Chöông 1: HEÄ THOÁNG SOÁ ÑEÁM – SOÁ NHÒ PHAÂN

I. Caùc heä thoáng soá ñeám:

1. Caùc khaùi nieäm:
- Cô soá (r - radix):
laø soá löôïng kyù töï chöõ soá (kyù soá - digit)
söû duïng ñeå bieåu dieãn trong heä thoáng soá ñeám
- Troïng soá (weight):
ñaïi löôïng bieåu dieãn cho vò trí cuûa 1 con soá
trong chuoãi soá.
Troïng soá = Cô soá Vò trí
- Giaù trò (value):
tính baèng toång theo troïng soá
Giaù trò = Σ (Kyù soá x Troïng soá)
1
a. Soá thaäp phaân (Decimal): Cô soá r = 10

4 0 7 . 6 2 5
102 101 100 . 10-1 10-2 10-3
4x102 0x101 7x100 . 6x10-1 2x10-2 5x10-3
400 0 7 . 0.6 0.02 0.005

400 + 0 + 7 + 0.6 + 0.02 + 0.005 = 407.625

b. Soá nhò phaân (Binary): Cô soá r = 2

1 0 1 . 0 1 1
22 21 20 . 2-1 2-2 2-3
1x22 0x21 1x20 . 0x2-1 1x2-2 1x2-3
4 0 1 . 0 0.25 0.125

4 + 0 + 1 + 0 + 0.25 + 0.125 = 5.375

2
c. Soá thaäp luïc phaân (Hexadecimal): Cô soá r = 16
Hexadecimal Decimal Binary Hexadecimal Decimal Binary
0 0 0000 8 8 1000
1 1 0001 9 9 1001
2 2 0010 A 10 1010
3 3 0011 B 11 1011
4 4 0100 C 12 1100
5 5 0101 D 13 1101
6 6 0110 E 14 1110
7 7 0111 F 15 1111

5 A 0 . 4 D 1
162 161 160 . 16-1 16-2 16-3
5x162 10x161 0x160 . 4x16-1 13x16-2 1x16-3
1280 160 0 . 0.25 0.0508 0.0002

1280 + 160 + 0 + 0.25 + 0.0508 + 0.0002 = 1440.301

3
2. Chuyeån ñoåi cô soá:
a. Töø thaäp phaân sang nhò phaân

8 . 625
8 :2 = 4 dö 0 (LSB)
4 :2 = 2 dö 0
2 :2 = 1 dö 0
1 :2= 0 dö 1

1 0 0 0 . 1 0 1 B

0.625 x 2 = 1.25 phaàn nguyeân 1 (MSB)

0.25 x 2 = 0.5 phaàn nguyeân 0
0.5 x 2 = 1.0 phaàn nguyeân 1
4
 b. Töø thaäp phaân sang thaäp luïc phaân:

1480.4296875
1480 : 16 = 92 dö 8 (LSD)
92 : 16 = 5 dö 12
5 : 16 = 0 dö 5

5 C 8 . 6 E H

0.4296875 x 16 = 6.875 phaàn nguyeân 6 (MSD)

0.875 x 16 = 14.0 phaàn nguyeân 14

5
c. Töø nhò phaân sang thaäp luïc phaân:

0011101101011101.0110101 0 B
3 B 5 D . 6 A H

d. Töø thaäp luïc phaân sang nhò phaân:

2 C 9 . E 8 H

0 01011001001.11101000 B

6
II. Soá nhò phaân (Binary):
1.Caùc tính chaát cuûa soá nhò phaân

- Soá nhò phaân n bit coù 2n giaù trò töø 0 ñeán 2n - 1

- Soá nhò phaân coù giaù trò 2n-1: 1 … … … 1 (n bit 1)

vaø giaù trò 2n: 1 0 … … ... 0 (n bit 0)

- Soá nhò phaân coù giaù trò leû laø soá coù LSB = 1;
ngöôïc laïi giaù trò chaün laø soá coù LSB = 0
- Caùc boäi soá cuûa bit:
1 B (Byte) = 8 bit
1 KB = 210 B = 1024 B
1 MB = 210 KB = 220 B
1 GB = 210 MB
7
2. Caùc pheùp toaùn soá hoïc treân soá nhò phaân:
a. Pheùp coäng:
1 1 1
0 + 0 = 0
0 + 1 = 1 1 0 1 1 1
1 + 0 = 1 1 0 1
1 + 1 = 0 nhôù 1 1 1 1 0 0
b. Pheùp tröø:

-1 -1 -1
0 - 0 = 0
0 - 1 = 1 möôïn 1 1 1 0 1 0
1 - 0 = 1 1 1 1
1 - 1 = 0 1 0 0 1 1
8
 1 0 1 1
c. Pheùp nhaân:
1 0 0 1
1 0 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 0 1 1
1 1 0 0 0 1 1
d. Pheùp chia:
1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 1
1 0 1 1
1 1 0 1
1 1 1 0
1 0 1 1
1 1 0 1
1 0 1 1
1 0 9
3. Maõ nhò phaân:
Töø maõ:
laø caùc toå hôïp nhò phaân ñöôïc söû duïng trong loaïi maõ nhò phaân

a. Maõ nhò phaân cho soá thaäp phaân (BCD – Binary Coded Decimal)
Soá BCD BCD BCD Maõ 1 trong 10
thaäp phaân (8 4 2 1) (2 4 2 1) quaù 3
0 0000 0000 0011 0000000001
1 0001 0001 0100 0000000010
2 0010 0010 0101 0000000100
3 0011 0011 0110 0000001000
4 0100 0100 0111 0000010000
5 0101 1011 1000 0000100000
6 0110 1100 1001 0001000000
7 0111 1101 1010 0010000000
8 1000 1110 1011 0100000000
9 1001 1111 1100 1 0 0 0 0 0 0 0 0100
 b. Maõ Gray: laø maõ nhò phaân maø 2 giaù trò lieân tieáp nhau
coù toå hôïp bit bieåu dieãn chæ khaùc nhau 1 bit

Giaù trò Binary Gray

0 000 000
1 001 001
2 010 011
3 011 010
4 100 110

Ñoåi töø Binary sang Gray Ñoåi töø Gray sang Binary

1 0 1 1 1 0 0 0
1 0 1 1 0 Gray: 1 1 0 0 1
Gray: 1 1 1 0 1 1 0 0 0 1
11
c. Maõ LED 7 ñoaïn: Giaù trò a b c d e f g
0 1 1 1 1 1 1 0
a 1 0 1 1 0 0 0 0
2 1 1 0 1 1 0 1
f b 3 1 1 1 1 0 0 1
g 4 0 1 1 0 0 1 1
e c 5 1 0 1 1 0 1 1
6 1 0 1 1 1 1 1
d 7 1 1 1 0 0 0 0
8 1 1 1 1 1 1 1
9 1 1 1 1 0 1 1
d. Maõ 1 trong n:
laø maõ nhò phaân n bit coù moãi töø maõ chæ coù 1 bit laø 1
(hoaëc 0) vaø n-1 bit coøn laïi laø 0 (hoaëc 1)
1 0 0 0 0 1 1 1
0 1 0 0 1 0 1 1
Maõ 1 trong 4: hoaëc
0 0 1 0 1 1 0 1
0 0 0 1 1 1 1 0 12
d. Maõ kyù töï ASCII:
(Coät) b6 b5 b4
(Haøng) 000 001 010 011 100 101 110 111
b3b2b1b Hex 0 1 2 3 4 5 6 7
0
0000 0 NUL DLE SP 0 @ P ` p
0001 1 SOH DC1 ! 1 A Q a q
0010 2 STX DC2 ” 2 B R b r
0011 3 ETX DC3 # 3 C S c s
0100 4 EOT DC4 $ 4 D T d t
0101 5 ENQ NAK % 5 E U e u
0110 6 ACK SYN & 6 F V f v
0111 7 BEL ETB ’ 7 G W g w
1000 8 BS CAN ( 8 H X h x
1001 9 HT EM ) 9 I Y i y
1010 A LF SUB * : J Z j z
1011 B VT ESC + ; K [ k {
1100 C FF FS , < L \ l |
1101 D CR GS - = M ] m }
13
1110 E SO RS . > N ^ n ~
1111 F SI US / ? O _ o DEL
III. Soá nhò phaân coù daáu :
1. Bieåu dieãn soá coù daáu:

a. Soá coù daáu theo bieân ñoä (Signed_Magnitude):

- Bit MSB laø bit daáu: 0 laø soá döông vaø 1 laø soá aâm,
caùc bit coøn laïi bieåu dieãn giaù trò ñoä lôùn
+ 13 : 01101
- 13 : 11101
- Phaïm vi bieåu dieãn:

- (2n-1 – 1) ÷ + (2n-1 – 1)
14
b. Soá buø_1 (1’s Complement):
- Soá buø_1 cuûa 1 soá nhò phaân N coù chieàu daøi n bit
Buø_1 (N) = 2n – 1 – N
Buø_1 (1 0 0 1) = 24 - 1 - 1 0 0 1
= 1111 - 1001
= 0110
- Coù theå laáy Buø_1 cuûa 1 soá nhò phaân baèng caùch laáy
ñaûo töøng bit cuûa noù (0 thaønh 1 vaø 1 thaønh 0)
- Bieåu dieãn soá coù daáu buø_1:
* Soá coù giaù trò döông:
bit daáu = 0, caùc bit coøn laïi bieåu dieãn ñoä lôùn
* Soá coù giaù trò aâm:
laáy buø_1 cuûa soá döông coù cuøng ñoä lôùn
- Phaïm vi bieåu dieãn
- (2n-1 – 1) ÷ + (2n-1 – 1)
15
c. Soá buø_2 (2’s Complement):
- Soá buø_2 cuûa 1 soá nhò phaân N coù chieàu daøi n bit cuõng coù n bit
Buø_2 (N) = 2n – N = Buø_1 (N) + 1

Buø_2 (1 0 0 1) = 24 - 1 0 0 1
= 10000 - 1001
= 0111

hoaëc Buø_2 (1 0 0 1) = Buø_1 (1 0 0 1) + 1

= 0110 +1
= 0111

16
- Bieåu dieãn soá coù daáu buø_2:
* Soá coù giaù trò döông:
bit daáu = 0, caùc bit coøn laïi bieåu dieãn ñoä lôùn
* Soá coù giaù trò aâm:
laáy buø_2 cuûa soá döông coù cuøng ñoä lôùn

- Phaïm vi bieåu dieãn soá nhò phaân coù daáu n bit

- (2n-1 ) ÷ + (2n-1 - 1)
Giaù trò döông Giaù trò aâm
000 = 0 100 = - 4
001 = + 1 101 = - 3
010 = + 2 110 = - 2
011 = + 3 111 = - 1
17
- Ñeå tìm ñöôïc giaù trò cuûa soá aâm:
ta laáy buø_2 cuûa noù; seõ nhaän ñöôïc soá döông coù cuøng bieân ñoä

Soá aâm 1 1 0 0 0 1 coù giaù trò : -………

15
Buø_2 (1 1 0 0 0 1) = 0 0 1 1 1 1 : + 15
- Môû roäng chieàu daøi bit soá coù daáu:
soá döông theâm caùc bit 0 vaø soá aâm theâm caùc bit 1 vaøo tröôùc

-3 : 101 = 11101
- Laáy buø_2 hai laàn moät soá thì baèng chính soá ñoù

- Giaù trò -1 ñöôïc bieåu dieãn laø 1 …. 11 (n bit 1)

- Giaù trò -2n ñöôïc bieåu dieãn laø 1 0 0 .... 0 0 (n bit 0)

- 32 = - 25 : 1 0 0 0 0 0 18
2. Caùc pheùp toaùn coäng tröø soá coù daáu:
- Thöïc hieän gioáng nhö soá khoâng daáu.
- Thöïc hieän treân toaùn haïng coù cuøng chieàu daøi bit,
vaø keát quaû cuõng coù cuøng soá bit
- Keát quaû ñuùng neáu naèm trong phaïm vi bieåu dieãn soá coù daáu.
(neáu keát quaû sai thì caàn môû roäng chieàu daøi bit)

-6 : 1010 -2 : 1110
+ +
+3 : 0011 -5 : 1011
-3 : 1101 -7 : 1001

+4 : 0100 00100
+
+5 : 0101 00101
- 7 : 1 0 0 1 (Kq sai) 01001 :+9 (Kq ñuù19ng)
 -6 : 1010 +2 : 0010
- -
-2 : 1110 -5 : 1011
-4 : 1100 +7 : 0111

-7 : 1001 11001
-
+5 : 0101 00101
+ 4 : 0 1 0 0 (Kq sai) 1 0 1 0 0 : - 12 (Kq ñuùng)

20
Tröø vôùi soá buø_2: A – B = A + Buø_2 (B)

* Tröø vôùi soá khoâng coù daáu

6 : 0110 0110
- buø_2:
+
13 : 1101 0011
-7 : 1001

* Tröø vôùi soá coù daáu

-6 : 1010 1010
- buø_2:
+
-3 : 1101 0011
-3 : 1101
21
 IV. Coäng tröø soá BCD:
Neáu toång Si ≥ 10 hoaëc coù bit nhôù
A+ S= A+B Ci = 1, thì hieäu ñính Si :
B Si = Si + 6 vaø Si+1 = Si+1 + Ci
Cn = 1: keát quaû Neáu Ci = 1 thì khoâng hieäu ñính
laø soá döông Neáu Ci = 0 thì hieäu ñính Di :
D=A–B (A≥B) D = D + 10
i i
A-B =A+
Buø_2(B) Cn = 0: keát quaû Neáu Ci = 1 thì hieäu ñính Di :
(Keát quaû laø soá aâm (A<
<B) Di = Di + 6
boû bit Cn) Laáy buø keát quaû Neáu C = 0 thì khoâng hieäu ñính
i

1
29 : 0 0 1 0 1 0 0 1 28 : 0 0 1 0 1 0 0 0
+ +
55 : 0 1 0 1 0 1 0 1 19 : 0 0 0 1 1 0 0 1
0111 1110 0100 0001
0110 0110
84 : 1 0 0 0 0 1 0 0 47 : 0 1 0 0 0 1 1 1 22
 1
29 : 0 0 1 0 1001 0010 1001
- +
55 : 0 1 0 1 0101 1010 1011
1101 0100
0110
-26 : 1 1 0 1 1 0 1 0
0010 0110

23