You are on page 1of 70

T.C.


LLÎ EĞİ
TİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİ
TİM VE ÖĞRETİ
M Sİ
STEMİ
NİN
GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)


LİŞİ
M TEKNOLOJİ
LERİ

POST (İ
LK AÇILIŞ)

ANKARA 2007
ğıtarafı
Milli Eğitim Bakanlı ndan geliş
tirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlığı nı
n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak
yaygınlaştı
rılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim
materyalleridir (Ders Notları
dır).

 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye


rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazı ş
rlanmı, denenmek ve
geliş
tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda
uygulanmaya baş ş
lanmıtır.

 Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği


kazandı rmak koş ulu ile eğitim öğ retim sı rası
nda geliş tirilebilir ve yapı
lması
önerilen değiş
iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.

 Örgün ve yaygın eğitim kurumları , iş


letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
ı
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşlabilirler.

 Bası şmodüller, eğitim kurumları


lmı rencilere ücretsiz olarak dağı
nda öğ tı

r.

 Modüller hiçbir ş
ekilde ticari amaçla kullanı ı
lamaz ve ücret karş ğ
lıında
satı
lamaz.

Resim 1.1: Klavye


İ
ÇİNDEKİ
LER

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1
1. BİLGİ SAYARIN AÇILIŞINI SAĞLAYAN ELEMANLAR..............................................3
1.1. Klavye ............................................................................................................................3
1.1.1. Klavye Nedir?.......................................................................................................3
1.1.2. Klavyenin İ ç Yapı sıve Çalı ş ma Prensibi .............................................................4
1.1.3. Standart Klavye Tuş ları nı n Görevleri...................................................................5
1.1.4. Klavye Çeş itleri ....................................................................................................7
1.2. Fare................................................................................................................................. 9
1.2.1. Fare Nedir? ...........................................................................................................9
1.2.2. Farenin İ ç Yapı sıve Çalı şma Prensibi..................................................................9
1.2.3. Fare Çeş itleri ...................................................................................................... 11
1.3. Kesintisiz Güç Kaynağı(UPS).....................................................................................14
1.3.1. Kesintisiz Güç Kaynağ ıNedir?.......................................................................... 14
1.3.2. Kesintisiz Güç Kaynakları nı nİ ç Yapı sıve Çalı şma Prensibi ............................ 15
1.3.3. Kesintisiz Güç KaynaklarıÇeş itleri ................................................................... 16
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................22
ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 .................................................................................................. 23
2. BIOS................................................................................................................................... 23
2.1. BIOS Nedir?................................................................................................................. 23
2.1.1. BIOS Ne İ şe Yarar? ............................................................................................ 24
2.1.2. POST Nası l Çalı ş ır?............................................................................................ 26
2.1.3. BIOS’ta Yapı lan Değ iş iklikler Nereye Kaydedilir? ........................................... 27
2.1.4. BIOS Çeş itleri ....................................................................................................27
2.2. BIOS Yapı landı rması na Giriş...................................................................................... 28
2.2.1. Post Ekranı .......................................................................................................... 28
2.2.2. Cmos Setup Menüsü ........................................................................................... 29
2.2.3. Standard Cmos Setup (Standart Cmos Ayarları ) ................................................30
2.2.4. Bı os Features Setup Menüsü (Advanced BIOS Setup-BIOS Özellikler Ayarı ) . 32
2.2.5. Chipset Features Setup Menüsü (Advanced Chipset Features - Yonga Seti
Özellikleri Ayarı ) ............................................................................................................. 35
2.2.6. Power Management Setup Menüsü (Güç Yönetimi Ayarı )................................ 39
2.2.7. PNP/PCI Configuration Menüsü (Tak Çalı ştı r/PCI Veri Yolu Konfigürasyonu)
......................................................................................................................................... 41
2.2.8. Integrated Peripherals Menüsü (Tümleş ik Çevre Birimler) ............................... 42
2.2.9. Boot Setup Menüsü (Açı lı şAyar Menüsü) ........................................................ 44
2.2.10. Diğ er BIOS Seçenekleri ................................................................................... 45
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 50
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................51
ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 .................................................................................................. 52
3. HATA MESAJLARI .......................................................................................................... 52
3.1. Sesli Hata Mesajları ..................................................................................................... 52
3.1.1. Sesli Hata Mesajı Nedir? ....................................................................................52
3.1.2. Sesli Hata MesajlarıNelerdir?............................................................................53
i
3.2. Yazı lıHata Mesajları ................................................................................................... 54
3.2.1. Yazı
lıHata MesajıNedir?.................................................................................. 54
3.2.2. Yazı
lıHata Mesajları Nelerdir?.......................................................................... 55
3.3. Hata Mesajlarının Bulunması ....................................................................................... 56
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 58
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................59
MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 60
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61
ÖNERİ LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 63
KAYNAKÇA .........................................................................................................................64

ii
AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 481BB0015
ALAN Bilişim Teknolojileri
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI POST (İ lk Açı

ş)
Bilgisayarın açı
lı şve girişçı şaygı
kı tları
ndan oluş
an
MODÜLÜN TANIMI
öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/16
ÖN KOŞUL Portlar modülünü almı şolmak.
YETERLİ
K Bilgisayarı
n ilk açış
lıı
nıyapmak
Genel Amaç:
Bu modül ile gerekli ortam sağlandı ğı
nda
bilgisayarı n çalı şması için gerekli bağ lantıları ve
ayarlamaları yapabileceksiniz.
Amaçlar:
MODÜLÜN AMACI 1. Bilgisayar açı lış
ınısağ layan elemanları
kullanabileceksiniz.
2. İ lk açı şsı
lı rasında meydana gelebilecek hatalarıve
ikazlarıbileceksiniz.
3. BIOS ayarlamaları nıyaparak uygun açılış
durumunu sağ layabileceksiniz.
EĞİ
TİM ÖĞRETİ M ş
Anakart, fare, klavye, KGK, çalıı
r vaziyette bir
ORTAMLARI VE bilgisayar. Uygulamalı olarak laboratuar ortamı nda
DONANIMLARI iş
lenmelidir.
Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili
değ erlendirme soruları ile kendi kendinizi
değ erlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda verilen
öğretici sorularla edindiğ iniz bilgileri pekiş tirecek,
ÖLÇME VE
uygulama örneklerini ve testleri gerekli süre içinde
DEĞERLENDİ
RME
tamamlayarak etkili öğrenmeyi gerçekleş tireceksiniz.
Sırasıyla araştı ş
rma yaparak, grup çalımaları na katı larak ve
en son aş amada alan öğretmenlerine danı şarak ölçme ve
değ erlendirme uygulamaları nıgerçekleş
tirin.

iii
iv

RİŞ

RİŞ
Sevgili Öğrenci,

Teknolojinin her geçen gün hı zla ilerlediği bu zamanda, toplum olarak çağın gerisinde
kalmama adı na en yeni ve en geçerli teknolojik ürün olarak kabul edilen ve çağ ımı zın
vazgeçilmezi olan bilgisayar teknolojisini toplum olarak ne derecede kabullendiğimiz, millet
olarak geliş
mişliğimizin göstergelerinden birisi olacaktır.

Bilgisayarıdonanı msal olarak çok iyi analiz edebilen ve elde ettiğ


i analizleri sorun
çözme aşaması nda net olarak kullanabilen yetiş
mişbeyin gücünün eksikliğ i ülkemizde ciddi
anlamda hissedilmektedir.

Ülkemizde birçok eve artı k bilgisayar girmiş tir. Bu bilgisayarlar ile insanlar iş
lerini
k daha kolay bir ş
artı ekilde yapmaya baş lamı ş
, internetin yaygı nlaşması yla hem bilgiye çok
kolay bir şekilde ulaş
arak zamandan kazanmı ş, hem de bilgisayarıbir eğlence aracıolarak
kullanmı şlardır.

Fakat çok az insan bilgisayarlarıkullanmamı


zda bize yardı
mcıolan klavye ve fare gibi
çevre birimlerinin nasıl çalıştığ
ınımerak etmişveya bilgisayar açılı
rken ne tür iş lemler
olduğunu sorgulamı ş
lardır.

Modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile klavye, fare ve kesintisiz güç
kaynakları nın çalışma prensiplerini, içyapı larınıve çeş itlerini öğreneceksiniz. Gene sayılan
bu cihazları n kasa kablo bağ lantı
larınınası l yapabileceğiniz yeteneğ ini kazanacaksını z.
Bunun yanısı ra bilgisayarı n ilk açı lışıesnası nda yapı lan işlemler ile açı şesnası
lı nda
oluş abilecek yazılıveya sesli hata mesajları nın ne anlama geldiğ ini öğrenecek ve açı lış
sırasında olması nıistediğiniz ayar değ işikliklerini kendi kendinize yapabileceksiniz.

1
2
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
AMAÇ

Bilgisayara ait çevre birimlerinden fare ve klavye ile kesintisiz güç kaynağı
nın (UPS
Uninterruptible Power Supply – KGK) çalı şma prensibini öğreneceksiniz.

ARAŞTIRMA

Sevgili öğ
renci, bu faaliyet öncesinde yapmanı
z gereken öncelikli araş

rmalar
ş
unlardı
r:

1. Günümüzde ne tür klavye ve fare çeşitleri olduğ


unu, klavye ve fare üzerinde
bulunan elemanları
n ne işe yaradığ
ınıaraştırı
nız. Klavye ve farenin kasaya ne ş ekilde
bağlantıyapı ğı
ldı nıgözlemleyiniz.

2. Fare ve klavyenin tarihsel geliş


im sürecini araş


nız ve elde ettiğ
iniz bilgileri sı
nıf
içerisinde arkadaş ları
nı ş
zla tartıı
nız.

3. Bir KGK’nın kasa ve çevre birimleri ile olan bağlantışeklini inceleyiniz. Kesintisiz
güç kaynağıseçerken nelere dikkat edilmesi gerektiğini araştı
rını
z.

Araştı
rma iş lemleri için bilgisayar laboratuarı
nda veya ev ortamı
nda bulunan hazı
r bir
bilgisayarıve internet ortamı nıkullanı nı
z.

1. Bİ
LGİ
SAYARIN AÇILIŞINI SAĞLAYAN
ELEMANLAR
1.1. Klavye

1.1.1. Klavye Nedir?


Üzerinde harf, rakam ve sembolleri içeren
tuşlarıbulunduran ve bunlara bası ldığı
nda ekranda
görüntüleyerek, bilgisayara veri ve komut girişini
sağ layan birime “klavye (keyboard)” adıverilir.

Klavye, bilgisayarla kullanıcıarasında iletiş


im
kurmayısağlayan önemli bir aygı ttı
r. Her ne kadar
dokunmatik ekranlar ve sesli kumanda sist emleri
yavaşyavaşbilgisayar dünyası na girmekteyse de
klavye vazgeçilmez bir donanı mdır. ğ
Milli Eğitim Bakanlııtarafı
ndan geliş
tir

3
1.1.2. Klavyenin İ
ç Yapı
sıve Çalı
şma Prensibi

Klavye, üzerindeki tuş lar aracı ğ


lııile kullanı cının bilgisayara sinyaller göndermesini
sağ lar. Klavyenin içerisinde, basit bir mikroiş lemci ve tampon bellek bulunmaktadı r. Bir tuşa
bası ldığında, tuş un bağlıolduğu elektronik devre harekete geçerek hangi tuş a bası ldığ ı

bilgisayara iletir. Bilgisayar da bu bilgiyi iş
ler.

Şekil 1.1: Klavyenin iç yapı


Kullanıcı, klavye üzerindeki plastik tuşüzerine bastığında, tuşaltı


ndaki plastik yay
aşağ ıezilerek altı ndaki kömür tabaka içerisinde bulunan gümüşnitrat içerikli devreyi
kapatı r. Klavye içerisinde bulunan mikroiş lemciye iletilen sinyal, kablo yardı mıyla
bilgisayara iletilir (Şekil 1.1).

Resim 1.2: Plastik yay katmanı

Anakart üzerindeki klavye denetleyicisi porttan gelen sinyali karakter seti üzerinden
RAM (ana bellek)’e kopyalar. Klavye kesme isteği, iş lemciyi durumdan haberdar eder.
İş
lemci de yapı
lmasıgereken işlemi yapar.

Gerçekte kullanıcı
nın bir plastik tuşa basmı şolmasıgibi basit bir iş
lem olarak gözükse
de bu bilgisayara 1 ve 0’lardan oluş an bir veri kümesinin iletilmesinin ardından, kümeye
karşı
lık gelen karakter kodunun, karakter setindeki karş ı ğı
lı nın ekrana yansı tı
lmasıile
sonuçlanır.

4
Resim 1.3: Klayenin iç yapı

Resim 1.4: Klavye iş


lemcisi

1.1.3. Standart Klavye Tuş


ları
nın Görevleri

Resim 1.5: Klavye tuş


ları

Klavye üzerinde bulunan tuş n görevleri ş


ları unlardı
r:

1. Esc tuş
u (Esc=Escape): O anda iş
letilmekte olan komutu veya aktif olan menüyü
iptal eder.

2. Tab tuş
u (Tab=Tabulate): Bir programda değiş
ik konumlara atlamaya ya da
yazı şkelimeyi veya “cursor” yani imleci genellikle 8 karakter sağa atmaya yarar.
lmı

3. Caps lock tuş


u (Caps=Capitals): Bası ğ
ldıında devamlıbüyük harfle yazıyazmayı
sağlar. Bu tuş
a bası ğ
ldıı esinde bulunan “Caps Lock” ı
nda klavyenin sağüst köş şı
ğı
yanar.

4. Shift tuş
u: Klavyenin sol ve sağı
nda birer tane bulunur. Klavyeden geçici olarak
büyük ve küçük harf yazmada kullanı lır. Ayrı
ca üzerinde iki ayrıkarakter bulunan
tuş
lardan, sol üst kı

mdakileri yazdı

r.

5
5. Ctrl tuş
u (Ctrl=Control): Diğer tuş
larla birlikte kullanı

r ve kullanı
lan program
tarafı
ndan belirlenen iş
levleri yerine getirir. Genellikle “kı
sayol” tuşbirleş
iminde
kullanı

r.

6. Windows tuş
u: Windows iş
letim sistemine ait “Baş
lat” menüsünü açar. Sağ
da ve
solda olmak üzere iki tanedir.

7. a) Alt tuş
u (Alt=Alter): Komutları ş
n çalıtı

lması
nda diğer tuşbirleş
imi ile birlikte
kullanı

r. Genellikle kı
sayol amaçlı
kullanı

r.

b) Alt Gr tuş u (Gr=Group): Tuş


ları
n sağalt köş
esinde bulunan karakterleri
yazdı
rmak için kullanı

r.

8. Space Bar tuş


u (En altta uzun simgesiz tuş
): Yazıyazarken tek karakter boş
luk
vermek için kullanı

r.

9. Sağtuşmenüsü: Farenin sağtuş


una bası ğ
ldıı
nda ekrana gelen menüye bu tuş
yardı
mıyla da ulaş
abiliriz.

10. Enter tuş


u: Yazıyazarken paragraf baş
ıyapmak için ve programlarda bir komutu
ş
çalıtı
rmak amaçlıkullanı

r.

11. Yön tuş


ları
:İmlecin sola, sağ ağıve yukarıdoğru hareketlerini yön tuş
a, aş larıile
sağ
ları
z.

12. Rakam ve iş
lem tuş
ları
: “Num Lock” tuş
u aktifken burada bulunan rakam ve

lem tuş
ları
kullanı

r.

13. Num Lock tuş


u: “Rakam ve iş
lem tuş
ları
”nıkullanmak için “Num Lock” tuş
unun
aktif edilmesi gerekir. Num Lock tuş u aktif edildiğ
i zaman klavyenin sağüst
köş esindeki ledlerden sol baş
taki yanar.

14. Tuşaktivasyon ledleri: Num Lock, Caps Lock ve Scroll Lock tuş
ları
nın aktif olup
olmadı
klarıburada bulunan ledlerin yanı
p yanmadı
kları ı
ndan anlaşlı
r.

15. a) Print screen tuş


u: Ekranda bulunan görüntüyü hafı
zaya alı
r. Daha çok eğitim
amaçlıkullanı

r. (DOS modundayken ekranda ne varsa doğ
rudan yazı

ya basar.)

b) Scroll lock tuş u: DOS iş letim sisteminde imleci sabit tutarak yön tuş larıişe
ekranın aşağıve yukarıkayması nısağlar. Günümüzdeki iş letim sistemlerinde de
bazıprogramlarda aynıgörevi üstlenmektedir. “Scroll Lock” tuş u bası lıyken
nda “Scroll Lock” ı
klavyenin sağüst tarafı ş
ığıyanar.

c) Pause tuşu: Daha çok DOS ekranı


ndayken yapı
lan iş
lemlerin bir tuş
a bası

ncaya
kadar durdurulmasınısağlar.

6
16. Backspace tuş
u: Genellikle imlecin solundaki karakterleri silme iş
levini görür.

17. Fonksiyon tuş


ları
: Bu tuş
lar her programlama dilinde ve iş
letim sisteminde farklı
ş
görevler almıtır. F1’den F12’ye kadardı
r. Örneğin; F1 tuş
u işletim sistemlerinde ve
programlarda yardı m dosyaları
nın açı
lmasıamacıile kullanılır.

1.1.4. Klavye Çeş


itleri

Klavyeleri tuş
ları
n sı ş
ralanıı
na göre 2’ye ayı
rabiliriz:
a) F klavye: Bilgisayarda F klavye kullanı mıTürkçe doküman yazanlar için çok
uygundur diyebiliriz. Çünkü F klavyede harfler Türkçe yazı m diline uygun olarak
sıralandırılmıştı
r. Türkçe bir kelimeyi oluş turan harflere parmakların daha kolay ulaşması
mantı ğıyla kullanılı
r. Daktiloya çok benzerdir. Bu nedenle daktiloyu 10 parmak kullanabilen
insanlar kolayca ve hı ş
zlıekilde F klavye kullanabilmektedirler

b) Q klavye: En çok kullanı lan klavye modeli Q klavyedir. İ ngiliz diline göre
düzenlenmiş tir. Bir bilgisayar alı
rken eğ er seçiminizi özel olarak belirtmezseniz, gelen
klavye tipi genellikle Q klavye olur. Q klavye de kendi içerisinde İ
ngilizce ve Türkçe olmak
üzere ikiye ayrı lı
r.

Resim 1.6: Klavye Çeş


itleri

7
Kasa ile bağlantı
ları
na göre de klavyeleri 2’ye ayı
rabiliriz:

1. Kablolu klavyeler

Kablolu klavyeler kasa ile bağ


lantısoketlerine göre;

1- AT soketli klavyeler

2- PS/2 soketli klavyeler

3- USB soketli klavyeler

olmak üzere 3 gruba ayrı



rlar. Resim 1.7: PS/2 Soket

Günümüzde PS/2 bağ


lantı
lıklavyeler çoğ
unluktadı
r.

2. Kablosuz klavyeler

Kablosuz klavyeler kasa ile haberleş


melerine göre 2’ye ayrı

r;

1- Infrared (kı
zıl ötesi) klavyeler: Bu tür klavyelerde alı cıaygıt ile klavye, tı
pkı
televizyon kumandalarında olduğu gibi, direk olarak birbirlerini görmek zorundadı rlar.

2- Radyo frekanslıklavyeler: Bu tür klavyelerde ise alı cıaygı t ile klavyenin birbirini
görme zorunluluğ
u yoktur. Onlarca metre alan içerisinde birbirleri ile haberleş ebilirler.

Resim 1.8: Kablosuz klavye

8
1.2. Fare

1.2.1. Fare Nedir?


Fare (mouse), klavyeden sonra bilgisayarda kullanılan
en yaygı n girdi aygıtı
dır ve klavyeye nazaran daha basittir.
Grafik arabirimi kullanı lmaya baş ğ
landıından beri fare
desteği programlar içine yerleş
tirilmeye başlanmış

r.

Bilgisayar programları nı
n çoğu, özellikle Windows

letim sistemi altı nda çalı şan programlar fareye gereksinim
duymaktadı rlar ve farelerin yaygı nlaşmasıda Windows 95

letim sistemi ile birlikte başlamıştı
r. Resim 1.9: Fare

1.2.2. Farenin İ
ç Yapı
sıve Çalı
şma Prensibi

Klasik farelerde mekanik parça, farenin altı


nda bir deliğin içerisinde bulunan ve
farenin hareketine göre yuvarlanan bir toptur.

Farenin içyapı ş
sıve çalıma prensibi ş
öyledir;

1. Farenin altında bulunan top, iki adet silindire değer ve fare hareket ettiğinde bu
silindirler dönerek uçları na bağ lıçarklarıçevirir. Biri farenin yukarı- aş ağıhareketini,
diğ eri ise sağa - sola hareketini sağlar. Bu çarkları
n iki yanında ışı
k yayıcılar (led) ve ış
ık
algı layıcılar (detektör) bulunur.

2. Bu silindirlerin ucuna bağlıçarklar üzerinde delikler vardı


r. Bu delikler ı
şı
k yayı

imiz led’den çı
dediğ kan ışı
ğıbir keser bir açarlar.

3. Iş ık algı
layıcıdediğ imiz detektörler ise ledlerden gelen bu kesik kesik ı şı
ğı
algı
larlar. Işığı
n kesilip tekrar gelme hı
zına göre bu bilgiyi bilgisayarı
n iş
lemcisine (CPU)
gönderirler.

4. İ
şlemci (CPU), kendisine gelen bu bilgiyi iş leyerek çarkı
n dönüşsayısınıhesaplar.
Buna göre de, yani çarkı n dönüşsayı sına göre de ekrandaki oku hareket ettirir. Topun
yanı
ndaki üçüncü bir silindir ise topu desteklemek içindir.

5. Farenin diğer elemanlarıise butonlardı r. Butonlara bası ğızaman farenin


ldı
içerisinde bulunan işlemci, buna ait bir veri satı rıoluş turarak CPU’ya (mikroiş
lemci)
gönderir. CPU kendi içersinde bu komutu iş
ler ve ilgili iş
lemi yürütür.

Topun sağ
lıklıhareket etmesi için farenin altı
na "pad" denilen lastik bir yüzey
konulur.

9
Resim 1.10: Farenin içyapı
sı1

Çarklar
Işı
k Yayı
cılar
(LED)

Resim 1.11: Farenin içyapı


sı2

Engelbart’ı n ilk faresi tek tuş a sahipken çok kı sa zamanda 3 tuş lu fareler
geliş tirilmiştir. En çok tercih edilenler iki tuşlu olan farelerdir. Farelerde en çok kullanı lan
tuş, sol tuştur. Sol tuşseçme görevi yapar. Sağtuşise yan menünün kullanı lmasınısağlar. Üç
tuşlu farelerde orta tuşistenilen bir makroya veya fonksiyona atanabilir. Örneğin ön belleğe
alı
nmı şmetnin kürsörün olduğu yere yapı ştırı
lmasısağ lanabilir.

Tuşlarda yapı şen büyük yeniliğ


lmı i “tekerlek (scroll)” olarak söyleyebiliriz. Bu
küçük tekerlek bir pencere veya programda yukarı- aş ağıdoğ ru hareket ettirildiğinde
pencere veya program ekranıaş ağıve yukarıdoğ ru hareket eder. Uzun dokümanları n
gezilmesinde çok faydalı
dır.

Resim 1.12: Tekerlek ve tuş


lar

10
1.2.3. Fare Çeş
itleri

Fareler bağ
lantıçeş
itlerine göre 3’e ayrı

rlar:
1. Seri soketli fareler
2. PS/2 soketli fareler
3. USB Soketli fareler

Resim 1.13: PS/2 Soket

Günümüzde PS/2 bağlantı


lıfareler çoğ
unluktadı
r.

Anakartları n giriş ler kı


smı nda yer alan fare ve klavye bağlantı sıiçin olan PS/2
teknolojisi, ş
u an için en çok kullanı
lan klavye ve fare bağlantıçeş
ididir.

Klavye PS/2 Fare PS/2


Resim 1.14: PS/2 Giriş
ler

ş
Fareler çalıma sistemine göre 2’ye ayrı

r:

1. Standart Fareler: Altı nda bulunan top yardı mıile ekranda bulunan fare
işaretçisini (mouse pointer) hareket ettiren klasik farelerdir. Resim 1.10’da içyapı sı
gösterilen resim, standart bir fareye aittir. Günümüzde en çok kullanı
lan fareler, bu tür
farelerdir.

2. Optik Fareler: Kullanı cıları


n en çok kullandı klarıfare türü olan standart fareler
günümüzde yerlerini optik farelere bı rakmaktadı rlar. Standart fareden farklıolarak altı nda
top bulunmayan, bu optik farelerin çalışma prensibi daha değ işiktir.

11
Resim 1.15: Optik fare

1999 yılında üretilen ilk optik fare, küçük bir kamera taşı
yordu. Saniyede tam 1500
kare fotoğraf alarak hareketleri algı layabiliyordu. Günümüz teknolojisinde ise bu küçük
kamera yerini kımızıledlere (Light Emitting Diyote) bı rakmıştı
r (Resim 1.16).

Resim 1.16: Kı
rmı
zıLED

Gönderdiğ imiz hareket komutları bu ledlerden yansı yan ı şık ile CMOS
(Complimantary Metal Oxide Semiconductor) adıverilen sensöre ulaş arak hareketleri
algılayabilmektedir. Algı lanan hareketin yerine getirilmesi ve bilgisayara iletilmesi için
yapı lacak diğer işlem ise DSP analizidir. Açı mı“Digital Signal Processor (Sayı
lı sal sinyal
İşlemcisi)” olan DSP teknolojisi, CMOS’tan gelen sinyalleri saniyede 18 milyon talimat ile
örnekleyerek değerlendirir ve bilgisayara yerine getirilmesi gereken hareketi iletir.

Bilgisayar, peşpeş e gelen görüntüleri iş leyerek görüntüler arası ndaki farklılık


durumuna göre hareket miktarı nıalgı lar ve bunu sinyaller ile ekrana aktarır. Böylece fare
iş aretçisi (mouse pointer) ekran üzerinde hareket eder. Tabii optik farenin iş
leyişsistemi ile
ilgili tüm bu anlattı kları
mız saniyenin yüzde biri gibi bir zamanda ve oldukça düzgün bir
ş ekilde gerçekleş ir.

Kablosuz fareler üç türe ayrı



r:

a) Kı zı
lötesi fareler: Bu fareler, bilgisayar ile iletiş
iminde bir kı zılötesi sistem
kullanı
r. Sistem, bilgisayarı
n seri, PS/2 veya USB yuvası na takı

r, fare ise sistemle kızılötesi
12
ışınlar ile iletiş
im kurar. Eğ er fare ile sistem arasına bir cisim girerse, fare hareketleri
hissedilmeyecektir. Bu tür farelerden günümüzde artı k satı
lmamaktadı r.

Resim 1.17: Kablosuz fare


b) Radyo dalgalıfareler: Kı zı
lötesi farelerden farklıolarak bu fareler iletiş
im için
kızılötesi ışın yerine radyo sinyalleri kullanı rlar. Kapsama alanlarıgenelde onlarca metre
civarı ndadır. Kablosuz fareler bilgisayara takılıolan alıcıaygıtla iletiş
im kurmak için kendi
içlerinde 2 adet pil bulundururlar (Resim 1.17).

Resim 1.18: Piller

c) Bluetooth fareler: Bu fareler, kimi bilgisayarlar ile entegre gelen Bluetooth


kablosuz teknolojisini kullanarak iletişim kurarlar. İlk iki türe göre en büyük avantajları
,
ğı
standart bir protokol kullandı için her cihazla kullanılabilir olmaları

r.

Diz üstü bilgisayarlarda fare işlevi bilgisayar üzerine yerleş


tirilmişve elle döndürülen
“TrackBall” adıverilen küre tarafı ndan yerine getirilmektedir. Parmağ ın baskıhareketiyle
imleci yönlendiren “TouchPad” de kullanı lan diğer bir türdür.

13
1.3. Kesintisiz Güç Kaynağ
ı(UPS)
1.3.1. Kesintisiz Güç KaynağıNedir?

Kesintisiz güç kaynağıUPS adı ı


yla bilinmektedir. UPS ifadesi, kesintisiz güç kaynağ
anlamı
na gelen “Uninterruptible Power Supply” kelimelerinin başharflerinin birleşmesinden
meydana gelmiş tir.

Resim 1.19: Kesintisiz güç kaynakları

Kesintisiz güç kaynakları(KGK – UPS) ,


elektriksel güç kaynağ ı
nı z ile bilgisayar sisteminiz
arasında bulunan ve bu sistemin dahilindeki bileş enleri
elektrik akı mı ndaki anormalliklerden ya da iniş
çıkışlardan koruyan bir donanı mdı r. UPS’ler sadece
bilgisayar sistemleri için değil düzenli ve kesintisiz
elektriğe ihtiyaç duyan bütün sistemler için
vazgeçilmez bir ihtiyaçtır (Resim 1.19-1.20).

Resim 1.20: Kesintisiz güç kaynakları


KGK’lar, bilgisayar sisteminizi besleyen akı mı n voltajdaki düş me ya da bir elektrik
kesintisi sonucu azalmasıya da tükenmesi halinde sisteme belli bir süre yedek güç sağlarlar.
Bunun yanısı ra, elektrik akımı nda kısa süreli ve hafif ya da uzun süreli ve yüksek artışlar
şeklinde gözlenen dalgalanmalar sı rasında yine UPS’ler devreye girer ve bu dalgalanmaları
sabitleyerek kendisine bağ lıbilgisayar sistemine bu dalgalanmaları hissettirmez.

Voltaj miktarları
nın, sistemin zarar görmesini engelleyecek ş ekilde düzenlenmesi
işlemine “regülâsyon (regulation)” adıverilir. Regülâsyon ile voltaj düzeyi daha yukarı
da
ya da daha aş ağıda tutulabilir, böylece bilgisayar ekipmanı nızı n ömrünün uzatı lması
mümkündür.

14
UPS'de gücün sürekliliğini sağlamak için aküler kullanı lmaktadı r. Elektrik
kesildiğinde bilgisayar, kendisi için gerekli olan enerjiyi aküden sağ ş
lar ve çalı ması na devam
eder. Akü ömrü 1 ile 5 yı l arasıolup bu süre kullanı cıya, ortam ve çalışma şartlarına bağlıdı
r.

Resim 1.21: Kesintisiz güç kaynakları


nda kullanı
lan aküler

Elektriğ
in kesildiği an ile UPS’den sisteme enerjinin verildiği an arası nda geçen
süreye “transfer süresi” denir. Transfer süresi ne kadar düşükse o kadar iyidir. Transfer
süresi, UPS çeşidine göre 0 ms ile 20 ms arası
nda değişmektedir. Transfer süresinin en fazla
4 ms olmasıbeklenir.

1.3.2. Kesintisiz Güç Kaynakları


nınİ
ç Yapı
sıve Çalı
şma Prensibi

Şekil 1.2: Devre ş


eması

Kesintisiz güç kaynakları(UPS), ş ebekeden gelen AC gerilimi önce doğ rultucu ile DC
gerilime dönüş türür. Doğrultucu hem eviriciye gerekli olan enerjiyi sağ lar, hem de akü için
gerekli olan DC gerilimi sağ lamışolur. Bu DC gerilim, akünün ş arj edilmesi için kullanı lı
r.
Akü ancak DC gerilimle ş arj edilebilir.

Doğrultucudan çı kan DC gerilim bu ş ekliyle bilgisayarı


mızın işine yaramaz. Çünkü
bilgisayarlar AC gerilimle çalı ş
ırlar. İ
şte burada devreye “evirici” girer. Eviricinin görevi,
Doğ rultucudan sağlanan DC gerilimden, istenen standart efektif değ erde ve frekansta, AC
gerilim üretmektir (Şekil 1.2).

15
UPS’lerin bir kısmında, evirici güç katında meydana gelen bir arıza durumunda kritik
yüklerin beslemesiz kalmamasıiçin konulmuş“bypass anahtarı ” olarak adlandırı
lan bir
yapıda mevcuttur. Evirici katı nda oluşacak bir arıza durumunda gerilim kesintisiz olarak
bypass kaynağ ı
na transfer edilir. Bypass anahtarıile UPS, kendisine bağlısisteme genellikle
şebeke gerilimini doğrudan iletir. Bypass anahtarıdaha çok online UPS’lerde kullanı lı
r.
Online UPS’ler bir sonraki konuda anlatı lacaktı
r.

Şebeke geriliminin kesilmesi veya sı nır değ erlerinin dışına çı kmasıdurumunda


doğrultucu çalışması nıdurdurur. Evirici böyle bir durumda doğ rultucu ile ş
arj edilmişolan
aküden çektiğ i DC gerilimi, yine AC gerilime çevirerek bilgisayar sistemini belli bir süre
daha kesintisiz olarak istenen değerde beslemeye devam eder. Bu süreye “destek süresi
(runtime)” adıverilir.

Destek süresi, bilgisayarı n çekeceği yükün miktarına, UPS'in kapasitesine ve akü


miktarına göre değiş ir. Tam yükle çalı ş
an ortalama bir masaüstü sistemi için 5 ilâ 15
dakikalık bir destek süresi yeterlidir.

Resim 1.22: UPS içerisinde bulunan akü ve diğer üniteler

UPS içerisinde bulunan kontrol elektroniğ i ünitesi; ş


ebeke, doğrultucu, akü ve
eviriciyi sürekli olarak denetleyerek bu birimlerin uyum içinde çalışmasınısağlar (Resim
1.20).
1.3.3. Kesintisiz Güç KaynaklarıÇeş
itleri
Kesintisiz güç kaynaklarıüç değ
işik topolojiye sahiptir.

1. Standby (Off - Line) UPS’ler

2. Line - Interactive UPS’ler

3. Online UPS’ler

16
1.3.3.1. Standby (Off - line) UPS’ler

Elektrikler kesik olduğu sürece aktif olan, elektrikler varken de temel yüksek voltaj
koruması nın haricinde voltaj dalgalanmaları nda herhangi bir ayarlama ya da düzenleme
yapmadan, elektrik prizinin takılıolduğu duvardan çı kan elektrik akımının direkt olarak
PC’ye ve çevre birimlerine ulaşmasına izin veren pasif sistemlerdir.

Standby UPS’lerin devreye girmesi için elektrik hattında bir güç kesintisi meydana
gelmelidir. Elektrikler kesilmediği sürece bu UPS’ler kendi içlerinde bir enerji dönüşümü
yapmazlar. Elektrikler var olduğ u sürece aktif duruma geçmediği için kendisine “off - line
UPS” de denmektedir.

1.3.3.2. Line - Interactive UPS’ler

Line - interactive sistemler, ş ebeke gerilimi kabul edilebilir aralı


kta iken standby
UPS’lerde olduğu gibi offline modunda çalı şmasınısürdürür. Offline sistemlerden farklı
olarak gerilimdeki dalgalanmalarıengellemek için kontrol mekanizması na sahiptirler. Yani
elektrik varken oluş abilecek voltaj dalgalanmalarıstandby UPS’lerde kontrol edilemezken
(yüksek voltaj kontrolü hariç) line interactive sistemlerde bu dengesizlikler “regülâsyon”
işlemine tabii tutulurlar.

Resim 1.23: Line interactive UPS’ler

Line interactive UPS’ler, sistemler için daha güvenilir bir koruma sağlarlar. Ayrı
ca pil
ömürleri de daha uzundur.

1.3.3.3. Online UPS’ler

Bu tür UPS’lerin dönüş türücüleri “her zaman” aktiftir. Sistemin ihtiyaç duyduğ u
elektrik akı
mı , duvardaki elektrik hattı
ndan gelen akı
mla sürekli beslenen aküler ile sağ
lanı
r.

Bir elektrik kesintisi ya da güç arı


zasıhalinde, online bir UPS “sı
fır transfer zamanı
”na
ulaşabilme yeteneğ ine sahiptir (Çünkü sistemin enerjisi daima UPS aküsünden
sağlanmaktadı r.). Online UPS’ler, korumakla yükümlü olduklarısistemin hizmetine ani
dalgalanmalardan uzak ve daha kararlıbir elektrik akı mısunarlar. Daha çok endüstriyel
alanda daha büyük sistemlere kesintisiz ve düzenli enerji sağ lama amaçlıkullanı lırlar.
17
Resim 1.24: Online UPS’ler

Ne var ki online UPS’lerin de bazıdezavantajlarıyok değ ildir. UPS aküsünün sürekli


kullanı
m halinde olması , akünün ömrünü büyük ölçüde kı saltır. Bunun yanısı ra, online
UPS’ler tarafı
ndan kullanı lan ikili dönüşüm süreci de daha yüksek enerji kullanı mından
dolayıdaha fazla elektrik faturalarına sebep olur.

18
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

İ
şlem Basamakları Öneriler
 Bilgisayara ait kasa, monitör, klavye,  Klavye ve farenin portlara konektör
fare ve eğer var ise kesintisiz güç bağlantı
larını yaparken yuvaya tam
kaynağ ı
nımasa üstüne yerleş tiriniz. oturacak şekilde bağlantıyıyapınız.

 Klavyenin kasa bağlantısını


yaparken PS2 giriş
in port ile tam
uyumlu olacak şekilde takılması na
dikkat ediniz.

 Klavyenin kablosunu resimde


görüldüğü gibi kasaya takı
nız.
 Farenin kasa bağ lantısı
nıyaparken
PS2 girişin port ile tam uyumlu
olacak şekilde takı lmasına dikkat
ediniz.

 Farenin kablosunu resimde görüldüğü


gibi kasaya takı
nız.

19
 Monitörün ekran kablosunu kasaya
takarken bağ lantı
nın tam olarak
yapıldığ ı
ndan emin olunuz.
Konektör üzerindeki vidalarıport
üzerindeki yuvaları na iyice
sabitleyiniz.

 Monitörün ekran kablosunu kasanın


arkası
nda bulunan ekran kartıgiriş
ine
takını
z.

 Eğ er var ise kesintisiz güç


kaynağı nı nş arj olmuşolduğundan
emin olunuz.
 UPS ünitesini hava akı mı nın olduğ u,
tozdan, pas dumanı ndan uzak bir
yere yerleş tiriniz. UPS’i aşırısıcak
ve çok nemli ortamlarda
kullanmayı n.
 Eğer var ise kesintisiz güç kaynağıile  UPS’i 2 kutuplu 3 telli topraklı
kasa ve monitörün bağ lantı
ları
nıara prizlere bağ layarak kullanı n. UPS
kablo ile yapınız. arkasındaki paneldeki iki çı kışı
kullanarak sadece bilgisayar ve
çevre birimlerini besleyin.
Genellikle bilgisayara ait kasa ve
monitör UPS’e bağlanmaktadı r.

20
 Güç kablosunun kasa bağlantısını
diğer bağlantıiş
lemlerinden sonra
yapınız.

 Güç kablosunun kasa bağ


lantı


yapı
nız.

 Monitörün güç kablosunu prize takı nı z.  Kasa ve monitöre ait güç kabloları

 Kasanın güç kablosunu prize takı nız. prize takarken dikkatli olunuz.
 Eğer var ise kesintisiz güç kaynağı
nın  Eğ er var ise kesintisiz güç
güç kablosunu prize takı nız. kaynağı nı n güç kablosunu prize
takarken dikkatli olunuz.

21
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A. OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ağı
daki soruları
n cevapları şolarak değerlendiriniz.
nıdoğru ve yanlı
1. Klavyelerin kendi içlerinde mikro iş lemcileri bulunmaktadı r. (......)
2. Q klavyede harfler, Türkçe yazı m diline uygun olarak sı ralandı rılmı ş

r. (......)
3. Farelerde sağtuş , yan menünün kullanı lması nısağ lar. (......)
4. Doğrultucular, DC gerilimi, AC gerilime dönüş türen devrelerdir. (......)
5. Darbe, kısa süreli gerilim düş üklüğüdür. (......)
6. Transfer süresi ne kadar yüksekse o kadar iyidir. (......)
7. Elektrik kesildiğ i andan itibaren UPS’in sisteme enerji sağlayabildiği süreye Destek
Süresi denir. (......)
8. Online UPS’ler sadece elektrik kesintisi olduğunda devreye girer. (......)

9. Aş
ağı luklarıen uygun ş
daki cümlelerde bulunan boş ekilde doldurunuz.
10. Günümüzde _______ bağ lantı
lıklavyeler çoğ
unluktadır.
11. Optik farelerin alt kısmı nda top yerine ___________ bulunmaktadı r.
12. Elektriğin kesildiğ i an ile UPS’den sisteme enerjinin verildiği an arası nda geçen
süreye _________ denir.
13. UPS içerisinde bulunan ________, elektrik kesildiğ i anda sisteme enerji sağlamaya
devam eder.
14. Voltaj miktarları nı n, sistemin zarar görmesini engelleyecek ş ekilde düzenlenmesi
işlemine ________ adıverilir.
15. __________, offline sistemlerden farklıolarak gerilimdeki dalgalanmalarıengellemek
için kontrol mekanizması na sahiptirler.
16. Online UPS’ler, __________ transfer süresine sahiptirler.
17. ________ , doğrultucudan veya aküden gelen DC gerilimi, AC gerilime dönüş türür.

DEĞERLENDİ
RME

Cevapları nızıcevap anahtarıile karş ılaştı


rınız. Doğru cevap sayı nı
zıbelirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş
adı ğı
nız
sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

22
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2
AMAÇ
BIOS’un ne demek olduğunu, ne iş ğı
e yaradı nıve BIOS içerisindeki ayarları
n nası
l
yapı ğı
ldı nıöğreneceksiniz.

ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanı
z gereken öncelikli araşrmalar ş
tı unlardı
r:

1. Anakart, iş
lemci ve RAM’e ait terimlerin neler olduğ
unu araş


nız.

2. ROM’un ve ROM çeş


itlerinin neler olduğunu araş


nız.

3. Bilgisayar ilk açı ğ


ldıı
nda olan iş
lemleri ekrandan gözlemleyiniz.

Araştı
rma iş lemleri için bilgisayar laboratuarı
nda veya ev ortamı nda bulunan hazır bir
bilgisayarıve internet ortamı nıkullanı nız. BIOS’taki ayarlarıtam olarak anlayabilmeniz için
bilgisayar teknik servislerinde çalı şan ve donanı m ile ilgili tüm özellikleri kullanan
kişilerden ön bilgi almanı z gerekir. Kazanmı şolduğ unuz bilgi ve deneyimleri arkadaş
gurubunuz ile paylaş ı
nı z.
2. BIOS
2.1. BIOS Nedir?

BIOS terimi; “Basic Input / Output System” (Temel Giriş/ Çı kışSistemi)


kelimelerinin başharflerinin birleş
mesiyle meydana gelmiş
tir. BIOS, bilgisayar ilk açı ğ
ldıı
ş
anda çalı maya başlayan küçük bir yazı
lımdır.

BIOS yazılımı, anakart üzerinde sabit olarak bulunan ROM (Read Only Memory -
Sadece Okunabilir Bellek) adı
nıverdiğimiz bir chip (yonga) içindedir (Resim 2.1).

23
Resim 2.1: Anakart üzerinde ROM’un gösteriliş
i

BIOS yazı lı
mı, sistemin ayrı lmaz bir parçası dı
r. Sistemin kapatılmasıya da
formatlanmasıdurumunda BIOS silinmez. Bunun nedeni de, BIOS’un diskte değ il, anakart
üzerine monte edilmiş
, salt okunabilir bir bellek olan ROM yongasında kayı
tlıolmasıdır.

Resim 2.2: EEPROM

Günümüz anakartları n çoğu ş imdilerde kullanı cılar tarafı ndan kolayca


güncellenebilen, Flash BIOS olarak da bilinen EEPROM ( Electrically Erasable
Programmable Read Only Memory - Elektrikle Silinebilir Programlanabilir Sadece
Okunabilir Hafı za) adlıROM bellek kullanmaktadı rlar (Daha önceki BIOS'ları n çipleri
güncellenebilmek için anakarttan fiziksel olarak çıkartılı
r ve daha yenisi ile değ
iştirilirdi).
(Resim 2.2)

2.1.1. BIOS Ne İ
şe Yarar?

Bilgisayarıilk açtığımı zda çalıştı


rılan ilk program BIOS’tur. İlk olarak bilgisayarın
donanı mınıtarar ve test eder. Bu işlem Power On Self Test ( İ lk açı ş
lıta kendini sınama)
veya POST olarak adlandı rılı
r. Bu test sırasında BIOS, herhangi bir sorunla karş ı
laş ğ
tıı
zaman bunu kullanı cıya yazı lıveya sesli hata mesajıolarak bildirir. Daha sonra BIOS,
işletim sistemini yükler.

24
POST; güç kaynağı nın normal iş levlerini, anakartı , iş lemciyi, giriş/çı ş

denetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileşenlerini kontrol eden birçok test çalıştı
rır.
Bilgisayar POST aş amasınıtamamlarsa kı sa tek bir bip ya da iki kısa bip sesi çıkarır
(BIOS üreticisine bağ lıolarak ses sayı sıdeğişebilir.).

POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarı da keser ve görüntüsel olarak
ekrana yazı
lıya da duyulabilir bir seri bip sesi ile hata mesajıverir.

labilecek ayarlarış
BIOS’ta yapı öyle sı

flandı
rabiliriz:

1. Anakart tarafı ndan desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin


değerlerini değ iş tirmek/gözlemlemek: BIOS, bilgisayarı n donanı mıhakkı nda tüm bilgiye
sahip olur ve bu donanı mları n birbirleri ile haberleş meleri işlemini üstlenir. Örneğin ses
kartı, modem gibi parçalarıüzerinde barı ndı ran bir anakart aldığı nızda, anakartınızı
n üzerine
takılıolan aygı tları n listesini işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen
bir donanı mıBIOS yazı lı
mıiçerisinde iptal ettiğimizde ise iş letim sisteminiz bu aygı tıartı
k
görmeyecektir. Örneğin, on - board olarak ses kartıtaş ı
yan anakartı n BIOS’una girerek ses
özelliğ ini iptal ettiğimizde iş letim sistemi artı k bu ses kartı
nıalgı layamayacaktı r.

2. Anakartı n üzerine takı lıolan donanı mları n çakı şmamasıve düzgün çalı şması
için gereken parametreleri ve adresleri tayin etmek: BIOS, anakart üzerine takı lıolan
donanı mların “çalışma adreslerini” iş letim sistemine bildirerek onları n doğ ru düzgün
çalışması na olanak tanı r. Normal ş artlarda BIOS, aygı tları
n “çalışma adreslerinin”
belirlenmesini işletim sistemine yaptı rı
r. Fakat kalabalı k ek donanıma sahip bir sistemde,
bazıdonanı mların “çalışma adresleri”, iş letim sistemi tarafından aynıatandı ğı
nda, çakışma
dediğ imiz olay ortaya çıkar. Çoğu zaman, aynı“çalı ş
ma adresine” sahip donanı mlar kendi
aralarında bu yeri paylaşarak sorun çı kartmazken, bazıdurumlarda aynıçalı şma adresine ait
donanı mlar bu adresi paylaş mak istemezler. Böyle bir durumda iki donanı m da çalı şmaz.
Ama BIOS’a girip, aygı tları
n kullanmasıgerektiğ i çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.)
kendimiz belirlediğ imizde her iki donanı m da çalışması na devam eder.

3. Anakartı n, sistem açı lışı


nda (BOOT) ilk olarak kullanacağıaygı tı(CD ROM,
Floppy, Hard disk) BIOS belirler: BIOS, ilk açı lışişlemlerini tamamladı ktan sonra
bilgisayarın bir işletim sistemi ile açı lmasıiçin iş lem sırasınıiçerisinde iş letim sistemi
bulunduran bir aygı ta bırakmasıgerekir. Burada bilgisayar, Disket sürücü, CD ROM veya
hard disk gibi disk ortamları ndan herhangi birisi ile açılmak istenebilir. Burada bilgisayarı
n
hangi aygı tta bulunan iş lacağıönceliğini, yine BIOS içerisinde yapı
letim sistemi ile açı ş
lmı
olan açı ş(BOOT) ayarlarıbelirler.

BOOT (Baş latma): Bilgisayarın, açı ğı


ldı nda bir dizi sı
radan kontrolleri
yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem dosyaları
nıyükleyerek

letim sistemini devreye sokma işlemidir.

25
2.1.2. POST Nası
l Çalı
şı
r?

1. Bilgisayarı
nı ğ
zıaçtı ı
nızda elektrik akımıCPU (Central Process Unit – Merkezi
İşlem Birimi) ünitesine gider ve orada bilgisayarı
n önceki kullanı
mı şbilgileri
ndan kalmı
siler.

2. CPU (Mikroiş lemci), elektrik akımıtarafı ndan uyarı ldığında ROM’da yer alan
BIOS yazı lımı nıRAM (Random Access Memory - Rastgele Eriş imli Bellek)’e yükleyerek
aktif hale getirir. BIOS programı ; kendi içindeki kayıtlıbilgilerden, önce kendini ve POST
programı nıkontrol eder, daha sonra System Bus (Bilgisayarı n donanı mlarınıbirbirine
bağ layan devreler)’a sinyal göndererek devrelerinin görevlerini yapı p yapmadı ğınıkontrol
eder.

3. POST testi, bundan sonra bilgisayarın ekran görünümünü kontrol eden video
sinyallerini ve ekran kartı

n hafı nıtest eder. İ
zası şte bu andan itibaren ekranı
mız görüntü
vermeye baş lar.

4. POST, çalışmasına devam eder ve RAM belleklerin gereğ i gibi vazife görüp
görmediğini belirlemek üzere bir dizi testler yapar. Bütün belleklere sırasıile bazıbilgiler
kaydederek daha sonra bu bilgileri okur ve yazı lan ile okunanıkarş ılaştı

r. Bazı
bilgisayarlarda, bu aş
amada ekranda hafı za kapasitesini gösteren rakamları n sayı ğ
ldıını
görebilirsiniz.

5. Daha sonra POST, bilgisayara bağlıklavyenin bağ lantı


sınıve herhangi bir tuş unun
basılı
p olup olmadı ğınıkontrol eder. Bu sı
rada varsa klavye üzerindeki kontrol ledleri yanı
p
söner.

6. Floppy disk’e (disket sürücü) ve sabit disklere sinyal göndererek, hazı ş


r ve çalıı
r
durumda olup olmadıklarınıve tepkilerini belirler. Bu sı
rada floppy diskten ses gelir.

7. POST, yaptı ğ ıtestin sonuçları nıCMOS (hangi ekipmanları n bilgisayara bağ lı


olduğunu belirleyen bilgilerin sabit olarak kayıtlıolduğ
u yonga) ile karşılaş
tırarak yeni bir
donanımın varlığınıaraştırır. Son iş
lem olarak ta CMOS daimi hafızası nda kayda geçer.

8. Bundan sonra BIOS’ta belirtilen ayara göre BOOT (ilk açı


lma) iş
lemi
gerçekleştirilerek iş ş
letim sistemi çalıtı


r.

26
2.1.3. BIOS’ta Yapı
lan Değiş
iklikler Nereye Kaydedilir?

BIOS, ROM içerisinde bulunan bir


yazı lımdı r. ROM ise sadece okunabilir bir bellek
olduğu için hiçbir değiş iklik kaydedilemez. Bu
yüzden BIOS üzerinde yaptığımız
değ işikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir.
BIOS’da ayarlarıdeğ iş tirdiğimizde bu ayarlar
CMOS denilen bir bellek çeş idine kaydedilir.
CMOS (Complenmentary Metal Oxide
Semiconductor), "Eş lenik Metal Oksit
Yarı iletken" in kı saltması dır. Bilgilerin burada
tutulmasıiçin bir pil ile CMOS sürekli beslenir
ve kaydedilen ayarları n burada sürekli kalması
sağ lanır. Resim 2.3: BIOS-CMOS

Güç Düğ mesine bası ldığında, CMOS’da kayı tlıolan BIOS ayarları na göre sistem
açılı
r. Kayı
tlıolan ayarlar bir süre sonra kayboluyor ve sı k “CMOS Checksum error”
k sı
hatasıekranda gözüküyor ise, anakartı n üzerinde bulunan pilin değ
iştirilmesi gerekir. Bu da
sorunu çözmezse, CMOS yongasıbozulmuşdemektir.

2.1.4. BIOS Çeş


itleri

Değiş ik anakartlar, farklıBIOS SETUP yazı lı


mlarınıiçermektedir. Farklıfarklı
markaların ürettikleri farklıBIOS’lar bulunmaktadı
r. Farklıfirmaları
n BIOS ayarlarıbu
BIOS sistemlerine göre farklılı
k gösterir.

itleri ş
Piyasadaki BIOS çeş unlardı
r;
 Award Software
 Phoenix BIOS
 AMI BIOS
 Award Medallion BIOS ( Phoenix BIOS + Award BIOS ).

Award Medallion BIOS, Award BIOS ile Phoenix BIOS birleş mesinden dolayı
ş
Phoenix BIOS’un arabirimi ile Award BIOS’un özelliklerinin karıı
mından oluş
muştur. En
lan BIOS türü Award BIOS’tur.
çok kullanı

SETUP seçeneklerinin çoğu tüm BIOS’larda aynış eyi ifade etmektedir. Fakat
seçeneklerin ifade ş
ekilleri ve BIOS SETUP MENÜ ara yüzü farklı
olabilmektedir.

27
BIOS Çeş
itleri BIOS Resimleri

Award BIOS

Resim 2.4

AMI BIOS

Resim 2.5

Phoenix BIOS

Resim 2.6

2.2. BIOS Yapı


landı
rması
na Giriş

BIOS’un ne olduğ undan, görevinden ve öneminden bahsettik. Peki, BIOS ayarları nı


nası
l değiştirebiliriz? BIOS ayarlarınıdeğiştirmek için BIOS’a nasıl girebiliriz? Şimdi de
bunlarıinceleyelim.

2.2.1. Post Ekranı

Güç düğ mesine bastıktan sonra BIOS’un bilgisayarısı


nadığıbir ekran karş ı
mı za gelir.
Bu ekrana POST ekranıderiz. POST ekranı nda, bize iş
lemcimizin hı
zı, bellek miktarıve veri
saklama cihazlarıbelirtilir. Tam bu esnada, ekranı nda “Press DEL to Enter Setup”
n altı
ifadesi belirir. BIOS ayarları mek için bu ifadeyi gördüğümüz anda “DEL” tuş
na eriş una
basmamı z gerekir (Resim 2.7).
28
Resim 2.7: İ
lk açı

şekranı

Bazıgüncel anakartlarda POST ekranıyerine, kendi markaları nıgösteren tam ekran


logolar yer alı
r. Bu logoların arka planı
nda klasik POST iş lemleri devam eder. Böyle bir
durumda, TAB tuş una basarak bu logoyu atlatı
p klasik POST ekranına dönebilirsiniz.

Farklıanakart üreticilerinde BIOS’a girmek için gereken tuşbirleşimi farklıolabiliyor.


Genelde “DEL” tuşu kullanı lı
rken, bazıanakartlarda “F1” , “F2”, “F10”, “Esc” veya “Ctrl +
Esc” tuş
ları
ndan herhangi biri kullanı labiliyor. BIOS’a girmek için kullanacağınız tuş (lar)
POST ekranında belirtilir.

Önceki konuda, farklıfirmaları n BIOS’unun bulunduğundan bahsedip, bunları n


AWARD, AMI ve Phoenix olduğunu söyledik. Hemen aklı mıza bir soru gelecektir; BIOS
ayarları, bu BIOS sistemlerine göre farklılı
k göstermiyor mu? Hepsinde aynıgörevleri yapan
ayarlar bulunuyor. Ama bu ayarları n ifade edilme tarzlarıBIOS modeline göre farklı lı
k
gösterebilir. Biz en çok kullanılan BIOS modeli olan Award BIOS’a göre tüm iş lemleri
gerçekleş tireceğiz.

2.2.2. Cmos Setup Menüsü

BIOS Setup'ıilk açtı ğınızda ekrana gelen menüye CMOS SETUP adıverilir (Resim
2.8) Ok tuş larıile buradaki seçeneklerden birinin üzerine gelip enter tuş ğı
una bastı nı
zda ya
alt menülere geçilir, ya da bu seçenekler zaten birer komut olduğ u için bu komut yerine
getirilir. Herhangi bir ayar değ işikliği yapmak isterseniz bunu “Page Up”, “Page Down”
veya “+”, “-” tuş larıile gerçekleştirebilirsiniz.

29
BIOS Setup'ı n tüm pencerelerinde olduğ u gibi bu pencereden de “Esc” tuş una basarak
çı
kabilir veya “F10” tuş
una basarak yaptığınız değiş iklikleri kaydederek çı
kabilirsiniz.

Resim 2.8: BIOS ekranı

Not - 1: Her bir menü ile ilgili verilen ekran görüntüleri sadece fikir vermesi açı

ndan
eklenmiştir. Ayarlar anlatı lırken ekran görüntülerinde var olan ayarlara bağ lı
kalınmayacaktı r. Çünkü her bir anakart markası nın BIOS ayarlarıbirbirinden farklı
olabilmektedir.

Not - 2: BIOS ayarları nıanlatı rken "Enabled - Aktifleş tirme" ve "Disabled -


Pasifleştirme" terimleriyle çok sı ı
k karşlaş acağı z. Çoğu BIOS ayarlarının karşısında bulunan
bu seçeneklerden "Enabled" ayarı n aktif olduğ unu, "Disabled" ise o ayarı n devreden
çıkarılmı şolduğ unu gösterir.
Not - 3: Sevgili öğ renci, BIOS ayarları nın bir kısmısizin çok fazla iş inize
yaramayacaktı r. Bu yüzden burada en fazla iş inize yarayabilecek menüleri tanıtmakta yarar
gördük. Bunun dı şında kalan menüleri, önerilen kaynaklar bölümündeki internet sitelerine
girerek araştı
rabilirsiniz.

2.2.3. Standard Cmos Setup (Standart Cmos Ayarları


)

Ana menüden bu bölüme girdiğ inizde, IDE aygı tlarınıayarlayabilir/tanıtabilir, temel


sistem ayarlarıve sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaşırsı
nız. Bunların iş levleri aş ağıda
sunulmuş tur.

30
Resim 2.9: Standart ayarlar

a) Date/Time (Tarih/Saat): Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabiliriz. Aslı nda


sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS’tan da ayarlayabilirsiniz. Tarih konusunda
küçük bir not düş memiz gerekir. Yı l hanesi iki basamaklıgörünüyorsa 2000 yı lıproblemi
olabilir. Yani 2000 yı lında tarih 00 olarak görünecektir. Sistem ve uygulamaları nızın tümü
tarihi, 1900 yılıgibi algı layabilir. Ancak uzunca bir süredir, anakartlarda bu sorun, yı
l dört
haneye çı karılarak giderilmiş tir.

b) Hard Disks (Sabit Diskler) : BIOS ve anakartlar 4 IDE sürücüyü (sabit disk veya
CD - ROM) destekler. IDE disklerinizin ayarları nı“HARD DISKS” adlıbu bölümde
görebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler burada
görünmez.
Nadiren de olsa BIOS bazıdiskleri otomatik tanı mayabilir. Bu durumda disk türünü
(Type) “User” (Kullanı cı) olarak seçip disk üzerinde yazan bu parametreleri elle girerek
diskinizi tanı tabilirsiniz. Böyle bir durumda bilgisayar, hard diskler önceden tanı tı ğ
ldııiçin
sistemde hard disk arayarak zaman kaybetmeyecektir.
Bu bölümde bulunan Mode ayarıise 4 seçenek içerir. Normal, Large, LBA ve Auto.
528MB'tan küçük diskler için Normal seçeneğine getirmelisiniz. 528MB'tan büyük ve LBA
modunu destekleyen diskler için LBA, 528MB'tan büyük ve LBA modunu desteklemeyen
diskler için Large seçeneğ ini kullanmalısınız. “LARGE” türü diskler sadece MS - DOS ile
kullanı labilir ve pek yaygı n değildir. Günümüzde tüm diskler “LBA” modunu
desteklemektedir. MODE ayarıAUTO olarak bı rakılsa bile BIOS, LBA modunu otomatik
olarak tanı r. Eğ er istisnai bir durum yoksa TYPE ve MODE ayarları nı"AUTO" yapmak en
iyisidir. Böylece BIOS, POST sı rası
nda diskinizin özelliklerini belirleyip sistemi ona göre
açabilir.
Hard Disk bölmesindeki parametreler diskinizin kafa, silindir, sektör sayı sıve
teknoloji ile ilgili bazıbilgiler içerirler. Günümüzde tüm yeni anakartlarda “IDE HDD Auto
Detection” seçeneğ i vardı r ve hemen hemen hiçbir diski tanı mazlı k etmez.

c) Drive A/B (A/B Sürücüsü): Bu bölüm disket sürücüleri içindir. PC’lere iki tane
disket sürücü takı labildiği için A ve B seçenekleri konmuş tur. Bir tane disket sürücünüz
varsa, bunlardan bir tanesini ayarlayıp, diğerini None (yok) yapmanı z gerekir. Günümüzde
disket sürücüler genelde 1.44 MB 3.5 inch olduğ undan bu ayar bu şekilde yapılır. Eğer A’yı
31
None yapı
p, B’yi 1,44 MB 3.5 inch olarak ayarlarsanı
z, disket sürücünüzün harfi A değ
il, B
olur.

d) Halt – On: POST, yani BIOS’un geçekleş tirdiği donanı m testleri sırasında bir
donanı m hatasıile karşı
laşı rsa sistem durur. Halt - On seçeneğ
lı i ile bazıhataları n dikkate
alı
nmaması nı, POST iş leminin devam ederek sistemin açı lması nısağ layabilirsiniz. Bu
seçenekler şöyledir:
No errors POST : Hiçbir hatada durmaz.
All errors : BIOS bir hata tespit ettiğ
inde durur ve size bu hatayıdüzeltmeniz için
uyarıda bulunur.
All, But Keyboard : POST, klavye hatalarıdı şındaki hatalarda durur.
All, But Diskette : POST, disket sürücüleri hatalarıdı şındaki hatalarda durur.
All, But Disk / Key : POST, klavye ve disket sürücüsü hatalarıdı şındaki hatalarda durur.

e) Memory (Bellek): Burada ayarlanacak bir ş


ey yoktur. Sistem sadece ne kadar ana
bellek bulunduğ u konusunda bilgi verir. Standart olarak ilk Megabyte 640K “Base
Memory” (Esas Bellek) ve 384K “Other Memory” (Diğer Bellek) için olan değ erle
beraber, "Total Memory" (Toplam Bellek) altı
nda söz konusu toplam bellek oluşur.

2.2.4. Bıos Features Setup Menüsü (Advanced BIOS Setup-BIOS Özellikler


Ayarı )

Bu kı sı
mda iş lemci ile ilgili yapılandırma seçenekleri, bellek yapı landı rma seçenekleri,
ekran yapı landı
rma seçenekleri bulunmaktadı r. Sistem özelliklerini belirleyen ayarlarıbu
bölümden değ iştirebilir, etkin hale getirebilirsiniz. Sistemin hangi aygı ttan BOOT (açı lma)
edilmesi için kullanmasıgereken aygı t sı
ralaması nıda yine bu bölümden ayarlarsı nı
z. Bu
bölümdeki bazıayarlar, “default” halde, yani BIOS’un kendisinin önerdiğ i halde kalmalı
dır.

Resim 2.10: BIOS Features setup menüsü

a) CPU Internal Core Speed (CPU dâhili Çekirdek Hı zı): Burada iş lemcinin hı

görünür (233 Mhz, 300 Mhz, 350 MHz gibi). BazıBIOS’larda bu değiş tirilerek iş
lemcinin
daha hı zlıçalı şmasısağlanabilir. Bu olaya overclock adıverilir. Yeni bazıanakartlarda
işlemci terfileri için bu bir seçenek olarak verilmiş
tir ve iş
lemci hızınıanakart üzerindeki
32
karmaş ı k “jumper”lar ile değil doğrudan BIOS yazı

mından ayarlamanı
za izin verir. Bazı
BIOS’larda, CMOS Setup’da “CPU & CHIPSET SETUP” adlıayrıbir bölümde de yer
alabilir.

Overclock: Overclock; bir iş lemciyi, orijinal hı


zından daha yüksek hı zlara
çıkarmaktır. 3000 MHz'lik iş
lemciyi 3200 MHz'e çı kartı
rsanı
z, bu bir overclock

lemidir. Overclock iş lemi yapmak için yeterli teknik bilgi sahibi olmak
gerekmektedir

b) Virus Warning (Virüs Uyarı sı


): Bu ayar etkin hale getirildiğ
inde (Enabled - aktif),
sabit disk(ler)in boot (açı ş
lı) bölümüne bilgi yazı lmaya çalı şı
ldı ğızaman bir uyarımesajı
çıkar. Boot virüsleri için güzel bir önlemdir. Bu özellik normalde iptal edilmişhalde
[Disabled] (Pasif) gelir. İ
şletim sistemi yüklerken sorun çı kmamasıiçin, bu ayarı n [Disabled]
konumunda olmasıgerekir. İ şletim sistemini yükledikten sonra bu ayar aktif konuma
[Enabled] getirilebilir. Bu ayar bir virüs korumasıdeğ ildir.

c) CPU Internal Cache (İ ş


lemci Dâhili Önbelleğ i): BazıBIOS'larda "CPU Level 1
cache / CPU Level 2 Cache" olarak da görünür. Sı k kullanılan bazıbilgiler disk veya sistem
belleğ
i (RAM) yerine, geçici olarak Cache (önbellek)’de tutulabilir. Böylece bazıiş lemler
daha hı zlıgerçekleş
tirilir. Sisteminizin performansınıartı rmak için bu seçeneğ i sürekli
"Enabled" konumunda tutmalı sı nı
z.

CACHE MEMORY - ÖNBELLEK


Cache bellek, iş lemcinin hemen yanı nda bulunan ve RAM belleğe oranla daha
düş ük kapasiteye (genellikle 1MB civarıveya daha az) sahip olması na karş ı
n daha hı zlı
olan bir bellek türüdür. Cache bellek, işlemcinin sı k kullandığıveri ve uygulamalara en
hızlıbiçimde ulaş ması nısağ lamak üzere tasarlanmı ş r. İ
tı şlemcinin cache belleğ e
erişmesi, RAM belleğ e eriş
mesine oranla daha kı sa zaman alı r. Eğer aranan bilgi cache
bellekte yoksa iş lemci RAM belleğ e başvurur. Burada önce cache belleğ e bakmak çok
kısa bir zaman alı r. Bunu ş klayabiliriz: Yiyecek bir ş
öyle açı eyler almak için markete
gitmeden önce buzdolabı nıkontrol edersiniz, eğ er istediğiniz yiyecek dolapta varsa
markete gitmezsiniz, yoksa bile olup olmadı ğı nıanlamak sizin çok kı sa bir anınızı
alır.

Ön Bellek - Cache Memory Nası l Çalı şır?


Ön bellek adeta iş lemcinin “top 10” listesi gibi çalı şır. Bellek kontrolörü
işlemciden gelen istekleri önbelleğ e kaydeder, iş lemci her istekte bulunduğ unda ön
belleğ e kaydedilir ve en fazla yapılan istek, listenin en üstüne yerleşir. Buna “cache hit”
adıverilir. Ön bellek dolduğ unda ve iş lemciden yeni istem geldiğ inde; sistem, uzun
süredir kullanılmayan (listenin en altındaki) kaydısiler ve yeni istemi kaydeder. Böylece
sürekli kullanılan işlemler daima önbellekte tutulur ve az kullanı lan iş lemler önbellekten
silinir. Önbellek iş lemciye yakı nlığına göre farklıseviyeler ile adlandı rı
lır. Örneğin,
işlemciye en yakı n ön bellek Level 1 (L1) Cache bir sonraki L2, sonraki L3 biçiminde
adlandı rı

r.

33
d) External Cache (Harici Önbellek): Kullandı ğ
ınız işlemci eğ er L2 Cache (ikincil
ı
seviye önbellek) taşyorsa ki günümüzde satı
lan tüm iş ı
lemciler taşyor, bu ayarıda [Enabled]
konumuna getirmeniz gerekir. Performans açısından çok önemli olduğ undan, bu ayara dikkat
etmelisiniz.

e) Quick Power On Self Test (Hı zlıAçı lışTesti): Bu ayar [Enabled - aktif] konumda
iken BIOS, test - analiz etme süresini kısaltarak, bilgisayarı
n açılmasınıhızlandı rır. Örneğ
in
bu ayar [Enabled] konumunda iken, bellek sadece 1 kere sayı lacaktı
r. Aksi takdirde 3 kere
sayılır. (Bazıbilgisayarlarda 4 kere sayı

r.) AWARD Medallion BIOS’da, “Quick Power On
Self Test” ayarı, Boot menüsünde bulunur.

f) Boot Sequence (Boot Sı ralaması ): BIOS’un en çok kullanı lan ve en önemli


ayarlarından biridir. PC'niz açıldığ ı
nda BIOS'un, iş letim sistemi için önce hangi sürücüye
bakmasıgerektiğini söyler. Burada A harfi disket sürücüyü, C harfi ise hard diskinizi ifade
eder. Sisteminiz Hard diskten iş letim sisteminizin yüklenmesi ile açı lıyorsa buradaki ayarın
“C, A...” olarak durmasısistemin daha hı zlıaçı lması nısağ layacaktı r. Sisteminizi açı ş

disketi ile açacaksanı z bu sı rayı“A, C...” olarak değiş tirmelisiniz. BilgisayarınızıCD-
ROM’dan baş latmak isterseniz “Boot Sequence” ayarı nıilk baş ta CD - ROM olacak ş ekilde
ayarlamalı sını
z. Sistemin diğ er sürücülerden açı lmasıiçin E, F, LS/ZIP gibi seçenekler de
bulunur. BOOT konusu ileride ayrıbir baş lık altı
nda daha ayrı lıbir ş
ntı eklimde ele
alınacaktır.

Not: AWARD Medallion BIOS'da, Boot sı


rası
nıseçmek için BOOT menüsünden ayar
yapmalı
sınız.

g) Boot Up Floppy Seek (Önyükleme Disket Araması ): Bu seçenek “Enabled”


konumunda ise açı ş
lıta disket sürücü bir kez aranır. Ama “Disabled” konumunda ise sistem
ara sıra disket sürücüyü yoklayarak doğru çalı şı
p çalı ş
madığınıkontrol eder. Sisteminizin ara
sıra işlem yapmayıbı rakıp disket sürücüyü araması nıengellemek için bu ayarı“Enabled -
Aktif” konumuna getirmek gerekir, çünkü default ayarı“Disabled – Pasif”tir.

h) Boot Up Numlock Status (Önyükleme Numlock Durumu): Bu ayar aktif hale


geldiğinde, açı ş
lıta otomatik olarak klavye üzerindeki "Num Lock" tuş
u açı

r. Bu yüzden bu
ayarın “on” olarak kalması önerilir.

ı) Boot Up System Speed (Önyükleme Sistem Hı zı


): Yeni bazıBIOS'larda bulunan
bu ayarı , sistemin işlemci hı zı
nıza uygun olarak açı lmasıiçin "High" konumuna
getirmelisiniz. "Low" konumda iken sistem dâhili veri yolu hı zında açı lı
r. Bunun nası l
yapı lacağıfrekansı n azaltı
lması, önbelleğ
in kapatılmasıve anakartı n özellikleri ile ilgilidir.
Yavaşbir sistem, örneğ in; oynanamayacak derecede hı zlıçalışan ve eski DOS oyunlarıiçin
tercih edilebilir. Bazıçok eski çevre birimleri ve oyunlar, sistemin iş lemci hı zına uyum
sağ layamadı ğıiçin, Low seçeneği konulmuş tur. Normalde bu ayar "High" konumunda
olmalı dı r.

i) Security Option (Güvenlik Seçeneği): BIOS’a ş ifre koyduğunuzda, güvenlik


sorgulaması nın nerede yapılacağınıburadan seçiyorsunuz. [Setup] ayarıseçildiğinde,
BIOS’da ş z bile, sistem normal bir ş
ifre koysanı ekilde açı lacak ama BIOS Setup’a
34
girdiğinizde ş ifre isteyecektir. Aynış ekilde, [System] ayarıseçilirse, ş ifre sorgulaması
sistem açı lış
ında da yapı r. (BazıBIOS’larda [Setup] yerine [Startup], [System]
lacaktı
yerine ise [Always] ifadeleri kullanı lmaktadı r.) İ
lerleyen bölümlerde sisteme nası l şifre
koyacağ ını zıanlatacağı z.

j) Video BIOS Shadow (Video BIOS Gölgesi): Bu ayar “Enabled” yapı ğ


ldıında
ekran kartıüzerindeki ROM Bellek’te bulunan ve Ekran kartı na ait olan BIOS yazı lı
mı nı
n
RAM belleğ e aktarılmasınısağ
lar. RAM bellek, ROM’dan daha hı zlıolduğu için BIOS’daki
bilgilere daha hı zlıerişim sağlanır ve “Shadow” adıverilen bu iş lem sayesinde sistem
performansıartar. Seçebileceğ ğıvardı
iniz 6 tane adres aralı r: C8000 - CBFFF Shadow,
CC000 - CFFFF Shadow, D0000 - D3FFF Shadow, D4000 - D7FFF Shadow, D8000 -
DBFFF Shadow, DC000 - DFFFF Shadow.

Shadow (Gölge Bellek) Nedir: Standart ekran kartları nın ya da arabirim


kartları
nın BIOS’larıROM bellekte saklanı r. ROM bellek de genellikle çok yavaştı
r.
Shadow özelliği ile VGA kartı
nın BIOS’u CPU tarafından okunur ve RAM’e kopyalanır.
CPU(iş lemci), bu BIOS’u RAM’den çalıştı
rdığında iş
lem hızlanı
r.

k) xxxxx - xxxxxx Shadow (xxxxx - xxxxxx Gölgesi): Bu ayar, ROM kullanan diğ er
kartlara bir üstteki “Video BIOS Shadow” seçeneğ indeki ayarın aynısı
nıuygulamak içindir.
Ancak kitapçı klarına bakarak bu kartları n hangi adresleri kullandığı
nıöğrenmelisiniz.
Ayrı ca, her ROM'un belleğ e aktarı mı, 640K ile 1024K arası nda bir bellek alanı
tükettiğinden, bu ayarları n hepsinin [Disabled – Pasif] konumunda olmasıönerilir. Yeni
anakartlarda bu seçenek yoktur.

l) Run VGABIOS if S3 Resume (S3 Devamı nda VGABIOS’u Çalı ştır): Sadece çok
yeni anakartlarda görülen bu seçenek, Suspend-to-RAM (STR) (RAM'e Duraklatma)
moduna girdikten sonra kendine gelemeyen ekran kartı nı ş
, yeniden çalımaya ikna etmenizi
sağ lar. Sistem bekleme (stand - by) durumuna geçtikten sonra, yeniden sistem kullanılmak
istenildiğ ş
inde bütün cihazlar çalımaya baş

yor ama monitöre görüntü bir türlü gelmiyorsa,
bu seçenek aktif hale getirilmelidir.

2.2.5. Chipset Features Setup Menüsü (Advanced Chipset Features - Yonga Seti
Özellikleri Ayarı)

Chipset Features Setup bölümünde ortak olarak, bellek ayarlamaları , AGP


ayarlamalarıve bazıBIOS’larda iş lemci hızıayarlamalarıyapı labilmektedir. Farklı
anakartlarda ve farklıchipsetlerde ayarlar değişik olabildiği için bu bölümdeki ayarlar da
anakarta bağlıolarak farklı

klar gösterebilmektedir.

Burada her chipset ve her anakart için bütün ayarlarılistelememiz mümkün olmadı ğı
için, genel ayarlamaları n üzerinde duracağ ız. Burada anlatmadı ğımız bir ayar ile
karş ı ı
laşrsanı
z, bu ayarı
n kullanılan anakarta ve chipsete özgü bir ayar olduğunu bilmelisiniz.

35
Resim 2.11: Chipset Features setup menüsü

Bellek Ayarlamaları : Bellek ayarlamalarıfarklıbir ş ekilde sunulur. Birinci bellek


ayarlaması , belleğin hı
zıüzerinedir. Diğeri ise belleklerin gecikmeleri üzerinedir. Bellek hızı
ayarıgenelde Memory Frequency olarak geçer. Memory Frequency (Bellek Frekansı ),
FSB hı zına göre yüzdelik cinsinden ayarlanabilir. Örneğin; FSB hı zını
n %125'i, %100'ü
veya %80'i gibi oranlarla ayarlamak mümkün olabilir. Değiş tirdiğiniz yüzdeye göre elde
edeceğ iniz bellek hızıaynımenüde sunulur. Örneğ in; 100 MHz FSB'de çalı şan bir işlemci
için bellek hızı%125 yapı ldığında, elde edilecek bellek hı zı133 MHz olacaktı r. Eğer bellek
DDR ise, bellekler DDR266 modunda çalı ş tırı
lmışolur.

Sı k kullanılan yöntem ise, direkt bellek hızının seçilmesidir. Örneğin; 100, 133, 166 ve
200 MHz gibi ana değerler listeler halinde sunulup buradan seçim yapı lması istenebilir.
Normal ş artlarda bellek ayarlarına dokunulmasıgerekmez. Genelde bellekler, FSB
hızıyla senkronize olarak çalı şır. Yüksek hı zda çalı şma kapasitesine sahip bir bellek varsa,
bellek hızınıyükseltip performans artı ş ıelde edilebilir.

Bellek ayarlamalarının diğer kı


smı nıise gecikme süreleri oluş
turur. Bu ifadelere
anakartı
n BIOS'unda CAS Latency, SDRAM Cycle Length, RAS to CAS Delay, RAS
Precharge Time, RAS şeklinde karşı ı
laşlabilir.

Bellekler, satı
rlar ve sütunlardan oluş an hücrelerden oluş
ur. Bilgiler bu hücrelerdeki
satı
rlara ve sütunlara kayı t edilir. Bir bilgi iş
leneceği zaman, bu satır ve sütunlara eriş
im
yapılır.

RAS (Row address strobe): Aranan bilginin kayı


tlıolduğu satı ı
ra ulaşrken yaş
anan
gecikme zamanı
dır.

CAS (Column address strobe): Aranan bilginin kayı


tlıolduğ ı
u sütuna ulaşrken
yaş
anan gecikme zamanı
dır.

RAS-to-CAS: RAS iş
leminden CAS iş
lemine geçerken yaş
anan gecikme zamanı
dır.

36
Sistem belleğini iki boyutlu bir tablo olarak düş ünerek kolayca nası ş
l çalı ğı
tı nı
anlayabiliriz. Veriye ulaşabilmek için öncelikle hangi satı rda olduğunu sonra da hangi
kolonda olduğunu bulmak için sı rasıyla Row Address Strobe (RAS) ve Column Address
Strobe (CAS) iş lemleri gerçekleştirilir. Belleğin doğ ru adresine ulaş ı ğ
ldıından emin
olabilmek için RAS ve CAS sinyalleri arası nda ufak bir gecikme süresine gerek duyulur. Bu
RAS-to-CAS gecikmesi normalde bir veya iki saat turudur (clock cycle).

Bellek erişimi söz konusu olduğ unda belleğin doğ ru adresteki veriye ulaş
masıiçin bir
miktar süre gerekir ve buna “gecikme (latency)” denir. Bir bellek hücresi için bu aralı k 2T
iki saat turu, 3T üç saat turu vb. ş
eklinde isimlendirilir. Bu açıklamalardan sonra CAS-2’nin
2 saat darbesi CAS-3’ün ise 3 saat darbesi beklemek anlamı na geldiğini çı
karmak hiç de zor
değ ildir.

a) SDRAM RAS to CAS delay (SDRAM - RAS ile CAS arası ndaki gecikme): Bu
ayar, tam olarak RAS sinyali ile CAS sinyali arası nda ne kadar saat turu olacağ ını
ayarlamanı za yarıyor. Genellikle ayarlar 2 en hızlıolmak üzere 2 ile 5 arası
nda değ işiyor. Bu
değeri her seferinde bir saat turu olacak şekilde azaltmaya başlayın ve her seferinde sistemin
kararlı
lığınıdeneyin. Belleğ iniz ne kadar kaliteliyse bu değeri daha fazla küçültebilirsiniz
demektir.

b) SDRAM CAS Latency (SDRAM CAS gecikmesi): Bu ayar için en doğru ve


uygun değ er genellikle RAM belleğ in üzerindeki etikette veya üzerine kazı şolarak
nmı
yazar. Düşük fiyatlıürünler için tipik değ er 3T veya 2.5T'dir. Bu seçeneği 2.5T veya 2T
olarak değiştirin ve sisteminizin kararlıçalı şıp çalışmadı ğına bakı n. Bazıüreticiler 2T
destekleyen belleklerinin daha yüksek saat hızlarınıdesteklediklerini belirtiyorlar.

Uyarı : Her seferinde sadece bir değ


işiklik yapı
n, daha sonra sistemi yeniden başlatın
ve bir deney yazı mı(benchmark) çalı
lı ş

rarak yaptığıetkiyi gözleyin. Bu sayede ortaya
çıkan bir kararsı zlık durumunda hangi ayarda sorun olduğ unu kolayca anlayı p eski haline
getirebilirsiniz.

c) SDRAM RAS Precharge Delay ( SDRAM - RAS ön ş arj gecikme zamanı ): Bu


seçenekte doğru ayarlarıyaptı ğınızda bellek hücreleri çalı şmalarıiçin gereken elektrik
yükünü daha hı zlıalı
rlar. "2" gibi düşük değ erler hı
zıarttı rı
rken daha yüksek değ erler daha
kararlıbir sisteme sahip olmanı zısağlar. Her seferinde bir saat turu azaltarak sistemi yeniden
başlatın ve sistemin kararlı olduğ undan emin olun.

d) SDRAM Active Precharge Delay (SDRAM aktif ön ş arj gecikme zamanı ): Bu


ayar, saat turlarıolarak ayarlanı ş
r ve ardıık bellek eriş
imleri arası
nda geçmesi gereken süreyi
belirler. Yani bu değer ne kadar düşük olursa sistem başarı
mıo kadar artar.

Bu değer için genel kabul ş


udur;

Active Precharge Delay = “CAS-Latency” + “RAS Precharge Delay” + 2


(güvenlik için fazladan 2 eklenir)

37
Her zaman olduğ u gibi bu ayar için de her seferinde bir düş
ük değ
eri seçerek sistemin
düzgün çalıştığı
ndan emin olun. Sistem kararlı ğ
lıınıkoruyamadı ğızaman bu ayarıbir
yüksek değere getirin ve bırakın.

e) DRAM Clock – DRAM Timer(Dinamik RAM saati): Kullanı lan belleğ in çalı şma
hı zıbu ayar ile belirlenebilir. Bu ayar Güncel VIA yonga setli anakartlarda bulunur. Bu ayar
ile bellekler, sistem çalı ş ma hı zı yla asenkron çalı ş


labilir. Örneğ in Celeron iş lemci
kullanı ldığ ı
nda, normal de sistem hı zı66 MHz'dir. Bu ayar normalde [HostCLK] modunda
geldiğ inden, bellekler de 66 MHz'de çalı ş
acaktı r. Fakat bu ayar, [HostCLK+33MHz]
moduna getirilirse, bellekler 33 MHz daha hı zlıyani 100 MHz de çalı ş
maya baş layacaktı r.
Aynış ekilde, 100 MHz sistem veri yolu hı zıile çalı şan bir iş lemci kullanı ldığ ında,
[HostCLK+33MHz] moduna geçildiğ inde bu sefer bellekler 133 MHz'de çalı ş acak ve
belleklerden maksimum performans alı nacaktır. [HostCLK - 33MHz] ayarı nıseçerek
bellekler 66 MHz de çalı ştırılabilir.
f) AGP (Accelerated Graphics Port) Aperture Size (AGP (Hı zlandı rılmı şgrafik
portu) Açı klık büyüklüğ ü): BIOS ayarları nı ş
n en çok tartı ı
lanları ndan biridir. Çoğ u zaman,
performansa büyük etkisi olduğ u yolunda ya da belleği tükettiğ i yönünde yanlı şinanı ş
lar
vardı r. Oysa durum böyle değildir. AGP sistemi sayesinde, ekran kartı nı z, sistem
belleğ inizin bir kı smı nısanki kendi üzerindeki bellekmişgibi kullanabilir. İ ş te AGP
Aperture Size, ekran kartı nı n sistem belleğ inin ne kadarı nıkendisi için kullanabileceğ ini
belirler. Burada belirlenen limit, direkt olarak bloke edilmez. Ekran kartı , bu miktara kadar
olan bellek alanı nısadece gerek duyarsa kullanacaktı r.

Örneğ in ekran kartı


nızda 64MB bellek var ve aperture size olarak da 64MB seçerseniz,
uygulamalar sistemde toplam 128MB grafik belleğ i olduğunu düş ünürler. “AGP Aperture
Size”ın performansa etkisi olduğu iddia edilse de, bu etki günümüz uygulamaları nda ciddi
düzeyde değ ildir. Burada belirlenecek değ er, ekran kartınızın RAM miktarı ndan az,
sisteminizdeki bellek miktarından ise fazla olmamalı dır. Normal olarak, 64MB seçilidir. Bu
ayarda kalması nın bir mahsuru yoktur.

g) AGP Fast Write (AGP hı zlıyazma): Bu ayar ile Fast Write(hızlıyazma) özelliğini
açarak, ekran kartıperformansı nda bir artışelde edebilmek mümkündür. Fast Write (hı zlı
yazma) modunun özelliğ i, bilgiyi iş
lemciden doğrudan AGP veri yoluna aktarması dır. Araya
sistem belleğini katmaz. Bundan dolayı ş
, performans artıısöz konusu olabilir.

h) On Chip USB: Sistemde USB aygı t var ise, bu ayar aktif yapılmalı
dır; yok ise
devre dışıbı rakı
labilir. Seçenekler için sunulan otomatik modu, sistemde USB aygı t olup
olmadı ğınıkendisi kontrol eder ve ona göre USB özelliğ ini devre dış
ıbı rakır veya
etkinleş
tirir ama USB aygı t kullanı

yorsa bu aygıtın aktif olarak kalmasıuygun olacaktır.

ı) Onboard PCI Audio/Modem (Dahili PCI ses/modem): Anakartı n üzerinde


bütünleş ik ses/modem giriş
i var ise, bu ayar ile onlarıetkinleş
tirebilir veya iptal
edebilirsiniz.

38
2.2.6. Power Management Setup Menüsü (Güç Yönetimi Ayarı
)

Güç tüketiminin ve tasarrufun ayarlanmasıiçin konulmuşbir menüdür. Bilgisayarı


n
açma olaylarıda buradan kontrol edilebilir.

Resim 2.12: Güç yönetimi

a) ACPI (Advanced Configuration and Power Interface) Function (Geliş miş


yapı landı rma ve güç arabirimi fonksiyonu): Bu ayar ile geliş mişgüç ve konfigürasyon
yönetimi etkin/devre dı şıedilebilir. Bazıanakartlarda desteklenen, STR (Suspend To RAM)
gibi özelliklerin çalışabilmesi için, hem BIOS'dan ACPI fonksiyonunun etkinleş tirilmesi
hem de iş letim sisteminin ACPI desteğinin olmasıgerekir.

b) Power Management (Güç yönetimi): Bu bölüm ile güç yönetim modlarıyönetilir.


[Max Saving] (Maksimum Kazanç) modunda, sistem bir süre aktivitesiz kalı rsa, güç
tasarruf moduna geçer. [Min saving] (Minimum kazanç) ayarıise, yine güç tasarruf
moduna geçirir ama güç tasarruf moduna geçmesi için gereken aktivitesiz kalma zamanı
daha fazladı r. [User define] (Kullanı cıtanı
mlı ) modunda ise, güç koruma ayarlarıelle
seçilir. Bu ayar normalde [User define] modunda gelir ve ş
u özellikleri ayarlanabilir:

1. “Doze Mode” (Uyku modu)


2. “Suspend Mode” (Askı modu)
3. “Standby Mode” (Bekleme modu)
4. “HDD Power Down” (Sabit disk güç kesme)

“Doze mode (Uyku modu)”: Sistem burada belirlen süre zarfı


nda kullanı
lmazsa

lemci daha düş
ük hı ş
zda çalıı
rken diğer aygı
tlar tam hı ş
zda çalıı
r.

“Standby mode (Bekleme modu)”: Sistem burada belirlenen süre zarfı nda
kullanılmazsa sabit disk ve monitör kapanı
rken diğ
er aygı ş
tlar tam kapasite ile çalıı
rlar.

“Suspend mode (Askı ya alma modu)”: Sistem burada belirlenen süre zarfı
nda
kullanılmazsa iş ş
lemci dıı
nda tüm cihazlar kapanı
r.
39
“HDD power down (Sabit disk güç kesme modu)”: Burada belirlenen süre içinde
disk faaliyeti olmazsa diğ
er aygı ş
tlar çalıı
rken disk askı
ya alı
nır.

c) ACPI (Advanced Configuration and Power Interface) Suspend Type (ACPI


(Geliş mişkonfigürasyon ve güç ara yüzü) Geciktirme tipi): Bu ayar ile sistemin nası l
askıya alı nacağıbelirlenir. Örneğ
in; anakartın STR (Suspend To RAM – RAM’i duraklatma)
özelliğ ini destekliyor ise, STR özelliğ ini kullanabilmek için bu ayarı n STR moduna
getirilmesi gereklidir; fakat STR özelliğ ş
inin çalıabilmesi için, sistemde kullanı
lan diğ
er
aygı tların kendilerinin ve sürücülerinin STR’yi desteklemesi gerekir. Aksi takdirde
sorunlar yaş anmasıolası dı r.

d) PM (Power Management) Control By APM (Advanced Power Management)


(APM tarafı ndan PM (Güç yönetimi) Kontrolü): Çoğ u windows işletim sistemlerinde (9x
& ME & Win2K) yapı ları
nda olan APM (Advanced Power Management) özelliği bulunur.
Bu özellik [Enabled] yapılı
rsa, güç yönetimi windows tarafından yönetilir.

e) Video OFF Option (Video kapama seçeneği): Bu seçenek monitörün ne zaman


güç koruma moduna geçeceğini belirler. Ekran görüntüsünü devreden çı
karan bir ayardı
r.

“All Mode Off (Tüm modlarda kapama)”,


“Always On (Daima açı k)”,
“Suspend Off ( Suspend modunda kapama)”,
“Susp, Stby Off (Suspend ve Standby modları
nda kapama)” seçenekleri vardı
r.
“Always On" seçeneği, Windows'tan belirlenen sürede aktivite olmazsa ekran
görüntüsünün kapanması nısağlar.

f) Video Off Method (Görüntü kapama metodu): Bu ayar monitör güç koruma
moduna geçtiğ inde görüntü kapama metodunu belirler. Ekran kartıDPMS özelliğini
destekliyorsa, BIOS görüntü kartı nıkontrol edebilir; bu durumda DPMS seçeneklerinden
birisi seçilebilir. “Blank Screen” seçeneğ i, güç korumasıveya "Energy Star" desteğ i
olmayan monitörlerde sadece ekranıkarartır. "V/H SYNC+Blank" seçeneği ekranıkarartı r,
yatay ve dikey taramayıda kapatır.

g) MODEM Use IRQ: Sistemi modem sinyali ile uyandı racaksanız, varsa bu
seçenekte modeminizin IRQ’sunu seçmelisiniz. Sistem askı ya alı
nmışvaziyetteyken, gelen
çağrılar ile sistemin tekrar normal moda geçmesi isteniyorsa, bu ayar ile hangi IRQ'nun
kullanılacağ ıseçilebilir. Varsayı
lan ayar olarak seçilen IRQ numarası[3]'dür.

h) Soft - Off by PWRBTN (Power button): Bu ayar ile sistemi kapatı rken, güç
düğmesinin davranı ş
ıbelirlenir. [Instant - Off] ayarıseçildiğinde, güç düğ mesine
dokunulduğ u anda PC kapanır; fakat [Delay 4 sec.] ayarıseçildiğinde sistemi kapatmak için
güç düğmesine 4 saniye bası
lıtutulmasıgerekir. Yani yanlı şlıkla güç düğ mesine basılsa bile,
sistem kapanmaz.

ı
) Wake UP Events (Açı lma durumları): Bilgisayar açı
lma durumunda veya
askı
dayken hangi durumlarda normal moda geçeceği buradan belirlenebilir. Örneğ
in
40
LPT&COM portunda bir aktivite olduğ unda sistemin askıdurumundan normal moda
geçmesi sağ lanabilir. Ayrı
ca "Wake On LAN", "Wake On Modem Ring" gibi, ek donanı mlar
ile sistemin açılmasıiçin gereken özellikler buradan yönetilebilir. "Automatic Power Up"
seçeneğ i ile önceden belirlenen saatlerde veya tarihlerde PC'nizin otomatik açı lması
ayarlanabilir.

Bazıanakartlarda bulunan "IRQ Activitiy Monitoring" bölümünde ise, kullanı


lan
IRQ'lar toplu halde görülebilir.

2.2.7. PNP/PCI Configuration Menüsü (Tak Çalı


ştı
r/PCI Veri Yolu
Konfigürasyonu)

Tak Çalış
tı r desteğ
i olan aygı
tları
n ayarlarıve PCI veri yolu ile ilgili ayarlar bu
bölümden yapı

r.

Resim 2.13: PNP/PCI configuration menüsü


a) PNP OS Installed (Tak kullan iş letim sistemi desteği): Bu bölüm, kullanı lan
işletim sisteminin PnP (Tak ve Çalıştı
r) destekli bir işletim sistemi kullanıp kullanmadı ğı

belirtmek içindir. Örneğin; Win9x, Win2000 gibi iş letim sistemi kullanılıyorsa bu ayar [Yes]
konumuna getirilmelidir. PnP desteksiz iş letim sistemi kullanı rken ise [No] konumuna
getirilmesi gerekir. Bu ş ş
ekilde çakımaların önüne geçebilmek mümkündür.

b) Resources Controlled By (Kaynak kontrolü): Bu ayar [Auto] moduna getirilirse,


sisteme takı
lan PnP aygı tlar için gereken DMA ve IRQ ayarlarıotomatik olarak atanı r. PnP
olmayan bir ISA kart takı ldığ ında otomatik olarak kaynak atanamıyor ise, bu ayarı[Manual]
moduna getirip el ile ayarlamak gerekir. Bu ayarı n [Auto] modunda kalması tavsiye edilir.

c) Reset Configuration Data (Konfigürasyon bilgisini temizle): Bu ayar [Enabled]


yapılıp, sistem yeniden baş latı

rsa, BIOS Setup da bulunan PnP bilgileri bellekten
temizlenir. [Disabled] konumunda kalmasıtavsiye edilir.
41
d) IRQ n Assigned to (n numaralıIRQ’nun atanması ): Bu ayarlar sadece
"Resources Controlled By" altı nda "Manual" seçeneğ i tercih edildiğinde ortaya çıkar.
Tak Çalı ştır olmayan kartlar ve aygıtlar belirli bir IRQ'da çalı şmak isteyecektir. İ
şte bir
IRQ'yu (kesme istemini) Tak Çalı ştı
r olan veya olmayan kartlara göre buradan
ş
ayarlayabilirsiniz. Tak Çalıtı
r olmayan bir aygıt veya kart bu IRQ'ya takı lmışise bu seçenek
"Legacy ISA" (bazıBIOS'larda "No/ICU") olarak ayarlanmalı dır.

ICU (ISA Configuration Utility), "ISA Konfigürasyon Aracı " anlamı


na gelir ve bir
yazı
lım ile ISA kartın kullanacağıayarıbelirler. ISA kartınız yoksa her birinden bu ayarı
“No/ICU” yapı n. Bir ISA kartla birlikte ICU yazı

mıgeliyorsa, yine “No/ICU” yapı n.

ş
Tak Çalı r kartlarda ise ayar "PCI/IS PnP" (bazıBIOS'larda "Yes") olmalı
tı dı
r.

Aynış ekilde "DMA n Assigned To" diye bir seçenek de vardı


r. Aynıdurum, bu DMA
ayarıiçin de geçerlidir.

2.2.8. Integrated Peripherals Menüsü (Tümleş


ik Çevre Birimler)

Bu bölümde, anakartı
nızı
n üzerinde bulunan entegre özellikleri, giriş
/çışportları
kı ,
IDE portlarıgibi aygı
tlarıetkin yapabilir, devre dışıbı rakabilir ya da özelliklerini
değiş
tirebilirsiniz.

Resim 2.14: Integrated Peripherals Menüsü

a) Onboard IDE–1/2 Controller (Birinci/ikinci IDE portu kontrolcüsü):


kinci IDE portu etkin/iptal edilebilir. Aktif ş
Birinci/İ ekilde kalmasıtavsiye edilir. Bazen
BIOS güncellemelerinden sonra, bazıIDE aygı tları
n çalışmadığından şikâyet edilir. Bu
bölüme girip IDE Portları

n iptal edilip edilmediğine bakmak gerekir.

b) USB Keyboard Support (USB klavye desteği): Ülkemizde hala yaygı n


olmamakla birlikte, sisteme USB üzerinden bağ
lanan klavyeler dünya üzerinde

42
kullanılmaktadır. Bu ayarın "OS" ve "BIOS" gibi iki seçeneği vardı r. Bir USB klavye varsa
ve bu klavye DOS gibi iş letim sistemlerinde de kullanı
lmak isteniyorsa, bu seçenek BIOS
yapılmalıdır. Aksi halde, örneğin; bir BIOS güncellemesi için sistem disketten açıldığında
ş
klavye çalı maz.

c) Onboard FDC Controller (Dahili FDC denetleyicisi): Disket Sürücü


kontrolcüsünü Devre dı şı/Etkin etmek için kullanı lan ayardı r. [Enabled] konumunda
kalmalıdır. Bu menü maddesi neredeyse her zaman aktiftir; çünkü anakart kendi Floppy disk
Controller (Disket Denetleyicisi)'ni IRQ 6, DMA 2'de aktif hale getirir.

d) Onboard Serial Port 1/2 (Dahili seri port 1/2): Seri Portlar için IRQ değ erini ve
bellek adresini atamak için bu ayar konmuş tur. 1. seri portu için varsayı
lan ayar
3F8/IRQ4'dür. 2. seri portu için ise, 2F8/IRQ3'dür.

e) Power ON Function (Açma fonksiyonu): Bilgisayarı n nası lacağı


l açı nıbelirlemek
için bu menü kullanı labilir. Örneğin; bilgisayar klavye ile açı
lmak istendiğ inde, klavyenin
hangi tuşlarıile bilgisayarı nıaçılmak istendiğ i buradan tanımlanır. Fareden ve klavyeden
açma özellikleri USB klavye ve fare ile iş lemez. Bunun için PS/2 fare ve klavye kullanmak
gerekir. Ayrıca “klavye”den ve "fare"den bilgisayarıaçabilmek için, bazıanakartlarda
jumper (atlatı
cı) ayarıyapı lmasıgerekebilir.

f) UART Mode Select (UART modu seçeneğ i): Infrared (Kı zılötesi) portu
destekleyen anakartlarda bulunan bir özelliktir. Kı

lötesi aygı tları
n gerektirdiği özelliklere
göre, bu ayar [IrDA] veya [ASKIR] moduna getirilebilir. Kı zılötesi aygı
t kullanı lmayacak
ise [Normal] moda getirilmesi tavsiye edilir.

g) UART2 Duplex Mode (UART2 Çift yönlü modu): UART Modu olarak IrDA
veya ASKIR seçildiğ inde bu ayar aktif olur. Bu ş ekilde full - duplex (tam çift yönlü) veya
half - duplex (yarıçift yönlü) transfer modu seçilebilecektir.

h) Onboard Parallel Port (Dahili paralel port): Paralel portun çalı


şma adresini
belirlemek için bu bölüm kullanı

r. Varsayı
lan ayarı378H/IRQ7'dir.

ı
) USB Controller (USB denetleyicisi): Enabled (Aktif) konumunda "Chipset"teki
bütünleşik Controller’ı(Denetleyici) "USB" (Universal Serial Bus) için aktif hale getirir.
Gerekli kaynaklar, USB cihazıgerekmediğ i sürece saklanabilir.

i) Parallel Port Mode (Paralel port modu): Yazı cınızıve tarayıcınızıbağladığı


nız
paralel port (LPT diye geçer) için bu ayar yine her BIOS’da bulunur. Standart, ECP ve EPP
seçeneklerini görebilirsiniz. Standart, en eski haliyle, tek yönlü paralel bağlantı

r, sadece
PC yazı cıya veri gönderebilir, yazı
cıPC’ye veri yollayamaz.

Günümüz yazı cılarından çoğ u bu ayar ile çalı şmaz “Bidirectional Connection
Required” uyarı sıile iki yönlü iletişim yapabilecek bir paralel porta ihtiyaç duydukları

belirtirler. Bu gerekliliğ i, ayarıECP ya da EPP seçeneklerinden birisine getirerek
karş ılayabilirsiniz, ECP’ye getirmeniz önerilir.

43
EPP, Enhanced Paralel Port demektir ve Intel, Xircom, Zenith gibi firmalar tarafı
ndan
oluş turulmuşbir standarttı
r. ECP, Extended Capabilities Port demektir, Microsoft ve HP
tarafından yaratılmıştı
r. Her iki sistem de paralel port bağ lantısı
nıhı zlandırmayıhedefler.
ECP portu yazı cıve tarayı
cılar için, EPP ise paralel portu kullanan yazıcıdı ş
ındaki araçlar
için uygundur. ECP modu, DMA ve tampon bellek gibi avantajlara sahiptir.

"ECP+EPP", normal hı zda iki yönlü çalış maya izin verir. SPP ise "Standart Paralel
Port" anlamı na geliyor. Bağlanan paralel aygıt, yüksek performans istiyor ise, aygı

n türüne
göre, EPP veya ECP seçilmelidir. ECP Modu direkt bellek eriş imine ihtiyaç duyduğundan,
EPP modu seçildiğinde, bir DMA adresi atanmasıistenecektir. BIOS’un önerdiğ i ayarda
kalması nda bir sakı
nca yoktur.

j) PWR ON After PWR Fail: İ sminin "PWR On After PWR Loss" gibi çeş itli
değ erleri olabilen bu seçenek, sistemin bağ lıolduğ u elektrik kesilir, sonra yine gelirse
sistemin kendi kendine çalı şmaya baş layıp baş lamaması nıayarlar. Bu seçenek "On" ya da
"Enabled" yapı lı
rsa, elektrik kesilip tekrar geldiğ inde sistem kendi kendine açı lı
r. Yeni
anakartlarda bu madde için bir de "Previous State" seçeneği vardı r. Bu madde
seçildiğinde elektrik kesildiğ inde sistem çalı şı yorsa, elektrik geldiğinde yeniden çalı ş maya
baş lar, kesinti olduğunda sistem kapalı ysa, elektrik geldiğ inde de kapalıkalı r. [Disabled]
konumunda kalmasıtavsiye edilir.

2.2.9. Boot Setup Menüsü (Açı



şAyar Menüsü)
Bilgisayarı
n boot iş
lemini hangi disk aygı
tından yapmasıgerektiğ
ini belirten “BOOT”

ralama menüsü, bazıBIOS’larda ana menü altı nda bulunmaktadı
r.

Resim 2.15: BOOT ayar menüsü

Burada bilgisayar ilk açı ğı


ldı nda, POST (Power On Self Test) testini
gerçekleş tirdikten sonra iş
letim sisteminin sı
rası
yla hangi aygı
tlarda aranmasıgerektiğ
i bu
ayar ile belirtilir.
44
a) 1st Boot Device ( Birinci AçılışAygı tı) – (Floppy drive): Yukarıdaki gibi bir
durumda sistem açı
lmak için önce disket sürücüde bir açışdisketi olup olmadı
lı ğ
ına bakar.
Eğer açı şdisketi varsa bilgisayar açı
lı lışdisketinde bulunan sistem dosyalarıile DOS
ortamı
nda açı lı
r.

Açılışdisketi (Boot Disk): Bilgisayarı n açılmasıiçin gerekli olan dosyaları n


bulunduğu diskettir. Açışdisketleri kullanı
lı lan iş
letim sistemine ve iş
letim sisteminin
sürümüne bağlıolarak değiş
ir.

b) 2nd Boot Device (İkinci açılı


şaygı tı
) – (CDROM): Bilgisayar, disket sürücüde bir
sistem disketine rastlamadığıtakdirde bu sefer CDROM içerisinde bootable(açı labilir) bir
CD olup olmadı ğına bakacaktı r. CDROM içerisinde bootable(açı labilir) bir CD varsa
bilgisayar, bu CD içerisinde bulunan sistem dosyalarıile CD’nin amacına uygun bir ş ekilde
açılacaktı r.

Örneğ in, CD, Yedekleme (Backup) amaçlıbir “bootable - açı labilir” CD ise bilgisayar
CD üzerinden açı ldığında yedekleme (Backup) programıçalı şacaktı r, yeni bir iş letim
sistemi kurma amaçlı bir CD ise bu sefer İ
şletim Sistemi kurulum programıçalı şacaktır.

c) 3rd Boot Device ( Üçüncü açı lı


şaygı tı
) – (Hard drive): Bilgisayar, CDROM’dan
başlatı
lamadı ğıtakdirde buradaki üçüncü seçenek olan hard diskten açı lmaya çalışacaktı
r.
Hard disk içerisinde yüklü bir iş letim sistemi varsa bilgisayar bu iş letim sistemi ile
açı
lacaktı r.

2.2.10. Diğer BIOS Seçenekleri

2.2.10.1. IDE Hdd Auto Dedection Menüsü (Sabit Disk Otomatik Algı
lama
Menüsü)

IDE HDD AUTO DEDECTI ON

Resim 2.16: IDE HDD auto dedection

45
Sabit diskinizi taktı
ktan sonra eski sistemlerde silindir sayı sı
, kafa ve sektör sayı sı
gibi sabit disk tanımlamaları nısabit disk bilgi bölümünün ilgili yerlerine girmek için bilmek
zorundaydı nız. CMOS silindiğinde ve bu tanı mlamalarıunuttuğunuzda bu büyük bir
problemdi. Ama ş imdi bu seçeneğ i sabit diskin tipini ve tanı mlamalarınıotomatik tespit
etmek için kullanabilirsiniz ve BIOS otomatik olarak sabit diskle ilgili bilgileri tespit eder ve
Standart CMOS setuptaki Sabit diskle ile ilgili yerlere yerleş tirir.
2.2.10.2. PC Health Status/Hardware Monitor (Bilgisayar Sağlı
ğıDurumu /
Durum Monitörü)
Bilgisayarı nı
zda olan fanları
n dönüşhızı, işlemcinizi sı ğı
caklı , iş
lemci voltajıgibi
PC’nizin durumunu gözetleyebilirsiniz. Anakartınızı, belirli bir sı ğa geldiğinde sistemi
caklı
kapatmasıiçin ayarlayabilirsiniz. Ayrı ca sıcaklık limitleri aş ı ğ
ldı ı
nda uyarıvermesini
sağlayabilirsiniz.

a) CPU Warning Temperature ( İ şlemci uyarısı


caklığı
): İ
şlemci ısısıkaç dereceye
gelince sistemin alarm vereceğini belirler. İş
lemci ısı

nın üst ve alt limitlerini buradan
belirleyebilirsiniz. İ
şlemci ı

sı belirlenen limitleri aş arsa sisteminize kurulu uyarı
mekanizmasıdevreye girer.

b) Current CPU Temperature (Güncel iş lemci sı


caklı
ğı
): Anakartı
nızda ı
sısensörü
lemcinin o andaki ı
varsa, bu alan iş sı

nıgösterir.

c) Current System Temperature (Güncel sistem sı caklı ğı


): Sisteminizde, anakartı
n
itli yerlerinde ı
çeş sısensörü varsa, bu alan sistem ı


nıgösterir.

d) Current Chassis/Power/CPU FAN Speed (Güncel kasa/güç kaynağı /iş


lemci fan
hızı): Anakartını zda bu işiçin bir denetleme sistemi varsa sisteminizdeki kasa, güç kaynağı
ve işlemciye ait fanları
n hızları
nıdevir/dakika cinsinden gösterir.

e) Shutdown Temperature ( Kapatma sı caklı


ğı
): İ ş
lemcinin ısı
sıtehlikeli bir
seviyeye geldiğinde sistemin kendi kendini kapatmasıgerekir. Bundan dolayıbu alanda
tehlikeli seviyede olacağıdüşünülen bir sı
caklık tanı
mlanır. Genelde bu ayar 70 derece
olarak belirlenir.

Not: Farklıanakart üreticilerinde BIOS’ları nda kendilerine has ayarlar bulunabiliyor.


Günümüzdeki anakartları n hemen hemen hepsi, iş lemci ayarlarının BIOS’ tan yapılması na
olanak tanır. İ
ş lemci ayarlamaları , Advanced Chipset Features bölümünde bulunabildiği gibi,
anakart üreticileri kendilerine has menüler altı
na koyabilir. Farklıanakartlarda Power BIOS,
Smart CPU gibi isimlendirmeleri de görebilirsiniz.
2.2.10.3. Load BIOS Defaults – Load Fail Safe Defaults (BIOS Varsayı
lanları

Yükle – Hata Güvenlik Varsayı lanları
nıYükle)
Bazıkullanı cılar, ana menüdeki bu seçeneğ in, BIOS’u fabrika ayarları
na getirmeye
yaradığ ı nıdüşünürler. Ancak tüm yüksek performans özelliklerini kapatan bu seçenek, BIOS
ayarlarıile ilgili herhangi ciddi bir problem ile karşılaşğ
tıını
zda kullanılı
r. BIOS ROM'unda
kayıtlı, sorun gidermeye yönelik BIOS ayarları nı“BIOS Setup”a yükler.

46
Seçeneğ in üzerine gelip Enter tuş
una bastığını
zda, işlemi onaylayı p onaylamadı ğı
nıza
dair bir soru ekrana gelir. Klavyeden Y (Yes - evet) tuş una basarsanı z işlem onaylanı r ve
“default” BIOS ayarlarıyüklenir, N (no - hayı r) tuş
una basarsanı z işlem iptal edilir. Sorun
gidermeye yönelik minimum ayarlar olduğ u için normal şartlarda kullanı lmamalı dır.
2.2.10.4. Load Setup Defaults – Load Optimum Defaults (Kurulum
Varsayı lanlarıYükle – En Uygun Varsayı
lanıYükle)

En uygun ayarlarıkurmak içindir. Ancak bu yapı lırken genel bir PC dikkate alını r.
Yüklendikten sonra disk, sürücü ayarları
, bellek hı
zıayarları(bellek modeli tam biliniyorsa)
vs. donanıma özgü ayarlar yapı larak performansın artı
rılmasımümkündür. Ancak "Setup
Defaults" ayarlarıüzerine donanı ma uygun olmayan ayarlar yapı lı
rsa problemler çıkabilir.
Hangi değiş ikliklerin yapı ğıunutulursa "Load Setup Defaults" tekrar yüklenerek baş
ldı tan
ayar yapılabilir.

2.2.10.5. Supervisor / User Password (Yönetici / Kullanı


cıParolası
)
“Supervisor Password” hem “setup”a hem de sisteme ş ifre koyar. Yani ş ifreyi
yazmadan BIOS ayarları na da giremezsiniz. PC’nizde açı lmaz. Ancak “BIOS Features
Setup” kı
smı nda anlattığımı z gibi “Security Option” ayarı na dikkat edilmelidir. Şifreyi
kaldı
rmak içinse bu seçeneklere gelip Enter tuş pş
una iki kez bası ifre yazmamanı z gerekir.

Resim 2.17: Şifre belirlemek


“User Password” ise sadece PC’nin açı ş
lıı
na şifre koyar. Sisteminiz ilk geldiğ inde
şifresizdir. İlk kez ş ğı
ifre girerken yazdı zş
nı ifreyi kontrol amacıyla ikinci kez tekrar ister.
Şifreyi kaldı rmak içinse bu seçeneklere gelip Enter tuşuna iki kez bası pş ifre yazmamanı z
gerekir. Böyle bir durumda BIOS, “Password Disabled” mesajıvererek ş ifrenin iptal
edildiğ ini belirtir.

47
Resim 2.18: Şifreyi iptal etmek

2.2.10.6. Save & Exit Setup ( Kaydet ve Çı


k)

“BIOS setup”ta yaptı ğınız değişikliklerin hiçbiri BIOS’a kaydedilmeden devreye


girmez. İşte bu seçeneğ i seçip, “Y” tuş una basarsanı z yaptı ğınız tüm değ işiklikleri
kaydedecek ve tekrar sistem açı ş
lıına geri dönecektir. Herhangi bir Setup menüsündeyken
“F10” tuş
una basmanı z yine kaydetme iş lemini gerçekleş tirecektir. (Bu ayar önemlidir)

Resim 2.19: Kaydederek çı


kmak

2.2.10.7. Exit Without Saving (Kaydetmeden Çı


k)

Yaptığını
z değ işiklikleri kaydetmeden, yani bu değiş iklikleri işlem sokmadan BIOS
Setup’tan çı
kmak için bu seçeneğ in üzerine gelip Enter tuşuna bası n. Yeni onay için “Y”
tuş ğı
una bastı nı
zda sistem açı ş
lıa geri dönecektir. Herhangi bir Setup menüsündeyken “Esc”
tuşuna basmanız yine Setup’tan kayı t iş
lemi yapmadan çı kma iş lemini gerçekleş
tirecektir.

48
Resim 2.20: Kaydetmeden çı
kmak

49
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

İ
şlem Basamakları Öneriler
 Kasayıuygun tornavida ile açarak anakart  Kasayıaçarken veya
üzerinde bulunan EEPROM belleğ in ve kapatırken sarsmamaya özen
CMOS pilinin yerlerini tespit ediniz. gösteriniz.
 Kasayıtekrar sarsmadan tornavida ile  Kasayıaçarken veya
kapatı nız. kapatırken kullandı ğınız
 Kasanı n güç düğ mesine bası nız. tornavidanı n elinize
 BIOS ekranı na girmek için ekranı n sol alt batmaması na özen gösteriniz.
köş esinde “Press DEL to Enter SETUP”  BIOS’a giriş te “del” tuş u
yazı sınıgördüğ ünüz anda Del tuş una bası nız. dışında baş ka bir tuş un (F2,
 BIOS ekranı nda bulunan menüler arası nda Esc gibi) kullanı lı p
“ok” tuş larıile gezerek menülerde bulunan kullanılmadı ğına dikkat ediniz.
alt seçenekleri inceleyiniz.  BIOS’ta hı z ve voltaj
 “Standart CMOS Setup” menüsünden değişiklikleri ile ilgili
“HARD DISKS ” ayar bölümünde değişiklikler yapmak isterken
sisteminize takı lıolan aygı tlarıuser modunda donanı mı nı za zarar verebilecek
ayarlayı nı z. aşırıdeğ erlerden kaçı nı nız.
 “Bios Features Setup” menüsünden “Boot  Yaptığı nız ayar değ işikliklerini
Sequence” ayar bölümünde boot kaydederek sonuçları nı
sıralamaları nıdisket sürücü ilk sı rada olacak görünüz.
şekilde ayarlayı nız ve bilgisayarı nızıbir  Tüm iş lem basamakları ndan
sistem disketi ile baş latınız. sonra BIOS’u eski ayarları na
 “Chipset Features Setup” menüsünden getirmeyi unutmayı nız.
anakartı nı zda bulunan Onboard aygı tlardan
ses kartınıdevre dı şıbı rakarak bilgisayarı nızı
baş latınız ve bilgisayarı nı
zda ses aygı tı
nın
devre dı şıolduğ unu görünüz.
 “Power Management Setup” menüsünde
bulunan Power Management ayarı nı“user
define” moduna getirerek değ iştirebileceğ iniz
özellikleri deneyiniz.
 “Load Bios Defaults” seçeneği ile “Load
Setup Defaults” seçeneği arası ndaki farkı
uygulamalıolarak görünüz.
 “Supervisor Password” seçeneğ i ile “Bios
Features Setup” menüsünde bulunan
“Security Option” seçeneği arası ndaki iliş kiyi
uygulamalıolarak görünüz.
 BIOS’ta yapı lan değ iş
iklikleri kaydederek ve
kaydetmeden çı kmak için geçerli olan
seçenekleri uygulamalıolarak deneyiniz.

50
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A. OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ağı
daki soruları
n cevapları şolarak değerlendiriniz.
nıdoğru ve yanlı
1. Rom anakart üzerine sonradan takı lan bir çiptir. (......)
2. BIOS, ROM içerisinde bulunan bir yazı lı
mdı r. (......)
3. BIOS, bilgisayar ilk açıldığında çalı şır ve POST testini gerçekleş tirir. (......)
4. POST, bilgisayarda bulunan donanı mı n doğru çalı şı ş
p çalımadı ğı nıtest eder. (......)
5. BIOS’ta yapı lan ayar değiş iklikleri, ROM’a kaydedilir. (......)
6. BIOS’ta ayar değ işiklikleri “Page up” ve “Page down” tuş larıile yapı lır. (......)
7. “Integrated Peripherals” menüsü, güç tüketiminin ve tasarrufunun ayarlanmasıiçin
konulmuşbir menüdür. (......)


ağı luklarıen uygun ş
daki cümlelerde bulunan boş ekilde doldurunuz.
8. Bilgisayar ilk açı ğı
ldı nda BIOS yazı lı
mının yaptığıteste __________ denir.
9. _______ içerisinde bulunan BIOS yazı lı
mı , bilgisayar ilk açı ldı ğ ı
nda _______’e
yüklenir.
10. BIOS’ta yapı lan ayar değişiklikleri, _________’a kaydedilir.
11. BIOS içerisine ilk girildiğinde ekrana gelen ana menü __________’tı r.
12. BIOS içerisinde yapı lan değişiklikleri kaydetmek ve BIOS’tan çı kmak için _____ tuş u
kullanılı
r.
13. BIOS ayarlarıile ilgili herhangi ciddi bir problem ile karş ılaşıldığı nda tüm yüksek
performans özelliklerini kapatmak için ___________ seçeneğ i kullanı lır.

DEĞERLENDİ
RME
Cevapları nızıcevap anahtarıile karş ılaştı
rınız. Doğru cevap sayı nı
zıbelirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş
adı ğı
nız
sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

Tüm sorulara doğ


ru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

51
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3
AMAÇ
Bilgisayar ilk açı

rken oluş
abilecek sesli ve yazı
lıhata mesajları
nın anlamları
nıve
sebeplerini öğ
reneceksiniz.

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanı


z gereken öncelikli araşrmalar ş
tı unlardı
r:

Bir bilgisayarın açılabilmesi için hangi donanı


msal aygı
tları
n sorunsuz olarak
ş
çalımasıgerektiğini araş

rınız.

Araştı
rma iş lemleri için bilgisayar laboratuarı
nda veya ev ortamı
nda bulunan hazı
r bir
bilgisayarıve internet ortamı nıkullanı nı
z.

3. HATA MESAJLARI
Bilgisayar açıldığızaman, iş letim sistemi baş
latı
lmadan önce BIOS, POST (Power -On
Self - Test / Açı ş
lı ta Kendini Sı nama)'u yapar. POST güç kaynağı nın normal işlevlerini,
anakartı, işlemciyi, giriş/çı
kışdenetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileş enlerini
ş
kontrol eden birçok test çalıtı

r.

POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarı da keser ve görüntüsel olarak
ekrana hata mesajıverir ya da duyulabilir olarak bir seri bip sesi olarak hata verir.
Bilgisayar POST aş aması nıhatasız ve baş arılıbir ş
ekilde tamamlarsa bunu kullanıcıya
kısa bir “bip” ya da iki kı sa “bip” sesi ile bildirir (BIOS üreticisine bağlıolarak ses sayısı
değ iş
ebilir.). Daha sonra bilgisayar, açı
lışa devam eder ve iş letim sistemini yükler.

3.1. Sesli Hata Mesajları


3.1.1. Sesli Hata MesajıNedir?
Bilgisayar, POST esnası nda ekranın açı lışı
nıengelleyici bir hata ile karş ı
laş ırsa, bu
hatanın ne olduğ unu kullanıcıya bildirmek için çeşitli ses sinyalleri gönderir. Çeş
itli sayıve
uzunlukta olan bu sinyallere “Sesli Hata Mesajları ” denir. Burada dikkat edilmesi gereken
şey, ekranın açı
lamadı ğıhata durumları nda sesli hata mesajları nın devreye girmesidir.

Sesli hata mesajlarıkullanı


cıya sistem hoparlöründen bip sesleri olarak verilmektedir.
Bilgisayarda ses kartıveya hoparlörün olup olmamasıbu sesli hata mesajları nın duyulması nı
engellemez.

52
Bip kodlarıiçin resmi bir standart yoktur.Örneğ in, klavyeden kaynaklanan bir hata
olmasıdurumda BIOS üreticisine bağlıolarak BIOS; 3, 4, 5 ya da 6 bip sesi verebilir.
Kullanı lan BIOS için daha kesin ve açı klayı
cıbir bip kodu listesi elde etmek için, anakart
dokümantasyonuna, anakartı n üretici firmasının internet sitesine ya da BIOS üreticilerinin
internet sitesine baş
vurulmalı
dır.

3.1.2. Sesli Hata MesajlarıNelerdir?


Her BIOS modelinin kendisine ait bir hata sinyal tablosu bulunur. Bu hata sinyalleri
BIOS’un markası
na göre değiş
ebilmektedir.

Şimdi de Award ve AMI BIOS markaları na ait sesli hata sinyallerini ve bu hata
sinyallerinin ne anlama geldiklerini görelim:
a) Award BIOS Hata Sinyalleri:
Award BIOS, hata mesajları nıbildirmek için uzun ve kısa bip sesleri kullanır. Uzun bir
bip sesi yaklaşı k 2 saniye sürerken kısa bip sesi yaklaşı k bir saniye sürmektedir. Award
BIOS kritik hata mesajlarınıtanı
mlamak için, farklıfrekanslarda sinyal sesleri de kullanır.
mlarış
Bu sinyaller ve bu sinyallerin tanı öyledir;

1) 1 uzun, 2 kı sa sinyal (Ekran kartıhatası ): Ekran Kartıarı


zalı
dır veya düzgün
yerleş
tirilmemiş
tir. Monitör kablosu da kontrol edilmelidir.
2) Tekrarlayan sinyaller (Bellek hatası
): Bellek düzgün yerleş
tirilmemiş
tir ya
da bellek yoktur.

3) 1 uzun, 3 kı sa sinyal (Ekran kartıtakı


lıdeğ
il veya ekran kartıbelleğ
i hasarlı
):
Ekran kartıdüzgün yerleştirilmemiş
tir.

4) Bilgisayar çalı
şı
rken yüksek frekanslıSinyal (Aşı
rıısınmı şişlemci): İ
şlemcinin
aşı
rıısınmı şolduğunu gösterir. İ
şlemci fanıkontrol edilmelidir, kasada düzgün hava
ş
akııolmalı dır.

5) Tekrarlayan yüksek / alçak sinyal (İ şlemci hatası ): İşlemci düzgün


yerleştirilmemiş ı
tir, aşrıı
sınmışveya hasar görmüşolabilir. İ
şlemci fanıve uygun fan hı

için BIOS ayarlarıkontrol edilmelidir.

b) AMI BIOS Hata Sinyalleri: AMI BIOS aynıuzunluk ve frekansta bip sesleri
kullanır. Hata durumu, çeş itli sayı
larda bip sesleriyle bildirilir. AMI BIOS’a ait hata
sinyalleri ve bu sinyallerin tanı mlarışöyledir;

1) 1 kı
sa sinyal (Hafı
za yenileme hatası): Programlanabilir kesme zamanlayı

sıveya
programlanabilir kesme kontrolü başarı

z oldu.

2) 2 kı
sa sinyal (Bellek paritesi hatalı
): Bir bellek parite hatası
dır ve belleğin ilk 64
Kilobyte’ı
nda meydana gelmiş tir. RAM IC'de sorun bulunmaktadı r.

53
3) 3 kı
sa sinyal (64K tabanlıbellek hatası
): Belleğ
in ilk 64K'sı
nda bir bellek hatası
meydana gelmiştir. RAM IC muhtemelen arı zalı

r.

4) 4 kısa sinyal (Sistem zamanlayı cısı(timer) baş


arı
sız): Sistem saati/zamanlayı
cı(IC)
baş
arı

zdı r veya belleğin ilk biriminde bellek hatasımevcuttur.

5) 5 kı
sa sinyal (İ
şlemci hatası
): Sistem iş
lemcisi baş
arı

zdı
r.

6) 6 kısa sinyal (A20 kapı


sıbaş
arız): İ
sı şlemcinin korumalıduruma geçmesi için A20
kapısı
na izin veren klavye denetleyicisi baş arısı
zdır. Klavye denetleyicisi tekrar
yerleş
tirmelidir.

7) 7 kı
sa sinyal (İ
ş ş
lemci devre dııhatası
): İ
şlemcideki veya anakart devresindeki bir
hatadan dolayıiş ş
lemci devre dııkalmı ş

r.

8) 8 kısa sinyal (Görüntü belleğ


i okuma/yazma hatası
): Sistem ekran kartıhafı
zası
yoktur veya arı
zalıdır.

9) 9 kısa sinyal (ROM “Salt okunur bellek” kontrol hatası


): Sistem BIOS ROM'unun
içeriği beklenen kontrol değ
erleriyle uyuş
muyor, BIOS ROM'da problem vardı r.

10) 10 kı
sa sinyal (CMOS kapatma kaydıokuma/yazma hatası
): CMOS kapanması
baş
arı

zdır.

11) 11 kı
sa sinyal (Önbellek hatası
): L2 önbellekte sorun bulunmaktadı
r.

12) 1 uzun, 2 kı
sa sinyal (Video sistemi baş
arı

z): Video BIOS ROM'unda bir hata
ile karşı ı
laşlmıştı
r.

13) 1 uzun, 3 kı
sa sinyal (Bellek testi baş
arı

z): 4KB'nı
n üzerindeki bellekte bir hata
ile karşılaşı
lmıştı
r.

14) 1 uzun, 8 kı
sa sinyal (Görüntü testi baş
arı

z): Ekran kartıyoktur veya sorun
vardı
r.

15) 2 kı
sa sinyal (POST baş
arı

z): Herhangi bir donanı
m testi baş
arı

z olmuş
tur.

16) 1 uzun sinyal (POST tüm testleri geçmiş


tir.)

3.2. Yazı
lıHata Mesajları
3.2.1. Yazı
lıHata MesajıNedir?

Yazılıhata mesajları
, genel olarak açı
klayı
cı ı
, birkaç kelimelik anlaşlabilir nitelikte ve
sesli hata mesajlarına göre daha az sı kıntıoluşturacak hata mesajları dır. Oluş an hata

54
bilgisayarın açılışına ve çalışmasına engel olacak bir durum teş
kil etmiyor ise belirtilen bir
tuşile (genellikle F1 tuşu ile) açış
lıı
n devam etmesi sağ lanı
r.
Bu mesajlar anakarta, BIOS’a, takı lıolan donanı ma, “chipset”e göre değ
işiklik
gösterebilirler. Burada belli baş
lıolan hata mesajlarıve tanı
mlarıgösterilecektir.

3.2.2. Yazı
lıHata MesajlarıNelerdir?
1. BIOS ROM checksum error - System halted (BIOS ROM kontrol hatası-
Sistem durduruldu): BIOS yongası ndaki bir hatayıgösterir. Çipte fiziksel hata veya BIOS
yazılı
mı nda bozukluk olabilir. Sisteminizi yeni bir BIOS ile update (güncellemek) edin,
sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS yongasıedinmeniz gerekir.

2. CMOS battery failed (CMOS pili hatası ): BIOS piliniz bitmişveya bitmek üzere
demektir. Pilin türünü belirleyip en yakı
n saatçiden yenisini alabilirsiniz.

3. CMOS checksum error - Defaults loaded (CMOS kontrol hatası- Varsayı lan
ayarlar yüklendi): Herhangi bir nedenden dolayıBIOS ayarları
nızda bozukluk oluşmuş tur.
(muhtemelen bitmek üzere olan BIOS pili yüzünden). Varsayı lan ayarlar yüklenerek
sisteminizin zarar görmesi engellenmiş
tir.

4. Floppy disk(s) fail (Disket sürücü hatası ): Sisteminize takılıbulunan disket


sürücü(ler) ile BIOS’taki disket sürücü ayarlarıbirbirini tutmuyor. Disket sürücünüzün
bağlantıları ş
nıkontrol edin, BIOS’taki ayarlar yanlısa düzeltin. Sorun devam ediyorsa disket
sürücünüzde muhtemel bir fiziksel arı
za var demektir.
5. Keyboard error or no keyboard present (Klavye hatasıveya mevcut klavye
yok): Belki de en çok karş ı ı
laşlan POST mesajı dır. Bu mesaj genellikle “Press F1 to
continue. Devam etmek için F1 tuş una basınız.” diye devam eder. Olmayan klavyenin F1
tuş
una basamayacağ ını
zdan dolayıyeni bir klavye takarak işleme devam edebilirsiniz.

6. Memory test fail (Hafı za testi hatası ): POST mesajları nın belki de en can sıkıcısı.
BIOS’taki bellek ayarlarınızda olabilecek bir problemden kaynaklanabildiğ i gibi, bellek
modüllerinizdeki kısmi (kısmi=belli bir bölümündeki) arı za nedeniyle de ortaya çı kabilir.
Ayarları
nı zdan eminseniz, başka bir bellek ile sisteminizi tekrar açmayıdeneyin.
7. Hard Disk(s) Fail (Sabit disk hatası ): Sisteminizde mevcut disk(ler)le BIOS’ta
belirilmişdisk ayarlarıbirbirini tutmuyor demektir. BIOS’tan disk ayarları nıotomatiğe
getirin, master/slave ayarları
nıkontrol edin. Sorun devam ediyorsa disk sürücünüzde fiziksel
bir bozukluk kuvvetle muhtemeldir.

8. Disk boot failure, insert system disk and press enter (Disk baş latma başarısız,
Sistem diskini yerleş tirin ve “Enter” tuş una basın): Sistem açı ş
lııyapmak için iş letim
sistemini bulamı yor. İşletim sistemi silinmişolabilir, hard disk (sabit disk) bağlantı
sında
sorun olabilir, BIOS’tan hard disk tanı mlanmamı şolabilir, hard disk bozuk olabilir, hard
diskinizin sistem dosyalarısilinmişolabilir.

9. Non system disk or disk error. Replace and press any key to continue (when
ready) (Sistem disketi değ
il veya disk bozuk. Yeniden yerleştir ve devam etmek için
55
(hazır olduğ unda) herhangi bir tuş a bas.): Disket sürücüde bulunan sistem disketinin
bozuk olduğu zaman veya disket sürücüde herhangi bir disket varken bilgisayar açı ğı
ldı nda
bu hata mesajı nıverir. Böyle bir durumda disket sürücüde takı lıolan disketi çı
kartarak
herhangi bir tuş a bası
ldığı
nda bilgisayar, boot ayarlarında disket sürücüden sonraki aygıt
üzerinden bilgisayarıaçmaya çalışacaktır.

10. Primary/Secondary Master/Slave Failed (Hard disk tanı tı


m hatası ): Daha
önceden bilgisayara takı
lıolup daha sonra çı
karı
lan ve BIOS’tan kaldı

lmayan hard diskler
söz konusu olunca böyle yapar.

11. Cache Memory bad, or not enabled cache (Önbellek hatalıveya aktif değ il):
Cache bellek bozulmuşolabilir. Ya da cache bellek anakart ile uyumsuz olabilir.
12. DMA Error (Direct Memory Access hatası ): Doğ
rudan Eriş
imli Bellek
devrelerinde sorun var. Anakartıdeğ
iştirmek gerekebilir.

13. Controller Failure, Harddisk Failure veya HDC Failure: HDC, Hard Disk
Controller(Sabit disk kontrolcüsü) ifadesinin kısaltmasıdı r. Bu hata mesajınormalde arı zalı
bir sabit disk anlamı na gelir. Ancak hata, arızalıbir sabit disk kontrolörü veya daha da
kötüsü (ancak seyrek karşılaşılan bir durumdur) arızalıbir anakart anlamına da gelebilir.
Böyle bir durumda bilgisayarı
nızıtekrar kapatı
n ve açı
n. Eğer aynıhata mesajıbir kez
daha ekrana geliyorsa, sorunun kaynağıbiraz önce de söylendiğ i gibi kontrolör, sabit disk
veya anakart olabilir.

3.3. Hata Mesajları


nın Bulunması
Bütün anakartları
n kullanıcıkitaplarında, hata mesajlarıve bu hata mesajları nın
anlamlarıyer almaktadı r. Bilgisayarını
zda herhangi bir hata mesajıile karş ılaşğı
tı nı
zda
bilgisayarıkapatı
p yeniden baş n ve uyarıseslerini dikkatli bir ş
latı ekilde dinleyin.
Farklıbip seslerinin anlamları nıanakarta ait kullanı cıkitabı nı n sonundaki ekte
bulabilirsiniz. Uyarısesleri, bu konuda herhangi bir standart bulunmadı ğ ıiçin bilgisayarda
kullanılan BIOS’un üreticisine bağ lıolarak farklıanlamlara sahip olabilir.
BIOS üreticinizin ismini bilmiyorsanı z, anakartı nıza ait kullanı cı kitabı na
bakmalı sını z. Eğer bu kitapçı kta da açıklayıcıbir bilgi bulamazsanı
z, ürünü satın aldığınız
firmaya baş vurabilirsiniz. Eğer firma da yardımcıolamazsa, son çare olarak kendiniz kontrol
etmelisiniz.

Bunun için;
1. Bilgisayarıkapatı
n ve kasası
nıaçı
n.

2. Tüm anakart kitapçı kları


nda, anakart üzerindeki farklıelemanların yerlerini
gösteren bir plan bulunur. Bu planda, üzerinde BIOS yazan bir bileş
eni arayı
n.
3. Eğer BIOS’un yerini planda tespit ettiyseniz, anakart üzerinde arayı
n. Bu sı
rada

56
BIOS’un görünmesini engelleyen ek kartlarıda sökmek zorunda kalabilirsiniz.

4. Bu parçada her zaman, üzerinde üreticinin isminin bulunduğu bir telif hakları
ş
yapıkanıbulunur. BIOS üreticisinin ismini buradan öğrenebilirsiniz.

Bip seslerinin anlamları nıkitabın sonundaki ekte bulabilirsiniz. Hata mesajı


bilgisayarı n belirli bir donanı
m bileş ı
enine karşlı
k gelecektir. Buna bağlıolarak kitaptan
uygun bölüme göz atarak, karş ılaşğ
tı ı
nız sorunu çözmek için neler yapabileceğinizi
öğ renebilirsiniz.
Eğer yukarı da bahsedilen sorunlarla karş ılaş
madı ysanız, teknik servis yardı mı
olmadan hatayıtespit etmek için bir ş ansı nız daha var. Hata tespiti için POST Code kartı
kullanmalı sını n maliyeti daha fazla olacağıiçin normal bir kullanı
z. Bu tür bir kartı cının
böyle bir karta sahip olmasıçok zordur. Eğ er çevrenizde POST Code kartı na sahip birileri
mevcutsa, bilgisayarı nızdaki hatayısöz konusu kartıkullanarak tespit edebilmek için yardı m
isteyebilirsiniz. Ancak bu tür bir imkânı nı z da yoksa karş ı
laştığınız sorunu çözüme
kavuş turmak için teknik servise girmekten baş ka çareniz kalmaz.

57
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

İ
şlem Basamakları Öneriler
 Bilgisayarı
n kasası
nıaçı

z.  Kasayı açarken sarsmamaya özen
gösteriniz.
 Bilgisayara ait bios modelini anakart  Anakart üzerinde BIOS’un
kullanı cıkitabından veya anakart görünmesini engelleyen ek kartları
üzerinde biosun bulunduğ u yerden sökmek zorunda kalı rsanı
z bunu
tespit ediniz. dikkatli bir ş
ekilde yapını
z.
 Kasadan ekran kartı nıçı kararak  Kasa içerisinden herhangi bir parça
bilgisayarıaçı nız ve ne tür bir hata çıkartı
rken kasaya elektrik enerjisini
mesajıoluş tuğunu görünüz. sağlayan güç kablosunun takı lı
olmadı ğ ı
ndan emin olunuz.
 Disket sürücüye ait güç kablosunu ve  Disket sürücünüz bozukken aynıhata
veri kablosunu çı kartarak bilgisayarı mesajıile karş ı
laşacağ ı
nızı
açını z ve ne tür bir hata mesajı unutmayı n.
oluş tuğunu görünüz.
 Hard diske ait güç kablosunu ve ide  Kasa içerisinden herhangi bir
veri kablosunu çı kartarak bilgisayarı elemanısökerken veya takarken bu
açını z ve ne tür bir hata mesajı aygıtların elektronik birer devre
oluş tuğunu görünüz. olduğ unu unutmayarak dikkatli
olunuz.
 Anakart üzerindeki CMOS pilini  CMOS pili bittiğinde veya
çıkartarak bilgisayarıaçınız ve ne tür zayıfladığ ı
nda da aynıhata mesajı nı
bir hata mesajıoluş tuğunu görünüz. göreceğ inizi unutmayı nız.

58
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞ
DEĞ ERLENDİ
ERLENDİ RME
RME
A. OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ağı
daki soruları
n cevapları şolarak değerlendiriniz.
nıdoğru ve yanlı
1. Sesli hata mesajları , yazı na göre daha tehlikelidirler. (......)
lıhata mesajları
2. Award BIOS’ta bir uzun ve iki kı sa sinyal işlemci hatası nıgösterir. (......)
3. Bilgisayar açıkken tekrarlayan yüksek ve alçak sinyal sesi iş lemcinin aş ı
rıı
sınmı ş
olduğunu belirtir. (......)
4. “Memory test fail” mesajı , CMOS pili ile ilgili bir hata mesajı
dır. (......)
5. “Disk boot failure, insert system disk and press enter” mesajı , disket sürücü içerisinde
bulunan disketin sistem disketi olmadı ğıile ilgili bir hata mesajıdır. (......)


ağı luklarıen uygun ş
daki cümlelerde bulunan boş ekilde doldurunuz.

6. AMI BIOS’ta 5 kı sa sinyalden oluş an hata mesajı, __________ anlamı na gelir.


7. Award BIOS’ta tekrarlayan sinyaller ___________’nıiş aret eder.
8. ______________ hata mesajı , BIOS çipindeki bir hatayıgösterir. çipte fiziksel hata
veya BIOS yazı lı
mı nda bozukluk olabilir.
9. “Hard Disk(s) Fail” hata mesajı , _______________ anlamı na gelir.
10. ____________ hata mesajı , “BIOS pili bitmişveya bitmek üzere” anlamı na gelir.

DEĞERLENDİ
RME
Cevapları nızıcevap anahtarıile karş ılaştı
rınız. Doğru cevap sayı nı
zıbelirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş
adı ğı
nız
sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

Tüm sorulara doğ


ru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz.

59
MODÜL DEĞERLENDİ
RME
MODÜL DEĞERLENDİ
RME

PERFORMANS TESTİ(YETERLİ
K ÖLÇME)
Modül ile kazandı
ğı
nız yeterliği aş
ağı
daki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİ
RME KRİ
TERLERİ EVET HAYIR
1. Bilgisayarı n ilk açı lışıiçin gerekli
bağlantı larıyapmak
A) Farenin kasaya bağlantı sınıdoğ ru yaptınız mı ?
B) Klavyenin kasaya bağ lantısınıdoğ ru yaptınız
mı ?
C) Monitörün kasaya bağlantı sınıdoğ ru yaptınız
mı ?
D) UPS’in kasa ve monitör bağlantı sınıdoğru
yaptınız mı ?
2. BIOS ayarları nıdüzenlemek
A) Bilgisayarı n POST ekranı nda belirtilen
BIOS’a giriştuş u ile BIOS ekranı na girdiniz mi?
B) Bilgisayarı n açı şayarları
lı nıBIOS’tan
düzenlediniz mi?
C) BIOS’ta yaptı ğınız değ işiklikleri kaydederek
BIOS’tan çı ktı
nı zmı ?
3. Hata Mesajları nıÇözebilmek
A) Kendiniz oluş turduğ unuz hatalarıekranda hata
mesajıolarak gördünüz mü?
B) Bu hata mesajları nı n sebeplerini buldunuz
mu?
C) Bu hata mesajı na sebep olan problemi çözerek
hata mesajı nın ortadan kalktı ğ ı
nıgördünüz mü?

DEĞERLENDİ
RME

Yaptığ
ı nı
z değ
erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğ
renme faaliyetlerini
tekrarlayı

z.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğ retmeniniz size çeş


itli ölçme araçları
uygulayacaktı
r. Öğ
retmeninizle iletiş
ime geçiniz.

60
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİ
YETİ1 CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar
1. D
2. Y
3. D
4. Y
5. Y
6. Y
7. D
8. Y
9. PS/2
10. Led
11. Transfer Süresi
12. Akü
13. Regülâsyon
14. Line-Interaktif UPS’ler
15. Sı fı
r
16. Eviriciler

ÖĞRENME FAALİ
YETİ2 CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar
1. D
2. Y
3. D
4. Y
5. Y
6. İ
şlemci Hatası
7. İ
şlemci Hatası
8. BIOS ROM Checksum Error
9. Sabit Disk Hatası
10. CMOS Battery Failed

61
ÖĞRENME FAALİ
YETİ3 CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR
1. Y
2. D
3. D
4. D
5. Y
6. D
7. Y
8. POST
9. ROM - RAM
10. CMOS
11. CMOS Setup
12. F10
13. Load BIOS Defaults

Cevapları
nızı
cevap anahtarlarıile karş
ılaş

rarak kendinizi değ
erlendiriniz.

62
ÖNERİ
LEN KAYNAKLAR
ÖNERİ
LEN KAYNAKLAR
 http://www.pclabs.gen.tr
 http://www.bidb.itu.edu.tr
 http://www.donanimhaber.com
 http://www.tomshardware.com.tr
 http://www.safetech-ups.com/help.htm
 http://www.darkhardware.com/index.php

63
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 GÜZEL Sakin, Bilgisayara GirişDers Notları
 TUBITAK, Bilgisayarlar,1993
 http://www.pclabs.gen.tr/
 http://www.bidb.itu.edu.tr
 http://www.tomshardware.com.tr
 http://bilisim.istanbul.edu.tr/makaleler/kesguckay.htm
 http://www.safetech-ups.com/help.htm
 http://www.darkhardware.com/index.php

64

You might also like