You are on page 1of 573

FORMA PARTE DEL POLÍGLOTA INCAICO

COMPUESTO POR VARIOS RELIGIOSOS FRANCISCANOS


MISIONEROS DE LOS COLEGIOS DE PROPAGANDA PIDE DEL PERtí

LIMA

TIP. DEL COLEGIO DE PROPAGANDA FIDE DEL PERI?

!905
• THE NEW Y " RlT"
PÜBLIC L I B R A R ' /

16JL5A

Co/2 /as licencias respectivas.

-<X : o : X>-

Propiedad reservada.
* Es un hecho reconocido, que cuatro quintas
par-
tes de los habitantes del Peruhablanel
idiomalkes-
hua, y de estos solo una fracción relativamente
pe-
queña habla también el castellano, y
muchísimos ñi
siquiera lo entienden. Esto sólo basta para
poner
en evidencia, no solo la importancia y utilidad
déla
publicación del presente vocabulario, sino
también
de su imperiosa necesidad.
No es justo vivir siglos tras siglos aislados de
la
inmensa mayoría que forma la gran familia
perua-
na, separados con la barrera infranqueable de
un
h^bla que recíprocamente ni unos ni otros
entende-
mos. Aguardar que los keshuistas se nos
aproxi-
men, abandonando su idioma nativo. para apro-
piarse el nuestro, es una quimera ó cuando
menos
obra de muchos siglos, á juzgar por lo que
hemos
adelantado en los que llevamos de roce con
ellos.
Es empresa más ardua de lo que algunos creen,
y
poco menos que irrealizable, extinguir el
idioma

Digitized by
-IV-

primitivo de un pais, cuando hay empeño en


con-
servarlo: ni el catalán ni el vascuence se ha
podido
destruir en España, nielpatuániellimosin
enFran-
cia, ni el genovés ni el napolitano en Italia, ni
en o-
tras muchas naciones el habla especial de tal ó
cual
territorio, por grandes (jue hayan sido los
esfuer-
zos para someterlos aun idioma común ó
nacional.
Para infiltrar en las masas aborígenes el pensa-
miento civilizador que las depure de sus ideas
gro-
seras, para introducir en su ánimo el
sentimiento
de la dignidad liumana que los emancipe de su
modo
de ser abyecto, es de necesidad que nos
acerquemó,
á, esas masas, que les hablemos en el
lenguaje que e-
lías entienden, que nos acomodemos al
estado de
desarrollo intelectual en que se encuentran,
que per*
feccionemos sus facultades psíquicas,
mediante u7
na comunicación eficaz y apropiada, cual es la
pa-
labra, pero de ningún modo puede aceptarse
aban-
donarlas a sus propias fuerzas, alejarnos de
esos se-
res infelices, ni menos despreciarlas sólo por
que no
hablan qastellano.
Esto interesa á todos y mucho más, á los sacerdotes, en
es-
pecíalsi ejercen cura de almas, por cuanto su misión los
lleva
directamente á practicar con la infeliz raza indígena
funciones
sublimes, por su ministerio espiritual, introduciendo la luz
de
la verdad revelada en sus inteligencias ofuscadas por la
ignoran-
cía y las superticiones. Deben moralizarlos depurando sus
ma-
las costumbres y hábitos viciosos, y enseñarles la practica
de
las virtudes; á ellos corresponde hacerles conocer la
sublimidad
y bellezas de la religión católica, única divina,
introduciendo
en sus ánimos^convicción profunda de que es la que Dios
ba da-
do a l a humanidad, y por consiguiente, que son felsas
todas
las demás religiones forjadas por los hombres. Por esto, el

Digitized by
-IV-

pri-
mer Sinodo Límense dispone que los que han, de recibir
órdenes
antes se instruyan en la lengua keshua; y en la Ley 4 de
Indias,
tit. 13 Lib i se encarga que el cura que ignore el keshua,
sea re-
movido de la parroquia ó se le ponga un coadjutor que lo
sepa;
y en la Cédula Real de 20 de Diciembre de 1693 se manda,
que
haya escuelas, en los pueblps de indios. Muy conveniente
seria
restablecer las clases de keshua en los seminarios y
también en
los. conventqs de* regulares, como lo previene el derecho
especial
de ellos, pues qué la falta de esas clases dejaría un vacío
clamo-
roso, privando de adquirir á los eclesiásticos el
conocimiento
de lo que les es sumamente necesario, en especial si deben
vi-
vir en la sierra.
CASTELLANO por otro
A. ANCAHS i
1 A prep. A.
Ta. man. afs.
2 Abajo
Uraman
3 Id. estar en un lugar
infe- Uraypi
rior
4 Id. de
5 Id. más Urapita
6 Id. hacia Mas uraman
7 Id. hasta Uraymanta
8 Abalorio Urayman-cama
9 Abandonado—a Piñi. Muru
10 Abandonar Jaguesquisga
11 Abandono Jaguecuy
12 Abanicar Jaguesga, Jitarissga
13 Abanicarse Huayrachí
14 Abanico Huayracuy
15 Abaratado—a Huayracuna

16 Abaratar, rebajar el Pissiyasga, Uraychissga


precio Huallcaycuy, Uraycuy
17 Id. hacer Huallcaycachf, Uraycachí
18 Abarcar, ceñir con los Tucuy ta-apt acuy
bra-
zos ó la mano
19 Abastecer, proveer de
Camaycachi, Apapuy
bas-
timentos
20 Abastecerse, proveerse
21 Abasto, lugar de Camaricuy, Churacuy
provisio- Micuita-ranticuna
nes
22 Abatanador
23 Abatanar
Sinchi-Cupag
24 Abatido— da, Sinchi-cupay
humillado

Digitized by
-IV-

Llaquisga
2 CAST. Gegaricuy
Huicssa. Pacha
l Abatido—a adj.
Huancoyru
2 Abatir, humillar
Gegchipra
3 Abatirsse
Ragra, Quicha
4 Abdicador—a
Assnuyasga, Asnu-runa
5 Abdicar
Huyñaymanta
6 Abdomen
7 Abeja
8 Abéñula, pestaña
9 Abertura Quicharag
10 Abestiado-a, Quicharassgallam-
embrutecido irnaypis
11 Abseterno, desde muy Uyhua-suay
an-
tiguo
12 Abierto—a, pan.
Uyhua-sua
13 Abierto—a siempre
14 Abigeato, /wrto r/e an/-
. males
Gallarenganipita
15 Abigeo, ladrón de ga-
nado
^16 Ab-initio, c/esí/e e/
princi-
Ueu-pacha
pio
Llampuyasga
17 Abismo
Llampuchí
18 Ablandado—a
Ussmarcachir-Ilanipuchí
19 Ablandar Shongota-llampuchi
20 Ablandar remojando Llampuyacuy
21 Ablandar el corazón Llampuyag
22 Ablandarse Upayasga
23 Ablandativo—a Upayay
24 Abobado—a
25 Abobar
AJT.
Llaquicussga
Unipurachi, Llaquichi
Llaquicuycun
Gegaricog

Digitized by
CAST Magacog, Lagyacog
l Abobarse Magay. Lagyay
2 Abochornado—a Magachi, Lagyachi (van
3 Abochornarse Maganaeuyan, Lagyanacu-
4 Abofeteador—a Quiquin-magai'un, lagyacun
5 Abofetear Marcachu-rímag, Jucpa-ri-

6 Id. hacer macog


Jucpá-rimaciiy [sga
7 Abofetearse
mutuamente
8 Id. a sí mismo
9 Abogado—a Magassga, Lagyasga, Cutas-
Chineachí

10 Abogar, defender en
juicio,
Llapissga
interceder
Llapicassga
11 Abohetado
Llapicuy
12 Abolir, anular una ley,
Ashnaaga, Ismussga
uso y ó costumbre
Chegninapá-mna
13 Abollado—a Milanaypa ehaiga
14 Abolladura Milananan, Chegninan
15 Abollar Milanay, Chegní
16 Abombado—a Yscachí-pachata, allpata
17 Abominable Isca, Taquia, Huanu
18 Abominable, cosa Ñanpa-yurigcuna
19 Abominación
20 Abominar
21 Abonar, estercolar
22 Abono, estiércol
23 Aborígenes
AN. 3
Upayaeussga
Shanaeussga, Pengacussga
Pengaruycussga

Digitized by
i CAS. AN.
: Abonecedor Chegnicog
S Aborrecer Chegní
3 Id- hábitualmente Ymaypis-
chegnicun
4 Id. hacer
Chenichí
"i Aborrecerse mutuamen-
Chegninacuyan

6 Aborrecido—a, part. Chegnina


T Aborrecible, a<#. Chegnisga
s Abortar, Shulluy
9 Id., hacer Shulluchí
10 Abortivo, adj. Shululchina
11 Aborto Shullu
12 Abotagarse, hincharse Sacsacuy
13 Abra, abertura entre dos Ragra
cerros
14 Abrasador, abrasante, adj. Rupacheg,
Rauracheg
v pnrt,
ló Abrasar, quemar, talar. Macallay
asolar
16 Id. reducir á brasa Rupachí-Cayachí
IT Id. superficialmente Janallampa, Cayay
18 Abrasarse en fuego Rupacussga
19 Abrazador—a, que estre- Macallacog
fh: t t n los brazos adj.
2u Abrazar Macallay
21 Id. ceñir con los bra- Macallachi

S2 Abrazarse mutuamente Macallanacuyan


2.t Abrazar, en cama Pununachu-macallay
i
CAST. Yacuchí, Upiachí
l Abrazar hacer
2 Abrazarse lúbricamente
3 Abrevadero ütcalla, Chaylla
4 Abrevar, dar de beber al Utcaracheg
ganado Uttcachí, Huarallachí
5 Abreviado—a part. Quicbcog-durasnu
6 Abreviador—a adj. Quichag, Quichareg
7 Abreviar vt Goñussga
8 Abridor durazno n. Goñog-marca

9 Abridor—a n. adj. Goñuy

10 Abrigado—a part.
11 Abrigado, lugar adj,
12 Abrigar, resguardar del Goñucuy
frió Lliclla, Reboso
13 Abrigarse r. * Punchu, Huara
14? Abrigo vestido de indias Abril-quilla
15 Id. efe indios Quichay

16 Abril mes Uchucll&ta-quichay

17 Abrir r. Quichachi

18 " u n poco Shimita-quichay

19 " Aacer Ricrata-quichay

20 " /a fcoca Ricrata-quichaehi

21 " /os brazos Ricrata-quichauampa, man*


day, huillay
22 " hacer—/os brazos
Chancata-quichay
23 " mandar—/os brazos Chanca ta-quicharachi

24 " /as piernas


25 " hacer—las piernas
AN. 5
Macallachi
Ogllanacuyasga
Yacu-upiana

Digitized by Goog
6 CAST. Quicharicuy
X Abrir, cavar la tierra v. Huaita-quichacan

g " y cerrar los ojos v Ticpí


$ " Hacer—la boca v. Ticpicuy
4 " los ojosy ó parpadear Huitichisga, Yagachisga
Huitichi, Chincachí
5 Abrirse v.
6 " la ñor vt Ñiticog, Lasacog
Ñitissga
7 Abrochar r.
Ñití
8 Abrocharse r.
Mana-yachana
9 Abrogado—a abolido p<
Ashnuyasga
10 Abrogar abolir v.
Ashnuyay
11 Abrumado—a
Ashnuyasquisga
12 Abrumador—a adj.
Pampacassga, Perdonassga
13 Abrumar, agoviar Tucuymanta .
14 Abrupto-ta escarpado YIlarachi,Pampachí, Gongay
15 Abrutado—a Illaraycachf, Gongaycachí
16 Abrutar embrutecer Pampachicuy
17 Abrutarse v. Millpog

18 Absolución sacramental Millpuy


Admirassga
19 Absolutamente
Mallaglla, Maiia-upiasaga
20 Absolver, perdonar
21 Id. /zacer
22 Id. hacerse
23 Absorbente ac#. F

24 Absorber v.
25 Absorto—a., admirado,
p.
26 Abstemio adj.
AN.
Pachata asspí
Ñahuita, quicharcuy-
huichgay
Shimita-quichachi (charí *
Ñahuita chaylla-huichgay
qui-

Digitized by Google
CAS. 20 Id. cíe, ó desde más
l Absuelto-ta p. 21 Id. por
„ 2 Abstinencia, día de 22 Id. por más

3 Abstinente adj.
4 Abstraído—a

o Abuela
6 Abuelo
7 Abultado, voluminoso
i Air. 7
8 Abultar v.
Par-passga, Gonga?=rga
0 Abundancia, copia, gran Aycha mana-micun a-p un-
cantidad chau
lo Abundante, agua Aycha mana-micog

11 Abur!, despedida, int¿rj. Rttnacunahuan-r i m a y p i t a-

12 Aburrido—a, fastidiado huiticussga


Mamapa-mamaii
13 Aburrir, molestar, fasti-
diar v. Yayapa Yayan

14 Aburrirse v. Jatunyasga, Pnnquisgá


Jatunyachí, Punquichí
15 Abusar v.
Yraapis achca-achca-puchun*
16 Abusión, superstición
17 Abyeeto—a, abatido
adj,
18 Acá—a, ó ew este lugar
19 Acá, de, ó desde Achca-yacu
Diosllahuan-ayhuay
Aburrissga
Piñaycachí

Piñacuy, Abufricuy
Mana-alli-ruray
Tapia, Abusión
UmpuCassga
Cayman
Caypita
Ashuanra-caypita
Caypa
Caynantapa

Digitized by Google
8 GAS. Caiñigcama
1 Acá, aún por más Caymgman-cama

2 Id. hasta Ashhuancayraan-


cama
£ Id. hasta más
Cayllaman
4 Id. más
Cay-mana-carullaman
5 Id. aún más
Caycayllapi
6 Id. no más Cay-guepaman
7 Id. cerca Cay-ñaupaman
8 Id. por estos lugares Ushacag
9 Id. atrás Sumaglla
10 Id. adelante Sumag

11 Acabable, adj. Ushacassga

12 Acabadamente Rucuyar, Ushaccssga

13 Acabado, perfecto Chacuanyasga-huami


i
14 Acabado-da, p.
Rucuyassga Ollogog
15 Id. de envejecer
Ushyacachiy
16 Acabada, avejentada
Huiragochatucussga
17 Acabado, avejentado,
p.
18 Accbador—a, gue
termina Huirucocha-tucuchi
19 Acaballerado, gue se Ushay
por-
Ruracuyta-ushay
ta bien, adj.
Sumagyachí
20 Acaballerar
21 Acabar, Y.
22 Id. hacer, v.
23 Acabar, perfeccionar
AS.
Ashhuan caymanpata
Caycama

Digitized by
Acabarse, v. Unayran-ushacaasga *
Pnca
Acabar86 ¡as fuerzas 6
salud
Id. totalmente, r.
Id. por exterminio Ushacasquisga
Huiltca <ga
Id* poco á* poco
Lagyasga, Tacassga. Tutass-
Id. después de largo Lagyay, Tacay. TutáY
tiempo Sncedecu\% üinnmi
A cabellado, co/or castaño
claro
Acábese» familiar
Pirgay
Acacia, variedad Altea
Acacheteado-da, p
Acachetear, v.
Acaecer, se «sa como
imper- Shanapacu* s ;a
sonal Shanachí
Acafelar, tapiar puertas, , Upallasga
Acaiía, malvavisco, ah Upallachí
altea Upallachí
Acalorado-da, p. Pucruyasga
Acalorarse, encenderse Pucruch»
Acallado-da, Goyusga
Acallar, hacer cañar iGoyttchí
Id. & los niños Cuyasga*
Acanalado—da, p. Cuyacog
Acanalar, hacer canal r. <"uyáy
Ashtassga
Acardenalado—da, p .
Acardenalar, r.
Acariciado—da., p.
Acariciador—ra, /te//.
Acariciar, t
^carreado—da. P-
Uskacasaga
Pirhipacuy
Juclla Ushacast^a
l*ecliaypa, Ushacassga (ga
Huallca-huallcalla,
UsUacass-

Digitized by Google
10 CAST. Gaticachi
c
Ashtay, Golgay, Huaruy
Acarreado—da, cereal
depo- Ashtapay
sitado en la era p. Ashtay

Acarreador adj. Jncladuman-huiticussga

Acarrear, males, daños. Ichapis

mieses á la troje Ycha


,, cosas continuamente ;, ¿Ichapis?
Ichapis-ayhuasga? .
Acarrear, trasportar v. Icha
Acarrearse, retirarse r. Icha-ayhuassga,
AcaSQ quizá, adv. Yupaychasga
Yupaychag
Acaso, por casualidad
Yupaychay
Acaso? Huisgagog -
¿Acaso ha ido? Huisgassga
Acaso, respt.
Acaso ha ido
Acatado—a, part.
Achca-guelleyog
Acatante, part.
Guellayta-goreg .s;
Acatar, respetar v. Guellayta-goricun
Acatarrado—a. part. Cha* cu g-runa
Acatarrarse, contraer ca- Charcuy
tarro ;•'"
Acaudalado—a. part.
Acaudalador—a.
Auní, Munay
Acaudalar, atesorar
Tiñquicuy, Puñuyay
Acaudillador—a Rurana <
Acaudillar, ser caudillo de Háyhuaycachay
gente de guerra
Acceder v,
Acceso carnal, [co/re] ... .
Acción, efecto de hacer
Accionar v.
ABf.
Erachu-gorrisga

Ashtacog

Digitized by
CA8T. Huatgachí, Gahuapachí
Puchgoyachí
Acecinar, salar carnes.
Pucbgoyacun
Acechado—a. part.
Chunyag
Acechador—a.
Utcallasga
Acechar Utcallag
Id. hacer Utcay
Acedar, v. Utcaebf
Uyhua
Acedarse, r.
Llagllashga
Acéfalo, adj. Chuyashquisga
Acelerado—a, part.
Acelerador—a
Acelerar w
Cbuyacachf *•
Id. hacer
Chuyayacun
Acémila, bestia de carga
Acepillado
Acendrado, depurado, puri-
ficado, limpiado Llagllay
Acendrar, riñnarel metal Chasquinapamf
Acendrarse, purificarse, Chasquisga
lim- Chasquicog
piarse Chasqui
Acepillar, v. Ari-niy
Aceptable, adj. Sequía
Aceptado—a, part. Sequiata-niray
Aceptador—a, el que Manchanapag
admite manta
Aceptar, Y. Huytimusga
Aceptar, conceder
Acequia, n.
Id., hacer v.
Acerbo, cruel, riguroso
Acerca, adv.
Acercado—a, p.
Átt. 11
Chafquita-ruray
Huatgassga, Gahuaoassga
Huatgacog, Gahuapaeog
Huatgay, Gahuapay

Digitized by Google
12 CAST. ag
Allicaglla-rurasHga
Acercar, poner cerca, r.
Allillamcheiga
Id. hasta juntar Allí mray
Acercarse, v. Huatuchinacuy
Id. hasta juntarse, Y. Shaycussga. Pis h ipasga
Acertadamente, adv. Shaycuy, Pisshipay
ÉWMttaáa n»p- Chiquina
Acertad dar en el punto Huerpa japina
Acertigo, n. Llampuyachioog
Ace2ador-a,./«(/ea/ii:e, a<#. Uampuyachi
Acezar, v.
Aciago, aoy.
Acial, w.
Puchgog
Acicalador—a, Shimíhuan-Binclu huy ".achina
Acicalar, limpiar, bru- Shimihuan-huall ach i
ñir,
Caro-rimacuy
Acido—a, agrio, adj.
Shutin-churas8ga
Aclamación, ».
Shutin-churachi
Aclamar, v.
Chuyasquisga [yasquisgu
Aclarado—a, /?.
Cielo Quichacassga,. Achic-
Aclarar, decirla verdad, v.
Shutinchay, Chuyacassga
Id. hacer, v. Yachaycachí
Aclararse, /os líquidos v* Yachacacuy
Aclararse ¿a atmósfera; Huallpa-tucttun
Aclararse Manohacassga
Aclimatar, v.
Aclimatarse, r.
A'1' 'íar, la gallina
A arelado—a, p.
ABT.
Haytimuy, Huytichimny
Huytiehí tincunganyag
Uttiticaycuy .*
Huiticaycuy t Tincnngaiquiy

Digitized by
CITÓ. Jaytan achca cutí
Acobardar, amedrentar, v. Jaytanaquyam
Acobardarte, v. Gorpachicog
Acoceado—a p. Gharicuy, Gorpayeny
Acooeaj, v. Charicuy, Gorpachicuy
id. hacer Chanega, Gorpachkega
id. repetidas veces Chillqni
Urmachisga - f
Acocearse mutuamente ¡
Acogedor—a, adj.
Acoger, v.
Acogerse, r. Urmachicog
AcogldQ—a, parí. Urmachi
Acogollar las plantas
Acogotado, derribado, ven-
cido
rhihiullu
Acogptador—a
Gallipacog. Iluajupacog
Acogotar, derribar, ven
cer Huajupay
Huajapaycachi
Acolchl, especie de tordo
Tacyag
Acometedor—a, v.
Tacyasga
Acometer, r.
Tacyacheg* :,
id. Aacer .
Tacyay
Acomodable, adj.
Acomodado-a, dispuesto,
Acomodador-a, ádj.
Acomodar, arreglar, dispo- Tacyaycacbi
ner, Y. Tacyacuy
„ hacer, v. Pusshacog, C»mp«*a<fog
Acomodarse, v.
Acompañante, a<#.
Aí. 13
Manchachi
Manchacun
Jaytassga-bestiá
Jaytay
Jay^tachi,

Digitized by VJOOQIC
14. CAS.
Acompañar, v. Guepampallampa cumpañay
,, hacer, v. Rurausí
,, llevando la de- Guesiata*cuidactiy
lantera, v. Cumpañay, Pusay *
,. siguiendo, v. d. id." , . f.*-
Acompañar, haciendo algo Cumpañanacny [i*ay
al enfermo
á los amos en viaje
„ al que vá /b\
Rajacogta, Huallquf, Quain
Acompañarse, viajando,
Yachachinacussga, CamrcLi-
pa-
seando, v. cussga
Llaqutcussga ^
Acompañar al visitante . Llaquicuy
Aconchavarse, v. Huyllassga, Cónsejassgá
Acongojado-a. adj. Htiyllacog, Corísejaóog
Acongojarse, v. Hnyllay, Conscjay
Aconsejado-a, part. Achca ctiti-huyllaycuy
Aconsejador-a, adj. HuyllaycácUi
Achca cuti-huVlIaehi
Aconsejar, bien
,t repetidas veces M an a-alliDsDoBoej
hacer, v. Consejachicuy ^
muchas veces Huyllapanacuyay t. . ¿
Aconsejar mal Sucedecuy, Cannian
Aconsej arse, pedir Sucedehuan
consejo Huñusga, Gorissga
Aconsejarse mutuamente, Huñocog, Goricog
Acontecer Jíuñ^n Gorí
Acontecido, partíc. ÑHssga, Pengacussga
Acontecióme esto:
Acopiado—a, part.
Acopiador—a, adj.
Acopiar v.
Acoquinado—a, pan.

Pusshay, Cumpañay
Pusshachi, Cumpañachjy
Ñaupampa ayhuar, cumpañay

Digitized by Google
CAáT.
Acontecido, p'artic. Sttcedes^ga. Cash^a
Acoquinar Ñttichi, Pciijm......4ií

Acoquinarse Pengacussga

Acordado—a concertado A Hf-y arparcur-ru rassgf


Alli-yarpag
Acordante adj.
Alli-yarpay
Acordar, concertarse
Alli-yarpachí
Id. hacer
Yarpacny
Acordarse Yarpara<uy
Id. de continuo
l" nay-unay lla-y a rpa'u
Id. de vez en cuando 11
Acordelado—a, Tupussga-jiluhuan
Acordelador Jiluhuan-tupug . .
Acordelar, medir Tupuy-jilubuan
Id. hacer Tupuchf—-id.
Id. frecuentemente Tupuray cachi—id.
Acorneado . Huagiassga

Acorneadorr-a, ndj.t.... íluagracog


Mnagray
Acornear Achca-cuii-huag a/
Id. repetidas veces
1'yhwata-hti sgay
Acorralar el ganado f; Uchucya^ga
Acortado—a, part. lléj}tt?yayca ÍV
Acortar " Cahuaytiinta-
Acortarse la vida pisshipacun
Acosadora* Gaticá l a s a
Óat!ca*ray
Acosar
Gati« a ' í
Id, hacer
líl. id
Id. ocasionar tr-ahajes,
molestias
Id. al enemigo en su
retirada Id. id.

Digitized by VJOOQIC
te «AST. Yachacachi
Yachacacuy
Acostado—& **'
Puchgog-gatnia
Id. tiempo
A >.IJ luan-puchgon
Aceitarse Mirassga
Id. hmeer Miracbeg
Mirachf
Acostumbrado
Miray
Acostumbrar
Nanay-míran
Acostumbrarse '
Yagacbicog
Acre, áspero, agrio
Suishuy ,
Id. para denotarlo
Tumpassga, Jttchachisga
Acrecentado—a ÍJ
Tumpacog
Acrecentedor
Tuinpay
Acrecentar
Huayralla
Acrecer Huayralla-runa (raycuy
Id. los dolores HuayraUacbj, Purachí. Apu-
Acrecdor^-a Canan, Cananlla •*
Acribar Yacu-uyhua
Acriminado—a Ychirayacuy
Acriminador—a 'Tnfcssisga
Acriminar Tucsicog
Activamente
Activar
ActíVQ—a, diligente
Actualmente
Acuático, animal
Acuclillarse
Acuchillado
Acuchillador
Acuchillar
Ai,

UshtucttssKa'
Unay-ushtussga
Ushtucuy
Ushttichí

Vachacassga

Digitized by
28 CÁST

CAST. Tucflinacuyan

Acuchillar repetidas veces Ayhuay, Yanapay


hacer Yanacuy

Acuchillarse Yanapanacuyan
,, mutuamente Yacupurichina, Ayhua china
Acudir, ir en socorro Huacpí, Huassaman

Acudirse Gorissga, Tumpassga


,, mutuamente Juchapita-tumpassga

Acueducto Goricog

Acullá Jtichapita-jucta-tumpacog
Hunuy, Tanca y
Acumulado—a
de algún delito .Turiipay

Acumulador—8, que junta Guellayta-apichf

que imputa un delito Yacuyasga


ft
Unóhurassga
Acumular juntar
imputar LJnchuracnssga
n
ShmVjiissga
.. dinero
Shínípicog
Acuoso
Húíllapacuy, Simpieuy
Acurrucado—a
Huailachf, Shimpishi
Acurrucarse
Qüíriquita-sh impicachi n
Acusado—a :
Qüiquin-shimptcun 3
Acusador—a
Acusar
Acusar hacer
hacerse
Acusarse
AN. 17
Achcacuti-tucsf
TU'JSIVIÍ
Tucsicuy

Digitized by
Atf.
Hua3!iacas3ga, Tulipa ^ga
Achacado—a
Achacador—a Huacha^aoog, Tumpacog
Tumpay
Achacar
Achacar hacer Tumpachi
Guecianyasga
Achacoso-*.
Paltayasga
Achatado—a
Paltachi
Achatar
Paltayacuy
Achatarse
Uchucyasga
Achicado—a
Uchucyacheg
Achicador—a
Uchucyachi
Achicar
Uchucyacuy
Achicarse
Pejtassga, Rupass^a
Achicharrado—a
Rupaclie^
Achicharrador—
a Rupachi

Achicharrar Machasga, Shincassga

Achispado—a Machay

Achispar Machacuy
Achisparse Mancharrisga, Pengacmsga
Acholado—a Adán, ñaupa-yureg-runa
Adán nom. Tincucachtn apa mi
Adaptable adj. Tincuchíj
Adaptar Chuncayachinalla
Adecenable Chuncayachissga
Adecenado—a Chtmcallaman-churay
Adecenar

Digitized by Google
30 CÁST

CAST. Ñaupaman

Adehala, nom. Cananpita-ñaupamanga

Adelantado—a Caipita-ñaupamanga

Adelantar Chaypita-ñaupanianga
hacer Ñaupata-ayhuan, Surin*

Adelantarse Ashuan-ñaupanan-ayhuán

Adelante, adv. Llampuyassga, Huyuyassga


de hoy en Liampuyacheg, Huyuyachég
de aquí i en Llanuyachí
,, de allí en Llapshay achí
el que vé Llanuyaicaehí
,, más
Llanuyacuy
Adelgazado—a part.
Llanuyassga-huyuyacur
Adelgazador—a
Chaymanta, Ashuan
Adelgazar
Sonsoyasga, Upayas^a-ruiía
f1
en plano
Canisga
ft en punta
Canicog
Adelgazarse
enflaquecerse Canícuy
Ruri
Además con/.
Rurichu
Adementado—a
Adentellado—a
Adenteliador
Adentellar
Adentro
AN. 19
Bendage, Vapana
Ñaupa3s¿:a

Ñaupay
Ñaupachí
Ñaupaouy

Digitized by
20 CAS?. Ruriman

á la parte de Ashhuan-mriman

„ de Shumagyachi, Allichachi
hacia Shumagyachicuy, Allichachi-
mis
Yagayasga [cuy
Aderezar Yagayacussga
Aderézame, adornarse Llagtassga
Adeudado—a Llagtay
Adeudarse Llasstacuy
Adherido-a Cavpag
Adherir Yapan
Adherirse Yachacuy
Ad hoc Guellay-goricog
Adicionar, agregar Guellaygorí '
Adiestrar Guellay-gorieuy
Adinerado—a Diosllahuan
Adinerar Yachanallla
Adinerarse Yachacuy !J¿ '
Adiós! Yachassga 3iV
'
Adivicable Yachacog
Adivinación Mussy achina
Adivinado—a Mussyana

Adivinador Mussyay

Adivinaja, acertijo nom.


Adivinanza, nom.
Adivinar
AIÍ.
Rurimanpa «>
Ruripita

Digitized by Google
CAMt Yanapacog

„ hacer . Yanapa

Adivino—a. Munassgaiquima

Adjunto—a Pantacanapa

A^jutcr—a Pantapog
Ad libitum. é voluntad Pantacuy

Admirable ¡Achallau! t.

Admirado-a Chasquisga
Admirarse Chasquicog
Admirativa, palabra Chasqui

Admitido—a, part. Chasquich!

Admitidor—a, adj. Tica

Admitir Ticata-ruray
hacer Ticacuna
Adobe, nom. Yachaehí

99 hacer Marta
Adobera, nom. Mallua-huarmi

Adoctrinar Nanacussga

Adolescente, adj. Tiacuycuy. Yachacacuy,


„ mujer Mayman
Adolorido—a, adj. Maymanpis
Adomiciliarse, Maychutá?
Adonde, adv, Id.

Adondequiera, adv.
Adonde, advf
¿Adonde vas?
AJT. 21
Mussyachi
Mussyag-runa

Digitized by Google
33 CAST. >

Huar-
mitapis.
Adonde quiera 1

Huahuachicun, Ollgotapis,
Adoptado-a, part.
huarmitapis.
Adoptante, adj.
Churinpachariñ.
Adoptar, el hombre
hjj¡ó. Muchana.
ó hija, v. '•...*• ;. Muchassga.
Id. la mujer /y. Muchacuy.
; .-1»
Usslmncacheg.
Adoptivo-a, hijo-a;\ád\
Usshuncachi.
Adoración, nom. ' '
Usshuncassga.
Adorado-a, pórt.
Usshtmcacussga.
Adorar
Puntinaeuy.
Adormecedor-a, ádj.
AUichasaga, Shumagyasga.
Adormecer, AUlchacog, Shumaf:yacog.
Adormecerse, r. n. AUichay.
Adormecido-s, adj. Allichachí.
Adormitarse, v. Allíchacuy.
Adornado-a, part. C haninpa-t arissga.
Adornador-a, adj. Chaninpa-taricog.

Adornar, v. Chaninpa-tariy.

Id, hacer Chaninpa-tarichi

Adornarse, r.
Adquirido-a, part.
Adquiridor-a, adj.
Adquirir, v.
Id. hacer
AN.
Maychuratá?
Churicussga, Huahuacussga
Churicog, Huahuafcog.
Cimricun, Ollgotapis,

Digitized by
CAST. Aéreo-a, que vapor elaire%
Adrede, adv. AN. 23
Musía :ar-ruran, Huagtani-
Ad sumun
Chayllanyag. [pa.
Adulador-a, adj,
Llulla-misqui-shími.
Adular, v.
Missqui-shimihuan llullacuy,
Adúltera, adj.
Gohampa, huarnii-juchayog-
huagrarcur. (Huagrarcuc.
Huartninpa, Ollgo-juchayog,
Adúltero, id.
Huynarissga-runa.
Adulto-a, adj.
Gorinacussga, Shuntassga. .
Adunado-a, p-
Jucllaycachí.
Adunar, juntar, congregar,
Jucllacacun.
v,
H uayranu-tuinacog.
Adunarse, r.
Tucuypa-jananana-jayarissga
AdvenedÍ20-a, extranjero
Shacamussga, Shacamucog.
Advenimiento, venida, n.
Chegnina, Enemigúnchig.
Advenir, venir ó Hogar, v.
Tucuy, Yagacag, Desgracia.
Adversario-a, nom.
Huillacuy, Huillacuna.
Adversidad, nom.
Huillacussga.
Advertencia, nom.
Huillay, Huillaycuy.
Advertido-a, par. Huillaycachi.
Adveitir, v. H uallanacuy acog.
Id. hacer, v. Huayracog
Advertirse, mutuamente, Huayray
Aechador—a, adj. Huayrachi
Aechar Huayrana
hacer.
Digitized by Google
24 CAST. Pacacuycur

A escondidas, adv. Alli-shungo


Afanacussga-puricog
Afable, adj.
Munay
Afanarse,
Cuyacog
Afección
Raprata-rutuy, Cuchuy
Afectuoso—a, adj.
Rapranta-cuchocog-huarmi
Afeitar
Rapra-rutuna
Afeitarse, ta mujer
HuayUayo
Afeite, nom.
Tacyachicog
Afeminado
Tacyaehi
Afianzador—a, adj.
Munacuy, Cuyacuy,
Afianzar Munacurcussga, Munapassga
Afición, inclinación Afilassga, Cupas9ga, Llanu-
Aficionarle yassga,
Afilado—a, part. Afilacog, Cupacog, Ltanuya-
cog.
Afilareg, Cupareg, Llanuya
Ayllú [cheg-
Afilador-a* adj.
Tacyassga
Tacyaehi
Llaqüicuna
Afilar
Llaquicussga
Afin, pariente
Llaquicog
Afirmado—a part.
Llaquichí
Afirmar, v. dar
firmeza,
Aflicción, nom.
Aflictivo—a, a<fj.
Aflijido—a, part.
Afligir
AN.

Digitized by
CAST. AN. 37

Afligirse Juntacamun,Juntacan
Aflojado—a, part, Fortunayog, Cushisga
Aflojar Hamchi, Cirnissga
Aflojarse Pengacuna
Afluir, concurrir Pengacachissga
Afortunado—a Pengacachí

Afrecho, salvado Huagtaman

Afrenta, nom. Huagtamanta

Afrentado—a, part. Huagtapita

Afrentar v. Huagtachú

Afuera Huagtapa
„ á, ó hacia Huagtachucacum
„ de Humpurassga
en la parte de Humpuracog
9 9 Para Apissga, Charicuss^a.
9 9 P°r Allapa, Charicussga
Agachado—a, part. Charí
Agacharse v. Charichí
Agarrado—a, part. Charicuy
„ adj. avaro Penca
Agarrar v. Llagtaypa pureg
„ hacer
Agarrarse v.
Agave n.
A gatas andar
Llaquicuy
Cacharissga
Cacharí
Cacharicussga

Digitized by
26 CAST. Jatunsaray-runa

Agazaparse v. Ancahs, Vivo-runa

Ageno adj, Huairanu-puricog

Agigantado—a, adj. Cuyuchina, Hayuina.


Ágil adj. Cuyuchí, Muyuchí.
Agilidad n. Cuyucun-achca-muyucun
Agitable Tacuy, Achcata
Agitar mover con violencia Tacuyacun-Achcag
Agitarse v. Chuncunacuyan
Aglomerar v. Huañuycag
Aglomerarse Yachacog, Mussiacog
„ juntarse confusamente Ussiahuan-chaquisga
Agonizar v. Chaquicussga, Ussiahuan
Agorero «. Agosto-quilla
Agostado—a, part. Hussacacog-tucuy
Agostarse Hussacassga
Agosto, mes Hussacay
Agotable adj. Hursacacuy
Agotado—a, p. Shumaglla-gagllayog
Agotar vaciar el agua ¡Añallau!
Agotarse v. Cussichicug, Cuyanaypa
Agraciado—a, adj. Cusshicussga
Agradable! Que! interj. Regueouy, Agradecicuy
Agradar causar placer
Agradarse complacerse
Agradecer v. Digitized by VJOOQIC
AN.
Llagtacuycur-umpuracog
Jucpam-cheyga
CAST Lasaycachí, Yapan

Agradecido—a, adj. Jagayasga

Agrendadc—a, p. Jagayachf, Llaquichí

Agrandar Y. Jagayacun quinquin

Agrandarse r. Yapacassga, Huiticussga

Agravar e/ peso r. Yapay

Agraviado—a. Yapacurí

Agraviar v. Hashipacog

Agraviarse v. Gallga-runa, Hutieog-runa

Agregado—a, incorporado Puchgog

Agregar v. Chacrayog

Agregarse unirse Y. M isqui-misquilla- puch


gog
Agresor—a, a<#.
Puchgossga
Agreste rudo, grosero
Yacu
Agriar r.
Yacuta-jarru3hu-huin ay
Agrícola acf/.
Alag-yacu
Agridulce
Goñog-yacu
Agrio—a,
Claru-yactt
Agua
Ganra^sga-yacu
sacarla á jarros
fría Cacbi-yacu

„ caliente Misqui-yacu

>f c/ara
„ turbia
salobre
„ o*a/ce
AN. 27
Reguecun, Agradecicun
Jatunyay
Jatunyasga
Jatunyacus^ga

Digitized by
28 CAST. Yacuycacliiii

Aguacero nom. Huaytacuy

Aguador—a, adj. Huaytachf

Aguanoso—a, adj. Shuyacussga

Aguar y
Shuyacog

Aguaitar Shuyay, Shuyaycuy


hacer v. Shuyachí
99

Aguardado—a, párt. Shacta-upiana

Aguardador—a, adj. Mayu-huichan, Yacu-huichan

Aguardar v. Mayu-huran, Yacu-huran


„ hacer Tapia, Uaganapa,

Aguardiente de caña Allipa, Cusshicunapa

Aguas-arriba Tucpina
„ abajo Tucpissga
Agüero mal-, presagio, Tucpicog
„ buen Tucpicuy
Aguyon nom. Shuito, Llanu-scnga
Aguijoneado—af part. Ticpi, Jiracuna

Aguijoneador—a, adj% Uchcussga

Aguijonear estimular, Uchcucog

Aguileno—a, adj. Uchcuy

Aguja Uchcuchf

Agujereado—a, part.
Agujereador—a, adj.
Agujerear v.
ii hacer
AN
Taniya
Yacu-asstacog, Yacu-
apacog
Yac ayas 3ga

Digitized by
CAST. AN. 41

Agujerearse v. Diosllahuan hayhuacullay


Agujero Curussga

Agur! interj. Curuyassga

Agusanado—a, Llanuchissga, Gicbgaspga


adj. Llanuchf, Gichcachí
Agusanarse v. Chaychú
Aguzado—a, Cbaga-ari
part.
Chaypa
Aguzar v.
Chaypita
Ahi adv.
Cbaypinpita
„ hé
Chaymanta
„ por
Chaypa
„ de
de- mismo Churinay

hacia Ahogassga, Yacu—


millpussga
„ para
Ahogaycuy, Yacucha-tullpjrí
Ahijar
Abogassga
Ahogado—a, part.
Ollgoyasga
Ahogar v.
Ucruchassga
Ahogarse v.
Ucruycuy
Ahombrada adj.
Cañan
Ahondado—a,
C anan-C anallan
part.
Mana-unayra
Ahondar v.
Cananpita
Ahora adv.
„ mismo
„ poco
„ desde
Uchcucacun
Uchcu

Digitized by Google
30 CAST. Iiuañussga

„ para Huarcucog
„ por Huarcuy
mucho Pttcruyassga
„ mucho tiempo atrás Pucruyacheg
Ahorcado—a, part. Pucruchf

Ahorcador—a. part. Pucruycachicog

Ahorcar r. Pucruchaycachí

Ahoyado—á. part. Hossgos8ga

Ahoyador—a. adj. Hossgochi


Hossgocuy
Ahoyar hacer hoyos v.
Manchachisga, Gitarissga
Ahuecador—a, adj.
Manchachicog, Gitaricog
Ahuecar v.
Manchachi, Gitari
Ahumado—a. part.
Piñassga
Ahumar poner al humo
Piñacuy
Ahumarse v.
Huayra
Ahuyentado—a. part.
Japallanyacog
Ahuyentador—a adj.
Japallan
Ahuyentar v.
Japallan-cacuyta- muñan
Airado part. y adj.
Runapa
Airarse F.
Aire nom.
Aislable adj.
Aislado—a, separado
Aislarse v.
Ajeno—a adj.
AN.
Cananpá
Cananpi
Unay-ratunam
Unaypita
H u are ussga-

Digitized by Google
CAST. AN. SI
Ají especie de Uchú
pimiento Chinchi-Uchu, Puca-Uclm
verías clases de
Agassga-Uchu
.. salsa
Uchu-rogro
Ajiaco, guiso Pagaracussga
Ajustado—a, Cuenta Sinchi—huach acassga
Ajustado— a, Sinchi—huachacay
apretado
Sinchi—huach acá cog
AjUStar, apretar v.
man, tá
Ajustarse
Chacaman-ayhuá
Al prep.
Riera
puente voy
Alavado
Ala de las aves n.
Alavaycuy
Alabado—a
Churacuna
Alabar v.
Shirac
Alacena n.
Ricrayog
Alacrán n.
IV?rachispga
Alado—a, adj.
Jat usag-ricray og
„ artificialmente
Alambre
con alas grandes
Taripassga
Alambre n.
Tarípacog
Alanceado—a part.
Taripacuy
Alanceador—a adj. Icbogman
Alancear v. Derecbuman
A la izquierda Pagassman
„ „ derecha
., ,, noche
Digitized by Google
45 CAST. A».

„ „ tarde Shutassga, Shutacassga

M „ mañana Shutachicog

Alardear Shutacbi

Alargado—a, cosa Shuyaycuy

Alargador—a, adj. Unay-cahuag

Alargar, cosas v. Maquita-shutay


„ el plazo Chaquita-shutay

f t la vida Unaycachin
„ la mano Gaparacog
„ el pie Gaparassga
Alargarse el tiempo Manchacuymi
Alaridos dar Manchacussga
Alarido n. Manchachicog
Alarma Manchacheg
Alarmado—a part. Manchachacun
Alarmador—a. adj. Puca-cahuallo, Caballo
Alarmar v. Tutalla, Pacha-huarassga
Alarmarse Pirga-rurag
Alazán» de color Yuragyachf, Yurag-yay
rojo Munaynincbig
Alba, luz del dia v. Munanganchista-ruracuna
Albañil n. Huyhuata-Jampeg, Jampicog
Albear, blanquear
v.
AlbeWQ
,» tener
Albeitar nx
Tardiman
Tutaman
Shutay

Digitized by
CASI. AH. 33
Albergado—a hospedado Gorpacussga, Jániayeussga
Albergador—a adj. Gorpachieog
Albergar v. Gorpachi
Albergarse Gorpachicu3squiga, Huiticay-
CU33^a.
Gorpachicuna

Albergue n. Aehicyannam, Junagnam

Alborear, amanecer Locunu-tucuyta-pichun

Alborotado—a part. Picliucachícog


Tacuchf, Pichuchf
Alborotador—a adj.
Tacucay, Pichucuy
Alborotar v.
Taeucana, Pichucanan
Alborotarse
Cusshicuypa
Alboroto n.
Cusshicachí
Alborozo n.
Cacha-pureg, J u e h a - e h a -
Albricias, dar
paeog.
Alcahuete ti.
Taripassga
Taripacog
Taripay-naupa-hayhuagta
Alcanzado, que es pobre
Janagchu-cagta-charircuy
Alcanzador-a, que da algo
Mañaconganta-aypassga
Alcanzar al que vá delante Munanganta-aypassga
„ lo que está alto
Jucpa-m a ñ a c o n g a n t a - a y
de oiro lo que se pide -
lo deseado passga.
algo para otro Jucta-taripay

J r algo á otro

Digitized by Google
34 CASÍ. Uchucllapita, Mana-tari p a y -

Alcanzar casi llegar á— cussga.


Mana-taripay
Ahacá-jachayog-uchue-gueru
Pununa-chuclla
„ No-la cantidad
Muyunaman
Alcaparra n.
Uchuc-llacta, Uchuc-marca
Alcoba n.
Uchuc-macachu-cahu ac og
Al contorno
Allimaquiuian
Aliea n.
Tumachinaman
Aldeano—a, ad¡%
Rapraehicog
Al derecho
Yachachisga
Al rededor
Yachachicog
Alear
Cusshichí
Aleccionado—a,
part. Cusshicuy

Aleccionar v. Cusshisága

Alegrar v. Cusshicussgalla
Cussihcuna
Alegrarse
Alegre adj. Caruyasga, Huiticussga

Alegremente adv. Huytichf, Carurachí

Alegría n. Huytiracuy, Caruracuy

Alejado—a, part. Animarcussga, Sinchicussga

Alejar v. Animaycuy, Sinchircachí

Alejarse v. Animacuy, Sinchicuy

Alentado—a, part. Mancaruracog

Alentar v.
Alentarse v.
Alfarero n.
AN.

Digitized by
CAST. Huañanassganu-muquissga

Aletazos dar Huanuñasganu-mu auir¡

Aletargado—a, adj. Raprachan


Aletargarse r. Tacsha-ticpina
Aletear r. Jatun-tipina

Alfiler n. Alforjallá
„ grande Algarrobo
Alforja n. Imapis, Imallap's
Algarrobo n. Imapis-asbuan
Algo pron. indi. Imapis-huallcata
Algo más üteu
Algo menos Ctcuyassga
Algodón n. Pipis
Algodonado adj. Pillapis
Alguien pron. ind. Paycunapit a-m ayganpis
Alguno—a, „ „ Imallatapis
Algún tanto N oganchicpita-mayganpis
Alguna vez Imallaypis
Algunas veces Imallaj'cuna
Alguno—a, de nosotros Hayllunacussg a, J u n t a n a -
Algunos de ellos cussga
Aliado—a, adj. Hayllunacuy, Juntanacuy
Juc-jutin
Jamay
Aliarse v.
Alias, por otro nombre
Aliento n.
AN. 35
Kaprahuan-lapina

Digitized by Google
36 CAST. Chagnay, Huatay

Aligado—a, pcxt. Pishiyachisga, Hualk-achisga

Aligar v. Ashcaglla-huallcarachí'

Aligerado el peso Lasagninta-huallcarachí

„ apurado Ashcaglla, Huayralla

Aligerar el peso v. Mieuchisga

„ apurar Micushicog

Alimentado—a, part. Micuchí [chí.

Alimsntador—a, adj. Pissgocuna-huahuanta-m i


cu-
Alimentar v.
Micureachi
,, Jas a ves ásus
polluelos Mi cuna

hacer Iniatapis-tincuchisga

Alimento n. Tincuchí, Allichay

Alineado—a, part. Allichacuy

Alinear v. Allichassga

Alinearse Allichacog

Aliñado—a, compuesto Allichay

Aliñador—.7, adj. Huaita allichay


Allichacuy
Aliñar Adornar v.
„ la casa Allichacuna

Aliñarse v. Llampuchis3ga
Llampuchicog
Aliño Adorno aseo n.
Llampuchí
Alisado—?, part.
Rambra, AUsd
Alisador—a, adj.
Alisar v.
AÜSr, árl.ol
A7.
Chagnasga, Huatass^a

Digitized by
CAST. Pisshiyaycachi-lazanganta

Aliviada la carga Alliyaycachí

de enfermedad Anima, Alma

Aliviar Y. la carga Mururina


de enfermedad Puca-allpa

Alma n. Uriaycuy

Almacigo n. Missqui

Almagre Muchca

Almear v. cultivar Jauna

Almíbar n. Huyhua-ñagcha *. a

Almirez Aguessnu-yarganiog

Almohada Micuy-tupuna

Almohaza Huaray pa-cassquin acuy

Almorranas Huaraypa—cassquina

Almorzar v. Locojinasga
Locoyassga
Almud medida de
granos Upallalla
Almuerzo n. Gorpachina
Alocadamente adv. Gorpacussga
Alocado—a, adj. Gorpachí

A lo callado Gorpacuycussga

Alojamiento n. Chayllatachí

Alojado—a, adj. Pacha-yurircamongan

Alojar Y. Hospedar
Alojarse
A lo más adv.
Al principio del
mundo
AN. 87
Pisshiyasga-aparinan
Alliyasquisga

Digitized by Google
CAST. AN. 51

38 GAST. Mineay
Muyunman, Tumananman
Alquilado—a, persona
Ticranman
Alquilador—a, adj.
Alquilar v. Tacucassga

Al rededor Tacucacheg

Al revez Tacuchí

Alterado—a, part. Tacupacussga

Alterador—a, adj. Rimanacuy, Cutipanacuy


Rimanacog, Cutipanacog
Alterar, conmover v.
Rimanacuy
Alterarse
Mitanacussga
Altercado n.
Mitanacog
Altercador—a, adj.
Mitanacuy
Altercar, disputar,
porñar Mitanacuypa

Alternado—a, part. Hollgo-tucog

Alternador—a, adj. Jatunman, Junagmah

Alternar v. Tarhui

Alternativamente adj. Quinrayman


Quinraycachí
Altivo—a, orgulloso
Jatun-runa
Altóla, de estatura
Mana-allapa-jatun-runa
Altramuz n.
Tacsshallana-runa
Al travez n.
Ahquissga
„ „ poner
Altura estatura
„ mediana
pequeña

Alumbrado—a, part
AN,
Mincassga
Mincacog

Digitized by Google
Alumbrador—a, adj. Llo-lla

Alumbramiento n. Alverja

Alumbrar, parir Jirarcachí, Mirac'ií


con una luz Jogarous3ga
relampaguear Jogarf
Alumbrarse llevando Tagay
luz
Tagaypita
Aluvión n.
Tagayman
Alverja Tagaypa
Alza, aumento Tagaypitará
Alzado—a, levantado Tagaymanta
Alzar v. Naupa-tiempo:una
Allá á aquel lugar Mas-tagayman
en aquel lugar Mas-ta2;aypita
para
Ussha'jassga,
„ por Panpachisga
„ de Pampayachf
hacia Pampayaycachí
en aquellos tiempos
Huiticussga,
más Huiticaeussga
G *e más Huitichicog
Allanado—a, part.
Allanar v.
• hacer
Allegado—a, part.
Allegador—a, adj.
Ahquicog
Huachas3ga
Huac'ia^uy
Ahquissgaohi
Llicllipau
Ah^uicuy

Digitized by Google
CAST. AN. 53

49 CAST. Chayman

Allegar, recoger, Chaymanta


juntar Chaypita
Allí, Ahí adv. Tagayman
Allí hacia Chaychaypi
de ó desde Huahuata ñuJiuchsg
„ para Amable, Cuyanapamí
Por Cuyas.3ga
Ama de leche Cuyacog
Amable adj. Sosegachí, Amachay

Amado—a, p. Tacuricog

Amador—a, adj. Tacuchí, Tallurcuy


Ñuñuchissga
Amainar
Ñuñucuy
Amalgamador
Ñuñuy, Ñuñuchí
Amalgamar v.
Huaynayog
Amamantado—a,
adj. r Huaynacussga .

Amamantamiento Huaynayacuyan

Amamantar v. Huaynacacuy
Quillucassga
Amancebada adj.
Quillucay
Amancebado
Quíllucacussga
Amancebamiento n.
Pacha-huarajr, Achicyay
Amancebarse
Huatassga-maquin
Amancillado—a, part.
Amancillar manchar v.
Amancillarse r.
Amanecer r,
Amancornado—a,
part.
ASÍ.
Huitichf

Digitized by Google
CAST. .
Amaneornador—a, Amasado—a, pai t.
adj. AN. 41
Huatacog-maqu i n p a, C h
v.-
quinpa.
Amancornar v.
Huata/
Amansar apaciguar
Sosegaycachi
Amante adj.
Cuy acó 4
Amar r.
Cuyacuy
,, hacer
Cuy achí
Amarse
Cuyacun-quic ui a
,, recíprocc mente
Cuyanacuyan
Amargo adj.
Aya?, Puchgog
hacer algo
Ayagta-ruray, M a n a - a l l i t a -
ruray.
Garhuass
Amarillo color
Garhuassyasga-gajllan
, tener el rostro
M urussga-garuassy asga
Amarillear r.
Huatassga
Amarrado—a, part.
Huatay, Quipuy
Amarrar v.
Huatachí, Quipuchí
hacer
Huatachicuy
„ hacerse
Huatacuy
Amarrarse v.
Hnatayacuy
,, recíprocamente
,, con la faja Huatacuy-huaracahuan

id. recíprocamte. Huatayacuyay- buarayquicu-


nahuan.
Tapussga, Tagllasga

Digitized by Google
56 CAST.

Amenazado—a,
part.
Amasador—a, adj. . AN.
Amasar r. Ta^llaeog
A más, ó por más Tagllay
andar
Ac! a-puricug
„ „ „ „ „ tardar
Ancbay-unaiga
„ „ „ „ va/er
Ancha-chanin
», „ N „ v/r/r
cahuan
,, , » »» o*ar
„ goycun
t, m » ,* tener
caypaman
99 »M99 téJ09
carupira
9 9 9 9 » •» Aaber
9 9
„ capunan
Ambición *?. Mvrrapayar.a
Ambicionado—a, part. Munapassga
Ambicionar r. Munapag
Ambicioso—a, a<fr\ Ivlunapacog
Ambos—as, /os dos H isscan
Ambulante Puriracog-rur.a
Amedrentado—a, Manchacassga
parí.
Manchachicog
Amedrentador—a, Manchachí
ad/.
Manehacussga
Amedrentar r.
Jinata-cachvm
Amedrentarse
Jinamcnta-cachun
Amen
Manchachina
Amen de,—Ademas de
Amenaza n.
,, se-la/ Je
57 CAST.

Manchr.chie-;a

Digitized by LJOOQIC
CAST. Manc!iachin-maquita-pal 1 a
r-
Amenazador—a, adj.
Upa, ücti, Uteg
Amenazar r.
Cuncarurichu, Aniogllo
,, le Yantando la mano
Regshicusga
Amenté adj.
Huarmitapis, Ollgotapis cu-
Amígdalas n.
yana,
Amigo—a, n.
Ollgopa-chinan
,, de varones ó
mujeres II uar rrt ipa-huay nan
Huallcayasga, Pishryasga
Huallcayay. Pishichí
Chincaglla
concubina
concubino Reguenacuy, Amistacuy
Alli-shongohuan
Aminorado—a,
Huagiyog, Patrón
Aminorar v.
Huichgay, Cercay
Amisible adj.
Cupashga, Lianuyasga
Amistar v.
Cupacog, Llanuyachicog
Amistosamente adv.
Cupachí, Llanuyacbí
Amo n.
Rantinapa, Guellay-
Amojonar v. camasliga
Amolado—a, p. ., „ -camacacheg
Amolador—a, adj. Rantinapa Guellay-
camacach'i
Amolar sacar corte v.
Huillashga, Anyasga
Amonedado—a, p.
Anyacog
Amonedador—a, adj.
Amonedar v.
Amonestado—a, p.
Amonestador—a,
adj.
ATT. 43
Mancliacliicog
Manchachi (cur.

Digitized by Google
CAST. AN. 59

44 CAST. Shuntay, G j t u y

Amonestar v. Shunta-shunta, G^tu-gotti

í Amontonado—a, p. Cuyacuy

Amontonaior—a, adj. Cuyacuynipa


Diospa-raycu
Amontonar v.
Goyucassga
A montones adv.
Goyucachí
Amor n.
Galltm-can i c h i s s g a ,
„ Por—! fr. adv.
Hua-
Por...........á ¿)/bs
tassga.
Amoratado
acardenalado Gallu Huatacog

Amoratar v. Galluta-!iuatay
Munapacuy
Amordazado—a, p.
Cuyacog-shongo
Aya-huarasiga, Mortajassga
Ayata-mortajar
Amordazador—a, adj.
Ay ata-mortaja/
Amordazar v.
Alzado
Amorío n.
Rur.ata-alzac!:e ;
Amoroso—a, adj.
Runaalzacun
Amortajado—a, • p.
Alzacussga
Amortaj ador—a, adj.
Cuyuchina
Amortajar v.
Hayllussga
Amotinado—a, p.
Amotinador—a, adj'
Amotinar v.
Amotinarse
Amovible adj.
Amparado—a, p.
AH.
ílullaycuy, Any&yc:iy
Sh mtacafnga, Gotucassga
S'iuntao'ii; >r . G >tuc!
iteog

Digitized by Google
Ampara lor—a, adj. Cuchuycuy
Amparar v. Huauíbra-tucog
Ampararse Huarmi-tucog

Ampo de la nieve Pirgashga, Guenchassga

Ampolla tu morcillo n, Pirgacog, Guenchacog


Ampollas en el agua Pirgay, Guenchay
Amputado—a, p. Pina

Amputador—a, adj Chacuas-huarm i

Amputar v. Chacuanyacuy,
Rucuyacuy
Amuchachado—a,
adj. Rucu

Amujerado adj. Anchu-jatun

Amurállalo—a, p. Purissga

Amuralladcr—a, adj. Puricog


Purícuy
Amurallar v.
Pleituchu-purícog
Anana n.
Pantacassga-puricog
Anciana n.
Purichí
Ancianidad
Anciano
Ancho—a, adj.
Andado—a, p.
Andador—a, adj.
Andar v.
en pleitos
Andar descaminado
Hayllucog
Haylluy
Hayllucuy
Shurumpi
Mogllo
Yacuchu-mogllocuna
Huytussga, Cuchussga
Cuchucog

Digitized by Google
CAST. AN. 61

46 CAST. Aya-huantuna
Huantucuna-:matapis
Andar rodeando
„ á gatas Yarpuna

„ desatinado Yarpucuyanan
tropezando Cordillera

Andarín n. Rata^i

Andas ñrretro „ -Ilachapa

„ para otros usos Yacu-shuntassga

Anden Yacut a-3hun t ach


2g
Andenes
„ -fihuntay
Andes cordillera
„ -shunt achí
Andrajo n.
Yacuhuan-ohuntacuy
Andrajoso adj,
Cunca-r.5i:iag
Anegado—a, p.
Ouichqui
Anegador—a, adj.
Cuchu
A negar v.
Llaquicuy
„ hacer
Llaquicuss ~a
Anegarse
Llaquicliic )g
Angina n.
Llaquichí
Angosto—e, adj.
Llaquicun
Ángulo
Angustia
Angustiado—a, * p.
Angustiador—a,
adj.
Angustiar v.
Angustiarse
AN.
Tumarcur-puricuy
Llagtaypa-puricuy
Upayasga-puricuy
Ismictaycar-puricuy
Chasqui-puricog

Digitized by Google
CAST. AN. 47
Angustioso—a, a dj. Llaquinaypa
Anhelado—a, p. Cnay- munapassga
Anhelante adj. Unaypita-munapacog

Anhelar con ansia *v. -munapay


Goñcu33ga, Guegyacussga
Anidado—a, p.
Goricuy, Guesiacuy
Anidar r.
Sortija
Anillo TI.
Cahuarcachissga
Animado—a, p.
Huyhua
Animal n.
Cahttarcachí
Animar infundir el alma
Huambra-ya3ga
Aniñado—a, adj.
Gollussga
Aniquilado—a, p.
Gollucheg
Aniquilador—a, adj.
Golluchi
Aniquilar arruinar v.
Gollucog
Aniquilarse
Siqui
AnD n.
Shipshi, Pagash
Anoohe
,, alguna de las Naupa-juc-pagash
anteriores Pagashyannam
Anochecer v. imp. Pagashyapacun
Anochecerse Pagashyasga
Anochecido p. Mana-jutiyo^
Anónimo—a, &dj. Ginchi-munacuy
Ansia n. Bumitanami

Ansias para devocar Ginchi-munassga

Ansiado—a, p. Digitizedby GoOgk


43 CAST.

Cinchi-munay

Ansiar v. Unay-huata
Ñaupaman
Antaüo adv.
Ura-huata
Ante delante , prep.
Ganyantin
Anteantaño adv.
„ -pa^ash
Ante ayer
Ñaupacuy
Ante noche
Ñaupachissga
Anteceder v.
Ñaupacag
Antecedido—a, p. Ñ ogapa- ñaupachu
Antecesor—a, adj. Gueshpi-ñahuy
Ante mí prep. Llallicuy, Ñaup achí
Anteojos ti. Llallichisga,
Ñaupachissga
Anteponer r.
Ñaupag
Antepuesto—a, p.
Ñaupa
Anterior
Unayña-ñaupata
Antes adv.
Chey liaran
M
mucho tiempo atrás
Manara-ñaupaptin
poco há
Allirá
11 i
f lie
Llalleg, Ñaupareg
bien conj.
Llalliccg, Ñauparicog
Anticipado—a, adj.
Llallí, Ñauporí
Anticipador
Jampi
Anticipar v.
Maceara
Antidoto ti.
Unay-tiempocuna
Antifaz «1

Antiguamente adv.
AN. Digitized by Google
CAST. Munaraco *

Antiguos Los n. Munacuy

Antipatía A^quicuna
tener Ma?ha/
Antojadizo—a, adj. Runa,mas*n:a-n cog
Antojarse r. Huatan-huatan
Antojo n. Pucutassja
Antorcha 1
Pucuta; yassja
Antro Quipuy
Antropófago Huillarina
Anual, Anualmente *./r. Munareg
Anubarrado arj. Huillassga
Anublarse v. ¡mp. Huillacog

Anudar T. Huillay l

Anuencia n. Ñaupan, Ga¿lL n

Anuente adj. Shiinpi, Achuco; , Cl arína

Anunciado-a, p. Charichisga, Yapassga


Yapana
Anunciador—a, adj.
Yapay
Anunciar v.
Yapachí
Anverso n.
IV.AN_-A
Anzuelo
Añadido—a, p.
Añadidura n.
Añadir v.
„ hacer
Añejo—a, adj.
AS. 49
Ñaupacuna
Chegnina
Chegnimf
Munaco/, MTIN cussga

Digitized by Google
65 CA8T. AN.

Añicos ti. Ñaupa-huata


„ hacer Hashuan-ñau pa-hua ta
Añil ti. Jucnin-huata

Ano Huata, huata


anterior Shumag-huata
„ pre-anterior Muchuy-huata
„ siguiente Tanrya-huata
„ cada Chaqui-huata
„ JBrti7
Tucuy-huat ant i n
„ estéril
Pullan-huata, Sogta-quilla
n lluvioso
Juc-huata, Sogta-quilla
seco
Pogchussga, Añussga
todo el
Quipussga
medio
y medio Quipticog

Añoso—a, adj. Quipuy

Añudado—a, p. Runtu-nirag
Runtuy
Añudador—a, adj.
Michissga
Añudar v.
Michicussga
Aovado—a,
Michi
Aovar las aves
Michichi
Apacentado—a, p.
Apacentador—a,
adj.
Apacentar v.
hacer
Ñutussga
Ñutuycachí
Añil
Huata

Digitized by Google
CAST. Llampuyachicog

Apacible adj. Amacachf, Llampuyacbi

Apaciguador—a, Llapi:as^ga

Apaciguar v. Llapicuy

Apachurrado—a, p. Llapicussga

Apachurrar v Pillamanpis char.'cuasga

Apachurrarse Ayshay, AyUuy-bautiíapt'n

Apadrinado—a, Aylluy, Ayhissyay-


ahijad\ j coufirEGap-

Apadrinar en bautismo Rimaycapúy, Huatacuy [tin«

„ en conñrmacion Upissga
„ protejcr U piche 3

Apagado—a, p. Upichi (cussga.

Apagador—a, ad\ Rlmanacussga, Camac h i n


a-
Apagar r.
Rimanacuy, Camaclinacuy
Apalabrado—a, p.
Huirás j¿a
Apalabrar v.
Huirucog
Apaleado—a, p.
Huiruy
Apaleador—a, adj.
Auiruy-cachin
Apalear v.
Huiricuy-qu'quí
„ hacer
Pacarsga, Chapa ;:ga
Apalearse recíprocte.
Pacaco^. Cbapacog
Apañado adj.
Paca;', C lapa/
Apañador—a,
Llapicus;£a
Apañar coger con Ja
mano L'apicoj
Apañuscado—a, p.
Apañuscador—a, adj.
, AS. «
Llampu- ilion^oyo ^
Amachicor,,

Digitized by
67 CAST. AV.

Apalancar v. Tincuchí
Aparado—a, p. Yuricuy, Yurissqui
Aparar preparar v. Yuricacachí

Apareado—a, Yuricamussga
Aparear \\ Yuricachimussga
Aparecer Camachisga, Caronasga
„ Aacer Huyhuata, Caronasga
el que hace Caronacog, Catnachieog
Aparecido—a, p. Caronay, Camarachi
Aparejado—a, preparado. Camarachicuy
,, e/animalde carga Allitucusga
Aparejador—a, qy prepara Allitucog
Aparejar prevenir Allitucuy
Aparejarse r. Nicog-tucuy
Aparentado p. Llullacachi
Aparentador—a, a<//. Yangalla Tumpalla
Aparentar v. Llullalla
,, decir una cosa p' otra. L l Jillalla-quesiactm
„ hacer
Haitisga, Raquisga
Aparentemente adv.
Raqui-tallusgata
Apariencia n. (m?,
Raquicassga-
hacer-de estar enfer- mancebacuna
Apartado—a, p.
lo mezclado
., el amancebado
Llapieuy
Jayarassga, Camachissga
Jpyarcuy, Camacaycachi
Tincuchisga

Digitized by Google
CAST. AN. 68

Apartador—a, adj. Huiticuy


Apartar v. Rati3acu/an, Haitijuyan

Apartarse v. Japa man


unos de otros Japachu-cacnn
Aparta adv. Huayrachicuna
„ estar en lujar Huayrarcachi
Aparvadero n. Yarpuy

Aparvar v. Yarpucuy

Apear v. Trancaba, Pechugassga

Apearse v. Trancacog, Pechugacog

Apechugado—a, p. Trancacuyanan

Apechugador—a, adj. Trancacuy

Apechugamiento n. Sagmassga

Apechugar v. Sagra acó3

Apedreado—a, p Sagra ay
Sag machi
Apedreador—a, adj.
Sagmanacuyati
Apedrear v.
„ hacer. v. Llatacassga

Apedrearse Llactacuy, Huiticuycuy


mutuamente Huiticuna, Ratacuna
Apegado—a, p. Yayanpita, Jutin
Apegarse v. Jutichí
Apego n. Juti
Apelativo n.
Apellidar v.
Apellido n.
Raquichicog
Raqui, Raquicuy

Digitized by Google
AN.

§4 CAST. C h aypanaca y t a

Apenado—a, p. Yapanarra

Apenas adv. Allimtahuasga, Ricacashga


„ muy Ricapacuy

Apenas Al punto que Qui.'haís^a, Quicliana

Apéndice n. Lla^uipacu 3fga

Apersonado—a, Bien On¿oyhuan-his 3quis3ga

Apersonarse Musscussga, Asían


presentarse Asiacuy
Apertura n. Asiacuycuy
Apesadumbrarse v. Asiacun
Apestado—a, Munapacoj
contajiado t
Munapacuy
„ que dé mal olor
Munapaehí
Apestar v-
Munapaypa
Apestarse
Micunacuy
Apestoso—a, adj.
Cuyapaypami
Apetecedor—a,
Cuyapanacuyan
Apetecer v.
hacer Quichquisga

Apetecible Quichquicuy

Apetencia tener Quichquicuycuy

Apiadarse v. Allichassga, T i a c a c t g a

mutuamente
Apiñado—a, p.
Apiñar v.
Apiñarse v.
Aplacado—a, p.

Lla~uT.cu s¿a
Ñacacuylla, Apena 3
Apenadla iir a i

Digitized by
CAST. Pampayassga

Aplacar v. Pampayachicog

Aplacarse Pampayachi

Aplanado—a, p. Ñitissga
Ñiti, Ñiticuy
Aplanador—a, adj.
Ñiticacheg
Aplanar T.
Cusshipassga
Aplastado—a, p.
Cusshipay
Aplastar v.
Shuyachissga,
„ hacer v.
Quepachissga
Aplaudido—a, p. Shuyachi, Quepachi
Aplaudir v. Imamanpis-churaycuy
Aplazado—a, p. „ -chüracuycuy
Aplazar v. Suacuyman-churacuy
Aplicado—a, á algo Pissi-shongo
Aplicarse v. Pissi-shongochi
, al robo
f Jutichí
Apocado—a, p. Charicuycuy
Apocar v. Mana-alli-shutin
Apodar v. Puyuesga
Apoderarse Puyuchi
Apodo n. Lasagyassga
Apolillado—a, p. Lasagyacuy
Apolillar v, Allpachissga
Apoltronado—a,
adj.
Apoltronarse v.
Aporcado—a, p.
AN. 55
Shongont a-ti achi
Shongon-tíacassga

Digitized by Google
71 CAST. AN.

Aporcar Apacarau7

A porfía adv. Guen :hai8ga


Aporreado—a, p. Pirgay, Genc'iay
Aporrear v. Gorpacliissga
Aportar Gorpachí
Aportillado—a, r. Huahichu-gorpachina
Aportillar v. Ap Drta:og
Aposentado—p. Apostay
Aposentar v. Raticuy Huiticuy
Aposento n. Chupuyasga
Apostado—a, p. Chupuyacussga
Apostar v. Diosninchic-cachamusga
Apostatar Ganyasga, Jutlchissga
Apostema n. Ganyacog, Jutichicog
Apostemarse v. Ganyay, Jutichí
Apóstol o. Allipa-tarissga
Apostrofado—a, p Allipa-tarí
Apostrofador—a, Charicuy
adj.
Gueruyquihuan-ta
Apostrofarse v.
piiacuy
Apoyado—a, p.
CujayUapami
Apoyir v.
Cuyas3ga
Apoyarse
,, en el bastón.
Apr iable adj.
Apreciado—a, p.
Allpa^hi
Llallinacuypa
Malanga
Ma^ay

Digitized by Google
CA8T. Presu-chareg

Apreciar r. Asslla-apurassga*

Aprehendido—a, p. Asslla-apuracog

Aprehender v. Asslla-apuray

Apremiado—a, p. Yachacussga

Apremiador—a, adj. Yachacuy

Apremiar v. Yaohacuchf

Aprendido—a, p. Yachacog
Nitichi3sga
Aprender y.
Nitichicog
„ AaTtfT p;
Nitichí
Aprendiz adj.
Manchaea ?ag
Aprensado—a, p.
Presuchissga
Aprensador—a,
Presuchf
Aprensar v.
Utcaglla
Aprensivo—¿. adj.
Utragllafla
Apresado-*, p.
Utcaycuy
Apresar v.
Utcaycachi
Apresuradamente adv.
Shinchi-huatana
Apresurado—a, p.
„ -huatassga
Apresurar v.
hacer Huascahuan-huatay

Apretadizo—a, adj. Quirunta-canicun .

Apretado—a, mezquino. Ayhuacussga

Apretar con cuerda \.


„ íos dientes—morderse
machucarse Digitized by Google
A* «
Cuyay
Presu-charissga
08 CA8T. UtcaJla v
.

Apretar mutuamente Cancha . .¡

Apretura a. Huatassga , u
,.:

Aprisa adv. Huatay ,


Alli-chassquisga
Aprisco n.
Allitamm-
Aprisionado—*, p,
chasquico^,
Aprisionar v. Allitanu-chassqui
Aprobado—a, p. Qaíquinpanu-
Aprobador—a, adj. rurassga
Charicuycun
Aprobar v.
Chaypann
Apropiado—a, p.
Ashlla-chaynu
Apropiarse v.
Ashlla-huiticaclucqg,
Apropdsito adv.
Huytichi >t
Aproximado—a, p..
Huyticuycuy
Aproximador—a, adj.
Imapapis-allini
Aproximar v.
Apuntassga
Aproximarse v.
Apuntaycuy tJ t
Apto—a, adj.
Tucsisga
Apuntado-a, señalado
Tucsicug ,,
Apuntar v.
Cutacog
Apuñaleado—a, p-
Cutacuy
Apuñalear .
Cntanacuyan . ,
Apuñeteador—a,
adj. Itnaymi? Imaytá?

Apuñetear v.
Apuñetearse
A qué tiempo?
cuando?

Ayhuacuyan
Quichqui

Digitized by VJ OOQiC
f&ftT. Cayman

A qué fin? A qué* Caychucu?

„ „ cosa áerá? Caychumi

Aquel—Ha—Uo, p r o n .
Caychisi-niyan

Aquende a d r .
Cayllaman

Aquí Cayllamanta

Aquí está? p t e g .
Caypita
„ r e s sp . Cayllapa
Aquí dicen está Cayllanpita
„ n o m á s
Cananpita
„ n o m á s y á
Ara-rumi
„ de
Pachca
99 por
Ashpissga
„ cfestfe
Ashpicog
de...adelante
Ashpí
Ara altar portátil nom.
Ashpichí
Araña in s e c t o
Ashpicuy
Arañado—a, p.
Ashpinacuyan
Arañador—a, adj: '
Jatun-ashpissga
Arañar tv
J apiña, Taclla
„ hacer
Tacllacog,
Arañarse r . Yapucog
„ reciprocamente
Arañazo n .

Arado—a, p.

Arador n .

Imará-clieyga?
Imaysi canga? .
Tagay
Caymanta

Digitized by
•o oxn. Munassgallata-rjgracuy
Mtma^sganta-Turac^ -¿
Arar v. Munay, Imaitapis-yajrpas^%
Arbitrariedad n. Jatun-gueni, Jatun-j aeha,. £
Arbitrario—a, adj. MaUquisga-jacha, r>,^ u .^

Arbitrio n. Frutayog-jachj$.

Árbol Uchuclla-jacha .> UÍ£A


Guellayta-huicjjgana
Arboleda
Shongo-tieranan,.,
Arboles frutales
Llucta-mitu ;
Arbusto
Llucta-allpa ....
Arca para dinero
Huaecachay .
Arcada
Goyllux ,. ' ..
Arcilla
Rupan /,
Arcillosa tierra
Rupachin ,w ; . . ;s
Archivar v. .
Engañaría, Sacrerian^bay^
Arco-iris •» -
Rupassga^ . . . . u-:A
Arder v. Raurag, Achacog, - / r-{ t
„ hacer %
Rupay ^
Ardid n.
Achachau! Í- - \ i
Ardido—a, P- Ñacacuypa, Manarfacil
Ardiente adj.
Ardor n.
Ardor voz del q f se queja Agonú . r/ A
r
de
Agopampa •ic.].^"A-
Arduo—a, adj.
Arena n.
,, Innumerable como la
Arenal n.

Yapuy, TacHa# ¿ <• ? u <

Digitized by
CEU. Argolla
Arenilla Galluta-puchgon , <. <\

Argamasa Punía [ccÁn#r


Argéntate-a* adj. Aucacunapa-m acá nan,Ma-
Argolla «. Aucacunapa-macca*an*€ b *
*-
Ando—a, adj
Armacussga [quinan.
Arista de las gramíneas
Armay
Arma ofensiva n. )
Armacuy
defensiva
f9 Mushquin
Armado—a, p. Shumag niushquig '
Armar v> Yaurina, Challuacuna
Armarse Marajrieog uchucUa
Aroma n. Huiscassga, Yachacaasga
Aromático adj. Huiscacuy, Yachacacuy
Arpón n. Tipisga
Arrabal Tipicog
Arraigado—a, p. Tipí
Arraigarse v. Tipicachf
Arrancado de rais p. Tipicuy
Arrancador—a, adj. Guechunacuyan
Arrancar Guechuycuy
hacer Puruachisga, Ach»aga
Arrancarse v.
Arrancharse mutuamente.
Arrapar v.
Arrasado—a, p^

Ñutu-ago
Iscu-chapussga
Gueüaychassga *

Digitized by
flg CAST. Supaypa-huachasgiói ~
Arrasador—a, adj. ,, janchaagan .

Arrasar destruir r. Chutacog '.

Arrastrado—a, Chutacoy
desastrado Chutachi
ff P- Pillatacuy
Arrastradora *dj. Huyhuata-gatitl .
Arrastrar v. -gaticog
„ hacer Huyhuata-gatiracog^..
Arrastrarse Huascanhuan-gattcun
Arreada n. Ayllurcur-gátkiiy ,
Arreado—a, p. Gaticachi
Arreador—a, ao% Guechichicog
„ látigo n. Guechureg
Arrear v. Guechucuy
„ hacer Pucutay-pttcayaaga
Arrebatador—a. adj. „ „ nearan
Arrebatar v. Ticracassga
„ hacer Ticrachi
Arrebol n. Ticracacuy
„ manifestarse el
Ticracacuyay
Arregazado—a, p. Allichasga * "
Arregazar v. Allichacog
Arregazarse
„ mutuamente
Arreglado—a, p.
Arreglador—a, adj.
AM
Purttachicog, Achicog
Puruachí, Achnj

Digitized by Google
Allichacuy
CASI.
Garishga
Arreglar v.
Garicuy
Arreglar hacer
Garicuycuy
Arremangado—a, p.
Gaticuy, Gatiparcny
Arremangar Y.
Gatishga, Gatipasbga
Arremangarse
Muyusga
Arremeter
Muyucheg
Arremetida p.
Muyucuy
Arremolinado—a, p.
Cuticacushga,
Arremolinado!1—a, Yarpachacusga
adj.
Cuticacuy, Yarpachaoiy
Arremolinar. v.
Cuticacog, Yarpachacog
Arrepentido—% p.
Huichgasga
Arrepentirse y.
Huichgay
Arrepentimiento o.
Janagman, Humaman
Arrestado—a, p.
Janay, Huma
Arrestar Y.>
Janagpi, Humapi
Arriba adv.
Janagmanta, Humamanta
á la parte de
Janagpi ta, Humapi ta
99
en lugar superior
Ahshuan-janagpíta
99
hacia
Ahshuan-janagmanta
„ de
Chamusga
99 demás
Chamog
hasta mas
Huyticacushga
Arribado—a, p.
Arribar r.
Arrimado—a, p.

AS. es
Allichay

Digitized by
- »4 CA8T. Cuchucasga.

Arrimar r. Cuchucay

Arrimarse r. Gongorllasga

Arrinconado—a, p. Gongorichisga

Arrinconar v. Gongoricuy

Arrodillado—a, adj. Jatun-runa tucog

Arrodillar hacer r. Sobervio


Apicuy, Cbaricuy
Arrodillarse
Huicapaoa
Arrogancia n.
Huycapasga
Arrogante adj.
Huycapacog
Arrogarse v.
Huicapay
Arrojadizo—a, adj.
Huicapaycacheaj
Arrojado—a, p.
Jitacuycog
Arrojador^-a, adj.
Huisgayaflga
Arrojar v.
Huisgacharisga
Arrojar hacer
Pitusga
Arrojarse v.
Pitucuy
Arromadizado—a,
P- Pitucu3hga
Arromadizarse v. Paccha

Arropado—a, p. Shipu

Arropar v. Shipucasga

Arroparse Shipucuy

Arroyo ».
Arruga
Arrugado—a, p.
Arrugar v.
AV.
Huyticog
Huyticuy

Digitized by Google
CAST.

Arruinasga, Pobreyasga
Imatapis-juchuchin
Arrugarse
Arruinado—a, p. Huacchayasga
Juchusga-huasi
Arruinar cosas r.
Guesiasga
Arruinarse la fortuna
el ediñcio M arca-arru ina sga
f9

„ la salud Jacha-ojan huicshusga

una población Shumag-rimacuy

Artemisa n. „ -rimacog

Articulación artejo „ -rimacun


Shumag-rimag
Articulado—a, p.
Huañuy hora
Articulador—a, adj.
Rurag, Camacacheg
Articular las palabras
Rurasgalla
Artículo de la muerte
Rinri
Artífice n.
Cancanapa, Cuhuanapa
Artificial adj.
Cancasga, Cuhuasga
Asa n.
Cuacasquisga
Asable adj.
Huallpa-canea
Asado—a, n.
Misquinan-aychapa
P-
Huacllisga, Tucsisga
„ de gallina
Huacllicog, Tucshicog
Asadura entrañas del
animal Huacllí, Tucsí
Asaeteado—a, p. Cancay, Cuhuay
Asaeteador—a, adj.
Asaetear r.
Asar
AN. 65
Shipucacusga

Digitized by Google
63 CASTr AN.

Aseen ler !Atatay! . .


„ hacer Nina raurag .
AsCD tener Mayllacusga,
Piehacusga
interjección de
Mayllay^ Pichay
A33ua n.
Mayllachí, Pichachí
Aseado—a, p.
Mayllacuy, Pichacuy
Asear v.
hacer Huatgacog
Huatgay
Asearse v.
Huatgaycachi
Aseohaior adj.
Seguuay, Allipa-huatay
Asechar v.
Jucman-richacun
„ hacer [cié.
„ richacusga
Asegurar cuidar alguna,
espe- Tacyasga
Asemejado—a, Tacyacuy
Aiemejarse v. Guellgay
Asentaio—a, p. Taripanalla
Asentar v. Cuchunalla
escribir Cuchusga
Asequible adj. Cuchuy
Aserrable Huanuchiscca
Aserrado—a, p. Huanuchf
Aserrar v. Runata-huanucheg
Asesinado—a, p.
Asesinar v.
Asesino—a» adj,
Huishag
Huy3ha?heg

Melanay

Digitized by
CAST. ¿Chaynucu?

Aseverar v. Chaynus-niyan

Así adv. Chaynuchar

nomás Ichapis, Chaynu-can

también Chaynumi

„ és? pre#. Seguru-chaynumi

dicen és resp. Chaynullam-canga

, será ¿ Chay nucu-cayean ?

, será tal vez Chanullam cayean


Chaynu*cangantam-yarpá
Chaynuchar ari
Imagina
Así és, s/fl c/wJa
Imaginapis
mismo ha de ser
• Chaynumi-ari
„ esíá? preg.
Chaynupega
„ es*á resp.
Chayta-ñogapiE-ruraman
me parece
»» »»
sera pnes m. adv.
Ginallaman-ruraman
„ como m. adv.
Tiana
también
Char'cuycuy
„ pires
es gne Charipa- acuyay

/o podría hacer yo
„ Y adv.
M mismo

Asiento
Asirse r.
unos con oíros
AN. 67
Aumi-ní
Chaynu
Chaynallunam
Chaynumari

Digitized by Google
63 CAST. Jununacusga

Asistir v. Jununacuy

Asna n. Junuyacuyan
Purumyacheg
Asno
Purunyachf
Asociado—a, p.
Rnpayhuan-chaquisga
Asociar v.
„ chaquichi (cuy.
Asociarse
„ chaquicuy, Rupacha-
Asolador—a, adj
Ricachacuycan
Asolar v.
Ricachacuy
Asoleado—a, p
Huatgarcur-ricachacuy
Asolear algtnos f r i t e s
Hanllarasga, Manchacasga
Asolearse v.
Hanllaray
Asomado—a, p.
Hanllaracuna
Asolar v
Hanllarayacheg
Asomarse Upayasga-mana-huiyar
Asombrado—a, Mana-huiyag
admirado
Chacchuy
Asombrar, hacer
sombra Caquiag

Asombrarse admirarse Ayag

Asombroso—a, adj. „ genio-Piñapacog

Asordado—a, p. Munacog

Asordar v.
Asperjar
Áspero adj.
„ acre
„ degenio
Aspirante adj.
AS
Chayehu-cay
China-asnu
Orgo-asnu

Digitized by
CA8T. Melana?uy

Aspirante bomba n. Melanachí

Aspirar v. Chuqui

Asquear v. Huagra

99 hacer Llanta

Asta de lanza n. Goyllor

„ de caer no Atoc-ruran, Sacremi

Astilla n. Atoe-runa, Sacre

Astro estrella n. Jamacuna

Astucia obrar con v. Hapicapuy


Huichayta, Jamag-pachaman
Astuto—a, adj.
Chaquipucuycun,
Asueto, vacación n. Rupapucuy-
Asumir v. Manchacog-shongo [cun.
Asunción de la Virgen Manchachí
n.
Manchacushga
Asurarse requemarse
v. Huapucuy, Magacuy

Asustadizo—a, adj. Huatacuna

Asustar v. Huatashga

Asustarse Huatacog

Atacar acometer v. Chapacuna, Jarcacuna

Atadero n. Chapacog, Jarcacog


Chapay, Jarcay
Atado bulto n.
Chapachí, Jarcachí
Atador adj.
Atajadizo n.
Atajador—a, adj.
Atajar la ida p' impedir
Atajar hacer impedir
AX 63
Chagehu?una
Musscuy, Munaeuy

Digitized by Google
85 CAST. AN.

Atalaya ti. Huatacussga

Atalayar v. Huatanacuyasga

Atar v. Ahca-ruranacuyog

Atarse Quichquicasga

recíprocamente Quichquicaycusga

Atarearse v. Aya-huantuna

Atascado—a, p. Allichay, Shumagyachí

Atascarse Allichacuy, Shumagyacuy

Ataúd n. Shumag ricaranampá


Mancharisga
Ataviar v.
Manchachí
Ataviarse
Manchacuycun-quiquin
Atavio n.
Huiyari
Atemorizado—a, p;
Huiyanacuyan
Atemorizar v.
Ñuñuchi
Atemorizarse
Huiyacun
Atender
Huallcayachí
Atenderse recíprocamente
Chirísga, Alalacusga
Atetar r.
Chirí, Alalacuy
Atento—a, <f presta Manchacarisga
atención
M anchar achicog
Atenuar disminuir
iLancharachí
Aterido—a, p.
Aterir v.
Aterrado—a, p.
Aterrador—a, adj.
Aterrar causar terror v.
Gs.huacuna-pa.ta
Gahuacuy, Huatgacuy
Huatay

Digitized by GOOglC
CAST.

Guellay nin-chu rae og

Aterrarse v. Guellay-churacuy
Gahuacog
Atesorado—a adj.
Gabuacuy
Atesorador—a,
Nina-aspicttna
Atesorar v.
Ninata aspicog
Atisbador—a, adj.
Ninata-aspí
Atisbar v.
Huayra
Atizadero—a, n.
Muspay alga, Lo: iy as * a
Atizador—a, ai/.
Muspayachí
Atizar el fuego
Muspayacusga
AtmMera n.
Millpog-3Íniga
Atolondrado—a,
adj. Sinigashga

Atolondrar v. Sinigacusga

Atolondrarse Upayasga •

Atolladero n. Upayacusga
Quichquipacussga
Atollado—a, estar
Quichquipacuycun
Atollarse v.
Ñacachicog
Atontado—a, ad.
Ñacachí
Atontarse v.
Shongo-cnsichicog
Atorado—a, adj.
Sfhongoman-shutacog
Atorarse v.
Cuncachu, Chacacacheg
Atormentador
Atormentar v.
Atractivo—a, adj.
Atraer v.
Atragantado—a, p.
AN. 71
Manchacuricuy
Guellaynin--iuñasga

Digitized by Google
72 CAST. AS.
Atragantarse v. Cuncanchu-chacacaycusga

Atraible adj. Shamuchina

Atrancado—a, p. Quillusga
Quillucbí, Tacraycuy
Atrancar v. .
Apissga, Charisca
Atrapado—a, p.
Atrapar v. Apicuy, Charicuy

Atrás adv. Guepaman


Gueparissga, Mana yachag
Atrasado—a, p.
Gueparay
Atrasar retardar v.
Gueparacuy
Atrasarse quedar
atrás Chacachisga

Atravesado—a, p. Chacay

Atravesar M ana-manchag

Atreverse Mana-manchacog

Atrevido—a, adj. Tumpacuy

Atribuir v4 Llaquicussga
Llaquichí
Atribulado—a, adl.
Shongo llaquisga mana
Atribular v.
allita
Atrición n. ruranganchipita.
Huychgapacussga
Tangacog
Atrincherarse Tangacuy
Atropellador—a, adj. Jatun-sacra
Atropellar v. Pengacarisga
Atroz adj. PengacaracM
Atufado—a, enfadado
p.
Atufar enfadar v.

Digitized by
CAST.

Rutucog

Aturdido—a, p. Rutuy

Aturdir Apu inca

Atusado—a, p Atacog

Atusador—a, adj. Atacuy

Atusar v. Mirachina
Mirachicog
Augusto—a, adj.
Mirachí
Aullador—a,
Miracun
Aullar
Miray, Yapay
Aumentable adj
Assuanra, Chairan
Aumentador—a,
adj. Manaran
Aumentar v. Micuycanran
Aumentarse Huañuptimpis
Aumento n. ¿Cahnaurac?
Aún ad\\ Tincuchisga, Huillanacussga
„ nó Tiucuycachi. HuillanaycacLí
99 come HuUlanacuyasra
99
cuando muera Juc-similla
„ vive? Imapis-captin
Aunado—a, p. Mana-munapti ^mpis
Aunar v, Mana-shamuptiquipi i
Aunarse
A una voz adv.
Aunque conj.
99
no quieras

99 no vengas
AN. 73
Upayasga-gina
Upayachí
Rutussga

Digitized by
74 CAST. Illacuy

Aurora n. Guepa-huasha

Ausencia tiempo de Huasha-rima

„ atrás Huasha-rimacog
hablar en Illacussga
„ el que habla en Illanmi
Ausentarse v. Mush ogt a -y arpacog
Ausente está adj. Camachisga
Autor—a, n. Camáchicog
Autorizado—a, p. Camachí
Autorizalor—a, Yanapassga
Autorizar v. Yanapacog
Auxiliado—a, p. Yanapay
Auxiliador—a, adj. Yanapachí
Auxiliar v. Yanapa
Runa-tucog, Ollgo-tucog
Runa-tucusga, Ollgo-
tuctisga
Auxilio n.
Chanicachi
Avalentonado—a,
adj. Nauparcuy

Avalentonarse v. Michanu-ruractm
Michana . . , * ' .
Avaluar
Avanzar Micha

Avaramente adv. Napaicuy, Muchaicuy

Avaricia n. Napachí, Muchachí

Avariento—a, adj.
Ave saludo n.
dar ese saludo

Pacha-h a ara,
Achicyannam

Digitized by Google
CAST. Mayllapis

Ave volátil Pichi-pishgo

Ave María Mitacushga


Á veces Mitacu
Avecilla n. Rucuyasga
Avecindado—a, Rucuyan
adj.
Chachuayan
Avecindarse v.
Lloclla
Avejentado—a, p. Huitarisga, Huairachisga
Avejentarse el
Huitacog, Huairachicog
varón
Llallicuy
„ la mujer
Huitay
Avenida agua n.
Pengacachi
Aventado—a, p.
Pengacussga
Aventador—a, adj.
Tapunapa
Aventajar v.
Tapucog
Aventar
Tapucuy
Avergonzar
Tapuchí (aii?.
Avergonzarse
Manchana-ucru, Supaipa-
Averignable adj. hua-
Averiguador—a, Tictisapa
Averiguar v. Tictiyasga
„ hacer
Chegnicunapami
Averno n.
Yachacacuy
Averrugado—a,
adj.
Averrugarse v.
Aversión tener
Avezarse
AN. 75
Pishgo
Muchaicuna María

Digitized by Google
76 CAfíT. Puchgoyasga
Ávido—a, adj. Puchgochí

Avigorado Puchgosga

Avigorar v. HuiUacog

Avinagrado—a, p. HuiUay

Avinagrar v. Huillaycachag

Avinagrarse Huillachisga

Avisador—a, adj. Huillana

Avisar v. Ricassga
de costumbre Ricay
„ hacer Ricanacuyag
AVÍSO n. Ganyan
Avistado—a, p. Ganyantin
Avistar Yanapa
Avistarse Yanapacog
Ayer adv. Yanapay
ante Yanapacuyan
Ayuda auxilio nt Mallaglla
Ayudador—a, adj. Punchaullachu-iuicttna
Ayudar v. Huatanalla, Tincuchinalla
Ayudarse Tinqueg, Huatag
mutuamente
Tincuy, Huatay
Ayunas, estar en
Ayuno, dia de
Ayuntable adj.
Ayuntador—a,
Ayuntar v.
AV.
Llapanta-nuinacog
Callpayog
Callpachay

Digitized by
CAST.

Asufre

Azar Occe

Ázimo adj. Occe ñaliui

Azogado—a, Yachaycachicog

Azolar desbasar Yachaycachf


madera
Azorado—a, p.
Azorarse v.
Azotado—a, p.
Azotar T.
Azotarse
>f mutuamente

Azucena n.
Azuela
Azufre
Azul
Azules ojos
Azusador—a, adj.
Azusar v.
AS. 77
Llaquina- mana-
shuyasgata
Mana-gonchuyog
Catcachisga
Llacllay
Llacllasga
Llacllacuy,
Manchapacusga
Asutassga
Asutay
Asutacuy
Asutanacuyan
A sucena-huay ta
Llagllacuna

Digitized by
73 CAST.

Baba ti. Lausay

Babear r- Lausag

Baboso—a, adj. Hisspacuna

Bacín n. Tucru
Báculo Chanchilla
Badulaque adj. Amchi
Bagazo Tussucog
Bailador—ra, Tussuy
Bailar v- Tussu
Uracachisga *.
Baile n.
Uraycuna
Bajo—a, en el precio
adj. Uraycáchag
Bajada camino de n. Urachisga, Baratassga
Bajar algo v. Humata unpum
„ de precio Humanta-umpucheg
Ja cabeza
M Uraycuy
hacerla á otro
M
Uraychu
Bajarse Racu-cunca
Bajo JJpallalla-rimacuy
„ músico
hablar
Lausa

Digitized by Google
C1ST. Chucchu y-rimacu r

Balanza n. Chucchun-rimacur

Balar r. Baldassga, Suchussga

Balbucear Suluchí, Baldachí

Balbuciente adj. Suchusga, Baldasga


Puru allpa
Baldado—a,
Pengacun apami
Baldar v.
Pengachí
Baldarse
Huagay, Gayan
Bal lio terreno adj.
Sinchí-charicuna,
Baldón n. Pacaracuna,
Baldonar Y. Huatgacuna.
Balido n. Muyuchicog
Baluarte fortaleza, sitio Muyucacuy
militar. Chimpa

Bamboleador—a, adj. Chumpi-huarassga

Bambolearse el borracho Manchanapa-ru na


Micuna, Upiaña
Banda lado n,
insignia , , Armacuy, Mayllacuy
99
Armacuñ, Maillacun
Bandido, bandolero n.
Armacuna, Mayllacuna
Banquete
Jamayninchic
Bañar r.
Jamayninta-gichan
Bañarse
Alli-reguecog
Baño n.
Bao n.
„ echar el
Baqueano adj.
AN. 79
Aysacuna, Balanza
Huagacog

Digitized by
80 CAST. Shapra
Mana, Shaprayog
Baratero-a, q ofrece poco
1

Shapra-sapa
Barato—a,
Huatia
Barba n.
„ sin
Barbado—a, barbón
Cahuito
Barbacoa carne asada en
un Puru-runa
boyo. Chagmasga,
„ cama de indio Barbechassga

Bárbaro—a, n. Chagmacog, Barbeohacog

Barbechado—a, P< Chagmay, Barbe3hay

Barbechador adj. Huallcalla-shaprayog

Barbechar v> Yana-shapra

Barbi-lampiño adj. Puca-shapra

Barbi-negro Rimapacog

Barbi-rubio Rimapacuy

Barbotador—a, Chimpana-mayuta
Guellay-tica
Barbotar v.
Cliuclla
Barca n.
Huynayacog
Barra de plata
Lloglla
Barraca
Llogllayasga . ,
Barragana adj.
Pichashga
Barranco—a, n-
Ucheucog
Barrancoso—a, adj.
Barredor—a—era,
Barrenador
A1T.
Huallcata-mañacog
Huallca-chaniyog

Digitized by
CA8T. PIchay

Barrenar y. Pichacog * ,c
„ hacer Huic3ha, Paclia .

Barrer Huicsliasapa, Pacliasapa .


Barrido—a, p. Mitu

Barriga n. Mitu-ruray
Barrigudo—a, adj. > . Suchi-passta?
Barro n Puchi-sapa
„ hacer v. Tiachí
J, , tumorciílos Melanar-bumitana
Barroso—a, adj. Chaillapanam
Basar y- Achcañam - -:

Basca tenería Mircapa


Basta, es suficiente Caspi-tucru j ,,.
Bastante adr. Gitarina-pichasgata -
Bastimento n. Maganacuy,
HuañucJmiw^tiy
Bastón
Maray
Basura
Tagssacuna
Batalla
Gayhuisga
Batan, piedra para
moler Gayhuay

Batea Bautissasga

Batido—a, p. Bautisay

Batir remover v. Upiag, Machacog

Bautizado—a, adj.
Bautizar y.
Bebedor—a, adj.
JOSi 81
Uc^cuy
Uchcuclií

Digitized by
82:¿ CAKR Machasga, Upiasga^ Sineasga
u
Beber v.
Allapa, Macba3ga . c
íí
Bebible adj.
Upiana ,n u;> . "
Bebido—a, un poco adj,<
Mallta-hií3a , ,
Bebí lo, mareado p. Burlacuy
a Icol izado '■
t
Shupru huirpa, Jaoassga !
Bebida :Chacha * .
Becerro Shumag cay
Befar F. Shumag

Befo n. ¡Ima-shumagi .t
t
?~.,V

Bejuco Bendishasga
Belleza Bendisay • -rtl:-j¿S

Bello—a, adj: Bendición >:

„ /i46, qué interj. Bendito, Muchana í i. ^ Í. 5

Bendecido—a, p. Alli-ruracog ** i * t: i

Beniecir v. Alli-ruray ..:KJ.;C


1 Allpata iscay £OÍüS
Bendición n.
}Machacuy, Shiífíacuyfi—
Bendito—a, p. oLüfiE
Benefactor—a, 4
a*//. ^Machag, üpiag,^iM6a> TíJfíS
Beneficiar v. iPuca .* rB—obxjsihraa
„ /a tierrarjin-ni»%r.
lOgo-jacha * TBxtttfBS
Beodez n. i v ^ h i ñ\iv
JTicti \>> ,b—lobedeí
Beodo—a, adj, -o>Ui'-v>

Bermejo—a, j ^1 ^ - 1

Berro n. vj^r/n
Berrnga v^jr.Jvr.i^
Att. )
Upiay * ,r • ¿
Upiana
!Huallcalla-upiascca v*;:; d

Digitized by Google
CAST.

Mucha

Besadcr—a, adj. Huyhua

Besar v. _ Racu-huirpa * >n t. r;


:t

Besarse mutuamente . Huirpa-sápa . í . 7!

Eeiso : . Diospa-quettg^»] r/» - • -1


'«*
Bestia ' Taesba-Uyhua -í **
Bezo / Allim ' , ' T . /¿

Bezudo—a, a<#,
Allillam, J auca liara ,\<3* -
Biblia n, c

Bicho* sabandija • 72-, Allicacuy . K


-~; •

Bien aét¿-: ,'..'^1. Unaipa-cushicog <v : ' H


„ estoy de sajad. Unaipa-cushicuy
„ estar T- :
Allí-rurasscca . ¿
;

Bienarentnr*do^a, Ishcay-huata t »;
Bienaventuranza Ishcay-huarmiyo Tf .
Bienhecho p. Llapampa^cuyas
Bienio «. Ishcay-ricana,.
Bigamo Ayag-lausa r f
Bienquisto Ishcay guilla . . . ~
Bifórme Ishcay-cbaquiyog
Bilis u.í Huicsu-ñahui

Bimestre Huic3u-ricacog
Bípedo Yacliacog <"
Bisojo—a, a*
>t mirar

BisoñO—a, aprendiz
¿JU. , 83
Muchacoj k.
:

Mucbay ^ B
Mucl:anacuy

Digitized by
99 CAST.

Biznieto—a, JI. Sogo-agcha, Yurag-agcha

Blanco—a, - adj. r Yurag-cacuy o: >3.


hombre - • Llampu ,í: ' -¡ .A3.
algún lunar en el ojo. \ uragcachicog
r ni í o i ff

„ cabello i - ' Yuragyachi OÍDÍS

Blancura su .< Yuragyachictop -i *i9

Blando—a, aaj<- Diospa-contcanii*rmtteuy.,

Blanqueador—a, r . . - Diospa^contran-rintaeog.,
Ucbuc UímitaJttgíjaítuíHoia
Blanquear v.
Blanquearse Culebra-uaayÉpirila^r/ii^
«IS
Blasfemar '
Upayasga Ciio3il.iii.fi
Blasfemo—a, adj.
Shimi a oíitíífi
Bleios n.
Pacchacassga
Boa oxn£"§iS
Bobo—a, adj. Pacchacacuy oieijípnarS
Boca ü. Shimita-quichay eanciiS
„ aoa/b Juc shimilla, Millpuna BiilS
„ abajo-, ponerse
Shimishapa íriJa»t*ffi
„ abrir la- •
Pengapacuy,
Bocado /J. Pucaya*rftQql0
Bocón—a, a# -¡ Casaracuy .£--oio*xff>
Bochorno n*- -
Ñatin tu M
Bodas [
Bodega ^ ^ ,n Oüo«ifl
Bofes
Bodega '
Huillcapa-churin u
Yurag v *rs<:**3L

Yura&4runa ;;lrra
Yurag lunaryog-ñahuintísul

Digitized by
BAST.

Bofetada Ruiru

Bola > : LlullamcHaiga


„ , noticia falsa Picsha, Hualjga

Bolia BuUieu , .. t . . . ^.- 7

Bolsillo Jatun-costal r . fc „
Bolsón Huirayog*t aatft. •
Bollo p a n e c i l l o • • . -<i Jatun-tinya
Bombo Allapa-alli-runa , -,., [
Bonachón—a, i , s é *L, Sliumagyachi, Huaiw^ftjgl
«1
Shumag > J [ > í /&
Boaifiioatf . . ¡Achallau!¡Añanauf v>í.v3
Bonito—av adji,, Taquia <
„ ¡Qoé.........' Hanllayea&Mcog^ -oh: ^ I
Boñiga JMR-.-. Jatun-uchcu i. ,, ,n , * ¡
Boquear*V:. • Shimi-jatunsapa j,
Boquerón u. Uchuc-shimisapa ^„ Ü
Boquiancbo HUÍ tu shirai,
Boquiangosto /L-W¡J Huicsuj&imt'

Boquituerto—a, Pullpog JLLL' . . K l

Borbollónuporí)oton ,fi< Pullpogta gichag o . i

Borbotónos ¿- ec^ar: Pata i . .3


vi. Tucru, Caspt. " a *> \, •;,
_J
Borde n<> ^ -
Machay cachi,
Bordón' tbaston ' ";R!O Upiayoaohí"
......
Machacuy, Upiacuy
Borrachear -T*
J ampicuna-macfaacuyrta \
Borrachera jj> V* ~
al otro día de Já
Lapia^ga, Cutass^a

Digitized by
88 6AST. Sagcha-rmiropüa

Borracho—a, ad\ Pichacassga f.* - ;Í >H

f9
habitual Pichay ^'iu.o3

Borrado de viraéfa Picbactty t u *ü.íí


limpiado p. Sagchay asga*fninrubtiatt
3.
Borrar desaparecer r. -
China-ashnn o .^."S
Borrarte T.
Orgo-a«hnu norte/iiH-íl
p o r te v i n s e f a
Guellgasgata-pichactága..
Borrica a

Borrico Jatan-jacha-montr- ;**;noS

Borrón Ashapacny ^ * .

Bosque Ashapacuy ¿Í • I.«♦


Bostezar r. S

Bostezo n. Jit arisga-y ttrirctir 1 > •


■: r k &
Botado—ar expósito
Jitarf ; • u
Botar, arrojar de si v.
JitaracW cricxrü*- o-.íl
m
.hacer
Jitacuyctiy t..vo£írr.*.
Botarse /<.«í.
Botica n< Botica i* cít*jií1:. ¿I
Boticario Boticario, Jampixaifcgi n 3
Bozo Ucbac-shapra-
Braza 8ÍBÉE¿É»d 11 3.
Brabatas echar > Sacsa-nina ¡íí.iofí
Bravosa. arf¿ M anchachicog^shi
„ ponerse ar. tiMubnaS.

Brazo tu Pifla-runa ii.-jí^i'i. j t t


Piñacusga -. .. ií■> n::
H.
Machasga, Upiasg* - ? /lo
2
Machaylla-machacog
fsL'>H

Digitized by
CAS& Bruma
APíA'» 87
Brazado—a, adj.
, Ricrasapa
Breña n.
Ranra
Breve tiempo
Asgeaglla, Cheylla
Brillante Llipiag
Brillar * ' Llipiay
Brincador—a, adj. Saltacog
t

Brincar T. Saltay
Brinco n. y Salto, Jayarí
Brindar á comer ó Shumag-rimay-upiat,,
beber
Pucllacuyllam 'i
Broma, chanza n.
í.
Pucllacuy ,¿
Bromear v.
Pucllacog f^ r , ^ :

Bromista . adji , Llogsicusga, Yuriramusga^ n

Brotado—a, p.
y Llocsicuy, Yuricacujjr ■ i ".-
Brotar v< / S
Brote n. Huiñacuy i.il.'S
Broza ' Broza • < í> -

BrnC3S, caer de v. Uraysengapa-ishquicuy " JJ"


Yaga ñahui rurag, Brujea£og ^
Brujear Brujo
Brujo—a, n. Mama gochapita-puy u-sh a r-ü

Bruñidor—a, ao7. . Llampuyacheg


OTIijff
Bruñir r. » ■ . . . Llampuchí
0( p U J &
r

Brutalmente aoV. ,B—


BLií;í«
Bruto n. yu ií^A í: Bruto, loLsoauíI
Huyhua 1B08XJ3
Bruto—a, adj.
j; J ' Í ^ A Ashnu-runa 081B0? -
XJa

f:,1

Digitized by Googk
88 CASÍ; AS J

Buba n .
Huanti

Buchada Juc-shrnt

Buche Ucsha
Alfi
Bueno—a, adj.
Allillam-caycan
M de salud
Buis
Buey n .
Huaea-hurgag
Bufar r.
Ashichicog
Bufón—a, a Asbichinacun
Bufonearse Tucu
r.
Cóndor
Buho
Jachapa-choquin-picbi *
Buitre
Guepi
Bulbo raiz
Chaccha, Alboroto
Bulto /arrio
Timpuy
Bulla bullicio - Puillog
Bullir v. Puilhiy
Burbuja rr Pucllacuy
Burbujear *• Pucllacuycan
Burla n . Pucllacog

Burlarse v. China-asnu

Burlón—a, aoj. Orgo asgnu


Guepi-sinchi-huatasga
Burra «.
Ashicog
Burro
Ashicuy
Burujo Ashicacuy
Buscador—a,
«<//.
Buscar v.
Buscarse

Digitized by Google
CAST

C-

Cabal adj. Juntasga, Taripassga

Cabalgar v. Muntassga-puricuy

Caballero «• Huiragocha

Caballo Cahuallo

Cabala Chuclla

Cabecear v. Umata-ayhuí

Cabecera n. Jauna

Cabellera Chuccha

„ del choclo n. Chogllupa agchan

Cabelludo—a, adj. Agcha sapa

Cabello rubio Puca agcha

„ negro m Yana-agcha

„ blanco Yurag-agcha

Caber r. Taripay

Cabestro n. Huasca, Huatana

Cabeza Urna

ft
calva Pagla urna

Cabezada golpe h. Umahuan tac asga


Umahuan tacacog
Cabezadas dar v.
,, darse m útuamente Umahuan tacanacuyan
Uman shapa
Cabezudo—a, adj.
Uman-umpussga
Cabizbajo—a,
90 CAST AV.
Cabo extremidad n. Puchusga'
„ de instrumento Caspipita tullun

Cabra n. Cabra, Chihua

Cabrilla constelación Goyllor-cabrüla

Cabrita dim. Pishi cabra

Cabrón aum. Yaya cabra, Orcco-


cabra
Cabnya
Penca-chahua
„ soga de
Penca-huasca
Cacao
Cacao
Cacaotal
Cacahual-chacra
Cacareadora gallina
adj. Runtunayog
Runtunayay
Cacarear v.
Chacuy
Cacería n.
Jatun-huasi
Caceron
Uyu-tullu
Cachete
„ golpe Tacay, Sagmay
Gagllan huirasapa
Cachetudo—a, adj.
Manavaleg
Cachivache n.
Mallua huahua
Cachorro
Shapa preí.
Cada adj.
Shapa huata
„ año
„ mujer Shapa huarmi

„ vez Shapa cutí

„ dia Shapa punchay

•i nno Shapa jucnillan

izedby G00gle

Digitized by Google
CASI. Aya

Cada dos Ayanuyasquisga

„ cual
„ y cuando quiera
Cadáver n. Icsisga huasca
Cadavérico—a, pálido, Gori huasca
des-
Fierro-huascca
figurado, adj.
Ushacassga
Cadena n
Rucuyasga
99 de oro
Isquinag, Uremanag
Cadena de fierro
Isquí, Urmay
Caducar v. Urmachi, Ishquichi
Caduco—a, viejo adj. Llucsaycur-isquin
Caedizo-a, adj. Juchaman-ishqueg
Caer r. Ishquinaycargo
99 hacer Juchucussga
99 resbalando Café
99 en pecado Cafe color
Caerse estar á pique de Yesquina
99
desmoronarse Issquisga
Café árbol y finito n. Gagamarca, Gajagmarca

99
color adj* Cajatambo

Caida n. Iscu

Caído—a, p. y adj.
Cajamarca n.
Cajatambo
Cal
AJ 91
Shapa ishcag
Shapa maygampis
Shapa imaypis munasgan
98 C48T. Ricchag

Calabaza Ricchagmasin

Calambre Ayapa timan, Calabera

Calandria Calca

Calaña Taloneay

„ de la misma Rupachisga, Cancassga

Calavera Rupachicog, Cancacog,

Calca Rupachí, Cancay

Calcañar Tantianalla

Calcinado—a, p, Tantiacog

Calcinador—a. adj. Tantiay

Calcinar v. Ninayasga, Shanyasga

Calculable adj. Ninayachi,


Shangayachi
Calculado—a, p.
Shanachi
Calcular suponer,
deducir Shanacuy

Caldeado—a, p. Shanag

Caldear v. Tuta huaira

Calentar Calma
Calmay
Calentarse
Caliente adj. Cachasahuan
Cachasiento
Caliginoso
Acbag, Rupay
Calma n.
Calmar v.
Calmosamente adv.
Calmoso—a, adj.
Calor n.

Calabaza, Sapallu
Usshuncasga
Calandria

Digitized by Google
CAST. Tumpayasga

Calofrió Tumpacog

„ el que tiene adj. Tumpay

Calumnia n. Pagla urna

Calumniado—a, p. Llanque

Calumniador—a, adj. Sapatuchí

Calumniar v. Sapatucuy

Calvo—a, n. y adj. Sapatunacuyay

Calzado de indio n. Huara


üpallamanta
Calzar v.
Upallasga
Calzarse
Upallay, Upallacuy
Calzarse mutuamente
Upallachí
Calzón n.
Puftuna
Callado & lo adv.
Puñunata-masstay
Callado—a, adj.
Reguenacuyaccuna
Callar v.
Yanasa
„ hacer
Yacupa urun
Cama n.
Trucacuyana
hacer la
Trucacuy ay-iraatapis
Camarada
Trucacog
„ entre mujeres
Trucacuna
Camarón
Cambalache
„ hacer v.
Cambalachero—a,
adj.
Cambiable permutable
AS. 98
Chucchuy
Chucchuran
Tumpay

Digitized by
94 CAST. Trucachí

Cambiado—a, p. Trucachachí

Cambiador—a, adj. Huantucuna

Cambiar, permutar Purissga


Y. Purí
„ variar, alterar Nani
Camilla n. Caru-nani
Caminado—a, p. Huallca-nani
Caminar v. Jatun-nani
Camino n. Achca-huichanayog-nani
Agyasga-purina-nani
Lloclla-lloclla, Rumi-rumi-
nani
„ corto
Alli-purínalla-nani
ancho
Quichqui-nani
,, lleno de cuestas
Quinray-quinray-nani
„ difícil
Pampalla-nani
Camino escabroso
trotable Jucpunchau-purina-nani

„ angosto Cielo-nani

„ tortuoso Ccton

„ llano Cussma
„ de un dia Ruido-assicuy
„ del cielo Pleytn-assicog
Camisa de indios n. Camote
Camisón de chunchos
Camorrear v.
Camorrista adj.
Camote n.

Trucacassga
Trucachicog

Digitized by Google
CAST. AN. 110

Campana Carapanata doblan


„ toque de Chacra-runa
„ doblar las Pampa, Chacra
Campesino—a, adj. Huayt a-pampa
Campo n. Cussicuna-pampa
„ ñor id o Chunyag-pampa
„ alegre
Sogo
„ desierto
Ragra
Cana
Ragrayasga
Canal
Ragray
Canalado—a, p.
Yaga runa
Canalar v.
Ancassga-jara
Canalla adj.
Nina
Cancha maíz tostado n. Guepaman puricoc
Candela Trucacuy
Cangrejo Trucachi
Canjear hacer cambio Trucanacuyay
hacer
Trucanacuyan
Canjearse
Chaqui-tullu
„ mutuamente
Allgopa hispaniñ
Canilla n.
Canoa, Balsagina
Canina
Sogo urna
Canoa
Sumagta-pissgo-cantacun
Canoso—a, adj.
Canoro—a, canto
armonioso
Campana
Campanata tacan, Huagachin

Digitized by Google
94 CAST. Trucachachí
Huantucuna
Cambiado—a, p-
Puríssga
Cambiador—a, adj:
Purí
Cambiar, permutar
v. Nani
„ variar, alterar Caru-nani
Camilla ti. Huallca-nani

Caminado—a, P< Jatun-nani

Caminar v. Achca-huichanayog-nam

Camino ti. Agyasga-purina-nani

tf largo Lloclla-lloclla, Rumi-rumi-


naní
corto
Alli-purinalla-nani
,t ancho
Quichqui-nani
„ lleno de cuestas
Quinray-quinray-nani
„ difícil
Pampalla-nani
Camino escabroso
Jucpunchau-purina-nani
„ trotable
Cielo-nani
„ angosto
Ccton
„ tortuoso
Cussma
„ //ano
(/eon oVa Ruido-assicuy

„ del cielo Pleytu-assicog

Camisa de indios n. Camote

Camisón de chunchos
Camorrear r .

Camorrista adj.
Camote n.
AN.
Trucacassga
Trucachicog
Tracachí

Digitized by
CAST. AN. 95

Campana Huagachin
„ toque de Carapanata doblan
99
doblar las Chacra-runa
Campesino—a, adj. Pampa, Chacra
Campo n. Huayt a-pampa
99
ñor ido Cussicuna-pampa
„ alegre Chunyag-pampa
„ desierto Sogo
Cana Ragra
Canal Ragrayasga
Canalado—a, p. Ragray
Canalar v. Yaga runa
Canalla adj. Ancassga-jara
Cancha maíz tostado n. Nina
Candela Guepaman puricoc

Cangrejo Trucacuy

Canjear hacer cambio Trucachi

99
hacer Trucanacuyay
Canjearse Trucanacuyan
,, mutuamente Chaqui-tullu
Canilla n. Allgopa hispaniñ
Canina Canoa, Balsagina
Canoa Sogo urna
Canoso—a, adj. Sumagt a-pissgo-cantacun

Canoro—a, canto
armonioso
Campana
Campanata tacan,

jOOQIC
Digitized by V
96 CAST. Taquinalla

Cansadamente adv. Taquí


Pissgocunapin-taqtiinin
Cansado—a, p.
Harahui, Llaquicusga
Cansar a* otro v.
Huillay
Cansarse
Puyñu
Cantable adj.
Jatun puyñu
Cantar v.
Taquipacog-huarmi
de los pájaros
Rutnita-jorgona
99 triste n.
Checosca-rumi
,, a visar al impertinente
Rumita-checog
Cántaro vasija n.
Taqui
„ muy grande
Llaquihay-pissgo taquín
Cantatriz adj.
Jaylliy
Cantera n.
Patacha-qmllun
Cantería
Cuyucur-puricuy1
Cantero adj.
Caña-missqui
Canto n.
Shogos
99 desagradable de-aves
Huiru
marcial
Caspi-huiru, Shogoe-
„ borde caspi
Cantonearse r. Panga
Cana de azúcar n.
„ hueca
99
de maíz

99
brava
„ seca de maíz
AN.
Pisipasganapa
Pissipasga
Pissipachi
Pissipacurín

Digitized by Google
Colpa
Capa de indios Yachayllainanta

Capacete de indias Chucuna

Caparis, Arbusto Jatun-enemigo

Caparrosa sulf. de hierro Gaglla

Capciosamente adv. Yargosqui r- ti ncucheg

Capilla para, la cabeza n. Churru

Capital enemigo Bozina-churru

Cara Muyupacur-puricun

„ darse ó apersonarse Sarna

Caracol n. fAchachay! ¡Atatay!

„ rocina Chullunca

Caracolear dar vueltas Carbón


Carbon-rurag
Caracha enfermedad n.
Caspi-rumi
Caramba! interj
Cárcel, Huatana-huasi
Carámbano pedazo de
hielo. Huanunganyag-carcelasga

Carbón n. Huatana-huasita-cuydag

Carbonero—a, adj. Puyu

Carbunco Piedra preciosa Puyun

Cárcel " n. Puyucusga

„ perpetua Puyusga
Carcelero adj.
Carcoma insecto n.
Carcomer v.
Carcomerse
Carcomido—a, adj.
A». fT
Punchu
Lliclla, Reboso
Tara

Digitized by Google
9» CAST Coyo, Goyttsga
Tincuchi, rimanacuy achí
Carda n.
Tincuchisga, Rimanacttssga
Cardador—a, adj.
Huanay [gampa.
Cardar r.
Achcata-maftacog-r a n t i c o
Cardenal Cárdeno n.
Muchuy
Carear v .
Huiñay
Carearse v.
Pisi-huinaylla, Huaflca-carga
Carecer Cargatu-rurag
Carero—a, adj. „ apachinapa
Carestía n. * Carga-ticssusga
Carga n. Cargata-ticseuchisglst :
- \ j
„ pequeña Cargata-apachisgana * . , J

„ hacer la LaTag-cargam an-aypActóia¿í


„ levantar la Jananman-hayhuay, Gaticay *
„ ladearse la Chagnasga, Cargassgal j
„ hacerla ladear
Chagnacog, Aparicog
„ trasportarla
Apay, Chagnay • • •* í o * >
„ sobornal i*J
„ ataque militar Apachí, Chagnachí ÍIÍWIK ¿
Cargado—a, p. Guepicurcuy, Aparictmmjp)
Cargador—a, el que Chacag-pucutan - ' . f .ic i. ;
lleva
Shuito-gaglla *'.*•;.../..
Cargar v.
„ hacer v.
Cargarse
Cargazón de nubes
Cariagnilefio—a, adj.
AS,
Pillchana, Percharía
Pillchag, Perchag
Pillchay, Perchay
CA8T. Carpintero n.

Carialegre AV. 99
Cariado—a, p. Cushisga-gaglla

Cariarse Podrirsealgún Ismussga


lme&o Ismuy
Caribobo adj. Upa-gaglla
Caricia «. Cuyaicuna
„ hacer v. Cuyaicun
Caricioso—a, acfj. Cuyacogyasga

Caricorto—a, Uchuclla-gaglla

Caridad tener n. Caridaniqui-capussunqtfi

Carifruncido—a, adj. Piñacussga-gaglla


Huira-gaglla
Carigordo—a,
Cuyacuy
Carino n. ,
Cuyacog
Cariñoso—a, adj.
Ñagchey
Carmenar Limpiaría lana
Pucllacuna-junagcuna
Carnaval n.
Huachog-raccha-shongo
Carnal deshonesto aaj.
Aycha
Carne n.
Aycha-jucba
uno de ¡os tres enemigos
Carnero
Carnero n. Aychata-magrag
Carnicero—a, afa Aychallata-micog
Carnívoro—a, Aycha-sapa
Carnudo—a, Chaniyog
Caro—a, Sacha-huaca
Carpincho - danta n. Caspita, Llagllag

Digitiz 1615 i£

Digitized by
100 CAST. Huai, Huasi

Carrillo Paja-huasi

Carrilludo—a, adj. Chacra-huasi [nam

Carrizo n. Taquiasgana, Casaanuian-

Carta Gipassnam, Casaran man


nam
Casa
Cascabel
„ de paja
Pagcha
„ de campo
Silla-silla, Lloglla
Casadero adj.
Silla-rumi
Casadera
Garan
Cascabel n.
Garanta-jitarí
Cascada
Callana
Cascajal
Ayapa-uman
Cascajo
Uyhuapa-shillun
Cascara
Furro-chucu
quitarla y.
Shillusapa
Casco de vasija a.
Ayllu
Calavera
Jatun-huasi ''
Casco de bestia
Uchucllapita
Casquete
Uchucllapita-guesptega '
Cascudo adj.
Acca
Caserío n.
Caserón
Casi adv.
Casi-casi
C asir i Licor vinoso n.

Gagllapa-ajcha sapan
Gaglla sapa
Shogos
Guellga
CAST.

Yahuar-ayUu

Caso ñ. Pucanirag

Cáspita! AdmiraziÓñ Pucanirag caballo

Casta Generación ó linaje Mana-huachacog-pay

Castaño color adj. Muchuchicog, Asutacog

„ caballo Muchuchi, Aautay, jMagav

Castidad n. Huissga

Castigador—a, adj. ¡Chaymari!

Castigar v. Mascaycachay,
A^hipapaetr
Catarro n.
Yachachicog
Catay! interj.
Yachachí
Catear v.
Catequizador—a adj.
Catequizar Instruir en
la Chunca-chuacu i

ié católica. v. Cahuitu
Catorce adj. Chupa

Catre de indio n. Chupa sapa

Cauda n. Guellayyog •*[

Cauda larga Jatun-mayu • *


1

Raycu, Chaypitac-haricu»
Caudal el que tiene
Juchayog ■ -
Caudaloso rio
Juchayog^cay
Causa motivo
Ruray, Raycuy
Causante adj.
Mussyacuy
ser culpable
Causar v.
Cautela n.
A* »1
Cay .
¡AchaUau!

Digitized by
1«* CAS*. Mana-pipis-yachangan

Cautela con. MaDa-musiaehicog


Shongo-charicog
Cautelosamente
adv. Shongota-cbarí
Cauteloso—a, adj. Charísga-presussga
Cautivador—a, adj. Presu-caycan
Cautivar v. Hasspissga
Cautivo—a, n Hasspicog
„ ser Hasspicuy
Cavado—a. p. Haspichí

Cavador—a, adj. Machay, Ucbcu

Cavar r. Uchett-sapa ;
hacer Uchcuna

Caverna n. Punsacassga,
Yarpachacusga
Cavernoso—a, adj.
Yarpacbacuy
Cavidad n.
Yarpachacog
Cavilado—a, p.
Chacó
Cavilar v.
Chacunalla
Caviloso—a, p.
Huirachí
Caza n.
Huirá
Cazable adj.
Huirá
Cebar v.
Charqui
Cebo n.
Charquicuy
Cebón adj.
Shuishuna . .
Cecina
carnesecajrsalada
„ hacer v.
Cedazo n.
AS.
Mana-pipis-musiaptin

Digitized by Google
CABT Gaprayasga

Ceder v. Guepay

Cegar r. Guepaycuy

Cegatón adj. Chayco, Hissquicaina

Ceguedad n. Anta

Ceja n. Huasilla
Cejar r. Celay
Celada emboscada n. Celanacuyan

Celaje n. Celoso
Celda a. Celos
Celar vijilar cuidar r. Aya-pampana

Celarse mutuamente v* Tuta-micuy

Celoso—a, s o s p e c h o s o
Millpu

Celos pedir r. Ciénega


Tullu-runa
Cementerio 21.
Uchpa-pata
Cena n.
Uchpa-nirag
Cenagoso—a, adj.
Uchpayasga j •■
Cenagal n.
Uchpa
Cenciño—a, persona
delgada Jamucog /

Cenicero n. Guepanchu-rimacuy

Ceniciento adj. Goyllur, Llipipin . ■

Ceniza convertirse en
Ceniza
Censurador—a, adj.
Censurar murmurar
Centella n.
m m
Aunimi, Auní, Ari-oí
Ñausayapuy, Qaprajajr
Gapranu

Digitized by Google
tttt CAftf. AU, i
Centelleado*—a> adj. Llipipag

Centellear v. Llipipay

Centena adj. Pachac


Pachac-huata
Centenario n.
Chaupi
Central centro
Cbeglla-huatana
Ceñidor n.
Huatay
Ceñir ajustar la cintura
Huatacuy
Ceñirte v.
Cera, Mapa
Cera n.
Pucuna
Cerbatana n.
Guencha
Cerca tapia n. Chailla. Cercalla
Cerca adv. Chay-taripanalla
„ estar muy Mana-caru ¡
Guenchacog
Guenchay
Cercador adj. Pirga-guencha
Cercar con vallado ó tapia Tita, Agcha

Cerco n China-cuchi

Cerda pelo grueso Orgo-cuchi . i

„ puerca Shuyshuy

Cerdo n. Chirípan

Cerner v. Quillicsha

llover su aveníante Shuyshuaga

Cernícalo especie de Shuyshuy


halcón.
Cernido—a, p.
Cernir r .

Digitized by
CAST.

Huicbgassga

Cerrado—a, p. Huichgag

Cerrador—a, adj. Huichgana


Huichgay
Cerradura n.
Mancata-chapay
Cerrar v.
tapar la olía Ñahuita-huichgay
Ñahuita-huichgachi
„ los ojos
„ hacerlos Guensassgata-huichgachi

la llaga Yana-pucutay

Cerrazón q precede á las


} Jircacunata-puricog
tem- Jirca
Cerrero—a, adj. Gara-jirca
[pestades.
Chaiga-claruHam
Cerro n.
Chaycagta-rimay
99
pelado /7.
Rinri huirá
Certeza n.
Jamaina, Puchuraina
Certificar v.
Imatapis, Jaguesquina
Cerumen conducto
auditivo Champa

Cesar Canasta

Cesible q' se puede ceder 6 Shipra


dar Michacuy
Césped tierra Micha
Cesto—a, n. Chocri
Cesta Chocrisga
Cicatear v, Chocr:cussga
CÍCatero~"a, ruin
miserable
Cicatriz n.
Cicatrizado—a, p.
Cicatrizarse v.
AN. 105

Digitized by Google
106 CAST. Gapra

Cicatrizativo—a, ajd. Gapra shongo

Ciclón n. Ganag pacha, Cielo


Pachac
Ciego—a, n.
Turu-mitu
„ del alma
Yachag-runa
Cielo
Pachac-chaquiyog
Cien adj.
Huallaycuypita-cay
Cieno Lodo blando
Chegaipa
Científico—a adj.
Chegaimi
Cientopies insecto
China-luichu
Cíeme estar en
Orgo luicho
Ciertamente adv.
Tiantian, Cachicachf
Cierto adj.
Allapa sigarro sogog
Cierva
Pitaña
Ciervo
Huegru huegru
Cigarra
Pichga
Cigarrista—a, qne
Pichga-chunca
fuma
Chumpi
Cigarro
Chichu-huarmi
Cigzac n.
Cinco adj. Cheglla
Muyuchi, Cuyucacm"
Cincuenta adj.
Cera
Cincho n.
Cinta mujer en
Cintura n.
Circuir v.
Cirio n.
AV.
Chocricheg
Jatun huaira

Digitized by Google
CAST. Huillay, Camacachi

Ciruela de Indias. Jatun marca


Jatun marcayog
Cisma División religiosa.
Pucará
Cismática—a, adj.
Vallico
Citar v.
Gayacuy, Hayacuy -
Ciudad n.
Pacaillapa
Ciudadano—a, adj.
Runtupa-yuragnin
Cindadela n.
Chuya-yacu
Cizaña ti.
Sutilla
Clamar v.
Sutillamanta
Clandestinamente
adv. Suti sutillapi
Achicyaanam
Clara—O, del huevo
Achicyasga
„ agua
estar adj. Chunyarcache^
M

Chunyasga
Claramente adv.
Chunyachi
Claras ¿ las adv.
Chunya-junag
Clarear v.
Chuya
M traslucirse
Shuti-rimag
Clarificador—a adj.
Cainirag
Clarificado—a part.
Chainirag
Clarificar v.
Claro día
Claro liquido adj.

99 que habla

Clase de esta
„ de esa
AV. 107
Ussun
Raquicuy
Raquicheg, Raquicussga

Digitized by Google
103 CAST. Mana-imapis-
nirag
Clase de aquella
Chunyachi
„ de su
Tacassga
„ ? de qué
Tacay
de toda
Tacachí
de ninguna
Huatana-tullti
Clasificar v.
Chupan
Clavado—a part.
Ogllacog-huallpa
Clavar Y.
Yanapacog
„ hacer
Ticayasga
Clavícula hueso ».
Ticayachí
Clin crin n.
Tica-tica
Cloeca gallina
Huayllayo
Coadjutor—a, adj.
Manchachí
Coagulado—a, part.
Manchacuy
Coagular v.
Choin, Acass
Coágulo n.
Chapana
Cobarde adj.
Quipana
Cobardear v.
Catay
Cobardía n.
Catachicuy
Cobaya conejo n.
Chasquicapuna
Cobertura
„ tapa de vasija
Cobyar v.
Cobijarse Y.
Cobrable adj.
AN.
Tagaynirag
Cayricog
¿Imanirag?
Tucuynirag

Digitized by Google
GAST. Cuca

Cobrador—a, adj. Cucata chari, Asnuj

Cobrar v. Cucata gori, Pillay


Jaytacog
Cobre n.
Jaytay
Coca n.
„ tomarla v. Yanuy

„ cosechar v. Yanuchi

Coceador—a, adj. Yanucog

Cocear v. Yanucuy
Quiquiquipa-yanucuy
Cocer r.
hacer Cussasga sara

Cocinero—a, adj. China cuchi

Cocinar v. Orgo cuchi

„ para sí Chuchi huasi

Cocuma mazorca de Pucllacachí


maíz Mana-sacsag
Cochina adj. Munapana
Cochino adj. Munapay
Cochiquera n. Cuchuchu
Codear Y. Cuchuchu tupuy
Codicia n. Huynaymasi, J u c l l a c h u ca-
Codiciable adj. Achcuy [huan.
Codiciar r.
Codo n.
„ medida de un
Coevo—a, adj.
Co£ er v.
AS. 109
Chasqueg
Chasqui
Anta

Digitized by Google
110 CAST

Calchay, Rutuy, Sigay


Sapinta chari
Coger para si
„ para otro Pachjiplta jayarcuy

„ tas mieses Yacuta huinuhuan


jogarímuy
M
raices
Reguenallapami
„ levantar del suelo
Cogollun
„ sacar el agua á
jarros Matanca
Cognocible adj. Cuete rurag, Cuete tacay
Cogollo n. Jarcay, Manchackí
Cogote parte de la Tincunacuy, Juc41a
cabeza yarpaesga
Cohetes atacar Ayhuacussga
Cohibir refrenai v. Ratacyay

Coincidir Ratayana

Coinquinarse Rata
mancharse Chupan
Cojear v. Chupasapa
Cojera n. Uchuc chupayog
Cojo—a adj. Chupan rutussga
Cola rabo Cola
efe /ar#fl
Yanapag
„ c/e corta
Yanapay
M de cortada
Chuchog-main
Cola pasta
Shuyshuna
Colaborador—a, adj.
Colaborar r.
Colactáneo—a, adj.
Coladera n.
AV.
Achcucuy »
Jucpa, Achcuy

Digitized by
CAST.

Hañuy, Gorícuy
Hafieg, Gorícog
Coladero n.
Yachag masi
Colar
Yachacuycag
Colateral pariente
a^j. Piftay
Coleccionar v. Pina shongo

Coleccionista adj. Huarcuna

Colega Compañero n. Huarcurcuy

Colegial Httarcuy

Cólera rubia Huarcuchf

Colérico—a, adj. Hnarcucuy


Huarcnnacuyan
Colgadura n.
Uchuclla pissgo
Colgado—a, p.
Pachananay
Colgar v.
Chulmchina, Yauyachina
„ hacer r.
Chulluchi, Yacnyachi
Colgarte
Juntassga
,f mutuamente
Jttntay
Colibrí n.
Huangoyro huasi
Cólico n.
Cnlmillu
Colionable adj.
Churaca8Sga
Colicuar Derretir v.
Churay
Colmado—a, p.
Colmar v.
Colmena n.
Colmillo n.
Colocado—a, p.
Colocar v.
AH 111
Shuyshunanmi
Shuyshuy, Cascachi
Yahuar masi

Digitized by
112 CAST. Churacuy

Colocarse y. Humapa guepan


Color
Colodrillo
cerviz Ima color?
Color n. Tucuy color
„ ¿de qué? Chegchi color
„ de todo Muru muru color
A zxú color
Garhuass color
„ p/nto Iurag color
„ aro/ Chumpi color
amarillo
Morado color
blanco
Rosado color
Verde color
Yana color
„ morado
Ogue color
rosado
Puca color
verde
Pucayachissga-ashlla
Llumchicuna tiñicuna
Huayllucachi
plomizo
colorado Huayllucacuy

„ iíno Huyllucacuna

Colorete a. Puna, Jallga

Columpiar r. Hualga

Columpiarse r. Unchuchucog

Columpio i?.

Collado a.
Collar n.
Comadreja »-
AS.

Digitized by Google
AN.

Marca marca ,>


Maganacuy
Cornaca n.
Maganacuyan
Combate n.
Rupana
Combatir pelear v.
Rupassga
Combustible n.
Gallarissga
Combusto—a, p.
Gallan
Comenzado—a, p.
Gallarichi
Comenzar v
Micuy
„ hacer v.
Micuchí
Comer v.
Tragacur micog
„ dar de
Cucata cachuy
„ con avidez
„ coca Acuy machcata

machca Micupacuy [cuy.


„ en varias partes Maquibuan chapyarüa
micu-
„ s/n cuchara
Laghuarcur micucuy
„ lamiendo
„ • , Sacsanganyag micucun
¿¡afitasatisiacerse Feupasacsanganyan
„ hasta el exceso micucun

Comerciante a*. Ranticunayog


Micuna
Comestible a<#.
Chupayog goyUur
Cometa n.
Ruracog
Cometedor—a, n. y
adj. Ruray
Cometer culpa yerro r. Shegshicog

Comezón n. Shegshicachí

ft
sentir
JLV. 113

Digitized by
CAST.

114 CAST. Missqui micuy

Comida * alimento Micussga

„ bien sazonada ' Gallarina

Comido—a, p. Achca micueog

Comienzo n. Cachassga

Comilón—a, adj. Cachay

Comisionado—a, p. ...imanó af.

Comisionar v. Ollgo-jina

Como adv. ¿Imanu?

hombre jlmanu mana!

Cómo? adv. lma imanir? \


Munayangannu^
¡Como nó!
Imanupis cangan
Cómo? Porqué?
Ricangannu
Como se quiera
Huyyangañnu
„ quiera que fuera
Imanu ruranata
„ si lo hubiera visto ntunanqui
„ si lo hubiera oidó Canannó
„ quieres, se haga Yarpananó
„ ahora Millcapa
„ que se acordará Llaquipacuy
Companage comida Yanasa
fiaxihre
Tucuchina
Compadecerse v.
Tucucheg
Compañero—a, adj.
Tucuchí
Comparable adj.
Comparador—a, adj.
Comparar v.

Micucuna

Digitized by
AN.

Comparecer v. Compás
Comparendo citará Compasay
Compartir v. Llaquipacog *
Compás n. Llactamasi
Compasar v. Cutichipunalla
Compasivo—a, adv. Cutichipuy
Compatriota n% Tincunacog masi

Compensable adj. Tincunacuy

Compensar resarcir Huyñacassga


v. Huinaycuy
Competidor—a, adj. Cussicuy
Competir v. Cussichí
Compilado—a, part. Cusshicuy
Compilar v. Tucuyninman I aypan
Complacencia n. Haypachi
Complacer v. Juchayog masi
Complacerse v. Sua masi
Complemento n. Huanucheg masi
Completar v.
Allichag
Cómplice n.
Allichacog
„ en hurto
Allichay
99
en asesinato
Allichachi
Componedor—a, adj.
t , de oñcio

Componer v.
„ hacer v.
Tucrchicuy
Huillay-yurinampa* .
Raquinacuy

Digitized by
116 CAST. Rantina
Ranticog
Componerse v.
Ranticuy
Componible adj.
Rantichí
Composición n.
Rantinacuy
Compra n.
Yacharcuy
Comprador—a, adj.
Ñitichí
Comprar v.
Ñiticuy
„ hacer
Huñicheg
Comprarse comprar y
vendes Huñichi

Comprender Huñicuy

Comprimir v. Huñinacuyay

Comprimirse v. Puncu

Comprometedor—a, adj. Llaquicuna

Comprometer v. Llaquissga

Comprometerse v. Llaquicussga

„ mutuamente v. Yupay

Compuerta n. t Diosnigchig
chasquicuy
Compunción n.
Huillanalla
Compungido—a, p.
Huillay
Compungirse
Marcantin
Computar v.
Yachanalla
Comulgar v.
Comunicable adj.
Comunicar v.
Comunidad de pueblo n.
Comunmente usado adv.
AS.
Allichacuy
Allichanalla
Ailichana

Digitized by Google
CASI. Allgohuan shamurgan

Comunión frecuente Chichusga-huarmi


Anircuy
Con prep.
CamachinacuHa
„ el perro vino
Shamunaypa-camachiniouy
Concebir la hembra
Shongo, Conciencia [tapuy.
Conceder r
Juchaiquipa-
Concertadamente adj. coneienciatiquita-
Concertarte convenir r. Yachachinacuy
Conciencia n. Ushacuy
9 examen de Ushacacuna
Concitar Instigar á alguno Yachacog masi

Concluir (contra otro Tincuchf

Conclusión n. Huakia huarmi

Concolega n. Huaynacog
Huaynacuna
Concordar
Sarunchassga
Concubina
Sarunchag
Concubinario adj,
Sarunchay
Concubinato n.
Llunohuy masi
Conculcado—a, p.
Masha masi
Conculcador—a, adj.
Juntacacuy
Conculcar Y.
Juntacuy, Ayhuay
Concuñada n.
Rimanacuy, Camaehinaduy
Concuñado n.
Concurrencia n .
Concurrir v.
Conchavarse T.
AH 117
Passaglla, Diosninchicta
chas-
...pihuan [quicuy.

Digitized by
118 CAST. Pitucay

Concho borra n. Huyyacuy, Auriicuy

Condensado—a, p. Yanucussgata allichay

Condensar v. Yachacog masi

Condescender v. Llaquipay fnassga.

Condimentar v. Juchanta gongassga, F e r


do
Condiscípulo—a, n.
Perdonay
Condolerse v.
Cóndor
Condonado—a, p.
Pusshay
Condonar
Pusshachí
Cóndor n.
Pushag, Apacog
Conducir v.
Conejo
„ hacer
Sacha conejo
Conductor—a, adj.
Conejopita ayagmicuy
Conejo de Indias n.
Tinquissga
„ silvestre
Yachachinacussga
picante de
Yachachinacuy
Conexo—a, p.
Rurarcuy, Allicharcuy
-Confabulado—a, p.
Rimanaracuy [Hassga.
Confabular conferir,
tratar. Confesacussga, Juchanta hui-

Confeccionar v. Confesay, Huillay

Conferenciar Confesarayacun

Confesado—a, p. Tucuynin, Ushacagnih

Confesar v.
Confesarse
frecuentemente.
Confín n.
A».
Gonchu *
Pitucashga

Digitized by Google
Guechuy capongauta
CASI
Tincuna-yacu
Confinar r.
Tincuy-yacu
C^nlrmar hacerse y.
Aunichí
Confiscar v.
Sinchicassga
Confluencia a.
Sinchicay
Confluir v. Tincuchissga
Conformar v. Tincuchí
Confortado—a, p. Tacuchí
Confortar v. Pengacuy
Confrontado—a, p. Chapu-chapu
Confrontar Gajassga
Confundir mezclar v. Gajachí
Confundirse Llaquipuina
avergonzarse Llaquichipuy
Confusamente adv. Llaquicuy
Congelado—a, p. Llaqutcussga
Congelar v. Cuyarcachf, Mtmafcachí
Congoja n. CuyacuicAry, Munactácuy
Congojar v. Juntacassga, Gorinaouasga
Congojarse Juntacay, Goriuacuy
Congojoso &dv. Yarpanalla
Congraciar v. Yarparcuy
Congraciarse v.
Congregado—a, p.
Congregar v.
Conjeturable adv.
Conjeturar v.
AV. 119
Tincuy, Tupay
Confirmachictry

Digitized by
1» CA8T. Tupunalla

Conjunción de la luna Tupuy

Conjurarse conspirar Ñogahuan

Conmemorable adj. Mana pihuampis


Cuyuchí
Conmemorar v.
Regsicog
Conmensurable adj.
Regsí
Conmensurar • v.
Regueohí
Conmigo p.
Quiquiqui reguecuy
Con ninguno
Reguenacuyay
Conmover v.
Reguenallapa
Conocedor—a, adj.
Reguenacussgacuna
Conocer v.
Reguenalla
,. hacer
Yachasga
Conocerse
Yahuar masi, Ayllu
,, mutuamente
tnaai
Conocidamente oV.
Yahuar masicog
Conocidos entre Gaticuna
Conocible adj. Tarissga
Consabido—a, p. Taricuy
Consaguineo—a, adj. Huillay-consejo
Consanguinidad n. Consejay
Consecutivo—a, adj.
Conseguido—a, p.
Conseguir v.
Consejo n.
dar v.

Huañun mussog quilla


Shariyacuy, Levantacuy
Alliyupanallana
Alliyupari

Digitized by Google
CA &r. Munaicuy, Aunicuy
Hucaychanalla
Consentir v. Huacaychassga
Conservable adj.
Huacaychay
Conservado—a, p. Tantiay, Yarpay
Conservar v. Quiquinhuan
Considerar v. Gatirinan
Consigo pron. Shongo cussisga
Consiguiente adj. Shongo cussi
Consolado—a, p. Tacyasga
Consolar v. Mana jamacog

Constante adj. Mana jam acuna

99 persona Alli yachay

Constantemente Rurai sga


adx. Ruray
Constar v. Rurachí
Construido—a, p. Tapussga
Construir v. Tapuy
hacer Usshucass^a tucuy
Consultado—a, p. Usshucacay tucuyta
Consultar v. Usshacacheg tucuyta
Consumado—a, p. Llaquicuypita usshacan
Consumar v. Yupassga
Consumidor—a, adj. Maquipura

Consumirse de pena M aquipuralla

Contado—a, p.

„ **
de
KÚ; i2i

Digitized by Google
122 CAST. Ratachí

Contador—a, adj. Ratay

Contagiado—a, p. YupanaHa

Contagiar v. Yupay

Contagio n. HuiHay

Contable adj. Jarpay

Contar v. Cussisga r

„ avisar Cussisga cahuay

Contener detener v. Cutichí

Contento—a, ad¡. Lisu cuticheg


„ vivir Piñapassga-cuticheg

Contestar v. Maganacuy
atrevidamente Ganhuan

99 de mal modo Quiquiquihuan

Contienda n. Chayladunchu

Contigo pron. Huallcalla-micuy

99
mismo Shapacutilla, Huynaylla

Contiguo—a, adj. Cuyucur puricog

Continencia n. Muyuntia
Guenttnallana
Continuamente adv.
Guentíssga, Shípussga
Contonearse v.
Cuticurí
Contorno n.
Manacasucuy
Contracción n.
Contraerse encojerse
Contramarcbar v.
Contravenirse v.
AN. ,
Yupacog ,;

Ratarcussga :

Digitized by
CAST. Munassganta ruracog, Terco

Contrición n. Goyusga, Mallussga

Contristar v, AHinyay

Contristarse v. Atipay, Upallachí

Contrito—a, adj. Rimay acuna

Contumaz adj. Rimanacuy


Rimay
Contuso—a, adj.
Dio3ninchic:nati cutí33 * x
Convalecer v.
Diosninchicman cutiri
Convencer v.
Micunata-garacuy
Convenio n.
Shutapacuna gegehiracur
Convenir v.
Ruranata yanapacog
Conversar v.
Yanapay
Convertido—a, á Dios
Allichag
Convertirse v.
Copa upiacuna
Convite banquete n.
Shumag copa
Convulsión n.
Jachapa uman
Cooperador—a, adj.
Cahuallupa-urcu agehan
Cooperar v. Pi ssgopa-sucanan
Compositor—a, ad\. Jircapa uman
Copa n. G!n?h;, Achca
Copa preciosa
„ del árbol
Copete de caballos
Copete de ave.
„ cima del monte
Copioso—a, adj.
AS. 123
Juchanchicpita llaquicuy '
Llaquichicuy
Llaquiracussga
Juchampita llaquisga

Digitized by Google
121 Yaga shongo

Copo de nieve Rumishongo


„ de lana Huegruna

Corazón Huegro

„ mal de Uyhua, Pahuaicachay


„ de mal Ashcass
„ de duro Huagrassga

Corcoba n. Huagracog

Corcobado—a, adj. Huagray


Huagra sapa
Corcobear la bestia
Huagrachí
Cordero n.
Pillu, Corona
Cornada n.
Casha corona
Corneador—a adj.
Umapapa puyun
Cornear v.
Coronassga
Cornudo—a. adj. Coronay
Cornear hacer v. Coronacuy
Corona n Aycha sapa,-Jattm. runav
,, de espinas Cancha , ,
Coronilla de la cabeza Huanasga
Coronado—a, adj. - Huanachí, 4nvay Ü- ^C.

Coronar v.
Coronarse v.
Corpulento—a, adj.
Corral de ovejas
Corregido—a, part. (<
Corregir amonestar
repren

Rajupa agehan
Milluapa huancunan
Shongo
Shongo-nanay

Digitized by
G4ST.
Corregirse Huanacuy
Correo n. Chassqui
„ casa de Chassqui huasi
Correr v. Acatay
, noticias v. imp. Huillapacuy
,, lo liquido Uayag
99 la fuente ó chorro Pagcha
99
gota agota Shutuy
Corresponder v. Cutichicuy
Corretear v. Acatachí
Corrido—a, confundido Pengachissga
Corroer v. Cutcay, Cuchurcuy
Corromper violar á Huagllachi
lamujer.
Huagllacuy
Corromperse las cosas Cuchog, Rutog
Cortador—a. v, Cuchuy, Rutuy
Cortar v. Cuchuchí, Rutuchí
„ hacer v.
Cuchucuy,
Cortarse y. Rutucuy

Corteza n. Garan

Cortezudo—a, adj. Gara-sapa

Corto—a, tímido ao¡j. Pengacog

99 pequeño Tacsha

devistfr, Gapra
99

Corvo—a, arqueado adj. Huineo

Corzo—a, n. . _ ¡ , Taruss-luychu t
t

Digitized by Google
143 CAST. AH.

Cosa n. Runapam cheiga

t9
común adj. Quiquipam cheiga, Nogapam-
votada Chaniyog (cheiga.
„ Que—harás en ta! Pishi chaniyog
apuro?
Cosecha, Goricuna
99
agena es
Ayllucuna, Calchacuna
„ mía es
Calchay
„ c/e ra/or /i.
Jiray
cíe poco valor
Chicuchayog
Cosecha n.
Chicuchay
tiempo de
Chicucha-sapa
Cosechar v.
Mama gochapa ñaupa n c h
Coser v. u-
Cosquillas tener
Huagta [allpa.
Cosquillar v.
Huagtampalla cacuy
Cosquilloso—a, adj.
Costal, Huiñacuna
Costa del mar
Huagta tullu
Costado n. Achca chaniyog
estar de
99
Gara
Costal ti.
Sarnapa garan
Costilla n. Garayog
Costoso—a, adj. Yachacassga 0

Costra postila n.
„ del usagre
99 cosa que tiene
Costumbre Bs frase
Ima
Llapampa
Gitarissga huiscapasga
Imananquimanrag?

Digitized by
CASI, Tucuy-junag

Costura n. Mogo

Costurero—a, adj. Mogocuna

Cotejar comparar v. Hichuna

Cotidiano—a, adj. Urna tnlltí

Coyuntura n. Machacuy

Coyunturas n. Machacog

Coz n. Camacog

Cráneo a. Camay

Crápula embriaguez Huiñacuy, Miracuy

Crapuloso—a, adj. Mirachi, Huiñachi

Creador n. Miraynin, Huinaynin

Crear v. Huyñag quilla

Crecer v. Credo

„ hacer v. Crekruy

Creces n. Achicyay, Tutacuy

Creciente de luna Agchan pillussga


Pissgopa scugan
Credo el n.
Huahua
Creer v.
Huyhuassga
Crepúsculo n.
Huyhuay
Crespo—a, adj.
Huyhuag
Cresta de aves
Cria a.
Criado—a, n.
Criar v.
Criador n.
AV. 127
J irán a
Jiracog, Jif apacog
Patachí, Tincuchi

Digitized by Google
128 CAST/ Cay pacha cama *"

Criador del cielo Chuchtiycag huambra *


de la tierra^ Chuchuta raquisga huahua

Criatura de pechos Aych acuna, Sedaso


„ destetada ti. Aychocog, Shuissucog

Criba n, Aychay, Shuissuy

Cribador adj. Jatun jucha '"' *

Cribar r. Jatun juchayog

Crimen ti. Juchachí

Criminal adj. Juchachicog

Criminar v. Huyhuapa cunea agehan


Guesspi
Criminoso—a, ti.
Diospa churin
Crin ó crines
Jamucuy
Cristal n.
Jamucog
Cristo n.
Mana cachacag guessíay
Criticar v.
Chacatassga
Criticón—a, adj.
Chacatag
Crónico—a, mal
Chacatay
Crucificado—a, p.
Santo cristo
Crucificador—a,
adj. Chahua

Crucificar Y, Segchicay, Guechichart

Crucifijo n. Chacarcuy

Crudo—a, adj. Chuscu huata

Crujir los dientes v.


Cruzar Y.
Cuadrienio n.

Janag pacha cama'g '


*'

Digitized by
CAST. Maygampis

Cuadrar ser A propósito Mayganpitapis

Cuadrúpedo n. ¿Imay?

Cual pron. dem. Imay


¿Imayyagta?
M1
de ellos? n. Ayca

Cualquiera pron. dem. ¿Ayca huatanata?


„ de Chuscu chunca
Cuando! adv. Casi, Uchucllap'ta •
Cuando adv. Chuscu ---
„ ? hasta Chuscu leal

Cuanto—a, ' adj, Chuscu pacb ac

Cuántos anos ha? Chuscu huaranga *■'•'»..


*
Cuarenta adj.
Gatana . m: *
Cuasi adv.
Gatassga, Pampassga
Cuatro adj.
Gatay, Fampay
„ reales - ' '
Humata-chapay ¡ <,>t 7

Cuatrocientos' adj-
Tucuyta chapacu y -; ¿ *
Cuatro mil adj. -»'r» 0
Cubierto—a, a. Unchuray 1

Cubierto-a, p. Huisslla .líi- v

Cubrir r. t!

Cubrirse la cabeSa- - '


Cubrirse éi cuerpo ' - ij4
Cuclillas ésthréh
Cucharon a.
AN. 139
Caruaylla Cay
Chusca chaqui
Mayganta 1

¿Mayganta? ' ■
¿Mayganta paicunapí?

Digitized by

L
Cunea
ISO CA8T.
Huasca
Cuchíllala darla
Yachac sapa
Cuello n.
Huagrapita upiana
Cuerda n.
Huagra
Cuerdo—a, adj.
Gara
Cuerno vaso n.
Cuerpo
Cuerno «« Huanusga, Aya
Cuero n. Allgay huaman
Cuerpo n. Huichaymau punga
„ muerto Uraycuna
Cuervo n. Machay
Cuesta arriba Rumu
„ abajo Allillampata
Cueva n. Cuidadullahuan uyHuaciuy
Cuhu n. Allillata ruray ^. ,t
Cuidado n. Allillata ruracog ¿c
99
tener v,. ., Cuyday . .f,
b

Cuidadosamente - adv^ Afanado cuiday . . .


j
Cuidacuy... ¿^[
Cuidadoso—a. acfo
9i

Pishison&Qv,
Cuidar v.
Machaquy^ Culebra ^ • Jt,
con solicitud
Huallhua, Cujeó . j5_.
Cuidarse v. ag

Jucha
Cuitado—a, afligido afa
k

Culebra n. \

Culen n. ,\ ,„. ...a


t t

Culpa n.
AN.
Tuecircuy

Digitized by Google
CAST.

Juchachay

Colpa grase Tarpucog

„ Jex? n. Tarpuyeussga

Culpado—a, adj. Allpata tarpuy

Culpar v. Jircapa human

Cultivado—a, p. Juntagmi, Cumplido

Cultivador-a, adj. Juntachí, Cumplicuy


Quirau, Huahuata punuchina'
Cultivar la tierra v.
Mirassga
Cumbre o.
Miray
Cumplido—a,
Nina miran
Cumplir v.
Cuna n. Guessia peste m'ra i
Mashani
Cundido—a, p.
Llumchuyni
Cundir extender v.
el mego Yaya cura
>f
Jamp-'nalla
„ la peste
Jampss~a
Cuñado n.
Jampicog
Cubada n.
Jampí
Cura n.
Jampichí
Curable adj.
Jamp'cuy
Curado—a, part.
Jampichicuy
Curandero adj.
Curar o.
„ hacer
Curarse v.
Curarse por otrj
AV. 131
Jatun jucha
Uchuc jucha
Juc'iayog

Digitized by
132 CAST. AN
Curativo—a, Jampi

Curiosear v. Tapupacuy, Huiyachacuy

Curioso7-a, adj, Tapupacog, Huiyapacog

Curtidor—a. n. Garata llampuche *


Huegru
Curvo—a.
Custodiar v. Ricaray
Gaglla gara, Garacha
Cutis
Acass , .[.pata.
Cuye cobayo
¿Pipa? ¿Pipatan? ¿Mavgam-
Cuyo? de
quien? Cusco-marca
CUZCO n.

<x:o'x>-

j'' . . .*

o:*;í:nííir;'

Digitized by V JOOQIC
CAST.

Chacrayog
-Ch-
Hasipana
Hasipay, Pucllapay
Cucata cachuy
Chacarero—a, n.
Chacota bulla h\"' ' Panga

Chacotear v. Chalona, Charqui ,

Chacchar mascar coca Mana atipag


Chala hojas de maíz n. Canea}*, Gasspay
Chalona tasajo n. Cancachi, Gasspachi^
Gasspacuicuy
Chambón adj. n.
Pucllacachi
Chamuscar v.
hacer Cuchi
Burla
Chamuscarse v.
Locotamya
Chancear v. fl

Chancho cerdo n. Chapurcachi


Huatuchina
Changa chanza
Chaparrón lluvia recia Mitu gocha

Chapurro mezclar v. M'tu gochacuna


Charada n. Rimacuy

Charco n. Allapa rimacog, Habí'

Charcos ». Charqui, Chalona t

Charlar v. Charquican

Charlatán adj.
Charqui carne seca n.
Charquican n.
ÁN. 133

Digitized by
134 CAST. Asua ranticuna
Sarsa'wga,
Chico—a, adj.
Jacassga
Chicha n.
Churu. Asóte
„ mosta
Asutay
M hacerla
Ossgo-yargunan
Chichería n.
Chinche
Chichón n.
Cuchi huasi
Chicote látigo n.
Uchucllaylla
Chicotes dar Cuento apay
Chimenea n. Cucntuchu puric'iín
Chinche ti. Cuento-apag
Chiquero zaborda Chivato
Chiquito—Uo, Tacanacuy
dim.
Chola
Chismear
Cholo
Chismes andar en
Tacacuy, Tacay
Chismoso—a, adj.
Piruru
Chivo cabrito n.
Jutuy
Chocar v.
Jutuchí
Chola n.
Pagcha
Cholo n.
Chuclla
Choque n.
Choquezuela n.
Chorrear v.

AV.
Uchucila
Ashhua, Asua
Upi-asua
Asuacuy

Digitized by V JOOQIC
AN. 152

CAST.
Chupado—a, p. Llanuyasga
Chupador—a. Upiacog
chapista
Upyay
Chupar v.
Upiachi
hacer
Shogocassga
Chuparse r n.
Mana imatapis rimacog
Chus ni mus no decir

<x:o: X>

Digitized by
— ^'-q
136 CA8T

Gonalla
-D-
Goycuy
Gocog^ Alli-shongolruaa
Gog
Dable adj.
Sacha huaca
Dación n.
Tussu
Dadivoso—a, adj.
Tussucog
Dador—a, adj.
Tussuy
Danta n.
Goy
Danza n.
Goycachay
Danzador—a, adj.
Chayarcachi
Danzar v.
Muyuyman ticrari
Dar v. ,, Ticrarachi
con frecuencia
íchircuy, Jucpaso puriri
„ en el blanco Tacay, Ñupuy, Lapiarcuy
„ la vuelta
Cutay
„ hacer—la vuelta
Laghay
„ un paso ó estirar las
pier- Ctmsay lapiay

„ bofetadas v. [ñas. Yachareapuy


„ trompada v. Micuycachi
„ un lapo Reguecachí
mojicones v. Coy mana intereshuan
„ en el secreto
„ de comer v.
„ A conocer
,9 liberalmente
Air

Digitized by
CA8T. Decaer de fortuna
Dar salida—paso AN. 137
Huiticuy pasacunampa
„ por hallazgo
Tarieongampita garay
Darse á si mismo v
Quiquiqui-gocuy
,f a conocer r.
Reguechicuy
„ al diablo
Supayman gocuy
á la borrachera v.
Macliayman gocuy
„ al juego r.
Chuncayman gocuy
á las mujeres v.
Huarmicunaman gocuy
De pos.

/a madre
Mam apa
Juanpa
Cayjina
este modo adv.
¿Margan ayllupila can?
,f gue familia es?
¿ Pipatan cay aligo?
„ ^rüie/i es esíe perro?
¿Maypita shamunqui?
dónde vienes?
¿Maypa yargamunqui?
„ dónde has sabido?
Urayninpa, Jahuampa
Debajo arfr.
Ruranayquipacagta ruray
Doler cumplir el v.
Rurarani
Rurana
, Mana callpayog
„ un ». Umachaqui, Üraysen¿a
DébU atf/. Sapancagpa
De cabeza estar Sapancanchi spa
De cada ano Huacchayay
9f tf *t de nosotros
Google
1*8 CAST. Umata cuchog

De3álogO n. Umata cuchuy

Decantar publicar v. Chunca

Decapitado—a, párt. Rimanalla

Decapitador—a, adj. Rimay, Nicuy

Decapitar v. Huillacussga
Huillacog A>
Decena n.
Huillay
Decible adj.
Huallicuy
Decir r.
Tutayay
DeclaradG—a, part.
Uchucyacuy
Declarante adj.
Mana a!K yarpagna rucuruiia.
Declarar v.
Dedo
Declinar decaer,
menguar May pita
el Sol ¿ May pita canqui ?
Decrecer v. Raquirachina, ríuitirachink
Decrépito—d, adj. Raquirí, Chaipita jorgoy
Dedo n. Ismacuy, HisspaCuy

De dónde Defendicog, Huashacog '1 *


*
eres? '
Gueri guerí ' T * n
Deducible descontable Huashay, Defendictifír ,ft

Deducir v. Huashaycachi ^ ••

Tefe car v.
Defendedor defensor -
,, sin diploma
Defender v.
M
hacer
AN.
Diosninchicpa cuncacama-
Huillapacuy [chisman
Uman cuchussga

Digitized by Google
CAST.

Huagtapita
Millpussja
Defraudado—a, p.
Millpuy
Defraudador—a, adj.
Pissrassga, Cunean
Defraudar v. CttchusHga
Defuera adv. Pisstacog, Cunea cuchog
Deglutido—a, p. Pisstay, Cuncata cuchuy
Deglutir tragar v. Cuncayquita euchucuy
Degollado—a, p. Jemeristota huanucheg
Degollador—a, adj. Jesueristupa maman
Degollar Y. Jaguer icussga
Degollarse v. Guelanay
Deicida n. Guela
Deípara Ntra. Sra. n. Cachari, Jaguer!
Dejación n. Jaguepuicuy
Dejadez n. Jinalla cacuchun
Dejado—a, adj. Allcarcuy
Dejar v. Ama piñachichu
99 al cuidado de otro ...manta, pa, pay a&,
99
que asi sea Runapa
99 en claro Huaipita
99
de fastidiar Huagiyopta
Del, ¿3la, délo Ñaupanchu
Del hombre
De la casa
Del dueño de ¡a casa
Delante adv.
AN. 139
Gueehuyasga, Suapuyasga
Gaeehucog, Suacog
Guecliuy, Suacuy

Digitized by
140 CAST. Huac-chimpa
Hucllay, Shimpi
Delante en mi
„ á mi Huillacog, Shimpicog

„ por mi Missquichicog, Cussichicog


Missquipacuy, Cussipacuy
Delantero—a, adj.
Missquinalla, Cussicunalla
De la otra banda, rivera
Juchunaicag
Delatar v.
Llanu
Delator—a, adj.
Llanu runa, TuUu runa
Deleitable adj.
Yarpachacuy, HuaUanayacuy
Deleitarse v.
Allí yarpassga
Deleite n.
Delicado
Deleznable adj.
Cussicuy
Delgado—a, adj.
Shongo cussicuyhuan
„ hombre 6 mujer
Shongo cussichicog
Deliberar v.
Juchayog
Deliberado—a. p.
Jucharicuy
Delicado—a. adj.
Musspay
Delicia n. Jucha
Deliciosamente adv. Mana allí junayllahuan
Delicioso—a, adj. Huyuyassga
Delincuente adj.
Delinquir quebrantar
Delirar v.
Delito n.
Delusoriamente adv.
Demacrarse v.
AN
Ñaupachu
Ñaupaman
Ñaupayniman
Ñaupa

Digitized by Google
CAST. Achcanam caycan

Demanda súplica n. Yanganaman chayga

Demandar pedir rogar Allapanam


Anchañam
De mañana adv.
Pascay, Isquichi
Demás ademas adv.
Supay
„ h*y
„ está por Unay

Demasiado adj. Allapa unay

„ adv. Unaycachi

Demoler v. Unaycacuy

Demonio n. Ricaycachi-rimapaycur

Demora n. Jucnirag tucussga

mucha Jucniragman tucuy

Demorar v. Jucman ticrachi

Demorarse v. Mana munay

Demostrar v. Yanayachi

Demudado—a, adj, Guesuagnu puricog


Assllicog
Demudar v.
Assllicuy
Demudarse v.
Tutayasga
Denegar v.
Quiruyog
Denegrecer v.
DengOSO—a, melindroso
Denostador adj.
Denostar v.
Denso espeso n.
Dentado—a, adj.
AV. 141
Man acuna
Mañacuy
Tutapa, Huaraypa
Achcanam

Digitized by Google
159 CAST.

Quiru camacog
Quirunsapa
Dentellado—a, p.
Ruriehu
Dentellar mordiscar v.
Rurihuáichu
Dentera n,
Mussogpita
Dentista n.
Huillanallapa, Shimpinap
Dentón—a, adj.
HuiHacog, Shimpicog "
Dentro adv.
Huillay, Shimpi
„ de casa
Dios munaptenga
De nnevo adv.
Jaguepacog
Denunciadle adj.
Jaguepacuy
Denunciador—2 , adj.
Jaguessgata chasqúeg
Denunciar v.
Churassga
Deo—volento
Yaga runa
Depositador—a adj.
Yagacheg
Depositar r.
Yagayacussga
Depositario ti.
Mafi acuna
Depósito ti.
Mañacuy
Depravado—a, adj.
Suacuy
Depravar v.
Pichapana, Chuy ana
Depravarse v.
Pichassga, CKuyasga
Deprecación ti.
Pichay, Chuyací-i' *
Deprecar v.
Depredar v.
Depuración n.
Depurado—a, p.
Depurar limpiar v.
AK.
Cachussga, Canissga
Cachuy, Canicuy
Quipi

Digitized by
CAS?. Alli maqui

De que luego que adv. Pañaman

De que modo? Panapita

Derecha n. Pañagchu
„ ala Pañagman
c/e /a Paña maquihuan
„ en la Paña chaqui
M
por 1a Chincachí
co/2 /a mano
Chupan mutussga
Derecho pié Chupanta mutuy
Derogar abolir v. Jichacassga
Derrabado—a, p. Jichay
Derrabar v. Jichassga
Derramado—a, p. Timpuicar-jichacassga
Derramar v. Muyuyninman
Derrame n. Ratayasga
Derramarse hirviendo Ratayacussga.
Derredor adv. Chullusga
Derrengado—a, p. Chulluy,
Derrengarse Chullucuy
descaderar
SAGPIS3GA, Urmassga
Derretido—a, p.;
Sagpicog, Urmacbicog
Derretir v. Sagpí, Urmachí . .
Derretirse v.
Derrivado—a, p.
Derrivador—a, adj.
Derrivar v.
AN. U3
Chaipita
¿Imanata?

Digitized by
161 CAST.

Sagpicuy, Issquicuy, Urmay


Gagapana
Derrivarse v.
Gagapassga
Derrocadero ti.
Gagapacheg
Derrocado—a. p.
Gagapachi
Derrocador—á, adj.
Gagapacuy
Derrocar v.
Malversag
Derrocarse v.
Malversay
Derrochador—a,
adj. Lluptissga, Ayguechissga
Derrochar v. Atipay, Ayguechí [passga
Derrotado—a, p. Allpata yacu llaghuassga,

Derrotar v. Allpata mayu


micun,Llaghuau
Derrubiado—a, Tumpuy
Derrubiar v. imp. Tuñisga
Derrumbarse v. Mana prei.
Derrumbe n
Gamia
Des pref. Gamiayasga
Desabrido—a, adj. Mana allí gatacussga
Desabrirse v. Mana allí pitucog
Desabrigado—a, Cachacacuy
Desabrigarse v. Pantacog
Desabrocharse v. Pantay
Desacertado—a, adj. Mana alli yarpacuna
Desacertar v. Mana alli huillasga
Desaconsejadamente Mana yarpacog
adj.
Desaconsejado—a,

Desacordado—a, p.
Air.

Digitized by Google
CAST. Mana yarpag

resacar darse Mana reguecog-alli rura y a


olvidarse n-

Eesadvertidamente Yacuta chaquichí [gantr.


adv. Mana allichacog
Desadvertido—a, ady Mana allichassga huasi
Desagradecido—a, Agchanta nrana alHchassga
Desaguar v. Huacha rana, Jaguerisga
Desaliñado—a. adj. Jaguecuy
n
edificio ó casa Mana cuyacog
en el cabello Mana yahuaryog
Desamparado Yahuarta jorgoy
Desamparar v. Manchaicach:? sga
Desamorado—a, adj. Manchachi
Desangrado—a, p. Manchapa
Desangrar v. Pucutay quiebacassga
Desanimado—a, p. Quicharicuy
Desanimar v. Icsicassgata pascassga
Desánimo n. Pascay, Icsisgata
Desanublado p. Chullan cbullan
Desanublar v. imp. Chullancha /
Desanudado—a, adj. Chincacuy
p.
Chincachi
Desanudar v. ^hincacuyeu *
Desapareado adj.
Desaparear v.
Desaparecer v.
Desaparecer hacer
Desaparecerse v.
AN. 145
Gongassga -
Mana yarpacur

Digitized by Google
U6 CA8T. Mana chapacussga
Guela, Ganra
Desapegado—a, adj.
Cachacachi
Desapego
Ganrachi
Desarropado—a, „
Desarroparse y.
Tacurissga

Desaseado—a, . adj. Tacuricog


Tacurí
Desasear
Tacuricuy
Desasir . . v..
Pascassga
Desasosegado—a,
Pascacog
Desasosegado?
Pascay
Desasosegar
Pascachi
Desasosegarse
Desatado Pascacuy

Desatador Mana casucug


Huagllachissga
Desatar
„ hacer Huagllachi

Desatarse Llapisga pacha

Desatender Llagllay

Desbaratado—a, Uraycuy
Mana umayog
Desbaratar v.
Uman ta cuchuy ,
Desbarrigado—a.
adj. Gala chaqui, ^lanazapa^n
Desbastar v.
Descabalgar v.
Descabezado—a, adj.
Descabezar v.
Descalcez n.
AN.
Mana ratacog
Mana ratacuy
Mana llachapayog

Digitized by Google
164 CAST.

Jamaycachi

Descalzar Jannacurcuy

Descalzo—a, J amana

Descansado—a, J amana cananjunag


Pasaypa jamana '
D3scansar v.
„ un poco Mana pengacog '*
hacer Pascassga
recostarse Pascay
Descanso Hillapata passtachi
dia de Raquicuy
eterno
Jiprassga, Mundassga
Descarado—a, Jiprag, Mundag
Descargado—a, p. Jipray
Descargar v. Uracuy
99
el arma
Uraycachina
Descasar y. Pascay
Descascarado—a, p. Pascassga
Descascarador—a,
Pascanalla, Yachanalla
adj
Pascaicuy, Yacharcapuy
Descascarar y.
Chupan cuchussga
Descender v.
Descendimiento n.
Desceñir desatar v.
Desceñido—a. p.
Decifrable adj.
Descifrar v.
Descolado—a, p
AN. Í47
Galachaquichi
Galaehaqui
Jamassga
Jamay
Uchuc jamaj'cuy

Digitized by
CAST.

Tograyachi
Yagachi
Descolar
Mogocus&ga
D3scolgar
Mana regueg
Descolgarse
Mana reguessga
Descolorido—a,
Llaquicussga
Descolorarse
Llaquichicog
Descomponer v.
Llaquichí
Desconcertarse
dislocarse Allapa llaquicuy
Desconocer v. Raquissga, Huitutissga
Desconocido—a, adj. Raquircuy, Huitirachi
Desconsolado—a, Raquircachi, Huitircachi
Desconsolador—a, Jarcaicuy

Desconsolar v. Jarca89ga

Desconsolarse Tegpay güeruta

Descontado—a, p. Jirassgata pascay

Descontar v. Pascacuri

„ hacer Pascacassga

Descontinuar v. Mogassga

Descontinuo—a, adj. Mogacussga,


Cuchucussga
Descortezar descascarar
Huiñaynin pissisga
Descoser v.
Descoserse
Descosido—a,
Descoyuntado—a,
Descoyuntarse
dislocarse
Descrecer disminuir v.
AN.
Chupata cuchuy
Yarparcachi huaccussgata
Huarcucuycuy
Tograyassga

Digitized by Google
166 CAST.

Taricuy, Quichaicuy, Huillay"

Descreído—a, adj. Llullacnichu tarisga


Tarichicuy, Rieachieuy
Descrestado—a, adj.
...manta af.
Descrestar v.
Ganyanpita
Describir referir
Limagpita shamá
Descubrir r.
Lagpi
„ Ta mentira
Lagpichi
99
hacerse
Oniquina, Llaquicuna
Desde adv.
Desgrasiado
„ ayer
Pagtassgata quichari
Lima, vengo
Sutacacuy
D33deataio—a,
Munanalla
Desdentar v.
Munacog
Desdicha n.
Munay
Desdichado—a, adj.
Micuyta munay
Desdoblar v.
Munachi
Desdoblarse v. imp.
Upiayta munay
Deseable v. \llapa munacog
Deseador—a, adj. Chaquichissga
Desear v. Chaquichí
„ comer
99 hacer

99
beber

99 mucho

Desecado—a, p.
Desecar v.
AN. 149
Mana crihicog runa
Titalan cuchussga
Titalanla cuchuy
Yachachtcur rimay
[cuy.

Digitized by
CAST.

150 CAST. Chaquicbicog


Mana munaypa
Desecativo—a, adj.
Jitarissga, Mana munassga
Desechable adj.
Mana munay
Desechado—a, p.
PucUog, Yagassga
Desechar v.
Anchuchay
De3echo resto adj.
Huachay, Huachacuy
Desembarazar v.
Machaynin pascacassgá
„ parir
Machayniquipita cutiramuy
Desemborrachar
Agtumuy
Desemborracharse
Chullacassga, Manatincog
Desembuchar
Pichacassga
Desemejante adj.
Limpioyachi, Picharcuy (ga.
Desempañado—a, P<
Jorgoramussga, Apascamuss-
Desempañar
Jo-gorcuy. Apas camuy
Desempeñado—a, p-
Cacharcu93ga huatassgata
Desempeñar v.
Huatassgata pascag
Desencadenado—a,
p. Huatassgata pascay, Cachari

Desencadenalor—a, Nanita-pantassga
adj. Nanita pantachicog
Desencadenar v. Nanita pantaycuy
Desencaminado—a, Nanita pantarcussga
adj.
Sutarí
Desencaminador—a,
Shutapacuy
Desencaminar v.
Pascasquiss^a
Desencaminarse v.
Desencojer v.
Desencojerse r.
Desenredado—a, j>-
AN.

Digitized by Google
Allpahuan nitísgata jorga-
Allpata asspicog, AQacog
Desenredar v.
Allpata asspí, Allay
Desenterrado—a, p*
Lrlaquissgata cussicW
Desenterrador—a,
adj. Cussipacuy
Desenterrar v. Munay, Munapay
Desentristecer v. Munag, Munapag [picuy.

Desentristecerse r. Ayguecuy, Chincaciiy,


Guess-
Deseo tener y.
Shnyacuita mana munag
Deseoso—a, al}.
Ayguecog, Chincacog,
Desertarse F. Gttess-
Desesperarse v. Huanunay (picog.
Desertor adj. Huanunacuy

Desfallecer v. Huanunassga

Desfallecerse r. Yagacassga

Desfallecido—a, p. Yagach!

Desfigurado—a, p. Yagachicuy

Desfigurar F. Segtassga, Llagllassga

Desfigurase v. Segtay, Llagllay

Desgajado—a, p. Cuchpassga

Desgajar v. Cuchpay [tacayai*

Desgalgado—a, p. Tucuymanta runacuna mass-

Desgalgar F. Tucuy ma nt a i tn a pi s m a
s
Desgalgarse la
gente Gaparacuy [tacan.
cosas Lliquissga
Desgaritarse
Desgarrado—a, p.
Aff. 151
Pascan [mussga.

Digitized by Google
CAST.

152 CAST. Desgraciado


Isscussga
Desgarrar
Isscucog
Desgracia n.
Desgraciado—a, adj. Isscuy

Desgranado—a, p. Acha urna

Desgranador—a, adj. Agcha yagacheg

Desgranar v. Agchata yagachf

Desgreñado—a, p Chunyassga
Desgreñador—a, adj. Ashtaeuy
Desgreñar los Pascay, Yagarachi
cabellos
Goray
Deshabitado fagat
Tipissga
Deshabitar v. Tipf
Deshacer paredes v.
Ganra jucha
Desherbar Ganra juchayog
Deshojadora p. Mana tulloyog, Tullunnag
Deshojar Tullunnay
Deshonestidad n. Chaquichí
Deshonesto—a, adj. Guelacay
Deshuesado—a, adj. Guelacog
Deshuesar v. Pu~ir *nyan
Deshumedecer v. Raquicuy
Desidir pereza ti. Guepaman cutissga
Desidioso—a, adj.
Desierto
De8inoorporar8e v.
Desistido—a, p.
AS.
Llíquíri
Desgracia

Digitized by Google
CASÍ. Gayhuí, Chulluchf
Gayliuicjy, Chulluzuy
Desistir v.
Isquin shatassga, Jorgossja
Desleído—a, p.
Isquicuy
Desleir v.
Pascacassga
Desleírse v.
Pascay cuy
Deslendrado—a, p.
Lluchcay
Deslendrar v.
Lluchcacuy
Desligado—a, P-
Ñahuin utissga
Desligar v.
Utirachicog
Deslizar r.
Utirachi
Deslizarse v.
Gogarcachí
Deslumhrado—a, p.
Chuchunn.mpita huasgachi
Deslumbrador—a,
Piti shongo
arf.
Pitinayacog
Deslumhrar v.
Gongacog, Mana yarpag
Deslustrar r.
Ñutullana
Desmamar vv
Ñutuy
Desmayo
Shongota jorgoy
Desmayarse v.
Uman mutuss.4a
Desmemoriado—a,
arfj. Gueru mutuss^a

Dennenuzable Umata mutuy

Desmenuzar v.. Gucruta mutuy

Desmigar
Desmochado—a, p.
„ c/ aroo/ p.
Desmochar v.
,, el árbol v.
AV. 193
Guepaman cutí
Gayhuissga, Chullussja

Digitized by Google
AN..

154 CAST. Yarpuy

Desmolado—a, adj. Yarpucuy

Desmolar v. Tuñissga

Desmontar v. Tuñkacuy

Desmontarse v. Pacasenga, Ñato

Desmoronado—a, Llachapan llusstissga


adj. Llustichí, Garapachichi
Desmoronarse v. Llusticuy llachapata
Desnarigado—a, adj. Garapachu (cuy.
Desnudado—a, p. Mana casucuy, Mana h u i y
Desnudar v. a-
Mana casucog, Mana h u i y
Desnudarse v.
a-
Desnudo—a, adj.
Mana ruranayog [c3g.
Desobedecer v. Ashtacuy, Jorgocuy
Desobediente adj. AUapa llaquicussga
Desocupado—a, Sinchi Uaquicuycuy
adj.
Llusstusga
Desocupar v.
Llusstucog
Desolado—a,
Llustuy
Desolarse
Mana rinriyog, Manacuchus-
Desollado—a, p.
Pantacassga (sga.
Desollador—a, adj
Pantachí
Desollar v.
Pantacuy
Desorejado—a, adjt
Despacio
Desorientado—a,
adj.
Desorientar v.
Desorientarse v.
Despacio adv.

Quirunnag
Quiruta jorgoy

Digitized by
CAST. AN. 172

Despacio muy adv. Uchuc ushuclla despacio


Despacito poquito Cachay

De3pachar enviar Ranticuy


vender Huichissga
Desparramado—a, Huichicuy
p. Ratayassga
Desparramar v.
Despeacuy, Ratayacuy
Despeado—a, adj. Llachirísga
Despearse v. Llachiri
Despedazado—a, P- Cacharpari
Despedazar v. Cacharpari
Despedida ». Gargoy, Yargochi [grrr.
Despedir al viajero Llagtassgata
hacer salir quichurihua-
D e 3pegar rayendo Micuy churana huahi
Despensa n. Gaga pana
Despeñadero n. Gaga pachí
Despeñar v. Gaga pacuy
Despeñarse v. Uchucchissga
Desperdiciado—a, (Jchucchacheg
p.
Uchucchay
Desperdiciador—a,
adj Ricchachicog

Desperdiciar v, Ricchachí

Despertador—a, Ricchacuy
adj. Ricchassga
Despertar v.
Despertarse v.
Despierto—a, p.
Despaciulla

Digitized by Google
156 OAET. Urmay, Issquíri

* Despiojar Chunyassga

„ hacerse v. Gargossga, Guechuyassga

Despiojarse v. Gargocog, Guechucog

Desplegar v. Gargoy, Guechuy

Desplomarse v. Tapsirí

Despoblado n. Casaracussga

Despojado—a, aoj. Casaracuy

Despojador—a, adj. Guechuy

Despojar v. Cacharachí

Despolvar v. Cachacassga
Cachacassga paquicag
Desposado—a, adj.
Jinaman, Chayman
Desposarse v.
Shamongapitana
Desposeer
Piquichay
Desprender v.
Chumassga
Desprenderse
Chumay
f f
cosa sólida
Mutussga
Después adv.
Mutuy
f9 que vine
Chaca cunea
Despulgar v.
Shirainta lliguí
Despumado—a, p.
Despumar v.
Despuntado—a, p.
Despuntar v.
Desquijarado—a, adj.
Desquijarar v.
AN.
Ujacuy
Ujacbicuy
Cjacucuy
Quichari, Masstari

Digitized by Google
CAST. Quic'iari (cag.

Destapado—a, p. Quichacassga

Destapar v. Gargoy, Ayhuachi

Destaparse v. Chuchuta guechussga

Desterrar v. Chuchuta guechuy

Destetado—a, p- Shutuchi

Destetar v. Cutichí cauputa

Destilar v. Cutichipacuy
Agnin jorgossga
Destorcer v.
Agninta jorgoy
Destorcerse v.
Allapa rachissga, Paquissga
Destripado—a, p.
Rachí, Paquí
Destripar v.
Rachiri
Destrozado—a, cosa
sólida Huagllissga, Ullussga
Destrozar hacer pedazos Huagllichi, Ulluchí
„ papeles, telas Raquissga
Destruido—a, p. Raquicuy
Destruir v. Urna jirurun, Muyun

Desunido—a, p. Musspassga

Desunir v. Musspay

Desvanecerse la cabeza Ricchacussga mana punur

Desvariado—a,' adj. Desgracia

Desvariar Delirar v. Mana pengacussga

Desvelarse v. Mana pengacog

Desventura n.
Desvergonzadamente
Desvergonzado—a, adj.
AN. 157
Mana chapassga,
Quicharay-

Digitized by Google
158 CAST. Pantassga, Pantachissga
Pantay, Pantachi
Desvergüenza ti.
Goriay
Desvestir v.
Jarcay, Chapay
Desviado—a, p.
Shuyay, Jámay (yay.
Desviar v.
Nanichu-huallca-
Desyervar junaglla.Shu-
Detener v. Chegnissga
Detenerse v. Chegni
en el camino
To^ueyay
Detestado—a, adj.
Guepampa, Guepanchu
Detestar v. Quinraninpa
Detonar v, Aylltt
Detrás adv. Yaga
De travez adv. Achcapita-yaga
Deudo—a, pariente n. Cururay
Deudor—a, ti. Chegaypa
„ que debe mucho Cutichí
Devanar v. Micussga, Shinshissga
De veras adv. Micuy, Shinshí
Devolver v. Traga}
Devorado—a, Millpir.
despedazado Rupassga minahuan
Devorar despedazar |unag, Punchau
„ comer con ansia
„ tragar
„ el fuego v.imp.
Dia ti.
AN.
Mana pengacuna
Llusstichi

Digitized by Google
CAST. Jatun ushacag junag

Día cada Fiesta junag

„ todo el Jamana junag

medio Arucuna junag


siguiente Huillassga junag
„ subsiguiente Huanunajunag
Je/ juicio final Imay junagllaga
tie /íesta Misa huiy ana junag
„ de descanso Mana micuna junag
tie trabajo Huatasag. Shutinchig junag
„ señalado Ayacunapa junag
efe /« muerte
Sacra junag. Chiqui junag
„ afetfn Cushicunapa junag
„ o*e oír Misa
Supay
„ efe ayuno
Supaypa huahuan
„ de mi cumpleaños
¡Huillay, Supay!
„ tie difuntos
Supay apacuchun
„ ac/a^o
Supaymi tagayga
„ venturoso
Imamanta shamunqui supay
Diablo A.
Supay ninta jorgoshá
„ Ayo cfe/ /rs,
„ ove/ /rs.
que se /o //eve e/
aquel es un frs.
„ á qué vienes
/e sacaré su
AN, 159
Cada junag
Tucuy junag
Pulían junag
Huarey junag
Huarantin

Digitized by
180 CAST.
Dial lo que me cargue el Supay apamachun

Diabluras hacer Mana socegar, Tucuyta yaga-


travesuras (chí.
Diadema n. Diadema

Diamante n. Yurag llipipeg rumi

Diariamente adv. Tucuy junagnintin


Guecha
Diarrea n.
Tucuy junagcuna 1
Dias todos los
continuados Gatipassga junagcuna"

interpolados Tallussga junagcuna

„ a los dos—siguientes* '' : Ishcay junagman '


" Diciembre
Diciembre 1
• Cushicuna
Dicha n. Nissga, Rimacussga
Dicho—a, p. Fortunayog
Dichoso—a, Ñiyan
Dicen frase Paymi niyan
Dicen que es él Manam paychu niyan
que él no és Anmi paymi niyan
que sí Gamshi canqui
que tú Nogash calla
que y 6
Pucllacuyllapas niyan
que es broma
Pucllarllam niyacun
de broma
Faena arushi can
que hay faena
Cheynirme puricuyan
Diciendo andan
Quiru
Diente n.
yGoogk
CAST. ricachicun

Diente molar
Dientes asir con los
Allicag maqui
„ hablar entre
Alli yachag
„ primero son mis—que
Yachayllapa
mis parientes.
„ mostrarlos amena- Yachag
Pañantapas, Mogaentapas
Diestra n. (zando.
adv. Panampa pushay

Diestramente Chunca

Diestro—a, adj. Chunca chuncacama

„ á—y siniestro Chuncantiñ


„ llevar del Chuncallacuna
Diez adj. Chuncalla
„ de diez en Chuncacuti
„ solo los Chunca huatanú
„ todos les Chunca huatapita pasanmi
„ soto
Chuncacass¿a
M veces
Chuncacheg
ff
cerca de—años
Chuncachí
99
más de—años
Chunca huaraca
Diezmado—a, ¿dj.
Chr.nca unu
Diezmador—a, „
Diezmar Sacar de diez uno
Diez mil adj.
Diez millones
AJÍ. 161
Huaco quíru
Canicuy
Qtárun rurinchu rimacuy
Qnirucunaran, Ayllucunapita
Quirunta canicogmi

Digitized by Google
162 CA8T. Honrata guechuy

Difamado—a, adj. Juc, Juc


Guepachissga, Shuyachissga
Difamador
Difamar n. Guepachf, Shuyachí
Mana fácil rurana, Ñacana
Diferente adj.
Ñacacusspa
Diferido—a, p.
Sasaycachi Jarean anta
Diferir v. churay
Dificil adj. Ñacacuypami
Difícilmente adr. Ñacay rurana
Dificultad poner Mirassga
Dificultosamente Mirachí
adv.
Aya, Huañusga
Dificultoso—a, adj.
Caman
Difundido—a, p.
Mana gampanuchu cáñoga
Difundir Ushacachiyasga
Difunto—a, n. Ushacachicog
Digno—a, adj. Ushacachí
„ no soy—de ti Ashcaglla puricog, Ruracog-
Dilapidado runa.
Dilapidador Cheylla, Cheyüa puricuy
Dilapidar Chullussga, Yacuyassga
Diligente Chulluchí, Yacuyachí
Llogllacag allapa tamia

Diligentemente
Diluido—a, p.
Diluir v.
Diluvio TI.
AS
Honran guechussga
Honra guechucog

Digitized by Google
CAST. Chaupipita paquissga

Dimanar v. imp. Chaupipita paquicog

Dimensión n. Chaupipita paquí

Dimidiado—a, p. Uchuclla, Uchucllaylla


Ichiclla
Dimidiador—a, adj.
Guelleycama . .
Dimidiar v,
Guellay
Diminuto—a,
pequeñito—a, Goycussga
99
Dios
Dineral n.
Camag Dios
Dinero
Tucuy janampa Dios
Dióle
Capac Dios
Dios
Apu Dios
99
Criador
Mana huañucog Dios
99 Soberano
Mana uxhacug Dios
99
Altísimo
Mana tupuna Dios
„ Señor
Eterno Mana imamanpis tincog Dios

Infinito Atipag Dio 3


99

Inmenso Llapantanta atipag Dio 3


99

Incomprensible Cuyapacog Dios


99

Poderoso Justo Dios

Omnipotente Tucuyta yachag Dios.


99

Misericordioso Vaya Dios

„ Justo

M Sabio
AN. 1S3
Llogshirauy
Tupu

Digitized by
164 CAST. Espíritu Santo Dios
Diosta muchay
Dios Hijo
„ Espíritu Santo Yachachí

„ dar culto á Huallquí, Pushay

Dirigir instruir Ashutí

„ acompañar Ashuticuy

Disciplina n. Yachacog

Disciplinarse azotarse Piñanacuy

Discípulo—a. n. Upallalla runa

Discordias Chaquichina

Discreto—a, adj. Chaquichí

Disecable Punpacuy

Disecar v. Chaquichissga

Discurrir Chaquichina

Disecado—at p. Chaquichí
Tarpussga, Mashtassga
Disecador—a, adj.
Tarpog, Mashtag
Disecar v.
Tarpuy, Mashtay
Diseminado—a, p.
Jatuncaray
Diseminador—a, adj.
Pantachicussga
Diseminar n.
Pantachicuy
Disforme muy grande
Raquiri
Disfrazado—a, p.
Piñasga
Disfrazarse v. Piñachí
Disgregar
Disgustado—a, p.
Disgustar v.
AN.
Churi Dios

Digitized by
CAST.

raquicog.
Sta. Iglesia
Disgustarse
yachachicongam-
Disidente adj.
„ „ raquicuy.
Disidir v. Mana yachagtucog
Disimulador—a, Mana yachagtucuy
adj.
Jitaracog
Disimular v."
Jitaray
Disipador—a, ,
Mogocassga
Disipar v.
Mogocoy
Dislocado—a, p.
Pishicassga
Dislocarse v.
Pishicachí
Disminuido—a, p.
Chulluchina
Disminuir v.
Ganra gacha
Disolutivo—a, adj.
Chulluycachi
Disoluto—a, „
Chullucuy
Disolver desleír v.
Illapata pashtachí
Disolverse Llutanta rimacuy
Disparar el arma Huichuri
Disparatar Huichicassga
Dispersar Ricchachicog
Disperso—a, p. Ricchachi
Dispertador—a, adj Camacachí
Dispertar v.
Camaricuy
Disponer
Rimanacuy, Pleytuy
Disponerse Cutipanacuy rímp°ur
Disputa n.
Disputar v.
AV. 165
Piñacuy [pita

Digitized by Google
166 CAST. ¿Ayca leguachuta?

Distancia [hay. Chunca pichga leguachumi

4e tu casa a la mia Allapa caruchumi


9J

está á un día de Ricanarallam


99

Ricarí, Reguerí
Distante, p.
„ á cuántas teguas? Reguenan

99 está á 15 leguas Jucnirag

99 está muy Mana atiendeg

listinguible adj. Aypussga

Distinguir v. Aypucog

Distintivo ti. Aypuy

Distinto—a, adj.t , Micuyta aypuy.


Pantaycachar puri c o g, Y a
Distraerse v. i f
r-
Distribuido—a , , , a d j Juc-nirag (pacog.
Distribuidor—„ p^ Tucuy-nirag
Distribuir v. /r Raquissga, Pullanchassga
/a comida
M
Raqui
Divagar y. Raquichí
Diverso—a, Raquicuy
Diversidad adj. Raquinacuy
Dividido—a, Chupu
Dividir en partes

99
hacer

Dividirse
99 mutuamente
DÍVÍC30 ti.

Caru cay (rurallan.


Huahiquipita nogapaman
ca-
Juc junaglla purillam
Carum

Digitized by Google
CAST Ricachacuy
Raquina
Divisa señal"
„ poner la ' Raquinalla

„ ponerse la Mayu raquinaennan


Nani raquinacunan
Divisar ver v.
Casado raquinacussga
Divisible adj.
Casadocuna ráqüinacuchi
División
Casadocuna raqüinacuyan'
„ de ríos
„ de caminos Huillaycachay, Rimaicachay
Nincutag
Divorciado—a, p.
Ishcaycassga
Divorciar v.
Ishcay shongo
Divorciarse
Doblassga, Pitussga
Divulgar
Doblaicuy
Diz fr.
Mirarcachi guellay ni ntá
Dobladamente adv.
Genera doblacassga
Doblada persona Racu
Doblado—a, p. Ishcay shongo, Ishcay gagíla
Doblar telas Chunca, Ishcay
M el capital Yachachicog
Doblarse ajarse las Llampu shongo
telas Llampu, Blandu
Doble de grueso espesor
Doblez engaño
Doce adj.
Docente
Dócil
„ cosa blanda
AS. 167
Señal, Hltu
1 Señal ta churáy
Señalacuy

Digitized by
168 CAST. Doctrinacog
Yachachi, Doctrinay
Docto—a, o.
Shegona huasca
Doctrina enseñanza
Nanacuy
Doctrinador—a,
adj. Nanachicuy
Doctrinar r. Nanay
Dogal n. Llullacuy, Engañacuy
Doler v. Ay Ay! Acacallau
Dolerse Llaquisga mamanchic María

Dolor Uyhuata mansag

Dolo fraude Mansachí

Dolor interjección Huahí huambra


de Huasi camacuy
Dolorosa la Virgen Allgay
Domador—a, Garassga
Domar Garacog
Doméstico—a, adj. Garay
Domiciliarse Huarmi, Hollgo manara tir,
Dominico ave Maypí (cucassga.
Donada cosa Maypita?
Donante adj. Maymanta?

Donar v Maych»tassi caycan.?

Doncel—lia adj. Mayman camata?

Dónde adv.
„ » de
„ I&
dicen que está?
„ 1 hasta
AV.
Y¿ chae, Amauta
Yachachina, Doctrina
Yachachicog,

Digitized by Google
CAST.

Goríchassga

Dónde 1 por Gorichag

„ ? hacia Gorichay ;
„ quiera Puñunachicog

Dorado—a, p. Puñuy siqui

Dorador—a, n. Puñuy

Dorar Puñog tucog

Dormidero—a, adj. Missqui puñuy


Chiri puñucuy, Huañusganu
Dormilón—a. adi.
"t
Dormir ;
Musspa musspa puñuy
• „ hacerse el derruido
Huagtacassga puñuy
„ sueno tranquilo Uray sengapa puñuy
Dormirse Puñuna huahí
profundamente
Huasha
Dormitar v.
Isscay
Dormirse de espalda
Isscaynu
99 de cara abajo
Isscay pachac
Dormitorio Isscay cutí
Dorso Bspaltfa Isscay Isscay cama
Dos Yanantillan
„ como Isscay pachac chunca juc
99 cientos Isscay huaran a
9t
veces Imachari
99 de— en dos

99
cosas pareadas

99 ciento onze
mil
Bnda n.

4K. m
Maypatag?
Maymantag?
Maymanpis f

Digitized by
170 QAST. Huajiyog

Duiar v. Missqui

Dudosamente *oV. Missqueg [quega!


¡Ahí Missqui! ¡Cayrañ,
Dudoso—a, adj.
Miss^
„ estar
Missqui rimacuyninchti
Dueño—a, adj. Missqui, Missquilla
Dulce n. Missquichf
miel
Allapa missqueg
Dulce! ¿Oh qué!
Missquicay 1

en las palabras
t9
Missqui rimacog
Dulcemente adv. ...cama, tiu af.
Dulcificar v. Juc huatantin ** •
Dulcísimo adj. Guessiangayag

Dulzura n. Juc quillantin

„ hablar con Unay, Unaymanpamí chayga

Durante adv. Mana unaypami chayga

„ un año Taquiag
mi enfermedad Sinchi anyáha
99

„ un mes Unaycachí

Durable eternamente Anag, Aneu

temporalmente Ancu jara


99
Anagyassga, Ancuyassga
Duradero—a, adj.
Duramente con
acritud
Durar v.
Duro—a, adj.
n maíz

„ estar endurecido
AS.
Isscayta yarpay
Tunqui tunqui
Tunquí
Tunquirassga

Digitized by
CAST. AN. 189

—B—
!Chey ari!
Machassga, S'.úncassga
Ea—pues! interj. Machag, Upiag. Shincag
Efcrio—a, estar p. Illacasquisga
„ ser adj. Rupay huanuy
Eclipsarse v. imp. Quilla huanuy [ h u inu"
„ e/so/
Llapan, Rupay, Llapan
/a /una quila
Eclipse tota/ fi, Rupay, Quilla tucayan
„ parcial n. Churacog
Económico adj. Churacuy
Economizar v. Huisstiri, Jitari
Echar arrojar v. Jicharí, Jichasquí
Ecliar derramar el líquido Huatucuy

M de menos Cucata amuy


„ /a coca efe /a 6oca Ayguecuy
„ á correr Tallicuy
„ vaciar Huaipita gargorí
„ </e /a casa á cualquiera
Cururachi
9J
hac^r rodar
Gongari, Gongassga
v en olvido
Tumpaycuy jucta
„ /a cí//pa á otro
Bendicio :ta aypucuy
>f
bendiciones
Maldisiaycuy
„ maldiciones

— * —

Digitized by Google
172 CAST. Yacuman jitarpuy

Echar dem'var Pachanpa jitaran

,, á rodar Hichcapacuy

Echarse v. Aucallacuy, Huagtaractiy


al agua Huatacuna
de barriga Ñaupa huatacuna
de un lado Guepa huatacuna
de espaldas
Cañan huatacuna
Edad /i.
Achca huatayog
antigua
Huiñay majiqui
moderna
Chay huatayogllam
contemporánea
Ruracuy, Sharcuchicuy
de—provecta
de tú Huaita-ruracuy,
Sharcuchicuy
de la misma
Escuelachu yachacog
Edificar v.
Escuelachu yachachí
„ casa
Cheinumanta
Educando—a, adj.
Cheynumi, Yachacunan
Educar v.
Yachacunmi
Efectivamente
adv. Manam, Yachacunchu

Efecto de una causa Yachacuchissga, Ruracassga


Yachacuchí, Ruaraycuy
„ tiene
no tiene San tocun aman ricchacun

P
Efectuado—a,
Efectuar
Efigie
AN.
Huicapay, Sagtay
Allgochay, Ashllí
Huischucuy, Jitaracuy

Digitized by GoOgk
CAST. Jicharí

Eflmero adj.. Jichacassga

Efundir derramar v. Quiquillampa shongoyog


Rura ruray
Efuso—a, p\
Rurassgana
Egoísta n,
Huanuchí
Ejecutar v.
Gatipar cobray
Ejecutado p.
Yacbaycachag
Ejecutar dar muerte
Yacbaycacbí
„ cobrar
Piñacaycachí
Ejercitante adj.
Pay
Ejercitar v.
Paycuna
, f la paciencia por otro
Jucninta apamuy
Él, Ella pron.
Chutacacog
Ellos, Ellas
Acllana, Acrana
„ tráeme uno de
Acllassga, Acrassga
Elástico
Shumag churacussga
Elección n.
Acllay, Acray
Electo—a, p.
Acllachí, Acrachf
Elegante adj.
Jogarissga janaman
Elegir v.
Jorgarcuy janaman
f , Aacer
Jogaricuy
Elevado—a, p.
Raquissga Catussga
Elevar v.
Raquiri, Caturi
Elevarse
Eliminado—a, p.
Eliminar v.
AIT. 173
Manallapa, Pissi
causayog

Digitized by Google
174 CAST. Chogllu

Elocuente adj. Quiquinllaua cahuacun


Quiquillay quina cahuac uy, Ra-
Elocuentemente adr.
Llutassga (quicuy.
Elote n.
Llutay
Emancipado—a, p.
Cacha, Cacha rimay
Emanciparse v.
Chichussgc.
Embadurnado—a, p.
Huampu
Embadurnar v.
Huampuchicog
Embajador n.
Llutassga mutuhuan
Embarazada adj.
L!utay
Embarcación n.
Llutacuy
Embarcador adj.
Shumagyachí
Embarrado—á, p.
Shumagyacuy
Embarrar v- Yuragyachí
Embarrarse Yuragyacuy
Embellecer Yuragyassga
Embellecerse Upayassga
Emblanquecer Upayacuy
Emblanquecerse llulñay
Emblanquecido—a, Machachí, Upiachí
p.
Machacuy
Embobado—a, P-
Paeacus^ga runata shu;*ana
Embobarse v.
Embolsar v.
Emborrachar hacer
Emborracharse v.
Emboscada n.
AN.
Shumaglla rimacog
Shumag rimacuy

Digitized by
CAST.

Mutucuy
Chapacussga
Emboscarse
Chapacuycuy
Embotado—a, p.
Chapacuy
Embotar el filo y.
Piñayacbi
Embotarse y.
Piñayacuy
Embozado—a, p.
Piñayassga
Embozar v.
Machachi Upiact;
Embozarse
Pantaycacbachi
Embravecer
Pantaycachicog
Embrutecerse
Brujassgo, Ñahuissga
Embravecido—a, ~ p. Ñahicuy
Embriagar Ñahuicachí
Embrollar y. Ashnuyacuy
Embrollón—a, adj. Ashnuyassga
Embrujado p- Jirpuna
Embrujar v. Llulla
„ hacer Huyñasga •
Embrutecerse Huyftay
Embrutecido—a, p. Ayhuacog
Embudo n. Ayhuacuy
Embustero adj. Pachán punquissga'
Embutido—a, p.
Embutir r.
Emigrante adj.
Emigrar v.
Empachado—a, p.
AV. 17«
Pacacussga runata
shuyay
Mutussga
Mutuy

Digitized by
W CAST. Amichissga, Aypassga

Empacharse v- Amí, Aypay


„ avergonzarse Amicuy, Aypachí

Empalagado—a, p Tincuchissga

Empalagar v. Tincuchí
Empalagarse Shatu
Empalmadora p- Cogayassga
Empalmar r. Tutayassga .
Empanada de maíz Cagayachi
Empañado Ñuyussga
oscurecido
Chulluss^a
Empañada criatura Ñuyuchí, Chulluchí
Empañar y. Ñuyucuy
Empapado—a, p. Pirgassga
„ lo sólido Pirgarcuy
Empapar r. Tincuchí
Empaparse Ayllunacuy
Emparedado—a, p Cancaycuy
Emparedar r. Rumiyassga, Rumi
Emparejar v. sfyomj

Emparentar Rumiyay

Emparrillar Rumichassga

Empedernido^-a, Rumichacog
adj. Rumihuan taquiay
Empedernirse vy
Empedrado p
Empedrador
Empedrar v.

4?-
Pachanta punquichin
Pengacussga

Digitized by Google
CA8T. Tangassgalla

Empeine del pie n. Prendacussga


,, enfermedad Riniacussgata rurag

Empellón n. Uteacuy

Empellones dar Prendata jaguepuy


„ á adv. Rimay cachi

Empeñada cosa Tacshapacuy


palabra Capac Apú

Empelar v. Capac Coya


dar prenda Ychaga
Empeños poner v. Caprichacunsga
Empequeñecerse Caprichacuy
Emperador n. Guclayassga

Emperatriz Guclayacuy

Empero con). Gallarissga

Emperrado—a, ai}. Gallan

Emperrarse v. Upiag

Emperezado—a, ad¡. Upiacurcuy

Emperezarse v. Chaqui punta ?hu sharcuy

Empezado—a, P• Ruraycamayog

Empezar v. Rurachi

Empinador—a, adj.
Empinar el codo
Empinarse v
Empleado—n.
Enplear v.
AN. 177
Piehussqui
Mirga
Tangay
Tangaycachay

Digitized by
17d CAST. Ganracussga

Emplumar v. imp. Ganrachí

Empobrecer v, Gallaripaycuy

Empollar v. imp. Gallárissgana


hacer Chichuyassga
Emporcado—a, p. Chairág chichussga
Emporcar v. Huachananpaifam
Emprender Chichuchi
Emprendido—a, p. Chichucay
Empreñada Mañacussga
de poco tiempo Mañacog
en meses mayores Mañacuy
Empreñar v. Mañacuycuy
Empreñarse v. Tangay
Emprestado p. Tangachi
Emprestador adj. Tangaycuy
Emprestar v. Apig. Chareg
Emprestarse Apiña
Empujar Api
„ hacer ...pi
Empujón n. Llapan
Empuñador—a, adj.
Empuñadura n.
Empuñar v.
En p.
„ todo
AN.
Pahuasgoy
Huagchachí
Ogllay
Ogllachi

Digitized by Google
CA8T. Ranticana, Trucana

Ell que din Ranticuri. Trucari

que cosa te ofendí? Acaparuna

Enaguas n. Caayllaran

Enajenable adj. Shayarcug

Enajenar v Huata-huatalla

Enano—a, adj. H uata-hua t assga

Enantes adv. Huata-huatay


Huata-huatacuy
Encabritarse el caballo
Jaticassga
Encadenadamente
Jaticuy
Encadenado—a, adj.
Iscuhuan llutay
Encadenar v.
Paglayacuy
Encadenarse
Purinata reguechi
Encajado—a.
Ninayachi
Encajar v.
Ninaninayassga
Encalar
Sogsuyacuy
Encalvecer n.
Pucutay huichgacassga
Encaminar
Huichgassga
Encandecer
Huichgaycuy
Encandecido adj.
Cunay, Paitacuy
Encanecer v.
Cunaycussga, Paitacussga
Encapotarse las nubes
Encarcelado—a, p.
Encarcelar v.
Encargar
Encargo dejar
A"S. 179
Imajunag
Imatag piñachicunqul?
Pishtuna

Digitized by Google
198 CAST.

Encarecer v. Huyray. Racuyay


„ alabando Huyrasapa, Racusapa
Encarnación del Verbo Di- Guepicassga, Pitucassga

Encarnarse v. {vino. Turunchacuy, Atollacurcuy

Encarnecer Raurachi. Rupachi

Encarnecido—a, adj. Ruparicuy, Raurachicuy


Raurassga
Encarrujarse v.
Nina color
Encenegarse
Cancha
Encender
Huichgassga
Encenderse
Haichgacog
Encendido—a, p.
color adj. Huichgay

Encerradero n, Huichgacuy
Pacanacuna
Encerrado—a, p.
Jananchu
Encerrador adj.
Ongorayag
Encerrar v.
Ogllanag huallpa
Encerrarse
Ogllay, Ogllan runtnta
Encerrona n.
Guentichí
Encima
Guenticussga
Enclenque
Maquin, chaquin intucassga
Enclocarse
Encobar
Encoger
Encogerse
, - los miembros
Yalliyogta rimay
Alli nisspa yallichi
Diospa churin-runayassga
Runatucog

Digitized by
CAST. Lagay colahuan

Encogerse de ánimo Piñacussga

Encogido—a, p. Piñachi

Encolar v. Piñacuy
Camacachi, Cunaycuy
Encolerizado—a, p.
Diosta mañacuy
Encolerizar
Cachapuricog
Encolerizarse
Cachapuri, Cachapuriqui
Encomendar
Anchassga llaga
Encomendarse á Dhs
Shongo raurarissga
Encomendero—a, adj.
Shongota raurarí
„ mi, tú
Quirí anchacussga
Enconada herida
Tincuytucog
Enconado el ánimo
Tarissga
Enconar el ánimo
Taricuy
Enconarse la herida Tincuyacun
Encontradizo—a, adj. Ricachicuy
Encontrado—a, p. Taricuy
Encontrar v. Tupanacog
Encontrarse entredós ó Curcuya°ga
mas
Curcuyay
f9 dejarse ver
Curcuyacuy
Encontrarse v.
Gashpayassga
Encontrón n.
Encorvado—a, p.
Encorvar
Encorvarse
Enere ipa lo—a. p.
AV. 181
Pengacur umpuracuy
Guentissga

Digitized by
183 CAST, Chahuayassga

Encrespar v. Pacassga,
Chapassga
Encrucijada
Pacacbeg, Chapacog
Encrudecer
Pacay, Chapay
Encrudecido—a.
Tincucuy
Encubierto Arahui
Encubridor adj.
Missquiyassga
Encubrir v, Missquiyachí
Encuentro n. Missquichicuy
Endecha p. Michag
Endulzado—a. Rumiyachi
Endulzar v. Rumiyacuy
Endulzarse v. Rumiyasga
Endurador—a, adj. Matara
Endurecer r- Chegnina runa
Endurecerse Chugninachf
Endurecido—a, p. Enero quilla

Enea ti. Piñarachi

Enemigo ti.
Piñachicog

Enemistar v. Cargapa jirassga

Enero n. Cargapa jiray


Guesiacuy
Enfadar v.
Enfadoso—a, adj
Enfardelado—
a, />.
Enfardelar v.
Enfermar v.
AN.
Gashpayachi
Pallsa, Palka
Chahuayachi

Digitized by Google
OAftr. Guesiagta cuidacoy

E afamar hx?¡>r Guesiarag


Guesiag
Enfermedad n.
Guesiasgallam cae un
Eafermeria
Guesiagni-canmi
Enfermero
Tulluyay, Agrá
Enfermizo—a, adj.
Tulluyacuy
Enfermo adv.
Tulluyasga
„ estar de continuo
tener algún v. Chinipachu
Alalassga, Chirisga
Enflaquecer v.
Alalachi, Chiriyachi
Enflaquecerse v.
Alalacuy, Chiriyacuy
Enflaquecido—a, p.
Alalassga huirá
Enfrente adv,
Ashlla piñacuy
Enfriado—a, p.
Enfriar v. Pina piñacussga
Piñaricachí
Enfriarse v.
Llullachissga
Enfriarse la grasa
Llulluchicur cahuan
Enfurecerse v.
Llullacuy
Enfurecido—a, p.
Yupaptin pantaehi (brata,
Enfurruñarse Y.
Cuyagnu-llullapay-hua ra-
Engañado—a,
Churiyassga
„ deshonestamente
Engañar v.
„ contando
„ acariciando
Engendrado—a, p.
AN. 183
Guesiarcachi
Guesia
Guesiacuna hualii

Digitized by Google
AS,

184 CA8T. Huyrayay

Engendrador adj. Huirayachí

Engendrar v. Jatunyachí

Engendrar hijo espúreo Jatunyacuy

Engendro feto n. Jatunyassga


Engordar v. Gollgassga, Huarcusega
„ hacer Gollgay, Huarcuy
Engrandecer v. Lluclluchassga
Engrandecerse v. Lluclluchay
Engrandecido—a, p. Racuyassga
Engranerado—a, p. Racuyay
Engranerar v. Api-cola
Engrasado—a, p. Millpog
Engrasar v. Millpuy
Engrosado—a, p. Huatuchaasga
Engrosar Huatuchay
Engrudo n. Uchcussga, Uccruchisga
Engullidor—a, adj Uchcuy, Ucruchi
Engullir v. Hucruyassga runtu
Enhilado—a, p. Hucruyachi runtuta
Enhilar v. Musianata huatuchi
Enhuecado—a. p.

Enhuecar v.
Enhuerado huevos p.
Enhuerar v.
Enigma n,

Churichicog
Churichi
Churipacuy
Huaca runa, Shullu runa

Digitized by
Mogchicuy
Chaquichí
Enjuagada la boca
Chaquickicuy
Enjugar otras cosas
Rurun huirá
Enjugar Y.
Tullulla runa, Llanu runa
Enjuagarse la boca
Missqui Shimí
Enjugarse v.
Machihuy
Enjundia n.
Millhuayasga
Enjuto—a, adj.
Mituchay
Enlabiador—a, n.
Locuyachi
Enlabiar v.
Locuyassga
Enlanado—a, adj.
Yana: Hachapasga
Enlodar r.
Yanahuan llachapacuy
Enloquecer v.
Huahtta curcuchay
Enloquecido—a, adj.
Tampayachi
Enlutado—a, p.
Guelloyacurcuy
Enlutarse v.
M ascaracussga
Eni^^pw F.
Mascaracuy
Enmarañar Y.
Juchampita huaoacussga
Enmarillecerse y. Huanacuy
Enmascarado—a, «. Huanay cachi
Enmascararse Huanay
Enmendado—a», dejas Mogoyacun
culpas
Enmendarse
Enmendar hacer
Enmienda
Enmollecerse
AM m
Mogchienssga
Hahuán

Digitized by Google
186 CAST. Upallacuy • "~
Upallassga ¿. : 1
Enmohecido—tup.
Yanayay
Enmordazado—a,
Yanayachí •'
Enmordazar v. »v
Yanayacuy «• • ,ív
'
Enmudecer v. .
Yanayassga • •J
Enmudecido—a¿ p.
Piñassga n;

Ennegrecer v; :
Piñay
•„ ■ hacer. .* • . . ' . *
Piñachí -
Ennegrecerse -
Piñacuy
Ennegrecido—a. p.
Piñacuypami
Enojado—a, p; ¿
Piñanacuyan *
Enojar v. •
Jatun-jatun, Allapa^jattíii;
hacer > . »
Jatun-mana allichú^ ' '
Enojarse
Jatun jucha -
Enoj arse reciprocamen te
Cuento apacog '
Enojoso—a. adj..
Enredana
Enorme aij. ■ ■ •
Runata piñanachi
en lo malo >
\rhuicapuy '
Enorme pecado
Arhii-arhui
Enredador—a. a^
Apuyachí
Enredadera n;
Apuyachicuy
Enredar v.
Enredarse v.
Enredoso—a, ai/.
Enriquecer v. .r-

Enriquecerse

Mogoyassga **" "" / **■


Shimift-canichisga *>
Tulluta canichi iw

Digitized by
CAB% Pucayacuyvv-.t.: &í ah

Enroje4?fir -: í.roí,j{. • .• -
t > : Sagrargoy v»bjts¿f4£

Enrojecerte Sagraasga* -M T
,
Enronquecerse , -n< Sagracastfgsu R«*~-OO
Enronquecido-^, i 'adj* n
Cun*ras«gav. tcíjJ5ÍirxJb. 4,i3C

Cururay ■ sv>*{ * r*
CururacuyV^
•;ii^jr«T-'»tfl2
Enroscado—a, a*
Gagllanmati jorgopay i#rs *
Enroscar v.
Jatunyachí v.-%" .í.
Enroscarse <..
Yahuary assga $r •;. 3* %" u5l
Enrostrar , ><\*
Yahuaryaycuy^arhnítfjrflyc
Ensanchar
uSL
Ensangrentado—a, .
Yahu • ryacuy i* rJietiflT
Ensangrentar v. n¡<
Yachaicuchí ¿
Ensangrentarse v.
Yachacjficuy . ■ T'^E.
Ensayar v. {v; -
Huirachí, Huiraycacjtí
Ensayarse Yachachicog • *
Ensebar . Unancha ^ ;.Í./V. -
Enseñador—* Yachachí H
,
Enseña . ¿j.
Enseñar v.,
Soberbiassga < . sJ
Ensobervecerse n.
Ensordecer :
vjg
(Jpayarcachí
Ensuciadla, adj.y p.
Ganracussga - ¡ 'í
Ensnciador—a, adj.
Ganracog
Ensuciar v.
Ganray >v
Ensuciarse f...
Ganracuy

Pacayajr V
f
«-t* ¿2

Digitized by Google
Iflft CA8T. Entenado-Gojapa chtartfi

Entenado—a, del Entendicuy, Uriánefcft*:


varan Razonta huiyay. BntfeicH
de la mujer Jatun rimacunata entendí
Entender Reguecuna, Yackatia
>f con razones Tutayapuy
„ cosas elevadas Llapantin
Entendimiento, Huyllarcuy
facultad
Shongota llaquichictiy
Entenebrecerse v.
Shongoyqui llaquieuycuft
Enteramente adv. Pampag
Enterar v. Pampay
Enternecer Pampacuy
Enternecerse Llaquicussga
Enterrador—a,t adj. Pampa ssga
Enterrar v. Chiriyass&a', Atefla'ssgá'

Enterrarse Chiriyachí, Alalacfhí

Enternecido—a, p Uchuclla goñuchf

Enterradora, p. Carpa ssga


Carpay
Entibiado—a, p.
Pucutág^caspassga l-
Entibiar v.
Chaypeñga
Entibiar lo frío
Chaypinpita
Entoldado—a,
C hay penga cachuti
Entoldar
Entoldarse las nubes
Entonces adv.
Desde
„ En talca*

Entenado Huarmipa-
nnáhitán

Digitized by Google
CASt. AV. 207

Entonces En aquel Upayacuy

„ Basta Yaycuna
,, No mas que hasta Pura-purag, Isscuy, Iscaypa*

Entontecer Y sacan flahui (cayan*


Isscaynintin, hayhuayáii
Entontecerse v.
Yaicamogpá
Entrada a.
Huicsha
Entrambos—as, pareados
Yaycuy
„ ojos
Yaycuchf
„ cosas no pareadas
Yaycucuy
Entrante venidero ...pura ari
Entrañas a. Noganchiechu
Entrar v. Chaycama
hacer Paycunapura
Entrarse Chasquichissga
Entre p. Chasquicheg
9f
nosotros Chasquicbf
„ tanto adv. Chasquichicuy
„ ellos Jucpa-maquiman churacuy
Entregado—a, p. Jatipacuy
Entregador—a, adj. Jatipacog

Entregar v.
Entregarse
„ ponerse en manos de
Entremeterse (otro.
Entremetido adj.
Chaymanga
Chayyag, Chaypínyag*
Chaypinyaglla
Upayarcachf

Digitized by
190. CA3T. Tacucassga

Entreoír v. Tacuy, Tacuchí

Entretenerse, v. Llaquichicuy

Entrever v. Llaquipacuy

Entreverado—a, p. Tacussga, Pirhuássga


;
Tacuy, Pirhuay
Entreverar v.
: I
Jatipayacuy
Entristecer r.
Alayhuan umpurassga
Entristecerse
Putgassga
Entrojado—a. p.
Putgay ^ T
Entrojar
Putgacuy
Entrometerse
Yupanalla
Entumirse v.
Yupay
Enturbiado—a, p. Yangallam
Enturviar Maucayassga,
Enturviarse Rucuyassga
Chacuanyassga *T
Enumerable adj.
Enumerar v. Rucuyassga

En vano adv. Maucayassga

Envejecido—a, Chacuayan
cosa Rucuyan
Envejecida mujer Allapa rucuyan
Envejecido hombre Ishcan rucuyan
Envejecerse las '
cosas -AS

f 9
la mujer
el hombre
mucho
ambos

Tumpay uyarilla
Gaynacuy, Diverticuy
Tumpay ricacujlla

Digitized by Google
ÓÁST. Cachay
Cacharcachí
Envenenado—a, p.
Cachapacuy
Envenenar v.
Apachí, ApachicuV
Envenenarse
Huyllachí;4 Nichí
Enviado—a, adj.
Ñaupachí
Enviar v.
Chiquicuy
hacer
Chiqui
99
repetidas veces
Chiquicog
99
presenté ó cosas
Viudassga
99 recado
Guepi
adelante
Guepissga
Envidia n.
Huahuapa guepinan
Envidiar v.
Guepi
Envidioso—a, adj,
Huahuata guepi
Enviudar v. Huancurcuy
Envoltorio Huancucuy
Envoltura Huancussga
de criaturas
Pesti, Guessia
Envolver v.
Huanuracheg guesia
criaturas
Huanunacog runa
99
arrollando

Envolverse v.
Envuelto—a, p.

Epidemia n.
Epilepsia n.
Epiléptico—a, adj.
AK. 191
Venenassga
Venenay
Vencnacuy
Cachassga

Digitized by
192 CA£T. Tincuncachí
Epístola n. Pantaycttssga
Época Pacha
„ Esa- Huayrachina pampa, Era
Equipaje Pallacurcussga
Equiparar v. Pallacuy
Equivocarse Pallacurcuy
Era tiempo
Puru pampa
para trillar
M
Monti cuchi
Erguido—a, Pantassga
Erguir v. Marca-marcan puricpg
Erguirse
Pantay
Erial n.
Pantassga
Erizo n.
Cacyay
Errado—a, aeff. yp.
Achca cuti cacyay
Errante vago adj. Ca yassga
Errar v. Allin rimacog runa
Errata error n. Shupullussga
Eructar v. Cachacuna
repetidas reces Micuna
Eructo n. Gacha, Rumi-ru ni
Erudito—a, n.
Erupción cutánea n.
Esbirro n.
Esca
Escabroso—a,

Guellga
Pacha
Chay—pacha
Guepin

Digitized by Google
CAST.
AV. 198

Escabullirse F. Llillicuy

Escala escalera n. Chiriyay

Escalar v. Ushiassga, Usiasga

Escaldado—a, p. Usiarin

Escaldadura n. Guesspicussga

Escaldarse F. Guessp;ch!

Escalofrió n. Guesspicuy
Orongoy
Escampada la lluvia
Chinyarcuy
Escampar v.
Quim asspina
Escapada n.
Rinri asspina
Escapar hacer v.
Asspissga
Escaparse
Asspi
Escarabajo n.
Allaycuy
Escarapelarse v.
Quichjuissgata allay
Escarbadientes n.
Rassta
Escarbaorejas
Rasstassga
Escarbado—a, p.
Rasstan, Gajan
Escarbar Y.
„ raices Gorana

„ lo ajustado Gorassga

Escarcha n.
Escarchado—a, p.
Escarchar v. imp.
Escarda n.
Escardado—a, p.
Caincacuy
Escalera
Yarcuy, Gegarcuy
Llillissga
Llili i

Digitized by
194 CAÍT. AK.
Escardador—a, Gorag
¿0%*'^' Goray
Escardar v. '
,,: 4U
Rastrillo
Escardillo w. 1 :'
Ñagchassga
Escarmenado—a,
p.' ? 1 Ñagchay ;

Ecarmenaf V -' Huanassga


Huanay
Escarmentado—a,
p. Huanachi
Escarmentar N\ Burlacog, Asipaco^*
hacer Burlacuy, Asipay >^6*
*
Escarnecedor—a,
adj. Burlacussga, Asipassga

Escarnecer v, Ranra-ranra ^ A S t -..
Escarnecido—a, ' p. Racu ñagcha *\f**>*
Escarpado—a, ' Pissi, Pissilla J

* - Pissiyan lluKeas3

Escarpidor n. Muchuy

Escasamente adv.
Muchuy tiempo ;
Escasear v.
Yacu-muchuv
Escasez n.
Escasez Tiempo de
„ de aguas
Escaso—a. Pissi-pissi "
Aysanan pissin <.
de peso
Micha, Michácoy ' ' '*
Escatimador—a, Michacuy 1
.
adj.
Yachay sapalla, Michay-
Escatimar r.
s*.
Escatimosamente Micha-yachaysapa
aoV. (pálfk.
Escatimoso—a, aoj. Yachacuna
Escible aafj.

Digitized by Google
CAST. Pichay

Esclarecer v. imp. Shegshí


Shegsihuan „„
Esclarecido 0

Escoba A Acracog

Escobar v. Acray

Escocer v. Pachac-chaqui

me escuece Pacay

Escogedor—a, Pacachí

Escoger v. Pacacuy
M

Escolopendra ¿ÍSCCÍ^^ Paca. Pacalla " * s b '. • * *


*

Esconder v. Pacacuna
99
hacer r Fierrupa-ganran
Esconderse Shira-shira
Escondidamente adv. Shegshícuy
E3C0ndite escondrijo n. Guellgay ■ ¿ ,.,
Escoria n. - . Guellgassga
r f f

Escorpión n. ^ , , Guellgacog
Escozor Chupu
Escribir v. Manchapacuy
Escrito n Huiy apaña

Escritor n. Huiyay

Escrófula TI. ^ Huiyanacuy


Escrúpulo temor , , , .
Escucha adj. ti(

Escuchar v. .„ l;
....
Escucharse mutuamente ,,
AV. 190
Achicyachí, Aclara^
Achicyassga

Pichana «w *

Digitized byGoogk
196 CA6T Pucu
Escudo
Escudilla n.
Tapuchí
Escudo n
Tapuchicog
Escudriñador—a, adj.
Huyu, Asspa gaglla
Escudriñar v.
Togassga
Escuerzo rana
terrestre Togay

Escupido v. Togachí

Escupir v. Toganacuyan
„ hacer Chumassga
Escupirse Chumay
mutuamente
Chumachí
Escurrido—a, p.
Chumacuy
Escurrir v.
Chay
hacer
Chaypis
Escurrirse v.
¿Chayga?
Ese, esa, eso pron,
dem. Chay ari!
„ también Sinchicassga

„ i Y interrog. Sinchícheg
Sinchi, Callpachí
Sinchichacuy

Esforzado—a, adj. Tinqui-tinqui


Tinquichacuy
Esforzador—a.
Llipipiag verde rumt
Esforzar
Shumag ruracuy
Esforzarse v.
Eslabonado—a, adj.
Eslabonarse v.
Esmeralda n.
Esmerarse v.
AN.

Digitized by Google
CAST. AV. 215

E3<SfagO n. Huagtapa, Issquí

Esotro—a, v. p. Aparicurcuy

Espadaña n. Paletilla

Espalda Huagta-sapa
caer de Manchana, Manchaouypá
cargar sobre la Manchapacog
Espaldilla omóplato Manchacassga
Espaldudo—a, adj. Manchachicuna
Espantable adj. Manchachí
Espantadizo—a, adj. Manchacri, Manchacuri
Espantado—a, adj. Uyhuata huacasqui
Espantajo—a, Manchaycachag caballo
Espantar v. Allapa feo,
Espantarse Mancharinapami
los animales Masstasquissga noticiata
Espantan caballo Masstacassga
Espantoso—a, adj. Huychirissga
Esparcido-a, lo colectivo- Masstay, Huichiri
„ cosa [ó la noticia. Gaquepacuyan,
Esparcida cosa menuda Mastacuyan

Esparcir v. Penca huasca, Cabuya

Esparcirse Chancan quichacassga


pureg
Esparto n.
Tumi
Esparrancado—a,
Espátula n.
Toncor
Cheyjuc
Matara, Totora
Huagta

Digitized by Google
198 GA8T. Espigar x. imp^.
Especia para sazonar AS.
vian- Micuyta missquichina jache*
Especial en lo bueno Idas* Shumag acrassga [cuna.
Especial eñ A> malo Japallan man^-alli
Especialmente adj. , japallan puni
te aviso ............. ,(
Alli mussianayjouipa huilla ^
„ te aviso esto {cbfrai
caita huilla
t1
apártate de ¡ahorna*
Asmuan machanapita^^auj
Especie De la misma . a Chay niraglla ^eu^, Huiticuy
Especiero—a, adj, ^r.. Micui mjs^quichina .yendicá
Espectador—a, ad¿ ~. Ricacog, Gahuag
<....
Licay, Qajmay
Espectar mirar n.
Espejo
Espejo n. •
Shuyana
Espera n.................
Diospita^shuyana
Esperanza, virtud <n% Shuyay r
, «
Shuyachí
Esperar n. ...;TI> ,,f... •
„ /zacer Shuyassga
Sanguyachí ., ^ „
Espesado—a.- ¡ .
Sangussga, Sancu»sga
Espesar
Ricaycaohag, Huiyayc#c>ag
Espeso—a"
Huatgay, (Jachay
Espía n.
Espiga
Espiar v. N

Pallapassga
Espiga n. «V: í; ,
Pallapaycaa -
Espigado v.
Pallapay
Espigando ,¿>¡$#r

Google. ¿.
OAST. Casha sapa • ■•

Espina *. ^ Huanur ushacay «* • &


Espinaca n. ;>
Anima i
Espinar Alma *
Espinazo Alli alma • -^- :

Espinilla n. Supay £
Espinoso—a aoy. Ángel alma
Espirar r.* ' - i : ' r Llipipeg, Achqueg
Espíritu n/ 'mJw"'-
Quíquillampita » *t
él alma *
Aychacuna; Xngarifla,
„ e/ bueno Huarmí,HuarrtMh .-<f
el demonio1*' ~*
Goja, Huarmipá' aeras^ga
„ angéÍ!cóUL* *;
Huhuay, Cutraehi
Esplendor n.
Huhuacuy, Cutracuy
Espontáneamente a^;
Poshog, Espuma
Esportilla ¿m,5W
Cachasa
Esposa
Espumay v
Esposo ».
Huyhua-chupu
Espulgar v.
Huachapacussga huahua
Espulgarse
Espuma 11 ni' " * Togayhuan ogocheg I
„ del caldo de caña !

Espumar v.
Espundia ó/cera
cancerosa
Espurio—a, Ai/o
Espurriar n.
AS. *,4ip.
Casha <v
Ragacha * or
Casha casha
Huagtan tullu *. - v

Huaman tullu

jOOQIC
Digitized by V
Rutussga
200 CAST.
Rutuy
Esputar v.
Rutuchí
Esputo ti.
Cuchu, Esquina
Esqueleto A
Esquina callipa
Esquilado—a, p.
Pucacussga, Juytussga
Esquilar y.
hacer Anchucurcuy
99

Pacaycachacog
Esquina
de la calle Tacyacussga
99

Esquivado—a, v. Tac3raycuy

Esquivar v. Tacyacuycuy

Esquivo—a, adj. Cancha, Huyhua corral

Estable Estaca

Establecer v. Huatapa estacionincuna:

Establecerse en un Tamya tiempo ■


lugar
Establo n.
Estaca Ushya tiempo
Estaciones del año >♦ *?

99
Primavera Pashtay, Togyay
99
Verano Pashtassga, Pun-
Otoño punyassga
99

Invierno Jarcacassga
99

Estancia
Estallar
Estallido
Estancar v.
Estancia n.
AV.
Togay
Togassga
Tullullaman ticrassga

Digitized by
CAST. Guessiami
Tacuraycan
Estanque n.
Jagyassganam
Estaño n.
Jamacuycan
Estar v. SÍ st.
Puñucuycanqui
— estoy eníermo
— estas sentado Micuycan

— está cansado CushÍ8gam cayca

— estoy descansando Llaquissgam canqui

— estas durmiendo Piñacassgam

— está comiendo Ricanallaman cay cay

— estoy alegre Gasilla cay (caycan.

— estas triste Trabajuchu caycan, Aruychu-

— está enojado Achca guellayog caycan


Chacua
Estar á la vista
quieto Sayay, Chican
99

de trabajo Cay
99

„ rico Cay mi

Estarna perdiz n Caypa

Estatura n. Cay junag


Cay huata, Cañan huata
Este, esta, esto, pron.
d. Esfera
99 99 99 eS Iscaycachí, Huanuyachí
99
Este día
Este año
Estera de totora
Estercolar v.
Á3T áfr
Gocha
Estaño
Cay, Cacuy

Digitized by Google
' 302 OAJST. Sacra, Chaqui allpa

Estéril n. ,.{ Muchuy huata

Árbol Huanu, Taquia


Tierra . . , r
Cuyachicog,
Cuyanallapa
Cuyay
Chaninta churay
Estiércol
Tuccripay, Tangapay
Estimable pí/V
Tángana, Puya
Estimar v.
Ussia
M
poner precio
Quedanacuy, Rimanacuy
Estimular v.
Shutacassga
Estímalo aguijada 11.
Shutarag
Estío n.
Shutareg
Estipular v. Shutay
Estirado—a, p. Shutachí
„ Shutapaycuy f
Estirador—a,
Shutacacuy
Estirar v.
Shutacacuicay
M hacer
Cay, Chay
repetidas veces
Estomago
Estirarse
Tuccircuy
M
repetidas veces
Jarcacog, Michacog
E sto y aquello #s.
Estorvay.Jarcay
Estómago /7.
Estoquear v.
Estorbador «4/.
Estorbar v.
, AN.
Mana huachag hiiarnii
Mana mallquicog jachha

Digitized by
CA9T. Shihuv cuncanta, Llapí curr-

Estornudar r. Quichqutsga '% (canta..


Quichquicheg 2
^
repetidas veces
Quichquichí ( ' -*9
99 tener gana de*—^
Quichquichaycachí 4" J."
Estrangular v.
Quichquiyacuyan .*f. ;i£
Estrechado—a, p. s

Cupassga . ,
Estrechador—a, adj.
^
Estrechar v. Cupacog ^ v¿ ;3
hacer Cupay \
Estrecharse Cupachí ..^ Ar;
Estregado—a, p. Cuparacuy .• 1
,1
Estregador—a, adj. Cupacuy , /.¿^
Ooyllur - \'
Estregar r.
hacer Cuyuchí, Muyuchí
99

á menudo Pacha cuyucun <.-•;..••


99

Estregarse :
v. Chucchuy, Chucehttcuy .. - 4

Estrella n. Pfccha muyucacun ;> *

Estremecer hacer v. Cíjr*:cussga • -

99
la tierra Cm-ucacur - ^ -

Estremecerse r. Tacyaehi - *

99 la tierra v. imp. Magassga, Maltratassga

Estremecido—a, Magacog ' .*

Estremeciéndose
Estribar v.
Estropeado—a, p.
Estropeador—a, adj.

Jagclií
Jagchipaeúy r ' -
Jagchipami,
JagtTiipananií

Digitized by Google
804 Cátf. Llapeg
Llapí
Estropear
Llapichí
Estrujado—a, p
Llapipacuy
Estrujadora
Vachacuycag
Estrujar v.
Yachacuy
„ hacer
Chucru huma, Ashnuyasga
Estrujar repelidas veces
Hulñay huiñaypa
Estudiante n,
Huiñag huiñaypa cahuag
Estudiar v.
Dios (chí.
Estúpido—a, adj.
Urmacheg, Yagacheg [Yaga-
Eternamente adv.
Huarmi huambrata urmachí,
Sm ). Sa3*ara.Mtuta
gomaría
Eterno Bl n Ñaupa huarmi, Eva
Estuprad* *i¡- Diospa shiminpita
Estuprar v, Diospa shiminpita yachachí
Eucaristía " Huapshisga, Illacassga'
Eva n. Huapshf
Evangelio n. Guesspicuy, Chincacuy
Evangelizar r. Cierto (ganchay.
Evaporado—a, p. Chaynu
cangantaricachí.Che-
Evaporar v.
Evasión ». A shucuy, Yargochf, Huytichí
Huagy arcuy, Y
Evidente adj.
arparcachimuy
Evidenciar v.
Evitar v.
Evocar
AN.
Magay, Maltratay
Llapisga, Llapicassga

Digitized by Google
CA8T.

Tapupay

Exacerbar Shongoyquita tapuieuy

Exactamente adv. Mana yahuarninnag

Examinar v. Aya jiña ticrassga


Ashpissga
Examinarse la
conciencia Ashpí
Exangüe adj. Llallipay
Exánime Allismanta
Excavado—a, p. Dios
Excavar v. Mana chayga
Exceder Raquisga

Excelente adj. Raquiri

Excelso El n. Allapanam

Excepto adv. Gargoshga, Raqaissga

Exceptuado—a, P-
Gargorí, Raquiri
^comulgado
Exceptuar
Excesivo—a Escomulgay
Escomunion
Excluido—a* p.
Raccha, lsmay
Excluir r.
Rimaycay, Defendlcuy
Excomulgado—a, P-
Mana muña j
Excomulgar v.
Chegninapa, Melanapa
Excomunión n.
Chegnísga, Melanassga
Excremento n.
Excusar v.
Excusarse
Execrable adj.
Execrado—a, p.
AV. 205
Sinchi piñarcachí
Chaynumanta

Digitized by
206 CAST. Aerachi, Raquichí
Ruranalla
Execrar v.
Jatnaynin
Exentado—a, p.
Jatnassga
Exentar v.
Jamay [mussga.
Exequible adj.
Yargachinmsga Gah u a c h
Exalación n. i-
Exalado—a, p. Ricacacheg
Exalar p. Yargochí, Ricachí
Exhibido—a, p. Gahuachicuy
* •*.

Exhibidor—a, a<//. Anyana


Exhibir manifestar v. Anyassga
Exhibirse v. Anyag
Exhortación /?. Anyay

Exhortado—a, p. Ashpircur ayata jorgossga

Exhortante ac#. Ayata jorgoy ashpircur

Exhortar v. Mañacunallapa

Exhumado—a, p. M añ acuy assga

Exhumar v. Mañapacuy

Exigible adj. HuaquichÍHsga

Exigido—a, p. Il^aquichí

Exigir v. Huaquichacu'y

Eximido—a, p. Pishipassga

Eximir v, Caycan

Eximirse v.
Exinanido—a, adj.
Existente adj.
AN.
Chegní, Melanay
Acrashga Raquissga

Digitized by Google
CAST. Huaquicussga

Existir v, Huaquichipuy

Exonerado-a, p. Rugassga huyyacun

Exonerar v. Supay ta gargoy

Exorable adj. Allichassga

Exorcizar Alli.-hag

Exornado—a, p.' Allichay

Exornador—a, Allichapacuy
adj. Marcanpita gargossga
Exornar v. Marcanpita gargoy
Exornarse v, Huisstuy
Expatriado—a, p. Rantipacog
Expatriar v. Gatuy, Ranticuy
Expeler v. Yachacassga
Expendedor—a Yachay
adj.
Muchucuy, Pichay
Expender v.
Yachachissga
Experimentado—a,
Yachacheg
Experimentar v.
Yachachí
Expiar
Reguessga
Explicado—a, p.
Reguecog
Explicador—a, v.
Yanay, Regueg
Explicar
Tonyajf, Pashtag
Explorado—a,
Mirachicog, Engañacog
Explorador—a,
Explorar y.
Explosión n.
Explotador—a,
adj.
AN. 207
Cay

Digitized by Google
208 CAST. Ricanaman churay

Explotar v. Ricanaman churacuy

Expoliador—a, adj. Botado, Gitarissga

Expoliar v. Rimacuy

Exponer v. Llapissga. Gapissga


Exponerse v. Gapcg
Expósito—a, adj. Gapí
Expresar v. Gargoy
Exprimido—a, p. Huistuchicog
Exprimidor—at ad¡. Pichapay [tanapa
Exprimir v. Missqui, Missquillanam gus-

Expulsar v. M ashtay

Ixpulsivo, purga Maquita mashtay

Expurgar v. Ricrata mashtay

Exquisito agradable Chaquita mashtay

Extender v. Shutapacuy
„ la mano Jaytarí
„ los brazos Majay llapacha ogoshgata
,
t los pies Majay rupay man
el cuerpo Mirachissga noticia
„ un pie Guessiay miracan
ropa mojada Faman miracan
frutos al sol
Extenderse la noticia
M la enfermedad
la fama

Mirachí
Guechucog
Guechuy

Digitized by Google
CAST. Huashan, Janan

Extenuado—a, p. Huashanmanta

Extenuar r. Golluchissga, Ushaehissga

Extenuarse v. Golluchí, Ushachi

Extenuativo—a, aíj. Jananlla, Ricaraglla *


Ushacanalla '
1
Exterior aspecto n. .
Ushacachí
Exteriormente adv.
Ushacacuy
Exterminado—a, p.
Pasaypa ushachissga
Exterminar v.
Tu cuchí \
Externo—a, ad¡.
Japirí, Jorgorí
Extinguible adj.
Estrangero, Caru
Extinguir v. "marcayOig':
Extinguirse Cheyga mana tucuy ricaita- K

Extirpado—a, p. Pantarcachí "'* *


Extirpar v. Pantacuycuy *•
Extraer Santo Olio *
Extrangero—a, gente Cuchun '' 1
Extraño—a, cosa Hanucashga x

Extraviar v.
Extraviarse
Extremaunción * n. : X>
Extremidad cabo, termino
Exúbero—a, destetado

■—<X :
AJfc, 20»
Sucsucyassga, Tulluyassga
Tullnyarcachí "
Tulluyacuy ' T
Tulluyachicog T

Digitized by
210 CAST.
Ruracog, Camacog
Ruray, Camay
Fácil ruranalla .

Fabricante n. Mana ñacar raranalla

Fabricar v. Fácil ruranalla

Fácil adj. Shumag rimay

Fácilmente adv. Missqui shimi

Factible adj. Fayna

Facundia n. Faynachu arussga


Yanapag aruychu
Facundo n.
Faynachu aruy
Faena n.
trabajado á— Faysan

trabajador Huatacuna
trabajar á— Chumpissga

Faisán ». Chumpí

Faja Chumpicuy

Fajado—a,* P Huatana

Fajar v. Llulla shongo

Fajarse Millgay

FajO Haz n. Quinráyjirca

FaláZ adj. Millgacurcuy

Falda n. Quinrarllapa purí

del monte Mana seguro


It

Fallas llevar en las—


Faldear v.
Falible adj.
AN.

Digitized by
CAST. Llulla
Llalla mundo
Fakario—a, n.
Mana cagta tumpag
Falsamente a ir.
Jucha
Falsísimo adj.
Muchuy, Manacag
Falso—a,
Guellaini mana canchu
Falso mundo
Ministíssgacuna mana
M testimonio canchu
Falta co/pa Tucupacuy
„ escasez Allgaycuy, Tramparcuy
dinero me—
t9 Mana rig, Mana yurimog
Faltar cosas necesarias Illaracog, Illaran
f> consumirse Pishiyay
>t
a/ compromiso Juchallicuy
M
no asistir Bulsicu
ff estar ausente Huanuy
M eseasear Fama
M
cometer una falta Alli famayog
Faltriquera n. Yaga famayog, Mana alli fa
Fallecer v. Mallagassga (mayog
Fama Familia
n
buena— Ayllucuna
„ mala— Familiapa yaya
Famélico
Familia

M padre de—
AS. aiL
Llulíacog runa
Lhillahuan
Llullan mana cagta riman

Digitized by Google
212 CASf. Famoso, Reguessga ruha^ ~'
Tushuy
Familia madre de—
, hijo 6 hija de— Tushog
t
Tupú
„ criado de—
Jatun tupuna
Familiaridad
Pullun tupu
Famoso—a,
Allapa rimagsápa, Ollgo
Fandanguear v.
tucog
Fandanguero—a, adj.
Yanga cagllata rimassga
Fanega medida agraria Yangata rimaycachí
„ de capacidad
Mitusapa, Turu-turu
Fanega media
Cucuchí
Fanfarrón—a, adj.
Huayaga, Talega
Fanfarronada
Guepi, Carga ¿
Fanfarronear v.
Llulla shongo
Fango n.
Jampita camacag
Fantasma Sebadata ogorcachir'agashga
Fardel morral
Lluquicuna, Amircuna
Fardo Piñachicuy
Farisaico—a, adj. Piñacuy [ñacñlc og.
Farmacéutico n. Fastidioso, Ayguenapag, Pi-
Farro cebada á med.o Agyasga pishipass^a •
moler
Fascículo
Fastidiar v.
Fastidiarse
Fastidioso—a, adj.
Fatigado—a, p.
AN.
Farailiapa maman**
Huaji huahua, Familia* hua-
Huaji huambra [hua.-
Cuyanacuy, Munanacuy

Digitized by Google
CÁST. Yanapana

Fatigar v. Yanapata mañacuy

Fatigarse Rimapacuy favorninman

Fatuo—a, n. Yanapacog

Fauces Yanapay

Fautor que favorece Yanapanacuyan


Cuyaynin
Favor n.
Ric-chaynin
„ pedir
hablar en Fé
I-ñí
Favorecedor—a, ' adj.
Féyog cay
Favorecer v.
Feyogmi canga
Favorecerse mutuamente
Iglesia yachachiconganta
Favorito n:
Fé yachachengan
Faz
Diosman creicuy
Fó virtud teologal
Cheiga creinallapami
99 creer según esta virtud
Cahuag fé
99 tener—
Mana féyog, Shongon hua-
el que tiene—
Manacallpayo^ [fiussga.,
católica
Ñutu guellay
,, Artículos de la—

99
creer en Dios

99
lo que es digno de creer
,9 viva
„ muerta
Feble débil

M moneda
AN 213
Agyacug
Agybacurí
Mushiagtucog upa runa
Tonhori, Gagllap huitinan
Yanapag

Digitized by
214 CA8T. Punchau,Junag
Pacha
Febrero
Fortuna
Fecundar la tierra
Jatunyachissga
Fecundo—a, adj.
Unapis cushisga cay
Fecha día ».
Fortunayog
Rimaicuy
Feliz
Felicidad dicha ,
Agchasapa, Perchassga
en honores
Huarmipa cag
f>
«a cosas grandes
Huarmi, China
„ en bienes de lortuna
Jatun tullu
Felicitar v.
Ushacacuy, Huañi:cuy
Feliz ao>\
Feo, Milán aypa
Felposo—a,
Allapa feo
Femenil
Feo gagllan
Femenino género
Feo gagllan acipaypa
Fémur muslo
Hachag, Mirag
Fenecer
Aya huantuna
Feo—a, acf/.
Pogossga
M mor—
Pogoy
M
de rostro
Pogochí

Feráz
Féretro u.
Fermentado—a, p.
Fermentar v.
Ai.
Febrero quilla
Huanuchay, Ishcaclu" allpata
Miracog

Digitized by Google
CAST.
A», sis

Fermentarle Shumag raurag shongo


Fermento n. ,, mañacog shongohuan

Feroz adj. ,, shonghuan niañachí


„ mañacuy
Ferviente
Empeñohuan mañacog shon-
Fervientemente
adv. Fierro shongo [go.
Fervorizar v. Fierruyog yacu
Fervorizarse' Shumag allpa, Allicag allpa
Ferrotoso adj. Shumag huata

Férreo—a, tenaz Cushichissga

Ferruginosa agua— Cushicheg

Fértil tierra-- Cushichí


„ año— Cushicuy
Festejado—a, p. Cushicuna
Festejador^-a, adj. C ushicuna junag
Festejar v. Jutun junag fiesta
Festejarse Guehua huirá
Festejo n. Asliyag
„ di a de—
Ashyasga
Festividad Shullu
F08tuca yerba
Chucu, Virrete
FetkJz n.
Mañacunalla
Féti y—a, adj.
Fet
Fez gorro
Fia adj. "
Pogocuy
Gonchu
Yaga p!ña-p*ña

Digitized by
216 CAST. Fiay, Mañay v . ¿

Fiado dar al— Y. Fiacullam charisga

Fiador—a, n. Burlassga

Fiambre Rurassga cachun -

Fiar v. Munanga cag ruracacbua

Fiarse recibir á crédito Ancu

Fiasco tnal éxito n. Ancusapa


Uli tucun
Fiat fr.
Calentura
Fiat voluntas tua
Huarminta mana jagayaeheg
Fibra n.
Palabranta cnmpleg
Fibroso—a, adj.
Alli cristiano
Ficción n.
Pina runa
Fiebre r¡.
Fierro
Fiel casado—a, adj.
Fiesta junag
en la palabra
cristiano Jamana junag --
M
Ricaniran, Trasan
Fiero—a, hombre
Tahua esquina, Chuscu
Fierro ». cucbü
Fiesta dia de— Quinsa cuchu
M
de precepto Redondo, Múyu i
Figura Achca cuchuyog
M cuadrada Alli ricaranan
triangular

M
redonda
,, poligonal
,t buena

Mañacuy. Fiacuy-
Fiacog
Mircapa

Digitized by Google
CAST. Yagassga ricaranan

Figura mala Pucll acuna

Figurita juguete Pissgo manchacnej;


Figurón Tacassga
Fijado—a, />. Sinchi, Tacarcuy
Fijar con clavo ó cola Gahuarcuy
99
la vista en Tacarcuy
Fijarse una cosa Chaychu, Tucun
una persona en un lu Gatipachu
Fila ig*r. Gatipanaman churay
t9
poner en— Gatipanaman churayayuyay
99
ponerse en— Gatipanassgalla cayau

f , continuaren— Churín huañucheg

Filicida padre n. Huahuan huañucheg

99 madre Filuyog, Alli cuchunapa

Füo Shuyshusga

Filtrado—a, p Shuyshuna

Filtrador—a, adj. Shuyshuy


Shuyshucuna
Filtrar v.
Ushacassga
Filtro lienzo n.
Mundo, Ushacanin
Fin
Ushacaycachí
„ del mundo
dar á una cosa— Usha\- huata
M

„ del año Ushay qu;lla

del mes Huañ ussgana


99

Finado—a, adj. • Google


AH. 217
218 CAST. Ayacunapa junaguin
Ushacassgana
Finados dia de—
Tucuyta, UshacacLí
Finalizado—a, p.
Tucuta ushacarachiay
Finalizar v.
Hacienda, Huaí, Chacra
Finalizarse
Llullallata rurasFga
Finca n.
Llullallata ruray
Fingido—a, adj.
Upallalla rurag tucuy
Fingir v.
Tuncog
„ callando
Fino
Finito—a, adj.
Ju tinta guellgashga
Fino—a, cosa
„ guellgagjucpa ratinchu
Firmado—a, p.
Jutiquita guellgay
Fumador que firma
Tacyassga
Firmar v.
Ginchi runa
Firme cosa adj,
Ginchi tacyacuy
„ hombre—
Ginchi tacyaclrcuy
„ estar
Huassanta rimicuy
hacerse
Gagllan ricana
FÍ8CalÍZar criticar v.
Allapa huyu
Fisonomía
Llanu
Flaco—a, muy
Huyu aycha
delgado
Asutassga
Flaca carne—
Asutaco.?
Flagelado—a, p.
Asutay
Flagelador—a, adj.
Flagelar v.
Digitized by Google
AN.
CAST. Flechassga

Flagelarse Flechacog

Flagrar Flecháy

Flamear tremolar v. Flecha rurag


Lausa
Flamenco ave n
Lausay
Flaquear v.
Flemayog runa
Flauta de indios n.
Lausag, Lausa sapa
Flecha n.
Alquilassga
Flechado—a, p.
Fletay, Alquilay
Flechador—a, adj.
Llamshu
Flechar v.
Guelanaycarlla
Flechero n.
Guelanay
Flema n. Guelacuy
echar v.
99 Guela
Flemático—a, adj. Huaya
Flemoso—a, „ Huayta
Fletado—a, alquilado Jachapa huaytan
Fletar alquilar v.

Flexible adj.
Flojamente adv.
Flojear /laquear v.
Flojera n.
Flojo—a. sujeto
„ cosa adj.
Flor n.

tt
de árboles n.
AN. 219
A. su tacuy
Llipllipyar rupan
Rapapan
Pariona
Pishipay, Agyanay
Qaena
Flecha

Digitized by Google
220 CAST. Huaytanu huyñan
Huatayacussga
Flor del campo
olorosa Huayta churana

,, de maíz Huatassga huaytacuna


Huaytahuan allichassga
Floreado—a, p.
Tucuynirag huaytacuna
Huayta tiempo
Huaytapita corona rurassga
Florear v.
Huayta pata
Florecer
Huaytasapa pata
Florecido—a, p.
Yacu jananchu cayeag
Florero //.
Yacu jananchu cay
Flores ramillete de
Shutuy
adornado de
Yahuar apay
diversidad de
Yanavico, Gocha huallpa
„ tiempo de
„ en guirnalda Llapsha, Fofo
Goñucuna tulipa
Floresta
Yanucuna tulipa
Florido—a, z,w#ar
Rapi-rapi
Flotante ac?;.

Flotar
Finir
Flujo de sangre n.
Focha z/.
Fofo—a, blando adj.
Fogata n.
Fogón /*.
Follaje «.
AN.
Purun huayta
Musscog
Jarapa huaytan
Huaytacassga,Haaytaya
s3ga
Iluayta-huaytanam
Huaytachí

Digitized by Google
CAST. Formal runa

Fondo interior n. Ancha manchana

Forado—a, n. Huachachicog

Foragido—a, n. Huachachi

Forastero—a, n. Huachacheg shongo

Forcejudo—a. adj. Ginchi tulloyog

Forma aspecto n. Uyhua micunancuna

,t de gato, perro Uyhuata micuchí

Ce id. por irrisión Uyhuata m ichl

Formal adj. Ginchicachí

Formidable adj. Ginchicacuy


Ginchicassga
Fornicador—a, n.
Callpayog, Animayog
Fornicar v.
Callpa
Fornicario adj.
Callpa sapa shongo
Fornido—a,
Callpayog
Forraje n.
dar á las bestias Pucará

Forrajear segar,
Fortalecer y.
Fortalecerse v.
Fortalecido—a, y.
Fortaleza virtud
fuerza, vigor
el que tiene la virtud de
el que tiene la cualidad
Fortaleza lugar
AN. 221
Ucun, Rurin
Uchcucassga
Manchañapa runa
Juc marcayog
Callpa sapa
Ricayniyog
Mishi ricog, Aligo rícog
Mishi nirag, Aligo nirag

Digitized by Google
282 CAST. Callpayog

Fortificado—a, p. Pucru, Ucru


Forsador
Fortificante adj.
Forsay
Fortificar v.
Accheg, Ninayognu-llipipeg
FortÍ8Ímo adj.
Nina curu
Fortuna n.
„ en la milicia Paquissga, Huagllissga

en cosas grandes Yarpangan mana yargossga

Forzudo—a, adj. Paquí, Rachí, Huagllichi

Fosa n. Munanganta huagllircachí

Forzador estuprador Paquircussga


Paquircuy
Forzar „
Paquircachí
Fosforescente adj.
Paquicu y
„ gusano
Muscog
Fracasado—a, roto
Musscuycag
t, una pretensión
Paquinalla, Huagllicachag
Fracasar romper ru-
hacer—una pretensión
Paquicacoglla . [na.
Fractúralo—a, p.
Fracturar v.
hacer v.
Fracturarse v.
Fragancia
Fragante
Frágil hombre adj.
cosa quebradiza
AS.
Ginchichissga,
Callpayachisga
Callpayacheg
Callpayachf, Ginchiyachí
Callpa-sapa
Fortuna
Honorpí fortunayog
Tucuypa fortunayog

Digitized by Google
CAST. AN. 223
Frágil caduco Puchucanalla
Fragilidad n. Paquinalla
Fragmento de lo Paquisgapita segtassga
quebrado
Togri nani, Quichqui nani
FragOSO camino n.
Fierro tulipa
Fragua de herrero
Fierrota sumag tacay
Fraguar íorjar fierro v.
Tayta padre, Fray le
Fraile n.
Garacog, Mana micha
Franco—a, dadivoso
Piri piri
Francolín ave n.
Bayeta
Franela tela n.
Paquinaglla
Frangible adj. Cachussga trigo
Frangollado p. Cachurí
Frangollar v. Cachuna
Frangollo n. Millua huachaca
Franja de lana n. Puyñu
Frasco n. Huanguenta huañucheg
Fratricida i»9 a ¡fi adj. Paninta huañucheg
Ifi á &
Turinta huañucheg
„ h* á h.o
Ñañanta huañucheg
„ M a h*
Huaguepanacuy
Fraternidad n.
Suacuy
Fraude n.
Llulla atog runa
Fraudulento-a. engañoso
Gatacuna
Frazada n.
Fino gatacuna
Frazadilla fina
Digitized by Google
224 CAST. Cachasspalla
Gagossga, Mayllassga
Frecuentar v.
Gagoy
Frecuentemente adv.
Gagocuy
Fregado p.
Gagog
Fregar v.
Cancay, Chulluch
Fregarse v. hueraehu
Fregón—a, adj. Purutu
Freír y. Galluchu gago
Fréjol n. Urcu
Frenillo de la lengua Chimpapi
Frente Chimpaman
„ En— adv. Chimpapi ta
„ Al- Chimpamanta
lí Del-
Chimpa-chimpalla
„ Hacia el—
Alalacog marca
á irén te
Alag huayra
Fresco /tf#ar /2.
Alalag, Alacuy
viento
Gagoy
Frialdad falta de calor
n. Purutu

Fricar estregar v. Alacuy


Alalassga
Frijol judia n.
¡Alalau!
Frió adj.
,, estar Alalacumi

„ <?"¿-' interj. Gallga, Cordillera


tengo 6 siento
„ lugar, cordillera n.
AN.
Ruraraycachí

Digitized by Google
CA8T. Chucchu alay 225
Frió de corazón adj. Alalacog
„ muy Píllchassga
de terciana n. Pillchag
Friolento—a, adj. Pillchay, Pillchana
Frisado—a, p. Pillchay

Frisador adj. Pillchaehi

Frisador instrumento Chicharru


n. Chicharru ancag
Frisar n. Cancassga freissga
Frisar hacer Huayra shongo
Fritanga n. Rapra sapa jacha
Fritangnera n. Tupucuynin
Frito—a, p. Chinipa, Chimpalla
Frivolo—a. adj. Urcusapa
Frondoso n. Gogonalla
Frontera límite Gogassga

Fronterizo—a, adj. Gogag

Frontudo—a, Gogay

Frotable adj. Gogachí

Frotftdo—a, p. Achcacuti gogay

Frotador—a, adj. Gogacuy

Frotar v, Achcacuti gogacuy

>t hacer

91
repetidas reces

Frotarse v.
„ repetidas veces
AS.
Alagshongo
Allapa alag

Digitized by Google
244 CA3T. AN.

Fructífero Frutal n.
Fructificar v. Frutero—a,
vendedor
Frugal comida.— Huayog
Frugal hombre
Huayun
Fruición n.
Huallca micuy
Frumento trigo
Pagtassgalla runa
Fruncido—a, p, Cushicuy
de mal ceño
Trigo
Fruncidor—a. Shipussga
Fruncir v. Shipussga ñabuinhuan
hacer
Shipitcíieg
Fruncirse
Shipuy
completamente
Shipuchí
Frustrado el plan
Shipucuy
Frustrar v.
Shipucacuy
Frustrarse v.
Huagllissga, Yarpangan
Fruta n.
Huagllf
„ madura
Huagllicassga
verde
Huayu, Fruta
,
t
dulce - suave
Pogossga fruta
seca
endurecida Llullu fruta

agusanada Misqueg fruta

Digitized by
245 CA3T. AN.

Chaquisga fruta Mallquina fruta


Rumiyasga fruta Fruta ranticog
Curuchassga fruta

i. ...

Digitized by
CAST. AN. 327

Fruto n. Shanshag

Frutos anticipados Ninata pucay

tardíos Ninata upichf

Fuego Nina gachachan


encendido Ninata uchpahuan
chaparcuy
en brasas
encender Illapata passtarcachi

apagar con agua— Huaracheg, Pucana


echar chispas el— Puquio
cubrir con ceniza eh Jutun puquio
descargar arma de Huagtaman
Fuelle n. Chaymantari
Fuente de agua n, Callpayog
que brota á borbollo- Callpa
Fuera adv, {nesm Callpachacuy
ademas Soldaducuna
Fuerte persona Munay ó mana munay

Fuerza n. v Chincay
esforzarse adj. Chincacuy
tropa Chincay
por, por la, á Chincassga
Fuga n.
Fugarse v,
Fugitivo—a, adj.
Fugaz
Fruta
Ñaupag fruta
Guepa cag fruta
Nina
Raurag nina

Digitized by Google
228 CAST. Shogog, Pitacog
Shogoy, Pitay
Fulano—a, n.
Goshnicheg
Fulgente arfj.
Fumador—a, Gosbnichí
Goshnisapa
Fumar v.
Jatun micuy, Convita
Fumigador adj.
Tacyachissga, Charichissga
Fumigar v.
Tacyacheg, Charicheg
Fumoso—a adj.
Razonpita, Gallanganpita
Función convite
Tacyay
Fundado—a, p.
Ninahuan chulluchinalli
Fundador—a, ad¡. Ninahuan chulluchissga
Fundamento Ninahuan chulluchí
principio,razon,
Ninahuan chullupay
Fundar [cansa, origen,
etc. Estancia, Chacra
Shongo ta llaquicheg
Fundible adj.
Shongota llaquinallam; a
Fundido—a. p.
Paca pacall a
Fundir v.
Chupu
Fundirse
Hillapar huañucheg
Fundo Finca rústica
Hillapay huanuc'.ii
Fúnebre adj.
Llullipa
Fúnebremente adv,
Asutay, Huagtay
Furtivamente
Shamunanpa cag
Furúnculo Divieso n
Fusilador adj.
Fusilar v]
Fustán n.
Fustigar v.
Futuro—a, cosa
AN.
Juc runa
Lliplleg

Digitized by Google
CAST. AN. 248

—G— Apta maqui, Apta chaqui


Gacho—a, n. Acllu, Acua acua rimay

Gachón—a, Niño—a Tacssa rimag

Gafo—a, Mancebado, Jipassyog

Gago tartamudo n. Tuquilla sumaglla

Gajo Chanchilla runa

Galán amancebado Alli chapacussga

Galano—a, adj. Cushi, Cushicuyllapa


inmodesto Shaminchassga

Galanamente adj. Shaminchay

Galardón n. Cuchpa

Galardonado—a, p. Huanti gueshiay

Galardonar v. Campanillan gallupa


Cahualluhuan callpay
Galga piedra n.
Gálico enfermedad Choga, Gocha huallpa
Hu allpa
Galillo ávula n.
Huallpapa ishpanin
Galopar v.
Huiscur
Gallareta ave
Huallpa huaji
Gallina n.
Yana huico
Gallinaza n.
Uchuclla gallo
Gallinazo ave n.
Gallo
Gallinero
Gallineta n.
Gallito
Gallo

Utuysan, Api
Llullissga huahua

Digitized by Google
249 CAST AN.

Gamo Puñunan, Puñunay

Gana ¿ Rimananquicu?
„ tener Manam rimanachu
M tener de reír Mana munachu rurayta
,t tener de comer Uyhuata micheg
tengo de dormir Uyhua
tienes de hablar? Ganacussga
,, no tengo—de ha blar Guepapacog
no me dá la—de hacer
Ganay
Ganadero—a, Guelanarlla puricog
Ganado n. Gangoso
Ganado—a, adquirido Cáncer guesia
Ganapán n. Canceray
Ganar v. Ganguecachay
Gandul n. Huagacuy, Aullacuy
Gangoso—a, n. Huagay, Aullay
Gangrena n. Tongor
Gangrenar v. Mana alli guellgassga
Ganguear v. Yagachí guellgata
Gañido n. Gancho
Gañir v.
Gañote n.
Garabateado—a,
Garabatear v.
Garabato n.
Luichu
Munana
Munanay
Asinan
Micuynan, Micunacun

Digitized by
CAST. Llausacachay

Garabato mal escrito Llausa togay

Garboso—á, adj. Cunea


Huallga
Garceta are n.
Cuncata jampina
Gargajear v.
Ogyaycuy
Gargajo n.
Tongor millpuna
Garganta n.
Trampa
Gargantilla
Shillu
Gargarismo medicina
Gargarizar v. Obejahua
Tucru
Gargüero n.
Garlito red n. Rimaysapa
Hipu, Hipuy
Garra n.
Chirapa
Garrapata n.
Chirapay
Garrote n.
Garsa
Gárrulo—a, hablador
Ogue ñahui
Garúa llovizna
Gastacog
con sol
Gastay.
Garuar v. imp.
Guellaj-ta allapa gastan
Garza are n.
China mishi
Garzos ojos n.
Llatag
Gastador—a, adj.
Gastar v.
demasiado el dinero

Gateador niño adj.


Gatear v.
AN. 231
Mana alli guellgassga
Garboso
Uchuc garza

Digitized by
CAST.

232 CAST. Jacha mishi


Anca
Gata animal
Guellhua Mayu
Gatera agujero n.
Yana guellhua
,, placera n.
Chusspi, Ushua
Gatito
Melliso
Gato n.
montes Anchiy, Llaquicuy
f f
Llaquiri huagar
Gavilán n.
Ayllucunapa musiana
Gaviota n.
Mussog casta
„ negra
Llapampa reguessga
Gegen insecto n.
Masi, Genero
Gemelo—a, hermano n.
Orgo-cag, China-cag
Gemido n.
Garacog
Gemir v.
Runa
Genealogía n.
Alli runa
Generación n.
Huagta marcapita-mna
Generalizado—a, p.
Tagshalla-ruua
Género clase n.
Achca runa
,, masculino y femenino
Gongorcachay
Generoso—a, dadivoso
Gente n.
M
buena
/ del exterior
chiquita .
Gentío
Genuflexión n.
AS.
Llatay
Misfcipa huain
Gatu
Mallua rafshí
Mishi

Digitized by
Gestuta rurag

Genuflexión hacer y. Shiñachay


obligar á la Shinachay Ñahuihuan
99

Germen n. Curca huasha


Jatuncaray runa
Germinar v. imp.
Muyucuy
Gestación «.
Muyuchf
Gesticulador—a, adj.
Lachapa lliquissga
Gesticular v.
Amogllo
91
con los ojos
Curpa
Gibado—a, adj.
Huiñaypita Cushi Cushina
Gigante
Cielo, Janag Pacha
Girar y.
Huiñaypa cushichisga
99 hacer v.
Huiñaypa cushicheg-Díos
Girón n.
Huiñaypa cushichí
Glándula n.
Allapu, Achca micog
Gleba n.
(Gobernador
Gloria biena vcnt ura nza
Mandacog
el Cielo n.
99
Camachí, Manda>
Glorificado—a, por Dios Jatun Apu
Gloríficador Dios n.
Glorificar Dios v.
Glotón—a, adj.
Gobernador Autoridad civil
Gobernante n.

Gebernar v.
Gobierno Supremo n.
AN. 233
C ongorcacgachí
Gongorich/
Muru
Huachismuy
Apaycachay

Digitized by
CAST.

234 CAST. \^ Maquihuan tacassga


Goboya Boa n. Tacacog, Mahacog
Gofio Harina de maíz tosta- Tucuypis Magacog
Golondrina (do. Tacacheg Magacheg

Goloso—a, Tacay Magay

Golosinear Llutulla Magay

Golpe Gagllachu tacay, Maga\-


„ de puño Umachu magay
Golpeador—a, Huagtanchu magay
empecinado Chancaehu magay maqui-
el que induce Achca cuti magay (hua:i.
Golpear Tacacuy
indistintamente Tucacuyay
en la cara
Jachapa huegen, Coma
en la cabeza con palo
Janchagnen, Pushagnen
„ en la espalda
Huirasapa
,, el muslo con el puño
Huirá
,, repetidas veces
Puyu
Golpearse
Pissgo huichicheg
M mutuamente

Goma »■
Gomecillo lazarillo n.
Gordo—a adj.
Gordura n.
Gorgojo gusanillo n,
Gorjeador pájaro
_______^ AN.
Yacu mama
Machca
Santa Rosa
Misquilla micucog
Missquilla Micuy
Taca

Digitized by
CA^X. Birrete
Gorjear las a\e$ Micupaccog
Gorrión.^-n. \ Shutuy
Gpj*6 Shutusga
✓^Gorrón—a, Gorrista Shutuy
Gota Shutuchí
Goteado—a, p. Shutucaycachí
Gotear Shutog
hacer /
Huihuay, Characuy
continuamente
Cushicuy
Gotera n.
Cushicuy alli ayhuangaiupita .
Gozar poseer una cosa
mana alli
Gozarse
Cushi, Missquina
del bien ajeno
Huiñaypa cushicuna
M del mal ajeno
Cushi ssga
Gozo v.
Cushipacus3ga
eterno
Asichícog
Gozoso—a, adj.
Diospa gracian
M estar largo rato
Graciata goshga
Gracejo—a, Gracia enel ha-
Graciata goy
Gracia de Dios [blar.
Patacpatac
darla—Dios
„ dar v. Asiag jumpi

Gradas n. Grama, Chillua

Grajo sudor
Grama pasto n.
AV. 239
Pissgocuna huichichin
Pichu chanca

Digitized by Google
236 CáST. Puru-puru

Gran grande Pogoy

Grana color fino n. Tatuncarai


Poderoso
Granadilla n.
Jatunyacuy
Granar v.
Jatun desgracia
Grande muy
„ daño
„ en ser poderoso
allim
Grande hacerse, crecer
., rumi
„ mal
Cacag cay
peligro daño
Shayaynin
„ bien
„ piedra Graneado
Tarpuy
Grandeza Majestad
Troja
Grandor n.
Runtuy
Graneado—a, p-
Chicchi, Runtu runtu
Granear sembrar v.
Ichissaglla runtun
Granero n.
Mirachicuy
Granizar v. imp.
Muru
Granizo n.
Frutun, Huayuynin
menudito
Acapa huambraeuna
Granjear v. pucllargo
Grano Murumuru gagllan [rirayan.
,, simiente y fruto Amchi
Granuja chicos
vagabundos
Granuloso
Granza n.
AS.
Jatun
Puca granate

Digitized by Google
OAST. Devaldilla

Grasa de los líquidos Shumag missqueg

„ humor mugre n. Añañau!

Grasiento—a, Reguecuy

Grasoso—a, Lasag

Gratis de balde Formal runa


Jatun jucha
Grato—a, agradable
Fuiyupa jatun jucha
„ Que! interj.
Jatun rurana [chag.
Gratitud n.
Anchacuy guessia, Imapis
Grave peso an-
„ circunspecto Huaghuay
pecado
Chichilla, Adorno
Grave muy Llanca mitu
„ negocio
Yurag mitu
Gravedad de la cosa Tagshacuna mitu
Graznido n. Llanca-llanca mitu
Greca adorno u. Champayassga human
Greda arcilla Champa huma
„ blanca Michina
Gredoso—a, Ragra
Greda para lavar telas Janea
Greña cabellera revuelta
Greñudo—a, adj.
Grey n.
Grieta
Grietas de las manos ó
pies
AS 237
Lluclla
Huisshueg huirá
Huisshuicog
Llucllusapa, Huirasapa

Digitized by
238 CAST. Gayaray, Gaparí

Grillo animal n. Gaparicuyan


Gayaray
Gris color
Gayaracog
Grita n.
Grosero, Lasag simi
Gritador—a,
Racucav /
Gritar y.
/
Gritería n. Racu
Grito r. Huirá runa
Gritón Rimapacog
Grosero—a, en palabras Cototucuy
Grosor n. Gotucassga
Grueso—a, Gotu-gotu
„ hombre ó mujer Machay
Gruñidor—a, adj. Huaca
Gruñir v. Huacamayo

Grupo Huaco jacha jampi

Grupos Mati, Puru

Gruta Huanu. Carca, Isspay


Guaca tumba Runatucuy

Guacamayo Hnarahuero

Guaco yerba medicinal Huarango

Guaje especie de
calabaza
Guano [larga
Guapear
Guaragüero melindroso
Guarango árbol n.
AN. y
Chucllus
Muru-muru
Gayarayay/^
Gayaracog

Digitized by
CAST. ;Pacha, Pachatag!

Guarapo sumo de la Samunqutmanta


caña Huajita tapacog
Guarda n. Churacassga
Ángel de la—
99
Chnracog
de heredades
Chutay
99
espía
Churachi
99 mira no!
Upallacuy
99 no vayas
Upallachí
99
de casa
Rimashgata guarday
Guardado—a,
Respetay
Guardador—a,
Taparcuy
Guardar v.
Churacuycuy
hacer
Cuydaduhuan churaycuy
99 silencio
Micha, Caponganta pacán
„ id. hacer
Tapacog
9
la palabra
Pacaycuy, Yanapaycuy
el respeto
Pacacuy
cuidar de uno
economizar Shahuinto

,, cosas con cuidado Maganacuy

Guardoso—a, adj.
Guardian n.
Guarecer v,
Guarecerse
Guayaba n.
Guerrear v.
AN. 239
Huarapo
Cuidacog
Ángel guardanchic
Tapacog
Tucuy ricag, Espía

Digitized by
240 CAST. Huarcuy
Guemsacog
Guia conductor
Guemsay
Guiar
Hua3^ta corona
Guijarro n.
Micuyta-allichay
Guinda capulí
Guitarra
Guindar colgar
Charango
Guiñador—a,
Guitarrero,
Guiñar v. Charanguero
Guirnalda de ñores Sacsapan-aiicuyhun
Guisar v. Shincay, Machay
Guitarra n. Sacsa micog, Machacog
Guitarrillo Curuyassga
Guitarrista Curuchacussga
Gula en comida n. Curu
„ en bebida Yarapa curun
Guloso—a, Nina-curu
Gusanera n. Shongota caneg curu
Gusaniento—a, Yurimun curucuna
Gusano n. Curucuna gagehin
„ del maíz Missquichí
„ lucerna [ciencia, Mallaycuy
roedor de la con~
Gusanos aparecer r.
roer los v.
Gustar T.
„ probar v.
AN.
Guia, Pushay, Reguecheg
Pushay reguechí
Tacsha Huchea rumi
Capulí

Digitized by Google
CAfT. Mallavcachí

—H— Missqtiina
Missqueg
Gustar hacer probar
♦•> ¡ Mis-jquillanmí!
Gusto sentido del—
Shutuy shutuylla
Gustoso—a, adj.
„ qué agradable!
Gutiforme adj.
iAh!
Habas
Ltullu habas
¡Hah! Ah! interj. Ancas'tga haba*
Habas n Pus3pu
„ verdes Cay
„ tostadas Cacuy

,t cocidas Capuyog
¡Imapis cacuchirn!
Haber verbo auxiliar
Purutu
„ acaecer, hallarse
Alli humayog
„ poseer, tener
Alli humacay
„ ¡Mal haya!
Huahí, Tacuna
Habichuela n.
Tacog rana
Hábü adj Tacuy
Habilidad «. Llachapa
Habitación Imay-eutip's
Habitador—a, Yachacay
habitante
Habitar r.
Hábito vestido n.
Habitual adj.
Habituar r.
AH. 841

Digitized by
Allapa rimacog
m C48X. Rimachi
Habituarse :
Rimapaycapuy
Habla n.
Rimanacuyay
Hablador—a, a<#¡: -
Cutipanacúyay
„ de cosas inútiles *
Rimananan
Hablar v.
Chegaycagta rimachi
demasiado
Manahuan rimayeachí
„ nacer
Rimaycapuy
„ rogando, pidiendo
mutuamente Huashan rimay

„ replicar, «refunfuñar Huallca rimay


„ tener ganas de-*- Guepanchu rimag .
„ obligar á— Quirun rurinchu rimag
„ hacer—con maña Claro rimay
por oíro
Arhui pichucar riraáy
„ ma/ o*e otro
Agllir rimay
„ ser de poco—
Pacayllapa rimay
„ entre dientes •
Rimayanancuna
„ en ausencia .
, c/aro Ruranalla
f
Pacha camag-Dio3
„ contuso. »
murmurando ,
„ en secreto
Hablillas
Hacedero—a,
Hacedor Supremo

Yachacacuy- *
Rimana
Hablador .
Llutanta rifaacog \
Rimacuy .«

Digitized by Google
CJL8T. Ruracog '^.V-..'.K

Hacedor TK Ruraycuy * ' »* ,:


Hacendado—a, n. < Camay
Hacendera n. YarpayniquihuaH huachay
Hacendoso—a, adf; Hahnan ucyun ruray
Hacer formar una cosa . Alalan, Chirin-
„ producir V Achachan •
formar concepto Juc junagltarau
M
con descuido Juc huatallarau
„ /r/o Ruracachay ¿Í- .> .
ca/or . Rurachí
„ un dia - » - v /
Rurag tucuy
nn ano
Yantacamuy ' •*
de continuo
Tantata ruray j*
mandar ■
aparentar • Llallinacnipa ruray ¡ »*... . -
Utcalla ruray i i
Asuata ruray
Cuticahí
„ panes
Huaji ruray
„ á porfía • M■
Cutipay, Achcacuti ruray
,, á prisa
chicha Missquircachí ■'•
volverá i {
- Chicuchay \ -

casa, construir
,, repetida xcz
„ con da/ce \*
„ cosquillas
"A* 94»
Ruracog .» t:

Haciendayog
Fayna, Minea v •

Digitized by Google «
m CUMT.
Upayapacuy
Upayay
Hacer trabajar de noche Ricuyacuy
„ saber
Ricugtucuy
„ puchero
Huacchatucog
Hacerse Huacchatucuy
„ el sordo
Yachag tucuy
„ rico
Rucuyacuy
„ el rico
Chacuan tucog
„ pobre
...man, ...tá 1 aii
„ el pobre
„ e/ gue saoe ¿Maymanta ayheanqui?

„ vie/o, envejecer Tagaymantam ayhua

Hacerse vieja Piruassga

Hacia prep. Piruacheg

dónde vas? Gotoy

aquel lagar voy Micha—micha

Hacina Jacha

Hacinador adj. Champí

Hacinar amontonar Chegtassga


Chegtay
Hacino—a,
mezquino Chegtag
Hacha n. Cuyassga
,, Partesana
Hacheado—a, p.
Hachear v.
Hachero leñador
Halagado—a, p.
AS.
Pagasspa arichí
Huillay
Pucheruta ruray

Digitized by Google
CAST. Mellgay

Halagador—a, adj. Jamaymnchic


Tarissga í
Halagar v.
Halcón n. Tarícog
Tari
Halda
Caypi cay
Hálito
Ñahuinchay
Hallado—a, p.
Mallagay
Hallador—a, adj.
Mallagacay
Hallar
Mallagamí
Hallarse presente
Mallaganqui?
Hallazgo lo que se dá
de Mallagan

Hambre n. Mallagag

„ tener v. Guela
„ tengo Guelanajr
tienes hambre! Ratasssina
„ tiene hambre Ratass
Hambriento—a, Machca
Haragán—a, n. Quinua machca
Haraganear Cañihua machca
Harapo 1
Machcata micuy
Haraposo—a, Upita
Harina n.

>f de quinua
„ de cañahua
„ comer—
„ desleída
AH. S4S
Cuyacog
Cuyay
Huamati

Digitized by
265 CAST. AS»

Harinoso—a, Sacshay

Harnero n. Sacshacuy

Harón—a, perezoso Allapa micussga

Hartado—a, p. Sacshasga

Hartar v. Achca

Hartarse ...cama al.

Hartazgo n. Roma cama ayhuá

Harto—a, P-
Imai yagta gampis pi n aca

Harto adj. ¿Imayyagta? • ..t (chingui


Chay cama 4
Hasta adv.
Roma voy Huañunganyag

„ tu molestas Melanay

„ donde? Hnisslla
ese lugar Michicog í
„ morir Michicuna
Hastío n. Jacha
Hataca cucharon de Cuca, Acuna
palo
Iscu, Llipta
Hatero—a, pastor
Huancu
Hato
Uyan
Haya árbol
Cay-cá
Hayo coca
,, ceniza para el
Haz
„ cara de tela
Hé aquí, allí
Machcasapa
Agchi na-agchina
Guela mana ruracuy
Sacshasga

Digitized by
CA6T.

Caytu
Caytu sapa
Heme aquí
Huaganquiog
Hebra de hito n.
Huaganquissga
Hebroso—a, adj.
Huaganchf
Hechicero—a, n.
Huaganchicuy
Hechizado—a, p. y
adj. Rurassga

Hechizar v. Ashyay

Hechizo TI. Ashyana

Hecho—a, p. - Ashyag

Heder v, ¡Puf puf!

Hediondez n. Gajassga
Gajassga yacu
Hediondo—a, adj.
, qué! interji' Gajassquissga
Gajay
Helada n.
„ agua— Shongota chiriachi

Helado—a, n. adj. y Gajapassga muruna


p Raqui-raqui
Helar v.imp. Raurayman huayta T
„ sobrecojer á uno China
Helarse las mieses Yahuar ongoy, Guessia
Helécho Almorrana
Heliotropo Punquissga
Hembra Punquí • « ^
Hemorragia
Hemorroide
Henchido—a. p.
Henchir n.
AH. Ut
Caymí caní '

Digitized by
CAÍT.

Mft CAST. Ragra

Hender v. Gagog

Hendible adj. Gagoy

Hendidura n. Pasto

HeUidor sobar la masa Pasto chaninta


pagacliin
Heñir v.
Quichu, Champa
Herbaje herbazal H.
Estancia
„ derecho de pastos
Heredacuy
Herboso
Heredero
Heredad n.
Hereje
Heredar v.
Herejiata riman
Heredero—a, n.
Herejía
Hereje Herida
Hereji: S hablar Dañasga
Herencia n.
Dañay
Herida Daftacuy
Herido—a, Maglla, Orgo-china
Herir v. Huaguegchanalla
Herirse Ñaña
Hermafrodita Turi
Hermanable adj. . Huague
Hermana á h* Pañi
„ alW Mellisucuna
Hermano á w
álab* .
Hermanos gemelos
.AS.
Ragraycuy
Ragrachi nalla

Digitized by
Shumayachicog
Shumagyay
HermOMftáOT—<t,
aetf. Shurnagyachí

Hermosear v. Shumagyacuy
,, hacer Shumag
Hermosearse Shumagcay
Hermoso Herraje

Hermosura Herray
Herraje Herrero, Gerrero

Herrar Aeaquipan

Herrero n% Timpog

Herrumbre Curu shucshun timpun

Hervidero (gas. Timpuy

„ de gusanos, hormr- Timpuchí

Hervir v¿ Timpuy

hacer Gonchu
M
Allgo-guesia
„ comentar r. /mp.
Aligo rabiaS gantr guesian
Hes
Pacha punquicuy-guesia
Hidrofobia ó.
Hayagnin
Hidrófobo—a, a<#.
Gaja
Hidropesía
Gajay
Hiél
Gajay tiempo
Hielo
Chiri, AlalaSS^á
M
acción de helar
Goza
f , tiempo de—

M
exesivo trio
Hierbe ow
AIT. 24*

Digitized by Google
CAÍT.

Hierbatero herbolario Jachabanjajmpic^jgtt n;r.!í!lt


Hierro n. Fierro , 'Bf^mtiH
Hígado , Gapsan, Hígados
Higo fruto t t . , . .... Jigtis .-n.wírifl

Hija del padre Yayampa churin voil.'H


Hijo del „ Churi .«t.;;^^H
Hijo—a, de la madre , , j Huahua , -<. '
„ unigénito /t t . \ Japallan churin i,. ■ »í;
,t mayor , - . » - , Pihui, Ñaupa churi „ f v t :.Ü
„ menor Shullcachuri 4
,n. :ÍK

„ último Ñnnuchuri ¡ ,'i<<K


„ huérfano . , Huac-cha huahua ^

M
natural de la mujer « Huachapacussga huahua vul?
„ adulterino :,f0;. t . %
Yumassga huahua, ,fc A
„ natural del hompre :,-¡ Solterupa churin
„ adoptivo de la mujer ,. , Huahuachacusga
„ ,* del varón Churichacussga I. aidotaifull
M ..uW8ém*°de Me* Wospa japajlancjme^"1 ■ ifc.B
Hijos ,
..p e g ú e n o s .. Tacsha huahuacunfch A^IMB
Hilable ¡t
. . Puchcanalla i>;H

Hilacha Ticshí oi^H


Hilador—a, \. / Puchcag
Hilar v , Puchcay n. » ..

„ retorciendo. . ; / Caupuy iuvi.o< •

t , grueso para sogas , Racuta puchcay huascajpé^; K

Digitized by
CftfrT. Taquiapacuy ji

Hilo Tucsí, Tipshí


Gongorta, Tipshí ' ^
„ torcido
ShíHuycuy
„ de pita 1
Canicuy - '
arrancar el — • "' Gongoricuy 5
'*
„ grítese Puncarcachí (I

„ á hilo—Morar u
Jacacashga -
Hincapié hacer r. Jacashga ''
Hincar introducir Hicchuy
/a rodilla Hicchu - -V.J

„ /a uáa Ishcay shongo cay f


*'
„ e/ diente '* Llulla shongo '-" ':í
Alli tucog ' * - i - 5i
Hincarse arrodillarse 1
Santo tucog • * ' ' '•
Hinchar de aire un odre Timpog - y
Hincharse v. Chag:»hussga '
Hinchazón n. Chagchuy
Hipar v. Chagchana * "*

Hipo ».
Hipocresía
Hipócrita \no.
que aparenta serbue
„ que aparenta ser san
Hirviente adj. fto.
Hisopeado—a, p.
Hisopear v.
Hisopo n.

Jilo, Huatu : :fí


Huatu puchcassga : - ^
Pita huatu * v *
Huatutá shutarí
Racu huatu *- ^
Hillpuy-hillpuy huagay ,:

Digitized by
352 CA8T. Huerpasapa, Osieoo
Huahí
Hispánico—a, adj.
Rapra lt
K
Hocicado—a, p.
Panga
Hocicar hozar
Rapra sapa
Hocico cerduno n.
¡Aja!
Hocicudo—a, adj.
Anchu llachapa
Hogar casa n.
Cushicuy, PticUacuy
Hoja de plantas n.
Guela
„ de maíz
Taricassga .' H
Hojoso—a,
Tari
Hola! interj. \cho.
Garan »■ ¡ H
Holgado—a, vestido an
Guetia Í
Holgarse divertirse
Ollgo runa v«
Holgazán n.
OJJgotucog, Runatucog -"
Hollado—a, P,
• Hombro, Riera
Hollar v.
GaJUiucJii
Hollejo n.
Yupaychay ■
Hollin
Runata huañucheg ' tf
Hombre
Chayginalla : v H
Hombrear v.
Huaraca ! i;
Hombro ».
Hombruno—a, a$j~
Homenaje n.
Homicida adj.
Homogéneo
Honda n.
4»v
Chapetón *'T
Piñasga, Ogsissga
Ogsí
Huerpa

Digitized by
CJBW. Huaygocuna

Hondazo dar f\ Allicacuy, Pengacuy

Hondo adj. Gocha tuctu

Hondón n. Alli suti

Hondonada Alli sutiog, Honrado

Honestidad Cuyay, Honray

Hongo Cuyachí, Honrachí

Honra Millua chupa

Honrado Hora

Honrar r. Huanuy hora

„ hacer Uchcunalla

Hopo rabo, lanudo Uchcog

Hora n. Uchcuy
„ de la muerte Huarcuna, Orea

Horadable adu Gallapa

Horadador-a, adj. Sisi

Horadar v. Shegsheg

Horca n. Huachuay

Horcón palo Hagchipacuy


horquilla Mancharina
Hormiga n. Mancharichí
Hormiguear v. Manchacassga
abundar
Horripilarse Y.
Horror «.
Horrorizar v.
Horrorizado—a, p.

Huaracaycushga
Ucru
Pucru

Digitized by Google
9H CMSS.

Horroroso—a, adj* Pachachi r f í í *íH

Hospedador—a, Pachacuy ,i>jj»ríob:if H


adj. Gorpa huahi L*i.*..***j«.'4
Hospedar v. » Hospital, Jampicuna httigil H
Hospedarse Piñaeheg « i .%H
Hospedería n. Contran ti .IÍÍOH
Hospital Cañan ítnji-r!
Hostigar v. Cananlla ^ 1

Hostil Huayco, Jatun uchcu íT
Hoy adv. Pucru i \orí
mismo Pucru-pucru .
Hoya /1. Hosi, Rutuna • pSi-irrí
Hoyo Ucsisga -"^TM
Hoyoso—a, adj. Ucsí 'i ¡
HOZ n. Togo j*"*ofc
Hozadura Jamaynáila . * ■*,e»H
Hozar v. Jamana junag i:í:i-K
Hueco—a, adj. Rastro :«■* r"ji":jr
Huelga n. Huagcha
dia de— Llogllo runtu ^:.'i q i v:oV
Huella Huerta
Huérfano Sepultura : ■ .oÜ

Huero huevo Tullu .-»F

Huerta—o,
Huesa sepultura
Hueso n.
Manchacuipa
osubnoH
Gorpacog . s

^ínviH

Digitized by
CJJW. Runtuyog '

Huesudo—a, adj. Runtu M

Huésped Shura, Hbiñapu

Huevero—a, Guesspi, Ayhuacuy\ - :-

Huevo Rumicarbont '»■ .

Huiñapu Runa tucussga.

Huir v. »• Runa tucuy


Runa cay . .
Hulla n. ■ ■<**
Runa
Humanado
Humanarse Goshni t;
Humanidad......." ,
Goshnin ¿ ■ . . . . i
„ Género humano ..
Goshneg ,
Humareda .¡[,; ,
Goshnichí
Humeante p acív. i f . K'..,; ....
Hogonan ,
Humear v. imp, . ,
Hogochay
„ Aacer v.
Nuyuchí ahuissgata
Humedad /1.
Hoga cuycussga, Hogoyassga
Humedecer r.
Hogoshga, Hogoeassca
Humedecer telas Hogo '* * :

Humedecerce Ancha hogoshga


Humedecido—a v.
Cumucacuy **:í '
Húmedo—a, adj.
Humilde 4

„ muy
Ullpuycusspa 1 ".........*
Humildad virtud tí. '
Humilde adj.
Humildemente adv.! >
1

Al. 158
Tullusapa
Gorpa

Digitized by
-< i >-

m CAN
Shatu
Goshui
Humillar abatir y.
Go3hui colcr
Humillarse
Goshneg
Humita n.
Juchussga
Humo
Yacuchu chincay
„ color de — adj.
Ginchi huayra
Humoso—a,
Huraño, Pacacuycati
Hundirse el edificio
Ashuicuna
en el agua
Suhuarinalla
Huracán n.
Pacayllapa
Huraño—a, adj.
Suhuassga
Hurgón n.
Sua
Hurtable adj.
Suhuay
Hurtadillas [á— adv.
Suhuachí
Hurtado—a, p.
Suhuanayacuy
Hurtador—a, ad¡.
Suhuacuy
Hurtar v.
Musquipacog
„ hacer
Musquipacuy
Hurtarse mutuamente
Puchca
Hurto
Puchcana
Husmcador-a,
Piruru
Husmear oletear v.

HUSO n.

,, el aparato p* la lana

ft rueca del—

Humillaycachí
HumiUacuy

Digitized by
Idear v. Mana musiag, Mana yachag y

Idéntico—a, adj.... Mana mussiasga, Mana ya-^

Idioma n. Chaynulla (chassga.


Tincuchissga t
Idiota .yadj...
ii
Tincucheg
Iglesia templo n. ,
Tincuchí
Ignorante ar//'.
Tincurcachí ' . - í't.
Ignorar
Tincuchicuy ;
Ignoto—a.
CheyjinaHa
Igual adj.
: / Mana legitimo churi
Igualado—a. p.
. Mana imanassga i'..;n
Igualador—a,
, Mana rurana ■ .t ,
Igualar v.
Mana yachag , - ,. ; , •
M
comparar.
Ac-chicachisiiga, If »- ,; T: ]
Igualarse
, Ac chicachí . t" • ♦ •> .: *.
Igualmente atfvv... *
Ilegítimo—a, ¿//o Tucuyta yachag ' . I
t
Ileso—a, Áay. Yachachí -
í

Ilícito—a,
Yachacuy x u . ^«y*
Diterado—a, :
Ilumina lo—a, cosa
Iluminar v.
Ilustrado—a, - .p. j-
adj.
Ilustrar r.
Ilustrarse i-
Yarparcuy :,,•'>
Chay ricoglla , . \
Rimana
Upa , -
Iglesia
Mana yachag, Ashnu

Digitized by
-< i >-

258 CA8T taquianalla

Imagen efigie n. ., yupanalla


Aychan gara
Imaginar v.
Cañan. Chaylla
Imberbe adj.
Chupo
Imborrable
Sharcussga
Imitable
Sbarcuy
Imitado p.
Sharcucuy
Imitador adj.
Mana huiyacog
Imitar v.
„ ismog
Impaciente adj.
„ yatassga
Impar
„ camassga. Mana ru-
Imparcial
Mana yurissga [rassga.
Impasible
criinapalla
Impávido—a,
Miray
Impecable
Garag rimaynicog
Impedido—a,
Garagta rimay
„ de miembros
Mana yahuarchassga
Impedir
Ogllay
Impeler
Huillapayag
Impenetrable lugar
Mana juchayog
Impenitente adj.
Juchachay
Impensadamente
adv. Mana jampinalla

Imperceptible adj.
Imperdible
Imperecedero—a,
Impetrar
AX.
Mana consueta ta
tarínalla
„ tacyag shongo

Digitized by
CAST. Mañacuycuy

Impetrar conseguir Camacachí, Vachachí,


Churay
Impío—a, adj.
Mancbachi
Implacable
Chaniyog cay
Implorar v.
Ranticunata apamuy
Imponer carga, obligación
¡Imata gocaman!
99
infundir miedo
¡Imata gocushunqui!
Importar valer la cosa
Mana imananchu
99
artículos
Gocaman
Importa! qué me—
Enfadachí
99 i qué te-
Majadero
M no—
Mana ruranin cheyga
99
Tumpacog
Importunar v.
Mana atipag
Importuno adj.
Ñacay
Imposible
Manchapacussga
Impostor—a, u.
Manchapacuy
Impotente varón 6
hembra. Ashllí

Imprecar v. Jucpa

Impresionado—a, p. Derrepente

Impresionarse v. Huambrarag

Improperar Mana pengacog

Impropio—a, ageno
Improvisadamente adv.
Impúber adj.
Impúdico—a,
AH. 809
Taricuy graciata
Impío hereje
Mana Uampuyag

Digitized by Google
"*
260 cA'rfr.
Tumpay ¿* - v
Impugnar Cutipay f

Impune Mana pre£ «; - - i


Imputar v. „ ushacag : ¿ — y '
In ehasquina

Inacabable incesante yuehina - " ¡ 0<¿I


micunag *
Inadmisible adj.
„ huiyassga -;¿£4fc*;¡
Inamovibles
„ pisipag
Inapetente
„ valeg
Inaudito—a,
Rupachissga
Incansable
Rupachi !
"» !
*^ííú*'
Incapaz
Rupacheg •u-qn::
Incendiado—a, p.
Aylluhuan
Incendiar v. juchachftÉ&5''<>q<*-J
Incendiario—a, adj. Ayllupura juchay ara^att' *:
Incesto n. Mana chegan yacWáriSgáv
■*
Incestuoso—a, adj.
„ alli yachássgá*^ «iqui:
Incierto—a,
,, allipa ^aélfeyio i > viq
„ dudoso n¡ i
„ vacilante Uchpayassga ' :»*-''Oifí
tJ

Incinerado—a, p. iqm!
Uchpay achí *«* { ¿ q/
Incinerar v.
£1
Incipiente adj. Gallareg "ivuq .T.i
Incisión Cortadura CuchussgftJ-i*3t ívoiqrs;
n.
Yachacheg, Tangag '
Incitador—a, adj. •'íi'qial
Incitar v. Yachachí, Tangay ' * J i r t I t

Mana castigassga * .5

Digitized by Google
888 CA8T. AV.

dftfirr. Manacujfrfparogí^ t. c :
>..!
Inclemente adj. 1 ' i
Ticshussga 9ÍÍT ^ i - r^oíil
Inclinado—a, ladeado ' J
Shongon aguapay: I
„ propenso Ticshuchí , . ai.í '■ ■ :
Inclinar ladean■.»!f-^. 1
Inclinarse l&jártuc&beza Umpuracuy -»íi: i 1; i;■■ ..
¡I
M sentir-a/ee*e> ¡ • "' J
Munapay, Cayaílirj|fli í.;o. ]
Incluir ans coptffciioír»
' > Huiñay \ oihiooul

Incoar empezar ■ • • . v. * Gallaría T- l •-i^p » - mI


■ .-o Mana reguessga i Í; H> q 1
■; a I
Incógnito—a. :

„ reguenalla^-wnojj^ :il
Incognoscible :
'
„ chancassgri^i^fiw^ft ;
Incólume v
Piñachicuy., * * ñ' < \ n u t
Incomodar disgustar
Mana' yachanapa ( í q j 11<
Incómodo lugar,'c&s&adj. ■ hj I

Incomparable ,, tincucuina ohasvy.il


Incompetente " „ aypag oiuMnal
Incompleto—a, „ cavalassga *ídi»ivai
Incomponible „ allichanallanJnaaí'nvxI
Incomprensible entendiiutllarúi* ; Í . mJ
Incomunicados, 1 „ rimapanalla/ií^TOaÜ-
reelúío Huichgay o rnfcgao«I.
Incomunicar %<^ Mana ticayacog ■ -i í ja<í •
.1 a I
Incongelable adv. 1

Inconsciente Ruranganta mana


rfifleiflft.rl
Inconscientemente' -"
Mana musyarnilla' ' ^ Ü u . i i
Inconsiderado—a, adj.
,, reguecog í Htf Ir %
*; *
Inconsolable ,, consuelo taregf í 11" o n
1

Digitized by
Inconsolablemente adr. Chaynu rurag
Inconstante adj Chaynu ruray
Inconstantemente Mana pacienciayog
Incontable adj. Chulla
Incontinente „ Mana maymapapis
Incontinenti ai instante cay
„ imapis gocog
Incordio tumor n.
„ pengacog
Incorporado—a, p
„ juchallicog
Incorporar
Kurayta mana
Incorporarse r.
atipag
Incorregible adj.
Gagra
Incomptible „
Jarcay
Incorrupto no manchado
Tangay
Increado la Divink.ad
Mana yaycunalla
Incrédulo—a, adj.
Juchacbu
Inereible gagayasaga
Incremento Mana yarpayar
Inerepador—a,
f y ricana
Increpar v.
ogracag
Incruento „ ushacag
Incubación
Mañapacuy
Inculcar
Inculpable adj.
Inculpar y.
Incurable
Ric-cbsnfn
Yarpatcuy
Pagla gaglla
Mana pichaoog
Chaynu ruranalla
Chaynu rurassga

Digitized by Google
888 CA8T. AV.

CA8T. Mana riman a


„ cascg
Incurrir en error, delito
„ atipag
Indagado p.
„ yarpachacussga
Indagador adj.
Cuticbipunalla
Indagar v.
Cutichipusaga
Indecible adj.
Cutichtpuy
Indeleble
Raquicurcuy
Indeciso—a,
Ricachi
Indeliberado—a,
Llagtayog
Indemnizable
Mana caman, Mana-hnyyana
Indemnizado—a, p.
ymayog, Huac-cha ..
Indemnizar r. Piñacassga
Independizarse Piñachí :
Indicar Piftacuy
Idígena adj. Goya, India
Indigno—a, Mama goya
Indigente Palla
Indignado—a, Inca
Indignar Yaya, Inca
Indignarse Chacra runa
India originaria n.
„ de respeto
„ mujer galana
Indio
„ de respeto
„ de aldea
AS. m
Juchallicuy
Tapuycachacog
Mussyasga, Taputaasga
Tapncachay

Digitized by
CAST.

2M CAfitT.
Jallga runa .................I
Chegnicachí *: { , t ^ h n\
Indio de pana ':!**.,
Gueshiaran l o b ü ^ í **
m

Indisponer malquistar i [
' Mana alli churassga -,cif^- I

Indiptfsieién cfé /* sa/ud r, Jutinchay •ífi:^J;.I


i /. Mana raquissga „ i ¿ >;.-«-,,
Indispuesto—a, ■
máhjiihéadd
„ yachag OSL VIJTI
Individualizar
espéeíÁcar/ • , imapis gpco^^^[ [ ,\ n l

Indiviso—a, adj; >> mansanallaloV.ranwhriI

Indocto—a, „ • „ mapsassgaofjjKsituj; .»T


Indolente. ' ♦ Cheguipa i IJBXÍ .'Í::.
Indomable ■ '«I

Indómito—a, - '
f, : Tangag, Enga##Éfexibn^y.'
*!
Indubitable /:•<;'•
Tangay, Engañay i&Oíbnl
Inducidor—a, • • ¡- -i
Alli shongo Afl^iM
Inducir v. V-,.
Perdonay j: mrpibul
Indulgente Tituylla shimi *•¡ ^: ;v7

Iniultar perdonar v.
Mana imapis yaftha^ ftn
Inefable ^
JJXÍÍK I
Inepto—a,
Inequívoco . i
,, pantassga T£ ;h n 1
Inercia decidía. Guelanay «* i.. ■ v i fi ti I

Inescrutable ' ' Mana atipan* . . w. r,« t il

Inesperadamente, étir. shuyanaJia» Ü


Inesperado—a, i ,, guespina -,,«MV
Inevitable „ cag bi-
Inexacto—a, ,, shuyaflamav . v -
Inexhausto „ phisiyagViAA 4

Digitized by
Ashcaglla mana alli
rimacog
Inexistente
Mana pantacog
Inexorable
Honra guechucog
Inextinguible
Honrata guechuy
Infacundo—a,
Llullu-huahua
Infalible
Huambrata huañucheg
Infamador—a,
Mana agyag
Infamar
Guesiata pegacuy
Infante Ratag, Guesiata
Infanticida n.
Guepachu cag
Infatigable &4¡. Uranchu cag
Infectar inficionar
Shullca
Infectivo—a, Jorgoy
Inferior Ashllf
„ que esta debajo
Rayóla, Cuatro
f9
menor
Chuncho
Inferir deducir
Supaypa huain, Inñerno
agravios^ ofensas
>f
Supay uchcu
Infernáculo juego Shuishussga
Infiel no bautizado n. Shuishucuy
Infierno n. Mana gallaniracayog
Infiernillo Mal paso „ ushacag
Infiltrado—a, p.
Infiltrarse r.
Infinito—a, siu
principio
„ sin fin
AV. 966
Mana cahuag
„ huiyacog
„ ushacag

Digitized by Google
CAST.

286 ÓAST. Rauracuy, Rupácif^ ' ^ :

Puncachí - '•■«-'*■
Infinito numeroso, giaii
Inflamable Managehuicog
Tacucuy J' !
Inflamar v:
Valeg &
Inflamarse *
Huillassga **
Inflar
Huillacog ^•
Inflexible adj
Huillay1 rt

Influir intervenir Huillachicuy, Ta^u&i* *


Va

Influyente Mana fortunayog *°' "* *W1


Informado—a,' p. ,, paqúina 1
' * ' '-v
Informante adj. ., casucog 'tt>,J
Informar v. ' „ casuy * * • nis;-.

Informarse ,, lhirácog ^
Yachag sapa ' .^-ml:
Infortunado—a, ádj:
Mana pipápís churin
Infrangibie :1 '
Allapa jatun
Infringido—a, el
precepto1 Shongonuan

Infringir y. Chegan stibngo/og0 4 *


Tinquissga »6.
Infructífero—a, adj.
Tinquí "
Ingenioso—a,
Jaticuy, Jaticuy
Ingénito
Ingenté"^
Ingenuamente 1
adv. :

Ingenuo—a, adj:
Ingerido—a, p.
Ingerir v.
Ingerirse entremeterse

Mana yupanaparíftrhcav
Rauracog, Rupallk '
Raurachí, Rupkcnf 8*

Digitized by
Pacha
Mana reguecog, D e & g g r a -

Ingle „ yachana (decido.

Ingrato—a, adj. Chunyassga


* Musquicuy
Inhabitable lugar
Llagassga [cbicog.
Inhabitado—a, ;:
, Mana gorpacog, Mana gorpa-
Inhalar
Ayata pampay
Inherente ad\
Mana llaquipaycog
Inhospitalario—a,
• Allgochassga, Ashllissga
Inhumación v. ¿ ?
Inhumano—a, adj. . * Allgochay, AshUi .ir*

Injuriado—a, p. Mana alli rurag . * r» , v

Injuriar r. , , juchag llapllashgan yu-


Injusto—a, adj. Mana nagueg (ri&jhga.
Inmaculada laVirgen „ pogoshga, Chahua -
ss$ , Ñaupa ñaupallana
Inmarcesible ,/ Mana caru
Inmaturo—a, Jinalla
Inmemorial - Mana tupuna-Dios
Inmediato lugar Allapa jatun tupunapa
cercano
- Challpussga
Inmediatamente. Challpuy
ady.
Llactachacog
Inmenso Dios
Llactanchay
Inmensurable
Inmergido—a, p.
Inmergir sumergir v.
Inmigrante adj.
Inmigrar v.
AF,.. 287,
f- Caquichu

Digitized byLjOOQle
CASI.
Ingina Quijada n.

266 CAST. Raurachí, Rurjadlf


Rauracuy, Rupáciff' ¿ ^•
Infinito numeroso,
graiU Puncachí - '

Inflamable Managehuicog

Inflamar v. Tacúcuy •%»J' :

Valeg & -
Inflamarse "
Huillassga
Inflar
Huillacog **d •
Inflexible adj
Huillayv M " -.-U
Influir intervenir Huillachicuy, Ta^ucfu^ *?ni
Influyente Mana fortunayog *tt' *
Informado—a, p. „ paqüina * v y
'v
Informante adj. ., casucog
Informar v. „ casuy 1
• y° ntsv.

Informarse „ 'niiracog ^
Yachag sapa * '- ^ n é ^
Infortunado—a, adj.
Mana pipápís churin
Infrangibie ' ' 1
Allapa jatun
Infringido—a, el
preceptÜ' 1 Shongonuan '

Infringir Chegan stfbngo/og0 '


Tinquissga iiA
• tt
*
Infructífero—a, adj.
Tinquí i' " ^
Ingenioso—a,
Jaticuy, Jaticuy
Ingénito
Ingente'^ <l

Ingenuamente ,r adv.
Ingenuo—a, adj:
Ingerido—a, p.
Ingerir v.
Ingerirse entremeterse

Mana yupanapa?ífthea4
Rauracog, Rupalía

Digitized by
Pacha
Mana reguecog, D e & c i g r a -
yachana (decido.
Ingle
Chunyassga
Ingrato—a, adj.
< Mtisquicuy
Inhabitable lugar
Llagassga [chicog.
Inhabitado—a, t
, Mana gorpacog, Mana gorpa-
Inhalar
Ayata pampay
Inherente adK
Mana llaquipaycog
Inhospitalario—a,
• Allgochassga, Ashllissga
Inhumación v. ¿ ♦
Inhumano—a, adj. . r Allgochay, Ashlli „tTj

Injuriado—a, p. Mana alli rurag . ~*,


Injuriar v. juchag llapllashgan yu-
Injusto—a, adj. ....... Mana nagueg (riahga.
Inmaculada laVirgen „ pogoshga, Chahua
SS^ , Ñaupa ñaupallana
Inmarcesible / Mana caru
Inmaturo—a, Jinalla
Inmemorial - Mana tupuna-Dios
Inmediato lugar Allapa jatun tupunapa
cercano
- Challpussga
Inmediatamente,
Challpuy
ady.
Llactachacog
Inmenso Dios
Llactanchay
Inmensurable
Inmergido—a, p.
Inmergir sumergir Y.
Inmigrante adj.
Inmigrar v.
AV.. 287.
; Caquichu

Digitized byLjOOQle
266 CÁST. Raurachí, RurJadlf 8*
Rauracuy, Rupáctff : ^ r
Infinito numeroso,
gran Puncachí - ' u

Mana gehuicog * rl>


'
Inflamable
Tacucuy /:
Inflamar v:
Valeg ." . •
Inflamarse
Huillassga •*
Inflar
Huillacog fc
d. $
Inflexible adj
Huillay* n

Influir intervenir Huillachicuy, Ta^ucto^ *7ni


Influyente Mana fortunayog *°r' *í2} 1

Informado—a, p. „ paqtfina • ' 1 \


Informante adj. ., casucog
Informar v. ' „ casuy
Informarse „ ihiracog u

Infortunado—a, adj: Yachag sapa ' *'' '

Infrangibie v
' 4 Mana pipapís churin

Infringido—a, el Allapa jatun


precepto' Shongonuan
Infringir v. Chegan sliongo/og*1 '
Infructífero—a, adj. Tinquissga *' ttál

Ingenioso—a, Tinquí l
* ~

Ingénito Jaticuy, Jaticuy '

Ingentr' r; " r

Ingenuamente " adv.


Ingenuo—a, adj:
Ingerido—a, p.
Ingerir v.
Ingerirse entremeterse

Mana yupanapa?JA;hea4
Rauracog, Rupallk

Digitized by Google
CAST.
Ingina Quijada n.

Mana reguecog, D e s - ^ g r a -
yachana (decido.
Chunyassga
Ingle
* Musquicuy
Ingrato—a, adj.
Llagassga [chicog.
Inhabitable lugar
, Mana gorpacog, Mana gorpa-
Inhabitado—a, '
Inhalar Ayata pampay
Inherente adK Mana llaquipaycog
Inhospitalario—a, • Allgochassga, Ashllissga ¿<
Inhumación v. * Allgochay, Ashlli . f K
'
Inhumano—a, adj. ... Mana alli rurag
Injuriado—a, p. juchag llapllashgan yu-
Injuriar v. Mana nagueg (riajhga. "
Injusto—a, adj. , . „ , „ pogoshga, Chahua • .
Inmaculada , Ñaupa ñaupallana
laVirgenSS^ r Mana caru
Inmarcesible Jinalla
Inmaturo—a, ■ - Mana tupuna-Dios
Inmemorial Allapa jatun tupunapa
Inmediato lugar , Challpussga -
cercano.
Challpuy
Inmediatamente. adv.
Llactachacog
Inmenso Dios Llactanchay
Inmensurable
Inmergido—a, p.
Inmergir sumergir v.. .
Inmigrante adj.
Inmigrar v.
¿S, 267.
; Caquichu
Pacha

Digitized by
268 CAST. Mana cuyucog
„ pengacog
Inmiscible ad).
Ganra mana allí
Inmiscuirse
Mana huañog
Inmoble inmóvil
Raccha
Inmodesto—a,
Ganra
Inmoral
Chaylla cag
Inmortal
Trucarcachí
Inmundicia n.
Hucmanyay
Inmundo—a, adj.
Mana sutiyog
Inmutable
„ yupanalla
Inmutar innovar n.
¡Maycha!
Inmutarse v.
Mana casucog
Innominado—a, adj.
„ juchayog
Innumerable
Upa huambra
„ ! Qué— tnterj.
Mana mussqueg
Inobediente
„ gonganalla
Inocente adj.
Mansu animal
„ niño, candido sin
Muchuy, Huaccha-cay
Inodoro adj. [malicia.
Pachán tucussga
Inolvidable
Inquictacog
Inofensivo animal
Inquictay
Inopia pobreza n. Travieso
In púribus adj.
Inquietador
Inquietar v. (bulento.
Inquieto—a, tra vieso
tur-
AN
Mana talluna
Tallucuy

Digitized by Goog
CAST.

Ganray
Tapuycachassga
Inquilino—a,
Tapuycachay
Inquina n.
Mana sacsag
Inquinar manchar, con-
„ sanag
Inquirido—a, [tagiar.
Loco
Inquirir v.
Apuntachicuy
Insaciable aaj
Apuntassga
Insanable
Mana chaqueg
Insano—a,
Curu
Inscribir
Loco
Inscrito
Huanunacog
Insecable
Mana llaquicog
Insecto n.
„ raquicog
Insensato—a, [sentido
,, panipassga
Insensible privado de Señal
„ que no siente pena
Gamla
Inseparable Gallareg
Insepulto—a, Porfiay
Insignia señal n. Rupayman churassga
Insípido—a, adj Rupayman churyy
Insipiente Liso
Insistir v. Mana-chullog
Insolado—a, p.
Insolar v.
Insolente adj.
Insoluble
AH. 269
Huahi runa, Arrendag
Chegnipacuy

Digitized by
27& CAS?. Ratulla

Insolvente..... • Cananlla
If„,r *
Canan-cananlla
Insomnio vigilia, ,.J:.nf{
Gatipayay
Inspector n-
Yachacheg
Instante un— 1. ... t

Yachachí
„ al— ad\\
Yachacuy
„ en este—
Ashllicog
Instar v.
Ashllí
Instructor—a, adj.
Alsado K
Instruir v. Alsacuy
Instruirse P Alsacuycuy ,
Insultador—a, adj. Mana rachicassga
Insultar v. ,, y ataña
Insurgente Llapan
Insurrección n. Yachag

Insurreccionarse v. Yuyay
Yuyaycuy
Intacto—a, adj.
Machayta yuyaicuy.
Intangible
Chaycama
Integro—a, todo
Chaupichassga
Inteligente
Chaupichay
Intención intento n.
Intentar
emborracharse
ínter adv.
Intercalado p.
Intercalar v.

Mana pagag
Mana uuñuy
Gajiuag, Hnatgag

Digitized by
&13T. Chay-camaHa
Rurin
Interceder
Intercesor—a, adj.
Interés lucro ' •
¡Añay! *s*,#
ínterin
j Ananau!
Interino—a,
!Ay ay! . *y
interior
¡Acacau!
Interjecciones
¡Alalau!
de admiración
¡Achachau!
dolor "J•
¡Atatau!
,, cansancio ' "* *
¡Añaiiau! *
„ „ calor
¡ Achallau!
„ „ /r/b
¡Allau! J
' '
' , ardor
¡Achachay! f
* ••"
,,'asco
¡Huau!
„ „ gusto y alegría
¡Llaquimi! ¡Áy! ¡AjftJ¡Ay!
„ „ dulzura
¡Yau¡ Yau! *;
„ compasión ¡Cuidado! ?
-v
miedo
¡Huajajau!
,, sorpresa
¡Yau!
„ ,", o*o/or profundo
¡Cushi songocha!
,, / socorro a uxilio !
,. efe cuidado
„ „ r/sa
„ iío/a/
„ cariño
kS 271
Rimapuy
Mañapog
Huachaynin
Chey-cama

Digitized by Google
272 CAST. ¡Huifa!
¡Gasilla cay!
Interjección de
amenaza ¡Ajo!
99
¡que viva! ¡Huau!
„ ,, entusiasmo Chaupi
99 ¡ fuera >atrer ido! Mana ushacag
99
de cólera Yaycuchissga
„ de susto Yaicuy
Intermedio adj. Yaycuicachí
Interminable Yaycuchl
Internado—a, p. Yaycupuy
Internar y. Noganchic puralla
„ hacer Tapucog
Internar cosa v. Tapuycuy
Internarse Chaupi chaupi

ínter nos frase Pichucassga

Interpelante adj Pichucachi

Interpelar Huillag,
Yachacheg
Interpoladamente
adv. Huillay, Yachachí

Interpolado Tapog

Intsrpolar interponer Tapuy


Jarcay
Interpretador—a,
Interpretar v. Jarcachi

Interrogador—a, adj.
Interrogar
Interrumpir
M hacer
AV.
Cañan ricanqui!
jCahuachnn!

Digitized by
Allichachí

Interrupto—a, p. Cahuag pura

Interruptor adj. Chunchullin

Intervalo de tiempo Llanu chunchullin

Intervenir mediar Racu chunchullin

ínter VÍV08 donación Huirá chunchullin, Ogoti

Intestinos n. Huillay

delgados Manchachinálla
„ grueso Manchaycuyhuan
colon y recto Manchacassga
Intimar v Manchaicachí

Intimidable adj. Manchacuy

Intimidadamente Shongopita

Intimidado—a, q. Chuc-cha sapa, Agcha sapa

Intimidar v. Mana yachag

Intimidarse Musspa shongo

Intimo—a, adj. Mana rimapanapa runa


„ manchacog
Intonso—a,
ignorante, rústico Yaicuchí

Intranquilo Jaticuy

Intratalle Jogrorí, Togrhí


Yaycucuycuy
Intrépido—a, v.
Introducir
99
una cosa en otra
la sonda
Introducirse
A». 273,
Jatichissga
Jaticheg
Huyamanta

Digitized by Google
274 CAflT. AN.
Inundación n. bloglla

Inundar v. Llogllay

Inútil adj. Yanga mana valeg


Yanga-yangalla
Inútilmente
Yagaycachí
Inutilizar v.
Manachimpana
Invadeable adj.
Yayeuycuy
Invadir r..
Yaycucog
Invasor—a, . adj.
Cassganlla cag
Invariable
Inventacog
Inventor—a,
Mana pengacog
Inverecundo—a,
„ chegayeag
Inverosímil
Inverna
Inverna
Huirayachf
Invernar v.
Ticrassga
Invertido—a, el orden
Ticrarí, Ticrarcuy
Invertir
Musiapacog
Investigador—a, adj.
Mu8siapay
Investigar v.
Musscapacbí
,, por medio de ad i vi-
Tamya tiempo
Invierno n. (nos.
Mana yatassga
Inviolado—a,
,, ricana
Invisible adj.
„ ricay atipana
„ En un—
Convidassga
Invitado—a, p.
Convidacog
Invitante adj.

Digitized by
CAST Conviday

Invitar v. Gayacuy

Invocar Mana yarpar rurassga

Involuntario—a, Purí, Ayhuay


acto Ñaupay
Ir v. Gueparí

Ir adelante Pagtalla purí


detrás Huayralla purí

f f juntos Pantassga purí, Eng a ñ a d o -

M
ligero Caruta purí [purí.
engañado Mana carullata purí
„ /é/os Pantacassga purí
„ cerca Chaquipa purí
tt perdido Cahualluhuan purí
M á pié Ayguellapa purí
„ á caballo Ayhuacuy
corriendo
Piñacay
Irse Piñacuri
Ira pasión n.
Pina shongo
M tener
Piñacog genio
Iracundo—a, Tulumanya
Irascible aoy. Guepapuri ayhuay ay
Iris «reo Ashnu, Uyhua, Bestia
Irse troo tras otro Mana razonta huiyag '*
Irracional /1 Chipipeg

Irradiar *
AV. 215

Digitized by
276 CAfJT. Piftaycachí h
\

Irrisible Ichog ,v
Ichogman
Irrisión n.
Ichogmanta
Irritado—a, p.
Ichogmaqui
Irritar á alguien v. , Ichog chaqui

-*-^
Izquierdo—a, adj.
.„ á la— adv,
hacia la—
Huangana, Monti cuchí
,, mano n.
Jabón ,
n Pié
Jabonassga
-<3>-r ~ Jabonay
Jabalí n. Jabonag
Jabón Jasinto huayta
Jabonado—a, p. Shaycuy, Agyassga .T

Jabonar v. Puma

Jabonero—a, n. Shutay mi 0j ______________1

Jacinto ñor Shutag )LiU


Maquita tagllay > s ,; *
Jadear v.
Guyhuicachacuy,, vu
, j
sír
Jaguar n.
Mana imaypis ianoiofinl
Jalar v.
, Huyu, Uvhua
Jaleador-a, adj. ' Tushuy, Machay, Upiflft
Jalear T.
Jalearse ;|

Jamás ac/r.

Jamelgo ^
Jarana

Asipanapa
Asipacuy
%4
» v . ..I
, Piñacassga v klV x,á

Digitized by GOOgk
CAffl- [(
.

Jardín *». Puca agcha i f, . f


Jardinero—at Tacho, Puyñu t
, v
, v

JfcrQ—a, fe pelo Huishina


colorad^
. Gueru jarro :
, ;(i , ,
Jarra ».
Chegchi .; '
Jarro
Jada . . . , \
„ de madera
Jasmin huayta , ;
Jaspe eo/or
Apu ., i
Jaula *>-
Jerga . t
Jazmín
Jeringa ... v
Jefe
feringay ,
Jerga tela gruesa
Jesucristo
Jeringa.
, Jesús .
Jeringar ir-
v>

Huerpa
Jesucristo n.
. Huerpa sapa
Jesús n.
Mogo i « V
Jeta
, Mogoshga, Curcushga
Jetudo—a, adj
Gilguero 4
, .. V
Jiba
Jinete j/l
Jibado—a, adj.
; Jinetecay .>^;• l.
Jilguero n.
. Haaylluncuy, Culun^p^;,^,^^
Jinete . « : Cuyana gul

Jinetear v. / Cushisga shongoyog^
Jinglar co/urn^ia*; , CM*ÁUI
Jisca carrizo ^ |. ;:,

Jocoso—a, aoy. . ,
/;

Huayta huerta . ,. v

Huayta huertata tapa§¿J ,

Digitized by GOOglC
278 CAST. Jipash buarmí
Magta huambra
Jornada una-
Shumag shongo, Cushisgalla
Jornalero n.
Cotón
Jornal
Vaynilla
Joven mujer
Purutu
„ varón
Juez
Jovial adj.
Chuncacog
Jubón n.
Chanin pucllana, Chuncana
Judía verde
Tahuay
„ fruto
Taptana
Juez
Sallaur pucllana
Jugador—a, adj.
Millay chuncay
JuegO lícko
de suerte Pcrutuhuan chuncay
t9

, de 3 en raya Pucllay chuncay


f

„ de saltos Burlacuy
vedado Asichicog

r
, con bolit' t s Yacun, Hueguen

Jugar Pucllana

M
burlarse Pucllaycachay
Juglar ou/bn n. Pucllacachag
Jugo savia /7. Alli yarpay
Juguete
Juguetear v.
Juguetón—a, adj.
Juicio ratón n.
AV.
J u c junag purina
P.un
Jornalnin,
Arongampa chanín

Digitized by
CABT. Orgo asnu

Juicio final Matara

Juicioso—a, ai}. Junio quilla

Julio mes n. Gorinacuna, Juñunacuna

J ¿menta Jucllachinalla

Jumento Huñuy

Junco Goricuy

Junio m e , ' Shunt ay

Junta Puncuta huichgay

Juntamente adj. Huatay, Cabunta tincuchí


Maquita huatay
Juntar congregar v.
acopiar Jucllachinacuy,
Shuntunacuy
amontonar
Huitapaycuy
99 entornar puertas
Majanchay
99
cabos
Ladunchu
„ las manos
Ladunman
Juntarse congregarse
Llapantin
99 acercarse mucho
Juracog
99
hacer pareja
Juray
Junto—a, adj.
Justicia
„ á— adv.
Chaninchanalla
„ por-
. Jurador—a, arf/.
Jurar Y.
Justicia virtud n.
Justipreciadle
AN. 279
Jatun tarípay junag.
Alli yarpacog
Julio quilla
China asnu

Digitized by
Justipreciador—a, ' adj.
Justipreciar v.
Justo—a, adj.
Huerpa
Juventud tiempo de la—
Jeta
Juzgado tribunal h.
Shimi
Juzgar sentenciar
Shimita huichgay
-L-
Rimanpita shuyaycan
Labio n.
Ruracuy
leporino
Rurana
„ borde
,, sellar el— [los la bios Pallay

estar pendiente de Tarpuy

Labor ocupación Tarpunálla

obras de— Tarpog

dibujo en las telas Trabajacog, Aracog


,, labranza de tierras Tarpushga allpa

Laborable adj. Tacllag

Laborante Imatapis llancay

Laborioso—a, Llagllay

Labrada tierra Picay

Labrador—a, Tarpuy

Labrar cualquier cosa


99
madera
piedra
arar la tierra v.
Chaninchacog
Chaninchay
Chanin
Huambra cay pacha
Jusgado
Jusgay

Digitized by GoOgk
CAST. Callpasapa

Labriego adj. Luchushga

Lacayote calabaza LliquÍ8sga

Lacertoso—a, Lliqui

Lacerado—a, p. Luchucuy

Lacerar Mana alli rutog


Rachiri
Lacerarse v.
Lagra
Lacinado—a, p.
Chuchuch!
Lacinador—a, adj.
Chuchuy
Lacinar rasgar v.
Lccheyog
Lacra señal de la herida
Ticshusga
Lactar amamantar
Ticshuchí
hacer amamantar
Quinraypa purí
Lacticinio n.
Carga ticshusga
Ladeado—a, adj.
Quinray
Ladear v.
Lado
por las laderas
Derecho, Ichog lado
„ la carga v.
Ladutnan
Ladera n.
Juc laduman haihuay
Lado
Gayaracog
„ derecho, izquierdo
Gayaray
„ a/~
\nyaycachay
„ ir á un—
ladrador—a, que
amenaza.
Ladrar v.
Ladrear
AV. 281
Chacra runa
Calabasa

Digitized by
282 C4ST. Suaycachay
Huegti
Ladrillo n.
Huegtiyassga *.
Ladrón—a,
Garayhua . . -
Ladroncillo
Gocha . V. . ..* • *
Ladronear v.
Huegue *.>*».
Lagaña n.
Z S Huegueshay t
Lagañoso—a, ad¡.
-> Hueguessga
Lagartija n.
Gocha-gocha>-
Lago, laguna.
Huaganapa .**
Lágrima Huagacuy
Lagrimear v. Llaghuay
Lagrimoso—a, adj, n. Llaghuacuy
Lagunajos charcos Lampa
Lamentable adj. Sarna
Lamentar v. Mana shaprayog
Lamer Millua
Lamerse Tucsf, Rejoneay
Lampa azad¿¿ n. Lanceta
Lamparones Lancha

Lampiño adj. Langosta

Lana n. Ushacagnu shong >

Lancear alancear v,
Lanceta n
Lancha
Langosta n.
Languidecer v.
AS.
> Ladrillo
Sua
* Uchuc sua

Digitized by GoOgk
CAST.

AV.* 28*
L ánguidc—a, adj. Umpuyassha'
„ ¿...< Millaa sapa
Landuo—a, Lanta
Lanza n. Lansadera
Lanzadera Huicapay
Lanzar arrojar, Y. • Nata
Lapa telilla en líquidos Rumimanta
Lapídeo—a, adj. Huira-huira
Lapila yerba n, Lapo
Lapo Lapuy
,. darlo Y. Stiimi pantay
Lapsus linguse Cachan
Largar Shuito
Largo—a, adj. Unay
f f
. tiempo- Shuüu sapa
M
de uñas Huiticuy, Ayhuacuy
„ de aquil Camay nin
Largor largura n. Tongor
Laringe Tongor guesiana
Laringitis Millay jucha
Lascivia Huachuc ganra runa
Lascivo—a, Llaquipacuy
Lástima tener ¡Allau!
Lástima Qué—! interj. Dañay

Lastimar v. Dañacussga

Lastimarse Digitized by GOOQ


384 CA8T. Llaquipayay
Lastimarle del mal de otro Cuchucureussga
„ coa cosa cortante Togpicurcussga
„ con cosa punzante Llaquinapanu
Lastimoso—a, adj. Pacashga cag
Latente Shongo tictin
Latido del corazón Chnru huasca
Látigo Asuticuy
Latiguear Tictí
Latir Suhuay
Latrocinio Tacshacog
Lavandera Tacshay ►
Lavar rapa v. Pagay umata
„ la cabeza Mayllacuy chaqutta
„ manos y pies maquita
„ la cora Gagllata mayllay
Lavar el cuerpo, bañarse Armacuy
„ cosas Mayllay
„ purificar Chuyachí
Lavarse boca Mogchicuy r' '
Lavativa n. Jirínga
Laxo Aojo adj. Huaya
Lazada n. Quipussga K

Lazarillo Cieguta pusag


Lazo de lana Millua laso
de cuero Gara laso, Reata
A*.

_____I
yGoogk

_____I
CJLST. Chegacag rura, Cuyacog
Cotón
Xiazo de cerda.
Palangana - > • *,
M de puja
Lichi
„ <f« pita
Cama, Puñuna
Leal adj.
Mallua orgo cuchi *
Lebetón n.
„ china cuchi
Lebrillo
Lechugas
Le3he
Tucu
Lecho
Jaguepusgan
Lechan cochinillo
Mana yachar
Lechona
Huegti
Lechuga
Huegti sapa
Lechuza
Jaguepuy *
Legado manda
Lejitimo
Legamente sin ciencia
Legua *
Légaña n,
Quiri-quiri
Legañoso-a, adj.
Caru
Legar dejar una manda
Caru-carn
Legítimo adj.
Caramanta
Legua n.
Carupita
Leguleyo
lsqui-sapa
Lejano
Lejoe muy
„ á lo—, de—, desde—
desde muy
Lendroao—a, adj.
AH tté
Cerda huasca
Huasquilla
Pita huasca

Digitized by Google
25« cA«r.
lengua o color
órgano adj. •
^ifl.. ... «*•'
,, Lerdo
sacar la —a,
— ':«"
»: ■,
de
fuego Lesión
*> , herida •
*V í
Lentitu
d con— Letarg
^*<fi\*K o
*? Letrad
o
Leña
n. -^s
'„ Levadu
„ delg ra
ada -
i;»* ; <
i„ 1 Levant
ador—
hacer a,
v,
- Levant
amient
Leñado
o
r—a, sublex-
-adp% nción
*;
Levant
Leñera
ar a/zar
dep&s4
(mente*
to
p<n.<
«■* poner
Leño vertical-
ítJf,j e
n brazos
León ,
* ' 1 ha
Leonad cer > ^

Digitized by
,, ^
/a/so Guela
testimon ,|L \i.
io
TuchisB
Levant gat^* -
arse **¿~
Gallu y
~ *
Puñuy
Galluyc
puñuilla
uy *
* . .
Nina ¿.i
gallu Letrado
Despaci ¿ f..9>/
ulla Gonohu
Yanta -~ 1

Llanu Jogareg
yanta ^4
Alsacuy
Yan
;>%.J
tacuy
Jogarí
Yantaco • . * -J
g
* - V- Alliman
jogarcuy
Yanta »n ,,k. :
huahi.
»«A Margay
. • :
Cullu
Jogarach
4n«.I * * /
í >
Puma
-.-«*. • Tumpay
•>%
Puma
color Sharcuy
, • .*
-.ntw.-í

Digitized by
C483T. Huatasbga, Liashga .-

Levantarse sublevarse Huancuy....................;

Leve adj. Huatay ,

Liado—a, p. üpuy, Shogqy

Liar cargasjxüurdos v, Mayay

„ envolver, sujetar Cachi-caclú v


- *

Libar chapar ^ Munassganta-rurag

„ probar v. Libertassga,
GuesspicUís^ga
Libélula iasecto
alado, Gueshpicbeg ^
Gueshpichí -H.
Libertad tener
Gueshpissga *
Libertado—a, p~ s

Libertador—a., adj* . Gueshpicuy

Libertar v. Libre
Libro
Librado—a, p.
Licencia
Librarse v. r
;

Libre Licenciata goy :

Licenciay -
Libro n. t k

Licencia Alli rurana

„ conceder v. r Trago, Machana

Licenciar Yacuyachina<

Lícito—a, adj. Yacuyachí

Licor n. Maganacuj-

Licuable adj. Toruta pucilachi >

Licuar
Lidiar
„ toros

"AS. m
Alsacuy * ;: u

Mana lasag

Digitized by
388 GAST. AH

Liendre Huatassga

Liendroso—a, Huatay

Liga materia vegetal Pagtacbacuyassga


„ unión, pacto Utcallana
„ atadura Utcalla, Huayralla
Ligado—a, />.. Manalasag, Huallcalla-lasag
Ligar v. Lindero
Ligarse para algún fin Limosna
Ligeramente adv. Limosnay, Limosnata goy
Ligero—a, adj. Pichag
„ que pesa poco Pichay
Límite lindero m Huahita pichay
Limosna Limpio
„ dar Shumag
Limpiador—a, adj. Raya
Limpiar v. Seguechay
barrer la casa Scguechaycacuy
Limpio—a, Guepi
Lindo—a, Yacuyachí ¡
Linea n. Ajustacuy
poner en— v.

M
ponerse en—

LÍO n.
Liquidar v.
„ una cuenta
Isqui
Isquisapa
Cola
Camachinacussga
Huatu < *

Digitized by'
CAftT. AV. 988

Liquidarse Lluchca
Liquido—a, ad*. Lluchcayachí. Llampuyachí
Lirio n. Llampuyacuy

Liso—a, adj. Alabay


„ poner una cosa Alabacog

M ponerse Guellgar yapay yupay, Lista

Lisonjear v. Listata pasay, Listahuan ga-

Lisonjero—a, ad¡. Pletuyog [yay.

Lista recuento Pletuy

„ pasar Pleytu

Litigante Huayraglla. Mana lasacog

Litigar v. Huachuc, Raccha shongo

Litigio n. Gongag shongo


Liviano—a, de poco Chacag
peso Loco
lascivo
M
Tocado
inconstante
Rimaysapa
Lóbrego—a, Mitu
Loco—a, n.jr adj.
Mituchassga
,, algo n.
Lograsga
Locuaz adj.
Logray
Lodo Loma
Lodoso aaj.
logrado—a, p.
Lograr v.
Loma 11.
Yacuyacuy
Yacu-yacu
Amancay

Digitized by Google
800 CJtÁF. Logo rucu 1

Lombriz Loro

Lomo ...cuna ai.

Lomudo—a, adj. Palta runii

Longevo—a, Shumagyassga

Loro n. Nina curu

Los, las Goyllur, Lucero . . . .

Losa n. Llipipeg
Nina-curu
Lozano—a, adj.
Supay
Lucerna n. -
Llampu
Lucero
Llipipí
Lúcido
Miray, Gatiay
Luciérnaga n.
Maganacuy
Lucifer
Pengachicóg,
Lucio—a, terso adj. Desprecian*
Lucir v. Utcalla
Lucro ti. • Despuesrag
Luchar v. Jinasspalla
Ludibrio n. Tagay lugar
Luego presto adv. Tagay marca
después Tacuna, Tiana >
„ ergo conj. Churana
Lugar sitio, paraje n.
„ ciudad, pueblo
asiento
depósito

Huegue curu
Huasha
Huashasapa

Digitized by Google
991

CátT. Nina
Logar en—de Chipyag />
„ está en—de mi padre Quilla :r

Lujuria, n • Pagash quilla


Lujurioso—a, adj. Mushog quilla
Lumbre fuego Huinay quilla
encendido
Junta quilla
Luminoso—a, adj,
Tacshayaj quilla .
Luna n. Huanuy -
„ noche de—
Quilla chacallan
nueva
Pura
creciente
7/ena Gueshpi
„ menguante Lunar
conjunción de la— Lunático
„ eclipse de—. ■ * . Lunes junag
en su oposición
Achigyag, Chipiag
cristal n%
Pipchga huata
Lunar Luto
Lunático—a, aoj/*
Achqui, Achigyay
Lunes cf/a
Achic-achicyan
Lustroso—a,
Lustro
Luto
Luz
„ rayo de—

Rantin .s
Yayapa rantinmi
Lujuria
Lujurioso

Digitized by
CUUT. Cuchushga,
TucstussgQ
-LI-
Guerishga
LI aoho yerba acuática
Guedcuy
Llaga
Raurag nina
Llagado
Llama
Llagar
Gayana
Llama de fuego
Gayasga
„ animal n.
Gayacog
Llamada
Gayay
Llamado—a, p.
Huichiay
Llamador—a, adj.
Achca cutí gayay
Llamar v.
Ayhuay gayaycamuy
silvando
muchas veces Ayhuay yanapajcuy
irá— Gayaycach}
en auxilio Gayachicuy
hacer Achca cuti
hacerse gayachicuy,
muchas veces Jutichí
nombrar, apellidar Puncunman gayay
á la puerta Rauray
Llamarada n. Pampa
Llano llanura Llantén

Llantén Yerba medicinal Huagay

Llanto Llave

Llave
AI
-*-
Gocfeagora

Digitized by
cjm. Aypay, Macyay

Llegada ....... Cbaycuy

Llegar * Juntay *
„ acercar . r' Sacsay . » * -
„ alcanzar .I ' Amucurcuy .
Llegarse á Ogllacurcu^
Llenar Junta *«•.
„ la barriga . . Juntasgga
la boca de comida , Allapajuwta^hgaf ~.r M
„ el seno
Apashga , VM * -
Llene
Apag ..............
Lleno—a, adj.
Huairalla apay
„ muy-
Apaycachay
Llevado—a, p / .
Gatí
Llevador—a, aífc ,
Apacwyv.
Llevar ápersojm Aparircuy . \
4di8tin¿fi&tparte*
Margay -u ^-v -
„ anímeles
Ricracarcur pushay , ;i
„ especie» *>•
Margarcur apay t M-¡
„ encomienda
„ en /os brotQR Garachar apay «,

de/ brazo á oíro-< Huantuy » • » * . "

„ algoJmo ekkrazg, Millgarassga apay

„ atKazirapdo
„ en camilla ó andas
,, en /as falúas

CHAMUNA •

Chamuy ............
AYPACLG, ^FTIÁJCHR >

Digitized by
Llevar en la espalda* < Llovediza ».
1
Huagtachu apay
, trastear I 1 *».,:\t,\
f
Ashtuy, Ashtay J
„ frecuentemente • . 1

Apacachay -.
„ hacera . ••• ¿ .> i. ' t

pronto V » H ' Apachí v_fkt


Aparcachí u
f,
debajo del
sobaco*»^ Lluquipashga apay
» colgado de la asm » Huayuegaapay
'
Aptashgu apay * .
empuñando ' •*-
M
Pacashgalla*apay*
„ ocultamente » » •* Puchucay.
„ á CAOO UNA COSA - • * RurangayquHa üi
Llevarse apoderarse Apacapuy 4 * (shay
<
Huagag IR-*
Llorador—a, ... ; i /
Huagay n ,.«? »»«..•»
Llorar r. * * V ,t
,, inconsolablemente j Mana con«ttcluh«*n *!
** niag&y 1
„ ¿I/O á ALTO» M U W J I T T U Í ) Huatu-huat?u huanay v j
acongojado*'** \ í * a í Llaqtiípacnahga-
P a gritos *tt■>> htlagay ,
lágrimas de sangset: Gay arar huagftty*% w r
„ hacer— r.iu^i/. Yahuar
huegueta^pagay,.
Lloriquear #.str
Huagachí^ R.TNR» -
Llorón—a, AOJF. i.*...-

Huagapacuy * ?«¿ .
Lloronas plañideras f

Huagay^apa vvr"
Llorosamente - *rfv..-<
HuagapacogcuHa .
Lloroso—a,
H uagay-hfcagayUaaa

Digitized by
Huegeg«fiahui - ~
Tamyayactft*

Digitized by
C&ST. Tamyan , V

Llover y± t**p< Huallcalla tamyan , ym


poco 'H • Tamyanan > t t,T5T
(

TamyayUa tamya^n r. ¿ 'f?

Tamy angapachí ^\ - j -» v
á menudo IH« ¿TamyangaracUwra? ( .,; r y i
tal vez ha de—
Tamyangaran ... 4
y\
? ¿aun ha de+-
aun ha de— Chirapa ¿ , t, . - .

Chirapan y
Llovizna
Lloviznar Tamy a i*"fu*.
Lluvia ;
^ Usiarishga' ^

99
cesar 7aVj,í Tamyatiempo ... . j í t , * F

LIUVÍOSO tiempo — * N • J*R r »K


-<K>- Macana *k,< . *H

Maoaná {Quechua) n. Ismucussga FARV M

Macarse la truta v, Aychaiquita tacay • i ¿ .y

Macerarse mortificarse* Upitáshga Ua^tti*3g*.;f'LF


> * Macishasga r *?4
t
Macilento—a, adj. v
Macishay , ^ . - "K
Macizado—a, p./ Maciso ,.*• ' t v i 3£
Macizar v.
jGollttta ,j .
Macizo—a, a<//. * »
Shagtassga . * ti : T»l
Machaca
Shagtag . ..*tv.-.>"
mmhae&dexa
Shagtay, Ghancay Tí
Machacado—a p. -
Machete r
Machacador adU
Machacar v.,
Machete

Digitized by Google
Orgo
0M cAtt.
Mana huachag
Máchica
Ñutushga
Macho n.
Ñutuy
Machorra -\
Madeja
Machucado—a, p.
Gueri
Machucar v.
Madrasta
Madeja ti.
Mama * .
Madera
Familia mama
Madrasta
¡Mamallay!
Madre
Madrina *
„ familia
Pacha achicyáf
„ mié! intérj.
Tuta-tuta sharicog,
Madrina de bautismo ti. Madruga
Madrugada Madrugay [do*.
Madrugador—a, adj. Pogoy
Madrugar v. Pogochf .. •!
Madurar . Pogocheg v ^
Madurar hacer* Pogoshga <-
Madurativo—a, adj.. Maestro . ^ "'.
Maduro—a, Caviloso Máqtttssga -
Maestro—a, Alli shongo runa >. *c
Maganto—a, enfermizo, Jatun-chicán í m
ma-
Chuchau • ,
Magnánimo—a,
[diento. Ñutuy, Tacay

Magnitud n.
Maguey ágaré
Magullar v.
AS.
Machca mishqueg

Digitized by Google
CA6T. AV. Mt

Maii „ cabello de la
mazorca
f , de 1* clase
„ hoja del—
Manco
„ hoja y can a
„ amarillo seca deh-
colorado „ n*or dW-
Xaisal n.
, en mazorca
f
Majada
sancochado
Majar T.
, sa -acochado y seco
9
Mal n.
tostado
>t
II estar—
„ duro
„ enfermedad
germinado para chicha.
„ estar muy—
„ mar lo de la mazorca
deL- „ r/e corazón

Digitized by Google
CA6T. AV. Mt

Chuchuga
Camcha

i
Jara
Morocho jara
Shura
Gorunta
Jarapa agehan
Allicag jara
Panga
Yurag jara
Chala
Garhuass jara
Jarapa huaytan
Puca jara
Jara chacra
Yana jara
Cancha
Chogllu
Shagtay
Muti
Mana alli

Digitized by Google
CA6T. AV. Mt

Mana alli cay


Guemia
Allapa mana alli cay
Shongo gueshia

Digitized by Google
Enemistashga cag
288 CA6T.
Mana alli ruray
Mal agüero „ allita cutícheg
tejido, ralo
„ alli junag
„ criado
¡Supaycha!
comido
Mana fortunayog
de orina
Tucuy gitareg, Ushacheg
„ estar—con alguno
Mana chanincbu rantícuy
hacer— una cosa
Mana alli cayniyog, Maldad
corresponder
aTa Maldito, Maldeshiega
haya! interj. Maldecicog

Malaventurado—a, Maldesaycuy

Malbaratador—a, Maldición

Malbaratar v. Yagashga

Maldad n. Yagachissga

Maldecido—a, maldito Yagach?

Maldecidor—a, adj, Runata mana alli ruray

Maldecir v. Yagacheg

Maldición n. Mana alli cay


Gora
Maleado—a, p.
Malearse v.
Maleficiar
Maleficio n.
Maléfico—a, adj.
Malestar n.
Maleza

Cbiqui
Mana alli ahuassga
Malcriado
Mana alli micussga
„ alli ishpay

Digitized by
GA8T. Malicioso

Malicia sospecha Yaga shongo

Maliciar Yaga runa

Malicioso—a, Mana alli

Maligno—a, Yagashga

Malo—a, hombre Yagachí

„ cosa Yagachissga

Malogrado—a, adj. Shulluy

Malograr * r. Shullu

Malograse Shullunan

Malparir Chegnicacheg

Malparto n, Chegnichí
procurar el— Chegnichicuy
Malquistador—a, adj. Chegnissga
Malquistar v. Guesiag
Malquistarse Huambra
Malquisto—a, adj. Malta
Malsano—a, Ashllicog
Maltón—a, Magacog
„ animal Magay, Tacay
Maltratador—a, de Malvas
palabra
Yaga-yaga runa
„ de obra
Itnaycanta gitareg,
Maltratar v. Usharcg
Malva yerra
Malvado—a ad\
Malversar

Malicia
Maliciay

Digitized by Google
300 CA8T. Chuchog china

Mamacona Chuchog orgo


(peruanismo) Chuchuy
Mamadora adj. Chuchuchí
Mamador—a* Chuchuyog
Mamar v. Chuchu
„ hacer— Chuchuycacha£
Mamífero Majada
Mamila n. Michicog
Mamón—a, adj. Pogpog
Manada Puquio
Manadero—a, pastor Llogshimuy
Manante n. Ratayasca
Manantial Jipashnin, Chinan
Manar v. Huaynan

Mancar Maquin huayussga

Manceba n. y adj. Manco Capac

Mancebo n. Ganra

Manco—a, adj. Ganracashga

Manco-Capac n. Ganray

Mancha Ganracu*

Manchado—a, p. Ganra gaglla, Mirca

Manchar v. Camachiss?;a

Mancharse Camachicushga

Manchas de la cara n.
Mandado—a, />.
Mandamiento n.
AN.
Mamacuna

Digitized by Google
CAST.

camachisgan
Camachicog
Mandamiento,
Decálogo Cachay
de la Iglesia Camachí
Mandante adj. Cackuna
Mandar en viar Micuna
,, ordenar Micuy
Mandíbula n, Chey jiña

Mandnca ¿Imajina?

Manducar v. Cay jiña

Manera n Mana iniajinapis

„ ? de qué— Ima jinatan


„ de esta— Chey penga
„ de ninguna— Tucuy jinapa
áy á la— adv. Mangas
de— Cabo
„ de todas— Maní
Manga de vestido Ñucu, Micha
Mango cabo Yachacuna
Maní cacahuete Missquichisga, Pogochishga

Manicorto mezquino Huillay, Entiendichí, Ricachí

Manida mansión n. Ricachicuy, Reguechicuy

Manido—a, sazonado Claru, Clarulla


Huillassga
Manifestar
Manifestarse
Manifiestamente adv.
Manifiesto—a, p.
AN. 301
Diospa camachisgan
Santa Igiesiapa

Digitized by
Aychata misquicachí
m CASI. Maqui
Manifiesto, patente, claro Derechu maqui
n.
Ichog maqui
Manilargo-a, adj.
Gueshiag maqui, Mana
Maniquí h.' " valeg-
Manir v. Maquita charipuycuy [maqui.
Mano n. Golluta
„ derecha
Maraypa tunaynin
„ izquierda
Maqui ta gonacuy
„ inútil
Aptay
„ alcanzar la— v.
Maquita chogpay
de mortero n.
de batán Manojo

,, darse m útuamente la- Chapllashga

empuñar con la— Chapllay


, f juntarlas para pedir Lagyasga, Cutashga

Manojo n. Tapra

Manoseado—a, p. Maquita ayhuaycachfay

Manosear v. Llampu shongo


Manso
Manotada
de bestia Lliclla

Manotear Finu lliclla

Mansedumbre n. Llicllita

Manso—a, adv.
Manta de india n.
ñna
,, ropa de cama
AH.
Chegan jutinhuan
Maquisapa
Upa camachina

Digitized by
CABT.

Manteca Apiña

Mantellina Mansana

Mantener v. Mansanilla

Mantenerse Mansana mallqui


„ de limosna Huaray junag
Manubrio n. Huaray pita ' J

Manzana Huaraypa

Manzanilla Huarantin

Manzano árbol Huarantin pita

Mañana dia siguiente Huaray jiña

„ de— Cada huaray, Tucuy huaray


por la— Pagarinpahuan [raylla.
pasado— Tuta tutalla, H u a r a y hua--
,, después de una Mañoso
fecha
Maquina
presto
cada Mana yarpachacur
más Mama gocha
Mañanica—ta, Chaupi mama gocha
Mañoso—a, adj. Trampa
Máquina n. Espantacuy
Maquinalmente adv.
Mar n.
„ alta
Maraña
Maravillarse v.
Man tic a, Huirá
Gatacuna
Uyhuay, M ¡cuchí
Micucuy
Limosnacuy :

Digitized by
804 CAST. Marcay
Purí
Maravilloso—a, adj.
Chaquichirag
Marca
Chaquichicurc ly
Marcar
Chaquicashga
Marchar viajar
Machassga, Upiassga
Marchitar
May upa patán
Marchitarse
Gochapa patán
Marchito—a,
María Santísima
Mareado—a, por el licor
Japallan Rey na
Margen del rio n.
Diospa Maman
M
del mar ó lago
Ñucñu Mamanchic
María Santísima
Virgen María
M
única Reina
Santísima mamanchic
M
Madre de Dios
Juchayogc inapa abogada
nuestra, dulce Madre i
Virgen Huayllas
lf
nuestra Madre Casado jiña
, f
a bogada de Casado jinalla
pecadores
Goa
Maricón n.
Gojayqui
Maridable adj. Gojan
Maridablemente Garincha
Marido n. Marinero

Marimacho
Marinero
AN.
Espantacuypa
Marca

Digitized by Google
CA8T. Maroma

Mariposa Sera tica

Mariposa negra Cuchi

Marmella Martes junag


Tacay
Maroma de
mimbres Tacachí
Marqueta Martillo
Marrano Mártir
Martes Ñacachi, Martirisay

Martillar Marzo quilla


hacer Ashuan

Martillo n. Uchucllaashuan

Mártir Ashuan jatun

Martirizar v. Ashuan caru


alli
Marzo n.
cuya!
Más adv,
,, gampita nogapurí
un poco—
Ichag
„ grande
Ashuan alli
„ lejos
Chayllapana
á propósito
„ te quiero— / Ama shamuycliu as" uan

„ ando—que tú Chapushga

„ pero, conj.

M
bien, antes bien
„ no—, basta
„ No vengfs
Masa n.
AN. ' 305
Mariposa, Pillpitu
Taparaco
Huallga

Digitized by Google
306 C'AST. Cachuy

Masa de maíz Huagruy


Llullu frutata cachuy *
Masato
Jarata cachuy
Mascado—a,
Cucata cachuy
Mascador—a, adj.
Mullmuy
Mascar v.
Mascara
cosas duras
Hollgo
frutas algo duras
Orgo
,, maíz para chicha
coca Shimi rurillachu rimay
Mascujar Cae \ cuy

Máscara {hombre. Potog huayta

Masculino género para el Yura, Jacha

para el bruto Uyhua huannchina

Mascullar Huañucheg

Masticar Mata

Mastuerzo ñor n. Matanza


Chauchilla
Mata planta
Huañuchí
Matadero
Shimpí
Matador—a, adj.
Ñagay, Pishtay
Matadura n.
Matanza de ganado
Mataperros
Matar v.
,, con necedades
,, degollar ganado
AN
Pega
Masatu
Cachusga
Cachucog

Digitized by Google
CA6T. Chasnuchí, Chapurcuy

Matar ares de corral Huanuehicuy"


Mate-yacu
,, el fuego con agua
Mate
Matarse
Materia, Pogru
Mate infusión de
yerbas Mam api
vasija Paucar
Materia pus Paucarchasga
Materno—a, adj. Paucarchacog

Matiz n. Paucaryachí

Matizado—a, p. Jacha-jacha
Matrero
Matizador—a, adj.
Mamanta huañucheg
Matizar
Casamiento
Matorral
Madrin
Matrero—a,
Huahí mama
Matricida
Mana valeg
Matrimonio
Maumay
Matriz órgano
interior Mayo quilla

Matrona Mayor, Curaca


Ashuan jatun
Maula adj
Mayornin
Maullar n
Mayordomo
Mayo mes
Api
Mayor
„ en tamaño
en edad adj.
Mayordomo n.
Mazamorra
AN. 307
Shipf

Digitized by Google
AJÍ.

906 CAST. Jara caspa. Maso


rea
Mazamorra hacer—
Hishpay
Mazorca de maíz
Pogog ishpay
Meados ti.
Hishpacuy
ii podridos
Cuyuchí
Mear v.
Cuyuchicuy
Mecer Mecha
Mecerse Chaupichag
Mecha ti.
Tacsha
Mediador—a, Chaupichay
intercesor
Chatipi-chaupi
Mediano—a, adj.
Jampinalla
Mediar v.
Jampi
Medias &—
Jampipacog
Medicable
medicinable Medico, Jampeg

Medicamento n. Tupuna
Tupushgalla
Medicastro
Tupog
Médico
Chaupi
Medida n.
Chaupichu
Medido p.
Chaupiman
Medidor—a, adj.
Chaupipita
Medio n.
Chaupiyag
„ en-
Chaupimanta
i. a/
~
„ dcstfc e/—
„ ¿asta el—
¿acia e/—

Apfcuy

Digitized by
CA8T. Chaupichacuri

Medio hecho Pullampa raquiri, Chaupinpi-

„ dia Chaupin (ta particuy.


„ noche Tupuy
„ ponerse de por— Tupuchí

M partir por en— Tupucuy

Medio—a, Tupunacuy
Yarpachacushga
Medir r.
„ hacer Yarpacuy
Huiñasga, Jatunyasga
Medirte
mutuamente Huiñay, Jatunyay
Manchacog
meditabundo—a, adj.
Manchanapa
Meditar r.
Togshu
Medrado—a, p.
Togshu-togshu
Medrar v.
Shongon
Medroso—a, adj.
Huañunacuy
„ que da miedo
Cara !
Médula n.
Ashuan alli
„ sesos
As allim
c/e /as plantas
Alliyasga
Meeting
Alliyachí
Mejilla
Mejor aoy.
„ un poco
Mejorado—a,
Mejorar v.
AS. 309
Chaupi rurashga
., junag
„ pagash

Digitized by Google
310 GAST. Mishqui
Llaqtticuy
Mejorarse
Llaquicushga [chu-
Mejoría n.
Müca, Yana mancha garan-
Melado miel
Oshgo Monti mishi
Melancolía
Alfeñique, Melcocha
Melancólico—a* adj.
Agcha
Melas manchas de la
piel Agcha sapa

M
gato montes n. Ñucñu

Melcocha Melanacuy >

Melena Melanacog

Melenudo—a, aaj. Mishqui sapa


Desmolado
Melifluo—a,
Melliso
Melindrear
Mana gongana
Melindroso—a,
Yarpay
Meloso—a,
Memoria
Mellado—a,
HuiUay
Mellizo—a, n.
Puncun-puncun mañacog
Memorable adj.
Limosnacuy
Memorar v.
Tanta catushga
Memoria n.
Gayhuashga
Mencionar
Gayhuag
Mendicante
mendigo
Mendigar
Mendrugo
Meneado—a, p.
Meneador—a, adj.
AS.
Aüiyacuy
Alliyay

Digitized by
AN. Sil

CAS*. Muchuy

Menear v. Muchog

Menearse Juc

Menester Yauyashga

Menesteroso—a, Huañunag quilla

Mengano Yauyay

Menguado—a, p. Yauyachí

Menguante Tacrushga

Menguar Shullca
„ hacer— Huallcallapa, Menorllapa

Menjur¡3 n. Phisi, Huallca

Menor adj. Pishilla

» P°r- Huatucay
Menos comp. Pishicachisga
„ poco— Pishicacheg
echar de— Pishicachí
Menoscabado—a, p. Pishipacuy
Menoscabador—a, Mana casusga
adj.
casucog
Menoscabar casuy
Menoscabarse v. Cacha, Cachacuna
Menospreciado—a, Yahuaryacuy
Menospreciados—a, Cada quilla
adj.
Menospreciar v.
Mensajero—a, adj.
Menstruar v.
Mensual
mensuálmente

Gayhuav
Cuyuycachay

Digitized by
312 CA6T. Tupunalla
Tupuy
Mensualidad n.
Umallapita
Mensura
Shimichu chari
Mensurable adj.
Yarpay
Mensurar
Mentecato
Mentalmente
Llullacuy
Mentar tomar en boca
Llulla
Mente «.
Llullacog
Mentecato—a,
Cutipashga
Mentir v.
Cutipag
Mentira «. Cu tipa jr
Mentiroso—a, adj. Cutipachí
Menudeado—a Uchuc-uchucllacuna
Menudeador—a, Acapa
Menudear frecuentar Achca cuti
„ hacer— Shullca-dedo
Menudencia Togshu
Menudo—a, Hishpapacog
, A— adv. Tiendayog
Meñique dedo n% Gatu
Meollo médula Aruypita chanin
Meon—a, Mincay arog,
Jornalero
Mercader
Mercado plaza de
abastos
Merced precio del
trabajo
Mercenario jornalero
AN
Cada quilla chasquina
Tupu

Digitized by
CA£T. Camaynin
Merecer Huallcasga, PIshiyasja

Merecidamente Pishiyachisga

Merendar r. Huallcachicuy. Pishichicuy

Mérito n. ...llam af.

Merma Tantallam

Mermado—a, p. Suapacur puricun

Merma se r. Suapacuy

Mero—a, ac//. Quilla


es un — pan Mesa

Merodeador—a, Llupishga shapran, Aychan


Vagabundo Chutacog, Llupicog
Merodear r. Llupí
Mes n. Llupicuy
Mesa Pachán huirá
Mesado—a, Micuna huahi
Mesador—a, Mishti
Mesar r. Tupunalla
Mesarse Tupushga
Mesenterio n. Tupucuy
Mesón Munashgama chaycuna
Mestizo—a, Jateg
Mesurable
Mesurado—a,
Mesurarse v.
Meta sena/
Metedor—a,
AV. 313
Camancay, Merecin
Cama, Camallan
Micuy

Digitized by
314 CÁST. Shimi ashtay

Meter Costalman huinay


„ emhtitir Challpuy

,, algo al seno Chapuy


chismesy enredos Tucuy man jatipa
cay
,, en el costal
Challpucuy
Meter la mano á la olla
Manchareg
„ al agua
Tucuna
Meterse en todo
Tucushga
„ al agua
Tacucog
Meticuloso—á, Tacuy
Mezcla n. Jatipacuy
Mezclado—a, Tatipacuyta munay
Mezclador—a, Imaycaman jatipa? j:i
Mezclar v. Michaca^
Mezclarse Michay
entremeterse
Micha
tener ganas de—
cualquier cosa ...i *f.

Mezquindad n. ...ni „ , •■

Mezquinar v. Yaya
Mezquino—a, Yahuamí

Mi después de vocal Huarmí

, j de consonante
„ padre
„ sangré
„ muger

Jatí
Rucmay i
Ogllarcuy

Digitized by Google
CA8T. Criicuná

Mi Criador Gueshpichimaqui .

„ perro Nogapa
Maumauní
Ashnay

Sal vade r Mico


M

Manchay
Mia—o, p.
Manchacuy
Miar maullar
Manchachi
Miasma
Manchacog ■
Mico
Mishqui .
Miedo
Rani .■
„ tener v.
infundir Chay cama

Miedoso—a, adj M iercoles junag


Ismay ♦ -
Miel n.
Chacrapita gor'ma
Miembro genital
„ tiempo.
Mientras adv.
Tan tapa shongo n
Miércoles n.
Huaranga
Mierda
Juc huaranga . .
Míes
Pac!:a?nlyog huaranga
„ tiempo de
Pachac h-aranga
Miga Migaja
Milagro

„ uno
„ J c/en
„ C/en-
Milagro
AN. , 315
Ruramaquí,
Yurichimaquí
Aligó

Digitized by
316 CA6T. AS.

Milano Engreissga

Militar Engreicbej

Millón adj. Eng"eichí


Mina
Minado—a,
Minapa vetan
Mimador
Mina camacheg
Mimar v.
Minero
Mina n.
reta de la Pishiya9ga, Huallcayasga
Pishiyay, Huallcayay
Minador
Pishiyacuy. Huallcayacuy
Minero
Tucoy y achacashgalla,
Minorado- a, Gahttr
Minorar v. Tucuyta yachacog
¡Minorarse (ashgaüo*

Minuciosamente adv. ;Ricay!

Minucioso—a, Ricacuna
Ricarí
1 líira! interj.
AUipa ricaycuy
Mirador lugar
Ricaraycay
Mirar v.
Huatgaraycay, Gahuaycay
„ con mas atención
Millapay
„ con frecuencia
„ protejer Ricacuy

„ con desden Rfcacuy

Mirarse en espejo Gahuanacuy


en algún caso
,, mutuamente
Hoamáa
Soldado
H uara nga-huaranga

Digitized by
CA&T. Garhuas uchú

Mirarse atenderse Gahuapag


re.iproca- Mi; a
Mirasol a,í [monte. Tacuchina'la
Mirón—a, Micha
M isa avgasto sacrificio Desgraciado
Miscible adj. Yagashga

Miserable avaro Muchuy

desgraciado, abatido Cuyapacuy

„ perdido Cuyapanalla >

Miseria n. Cayapacog
Cachay rurana
Misericordia
Misionero
Misericordiosamente
Quiquin [Pay.quiquin.
Misericordioso adj.
Ñoga quiqui, Gam
Misión quiquiquif
Misionero Quiquinmi tagay
Mismo—a, tl-la- Chaynullam, Quiquillan nu-
„ yo, tú ,et Quiquincuna (man,
„ este, ese, aquel Caycuna, Cheycuna, *Tagay*
„ lo— Misterio [cuna quiquin.
Mismos—as, los, las Tacushga
estos, esos, aquellos Mita
Misterio Pulían
Misto—a, mixto Chaupi -
Mita n.
Mitad
„ de lugar; tiempo
AX 317
Gahumnp icoy

Digitized by Google
318 CASX. Alüyachí
Alliyacuy
Mitigado—a,
Mitigar Alliyacheg

„ hacer— Tacucashga.

Mitigarse Xogru yacu


Mitigativo—a, adj. Huambra runa ,
r

mixtura Togru
Moca Moquita Togrusapa
Moceton—a, Umac-chu tacay
Moco Mochila
Mocoso—a, Mocho
Mochada dar r. Tucu
Mochila »• Pagta-pagtalla
Moche—a, animal Pagtaycacht

Mochuelo Pagtachicuy .

Moderado—z, adj. Pagtayacheg

Moderar v Mushog •

Moderarse Tupuyllapa

Moderativa—a, Tupyalla cay

Moderno—a, Tupuycog shoftgo .


Tupulla, Pishillav, ,
Modestamente (

Modestia n. Allichashga, Mushogyafgg


Allichachí, Musliogyachí
Modesto—a adj.
Módico—a,
Modificado—a, p.
Modificar r.
A*
Alliyashga
AUiyay

Digitized by
CA9T. Ima jinallapis
Mana imantipis
Hodo n
<
„ ! de qué— Chayjinalla
„ de este— ¡Chay jiña!

99 de algún— Imajina

99 de ningún— Noga jiña

99 del mismo— Ima jinam


„ de este— Tucuy jiña
Puñunanay
Puñuypa vencishga runa
„ á mi- Burlacog, Asipaco?
De qué— Asipay
Modos De todos— Uyasapa
Modorra «• Piñacashga
„ dominado de— Mogoyacuy
Mofador Mogo
Mofar v. Mogoshga
Mofletudo—a, Ogoshga, Ñuyussga
Mohíno—a, Ogocheg, Hogocheg
molesto Ogoy, Hogoy
Mohecerse Ogochí, Hogochi
Moho Hogocuy
Moh030—a, adj.
Mójalo—a, P-

Mojaior—a, adj.
Mojar v.
99 hacer—

Mojarse
AH. 319
Jiña

¿Imajina?
Cay jiña

Digitized by Google
880 CAST Jatun

Mojarse mucho Agacuna

Mojicón n. Agacog

Mojiganga Agay

Mojón Agachf

Mojonado—a p. Ñutrchí

Mojonar Huyruypa ñutuchi

Mole Tullun paquenca}-ag


Kuiruy
Moledero—a.
Apurachí
Moledor—a.
Piñachí
Moler v.
Piñacuy
hacer—
Piñashga
muy fino
Piñacash~a
á palos [hcescs,
hasta quebrantar Jes Molli
M

apurar, fatigar Challuan, Pulpa


Mollera
Molestar \£ otro
Huayralla
Molestarse
Cañar lia
Molestoso—a,
„ estar— Canan-cananlla

Molle árbol
Molledo
Mollera
Momentáneamente
Momento al—
Momento dentro de un—
AN.
Chapucurcuy
Sacsa magay
Tushr.y
Mojón
MojonasVga
Mojonay
CAST. China-cusillu

Momia n. Monocachay

Mona Apu Inm

Monada Monasterio

Monarca Qi-iru ashpina

Monasterio Rinri ashpina

Mondadientes Jipray

Mondaorejas Gori, Guellay rant'cunapa


Llutushga
Mondar y.
Mono
Moneda n.
Yana mono -*
„ gastada por el uso
Chulla ñahui
Mono
„ negro J •ic-huarmiyoglla

Móndenlo—a, adj. Yunca


Yunca runa
Monógamo—a,
Sacha-sacha huaycO "
Montaña n.
Muntay . ■> - .
Montañés—a, Montichu cahuag
Montañoso—a, adj. Monte
Montar cabalgar Chacuy
Montaraz n. Montera
Monte Chacu
Montear casar Chacucog
Montera Gotu
Montería Gotucuna
Montero adj
Montón
Montones á—
AV. 321
Chaqui3ga-aya

Digitized by Google
323 CAff, Sengachu tacashga ¿..^

Montuoso—a, \ ,.u Sengatogruyacu v


*.rr.>y

Montura n. Unacuy n;, „ ..¿Í v. >*,


Huali •* ;
Moquete
Moquita M orado •»- v fcí v V

Mora tardanza Tacog , ir.hr.


Morada habitación Tacuy jt^.v-tt
Morado color *

Morador
Morar . . Isbyachicog *L±K
con otro Ayag-shimi (tana.
Morboso—a, , Shimitacbapana,p»gtt^a|Jj}^
Simita chapay, ^GaJJ^a^aj;
Mordaz
Nanagsbimtbusn «SflilftlÉ
Mordaza
. Canicog f *í*¿i*ítíoM
„ poner . t

Mordazmente adv. , Canishga,, ^ nf


;.*í¿s.j}'*
Mordedor—a, Caní ...Vi Vitoe!".

Mordedura P* ^ . Cani shutay *,IXSaor


Canicbí vaaM
Morder v.
-% Canicachay M^c>1 w*%*ol¿
«sir
Morderse Canicuy , t
joK

Morder hacer— Canipayay ¿íOíioZÍ


repetidas veces Yana i /i*iuo*
Mordiscar Huañunag Ü*;ÍIO*
Moreno—a, adj. Huanuy, - A x K

Moribundo—a,
Morir v.

Jacha-jachalla.
¿:c3v*5£
Sillacuna

Digitized by Google
eiéT. Mortaja
Moroso—a,-: ^df/. Huañog - * XO >'A - »
Morral Huanuy jucha 4 IA*1-'» «■

Morro labio' >• Huañuypami • ' * -¿


Mortaja * Huañuray
Mortal Muchca
pecado— ;
Golluta ^ *
Mortalmente Maray ].*■/,<*
Tunay * }s..n, é -?lf
Mortandad /r

Huañuchicog jam^n" ' " ' -


Mortero ^**
99 mango del-^-: 1 • -1 Mortificashga,
Llaquichfshga*
piedra en plana : '
Castigacuy - ^:
Mortero su matigb 'rM
<}<J Huañogpa '
Chushpi h&: l
Mortífero—a, adj. vv -
Orongoy# ' -
Mortificado—a, . . Ich: c chushpi >i > >. i j-r1
Mortificarse * 'v -j¿í y
Mortuorio ». Navos
Mosca Ricaout ~ -J-#M
Dueflunnag,
Moscardón' :
-* r ;
Mána'hú«hiyó£W
Mosquito * v:i -
táttti • -<»;;5;.
Mostaza verde YachapadO'g guepachb ■ • -
Mostrar • "t: > ' ^ n , v ; >V Jfc
Mostrenco • Guepachu, Yachapay ' > %

Mote matzeoéidó * •'» Ahracuyan, SharcucuyaJhú^-


*f
'.
Motejador—a, ■•'<'
Motejar* w s

Motín

Unacog - : • *'
Huallgue ''l*. ^
Huerpa sapa, Jatuti huerpa

Digitized by
314 CÁST. IB.

Meter Costalman huinay


embutir Challpuy
99 sigo al seno Chapuy
chismes, enredos Tucuy man jatipa cay
„ en el costal ¡
Challpucuy
Meter la mano á la olla
„ al agua
Manchareg

Meterse en todo Tucuna

„ al agua Tucushga
Tacucog
Meticuloso—a,
Tacuy
Mezcla n.
Mezclado—a, Jatipacuy .

Mezclador—a, íatipacuyta munay


Imaycaman jatiparjn
Mezclar v.
Michaca^
Mezclarse
entremeterse Michay
tener ganas de— Micha
cualquier cosa ...i af.
Mezquindad n. ...ni „ ,
Mezquinar v. Yaya
Mezquino—a, Yahuarní
Mi después de vocal
Huarmí «• *
t
, , j de consonante

9t padre
„ sangré
„ muger
Jatí
Rucmay
Ogllarcuy
Shimi ashtay

Digitized by
CASI. Yurichimaquí

Mi Criador Aligó

„ perro Criicuná
Gueshpichimaqtii .
Nogapa

Sal vade r Maumauní


Ashnay
Mía—o, p.
Mico
Miar maullar
Manchay
Miasma ».
Manchacuy
Mico
Manchachi
Miedo
tener v. Manchacog

infundir Mishqui %■

Miedoso—a, adj. Rani - .'

Miel n. Chay cama

Miembro genital M iercoles junag


Ismay
Mientras adv.
Chacrapita gor.'ma
Miércoles n.
„ tiempo.
Mierda
Tantapa ahoogon
Míes
Huaranga
„ tiempo de
Juc huaranga
Miga Migaja
PacI:a?nlyog huaranga

„ uno Pachac huaranga

„ y cien Milagro , i

„ Cien-
Milagro
AN. , 315
Ruramaquí,

Digitized by Google
316 CAST. AR.

Milano Engreissga

Militar Engreicheg

Millón adj. Eng-eichí

Mi nado—a, Mina

M imador Minapa vetan

Mimar v. Mina camacheg

Mina n. Minero

reía de la Pishiyasga, Huallcayasga

Minador Pishiyay, Huallcayay

Minero Pishiyacuy, Huallcayacuy

Minorado-a, Tucuy yachacushgalla,


Gahét
Minorar v.,
Tucuy ta yachacog
¡Minorarse (asfagafla*
Minuciosamente adv. ¡Ricay!

Minucioso—a, Ricacuna

¡ Hira! interj. Ricarí

Mirador lugar Allipa ricaycuy

Mirar v. Ricaraycay

con mas atención Huatgaraycay, Gahuaycay "C


con frecuencia Millapay
protejer Ricacuy
con desden Ricacuy
Mirarse en espejo Gahuanacuy ►
„ en algún caso
mutuamente.
Huamáa
Soldado
Huaranga-huaranga

Digitized by
CA9T. Garhuas uchú

Mirarse atenderse Gahuapag


reJproca- MI; a
Mirasol a.í [monte. Tacuchinala
Mirón—a, Micha
M isa augusto sacrijcio Desgraciado
Miscible adj. Yagashga

Miserable avaro Muchuy

desgraciado, abatido Cuyapacuy

„ perdido Cuyapanalla .>■

Miseria n. Ciyapacog

Misericordia Cachay rurana


Misionero
Misericordiosamente
Quiquin [Pay-quiquin.
Misericordioso adj.
Ñoga quiqui, Gam
Misión quiquiqui,
Misionero Quiquinmi tagay
Mismo—a, íWa- Chaynullam, Quiquillan nu-
,, yo, tú ,el Quiquincuna (man,
„ este, ese, aquel Caycuna, Cheycuna,
„ /o- >Tagay*

Mismos—as. los, las Misterio [cuna quiquin.

,, estos, esos, aquellos Tacushga

Misterio Mita

Misto—a, híLtéó Pulían

Mita n. Chaupi

Mitad
„ de lugar, tiempo
A*. 317
Gahuannp xciy

Digitized by Google
Alliyachí
318 CASI.
Alliyacuy
Mitigado—a,
Alliyacheg
Mitigar y-
hacer— Tacucashga.

Mitigarse Xogru yacu

Mitigativo—a, adj. Huambra runa t ,


mixtura Togru
Moca Moquita Togrusapa
Moceton—a, Umac-chu tacay
Moco Mochila
Mocoso—a, Mocho
Mochada dar v. Tucu

Mochila w. Pagta-pagtalla

Moche—a, animal Pagtaycacht

Mochuelo Pagtachicuy

Moderado—&, adj. Pagtayacheg

Moderar v. . Mushog
Tupwyllapa ■ ■ ,.
Moderarse
Tupyalla cay , t
Moderativa—a,
Tupuycog shongo «.
Moderno—a,
Tupulla, Pishillav, ,,
Modestamente *
Allichashga, Mushogyafg$
Modestia n.
Allichachí* Muíi^pgyachí
Modesto—a adj.
Módico—a,
Modificado—a, p.
Modificar r.
Ai*
Alliyashga . .
Alliyay

Digitized by VJOLH^IC
Cay jiña «-
CASI:.
Ima jinallapis
Modo n.
Mana imanupis
„ f de qué—
Chayjinalla
99 de este—
¡Chay jiña!
99 de algún—
Imajina
99
de ningún—
Nogajina
99
del mismo—"
Imajinam
99 de este—
Tucuy jiña
„ al-
Puñunanay
„ á mi-
Puñuypa vencishga runa
tf
De qué—
Burlacog, Asipaco?
Modos De todos—
Asipay
Modorra n.
Uyasapa
99 dominado de-*
Piñacashga
Mofador
Mogoyacuy
Mofar v.
Mogo
Mofletudo—a,
Mogoshga
Mohíno—a, molesto Ogoshga, Ñuyussga
Mohecerse Ogocheg, Hogocheg
Moho Ogoy, Hogoy
Mohoso—a, adj. Ogochí, Hogochi
Mójalo—a, P> Hogocuy
Mojaior—a, adj.
Mojar v.
hacer—
Mojarse
AH. 319
Jiña

¿Ima jiña?

Digitized by
320 CAST. Tushuy

Mojarse mucho Mojón

Mojicón ti.
Mojonase ga

Mojiganga Mojonay

Mojón Jatun

Mojonado—a p. Agacuna
Mojonar Agacog

Mole Agay

Moledero—a, Agachf

Moledor—a. Ñutrchí

Moler y. Huyruypa ñutucJn


„ hacer— Tullun paquencayag huirny
muy fino Apurachí
,f á palos [hvescs* Piñachí

M hasta quebrantar los Píñacuy


apurar, fatigar Piñashga
Molestar \á otro Piñacash~a

Molestarse Molli

Molestoso—a, Challuan, Pulpa


estar— Mollera
Molle árbol Huayralla
Molledo Cañar Ua

Mollera Canan-cananlla

Momentáneamente
Momento al—
Momento dentro de un—
AN.
Chapucurcuy
Sacsa magay

Digitized by Uoogle
CASI. China-cusillu *
Monocachay
Momia ti.
Apu In ja
Mona
Monasterio
Monada
Qriru ashpina
Monarca Rinri ashpina
Monasterio Jipray
Mondadientes Gori, Guellay rant'cunapa
Mondaorejas Llutushga
Mondar y.
Mono
Moneda ti. Yana mono
„ gastada por el uso Chulla ñahui
Mono J «ic-huarmiyoglla
„ negro
Yunca
Móndenlo—a. adj. Yunca runa
Monógamo—a, Sacha-sacha huaycO
Montaña n. Muntay
Montañés—a. Montichu cahuag
Montañoso—a, adj. Monte
Montar cabalgar Chacuy r

Montaraz n. Montera

Monte Chacu
Chacucog
Montear casar
Gotu l
Montera
Gotucuna
Montería
Montero adj
Montón
Montones
AV. 321
Chaquisga-aya

Digitized by
Montuoso—a, . . . . •* j Jacha-jachalla/.¿BK*K

Montura n.
Moquete
Moquita
Mora tardanza %%
.
Morada habitación Tacog , i-hii *-

Morado color • Tacuy jt^r/-íí


. Juc Jp»an tac'Jft..*, - ^
Morador f

Ishyachicog ^¡.iK
Morar . .
Ay ag-shimi -,¿ ^ (tana.
con otro
. Shimitachanana,f aflpf^JHJft
Morboso—a, Simita chapay, ¿GaJ^a^u^
Mordaz Nanagshimibuan «^flSWílí
Mordaza .. Canicog ^¿«¿aoJí
#F
M poner .
; Canisbga,, ^ o,, u****!'
Mordazmente adv.
Caní v,vt *,¡toc*
Mordedor—a, . Cani shutay i .trí.io ■
Mordedura n. w Canicbí »*aoM
Morder v. ■ Canicachay intf& b J .
x
„ asir
Canicuy , :%AioK
Morderse
Canipayay ¿m.uotf
Morder hacer—
„ repetidas veces Yana u1
>ia«¿C
Mordiscar Huañunag ¿^flcK
Moreno—a, adj. Huanuy, >i tK
Moribundo—a,
Mori
Sillacuna
Sengachu
tacashga
Sengatogruyacu
Unacuy
ni; „
Huali »'*-
Morado

Digitized by
eiéT. Mortaja «**
Moroso--a,- : '*ádj. Huañog •
Morral i Huanuy jucha yi'-í
Morro labio* >■ Huanuy pami

Mortaja Huañuray
Mortal Muchca *v
„ pecado— n. •> GoUuta -'N

Mor talmente Maray í. M ' í J


Mortandad f < Tunay ' i'\.u* 4 f ' l *
Mortero 1 Huañuchicog jam$Í * ' *'*
;:

„ mango éel±- 1 • Mortificashga,


Llaquichfehga
,, piedra en pía no* . ■ *
Castigacuy ^.-.¿¿
Mortero sa makgb 'rM J Huañogpa 4 *r*
Mortífero—a, '.'T Chushpi t/A- '"H... -

Mortificado—a, d^ v . Orongoy# * ^mJk^-


Ichfc chushpi 1
r^.-ijj &
Mortificarse *u *<
Navos .3^.::^
Mortuorio », •
Ricáchí * <i¿a¡- IMV
Mosoa Dueñunnag, Mána'hétíÜiy^K
Moscardón' !
Mu ti" ** •#3;.' - "r
Mosquito • Yachapacqg guépafchü *
Mostaza verde -wM
Mostrar ':>.'-^»n Guepachu, Yachapay •> JE

Mostrenco •<«!•*«•»• Alzacuyan, Sharcuc^atow l*


-
Mote man-eoéido * • « '
Motejador—a,
Motejar - -<•• •
Motín

Unacog
Huallgue
Huerpa sapa, Jatun huerpa

Digitized by Google
SM CAST. Cuyocheg *í>*' ;

Motivar Quiquillanmanta

Motivo Cuyucog
„ s/zt- Cuyuchí .1

Motor—a, n. Gayhuay

Mota—propio adv. Cuyucuy

Movedizo—a, Cuyuchinalla

Mover r. Cuyog

„ MO S líquiJos Cuyuycachí

Moverse Cuyuy ^.¿w» .

Movible adj. Jipash .

Móvil Magta

Movilizar v. Muca H
Movimiento n. Lausa
Huambrita huarmi *■
Moza -.•Svfc
Mozo Huambrita ollgo . rtf
Mnea Huambra ? %
Muoosidad Achca runacuna >fi*. V
Muchachita Achca-achca - >
Mnchachito ; M ay chica) ;May achca!
Muchacho-a, Ashuan achca ran . A «.
Muchedumbre de Achca, Mana y J pan apa
gente
rps&
Muehísimo—a, adj. Achca
Machísimo! ¡innúmera
Muchísimo-a» más
Muchísimos
Mucho—a,

Entiendiche rurangay
quita
Motivo
Mana motivoyog'

Digitized by
GAST. Ashtacuy

Mucho aév. '•■ Ticrapacuy


yarpangayquitav
„ tiempo
Upa» Mana rimag
Mudamente
Quiru
Mudar v.
Maman-quiru
„ de domicilio
Huanuy
„ de parecer
Utcalla huanuy
Mudo—a,
Huaftuy-hora
Muela n.
Huafiusga
,, cordal
Aya
Muerte
ShuUtt
„ instantánea .
Huishue
ii hora de la—
Huishueg runa
Muerto-a, A
Huarmi
I, difunto n.
Japallan huarmi
Muévedo Llahuejipash t
Mugre
Casada huarmi
Mugriento—a, adj,
Mana pengacog huarmi
Mujer ». Puricog huarmi ^
H sola Ruraysapa huarmi
„ impúber
Huarmicha
„ casada
Huanupata
M
perdida
i, andariega *
„ hacendosa
Mujercilla
Muladar
AN. 885
Achca
üpallalla
Achca tiempo
Muday

Digitized by Google
cáéT. f
k&
Muleta fi./.r-A Taunagtteru • ^
Multiplicar tfK:íIú > , ' l Mirachí i

Multitud rfrií.:*;i H.Í : A Achacay * OÍ JU>:W.!;„ ií


Mundo v,5Í.iM.l Mundo • latí,!*.
„ este— V<-UI«M!Í./. Caypacfia >
Muñeca -jUgiStW^]^^^ Muñeca ^ ^ -V, ^
„ parf&déf&ntebMzol1 Maqui mogo *¿
Muralla r!V(
Cancha pirga•« *: -* ^
Murciélago r^'Vj-m. i Chicchi W. i ...

Murmurador—a, ; 1 Ahsllicon Í* I¿.M


Murmurar fjí • * Ashllicuy r ''^«^'^
Muro >>" -fí-viir "i Pirga
„ extra— ^ . . . TT Gahua llanta ,.r-otlSí/K
Musitar Hablar eütre Shimin'rurinínu-rlmapacuy
Muslo n. (dtthtési Chacan tullu übov^M
Mustiamente n - i ^ u l l Llaqui-llaquicuyhuan rí^'M
Mústio-a, -: ^ Umpuslíga *í¡*hV'*
Mutilado-a, p. f ' Mutushga ldiu3*

Mutilar v. Mutuy
Mutuamente . ...pura
„ . se dijeron , Ninacuyan
Mutuante „ , f Prestacog ,
Mutuatario f . , } . , ,: ¡ Prestashga^cJiashqueg
Muy j r Achca, Sinchi . rtf
„ difícilmente?tlr n ,..jr Ñacai, Ñacayta V

Digitized by
potaje R<.».>T-..
n. . Nabos gigta 7 >. ¿yA
Habo de-
Hacer v. ; Nabos tnicuna

>f /a planta Yurí ,

Nacido—a, .... , -t? / ^ Jacha yurin a

Yurishga
Naciente
, Orjeute, „ • , Y'ureg vi
Nada W Rupay Upgshijuiman
Mana imapis, [mun^
j Manam iqiapishc^iu •
«s^>> .,.1 'T.
Por, */e ninguna ruó* Mana im^nujpap^ (j

* Mfj » imamanta, ijH


»» t
t (r
Pfíñ .R 1

Nadador-^
Nadar v

un /iqmVfo so^re ot/p,, Tuyuy ,


;
Mana pipis

imapapis , , v

H . wadajf . i v % . . i >(fcit ^
. v Nadav^^,HV ,

, • Siqui
Sengasapa
adj+u.
Nadie IL- Vwi .il

n.
Nalga . 'LO-.JI
Narigon-a,
, . , Cumu senga
Nariz n.
Ñatu
aguileña^ sf

chata r
Huicsu senga t
,
99

99 torcida
Narrable , 1 1

Narrado ¡ .1; •obftfUo"


Huillanapa cag
, Huillashga „
K LO;' tosM

dby Google
328 CAST.

Huillachí
Huillanacuyan -«
Narrador—a,
Nata
Narrar v.
„ hacer Santun, Yurcugan jtmag

Narrarse mutuamente Diospa iunagnin ^rishga.


Nativo, Caraangashgantryu-
Nata n.
Cuscochu yurishga, Cusqueñd
Natalicio dia de su
Ayacuchuchu yurishga
Natividad de j. C.
¿May pita Manqui?
Nativo innato, propio
Cáytrin
Natural del Cuzco
Jinantin pacha, Tucuy pacha
„ de Ayacucho
Dios tucuy acha rtíragf
„ ¿de dónde eres?
Runa caynin
Naturaleza de las
cosas Runa cashgan
„ el Universo ■ Melanacuy
M Dios el Autor de la Huaman
„ el ser del hombre Pucutay *
,, el ser de existencia Pucutashga —;
Nausear v. < Pantay, Pantaskga
Neblí ave de rapiña J
Muchog
Neblina n.
Muchuy
Nebuloso—a, Necio, Mana yacfcag
Necedad Campo Santo ~«
Necesitado—a, .
Necesitar carecer
Necio—a
Necrópolis Camposanto'
AN.
Huillac g, Cuefttacog
Huillay

Digitized by
otar. Nicgay « . > vi
Mana munay ' v
^
Nefando—a, adj,
Pacay
pecado— n%
Ouela $
Negado—a, inepto
Agenciacuy •**•**
Negar v.
Agenciacog "*
„ no querer
Yanayay « * -
„ ocultar
Yanayachí *J * > /.
Negligente adj.
Vana * i k '
Negociar comerciar Vana runa < ' t.'íA
Negociante
í ana ñahui
Negrear v.
Vana nirag »*
Negrecer Mushog
Negro—a, Mushog padre
„ hombre* ~
Mushog rimana ■ ¿i
Negros ojos— n.
Mushog quilla
Negruzco—a
Ancu v

Neo Ancasapa i. ^ íj
Neo presbítero Mana yachag
Neologismo Chuya
Neomenia Ancu gueshiay ■
Nervio M ana imachupis meticog .
Nervudo—a
Nesciente
Neto—a,
Neuralgia
Neutral

m m
Tucuy juchayog * r ' •'
^
Tucuy jucha 1 '" * 7

Mana imapis atipag * ;


4 ■*

Digitized by Google
GA6T. Huallpa huachacana,n
Gueihackay . r¿
Nevada „ v.
Guesba <
Nevado—a, p*.
Pucutay, Goshni ,
Nevados . primipales i .
Huillca o;i->Tifl
Nevar p.
Nieve, Raju , , p.-.JJ
Nexo n. j
t

Pique ,i i-»/
Nidal huevo . *•
Rupaypa shapran < %
Nidificar v.
Llumpay , „;. .¿-jJÍ
Nido n.
Mana pipis * i^oR
Niebla 0

Mana imapis >£


Nieto—a v

Nieve Nahui ruwtu f-


Huahua jnuupnlnr*
Nigua
¡Huahualla! *lít*mi ■ Vi
Nimbo aureola
H uamhraralla cay (•; T ¿ 15
Nimio—a, AC#<
Yurag ¿ oí,, .'iííl
Ninguno-a, persona /
„ cosa Manam síi: i;v*»?í
Manain caychucho ,ij otf»K
Nina aW o/o ( *
¿Manacu? rtígliTírsV:
Niño—a w>
„ / ay! mir~ in%erj\ Ama-ama rpitneZ

Niñez n.
Nítido—a adj.
NO a(¡r.
esíá aguí
„ interrogativo
„ prohibitivo .

Rashta ^ *>{
Rashfcashga
Rashtan^ , , « o1! : j j >y[
CJZCO orgo siUaitay i
Tinquí

Digitized by Google
CA1T. Ama iir.anupapis- - . ÍDÍ-ÍÍ
JTo en nimgsma minera A m a ruraychu
„ hagas ¿Mana mascanchu?'**
„ hay más ? Mana canchu •» ,
t

hay ■ ••í
MananSf chayllachu A¡
es eso, sókr— Ima cangantapis maiéni!^yjl
„ s&quétteráf4etíteS, > May para {fehraélVift
M a n r m cheyr. v.chu *»
„ se por dónde'' < > u.ino K
„ es as/ '
Imanurá *■
„ sé cómo 1
Manam mushiáchu
„ sé i) ■ . 'I ¡Pira mushian! ebsiioH
sé quien sabe! '•,*"»*/ Pirácacun * oíünoW
:
sé' quien « Imara cacun a^aoH
,# sé qué será ó" sea J ' Aycará U^ H
Imayrá «0 IÍUÍOH
„ sé cuánto r
«,r *
sé cuándo ■4 Imanirá

sé p^r $«W * -* '' Imapará

sé para -^é ff
v Pipará

„ sé para </i/fcft * J 1 ! Imanura [mana ayhuariapa.


Yf rpayearan, Ayhuanapa i-
„ sé efe qué manera
«•»« : Alli yahuarpita t

sé si ray&>' ' - *' Pagash >wu

Llapan pagash
A . lUt %
u i>;í. ¿
i\ Pulían pagash Í;

Noble de sangre I Shipshf . ii.


Noche ñ.
ff toc/a /a— "'"»

M ' medhh-
.. á- ».-í

Digitized by Google
Pagashpa
Pagashnam
Noche muy de—
„ de- Shumag pagash

, entrar la— Pagash pagashUa


f

„ buena Chuchucheg, Huatay,

Nochecita crepúsculo Acray, Nambray


Jutichinan
Nodriza n. ,¡
Juti
Nombrar nominar v.
Burla juti
Nómina n.
Yanga ■>■-,.
Nombre
Mana huachassga* Mana alli-
„ apodo
Chulla >
:
(yurishga.
Nonada ...............
Tunas •■ ,
Nonato—a
Noganchic ,.\ , *. ,x j
Nones
NoganchicpUf a o. ,
Nopal . ,,A v

Quiquillaqclfúc ,
Nosotros—as, pron ,r
Ishcanchte
„ Solo entre— ■ (

„ mismos HnaquiManclúc >\, \-


Japallanchic
Llapanchic. VI
Noticiayog cá -írfooTÍ
" 0° S ¡
„" juntos Noticiacuy \ ,»
,¡ solos Huillashga, Notiffcasbga
„ todos' 1
Huillay, Notificay i:
Noticia tem/o
Noticiar
Notificado—a, " i* ■
Notificar v.
TANJ
Pagash pagaahpana m

Digitized by
Notorio—a, Isgon pachac y

Novecientos—as, Isgon cag ;


Isgon chunca
Noveno—a,
Nobiembre quilla
Noventa
Casaracog
Noviembre ;
"* :
Mushog quilla , r
vr
Novio—a,
Mushog-mushoglla ,
Novilunio
Pucutagyashga -
Novísimo—a, , ,
Pucutay ./-r + ' r«
Nnbarrado
Nube Goyru Q
Yana pucutaj ^
Pucutaraycan ,
„ nsgra Pucutan . > iXl

Nublado *f¿4 Matanca


Nublar r. Gala chaqui
Nuca •,>.*/ Icsí .. ,
Nudípeio—a, , Icsircuy ¡
Nudo Icsisapa
Nudos üra^r-r« r. Llunchuy t

Nudoso—a, Noganchiqpa . '


Nuera n. (: . . / Noganchic-cunapa t( <
Nuestro—a, Mushognaanta t. ,
inoluyeayio,
Isgon , .A
Mushog r

Nuevamente i ^cfr.

Nueve
Nuevo—ai
Yachasbga *■

Digitized by Google
334 Cafe*. Ishcay yupafga £í ^ J

■'<■* S
Nulo—a, Juc-juclla^upena Síiíiu*»! *. /
Numerable Yupay f >xVí X
Numei al ordinal Achca-achca 0 tftH 11" v
„ 29 K

„ distrféutivo Mana imaypis Ji nuM** / Vi


Callpacachicog 0«.-$* »i5¿
Numerar r. -
K
Numeroio—a aCj. Ama ñunucheg >u0|
Nunca
Nutritivo
Nutriz
...chu •
—< O >-
¿Munanquichfc
O interrogativo conj. tttanaélhfcfcfwfc

If Quieres—no ? Manapischi '*dó: VL


„ dubitativo Munapischi, Mushyacha'''^ ¿
,t No sé si quiere o* rió Munay car mana mnitk^áft^
„ Queriendo-^no
H
disiuntiva Mana chayga uferlí

Vencer—morir Vencicuy ó utíáñiScuy


»ufc#ll
Obcecación n.
Anag urna cay caqiwK
Obcecado—a,
Anag huma £ i^ilW
Obcecarse r;
Capridiacay ^ o.íc>*jtí£
Obodecer
Casuy, Obedecí, Huiyacurí
Obediente *df.
Casucog, Obedieittb *;. í£
Obertura
Gallarina . VL
Obeso—a,
Racu-runa, Pachasapa
-TJÉP i - « tu*-£
Yanga ^ 'Í

Yupanalla * - I - r *o'A
Ñaupa y u p a r a <-»-
* í <<t

Digitized by Google
».
Ruranayqui, Obligaron uiqu^
Once ponet v,
Obligashga
Obli»aoi$n , w^tu-.
t . Obligay -. ;
Obligado—a, Ruranapa-cag ,
(
Obligar , Shuytu .
¿ i
Obligatorio—a, Runtu-jina
Oblongo—a, Rurana ,,
Obaoval Shumag rurashga

Obra fl. Ruray


s.O
acabada , Llullacushpa maüacuy
M
Ruracog, Arucog, Minea ^
Obrar , , Ganrata rimag,. ,., ,^
Obrepción Chacaypa , . . ,{ 0
Obrero—a, ad¡tu , Chacayan . . } ,/j
Chacacus,quiu tir ;J f l
Obsceno—a, ., ,
Chacacuy , ¡j
Obscuras á— Chacashga fli
q
Obscurecer yr Chaynulla alli cag ; f

Obscurecerse. • , . Garacog f |1(JJl0

i Qaracuy, , ,04- ^
Obscuridad «. ,
Gahuapacog, Ricapacog
Obscuro—a,
Gahuay , f >0
Obsecuente
Obligacionta, Cumplan ^ . ,q
Obsequiador—a» . - . Alli cahuacuy, Alli ruracup ,^
Obsequiar s
v>
Observador—a, , a4¡.
>.
Observar v. , .
„ el precepto , .

fJ vida, conducta^ ,

i4A
JarcarcuY;. .

byGoogk
Digitized
Jarcacag,-
Jareacacheg
Observarle mutuamente
Jiña captimpis
Obstáculo
Jarcay
Obstante no-
Rumiya&ga
Obstar r. Juchushga
Obstinado—a, p. Jarcachí, Juchuchí
Obstruido-a, Juchucuy, Jarcacuy
Obstruir r. Taricuy
Obstruirse Oga
Obtener Caya
Oca o. Ocasión
„ helada Ocasión a shga ^
Ocasión causa Ocasionag

Ocasionado—a, p. Ocasionay IM '

Ocasionador—a, adj. Rupay yaycupatf' •■

Ocasionar Jamay

Ocaso occidente, oeste GasieáJ .* ■


Guela cay * -¡
Ociar y.
Guela, Ociosa f' J
Ocio a.
Mana ruranayojr i*
Ociosidad
Ocioso cucuy
Ocioso—a, desocupado
Puagcay *i.
OOÍOSO que huye del
trabajo Octubre quilla* \

„ estar— 1 1 Ñahui jatnpieog

Octavo adj.
Octubre nt

Oculista
Air.
Gahuapanacuy .

Digitized by Google
Oñdial d!e Ejército

Ocultamente adv.
1 4* 337
Paca-pacafla J
Ocultar y.
Pacay
Ocultarse
Pacacuy *■
„ frecuentemente '
Pacaycachacity 1
Oculto-a, adj. •••< J

Pacashga
Ocupado de algún trabajo
Rurayniyog '?
Ocupar dar qué hacer
Rurachí '
M con frecuencia
Ruraycachacht ' * :^
Ocuparse r. Ruracuy y 'frv*0
Ocurrir salir al encuentro Yargapuy ; i J

Ochenta adj. Puag chunca ' «/


Ocho Puag
Ochocientos Puag pachac
Odiado—a, p. Chegnishga

Odiar ». Chegní

Odiarse recíprocamente Chegninacuyay

Odiosamente adv. > Chegnicuynalla *-;J


Chegninapa *• - *
Odioso—a, n.yaoj.-
Quiru nanay ^
Odontalgia Dolor de Mushcog «
muelas
Ofendí '
Odorífero—a. adj.
Ofendenacuy ü
Ofender v.
Ofendido
Ofenderte
Ofendicog
Ofendido—a, p.
Oficial
Ofensor—a, adj:

Digitized by LJOOQIC
338 CAST* . Ofrecí

Oficial de Artes Gocuy

Ofrecer prometer , r. Ofrecicuy


Ricachicuy
„ dar, presentar
Ñahui gueshiay
Ofrecerse 1M
Huiyariualla ,
Ofrenda ».
Rinri
Oftalmia
Huiyág
Oible adh
¡Ahajaba!,
Oido sentido n.t
¡Huiyay runa!
Oidor—a, adj,, ( . n
¡Huiyay huiragocha!
Oiga interj^ > . .
Huiyay
! hombre!
Huiyachl
Oiga Señor! intprj.
tlity{ Huiyarcachí
Oiga hacer—
Huiyapacuy
Oir
„ muchas veces .
¡Ojala!
espiando
Gahuaypayay
Ojalá! Chegnipacuy
Ojear r. Ñahuisapa .
Ojeriza /7. . ,
Yana-ñahui
Ojerudo—a, arf/
Ñahui t.
Ojinegro—á,
Piña-ftahui
Ojo n.
Asul-ñahui
OJOS con— airados
Añeg-ñahui, Cusbicog-ñabuí.
„ azu/es ad;. Digitized by VJOOGLC

M alegres

Arucog oficial
CASf. Gahuaycag „ r 1

OJOS saltones Gaprag „


hundidos Huegti ñahui V*'
pequeños Llangue ' 1» 11

dormidos Ola
vijiíantes Mushquicog
cegatones Mushquí i-* " ' i - J,

legañosos
Mushcuy, Mushcog • K u - '0
Ojota i. Asiay, Ashiag t . • :>^- 1

Olas Mushquichacuy co j \».*Y 'q .•


.ÍI* »
Oledor-a, adj.4
Mtsquichacuy *» .0
Oler percibir * r:'
Senga
Oler exhalar buen1 Ismurí * ..
olor
Mushcuy i ' í'
exhalar hedor
Mushcog
OUkteador—a,
Gongaysapa
adj.
Gongashga . - ,
Olfatear r.
Gongay •
Olfato i}.
Gongay tucuy 1 '
Oliscar r.
Gongar.quíshga ■ ' 'i0
Mor ii.
(ngacuy '
r

Oloroso—a,
aoy.
Olvidadizo—a,
Olvidado—a,
p.
Olvidar y.

„ de intento 1

Olvidarse
Olvido n.
AS.
Papa-ñahui"' ¥ 4 Otó
Togo „
Chushu „ v ■
Puñucashga ñahui
-1

Digitized by
Olla i Tucuy atipag

OUantai Tucuy yacjiag

Ollería ' Tucuyta nueqg


p, Ancu aycha, s;
Ollero
Olluco :/ Paletilla , tl - x

Ombligo Chunca-juc .,

Omento redaño .; Lasacog Shaycuchicog

Omiso—a, fiojo aa\h. Ruranalla .


/ Rurag
Omitir
Ruray
Omnipotente .
. Operario
Omniscio
Quirpana
Omnívoro u Opilashga
Ontófago—a, ~ ;t. . Yachangata rimacuy
Omóplato (
«51.... Ñitishga

Once - *¡tfí« ' Ñití

Oneroso—a,
Operable
Operador—a,
Operar v. ,
Operario acf/T
Opérenlo
Opilado
Opinar v.
Oprimido—a, j&
Oprimir v.
Manca
.. Ollanta
Manca rurana v »
Manca rurag *
IJUMCU
: Pupu
Llica huirá
Guela
í Jaguer!

Digitized by
CAiX. Suyo-suyolla, Allichashga ,

Óptimo—a, fc
- adj. Camachí *

Opulento • tl Pagtacachí ,«
Oración deprecación Gatinallama churay,

Orar v. Gapicog lichita

Orbe a. Gapí lichita

Ordenadamente ChaycusagUa

Ordenado—a. mandado Ma9htyy, Jorcay

puesto en orden Jorcacuy


f f

en limas paralelas . Rinri


9f

Ordenar mandar v. i Rinrisapa

poner cu orden Huaccha cay


>f

en lineas Rupay yarugatnunan


>f
Gallay3"cun*n
Ordeñador—a, adj.
Pata
Ordeñar
Mayupata
Ordinariamente
Gochapata
Orear v.
Orearse los campos

Oreja a.
Orejado—a, adj.
Orfandad
Oriente
Origen
Orilla
„ de rio
„ de laguna
4?. 3«
Ancha alli
Gu2llay9apa
Malacuna, Resacuna
Ma&acuy, Resacuy
Tutan picha
Allillapa
Camachishga
Alli-allichasbga

Digitized by
342 CA8T. manchapacusliga:

Orinar v. „ ' mancha pacog


Tullu *
Oro
„ churana'v *
Oroya
Muchay
Ortiga n.
Chacashga
Ortigal
Chacaychu
Orujo hollejo
Ucumaria
Osadamente adv.
Tullusapa
Osado—a, adf.
Huancayta
Osamenta
Juc
Osario Jucmi
Ósculo Yapay
Oscuro—a, Yapay yapay
„ estar en lugar—
Juc chaynu
Oso /1.
Jucpis
Osado—a, adj.
Gocha gitga
Otofio n. Mayu gitga
Otra—o, aaj. Cushuru
M CS—
„ ves
„ y otra vez
Otro tanto
„ también
Ova de/ mar n.

f
, de/ rió
„ de laguna
AV.
Hishpay
Gori
Oroya
Ishanca
Ishancanallu
Gara
Mana

Digitized by Google
OAST, A1T. , 313
Ovar aovar Runtuy

O jívaro—a, (¿sha

07ípara Huash

07eja n. Cururay
„ cria de la- 4
Curur

07illar v. Runtog
Runtula micog
Ovilb u.
¡Yau!
O/e! varón á varó\£, .
¡Pau!
„ varón é mujer
„ mujer á varón. . . i
¡Tu tuy!
¡Ña flau!
„ mujer A mujer,
„ hombrecillo ! > ¡Yau runacha!
jt
Huiyag
O/ente
—<P >—,■ *—
Pabilo «. Pabilo
Pacer e/ ganado Micbí
,? hacer— »
Michichí
f
, cuidar el ganado Michiray
Paciencia Paciencia
Paoiente aa*;. Llampu shougo *
Pacientemente arf r, Pacienciallahuan
Paoífioamente Llampu shongolla
Pacificar r. Amachay
Paoífioo—a............... Pacifico
Pao 0 Alpaca /i. Pacocha. Alpaca
Digitized by Google
344 CAST.
Pactado—a, p. Rimanácushga
Pactar v. Rimanacuy
Pachacamac el Criador Pachacamac

Pachamanca Pachamanca

Padecer Ñácay

Padrasto Padrásto

Padre Yaya

adoptante ^' Churi nchacog


M

Padrino
Padrino
,f de bautismo Bautismupita padrino
Pagarashga
Pagado p.
Pagaray
Pagar *
Chuncho
Pagano—a, adj.
Marca
País /7.
Matcamasí
Paisano—a,
Paja
Paja n.
Paja huahi
Pajar /*
Pichin
Pajarülo
Pishgo
Pájaro
„ gorrión Pichuchanca ,

Pájaros dar de comer á- Huncapay

Pajonal (sus poiíveíos. Pajapampa

Palabra Shimi rimay


„ darse ta manos Palabranacuy
„ de Dios Diospa shimixi

Digitized by GoOgk
CAW. Paliaa
Palabra ocios* A». «13
„ picante, áspera Mana valegta rimay *

„ injuriosa Ayag rimay,


hiriente Nanag shimi
,f de íh adv. Tosco shimi

Palabras airadas Shimillapa

„ de compasión Pinay shimi


tristes Cuyapay shimi
de bur/a Llaquicheg shimi

9t
blandas Sauca shimi
„ dulces Llampu shimi
adecuadas Mishqui shimi

f f
/xrera de Pagtag shimi
propósito Llutan shimi
M
espantosas Mancbana shimi
„ de trisca Asicunapa shimi
Palabrero Badulaque, Manu valegta
rfc
Paladar
Paladar (macojg
Paladear v.
Mallay
Palangana rasi/a
Palangana
„ hablador
Hablador
Palazo dar-
Huipiaycuy, Huiruy
Paletilla omóplato
n. Paletilla

Paliar encubrir Pacapay


Guelluyaihga
Püido—a»
Hurruna

Digitized by Google
Guencha
3M dátST. Chonta, Palma
Palizada Maqui pampan,
Palma árbol Tagllay
efe /a mano Cuarta
Palmear palmotear r. Cuartay
Palmo medida Llanu gueru
PalmOS medir á^ Racu gueru
Palo delgado Urpay cuculí
„ ¿meso Monti urpay, Ayag urpay

Paloma ¡ Urpay lia!


„ torcaz Urpay huahi
„ /aj mi— inter;. Mallua urpay
Palomar n, Yatay

Palomino Punpunyay

Palpar Palta

Palpitar Pallar
Palta Aguacate Tanta

Pallar especie de alubi Tanapa

Pan Chumpac

Panadizo n. Panga, Chala

Panal Tinya
Pirua, Troja
Panca Quechua
Tagllay, Masar acuy
Pandero
Jatun manchay
Panera
Panes hacer— v.
Pánico
.í« a .y
A», ...^

Digitized by VjOOglC
CJrST. Pantorrilla,Chupa
[pamjp^a^:
Pantalón de indios Huicsa, Pacha
Pantano Huicsasapa
Pantanoso—a, adi Acahuara
Panteón n. Pañal
Pantorrilla Pañuelo
Panza Papa
Panzudo—a, aoy. Papa, Acshu
Pañal interior r. Yaya, Tayta
exterior
Chuñu
Pañuelo Chaquisga chuña
Papa Pontífice Jatun huacamayo
Papa patata Loro
Papá Perico
Papas heladas y frescas Gotu
„ heladas y secas
Papirote
Papagayo grande Ishcaiy ashga
„ mediano
Pag
pequeño
¿Imapa?
'apera Bocio
Micunapa
*apirote dar— r.
J amana
n.
'ara prep.
•ara quéf
„ comer
trada lugar de—

Simiga k
;
Simigashga,
Mituchas^ga r

Panteón, Camposanto,
Aya*

Digitized by GOOglC
Shuyay
Chayacuy, Gorpa cay
Parado—a, adj.
Atiendicuy
Paralizado—a,
Shuyachí
Parausar
Tiachí
Paralítico—a,
Jarcaycuy, Shayaycachí
Páramo n.
Mana shayag
Parar v.
shayarlla
„ hospedarse
Shayay, Sharcuy
M
mientes
Huallca micog
„ hacer—
Ogue
„ habitar
„ detener Ishcaypashga

„ 120— í77. adv. Masantin

„ ¿in- Ishcaychay

Pararse ponerse de pies Nogamanpaga

Parco—a, sobrio Tarircuy

Pardo color 12.


Ricchapapuy
Ricchacun, Chey niragtta
Pareado—a, adj.
Allim nogapaga
„ para el trabajo
Yarpan gaynu cay
Parear
Parece según me—
[sentarse.
Parecer hallar, divisar,
pre-
„ ; el rostro n.
Parecerse r.
Parecersele á* uno fc/en
„ como que duda
AS.
íchishga, Jamashga
Suchu
Tuncashga .
Tuncay
Jallga

Digitized by
CASI. Parejo ' i
Parecido—a, halla do, di\ Ayllucuna 1
„ aseméjalo [saii Huachashga ** L

„ algo- Aylln-aylla % ^
Pared *. Caru ayHu
Pareja hicer— r.
Michi michi . ; i
Parejo—a, ad),
Huantuna ' A
Paréatela »•
Huachay
Parida adj. y a.
Runtuta churag huallpa
Pariente cercano
Rimaysapa
lejano
Rimay
Parietaria yerba a,
Huararayay
Parihuela
Hablador
Parir r.
Guemsí, Ginchf
Parir las ares
Rapi
Parlan shin—a, adj.
Yayan huañucheg
Parlar v.
Cancana 1
„ en chacota
Chaychu, TagaychU •-
Parlero—a, aéf.
r

Parpadear r. Tocashgan ; > »


Párpado a.
Parrioida
Parrilla asador Tocamagni ■ ~ l '

Parte sitio, lagar


„ porción determinada-
de un repartimiento
>f Mi-; la— que me toca

Tarishga\ Ricashga ;I

Ricchacun 11 a, C h e y
nirag-
Ashlla ricachacun
{llacay.
Pirga ;
Tincuyoachí

Digitized by
aso (Liar.
Huacharcachí
Raquinalla, Partinalja
Parte ana—. aoV.; Yachaycachí, Huillacuy ~
„ media—> Traycunnin
91
mímmñr~* Gracia chásquico »
Partes del antiguo Perú Raqui sttga
„ pudendas n* Raquiri
Partear r. Chegtay 1

Partible Raquircarí, Raqaipurf

Participar avisar Rurananta, Raquipar


Partícipe adj,
„ de /a gracia
Partido ¿>- Purita gallar!
Partir AshcagUa puriri

M hender, sajar Chaupipa chegtay


Partir distribuir Raquinacuy

,, distribuir y dividir en Ragrayashga


clases oficios, & Hnacttacuy
t
Huachag, Huacliacog
Partir empezar A caminar
Pishi-phisi micuy
„ de /igero Mallua huahu v
„ por medio Pasacuna, Callejón
Partirse mutuamente
„ /a tierra ¿rajarse
Parto n.
Parturienta
Parvedad de a//mentó
Párvulo—a,
Pasadizo

Jue parte
Pallan parte , '9
Uchuclla parte
Tahuantin
Pengacfina

Digitized by
GAfcT. Ñaupa cag tiempo

I atado tiempo adj*r Huarantin


„ mañana adr. Yanushga runtu
„ huero— n. Puricog runa
Pasajero—a, r
. Purichi, Cachay \
Pasar enviar Millpuy
/a comida Puñupacuy
la noche ¡pernoctar Chimpay • ^ ,¿
el rio; vadear Gallircuy ■ .i
á alguno; ganarle Shutuytta skutuchi
de gota en gota Cushi, CushiUa cacuyasgai.
en recreación :\

en triscas Buríacurlla cayasga >!.., \í

Pasarse la fruta Ismurcuy y t . ' . t c rí

Pascua de Jatun pascua *Ü * lí


Eesurrecoión Puririetiy, Pasiacuyi '...it^l
Pasearse Ñacaregpacatnacahr J "i
Pasible adj. Nacarina,
Muchuyr...; i . < a i ) í J
Pasión n.
Paso o. ,•:!.. "i
Paso
Juc pasulla i i: / i (+. i
á un—
Mishi
Pastar v.
Pasto v^'l
Pasto lugar de— n.
Michicog - \ .u
Pastor—a.
Atacan íf . * i*1* *
Pata de ganado
Jaytay «c-1 £
Patada dar—
Jataicachí
Patalear
49.

Digitized by Google
833 emr. Paupérrimo—a, adj.
Patas arriba Pausar

Patata Pávido—a,

Patear
Uray sengapa
Patente
Chaucha
Patentizar v.
Jartay
Paternalmente adv.
Jutilla
Paternóster
Juctichay
Patituerto adj.
Yaya jiña
Pato n.
Yayancbin
„ parecido mi
Huegru chaqui
gateo
Tato
Pato*o-a,
Huachuii
Patón—a, patudo
Huegru
Patraña
Chaquin sapa, Patón
Patria
Llulla
Patrimonio Patrono
Mancahchie
Patrocinador—a,
adj. Heredana

Patrocinar v. Yanapagnin

Patrocinio «w— Yanapay


Marcan yanapagnm
Patrón—af «.
Patrón
Patronni
Paujil
Paujil ave
Despaciulla,
Paulatinamente Allimantallrt
advt
Huac-cha

Digitized by Google
Jamarillapa
Manchareg

Digitized by Google
CAST. AN. 353

Pavimento n. Taycuna, Jamacuna


Pavor Chasqui purí
Payaso Peca, Mirga
Paz Juchanalla
Peana Jucha
Peatón Ganra jucha
Peca Huanuy „
Pecable adj. Ñaupa ,,
Pecado n. Uchuc ,,

M deshonesto Chegina ,,
„ mortal Huausay
original Jucha sapa,
„ venial Pecador
abominable Juchallicuy
de Sodomía Monte cuchi
Pecador—a, Juchasapa huarmi
Pecar v. Pecasapa
Pécari cerdo del monte Guelley suacog

Pecatriz n. Guelley

Pecoso—a, Yurag gasgoyog

Peculado Puca gasgoyog

Pecunia Gasgo

Pechiblanco—a, adj.
Pechi colorado—a, *
Pecho n.
Pampa
jatun manchacuy
Asichicog
Sociego

Digitized by Goog
AN

354 GAST.
Pech08 ubres Chuchu

Pedag go Yachachicog

Pedante Yachag tucog

Pedazo Pedaso

Pederasta Huausa

Pederastía Huausay

Pedernal Nina rumi

Pedestre adj. Chaqui pureg

Pedicular Piojería Ujasapa

Pedidor—a, Mañacog
Chaqui\'og si na
Pediforme
Mañapacog
Pedigüeño
Mañacuy
Pedir
Supi
Pedo «.
Supipacuy
Pedorrear v.
Supisiqni
Pedorrero n. v adí.
Saginay
Pedrada darla— v.
Huaracay
f f
con honda
Sagmanacuyay
Pedradas dar—
Ranra-ranra
Pedregal pedregoso
Lastanalla
Pegadizo—a, adj.
Lastana racu
Pegajoso—a, Lastashga
Pegado—a, adherido p. Lastay •
Fegar adherir v. Pirgaman lastay
á l\ pared

Digitized by
CAST. Magay, Huinry

Pegar Contagiar tísica ó Magacuy, Huírucuy


mo- Micupacog
„ golpear [raímente. Micupacuy
Pegarse Nagchashga
Pegote n. Nagchacog
Pegotear v. Nagchay
Peinado—a, p. Nagchachí
Peinador—a, adj% Nagchacuy
Peinar r. Nagcha
hacer— Illahua
Peinarse Challua
Peine n. Uchuc challua
Peine del tejedor Gala
Peje Pez Chunya huahi
pequeño Llupishga, Rutushga
Pelado—a, de suyo Guesiapa llupishga
„ casa— [do el pelo. Llupicog. Rutucog
cortado, arrancado, rai- Sipray
por enfermedad Llupí, Rutuy
Pelador adj. Llupicuy, Rutucuy
Pelar mondar— Maganacay
Pelar v. Cutanacuy
Pelarse Jaytanacuy
Pelear
M
á trompadas
„ á puntapiés
AN. 355
Contajiaycuy

Digitized by Google
CAST.

356 CAST. Pulluyan

Pelear á palos Yurag agcha


Llampu agcha
Pelechar
„ las ares Peligro
Yana agcha
Peliblanco
Puca agcha
Peliblando
Rubio agcha
Peligro
Agcha
Pelinegro
Shapra
Pelirrojo
Uyhuapa shapran, Agchán
Pelirrubio
Pullu-pullu millhuan
Pelo
Pagla urna
„ de la barba
en los brutos Agchasapa

„ pluma sutil en las Millhua-millhua. Pelusa


aves Gara
Pelón—a, Mana millhuayog gara
Peludo—a, Millhuasapa gara
Pelusa Garasapa

Pellejo Tipshicog
sin lana Tipshí
de mucha lana Uchuc tipshircuy
Pellejudo—a, Achcacuti tipshsf
Pellizcador—a, Mi'3uy tipshisga
Pellizcar
„ sacar un poquito
mucho ó muchas
veces
„ algo de comer
AS.
Huirunacuy
Millmayachí

Digitized by Google
Jatun llaquicuna
Hualkalla llaquicuna
Pellizcar la. oreja.
^JIuañuytnan condiñasga
Pena aflicción n.
Mana ushacagpa condiñasga
99
castigo
Juchapa chanin
99 grave
Ñacay
moderada
Ñacarcachí
99
eterna
Ñacacuy
99 de muerte
Maganacuy, Pletunacuy
99
del pecado
Pletuta ashicuy
Penar padecer v.
Huarcuray
99
imponer pena
Huarcurag
Penarse Estandarte
Pendencia ti. Rani
Pendencias buscar— Yaicuy
Pender Garpay, Ogochf allpata

Pendiente p- Penitencia

Pendón «. Yarpana
Yarpayni
Pene
Yarpayniqui
Penetrar r.
la lluvia á la tierra Yarpaynin
Yarpana chasquisga
Penitencia n.
Pensamiento
Pensamiento mi—

consentido
AN. 357
Rinrita tipshí
Llaquina
Castigo

Digitized by Google
CAST.

Uyhuata garay
358 CAST.
Yarpach acuycag
Pensamiento vano y
ocioso Chiriyasga yarpacbg

Pensar v Muchuy pacha, Hambruna-

M
echar pienso pasto Gaga (tiempo.

Pensativo Gaga rumi


„ absorto Peón

Penaría a. Ashuan mana alli

Peña Llapanpita peornin

Peñascal peñascoso Pipinu

Peón Murun, Tullun

Peor adj. Murunsapa, Tullunsapa


que todos Uchuclla cay, Tacshalla cay
Pepino Uchuc, Tacsha
Pepita Huallcalla
Pepitoso—a, Tacanacay
Pequenez Tacag
Pequeño—a, Tacay
„ cantidad Ogray .
Percusión ti. Ograpuy,
Ogracuy.Chincapuy
Percusor adj.
Ogracuycagtucog
Percutir
Ogracashga
Perder
Chacua
Perderse y.
Perdidizo—a, adj.
Perdido—a,
Perdiz
Air.
Yangalla yarpa n a, Ocioso-
Yarpay (yarpana.

Digitized by Google
AN. 359

CAST. Perdonashga

Perdou n. Perdonay (ñagyay.

Perdonable adj. Unay unagyay, Huiñay hui-

Perdonado—a, v. Unayllana, Huiñayllana

Perdonar Ushacacaglla

Perdurable adj. Ushacay, Huañuray


Marcan-marcan purí
Perdurablemente ad
v. Marcan-marcan puricog
Perecedero Chey jinalla cacog
Perecer r. Guelana}-
Peregrinar Guela
Peregrino—a, n. Guela cashpan
Perenne adj. Allichachí
Pereza n. Shumag rurashga
Perezoso—a, Panga
„ por— L'chcusliga
Perfeccionar v. Uchcucog
Perfecto—a, Uchcuy

Perfolla n. Mushcucog

Perforado—a, Mushcuchi

Perforante Mushcuy

Perforar v. Pergamino

Perfumado-a, p. Yachay

Perfumar r.
Perfume n.
Pergamino
Pericia

Perdón
Perdonallana

Digitized by
[raycuy.
360 CAST.
Diospa jutinta, Llullacur ju-
Pericote
Llullacagta jurag
Perito—a,
Chirirayag gueshiay
Peritoneo
Jinalla cacuy
Perjurar r.
Jinalla cacunalla
Perjuro—a, adj.
Ruranalla
Perlesía
Mana jarcay
Permanecer
Trucacashga
Permanente
Trucacay
Permisible
Puñuycamuy
Permitir
Ichag
Permutado—a,
Ama gongamaychu, Ichag
Permutar
Rurargoshga
Pernoctar
Rurargoy
Pero conj. advers.
Unay-unaypa
note olvides
Unaychay
Perpetrado—a,
Unaychapacuy
Perpetrar
Munaytag manatag
Perpetuamente
Ishcay shongo cay
Perpetuar v.
China aligo
Perpetuarse
Perplejo—a, Dudoso Aligo chinalla, Mana alli
„ estar- Allgopa huahin

Perra n.
Perramente adv,
Perrera n.
AN.
Ucush
Yachag
Lliclla huirá

Digitized by Google
CASt. AN. 361

Perro Gaticachay

Perseguido—a, p. Taquiag shongo

Perseguir Taquicusgpalla

Perseverante Tacquiay

Perseverantemente Cruschacuy

Perseverar Respitanapa runa

Persignarse Runa

Persona humana Quiquin quiquin canga

Personaje n. Quiquin yargorin

Personalmente Convincisga

Personarse Convencicuy

Persuadido—a, adj.yp. Convencinalla


Convencicog
Persuadir v.
Tocagnin
Persuasible adj.
Tocaman,Tocashunqui
Persuasivo—a, [ú payta-
obligación
...pam af. (tocan.
Pertenecer tocar de
derecho Manuelpam

Pertenece á mi, á ti, á él Josefapami


Manacuteg, Manaticrag
Perteneciente p. act.
á Manuel Runiiyashga shongo
t9
Tacuchicog, Yagachicog
„ á Josefa
Tacurachi, Yagarachi
Pertinaz adj.
hacerse— r. Perú

Perturbador—a,
Perturbar el orden
Perú n.
Aligo
Gaticachasga

Digitized by
362 CAST. Perverso, Allapa yaga runa

Peruano—a, n.yadj. Allapa yagasbga runa'

Perverso—a, adj. Huagllichí

Pervertido—a, p. Musbgoy

Pervertir v. Lasag
Ashuan lasag
Pesadilla pesante n%
Llaquicuy
Pesado—a, adj.
Llaquichicuy
„ mas que otro
Lasay
Pesadumbre pesar
Balanza jhu pesaycuy
causar-
Ancha llaquicuy
Pesar tener peso
Mana munashpa
„ en balanza
Pesacuri mana alli
dolor, arrepentimiento rurangay-
i, á— flioc/o adv. Llaquipaicuy (quipita.
Pesarse arrepentirse Chiquicuy

Pesarse condolerse Challhuacuy


del bien ageno Challhua

Pesca Mishqueg challhua

Pescado Challhuacog

f , delicado Challhuacuy

Pescador—a, Muchunchay

Pescar Cuncasapa

Pescozón dar v. Cunea

Pescuezudo—a, adj. Matanca .

Pescuezo cae7/o n.

Pescuezo parte
posterior
AN.
Peruano

Digitized by Google
CAST.

Lasacog

Pesebre Lasarcachi

Peseta Puhiparcachi

Pésimamente adv. Patagón


Jiracog
Pésimo—a,
Jiray
Peso gravedad
aumentar el— Tapupanallapa

disminuir el— Tapupay

moneda de 8 reales Gueprana, Guemcbina

Pespnntador—a, Guemchí

Pespuntar Peste

Pesquiza v. Peste tiempo

Pesquisar Asiag

Pestaña n. Petaca

Pestañear v. Alliehapacur purícog

Peste n, Rumi rumillana

tiempo de— Rumiyasga

Pestífero—a, adj% Rumiyachi


Challua
Petaca n.
Chuc'iupa ñuñun
Petimetre
Tardinam guepa^ashga
Pétreo—a, petroso
Petrificado—a, p.
Petrificar r.
Pez n.
Pezón
Piache tarde— fr, adv.
AN. 363
Uy' uapa huahin
Is'icayreal
Feupa mana alli caglla
Feupa mana alli c ag

Digitized by
364 CAST. Canishga

Piadosamente Ayag

Piadoso—a, Uchuyog inicry

Piar del pollo Tucsí


Ayacun
Pica
Cauircuyan
Picadura picado p.
Miyuy
Picante adj,
Pishgo canin
„ comida—
Ichic ichicllaninan,
Picar herir [dar
Paquiri^
„ producir ardor al pala-
Quiptay (Rachiri.
Ja víbora, pulga &.
Tapsluryan
„ animales ponzoñosos
Tacay, Rumita picay
„ las aves
Picaro
„ hacer pedazos
Tapsa
„ el pezón de las hojas
Tapsasapa
„ el ave la comida
Segó chego
„ piedra
Pico
Pícaro~a,
Runa huarcuna
Pico de ave
Tapsashga
„ grande
Tapshay
Picoso—a,
Tapshachi
PÍCO de cantero
Picota
Picoteado—a, p.
Picotear
Picotear hacer
AH.
Cuyapaillahuan
Cuyapacog shongo
Chiu chiunír, Huagapay
Jatun lanza

Digitized by
CAST. AH.
385

Picudo—a, Chuc-chan

Pichón pollo de paloma Rumi

Pie Labrashga rumi

„ estar de— Shuitu rumi


„ atronado Ruyru rumi

99 empeine del— Palta rumi


de animal Chamiyog rumi
Piedra Jinchi rumi
labrada Quishga rumi
larga
Uchuc tuqui rumi
redonda
H¡hua3'a rumi
plana, pizarra
Lluchca rumi
preciosa
dura Llapsha rumi, Laja
de chispa Cimiento rumi
bezar— Rumicuna
para bruñir Gara
lisa
Mama gocha rurin
delgada, laja
Chanca
fundamental
Pichu
Piedras
Piel
Piélago
Pierna
Pierna canilla déla—
Shimi sapa
Pichón, Malta
Chaqui
Ichiray
Apta chaqui
Chaqui tullu, Empey

Digitized by
366 CAST. Suhuacuy

Pífano Chicllin, Huayta

Pigmeo Turpuy

Pilar Pintashga
Pintay, Llog ey
Pillador
Ñahuinallana
Pillar
Achupalla
Pimpollo n.
Lija
Pinchar v.
Huallpa uja
Pintado—a, pinto
Uyhua uja
Pintar Ujasapa
Pintoresco adj. Llaghuay uc-iu
Pina n. Pirahua
Piojo Rastro
„ de gallina Jaruy
„ de otros animales Tagtana
Piojoso—a, adj. Jaruycachay
Pipían guisado Jarunalla
Piragua Yupin
Pisada rastro Yupipayay
Pisar v. Pita
Pisón n.
Pisotear
Pisoteo
Pista
seguir la—
Pita n.
AS,
Pincullu
Suchu
Tuni
Suhuacog

Digitized byVjOOQlC
CAST. AN. 367

Pitajaya Cacto Pincullu

Pitar fumar Isilla •

Pito ave Llapllahua


„ /lauta Placera, Gatera

Pituita Placera mashi

Placenta Cushicuy

Placero—a, Cushichf
„ como yo . Cushicushga
Placer deleite Plaga
Placer agradar Plagasbga

Plácido—a, adj. Suhuacuy


Plaga calamidad Suhua
Plagado—a, Suhuay
Plagiar v. Jatun goyllur
Plagiario adj. Pampa
Plagio v. Mallqui
Planeta n. Jaruna j

Plano planicie Hamutashga, Cheychu


tacyan
Planta
Mallqui
„ P'é
„ base de un proyecto Huagapacog

Plantar v. Huagay
Llutashga
Plañidera «.
Plañir v.
Plasmado—a, adj.
Pitajaya
Pitay
Pito

Digitized by
AN.

368 CAST. Plátano

Plasmar figura de Cancashga plátano


barro Guelleychicashga
Plata n. Guelleychicag
Plátano Guelleychí
f
, asado Platero .
Plateado—a, adi. Pucu
Plateador—a, Jatun pucu
Platear v. Playa
Platero n. Plaza
Plato de indios Ranticuna plaza
„ grande Plazo
Playa Ishcay quillacama
Plaza púhliea Común runacuna
„ de abastos Llutan runa
Plazo Doblashga
de dos meses Doblay
Plebe Pleytucog
Plebeyo—a, - adj. Pletucuy
Plegado p- Pleyto
Plegar r. Junta j un talla
Pleiteador n. r ad¡. Junta quilla
Pleitear v. Apu
cachachicushgati
Pleito
Plenamente
Plenilunio n.
Plenipotenciario—a,

Lluctay
Guellay

Digitized by
CAST.
AV. »3

Plen>—a, Plomada
Pleuresía Huicapayeachi
Pliegue Plomo
Plomizo—a, color— Pluma

Plomada Ricranpita pluma


echar la— Fierro pluma
Plomo Plumaje
Pluma de are Plumata churacuy
„ de las alas Plumaje rurag
de escribir Para, Tamya
Plumaje Tamyasapa
„ ponerse— v. Marca
Plumajero n. Marcantin runacuna
Pluvia Marcata juntachi
Pluvioso—a, Huaccha
Población grande, Mañacog huaccha
pequeña
Pasaypa huaccha
,, numero de personas
Munarlla huaccha
Poblar
Soberbio huaccha
Pobre
Ratash huaccha
M mendigo
i Imay shongolla!
de solemnidad ¡Pobrecitol
voluntario

f, y soberbio

andrajoso
Pobrecito! Ay—
Junta
Costado gueshia
Shipu
Ogue

Digitized by
370 CAST. Dios rey cu huaccha
Cuchi huahi, Asiag huahi
Pobremente adv.
Yangalla, Pishi-pishilla
Pobretón—a,
Huaquillampa
Pobreza
voluntaria Uchucllapita

Pocilga Uchuc-uchuclla

Poco—a, adj. Huallcalla tanta


Pishi yachay
Pocas veces adv.
Pishi shongo
POCO Por—
„ á poco Pishi pishilla cag

„ un — de pan adj. Pishilla

„ saber— Uchuc maslla


ánimo Ashuan pishilla
„ or/o Uchuc naupalla
„ Cantidad corta n. Uchuc guepalla
más adv.
Huallca huallcalla raquipuri
menos
Huallcacunalla
antes
Huallca jünagllaran
,. después
Chaprana
POCOS repartir á—
Chaprashga
„ muy— acf/.
días Aá Chapray

Podadera /7. Atipay

Podado—a, p.
Podar v.
Poder n.
AN.
Huaccha-Jiuacchalla
Mana imayogpis
huaccha'-
Huaccha cay

Digitized by Google
CAST. Juezcuna

Poder legislativo Puedicuy

ejecutivo Atiparcoy

M judicial Tucuy atipag

Poder v. Llapanla atipag


á uno vencerle M aterí ashga

Poderoso—a, Ismuy
„ Todo— Ismunalla
Podre pus n. Ismuycushga

Podrecer v. Ismushga

Podredumbre Ismuchi

Podredura Ismuycachi

Podrido—a, Ismucuy

Podrir Ismunan

„ hacer— Aycha ismushga

Podrirse Muña
principiar á— Maman dedo
„ la carne Pacha chaqui
Poleo yerba Juc juc huarmiyog
Pólice dedo pulgar Puyu

Polidemo gusano Gueruchu pu/u

Polígamo—a, Guela

Polilla Yumacuy
„ de ¡a madera
Poltrón—a,
Polución n.
ASi 371
Leyta ruragcuna
Gobierno

Digitized by
372 CAST. Allpa
Remolino huayra
Poluto—a, manchado,
s Chiuchi

Polvo n. Mallua ashnu


,f en remolino Pollo

Pollito—a, Puma pampa

Pollino—a, Pomada

Pollo pichón Poncho

Pomabamba Ponderacog

Pomada Ponderay

Poncho abrigo Churacog

Ponderador—a, adj. Churay


Seguechí
Ponderar exagerar
Mesata churay
Ponedor—a,
ponedero Alliman churaycuy
Poner v. Tacj'arcachi
„ en lineas Mana alli churay
„ la mesa Ñau pallan man
„ en cobro churay

„ bien y firme Caruman churay

f j xna/ Jananman churay

cerca Jahuanman churay


M

„ lejos Rurinman churay


„ encima Chaupinman churay
debajo Allicachinaycachi
adentro
„ e/2 medio
„ bien á* /os enemist
AF.
Racchashga

Digitized by Google
CÁST. Churpuy

Poner mal; enemistar Ticranampa churay

„ en daJa Runtula churayan


en venta Mashay
,, por obra cosa nue va Chana chaquipuy
„ á prueba Seguecuy
„ la olla para cocinar Gahuachicuy, Ricara«hícuy
la vajilla volteada Churanacuy, Rimanacuy
huevo el ave
Maquihuan, Chaquihuan chu-
„ alguna cosa al sol
Rupay yaicucun [racuy.
de cuatro pies
Imanuchuymanpis churac uy-
Ponerse en renglera
Churacuy llachapata [cuy.
„ exponerse
Churacuy huaray quita
„ mal entre varios
Churacuy chucuyquita
,, de p*es y manos
Churacuy zapatuiquita
e/ so/ F. y imp.
Punchucuy
en ana circunstancia
Shucutacurcuy
„ e/ vestido
Alliyanacacuy, Amistacuy
,f /os calzones
Rupay huanunan
„ e/ sombrero
Veneno
/os zapatos
„ poncho ó ruana

9J la manta y envolverse
„ bien con el enemigo
Poniente
Ponzoña
AN. 373
Chegnicachi
Tunquirayay
Rantipa churay
Mushograchi
Prúebaman churay

Digitized by Google
374 CAST. Huallca huallcalla
Ni uchucllatapis
Ponzoñoso—a, adj.
Huallcacunalla
Populacho n.
Raycu
Populoso—a, adj.
Gam raycu
Poquedad n.
¿Maypata?
Poquito—a,
„ á poquito adv. ¿ May para
ayhuashun?
„ ni un—
Ñaupapa
Poquitos adj.
Guepapa
Por causal ó ñnal
Juc ladupa
„ ti
Derechunpa
M donde?
Ichogninpa
donde iremos?
Janampa
delante
Jahuanpa
„ detrás
Rurimpa
„ un lado
Huagtapa
„ e/ /acto derecho
Caypa
„ e/ /arfo izquierdo
Chaypa
encima
Tagaypa
debajo
dentro Maypapis
,t amera

$t aquí
„ a Ai
„ a//á
cualquier parte
AN.
Venenoso
Pampa runacuna
Achca runayog
Pishilla
Huallcalla

Digitized by
CA8T. Mancha curmi

Por menudo Engañuhuan

„ poco; Cas/— Cheypin cayga


mas que Cheypin cheyga
,, mas que digas Chejpinmi
,, muchas que sea n Surcupa haagtan
temor Huaquin
„ engaños Achca
lo cual; —esto Puncun puncun mañacuy
eso Puncun puncun mañacog
tanto
Porfianallana
Porca /orno GV t/erra
Porfiado
Porción parte n. Porfiay
„ número considerable Ishcan porfiay a n
Pordiosear vt Puyñu
Pordiosero—a, n. y adj. Jatun puyñu
Porfiadamente adv. Urpu
Porfiado—a, adj. Purutu

Porfiar v. ¿Imanir? ¿Imanirta?


entre dos ¿Imanirta shamunquichu ?
Porongo n.
Porongo grande
,, grande de boca a ncha
Poroto
Por quét conj. caus.
no vienes?
AN. 375
Pishi phisimanta
Huallcallapita
Imapis captin
Ima niptiquipis
Achca cayaptimpis

Digitized by Google
376 OAfiT. Champi
Sagtaycuy
Por qué no!
Mogay
Porquería n.
Ishquir tacacuy
Porquerizo—a,
Portada
Porra Clava
„ arma Apag. Apamog

Porrada dar— v. Apay, Apamuy


Alli portacuy
Porrazo dar—
Mana alli portacuy
Porrazo caída
Apanalla, Joganalla
Portada »'
Camacaynin
Portador
Portentoso, Admiranapa
Portar llevar ó traer
Pancí tapag, Portero
Portarse bien
Gaga uchcu
mal
Shamuyninchu
Portátil
Gorpacuna huahi
Porte tamaño n.
Gorpachico r
Portentoso—a, adj.
Gorpachí
Portero—a, n.
Jamacuy, Tacuy
Portillo
Shaycushga, Ratashga
Porvenir
Dueño, Characog
Posada
Posadero—a,
Posar hospedarse
asentarse, habitar

Posar pararse las aves


Poseedor—a,
AN.
¿Imanirta mana?
Raccha
Cuchi mícheg
Macana

Digitized by
CAST. v t Charay

Poseedor de terreno baldío Charashga


Posesionta g^y
Poseedor de buena fé
, de mala fé Posesionta charí, Chasqui
f
Ichapis, Maypishchi
Poseer
. Canpishchi
Poseído—a, cosa-
Ruranapishchi
Posesión dar—
, Ruranalla
tomar—
Ashuan ruranalla
Posible de ser ó suceder
Manam canmanchu
Es— que baya
Es— de hacer ¿Canmanchu?

„ de ejecutar ¡Imatashi ruraman!

„ Es mas— Capaman ganchig


no es— Mana chayman taripanchu
? es— (hacer—l Ciertumi cheyga
„ no es!; que vá á poder Cierto, Cheygueypa
Posibles bienes, rentas, & Lasag, Guela runa
■„ mis — no alcanzan á Quepacachicog
Positivamente adv. Guepacachi
{eso.
■ Guepachisga
Positivo—a, cieito,
P^ste
efectivo,
Chupu, Pogr)
Posma pesado flemático,
P osponedor—a,
[cachaza.
Posponer v -
Pospuesto—a, p.
Poste n. y *■ ■
Postema
AN. 377
Puruapa dueñun
Legitimo charan
Mana legitimo charan

Digitized by
378 CAST. Guepanmanlla
Postigo
Posteridad
Garacha chaqueg
Postergar
Postiso
Posterior adj.
Tardipa
Posteriormente adv.
Huyushga, Urmashga
Postigo n.
Urmachisga, Agyasga
Postilla
Urmachi
Postizo—a, adj.
Gongorcacuy, Gongoricuy
Postmeridiano
Puchucag
Postrado—a,
debilitado Mañacog
„ rendido, humillado Mañacuy
Postrar v. Upianalla
Postrarse Micuna

Postrero-a, postremo Animanchigpa callpancuua

Postulante Medalla

Postular Callpayog

Potable adj. Patac

Potaje n. Patacuna

Potencias del alma Poso

, Nimbo Ruranalla
t

Potente adj. Rurashga, Yac'iacushga

Poyo n.
Poyos
Pozo
Practicable adj.
Practicado—a, p.
AN.
Guepaman shamog
runacuna
Guepaycachi
Guepacag

Digitized by
CAST. AN. 379

Prácticador—a, Yachag

Practicante Huaylla pampa

Practicar v. Pangar pampa

Práctico—a, n. Guardacuy

Pradera Guardacog
Ñaupareg
Prado
Ñaupari
Precaverse v.
Camachishga
Precavido—a, p.
Camacheg,
Precedente Yachacheg
Preceder v. Camachicuy
Precepto n. Chanin
Preceptor Chaninta churay
Preceptuar v. Chaninchu charay
Precio n- Chaniyog
poner—
Shumag, Precioco
„ tener en—
Ishquina
Cosa de—
Jitarpuy
Precioso—a, adj.
Tangay
Precipicio
Jitarpucuy
Precipitar despeñar
Utcachishga
„ atropellar, acelerar
Presisulla
Precipitarse r.
Utcachi
Precisado—a, p.
Precisamente adv.
Precisar v.
Yachapacog
Yachacuycag
Yachapacuy

Digitized by
380 CAST. Cangampa cagta mushiag
Ñaupapita acrashga
Preclaro adj.
Ñaupapita acray
Precursor—a,
Llapampita ashuan
Predecir v. cuyashga
Predestinado—a, adj- Llipipeg
Predestinar v. Gayaycachay, Pregonay
Predilecto—a, adj. Gayaycachag, Pregonero
Prefulgente Tapucog
Pregonar v. Tapuy
Pregonero-a, aqj. Tapupacog
Preguntador—a, Yarpashga
Preguntar v. Yarpachacuy
Preguntón—a, adj. Premiashga
Premeditado—a, p. Premiag
Premeditar v. Premiaycuy
Premiado—a, p. Prenda

Prendador—a, adj. Prendacog

Premiar v. Prendata jaguecuy

Prenda por la deuda n. Munapacuycuy

Prendador—a, Prendedor, Ticpi

Prendar dejar prenda Ticpí

Prendarse v. Charíshga, Planta


prendtshga
Prendedero prendedor
Charishga vacuna
Prender
„ arraigarse la planta
„ la vacuna
AN.
Valeg runa
Ñaupa shamog

Digitized by Google
_
CAST. Trampahuan chariy

Prender aprisionar— Achquinampa sindircuy


con trampa Hapichicuy, Ticpicuy
„ Ja Juz Ticp shga
Prenderse ataviarse Chichu

Prendido—a, ataviado Ñaupata rimag


Ñaupata rimay
Preñada n.
Camarishga
Preopinante adj.
Camarí
Preopinar v.
Preparado—a, p. Camaricuy

Preparar v. Usachicushga

Prepararse Suhuacuy

Presa botin n. Musiapacuy

„ pillaje, robo Musiashgata

Presagiar v. Adivino, Mushiag

Presagio n. Jaguecushga

Présago—a, Jaguercuylla

Prescindido—a, p. Chani sapa


Ñaupan
Prescindir v.
Ñaupachu, Ñaupayquichu,
Presea «.
Casi ñaupanchu [Ñaupanchu.
Presencia
Shayaynin, Ricchaynin
,, en mi—, en t u—, en
sH- Ricay, Gahuay
casi en su- Ricachinalla
„ ía//a, figura, del cuer-
Presenciar v. (po.
Presentable adj,
AN. 381
Presurcuy

Digitized by
382 CAST. AN.

Presentado—a, p. Reguecachí

Presentador—a, adj. Presentacuy

Presentar v. Ricachicuy, Garanalla


„ uniren amistad Cañan

Presentarse Presente caycag


Presente regalo, ofrenda Ricuchieuy,
Mushiapaeuy
tiempo—
Huagaychashga
„ estar—
Huangaychay
Presentir r.
Hu a ngay chacuy
Preservado—a, adj.yp.
Preso
Preservar r.
Mañacuycuy
Preservarse
Mañacushga
Preso—a, de prender p.
Mañacog
Prestado pedir— v.
Mañacuy
Prestado—a, p.
Yanapaycuy
Prestador—a, adj.
Ruranchu yanapay
Prestar y.
Yuyarcuy, Atención
sen'icios
Paciencia
en el trabajo
atención Utcalla, Chaylla

„ paciencia Vivo runa

Presteza Utca, Utcalla, Ashcaglla

Presto—a, «o7. Presumido

Presto adv.

Presumido—a, «4/.
Ricachishga
Ricachicog
Ricachí

Digitized by
CAST. AN. 383

Presumir v. Huayray

Presuntuoso—a, Munacurcuy
n.yaáj. Munapashga
Presurosamente adv. Munapacog
Presuroso—a, adj. Llullacurcuy
Pretender v. Llullacuylla
Pretendido—a, p. Llalleg
Pretendiente—a, Llallí
adj.
Huagllipog
Pretextar v.
Huagllichi
Pretexto n.
Prevenishga
Prevalecedor adj.
Prevenicuy
Prevalecer sobresalir
Prevenicuy
Prevaricador—a, Mushiacuy
Prevaricar v. Ñaupagta
Prevenido—a, adj. Ñaupa
Prevenir v. Yana
Prevenirse Quichqui
Prever Pañi
Previamente adv. Prima pañi
Previo—a, adj. Caru pañi
Prieto—a, color oscuro Ñaña

f
, apretado

Prima herm* de varón


99
en 2P grado
en 3r. grado

99de muger
Yarpay
Manchana runa tucog
Huayrallana

Digitized by
AN.

384 CAST.
Prima en 2* grado Prima ñaña
„ en 3r. Cara ñaña
Primavera Primavera
Primeramente adv. Ñaupacagta

Primer apócope adj. Ñaupag


Cananllara
Primera vez
Ñaupa yureg
Primerizo—a,
Ñaupa
Primero—a,
Gollanan
Primero excelente
Huague
Primo herm9 de varón
Caru huague
„ 2* v 3r. de id, n.
Turi
,, de la muger, 1 r gr.
Caru turi
„ 2® y 3r. de id.
Ñaupa churi
Primogénito—a,
Ñusta
Princesa
Capag apu
Principal esclarecido
Incapa churin
Príncipe hijo del Inca
Gallareg
Principiador Gallan
principiante
Gallarinan
Principiar v.
Gallarinalla
Principio n.
„ basa, origen &. Huishuichi,
Tipshí
Pringar manchar v.
Huishuicachkuy
Pringarse
Huishul
Pringue suciedad n.
Utcacuy
Prisa dar— v.

Digitized by
CAÁ?. Utca, Utcalla

Prisa & toda— aévi Prisión .;

Prisión n. Prisionero o. •
Huañunayashga >•
Prisionero—a, n.vadj.
Valicog , • i
Privado a, del los sentidos
-

Mana achca mushianan *: : i


que tiene privanza
que se ejecuta á vis- Guechuy j
Llogsichf, Jitarichl , t; .
Privar despojar [ t a de
pocos Michay :r> , x.,%
destituir—
Jaguepuy ,,¡
„ prohibir— [mente.
Huañunaycay !
Privarse dejar voluntaria'
Yachashga, Regueshga .;.sn
del sentido— i
Probado—a, demostrado Intentashga * v.v* \
,t intentado-* Mallishga . . . ■ í 1.: .

t9 gustado— Pruebay, Malli, Intenta^ ' 1


1*!

Probar demostrar, Llachapata probacuyv .:


intentan Honrado runa r i
Probarse el vestido Feuta rimacog runa.
{gustar*
Atiniu :. „\
Probo—a, adji
Gatinacuy
Procaz
Cheypita yargamun , ^ » #; i í
Procedente
Purí • .
x
Proceder tas cósase
Gastay ¿i-,,
,,. nacer ú originarse
Gastacog ,.
portarse
Miray, Huachay ; .. . {
Prodigar gastar
Pródigo—a, disipador
Producir
AS. 880

Digitized by Google
CAST. AV. S87

88« CABT. V

Producir en abundancia.
"■ Achcata ipiray t , 'í
Productivo—a, adj.' - Miracog . *r- "*

Producto n. Miraynm... , ? : .. . I
„ de árboles :« ' . I-I Rurpn>J^iconan t

Proferido—a, p. . Rittkaabga^ \ i . *.
Riaiayr ,-viy%
Proferir r.» »
yachaeíwctíg - .t-v -
Profesor—a, »..
Chincashga.
Prófugo f
llchcuy
Profundizar v.
Ucu> Ucu uchcusfrga
Profundo—a, aay.
Achca-acheai \.
Profuiamente aoV..
Achc&-#c¿iea < j .- l .í
*.r:r
Ayllucuua^\-.v ñ ,t
Profuso—a, aq>\
Prohibisbga.. .
Progenie n.^J * /
ProhibicAiy1 vivr;. 1
Prohibido—a, pr 'V
Huabuachacuahga „ .. T
v
Churicha<$fc& - w . S
Prohibir - v. r -
Huahuachacog \ -ft
Prohijado—
Churichacuy r ,.
a, ... :, \¡
Huahuachaciiy .0."^
Prohijador n.y-adf.
Prójima J^Una. maginchic.
Prohij adora
t
f
Huaccha
Prohijar el varón v; > / . Prolijo -«.hü^
/a mujer
M Unayehishjgtf \ o^irb i
Prójimo a; ,v Durachi ~: V -

Proletario—a, a. ¿
Prolyo—a, ad/. -je
Prolongado—a, p¿
Prolongar Jtácer durar,

Digitized by Google
Prolongarse r. Llapatita hujllashga ■••

Promesa dada [cosa Llapanta huillay *¿

Prometer dar ó hacer una Utca-utcalla, Ghay-chaylla

„ la enmienda Rimacuy .- ■ - ¿ " "*'•--


Mir ackishga ,, r - -:" \ * • *
Promiscuar ' v.
i
Promiscuo—a, . adj,
Mirachi . • j. .:
Promulgado—a, p. Mirapuy
Promulgar F,V » - Mirag'^v..
Prontamente pronto Huillaycachacushga
Pronunciar ' r. Huillaycachay ^
Propagado ■..* P- Janamparf, Pasaricuy
Propagar v. Inclinación, Indinactíy ■
Propagarse Riesguman cay
Propagativo—a, adl Cuy apay ajr, Yanapay,: '
Propalado—a, p. Cuyapanalla, Yanapallana
Propalar - v. Yanapagpa cay .
Propasarse Dueña ; 1 «
Propensión ' i. Capugnm -
Propenso -ay ad/, Goshga-.
Propiciar v.
Propiciatorio—a, adj
Propicio—a,
Propietario—a,
Propiedad n.
Propinado—a, p.
Unay.apuy
Prometishga *r
Prometicuy V» •
Huanasagni ./■- -
PromÍ8cuay .<■ ~ 1
■■
Tagro, Tagroshga *. '1

Digitized by Google
CAST. AV. S87

388 CAftT. Quiquimpa cag v, '


Proponeg, Ñaupa rimacog
Propinador—a, adj. '
Ñicuy, Rimaycujr • t i«.
Propinar v.
Chay man jiña, captin'; >» .
Propio enviado n.
Chayachí *
Propio—a, adj.
Camarícuy • •* u • í •
Proponedor—a,
Gueparachisga, Shulacbmsga
Proponer v.
Gueparachicog . •"
Proporción coyantura
Gueparachí »»|< ?•* : ' i
Proporcionar • v.
Ñaupa ayllunchic i* p# ^ ".
Proporcionarse*
Gargoy, Gargorí -»% • - 1
Prorrogado—a, p.
Gargoshga 'tf>M# r»/*
Prorrogador—a, adj.
Jinalla ruracuy, Gaticujfa "
Prorrogar v.
Ruracuycaylla t <j ;'■
Prosapia nt
Urpushga, GongorisHg*
Proscribir desterrar -
Urpucuy, Gongorfr, . * i* . -
Proscrito—a* v. Yanapacog ik, .■
Proseguir Yana^ay ■ *r .. ♦
„ en la tarea <
Yanapashga (yog,
Prosternade-na, . p. * Ruminu yagaysishga shongcft
Prosternarse Provecho ' ? (vechuí
Protector-a, n. y Nogapá, Gamp4, Paypáprttf
Proteger •
Protegido—a, p:
Protervo—a, adj.
Provecho mí,- tu,- su—
,. p^ TU/— p* t U — j f l SU

Gocog • : : l- '':
Gocuy . - - *'
Propio ' • - A . *í<

Digitized by Google
CJCST. Apacamuy »-,1-.»:
Proveedor—a, adj, Apacuycuy
Proveer v. Diospa maquin fabornin 1
Proveerse Provincia <r- ..
Providencia de Dios Provinciacuna r *

Provincia n. Fiambre, Mircapa r J Í


Provincias
PiñacachÍ8ga -«! • t '*».
Provisión de camino
Piñachicog u A
Provocado—a, á ira ,
Piftachí i" I
Provocador—a, pro
Jipchalla
rocante
Yarparashga
Provocar á ira
Yarparacog
Próximo—a, adj.
Yarparay
Proyectado—a, p.
Yarpashga
Proyectador—a, adj.
Prudencia . %t )
Proyectar v.
Prudente
Proyecto n.
Mallina [ t >j t 1
Prudencia virtud
Tucuy yacbagtucog '» ;? ¡
Prudente adj.
Ñauchi , rt
Prueba muestra í.

Prurito n. Malta huarmi t • ;I

Púa n. Jipash ;

Púber Publicullana *# 7

Púbera Publicay ?'? f M *I

Públicamente adv. Publico :: 1

Publicar v.

Público—a, adj.. i
A» 868
Apacamog M.¡.

Digitized by Google
»0 GAft Ismuy
Ismupuy
Público en— mar.
Pengaco
Pichero vianda n.
Pengay
rasga de barro
Pengacttnalla -
Pudrir podrir r„
Matea-
Padrino Chaca
Púdico—a, - arf\ Rumi chaca
Pudor n. Iscu chaca
Pndoro—ente Gueru chaca
Pueblo Tabla chaca,
Puente Puncu
de piedra
Ari
oV ca/ r piedra
Arinam
„ colgante
Tacay, Cutacog
„ de madera
Tacanacuy, Cutanacuy
Puerta n.
YaUicog
Puee conj.
YalB
„ ra está-
Gogmay
PÚgil n.
Pulga
Pugilato
Racu dedo
Pujador—a, adj.
Pulgasapa, Piquisapa
Pujar r. -
Pujo
Pnlga
Pulgar v.
Pulgoso—a,
AM.
Publicucha
Puchero
Allpa manca

Digitized by Google
CJ09T. / Shumagchacuy • ,:

Pulidamente adv. / Pulmón ''* Í


;
r; Pulmonía I
Pulido—a, n.
Pulpa
Pulir alisar, adornar.
'* Llulluayctta' A :.»• • T
Pulirte adornarse
Yataycuy , ' 'í
Pulmón i2.
Jipe rV
Pulmonía
Pulso >«*•■.■; » *
Pulpa Huanhuag
Pulpejo carne tierna Timpuy, Huanhuay ^
Pulsar tocar el pulso Ñutuchishge f' * '1
Pulsera manilla n. , Ñutuchi / ^ rl
PulSO j:l - Racchata rimana < V\

Pululante ad¡. Puma ... •;, ,


t
; ' i; <i
Pulular abundar v. Pumacahua ^ , ,_ ¿: ^ <1

Pulverizado-*, '. Jallga .v ? :i

Pulverizar v. Punta «*<'.•'..! ' Í7

Pulla echar— Puntal ^ ,r;;^. >.;*• ; '


Jaytareuy - >> \ o.^ . :
Puma especie de tigre ; Inquilla purí í k } t , *W
V

Pumacagua cacique n. Chay enmalla r~ ¿ ^ > „•£


Puna lugar frío , Turpushga -T^t-iui
. Turpog :: "
Punta
Puntal '!;.:.-!,,;[
Puntapié . ¿.
Puntillas andar de—
Punto de tiempQ tu .
Punzado—a, p . r
Punzante adi.
AK.> »1
AUi alliehashgalla r

; Shumagchasbga í
Shumagchay \

Digitized by
3tt CAST. Aptay

Punzar v. Tucsishga

Punzón Sinchi cutanalla

Puñada Puño

Puñado Ñahuipa rurun


Cnuyaehashga
Puñalada
Chuj achicog
Puñetazo
Metalta pichay
Puño
Chuyachí
Pupila de los ojos'.
Ropa tagshaaga
Purificado—a, p.
Virgen purísima
Purificador—a, adj.
Chuya
Purificar metales
Casto runa
„ líquidos
„ ropa lavada Puca nirag' »■•*. '
Gueriyog
Purísima la Virgen María
Pogru
Puro—a, adi.
Pishi shongo • •-' •
„ casto
Pishi shongollahuan « -•'
Purpúreo—a, color
Yayan nishga *• •
Purulento—a, Ismuy
Pus Ismuchicog •
Pusilánime adj. ismushga ,
Ismog *..................
Pusilánimemente adv.
Putativo padre n*
Putrefacción
Putrefactivo—a, adj.
Putrefacto—a, p.
Pútrido—a, adi..

Turpuy ' f
.
Turpuna
Cutag -i.. :

Digitized by
CáST. ¿Pi runa?

—<Q>— ¿Pi runata chaj'?


Imata
Que?
EI-quierese salvará ¿Imata cheyga?
M
¿Ima?
Que hombre?
Imanantag!
„ gente es esa?
¿Imananquitag!
cosa pron, reí.
„ cosa? ¿ Imanashunquit á ?

? {respondiendo al que ¿Imata ta rurashorgoyqaf?

„ t/ene? llama) ¿Imatata rura?

„ tienes?; —• Aa pasado? ¿Ima niragtata ricanqui?

te üzace? ¡Ima llaquishga shamun!

te Aa hecho? Paquinalla
M

„ te hago? Ragra

á— se parecía? Paqueglla

f , tr/síe r¿eue/ Paquicog

Quebrable aoy. Paquishga

Quebrada a. Paquircuy

Quebradizo—a, Chagcbay

Quebrador—a, Rachí

Quebrantado—a, Paquinayacuy

Quebrantar infringir Guechua rínay


machucar
Quebrantarse
Quebrar romper r.
Quechua /emjna
AN. 393

— *—
Pita, Pim
Pin munag gueshpengrun

Digitized by VJOO^IC
394 CAST. Huañushga
quedacuy
Quedar
Gasi-gasilla
„ hacer—
Gasilla cushicushga
Quedarse
Rurana
„ sorprendido
Quejacuy
Quedo—a, adj.
Nanachicuy
Quedo Con tiento adv.
Quejoso-quejoso
Quehacer n.
Cayacog,
Quejarse de otro Rupachicog
„ de dolor— interj Rupashga

Quejicoso—a, Gashpashga
Quejumbroso Rupayhuan
Quemador—a, incendiario cayashga
Supllu
Quedado—a, . p.
Pashpashga
99 POCO—
Cayari
„ el.rostro por el Sol
Janan janallan cayay
Quemadura n.
Rupay rupacuy
,, por acción del hk lo
Rupacuy
Quemar
Quena
superñcialmente
Quejacuy
„ el Sol
Munay *.
Quemarse
Munapacuy
Quena n.
Jipashnin, Chinan
Querellarse quejarse
Querer v.
„ codiciar
Querida manceba

Queday
Quedac'ii
Quedacuy

Digitized by
CÁ8T. Pí -<u.

Querido concubino ¿Pi? r


'

Querido-a, ad¡. ¿Pitan'


Quiebra hendedura ¿Pita canqüi?

Quién pron. "reí. ¿Pira? ......................

Quién! ¡Pira! Manam músIJacuU


es? ¿Pira canman?
Quién eres? Pipis eacuchun
„ será? ¿Mayganchicra?
Quién será pues, no 16 ¿Maygayqu'ra?
sé! ' ¿Mayganra paucunapitá?
puede ser?
Gasi gasilla
quiera que sea
Gasi
de nosotros?
Gasi cacuy
„ dé vosotros?
Quijada
„ de ellos?
Quijadasapa
Quietamente adv.
Quina calisaya
Quieto—a, adj.
Chunca pichga
estar— r.
Guencha
Quejada n
Pichga pachac
Quyarrudo—a, adj.
Pichga ñeneg
Quina corteza n;
Pichga huata
Quince adj.
Quincha
Quinientos—as,
Quinto
Quinquenio
AÉ. 3T5
Huaynan '*
Cuyashga '' ; 1

Ragra ^ ^ r

Digitized by VJOO^IC
CASI. AS 307

396 CASI. Asucaí


Guechunacuyay
Quipocamayo »,
Juc laduman huiticuy
Quipos
Chucuta jorcocoy, Llushticuri
Quitado—a,
Sombrilla
Quitador—a,
I^hapis
Quitar
la ocasión Ichapis mana

Quitarte recíprocamente *
„ retirarse Pina cay
„ el sombrero Piñacashgata rícarga
Quitasol n. Piñacuy

Quizá quizás adv. Cutu chupa


„ nó Chupasapa
—< a >— Pina
Rabia n. Chupa
„ le vi con— Ración
Rabiar v. Racional
Rabicorto—a, adj. Razón cagta
Rabilargo—a, rabudo Achquishga
Rabioso—at Chipipag

Rabo Cola
Ración pitanza
Racional dotado de razón
Racionalmente adv.
Radiado—a,
Radiante
A¥.
Quipucamayog
Quipucuna
Guechushga
Guechucog
Guechuy v

Digitized by
Radiar Y- Shipinin

Radicado—a, p. Shipi

Radicar v. Chegta

Radicarse Ragra

Raedor—a, n.yadj. Pedaso

Raer rasar, raspar Chegtashga


Chegtacog
Raído p.
Chegtay
Raigón de muelas n.
Chirliyasga
Raiz
Chirliay
Raja trozo de un leño
„ abertura Chirli

porción ó pedazo Tupashga

Rajado— a, , p. Tupana

Rajador—a, rajante Tupay

Rajar dividir, partir Rama

Raleado—a, Ramada
Ralear perder la densidad Mala vida huarmi t . l

Ralo adj. Ramillete

Rallado—a, p.
Rallador—a, ratfo n.
Rallar
Rama
Ramada
Ramera
Ramillete de ñores
Chipipay
Tacyacashga
Tacyaehi
Tacyacuy
Raspag, Jichcag
Jichcay
Jichcashga

Digitized by
CASI. AS 307

380 CAOT. Pengaco tj .i

Público en— ttér. Pengay


Pengacunalla ,* - ;.;
Puchero vianda *» né /
Marca- • : ■
„ vasija de barro
Chaca
Pudrir podrir, v<
Rumi chaca
Pudrirse
Iscu chaca
Púdico—a, >;a<r\
Gueru chaca ,.
Pudor p.
Tabla chaca,
Pudorosamente <
Puncu
Pueblo
Ari
Puente
Arinam
de piedra
de cal y piedra ¡ Tacay, Cutacog

„ colgante , <> i- Tacanacuy, Cutanacuy

„ de madera Yallicog

Puerta n. YalH
Pues conj. Gogmay

„ ya está— Pulga

Púgil n. Racu dedo

Pugilato Pulgasapa, Piquisapa .

Pujador—a, adjt

Pujar v.
Pujo ti.
Pulga
Pulgar v.
Pulgoso—a,
A».
Publicúcbu - ¿u..

Puchero
Allpa manca ..Ü

Ismujr • .,.'j :ft


Ismupuy ' ■

Digitized by
CA9T.
Pulidamente adv. - Alli allkhashgalla
■■
S Shumagchasbga '
Pulido—a, n.
Shumagchay "I
Pulir alisar, adornar
/ Shumagchacuy -»■
Pulirse adornarse
/ Pulmón Í
Pulmón n.
'•; Pulmonía T
Pulmonía
Pulpa ^
Pulpa v Llulluaycha A 7

Pulpejo carne tierna


, Yatayiruy t
í
Pulsar tocar el pulso
Jipe r?
Pulsera manfla n.
Pulso »'
Pulso j-
•} Huanhuag
Pululante adj. Timpuy, Huanhuayn
Pulular abundar v. Ñutuctóshga í '1
Pulverizado-*,; p. • . Ñutuchi . rl
v

Pulverizar v. • Racchata rimana ( >


v

Pulla echar— . Puma > . ; u^


%v
Puma especie de Pumacahua ^ ,._________^ ^«J
tigre
Jallga v
Pumacagua cacique Punta / v/;'.;r f jT
n.
Puntal c , > ¿' "
Puna lugar frío >o
Jaytarpuy ©.Ir
Punta Inquillapuri a
j.«v - . ir?
Puntal Chaycamallac.. v, „ M
J
Puntapié , Turpushga r*¿v*íu;i¿i
Puntillas andar de— . Turpog .... :; 1
Punto de tiempo, tu
,
Punzado—a, J
Punzante adj.

Digitized by
3« CAST. Cutag v

Punzar v. Aptay

Punzón «. Tucsishga

Puñada Sinchi cutan a Ha

Puñado Puño

Puñalada Ñahuipa rurun


Cuuyaehashga
Puñetazo
Chuj achicog
Puño
Metalta pichay
Pupila de los ojos'.
Chuyachí
Purificado—a, p.
Ropa tagshasga
Purificador—a, adj.
Virgen purísima
Purificar metales
Chuya
„ líquidos
Casto runa
„ ropa lavada
Puca nirag- ^
Purísima la Virgen María
Gueriyog
Puro—a, adi.
Pogru
„ casto
Pishi shongo
Purpúreo—a, color
Pishi shongollahuan »
Purulento—a, Yayan nishga '*
Pus n. Ismuy f *l

Pusilánime adj. Ismuchicog


Pusilánimemente adv. Ismushga *
Ismog *
Putativo padre n*
Putrefacción
Putrefactivo—a, adj.
Putrefacto—a, p.
Pútrido—a, ad¡...

Turpuy ?;
Turpuna

Digitized by
CáST. Pin munag gueshpengam
—<Q>— ¿Pi runa?
¿Pi runata chay?
Que?
EI-quiere se salvará Imata

Que hombre? ¿Imata cheyga?

gente es esa? ¿Ima?

, cosa pron. reí. Imanantag!


t

„ cosa? ¿Imananquitag!

„? {respondiendo al que ¿Imanashunquitá?

tienen llama) ¿Imatata rurashorgoyqui?


tienes?; — ha pasado? ¿Imatata rura?
„ te hace? ¿Ima niragtata ricanqui?
te ha hecho? ¡Ima llaquishga shamun!
„ te hago? Paquinalla
„ á— se parecía? Ragra
„ ír/síe viene! Paqueglla
Quebrable adj. Paquicog
Quebrada n. Paquishga

Quebradizo—a, Paquircuy

Quebrador—a, Chagchay
Quebrantado—a, Rachí
Quebrantar infringir Paquiñayacuy
„ machacar Quechua rinay
Quebrantarse
Quebrar romper v.
Quechua /emjua
AV. 393

— *—
Pita, Pim

Digitized by
394 CAN. Gasi-gasilla

Quedar Gasilla cushicushga


„ hacer— Rurana

Quedarse Quejacuy

„ sorprendido Nanachicuy

Quedo—a, adj. Quejoso-quejoso

Quedo Con tiento adv. Cayacog,


Rupachicog
Quehacer n. Rupashga
Quejarse de otro Gashpashga
„ de dolor— interj Rupayhuan
Quejicoso—a, cayashga
Quejumbroso Supllu
Quemador—a, incendiario Pashpashga
Quemado—a, . p. Cayari
„ poco— Janan janallan cay
ay
,, el rostro por el Sol
Rupay rupacuy
Quemadura n.
Rupacuy
,, por acción del hic lo
Quena m :
Quemar Quejacuj'
„ superficial1 mente
Munay t _
„ el Sol
Munapacuy
Quemarse Jipashnin, Chinan f
Quena n.
Querellarse quejarse
Querer v.
codiciar
Querida manceba

Queday
Quedacii
Quedacuy
Huañushga quedacuy
CÁST. Quinquenio
Querido concubino
Huaynan *
Querido-a, adj.
Quiebra hendedura Cuyashga - \ !

Quién pron. reí. Ragra


Pí »•' ^:'
Quién?
¿Pi? ; -
„ es?
¿Pitan'
Quién eres?
¿Pita canqtri?
„ será?
¿Pira?
Quién será pues, no lo
sé! ' ¡Pira! Manam musl.iac'iU
puede ser? ¿Piracanman?
quiera que sea Pipis cacuchun
„ de nosotros? ¿Mayganchicra?
dé vosotros? ¿Maygayqu'ra?
„ de ellos? ¿Mayganra paucunapita?
Quietamente adv. Gasi gasilla
Quieto—a, adj. Gasi
estar— r. Gasi cacuy
Quijada n Quijada
Quyarrudo—a, adj. Quijadasapa
Quina corteza n. Quina calisaya
Quince adj. Chunca pichga
Quincha Guencha
Quinientos—as, Pichga pachac
Quinto Pichga ñeneg
Pichga huata

yGOQgl

Digitized by Google
W CASI. Guechuy

Quipocamayo n. Asuc'-ií

Quipos Guechunacuyay

Quitado—a, Juc laduman huiticuy

Quitador—a, Chucuta jorcoeoy, Llushticuri


Sombrilla
Quitar
la ocasión l3hapis

Quitarse recíprocamente Ichapis mana

„ retirarse *
„ el sombrero Pina cay
Quitasol n. Piñacashgata ricarga
Quizá quizás adv. Piñacuy
„ nó Cutu chupa
—<R>— Chupasapa
Rabia n, Pina
le vi con—
Chupa
Rabiar v. Ración
Rabicorto—a, adj. Racional
Rabilargo—a, rabudo Razón cagta
Rabioso—a, Achquishga
Rabo Cola Chipipag
Ración pitanza
Racional dotado de razón
Racionalmente adv,
Radiado—a,
Radiante

Quipucamayog
Quipucuna
Guechushga
Guechucog
CASI. A*. 397

Radiar y. Raspag, Jichcag

Radicado—a, p. Jichcay

Radicar r. Jichcashga

Radicarse Shipinin

Raedor—a, n.ja<#. Shipi

Raer rasar, raspar Chegta

Raido p. Ragra
Pedaso
Raigón de muelas n.
Chegtashga
Raiz
Chegtacog
Raja trozo de uu /eüo
„ abertura Chegtay
„ porción ó pedazo Chirliyasga

Rajado—a , , p. Chirliay

Rajador—a, rajante Chirli


Rajar dividir, partir Tupashga
Raleado—a, Tupana
Ralear perder la densidad Tupay

Ralo adj. Rama

Rallado—a, p. Ramada

Rallador—a, rallo n. Mala vida huarmi . ,


(

Rallar Ramillete

Rama
Ramada
Ramera
Ramillete de ñores
Chipipay
Tacyacashga
Tacyaehi
Tacyacuy

Digitized by Google
398 CAST. Huayta ramo

Ramilletero—a, adj. Rana

Ramo Rama n. Ulto ogopa

de flores Gogarashga, Ismushga


M

Carpa carpa
Raua
Chuclla
Ranacuajo
Huaygocha
Rancio
Agchan rapashga
Ranchería
Rapay
Rancho choza, casa
Uchuc sua
Ranura canalita
Rapé. Tabacupa ñutun
Rapado—a, pelo p.
Huayra huayralla
Rapar cortar el pelo v.
Utgag
Rapaz ladroncillo
Ruana
Rapé
Suacog
Rápidamente adv.
Suay
Rápido—a, adj.
Muca
Rapiña n.
Huarmi sua
Rapiñador—a,
Huarmi suag
Rapiñar v.
Chagnin chagnillan
Rap08a pequeña
Mana ancha rica na
Rapto n.
Ashpishga
Raptor
Ashpina
Raramente rara vez
Raro—a,
Rascado—a, p.
Rascador
instrumento

Ramillete rurag
Rama cuchushga

Digitized by Google
CABT. Rachí

Bascar y. Retaccay

Rascarse Rachicuy

Rascazón Picazón n. Segshisga


Segcheg
Rasgado—a, p.
Rasgar v. Segchicuy

„ en muchos pedazos Achpishgalla

Rasgarse Achpicog ,

Rasgueado—a, p. Achpicuy
Achpipay
Rasgueador—a,
Achpicuy
Rasguear y.
Achpi
Rasguñado—a, p.
Pampa
Rasguñador—a,
Jichcashga
Rasguñar Arañar
„ muchas veces Jichpana
Raspa, Chancaca
Rasguñarse
Jichcay
Rasguao n.
Yupipashga
Raso plano—
Yupipag
Raspado—a, p.
Yupipay
Raspador—a, n.
Yupin gatí
Raspadura panela
Raspar
Rastreado—a,
Rastreador—a,
Rastrear
„ conjeturar
AN. 399
Ashpí
Ashpicuy
Shegshi
Rachishga

Digitized by Google
400 CAST. Pacpana

Rastro Tullupushga, Tullpushga

Rastrillado-a, Tullpog

Rastrillador—a, Tullpuy, Tullpucuy


Rastrojo
Rastrillar
Jatun ucush
Rastrillo
Cusca cuscalla
Rastrojeado
Cuscachay
Rastrojeador
Ashllata suay
Rastrojear
Garachacuy
Rastrojo
Uchuc sua
Rata
Rato
„ por cantidad
Ucush
Ratear dar á proporción
(Jcushnirag
,, hurtar cosas pequeñas
Cuchcuy
arrastrase
Ucush charína
Ratero—a,
Achca callpagyacu
Rato momento
Segué
Eaton
Segueshga
Ratonado—a,
Seguena
Ratonar
Segeg
Ratonera
Raudal de agua
Raya
Rayado—a,
Rayador n.
A9.
Rastro
Pacpashga
Pacpag
Pacpay

Digitized by CJOOQIC
A1T 491

CA8T. Rayo
Rayar v. Rupaypa rayun
el dia Razón
el alba Imapi
„ sol Cay razonpi
Rayo Razonmi
Bayos del sol Razón nal la
Razón facultad Razonag
causa, motivo Razonay
„ por esta [la razón. Razonmi chayga
Razonable justo, conforme Guellay real
á
Cag
Razonablemente adv.
Razonante adj.
Sazonar v.
Tupa capag
Bazone8 razonamiento
Tupag yahuar
Real moneda de 10 ctvs.
Tupag ayllu
„ que tiene existencia ver*
Tupag huaji
dadera y efectiva.
Jatun nani
perteneciente ó relati- Chegay cag
sangre— (YO al rey. Ruracashga
familia- Ruracog
casa— Ruray
camino—
Realidad verdad
Realizado—a, p.
Realizador—a, adj.
Realizar v.

Seguei
Pacha huaray
Achigyananan huarar
Rupay yargamun

Digitized by
402 CAST. Callpachashga

Realizar vender Callpacheg


Callpachí
Realmente adv
Yuriramushga
Reanimado—a, p.
Yuriramuy
Reanimador—a, a^j.
Cutin huatashga
Reanimar v.
Cutio huatachi
Reaparecido adj.
Huatapashga
Reaparecer v.
Huatapay
Reapretado—a, p.
Uyhuata huatay
Reapretar v.
Uraycachi chaninta
Reatado—a,
Uraycachinallá
Reatar
Uraycachishga
bestias
Uraycache^
Rebaja del precio
Uraycachi
Rebajable adj.
Michina
Rebajado p.
Huaycanacuy
Rebajador adj.
Huaycanacunalla
Rebajar el precio v.
Tacurichi
Rebaño hato de
ganado Alzacushga ,
Rebatiña n. Alzado

n
concurrir á la— Alzacuyai»*

Rebato n. TJulluyachishgá

Rebelarse v.
Rebelde n. y adj.
Rebelión
Reblandecido—a, p.
ks.
Ranticuy
Chegay cagta

Digitized by
AN. 403

CAST. Llimpashga

Reblandecer r. Llimpay

Reblandecerse Shucutashga

Rebosable adj. Shucutay

Rebosado—a, p. Shucutacuy

Rebosar v., Pallapashga

Rebozado—a, adj. y p Pallapacog


Pallapacuy
Rebozar v.
Ashnun jagchicun
Rebozarse
Urmapuy
Rebuscado—a, p.
Gueshiapapuy
Rebuscador—a, adj.
Gueshiapacog
Rebuscar v.
Guehuishga
Rebuzno n.
Sinchi, Huiñay
Recaer r.
Guehuicuy
„ en la enfermedad
Tacyapacuy
Recaído—a, adj.
Pagla urna
Recalcado p.
Yarpachacushga
Recalcar apretar, llenar
Yarpachacog
Recalcarse descoyuntarse
Yarpachacuy
Recalcitrar el caballo
Alli modoyog r ina
Recalvastro—a, adj.
Pacaycuy
Recapacitado—a, p.
Recapacitador—a, adj.
Recapacitar v.
Recatado—a,
Recatar encubrir, ocultar

Llulluyachiri
Llulluyachicuj
Llimpanalla

Digitized by
404 CAST. Gorishga
Goricog
Recatarse
Goricuy
Recaudado—a, p.
Manchapasliga
Recaudador—a, adj.
Manchapay
Recaudar v.
Manchapacuy •
Recelado—a. p.
Mancha pana
Recelar v.
Manchapacog
Recelarse
Chasquishga
Recelo
Chasquicog
Receloso adj.
Chasqui
Recibido—a, p. Diosta chasquicuy
Recibidor—a, adj. Shongohuañ
Recibir v. chasquicuy

,, el Smo. Sacramento Chasquicushga


dé corazón Chey liaran

Recibirse obtener Mushog


cargo Canallaran
Recién adv. Jinti
Reciente adj. Jinchi jenioyog v

Recientemente adv. Cheyiinalla rúránacun


Recio—a, adj. Cuyanacuy
„ de genio Ckegninacuy
Recíprocamente adv. Maganacuy
Recíprocamente Ricapanacuy
amarsé-
„ odiarse—
„ pegarse—
mirarse ~
AS.
Pacacuy

Digitized by Google
CAST. Maganicachí

Reciprocar cosas Cutipacur rimacog


relacionar personas Rimar imuy
hacerlas encontrar Iscatacushga
Reciprocar hacerlas Tancag
pelear Iscatí
Recitador—a, Tancachf
Recitar v. Iscaticuy
Reclinado—a, p. Prcsuchí, Huichgáy
„ criatura adj. Huichgashga'
Reclinar v. Huichgag
„ á la criatura Cutichishga
Reclinarse Cutichicog
Recluir Cuticlñ
Recluso—a, p. Muyurinin
Recluyente adj. Gorí, Pallay
Recobrado—a, p. Tantachf

Rscobrante adj. Cosechata jogarí

Recobrar v. Pallayag

Recodo n. Gorpachí

Recoger v. Huagaychay

juntar, congregar Churaycuy allimanta


., la cosecha [árbol.
„ la coca ó frutos del
dar asilo, acoger
„ juntar á pocos
„ guardar
AS. 405
Tincuclii, May achí
Reguenicachi
Tincuycachi

Digitized by
406 CAST. Juytuchi

Recoger la mesa Juy tucuy cuy

encojeryestrechar Jaraacuy

Recogerse encojerse Chasquishga Jogaris

„ á descansar Retirado

Recogido—a, acogido Aslipa gorinalla

„ qy vire retraído „ gorishha

Recolectable adj. „ goricog

Recolectado—a, „ goricuy
„ goricachi
Recolectador—a.
Allimpa pagarashga
Recolectar
hacer „ pagaracog
pagaray
Recompensado—a.
Amistashga
Recompensador
Amistachicog
Recompensar
Amistaycachi
Reconciliado—a,
enemistad Amistacuyashga

Reconciliador—a, Regueg

Reconciliar los ánimos Reguecuy

Reconciliarse los Reguenacuyan


enemís- Regueshga
Rs conocedor—a, Agradecido
(tados.
Allin cutichicunalla
Reconocer v.
Yupapashga
Reconocerse
Reconocido—a, p.

Reconocimiento n.
Recontado—a, p.
AJÍ.
Mesata jogari

Digitized by
Anyashga
CAST.
Anyay
Recontador—a, adj.
Anyachí
Recontar v.
Anyachicuy
Reconvenido—a, P.
Yarpanalla
Reconvenir r.
Yarpashga
hacer
Yarpachicog
„ hacerse
Yarpaycüy
Recordable
Yarparcachi
Recordado—a,
Achca cuti yarparachi
Recordador—a, 1
Ricchay
Recordar v.
Ricchachí
hacer—
muchas veces Puricachi

„ despertar Puricacháshga -'


hacer despertar Tacshachi9hga, Cuchushga
Recorrer Tacshachí, Cuchuy'
Recorrido—a, Tacshayavéacíií, Cuchuycuv
~ . .-. .5. .., . ; x
Recortado—a, Cutipar jiraycuy
Recortar Huagtapancushga
„ hacer—
Tancashga
Recoser r. Tancachf
Recostado—a, p.
Tancaycuy
Tancacúy

Recostar v.
„ á /a criatura
Recostarse
Altf. 407
Yupapacog
Yupapay

Digitized by Google
AV.

408 CA8T. Cushicushga

Recoveco ». Cushicachicog

Recreación tiempo de Cushicachí

Recreación n. Cushicacuy
Cushicushga
Recreado—a, p.
huambracuna
Recreador—a, adj.
Cushicanapa
Recrear v.
Cheganchashga
Recrearse Cheganchag
Jos niños
Cheganchay
Recreativo-a, adj.
Chegan cag
Rectificado—a, />. Formal runa
Rectificador—a. adj.
Yarpapacuy
Rectificar v. Taripacushga, Cutichishga
Recto—a, cosa adj. Taripacog, yCutichicog
justo, severo Taripacuy, Cutichí
Recuerdo n. Purishga
Recuperado—a. p. Mañacuycog
Recuperador—a, adj. Mañacuycuy
Recuperar v. Ganman mañacuri
Recurrido—a, p. Peymau mañacuri
Recurridor—a, Mana munashga
recurrente
Mana munag
Recurrir v.
Recurro á ti
Recurro á él
Recusado—a, P>
Recusador—a, adj.

Seguí segu
Cushicuna tiempo
Cushicunalla ^

Digitized by
CAST. Asipacog

Recusar r. Asipay

Rechiflado—a, p. Rechinashga
Rechinay
Rechiflador—a, adj.
Quiruta rechinay
Rechiflar v.
Llica
Rechinado p.
Llicata churay
Rechinar v.
Arañapa Uican
„ los dientes
Llicahuira
Red n.
echar la— Llucu

„ de araña Tumay

Redaño Guespicheg, Redentor

Redecilla n. Llica rurag

Rededor Cancha

Redentor Gueshpichishga
Gueshpichi
Redero—a, q hace
y

redes Gueshpicuy
Redil Miraynin, Reditúa
Redimido—a, Miragnalla

Redimir v. Ishcaychicachas'iga

Redimirse Ishcaychaicachi

Rédito n. Ruyru

Redituable adj. Ruyruchashga

Redoblado—a, p.
Redoblar aumentar
Redonda comarca
Redondeado—a, p.
AV. 409
Mana munajr
Asipashga

Digitized by
459 CÁST.

Redondeador—a, Ruyruchay "' * '


adj.
Ruyruyaycachf
Redondear v. Ticsi muytf
„ dar forma esférica
Redondo, Muyu
Redondez de la tierra'
Urna jiña rüíru
Redondo—a, circular Muyog nirag
,? esférico
Guepa ruru
„ en forma de aro Tacshachishga
Redrojo fruto tardío Tacshayachi
Reducido—a. p. Pishicachí
Reducir dimensiones Mushogma'ñta ruranalla
„ cantidad Hatarichishga •*
Reedificable adj. Hataricheg • *
Reedeficado—a, p. Hatarichí v
' * ~~ -
Reedificador—a, Micuy allichay
¿tdj.
Mushyachisga,
Reedificar Huillstchishga

Refección n. Huillay, Cuéíitay Í4

Referido 1
p. Alli yarpachaoushga
Alli yarpachacóg
Referir v.
Alli yarpachacuy
Reflexionado—a, p.
Allichanalla »"
Reflexionado*—a,
adj. Allichashga rlc '* *-

Reflexionar v. A11 ichag " 'v' 4


.a.*.*/.

Reformable adj, * Allichay

Reformado-á, p.
Reformador—a,
Reformar v! "■
Ruyruchag

Digitized by
CAST. AS. 460

Reformarse Ga^opay

Reformista Gagoylla

Refregado—a, Gagopacuylla

Refregador—a, Achca gagopacuylla

Refregar Y. Alalachishga

99
mucho Alalacheg

Refregarse Alalaycachí
„ mucho Alalacuycuy
Refrescado p. Fresco jampi
Refrescante adj. Pacacushga

Refrescar el calor Pacashga

Refrescarse Pacacheg

Refresco bebida Pacacuy


atemperante Pacacuycuy
Refugiado—a, adj, Chipipegnalla
P-
Chipipay
Refugiador—a,
Piñacashga rimacog
Refugiar Y.
Piñacashga rimacuy
Fefujiarse
Garpana
Refulgente adl
Chagchuna
Refulgir Y.
Garpana allpa
Refunfuñador
Refunfuñar r.
Segadera
para barrer

Regadío a.
Allichacuy
Allichay camay og
Gagopashga
Gagopacog

Digitized by
CAST.

412 CA8T. Garashga

Regado p. Cuyactishga
„ para barrer Quiquinta garacog
Regador-a, Gocug, Garacug
„ que esparse agua Cuyag, Huayllug
Regalado—a, delicado Gocuy, Garacuy
Regalado obsequiado Cuyay, Huayllucuy
„ halagado acariciado Chaniyogta garay
Regalador—a, regalón Llullaycuy, Hú-hú niri
que obsequia Regalacuy
que halaga
Aligo canicog
Regalar obsequiar Aligo canicun
halagar,acariciar
Piñacashga rimay
,, cosa de es t imación
Ayag rimacog
á /a criatura
Garpay
Regalarse
Chagchny
Regañador perro
Magchí
Regañar e/ perro
Gatunalla
Regañar e/ racional
Gatushga
Regañón—a, adj.
Gatucog
Regar r.
para barrer
„ salpicando
Regateable aoj.
Regateado—a, p.
Regateador—a,

Garpashga
Chachushga
Garpag
Chagchucog
Añañuncu

Digitized by Google
Culluricog
Cullurichf
Regatear revender por
menor Cullurichicuy
Regatón—a, Culluricuy
Regatonera lagar Millgay
Regazado p. Arpay
Regazador Curcush
Regazar recojer las faldas Regidor
„ hacerse- Capac
Regazarse Suyu

Regazo enfaldo de la saya Anti suyu


„ parte del cuerpo Golla suyu
Regibado—a, adj Cuntí suyu
Regidor n. Chincha suyu
Regio—a, adj. Urna suyu
Región n. Janan suyu
del norte Uray suyu
del sur Camachicuy, Mandacuy
del este
Ricapashga, Gahuapashga
del oeste
Ricapacog
M principal
Ricapaycuy
superior
inferior
Regir v.
Registrado—a, p.
Registrador—a, adj
Registrar v,
AN. 418
Gatuy, Gatucury
Gatu, Regatón
Gatuna
Cullurishga

Digitized by
CAST.

«H CAST. Cushichí

Regocijadamente Cushicuy
adv. Asipay .
Regocijado—a, p. Anyashga
Regocijador—a, adj. Anyacog
Regocijar y. Anyay
Regocijarte Huirasapa
del mal ajeno
Alli cutichishga
Regoldado—a, p. Alli cutichz ;
Regoldador—a, adj.
Alli cutictó, ;
Regoldar v.
Cuticushga
Regordete—ta, adj.
Cutir!
Regraciado p.
Cutinalla
Regraciador—a,
Gagyay
Regraciar y.
Cutipay
Regresado
Mushogyashga, Culi
Regresar allá pashg
„ acá Juntapashgn
Regüeldo Juntapay
Rshacer Puchcapashga
Rehecho—a, p. Puchcapay
Rehenchido—a, Ayguepushga
Rehenchir v. Ayguericuy, Huitirachi
Rehilado v-

Fehilar r.

Rehuido- a. P-
Rehuir retirar r.
LAjr,

Cushi cushillana
Cushi8ga
Cushichicog

Digitized by Google
CÁST.

Rehu'rse Reina
Rehusado—a, Reina Virgen Maria

Rehusador—a, Cielupa Reina""


Rehusar v. Gapag soyii

Reina n. Y apay-y apay j uch aÜícuy


"
„ la Virgen María
Juntaehisga
délos cielos
Juntachipuy *
Reino n%
Asishga v).v •
Reincidir
Asicuy c*
Reintegrado—a,
Asiricuy
Reintegrar v.
Asichí
Reido p.
Asicachay "
Reír Reírse v.
Asipay • * H

„ sonreir
CutipanaHa rr

hacer
Rurapanalla ** *
Reírse mucho
Cutipaycuy
,, burlándose dé otros
Yapay mahay 1

Reiterable
Chapchinashga
ocupación—
Chapachinag*
Reiterar r,
Chapachinápuy
„ /os pedidos
Reja. Taclla : ^:-:-:Í*BIS.
Reivindicado—a, p.
Reivindicador—a, > T

Reivindicar T f. ' '


Reja herramienta r

Ayguericuycuy
Maná munashga -
Mana munag '
Mana munay

Digitized by
416 CA8T. Mosuyay

Reja manejarla— Gipashyay


„ el que maneja la— Huillashga, Huillapashga
Rejuvenecido-a, Huillapacog

Rejuvenecer r. Huillapay

If la mujer Llaghuapashga

Relacionado—a, Llaghuapay
referido Llaghuapacuy
Relacionador—a, Llibueg, Lliog
Relacionar referir Lliog Uiognag
Relamido—a, Huillapay
Relamer r. Yapay tagshay
Relamerte Afiay shumag
Relámpago n. Chipipishga
Relampaguear Chipipeg
Relatar Chipipay
Relavar r. Achicyag

Relindo—a, adj. Achkyay

Relucido—a. p. Juntachí

Reluciente &dj. Jatipushga

Relucir v. Juntachishga
Huaracog
Relumbrante &dU
Relumbrar Y.-
Rellenar
t , embutiendo

Relleno—a, muy Heno


Remaneoedor—a,
adj.

Tacllay
Tacllag
Mosuyashga

Digitized by Google
AS. 466

CAST. Garishga

Remanecer v. Garí

Remanente adj. Garicuy

Remangado—a. p. Guempicay

Remangar v. Ushucashga, Tucuy


chashga
Remangarse Jas
mangas Tucuychay, Ushacachí

„ el vestido Cuyuchi

Rematado acabado Cuyu?hicuy

Rematar acabar, Cuyuchishga


fenecer Yachapanalla
Remecer r. Yachapag
Remecerse Yachapay
Remecido-a, p. Yachapachi
Remedable adj. Remedianalla
Remedador—a, Remediashga
Remedar v. Reniediag
„ hacer Remediay
Remediable adj. Remedio, Jampi
Remediado—a, p. Yachapay
Remediador—a, adj Remendashga
Remediar v. Remenday
Remedio n. Remendón
Remedo imitación Ancha llullacuy

Remendedo~~a, p.
Remendar v.
Remendón-a, adj.
Rementr v.

Huaracuy
Puchog, Pucha

Digitized by
467 CAST. AS.

Remesado—a, p. Jatipaycuy
Remesador adj. Gahuapacog

Remesar v. Gahuapay

Remesarse Gonganalla

Remeter Perdón [nag.

Remirado adj. Apacheg, Pampacheg,


Perdo-
Remirar v. Perdonashga
Remisible perdonable Apachishga
Remisión perdón n. Perdonay
Remitente Apachi
Remitido perdonado Ogocbishga
enviado Ogochí
Remitir perdonar v. Remolino
enviar
Viento, Remolino
Remojado—a, p.
Pilluncuy
Remojar v.
©uela
Remolino de agua n.
Shongo canicog
de viento
Caru
de polvo
Cuyuchicog
Remolón—a, n, y adj.
Cuyuchí
Remordimiento
Cuyuchinalla
Remoto—a, adj
Removedor—a,
Remover v.
Removióle adj.
Apachishga
Apachicog
Apachí
Apachicuy

Digitized by
AS. 468

CAST. Tangacog

Remozar el varón T-angay

Remozar la mujer Tanganacuy

Rempujado—a, p. Tanganalla

Rempujador—a, Rantisacushga

Rempujar v. Llacbapa raudacuy

Rempujarse entre si Rantishacuy


Ñahuinchashja, Pagashga
Rempujón «.
Remudado—a, p. Pagacog
Pagacuy
Remudar la ropa
Ulltu
Remudarse id.
Chegnicunacuy
Remunerado—a,
Chegnicog
Remunerador—a,
Uchcu nirag
Remunerar y.
Atipashga
Renacuajo a.
Agyaahga
Rencor tener—
Humilde
Rencoroso—a, aaj.
Atipay
Rendija n.
Agyay
Rendido—a, vencido
Agyacoycuy, Humillacuy
,, cansado
sumiso Renegado
Renegay
Rendir vencer, someter
„ cansar, fatigar
Rendirse cansarse
Renegado—a,
delafédej.
Renegar apostatat

Mosoyay
Jipashyay
Tangashga

Digitized by
AS.

420 CÁST. Mushogchanalla

Renitente aaj. Mushogyasga

Renombrado—a, Mushogyachi
célebre Huatapa mirapunnin
Renombrar nombrar Huatapa miray
Renovable auj. Mushog
Renovado—a, Mana munashga
Renovar v. Mana munag
Renta anual n. Mana munay
Rentar r. Anyashga
Renuevo n. Anyacoy
Renunciado—a, p. Gayapay, Anyay
Renunciante Ganyapacuy
Renunciar v. Ganyapanacuyan
Reñido—da, p. Juchayog

Reñidor adj. Guemchi

Reñir de palabra v. Ichipacushga


con frecuencia Ichipacuy
recíprocamente Allichashga
Reo 22. Allichapushga
Reojo mirar de— Allichay
Repantigado—a, Allichapuy

Repantigarse
Reparado compuesto
remediado
Reparar componer
remediar, corregir

Lltilla runa '


Yupayniyog
Jutichí

Digitized by
AN. 470

CAST. Gahuapacog

Reparar rrechazar Raquinalla


,
f
advertir Raquishga

Reparo Que necesita— Raquicog

Reparón—a, adj. Raqui


Repartible Juc juclla raquipuy
Repartido—a, p. Ishcay ishcaycaraa raquipuy
Repartidor—a. adj. Quimsaquimsacama
raquipuy
Repartir (ano.
en porciones de uno en Chuscu chuscu cama „

„ de dos en dos Pichga pichgacama

„ de tres en tres J ogta jogt acama ,,


de cuatro en cuatro Ganchis ganchiscama
,, de cinco en cinco Puag pia^cama „
„ de seis en seis Isgon isgoncama „
,
f de siete en siete Chunca chuncacama „
de ocho en ocho Ishcay chunca ishcay
de nueve en nueve chunoa-
de diez en diez cama raquipuy.
,, de veinte en veinte Cutipachishga
Gahuapasbga
Cutipay
Gahuapay
Repasado—a, Agchan llupishga
,, mirado, registra do
Rutushga
Repasar volver á pasar
„ examinar &.
Repelado—a, el pelo
„ cortada la yerba

Chapacuy
Apircuy
Allichana

Digitized by
CAST.

422 CAST. Chogashga

Repelador—a, adj. Chogag

Repelar tirar del pelo Llutashga

M cortar la yerva Llutacog

Repeler r. Llutay
Derrepcnte
Repelido—a, p.
Gongaycama
Repeliente adj.
Yapashga
Repellado a, -
p.
Yapacog
Repellador ad¡.
Yapaycuy
Repellar embarrar
Cutipaycuy
Repentinamente adv.
H uagapa vcachí
Repentino—a, adj.
Yapay rimaycuy
Repetido—da, p.
Juntashga
Repetidor—a. adj.
Cutipacuy
Repetir volver á hacer
tmasapa
,, la acción de moler
Churaycapuy
„ el lloro
„ lo dicho Jamarishga

Repleto—a, Jamaycuy
Jamay
Replicar v.
Jamanalla
Repolludo—a,
Reponer v.
Reposado—a, p.
Reposar descansar
Reposo n.
„ lugar de—
AN.
Rutucog
Agchata rutuy
J achata llupí
Huicaparí

Digitized by Google
Anyana
Anyacog
Repreguntado-a, p.
Jarcashga, Huicbgasbga
Repreguntar v.
Jarcacog
Reprender
Reprendido—a, p. Yacutajarcay, Huichgay
Reguechicushga
Reprensible adj.
Reguechicog
Reprensor—a,
Rantin
Represado—a,
Huillay, Huillacuy
Represador
Rantin yntiri
Represar el agua v.
Representado—a, p. Nitichishga

Representador—a, adj. Ni icheg , .

Representante n. Shongota nitichi

Representar informar Niticuycuy


„ hacer las vezes de Melanalla
Reprimido—a, [otro. Melanashga
Reprimidor—a, Melanag
Reprimir las pasiones Melanay
Reprimirse Y. Huiñaypa gargoshga
Reprobable adj. Uyanchashga
Reprobado—a, p. Uyanchag
Reprobador
Reprobar v.
Reprobo condenado
Reprochado—a, p.
Reprochador adj.
AV. 423
Tapupacushga
Tapupacuy
Anyay
Anyashga

Digitized by Google
CAST.

424 CAST. Miray

Reprochar v. Mirachicug
Llogag
Reproducente adj.
Gargoshga, Chegnísga
Reproducido—a, p.
Chegnicog
Reproducir v.
Cbegnicuy
Reproductor—a,
Chegninacuyan
Reptil n.
Cliurashga, Cutichishga
Repudiado-a, adj.
Melanachicog
Repudiador
M elanacuyV
Repudiar v.
Mana casusbga
Repudiarse los casados
Mana casucog
Repuesto ad¡. y p.
Mana casuy
Repugnante
Jitarinapanumi
Repugnar v.
Shumag rimashga
Repulsado—a, p.
Shumag rimacuy
Repulsador—a, adj.
Rupacashga
Repulsar v.
Yanayashga
Repulsivo-a. adj.
Rupaycaclii
Requebrado—a,
Rupacacuy
Requebrar decir
requiebros Juez gayach'shgau
Requemado—a. Gayachicog

t, por el fuego del sol

Requemar r.
Requemarse „
Requerido—a, p.
Requeridor—a, adj.
AH
Uyanchay
Miracheg
Mira shga

Digitized by Google
CÁST. Yachag tucog

Requerir apercibir v. Jayachishga

Requiebro ». Jayachl

Resabido—a, adf Lluchcanalla

Resarcido p- Lluchcatia
Lluchcay
Resarcir v.
Cutichinalla
Resbaladero n.
Cuticíiishga
Resbaladizo adj.
Cutichicog
Resbalar r,
Cutichí
Rescatable
Goñog uchpa
Rescatado—a, p.
Chaquishga
Rescatador-a, aoy.
Chaquichí
Rescatar recobrar por
precio Chaqui chaquishga

Rescoldo Tarpupashga

Resecado—a, p. Tarpupay

Resecar F. Upallalla ruracog

Reseco a<?/' Aparte churashga

Resembrado p. Aparte chura j

Resembrar F. Pacay
Pacacog, Cuidacog
Reservado—a, cauteloso
guardado Alalay pasashga

Reservar guardar v. Chirichay

„ ocultar

Reservarse guardarse
Resfriado—a,
Resfriar r.
' AN. 425
Gatiricuy
Shumag rimacuy

Digitized by
4*6 CABT. Cuidacuy

Resfriarse Tacog

Resguardado—a, Tacuy

Resguardar v. Puchu ■

Resguardarse Gonchu

Residente aa>'. Jachapa hueguen

Residir morar v. Atipacog


Atipay
Residuo n.
„ hez de los líquidos Jamay huiyacag
Jamay
Resina
Respetanalla
Resistente adj.
Respetashga
Resistir las pasiones r.
Respetacog
Resollar v.
Respetay
Resoplido n.
Jamayninchic
Respetable adj.
Jamay
Respetado—a. p.
Llipipay
Respetador
respetuoso Llipipeg
Respetar v, Chipyag
Respiración n. Respondicog
Respirar v. Respondicuy
Resplandecer Mana allipa respondicu/
Resplandeciente adj.
Resplandor n.
Respondedor adj.
Responder v.
„ de mal modo
AS.
Chirichacuy
Cuidashga
Cuidaycuy

Digitized by Google
CAST. Ragrashga

Respondón—a, adj. Yachacacushga

Respuesta n. Yayacacuy
„ interjec. Alliyacuy

Resquicio n. Puchog

Restablecido—a, adj. Tanichishga

Restablecer una casa Tanichi

Restablecerse la salud Cutichimushga

Restante adj. Hatarichapushga

Restañado—a, p. Cutichinalla

Restañar v. Cutichishga

Restaurado—a, p. Cutichipuy

Restaurar v. Cutiehipuycuy
Puchu
Restituible adj.
Cupashga
Restituido—a, p.
Cupacog
Restituir v.
Cupay
Restituirse volver allá
Cupacuy
Resto residuo n.
Achca cuti cupacuy
Restregado—a, p.
Gagoy
Restregador—a, adj.
Cahuarishga
Restregar v.
Cahuarachicog
Restregarse
Restregarse mucho
Restregón n.
Resucitado—a, . p.
Resucitador—a, adj.
AV. 427
Cutipacog rimacur
Respuesta
¡Imata hay!

Digitized by Google
428 C^ST. Mana manchanilla

Resucitar r. Gari shongo

„ hacer Jamay

Resueltamente Guepaman cutishga

Resuelto—a, audaz Guepaman cutichi

Resuello Anyanacog

Resurtida rechazo, Retama


rebote Retamasapa
Resurtir rebotar v. Anyaycuy
Retador—a, desafiador Unayehanalla
Retama arbusto n Gucpachashga
Retamal Guepachacog
Retar desafiar v, Guepachí

Retardable adj. Guepacbicuy

Retardado—a, p. Lliquishga

Retardador—a, adj. Lliqueg

Retardar y. Lliquicuy

Retardarse Paqui paquicog

Retazado—a, p. Lliquí

Retazador—a, adj. Cuyupachishga .

Retazar telas v. Cuyuchí


Charapuy
Retazo de cosas duras
„ de telas Charap'jshga.. ; ...

Retemblado—a,
Retemblar
Retener
Retenido—a p.
4jr-
Cahuarí
Cahuarichi

Digitized by Google
AS- 478

Retirado—a, Huyticuy

Retirar apartar v. Huytirayacay

Retirarse Ñaupapita huytícuy!


Chillquishga
„ ano de otro
Chillquí
Retírate de aquí!
Yura
Retoñado p.
Pilluy
Retoñar v.
Millua jiluta pilluy
Retoño n.
Pillucuy
Retorcer v.
Pillucaihga milla jilo
Retorcer hilo
Pilljcashga
Retorcerse
Cutichisbga
Retorcido hilo
Cutichí
Retorcido—a, p.
Cuti, Citichi
Retornado—a, Pa?ha nanay
Retornar v. Rupacashga
Retorno ». Gaspashga
Retortijón Gashpachi
Retostado—a, ad¡. Pucllacachay
Pucllaco^
Ashuchí
Retostar v. Ancliurtcjy
Retozar Japallan cahuacoj
Retozón adj.
Retraer v.
Retraerse
Retraído solitario adj.
Huyticushga
Huytichi

Digitized by
AV.

430 CAST. Pagaray

Retrasado—a, p. Pagaracog

Retrasar v. Cuticurí

Retribuido p. Cutiricachí

Retribuir r. Caruman huillacasbga

Retribuyente a*'. Caru man huillacuy

Retroceder r. Togyag

„ hacer Togyay

Retronado p. Tullu nanayog

Retronar r. Tullu nanay

Retumbante adj. Juntashga


Juntay
Retumbar v.
Yapay, Juntay
Reumático—a, ad¡.
Juntacuyan
Reumatismo n
Auquisyacuy
Reunido p. Huillanapa cag
Reunir congregar Huillasgana
volverá nnir
M Huillacog
Reunirse Huillaycuy
Revejecer Diospa yachachishgan
Revelable adj. Cutipay nmticog
Revelado—a, p. Cutipay ranticuy
Revelador—a, Mauca ropata
Revelar un secreto
M Dios á sas sierros
Revendedor—a, adi.
Revender r.
Revejecido

Guepacashga
Guepacay
Pagarashga

Digitized by
CAST. Mau?ayachí

Revejecido líquido Pashtay


acedado Huayta mucmuy
„ pan, harina Rayo cunruran
Revenirse v. Chipipí
Reventar Chipipachí
„ brotar la ñor Verdeyachí
„ tronar el rayo Verdeyachishga
Reverberar v. Jupaychanapa cag
„ hacer Jupaychacog
Reverdecer Jupaychana
Reverdecido p. Jupaychanalla
Reverenciable adj. Jupaychay
Reverenciados Ticran
Reverencial Ticrachishga
Reverencialmente adv. Vomitashga
Reverenciar v. Ashuan niauca
Reverso n Cahuarimushga
Revesado—a, p. Cahuaricuy
Revesar vomitar v. Goshpashga
Reviejo—a, ad¡. Goshpay
Revivido-a, p. Goshpacuy
Revivir v. Pahuaycachay
Revolcado—a, Enrcdista
Revolcar v. Alsacushga runacuna

Revolcarse
Revolotear [quieto.
Revoltoso—a, travieso,
m-
Revolnción sedición
AN 431
Puchgoyashga
Puchgorishga

Digitized by
481 CAST.

Piturcuy
Taghuí
Revolucionar r.
Tacurf
Revolucionarse
Mascay
Revolver ttn líquido
Cutiri
ft mía cosa en otra
Muyurcamuy
M
mirar, registrar
Tacueashga
causar disturbios
Mana atinanapa
discurrir
„ volver á andar Rey, Inca
Piñanacuy
Revolverse
Resacog
Revuelto—a,
„ intrincido, difícil Guepacashga
Guepacachi
Rey
Guepacacuy
Reyerta 0.
Maftacuy resacur
Rezador—a, «o!/.
Uchuc mayu
Rezagado—a,
Mayu pata, Gocha pata
Rezagar />e/ar airas r.
Guellaiyog
Rezagarse
Rico
Rezar orar vocalmente
Saucay, Asipay
Riachuelo ». Peligro
Ribera Gueruyashga, Anag
Ricacho—a, Huaca pifia
Rico—a, aoV. Tahua tahua
Ridiculizar r.
Riesgo peligro
Rígido í/eso,
endurecido
Riguroso—a, áspero
Rimero n.
AS.
Alsacachi runacunata
Alsacurí
Gahuiri

Digitized by Google
CAST. AN. 482

Rincón Cuchu
Riña Maganacuy
de palabra Ashllinacuy
M
estar de—, ó enemistado Pinapayashga
Riñon Huasa rurun
interior, íntimo Huqui
Rio Mayu
„ caudaloso Jatun mayu
t>
remanso del— Remanso

v, que se seca á tiempos Chaquicog mayu


„ arriba Mayu huichan
abajo Mayu uray
manso— Manso mayu
Risa Ashí
„ tentado á— adj. Ashinag
„ retozar la— v.
Ashinayay
„ morirse de—
Ashicacapuy
RISCO n.
Gaga
Riscoso—a, adj.
Gaga-gagalla
Risible Ashina
Risiblemente Ashtninalla
Risueño—a, Asicachay
„ de ojos—
Ashig ñahui
'„ de aspecto deleitable
Mishqui ñahui
Rival n. y adj.
Enemigo
Rivalizar v.
Tincunacuy
Rizado—a, Curpashga
Rizar el pelo
Agchata
curpachi

Digitized by Google
483 CAST. A*.

Bebado—a, p. Suashga

Robador—a, adj. Suapuyashga

Robar v. CaUpacachf

Robo cosa robada Callpacachicay


Callpasapa
„ padecer v.
Gaga
Robustecer
Topacuy
Robustecerse
Chagchashga,
Robusto Ogoshga
Roca n. Ogochishga
Roce (rocío. Mashtacashga
Rociado—a, mojado por lpuchamuY
el-
Chagchuri
„ de agua
Mashtay
„ esparcido p. ■•
Sulla • '
Rociar r. ímp.
Muyuy
con ¿¿roa
Cuchpacurí
esparcir cosas menu-
Cuchpay
ROCÍO [das. Cuchpachí
Rodar r. Tumacashga
,, caer dando vueltas Intuycushga
„ caer-
Tumay *
f
, hacer—
Tumachi
Rodeado p. Huallcanga
cercado
Tumana nani
Rodear r.
Gongor
„ hacer dar vueltas
Rodela n.
Rodeo camino mas largo
Rodilla *.
Suacushga
Suacog
Suuay

Digitized by
CAST. AS. 484

Rodillas ponerse de— Ucush huagrun .


Roedor—a, aay. Curu huagruu mitun
Roer v, Rugacog
„ el ratón Rugacuy
el gusano Pucayashga
Rogador—a, adj. Puca
Rogar v. Rubio
Rojizo—a, a4¡. Huirasapa
Rojo—a, Rollo
M
rubio Chulli
Rollizo—a, Ñutu senga
Rollo a. Paquicog
Romadizo Paquí
Romo—a, de nariz adj. Rachí
Rompedor—a, Rachipaycuy
Lliquiri
Romper cosa sólida Y.
, telas Huaramushga
f

,t A pedazos Paquisga
hilo, cuerda Gorgog
„ el dia Gorgoy

Romperse v. Ronco
Roncador—a, adj. Muru-muru

Roncar Y. Chacayashga
Cagtuy
Ronco—a, adj.
Garacha
Ronchas n.
Ronquera
Ronzar mascar cosa dura
Roña sarna del ganado .
Gongoricuy
Canicog
Tulluta caueg

Digitized by
485 CA8T. AV.

Bofia suciedad Llacbapa


RoñOiO—a, animal Llachapa puya
„ sucio adj. Llacbapa puyushga
Ropa n. Macuá llachapa
„ polilla de la— Allapa macuayasga
llachapa
„ apolillada
Mullu
„ usada
Mullu huirpa
„ muy usada
Mulluylla
Rosado—a, color— adjt
Gaglla
Rosado labio—
Paquisga
Róseo—a,
Ratash
Rostro /2.
Gongor piruru
Roto—a, p.
Chagashga
RotOSO—a, andrajoso Chagay
Rótula choquezuela n. Llaptuy <
Rozado—a, p. Poncho
Rozar tierras v. Rubí
,, e/ bruto con los dientes Rubio jiña
Ruana [la yerva. Pucayachi
Rubí Puca shapra
Rubicundo—a, Pengacuna
Rubificar v. Pengacushga
Rubio de barba adf. Pengacacheg
Rubor a. Pengacachí
Ruborizado—a, adj. Pengacuy
Ruborizador—a,
Ruborizar v.
Ruborizarse
Ganrayashga
Garachayog uyhua
Ganra

Digitized by
CAST. AN. 486

Ruboroso—a, adj. Shipu


Rudo—a, Shipuy

Rueca n. Shipucuy
Puma huagyanin
Rueda
Gaparí
Ruga
Shipucasbga
Rugar v.
Rugarse Putaca

Rugido n. Pacha cuyur gayaran


Ishquinaycag, Ruinoso'
Rugir rechinar, crujir
Ulmis pichu
Rugoso—a, adj.
Cutipacog
Ruibarbo n.
Cutipacuy
Ruido de terremoto
Ruinoso—a, adj.
Ruiseñor n.
Sabadojunag
Rumiante adj. Sabandija curu
Rumiar v. Tanapa
—<S>— Yachag
Sábado n. Yachay
Sabandija Yachaynalla
Sabañón Yachashga
Sabedor—a, Hamauta cay
Saber v. Mushpaycar
Sabiamente Yachag tucog
Sabido—a, cosa— Hamauta, Sabio
Sabiduría n.
Sabiendas A— adv.
Sabihondo—a, adj.
gabio-a,
Pengacog
Rumijina rudo
Piruru
Rueda

Digitized by
487 CA8T.

Sablón arena gruesa Mishquichicuy


Saboreado—a, p. Mishquiy

Saborear v. Jorgoshga
„ dar sabor y gusto Jorgocog
Saborearse Jorgoy
Sabroso—a, adj. Clavashga jorgoy
Sacado—a, Jorgochi

Sacador—a, Huiihi

Sacar r. Padre
„ lo clavado ó afijado Huillag urna
„ hacer— Sacsashga
Sacar líquidos á jarros Sacsay
Sacerdote n. Sacsacuy
„ tiempo de Incas Costal
Arpaycuy
Saciado—a,
Chapishga
Saciar v.
Chapicog
Saciarse
Chapicuy
Saco talego nt
Huagtarcuy
Sacrificar Chapichicuy
Sacudido-a, p. Flecha
Sacudidor—a, . ad\ Flechahuan tucsliisga
Sacudir v. Tucshipachisga
„ castigar Flechero
Sacudirse
Saeta n.
Saetazo herida
Saetear v.
Saetero n.
Chambra ago
Mallaycushga
Mallaycuy
Mishqui ni

Digitized by
CA8T

Goshnichina

Sagacidad con— Huirayachi

Sagas adi. Cuchuy

Sahumado—a, p. Cachi

Sahumador—a, Cachi yacu

Sahumar v. Cachiyashga
Ashichicog
Sahumerio n.
Cachichay
Sainar engordar animales
Cachihuan tincuchi
Sajar
/argona
Sal u.
Cachi yureg
Salada agua—
Cachi camayog
Salado—a, p. Yargoy
„ agudo, chistoso Taripay
Salar v. Cumpañay
7a comida Gollpa pampa
Salida n. Gollpa
Salina Togay
Salinero—a, Togaycuy
Salir v. <<* Togaycachay
„ al encuentro Togachicog
acompañando al via- Cachi yacu
Salitral /2. {jero. Chagchushga
Salitre
Saliva
Salivar v.
mucho
Salivatorio /?.
Salmuera
Salpicado—a, p.
AN. 439
Yachayllahuan
Yachaysapa
Goshnichichga
Goshnicheg
Goshnichi

Digitized by
489 CAST. AV.

Salpicar y. Chagchuy
8altador—a, adj. Saltacog
que saka mucho Ancha saltacag
Saltar r. Saltay
rebotar Pahaay
f, surtir el agua Chighoay
„ escapar de la mano Lloshpicttn
„ las lágrimas Hucgue
Salteador—a, adj. yargarann
Saltear r. Salteador,
Ladrón
Saltón-a,
Hnatgapay
Salud o.
Pahuaycachag
Saludable adj.
Alli cay
Saludador—a,
Allimpa cama
Saludar y.
Saludacog
Saludarte Salttday
Salvación
Saladanacay
Salvado cascara del
Salvación
grano
Amchí
Salvado—a, p.
Goeshpiyasga
Salvador
Gnespichico^
Salvaguardia n.
Chapatiag
Salvaje
Chancho
Salvar r.
„ un riesgo Gueshpichi
Gue&hpicay
Salvarte
Guespicuycay
Sanable adj.
Aüiyachmalla
Sanado p.
Alliyasga
Sanador—a, adj.
Alliyachicog

Digitized by
CA8T.

Sanar r. Timpuchi
„ hacer— Llangue
Banativ#*»-a, adj. Sango
Sancochado n, Sangracog
(Sancochar v. Sangray
Sandalia n. Sangrachicuy
bango Yahuar
Sangrador- a, Jesucristupa yahuarnin
Sangrar Ushputay
hacerse—
Yahuar jichag
Sangré n.
Yahuaryashga

de Jesucristo
Sanguijuela
ñujo efe—1 [gre.
M
Alli caycag
Sangriento—a, que echa Fiestacunata
san- santificay
,f teñido en sangre Cruzchay
Sanguijuela Cruzchachf
Sano-a, Cruztacuy
Santificar las fiestas Santísimo
Santiguar v. Santo
„ hacer— Diospa aerashgan
Santiguarse Sapo
Santísimo el— n, Tacsha sapo
Santo—a, canonizado Saqueashga
„ persona de especial Saqueacog
Sapo [virtud y ejemplo
„ pequeño—
Saqueado—a, p.
Saqueador—a, adj.
AUiyay
Alliyachi
Alliyacuna
Timpu

Digitized by
491 CAÍT.

Saquear en guerra— Garacha


r. Garacbasapa
robar
Mullcu-mulleu
8ardina n.
Mullcuyachí
Sarna
Mullcnyaeny
Sarnoso—a, adj.
Shmrishga, Sarta
Sarpullido n.
Shinri, Sartay
Sarpullir v. Sastre
Sarpullirse Supay
Sarta n.
Turpog galluyog
Sartar r. Guellmaycachay
Sastre n. Sagsaycuy
Satanás Sagsacuycuy
Satírico—a, adj. Sagsashga
Satirizar v. Sauce
Satisfacer el apetito Rayan
Agshu, Saya
Satisfacerse
Pogoshga
Satisfecho—a, p.
Pogocheg
Sauce árbol n.
PogDcbi
Saúco
Huirá
Saya de indias n.
Mantica
Sazonado—a, p
Huirasapa
Sazonador—a, adj. üshian ;
Sazonar el manjar Chaqufcashga r

Sebo n.
„ de cerdo
Seboso—a, adj.
Seca tiempo de— n.
„ glándula
Guerrachu saquea y
Suay
Chalina

Digitized by
CAST.
AV. 492

Secado—a, P- , Chusmuy
Secar r. GajapaShga
Secarse Huyuy
M
m teses Chaqui
„ ñores, plantas Huyu
„ por falta de riego Paca-pacalla
,, por el hielo ó el sol Upallalla rimanacuy
enflaquecer— Secreto
Secc—a, adj. Gateg
ñaco
Yanapay
Secretamente adv. Yanapacuy
Secretear v. Pares
Secreto ». Yacunay
Secuaz n.. jr adj. Yacunay
Secundar ayudar r. Yacunami
¿Yacunanquicu?
Secundarse
Asuata hupiarcur, Manana-
Secundinas placenta
Yacunashga [yacunachu,
Sed
Gonchu
„ teaer-
Rutunalla
„ tengo—
? tienes— Rutuna
f f

„ apagar Ja—con chicha Rutog


Rutuy
Sediento—a,
Sedimento n.
Segable adj.
Segadera a,
Segador
Segar v.
Chiqíiisga
Chaqui
Chaquicuy
Garhuayay
Chaquirccoy

Digitized by Google
493 CA8T. AV.

Segar maíz Raquicuy


Segregado—a, p. Chaylla, Chavllaüa
Segregador—a, adj. Gatinallatnan
Segregar v. Gati gaticushgalla
Segregar para sí Gateg
Segregarse separarse Gatí
Seguida En—Acto continuo Gatipay
Seguidamente Gatinacuy 4

Seguido—a, continuo Ashicuy, Gatkhicuy


Seguidor—a, adj. Gaticuy • .. ^ . r
Seguir v. Jiña <raéfckac*.
ft perseguir— Camachimaygan^uQinHn
suceder Cheyjinaga ¿
inquirir, buscar Entendishga jinan cá :

Seguirse inferirse Ricashunjina


Según conforme prep. Canganjina
„ me ordenaste be hecho San Pablo jiña
„ eso— Negayqui jiña • ^ t* f
tengo entendido Nimangayqui jiña Ví' ?
M reamos— Ishcay cag •* 3
. r

,f se encuentre Chegagllacag * - í.^**


„ San Pablo— Chegay cag _ .3 -
M . tu dices— Jogta * • '
„ tu me dices—
Segundo—a, adj. :
Seguridad con— adr.
Seguro cierto, indubitable
Seis adj. i
Cakhay
Raquichishga
Raquichicog ^
Raquichi
Raquiehicuy

Digitized by
CAST.

Murushga •
Murucog
Seiscientos- as,
Muruy
Selecto—a,
Muruchí
Selva n.
Tarpuri, Mashtari
Semblante
Nirag ricchacog
Sembrado—a, p.
Niracuy
Sembrador—a, adj.
Yumay
Sembrar Y.
Chacra
Sembrar hacer—
Togta-jogta quillanalla
. f, publicar, ana especie
Jogta quilla
Semejante (d cosa.
Muru
Semejarse r. Huiñay huiñaypa » <
Semen n. Llapsha
Sementera Huahua shongo 4 t t

Semestralmente &dr. ' Uchuc nani


Semestre n. Arahueg
Semilla Rucuyay
Sempiterno—a, adj. Rucucay
Sencilla tela— Chacuascay
Sencillo ingenuo Pachaca
Senda camino, estrecho Ogllanin 1

Mamanpa pachán
Senecto—a,
Shongo gashgo, Riera •
Senectud n.
„ del hombre
99 de la mujer
Sene8Cal mayordomo
Seno
„ vientre materno
99
amparo, defensa
■ AS' 4W
Jogt a pachac .
Acrashga • *
Jacha, ftanra - «
Ricchanin, Gagllan * .

Digitized by
44« QáJT. Tacuchi
Tacuy
Sensato—a, adj ,
Cuncucuy
Sensible sentimental
Cuytucuv
Sentado—af p.
Sentidunchiccuna lj .
Sentar asentar Ricay,Huyay,Musquí, Misqui-
Sentarse asentarse chacuy, Llapchay,^
,, en cuclillas Llaquicuy
„ acurrucarse Shongota llaquicbin -
Sentidos corporales n. Mushiarcuy _ .
Sentidos ver, oirt oler, Nanaglla
gus- Mallagay
tar, palpar.
Yacunay
Sentir tener pena
Gueshianay
,, manifestar la pena
Sanampa
j, prever
Señal
„ dolor físico
Cruz señal ■ - "
„ hambre
Cicatriz - T
„ sed
Chimpu u
Sentirse enfermo
Maquihuan siñata ruray
Seña indicio sensible
Chimpuy v
Señal
Cruzchay í,
de la Cruz
Goyo
„ cicatriz
Señalashga
„ con hilo de colores
„ hacer, con el dedo
„ poner— con hilos
,, hacer la" de la Cruz
,, cardenal
Señalado p.
AN.
Shongoyog runa,^l)i
rurayni-
Llaquichinapa (yog.
Tacushga

Digitized by
CAST.
AS: «7

Señalar poner señal Señor


Señalado insigne Patrón
Señalarse sobresalir Huiragocha ;-
Señor Dios, J. C Siña, Mama
Señor de vasallos, criados Huaji dueño
„ término de cortesía Charicurcuy .
,, de la casa Raquinalla
Señorearse apoderarse Raquishga

Señora noble n. RaqukQg


Separable adj. Raqui
Separado—a, p. Raquichí
Separador—a, adj. Tagapuy
Separar v. Cheguerichi
Separar hacer— Raquicurl
deñnitivamenté Raquinacuyashga
,, dispersar Aya pampay
Separarse Ganchie huata
„ reciprocamente Septiembre quilla
Sepelio ». Ganchis neguen -i«•*
>
Septenio
Ganchis chunca -huatay
Septiembre ov$ *
Séptimo adj. Sepulcro, Ay* pámpana
Septuagenario—a, «
Sepulcro n, Huaca
,, de los antiguos indios
Pampashga > ' i .
Sepultado—a, p. Pampacog
Sepultador—a, adj.
Pampay <
Sepultar t*n
Señaiay 1
Uyay yachashga
Señalacuy

Digitized by Google
497 CA8T. AS.

Sablón arena gruesa Mishqubhi


Saboreado—a, p. Mishquichicuy
Saborear v. Mishquiy
dar sabor y gusto Jorgoshga
Saborearse Jorgocog
Sabroso—a, adj. Jorgoy

Sacado—a, Clavashga jorgoy

Sacador—a, Jorgochi

Sacar v, Huiáhi

,f lo clavado ó afijado Padre

„ hacer— Huillag urna

Sacar líquidos á jarros Sacsashga


Sacsay
Sacerdote n.
Sacsacuy
„ tiempo de Incas
Costal
Saciado—a,
Arpaycuy
Saciar v.
Chapishga
Saciarse Chapicog
Saco talego n. Chapicuy
Sacrificar Huagtarcuy
Sacudido—at p. Chapichicuy
Sacudidor—a, . ad:. Flecha
Sacudir v. Flechahuan tucshisga
„ castigar Tuc8hipachisga
Sacudirse Flechero
Saeta n.
Saetazo herida
Saetear v.
Saetero «.
Chambra ago
Mallaycushga
Mallaycuy

Digitized by Google
CAST

Goshnichi

Sagacidad con— Goshnichina

Sagaz ad¡. Huirayachi

Sahumado—a, p. Cuchuy

Sahumador—a, Cachi
Cachi yacu
Sahumar v
Cachiyashga
Sahumerio n.
Ashichicog
Sainar engordar animales
Cachichay
Sajar
Cachihuan tincuchi
Sal n.
/argona
Salada agua—
Cachi yureg
Salado—a, p. Cachi cainayog
„ agudo, chistosa Yargoy
Salar v. Taripay
la comida Cumpañay
Salida n% Gollpa pampa
Salina Gollpa
Salinero—a, Togay
Salir ^ Togaycuy
„ a/ encuentro Togaycachay
„ acompañando al via- Togachicog
Salitral /1. (/ero. Cachi yacu

Salitre Chagchushga
Saliva
Salivar F.
mucho
Salivatorio n.
Salmuera
Salpicado—a, p.
AN. 439
Yachayllahuan
Yachaysapa
Goshnichichga
Goshnicheg

Digitized by
440 GAST. AV.
Salpicar v. Cbagcbuy

Saltador—a, adj. Saltacog


que salta macho Ancha saltacag
Saltar v. Saltay
„ rebotar Pahuay
surtir el agua Chighuay
,, escapar de la ma no Llushpicun
„ las lágrimas Hucgue yargamun
Salteador—a, adj. Salteador, Ladrón
Saltear v. Huatgapay
Saltón—a, Pahuaycachag
Salud n. Alli cay
Saludable adj. Allimpa cama
Saludador—a, Saludacog
Saludar v. Saluduy
Saludarse Saludan acuy
Salvación Salvación
Salvado cascara del grano Amchf
Salvado—a, p. Gueshpiyasga
Salvador Guespichicog
Salvaguardia n. Chapatiag
Salvaje Chuncho
Salvar v. Gueshpichi
tt
un riesgo Gueshpicuy
Salvarse Guespicuycuy
Sanable adj. Alliyachinalla

Sanado p. Alliyasga
Sanador—a, adj. Alliyachicog

Digitized by Google
CAIT. AV. 500

Sanar r. Llangue
M hacer— Sango
8anativ*^-a, adj. Sangracog
Sancochado «, Sangray
Sancochar v. Sangrachicuy
Sandalia ». Yahuar
Sango Jesucristupa yahuarnin
Sangrador- a, Ushputay „(
Sangrar r, Yahuar jichag
hacerse—
M Yahuaryashga
Sangre n. Sanguijuela
H de Jesucristo Alli caycag
„ ñujo de—' [gre. Piestacunata
Sangriento—a, que echa santificay
san- Cruzchay
„ teñido en sangre Cruzchachí
Sanguijuela Cruztacuy
Sano—a, Santísimo
Santificar las fiestas Santo
Santiguar v. Diospa aerashgan
hacer— Sapo
Santiguarse Tacsha sapo
Santísimo el— n, Saqueashga
Santo—a, canonizado Saqueacog
persona de especial
Sapo [virtud y ejemplo
„ pequeño—
Saqueado—a, p.
Saqueador—a, adj.
Alliyay
Alliyachi
Alliyacuna
Timpu
Timpuchi

Digitized by
443 CA6T.

Saquear en guerra— Garacha


r. Garachasapa
robar
Mullcu-mullcu
Sardina ». Mullcuyachí
Sarna Mullcuyacuy
Sarnoso—a, adj. Shtnrishga, Sarta
Sarpullido n. Shinri, Sartay
Sarpullir v. Sastre
Sarpullirse Supay
Sarta n. Turpog galluyog
Sartar v. Guellraaycacuajr
Sastre ». Sagsaycuy
Satanás Sagsacuycuy
Satírico—a, adj. Sagsashga
Satirizar T. Sauce
Satisfacer el apetito Rayan
Agshu, Saya
Satisfacerse
Pogoshga
Satisfecho—a, p.
Pogocheg '*
Sauce arfeo/ n.
PogDchi
Sanco „
Huirá
Saya o*e indias n.
Mantica
Sazonado—a, p
Huirasapa
Sazonador—a, adl üshian1 4

Sazonar el manjar Chaquicashga T"


Sebo n.
„ de cerdo
Seboso—a, adj.
Seca tiempo de— n.
„ glándula
Guerrachu saquea y
Suay
Challua

Digitized by
CJtST. Chusmuy

Secado—a, P- Gajapashga

Secar r. Huyuy .
Chaqui
Secarse
mieses Huyu
ñores, plantas Paca-pacalla
„ por /a/ta Je riego Upallalla rimanacuy
,, por e/ hielo ó el sol Secreto
enflaquecer— Gateg
Sccc—a, adj. Yanapay
ifaco Yanapacuy
Secretamente adv. Pares
Secretear v. Yacunay
Secreto n. Yacunay
Yacunami
Secnaz n. y. adj.
¿Yacunanquicu?
Secundar ayudar Y.
Asuata hupiarcur, Mañana-
Secundarse Yacunashga [yacunachu,
Secundinas placenta Gonchu
Sed Rutunalla
» tener-
Rutuna
„ tengo-
Rutog
? tienes—
99 Rutuy ' .
„ apagar lar-con chicha
Sediento—a, adj.
Sedimento
Segable adj,
Segadera n.
Segador
Segar v\
AV. 443
Chiquisga
Chaqui
Chaquicuy
Garhuayay
Chaquirccqy

Digitized by Google
503 CA8T. AS.

Segar maíz Raquichicuy


Segregado—a, p- Raquicuy ^
Segregador—a, adj. Chaylla, ChayAalla
Segregar y. Gatinallatnan
Segregar para sí Gati gaticushgalla
Segregarse separarse Gateg
Seguida En—Acto continuo Gatí
Seguidamente Gatipay 1 •
Seguido—a, continuo Gatinacuy * 1
*
Seguidor—a, adi. Ashicuy, Gatichicuy
Seguir v. Gaticuy > ^ r
„ perseguir-
Jiña <faéttg& eÉ.
„ suceder
Catnachimaygan^o$Ín£n
inquirir, buscar
tih
Seguirse inferirse Cheyjinaga 4 .¿
Según conforme prep. Entendishga jinan cá ;

„ me ordenaste he hecho Ricashunjina


„ eso— Cangan jiña
tengo entendido
San Pabla jbm
„ veamos— '"
Negayqui jiña ■ *i >; *
se encuentre
Nimangayqui jiña > ^ •?
„ San Pablo—
< tu dices— Ishcay cag . **r; *
J v
M
Chegaglla cag »■*
„ tu me dices—
Chegay cag .„.r"
Segundo—a, adj. ;
Jogta •
Seguridad con— adr.
Seguro cierto,
indubitable
Seis adj. !
Calchay :

Raquichishga
Raquichicog •
Raquichi

Digitized by Google
CAST. AJT; Mi

Seiscientoir- as, Murushga . ...


Selecto—a, Murucog
Selva n. Muruy

Semblante Muruchí

Sembrado—a, p. Tarpuri, Mashtari

Sembrador—a, adj. Nirag ricchacog

Sembrar v. Niracuy
Yuitiay.
Sembrar hacer—
. publicar, una especié Chacra
logta-jogta quillanalla
Semejante (<* cosa.
Jogta quilla
Semejarse v.
Muru
Semen n.
Huiñay huiñaypa *'
Sementera
Llapsha
Semestralmente adv.
Huahua shongo A } i
Semestre n.
Uchuc nani
Semilla Arahueg
Sempiterno—a, adj. Rucuyay
Sencilla tela— Rucucay
Sencillo ingenuo Chacuascay
Senda camino, estrecho Pachaca
Senecto—a, Ogllanin
Senectud n. Mamanpa pachán
del hombre Shongo gashgo, Riera ■ ■
de la mujer *
Senescal mayordomo
Seno
vientre materno
99
amparo, defensa 1 «
Jogta pachac
Acrashga . ,
Jacha, Ranra i
Ricchanin, Gagllan . .

Digitized by
448 G&ST. Tacuchi
Tacuy
Sensato—a, adj
Cuncucuy s
Sensible sentimental
Cuytucuy
Sentado—a, p.
Sentidunchiccuna ljt j
Sentar asentar
Ricay,Huyay,Musquí, Misqui-
Sentarse asentarse
chacuy, Llapchay^t,
„ en cuclillas
Llaquicuy
„ acurrucarse
Shongota llaquichin -
Sentidos corporales n.
Mushiarcuy _ .
Sentidos ver, oir, oler, Nanaglla
gus-
Mallagay
tar, palpar*
Yacunay
Sentir tener pena
Guesbianay
„ manilestar la pena
5, prever Sanampa

„ dolor físico Señal


hambre Cruz señal K
9%


Cicatriz " -?"

Sentirse enfermo Chimpu :

Maquihuan siñata ruray


Seña indicio sensible
Chimpuy ^
Señal
Cruzchay
„ de /a Cruz
Goyo
„ cicatriz ■
Señalashga
99
con hilo de colores

99 hacer, con el dedo


„ poner— con hilos
„ hacer la" de la Cruz
„ cardenal
Señalado p.
A*.
Shongoyog runa,/vjíi
rurayni-
Llaquichinapa (yog.
Tacushga

Digitized by
CAST.

Señor ' *

Señalar poner señal Patrón


Huiragocha "; '
Señalado insigne
Siña, Mama
Señalarte sobresalir
Huaji dueño
Señor Dios, J. C
Charicurcuy
Señor de vasallos, criados
Raquinalla
„ término de cortesía
Raquishga
de la casa
Raqukog
Señorearse apoderarse
Raqui
Señora noble n.
Raquichf
Separable adj.
Tagapuy
Separado—a, p.
Cbeguerichi
Separador—a, adj. Raquicurl
Separar v. Raqui naouyashga
Separar hacer— Aya pampay
t , definitivamente Ganchis huata
,, dispersar Septiembre quilla
Separarse Ganchis neguen ' -t?-*"
„ recíprocamente Ganchis
chunca^huatayo^'%>
Sepelio ti.
Sepulcro, Aya pámpana' ■ '
Septenio
Huaca
Septiembre
Pampashgá J
» .•
Séptimo adj.
Pampacog
Septuagenario—a,
Pampay t.
Sepulcro n%
,, de los antiguos indios
Sepultado—a, p.
Sepultador—a, adj.
Sepultar tr
AS) «7
Señalay 1 J

Uyay yachashga •f
Señalacuy

Digitized by Google
507 Cí&ST. AS

8epultar hacer— Aya pampa


Sepultura n. Chaquicay
Sepulturero Usia tiempo, Chaqui tiempo
Sequedad Gaticogcuna, Compañagcuna
Cay
Sequía
Diospa caynin
Séquito
Ser esencia ó naturaleza
„ El—esencial de naturale-
za ó esencia de Dios. Runa caynin
„ del hombre Cashga caynin
de existencia Diospa cashga caynin
f, El—de existencia de Dios Runapa cashga caynin (nin.
t , El—de id. del hombre Diospa mana ricarashga cay-
„ El— de Dios invisible Runa caynin ricarashga
„ El— visible del hombre y
todas las cosascorpo-
Ser Ente [rales.
Cayniyog cag
„ verbo sust. suceder,
Cay
,, Como fue eso?
[acontecer. ¿Imanumi chay cargan?
„ pertenecer á uno ¿Pipata chay huaji cargan?
De quien fué esta casa?
„ natural de un lugar, De
Serenado—a, [donde
¿May pita canquit
eres?
Tashnushga
Serenador—a, adj.
Tashnucog
Serenar moderar, sosegar
Tashnuy
„ poner al sereno
Chiriyachi
Serenarse el tiempo,
suspen- Usiarin 1

der las lluvias.


Sereno de la noche
Pampachí
Gajapa sereno
Sepultura

Digitized by
CAST. AS 44»

Sereno despejar las nubes Huengocheg


„ apacible, sosegado Huengoy
„ valeroso Amaru
Jallga
Serpenteado p.
Jallga runa
Serpenteador—a, adh
Yanapag
Serpentear r.
Uyanchay
Serpiente «.
Sirvishga
Serranía
Sirvicog
Serrano—a, adj.
Yanacona
Servicial
Yanay
Servicios Echar en cúralos-
Micuyta sirví
Hervido—*, p.
Jogta chunca
Servidor—a, criado
Jogta chunca huatayog
Servidumbre criados
Huicsuchushga
Servir v.
Huicsuyashga
la comida
Sesenta adj.
Sesentón—a,
Sesgado Huicsuta cuchuy
„ torcido, atravesa- Huicsuy, Huicsuchi
do á un lado Huicsuchí
Sesgar cortar en sesgo Yucu
99
torcer, atravesar Shongoyog, Formal runa
8eigO oblicuidad Ñutgu
Sesma jeme Chogpa, Ongo
Seso cerebro n. Veneno chogpa
Sesndo—a, adj.
Seta hongo
venenosa
Claro punchan, M..pucutayog
Sosegado, Llampu shongo
Huapo runa
Huengoshga

Digitized by Google
509 CAST.

Ganchis chunca huatayo g ^ . ^

Guencha
Setecientos
Jogta chunca huataypg .. - ?
Setenio Jogta c.iunca ñeguen - ..
Setenta Jogta cuchti
Setentón—a, Jogta huata *
Seto cercado Jogta ñeguen
Sexagenario—a, Paylla
Sexagésimo—a. Quiquimpa churacan
Sexángulo n. Ari *
Sexenio Aumi -
Sexto—a, ...gá
Si del pron. de & persona Pay munaptenga
„ Lo guarda para- Cheynumí „5.
„ adv. Chaynushi niyan 3f
.>
Dar el—, ó conceder ...pis _ ai.
ff con
:- Huañuchiamaptimpis manan-
„ el quiere ruramancbu.
.„ pues, es verdad Siega tiempo,.-. t
;
dicen que es así t
Muruna tiempo
Aunque— con).
Siempre
„ me mataran po lo haría
Huiñaypa
...pis», ...ga ai: . :

Imay shamuptiquipis
Siega Tiempo de— go^bay-
Siembra Tiempo de— Utina (qjpfot*
Siempre adv. J allga-j aliga.
„ Para—, por—
„ Con. tal que
„ que vengas, te daré
Sien n. , -
Sierra
4JT.il
Ganchs pachac .
Ganchis huata
Ganchis chunca

Digitized by Google
CAST. AS. 510

Bifndo gerundio Machaghuay


Sierpe n. Yanacona
Siervo—a, Diospa yanaconan
, de Dios Ogoti
Sieso Gane lis
Siete adj. Huanti

Sífilis n. Huantiyo j

Sifilítico—a, adj. Pacashga

Sigilado ocultado p. Pacag

Sigilador—a, a<y. Pacay

Sigilar callar, ocultar Paca-pacalla

Sigilosamente adv. Mana ashüa rimaco j

Sigiloso—a, adj. Pachac huata


Siglo i. Unay
„ largo tiempo Unaynam mana ricargochu-
Un— há que no te reo Unay-unaypag (gamta.
Siglos de los siglos Unanchashga, Señalashga
Signadc—a, señalado Unancliay
p. Cruzchay
Signar v. Cruzchacuy ...
t
, con ¡a CTUM Gaticognin
Signarse con la cruz Huareyjunag
Siguiente p. act. Shucacog, Huicbiacog
„ Al día—
Shueay, Huichiay
Silbador—a, adj. Shogoy
Silbar r. Shueana, Huichiana
„- el aire con Shu:analla, Huichianalla
violencia
Silbato a.
Silbido
Caspa '"

Digitized by Google
Upallachí
458 GAST.
Upallalla puricuy
Silencio Guardar— v.
Upallalla cahuacog
9J
falta de ruido
Chunyag
„ Imponer—
Gollga
„ Pasar en—
Ja liga runa
Silencioso—a, callado
Tacuna, Silla
„ Lugar—
Callea rumi, Sillar
Silo n.
Labrashga rumi
Silvestre adj.
Callanca
Silla n,
Muru
Sillar piedra
Tincucheg,
„ de „ pequeña Pactacheg
Sillería cantería Nirag
Simiente semilla Cuyarinacuy
Símil ...tucog af.
„ semejante adj. ...tucuy af.
Simpatizar v. Yachag tucuy
Simulador—a, adj. Micog tucog
Simular Ungir v. Chay jinalla
saber ó entender Chay jiña
comer Mana
Simultáneamente Yayannag
adv. Mamannag
Simultáneo—a, adj. Mana mlcuahga
Sin prep. Chaypis
„ padre Mana Hulla
„ madre
„ comer
„ embargo m.adv.
Sincero—a,
AV.
Upallacuy
Chunyan

Digitized by
CA8T. AV. 512

Sindicar acusar v. Chiqui


Singular único Mana yupanalla, Acco tío
Managa
Siniestra izquierda
Nogam manan paychu
Siniestro—a, parte, sitio
Manan azulchu. verdim
„ funesto, aciago [gam.
Sinnúmero Manam nogachu, paymi car-
Sino conj. adverst. Manan cananllarachu
„ No ha sido él,— yo ashuan
imaypis.
No es azul,— vei de
...llapis af
„ No he sido y ó,— él
Cahuangayquiyagllapis
No sólo ahora— en todo
tiempo. Uchuc tantallatapis goyca-
may.
Siquiera adv.
mientras vivas .Cayllatapis chasqui
„ Dame— un pedazo de Chaytam Dios chasquenga
pan! Manan juc cuchucanchu, ja-
esto recibe m añapa.
„ eso recibirá Dios. Manam tarínchu chay ta
„ ¿No hay— un rincón Tacya, Usha *
para descansar? Hwaji huambra
,, No encontró— eso Paca pacashga • t

Sirle n. Pacapacacog -
Sirviente Paca pacapuy
Sisado—a, p. Muyuycushga, Sitíashga .
Sisador—a, adj. Siitiacog v
a : *• '
Sisar v. Stiay u
Sitiado—a, p. s

Sitiador-a, adj.
Sitiar cercar
Shimpí
Japallan
Ichog
Ichogman

Digitized by
513 CAST. Aí.

Sitiar montear Tumpalla


Sitio lugar, parage Cancashga

Situar r. Cancay

So pretexto Huallhua, Sobaco


Huallhuampi suacushgata
Soasado—a, p.
Soasar v. Juncu
Lluquí
Sobaco n.
Gagoshga, Cupashga
Sobaquido
Gagog, Cupag
Sobaquina
Sobarcar v. Gagoy, Cupay
Magay, Asutay
Sobado—a, p.
Llushcapay
Sobador—a, adj.
Capag
Sobar v.
Soberbia
castigar, azotar
Soberbia huartni
„ manosear
Soberbianalla
Soberano n.
Soberbio
Soberbia
Ranticushga, Huagll
„ Mujer— ad;. chishga
Soberbiamente ad\. Rantic og, Huagll T h'cog
Soberbio—a, adj. Soborno .
Sobornado—a, p. Rant'nayac' í .¿<r
Sobornador—a, adj. Puchognin
Sobornal fardo Puchu
pequeño Puc" til
Sobornar v. Puchuy
Sobra demasía
„ residuo
Sobrante n. y p.
Sobrar quedar v.
Togllay
Quiti, Sitio
ChuraycUy

Digitized by
CAST. AV. 514

Sobrar exeder goyqui.


Hacer— Huaji prendahuan :hasquirgo
Sobre encima Huichay
,f mis consejos haz hecho- Mayupa ladun
Jinamanta
asi. [mi casa.
Gongaylla aparicuy
„ Recibí — la prenda d¿
,, cerca 6 con mas a fía ra Mancharicuy
„ la ribera del rio está Mancharichishga
„ ademas de, Guepirícuy
Sobrecoger v. Yanapaycuy
Sobrecogerse de miedo Yupay
Sobrecogido p. Jutichiangan
Sobrellevar v. Juti
Ayudar á— Jananpay
Sobremanera adv. Jananman churay
Sobrenombre Huallcallata ehurapuy
„ apellido n. Shongohuan, Jinchi cacuy r-,
Sobreponer r. Junanchashga
„ varias cosas Gallishga -■
M
añadir Gallicog : *
Sobreponerse en la Gallí
adversidad Galleg
Sobrepuesto—a, p. Galliri
Sobrepujado Mancharishga
Sobrepujador—a, adj. Mancharichi
Sobrepujar r.
Sobresaliente adj.
Sobresalir v.
Sobresaltado—a, p.
Sobresaltar. v.
Llalli
Puchuchi
Janan
Huillaycapti cheynu rurar-

Digitized by
458 CA8T. AV.

Sobresaltarse Ashuampis
sucedicun
Sobresalto n.
Subrino, Shani
Sobretarde
Pampa huahuan
Sobrevenir acaecer
Pantalla runa
„ suceder de nuevo
Rurichishga
Sobrino—a, del varón
Ruricheg
„ déla mujer
Rurichí
Sobrio—a, adj.
Machay
Socavado p.
Arucog masi
Socavador adl
Jachanta llipí
Socavar v.
Yanapacog
Socavón n.
Yanapay
Socio—a,
Yanapashga
Socolar cortar de raíz Yanapa
Socorredor—a, adj. Cuta
Socorrer r. Huamsay
Socorrido—a, p. Huamsag
Socorro n. Garicuy
Socucho escondrijo Pishipasnga
Sodomía Pisaipachicog
Sodomita Calor
Sofaldar r. Cuncanta llapircuy
Sofocado—a, ahogado Huasca
Sofocador—a, adj. Mullaypa huasca

Sofocante calor
Sofocar ahogar
Soga n.
de esparto, cáñamo
Mancharicuy
Mancharina
Tardipa
Sucedicuy

Digitized by
CA8T. Cauchusga huasca

foga de mimbres Gara huasca

,, de crin ó cerdas Gueshua


„ retorcida Rupay
gruesa de cuero
Soguilla de paja
Sol astro n, [Dbre,
fiesta del— en solst? de
en solst9 de Junio
en equinoxio de Margo p*
sacar fuego.
en Sbre. de expiación
conjurar los males
Templo del— Rupa rupag
Lugar p* "amarrar" el— Rupaypa agchati
Vírgenes del— Rupaypa rupacunan
Calor del— Rupay yargamunan
Rayos del— Patán rupaynalla
Qnenrnr el—
Rupay yaycunan
Salir el—
Rupay tiemuy
al ocaso
Rupay yarpun
Puesta del—
Gonoricuy rupaychu
del medio dia
...lia af.
Bajar el— r.
Tomar Gancunallapam quedacurí

Solamente Caypita, Chapita, Tagaypita


,, por Í7. me quedaré ¡Acacau!
,, por esto, eso ó aquello Rupay car.icun, gashpan
Solazo! ¡Ay que—
457
A*.
S'mpashga*
Cerda huasca

VJUU
Digitized by
gle
517 CAST.

Solar n. Juchurachi
„ echar suelo al edificio Soldado

Soldado veterano, Soldado raso


famoso Lagaña
99 raso Lagay
Soldadura Lagacuy
Soldar v. Japallan cay
Soldarse Purun, Chunyag
Soledad falta de Ashisga
compañía Muyupayashga
lugar desierto Ashicog
Solicitado—a, buscado Ashicunalla »
„ requerido Ashicuy
Solicitador—a, adj. Muyupayay
Solícitamente adv. Pituycachay
Solicitar pretender Mascapayag
„ requerir Rumiyachishga
Rumiyachi
negocios, empleos
Rumiyaeuy
Solícito—a, adj.
Rumiyashga
Solidificado—a, p.
Japallan rimay
Solidificar v.
Jatun cura papacha
Solidificarse
Japallan cahuacog
Sólido firme, macizo
Chunyarag
Soliloquio
...lia af.
Solitaria tenia n.
DiosIIa
Solitario
Runalla
„ Lugar—
Sólo adv.
„ Dios
„ el hombre
Solar

Digitized by Google
CAST, AV. 518

Solo Jos hombres Japallan tincushga


„ Iss mujeres Nogallam

„ 6 ni JO adj. Gamllam

„ cosa adj. Noganchicllam


„ Un— Dios Nogallanchic
Quedarse— r. Gancunallam
Hallarse— Peycunallatn
» y° Cacharishga
>f
tú {teríocutor. Cachar!
,f nosotros; incluso el in- Cacharíchi
„ ,t excluso el id. Cacharicny

. TOSO tros Mana goayog


Mana huarmiyo^
„ e//os
Chullucog
Soltado p.
Huagacog, Atacog
8oltar r. Huagag, Atacuy
„ hacer— v. Simita, Mishti
Soltarse Llantu
Soltera adj. y n. Llantucog
Soltero „ „ Runapa llantu n
Soluble adj Llantuy
Sollozante part. act. Llantu ?uy
Sollozar r.
Soma harina 2* n.
Sombra

Que hace—
de i hombre
Hacer—
lf
Ponerse á Ja—
Runacunalla
Huarmicunalla
Japallan
Chullalla
Diosllam
Japallan quedasbga

Digitized by
519 CAIT. 'AV.

Sombra poner algo ala— Puñunay


Mushpay
8ombrero n.
Mnshpag
Sombrío—a, lugar—
Uyaricun
Sombroso—a, adj.
Togruta pichay
Someramente adr.
Asirícuy
Somero—a, adj.
Pengachishga
Sonambulismo n.
Pengachi 1
*
Sonámbulo—a, adj.
Pengacuy
Somnolencia n.
Yachayllapa tapushga
Sonar v. imp.
Yachaylla tapupay
„ limpiarse la nariz Yachayllapa tapiar, Tari
Sonreír Mnshcoshga Y "'
Sonrojado p. Mnshpag, Moshgog

Sonrojar v. Mushpay, Moshgoy


Puñunag
Sorojar8e
Lagyasga
Sonsacado p.
Lagyacog
Sonsacar y.
Lagyay
„ preguntar con maña
Talluy, Sopáyctrjr
Soñado—a, p.
Jaruy ;
1

Soñador—a, adj
Pucashga
Soñar v.
Soñoliento—a, adj.
Sopapeado p.
Sopapeador—a, adl
Sopapear r.
Sopeador—a, adj.
Sopear pisar, supeditar
Soplado p
Llaütuchi
Chucu
Llanturag,Chacach^,Llaqiii-
Llantusapa [nepag.
Janan jan allanta
Janallanpa

Digitized by
\

C1ST. AF. 481


Soplador—a, adj. Pucag
Soplar v. Pucay
él viento r. imp. Huayran
Soplón—a, ad¡. Shimi apag
Soporífero Puñuchicog
Sorber v. Upuy
Upiana
Sorbióle adj.
Upallalla
Sordamente
Upayasga
Sordera n.
Guela, Raccha
8órdido—a, sucio
Mana huiyag upa
Sordo—a,
Mana rimag, mana huiyag
Sordomudo—a,
Soroche _ [upa.
Soroche
Manchacanapa
Sorprendente
Juchachu tari
Sorprender iníraganti
Tarircuy
desprevenido
Manchaycachí
suspender maravillar
Manchacacuy
Sorprenderse
Juchachu tarishga
Sorprendido—a» en el delito
Charishga ;
„ cogido
Manchacashga
„ conmovido
Jamacashgalla
Sosegadamente adv.
Jamashga
Sosegado—a» aquietado
Shongoyachi
Sosegar v.
Shongoyacuy
Sosegarse
Gamya, Gamla
Soso—a, con poca sal
Tumpashga
Sospechado P. Tumpay
Sospechar vi

Digitized by Google
468 CA8T.

Pacay
Paypa, ...n af.
Sospechoso—a,
Maquin
Sostener sustentar
Uman
„ mantener
Llatnpu
Sostenerse ñrme
Mishqui
Soterrado p.
Shumag huiyana
Soterrar
Mushog
„ esconder
Alli shongo, Humilde
Sn pron. pos. de 5*
mano Llampu-Uampulla
L'ampuyasga
„ cabeza
Llampucheg
Suave al tacto
Llampuchi
„ grato al gusto
Llampuyacuy
„ grato al oido
Camachina
„ grato al olfato Apuyog, Patraroiyog.
M dócil, apacible Huichay
Suavemente adv. Huichashga
Suavizado Huichari, Jcgari
Suavizador-a, Je*ay
Suavizar r. Llogay
Suavizarse Miray, Mirachi
Subdito—a, adj.
„ vasallo
Subida
Subido p.
Subir v.
„ cabalgar
„ trepando
aumentar
AV.
Maliciacbicog
Tacyachi
Uyhuay, Garay, Mfcuchi
Tacyaeucuy
Pampassga
Pampay

Digitized by
CA8T. AS. 483

Subir aumentarse Sucesión prole


„ levantar Miracuy

Subir86 encaramarse Jogarcuy, Jogarcachi


Huicharcuy
Súbitamente adv.
Mana yarpashgata
Súbito—a,
Gongaymanta
Sublevado—a, p.
Alzacushga
Sublevador—a,
Alsaeheg
Sublevar amotinar
Alsachí
Subrogador—a,
Rantin cag
Subrogar substituir
Rantinchay
Subsanado
Allichapushga
Subsanador—a, ad}.
Allichacog
Subsanar
Allichay
Subsidio socorro n.
Yanapa
Subsistencia medios de-
Cahuana
Subsistente adj.
Cacog
Subsistir permanecer
Cacuj'
Substraer apartar,
Raqui
separar
Huiticuy, Raquicacurí
Substraerse
Chincacuna
Subterráneo
Marca jahuan
Suburbio n.
Yanapashga
Subvenido p.
Yanapag
Subvenidor—a,
Yanapay
Subvenir (transiciones
Canman
Suceder en 3& pers. y
Cashga, Rurashga
con
¿Imata cashga?
Sucedido suceso p.
Ayllucuna
„ ¿ qué ha—

Digitized by Google
523 CA8T. A*

Sucesivamente ady. Guepanalla


Sucesivo—a, Gatinacog
Sucesor—a. adj. Ganra

8ucio—a, Juchasapa
deshonesto Yacun
SUCO jugo n% Yacusapa

Sucoso—a, adj. Suche

Suche pez y árbol Jumpishga


Jumpicheg
Sudado—a, p.
Jumpíy
Sudador—a, adj.
Jumpu
Su'ar v.
Jumpina jampi
Sudor n.
Jumpisapa
Sudorífico
Jumpicushga
Sudoroso que suda
mucho Huarninpa maman
Gojampa maman
Sudoso—a,
Huartninpa ya van
Suegra del varón
Gojampa yayan
„ déla mujer
Suela
Suegro del varón
Pampa, Pacha
„ de la mujer
Cacharisga
Suela cuero curtido
Gallun cachacaahga
Suelo
Punuy
Suelto—a, de soltar
Mushgoy
M de lengua
Mana allita tnuahgosga
Suefio acto de dormir Puñunami
99 99 .1 *°Sar Allí suerte
„ malo ó aciago
99 Tengo-
Suerte buena
Cheyjínalla guepanacun

Digitized by
CAST. AN. 524

Suerte Persona de buena— Suertiman churay, Suerticuy


Mala— Yachaypa c amacashga
„ Persona de mala— Camasa:mi
De- Llapinuy
Suertes Echar— Ganapán alia
Suficiente apto, idóneo Yanapashga
„ Bs- Yanapag
Snfocar v. Yanapay
Sufragable a<¡¡. Yanapay aruyaincAu
Sufragado—á Muchushga
Sufragador—a, adj. Muchuy, Ñacacuy
Sufragar favorecer Muchuri Ñacarí
„ en tareas ú obras Muchuchi, Ñacachi
Sufrido—a, adj. Pacienciallahuan uiuchucuy
>
Sufrimiento n.
M ushpay cachay
Sufrir v.
Yachachishga
„ Hacer—
Yachachicog
M con paciencia
Yachachi
pesadillas
Quiquinta huañuchicog
Sugerido p-
Huañuchicuy quiquiquita
Sugeridor—a, adj.
Sugetashga, Huiyarachishga
Sugerir ana idea mala
Sugetag, Huiyaracheg
Suicida n.
Runayachishga huiyachir
Suicidarse v.
Runa
Sujetado sometido p.
Sujetador—a, adj.
Sujetar someter {nada
Sujeto persona indetermi
Alli suertiyog runa
Mana alli suerte
Mana alli s.iert;yog runa
Jinaga, Chaypenga

Digitized by
525 CAST. AS.

Sujeto—a, Huiñarcachi
Sulfuroso—a, adj. Tullpushga
Sumado—a, p. Tullpog
Sumar v. Tullpuy
Sumergido—a. p. Chincarachi
Sumergidor—a, adj. Tullpucuycuy yacucho
Sumergir en el agua r. Juchachu tullpurashga.
( f
abismar, hundir Millpog
Sumergirse en el agua Gosliga
„ en los vicios Gocog
Sumidero n. Gocuy
Suministrado—a, p. Huiyacog
Suministrador—a, adj Atipanalla

Suministrar Atipashga
Atipag
Sumiso—a, p. y adj.
Atipai
Superable adj.
Puchog
Superado—a, p.
Janati janallan
Superador—a, adj.
Janallaman
Superar sobrepujar,
Muyuiniti
vencer
Urna
Superávit residuo
Superficial adj: Janan patac
Yallin
Superficialmente ad'v.
Superficie n. Quintuich

Superior-a, que gobierna Máñacushga


„ Parte—
excelente
Supersticioso—a, adh
Suplicado p
Huiyachishga
Gollpasapa
Huiñashga, Huiñachishg

Digitized by
CAST.
AV. m

Suplicador—a, adj. GollochÍ8bga


Suplicar Gollochi
Suplicio castigo, pena Gueyayashga
tormento ó dolor físico Gueyayachi
Suprimido Gueyayachicog
Suprimir hacer Huachicashga
desaparecer
Huachichuy
Supurado—a, Huachu
Supurar v. Aypog
Supurativo—a, aoj.
Aypuy
Surcado—a, p. Añañancalla
Surcar hacer surcos v. Nishgana, Rimashgaua
Surco Jayaracog
Surtidor—a, que provee Jayaray
Surtir proveer Jarcay

Susceptible melindroso Uticog manchacanapa


Huayuracuy
Susodicho—a, aoj.
Huayurag
Euspendedcr—a,
Chirayashga
Suspender colgar v.
detener, pausar Anchishga
causar admiración Anchi

Suspenderse v. Uyhuashga
Uyhuag
Suspenso—a, adj. y p.
Uyhuay
„ admirado, absorto
Suspirado p.
Suspirar v.
Sustentado—a, p.
Sustentador—a, adj.
Sustentar mantener r.
Mañacog, Rugacog
Mañacuy, Rugacuy
Castigo
Nanacog

Digitized by
463 CAST. Manchay
Manchacheg Manchanapa
Sustento n.
Raquiri, Suari
Sustituido—a, p.
Raquicuri
Sustituir v.
Pacayllapa rimacog
Sustituto-a, n.
Upalla rimapacuy
Susto
Huaira pucan
„ Cosa que causa—
Huasha rima
Sustraer v.
Quiquinpa
Sustraerse
Paypam cheyga
Susurrador—a, adj.
Manam paypachu
Susurrar
Paypam nian 1
el aire v. itnp.
Manam paypachu hian
Susurrón—a,
Suyo—a, pron. pos.
„ Es-
*
„ No es— Tabaco
Cuenrash
„ Dicen que es—
Huichgashga
„ Dicen que no es—
Huichgacheg
—T—
Guencharcuy
Tabaco n.
Guencha
Tábano moscón
Tabla, Llapsha guerú; Cttllu
Tabicado—a p.
Tablachashga •'
Tabicador-a, adj.
Tablachi, Parejay
Tabicar v.
Juctupu allpa
Tabique n.
Tabla
Tableado—a, p.
Tablear la tierra
Tablón de tierra
AV.
Mictina
Rantin yaycushga
Ranti nchaycuy
Rantin

Digitized by
CA8T. AF. 528

Tacaño—a, adj. Cuchushga


Taciturno Cuchog
Tacto sentido n. Cuchuy

Taimado—a, Uchcushga

Tajado—a, p. Uchcog

Tajador—a, adj. Uchcuy

Tajar v. Uchcuna

Taladrado—a, p. Chagoy, Hualluy

Taladrador—a, adj. Purunyachi


Taliga, Huallqui
Taladrar v.
Picsha
Taladro n.
Ataca
Talar cortar árboles
Shayay
destruir, arruinar
Ta3ran tullu
Talega n.
Chican
Talegilla para coca
Jatun chican
Talón calcañar n.
Tacsha chican
Talla estatura Jatun jucha
Tallo ¿lina tamanüta?
Tamaño—a, adj. Ishquinar purin
Tamaño de gran— Chaypis
„ de pequeño— ...pis a£
crimen Paymanpis, Paytapis
? de que—
Tambo, Pashcána
Tambalear v.
También adv.
• él
„ ¿¿/
Tambo mesdu
Micha
Upallalla cacog
Llapchay
Atog shongo

Digitized by Google
529 CA8T. AV.

Tambor n. Sucshuy
Tamboril „ Manatag
Tamborilero „ Manatan

Tamiz „ Chica mana alli

Tamizar v> Chica lasag

Tampoco adv. negt. Chica huallca


Tan adv. m. Chica utcay

M malo Jucllaylla
pesado Japinalla Churanalia
M

„ poco Achca, Chica


„ presto Chaychica unay
„ sólo uno Chaychica runa
Tangible a<#. Tinyay, Huagachi
Tanto—a, cantidad Campanata tocay
„ tiempo Pinculluta tocay

Tanta gente Trompetata tocay, Pucay


Chapana, Quirpana
Tañer v.
Chapashga
„ la campana
nauta Chapag
f9

trompeta Chapay
99
Pampay
Tapadera /1.
Llutay
Tapado—a, p.
Gatay
Tapador—a, adj.
Pacay
Tapar
„ con tierra
99
á /00*0 y piedra

abrigar
encubrir
Tambor
Tinya
Tinya huagacheg
Sucshuna

Digitized by
CA8T. AV. 530

Tápara calabaza se ja. Pirgashga


Taparse abrigarse Pirgacog
Tapia pared n. Pirgay
Tapiado—a, alh Sacha huaca
Tapiador Huaru, Oroya
Tapiar v. Canishga
Tapir n. Canichishga
Tarabita Canicog
Tarascada Canicuy
Tarascado-a, p. Unacog
Tarascador—a, adj. Unacuy
Tarascar v. Unay
Tardador—a, adj. Ancha unacushpag
Tardanza n. Unacuy
Tardina
Tardar r.
Tardi ishquinan
„ A mas— adv.
Tardiyacushga ..
Tardarse
Pagashyashga
Tarde
Ganyan tarde
Al caer la —
Tardi tardina
„ Hacerse—
Guela, Ñacay ruracog
„ Oscurecer la1—
„ Ayer de— Huichi

Tardecita «. Anllaycacbay

Tardo—a, perezoso Anllaycachag


Tacarpu
Tarro vasija
Tartamudear v.
Tartamudo n. y adj.
Tarugo n.
Huincu, Mati
Pitucuy
Pirga

Digitized by
473 CA8T. AN.

Tasajo Chaninchacog

Tasado—a, p. Chaninchay
Tasador—a, adj. Ahuilapa ahuilan

Tasar poner precio v. Ahuilupa ahuilun


Huillcapa huillcan
Tatarabuela Mi— n.
Achquicuna
Tatarabuelo Mi—
Gatashga huaji
Tataranieto—a, n.
Huaji gatay
Tea
Ahuag, Ahuacog
Techado—a, p.
Mediasta ahuag
Techar v.
Punchu ahuag
Tejedor—a, n.
Ahuay
M de medias
Ahuashga
de ponchos
Golluta
Tejer r.
Ahuashgana
Tejido—a, p.
Llica-llica ahuashga
Tejolote n.
Sinchi ahuashga
Tela
Llica
/ni/y sencilla
Chucchuyag
„ doble, bien tejida
Chucchucuy
Telaraña
Cuyuycachay
Temblador—a, aoV.
Chucchuyog
Temblar v.
Pacha cuyuy, Temblor
Temblequear
Manchana
Temblón—a,
Manchag
tembloroso
Manchay
Temblor de tierra n.
Temedero—a, adj.
Temedor—a, n.
Temer v.
Charqui
Chaninchashga

Digitized by Google
CA9T.

Temerariamente adv. Mana ntanchacog


Tsmerario—a, a a j . Manchacacog
Temeroso—a, Manchacheg
„ que ehusa miedo Manchaypa can " *"
Temible adj. Manchay
Temor «. Yanca
Temperamento tálido Guechua
„ templado Jallga
„ frío Hunuycuchi v

tempestad ».
Chiriyachi, Alalachi
,, con remolinos
Tamya sacra
Templanza virtud
Huayrahuan tamya
Templar cosas frías
Pagtasllacay
„ cosas calientes
Iglesia
Templo católico n.
Tucoglla, Puchucayniyog
Teittporal temporario
Tutallaran, Hnarayliaran
Temprano las. horas
Michca
t , ¡ruto
Majacuna
Tendedero
Tendedor—a, adj. Majacog
Majay
Tender v.
ropa al sol Mashay
Jitaracuy
Tenderse echarse
Majashga, Jitarashga
Tendido echado p.
extendido Mashtashga

Tendón n. Arcu

Tenebroso—a, lugar Tutayag, Chacag


íener cosas, poseer Capugyog
Mana manchacuypa '

d by Googk
533 CAST.

Teáér asir SE* Puñunay ..


hambre Aparircuy
„ sed Ruranami .
„ sueño Ricacunami ...........
„ á cuestas Purinami %
Tengo de hacer Arucunami
„ » ver o
Pichga chunca huatayog
M
„ andar
Shutarag -q
„ trabajar
M
Tentación? .
„ 50 anos
Tentashga . •
Tenso—a, tieso «i*
Tentacog ■> "^aíT.
Tentación n.
Tentay ,f. -
Tentado—a, aoV.
Chancacuy, Ltafashacuy,
Tentador—a, ya*ajr
Tentar Pruebayeuy * *-k¿ -
„ tocar i* Yatapacuyv, r:«* í^.
„ intentar, procurar Tiñisga ; , -
Tentarse p. i- Tiñicuy . ijb^¿v.t ÍC
Teñido—a, Cachapuri ..... ,,^
Teñir dar color Quimsa ñe^uea ., . *T
Tercero ruñan Chucchu ¿vn

Tercero—a, aoy. Huagllichishga r'


I(
Huagllicheg> *-> ftftái..
Terciana ».
Huagllichi, > ^ .-
Tergiversado—a, p.
Ushacanalla
Tergiversador—a, >a*?/.
Ushacashga
Tergiversar v. «fc¿ ...."
Terminable arf/
Terminado—a, />
Jinallata charay
Mallagay .¿¿. < -
Yacunay A

Digitized by
I

CA8T. k t . 534

Terminador—a, adi. Ushacana juclla


Terminar acabar r. Mojón ^ ■' «1
Término de una cosa - Qaitt <tfv
mojón Allpa curu *
„ paraje Chacuc
Termita hormiga Malta huaca
„ otras especies Huahualla
Ternero—a, n. Ternilla . v <•
Ternezuelo—a, adj. Pampachashga *^ :<
Ternilla n. Pampachag
Terraplenado—a, p. Pampachay CTR -
Terraplenador—at adj. Pacha cuyuy t>MVt
Terraplenar r, r;r Allpa *v y* '
Terremoto n. Allpamanta }
--'
Terreno paraje n. Ancha manchana
Terreo—a, adf. Huanuy millayViu " -
Terrible Snyu T
Carpa
Terriblemente adv.
Huayco
Territorio m....
Allpayog
Terrón «
Llipiachi ,f
Terrontera 7« ^ ' "
Llipiag
Terroso—a, aoy.
Shutash^a * 4
Tersar v
Shntag
Terso—a,
Shutay xi^-t-
Tesado—a,
Ac ica gueüay
Tasador—a,
Tesar poner tiesa tmar
teta
Tesoro n.
Ushacacheg -r 1 *
Ushacay •?••». •. - *

Digitized byGoogk
I

Testigo falso <


Gashimanta tumpay
Testa cubeta Ñuñu, Chuchu
Testículo Chuchpsapa
Testigo Gampi -
„ falso
Gampá
Testimonio falso
Gamraycu ,. - 7
v v
Teto
Tia . ... . --i.;, s \
Tetona adj.
Tia ... .0fc* A ' ^rith
Tí En- Tibia, Chaqui tullft.^^^,
„ Para- Chirilla ;V> 4/ ?HÍ: ,
Tibio
Chiri shongo .>.<..o«iaT
Tia b* del padre nr, Tiempo .
tí* déla madre
;stfdn»~
Tibia irocso /i. Unay tiempo ^tnsir? :T*C
Tibiamente adv. Cañan rr*-**
Tibio—a, adj. Shamog tiempo iflfru-
,, efe corazón ~
Tamyag tiempo j¡:
Tiempo n.
., antiguo ► ^iaapmT
actual Chaqui tien^g ¿
99
OÍYB***T
99
futuro
lluvioso Uoayna , IFTJSKÍ^
i9

„ seco Unay unay na ftaflerf


,, Espacio de— Cayna +is^ob£i2~
99
Mucho— ¿Unayyagra
99 atrás ,* *W caichujfaiiaft^ I
„ ¿Cuanto—estarás* aqyfi Unaymf.i^aafea,,nWv^ /«asi
Estaré mucho--^.^ Mana unaymi cas^a
„ Estaré pofo-r. , OIOE^ 1
AS.
Urna ,^
Goro ta,
Testigo tl

Digitized by Google
CASI %
A*. 4T7

Tiempo En este— Guesliiay tiempo «,


„ En ese— „ , Llullu
Pishicana tiempo
Huayllag shongo
Cuca
„ de peste
Gapya
Tierno delicado
infante Pacha

afectuoso Allpa
9f
Pampa
„ inmaturo
Muruna allpa.
„ coaa tostada
Shaooshga allpa
Tierra planeta ii.
Llacsha al|pa, Mita allpa
materia inorgánica .,
Llacta, Marca v . i¿
/M sue/o <5 piso .,..
Tagta allpa
^ oV sembradío . :.y * Yurag allpa
,t cansada ft
^.:- u Quircu, Chucru
gredosa Callana
„ suelo lint al /ir,:»' Ancana .yw
„ dura ...F, Huaytapa callana
„ blanca fina Tigre
Tieso—a, «<ír Tijera
Tiesto n.
„ . tottadffaj , Cucliuy, Rog ^y
tt

Tigre
para maceta
>y
Cuchupay.T
Tijera ¿.¿«'f
Tijeretada
Tyeretoac
ÜT,,. .^wopay , U.
Manchay palla 1:i
Tímidamente /,<
Manchacog Í- V J
Tímido—a, «<#
Cay tiempo
Chey tiempo
Huallca tiempo

Digitized by
47a CAST.»

Urpu rurag
Pagashyasga
Timorato—a,
Shumagllata
Tina n.
Tinti
Tinaja « : *f?«.
Tintorero «
Tinajero
Llushicuna
Tiniebla
TÍO
Tino Con- adv.
TÍO
Tinta n. i-* f
Llanu cunea ;Vv¿ - ^
Tintorero
Cuchushga trapo , ^
Tintura
Shutag
TÍO & del padre *\
Huishtog, Jitarig 5
„ ir? efe /a madre T
IIlapag - ,V-
Tiple Jitan
Tira pedazo de tefa-.* -R- ¿ Shutay v-a
Tirador estirado*jfínao?. Illapay < &
„ arrot'ador^rj/ Jaytay • 1 \
v
oV arm* Acertashga, Chftschiakga
Tirar arrojar
Mana acertashga
/a/ar • :t •
Aishacuy
disparar armas .........
Aishay
coces
acertar al blanco : - • •• Huaracay -..*-?•
no acertar *. i>' J i tacarcuy, Jitaca/ca«my *
propender, inclinarse' Chuc-chuy .i*
atraer ,tv Illapayacuy - >t-

con honda** .R»FÍ.-«


Tirarse oV parte a ka
Tiritar r;
Tirotear
4»>
DIO3TA manchagi.. -
Tina . 4
ÍJrpu

Digitized by
CA6T. AJÍ 538

Tirotearse ' Sonsoncachay


Titubeant9 tartánikWo ¡,/ - Yanachaahga
vacilante - 'áüjl Yanaehag * .>
Titubear1 tártamiadeat Yanayachi
„ vacilar n * :>
Yanayacuy
Tiznado—a, p.:^ v Yanayana ^
Tiznador—a, T
éd¡. ' ■. Chaquicuna -»
Tiznar ¿
Chaqui mogo' r

Tiznarse r. :
& Llapchashgá1
Tizne n. íil-
^T*FÍR Tacay
Toalla A tu
Huagachi
Tobillo r !
Llapllay
Tocado—a, palpudfr '■' Maquichay -::
Tocar la puerta ri* J : Gapí v-- J.'
instrumento másic&J ' Huagtay v -^r^
„ palpar 41 * Chayay -
manosear Llapllacuy
„ estrujando' - Yatanacuyay
„ la campana - ¿ '"; Juti mashi J .; *
„ arrivbtáun lug$n> Tusino ^ *A>.
Tocarse palparse & Ga'yflanacuy
mútuaméMe . • - n. Chayran
„ lindar v.h9 Manarag
Tocayo—a , „ Amarag
Tocino ÍÍ ^ j s ? »
Todavía í^'1
„ «o afirmando
„ no prohibiendo* i

Illapanacuyájr*
Acllu shirírf 1
í
Tunqui
Mushpay *'

Digitized by Google
539 CAÍT. A».

Todavía yo hablaré Micuycayanrán


„ estas alli? Llapan, Tucny
„ no te has de ir? Huata n ti n
„ quieren Quillantin
están comiendo ' Junagnintin
Todo-a, —os, —ai, M arcan tín
el año
M Tahuantin shuyu
M e/ mes Tucuyta
tf
e/ día Tucuylla
M
e/ pueblo Chaypis
M el Imperio de los Incas Llapaltanta

u
Del— adv. Llapanta
junto Tucuy atipag
„ F con— Tucuy runacuna
„ £>e/- Tucuy inarcacuna
„ género de cosas Llapan uyhuacuná
Todopoderoso Tucuy huata
Todos /os hombres Tucuy quitlaéttna
„ los pueblos Tucuy jurtagcuriá
/es animales Llapan, Jinantillatí
/os anos Llapanllan
/os meses Llapanchic v (cuna.
9t
los dias Llapancuyctítia, Llar angan-
„ juntos [ierhoentor Llapan paycuna
nosotros excluso el in-
„ „ inclus. el id.
t
, vosotros
9, ei/os
Nogarag rimasha
¿ Chey churácu ? '
v

¿ Manar acti áyhuasunqui?


Munayanran

Digitized by
CAST.

Chasquiyay
Apishga
Toldo n.
Chasquishga
Tolondro chichón
Apiri
Toma recibe
Chasqui
Tomad recibid p. Micuy
Tomado—a, cogido Upyay
recibido, aceptado
Upyanay
Tomar coger r. Yupachí
„ recibir, aceptar
Acuy, Cucay
comer
Pantay nanita
beber
Guepiricuy
„ Tener gana de—
cuentas Pithuaycuy
coca Huáscar
9t
Rutuy
„ mal camino
Upa runa
á cnestas
Topacio rurai
M
a* pechos una cosa
Tacay
Tominejo ave n.
Tacag
Tonaurar v.
Tacay tacaylla
Tonto—a, adj. y n. Tacanacuy
Topacio n. Tacanacun
Topada golpe Tincuy
Topador—a, carnero Taricacuy
Topar topetar v. Stnchi huayra
„ recíprocamente
M una cosa con otra
„ encontrarse con otro
„ hallar casualmente
Torbellino n.

iti m
Toldo, Garpa
Sacsay, Chogtni
Ca, Chasqui

Digitized by Google
AÍT.
m CAÍT.

Torcaz paloma Ayag urpay


Torcer v. Guehuí
lana con el huso Caupuy
„ con la mano Guehuircuy
dejar el camino recto Quinrarcuy
„ cambiar de dirección Muyurí
Torcerte Guehuicuy
„ dislocarse Mogocuy
Torcido—a, hilo ó lana Canpushga
„ flojamente p. H uaya-huay
Torcijón n. ashga

Tordo Pacha nanay


Chihuaco
Tormento /7.
infernal $acay

„ c/e cuerda (tua. A ti mosgoy


antigua cárcel perpé- Chagnana
M

Tomado restituido p Ñacana


Cutichishga
Tomar restituir v.
volver allá Cutichipuy
» acá Cuticuy
repetir Cuticamuy
Tornarse mudarse Cutipay
■^1
Torpe tardo, pesado adj, Juc jiña tucuy
deshonesto Chirmáy upa
t
, rwc/o Ganra raocha runa
Torre fortaleza n. Bruto
Torrente a venida Pucará
Tórtola Lloglla
Cullcush

Digitized by
CAST. AJT i8i

Tortuga Goju
Tortuoso—a, adj. Torpe, Sacra runa
Torvo—a, Gojui
Tos n. Huanuchicog, Jampi
Tosco—a, adj. Callana, Ancacuna
Toser v. Camcha

Tósigo n. Garhuy
Tostadera Gashpashga

Tostado Maíz Pucayarishga


P- Cancashga tanta
por el sol ó mego Ancay
„ color subido adj. Jarata ancay
Pan— n.
Llapan
Tostar Jucllahuashga
„ maíz y. Jucllahuachi
Total adj. Llapantin
Totalizado />• Matara, Junco
Totalizar v. Ticshu
Totalmente adv. Llamcashga
Totora espadaña n. Saycushga
TOZO—a, enano Arucog
Trabajado suelo Arupacog
Trabajado—a, Shinchi runa aruypa
desfallecido Empeñuhuan arucog
Trabajador—a, n. Aruy
Jornalero
„ gran—
activo
Trabajar v.
Charapa
Muyu-muyu
Mi Hay

Digitized by Google
Uyanacuna
m CA6T.
Llaquicuna
Trabajar de mañana Ñacaypa
Trabajo *». Ñacachicog runa
,t subsidiario [to, Tinquishga,
Canichushga
penalidad, tormen-
Tinquí, Canichí
Trabajosamente adv.
Cbalanacuy
Trabajoso—a, adj.
Tinquipa camanacuynin
Trabado juntado p.
Jurcu gueru
Trabar juntar, unir v.
Taghuachishga
Trabarse contiendas
Taghuacheg
Trabazón n
Taghuachi
Trabe viga
ünaypita yachashga
Trabucado—a, p. Apacamog
Trabucante adj. Apamuy
Trabucar v. Pushamuy
Tradición n. Ranticashga - r>*:
Traedor—a, que trae Rantipacog
Traer cosa v. Rantipacuy
conducir persona Millpuna
Traficado negociado Millpog
Traficante adj % Millpuy
Millpucuy
Traficar comerciar v.
Trago
Tragadero n.
Apamushga
Tragador—a, adj.
Mancashga
Tragar v.
Tragarse
Trago n.
Traído—a, p.
„ vestido—
AN
Huaraipita arucoy
Rurana

Digitized by
OAST. Acshu

Traidor—a, adj. Ashtacog


Ashtay
Traidoramente adv.
Trama, Mini
Traje n.
, tá/ar efe indias Tramashga
f
Tramacog
Trajinante adj.
Tramay
Trajinar acarrear v.
Togllay, Aullí
Trama n.
Toglla
Tramado—a, p.
Tranca
Tramador—a, adj.
Huañuna hora
Tramar v. Socegashga
un engaño ó traición
99
Socegachicog
Trampa n. Socegachí
Tranca Socieguchu
Trance de la muerte Allichanapacuy
Puricog
Tranquilizado—a, p.
Ashtashga
Tranquilizador—a, adj.
Ashtay, Apay
Tranquilizar v.
Jucricuryashga
Tranquilo—a, adj.
Jucricuryacuy
Transar v.
Gueshpicushga,
Transeúnte n. y adj. Chincashga
Transferido—a, llevado Jillpushga
Transferir r. Jillpuy
Transfigurado—a, adj. Camachinata paquí ' ;:
i

Transfigurarse v.
Tránsfuga n.
Transfundido—a, p.
Transfundir v.
Transgredir v.
AIT 485
Traidor runa
Trancionchu
Llachapa

Digitized by Google
545 GAST. A*-

Tranagresor—a, adj. Allichanacuyashga


Transido—a, de hambre Allichanacuy
„ de ¡rio Purinalla
de dolor Puricuy
Transigido—a, p. Puricuna
Transigir v, Shumag huanuy
Transitable ad¡. PasayJlapa
Transitar v. Juc marca man ayhuay
Tránsito Lagar de— n. Chuya
muerte del justo Llapsha
Transitorio—a, adj. Jumpi
Transmigrar v. Ashtashga
Transparente adj. Ashtag
„ tela n. Ashtay
Transpirar v. Huantuy

Transportado—a, p. Llachapa
Transportador—a, adj Llachapasapa
Transportar Bulla, Achag rímayan
„ en camilla Gaparcachay
Trapajo n. Gaparcachag
Trapajoso—a, aaj Garboso
Trápala ruido de voces Trapo
Trapalear v. Tongorí
Trapalón—a, adj. Togyay
Trapío—a, aire garboso
des-
Trapo n. [envuelto.
Tráquea
Traquido
Camachishgata paquig
Mallagashga
Alalacushga
Llaquicushga

Digitized by
CÁ8T. AV. 48?

Trasegar v. Apamushga
Trasero n. Apag, Apamog,
Ashtacog
Trasladado -a, allá
Apay, Ashtay
„ acá
Apamuy, Ashtamuy
Trasladador—a,
Pushay
Trasladar allá
Shacamuy, Ayhuacamuy
„ acá
Ayhuacuy, Ashtacuy
„ personas
Apaycuy
Trasladarse acá
„ allá Mana puñashga
Mana puñuy
Trasmitir transmitir
Tusishga
Trasnochador—a, adj.
Turpog, Tucsicog
Trasnochar v.
Turpuy, Tucsí
Traspasado—a, p.
Turpuy, Pamparcachí
Traspasador—a, adj.
Ismictay
Traspasar de parte á Pishuactay
parte
Gueshpicuy, Chincacuy
f , un precepto
Rutushga
Traspié n.
Rutog
Traspiés dar ó echar
Rutuy
Trasponerse huir v.
Ashtay
Trasquilado-a, p.
Huagllishga
Trasquilador—a, adj.
Huagllicheg
Trasquilar v.
Ticshuchí
Trastear v.
Tacurichí
Trastornado—a, p.
Trastornador—a, adj.
Trastornar
„ inquietar, perturbar
Tallirí
Siqui
Apashga, Ashtashga

Digitized by
4S8 CAST. AV.

Trastornarse el sentido Usuehi


Tratar manejar v. Respetaycuy
„ conferir un asunto Huillanacuy
„ comunicarse Alli uyhuay
„ con desdén Sagra uyhuanacuy
„ honrosamente Auquichacuy
,f asuntos con otro Quinrarishga
f9
bien á los hijos Quinrarcuy
,, tener comercio ilícito Quinrarcachi
Tratarse con dignidad Pucllapay
Través De— adv. Uarminucampi
Travesar atravesar v, sarnanoccaña
„ Hacer— Quinraycuna
Pucllacog
Travesear
Yarpashga
,, vivir deshonestamente
Yarpay
Travesío
Tribuí, Ishpinco
Travieso—a, adj.
Chunca quimsa
Trazado—a, discurrido
Quimsa chunca
Trazar discurrir v. Caru-carulla
Trébol n. Manchana
Trece adj. Ayhuaycachay
Treinta Manchacashga
Trecho De trecho en— Shimpa agcha
Tremendo adj. PiUtashga
Tremolar v.
Trémulo—a, adj.
Trenza n
Trenzado—at p.
Tacuricuycuy
Apaycachay
Rimay paycuy
Reguenayay

Digitized by
CA8T. AV. 489
Trenzar v. Triscador—a, adj.
„ Hacer— Pilltay
Trenzarse Pilltachi
Trepador—a, adj. Pillta?r.y
Trepar v. Llogacog
Trepidar Y. Llogay
Tres adj.
Manchay
Trescientos—as, Quimsa
Triangulado—a, Quimsa pachac
adj.
Quimsa cuchuyog
Tribulación n.
Llaqui?uy
Tricolor
Quimsa color
Tridente arpón para
aven- Orqueta
Quimsa huata
Trienio (tar
trigo. Quimsa chunca
ñeguen
Trigésimo—a, adj.
Trigo chacra
Trigal n.
Trigo
Trigo
Yachashga
Trillado—a, trivial
Trillacog
Trillador—a,
Trillay
Trillar quebrantar la
mies Quimsa quilla
Pichinyay
Trimestre
Santísima Trinidad
Trinar los pájaros
Yaya, Churi, Espíritu
Trinidad La
Santo
Santísima—
quimsa persona
„ Explicación de
caspa juc
este
misterio. Aguesh
(sapallanmi Dios.
Tripa
Pacha
,, panza
vientre Pacha, Huicsa
Tripón—a, Pachasapa, Huksa
apa

Digitized by
Aytacachag

Digitized by
550 CAST. AN.

Triscar v. Allapa llaquishga



Triste adj.
Llaquishga eacuy
„ Muy—
Llaquicunalla
„ Estar—
Llaquina
Tristemente adv.
Cachushga
Tristeza n.
Shagtay
Triturado—a p.
Cachuy
Triturar v.
Ganacog
mascar
Ganana canto
Triunfador—a, *dj.
Ganashga
Triunfal Canto— n.
Ganay
Triunfante adj
Yachashga
Triunfar v.
Tacshan
Trivial sabido adj.
Ñutuy
Triza partícula n. Ranticashga
Trizas Hacer— ■ v. Ranticacheg
Trocado—a permutado Ranticachi
Trocador—a, adj. ¡;: Trucacuy
Trocar permutar v.... Apacaycamusbga

Trocarse mudarse Gollga


Cutay . .
Trofeo n. ,
Cutacog
Troje i
Cutaycuy
Trompada puñada
Cutanachi
Trompeador-a, adj.
Cutanacuy
Trompear v.
Corneta.
„ Hacer— t
•; .,
Trompearse
mutuamente.
Trompeta n. t
,
Aytacachay
Llaquishga

Digitized by
CAST. AN. 492

Trompeta de caracol Cunruryay


Trompetear v. Goroshga
Trompo peonza n. Mutuy
Tronar v. imp. Tronco chaquishga

Troncado—a, p. Tronco

Troncar v. Shapicullu

Tronco seco n. Segtashga "-

de árbol Segtay
M

de familia Apu tiana

Tronchado—a, p. Pilltay

Tronchar Rinrin cuchushga


Ismictana
Trono asiento real
Ismictay
Tronzar
Ismictay.
Tronzo adj.
Taplacari
Tropezadero n. Callpareg
Tropezador—a, Callpan
adj.
Huaquin
Tropezar v.
Challhua
„ trompicar
Togyay
Trotador-a, adj.
Yanga rimacog runa
Trotar v.
Yanga rimay
Trozo n.
Huachhua
Trucha
Gam
Trueno
Gamlla, Jap allayqui
Truhán—a, adj.
Truhanear v
TruUo
ItL pron.
sólo
Potutu
Guepay
Trompo •

Digitized by
552 CA8T. AV.

TÚ mismo Jamay
Tuerto—a, adj. Chuclla

Tuétano n. Suchu

Tufo Rata runa

Tugurio choza Suchuy, Suchucuy

Tullido—a, de pies Suchuyacuy

„ de pies y manos Ishquishga,


Urmashg:
Tullimiento n.
Ishquicheg
Tullirse v.
Ishquichi
Tumbado—a, p.
Urmay
Tumbador—a, adj.
Urmacuy
Tumbar T.
Sacsa
rodar por tierra
Tacunacuy 1

Tumbarse Tacuricheg
Tumor n. Tacurichf
Tumulto Tacuricuy
Tumultuante adj. Tacuricog
Tumultuar v. Guelachaeashga
Tumultuarse Guelayashga puricog
Tumultuoso—a. Llullipa
r<dj. Cushma
Tunante adj. y n. Gacha
Tunantear v. Racta
Túnica n. Ractayachi
„ de chunchos Mushpaylla
Tuno—a, adj.
Tupida tela
Tupir tejiendo
Tumbadamente
adv.
Quiquiqui
Gapra
Togshu

Digitized by
GAST. Mushpacheg

Turbado—a, .p. y adj. Mushpachí


Yagachi
Turbador—a adj.
Pantacuy
Turbar causar inquietud
descomponer Gomchu
Lloglla
Turbarse confundirse
Alboroto
Turbio—a,
Alborotag
Turbión n.
Mitanachi ,
Turbulencia
Mitanacuy
Turbulento alborotado
Huishtu ñahui
Turnar
Mita
Turnarse v.
Lluagay chaqui
Turnio—a, n. y adj.
Gampa :
>■
Turno n.
Tutelar adj. *
Tuyo—a, pron. Cay, Tacuy ++
Ñuñu ./> .
Uraan jogaricushga
Cushishga
Ubicarse v.
Guepa—guepalla
Ubre n.
Guepantaran
Ufano—a, adj. Puchogman
„ satisfecho, alegre
Puchucashga
Ulterior allende Puchucay,
Ulteriormente adv. Ultimo
Últimamente Utimojunag
Ultimado—a, />., Chaimanta
Ultimar v.
Ultimo—a, adj.
„ dii
Ultra Ademas de adv.
A*. 493
Mushpashga

Digitized by
494 GA8T. Magacog, Ashllipcog
Millachí
ultrajado—a, p.
de obra AshlK
M
Magay
Ultrajante adj.
Gaparcachay
ultrajar v.
de palabra Puncu tacyanan
de obra Llantuyog

Ulular v. Juc

Umbral n. Chullashga

Umbroso—a. adj: Japallan-juc


Llapantin
Un, una
Juc cutilla
Una cosa despareada
Juntay Tinquf, Huatay
Una sola, uno solo
Chunca juc
Unánimemente adv.
Llushisga
Una vez Llushi
Uncir v. Llu8hicuy
Undécimo—a, adj. Llushina jampi
Ungido—a, p. Tincuchinalla
Ungir r, Japallan
Ungirse Juc cay
Ungüento n. Juc shongoya cayan
Unible adj. Jucnishga
Único—a, Jucllacashga
Unidad simplicidad de Jucllachí
ente Jucninachi
Unidamente adv.
Unido—a, p. y adj.
Unificado-a, P'
Unificar v.
Uniformar

Millashsra, Ashllishga
Magashga

Digitized by
CAST. AH. 555

Unigénito—a, n. Huatay
Por antonomasia Talluy
Unión Pagtaycachi
Unir v. Pagtanacuy
99 **ar
Tincunacushga
M
mezclar ó trabar
Tucuy pacha, Llapan pacha
Unir conformar las ' volun-
Juc
tades.
[apan j apanca
Unirse aliarse
„ lindar v. Jucniquipa
Universo n. Juc juenipa
Uno-a, adj. Juc jueniquihuan
„ Cada— Jucninchic
f t Para cadar-, . Jucniquicuna
A cada— Jucnincuna
Con cada— Juclla
de nosotros fue ?

M „ vosotros Jucmi nirgan


f > ,, ellos ó aquellos Juc juepis
identificado Juc juc guepanacun
„ pro/2. iWer. Llusheg, Llushtag v
lo dijo Llushay %
„ y otro Llushacuy {í
tras otro m.adv.
Huallpa huirá í;J
>'f^
Untador—a, adj, Huirá . ,
w u
Untar v.
Untarse
Untaza enjundia n.
Unto
Japallan churi, huahua
Diospa japallan churin
Jucllachacuy
Jucllay cachi

Digitized by Google
496 CAST. Tipshí
Ashpishga
Untura
Shillusapa
Ufia
Aullishga
Uñada
Aullfcog
Uñarada rasguño
Aulli
Uñoso—a, adj.
Togllav
Urdido—a, p. Utca utcalla
Urdidor—a, ad¡. Utcachi
Urdir v. (guoo. Yachacashga
f f maquinar contra al- Macuayasbga
Urgente adj.
Lluta
Urgir instar
Rurayni
Usado—a, acostumbrado
Japirí
„ Vestido—
Charicurcuy,cush?
M
Moneda— cunayquipa
Usar valerse de algún Yachachi
medio Yachay
„ valerse de una cosa Yachacun
poseer una cosa Huyhuay
„ poner en práctica Chapacuy
M
acostumbrar Pagpacbain
Usarse acostumbrarse Yacbashga
Uso Tener el simple— v. Usura
Uso tenerlo como dueño Miraynillanta cbari
„ Tomar una cosa para el— Mtrayninta apacog
Usual adj. Usurero
Usura n.
Usufructuar v.
Usufructuario—a, adj.'
Usurero—a, n. y ad¡.
AK.
Llushicuna
Shülu

Digitized by
CAST. AV. 557

Usurpador—a, adj. Guechupacuy


Usurpar r. Yureg main
Uterinos Hermanos—
—V—
* _
Huaca
Vaca n.
Jamacuy
Vacación
Mana ruranayog
Vacante adj.
Jamaycuna
Vacar suspenderla
labor Tallishga

Vaciado—a, p. Tallin

Vaciar v. Jirpuy
líquidos Tallicuy
Vaciarse Iscayag
Vacío—a, adj. íscayay
Vacilante Mana imayog
Vacilar r. Chimpanalla

Vadeable apj.
Chimpachicog
Chitnpay
Vadeador n.
Huajinnag, Mascannag
Vadear v.
Yanga puricuy
Vagabundo—a, adj.
Huagacuy
Vagar v.
Mana ruranayog puricog
Vagido del recien
nacido Jacáy
Vago—a, adj. Vaguido
Vahear echar vaho Huapshi
Vahído n. Jamaynin
Vaho Yanapay
„ animal Chaniyog
Valer amparar,
protejer
f 9 importar v.
Guechupacog

Digitized by Google
498 CAST. Mana manchag,Puma shongo
Sinchi sinchilla
Valeroso—a, adj.
Achca chanh og
„ Capitán—
Chanin
Valiente
Sinchi cay
Valientemente adv.
Sinchichacuy
Valioso—a, adj.
Chaninchay
Valor de las cosas n.
„ cualidad del alma Yunca

„ Cobrar— Huagar cahuacuna

Valorar poner precio v. Jatun chicchi

Valle a. Yupaychacuy
de lágrimas Yupaychacushpalla

Vampiro Yupaychacog

Vanagloriarse Yangalla '

Vanagloriosamente Pillpi
adv. Ñaupaman purcg
Vanaglorioso—a, adj. Yanga hablador
Huaira urna
Vanamente adv.
Yanga
Vanesa mariposa n.
Yangallaman
Vanguardia n.
Huapsi
Vanílocuo—a, adj.
Huapsiyay
Vano—a. persona
Huapseg
Cosa—
Asutacog
„ En— adv.
Asutay -
Vapor n.
Asutacuy
Vaporar evaporar adj.
Vaporoso—a, adj.
Vapulador—a,
Vapular v.
Vapularse
A».
Sinchi, Mana manchacog
Sinchi capitán

Digitized by
CAST. AN. 559

Vara ramo delgado Achca shimi


,t cetro real del Inca Mana tacyacog
medida Achca colorniog
Varbasco Gordolobo Juman ticrachi

Varear medir v. Muruyog, Muru charishja


Ollgo
Variable persona adj.
„ instable Sinchi shongo

Variado—a, multicolor Sinchi shongonalla


Pongo, Sirvícog r.una
Variar las cosas r.
Mita runa
Varioloso—a, adj. .
Urpu, Puyñu
Varón n.
Gueru jarro
Varonil adj.
Gori jarro, Guellay jarro
Varonilmente adv. Putu
Vasallo n. Chillqui
tributario Paypitam yurinin
Vasija Adivino
Vaso de madera Versuta rurag
„ de oro ó plata Adivinay
de calabaza ¡Má ricashun!
Vastago retoño Yapan-yapan
„ descendiente ¿Aj'ca cutí?
Vate adiyino. Yaninlla
„ poeta
Vaticinar adivinar
Veamos! vamos á veri
Veces Repetidas—
„ ? Cuántas—
A— adv.
Caspi
Vara, Mandacogpa caspia
Vara tupuna
Varbasco
Vareay, Tupuy

Digitized by
500 CA*8T. Chacra gahuapacóg

Vedado—a, p. Huaylla pampa


Huiñay, Haiñacuy
Vedar v.
impedir v. Ishcay chunca

Veedor—a, adj, Ishcay chunca pichga

, de chacras Pengachishga,
f
Sientichishga
Vega «. Pengachicog
Vegetar /as plantas Pengacachi
Veinte a<#. RucuyaV *"
Veinticinco Chacuanyay
Vejado—a, p. Macauyay
Vejador—a, acf/, Ishpay puru, Pucash
Vejar r. Huaracog
Vejez del varón n. Ricchashgalla íuracuy
„ e/e la mujer Guardiata ruray
„ en /as cosas Tapay uyhuata, ...ushata
Vejiga n. Lliclla
Velador—a, Que Huayralla cuyucog
vela Utcalla ruracog
Velar v. Huayrallana
„ hacer guardia Milluajina agcha
el ganado Milluayog
Velo c/e indias n. Milluasapa
Veloz ac#. Vena
t,
Velozmente aaV.
Vello n.
Velloso—a, adj.
Velludo—a,
Vena n.
Air.
Mana níuapj.
Aína ni
Jarcay
Ricapacog

Digitized by Google
CAST. AV. 561

Vena filón metálico Veta


Venablo n. Flecha

Venado Lluychu
Vencedor Jacta atipag
Vencer al enemigo Enemiguta attp&y
„ superar dificultades Atipay
,, las pasiones Atipacuy

Vencido—a, p. Atipashgá

Venda insignia real Venda

„ adorno de indias Vincha

Vendar v. Pituy, Huatay

Vendedora-a, ádf. Ranticog

Vendible Rantina

Vender v. Rantí

Veneno n. Veneno

Venenoso—a, adj. Venenoso


Venerable Yupaychanapa
Venerar v. Yupaychay
Vengador—a, adj. Vengacog

Vengarse v. Vengacuy
Venial Pecado— Tacsha jucha 1

Venidero—a, adi. Shamog

Veni* v. Shamuy

„ cuadrará uno una cosa Tincuchí


Rautinacuy
Venta acción de vender
Tambo
„ Mesón n.
Llalftrtshga
Ventaja n.
Ventana - Ventana '

Digitized by
$92 CA8T. Huicsasapa, Pacliasapa
Cusicay
Ventarrón
Cushilla cag
Ventear r. imp.
Cushicuna junag
M v. neutro
DI3 3 liaulnc liuan'J3GAA
Ventero—a, adj. junag
Ventosear r. Rioay
Ventrudo—a, ao>*. ,, Usia pacha, Achachan
Ventura felicidad n. Chegaypa
Venturoso—a, adj. Cheganta rimaccg
tt Verbena
„ de la redención Chegaypa cag
Ver n. Chegaypa cagta rimacuy .
Verano Chegaypa cagta huillay
Veras #e— « adv-.
Chegaypacu?
Chhaypam ,, ,
Veraz ac//.
Chegaypamanta
Verbena #or u.
Ogue color, Verde, color
Verdad n. Llullu fruta
„ Hablarla— Vedeyay
Avisarla—
Verdolaga
Verdad? £s—
Chiclli t
.
Verdadero-a, acf;.
Verdugo
Verdaderamente adv. Ñacachicog
Verde color n.
„ /ruto inmaturo
Verdeguear v. inip. ^
Verdolaga n.
Verdugo renuevo de árpol
„ ejecutor de la justicia
„ persona cruel
AV.
Gon>*huy huayra
Huayraycuy
Huayrachi
Tamboyog, Gorpachicog
Supicuy

Digitized by Google
CAST. AN. 563

Verdulera «. Pengacunapa
Verduras Pengacuy
Vergonzante Mana pengacog
Vergonzosamente adv. Pacha
Vergonzoso—a, ruboroso Shumag huerta
„ que causa verguen- Ticti
Vergüenza n. k
(za. Tictisapa
„ Sin- Tucuy songoyog
Verjga n. Jirpuy
Verjel Tallí, Jichay, Cachichay
Verruga Huagay
Verrugoso—a, Pagcha
Versátil Llachapa
Verter líquidos Mushog llachapa
„ sal, harina & Macuá llachapa
„ lágrimas Rachishga llachapa
Vertiente de agua Mogrushga llachapa
Vestido tu Llachapashga
„ nuevo Jatun llachapa
„ usado Tacsha llachapa
„ rotoso Jaluy, Jalussa
carcomido Llachapay
Vestido—a, p. Llachapacuy
Vestidura /arg-a
„ corta
Vestigio
Vestir * v.
Vestirse v.
Gatera
Yuyu
Pepgacur pureg
Pengacunallapa
Pengacog

Digitized by
50« OAíT. May lia mayllampi cuti
Ychapis
Veterinario n.
Yapay cuti
Vez
Mana ichapis
99 Una—
Noga ichapis
99 Cada-
Nani
„ Alguna—
99 A S U — Pashacog
¿t Ije— en cuando Puricuy viajichu
M Tal- Viaje
Otra-
Purícog, Viajacog
; Ta/- no
f Micuna
,; Tal-yo Machacuy
yia Cahuacuy
Yjador Jaylli
VIAJAR r. Jayüita cantay
Yl*j* a. Vicuña
Yjajero—a, Huiñaypa cahuana
Vianda " **. Ashcagllapa cahuana
Víbora Unag cahuana
Vida Ptshilla cahuana
Victoria Diospa grasianchu
„ Cantarla— cahuana
Vicuña 2i. Alli vida
Vida eterna
„ temporal
99 larga
„ corta
„ de la gracia
buena
AV.
Uyhua jampeg
enti
Jnc cnti
Shapa cutí
Ymaylla cuti
Cutinpa, Cutinninpa

Digitized by
CAST. AV. 903

Vida mala Chacuas

„ Persona de mala— Rucu


Hacer— Macuá
Vidrio n. Naupacuna huanvsga
Vidrioso—a, Huayra
Vieja n. Huicsa, Pacha
Vieyo Viernes punag
Viejo—a, cosa Urcu
Viejos—as, finados Ishcay chuncanicág
Viemto Tapacog, Rica sha cu r
Vientre Gahuacuycag
Viernes n. Gahuácuy
Callpa
Viga
Callpacachi
Vigésimo—a, adj.
Callpachacjy
Vigía n
Utum nishga, Despresianapa
Vigilante
Sacra, Yangayanga
Vigilar v.
Utuman yupay
Vigor
Vigorizar Vilcamayo

Vigorizarse v. Vilcanota
Vil despreciable
cosa
Vilipendiar r.
Vilcamayo Rio Urubamba
Vilcanota nudo de la
cordille
ra oriental de los Andes.
Ñacana vida
Mana alli cahuacog
Gueshpichi
Gcshpi
Geshpisapa

Digitized by
506 CA8T. Paquf

Violado-a, p. Forzador cay


Callpamanta
Violado color
Callpacbay
Violador—a,
Hiracocba
Violar la ley, precepto
,, doncella
Violentamente Virgen Santísima
Violentar v.
Manara huarmita regeg
Viracocha Dios Criador, se- Virgen huarmi, Doncella
gún los Incas; y nom- hüar-
bre de un Inca. Llumpa (mi.
Virgen Por antonomasia Llumpaclla cay
„ varón Muruyog
„ mujer
Alli cay, Mana juehasapaT
Virginal Allin
Virginidad n. Allincaycuna
Virolento-a, Allincamanta
Virtud cualidad moral Alli cag
„ propiedad física
Dios raycu allita ruray
Virtudes Muru gueshiay **
Virtuosamente Yana muru
VirtUOSO—a, persona Gemllacuy
„ acto
Ricaychinalla
Viruela Shuti ripureg, Gayacog
„ negra
Visaje n.
Visible
„ patente
AV.
Paquishra
Pucarcachi
Paqueg

Digitized by Google
CAST.

Chacaj'tanu ricay

Visiblemente Hualleayan racana

Visitar Gaprayay

Tista n. Gaprayashga
Ricashga
Vista Oscurecerse /a—
Escasear la— Shumag ricanalla

„ Petder la— Shumag ricaypa

perdida Paypita ayguena


M

Geshpimanta
Visto—a, P.
Pengaycachipanapa
Vistosamente adv.
Pengaycachicog
Vistoso—a,
Pengaycacbi
Vitando—a,
Pengaychina
Vitreo—a,
Viuda
Vituperable
Viudo
Vituperador—a,
Cahuacuyta yac' ag
Vituperar v,
Hnahí
Vituperio /?.
Viuda Cahuag
Calirachicog
Viudo
Cahuachi
Vividor—a,
Cahuachicuy
Vivienda «.
Cahuay
Viviente
Vivificante adj.
Vivificar v.
Vivífico—a, adj.
Vivir v.
AN. 507
Shuti shutilla ricanapa
Rajaycuy
Ñahui, Gahuay

Digitized by
508 C48T. Huagyay

VÍVO—a» que tiene vida Gaparí


Gaparínalla
Vocablo n.
Gaparicog
Vocear r.
„ aplaudir, aclamar Pahuag

„ dar gritos ó voces Pahuay

Vocería n. Volcan

Vocinglero—af adj. Ticracashga, Ticshusga


Ticrachi, Ticshuchi
Volador—a.
Ticracuy, Ticshuycny
Volar y
Goshpay
Volcán n. $
Ticray
-Volcado—a, p.
Muynchi
Volcar v.
Sagtari
Volcarse v.
Ticarcachi usputa
Volquearse v. ^
Ticraracuy
Voltear v,
Muyunalla
„ dar vueltas v. .
Ticracog s .longo
„ derribar ... .
„ vasijas Jatun caynin
.Tí*.*.

Voltearse r? Jatun cayniyog


Munay
Voluble que gira
Mu nana
„ versátil
Volumen n
Voluminoso—a, adj.
Voluntad acto .. nv
„ potencia . JI.
AV.
Cahuag
Shimi rimay
Gayarar gayamjuy

Digitized by Google
CAST. Y yó iré?
Voluntariamente adv.
Voluntarioso—a, adj.
Volver dar vuelta á una cosa
Volver corresponder
\
AK. 509
restituir
Munashpa cama
mu Jar de estado
,, la haz de las cosas Munaysapa

regresar allá Ticrachi


regresar acá Cutichí

Volverse mudarse v. Cutichipuy

Vomitar v. Cuticachi

Vómito JI. Ticrapay ¡


Voraz comilón Cuticuy
VOS pron. Cuticamuv
Vosotros—as, pron.' Cutircuy
VOZ humana Voinitay
Á una— adv. . Vomito
Vuelo n. Ragrag, Achea micog
Vuelta n. Gam
Vuestro á una persona Gamcuna
Vuestro—a, —os, —as, T> Rimay cunea
Vulgo n. Juc shimilla
—<Y>— Pahuay
"Y conj. cóp. Muyuna

Digitized by Google
Gampa
Gancunapa h

Yanga runacuna >

* .
...ga, ...pis af.
Ñogaga ayhuashacu?

Digitized by Google
610 CAST. Rimargonchicnam

Y Hombres—mujeres
Ya adv.
„ hemos hablado inclus ó l • shargonehienaní

exclus. el interlocutor. Vachanimi


Ushacaymannaní
Ya hemos terminado
Ayhuanam
Ya sé
Ñaminam
Ya se debe acabar
Ñam caychu, Ñan tagaychu
Ya voy
Jitaracuy, Mashtaracuy
Ya conj. distribuí.
Cbutarag
Ya aquí, ya alli
Arhuay
Yacer
Putac huayta
Yaciente adj.
Fierro chucu
Yaraví n. Muy un
Yedra n. Runtüpa yeman
Yelmo n. Gora
Yema del vegetal Goray
,f ,, huevo n. Pnrun Guehua

Yerba n. Gata, Masa

f
, Quitar la- Pantay
Yermo adj. Shutarashga Gueruyashga

Yerno w. Pachas jorgona

Yerro n. Pachas, Yeso

Yerto—a, aa>. Ñoga

Yesar yesera n.
Yeso A.
Yó pron.
Air.
Ollgopis buarmipis
Ñatni

Digitized by
CAST. Alí. 572

Yó* mismo Ñogapis, Gampis

n solo Yuca

Ydytl Gañan

Yuca mandioca n. Yanta

Yuguero
Yunta n.
n.
*
Challpushga
—<Z>—
Challpuy
Zabullido
Challpucuy
Zabullir r.
Lluticuri
Zabullirse v.
Sampa
Zafarse v.
Magta
Zafío—a, adj.
Jipash miehi
Zagal n.
Musyag
Zagala n.
Cuchi huahi
Zahori n.
Gara
Zahúrda n.
ürpu
Zalea n.
Pincullu
Zalona botija n,
Mitgachi chaquihuan
Zampona
Taycu, Talón tullu
Zancadilla n.
Chushpi
' Zancajo hueso del
talón Yanga puripacuj

Zancudo mosquito n. Aragan


Tushuy
Zanganear
Zángano holgazán
Zapateado baile n.
Quiqui
Nogalla

Digitized by Google
AK.

512 CAST. Zurrón o.


Zapateador-a, adj,
Tushog
Zapatear r.
Tushuycuy
Zarco—a, de ojos
azules Angash ñahui, Azul ñahul
Zarza «. Sli iraca
Zarzal Sliiraca Tanbil
Zonzo—a, persona Opa
adj,
Mana valeg
„ cosa adj.
Atog
Zorra animal Atog runa
„ persona astuta
Añas
Zorrilla i/uc hiede tlerish, Chihuncu
Zorzal a re n.
Lladiay, Feligruan cay
Zozobrar v.
Yacusnpa
Zubia i'. Burla
Zumba ". Huanyay
Zumbar r. Huanvachag 1

Zumbido tu
Caldu
Zumo i). Calduyog
Zumoso—a, ad¡. Ycliog rnaguiliuan ru aeog
Zurdo—a, adj.- Asutashga

Zurrador tí. Garata curtí


Gcchacug
Zurrar :urtir
Ariutay
■ azotar
Asóte
Zurrarse r.
Zurrón
Zurriago

You might also like