadar gerici feodal gelerle ayrabildiine, geni alan
kitleleri kendi hedeflerine ne lde kazanabildiine ve bu kitlelerin toplumsal taleplerine kendi
programnda yer verip vermemesine baldr.[96]
Tezler, ulusal kurtulu mcadelesinin anti-emperyalist bir mcadeleye ilerlemesi asndan, kyl
kitlelerinin katlmn ve bu amala devrimci bir tarm programnn gerekliliini ortaya
koymaktayd. Burjuva milliyetiler, mcadele hedeflerini salt siyasal bamszln kazanlmas ve
ulus-devletin kurulmasyla snrlamak isterken, komnistler mcadeleyi daha da ileriye gtrmekle
ykmlydler. Bu erevede, kylln ar bast smrge ve yar-smrge lkelerde tarm
devriminin nemi bykt. Yine kongre tezleri, kinci Kongre kararlarnda da dikkat ekildii gibi,
burjuva milliyetilerin kendilerini komnist bir kla brndrmeleri ve bylece proleter
birliklerini yolundan saptrmalar tehlikesine iaret etmekteydi:
... Sovyet Rusyann politik otoritesinin avantajn ele geiren ve kendilerini iilerin snf
igdlerine uyarlayan burjuva milliyetiliinin temsilcileri, kendileri bunun her zaman tam
bilincinde olmasalar da embriyon halindeki proleter birliklerini snf rgtlenmesinin dorudan
grevleri yolundan saptrmak amacyla burjuva demokratik zlemlerini sosyalist veya komnist
bir kla brndrdler (rnein, Trkiyedeki Yeil Ordu Partisinin pan-Turanizmi komnist
renklerle boyamas, indeki Kuomintangn baz liderlerinin devlet sosyalizmini vazetmesi gibi).
[97]
Geri lkelerin kurtuluunu, gelimi lkelerin proletaryasyla ittifak ve Sovyet sistemine gei
temelinde ele alan tezlerde yle denmekteydi:
Batnn proletaryasyla kurulacak bir ittifak, Sovyet cumhuriyetlerinin uluslararas federasyonunun
yolunu temizleyecektir. Geri lkeler iin Sovyet sistemi, ilkel varolu koullarndan, dnya
ekonomisi alanndaki retim ve datmn kapitalist yntemiyle yer deitirmeye ynelmi gelimi
komnist kltre en sancsz gei biimini sunmaktadr. Bu, Rusya imparatorluunun
bamszln kazanm smrgelerindeki Sovyet yapsnn deneyimi tarafndan kantlanmtr.[98]
Smrge ve yar-smrge lkelerde Kominternin ikili bir grevinin olduu belirtiliyordu. Birinci
grev, bir btn olarak proletaryann karlarn temsil eden komnist partilerin ekirdeini
yaratmakt. kinci grev olarak da, emperyalizme kar yneltilmi ulusal devrimci hareketi azami
lde desteklemek, bu hareketin ncs olmak ve ulusal hareket iinde sosyal hareketi
vurgulamak, geniletmek gerekiyordu. Drdnc Kongre yerinde bir deerlendirmeyle, smrge
lkelerde devrimin ulus-devletin kuruluuyla snrlanamayacak toplumsal dnm boyutunu ortaya
koydu:
Smrge devriminin nesnel grevleri, bu devrimin nihai zaferi dnya emperyalizminin egemenlii
ile uyuamayacandan tr, burjuva demokrasisinin snrlarn aacaktr. nceleri yerli burjuvazi
ve entelijensiya smrge devrimci hareketlerinin ampiyonlarydlar. Ancak, proleter ve yar-
proleter kyl kitleleri mcadelenin iine srklendike, burjuva ve tarm burjuvazisinin geleri,
halkn alt snflarnn toplumsal karlar ne kmaya balad oranda harekete yz evirmeye
baladlar. Smrgelerin gen proletaryasnn nnde uzun bir mcadele vardr. Bu mcadele, geni
alan kitleleri tarih-ncesi artlarda tutarken endstriyel ve kltrel gelimenin tm avantajlarn
kendilerine saklamaya ve bunlar tekelletirmeye abalayan kendi egemen snflarna ve emperyalist
smrye kar, tm bir tarihsel dnemi kucaklayan bir mcadeledir.[99]
Tezlerde, smrge lkelerdeki mcadeleye yanl yaklamlar karsnda komnistler uyarlyordu.
i snfnn bamsz karlarn savunma adna, smrgelerde emperyalist zorbala kar verilen
mcadeleye katlmamann Doudaki proleter devrimi gzden drmekten baka bir ie
yaramayaca belirtiliyordu. Bu yerinde deerlendirme, ardndan gelen daha da nemli uyarlarla
btnlenmekteydi:
E derecede bir kstahlk da, ulusal birlik ya da burjuva demokratlaryla i bar adna, ii
snfnn en acil ve gnlk karlar iin verilecek mcadeleden uzak durmaya almaktr. Smrge
ve yar-smrge lkelerdeki komnist ii partilerinin ikili bir grevi vardr. Politik bamszln
kazanlmasn hedefleyen bir burjuva demokratik devrimin grevlerinin mmkn olan en radikal
zm iin savamak; ve ii ve kyl kitlelerinin kendi snf karlar iin mcadeleye girmeleri
amacyla onlar rgtlemek ve byle yapmakla milliyeti burjuva kamptaki tm elikileri
suiistimal etmek. Toplumsal talepleri ne kararak, burjuva-liberal taleplerin kendisine bir k
sunmad devrimci enerjiyi ortaya karacaklar ve bunu daha da tevik edeceklerdir.[100]
Anti-emperyalist birleik cephe oluturmann, proletaryann bir baka snfn rgtne ya da siyasi
izgisine katlmyla hibir ilgisi yoktur. Tam tersine, devrimci Marksizm asndan cephe
faaliyetinin z, emeki kitlelerin ii snfnn devrimci mcadele hattna kazanlmasdr. Drdnc
Kongre tezlerinde bu konuyla ilgili olarak u deerlendirme yaplmaktadr:
Bu slogann uygunluu, tm devrimci gelerin seferberliini talep eden, dnya emperyalizmi ile
giriilen uzatmal mcadelenin geleceinden kaynaklanr. Bu seferberlik, yerli egemen snflar halk
kitlelerinin lmcl karlarna kar ynelmi d sermaye ile uzlamaya meylettiinden daha da
gereklidir. Ve tpk, Batda, birleik proleter cephe slogannn, sosyal demokratlarn proletaryann
karlarna ihanetinin tehirine yardmc olmas ve halen de yardm etmesi gibi, anti-emperyalist
birleik cephe slogan da eitli burjuva-milliyeti gruplarn tereddtlerini tehir etmeye yardm
edecektir. Bu slogan ayn zamanda devrimci iradenin geliimine ve ii kitlelerinin snf bilincinin
berraklamasna n ayak olacak ve onlar yalnzca emperyalizme kar deil, ayn zamanda
feodalizmin kalntlarna kar da savaanlarn n saflarna geirecektir.[101]
Aktr ki, smrge lkelerde siyasal bamszln kazanlmas ile mcadele sona ermemekte,
tersine burjuvaziyle proletarya arasndaki eliki daha kolay kavranr hale gelmektedir. Bu gerei
dikkate alan kongre tezleri, Bamsz Trkiyede bile, ii snf birlik kurma zgrlnden
yararlanamyor ki bu, burjuva milliyetilerinin proletarya karsndaki tutumlarnn bir
gstergesidir demektedir. Tezlerde, burjuva demokrasisi ile geici anlamalarn ancak ve ancak
proletaryann bamsz siyasal rgtlenmesinden dn verilmemesi kouluyla yaplabilecei
vurgulanmaktadr:
Smrge ve yar-smrge lkelerdeki ii hareketleri her eyden nce bir btn olarak kendisi iin
anti-emperyalist cephede bamsz bir devrimci faktr konumunu kazanmaldr. Burjuva
demokrasisi ile geici anlamalar, yalnzca, bu ii hareketinin bamsz bir politik faktr olarak
nemi kavrandnda ve politik bamszl gvence altna alndnda izin verilebilir ve gerekli bir
ey olabilir.[102]
Kongre tezlerinde yer alan ok nemli hususlardan biri de, anti-emperyalist birleik cephe
mcadelesinin proleter Sovyet cumhuriyetleri ile sk bir ittifak talebi temelinde yrtlmesi
gereidir. Fakat bu da yetmez, mcadele platformu mutlaka ii snfnn dier geisel taleplerini
de iermelidir. Drdnc Kongrenin, smrgelere ilikin olarak metropol lkelerin komnistlerine
verdii grev de doru bir tutumu yanstr:
Smrgesi olan lkelerin komnist partileri, smrgelerdeki proleter ve devrimci hareketler iin
sistematik bir maddi ve manevi yardm rgtleme grevini zerlerine almaldrlar. ...
Smrgelerdeki Avrupal komnist iiler, yerli proletaryay rgtlemeye aba gstermeli ve somut
ekonomik taleplerle ... onlarn gvenini kazanmaldrlar. Smrgelerde ayr Avrupal komnist
rgtlerin oluumu (Msr, Cezayir) smrgeciliin gizli bir biimidir ve yalnzca emperyalist
karlara yardm eder. Komnist rgtlerin ulusal temelde oluumu, proleter enternasyonalizminin
ilkeleri ile badamaz.[103]

SONSZ
Bylece, Kominternin ilk drt kongresi dneminde ulusal sorun, smrgeler sorunu ve anti-
emperyalist mcadele konularndaki belli bal almlar ve kararlar ana hatlaryla deerlendirmi
bulunuyoruz. Amacmz, Stalinizmin egemenlii altnda uzun yllar boyunca Marksizm-Leninizm
adna yutturulan dnce ve siyasal tutumlarla aramzdaki snr izgisini ortaya koyabilmekti.
Problemli grdmz birka husus bir yana braklacak olursa, Lenin dnemi Komintern
belgelerinin, genelde enternasyonalist komnist bir yaklam sunduu inancndayz. Bu nedenle de,
bu dneme ilikin kongre kararlarn, tartlan sorunlarda nihai zmler sunan tamamlanm
reeteler olarak dogmalatrmamak, onlarda varolan kimi eksik ve yanl ynlerin zerinden
atlamamak kouluyla nemli bir hareket noktas olarak kabul ediyoruz.
Drdnc Kongreyi izleyen yllar iinde, Leninin lm ve Sovyetler Birliinde Stalinist
brokrasinin iktidarnn kuruluuyla birlikte Kominternin izgisi ve nitelii tamamen deiti.
Stalinin egemenliindeki Komintern, Lenin dneminde belirlenen ilkelere uymak ne kelime, onlar
birer birer buharlatrp yok etme konusunda uzmanlat. Kk-burjuva milliyeti glerin
kendilerini komnist renklere boyama giriimlerine bizzat yardmc olundu. Komnist gler,
burjuvazinin hegemonyas altndaki ulusal cepheler iinde eritildi. in devrim srecindeki
Kuomintang deneyimi bal bana arpc bir rnektir. Tm sorunlarda olduu gibi anti-
emperyalizm sorununda da Stalinizm, Marksizmden tamamen uzaklaarak burjuva reformizmine
alan bir kk-burjuva sosyalizmi anlayn yerletirdi. Ksacas Stalinist Komintern, Marksist
enternasyonalizmden ve Kominternin Lenin dnemi izgisinden tam bir koputu. Bu kopuun nasl
gerekletiini ve Lenin dnemi Komintern izgisinden nasl adm adm uzaklaldn sergilemeye
girimeyeceiz. Trokinin bu konuda yrtt mcadele ve Lenin sonras Komintern izgisini
eletirdii tarihsel deerlendirmeler devasa bir bavuru kayna olarak nmzde duruyor.
Stalinist Komintern dneminde, dnya devriminin ilerletilmesi mcadelesi sekter, macerac,
Trokist olarak damgalanp mahkm edilmiti. Sovyet egemen brokrasisinin karlarn yanstan
bir resmi komnizm yaratlmt. Ve bu komnizm devrimci Marksizme kar yrtt sava,
gerekte Ekim Devrimini tasfiye eden ama kendini onun mirass gibi gsteren Stalinist
Kominternin resmi otoritesi sayesinde kazanmt. Bu nedenle, ne yazk ki uzun yllar boyunca
artk genelde devrimcilik de, reformizm de bu Stalinist siyasal erevenin iinde aranp
bulunacakt! Bu erevede reformizm, burjuva parlamenter mcadeleyi baa alarak evrim yoluyla
sosyalizme gemeyi tasarlayan bir siyasi eilimse; devrimcilik de ulusal sosyalizmi esas alan
bir kk-burjuva radikalizminden teye gemeyecekti.
Kendini Marksist-Leninist olarak sunan eitli Stalinist siyasetlerin ya da Stalinizmden bir kopu
olarak lanse edilen Avrupa komnizminin zerlerini rten eitli renklerdeki boyalar
kazdmzda karmza ortak bir z kmaktayd. Bu z, emperyalist-kapitalist dnya sisteminin
yklmas hedefinin yerine, ulusal snrlar temelinde devletilie dayanan bir szde sosyalizm
anlaynn geirilmesiydi. Bu balamda, Avrupa lkelerindeki resmi komnist partilerin anti-
tekel, ileri demokrasi programlaryla, emperyalizme baml lkeler olarak adlandrlan gruba
giren lkelerdeki ulusal devrimci, ulusal demokratik programlarn ortak yn, proletarya
hegemonyas ilkesinin aka inenmesiydi. Bunlarn hepsi, burjuvazi iinden bulunup kartlan
dost kesimlerle oluturulan cephe stratejileriydi. Lenin dneminde, proletaryann yeniden g
toplamasn, savunma pozisyonundan saldr pozisyonuna geebilmesini amalayan cephe taktii,
Stalinist egemenlik altnda tamamen idi edilmiti.
Birinci Dnya Sava sonrasnda Ekim Devriminin yaratt cazibe nedeniyle, emperyalist
hkmetler ulusal kurtulu mcadelelerinin toplumsal devrime dnmesi ihtimalini ciddi bir
tehlike olarak grdler. Smrge lkelerdeki mcadelenin daha ileri boyutlara ulamasn
engellemek zere, uluslarn kaderlerini tayin hakkn kendilerince kabul ettiler.[104] Emperyalistler
asndan, gerek proleter devrimlerin nn kesebilecek her yol, bir yerde katlanlabilir bir durum
demekti. Despotik-brokratik bir diktatrle dnm Sovyetler Birlii asndan ise, Stalinin
temellerini att byk ulus ovenizmi Sovyet liderlerinin yrtecekleri dnya politikasnn esas
belirleyeni olacakt. nk bu byk ulus-devletin karlarnn korunmas ve kollanmas, kendini
dnya devriminin merkezi olarak sunmaya devam eden brokratik diktatrln hayat-memat
sorunuydu.
Resmi komnizm dnyas, Sovyet devletinin karlarnn korunmasna hizmet etmek, dnya
devrimine hizmet etmi olmaktr yalan ekseninde dnd durdu. Dnya devrimindeki gerek bir
ilerleyi, Stalinizmin yaratt yalanlar dnyasnn sonu olabilirdi. Bu nedenle, emperyalistlerle
Stalinist egemenler arasnda bir ama birlii olmasa da, dnya devriminin ilerleyiinden duyulan
korku temelinde yine de bir konsenss olumutu. kinci Dnya Sava bu konsenssn
paralanmas gibi grndyse de, sava konjonktr aslnda emperyalist gler arasndaki
uzlamalar da paralayan scak bir paylam dnemiydi. Emperyalist lkelerin kendi aralarndaki
bu scak rekabet sava, onlarn, sahtece bile olsa kendini dnyaya sosyalist olarak lanse eden
Sovyetler Birliinin defterini drmelerine engel oldu. Dnya leindeki gelimeler karsnda
kendi ulus-devletinin varln ve karlarn korumak amacyla tutum alan Stalinist egemenlik,
kinci Dnya Savann emeki kitlelere lm getiren yllarn, kapitalist dzeni ykacak devrimci
bir bakaldrya dntrmekten uzak durdu. Avrupa lkelerindeki direni hareketleri, burjuvaziyle
ortak anti-faist cephelerin iinde eritildi.
kinci Dnya Savann bitiminde, savatan galip km bulunan Sovyetler Birliinin dorudan
mdahalesi sayesinde kurulan yeni sosyalist devletlerin de katlmyla, dnya artk kapitalist
lkeler blokunun yan sra bir de sosyalist bloka kavumutu. Artk iki bloklu bir dnya vard ve
emperyalist lkeler arasndaki rekabet mcadeleleri de, bu iki blok arasnda srp gidecek bir souk
savan ardna gizlenmi bulunuyordu. te bu dnem boyunca yryen ulusal kurtulu
mcadeleleri, genelde Sovyet blokunun yannda tutum alr grndler ve bunu emperyalist glere
kar bir tehdit unsuru, bir koz olarak kullandlar.
kinci Dnya Savan izleyen yllar iinde Yugoslavya, Arnavutluk, in devrimlerinden balayp,
Kba, Vietnam rnekleriyle ilerleyen devrimlere de Sovyet brokrasisinin yaklam, hep Sovyet
devletinin karlarnn korunmas hesabnca belirlendi. eitli ulusal kurtulu mcadeleleri
arasndan zellikle bu devrimleri ayrp belirtmenin bizce bir nedeni var. nk ulusal kurtulu
mcadelesi sreci iinde hegemonyann resmi Komnist Partiler tarafndan ele geirildii bu
rnekler[105], burjuvazinin nderliinde sonulanan ulusal kurtulu mcadelelerinden farkl bir
boyut tayordu.
Sovyet brokrasisinin salt kendi arzusuna kalsayd, belki bu deneyimler de emperyalist lkelerle el
altndan yrtlen uzlamalar temelinde ulusal kalknmac burjuva iktidarlarn kurulmasyla
sonulanabileceklerdi. Ne var ki bu devrimler, byle bir sonuca rza gstermeyen fakat
proletaryann devrimci hegemonyasn da benimsemeyen szde komnist nderliklerin
hegemonyas altnda ilerlediler. Bu nderlikler, Sovyet brokrasisine u ya da bu lde kafa tutmu
olsalar da, kendilerini son tahlilde yine de Stalinist ulusal kalknmac bir sosyalizm anlay
temelinde var ettiler. Sovyetler Birliindeki egemen brokrasinin gcne imrendiler ve Stalinizmin
egemenlii altnda artk despotik-brokratik bir diktatrle dnm olan Sovyet devletini rnek
aldlar. lkelerinde gelien devrim srecini kendi mezheplerine uygun bir ynelime sokabildiler ve
brokratik Sovyet devletinin benzeri olan kendi ulus-devletlerini kurdular.
Ksacas, bu lkelerdeki devrimler, dier ulusal kurtulu mcadelelerinden farkl olarak emperyalist
sistemden kopuu ve kapitalizmin dna kmay gerekletirmi olsalar da, bu deiim asla Ekim
Devriminin benzeri olmad. Dnya devrimini amalayan gerek komnist izgiye kar kan
nderliklerin hegemonyas altnda devrimin ilerleyii durdurulmu oldu. Buralarda devrim sreci,
Ekim zirvesine ulaamadan, yani proletaryay hi mi hi iktidara getirmeden daha batan Stalinist
brokratik rejimin kopyalarn dourdu. Bu lkelerdeki sosyo-ekonomik sistem, kuruluundan
balayarak despotik-brokratik rejim olarak yapland. Sovyetler Birlii rneinde olduu gibi, ii
devrimiyle kurulan gerek bir ii iktidarnn daha sonra egemen olan brokrasi eliyle tasfiyesine
dayanan bir kar-devrim sreci yaanmad buralarda.
Bu lkelerin kapitalist ileyiin dna kabilmeleri, kukusuz ki Sovyetler Birliinin emperyalist
sistem karsnda ayr bir g oda olmasndan kaynaklanyordu. Sovyet devleti brokratik bir
diktatrlk idiyse de, onun da kendi varlnn idamesi iin gcn yaygnlatrmaya, pekitirmeye,
emperyalist lkelere kafa tutmaya ve olabildiince ok sayda devleti kendi yanna ekmeye ihtiyac
vard. te, sz konusu lkelerde brokratik Sovyet rejimini rnek alan yeni ulus-devletlerin
kuruluu gndeme geldiinde, bu devletleri Sovyet blokunun iine ekecek yardmlar sunmak
Sovyet brokrasisi asndan bir zorunluluktu. Bu yardmlarn koulu Sovyet egemen brokrasisinin
otoritesine boyun eilmesiydi ve bu koula uyulduu srece yardmlar srd, uyulmadnda ise
kesildi.
z itibaryla Sovyetler Birliindeki despotik-brokratik rejimin benzerleri olan ulus-devletler
asndan da yce ama, kendi ulus-devletlerinin karlarn en iyi biimde koruyacak yollar
bulmak ve uygulamaya koymakt. O nedenle, bu brokratik diktatrlklerin kendi aralarnda da
kar atmalarnn olmas kanlmazd. Nitekim dnya, emperyalist blokla Sovyet bloku
arasndaki ekimelerin yan sra, kendilerini sosyalist olarak adlandran lkeler arasndaki
atmalara ve hegemonya mcadelesine de tank oldu. Sovyet-in rekabeti bu durumun en tipik
rneiydi.
Sovyet blokunun glendirilmesi, dnya devriminin karlar asndan olumlu bir anlam
iermiyordu fakat Sovyet egemen brokrasisinin varlnn srdrlmesi asndan her ey demekti.
O nedenle, souk sava yllar boyunca gelien ulusal kurtulu mcadelelerinin Sovyet blokunun
yanna ekilmesi, Stalinist egemen brokrasinin karlaryla elien bir hedef deildi. Ne var ki,
ulusal kurtulu istemiyle balayan ayaklanmalarn, siyasal bamszln kazanlmas noktasnda
durmayp proletarya hegemonyas altnda toplumsal devrime ilerlemesi brokratik diktatrlk
asndan gerek bir tehditti. Ve bylesi tehditlerin savuturulmas gerekliydi.
Genelde burjuva ulus-devletlerin kuruluuyla sonulanan ve dolaysyla kapitalist sistemden
kopmayan eitli ulusal kurtulu mcadeleleri de yaand. Bir zamanlar kendilerini hangi ekilde
adlandrm olurlarsa olsunlar, Irak, Suriye, Libya, Msr, Sudan, Cezayir vb. tm bu rneklerde
ortak yn, bu lkelerdeki ulusal mcadelelerin siyasal bamszln kazanlmasyla snrl kalan
burjuva demokratik karakteriydi. Ulusal mcadelelerin ban eken nderliklerin, o dnemin
dnyasndaki denge koullar nedeniyle kendilerini daha devrimci ya da sosyalizm yanls olarak
gstermeleri nihai sonucu deitirmiyordu.
Bu lkelerin ou burjuva iktidarlar altnda ve devletin ekonomik yaamda dorudan rol
stlenmesiyle, yani devlet kapitalizmi sayesinde emperyalist sisteme entegrasyon yolunu tuttular.
Fakat Sovyet brokrasisi tarafndan, kapitalist olmayan yola girmi, yani sosyalizme ilerleyen
lkeler olarak lanse edildiler. Sosyalist blok iinde yer almayan, ancak karlkl karlar
temelinde Sovyetler Birlii ile iyi geinen lkeler iin de bir blok icat edildi ve bunlara
Balantszlar Bloku denildi. Bylece, Hindistan rneinde olduu gibi, burjuvazinin Sovyet
brokrasisinin desteine yaslanp, u ya da bu emperyalist devlete kafa tutmas da anti-
emperyalizm mertebesine ykseltildi.
Sovyetler Birliinin ve sosyalist blokun k ve souk sava dneminin sona ermesiyle
girdiimiz yeni dnem iinde, artk bu arptlm anti-emperyalizm akmlarn dorudan
destekleyen bir sosyalist devlet yok. Fakat, bir ideolojinin yasland maddi temel ortadan
kalkm olsa bile, o ideoloji daha uzun sre yaamaya devam edebilir. Biliyoruz ki, kklemi
dnceler direngendirler. Nitekim, ortodoks Stalinist ya da merkezci siyasal akmlar dnyann
eitli yerlerinde hl varlklarn srdryorlar. Ve artk yaanm onca deneyimden sonra ok ak
ki, ii snf temeline oturtulmam bir anti-emperyalizmin proletaryann devrimci mcadelesine
hibir yarar dokunmayacaktr.
Bugn, bir yandan kapitalist sistemin iine dt kriz nedeniyle emperyalist sava borularnn
alnd, dier yandan ii hareketinin dnyann eitli blgelerinde yeniden sesini duyurmaya
balad ok nemli bir tarihsel dneme noktasnda bulunuyoruz. Eski dnemin yerleik
yanlglarna kar sistemli bir mcadele yrtmeksizin, yeni dnemin grevlerinin stesinden
gelmek mmkn deil. Yeni bir atlm gerek ve bunun iin her bakmdan ok kararl bir mcadele
yrtlmeli. Yeni bir atlm anlamna gelecek bir rgtlenme, eski dnemin yerleik fakat arpk
anlaylaryla ak ve kapsaml bir hesaplama zerine oturtulmayacaksa, bunca zahmete ne gerek
var?

[57] III. Enternasyonal-Belgeler, Belge Yay., Ekim 1979, s.9-10

[58] age, s.11
[59] Lenin, Ulusal Sorun ve Ulusal Kurtulu Savalar, s.370-371
[60] Lenin, age, s.372
[61] Lenin, age, s.374
[62] III. Enternasyonal-Belgeler, s.31-32
[63] Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s.188
[64] Lenin, age, s.188
[65] Lenin, age, s.189
[66] Lenin, age, s.189
[67] Lenin, age, s.189
[68] Lenin, age, s.189-190
[69] aktaran: F. Claudin, Kominternden Kominforma, c.1, Belge Yay., Nisan 1990, s.315
[70] age, s.315
[71] Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s.193
[72] bkz. III. Enternasyonal-Belgeler, s.43-49
[73] akt: F. Claudin, age, s.330
[74] Lenin, age, s.195
[75] Sultan Galiyevin grlerinde ifadesini bulan proletarya karsndaki kk-burjuva
honutsuzluu, uygulamadaki hatalardan da kendine hakllk pay kararak bir siyasal eilim olarak
belirginleti. lerleyen yllar iinde, zelde Maoizmin ve genelde nc Dnyac grlerin
temelini oluturacak bu siyasal eilim, Dou devriminin dnya devriminin temel ta olduu
dncesini yanstmaktayd. Byk Ekim Devrimiyle kurulan Sovyet devletinin iinde daha sonra
ortaya kan brokratik yozlama ve onun ulusal sorundaki yansmas olan ezen ulus ovenizmi,
kk-burjuva devrimciliine boyundan byk misyonlar atfedilmesine elverili bir zemin yaratm
oluyordu.
[76] aktaran: H. C. DEncausse-S. R. Schram, Marksizm ve Milliyetilik, Yol Yay., Ekim 1976, s.59
[77] Birinci Dou Halklar Kurultay, Koral Yay., ubat 1975, s.157-158
[78] age, s.200-201
[79] age, s.275-276
[80] III. Enternasyonal-Belgeler, s.56
[81] age, s.57
[82] akt: F. Claudin, age, s.316
[83] Lenin, III. Enternasyonal Konumalar, Pencere Yay., Kasm 1989, s.128
[84] III. Enternasyonal-Belgeler, s.64
[85] age, s.62
[86] Komintern Belgelerinde Trkiye Kurtulu Sava, Kaynak Yay., Ekim 1985, s.127-128
[87] age, s.128-129
[88] age, s.130
[89] age, s.132
[90] age, s.132
[91] age, s.133
[92] age, s.134
[93] age, s.134-135
[94] age, s.139
[95] The Theses On the Eastern Question Adopted by the Fourth Comintern Congress (November
1922), The Communist International (1919-1943) Documents, s.383
[96] age, s.385
[97] age, s.387
[98] age, s.388
[99] age, s.388-389
[100] age, s.389
[101] age, s.390
[102] age, s.390
[103] age, s.392-393
[104] ABDnin 28. bakan olan Thomas Wilson, 8 Ocak 1918de kongreye sunduu ve ardndan
Paris Bar Konferansnda Milletler Cemiyetinin kurulu kararyla birlikte Avrupal hkmetlere
kabul ettirdii nl On Drt Maddesinde Amerikan usul barn temellerini att. Sz konusu
maddeler arasnda yer alan d politika ilkesi, gsz lkelere maddi bask uygulamay reddetme ve
kk halklarn haklarna ve karlarna sayg gsterme esaslarna dayandrlyordu.
[105] Kbada mcadele, nce kk-burjuva nderliin (Castro nderliindeki gerilla hareketi)
hegemonyas altnda gelimi fakat bu nderlik iktidara geldikten sonra ABD ile ipleri koparm ve
SSCB ile yaknlamtr. Bylece Kba devriminin nderlii de resmi Komnist Partilerin
kervanna katlmtr.