Professional Documents
Culture Documents
jaten dugu?
Okelaren kontsumo osasuntsu eta
kontzienterako gida txikia: behikia
eta ardikia.
Zer okel
AURKEZPENA jaten dugu? OKELAREN PROPIETATE
Okela elikagai garrantzitsua da gure dietan. Bere zaporea eta testura
NUTRITIBOAK
preziatzen ditugu. Okel ezberdinak daude, bai animaliaren, bai abeltzaintza Okela proteina-iturri ona da.
ereduaren arabera ere.
Elikagai nagusiak, gramoko aprobetxa dezakegun proteina kopuru
handienetik txikienera ordenatuta, honakoak dira:
Gida hau behikian eta ardikian zentratzen da, Araban gehien mantentzen
den abeltzaintza baita.
justuagoak eta jasangarriagoak mantentzeko Zereal eta lekale konbinazioak proteina gehiago aprobetxatzen laguntzen du.
eta bultzatzeko.
Okelak bitaminak eta mineralak ditu.
Okelak burdina, zink, fosforo eta B taldeko bitamina kopuru nabarmenak
Gida honen eraketan Komertzio eta Zerbitzuen Elkarte Arabarrak, ditu. Erraiek, bereziki gibelak, bitamina eta mineral gehiago dauzkate.
ASELCARrek (Arabako Harategi Hautatuen Elkartea), UAGAk (Arabako
Nekazari eta Abeltzainen Batasuna), Arabako Slow Food Conviviumek,
CRICek (Kontsumorako Ikerketa eta Informazio Zentroa), Bakea eta Okela koipe-iturri garrantzitsua da.
Elkartasuna Euskadi Fundazioa - CC.OOk, Setem Hego Haizeak eta Koipeak beharrezkoak dira organismoarentzat. Koipeak asegabeak
Mugarik Gabek hartu dugu parte. edo aseak izan daitezke. Gehiegizko koipe asea kaltegarria da
organismoarentzat.
Asegabe gehiago
Gasteiz
Biasteri
Zuia
Informazio iturria:
Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Departamentua eta UAGA. Aiara
Zer okel
GANADUTEGIAK ARABAN jaten dugu? HILTEGIA
Behiki eta ardiki abeltzaintza Araban familia arteko enpresa Egun, animalia guztiak baimenduriko hiltegietan hil behar dira.
txikiek eta ertainek eratzen dute. Gehienak kalitate izendapenei Hiltegiak haragi-enpresa batenak izan daitezke edo titularitate publikoa edo
atxikitzen zaizkie. Oro har mota estentsiboko erabilerak egiten dituzte. Badaude pribatua duten enpresa independenteenak.
bakarrik haztera edo gizentzera dedikatzen diren ganadutegiak ere. Honek
abereak elikatzeko larreen eskuragarritasun nahikoarekin zerikusia du, baina Hiltegi kopurua murriztu egin da eskakizun sanitarioak direla-
baita merkatu eta ekoizpen ereduetan emandako aldaketekin ere. eta, baita bolumenari eta metaketari dagokienez merkatuaren
funtzionamenduagatik ere. Araban, hiltegi txiki bat geratzen da Laudion.
Joan den mendeko iraultza berdeak ongarrien, ongailuen eta
Amurriokoa 2008ko urtarrilean itxi zen eta Gasteizkoa 2005ean. Harrezkero
landare-osasunerako gai kimikoen aplikazioa ekarri zuen
komertzializazioa eta hilketa Bizkaian eta mugako probintzietan zentralizatu
nekazaritzako ekoizpena handitzeko. Familia arteko ganadutegi askok
dira.
euren ekoizteko modua eraldatu zuten. Alde batetik, pentsu-fabrikei saltzen
dizkieten zereal lursailak lantzen dituzte eta, beste alde batetik, pentsuak erosten
Honek eragin txarra izan du familia arteko ganadutegietan eta
dituzte abereak elikatzeko. Ganadutegia beste enpresa batzuen, bitartekarien
harategi tradizionaletan. Garraio kostuak handitu egin dira beharrezkoa
eta merkatuan zerealek eta okelak duten prezioen menpe dago. Garraiorako
baita hainbat animaliaren eskariari itxarotea garraioa errentagarri egiteko,
agrodiesel ekoizpena bereziki eragiten ari zaio sektoreari.
eta horrek xehekako salmenta espezializatua zaildu egiten du. Garraioa eta
90eko hamarkadan landa-enpleguaren eta landuriko lurren erdia itxaronaldia estres faktoreak izaten dira hilko diren animalientzat. Horrek
baino gehiago galdu da. Araban 1/10 behiki ganadutegi eta 1/4 ardiki okelaren samurtasunari eragiten dio, aurretik animaliak jasotako zainketak
ganadutegi itxi egin dira. Nekazaritzako eta abeltzaintzako ekoizpena murriztu zapuzten direlako.
egin da landa-lurraren industrializazio eta urbanizazio hazkorragatik eta okel
ekoizleei ordaintzen zaien prezioen erorketagatik. Txahal ganadutegiei duela 10 Ondorioz, 2006an “Harategi Artean” elkartea sortu zen eta UAGAk,
urte baino % 23 gutxiago ordaintzen zaie. ASELCARrek eta aurreko hiltegian lan egiten zuten komertzializatzaileek
Paradoxikoki, biztanleria eta animalia produktuen kontsumoa hazi egin dira. eratzen dute.
Eskaera hau asetzeko, okelaren % 60 beste probintzia eta herrialdeetatik Helburuak:
inportatzen da.
Araban hiltegi berri baten eraiketa sustatu, egungo eskaerari egokitua, eta
Ganadutegi batzuk eredu tradizional eta ekologikoetara Araban ekoizturiko behiki eta ardikiarentzako ekoizpen eta komertzializazio
bueltatzen ari dira eta euren abereek behar duten elikagaia ekoizten eredu berriak bultzatu. Ohiko eran, ekologikoan eta errito musulmanaren
dute. Europar Batasunak okelaren merkatuari ematen dizkion diru-laguntzak ez arabera hazitako animalien hilketarako bideak ezarri nahi dira.
dira sektorearen jasangarritasun eta bideragarritasunerako konponbide.
Hilketa eta gero, behikiak eta ardikiak gutxienez 3 edo 4 eguneko heltze prozesu
Funtsezkoa da kontsumitzaileok eredu
bat igaro behar dute. Kalitate izendapenek 7 egun edo gehiago exijitzen dute.
estentsiboetako bertako okela eta gure
ingurumen ekologiko eta sozialerako duen
balore gehigarria aintzat hartzen jakitea.
Zer okel
HARATEGI TRADIZIONALAK jaten dugu? ZEIN GARAITAN JAN OKEL BAKOITZA?
Egun, okela erosketa-saskiaren produktu nagusia da. Okel osasuntsuenak baldintza naturalagoetan hazitako
animalienak dira.
Elikagaiak urte-sasoikoak dira eta okela ere urte-sasoiko
Okelaren sektorean izandako elikagaia da.
elikagaien krisiak okel tradizionala Txahalak udaberrian jaiotzen dira eta 13 bat hilabeterekin edo gehiagorekin
konfiantzazko okela gisa aukera- hiltzen dira. Arkumeak neguan jaiotzen dira, abendutik martxora. Esneko
tzea ekarri du. arkumeek, hilabete batetik bi hilabetera edukitzen dute hiltzen dituztenean
%6,20
eta larreko arkumeek lautik seira. Hobe da adin gehiago edukitzea.
%10,70 Badaude erditzeak urtearen gainerakoan, baina gutxiago. Udaberri eta
uda partean bertako ekoizpeneko behiki eta arkume eskaintza handiagoa
%13,30 dago prezio egonkorretan.
Merkataritza-gune handiek
eta supermerkatuek urtetik %13,40 Urtean zehar adin handiagoa duten animalien kalitatezko okel
urtera elikagaien salmenten eskuragarritasuna badago, bigarena, behiarena eta ardiarena. Okel
ehuneko handiagoa %21,40 hauek zapore gehiago daukate eta ezin hobeak dira plater tradizional
metatzen dute. asko prestatzeko. Edadeko pertsona askok eta kultura musulmana
dutenek nahiago izaten dute, hain zuzen.
Jaiotzak: Eskaintza:
Hala ere, behikiaren kasuan,
ehunekoa urtetik urtera hazten da
harategi tradizionalen mesedetan.
ZERROAK ETIKETATZE
Abeltzaintza estentsiboko animalien okelak lehen begiratuan ikus Okel freskoak ez darama etiketarik, baina derrigorrezkoa da hutsean
ditzakegun koipe zerroak dauzka. enbasaturiko okelarentzat.
Ustiapen intentsiboko animaliena oro har bigunagoa eta melengagoa Okel fresko piezarekin batera
da. Koipe kopuru handiagoa daukan arren, ez da ikusten zuntz muskularren derrigorrez honakoak agertu
artean sartuta baitago. Testura trinkoa duen okel bat sintoma ona izan behar dira:
daiteke. 1. Piezaren izen komertziala
(ad: txahalkia, azpizuna).
2. Prezioa kilogramoko.
KOLOREA
Okelak espeziearen beraren kolorea eta animaliaren adinarena
izan behar du. Printzipioz, abeltzaintza estentsiboko behikiarena eta OKELAREN KONTSERBAZIOA
ardikiarena gorri bizia da. Abeletxe intentsibo batzuek koloragarria Okel freskoa hozkailuan kontserbatu eta 48 ordu baino lehen kontsumitu,
botatzen diote pentsuari okelaren kolorea eman dezan. edo izozkailuan gorde.
Izoztu baino lehen, pieza handia baldin bada, zati egokietan zatitu, gero
progresiboki desizoztuz joateko.
USAINA Ontzi itxietan kontserbatu hurbil dituen beste elikagaien usainak eta
Okelaren usainak atsegina izan behar du. Haragi txikitua erosterakoan zaporeak xurga ez ditzan.
momentuan eta kontsumitzailea aurrean dagoela txiki dezaten exijitu
behar da. Saltokian okela beti hozkailuan kontserbatu behar da. Behin desizoztuta, ez izoztu berriro inoiz.
Zer okel
OKELAREN KATEGORIAK ETA ZATIKATZEA jaten dugu?
Behikia/Txahalkia Arkumea/Ardia
Erregosteko edo Gisatzeko Erregosteko edo
1 xerratan mozteko 2
ZANKARROIA. Nerbiodun okela, 1 Plantxan 2 xerratan mozteko
BIRIBILKIA. Okel oso gihartsua, gelatina askorekin, mamitsua, oso TXULETILAK. Xerratan moztutako
nerbiorik gabekoa eta pixka bat samurra geratzen da prestatuta eta
HANKA xerratan moztuta. HANKA.
haritsua. haririk gabe.
AZPIZUNA. Okel meheagoa, LEPOA. Okel garbia, uniformea,
zapore delikatuagoa duena eta samurra eta zapore onekoa.
nerbio bakar bat. HEGALA. Koipe-zerroak dituen
BUZTANTXOA. Maskal eta okela, oso mamitsua, zapore oso
ipurtezur artetik irteten den pieza definituarekin.
txikia, oso samurra, zapore onekoa
eta aparteko emaitza ematen
duena. Egosketa motza: 15 minutu
eltzean edo 40 minutu labean.
1 4
1 4 2
3 1
4
2
3 3
3 1
3
4
3 1
2 4
3 Gisatzeko
3
BESOKIA. Hezurrarekin edo hezurrik gabe zatituta okel ezin hobea
2
txilindrona, saltsa espainiarra eta abar prestatzeko.
HANKA. Modu berean prestatzen da.
Erretzeko
Eltzekorako 4 LEPOA. Okel oso zaporetsua eta mamitsua, ezin hobea gisatzeko edo
3 TXURRASKOA. Behiki saiheskia, hezur barazkiekin eltzekoak egiteko.
MASAILAK. Behikiaren lepapea, zentimetro bat inguruko tiratan moztua HEGALA. Egosketan barazki jakin batzuen zaporea nabarmentzeko
oso-oso mamitsua, nerbio askorekin, hezurrak kendu gabe.
gelatina askorekin, zapore berezia, pieza ezin hobea.
BIRIBILKIA. Bere zuku propioan
kolore bizia, egosketa luzea behar
4 Erretzeko
erretzeko errezeta tradizionala.
du. TXULETOIA. Egokia barbakoetarako.
ZANKARRA. Nerbioak ditu, haririk ROAST-BEEFA. Behiki txuletaren beheko Larreko arkume TXULETILAK txingarretan erreta jartzeko.
ez, ahosabaiarekin kontaktuan bizkarraren zatia, pieza batean erreta eta Esneko ARKUMEAK erdibituta edo laurdenetan zatituta labean
oso leuna da. Azienda larrikoa ondoren moztuta xerratan. erretzeko.
gomendatzen da. AZPIZUNA. Bere zuku propioan erretako
BEHIKI SAIHESKIA. Zapore pieza ezin hobea edo ahate foie freskoz
biziko eltzekoa ematen duen okel beteta.
zaporetsua.
Zer okel
GOMENDIOAK jaten dugu? HARATEGI TRADIZIONALAK
GASTEIZEN
Vitoria-Gasteiz
Dieta bariatua eta orekatua eraman, bertakoak diren ARRONIZ HARATEGIA Ariznabarra 2
ACEBO HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 26
JESUS Mª DOMAICA HARATEGIA Judizmendi hiribidea 12
JESUS MARI OJANGUREN HARATEGIA Benito Guinea 2
urte-sasoiko elikagaietan oinarrituta. ACEBO HARATEGIA Nafarroako Errege-Erregin azoka Salt. 1 JOAQUIN IZAGUIRRE HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 14
AIZPEOLEA HARATEGIA Florida azoka JOSE ARRIBA HARATEGIA Adurzako azoka Salt. 24
AKELARRE HARATEGIA Pablo Uranga Margolaria 5 JUANMA HARATEGIA Zabalguneko azoka
Animalia-gantzak mugatu hestekiak eta haragi- AMADO HARATEGIA Arabako Biltzar Nagusiak 29 L.G. TUDERO HARATEGIA Nafarroako Errege-Erregin azoka Salt. 23
azpiproduktuak, batik bat. AMELIA HARATEGIA Toroko Gaztelua 9
ANGEL MARTINEZ HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 18
LUIS FERNANDEZ HARATEGIA Kuba 2
MARI HARATEGIA Arana 13
APELLANIZ HARATEGIA Legutianoko Atea 2 MARI CARMEN HARATEGIA Santa Olaja de Acero 1
Okelaren kantitateari baino, kalitateari eman ARGÓMANIZ HARATEGIA Iturritxu 3 MARIO HARATEGIA Hedegile 87
ARIZMENDI HARATEGIA Zuia 8 MARQUINEZ HARATEGIA Adriano VI. 11
lehentasuna. BASILIO HARATEGIA Paraguai azoka Salt. 6 MEDIAVILLA HARATEGIA Nikaragua 2
BEHIAK HARATEGIA Donostia 43 MIGUEL UNZALU HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 8 - 9
okel
COLLADO HARATEGIA Domigo Beltrán 66 MITXEL HARATEGIA Domingo Beltran 31
Bertako ganadutegi estentsiboetatik datozen CONCHI HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 27 -28 MONTERO HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 4
osasuntsuagoak kontsumitu. DANIEL UBIS HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 7 MUJIKA HARATEGIA Uribegela 2 (Abetxuko)
DÍAZ HARATEGIA Juan Aiala Kantzilerra 2 NATI S.C. HARATEGIA Extremadura 18
E. ARTEAGA HARATEGIA Herrandarren 51 OSCAR HARATEGIA Pepe Ubis enparantza 11
Jatorriari, hazte motari eta abereen elikadurari buruzko E. LEGARDA HARATEGIA Aiztogile 4 OSKAR HARATEGIA Panama 2
informazioa eskatu harategi tradizionaletan. ELVIRA HARATEGIA Fernandez de Lezeta 1- Jesusen Zerbitzarien-
Koroatze 9 - Arana 31 - Gasteiz hiribidea 37
PACO HARATEGIA Bruno Villareal Gorbea izk.
RAMIRO HARATEGIA Logroño 1
ESPADAS HARATEGIA Gorbea-Zaldiaran azoka Salt. 17- 18 ROSI HARATEGIA Santa Barbara azoka Pto. 24
Okel gutxiagorekin, baina hobearekin prestatu plater F. ECHEVARRÍA HARATEGIA Domingo Beltrán 63
GASTEIZ HARATEGIA Adurza 18
SANTAMARÍA HARATEGIA Trenbide 10
SANTI HARATEGIA Pablo Xerica 5 - Federico Baraibar 3
osoak eta zaporetsuak, eltzekoak eta paellak, kasu. GENARO HARATEGIA Aranzabela SANTI S. C. HARATEGIA Sansomendi azoka Salt. 1
HNOS GONZÁLEZ HARATEGIA Tomas Zumarraga Dohatsuar 40 Salt. 2 SANTIAGO HARATEGIA Hebillaseko Azoka Salt. 7
HNOS TUDERO S.C. HARATEGIA Paraguai azoka Pto. 13 SEVE HARATEGIA Florida 46 - 44
Okel osasuntsuagoa, justuagoa eta HNOS. GARCIA HARATEGIA Nafarroako Errege-Erregin azoka Salt. 20 TOMÁS HARATEGIA Ariznabarra 9
jasangarriagoa dastatu eta konpartitu. HNOS. MARTIN HARATEGIA Hebillaseko azoka Salt. 12
HNOS. MTZ DE ALEGRIA HARATEGIA Enrique Eguren 5
VALLE HARATEGIA Santa Barbara azoka Salt. 35
ZURBANO HARATEGIA Extremadura 7
HNOS. MTZ DE ALEGRIA HARATEGIA Kuba 3 ZUYA HARATEGIA Arantzazuko azoka Salt. 6-7
HNOS. MUÑOZ HARATEGIA Santa Luzia azoka Salt. 10 GOYA HARATEGIA/JANARI-DENDA Zaramagako enparantza 8
HNOS. ONETXA HARATEGIA Aurelio Vera-Fajardo margolaria 6 LA TERNERA S.C. Antso Jakituna 19
HNOS. ONETXA HARATEGIA Zabalguneko azoka Salt. 13-14 ÁLVAREZ OILAZKO-DENDA/URDAITEGIA Nafarroako Errege-Erregin azoka
Amurrio
HNOS. UNZALU HARATEGIA Judizmendi hiribidea 15
HNOS. VEGA HARATEGIA Lorenzo Prestamero 10
ISIDRO HARATEGIA Florida 61 ALAVA HARATEGIA Elexondo 10
JESÚS HARATEGIA Jacinto Benavente 35 HNOS. MENOYO S.C. HARATEGIA Dionisio Aldama 7
JESUS IZAGUIRRE HARATEGIA Gasteiz azoka Salt. 11 SAN JOSÉ HARATEGIA Zabaleko 8
Antolatzaileak:
Komertzio eta Zerbitzuen Elkarte Arabar
ASELCAR
U.A.G.A.
Slow Food Araba
Bakea eta Elkartasuna Euskadi Fundazioa - CC.OO
Mugarik Gabe
SETEM Hego Haizea
Dirulaguntza: