Professional Documents
Culture Documents
LIMA
!905
• THE NEW Y " RlT"
PÜBLIC L I B R A R ' /
16JL5A
-<X : o : X>-
Propiedad reservada.
* Es un hecho reconocido, que cuatro quintas
par-
tes de los habitantes del Peruhablanel
idiomalkes-
hua, y de estos solo una fracción relativamente
pe-
queña habla también el castellano, y
muchísimos ñi
siquiera lo entienden. Esto sólo basta para
poner
en evidencia, no solo la importancia y utilidad
déla
publicación del presente vocabulario, sino
también
de su imperiosa necesidad.
No es justo vivir siglos tras siglos aislados de
la
inmensa mayoría que forma la gran familia
perua-
na, separados con la barrera infranqueable de
un
h^bla que recíprocamente ni unos ni otros
entende-
mos. Aguardar que los keshuistas se nos
aproxi-
men, abandonando su idioma nativo. para apro-
piarse el nuestro, es una quimera ó cuando
menos
obra de muchos siglos, á juzgar por lo que
hemos
adelantado en los que llevamos de roce con
ellos.
Es empresa más ardua de lo que algunos creen,
y
poco menos que irrealizable, extinguir el
idioma
Digitized by
-IV-
Digitized by
-IV-
pri-
mer Sinodo Límense dispone que los que han, de recibir
órdenes
antes se instruyan en la lengua keshua; y en la Ley 4 de
Indias,
tit. 13 Lib i se encarga que el cura que ignore el keshua,
sea re-
movido de la parroquia ó se le ponga un coadjutor que lo
sepa;
y en la Cédula Real de 20 de Diciembre de 1693 se manda,
que
haya escuelas, en los pueblps de indios. Muy conveniente
seria
restablecer las clases de keshua en los seminarios y
también en
los. conventqs de* regulares, como lo previene el derecho
especial
de ellos, pues qué la falta de esas clases dejaría un vacío
clamo-
roso, privando de adquirir á los eclesiásticos el
conocimiento
de lo que les es sumamente necesario, en especial si deben
vi-
vir en la sierra.
CASTELLANO por otro
A. ANCAHS i
1 A prep. A.
Ta. man. afs.
2 Abajo
Uraman
3 Id. estar en un lugar
infe- Uraypi
rior
4 Id. de
5 Id. más Urapita
6 Id. hacia Mas uraman
7 Id. hasta Uraymanta
8 Abalorio Urayman-cama
9 Abandonado—a Piñi. Muru
10 Abandonar Jaguesquisga
11 Abandono Jaguecuy
12 Abanicar Jaguesga, Jitarissga
13 Abanicarse Huayrachí
14 Abanico Huayracuy
15 Abaratado—a Huayracuna
Digitized by
-IV-
Llaquisga
2 CAST. Gegaricuy
Huicssa. Pacha
l Abatido—a adj.
Huancoyru
2 Abatir, humillar
Gegchipra
3 Abatirsse
Ragra, Quicha
4 Abdicador—a
Assnuyasga, Asnu-runa
5 Abdicar
Huyñaymanta
6 Abdomen
7 Abeja
8 Abéñula, pestaña
9 Abertura Quicharag
10 Abestiado-a, Quicharassgallam-
embrutecido irnaypis
11 Abseterno, desde muy Uyhua-suay
an-
tiguo
12 Abierto—a, pan.
Uyhua-sua
13 Abierto—a siempre
14 Abigeato, /wrto r/e an/-
. males
Gallarenganipita
15 Abigeo, ladrón de ga-
nado
^16 Ab-initio, c/esí/e e/
princi-
Ueu-pacha
pio
Llampuyasga
17 Abismo
Llampuchí
18 Ablandado—a
Ussmarcachir-Ilanipuchí
19 Ablandar Shongota-llampuchi
20 Ablandar remojando Llampuyacuy
21 Ablandar el corazón Llampuyag
22 Ablandarse Upayasga
23 Ablandativo—a Upayay
24 Abobado—a
25 Abobar
AJT.
Llaquicussga
Unipurachi, Llaquichi
Llaquicuycun
Gegaricog
Digitized by
CAST Magacog, Lagyacog
l Abobarse Magay. Lagyay
2 Abochornado—a Magachi, Lagyachi (van
3 Abochornarse Maganaeuyan, Lagyanacu-
4 Abofeteador—a Quiquin-magai'un, lagyacun
5 Abofetear Marcachu-rímag, Jucpa-ri-
10 Abogar, defender en
juicio,
Llapissga
interceder
Llapicassga
11 Abohetado
Llapicuy
12 Abolir, anular una ley,
Ashnaaga, Ismussga
uso y ó costumbre
Chegninapá-mna
13 Abollado—a Milanaypa ehaiga
14 Abolladura Milananan, Chegninan
15 Abollar Milanay, Chegní
16 Abombado—a Yscachí-pachata, allpata
17 Abominable Isca, Taquia, Huanu
18 Abominable, cosa Ñanpa-yurigcuna
19 Abominación
20 Abominar
21 Abonar, estercolar
22 Abono, estiércol
23 Aborígenes
AN. 3
Upayaeussga
Shanaeussga, Pengacussga
Pengaruycussga
Digitized by
i CAS. AN.
: Abonecedor Chegnicog
S Aborrecer Chegní
3 Id- hábitualmente Ymaypis-
chegnicun
4 Id. hacer
Chenichí
"i Aborrecerse mutuamen-
Chegninacuyan
10 Abrigado—a part.
11 Abrigado, lugar adj,
12 Abrigar, resguardar del Goñucuy
frió Lliclla, Reboso
13 Abrigarse r. * Punchu, Huara
14? Abrigo vestido de indias Abril-quilla
15 Id. efe indios Quichay
17 Abrir r. Quichachi
Digitized by Goog
6 CAST. Quicharicuy
X Abrir, cavar la tierra v. Huaita-quichacan
24 Absorber v.
25 Absorto—a., admirado,
p.
26 Abstemio adj.
AN.
Pachata asspí
Ñahuita, quicharcuy-
huichgay
Shimita-quichachi (charí *
Ñahuita chaylla-huichgay
qui-
Digitized by Google
CAS. 20 Id. cíe, ó desde más
l Absuelto-ta p. 21 Id. por
„ 2 Abstinencia, día de 22 Id. por más
3 Abstinente adj.
4 Abstraído—a
o Abuela
6 Abuelo
7 Abultado, voluminoso
i Air. 7
8 Abultar v.
Par-passga, Gonga?=rga
0 Abundancia, copia, gran Aycha mana-micun a-p un-
cantidad chau
lo Abundante, agua Aycha mana-micog
Piñacuy, Abufricuy
Mana-alli-ruray
Tapia, Abusión
UmpuCassga
Cayman
Caypita
Ashuanra-caypita
Caypa
Caynantapa
Digitized by Google
8 GAS. Caiñigcama
1 Acá, aún por más Caymgman-cama
Digitized by
Acabarse, v. Unayran-ushacaasga *
Pnca
Acabar86 ¡as fuerzas 6
salud
Id. totalmente, r.
Id. por exterminio Ushacasquisga
Huiltca <ga
Id* poco á* poco
Lagyasga, Tacassga. Tutass-
Id. después de largo Lagyay, Tacay. TutáY
tiempo Sncedecu\% üinnmi
A cabellado, co/or castaño
claro
Acábese» familiar
Pirgay
Acacia, variedad Altea
Acacheteado-da, p
Acachetear, v.
Acaecer, se «sa como
imper- Shanapacu* s ;a
sonal Shanachí
Acafelar, tapiar puertas, , Upallasga
Acaiía, malvavisco, ah Upallachí
altea Upallachí
Acalorado-da, p. Pucruyasga
Acalorarse, encenderse Pucruch»
Acallado-da, Goyusga
Acallar, hacer cañar iGoyttchí
Id. & los niños Cuyasga*
Acanalado—da, p. Cuyacog
Acanalar, hacer canal r. <"uyáy
Ashtassga
Acardenalado—da, p .
Acardenalar, r.
Acariciado—da., p.
Acariciador—ra, /te//.
Acariciar, t
^carreado—da. P-
Uskacasaga
Pirhipacuy
Juclla Ushacast^a
l*ecliaypa, Ushacassga (ga
Huallca-huallcalla,
UsUacass-
Digitized by Google
10 CAST. Gaticachi
c
Ashtay, Golgay, Huaruy
Acarreado—da, cereal
depo- Ashtapay
sitado en la era p. Ashtay
Ashtacog
Digitized by
CA8T. Huatgachí, Gahuapachí
Puchgoyachí
Acecinar, salar carnes.
Pucbgoyacun
Acechado—a. part.
Chunyag
Acechador—a.
Utcallasga
Acechar Utcallag
Id. hacer Utcay
Acedar, v. Utcaebf
Uyhua
Acedarse, r.
Llagllashga
Acéfalo, adj. Chuyashquisga
Acelerado—a, part.
Acelerador—a
Acelerar w
Cbuyacachf *•
Id. hacer
Chuyayacun
Acémila, bestia de carga
Acepillado
Acendrado, depurado, puri-
ficado, limpiado Llagllay
Acendrar, riñnarel metal Chasquinapamf
Acendrarse, purificarse, Chasquisga
lim- Chasquicog
piarse Chasqui
Acepillar, v. Ari-niy
Aceptable, adj. Sequía
Aceptado—a, part. Sequiata-niray
Aceptador—a, el que Manchanapag
admite manta
Aceptar, Y. Huytimusga
Aceptar, conceder
Acequia, n.
Id., hacer v.
Acerbo, cruel, riguroso
Acerca, adv.
Acercado—a, p.
Átt. 11
Chafquita-ruray
Huatgassga, Gahuaoassga
Huatgacog, Gahuapaeog
Huatgay, Gahuapay
Digitized by Google
12 CAST. ag
Allicaglla-rurasHga
Acercar, poner cerca, r.
Allillamcheiga
Id. hasta juntar Allí mray
Acercarse, v. Huatuchinacuy
Id. hasta juntarse, Y. Shaycussga. Pis h ipasga
Acertadamente, adv. Shaycuy, Pisshipay
ÉWMttaáa n»p- Chiquina
Acertad dar en el punto Huerpa japina
Acertigo, n. Llampuyachioog
Ace2ador-a,./«(/ea/ii:e, a<#. Uampuyachi
Acezar, v.
Aciago, aoy.
Acial, w.
Puchgog
Acicalador—a, Shimíhuan-Binclu huy ".achina
Acicalar, limpiar, bru- Shimihuan-huall ach i
ñir,
Caro-rimacuy
Acido—a, agrio, adj.
Shutin-churas8ga
Aclamación, ».
Shutin-churachi
Aclamar, v.
Chuyasquisga [yasquisgu
Aclarado—a, /?.
Cielo Quichacassga,. Achic-
Aclarar, decirla verdad, v.
Shutinchay, Chuyacassga
Id. hacer, v. Yachaycachí
Aclararse, /os líquidos v* Yachacacuy
Aclararse ¿a atmósfera; Huallpa-tucttun
Aclararse Manohacassga
Aclimatar, v.
Aclimatarse, r.
A'1' 'íar, la gallina
A arelado—a, p.
ABT.
Haytimuy, Huytichimny
Huytiehí tincunganyag
Uttiticaycuy .*
Huiticaycuy t Tincnngaiquiy
Digitized by
CITÓ. Jaytan achca cutí
Acobardar, amedrentar, v. Jaytanaquyam
Acobardarte, v. Gorpachicog
Acoceado—a p. Gharicuy, Gorpayeny
Acooeaj, v. Charicuy, Gorpachicuy
id. hacer Chanega, Gorpachkega
id. repetidas veces Chillqni
Urmachisga - f
Acocearse mutuamente ¡
Acogedor—a, adj.
Acoger, v.
Acogerse, r. Urmachicog
AcogldQ—a, parí. Urmachi
Acogollar las plantas
Acogotado, derribado, ven-
cido
rhihiullu
Acogptador—a
Gallipacog. Iluajupacog
Acogotar, derribar, ven
cer Huajupay
Huajapaycachi
Acolchl, especie de tordo
Tacyag
Acometedor—a, v.
Tacyasga
Acometer, r.
Tacyacheg* :,
id. Aacer .
Tacyay
Acomodable, adj.
Acomodado-a, dispuesto,
Acomodador-a, ádj.
Acomodar, arreglar, dispo- Tacyaycacbi
ner, Y. Tacyacuy
„ hacer, v. Pusshacog, C»mp«*a<fog
Acomodarse, v.
Acompañante, a<#.
Aí. 13
Manchachi
Manchacun
Jaytassga-bestiá
Jaytay
Jay^tachi,
Digitized by VJOOQIC
14. CAS.
Acompañar, v. Guepampallampa cumpañay
,, hacer, v. Rurausí
,, llevando la de- Guesiata*cuidactiy
lantera, v. Cumpañay, Pusay *
,. siguiendo, v. d. id." , . f.*-
Acompañar, haciendo algo Cumpañanacny [i*ay
al enfermo
á los amos en viaje
„ al que vá /b\
Rajacogta, Huallquf, Quain
Acompañarse, viajando,
Yachachinacussga, CamrcLi-
pa-
seando, v. cussga
Llaqutcussga ^
Acompañar al visitante . Llaquicuy
Aconchavarse, v. Huyllassga, Cónsejassgá
Acongojado-a. adj. Htiyllacog, Corísejaóog
Acongojarse, v. Hnyllay, Conscjay
Aconsejado-a, part. Achca ctiti-huyllaycuy
Aconsejador-a, adj. HuyllaycácUi
Achca cuti-huVlIaehi
Aconsejar, bien
,t repetidas veces M an a-alliDsDoBoej
hacer, v. Consejachicuy ^
muchas veces Huyllapanacuyay t. . ¿
Aconsejar mal Sucedecuy, Cannian
Aconsej arse, pedir Sucedehuan
consejo Huñusga, Gorissga
Aconsejarse mutuamente, Huñocog, Goricog
Acontecer Jíuñ^n Gorí
Acontecido, partíc. ÑHssga, Pengacussga
Acontecióme esto:
Acopiado—a, part.
Acopiador—a, adj.
Acopiar v.
Acoquinado—a, pan.
Pusshay, Cumpañay
Pusshachi, Cumpañachjy
Ñaupampa ayhuar, cumpañay
Digitized by Google
CAáT.
Acontecido, p'artic. Sttcedes^ga. Cash^a
Acoquinar Ñttichi, Pciijm......4ií
Acoquinarse Pengacussga
Digitized by VJOOQIC
te «AST. Yachacachi
Yachacacuy
Acostado—& **'
Puchgog-gatnia
Id. tiempo
A >.IJ luan-puchgon
Aceitarse Mirassga
Id. hmeer Miracbeg
Mirachf
Acostumbrado
Miray
Acostumbrar
Nanay-míran
Acostumbrarse '
Yagacbicog
Acre, áspero, agrio
Suishuy ,
Id. para denotarlo
Tumpassga, Jttchachisga
Acrecentado—a ÍJ
Tumpacog
Acrecentedor
Tuinpay
Acrecentar
Huayralla
Acrecer Huayralla-runa (raycuy
Id. los dolores HuayraUacbj, Purachí. Apu-
Acrecdor^-a Canan, Cananlla •*
Acribar Yacu-uyhua
Acriminado—a Ychirayacuy
Acriminador—a 'Tnfcssisga
Acriminar Tucsicog
Activamente
Activar
ActíVQ—a, diligente
Actualmente
Acuático, animal
Acuclillarse
Acuchillado
Acuchillador
Acuchillar
Ai,
UshtucttssKa'
Unay-ushtussga
Ushtucuy
Ushttichí
Vachacassga
Digitized by
28 CÁST
CAST. Tucflinacuyan
Acuchillarse Yanapanacuyan
,, mutuamente Yacupurichina, Ayhua china
Acudir, ir en socorro Huacpí, Huassaman
Acueducto Goricog
Acullá Jtichapita-jucta-tumpacog
Hunuy, Tanca y
Acumulado—a
de algún delito .Turiipay
Digitized by
Atf.
Hua3!iacas3ga, Tulipa ^ga
Achacado—a
Achacador—a Huacha^aoog, Tumpacog
Tumpay
Achacar
Achacar hacer Tumpachi
Guecianyasga
Achacoso-*.
Paltayasga
Achatado—a
Paltachi
Achatar
Paltayacuy
Achatarse
Uchucyasga
Achicado—a
Uchucyacheg
Achicador—a
Uchucyachi
Achicar
Uchucyacuy
Achicarse
Pejtassga, Rupass^a
Achicharrado—a
Rupaclie^
Achicharrador—
a Rupachi
Achispado—a Machay
Achispar Machacuy
Achisparse Mancharrisga, Pengacmsga
Acholado—a Adán, ñaupa-yureg-runa
Adán nom. Tincucachtn apa mi
Adaptable adj. Tincuchíj
Adaptar Chuncayachinalla
Adecenable Chuncayachissga
Adecenado—a Chtmcallaman-churay
Adecenar
Digitized by Google
30 CÁST
CAST. Ñaupaman
Adelantado—a Caipita-ñaupamanga
Adelantar Chaypita-ñaupanianga
hacer Ñaupata-ayhuan, Surin*
Adelantarse Ashuan-ñaupanan-ayhuán
Ñaupay
Ñaupachí
Ñaupaouy
Digitized by
20 CAS?. Ruriman
á la parte de Ashhuan-mriman
„ de Shumagyachi, Allichachi
hacia Shumagyachicuy, Allichachi-
mis
Yagayasga [cuy
Aderezar Yagayacussga
Aderézame, adornarse Llagtassga
Adeudado—a Llagtay
Adeudarse Llasstacuy
Adherido-a Cavpag
Adherir Yapan
Adherirse Yachacuy
Ad hoc Guellay-goricog
Adicionar, agregar Guellaygorí '
Adiestrar Guellay-gorieuy
Adinerado—a Diosllahuan
Adinerar Yachanallla
Adinerarse Yachacuy !J¿ '
Adiós! Yachassga 3iV
'
Adivicable Yachacog
Adivinación Mussy achina
Adivinado—a Mussyana
Adivinador Mussyay
Digitized by Google
CAMt Yanapacog
„ hacer . Yanapa
Adivino—a. Munassgaiquima
Adjunto—a Pantacanapa
A^jutcr—a Pantapog
Ad libitum. é voluntad Pantacuy
Admirable ¡Achallau! t.
Admirado-a Chasquisga
Admirarse Chasquicog
Admirativa, palabra Chasqui
Admitir Ticata-ruray
hacer Ticacuna
Adobe, nom. Yachaehí
99 hacer Marta
Adobera, nom. Mallua-huarmi
Adoctrinar Nanacussga
Adondequiera, adv.
Adonde, advf
¿Adonde vas?
AJT. 21
Mussyachi
Mussyag-runa
Digitized by Google
33 CAST. >
Huar-
mitapis.
Adonde quiera 1
Huahuachicun, Ollgotapis,
Adoptado-a, part.
huarmitapis.
Adoptante, adj.
Churinpachariñ.
Adoptar, el hombre
hjj¡ó. Muchana.
ó hija, v. '•...*• ;. Muchassga.
Id. la mujer /y. Muchacuy.
; .-1»
Usslmncacheg.
Adoptivo-a, hijo-a;\ád\
Usshuncachi.
Adoración, nom. ' '
Usshuncassga.
Adorado-a, pórt.
Usshtmcacussga.
Adorar
Puntinaeuy.
Adormecedor-a, ádj.
AUichasaga, Shumagyasga.
Adormecer, AUlchacog, Shumaf:yacog.
Adormecerse, r. n. AUichay.
Adormecido-s, adj. Allichachí.
Adormitarse, v. Allíchacuy.
Adornado-a, part. C haninpa-t arissga.
Adornador-a, adj. Chaninpa-taricog.
Adornar, v. Chaninpa-tariy.
Adornarse, r.
Adquirido-a, part.
Adquiridor-a, adj.
Adquirir, v.
Id. hacer
AN.
Maychuratá?
Churicussga, Huahuacussga
Churicog, Huahuafcog.
Cimricun, Ollgotapis,
Digitized by
CAST. Aéreo-a, que vapor elaire%
Adrede, adv. AN. 23
Musía :ar-ruran, Huagtani-
Ad sumun
Chayllanyag. [pa.
Adulador-a, adj,
Llulla-misqui-shími.
Adular, v.
Missqui-shimihuan llullacuy,
Adúltera, adj.
Gohampa, huarnii-juchayog-
huagrarcur. (Huagrarcuc.
Huartninpa, Ollgo-juchayog,
Adúltero, id.
Huynarissga-runa.
Adulto-a, adj.
Gorinacussga, Shuntassga. .
Adunado-a, p-
Jucllaycachí.
Adunar, juntar, congregar,
Jucllacacun.
v,
H uayranu-tuinacog.
Adunarse, r.
Tucuypa-jananana-jayarissga
AdvenedÍ20-a, extranjero
Shacamussga, Shacamucog.
Advenimiento, venida, n.
Chegnina, Enemigúnchig.
Advenir, venir ó Hogar, v.
Tucuy, Yagacag, Desgracia.
Adversario-a, nom.
Huillacuy, Huillacuna.
Adversidad, nom.
Huillacussga.
Advertencia, nom.
Huillay, Huillaycuy.
Advertido-a, par. Huillaycachi.
Adveitir, v. H uallanacuy acog.
Id. hacer, v. Huayracog
Advertirse, mutuamente, Huayray
Aechador—a, adj. Huayrachi
Aechar Huayrana
hacer.
Digitized by Google
24 CAST. Pacacuycur
Digitized by
CAST. AN. 37
Afligirse Juntacamun,Juntacan
Aflojado—a, part, Fortunayog, Cushisga
Aflojar Hamchi, Cirnissga
Aflojarse Pengacuna
Afluir, concurrir Pengacachissga
Afortunado—a Pengacachí
Afrentar v. Huagtachú
Afuera Huagtapa
„ á, ó hacia Huagtachucacum
„ de Humpurassga
en la parte de Humpuracog
9 9 Para Apissga, Charicuss^a.
9 9 P°r Allapa, Charicussga
Agachado—a, part. Charí
Agacharse v. Charichí
Agarrado—a, part. Charicuy
„ adj. avaro Penca
Agarrar v. Llagtaypa pureg
„ hacer
Agarrarse v.
Agave n.
A gatas andar
Llaquicuy
Cacharissga
Cacharí
Cacharicussga
Digitized by
26 CAST. Jatunsaray-runa
Agraviado—a. Yapacurí
Agraviar v. Hashipacog
Agregar v. Chacrayog
„ caliente Misqui-yacu
>f c/ara
„ turbia
salobre
„ o*a/ce
AN. 27
Reguecun, Agradecicun
Jatunyay
Jatunyasga
Jatunyacus^ga
Digitized by
28 CAST. Yacuycacliiii
Aguar y
Shuyacog
Aguas-arriba Tucpina
„ abajo Tucpissga
Agüero mal-, presagio, Tucpicog
„ buen Tucpicuy
Aguyon nom. Shuito, Llanu-scnga
Aguijoneado—af part. Ticpi, Jiracuna
Aguja Uchcuchf
Agujereado—a, part.
Agujereador—a, adj.
Agujerear v.
ii hacer
AN
Taniya
Yacu-asstacog, Yacu-
apacog
Yac ayas 3ga
Digitized by
CAST. AN. 41
Digitized by Google
30 CAST. Iiuañussga
„ para Huarcucog
„ por Huarcuy
mucho Pttcruyassga
„ mucho tiempo atrás Pucruyacheg
Ahorcado—a, part. Pucruchf
Ahorcar r. Pucruchaycachí
Digitized by Google
CAST. AN. SI
Ají especie de Uchú
pimiento Chinchi-Uchu, Puca-Uclm
verías clases de
Agassga-Uchu
.. salsa
Uchu-rogro
Ajiaco, guiso Pagaracussga
Ajustado—a, Cuenta Sinchi—huach acassga
Ajustado— a, Sinchi—huachacay
apretado
Sinchi—huach acá cog
AjUStar, apretar v.
man, tá
Ajustarse
Chacaman-ayhuá
Al prep.
Riera
puente voy
Alavado
Ala de las aves n.
Alavaycuy
Alabado—a
Churacuna
Alabar v.
Shirac
Alacena n.
Ricrayog
Alacrán n.
IV?rachispga
Alado—a, adj.
Jat usag-ricray og
„ artificialmente
Alambre
con alas grandes
Taripassga
Alambre n.
Tarípacog
Alanceado—a part.
Taripacuy
Alanceador—a adj. Icbogman
Alancear v. Derecbuman
A la izquierda Pagassman
„ „ derecha
., ,, noche
Digitized by Google
45 CAST. A».
M „ mañana Shutachicog
Alardear Shutacbi
f t la vida Unaycachin
„ la mano Gaparacog
„ el pie Gaparassga
Alargarse el tiempo Manchacuymi
Alaridos dar Manchacussga
Alarido n. Manchachicog
Alarma Manchacheg
Alarmado—a part. Manchachacun
Alarmador—a. adj. Puca-cahuallo, Caballo
Alarmar v. Tutalla, Pacha-huarassga
Alarmarse Pirga-rurag
Alazán» de color Yuragyachf, Yurag-yay
rojo Munaynincbig
Alba, luz del dia v. Munanganchista-ruracuna
Albañil n. Huyhuata-Jampeg, Jampicog
Albear, blanquear
v.
AlbeWQ
,» tener
Albeitar nx
Tardiman
Tutaman
Shutay
Digitized by
CASI. AH. 33
Albergado—a hospedado Gorpacussga, Jániayeussga
Albergador—a adj. Gorpachieog
Albergar v. Gorpachi
Albergarse Gorpachicu3squiga, Huiticay-
CU33^a.
Gorpachicuna
J r algo á otro
Digitized by Google
34 CASÍ. Uchucllapita, Mana-tari p a y -
Aleccionar v. Cusshisága
Alegrar v. Cusshicussgalla
Cussihcuna
Alegrarse
Alegre adj. Caruyasga, Huiticussga
Alentar v.
Alentarse v.
Alfarero n.
AN.
Digitized by
CAST. Huañanassganu-muquissga
Alfiler n. Alforjallá
„ grande Algarrobo
Alforja n. Imapis, Imallap's
Algarrobo n. Imapis-asbuan
Algo pron. indi. Imapis-huallcata
Algo más üteu
Algo menos Ctcuyassga
Algodón n. Pipis
Algodonado adj. Pillapis
Alguien pron. ind. Paycunapit a-m ayganpis
Alguno—a, „ „ Imallatapis
Algún tanto N oganchicpita-mayganpis
Alguna vez Imallaypis
Algunas veces Imallaj'cuna
Alguno—a, de nosotros Hayllunacussg a, J u n t a n a -
Algunos de ellos cussga
Aliado—a, adj. Hayllunacuy, Juntanacuy
Juc-jutin
Jamay
Aliarse v.
Alias, por otro nombre
Aliento n.
AN. 35
Kaprahuan-lapina
Digitized by Google
36 CAST. Chagnay, Huatay
Aligar v. Ashcaglla-huallcarachí'
„ apurar Micushicog
hacer Iniatapis-tincuchisga
Alinear v. Allichassga
Alinearse Allichacog
Aliñarse v. Llampuchis3ga
Llampuchicog
Aliño Adorno aseo n.
Llampuchí
Alisado—?, part.
Rambra, AUsd
Alisador—a, adj.
Alisar v.
AÜSr, árl.ol
A7.
Chagnasga, Huatass^a
Digitized by
CAST. Pisshiyaycachi-lazanganta
Alma n. Uriaycuy
Almacigo n. Missqui
Almagre Muchca
Almíbar n. Huyhua-ñagcha *. a
Almirez Aguessnu-yarganiog
Almohada Micuy-tupuna
Almorranas Huaraypa—cassquina
Almorzar v. Locojinasga
Locoyassga
Almud medida de
granos Upallalla
Almuerzo n. Gorpachina
Alocadamente adv. Gorpacussga
Alocado—a, adj. Gorpachí
A lo callado Gorpacuycussga
Alojamiento n. Chayllatachí
Alojar Y. Hospedar
Alojarse
A lo más adv.
Al principio del
mundo
AN. 87
Pisshiyasga-aparinan
Alliyasquisga
Digitized by Google
CAST. AN. 51
38 GAST. Mineay
Muyunman, Tumananman
Alquilado—a, persona
Ticranman
Alquilador—a, adj.
Alquilar v. Tacucassga
Al rededor Tacucacheg
Al revez Tacuchí
Alternar v. Tarhui
Alumbrado—a, part
AN,
Mincassga
Mincacog
Digitized by Google
Alumbrador—a, adj. Llo-lla
Alumbramiento n. Alverja
Digitized by Google
CAST. AN. 53
49 CAST. Chayman
Amado—a, p. Tacuricog
Amamantamiento Huaynayacuyan
Amamantar v. Huaynacacuy
Quillucassga
Amancebada adj.
Quillucay
Amancebado
Quíllucacussga
Amancebamiento n.
Pacha-huarajr, Achicyay
Amancebarse
Huatassga-maquin
Amancillado—a, part.
Amancillar manchar v.
Amancillarse r.
Amanecer r,
Amancornado—a,
part.
ASÍ.
Huitichf
Digitized by Google
CAST. .
Amaneornador—a, Amasado—a, pai t.
adj. AN. 41
Huatacog-maqu i n p a, C h
v.-
quinpa.
Amancornar v.
Huata/
Amansar apaciguar
Sosegaycachi
Amante adj.
Cuy acó 4
Amar r.
Cuyacuy
,, hacer
Cuy achí
Amarse
Cuyacun-quic ui a
,, recíprocc mente
Cuyanacuyan
Amargo adj.
Aya?, Puchgog
hacer algo
Ayagta-ruray, M a n a - a l l i t a -
ruray.
Garhuass
Amarillo color
Garhuassyasga-gajllan
, tener el rostro
M urussga-garuassy asga
Amarillear r.
Huatassga
Amarrado—a, part.
Huatay, Quipuy
Amarrar v.
Huatachí, Quipuchí
hacer
Huatachicuy
„ hacerse
Huatacuy
Amarrarse v.
Hnatayacuy
,, recíprocamente
,, con la faja Huatacuy-huaracahuan
Digitized by Google
56 CAST.
Amenazado—a,
part.
Amasador—a, adj. . AN.
Amasar r. Ta^llaeog
A más, ó por más Tagllay
andar
Ac! a-puricug
„ „ „ „ „ tardar
Ancbay-unaiga
„ „ „ „ va/er
Ancha-chanin
», „ N „ v/r/r
cahuan
,, , » »» o*ar
„ goycun
t, m » ,* tener
caypaman
99 »M99 téJ09
carupira
9 9 9 9 » •» Aaber
9 9
„ capunan
Ambición *?. Mvrrapayar.a
Ambicionado—a, part. Munapassga
Ambicionar r. Munapag
Ambicioso—a, a<fr\ Ivlunapacog
Ambos—as, /os dos H isscan
Ambulante Puriracog-rur.a
Amedrentado—a, Manchacassga
parí.
Manchachicog
Amedrentador—a, Manchachí
ad/.
Manehacussga
Amedrentar r.
Jinata-cachvm
Amedrentarse
Jinamcnta-cachun
Amen
Manchachina
Amen de,—Ademas de
Amenaza n.
,, se-la/ Je
57 CAST.
Manchr.chie-;a
Digitized by LJOOQIC
CAST. Manc!iachin-maquita-pal 1 a
r-
Amenazador—a, adj.
Upa, ücti, Uteg
Amenazar r.
Cuncarurichu, Aniogllo
,, le Yantando la mano
Regshicusga
Amenté adj.
Huarmitapis, Ollgotapis cu-
Amígdalas n.
yana,
Amigo—a, n.
Ollgopa-chinan
,, de varones ó
mujeres II uar rrt ipa-huay nan
Huallcayasga, Pishryasga
Huallcayay. Pishichí
Chincaglla
concubina
concubino Reguenacuy, Amistacuy
Alli-shongohuan
Aminorado—a,
Huagiyog, Patrón
Aminorar v.
Huichgay, Cercay
Amisible adj.
Cupashga, Lianuyasga
Amistar v.
Cupacog, Llanuyachicog
Amistosamente adv.
Cupachí, Llanuyacbí
Amo n.
Rantinapa, Guellay-
Amojonar v. camasliga
Amolado—a, p. ., „ -camacacheg
Amolador—a, adj. Rantinapa Guellay-
camacach'i
Amolar sacar corte v.
Huillashga, Anyasga
Amonedado—a, p.
Anyacog
Amonedador—a, adj.
Amonedar v.
Amonestado—a, p.
Amonestador—a,
adj.
ATT. 43
Mancliacliicog
Manchachi (cur.
Digitized by Google
CAST. AN. 59
44 CAST. Shuntay, G j t u y
í Amontonado—a, p. Cuyacuy
Amoratar v. Galluta-!iuatay
Munapacuy
Amordazado—a, p.
Cuyacog-shongo
Aya-huarasiga, Mortajassga
Ayata-mortajar
Amordazador—a, adj.
Ay ata-mortaja/
Amordazar v.
Alzado
Amorío n.
Rur.ata-alzac!:e ;
Amoroso—a, adj.
Runaalzacun
Amortajado—a, • p.
Alzacussga
Amortaj ador—a, adj.
Cuyuchina
Amortajar v.
Hayllussga
Amotinado—a, p.
Amotinador—a, adj'
Amotinar v.
Amotinarse
Amovible adj.
Amparado—a, p.
AH.
ílullaycuy, Any&yc:iy
Sh mtacafnga, Gotucassga
S'iuntao'ii; >r . G >tuc!
iteog
Digitized by Google
Ampara lor—a, adj. Cuchuycuy
Amparar v. Huauíbra-tucog
Ampararse Huarmi-tucog
Amputar v. Chacuanyacuy,
Rucuyacuy
Amuchachado—a,
adj. Rucu
Amurállalo—a, p. Purissga
Digitized by Google
CAST. AN. 61
46 CAST. Aya-huantuna
Huantucuna-:matapis
Andar rodeando
„ á gatas Yarpuna
„ desatinado Yarpucuyanan
tropezando Cordillera
Andarín n. Rata^i
Digitized by Google
CAST. AN. 47
Angustioso—a, a dj. Llaquinaypa
Anhelado—a, p. Cnay- munapassga
Anhelante adj. Unaypita-munapacog
Cinchi-munay
Ansiar v. Unay-huata
Ñaupaman
Antaüo adv.
Ura-huata
Ante delante , prep.
Ganyantin
Anteantaño adv.
„ -pa^ash
Ante ayer
Ñaupacuy
Ante noche
Ñaupachissga
Anteceder v.
Ñaupacag
Antecedido—a, p. Ñ ogapa- ñaupachu
Antecesor—a, adj. Gueshpi-ñahuy
Ante mí prep. Llallicuy, Ñaup achí
Anteojos ti. Llallichisga,
Ñaupachissga
Anteponer r.
Ñaupag
Antepuesto—a, p.
Ñaupa
Anterior
Unayña-ñaupata
Antes adv.
Chey liaran
M
mucho tiempo atrás
Manara-ñaupaptin
poco há
Allirá
11 i
f lie
Llalleg, Ñaupareg
bien conj.
Llalliccg, Ñauparicog
Anticipado—a, adj.
Llallí, Ñauporí
Anticipador
Jampi
Anticipar v.
Maceara
Antidoto ti.
Unay-tiempocuna
Antifaz «1
Antiguamente adv.
AN. Digitized by Google
CAST. Munaraco *
Antipatía A^quicuna
tener Ma?ha/
Antojadizo—a, adj. Runa,mas*n:a-n cog
Antojarse r. Huatan-huatan
Antojo n. Pucutassja
Antorcha 1
Pucuta; yassja
Antro Quipuy
Antropófago Huillarina
Anual, Anualmente *./r. Munareg
Anubarrado arj. Huillassga
Anublarse v. ¡mp. Huillacog
Anudar T. Huillay l
Digitized by Google
65 CA8T. AN.
Añudado—a, p. Runtu-nirag
Runtuy
Añudador—a, adj.
Michissga
Añudar v.
Michicussga
Aovado—a,
Michi
Aovar las aves
Michichi
Apacentado—a, p.
Apacentador—a,
adj.
Apacentar v.
hacer
Ñutussga
Ñutuycachí
Añil
Huata
Digitized by Google
CAST. Llampuyachicog
Apaciguador—a, Llapi:as^ga
Apaciguar v. Llapicuy
Apachurrado—a, p. Llapicussga
„ en conñrmacion Upissga
„ protejcr U piche 3
Digitized by
67 CAST. AV.
Apalancar v. Tincuchí
Aparado—a, p. Yuricuy, Yurissqui
Aparar preparar v. Yuricacachí
Apareado—a, Yuricamussga
Aparear \\ Yuricachimussga
Aparecer Camachisga, Caronasga
„ Aacer Huyhuata, Caronasga
el que hace Caronacog, Catnachieog
Aparecido—a, p. Caronay, Camarachi
Aparejado—a, preparado. Camarachicuy
,, e/animalde carga Allitucusga
Aparejador—a, qy prepara Allitucog
Aparejar prevenir Allitucuy
Aparejarse r. Nicog-tucuy
Aparentado p. Llullacachi
Aparentador—a, a<//. Yangalla Tumpalla
Aparentar v. Llullalla
,, decir una cosa p' otra. L l Jillalla-quesiactm
„ hacer
Haitisga, Raquisga
Aparentemente adv.
Raqui-tallusgata
Apariencia n. (m?,
Raquicassga-
hacer-de estar enfer- mancebacuna
Apartado—a, p.
lo mezclado
., el amancebado
Llapieuy
Jayarassga, Camachissga
Jpyarcuy, Camacaycachi
Tincuchisga
Digitized by Google
CAST. AN. 68
Aparvar v. Yarpucuy
Apechugado—a, p. Trancacuyanan
Apechugamiento n. Sagmassga
Apedreado—a, p Sagra ay
Sag machi
Apedreador—a, adj.
Sagmanacuyati
Apedrear v.
„ hacer. v. Llatacassga
Digitized by Google
AN.
§4 CAST. C h aypanaca y t a
Apenado—a, p. Yapanarra
Apetecible Quichquicuy
Apiadarse v. Allichassga, T i a c a c t g a
mutuamente
Apiñado—a, p.
Apiñar v.
Apiñarse v.
Aplacado—a, p.
Lla~uT.cu s¿a
Ñacacuylla, Apena 3
Apenadla iir a i
Digitized by
CAST. Pampayassga
Aplacar v. Pampayachicog
Aplacarse Pampayachi
Aplanado—a, p. Ñitissga
Ñiti, Ñiticuy
Aplanador—a, adj.
Ñiticacheg
Aplanar T.
Cusshipassga
Aplastado—a, p.
Cusshipay
Aplastar v.
Shuyachissga,
„ hacer v.
Quepachissga
Aplaudido—a, p. Shuyachi, Quepachi
Aplaudir v. Imamanpis-churaycuy
Aplazado—a, p. „ -chüracuycuy
Aplazar v. Suacuyman-churacuy
Aplicado—a, á algo Pissi-shongo
Aplicarse v. Pissi-shongochi
, al robo
f Jutichí
Apocado—a, p. Charicuycuy
Apocar v. Mana-alli-shutin
Apodar v. Puyuesga
Apoderarse Puyuchi
Apodo n. Lasagyassga
Apolillado—a, p. Lasagyacuy
Apolillar v, Allpachissga
Apoltronado—a,
adj.
Apoltronarse v.
Aporcado—a, p.
AN. 55
Shongont a-ti achi
Shongon-tíacassga
Digitized by Google
71 CAST. AN.
Aporcar Apacarau7
Digitized by Google
CA8T. Presu-chareg
Apreciar r. Asslla-apurassga*
Aprehendido—a, p. Asslla-apuracog
Aprehender v. Asslla-apuray
Apremiado—a, p. Yachacussga
Apremiar v. Yaohacuchf
Aprendido—a, p. Yachacog
Nitichi3sga
Aprender y.
Nitichicog
„ AaTtfT p;
Nitichí
Aprendiz adj.
Manchaea ?ag
Aprensado—a, p.
Presuchissga
Aprensador—a,
Presuchf
Aprensar v.
Utcaglla
Aprensivo—¿. adj.
Utragllafla
Apresado-*, p.
Utcaycuy
Apresar v.
Utcaycachi
Apresuradamente adv.
Shinchi-huatana
Apresurado—a, p.
„ -huatassga
Apresurar v.
hacer Huascahuan-huatay
Apretura a. Huatassga , u
,.:
Apuñetear v.
Apuñetearse
A qué tiempo?
cuando?
Ayhuacuyan
Quichqui
Digitized by VJ OOQiC
f&ftT. Cayman
Aquel—Ha—Uo, p r o n .
Caychisi-niyan
Aquende a d r .
Cayllaman
Aquí Cayllamanta
Aquí está? p t e g .
Caypita
„ r e s sp . Cayllapa
Aquí dicen está Cayllanpita
„ n o m á s
Cananpita
„ n o m á s y á
Ara-rumi
„ de
Pachca
99 por
Ashpissga
„ cfestfe
Ashpicog
de...adelante
Ashpí
Ara altar portátil nom.
Ashpichí
Araña in s e c t o
Ashpicuy
Arañado—a, p.
Ashpinacuyan
Arañador—a, adj: '
Jatun-ashpissga
Arañar tv
J apiña, Taclla
„ hacer
Tacllacog,
Arañarse r . Yapucog
„ reciprocamente
Arañazo n .
Arado—a, p.
Arador n .
Imará-clieyga?
Imaysi canga? .
Tagay
Caymanta
Digitized by
•o oxn. Munassgallata-rjgracuy
Mtma^sganta-Turac^ -¿
Arar v. Munay, Imaitapis-yajrpas^%
Arbitrariedad n. Jatun-gueni, Jatun-j aeha,. £
Arbitrario—a, adj. MaUquisga-jacha, r>,^ u .^
Arbitrio n. Frutayog-jachj$.
Digitized by
CEU. Argolla
Arenilla Galluta-puchgon , <. <\
Ñutu-ago
Iscu-chapussga
Gueüaychassga *
Digitized by
flg CAST. Supaypa-huachasgiói ~
Arrasador—a, adj. ,, janchaagan .
Arrastrado—a, Chutacoy
desastrado Chutachi
ff P- Pillatacuy
Arrastradora *dj. Huyhuata-gatitl .
Arrastrar v. -gaticog
„ hacer Huyhuata-gatiracog^..
Arrastrarse Huascanhuan-gattcun
Arreada n. Ayllurcur-gátkiiy ,
Arreado—a, p. Gaticachi
Arreador—a, ao% Guechichicog
„ látigo n. Guechureg
Arrear v. Guechucuy
„ hacer Pucutay-pttcayaaga
Arrebatador—a. adj. „ „ nearan
Arrebatar v. Ticracassga
„ hacer Ticrachi
Arrebol n. Ticracacuy
„ manifestarse el
Ticracacuyay
Arregazado—a, p. Allichasga * "
Arregazar v. Allichacog
Arregazarse
„ mutuamente
Arreglado—a, p.
Arreglador—a, adj.
AM
Purttachicog, Achicog
Puruachí, Achnj
Digitized by Google
Allichacuy
CASI.
Garishga
Arreglar v.
Garicuy
Arreglar hacer
Garicuycuy
Arremangado—a, p.
Gaticuy, Gatiparcny
Arremangar Y.
Gatishga, Gatipasbga
Arremangarse
Muyusga
Arremeter
Muyucheg
Arremetida p.
Muyucuy
Arremolinado—a, p.
Cuticacushga,
Arremolinado!1—a, Yarpachacusga
adj.
Cuticacuy, Yarpachaoiy
Arremolinar. v.
Cuticacog, Yarpachacog
Arrepentido—% p.
Huichgasga
Arrepentirse y.
Huichgay
Arrepentimiento o.
Janagman, Humaman
Arrestado—a, p.
Janay, Huma
Arrestar Y.>
Janagpi, Humapi
Arriba adv.
Janagmanta, Humamanta
á la parte de
Janagpi ta, Humapi ta
99
en lugar superior
Ahshuan-janagpíta
99
hacia
Ahshuan-janagmanta
„ de
Chamusga
99 demás
Chamog
hasta mas
Huyticacushga
Arribado—a, p.
Arribar r.
Arrimado—a, p.
AS. es
Allichay
Digitized by
- »4 CA8T. Cuchucasga.
Arrimar r. Cuchucay
Arrimarse r. Gongorllasga
Arrinconado—a, p. Gongorichisga
Arrinconar v. Gongoricuy
Arropado—a, p. Shipu
Arropar v. Shipucasga
Arroparse Shipucuy
Arroyo ».
Arruga
Arrugado—a, p.
Arrugar v.
AV.
Huyticog
Huyticuy
Digitized by Google
CAST.
Arruinasga, Pobreyasga
Imatapis-juchuchin
Arrugarse
Arruinado—a, p. Huacchayasga
Juchusga-huasi
Arruinar cosas r.
Guesiasga
Arruinarse la fortuna
el ediñcio M arca-arru ina sga
f9
Artemisa n. „ -rimacog
Digitized by Google
63 CASTr AN.
Melanay
Digitized by
CAST. ¿Chaynucu?
Aseverar v. Chaynus-niyan
también Chaynumi
/o podría hacer yo
„ Y adv.
M mismo
Asiento
Asirse r.
unos con oíros
AN. 67
Aumi-ní
Chaynu
Chaynallunam
Chaynumari
Digitized by Google
63 CAST. Jununacusga
Asistir v. Jununacuy
Asna n. Junuyacuyan
Purumyacheg
Asno
Purunyachf
Asociado—a, p.
Rnpayhuan-chaquisga
Asociar v.
„ chaquichi (cuy.
Asociarse
„ chaquicuy, Rupacha-
Asolador—a, adj
Ricachacuycan
Asolar v.
Ricachacuy
Asoleado—a, p
Huatgarcur-ricachacuy
Asolear algtnos f r i t e s
Hanllarasga, Manchacasga
Asolearse v.
Hanllaray
Asomado—a, p.
Hanllaracuna
Asolar v
Hanllarayacheg
Asomarse Upayasga-mana-huiyar
Asombrado—a, Mana-huiyag
admirado
Chacchuy
Asombrar, hacer
sombra Caquiag
Asordado—a, p. Munacog
Asordar v.
Asperjar
Áspero adj.
„ acre
„ degenio
Aspirante adj.
AS
Chayehu-cay
China-asnu
Orgo-asnu
Digitized by
CA8T. Melana?uy
Aspirar v. Chuqui
Asquear v. Huagra
99 hacer Llanta
Asustar v. Huatashga
Asustarse Huatacog
Digitized by Google
85 CAST. AN.
Atalayar v. Huatanacuyasga
Atar v. Ahca-ruranacuyog
Atarse Quichquicasga
recíprocamente Quichquicaycusga
Atarearse v. Aya-huantuna
Digitized by GOOglC
CAST.
Aterrarse v. Guellay-churacuy
Gahuacog
Atesorado—a adj.
Gabuacuy
Atesorador—a,
Nina-aspicttna
Atesorar v.
Ninata aspicog
Atisbador—a, adj.
Ninata-aspí
Atisbar v.
Huayra
Atizadero—a, n.
Muspay alga, Lo: iy as * a
Atizador—a, ai/.
Muspayachí
Atizar el fuego
Muspayacusga
AtmMera n.
Millpog-3Íniga
Atolondrado—a,
adj. Sinigashga
Atolondrar v. Sinigacusga
Atolondrarse Upayasga •
Atolladero n. Upayacusga
Quichquipacussga
Atollado—a, estar
Quichquipacuycun
Atollarse v.
Ñacachicog
Atontado—a, ad.
Ñacachí
Atontarse v.
Shongo-cnsichicog
Atorado—a, adj.
Sfhongoman-shutacog
Atorarse v.
Cuncachu, Chacacacheg
Atormentador
Atormentar v.
Atractivo—a, adj.
Atraer v.
Atragantado—a, p.
AN. 71
Manchacuricuy
Guellaynin--iuñasga
Digitized by Google
72 CAST. AS.
Atragantarse v. Cuncanchu-chacacaycusga
Atrancado—a, p. Quillusga
Quillucbí, Tacraycuy
Atrancar v. .
Apissga, Charisca
Atrapado—a, p.
Atrapar v. Apicuy, Charicuy
Atravesado—a, p. Chacay
Atravesar M ana-manchag
Atreverse Mana-manchacog
Atribuir v4 Llaquicussga
Llaquichí
Atribulado—a, adl.
Shongo llaquisga mana
Atribular v.
allita
Atrición n. ruranganchipita.
Huychgapacussga
Tangacog
Atrincherarse Tangacuy
Atropellador—a, adj. Jatun-sacra
Atropellar v. Pengacarisga
Atroz adj. PengacaracM
Atufado—a, enfadado
p.
Atufar enfadar v.
Digitized by
CAST.
Rutucog
Aturdido—a, p. Rutuy
Atusado—a, p Atacog
Atusar v. Mirachina
Mirachicog
Augusto—a, adj.
Mirachí
Aullador—a,
Miracun
Aullar
Miray, Yapay
Aumentable adj
Assuanra, Chairan
Aumentador—a,
adj. Manaran
Aumentar v. Micuycanran
Aumentarse Huañuptimpis
Aumento n. ¿Cahnaurac?
Aún ad\\ Tincuchisga, Huillanacussga
„ nó Tiucuycachi. HuillanaycacLí
99 come HuUlanacuyasra
99
cuando muera Juc-similla
„ vive? Imapis-captin
Aunado—a, p. Mana-munapti ^mpis
Aunar v, Mana-shamuptiquipi i
Aunarse
A una voz adv.
Aunque conj.
99
no quieras
99 no vengas
AN. 73
Upayasga-gina
Upayachí
Rutussga
Digitized by
74 CAST. Illacuy
Aurora n. Guepa-huasha
„ atrás Huasha-rimacog
hablar en Illacussga
„ el que habla en Illanmi
Ausentarse v. Mush ogt a -y arpacog
Ausente está adj. Camachisga
Autor—a, n. Camáchicog
Autorizado—a, p. Camachí
Autorizalor—a, Yanapassga
Autorizar v. Yanapacog
Auxiliado—a, p. Yanapay
Auxiliador—a, adj. Yanapachí
Auxiliar v. Yanapa
Runa-tucog, Ollgo-tucog
Runa-tucusga, Ollgo-
tuctisga
Auxilio n.
Chanicachi
Avalentonado—a,
adj. Nauparcuy
Avalentonarse v. Michanu-ruractm
Michana . . , * ' .
Avaluar
Avanzar Micha
Avariento—a, adj.
Ave saludo n.
dar ese saludo
Pacha-h a ara,
Achicyannam
Digitized by Google
CAST. Mayllapis
Digitized by Google
76 CAfíT. Puchgoyasga
Ávido—a, adj. Puchgochí
Avigorado Puchgosga
Avigorar v. HuiUacog
Avinagrado—a, p. HuiUay
Avinagrar v. Huillaycachag
Avinagrarse Huillachisga
Avisar v. Ricassga
de costumbre Ricay
„ hacer Ricanacuyag
AVÍSO n. Ganyan
Avistado—a, p. Ganyantin
Avistar Yanapa
Avistarse Yanapacog
Ayer adv. Yanapay
ante Yanapacuyan
Ayuda auxilio nt Mallaglla
Ayudador—a, adj. Punchaullachu-iuicttna
Ayudar v. Huatanalla, Tincuchinalla
Ayudarse Tinqueg, Huatag
mutuamente
Tincuy, Huatay
Ayunas, estar en
Ayuno, dia de
Ayuntable adj.
Ayuntador—a,
Ayuntar v.
AV.
Llapanta-nuinacog
Callpayog
Callpachay
Digitized by
CAST.
Asufre
Azar Occe
Azogado—a, Yachaycachicog
Azucena n.
Azuela
Azufre
Azul
Azules ojos
Azusador—a, adj.
Azusar v.
AS. 77
Llaquina- mana-
shuyasgata
Mana-gonchuyog
Catcachisga
Llacllay
Llacllasga
Llacllacuy,
Manchapacusga
Asutassga
Asutay
Asutacuy
Asutanacuyan
A sucena-huay ta
Llagllacuna
Digitized by
73 CAST.
Babear r- Lausag
Bacín n. Tucru
Báculo Chanchilla
Badulaque adj. Amchi
Bagazo Tussucog
Bailador—ra, Tussuy
Bailar v- Tussu
Uracachisga *.
Baile n.
Uraycuna
Bajo—a, en el precio
adj. Uraycáchag
Bajada camino de n. Urachisga, Baratassga
Bajar algo v. Humata unpum
„ de precio Humanta-umpucheg
Ja cabeza
M Uraycuy
hacerla á otro
M
Uraychu
Bajarse Racu-cunca
Bajo JJpallalla-rimacuy
„ músico
hablar
Lausa
Digitized by Google
C1ST. Chucchu y-rimacu r
Balanza n. Chucchun-rimacur
Digitized by
80 CAST. Shapra
Mana, Shaprayog
Baratero-a, q ofrece poco
1
Shapra-sapa
Barato—a,
Huatia
Barba n.
„ sin
Barbado—a, barbón
Cahuito
Barbacoa carne asada en
un Puru-runa
boyo. Chagmasga,
„ cama de indio Barbechassga
Barbi-negro Rimapacog
Barbi-rubio Rimapacuy
Barbotador—a, Chimpana-mayuta
Guellay-tica
Barbotar v.
Cliuclla
Barca n.
Huynayacog
Barra de plata
Lloglla
Barraca
Llogllayasga . ,
Barragana adj.
Pichashga
Barranco—a, n-
Ucheucog
Barrancoso—a, adj.
Barredor—a—era,
Barrenador
A1T.
Huallcata-mañacog
Huallca-chaniyog
Digitized by
CA8T. PIchay
Barrenar y. Pichacog * ,c
„ hacer Huic3ha, Paclia .
Barriga n. Mitu-ruray
Barrigudo—a, adj. > . Suchi-passta?
Barro n Puchi-sapa
„ hacer v. Tiachí
J, , tumorciílos Melanar-bumitana
Barroso—a, adj. Chaillapanam
Basar y- Achcañam - -:
Batea Bautissasga
Batido—a, p. Bautisay
Bautizado—a, adj.
Bautizar y.
Bebedor—a, adj.
JOSi 81
Uc^cuy
Uchcuclií
Digitized by
82:¿ CAKR Machasga, Upiasga^ Sineasga
u
Beber v.
Allapa, Macba3ga . c
íí
Bebible adj.
Upiana ,n u;> . "
Bebido—a, un poco adj,<
Mallta-hií3a , ,
Bebí lo, mareado p. Burlacuy
a Icol izado '■
t
Shupru huirpa, Jaoassga !
Bebida :Chacha * .
Becerro Shumag cay
Befar F. Shumag
Befo n. ¡Ima-shumagi .t
t
?~.,V
Bejuco Bendishasga
Belleza Bendisay • -rtl:-j¿S
Bendecido—a, p. Alli-ruracog ** i * t: i
Bermejo—a, j ^1 ^ - 1
Berro n. vj^r/n
Berrnga v^jr.Jvr.i^
Att. )
Upiay * ,r • ¿
Upiana
!Huallcalla-upiascca v*;:; d
Digitized by Google
CAST.
Mucha
Bezudo—a, a<#,
Allillam, J auca liara ,\<3* -
Biblia n, c
Bienarentnr*do^a, Ishcay-huata t »;
Bienaventuranza Ishcay-huarmiyo Tf .
Bienhecho p. Llapampa^cuyas
Bienio «. Ishcay-ricana,.
Bigamo Ayag-lausa r f
Bienquisto Ishcay guilla . . . ~
Bifórme Ishcay-cbaquiyog
Bilis u.í Huicsu-ñahui
Bimestre Huic3u-ricacog
Bípedo Yacliacog <"
Bisojo—a, a*
>t mirar
BisoñO—a, aprendiz
¿JU. , 83
Muchacoj k.
:
Mucbay ^ B
Mucl:anacuy
Digitized by
99 CAST.
Blanqueador—a, r . . - Diospa^contran-rintaeog.,
Ucbuc UímitaJttgíjaítuíHoia
Blanquear v.
Blanquearse Culebra-uaayÉpirila^r/ii^
«IS
Blasfemar '
Upayasga Ciio3il.iii.fi
Blasfemo—a, adj.
Shimi a oíitíífi
Bleios n.
Pacchacassga
Boa oxn£"§iS
Bobo—a, adj. Pacchacacuy oieijípnarS
Boca ü. Shimita-quichay eanciiS
„ aoa/b Juc shimilla, Millpuna BiilS
„ abajo-, ponerse
Shimishapa íriJa»t*ffi
„ abrir la- •
Pengapacuy,
Bocado /J. Pucaya*rftQql0
Bocón—a, a# -¡ Casaracuy .£--oio*xff>
Bochorno n*- -
Ñatin tu M
Bodas [
Bodega ^ ^ ,n Oüo«ifl
Bofes
Bodega '
Huillcapa-churin u
Yurag v *rs<:**3L
Yura&4runa ;;lrra
Yurag lunaryog-ñahuintísul
Digitized by
BAST.
Bofetada Ruiru
Bolsillo Jatun-costal r . fc „
Bolsón Huirayog*t aatft. •
Bollo p a n e c i l l o • • . -<i Jatun-tinya
Bombo Allapa-alli-runa , -,., [
Bonachón—a, i , s é *L, Sliumagyachi, Huaiw^ftjgl
«1
Shumag > J [ > í /&
Boaifiioatf . . ¡Achallau!¡Añanauf v>í.v3
Bonito—av adji,, Taquia <
„ ¡Qoé.........' Hanllayea&Mcog^ -oh: ^ I
Boñiga JMR-.-. Jatun-uchcu i. ,, ,n , * ¡
Boquear*V:. • Shimi-jatunsapa j,
Boquerón u. Uchuc-shimisapa ^„ Ü
Boquiancbo HUÍ tu shirai,
Boquiangosto /L-W¡J Huicsuj&imt'
Digitized by
88 6AST. Sagcha-rmiropüa
f9
habitual Pichay ^'iu.o3
Borrón Ashapacny ^ * .
Digitized by
CAS& Bruma
APíA'» 87
Brazado—a, adj.
, Ricrasapa
Breña n.
Ranra
Breve tiempo
Asgeaglla, Cheylla
Brillante Llipiag
Brillar * ' Llipiay
Brincador—a, adj. Saltacog
t
Brincar T. Saltay
Brinco n. y Salto, Jayarí
Brindar á comer ó Shumag-rimay-upiat,,
beber
Pucllacuyllam 'i
Broma, chanza n.
í.
Pucllacuy ,¿
Bromear v.
Pucllacog f^ r , ^ :
Brotado—a, p.
y Llocsicuy, Yuricacujjr ■ i ".-
Brotar v< / S
Brote n. Huiñacuy i.il.'S
Broza ' Broza • < í> -
f:,1
Digitized by Googk
88 CASÍ; AS J
Buba n .
Huanti
Buchada Juc-shrnt
Buche Ucsha
Alfi
Bueno—a, adj.
Allillam-caycan
M de salud
Buis
Buey n .
Huaea-hurgag
Bufar r.
Ashichicog
Bufón—a, a Asbichinacun
Bufonearse Tucu
r.
Cóndor
Buho
Jachapa-choquin-picbi *
Buitre
Guepi
Bulbo raiz
Chaccha, Alboroto
Bulto /arrio
Timpuy
Bulla bullicio - Puillog
Bullir v. Puilhiy
Burbuja rr Pucllacuy
Burbujear *• Pucllacuycan
Burla n . Pucllacog
Burlarse v. China-asnu
Digitized by Google
CAST
C-
Cabalgar v. Muntassga-puricuy
Caballero «• Huiragocha
Caballo Cahuallo
Cabala Chuclla
Cabecear v. Umata-ayhuí
Cabecera n. Jauna
Cabellera Chuccha
„ negro m Yana-agcha
„ blanco Yurag-agcha
Caber r. Taripay
Cabeza Urna
ft
calva Pagla urna
izedby G00gle
Digitized by Google
CASI. Aya
„ cual
„ y cuando quiera
Cadáver n. Icsisga huasca
Cadavérico—a, pálido, Gori huasca
des-
Fierro-huascca
figurado, adj.
Ushacassga
Cadena n
Rucuyasga
99 de oro
Isquinag, Uremanag
Cadena de fierro
Isquí, Urmay
Caducar v. Urmachi, Ishquichi
Caduco—a, viejo adj. Llucsaycur-isquin
Caedizo-a, adj. Juchaman-ishqueg
Caer r. Ishquinaycargo
99 hacer Juchucussga
99 resbalando Café
99 en pecado Cafe color
Caerse estar á pique de Yesquina
99
desmoronarse Issquisga
Café árbol y finito n. Gagamarca, Gajagmarca
99
color adj* Cajatambo
Caida n. Iscu
Caído—a, p. y adj.
Cajamarca n.
Cajatambo
Cal
AJ 91
Shapa ishcag
Shapa maygampis
Shapa imaypis munasgan
98 C48T. Ricchag
Calabaza Ricchagmasin
Calandria Calca
Calaña Taloneay
Calcañar Tantianalla
Calcinado—a, p, Tantiacog
Caldeado—a, p. Shanag
Calentar Calma
Calmay
Calentarse
Caliente adj. Cachasahuan
Cachasiento
Caliginoso
Acbag, Rupay
Calma n.
Calmar v.
Calmosamente adv.
Calmoso—a, adj.
Calor n.
A»
Calabaza, Sapallu
Usshuncasga
Calandria
Digitized by Google
CAST. Tumpayasga
Calofrió Tumpacog
Calumniado—a, p. Llanque
Calumniar v. Sapatucuy
Digitized by
94 CAST. Trucachí
Cambiado—a, p. Trucachachí
„ angosto Cielo-nani
„ tortuoso Ccton
„ llano Cussma
„ de un dia Ruido-assicuy
„ del cielo Pleytn-assicog
Camisa de indios n. Camote
Camisón de chunchos
Camorrear v.
Camorrista adj.
Camote n.
Trucacassga
Trucachicog
Digitized by Google
CAST. AN. 110
Digitized by Google
94 CAST. Trucachachí
Huantucuna
Cambiado—a, p-
Puríssga
Cambiador—a, adj:
Purí
Cambiar, permutar
v. Nani
„ variar, alterar Caru-nani
Camilla ti. Huallca-nani
Caminar v. Achca-huichanayog-nam
Camisón de chunchos
Camorrear r .
Camorrista adj.
Camote n.
AN.
Trucacassga
Trucachicog
Tracachí
Digitized by
CAST. AN. 95
Campana Huagachin
„ toque de Carapanata doblan
99
doblar las Chacra-runa
Campesino—a, adj. Pampa, Chacra
Campo n. Huayt a-pampa
99
ñor ido Cussicuna-pampa
„ alegre Chunyag-pampa
„ desierto Sogo
Cana Ragra
Canal Ragrayasga
Canalado—a, p. Ragray
Canalar v. Yaga runa
Canalla adj. Ancassga-jara
Cancha maíz tostado n. Nina
Candela Guepaman puricoc
Cangrejo Trucacuy
99
hacer Trucanacuyay
Canjearse Trucanacuyan
,, mutuamente Chaqui-tullu
Canilla n. Allgopa hispaniñ
Canina Canoa, Balsagina
Canoa Sogo urna
Canoso—a, adj. Sumagt a-pissgo-cantacun
Canoro—a, canto
armonioso
Campana
Campanata tacan,
jOOQIC
Digitized by V
96 CAST. Taquinalla
99
brava
„ seca de maíz
AN.
Pisipasganapa
Pissipasga
Pissipachi
Pissipacurín
Digitized by Google
Colpa
Capa de indios Yachayllainanta
Cara Muyupacur-puricun
„ rocina Chullunca
Carbón n. Huatana-huasita-cuydag
„ perpetua Puyusga
Carcelero adj.
Carcoma insecto n.
Carcomer v.
Carcomerse
Carcomido—a, adj.
A». fT
Punchu
Lliclla, Reboso
Tara
Digitized by Google
9» CAST Coyo, Goyttsga
Tincuchi, rimanacuy achí
Carda n.
Tincuchisga, Rimanacttssga
Cardador—a, adj.
Huanay [gampa.
Cardar r.
Achcata-maftacog-r a n t i c o
Cardenal Cárdeno n.
Muchuy
Carear v .
Huiñay
Carearse v.
Pisi-huinaylla, Huaflca-carga
Carecer Cargatu-rurag
Carero—a, adj. „ apachinapa
Carestía n. * Carga-ticssusga
Carga n. Cargata-ticseuchisglst :
- \ j
„ pequeña Cargata-apachisgana * . , J
Carialegre AV. 99
Cariado—a, p. Cushisga-gaglla
Caricorto—a, Uchuclla-gaglla
Digitiz 1615 i£
Digitized by
100 CAST. Huai, Huasi
Carrillo Paja-huasi
Gagllapa-ajcha sapan
Gaglla sapa
Shogos
Guellga
CAST.
Yahuar-ayUu
Caso ñ. Pucanirag
Castidad n. Huissga
Castigar v. Mascaycachay,
A^hipapaetr
Catarro n.
Yachachicog
Catay! interj.
Yachachí
Catear v.
Catequizador—a adj.
Catequizar Instruir en
la Chunca-chuacu i
ié católica. v. Cahuitu
Catorce adj. Chupa
Raycu, Chaypitac-haricu»
Caudal el que tiene
Juchayog ■ -
Caudaloso rio
Juchayog^cay
Causa motivo
Ruray, Raycuy
Causante adj.
Mussyacuy
ser culpable
Causar v.
Cautela n.
A* »1
Cay .
¡AchaUau!
Digitized by
1«* CAS*. Mana-pipis-yachangan
Cavar r. Uchett-sapa ;
hacer Uchcuna
Caverna n. Punsacassga,
Yarpachacusga
Cavernoso—a, adj.
Yarpacbacuy
Cavidad n.
Yarpachacog
Cavilado—a, p.
Chacó
Cavilar v.
Chacunalla
Caviloso—a, p.
Huirachí
Caza n.
Huirá
Cazable adj.
Huirá
Cebar v.
Charqui
Cebo n.
Charquicuy
Cebón adj.
Shuishuna . .
Cecina
carnesecajrsalada
„ hacer v.
Cedazo n.
AS.
Mana-pipis-musiaptin
Digitized by Google
CABT Gaprayasga
Ceder v. Guepay
Cegar r. Guepaycuy
Ceguedad n. Anta
Ceja n. Huasilla
Cejar r. Celay
Celada emboscada n. Celanacuyan
Celaje n. Celoso
Celda a. Celos
Celar vijilar cuidar r. Aya-pampana
Celoso—a, s o s p e c h o s o
Millpu
Cenicero n. Guepanchu-rimacuy
Ceniza convertirse en
Ceniza
Censurador—a, adj.
Censurar murmurar
Centella n.
m m
Aunimi, Auní, Ari-oí
Ñausayapuy, Qaprajajr
Gapranu
Digitized by Google
tttt CAftf. AU, i
Centelleado*—a> adj. Llipipag
Centellear v. Llipipay
Cerco n China-cuchi
„ puerca Shuyshuy
Cerdo n. Chirípan
Cerner v. Quillicsha
Digitized by
CAST.
Huicbgassga
Cerrado—a, p. Huichgag
la llaga Yana-pucutay
Cesar Canasta
Digitized by Google
106 CAST. Gapra
Digitized by Google
CAST. Huillay, Camacachi
Chunyasga
Claramente adv.
Chunyachi
Claras ¿ las adv.
Chunya-junag
Clarear v.
Chuya
M traslucirse
Shuti-rimag
Clarificador—a adj.
Cainirag
Clarificado—a part.
Chainirag
Clarificar v.
Claro día
Claro liquido adj.
99 que habla
Clase de esta
„ de esa
AV. 107
Ussun
Raquicuy
Raquicheg, Raquicussga
Digitized by Google
103 CAST. Mana-imapis-
nirag
Clase de aquella
Chunyachi
„ de su
Tacassga
„ ? de qué
Tacay
de toda
Tacachí
de ninguna
Huatana-tullti
Clasificar v.
Chupan
Clavado—a part.
Ogllacog-huallpa
Clavar Y.
Yanapacog
„ hacer
Ticayasga
Clavícula hueso ».
Ticayachí
Clin crin n.
Tica-tica
Cloeca gallina
Huayllayo
Coadjutor—a, adj.
Manchachí
Coagulado—a, part.
Manchacuy
Coagular v.
Choin, Acass
Coágulo n.
Chapana
Cobarde adj.
Quipana
Cobardear v.
Catay
Cobardía n.
Catachicuy
Cobaya conejo n.
Chasquicapuna
Cobertura
„ tapa de vasija
Cobyar v.
Cobijarse Y.
Cobrable adj.
AN.
Tagaynirag
Cayricog
¿Imanirag?
Tucuynirag
Digitized by Google
GAST. Cuca
„ cosechar v. Yanuchi
Cocear v. Yanucuy
Quiquiquipa-yanucuy
Cocer r.
hacer Cussasga sara
Digitized by Google
110 CAST
Coincidir Ratayana
Coinquinarse Rata
mancharse Chupan
Cojear v. Chupasapa
Cojera n. Uchuc chupayog
Cojo—a adj. Chupan rutussga
Cola rabo Cola
efe /ar#fl
Yanapag
„ c/e corta
Yanapay
M de cortada
Chuchog-main
Cola pasta
Shuyshuna
Colaborador—a, adj.
Colaborar r.
Colactáneo—a, adj.
Coladera n.
AV.
Achcucuy »
Jucpa, Achcuy
Digitized by
CAST.
Hañuy, Gorícuy
Hafieg, Gorícog
Coladero n.
Yachag masi
Colar
Yachacuycag
Colateral pariente
a^j. Piftay
Coleccionar v. Pina shongo
Colegial Httarcuy
Digitized by
112 CAST. Churacuy
„ iíno Huyllucacuna
Columpiar r. Hualga
Columpiarse r. Unchuchucog
Columpio i?.
Collado a.
Collar n.
Comadreja »-
AS.
Digitized by Google
AN.
Comezón n. Shegshicachí
ft
sentir
JLV. 113
Digitized by
CAST.
Comienzo n. Cachassga
Comisionar v. Ollgo-jina
Micucuna
Digitized by
AN.
Comparecer v. Compás
Comparendo citará Compasay
Compartir v. Llaquipacog *
Compás n. Llactamasi
Compasar v. Cutichipunalla
Compasivo—a, adv. Cutichipuy
Compatriota n% Tincunacog masi
Componer v.
„ hacer v.
Tucrchicuy
Huillay-yurinampa* .
Raquinacuy
Digitized by
116 CAST. Rantina
Ranticog
Componerse v.
Ranticuy
Componible adj.
Rantichí
Composición n.
Rantinacuy
Compra n.
Yacharcuy
Comprador—a, adj.
Ñitichí
Comprar v.
Ñiticuy
„ hacer
Huñicheg
Comprarse comprar y
vendes Huñichi
Comprender Huñicuy
Comprimir v. Huñinacuyay
Comprimirse v. Puncu
Comprometer v. Llaquissga
Comprometerse v. Llaquicussga
„ mutuamente v. Yupay
Compuerta n. t Diosnigchig
chasquicuy
Compunción n.
Huillanalla
Compungido—a, p.
Huillay
Compungirse
Marcantin
Computar v.
Yachanalla
Comulgar v.
Comunicable adj.
Comunicar v.
Comunidad de pueblo n.
Comunmente usado adv.
AS.
Allichacuy
Allichanalla
Ailichana
Digitized by Google
CASI. Allgohuan shamurgan
Concolega n. Huaynacog
Huaynacuna
Concordar
Sarunchassga
Concubina
Sarunchag
Concubinario adj,
Sarunchay
Concubinato n.
Llunohuy masi
Conculcado—a, p.
Masha masi
Conculcador—a, adj.
Juntacacuy
Conculcar Y.
Juntacuy, Ayhuay
Concuñada n.
Rimanacuy, Camaehinaduy
Concuñado n.
Concurrencia n .
Concurrir v.
Conchavarse T.
AH 117
Passaglla, Diosninchicta
chas-
...pihuan [quicuy.
Digitized by
118 CAST. Pitucay
Conferenciar Confesarayacun
Confesar v.
Confesarse
frecuentemente.
Confín n.
A».
Gonchu *
Pitucashga
Digitized by Google
Guechuy capongauta
CASI
Tincuna-yacu
Confinar r.
Tincuy-yacu
C^nlrmar hacerse y.
Aunichí
Confiscar v.
Sinchicassga
Confluencia a.
Sinchicay
Confluir v. Tincuchissga
Conformar v. Tincuchí
Confortado—a, p. Tacuchí
Confortar v. Pengacuy
Confrontado—a, p. Chapu-chapu
Confrontar Gajassga
Confundir mezclar v. Gajachí
Confundirse Llaquipuina
avergonzarse Llaquichipuy
Confusamente adv. Llaquicuy
Congelado—a, p. Llaqutcussga
Congelar v. Cuyarcachf, Mtmafcachí
Congoja n. CuyacuicAry, Munactácuy
Congojar v. Juntacassga, Gorinaouasga
Congojarse Juntacay, Goriuacuy
Congojoso &dv. Yarpanalla
Congraciar v. Yarparcuy
Congraciarse v.
Congregado—a, p.
Congregar v.
Conjeturable adv.
Conjeturar v.
AV. 119
Tincuy, Tupay
Confirmachictry
Digitized by
1» CA8T. Tupunalla
Digitized by Google
CA &r. Munaicuy, Aunicuy
Hucaychanalla
Consentir v. Huacaychassga
Conservable adj.
Huacaychay
Conservado—a, p. Tantiay, Yarpay
Conservar v. Quiquinhuan
Considerar v. Gatirinan
Consigo pron. Shongo cussisga
Consiguiente adj. Shongo cussi
Consolado—a, p. Tacyasga
Consolar v. Mana jamacog
Contado—a, p.
„ **
de
KÚ; i2i
Digitized by Google
122 CAST. Ratachí
Contagiado—a, p. YupanaHa
Contagiar v. Yupay
Contagio n. HuiHay
Contar v. Cussisga r
Contestar v. Maganacuy
atrevidamente Ganhuan
Contienda n. Chayladunchu
99
mismo Shapacutilla, Huynaylla
Continencia n. Muyuntia
Guenttnallana
Continuamente adv.
Guentíssga, Shípussga
Contonearse v.
Cuticurí
Contorno n.
Manacasucuy
Contracción n.
Contraerse encojerse
Contramarcbar v.
Contravenirse v.
AN. ,
Yupacog ,;
Ratarcussga :
Digitized by
CAST. Munassganta ruracog, Terco
Contristar v, AHinyay
Digitized by Google
121 Yaga shongo
Corazón Huegro
Corcoba n. Huagracog
Coronar v.
Coronarse v.
Corpulento—a, adj.
Corral de ovejas
Corregido—a, part. (<
Corregir amonestar
repren
Rajupa agehan
Milluapa huancunan
Shongo
Shongo-nanay
Digitized by
G4ST.
Corregirse Huanacuy
Correo n. Chassqui
„ casa de Chassqui huasi
Correr v. Acatay
, noticias v. imp. Huillapacuy
,, lo liquido Uayag
99 la fuente ó chorro Pagcha
99
gota agota Shutuy
Corresponder v. Cutichicuy
Corretear v. Acatachí
Corrido—a, confundido Pengachissga
Corroer v. Cutcay, Cuchurcuy
Corromper violar á Huagllachi
lamujer.
Huagllacuy
Corromperse las cosas Cuchog, Rutog
Cortador—a. v, Cuchuy, Rutuy
Cortar v. Cuchuchí, Rutuchí
„ hacer v.
Cuchucuy,
Cortarse y. Rutucuy
Corteza n. Garan
99 pequeño Tacsha
devistfr, Gapra
99
Corzo—a, n. . _ ¡ , Taruss-luychu t
t
Digitized by Google
143 CAST. AH.
t9
común adj. Quiquipam cheiga, Nogapam-
votada Chaniyog (cheiga.
„ Que—harás en ta! Pishi chaniyog
apuro?
Cosecha, Goricuna
99
agena es
Ayllucuna, Calchacuna
„ mía es
Calchay
„ c/e ra/or /i.
Jiray
cíe poco valor
Chicuchayog
Cosecha n.
Chicuchay
tiempo de
Chicucha-sapa
Cosechar v.
Mama gochapa ñaupa n c h
Coser v. u-
Cosquillas tener
Huagta [allpa.
Cosquillar v.
Huagtampalla cacuy
Cosquilloso—a, adj.
Costal, Huiñacuna
Costa del mar
Huagta tullu
Costado n. Achca chaniyog
estar de
99
Gara
Costal ti.
Sarnapa garan
Costilla n. Garayog
Costoso—a, adj. Yachacassga 0
•
Costra postila n.
„ del usagre
99 cosa que tiene
Costumbre Bs frase
Ima
Llapampa
Gitarissga huiscapasga
Imananquimanrag?
Digitized by
CASI, Tucuy-junag
Costura n. Mogo
Coyuntura n. Machacuy
Coyunturas n. Machacog
Coz n. Camacog
Cráneo a. Camay
Crecer v. Credo
„ hacer v. Crekruy
Digitized by Google
128 CAST/ Cay pacha cama *"
Crucifijo n. Chacarcuy
Digitized by
CAST. Maygampis
Cuadrúpedo n. ¿Imay?
Cuatrocientos' adj-
Tucuyta chapacu y -; ¿ *
Cuatro mil adj. -»'r» 0
Cubierto—a, a. Unchuray 1
Cubrir r. t!
¿Mayganta? ' ■
¿Mayganta paicunapí?
Digitized by
L
Cunea
ISO CA8T.
Huasca
Cuchíllala darla
Yachac sapa
Cuello n.
Huagrapita upiana
Cuerda n.
Huagra
Cuerdo—a, adj.
Gara
Cuerno vaso n.
Cuerpo
Cuerno «« Huanusga, Aya
Cuero n. Allgay huaman
Cuerpo n. Huichaymau punga
„ muerto Uraycuna
Cuervo n. Machay
Cuesta arriba Rumu
„ abajo Allillampata
Cueva n. Cuidadullahuan uyHuaciuy
Cuhu n. Allillata ruray ^. ,t
Cuidado n. Allillata ruracog ¿c
99
tener v,. ., Cuyday . .f,
b
Pishison&Qv,
Cuidar v.
Machaquy^ Culebra ^ • Jt,
con solicitud
Huallhua, Cujeó . j5_.
Cuidarse v. ag
Jucha
Cuitado—a, afligido afa
k
Culebra n. \
M¡
Culpa n.
AN.
Tuecircuy
Digitized by Google
CAST.
Juchachay
„ Jex? n. Tarpuyeussga
Digitized by
132 CAST. AN
Curativo—a, Jampi
<x:o'x>-
j'' . . .*
o:*;í:nííir;'
Digitized by V JOOQIC
CAST.
Chacrayog
-Ch-
Hasipana
Hasipay, Pucllapay
Cucata cachuy
Chacarero—a, n.
Chacota bulla h\"' ' Panga
Charlar v. Charquican
Charlatán adj.
Charqui carne seca n.
Charquican n.
ÁN. 133
Digitized by
134 CAST. Asua ranticuna
Sarsa'wga,
Chico—a, adj.
Jacassga
Chicha n.
Churu. Asóte
„ mosta
Asutay
M hacerla
Ossgo-yargunan
Chichería n.
Chinche
Chichón n.
Cuchi huasi
Chicote látigo n.
Uchucllaylla
Chicotes dar Cuento apay
Chimenea n. Cucntuchu puric'iín
Chinche ti. Cuento-apag
Chiquero zaborda Chivato
Chiquito—Uo, Tacanacuy
dim.
Chola
Chismear
Cholo
Chismes andar en
Tacacuy, Tacay
Chismoso—a, adj.
Piruru
Chivo cabrito n.
Jutuy
Chocar v.
Jutuchí
Chola n.
Pagcha
Cholo n.
Chuclla
Choque n.
Choquezuela n.
Chorrear v.
AV.
Uchucila
Ashhua, Asua
Upi-asua
Asuacuy
Digitized by V JOOQIC
AN. 152
CAST.
Chupado—a, p. Llanuyasga
Chupador—a. Upiacog
chapista
Upyay
Chupar v.
Upiachi
hacer
Shogocassga
Chuparse r n.
Mana imatapis rimacog
Chus ni mus no decir
<x:o: X>
Digitized by
— ^'-q
136 CA8T
Gonalla
-D-
Goycuy
Gocog^ Alli-shongolruaa
Gog
Dable adj.
Sacha huaca
Dación n.
Tussu
Dadivoso—a, adj.
Tussucog
Dador—a, adj.
Tussuy
Danta n.
Goy
Danza n.
Goycachay
Danzador—a, adj.
Chayarcachi
Danzar v.
Muyuyman ticrari
Dar v. ,, Ticrarachi
con frecuencia
íchircuy, Jucpaso puriri
„ en el blanco Tacay, Ñupuy, Lapiarcuy
„ la vuelta
Cutay
„ hacer—la vuelta
Laghay
„ un paso ó estirar las
pier- Ctmsay lapiay
Digitized by
CA8T. Decaer de fortuna
Dar salida—paso AN. 137
Huiticuy pasacunampa
„ por hallazgo
Tarieongampita garay
Darse á si mismo v
Quiquiqui-gocuy
,f a conocer r.
Reguechicuy
„ al diablo
Supayman gocuy
á la borrachera v.
Macliayman gocuy
„ al juego r.
Chuncayman gocuy
á las mujeres v.
Huarmicunaman gocuy
De pos.
Pá
/a madre
Mam apa
Juanpa
Cayjina
este modo adv.
¿Margan ayllupila can?
,f gue familia es?
¿ Pipatan cay aligo?
„ ^rüie/i es esíe perro?
¿Maypita shamunqui?
dónde vienes?
¿Maypa yargamunqui?
„ dónde has sabido?
Urayninpa, Jahuampa
Debajo arfr.
Ruranayquipacagta ruray
Doler cumplir el v.
Rurarani
Rurana
, Mana callpayog
„ un ». Umachaqui, Üraysen¿a
DébU atf/. Sapancagpa
De cabeza estar Sapancanchi spa
De cada ano Huacchayay
9f tf *t de nosotros
Google
1*8 CAST. Umata cuchog
Decapitar v. Huillacussga
Huillacog A>
Decena n.
Huillay
Decible adj.
Huallicuy
Decir r.
Tutayay
DeclaradG—a, part.
Uchucyacuy
Declarante adj.
Mana a!K yarpagna rucuruiia.
Declarar v.
Dedo
Declinar decaer,
menguar May pita
el Sol ¿ May pita canqui ?
Decrecer v. Raquirachina, ríuitirachink
Decrépito—d, adj. Raquirí, Chaipita jorgoy
Dedo n. Ismacuy, HisspaCuy
Deducir v. Huashaycachi ^ ••
Tefe car v.
Defendedor defensor -
,, sin diploma
Defender v.
M
hacer
AN.
Diosninchicpa cuncacama-
Huillapacuy [chisman
Uman cuchussga
Digitized by Google
CAST.
Huagtapita
Millpussja
Defraudado—a, p.
Millpuy
Defraudador—a, adj.
Pissrassga, Cunean
Defraudar v. CttchusHga
Defuera adv. Pisstacog, Cunea cuchog
Deglutido—a, p. Pisstay, Cuncata cuchuy
Deglutir tragar v. Cuncayquita euchucuy
Degollado—a, p. Jemeristota huanucheg
Degollador—a, adj. Jesueristupa maman
Degollar Y. Jaguer icussga
Degollarse v. Guelanay
Deicida n. Guela
Deípara Ntra. Sra. n. Cachari, Jaguer!
Dejación n. Jaguepuicuy
Dejadez n. Jinalla cacuchun
Dejado—a, adj. Allcarcuy
Dejar v. Ama piñachichu
99 al cuidado de otro ...manta, pa, pay a&,
99
que asi sea Runapa
99 en claro Huaipita
99
de fastidiar Huagiyopta
Del, ¿3la, délo Ñaupanchu
Del hombre
De la casa
Del dueño de ¡a casa
Delante adv.
AN. 139
Gueehuyasga, Suapuyasga
Gaeehucog, Suacog
Guecliuy, Suacuy
Digitized by
140 CAST. Huac-chimpa
Hucllay, Shimpi
Delante en mi
„ á mi Huillacog, Shimpicog
Digitized by Google
CAST. Achcanam caycan
„ adv. Unaycachi
Demoler v. Unaycacuy
Demonio n. Ricaycachi-rimapaycur
Demostrar v. Yanayachi
Digitized by Google
159 CAST.
Quiru camacog
Quirunsapa
Dentellado—a, p.
Ruriehu
Dentellar mordiscar v.
Rurihuáichu
Dentera n,
Mussogpita
Dentista n.
Huillanallapa, Shimpinap
Dentón—a, adj.
HuiHacog, Shimpicog "
Dentro adv.
Huillay, Shimpi
„ de casa
Dios munaptenga
De nnevo adv.
Jaguepacog
Denunciadle adj.
Jaguepacuy
Denunciador—2 , adj.
Jaguessgata chasqúeg
Denunciar v.
Churassga
Deo—volento
Yaga runa
Depositador—a adj.
Yagacheg
Depositar r.
Yagayacussga
Depositario ti.
Mafi acuna
Depósito ti.
Mañacuy
Depravado—a, adj.
Suacuy
Depravar v.
Pichapana, Chuy ana
Depravarse v.
Pichassga, CKuyasga
Deprecación ti.
Pichay, Chuyací-i' *
Deprecar v.
Depredar v.
Depuración n.
Depurado—a, p.
Depurar limpiar v.
AK.
Cachussga, Canissga
Cachuy, Canicuy
Quipi
Digitized by
CAS?. Alli maqui
Derecha n. Pañagchu
„ ala Pañagman
c/e /a Paña maquihuan
„ en la Paña chaqui
M
por 1a Chincachí
co/2 /a mano
Chupan mutussga
Derecho pié Chupanta mutuy
Derogar abolir v. Jichacassga
Derrabado—a, p. Jichay
Derrabar v. Jichassga
Derramado—a, p. Timpuicar-jichacassga
Derramar v. Muyuyninman
Derrame n. Ratayasga
Derramarse hirviendo Ratayacussga.
Derredor adv. Chullusga
Derrengado—a, p. Chulluy,
Derrengarse Chullucuy
descaderar
SAGPIS3GA, Urmassga
Derretido—a, p.;
Sagpicog, Urmacbicog
Derretir v. Sagpí, Urmachí . .
Derretirse v.
Derrivado—a, p.
Derrivador—a, adj.
Derrivar v.
AN. U3
Chaipita
¿Imanata?
Digitized by
161 CAST.
Digitized by Google
CAST. Mana yarpag
Digitized by Google
U6 CA8T. Mana chapacussga
Guela, Ganra
Desapegado—a, adj.
Cachacachi
Desapego
Ganrachi
Desarropado—a, „
Desarroparse y.
Tacurissga
Desatender Llagllay
Desbaratado—a, Uraycuy
Mana umayog
Desbaratar v.
Uman ta cuchuy ,
Desbarrigado—a.
adj. Gala chaqui, ^lanazapa^n
Desbastar v.
Descabalgar v.
Descabezado—a, adj.
Descabezar v.
Descalcez n.
AN.
Mana ratacog
Mana ratacuy
Mana llachapayog
Digitized by Google
164 CAST.
Jamaycachi
Descalzar Jannacurcuy
Descalzo—a, J amana
Digitized by
CAST.
Tograyachi
Yagachi
Descolar
Mogocus&ga
D3scolgar
Mana regueg
Descolgarse
Mana reguessga
Descolorido—a,
Llaquicussga
Descolorarse
Llaquichicog
Descomponer v.
Llaquichí
Desconcertarse
dislocarse Allapa llaquicuy
Desconocer v. Raquissga, Huitutissga
Desconocido—a, adj. Raquircuy, Huitirachi
Desconsolado—a, Raquircachi, Huitircachi
Desconsolador—a, Jarcaicuy
Desconsolar v. Jarca89ga
Descontar v. Pascacuri
„ hacer Pascacassga
Descontinuar v. Mogassga
Digitized by Google
166 CAST.
99
beber
99 mucho
Desecado—a, p.
Desecar v.
AN. 149
Mana crihicog runa
Titalan cuchussga
Titalanla cuchuy
Yachachtcur rimay
[cuy.
Digitized by
CAST.
Desencadenalor—a, Nanita-pantassga
adj. Nanita pantachicog
Desencadenar v. Nanita pantaycuy
Desencaminado—a, Nanita pantarcussga
adj.
Sutarí
Desencaminador—a,
Shutapacuy
Desencaminar v.
Pascasquiss^a
Desencaminarse v.
Desencojer v.
Desencojerse r.
Desenredado—a, j>-
AN.
Digitized by Google
Allpahuan nitísgata jorga-
Allpata asspicog, AQacog
Desenredar v.
Allpata asspí, Allay
Desenterrado—a, p*
Lrlaquissgata cussicW
Desenterrador—a,
adj. Cussipacuy
Desenterrar v. Munay, Munapay
Desentristecer v. Munag, Munapag [picuy.
Desfallecer v. Huanunassga
Desfallecerse r. Yagacassga
Desfallecido—a, p. Yagach!
Desfigurado—a, p. Yagachicuy
Desgajado—a, p. Cuchpassga
Desgalgar F. Tucuy ma nt a i tn a pi s m a
s
Desgalgarse la
gente Gaparacuy [tacan.
cosas Lliquissga
Desgaritarse
Desgarrado—a, p.
Aff. 151
Pascan [mussga.
Digitized by Google
CAST.
Desgreñado—a, p Chunyassga
Desgreñador—a, adj. Ashtaeuy
Desgreñar los Pascay, Yagarachi
cabellos
Goray
Deshabitado fagat
Tipissga
Deshabitar v. Tipf
Deshacer paredes v.
Ganra jucha
Desherbar Ganra juchayog
Deshojadora p. Mana tulloyog, Tullunnag
Deshojar Tullunnay
Deshonestidad n. Chaquichí
Deshonesto—a, adj. Guelacay
Deshuesado—a, adj. Guelacog
Deshuesar v. Pu~ir *nyan
Deshumedecer v. Raquicuy
Desidir pereza ti. Guepaman cutissga
Desidioso—a, adj.
Desierto
De8inoorporar8e v.
Desistido—a, p.
AS.
Llíquíri
Desgracia
Digitized by Google
CASÍ. Gayhuí, Chulluchf
Gayliuicjy, Chulluzuy
Desistir v.
Isquin shatassga, Jorgossja
Desleído—a, p.
Isquicuy
Desleir v.
Pascacassga
Desleírse v.
Pascay cuy
Deslendrado—a, p.
Lluchcay
Deslendrar v.
Lluchcacuy
Desligado—a, P-
Ñahuin utissga
Desligar v.
Utirachicog
Deslizar r.
Utirachi
Deslizarse v.
Gogarcachí
Deslumhrado—a, p.
Chuchunn.mpita huasgachi
Deslumbrador—a,
Piti shongo
arf.
Pitinayacog
Deslumhrar v.
Gongacog, Mana yarpag
Deslustrar r.
Ñutullana
Desmamar vv
Ñutuy
Desmayo
Shongota jorgoy
Desmayarse v.
Uman mutuss.4a
Desmemoriado—a,
arfj. Gueru mutuss^a
Desmigar
Desmochado—a, p.
„ c/ aroo/ p.
Desmochar v.
,, el árbol v.
AV. 193
Guepaman cutí
Gayhuissga, Chullussja
Digitized by Google
AN..
Desmolar v. Tuñissga
Desmontar v. Tuñkacuy
Quirunnag
Quiruta jorgoy
Digitized by
CAST. AN. 172
Desperdiciar v, Ricchachí
Despertador—a, Ricchacuy
adj. Ricchassga
Despertar v.
Despertarse v.
Despierto—a, p.
Despaciulla
Digitized by Google
156 OAET. Urmay, Issquíri
* Despiojar Chunyassga
Desplomarse v. Tapsirí
Despoblado n. Casaracussga
Despojar v. Cacharachí
Despolvar v. Cachacassga
Cachacassga paquicag
Desposado—a, adj.
Jinaman, Chayman
Desposarse v.
Shamongapitana
Desposeer
Piquichay
Desprender v.
Chumassga
Desprenderse
Chumay
f f
cosa sólida
Mutussga
Después adv.
Mutuy
f9 que vine
Chaca cunea
Despulgar v.
Shirainta lliguí
Despumado—a, p.
Despumar v.
Despuntado—a, p.
Despuntar v.
Desquijarado—a, adj.
Desquijarar v.
AN.
Ujacuy
Ujacbicuy
Cjacucuy
Quichari, Masstari
Digitized by Google
CAST. Quic'iari (cag.
Destapado—a, p. Quichacassga
Destetado—a, p- Shutuchi
Destilar v. Cutichipacuy
Agnin jorgossga
Destorcer v.
Agninta jorgoy
Destorcerse v.
Allapa rachissga, Paquissga
Destripado—a, p.
Rachí, Paquí
Destripar v.
Rachiri
Destrozado—a, cosa
sólida Huagllissga, Ullussga
Destrozar hacer pedazos Huagllichi, Ulluchí
„ papeles, telas Raquissga
Destruido—a, p. Raquicuy
Destruir v. Urna jirurun, Muyun
Desunido—a, p. Musspassga
Desunir v. Musspay
Desventura n.
Desvergonzadamente
Desvergonzado—a, adj.
AN. 157
Mana chapassga,
Quicharay-
Digitized by Google
158 CAST. Pantassga, Pantachissga
Pantay, Pantachi
Desvergüenza ti.
Goriay
Desvestir v.
Jarcay, Chapay
Desviado—a, p.
Shuyay, Jámay (yay.
Desviar v.
Nanichu-huallca-
Desyervar junaglla.Shu-
Detener v. Chegnissga
Detenerse v. Chegni
en el camino
To^ueyay
Detestado—a, adj.
Guepampa, Guepanchu
Detestar v. Quinraninpa
Detonar v, Aylltt
Detrás adv. Yaga
De travez adv. Achcapita-yaga
Deudo—a, pariente n. Cururay
Deudor—a, ti. Chegaypa
„ que debe mucho Cutichí
Devanar v. Micussga, Shinshissga
De veras adv. Micuy, Shinshí
Devolver v. Traga}
Devorado—a, Millpir.
despedazado Rupassga minahuan
Devorar despedazar |unag, Punchau
„ comer con ansia
„ tragar
„ el fuego v.imp.
Dia ti.
AN.
Mana pengacuna
Llusstichi
Digitized by Google
CAST. Jatun ushacag junag
Digitized by
180 CAST.
Dial lo que me cargue el Supay apamachun
Diestramente Chunca
Digitized by Google
162 CA8T. Honrata guechuy
Diligentemente
Diluido—a, p.
Diluir v.
Diluvio TI.
AS
Honran guechussga
Honra guechucog
Digitized by Google
CAST. Chaupipita paquissga
„ Justo
M Sabio
AN. 1S3
Llogshirauy
Tupu
Digitized by
164 CAST. Espíritu Santo Dios
Diosta muchay
Dios Hijo
„ Espíritu Santo Yachachí
„ acompañar Ashuticuy
Disciplina n. Yachacog
Discordias Chaquichina
Disecable Punpacuy
Disecar v. Chaquichissga
Discurrir Chaquichina
Disecado—at p. Chaquichí
Tarpussga, Mashtassga
Disecador—a, adj.
Tarpog, Mashtag
Disecar v.
Tarpuy, Mashtay
Diseminado—a, p.
Jatuncaray
Diseminador—a, adj.
Pantachicussga
Diseminar n.
Pantachicuy
Disforme muy grande
Raquiri
Disfrazado—a, p.
Piñasga
Disfrazarse v. Piñachí
Disgregar
Disgustado—a, p.
Disgustar v.
AN.
Churi Dios
Digitized by
CAST.
raquicog.
Sta. Iglesia
Disgustarse
yachachicongam-
Disidente adj.
„ „ raquicuy.
Disidir v. Mana yachagtucog
Disimulador—a, Mana yachagtucuy
adj.
Jitaracog
Disimular v."
Jitaray
Disipador—a, ,
Mogocassga
Disipar v.
Mogocoy
Dislocado—a, p.
Pishicassga
Dislocarse v.
Pishicachí
Disminuido—a, p.
Chulluchina
Disminuir v.
Ganra gacha
Disolutivo—a, adj.
Chulluycachi
Disoluto—a, „
Chullucuy
Disolver desleír v.
Illapata pashtachí
Disolverse Llutanta rimacuy
Disparar el arma Huichuri
Disparatar Huichicassga
Dispersar Ricchachicog
Disperso—a, p. Ricchachi
Dispertador—a, adj Camacachí
Dispertar v.
Camaricuy
Disponer
Rimanacuy, Pleytuy
Disponerse Cutipanacuy rímp°ur
Disputa n.
Disputar v.
AV. 165
Piñacuy [pita
Digitized by Google
166 CAST. ¿Ayca leguachuta?
Ricarí, Reguerí
Distante, p.
„ á cuántas teguas? Reguenan
Distinguir v. Aypucog
99
hacer
Dividirse
99 mutuamente
DÍVÍC30 ti.
Digitized by Google
CAST Ricachacuy
Raquina
Divisa señal"
„ poner la ' Raquinalla
Digitized by
168 CAST. Doctrinacog
Yachachi, Doctrinay
Docto—a, o.
Shegona huasca
Doctrina enseñanza
Nanacuy
Doctrinador—a,
adj. Nanachicuy
Doctrinar r. Nanay
Dogal n. Llullacuy, Engañacuy
Doler v. Ay Ay! Acacallau
Dolerse Llaquisga mamanchic María
Dónde adv.
„ » de
„ I&
dicen que está?
„ 1 hasta
AV.
Y¿ chae, Amauta
Yachachina, Doctrina
Yachachicog,
Digitized by Google
CAST.
Goríchassga
„ ? hacia Gorichay ;
„ quiera Puñunachicog
Dorador—a, n. Puñuy
99
cosas pareadas
99 ciento onze
mil
Bnda n.
4K. m
Maypatag?
Maymantag?
Maymanpis f
Digitized by
170 QAST. Huajiyog
Duiar v. Missqui
en las palabras
t9
Missqui rimacog
Dulcemente adv. ...cama, tiu af.
Dulcificar v. Juc huatantin ** •
Dulcísimo adj. Guessiangayag
„ un año Taquiag
mi enfermedad Sinchi anyáha
99
„ un mes Unaycachí
„ estar endurecido
AS.
Isscayta yarpay
Tunqui tunqui
Tunquí
Tunquirassga
Digitized by
CAST. AN. 189
—B—
!Chey ari!
Machassga, S'.úncassga
Ea—pues! interj. Machag, Upiag. Shincag
Efcrio—a, estar p. Illacasquisga
„ ser adj. Rupay huanuy
Eclipsarse v. imp. Quilla huanuy [ h u inu"
„ e/so/
Llapan, Rupay, Llapan
/a /una quila
Eclipse tota/ fi, Rupay, Quilla tucayan
„ parcial n. Churacog
Económico adj. Churacuy
Economizar v. Huisstiri, Jitari
Echar arrojar v. Jicharí, Jichasquí
Ecliar derramar el líquido Huatucuy
— * —
Digitized by Google
172 CAST. Yacuman jitarpuy
,, á rodar Hichcapacuy
P
Efectuado—a,
Efectuar
Efigie
AN.
Huicapay, Sagtay
Allgochay, Ashllí
Huischucuy, Jitaracuy
Digitized by GoOgk
CAST. Jicharí
Digitized by Google
174 CAST. Chogllu
Digitized by
CAST.
Mutucuy
Chapacussga
Emboscarse
Chapacuycuy
Embotado—a, p.
Chapacuy
Embotar el filo y.
Piñayacbi
Embotarse y.
Piñayacuy
Embozado—a, p.
Piñayassga
Embozar v.
Machachi Upiact;
Embozarse
Pantaycacbachi
Embravecer
Pantaycachicog
Embrutecerse
Brujassgo, Ñahuissga
Embravecido—a, ~ p. Ñahicuy
Embriagar Ñahuicachí
Embrollar y. Ashnuyacuy
Embrollón—a, adj. Ashnuyassga
Embrujado p- Jirpuna
Embrujar v. Llulla
„ hacer Huyñasga •
Embrutecerse Huyftay
Embrutecido—a, p. Ayhuacog
Embudo n. Ayhuacuy
Embustero adj. Pachán punquissga'
Embutido—a, p.
Embutir r.
Emigrante adj.
Emigrar v.
Empachado—a, p.
AV. 17«
Pacacussga runata
shuyay
Mutussga
Mutuy
Digitized by
W CAST. Amichissga, Aypassga
Empalagado—a, p Tincuchissga
Empalagar v. Tincuchí
Empalagarse Shatu
Empalmadora p- Cogayassga
Empalmar r. Tutayassga .
Empanada de maíz Cagayachi
Empañado Ñuyussga
oscurecido
Chulluss^a
Empañada criatura Ñuyuchí, Chulluchí
Empañar y. Ñuyucuy
Empapado—a, p. Pirgassga
„ lo sólido Pirgarcuy
Empapar r. Tincuchí
Empaparse Ayllunacuy
Emparedado—a, p Cancaycuy
Emparedar r. Rumiyassga, Rumi
Emparejar v. sfyomj
Emparentar Rumiyay
Emparrillar Rumichassga
Empedernido^-a, Rumichacog
adj. Rumihuan taquiay
Empedernirse vy
Empedrado p
Empedrador
Empedrar v.
4?-
Pachanta punquichin
Pengacussga
Digitized by Google
CA8T. Tangassgalla
Empellón n. Uteacuy
Emperatriz Guclayacuy
Emperrarse v. Upiag
Empezado—a, P• Ruraycamayog
Empezar v. Rurachi
Empinador—a, adj.
Empinar el codo
Empinarse v
Empleado—n.
Enplear v.
AN. 177
Piehussqui
Mirga
Tangay
Tangaycachay
Digitized by
17d CAST. Ganracussga
Empobrecer v, Gallaripaycuy
Digitized by Google
CA8T. Ranticana, Trucana
Enaguas n. Caayllaran
Enajenar v Huata-huatalla
Digitized by Google
198 CAST.
Encerradero n, Huichgacuy
Pacanacuna
Encerrado—a, p.
Jananchu
Encerrador adj.
Ongorayag
Encerrar v.
Ogllanag huallpa
Encerrarse
Ogllay, Ogllan runtnta
Encerrona n.
Guentichí
Encima
Guenticussga
Enclenque
Maquin, chaquin intucassga
Enclocarse
Encobar
Encoger
Encogerse
, - los miembros
Yalliyogta rimay
Alli nisspa yallichi
Diospa churin-runayassga
Runatucog
Digitized by
CAST. Lagay colahuan
Encogido—a, p. Piñachi
Encolar v. Piñacuy
Camacachi, Cunaycuy
Encolerizado—a, p.
Diosta mañacuy
Encolerizar
Cachapuricog
Encolerizarse
Cachapuri, Cachapuriqui
Encomendar
Anchassga llaga
Encomendarse á Dhs
Shongo raurarissga
Encomendero—a, adj.
Shongota raurarí
„ mi, tú
Quirí anchacussga
Enconada herida
Tincuytucog
Enconado el ánimo
Tarissga
Enconar el ánimo
Taricuy
Enconarse la herida Tincuyacun
Encontradizo—a, adj. Ricachicuy
Encontrado—a, p. Taricuy
Encontrar v. Tupanacog
Encontrarse entredós ó Curcuya°ga
mas
Curcuyay
f9 dejarse ver
Curcuyacuy
Encontrarse v.
Gashpayassga
Encontrón n.
Encorvado—a, p.
Encorvar
Encorvarse
Enere ipa lo—a. p.
AV. 181
Pengacur umpuracuy
Guentissga
Digitized by
183 CAST, Chahuayassga
Encrespar v. Pacassga,
Chapassga
Encrucijada
Pacacbeg, Chapacog
Encrudecer
Pacay, Chapay
Encrudecido—a.
Tincucuy
Encubierto Arahui
Encubridor adj.
Missquiyassga
Encubrir v, Missquiyachí
Encuentro n. Missquichicuy
Endecha p. Michag
Endulzado—a. Rumiyachi
Endulzar v. Rumiyacuy
Endulzarse v. Rumiyasga
Endurador—a, adj. Matara
Endurecer r- Chegnina runa
Endurecerse Chugninachf
Endurecido—a, p. Enero quilla
Enemigo ti.
Piñachicog
Digitized by Google
OAftr. Guesiagta cuidacoy
Digitized by Google
AS,
Engendrar v. Jatunyachí
Enhuecar v.
Enhuerado huevos p.
Enhuerar v.
Enigma n,
Churichicog
Churichi
Churipacuy
Huaca runa, Shullu runa
Digitized by
Mogchicuy
Chaquichí
Enjuagada la boca
Chaquickicuy
Enjugar otras cosas
Rurun huirá
Enjugar Y.
Tullulla runa, Llanu runa
Enjuagarse la boca
Missqui Shimí
Enjugarse v.
Machihuy
Enjundia n.
Millhuayasga
Enjuto—a, adj.
Mituchay
Enlabiador—a, n.
Locuyachi
Enlabiar v.
Locuyassga
Enlanado—a, adj.
Yana: Hachapasga
Enlodar r.
Yanahuan llachapacuy
Enloquecer v.
Huahtta curcuchay
Enloquecido—a, adj.
Tampayachi
Enlutado—a, p.
Guelloyacurcuy
Enlutarse v.
M ascaracussga
Eni^^pw F.
Mascaracuy
Enmarañar Y.
Juchampita huaoacussga
Enmarillecerse y. Huanacuy
Enmascarado—a, «. Huanay cachi
Enmascararse Huanay
Enmendado—a», dejas Mogoyacun
culpas
Enmendarse
Enmendar hacer
Enmienda
Enmollecerse
AM m
Mogchienssga
Hahuán
Digitized by Google
186 CAST. Upallacuy • "~
Upallassga ¿. : 1
Enmohecido—tup.
Yanayay
Enmordazado—a,
Yanayachí •'
Enmordazar v. »v
Yanayacuy «• • ,ív
'
Enmudecer v. .
Yanayassga • •J
Enmudecido—a¿ p.
Piñassga n;
Ennegrecer v; :
Piñay
•„ ■ hacer. .* • . . ' . *
Piñachí -
Ennegrecerse -
Piñacuy
Ennegrecido—a. p.
Piñacuypami
Enojado—a, p; ¿
Piñanacuyan *
Enojar v. •
Jatun-jatun, Allapa^jattíii;
hacer > . »
Jatun-mana allichú^ ' '
Enojarse
Jatun jucha -
Enoj arse reciprocamen te
Cuento apacog '
Enojoso—a. adj..
Enredana
Enorme aij. ■ ■ •
Runata piñanachi
en lo malo >
\rhuicapuy '
Enorme pecado
Arhii-arhui
Enredador—a. a^
Apuyachí
Enredadera n;
Apuyachicuy
Enredar v.
Enredarse v.
Enredoso—a, ai/.
Enriquecer v. .r-
Enriquecerse
Digitized by
CAB% Pucayacuyvv-.t.: &í ah
Enroje4?fir -: í.roí,j{. • .• -
t > : Sagrargoy v»bjts¿f4£
Enrojecerte Sagraasga* -M T
,
Enronquecerse , -n< Sagracastfgsu R«*~-OO
Enronquecido-^, i 'adj* n
Cun*ras«gav. tcíjJ5ÍirxJb. 4,i3C
Cururay ■ sv>*{ * r*
CururacuyV^
•;ii^jr«T-'»tfl2
Enroscado—a, a*
Gagllanmati jorgopay i#rs *
Enroscar v.
Jatunyachí v.-%" .í.
Enroscarse <..
Yahuary assga $r •;. 3* %" u5l
Enrostrar , ><\*
Yahuaryaycuy^arhnítfjrflyc
Ensanchar
uSL
Ensangrentado—a, .
Yahu • ryacuy i* rJietiflT
Ensangrentar v. n¡<
Yachaicuchí ¿
Ensangrentarse v.
Yachacjficuy . ■ T'^E.
Ensayar v. {v; -
Huirachí, Huiraycacjtí
Ensayarse Yachachicog • *
Ensebar . Unancha ^ ;.Í./V. -
Enseñador—* Yachachí H
,
Enseña . ¿j.
Enseñar v.,
Soberbiassga < . sJ
Ensobervecerse n.
Ensordecer :
vjg
(Jpayarcachí
Ensuciadla, adj.y p.
Ganracussga - ¡ 'í
Ensnciador—a, adj.
Ganracog
Ensuciar v.
Ganray >v
Ensuciarse f...
Ganracuy
Pacayajr V
f
«-t* ¿2
Digitized by Google
Iflft CA8T. Entenado-Gojapa chtartfi
Entenado Huarmipa-
nnáhitán
Digitized by Google
CASt. AV. 207
„ Basta Yaycuna
,, No mas que hasta Pura-purag, Isscuy, Iscaypa*
Entregar v.
Entregarse
„ ponerse en manos de
Entremeterse (otro.
Entremetido adj.
Chaymanga
Chayyag, Chaypínyag*
Chaypinyaglla
Upayarcachf
Digitized by
190. CA3T. Tacucassga
Entretenerse, v. Llaquichicuy
Entrever v. Llaquipacuy
Envejecido—a, Chacuayan
cosa Rucuyan
Envejecida mujer Allapa rucuyan
Envejecido hombre Ishcan rucuyan
Envejecerse las '
cosas -AS
f 9
la mujer
el hombre
mucho
ambos
Tumpay uyarilla
Gaynacuy, Diverticuy
Tumpay ricacujlla
Digitized by Google
ÓÁST. Cachay
Cacharcachí
Envenenado—a, p.
Cachapacuy
Envenenar v.
Apachí, ApachicuV
Envenenarse
Huyllachí;4 Nichí
Enviado—a, adj.
Ñaupachí
Enviar v.
Chiquicuy
hacer
Chiqui
99
repetidas veces
Chiquicog
99
presenté ó cosas
Viudassga
99 recado
Guepi
adelante
Guepissga
Envidia n.
Huahuapa guepinan
Envidiar v.
Guepi
Envidioso—a, adj,
Huahuata guepi
Enviudar v. Huancurcuy
Envoltorio Huancucuy
Envoltura Huancussga
de criaturas
Pesti, Guessia
Envolver v.
Huanuracheg guesia
criaturas
Huanunacog runa
99
arrollando
Envolverse v.
Envuelto—a, p.
Epidemia n.
Epilepsia n.
Epiléptico—a, adj.
AK. 191
Venenassga
Venenay
Vencnacuy
Cachassga
Digitized by
192 CA£T. Tincuncachí
Epístola n. Pantaycttssga
Época Pacha
„ Esa- Huayrachina pampa, Era
Equipaje Pallacurcussga
Equiparar v. Pallacuy
Equivocarse Pallacurcuy
Era tiempo
Puru pampa
para trillar
M
Monti cuchi
Erguido—a, Pantassga
Erguir v. Marca-marcan puricpg
Erguirse
Pantay
Erial n.
Pantassga
Erizo n.
Cacyay
Errado—a, aeff. yp.
Achca cuti cacyay
Errante vago adj. Ca yassga
Errar v. Allin rimacog runa
Errata error n. Shupullussga
Eructar v. Cachacuna
repetidas reces Micuna
Eructo n. Gacha, Rumi-ru ni
Erudito—a, n.
Erupción cutánea n.
Esbirro n.
Esca
Escabroso—a,
Guellga
Pacha
Chay—pacha
Guepin
Digitized by Google
CAST.
AV. 198
Escabullirse F. Llillicuy
Escaldado—a, p. Usiarin
Escaldadura n. Guesspicussga
Escaldarse F. Guessp;ch!
Escalofrió n. Guesspicuy
Orongoy
Escampada la lluvia
Chinyarcuy
Escampar v.
Quim asspina
Escapada n.
Rinri asspina
Escapar hacer v.
Asspissga
Escaparse
Asspi
Escarabajo n.
Allaycuy
Escarapelarse v.
Quichjuissgata allay
Escarbadientes n.
Rassta
Escarbaorejas
Rasstassga
Escarbado—a, p.
Rasstan, Gajan
Escarbar Y.
„ raices Gorana
„ lo ajustado Gorassga
Escarcha n.
Escarchado—a, p.
Escarchar v. imp.
Escarda n.
Escardado—a, p.
Caincacuy
Escalera
Yarcuy, Gegarcuy
Llillissga
Llili i
Digitized by
194 CAÍT. AK.
Escardador—a, Gorag
¿0%*'^' Goray
Escardar v. '
,,: 4U
Rastrillo
Escardillo w. 1 :'
Ñagchassga
Escarmenado—a,
p.' ? 1 Ñagchay ;
* - Pissiyan lluKeas3
Escarpidor n. Muchuy
Escasamente adv.
Muchuy tiempo ;
Escasear v.
Yacu-muchuv
Escasez n.
Escasez Tiempo de
„ de aguas
Escaso—a. Pissi-pissi "
Aysanan pissin <.
de peso
Micha, Michácoy ' ' '*
Escatimador—a, Michacuy 1
.
adj.
Yachay sapalla, Michay-
Escatimar r.
s*.
Escatimosamente Micha-yachaysapa
aoV. (pálfk.
Escatimoso—a, aoj. Yachacuna
Escible aafj.
Digitized by Google
CAST. Pichay
Escoba A Acracog
Escobar v. Acray
Escocer v. Pachac-chaqui
me escuece Pacay
Escogedor—a, Pacachí
Escoger v. Pacacuy
M
Esconder v. Pacacuna
99
hacer r Fierrupa-ganran
Esconderse Shira-shira
Escondidamente adv. Shegshícuy
E3C0ndite escondrijo n. Guellgay ■ ¿ ,.,
Escoria n. - . Guellgassga
r f f
Escorpión n. ^ , , Guellgacog
Escozor Chupu
Escribir v. Manchapacuy
Escrito n Huiy apaña
Escritor n. Huiyay
Escuchar v. .„ l;
....
Escucharse mutuamente ,,
AV. 190
Achicyachí, Aclara^
Achicyassga
Pichana «w *
Digitized byGoogk
196 CA6T Pucu
Escudo
Escudilla n.
Tapuchí
Escudo n
Tapuchicog
Escudriñador—a, adj.
Huyu, Asspa gaglla
Escudriñar v.
Togassga
Escuerzo rana
terrestre Togay
Escupido v. Togachí
Escupir v. Toganacuyan
„ hacer Chumassga
Escupirse Chumay
mutuamente
Chumachí
Escurrido—a, p.
Chumacuy
Escurrir v.
Chay
hacer
Chaypis
Escurrirse v.
¿Chayga?
Ese, esa, eso pron,
dem. Chay ari!
„ también Sinchicassga
„ i Y interrog. Sinchícheg
Sinchi, Callpachí
Sinchichacuy
Digitized by Google
CAST. AV. 215
Esotro—a, v. p. Aparicurcuy
Espadaña n. Paletilla
Espalda Huagta-sapa
caer de Manchana, Manchaouypá
cargar sobre la Manchapacog
Espaldilla omóplato Manchacassga
Espaldudo—a, adj. Manchachicuna
Espantable adj. Manchachí
Espantadizo—a, adj. Manchacri, Manchacuri
Espantado—a, adj. Uyhuata huacasqui
Espantajo—a, Manchaycachag caballo
Espantar v. Allapa feo,
Espantarse Mancharinapami
los animales Masstasquissga noticiata
Espantan caballo Masstacassga
Espantoso—a, adj. Huychirissga
Esparcido-a, lo colectivo- Masstay, Huichiri
„ cosa [ó la noticia. Gaquepacuyan,
Esparcida cosa menuda Mastacuyan
Digitized by Google
198 GA8T. Espigar x. imp^.
Especia para sazonar AS.
vian- Micuyta missquichina jache*
Especial en lo bueno Idas* Shumag acrassga [cuna.
Especial eñ A> malo Japallan man^-alli
Especialmente adj. , japallan puni
te aviso ............. ,(
Alli mussianayjouipa huilla ^
„ te aviso esto {cbfrai
caita huilla
t1
apártate de ¡ahorna*
Asmuan machanapita^^auj
Especie De la misma . a Chay niraglla ^eu^, Huiticuy
Especiero—a, adj, ^r.. Micui mjs^quichina .yendicá
Espectador—a, ad¿ ~. Ricacog, Gahuag
<....
Licay, Qajmay
Espectar mirar n.
Espejo
Espejo n. •
Shuyana
Espera n.................
Diospita^shuyana
Esperanza, virtud <n% Shuyay r
, «
Shuyachí
Esperar n. ...;TI> ,,f... •
„ /zacer Shuyassga
Sanguyachí ., ^ „
Espesado—a.- ¡ .
Sangussga, Sancu»sga
Espesar
Ricaycaohag, Huiyayc#c>ag
Espeso—a"
Huatgay, (Jachay
Espía n.
Espiga
Espiar v. N
Pallapassga
Espiga n. «V: í; ,
Pallapaycaa -
Espigado v.
Pallapay
Espigando ,¿>¡$#r
Google. ¿.
OAST. Casha sapa • ■•
Espinilla n. Supay £
Espinoso—a aoy. Ángel alma
Espirar r.* ' - i : ' r Llipipeg, Achqueg
Espíritu n/ 'mJw"'-
Quíquillampita » *t
él alma *
Aychacuna; Xngarifla,
„ e/ bueno Huarmí,HuarrtMh .-<f
el demonio1*' ~*
Goja, Huarmipá' aeras^ga
„ angéÍ!cóUL* *;
Huhuay, Cutraehi
Esplendor n.
Huhuacuy, Cutracuy
Espontáneamente a^;
Poshog, Espuma
Esportilla ¿m,5W
Cachasa
Esposa
Espumay v
Esposo ».
Huyhua-chupu
Espulgar v.
Huachapacussga huahua
Espulgarse
Espuma 11 ni' " * Togayhuan ogocheg I
„ del caldo de caña !
Espumar v.
Espundia ó/cera
cancerosa
Espurio—a, Ai/o
Espurriar n.
AS. *,4ip.
Casha <v
Ragacha * or
Casha casha
Huagtan tullu *. - v
Huaman tullu
jOOQIC
Digitized by V
Rutussga
200 CAST.
Rutuy
Esputar v.
Rutuchí
Esputo ti.
Cuchu, Esquina
Esqueleto A
Esquina callipa
Esquilado—a, p.
Pucacussga, Juytussga
Esquilar y.
hacer Anchucurcuy
99
Pacaycachacog
Esquina
de la calle Tacyacussga
99
Esquivado—a, v. Tac3raycuy
Esquivar v. Tacyacuycuy
Estable Estaca
99
Primavera Pashtay, Togyay
99
Verano Pashtassga, Pun-
Otoño punyassga
99
Invierno Jarcacassga
99
Estancia
Estallar
Estallido
Estancar v.
Estancia n.
AV.
Togay
Togassga
Tullullaman ticrassga
Digitized by
CAST. Guessiami
Tacuraycan
Estanque n.
Jagyassganam
Estaño n.
Jamacuycan
Estar v. SÍ st.
Puñucuycanqui
— estoy eníermo
— estas sentado Micuycan
de trabajo Cay
99
„ rico Cay mi
Digitized by Google
' 302 OAJST. Sacra, Chaqui allpa
Digitized by
CA9T. Shihuv cuncanta, Llapí curr-
Cupassga . ,
Estrechador—a, adj.
^
Estrechar v. Cupacog ^ v¿ ;3
hacer Cupay \
Estrecharse Cupachí ..^ Ar;
Estregado—a, p. Cuparacuy .• 1
,1
Estregador—a, adj. Cupacuy , /.¿^
Ooyllur - \'
Estregar r.
hacer Cuyuchí, Muyuchí
99
Estregarse :
v. Chucchuy, Chucehttcuy .. - 4
99
la tierra Cm-ucacur - ^ -
Estremecerse r. Tacyaehi - *
Estremeciéndose
Estribar v.
Estropeado—a, p.
Estropeador—a, adj.
Jagclií
Jagchipaeúy r ' -
Jagchipami,
JagtTiipananií
Digitized by Google
804 Cátf. Llapeg
Llapí
Estropear
Llapichí
Estrujado—a, p
Llapipacuy
Estrujadora
Vachacuycag
Estrujar v.
Yachacuy
„ hacer
Chucru huma, Ashnuyasga
Estrujar repelidas veces
Hulñay huiñaypa
Estudiante n,
Huiñag huiñaypa cahuag
Estudiar v.
Dios (chí.
Estúpido—a, adj.
Urmacheg, Yagacheg [Yaga-
Eternamente adv.
Huarmi huambrata urmachí,
Sm ). Sa3*ara.Mtuta
gomaría
Eterno Bl n Ñaupa huarmi, Eva
Estuprad* *i¡- Diospa shiminpita
Estuprar v, Diospa shiminpita yachachí
Eucaristía " Huapshisga, Illacassga'
Eva n. Huapshf
Evangelio n. Guesspicuy, Chincacuy
Evangelizar r. Cierto (ganchay.
Evaporado—a, p. Chaynu
cangantaricachí.Che-
Evaporar v.
Evasión ». A shucuy, Yargochf, Huytichí
Huagy arcuy, Y
Evidente adj.
arparcachimuy
Evidenciar v.
Evitar v.
Evocar
AN.
Magay, Maltratay
Llapisga, Llapicassga
Digitized by Google
CA8T.
Tapupay
Excelso El n. Allapanam
Exceptuado—a, P-
Gargorí, Raquiri
^comulgado
Exceptuar
Excesivo—a Escomulgay
Escomunion
Excluido—a* p.
Raccha, lsmay
Excluir r.
Rimaycay, Defendlcuy
Excomulgado—a, P-
Mana muña j
Excomulgar v.
Chegninapa, Melanapa
Excomunión n.
Chegnísga, Melanassga
Excremento n.
Excusar v.
Excusarse
Execrable adj.
Execrado—a, p.
AV. 205
Sinchi piñarcachí
Chaynumanta
Digitized by
206 CAST. Aerachi, Raquichí
Ruranalla
Execrar v.
Jatnaynin
Exentado—a, p.
Jatnassga
Exentar v.
Jamay [mussga.
Exequible adj.
Yargachinmsga Gah u a c h
Exalación n. i-
Exalado—a, p. Ricacacheg
Exalar p. Yargochí, Ricachí
Exhibido—a, p. Gahuachicuy
* •*.
Exhortar v. Mañacunallapa
Exhumar v. Mañapacuy
Exigido—a, p. Il^aquichí
Exigir v. Huaquichacu'y
Eximido—a, p. Pishipassga
Eximir v, Caycan
Eximirse v.
Exinanido—a, adj.
Existente adj.
AN.
Chegní, Melanay
Acrashga Raquissga
Digitized by Google
CAST. Huaquicussga
Existir v, Huaquichipuy
Exorcizar Alli.-hag
Exornador—a, Allichapacuy
adj. Marcanpita gargossga
Exornar v. Marcanpita gargoy
Exornarse v, Huisstuy
Expatriado—a, p. Rantipacog
Expatriar v. Gatuy, Ranticuy
Expeler v. Yachacassga
Expendedor—a Yachay
adj.
Muchucuy, Pichay
Expender v.
Yachachissga
Experimentado—a,
Yachacheg
Experimentar v.
Yachachí
Expiar
Reguessga
Explicado—a, p.
Reguecog
Explicador—a, v.
Yanay, Regueg
Explicar
Tonyajf, Pashtag
Explorado—a,
Mirachicog, Engañacog
Explorador—a,
Explorar y.
Explosión n.
Explotador—a,
adj.
AN. 207
Cay
Digitized by Google
208 CAST. Ricanaman churay
Expoliar v. Rimacuy
Expulsar v. M ashtay
Extender v. Shutapacuy
„ la mano Jaytarí
„ los brazos Majay llapacha ogoshgata
,
t los pies Majay rupay man
el cuerpo Mirachissga noticia
„ un pie Guessiay miracan
ropa mojada Faman miracan
frutos al sol
Extenderse la noticia
M la enfermedad
la fama
Mirachí
Guechucog
Guechuy
Digitized by Google
CAST. Huashan, Janan
Extenuado—a, p. Huashanmanta
Extraviar v.
Extraviarse
Extremaunción * n. : X>
Extremidad cabo, termino
Exúbero—a, destetado
■—<X :
AJfc, 20»
Sucsucyassga, Tulluyassga
Tullnyarcachí "
Tulluyacuy ' T
Tulluyachicog T
Digitized by
210 CAST.
Ruracog, Camacog
Ruray, Camay
Fácil ruranalla .
trabajador Huatacuna
trabajar á— Chumpissga
Faisán ». Chumpí
Faja Chumpicuy
Fajado—a,* P Huatana
Fajarse Millgay
Digitized by
CAST. Llulla
Llalla mundo
Fakario—a, n.
Mana cagta tumpag
Falsamente a ir.
Jucha
Falsísimo adj.
Muchuy, Manacag
Falso—a,
Guellaini mana canchu
Falso mundo
Ministíssgacuna mana
M testimonio canchu
Falta co/pa Tucupacuy
„ escasez Allgaycuy, Tramparcuy
dinero me—
t9 Mana rig, Mana yurimog
Faltar cosas necesarias Illaracog, Illaran
f> consumirse Pishiyay
>t
a/ compromiso Juchallicuy
M
no asistir Bulsicu
ff estar ausente Huanuy
M eseasear Fama
M
cometer una falta Alli famayog
Faltriquera n. Yaga famayog, Mana alli fa
Fallecer v. Mallagassga (mayog
Fama Familia
n
buena— Ayllucuna
„ mala— Familiapa yaya
Famélico
Familia
M padre de—
AS. aiL
Llulíacog runa
Lhillahuan
Llullan mana cagta riman
Digitized by Google
212 CASf. Famoso, Reguessga ruha^ ~'
Tushuy
Familia madre de—
, hijo 6 hija de— Tushog
t
Tupú
„ criado de—
Jatun tupuna
Familiaridad
Pullun tupu
Famoso—a,
Allapa rimagsápa, Ollgo
Fandanguear v.
tucog
Fandanguero—a, adj.
Yanga cagllata rimassga
Fanega medida agraria Yangata rimaycachí
„ de capacidad
Mitusapa, Turu-turu
Fanega media
Cucuchí
Fanfarrón—a, adj.
Huayaga, Talega
Fanfarronada
Guepi, Carga ¿
Fanfarronear v.
Llulla shongo
Fango n.
Jampita camacag
Fantasma Sebadata ogorcachir'agashga
Fardel morral
Lluquicuna, Amircuna
Fardo Piñachicuy
Farisaico—a, adj. Piñacuy [ñacñlc og.
Farmacéutico n. Fastidioso, Ayguenapag, Pi-
Farro cebada á med.o Agyasga pishipass^a •
moler
Fascículo
Fastidiar v.
Fastidiarse
Fastidioso—a, adj.
Fatigado—a, p.
AN.
Farailiapa maman**
Huaji huahua, Familia* hua-
Huaji huambra [hua.-
Cuyanacuy, Munanacuy
Digitized by Google
CÁST. Yanapana
Fatuo—a, n. Yanapacog
Fauces Yanapay
99
creer en Dios
99
lo que es digno de creer
,9 viva
„ muerta
Feble débil
M moneda
AN 213
Agyacug
Agybacurí
Mushiagtucog upa runa
Tonhori, Gagllap huitinan
Yanapag
Digitized by
214 CA8T. Punchau,Junag
Pacha
Febrero
Fortuna
Fecundar la tierra
Jatunyachissga
Fecundo—a, adj.
Unapis cushisga cay
Fecha día ».
Fortunayog
Rimaicuy
Feliz
Felicidad dicha ,
Agchasapa, Perchassga
en honores
Huarmipa cag
f>
«a cosas grandes
Huarmi, China
„ en bienes de lortuna
Jatun tullu
Felicitar v.
Ushacacuy, Huañi:cuy
Feliz ao>\
Feo, Milán aypa
Felposo—a,
Allapa feo
Femenil
Feo gagllan
Femenino género
Feo gagllan acipaypa
Fémur muslo
Hachag, Mirag
Fenecer
Aya huantuna
Feo—a, acf/.
Pogossga
M mor—
Pogoy
M
de rostro
Pogochí
Feráz
Féretro u.
Fermentado—a, p.
Fermentar v.
Ai.
Febrero quilla
Huanuchay, Ishcaclu" allpata
Miracog
Digitized by Google
CAST.
A», sis
Digitized by
216 CAST. Fiay, Mañay v . ¿
Fiador—a, n. Burlassga
M
redonda
,, poligonal
,t buena
Mañacuy. Fiacuy-
Fiacog
Mircapa
Digitized by Google
CAST. Yagassga ricaranan
Füo Shuyshusga
Filtrado—a, p Shuyshuna
Flagelarse Flechacog
Flagrar Flecháy
Flexible adj.
Flojamente adv.
Flojear /laquear v.
Flojera n.
Flojo—a. sujeto
„ cosa adj.
Flor n.
tt
de árboles n.
AN. 219
A. su tacuy
Llipllipyar rupan
Rapapan
Pariona
Pishipay, Agyanay
Qaena
Flecha
Digitized by Google
220 CAST. Huaytanu huyñan
Huatayacussga
Flor del campo
olorosa Huayta churana
Flotar
Finir
Flujo de sangre n.
Focha z/.
Fofo—a, blando adj.
Fogata n.
Fogón /*.
Follaje «.
AN.
Purun huayta
Musscog
Jarapa huaytan
Huaytacassga,Haaytaya
s3ga
Iluayta-huaytanam
Huaytachí
Digitized by Google
CAST. Formal runa
Forado—a, n. Huachachicog
Foragido—a, n. Huachachi
Forrajear segar,
Fortalecer y.
Fortalecerse v.
Fortalecido—a, y.
Fortaleza virtud
fuerza, vigor
el que tiene la virtud de
el que tiene la cualidad
Fortaleza lugar
AN. 221
Ucun, Rurin
Uchcucassga
Manchañapa runa
Juc marcayog
Callpa sapa
Ricayniyog
Mishi ricog, Aligo rícog
Mishi nirag, Aligo nirag
Digitized by Google
282 CAST. Callpayog
Digitized by Google
CAST. AN. 223
Frágil caduco Puchucanalla
Fragilidad n. Paquinalla
Fragmento de lo Paquisgapita segtassga
quebrado
Togri nani, Quichqui nani
FragOSO camino n.
Fierro tulipa
Fragua de herrero
Fierrota sumag tacay
Fraguar íorjar fierro v.
Tayta padre, Fray le
Fraile n.
Garacog, Mana micha
Franco—a, dadivoso
Piri piri
Francolín ave n.
Bayeta
Franela tela n.
Paquinaglla
Frangible adj. Cachussga trigo
Frangollado p. Cachurí
Frangollar v. Cachuna
Frangollo n. Millua huachaca
Franja de lana n. Puyñu
Frasco n. Huanguenta huañucheg
Fratricida i»9 a ¡fi adj. Paninta huañucheg
Ifi á &
Turinta huañucheg
„ h* á h.o
Ñañanta huañucheg
„ M a h*
Huaguepanacuy
Fraternidad n.
Suacuy
Fraude n.
Llulla atog runa
Fraudulento-a. engañoso
Gatacuna
Frazada n.
Fino gatacuna
Frazadilla fina
Digitized by Google
224 CAST. Cachasspalla
Gagossga, Mayllassga
Frecuentar v.
Gagoy
Frecuentemente adv.
Gagocuy
Fregado p.
Gagog
Fregar v.
Cancay, Chulluch
Fregarse v. hueraehu
Fregón—a, adj. Purutu
Freír y. Galluchu gago
Fréjol n. Urcu
Frenillo de la lengua Chimpapi
Frente Chimpaman
„ En— adv. Chimpapi ta
„ Al- Chimpamanta
lí Del-
Chimpa-chimpalla
„ Hacia el—
Alalacog marca
á irén te
Alag huayra
Fresco /tf#ar /2.
Alalag, Alacuy
viento
Gagoy
Frialdad falta de calor
n. Purutu
Digitized by Google
CA8T. Chucchu alay 225
Frió de corazón adj. Alalacog
„ muy Píllchassga
de terciana n. Pillchag
Friolento—a, adj. Pillchay, Pillchana
Frisado—a, p. Pillchay
Frontudo—a, Gogay
>t hacer
91
repetidas reces
Frotarse v.
„ repetidas veces
AS.
Alagshongo
Allapa alag
Digitized by Google
244 CA3T. AN.
Fructífero Frutal n.
Fructificar v. Frutero—a,
vendedor
Frugal comida.— Huayog
Frugal hombre
Huayun
Fruición n.
Huallca micuy
Frumento trigo
Pagtassgalla runa
Fruncido—a, p, Cushicuy
de mal ceño
Trigo
Fruncidor—a. Shipussga
Fruncir v. Shipussga ñabuinhuan
hacer
Shipitcíieg
Fruncirse
Shipuy
completamente
Shipuchí
Frustrado el plan
Shipucuy
Frustrar v.
Shipucacuy
Frustrarse v.
Huagllissga, Yarpangan
Fruta n.
Huagllf
„ madura
Huagllicassga
verde
Huayu, Fruta
,
t
dulce - suave
Pogossga fruta
seca
endurecida Llullu fruta
Digitized by
245 CA3T. AN.
i. ...
Digitized by
CAST. AN. 327
Fruto n. Shanshag
Fuerza n. v Chincay
esforzarse adj. Chincacuy
tropa Chincay
por, por la, á Chincassga
Fuga n.
Fugarse v,
Fugitivo—a, adj.
Fugaz
Fruta
Ñaupag fruta
Guepa cag fruta
Nina
Raurag nina
Digitized by Google
228 CAST. Shogog, Pitacog
Shogoy, Pitay
Fulano—a, n.
Goshnicheg
Fulgente arfj.
Fumador—a, Gosbnichí
Goshnisapa
Fumar v.
Jatun micuy, Convita
Fumigador adj.
Tacyachissga, Charichissga
Fumigar v.
Tacyacheg, Charicheg
Fumoso—a adj.
Razonpita, Gallanganpita
Función convite
Tacyay
Fundado—a, p.
Ninahuan chulluchinalli
Fundador—a, ad¡. Ninahuan chulluchissga
Fundamento Ninahuan chulluchí
principio,razon,
Ninahuan chullupay
Fundar [cansa, origen,
etc. Estancia, Chacra
Shongo ta llaquicheg
Fundible adj.
Shongota llaquinallam; a
Fundido—a. p.
Paca pacall a
Fundir v.
Chupu
Fundirse
Hillapar huañucheg
Fundo Finca rústica
Hillapay huanuc'.ii
Fúnebre adj.
Llullipa
Fúnebremente adv,
Asutay, Huagtay
Furtivamente
Shamunanpa cag
Furúnculo Divieso n
Fusilador adj.
Fusilar v]
Fustán n.
Fustigar v.
Futuro—a, cosa
AN.
Juc runa
Lliplleg
Digitized by Google
CAST. AN. 248
Galardón n. Cuchpa
Utuysan, Api
Llullissga huahua
Digitized by Google
249 CAST AN.
Gana ¿ Rimananquicu?
„ tener Manam rimanachu
M tener de reír Mana munachu rurayta
,t tener de comer Uyhuata micheg
tengo de dormir Uyhua
tienes de hablar? Ganacussga
,, no tengo—de ha blar Guepapacog
no me dá la—de hacer
Ganay
Ganadero—a, Guelanarlla puricog
Ganado n. Gangoso
Ganado—a, adquirido Cáncer guesia
Ganapán n. Canceray
Ganar v. Ganguecachay
Gandul n. Huagacuy, Aullacuy
Gangoso—a, n. Huagay, Aullay
Gangrena n. Tongor
Gangrenar v. Mana alli guellgassga
Ganguear v. Yagachí guellgata
Gañido n. Gancho
Gañir v.
Gañote n.
Garabateado—a,
Garabatear v.
Garabato n.
Luichu
Munana
Munanay
Asinan
Micuynan, Micunacun
Digitized by
CAST. Llausacachay
Digitized by
CAST.
Digitized by
Gestuta rurag
Gebernar v.
Gobierno Supremo n.
AN. 233
C ongorcacgachí
Gongorich/
Muru
Huachismuy
Apaycachay
Digitized by
CAST.
Goma »■
Gomecillo lazarillo n.
Gordo—a adj.
Gordura n.
Gorgojo gusanillo n,
Gorjeador pájaro
_______^ AN.
Yacu mama
Machca
Santa Rosa
Misquilla micucog
Missquilla Micuy
Taca
Digitized by
CA^X. Birrete
Gorjear las a\e$ Micupaccog
Gorrión.^-n. \ Shutuy
Gpj*6 Shutusga
✓^Gorrón—a, Gorrista Shutuy
Gota Shutuchí
Goteado—a, p. Shutucaycachí
Gotear Shutog
hacer /
Huihuay, Characuy
continuamente
Cushicuy
Gotera n.
Cushicuy alli ayhuangaiupita .
Gozar poseer una cosa
mana alli
Gozarse
Cushi, Missquina
del bien ajeno
Huiñaypa cushicuna
M del mal ajeno
Cushi ssga
Gozo v.
Cushipacus3ga
eterno
Asichícog
Gozoso—a, adj.
Diospa gracian
M estar largo rato
Graciata goshga
Gracejo—a, Gracia enel ha-
Graciata goy
Gracia de Dios [blar.
Patacpatac
darla—Dios
„ dar v. Asiag jumpi
Grajo sudor
Grama pasto n.
AV. 239
Pissgocuna huichichin
Pichu chanca
Digitized by Google
236 CáST. Puru-puru
Digitized by Google
OAST. Devaldilla
Grasiento—a, Reguecuy
Grasoso—a, Lasag
Digitized by
238 CAST. Gayaray, Gaparí
Guacamayo Hnarahuero
Guaje especie de
calabaza
Guano [larga
Guapear
Guaragüero melindroso
Guarango árbol n.
AN. y
Chucllus
Muru-muru
Gayarayay/^
Gayaracog
Digitized by
CAST. ;Pacha, Pachatag!
Guardoso—a, adj.
Guardian n.
Guarecer v,
Guarecerse
Guayaba n.
Guerrear v.
AN. 239
Huarapo
Cuidacog
Ángel guardanchic
Tapacog
Tucuy ricag, Espía
Digitized by
240 CAST. Huarcuy
Guemsacog
Guia conductor
Guemsay
Guiar
Hua3^ta corona
Guijarro n.
Micuyta-allichay
Guinda capulí
Guitarra
Guindar colgar
Charango
Guiñador—a,
Guitarrero,
Guiñar v. Charanguero
Guirnalda de ñores Sacsapan-aiicuyhun
Guisar v. Shincay, Machay
Guitarra n. Sacsa micog, Machacog
Guitarrillo Curuyassga
Guitarrista Curuchacussga
Gula en comida n. Curu
„ en bebida Yarapa curun
Guloso—a, Nina-curu
Gusanera n. Shongota caneg curu
Gusaniento—a, Yurimun curucuna
Gusano n. Curucuna gagehin
„ del maíz Missquichí
„ lucerna [ciencia, Mallaycuy
roedor de la con~
Gusanos aparecer r.
roer los v.
Gustar T.
„ probar v.
AN.
Guia, Pushay, Reguecheg
Pushay reguechí
Tacsha Huchea rumi
Capulí
Digitized by Google
CAfT. Mallavcachí
—H— Missqtiina
Missqueg
Gustar hacer probar
♦•> ¡ Mis-jquillanmí!
Gusto sentido del—
Shutuy shutuylla
Gustoso—a, adj.
„ qué agradable!
Gutiforme adj.
iAh!
Habas
Ltullu habas
¡Hah! Ah! interj. Ancas'tga haba*
Habas n Pus3pu
„ verdes Cay
„ tostadas Cacuy
,t cocidas Capuyog
¡Imapis cacuchirn!
Haber verbo auxiliar
Purutu
„ acaecer, hallarse
Alli humayog
„ poseer, tener
Alli humacay
„ ¡Mal haya!
Huahí, Tacuna
Habichuela n.
Tacog rana
Hábü adj Tacuy
Habilidad «. Llachapa
Habitación Imay-eutip's
Habitador—a, Yachacay
habitante
Habitar r.
Hábito vestido n.
Habitual adj.
Habituar r.
AH. 841
Digitized by
Allapa rimacog
m C48X. Rimachi
Habituarse :
Rimapaycapuy
Habla n.
Rimanacuyay
Hablador—a, a<#¡: -
Cutipanacúyay
„ de cosas inútiles *
Rimananan
Hablar v.
Chegaycagta rimachi
demasiado
Manahuan rimayeachí
„ nacer
Rimaycapuy
„ rogando, pidiendo
mutuamente Huashan rimay
Yachacacuy- *
Rimana
Hablador .
Llutanta rifaacog \
Rimacuy .«
Digitized by Google
CJL8T. Ruracog '^.V-..'.K
casa, construir
,, repetida xcz
„ con da/ce \*
„ cosquillas
"A* 94»
Ruracog .» t:
Haciendayog
Fayna, Minea v •
Digitized by Google «
m CUMT.
Upayapacuy
Upayay
Hacer trabajar de noche Ricuyacuy
„ saber
Ricugtucuy
„ puchero
Huacchatucog
Hacerse Huacchatucuy
„ el sordo
Yachag tucuy
„ rico
Rucuyacuy
„ el rico
Chacuan tucog
„ pobre
...man, ...tá 1 aii
„ el pobre
„ e/ gue saoe ¿Maymanta ayheanqui?
Hacina Jacha
Digitized by Google
CAST. Mellgay
Hambre n. Mallagag
„ tener v. Guela
„ tengo Guelanajr
tienes hambre! Ratasssina
„ tiene hambre Ratass
Hambriento—a, Machca
Haragán—a, n. Quinua machca
Haraganear Cañihua machca
Harapo 1
Machcata micuy
Haraposo—a, Upita
Harina n.
>f de quinua
„ de cañahua
„ comer—
„ desleída
AH. S4S
Cuyacog
Cuyay
Huamati
Digitized by
265 CAST. AS»
Harinoso—a, Sacshay
Harnero n. Sacshacuy
Hartado—a, p. Sacshasga
Hartar v. Achca
Harto—a, P-
Imai yagta gampis pi n aca
„ tu molestas Melanay
„ donde? Hnisslla
ese lugar Michicog í
„ morir Michicuna
Hastío n. Jacha
Hataca cucharon de Cuca, Acuna
palo
Iscu, Llipta
Hatero—a, pastor
Huancu
Hato
Uyan
Haya árbol
Cay-cá
Hayo coca
,, ceniza para el
Haz
„ cara de tela
Hé aquí, allí
Machcasapa
Agchi na-agchina
Guela mana ruracuy
Sacshasga
Digitized by
CA6T.
Caytu
Caytu sapa
Heme aquí
Huaganquiog
Hebra de hito n.
Huaganquissga
Hebroso—a, adj.
Huaganchf
Hechicero—a, n.
Huaganchicuy
Hechizado—a, p. y
adj. Rurassga
Hechizar v. Ashyay
Hecho—a, p. - Ashyag
Hediondez n. Gajassga
Gajassga yacu
Hediondo—a, adj.
, qué! interji' Gajassquissga
Gajay
Helada n.
„ agua— Shongota chiriachi
Digitized by
CAÍT.
Hender v. Gagog
Hendidura n. Pasto
Digitized by
Shumayachicog
Shumagyay
HermOMftáOT—<t,
aetf. Shurnagyachí
Hermosear v. Shumagyacuy
,, hacer Shumag
Hermosearse Shumagcay
Hermoso Herraje
Hermosura Herray
Herraje Herrero, Gerrero
Herrar Aeaquipan
Herrero n% Timpog
Hervir v¿ Timpuy
hacer Gonchu
M
Allgo-guesia
„ comentar r. /mp.
Aligo rabiaS gantr guesian
Hes
Pacha punquicuy-guesia
Hidrofobia ó.
Hayagnin
Hidrófobo—a, a<#.
Gaja
Hidropesía
Gajay
Hiél
Gajay tiempo
Hielo
Chiri, AlalaSS^á
M
acción de helar
Goza
f , tiempo de—
M
exesivo trio
Hierbe ow
AIT. 24*
Digitized by Google
CAÍT.
M
natural de la mujer « Huachapacussga huahua vul?
„ adulterino :,f0;. t . %
Yumassga huahua, ,fc A
„ natural del hompre :,-¡ Solterupa churin
„ adoptivo de la mujer ,. , Huahuachacusga
„ ,* del varón Churichacussga I. aidotaifull
M ..uW8ém*°de Me* Wospa japajlancjme^"1 ■ ifc.B
Hijos ,
..p e g ú e n o s .. Tacsha huahuacunfch A^IMB
Hilable ¡t
. . Puchcanalla i>;H
Digitized by
CftfrT. Taquiapacuy ji
„ á hilo—Morar u
Jacacashga -
Hincapié hacer r. Jacashga ''
Hincar introducir Hicchuy
/a rodilla Hicchu - -V.J
Hipo ».
Hipocresía
Hipócrita \no.
que aparenta serbue
„ que aparenta ser san
Hirviente adj. fto.
Hisopeado—a, p.
Hisopear v.
Hisopo n.
Digitized by
352 CA8T. Huerpasapa, Osieoo
Huahí
Hispánico—a, adj.
Rapra lt
K
Hocicado—a, p.
Panga
Hocicar hozar
Rapra sapa
Hocico cerduno n.
¡Aja!
Hocicudo—a, adj.
Anchu llachapa
Hogar casa n.
Cushicuy, PticUacuy
Hoja de plantas n.
Guela
„ de maíz
Taricassga .' H
Hojoso—a,
Tari
Hola! interj. \cho.
Garan »■ ¡ H
Holgado—a, vestido an
Guetia Í
Holgarse divertirse
Ollgo runa v«
Holgazán n.
OJJgotucog, Runatucog -"
Hollado—a, P,
• Hombro, Riera
Hollar v.
GaJUiucJii
Hollejo n.
Yupaychay ■
Hollin
Runata huañucheg ' tf
Hombre
Chayginalla : v H
Hombrear v.
Huaraca ! i;
Hombro ».
Hombruno—a, a$j~
Homenaje n.
Homicida adj.
Homogéneo
Honda n.
4»v
Chapetón *'T
Piñasga, Ogsissga
Ogsí
Huerpa
Digitized by
CJBW. Huaygocuna
Honrado Hora
„ hacer Uchcunalla
Hora n. Uchcuy
„ de la muerte Huarcuna, Orea
Horadar v. Shegsheg
Horca n. Huachuay
Huaracaycushga
Ucru
Pucru
Digitized by Google
9H CMSS.
Huerta—o,
Huesa sepultura
Hueso n.
Manchacuipa
osubnoH
Gorpacog . s
^ínviH
Digitized by
CJJW. Runtuyog '
„ muy
Ullpuycusspa 1 ".........*
Humildad virtud tí. '
Humilde adj.
Humildemente adv.! >
1
Al. 158
Tullusapa
Gorpa
Digitized by
-< i >-
m CAN
Shatu
Goshui
Humillar abatir y.
Go3hui colcr
Humillarse
Goshneg
Humita n.
Juchussga
Humo
Yacuchu chincay
„ color de — adj.
Ginchi huayra
Humoso—a,
Huraño, Pacacuycati
Hundirse el edificio
Ashuicuna
en el agua
Suhuarinalla
Huracán n.
Pacayllapa
Huraño—a, adj.
Suhuassga
Hurgón n.
Sua
Hurtable adj.
Suhuay
Hurtadillas [á— adv.
Suhuachí
Hurtado—a, p.
Suhuanayacuy
Hurtador—a, ad¡.
Suhuacuy
Hurtar v.
Musquipacog
„ hacer
Musquipacuy
Hurtarse mutuamente
Puchca
Hurto
Puchcana
Husmcador-a,
Piruru
Husmear oletear v.
HUSO n.
,, el aparato p* la lana
ft rueca del—
Humillaycachí
HumiUacuy
Digitized by
Idear v. Mana musiag, Mana yachag y
Ilícito—a,
Yachacuy x u . ^«y*
Diterado—a, :
Ilumina lo—a, cosa
Iluminar v.
Ilustrado—a, - .p. j-
adj.
Ilustrar r.
Ilustrarse i-
Yarparcuy :,,•'>
Chay ricoglla , . \
Rimana
Upa , -
Iglesia
Mana yachag, Ashnu
Digitized by
-< i >-
Imperceptible adj.
Imperdible
Imperecedero—a,
Impetrar
AX.
Mana consueta ta
tarínalla
„ tacyag shongo
Digitized by
CAST. Mañacuycuy
Imprecar v. Jucpa
Impresionado—a, p. Derrepente
Impresionarse v. Huambrarag
Impropio—a, ageno
Improvisadamente adv.
Impúber adj.
Impúdico—a,
AH. 809
Taricuy graciata
Impío hereje
Mana Uampuyag
Digitized by Google
"*
260 cA'rfr.
Tumpay ¿* - v
Impugnar Cutipay f
Incinerado—a, p. iqm!
Uchpay achí *«* { ¿ q/
Incinerar v.
£1
Incipiente adj. Gallareg "ivuq .T.i
Incisión Cortadura CuchussgftJ-i*3t ívoiqrs;
n.
Yachacheg, Tangag '
Incitador—a, adj. •'íi'qial
Incitar v. Yachachí, Tangay ' * J i r t I t
Mana castigassga * .5
Digitized by Google
888 CA8T. AV.
dftfirr. Manacujfrfparogí^ t. c :
>..!
Inclemente adj. 1 ' i
Ticshussga 9ÍÍT ^ i - r^oíil
Inclinado—a, ladeado ' J
Shongon aguapay: I
„ propenso Ticshuchí , . ai.í '■ ■ :
Inclinar ladean■.»!f-^. 1
Inclinarse l&jártuc&beza Umpuracuy -»íi: i 1; i;■■ ..
¡I
M sentir-a/ee*e> ¡ • "' J
Munapay, Cayaílirj|fli í.;o. ]
Incluir ans coptffciioír»
' > Huiñay \ oihiooul
„ reguenalla^-wnojj^ :il
Incognoscible :
'
„ chancassgri^i^fiw^ft ;
Incólume v
Piñachicuy., * * ñ' < \ n u t
Incomodar disgustar
Mana' yachanapa ( í q j 11<
Incómodo lugar,'c&s&adj. ■ hj I
Digitized by
Inconsolablemente adr. Chaynu rurag
Inconstante adj Chaynu ruray
Inconstantemente Mana pacienciayog
Incontable adj. Chulla
Incontinente „ Mana maymapapis
Incontinenti ai instante cay
„ imapis gocog
Incordio tumor n.
„ pengacog
Incorporado—a, p
„ juchallicog
Incorporar
Kurayta mana
Incorporarse r.
atipag
Incorregible adj.
Gagra
Incomptible „
Jarcay
Incorrupto no manchado
Tangay
Increado la Divink.ad
Mana yaycunalla
Incrédulo—a, adj.
Juchacbu
Inereible gagayasaga
Incremento Mana yarpayar
Inerepador—a,
f y ricana
Increpar v.
ogracag
Incruento „ ushacag
Incubación
Mañapacuy
Inculcar
Inculpable adj.
Inculpar y.
Incurable
Ric-cbsnfn
Yarpatcuy
Pagla gaglla
Mana pichaoog
Chaynu ruranalla
Chaynu rurassga
Digitized by Google
888 CA8T. AV.
Digitized by
CAST.
2M CAfitT.
Jallga runa .................I
Chegnicachí *: { , t ^ h n\
Indio de pana ':!**.,
Gueshiaran l o b ü ^ í **
m
Indisponer malquistar i [
' Mana alli churassga -,cif^- I
Indómito—a, - '
f, : Tangag, Enga##Éfexibn^y.'
*!
Indubitable /:•<;'•
Tangay, Engañay i&Oíbnl
Inducidor—a, • • ¡- -i
Alli shongo Afl^iM
Inducir v. V-,.
Perdonay j: mrpibul
Indulgente Tituylla shimi *•¡ ^: ;v7
Iniultar perdonar v.
Mana imapis yaftha^ ftn
Inefable ^
JJXÍÍK I
Inepto—a,
Inequívoco . i
,, pantassga T£ ;h n 1
Inercia decidía. Guelanay «* i.. ■ v i fi ti I
Digitized by
Ashcaglla mana alli
rimacog
Inexistente
Mana pantacog
Inexorable
Honra guechucog
Inextinguible
Honrata guechuy
Infacundo—a,
Llullu-huahua
Infalible
Huambrata huañucheg
Infamador—a,
Mana agyag
Infamar
Guesiata pegacuy
Infante Ratag, Guesiata
Infanticida n.
Guepachu cag
Infatigable &4¡. Uranchu cag
Infectar inficionar
Shullca
Infectivo—a, Jorgoy
Inferior Ashllf
„ que esta debajo
Rayóla, Cuatro
f9
menor
Chuncho
Inferir deducir
Supaypa huain, Inñerno
agravios^ ofensas
>f
Supay uchcu
Infernáculo juego Shuishussga
Infiel no bautizado n. Shuishucuy
Infierno n. Mana gallaniracayog
Infiernillo Mal paso „ ushacag
Infiltrado—a, p.
Infiltrarse r.
Infinito—a, siu
principio
„ sin fin
AV. 966
Mana cahuag
„ huiyacog
„ ushacag
Digitized by Google
CAST.
Puncachí - '•■«-'*■
Infinito numeroso, giaii
Inflamable Managehuicog
Tacucuy J' !
Inflamar v:
Valeg &
Inflamarse *
Huillassga **
Inflar
Huillacog ^•
Inflexible adj
Huillay1 rt
Informarse ,, lhirácog ^
Yachag sapa ' .^-ml:
Infortunado—a, ádj:
Mana pipápís churin
Infrangibie :1 '
Allapa jatun
Infringido—a, el
precepto1 Shongonuan
Ingenuo—a, adj:
Ingerido—a, p.
Ingerir v.
Ingerirse entremeterse
Mana yupanaparíftrhcav
Rauracog, Rupallk '
Raurachí, Rupkcnf 8*
Digitized by
Pacha
Mana reguecog, D e & g g r a -
Digitized byLjOOQle
CASI.
Ingina Quijada n.
Inflamable Managehuicog
Valeg & -
Inflamarse "
Huillassga
Inflar
Huillacog **d •
Inflexible adj
Huillayv M " -.-U
Influir intervenir Huillachicuy, Ta^ucfu^ *?ni
Influyente Mana fortunayog *tt' *
Informado—a, p. „ paqüina * v y
'v
Informante adj. ., casucog
Informar v. „ casuy 1
• y° ntsv.
Informarse „ 'niiracog ^
Yachag sapa * '- ^ n é ^
Infortunado—a, adj.
Mana pipápís churin
Infrangibie ' ' 1
Allapa jatun
Infringido—a, el
preceptÜ' 1 Shongonuan '
Ingenuamente ,r adv.
Ingenuo—a, adj:
Ingerido—a, p.
Ingerir v.
Ingerirse entremeterse
Mana yupanapa?ífthea4
Rauracog, Rupalía
Digitized by
Pacha
Mana reguecog, D e & c i g r a -
yachana (decido.
Ingle
Chunyassga
Ingrato—a, adj.
< Mtisquicuy
Inhabitable lugar
Llagassga [chicog.
Inhabitado—a, t
, Mana gorpacog, Mana gorpa-
Inhalar
Ayata pampay
Inherente adK
Mana llaquipaycog
Inhospitalario—a,
• Allgochassga, Ashllissga
Inhumación v. ¿ ♦
Inhumano—a, adj. . r Allgochay, Ashlli „tTj
Digitized byLjOOQle
266 CÁST. Raurachí, RurJadlf 8*
Rauracuy, Rupáctff : ^ r
Infinito numeroso,
gran Puncachí - ' u
Infrangibie v
' 4 Mana pipapís churin
Ingenioso—a, Tinquí l
* ~
Ingentr' r; " r
Mana yupanapa?JA;hea4
Rauracog, Rupallk
Digitized by Google
CAST.
Ingina Quijada n.
Mana reguecog, D e s - ^ g r a -
yachana (decido.
Chunyassga
Ingle
* Musquicuy
Ingrato—a, adj.
Llagassga [chicog.
Inhabitable lugar
, Mana gorpacog, Mana gorpa-
Inhabitado—a, '
Inhalar Ayata pampay
Inherente adK Mana llaquipaycog
Inhospitalario—a, • Allgochassga, Ashllissga ¿<
Inhumación v. * Allgochay, Ashlli . f K
'
Inhumano—a, adj. ... Mana alli rurag
Injuriado—a, p. juchag llapllashgan yu-
Injuriar v. Mana nagueg (riajhga. "
Injusto—a, adj. , . „ , „ pogoshga, Chahua • .
Inmaculada , Ñaupa ñaupallana
laVirgenSS^ r Mana caru
Inmarcesible Jinalla
Inmaturo—a, ■ - Mana tupuna-Dios
Inmemorial Allapa jatun tupunapa
Inmediato lugar , Challpussga -
cercano.
Challpuy
Inmediatamente. adv.
Llactachacog
Inmenso Dios Llactanchay
Inmensurable
Inmergido—a, p.
Inmergir sumergir v.. .
Inmigrante adj.
Inmigrar v.
¿S, 267.
; Caquichu
Pacha
Digitized by
268 CAST. Mana cuyucog
„ pengacog
Inmiscible ad).
Ganra mana allí
Inmiscuirse
Mana huañog
Inmoble inmóvil
Raccha
Inmodesto—a,
Ganra
Inmoral
Chaylla cag
Inmortal
Trucarcachí
Inmundicia n.
Hucmanyay
Inmundo—a, adj.
Mana sutiyog
Inmutable
„ yupanalla
Inmutar innovar n.
¡Maycha!
Inmutarse v.
Mana casucog
Innominado—a, adj.
„ juchayog
Innumerable
Upa huambra
„ ! Qué— tnterj.
Mana mussqueg
Inobediente
„ gonganalla
Inocente adj.
Mansu animal
„ niño, candido sin
Muchuy, Huaccha-cay
Inodoro adj. [malicia.
Pachán tucussga
Inolvidable
Inquictacog
Inofensivo animal
Inquictay
Inopia pobreza n. Travieso
In púribus adj.
Inquietador
Inquietar v. (bulento.
Inquieto—a, tra vieso
tur-
AN
Mana talluna
Tallucuy
Digitized by Goog
CAST.
Ganray
Tapuycachassga
Inquilino—a,
Tapuycachay
Inquina n.
Mana sacsag
Inquinar manchar, con-
„ sanag
Inquirido—a, [tagiar.
Loco
Inquirir v.
Apuntachicuy
Insaciable aaj
Apuntassga
Insanable
Mana chaqueg
Insano—a,
Curu
Inscribir
Loco
Inscrito
Huanunacog
Insecable
Mana llaquicog
Insecto n.
„ raquicog
Insensato—a, [sentido
,, panipassga
Insensible privado de Señal
„ que no siente pena
Gamla
Inseparable Gallareg
Insepulto—a, Porfiay
Insignia señal n. Rupayman churassga
Insípido—a, adj Rupayman churyy
Insipiente Liso
Insistir v. Mana-chullog
Insolado—a, p.
Insolar v.
Insolente adj.
Insoluble
AH. 269
Huahi runa, Arrendag
Chegnipacuy
Digitized by
27& CAS?. Ratulla
Insolvente..... • Cananlla
If„,r *
Canan-cananlla
Insomnio vigilia, ,.J:.nf{
Gatipayay
Inspector n-
Yachacheg
Instante un— 1. ... t
Yachachí
„ al— ad\\
Yachacuy
„ en este—
Ashllicog
Instar v.
Ashllí
Instructor—a, adj.
Alsado K
Instruir v. Alsacuy
Instruirse P Alsacuycuy ,
Insultador—a, adj. Mana rachicassga
Insultar v. ,, y ataña
Insurgente Llapan
Insurrección n. Yachag
Insurreccionarse v. Yuyay
Yuyaycuy
Intacto—a, adj.
Machayta yuyaicuy.
Intangible
Chaycama
Integro—a, todo
Chaupichassga
Inteligente
Chaupichay
Intención intento n.
Intentar
emborracharse
ínter adv.
Intercalado p.
Intercalar v.
Mana pagag
Mana uuñuy
Gajiuag, Hnatgag
Digitized by
&13T. Chay-camaHa
Rurin
Interceder
Intercesor—a, adj.
Interés lucro ' •
¡Añay! *s*,#
ínterin
j Ananau!
Interino—a,
!Ay ay! . *y
interior
¡Acacau!
Interjecciones
¡Alalau!
de admiración
¡Achachau!
dolor "J•
¡Atatau!
,, cansancio ' "* *
¡Añaiiau! *
„ „ calor
¡ Achallau!
„ „ /r/b
¡Allau! J
' '
' , ardor
¡Achachay! f
* ••"
,,'asco
¡Huau!
„ „ gusto y alegría
¡Llaquimi! ¡Áy! ¡AjftJ¡Ay!
„ „ dulzura
¡Yau¡ Yau! *;
„ compasión ¡Cuidado! ?
-v
miedo
¡Huajajau!
,, sorpresa
¡Yau!
„ ,", o*o/or profundo
¡Cushi songocha!
,, / socorro a uxilio !
,. efe cuidado
„ „ r/sa
„ iío/a/
„ cariño
kS 271
Rimapuy
Mañapog
Huachaynin
Chey-cama
Digitized by Google
272 CAST. ¡Huifa!
¡Gasilla cay!
Interjección de
amenaza ¡Ajo!
99
¡que viva! ¡Huau!
„ ,, entusiasmo Chaupi
99 ¡ fuera >atrer ido! Mana ushacag
99
de cólera Yaycuchissga
„ de susto Yaicuy
Intermedio adj. Yaycuicachí
Interminable Yaycuchl
Internado—a, p. Yaycupuy
Internar y. Noganchic puralla
„ hacer Tapucog
Internar cosa v. Tapuycuy
Internarse Chaupi chaupi
Interpelar Huillag,
Yachacheg
Interpoladamente
adv. Huillay, Yachachí
Interpolado Tapog
Interrogador—a, adj.
Interrogar
Interrumpir
M hacer
AV.
Cañan ricanqui!
jCahuachnn!
Digitized by
Allichachí
Intestinos n. Huillay
delgados Manchachinálla
„ grueso Manchaycuyhuan
colon y recto Manchacassga
Intimar v Manchaicachí
Intimidadamente Shongopita
Intranquilo Jaticuy
Digitized by Google
274 CAflT. AN.
Inundación n. bloglla
Inundar v. Llogllay
Digitized by
CAST Conviday
Invitar v. Gayacuy
M
ligero Caruta purí [purí.
engañado Mana carullata purí
„ /é/os Pantacassga purí
„ cerca Chaquipa purí
tt perdido Cahualluhuan purí
M á pié Ayguellapa purí
„ á caballo Ayhuacuy
corriendo
Piñacay
Irse Piñacuri
Ira pasión n.
Pina shongo
M tener
Piñacog genio
Iracundo—a, Tulumanya
Irascible aoy. Guepapuri ayhuay ay
Iris «reo Ashnu, Uyhua, Bestia
Irse troo tras otro Mana razonta huiyag '*
Irracional /1 Chipipeg
Irradiar *
AV. 215
Digitized by
276 CAfJT. Piftaycachí h
\
Irrisible Ichog ,v
Ichogman
Irrisión n.
Ichogmanta
Irritado—a, p.
Ichogmaqui
Irritar á alguien v. , Ichog chaqui
-*-^
Izquierdo—a, adj.
.„ á la— adv,
hacia la—
Huangana, Monti cuchí
,, mano n.
Jabón ,
n Pié
Jabonassga
-<3>-r ~ Jabonay
Jabalí n. Jabonag
Jabón Jasinto huayta
Jabonado—a, p. Shaycuy, Agyassga .T
Jabonar v. Puma
Jamás ac/r.
Jamelgo ^
Jarana
Asipanapa
Asipacuy
%4
» v . ..I
, Piñacassga v klV x,á
Digitized by GOOgk
CAffl- [(
.
Huerpa
Jesucristo n.
. Huerpa sapa
Jesús n.
Mogo i « V
Jeta
, Mogoshga, Curcushga
Jetudo—a, adj
Gilguero 4
, .. V
Jiba
Jinete j/l
Jibado—a, adj.
; Jinetecay .>^;• l.
Jilguero n.
. Haaylluncuy, Culun^p^;,^,^^
Jinete . « : Cuyana gul
tí
Jinetear v. / Cushisga shongoyog^
Jinglar co/urn^ia*; , CM*ÁUI
Jisca carrizo ^ |. ;:,
Jocoso—a, aoy. . ,
/;
Huayta huerta . ,. v
Digitized by GOOglC
278 CAST. Jipash buarmí
Magta huambra
Jornada una-
Shumag shongo, Cushisgalla
Jornalero n.
Cotón
Jornal
Vaynilla
Joven mujer
Purutu
„ varón
Juez
Jovial adj.
Chuncacog
Jubón n.
Chanin pucllana, Chuncana
Judía verde
Tahuay
„ fruto
Taptana
Juez
Sallaur pucllana
Jugador—a, adj.
Millay chuncay
JuegO lícko
de suerte Pcrutuhuan chuncay
t9
„ de saltos Burlacuy
vedado Asichicog
r
, con bolit' t s Yacun, Hueguen
Jugar Pucllana
M
burlarse Pucllaycachay
Juglar ou/bn n. Pucllacachag
Jugo savia /7. Alli yarpay
Juguete
Juguetear v.
Juguetón—a, adj.
Juicio ratón n.
AV.
J u c junag purina
P.un
Jornalnin,
Arongampa chanín
Digitized by
CABT. Orgo asnu
J ¿menta Jucllachinalla
Jumento Huñuy
Junco Goricuy
Digitized by
Justipreciador—a, ' adj.
Justipreciar v.
Justo—a, adj.
Huerpa
Juventud tiempo de la—
Jeta
Juzgado tribunal h.
Shimi
Juzgar sentenciar
Shimita huichgay
-L-
Rimanpita shuyaycan
Labio n.
Ruracuy
leporino
Rurana
„ borde
,, sellar el— [los la bios Pallay
Laborioso—a, Llagllay
Labrador—a, Tarpuy
Digitized by GoOgk
CAST. Callpasapa
Lacertoso—a, Lliqui
Lacerado—a, p. Luchucuy
Digitized by
282 C4ST. Suaycachay
Huegti
Ladrillo n.
Huegtiyassga *.
Ladrón—a,
Garayhua . . -
Ladroncillo
Gocha . V. . ..* • *
Ladronear v.
Huegue *.>*».
Lagaña n.
Z S Huegueshay t
Lagañoso—a, ad¡.
-> Hueguessga
Lagartija n.
Gocha-gocha>-
Lago, laguna.
Huaganapa .**
Lágrima Huagacuy
Lagrimear v. Llaghuay
Lagrimoso—a, adj, n. Llaghuacuy
Lagunajos charcos Lampa
Lamentable adj. Sarna
Lamentar v. Mana shaprayog
Lamer Millua
Lamerse Tucsf, Rejoneay
Lampa azad¿¿ n. Lanceta
Lamparones Lancha
Lancear alancear v,
Lanceta n
Lancha
Langosta n.
Languidecer v.
AS.
> Ladrillo
Sua
* Uchuc sua
Digitized by GoOgk
CAST.
AV.* 28*
L ánguidc—a, adj. Umpuyassha'
„ ¿...< Millaa sapa
Landuo—a, Lanta
Lanza n. Lansadera
Lanzadera Huicapay
Lanzar arrojar, Y. • Nata
Lapa telilla en líquidos Rumimanta
Lapídeo—a, adj. Huira-huira
Lapila yerba n, Lapo
Lapo Lapuy
,. darlo Y. Stiimi pantay
Lapsus linguse Cachan
Largar Shuito
Largo—a, adj. Unay
f f
. tiempo- Shuüu sapa
M
de uñas Huiticuy, Ayhuacuy
„ de aquil Camay nin
Largor largura n. Tongor
Laringe Tongor guesiana
Laringitis Millay jucha
Lascivia Huachuc ganra runa
Lascivo—a, Llaquipacuy
Lástima tener ¡Allau!
Lástima Qué—! interj. Dañay
Lastimar v. Dañacussga
_____I
yGoogk
_____I
CJLST. Chegacag rura, Cuyacog
Cotón
Xiazo de cerda.
Palangana - > • *,
M de puja
Lichi
„ <f« pita
Cama, Puñuna
Leal adj.
Mallua orgo cuchi *
Lebetón n.
„ china cuchi
Lebrillo
Lechugas
Le3he
Tucu
Lecho
Jaguepusgan
Lechan cochinillo
Mana yachar
Lechona
Huegti
Lechuga
Huegti sapa
Lechuza
Jaguepuy *
Legado manda
Lejitimo
Legamente sin ciencia
Legua *
Légaña n,
Quiri-quiri
Legañoso-a, adj.
Caru
Legar dejar una manda
Caru-carn
Legítimo adj.
Caramanta
Legua n.
Carupita
Leguleyo
lsqui-sapa
Lejano
Lejoe muy
„ á lo—, de—, desde—
desde muy
Lendroao—a, adj.
AH tté
Cerda huasca
Huasquilla
Pita huasca
Digitized by Google
25« cA«r.
lengua o color
órgano adj. •
^ifl.. ... «*•'
,, Lerdo
sacar la —a,
— ':«"
»: ■,
de
fuego Lesión
*> , herida •
*V í
Lentitu
d con— Letarg
^*<fi\*K o
*? Letrad
o
Leña
n. -^s
'„ Levadu
„ delg ra
ada -
i;»* ; <
i„ 1 Levant
ador—
hacer a,
v,
- Levant
amient
Leñado
o
r—a, sublex-
-adp% nción
*;
Levant
Leñera
ar a/zar
dep&s4
(mente*
to
p<n.<
«■* poner
Leño vertical-
ítJf,j e
n brazos
León ,
* ' 1 ha
Leonad cer > ^
Digitized by
,, ^
/a/so Guela
testimon ,|L \i.
io
TuchisB
Levant gat^* -
arse **¿~
Gallu y
~ *
Puñuy
Galluyc
puñuilla
uy *
* . .
Nina ¿.i
gallu Letrado
Despaci ¿ f..9>/
ulla Gonohu
Yanta -~ 1
Llanu Jogareg
yanta ^4
Alsacuy
Yan
;>%.J
tacuy
Jogarí
Yantaco • . * -J
g
* - V- Alliman
jogarcuy
Yanta »n ,,k. :
huahi.
»«A Margay
. • :
Cullu
Jogarach
4n«.I * * /
í >
Puma
-.-«*. • Tumpay
•>%
Puma
color Sharcuy
, • .*
-.ntw.-í
Digitized by
C483T. Huatasbga, Liashga .-
„ probar v. Libertassga,
GuesspicUís^ga
Libélula iasecto
alado, Gueshpicbeg ^
Gueshpichí -H.
Libertad tener
Gueshpissga *
Libertado—a, p~ s
Libertar v. Libre
Libro
Librado—a, p.
Licencia
Librarse v. r
;
Licenciay -
Libro n. t k
Licenciar Yacuyachina<
Licor n. Maganacuj-
Licuar
Lidiar
„ toros
"AS. m
Alsacuy * ;: u
Mana lasag
Digitized by
388 GAST. AH
Liendre Huatassga
Liendroso—a, Huatay
M
ponerse en—
LÍO n.
Liquidar v.
„ una cuenta
Isqui
Isquisapa
Cola
Camachinacussga
Huatu < *
Digitized by'
CAftT. AV. 988
Liquidarse Lluchca
Liquido—a, ad*. Lluchcayachí. Llampuyachí
Lirio n. Llampuyacuy
„ pasar Pleytu
Digitized by Google
800 CJtÁF. Logo rucu 1
Lombriz Loro
Longevo—a, Shumagyassga
Losa n. Llipipeg
Nina-curu
Lozano—a, adj.
Supay
Lucerna n. -
Llampu
Lucero
Llipipí
Lúcido
Miray, Gatiay
Luciérnaga n.
Maganacuy
Lucifer
Pengachicóg,
Lucio—a, terso adj. Desprecian*
Lucir v. Utcalla
Lucro ti. • Despuesrag
Luchar v. Jinasspalla
Ludibrio n. Tagay lugar
Luego presto adv. Tagay marca
después Tacuna, Tiana >
„ ergo conj. Churana
Lugar sitio, paraje n.
„ ciudad, pueblo
asiento
depósito
Huegue curu
Huasha
Huashasapa
Digitized by Google
991
CátT. Nina
Logar en—de Chipyag />
„ está en—de mi padre Quilla :r
Rantin .s
Yayapa rantinmi
Lujuria
Lujurioso
Digitized by
CUUT. Cuchushga,
TucstussgQ
-LI-
Guerishga
LI aoho yerba acuática
Guedcuy
Llaga
Raurag nina
Llagado
Llama
Llagar
Gayana
Llama de fuego
Gayasga
„ animal n.
Gayacog
Llamada
Gayay
Llamado—a, p.
Huichiay
Llamador—a, adj.
Achca cutí gayay
Llamar v.
Ayhuay gayaycamuy
silvando
muchas veces Ayhuay yanapajcuy
irá— Gayaycach}
en auxilio Gayachicuy
hacer Achca cuti
hacerse gayachicuy,
muchas veces Jutichí
nombrar, apellidar Puncunman gayay
á la puerta Rauray
Llamarada n. Pampa
Llano llanura Llantén
Llanto Llave
Llave
AI
-*-
Gocfeagora
Digitized by
cjm. Aypay, Macyay
Llegar * Juntay *
„ acercar . r' Sacsay . » * -
„ alcanzar .I ' Amucurcuy .
Llegarse á Ogllacurcu^
Llenar Junta *«•.
„ la barriga . . Juntasgga
la boca de comida , Allapajuwta^hgaf ~.r M
„ el seno
Apashga , VM * -
Llene
Apag ..............
Lleno—a, adj.
Huairalla apay
„ muy-
Apaycachay
Llevado—a, p / .
Gatí
Llevador—a, aífc ,
Apacwyv.
Llevar ápersojm Aparircuy . \
4di8tin¿fi&tparte*
Margay -u ^-v -
„ anímeles
Ricracarcur pushay , ;i
„ especie» *>•
Margarcur apay t M-¡
„ encomienda
„ en /os brotQR Garachar apay «,
„ atKazirapdo
„ en camilla ó andas
,, en /as falúas
CHAMUNA •
Chamuy ............
AYPACLG, ^FTIÁJCHR >
Digitized by
Llevar en la espalda* < Llovediza ».
1
Huagtachu apay
, trastear I 1 *».,:\t,\
f
Ashtuy, Ashtay J
„ frecuentemente • . 1
Apacachay -.
„ hacera . ••• ¿ .> i. ' t
Huagapacuy * ?«¿ .
Lloronas plañideras f
Huagay^apa vvr"
Llorosamente - *rfv..-<
HuagapacogcuHa .
Lloroso—a,
H uagay-hfcagayUaaa
Digitized by
Huegeg«fiahui - ~
Tamyayactft*
Digitized by
C&ST. Tamyan , V
Tamy angapachí ^\ - j -» v
á menudo IH« ¿TamyangaracUwra? ( .,; r y i
tal vez ha de—
Tamyangaran ... 4
y\
? ¿aun ha de+-
aun ha de— Chirapa ¿ , t, . - .
Chirapan y
Llovizna
Lloviznar Tamy a i*"fu*.
Lluvia ;
^ Usiarishga' ^
99
cesar 7aVj,í Tamyatiempo ... . j í t , * F
Digitized by Google
Orgo
0M cAtt.
Mana huachag
Máchica
Ñutushga
Macho n.
Ñutuy
Machorra -\
Madeja
Machucado—a, p.
Gueri
Machucar v.
Madrasta
Madeja ti.
Mama * .
Madera
Familia mama
Madrasta
¡Mamallay!
Madre
Madrina *
„ familia
Pacha achicyáf
„ mié! intérj.
Tuta-tuta sharicog,
Madrina de bautismo ti. Madruga
Madrugada Madrugay [do*.
Madrugador—a, adj. Pogoy
Madrugar v. Pogochf .. •!
Madurar . Pogocheg v ^
Madurar hacer* Pogoshga <-
Madurativo—a, adj.. Maestro . ^ "'.
Maduro—a, Caviloso Máqtttssga -
Maestro—a, Alli shongo runa >. *c
Maganto—a, enfermizo, Jatun-chicán í m
ma-
Chuchau • ,
Magnánimo—a,
[diento. Ñutuy, Tacay
Magnitud n.
Maguey ágaré
Magullar v.
AS.
Machca mishqueg
Digitized by Google
CA6T. AV. Mt
Maii „ cabello de la
mazorca
f , de 1* clase
„ hoja del—
Manco
„ hoja y can a
„ amarillo seca deh-
colorado „ n*or dW-
Xaisal n.
, en mazorca
f
Majada
sancochado
Majar T.
, sa -acochado y seco
9
Mal n.
tostado
>t
II estar—
„ duro
„ enfermedad
germinado para chicha.
„ estar muy—
„ mar lo de la mazorca
deL- „ r/e corazón
Digitized by Google
CA6T. AV. Mt
Chuchuga
Camcha
i
Jara
Morocho jara
Shura
Gorunta
Jarapa agehan
Allicag jara
Panga
Yurag jara
Chala
Garhuass jara
Jarapa huaytan
Puca jara
Jara chacra
Yana jara
Cancha
Chogllu
Shagtay
Muti
Mana alli
Digitized by Google
CA6T. AV. Mt
Digitized by Google
Enemistashga cag
288 CA6T.
Mana alli ruray
Mal agüero „ allita cutícheg
tejido, ralo
„ alli junag
„ criado
¡Supaycha!
comido
Mana fortunayog
de orina
Tucuy gitareg, Ushacheg
„ estar—con alguno
Mana chanincbu rantícuy
hacer— una cosa
Mana alli cayniyog, Maldad
corresponder
aTa Maldito, Maldeshiega
haya! interj. Maldecicog
Malaventurado—a, Maldesaycuy
Malbaratador—a, Maldición
Malbaratar v. Yagashga
Maldad n. Yagachissga
Maldecir v. Yagacheg
Cbiqui
Mana alli ahuassga
Malcriado
Mana alli micussga
„ alli ishpay
Digitized by
GA8T. Malicioso
Maligno—a, Yagashga
„ cosa Yagachissga
Malograr * r. Shullu
Malograse Shullunan
Malparir Chegnicacheg
Malparto n, Chegnichí
procurar el— Chegnichicuy
Malquistador—a, adj. Chegnissga
Malquistar v. Guesiag
Malquistarse Huambra
Malquisto—a, adj. Malta
Malsano—a, Ashllicog
Maltón—a, Magacog
„ animal Magay, Tacay
Maltratador—a, de Malvas
palabra
Yaga-yaga runa
„ de obra
Itnaycanta gitareg,
Maltratar v. Usharcg
Malva yerra
Malvado—a ad\
Malversar
Malicia
Maliciay
Digitized by Google
300 CA8T. Chuchog china
Mancebo n. Ganra
Manco-Capac n. Ganray
Mancha Ganracu*
Manchar v. Camachiss?;a
Mancharse Camachicushga
Manchas de la cara n.
Mandado—a, />.
Mandamiento n.
AN.
Mamacuna
Digitized by Google
CAST.
camachisgan
Camachicog
Mandamiento,
Decálogo Cachay
de la Iglesia Camachí
Mandante adj. Cackuna
Mandar en viar Micuna
,, ordenar Micuy
Mandíbula n, Chey jiña
Mandnca ¿Imajina?
Digitized by
Aychata misquicachí
m CASI. Maqui
Manifiesto, patente, claro Derechu maqui
n.
Ichog maqui
Manilargo-a, adj.
Gueshiag maqui, Mana
Maniquí h.' " valeg-
Manir v. Maquita charipuycuy [maqui.
Mano n. Golluta
„ derecha
Maraypa tunaynin
„ izquierda
Maqui ta gonacuy
„ inútil
Aptay
„ alcanzar la— v.
Maquita chogpay
de mortero n.
de batán Manojo
Manojo n. Tapra
Mansedumbre n. Llicllita
Manso—a, adv.
Manta de india n.
ñna
,, ropa de cama
AH.
Chegan jutinhuan
Maquisapa
Upa camachina
Digitized by
CABT.
Manteca Apiña
Mantellina Mansana
Mantener v. Mansanilla
Manzana Huaraypa
Manzanilla Huarantin
Digitized by
804 CAST. Marcay
Purí
Maravilloso—a, adj.
Chaquichirag
Marca
Chaquichicurc ly
Marcar
Chaquicashga
Marchar viajar
Machassga, Upiassga
Marchitar
May upa patán
Marchitarse
Gochapa patán
Marchito—a,
María Santísima
Mareado—a, por el licor
Japallan Rey na
Margen del rio n.
Diospa Maman
M
del mar ó lago
Ñucñu Mamanchic
María Santísima
Virgen María
M
única Reina
Santísima mamanchic
M
Madre de Dios
Juchayogc inapa abogada
nuestra, dulce Madre i
Virgen Huayllas
lf
nuestra Madre Casado jiña
, f
a bogada de Casado jinalla
pecadores
Goa
Maricón n.
Gojayqui
Maridable adj. Gojan
Maridablemente Garincha
Marido n. Marinero
Marimacho
Marinero
AN.
Espantacuypa
Marca
Digitized by Google
CA8T. Maroma
Martillo n. Uchucllaashuan
„ ando—que tú Chapushga
„ pero, conj.
M
bien, antes bien
„ no—, basta
„ No vengfs
Masa n.
AN. ' 305
Mariposa, Pillpitu
Taparaco
Huallga
Digitized by Google
306 C'AST. Cachuy
Mascullar Huañucheg
Masticar Mata
Digitized by Google
CA6T. Chasnuchí, Chapurcuy
Matiz n. Paucaryachí
Matizado—a, p. Jacha-jacha
Matrero
Matizador—a, adj.
Mamanta huañucheg
Matizar
Casamiento
Matorral
Madrin
Matrero—a,
Huahí mama
Matricida
Mana valeg
Matrimonio
Maumay
Matriz órgano
interior Mayo quilla
Digitized by Google
AJÍ.
Medicamento n. Tupuna
Tupushgalla
Medicastro
Tupog
Médico
Chaupi
Medida n.
Chaupichu
Medido p.
Chaupiman
Medidor—a, adj.
Chaupipita
Medio n.
Chaupiyag
„ en-
Chaupimanta
i. a/
~
„ dcstfc e/—
„ ¿asta el—
¿acia e/—
Apfcuy
Digitized by
CA8T. Chaupichacuri
Medio—a, Tupunacuy
Yarpachacushga
Medir r.
„ hacer Yarpacuy
Huiñasga, Jatunyasga
Medirte
mutuamente Huiñay, Jatunyay
Manchacog
meditabundo—a, adj.
Manchanapa
Meditar r.
Togshu
Medrado—a, p.
Togshu-togshu
Medrar v.
Shongon
Medroso—a, adj.
Huañunacuy
„ que da miedo
Cara !
Médula n.
Ashuan alli
„ sesos
As allim
c/e /as plantas
Alliyasga
Meeting
Alliyachí
Mejilla
Mejor aoy.
„ un poco
Mejorado—a,
Mejorar v.
AS. 309
Chaupi rurashga
., junag
„ pagash
Digitized by Google
310 GAST. Mishqui
Llaqtticuy
Mejorarse
Llaquicushga [chu-
Mejoría n.
Müca, Yana mancha garan-
Melado miel
Oshgo Monti mishi
Melancolía
Alfeñique, Melcocha
Melancólico—a* adj.
Agcha
Melas manchas de la
piel Agcha sapa
M
gato montes n. Ñucñu
Melena Melanacog
Digitized by
AN. Sil
CAS*. Muchuy
Menear v. Muchog
Menearse Juc
Menester Yauyashga
Mengano Yauyay
Menguado—a, p. Yauyachí
Menguante Tacrushga
Menguar Shullca
„ hacer— Huallcallapa, Menorllapa
» P°r- Huatucay
Menos comp. Pishicachisga
„ poco— Pishicacheg
echar de— Pishicachí
Menoscabado—a, p. Pishipacuy
Menoscabador—a, Mana casusga
adj.
casucog
Menoscabar casuy
Menoscabarse v. Cacha, Cachacuna
Menospreciado—a, Yahuaryacuy
Menospreciados—a, Cada quilla
adj.
Menospreciar v.
Mensajero—a, adj.
Menstruar v.
Mensual
mensuálmente
Gayhuav
Cuyuycachay
Digitized by
312 CA6T. Tupunalla
Tupuy
Mensualidad n.
Umallapita
Mensura
Shimichu chari
Mensurable adj.
Yarpay
Mensurar
Mentecato
Mentalmente
Llullacuy
Mentar tomar en boca
Llulla
Mente «.
Llullacog
Mentecato—a,
Cutipashga
Mentir v.
Cutipag
Mentira «. Cu tipa jr
Mentiroso—a, adj. Cutipachí
Menudeado—a Uchuc-uchucllacuna
Menudeador—a, Acapa
Menudear frecuentar Achca cuti
„ hacer— Shullca-dedo
Menudencia Togshu
Menudo—a, Hishpapacog
, A— adv. Tiendayog
Meñique dedo n% Gatu
Meollo médula Aruypita chanin
Meon—a, Mincay arog,
Jornalero
Mercader
Mercado plaza de
abastos
Merced precio del
trabajo
Mercenario jornalero
AN
Cada quilla chasquina
Tupu
Digitized by
CA£T. Camaynin
Merecer Huallcasga, PIshiyasja
Merecidamente Pishiyachisga
Merma Tantallam
Merma se r. Suapacuy
Digitized by
314 CÁST. Shimi ashtay
Mezquindad n. ...ni „ , •■
Mezquinar v. Yaya
Mezquino—a, Yahuamí
, j de consonante
„ padre
„ sangré
„ muger
Jatí
Rucmay i
Ogllarcuy
Digitized by Google
CA8T. Criicuná
Mi Criador Gueshpichimaqui .
„ perro Nogapa
Maumauní
Ashnay
Manchay
Mia—o, p.
Manchacuy
Miar maullar
Manchachi
Miasma
Manchacog ■
Mico
Mishqui .
Miedo
Rani .■
„ tener v.
infundir Chay cama
Digitized by
316 CA6T. AS.
Milano Engreissga
Militar Engreicbej
Minucioso—a, Ricacuna
Ricarí
1 líira! interj.
AUipa ricaycuy
Mirador lugar
Ricaraycay
Mirar v.
Huatgaraycay, Gahuaycay
„ con mas atención
Millapay
„ con frecuencia
„ protejer Ricacuy
Digitized by
CA&T. Garhuas uchú
Miseria n. Cayapacog
Cachay rurana
Misericordia
Misionero
Misericordiosamente
Quiquin [Pay.quiquin.
Misericordioso adj.
Ñoga quiqui, Gam
Misión quiquiquif
Misionero Quiquinmi tagay
Mismo—a, tl-la- Chaynullam, Quiquillan nu-
„ yo, tú ,et Quiquincuna (man,
„ este, ese, aquel Caycuna, Cheycuna, *Tagay*
„ lo— Misterio [cuna quiquin.
Mismos—as, los, las Tacushga
estos, esos, aquellos Mita
Misterio Pulían
Misto—a, mixto Chaupi -
Mita n.
Mitad
„ de lugar; tiempo
AX 317
Gahumnp icoy
Digitized by Google
318 CASX. Alüyachí
Alliyacuy
Mitigado—a,
Mitigar Alliyacheg
„ hacer— Tacucashga.
mixtura Togru
Moca Moquita Togrusapa
Moceton—a, Umac-chu tacay
Moco Mochila
Mocoso—a, Mocho
Mochada dar r. Tucu
Mochila »• Pagta-pagtalla
Moche—a, animal Pagtaycacht
Mochuelo Pagtachicuy .
Moderar v Mushog •
Moderarse Tupuyllapa
Digitized by
CA9T. Ima jinallapis
Mana imantipis
Hodo n
<
„ ! de qué— Chayjinalla
„ de este— ¡Chay jiña!
99 de algún— Imajina
Mojaior—a, adj.
Mojar v.
99 hacer—
Mojarse
AH. 319
Jiña
¿Imajina?
Cay jiña
Digitized by Google
880 CAST Jatun
Mojicón n. Agacog
Mojiganga Agay
Mojón Agachf
Mojonado—a p. Ñutrchí
Molle árbol
Molledo
Mollera
Momentáneamente
Momento al—
Momento dentro de un—
AN.
Chapucurcuy
Sacsa magay
Tushr.y
Mojón
MojonasVga
Mojonay
CAST. China-cusillu
Momia n. Monocachay
Monada Monasterio
Mondadientes Jipray
Digitized by Google
323 CAff, Sengachu tacashga ¿..^
Morador
Morar . . Isbyachicog *L±K
con otro Ayag-shimi (tana.
Morboso—a, , Shimitacbapana,p»gtt^a|Jj}^
Simita chapay, ^GaJJ^a^aj;
Mordaz
Nanagsbimtbusn «SflilftlÉ
Mordaza
. Canicog f *í*¿i*ítíoM
„ poner . t
Moribundo—a,
Morir v.
Jacha-jachalla.
¿:c3v*5£
Sillacuna
Digitized by Google
eiéT. Mortaja
Moroso—a,-: ^df/. Huañog - * XO >'A - »
Morral Huanuy jucha 4 IA*1-'» «■
Motín
Unacog - : • *'
Huallgue ''l*. ^
Huerpa sapa, Jatuti huerpa
Digitized by
314 CÁST. IB.
„ al agua Tucushga
Tacucog
Meticuloso—a,
Tacuy
Mezcla n.
Mezclado—a, Jatipacuy .
9t padre
„ sangré
„ muger
Jatí
Rucmay
Ogllarcuy
Shimi ashtay
Digitized by
CASI. Yurichimaquí
Mi Criador Aligó
„ perro Criicuná
Gueshpichimaqtii .
Nogapa
infundir Mishqui %■
„ y cien Milagro , i
„ Cien-
Milagro
AN. , 315
Ruramaquí,
Digitized by Google
316 CAST. AR.
Milano Engreissga
Militar Engreicheg
Mi nado—a, Mina
Mina n. Minero
Minucioso—a, Ricacuna
Mirar v. Ricaraycay
Digitized by
CA9T. Garhuas uchú
Miseria n. Ciyapacog
Misterio Mita
Mita n. Chaupi
Mitad
„ de lugar, tiempo
A*. 317
Gahuannp xciy
Digitized by Google
Alliyachí
318 CASI.
Alliyacuy
Mitigado—a,
Alliyacheg
Mitigar y-
hacer— Tacucashga.
Mochila w. Pagta-pagtalla
Mochuelo Pagtachicuy
Moderar v. . Mushog
Tupwyllapa ■ ■ ,.
Moderarse
Tupyalla cay , t
Moderativa—a,
Tupuycog shongo «.
Moderno—a,
Tupulla, Pishillav, ,,
Modestamente *
Allichashga, Mushogyafg$
Modestia n.
Allichachí* Muíi^pgyachí
Modesto—a adj.
Módico—a,
Modificado—a, p.
Modificar r.
Ai*
Alliyashga . .
Alliyay
Digitized by VJOLH^IC
Cay jiña «-
CASI:.
Ima jinallapis
Modo n.
Mana imanupis
„ f de qué—
Chayjinalla
99 de este—
¡Chay jiña!
99 de algún—
Imajina
99
de ningún—
Nogajina
99
del mismo—"
Imajinam
99 de este—
Tucuy jiña
„ al-
Puñunanay
„ á mi-
Puñuypa vencishga runa
tf
De qué—
Burlacog, Asipaco?
Modos De todos—
Asipay
Modorra n.
Uyasapa
99 dominado de-*
Piñacashga
Mofador
Mogoyacuy
Mofar v.
Mogo
Mofletudo—a,
Mogoshga
Mohíno—a, molesto Ogoshga, Ñuyussga
Mohecerse Ogocheg, Hogocheg
Moho Ogoy, Hogoy
Mohoso—a, adj. Ogochí, Hogochi
Mójalo—a, P> Hogocuy
Mojaior—a, adj.
Mojar v.
hacer—
Mojarse
AH. 319
Jiña
¿Ima jiña?
Digitized by
320 CAST. Tushuy
Mojicón ti.
Mojonase ga
Mojiganga Mojonay
Mojón Jatun
Mojonado—a p. Agacuna
Mojonar Agacog
Mole Agay
Moledero—a, Agachf
Moledor—a. Ñutrchí
Molestarse Molli
Mollera Canan-cananlla
Momentáneamente
Momento al—
Momento dentro de un—
AN.
Chapucurcuy
Sacsa magay
Digitized by Uoogle
CASI. China-cusillu *
Monocachay
Momia ti.
Apu In ja
Mona
Monasterio
Monada
Qriru ashpina
Monarca Rinri ashpina
Monasterio Jipray
Mondadientes Gori, Guellay rant'cunapa
Mondaorejas Llutushga
Mondar y.
Mono
Moneda ti. Yana mono
„ gastada por el uso Chulla ñahui
Mono J «ic-huarmiyoglla
„ negro
Yunca
Móndenlo—a. adj. Yunca runa
Monógamo—a, Sacha-sacha huaycO
Montaña n. Muntay
Montañés—a. Montichu cahuag
Montañoso—a, adj. Monte
Montar cabalgar Chacuy r
Montaraz n. Montera
Monte Chacu
Chacucog
Montear casar
Gotu l
Montera
Gotucuna
Montería
Montero adj
Montón
Montones
AV. 321
Chaquisga-aya
Digitized by
Montuoso—a, . . . . •* j Jacha-jachalla/.¿BK*K
Montura n.
Moquete
Moquita
Mora tardanza %%
.
Morada habitación Tacog , i-hii *-
Ishyachicog ^¡.iK
Morar . .
Ay ag-shimi -,¿ ^ (tana.
con otro
. Shimitachanana,f aflpf^JHJft
Morboso—a, Simita chapay, ¿GaJ^a^u^
Mordaz Nanagshimibuan «^flSWílí
Mordaza .. Canicog ^¿«¿aoJí
#F
M poner .
; Canisbga,, ^ o,, u****!'
Mordazmente adv.
Caní v,vt *,¡toc*
Mordedor—a, . Cani shutay i .trí.io ■
Mordedura n. w Canicbí »*aoM
Morder v. ■ Canicachay intf& b J .
x
„ asir
Canicuy , :%AioK
Morderse
Canipayay ¿m.uotf
Morder hacer—
„ repetidas veces Yana u1
>ia«¿C
Mordiscar Huañunag ¿^flcK
Moreno—a, adj. Huanuy, >i tK
Moribundo—a,
Mori
Sillacuna
Sengachu
tacashga
Sengatogruyacu
Unacuy
ni; „
Huali »'*-
Morado
Digitized by
eiéT. Mortaja «**
Moroso--a,- : '*ádj. Huañog •
Morral i Huanuy jucha yi'-í
Morro labio* >■ Huanuy pami
Mortaja Huañuray
Mortal Muchca *v
„ pecado— n. •> GoUuta -'N
Unacog
Huallgue
Huerpa sapa, Jatun huerpa
Digitized by Google
SM CAST. Cuyocheg *í>*' ;
Motivar Quiquillanmanta
Motivo Cuyucog
„ s/zt- Cuyuchí .1
Motor—a, n. Gayhuay
Movedizo—a, Cuyuchinalla
Mover r. Cuyog
„ MO S líquiJos Cuyuycachí
Móvil Magta
Movilizar v. Muca H
Movimiento n. Lausa
Huambrita huarmi *■
Moza -.•Svfc
Mozo Huambrita ollgo . rtf
Mnea Huambra ? %
Muoosidad Achca runacuna >fi*. V
Muchachita Achca-achca - >
Mnchachito ; M ay chica) ;May achca!
Muchacho-a, Ashuan achca ran . A «.
Muchedumbre de Achca, Mana y J pan apa
gente
rps&
Muehísimo—a, adj. Achca
Machísimo! ¡innúmera
Muchísimo-a» más
Muchísimos
Mucho—a,
Entiendiche rurangay
quita
Motivo
Mana motivoyog'
Digitized by
GAST. Ashtacuy
Digitized by Google
cáéT. f
k&
Muleta fi./.r-A Taunagtteru • ^
Multiplicar tfK:íIú > , ' l Mirachí i
Mutilar v. Mutuy
Mutuamente . ...pura
„ . se dijeron , Ninacuyan
Mutuante „ , f Prestacog ,
Mutuatario f . , } . , ,: ¡ Prestashga^cJiashqueg
Muy j r Achca, Sinchi . rtf
„ difícilmente?tlr n ,..jr Ñacai, Ñacayta V
Digitized by
potaje R<.».>T-..
n. . Nabos gigta 7 >. ¿yA
Habo de-
Hacer v. ; Nabos tnicuna
Yurishga
Naciente
, Orjeute, „ • , Y'ureg vi
Nada W Rupay Upgshijuiman
Mana imapis, [mun^
j Manam iqiapishc^iu •
«s^>> .,.1 'T.
Por, */e ninguna ruó* Mana im^nujpap^ (j
Nadador-^
Nadar v
imapapis , , v
H . wadajf . i v % . . i >(fcit ^
. v Nadav^^,HV ,
, • Siqui
Sengasapa
adj+u.
Nadie IL- Vwi .il
n.
Nalga . 'LO-.JI
Narigon-a,
, . , Cumu senga
Nariz n.
Ñatu
aguileña^ sf
chata r
Huicsu senga t
,
99
99 torcida
Narrable , 1 1
dby Google
328 CAST.
Huillachí
Huillanacuyan -«
Narrador—a,
Nata
Narrar v.
„ hacer Santun, Yurcugan jtmag
Digitized by
otar. Nicgay « . > vi
Mana munay ' v
^
Nefando—a, adj,
Pacay
pecado— n%
Ouela $
Negado—a, inepto
Agenciacuy •**•**
Negar v.
Agenciacog "*
„ no querer
Yanayay « * -
„ ocultar
Yanayachí *J * > /.
Negligente adj.
Vana * i k '
Negociar comerciar Vana runa < ' t.'íA
Negociante
í ana ñahui
Negrear v.
Vana nirag »*
Negrecer Mushog
Negro—a, Mushog padre
„ hombre* ~
Mushog rimana ■ ¿i
Negros ojos— n.
Mushog quilla
Negruzco—a
Ancu v
Neo Ancasapa i. ^ íj
Neo presbítero Mana yachag
Neologismo Chuya
Neomenia Ancu gueshiay ■
Nervio M ana imachupis meticog .
Nervudo—a
Nesciente
Neto—a,
Neuralgia
Neutral
m m
Tucuy juchayog * r ' •'
^
Tucuy jucha 1 '" * 7
Digitized by Google
GA6T. Huallpa huachacana,n
Gueihackay . r¿
Nevada „ v.
Guesba <
Nevado—a, p*.
Pucutay, Goshni ,
Nevados . primipales i .
Huillca o;i->Tifl
Nevar p.
Nieve, Raju , , p.-.JJ
Nexo n. j
t
Pique ,i i-»/
Nidal huevo . *•
Rupaypa shapran < %
Nidificar v.
Llumpay , „;. .¿-jJÍ
Nido n.
Mana pipis * i^oR
Niebla 0
Niñez n.
Nítido—a adj.
NO a(¡r.
esíá aguí
„ interrogativo
„ prohibitivo .
Rashta ^ *>{
Rashfcashga
Rashtan^ , , « o1! : j j >y[
CJZCO orgo siUaitay i
Tinquí
Digitized by Google
CA1T. Ama iir.anupapis- - . ÍDÍ-ÍÍ
JTo en nimgsma minera A m a ruraychu
„ hagas ¿Mana mascanchu?'**
„ hay más ? Mana canchu •» ,
t
hay ■ ••í
MananSf chayllachu A¡
es eso, sókr— Ima cangantapis maiéni!^yjl
„ s&quétteráf4etíteS, > May para {fehraélVift
M a n r m cheyr. v.chu *»
„ se por dónde'' < > u.ino K
„ es as/ '
Imanurá *■
„ sé cómo 1
Manam mushiáchu
„ sé i) ■ . 'I ¡Pira mushian! ebsiioH
sé quien sabe! '•,*"»*/ Pirácacun * oíünoW
:
sé' quien « Imara cacun a^aoH
,# sé qué será ó" sea J ' Aycará U^ H
Imayrá «0 IÍUÍOH
„ sé cuánto r
«,r *
sé cuándo ■4 Imanirá
sé para -^é ff
v Pipará
Llapan pagash
A . lUt %
u i>;í. ¿
i\ Pulían pagash Í;
M ' medhh-
.. á- ».-í
Digitized by Google
Pagashpa
Pagashnam
Noche muy de—
„ de- Shumag pagash
Quiquillaqclfúc ,
Nosotros—as, pron ,r
Ishcanchte
„ Solo entre— ■ (
Digitized by
Notorio—a, Isgon pachac y
Nuevamente i ^cfr.
Nueve
Nuevo—ai
Yachasbga *■
Digitized by Google
334 Cafe*. Ishcay yupafga £í ^ J
■'<■* S
Nulo—a, Juc-juclla^upena Síiíiu*»! *. /
Numerable Yupay f >xVí X
Numei al ordinal Achca-achca 0 tftH 11" v
„ 29 K
Yupanalla * - I - r *o'A
Ñaupa y u p a r a <-»-
* í <<t
Digitized by Google
».
Ruranayqui, Obligaron uiqu^
Once ponet v,
Obligashga
Obli»aoi$n , w^tu-.
t . Obligay -. ;
Obligado—a, Ruranapa-cag ,
(
Obligar , Shuytu .
¿ i
Obligatorio—a, Runtu-jina
Oblongo—a, Rurana ,,
Obaoval Shumag rurashga
i Qaracuy, , ,04- ^
Obscuridad «. ,
Gahuapacog, Ricapacog
Obscuro—a,
Gahuay , f >0
Obsecuente
Obligacionta, Cumplan ^ . ,q
Obsequiador—a» . - . Alli cahuacuy, Alli ruracup ,^
Obsequiar s
v>
Observador—a, , a4¡.
>.
Observar v. , .
„ el precepto , .
fJ vida, conducta^ ,
i4A
JarcarcuY;. .
byGoogk
Digitized
Jarcacag,-
Jareacacheg
Observarle mutuamente
Jiña captimpis
Obstáculo
Jarcay
Obstante no-
Rumiya&ga
Obstar r. Juchushga
Obstinado—a, p. Jarcachí, Juchuchí
Obstruido-a, Juchucuy, Jarcacuy
Obstruir r. Taricuy
Obstruirse Oga
Obtener Caya
Oca o. Ocasión
„ helada Ocasión a shga ^
Ocasión causa Ocasionag
Ocasionar Jamay
Octavo adj.
Octubre nt
Oculista
Air.
Gahuapanacuy .
Digitized by Google
Oñdial d!e Ejército
Ocultamente adv.
1 4* 337
Paca-pacafla J
Ocultar y.
Pacay
Ocultarse
Pacacuy *■
„ frecuentemente '
Pacaycachacity 1
Oculto-a, adj. •••< J
Pacashga
Ocupado de algún trabajo
Rurayniyog '?
Ocupar dar qué hacer
Rurachí '
M con frecuencia
Ruraycachacht ' * :^
Ocuparse r. Ruracuy y 'frv*0
Ocurrir salir al encuentro Yargapuy ; i J
Odiar ». Chegní
Digitized by LJOOQIC
338 CAST* . Ofrecí
M alegres
Arucog oficial
CASf. Gahuaycag „ r 1
dormidos Ola
vijiíantes Mushquicog
cegatones Mushquí i-* " ' i - J,
legañosos
Mushcuy, Mushcog • K u - '0
Ojota i. Asiay, Ashiag t . • :>^- 1
Oloroso—a,
aoy.
Olvidadizo—a,
Olvidado—a,
p.
Olvidar y.
„ de intento 1
Olvidarse
Olvido n.
AS.
Papa-ñahui"' ¥ 4 Otó
Togo „
Chushu „ v ■
Puñucashga ñahui
-1
Digitized by
Olla i Tucuy atipag
Ombligo Chunca-juc .,
Oneroso—a,
Operable
Operador—a,
Operar v. ,
Operario acf/T
Opérenlo
Opilado
Opinar v.
Oprimido—a, j&
Oprimir v.
Manca
.. Ollanta
Manca rurana v »
Manca rurag *
IJUMCU
: Pupu
Llica huirá
Guela
í Jaguer!
Digitized by
CAiX. Suyo-suyolla, Allichashga ,
Óptimo—a, fc
- adj. Camachí *
Opulento • tl Pagtacachí ,«
Oración deprecación Gatinallama churay,
Ordenadamente ChaycusagUa
Oreja a.
Orejado—a, adj.
Orfandad
Oriente
Origen
Orilla
„ de rio
„ de laguna
4?. 3«
Ancha alli
Gu2llay9apa
Malacuna, Resacuna
Ma&acuy, Resacuy
Tutan picha
Allillapa
Camachishga
Alli-allichasbga
Digitized by
342 CA8T. manchapacusliga:
f
, de/ rió
„ de laguna
AV.
Hishpay
Gori
Oroya
Ishanca
Ishancanallu
Gara
Mana
Digitized by Google
OAST, A1T. , 313
Ovar aovar Runtuy
O jívaro—a, (¿sha
07ípara Huash
07eja n. Cururay
„ cria de la- 4
Curur
07illar v. Runtog
Runtula micog
Ovilb u.
¡Yau!
O/e! varón á varó\£, .
¡Pau!
„ varón é mujer
„ mujer á varón. . . i
¡Tu tuy!
¡Ña flau!
„ mujer A mujer,
„ hombrecillo ! > ¡Yau runacha!
jt
Huiyag
O/ente
—<P >—,■ *—
Pabilo «. Pabilo
Pacer e/ ganado Micbí
,? hacer— »
Michichí
f
, cuidar el ganado Michiray
Paciencia Paciencia
Paoiente aa*;. Llampu shougo *
Pacientemente arf r, Pacienciallahuan
Paoífioamente Llampu shongolla
Pacificar r. Amachay
Paoífioo—a............... Pacifico
Pao 0 Alpaca /i. Pacocha. Alpaca
Digitized by Google
344 CAST.
Pactado—a, p. Rimanácushga
Pactar v. Rimanacuy
Pachacamac el Criador Pachacamac
Pachamanca Pachamanca
Padecer Ñácay
Padrasto Padrásto
Padre Yaya
Padrino
Padrino
,f de bautismo Bautismupita padrino
Pagarashga
Pagado p.
Pagaray
Pagar *
Chuncho
Pagano—a, adj.
Marca
País /7.
Matcamasí
Paisano—a,
Paja
Paja n.
Paja huahi
Pajar /*
Pichin
Pajarülo
Pishgo
Pájaro
„ gorrión Pichuchanca ,
Digitized by GoOgk
CAW. Paliaa
Palabra ocios* A». «13
„ picante, áspera Mana valegta rimay *
9t
blandas Sauca shimi
„ dulces Llampu shimi
adecuadas Mishqui shimi
f f
/xrera de Pagtag shimi
propósito Llutan shimi
M
espantosas Mancbana shimi
„ de trisca Asicunapa shimi
Palabrero Badulaque, Manu valegta
rfc
Paladar
Paladar (macojg
Paladear v.
Mallay
Palangana rasi/a
Palangana
„ hablador
Hablador
Palazo dar-
Huipiaycuy, Huiruy
Paletilla omóplato
n. Paletilla
Digitized by Google
Guencha
3M dátST. Chonta, Palma
Palizada Maqui pampan,
Palma árbol Tagllay
efe /a mano Cuarta
Palmear palmotear r. Cuartay
Palmo medida Llanu gueru
PalmOS medir á^ Racu gueru
Palo delgado Urpay cuculí
„ ¿meso Monti urpay, Ayag urpay
Palomino Punpunyay
Palpar Palta
Palpitar Pallar
Palta Aguacate Tanta
Pan Chumpac
Panal Tinya
Pirua, Troja
Panca Quechua
Tagllay, Masar acuy
Pandero
Jatun manchay
Panera
Panes hacer— v.
Pánico
.í« a .y
A», ...^
Digitized by VjOOglC
CJrST. Pantorrilla,Chupa
[pamjp^a^:
Pantalón de indios Huicsa, Pacha
Pantano Huicsasapa
Pantanoso—a, adi Acahuara
Panteón n. Pañal
Pantorrilla Pañuelo
Panza Papa
Panzudo—a, aoy. Papa, Acshu
Pañal interior r. Yaya, Tayta
exterior
Chuñu
Pañuelo Chaquisga chuña
Papa Pontífice Jatun huacamayo
Papa patata Loro
Papá Perico
Papas heladas y frescas Gotu
„ heladas y secas
Papirote
Papagayo grande Ishcaiy ashga
„ mediano
Pag
pequeño
¿Imapa?
'apera Bocio
Micunapa
*apirote dar— r.
J amana
n.
'ara prep.
•ara quéf
„ comer
trada lugar de—
Simiga k
;
Simigashga,
Mituchas^ga r
Panteón, Camposanto,
Aya*
Digitized by GOOglC
Shuyay
Chayacuy, Gorpa cay
Parado—a, adj.
Atiendicuy
Paralizado—a,
Shuyachí
Parausar
Tiachí
Paralítico—a,
Jarcaycuy, Shayaycachí
Páramo n.
Mana shayag
Parar v.
shayarlla
„ hospedarse
Shayay, Sharcuy
M
mientes
Huallca micog
„ hacer—
Ogue
„ habitar
„ detener Ishcaypashga
„ ¿in- Ishcaychay
Digitized by
CASI. Parejo ' i
Parecido—a, halla do, di\ Ayllucuna 1
„ aseméjalo [saii Huachashga ** L
„ algo- Aylln-aylla % ^
Pared *. Caru ayHu
Pareja hicer— r.
Michi michi . ; i
Parejo—a, ad),
Huantuna ' A
Paréatela »•
Huachay
Parida adj. y a.
Runtuta churag huallpa
Pariente cercano
Rimaysapa
lejano
Rimay
Parietaria yerba a,
Huararayay
Parihuela
Hablador
Parir r.
Guemsí, Ginchf
Parir las ares
Rapi
Parlan shin—a, adj.
Yayan huañucheg
Parlar v.
Cancana 1
„ en chacota
Chaychu, TagaychU •-
Parlero—a, aéf.
r
Tarishga\ Ricashga ;I
Ricchacun 11 a, C h e y
nirag-
Ashlla ricachacun
{llacay.
Pirga ;
Tincuyoachí
Digitized by
aso (Liar.
Huacharcachí
Raquinalla, Partinalja
Parte ana—. aoV.; Yachaycachí, Huillacuy ~
„ media—> Traycunnin
91
mímmñr~* Gracia chásquico »
Partes del antiguo Perú Raqui sttga
„ pudendas n* Raquiri
Partear r. Chegtay 1
Jue parte
Pallan parte , '9
Uchuclla parte
Tahuantin
Pengacfina
Digitized by
GAfcT. Ñaupa cag tiempo
Digitized by Google
833 emr. Paupérrimo—a, adj.
Patas arriba Pausar
Patata Pávido—a,
Patear
Uray sengapa
Patente
Chaucha
Patentizar v.
Jartay
Paternalmente adv.
Jutilla
Paternóster
Juctichay
Patituerto adj.
Yaya jiña
Pato n.
Yayancbin
„ parecido mi
Huegru chaqui
gateo
Tato
Pato*o-a,
Huachuii
Patón—a, patudo
Huegru
Patraña
Chaquin sapa, Patón
Patria
Llulla
Patrimonio Patrono
Mancahchie
Patrocinador—a,
adj. Heredana
Patrocinar v. Yanapagnin
Digitized by Google
Jamarillapa
Manchareg
Digitized by Google
CAST. AN. 353
M deshonesto Chegina ,,
„ mortal Huausay
original Jucha sapa,
„ venial Pecador
abominable Juchallicuy
de Sodomía Monte cuchi
Pecador—a, Juchasapa huarmi
Pecar v. Pecasapa
Pécari cerdo del monte Guelley suacog
Pecatriz n. Guelley
Pecunia Gasgo
Pechiblanco—a, adj.
Pechi colorado—a, *
Pecho n.
Pampa
jatun manchacuy
Asichicog
Sociego
Digitized by Goog
AN
354 GAST.
Pech08 ubres Chuchu
Pedag go Yachachicog
Pedazo Pedaso
Pederasta Huausa
Pederastía Huausay
Pedidor—a, Mañacog
Chaqui\'og si na
Pediforme
Mañapacog
Pedigüeño
Mañacuy
Pedir
Supi
Pedo «.
Supipacuy
Pedorrear v.
Supisiqni
Pedorrero n. v adí.
Saginay
Pedrada darla— v.
Huaracay
f f
con honda
Sagmanacuyay
Pedradas dar—
Ranra-ranra
Pedregal pedregoso
Lastanalla
Pegadizo—a, adj.
Lastana racu
Pegajoso—a, Lastashga
Pegado—a, adherido p. Lastay •
Fegar adherir v. Pirgaman lastay
á l\ pared
Digitized by
CAST. Magay, Huinry
Digitized by Google
CAST.
Pellejo Tipshicog
sin lana Tipshí
de mucha lana Uchuc tipshircuy
Pellejudo—a, Achcacuti tipshsf
Pellizcador—a, Mi'3uy tipshisga
Pellizcar
„ sacar un poquito
mucho ó muchas
veces
„ algo de comer
AS.
Huirunacuy
Millmayachí
Digitized by Google
Jatun llaquicuna
Hualkalla llaquicuna
Pellizcar la. oreja.
^JIuañuytnan condiñasga
Pena aflicción n.
Mana ushacagpa condiñasga
99
castigo
Juchapa chanin
99 grave
Ñacay
moderada
Ñacarcachí
99
eterna
Ñacacuy
99 de muerte
Maganacuy, Pletunacuy
99
del pecado
Pletuta ashicuy
Penar padecer v.
Huarcuray
99
imponer pena
Huarcurag
Penarse Estandarte
Pendencia ti. Rani
Pendencias buscar— Yaicuy
Pender Garpay, Ogochf allpata
Pendiente p- Penitencia
Pendón «. Yarpana
Yarpayni
Pene
Yarpayniqui
Penetrar r.
la lluvia á la tierra Yarpaynin
Yarpana chasquisga
Penitencia n.
Pensamiento
Pensamiento mi—
consentido
AN. 357
Rinrita tipshí
Llaquina
Castigo
Digitized by Google
CAST.
Uyhuata garay
358 CAST.
Yarpach acuycag
Pensamiento vano y
ocioso Chiriyasga yarpacbg
M
echar pienso pasto Gaga (tiempo.
Digitized by Google
AN. 359
CAST. Perdonashga
Perdonar Ushacacaglla
Perfolla n. Mushcucog
Perforado—a, Mushcuchi
Perforante Mushcuy
Perforar v. Pergamino
Perfumado-a, p. Yachay
Perfumar r.
Perfume n.
Pergamino
Pericia
Perdón
Perdonallana
Digitized by
[raycuy.
360 CAST.
Diospa jutinta, Llullacur ju-
Pericote
Llullacagta jurag
Perito—a,
Chirirayag gueshiay
Peritoneo
Jinalla cacuy
Perjurar r.
Jinalla cacunalla
Perjuro—a, adj.
Ruranalla
Perlesía
Mana jarcay
Permanecer
Trucacashga
Permanente
Trucacay
Permisible
Puñuycamuy
Permitir
Ichag
Permutado—a,
Ama gongamaychu, Ichag
Permutar
Rurargoshga
Pernoctar
Rurargoy
Pero conj. advers.
Unay-unaypa
note olvides
Unaychay
Perpetrado—a,
Unaychapacuy
Perpetrar
Munaytag manatag
Perpetuamente
Ishcay shongo cay
Perpetuar v.
China aligo
Perpetuarse
Perplejo—a, Dudoso Aligo chinalla, Mana alli
„ estar- Allgopa huahin
Perra n.
Perramente adv,
Perrera n.
AN.
Ucush
Yachag
Lliclla huirá
Digitized by Google
CASt. AN. 361
Perro Gaticachay
Perseguir Taquicusgpalla
Perseverante Tacquiay
Perseverantemente Cruschacuy
Persignarse Runa
Personalmente Convincisga
Personarse Convencicuy
Perturbador—a,
Perturbar el orden
Perú n.
Aligo
Gaticachasga
Digitized by
362 CAST. Perverso, Allapa yaga runa
Pervertido—a, p. Musbgoy
Pervertir v. Lasag
Ashuan lasag
Pesadilla pesante n%
Llaquicuy
Pesado—a, adj.
Llaquichicuy
„ mas que otro
Lasay
Pesadumbre pesar
Balanza jhu pesaycuy
causar-
Ancha llaquicuy
Pesar tener peso
Mana munashpa
„ en balanza
Pesacuri mana alli
dolor, arrepentimiento rurangay-
i, á— flioc/o adv. Llaquipaicuy (quipita.
Pesarse arrepentirse Chiquicuy
Pescado Challhuacog
f , delicado Challhuacuy
Pescador—a, Muchunchay
Pescar Cuncasapa
Pescuezo cae7/o n.
Pescuezo parte
posterior
AN.
Peruano
Digitized by Google
CAST.
Lasacog
Pesebre Lasarcachi
Peseta Puhiparcachi
Pespnntador—a, Guemchí
Pespuntar Peste
Pesquisar Asiag
Pestaña n. Petaca
Digitized by
364 CAST. Canishga
Piadosamente Ayag
Digitized by
CAST. AH.
385
Picudo—a, Chuc-chan
Digitized by
366 CAST. Suhuacuy
Pigmeo Turpuy
Pilar Pintashga
Pintay, Llog ey
Pillador
Ñahuinallana
Pillar
Achupalla
Pimpollo n.
Lija
Pinchar v.
Huallpa uja
Pintado—a, pinto
Uyhua uja
Pintar Ujasapa
Pintoresco adj. Llaghuay uc-iu
Pina n. Pirahua
Piojo Rastro
„ de gallina Jaruy
„ de otros animales Tagtana
Piojoso—a, adj. Jaruycachay
Pipían guisado Jarunalla
Piragua Yupin
Pisada rastro Yupipayay
Pisar v. Pita
Pisón n.
Pisotear
Pisoteo
Pista
seguir la—
Pita n.
AS,
Pincullu
Suchu
Tuni
Suhuacog
Digitized byVjOOQlC
CAST. AN. 367
Placenta Cushicuy
Placero—a, Cushichf
„ como yo . Cushicushga
Placer deleite Plaga
Placer agradar Plagasbga
Plantar v. Huagay
Llutashga
Plañidera «.
Plañir v.
Plasmado—a, adj.
Pitajaya
Pitay
Pito
Digitized by
AN.
Lluctay
Guellay
Digitized by
CAST.
AV. »3
Plen>—a, Plomada
Pleuresía Huicapayeachi
Pliegue Plomo
Plomizo—a, color— Pluma
f, y soberbio
andrajoso
Pobrecito! Ay—
Junta
Costado gueshia
Shipu
Ogue
Digitized by
370 CAST. Dios rey cu huaccha
Cuchi huahi, Asiag huahi
Pobremente adv.
Yangalla, Pishi-pishilla
Pobretón—a,
Huaquillampa
Pobreza
voluntaria Uchucllapita
Pocilga Uchuc-uchuclla
Podado—a, p.
Podar v.
Poder n.
AN.
Huaccha-Jiuacchalla
Mana imayogpis
huaccha'-
Huaccha cay
Digitized by Google
CAST. Juezcuna
ejecutivo Atiparcoy
Poderoso—a, Ismuy
„ Todo— Ismunalla
Podre pus n. Ismuycushga
Podrecer v. Ismushga
Podredumbre Ismuchi
Podredura Ismuycachi
Podrido—a, Ismucuy
Podrir Ismunan
Podrirse Muña
principiar á— Maman dedo
„ la carne Pacha chaqui
Poleo yerba Juc juc huarmiyog
Pólice dedo pulgar Puyu
Polígamo—a, Guela
Polilla Yumacuy
„ de ¡a madera
Poltrón—a,
Polución n.
ASi 371
Leyta ruragcuna
Gobierno
Digitized by
372 CAST. Allpa
Remolino huayra
Poluto—a, manchado,
s Chiuchi
Pollino—a, Pomada
Pomabamba Ponderacog
Pomada Ponderay
Digitized by Google
CÁST. Churpuy
9J la manta y envolverse
„ bien con el enemigo
Poniente
Ponzoña
AN. 373
Chegnicachi
Tunquirayay
Rantipa churay
Mushograchi
Prúebaman churay
Digitized by Google
374 CAST. Huallca huallcalla
Ni uchucllatapis
Ponzoñoso—a, adj.
Huallcacunalla
Populacho n.
Raycu
Populoso—a, adj.
Gam raycu
Poquedad n.
¿Maypata?
Poquito—a,
„ á poquito adv. ¿ May para
ayhuashun?
„ ni un—
Ñaupapa
Poquitos adj.
Guepapa
Por causal ó ñnal
Juc ladupa
„ ti
Derechunpa
M donde?
Ichogninpa
donde iremos?
Janampa
delante
Jahuanpa
„ detrás
Rurimpa
„ un lado
Huagtapa
„ e/ /acto derecho
Caypa
„ e/ /arfo izquierdo
Chaypa
encima
Tagaypa
debajo
dentro Maypapis
,t amera
$t aquí
„ a Ai
„ a//á
cualquier parte
AN.
Venenoso
Pampa runacuna
Achca runayog
Pishilla
Huallcalla
Digitized by
CA8T. Mancha curmi
Digitized by Google
376 OAfiT. Champi
Sagtaycuy
Por qué no!
Mogay
Porquería n.
Ishquir tacacuy
Porquerizo—a,
Portada
Porra Clava
„ arma Apag. Apamog
Digitized by
CAST. v t Charay
Digitized by
378 CAST. Guepanmanlla
Postigo
Posteridad
Garacha chaqueg
Postergar
Postiso
Posterior adj.
Tardipa
Posteriormente adv.
Huyushga, Urmashga
Postigo n.
Urmachisga, Agyasga
Postilla
Urmachi
Postizo—a, adj.
Gongorcacuy, Gongoricuy
Postmeridiano
Puchucag
Postrado—a,
debilitado Mañacog
„ rendido, humillado Mañacuy
Postrar v. Upianalla
Postrarse Micuna
Postulante Medalla
Postular Callpayog
Potaje n. Patacuna
, Nimbo Ruranalla
t
Poyo n.
Poyos
Pozo
Practicable adj.
Practicado—a, p.
AN.
Guepaman shamog
runacuna
Guepaycachi
Guepacag
Digitized by
CAST. AN. 379
Prácticador—a, Yachag
Práctico—a, n. Guardacuy
Pradera Guardacog
Ñaupareg
Prado
Ñaupari
Precaverse v.
Camachishga
Precavido—a, p.
Camacheg,
Precedente Yachacheg
Preceder v. Camachicuy
Precepto n. Chanin
Preceptor Chaninta churay
Preceptuar v. Chaninchu charay
Precio n- Chaniyog
poner—
Shumag, Precioco
„ tener en—
Ishquina
Cosa de—
Jitarpuy
Precioso—a, adj.
Tangay
Precipicio
Jitarpucuy
Precipitar despeñar
Utcachishga
„ atropellar, acelerar
Presisulla
Precipitarse r.
Utcachi
Precisado—a, p.
Precisamente adv.
Precisar v.
Yachapacog
Yachacuycag
Yachapacuy
Digitized by
380 CAST. Cangampa cagta mushiag
Ñaupapita acrashga
Preclaro adj.
Ñaupapita acray
Precursor—a,
Llapampita ashuan
Predecir v. cuyashga
Predestinado—a, adj- Llipipeg
Predestinar v. Gayaycachay, Pregonay
Predilecto—a, adj. Gayaycachag, Pregonero
Prefulgente Tapucog
Pregonar v. Tapuy
Pregonero-a, aqj. Tapupacog
Preguntador—a, Yarpashga
Preguntar v. Yarpachacuy
Preguntón—a, adj. Premiashga
Premeditado—a, p. Premiag
Premeditar v. Premiaycuy
Premiado—a, p. Prenda
Digitized by Google
_
CAST. Trampahuan chariy
Preparar v. Usachicushga
Prepararse Suhuacuy
Presagio n. Jaguecushga
Présago—a, Jaguercuylla
Digitized by
382 CAST. AN.
Presentado—a, p. Reguecachí
Presto adv.
Presumido—a, «4/.
Ricachishga
Ricachicog
Ricachí
Digitized by
CAST. AN. 383
Presumir v. Huayray
Presuntuoso—a, Munacurcuy
n.yaáj. Munapashga
Presurosamente adv. Munapacog
Presuroso—a, adj. Llullacurcuy
Pretender v. Llullacuylla
Pretendido—a, p. Llalleg
Pretendiente—a, Llallí
adj.
Huagllipog
Pretextar v.
Huagllichi
Pretexto n.
Prevenishga
Prevalecedor adj.
Prevenicuy
Prevalecer sobresalir
Prevenicuy
Prevaricador—a, Mushiacuy
Prevaricar v. Ñaupagta
Prevenido—a, adj. Ñaupa
Prevenir v. Yana
Prevenirse Quichqui
Prever Pañi
Previamente adv. Prima pañi
Previo—a, adj. Caru pañi
Prieto—a, color oscuro Ñaña
f
, apretado
99de muger
Yarpay
Manchana runa tucog
Huayrallana
Digitized by
AN.
384 CAST.
Prima en 2* grado Prima ñaña
„ en 3r. Cara ñaña
Primavera Primavera
Primeramente adv. Ñaupacagta
Digitized by
CAÁ?. Utca, Utcalla
Prisión n. Prisionero o. •
Huañunayashga >•
Prisionero—a, n.vadj.
Valicog , • i
Privado a, del los sentidos
-
Digitized by Google
CAST. AV. S87
88« CABT. V
Producir en abundancia.
"■ Achcata ipiray t , 'í
Productivo—a, adj.' - Miracog . *r- "*
Producto n. Miraynm... , ? : .. . I
„ de árboles :« ' . I-I Rurpn>J^iconan t
Proferido—a, p. . Rittkaabga^ \ i . *.
Riaiayr ,-viy%
Proferir r.» »
yachaeíwctíg - .t-v -
Profesor—a, »..
Chincashga.
Prófugo f
llchcuy
Profundizar v.
Ucu> Ucu uchcusfrga
Profundo—a, aay.
Achca-acheai \.
Profuiamente aoV..
Achc&-#c¿iea < j .- l .í
*.r:r
Ayllucuua^\-.v ñ ,t
Profuso—a, aq>\
Prohibisbga.. .
Progenie n.^J * /
ProhibicAiy1 vivr;. 1
Prohibido—a, pr 'V
Huabuachacuahga „ .. T
v
Churicha<$fc& - w . S
Prohibir - v. r -
Huahuachacog \ -ft
Prohijado—
Churichacuy r ,.
a, ... :, \¡
Huahuachaciiy .0."^
Prohijador n.y-adf.
Prójima J^Una. maginchic.
Prohij adora
t
f
Huaccha
Prohijar el varón v; > / . Prolijo -«.hü^
/a mujer
M Unayehishjgtf \ o^irb i
Prójimo a; ,v Durachi ~: V -
Proletario—a, a. ¿
Prolyo—a, ad/. -je
Prolongado—a, p¿
Prolongar Jtácer durar,
Digitized by Google
Prolongarse r. Llapatita hujllashga ■••
Digitized by Google
CAST. AV. S87
Gocog • : : l- '':
Gocuy . - - *'
Propio ' • - A . *í<
Digitized by Google
CJCST. Apacamuy »-,1-.»:
Proveedor—a, adj, Apacuycuy
Proveer v. Diospa maquin fabornin 1
Proveerse Provincia <r- ..
Providencia de Dios Provinciacuna r *
Púa n. Jipash ;
Púber Publicullana *# 7
Publicar v.
Público—a, adj.. i
A» 868
Apacamog M.¡.
Digitized by Google
»0 GAft Ismuy
Ismupuy
Público en— mar.
Pengaco
Pichero vianda n.
Pengay
rasga de barro
Pengacttnalla -
Pudrir podrir r„
Matea-
Padrino Chaca
Púdico—a, - arf\ Rumi chaca
Pudor n. Iscu chaca
Pndoro—ente Gueru chaca
Pueblo Tabla chaca,
Puente Puncu
de piedra
Ari
oV ca/ r piedra
Arinam
„ colgante
Tacay, Cutacog
„ de madera
Tacanacuy, Cutanacuy
Puerta n.
YaUicog
Puee conj.
YalB
„ ra está-
Gogmay
PÚgil n.
Pulga
Pugilato
Racu dedo
Pujador—a, adj.
Pulgasapa, Piquisapa
Pujar r. -
Pujo
Pnlga
Pulgar v.
Pulgoso—a,
AM.
Publicucha
Puchero
Allpa manca
Digitized by Google
CJ09T. / Shumagchacuy • ,:
; Shumagchasbga í
Shumagchay \
Digitized by
3tt CAST. Aptay
Punzar v. Tucsishga
Puñada Puño
Turpuy ' f
.
Turpuna
Cutag -i.. :
Digitized by
CáST. ¿Pi runa?
te Aa hecho? Paquinalla
M
„ te hago? Ragra
á— se parecía? Paqueglla
Quebrada a. Paquircuy
Quebradizo—a, Chagcbay
Quebrador—a, Rachí
Quebrantado—a, Paquinayacuy
— *—
Pita, Pim
Pin munag gueshpengrun
Digitized by VJOO^IC
394 CAST. Huañushga
quedacuy
Quedar
Gasi-gasilla
„ hacer—
Gasilla cushicushga
Quedarse
Rurana
„ sorprendido
Quejacuy
Quedo—a, adj.
Nanachicuy
Quedo Con tiento adv.
Quejoso-quejoso
Quehacer n.
Cayacog,
Quejarse de otro Rupachicog
„ de dolor— interj Rupashga
Quejicoso—a, Gashpashga
Quejumbroso Rupayhuan
Quemador—a, incendiario cayashga
Supllu
Quedado—a, . p.
Pashpashga
99 POCO—
Cayari
„ el.rostro por el Sol
Janan janallan cayay
Quemadura n.
Rupay rupacuy
,, por acción del hk lo
Rupacuy
Quemar
Quena
superñcialmente
Quejacuy
„ el Sol
Munay *.
Quemarse
Munapacuy
Quena n.
Jipashnin, Chinan
Querellarse quejarse
Querer v.
„ codiciar
Querida manceba
Queday
Quedac'ii
Quedacuy
Digitized by
CÁ8T. Pí -<u.
Ragra ^ ^ r
Digitized by VJOO^IC
CASI. AS 307
Quitarte recíprocamente *
„ retirarse Pina cay
„ el sombrero Piñacashgata rícarga
Quitasol n. Piñacuy
Rabo Cola
Ración pitanza
Racional dotado de razón
Racionalmente adv.
Radiado—a,
Radiante
A¥.
Quipucamayog
Quipucuna
Guechushga
Guechucog
Guechuy v
Digitized by
Radiar Y- Shipinin
Radicado—a, p. Shipi
Radicar v. Chegta
Radicarse Ragra
Rajado— a, , p. Tupana
Raleado—a, Ramada
Ralear perder la densidad Mala vida huarmi t . l
Rallado—a, p.
Rallador—a, ratfo n.
Rallar
Rama
Ramada
Ramera
Ramillete de ñores
Chipipay
Tacyacashga
Tacyaehi
Tacyacuy
Raspag, Jichcag
Jichcay
Jichcashga
Digitized by
CASI. AS 307
„ de madera Yallicog
Puerta n. YalH
Pues conj. Gogmay
„ ya está— Pulga
Pujador—a, adjt
Pujar v.
Pujo ti.
Pulga
Pulgar v.
Pulgoso—a,
A».
Publicúcbu - ¿u..
Puchero
Allpa manca ..Ü
Digitized by
CA9T.
Pulidamente adv. - Alli allkhashgalla
■■
S Shumagchasbga '
Pulido—a, n.
Shumagchay "I
Pulir alisar, adornar
/ Shumagchacuy -»■
Pulirse adornarse
/ Pulmón Í
Pulmón n.
'•; Pulmonía T
Pulmonía
Pulpa ^
Pulpa v Llulluaycha A 7
Digitized by
3« CAST. Cutag v
Punzar v. Aptay
Punzón «. Tucsishga
Puñado Puño
Turpuy ?;
Turpuna
Digitized by
CáST. Pin munag gueshpengam
—<Q>— ¿Pi runa?
¿Pi runata chay?
Que?
EI-quiere se salvará Imata
„ cosa? ¿Imananquitag!
Quebradizo—a, Paquircuy
Quebrador—a, Chagchay
Quebrantado—a, Rachí
Quebrantar infringir Paquiñayacuy
„ machacar Quechua rinay
Quebrantarse
Quebrar romper v.
Quechua /emjua
AV. 393
— *—
Pita, Pim
Digitized by
394 CAN. Gasi-gasilla
Quedarse Quejacuy
„ sorprendido Nanachicuy
Queday
Quedacii
Quedacuy
Huañushga quedacuy
CÁST. Quinquenio
Querido concubino
Huaynan *
Querido-a, adj.
Quiebra hendedura Cuyashga - \ !
yGOQgl
Digitized by Google
W CASI. Guechuy
Quipocamayo n. Asuc'-ií
Quipos Guechunacuyay
„ retirarse *
„ el sombrero Pina cay
Quitasol n. Piñacashgata ricarga
Quizá quizás adv. Piñacuy
„ nó Cutu chupa
—<R>— Chupasapa
Rabia n, Pina
le vi con—
Chupa
Rabiar v. Ración
Rabicorto—a, adj. Racional
Rabilargo—a, rabudo Razón cagta
Rabioso—a, Achquishga
Rabo Cola Chipipag
Ración pitanza
Racional dotado de razón
Racionalmente adv,
Radiado—a,
Radiante
Quipucamayog
Quipucuna
Guechushga
Guechucog
CASI. A*. 397
Radicado—a, p. Jichcay
Radicar r. Jichcashga
Radicarse Shipinin
Raido p. Ragra
Pedaso
Raigón de muelas n.
Chegtashga
Raiz
Chegtacog
Raja trozo de uu /eüo
„ abertura Chegtay
„ porción ó pedazo Chirliyasga
Rajado—a , , p. Chirliay
Rallado—a, p. Ramada
Rallar Ramillete
Rama
Ramada
Ramera
Ramillete de ñores
Chipipay
Tacyacashga
Tacyaehi
Tacyacuy
Digitized by Google
398 CAST. Huayta ramo
Carpa carpa
Raua
Chuclla
Ranacuajo
Huaygocha
Rancio
Agchan rapashga
Ranchería
Rapay
Rancho choza, casa
Uchuc sua
Ranura canalita
Rapé. Tabacupa ñutun
Rapado—a, pelo p.
Huayra huayralla
Rapar cortar el pelo v.
Utgag
Rapaz ladroncillo
Ruana
Rapé
Suacog
Rápidamente adv.
Suay
Rápido—a, adj.
Muca
Rapiña n.
Huarmi sua
Rapiñador—a,
Huarmi suag
Rapiñar v.
Chagnin chagnillan
Rap08a pequeña
Mana ancha rica na
Rapto n.
Ashpishga
Raptor
Ashpina
Raramente rara vez
Raro—a,
Rascado—a, p.
Rascador
instrumento
Ramillete rurag
Rama cuchushga
Digitized by Google
CABT. Rachí
Bascar y. Retaccay
Rascarse Rachicuy
Rasgarse Achpicog ,
Rasgueado—a, p. Achpicuy
Achpipay
Rasgueador—a,
Achpicuy
Rasguear y.
Achpi
Rasguñado—a, p.
Pampa
Rasguñador—a,
Jichcashga
Rasguñar Arañar
„ muchas veces Jichpana
Raspa, Chancaca
Rasguñarse
Jichcay
Rasguao n.
Yupipashga
Raso plano—
Yupipag
Raspado—a, p.
Yupipay
Raspador—a, n.
Yupin gatí
Raspadura panela
Raspar
Rastreado—a,
Rastreador—a,
Rastrear
„ conjeturar
AN. 399
Ashpí
Ashpicuy
Shegshi
Rachishga
Digitized by Google
400 CAST. Pacpana
Rastrillado-a, Tullpog
Digitized by CJOOQIC
A1T 491
CA8T. Rayo
Rayar v. Rupaypa rayun
el dia Razón
el alba Imapi
„ sol Cay razonpi
Rayo Razonmi
Bayos del sol Razón nal la
Razón facultad Razonag
causa, motivo Razonay
„ por esta [la razón. Razonmi chayga
Razonable justo, conforme Guellay real
á
Cag
Razonablemente adv.
Razonante adj.
Sazonar v.
Tupa capag
Bazone8 razonamiento
Tupag yahuar
Real moneda de 10 ctvs.
Tupag ayllu
„ que tiene existencia ver*
Tupag huaji
dadera y efectiva.
Jatun nani
perteneciente ó relati- Chegay cag
sangre— (YO al rey. Ruracashga
familia- Ruracog
casa— Ruray
camino—
Realidad verdad
Realizado—a, p.
Realizador—a, adj.
Realizar v.
Seguei
Pacha huaray
Achigyananan huarar
Rupay yargamun
Digitized by
402 CAST. Callpachashga
n
concurrir á la— Alzacuyai»*
Rebato n. TJulluyachishgá
Rebelarse v.
Rebelde n. y adj.
Rebelión
Reblandecido—a, p.
ks.
Ranticuy
Chegay cagta
Digitized by
AN. 403
CAST. Llimpashga
Reblandecer r. Llimpay
Reblandecerse Shucutashga
Rebosado—a, p. Shucutacuy
Llulluyachiri
Llulluyachicuj
Llimpanalla
Digitized by
404 CAST. Gorishga
Goricog
Recatarse
Goricuy
Recaudado—a, p.
Manchapasliga
Recaudador—a, adj.
Manchapay
Recaudar v.
Manchapacuy •
Recelado—a. p.
Mancha pana
Recelar v.
Manchapacog
Recelarse
Chasquishga
Recelo
Chasquicog
Receloso adj.
Chasqui
Recibido—a, p. Diosta chasquicuy
Recibidor—a, adj. Shongohuañ
Recibir v. chasquicuy
Digitized by Google
CAST. Maganicachí
Recobrar v. Pallayag
Recodo n. Gorpachí
Recoger v. Huagaychay
Digitized by
406 CAST. Juytuchi
encojeryestrechar Jaraacuy
„ á descansar Retirado
Recolectado—a, „ goricuy
„ goricachi
Recolectador—a.
Allimpa pagarashga
Recolectar
hacer „ pagaracog
pagaray
Recompensado—a.
Amistashga
Recompensador
Amistachicog
Recompensar
Amistaycachi
Reconciliado—a,
enemistad Amistacuyashga
Reconciliador—a, Regueg
Reconocimiento n.
Recontado—a, p.
AJÍ.
Mesata jogari
Digitized by
Anyashga
CAST.
Anyay
Recontador—a, adj.
Anyachí
Recontar v.
Anyachicuy
Reconvenido—a, P.
Yarpanalla
Reconvenir r.
Yarpashga
hacer
Yarpachicog
„ hacerse
Yarpaycüy
Recordable
Yarparcachi
Recordado—a,
Achca cuti yarparachi
Recordador—a, 1
Ricchay
Recordar v.
Ricchachí
hacer—
muchas veces Puricachi
Recostar v.
„ á /a criatura
Recostarse
Altf. 407
Yupapacog
Yupapay
Digitized by Google
AV.
Recoveco ». Cushicachicog
Recreación n. Cushicacuy
Cushicushga
Recreado—a, p.
huambracuna
Recreador—a, adj.
Cushicanapa
Recrear v.
Cheganchashga
Recrearse Cheganchag
Jos niños
Cheganchay
Recreativo-a, adj.
Chegan cag
Rectificado—a, />. Formal runa
Rectificador—a. adj.
Yarpapacuy
Rectificar v. Taripacushga, Cutichishga
Recto—a, cosa adj. Taripacog, yCutichicog
justo, severo Taripacuy, Cutichí
Recuerdo n. Purishga
Recuperado—a. p. Mañacuycog
Recuperador—a, adj. Mañacuycuy
Recuperar v. Ganman mañacuri
Recurrido—a, p. Peymau mañacuri
Recurridor—a, Mana munashga
recurrente
Mana munag
Recurrir v.
Recurro á ti
Recurro á él
Recusado—a, P>
Recusador—a, adj.
Seguí segu
Cushicuna tiempo
Cushicunalla ^
Digitized by
CAST. Asipacog
Recusar r. Asipay
Rechiflado—a, p. Rechinashga
Rechinay
Rechiflador—a, adj.
Quiruta rechinay
Rechiflar v.
Llica
Rechinado p.
Llicata churay
Rechinar v.
Arañapa Uican
„ los dientes
Llicahuira
Red n.
echar la— Llucu
„ de araña Tumay
Rededor Cancha
Redentor Gueshpichishga
Gueshpichi
Redero—a, q hace
y
redes Gueshpicuy
Redil Miraynin, Reditúa
Redimido—a, Miragnalla
Redimir v. Ishcaychicachas'iga
Redimirse Ishcaychaicachi
Rédito n. Ruyru
Redoblado—a, p.
Redoblar aumentar
Redonda comarca
Redondeado—a, p.
AV. 409
Mana munajr
Asipashga
Digitized by
459 CÁST.
Referido 1
p. Alli yarpachaoushga
Alli yarpachacóg
Referir v.
Alli yarpachacuy
Reflexionado—a, p.
Allichanalla »"
Reflexionado*—a,
adj. Allichashga rlc '* *-
Reformado-á, p.
Reformador—a,
Reformar v! "■
Ruyruchag
Digitized by
CAST. AS. 460
Reformarse Ga^opay
Reformista Gagoylla
Refregado—a, Gagopacuylla
Refregar Y. Alalachishga
99
mucho Alalacheg
Refregarse Alalaycachí
„ mucho Alalacuycuy
Refrescado p. Fresco jampi
Refrescante adj. Pacacushga
Refrescarse Pacacheg
Regadío a.
Allichacuy
Allichay camay og
Gagopashga
Gagopacog
Digitized by
CAST.
Regado p. Cuyactishga
„ para barrer Quiquinta garacog
Regador-a, Gocug, Garacug
„ que esparse agua Cuyag, Huayllug
Regalado—a, delicado Gocuy, Garacuy
Regalado obsequiado Cuyay, Huayllucuy
„ halagado acariciado Chaniyogta garay
Regalador—a, regalón Llullaycuy, Hú-hú niri
que obsequia Regalacuy
que halaga
Aligo canicog
Regalar obsequiar Aligo canicun
halagar,acariciar
Piñacashga rimay
,, cosa de es t imación
Ayag rimacog
á /a criatura
Garpay
Regalarse
Chagchny
Regañador perro
Magchí
Regañar e/ perro
Gatunalla
Regañar e/ racional
Gatushga
Regañón—a, adj.
Gatucog
Regar r.
para barrer
„ salpicando
Regateable aoj.
Regateado—a, p.
Regateador—a,
Garpashga
Chachushga
Garpag
Chagchucog
Añañuncu
Digitized by Google
Culluricog
Cullurichf
Regatear revender por
menor Cullurichicuy
Regatón—a, Culluricuy
Regatonera lagar Millgay
Regazado p. Arpay
Regazador Curcush
Regazar recojer las faldas Regidor
„ hacerse- Capac
Regazarse Suyu
Digitized by
CAST.
«H CAST. Cushichí
Regocijadamente Cushicuy
adv. Asipay .
Regocijado—a, p. Anyashga
Regocijador—a, adj. Anyacog
Regocijar y. Anyay
Regocijarte Huirasapa
del mal ajeno
Alli cutichishga
Regoldado—a, p. Alli cutichz ;
Regoldador—a, adj.
Alli cutictó, ;
Regoldar v.
Cuticushga
Regordete—ta, adj.
Cutir!
Regraciado p.
Cutinalla
Regraciador—a,
Gagyay
Regraciar y.
Cutipay
Regresado
Mushogyashga, Culi
Regresar allá pashg
„ acá Juntapashgn
Regüeldo Juntapay
Rshacer Puchcapashga
Rehecho—a, p. Puchcapay
Rehenchido—a, Ayguepushga
Rehenchir v. Ayguericuy, Huitirachi
Rehilado v-
Fehilar r.
Rehuido- a. P-
Rehuir retirar r.
LAjr,
Cushi cushillana
Cushi8ga
Cushichicog
Digitized by Google
CÁST.
Rehu'rse Reina
Rehusado—a, Reina Virgen Maria
„ sonreir
CutipanaHa rr
hacer
Rurapanalla ** *
Reírse mucho
Cutipaycuy
,, burlándose dé otros
Yapay mahay 1
Reiterable
Chapchinashga
ocupación—
Chapachinag*
Reiterar r,
Chapachinápuy
„ /os pedidos
Reja. Taclla : ^:-:-:Í*BIS.
Reivindicado—a, p.
Reivindicador—a, > T
Ayguericuycuy
Maná munashga -
Mana munag '
Mana munay
Digitized by
416 CA8T. Mosuyay
Rejuvenecer r. Huillapay
If la mujer Llaghuapashga
Relacionado—a, Llaghuapay
referido Llaghuapacuy
Relacionador—a, Llibueg, Lliog
Relacionar referir Lliog Uiognag
Relamido—a, Huillapay
Relamer r. Yapay tagshay
Relamerte Afiay shumag
Relámpago n. Chipipishga
Relampaguear Chipipeg
Relatar Chipipay
Relavar r. Achicyag
Relucido—a. p. Juntachí
Relucir v. Juntachishga
Huaracog
Relumbrante &dU
Relumbrar Y.-
Rellenar
t , embutiendo
Tacllay
Tacllag
Mosuyashga
Digitized by Google
AS. 466
CAST. Garishga
Remanecer v. Garí
Remangado—a. p. Guempicay
„ el vestido Cuyuchi
Remendedo~~a, p.
Remendar v.
Remendón-a, adj.
Rementr v.
Huaracuy
Puchog, Pucha
Digitized by
467 CAST. AS.
Remesado—a, p. Jatipaycuy
Remesador adj. Gahuapacog
Remesar v. Gahuapay
Remesarse Gonganalla
Digitized by
AS. 468
CAST. Tangacog
Rempujado—a, p. Tanganalla
Rempujador—a, Rantisacushga
Mosoyay
Jipashyay
Tangashga
Digitized by
AS.
Renombrado—a, Mushogyachi
célebre Huatapa mirapunnin
Renombrar nombrar Huatapa miray
Renovable auj. Mushog
Renovado—a, Mana munashga
Renovar v. Mana munag
Renta anual n. Mana munay
Rentar r. Anyashga
Renuevo n. Anyacoy
Renunciado—a, p. Gayapay, Anyay
Renunciante Ganyapacuy
Renunciar v. Ganyapanacuyan
Reñido—da, p. Juchayog
Repantigarse
Reparado compuesto
remediado
Reparar componer
remediar, corregir
Digitized by
AN. 470
CAST. Gahuapacog
Chapacuy
Apircuy
Allichana
Digitized by
CAST.
Repeler r. Llutay
Derrepcnte
Repelido—a, p.
Gongaycama
Repeliente adj.
Yapashga
Repellado a, -
p.
Yapacog
Repellador ad¡.
Yapaycuy
Repellar embarrar
Cutipaycuy
Repentinamente adv.
H uagapa vcachí
Repentino—a, adj.
Yapay rimaycuy
Repetido—da, p.
Juntashga
Repetidor—a. adj.
Cutipacuy
Repetir volver á hacer
tmasapa
,, la acción de moler
Churaycapuy
„ el lloro
„ lo dicho Jamarishga
Repleto—a, Jamaycuy
Jamay
Replicar v.
Jamanalla
Repolludo—a,
Reponer v.
Reposado—a, p.
Reposar descansar
Reposo n.
„ lugar de—
AN.
Rutucog
Agchata rutuy
J achata llupí
Huicaparí
Digitized by Google
Anyana
Anyacog
Repreguntado-a, p.
Jarcashga, Huicbgasbga
Repreguntar v.
Jarcacog
Reprender
Reprendido—a, p. Yacutajarcay, Huichgay
Reguechicushga
Reprensible adj.
Reguechicog
Reprensor—a,
Rantin
Represado—a,
Huillay, Huillacuy
Represador
Rantin yntiri
Represar el agua v.
Representado—a, p. Nitichishga
Digitized by Google
CAST.
Reprochar v. Mirachicug
Llogag
Reproducente adj.
Gargoshga, Chegnísga
Reproducido—a, p.
Chegnicog
Reproducir v.
Cbegnicuy
Reproductor—a,
Chegninacuyan
Reptil n.
Cliurashga, Cutichishga
Repudiado-a, adj.
Melanachicog
Repudiador
M elanacuyV
Repudiar v.
Mana casusbga
Repudiarse los casados
Mana casucog
Repuesto ad¡. y p.
Mana casuy
Repugnante
Jitarinapanumi
Repugnar v.
Shumag rimashga
Repulsado—a, p.
Shumag rimacuy
Repulsador—a, adj.
Rupacashga
Repulsar v.
Yanayashga
Repulsivo-a. adj.
Rupaycaclii
Requebrado—a,
Rupacacuy
Requebrar decir
requiebros Juez gayach'shgau
Requemado—a. Gayachicog
Requemar r.
Requemarse „
Requerido—a, p.
Requeridor—a, adj.
AH
Uyanchay
Miracheg
Mira shga
Digitized by Google
CÁST. Yachag tucog
Requiebro ». Jayachl
Resarcido p- Lluchcatia
Lluchcay
Resarcir v.
Cutichinalla
Resbaladero n.
Cuticíiishga
Resbaladizo adj.
Cutichicog
Resbalar r,
Cutichí
Rescatable
Goñog uchpa
Rescatado—a, p.
Chaquishga
Rescatador-a, aoy.
Chaquichí
Rescatar recobrar por
precio Chaqui chaquishga
Rescoldo Tarpupashga
Resecado—a, p. Tarpupay
Resembrar F. Pacay
Pacacog, Cuidacog
Reservado—a, cauteloso
guardado Alalay pasashga
„ ocultar
Reservarse guardarse
Resfriado—a,
Resfriar r.
' AN. 425
Gatiricuy
Shumag rimacuy
Digitized by
4*6 CABT. Cuidacuy
Resfriarse Tacog
Resguardado—a, Tacuy
Resguardar v. Puchu ■
Resguardarse Gonchu
Digitized by Google
CAST. Ragrashga
Respuesta n. Yayacacuy
„ interjec. Alliyacuy
Resquicio n. Puchog
Restañado—a, p. Cutichinalla
Restañar v. Cutichishga
Restaurado—a, p. Cutichipuy
Restaurar v. Cutiehipuycuy
Puchu
Restituible adj.
Cupashga
Restituido—a, p.
Cupacog
Restituir v.
Cupay
Restituirse volver allá
Cupacuy
Resto residuo n.
Achca cuti cupacuy
Restregado—a, p.
Gagoy
Restregador—a, adj.
Cahuarishga
Restregar v.
Cahuarachicog
Restregarse
Restregarse mucho
Restregón n.
Resucitado—a, . p.
Resucitador—a, adj.
AV. 427
Cutipacog rimacur
Respuesta
¡Imata hay!
Digitized by Google
428 C^ST. Mana manchanilla
„ hacer Jamay
Resuello Anyanacog
Retardado—a, p. Lliquishga
Retardar y. Lliquicuy
Retazado—a, p. Lliquí
Retemblado—a,
Retemblar
Retener
Retenido—a p.
4jr-
Cahuarí
Cahuarichi
Digitized by Google
AS- 478
Retirado—a, Huyticuy
Digitized by
AV.
Retrasado—a, p. Pagaracog
Retrasar v. Cuticurí
Retribuido p. Cutiricachí
Retroceder r. Togyag
„ hacer Togyay
Guepacashga
Guepacay
Pagarashga
Digitized by
CAST. Mau?ayachí
Revolcarse
Revolotear [quieto.
Revoltoso—a, travieso,
m-
Revolnción sedición
AN 431
Puchgoyashga
Puchgorishga
Digitized by
481 CAST.
Piturcuy
Taghuí
Revolucionar r.
Tacurf
Revolucionarse
Mascay
Revolver ttn líquido
Cutiri
ft mía cosa en otra
Muyurcamuy
M
mirar, registrar
Tacueashga
causar disturbios
Mana atinanapa
discurrir
„ volver á andar Rey, Inca
Piñanacuy
Revolverse
Resacog
Revuelto—a,
„ intrincido, difícil Guepacashga
Guepacachi
Rey
Guepacacuy
Reyerta 0.
Maftacuy resacur
Rezador—a, «o!/.
Uchuc mayu
Rezagado—a,
Mayu pata, Gocha pata
Rezagar />e/ar airas r.
Guellaiyog
Rezagarse
Rico
Rezar orar vocalmente
Saucay, Asipay
Riachuelo ». Peligro
Ribera Gueruyashga, Anag
Ricacho—a, Huaca pifia
Rico—a, aoV. Tahua tahua
Ridiculizar r.
Riesgo peligro
Rígido í/eso,
endurecido
Riguroso—a, áspero
Rimero n.
AS.
Alsacachi runacunata
Alsacurí
Gahuiri
Digitized by Google
CAST. AN. 482
Rincón Cuchu
Riña Maganacuy
de palabra Ashllinacuy
M
estar de—, ó enemistado Pinapayashga
Riñon Huasa rurun
interior, íntimo Huqui
Rio Mayu
„ caudaloso Jatun mayu
t>
remanso del— Remanso
Digitized by Google
483 CAST. A*.
Bebado—a, p. Suashga
Robar v. CaUpacachf
Digitized by
CAST. AS. 484
,t A pedazos Paquisga
hilo, cuerda Gorgog
„ el dia Gorgoy
Romperse v. Ronco
Roncador—a, adj. Muru-muru
Roncar Y. Chacayashga
Cagtuy
Ronco—a, adj.
Garacha
Ronchas n.
Ronquera
Ronzar mascar cosa dura
Roña sarna del ganado .
Gongoricuy
Canicog
Tulluta caueg
Digitized by
485 CA8T. AV.
Digitized by
CAST. AN. 486
Rueca n. Shipucuy
Puma huagyanin
Rueda
Gaparí
Ruga
Shipucasbga
Rugar v.
Rugarse Putaca
Digitized by
487 CA8T.
Saborear v. Jorgoshga
„ dar sabor y gusto Jorgocog
Saborearse Jorgoy
Sabroso—a, adj. Clavashga jorgoy
Sacado—a, Jorgochi
Sacador—a, Huiihi
Sacar r. Padre
„ lo clavado ó afijado Huillag urna
„ hacer— Sacsashga
Sacar líquidos á jarros Sacsay
Sacerdote n. Sacsacuy
„ tiempo de Incas Costal
Arpaycuy
Saciado—a,
Chapishga
Saciar v.
Chapicog
Saciarse
Chapicuy
Saco talego nt
Huagtarcuy
Sacrificar Chapichicuy
Sacudido-a, p. Flecha
Sacudidor—a, . ad\ Flechahuan tucsliisga
Sacudir v. Tucshipachisga
„ castigar Flechero
Sacudirse
Saeta n.
Saetazo herida
Saetear v.
Saetero n.
Chambra ago
Mallaycushga
Mallaycuy
Mishqui ni
Digitized by
CA8T
Goshnichina
Sahumado—a, p. Cachi
Sahumar v. Cachiyashga
Ashichicog
Sahumerio n.
Cachichay
Sainar engordar animales
Cachihuan tincuchi
Sajar
/argona
Sal u.
Cachi yureg
Salada agua—
Cachi camayog
Salado—a, p. Yargoy
„ agudo, chistoso Taripay
Salar v. Cumpañay
7a comida Gollpa pampa
Salida n. Gollpa
Salina Togay
Salinero—a, Togaycuy
Salir v. <<* Togaycachay
„ al encuentro Togachicog
acompañando al via- Cachi yacu
Salitral /2. {jero. Chagchushga
Salitre
Saliva
Salivar v.
mucho
Salivatorio /?.
Salmuera
Salpicado—a, p.
AN. 439
Yachayllahuan
Yachaysapa
Goshnichichga
Goshnicheg
Goshnichi
Digitized by
489 CAST. AV.
Salpicar y. Chagchuy
8altador—a, adj. Saltacog
que saka mucho Ancha saltacag
Saltar r. Saltay
rebotar Pahaay
f, surtir el agua Chighoay
„ escapar de la mano Lloshpicttn
„ las lágrimas Hucgue
Salteador—a, adj. yargarann
Saltear r. Salteador,
Ladrón
Saltón-a,
Hnatgapay
Salud o.
Pahuaycachag
Saludable adj.
Alli cay
Saludador—a,
Allimpa cama
Saludar y.
Saludacog
Saludarte Salttday
Salvación
Saladanacay
Salvado cascara del
Salvación
grano
Amchí
Salvado—a, p.
Goeshpiyasga
Salvador
Gnespichico^
Salvaguardia n.
Chapatiag
Salvaje
Chancho
Salvar r.
„ un riesgo Gueshpichi
Gue&hpicay
Salvarte
Guespicuycay
Sanable adj.
Aüiyachmalla
Sanado p.
Alliyasga
Sanador—a, adj.
Alliyachicog
Digitized by
CA8T.
Sanar r. Timpuchi
„ hacer— Llangue
Banativ#*»-a, adj. Sango
Sancochado n, Sangracog
(Sancochar v. Sangray
Sandalia n. Sangrachicuy
bango Yahuar
Sangrador- a, Jesucristupa yahuarnin
Sangrar Ushputay
hacerse—
Yahuar jichag
Sangré n.
Yahuaryashga
yí
de Jesucristo
Sanguijuela
ñujo efe—1 [gre.
M
Alli caycag
Sangriento—a, que echa Fiestacunata
san- santificay
,f teñido en sangre Cruzchay
Sanguijuela Cruzchachf
Sano-a, Cruztacuy
Santificar las fiestas Santísimo
Santiguar v. Santo
„ hacer— Diospa aerashgan
Santiguarse Sapo
Santísimo el— n, Tacsha sapo
Santo—a, canonizado Saqueashga
„ persona de especial Saqueacog
Sapo [virtud y ejemplo
„ pequeño—
Saqueado—a, p.
Saqueador—a, adj.
AUiyay
Alliyachi
Alliyacuna
Timpu
Digitized by
491 CAÍT.
Sebo n.
„ de cerdo
Seboso—a, adj.
Seca tiempo de— n.
„ glándula
Guerrachu saquea y
Suay
Chalina
Digitized by
CAST.
AV. 492
Secado—a, P- , Chusmuy
Secar r. GajapaShga
Secarse Huyuy
M
m teses Chaqui
„ ñores, plantas Huyu
„ por falta de riego Paca-pacalla
,, por el hielo ó el sol Upallalla rimanacuy
enflaquecer— Secreto
Secc—a, adj. Gateg
ñaco
Yanapay
Secretamente adv. Yanapacuy
Secretear v. Pares
Secreto ». Yacunay
Secuaz n.. jr adj. Yacunay
Secundar ayudar r. Yacunami
¿Yacunanquicu?
Secundarse
Asuata hupiarcur, Manana-
Secundinas placenta
Yacunashga [yacunachu,
Sed
Gonchu
„ teaer-
Rutunalla
„ tengo—
? tienes— Rutuna
f f
Digitized by Google
493 CA8T. AV.
Digitized by
CAST.
Murushga •
Murucog
Seiscientos- as,
Muruy
Selecto—a,
Muruchí
Selva n.
Tarpuri, Mashtari
Semblante
Nirag ricchacog
Sembrado—a, p.
Niracuy
Sembrador—a, adj.
Yumay
Sembrar Y.
Chacra
Sembrar hacer—
Togta-jogta quillanalla
. f, publicar, ana especie
Jogta quilla
Semejante (d cosa.
Muru
Semejarse r. Huiñay huiñaypa » <
Semen n. Llapsha
Sementera Huahua shongo 4 t t
Mamanpa pachán
Senecto—a,
Shongo gashgo, Riera •
Senectud n.
„ del hombre
99 de la mujer
Sene8Cal mayordomo
Seno
„ vientre materno
99
amparo, defensa
■ AS' 4W
Jogt a pachac .
Acrashga • *
Jacha, ftanra - «
Ricchanin, Gagllan * .
Digitized by
44« QáJT. Tacuchi
Tacuy
Sensato—a, adj ,
Cuncucuy
Sensible sentimental
Cuytucuv
Sentado—af p.
Sentidunchiccuna lj .
Sentar asentar Ricay,Huyay,Musquí, Misqui-
Sentarse asentarse chacuy, Llapchay,^
,, en cuclillas Llaquicuy
„ acurrucarse Shongota llaquicbin -
Sentidos corporales n. Mushiarcuy _ .
Sentidos ver, oirt oler, Nanaglla
gus- Mallagay
tar, palpar.
Yacunay
Sentir tener pena
Gueshianay
,, manifestar la pena
Sanampa
j, prever
Señal
„ dolor físico
Cruz señal ■ - "
„ hambre
Cicatriz - T
„ sed
Chimpu u
Sentirse enfermo
Maquihuan siñata ruray
Seña indicio sensible
Chimpuy v
Señal
Cruzchay í,
de la Cruz
Goyo
„ cicatriz
Señalashga
„ con hilo de colores
„ hacer, con el dedo
„ poner— con hilos
,, hacer la" de la Cruz
,, cardenal
Señalado p.
AN.
Shongoyog runa,^l)i
rurayni-
Llaquichinapa (yog.
Tacushga
Digitized by
CAST.
AS: «7
Digitized by Google
497 CA8T. AS.
Sacador—a, Jorgochi
Sacar v, Huiáhi
Digitized by Google
CAST
Goshnichi
Sahumado—a, p. Cuchuy
Sahumador—a, Cachi
Cachi yacu
Sahumar v
Cachiyashga
Sahumerio n.
Ashichicog
Sainar engordar animales
Cachichay
Sajar
Cachihuan tincuchi
Sal n.
/argona
Salada agua—
Cachi yureg
Salado—a, p. Cachi cainayog
„ agudo, chistosa Yargoy
Salar v. Taripay
la comida Cumpañay
Salida n% Gollpa pampa
Salina Gollpa
Salinero—a, Togay
Salir ^ Togaycuy
„ a/ encuentro Togaycachay
„ acompañando al via- Togachicog
Salitral /1. (/ero. Cachi yacu
Salitre Chagchushga
Saliva
Salivar F.
mucho
Salivatorio n.
Salmuera
Salpicado—a, p.
AN. 439
Yachayllahuan
Yachaysapa
Goshnichichga
Goshnicheg
Digitized by
440 GAST. AV.
Salpicar v. Cbagcbuy
Sanado p. Alliyasga
Sanador—a, adj. Alliyachicog
Digitized by Google
CAIT. AV. 500
Sanar r. Llangue
M hacer— Sango
8anativ*^-a, adj. Sangracog
Sancochado «, Sangray
Sancochar v. Sangrachicuy
Sandalia ». Yahuar
Sango Jesucristupa yahuarnin
Sangrador- a, Ushputay „(
Sangrar r, Yahuar jichag
hacerse—
M Yahuaryashga
Sangre n. Sanguijuela
H de Jesucristo Alli caycag
„ ñujo de—' [gre. Piestacunata
Sangriento—a, que echa santificay
san- Cruzchay
„ teñido en sangre Cruzchachí
Sanguijuela Cruztacuy
Sano—a, Santísimo
Santificar las fiestas Santo
Santiguar v. Diospa aerashgan
hacer— Sapo
Santiguarse Tacsha sapo
Santísimo el— n, Saqueashga
Santo—a, canonizado Saqueacog
persona de especial
Sapo [virtud y ejemplo
„ pequeño—
Saqueado—a, p.
Saqueador—a, adj.
Alliyay
Alliyachi
Alliyacuna
Timpu
Timpuchi
Digitized by
443 CA6T.
Digitized by
CJtST. Chusmuy
Secado—a, P- Gajapashga
Secar r. Huyuy .
Chaqui
Secarse
mieses Huyu
ñores, plantas Paca-pacalla
„ por /a/ta Je riego Upallalla rimanacuy
,, por e/ hielo ó el sol Secreto
enflaquecer— Gateg
Sccc—a, adj. Yanapay
ifaco Yanapacuy
Secretamente adv. Pares
Secretear v. Yacunay
Secreto n. Yacunay
Yacunami
Secnaz n. y. adj.
¿Yacunanquicu?
Secundar ayudar Y.
Asuata hupiarcur, Mañana-
Secundarse Yacunashga [yacunachu,
Secundinas placenta Gonchu
Sed Rutunalla
» tener-
Rutuna
„ tengo-
Rutog
? tienes—
99 Rutuy ' .
„ apagar lar-con chicha
Sediento—a, adj.
Sedimento
Segable adj,
Segadera n.
Segador
Segar v\
AV. 443
Chiquisga
Chaqui
Chaquicuy
Garhuayay
Chaquirccqy
Digitized by Google
503 CA8T. AS.
Raquichishga
Raquichicog •
Raquichi
Digitized by Google
CAST. AJT; Mi
Semblante Muruchí
Sembrar v. Niracuy
Yuitiay.
Sembrar hacer—
. publicar, una especié Chacra
logta-jogta quillanalla
Semejante (<* cosa.
Jogta quilla
Semejarse v.
Muru
Semen n.
Huiñay huiñaypa *'
Sementera
Llapsha
Semestralmente adv.
Huahua shongo A } i
Semestre n.
Uchuc nani
Semilla Arahueg
Sempiterno—a, adj. Rucuyay
Sencilla tela— Rucucay
Sencillo ingenuo Chacuascay
Senda camino, estrecho Pachaca
Senecto—a, Ogllanin
Senectud n. Mamanpa pachán
del hombre Shongo gashgo, Riera ■ ■
de la mujer *
Senescal mayordomo
Seno
vientre materno
99
amparo, defensa 1 «
Jogta pachac
Acrashga . ,
Jacha, Ranra i
Ricchanin, Gagllan . .
Digitized by
448 G&ST. Tacuchi
Tacuy
Sensato—a, adj
Cuncucuy s
Sensible sentimental
Cuytucuy
Sentado—a, p.
Sentidunchiccuna ljt j
Sentar asentar
Ricay,Huyay,Musquí, Misqui-
Sentarse asentarse
chacuy, Llapchay^t,
„ en cuclillas
Llaquicuy
„ acurrucarse
Shongota llaquichin -
Sentidos corporales n.
Mushiarcuy _ .
Sentidos ver, oir, oler, Nanaglla
gus-
Mallagay
tar, palpar*
Yacunay
Sentir tener pena
Guesbianay
„ manilestar la pena
5, prever Sanampa
t»
Cicatriz " -?"
Digitized by
CAST.
Señor ' *
Uyay yachashga •f
Señalacuy
Digitized by Google
507 Cí&ST. AS
Digitized by
CAST. AS 44»
Digitized by Google
509 CAST.
Guencha
Setecientos
Jogta chunca huataypg .. - ?
Setenio Jogta c.iunca ñeguen - ..
Setenta Jogta cuchti
Setentón—a, Jogta huata *
Seto cercado Jogta ñeguen
Sexagenario—a, Paylla
Sexagésimo—a. Quiquimpa churacan
Sexángulo n. Ari *
Sexenio Aumi -
Sexto—a, ...gá
Si del pron. de & persona Pay munaptenga
„ Lo guarda para- Cheynumí „5.
„ adv. Chaynushi niyan 3f
.>
Dar el—, ó conceder ...pis _ ai.
ff con
:- Huañuchiamaptimpis manan-
„ el quiere ruramancbu.
.„ pues, es verdad Siega tiempo,.-. t
;
dicen que es así t
Muruna tiempo
Aunque— con).
Siempre
„ me mataran po lo haría
Huiñaypa
...pis», ...ga ai: . :
Imay shamuptiquipis
Siega Tiempo de— go^bay-
Siembra Tiempo de— Utina (qjpfot*
Siempre adv. J allga-j aliga.
„ Para—, por—
„ Con. tal que
„ que vengas, te daré
Sien n. , -
Sierra
4JT.il
Ganchs pachac .
Ganchis huata
Ganchis chunca
Digitized by Google
CAST. AS. 510
Sífilis n. Huantiyo j
Digitized by Google
Upallachí
458 GAST.
Upallalla puricuy
Silencio Guardar— v.
Upallalla cahuacog
9J
falta de ruido
Chunyag
„ Imponer—
Gollga
„ Pasar en—
Ja liga runa
Silencioso—a, callado
Tacuna, Silla
„ Lugar—
Callea rumi, Sillar
Silo n.
Labrashga rumi
Silvestre adj.
Callanca
Silla n,
Muru
Sillar piedra
Tincucheg,
„ de „ pequeña Pactacheg
Sillería cantería Nirag
Simiente semilla Cuyarinacuy
Símil ...tucog af.
„ semejante adj. ...tucuy af.
Simpatizar v. Yachag tucuy
Simulador—a, adj. Micog tucog
Simular Ungir v. Chay jinalla
saber ó entender Chay jiña
comer Mana
Simultáneamente Yayannag
adv. Mamannag
Simultáneo—a, adj. Mana mlcuahga
Sin prep. Chaypis
„ padre Mana Hulla
„ madre
„ comer
„ embargo m.adv.
Sincero—a,
AV.
Upallacuy
Chunyan
Digitized by
CA8T. AV. 512
Sirle n. Pacapacacog -
Sirviente Paca pacapuy
Sisado—a, p. Muyuycushga, Sitíashga .
Sisador—a, adj. Siitiacog v
a : *• '
Sisar v. Stiay u
Sitiado—a, p. s
Sitiador-a, adj.
Sitiar cercar
Shimpí
Japallan
Ichog
Ichogman
Digitized by
513 CAST. Aí.
Situar r. Cancay
Digitized by
CAST. AV. 514
Digitized by
458 CA8T. AV.
Sobresaltarse Ashuampis
sucedicun
Sobresalto n.
Subrino, Shani
Sobretarde
Pampa huahuan
Sobrevenir acaecer
Pantalla runa
„ suceder de nuevo
Rurichishga
Sobrino—a, del varón
Ruricheg
„ déla mujer
Rurichí
Sobrio—a, adj.
Machay
Socavado p.
Arucog masi
Socavador adl
Jachanta llipí
Socavar v.
Yanapacog
Socavón n.
Yanapay
Socio—a,
Yanapashga
Socolar cortar de raíz Yanapa
Socorredor—a, adj. Cuta
Socorrer r. Huamsay
Socorrido—a, p. Huamsag
Socorro n. Garicuy
Socucho escondrijo Pishipasnga
Sodomía Pisaipachicog
Sodomita Calor
Sofaldar r. Cuncanta llapircuy
Sofocado—a, ahogado Huasca
Sofocador—a, adj. Mullaypa huasca
Sofocante calor
Sofocar ahogar
Soga n.
de esparto, cáñamo
Mancharicuy
Mancharina
Tardipa
Sucedicuy
Digitized by
CA8T. Cauchusga huasca
VJUU
Digitized by
gle
517 CAST.
Solar n. Juchurachi
„ echar suelo al edificio Soldado
Digitized by Google
CAST, AV. 518
„ 6 ni JO adj. Gamllam
Digitized by
519 CAIT. 'AV.
Soñador—a, adj
Pucashga
Soñar v.
Soñoliento—a, adj.
Sopapeado p.
Sopapeador—a, adl
Sopapear r.
Sopeador—a, adj.
Sopear pisar, supeditar
Soplado p
Llaütuchi
Chucu
Llanturag,Chacach^,Llaqiii-
Llantusapa [nepag.
Janan jan allanta
Janallanpa
Digitized by
\
Digitized by Google
468 CA8T.
Pacay
Paypa, ...n af.
Sospechoso—a,
Maquin
Sostener sustentar
Uman
„ mantener
Llatnpu
Sostenerse ñrme
Mishqui
Soterrado p.
Shumag huiyana
Soterrar
Mushog
„ esconder
Alli shongo, Humilde
Sn pron. pos. de 5*
mano Llampu-Uampulla
L'ampuyasga
„ cabeza
Llampucheg
Suave al tacto
Llampuchi
„ grato al gusto
Llampuyacuy
„ grato al oido
Camachina
„ grato al olfato Apuyog, Patraroiyog.
M dócil, apacible Huichay
Suavemente adv. Huichashga
Suavizado Huichari, Jcgari
Suavizador-a, Je*ay
Suavizar r. Llogay
Suavizarse Miray, Mirachi
Subdito—a, adj.
„ vasallo
Subida
Subido p.
Subir v.
„ cabalgar
„ trepando
aumentar
AV.
Maliciacbicog
Tacyachi
Uyhuay, Garay, Mfcuchi
Tacyaeucuy
Pampassga
Pampay
Digitized by
CA8T. AS. 483
Digitized by Google
523 CA8T. A*
8ucio—a, Juchasapa
deshonesto Yacun
SUCO jugo n% Yacusapa
Digitized by
CAST. AN. 524
Digitized by
525 CAST. AS.
Sujeto—a, Huiñarcachi
Sulfuroso—a, adj. Tullpushga
Sumado—a, p. Tullpog
Sumar v. Tullpuy
Sumergido—a. p. Chincarachi
Sumergidor—a, adj. Tullpucuycuy yacucho
Sumergir en el agua r. Juchachu tullpurashga.
( f
abismar, hundir Millpog
Sumergirse en el agua Gosliga
„ en los vicios Gocog
Sumidero n. Gocuy
Suministrado—a, p. Huiyacog
Suministrador—a, adj Atipanalla
Suministrar Atipashga
Atipag
Sumiso—a, p. y adj.
Atipai
Superable adj.
Puchog
Superado—a, p.
Janati janallan
Superador—a, adj.
Janallaman
Superar sobrepujar,
Muyuiniti
vencer
Urna
Superávit residuo
Superficial adj: Janan patac
Yallin
Superficialmente ad'v.
Superficie n. Quintuich
Digitized by
CAST.
AV. m
Suspenderse v. Uyhuashga
Uyhuag
Suspenso—a, adj. y p.
Uyhuay
„ admirado, absorto
Suspirado p.
Suspirar v.
Sustentado—a, p.
Sustentador—a, adj.
Sustentar mantener r.
Mañacog, Rugacog
Mañacuy, Rugacuy
Castigo
Nanacog
Digitized by
463 CAST. Manchay
Manchacheg Manchanapa
Sustento n.
Raquiri, Suari
Sustituido—a, p.
Raquicuri
Sustituir v.
Pacayllapa rimacog
Sustituto-a, n.
Upalla rimapacuy
Susto
Huaira pucan
„ Cosa que causa—
Huasha rima
Sustraer v.
Quiquinpa
Sustraerse
Paypam cheyga
Susurrador—a, adj.
Manam paypachu
Susurrar
Paypam nian 1
el aire v. itnp.
Manam paypachu hian
Susurrón—a,
Suyo—a, pron. pos.
„ Es-
*
„ No es— Tabaco
Cuenrash
„ Dicen que es—
Huichgashga
„ Dicen que no es—
Huichgacheg
—T—
Guencharcuy
Tabaco n.
Guencha
Tábano moscón
Tabla, Llapsha guerú; Cttllu
Tabicado—a p.
Tablachashga •'
Tabicador-a, adj.
Tablachi, Parejay
Tabicar v.
Juctupu allpa
Tabique n.
Tabla
Tableado—a, p.
Tablear la tierra
Tablón de tierra
AV.
Mictina
Rantin yaycushga
Ranti nchaycuy
Rantin
Digitized by
CA8T. AF. 528
Taimado—a, Uchcushga
Tajado—a, p. Uchcog
Tajar v. Uchcuna
Digitized by Google
529 CA8T. AV.
Tambor n. Sucshuy
Tamboril „ Manatag
Tamborilero „ Manatan
M malo Jucllaylla
pesado Japinalla Churanalia
M
trompeta Chapay
99
Pampay
Tapadera /1.
Llutay
Tapado—a, p.
Gatay
Tapador—a, adj.
Pacay
Tapar
„ con tierra
99
á /00*0 y piedra
„
abrigar
encubrir
Tambor
Tinya
Tinya huagacheg
Sucshuna
Digitized by
CA8T. AV. 530
Tardecita «. Anllaycacbay
Digitized by
473 CA8T. AN.
Tasajo Chaninchacog
Tasado—a, p. Chaninchay
Tasador—a, adj. Ahuilapa ahuilan
Digitized by Google
CA9T.
tempestad ».
Chiriyachi, Alalachi
,, con remolinos
Tamya sacra
Templanza virtud
Huayrahuan tamya
Templar cosas frías
Pagtasllacay
„ cosas calientes
Iglesia
Templo católico n.
Tucoglla, Puchucayniyog
Teittporal temporario
Tutallaran, Hnarayliaran
Temprano las. horas
Michca
t , ¡ruto
Majacuna
Tendedero
Tendedor—a, adj. Majacog
Majay
Tender v.
ropa al sol Mashay
Jitaracuy
Tenderse echarse
Majashga, Jitarashga
Tendido echado p.
extendido Mashtashga
Tendón n. Arcu
d by Googk
533 CAST.
Digitized by
I
CA8T. k t . 534
Digitized byGoogk
I
Digitized by Google
CASI %
A*. 4T7
afectuoso Allpa
9f
Pampa
„ inmaturo
Muruna allpa.
„ coaa tostada
Shaooshga allpa
Tierra planeta ii.
Llacsha al|pa, Mita allpa
materia inorgánica .,
Llacta, Marca v . i¿
/M sue/o <5 piso .,..
Tagta allpa
^ oV sembradío . :.y * Yurag allpa
,t cansada ft
^.:- u Quircu, Chucru
gredosa Callana
„ suelo lint al /ir,:»' Ancana .yw
„ dura ...F, Huaytapa callana
„ blanca fina Tigre
Tieso—a, «<ír Tijera
Tiesto n.
„ . tottadffaj , Cucliuy, Rog ^y
tt
Tigre
para maceta
>y
Cuchupay.T
Tijera ¿.¿«'f
Tijeretada
Tyeretoac
ÜT,,. .^wopay , U.
Manchay palla 1:i
Tímidamente /,<
Manchacog Í- V J
Tímido—a, «<#
Cay tiempo
Chey tiempo
Huallca tiempo
Digitized by
47a CAST.»
Urpu rurag
Pagashyasga
Timorato—a,
Shumagllata
Tina n.
Tinti
Tinaja « : *f?«.
Tintorero «
Tinajero
Llushicuna
Tiniebla
TÍO
Tino Con- adv.
TÍO
Tinta n. i-* f
Llanu cunea ;Vv¿ - ^
Tintorero
Cuchushga trapo , ^
Tintura
Shutag
TÍO & del padre *\
Huishtog, Jitarig 5
„ ir? efe /a madre T
IIlapag - ,V-
Tiple Jitan
Tira pedazo de tefa-.* -R- ¿ Shutay v-a
Tirador estirado*jfínao?. Illapay < &
„ arrot'ador^rj/ Jaytay • 1 \
v
oV arm* Acertashga, Chftschiakga
Tirar arrojar
Mana acertashga
/a/ar • :t •
Aishacuy
disparar armas .........
Aishay
coces
acertar al blanco : - • •• Huaracay -..*-?•
no acertar *. i>' J i tacarcuy, Jitaca/ca«my *
propender, inclinarse' Chuc-chuy .i*
atraer ,tv Illapayacuy - >t-
Digitized by
CA6T. AJÍ 538
Tiznarse r. :
& Llapchashgá1
Tizne n. íil-
^T*FÍR Tacay
Toalla A tu
Huagachi
Tobillo r !
Llapllay
Tocado—a, palpudfr '■' Maquichay -::
Tocar la puerta ri* J : Gapí v-- J.'
instrumento másic&J ' Huagtay v -^r^
„ palpar 41 * Chayay -
manosear Llapllacuy
„ estrujando' - Yatanacuyay
„ la campana - ¿ '"; Juti mashi J .; *
„ arrivbtáun lug$n> Tusino ^ *A>.
Tocarse palparse & Ga'yflanacuy
mútuaméMe . • - n. Chayran
„ lindar v.h9 Manarag
Tocayo—a , „ Amarag
Tocino ÍÍ ^ j s ? »
Todavía í^'1
„ «o afirmando
„ no prohibiendo* i
Illapanacuyájr*
Acllu shirírf 1
í
Tunqui
Mushpay *'
Digitized by Google
539 CAÍT. A».
u
Del— adv. Llapanta
junto Tucuy atipag
„ F con— Tucuy runacuna
„ £>e/- Tucuy inarcacuna
„ género de cosas Llapan uyhuacuná
Todopoderoso Tucuy huata
Todos /os hombres Tucuy quitlaéttna
„ los pueblos Tucuy jurtagcuriá
/es animales Llapan, Jinantillatí
/os anos Llapanllan
/os meses Llapanchic v (cuna.
9t
los dias Llapancuyctítia, Llar angan-
„ juntos [ierhoentor Llapan paycuna
nosotros excluso el in-
„ „ inclus. el id.
t
, vosotros
9, ei/os
Nogarag rimasha
¿ Chey churácu ? '
v
Digitized by
CAST.
Chasquiyay
Apishga
Toldo n.
Chasquishga
Tolondro chichón
Apiri
Toma recibe
Chasqui
Tomad recibid p. Micuy
Tomado—a, cogido Upyay
recibido, aceptado
Upyanay
Tomar coger r. Yupachí
„ recibir, aceptar
Acuy, Cucay
comer
Pantay nanita
beber
Guepiricuy
„ Tener gana de—
cuentas Pithuaycuy
coca Huáscar
9t
Rutuy
„ mal camino
Upa runa
á cnestas
Topacio rurai
M
a* pechos una cosa
Tacay
Tominejo ave n.
Tacag
Tonaurar v.
Tacay tacaylla
Tonto—a, adj. y n. Tacanacuy
Topacio n. Tacanacun
Topada golpe Tincuy
Topador—a, carnero Taricacuy
Topar topetar v. Stnchi huayra
„ recíprocamente
M una cosa con otra
„ encontrarse con otro
„ hallar casualmente
Torbellino n.
iti m
Toldo, Garpa
Sacsay, Chogtni
Ca, Chasqui
Digitized by Google
AÍT.
m CAÍT.
Digitized by
CAST. AJT i8i
Tortuga Goju
Tortuoso—a, adj. Torpe, Sacra runa
Torvo—a, Gojui
Tos n. Huanuchicog, Jampi
Tosco—a, adj. Callana, Ancacuna
Toser v. Camcha
Tósigo n. Garhuy
Tostadera Gashpashga
Digitized by Google
Uyanacuna
m CA6T.
Llaquicuna
Trabajar de mañana Ñacaypa
Trabajo *». Ñacachicog runa
,t subsidiario [to, Tinquishga,
Canichushga
penalidad, tormen-
Tinquí, Canichí
Trabajosamente adv.
Cbalanacuy
Trabajoso—a, adj.
Tinquipa camanacuynin
Trabado juntado p.
Jurcu gueru
Trabar juntar, unir v.
Taghuachishga
Trabarse contiendas
Taghuacheg
Trabazón n
Taghuachi
Trabe viga
ünaypita yachashga
Trabucado—a, p. Apacamog
Trabucante adj. Apamuy
Trabucar v. Pushamuy
Tradición n. Ranticashga - r>*:
Traedor—a, que trae Rantipacog
Traer cosa v. Rantipacuy
conducir persona Millpuna
Traficado negociado Millpog
Traficante adj % Millpuy
Millpucuy
Traficar comerciar v.
Trago
Tragadero n.
Apamushga
Tragador—a, adj.
Mancashga
Tragar v.
Tragarse
Trago n.
Traído—a, p.
„ vestido—
AN
Huaraipita arucoy
Rurana
Digitized by
OAST. Acshu
Transfigurarse v.
Tránsfuga n.
Transfundido—a, p.
Transfundir v.
Transgredir v.
AIT 485
Traidor runa
Trancionchu
Llachapa
Digitized by Google
545 GAST. A*-
Transportado—a, p. Llachapa
Transportador—a, adj Llachapasapa
Transportar Bulla, Achag rímayan
„ en camilla Gaparcachay
Trapajo n. Gaparcachag
Trapajoso—a, aaj Garboso
Trápala ruido de voces Trapo
Trapalear v. Tongorí
Trapalón—a, adj. Togyay
Trapío—a, aire garboso
des-
Trapo n. [envuelto.
Tráquea
Traquido
Camachishgata paquig
Mallagashga
Alalacushga
Llaquicushga
Digitized by
CÁ8T. AV. 48?
Trasegar v. Apamushga
Trasero n. Apag, Apamog,
Ashtacog
Trasladado -a, allá
Apay, Ashtay
„ acá
Apamuy, Ashtamuy
Trasladador—a,
Pushay
Trasladar allá
Shacamuy, Ayhuacamuy
„ acá
Ayhuacuy, Ashtacuy
„ personas
Apaycuy
Trasladarse acá
„ allá Mana puñashga
Mana puñuy
Trasmitir transmitir
Tusishga
Trasnochador—a, adj.
Turpog, Tucsicog
Trasnochar v.
Turpuy, Tucsí
Traspasado—a, p.
Turpuy, Pamparcachí
Traspasador—a, adj.
Ismictay
Traspasar de parte á Pishuactay
parte
Gueshpicuy, Chincacuy
f , un precepto
Rutushga
Traspié n.
Rutog
Traspiés dar ó echar
Rutuy
Trasponerse huir v.
Ashtay
Trasquilado-a, p.
Huagllishga
Trasquilador—a, adj.
Huagllicheg
Trasquilar v.
Ticshuchí
Trastear v.
Tacurichí
Trastornado—a, p.
Trastornador—a, adj.
Trastornar
„ inquietar, perturbar
Tallirí
Siqui
Apashga, Ashtashga
Digitized by
4S8 CAST. AV.
Digitized by
CA8T. AV. 489
Trenzar v. Triscador—a, adj.
„ Hacer— Pilltay
Trenzarse Pilltachi
Trepador—a, adj. Pillta?r.y
Trepar v. Llogacog
Trepidar Y. Llogay
Tres adj.
Manchay
Trescientos—as, Quimsa
Triangulado—a, Quimsa pachac
adj.
Quimsa cuchuyog
Tribulación n.
Llaqui?uy
Tricolor
Quimsa color
Tridente arpón para
aven- Orqueta
Quimsa huata
Trienio (tar
trigo. Quimsa chunca
ñeguen
Trigésimo—a, adj.
Trigo chacra
Trigal n.
Trigo
Trigo
Yachashga
Trillado—a, trivial
Trillacog
Trillador—a,
Trillay
Trillar quebrantar la
mies Quimsa quilla
Pichinyay
Trimestre
Santísima Trinidad
Trinar los pájaros
Yaya, Churi, Espíritu
Trinidad La
Santo
Santísima—
quimsa persona
„ Explicación de
caspa juc
este
misterio. Aguesh
(sapallanmi Dios.
Tripa
Pacha
,, panza
vientre Pacha, Huicsa
Tripón—a, Pachasapa, Huksa
apa
Digitized by
Aytacachag
Digitized by
550 CAST. AN.
Digitized by
CAST. AN. 492
Troncado—a, p. Tronco
Troncar v. Shapicullu
de árbol Segtay
M
Tronchado—a, p. Pilltay
Digitized by
552 CA8T. AV.
TÚ mismo Jamay
Tuerto—a, adj. Chuclla
Tuétano n. Suchu
Tumbarse Tacuricheg
Tumor n. Tacurichf
Tumulto Tacuricuy
Tumultuante adj. Tacuricog
Tumultuar v. Guelachaeashga
Tumultuarse Guelayashga puricog
Tumultuoso—a. Llullipa
r<dj. Cushma
Tunante adj. y n. Gacha
Tunantear v. Racta
Túnica n. Ractayachi
„ de chunchos Mushpaylla
Tuno—a, adj.
Tupida tela
Tupir tejiendo
Tumbadamente
adv.
Quiquiqui
Gapra
Togshu
Digitized by
GAST. Mushpacheg
Digitized by
494 GA8T. Magacog, Ashllipcog
Millachí
ultrajado—a, p.
de obra AshlK
M
Magay
Ultrajante adj.
Gaparcachay
ultrajar v.
de palabra Puncu tacyanan
de obra Llantuyog
Ulular v. Juc
Umbral n. Chullashga
Millashsra, Ashllishga
Magashga
Digitized by
CAST. AH. 555
Unigénito—a, n. Huatay
Por antonomasia Talluy
Unión Pagtaycachi
Unir v. Pagtanacuy
99 **ar
Tincunacushga
M
mezclar ó trabar
Tucuy pacha, Llapan pacha
Unir conformar las ' volun-
Juc
tades.
[apan j apanca
Unirse aliarse
„ lindar v. Jucniquipa
Universo n. Juc juenipa
Uno-a, adj. Juc jueniquihuan
„ Cada— Jucninchic
f t Para cadar-, . Jucniquicuna
A cada— Jucnincuna
Con cada— Juclla
de nosotros fue ?
Digitized by Google
496 CAST. Tipshí
Ashpishga
Untura
Shillusapa
Ufia
Aullishga
Uñada
Aullfcog
Uñarada rasguño
Aulli
Uñoso—a, adj.
Togllav
Urdido—a, p. Utca utcalla
Urdidor—a, ad¡. Utcachi
Urdir v. (guoo. Yachacashga
f f maquinar contra al- Macuayasbga
Urgente adj.
Lluta
Urgir instar
Rurayni
Usado—a, acostumbrado
Japirí
„ Vestido—
Charicurcuy,cush?
M
Moneda— cunayquipa
Usar valerse de algún Yachachi
medio Yachay
„ valerse de una cosa Yachacun
poseer una cosa Huyhuay
„ poner en práctica Chapacuy
M
acostumbrar Pagpacbain
Usarse acostumbrarse Yacbashga
Uso Tener el simple— v. Usura
Uso tenerlo como dueño Miraynillanta cbari
„ Tomar una cosa para el— Mtrayninta apacog
Usual adj. Usurero
Usura n.
Usufructuar v.
Usufructuario—a, adj.'
Usurero—a, n. y ad¡.
AK.
Llushicuna
Shülu
Digitized by
CAST. AV. 557
Vaciado—a, p. Tallin
Vaciar v. Jirpuy
líquidos Tallicuy
Vaciarse Iscayag
Vacío—a, adj. íscayay
Vacilante Mana imayog
Vacilar r. Chimpanalla
Vadeable apj.
Chimpachicog
Chitnpay
Vadeador n.
Huajinnag, Mascannag
Vadear v.
Yanga puricuy
Vagabundo—a, adj.
Huagacuy
Vagar v.
Mana ruranayog puricog
Vagido del recien
nacido Jacáy
Vago—a, adj. Vaguido
Vahear echar vaho Huapshi
Vahído n. Jamaynin
Vaho Yanapay
„ animal Chaniyog
Valer amparar,
protejer
f 9 importar v.
Guechupacog
Digitized by Google
498 CAST. Mana manchag,Puma shongo
Sinchi sinchilla
Valeroso—a, adj.
Achca chanh og
„ Capitán—
Chanin
Valiente
Sinchi cay
Valientemente adv.
Sinchichacuy
Valioso—a, adj.
Chaninchay
Valor de las cosas n.
„ cualidad del alma Yunca
Valle a. Yupaychacuy
de lágrimas Yupaychacushpalla
Vampiro Yupaychacog
Vanagloriosamente Pillpi
adv. Ñaupaman purcg
Vanaglorioso—a, adj. Yanga hablador
Huaira urna
Vanamente adv.
Yanga
Vanesa mariposa n.
Yangallaman
Vanguardia n.
Huapsi
Vanílocuo—a, adj.
Huapsiyay
Vano—a. persona
Huapseg
Cosa—
Asutacog
„ En— adv.
Asutay -
Vapor n.
Asutacuy
Vaporar evaporar adj.
Vaporoso—a, adj.
Vapulador—a,
Vapular v.
Vapularse
A».
Sinchi, Mana manchacog
Sinchi capitán
Digitized by
CAST. AN. 559
Digitized by
500 CA*8T. Chacra gahuapacóg
, de chacras Pengachishga,
f
Sientichishga
Vega «. Pengachicog
Vegetar /as plantas Pengacachi
Veinte a<#. RucuyaV *"
Veinticinco Chacuanyay
Vejado—a, p. Macauyay
Vejador—a, acf/, Ishpay puru, Pucash
Vejar r. Huaracog
Vejez del varón n. Ricchashgalla íuracuy
„ e/e la mujer Guardiata ruray
„ en /as cosas Tapay uyhuata, ...ushata
Vejiga n. Lliclla
Velador—a, Que Huayralla cuyucog
vela Utcalla ruracog
Velar v. Huayrallana
„ hacer guardia Milluajina agcha
el ganado Milluayog
Velo c/e indias n. Milluasapa
Veloz ac#. Vena
t,
Velozmente aaV.
Vello n.
Velloso—a, adj.
Velludo—a,
Vena n.
Air.
Mana níuapj.
Aína ni
Jarcay
Ricapacog
Digitized by Google
CAST. AV. 561
Venado Lluychu
Vencedor Jacta atipag
Vencer al enemigo Enemiguta attp&y
„ superar dificultades Atipay
,, las pasiones Atipacuy
Vencido—a, p. Atipashgá
Vendible Rantina
Vender v. Rantí
Veneno n. Veneno
Vengarse v. Vengacuy
Venial Pecado— Tacsha jucha 1
Veni* v. Shamuy
Digitized by
$92 CA8T. Huicsasapa, Pacliasapa
Cusicay
Ventarrón
Cushilla cag
Ventear r. imp.
Cushicuna junag
M v. neutro
DI3 3 liaulnc liuan'J3GAA
Ventero—a, adj. junag
Ventosear r. Rioay
Ventrudo—a, ao>*. ,, Usia pacha, Achachan
Ventura felicidad n. Chegaypa
Venturoso—a, adj. Cheganta rimaccg
tt Verbena
„ de la redención Chegaypa cag
Ver n. Chegaypa cagta rimacuy .
Verano Chegaypa cagta huillay
Veras #e— « adv-.
Chegaypacu?
Chhaypam ,, ,
Veraz ac//.
Chegaypamanta
Verbena #or u.
Ogue color, Verde, color
Verdad n. Llullu fruta
„ Hablarla— Vedeyay
Avisarla—
Verdolaga
Verdad? £s—
Chiclli t
.
Verdadero-a, acf;.
Verdugo
Verdaderamente adv. Ñacachicog
Verde color n.
„ /ruto inmaturo
Verdeguear v. inip. ^
Verdolaga n.
Verdugo renuevo de árpol
„ ejecutor de la justicia
„ persona cruel
AV.
Gon>*huy huayra
Huayraycuy
Huayrachi
Tamboyog, Gorpachicog
Supicuy
Digitized by Google
CAST. AN. 563
Verdulera «. Pengacunapa
Verduras Pengacuy
Vergonzante Mana pengacog
Vergonzosamente adv. Pacha
Vergonzoso—a, ruboroso Shumag huerta
„ que causa verguen- Ticti
Vergüenza n. k
(za. Tictisapa
„ Sin- Tucuy songoyog
Verjga n. Jirpuy
Verjel Tallí, Jichay, Cachichay
Verruga Huagay
Verrugoso—a, Pagcha
Versátil Llachapa
Verter líquidos Mushog llachapa
„ sal, harina & Macuá llachapa
„ lágrimas Rachishga llachapa
Vertiente de agua Mogrushga llachapa
Vestido tu Llachapashga
„ nuevo Jatun llachapa
„ usado Tacsha llachapa
„ rotoso Jaluy, Jalussa
carcomido Llachapay
Vestido—a, p. Llachapacuy
Vestidura /arg-a
„ corta
Vestigio
Vestir * v.
Vestirse v.
Gatera
Yuyu
Pepgacur pureg
Pengacunallapa
Pengacog
Digitized by
50« OAíT. May lia mayllampi cuti
Ychapis
Veterinario n.
Yapay cuti
Vez
Mana ichapis
99 Una—
Noga ichapis
99 Cada-
Nani
„ Alguna—
99 A S U — Pashacog
¿t Ije— en cuando Puricuy viajichu
M Tal- Viaje
Otra-
Purícog, Viajacog
; Ta/- no
f Micuna
,; Tal-yo Machacuy
yia Cahuacuy
Yjador Jaylli
VIAJAR r. Jayüita cantay
Yl*j* a. Vicuña
Yjajero—a, Huiñaypa cahuana
Vianda " **. Ashcagllapa cahuana
Víbora Unag cahuana
Vida Ptshilla cahuana
Victoria Diospa grasianchu
„ Cantarla— cahuana
Vicuña 2i. Alli vida
Vida eterna
„ temporal
99 larga
„ corta
„ de la gracia
buena
AV.
Uyhua jampeg
enti
Jnc cnti
Shapa cutí
Ymaylla cuti
Cutinpa, Cutinninpa
Digitized by
CAST. AV. 903
Vigorizarse v. Vilcanota
Vil despreciable
cosa
Vilipendiar r.
Vilcamayo Rio Urubamba
Vilcanota nudo de la
cordille
ra oriental de los Andes.
Ñacana vida
Mana alli cahuacog
Gueshpichi
Gcshpi
Geshpisapa
Digitized by
506 CA8T. Paquf
Digitized by Google
CAST.
Chacaj'tanu ricay
Visitar Gaprayay
Tista n. Gaprayashga
Ricashga
Vista Oscurecerse /a—
Escasear la— Shumag ricanalla
Geshpimanta
Visto—a, P.
Pengaycachipanapa
Vistosamente adv.
Pengaycachicog
Vistoso—a,
Pengaycacbi
Vitando—a,
Pengaychina
Vitreo—a,
Viuda
Vituperable
Viudo
Vituperador—a,
Cahuacuyta yac' ag
Vituperar v,
Hnahí
Vituperio /?.
Viuda Cahuag
Calirachicog
Viudo
Cahuachi
Vividor—a,
Cahuachicuy
Vivienda «.
Cahuay
Viviente
Vivificante adj.
Vivificar v.
Vivífico—a, adj.
Vivir v.
AN. 507
Shuti shutilla ricanapa
Rajaycuy
Ñahui, Gahuay
Digitized by
508 C48T. Huagyay
Vocería n. Volcan
Digitized by Google
CAST. Y yó iré?
Voluntariamente adv.
Voluntarioso—a, adj.
Volver dar vuelta á una cosa
Volver corresponder
\
AK. 509
restituir
Munashpa cama
mu Jar de estado
,, la haz de las cosas Munaysapa
Vomitar v. Cuticachi
Digitized by Google
Gampa
Gancunapa h
* .
...ga, ...pis af.
Ñogaga ayhuashacu?
Digitized by Google
610 CAST. Rimargonchicnam
Y Hombres—mujeres
Ya adv.
„ hemos hablado inclus ó l • shargonehienaní
f
, Quitar la- Pantay
Yermo adj. Shutarashga Gueruyashga
Yesar yesera n.
Yeso A.
Yó pron.
Air.
Ollgopis buarmipis
Ñatni
Digitized by
CAST. Alí. 572
n solo Yuca
Ydytl Gañan
Yuguero
Yunta n.
n.
*
Challpushga
—<Z>—
Challpuy
Zabullido
Challpucuy
Zabullir r.
Lluticuri
Zabullirse v.
Sampa
Zafarse v.
Magta
Zafío—a, adj.
Jipash miehi
Zagal n.
Musyag
Zagala n.
Cuchi huahi
Zahori n.
Gara
Zahúrda n.
ürpu
Zalea n.
Pincullu
Zalona botija n,
Mitgachi chaquihuan
Zampona
Taycu, Talón tullu
Zancadilla n.
Chushpi
' Zancajo hueso del
talón Yanga puripacuj
Digitized by Google
AK.
Zumbido tu
Caldu
Zumo i). Calduyog
Zumoso—a, ad¡. Ycliog rnaguiliuan ru aeog
Zurdo—a, adj.- Asutashga