Professional Documents
Culture Documents
ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ
ΔΣΗΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΙΓΑΓΧΓΙΚΗ ΚΑΣΑΡΣΙΗ
ΟΠΣΙΚΗ ΚΔΦΗ
ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ
ΜΑΨΟ 2010
ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ........................................................................................1
ΠΡΟΛΟΓΟ ...............................................................................................4
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ............................................................................................5
ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ .......................................................................5
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ............................................................................................8
Ζ ΚΔΦΖ ................................................................................................8
2.1 Σν ιεμηιφγην ηεο ζθέςεο ...............................................................8
2.2 Ζ γιψζζα ηεο ζθέςεο ζηελ πξνζρνιηθή ηάμε ............................11
2.3 Δίλαη ηα λήπηα ζε ζέζε λα θαηαλνήζνπλ θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ
ην ιεμηιφγην ηεο ζθέςεο; ...................................................................11
2.4 Βνεζψληαο ηα παηδηά λα θαηαλνήζνπλ θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ
ηε γιψζζα ηεο ζθέςεο .......................................................................13
2.5 Σχπνη αλζξψπσλ πνπ ζθέθηνληαη θαη καζαίλνπλ κε ηε νπηηθή
ζθέςε .................................................................................................15
2.6 Σξφπνη ζθέςεο .............................................................................16
2.7 Πσο ιεηηνπξγεί ε νπηηθή – ρσξηθή θαη πσο ε αθνπζηηθή ζθέςε 16
2. 8 Πσο κπνξνχκε λα θαηαιάβνπκε ηνλ καζεζηαθφ ηχπν ηνπ θάζε
καζεηή ................................................................................................17
2.9 Πψο γίλεηαη νξαηή ε ζθέςε .........................................................18
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 .......................................................................................21
ΠΟΛΛΑΠΛΖ ΝΟΖΜΟΤΝΖ ................................................................21
3.1 Θεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζχλεο ηνπ Gardner.......................21
3.2 Οπηηθή / παξαζηαηηθή / ρψξνπ λνεκνζχλε (Visual / Spatial
Intelligence) .......................................................................................22
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ..........................................................................................24
Ζ ΟΠΣΗΚΟΠΟΗΖΖ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ......................................24
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ..........................................................................................30
ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟΗ – ΝΟΖΣΗΚΟΗ ΥΑΡΣΔ .......................................30
5.1 Ση είλαη νη λνεηηθνί ράξηεο;..........................................................30
5.2 Γηαηί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλείο λνεηηθνχο ράξηεο;.....................31
5.3 Ννεηηθνί ελλνηνινγηθνί ράξηεο ζηελ εθπαίδεπζε .......................32
5.4 Καηαζθεπή λνεηηθνχ ράξηε .........................................................32
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ..........................................................................................35
ΟΡΑΣΖ ΚΔΦΖ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ .............................................35
6.1 Πσο κπνξεί θάπνηνο λα εληζρχζεη ηελ νπηηθφ-ρσξηθή ηνπ ζθέςε .37
6.2 Οδεγίεο γηα ηε δηδαζθαιία ζε νπηηθφ-ρσξηθνχο καζεηέο...............38
6.3 Ζ δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία ..............................................................39
6.4 ρέζε νπηηθνπνίεζεο θαη εθινγίθεπζεο .........................................40
6.5 Παξαδείγκαηα νπηηθήο ζθέςεο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ ................41
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 ..........................................................................................43
Ζ ΥΧΡΗΚΖ ΚΔΦΖ-ΝΟΖΜΟΤΝΖ ..................................................43
2
7.1 Υσξηθφο εγγξακκαηηζκφο ...............................................................43
7.1.1 πνπδαηφηεηα ηνπ ρσξηθνχ εγγξακκαηηζκνχ ...........................43
7.2 Υσξηθή ζθέςε – κάζεζε ................................................................43
7.2.1 Λεηηνπξγίεο ηεο ρσξηθήο ζθέςεο..............................................45
7.2.2 Θεκειηψδεηο ηδέεο ηεο ρσξηθήο ζθέςεο ....................................45
7.2.3 Μεξηθά απφ ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο ρσξηθήο ζθέςεο ........46
7.3 Υσξηθή λνεκνζχλε- ηθαλφηεηα (spatial ability) ζε ζρέζε κε ην
θχιν ηνπ καζεηή ...................................................................................46
7.4 Παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηε δηαθνξεηηθή επίδνζε ησλ δχν θχισλ
ζηελ επίιπζε ελφο πξνβιήκαηνο θαη ηε ρσξηθή ηθαλφηεηα..................48
ΔΠΗΛΟΓΟ...............................................................................................52
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ......................................................................................53
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ..........................................................................................59
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 ...................................................................................59
Δξσηεκαηνιφγην ................................................................................59
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 ...................................................................................60
Σεζη Γηάγλσζεο ηνπ Αηζζεηεξηαθνχ Σχπνπ ηνπ παηδηνχ .................60
3
ΠΡΟΛΟΓΟ
4
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1
ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
5
εμάιινπ ην ζέηνπλ κε ην κνλαδηθφ ηνπο ηξφπν θαη νη θνηλσληνιφγνη, ε
απεηθφληζε ζπληζηά επηζηεκνληθφ έξγν. Σν ζέκα είλαη φλησο πσο νη
ζεηηθέο επηζηήκεο πνιιέο θνξέο μεθίλεζαλ απφ ηελ εθεχξεζε νπηηθψλ
ηξφπσλ έθθξαζεο. Οη δηαθνξεηηθέο θάζεηο εμέιημεο επηζηεκψλ, φπσο ε
Υεκεία, ε Βηνινγία ή ε Γεσινγία παξνπζηάδνπλ βέβαηα ζηνηρεία
δηαθνξεηηθήο νπηηθήο επίγλσζεο.
ην γλσζηηθφ πεδίν ηεο Φπζηθήο γηα παξάδεηγκα έπξεπε λα
εθεπξεζνχλ απηέο εηθφλεο γηα ηελ αλαπαξάζηαζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ
αηφκσλ ή ησλ αθηηλψλ ηνπ θσηφο, ελψ ν Michael Faraday (Μάηθι
Φάξαληετ) αλαγθάζηεθε λα εμειίμεη ηελ απεηθφληζε ησλ δπλακηθψλ
γξακκψλ γχξσ απφ καγλήηεο ή ειεθηξηθά ζχξκαηα.
Αξρηθά, ν Φάξαληετ αλαθέξζεθε ζε καγλεηηθέο θακπχιεο, αιιά
χζηεξα δηαπίζησζε πσο νιφθιεξν ην δηάζηεκα ήηαλ γεκάην ειεθηξηθέο
θαη καγλεηηθέο δπλακηθέο γξακκέο. Απηή ε νπηηθή ηνπ Φάξαληετ είρε
ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηε κέζνδν κε ηελ νπνία εξγαδφηαλ θαη
ζπλνδεπφηαλ απφ δηάθνξα άιια ελδηαθέξνληα εηθαζηηθνχ πεξηερνκέλνπ.
Έηζη ινηπφλ, ν επηζηήκνλαο απηφο έθαλε ζπιινγή απφ πξνζσπνγξαθίεο,
επηρείξεζε λα κάζεη πξννπηηθή ζρεδίνπ θη επέδεημε έληνλν ελδηαθέξνλ
γηα ηηο λέεο ηερλνινγίεο αλαπαξαγσγήο νπηηθψλ εηθφλσλ, ηδηαίηεξα γηα ηε
ιηζνγξαθία θαη ηε θσηνγξαθία. Ο Φάξαληετ ήηαλ αζπλήζηζηνο άλζξσπνο
γηα ηνπο αλζξψπνπο ηεο επνρήο ηνπ θαη γηα ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ, επεηδή
ρξεζηκνπνηνχζε ειάρηζηα ηα καζεκαηηθά, φρη επεηδή δελ είρε
καζεκαηηθέο ηθαλφηεηεο, αιιά επεηδή κπνξνχζε λα ζθεθηεί ζε βάζνο ηηο
αιιαγέο ελφο θπζηθνχ ζπζηήκαηνο αλαδηακνξθψλνληαο θάζε θάζε ζηε
θαληαζία ηνπ. Γεκηνχξγεζε επίζεο πξαγκαηηθά κνληέια ζην εξγαζηήξηφ
ηνπ θη αλάκεζα ζ' απηά νξηζκέλα πνπ ππνδήισλαλ ηελ αξρή ηνπ δπλακφ
θαη ηνπ ειεθηξνθηλεηήξα. Αξγφηεξα, ν Hermann von Helmholtz (Υέξκαλ
θνλ Υέικρνιηο) ζρνιίαζε πσο ήηαλ εμαηξεηηθά εληππσζηαθφ ην γεγνλφο
φηη ν Φάξαληετ ήηαλ ζε ζέζε λα θάλεη ηφζεο πνιιέο αλαθαιχςεηο κε απηφ
ηνλ ηξφπν, πξάγκα πνπ θαλνληθά ζα απαηηνχζε καζεκαηηθή αλαγσγή.
Δπξφθεηην γηα θάπνην είδνο δηαίζζεζεο (Pacey, 2001).
Αληίζηνηρα, ε Υεκεία ζηε δηάξθεηα ηνπ 19νπ αηψλα θαη θαζψο
εμειηζζφηαλ ην νπηηθφ ιεμηιφγηφ ηεο, έγηλε πην απνηειεζκαηηθή ζηελ
επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη ζηε δεκηνπξγία λέσλ αληηιήςεσλ. Ύζηεξα
απφ ην έξγν ηνπ John Dalton (Σδνλ Νηάιηνλ) πνπ δεκνζηεχηεθε ην 1808,
κπνξνχζε πηα λα αληηιεθζεί θαλείο θάζε ρεκηθφ ζηνηρείν κε ην δηθφ ηνπ
ραξαθηεξηζηηθφ είδνο αηφκνπ. Απφ εθεί θαη πέξα, νη άλζξσπνη
κπνξνχζαλ λα ζθέθηνληαη φηη έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θηηάρλνπλ νπηηθά
κνληέια κνξίσλ γξάθνληαο ηχπνπο ή ρξεζηκνπνηψληαο ζρεκαηηθά
δηαγξάκκαηα, ή θηηάρλνληαο κνληέια κε ζθαίξεο θαη γξακκέο. Όηαλ
αθνχσ ηνπο ζεκεξηλνχο ρεκηθνχο λα κηινχλ γηα ηε θηινζνθία ηνπ
αληηθεηκέλνπ ηνπο κέλσ κε ηελ εληχπσζε φηη, αθφκα θαη φηαλ δελ
αλαγλσξίδνπλ ην ξφιν ηεο νπηηθήο έθθξαζεο, ζπρλά απηή θαζνξίδεη αλ
6
αμίδεη θαλείο λα αζρνιεζεί κε κηα θαηλνχξγηα ηδέα. Οη πξφζθαηεο
ζεσξίεο ζηνλ ηνκέα ηεο Βηνρεκείαο, ιφγνπ ράξε, πνπ πεξηγξάθνπλ πψο
ηα θχηηαξα κεηαηξέπνπλ ηελ ηξνθή ζε ελέξγεηα βαζίζηεθαλ ζηε λνεξή
εηθφλα φπνπ ηα ειεθηξφληα θαη ηα πξσηφληα δηέξρνληαη κέζα απφ ηα
θπηηαξηθά ηνηρψκαηα. Ζ ζπδήηεζε κπνξεί λα θηλείηαη ζε απνιχησο
ιεθηηθά ζρήκαηα, σζηφζν βξίζεη απφ νπηηθέο εθθξάζεηο πνπ
παξαπέκπνπλ ζε βξφρνπο, κηζνχο βξφρνπο θαη δηαδξνκέο ξνήο. Ζ
ηθαλφηεηα απεηθφληζεο ηξηζδηάζηαησλ πεξίπινθσλ κνξίσλ είλαη εμίζνπ
ζεκαληηθή γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ αληηδξάζεσλ θαη ηεο ζρεδίαζεο λέσλ
θαξκάθσλ, θαη ζήκεξα πιένλ αμηνπνηνχληαη ππνινγηζηηθά πξνγξάκκαηα
γξαθηζηηθήο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο εηθφλσλ
(Pacey, 2001).
7
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2
Η ΚΕΦΗ
θέςε είλαη ε ιήςε πιεξνθνξηψλ απφ ηνλ έμσ θφζκν θαη κέζα
απφ εκάο ηνπο ίδηνπο θαη ε επεμεξγαζία ηνπο ζην κπαιφ καο (Sword,
2005). Θεσξείηαη πηα δεδνκέλν φηη ε αλάπηπμε θαη ε βειηίσζε ηεο
ζθέςεο είλαη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ηεο ζχγρξνλεο
εθπαίδεπζεο. Δπηπιένλ, φπσο επηζεκαίλεη ν Bruner (1996, ζ. 64), ε
κνληέξλα παηδαγσγηθή έρεη πηα θαηαλνήζεη ηε ζεκαζία ηνπ λα κάζνπλ ηα
άηνκα λα έρνπλ επίγλσζε θαη έιεγρν ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν καζαίλνπλ
θαη ζθέθηνληαη, δειαδή λα απνθηήζνπλ κεηαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο.
Ζ αλάπηπμε ησλ ελλνηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζθέςε (δει. ε
ηθαλφηεηα λα θαηαλννχκε ηηο λνεηηθέο καο δηεξγαζίεο αιιά θαη απηέο
ησλ άιισλ) μεθηλάεη απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη γη‟ απηφ απνηειεί
έλαλ απφ ηνπο ζηφρνπο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο (Wellman H.,
1982, ζ. 123).
Γηα ην ζθνπφ απηφ νξγαλψλνπκε δξαζηεξηφηεηεο θαη
εθκεηαιιεπφκαζηε επθαηξίεο πνπ καο δίλνληαη γηα λα βνεζήζνπκε ηα
παηδηά λα κάζνπλ λα δηαθξίλνπλ ηε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ πξνζπνηνχκαη
θαη θάλσ θάηη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, λα αμηνινγνχλ ηηο πξνζέζεηο ηνπο
θαη απηέο ησλ άιισλ, λα θαηαλννχλ ηε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ ιέσ ςέκαηα
θαη ιέσ ηελ αιήζεηα θαη λα θαηαιάβνπλ φηη ζπρλά νη άιινη ζθέθηνληαη
θαη αηζζάλνληαη κε ηξφπν δηαθνξεηηθφ απφ ην δηθφ καο.
Πσο φκσο κπνξνχλ ηα παηδηά λα κάζνπλ θάηη ην νπνίν δελ
κπνξνχλ λα δνπλ; Πσο κπνξνχκε λα δηδάμνπκε θάηη ηφζν πνιχπινθν θαη
ηαπηφρξνλα αφξαην φπσο ε ζθέςε; Ο David Perkins (2003) ππνζηεξίδεη
φηη γηα λα κάζνπκε ζηα παηδηά λα ζθέθηνληαη ζα πξέπεη λα ηα
βνεζήζνπκε κε ηνλ ίδην ηξφπν πνπ ηα βνεζάκε λα κάζνπλ θάπνην
άζιεκα ή λα ρνξεχνπλ: δείρλνληαο ηνπο πσο θαη δίλνληαο ηνπο ηελ
επθαηξία λα εμαζθεζνχλ. Με άιια ιφγηα, κπνξνχκε λα κάζνπκε ζηα
παηδηά λα ζθέθηνληαη θαη λα απνθηήζνπλ επίγλσζε ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο
ηνπο θάλνληαο ηηο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο, ζηξαηεγηθέο θαη ζηάζεηο πνπ
απνηεινχλ ηε ζθέςε (Μαηζαγγνχξαο H., 2002, ζ. 82) νξαηέο κε
δηάθνξνπο ηξφπνπο θαη δίλνληαο ηνπο ηελ επθαηξία λα εμαζθεζνχλ κέζα
ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ, φπσο ην ζέηεη ν Lipman (2006, ζ. 168),
ιεηηνπξγεί σο θαιφο αγσγφο ησλ λνεηηθψλ πξάμεσλ θαη θαηαζηάζεσλ.
8
Αλ θαη νη λνεηηθέο δηεξγαζίεο δελ είλαη νξαηέο κπνξνχλ παξ‟ φια
απηά λα γίλνπλ αληηθείκελν ζηνραζκνχ θαη δηαιφγνπ κέζα απφ ηε
γιψζζα (Astington, J., 1998). Ζ ζρέζε ηεο γιψζζαο κε ηε ζθέςε είλαη
γλσζηή (Vygotsky L., 1987; Siegler R., 1998; Anstington J. & Baird J.,
2004). Παξά ην γεγνλφο φηη νη έξεπλεο γηα ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο
νη δχν ιεηηνπξγίεο ζπλδένληαη ζπλερίδνληαη, γηα πνιινχο εξεπλεηέο ε
ζρέζε ηνπο ζεσξείηαη δεδνκέλε θαη έρεη ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ
αλάπηπμε ζχγρξνλσλ ζεσξηψλ θαη δηδαθηηθψλ κεζφδσλ (Hedegaard
M.,1998; Fisher R., 2003). χκθσλα κε ηη ζεσξίεο απηέο νη δπλαηφηεηεο
επηθνηλσλίαο - θαη θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο γεληθφηεξα - πνπ
εμαζθαιίδνπλ νη εθπαηδεπηηθνί ζηνπο καζεηέο παίδνπλ πξσηαξρηθφ ξφιν
θαη γίλνληαη ζεκαληηθφο παξάγνληαο κάζεζεο θαη γλσζηηθήο αλάπηπμεο
(Μαηζαγγνχξαο H., 2002, ζ. 122). Με άιια ιφγηα, νη ζπδεηήζεηο θαη νη
δηάινγνη πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κέζα ζηελ ηάμε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ
καζεζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ εκπνδίδνπλ ή επεθηείλνπλ ην λνεηηθφ
δπλακηθφ πνπ δηαζέηνπλ νη καζεηέο θαζψο ε δνκή ηεο νκηιίαο
(discourse) θαη ην ιεμηιφγην ηνπ εθπαηδεπηηθνχ φρη κφλν θαηεπζχλνπλ
ηελ πξνζνρή ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλεο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο αιιά θαη ηνπο
βνεζάλε λα απνθηήζνπλ ηξφπνπο ρξήζεο ηεο γιψζζαο γηα λα ζθέθηνληαη
θαη λα επηθνηλσλνχλ (Mercer N., 2000, ζ. 94, 103). Μέζα ζε απηφ ην
πιαίζην ν Mercer (2000, ζ. 108) βιέπεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ σο έλα
θαζνδεγεηή ζην ιφγν θαη θάζε ζρνιηθή ηάμε κηα θνηλφηεηα ιφγνπ. Χο
θαζνδεγεηή ζην ιφγν θαη ζηε ζπγθξφηεζε ηεο γλψζεο ν εθπαηδεπηηθφο
βνεζάεη ηνπο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηξφπνπο νκηιίαο, γξαθήο θαη
αλάγλσζεο πνπ ζα ηνπο δψζνπλ ηε δπλαηφηεηα λα πξαγκαηνπνηήζνπλ
επξχηεξα δηαλνεηηθά ηαμίδηα, λα επηθνηλσλήζνπλ κε άιια κέιε
επξχηεξσλ θνηλνηήησλ ηεο εθπαηδεπηηθήο νκηιίαο θαη λα γίλνπλ
αληηιεπηνί απφ απηά.
Ζ δπλαηφηεηα λα ζπλεηδεηνπνηνχκε θαη λα κπνξνχκε λα
κηιήζνπκε κε ζαθήλεηα γηα ηε ζθέςε ηφζν ηε δηθή καο φζν θαη ησλ
άιισλ εμαξηάηαη, κεηαμχ άιισλ, απφ ηε δπλαηφηεηα καο λα
ρξεζηκνπνηνχκε ηηο θαηάιιειεο ιέμεηο, δειαδή απηέο πνπ αλαθέξνληαη
θαη πεξηγξάθνπλ ηηο δηεξγαζίεο ηεο ζθέςεο (Wilson J., 1999). ηελ
θαζεκεξηλή καο δσή πνιχ ζπρλά θάλνπκε ζρφιηα ή αλαθεξφκαζηε ζηε
ζθέςε καο θαη ηα πξντφληα ηεο ρξεζηκνπνηψληαο ξήκαηα φπσο
ζπκάκαη…, λφκηδα…, πηζηεχσ…, ακθηβάιισ…, ππνζέησ…,
ζπκπεξαίλσ.... Κη απηέο ηηο ιέμεηο ηηο κνηξαδφκαζηε, κέζα απφ ην
δηάινγν, κε ηα παηδηά ηα νπνία ζηαδηαθά καζαίλνπλ λα ηηο
αληηιακβάλνληαη θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ φπσο νη ελήιηθεο. Σε
δηαδηθαζία απηή εμεγεί ν Vygotsky ππνζηεξίδνληαο φηη κέζα απφ ηελ
θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε θαη κε ηε βνήζεηα ηεο δηεξγαζίαο ηεο
εζσηεξίθεπζεο ηα άηνκα κεηαηξέπνπλ απηά πνπ αληηιακβάλνληαη απφ ηηο
δηάθνξεο ζπκβνιηθέο θαη επηθνηλσληαθέο ζπλαιιαγέο ζε λνεηηθέο
9
παξαζηάζεηο (Urquhard I., 2000). Οη παξαζηάζεηο απηέο εμειίζζνληαη
βαζκηαία ζε γλήζηεο έλλνηεο ηφζν κέζα απφ ζπιινγηθέο φζν θαη αηνκηθέο
δξάζεηο (Ραβάλεο Κ., 2004). Σαπηφρξνλα, ε γιψζζα γίλεηαη ην κέζν κε
ην νπνίν ηα παηδηά καζαίλνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εθθξάδνληαη θαη
επηθνηλσλνχλ νη θνηλσλίεο, νη επηζηήκεο θαη νη επξχηεξεο θνηλφηεηεο ηνπ
ιφγηνπ ιφγνπ (Mercer N., 2000, ζ. 103; Urquhard, Η., 2000).
Οη Tishman & Perkins (1997) νλνκάδνπλ ην ιεμηιφγην πνπ
ρξεζηκνπνηνχκε γηα λα πεξηγξάςνπκε πσο θαη ηη ζθεθηφκαζηε γιψζζα
ηεο ζθέςεο (language of thinking). Αλ θαη αλαγλσξίδνπλ φηη νη άλζξσπνη
ζθέθηνληαη ζε πνιιέο γιψζζεο ή κε πνιιά ζπκβνιηθά κέζα (π.ρ. κε
εηθφλεο, ζχκβνια θ.ά.) θαη φηη ζπρλά ν εμσηεξηθφο ιφγνο δελ κπνξεί λα
πεξηγξάςεη κε αθξίβεηα ή ζαθήλεηα ηη ζπκβαίλεη ζην θεθάιη θάπνηνπ
φηαλ ζθέθηεηαη, ππνζηεξίδνπλ φηη ε γιψζζα ηεο ζθέςεο βνεζάεη απηνχο
πνπ ηε ρξεζηκνπνηνχλ λα πξνζέμνπλ θαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ λνεηηθέο
θαηαζηάζεηο θαη δηεξγαζίεο πνπ ίζσο αγλννχζαλ λσξίηεξα.
Σν ιεμηιφγην γηα ην νπνίν κηιάλε νη Tishman & Perkins κπνξεί λα
ρσξηζηεί, γηα δηδαθηηθνχο κφλν ιφγνπο, ζε ηξεηο νκάδεο ιέμεσλ-φξσλ,
αλάινγα κε ηε ιεηηνπξγία πνπ εθηειεί θάζε ιέμε. Ζ πξψηε νκάδα
πεξηιακβάλεη ιέμεηο πνπ καο βνεζάλε λα δειψζνπκε ηε ζέζε-άπνςε-
ζηάζε καο απέλαληη ζε θάπνην ηζρπξηζκφ. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ θάπνηνο
ιέεη πηζηεχσ φηη ε γε γπξίδεη, θάπνηνο άιινο φηη ππνςηάδεηαη φηη ε γε
γπξίδεη ελψ έλαο ηξίηνο δειψλεη φηη μέξεη φηη ε γε γπξίδεη νη ιέμεηο πνπ
ρξεζηκνπνηνχλ ηα ηξία απηά άηνκα καο δίλνπλ, ηξία, δηαθνξεηηθά
κελχκαηα γηα ηε ζέζε ηνπο απέλαληη ζηνλ ηζρπξηζκφ φηη ε γε γπξίδεη. Ζ
δεχηεξε νκάδα πεξηιακβάλεη ιέμεηο πνπ καο επηηξέπνπλ λα
πεξηγξάςνπκε ηηο λνεηηθέο πξάμεηο καο ή λα θαηαιάβνπκε ηνλ ηξφπν
ζθέςεο θάπνηνπ άιινπ. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ θάπνηνο καο πεη φηη
βξίζθεηαη ζην ζηάδην φπνπ αλαιχεη ή δηεξεπλά ή αλαξσηηέηαη ή
εξκελεχεη κηα θαηάζηαζε καο βνεζάεη λα θαηαιάβνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ
νπνίν ζθέθηεηαη ζε κηα δεδνκέλε ζηηγκή. Σέινο, ε ηξίηε νκάδα
απνηειείηαη απφ φξνπο πνπ πεξηγξάθνπλ ηα πξντφληα ή αιιηψο, ην
απνηέιεζκα ησλ λνεηηθψλ πξάμεσλ. Γηα παξάδεηγκα, θάζε θνξά πνπ
θάπνηνο καο ιέεη φηη έβγαιε έλα ζπκπέξαζκα, έρεη δηακνξθψζεη θάπνηα
ππφζεζε ή έρεη ηε δηθή ηνπ ζεσξία γηα ην πψο ιεηηνπξγνχλ ηα πξάγκαηα
θαηαιαβαίλνπκε φηη ε ζθέςε ηνπ ηνλ έρεη νδεγήζεη ζε ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ή πξντφλ.
Ζ γιψζζα ηεο ζθέςεο, έηζη φπσο ηελ νξίδνπλ νη Tishman &
Perkins, πεξηιακβάλεη ιέμεηο- φξνπο πνπ πεξηγξάθνπλ γεληθήο θχζεσο
δηαλνεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζπλήζεηεο ηηο νπνίεο ζπλαληάκε ζε φιεο ηηο
γλσζηηθέο πεξηνρέο θαη ζε πνιιέο δηαθνξεηηθέο πεξηζηάζεηο. Αλ θαη θάζε
επηζηήκε κηιάεη ηε δηθή ηεο δηάιεθην, νη Tishman & Perkins
ππνζηεξίδνπλ φηη ν ζρεκαηηζκφο ελλνηψλ φπσο απηψλ ηεο δηεξεχλεζεο,
ηεο επεμήγεζεο, ηεο ηεθκεξίσζεο, ηεο επαιήζεπζεο θαη ηνπ
10
ζπκπεξαζκνχ απνηειεί ζηφρν φισλ ησλ επηζηεκψλ. Με άιια ιφγηα, ε
ζθέςε σο δηεξγαζία (θαη θαη‟ επέθηαζε ε νξνινγία πνπ ρξεζηκνπνηνχκε
γηα λα ηελ πεξηγξάςνπκε) κπνξεί λα επεξεάδεηαη απφ ην γλσζηηθφ
αληηθείκελν κέζα ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ εμαξηάηαη
απνθιεηζηηθά απφ απηφ (Υαηδεγεσξγίνπ I., 1999, ζ. 451). Έηζη, γηα
παξάδεηγκα, κπνξεί νη έλλνηεο ηεο ππφζεζεο ή ηεο πξφβιεςεο λα γίλνληαη
πην θαηαλνεηέο ή λα αλαπηχζζνληαη θαιχηεξα κέζα ζην πιαίζην ησλ
θπζηθψλ επηζηεκψλ, θαζψο απνηεινχλ βαζηθά εξγαιεία γηα ηελ
θαηάθηεζε λέσλ ελλνηψλ θαη γλψζεσλ, ππνζέζεηο θαη πξνβιέςεηο φκσο,
ρξεηάδεηαη λα θάλνπκε ζε δηάθνξεο θάζεηο ηεο δσή καο θαη πνιιά
δηαθνξεηηθά πιαίζηα (π.ρ. θνηλσληθφ).
11
ησλ ηεζζάξσλ θαη πέληε εηψλ έρνπλ κηα ζηνηρεηψδε, αιιά πινχζηα γηα
ηελ ειηθία ηνπο, αληίιεςε ηνπ λνεηηθνχ θφζκνπ (Wellman H., 1982, ζ.
128). πγθεθξηκέλα, θαηαιαβαίλνπλ φηη ν εζσηεξηθφο λνεηηθφο θφζκνο
ππάξρεη αλεμάξηεηα απφ ηηο νξαηέο ζπκπεξηθνξέο θαη πξάμεηο θάπνηνπ,
θαηαλννχλ αξθεηά θαιά θαη ρξεζηκνπνηνχλ ξήκαηα φπσο ζπκάκαη,
μερλάσ θαη ζθέθηνκαη θαη θαηαιαβαίλνπλ ηε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ
ζθέθηνκαη, βιέπσ, κηιάσ, λνκίδσ θαη, γλσξίδσ/μέξσ. Σα παηδηά ηεο
ειηθίαο απηήο θαηαιαβαίλνπλ επίζεο, φηη κπνξνχκε λα ζθεθηνχκε
πξάγκαηα πνπ είλαη παξφληα ή απφληα, θαληαζηηθά ή αιεζηλά, φηη ε
ζθέςε δχν αηφκσλ κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθή θαη φηη νη άιινη κπνξεί
λα κελ μέξνπλ ηη ζθεθηφκαζηε ή ηη γλσξίδνπκε θαζψο ζθεθηφκαζηε κε
ηνλ εγθέθαιν ν νπνίνο βξίζθεηαη κέζα ζην θεθάιη καο (Johnson C. &
Wellman H., 1982). Δπηπιένλ, ηα λήπηα κπνξνχλ θάπνηεο θνξέο λα
θαηαιάβνπλ ηη ζθέθηεηαη έλα άιιν άηνκν αλ ε ζπκπεξηθνξά απηνχ ηνπ
αηφκνπ είλαη ελδεηθηηθή ησλ λνεηηθψλ δηεξγαζηψλ ηνπ (Flavell J., Green
F. & Flavell E., 1990).
Σελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο λα
ζθέθηνληαη γηα ην λνεηηθφ θφζκν πεξηνξίδεη ζεκαληηθά ε αδπλακία ηνπο
λα ζθεθηνχλ απφ κφλα ηνπο ηηο λνεηηθέο δηεξγαζίεο πνπ γίλνληαη κέζα
ζην κπαιφ ηνπο γη‟ απηφ θαη δελ είλαη ζε ζέζε λα ζπλδέζνπλ ηηο ζθέςεηο
κε αηηίεο, πξνζέζεηο θαη ιφγνπο. Δπίζεο, ηα παηδηά ηεο ειηθίαο απηήο
ππνηηκνχλ ηηο δηαζηάζεηο θαη ηνλ αξηζκφ ησλ λνεηηθψλ δηεξγαζηψλ πνπ
γίλνληαη κέζα ζηνλ αλζξψπηλν λνπ θαη δπζθνιεχνληαη λα αλαθεξζνχλ
ζηηο δηθέο ηνπο λνεηηθέο δηεξγαζίεο θαζψο δελ έρνπλ αθφκα απνθηήζεη
ηηο θαηάιιειεο κεηαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο.
πλνςίδνληαο ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ παηδηψλ
ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη κε ηα θαηάιιεια
εξεζίζκαηα, ηα λήπηα κπνξνχλ λα έξζνπλ ζε επαθή θαη λα αλαπηχμνπλ ηε
γιψζζα ηεο ζθέςεο φπσο αθξηβψο έξρνληαη ζε επαθή θαη απνθηνχλ ηελ
ελλνηνινγηθή ζεκαζία πνιιψλ άιισλ ιέμεσλ-ελλνηψλ άγλσζησλ γη‟
απηά ζηελ αξρή: κέζα απφ ην δηάινγν θαη ηε ζπδήηεζε θαη αθνχγνληαο
ηνπο ελήιηθέο λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ κέζα ζε πνηθίια θαη ζπγθεθξηκέλα
πιαίζηα. Αλ θαη ζηελ αξρή ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ηηο θαηλνχξγηεο
ιέμεηο-φξνπο ρσξίο λα θαηαιαβαίλνπλ απφιπηα ην λφεκα ηνπο ζηαδηαθά,
θαζψο ε ρξήζε ηνπο απφ ηνπο ελήιηθεο επεθηείλεηαη ζε δηάθνξα πιαίζηα,
αξρίδνπλ λα ζπιιακβάλνπλ ηελ ζεκαζία ηνπο θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ
φπσο πξέπεη (Μαξηδάθε-Καζζσηάθε Α., 1997). Ζ δηαδηθαζία απηή
δηεπθνιχλεηαη αλ, παξάιιεια, δίλνληαη ζηα παηδηά επθαηξίεο λα
εμαζθεζνχλ ζηε ρξήζε ησλ θαηλνχξγησλ ιέμεσλ, θπξίσο κέζα ζε
θαηαζηάζεηο πνπ έρνπλ λφεκα γη‟ απηά.
12
2.4 Βνεζώληαο ηα παηδηά λα θαηαλνήζνπλ θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ
ηε γιώζζα ηεο ζθέςεο
13
Ζ εμήγεζε γηα ηελ πξαθηηθή απηή ίζσο λα βξίζθεηαη ζην γεγνλφο
φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπλδένπλ ηηο θπζηθέο επηζηήκεο, πεξηζζφηεξν απφ
νπνηνδήπνηε άιιν γλσζηηθφ αληηθείκελν, κε ηε ρξήζε ελφο
επηζηεκνληθνχ ιφγνπ.
Έλαο απφ ηνπο πην γλσζηνχο ηξφπνπο κε ηνλ νπνίν ν
εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα βνεζήζεη ηα παηδηά λα κάζνπλ λα
ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα ηεο ζθέςεο αιιά θαη λα ζθέθηνληαη
γεληθφηεξα είλαη απηφο ηεο θσλαρηήο ζθέςεο (Σξίκε E. &
Μαλαβφπνπινο K., 2001). Καζψο ν εθπαηδεπηηθφο αλαξσηηέηαη θσλαρηά
γηα ηνλ ηξφπν επίιπζεο ελφο πξνβιήκαηνο, ηελ νξγάλσζε ελφο ζρεδίνπ,
ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θάπνηαο δξάζεο ή ηελ θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ
επηηξέπεη ζηα παηδηά λα παξαθνινπζήζνπλ ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπ θαη ηηο
γλσζηηθέο δηεξγαζίεο πνπ εκπιέθνληαη ζε δηάθνξεο λνεηηθέο
δξαζηεξηφηεηεο. Καηά ηε δηαδηθαζία απηή ρξεζηκνπνηεί φξνπο πνπ
ηξαβάλε ηελ πξνζνρή ησλ παηδηψλ ζε ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο ζθέςεο θαη
ηα επαηζζεηνπνηνχλ ζηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ ζην λφεκα ησλ ιέμεσλ
πνπ ρξεζηκνπνηνχκε γηα λα πεξηγξάςνπκε ηηο λνεηηθέο πξάμεηο (Olson D.
& Astington J., 1991). Παξαθνινπζψληαο ηε ζθέςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
ηα παηδηά ηνλ αθνχλε, επίζεο, λα ρξεζηκνπνηεί ηε γιψζζα ηεο ζθέςεο κε
αθξίβεηα θαη κέζα ζην θαηάιιειν πιαίζην.
Έλα άιιν ζεκαληηθφ δηδαθηηθφ εξγαιείν πνπ έρνπλ νη
εθπαηδεπηηθνί ζηε δηάζεζε ηνπο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζθέςεο είλαη νη
εξσηήζεηο. Οη θαηάιιειεο εξσηήζεηο – θαη ν δηάινγνο πνπ πξνθχπηεη
απφ απηέο - φρη κφλν ελεξγνπνηνχλ θαη θαζνδεγνχλ ηε ζθέςε αιιά θαη
επαηζζεηνπνηνχλ ηα παηδηά ζηε ρξήζε ηνπ ιεμηινγίνπ ηεο ζθέςεο. Χο
θαηάιιειεο ραξαθηεξίδνληαη νη εξσηήζεηο πνπ δεηάλε απφ ηα παηδηά λα
ρξεζηκνπνηήζνπλ αλψηεξεο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο φπσο ε αλάιπζε, ε
ζχλζεζε θαη ε αμηνιφγεζε (Μπηξκπίιε M., 2007). Γηα παξάδεηγκα, ε
εξψηεζε ηη ζπκπέξαζκα βγάδνπκε απφ ηελ ηζηνξία πνπ κφιηο δηαβάζακε
γηα ην πσο κπνξνχκε λα ιχζνπκε ηηο δηαθνξέο καο κε ηνπο άιινπο; α)
επαηζζεηνπνηεί ηα παηδηά ζηνλ φξν ζπκπέξαζκα θαη ηελ ηδέα φηη έλα
ζπκπέξαζκα έξρεηαη ζην ηέινο κηαο ηζηνξίαο (κηαο ζπδήηεζεο, κηαο
δηεξεχλεζεο θ.ά.), β) εκπινπηίδεη ην ιεμηιφγην ηνπο κε έλαλ θαηλνχξγην
φξν θαη ζηαδηαθά κηα θαηλνχξγηα έλλνηα (ή κε κηα αθφκα δηάζηαζε ηνπ
θφζκνπ φπσο ην ζέηεη ν Alexander Luria (1981 ζην Cole M. & Cole S.,
2002, ζ.58), γ) ηα παξνηξχλεη λα ζπλζέζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ πήξαλ
απφ ηελ ηζηνξία (άξα ελεξγνπνηεί ηελ γλσζηηθή ιεηηνπξγία ηεο
ζχλζεζεο), θαη δ) ηα βνεζάεη λα κάζνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ, απηφλνκα, ηε
ζπγθεθξηκέλε ιέμε ζε παξφκνηεο θαηαζηάζεηο (ην ζπκπέξαζκα κνπ είλαη
φηη…).
Έλαο άιινο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κπνξνχκε λα βνεζήζνπκε ηα
λήπηα λα αλαπηχμνπλ θαη λα κάζνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα ηεο
ζθέςεο είλαη κε ηε άκεζε δηδαζθαιία θάπνησλ φξσλ- ελλνηψλ (πνπ
14
κπνξνχλ λα θαηαιάβνπλ ζε απηή ηελ ειηθία) θαη εμεγψληαο ηε ζεκαζία
ηνπο γηα ηελ επηθνηλσλία. Γηα παξάδεηγκα εμεγνχκε ζηα παηδηά φηη θάζε
θνξά πνπ δηαβάδνπκε κηα ηζηνξία ή ζπδεηάκε θάπνην ζέκα ζην ηέινο
κπνξνχκε λα βγάινπκε έλα ζπκπέξαζκα, δειαδή λα ζπκεζνχκε φια
απηά πνπ είπακε θαη λα ζθεθηνχκε ηη καο ιέλε (ή φηαλ ζέινπκε λα δνχκε
αλ δχν πξάγκαηα είλαη ίδηα ή δηαθνξεηηθά ηα ζπγθξίλνπκε θ.ά.). Με ηνλ
ηξφπν απηφ βνεζάκε ηα παηδηά λα απνθηήζνπλ αλαπαξαζηάζεηο ησλ
ελλνηψλ πνπ δηδάζθνπκε ηηο νπνίεο ζηαδηαθά, κέζα απφ ηε ζπλερή
ρξήζε, ζα ηηο εζσηεξηθεχζνπλ σο ηξφπν ζθέςεο (Donaldson M., 2001).
Οη αλαπαξαζηάζεηο απηέο ζα ζπλερίζνπλ λα ηξνπνπνηνχληαη θαη λα
γίλνληαη πην ζαθείο θαη αθξηβείο θαζψο νη γλψζεηο θαη νη εκπεηξίεο ησλ
παηδηψλ απμάλνληαη κε ηα ρξφληα.
Σέινο, σο κέξνο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη θνηλσληθή
δξαζηεξηφηεηα, ε γιψζζα ηεο ζθέςεο θαιιηεξγείηαη επίζεο
ελζαξξχλνληαο ηα παηδηά λα ηε ρξεζηκνπνηνχλ ζπζηεκαηηθά, κέζα ζε
απζεληηθέο θαηαζηάζεηο θαη πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο θαη
έθθξαζεο (Υαηδεζαββίδεο ,
2002, ζ. 65). Καζψο ηα παηδηά εμνηθεηψλνληαη κε ηνλ ήρν θαη ην λφεκα
ησλ ιέμεσλ απηψλ ηα παξνηξχλνπκε, θπξίσο επαλαδηαηππψλνληαο ηηο
απαληήζεηο ηνπο, λα ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο θαηάιιεινπο φξνπο ηελ
θαηάιιειε ζηηγκή (π.ρ. ην θπξία, εγψ ιέσ…επαλαδηαηππψλεηαη σο εζχ
πηζηεχεηο/λνκίδεηο ινηπφλ φηη…). Γηα ην ζθνπφ απηφ δίλνπκε ζηα παηδηά
επθαηξίεο, κέζα απφ ηηο θαηάιιειεο εξσηήζεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο, λα
πεξηγξάςνπλ απηφ πνπ ζθέθηνληαη θαη θάλνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
δξάζεο ηνπο θαη λα κηιήζνπλ γηα ηηο λνεηηθέο δηεξγαζίεο πνπ ηνπο
νδήγεζαλ ζε θάπνην απνηέιεζκα, θαηαζθεπή, ζρέδην θηι. (ηη
ζθεθηφζνπλ φηαλ δσγξάθηδεο…;, Ση ζα θηηάμεηο πξψηα; Μεηά;). Σν λα
παξνηξχλνπκε ηα παηδηά λα κηιάλε γηα απηά πνπ θάλνπλ θαη ζθέθηνληαη
είλαη ζεκαληηθφ πξψηνλ γηαηί έξεπλεο δείρλνπλ φηη ηα κηθξά παηδηά δελ
κηιάλε γηα ηε ζθέςε ηνπο αλ δελ ηα παξνηξχλεη θάπνηνο θαη δεχηεξνλ
γηαηί έηζη ηα βνεζάκε λα απνθηήζνπλ κεηαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο. Ζ
δηαδηθαζία απηή γίλεηαη πην απνηειεζκαηηθή φηαλ αθνινπζείηαη απφ
άκεζε αλαηξνθνδφηεζε θαη επηβξάβεπζε ησλ παηδηψλ γηα ηε ζσζηή
ρξήζε ηνπ ιεμηινγίνπ.
15
ρξεζηκνπνηήζνπλ θαη ηα δπν είδε ζθέςεο. Πξνηηκνχλ φκσο ηελ νπηηθή
ζθέςε εθφζνλ είλαη έλαο πνιχ δπλακηθφο ηξφπνο ζθέςεο θαη κπνξνχλ λα
αληηκεησπίζνπλ πξνβιήκαηα ρξεζηκνπνηψληαο πξψην απηφλ ηνλ ηξφπν
ζθέςεο.
Απηνί πνπ αλήθνπλ ζηε δεχηεξε θαηεγνξία πξέπεη λα ζθέθηνληαη
νπηηθά θαη δελ κπνξνχλ λα ζθεθηνχλ ελαιιαθηηθά κε ηελ αθνπζηηθή
ζθέςε. Δίλαη άλζξσπνη πνπ κπνξεί λα αληηκεησπίδνπλ θάπνηα
πξνβιήκαηα κε ηελ αθνή ηνπο φπσο: κνιχλζεηο ζηα απηηά, αιιεξγίεο,
άζζκα, έθδεκα, σηίηηδα, ηγκνξίηηδα.
16
θαη ζπρλά γηα λα ζπγθξαηήζνπλ πιεξνθνξίεο ηηο επαλαιακβάλνπλ
θσλαρηά ζηνλ εαπηφ ηνπο. Σέινο πξνηηκνχλ θάπνηνο λα ηνπο εμεγήζεη
ιεπηνκεξψο πψο λα δηεθπεξαηψζνπλ κηα εξγαζία παξά λα
παξαθνινπζήζνπλ κηα επίδεημε.
Απηνί πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ νπηηθή ζθέςε ζθέθηνληαη πην
απνδνηηθά φηαλ ην πιηθφ ηνπο παξνπζηάδεηαη κε ηε ρξήζε δηαγξακκάησλ,
ρξνλνδηαγξακκάησλ, θηικ θαη επηδείμεηο. Γηα λα ζπγθξαηήζνπλ
πιεξνθνξίεο ζπρλά ηηο ζρεδηάδνπλ ζαλ δηάγξακκα. Πξνηηκνχλ λα
παξαθνινπζήζνπλ κηα θπζηθή – νπηηθή επίδεημε παξά λα ηνπο εμεγήζεη
θάπνηνο ιεπηνκεξψο πψο λα δηεμάγνπλ κηα δηαδηθαζία.
Ζ νπηηθή ζθέςε είλαη νιηζηηθή. πρλά νη νιηζηηθνί ζθεπηηθηζηέο
ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα θαηαλνήζνπλ πιεξνθνξίεο ζε
ζρέζε κε ηνπο άιινπο ηξφπνπο ζθέςεο παξφια απηά ν ηειηθφο βαζκφο
θαηαλφεζεο είλαη πην εθηεηακέλνο.
17
Οπηηθή- ρσξηθή ζθέςε Αθνπζηηθή ζθέςε
θέθηνληαη θπξίσο κε εηθφλεο θέθηνληαη θπξίσο κε ιέμεηο
Έρνπλ θαιή ζρέζε κε ην ρψξν Έρνπλ θαιή ζρέζε κε ην ρξφλν
Μαζαίλνπλ έλλνηεο κνλνκηάο Μαζαίλνπλ βήκα πξνο βήκα
Μαζαίλνπλ ηηο έλλνηεο νιηθά Μαζαίλνπλ κέζα απφ ηελ δνθηκή
θαη ην ζθάικα.
Γχζθνιεο έλλνηεο γίλνληαη εχθνιεο Μεηαβαίλνπλ πξννδεπηηθά απφ ην
εχθνιν ζην δχζθνιν
Βιέπνπλ ηελ νιηθή εηθφλα ελψ Παξαηεξνχλ ηηο ιεπηνκέξεηεο
κπνξεί λα ράζνπλ ηηο ιεπηνκέξεηεο
Γηαβάδνπλ θαιά ράξηεο Αθνινπζνχλ θαιά πξνθνξηθέο
νδεγίεο
Μαζαίλνπλ ιέμεηο κέζσ ηεο Μαζαίλνπλ αθνπζηηθή εχθνια
φξαζεο
Σα πάλε θαιά ζηα καζεκαηηθά Σα πάλε θαιά ζηελ αξηζκεηηθή
Πξνηηκνχλ ηελ πιεθηξνιφγεζε Γξάθνπλ θαζαξά
απφ ην γξάςηκν κε ην ρέξη
Έρνπλ ηδηαίηεξεο κεζφδνπο Οξγαλψλνληαη κε ηάμε
νξγάλσζεο
Φηάλνπλ ζηηο ζσζηέο ιχζεηο
ελζηηθησδψο
Έρνπλ ηέιεηα καθξνπξφζεζκε Έρνπλ ηέιεηα βξαρππξφζεζκε
κλήκε κλήκε
Βξίζθνπλ αζπλήζηζηεο ιχζεηο ζε Βξίζθνπλ κηα αιιά ζσζηή
πξνβιήκαηα απάληεζε
18
Καη δελ είλαη αφξαηε κφλν ε ζθέςε ησλ άιισλ αιιά θαη πνιιέο
πεξηζηάζεηο πνπ πξνθαινχλ ηε ζθέςε. Θα ζέιακε νη λένη αιιά θαη νη
ελήιηθεο λα αθππληζηνχλ θαη λα γίλνπλ πην ζθεπηφκελνη φηαλ αθνχλε κηα
απίζαλε θήκε, φηαλ αληηκεησπίδνπλ έλα δχζθνιν πξφβιεκα
πξνγξακκαηίδνληαο ην ρξφλν ηνπο, φηαλ δηαθσλνχλ κε έλα θίιν ή
παξαθνινπζνχλ ηηο δειψζεηο ελφο πνιηηηθνχ ζηελ ηειεφξαζε. Παξφια
απηά ε έξεπλα έρεη δείμεη φηη νη άλζξσπνη είλαη ζπρλά απαζείο ζε
θαηαζηάζεηο πνπ απαηηνχλ ζθέςε.
Παξφια απηά φκσο δελ είλαη απαξαίηεην λα είλαη ηφζν αφξαηεο
φζν είλαη ζπλήζσο νχηε ε ζθέςε ησλ άιισλ νχηε νη επθαηξίεο γηα ζθέςε.
αλ εθπαηδεπηέο πξέπεη λα θάλνπκε ηε ζθέςε πνιχ πην νξαηή απφ‟ ηί
είλαη ζπλήζσο ζηηο ηάμεηο. Έηζη δίλνπκε πεξηζζφηεξα ζηνπο καζεηέο γηα
λα ρηίζνπλ θαη λα κάζνπλ. Κάλνληαο νξαηνχο ηνπο ρνξεπηέο θάλνπκε θαη
πνιχ πην εχθνιε ηελ εθκάζεζε ηνπ ρνξνχ.
Τπάξρνπλ πνιινί ηξφπνη λα θάλνπκε νξαηή ηε ζθέςε. Έλαο απφ
ηνπο πην απινχο είλαη νη δάζθαινη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γιψζζα ηεο
ζθέςεο. Όιεο νη γιψζζεο έρνπλ έλα πινχζην ιεμηιφγην ζθέςεο – φξνη
φπσο ππφζεζε, ινγηθή, ζηνηρεία, πηζαλφηεηα, θαληαζία, πξννπηηθή
βνεζνχλ ηνπο καζεηέο λα κπιερηνχλ ζηα δίρηπα ηεο ζθέςεο θαη ηνπ
πξνβιεκαηηζκνχ πνπ νη φξνη απηνί παξαπέκπνπλ.
Έλαο άιινο ηξφπνο λα θάλνπκε νξαηή ηε ζθέςε είλαη λα θέξνπκε
ζηελ επηθάλεηα φιεο ηηο επθαηξίεο γηα ζθέςε θαηά ηελ αλάιπζε θάπνησλ
ζεκάησλ. Οη ξνπηίλεο ζθέςεο είλαη εξγαιείν πνπ βνεζά πνιχ ζηελ
πεξίπησζε απηή. Οη ξνπηίλεο ζθέςεο είλαη απιά ζρέδηα ζθέςεο πνπ
κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη‟ επαλάιεςε θαη λα ελζσκαησζνχλ
εχθνια ζηε κάζεζε ζε θάζε ζεκαηηθή ελφηεηα. Λφγσ ηεο θχζεο ηνπο νη
καζεηέο πξνζαξκφδνληαη πνιχ εχθνια ζε απηέο. Μηα ξνπηίλα ζθέςεο
πνπ έρεη εκθαλίδεηαη ζε πνιιέο εθαξκνγέο γηα παξάδεηγκα πεξηιακβάλεη
δπν εξσηήζεηο θιεηδηά: «ηη ζπκβαίλεη εδψ;» θαη «ηη βιέπεηο πνπ ζε θάλεη
λα ην ιεο απηφ;». Γεληθά νη δπν απηέο εξσηήζεηο δεηάλε απφ ην καζεηή
ζε αλεπίζεκε γιψζζα λα εξκελεχζεη θάηη θαη λα ζηεξίμεη ηε γλψκε ηνπ.
Καζψο νη καζεηέο απαληνχλ κπνξεί θαλείο λα ζηακπάξεη ηηο πξνηάζεηο
ηνπο ζαλ ππνζέζεηο θαη αηηηνινγήζεηο βάδνληαο άκεζα έηζη ην καζεηή
ζην παηρλίδη ηεο γιψζζαο ηεο ζθέςεο. Τπάξρνπλ πνιιέο παξφκνηεο
πξνηάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζαλ ξνπηίλεο ζθέςεο. (Ritchhart, 2002)
Οη έξεπλεο δείρλνπλ φηη νη επηλνεηηθνί δάζθαινη εγθαζηδξχνπλ
θνπιηνχξεο ζθέςεο ζηελ ηάμε απφ ηηο πξψηεο κέξεο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο.
Γηα παξάδεηγκα κπνξεί λα ζπδεηνχλ ζηελ ηάμε ηελ αμία δηάθνξσλ
ζπκπεξηθνξψλ φπσο ηεο πεξηέξγεηαο, ηεο έξεπλαο θαη ην παηρλίδη ησλ
ηδεψλ. Μπνξεί λα ζέζνπλ έλα δήηεκα θαη λα πξνθαιέζνπλ ηνπο καζεηέο
λα «ην παιέςνπλ» ρσξίο λα είλαη απαξαίηεην λα θαηαιήμνπλ ζε θάπνην
ζπκπέξαζκα ηελ ίδηα κέξα.
19
ηελ αλαδήηεζε απηήο ηεο θνπιηνχξαο ηεο ζθέςεο ε νπηηθή
ζθέςε βνεζά ζην λα γίλεη μεθάζαξν ην πψο ζα έπξεπε λα είλαη κηα ηέηνηα
ηάμε θαη ιεηηνπξγεί ζαλ ππμίδα. Οπνηαδήπνηε ζηηγκή κπνξνχκε λα
ξσηήζνπκε. Τπάξρεη ε νξαηή ζθέςε εδψ; Δμεγνχλ νη καζεηέο πξάγκαηα
κεηαμχ ηνπο; Πξνζθέξνπλ νη καζεηέο δεκηνπξγηθέο ηδέεο;
Υξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα ηεο ζθέςεο;
Όηαλ νη απαληήζεηο ζε εξσηήζεηο ζαλ απηέο είλαη θαηαθαηηθέο νη
καζεηέο είλαη πην πηζαλφ λα δείμνπλ ελδηαθέξνλ θαη λα δεζκεπηνχλ
θαζψο μεηπιίγεηαη ε γλψζε κέζα ζηελ ηάμε. Βξίζθνπλ κεγαιχηεξν
λφεκα ζηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ην ζέκα θαη πην νπζηψδεηο ζπλδέζεηο
κεηαμχ ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Γίλνληαη πην αλνηρηνί
ζηε ζθέςε, δελ βαξηνχληαη αιιά ηνπο γελλάηαη ε πεξηέξγεηα, γίλνληαη
ζθεπηηθνί θαη δελ ηθαλνπνηνχληαη κφλν απφ ηα γεγνλφηα αιιά επηζπκνχλ
λα θαηαλνήζνπλ.
Με επηκνλή θαη πξνζνρή φια απηά απνξξένπλ απφ ηελ νπηηθή
ζθέςε. Παξφια απηά γηα λα πξνρσξήζεη θάπνηνο ηφζν πξέπεη λα
μεπεξάζεη ην πξφβιεκα ηεο ανξαηφηεηαο. Μεγάιν θνκκάηη ηεο
πξφθιεζεο είλαη ην γεγνλφο φηη ε ανξαηφηεηα ηεο ζθέςεο είλαη θαη ε ίδηα
αφξαηε. πλήζσο δελ πξνζέρνπκε πφζν εχθνιν είλαη λα κελ είλαη νξαηή
ε ζθέςε επεηδή είκαζηε έηζη ζπλεζηζκέλνη. αλ εθπαηδεπηέο ε
πξνηεξαηφηεηα καο είλαη λα δνχκε ηελ απνπζία, λα αθνχζνπκε ηελ ζηγή
θαη λα πξνζέμνπκε απηφ πνπ δελ ππάξρεη. Μηα θηλέδηθε παξνηκία ιεεη φηη
ην ηαμίδη γηα ηα ρίιηα κίιηα μεθηλάεη κε έλα κηθξφ βήκα. Καη ην λα δνχκε
ηελ απνπζία είλαη έλα πνιχ θαιφ βήκα πνπ ρσξίο απηφ δελ ζα γίλεη ην
ηαμίδη. Με απηφ θαη κε ηελ θαηεχζπλζε θαη ηελ ελέξγεηα πνπ θέξλεη ε
ζπλεηδεηνπνίεζε είκαζηε ζην ζσζηφ δξφκν γηα λα θάλνπκε νξαηή ηε
ζθέςε. (Perkins, 2003)
20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΟΗΜΟΤΝΗ
1. Κάζε άηνκν έρεη έλα ζπλδπαζκφ ησλ ελλέα ή θαη πεξηζζφηεξσλ εηδψλ
λνεκνζχλεο. Απηή ε ηπραία θαηάηαμε ησλ δπλάκεσλ θαη αδπλακηψλ
21
θαζηζηά θάζε πξφζσπν κνλαδηθφ κε απνηέιεζκα θάζε ηάμε λα δηαζέηεη
κηα πνηθηινκνξθία ζθέςεο.
2. Κάζε άηνκν κπνξεί λα αλαπηχμεη ηηο λνεκνζχλεο ηνπ ζε επαξθέο
επίπεδν. Με ελζάξξπλζε, εκπινπηηζκφ θαη θαηάιιειε θαζνδήγεζε,
νπνηνζδήπνηε καζεηήο ή άηνκν, κπνξεί λα αλαπηχμεη ηηο λνεκνζχλεο
ηνπ.
3. Οη λνεκνζχλεο ζπλεξγάδνληαη. Πάληα αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο.
4. Κακηά λνεκνζχλε δελ κπνξεί λα ππάξμεη κφλε ηεο. Δμαηηίαο γελεηηθψλ
θαηαβνιψλ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, δελ ππάξρνπλ δχν άλζξσπνη πνπ λα
έρνπλ ην ίδην πξνθίι λνεκνζχλεο -νχηε αθφκε θαη νη απαξάιιαθηνη
δίδπκνη- επεηδή νη εκπεηξίεο ηνπο είλαη δηαθνξεηηθέο θαη ε λνεκνζχλε
ηνπο ζπλερψο εμειίζζεηαη. Γηα παξάδεηγκα, αλ δπν άηνκα δηαζέηνπλ ην
ίδην επίπεδν ηζρπξήο γισζζηθήο λνεκνζχλεο, ην έλα κπνξεί λα είλαη
θαιχηεξν ζηελ αλάγλσζε, ελψ ην άιιν ζην γξαπηφ ιφγν.
22
ρεηηθά κε ηε λεπξνινγηθή δηαδηθαζία: ε παξαζηαηηθή λνεκνζχλε
εδξάδεηαη θπξίσο ζην δεμηφ πιεπξηθφ ινβφ θαη παξέρεη θαληαζία κέζσ
λνεξψλ ζπιιήςεσλ θαη θαηεπζπλφκελσλ πξντφλησλ θαληαζίαο. Σέηνηνπ
ηχπνπ λνεκνζχλε απαηηείηαη ζηνπο αξρηηέθηνλεο, γιχπηεο, θαιιηηέρλεο
θαη κεραληθνχο. Σε δηαζέηεη ν θπβεξλήηεο ηνπ πινίνπ, ν νπνίνο βξίζθεη
ηελ πνξεία ζην δηζδηάζηαην σθεαλφ ή ν πηιφηνο ηνπ αεξνπιάλνπ, ν
νπνίνο θαηεπζχλεη ην ζθάθνο ζηνλ ηξηζδηάζηαην ρψξν ηεο αηκφζθαηξαο.
Σε δηαζέηεη ν ζθαθηζηήο, αιιά θαη ν γιχπηεο πνπ αλαπαξηζηάλεη ζηε
ζθέςε ηνπ έλα θιεηζηφ ρψξν. Γηαθξίλεη, επίζεο, καζεηέο πνπ
ελδηαθέξνληαη γηα γξαθήκαηα, ράξηεο θαη εηθφλεο, ζπγθξνηνχλ ηηο ηδέεο
ηνπο πξηλ λα ηηο γξάςνπλ, κνπληδνπξψλνπλ ηηο ζεκεηψζεηο ηνπο κε
πνιχπινθα κνηίβα.
Παξαδείγκαηα αλζξψπσλ κε πςειφ δείθηε ρσξνηαμηθήο
λνεκνζχλεο, είλαη ν Πάκπιν Πηθάζν, ν Μηραήι Άγγεινο, ν Λενλάξλην
Νηα Βίληζη, ν Βαλ Γθνγθ, ν Μνλέ, ε Μέξηι ηξηπ, ν ηίβελ πίικπεξγθ.
χκθσλα κε ηνλ Gardner απηφο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ νπηηθή ζθέςε
καζαίλεη κέζα απφ:
23
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4
24
καθξηά απφ ηα δνκεκέλα, κεζνδηθά νπηηθά ζθεληθά, φπσο ν
θηλεκαηνγξάθνο θαη νη γθαιεξί θαη ηελ σζεί ζηελ θεληξηθφηεηα ηεο
νπηηθήο εκπεηξίαο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο (Mirzoeff, 1998). Ζ νπηηθή
θνπιηνχξα ελδηαθέξεηαη γηα νηηδήπνηε έρνπκε δεη, γηα φηη βιέπνπκε
φπσο πίλαθεο δσγξαθηθήο, αγάικαηα, films, ηειεφξαζε, θσηνγξαθίεο,
έπηπια, θήπνη, ρνξφο, θηίξηα, δηαθεκίζεηο, θσο, ράξηεο, φλεηξα, φιεο
δειαδή ηηο εθθξάζεηο ηεο θνπιηνχξαο πνπ κεηαδίδνληαη κέζσ νπηηθψλ
κέζσλ.
Αλακθηζβήηεηα έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο επνρήο καο είλαη ε
νπηηθή απεηθφληζε αληηθεηκέλσλ θαη θαηαζηάζεσλ. Οη ρψξνη εξγαζίαο
καο είλαη νπηηθά θνξεζκέλεο πεξηνρέο θαη νη ψξεο αλαςπρήο καο
(θηλεκαηνγξάθνο, ηειεφξαζε, video games θαη ην Internet) θαζνξίδνληαη
απφ νπηηθά κέζα. Απηφο ν θαηαηγηζκφο εηθφλσλ νθείιεηαη ζηε δχλακε
ηεο επίδξαζεο ηεο εηθφλαο ηεο νπνίαο ζε κεγάιν βαζκφ ν θπξίαξρνο
ζηφρνο είλαη, λα επεξεάζεη ζηάζεηο/ηάζεηο, θαη λα αιιάμεη κνληέια
ζπκπεξηθνξάο ζηελ επξχηεξε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζκηθή
ζθαίξα. Δπηπξνζζέησο ε γλψζε κεηαδίδεηαη νπηηθά (επηζηήκνλεο
θαηαγξάθνπλ ηελ εγθεθαιηθή δξαζηεξηφηεηα, νηθνλνκνιφγνη
δεκηνπξγνχλ γξαθηθά γηα ηηο νηθνλνκηθέο ηάζεηο, νη γεσγξάθνη
ραξηνγξαθνχλ πεξηνρέο θαη νη αζηπλνκηθνί θσηνγξαθίδνπλ ηηο
απνδείμεηο) θαη φινη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο επηθνηλσλνχκε νπηηθά φηαλ
πεξλάκε ζε άιια πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα (π.ρ. δηεζλή ζήκαηα)
Όπσο αλαθέξεη θαη ν Virilio (1997) νη λέεο ηερληθέο ηεο εηθφλαο
πξνηξέπνπλ ζε κηα λέα ηέρλε ηνπ „βιέπεηλ‟ ε νπνία δεκηνπξγεί κηα λέα
κνξθή αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηελ αίζζεζε θαη ζηελ αθεξεκέλε
λνεκνζχλε. Έηζη, δηάθνξεο δνκέο, θαηλφκελα θαη εμαηξεηηθά ζχλζεηεο
δηαδηθαζίεο πνπ δελ κπνξνχζαλ παξά λα είλαη δηαλνεηηθά αληηιεπηέο,
θαηαλνεκέλεο κέζσ ελφο αξγνχ έξγνπ απνθσδηθνπνίεζεο, μεπεδνχλ
ζήκεξα απεπζείαο ζην πξνθαλέο ηνπ αηζζεηνχ θφζκνπ ράξε ζηηο αξεηέο
ησλ ςεθηαθψλ εηθφλσλ. Παξφιν πνπ ε δηεξεχλεζε ησλ επηπηψζεσλ ηεο
νπηηθήο θνπιηνχξαο ζε δηάθνξεο δηαζηάζεηο ηεο ζεκεξηλήο
πξαγκαηηθφηεηαο είλαη πξνθιεηηθά ελδηαθέξνπζα, ζα πξέπεη λα
επηθεληξψζνχκε ζηηο πνιιαπιέο επηδξάζεηο ηεο ζην πεδίν ηεο
εθπαίδεπζεο.
Δίλαη γεληθά παξαδεθηφ φηη ν πνιηηηζκφο καο ζεσξείηαη πνιηηηζκφο
ηεο εηθφλαο θαη ηα ζεκεξηλά παηδηά, παηδηά ηεο εηθφλαο. αλ ηέηνηα είλαη
πεξηζζφηεξν κπεκέλα θαη εμνηθεησκέλα κε ηελ νπηηθνανπζηηθή γιψζζα
απφ έλαλ ελήιηθά. Βιέπνπκε ζπρλά παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ δε
γλσξίδνπλ αλάγλσζε, λα μεθπιιίδνπλ θαη λα θαηαλννχλ ην πεξηερφκελν
ελφο θφκηθ, ή λα παξαθνινπζνχλ μελφγισζζα ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα
ρσξίο λα είλαη ηθαλά λα δηαβάδνπλ ππφηηηινπο. Ση ζπκβαίλεη ινηπφλ;
Έκαζαλ εκπεηξηθά λα δηαβάδνπλ ηελ εηθφλα, ηνπο θψδηθεο ηεο γηαηί κε
απηήλ επηθνηλσλνχλ. απηή ηελ εηθνληθή πξαγκαηηθφηεηα κε ηελ νπνία
25
έξρεηαη θαζεκεξηλά αληηκέησπνην παηδί νθείιεη λα αληρλεχζεη ην
ζρνιείν.(Αζιαλίδνπ, 2000)
Ο/ε εθπαηδεπηήο/ηξηα είλαη απαξαίηεην λα πξνζθέξεη ζηνλ
εθπαηδεπφκελν φζν ην δπλαηφλ απνηειεζκαηηθφηεξε εθπαίδεπζε κέζα
απφ ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε φρη κφλνλ ζπγθεθξηκέλσλ ζεκάησλ αιιά
θαη λέσλ ηδεψλ, ηάζεσλ θαη εμειίμεσλ. Απηνί νη ζηφρνη θέξλνπλ ηνλ/ηελ
εθπαηδεπηή/ηξηα αληηκέησπν/ε κε ην πξφβιεκα ηεο παηδαγσγηθήο,
δειαδή απηφ ηνπ λα κεηαζρεκαηίδεη εκπεηξίεο θαη λα επηθνηλσλεί ηδέεο
θαη πιεξνθνξίεο. Σν ζρνιείν πξέπεη λα ιεηηνπξγεί ζαλ έλα ζεξκφκεηξν ή
ζαλ έλαο ζεξκνζηάηεο πνπ αιιάδεη ηηο ελδείμεηο ηνπ αλάινγα κε ηελ
ζεξκνθξαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Μ απηήλ ηελ έλλνηα ην ζρνιείν
ιεηηνπξγεί ζαλ εμηζνξξνπηζηήο ελφο πεξηβάιινληνο πνπ εμειίζζεηαη κε
κεγάιε ηαρχηεηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε εθπαίδεπζε πξέπεη λα εληάμεη ηελ
ηερλνινγία ζηηο αλάγθεο ηεο θαη ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή
ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ.
Ήρνο θαη νπηηθέο εηθνλνγξαθήζεηο δελ είλαη πιένλ απιέο
ζπλνδεπηηθέο κνξθέο ηεο ζθέςεο, αιιά επεξεάδνπλ θαη ηε ζθέςε θαη
ηνπο ηξφπνπο επηθνηλσλίαο ηεο αλζξσπφηεηαο (Lestage 1959). Γηα ηελ
αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ν/ε εθπαηδεπηήο/ηξηα θαηαθεχγεη ζε
δηάθνξα πξνθαηαζθεπαζκέλα βνεζεηηθά κέζα, φπσο θσηνγξαθίεο,
ράξηεο, δηαγξάκκαηα ζρέδηα, πιηθά, εξγαιεία, πνπ κπνξεί λα
παξνπζηάδνπλ ζρέζεηο ζε ζχζηεκα δχν αμφλσλ (πρ ρξνλνινγηθέο ζεηξέο),
θαηαλνκέο κεξίδηα, θαηαηάμεηο (πρ εηζφδεκα αλά θαηεγνξία
λνηθνθπξηνχ), θσηνγξαθίεο θαη ζρέδηα αληηθεηκέλσλ (πρ ην εζσηεξηθφ
ελφο κεραλήκαηνο), δηαδηθαζίεο, δνκέο, ζρέζεηο, πνξεία θαηλνκέλσλ (πρ
κνληέια ζπκπεξηθνξάο, νξγαλνγξάκκαηα θιπ.) (Βαιάθαο).
Ζ ζεκαληηθφηεηα ηεο νπηηθήο εθπαίδεπζεο (ην αληίζεην ηνπ
νπηηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ), έρεη αλαγλσξηζζεί παγθνζκίσο θαη δηάθνξεο
ρψξεο έρνπλ αληηκεησπίζεη ην ζέκα κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο. ην
Αγγιηθφ, παξαδείγκαηνο ράξηλ, εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ε θσηνγξαθία σο
πξαθηηθή θαη σο κειέηε θσηνγξαθηθψλ εηθφλσλ έρεη εμειηρζεί ηζηνξηθά
ζε δηάθνξνπο επηζηεκνληθνχο θιάδνπο θαη απφ ην ηέινο ην 20νπ αηψλα
θαη νη δχν πξνζεγγίζεηο εηζήρζεζαλ ζην εζληθφ ζρνιηθφ πξφγξακκα. O
Mirzoeff, (1998) επηζεκαίλεη πσο ε εμέιημε ηεο θσηνγξαθίαο, ζηηο αξρέο
ηνπ 19νπ αηψλα σο ν θπξίαξρνο ηξφπνο νξηζκνχ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο,
είρε δξαζηηθά απνηειέζκαηα π.ρ. ζηελ ηαηξηθή φπνπ ηα πάληα έρνπλ
κεηακνξθσζεί ζε νπηηθά πξφηππα κέζσ πνιχπινθσλ ηερλνινγηψλ.
πλερίδνληαο ππνγξακκίδεη πσο ε νπηηθνπνίεζε δελ αληηθαζηζηά ηε
γισζζνινγηθή αλάπηπμε ζεκάησλ αιιά ηελ θάλεη πην θαηαλνήζηκε,
γξεγνξφηεξε θαη πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή.
Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ εθπαηδεπηηθφ κέζν είλαη θαη ε πξνβνιή
εθπαηδεπηηθψλ ηαηληψλ θαζψο θαη ε ρξήζε θάκεξαο. Ζ δχλακε ηεο
ηαηλίαο, πεγάδεη απφ ηε δπλαηφηεηά ηεο λα εξκελεχεη ηελ
26
πξαγκαηηθφηεηα, λα δηεηζδχεη ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν. Σν κήλπκα είλαη
ζπκππθλσκέλν πξνζειθχεη ηελ πξνζνρή ελεξγνπνηεί ηε θαληαζία
δηεγείξεη ην ζπλαίζζεκα. (Βαιάθαο, 2000). Ζ ππεξαπινπζηεπκέλε
ζήκεξα ρξήζε ησλ νπηηθναθνπζηηθψλ εξγαιείσλ ηεο ζχγρξνλεο
ηερλνινγίαο, (θπξίσο νη ςεθηαθέο βηληενθάκεξεο, νη ςεθηαθέο
θσηνγξαθηθέο κεραλέο θαη ηα θηλεηά ηειέθσλα κε ελζσκαησκέλε
camera) θαζψο θαη ην δηαζέζηκν πιηθφ ζην δηαδίθηπν (
www.youtube.com ) δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζε θάζε εθπαηδεπηή λα
«αηρκαισηίζεη» ή αθφκε θαη λα ζθελνζεηήζεη ζηηγκηφηππα θαη λα ηα
αλαπαξάγεη γηα εθπαηδεπηηθή ρξήζε. Δπίζεο, ε βηληενζθφπεζε
ζπλδπάδεηαη ζεακαηηθά κε ηε δηαδηθαζία ηεο αμηνιφγεζεο κηαο ελέξγεηαο
ε νπνία έρεη σο απνηέιεζκα ηελ θαιχηεξε εκπέδσζε θαη εμέιημή ηεο.
Παξά ηα πιενλεθηήκαηά ηνπο, νη εθπαηδεπηηθέο ηαηλίεο απνηεινχλ έλα
επαίζζεην εθπαηδεπηηθφ κέζν πνπ απαηηεί ηδηαίηεξε πξνζνρή. Ο θίλδπλνο
ηεο δηδαζθαιίαο «ζέακα γηα ην ζέακα» είλαη ηδηαίηεξα απμεκέλνο. Ο
θίλδπλνο απηφο, ειαρηζηνπνηείηαη κφλν φηαλ ε πξνβνιή ηεο ηαηλίαο
εληάζζεηαη αξκνληθά ζην ζρέδην αλάπηπμεο ηεο δηδαζθαιίαο. (Βαιάθαο,
2000).
πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη πσο νη πιένλ ζχγρξνλεο δηδαθηηθέο
ηερληθέο είλαη απηέο νη νπνίεο ζηνρεχνπλ θαη επηηπγράλνπλ ηελ αλάπηπμε
ζπκκεηνρηθψλ, βησκαηηθψλ θαη επηθνηλσληαθψλ πεξηβαιιφλησλ κάζεζεο
ηα νπνία πξνσζνχλ ηε ηζφηεηα ησλ επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη
αληαπνθξίλνληαη ζηηο λέεο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θάζε πνιίηε. Αλ
ιεθζεί, επίζεο, ππφςηλ φηη πεξηζζφηεξνη απφ 800 εθαηνκκχξηα
ελήιηθεο/άλζξσπνη ζηνλ πιαλήηε είλαη αλαιθάβεηνη, νη εηθφλεο γίλνληαη
έλα παξά πνιχ ηζρπξφ εθπαηδεπηηθφ εξγαιείν. Πέξα φκσο απφ ηνλ
αλαιθαβεηηζκφ θαη ην θαηαηγηζκφ ηεο θαζεκεξηλφηεηαο απφ εηθφλεο,
ππάξρνπλ θαη άιιεο παξάκεηξνη νη νπνίεο θαηαδεηθλχνπλ ηελ ρξήζε
νπηηθψλ βνεζεκάησλ σο αλαγθαία. Δθπαηδεπηηθνί φισλ ησλ βαζκίδσλ
αιιά θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ, επηζεκαίλνπλ πσο ε δηαδηθαζία κάζεζεο
είλαη δηαθνξεηηθή γηα ην θάζε άηνκν, γεγνλφο ην νπνίν πξνυπνζέηεη ηελ
επηινγή αλαιφγσλ κεζνδνινγηθψλ δηδαθηηθψλ ελεξγεηψλ.
Πνιιαπινί παξάγνληεο ζπκβάιινπλ ζηελ δηαδηθαζία κάζεζεο,
φπσο γηα παξάδεηγκα εζσηεξηθά θίλεηξα, αηνκηθέο δηαθνξέο,
πξνππάξρνπζεο γλψζεηο θιπ. Ο Saljo(1979) παξαζέηεη δχν πξνζεγγίζεηο
ζηε κάζεζε: ηελ επηθαλεηαθή θαη ηελ βαζηά. Ο ζηφρνο ηεο πξψηεο είλαη
ε απνκλεκφλεπζε πιεξνθνξηψλ, ηεο δε δεχηεξεο είλαη θαηαλφεζε θαη ε
εξκελεία. Οη Glover θαη Bruning (1987) θαηαδεηθλχνπλ πσο νη
εθπαηδεπφκελνη είλαη ελεξγνί απνδέθηεο πιεξνθνξηψλ θαη πσο ε κάζεζε
επηηπγράλεηαη φηαλ ε πιεξνθνξία πνπ δέρεηαη ν εθπαηδεπφκελνο έρεη
λφεκα θαη ζεκαζία.
27
Οη γλσζηηθέο ζεσξίεο πνπ δηαηππψζεθαλ θπξίσο απφ ηνπο νη
Piaget, Papert, R. Gagne, A. Newell θαη H.Simon, δίλνπλ έκθαζε ζηε
ιεηηνπξγία ηνπ εγθεθάινπ ηνπ ππνθεηκέλνπ θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο
θαηάθηεζεο ηεο γλψζεο. Σν άηνκν, ρηίδεη ζηαδηαθά ηε γλψζε. Βαζίδεηαη
ζηηο ήδε θαηαρσξεκέλεο θαη γλσζηέο πιεξνθνξίεο-εκπεηξίεο,
αληηιακβάλεηαη ζπζρεηηζκνχο ησλ κεξψλ ηνπ ζπλφινπ θαη ηέινο
αλαθαιχπηεη θαη πξνζζέηεη ζην «νηθνδφκεκα» ην λέν ζηνηρείν. χκθσλα
κε ηελ ζεσξία ηνπ νηθνδνκηζκνχ, ε 'κάζεζε είλαη κία ππνθεηκεληθή θαη
εζσηεξηθή δηαδηθαζία νηθνδφκεζεο λνεκάησλ θαη ζεσξείηαη ην
απνηέιεζκα νξγάλσζεο θαη πξνζαξκνγήο ησλ λέσλ πιεξνθνξηψλ ζε ήδε
ππάξρνπζεο γλψζεηο. Αλαγλσξίδεη δειαδή φηη ηα παηδηά, πξηλ αθφκα
πάλε ζην ζρνιείν, δηαζέηνπλ γλψζεηο θαη ην ζρνιείν πξέπεη λα βνεζήζεη
λα νηθνδνκεζνχλ λέεο γλψζεηο πάλσ ζε απηέο πνπ ήδε θαηέρνπλ' 10. Σα
νπηηθά βνεζεηηθά εθπαηδεπηηθά κέζα, πξνζθέξνπλ ηδαληθά εξεζίζκαηα
γηα αλάθιεζε κλήκεο θαη αιιεινζπζρεηηζκνχο, γηα θξηηηθή επεμεξγαζία
ηεο λέαο πιεξνθνξίαο.
Ο Μεηαμηψηεο (2000), ζην άξζξν ηνπ „Ζ Δηθφλα ζηελ
Δθπαίδεπζε‟ ππνγξακκίδεη πσο ε ρξήζε παξαδεηγκάησλ ζηε ζέζε
αθεξεκέλσλ ελλνηψλ θαη πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ ζπληζηά κία
κπζνινγηθή πξαθηηθή. ηε ζεκεησηηθή σζηφζν ν κχζνο δελ
αληηκεησπίδεηαη αξλεηηθά ζαλ «θάηη ςεχηηθν». Δίλαη ην ππνθεηκεληθφ
ζηνηρείν πνπ ππάξρεη ζε θάζε κνξθή γιψζζαο, αθφκα θαη ηνλ πην
επηζηεκνληθφ ιφγν. Δθείλν πνπ έρεη ζεκαζία γηα ηελ εθπαηδεπηηθή
πξαθηηθή είλαη φηη φζν αιεζηλφ ή ςεπδέο είλαη θάπνην παξάδεηγκα δελ
είλαη ζε ζέζε απφ κφλν ηνπ λα ηεθκεξηψζεη, λα απνδείμεη νχηε λα
εξκελεχζεη νπνηνδήπνηε θαηλφκελν ηεο πνιχπινθεο θαη αληηθαηηθήο
πξαγκαηηθφηεηαο. Καηαιπηηθά ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ην
εθπαηδεπηηθφ απνηέιεζκα επεξεάδεηαη απφ ηελ νπηηθή, ηνλ ηξφπν ρξήζεο
θαη αμηνπνίεζεο ησλ κέζσλ απφ ηνλ θάζε εθπαηδεπηή.
Θα κπνξνχζε θαηά ζπλέπεηα λα εηπσζεί πσο νη πιένλ θαηάιιειεο
δηδαθηηθέο κεζνδνινγίεο είλαη απηέο νη νπνίεο επηδηψθνπλ ηελ
νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο κέζσ κεηαζρεκαηηζκψλ θαη αλαδνκήζεσλ ηεο
πξνεγνχκελεο γλψζεο θαη κέζσ ησλ θνηλσληθνγλσζηηθψλ ζπγθξνχζεσλ.
Δπίζεο, θαηάιιειεο δηδαθηηθέο κεζνδνινγίεο είλαη απηέο πνπ ζηνρεχνπλ
ζηελ ελεξγνπνίεζε ησλ κεραληζκψλ κάζεζεο: ηεο ελζσκάησζεο, ηεο
εμηζνξφπεζεο θαη ηεο εκπέδσζεο. Υξεζηκνπνηψληαο ινηπφλ ν/ε
εθπαηδεπηηθφο δηαιεθηηθέο εηθφλεο, δειαδή εηθφλεο πνπ ζπγθξνχνληαη
κεηαμχ ηνπο, γηα λα θαηαδείμεη ηελ χπαξμε αληηθάζεσλ θαη λα αλαηξέςεη
απφιπηεο απφςεηο θαη απφιπηα επηρεηξήκαηα ππνθηλεί ζαπκάζηα ηνπο
εθπαηδεπφκελνπο ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, ηελ αλάπηπμε ηεο
θξηηηθήο θαη ηελ ηθαλφηεηα ηεο επαγσγηθήο ζθέςεο.
Ζ αμηνπνίεζε νπηηθψλ θεηκέλσλ ζηελ εθπαίδεπζε κπνξεί λα είλαη
απνηειεζκαηηθή θαη δεκηνπξγηθή κφλν εθφζνλ εγθαηαιεηθζεί ν
28
δηαθνζκεηηθφο θαη εηθνλνγξαθηθφο ραξαθηήξαο ηνπο. Οη πξαγκαηηθέο
αιιά θαη νη ελ δπλάκεη εξκελείεο ησλ εηθφλσλ επεθηείλνπλ ηα φξηα ηνπ
ιφγνπ, εηζάγνπλ ην ζηνηρείν ηνπ απίζαλνπ θαη ηεο έθπιεμεο,
κεηαηξέπνπλ ην αθεξεκέλν ιεθηηθφ απφ φξγαλν ιεηηνπξγίαο θαη
αλαπαξαγσγήο ζε αληηζηαζκηζηηθφ θαη ζεξαπεπηηθφ εθπαηδεπηηθφ
εξγαιείν ‟ (Μεηαμηψηεο, 2000).
Οη ηειεπηθνηλσλίεο θαη νη ηερλνινγίεο ζπλδένπλ ηνπο αλζξψπνπο
απφ δηάθνξεο πεξηνρέο θαη ηνπο θάλνπλ ηθαλνχο λα κνηξάδνληαη νπηηθέο
εηθφλεο, θείκελα, αλαπαξαζηάζεηο θαη λα επηθνηλσλνχλ είηε αθνπζηηθά
είηε κε ηελ αληαιιαγή γξαπηψλ κελπκάησλ. Ζ ηειεδηάζθεςε γηα
παξάδεηγκα ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο γηα λα ζπλδέεη εθπαηδεπφκελνπο απφ
δηάθνξε πεξηνρέο. Τπάξρνπλ εηδηθά πξνγξάκκαηα φπσο ην «Ζιεθηξνληθή
ηάμε» φπνπ νη καζεηέο κπνξνχλ λα δεκηνπξγνχλ θαη λα κνηξάδνληαη
εηθφλεο ελψ επηθνηλσλνχλ κε καζεηέο ζε άιια απνκαθξπζκέλα δίθηπα.
Παξαηεξήζεηο πνπ έγηλαλ ζε ηέηνηνπ ηχπνπ ηάμεηο δείρλνπλ φηη νη
ηειεπηθνηλσλίεο κπνξνχλ λα δηεπξχλνπλ ηνπο νξίδνληεο ηεο
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη λα εληζρχζνπλ ηνλ νπηηθφ ηξφπν
επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ επηθνηλσλνχλ κέζσ απηψλ. Έλα
απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηειεκαηηθήο ηάμεο είλαη φηη ν ππνινγηζηήο
κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα κνηξαζηνχλ γξαθηθά θαη απεηθνλίζεηο.
Ζ νζφλε κπνξεί λα παξέρεη πνηθίιεο δηαδξαζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο γηα
ηελ ελίζρπζε ηεο κάζεζεο φπσο:
Άκεζε αλαηξνθνδφηεζε ζηνπο καζεηέο φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη ζαλ
«καπξνπίλαθαο»
Οπηηθφ εξέζηζκα
Μηα εχθνια επεμεξγάζηκε ζειίδα
Κνηλή πεγή αλάγλσζεο αιιά θαη γξαθήο
Aπνζήθεπζε ηεο γξαπηήο εξγαζίαο ησλ καζεηψλ ε νπνία κπνξεί λα
ζσζεί θαη λα εθηππσζεί. (McLoughlin & Krakowski 2001).
29
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5
30
5.2 Γηαηί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλείο λνεηηθνύο ράξηεο;
31
5.3 Ννεηηθνί ελλνηνινγηθνί ράξηεο ζηελ εθπαίδεπζε
ζρεδηάζνπλ
αλαιχζνπλ ηε ζθέςε ηνπο
επεμεξγαζηνχλ ηηο πιεξνθνξίεο
νξγαλψζνπλ ηηο ηδέεο
δνπλ ζρέζεηο θαη λα θάλνπλ ζπλδέζεηο
ζπγθξίλνπλ
ζθεθηνχλ δεκηνπξγηθά
κεηακνξθψζνπλ θαη εληζρχζνπλ ηε κάζεζε
αλαιχζνπλ
λα αλαπηχμνπλ θξηηηθή θαη ινγηθή ζθέςε
νπηηθνπνηήζνπλ ηε ζθέςε ηνπο
απνζαθελίζνπλ θαη λα δηεπθξηλίζνπλ ηδέεο θαη έλλνηεο
απινπνηήζνπλ ηελ πνιππινθφηεηα κηαο ηδέαο ή κηαο έλλνηαο
αλαθαιέζνπλ πιεξνθνξίεο
32
5. Οη γξακκέο πξέπεη λα ελψλνληαη κε ηελ θεληξηθή εηθφλα. Οη θεληξηθέο
γξακκέο έρνπλ ζεκειηψδε ζεκαζία, είλαη ππθλφηεξεο θαη ιεπηαίλνπλ
θαζψο εθηείλνληαη απφ ην θέληξν
6. Κάληε ηηο γξακκέο ζην ίδην κήθνο κε ηελ ιέμε/εηθφλα
7. Υξεζηκνπνηήζηε ρξψκαηα , δηθή ζαο θσδηθνπνίεζε, ζε φιν ηνλ ράξηε
8. Αλαπηχμηε ην δηθφ ζαο πξνζσπηθφ ζηπι ραξηνγξάθεζεο ηδεψλ
9. Γψζηε έκθαζε φπνπ θξίλεηε απαξαίηεην θαη παξνπζηάζηε
ζπζρεηηζκνχο ζηνλ Ννεηηθφ ζαο Υάξηε
10. Φξνληίζηε ν Ννεηηθφο Υάξηεο λα είλαη θαηαλνεηφο θαη
επαλάγλσζηνο δηαηεξψληαο αθηηλνεηδή ηεξαξρία, αξηζκεηηθή ζεηξά, ή
πεξηγξάκκαηα γηα λα θπθιψζεηε ηηο δηαθιαδψζεηο
(http://en.wikipedia.org/wiki/Mind_mapping).
33
Γηα ηελ θαηαζθεπή ελφο ελλνηνινγηθνχ ράξηε ζηελ ηάμε κπνξνχκε λα
αθνινπζήζνπκε ηα παξαθάησ ζηάδηα:
34
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6
35
ζηελ ηάμε νη καζεηέο έρνπλ κεγάιεο δπλαηφηεηεο λα εθθξαζηνχλ θαη λα
εμεγήζνπλ ηηο ηδέεο ηνπο. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ ελζαξχλεη ηνπο καζεηέο
λα αθππληζηνχλ θαη λα ζθεθηνχλ πξάγκαηα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο πνπ ζα
ηνπο βνεζήζνπλ λα γίλνπλ πην ελεξγνί, δξαζηήξηνη καζεηεπφκελνη.
(Tishman & Palmer, 2005).
Ζ γλψζε είλαη έλαο δσληαλφο νξγαληζκφο, πνπ παίξλεη ζρήκα θαη
αλαζρεκαηίδεηαη ζπλερψο κε ηελ αλζξψπηλε ζθέςε. Οη νπηηθέο
αλαπαξαζηάζεηο επηηξέπνπλ ηηο ζπλερείο ελεκεξψζεηο, επαλαιήςεηο θαη
πξνζζήθεο θαη απνθαιχπηνπλ ζεκαληηθέο ζρέζεηο θιεηδηά κεηαμχ
ππφζεζεο - ζηνηρείσλ, δεδνκέλσλ - εξσηεκάησλ θαη βεβαηνηήησλ –
αβεβαηνηήησλ. Κάλνληαο απηέο ηηο κπεξδεκέλεο θαη ζπλερψο
κεηαβαιιφκελεο ζρέζεηο νξαηέο βνεζά ηνπο καζεηέο λα ρηίζνπλ ηελ
απζεληηθή γλψζε θαη φρη ζηελ απιή απνκλεκφλεπζε γεγνλφησλ.
Όηαλ αζρνινχληαη κε πξαθηηθέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νπηηθή
ζθέςε, νη καζεηέο δνπιεχνπλ ζπρλά ζε νκάδεο ή κνηξάδνληαη ηηο ηδέεο
ηνπο ζε κηθξέο νκάδεο πξνζζέηνληαο ηειηθά ν θαζέλαο ηηο δηθέο ηνπ
ζθέςεηο ζηελ επξχηεξε «δεμακελή» ηεο γλψζεο ηεο ηάμεο. Οη νπηηθέο
παξνπζηάζεηο πνπ επαθνινπζνχλ παξνπζηάδνπλ δπν ζεκαληηθά
ραξαθηεξηζηηθά, Πξψηνλ νη καζεηέο πνπ ζπκκεηέρνπλ κέζσ ηεο
ζπλεξγαζίαο ζε έλα ζέκα ην αλαιχνπλ επξχηεξα ζε ζρέζε κε ην πψο ζα
ην αλέιπαλ αλ δνχιεπαλ αηνκηθά ρξεζηκνπνηψληαο ν θαζέλαο ηελ
αηνκηθή ηνπ αληίιεςε. Γεχηεξνλ επεηδή νη πξαθηηθέο πνπ
ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ νπηηθή ζθέςε δίλνπλ έκθαζε ζηηο ηδέεο θαη ηηο
εξσηήζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ καζεηή ηείλνπλ λα παξαζχξνπλ πνιινχο
καζεηέο ζηελ ζπδήηεζε θαη θπξίσο καζεηέο πνπ ζπάληα ζπκκεηέρνπλ
ζηελ ηάμε.
Απηνί πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ νπηηθή ζθέςε βιέπνπλ ηελ
επξχηεξε εηθφλα πην θαζαξά θαη δεκηνπξγηθά ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο
ηχπνπο ζθέςεο. ρεηίδεηαη κε ηελ εθεπξεηηθφηεηα , ηε δηαίζζεζε θαη ηελ
απνθιίλνπζα ζθέςε ραξαθηεξηζηηθά πνιχ ζεκαληηθά γηα ηε δεκηνπξγηθή
ζθέςε.
36
ε αθεξεκέλεο καζεκαηηθέο έλλνηεο
ηνλ νπηηθφ αιθαβεηηζκφ
ην λα δνπιεχνπλ κε ππνινγηζηέο
ην λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε δηαίζζεζε ηνπο
ηε δεκηνπξγηθή ιχζε πξνβιεκάησλ
Να ζπκνχληαη θαιά κέξε, γεγνλφηα θαη αλζξψπνπο
ηε γεσκεηξία, ηε θπζηθή θαη ηε γξαθηζηηθή
ην λα ρξεζηκνπνηνχλ κεηαθνξέο
ηελ ηξηζδηάζηαηε ζθέςε
Να νπηηθνπνηνχλ ζρέδηα, ξπζκνχο, κεισδίεο θαη αξκνλίεο. (Grant,
2008)
37
Να δεηάκε ηελ επαλάιεςε θάπνην ζηνηρείνπ πνπ αθνχκε έηζη ψζηε
λα ην ζεκεηψλνπκε ζην ραξηί
Να δεηάκε λα καο δίλνπλ γξαπηφο αηηήκαηα π.ρ. παξαθαιψ ζηείιηε
κνπ έλα κήλπκα φζν αθνξά….
Να δεηάκε ρξφλν γηα λα επεμεξγαζηνχκε ζεκαληηθέο απνθάζεηο καο
ε επαγγεικαηηθέο ζπλαληήζεηο λα ρξεζηκνπνηνχκε Pdas
Να πιεθηξνινγνχκε πην ζπρλά απφ ην λα γξάθνπκε ζην ρέξη
(Grant, 2008)
1) Παξνπζηάζηε ηηο ηδέεο νπηηθά ζηνλ πίλαθα . Μηα εηθφλα αμίδεη φζν
ρίιηεο ιέμεηο! Υξεζηκνπνηήζηε πινχζην νπηηθφ πιηθφ ζηα καζήκαηα.
2) Γηδάμηε ζην καζεηή λα νπηηθνπνηεί ηηο ιέμεηο θαηά ην ζπιιαβηζκφ
ηνπο, ζηα καζεκαηηθά πξνβιήκαηα θ.α.
3) Υξεζηκνπνηήζηε αλαθαιππηηθέο ηερληθέο φζν πην ζπρλά γίλεηαη. Απηή
ε ηερληθή εληζρχεη ηελ νπηηθφ-ρσξηθή ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή γηα κάζεζε.
4) Γηδάμηε ζην καζεηή λα κεηαθξάδεη φηη αθνχεη ζε εηθφλεο θαη λα
θαηαγξάθεη ηηο εηθφλεο απηέο κε νπηηθέο ζεκεηψζεηο, λνεηηθνχο ράξηεο
θ.α.
5) Δλζσκαηψζηε ζην κάζεκα αζθήζεηο, νπηηθνπνηήζεηο θαη εηθφλεο,
αλαγλσζηηθφ πιηθφ κε θαληαζία θαη δξαζηεξηφηεηεο νπηηθνπνίεζεο.
6) Γηα λα βνεζεζνχλ νη καζεηέο κε κηθξή ζπκκεηνρή ζην κάζεκα, λα
ηνπο επηηξέπεηε λα παξαηεξνχλ άιινπο πξηλ μεθηλήζνπλ κηα
δξαζηεξηφηεηα. Δπεθηείλεηαη ην ρξφλν αλακνλήο κεηά απφ ηηο εξσηήζεηο
θαη βάιηε φινπο ηνπο καζεηέο λα γξάςνπλ απαληήζεηο πξηλ αθνινπζήζεη
ζπδήηεζε. Αλαπηχμηε έλα ζχζηεκα ζπλελλφεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ
ζπδεηήζεσλ ζηελ ηάμε έηζη ψζηε λα κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ θαη απηνί.
7) Απνθεχγεηε ηηο επαλαιήςεηο θαη ηε ζηεγλή απνκλεκφλεπζε.
Υξεζηκνπνηήζηε πην αθεξεκέλεο πξνζεγγίζεηο θαη ιηγφηεξα δχζθνια
πξνβιήκαηα.
8) Γηδάμηε ηνπο καζεηέο κε βάζε ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο. Βνεζήζηε ηνπο λα
ρξεζηκνπνηήζνπλ απηέο ηηο δπλάκεηο ηνπο ψζηε λα εμηζνξξνπήζνπλ ηηο
αδπλακίεο ηνπο. Ζ νπηηθνπνίεζε θαη ε θαληαζία είλαη ηα πην δπλαηά
«εξγαιεία» θαη πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη φζν πην ζπρλά γίλεηαη.
9) Δπηηξέςηε ζην καζεηή λα ρξεζηκνπνηεί ππνινγηζηή γηα ηηο εξγαζίεο
ηνπ θαη ζε νξηζκέλα ζέκαηα αθφκα θαη γηα ηε δηδαζθαιία. Γηδάμηε ζην
καζεηή πσο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί ην πιεθηξνιφγην απνηειεζκαηηθά.
10) Να δίλεηε ηεζη ρσξίο ρξνληθνχο πεξηνξηζκνχο
11) Γψζηε κεγαιχηεξε βαξχηεηα ζην πεξηερφκελν ελφο γξαπηνχ παξά
ζηε κνξθή ηνπ. Οη καζεηέο απηήο ηεο θαηεγνξίαο ζπρλά παξνπζηάδνπλ
38
κεηνλεθηήκαηα ζε κεραληζκνχο φπσο: ζην ζπιιαβηζκφ, ζηε ζηίμε, ηε
δεκηνπξγία παξαγξάθσλ θ.α.
12) Να αλαζέηεηε ζην καζεηή λα ζρεδηάζεη ή λα θηηάμεη νπηηθέο
αλαπαξαζηάζεηο ελφο ζέκαηνο αληί θάπνηαο γξαπηήο εξγαζίαο.
13) Αλ ελαο καζεηήο ηα πεγαίλεη θαιά ζε ηέηνηνπ είδνπο εξγαζίεο
δνθηκάζηε λα ηνπ αλαζέζεηε αθφκα πην δχζθνια ζέκαηα.
14) Να εθζεηάζεηε ελήιηθεο πνπ ιεηηνπξγνχλ κε ηελ νπηηθν-ρσξηθή
ζθέςε σο επηηπρεκέλα πξφηππα νη νπνίνη καζαίλνπλ κε παξφκνην ηξφπν.
Πνιινί απφ ηνπο πην γλσζηνχο θπζηθνχο είραλ νπηηθή λνεκνζχλε.
Βηνγξαθηθέο αλαθνξέο δηάζεκσλ επηζηεκφλσλ κε νπηηθν- ρσξηθή
λνεκνζχλε κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζην δηαδίθηπν The Spatial Child (Dixon,
1983), In The Mind‟s eye (West, 1991), Frames of Mind (Gardner, 1983).
15) Να ππνζηεξίδεηαη ζπλαηζζεκαηηθά ην καζεηή. Οη καζεηέο κε νπηηθφ-
ρσξηθή λνεκνζχλε κπνξνχλ λα θαηαιάβνπλ ηελ αληίδξαζε ησλ
θαζεγεηψλ σο πξνο απηνχο θαη ην λα μεπεξάζνπλ ηηο δπζθνιίεο πνπ
αληηκεησπίδνπλ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην πψο αληηιακβάλνληαη ηελ
ελζπλαίζζεζε ηνπ δαζθάινπ ηνπο. (Silverman, 1998).
Η δημιουργική
διαδικασία
Επίγνωζη
προβλήμαηος Πληροθορίες
Ιδέες
Σχεδιαζμός Παραγωγή
39
6.4 ρέζε νπηηθνπνίεζεο θαη εθινγίθεπζεο
40
6.5 Παξαδείγκαηα νπηηθήο ζθέςεο ζην ρώξν ηνπ ζρνιείνπ
ηάδην πξώην: θάζε καζεηήο θαηαγξαθεί φηη γλσξίδεη γηα ην ζέκα πνπ
ζπδεηείηαη.
41
ηάδην δεύηεξν: σο νκάδα ε ηάμε ζπδεηά ηηο ηδέεο θαη ηηο θαηαγξάθεη
ζηνλ πίλαθα
42
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 7
Η ΥΧΡΙΚΗ ΚΔΦΗ-ΝΟΗΜΟΤΝΗ
43
Σα εμσηεξηθά θαινινγηθά ζηνηρεία δεκηνπξγνχληαη απφ
εξεζίζκαηα απφ ην πεξηβάιινλ. ε κηα ηάμε κπνξεί λα πεξηιακβάλεη
πνζηεξ, θαηάιιειε ξχζκηζε ησλ επίπισλ θαη ηνπ θσηηζκνχ.
Σα εζσηεξηθά θαινινγηθά ζηνηρεία αλαθέξνληαη ζε φλεηξα θαη
εηθφλεο πνπ ζρεκαηίδνπκε φπσο ζθαξηθήκαηα, δσγξαθηέο θαη ζρέδηα. Ζ
νπηηθφ – ρσξηθή κάζεζε κπνξεί λα αλαπηπρζεί ζηνπο καζεηέο φηαλ
ελζαξξχλνληαη λα δσγξαθίζνπλ νη ίδην γηα παξάδεηγκα ρηνπκνξηζηηθέο
εηθφλεο ή θαξηνχλ. (Campbell, et al. 1996)
Ζ νπηηθή ζθέςε αλαθέξεηαη ζε νπνηαδήπνηε παξαηεξήζηκε
αλαπαξάζηαζε πνπ πηζηνπνηεί θαη εληζρχεη ηελ αλάπηπμε ελφο αηφκνπ ή
ηηο ζθέςεηο κηα νκάδαο, ηηο εξσηήζεηο ηηο ζθέςεηο θαη ηηο αηηηνινγήζεηο.
Οη νπηηθνί ράξηεο, νη πίλαθεο, νη ιίζηεο θαη ηα δηαγξάκκαηα ζεσξνχληαη
κέζα ηεο νπηηθήο ζθέςεο αλ μεηπιίγνπλ ηηο ηδέεο ηνπ καζεηεπφκελνπ
θαζψο επεμεξγάδεηαη λνεηηθά έλα ζέκα.
Ζ νπηηθή ζθέςε ιεηηνπξγεί δηαγλσζηηθά. Παξέρνληαο έλα νπηηθφ –
νξαηφ αξρείν ηεο ζθέςεο ησλ καζεηψλ επηηξέπεη ζηνπο δαζθάινπο λα
δνπλ ηη αθξηβψο καζαίλνπλ νη καζεηέο θαη πνπ ρξεηάδνληαη ελίζρπζε.
Πεγαίλεη φκσο θαη πεξά απφ ηα φξηα ηεο δηάγλσζεο εληζρχνληαο ελεξγά
ηε ζσζηή ζθέςε κε πνιινχο ηξφπνπο. (Tishman & Palmer, 2005)
44
* Ζ ρσξηθνπνίεζε είλαη ε δηαδηθαζία αλάζεζεο ζέζεο ή ζπληεηαγκέλσλ
ζε έλα πξαγκαηηθφ(επηθάλεηα ηεο Γεο) ή λνεηφ (π.ρ. γξαθηθέο
παξαζηάζεηο) ρψξν.
45
θαηεγνξηνπνηήζνπκε ην ρψξν ψζηε λα αλαθαιχςνπκε ηελ θαηαλνκή
αληηθεηκέλσλ ή θαηλνκέλσλ ζην ρψξν.
46
θαλφλα. ηελ έξεπλα ζπµµεηείραλ µαζεηέο ειηθίαο 9-11 εηψλ απφ δχν
δεµνηηθά ζρνιεία ηεο Μ. Βξεηαλίαο ζηνπο νπνίνπο δφζεθαλ ηεζη πνπ
θάιππηαλ πέληε γλσζηηθέο πεξηνρέο ησλ µαζεµαηηθψλ: γεσµεηξία,
µεηξήζεηο, έλλνηα ηνπ αξηζµνχ, άιγεβξα, πηζαλφηεηεο θαη ζηαηηζηηθή.
Απφ ηηο 40 εξσηήζεηο ηνπ ηεζη, µφλν 2 έδεημαλ θάπνηα ζηαηηζηηθή
ζεµαληηθφηεηα ζηηο δηαθνξέο αλάµεζα ζηα δχν θχια. Απηέο είλαη νη
αθφινπζεο:
Α. «Να ραξάμεηο ηηο γξαµµέο ζπµµεηξίαο ζε απηά ηα ζρήµαηα:»
ην πξψην ζρήµα, ε ζηαηηζηηθά ζεµαληηθή δηαθνξά ήηαλ ππέξ ηα
αγνξηψλ. ηα άιια δχν ζρήµαηα νη δηαθνξέο ζηελ επίδνζε ησλ µαζεηψλ
δελ ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεµαληηθέο.
Β. «Σν 60% µηαο ηάμεο µπνξεί λα θνιπµπήζεη. Ση πνζνζηφ δελ µπνξεί
λα θνιπµπήζεη;»
Ζ αλαµελφµελε απάληεζε ήηαλ 40% . ε απηήλ ηελ εξψηεζε, έλαο
ζηαηηζηηθά ζεµαληηθά µεγαιχηεξνο αξηζµφο θνξηηζηψλ απφ φηη αγνξηψλ
απάληεζε ιάζνο ή άθεζε αλαπάληεηε ηελ εξψηεζε.
47
αληίιεςε κπνξεί ή φρη λα είλαη ζηνηρεία ηεο αλαιπηηθήο ζηξαηεγηθήο πνπ
απαηηείηαη γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο. (Silverman, 1999)
1. Οη εθπαηδεπηηθνί
48
αληαγσληζηηθνί, πξφζπµνη γηα απαληήζεηο, νξζνινγηζηέο, απνιαµβάλνπλ
ηα µαζεµαηηθά θαη έρνπλ απηνλνµία ζηα µαζεµαηηθά.
χµθσλα µε ηα απνηειέζµαηα µηαο έξεπλαο πνπ δηεμήρζε ζηε
Γεξµαλία ζε δείγµα 288 µαζεηψλ απφ 48 δεµνηηθά ζρνιεία απφ ηνλ
Tiedemann J.(2002) νη δάζθαινη νη νπνίνη είραλ ζεμηζηηθά ζηεξεφηππα
γηα ην ξφιν ησλ δχν θχισλ ζηα µαζεµαηηθά, ζπζηεµαηηθά
παξαπνηνχζαλ ηηο µαζεµαηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ µαζεηψλ ηνπο (φπσο
πξνέθπςε απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο ζηα εξσηεµαηνιφγηα πνπ απάληεζαλ)
ζε αληίζεζε µε ηνπο δαζθάινπο πνπ δελ είραλ ζηεξεφηππα. Ζ έξεπλα
απηή αθφµα έδεημε φηη φηαλ εμεηάδνληαλ νη απφςεηο ησλ δαζθάισλ γηα ηε
µαζεµαηηθή ηθαλφηεηα θαη γηα ηελ πξνζπάζεηα ησλ πνιχ θαιψλ
µκαζεηψλ (αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ), νη δάζθαινη δελ επεξεάδνληαλ απφ
ζηεξεφηππα γηα ηηο δηαθνξέο ησλ δχν θχισλ ζηα µαζεµαηηθά Αληίζεηα, ε
επίδξαζε ησλ ζεμηζηηθψλ ζηεξενηχπσλ ζηηο απφςεηο ησλ δαζθάισλ ήηαλ
πνιχ µεγάιε πάλσ ζηα ίδηα ζέµαηα γηα ηνπο µέηξηνπο θαη ηνπο
αδχλαηνπο µκαζεηέο. πλεπψο, ε επίδνζε ηνπ µαζεηή είλαη µία
νπζηαζηηθή µκεηαβιεηή πνπ ξπζκίδεη ηελ πηνζέηεζε ή φρη ζεμηζηηθψλ
ζηεξενηχπσλ απφ ηνπο δαζθάινπο. (Υαληψηε, 2005)
2. Σν θνηλσληθό πεξηβάιινλ
49
3. Η νηθνγέλεηα
χµθσλα µε ηηο έξεπλεο ησλ Yee & Eccles (1998) νη γνλείο ησλ
αγνξηψλ ζεσξνχζαλ φηη ε επηηπρία ηνπ παηδηνχ ηνπο ζηα µαζεµαηηθά
νθεηιφηαλ ζε έλα «έµθπην ηαιέλην» ζε αληίζεζε µε ηνπο γνλείο ησλ
θνξηηζηψλ νη νπνίνη απέδηδαλ ηελ επηηπρία ησλ παηδηψλ ηνπο ζηε µεγάιε
πξνζπάζεηα πνπ θαηέβαιιαλ. Όζνλ αθνξά ηηο πεξηπηψζεηο απνηπρίαο ζηα
µαζεµαηηθά νη γνλείο ζεσξνχζαλ φηη ν γηνο ηνπο ή ε θφξε ηνπο δελ
πξνζπαζνχζε αξθεηά. ∆ειαδή ζηελ πεξίπησζε απηή ην θχιν ηνπ παηδηνχ
δε θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηηο απφςεηο ησλ γνληψλ. Νεφηεξε έξεπλα (Raty,
H., Vanska, J., Kasanen, K. & Karkkainen R., (2002) πνπ
πξαγµαηνπνηήζεθε ζε δείγµα 573 γνληψλ µέηξηνπ θαη πςεινχ
µνξθσηηθνχ επηπέδνπ πνπ είραλ έλα εθηάρξνλν παηδί θαηέιεμε ζηα ίδηα
ζπµπεξάζµαηα µε ηελ έξεπλα ησλ Yee & Eccles (1998). Δπηπξφζζεηα,
απφ απηή ηελ έξεπλα βξέζεθε φηη νη γνλείο ησλ αγνξηψλ ππεξεθηηµνχζαλ
ηε µαζεµαηηθή ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ ηνπο ζε αληίζεζε µε ηνπο γνλείο
ησλ θνξηηζηψλ. ε ζρέζε µε ηελ ηθαλφηεηα αίζζεζεο ηνπ ρψξνπ -spatial
ability- (Alington et al. 1992) νη αληηιήςεηο ησλ γνληψλ ίζσο
δεµηνπξγνχλ δηαθνξέο µεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Οη γνλείο ζεσξνχλ φηη νη
θφξεο ηνπο ελδηαθέξνληαη πνιχ ιίγν γηα ηα µαζεµαηηθά θαη γηα
δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ ζρέζε µε ηελ ηθαλφηεηα αίζζεζεο ηνπ ρψξνπ
(Beyer, 1995). Απηέο νη απφςεηο ησλ γνληψλ επεξεάδνπλ ηελ
απηναληίιεςε ησλ θνξηηζηψλ γηα ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο ζηα µαζεµαηηθά
θαη ηδηαίηεξα εθείλσλ ησλ θνξηηζηψλ πνπ έρνπλ ραµειά επίπεδα
απηνεθηίµεζεο (Beyer &Bowden, 1997).
4. Σν παηρλίδη
5. Σα βηβιία
50
βηβιηνγξαθία ηεο πεξηφδνπ 1992- 1995, αλαθέξνπλ φηη πνιιέο έξεπλεο
απνθαιχπηνπλ ηελ χπαξμε πξνθαηάιεςεο έλαληη ησλ δχν θχισλ ζηα
εγρεηξίδηα ησλ µαζεµαηηθψλ φισλ ησλ βαζµίδσλ ηεο εθπαίδεπζεο.
Δηδηθφηεξα, ζηα βηβιία ησλ µαζεµαηηθψλ ηεο Δ΄ δεµνηηθνχ ηνπ
ειιεληθνχ ζρνιείνπ ηα θνξίηζηα εθηεινχλ ηνπο µαζεµαηηθνχο
ππνινγηζµνχο µε ηε βνήζεηα εμσηεξηθψλ µέζσλ, ελψ ηα αγφξηα θάλνπλ
ηνπο ππνινγηζµνχο µε ην λνπ ηνπο. Δπίζεο, ηα θνξίηζηα ζε µεγάιν βαζµφ
µέζα ζηα βηβιία παξνπζηάδνπλ ην θείµελν ησλ πξνβιεµάησλ ελψ ηα
αγφξηα δείρλνπλ ηνλ ηξφπν ζθέςεο πνπ νδεγεί ζηε ιχζε ησλ
πξνβιεµάησλ.
51
ΔΠΙΛΟΓΟ
52
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
53
12.Bruner, J. (1996). The culture of education. Cambridge, MA:
Harvard University Press.
54
25.Haas S.C. (2003). “Classroom identification of Visual-Spatial
Learners”, Gifted Education Communicator, 34(1), 19-21.
26.Hedegaard,M. (1998) The zone of proximal development as basis
for instruction. In H. Daniels (Ed.), An introduction to Vygotsky.
London: Routledge
55
37.Olson, D. R. & Astington, J. W. (1991) Talking About Text: How
Literacy Contributes to Thought. Journal of Pragmatics, 14, 705-
21.
56
49.Sword. L.K. (2005). “The power of Visual Thinking”, Gifted and
Creative Services, Australia
www.gifteddevelopment.com/Visual_Spatial_Learner/vsl.htm
50.Tishman, S., Perkins, D., & Jay, E. (1995). The Thinking
Classroom: Teaching and learning in a culture of thinking.
Needham, MA: Allyn & Bacon.
55.http://en.wikipedia.org/wiki/Mind_mapping
57.Virilio Paul (1997), Ζ Λαγλεία ηνπ Μαηηνχ, Open Sky. London &
New York: Verso.
http://www.hyperion.math.upatras.gr/courses/newcommmedia9900
/papers9900/virilioagn.Html
57
60.Wilson, J. M. (1999) Using words about thinking: content analyses
of chemistry teachers‟ classroomtalk. International Journal of
Science Education, 21(10), 1067-1084.
58
ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ
ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 1
Δξσηεκαηνιόγην
Όλνκα: Ζκεξνκελία:
Ζιηθία:____________ Σάμε:_______
(Όπνπ ρξεηάδεηαη ηζέθαξε ζην θαηάιιειν θνπηί √)
1. Πηζηεχεηο φηη ε ρξήζε ησλ ππνινγηζηψλ κέζα ζηελ ηάμε βνεζά λα
γίλεη πην ελδηαθέξνλ ην κάζεκα;
Ναη Όρη
2. Κξίλεηο ην πξφγξακκα θαηαζθεπήο λνεηηθψλ ραξηψλ εχθνιν ζηε
ρξήζε ηνπ;
Ναη Όρη
3. Καηά ηε γλψκε ζνπ, ζε βνήζεζε ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα λα
θαηαλνήζεηο ην κάζεκα θαιχηεξα θαη πην εχθνια;
Ναη Όρη
4. ε βνήζεζε ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα λα θαηαλνήζεηο ην κάζεκα
κε πην επράξηζην θαη δεκηνπξγηθφ ηξφπν;
Ναη Όρη
5. Πνηα πξνβιήκαηα αληηκεηψπηζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρξήζεο ηνπ
ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο:
Μνπ θάλεθε δχζθνιν ζην ρεηξηζκφ
Καλέλα πξφβιεκα
Αλάθεξε θάηη άιιν
_______________________________________________
6. Αλάθεξε θάηη άιιν ζεηηθφ ή αξλεηηθφ ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηνπ
ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ ηάμε:
___________________________________________________________
__________________________________________________________
___________________________________________________________
7. Πξνηηκάο λα δνπιεχεηο κφλνο(ε) ζνπ κπξνζηά ζηνλ ππνινγηζηή ή ζε
νκάδα;
Μφλνο(ε) ε νκάδα
59
8. Πφζνη καζεηέο λνκίδεηο φηη κπνξνχλ λα δνπιέςνπλ αξκνληθά ζε κηα
νκάδα;
Γχν Σξεηο Σέζζεξηο Πέληε
9. Πνηα πξνβιήκαηα αληηκεησπίδεηο ζπλήζσο φηαλ δνπιεχεηο ζηνλ
ππνινγηζηή;
Γξάθσ αξγά ζην πιεθηξνιφγην
Γελ κπνξψ λα ρεηξηζηψ θαιά ην πνληίθη
Γελ γλσξίδσ λα ρξεζηκνπνηήζσ θαιά ηα δηάθνξα πξνγξάκκαηα
10. εκεηψλσ ηνλ αηζζεηεξηαθφ ηχπν ζηνλ νπνίν αλήθσ:
Αθνπζηηθφο Οπηηθφο-γισζζηθφο Οπηηθφο-ρσξηθφο Κηλαηζζεηηθφο
ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 2
60
16.Μνπ αξέζεη λα ζθαξθαιψλσ. _____
17.Ξέξσ πνιιά ηξαγνχδηα θαη κε ηα ιφγηα ηνπο. _____
18.Μνπ αξέζεη λα ζπλνδεχσ ηα ιφγηα κνπ κε εθθξαζηηθέο θηλήζεηο.
_____
19.Όηαλ κηιψ ζε έλαλ άλζξσπν πνπ αγαπψ, κνπ αξέζεη λα ηνλ
αγγίδσ. _____
20.Μνπ αξέζεη λα αθνχσ παξακχζηα θαη ηζηνξίεο. _____
21.Θέισ εζπρία φηαλ εξγάδνκαη. _____
22.Μνπ αξέζεη λα βιέπσ έξγα ζηνλ θηλεκαηνγξάθν ή ζηελ
ηειεφξαζε. _____
23.Σα βηβιία πνπ δελ έρνπλ εηθφλεο ηα βξίζθσ αληαξά. _____
24.Όηαλ ζθέπηνκαη, πνιιέο θνξέο ιέσ δπλαηά ηε ζθέςε κνπ. _____
25.Καηαιαβαίλσ θαιχηεξα, φηαλ κνπ δίλνπλ λα δσ απηφ πνπ κνπ
ιέλε. _____
26.Με ελδηαθέξεη λα θνξάσ ξνχρα ζηα ρξψκαηα πνπ κνπ αξέζνπλ.
_____
27.Κάπνηε αηζζάλνκαη φηη ζπκπαζψ ή δελ ζπκπαζψ θάπνηνπο
αλζξψπνπο, ρσξίο λα μέξσ γηαηί. _____
28.Πνιιέο θνξέο ζπκπαζψ ή αληηπαζψ αλζξψπνπο απφ ηελ εκθάληζε
ηνπο. _____
29.Πξνηηκψ ηα παηρλίδηα πνπ κηιάλε ή θάλνπλ ζφξπβν. _____
30.Μνπ αξέζεη λα αθνχσ κνπζηθή. _____
31.Καηαιαβαίλσ θαιχηεξα, φηαλ πηάζσ ηα πξάγκαηα κε ηα ρέξηα κνπ.
_____
32.Μνπ αξέζνπλ ηα παδι. _____
33.Πνιιέο θνξέο, φηαλ αθνχσ ζην ξαδηφθσλν έλα ηξαγνχδη,
ηξαγνπδάσ θη εγψ καδί ηνπ. _____
34.ην ζρνιείν, καζαίλσ θαιχηεξα φηαλ κνπ εμεγήζνπλ ην κάζεκα
πξνθνξηθά, παξά φηαλ ην δηαβάζσ απφ ην βηβιίν. _____
35.ηα δηαγσλίζκαηα, ζπρλά απαληψ ζηηο εξσηήζεηο ζχκθσλα κε ην
ηη αηζζάλνκαη φηη είλαη ζσζηφ. _____
36.Όηαλ γίλεηαη θάηη, δε κνπ αξέζεη λα ην θνηηάδσ απ‟ έμσ. Θέισ λα
κεηέρσ ζηε δξάζε. _____
37.Μπνξψ λα αλαγλσξίζσ ηνπο αλζξψπνπο απφ ηε θσλή ηνπο ζην
ηειέθσλν. _____
38.Με ελδηαθέξεη ηα ξνχρα πνπ θνξάσ λα είλαη θαζαξά θαη κε
ελνριεί φηαλ είλαη θάπνπ ιεξσκέλα. _____
39.Μνπ ιέλε φηη κηκνχκαη θαιά δηάθνξεο θσλέο. _____
40.Όηαλ είκαη ζηα θαηαζηήκαηα, κνπ αξέζεη λα παίξλσ ζηα ρέξηα κνπ
ηα αληηθείκελα πνπ θνηηάδσ. _____
41.Καηαιαβαίλσ πνιιά απφ ηελ έθθξαζε ηνπ πξνζψπνπ ησλ
αλζξψπσλ. _____
61
42.Όηαλ παίδσ ή εξγάδνκαη, πνιιέο θνξέο κηιψ θσλαρηά κε ηνλ
εαπηφ κνπ ή θάλσ θαληαζηηθνχο δηαιφγνπο. _____
62