Daskalakis PHD

ΠΑΝΣΔΗΟΝ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΧΝ
ΔΠΗ΢ΣΖΜΧΝ
ΣΜΖΜΑ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ΢
ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ
ηνπ ΖΛΗΑ Η. ΓΑ΢ΚΑΛΑΚΖ
ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢
Μ Α Θ Ζ Σ Η Κ Ζ ΢ Α Γ Η Α Φ Ο Ρ Η Α ΢.
Ζ ΠΔΡΗΠΣΧ΢Ζ ΣΖ΢ ΚΔΡΚΤΡΑ΢
ΑΘΖΝΑ
2008
2
3
ΠΡΟΛΟΓΟ΢
«Ζ πην θνβεξή θξηηηθή πνπ κπνξεί λα θάλεη

θαλείο ζην ζχγρξνλν πνιηηηζκφ, είλαη φηη
μέρσξα απφ ηηο πξνθαινχκελεο απφ ηνπο
αλζξψπνπο θξίζεηο θαη θαηαζηξνθέο, δελ
παξνπζηάδεη αλζξψπηλν ε λ δ η α θ έ ξ ν λ …»1
Ληνχηο Μάκθνξλη
Σελ πξνζνρή κνπ ζην ζέκα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο θέληξηζε ε αίζζεζε φηη
ππάξρεη πνιχ ζνβαξφ πξφβιεκα ζην ειιεληθφ ζρνιείν, θαζψο θαη ε εθηίκεζε φηη ην
δήηεκα ζπρλά αληηκεησπίδεηαη κε ηε κεηαβίβαζε ηεο επζχλεο απφ ηε ζρνιηθή
νξγάλσζε ζην καζεηή. Μειεηψληαο ην πξφβιεκα ζχληνκα έγηλε νξαηφ φηη απηφ
ζπλνςίδεη κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα ηεο ζχγρξνλεο
θνηλσλίαο, φηη απνηειεί έλα ζχκπησκα απηνχ πνπ ν Έξηρ Φξνκ απνθαιεί «παζνινγία
ηεο νκαιφηεηαο».
Ζ ππαγσγή ησλ αλζξψπσλ ζε ηεξάζηηνπο κεραληζκνχο κπξνζηά ηνπο νπνίνπο
δείρλνπλ εληειψο αλίζρπξνη θαη ε ξχζκηζε ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ κέζα απφ
ηνλ ηερλν-γξαθεηνθξαηηθφ ηξφπν νξγάλσζεο ηεο ζχγρξνλεο δσήο ζε φια ηα επίπεδα
δεκηνπξγνχλ έληνλν πξφβιεκα ζπκκεηνρήο θαη λνήκαηνο δσήο. Ο ζχγρξνλνο ηξφπνο
θνηλσληθήο νξγάλσζεο «πεξηνξίδεη ηνλ άλζξσπν ζε εμάξηεκα κηαο κεραλήο,
θπξηαξρνχκελν απφ ην ξπζκφ θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο. Σνλ κεηαηξέπεη ζε Homo
consumens, νινθιεξσηηθφ θαηαλαισηή, πνπ κνλαδηθφο ζθνπφο ηνπ είλαη λα έρεη πην
πνιιά θαη λα ρξεζηκνπνηεί πην πνιιά … Ο άλζξσπνο ζα γξαλάδη ζηελ παξαγσγηθή
κεραλή γίλεηαη πξάγκα θαη παχεη λα είλαη άλζξσπνο»2. Ζ απάζεηα απνηειεί, θαηά ηνλ
Φξνκ, «έλα απφ ηα πην ραξαθηεξηζηηθά θαη παζνινγηθά γλσξίζκαηά ηνπ. Καηεβάδεη,
ζέιεη λα ηξέθεηαη, αιιά δελ θηλείηαη, δε ρσλεχεη ηελ ηξνθή ηνπ ζα ιέγακε. Γελ
αθνκνηψλεη κε παξαγσγηθφ ηξφπν απηφ πνπ θιεξνλφκεζε, αιιά ην ζπζζσξεχεη ή ην
θαηαλαιψλεη»3.
Ζ καζεηηθή αδηαθνξία πξνζθέξεηαη απφ ηελ άπνςε απηή φρη γηα λα εξκελεπζεί κέζα
απφ ην παξαπάλσ γεληθφινγν ζρήκα, αιιά κάιινλ γηα λα δηαθσηίζεη, σο κηα έθθξαζε
ηεο ζχγρξνλεο δσήο, ηνπο κεραληζκνχο παξαγσγήο ηεο απάζεηαο κέζσ ηεο
πξαγκνπνίεζεο ηνπ αλζξψπνπ. ΢ην βαζκφ δε πνπ ην ζρνιείν απνηειεί ρψξν
αλαπαξαγσγήο θαη λνκηκνπνίεζεο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ4, ε κειέηε ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο δηεπθξηλίδεη θάπνηνπο απφ ηνπο κεραληζκνχο ηεο ηδενινγηθήο
εγεκνλίαο πνπ ε θπξίαξρε ηάμε αζθεί πάλσ ζηελ θνηλσλία.
Σειεηψλνληαο, επηζπκψ λα εθθξάζσ ηηο ζεξκέο κνπ επραξηζηίεο ζηα κέιε ηεο
ηξηκεινχο εηζεγεηηθήο επηηξνπήο, ζηηο θαζεγήηξηεο θπξίεο Βάζσ Αξηηλνπνχινπ,
Φσηεηλή Σζαιίθνγινπ, θαη ζηνλ θαζεγεηή θ. Ηάθσβν Φαξζεδάθε.
Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ θαζεγεηή εγθιεκαηνινγίαο θ. Ηάθσβν Φαξζεδάθε, δάζθαιφ
κνπ απφ παιηά, ε εζηθή ζπκπαξάζηαζε θαη ε γελλαηφδσξε πξνζπκία ηνπ νπνίνπ ήηαλ
πάληα δεδνκέλεο, θαζψο θαη ηελ θαζεγήηξηα Φπρνινγίαο θα Φσηεηλή Σζαιίθνγινπ
1
Φξνκ, Έ., Ζ πγηήο θνηλσλία, κηθξ. Γεκ. Θενδσξαθάηνο, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1973 (ζει. 277)
2
Φξνκ, Έ., Ζ επαλάζηαζε ηεο ειπίδαο, κηθξ. Γεκ. Θενδσξαθάηνο, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1979,
ζει. 58
3
Φξνκ, Έ., Ζ επαλάζηαζε ηεο ειπίδαο … φ.π., ζει. 59
4
΢ρεηηθέο αλαιχζεηο ησλ Bourdieu & Passeron, ησλ γάιισλ καξμηζηψλ θαη ησλ Bowles & Gintis
παξαθάησ
4
ηεο νπνίαο ηα γεκάηα κε αλζξσπηζκφ θαη επαηζζεζία έξγα απνηέιεζαλ ζηαζεξή πεγή
έκπλεπζεο γηα κέλα.
Ηδηαίηεξα επραξηζηψ ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα θα Βάζσ Αξηηλνπνχινπ, πνπ κε
ελδηαθέξνλ θαη θξνληίδα παξαθνινχζεζε φιε ηελ πνξεία ηεο εξγαζίαο, γηα ηε
ζεκαληηθή ζηήξημε θαη ηηο ρξήζηκεο παξαηεξήζεηο θαη ζπκβνπιέο ηεο.
Θα ήζεια, επίζεο, λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηε Γηεχζπλζε Γεπηεξνβάζκηαο
Δθπαίδεπζεο Κέξθπξαο, γηα ηελ πξνζπκία κε ηελ νπνία δηέζεζε ρξήζηκα ζηαηηζηηθά
ζηνηρεία γηα ηνλ καζεηηθφ πιεζπζκφ ηνπ λεζηνχ, θαζψο θαη ηνπο δηεπζπληέο ησλ
ζρνιηθψλ κνλάδσλ πνπ επγεληθά ζπλεξγάζηεθαλ γηα ηελ νκαιή δηεμαγσγή ηεο
έξεπλαο. Απηνλφεηεο είλαη νη επραξηζηίεο κνπ πξνο ηνπο ζπλαδέιθνπο εθπαηδεπηηθνχο
θαη ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο πνπ δέρηεθαλ λα απαληήζνπλ ζηα εξσηεκαηνιφγηα. Σν
ελδηαθέξνλ πνπ έδεημαλ απνηέιεζε γηα κέλα κηα αθφκα έλδεημε γηα ην κέγεζνο ηνπ
πξνβιήκαηνο θαη ηε ρξεζηκφηεηα ηεο έξεπλαο.
Δπραξηζηψ, ηέινο, ηδηαίηεξα ηνπο Λέθηνξεο θ. Θσκά Μπακπάιε ηνπ Παηδαγσγηθνχ
Σκήκαηνο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη θ. Νεθηάξην ΢ηαχξνπ ηνπ Σ.Δ.Φ.Α.Α. ηνπ
Δζληθνχ θαη Καπνδηζηξηαθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ γηα ηελ πνιχηηκε ζπλδξνκή ηνπο
ζε ηερληθά δεηήκαηα.
Ννέκβξηνο 2008
Ζιίαο Γαζθαιάθεο
5
ΠΗΝΑΚΑ΢ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ
΢ειίδεο
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΠΗΝΑΚΧΝ ………………………………………………………... 11
ΔΗ΢ΑΓΧΓΗΚΑ [ζειίδεο 23 – 32]

Α) Παξνπζίαζε ηνπ πξνβιήκαηνο …………………………………………………… 23
Β) Σν ζχγρξνλν ζρνιείν θαη ε καζεηηθή αδηαθνξία…...……………………….…….. 26
Γ) Οη επηδηψμεηο καο ………..…………………………………………………………. 29
ΜΔΡΟ΢ ΠΡΧΣΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ΢ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢ ΜΑΘΖΣΗΚΖ΢

ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ [ζειίδεο 33 – 191]
ΔΗ΢ΑΓΧΓΗΚΑ ………………………………………………………………………… 35
Α) Ζ ΢ΤΜΒΟΛΖ ΣΧΝ ΘΔΧΡΗΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢

΢ΣΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ΢ (ζειίδεο 38 – 76)
1. Ο Φνλμηνλαιηζκφο ………………………………………………………….. ……. 38
2. Μηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ………………………………………………... 42
3. Μαξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο ………………………………………………………… 46

3.1. Ζ ζεσξία ηνπ «Μνξθσηηθνχ Κεθαιαίνπ» ησλ Bourdieu & Passeron ………. 50
3.2. Ζ Μαξμηζηηθή Πξνζέγγηζε ησλ Chr. Baudelot & R. Establet. ………………. 62
Οη απφςεηο ηεο V. Isambert-Jamati …………………………………………… 64
3.3. Οη Ρηδνζπάζηεο (S. Bowles & H. Gintis) …………………………………….. 66
3.4. Ζ Κξηηηθή ΢ρεηηθηζηηθή Πξνζέγγηζε ηνπ Michael Apple ………. …………… 70
3.5. Σνπνζέηεζε ηνπ πξνβιήκαηνο ……………………………………………….. 75
Β) ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢ (ζειίδεο 77 – 166)
1. Δηζαγσγηθά ……………………………………………………………………….. 77
1.1. Σν ελδηαθέξνλ ……………………………………………….. ………………. 77
1.2. Ζ αδηαθνξία …………………………………………………………………. 80
2. Θεσξίεο κάζεζεο …………………………………………………………………. 83

2.1. ΢πκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο ηεο εμάξηεζεο Δ – Α ……………………………….. 84
2.2. Γλσζηηθέο ζεσξίεο ηνπ oινκνξθηθνχ πεδίνπ (Gestalt – field) …………....….. 86
3. Κηλεηήξηα δχλακε – Κίλεηξα ……………………………………………………. 93

3.1. Οη ζεσξίεο ησλ ελζηίθησλ …………………………………………….. ……. 95
3.2. Ζ ςπραλαιπηηθή ζεσξία …………………………………………………….. 95
3.3. Αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο (Rogers, Maslow) ………………………………….. 96
3.4. ΢πκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο ……………………………………………………... 97
3.5. Γλσζηηθέο ζεσξίεο ………………………………………………………….. 99
4. Σα εζσηεξηθά θαη ηα εμσηεξηθά θίλεηξα ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ

αηηηνινγηθνχ πξνζδηνξηζκνχ …………………………………………………… 103
Κίλεηξα θαη εθπαίδεπζε ………………………………………………………… 109
6
5. Μνληέια Γηδαζθαιίαο ………………………………………………………….. 114

Δλδηαθέξνλ θαη αδηαθνξία ζηα δηάθνξα κνληέια δηδαζθαιίαο, κάζεζεο θαη
θηλήηξσλ ……………………………………………………………………….. 117
6. Σν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ……………………………………… 119

6.1. Κίλεηξα κάζεζεο θαη δηδαζθαιία. Σν κνληέιν ARCS ηνπ Keller ………… 119
6.2. Σν κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ησλ Small, Dodge θαη Jiang ………. 122
6.3. Γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ελδηαθέξνλ επηδφζεσλ ………………………….. 129
6.4. Μνξθέο καζεηηθήο αδηαθνξίαο …………………………………………….. 130
6.5. ΢πκπεξαζκαηηθά ……………………………………………………………. 132
6.6. Αιινηξίσζε θαη αδηαθνξία …………………………………………………. 135
7. Αμηνιφγεζε – Βαζκνινγία ………………………………………………….. …. 138

7.1. Ζ αμηνιφγεζε ……………………………………………………………….. 138
7.1.1. Οη ιεηηνπξγίεο ηεο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ ………… 142
7.1.2. Δίδε αμηνιφγεζεο ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ………………………. 148
7.2. Οη εμεηάζεηο ………………………………………………………………… 149
7.2.1. Δίδε εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ ………………………………………. 149
7.2.2. Δμεηαζηηθέο κέζνδνη θαη ηερληθέο …………………………….. …… 150
7.2.3. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά κηαο θαιήο αμηνιφγεζεο ………………. 151
7.2.4. Οη δηδαθηηθνί ζηφρνη ………………………………………………… 152
7.2.5. Απφ ην παξαδνζηαθφ ζην ζχγρξνλν κνληέιν αμηνιφγεζεο ηεο
καζεηηθήο επίδνζεο ………………………………………………… 153
7.3. Ζ βαζκνινγία …………………………………………………..…………. 155
7.3.1. ΢πζηήκαηα βαζκνινγίαο …………………………………..……….. 155
7.3.2. «Αλαγθαηφηεηα» ηεο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ …...... 156
7.3.3. Αδπλακίεο ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο …………………………….. 159
7.4. ΢πκπεξαζκαηηθά …………………………………………………………… 166
Γ) ΣΟ ΢ΖΜΔΡΗΝΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ (ζειίδεο 167 – 191)
1. Ζ κεηάβαζε απφ ην απηαξρηθφ ζην ηερλνθξαηηθφ ζρνιείν ……….. …………. 167
2. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζεκεξηλνχ ειιεληθνχ ζρνιείνπ ………………………. 171
3. Γηα έλα άιιν ζρνιείν ……………………………………………………………. 179
Ζ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΑ

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ……………………………………………………………….. 189
7
ΜΔΡΟ΢ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ [ζειίδεο 193 – 517]
Η. Ζ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ (ζειίδεο 195 – 216)

Α) ΢θνπφο, ζηφρνη θαη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο ……………………………………. 195
Β) Γηεξεπλεηηθά εξσηήκαηα – εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο ………....…………………… 198
Γ) Μέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ – «εξγαιείν» κέηξεζεο ……………………………. 200
1. Θεσξεηηθφ πιαίζην θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ………………………. 200
2. Παξνπζίαζε ηνπ «εξγαιείνπ» κέηξεζεο ………………………………………. 204
2.1. Δξσηεκαηνιφγην καζεηή ………………………………………………….. 204
2.2. Δξσηεκαηνιφγην εθπαηδεπηηθνχ …………………………………………… 210
Γ) Πηινηηθή έξεπλα ………………………………………………………………….. 211
(Αλαιπηηθά ζην παξάξηεκα 1)
Δ) Κπξίσο έξεπλα ………………………………………………………….. ……….. 212
1. Γείγκα ………………………………………………………………………….. 212
2. «Δξγαιείν» κέηξεζεο (ζπλνπηηθά) …………………………………………….. 213
3. Γηαδηθαζία ρνξήγεζεο …………………………………………………………. 213
4. Δπεμεξγαζία – ΢ηαηηζηηθή αλάιπζε δεδνκέλσλ ………………………………... 215
ΗΗ. ΣΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ (ζειίδεο 217 – 517)
Α) ΠΑΡΟΤ΢ΙΑ΢Η – ΠΔΡΙΓΡΑΦΗ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ (ζειίδεο 219 – 339)
Α1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο ………………………………………………. ……….. 219

1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο …………………….. ……….. 219
2. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ησλ καζεηηθψλ πηλάθσλ ……………………… 223
2.1. Πίλαθεο δηαζηαπξσκέλεο ηαμηλφκεζεο ……...…………………………. 223
2.2. Πίλαθεο ζπγθξίζεσλ – δηαθνξψλ ………………………………………. 241
2.3. Πίλαθεο ζπζρέηηζεο …………………………………………………….. 284
Α2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο …………………………………………………. 335

1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ……………………... 335
2. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζηνπο πίλαθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ …….. ……. 336
Β) ΑΝΑΛΤ΢Η – ΔΡΜΗΝΔΙΑ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ (ζειίδεο 341 – 517)
Β1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο ………………………………………………… ……. 343
Β1.1. Αλαθνξηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη

ην πξφβιεκα ……………………………..…..……………………………… 343
1. Έθηαζε θαη εξκελεία ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν ……………. 343
2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο εξκελεχνπλ ηηο εθδειψζεηο
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο ………………………………………………….. 350
3. Απηνραξαθηεξηζκφο ………………………………………………………. 358
4. Καηαβαιιφκελε πξνζπάζεηα …………………………………………….. . 366
5. Κίλεηξα θαη βαζκνινγία …………………………………………………… 369
6. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα (γηα ην ζρνιείν, ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο θαη ηε
γεληθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή) …………………………. 390
7. Λφγνη ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο θαη βαζκνινγία ζην πην
ελδηαθέξνλ /αδηάθνξν κάζεκα …………………………………………….. 396
8
Β1.2. Αλαθνξηθά κε ηηο δηαθνξέο πνπ νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ

σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν ……………………………………………………… 412
Β1.2.1. Γηαθνξέο – ΢πγθξίζεηο …………………………………………………….. 412

1. Οη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ζην ζχλνιν
ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο ………………………………………………... 412
2. Γηαθνξέο αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα …........ 414
3. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα …………. 417
επάγγεικα ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη
κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα ……………..……….. 421
5. Γηαθνξέο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ
σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη
ην πην αδηάθνξν κάζεκα …………………………………………………. 434
6. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε
ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ
ην πην αδηάθνξν κάζεκα …………………………………………………. 439
Β1.2.2. ΢πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην

ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα ………………………………… 442
1. ΢πζρεηίζεηο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο ………………………………… 442
2. ΢πζρεηίζεηο ζηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ………………………………… 444
3. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε
ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα ……………………………………. 446
4. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην
ην επάγγεικα ηνπ παηέξα ………………………………………………… 452
ηηο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ……………….. 462
ην γεληθφηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο
δειψλνπλ φηη έρνπλ ……………………………..……………………… 466
Β1.3. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο καζεηέο ………………… 469
Β2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο …………………………………………………. 479
1. Πψο γίλεηαη αληηιεπηή θαη πψο αληηκεησπίδεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία

απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ………………………………………………….... 479
2. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ
ζην ζρνιείν …………………………………………………………………… 496
3. Ζ ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε βαζκνινγία ……………………… 505
4. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ην ζρνιείν
(πξνζθνξά γπκλαζίνπ, ζεηηθέο – αξλεηηθέο πιεπξέο ειιεληθνχ ζρνιείνπ) ….. 513
5. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο …… …... 516
9
ΜΔΡΟ΢ ΣΡΗΣΟ: ΢ΤΕΖΣΖ΢Ζ – ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ [ζειίδεο 519 – 586]
Η. ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ (ζειίδεο 521 – 568)
Α) Πψο γίλεηαη αληηιεπηή ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν απφ

καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο ……………………………………………………… 521
1. Ζ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν, ζχκθσλα κε ηηο
εθηηκήζεηο καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην
ελδηαθέξνλ πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ ……………………….. 521
2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αληηιακβάλνληαη ην καζεηηθφ
ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία ζην ζρνιείν ……………………………………. 524
3. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην ελδηαθέξνλ
θαη ηελ αδηαθνξία ζην ζρνιείν ……………………………………...…………. 528
Β) Μνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν …………………………….. 531

1. Πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν
θαη πνηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ………………………… 531
2. Πνηεο δηαθνξέο παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ παηδηψλ
ησλ δχν θύιωλ θαη δηαθνξεηηθήο θνηλωληθήο πξνέιεπζεο, φπσο απηή
πξνζδηνξίδεηαη απφ ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα …… 534
3. ΢πλνςίδνληαο: Μνξθέο καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο – αδηαθνξίαο ζην
γπκλάζην ………………………………………………………………………… 559
ΗΗ. ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΑ ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ (ζειίδεο 569 – 586)
Α) Ζ ζεκαζία ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ζηελ εθπαίδεπζε …………………….. 569

Β) Ζ θαηάζηαζε ζηα γπκλάζηα ηεο έξεπλαο …………………………………………. 572
Γ) ΢ρνιηθφ ελδηαθέξνλ /αδηαθνξία θαη ηδενινγηθή εγεκνλία ………………………... 577
΢ΤΝΟΠΣΗΚΖ ΠΑΡΟΤ΢ΗΑ΢Ζ ΣΖ΢ ΓΗΑΣΡΗΒΖ΢ ……………………………….. 587
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ …………………………………………………………….............. 591
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ [ζειίδεο 607 – 707]
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 ………………………………………………………………………. 607

ΠΗΛΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 ………………………………………………………………….. …. 615

ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΑ
Α) Μαζεηψλ ………………………………………………………………………….. 617
Β) Δθπαηδεπηηθψλ …………………………………………………………………….. 631
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3 ……………………………………………………………………… 643

ΠΗΝΑΚΔ΢
Α) Απφ ηελ έξεπλα ζηνπο καζεηέο …………………………………………………. 645
Β) Απφ ηελ έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ………………………………………….. 692
10
11
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΠΗΝΑΚΧΝ
ΠΗΝΑΚΔ΢ ΜΑΘΖΣΧΝ (Μ)
Πίλαθεο (Μ0) απφ ην ζεσξεηηθφ κέξνο θαη ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο
Πίλαθαο Μ0.1 Πξνυπνζέζεηο ησλ θηλήηξσλ κάζεζεο ζην κνληέιν ARCS ηνπ Keller (ζ.120)
Πίλαθαο Μ0.2 Πίλαθαο αληηζηνίρηζεο ησλ ζεκαζηνινγηθψλ δηαζηάζεσλ ηνπ καζεηηθνχ
ελδηαθέξνληνο κε ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο ηνπ ζπληζηψζεο (ζ.123)
Πίλαθαο Μ0.3 ΢πλαηζζεκαηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ηχπνη εκπινθήο
ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (ζ.128)
Πίλαθαο Μ0.4 Αληηζηνίρηζε ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην
αδηάθνξν κάζεκα κε εξσηήκαηα ηνπ καζεηηθνχ εξσηεκαηνινγίνπ (ζ.209)
Πίλαθεο (Μ1) πνπ πεξηγξάθνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο (φινη ζην
παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο θαηά ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.2. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά θχιν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.3. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά έηνο γέλλεζεο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.4. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά ηφπν γέλλεζεο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.5. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά ηφπν κφληκεο θαηνηθίαο (παξάξηεκα
3)
Πίλαθαο Μ1.6. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε θξηηήξην ησλ αξηζκφ ησλ
νηθνγελεηαθψλ κειψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.7. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ παηδηψλ πνπ έρεη
ε καζεηηθή νηθνγέλεηα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.8. θαηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ησλ αξηζκφ ησλ γνλέσλ
(παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.9. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην εβδνκαδηαίν ραξηδηιίθη
Πίλαθαο Μ1.10. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηελ εμεηαζηηθή πεξίνδν
πξναγσγήο ή κε ζηελ επφκελε ηάμε (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.11. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηηο γεληθέο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο ησλ καζεηψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.12. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ απνπζηψλ θαηά
ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.13. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηε βνήζεηα ή κε απφ ζπγγελείο
ή θαζεγεηέο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.14. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ
παηέξα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.15. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηεο
κεηέξαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.16. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα
Πίλαθαο Μ1.17. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην επάγγεικα ηεο κεηέξαο
Πίλαθαο Μ1.18. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε επαγγεικαηηθή
θαηεγνξία ηνπ παηέξα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.19. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηεο κεηέξαο πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε επαγγεικαηηθή
Πίλαθαο Μ1.20. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε επαγγεικαηηθή
Πίλαθαο Μ1.21. Γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ (παξάξηεκα 3)
12
Πίλαθαο Μ1.22. Γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε
ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ηνπ παηέξα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ1.23. Γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε
ηνπ παηξηθνχ επαγγέικαηνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθεο (Μ2) πνπ παξνπζηάδνπλ ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζε θάζε εξψηεκα
Πίλαθαο Μ2.17.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην
ζρνιείν (ζ.343)
Πίλαθαο Μ2.17.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.17.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.17.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο γηα ηελ
έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.17.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ γηα ηελ
έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.17.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην
ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.18.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ αλαθνξηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.344
Πίλαθαο Μ2.18.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ αλαθνξηθά κε ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.345)
Πίλαθαο Μ2.18.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ησλ δχν θχισλ αλαθνξηθά κε ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
επηπέδνπ αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Πίλαθαο Μ2.18.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο
αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Πίλαθαο Μ2.18.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ
αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.346)
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.347)
Πίλαθαο Μ2.19.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηνπ ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ (ζ.350)
Πίλαθαο Μ2.19.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ (ζ.350)
Πίλαθαο Μ2.19.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ (ζ.351)
επηπέδνπ γηα ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ (ζ.352)
Πίλαθαο Μ2.19.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο γηα ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Πίλαθαο Μ2.19.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ ζρεηηθά
κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ (ζ.353)
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ
13
Πίλαθαο Μ2.20.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 5 βαζκίδεο ελδηαθέξνληνο κε βάζε ην βαζκφ

ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.358)
Πίλαθαο Μ2.20.2. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 3 βαζκίδεο ελδηαθέξνληνο κε βάζε ην βαζκφ
ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.358)
Πίλαθαο Μ2.20.3. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα αλαθνξηθά
κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.20.4. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.358)
Πίλαθαο Μ2.20.5. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
επαγγέικαηνο αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.20.6. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ
επηπέδνπ αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.359)
Πίλαθαο Μ2.21.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ην είδνο ησλ απαληήζεσλ πνπ δίλνπλ
(απαληήζεηο αηηηνιφγεζεο ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο) πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ηνπο
ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ (ζ.360)
Πίλαθαο Μ2.21.2. Δίδνο απαληήζεσλ (αηηηνιφγεζεο ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο) πνπ νη
καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα δίλνπλ, πξνθεηκέλνπ
λα εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ (ζ.360)
Πίλαθαο Μ2.21.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ δίλνπλ απαληήζεηο αηηηνιφγεζεο
ελδηαθέξνληνο ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα (ζ.362)
αδηαθνξίαο ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηεο πξνζσπηθήο ηνπο αδηαθνξίαο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
(ζ.363)
Πίλαθαο Μ2.22.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 5 θαηεγνξίεο κε θξηηήξην ηελ πξνζπάζεηα πνπ
δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο ππνρξεψζεηο (ζ.366)
Πίλαθαο Μ2.22.2. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 3 θαηεγνξίεο κε θξηηήξην ηελ πξνζπάζεηα πνπ
δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο ππνρξεψζεηο (ζ.366)
Πίλαθαο Μ2.22.3. Ζ πξνζπάζεηα πνπ δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο
ππνρξεψζεηο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα (παξάξηεκα 3)
ππνρξεψζεηο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (παξάξηεκα 3)
ππνρξεψζεηο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο (παξάξηεκα 3)
ππνρξεψζεηο νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ (ζ.366)
ππνρξεψζεηο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά
Πίλαθαο Μ2.23.1. Ο ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη καζεηέο δειψλνπλ φηη
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.369)
Πίλαθαο Μ2.23.2. Οη ηξεηο ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο δειψλνπλ φηη
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.369)
Πίλαθαο Μ2.23.3. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα
δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.370)
Πίλαθαο Μ2.23.4. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο κε παηέξα
δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
(ζ.371)
δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.372)
Πίλαθαο Μ2.23.6. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ
βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.373)
Πίλαθαο Μ2.23.7. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ
βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε απηά (ζ.374)
14
Πίλαθαο Μ2.24.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν γηα ηνλ
νπνίν δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.380)
Πίλαθαο Μ2.24.2. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ην αλ αζρνινχληαη
αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.380)
Πίλαθαο Μ2.24.3. Ση δειψλνπλ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη
αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.24.4. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.381)
Πίλαθαο Μ2.24.5. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο ζρεηηθά κε
ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.381)
Πίλαθαο Μ2.24.6. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ ζρεηηθά κε
ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.382)
Πίλαθαο Μ2.24.7. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα
ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
(ζ.382)
Πίλαθαο Μ2.24.8. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη
αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηεο αλεπαξθνχο
ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (ζ.383)
Πίλαθαο Μ2.24.9. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη
αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο
αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (ζ.383)
Πίλαθαο Μ2.24.10. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη
δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο
ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (ζ.384)
επηπέδνπ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά
κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.24.12. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο πνπ
έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.24.13. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ πνπ
έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (παξάξηεκα 3)
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαη πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά
κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο
ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.25.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη
πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο (ζ.386)
Πίλαθαο Μ2.25.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζρεηηθά κε ην αλ ε
βαζκνινγία ηα βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο (παξάξηεκα 3)
επηπέδνπ ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο
ηνπο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.25.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο ζρεηηθά
κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο (παξάξηεκα 3)
κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο (ζ.387)
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη
πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο (ζ.388)
Πίλαθαο Μ2.26.1. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα (ζ.445)
Πίλαθαο Μ2.26.2. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζηνπο καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (ζ.418)
15
Πίλαθαο Μ2.26.3. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζηνπο καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ

επαγγέικαηνο (ζ.411, 423)
Πίλαθαο Μ2.27.1. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
(ζ.396)
Πίλαθαο Μ2.27.2. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.27.3. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.27.4. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
επαγγέικαηνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.27.5. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ
επηπέδνπ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.27.6. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ησλ καζεηψλ
πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.397)
Πίλαθαο Μ2.40.1. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (ζ.403)
Πίλαθαο Μ2.40.2. Βαζκνινγία ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Πίλαθαο Μ2.40.3. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (ζ.404)
Πίλαθαο Μ2.40.4. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα (ζ.405)
Πίλαθαο Μ2.40.5. Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ
δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.408)
Πίλαθαο Μ2.43.1. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα (ζ.398)
Πίλαθαο Μ2.43.2. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ην πην
αδηάθνξν κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.43.3. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα (παξάξηεκα 3)
επαγγέικαηνο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.43.5. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ
επηπέδνπ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.43.6. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.399)
Πίλαθαο Μ2.56.1. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (ζ.403)
Πίλαθαο Μ2.56.2. Βαζκνινγία ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
(ζ.403)
Πίλαθαο Μ2.56.3. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (ζ.406)
Πίλαθαο Μ2.56.4. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα (ζ.407)
Πίλαθαο Μ2.56.5. Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ
δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.409)
Πίλαθαο Μ2.58.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ηνλ ηξφπν πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν
(ζ.390)
Πίλαθαο Μ2.58.2. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα (ζ.390)
Πίλαθαο Μ2.58.3. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ παηέξα
δηαθνξηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (παξάξηεκα 3)
δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Μ2.58.5. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηνπο καζεηέο δηαθνξεηηθνχ
βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ (ζ.391)
Πίλαθαο Μ2.58.6. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ
βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (ζ.391)
16
Πίλαθαο Μ2.59.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ηνλ ραξαθηεξηζκφ πνπ δίλνπλ ζηηο
ζρνιηθέο γλψζεηο (ζ.393)
Πίλαθαο Μ2.59.2. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα
Πίλαθαο Μ2.59.3. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο νη καζεηέο πνπ δηαθέξνπλ απφ
ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ηνπ παηέξα (παξάξηεκα 3)
ηελ άπνςε ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ παηέξα (παξάξηεκα 3)
ηελ άπνςε ηνπ βαζκνινγηθνχ ηνπο επηπέδνπ (παξάξηεκα 3)
ηελ άπνςε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά
Πίλαθαο Μ2.60.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ
πέξα απφ ηηο γλψζεηο (ζ.395)
Πίλαθαο Μ2.60.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ηε ζεκαληηθφηεξε
πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο (παξάξηεκα 3)
επηπέδνπ ζρεηηθά κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο
Πίλαθαο Μ2.60.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο ζρεηηθά
κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο (παξάξηεκα 3)
κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο (παξάξηεκα 3)
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ
πέξα απφ ηηο γλψζεηο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθεο (Μ3) δηαθνξψλ – ζπγθξίζεσλ
Πίλαθεο πνπ παξνπζηάδνπλ ηηο δηαθνξέο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο ζηνπο
παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Πίλαθαο Μ3.1. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD) θαη δηαθνξέο (t-ηηκέο) κεηαμχ
αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο (ζ.241)
Πίλαθαο Μ3.2. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD), δηαθνξέο (F-ηηκέο) θαη ζηαηηζηηθή
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ζηα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο (ζ.242)
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα ζηα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο (ζ.244)
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία ηνπ καζεηή ζην
ελδηαθέξνλ κάζεκα (ζ.246)
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ απηφ-ραξαθηεξηζκφ ζηα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο (ζ.248)
Πίλαθεο πνπ παξνπζηάδνπλ ηηο δηαθνξέο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο ζηνπο
παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα
αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο (ζ.250)
17
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ παηέξα ζηα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο (ζ.251)
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα ζηα
Πίλαθαο Μ.3.9. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD), δηαθνξέο (F-ηηκέο) θαη ζηαηηζηηθή
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία ηνπ καζεηή ζην
αδηάθνξν κάζεκα (ζ.255)
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ απηνραξαθηεξηζκφ ζηα
Πίλαθεο πνπ παξνπζηάδνπλ ηηο δηαθνξέο ησλ δχν καζεκάησλ σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε απηά (ζην ζχλνιν θαη θαηά θαηεγνξία)
Πίλαθαο Μ3.11. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD) θαη δηαθνξέο (t-ηηκέο) ζηηο
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο
(ζ.259)
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ (ζ.261)
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ θνξηηζηψλ
(ζ.262)
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε
παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. (ζ.264)
Πίλαθαο Μ.3.15. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD) θαη δηαθνξέο (t-ηηκέο) ζηηο
παηέξα απφθνηην Λπθείνπ /Μεηαιπθεηαθψλ ζπνπδψλ (ζ.265)
παηέξα εθπ/θνχ επηπέδνπ κέρξη γπκλάζην /ηερληθή ζρνιή (ζ.266)
παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο (ζ.268)
παηέξα δεκφζην ππάιιειν (ζ.269)
παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν (ζ.270)
παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία (ζ.271)
παηέξα ηερλίηε (ζ.272)
παηέξα εξγάηε (ζ.273)
βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε (ζ.275)
18
βαζκνινγία απφ 10 έσο 14 (ζ.276)
βαζκνινγία απφ 14 έσο 17 (ζ.277)
βαζκνινγία απφ 18 θαη πάλσ (ζ.278)
ρακειφ ελδηαθέξνλ (ζ.280)
κέηξην ελδηαθέξνλ (ζ.281)
απμεκέλν ελδηαθέξνλ (ζ.282)
Πίλαθαο Μ3.30. Γηαθνξέο κεηαμχ ηνπ πην ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο
ζηηο κέζεο ηηκέο ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηα δχν καζήκαηα ζηνπο καζεηέο πνπ
δηαθέξνπλ σο πξνο ην παηξηθφ επάγγεικα (ζ.425)
Πίλαθεο (Μ4) ζπζρεηίζεσλ
Πίλαθεο ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (Μ4.1)
Πίλαθαο Μ4.1.1. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ

ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο (ζ.284)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ (ζ.286)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ θνξηηζηψλ (ζ.287)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η (ζ.289)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ /
κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο (ζ.290)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν καζεηψλ κε παηέξα κέρξη γπκλάζην /απφθνηην ηερληθήο
ζρνιήο (ζ.291)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /
αλψηεξν ζηέιερνο (ζ.293)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν (ζ.294)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν (ζ.295)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία (ζ.296)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηερλίηε (ζ.297)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε (ζ.298)
19

ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε γεληθή βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε
(ζ.301)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 10 – 13
(ζ.302)
(ζ.303)
(ζ.304)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά
αδηάθνξνη (ζ.306)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ (ζ.307)
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ
(ζ.308)
Πίλαθεο ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (Μ4.2)
Πίλαθαο Μ4.2.1. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ

καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο (ζ.310)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ (ζ.312)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ θνξηηζηψλ (ζ.313)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. (ζ.315)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ / κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο
(ζ.316)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν καζεηψλ κε παηέξα κέρξη γπκλάζην /απφθνηην ηερληθήο ζρνιήο (ζ.317)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία / αλψηεξν ζηέιερνο
(ζ.319)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν (ζ.320)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν (ζ.321)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία (ζ.322)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηερλίηε (ζ.323)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε (ζ.324)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε γεληθή βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε (ζ.326)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 10 – 13 (ζ.327)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ14 – 17 (ζ.328)
20

καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 18 – 20 (ζ.329)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη (ζ.331)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ (ζ.332)
καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ (ζ.333)
Πίλαθεο (Μ4.3) κε ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ εκθαλίδνπλ απμεκέλεο ζπζρεηίζεηο ηνπ
ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ηνπο κε ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηά
Πίλαθαο Μ4.3.1. Πνησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ζρεηίδεηαη

εληνλφηεξα κε ην ζπλαίζζεκα θαη πνησλ κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο πεξηέξγεηαο (ζ.563)
Πίλαθαο Μ4.3.2. Πνησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ζρεηίδεηαη
εληνλφηεξα κε ηνπο παξάγνληεο ηεο ρξεζηκφηεηαο (επαγγεικαηηθή, γεληθή- γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο, αίζζεζε αχμεζεο ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ) (ζ.565)
ΠΗΝΑΚΔ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ (Δ)
Πίλαθεο (Δ1) πνπ πεξηγξάθνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ

(φινη ζην παξάξηεκα 2)
Πίλαθαο Δ1.1. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηε ζρέζε εξγαζίαο (παξάξηεκα3)

Πίλαθαο Δ1.2. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηε ζέζε εξγαζίαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.3. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα ζρνιεία ηεο έξεπλαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.4. Οη εηδηθφηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.5. Ζ ζπλνιηθή πξνυπεξεζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ εθπαίδεπζε (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.6. Ζ πξνυπεξεζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην ζρνιείν πνπ ππεξεηνχλ θαηά ην ρξφλν
δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.7. Σν θχιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.8. Ζ ειηθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.9. Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.10. Αξηζκφο παηδηψλ πνπ έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.11. Σφπνο κφληκεο θαηνηθίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ1.12. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε βάζε ην πψο αηζζάλνληαη ηελ εξγαζία ηνπο
ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθεο (Δ2) πνπ παξνπζηάδνπλ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε θάζε εξψηεκα
Πίλαθαο Δ2.13.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
ζην ζρνιείν (ζ.479)
Πίλαθαο Δ2.13.2. ΢πγθξηηηθφο πίλαθαο ησλ εθηηκήζεσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ γηα ηελ
έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.479)
Πίλαθαο Δ2.14.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
ζην ζρνιείν (αλαιπηηθή παξνπζίαζε) (ζ.480)
Πίλαθαο Δ2.14.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
ζην ζρνιείν (κε ζπλέλσζε απαληήζεσλ) (ζ.480)
Πίλαθαο Δ2.14.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηηο αηηίεο ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.14.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ γηα ηηο αηηίεο ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.481)
21
Πίλαθαο Δ2.14.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηεο
ζπλνιηθήο πξνυπεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
(ζ.481)
Πίλαθαο Δ2.14.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρνπλ δηθά ηνπο παηδηά ή δελ έρνπλ
γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.482)
Πίλαθαο Δ2.14.7. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζ.485)
Πίλαθαο Δ2.15.1. Ο ζπλεζέζηεξνο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε
καζεηηθή αδηαθνξία (ζ.485)
Πίλαθαο Δ2.15.2. Οη ηξεηο ζπλεζέζηεξνη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζηε καζεηηθή αδηαθνξία (ζ.486)
Πίλαθαο Δ2.15.3. Οη ζπλεζέζηεξνη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.16.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεζέζηεξε ζπκπεξηθνξά –
εθδήισζε καζεηηθήο αδηαθνξίαο (ζ.487)
Πίλαθαο Δ2.16.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο
– εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (ζ.488)
Πίλαθαο Δ2.16.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.16.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ γηα ηηο
ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.16.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηεο
ζπλνιηθήο ηνπο πξνυπεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο –
εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.16.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ έγγακσλ θαη άγακσλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.16.7. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε παηδηά θαη ρσξίο παηδηά γηα ηηο
Πίλαθαο Δ2.16.8. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο γηα ηηο
Πίλαθαο Δ2.17.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζπλεζέζηεξν θνηλσληθφ
/νηθνγελεηαθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.489)
Πίλαθαο Δ2.17.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα ηξία ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά
/νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.489)
Πίλαθαο Δ2.17.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηα ζπλεζέζηεξα
θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.17.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο γηα ηα ζπλεζέζηεξα
Πίλαθαο Δ2.17.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ έγγακσλ θαη άγακσλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα ζπλεζέζηεξα
Πίλαθαο Δ2.17.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε παηδηά ή ρσξίο παηδηά γηα ηα
ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (παξάξηεκα
3)
Πίλαθαο Δ2.17.7. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ηνλ ηφπν κφληκεο
θαηνηθίαο γηα ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ
καζεηψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.17.8. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ γπκλαζίσλ ηεο πφιεο θαη ηεο
πεξηθέξεηαο γηα ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ
καζεηψλ (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.17.9. Ζ πξψηε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηε δεχηεξε αλαθνξηθά κε
ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.491)
Πίλαθαο Δ2.17.10. Ζ πξψηε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηελ ηξίηε αλαθνξηθά κε
ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.492)
Πίλαθαο Δ2.17.11. Ζ δεχηεξε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηελ ηξίηε αλαθνξηθά
κε ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.493)
22
Πίλαθαο Δ2.18.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζπλεζέζηεξν εθπαηδεπηηθφ

/ςπρνινγηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.494)
Πίλαθαο Δ2.18.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα ηξία ζπλεζέζηεξα εθπαηδεπηηθά
/ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ (ζ.494)
Πίλαθαο Δ2.19.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεζέζηεξε ζπκπεξηθνξά
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (ζ.496)
Πίλαθαο Δ2.19.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (ζ.496)
Πίλαθαο Δ2.19.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (δχν θαηεγνξίεο) (ζ.497)
Πίλαθαο Δ2.19.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.19.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (ζ.497)
Πίλαθαο Δ2.19.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ γηα ηηο
ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (παξάξηεκα 3)
Πίλαθαο Δ2.20.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηνπ
Πίλαθαο Δ2.20.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο
ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ (ζ.499)
Πίλαθαο Δ2.21.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζπλεζέζηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ησλ
δσεξά ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ (ζ.502)
Πίλαθαο Δ2.21.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα ηξία ζπλεζέζηεξα ραξαθηεξηζηηθά
ησλ δσεξά ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ (ζ.503)
Πίλαθαο Δ2.22.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην πνηα πξέπεη λα είλαη ε θχξηα
επηδίσμε ηεο βαζκνινγίαο (ζ.505)
Πίλαθαο Δ2.22.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην πνηεο πξέπεη λα είλαη νη δχν
θπξηφηεξεο επηδηψμεηο ηεο βαζκνινγίαο (ζ.505)
Πίλαθαο Δ2.23.1. Οη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηελ ζεκαληηθφηεξε επηδίσμή
ηνπο θαηά ηε βαζκνινγία ηξηκήλνπ (ζ.506)
Πίλαθαο Δ2.23.2. Οη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο δχν ζεκαληηθφηεξεο
επηδηψμεηο ηνπο θαηά ηε βαζκνινγία ηξηκήλνπ (ζ.506)
Πίλαθαο Δ2.24.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην εάλ ε βαζκνινγία
δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα κάζεζε (ζ.507)
Πίλαθαο Δ2.25.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ηξφπν πνπ
ε βαζκνινγία επεξεάδεη ηε δεκηνπξγία ή ηελ εθδήισζε ελδηαθέξνληνο (ζ.507)
Πίλαθαο Δ2.25.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνπο δχν ζεκαληηθφηεξνπο
ηξφπνπο πνπ ε βαζκνινγία επεξεάδεη ηε δεκηνπξγία ή ηελ εθδήισζε ελδηαθέξνληνο (ζ.508)
Πίλαθαο Δ2.26.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ηξφπν πνπ
ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ή επεξεάδεη ηελ αδηαθνξία (ζ.509)
Πίλαθαο Δ2.26.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνπο δχν ζεκαληηθφηεξνπο
ηξφπνπο πνπ ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ή επεξεάδεη ηελ αδηαθνξία (ζ.509)
Πίλαθαο Δ2.26.3. Ζ πξψηε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηε δεχηεξε αλαθνξηθά κε
ηνπο ηξφπνπο πνπ ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ή επεξεάδεη ηελ αδηαθνξία (ζ.512)
Πίλαθαο Δ2.27.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηα δχν ζεκαληηθφηεξα
πξάγκαηα πνπ πξνζθέξεη ην γπκλάζην ζην καζεηή (ζ.513)
Πίλαθαο Δ2.28.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο ηξεηο ζεκαληηθφηεξεο
ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ (ζ.514)
Πίλαθαο Δ2.29.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο ηξεηο ζεκαληηθφηεξεο
αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ (ζ.515)
23
ΔΗ΢ΑΓΧΓΗΚΑ
Α) Παξνπζίαζε ηνπ πξνβιήκαηνο
Καζψο ην ζρνιείν άλνημε ηηο πφξηεο ηνπ, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ζε φια ηα παηδηά –
νπσζδήπνηε πνιχ πεξηζζφηεξα ζπγθξηηηθά κε ην παξειζφλ – δίλνληαο πεξηζζφηεξεο
επθαηξίεο παξακνλήο ηνπο ζε απηφ θαη θαζψο νη καζεηέο δείρλνπλ λα αηζζάλνληαη
θαιχηεξα ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν – πνπ έρεη ράζεη ηα απηαξρηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
παξειζφληνο – θαίλεηαη φηη παξάιιεια δηνγθψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ε αίζζεζε
φηη απηά αδηαθνξνχλ γηα ηε κάζεζε.
Σν πξφβιεκα πνπ ζπρλά αληηκεησπίδεη ν εθπαηδεπηηθφο δε βξίζθεηαη ηφζν ζηελ
αδπλακία θάπνησλ, θαηά ηα άιια ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ, λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηελ χιε ησλ καζεκάησλ, φζν ζηελ
έιιεηςε ελδηαθέξνληνο απφ ηα παηδηά. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο κάιηζηα, κε ηε κνξθή ηεο
δηάζεζεο γηα κάζεζε πνπ ππνθηλείηαη απφ εζσηεξηθά θίλεηξα, δηαξθψο κεηψλεηαη θαηά
ηε κεηάβαζε απφ ηε πξνζρνιηθή ζηε γπκλαζηαθή εθπαίδεπζε, θαζψο ηα παηδηά
αηζζάλνληαη κία απμαλφκελε απνμέλσζε απφ ηε κάζεζε5, ηα δε θίλεηξα ηνπο γηα
επίηεπμε ζην ζρνιείν κεηψλνληαη6. ΋πσο έρεη ππνζηεξηρηεί, «θαζψο ηα παηδηά
πξνρσξνχλ κέζα ζην ζρνιείν, ηείλνπλ λα εθθξάδνπλ κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ γηα
δηαλνεηηθέο πξνθιήζεηο θαη ιηγφηεξν ζπρλά θαηνλνκάδνπλ ηελ πεξηέξγεηα σο θίλεηξν
γηα κάζεζε»7.
„Αδηαθνξία‟. Ο φξνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη, λα εξκελεχζεη, αιιά θαη
γηα λα θαηαγγείιεη. ΢πρλά ρξεζηκνπνηείηαη κε ηξφπν απαμησηηθφ κε ηδηαίηεξα έληνλε
εζηθνινγηθή ρξνηά. Απνγνήηεπζε, δπζθνξία, ζπκφο, ζηελνρψξηα είλαη απφ ηα ζπλήζε
ζπλαηζζήκαηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απέλαληη ζε έλα θαηλφκελν πνπ ληψζεη λα ηνλ
ππεξβαίλεη θαη απέλαληη ζην νπνίν αηζζάλεηαη εληειψο αλίζρπξνο.
Με ην άγρνο λα «βγάιεη ηελ χιε», κε έλα αίζζεκα επζχλεο απέλαληη ζηα «παηδηά πνπ
ζέινπλ λα κάζνπλ», κε ηελ αγσλία πνιιέο θνξέο λα «βνεζήζεη ην αδχλαην παηδί»,
αιιά θαη κε ηελ απνγνήηεπζε θαη ην ζπκφ γηα ηελ αδηαθνξία πνπ δείρλεη ν
«επεξγεηνχκελνο», νδεγείηαη ζπρλά ν εθπαηδεπηηθφο ζηελ παξαίηεζε απφ ηελ
πξνζπάζεηα, αθνχ ζην θάησ – θάησ «ν ίδηνο ν καζεηήο αξλείηαη λα βνεζήζεη ηνλ
εαπηφ ηνπ». Ζ ελνρνπνίεζε ηνπ ζχκαηνο, κε θαηαθπγή ζε ηδενινγήκαηα πνπ ξίρλνπλ
ην βάξνο ηεο επζχλεο ζην καζεηή, γίλεηαη κνηξαία. «Έηζη π.ρ. ηνλίδεηαη ε αδηαθνξία, ε
αλία θαη ε παξαίηεζε πνπ εθδειψλνπλ πνιιά παηδηά ζηελ ηάμε ή ε „ηεκπειηά‟ πνπ
πβξηζηηθά απνδίδεηαη ζηνπο καζεηέο γηα λα ραξαθηεξίζεη „ηελ θνηλσληθή ήηηα‟ θαη ηελ
έιιεηςε πξννπηηθήο ζηε κεηέπεηηα θνηλσληθή ηνπο δσή θαη θπξίσο ηελ εξγαζηαθή ηνπο
απαζρφιεζε»8. Σελ ίδηα ζηηγκή ην γεληθεπκέλν έιιεηκκα εζσηεξηθψλ καζεζηαθψλ
θηλήηξσλ, πνπ ζπλδέεηαη κε ηε κεηαρείξηζε ηνπ καζεηή σο «πξάγκαηνο» απφ έλα
ζρνιείν ηερλνγξαθεηνθξαηηθά νξγαλσκέλν θαη απφιπηα επζπγξακκηζκέλν κε ηελ
«παξαγσγίζηηθε» ινγηθή, δε γίλεηαη αληηιεπηφ σο πξφβιεκα ή ελ πάζε πεξηπηψζεη
μερληέηαη ζηε ζρνιηθή θαζεκεξηλφηεηα.
5
Skinner E. A., & Belmont M. J., Motivation in the classroom: Reciprocal effects of teacher behavior
and student engagement across the school year. Journal of Educational Psychology, v. 85, n. 4, pp. 571-
581, 1993
6
΢νπζακίδνπ, Αηθ., Εαθεηξηάδεο, Κ., Σα θίλεηξα ζην γπκλάζην θαη νη παξάγνληεο πνπ ηα επεξεάδνπλ,
΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η.118, 2001, ζει. 117-124
7
Makri-Botsari, E., Academic intrinsic motivation: development differences and relations to perceived
scholastic competence, locus of control and achievement, Evaluation and Research in Education, vol.13,
no.3, 1999, pp. 157-171 (ζει. 166)
8
Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Δθπαηδεπηηθφ έξγν θαη αμηνιφγεζε ζην ζρνιείν, εθδ. έθθξαζε, Αζήλα 1993,
ζει. 150
24
Υσξίο ηελ απαξαίηεηε ςπρνινγηθή, παηδαγσγηθή θαη θνηλσληνινγηθή παηδεία, αιιά

θπξίσο ρσξίο ηηο αλαγθαίεο θνηλσληθέο πξνυπνζέζεηο, ν εθπαηδεπηηθφο ζην ζεκεξηλφ
ειιεληθφ ζρνιείν εκθαλίδεηαη απξνεηνίκαζηνο λα αληηκεησπίζεη ηέηνηεο θαηαζηάζεηο,
κνινλφηη απηέο αθνξνχλ ζηε ζρνιηθή θαζεκεξηλφηεηα. Σα θνηλσληθά θαη ςπρνινγηθά
ραξαθηεξηζηηθά ησλ παηδηψλ αληηκεησπίδνληαη κε φξνπο εζηθήο. Έηζη, ηε ζέζε ηεο
θαηαλφεζεο ησλ ηδηαίηεξσλ αλαγθψλ ηνπ παηδηνχ παίξλεη ε επίθξηζε θαη ε θαηαδίθε,
κε ζιηβεξή θαηάιεμε ηα παηδηά πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε αλάγθε ελίζρπζεο ηεο
απηνεθηίκεζήο ηνπο λα ηε ζηεξνχληαη γηα κηα αθφκα θνξά, φπσο έρεη ζπκβεί
πξνεγνπκέλσο ζε άιινπο ρψξνπο έμσ απφ ην ζρνιείν9. Σαπηφρξνλα ηα δεδνκέλα ηνπ
θνηλσληθνχ αιιά θαη ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ αγλννχληαη θαη θαη‟ απηφ ηνλ ηξφπν
απαιιάζζνληαη θάζε επζχλεο γηα κία θαηάζηαζε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ ηξφπν
ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ.
Μία ηειεπηαία πηπρή ηνπ πξνβιήκαηνο ζα πξέπεη λα ζηγεί εηζαγσγηθά. Γηαπηζηψλνπκε

ζπρλά φηη, κνινλφηη ε πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί ηδηαίηεξα εθηεηακέλε ηελ
αδηαθνξία ζην ζρνιείν, φηαλ ην πξφβιεκα εμαηνκηθεχεηαη κε αλαθνξά ζε
ζπγθεθξηκέλν καζεηή ή καζήηξηα, νη εξκελείεο πνπ ζπλήζσο επηζηξαηεχνληαη
θηλνχληαη ζηε ινγηθή ηεο ελνρνπνίεζεο ηνπ καζεηή ή ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. «Δίλαη
αδηάθνξνο», «δελ ελδηαθέξνληαη νη γνλείο ηνπ», «νη γνλείο ηνπ είλαη ρσξηζκέλνη», «δελ
πξνζέρεη», «είλαη ζπλερψο αιινχ», «δελ ελδηαθέξεηαη θαζφινπ».
Δίλαη αιήζεηα, βέβαηα, φηη πνιινί εθπαηδεπηηθνί απνδίδνπλ έλα κεγάιν κέξνο ηνπ
πξνβιήκαηνο ζην ζρνιείν. Χζηφζν, γηα κηα κεγάιε κεξίδα απ‟ απηνχο, θαίλεηαη φηη νη
ζρνιηθέο επζχλεο έρνπλ έλα κάιινλ ζεσξεηηθφ ραξαθηήξα, αθνχ ε αληηκεηψπηζε ησλ
πεξηπηψζεσλ αδηαθνξίαο, ζηελ πξάμε, γίλεηαη κε αλαθνξά ζε αηηηάζεηο ηνπ ηχπνπ πνπ
είδακε, κε ηηο νπνίεο ην πξφβιεκα εληνπίδεηαη ζην καζεηή ή ηελ νηθνγέλεηά ηνπ.
Μηα ηέηνηα δηάζηαζε ζεσξίαο θαη πξάμεο, ζην βαζκφ βέβαηα πνπ ππάξρεη, ε νπνία
δειψλεη απφζηαζε αλάκεζα ζηηο πεπνηζήζεηο ή θαη ηηο πξνζέζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
θαη ζηνλ ηξφπν πνπ απηφο δξαζηεξηνπνηείηαη θαη αληηκεησπίδεη ηα πξνβιήκαηα κέζα
ζην ζρνιηθφ πιαίζην, αληαλαθιά, ζε θάπνην βαζκφ, ηε δηάζηαζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα
ζηηο επίζεκεο δηαθεξχμεηο γηα ηνπο ζηφρνπο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηηο πξαθηηθέο πνπ
αθνινπζνχληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε.
Ο ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο εθπαίδεπζεο παξάγεη ζπγθεθξηκέλα
ζεζκηθά απνηειέζκαηα πνπ πνιχ απέρνπλ απφ ηνπο δηαθεξπγκέλνπο ζηφρνπο ηεο.
Σαπηφρξνλα, αζθεί ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ηέηνηεο πηέζεηο πνπ ηνλ εμαλαγθάδνπλ ζε κνξθέο
δξαζηεξηνπνίεζεο θαη, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, κνξθέο πξφζιεςεο θαη εξκελείαο ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο ελαξκνληζκέλεο πξνο απηέο. Ο ηξφπνο πνπ νξγαλψλεηαη ζεζκηθά ε
εθπαηδεπηηθή πξάμε νδεγεί ζε έλα άθακπην πιαίζην πνπ ππαγνξεχεη ηνλ ηξφπν
9
Σν παηδί – αλάινγα βέβαηα ζπκβαίλνπλ κε φιεο ηηο επάισηεο θνηλσληθέο θαηεγνξίεο – απνηειεί, ζε
φινπο ηνπο θνηλσληθνχο ρψξνπο, πξφζθνξν «απνδηνπνκπαίν ηξάγν». Σν παηδί, σο εθθξαζηήο ησλ
δπζιεηηνπξγεηψλ ηνπ ζηελνχ ηνπ πεξηβάιινληνο, ζπρλά ελνρνπνηείηαη γηα ηηο αδπλακίεο ηνπ ζρνιείνπ,
γηα ηα πξνβιήκαηα ηεο νηθνγέλεηαο θιπ. Αλαθεξφκελνο ζηηο ζηξαηεγηθέο πξφιεςεο ηεο
παξαβαηηθφηεηαο ησλ αλειίθσλ ν Η. Φαξζεδάθεο αλαξσηηέηαη κήπσο ην ζρεηηθφ κε ηηο επζχλεο ηνπ
αλήιηθνπ εξψηεκα ζα έπξεπε λα αληηζηξαθεί: «πψο ζα πξνζηαηεχζνπκε ηα παηδηά απφ ηνπο κεγάινπο
ελφςεη ησλ ηφζσλ αλήιηθσλ ζπκάησλ θαθνπνίεζεο, παξακέιεζεο …», ζην Φαξζεδάθεο, Η., Ζ
θνηλσληθή αληίδξαζε ζην έγθιεκα θαη ηα φξηά ηεο. Μεξηθέο ηζηνξηθέο, ζπγθξηηηθέο, ζεσξεηηθέο θαη
πξαθηηθέο επηζεκάλζεηο. Δθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 1991, ζει. 196. ΢ε αλάινγν πλεχκα ν Α.
Μαγγαλάο δειψλεη: «κνπ είλαη αδχλαην λα μερσξίζσ ηελ παξαβαηηθφηεηα ησλ αλειίθσλ απφ ηελ
θαθνπνίεζε – παξακέιεζε παηδηψλ. Πεξηνξηδφκελνο ζηελ παξαβαηηθφηεηα κνπ θαίλεηαη φηη
παξνπζηάδσ κία κφλν πιεπξά ηνπ ζέκαηνο θαη κία κεξηθή αλαπαξάζηαζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο», βι.
Μαγγαλάο, Α., Παηδηά πξσηαγσληζηέο κηαο λέαο κνξθήο βίαο: ζχηεο ή ζχκαηα; ζην Αξηηλνπνχινπ, Β.,
Μαγγαλάο, Α., Θπκαηνινγία θαη φςεηο ζπκαηνπνίεζεο, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 1996, ζει. 123-
144 (ζει. 124).
25
δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ κεηερφλησλ ζε απηήλ θαζψο θαη ηξφπνπο εξκελείαο φισλ ησλ
εθθάλζεσλ ηεο ζρνιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, θαλνληθήο θαη έθηαθηεο κνξθήο.
Με άιια ιφγηα, κηα πξαγκαηηθά ελαιιαθηηθή νπηηθή ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο δελ
κπνξεί λα ππάξρεη παξά κφλν ζηηο πεξηπηψζεηο θαη ζην βαζκφ πνπ νη αληηιήςεηο
κεηαθξάδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο κνξθέο αληίζηαζεο ζηελ πξάμε. ΢ε αληίζεηε
πεξίπησζε ζχληνκα απηέο πξνζαξκφδνληαη ζην πθηζηάκελν πιαίζην, δηαηεξψληαο ζε
θάπνηεο πεξηπηψζεηο ηηο ζεσξεηηθέο ηνπο απνζηάζεηο, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίδνπλ ηε
ζπλεηδεζηαθή εξεκία ησλ θνξέσλ ηνπο.
Ζ δηάζηαζε αλάκεζα ζηηο εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα γεληθεπκέλε καζεηηθή
αδηαθνξία ζην ζρνιείν θαη ζηελ εμαηνκίθεπζε ηεο καζεηηθήο ελνρήο ζπλδέεηαη
πηζαλφηαηα θαη κε κία αθφκα δηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Αλαθεξφκαζηε ζηελ
πηζαλφηεηα χπαξμεο κίαο πνηθηιίαο δηαθνξεηηθψλ θαηαζηάζεσλ γηα ηηο νπνίεο
ρξεζηκνπνηείηαη ε ίδηα νξνινγία. Μήπσο κε άιια ιφγηα ε γεληθφηεξε αδηαθνξία είλαη
θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηελ εμαηνκηθεπκέλε αδηαθνξία; Καη κήπσο ελψ θαη νη δχν
κνξθέο πεγάδνπλ απφ ηηο ζρνιηθέο δνκέο, γηα ιφγνπο πνπ επίζεο ζπλδένληαη κε απηέο,
αληηκεησπίδνληαη πνιχ δηαθνξεηηθά;
Έλα ζχλνιν εξσηεκάησλ εγείξνληαη ζην ζεκείν απηφ:
- Μήπσο ην πξφβιεκα ηεο αδηαθνξίαο δελ αθνξά ιίγνπο κφλν καζεηέο κε
ηδηφηππε πξνζσπηθφηεηα αιιά πνιινχο;
- Μήπσο ην ελδηαθέξνλ ππάξρεη ζην λφεκα; Καη κήπσο ην λφεκα απνπζηάδεη απφ
ηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε; Μήπσο ε καζεζηαθή δηαδηθαζία είλαη απνθνκκέλε απφ
ηηο καζεζηαθέο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ, δελ κπνξεί, επνκέλσο, παξά λα είλαη
αλαπνηειεζκαηηθή;
- Δμάιινπ, είλαη επηζπκεηή κηα ηέηνηα καζεηεία, θαη κάιηζηα ζε καθξνρξφληα
βάζε; Μήπσο ε απαίηεζε γηα καθξνρξφληα ζπκκφξθσζε ηνπ παηδηνχ ζε κηα
δξαζηεξηφηεηα πνπ δε βξίζθεη εξείζκαηα κέζα ηνπ απνηειεί άζθεζε ζηε δσή
ρσξίο λφεκα;
- Δπηπιένλ, είλαη δπλαηφλ νη καζεηέο πνπ δπζθνιεχνληαη λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ λα ληψζνπλ ελδηαθέξνλ γηα απηφ πνπ ηνπο θνβίδεη;
- Σέινο, κήπσο κηα ζεηξά δηαθνξεηηθψλ πξνβιεκάησλ αληηκεησπίδνληαη εληαία
θάησ απφ ηελ ίδηα ελλνηνινγηθή νκπξέια ηεο αδηαθνξίαο;
΢ηε κειέηε απηή, ζα επηρεηξήζνπκε λα πξνζεγγίζνπκε ην πξφβιεκα ηεο καζεηηθήο

αδηαθνξίαο, ηφζν απφ ηελ άπνςε ηεο αδπλακίαο θάπνησλ παηδηψλ λα
παξαθνινπζήζνπλ ηα καζήκαηα ιφγσ θνηλσληθήο κεηνλεμίαο φζν θαη ζαλ απνηέιεζκα
ελφο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ην νπνίν, ππεξεηψληαο ηηο αλάγθεο κηαο θνηλσλίαο πνπ
έρεη ζενπνηήζεη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ θαηαλάισζε, κεηαρεηξίδεηαη ην καζεηή
ζαλ έλα αθφκα εκπφξεπκα πνπ πξέπεη λα παξαρζεί κε βάζε θάπνηεο πξνδηαγξαθέο, γηα
λα κπνξεί λα παξάγεη θαη λα θαηαλαιψλεη. ΢ην πιαίζην κηαο ηέηνηαο αληίιεςεο, ε
αδηαθνξία δείρλεη λα είλαη ην θπζηθφ επαθφινπζν ελφο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ
αληηκεησπίδεη ην καζεηή, αιιά θαη ην δάζθαιν, σο αληηθείκελα. Ζ καζεηηθή αδηαθνξία
κε ηελ έλλνηα απηή απνηειεί απνηέιεζκα ηεο ζρνιηθήο ζεζκηθήο βίαο πνπ αζθείηαη απφ
κηα εθπαηδεπηηθή πξάμε νξγαλσκέλε ζηε βάζε κηαο ινγηθήο πνπ δε ζπκβάιιεη ζηε
δεκηνπξγία ελφο καζεηηθνχ ππνθεηκέλνπ πνπ λα ζέιεη θαη λα κπνξεί λα κάζεη. Ζ
εμαηνκίθεπζε εμάιινπ ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ, ζηε ζρνιηθή θαζεκεξηλφηεηα, γίλεηαη κε
ηελ επίξξηςε ησλ επζπλψλ ζηνπο εθπαηδεπηηθά επάισηνπο καζεηέο, απνζπά ηελ
πξνζνρή απφ ην πξφβιεκα εζηηάδνληαο ζηα πξφζσπα θαη, ζπκβάιινληαο ζηελ
26
«απψιεηα ηεο ηαπηφηεηαο ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο»10, ζπληζηά κηα κνξθή ζρνιηθήο
θαθνκεηαρείξηζεο. Πξνθεηκέλνπ λα δηεπθξηλίζνπκε ηηο παξαπάλσ ζθέςεηο ζα
επηρεηξήζνπκε λα αληρλεχζνπκε ην πψο ε αδηαθνξία γίλεηαη αληηιεπηή απφ θαζεγεηέο
θαη καζεηέο, πψο εληάζζεηαη κηα ηέηνηα αληίιεςε ζην ζρνιηθφ ζεζκφ σο νξγαληθφ ηνπ
ηκήκα θαη πνηεο ζπλέπεηεο απηή έρεη γηα ην καζεηή, ην ζρνιείν αιιά θαη ηελ επξχηεξε
θνηλσλία.
Αλ βέβαηα ε πξαγκαηηθφηεηα δνκείηαη λνεκαηηθά θαηά ηελ αλζξψπηλε
αιιειεπίδξαζε, ηφζν ε ρξεζηκνπνίεζε κηαο ζεσξίαο γηα ηε κάζεζε θαη ε δέζκεπζε
ζε κηα ηέηνηα ζεσξία φζν θαη νη ππάξρνπζεο αληηιήςεηο γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία ζην
ζρνιείν νδεγνχλ ζηελ θαηαζθεπή ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ αλζξψπνπ ή ελ πάζε
πεξηπηψζεη ηελ πξνσζνχλ. ΢ην ζεκείν απηφ βξίζθεηαη θαη ε ζεκαζία ηεο
ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ ρξεζηκνπνηνχκελσλ ζην ζρνιείν παξαζηάζεσλ θαη εξκελεηψλ
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο, ηφζν σο πξνο ηηο δνκηθέο αηηίεο πνπ ηηο παξάγνπλ θαη ηε
ιεηηνπξγηθφηεηά ηνπο ζε επίπεδν εθπαηδεπηηθνχ θαη θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο φζν θαη
σο πξνο ηηο ζπλέπεηέο ηνπο ζε επίπεδν αηφκνπ.
Β) Σν ζχγρξνλν ζρνιείν θαη ε καζεηηθή αδηαθνξία
΢ηε ζεκεξηλή πνιπθξεληθή θαηάζηαζε πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη νη ηερλνινγίεο ηνπ

θνηλσληθνχ θνξεζκνχ11, ην ζρνιείν απνθηά μερσξηζηή ζεκαζία. Καιείηαη λα βνεζήζεη
ην καζεηή λα επηβηψζεη ζε ηδηαίηεξα δχζθνιεο ζπλζήθεο κεγάιεο θνηλσληθήο
ξεπζηφηεηαο12, δίλνληάο ηνπ ηα εθφδηα λα ζπκκεηάζρεη ζηε λέα θνηλσληθή δεκηνπξγία,
κέζα ζε ζπλζήθεο κεγάισλ δπλαηνηήησλ αιιά θαη εμαηξεηηθψλ θηλδχλσλ. Κηλδχλσλ
πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δπζθνιία δεκηνπξγίαο πξνζσπηθνχ λνήκαηνο θαη δηαηήξεζεο
ηεο πξνζσπηθήο αθεξαηφηεηαο κέζα ζε έληνλα αιινηξησηηθέο ζπλζήθεο, θηλδχλσλ
νινθιεξσηηθνχ ειέγρνπ ηνπ αλζξψπνπ απφ ηηο λέεο ηερλνινγηθέο δπλαηφηεηεο θαη
θηλδχλσλ νηθνινγηθψλ θαηαζηξνθψλ ηεξάζηηαο θιίκαθαο κε φια φζα απηέο
ζπλεπάγνληαη. Ο ζηφρνο απηνχ ηνπ ζρνιείνπ δελ κπνξεί παξά λα είλαη ε δεκηνπξγία
απηφλνκσλ θαη νινθιεξσκέλσλ πξνζψπσλ πνπ, δηαηεξψληαο επαθή κε ηηο αλάγθεο
ηνπο, λα κπνξνχλ λα αληηκεησπίδνπλ ηα φιν θαη πεξηζζφηεξν θαηλνθαλή πξνβιήκαηα
ηεο δσήο, απέλαληη ζηα νπνία ν ζχγρξνλνο άλζξσπνο είλαη απξνεηνίκαζηνο.
Σν ζρνιείν φκσο δε ιεηηνπξγεί ζε κηα ηέηνηα βάζε. Δπηπιένλ δελ είλαη ηπραία ή απφ
ιάζνο δπζιεηηνπξγηθφ. Γηα ηελ αθξίβεηα δελ είλαη δπζιεηηνπξγηθφ. Δίλαη απιά
εκπνξεπκαηηθφ. Σν ζρνιείν ζηνηβάδεη ζην κπαιφ ηνπ καζεηή ηα θνκκάηηα ηεο γλψζεο
πνπ έρνπλ επηιεγεί απφ ηνπο εηδηθνχο. Μηαο γλψζεο θνκκαηηαζκέλεο, ηερλνθξαηηθήο,
πξννξηζκέλεο γηα παξαγσγή θαη θαηαλάισζε εκπνξεπκάησλ, κέζα ζε ζπλζήθεο άθξαο
αιινηξίσζεο. Ο ξφινο ηνπ ζην ζεκείν απηφ είλαη θεληξηθήο ζεκαζίαο κέζα ζην
θνηλσληθφ ζχζηεκα. Κξαηψληαο ηα παηδηά ζε ζσκαηηθή, πλεπκαηηθή θαη
ζπλαηζζεκαηηθή αθηλεζία επί ζεηξά εηψλ θαη κεηαδίδνληαο ην κήλπκα φηη κάζεζε θαη
10
Pain, J., Γηα ηε ζεζκηθή βία ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Γηα ηε ζρνιηθή θαθνκεηαρείξηζε θαη ηε
ζπκβνιηθή θαηάρξεζε. ΢ην Μπεδέ, Λ., (επηκ.) Βία ζην ζρνιείν – Βία ηνπ ζρνιείνπ, εθδ. Διιεληθά
Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 49-60
11
Gergen, K. J., Ο θνξεζκέλνο εαπηφο, κηθξ. Αιέμεο Εψηνο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1997
12
Ο ζχγρξνλνο εαπηφο «κπνξεί λα εηδσζεί σο έλα πξντφλ ησλ θαηαζηάζεσλ κέζα ζηηο νπνίεο ιεηηνπξγεί,
„ην πιήζνο ησλ ζπκκεηνρψλ ηνπ‟, φπσο ην ζέηεη ν Perkins», Bruner, J., Πξάμεηο λνήκαηνο, Διιεληθά
Γξάκκαηα, Αζήλα 1997 (ζει. 161). ΢ε απηφλ ηνλ εαπηφ, εμάιινπ, αλαθέξεηαη ν Πήηεξ Μπέξγθεξ,
ιέγνληαο φηη «ν εαπηφο δελ είλαη κηα ζπκπαγήο θαη εληαία νληφηεηα πνπ θηλείηαη απφ κηα θαηάζηαζε
ζηελ άιιε. Δίλαη κάιινλ κηα δηαδηθαζία πνπ δεκηνπξγείηαη θαη αλαδεκηνπξγείηαη ζπλερψο ζε θάζε
θνηλσληθή θαηάζηαζε πνπ ζπκκεηέρεη ην άηνκν, θαη ζπγθξαηείηαη απφ ηε ιεπηή θισζηή ηεο κλήκεο»,
Berger, P. Πξφζθιεζε ζηελ θνηλσληνινγία, κηθξ. Διέλε Σζειέπνγινπ, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1985
27
γλψζε είλαη ε ελαζρφιεζε κε πξάγκαηα πνπ δελ έρνπλ θάπνην πξνζσπηθφ λφεκα, ην
ζρνιείν απνηειεί κηα θαιή πξνεηνηκαζία γηα κηα δσή έληνλεο αιινηξίσζεο.
Σν ζρνιείν απηφ απνηειεί ηαπηφρξνλα ζεκαληηθφ κεραληζκφ αλαπαξαγσγήο θαη
λνκηκνπνίεζεο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. Απνηειεί κεραληζκφ δηάθξηζεο, επηινγήο
θαη θαηαλνκήο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζε άληζεο θνηλσληθέο θαη επαγγεικαηηθέο
ζέζεηο, ελψ ηαπηφρξνλα πείζεη ηνπο θνηλσληθά αδχλακνπο φηη ε κεηνλεμία ηνπο είλαη
θπζηθήο ή εζηθήο ηάμεο πνπ ζε θάζε πεξίπησζε αλάγεηαη ζηελ αηνκηθή επζχλε ή,
έζησ, ζηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ καζεηή.
Οη αλαιχζεηο ηνπ Illich13 γηα ηηο θαηαζηάζεηο έληνλεο αιινηξίσζεο πνπ ζπλδένληαη
κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία πξέπεη λα ιεθζνχλ ζνβαξά
ππφςε. Δπηζεκαίλνπλ ηελ χπαξμε ελφο πλεχκαηνο απνμέλσζεο ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ
απζεληηθφηεηα ηεο χπαξμήο ηνπ θαη θαηαδεηθλχνπλ ηα ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα ηεο
ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο κφλν θαηά ζπλζήθε κπνξνχκε λα
κηιάκε γηα κάζεζε. Παξά ηηο ζνβαξέο αδπλακίεο ηεο πξνζέγγηζήο ηνπ, φπσο ιέεη ν Ε.
΢λχληεξ, «ν Ηιιίρ καο αλαγθάδεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε φηη ην ζρνιείν είλαη έλαο
ηχπνο ζηνλ νπνίν ην ήκηζπ ησλ αλζξψπσλ (ζε παγθφζκηα θιίκαθα) δε δηείζδπζε».
΢χκθσλα κε ηνλ παξαπάλσ, εμάιινπ, ζπγγξαθέα «ε θαιή ρξήζε ηνπ Ηιιίρ βξίζθεηαη
ζην φηη αληερεί ζαλ πξνεηδνπνίεζε ιέγνληαο φηη ην ζρνιείν είλαη αλαγθαζκέλν ή λα
εμαθαληζηεί ή, αλ ζέιεη, αλ νθείιεη λα κείλεη ζρνιείν, λα επηηχρεη κηα αλαλέσζε» 14.
Σν ζρνιείν κε ηελ ησξηλή ηνπ κνξθή φρη κφλν δελ πξνζθέξεη ζην καζεηή, αιιά
επηπιένλ ζπγθαιχπηεη ηα πξνβιήκαηα, ηηο αληηθάζεηο, θνπθνπιψλεη ηηο πξαγκαηηθέο
θνηλσληθέο αλάγθεο θαη θπξίσο εζίδεη ζηελ αιινηξίσζε, ζε κηα κνξθή δσήο
απνμελσκέλεο απφ ηηο πξαγκαηηθέο αλζξψπηλεο αλάγθεο15. Σν ζρνιείν απηφ παξάγεη
ηνλ εκπνξεπκαηνπνηεκέλν άλζξσπν, έλαλ άλζξσπν πνπ δεη γηα λα παξάγεη θαη λα
θαηαλαιψλεη, έρνληαο ράζεη θάζε βησκαηηθή ζρέζε κε ηε δσή. Σν ζεκεξηλφ ειιεληθφ
ζρνιείν – θαη αλαθεξφκαζηε ζηα ζρνιεία ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο – δελ
παξέρεη εζσηεξηθά θίλεηξα θαη δε ιεηηνπξγεί ζηε βάζε ηνπ γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο,
αιιά ελδηαθέξεηαη θαη θαιιηεξγεί πξψηηζηα ηα εμσηεξηθά θίλεηξα, ηδηαίηεξα δε ην
ελδηαθέξνλ γηα επίηεπμε βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ. ΢ην βαζκφ πνπ ζπκβαίλεη θάηη
ηέηνην, έρνπκε σο απνηέιεζκα κηα ζεηξά ζπλεπεηψλ.
Ζ κάζεζε απνηειεί δεπηεξεχνπζα ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ – αληηθεηκεληθά,
αλεμάξηεηα απφ ηηο πξνζέζεηο πνιιψλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ κπνξεί λα πξνζπαζνχλ γηα
ην θαιχηεξν – ζην βαζκφ πνπ απηφ δελ αλαδεηά καζεζηαθά εξείζκαηα ζηα
πξνβιήκαηα, ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ παηδηνχ, ψζηε απηά λα απνηειέζνπλ
ηελ αθεηεξία ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Μέζα ζ‟ απηέο ηηο ζπλζήθεο ην ζρνιείν
ιεηηνπξγεί θαηά θχξην ιφγν σο έλαο κεραληζκφο επηινγήο ζηα πιαίζηα ηεο
13
Ίιιηηο, Η., Κνηλσλία ρσξίο ζρνιεία, κηθξ. Βαζίιεο Αλησλφπνπινο, Γεκήηξεο Πνηακηάλνο, εθδ.
Βέξγνο, Αζήλα 1976
14
΢λχληεξ, Ε., ΢ρνιείν, ηάμε θαη πάιε ησλ ηάμεσλ, εθδ. Εαραξφπνπινο, Αζήλα 1981, (ζει. 30-32)
15
΢ηηο αξλεηηθέο πιεπξέο ηνπ ζχγρξνλνπ ζρνιείνπ αλαθέξεηαη ν G. Watson φηαλ, κηιψληαο γηα ηα
πιενλεθηήκαηα ηνπ ΢άκκεξρηι, ιέεη φηη ην παηδί ζ‟ απηφ αλαγλσξίδεηαη σο πξφζσπν κε ζπλαηζζήκαηα,
ζψκα, ζεμνπαιηθφηεηα, γηα ηα νπνία ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν θάλεη ζα λα κελ ππάξρνπλ. Πξνεηνηκάδεη
ην παηδί γηα ηε δσή, αγλνψληαο φηη ην παξφλ είλαη δσή θαη φηη, αλ ην παηδί κάζεη λα κε δεη ζην παξφλ, γηα
λα απνθηήζεη θάπνηα γλσζηηθά εθφδηα, απηφ δε ζα κπνξέζεη λα δήζεη νχηε ζην κέιινλ (Watson, G., ζην
΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο Γξακκέλνο, β΄έθδνζε, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975,
ζει. 168-186). ΢ε αλάινγν πλεχκα, ν Erich Fromm επηζεκαίλεη φηη ε ζεκειηαθή αξρή ηνπ Νει είλαη ε
αγάπε γηα ηε δσή. Πξνζπαζεί λα δεκηνπξγήζεη βηφθηινπο αλζξψπνπο, άηνκα δξαζηήξηα θαη φρη
παζεηηθνχο ζεαηέο ηεο δσήο, αγρσηηθνχο θαη θαηαζιηπηηθνχο, θάηη πνπ ζπζηεκαηηθά θάλεη ην ζεκεξηλφ
θνηλσληθφ ζχζηεκα (Fromm, Δ.,ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά κηθξ. Δπάγγεινο Γξακκέλνο, β΄έθδνζε,
εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975, ζει. 263-278)
28
αμηνθξαηηθήο ηδενινγίαο, ηελ νπνία ζηεξίδεη ζπκβάιινληαο ζηε λνκηκνπνίεζή ηεο

θαη εμαζθαιίδνληαο θνηλσληθή ζπλαίλεζε γη‟ απηήλ θαη γηα ηηο θνηλσληθέο
αληζφηεηεο πνπ ζπγθαιχπηεη. ΢ην ζρνιείν ε θνηλσληθή επηινγή κεηακθηέδεηαη ζε
νπδέηεξε εθπαηδεπηηθή επηινγή, γηα λα επηζηξέςεη αξγφηεξα μαλά ζην θνηλσληθφ πεδίν,
λνκηκνπνηεκέλε πιένλ κέζσ ηεο εθπαηδεπηηθήο «νπδεηεξφηεηαο» θαη
«αληηθεηκεληθφηεηαο».
Σαπηφρξνλα ν καζεηήο εηζπξάηηεη ην κήλπκα φηη ε πξψηηζηε αμία ηεο ζρνιηθήο
ηνπιάρηζηνλ γλψζεο είλαη ε αληαιιαθηηθή κάιινλ παξά ε ρξεζηηθή. Ζ αμία ηεο δελ
είλαη φηη ν καζεηήο γίλεηαη ηθαλφηεξνο λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηνπ θαη λα αληεπεμέιζεη
ζηα πξνβιήκαηα ηεο δσήο. Ζ ζεκαζία ηεο ζρνιηθήο γλψζεο δείρλεη λα πεξηνξίδεηαη
ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή, θαζψο θαη ζηα πηζαλά κειινληηθά
νθέιε πνπ κηα επηηπρεκέλε ζρνιηθή πνξεία ζπλεπάγεηαη. Οη ππνδειψζεηο ηνπ ηξφπνπ
κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγεί ην ζρνιείν θαιιηεξγνχλ κηα ηέηνηα αληίιεςε ηεο γλψζεο σο
εκπνξεχκαηνο, θαζήθνληνο ή πεδίνπ δηάθξηζεο, απνκαθξχλνληαο ην καζεηή απφ ηελ
δπλαηφηεηα λα εθκεηαιιεπηεί ηελ νπζηαζηηθή ηεο ιεηηνπξγία ηεο απηναλάπηπμεο θαη
ηεο βίσζεο κηαο δσήο ζε αληαπφθξηζε πξνο ηηο αλάγθεο ηνπ. ΢ηα παξαπάλσ αληηζηνηρεί
κηα εθδνρή ηεο κάζεζεο, φρη σο κηαο ακνηβαία κεηαζρεκαηηζηηθήο δηαδηθαζίαο κεηαμχ
γλσξίδνληνο ππνθεηκέλνπ θαη γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ, αιιά σο κηαο κεραληζηηθήο
δηαδηθαζίαο αζξνηζηηθήο ζπζζψξεπζεο γλψζεσλ, κέζσ θπξίσο ηεο απνκλεκφλεπζεο
ησλ πνξηζκάησλ ησλ δηαθφξσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ.
Ζ απνπζία εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ νδεγεί ζηελ εμάξηεζε ηεο καζεηηθήο
δξαζηεξηνπνίεζεο – θαη απηφ ηζρχεη ηφζν γηα ηνλ «θαιφ» καζεηή φζν θαη γηα ηνλ
«θαθφ» – απφ εμσηεξηθέο επηβξαβεχζεηο θαη αληακνηβέο, κε ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο
φρη κφλν γηα ηε ζρνιηθή εξγαζία αιιά θαη γηα ηε γεληθφηεξε ζρέζε πνπ ην παηδί
αλαπηχζζεη κε ηνλ θφζκν θαη ηνλ ηξφπν πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη κέζα ζ‟ απηφλ, αθνχ
έηζη απηφ εμνηθεηψλεηαη κε ηε δξαζηεξηφηεηα ρσξίο εζσηεξηθφ λφεκα. ΢ην βαζκφ
πνπ ε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα δε βξίζθεη εζσηεξηθά εξείζκαηα γλσζηηθνχ ραξαθηήξα,
κνλαδηθφ θίλεηξν δελ κπνξεί παξά λα είλαη είηε ε βαζκνινγηθή πίεζε είηε κηα ηπθιή
ζπκκφξθσζε ζηηο απαηηήζεηο ηνπ δαζθάινπ-θνξέα θχξνπο θαη εμνπζίαο. Έλα ηέηνην
ζρνιείν ζπκβάιιεη ζηελ απνμέλσζε ηνπ καζεηή απφ ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηηο αλάγθεο
ηνπ, ππνλνκεχεη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ζηε δηθή ηνπ ζθέςε θαη ηνλ θαζηζηά εηεξν-
θαηεπζπλφκελν, ππνρείξην θάζε εηδηθνχ. ΢ηελ επνρή ηεο βαζηιείαο ηνπ εηδηθνχ, ηνπ
αλζξψπνπ πνπ θαηέρεη κηα γλψζε «εξγαιεηαθή», κηα γλψζε εκπφξεπκα, εληαγκέλε
κέζα ζε έλα ζχζηεκα γεληθεπκέλεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο, πνπ θηλείηαη ζηε ινγηθή ηεο
κεγηζηνπνίεζεο ηνπ απνηειέζκαηνο, ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε κεηαηξέπεηαη ζε απφιπηε
αμία, γίλεηαη ε καγηθή ζπληαγή γηα ηελ επίιπζε φισλ ησλ πξνβιεκάησλ.
Ζ εθπαίδεπζε, εμάιινπ, σο πνιηηηθή πξάμε δηακνξθψλεη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ
παηδηνχ κε λφξκεο πνπ αληαλαθινχλ ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο16.
΢πκβάιιεη έηζη ζηε δεκηνπξγία εμαξηεκέλσλ αηφκσλ, ρσξίο εκπηζηνζχλε ζηε ζθέςε
ηνπο θαη ζηνλ εαπηφ ηνπο, θαη φρη απηφλνκσλ ππνθεηκέλσλ, κε θξηηηθή ζθέςε, φπσο
κεγαιφζηνκα δηαθεξχζζεη θαη φπσο βέβαηα ζα έθαλε έλα ζρνιείν πνπ ζα ππεξεηνχζε
ηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ. Ζ εθπαίδεπζε, κε ηε κνξθή πνπ πεξηγξάθνπκε, νδεγεί ζε
ζπκκφξθσζε πξνο ηηο εληνιέο ησλ θνξέσλ θχξνπο θαη εμνπζίαο, ρσξίο απηή ε
ζπκκφξθσζε λα έρεη εζσηεξηθφ λφεκα γηα ην άηνκν θαη νπζηαζηηθή απνδνρή.
΢πκβάιιεη έηζη ζηνλ εζηζκφ ζηελ ηπθιή ππαθνή θαη ηε ζπκβαηηθφηεηα. Δζίδεη ζηελ
επηβαιιφκελε απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο δξαζηεξηφηεηα, κηα δξαζηεξηφηεηα
ρσξίο λφεκα γηα ην δξσλ άηνκν. Απηφ ην απνμελσκέλν απφ ηνλ εαπηφ ηνπ θαη απφ
16
Σδάλε, Μ., Θέκαηα θνηλσληνινγίαο ηεο παηδείαο. ΋γδνε έθδνζε, εθδφζεηο Γξεγφξε, Αζήλα 2003, ζει.
65-66
29
ηνλ θφζκν άηνκν γίλεηαη έλα θαηαλαισηηθφ ξνκπφη. ΋ηαλ μεθεχγεη απφ απηή ηελ
θαηάζηαζε, θαη απηφ επηπρψο γίλεηαη πνιιέο θνξέο, δελ είλαη θάηη πνπ ην νθείιεη ζην
ζρνιείν θαη ηε γλψζε πνπ απηφ ηνπ έρεη πξνζθέξεη.
Δπηπιένλ, θαη πνιχ ζεκαληηθά, ην ζρνιείν πεξηζσξηνπνηεί θαη νδεγεί ζηελ
αδηαθνξία ηα παηδηά κε θαθέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο. Σν ζρνιείν δείρλεη λα ζεσξεί
σο θαζήθνλ ηνπ κάιινλ ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ παξά ηελ
αλαδήηεζε ηξφπσλ θαη κεζφδσλ πνπ ζα ηνπ επηηξέπνπλ λα αληαπνθξίλεηαη κε επάξθεηα
ζηηο καζεζηαθέο θαη άιιεο αλάγθεο ησλ καζεηψλ. Καη αλ απηφ, γηα ηνπο «θαινχο»
καζεηέο, δείρλεη λα απνηειεί θίλεηξν ελαζρφιεζεο κε ηα καζήκαηα, δελ ηζρχεη ην ίδην
γηα φζνπο δελ επηηπγράλνπλ θαιέο επηδφζεηο. Οη ρακειέο επηδφζεηο νδεγνχλ θάπνηα
παηδηά ζηελ απφζπξζε απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο, αθνχ κέζα ζ‟ απηέο κφλν
ηελ ππνλφκεπζε ηεο απηφ-εηθφλαο ηνπο θαη ηελ θαηαξξάθσζε ηεο απηφ-εθηίκεζήο
ηνπο εηζπξάηηνπλ. Γηα ηνπο ίδηνπο, εμάιινπ, ιφγνπο «ε ζρνιηθή απνηπρία πξνθχπηεη σο
παξάγνληαο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ εθδήισζε βίαο ζην ζρνιείν»17. Αληί ινηπφλ ην
ζρνιείν λα ιεηηνπξγεί αληηζηαζκηζηηθά γηα ηα παηδηά απφ κνξθσζηαθά κεηνλεθηηθά
πεξηβάιινληα θαη δηνξζσηηθά απέλαληη ζε πεξηβάιινληα ςπρνινγηθά πξνβιεκαηηθά,
έξρεηαη, θη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ, λα ζπκβάιιεη, θαηά ηξφπν ζεκαληηθφ, ζηελ
θαηαηξφπσζε ησλ παηδηψλ κε ηηο κεγαιχηεξεο κνξθσηηθέο θαη ςπρνινγηθέο αλάγθεο.
΢πληειεί ζηε δεκηνπξγία αηζζεκάησλ κεηνλεμίαο, αληθαλφηεηαο θαη ρακειήο απηφ-
εθηίκεζεο ζηνπο «θαθνχο» καζεηέο, έηζη ψζηε λα επηηείλεηαη ε εμαξηεζηαθή δηάζηαζε
ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, πνπ νχησο ή άιισο πξνυπάξρεη, δεκηνπξγεκέλε απφ εμσ-
εθπαηδεπηηθνχο παξάγνληεο.
Δμάιινπ, κνινλφηη ε βαζκνινγηθή πηζηνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο γλψζεο αθήλεη πνιιά
εξσηεκαηηθά αλαπάληεηα, παξακέλεη ην γεγνλφο φηη νη βαζκνινγηθέο επηδηψμεηο
ππνζθάπηνπλ ηνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο αθφκε θαη ζηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ πςειέο
επηδφζεηο. ΢ην βαζκφ πνπ νη καζεηηθέο πξνζπάζεηεο πξνζαλαηνιίδνληαη κε βάζε ηα
εμσηεξηθά θίλεηξα ηεο βαζκνινγηθήο αλαγλψξηζεο, ππνλνκεχεηαη ε εζσηεξηθή
θηλεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ. Οη καζεηέο πνπ επηηπγράλνπλ πςειέο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο, θαηά θαλφλα, επηδίδνληαη ζε βαζκνζεξία κέζα ζ‟ έλα αληαγσληζηηθφ
πιαίζην, κε ζπλέπεηεο έληνλα αιινηξησηηθέο.
Ζ ζεψξεζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο σο αηνκηθνχ πξνβιήκαηνο ζπκβάιιεη ζηελ
απφθξπςε ηεο νπζηαζηηθήο αλεπάξθεηαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο λα
αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ησλ ζεκεξηλψλ παηδηψλ. Απελνρνπνηείηαη έηζη έλα
εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ δελ πξνζθέξεη νπζηαζηηθή γλψζε, εθφζνλ ζηεξίδεηαη
απνθιεηζηηθά ζε εμσηεξηθά θίλεηξα ηα νπνία, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, δελ απνηεινχλ
θίλεηξα γηα κάζεζε αιιά θίλεηξα γηα επηδφζεηο.
Γ) Οη επηδηψμεηο καο
Μία απφ ηηο επηδηψμεηο ηεο εξγαζίαο καο είλαη λα αλαδεηρζεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν
γίλεηαη αληηιεπηή ε έλλνηα ηεο αδηαθνξίαο πνπ ηφζν ζπρλά ρξεζηκνπνηείηαη, γηα λα
πεξηγξάςεη θαη εξκελεχζεη ηελ αζζεληθή καζεηηθή ζπκκεηνρή ζην κάζεκα. ΋πσο
αλαθέξακε, ε αληίιεςε πνπ νη παξάγνληεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο έρνπλ γηα
ηελ αδηαθνξία θαη ηηο αηηίεο ηεο έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηνλ ηξφπν πνπ
δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηα πιαίζηα ηνπ καζήκαηνο, γηα ηνλ ηξφπν πνπ ζπκπεξηθέξνληαη
πξνο ηνπο «αδηάθνξνπο» καζεηέο θαη γηα ηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνπλ ην πξφβιεκα.
17
Αξηηλνπνχινπ, Β., Ζ ζρνιηθή βία ζηελ Διιάδα: Αλαζθφπεζε εξεπλψλ θαη ζηξαηεγηθέο
αληηκεηψπηζεο, Πνηληθή Γηθαηνζχλε 10 /2000 (έηνο 3 ν) ζει. 1035-1041 (ζει. 1036)
30
Μηα δεχηεξε επηδίσμε, άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηελ πξψηε, είλαη λα ζπλεηδεηνπνηεζεί

ε έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο αδηαθνξίαο, φπσο απηφ βηψλεηαη απφ εθπαηδεπηηθνχο
θαη καζεηέο. Ζ αδηαθνξία, ζην βαζκφ πνπ γίλεηαη αληηιεπηή σο κηα γεληθεπκέλε
θαηάζηαζε, δείρλεη κηα θξίζε ηεο εθπαίδεπζεο. Μήπσο απηή ε θξίζε δελ είλαη ηίπνηε
άιιν απφ ην απνηέιεζκα ηεο ζχγρπζεο πνπ επηθξαηεί αλάκεζα ζηνπο δηαθεξπγκέλνπο
ζηφρνπο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηηο πξαγκαηηθέο ηεο ιεηηνπξγίεο; Μήπσο ηειηθά ε
αδηαθνξία δελ είλαη παξά έλα ζχκπησκα ηεο αλαληηζηνηρίαο αλάκεζα ζηηο επίζεκεο
δηαθεξχμεηο πεξί δηακφξθσζεο καζεηψλ κε θξηηηθέο θαη νινθιεξσκέλεο
πξνζσπηθφηεηεο, κέζα ζε έλα ζρνιείν πνπ ζηελ πξάμε ππνλνκεχεη απηνχο ηνπο
ζηφρνπο; Έλα ζρνιείν πνπ, ελψ ην ίδην αξλείηαη ηελ πξνζσπηθή ζπκκεηνρή θαη
αλάπηπμε ζην καζεηή, απφ ηελ άιιε θαηαθεχγεη ζηελ πξνζσπηθή ηνπ ελνρνπνίεζε,
γηα φζα απηφ ην ίδην ηνπ αξλείηαη;
Δμάιινπ, γηα πνην ιφγν, ελψ ππάξρεη (ζην βαζκφ βέβαηα πνπ ζπκβαίλεη θάηη ηέηνην)
ε αίζζεζε φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν έρεη κεγάιε έθηαζε θαη αθνξά
κεγάιν κέξνο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, ζηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή
γίλεηαη ζπζηεκαηηθά πξνζθπγή ζηελ έλλνηα ηεο αηνκηθήο αδηαθνξίαο, γηα λα
πεξηγξάςεη θαη λα εξκελεχζεη ηελ κεησκέλε ή αλχπαξθηε ζπκκεηνρή ζην κάζεκα;
Έλαο απφ ηνπο ζηφρνπο καο είλαη λα δηεπθξηληζηεί ν ηδενινγηθφο ξφινο πνπ κηα
ηέηνηα, αηνκηθή /ςπρνινγηθή, αληίιεςε ηεο αδηαθνξίαο έρεη, εληνπίδνληαο ηηο
ζπλέπεηεο πνπ απηή έρεη ηφζν γηα ην καζεηή φζν θαη γηα ηελ αλαπαξαγσγή
εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ πνπ δελ έρνπλ θακία ζρέζε κε ηηο αλάγθεο ησλ ζεκεξηλψλ
παηδηψλ.
Σέινο, ζα επηρεηξήζνπκε λα δηαθξίλνπκε ηηο κνξθέο αδηαθνξίαο πνπ, κε βάζε ηε
ζεσξία, κπνξνχκε λα πηζαλνινγήζνπκε φηη ππάξρνπλ ζην ζρνιείν. Μία πνπ ζρεηίδεηαη
κε ηνλ απμεκέλν βαζκφ ηππνπνίεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη
παζεηηθνπνίεζεο ηνπ καζεηή – πνπ αθνξά φινπο ηνπο καζεηέο – θαη κία δεχηεξε πνπ
αθνξά ηνπο καζεηέο ρακειψλ επηδφζεσλ, πνπ «δελ ηα θαηαθέξλνπλ θαιά ζηα
καζήκαηα», βηψλνληαο έηζη κία δηαξθή απεηιή γηα ηελ απηνεθηίκεζή ηνπο. Καη νη δχν
κνξθέο αδηαθνξίαο παξάγνληαη απφ ην ζρνιείν, έλα ζρνιείν πνπ δελ ελδηαθέξεηαη γηα
ηνλ καζεηή θαη ηηο αλάγθεο ηνπ αιιά πξψηηζηα γηα ηελ θαηάηαμή ηνπ ζε αλψηεξε ή
θαηψηεξε ζέζε κέζα ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα κνξθσηηθήο ηζρχνο, γηα αλάινγεο
θνηλσληθέο ρξήζεηο. ΢ε κηα ηέηνηα ινγηθή, θνξπθαίνο δείρλεη λα είλαη ν ξφινο ηεο
βαζκνινγίαο ζηελ νπνία θαίλεηαη φηη ζπλνςίδνληαη ηα ζρνιηθά ραξαθηεξηζηηθά.
◊◊◊◊◊◊
Σν πξψην κέξνο ηεο κειέηεο αθνξά ζηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνπ πξνβιήκαηνο.
Απνηειείηαη απφ ηξία θεθάιαηα απφ ηα νπνία ην πξψην αζρνιείηαη κε ηηο ζεσξίεο απφ
ην ρψξν ηεο θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζηελ θαιχηεξε
θαηαλφεζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη απνκαθξχλνπλ ηνλ θίλδπλν κηαο ςπρνινγηθνπνίεζεο
ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ. Σν δεχηεξν θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηηο ςπρνθνηλσληθέο
θαη παηδαγσγηθέο δηαζηάζεηο ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ, εθηφο ησλ άιισλ, ζα καο
βνεζήζνπλ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ παξακέηξσλ πνπ ζα δηεξεπλεζνχλ ζην εξεπλεηηθφ
κέξνο. Σν ηξίην, ηέινο, θεθάιαην επηρεηξεί λα ζπλνςίζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ. Πξνθεηκέλνπ, εμάιινπ λα γίλεη θαιχηεξα θαηαλνεηή ε
ζθνπηά απφ ηελ νπνία πξνζεγγίδνπκε ην πξφβιεκα, ζα επηρεηξήζνπκε, ζην θεθάιαην
απηφ, κηα ζθηαγξάθεζε ησλ βαζηθψλ αξρψλ ιεηηνπξγίαο ηνπ ελαιιαθηηθνχ ζρνιείνπ,
ελφο ζρνιείνπ θαιχηεξα ελαξκνληζκέλνπ πξνο ηηο αλάγθεο ηνπ ζεκεξηλνχ παηδηνχ.
Σν δεχηεξν κέξνο είλαη ην εξεπλεηηθφ. Ζ πξψηε ελφηεηα ηνπ εξεπλεηηθνχ κέξνπο
αλαθέξεηαη ζηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο πνπ δηεμήρζε ζηελ Κέξθπξα, κε ζθνπφ ηε
31
δηεξεχλεζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζηα γπκλάζηα ηνπ λεζηνχ. ΢ηελ ελφηεηα απηή
πεξηγξάθεηαη ε νξγάλσζε θαη δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο, ην εξεπλεηηθφ «εξγαιείν» πνπ
ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ζην νπνίν ζηεξίρζεθε, ν ηξφπνο επηινγήο
ηνπ δείγκαηνο, ε κέζνδνο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ. ΢ηε
δεχηεξε ελφηεηα ηνπ εξεπλεηηθνχ κέξνπο δηαθξίλνπκε δχν θεθάιαηα απφ ηα νπνία ην
πξψην αλαθέξεηαη ζηελ παξνπζίαζε-πεξηγξαθή ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο, ελψ
ην δεχηεξν ζηελ αλάιπζε-εξκελεία ηνπο. Γηα ην ζθνπφ απηφ ηα δεδνκέλα
νξγαλψζεθαλ ζηε βάζε πηλάθσλ δηαζηαπξσκέλεο ηαμηλφκεζεο, ζπγθξίζεσλ θαη
ζπζρεηίζεσλ.
΢ην ηξίην κέξνο, πνπ δηαθξίλεηαη ζε δχν ελφηεηεο, επηρεηξνχκε ηε εμαγσγή
ζπκπεξαζκάησλ. Ζ πξψηε ελφηεηα αλαθέξεηαη ζηα εξεπλεηηθά ζπκπεξάζκαηα
αλαθνξηθά κε ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν, ηνλ ηξφπν πνπ καζεηέο θαη
εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ηφζν ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ φζν θαη ηε καζεηηθή
αδηαθνξία θαζψο θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο
αδηαθνξίαο ζπγθεθξηκέλσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην θχιν,
ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα θαη ην επίπεδν ησλ
βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ. ΢ηε δεχηεξε εμάιινπ ελφηεηα επηρεηξνχκε λα
ηνπνζεηήζνπκε ηα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ηνπο πιαίζην θαη
λα δηαηππψζνπκε θάπνηα γεληθφηεξα ζπκπεξάζκαηα πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν πνπ
νη κνξθέο καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάκε ζην ζρνιείν
ελαξκνλίδνληαη κε έλαλ ζπλνιηθφηεξν ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο θνηλσλίαο θαη απνηεινχλ
εθδειψζεηο ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο.
΢ε ηξία, ηέινο, παξαξηήκαηα παξαηίζεληαη ζηνηρεία απφ ηελ πηινηηθή έξεπλα, ηα
εξσηεκαηνιφγηα (καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ θπξίσο
έξεπλα θαη νη πίλαθεο πνπ δελ εκθαλίδνληαη ζηα θείκελα ηεο κειέηεο, πίλαθεο πνπ
παξνπζηάδνπλ ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δχν δεηγκάησλ (καζεηψλ θαη
εθπαηδεπηηθψλ) θαζψο θαη φζνη πεξηέρνπλ ζηνηρεία πνπ δελ είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθά.
Ζ κειέηε απηή επηρεηξεί λα ζπκβάιεη ζηελ αλάδεημε ησλ δηαζηάζεσλ πνπ ην

πξφβιεκα θαίλεηαη φηη έρεη ζην ειιεληθφ ζρνιείν. Ζ απνκπζνπνίεζε ηεο έλλνηαο θαη ε
θαηάδεημε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηεο ζηα πιαίζηα ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο απνηειεί κηα
δεχηεξε επηδίσμε καο. Οη κνξθέο καζεηηθήο ζπκκεηνρήο ζηηο ζρνιηθέο εθπαηδεπηηθέο
δηαδηθαζίεο, δείρλνπλ, φπσο ειπίδνπκε φηη ζα θαλεί ζηε ζπλέρεηα, φηη είλαη ζηεξεκέλεο
απφ ην λφεκα πνπ κηα απζεληηθή ζπκκεηνρή πξνυπνζέηεη – πξφβιεκα βέβαηα πνπ δελ
είλαη ησλ καζεηψλ, αιιά ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγεί ην ζρνιείν – γεγνλφο πνπ
ζπλδέεηαη κε επηινγέο πνπ έρνπλ ηηο αθεηεξίεο ηνπο ζηε ζχγρξνλε θνηλσληθή
νξγάλσζε.
Ζ έξεπλά καο δείρλεη φηη νη ζπλαηζζεκαηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ καζεηηθνχ
ελδηαθέξνληνο θαη ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο κπνξνχλ λα απνθαιχςνπλ ζεκαληηθέο
πιεπξέο ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ εμεηάδνπκε. ΢πκβάιινπλ ζηελ θαηαλφεζε ησλ ιφγσλ
γηα ηνπο νπνίνπο ην ζρνιείν ππνιείπεηαη απφ ην ξφιν πνπ ζηελ επίζεκε ξεηνξηθή
πξννξίδεηαη λα έρεη. Μαο βνεζνχλ επίζεο λα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ηνλ ηξφπν κε
ηνλ νπνίν νη θνηλσληθέο δηαθνξέο ησλ καζεηψλ κεηαηξέπνληαη ζε δηαθνξεηηθφ
ζπλαηζζεκαηηθφ θιίκα θαηά ηε ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή ζηηο ζρνιηθέο εθπαηδεπηηθέο
δηαδηθαζίεο.
Ζ ζεκαζία ηεο πεξαηηέξσ δηεξεχλεζεο ηνπ ζέκαηνο κέζα απφ έξεπλεο κεγαιχηεξεο
εκβέιεηαο πξνθχπηεη απφ ηηο παξαπάλσ δηαπηζηψζεηο. Οη πξψηεο απηέο ςειαθήζεηο
ρξήδνπλ βαζχηεξεο θαη ζπζηεκαηηθφηεξεο δηεξεχλεζεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ
καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαζψο θαη ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν ε απνθηψκελε ζρνιηθή
32
γλψζε κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηνπο καζεηέο γηα επίιπζε πξαθηηθψλ

πξνβιεκάησλ ηεο δσήο. Οη ζπγθηλεζηαθέο ηέινο δηαθνξέο, πνπ ηειηθά ζπληζηνχλ
δηαθνξέο εκπεηξίαο θαη βηψκαηνο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθήο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο,
δείρλνπλ λα έρνπλ έλα βάζνο ε δηεξεχλεζε ηνπ νπνίνπ ζα απνβεί πνιχ ρξήζηκε ζηελ
θαηαλφεζε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο εμαζθαιίδεηαη ε ηαμηθή εγεκνλία.
33
ΜΔΡΟ΢ ΠΡΧΣΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ΢ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢

ΜΑΘΖΣΗΚΖ΢ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢
Α) Ζ ΢ΤΜΒΟΛΖ ΣΧΝ ΘΔΧΡΗΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢

ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢ ΢ΣΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ΢
1. Ο Φνλμηνλαιηζκφο
2. Μηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο
3. Μαξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο
3.1. Ζ ζεσξία ηνπ «Μνξθσηηθνχ Κεθαιαίνπ» ησλ P. Bourdieu & J. – Cl. Passeron
3.2. Ζ Μαξμηζηηθή Πξνζέγγηζε ησλ Chr. Baudelot & R. Establet.

Οη απφςεηο ηεο V. Isambert-Jamati
3.3. Οη Ρηδνζπάζηεο (S. Bowles & H. Gintis)
3.4. Ζ Κξηηηθή ΢ρεηηθηζηηθή Πξνζέγγηζε ηνπ Michael Apple
3.5. Σνπνζέηεζε ηνπ πξνβιήκαηνο
Β) ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢
1. Δηζαγσγηθά
1.1. Σν ελδηαθέξνλ
1.2. Ζ αδηαθνξία
2. Θεσξίεο κάζεζεο
2.1. ΢πκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο ηεο εμάξηεζεο Δ – Α
2.2. Γλσζηηθέο ζεσξίεο ηνπ oινκνξθηθνχ πεδίνπ (Gestalt – field)
3. Κηλεηήξηα δχλακε – Κίλεηξα

3.1. Οη ζεσξίεο ησλ ελζηίθησλ
3.2. Ζ ςπραλαιπηηθή ζεσξία
3.3. Αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο (Rogers, Maslow)
3.4. ΢πκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο
3.5. Γλσζηηθέο ζεσξίεο
4. Σα εζσηεξηθά θαη ηα εμσηεξηθά θίλεηξα ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ αηηηνινγηθνχ

πξνζδηνξηζκνχ
Κίλεηξα θαη εθπαίδεπζε
34
5. Μνληέια Γηδαζθαιίαο
Δλδηαθέξνλ θαη αδηαθνξία ζηα δηάθνξα κνληέια δηδαζθαιίαο, κάζεζεο θαη
θηλήηξσλ
6. Σν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία

6.1. Κίλεηξα κάζεζεο θαη δηδαζθαιία. Σν κνληέιν ARCS ηνπ Keller
6.2. Σν κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ησλ Small, Dodge θαη Jiang
6.3. Κίλεηξα θαη καζεηηθφ ελδηαθέξνλ
6.4. Μνξθέο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
6.5. ΢πκπεξαζκαηηθά
6.6. Αιινηξίσζε θαη αδηαθνξία
7. Αμηνιφγεζε – Βαζκνινγία
7.1. Ζ αμηνιφγεζε
7.1.1. Οη ιεηηνπξγίεο ηεο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ
7.1.2. Δίδε αμηνιφγεζεο ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ
7.2. Οη εμεηάζεηο
7.2.1. Δίδε εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ
7.2.2. Δμεηαζηηθέο κέζνδνη θαη ηερληθέο
7.2.3. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά κηαο θαιήο αμηνιφγεζεο
7.2.4. Οη δηδαθηηθνί ζηφρνη
7.2.5. Απφ ην παξαδνζηαθφ ζην ζχγρξνλν κνληέιν αμηνιφγεζεο ηεο
καζεηηθήο επίδνζεο
7.3. Ζ βαζκνινγία
7.3.1. ΢πζηήκαηα βαζκνινγίαο
7.3.2. «Αλαγθαηφηεηα» ηεο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ
7.3.3. Αδπλακίεο ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο
Γ) ΣΟ ΢ΖΜΔΡΗΝΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ

1. Ζ κεηάβαζε απφ ην απηαξρηθφ ζην ηερλνθξαηηθφ ζρνιείν
2. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζεκεξηλνχ ειιεληθνχ ζρνιείνπ
3. Γηα έλα άιιν ζρνιείν
Ζ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΑ

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
35
Οη ζεσξεηηθέο καο επηινγέο θηλνχληαη ζηελ θαηεχζπλζε κηαο θξηηηθήο
ζρεηηθηζηηθήο πξνζέγγηζεο ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ. Απφ ηε κία αθνινπζψληαο
ηηο εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο18 δερφκαζηε φηη ε πξαγκαηηθφηεηα θαηαζθεπάδεηαη
θνηλσληθά κε ηελ έλλνηα φηη απηή λνεκαηνδνηείηαη κέζα απφ ηηο ζπλερείο
αιιειεπηδξάζεηο ησλ αλζξψπηλσλ ππνθεηκέλσλ. ΋κσο απηή ε λνεκαηνδφηεζε δελ
είλαη ειεχζεξε νχηε γίλεηαη ηπραία. Δμαξηάηαη απφ ηελ ηαμηθή θαη ηηο άιιεο δνκέο
ηζρχνο θαη ζπλδέεηαη κε ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο κε απηέο.
΢ηα πιαίζηα ηεο αθνινπζνχκελεο πξνζέγγηζεο δε γίλεηαη δεθηή ε «αληηθεηκεληζηηθή»
επηζηεκνληθή ζηάζε, «πνπ ζπζρεηίδεη απιντθά ηηο ζεσξεηηθέο πξνηάζεηο κε
θαηαζηάζεηο πξαγκάησλ»19, ζηάζε πνπ, ζε ηειεχηαηα αλάιπζε, απνδίδεη ζηνλ
θνηλσληθφ επηζηήκνλα ην ξφιν ηνπ παζεηηθνχ θαηαγξαθέα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ.
΢ηελ πξννπηηθή πνπ πηνζεηνχκε ε θνηλσληθή επηζηήκε δε κέλεη ακέηνρε, απιφο
παξαηεξεηήο ησλ θνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ, αιιά ζπκκεηέρεη απηή ε ίδηα ζηηο
αλαπηπμηαθέο δηαδηθαζίεο ηεο θνηλσληθήο δσήο20. Ζ αληίιεςε πεξί νπδεηεξφηεηαο ηεο
επηζηήκεο21 θαη ηεο ηερλνινγίαο απνηειεί ζηελ επνρή καο θεληξηθφ ηδενινγηθφ
κεραληζκφ ή, θαιχηεξα, έθθξαζε ηεο γθξακζηαλήο ηδενινγηθήο «εγεκνλίαο» ησλ
θπξίαξρσλ δπλάκεσλ. Ζ νπηηθή ησλ θπξίαξρσλ δπλάκεσλ δηαπνηίδεη θαη είλαη έκκεζα
παξνχζα ζε θάζε πιεπξά ηεο θνηλσληθήο δσήο. Ζ απνθπγή «θπζηθνπνίεζεο» απηήο
ηεο νπηηθήο είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ θξηηηθή επηζηήκε.
Σελ ίδηα ζηηγκή εθθξάδεηαη έληνλα ε αλεζπρία «γηα ηελ αλχςσζε ηεο ηερλνινγίαο
θαη ηεο επηζηήκεο ζε απηνζθνπφ κάιινλ παξά γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απηέο σο κέζα
γηα ηελ επξχηεξε θνηλσληθή θαη αηνκηθή αλάπηπμε»22. Ζ πςειή ηερλνινγία, ζηελ
ππεξεζία ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ θέξδνπο, δεκηνπξγεί ζήκεξα ηεξάζηηνπο θηλδχλνπο
νηθνινγηθήο θαηαζηξνθήο θαη νινθιεξσηηθήο ρεηξαγψγεζεο ησλ αλζξψπσλ. ΢ην
βαζκφ πνπ «νη άλζξσπνη αλαγλσξίδνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο ζηα εκπνξεχκαηά ηνπο,
βξίζθνπλ ηελ ςπρή ηνπο ζην απηνθίλεηφ ηνπο, ζηελ ηαηλία πςειήο πηζηφηεηαο πνπ
έρνπλ», θιπ., «ν κεραληζκφο πνπ ζπλδέεη ην άηνκν κε ηελ θνηλσλία ηνπ άιιαμε θαη ν
18
Αθεηεξηαθφ ζεκείν ησλ πξνζεγγίζεσλ απηψλ είλαη νη απφςεηο ηνπ Wilhelm Dilthey, ζχκθσλα κε ηνλ
νπνίν νη θνηλσληθέο ή πλεπκαηηθέο επηζηήκεο επηδηψθνπλ ηελ θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο ηεο δξάζεο ησλ
αλζξψπσλ, ελψ νη θπζηθέο επηζηήκεο επηδηψθνπλ λα εμεγήζνπλ ηα θπζηθά θαηλφκελα, εληνπίδνληαο
θαλνληθφηεηεο θαη αηηηψδεηο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο, Παπαδεκεηξίνπ, Δπζ., Ζ ζέζε ηεο δηδαθηηθήο ζην
ζχζηεκα ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, ζην Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ., (επηκ.) Ζ εμέιημε ηεο δηδαθηηθήο.
Δπηζηεκνινγηθή ζεψξεζε., εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2004, ζει. 21-32
19
Habermas, J., Γλψζε θαη δηαθέξνλ, ζην Κείκελα γλσζηνζεσξίαο θαη θνηλσληθήο θξηηηθήο, κηθξ.
Αληψλεο Οηθνλφκνπ, εθδ. Πιέζξνλ, Αζήλα 1990, ζει. 28
20
Ζ θξηηηθή θνηλσληθή επηζηήκε απνβιέπεη ζηελ ρεηξαθέηεζε θαη απειεπζέξσζε ηνπ αλζξψπνπ. Σν
κεζνδνινγηθφ πιαίζην ησλ θξηηηθψλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ απηνζηνραζηηθή
ζηάζε ηνπο πνπ, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, θηλεηνπνηείηαη απφ ην ρεηξαθεηηθφ γλσζηηθφ δηαθέξνλ ηνπο,
Habermas, J., 1990, Γλψζε θαη δηαθέξνλ … φ.π.
21
Καηά ηνλ Horkheimer, ε «θνηλσληθή επηζηήκε θαη ην αληηθείκελφ ηεο αλήθνπλ ζηελ ίδηα θνηλσληθή
νιφηεηα. … Ο κεκνλσκέλνο επηζηήκνλαο … ζηελ νπζία ρξεζηκνπνηεί αζπλείδεηα έλα ελλνηνινγηθφ
πιαίζην πνπ δηακνξθψλεη ε ίδηα ε θνηλσληθή νιφηεηα», Γέκπηνπ, Π.A., Μεζνδνινγία ησλ θνηλσληθψλ
επηζηεκψλ. Μεηαζεσξία & ηδενινγηθή θξηηηθή ησλ επηζηεκψλ ηνπ αλζξψπνπ, Σφκνο 1, εθδ. Παπαδήζε,
Αζήλα 1984, ζει. 388. Ο ίδηνο ν Max Weber, πνπ, φπσο είλαη γλσζηφ, επέκελε ζηελ αλάγθε ηεο
επηζηεκνληθήο αμηνινγηθήο νπδεηεξφηεηαο θαη ηνπ νπνίνπ ε κεζνδνινγία εληάζζεηαη ζηνλ επξχηεξν
ρψξν ηνπ ζεηηθηζκνχ, «πίζηεπε φηη δε κπνξνχκε λα ππεξβνχκε κε ηξφπν νξηζηηθφ ην αμηνινγηθφ θαη
γλσζηνινγηθφ πιαίζην ηεο θνηλσλίαο, ηνλ „πνιηηηζκφ‟ απηφλ θαζ‟ απηφλ θαη λα νδεγεζνχκε ζε έλα είδνο
γλσζηηθήο θαη πξαθηηθήο παληνδπλακίαο θαη „ειεπζεξίαο‟», Αλησλνπνχινπ, Μ. Ν., Θεσξία θαη
Ηδενινγία ζηε ζθέςε ησλ θιαζζηθψλ ηεο Κνηλσληνινγίαο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα ζει. 214
22
Anderson, Ch. H., Πξνο κηα λέα θνηλσληνινγία, κηθξ. Διέλε Καθνζαίνπ, αλαζεσξεκέλε έθδνζε, εθδ.
Παπαδήζε, Αζήλα 1986, ζει. 72
36
θνηλσληθφο έιεγρνο βξίζθεηαη κέζα ζηηο θαηλνχξγηεο αλάγθεο πνπ γέλλεζε». ΢ήκεξα
«νη θπξίαξρεο κνξθέο θνηλσληθνχ ειέγρνπ είλαη ηερλνινγηθέο». Γίπια ζηηο
παξαδνζηαθέο πεξηζζφηεξν έθδειεο κνξθέο ειέγρνπ θαη θαηαλαγθαζκνχ (ζηξαηφο,
αζηπλνκία, δηθαηνζχλε) ν ηερληθφο έιεγρνο παίδεη έλα, νινέλα θαη ζεκαληηθφηεξν,
ξφιν. «΢ήκεξα … ν ηερληθφο έιεγρνο έρεη γίλεη ε ελζάξθσζε ηεο Λνγηθήο, είλαη ζηελ
ππεξεζία φισλ ησλ νκάδσλ, φισλ ησλ θνηλσληθψλ ζπκθεξφλησλ – έηζη ψζηε θάζε
αληίζεζε λα κνηάδεη αθαηαλφεηε θαη θάζε αληίζηαζε αδχλαηε»23.
Γηαπηζηψλνληαο εμάιινπ φηη παξά ηελ ππεξαλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ ε
πείλα θαη ε θηψρεηα είλαη ζηαζεξφ ραξαθηεξηζηηθφ γηα νξηζκέλεο πεξηνρέο ηνπ
πιαλήηε, αθφκε θαη ζην εζσηεξηθφ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ, αιιά θαη φηη ν
θαηαλαισηηζκφο απνηειεί κία πξαθηηθή πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αθξαία αιινηξίσζε ηνπ
ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ, ηελ νπνία θαη αλαπαξάγεη, κηα θξηηηθή πξνζέγγηζε κε
νηθνινγηθέο επαηζζεζίεο24 δελ κπνξεί παξά λα δηαηεξεί έληνλεο επηθπιάμεηο απέλαληη
ζην γεληθεπκέλν θπλήγη ηεο αλάπηπμεο, κηαο αλάπηπμεο απφ πνιιέο απφςεηο
θαηαζηξνθηθήο25, πνπ πξνθαιεί ηελ «επθνξία κέζα ζηε δπζηπρία» θαη απνθαιχπηεη
«κία απφ ηηο ζιηβεξφηεξεο πιεπξέο ηεο αλαπηπγκέλεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο: ηνλ
νξζνινγηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο αλνξζνινγηθφηεηάο ηεο»26. Απνκαθξχλεηαη έηζη απφ ηελ
νηθνλνκίζηηθε αληίιεςε ηεο πξνφδνπ κέζα απφ ηελ αλάπηπμε, αθνχ ζπλεηδεηνπνηεί φηη
δελ είλαη θάζε αλάπηπμε απφ κφλε ηεο ζεηηθή.
Ζ πξνζέγγηζή καο αλαγλσξίδεη ην βαζηθφ ξφιν ησλ νηθνλνκηθψλ δνκψλ θαη ησλ
νηθνλνκηθψλ ζπκθεξφλησλ ζηε ζπλνιηθφηεξε θνηλσληθή νξγάλσζε. Οη θπξίαξρεο
παξαγσγηθέο ζρέζεηο δηακνξθψλνπλ κηα δνκή, ηε ινγηθή ηεο νπνίαο κπνξνχκε λα
αληρλεχζνπκε ζε φιεο ηηο εθθξάζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο θαη ηνπ ηξφπνπ πνπ νη
άλζξσπνη αληηιακβάλνληαη ηε δσή ηνπο κέζα ζ‟ απηήλ. Δπηδίσμή καο ηαπηφρξνλα είλαη
λα ηζνξξνπήζνπκε αλάκεζα ζηε ινγηθή ηεο δνκήο θαη ηε ινγηθή ηεο δξάζεο, αθνχ θαη
νη δχν απνηεινχλ πιεπξέο ηεο αλζξψπηλεο πξαγκαηηθφηεηαο27. Οη δνκέο, πνπ
ζπλδένληαη κε ηελ έλλνηα ηεο ιεηηνπξγίαο, απνηεινχλ, πξνζσξηλέο κελ, αιιά πάλησο
ζηαζεξέο, γηα κεγαιχηεξα ή κηθξφηεξα ρξνληθά δηαζηήκαηα, παγηψζεηο ηζνξξνπηψλ
κεηαμχ ησλ αληαγσληδφκελσλ θνηλσληθψλ δπλάκεσλ, παγηψζεηο θαηά ζπλέπεηα
ηξφπσλ ζθέςεο, αληίιεςεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, δξάζεο θαη αίζζεζεο. Ζ αλζξψπηλε
δξάζε, απφ ηελ άιιε, ζπλδέεηαη κε ηε ζθνπηκφηεηα ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη
ηα ζπκθέξνληα. Απνηειεί ηελ αλζξψπηλε έθθξαζε ησλ δνκψλ θαη απνηειεί ην
εξγαιείν ηεο θνηλσληθήο κεηαβνιήο. Ζ ζρέζε, επνκέλσο, αλάκεζα ζηε δξάζε θαη ηε
δνκή είλαη δηαιεθηηθή, ελψ ε έλλνηα θιεηδί πνπ γεθπξψλεη ηα δχν απηά επίπεδα είλαη ε
έλλνηα ηνπ ζπκθέξνληνο.
23
Marcuse, H., Ο κνλνδηάζηαηνο άλζξσπνο, κηθξ. Μπάκπεο Λπθνχδεο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1971,
ζει. 40
24
Μηα θξηηηθή νηθνινγηθή πξνζέγγηζε, ζεσξεηηθή ζχλζεζε ησλ κεγάισλ παξαδφζεσλ ηεο «Νέαο
Κνηλσληνινγίαο», ηεο «΢ρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο» θαη ηεο «Κνηλσληθήο Οηθνινγίαο», πξνηείλνπλ νη
Καξχδαο, Α., Κνπκαξάο, Π., ζην άξζξν ηνπο «Φπζηθέο επηζηήκεο (Φ.Δ.) γηα ηελ εθπαίδεπζε
θαιιηεξγεκέλσλ, θξηηηθά ζθεπηφκελσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ. Πξνο κηα θνηλσληθή ζεσξία ηεο
εθπαίδεπζεο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο., ΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε η.142/ Ηνπι. – ΢επη. 2005, ζει. 116-128»
25
΢ηνλ πνιηηηζκφ καο, θαηαζηξεπηηθά κνλνδηάζηαην θαη νξζνινγηθνπνηεκέλν, «απφ πιεπξάο αηζζήζεσλ
δνχκε ζηεξεκέλνη, ζηελ νπζία πεηλαζκέλνη γηα δσή….». Γηα ηελ θνηλσληθή νηθνινγία είλαη ζεκαληηθφ
λα ζπκφκαζηε ηε θπζηθή βάζε θάζε θνηλσλίαο, θαζψο θαη φηη ε εηθφλα πνπ έρνπκε γηα ηε θχζε δελ είλαη
παξά απνηέιεζκα πξνβνιψλ «ησλ δηθψλ καο θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πάλσ ζην θπζηθφ θφζκν». Ο
δηαρσξηζκφο θνηλσλίαο – θχζεο βξίζθεηαη ζηε βάζε φισλ ησλ κεηέπεηηα δπτζκψλ, φπσο χιε θαη
πλεχκα, ζψκα θαη λνπο, θ.ι.π. Μπνχθηζηλ, Μ., Ση είλαη θνηλσληθή νηθνινγία, κηθξ. Μάθεο
Κνξαθηαλίηεο, εθδ. Βηβιηφπνιηο Αζήλα 1992.
26
Marcuse, H., Ο κνλνδηάζηαηνο άλζξσπνο, … φ.π. ζει. 36 & 39
27
Apple, M., Ηδενινγία θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, κηθξ. Σάζνο Γαξβέξεο, εθδ. Παξαηεξεηήο,
Θεζ/θε 1986
37
΢ην πλεχκα πνπ πεξηγξάςακε ε θξηηηθή θνηλσληθή επηζηήκε δελ απνβιέπεη ζηελ
απνθάιπςε ηεο «αιήζεηαο». Πξνζπαζεί λα ζπκβάιιεη, ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ, ζηε
δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ ρεηξαθέηεζεο θαη νινθιήξσζεο ηνπ αηφκνπ, παξακέλνληαο
ζε εγξήγνξζε γηα ηηο λέεο αιινηξηψζεηο πνπ θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο.
Οη παξαπάλσ ζέζεηο ζθηαγξαθνχλ ην επξχηεξν ζεσξεηηθφ πιαίζην κηαο άιιεο

παηδαγσγηθήο28, κηαο παηδαγσγηθήο πνπ αληί λα επηδηψθεη ηε κνξθνπνίεζε ηνπ
παηδαγσγνχκελνπ ζχκθσλα κε θάπνην κνληέιν, δηακνξθψλεη ην πιαίζην γηα ηε
ρεηξαθέηεζε ηνπ καζεηή θαη θαη‟ επέθηαζε ηνπ αλζξψπνπ. Ο ζηφρνο απηφο ζεκαίλεη
πξψη‟ απ‟ φια ζπλζήθεο εμαλζξσπηζκνχ ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ ζεζκψλ ηεο. ΢εκαίλεη
αθφκα απφθξνπζε ησλ αηνκηζηηθψλ - αληαγσληζηηθψλ ινγηθψλ, ηεο αμηνθξαηηθήο
ηδενινγίαο ηεο κνξθήο ηεο πξνζσπηθήο πξνζπάζεηαο θαη ηνπ αηνκηθνχ επηηεχγκαηνο.
Ζ θξηηηθή παηδαγσγηθή είλαη αληηζεηηθηζηηθή. Ο ζεηηθηζκφο ζην ρψξν ησλ
εθπαηδεπηηθψλ δεηεκάησλ παίξλεη ζπλήζσο ηηο εμήο κνξθέο: α) ηεο παηδαγσγηθήο
ηερλνινγίαο, ζηελ νπνία ε εμέηαζε ησλ δηαθφξσλ παηδαγσγηθψλ δεηεκάησλ δε ζίγεη ην
δήηεκα ησλ παηδαγσγηθψλ ζηφρσλ, β) κπνξεί αθφκε λα έρεη ηε κνξθή ηεο αλαδήηεζεο
ηνπ παηδαγσγηθνχ δένληνο, ρσξίο λα ππνινγίδεη ηνλ ππεξπξνζδηνξηζκφ ηνπ
παηδαγσγηθνχ απφ ην θνηλσληθφ. Με άιια ιφγηα, εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην πψο πξέπεη
λα είλαη νξγαλσκέλν ην ζρνιείν ή ηη είδνπο γλψζεηο πξέπεη λα δίλεη, φηαλ
δηαηππψλνληαη απνθνκκέλα απφ ηνπο θνηλσληθνχο ηνπο πξνζδηνξηζκνχο ή, αθφκε
πεξηζζφηεξν, φηαλ νη θνηλσληθνί απηνί πξνζδηνξηζκνί ζεσξνχληαη δεδνκέλνη, δίλνπλ,
σο κφλεο ινγηθέο απαληήζεηο, ηηο απαληήζεηο πνπ ελαξκνλίδνληαη κε ηε ινγηθή ηεο
επξχηεξεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο. Μηα θξηηηθή, θαηά ζπλέπεηα, παηδαγσγηθή δελ
κπνξεί παξά λα βάδεη δεηήκαηα δηαζπλδέζεσλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ην
θνηλσληθφ, θαζψο επίζεο δεηήκαηα αιιαγήο ηφζν ηνπ ελφο φζν θαη ηνπ άιινπ.
Μηα ηέηνηα παηδαγσγηθή επηδηψθεη λα απνθαιχςεη ηα κε νξαηά δεζκά ηφζν κέζα ζην
ζρνιείν φζν θαη έμσ απφ απηφ. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή, απφ απηή ηελ άπνςε, είλαη ε
δηεξεχλεζε ηεο βαζηάο δνκήο ηνπ παηδαγσγηθνχ ιφγνπ, ησλ απηνλφεησλ παξαδνρψλ
πνπ ιεηηνπξγνχλ κέζα ζην ζρνιείν. Απψηεξνο ζηφρνο ε άξζε ησλ πνηθίισλ κνξθψλ
αιινηξίσζεο. Ζ ζχλδεζε ηεο ζεσξίαο κε ηελ πξάμε, ε ελνπνίεζε ηνπ
θαηαθεξκαηηζκέλνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ, ε επαλαζχλδεζή ηνπ κε ηα θαηαρσληαζκέλα
ηνπ ζπλαηζζήκαηα, ε επαλάθηεζε ηεο δπλαηφηεηαο βίσζεο ηεο δσήο κε ηε ζπλνιηθή
παξνπζία θαη ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ, ςπρνζσκαηηθή θαη δηαλνεηηθή, ε
επαλαλαθάιπςε ηεο αμίαο ηεο δσήο.
28
Σν αίηεκα ηεο ελαιιαθηηθήο απηήο «παηδαγσγηθήο» κε ζπληνκία αιιά θαη ζαθήλεηα πεξηγξάθεηαη ζην
απφζπαζκα πνπ αθνινπζεί: „΢ε έλαλ θφζκν … πνπ έρεη αξρίζεη λα γίλεηαη πηεζηηθά «παηδαγσγηθφο» –
αθνχ φιν θαη πην πνιινί, φιν θαη πην ζπρλά, φιν θαη πην έληνλα επηρεηξνχλ λα «βνεζήζνπλ» φιν θαη πην
πνιινχο λα ζθέθηνληαη θαη λα ζπκπεξηθέξνληαη «ζσζηά» – ρξένο ηνπ επηζηήκνλα παηδαγσγνχ είλαη λα
θάλεη πην δχζθνιν ην έξγν φισλ απηψλ ησλ επίδνμσλ «παηδαγσγψλ», κε ην λα ελεξγνπνηήζεη ηελ
θξηηηθή ζθέςε θαη ζηάζε ηνπ παηδαγσγνχκελνπ – ηνπ θάζε παηδαγσγνχκελνπ, ηδηαίηεξα φκσο ηνπ
καζεηή‟ Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Δηζαγσγηθέο παξαηεξήζεηο γηα κηα
θξηηηθή παηδαγσγηθή, ζην Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Κξηηηθή
παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996, ζει. 7-14, (ζει 14)
38
Α) Ζ ΢ΤΜΒΟΛΖ ΣΧΝ ΘΔΧΡΗΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ

ΣΖ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢ ΢ΣΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ΢
Σν ζχλνιν ησλ ζεσξηψλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζην ρψξν ηεο θνηλσληνινγίαο ηεο
εθπαίδεπζεο κπνξνχκε λα εληάμνπκε29 ζε ηξεηο θαηεγνξίεο πξνζεγγίζεσλ:
- Ζ πξψηε αλαθέξεηαη ζηε θνλμηνλαιηζηηθή παξάδνζε.
- Ζ δεχηεξε πεξηιακβάλεη ηηο πνηθίιεο πξνζεγγίζεηο πνπ νη αθεηεξηαθέο ηνπο
βάζεηο βξίζθνληαη ζηε καξμηζηηθή ζεψξεζε ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ θνηλσληθψλ
ζεζκψλ.
- Ζ ηξίηε, ηέινο, αθνξά ζηηο κηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο.
Θα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, κε ζπληνκία, ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο θνλμηνλαιηζηηθήο
πξνζέγγηζεο ηεο εθπαίδεπζεο θαζψο θαη ηα βαζηθά ζεκεία ησλ εξκελεπηηθψλ
πξνζεγγίζεσλ, ελψ ζα παξνπζηάζνπκε αλαιπηηθφηεξα ηε ζεσξία ηνπ κνξθσηηθνχ
θεθαιαίνπ θαη ηηο καξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο, κηαο θαη απηέο ζα απνηειέζνπλ ηε βάζε
ησλ αλαιχζεψλ καο.
1. Ο Φνλμηνλαιηζκφο
Οη θνλμηνλαιηζηέο πξνζεγγίδνπλ ηνπο ζεζκνχο απφ ηελ άπνςε ηεο ζπκβνιήο ηνπο
ζηε δηαηήξεζε ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο. Κάζε θνηλσλία, ζχκθσλα κε ηνπο
ιεηηνπξγηζηέο, ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα εμαζθαιίζεη ηελ επηβίσζε θαη ζηαζεξφηεηά
ηεο, δεκηνπξγεί ηνπο ζεζκνχο, πνπ δελ είλαη παξά κεραληζκνί θαλνληθνπνίεζεο ησλ
ζπκπεξηθνξψλ ησλ κειψλ ηεο, κηαο θαλνληθνπνίεζεο πνπ νδεγεί ζηε δηαηήξεζε ηεο
θνηλσληθήο επηαμίαο θαη ζηελ θάιπςε ησλ πνηθίισλ αλαγθψλ ηεο. Κάζε ζεζκφο
επηηειεί θάπνηεο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο, αλαθέξεηαη δειαδή ζε ζεκαληηθέο θνηλσληθέο
αλάγθεο ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ νπνίσλ ππεξεηεί. Απηφ δε ην επηηπγράλεη κε ηελ
θνηλσληθνπνίεζε ησλ αηφκσλ ηα νπνία εληαζζφκελα ζε έλα ζεζκφ καζαίλνπλ λα
ζθέπηνληαη, λα αηζζάλνληαη θαη λα δξνπλ κε ηξφπνπο πνπ αξκφδνπλ ζην ξφιν πνπ
αλαιακβάλνπλ ζηα πιαίζηα ηνπ ζεζκνχ.
Μηα ηέηνηα ζεψξεζε ηεο θνηλσλίαο ππεξεηεί θαη εγθισβίδεη ζε βαζηά ζπληεξεηηθέο
ζέζεηο ζην βαζκφ πνπ ζπλδέεηαη κε ηε δηθαίσζε ηνπ ππαξθηνχ, ελψ αδηαθνξεί γηα ηηο
δηαδηθαζίεο ησλ θνηλσληθψλ κεηαβνιψλ. Με ηνλ ιεηηνπξγηζκφ επηδηψθεηαη ε πιήξεο
λνκηκνπνίεζε ηεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο θαη ηνπ ηξφπνπ πνπ απηή είλαη νξγαλσκέλε.
Τηνζεηψληαο ηελ αληίιεςε ηεο ιεηηνπξγίαο σο αληαπφθξηζεο ζε κία αλάγθε
εγθισβίδεηαη θαλείο κνηξαία ζην ξφιν ηνπ απνινγεηή ηεο ππάξρνπζαο θνηλσληθήο
νξγάλσζεο. Πνιχ ραξαθηεξηζηηθή είλαη ε λνκηκνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ
πνπ επηρεηξείηαη απφ ηνπο K. Davis & W. Moore30, αθνχ απηέο ζηελ νπηηθή ηνπο
παίξλνπλ ην ραξαθηήξα ηεο θνηλσληθήο αλαγθαηφηεηαο. Σηο αδπλακίεο ηεο
ιεηηνπξγηθήο εξκελείαο ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ είρε αληηιεθζεί ν Νηπξθάηκ, φηαλ
έιεγε φηη γηα ηελ εξκελεία ελφο θνηλσληθνχ γεγνλφηνο απαηηείηαη φρη κφλν ν
εληνπηζκφο ηεο θνηλσληθήο ηνπ ιεηηνπξγίαο αιιά θαη ν πξνζδηνξηζκφο ηεο θνηλσληθήο
ηνπ αηηίαο31.
29
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο κηθξ. Μαξία Γειεγηάλλε, εθδ. έθθξαζε –
Αζήλα 1995
30
Σάηζεο, Ν. Υ., Κνηλσληνινγία. Ηζηνξηθή εηζαγσγή θαη ζηνραζηηθέο ζεκειηψζεηο, η. Α΄, εθδ.Οδπζζέαο,
Αζήλα 1989, ζει. 169-171
31
Νηπξθάηκ, Δ., Οη θαλφλεο ηεο θνηλσληνινγηθήο κεζφδνπ, κηθξ. Λ. Μ. Μνπζνχξνπ, εθδ. Gutenberg,
Αζήλα 1978, ζει. 156-163 Ο ίδηνο βέβαηα ππνζηαζηνπνηψληαο ηελ θνηλσλία, ηε ζπιινγηθή ζπλείδεζε
θαη ηα θνηλσληθά γεγνλφηα, θαιιηεξγεί ην έδαθνο γηα ηε δηνιίζζεζε ζε ιεηηνπξγηζηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο
θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Αθφκε θαη φηαλ κειεηά ηηο «θνηλσληθέο αηηίεο ηεο απηνθηνλίαο», ν
39
Ο Talcott Parsons, ν παηέξαο ηνπ ιεηηνπξγηζκνχ ζην ρψξν ηεο θνηλσληνινγηθήο

ζεσξίαο, καο δίλεη έλα ραξαθηεξηζηηθφ δείγκα ηεο δνκν-ιεηηνπξγηθήο αλάιπζεο ζηελ
εθπαίδεπζε κε ην θείκελφ ηνπ «Ζ ζρνιηθή ηάμε σο θνηλσληθφ ζχζηεκα: Μεξηθέο απφ
ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο ζηελ ακεξηθαληθή θνηλσλία»32. Αληηκεησπίδνληαο ινηπφλ ηε
ζρνιηθή ηάμε σο έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα, επηρεηξεί λα δείμεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο
νπνίνπο «ε δνκή ηεο ηάμεο» ππεξεηεί ηηο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ηεο
«θνηλσληθνπνίεζεο» θαη ηεο «θνηλσληθήο θαηαλνκήο». Ζ ιεηηνπξγία ηεο
θνηλσληθνπνίεζεο αλαθέξεηαη ζηε δεκηνπξγία ζπλαίλεζεο θαη ζηελ πξφζθηεζε
ηθαλνηήησλ γηα ηελ άζθεζε ησλ κειινληηθψλ ξφισλ. Ζ ζπλαίλεζε πάιη αθνξά ηφζν
ζηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο αμίεο, πνπ είλαη θνηλέο γηα φινπο θαη βξίζθνληαη ζηε βάζε
ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, φζν θαη ζηηο ηδηαίηεξεο εθείλεο αμίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ
επηηπρή άζθεζε ζπγθεθξηκέλσλ ξφισλ. Οη ηθαλφηεηεο, ηέινο, αλαθέξνληαη ζηηο
δεμηφηεηεο θαη ζηελ επζχλε ηνπ ξφινπ (ε ηθαλφηεηα αληαπφθξηζεο ζηηο πξνζδνθίεο
ησλ άιισλ). Ζ δεχηεξε ιεηηνπξγία ηεο ζρνιηθήο ηάμεο αλαθέξεηαη ζηελ θνηλσληθή
αλάγθε γηα «θαηαλνκή ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ». Σφζν ζην δεκνηηθφ φζν θαη ζην
γπκλάζην ππάξρεη κηα «δηαδηθαζία δηαθνξνπνίεζεο» ησλ καζεηψλ «(ε νπνία απφ κηαλ
άιιε ζθνπηά είλαη δηαδηθαζία επηινγήο)» θαη ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ «επίδνζε». Ζ
επηινγή πνπ γίλεηαη ζην ζρνιείν δε ζπλδέεηαη γηα έλα πνιχ κεγάιν πνζνζηφ καζεηψλ
κε ηελ θνηλσληθή θαηαγσγή, κνινλφηη θαη απηή επεξεάδεη. Ζ πξνζσπηθή ηθαλφηεηα
θαίλεηαη λα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν γηα φινπο εθείλνπο πνπ ε πξνέιεπζε έρεη αληίζεην
πξφζεκν πξνο ηελ ηθαλφηεηα.
Σν ζρνιείν ινηπφλ, πνπ απνηειεί ελζάξθσζε ηεο ζεκειηψδνπο ακεξηθαληθήο αμίαο
ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ, δηαθνξνπνηεί ηνπο καζεηέο κε βάζε ηελ επίδνζε θαη ηνπο
θαηαλέκεη ζε κειινληηθνχο θνηλσληθνχο ξφινπο πνπ, ζηε βάζε ηεο ζρνιηθήο επηινγήο,
πξννξίδνληαη λα αζθήζνπλ. Σαπηφρξνλα, κνινλφηη απηή ε επηινγή ζπλεπάγεηαη
εληάζεηο, ην ζρνιείν, ζην βαζκφ πνπ απφ θνηλνχ κε ηελ νηθνγέλεηα απνδέρεηαη ηε
καζεηηθή αμηνιφγεζε, «αζθεί κηα απνθαζηζηηθή ιεηηνπξγία ελζσκάησζεο ζην
ζχζηεκα» θαη βνεζάεη λα γίλεη δπλαηή ε απνδνρή ηεο θξίζηκεο δηαθνξνξνπνίεζεο,
θπξίσο απφ ηνπο ρακέλνπο ζην ζπλαγσληζκφ».
Δλδηαθέξνλ έρεη λα πνχκε φηη, θαηά ηνλ Parsons, έλα κέξνο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο αθνξά πεξηπηψζεηο καζεηψλ ησλ νπνίσλ «ε ζρνιηθή ηθαλφηεηα θαη ε
θνηλσληθή ζέζε ηεο νηθνγέλεηαο δε ζπκπίπηνπλ». Οη καζεηέο απηνί «βξίζθνληαη θάησ
απφ αληηθαηηθέο πηέζεηο», σο εθ ηνχηνπ «θιίλνπλ πξνο ηελ ακθηηαιάληεπζε θαη ηελ
ακθηζπκία». ΢ε αληίζεζε πξνο ηελ θνηλή ινγηθή, ιέεη ν Parsons, πνπ ιέεη φηη ε
αδηαθνξία πξνο ηε ζρνιηθή εξγαζία είλαη „αιινηξίσζε‟ ζε ζρέζε κε ηηο κνξθσηηθέο
θαη δηαλνεηηθέο αμίεο, ζα πξφηεηλα ηελ αθξηβψο αληίζεηε άπνςε: έλα νπζηαζηηθφ αίηην
απηήο ηεο αδηαθνξίαο … ζπλδέεηαη κε ην γεγνλφο φηη ζην ζρνιείν, φπσο θαη ζηελ
πνιηηηθή, δηαθπβεχνληαη πνιιά θαη ζπνπδαία».
΢ε πνιιά επίπεδα έρεη αζθεζεί θξηηηθή ζηε θνλμηνλαιηζηηθή εξκελεία ησλ

θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ. Ήδε, φπσο είδακε, ν Νηπξθάηκ είρε αλαθεξζεί ζηελ αλάγθε
ηεο αηηηαθήο εμήγεζεο, παξάιιεια πξνο ηε ιεηηνπξγηθή, θάηη πνπ νη πεξηζζφηεξνη
ιεηηνπξγηζηέο ππνηηκνχλ ή παξαιείπνπλ. Οδεγνχληαη έηζη ζην ζθάικα λα
Νηπξθάηκ αθξνβαηεί ζην ηελησκέλν ζρνηλί κηαο νπηηθήο πνπ αληηιακβάλεηαη ηελ απηνθηνλία σο έλα
θνηλσληθφ ξεχκα πνπ ιίγν – πνιχ αησξείηαη πάλσ απφ ηε θνηλσλία θαη παξαζχξεη ηηο πην αδχλακεο
αλζξψπηλεο ππάξμεηο. Durkheim, E., Κνηλσληθέο αηηίεο ηεο απηνθηνλίαο, κηθξ. Μαλψιε Μαξθάθε, εθδ.
Γεξ. Αλαγλσζηίδε, Αζήλα
32
Πάξζνλο, Σ., Ζ ζρνιηθή ηάμε σο θνηλσληθφ ζχζηεκα: Μεξηθέο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ζηελ ακεξηθαληθή
θνηλσλία, κηθξ. Άλλα Φξαγθνπδάθε, ζην Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο
γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985 (ζει. 249-279)
40
εθιακβάλνπλ ηε ιεηηνπξγία σο αηηία. Οδεγνχληαη, κε άιια ιφγηα, ζε ηειενινγηθέο

εξκελείεο ζηηο νπνίεο φκσο ζπλαληάκε ην ινγηθφ ζθάικα ε αηηία λα είλαη
κεηαγελέζηεξε ηνπ πξνθαινχκελνπ απνηειέζκαηνο. ΢ρεηηθή είλαη θαη ε αληίιεςε ησλ
ιεηηνπξγηζηψλ γηα κηα βαζηθή ζπλαίλεζε πνπ ζεσξνχλ φηη ππάξρεη ζηελ θνηλσλία. Ζ
θνηλσλία φκσο δελ είλαη θάηη νκνηνγελέο33, φπσο πηζηεχνπλ νη ιεηηνπξγηζηέο, αθνχ
ππάξρνπλ πνιιά αληίζεηα ζπκθέξνληα θαη αληίζηνηρα ζπζηήκαηα αμηψλ34.
O δνκν-ιεηηνπξγηζκφο ηνπ Parsons απνκαθξχλεη, φπσο ππνζηήξημε ν C. Wright
Mills, απφ ηελ εκπεηξία, αδεηάδνληαο έηζη ην θνηλσληθφ απφ ηελ ηζηνξηθφηεηα θαη
ηδηαηηεξφηεηά ηνπ35. Σαπηφρξνλα ν Alvin Gouldner επηθξίλεη ην δνκν-ιεηηνπξγηζκφ γηα
ηερλεηή ππνζηαζηνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο κε ζαθείο ηδενινγηθέο
λνκηκνπνηεηηθέο ιεηηνπξγίεο36. Ζ εηθφλα, ηέινο, ηνπ «ππεξ-θνηλσληθνπνηεκέλνπ»
άηνκνπ ηελ νπνία, θαηά ηνλ D. Wrong, νη ιεηηνπξγηζηέο θαηαζθεχαζαλ, παξαπέκπεη
θαη θαιεί ζε έλαλ άλζξσπν ηδηαίηεξα παζεηηθφ ζηε ζρέζε ηνπ κε ηελ θνηλσλία πνπ δεη.
Ο ππεξθνηλσληθνπνηεκέλνο άλζξσπνο ησλ ιεηηνπξγηζηψλ καζαίλεη λα αζθεί ηνπο
ξφινπο ηνπ ζχκθσλα κε ηηο θνηλσληθέο επηηαγέο – αλάγθεο37. Τπνηηκάηαη έηζη ε
ζεκαζία ησλ αληηθξνπφκελσλ πξνζδνθηψλ ζπκπεξηθνξάο, φπσο καθξνζθνπηθά
ππνηηκάηαη ν ξφινο ησλ αληηθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ ζηελ θνηλσληθή κεηαβνιή.
Βέβαηα, κία θαιή ρξήζε ηεο ιεηηνπξγηθήο εξκελείαο, πνπ δε ζα πέθηεη ζηελ παγίδα
λα ζεσξήζεη ηελ αλάγθε σο αηηία, κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη ζηελ πιεξέζηεξε θαηαλφεζε
ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, ηδηαίηεξα φηαλ απηή ρξεζηκνπνηεζεί «γηα ηελ θαηάξηηζε
ελφο αξρηθνχ πιαηζίνπ» πνπ, φπσο ιέεη ν Max Weber, ζα «εμππεξεηεί ηνπο ζθνπνχο
ηεο πξαθηηθήο πεξηγξαθήο θαη ηνπ πξνζσξηλνχ πξνζαλαηνιηζκνχ»38. Μία θαιή
εθαξκνγή ηεο ιεηηνπξγηθήο αλάιπζεο απνηειεί ε κειέηε ηνπ Μπάξηνλ Κιαξθ «Ζ
απνπεκπηηθή ιεηηνπξγία ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο»39 κε ηελ νπνία ν ζπγγξαθέαο
θάλεη νξαηνχο θάπνηνπο απφ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε αλψηαηε εθπαίδεπζε
ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη πξνζηαηεχεη ην ζχζηεκα απφ
33
Οη φπνηεο θνηλέο αμίεο είλαη κφλν θαη‟ φλνκα θνηλέο αθνχ ην πεξηερφκελφ ηνπο ζπγθεθξηκελνπνηείηαη
θάζε θνξά απφ ηηο ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο δσήο ησλ νκάδσλ πνπ ηηο ελζηεξλίδνληαη. Σαπηφρξνλα, ην
πεξηερφκελφ ηνπο δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ ζέζε πνπ απηέο έρνπλ ζηελ θιίκαθα αμηψλ ε νπνία δηαθέξεη
απφ ηε κία θνηλσληθή νκάδα ζηελ άιιε.
34
Πίζσ απφ ηηο αδπλακίεο απηέο βξίζθεηαη ε νξγαληθή αλαινγία. ΢ην έξγν ηνπ Malinowski κπνξνχκε
λα παξαθνινπζήζνπκε ηε ιεηηνπξγηθή πξνζέγγηζε, ζην ρψξν ηεο πνιηηηζηηθήο αλζξσπνινγίαο, ζηελ πην
θαζαξή ηεο κνξθή. Γηα ηνλ Malinowski ε ιεηηνπξγηθή αλάιπζε απνβιέπεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ ζηνηρείσλ
ηνπ πνιηηηζκνχ κε ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο, ελψ «ιεηηνπξγία ζεκαίλεη … πάληνηε ηθαλνπνίεζε θάπνηαο
αλάγθεο», Malinowski, B., Ζ ζεσξία ηνπ ιεηηνπξγηζκνχ, κηθξ. Γ. Γ. Σζανχζεο, Κνηλσληθή
αλζξσπνινγία, εθδ. Imago, Αζήλα 1984, ζει. 109-143 (ζ. 124-125). Καηά ηε κεηάβαζε απφ ηνλ
ιεηηνπξγηζκφ ηνπ Malinowski ζηνλ δνκν-ιεηηνπξγηζκφ ηνπ Parsons, νη αλζξψπηλεο αλάγθεο
κεηαηξέπνληαη ζε αλάγθεο ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο, ελψ ε έλλνηα ηεο ιεηηνπξγίαο, σο αληαπφθξηζεο
ζε κηα αλάγθε, παξακέλεη ακεηάβιεηε, κε απνηέιεζκα ην θνηλσληθφ ζχζηεκα λα απνθηήζεη ηα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ νξγαληζκνχ.
35
Οη ζεσξεηηθνί απηνχ ηνπ ηχπνπ, ιέεη ν Mills, «δελ θαηεβαίλνπλ πνηέ απφ ηηο αθεξεκέλεο ηνπο
γεληθφηεηεο, λα δνπλ ηα πξνβιήκαηα κέζα ζην ηζηνξηθφ θαη δνκηθφ ηνπο πεξίγπξν», Mills, C. Wr., Ζ
θνηλσληνινγηθή θαληαζία, κηθξ. Ν. Μαθξπληθφια, ΢. Σζαθληάο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985, ζει. 60
36
Σάηζεο, Ν. Υ., Κνηλσληνινγία … φ.π., ζει. 173
37
΢ην ζπζηεκηθφ ζεσξεηηθφ πιαίζην ηνπ Parsons, ε δξάζε είλαη απφιπηα ππνηαγκέλε ζην ζχζηεκα,
είλαη «έλαο γεληθφο ιεηηνπξγηθφο κεραληζκφο πνπ ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηνπ ζπζηήκαηνο, είλαη
δξάζε δηεπζπλόκελε απφ ην ζχζηεκα», Καξαπνζηφιεο, Β., Μνξθέο ηεο θνηλσληθήο δξάζεο, εθδ.
Θεκέιην, Αζήλα 1984, ζει. 103
38
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π., ζει. 149
39
Κιαξθ, Μπ., Ζ απνπεκπηηθή ιεηηνπξγία ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο, κηθξ. Μαξία ΢φικαλ, ζην
Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα, εθδ.
Παπαδήζε, Αζήλα 1985 (ζει. 281-299)
41
θξίζεηο. Ζ κειέηε ηνπ αθνξά ζηηο δηαδηθαζίεο πνπ ηα αλψηαηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα
αθνινπζνχλ πξνθεηκέλνπ λα δηαιχνπλ ηηο ειπίδεο απφ ηνπο θνηηεηέο πνπ
απνηπγράλνπλ, «κε ηξφπν ήπην θαη ρσξίο εθξήμεηο». Παξφκνηεο δηαδηθαζίεο
ζπλαληάκε, εμάιινπ, ζε θάζε πιαίζην θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, «φπνπ ε απνηπρία ή ε
άξλεζε είλαη απνηέιεζκα ηεο δνκεκέλεο αλαθνινπζίαο αλάκεζα ζηνπο ζθνπνχο θαη ηα
κέζα, φπνπ νη ππεχζπλνη θνξείο ή „νη εμνβειηζηέο‟ δελ κπνξνχλ λα εγθαηαιείςνπλ ην
πξνζθήλην ή λα θξχςνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο θαη φπνπ ε απνγνήηεπζε απεηιεί θαηά
θάπνηνλ ηξφπν ηνπο ππεχζπλνπο πνπ ηελ πξνθαινχλ». Με ηελ απνπεκπηηθή ιεηηνπξγία
επηθαιχπηεηαη ε ζπζηεκαηηθή δηάζηαζε πνπ ππάξρεη ζηηο θηινδνμίεο θαη ζηα κέζα
εθπιήξσζήο ηνπο, «ειαρηζηνπνηψληαο έηζη ηελ έληαζε θαη ηελ απνγνήηεπζε γηα ην
άηνκν θαη γηα ην ζχζηεκα», ηελ ίδηα ψξα πνπ «ε θνηλσλία κπνξεί λα εμαθνινπζεί λα
ελζαξξχλεη ηε κέγηζηε πξνζπάζεηα, ρσξίο νπζηαζηηθέο δηαηαξαρέο εμαηηίαο ησλ
αλεθπιήξσησλ ππνζρέζεσλ θαη πξνζδνθηψλ».
42
2. Μηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο
Δλψ νη θνλμηνλαιηζηηθέο θαη νη καξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο εθπαίδεπζεο
επηρεηξνχλ λα θαηαλνήζνπλ ηελ εθπαίδεπζε κε βάζε ην θνηλσληθφ ζχζηεκα ζην νπνίν
απηή εληάζζεηαη, νη κηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηξέθνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο
ζηελ πνηθηιία θαη ηελ πνιππινθφηεηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ζην ζρνιείν. Ζ εζηίαζε
ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ πξνζεγγίζεσλ απηψλ ζηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ
αλζξψπσλ ζηα πιαίζηα ηεο θαζεκεξηλήο ηνπο δξαζηεξηνπνίεζεο θαη επηθνηλσλίαο,
κεηαηνπίδεη ην θέληξν βάξνπο απφ ηε δνκή ζηελ πξάμε. Έηζη ην λφεκα πνπ νη
άλζξσπνη απνδίδνπλ ζηε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ
απνθηά βαξχλνπζα ζεκαζία.
Ζ θνηλσλία ζηελ εξκελεπηηθή θνηλσληνινγία δελ είλαη παξά νη άλζξσπνη πνπ δνπλ
θαη δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο. Kάζε δξαζηεξηφηεηα εθδειψλεηαη
ζηα πιαίζηα κηαο δηαληίδξαζεο – είηε ε ζπκπεξηθνξά είλαη πξντφλ αληίδξαζεο είηε φρη
θαη αλεμάξηεηα αλ ην άιιν πξφζσπν ηεο δηαληίδξαζεο είλαη παξφλ ή φρη (π.ρ.
εζσηεξηθφο δηάινγνο, πξφβα). Καηά ηε δηαδηθαζία ηεο δηαληίδξαζεο ηα ππνθείκελα
θαηαζθεπάδνπλ ηα λνήκαηα ηα νπνία κέζα απφ ζπλερείο δηαδηθαζίεο δηαπξαγκάηεπζεο,
θαηαιήγνπλ ζε θάπνηεο θνηλέο αληηιήςεηο θαη εξκελείεο ησλ πξαγκάησλ. Μέζα απφ
ηελ ίδηα δηαδηθαζία δηαπξαγκάηεπζεο ηα λνήκαηα αιιάδνπλ κε ηξφπν αλεπαίζζεην
κέζα ζην ρξφλν.
Απφ ηηο κηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο, ε ζεσξία ηεο ζπκβνιηθήο

αιιειεπίδξηαζεο, πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζην έξγν ηνπ G. H. Mead40, εζηηάδεη ζηε
δεκηνπξγία θαη ηξνπνπνίεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο κέζα απφ ηελ αλζξψπηλε
αιιειεπίδξαζε. ΢ηε ζεσξία απηή, ε έλλνηα ηεο αιιειεπίδξαζεο έρεη ην λφεκα,
πξψηνλ, ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο41 ηνπ αηφκνπ ζηνλ νξηζκφ ησλ θαηαζηάζεσλ θαη
δεχηεξνλ, φηη θάζε ηέηνηα δηαδηθαζία γίλεηαη πάληα ζε ζπλάξηεζε κε ηνπο άιινπο42. Ζ
αιιειεπίδξαζε απηή είλαη ζπκβνιηθή, δεδνκέλνπ φηη ε αλζξψπηλε επηθνηλσλία, κέζσ
ηεο νπνίαο γίλνληαη αληηιεπηά ηα λνήκαηα, νξίδνληαη νη θαηαζηάζεηο 43 θαη
εξκελεχνληαη νη ζπκπεξηθνξέο, δηεμάγεηαη κέζα απφ πνηθίια θαλάιηα επηθνηλσλίαο κε
ηε ρξήζε ζπκβνιηθψλ θσδίθσλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζεκαληηθή ζέζε έρεη ε γιψζζα. Οη
40
΢χκθσλα κε ηνλ Mead, ν εαπηφο ζηνλ άλζξσπν ζπλδπάδεη ηαπηφρξνλα ηελ ηδηφηεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ
θαη ηνπ αληηθεηκέλνπ. Δζσηεξηθεχνληαο ηνλ ηξφπν πνπ ην βιέπνπλ νη άιινη, θάζε άηνκν δηακνξθψλεη
κία αληηθεηκεληθνπνηεκέλε εηθφλα ηνπ εαπηνχ, ην «εκέλα», ζε αληηδηαζηνιή πξνο ην «εγψ» πνπ είλαη ην
πψο ην ίδην ην άηνκν βιέπεη ηνλ εαπηφ ηνπ, πάληα φκσο ζε ζπγθξηηηθή πξννπηηθή κε ην πψο ην βιέπνπλ
νη άιινη. Ζ απηνεηθφλα επνκέλσο πεξηιακβάλεη πάληα ην βιέκκα ησλ άιισλ πξνο ην άηνκν, ν δε εαπηφο
είλαη κία θνηλσληθή θαηαζθεπή, φρη κε ηελ έλλνηα φηη είλαη θαηαζθεπή ησλ άιισλ αιιά φηη είλαη πξντφλ
ηεο αιιειεπίδξαζήο ηνπ αηφκνπ κε απηνχο ηνπο άιινπο.
41
Ζ αηζηφδνμε νπκαληζηηθή δηάζεζε απνηειεί ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζέγγηζεο απηήο, ζην βαζκφ πνπ
ε θνηλσληθή ζρέζε γίλεηαη αληηιεπηή σο ν ρψξνο ησλ εμαξηήζεσλ αιιά θαη ηεο ειεπζεξίαο, σο ε πεγή
ησλ πεξηνξηζκψλ αιιά θαη ν ηφπνο παξαγσγήο ησλ λνεκάησλ πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζην άηνκν λα
ζπκβάιεη ζηε δηακφξθσζή ηνπο. Γηφηη παξεκβαίλνληαο ζην λφεκα ην άηνκν παξεκβαίλεη ζε κεγάιν
βαζκφ ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, αθνχ, φπσο ιέεη ν Blumer, «ηα άηνκα δξνπλ
ζηε ζρέζε ηνπο πξνο ηα „αληηθείκελα‟ ή ηα „πξάγκαηα‟ κε βάζε ή θξηηήξην ηε ζεκαζία ηελ νπνία ηα
„αληηθείκελα‟ έρνπλ γηα απηνχο» Σάηζεο, Ν. Υ., Κνηλσληνινγία …, φ. π. ζει. 192
42
Σάηζεο, Ν. Υ., Κνηλσληνινγία … φ.π., ζει. 189
43
Ζ έλλνηα ηεο θαηάζηαζεο ζηηο κηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο είλαη θξίζηκεο ζεκαζίαο. Σν
ελλνηνινγηθφ ηεο πεξηερφκελν είλαη επξχ θαη πεξηιακβάλεη απφ ηελ θαηαλφεζή ηεο «σο κηα δηαδηθαζία
ζηελ νπνία εκπιέθεηαη ελεξγά ην δξσλ ππνθείκελν (actor) κέρξη ηνλ αληηθεηκεληθφ θαη δνκηθφ
ραξαθηήξα ησλ θαηαζηάζεσλ, φηη δει. νη ηειεπηαίεο ζπληζηνχλ κηθξά ζπζηήκαηα νξγαλσκέλσλ
δξαζηεξηνηήησλ πνπ έρνπλ ηηο δηθέο ηνπο δηαδηθαζίεο θαη θαλνληζκνχο». ΢ην Αξηηλνπνχινπ, Β.,
Αηκνκημία. Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα. Δθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 2000
(ζει. 150)
43
νπαδνί ηεο αιιειεπίδξαζεο βιέπνπλ θαηά θαλφλα κία ζρέζε αληηπαιφηεηαο αλάκεζα
ζην δάζθαιν θαη ζην καζεηή. Σα δχν κέξε επηδηψθνπλ δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο θαη
ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ηνπο επηηχρνπλ αλαπηχζζνπλ ζηξαηεγηθέο πξνθεηκέλνπ λα
επηβάιινπλ ηε δηθή ηνπο νπηηθή ησλ πξαγκάησλ. Ζ θαηάζηαζε κέζα ζηελ ηάμε είλαη
απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαπξαγκάηεπζεο44.
΢ηε θαηλνκελνινγηθή πξνζέγγηζε, ε ληπξθεκηαλή εηθφλα ηεο θνηλσλίαο, ε εηθφλα ηεο
αληηθεηκεληθήο ππεξνξγαληθήο νληφηεηαο, παξαρσξεί ηε ζέζε ηεο ζηε δη-
ππνθεηκεληθφηεηα, «έλα γαιαμία αηφκσλ ζπλεηδεζηαθά ζπλδεδεκέλσλ κε ηα λνήκαηα
ηνπ θφζκνπ»45. Σαπηφρξνλα, ε πξνζέγγηζε απηή επηθαιείηαη ηελ αλεπάξθεηα ηεο
επαγσγήο46 θαη ζηξέθεη ηελ πξνζνρή ηεο ζηε «κειέηε ησλ „θαηλνκέλσλ‟, δειαδή
απηνχ πνπ ζπλεηδεηνπνηείηαη, απηνχ πνπ είλαη „δνζκέλν‟» ζηε ζπλείδεζε 47. Ζ ρξήζε
ηεο κεζφδνπ ζην ρψξν ηεο θνηλσληνινγίαο έγηλε αξρηθά απφ ηνλ Alfred Schütz,
ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν «ζε θάζε επαλαιακβαλφκελε θνηλσληθή θαηάζηαζε ππάξρεη κία
δηαδηθαζία „ηππνπνηήζεσο‟48, θαηεγνξηνπνηήζεσο ησλ θαηαζηάζεσλ θαη πξνζψπσλ
ζε ηχπνπο πνπ βαζίδνληαη ζε θνηλσληθά παξαδεδεγκέλνπο νξηζκνχο θαη ζεκαζίεο»49.
΋ζν κάιηζηα πην απξφζσπε είλαη ε θαηάζηαζε ηφζν εληνλφηεξε είλαη ε ηππνπνίεζε.
Ο νξηζκφο ηεο θαηάζηαζεο κέζα ζηελ νπνία βξίζθνληαη ηα άηνκα βξίζθεηαη ζην
επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ θαηλνκελνιφγσλ θνηλσληνιφγσλ. Σα άηνκα ζηελ
πξνζπάζεηά ηνπο λα θαηαλνήζνπλ ηελ θαηάζηαζε, θαη ηδηαίηεξα ηνπο άιινπο πνπ έρνπλ
απέλαληί ηνπο, ρξεζηκνπνηνχλ έλα ζχζηεκα θαηεγνξηψλ πνπ δηαζέηνπλ, ηηο
ηππνπνηήζεηο πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθέο ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο. ΢ην ρψξν ηεο
εθπαίδεπζεο νη θαηλνκελνιφγνη επηδηψθνπλ λα αλαθαιχςνπλ ηνλ ηξφπν πνπ δάζθαινη
θαη καζεηέο50 απνδίδνπλ ραξαθηεξηζκνχο ζην ζρνιείν, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα
απνθαιχςνπλ ην ιαλζάλνλ λφεκα ησλ ραξαθηεξηζκψλ απηψλ θαη έηζη λα
δηεπθξηλίζνπλ ζην κεγαιχηεξν δπλαηφ βαζκφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα ππνθείκελα
νξίδνπλ ηελ θαηάζηαζε.
Με θαηλνκελνινγηθέο βάζεηο, ζην βαζκφ πνπ αθήλεη ην πξφβιεκα ηεο χπαξμεο ηεο
θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο αλνηρηφ, ε εζλνκεζνδνινγία ελδηαθέξεηαη λα εληνπίζεη
44
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο, … ζει. 314
45
Σάηζεο, Ν. Υ., Κνηλσληνινγία …, φ. π. ζει. 196
46
Ζ θαηλνκεξλνινγία δε δέρεηαη ην βαζηθφ αμίσκα θάζε εκπεηξηζκνχ ζχκθσλα κε ην νπνίν «ε εκπεηξία
είλαη ε κφλε πεγή αιήζεηαο γηα θάζε γλψζε».Lyotard, J.- Fr., Φαηλνκελνινγία, κηθξ. Ηνπιηέηηαο Ράιιε –
Καίηεο Υαηδεδήκνπ, εθδ. Υαηδεληθνιή, Αζήλα 1985, ζει. 10
47
Ζ ζπλείδεζε φκσο, φπσο είρε ππνδείμεη ν Brentano, είλαη πάληα ζπλείδεζε θάπνηνπ πξάγκαηνο.
Δπνκέλσο, αλ αλαδεηήζνπκε ηελ νπζία ηεο ζπλείδεζεο πξηλ απφ θάζε επηζηεκνληθή ζεκαηνπνίεζε,
βιέπνπκε φηη απηή είλαη ε πξνζεζηαθφηεηα. Μηα ηέηνηα ζπλείδεζε, φκσο, «δελ είλαη ηίπνη‟ άιιν παξά ε
ζρέζε κε ηνλ θφζκν». Ζ ζπλείδεζε επνκέλσο είλαη πξψηηζηα θαη ζεκειηαθά θνηλσληθή, ε δε θαηαλφεζε
ηνπ άιινπ είλαη «εγγελήο ζε θάζε αλζξσπνινγηθή γλψζε», πεγάδεη δε απφ, θαη εθθξάδεη ηελ, ζεκειηαθή
θνηλσληθφηεηα ηεο ζπλείδεζεο. Οη εξκελείεο επνκέλσο πνπ πξνβάιισ ζηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπ άιινπ
αληαλαθινχλ απηή ηελ πξσηαξρηθή θνηλσληθφηεηα. ΢ηε θαηλνκελνινγία, απηφ πνπ ζε ηειεπηαία
αλάιπζε επηρεηξείηαη, είλαη ν εληνπηζκφο ηεο δνκήο ηεο «βαζηθήο πξνζσπηθφηεηαο» πνπ είλαη
ραξαθηεξηζηηθή ελφο πνιηηηζκνχ θαη ε νπνία δηαθνξνπνηείηαη θάζε θνξά πνπ θάπνην απφ ηα θνηλσληθά
δεδνκέλα αιιάδεη. Ζ βαζηθή πξνζσπηθφηεηα είλαη ε δσληαλή θνηλσληθφηεηα ηνπ Husserl, απνηειεί δε
απηφ ην θάηη πνπ επηηξέπεη ζηνπο αλζξψπνπο λα ζπλππάξρνπλ κέζα ζε κηα θνηλσία, κέζα δε απφ απηήλ
είλαη πνπ κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε ηνλ πνιηηηζκφ πνπ απηή ραξαθηεξίδεη.(Lyotard, 1985,
Φαηλνκελνινγία … φ.π.).
48
Ο ηξφπνο πνπ ν Schütz αληηιακβάλεηαη ηελ ηππνπνίεζε νκνηάδεη πξνο ηνλ ηδεφηππν ηνπ Max Weber.
Δλψ φκσο ν ηδεφηππνο απνηειεί γηα ηνλ Weber κέζν αλάιπζεο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο απφ ηνλ
θνηλσληθφ επηζηήκνλα, νη ηππνπνηήζεηο απνηεινχλ κέζα θαηαλφεζεο ησλ θαηαζηάζεσλ θαη ησλ
πξνζψπσλ απφ ηνπο αλζξψπνπο ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή (Timasheff, N. S., Theodorson, G. A.,
Ηζηνξία Κνηλσληνινγηθψλ Θεσξηψλ, κηθξ. Γ. Γ. Σζανχζε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1980, ζει. 497).
49
Timasheff, N. S., Theodorson, G. A., Ηζηνξία Κνηλσληνινγηθψλ Θεσξηψλ … φ. π., ζει. 496
50
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ.π., ζει. 314-315
44
ηηο κεζφδνπο πνπ νη απινί θαζεκεξηλνί άλζξσπνη ρηίδνπλ θαη ζπληεξνχλ ηελ
θαζεκεξηλφηεηά ηνπο. Γηα ην ζθνπφ απηφ ρξεζηκνπνηεί, κεηαμχ άιισλ, ην
«εζλνκεζνδνινγηθφ πείξακα»51 πνπ ζπλίζηαηαη ζε κεζφδεπζε ζπκπεξηθνξψλ πνπ
παξαβηάδνπλ ηα δεδνκέλα ηεο θαζεκεξηλήο ξνπηίλαο, ψζηε λα κειεηεζνχλ νη
αληηδξάζεηο ησλ κε ελεκεξσκέλσλ γηα ην πείξακα αηφκσλ πξνθεηκέλνπ λα
απνθαιπθζνχλ νη «ππνθείκελεο δνκέο ηεο δηαληηδξάζεσο». Αλ θαη καδί κε ηε
ζπκβνιηθή αιιειεπίδξαζε ελδηαθέξεηαη γηα ηε δεκηνπξγία θαη ηξνπνπνίεζε ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ αηφκσλ, ε εζλνκεζνδνινγία δελ
απνδέρεηαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα ησλ ζπκβφισλ, ησλ ζεκαζηψλ, ησλ θαλφλσλ θαη ησλ
αμηψλ, ζηνηρεία πνπ νη νπαδνί ηεο αιιειεπίδξαζεο «ζεσξνχλ ζαλ εζσηεξηθεπκέλα,
παξαδεγκέλα απφ ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο θαη ζηνηρεία πνπ ζεκειηψλνπλ ηηο θνηλέο
παξαζηάζεηο ηνπ θφζκνπ». Γηα ηνπο εζλνκεζνδνιφγνπο ηα παξαπάλσ δελ έρνπλ
ηδηαίηεξε ππφζηαζε, μερσξηζηή απφ ηελ εξκελεία πνπ ηνπο δίλνπλ ηα πξφζσπα πνπ
δηαληηδξνχλ κεηαμχ ηνπο»52.
Με ηε κία ή κε ηελ άιιε κνξθή νη κηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο εθπαίδεπζεο
εζηηάδνπλ ζηνλ ηξφπν πνπ καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί νξίδνπλ ηηο θαηαζηάζεηο.ζηα
πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ. Δλδηαθέξνληαη λα πξνζδηνξίζνπλ ην πψο ηα δξψληα πξφζσπα
ζην ζρνιείν αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο, πνηνη είλαη νη ζθνπνί θαη νη ζηφρνη ηνπο,
πνηεο νη ηππνινγίεο ζηηο νπνίεο εληάζζνπλ ηνπο άιινπο, πνηα ηα απηνλφεηα πνπ
ραξαθηεξίδνπλ ηελ νπηηθή ηνπο. Δλδηαθέξνληαη, ηέινο, γηα ηηο δηαληηδξάζεηο δαζθάισλ
θαη καζεηψλ, πνπ ηηο αληηκεησπίδνπλ είηε σο δηαδηθαζίεο δηαπξαγκάηεπζεο είηε σο
ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηελ επίηεπμε ησλ επηδηψμεψλ ηνπο53.
Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ε θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο πνπ ηα άηνκα απνδίδνπλ ζηε
ζπκπεξηθνξά ηφζν ηε δηθή ηνπο φζν θαη ησλ άιισλ κπνξεί λα δηαθσηίζεη ηα
ππνθεηκεληθά θίλεηξα ζηα πιαίζηα θάζε δηαληίδξαζεο θαη λα απνδψζεη πιεξέζηεξα
ηελ πνιππινθφηεηα θαη ζπλζεηφηεηα ηεο πξαγκαηηθήο δσήο. Απηφ βέβαηα ηζρχεη θαη
γηα ην ζρνιείν. Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ θαηεγνξηψλ θαη ησλ κεζφδσλ ηππνπνίεζεο πνπ
ρξεζηκνπνηνχλ νη δάζθαινη θαη νη καζεηέο κπνξνχλ λα δψζνπλ κία θαζαξφηεξε εηθφλα
απηνχ πνπ ζπκβαίλεη ζην ζρνιείν. Οη κηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ζπκβάιινπλ
ζηελ θαηαλφεζε ηνπ «ηη ζπκβαίλεη κέζα ζηελ ηάμε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ
„καζήκαηνο‟»54. Με ηηο πξνζεγγίζεηο απηέο, θαίλεηαη φηη πξνάγεηαη ε θαηαλφεζή καο
γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν γίλεηαη ε θαζεκεξηλή αιιειεπίδξαζε ζην ζρνιείν θαη γηα
ην ηη πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε απηή ηφζν γηα ηνπο καζεηέο φζν θαη γηα ηνπο
δαζθάινπο. Φαίλεηαη φκσο επίζεο φηη απηή ε θαηαλφεζε δε κπνξεί λα καο βνεζήζεη λα
εληνπίζνπκε ηηο απψηεξεο αηηίεο πνπ ζα πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζην επξχηεξν δνκηθφ
πιαίζην.
΢ηε δηθή καο αληίιεςε, θάζε δηαληίδξαζε εθδειψλεηαη κέζα ζε θάπνην θνηλσληθφ
πιαίζην ήδε δνκεκέλν, ε επίδξαζε ηνπ νπνίνπ ζηε δηακφξθσζε ησλ λνεκάησλ δελ
κπνξεί λα αγλνείηαη. Αλ ε θνηλσληθή δνκή, νη αμίεο θαη ηα ζχκβνια κπνξνχλ λα
ζεσξεζνχλ ζαλ θαζαξέο δεκηνπξγίεο ησλ δηαληηδξψλησλ αηφκσλ, δελ παχνπλ λα
θαζίζηαληαη κηα αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα γηα ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο, θάηη πνπ νη
Berger & Luckmann ραξαθηήξηζαλ «αληηθεηκελνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο
πξαγκαηηθφηεηαο»55. Απηή φκσο ε αληηθεηκελνπνίεζε ζπληζηά έλα είδνο δνκηθψλ
51
52
53
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ.π., ζει. 420-421
54
Γθφηνβνο, Αζ. Δ., Παηδαγσγηθή αιιειεπίδξαζε. Δπηθνηλσλία θαη θνηλσληθή κάζεζε ζην ζρνιείν, εθδ.
Gutenberg, Αζήλα 1990
55
45
πεξηνξηζκψλ πνπ έρνπλ σο ζπλέπεηα φηη νξηζκέλνη κφλν ζηφρνη, νξηζκνί θαη ηξφπνη
ηππνπνίεζεο κπνξνχλ λα παξαρζνχλ απφ ηνπο δάζθαινπο θαη ηνπο καζεηέο.
Γχζθνια εμάιινπ κπνξεί θαλείο λα αγλνήζεη ηηο δνκέο εμνπζίαο πνπ ππάξρνπλ ζε
θάζε θνηλσλία θαη ην ξφιν ησλ ζπκθεξφλησλ ζηε δηακφξθσζε ηφζν ησλ ζρεκάησλ
φζν θαη ηνπ λνεκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ ζηα
πιαίζηα ελφο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ. ΋πσο ιέεη ν Haralambos, «νη επηθξηηέο ηεο ζεσξίαο
(ηεο δηαληίδξαζεο) ππνζηεξίδνπλ φηη ηα λνήκαηα απηά δε δεκηνπξγνχληαη απζφξκεηα
ζε ζπλζήθεο δηαληίδξαζεο. Αληίζεηα, παξάγνληαη ζπζηεκαηηθά απφ ηελ θνηλσληθή
δνκή. Έηζη νη καξμηζηέο ππνζηήξημαλ φηη ηα λνήκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ θαηά ηε
δηαπξνζσπηθή δηαληίδξαζε είλαη ζε κεγάιν βαζκφ πξντφλ ηαμηθψλ ζρέζεσλ. Απφ απηή
ηελ άπνςε, νη νπαδνί ηεο ζεσξίαο ηεο δηαληίδξαζεο δελ εμεγνχλ απηφ πνπ έρεη ηε
κεγαιχηεξε ζεκαζία γηα ηα λνήκαηα: ηελ πεγή πξνέιεπζήο ηνπο»56.
Με απηά ηα δεδνκέλα δνπιεηά ηνπ θνηλσληνιφγνπ είλαη λα εληάμεη ηε δηαληίδξαζε,
θάζε δηαληίδξαζε, ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην. Να εληνπίζεη ηηο δηαζπλδέζεηο
αλάκεζα ζην δνκηθφ επίπεδν θαη ην επίπεδν ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο. Αλ ε θαζεκεξηλή
δσή θαη δξάζε ησλ αλζξψπσλ δεκηνπξγνχλ ην αθεηεξηαθφ ελδηαθέξνλ θαη, κε ηελ
έλλνηα απηή, ηαπηφρξνλα ηελ θαηάιεμε θάζε αλζξσπνινγηθήο ελαζρφιεζεο, ε
αλαδήηεζε ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ κνηξαία ζα πξέπεη λα πεξάζεη απφ ηελ
θνηλσληθή δνκή. Έλαλ επηηπρεκέλν ζπλδπαζκφ ηεο καξμηζηηθήο κε ηελ εξκελεπηηθή
νπηηθή θάλεη ν Michael Apple ζηα πιαίζηα κηαο θξηηηθήο ζρεηηθηζηηθήο πξνζέγγηζεο
ζηελ νπνία, ρξεζηκνπνηψληαο ηελ έλλνηα ηνπ ζπκθέξνληνο θαη ηεο εγεκνλίαο,
θαηαθέξλεη λα εμαζθαιίζεη ηηο αλαγθαίεο δηαζπλδέζεηο θαη ηηο θαηάιιειεο ηζνξξνπίεο
αλάκεζα ζην καθξν-επίπεδν ηεο δνκήο θαη ην κηθξν-επίπεδν ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο.
56
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ.π., ζει. 378
46
3. Μαξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο
Ο Μαξμ ζεσξνχζε φηη ζηε βάζε θάζε θνηλσληθήο νξγάλσζεο βξίζθεηαη έλαο
ζπγθεθξηκέλνο ηξφπνο νξγάλσζεο ηεο νηθνλνκηθήο δσήο. Σελ αληίιεςε ηνπ Μαξμ γηα
ην ξφιν ηεο νηθνλνκηθήο νξγάλσζεο ζηε δηακφξθσζε ησλ πνηθίισλ εθδειψζεσλ ηεο
θνηλσληθήο δσήο, θαζψο θαη γηα ηηο δηεξγαζίεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ θνηλσληθή
κεηαβνιή, βξίζθνπκε ζπλνπηηθά θαη κε ζαθήλεηα δηαηππσκέλεο ζηνλ πξφινγν πνπ
έγξαςε ζηελ «θξηηηθή ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο»57. ΋πσο εμάιινπ είλαη γλσζηφ, ε
αλάιπζε ηεο θαπηηαιηζηηθήο θνηλσλίαο ελδηέθεξε ηνλ Μαξμ ζηελ πξννπηηθή ηεο
θνηλσληθήο επαλάζηαζεο58 πνπ πίζηεπε φηη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ θαηάξγεζε ηεο
εθκεηάιιεπζεο θαη ζε κηα αηαμηθή θνηλσλία πνπ ην θξάηνο κε έρνληαο ιφγν χπαξμεο
ζα καξαζεί, κε «κηα πνιηηηθή κεηαβαηηθή πεξίνδν, θαηά ηελ νπνία ην Κξάηνο δελ
κπνξεί λα είλαη ηίπνηε άιιν, παξά ε επαλαζηαηηθή δηθηαηνξία ηνπ πξνιεηαξηάηνπ»59. Ο
ξφινο ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ ζηηο κεγάιεο ηζηνξηθέο κεηαβνιέο είλαη πνιχ
ζεκαληηθφο. Οη θνηλσληθέο ηάμεηο ζπληζηνχλ ζπιινγηθά ππνθείκελα, πνπ δηαθξίλνληαη
θαη δηακνξθψλνληαη κε βάζε ηε ζρέζε ησλ αλζξψπσλ κε ηα κέζα παξαγσγήο θαη
απνηεινχλ ηηο εθθξάζεηο ηεο νηθνλνκηθήο δνκήο ζην επίπεδν ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο.
Ζ ηαμηθή πάιε απνηειεί ηελ άκεζε ζπλέπεηα ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο ζρέζεο ησλ
ζπιινγηθψλ απηψλ θνξέσλ δξάζεο κε ηα κέζα παξαγσγήο θαη ηεο εθκεηαιιεπηηθήο
ζρέζεο πνπ ππάξρεη αλάκεζά ηνπο, απηή δε νμχλεηαη θαη παίξλεη επαλαζηαηηθέο κνξθέο
κε απμεκέλε ηαμηθή ζπλεηδεηνπνίεζε φζν πεξηζζφηεξν εληείλεηαη ε αλαληηζηνηρία
παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ θαη παξαγσγηθψλ ζρέζεσλ.
Οη δηαηππψζεηο ηνπ Μαξμ θαη ε κεηαηφπηζε ηνπ βάξνπο απφ ηηο παξαγσγηθέο
δπλάκεηο ζηηο παξαγσγηθέο ζρέζεηο θαη αληίζηξνθα, ζηα δηάθνξα θείκελά ηνπ,
επηηξέπνπλ κία πνηθηιία εξκελεηψλ. ΢ηηο δηαηππψζεηο πνπ ζπλαληάκε ζηνλ πξφινγν ηεο
«θξηηηθήο ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο» δηαθαίλεηαη κία ηερλνινγηθή ληεηεξκηληζηηθή
ζχιιεςε ηεο θνηλσληθήο εμέιημεο. Απηφ φκσο δελ είλαη θάηη πνπ ππνζηεξίδεηαη κε
ζπλέπεηα. ΢ε άιια θείκελα θαίλεηαη πσο δίλεη κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηηο παξαγσγηθέο
ζρέζεηο60. ΋πσο ιέεη ε Marta Harnecker61, αλ «ζέινπκε λα ινγαξηάζνπκε ηηο
πξαγκαηηθέο παξαγσγηθέο δπλάκεηο δελ κπνξνχκε λα δνχκε ηα δηάθνξα ζηνηρεία (ηεο
57
«Οη άλζξσπνη, ζηελ θνηλσληθή παξαγσγή ηεο δσήο ηνπο, έξρνληαη ζε ζρέζεηο θαζσξηζκέλεο,
αλαγθαίεο, αλεμάξηεηεο απφ ηε ζέιεζή ηνπο, ζε ζρέζεηο παξαγσγηθέο, πνπ αληηζηνηρνχλε ζε κηα
σξηζκέλε βαζκίδα φπνπ έρεη θηάζεη ε αλάπηπμε ησλ πιηθψλ παξαγσγηθψλ ηνπο δπλάκεσλ. Σν ζχλνιν
ησλ παξαγσγηθψλ απηψλ ζρέζεσλ, απνηειεί ην νηθνλνκηθφ νηθνδφκεκα ηεο θνηλσλίαο, ηε βάζε ηελ
πιηθή, πνπ πάλσ ηεο πςψλεηαη έλα λνκηθφ θαη πνιηηηθφ επνηθνδφκεκα θαη πνπ ζ‟ απηήλ αληηζηνηρνχλ
σξηζκέλεο πάιη θνηλσληθέο κνξθέο ζπλείδεζεο. Ο ηξφπνο ηεο παξαγσγήο ηεο πιηθήο δσήο, θαζνξίδεη
γεληθά ηελ εμέιημε ηεο θνηλσληθήο, πνιηηηθήο θαη δηαλνεηηθήο δσήο … ΋ηαλ θηάζεη ζ‟ έλα σξηζκέλν
βαζκφ ε αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ ηεο θνηλσλίαο , απηέο νη δπλάκεηο, έξρνληαη ζε αληίθαζε
κε ηηο παξαγσγηθέο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ, ή, γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε λνκηθή γιψζζα, κε ηηο
ζρέζεηο ηεο ηδηνθηεζίαο, πνπ κέζα ζ΄ απηέο, είραλε, σο ηα ηφηε θηλεζεί. Απηέο νη ζρέζεηο, απφ κνξθέο
αλάπηπμεο ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ, γίλνληαη ηψξα θξαγκνί ηνπο. Σφηε αξρίδεη κηα επνρή
θνηλσληθήο επαλάζηαζεο. ΋ηαλ κεηαβάιιεηαη ε νηθνλνκηθή βάζε, αλαηξέπεηαη ιηγψηεξν ή πεξηζζφηεξν,
γνξγφηεξα ή αξγφηεξα, νιφθιεξν ην ηεξάζηην νηθνδφκεκα», Marx, K., Κξηηηθή ηεο πνιηηηθήο
νηθνλνκίαο, εθδ. «νηθνλνκηθήο θαη θηινζνθηθήο βηβιηνζήθεο», Αζήλα 1959
58
Ο Μαξμ ζηελ ελδέθαηε ζέζε ζηνλ Φφυεξκπαρ δήισλε φηη «νη θηιφζνθνη έρνπλ κφλν εξκελεχζεη ηνλ
θφζκν θαηά δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο. Σν δήηεκα είλαη λα ηνλ αιιάμνπκε», Bottomore, T. B., Rubel, M.,
Ο ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ ζε ζέκαηα θνηλσληνινγίαο θαη θηινζνθίαο, κηθξ. Ρ. Κνχλδνπξνο, Ν. Παπαδάθεο, εθδ.
Παπαδήζε, Αζήλα, ζει. 74
59
Marx, K., Κξηηηθή ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Γθφηηα, ζην Bottomore, T. B., Rubel, M., Ο ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ
ζε ζέκαηα θνηλσληνινγίαο θαη θηινζνθίαο, … φ. π., ζει. 233-234
60
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο, … ζει. 160
61
Harnecker, M., Βαζηθέο έλλνηεο ηνπ ηζηνξηθνχ πιηζκνχ, κηθξ. Α. Γεκάθνο, Υ. Υαηδετσζήθ, εθδ.
Παπαδήζε, Αζήλα 1976, ζει. 58-60
47
δηαδηθαζίαο ηεο εξγαζίαο) ρσξηζηά ην έλα απφ ην άιιν». Οη θαζαπηφ παξαγσγηθέο

δπλάκεηο «είλαη ην απνηέιεζκα ελφο νξηζκέλνπ ηζηνξηθά ζπλδπαζκνχ απηψλ ησλ
ζηνηρείσλ». Με βάζε κηα ηέηνηα αληίιεςε «ε αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ
δελ είλαη … νχηε γξακκηθή, νχηε ζσξεπηηθή. Δίλαη κηα αλάπηπμε, πνπ εμαξηάηαη απφ
ηε δνκή ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο: εμαξηάηαη απφ ηηο ζρέζεηο πνπ νη παξάγνληεο
δηαηεξνχλ κεηαμχ ηνπο θαη κε ηα κέζα παξαγσγήο, δειαδή απφ ηηο ζρέζεηο
παξαγσγήο». Οη ζρεηηθέο δηαηππψζεηο, θαηά ζπλέπεηα, ηνπ Μαξμ, αιιά θαη άιιεο
αλάινγεο ηνπ Έλγθειο θαη ηνπ Λέληλ, αλαθέξνληαη, θαηά ηε Harnecker, ζηνλ
«θαζνξηζηηθφ ξφιν, πνπ παίδεη ε αλάπηπμε ηνπ κέζνπ εξγαζίαο γηα ηε δεκηνπξγία
πιηθψλ φξσλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ αλάπηπμε νξηζκέλσλ ζρέζεσλ παξαγσγήο».
΢ε θάζε πεξίπησζε βέβαηα παξακέλεη ην δήηεκα ησλ ζρέζεσλ βάζεο – ππεξδνκήο.
Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ζπλππάξρνπλ ζηα θείκελα ηνπ Μαξμ ζηνηρεία πνπ επηηξέπνπλ
πεξηζζφηεξν ληεηεξκηληζηηθέο ή βνινληαξηζηηθέο εξκελείεο. Έηζη ν δνκηθφο
καξμηζκφο πξνθξίλεη κία ληεηεξκηληζηηθή αληίιεςε. Σα ζηνηρεία ηνπ επνηθνδνκήκαηνο
δηαηεξνχλ κία «ζρεηηθή απηνλνκία»62 θαη ππάξρεη κία «αλάδξαζε» αλάκεζα ζηελ
ππεξδνκή θαη ηε βάζε, αιιά νη νηθνλνκηθέο δηαδηθαζίεο απνηεινχλ ηνλ θαζνξηζηηθφ
«ζε ηειεπηαία αλάιπζε» παξάγνληα. ΢ε έλα ηέηνην πιαίζην ν Althusser, ζην άξζξν ηνπ
«Ηδενινγία θαη Ηδενινγηθνί Μεραληζκνί ηνπ Κξάηνπο», πεξηγξάθεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ
ζεζκφ σο έλαλ ηδενινγηθφ κεραληζκφ ηνπ θξάηνπο πνπ – ρξεζηκνπνηψληαο θαηά θχξην
ιφγν ηδενινγία, ζε αληίζεζε πξνο ηνλ θαηαπηεζηηθφ κεραληζκφ ηνπ θξάηνπο πνπ
ιεηηνπξγεί πεξηζζφηεξν κε ηε βία – ζπκβάιιεη καδί κε ηνπο άιινπο ηδενινγηθνχο
κεραληζκνχο (ζξεζθεπηηθφ, νηθνγελεηαθφ, λνκηθφ, πνιηηηθφ, ζπλδηθαιηζηηθφ, ΜΜΔ θαη
πνιηηηζηηθφ), «θάησ απφ ηελ „πξνζηαηεπηηθή αζπίδα‟ ηνπ θαηαπηεζηηθνχ κεραληζκνχ
ηνπ θξάηνπο», ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ ζρέζεσλ παξαγσγήο. Μνινλφηη νη Η.Μ.Κ. δελ
έρνπλ, θαηά ηνλ Althusser, ηε κνλνιηζηθφηεηα ηνπ θαηαπηεζηηθνχ θξαηηθνχ κεραληζκνχ
θαη είλαη «επηξξεπείο ζην λα παξέρνπλ έλα αληηθεηκεληθφ πεδίν αληηθάζεσλ», απηνί
«εθθξάδνπλ, κε κνξθέο άιινηε πεξηνξηζκέλεο θαη άιινηε νμχηαηεο, ηηο αληαλαθιάζεηο
ησλ θξαδαζκψλ ηεο ηαμηθήο πάιεο κεηαμχ θαπηηαιηζηψλ θαη πξνιεηάξησλ, θαη ηηο
παξάγσγεο κνξθέο ηνπο».
Ο Althusser ζεσξεί φηη ν ζρνιηθφο Η.Μ.Κ. θπξηαξρεί ζηηο ψξηκεο θαπηηαιηζηηθέο
θνηλσλίεο παίδνληαο ηνλ ξφιν πνπ ζηνλ θενπδαξρηθφ ηξφπν παξαγσγήο έπαηδε ε
εθθιεζία. Σν ζρνιείν παίξλεη ηα παηδηά ζε κηθξή ειηθία, απφ ην λεπηαγσγείν, κηα
ειηθία πνπ ην παηδί είλαη πεξηζζφηεξν «ηξσηφ», «παγηδεπκέλν φπσο βξίζθεηαη
αλάκεζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζην ζρνιείν», θαη «απνηππψλεη» κέζα ηνπ «δηάθνξα
„ζαβνπάξ θαηξ‟ ληπκέλα κε ηελ θπξίαξρε ηδενινγία (ηα γαιιηθά, ε αξηζκεηηθή, ε
θπζηθή ηζηνξία, νη επηζηήκεο, ε θηινινγία) ή ηελ θπξίαξρε ηδενινγία απηή θαζαπηή
(εζηθή, αγσγή ηνπ πνιίηε, θηινζνθία)». Με ηνλ ηξφπν απηφ εμαζθαιίδεηαη ε
αλαπαξαγσγή ηεο εξγαηηθήο δχλακεο, ηφζν σο «αλαπαξαγσγή ηεο εηδίθεπζήο ηεο» φζν
θαη σο «αλαπαξαγσγή ηεο ππνηαγήο ηεο ζηνπο θαλφλεο ηεο θαζεζηεθπίαο ηάμεο».
΢ηε ζηξνπθηνπξαιηζηηθή ινγηθή θηλνχκελνο ν Stuart Hall ζεσξεί φηη «ε εθπαίδεπζε
κεηαβάιιεηαη θαη δηακνξθψλεηαη απφ ηε ζπλνιηθή ινγηθή ησλ δνκψλ ηεο θνηλσλίαο
ζηελ νπνία ιεηηνπξγεί». Γηα ηνλ Hall ηφζν ε «θηιειεχζεξε» άπνςε, πνπ βιέπεη ηελ
εθπαίδεπζε κέζα απφ ην πξίζκα ησλ αγαζψλ πξνζέζεσλ θάπνησλ αλζξψπσλ πνπ
πξνζπαζνχλ λα πξνάγνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ θαη ησλ αλζξψπσλ γεληθφηεξα,
φζν θαη ε «ζπλσκνηηθή καξμηζηηθή» άπνςε, θαηά ηελ νπνία ε νξγάλσζε ηεο
εθπαίδεπζεο θαη νη αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ζ‟ απηήλ είλαη απνηέιεζκα ησλ
πξνζπαζεηψλ θάπνησλ θαθψλ αλζξψπσλ λα απνηξέςνπλ ηελ αλζξψπηλε αλάπηπμε
62
Althusser, L., Ηδενινγία θαη ηδενινγηθνί κεραληζκνί ηνπ θξάηνπο, ζην Althusser, L., Θέζεηο (1964-
1975), κηθξ. Ξελνθψλ Γηαηαγάλαο, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα 1983, ζει. 69-121
48
πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξήζνπλ έλα άδηθν θαζεζηψο πξνλνκίσλ πνπ δηαζθαιίδεη ηα

ζπκθέξνληά ηνπο απνηεινχλ «φςεηο ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο». Καη νη δχν «αλάγνπλ … ηηο
θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο ζηηο πξνζέζεηο – θαιέο ή θαθέο – ησλ εκπιεθνκέλσλ
θνηλσληθψλ ππνθεηκέλσλ»63.
Θα παξαηεξνχζακε ζην ζεκείν απηφ φηη κπνξεί νη άλζξσπνη φηαλ δηακνξθψλνπλ ην
πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο λα κελ είλαη «θαινί» ή «θαθνί»
θαη λα κε δξνπλ, επνκέλσο, ζπλσκνηηθά, σζηφζν νη αληηιήςεηο ηνπο γηα ην επηζπκεηφ
δελ κπνξνχλ παξά λα έρνπλ έληνλε ηε ζθξαγίδα ηεο ηδηαίηεξεο ζέζεο ηνπο κέζα ζηελ
θνηλσληθή δνκή. Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη θάζε νξγαλσκέλε νκάδα πξνζπαζεί λα
πξνσζήζεη ηα ζπκθέξνληά ηεο, ρσξίο απηφ απαξαηηήησο λα ζεκαίλεη φηη ζπλεηδεηά
επηδηψθεη λα «ξίμεη» θάπνηνπο άιινπο ελεξγψληαο έηζη. Σα ζπκθέξνληα, σζηφζν,
δηακνξθψλνπλ ηελ αληίιεςε γηα ην θαιφ – ην θαθφ, ην επηζπκεηφ – ην αλεπηζχκεην, ην
θνηλσληθά αλαγθαίν, ηνλ «αλζξψπηλν ηχπν» πνπ πξέπεη λα επηδηψθεη κία θνηλσλία, ηε
κνξθή ηεο εθπαίδεπζεο πνπ είλαη ε θαιχηεξε γη‟ απηήλ. Σα θπξίαξρα ζπκθέξνληα
κάιηζηα, κέζσ ηεο εγεκνληθήο ζέζεο πνπ έρνπλ, παίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν. Χζηφζν,
ηδηαίηεξα ζε πεξηφδνπο εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ, νη επηινγέο δείρλνπλ λα είλαη
πεξηζζφηεξν ζπλεηδεηέο θαη ηα γπκλά ζπκθέξνληα πεξηζζφηεξν παξφληα θαη νξαηά
ζηηο επηινγέο πνπ γίλνληαη.
΢ηηο βνινληαξηζηηθέο εξκελείεο ηεο καξμηζηηθήο ζεσξίαο δηαθξίλνπκε ηε
Γθξακζηαλή αληίιεςε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία «νη νηθνλνκηθέο κεηαβνιέο θαη θξίζεηο
παξέρνπλ κφλν ηηο αλαγθαίεο αιιά φρη θαη ηηο ηθαλέο ζπλζήθεο γηα ηε κεηάβαζε ζε κηα
δηαθνξεηηθή θαη αλψηεξε κνξθή θνηλσλίαο»64. Γηα ηνλ Γθξάκζη ν καξμηζκφο είλαη κία
θηινζνθία ηεο πξάμεο. Ζ ζπλεηδεηή αλζξψπηλε πξάμε, πνπ εθκεηαιιεχεηαη ηηο
επθαηξίεο πνπ νη πιηθνί φξνη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο δίλνπλ, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε
έλα θαιχηεξν θνηλσληθφ ζχζηεκα, ελψ ε ηζηνξηθή πνξεία δελ είλαη νχηε ηπραία ή
απζαίξεηε νχηε κνηξαία θαη αλαπφθεπθηε. Μνινλφηη ε νηθνλνκία απνηειεί «ην πεδίν
γέλλεζεο ηεο πνιηηηθήο», ε πνιηηηθή δελ απνηειεί απιή αληαλάθιαζε ηεο νηθνλνκίαο65.
Ζ πνιηηηθή φρη κφλν έξρεηαη λα δηνξζψζεη ή πξνζαξκφζεη θάπνηεο ιεηηνπξγίεο ηεο
νηθνλνκίαο αιιά θαη λα ηε κεηαβάιιεη ξηδηθά, λα ηελ αλαηξέςεη. Απηφ φκσο δελ κπνξεί
λα είλαη απνηέιεζκα «θαζαξήο βνχιεζεο». «Γελληέηαη απφ ηηο αληηζέζεηο πνπ
ελππάξρνπλ ζην ίδην ην πεδίν ηεο νηθνλνκίαο θαη ππνθηλεί δηεξγαζίεο πνπ ήδε
ππάξρνπλ ζ‟ απηφ»66. ΢ε έλα ηέηνην πιαίζην ε ζεκαζία ηεο πνιηηηθήο δξάζεο γηα κηα
θαιχηεξε κνξθή θνηλσλίαο απμάλεηαη. Σν επαλαζηαηηθφ θφκκα απνθηά μερσξηζηή
ζεκαζία, ζην βαζκφ πνπ απηφ ζα εγεζεί κηαο ηέηνηαο πξνζπάζεηαο. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε
ησλ καδψλ είλαη αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηε δηακφξθσζε ηεο επαλαζηαηηθήο
βνχιεζεο, σο εθ ηνχηνπ νη δηαλννχκελνη απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ
επαλαζηαηηθνχ θφκκαηνο.
63
64
65
Ο Γθξάκζη επηζεκαίλεη φηη «ην βαζηθφ ιάζνο ηνπ νηθνλνκηζκνχ … βξίζθεηαη ζην φηη δίλεη ζηνπο
λφκνπο ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ηα ραξαθηεξηζηηθά θπζηθψλ λφκσλ δηαγξάθνληαο έηζη ηνλ ππνθεηκεληθφ
παξάγνληα θαη θαηαιήγνληαο αλαπφθεπθηα ζε κηα άηεγθηε ηειενινγία παξφκνηα κε ηε ζξεζθεπηηθή.
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε πνιηηηθή θαη πλεπκαηηθή βνχιεζε, δξάζε θαη πξσηνβνπιία, ηηο νπνίεο
εθκεδελίδεη ν νηθνλνκηζκφο, δελ είλαη ηίπνηε άιιν απφ „νξγαληθφ επαθφινπζν νηθνλνκηθψλ
αλαγθαηνηήησλ θαη κάιηζηα ε κφλε δξαζηήξηα έθθξαζε ηεο νηθνλνκίαο‟ … Γη‟ απηφ εθείλν πνπ
νπζηαζηηθά δελ θαηαλνεί ν νηθνλνκηζκφο είλαη ε ίδηα ε νηθνλνκία», Σξηθνχθεο, Μ., Πνιηηηθή θαη
Φηινζνθία ζηνλ Γθξάκζη, εθδ. Δμάληαο, Αζήλα 1985, ζει. 63. Ο Γθξάκζη επέκελε ηδηαίηεξα φηη ε
δηάθξηζε αλάκεζα ζηε βάζε θαη ην επνηθνδφκεκα, ηελ νηθνλνκία θαη ην θξάηνο, ηε βία θαη ηε
ζπλαίλεζε, ηελ θπξηαξρία θαη ηελ εγεκνλία, ηελ χιε θαη ην πλεχκα, ηε ζεσξία θαη ηελ πξάμε έρεη
κεζνδνινγηθφ θαη φρη νξγαληθφ ραξαθηήξα.
66
Σξηθνχθεο, Μ., Πνιηηηθή θαη Φηινζνθία ζηνλ Γθξάκζη, … φ. π., ζει. 24
49
Ζ θξηηηθή ζεσξία, ηέινο, ηεο ζρνιήο ηεο Φξαγθθνχξηεο, ζηεξίδεηαη ζε κία επίζεο
βνινληαξηζηηθή ρξήζε ηεο ζεσξίαο ηνπ Μαξμ. Οη ζεσξεηηθνί ηεο ζρνιήο ηεο
Φξαγθθνχξηεο εθηηκνχλ φηη ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία ηφζν ε θχζε φζν θαη νη
αλζξψπηλεο ζρέζεηο έρνπλ κεηαηξαπεί ζε πξάγκαηα θαη κάιηζηα πξάγκαηα πξνο
θαζππφηαμε θαη θπξηάξρεζε. Πξφθεηηαη γηα κηα γεληθεπκέλε εξγαιεηνπνίεζε πνπ δελ
αθνξά κφλν ζην θπζηθφ θφζκν αιιά θαη ζηνλ θνηλσληθφ. «Σν αλζξψπηλν ππνθείκελν
δελ αληηκεησπίδεηαη πιένλ σο κηα πξνζσπηθή νληφηεηα κε δηθαηψκαηα θαη
θαζήθνληα, αιιά σο θνξέαο πξνζφλησλ θαη δεμηνηήησλ πνπ κπνξνχλ λα θαηαζηνχλ
αληηθείκελα εθκεηάιιεπζεο»67. Απνξξίπηνληαο ηηο ζεηηθηζηηθέο απνθιίζεηο ηνπ Μαξμ
θαη δηαπηζηψλνληαο φηη ε ηερλνινγηθή πξφνδνο θαη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, φρη κφλν
δελ νδεγνχλ ζε θαιχηεξεο κνξθέο θνηλσληθήο νξγάλσζεο αιιά αληίζεηα επηηείλνπλ
ηνλ νινθιεξσηηθφ ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο δσήο θαη αιινηξηψλνπλ φιν θαη
βαζχηεξα ηνλ άλζξσπν, νη εθθξαζηέο ηεο ζρνιήο ζηξέθνπλ ηηο ειπίδεο ηνπο ζηελ
πνιηηηθή δξάζε θαη ζηελ πξνζπάζεηα απνθάιπςεο ησλ κνξθψλ θπξηαξρίαο πάλσ ζην
ζχγρξνλν άλζξσπν.
Σν ζρνιείν ζηα πιαίζηα ηεο ζεψξεζεο απηήο λνείηαη σο πνιηηηζηηθή βηνκεραλία, ζηα
πιαίζηα ηεο νπνίαο «ελεξγά πξαγκαηνπνηείηαη ε νκνγελνπνίεζε ζηελ ππεξεζία ηεο
θπξίαξρεο θνηλσληθήο ηάμεο»68. Κνηλσληθνπνηεί ηνπο καζεηέο κε βάζε ηηο αμίεο ησλ
νκάδσλ πνπ ειέγρνπλ ηελ θνηλσλία απνπξνζαλαηνιίδνληαο, φπσο φιεο νη καδηθέο
πνιηηηζηηθέο δνκέο, ην άηνκν απφ ηα πξαγκαηηθά ηνπ πξνβιήκαηα θαη ζηξέθνληάο ην
πξνο ςεπδνπξνβιήκαηα. Μέζα ζ‟ απηφ ην εξκελεπηηθφ πιαίζην ν ζηφρνο ηεο θξηηηθήο
παηδαγσγηθήο είλαη «λα θάλνπκε ην άηνκν θνηλσληθά πην θξηηηθφ».
67
Craib, Η., ΢χγρξνλε θνηλσληθή ζεσξία. Απφ ηνλ Πάξζνλο ζηνλ Υάκπεξκαο, κηθξ. Μαξηάλλα Σδηαληδή,
Παληειήο Δ. Λέθθαο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2000, ζει 435
68
Bertrand, Y., ΢χγρξνλεο εθπαηδεπηηθέο ζεσξίεο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 147
50
3.1. Ζ ΘΔΧΡΗΑ ΣΟΤ “ΜΟΡΦΧΣΗΚΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟΤ”

ησλ Pierre Bourdieu & Jean-Claude Passeron
Μνινλφηη ε ζεσξία ηνπ κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ δελ είλαη καξμηζηηθή, ζπλδπάδεη,

φπσο θαη εθείλε, ηε ζπγθξνπζηαθή νπηηθή κε ηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζρνιείνπ σο ελφο
ζεκαληηθνχ κεραληζκνχ θνηλσληθήο αλαπαξαγσγήο. Μνινλφηη ην κνληέιν ησλ
ζπγγξαθέσλ ησλ θιεξνλφκσλ θαη ηεο αλαπαξαγσγήο είλαη έλα πινπξαιηζηηθφ
κνληέιν, πνπ απνκαθξχλεηαη ηφζν απφ ηελ αλαδήηεζε ηεο πεγήο ησλ θνηλσληθψλ
αληζνηήησλ ζηελ νηθνλνκηθή βάζε θαη ηηο παξαγσγηθέο ζρέζεηο φζν θαη απφ ηε ινγηθή
ηεο ηαμηθήο πάιεο, νη αληζφηεηεο θαη νη ζπζρεηηζκνί δχλακεο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ
νκάδσλ βξίζθνληαη ζηελ θαξδηά ηεο νπηηθήο ηνπ.
Με ηελ έλλνηα απηή πιεζηάδεη ηε καξμηζηηθή νπηηθή, ζε βαζκφ πνπ νη Baudelot θαη
Establet, ζρνιηάδνληαο ηνπο θιεξνλφκνπο, ιέλε φηη ε αλάιπζε «ζα κπνξνχζε λα
ζεσξεζεί, κεηά απφ θάπνηεο ηξνπνπνηήζεηο, σο έλα απνδεθηφ ππνθαηάζηαην ηεο
καξμηζηηθήο αλάιπζεο ηνπ ζρνιείνπ θαη ησλ ζρέζεψλ ηνπ κε ηνλ θαπηηαιηζκφ»69.
Έρνληαο ζπλαίζζεζε ησλ δηαθνξψλ ηεο απφ ηε καξμηζηηθή πξνζέγγηζε, πνπ ζηε
ζπλέρεηα ζα γίλνπλ νξαηέο θαη νη νπνίεο νδεγνχλ ηνλ Θ. Μπισλά ζηνλ ραξαθηεξηζκφ
ηεο σο κηαο αληίιεςεο «πεξηζζφηεξν καξμίδνπζαο παξά καξμηζηηθήο»70, επηιέμακε ηελ
παξνπζίαζή ηεο ζηα πιαίζηα απηήο ηεο θαηεγνξίαο πξνζεγγίζεσλ ιφγσ ησλ
νκνηνηήησλ πνπ παξνπζηάδεη κε απηέο.
α) Δηζαγσγή
Σν ζρνιείν, ζχκθσλα κε ηνπο Pierre Bourdieu θαη Jean-Claude Passeron αλαπαξάγεη

θαη λνκηκνπνηεί ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο. Με πνην ηξφπν φκσο ην θάλεη απηφ; Οη
ζπγγξαθείο απηνί επ9ηρείξεζαλ λα απαληήζνπλ ζην εξψηεκα απηφ θπξίσο κε ηα έξγα
ηνπο: α) Les Héritiers. Les étudiants et la culture (1964) θαη β) La reproduction.
Eléments pour une théorie du système d‟enseignement (1970), ζηα νπνία δηεξεπλνχλ
ηνπο εζσηεξηθνχο, θαη κάιηζηα αφξαηνπο – θαη γηα ην ιφγν απηφ πην απνηειεζκαηηθνχο
– ζρνιηθνχο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο γίλεηαη απηή ε αλαπαξαγσγή θαη
λνκηκνπνίεζε
Οη ζπγγξαθείο επηρεηξνχλ λα ζπγθξνηήζνπλ κηα ζεσξία γηα ηελ εθπαίδεπζε πνπ λα
απνθεχγεη ηφζν ηελ απιντθφηεηα κηαο βνινληαξηζηηθήο αληίιεςεο ηεο ζπκβνιηθήο
δξάζεο αηφκσλ θαη νκάδσλ πνπ δε ιακβάλεη ππ‟ φςηλ ηεο ηνπο αληηθεηκεληθνχο φξνπο
πνπ πξνζδηνξίδνπλ νη θνηλσληθέο δνκέο, αληίιεςε πνπ καο νδεγεί ζε έλα είδνο
ζχιιεςεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πξν-θνηλσληνινγηθνχ ηχπνπ, φζν θαη ηε ζρεκαηηθή –
κεραληζηηθή εξκελεία πνπ αγλνεί ην ξφιν ηεο ζπκβνιηθήο δξάζεο ζηελ
αιιειεπίδξαζή ηεο κε ηνπο αληηθεηκεληθνχο φξνπο χπαξμεο ησλ αλζξψπσλ,
αθαηξψληαο έηζη ζηελ νπζία ην αλζξψπηλν πεξηερφκελν, πνπ δίλεη λφεκα ζηε δσή. Ο
Bourdieu, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα απνθχγεη ηφζν ην θνξκαιηζκφ φζν θαη ηνλ
αλαγσγηζκφ κε ηε κνξθή ηνπ νηθνλνκηζκνχ, θαηαιήγεη ζε κηα πξνζέγγηζε πνπ ν ίδηνο
ραξαθηεξίδεη, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ, «θαηαζθεπαζηηθφ δνκηζκφ»
(structuralisme constructivist).
Με ηε καξμηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο δηαίξεζεο ηεο θνηλσλίαο ζε ηάμεηο θαη ηεο
δηαξθνχο δηαπάιεο κεηαμχ ηνπο, αθελφο, θαη κε ηε βεκπεξηαλή αληίιεςε πεξί
λνκηκνπνίεζεο ηεο εμνπζίαο αιιά θαη ηεο ζεκαζίαο ηνπ ππνθεηκεληθνχ λνήκαηνο γηα
69
Μπισλάο, Θ., Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν. Θεσξία θαη Δκπεηξία, εθδ. Αξκφο, Αζήλα 1991,
ζει. 239
70
Μπισλάο, Θ., Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν … φ.π., ζει. 239
51
ηελ θαηαλφεζε ηεο αλζξψπηλεο πξάμεο, αθεηέξνπ, νη Bourdieu θαη Passeron

επηδηψθνπλ λα γεθπξψζνπλ ην ράζκα αλάκεζα ζην αληηθεηκεληθφ θαη ην ππνθεηκεληθφ
θαη λα δείμνπλ πψο νη αληηθεηκεληθέο ζρέζεηο ππνθεηκεληθνπνηνχληαη θαη πψο νη
ππνθεηκεληθέο αληηιήςεηο θαη ζηάζεηο αληηθεηκεληθνπνηνχληαη. Γηα ην ζθνπφ απηφ
θαηαθεχγνπλ ζην ρψξν ηεο θνπιηνχξαο.
β) Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζέγγηζεο
1. Απνηειεί κηα γέθπξα αλάκεζα ζηε δνκηθή θαη ηελ αλζξψπηλε δηάζηαζε ηεο
θνηλσληθήο δσήο. Με ηελ θαηάιιειε επεμεξγαζία ελλνηψλ, φπσο εθείλεο ηνπ «πεδίνπ»
θαη ηνπ habitus, θαζηζηά θαλεξέο θάπνηεο απφ ηηο δηαδηθαζίεο κεηαηξνπήο ηνπ
θνηλσληθνχ ζε αηνκηθφ θαη ηνπ αληηθεηκεληθνχ ζε ππνθεηκεληθφ.
2. Καηαθέξλεη λα θξαηήζεη απνζηάζεηο απφ ηε ζπλσκνζηνινγηθή αληίιεςε ηνπ
θνηλσληθνχ θφζκνπ. Μηα ηέηνηα αληίιεςε ζηεξίδεηαη ζε κηα αθειή ηειενινγία, αθνχ
ηαπηίδεη ηα θίλεηξα ηεο αηνκηθήο δξάζεο κε ην ηειηθφ απνηέιεζκα ηεο δξάζεο απηήο,
θαη κηα απιντθή θνηλσληνινγίζηηθε εξκελεία ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο, κε ηελ έλλνηα
φηη κηα ηέηνηα ζεψξεζε εμαξηά κεραληζηηθά ηελ αηνκηθή δξάζε θαη ηα θίλεηξά ηεο απφ
ηα δνκηθά – αληηθεηκεληθά δεδνκέλα θαη ηηο θνηλσληθέο ηνπο ζπλέπεηεο. Οη ζηξαηεγηθέο
ζηηο νπνίεο θαηαθεχγνπλ ηα ππνθείκελα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη κέζα ζε έλα πεδίν
δελ απνηεινχλ πξντφλ ελφο θπληθνχ ππνινγηζκνχ, ιέεη ν Bourdieu, αιιά κηαο
αζπλείδεηεο ζρέζεο αλάκεζα ζε έλα habitus θαη έλα πεδίν. «Οη ζηξαηεγηθέο … είλαη
δξάζεηο αληηθεηκεληθά πξνζαλαηνιηζκέλεο σο πξνο ηνπο ζθνπνχο πνπ κπνξεί λα κελ
είλαη νη ππνθεηκεληθά επηδησθφκελνη ζθνπνί»71.
3. Οη Bourdieu θαη Passeron ζπλέβαιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ απνθάιπςε ηνπ ξφινπ
ησλ ζρνιηθψλ δηαδηθαζηψλ ζηε λνκηκνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο. Οη ζρνιηθέο
δξαζηεξηφηεηεο βεβαίσο αλαθέξνληαη ζε κνξθσηηθά αγαζά. Ζ θνπιηνχξα θαη ν ρψξνο
ηνπ ζπκβνιηθνχ, πνπ απνηεινχλ ηνπο ηνκείο ζρνιηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο θαη ησλ
νπνίσλ ηε ζεκαζία αλαδεηθλχνπλ νη ζπδεηνχκελνη ζπγγξαθείο, έρνπλ ην πιενλέθηεκα
φηη απνηεινχλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην δνκηθφ δηεηζδχεη ζην αηνκηθφ θαη γίλεηαη
ζπλείδεζε, λφεκα θαη ζηάζεηο απέλαληη ζηα δηάθνξα αληηθείκελα ηεο θνηλσληθήο
πξαγκαηηθφηεηαο.
4. Ζ επηκνλή ηνπο ζην πεδίν ηεο θνπιηνχξαο δελ ππνηηκά ην ξφιν ησλ αληηθεηκεληθψλ
δεδνκέλσλ. Ζ ελαζρφιεζε κε ηελ θνπιηνχξα, ηηο ζεκαζίεο, ην ρψξν ηνπ ζπκβνιηθνχ
νθείιεηαη ζηνλ απιφ ιφγν φηη απηφο ν ρψξνο αθελφο κεζνιαβεί αλάκεζα ζηε δνκή θαη
ηε ζπλείδεζε, ππνθεηκεληθνπνηψληαο έηζη ην αληηθεηκεληθφ, αθεηέξνπ πξνζθέξεηαη
πξνλνκηαθά, κε ηελ εκκεζφηεηα πνπ ηνλ ραξαθηεξίδεη, σο ν θαηαιιειφηεξνο ρψξνο
πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα κεηακθίεζε ησλ ζρέζεσλ εμνπζίαο ζε αηνκηθά
ραξαθηεξηζηηθά, κεηαηξνπή ηνπ θνηλσληθνχ πξνλνκίνπ ζε αηνκηθή δεμηφηεηα θαη ηεο
θνηλσληθήο κεηνλεμίαο ζε αηνκηθή αληθαλφηεηα. Σν ζρνιείν, δηαρεηξηδφκελν πνιηηηζκφ
θαη αμηνινγψληαο ηηο καζεηηθέο «επηδφζεηο», γίλεηαη έλαο ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθφο
ηξφπνο δηαηήξεζεο αιιά θαη «θπζηθνπνίεζεο» θαη γη‟ απηφ ζεκηηνπνίεζεο ησλ
θνηλσληθψλ αληζνηήησλ.
5. Οη Bourdieu & Passeron72 απαληψληαο ζηνπο επηθξηηέο ηνπο, πνπ ηνπο πξνζάπηνπλ
έλαλ νπηνπηθφ εμηζσηηζκφ, ιέλε φηη, φπσο θάζε αμίσκα, έηζη θαη ην αμίσκα ηεο
ηζφηεηαο επθαηξηψλ είλαη έλα πνιηηηζκηθφ δεκηνχξγεκα θαη έηζη πξέπεη λα ην ρεηξίδεηαη
ε θνηλσληθή επηζηήκε. Αληίζεηα ν νπηνπηθφο εμηζσηηζκφο ζπλίζηαηαη ζε κία
71
Bourdieu, P., Μεξηθέο ηδηφηεηεο ησλ πεδίσλ, Δπηζεψξεζε Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ (κηθξ.
Παλαγησηφπνπινο, Ν., Γεσξγίνπ, Π.), η. 80, 1991, έθδνζε Δ.Κ.Κ.Δ., Αζήλα (ζει. 8)
72
Bourdieu, P., Passeron, J.-Cl., L‟examen d‟une illusion, Revue française de sociologie, IX, No spécial
1968, 227-253
52
αληζηνξηθή, πέξα απφ θνηλσληθνχο πξνζδηνξηζκνχο, αμίσζε πνπ είλαη καθξηά απφ ηε
δηθή ηνπο πξνζέγγηζε. Σν αμίσκα ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ, σο δεκηνχξγεκα
ζπγθεθξηκέλσλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ πνπ εθθξάδεη πεξηζζφηεξν θάπνηεο θνηλσληθέο
δπλάκεηο, παίδεη ζην ζρνιείν έλα ζεκαληηθφ ξφιν. ΋ληαο ζην επίθεληξν ησλ ζρνιηθψλ
αληηθάζεσλ, ζπληζηά βαζηθφ ηδενινγηθφ κεραληζκφ πνπ ζπκβάιιεη ζηελ ιεηηνπξγία
ησλ ζρνιηθψλ κεραληζκψλ απνθξχπηνληαο ηαπηφρξνλα ην έξγν πνπ απηνί νη
κεραληζκνί επηηεινχλ. Σν αμίσκα ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ ζπλδέεηαη άκεζα,
εμαζθαιίδνληαο έηζη ηε λνκηκνπνηεηηθή ηνπ ιεηηνπξγία, κε ηνπο εμεηαζηηθνχο
κεραληζκνχο πνπ επηηξέπνπλ ην πέξαζκα απφ ηελ θνηλσληθή επηινγή πνπ ήηαλ
ζεκειησκέλε ζηα θιεξνλνκηθά πξνλφκηα, ζε κηα επηινγή ζεκειησκέλε πάλσ ζηηο
αλψλπκεο εμεηάζεηο, πνπ έρεη ην ραξαθηήξα κηαο νπδέηεξεο δηαδηθαζίαο αληηθεηκεληθήο
θαη δίθαηεο. Ζ λνκηκνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ηνπ αμηψκαηνο απηνχ είλαη πνπ επηηξέπεη ηελ
άζθεζε ηδενινγηθήο θξηηηθήο ζηε βάζε απηνχ αθξηβψο ηνπ αμηψκαηνο.
γ) Οη βαζηθέο ζέζεηο ηεο ζεσξίαο ηνπ «κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ»
1. Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα απνηειεί έλα απηφλνκν πεδίν ηνπ νπνίνπ βαζηθή

ιεηηνπξγία είλαη ε εγράξαμε ηεο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο, ε νπνία βέβαηα δελ έρεη
παξαρζεί απφ ην ίδην.
2. Σα παηδηά απφ ηα πξνλνκηνχρα θνηλσληθά ζηξψκαηα έρνπλ εμνηθείσζε κε ηελ
θπξίαξρε θνπιηνχξα, γεγνλφο πνπ ηνπο δίλεη έλα ζαθέο πιενλέθηεκα ζε ζρέζε κε ηα
παηδηά απφ ηα ρακειφηεξα ζηξψκαηα.
3. Σν ζρνιείν, αγλνψληαο απηέο ηηο δηαθνξέο «κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ» πνπ
ζρεηίδνληαη κε ηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε ησλ καζεηψλ θαη ζπνπδαζηψλ, εκθαλίδεη ηα
παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ πξνλνκηνχρα πεξηβάιινληα σο αλψηεξσλ ηθαλνηήησλ θαη
επθπΐαο, θαηαδηθάδνληαο ηα άιια ζην αίζζεκα ηεο κεηνλεμίαο.
4. ΢πλέπεηα ησλ παξαπάλσ είλαη φηη ην ζρνιείν είλαη ν ηφπνο κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ
αληηθεηκεληθψλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ζε αηνκηθή επηινγή θαη ππνθεηκεληθή
αίζζεζε ηθαλφηεηαο, «θιήζεο» πξνο ηα πςειά θαη ηα κεγάια, έκπλεπζεο, πξνηίκεζεο,
ηαιέληνπ θαη δσεξνχ ελδηαθέξνληνο ή ζηα αληίζεηά ηνπο, αίζζεζε αληθαλφηεηαο, «κε
θιήζεο», έιιεηςε έκπλεπζεο, απνπζία ηαιέληνπ θαη, ζα κπνξνχζακε λα πξνζζέζνπκε,
αδηαθνξία.
5. Δπηηπγράλεη έηζη ην ζρνιείν ηε «θπζηθνπνίεζε» ηνπ θνηλσληθνχ, εκθαλίδνληαο ην
θνηλσληθά θαη ηζηνξηθά πξνζδηνξηζκέλν σο θάηη θπζηθά θαζνξηζκέλν θαη επνκέλσο
ακεηάβιεην θαη αηψλην.
6. Αλ ζπλππνινγίζνπκε κάιηζηα φηη ην ζρνιείν ειέγρεη ζηηο εμεηάζεηο δεμηφηεηεο πνπ
ην ίδην δελ έρεη δηδάμεη, θαη νη νπνίεο είλαη ζηνηρεία ηνπ «κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ» ησλ
πξνλνκηνχρσλ ηάμεσλ, θαηαιαβαίλνπκε πνιχ θαιά κε πνηνπο κεραληζκνχο γίλεηαη, κε
ηξφπν αλεπαίζζεην, ε αλαπαξαγσγή ηεο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο, παξ‟ φιεο ηηο
δηαθεξχμεηο πεξί ηζφηηκεο κεηαρείξηζεο ζην ζρνιείν. Πξφθεηηαη γηα ηελ ίδηα
κεηαρείξηζε δπν άληζσλ θαηαζηάζεσλ, κε ζπλέπεηα βέβαηα ηελ αλαπαξαγσγή ή θαη
ελίζρπζε ηεο αληζφηεηαο.
7. ΢ηελ εκκεζφηεηα ησλ παξαπάλσ κεραληζκψλ νθείιεηαη θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα
ηνπ ζρνιείνπ ζηελ αλαπαξαγσγή ηεο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο θαη ηδηαίηεξα ζηε
λνκηκνπνίεζή ηεο.
53
δ) Σα θχξηα ζεκεία ησλ δχν βηβιίσλ
Αο δνχκε φκσο ηα βαζηθά ζεκεία ησλ δπν βηβιίσλ πνπ αλαθέξακε ζηελ αξρή ηνπ
θεθαιαίνπ θαη ελδηαθέξνπλ άκεζα ηελ θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. ΢ην βηβιίν
ηνπο «νη θιεξνλφκνη» νη Bourdieu θαη Passeron αξρηθά αζρνινχληαη κε ηελ παξάζεζε
ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ πνπ εκθαλίδνπλ ηελ αληζφηεηα ζηηο πηζαλφηεηεο πξφζβαζεο
ζην παλεπηζηήκην γηα ηα παηδηά απφ δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο ηάμεηο, αθνχ ηα παηδηά
ησλ βηνκεράλσλ θαη ησλ ειεπζέξσλ επαγγεικαηηψλ έρνπλ επθαηξίεο πξφζβαζεο ζην
παλεπηζηήκην πνπ θπκαίλνληαη ζην 70% θαη 80% αληίζηνηρα, ελψ γηα ηα παηδηά ησλ
έκκηζζσλ αγξνηνυπαιιήισλ νη επθαηξίεο απηέο πεξηνξίδνληαη ζην 1%. Ο γηνο ηνπ
αλψηεξνπ ππαιιειηθνχ ζηειέρνπο έρεη 80 θνξέο πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο εηζαγσγήο
ζην παλεπηζηήκην απφ ην γην ηνπ έκκηζζνπ αγξνηνυπαιιήινπ θαη 40 θνξέο
πεξηζζφηεξεο απφ ην γην ηνπ εξγάηε.
Οη αληζφηεηεο πξφζβαζεο ζην παλεπηζηήκην δελ πξέπεη λα εξκελεχνληαη
κεραληζηηθά σο ην απνηέιεζκα ηεο άκεζεο επελέξγεηαο ηνπ νηθνλνκηθνχ ή ηνπ
θνηλσληθνχ παξάγνληα. ΢ε κηα ηέηνηα πεξίπησζε ζα έπξεπε, εθηφο ησλ άιισλ, φινη
φζνη έθζαζαλ ζην παλεπηζηήκην λα έρνπλ ηηο ίδηεο ζηάζεηο θαη ηθαλφηεηεο πξάγκα
φκσο πνπ δελ επηβεβαηψλεηαη απφ ηηο ζηαηηζηηθέο. Αληηζέησο παξαηεξνχληαη έληνλεο
δηαθνξέο ζηηο επηδφζεηο, ηελ επηινγή ζρνιήο θνίηεζεο (ζηηο ιεγφκελεο «Μεγάιεο
΢ρνιέο» πεγαίλνπλ παηδηά ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηηο αλψηεξεο ηάμεηο) θαη ηελ
θαζπζηέξεζε ή ην θφιιεκα ζηηο ζπνπδέο πνπ ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ θνηλσληθή
πξνέιεπζε.
«… δελ ππάξρεη θαιχηεξνο ηξφπνο λα ππεξεηήζεη θαλείο ην ζχζηεκα, λνκίδνληαο φηη
ην πνιεκάεη, παξά κε ην λα θαηαινγίδεη φιεο ηηο αληζφηεηεο πνπ αθνξνχλ ην ΢ρνιείν,
κφλν ζηηο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο ή ζε κηα πνιηηηθή βνχιεζε»73. Αλ ν νηθνλνκηθφο
παξάγνληαο ήηαλ αξθεηφο γηα ηελ εμήγεζε ησλ αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε ζα
αξθνχζε κηα πνιηηηθή ππνηξνθηψλ ή επηδνκάησλ, ψζηε λα ιχζεη ην πξφβιεκα ζην
ζρνιείν θαη λα εμαζθαιίζεη ηελ ηζφηεηα φισλ ησλ παηδηψλ απέλαληη ζηνπο ζρνιηθνχο
κεραληζκνχο. Μηα ηέηνηα φκσο ηππηθή ηζφηεηα δε ζα έιπλε ην πξφβιεκα ηνπ
πξνζδηνξηζκνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ απφ ηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε. Απηφ
νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ππάξρεη έλαο ελδηάκεζνο παξάγνληαο – κεηαμχ θνηλσληθήο
πξνέιεπζεο θαη εθπαηδεπηηθήο αληζφηεηαο – πνπ δελ είλαη παξά ε θνπιηνχξα.
΢ην δεχηεξν κέξνο ηνπ βηβιίνπ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ φηη ην θνηηεηηθφ ζψκα
ηέκλεηαη θάζεηα, ηαμηθά, ζέζε πνπ ελφριεζε πνιινχο θνηηεηέο74 νη νπνίνη
αληηιακβάλνληαλ ηε ζρέζε θνηηεηψλ – θαζεγεηψλ πεξίπνπ σο πάιε ησλ ηάμεσλ. Με
ιεπηέο αλαιχζεηο παξνπζηάδνπλ ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ θνηηεηψλ κε βάζε ηηο δηαθνξέο
ζην κνξθσηηθφ ηνπο θεθάιαην πνπ νθείινληαη ζηελ θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε.
Σν βηβιίν θαηαιήγεη κε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ κε ζπληνκία παξνπζηάδνπκε κέζα απφ
ηα παξαθάησ απνζπάζκαηα75:
«Σν λα είλαη θαλείο ηπθιφο κπξνζηά ζηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαηαδηθάδεη θαη
επηηξέπεη λα εμεγνχληαη φιεο νη αληζφηεηεο, θαη ηδίσο ζην δήηεκα ηεο ζρνιηθήο
επηηπρίαο, σο αληζφηεηεο θπζηθέο, αληζφηεηεο ραξηζκάησλ» (ζει. 129), ιέλε νη
ζπγγξαθείο ησλ θιεξνλφκσλ.
73
Bourdieu, P., Passeron, J.- CL., Οη θιεξνλφκνη. Οη θνηηεηέο θαη ε θνπιηνχξα, κηθξ. Ν.
Παλαγησηφπνπινο, Μ. Βηδάιε, εθδ. Καξδακίηζα, Αζήλα 1993, ζει. 71
74
Παλαγησηφπνπινο, Ν., Δηζαγσγή, ζην Bourdieu, P., Passeron, J.- CL. (1993) Οη θιεξνλφκνη. Οη
θνηηεηέο θαη ε θνπιηνχξα, κηθξ. Ν. Παλαγησηφπνπινο, Μ. Βηδάιε, εθδ. Καξδακίηζα, Αζήλα 1993 (ζει.
16)
75
΢ε παξέλζεζε νη ζειίδεο απ‟ φπνπ ηα παξαζέκαηα, ζην Bourdieu, P., Passeron, J.- CL., Οη θιεξνλφκνη,
… , φ. π.
54
Με πνην ηξφπν ζπκβάιιεη ην ζρνιείν ζ‟ απηφ;

«΢ηελ ησξηλή θαηάζηαζε ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ παηδαγσγηθψλ παξαδφζεσλ, ε
κεηάδνζε ησλ ηερληθψλ θαη ησλ ζπλεζεηψλ ζθέςεο πνπ απαηηεί ην ζρνιείν αλάγεηαη
πξσηαξρηθά ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ» (ζει. 136).
Αλ αλαιχζνπκε ηε θξάζε απηή πξνθχπηνπλ ηα παξαθάησ:
- Σν ζρνιείν απαηηεί ηερληθέο θαη ζπλήζεηεο ζθέςεο πνπ ζηελ παξνχζα θάζε ε
νηθνγέλεηα κπνξεί λα κεηαδψζεη θαηά θχξην ιφγν.
- Σν ζρνιείν κπνξεί κφλν δεπηεξεπφλησο λα ζπκβάιεη ζηε κεηάδνζε απηψλ ησλ
ηερληθψλ θαη ζπλεζεηψλ ζθέςεο
- Σν ζρνιείν απαηηεί απφ ηα παηδηά λα δηαζέηνπλ απηέο ηηο ηερληθέο θαη ζπλήζεηεο
ζθέςεο. Καη απηφ ην θάλεη κέζσ ησλ εμεηάζεσλ θαη ηεο βαζκνινγίαο. Με άιια
ιφγηα αμηνινγεί απηφ ζην νπνίν ην ίδην κφλν ζπκπιεξσκαηηθά ζπκβάιιεη.
Αλ ζηα παξαπάλσ πξνζζέζνπκε φηη:
- Οη νηθνγέλεηεο απφ ηα πξνλνκηνχρα θνηλσληθά ζηξψκαηα κεηαδίδνπλ ζηα
παηδηά ηνπο κε ηξφπν «νζκσηηθφ», αλεπαίζζεηα, κε κε κεζνδεπκέλε κάζεζε,
θαη ζε έλα βαζκφ κε ζπλεηδεηά, έλα θεθάιαην θνπιηνχξαο αιιά θαη ζηάζεηο
θαη δηαζέζεηο απέλαληη ζηε γλψζε, ηελ παηδεία γεληθά θαη ην ζρνιείν
εηδηθφηεξα.
- Σν ζρνιείν κε ηε ζεηξά ηνπ απνδέρεηαη θαη αμηνινγεί ζεηηθά απηφ ην
κνξθσηηθφ θεθάιαην θαη ηηο αληίζηνηρεο ζηάζεηο ησλ αλψηεξσλ ζηξσκάησλ,
ελψ δηνξζψλεη θαη ππνηηκά ηελ θνπιηνχξα ησλ ρακειφηεξσλ ζηξσκάησλ.
΢πλάγεηαη φηη ε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ θιεξνλνκηθή
αλαπαξαγσγή ηεο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο κε ηδηαίηεξα έκκεζν θαη αδηφξαην
ηξφπν, γη‟ απηφ θαη πνιχ απνηειεζκαηηθφ.
Δπνκέλσο:
«΢ηελ ηδενινγία πνπ ζα κπνξνχζακε λα νλνκάζνπκε ραξηζκαηηθή, αθνχ δίλεη αμία ζηε
ράξε ή ην ράξηζκα, νη πξνλνκηνχρεο ηάμεηο βξίζθνπλ κηα λνκηκνπνίεζε ησλ
πνιηηηζκηθψλ ηνπο πξνλνκίσλ, πνπ κεηνπζηψλνληαη, έηζη, απφ θνηλσληθή θιεξνλνκηά
ζε αηνκηθή ράξε ή ζε πξνζσπηθή αμία» (ζει. 132).
Αλαιχνληαο ην απφζπαζκα απηφ πάιη πξνθχπηνπλ ηα εμήο:
- Ζ ηδενινγία ηνπ αηνκηθνχ ραξίζκαηνο εκθαλίδεη ηα κέιε ησλ πξνλνκηνχρσλ
ηάμεσλ λα δηαζέηνπλ ηδηαίηεξα ραξίζκαηα θαη απμεκέλεο ηθαλφηεηεο. Δπνκέλσο
ε θνηλσληθή αληζφηεηα εκθαλίδεηαη κε ην καλδχα ηεο θπζηθήο αληζφηεηαο.
- Ζ θνηλσληθή θιεξνλνκηά κεηνπζηψλεηαη ζε αηνκηθή ράξε ή πξνζσπηθή αμία
κέζσ ησλ πνιηηηζκηθψλ πξνλνκίσλ πνπ ζπλεπάγεηαη ε πξνλνκηνχρνο θνηλσληθή
ζέζε.
- Γελ είλαη, θαηά ζπλέπεηα, νη νηθνλνκηθέο θαη νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο πνπ κε
ηξφπν άκεζν πξνζδηνξίδνπλ ηηο δηαθνξηθέο ηθαλφηεηεο, έηζη φπσο απηέο
εκθαλίδνληαη ηδενινγηθά κεηνπζησκέλεο, αιιά απηφ γίλεηαη κε ηε
δηακεζνιάβεζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ παξάγνληα.
Σξφπνο αληηκεηψπηζεο απηήο ηεο θαηάζηαζεο:
«…θάζε πξαγκαηηθφο εθδεκνθξαηηζκφο πξνυπνζέηεη λα ηηο δηδάζθνπκε (ηηο ηερληθέο
θαη ζπλήζεηεο ζθέςεο πνπ απαηηεί ην ζρνιείν) εθεί φπνπ κπνξνχλ λα ηηο απνθηήζνπλ νη
ιηγφηεξν πξνλνκηνχρνη, δειαδή ζην ζρνιείν …»
Ζ αλαπαξαγσγή είλαη ζεσξεηηθφ έξγν ζην νπνίν νη ζπγγξαθείο ηνπ επηδηψθνπλ ηε

δηαηχπσζε κηαο ζεσξίαο γηα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηνπο
ζρνιηθνχο κεραληζκνχο ηδενινγηθήο εγράξαμεο, δηάθξηζεο, επηινγήο θαη απφξξηςεο,
πνπ δελ είλαη παξά νη κεραληζκνί ηεο λφκηκεο θνηλσληθήο αλαπαξαγσγήο πνπ
ιεηηνπξγνχλ ζην ζρνιείν.
55
Σν βηβιίν ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε. ΢ην πξψην κέξνο δηαηππψλνληαη νη ζεσξεηηθέο ηνπο
πξνηάζεηο γηα ηελ παηδαγσγηθή πξάμε, «φπσο απηή εθδειψλεηαη ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ
κηαο θνπιηνχξαο απζαίξεηα επηιεγκέλεο θαη ηεο πξαθηηθήο εγράξαμεο ή επηβνιήο ηεο
θνπιηνχξαο απηήο»76. Σν πεξηερφκελν ηνπ πξψηνπ κέξνπο, ζπλνπηηθά, έρεη σο εμήο77:
«Κάζε παηδαγσγηθή πξάμε είλαη, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ζπκβνιηθή βία ζην βαζκφ πνπ
απηή είλαη ε επηβνιή ελφο πνιηηηζκηθνχ απζαηξέηνπ απφ κηα απζαίξεηε εμνπζία» (ζει.
5).
«Ζ παηδαγσγηθή πξάμε είλαη, πξάγκαηη, ζπκβνιηθή βία, πξψηνλ επεηδή νη
εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο νκάδεο ή ηάμεηο πνπ ζπγθξνηνχλ έλα θνηλσληθφ
ζρεκαηηζκφ είλαη ε βάζε ηεο απζαίξεηεο εμνπζίαο πνπ είλαη ε πξνυπφζεζε ηεο
ζχζηαζεο κηαο ζρέζεο παηδαγσγηθήο επηθνηλσλίαο, δειαδή γηα ηελ επηβνιή θαη ηελ
ελζηάιαμε ελφο πνιηηηζκηθνχ απζαίξεηνπ κε έλαλ απζαίξεην ηξφπν επηβνιήο θαη
ελζηάιαμεο» (ζει.6). Ζ εμνπζία είλαη ινηπφλ απζαίξεηε, κε ηελ έλλνηα φηη απνηειεί
έθθξαζε ησλ ζπζρεηηζκψλ δχλακεο ζε κία θνηλσλία, ε δε παηδαγσγηθή εμνπζία
απνηειεί ηνλ εληνινδφρν ησλ θπξίαξρσλ νκάδσλ. Δλζηαιάδεη κε ηξφπν απζαίξεην ηηο
ζεκαζίεο πνπ έρνπλ επηιέμεη απηέο.
Σν πνιηηηζηηθφ απζαίξεην, πην ζπγθεθξηκέλα, ζπλίζηαηαη ζε επηινγή ζεκαζηψλ, κε
ηελ έλλνηα φηη ηα λνήκαηα πνπ ην ζρνιείν κεηαβηβάδεη θαη ελζηαιάδεη ζηνπο καζεηέο
είλαη ην απνηέιεζκα επηινγψλ θαη αληίζηνηρσλ απνθιεηζκψλ γηα ην ηη αμίδεη λα
κεηαδνζεί θαηά ηελ παηδαγσγηθή πξάμε (ζει.8).
Ζ παηδαγσγηθή πξάμε, ζην βαζκφ πνπ απνθξχπηεη (δε θαλεξψλεη «ζε φιε ηνπο ηελ
αιήζεηα») ηφζν ηελ απζαίξεηε εμνπζία πνπ θάλεη δπλαηή ηελ επηβνιή ησλ ζεκαζηψλ
φζν θαη ηελ απζαηξεζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ απζαίξεηνπ, «αλαγθαζηηθά ζπλεπάγεηαη, ζαλ
θνηλσληθή ζπλζήθε άζθεζήο ηεο, ηελ παηδαγσγηθή απζεληία θαη ηε ζρεηηθή απηνλνκία
ηεο ππεξεζίαο πνπ είλαη εληεηαικέλε λα ηελ αζθήζεη» (ζει.11).
Ζ λνκηκφηεηα ηεο παηδαγσγηθήο απζεληίαο πξνθχπηεη απφ ην γεγνλφο θαη κφλν φηη
απηή απνθξχπηεη ηελ απζαηξεζία ηεο εμνπζίαο πνπ αζθεί, εληζρχνληαο ηαπηφρξνλα
«ηελ απζαίξεηε εμνπζία πνπ ηε δεκηνπξγεί θαη ηελ νπνία ζπγθαιχπηεη» (ζει. 13).
Σαπηφρξνλα «αλαγλσξηδφκελε σο λφκηκνο παξάγνληαο επηβνιήο, ηείλεη λα παξάγεη
αλαγλψξηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ απζαίξεηνπ ην νπνίν ελζηαιάδεη ζα λφκηκε θνπιηνχξα»
(ζει.22).
Ζ παηδαγσγηθή παξέκβαζε γίλεηαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, ψζηε λα επηηχρεη
κία εθγχκλαζε αλζεθηηθή ζην ρξφλν, λα δηακνξθψζεη έλα habitus, πνπ είλαη «ην
πξντφλ ηεο εζσηεξίθεπζεο ησλ αξρψλ ελφο πνιηηηζηηθνχ απζαηξέηνπ ηθαλνχ λα
δηαησλίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ, αθνχ ε παηδαγσγηθή πξάμε ζα έρεη δηαθνπεί, θαη, εμαηηίαο
απηνχ, λα δηαησλίδεη ζηηο πξαθηηθέο ηηο αξρέο ηνπ εζσηεξηθεπκέλνπ απζαηξέηνπ»
(ζει.31).
«Κάζε ζεζκνζεηεκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα νθείιεη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά
ηεο δνκήο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ ζην γεγνλφο φηη, κε ηα κέζα πνπ είλαη θαηάιιεια γηα ην
ζεζκφ, πξέπεη λα παξάγεη θαη λα αλαπαξάγεη ηηο ζεζκηθέο ζπλζήθεο ησλ νπνίσλ ε
χπαξμε θαη δηαηήξεζε (απηφ-αλαπαξαγσγή ηνπ ζπζηήκαηνο) είλαη αλαγθαίεο ηφζν γηα
ηελ άζθεζε ηεο ζεκειηψδνπο ιεηηνπξγίαο ελζηάιαμεο φζν θαη γηα ηελ εθπιήξσζε
(πξαγκάησζε, επίηεπμε) ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ηεο αλαπαξαγσγήο ηνπ πνιηηηζηηθνχ
απζαίξεηνπ, ην νπνίν (ην ίδην - ΖΓ) δελ παξάγεη (πνιηηηζηηθή αλαπαξαγσγή), ε
αλαπαξαγσγή ηνπ νπνίνπ ζπλεηζθέξεη (ζπληειεί) ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ ζρέζεσλ
κεηαμχ ησλ νκάδσλ ή ηάμεσλ (θνηλσληθή αλαπαξαγσγή)» (ζει.54).
76
77
΢ε παξέλζεζε νη ζειίδεο απ‟ φπνπ ηα παξαζέκαηα, ζην Bourdieu, P., Passeron, J.- CL., Reproduction
in Education, Society and Culture, second edition (κηθξ. R. Nice) Sage Publications, London 1990
56
΢ην δεχηεξν κέξνο ηνπ βηβιίνπ αλαιχνληαη ζπγθεθξηκέλεο φςεηο, ηζηνξηθά

πξνζδηνξηζκέλεο ηνπ γαιιηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, κε βάζε ηα ζεσξήκαηα ηνπ
πξψηνπ κέξνπο78. Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ αλαιχνληαη απφ
ηνπο ζπγγξαθείο – επηθνηλσλία, εγράξαμε κηαο λφκηκεο θνπιηνχξαο, επηινγή θαη
λνκηκνπνίεζε – νδεγνχλ πάληα, φπσο ιέεη ν Θ. Μπισλάο, ζηε βαζηθή ζέζε: «Ζ
παηδαγσγηθή πξάμε, σο πξάμε εγράξαμεο θαη επηβνιήο, δειαδή σο πξάμε „ζπκβνιηθήο
βίαο‟ πνπ επηηειείηαη θαη‟ εμνπζηνδφηεζε κηαο εμνπζίαο, ζπκβάιιεη ζηελ
αλαπαξαγσγή εθείλσλ ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ δχλακεο φπνπ θπξηαξρεί απηή ε
εμνπζηνδνηνχζα εμνπζία».
΋πσο αλαθέξνπλ νη Bourdieu & Passeron «ην ζρνιείν πείζεη γηα ηε λνκηκφηεηα ηνπ
απνθιεηζκνχ ηνπο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο πνπ απνθιείεη, εκπνδίδνληαο ηηο λα
αληηιεθζνχλ θαη λα ακθηζβεηήζνπλ ηνπο πξαγκαηηθνχο ιφγνπο ελ νλφκαηη ησλ νπνίσλ
ηηο απνθιείεη … Σν ζρνιείν θαηαθέξλεη έηζη λα πείζεη ηα άηνκα φηη απηά ηα ίδηα
δηάιεμαλ ή επηδίσμαλ ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είρε νξίζεη γη‟ απηά
ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα»79.
ε) Αλάιπζε ησλ βαζηθψλ ελλνηψλ

΢ηε ζπλέρεηα ζα αζρνιεζνχκε απφ πην θνληά κε ηηο βαζηθέο έλλνηεο πνπ δηαηξέρνπλ ην
έξγν ησλ Bourdieu θαη Passeron. Πξφθεηηαη γηα ηηο έλλνηεο: 1) Μνξθσηηθφ Κεθάιαην,
2) Habitus, 3) ΢πκβνιηθή Βία θαη 4) Πεδίν
1) Σν Μνξθσηηθφ Κεθάιαην
Σα παηδηά απφ ηα πξνλνκηνχρα ζηξψκαηα έρνπλ έλα κνξθσηηθφ πξνλφκην.
Πξφθεηηαη γηα κηα εμνηθείσζε κε ηα έξγα ησλ ηδεψλ θαη ηεο ηέρλεο πνπ νθείιεηαη ζηε
ζπλερή, καθξφρξνλε θαη αλεπαίζζεηε επαθή ηνπ παηδηνχ κε ηα έξγα απηά.
Ζ αζηηθή νηθνγέλεηα κε άιια ιφγηα πξνζθέξεη ζηα παηδηά ηεο, κε έλαλ ηξφπν
κάιηζηα κε κεζνδεπκέλν, ηε ιεγφκελε «ειεχζεξε παηδεία». Ζ ειεχζεξε παηδεία
ζπλίζηαηαη ζε γλψζεηο θαη εμνηθείσζε κε ηα αγαζά ηνπ πνιηηηζκνχ, εμνηθείσζε φκσο
πνπ έρεη γίλεη κε ηξφπν «νζκσηηθφ», ρσξίο πξνζπάζεηα, θαη παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ
ξφιν ζηελ απφδνζε ηνπ παηδηνχ ζην ζρνιείν ή ην παλεπηζηήκην. Σν κνξθσηηθφ απηφ
θεθάιαην δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο θνηηεηέο αζηηθήο πξνέιεπζεο λα αληηκεησπίδνπλ
κε κηα άλεζε ηηο ζπνπδέο ηνπο, ελψ ηα παηδηά απφ ηα ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα
θαηαβάιινπλ ηδηαίηεξν θφπν γηα ην ζθνπφ απηφ, αθνχ δελ έρνπλ θακία εμνηθείσζε κε
ηα αγαζά ηεο πςειήο θνπιηνχξαο θαη θαηά ζπλέπεηα αλαγθάδνληαη λα ηα πξνζεγγίζνπλ
εμσηεξηθά, ρσξίο λα έρνπλ απνθηήζεη ηηο θαηάιιειεο γλσζηηθέο αηζζεηηθέο θιπ
θφξκεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπο ή ηελ αηζζεηηθή απφιαπζε πνπ
κπνξεί λα αηζζαλζεί ν εμνηθεησκέλνο απφ κηθξή ειηθία κε απηά.
Σν ζρνιείν θαη ην παλεπηζηήκην ιεηηνπξγνχλ κε βάζε απηή ηελ θνπιηνχξα ησλ
αλψηεξσλ ζηξσκάησλ, γεγνλφο βέβαηα πνπ δίλεη έλα θαζαξφ πξνβάδηζκα ζηνπο
εμνηθεησκέλνπο κε απηήλ γφλνπο ησλ αζηηθψλ νηθνγελεηψλ. Αληίζεηα ηα παηδηά απφ ηηο
ιηγφηεξν επλνεκέλεο θνηλσληθέο ηάμεηο αγσλίδνληαη κε πνιχ θφπν λα θαηαθηήζνπλ
απηή ηελ θνπιηνχξα ζην ζρνιείν, γηα λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ.
Σν ζρνιείν αμηνινγεί ζεηηθά θαη αληακείβεη ηελ χπαξμε κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ ζηα
παηδηά πνπ ην δηαζέηνπλ θαη θξίλεη, επηθξίλεη, δηνξζψλεη, κε άιια ιφγηα ππνηηκά ηελ
έιιεηςή ηνπ ζηα παηδηά πνπ δελ ην δηαζέηνπλ. Αλ ζε απηά πξνζηεζεί θαη ην φηη ην
ζρνιείν δελ πξνζθέξεη απηά ηα νπνία δεηάεη απφ ηα παηδηά, αθνχ εμεηάδεη, ειέγρεη
78
79
Μεηαθέξνπκε απφ ην Μπισλάο, Θ., Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν … φ.π., ζει. 235
57
ηθαλφηεηεο πνπ δε δηδάζθεη ην ίδην, πξνθχπηεη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην ζρνιείν φρη
κφλν αλαπαξάγεη ηηο αληζφηεηεο αιιά ηαπηφρξνλα ηηο λνκηκνπνηεί.
Μέζ‟ απ‟ απηφ ην κεραληζκφ ηα αληηθεηκεληθά, ηαμηθά δεδνκέλα,
ππνθεηκεληθνπνηνχληαη θαη παξνπζηάδνληαη σο αηνκηθή ηθαλφηεηα, ράξηζκα θαη
«θιήζε» γηα ηε γλψζε ή αληίζεηα ππνθεηκεληθή αληθαλφηεηα θαη έιιεηςε ηνπ
ραξίζκαηνο θαη ηεο «θιήζεο».
2) Σν Ζabitus
Πέξα απφ ηηο γλψζεηο θαη ηελ νζκσηηθή ζρέζε κε ηα αγαζά ηεο θνπιηνχξαο ηδηαίηεξα
ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη ην habitus (κνξθσηηθφ ηαμηθφ έζνο). Πξφθεηηαη γηα «έλα ζχλνιν
απφ “ζηάζεηο” θαη “ζπκπεξηθνξέο” απέλαληη ζηε γλψζε, ηελ παηδεία γεληθά θαη ην
ζρνιείν εηδηθφηεξα»80. Σν habitus φκσο πνπ απαηηεί ε ζρνιηθή, θαη πεξηζζφηεξν ε
παλεπηζηεκηαθή, εξγαζία είλαη νκφινγν ηνπ Habitus ησλ αζηηθψλ ζηξσκάησλ, ησλ
πξνλνκηνχρσλ ηάμεσλ, γεγνλφο πνπ, κεηαμχ άιισλ, έρεη ηηο εμήο βαζηθέο ζπλέπεηεο:
1. Σα παηδηά απφ ηα πξνλνκηνχρα ζηξψκαηα αηζζάλνληαη ηελ παλεπηζηεκηαθή
εθπαίδεπζε σο ηε θπζηθή θαηάιεμε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπο δηαδξνκήο, ζαλ θάηη ην
απηνλφεην, ζε αληίζεζε κε ηα παηδηά ηδηαίηεξα ησλ εξγαηψλ θαη αγξνηψλ γηα ηα νπνία
ην παλεπηζηήκην είλαη πξντφλ ζπλεηδεηήο επηινγήο θαη ε θαηάιεμε ελφο πνιχ
δχζθνινπ θαη θνπηαζηηθνχ δξφκνπ.
2. Ζ άλεζε εμάιινπ, πνπ ηα παηδηά απφ ηα πξνλνκηνχρα ζηξψκαηα αηζζάλνληαη ζην
ζρνιείν, θπζηθή ζπλέπεηα ηεο ειεχζεξεο παηδείαο θαη ηεο εμνηθείσζεο κε ηελ θπξίαξρε
θνπιηνχξα, επηηξέπεη ζηα παηδηά απηά λα κε βηψλνπλ ηε ζρνιηθή εξγαζία σο
θνπηαζηηθή θαη θαηαλαγθαζηηθή, πξάγκα πνπ δε ζπκβαίλεη κε ηα ππφινηπα παηδηά.
3. Οη πξνλνκηνχρνη ζηελ θνηλσληθή ηνπο θαηαγσγή θνηηεηέο έρνπλ ηελ άλεζε λα κελ
αγρψλνληαη θαη λα αδηαθνξνχλ γηα ηελ ελδερφκελε θαζπζηέξεζή ηνπο ζηηο ζπνπδέο, κε
απνηέιεζκα αθελφο λα κελ θαζπζηεξνχλ αθεηέξνπ λα επηιέγνπλ ζπνπδέο
αξηζηνθξαηηθέο πνπ ηνπο αλνίγνπλ επαγγεικαηηθνχο δξφκνπο κε κεγάιεο νηθνλνκηθέο
πξννπηηθέο θαη πςειφ γφεηξν.
Σν Habitus πεξηιακβάλεη ζρήκαηα αληίιεςεο, δξάζεο θαη ζθέςεο, εθκαζεκέλα κε
ηξφπν ξεηφ ή άξξεην, θαη έρεη πξαθηηθφ ραξαθηήξα. Γελ απνηειείηαη απφ πξάμεηο, δε
ζπλίζηαηαη ζε ζπγθεθξηκέλα πεξηερφκελα. Πξνέξρεηαη κελ απφ ηελ επαλάιεςε
πξάμεσλ θαη ζπιινγηζηηθψλ αιιά δελ είλαη απηφ ην ίδην ην πεξηερφκελν ησλ πξάμεσλ
θαη ησλ ζθέςεσλ. Δίλαη πεξηζζφηεξν απηφ πνπ απνκέλεη. Δίλαη νη θφξκεο, ηα
απνηππψκαηα πνπ αθήλνπλ νη πξάμεηο, είλαη νη ινγηθέο πνπ θξχβνληαη πίζσ απ‟ απηέο.
Δμάιινπ έρεη πξαθηηθή πθή. «Δίλαη ην είδνο ηεο πξαθηηθήο αίζζεζεο γη‟ απηφ πνπ
πξέπεη λα θάλνπκε ζε κηα δεδνκέλε θαηάζηαζε – φ,ηη νλνκάδνπκε ζηα αζιήκαηα
„αίζζεζε ηνπ παηρληδηνχ‟»81.
΋πσο ιέεη ν Μπισλάο, ην Habitus «δηαθέξεη απφ ηε ζπλήζεηα γηαηί δελ πξνζδηνξίδεη
κεραληζηηθά θαη δελ αλαπαξάγεη απαξάιιαθηα αιιά θπξίσο πξνδηαγξάθεη γεληθά
ζρήκαηα, φξηα, θαηεπζχλζεηο ησλ πξαθηηθψλ πνπ πξνζαξκφδνληαη θάζε θνξά ζηα
δεδνκέλα ηεο «θαηάζηαζεο» (situation) κέζα ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο θαινχληαη λα
εθδεισζνχλ (adaptation) απηέο νη πξαθηηθέο … Με έλα ιφγν ην Habitus δελ είλαη
κεραληζηηθά αλαπαξαγσγηθφ, φπσο ε habitude (ζπλήζεηα) αιι‟ είλαη θαη
82
παξαγσγηθφ» .
΋πσο αλαθέξεη ν Bourdieu ζην “Questions de Sociologie” «Μπνξεί θαλείο λα λνήζεη
ην Habitus αλαινγηθά πξνο έλα πξφγξακκα ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή (αλαινγία
80
Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα, εθδ.
Παπαδήζε, Αζήλα 1985 (ζει. 164)
81
Παλαγησηφπνπινο, Ν. (1993) Δηζαγσγή ζην Bourdieu-Passeron, Οη θιεξνλφκνη … φ.π., ζει. 27
82
58
επηθίλδπλε επεηδή παξαπέκπεη ζε κεραληζηηθέο δηαδηθαζίεο), πξφγξακκα πνπ κπνξεί λα

απηνδηνξζψλεηαη. Έρεη ζηε βάζε έλα ζπζηεκαηνπνηεκέλν ζχλνιν απιψλ αξρψλ, ελ
κέξεη αληηθαηαζηάζηκσλ, νη νπνίεο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηελ επηλφεζε ελφο
πιήζνπο ιχζεσλ πνπ δελ πξνθχπηνπλ θαηεπζείαλ απφ ηηο πξψηεο απηέο θαηαζηαηηθέο
αξρέο» 83.
Καηά ηνλ Ν. Μνπδέιε «ην Habitus κπνξεί λα ζεσξεζεί ζαλ έλα ππνθεηκεληθφ αιιά
φρη αηνκηθφ ζχζηεκα απφ εζσηεξηθεπκέλεο δνκέο (Internilised Structures), ζρήκαηα
αληίιεςεο, ζχιιεςεο θαη δξάζεο πνπ είλαη θνηλά ζ‟ φια ηα κέιε κηαο νκάδαο ή ηάμεο
θαη πνπ ζπληζηνχλ ηελ πξνυπφζεζε θάζε αληηθεηκεληθνπνίεζεο θαη ελφξαζεο»84.
΢χκθσλα κε ηνλ Ν. Μνπδέιε, ε πιεξφηεηα ηεο εμήγεζεο κηαο επηθνηλσληαθήο
θαηάζηαζεο απαηηεί ηφζν ηελ έλλνηα ηνπ ξφινπ ηνπ Parsons φζν θαη ηελ έλλνηα ηνπ
Habitus πνπ επεμεξγάζηεθε ν Bourdieu, θαζψο θαη ηε δηάζηαζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο
αιιειεπίδξαζεο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ πιαίζην ζηελ
νπνία έδσζε έκθαζε ν Mead. Πξφθεηηαη γηα ηξεηο δηαζηάζεηο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε
θάζε θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε, κε δηαθνξεηηθφ φκσο βάξνο αλάινγα κε ην είδνο ηνπ
παηρληδηνχ. Οη ηξεηο παξαπάλσ έλλνηεο, επηθεληξψλνληαο ε θαζεκηά ζε άιιεο πιεπξέο
ηεο επηθνηλσλίαο, ζπκβάιινπλ ζηε δηεπθξίλεζή ηεο. Σπρφλ ζχκπηπμε ησλ ηξηψλ απηψλ
ελλνηψλ ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν δε ζα νδεγνχζε ζε θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ
θνηλσληθψλ θαηαζηάζεσλ, αθνχ ζα απέθξππηε πιεπξέο πνπ κέζσ απηψλ γίλνληαη
νξαηέο.
Καηά ηνλ Μνπδέιε, ην Habitus νξζά «δε ζπλεπάγεηαη ζθνπηκφηεηα». Έρεη θάηη ην
απηφκαην θαη απξφζσπν. Απηφκαην, κε ηελ έλλνηα φηη «δελ έρσ απαξαίηεηα ζπλείδεζε
… ησλ ζρεκάησλ» πνπ ρξεζηκνπνηψ. Απξφζσπν, κε ηελ έλλνηα φηη «δελ εμεγνχληαη
απιψο κε ηελ ηδηνζπγθξαζία κνπ», αθνχ είλαη «κέζα εζσηεξίθεπζεο ησλ θνηλσληθψλ
δνκψλ … θνηλά θαη ζ‟ άιια άηνκα»85.
Ο Bourdieu επηδηψθεη βέβαηα λα θξαηήζεη απνζηάζεηο φζν θαη λα ρηίζεη γέθπξεο
αλάκεζα ζηνλ αληηθεηκεληζκφ (Parsons, Lévi-Strauss), πνπ παζεηηθνπνηεί ην
ππνθείκελν, θαη ηνλ ππνθεηκεληζκφ ηεο θαηλνκελνινγηθήο πξνζέγγηζεο ζηελ νπνία ηα
«ππνθείκελα δξνπλ θαηά έλα βνινληαξηζηηθφ, πξνζρεδηαζκέλν, ζπλεηδεηφ ηξφπν».
Καηαιήγεη εληνχηνηο, φπσο παξαηεξεί ν Μνπδέιεο, κέζα απφ ην ζρήκα «Πεδίν» (πνπ
απνηειείηαη απφ αιιεινζπλδεφκελεο θνηλσληθέο ζέζεηο), «Habitus» θαη «θνηλσληθέο
πξαθηηθέο» λα παξνπζηάδεη ηα άηνκα ηφζν παζεηηθά φζν θαη ν Φνλμηνλαιηζκφο ηνπ
Parsons.
Ο Bourdieu, ηειηθά, θαίλεηαη φηη θιίλεη πξνο ηνλ αληηθεηκεληζκφ ησλ θνηλσληθψλ
δνκψλ. Ο ίδηνο ζεσξεί πσο νη ζπλεηδεηέο/ νξζνινγηθέο ζηξαηεγηθέο ησλ εξκελεπηηθψλ
θνηλσληνινγηψλ δελ είλαη παξά «ζπάληεο, αθξαίεο πεξηπηψζεηο»86. Ζ αμία ηνπ Habitus,
σζηφζν, παξακέλεη. Πξφθεηηαη γηα έλα ζεκαληηθφ ελλνηνινγηθφ εξγαιείν πνπ
ζπκβάιιεη ζηελ θαηαλφεζε ηεο ππνθεηκεληθνπνίεζεο ηνπ δνκηθνχ.
«Λέγνληαο “δνκηθφ” ή “δνκηζκφ” (ιέεη ν Bourdieu) ελλνψ πσο ππάξρνπλ κέζα ζηνλ
ίδην ηνλ θνηλσληθφ θφζκν, θαη φρη κφλν ζηα ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα, γιψζζα, κχζν θηι.,
αληηθεηκεληθέο δνκέο αλεμάξηεηεο απφ ηηο ζπλεηδήζεηο ησλ θνξέσλ, ηθαλέο λα
πξνζαλαηνιίζνπλ ή λα εμαλαγθάζνπλ ηηο πξαθηηθέο ηνπο ή ηηο παξαζηάζεηο ηνπο. Με
ηνλ φξν “θαηαζθεπαζηηθφο” ελλνψ φηη ππάξρεη κηα θνηλσληθή γέλλεζε, αθελφο
83
Μπισλάο, Θ., Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν … φ. π., ζει. 214
84
Μνπδέιεο, Ν., Habitus: Ζ ζπκβνιή ηνπ Bourdieu ζηελ θνηλσληνινγία ηεο δξάζεο, ζην Pierre
Bourdieu, Κνηλσληνινγία ηεο παηδείαο, εκεξίδα γηα ηνλ P. Bourdieu θαη ηελ θνηλσληνινγία ηεο παηδείαο,
ζηηο 15 Ματνπ 1993, επηκ. Λακπίξε-Γεκάθε Η., Παλαγησηφπνπινο Ν., εθδ. Καξδακίηζα – Γειθίλη,
Αζήλα 1995, ζει. 54-62, (ζει. 54)
85
Μνπδέιεο, Ν., Habitus: Ζ ζπκβνιή ηνπ Bourdieu … φ. π., ζει. 58-59
86
Μνπδέιεο, Ν., Habitus: Ζ ζπκβνιή ηνπ Bourdieu … φ. π., ζει. 61
59
ζρεκάησλ αληίιεςεο, δξάζεο, ζθέςεο ηα νπνία είλαη ζπζηαηηθά απηνχ πνπ νλνκάδσ
έμηο (habitus) θαη, αθεηέξνπ, θνηλσληθψλ δνκψλ, θαη εηδηθφηεξα απηψλ πνπ νλνκάδσ
πεδία, θαη νκάδσλ, θπξίσο απηψλ πνπ νλνκάδνπκε ζπλήζσο θνηλσληθέο ηάμεηο»87.
΢χκθσλα κε ηνλ Ν. Παλαγησηφπνπιν «… εάλ ε θνηλσληνινγία, φπσο ην επηζεκαίλεη
ν Bourdieu, “δελ είλαη έλα θεθάιαην ηεο κεραληθήο” θαη ηα θνηλσληθά πεδία πνπ είλαη
πεδία δπλάκεσλ είλαη επίζεο πεδία αγψλσλ κε ζθνπφ ην κεηαζρεκαηηζκφ ή ηε
δηαηήξεζε απηψλ ησλ πεδίσλ δπλάκεσλ, είλαη γηαηί, ρσξίο λα μερλάκε ηνπο
ζπγθπξηαθνχο θαη δνκηθνχο θαηαλαγθαζκνχο πνπ πηέδνπλ απηνχο ηνπο ζρεηηθά
απηφλνκνπο ρψξνπο, ε πξαθηηθή ζρέζε πνπ δηαηεξνχλ νη θνξείο κε ην παηρλίδη (πνπ
παίδεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν πεδίν) είλαη κέξνο ηνπ παηρληδηνχ θαη κπνξεί λα γίλεη ε
αξρή ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ»88. Καη ηνχην δηφηη « … ε παξαγλψξηζε ηνπ ζεκειίνπ
ηεο πίζηεο ζην παηρλίδη πνπ ζπγθξνηεί ηελ ππαγσγή ζ‟ έλα πεδίν … είλαη
αλαπφζπαζην κέξνο ηνπ παηρληδηνχ …θαη ε “θνηλσληθά ζπγθξνηεκέλε
ππνθεηκεληθφηεηα πνπ ηελ παξάγεη αλήθεη ζηελ αληηθεηκεληθφηεηα”89.
3) Ζ ΢πκβνιηθή Βία
΢πκβνιηθή Βία90 είλαη θάζε πξάμε επηβνιήο ηεο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο (βία σο
πξάμε επηβνιήο, ζπκβνιηθή δε αθνχ απηή ε επηβνιή γίλεηαη κε ηε ρξήζε ησλ
ππαξρφλησλ ζπκβνιηθψλ ζπζηεκάησλ). Πξφθεηηαη δειαδή γηα επηβνιή «ζεκαζηψλ»
θαη πεξηιακβάλεη ηηο ηδέεο, αληηιήςεηο, εξκελείεο, αξρέο, αμίεο θαη αμηνινγήζεηο ησλ
θπξίαξρσλ νκάδσλ.
Ο ηξφπνο ζεκαζηνδφηεζεο ηνπ θνηλσληθνχ θφζκνπ δηαθέξεη απφ ηε κία θνηλσληθή
ηάμε ζηελ άιιε. Έηζη κε ηε ζπκβνιηθή βία ε θνπιηνχξα, ε νπηηθή, ν ηξφπνο
ζεκαζηνδφηεζεο ηεο θπξίαξρεο ηάμεο επηβάιιεηαη, εγραξάζζεηαη θαη λνκηκνπνηείηαη
σο ε απηνλφεηε, ε «θπζηθή», ε «θαλνληθή», ε κφλε δπλαηή, απνθξχπηνληαο
ηαπηφρξνλα ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο δχλακεο πνπ θξχβνληαη πίζσ απ‟ απηή. Γίλεηαη έηζη
θαλεξή ε πξνέιεπζε ηεο έλλνηαο ηεο ζπκβνιηθήο βίαο. Απηή πεξηέρεη ζηνηρεία ηφζν
απφ ηε καξμηζηηθή έλλνηα ηεο ηδενινγίαο φζν θαη απφ ηε βεκπεξηαλή αλάιπζε ηεο
λνκηκνπνηεκέλεο εμνπζίαο.
Δίλαη θαλεξφ φηη ε εκκεζφηεηα ηνπ ζπκβνιηθνχ επηηξέπεη ζε θάζε εμνπζία λα
εμνπζηάδεη κέζσ ηεο δηθήο ηεο νπηηθήο ηνπ θφζκνπ πνπ εκθαλίδεηαη σο ε «κφλε
δπλαηή», κε ηξφπν ζπγθαιπκκέλν, κε νξαηφ θαη γη‟ απηφ ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθφ. Σα
ζπκθέξνληα ησλ θπξίαξρσλ ζηξσκάησλ γίλνληαη ην πξίζκα κέζ‟ απ‟ ην νπνίν
δηαζιάηαη ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη γίλεηαη έηζη αληηιεπηή κε ηξφπν
παξακνξθσκέλν γηα ηα θπξηαξρνχκελα ζηξψκαηα, ησλ νπνίσλ ε ηαμηθή θαηά ζπλέπεηα
νπηηθή θαζίζηαηαη κε λφκηκε, κε νξαηή θαη ελ κέξεη κε ππαξθηή.
Σν ζρνιείν αζθψληαο ζπκβνιηθή βία εγραξάζζεη ηηο επηιεγκέλεο ζεκαζίεο πνπ
ζπληζηνχλ ηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα, θνπιηνχξα πνπ είλαη παξάγσγν κηαο νπηηθήο πνπ
αληηζηνηρεί ζηα θπξίαξρα ζπκθέξνληα. Σαπηφρξνλα, κέζσ ηεο παηδαγσγηθήο εμνπζίαο
πνπ αζθεί, ηείλεη λα παξάγεη ηε λνκηκφηεηα απηνχ πνπ κεηαδίδεη, αθνχ θαη κφλν ην
γεγνλφο φηη θάηη κεηαδίδεη σο άμην λα κεηαδνζεί ηνπ πξνζδίδεη λνκηκφηεηα, ζε
αληίζεζε πξνο θαζεηί πνπ δε κεηαδίδεη ην νπνίν, θαη κφλν εμαηηίαο απηνχ ηνπ
87
Παλαγησηφπνπινο, Ν., Παξνπζίαζε, ζην Bourdieu, P., Μηθξφθνζκνη. Σξεηο κειέηεο πεδίνπ, κεη. Ν.
Παλαγησηφπνπινο θ.ά., εθδ. Γειθίλη, Αζήλα 1992, ζει. 7-76, (ζει. 23)
88
Παλαγησηφπνπινο, Ν., Απφ ηνλ θαλφλα ζηηο ζηξαηεγηθέο θαη απφ ην ππνθείκελν ζηνλ δξψληα θνξέα,
Δπηζεψξεζε θνηλσληθψλ εξεπλψλ, η. 72, εθδ. Δ.Κ.Κ.Δ. Αζήλα 1989, ζει. 123-141, (ζει. 138)
89
Παλαγησηφπνπινο, Ν., Απφ ηνλ θαλφλα ζηηο ζηξαηεγηθέο … φ. π. (ζει. 138-139)
90
Bourdieu & Passeron, Reproduction in Education … φ.π. – Φξαγθνπδάθε, Ά. (1985) Κνηλσληνινγία
ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π. – Μπισλάο, Θ. (1991) Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν … φ. π. –
Παλαγησηφπνπινο, Δηζαγσγή ζην Bourdieu-Passeron, Οη θιεξνλφκνη … φ.π.
60
γεγνλφηνο ηεο κε κεηάδνζεο ηνπ, επνκέλσο ηεο κε αλαγλψξηζήο ηνπ σο ζεκαληηθνχ,

αληηθεηκεληθνχ ή θαλνληθνχ, ράλεη ηε λνκηκφηεηα θαη ηελ αμία ηνπ.
4) Ζ έλλνηα ηνπ Πεδίνπ

Σα πεδία κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηά «σο δνκεκέλνη ρψξνη ζέζεσλ (ή πφζησλ) ησλ
νπνίσλ νη ηδηφηεηεο εμαξηψληαη απφ ηε ζέζε ηνπο κέζα ζ‟ απηνχο ηνπο ρψξνπο θαη νη
νπνίεο κπνξνχλ λα αλαιπζνχλ αλεμάξηεηα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηφρσλ ηνπο
(ελ κέξεη θαζνξηζκέλα απ‟ απηέο)»91. Κάζε πεδίν είλαη ρψξνο θαηαλνκήο ελφο
εηδνινγηθνχ θεθαιαίνπ. «Μηιψληαο γηα εηδνινγηθφ θεθάιαην, ζεκαίλεη, φηη ην
θεθάιαην αμίδεη ζε ζρέζε κε έλα νξηζκέλν πεδίν …».
΢χκθσλα κε ηνλ Bourdieu92, ππάξρνπλ γεληθνί λφκνη ησλ πεδίσλ. Παξά ηηο δηαθνξέο
πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ πεδίσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα απηφ ηεο πνιηηηθήο,
ηεο θηινζνθίαο ή ηεο ζξεζθείαο ππάξρνπλ θνηλνί ακεηάβιεηνη λφκνη ηνπ ηξφπνπ
ιεηηνπξγίαο ηνπο, πξάγκα «πνπ θάλεη ην ζρέδην κηαο γεληθήο ζεσξίαο λα κελ είλαη
αλέθηθην». Καηαλνψληαο θαηά ζπλέπεηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ελφο πεδίνπ πξνάγνπκε
ηε γλψζε καο γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο θαη ησλ άιισλ πεδίσλ, αθνχ πέξα απφ ηηο
εηδνινγηθέο ηδηφηεηεο ελφο πεδίνπ ππάξρνπλ θαη ηδηφηεηεο θνηλέο πνπ αθνξνχλ ηνλ
ηξφπν ιεηηνπξγίαο θάζε πεδίνπ. Έηζη νη εζληθέο κεηαβιεηέο, γηα παξάδεηγκα, θάλνπλ
ψζηε ε πάιε αλάκεζα ζηνπο δηεθδηθεηέο ηεο εμνπζίαο θαη ζηνπο εμνπζηάδνληεο λα
παίξλεη δηάθνξεο κνξθέο, φκσο απηή ε ίδηα ε πάιε, αλάκεζα ζηνλ λενεηζεξρφκελν ζε
έλα πεδίν θαη ζηνλ θπξίαξρν πνπ πξνζπαζεί λα δηαθπιάμεη ην κνλνπψιην, είλαη θνηλφ
ραξαθηεξηζηηθφ φισλ ησλ πεδίσλ.
Δμάιινπ ηα δηαθπβεχκαηα θαη ηα εηδνινγηθά ζπκθέξνληα, πνπ νξίδνληαη απφ θάζε
πεδίν, νξίδνπλ κεηαμχ άιισλ ζην πεδίν απηφ, δηαθπβεχκαηα θαη εηδνινγηθά
ζπκθέξνληα πνπ δελ πξνζηδηάδνπλ ζε άιια πεδία «θαη ηα νπνία δε γίλνληαη αληηιεπηά
απφ θάπνηνλ πνπ δελ έρεη ζπγθξνηεζεί γηα λα εηζέιζεη ζην πεδίν απηφ», πνπ δελ είλαη
θαηά ζπλέπεηα εθνδηαζκέλνο κε ην Habitus πνπ ηαηξηάδεη ζην πεδίν. «Κάζε θαηεγνξία
ζπκθεξφλησλ ζπλεπάγεηαη ηελ αδηαθνξία γηα άιια ζπκθέξνληα, γηα άιιεο επελδχζεηο,
πνπ είλαη θαη‟ απηφλ ηνλ ηξφπν πξννξηζκέλα γηα λα γίλνληαη αληηιεπηά ζαλ παξάινγα ,
α-λφεηα, ή κεγαιεηψδε, αληδηνηειή».
Ο Υ. Ννχηζνο αλαθέξεη φηη «…ε εζσηεξηθή ινγηθή ή αλαγθαηφηεηα ελφο πεδίνπ δελ
επελεξγεί κφλν εμσηεξηθά ζηνπο θνξείο ηνπ αιιά εγγξάθεηαη θαη ζσκαηηθά σο
ζρήκαηα ζθέςεο θαη δξάζεο… Απηή ηε ζσκαηηθή εγγξαθή νλνκάδεη ν Bourdieu
habitus (έμηο).Σν πεδίν δνκεί ην habitus ησλ θνξέσλ ηνπ θαη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ
ζπκβάιιεη λα ζπγθξνηεζεί ην πεδίν σο θφζκνο κε λφεκα θαη αμία, “ζηνλ νπνίν αμίδεη
ηνλ θφπν λα επελδχζεη θαλείο ηελ ελεξγεηηθφηεηά ηνπ”»93.
΢χκθσλα κε ην Ννχηζν, ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ
έλλνηα ηνπ πεδίνπ ζηνλ Bourdieu ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο94:
1. Ζ αληίιεςε ηνπ Bourdieu φηη ν ηξφπνο ζπλάξζξσζεο ησλ δηαθφξσλ πεδίσλ κεηαμχ
ηνπο κφλν εκπεηξηθά κπνξεί λα δνζεί, κνηξαία νδεγεί ζηνλ ζεηηθηζηηθφ εκπεηξηζκφ, ηνλ
νπνίν ν ίδηνο ν Bourdieu πξνζπαζεί λα απνθχγεη «ζέηνληαο εξσηήκαηα ζηελ θνηλσληθή
πξαγκαηηθφηεηα, κε βάζε ην „ζχζηεκα ησλ αλαδξνκηθψλ εξσηήζεσλ‟».
2. Με ηελ απφξξηςε ηεο καξμηζηηθήο ζέζεο γηα ηνλ πξνζδηνξηζηηθφ «ζε ηειεπηαία
αλάιπζε» ξφιν ηεο νηθνλνκίαο, νδεγείηαη ν Bourdieu ζε έλαλ ζρεηηθηζκφ. Καη ηφηε
91
Bourdieu, P., Μεξηθέο ηδηφηεηεο ησλ πεδίσλ … φ.π., ζει. 3
92
Bourdieu, P., Μεξηθέο ηδηφηεηεο ησλ πεδίσλ … φ. π.
93
Ννχηζνο, Υ., Ζ έλλνηα ηνπ πεδίνπ ζην έξγν ηνπ P. Bourdieu, ζην Pierre Bourdieu, Κνηλσληνινγία ηεο
παηδείαο, εκεξίδα γηα ηνλ P. Bourdieu θαη ηελ θνηλσληνινγία ηεο παηδείαο, ζηηο 15 Ματνπ 1993, επηκ.
Λακπίξε-Γεκάθε Η., Παλαγησηφπνπινο Ν., εθδ. Καξδακίηζα – Γειθίλη, Αζήλα 1995, ζει. 49-53
94
Ννχηζνο, Υ., (1995) Ζ έλλνηα ηνπ πεδίνπ … φ. π.
61
πψο εμεγνχληαη νη δνκηθέο θαη ιεηηνπξγηθέο αληηζηνηρίεο ησλ δηαθφξσλ πεδίσλ, παξά
ηε δηαηήξεζε ηεο ζρεηηθήο ή απφιπηεο απηνλνκίαο ηνπο; Μήπσο «ν θνηλσληθφο θφζκνο
δνκείηαη ηεξαξρηθά» ε δε «απηνλνκία ηνπ θάζε πεδίνπ δελ είλαη παξά ε δηαθνξεηηθή
ηνπ απνηειεζκαηηθφηεηα»;
3. ΋ηαλ ν Bourdieu ζηηο πην πξφζθαηεο εξγαζίεο ηνπ αλαγλσξίδεη ζην θξάηνο ή ην
«γξαθεηνθξαηηθφ πεδίν» ην ξφιν ηνπ «ζε ηειεπηαία αλάιπζε» παξάγνληα, πψο ζα
κπνξνχζε λα ζπκβάιιεη ζηελ «θαηαλφεζε ηεο ινγηθήο ηνπ ηκπεξηαιηζκνχ ή, ζε άιιε
γιψζζα, ηεο ιεγφκελεο économie-monde»;
ζη) Ζ ζεσξία ηνπ «κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ» θαη ν καξμηζκφο
Οη Baudelot θαη Establet επηθξίλνπλ ηνπο ζπγγξαθείο ησλ θιεξνλφκσλ φηη

«πεξηνξίδνληαη λα δείμνπλ πψο, κε πνην ηξφπν, δηα κέζνπ ηνπ ζρνιείνπ, θάζε άηνκν
θιεξνλνκεί ηελ θνηλσληθή ηάμε ηνπ παηέξα ηνπ … Δθείλν φκσο πνπ ελδηαθέξεη ηε
ιεηηνπξγία ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο δελ είλαη νη γηνη λα θιεξνλνκνχλ
ηελ θνηλσληθή ηάμε ηνπ παηέξα ηνπο», αιιά ε ζπκβνιή ηνπ ζρνιείνπ ζηε ζηαζεξή
αλαπαξαγσγή ηεο εξγαηηθήο ηάμεο σο εθκεηαιιεπφκελεο θαη ηεο αζηηθήο σο
εθκεηαιιεχηξηαο95.
Οη Baudelot θαη Establet, ιέεη ε Α. Φξαγθνπδάθε, επηθξίλνπλ ηνπο ζπδεηνχκελνπο
ζπγγξαθείο φηη παξαβηάδνπλ αλνηθηέο ζχξεο96. Οη αδπλακίεο ηεο ζεσξίαο ηνπ
κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ, κε βάζε ηε δηθή ηνπο αληίιεςε, βξίζθνληαη ζηα εμήο ζεκεία:
1. νη Bourdieu θαη Passeron πεξηνξίδνπλ ηελ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο ηάμεο ζηα
ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ.
2. φηαλ ιέλε γηα ην κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ δίλεη ε νηθνγέλεηα ζηα παηδηά, ζηελ
πξαγκαηηθφηεηα κεηαθέξνπλ ηελ επζχλε γηα ηε ζρνιηθή κνίξα ησλ παηδηψλ ζηελ
νηθνγέλεηα.
3. «δε βιέπνπλ έηζη φηη ν ζρνιηθφο κεραληζκφο, κνηξάδνληαο ην καζεηηθφ πιεζπζκφ
ζην εζσηεξηθφ ηνπ ζρνιείνπ, ηνλ θαηαηάζζεη ζπγρξφλσο ζηελ θνηλσληθή εξγαζία,
ζηελ θνηλσλία πνπ ππάξρεη έμσ απφ ην ζρνιείν».
4. ην ζρνιείν δειαδή ζπκβάιιεη πιηθά ζηελ ηαμηθή δηαίξεζε ηεο θνηλσλίαο.
Οη αλαιχζεηο ησλ Bourdieu θαη Passeron δελ είλαη καξμηζηηθέο. Γελ αληηιακβάλνληαη
ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο σο ηζηνξηθά ππνθείκελα νχηε εληνπίδνπλ ηηο αηηίεο ησλ
αληζνηήησλ ζηελ νηθνλνκηθή βάζε. Δίηε ζπκθσλεί θαλείο κε ηε καξμηζηηθή νπηηθή είηε
φρη, απηφ δελ ηνλ εκπνδίδεη λα αλαγλσξίζεη ηε ζπλεηζθνξά ησλ ζπδεηνχκελσλ
ζπγγξαθέσλ ζηελ αλάιπζε ησλ κε νξαηψλ κεραληζκψλ πνπ ην ζρνιείν ρξεζηκνπνηεί
γηα λα αλαπαξάγεη θαη λα λνκηκνπνηήζεη ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο. Βέβαηα νη
δπλαηφηεηεο πνιηηηθήο αμηνπνίεζήο ησλ παξαπάλσ αλαιχζεσλ εμαξηψληαη απφ ην
ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ηηο παξάγεη. ΢ε θάζε πεξίπησζε, ζεσξνχκε φηη, αλ απηέο
εληαρζνχλ ζε έλα καξμηζηηθφ πιαίζην, ραξαθηεξίδνληαη απφ κία ζπκπιεξσκαηηθφηεηα
πξνο ηηο άιιεο καξμηζηηθέο αλαιχζεηο ηεο εθπαίδεπζεο.
95
Μπισλάο, Θ. (1991) Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν … φ. π., ζει. 240
96
Φξαγθνπδάθε, Ά. (1985) Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π., ζει. 175
62
3.2. Ζ ΜΑΡΞΗ΢ΣΗΚΖ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ

ησλ Christian Baudelot & Roger Establet
Δλψ νη Bourdieu θαη Passeron αζρνινχληαη κε ηηο εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο απνδνρήο ή

απφξξηςεο απφ ηε κεξηά ηνπ ζρνιείνπ, νη Baudelot θαη Establet κε ην βηβιίν ηνπο
L‟école capitaliste en France (1971) αλαιχνπλ ην ξφιν ηεο νξαηήο δνκήο ηνπ γαιιηθνχ
εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο.
΢χκθσλα κε ηνπο Baudelot θαη Establet, ππάξρεη άκεζε εμάξηεζε θαη πξνζαξκνγή
ηνπ ζρνιείνπ ζηηο απαηηήζεηο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο.
Έηζη ινηπφλ ην θαπηηαιηζηηθφ ζρνιείν αλαπαξάγεη ηηο δπν θνηλσληθέο ηάμεηο, ηελ
θπξίαξρε αζηηθή θαη ηελ θπξηαξρνχκελε πξνιεηαξηαθή, θαζψο επίζεο θαη ηηο ζρέζεηο
κεηαμχ ηνπο (ηελ εθκεηάιιεπζε θαη θπξηαξρία ηνπ πξνιεηαξηάηνπ απφ ηνπο αζηνχο). Ζ
αλαπαξαγσγή απηή ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ γίλεηαη ζηελ νπζία κε ηε ιεηηνπξγία δχν
παξάιιεισλ ζρνιηθψλ δηθηχσλ, θαζέλα απφ ηα νπνία αλαιακβάλεη ηελ εθπαίδεπζε,
θαιιηέξγεηα δειαδή δεμηνηήησλ θαη εγράξαμε ηεο θπξίαξρεο αζηηθήο ηδενινγίαο, ησλ
απξηαλψλ αζηψλ θαη πξνιεηαξίσλ. Σν ζρνιείν, ελψ δηαθεξχζζεη φηη ελνπνηεί, ζηελ
πξαγκαηηθφηεηα δηαηξεί. Καη κάιηζηα γη‟ απηφ ην ιφγν κπνξεί λα παίδεη απηφλ ηνλ
δηαηξεηηθφ ξφιν ηνπ κε ηξφπν πην απνηειεζκαηηθφ.
Σν ζρνιείν, ινηπφλ, παξνπζηάδεηαη σο έλα θαη εληαίν.
Υαξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα ηνπ έξγνπ ηνπο αλαθέξεη ν Θ Μπισλάο: «Γίλεηαη ιφγνο
γηα ην ζρνιείν, γηα ην ζρνιηθφ ζχζηεκα, γηα ηελ εθπαίδεπζε, (έηζη ζηνλ εληθφ) ιεο θαη
πξφθεηηαη γηα κηα πξαγκαηηθφηεηα νκνηνγελή θαη αδηαίξεηε»97. Δπηπιένλ ην ζρνιείν
εκθαλίδεηαη θαη σο ελνπνηεηηθφ. Μεηαδίδεη ζε φια ηα παηδηά κηα θνηλή θνπιηνχξα θαη
θαηά ζπλέπεηα ελνπνηεί. Έηζη νη φπνηεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ παηδηψλ «δε κπνξεί λα
είλαη παξά αηνκηθέο πνπ θαλεξψλνπλ ηα άληζα ραξίζκαηα θαη ηηο θπζηθέο πξνδηαζέζεηο
… Απηή ε αληίιεςε είλαη νπζηψδεο γηα ηελ αζηηθή ηδενινγία πεξί ζρνιείνπ»98.
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο ππάξρνπλ δχν μερσξηζηά ζρνιηθά δίθηπα.
Σν πξψην αθνξά ηα γεληθά ζρνιεία πνπ νδεγνχλ ζηηο αλψηαηεο βαζκίδεο ηεο
εθπαίδεπζεο (αιιά θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηεξαξρίαο) θαη νδεγεί απφ ηε κέζε ζηελ
αλψηαηε εθπαίδεπζε (ζπληνκνγξαθηθά SS απφ ην Secondaire – Supérieur) θαη ην
δεχηεξν πνπ αθνξά ηε κεηάβαζε ησλ παηδηψλ απφ ηα δεκνηηθά ζρνιεία ζηα ηερληθά/
επαγγεικαηηθά (ζπληνκνγξαθηθά PP απφ ην Primaire – Professionel), πνπ δελ
επηθνηλσλνχλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κεηαμχ ηνπο, παξά ηηο ηππηθέο δηαζπλδέζεηο πνπ
έρνπλ.
Κάζε δίθηπν ιεηηνπξγεί κε άιινπο πιηθνχο φξνπο θαη πξαθηηθέο.
Οη πιηθνί φξνη αθνξνχλ ηα θηήξηα, ηνπο δαζθάινπο, ηηο επθνιίεο. Οη πξαθηηθέο
αλαθέξνληαη ζηελ παηδαγσγηθή, ηε δηδαθηηθή, ηα πξνγξάκκαηα θιπ. Σα παηδηά έηζη
πξνεηνηκάδνληαη ηφζν απφ πιεπξάο δεμηνηήησλ φζν θαη απφ πιεπξάο ζπλείδεζεο γηα
ηηο αληίζηνηρεο επαγγεικαηηθέο ζέζεηο ησλ αζηψλ - δηαρεηξηζηψλ ή ησλ ρεηξσλαθηψλ
εξγαηψλ.
΋πσο ιέεη ν Κισλη Γθξηληφλ, ζε νξηζκέλα ζρνιεία θαη γεληθφηεξα εθπαηδεπηηθά
ηδξχκαηα πνπ νδεγνχλ ζε αλψηεξεο επγελείο ζπνπδέο θαιιηεξγείηαη ε θξηηηθή ζθέςε, ε
πξσηνβνπιία, ε εθεπξεηηθφηεηα, ελψ ζηα ηερληθά – θνηλά ζρνιεία , ζε αληίζεζε κε
απηφ πνπ ζα πεξίκελε θαλείο, ηελ έκθαζε δειαδή ζηελ εηδίθεπζε, δηαπηζηψλεηαη φηη ην
βάξνο πέθηεη ζηελ εζηθή δηαπαηδαγψγεζε99. Δίλαη θαλεξφ φηη πξφθεηηαη γηα δχν
εθπαηδεπηηθέο δνκέο πνπ πξνεηνηκάδνπλ γηα άιιν ξφιν ζηελ παξαγσγή. Γηεχζπλζε,
97
98
99
63
δηαρείξηζε, εγεηηθή ζέζε ζηε κηα πεξίπησζε, εξγαζία ρσξίο πξσηνβνπιία, ππφ
απζηεξή θαζνδήγεζε ζηε δεχηεξε.
Καη ζηα δχν ζρνιηθά δίθηπα γίλεηαη εγράξαμε ηεο θπξίαξρεο αζηηθήο ηδενινγίαο.
Απηή φκσο ε εγράξαμε γίλεηαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζην θάζε δίθηπν. Με άιια ιφγηα
θάζε ζρνιηθφ δίθηπν πξνζπαζεί λα δηακνξθψζεη ηε ζπλείδεζε ησλ παηδηψλ θαηά ηξφπν
πνπ λα ππεξεηεί ηα ζπκθέξνληα ηεο αζηηθήο ηάμεο. ΢ε θάζε πεξίπησζε ε ηδενινγία
ζεκαίλεη παξακφξθσζε. Μφλν πνπ απηή ε παξακνξθσηηθή επίδξαζε είλαη
δηαθνξεηηθή ζηα δχν ζρνιηθά δίθηπα. ΢ην πξψην, ησλ κειινληηθψλ αζηψλ, ε
παξακφξθσζε ππεξεηεί ηα αληηθεηκεληθά ζπκθέξνληα ηεο αζηηθήο ηάμεο απφ ηελ
νπνία θαηά θαλφλα πξνέξρνληαη νη καζεηέο ηνπ πξψηνπ ζρνιηθνχ δηθηχνπ θαη ζηελ
νπνία πξφθεηηαη λα εληαρζνχλ ζε ιίγν δηάζηεκα. Δηθφλεο ηνπ ηχπνπ αλψηεξνο
άλζξσπνο, θαιιηεξγεκέλνο, θξφληκνο, ζπλεηφο , αλζξσπηζηήο, επγελήο θαη ηίκηνο, πνπ
εκθαλίδνληαη απνθνκκέλεο απφ ηηο θνηλσληθέο ηνπο ζπληζηψζεο, αλ θαη απνηεινχλ
παξακνξθψζεηο ησλ νπνίσλ ν αζηφο δελ έρεη ζπλήζσο ζπλείδεζε, εληνχηνηο είλαη
απφιπηα επζπγξακκηζκέλεο κε ηα ηαμηθά ζπκθέξνληα ηνπ αηφκνπ θαη ελ πάζε
πεξηπηψζεη ηεο αζηηθήο ηάμεο. Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ηνπ δεχηεξνπ δηθηχνπ ηεο
ηερληθήο/ επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, πνπ εθπαηδεχεη ηνπο απξηαλνχο εξγάηεο θαη
κηθξναζηνχο, κεηαδίδεηαη κηα παξαιιαγή ηεο αζηηθήο ηδενινγίαο κηθξναζηηθνχ
ραξαθηήξα, κε θπξίαξρα ζηνηρεία φρη κφλν ην αληαγσληζηηθφ πλεχκα ηεο αηνκηθήο
πξνζπάζεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο αλφδνπ, αιιά θαη ηελ ππνηαγή ζηνπο θαλφλεο,
ζηνηρεία πνπ, αλ θαη απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά κηαο (θαζαξά) κηθξναζηηθήο
ηδενινγίαο, εγραξάζζνληαη εληνχηνηο θαη ζην πξνιεηαξηάην. ΢ηελ πεξίπησζε φκσο
απηή, ζε αληίζεζε κε ηελ πξνεγνχκελε, ε εηθφλα ηνπ θφζκνπ πνπ παξνπζηάδεηαη θαη ε
θνπιηνχξα πνπ κεηαδίδεηαη ιεηηνπξγεί ηειείσο απνπξνζαλαηνιηζηηθά θαη
αιινηξησηηθά, αθνχ βξίζθεηαη ζε πιήξε αληίζεζε κε ηα ζπκθέξνληα ηνπ
πξνιεηαξηάηνπ.
Σν ζρνιείν, κνηξάδνληαο ηνλ καζεηηθφ πιεζπζκφ ζην εζσηεξηθφ ηνπ ζε δχν
θαηεγνξίεο, κνηξάδεη ηαπηφρξνλα απηφλ ηνλ πιεζπζκφ θαη ζηελ θνηλσλία έμσ απφ
απηφ, αθνχ έηζη ηνλ θαηαηάζζεη ζηηο ζέζεηο ηεο θνηλσληθά θαηακεξηζκέλεο εξγαζίαο.
Ο ζρνιηθφο κεραληζκφο ζπκβάιιεη ινηπφλ ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ θαπηηαιηζηηθψλ
ζρέζεσλ θαη κάιηζηα κε δχν ηξφπνπο:
1. Τιηθά, κε ηελ πιηθή δειαδή αλαπαξαγσγή ηεο ηαμηθήο δηαίξεζεο θαη
2. Ηδενινγηθά, κε ηελ επηβνιή ηεο αζηηθήο ηδενινγίαο (πνπ λνκηκνπνηεί θαη εκθαλίδεη
σο θπζηθή ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα), ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ησλ ζρέζεσλ
θπξηαξρίαο αλάκεζα ζηηο δχν αληαγσληζηηθέο θνηλσληθέο ηάμεηο.
Σέινο, νη Baudelot θαη Establet δηαπηζηψλνπλ ηελ χπαξμε ζηνηρείσλ αληίζηαζεο
ζηνπο καζεηέο ηνπ δεχηεξνπ ζρνιηθνχ δηθηχνπ ηνπ ηχπνπ ηεο θαζαξίαο, ζπρλψλ
απνπζηψλ, βίαο, αηζρξνινγίαο, δηαθνπήο ηνπ καζήκαηνο θαη άιισλ πεξηζζφηεξν
ζησπεξψλ.
΢χκθσλα κε ηε καξμηζηηθή νπηηθή, δηαπηζηψλεη ε Α. Φξαγθνπδάθε100, ε επζχλε γηα
ηε ζρνιηθή απνηπρία εκπίπηεη απφιπηα θαη απνθιεηζηηθά ζην ζρνιείν. Ζ ζρνιηθή
απνηπρία νθείιεηαη ζηε ζρνιηθή επηινγή, δειαδή ζην γεγνλφο φηη αληί λα βξίζθεη ηηο
κεζφδνπο θαη ηηο ηερληθέο πνπ ζα κεηαδψζνπλ ζε φινπο ηνπο καζεηέο ηελ πνζφηεηα
γλψζεσλ πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε επίπεδν, ην ζρνιείν θπξίσο αζρνιείηαη πψο ζα
μερσξίζεη ηνπο «ηθαλνχο» απφ ηνπο «αλίθαλνπο», δειαδή ηνπο απξηαλνχο
δηαλννχκελνπο απφ ηνπο ρεηξψλαθηεο. Αλ ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ήηαλ ε κεηάδνζε
γλψζεσλ θαη φρη ε επηινγή κε ζηφρν ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο θνηλσληθήο εξγαζίαο, δε ζα
ππήξρε πξφβιεκα ζρνιηθήο απνηπρίαο.
100
64
Οη απφςεηο ηεο Vivian Isambert-Jamati
Ζ Vivian Isambert-Jamati, ζην θείκελφ ηεο „Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ν θνηλσληθφο

θαηακεξηζκφο ζην ζρνιείν ζήκεξα‟ (1976)101 επηζεκαίλεη ηελ χπαξμε δηπινχ
ζρνιηθνχ δηθηχνπ φρη κφλν ζην γπκλάζην, ζην νπνίν ε δηαθνξνπνίεζε ησλ παηδηψλ
θαηά ηκήκαηα θαη είδε ζρνιείσλ είλαη επίζεκα ζεζκνζεηεκέλε θαη απεξίθξαζηε, αιιά
θαη ζην δεκνηηθφ πνπ είλαη πεξηζζφηεξν έκκεζε θαη κε νκνινγεκέλε. Ζ πεπνίζεζε
πνπ έρνπλ ζπλήζσο νη δάζθαινη φηη νη δηαθνξέο ζηηο επηδφζεηο νθείινληαη ζε θπζηθέο
δηαθνξέο δπλαηνηήησλ ησλ παηδηψλ ή αθφκε θαη ζε δηαθνξέο πνπ απνδέρνληαη
βειηησηηθέο παξεκβάζεηο παξαπέκπεη ζε κηα ινγηθή αηνκηθήο παζνινγίαο. Οη
εμεηδηθεπκέλεο ηάμεηο, νη εηδηθνί ζεξαπεπηέο, νη κνξθέο ζεξαπεπηηθήο εθπαίδεπζεο θαη
άιια παξφκνηα ζπλδένληαη κε κηα ηέηνηα ινγηθή. Έηζη ζην δεκνηηθφ κπνξνχκε λα
δηαθξίλνπκε δχν ππνζπζηήκαηα, έλα θπζηνινγηθφ θαη έλα άιιν «παζνινγηθφ» πνπ
ζηεξίδνληαη ζε κηα ςεπηνςπρνινγηθή ηδενινγία.
Σν ζρνιείν επηηειεί ηε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσληθήο επηινγήο θαη απηφ ην θάλεη κε
πνιινχο ηξφπνπο. Πξψη‟ απ‟ φια νη ζπλζήθεο δσήο ελφο παηδηνχ πνπ πξνέξρεηαη απφ
ην πξνιεηαξηάην είλαη πνιχ πηζαλφλ λα πξνθαιέζνπλ ρακειή επίδνζε. Σέηνηεο
ζπλζήθεο επεξεάδνπλ ηελ πγεία ησλ καζεηψλ, ηηο δπλαηφηεηεο ζπγθέληξσζεο γηα ηε
ζρνιηθή εξγαζία ζην ζπίηη, δηακνξθψλνπλ θαηαζηάζεηο κνξθσηηθήο αιινηξίσζεο θιπ.
Ζ ρακειή επίδνζε κε ηε ζεηξά ηεο νδεγεί ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ ζε ηκήκαηα θαη
είδε ζρνιείσλ πνπ πξνζθέξνπλ ιίγεο γλψζεηο, έρνπλ κηθξή αμία ζηα κάηηα φισλ θαη
πξνζθέξνπλ πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο εξγαζίαο. ΢ηελ θνηλσληθά άληζε θαηαλνκή
κηαο γεληάο καζεηψλ «ππάξρεη πάλησο θαη κηα χζηεξε αηηηαθή ζρέζε: ε αγνξά
εξγαζίαο … κπνξεί λα απνξξνθήζεη ζηα ρξφληα πνπ έξρνληαη έλα πνζνζηφ φρη
κεγαιχηεξν απφ Υ% αηφκσλ κε θαιή ζρνιηθή επίδνζε …»
Γεληθφηεξα ζα ιέγακε φηη νη ζπλζήθεο δσήο ησλ καζεηψλ αλαπαξάγνληαη πηζηά
ζηηο ζρνιηθέο ζπλζήθεο. Ζ γεσγξαθηθή, γηα παξάδεηγκα, θαηαλνκή ησλ δηαθφξσλ
ηχπσλ ζρνιείσλ ζηηο αζηηθέο θαη ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο αλαπαξάγεη ηελ θνηλσληθή
κεηνλεμία ησλ αγξνηηθψλ πιεζπζκψλ. ΢ε δηάζπαξηνπο αγξνηηθνχο πιεζπζκνχο δε
γίλεηαη λα πξνζθεξζνχλ φιεο νη δπλαηφηεηεο. Έηζη θαηά θαλφλα δεκηνπξγνχληαη
ζρνιεία γηα ζηνηρεηψδεηο κφλν γλψζεηο, πξάγκα πνπ δε γίλεηαη ζηελ πφιε. Αλάινγα
πξάγκαηα ζπκβαίλνπλ θαη ζηηο δηάθνξεο ζπλνηθίεο ησλ πφιεσλ. Σα ζρνιεία πνπ
δεκηνπξγνχληαη αθνινπζνχλ ηελ θνηλσληθή ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ. ΢ηα ζρνιεία κε
καζεηηθφ πιεζπζκφ απφ ηα κε πξνλνκηνχρα ζηξψκαηα αληηζηνηρεί κεγαιχηεξνο
αξηζκφο καζεηψλ, θηήξηα νκνηφκνξθα ή παιηά, θαζεγεηέο ιηγφηεξν έκπεηξνη θιπ.
Δπίζεο ηα παηδηά αζηηθήο πξνέιεπζεο έρνπλ ηελ ηάζε λα νηθεηνπνηνχληαη ηνλ
εθπαηδεπηηθφ κε ην λα ζεθψλνπλ ζπλέρεηα ην ρέξη, κε ηελ πεπνίζεζε φηη έρνπλ θάηη πην
ζεκαληηθφ θαη πξσηφηππν λα πνπλ απφ ηα άιια παηδηά, θαη, γεληθφηεξα, εθδειψλνληαο
κία ζπκπεξηθνξά πνπ ππνβάιιεη θα επηβάιιεη ηελ αλαγλψξηζε ηεο αμίαο ηεο
πξνζσπηθφηεηάο ηνπο Πξφθεηηαη γηα ζπκπεξηθνξά θαη αίζζεζε απηνεθηίκεζεο πνπ
έρεη απνθηεζεί ζηα πιαίζηα ηνπ αζηηθνχ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο, «φπνπ
μερσξίδεη ν θαζέλαο γηα ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ θαη απνιακβάλεη αλαγλψξηζεο …».
Οη γνλείο εμάιινπ απφ ηα αζηηθά, θαη θπξίσο απφ ηα κεζαία, ζηξψκαηα επηζθέπηνληαη
ζπρλφηεξα ην ζρνιείν θαη πξνζειθχνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ δαζθάινπ ζηα παηδηά ηνπο.
Αθφκε θαη απηέο νη ηερληθέο δηδαζθαιίαο, πνπ θαίλνληαη νπδέηεξεο, απνβαίλνπλ
ζπλήζσο εηο βάξνο ησλ καζεζηαθψλ αλαγθψλ ησλ παηδηψλ απφ ηα ζηεξεκέλα
θνηλσληθά ζηξψκαηα. Υσξίο θάηη ηέηνην λα είλαη ζηηο πξνζέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη
101
Isambert - Jamati, V., Les enseignants et la division sociale a l‟école aujourd‟hui, La pensée, αξ. 190,
Γεθ. 1976 (κηθξ. Άλλα Φξαγθνπδάθε „Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ν θνηλσληθφο θαηακεξηζκφο ζην ζρνιείν
ζήκεξα‟), ζην Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π., ζει. 493-518
65
δηδαθηηθέο ηερληθέο είλαη, θαηά θαλφλα, ειηηίζηηθεο102. Ζ δηδαζθφκελε, ηέινο, ζην

ζρνιείν χιε παίδεη επίζεο ζεκαληηθφ ξφιν. Σα παηδηά απφ γνλείο κε εληνλφηεξε
κνξθσηηθή αιινηξίσζε ρξεηάδνληαη θξνληίδα γηα λα κπνξέζνπλ φια λα ληψζνπλ ηελ
αμία ελφο κνξθσηηθνχ (δηαλνεηηθνχ ή θαιιηηερληθνχ) έξγνπ. Απαηηείηαη ινηπφλ ε
πξνζπάζεηα ζην ζρνιείν λα μεθηλάεη απφ έξγα πην πξνζηηά ζηα παηδηά πνπ έρνπλ ηα
ζεκάδηα κηαο ηέηνηαο κνξθσηηθήο αιινηξίσζεο. ΢ηε ζεκεξηλή εμάιινπ ζρνιηθή χιε ε
κεηαβηβαδφκελε ηδενινγία είλαη ζήκεξα πιένλ ιηγφηεξν απεξίθξαζηε. Υξεζηκνπνηεί
ζε κεγάιν βαζκφ ηελ απνζηψπεζε ζηε ζέζε ηεο θαηήρεζεο. Ζ απνζηψπεζε φκσο είλαη
θη‟ απηή κηα ηδενινγηθή πξάμε.
Όια φζα ππνζηεξίρζεθαλ, ζηεξίδνπλ ηε ζέζε, πνπ ξεηά ε ζπγγξαθέαο
δηαηππψλεη, φηη ε ελφηεηα θαη ε νκνηνγέλεηα ηνπ δεκφζηνπ ζρνιείνπ είλαη κχζνο.
Οη εθπαηδεπηηθνί, ζπρλά άζειά ηνπο, ππεξεηνχλ ηελ θνηλσληθή δηαθνξνπνηεηηθή
ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιηθνχ κεραληζκνχ. Απηφ γίλεηαη, φηαλ ππνθεηκεληθνπνηνχλ ην
κεραληζκφ θνηλσληθήο επηινγήο, απνδίδνληαο ηηο άληζεο επηδφζεηο ζε αηνκηθέο
δηαθνξέο εγγελψλ ραξηζκάησλ ή θαηαθεχγνληαο ζηηο εξκελείεο ησλ αηνκηθψλ
επηινγψλ θαη θηινδνμηψλ ή αθφκε θαη φηαλ απιά αθήλνληαη ζηε ξνή ησλ
πξαγκάησλ.
Σν ζρνιείν ινηπφλ δελ είλαη ην ίδην γηα φινπο. Απφ ηελ κία δηαθνξνπνηείηαη ε
επίδξαζε ηνπ ελφο θαη κνλαδηθνχ ζρνιείνπ ζηνπο καζεηέο κε δηαθνξεηηθή θνηλσληθή
θαηαγσγή, απφ ηελ άιιε φκσο παξαηεξνχκε φηη ππάξρνπλ δχν δηαθεθξηκέλα
εθπαηδεπηηθά δίθηπα. Μεξηθά ηδησηηθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, θάπνηα ηκήκαηα ησλ
κεγάισλ ιπθείσλ, θάπνηεο παλεπηζηεκηαθέο ζρνιέο απεπζχλνληαη ζηα παηδηά ηεο
ηζχλνπζαο θαηά βάζε νκάδαο, ελψ ηα παηδηά ησλ ρακειφηεξσλ ζηξσκάησλ
ππνεθπξνζσπνχληαη ζε απηά. Ζ επίζεκε δηαίξεζε ζε δχν ηχπνπο ζρνιείνπ φρη κφλν
πξνζθέξεη άιιν επίπεδν γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ζηνπο καζεηέο αιιά δίλεη θαη ηηο
δπλαηφηεηεο λα θνηλσληθνπνηεζνχλ δηαθνξεηηθά ηα παηδηά απφ δηαθνξεηηθέο
θνηλσληθέο ηάμεηο103.
Σν ζρνιείν πάλησο, ππνζηεξίδεη ε Isambert-Jamati λαη κελ επλνεί ηνπο εθιεθηνχο,
ηαπηφρξνλα φκσο δίλεη δπλαηφηεηεο ζηα παηδηά ηεο εξγαηηθήο ηάμεο. Αθελφο δίλεη
δεμηφηεηεο πνπ, αλ θαη επλννχλ ηελ άξρνπζα νκάδα, «ηα κέιε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο δε
κπνξνχλ λα ηηο αγλνήζνπλ», αθεηέξνπ κεηαβηβάδεη γλψζεηο «πνπ ληπκέλεο κε θάπνηα
ηδενινγία εληείλνπλ ηελ αιινηξίσζε, αιιά θαη πνπ κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζε κηα
ζπιινγηθή απειεπζέξσζε»104.
102
Έηζη ελψ νη εξγάηεο, αγξφηεο θαη ηερλίηεο είλαη έληνλα εμνηθεησκέλνη κε ηελ χιε θαη ηηο δπλαηφηεηεο
κεηακφξθσζήο ηεο, θαη ην ζρνιείν ζα κπνξνχζε λα αμηνπνηήζεη απηή ηε δπλαηφηεηα ησλ παηδηψλ πνπ
πξνέξρνληαη απφ ηέηνηα πεξηβάιινληα, πξνο φθεινο ηεο κάζεζεο, δε ζπκβαίλεη θάηη ηέηνην. ΢ην ζρνιείν
ζπλήζσο επηιέγεηαη ε δηδαζθαιία κέζσ ησλ κνξθψλ, ησλ δνκψλ, ησλ νπνίσλ βέβαηα ε ρξήζε είλαη
αλαγθαία γηα ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν, αιιά ζηηο νπνίεο ζα κπνξνχζε ν δάζθαινο λα νδεγήζεη ηα
παηδηά μεθηλψληαο απφ ηελ χιε. Αλάινγε εμάιινπ είλαη θαη ε επηινγή ηνπ ζρνιείνπ λα πξνεγείηαη ε
παξνπζίαζε ηνπ θαλφλα, αληί επαγσγηθά θαη κέζσ αθαίξεζεο λα θαηαιήγεη ζ‟ απηφλ, γεγνλφο πνπ ζα
βνεζνχζε ηα παηδηά ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ιφγσ ηεο εμνηθείσζεο πνπ απηά έρνπλ κε ην ζπγθεθξηκέλν.
103
Isambert-Jamati, V., Κνηλσληνινγία ηνπ ζρνιείνπ, ζην Debesse, M., Mialaret, G., (επηκ.) Οη
παηδαγσγηθέο επηζηήκεο, η. 6, θεθ. 5, εθδ. Γίπηπρν, 1985 (ζει. 201). ΢ηα παηδηά ηεο ηζχλνπζαο ηάμεο
κεηαδίδεηαη έλα δηπιφ ζχζηεκα αμηψλ πνπ ζπλδπάδεη ζηνηρεία ηεο δεκνθξαηηθήο ηδενινγίαο ηεο
ηζφηεηαο κε αξηζηνθξαηηθά ζηνηρεία γηα ηελ επγέλεηα ησλ ςπρψλ εθείλσλ πνπ κεηέρνπλ ζηελ θνπιηνχξα,
γηα ηε δίθαηε ππεξνρή ηνπο θαη γηα ηε λνκηκφηεηα ηεο εμνπζίαο ηνπο. ΢ηα παηδηά απφ ηελ άιιε ηνπ ιανχ
παξνπζηάδεηαη έλα κνληέιν ηζφηηκεο θνηλσλίαο κε ίζεο επθαηξίεο, πνπ είλαη ζέκα ηνπ θαζελφο αλ ζα ηηο
εθκεηαιιεπηεί.
104
Isambert-Jamati, V., Κνηλσληνινγία ηνπ ζρνιείνπ … φ.π., ζει. 204
66
3.3. ΟΗ ΡΗΕΟ΢ΠΑ΢ΣΔ΢
S. Bowles θαη H. Gintis
Απφ ηνπο ραξαθηεξηζηηθφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηεο «ξηδνζπαζηηθήο» θνηλσληνινγίαο,

πνπ ζηηο Ζ.Π.Α. ζπλέπεζε κε ηελ άλνδν ηνπ θηλήκαηνο ηεο «Νέαο Αξηζηεξάο», νη
Bowles θαη Gintis κε ην βηβιίν ηνπο Schooling in Capitalist America (1976) επηρεηξνχλ
κηα καξμηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ξφινπ θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
ζπζηήκαηνο. Θεσξνχλ φηη νη θαπηηαιηζηηθέο παξαγσγηθέο ζρέζεηο βξίζθνληαη πίζσ απφ
ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα
αληαλαθιά απηέο ηηο παξαγσγηθέο ζρέζεηο θαη ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή ηνπο.
Ζ παξαγσγή θαη απαιινηξίσζε ηεο ππεξαμίαο βξίζθεηαη ζηε βάζε ηεο
θαπηηαιηζηηθήο νξγάλσζεο. Ζ εθπαίδεπζε ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, ιέλε νη
ζπγγξαθείο, παίδεη δηπιφ ξφιν ζην ζεκείν απηφ: πξψηνλ, απμάλεη ηελ παξαγσγηθφηεηα
κεηαδίδνληαο ηερληθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη αλάινγα θίλεηξα, θαη
δεχηεξνλ, ζπκβάιιεη ζηε δηαηψληζε ηνπ ζπλφινπ εθείλνπ ησλ ζρέζεσλ πνπ νδεγνχλ
ζηελ θαπηηαιηζηηθή εθκεηάιιεπζε αθνπιίδνληαο θαη απνιηηηθνπνηψληαο ην
εθξεθηηθφ δπλακηθφ πνπ εκπεξηέρεηαη ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο ηεο παξαγσγηθήο
δηαδηθαζίαο. Ζ «ηερλνθξαηηθή – αμηνθξαηηθή» ηδενινγία ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ ζηελ
εθπαίδεπζε είλαη ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ζην ζεκείν απηφ. Σν βηβιίν απηφ πεξηζηξέθεηαη
γχξσ απφ δχν άμνλεο. Απηνί είλαη:
1. Ζ αξρή ηεο αληηζηνηρίαο. ΢χκθσλα κε ηελ αξρή απηή ππάξρεη ζηελή ζρέζε
αληηζηνηρίαο αλάκεζα ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο πνπ θπξηαξρνχλ ζην πεδίν ηεο εξγαζίαο
θαη ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο πνπ θπξηαξρνχλ ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα.
2. Ζ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε, πνπ δελ είλαη κέξνο κηαο επξχηεξεο
κεηαζρεκαηηζηηθήο πξνζπάζεηαο ηεο θνηλσλίαο, είλαη αθειήο θαη αηειέζθνξε ζηελ
θαιχηεξε πεξίπησζε. Απηή κπνξεί λα απνβεί επηθίλδπλε θαη εληζρπηηθή ηνπ
ζπζηήκαηνο, εθφζνλ αθνκνησζεί απφ απηφ θαη ρξεζηκνπνηεζεί κε ηνλ θαηάιιειν
ηξφπν πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ν έιεγρνο ζε θαηαζηάζεηο πνπ πξνθαινχλ δπζθνξία.
Αλαιπηηθφηεξα:
Ζ ζρνιηθή δνκή δηακνξθψλεηαη απφ ηε κνξθή ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ πνπ ππάξρνπλ
ζηελ θαπηηαιηζηηθή θνηλσλία ηαπηφρξνλα δε ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή ηνπο. Καη
κάιηζηα «ην ζρνιείν επηηειεί ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο θνηλσληθήο εξγαζίαο ρσξίο λα ηνλ
επηβάιιεη άκεζα θαη ρσξίο θαλ λα ηνλ επηδηψθεη ζπλεηδεηά»105. Πην ζπγθεθξηκέλα ε
νηθνλνκηθή δσή δηακνξθψλεη ηα πξφηππα ησλ ζρέζεσλ πνπ νξγαλψλνληαη ζην
ζρνιείν. Σν ζρνιείν κε ηε ζεηξά ηνπ ζπκβάιιεη ζηελ εμνηθείσζε ησλ κειινληηθψλ
εξγαδνκέλσλ κε ηηο ζπλζήθεο πνπ ζα ζπλαληήζνπλ αξγφηεξα ζηε δνπιεηά θαη ζηε
λνκηκνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο. Απηά γίλνληαη κε ηνπο εμήο ηξφπνπο:
1. Ζ άληζε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ θαηλνκεληθά
αμηνθξαηηθφ θαη νπδέηεξν ραξαθηήξα ηεο ζρνιηθήο αμηνιφγεζεο δελ θάλεη ηίπνηε
άιιν παξά λα θαηακεξίδεη ηνπο καζεηέο ζηηο δηαθνξεηηθέο ζέζεηο κέζα ζηελ
επαγγεικαηηθή ηεξαξρία θαηά έλα ηξφπν πνπ θάλεη απνδεθηή ηφζν ηελ επαγγεικαηηθή
ζέζε φζν θαη ζπλνιηθφηεξα ην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα.
2. Ζ αληζφηεηα φκσο ζηηο επηδφζεηο είλαη έλαο κφλν απφ ηνπο ηξφπνπο πνπ γίλεηαη ε
ηαμηθή αλαπαξαγσγή. Πην ζεκαληηθφ ξφιν απφ ηηο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο παίδνπλ άιια
ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο, αλαγθαία γηα λα παηρηνχλ νη
εγεηηθνί ή κε ξφινη ζην εξγαζηαθφ πεδίν. Απηά ηα ζηνηρεία θαηά έλα κέξνο νθείινληαη
ζηελ θνηλσληθή θαηαγσγή θαη θαηά έλα άιιν κεηαβηβάδνληαη απφ ην ζρνιείν.
105
67
3. Σν ζρνιείν δεκηνπξγεί θαη εληζρχεη πξφηππα ηαχηηζεο ηαμηθήο θπιεηηθήο θαη

θχινπ, φπσο επίζεο θαιιηεξγεί πξφηππα αηνκηθήο πξνφδνπ ηέηνηα πνπ λα
ελαξκνλίδνληαη πιήξσο κε ην ζχζηεκα ζρέζεσλ εμνπζίαο θαη ππνηαγήο.
4. Σα ζρνιεία παξάγνπλ πιεφλαζκα εηδηθεπκέλσλ εξγαδνκέλσλ, πξάγκα πνπ ζπληζηά
ην κείδνλ φπιν ηνπ εξγνδφηε ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα θαξπσζεί ηελ ππεξαμία, ελάληηα
ζηηο αληηζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ.
5. ΋ια απηά δε γίλνληαη ηφζν κε ηε ζπλεηδεηή ζπκβνιή ησλ θαζεγεηψλ θαη ινηπψλ
παξαγφλησλ, αιιά κέζα απφ ηελ αληηζηνηρία ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ
δηακνξθψλνληαη ζηα πιαίζηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ πξνο ηηο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο,
ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αληηζηνηρίαο ζηελ νπνία αλαθεξζήθακε. Απηή ε αληηζηνηρία
πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη νη ζρέζεηο εμνπζίαο θαη ειέγρνπ αλάκεζα ζηνπο πνηθίινπο
ζπληειεζηέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (θαζεγεηέο, καζεηέο, δηνίθεζε θιπ.)
«απνηεινχλ αληίγξαθν ηνπ ηεξαξρηθνχ θαηακεξηζκνχ εξγαζίαο πνπ θπξηαξρεί ζηηο
εξγαζηαθέο ζρέζεηο». Απηέο εμάιινπ νη ζρέζεηο δηαθνξνπνηνχληαη θαηά εθπαηδεπηηθή
βαζκίδα έηζη ψζηε ζε θάζε εθπαηδεπηηθή βαζκίδα λα αληηζηνηρεί κία ζεηξά
επαγγεικαηηθψλ ζέζεσλ πνπ ε ζσζηή άζθεζε ηνπο απαηηεί εζσηεξηθεπκέλεο αμίεο,
ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλήζεηεο πνπ αληίζηνηρα θαιιηεξγνχληαη. Έηζη «ε
παξεκβαηηθή θαζνδήγεζε ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε αληηζηνηρεί ζηελ επηζηαζία
ησλ εξγαηψλ. Ζ εζσηεξίθεπζε ησλ θαλφλσλ θαη ε απνπζία ζπλερνχο ειέγρνπ πνπ
ραξαθηεξίδεη ηα θνιέγηα ηεο ειίη αληηζηνηρεί ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο ζε πςειφηεξν
επίπεδν εξγαζίαο ησλ κε ρεηξσλαθηψλ. Σα πεξηζζφηεξα θξαηηθά παλεπηζηήκηα θαη
θνηλνηηθά θνιέγηα, πνπ βξίζθνληαη αλάκεζα ζηα δχν παξαπάλσ, αληηζηνηρνχλ ζηηο
απαηηήζεηο ησλ επαγγεικάησλ κέζσλ ηερληθψλ, ππεξεζηψλ θαη πξνζσπηθνχ
επηζηαζίαο»106.
Σέινο, «ην ζχζηεκα θηλήηξσλ ηνπ ζρνιείνπ πνπ βαζίδεηαη ζηε βαζκνινγία θαη άιιεο
εμσηεξηθέο ακνηβέο θαζψο θαη ζηελ απεηιή ηεο απνηπρίαο, θαη φρη ζηα νπζηαζηηθά
θνηλσληθά νθέιε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (ηε κάζεζε) ή ζην ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκά ηεο (ηε γλψζε), αληηζηνηρεί απφιπηα ζην ξφιν πνπ παίδεη ν κηζζφο θαη ην
θφβεηξν ηεο αλεξγίαο ζηα θίλεηξα ησλ εξγαδνκέλσλ».
Απηφ ην ηειεπηαίν καο ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα σο άκεζα ζρεηηδφκελν κε ην ζέκα καο.
Σν ζρνιείν πνπ δε ζηεξίδεηαη ζηα εζσηεξηθά θίλεηξα ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηε γλψζε,
εθηφο ηνπ φηη είλαη θαηαδηθαζκέλν λα «δπζιεηηνπξγεί», πξνάγεη ηελ αιινηξίσζε.
΋πσο ε εξγαζία πνπ ζηελ αιινηξησκέλε ηεο κνξθή ν εξγαδφκελνο έρεη ράζεη θάζε
κνξθή ειέγρνπ πάλσ ζ‟ απηήλ, έηζη θαη ε κάζεζε, κε ηε κνξθή πνπ γίλεηαη ζην
ζρνιείν, δελ είλαη παξά ε εμνηθείσζε κε ηε δξαζηεξηφηεηα ρσξίο εζσηεξηθφ λφεκα.
Δίλαη πξνθαλείο νη αιινηξησηηθέο ζπλέπεηεο κηαο ηέηνηαο καζεηείαο πνιιψλ κάιηζηα
εηψλ, γηα θάζε ηνκέα ηεο δσήο, απφ ηηο κνξθέο ςπραγσγίαο θαη μνδέκαηνο ηνπ
ειεχζεξνπ ρξφλνπ κέρξη ηελ εξγαζία, ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο άιινπο θαη ηε βίσζε
ησλ ζρέζεσλ καο κε απηνχο.
Πξνρσξψληαο παξαπέξα ηηο ζθέςεηο απηέο κπνξνχκε λα πνχκε φηη, κέζα ζ‟ έλα
ηέηνην πιαίζην, ε καζεηηθή αδηαθνξία θαίλεηαη λα είλαη απνηέιεζκα θαη ζχκπησκα ηεο
αιινηξίσζεο. Δίλαη κε άιια ιφγηα κηα θπζηθή απάληεζε ζε απηφ πνπ βηψλεηαη σο
αλνχζην θαη θαηαλαγθαζηηθφ. Πξφθεηηαη γηα θαηάζηαζε πνπ πιήηηεη ηελ ςπρηθή,
πλεπκαηηθή θαη ζσκαηηθή αθεξαηφηεηα ηνπ καζεηή. Ζ αλία, γηα ηνπο παξαπάλσ
ιφγνπο, σο ν θπξίαξρνο ηξφπνο βίσζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηηο
ζρνιηθέο ζπλζήθεο, φπσο ζα εμεγήζνπκε παξαθάησ, είλαη ε αλακελφκελε ινγηθά
106
Bowles S. & Gintis, H., Schooling in Capitalist America: educational reform and the contradiction of
economic life, Basic Books, New York 1976 (απφ ηε κεηάθξαζε ηνπ πξψηνπ θεθαιαίνπ ηνπ βηβιίνπ ζην
Φξαγθνπδάθε, Ά. (1985) Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π., ζει. 467-491 (ζει. 483)
68
κνξθή πξνζαξκνγήο ησλ καζεηψλ ζηηο αιινηξησηηθέο ζπλζήθεο απηνχ ηνπ ζρνιείνπ.
Δίλαη ε θπζηθή θαη αλακελφκελε απάληεζε ζηηο πξνβιεκαηηθέο ζρνιηθέο ζπλζήθεο.
Ζ αιινηξίσζε βέβαηα πνπ βηψλνπκε ζε θάζε κνξθή θνηλσληθήο ζπκκεηνρήο, ζε
φινπο ηνπο θνηλσληθνχ ρψξνπο, δελ νθείιεηαη ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηεο ζρνιηθήο
δσήο θαη ηηο κνξθέο ζπκκεηνρήο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία πνπ επηηξέπεη θαη
επηβάιιεη ην ζρνιείν. Πηζηεχνπκε φκσο φηη ην ζρνιείν έρεη κία ζεκαληηθή ζπκβνιή
ζηελ εμνηθείσζε κε ηε δξαζηεξηφηεηα ρσξίο εζσηεξηθφ λφεκα. Με ηε δξαζηεξηφηεηα
πνπ γίλεηαη γηα θάηη άιιν έμσ απφ απηήλ, πνπ ε αμία ηεο δε βξίζθεηαη ζ‟ απηή ηελ ίδηα
αιιά ζε θάηη άιιν. Με ηε δξαζηεξηφηεηα πνπ δελ είλαη απηνζθνπφο αιιά κέζνλ γηα λα
πεηχρνπκε θάηη πνπ έρεη αμία.
΢ην ζεκείν απηφ κπνξνχκε ίζσο λα αληηιεθζνχκε ηε ζπκβνιή ηνπ ζρνιείνπ θαη ζην
πνιχ ζεκαληηθφ δήηεκα ηνπ θαηαλαισηηζκνχ. Αλ ν θαηαλαισηηζκφο απνηειεί ην
αλαγθαίν ζπκπιήξσκα ηεο πςειήο παξαγσγηθφηεηαο κέζα ζε θαζεζηψο αηνκηθήο
θεξδνζθνπίαο, αλ ε εληαηηθή θαηαλάισζε είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ
νηθνλνκηθνχ καο ζπζηήκαηνο, γίλεηαη θαλεξφ φηη ε θνηλσληθή απηή πξαθηηθή, πνπ
αλαγνξεχεη ηελ παξαγσγή θαη ηελ θαηαλάισζε φιν θαη κεγαιχηεξσλ πνζνηήησλ ζην
λφεκα ηεο δσήο, δελ απνβιέπεη ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ αιιά
κάιινλ ζηε δηφγθσζή ηνπο. Ζ εληαηηθή θαηαλάισζε, αλ θαη θηλεηνπνηείηαη απφ ηα
θελά θαη ηηο δπζθνξίεο πνπ νη ζχγρξνλεο αιινηξησηηθέο ζπλζήθεο δεκηνπξγνχλ νχηε
επηδηψθεη νχηε θαη επηηπγράλεη λα ηα θαιχςεη. Σν ζρνιείν αληαλαθιά απηή ηελ
πξαγκαηηθφηεηα θαη ηαπηφρξνλα ζπκκεηέρεη ζηελ αλαπαξαγσγή ηεο. Ο ξφινο ηνπ
ζρνιείνπ ζην ζεκείν απηφ ζπλνςίδεηαη ζηα εμήο: 1. Σν ζρνιείν είλαη απνδέθηεο ηεο
αιινηξίσζεο πνπ πξνσζεί ε θαηαλάισζε θαη ε νξγάλσζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ.
Ζ ίδηα ε ζρνιηθή εξγαζία νξγαλψλεηαη, κε βάζε ηελ αξρή ηεο αληηζηνηρίαο, θαηά ην
πξφηππα ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ελψ παξάιιεια νη καζεηέο έρνπλ ήδε ππνζηεί ηηο
επηπηψζεηο ησλ αιινηξηψζεσλ ζηελ θνηλσληθή δσή, ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο, ηελ
θαηαλάισζε πνπ ηείλεη λα πάξεη ην ραξαθηήξα ηεο βαζηθφηεξεο κνξθήο ςπραγσγίαο
θιπ. 2. Οη ζρνιηθέο ζπλζήθεο (ηξφπνο δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο, θαηαθεξκαηηζκφο
ηεο χιεο, ηεξάζηηνο φγθνο χιεο θιπ. ) ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία κεγάισλ
ζπλαηζζεκαηηθψλ ειιείςεσλ ζην παηδί, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο αλάγθεο ηεο
επηθνηλσλίαο, ηεο απηνπξαγκάησζεο, ηεο αλαγλψξηζεο, ζπγθαιχπηνληαο ηαπηφρξνλα
ηηο αηηίεο ηεο δεκηνπξγίαο ηνπο, πνπ είλαη απηέο νη ίδηεο νη ζρνιηθέο ζπλζήθεο. 3. Σν
ζρνιείν, ηέινο, δεκηνπξγεί εμνηθείσζε κε ηελ αιινηξησκέλε δξαζηεξηφηεηα θαη έηζη
πξνεηνηκάδεη γηα ηελ πξαθηηθή ηνπ θαηαλαισηηζκνχ, κεγάιεο, φπσο είπακε, ζεκαζίαο
γηα ην νηθνλνκηθφ καο ζχζηεκα.
Χο πξνο ην δεχηεξν άμνλα ηνπ βηβιίνπ ησλ Bowles θαη Gintis, ε πξνβιεκαηηθή
ζπλδέεηαη κε ηελ θξηηηθή πνπ άζθεζαλ νη ζπγγξαθείο ζην θίλεκα γηα ην ειεχζεξν
ζρνιείν. Σν θίλεκα γηα ην ειεχζεξν ζρνιείν ζεψξεζε φηη ην παξφλ ζρνιηθφ ζχζηεκα
είλαη πξντφλ παξαινγηζκνχ, αθξνζχλεο θαη νπηζζνδξνκηθνχ πλεχκαηνο. Οη Bowles θαη
Gintis, αληίζεηα, πηζηεχνπλ φηη ην πξφηππν θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ θαιιηεξγεί ην
ζρνιείν δελ είλαη νχηε παξάινγν, νχηε ηπραίν. Δίλαη απηφ πνπ αξκφδεη ζηηο ζηάζεηο θαη
ηε ζπκπεξηθνξά πνπ πξέπεη λα έρεη ε εξγαηηθή δχλακε ζηνλ θαπηηαιηζκφ.
Σν θίλεκα γηα ην ειεχζεξν ζρνιείν δε κπνξεί λα επηβηψζεη καθξνρξφληα παξά κφλν
ζην βαζκφ πνπ ζα πξνζαξκνζηεί ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο νηθνλνκηθήο δσήο.
Πξφζθαηξα κπνξεί λα ππάξμεη αλάινγα κε ηε δχλακε ησλ γνλέσλ θαη ησλ παηδηψλ πνπ
έρνπλ απηφ ην ζηφρν. Μαθξνπξφζεζκα φκσο έλα ηέηνην ζρνιείν, φρη βέβαηα κε ηε
κνξθή κηαο παξαδείζηαο λεζίδαο θαιιηέξγεηαο ηεο πξσηνβνπιίαο θαη ηεο
απηνζπλείδεηεο αηνκηθήο πξνφδνπ γηα ηνπο πξνλνκηνχρνπο αιιά κε ηε γεληθεπκέλε
ηνπ κνξθή γηα φια ηα παηδηά, ην πηζαλφηεξν ζα ήηαλ λα αθνκνησζεί θαη λα παίμεη ην
ξφιν ελφο κεραληζκνχ παξαγσγήο λέσλ εξγαδνκέλσλ θαηάιιεισλ γηα ην ξφιν ηνπ
69
ειεγθηή – επηζηάηε. Ζ πηζαλφηεηα ελφο ηέηνηνπ ζρνιείνπ πνπ ζα επλνεί πξαγκαηηθά

«ηελ πξσηνβνπιία θαη ηελ απηνζπλείδεηε αηνκηθή πξφνδν, πξέπεη λα πεξηκέλεη κηα
νπζηαζηηθφηεξε αιιαγή απφ απηήλ πνπ πξνηείλνπλ νη εηδήκνλεο ησλ αξκνληθψλ ή θαη
ησλ αξκνληθφηαησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ».
Σν ζρνιείν βέβαηα δελ είλαη εξγαιείν ρεηξαγψγεζεο. Δίλαη πεδίν πνπ ιεηηνπξγεί
αληηθαηηθά αληαλαθιψληαο ηηο αληηθαηηθέο αλάγθεο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο.
Πξνυπφζεζε πάλησο, ιέλε νη Bowles θαη Gintis, ηεο εθπαηδεπηηθήο κεηαξξχζκηζεο
είλαη ν εθδεκνθξαηηζκφο ησλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ, πνπ ηνλ ζεσξνχλ ζπλψλπκν κε ην
ζνζηαιηζκφ. Ζ δε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, πνπ ζα έπξεπε λα νξγαλσζεί ζαλ έλα
αλαπφζπαζην θνκκάηη κηαο ηέηνηαο πξννπηηθήο, ζα έπξεπε λα έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά
ηνπ αγψλα γηα έλα εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν «νη λένη ζα κπνξνχλ λα
αλαπηχμνπλ ζπιινγηθά ηελ ηθαλφηεηα θαη ηελ ππνρξέσζε λα ειέγρνπλ ηε δσή ηνπο θαη
λα ξπζκίδνπλ ηηο θνηλσληθέο ηνπο αιιειελέξγεηεο κε ηελ αίζζεζε ηεο ηζφηεηαο, ηεο
ακνηβαηφηεηαο θαη ηνπ ζπιινγηθνχ πλεχκαηνο».
Κάζε πξνζπάζεηα, επνκέλσο, εθπαηδεπηηθήο κεηαξξχζκηζεο, αλππνςίαζηε γηα ηηο
βαζχηεξεο αηηίεο ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο πνπ βξίζθνληαη ζηε κνξθή ησλ ζρέζεσλ
παξαγσγήο, κε ηελ αθέιεηα λα πηζηεχεη φηη ε ζηελφηεηα νξηδφλησλ ησλ ππεχζπλσλ ηεο
εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο επζχλεηαη γηα ηα δεηλά ηεο εθπαίδεπζεο θαη θπξίσο
απνθνκκέλε απφ ηνλ αγψλα γηα θνηλσληθφ κεηαζρεκαηηζκφ, δελ κπνξεί παξά λα
νδεγήζεη ζε αθνκνίσζε ησλ κεηαξξπζκηζηηθψλ πξνζπαζεηψλ πξνο φθεινο ηνπ
θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Κάηη ηέηνην βξίζθεηαη ζε ινγηθή ζπλέπεηα κε ην γεγνλφο
φηη – κε ηα ιφγηα ηνπ Θ. Μπισλά107 – «νη Bowles θαη Gintis ηνπνζεηνχλ ηελ πεγή ηνπ
θαθνχ (δειαδή ηεο δηαηψληζεο ηεο αληζφηεηαο) έμσ απφ ην ζρνιείν. Ζ δηαδηθαζία
γέλεζεο θαη αλαπαξαγσγήο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ δελ νθείιεηαη ζην ζρνιείν
αιιά „πεξλάεη‟ κέζα απ‟ απηφ».
107
70
3.4. Ζ ΚΡΗΣΗΚΖ ΢ΥΔΣΗΚΗ΢ΣΗΚΖ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ ΣΟΤ MICHAEL APPLE
Αζρνινχκελνο κε ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ν Michael Apple ζπγθέληξσζε ηελ

πξνζνρή ηνπ ζηηο ηερλνθξαηηθέο ηάζεηο πνπ έρνπλ εηζβάιιεη ζηε ζχγρξνλε
εθπαίδεπζε θαη κε ζαθή ηξφπν θαηέδεημε ηελ επίδξαζε «ησλ θαηεγνξηψλ ηεο
„θνηλήο ινγηθήο‟ ζηε ιήςε απνθάζεσλ γηα ην πεξηερφκελν ηνπ αλαιπηηθνχ
πξνγξάκκαηνο, ζηε δηακφξθσζε ησλ πξνυπνζέζεσλ θαη ησλ ζπλεπεηψλ ησλ ηξφπσλ
αμηνιφγεζεο πνπ επηθξαηνχλ (ηφζν ηνπ πξνγξάκκαηνο φζν θαη ηνπ αηφκνπ), θαζψο
θαη ζηε δηάρπζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο αληίιεςεο ππεπζπλφηεηαο»108. Ο Apple επηκέλεη
ζηε ζρεηηθηζηηθή ζεψξεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ. Μηα ηέηνηα ζεψξεζε
πεξηιακβάλεη αθελφο κελ ηε ζρέζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αληηθεηκέλνπ κε ηηο ηζηνξηθέο
ηνπ ξίδεο αθεηέξνπ ηηο ιηγφηεξν θαλεξέο δηαζπλδέζεηο ηνπ κε άιινπο παξάγνληεο,
πξνθεηκέλνπ λα απνθαιπθζνχλ νη αιιειεμαξηήζεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο πνπ δελ είλαη
άκεζα νξαηέο ή εκθαλίδνληαη κε παξαπιαλεηηθέο κνξθέο.
Ο Apple ζπκκεξίδεηαη ηηο ζέζεηο ησλ Άγγισλ θνηλσληνιφγσλ ηεο «λέαο»
θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζην βηβιίν-νξφζεκν 109 ηεο νπνίαο ζπρλά
παξαπέκπεη. Ζ «λέα» θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο επηρεηξεί έλαλ ηδηφηππν
ζπλδπαζκφ ζπγθξνπζηαθήο νπηηθήο, θαη ηδηαίηεξα κάιηζηα καξμηζηηθήο, κε ηε
θαηλνκελνινγηθή θνηλσληνινγία ηνπ Alfred Schutz θαη θάπνηεο απφ ηηο ηδέεο ησλ
Berger θαη Luckman θαη ηνπ Alan Dawe, ζε κηα ζπγθξνπζηαθή ζρεηηθηζηηθή
πξνζέγγηζε ηεο εθπαίδεπζεο. ΢χκθσλα κε ηελ νπηηθή απηή, πνπ δίλεη ηδηαίηεξε
έκθαζε ζην πεξηερφκελν ηεο εθπαίδεπζεο παξά ζηε δνκή θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο110, ε γλψζε είλαη θνηλσληθή θαηαζθεπή θαη ζπλδέεηαη
άκεζα κε ηα θπξίαξρα ζπκθέξνληα.
Καηά ηνλ Michael Apple ε πξαγκαηηθφηεηα θαηαζθεπάδεηαη θνηλσληθά. Απηή ε
θαηλνκελνινγηθήο πξνέιεπζεο ζέζε ηζρχεη ηφζν ζην επίπεδν ηνπ αηφκνπ, κε ηελ
έλλνηα φηη ην άηνκν, κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο, απνδέρεηαη κηα θνηλσληθή
πξαγκαηηθφηεηα σο ηε κφλε «πξαγκαηηθή», «θπζηθή» πξαγκαηηθφηεηα, φζν θαη ζην
ζπιινγηθφ επίπεδν, φπνπ ηα θνηλσληθά λνήκαηα παξάγνληαη θαηά ηελ θαζεκεξηλή
αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ, λνήκαηα πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο νξγαλψλνπλ θαη
ζπληεξνχλ ηελ θνηλσληθή δσή. Απηή φκσο ε ηφζν θνηλφηνπε, πιένλ, άπνςε, ηεο
«θνηλσληθήο θαηαζθεπήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο», αλ θαη ζσζηή, παξακέλεη γεληθή,
αφξηζηε θαη αλεπαξθήο φζν δελ αλαδεηνχληαη νη δηαζπλδέζεηο αλάκεζα ζε απηέο ηηο
θνηλσληθέο θαηαζθεπέο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο κε ηηο δνκέο ειέγρνπ θαη ηζρχνο ή
αιιηψο, φηαλ παξακεινχληαη ηα εξσηήκαηα, κε ηα ιφγηα ηνπ Whitty, «ηνπ πψο θαη ηνπ
γηαηί ε πξαγκαηηθφηεηα θαηαιήγεη λα δνκείηαη κε ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο θαη ηνπ
πψο θαη ηνπ γηαηί νη ηδηαίηεξεο θαηαζθεπέο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαίλνληαη λα έρνπλ ηε
δχλακε λα αληηζηαζνχλ ζηελ αλαηξνπή ηνπο»111.
Σν ζεκαληηθφ, θαηά ηνλ Apple, είλαη ε δηεπθξίληζε ηνπ πψο νη πιηθέο κνξθέο
παξαγσγήο, νη ηαμηθέο ζρέζεηο θαη δνκέο θνηλσληθήο ηζρχνο πνηθίιεο θχζεο –
θπιεηηθήο, ζεμνπαιηθήο, πνιηηηθννηθνλνκηθήο – επηδξνχλ ζηε ζπλείδεζε ησλ
αλζξψπσλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθά θαζνξηζκέλε θνηλσληθννηθνλνκηθή
θαηάζηαζε. Απηή ε πξφηαζε πεξηιακβάλεη, φπσο ν ίδηνο ιέεη, ηελ πεκπηνπζία ηεο
πξνζέγγηζήο ηνπ. Απηή ε πξνβιεκαηηθή «απνβιέπεη λα πεξηγξάθεη ηνπο
ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη θπξίαξρεο (θαη ζα‟ πξεπε λα πξνζζέζσ,
108
Dale, R., Education and the Capitalist State: Contributions and Contradictions, in Apple, M., (Ed.)
Cultural and Economic Reproduction in Education, RKP, London 1982, pp. 127-161
109
Πξφθεηηαη γηα ην Young, M. F. D., (επηκ.) Knowledge and Control, Collier-Macmillan, London 1971
110
Blackledge, D. & Hunt, B., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ.π.
111
Apple, M., Ηδενινγία θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα … φ.π., ζει. 60-61
71
αιινηξησηηθέο) δνκηθέο δηεπζεηήζεηο – δειαδή νη βαζηθνί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο

ζεζκνί, άλζξσπνη θαη ηξφπνη παξαγσγήο, δηαλνκήο θαη θαηαλάισζεο νξγαλψλνληαη
θαη ειέγρνληαη – θπξηαξρνχλ ζηελ πνιηηηζηηθή δσή. Κη απηφ πεξηιακβάλεη ηέηνηεο
θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο φπσο ηα ζρνιεία θαζψο θαη ε δηδαζθαιία θαη ηα εθπαηδεπηηθά
πξνγξάκκαηα πνπ ζπλεπάγνληαη»112.
Ο νηθνλνκηθφο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ έρεη πεξηγξαθεί απφ ηνπο Bowles & Gintis.
Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή φκσο είλαη θαη ε δηεξεχλεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θαη ηδενινγηθήο
ιεηηνπξγίαο ηνπ, θπξίσο κάιηζηα ε δηεπθξίληζε ησλ ηξφπσλ πνπ νη θνηλσληθέο,
πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο εληάζεηο θαη αληηζέζεηο «παξεκβάιινληαη» ζηηο
ζπγθεθξηκέλεο πξαθηηθέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηά ηελ εξγαζία ηνπο ζηα ζρνιεία.
Καηά ηνλ Apple «ε δφκεζε ηεο γλψζεο θαη ησλ ζπκβφισλ ζηα εθπαηδεπηηθά καο
ηδξχκαηα, ζπλδέεηαη εζσηεξηθά κε ηηο αξρέο θνηλσληθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ ειέγρνπ ζε
κηα θνηλσλία». «Ζ εθπαίδεπζε δελ είλαη κηα νπδέηεξε δξαζηεξηφηεηα … ν δάζθαινο
ζπκκεηέρεη, είηε ην ζπλεηδεηνπνηεί είηε φρη, ζε κηα πνιηηηθή πξάμε».
Κεληξηθφ ξφιν ζηηο αλαπηχμεηο ηνπ Apple παίδεη ε γθξακζηαλήο πξνέιεπζεο έλλνηα
ηεο εγεκνλίαο.
΋πσο ιέεη ν Roger Dale, ην πξφβιεκα ηεο λνκηκνπνίεζεο ηνπ θπξίαξρνπ ηξφπνπ
παξαγσγήο είλαη νξζφηεξν λα γίλεηαη αληηιεπηφ σο πξφβιεκα εγεκνλίαο. Ζ
ζπλεηζθνξά, δειαδή, ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ ζηε λνκηκνπνίεζε ηνπ
θαπηηαιηζκνχ βξίζθεηαη θπξίσο ζην γεγνλφο φηη εκθαλίδνπλ πνιιά απφ ηα βαζηθά ηνπ
ραξαθηεξηζηηθά σο απνιχησο θαλνληθά. Δλψ ινηπφλ ε λνκηκνπνίεζε έρεη κηα
πεξηζζφηεξν αξλεηηθή ελλνηνινγηθή απφρξσζε θαη παξαπέκπεη ζηε δηθαηνιφγεζε ησλ
αδπλακηψλ ηνπ θαπηηαιηζκνχ, ε δε έλλνηα ηεο ηδενινγίαο παξαπέκπεη πεξηζζφηεξν ζηε
κεηακθίεζε ηνπ ππαξθηνχ γηα απφζπαζε ζπλαίλεζεο, ε Γθξακζηαλήο πξνέιεπζεο
εγεκνλία αλαθέξεηαη ζην δηαπνηηζκφ νιφθιεξεο ηεο θνηλσληθήο δσήο απφ ηελ νπηηθή
ησλ θπξίαξρσλ αζηηθψλ ζηξσκάησλ. Ζ εγεκνλία είλαη, θαηά ηνλ Raymond
Williams113, «έλα ζπλνιηθφ ζψκα πξαθηηθψλ θαη πξνζδνθηψλ: νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ
καο έρνπλ αλαηεζεί, ε θαζεκεξηλή καο θαηαλφεζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ θφζκνπ ηνπ.
Δίλαη έλα ζχλνιν λνεκάησλ θαη αμηψλ ηα νπνία, θαζψο βηψλνληαη σο πξαθηηθέο,
εκθαλίδνληαη σο ακνηβαία επηβεβαησηηθά. ΢πγθξνηεί έηζη κία πξαγκαηηθφηεηα γηα ηνπο
πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο ζηελ θνηλσλία, κηα αίζζεζε κηαο απφιπηεο, επεηδή
βηψλεηαη, πξαγκαηηθφηεηαο, πέξα απφ ηελ νπνία είλαη πνιχ δχζθνιν γηα ηα
πεξηζζφηεξα κέιε ηεο θνηλσλίαο λα θηλνχληαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηεο δσήο
ηνπο». Αλαθέξεηαη θαηά ζπλέπεηα, φπσο ιέεη ν Joseph Femia114, ζηηο «γλσζηηθέο θαη
ζπγθηλεζηαθέο δνκέο κε ηηο νπνίεο νη άλζξσπνη αληηιακβάλνληαη θαη αμηνινγνχλ ηελ
θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα»
Σα ζρνιεία, φπσο ππνζηεξίδεη ν Apple θαη άιινη, απνηεινχλ ζεζκνχο «πνιηηηζηηθήο
δηαηήξεζεο θαη δηαλνκήο … (πνπ) δεκηνπξγνχλ θαη αλαδεκηνπξγνχλ κνξθέο
ζπλεηδεηφηεηαο πνπ επηηξέπνπλ ηε δηαηήξεζε ηνπ θνηλσληθνχ ειέγρνπ, ρσξίο ηελ
αλαγθαηφηεηα θαηαθπγήο ησλ θπξίαξρσλ νκάδσλ ζε απξνθάιππηνπο κεραληζκνχο
θπξηαξρίαο»115. Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο, απφ ηελ άπνςε απηή, είλαη ε ρξεζηκνπνηνχκελε
ζην ζρνιείν έλλνηα ηνπ αθεξεκέλνπ αηφκνπ θαη ε ηδέα ηεο νπδέηεξεο επηζηήκεο,
θαζψο θαη ε πίζηε ζηελ ηδηαίηεξε θαη κνλαδηθή αμία ηεο ζπλαίλεζεο ζηηο
εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο.
112
Apple, M., Ηδενινγία θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα … φ.π., ζει. 14
113
Dale, R., (1982) Education and the Capitalist State … φ. π.
114
115
Apple, M., Ηδενινγία θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα … φ.π. ζει. 16
72
Αθνινπζψληαο ηηο απφςεηο ηνπ M. F. D. Young θαη άιισλ, ν Apple ππνζηεξίδεη φηη
„ηα ζρνιεία … δελ «θαηεξγάδνληαη» κφλν αλζξψπνπο, «θαηεξγάδνληαη» θαη ηε γλψζε
εμίζνπ‟116. Απφ ηνλ ηεξάζηην φγθν ηεο γλψζεο επηιέγεηαη θάπνηα κνξθή γλψζεο γηα ην
ζρνιείν. Έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία λα θαηαιάβνπκε πψο θαη πνηα γλψζε επηιέρζεθε θαη
επηιέγεηαη λα κπεη ζηα ζρνιεία. Ζ γλψζε απηή δελ είλαη ηπραία. «Δπηιέγεηαη θαη
νξγαλψλεηαη γχξσ απφ ζχλνια αξρψλ θαη αμηψλ πνπ έξρνληαη απφ θάπνπ, πνπ
αληηπξνζσπεχνπλ ηδηαίηεξεο απφςεηο θαλνληθφηεηαο θαη παξεθηξνπήο, θαινχ θαη
θαθνχ, „γηα ην ηη πξέπεη λα θάλνπλ νη θαινί άλζξσπνη‟». Υξεηάδεηαη επνκέλσο «λα
δνχκε ηα θνηλσληθά ζπκθέξνληα πνπ ζπρλά θαηεπζχλνπλ ηελ επηινγή θαη νξγάλσζε
ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο». Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο απφ απηή ηελ άπνςε είλαη φρη
κφλν ηη δηδάζθεηαη αιιά θαη ηη δε δηδάζθεηαη ζην ζρνιείν.
Δμίζνπ βέβαηα ζεκαληηθφ κε ην επίζεκν αλαιπηηθφ πξφγξακκα απνηειεί θαη ην
«θξπθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα» πνπ ζπλίζηαηαη ζηνπο θαλφλεο θαη ηηο αμίεο πνπ
έκκεζα αιιά απνηειεζκαηηθά δηδάζθνληαη ζηα ζρνιεία κέζσ ησλ ζρεκάησλ
αιιειεπίδξαζεο πνπ θπξηαξρνχλ ζε απηά. Βαζηθέο εμάιινπ αμίεο θαη αληηιήςεηο δσήο
κεηαδίδνληαη θαη κέζσ ησλ ζπζηεκάησλ αμηνιφγεζεο (ηη γίλεηαη αληηθείκελν
αμηνιφγεζεο θαη πσο αμηνινγείηαη).
΢ήκεξα ε ηερληθή γλψζε ζεσξείηαη γλψζε αμίαο. Πξφθεηηαη γηα κηα γλψζε
ζπγθεθξηκέλεο κνξθήο πνπ παξάγεηαη γηα ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο ρξήζεηο. Ζ
ηερληθή γλψζε δελ αληαλαθιάηαη κφλν ζην πεξηερφκελν ησλ αλαιπηηθψλ
πξνγξακκάησλ αιιά θαη ζηε κπερεβηνξηζηηθή αληίιεςε ηεο δηδαζθαιίαο ηεο κάζεζεο
ηεο φιεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Σα θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ε
αμηνιφγεζε ηνπ βαζκνχ – φρη αθνκνίσζεο ή δεκηνπξγηθήο ρξήζεο, αιιά –
δπλαηνηήησλ αλαπαξαγσγήο ηεο δηδαρζείζαο χιεο, ν ηξφπνο δηεμαγσγήο ηνπ
καζήκαηνο θιπ. απνηεινχλ εθδειψζεηο κηαο ηέηνηαο αληίιεςεο.
΢ρεηηθφ είλαη ην δήηεκα ηεο «νπδέηεξεο» επηζηήκεο. Ζ επηζηήκε, ηδηαίηεξα κε ηε
κνξθή ηεο ηερληθήο γλψζεο πνπ παίξλεη ζήκεξα, εκθαλίδεηαη απαιιαγκέλε απφ
ηδενινγηθέο επηδξάζεηο, «νπδέηεξε» θαη «αληηθεηκεληθή». Πξφθεηηαη γηα έλα είδνο
ηερλνινγίαο πνπ δελ αζρνιείηαη θαζφινπ κε ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο, πνπ παίξλνληαο σο
δεδνκέλεο ηηο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πθαξπάδεη θαζνιηθή απνδνρή
ζπκβάιινληαο, έηζη, πνιχ ζεκαληηθά ζηελ εγεκνλία.
Αιιά θαη ε έλλνηα ηνπ αθεξεκέλνπ αηφκνπ, φπσο ρξεζηκνπνηείηαη ζην ζρνιείν,
παίδεη ηδηαίηεξν ξφιν απφ απηή ηελ άπνςε. Δπθπΐα, ηθαλφηεηα, επίδνζε, επίηεπμε,
ηάζεηο, θιίζεηο, απφθιηζε θαη άιια παξφκνηα απνηεινχλ κεηακθηεζκέλεο κνξθέο
εμνπζηαζηηθήο επηβνιήο θάπνησλ λνεκάησλ θαη αμηψλ πάλσ ζε άιια. Ζ αληίιεςε ηνπ
αηφκνπ σο αθεξεκέλεο νληφηεηαο, απνπξνζσπνπνηεί ην ππνθείκελν απνθξχπηνληαο ή
θαη αθαηξψληαο ηελ θνηλσληθή ηνπ δηάζηαζε. ΋ια ηα παξαπάλσ ζπληζηνχλ
«θνηλφηππεο θαηεγνξίεο πνπ θπηξψλνπλ ζηε θχζε ησλ ππαξρφλησλ ζεζκψλ»117.
Πξφθεηηαη δειαδή γηα «θαηεγνξίεο πνπ εμειίρζεθαλ, κέζα απφ εηδηθέο θνηλσληθέο θαη
ηζηνξηθέο θαηαζηάζεηο», ζε ηξφπνπο πξφζιεςεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ δηέπνληαη
απφ ηε ινγηθή ησλ ζεζκηθψλ πξνυπνζέζεσλ πνπ ηνπο δεκηνχξγεζαλ. Οη ζρέζεηο έηζη
κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ κεηακθηέδνληαη ζε ζρέζεηο κεηαμχ πξαγκάησλ ή αθεξεκέλσλ
ελλνηψλ. ΋πσο ιέεη ν Raymond Williams, «είλαη αθξηβψο ε έιιεηςε κηαο επαξθνχο
θνηλσληθήο αίζζεζεο πνπ καο θαζηζηά αλάπεξνπο»118.
Ζ δεκηνπξγία, ηέινο, θαη δηαηήξεζε κηαο εηθφλαο ζπλαίλεζεο απνηειεί κφληκε
επηδίσμε. Ζ πξαγκαηηθφηεηα ηεο επηζηήκεο πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ έληνλε δηακάρε, ηηο
ζπγθξνχζεηο θαη ηηο αλαηξνπέο απνθξχπηεηαη. Αλάινγα πξάγκαηα ζπκβαίλνπλ θαη ζην
116
Apple, M., Ηδενινγία θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα … φ.π. ζει. 22
117
118
73
θνηλσληθφ πεδίν φπνπ ε ζχγθξνπζε κφλν σο εμαίξεζε παξνπζηάδεηαη θαη κάιηζηα κε

αξλεηηθά θαη κφλν ραξαθηεξηζηηθά. Μηα ηέηνηα βέβαηα αληίιεςε γηα ηε ζχγθξνπζε
παξαπέκπεη ζε αλζξψπνπο θνξείο αμηψλ θαη ζεζκηθψλ ξφισλ θαη φρη ζε αλζξψπνπο
δεκηνπξγνχο θαη αλαδεκηνπξγνχο ησλ ζεζκψλ θαη ησλ αμηψλ.
Καηά ηνλ Apple, ελψ ε θαηαζθεπή θαη ρξήζε αθεξεκέλσλ ελλνηψλ είλαη αλαγθαία
γηα ηελ επηζηεκνληθή δηεξεχλεζε ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, απηή κπνξεί λα γίλεη
επηθίλδπλε, φηαλ ράζεη ηελ αίζζεζε ηεο ηζηνξηθφηεηαο ησλ θαηλνκέλσλ πνπ κειεηά.
Έρνληαο ηελ εηθφλα ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ησλ θαηλνκέλσλ πνπ κειεηάκε κπνξνχκε
λα απνθχγνπκε ηηο, πνιηηηθά ζπληεξεηηθέο, αθεξεκέλεο, παξζνληθνχ ηχπνπ ζεσξήζεηο
ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηε «θπζηθνπνίεζε» ηνπ θνηλσληθνχ, θαζψο θαη ηηο
αθειείο θαη ξνκαληηθέο εξκελείεο. Ζ ηζηνξηθή πξνζέγγηζε πνπ θάλεη ν Apple ζηηο
ζπλζήθεο δηακφξθσζεο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο Ζ.Π.Α.
δείρλεη κε θαζαξφηεηα ηε δηαιεθηηθή δνκήο θαη δξάζεο θαη ηνπ ξφινπ ησλ
δηαλννπκέλσλ ζε απηή.
Ζ πξνζέγγηζε ηνπ Apple επηρεηξεί λα θξαηήζεη απνζηάζεηο:

α) απφ ηηο ζεσξίεο ζπλσκνζίαο, ζηηο νπνίεο αληηζηνηρεί ε εηθφλα θάπνησλ αλζξψπσλ
πνπ θάζνληαη θαη ζρεδηάδνπλ πψο ζα „ηε θέξνπλ‟ ζηνπο εξγάηεο θαη ηηο
θπξηαξρνχκελεο γεληθφηεξα νκάδεο. Απηφ είλαη θάηη πνπ ζπκβαίλεη, ηζρπξίδεηαη ν
ζπγγξαθέαο, δελ εμαληιεί φκσο ην ζέκα˙ ππάξρνπλ βέβαηα ηα ζπκθέξνληα, νη
πξνζέζεηο, νη ζθφπηκνη ζρεδηαζκνί, αιιά ε αλαπαξαγσγηθή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία
απνηειεί θαη κηα «ινγηθή αλαγθαηφηεηα» γηα ηε δηαηήξεζε κηαο άληζεο θνηλσληθήο
ηάμεο, ηζρπξίδεηαη. Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη, κνινλφηη νη πξνζέζεηο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ θνξέσλ κπνξεί λα είλαη νη θαιχηεξεο δπλαηέο γηα ηε κεγαιχηεξε δπλαηή
πξνζθνξά πξνο ηνπο καζεηέο, νη θνηλφηππεο θαη θνηλά παξαδεθηέο αληηιεπηηθέο
πξνυπνζέζεηο θαη πξαθηηθέο ηνπο γχξσ απφ ηε δηδαζθαιία, ηε κάζεζε, ηε ζσζηή ή
θπζηνινγηθή ζπκπεξηθνξά, ηε ζεκαληηθή θαη αζήκαληε γλψζε, δηακνξθψλνπλ
ζπλζήθεο θαη κνξθέο αιιειεπηδξάζεσλ πνπ έρνπλ ιαλζάλνπζεο ιεηηνπξγίεο πνπ
μεθεχγνπλ απφ ηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ.
β) απφ ηελ θαινπξναίξεηε, πιελ φκσο αθειή θαη ξνκαληηθή αληίιεςε, φηη ν
ηδενινγηθφο εκπνηηζκφο γίλεηαη απφ έιιεηςε πξνζνρήο θαη πξαγκαηηθή άγλνηα ησλ
δαζθάισλ, φηη απνηειεί έλα εζσηεξηθφ πξφβιεκα ηεο εθπαίδεπζεο θαη φηη δελ
απνηειεί κηα βαζηθή ιεηηνπξγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κεραληζκνχ.
΋πσο, φκσο, παξαηεξεί ν ζπδεηνχκελνο ζηνραζηήο, κηα ηέηνηα αληίιεςε αγλνεί φηη:
1. απφ ηζηνξηθή ζθνπηά, ηα ζρνιεία αξρηθά δεκηνπξγήζεθαλ γη‟ απηφ ην ζθνπφ. «Σν
θξπθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ε ζησπεξή δηδαρή θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ θαλφλσλ
θαη πξνζδνθηψλ ζηνπο καζεηέο ησλ ζρνιείσλ, δελ είλαη ηφζν θξπθή ή „αζπλαίζζεηε‟
φζν πηζηεχνπλ αξθεηνί εθπαηδεπηηθνί». «΋,ηη ήηαλ πξψηα κηα ηδενινγία κε ηε κνξθή
ηαμηθνχ ζπκθέξνληνο, έρεη γίλεη ηψξα ν νξηζκφο ηεο θαηάζηαζεο ζηα πεξηζζφηεξα
ζρνιηθά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα»119.
2. ηα ζρνιεία, σο ζεκειηαθφο ζεζκφο ησλ πξνεγκέλσλ βηνκεραληθψλ θνηλσληψλ,
πηζηνπνηνχλ ηθαλφηεηεο ελήιηθσλ πνιηηψλ. ΋πσο εμάιινπ ζε άιιν ζεκείν αλαθέξεη,
«έλαο αξηζκφο νηθνλνκνιφγσλ ηφληζε … (φηη) ε ζεκαληηθφηεξε νηθνλνκηθά
„ιαλζάλνπζα ιεηηνπξγία‟ ηεο ζρνιηθήο δσήο θαίλεηαη λα είλαη ε επηινγή θαη
δεκηνπξγία ραξαθηεξηζηηθψλ πξνζσπηθφηεηαο θαη θαλνληζηηθψλ ελλνηψλ».
119
74
Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ παξαπάλσ αλαιχζεσλ είλαη φηη εμαζθαιίδνπλ ηε δηαηήξεζε

ησλ αλαγθαίσλ ηζνξξνπηψλ αλάκεζα ζηε δνκή θαη ηε δξάζε. Ζ δνκή θαη ε δξάζε
απνηεινχλ πιεπξέο ηεο θνηλσληθήο δσήο φρη αληαγσληζηηθέο αιιά ζπκπιεξσκαηηθέο.
Αθξηβέζηεξα απνηεινχλ φςεηο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Οη κελ δνκέο πνπ
ζπλαξηψληαη κε ηελ έλλνηα ηεο ιεηηνπξγίαο απνηεινχλ πξνζσξηλέο, αιιά πάλησο
ζηαζεξέο γηα κεγαιχηεξα ή κηθξφηεξα δηαζηήκαηα παγηψζεηο ηζνξξνπηψλ αλάκεζα ζηηο
αληαγσληδφκελεο θνηλσληθέο δπλάκεηο, ελψ ε δξάζε, πνπ ζπλδέεηαη κε ηα ζπκθέξνληα
θαη ηε ζθνπηκφηεηα, απνηειεί ηαπηφρξνλα ην αλζξψπηλν πεξηερφκελν ησλ δνκψλ αιιά
θαη ην εξγαιείν ηεο θνηλσληθήο κεηαβνιήο. Ζ έλλνηα ηνπ ζπκθέξνληνο απνηειεί ηελ
αλαγθαία γέθπξα αλάκεζα ζηε δνκή θαη ηε δξάζε, ζηνλ ηξφπν παξαγσγήο θαη δσήο
αθελφο θαη ζηελ εηθφλα γηα ηνλ θφζκν θαη ηνλ άλζξσπν αθεηέξνπ, αλάκεζα ζηε
δηαηήξεζε θαη ηελ θνηλσληθή κεηαβνιή.
Οη δηαλννχκελνη θαίλεηαη λα παίδνπλ έλαλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηε ζρέζε δνκήο θαη
δξάζεο. Απνηεινχλ ηνπο αλαγθαίνπο δηακεζνιαβεηέο πνπ κεηαηξέπνπλ ηηο δνκηθέο
αλαγθαηφηεηεο θαη ηα ζπκθέξνληα ζε ηδέεο, αμίεο, εζηθή πνπ πξνζαλαηνιίδνπλ ηελ
θαζεκεξηλή δσή ησλ αλζξψπσλ θαη δίλνπλ λφεκα ζηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο. Οη
θαζεκεξηλνί άλζξσπνη ιεηηνπξγνχλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο σο απηή λα ήηαλ ε
«θπζηθή θαηάζηαζε» ή ε επηζπκεηή, ελψ ππφ θάπνηεο ζπλζήθεο πνπ ζρεηίδνληαη κε
ηελ εκθάληζε λέσλ δπλακηθψλ παξαγσγηθψλ ζρέζεσλ θαη λέσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ
ακθηζβεηνχλ ηα θνηλσληθά δεδνκέλα θαη κέζσ ησλ ηδενινγηθψλ επεμεξγαζηψλ ησλ
δηαλννπκέλσλ αξρίδνπλ λα αληηιακβάλνληαη κε ηξφπν δηαθνξεηηθφ απηά πνπ κέρξη
ηφηε έβιεπαλ σο θπζηνινγηθά.
Με βάζε ινηπφλ ηα παξαπάλσ ε δηαηήξεζε ηεο ζσζηήο ηζνξξνπίαο, ζην ζεσξεηηθφ
επίπεδν, αλάκεζα ζηε δνκή θαη ηε δξάζε ζπλδέεηαη κε ην βαζκφ εμαζθάιηζεο
εξκελεπηηθήο επάξθεηαο ζηα δεηήκαηα ηεο θνηλσληθήο ζηαζεξφηεηαο θαη κεηαβνιήο.
75
3.5. ΣΟΠΟΘΔΣΖ΢Ζ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ΢
Μέζα απφ ην πξίζκα ηεο θξηηηθήο ζρεηηθηζηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ Apple, ε καζεηηθή
αδηαθνξία γίλεηαη αληηιεπηή σο ν νξηζκφο κηαο θαηάζηαζεο πνπ νη ζρνιηθέο ζεζκηθέο
δηεπζεηήζεηο ππαγνξεχνπλ. Πίζσ απφ έλαλ ηέηνην νξηζκφ βξίζθεηαη αθελφο ε εζηθή
ηεο αηνκηθήο επζχλεο, πνπ ελνρνπνηεί ην καζεηή θαη αζσψλεη ην ζρνιηθφ ζχζηεκα
θαη ηηο άληζεο νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζηηθέο δνκέο, αθεηέξνπ ε κπερεβηνξηζηηθή
αληίιεςε γηα ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά, ηε κάζεζε θαη ηε δηδαζθαιία κε βάζε ηελ
νπνία νξγαλψλνληαη νη αιιειεπηδξάζεηο ζην ζρνιηθφ πιαίζην. Πξφθεηηαη βέβαηα, φπσο
αλαθέξακε, γηα ινγηθέο αθπδαησκέλεο απφ φιν ην θνηλσληθφ πεξηερφκελν ηνπ
αλζξψπνπ, ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπ, θάηη πνπ ζα θαλεί
θαιχηεξα ζηηο αλαπηχμεηο πνπ αθνινπζνχλ. Σαπηφρξνλα, κεηαθέξνληαο ην βάξνο απφ
ηηο δνκέο αληζφηεηαο ζηα απνηειέζκαηα πνπ απηέο νη δνκέο έρνπλ, αθελφο ζην άηνκν
αθεηέξνπ ζηνλ ηξφπν πνπ απηέο γίλνληαη αληηιεπηέο κέζα ζηα πιαίζηα ησλ
ζπγθεθξηκέλσλ ζπζρεηηζκψλ δπλάκεσλ, γίλνληαη ζηνηρεία ηεο εγεκνλίαο.
΢εκεησηένλ φηη ζην ζρνιείν ζπλππάξρνπλ κνξθέο αδηαθνξίαο πνπ φκσο δε γίλνληαη
φιεο αληηιεπηέο θαη δελ αληηκεησπίδνληαη θαηά ζπλέπεηα σο ηέηνηεο. Ζ αδηαθνξία, γηα
παξάδεηγκα, ησλ καζεηψλ γηα ηε κνξθή κάζεζεο πνπ πξνσζεί ην ζρνιείν, κε
ραξαθηεξηζηηθά ηελ επηβνιή θαη ηελ απνπζία πξνζσπηθνχ λνήκαηνο, δε γίλεηαη
αληηιεπηή θαη δε ραξαθηεξίδεηαη σο αδηαθνξία, κνινλφηη ζε νξηαθέο θαηαζηάζεηο
γίλεηαη αηζζεηή ε παξνπζία ηεο πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ζπλεηδεηά. Αληίζεηα ε κνξθή
ηεο αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάηαη ζηα παηδηά απφ ηα θαηψηεξα ζηξψκαηα βηψλεηαη,
πξνζδηνξίδεηαη θαη ζηηγκαηίδεηαη σο πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε.
Ζ πξψηε κνξθή αδηαθνξίαο απνηειεί ζηελ νπζία έλαλ ηξφπν δσήο φρη κφλν
απνδεθηφ αιιά ίζσο θαη επηζπκεηφ, θαη ελ πάζε πεξηπηψζεη ελαξκνληζκέλν κε ην
ζηφρν ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο, αθφκε θαη κε θφζηνο ηε
κεραλνπνίεζε ηνπ αλζξψπνπ. Ο ζρνιηθφο ηξφπνο δξαζηεξηνπνίεζεο νδεγεί ζηελ
εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηηο έληνλα αιινηξησηηθέο ζπλζήθεο έμσ απφ ην ζρνιείν,
ζηελ εξγαζία, ηηο δηάθνξεο κνξθέο ςπραγσγίαο, ηε καδηθή θνπιηνχξα, ηελ νηθνγέλεηα,
πνπ απνηεινχλ φξνπο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο, πνπ φρη κφλν παξάγνληαη απφ απηφ
αιιά ηαπηφρξνλα ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηνλ απαξαίηεην γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ
θαηαλαισηηζκφ.
Ζ δεχηεξε κνξθή αδηαθνξίαο, πνπ αθνξά ηα ρακειφηεξα ζηξψκαηα, ρσξίο λα είλαη
δπζιεηηνπξγηθή γηα ην ζχζηεκα πξνζδηνξίδεηαη κε βάζε ηε ζρνιηθή ινγηθή σο
πξνβιεκαηηθή ζε επίπεδν αηφκνπ, ζπκβάιινληαο έηζη πνιχ ζεκαληηθά ζηε
λνκηκνπνίεζε ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ κε ηε ζηήξημε ηεο –
δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ην ζχζηεκα – ηδενινγίαο ηεο αμηνθξαηίαο. Ζ δεχηεξε απηή
κνξθή αδηαθνξίαο κπνξεί λα εμεγεζεί κε βάζε ηηο παξαηεξήζεηο ησλ Bourdieu &
Passeron φηη ην ζρνιείν δε δηδάζθεη φια φζα εμεηάδεη. Σν habitus ησλ θπξίαξρσλ
ζηξσκάησλ δε δηδάζθεηαη ζην ζρνιείν θαη είλαη βέβαηα θάηη πνπ ηα παηδηά απφ ηα
ρακειφηεξα ζηξψκαηα δε δηαζέηνπλ απφ ηελ εμσζρνιηθή ηνπο δσή. Δμάιινπ νη ίδηεο νη
ζπλζήθεο δσήο ησλ παηδηψλ απφ ηα ρακειφηεξα ζηξψκαηα, φπσο αλέιπζε ε Vivian
Isambert-Jamati, νδεγνχλ ζε ρακειέο επηδφζεηο. Σέινο νη αλαιχζεηο ηνπ Basil
Bernstein έδεημαλ φηη ν επεμεξγαζκέλνο γισζζηθφο θψδηθαο πνπ ην ζρνιείν
ρξεζηκνπνηεί, ν νπνίνο απνηειεί ην γισζζηθφ θψδηθα ησλ κεζαίσλ ζηξσκάησλ, δελ
είλαη νηθείνο ζηα παηδηά ησλ ρακειφηεξσλ ζηξσκάησλ, ζην βαζκφ πνπ ν δηθφο ηνπο
θψδηθαο αληαλαθιά ζπλζήθεο δσήο ζεκαληηθά δηαθνξεηηθέο απφ εθείλεο ησλ κεζαίσλ
ζηξσκάησλ. Ζ αδηαθνξία, φπσο ζα έιεγαλ νη Bowles & Gintis, εθθξάδεη ηηο έληνλα
αιινηξησηηθέο ζπλζήθεο ζην ζρνιείν πνπ πιήηηνπλ ηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ
76
καζεηψλ θαη απνηειεί ην αληίζηνηρν ηεο βαξεηήο θαη αλνχζηαο δνπιεηάο ζην
εξγνζηάζην.
΢ην ζεκείν απηφ είλαη ρξήζηκεο θάπνηεο δηεπθξηλήζεηο ζρεηηθά κε ηηο ιεηηνπξγίεο ησλ
ζεζκψλ. ΋πσο ππνζηεξίδεη ν Roger Dale, ν David Hogan έδεημε φηη «νη ιεηηνπξγίεο
ησλ ζεζκψλ δελ κπνξνχλ λα αλαγλσζηνχλ απφ κηα αλάιπζε γηα ην πνηνο ηνπο ειέγρεη.
Απηφ είλαη βαζηθφ ζηελ θξηηηθή πνπ ππνζηεξίδεη φηη νη ιεηηνπξγίεο ηνπ θξάηνπο ζηηο
θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο πξνζδηνξίδνληαη φρη απφ ηνλ άκεζν έιεγρν ησλ
θαπηηαιηζηψλ ή ησλ ζπκπαζνχλησλ κέζα ζηνλ θξαηηθφ κεραληζκφ, αιιά απηέο είλαη
ζηελ νπζία αληηθεηκεληθά δνζκέλεο απφ ηηο επηβεβιεκέλεο αλάγθεο ηεο δηαηήξεζεο θαη
ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ ζπλζεθψλ χπαξμεο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο»120.
Τπφ ην πξίζκα ηεο παξαπάλσ παξαηήξεζεο ν Dale αξλείηαη ηφζν ηελ ηειενινγηθή φζν
θαη ηελ πεξηγξαθηθή ρξήζε ηνπ φξνπ ιεηηνπξγία. Ζ ηειενινγηθή εξκελεία, κε ηελ
έλλνηα ησλ ζθνπψλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, απνξξίπηεηαη, «επεηδή απηφο ν
ηξφπνο δηαηχπσζεο εξσηεκάησλ γηα ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα πξνθαζνξίδεη έλα
ζχλνιν απαληήζεσλ θαη απνθιείεη άιιεο a priori». Ζ πεξηγξαθηθή εμάιινπ ρξήζε ηνπ
φξνπ, πεξηνξηδφκελε ζηελ απιή πεξηγξαθή θαη απαξίζκεζε απηψλ πνπ ηα
εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα θάλνπλ, δελ επαξθεί γηα κία βαζχηεξε θαηαλφεζε θαη
εμήγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ. Δπηιέγεη ινηπφλ λα πηνζεηήζεη σο
θαηαιιειφηεξν ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ «θεληξηθψλ πξνβιεκάησλ» ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ
θξάηνπο θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, ρσξίο φκσο λα πξνδηθάδεη θαη ην πψο ή
πφζν απνηειεζκαηηθά ζα αληηκεησπηζηνχλ απηά. Απηή βέβαηα ε πξνζέγγηζε, φπσο
δηεπθξηλίδεη, «εκπεξηέρεη κία αληίιεςε γηα ηνλ θαπηηαιηζηηθφ ηξφπν παξαγσγήο, θαη
γηα ηελ δηαηχπσζε ελφο ηδηαίηεξνπ είδνπο ζρέζεο αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηνλ
θαπηηαιηζηηθφ ηξφπν παξαγσγήο ζε εθείλνπο ηνπο θνηλσληθνχο ζρεκαηηζκνχο φπνπ ν
θαπηηαιηζηηθφο ηξφπνο παξαγσγήο είλαη θπξίαξρνο, ηέηνηνο ψζηε απηά ηα θεληξηθά
πξνβιήκαηα λα είλαη κφληκα αλεπίδεθηα επίιπζεο θαη κφληκα ζηελ αηδέληα ηνπ
θξαηηθνχ κεραληζκνχ (ρσξίο, μαλά, λα πξνδηαγξάθνπκε ηε ζρεηηθή ηνπο
ζπνπδαηφηεηα, ή λα ηζρπξηδφκαζηε φηη απηά εμαληινχλ ηε δξαζηεξηφηεηα ηνπ θξαηηθνχ
κεραληζκνχ)».
Δμάιινπ, φπσο ν Apple121 επηζεκαίλεη, πξέπεη λα δηαθξίλνπκε ηε ζθνπηκφηεηα θαη
ηηο πξνζέζεηο ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ ζηελ εθπαίδεπζε απφ ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ
έρνπλ νη δξαζηεξηφηεηέο ηνπο ζε καθξν-θνηλσληνινγηθφ επίπεδν. Μπνξεί επνκέλσο νη
πξνζέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα είλαη πνιχ θαιέο, θαη λα εθθξάδνπλ αλάγθε γλήζηαο
πξνζθνξάο πξνο ηνπο καζεηέο, ή αθφκε λα έρνπλ θαη ζεηηθά απνηειέζκαηα ζε
κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο καζεηψλ. Σαπηφρξνλα φκσο ν ηξφπνο απηφο
δξαζηεξηνπνίεζεο θαη ην λφεκα κε βάζε ην νπνίν θηλεηνπνηείηαη ε δξάζε έρνπλ
ζπλέπεηεο ζπγθεθξηκέλεο γηα ην θνηλσληθφ ζχζηεκα, ζπλέπεηεο άιιεο ή θαη αληίζεηεο
απφ ηηο πξνζέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ νη νπνίεο πξνζδηνξίδνληαη απφ ηνπο φξνπο
ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηηο ππάξρνπζεο «επηζηεκνληθέο» ή
«θνηλέο» ινγηθέο γηα ηε θχζε ηεο κάζεζεο, ηνλ άλζξσπν, ηε γλψζε, ηηο αλζξψπηλεο
ζρέζεηο θιπ. ΢ηε βάζε πνπ αλαθέξακε ζα επηρεηξήζνπκε λα δηεπθξηλίζνπκε ηηο
ζπλζήθεο παξαγσγήο ηεο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν θαζψο θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο.
120
121
Apple, M., Social Structure, Ideology and Curriculum, in Lawn, M. and Barton, L., (Eds.) Rethinking
Curriculum studies, Croom Helm, London 1981, pp. 131-159
77
Β) ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢

1. ΔΗ΢ΑΓΧΓΗΚΑ
1.1. Σν ελδηαθέξνλ
Οη θαηαζηάζεηο αδηαθνξίαο πνπ παξαηεξνχληαη ζην ζρνιείν παξαπέκπνπλ ζηελ

έλλνηα ηνπ ελδηαθέξνληνο ζηνλ αληίπνδα ηεο νπνίαο, εθ πξψηεο ηνπιάρηζηνλ φςεσο,
απηέο βξίζθνληαη. Βεβαίσο ηφζν ε έλλνηα ηεο αδηαθνξίαο φζν θαη εθείλε ηνπ
ελδηαθέξνληνο ρξεζηκνπνηνχληαη κε κηα πνηθηιία ηξφπσλ θαη ζεκαζηψλ. Έηζη ν φξνο
ελδηαθέξνλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη ηα αηνκηθά ελδηαθέξνληα (π.ρ. δηάβαζκα,
κνπζηθή αζιεηηζκφο, ηαμίδηα), ρξεζηκνπνηείηαη δειαδή κε ηελ έλλνηα ελφο
ζηαζεξφηεξνπ πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ αηφκνπ πξνο θάπνην είδνο αληηθεηκέλσλ πνπ ηνπ
είλαη ειθπζηηθά. Απφ ηελ άιιε ην ελδηαθέξνλ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ε θαηάζηαζε
θηλεηνπνίεζεο ηνπ νξγαληζκνχ πνπ νθείιεηαη ζηελ επελέξγεηα κηαο πνηθηιίαο
παξαγφλησλ. Δμάιινπ ν φξνο κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε αληηθείκελα ή θαηαζηάζεηο ή
λα πεξηγξάθεη ηε ζηάζε θαη ηα ζρεηηθά ζπλαηζζήκαηα απέλαληη ζ‟ απηά ηα αληηθείκελα
ή θαηαζηάζεηο. Πάλησο ην ελδηαθέξνλ γηα έλα αληηθείκελν, θαηάζηαζε, ζηφρν δε
ζπλεπάγεηαη απηνκάησο ελδηαθέξνλ θαη γηα ηε „δηαδξνκή‟ πξνο ηα εθεί, γηα ηε
δηαδηθαζία πξνζέγγηζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ζηφρνπ. ΢ην ζρνιείν, γηα παξάδεηγκα, ην
ελδηαθέξνλ γηα έλα αληηθείκελν δε ζεκαίλεη απηνκάησο θαη ελδηαθέξνλ γηα ηνπο
επηκέξνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο ζηελ πνξεία πξνο απηφ, ηδηαίηεξα αλ ε ζρέζε ηνπο κε
απηφ δελ είλαη νξαηή. Ζ πνξεία πξνο ην ζηφρν κπνξεί λα είλαη βαξεηή, κνλφηνλε, θ.ι.π.
΢ηελ εθπαίδεπζε, ηέινο, άιιν ζέκα είλαη ηα θίλεηξα ζπκκεηνρήο ζηηο εθπαηδεπηηθέο
δηαδηθαζίεο, άιιν ηα θίλεηξα κάζεζεο. ΢ηελ πξψηε πεξίπησζε, είλαη θαλεξφ, απηά
κπνξνχλ λα ζηεξίδνληαη θαη ζε εμσηεξηθέο αληακνηβέο ή πνηλέο, ελψ ζηε δεχηεξε
πεξίπησζε ηα θίλεηξα δελ κπνξνχλ παξά λα είλαη θπξίσο εζσηεξηθά.
Κνηλσληνςπρνινγηθά, «ν φξνο ελδηαθέξνλ πξνζδηνξίδεη κηα ζρέζε κεηαμχ
ππνθεηκέλνπ θαη αληηθεηκέλνπ (subject – object relationship), θαηά ηελ νπνία έλα
πξφζσπν (ή κία νκάδα πξνζψπσλ) επηκέλεη λα «λνηάδεηαη» γηα έλα νξηζκέλν
αληηθείκελν θαη λα θαηεπζχλεη ηηο πξνζπάζεηέο ηνπ πξνο απηφ, εμαηηίαο ηεο
ειθπζηηθφηεηάο ηνπ. Έηζη γεληθά, ν φξνο ελδηαθέξνλ κπνξεί λα αλαθέξεηαη είηε ζην
ίδην ην αληηθείκελν ηεο πξνζνρήο θαη ηεο πξνζπάζεηαο είηε ζηε ζηάζε (attitude) θαη ην
ζπλαίζζεκα έλαληη ηνπ αληηθεηκέλνπ»122.
Σν ελδηαθέξνλ, θαηά ηνπο Deci & Ryan, «είλαη, θαηά κέγα κέξνο, κηα ιεηηνπξγία
άξηζηεο πξφθιεζεο, παξφηη ππάξρνπλ άιινη παξάγνληεο πνπ επίζεο επεξεάδνπλ ηελ
αλάπηπμε ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ αλζξψπσλ». Οη άξηζηεο πξνθιήζεηο είλαη απηέο πνπ
ηαηξηάδνπλ ζηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, πνπ δελ είλαη, δειαδή, νχηε πνιχ εχθνιεο νχηε πνιχ
δχζθνιεο. ΋ηαλ ινηπφλ νη άλζξσπνη βξίζθνπλ ηηο άξηζηεο πξνθιήζεηο, ππνζηεξίδνπλ νη
παξαπάλσ ζπγγξαθείο, εξγάδνληαη λα ηηο θαηαθηήζνπλ, θαη κάιηζηα πνιχ επίκνλα123.
΢ηε ζθέςε ησλ Deci & Ryan, ην ελδηαθέξνλ ηαπηίδεηαη ιίγν – πνιχ κε ηελ
εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο. ΋πσο αλαθέξνπλ, «νη δηαδηθαζίεο κέζσ
ησλ νπνίσλ ηα ελδηαθέξνληα θάπνηνπ (κε άιια ιφγηα, ε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε
θάπνηνπ) αλαπηχζζνληαη είλαη, ππνζηεξίδνπκε, νη ίδηεο κε εθείλεο κέζσ ησλ νπνίσλ
φιε ε αλάπηπμε πξνρσξεί»124. Σν βξέθνο, ζηελ αξρή, ελδηαθέξεηαη γηα φια ηα
122
Lang K., Δλδηαθέξνλ (Κνηλσληθή Φπρνινγία) – Interest, Λεμηθφ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ ηεο
UNESCO, η. 1, εθδ. Διιεληθή Παηδεία, Αζήλα 1972, ζει. 236
123
Deci, E. L. and Ryan, R. M., Intrinsic motivation and self-determination in human behavior, Plenum
press, New York 1985 (ζει. 32-35)
124
Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985) Intrinsic motivation and self-determination … φ. π., ζει. 127
78
εξεζίζκαηα θαη ππάξρεη ζ‟ απηφ κηα γεληθή αλάγθε ηθαλφηεηαο θαη απηφ-
πξνζδηνξηζκνχ. ΢ηγά – ζηγά δεκηνπξγνχληαη δηαθνξέο ζηα ελδηαθέξνληα (δειαδή
ζηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε) θάζε πξνζψπνπ. Σα, αξρηθά, ζρεηηθά αδηαθνξνπνίεηα
ελδηαθέξνληα ηνπ κηθξνχ παηδηνχ, βαζκηαία, κέζσ ησλ ζπζζσξεπφκελσλ εκπεηξηψλ
δηαθνξνπνηνχληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν. ΢χκθσλα κε ηνλ Deci, ε δηαθνξνπνίεζε ησλ
δξαζηεξηνηήησλ πνπ νη άλζξσπνη αηζζάλνληαη εζσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο
πξνέξρεηαη απφ δχν πξάγκαηα: ηηο εγγελείο ηθαλφηεηεο θαη ηηο εκπεηξίεο πνπ βηψλεη ην
παηδί απφ ηελ εκπινθή ηνπ ζε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο. Σα παηδηά δείρλνπλ λα
ελδηαθέξνληαη πεξηζζφηεξν γηα πξάγκαηα ηα νπνία κπνξνχλ λα ηηζαζεχζνπλ. Οη
εγγελείο ηθαλφηεηεο επεξεάδνπλ ηηο πξνζπάζεηεο βαζχηεξεο γλψζεο θαη θπξηαξρίαο
πνπ έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα επηηπρίεο θαη απνηπρίεο, νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο
επεξεάδνπλ ηελ αληίιεςε επάξθεηαο θαη εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο ηνπ παηδηνχ.
Δμάιινπ, νη πεξηβάιινπζεο επθαηξίεο πνπ είλαη δηαζέζηκεο γηα πξνζθνξά άξηζησλ
πξνθιήζεσλ, είλαη επίζεο ζεκαληηθέο ζηελ αλάπηπμε ησλ πξνηηκήζεσλ θάπνηνπ.
Αληίζεηα, νη πηέζεηο θαη νη έιεγρνη ησλ ελειίθσλ «κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ
απνμέλσζε απφ ηα αλαπηπζζφκελα ελδηαθέξνληα αθφκε θαη ζε ηαιαληνχρα παηδηά».
Ζ αδηαθνξία, εθ ηνπ αδηάθνξνο, ζεκαίλεη έιιεηςε ελδηαθέξνληνο. Σν ελδηαθέξνλ
απφ ηελ άιιε θαίλεηαη λα πεξηγξάθεη ηε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ελζσκαηψλνληαη νη
δηαθνξέο125. Σν ελδηαθέξνλ πξνυπνζέηεη ηε δηαθνξά. Ο άλζξσπνο πνπ εθδειψλεη
ελδηαθέξνλ κπαίλεη ζε κηα δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ηκεκάησλ ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο κε ηα νπνία βηψλεη ηε δηαθνξά, ηελ αλνκνηφηεηα. ΋πσο αλαθέξνπλ
νη Deci & Ryan, «έλαο ηξφπνο λα αληηιεθζεί θαλείο ηελ πξφθιεζε είλαη κε φξνπο κηαο
δπζαξκνλίαο αλάκεζα ζηηο εζσηεξηθέο δνκέο θάπνηνπ θαη ζε φςεηο ηνπ εμσηεξηθνχ
θφζκνπ. Έηζη ην λα επηδηψθεηο κία άξηζηε πξφθιεζε είλαη λα επηδηψθεηο κία άξηζηε
δπζαξκνλία. Οη άλζξσπνη επηδηψθνπλ ηηο δπζαξκνλίεο, γηα λα ηηο κεηψζνπλ θαη λα
ελζσκαηψζνπλ ηα παξάηαηξα ζηνηρεία ζηηο δηθέο ηνπο δνκέο χπαξμεο»126.
Σν ελδηαθέξνλ, επνκέλσο, πξνυπνζέηεη ηε δηαθνξά. Σαπηφρξνλα απηφ είλαη κηα
ζπλεηδεηή δηαδηθαζία. Ζ αλάπηπμε ελδηαθέξνληνο πξνυπνζέηεη κηα αίζζεζε,
πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ζπλεηδεηή, ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηνπ
αληηθεηκέλνπ ηνπ ελδηαθέξνληνο. Με άιια ιφγηα ην ελδηαθέξνλ πξνυπνζέηεη έλα βαζκφ
εμαηνκίθεπζεο θαη απηνζπλεηδεζίαο. Με απηή ηελ έλλνηα ην πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ
απνπζηάδεη απφ ηνλ καδηθφ άλζξσπν, απφ ην ζπκβαηηθφ άλζξσπν, απφ ην βξέθνο πνπ,
ελψ έρεη επηζπκίεο θαη αλάγθεο, δελ έρεη ελδηαθέξνλ, ζην βαζκφ πνπ ηνπ ιείπεη ε
απηνζπλεηδεζία.
Παξελζεηηθά αλαθέξνπκε φηη, ζχκθσλα κε ηε “ιεηηνπξγηθή παηδαγσγηθή” ηνπ
Claparede,127 θάζε δξαζηεξηφηεηα ππνθηλείηαη απφ κηα αλάγθε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε
ηεο νπνίαο εθδειψλεηαη. Σν ςπρνινγηθφ δε αληίζηνηρν ηεο αλάγθεο, ε νπνία αθνξά ην
βηνινγηθφ πεδίν, απνηειεί ην ελδηαθέξνλ. Απηφ ην ηειεπηαίν απνηειεί ην ζθνπφ ζηνλ
νπνίν απνβιέπεη κηα πξάμε. Με άιια ιφγηα ε αλάγθε είλαη ε θηλεηνπνηνχζα απψηεξε
αηηία, ε νπνία ζην ςπρνζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν δεκηνπξγεί δηέγεξζε
ζπγθεληξψλνληαο ηελ πξνζνρή θαη δεκηνπξγψληαο πεξηέξγεηα, κε ηε βνήζεηα ησλ
νπνίσλ ν νξγαληζκφο θηλεηνπνηείηαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηθαλνπνίεζεο ηεο αλάγθεο,
125
΢χκθσλα κε ην ιεμηθφ Σεγφπνπινπ – Φπηξάθε, ην ελδηαθέξνλ – φ,ηη πξνθαιεί ηδηαίηεξε εληχπσζε,
θξνληίδα γηα θάπνηνλ ή γηα θάηη, εμαηξεηηθή πξνζνρή – είλαη ην νπδέηεξν ηεο κεηνρήο ελεζηψηα ηνπ ξ.
ελδηαθέξσ. Δλδηαθέξσ: ελ – δηα – θέξσ (Φέξσ: έρσ θάηη πάλσ κνπ πξνζαξηεκέλν, θαηεπζχλσ, σζψ,
παξαθηλψ, πξνθαιψ, επηθέξσ, παξάγσ, απνδίδσ, απνθέξσ. Γηαθέξσ: έρσ δηαθνξέο. Γηαθνξά: έιιεηςε
νκνηφηεηαο, ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα κε βάζε ην νπνίν κπνξεί λα αλαγλσξηζηεί ε ηδηαηηεξφηεηα
θάπνηνπ. Μείδνλ Διιεληθφ Λεμηθφ Σεγφπνπινο – Φπηξάθεο, 2ε έθδνζε, εθδ. Αξκνλία, Αζήλα 1999
126
Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985) Intrinsic motivation and self-determination … φ. π., ζει. 33-34
127
Φξάγθνο Υξ., Φπρνπαηδαγσγηθή. Θέκαηα παηδαγσγηθήο ςπρνινγίαο, παηδείαο, δηδαθηηθήο θαη
κάζεζεο, 38ε έθδνζε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2004, ζει. 231
79
πξάγκα πνπ πξνθαιεί ζπλαηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηθαλνπνίεζεο. Δλλνείηαη

βέβαηα φηη, εάλ ε δξαζηηθφηεηα ησλ ελεξγεηψλ καο ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ρακειή, ην
ελδηαθέξνλ δελ εθδειψλεηαη ή, εάλ εθδεισζεί, φιν θαη αηνλεί κέρξη λα εμαθαληζηεί.
Με ηα παξαπάλσ, αλ ηα κεηαθξάζνπκε ζε φξνπο ζπλεηδεηήο ζπκπεξηθνξάο,
αλαθεξφκαζηε ζε πξάμεηο πνπ απνβιέπνπλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνχο. Τπφ ηελ
έλλνηα απηή ην ελδηαθέξνλ ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο ην ελδηάκεζν αλάκεζα ζηελ
επηζπκία θαη ηελ αλάγθε απφ ηε κηα θαη ηε ζπλεηδεηή εκπξφζεηε πξάμε απφ ηελ άιιε.
Σν ελδηαθέξνλ, αθφκα, πξνυπνζέηεη κεξηθή γλψζε, φρη πιήξε άγλνηα, ηνπ
αληηθεηκέλνπ. Γειαδή ρξεηάδεηαη λα ππάξρεη ζε επίπεδν ζπλείδεζεο κηα ζρέζε ηνπ
ππνθεηκέλνπ κε ην αληηθείκελν ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνπ. Πξφθεηηαη γηα κηα ζρέζε
δηάθξηζεο, δηαθνξάο, ζηελ νπνία ην ππνθείκελν γλσξίδνληαο ζηγά – ζηγά ην
αληηθείκελν ην ελζσκαηψλεη ζηνλ εαπηφ ηνπ θαη έηζη δηεπξχλεηαη θαη γίλεηαη
ηθαλφηεξν. ΢πλεπψο ην ελδηαθέξνλ πξνυπνζέηεη αίζζεζε δηαθνξάο, άξα κηα θάπνηα
κνξθή γλψζεο γηα ηνλ εαπηφ καο αιιά θαη γηα ην αληηθείκελν ηνπ ελδηαθέξνληφο καο.
Σν ελδηαθέξνλ ηαπηφρξνλα εκπεξηέρεη έλα εξσηεκαηηθφ, κηα απνξία (ηη είλαη απηφ;
γηαηί ιεηηνπξγεί έηζη; θιπ.).
΢ην ζεκείν απηφ λα ζεκεηψζνπκε ηελ ηδηαίηεξε αμία ηεο γλσζηηθήο ζχγθξνπζεο ή
αζπκθσλίαο, θαζψο θαη ηεο γλσζηηθήο απνξίαο. Ο Piaget ηνλίδεη ηε ζεκαζία ηεο
«λνεηηθήο ζχγθξνπζεο»128 σο καζεζηαθνχ θηλήηξνπ. Ζ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηελ
ππάξρνπζα λνεηηθή δνκή ηνπ παηδηνχ θαη ζηηο λέεο εκπεηξίεο πξνθαιεί δηέγεξζε ηνπ
ελδηαθέξνληνο, επεμεξγαζία θαη ελζσκάησζε ηεο λέαο γλψζεο ζηηο λνεηηθέο ηνπ δνκέο
νη νπνίεο έηζη αιιάδνπλ. Δπίζεο ζηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηεο χπαξμεο κηαο
πξνβιεκαηηθήο γηα ην άηνκν θαηάζηαζεο πνπ ελεξγνπνηεί ην ελδηαθέξνλ πξνθεηκέλνπ
λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα, θαη πνπ αλαγθάδεη ηειηθά ην άηνκν λα αζρνιεζεί, λα
ζθεθηεί, λα αλαιχζεη, λα θαηαλνήζεη απηή ηελ πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε. Ζ
πεξηέξγεηα, πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη βξίζθεηαη ζηε βάζε ηνπ ελδηαθέξνληνο, είλαη,
ζχκθσλα κε ηνλ Berlyne, κία θαηάζηαζε έληαζεο πνπ πξνθαιείηαη ζηνλ νξγαληζκφ
απφ πνηθίιεο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο ησλ νπνίσλ θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε
αβεβαηφηεηα. Σέηνηεο είλαη ε ζπλζεηφηεηα, ε δπζαξκνλία, ε ακθηβνιία, ε δπζθνιία θαη
άιια παξφκνηα. Απηή ε θαηάζηαζε έληαζεο ηνπ νξγαληζκνχ, πνπ θηλεηνπνηείηαη κε
απηφλ ηνλ ηξφπν, γηα λα αληηκεησπίζεη ηελ αλαζηάησζε θαη λα επαλέιζεη ζε έλα πην
βνιηθφ επίπεδν δηέγεξζεο, είλαη ε πεξηέξγεηα129. Πξνεθηείλνληαο ηε ζθέςε ηνπ
Berlyne, ν Day πεξηγξάθεη ηελ πεξηέξγεηα ζαλ κηα πεξηνρή ζηελ νπνία ην άηνκν
βξίζθεηαη ζε κηα θαηάζηαζε δξαζηεξηφηεηαο δηεξεπλεηηθνχ ραξαθηήξα, κε ηελ νπνία
απηφ επηδηψθεη λα θαηαλνήζεη ηηο πεγέο ηεο αβεβαηφηεηαο ζηελ νπνία έρεη πεξηπέζεη,
πξνθεηκέλνπ λα ηελ αληηκεησπίζεη. ΋ηαλ ην άηνκν δε βξίζθεηαη ζηελ πεξηνρή απηή,
είλαη είηε ζε κία πεξηνρή ραιάξσζεο, είηε ζε κία πεξηνρή λεπξηθφηεηαο (αλεζπρίαο).
Σν ελδηαθέξνλ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ κφλν ζηελ πεξηνρή ηεο πεξηέξγεηαο, ελψ ε
αδηαθνξία ραξαθηεξίδεη ηηο άιιεο δχν πεξηνρέο. ΋πσο, εμάιινπ, αλαθέξεη, «ηα παηδηά,
απηφβνπια, παξαθηλνχληαη λα βάδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ελψπηνλ ζπλζεθψλ
αβεβαηφηεηαο, θαηλνηνκίαο θαη δπζθνιίαο, επεηδή ε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο πξνζθέξεη
επραξίζηεζε θαη ηθαλνπνίεζε» 130.
Ο Malone131, εμάιινπ, πεξηγξάθνληαο έλα κνληέιν δηδαζθαιίαο βαζηζκέλν ζηα
εζσηεξηθά θίλεηξα, πξνηείλεη ηξεηο θαηεγνξίεο θηλήηξσλ: ηελ πξφθιεζε, ηε θαληαζία
128
Απνζηφινπ, Μ., Παηδαγσγηθέο αξρέο πνπ εμάγνληαη απφ ηε ζεσξία ηνπ Piaget γηα ηε λνεηηθή
αλάπηπμε, Πξάμε, η. 2, Γεθ. 1980-Γελ. 1981
129
Day, H. I., Curiosity and the interested explorer, Performance and Instruction, v. 21, pp. 19-22, 1982
130
Day, H. I. (1982) Curiosity and the interested explorer … φ. π., ζει.20
131
Malone, T. W., Toward a theory of intrinsically motivating instruction, Cognitive Science, v. 5, n. 4,
pp. 333-369, 1981
80
θαη ηελ πεξηέξγεηα. Ζ πξφθιεζε θαη ε πεξηέξγεηα εκθαλίδνπλ πνιιέο νκνηφηεηεο,

εμεγεί ν Malone. Καη νη δχν απαηηνχλ έλα άξηζην επίπεδν (δπζθνιίαο επίηεπμεο ζηε
κηα πεξίπησζε θαη πεξηβαιινληηθήο πνιππινθφηεηαο ζηελ άιιε), ελψ ηαπηφρξνλα
επηδηψθνπλ λα ξπζκίζνπλ ην πεξηβάιινλ κε ηελ ηθαλφηεηα ή ηελ θαηαλφεζε
αληίζηνηρα. Σέινο, θαη νη δχν απνβιέπνπλ ζηε κείσζε ηεο αβεβαηφηεηαο (ζε ζρέζε κε
ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ ζηελ πεξίπησζε ηεο πξφθιεζεο θαη ζε ζρέζε κε ηελ
θαηάζηαζε ηνπ θφζκνπ ζηελ πεξίπησζε ηεο πεξηέξγεηαο). Ζ πξφθιεζε επνκέλσο
κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ε πεξηέξγεηα γηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ, ε δε
πεξηέξγεηα σο ε πξφθιεζε ζηε δπλαηφηεηα θαηαλφεζεο θάπνηνπ. Δληνχηνηο,
παξαηεξεί, είλαη ρξήζηκε ε δηάθξηζε ησλ δχν ελλνηψλ, αθνχ ε ηδέα ηεο απηνεθηίκεζεο,
ελψ είλαη θεληξηθήο ζεκαζίαο ζηελ πεξίπησζε ηεο πξφθιεζεο, απνπζηάδεη ζπλήζσο
ζηελ πεξίπησζε ηεο πεξηέξγεηαο.
Σν ελδηαθέξνλ επνκέλσο, απφ ηελ άπνςε πνπ καο απαζρνιεί εδψ, είλαη ε
ςπρνπλεπκαηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε κε ηελ νπνία ν άλζξσπνο γλσξίδεη
ηνλ θφζκν. Πξνέξρεηαη απφ ηε δπζθνιία, ηε δπζθνξία, ηελ πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε
θαη ηελ απνξία θαη απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ ελζσκάησζε ηκεκάησλ ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο.
1.2. Ζ αδηαθνξία
΢ην ζρνιείν κε ηνλ φξν αδηαθνξία απνδίδνπκε ζπρλά ηε κε επίδεημε ελδηαθέξνληνο,

ηελ έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζην κάζεκα, ηελ έιιεηςε αληαπφθξηζεο ηνπ καζεηή ζηηο
ππνρξεψζεηο ηνπ, ηελ „αθεξεκάδα‟, ηηο ζπρλέο απνπζίεο, ηελ ελαζρφιεζε κε αιιφηξηα
θαηά ηελ ψξα ηνπ καζήκαηνο, ηελ αίζζεζε πνπ δίλεη ην παηδί φηη αδηαθνξεί γηα ηηο
ζπλέπεηεο ηεο ελνριεηηθήο θαη ζνξπβψδνπο ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ
καζήκαηνο, ή αληίζεηα ηεο απαζνχο ζηάζεο ηνπ, ην βαξηεζηεκέλν ή λπζηαιέν χθνο
θ.ά.
΢ηε βηβιηνγξαθία ε αδηαθνξία, κε φιε απηή ηελ πνηθηιία ελλνηνινγηθψλ
απνρξψζεσλ πνπ είδακε, ζπλαληάηαη κε ηνπο φξνπο αλία (boredom), απάζεηα (apathy),
αδηαθνξία (disinterest θαη indifference). Απφ απηνχο ε αλία (boredom) έρεη κηα
ζηαζεξφηεξε ρξήζε. Υξεζηκνπνηείηαη ζηελ παηδαγσγηθή έξεπλα πξνθεηκέλνπ λα
αλαιχζεη θαη θαηαλνήζεη φ,ηη ζπλδέεηαη κε ηελ πιήμε πνπ δεκηνπξγείηαη κέζα ζηελ
αίζνπζα δηδαζθαιίαο απφ έλα κνλφηνλν, επαλαιακβαλφκελν, βαξεηφ κάζεκα.
Αλαθέξεηαη, θαηά θαλφλα, επνκέλσο, ζε κηα ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ
νθείιεηαη ζε κηα αλαπνηειεζκαηηθή δηδαζθαιία πνπ δε ιακβάλεη ππφςε ηεο ηα
δεδνκέλα ηεο παηδαγσγηθήο ςπρνινγίαο. Με απηή ηεο έλλνηα ζπλδέεηαη κε ηελ
παηδαγσγηθή, ηε δηδαθηηθή, ηηο ζεσξίεο κάζεζεο θαη ηα θίλεηξα.
Με ηε κνξθή ηεο αλίαο, ε αδηαθνξία αξρηθά ζπλδέζεθε κε ηελ έλλνηα ηεο πξνζνρήο
θαη φ,ηη ζρεηίδεηαη καδί ηεο. Ο Berlyne ζεσξεί φηη φηαλ ηα εμσηεξηθά εξεζίζκαηα είλαη
ππεξβνιηθά αλεπαξθή ή κνλφηνλα δεκηνπξγείηαη αλία πνπ δελ είλαη παξά έλαο αγψλαο
γηα δηαηήξεζε ηεο πξνζνρήο. Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ε θαηάζηαζε δπζθνξίαο
πνπ πξνθαιεί ζην άηνκν έλα πεξηβάιινλ ρακειήο ειθπζηηθφηεηαο, δεκηνπξγείηαη κία
θαηάζηαζε πςειήο δηέγεξζεο πνπ θηλεηνπνηεί ηνλ νξγαληζκφ γηα αληηκεηψπηζε ηεο
δπζθνξηθήο θαηάζηαζεο. Με ηε δηέγεξζε αζρνιήζεθε θαη ν Hebb ζεσξψληαο φκσο, ζε
αληίζεζε κε ηνλ Berlyne, φηη κε ηελ αλία ζπλδένληαη ρακειά επίπεδα δηέγεξζεο132.
Καηά ηνλ Geiwitz133 ζηε κειέηε ηεο αλίαο ζπλαληάκε ζπλήζσο ηηο εμήο έλλνηεο πνπ
ζρεηίδνπκε κε απηήλ: α) ηε δηέγεξζε (arousal), κε ηελ νπνία αζρνιήζεθαλ ηδηαίηεξα νη
132
Geiwitz, P. J., Structure of boredom, Journal of Personality and Social Psychology, v. 3, n. 5, pp. 592-
605, 1966
133
Geiwitz, P. J. (1966) Structure of boredom … φ.π.
81
Berlyne θαη Hebb, αλ θαη δηαθσλψληαο σο πξνο ην επίπεδν ηεο δηέγεξζεο πνπ
ζπλδέεηαη κε ηελ αλία – ν Hebb ζπλδέεη ηα κεησκέλα επίπεδα δηέγεξζεο κε ηελ αλία
ελψ ν Berlyne πξνηηκά ηελ εξκελεία ηεο δηέγεξζεο πςεινχ επηπέδνπ, β) ηε κνλνηνλία
(monotony). Γεδνκέλνπ φκσο φηη νη εθδειψζεηο αλίαο κπξνζηά ζηα ίδηα κνλφηνλα
εξεζίζκαηα εκθαλίδνπλ δηαθνξέο κεηαμχ αηφκσλ θαη νκάδσλ, είλαη πηζαλφλ πην ζσζηφ
λα ππνζέζνπκε φηη ε αληηθεηκεληθά πξνζδηνξηδφκελε κνλνηνλία είλαη ιηγφηεξν
ζεκαληηθή απφ ηελ ππνθεηκεληθή αίζζεζε ηεο επαλάιεςεο, γ) ηνλ θαηαλαγθαζκφ
(constraint). Με βάζε ηελ έλλνηα ηνπ θαηαλαγθαζκνχ κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηηο
θαηαζηάζεηο θνξεζκνχ (κπνπρηίζκαηνο) απφ ηελ αλία. Ο Fenichel134 δηαηείλεηαη φηη ε
αλία θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο «φηαλ δελ πξέπεη λα θάλνπκε απηφ πνπ ζέινπκε λα
θάλνπκε ή φηαλ θάλνπκε απηφ πνπ δε ζέινπκε λα θάλνπκε», ππνδεηθλχνληαο έηζη ηε
ζρέζε αλάκεζα ζηελ αλία θαη ηνλ εηεξνπξνζδηνξηζκφ πνπ απνθιείεη ηελ ειεπζεξία
πξνζσπηθήο επηινγήο. Αλ θαη ζην επίθεληξν ηεο κειέηεο ηνπ βξίζθνληαη νη κεραληζκνί
ηεο αλίαο παζνινγηθνχ ηχπνπ, εληνχηνηο, ν Fenichel επηζεκαίλεη φηη «ην θνηλφ
ραξαθηεξηζηηθφ ησλ δχν (ηεο απιήο, αθίλδπλεο, αλίαο θαη ηεο αλίαο παζνινγηθνχ
ηχπνπ) εχθνια αλαγλσξίδεηαη: θάηη πνπ πξνζδνθάηαη δε ζπκβαίλεη». Ζ ζεκαζία,
εμάιινπ, ηνπ ξφινπ ηνπ θαηαλαγθαζκνχ ζηε δεκηνπξγία αλίαο εληζρχεηαη θαη απφ ηα
πνξίζκαηα θάπνησλ εξεπλεηψλ απφ ην πεδίν ηεο αηζζεηεξηαθήο απνζηέξεζεο, νη
νπνίνη, φπσο αλαθέξεη ν Geiwitz, ππαηλίζζνληαη ηε ζεκαζία ηνπ θαηαλαγθαζκνχ σο
παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή ηεο αλίαο πνπ δεκηνπξγείηαη ζε ζηεξεηηθά πεξηβάιινληα, δ)
αξλεηηθή ζπγθίλεζε ή δπζαξέζθεηα (negative affect or unpleasantness). Πξφθεηηαη
γηα κηα αίζζεζε πνπ ν θαζέλαο γλσξίδεη ζηηο θαηαζηάζεηο αλίαο, αλ θαη ππάξρνπλ
δηαθσλίεο κεηαμχ ησλ ζεσξεηηθψλ γηα ηηο αηηίεο ηεο δπζαξέζθεηαο. Δλψ νη Berlyne θαη
Fenichel ππνζέηνπλ φηη ε δπζαξέζθεηα ζηελ αλία νθείιεηαη ζηελ παξνπζία κηαο
έληνλεο θαηάζηαζεο παξφξκεζεο, ν Hebb ηζρπξίδεηαη φηη ρακειή παξφξκεζε ή
δηέγεξζε παξάγεη ηε δπζαξέζθεηα ιφγσ ηεο απνδηνξγάλσζεο ηεο λεπξηθήο ιεηηνπξγίαο
πνπ πξνθαιεί.
Οη Damad-Frye & Laird135 αθνινπζψληαο ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο
απηναληίιεςεο πηζηεχνπλ φηη ε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία αληηιακβαλφκαζηε ηηο δηθέο
καο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο είλαη νπζηαζηηθά ε ίδηα κε εθείλε πνπ αθνινπζνχκε
πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπκε ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο ησλ άιισλ. ΢χκθσλα
κε απηή ηελ νπηηθή, πνιιά απφ ηα ζπλαηζζήκαηα, ζην βαζκφ πνπ ε χπαξμή ηνπο
ηεθκαίξεηαη απφ ηηο πξάμεηο καο, κπνξνχλ λα πξνθιεζνχλ κε ηνπο θαηάιιεινπο
ρεηξηζκνχο ζηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζπλδένληαη κε απηά. Σν ίδην θαη ε αλία.
Καηαιήγνπλ έηζη λα νξίζνπλ ηελ αλία, σο κία κεηα-γλσζηηθή θξίζε γηα ηελ εθδήισζε
πξνζνρήο εθ κέξνπο θάπνηνπ αηφκνπ. Ο Dodge136 επηζεκαίλεη φηη κηα πνιχ ζχλζεηε,
δχζθνιε θαη ιεπηνκεξεηαθή δηδαζθαιία κπνξεί, πξνθαιψληαο έιιεηκκα
απηνπεπνίζεζεο θαη αηζζήκαηα αλεπάξθεηαο, λα νδεγήζεη ζηελ αλία. Ο Bernstein137
δηαθξίλεη ηελ αλία αληαπφθξηζεο απφ ηε ρξφληα αλία νξίδνληαο ηελ πξψηε σο έλα
παξνδηθφ απαληεηηθφ ζπλαίζζεκα ζηελ θαηάιιειε εμσηεξηθή πεξίζηαζε (π.ρ. έλα
κνλφηνλν θαζήθνλ), απφ ηε ρξφληα πνπ ζπληζηά κία ςπρνπαζνινγηθή νληφηεηα θαη
απνηειεί έθθξαζε κηαο εζσηεξηθήο δπζιεηηνπξγίαο θαη νθείιεηαη ζηελ απνζχλδεζε
134
Fenichel, O., On the psychology of boredom, In D. Rappaport (Ed.), Organization and Pathology of
Thought, Columbia University Press, New York 1951, pp. 349-361, (ζει. 359)
135
Damad-Frye, R. and Laird, J. D., The experience of boredom: The role of the self-perception of
attention, Journal of Personality and Social Psychology, v. 57, n. 2, pp. 315-320, 1989
136
Small, R. V., Dodge, B.J., Jiang, X., Dimensions of interest and boredom in instructional situations.
In: Proceedings of selected research and development presentations at the 1996 National Convention of
the Association for Educational Communications and Technology (18 th, Indianapolis, IN, 1996)
137
Bernstein, H. E. (1975) Boredom and the ready-made life, Social Research, v. 42, pp. 512-537
82
ησλ ζπλαηζζεκάησλ απφ ηνλ θφζκν ηεο εκπεηξίαο ηνπ αηφκνπ. Ο Kopp138 εμάιινπ
εληνπίδνληαο σο ζηνηρεία ηνπ ελδηαθέξνληνο ηελ επραξίζηεζε, δηέγεξζε θαη
απηνθαζνξηζκφ, πξνηείλεη, σο αληίδνηα θαηά ηεο αλίαο, δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο φπσο ε
θαηλνηνκία, ε έθπιεμε, ην γλσζηηθφ αζπκβίβαζην θαη ε αβεβαηφηεηα. Σέινο νη Perkins
& Hill139 ππνζηήξημαλ φηη, αλ θαη ε αλία δε βξέζεθε λα ζρεηίδεηαη κε θησρά ζε λφεκα
εξεζίζκαηα, είλαη πηζαλφλ ν φξνο λφεκα λα εξκελεχεηαη δηαθνξεηηθά απφ δηαθνξεηηθά
ππνθείκελα. Καηά ζπλέπεηα, έλα εξέζηζκα κπνξεί λα είλαη πιήξεο λνήκαηνο, εάλ
γίλεηαη αληηιεπηφ σο ζρεηηθφ πξνο ηελ θηλεηνπνηνχζα ηθαλνπνίεζε ηνπ αηφκνπ ή ηε
καηαίσζε.
Ο φξνο αδηαθνξία δειψλεη βέβαηα έιιεηςε ελδηαθέξνληνο, πνπ εθ πξψηεο φςεσο
παξαπέκπεη ζηελ αλία, ηελ πιήμε. ΢ηα πιαίζηα φκσο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζεζκνχ ε
χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο, ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ πνηθίισλ αμηνινγήζεσλ ησλ
επηδφζεσλ θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ απφ ηνπο θνξείο θχξνπο θαη εμνπζίαο
θαζεγεηέο, κε κνξθέο πνπ πνηθίινπλ απφ ηνλ πξνθνξηθφ ζρνιηαζκφ κέρξη ηνπο πιένλ
επίζεκνπο θαη ζεζκνζεηεκέλνπο ηξφπνπο, καο ππνρξεψλεη λα κελ αξθεζηνχκε ζηελ
παξαδνρή ηεο χπαξμεο ηεο παξαπάλσ κνξθήο αδηαθνξίαο. Δίλαη θαλεξφ φηη, θη‟ αλ ην
κάζεκα είλαη βαξεηφ, θαη ζπλήζσο είλαη, ε επηηίκεζε ή επηδνθηκαζία θαη ε αίζζεζε
ηθαλφηεηαο ή αληίζεηα αληθαλφηεηαο δελ είλαη ρσξίο ζεκαζία γηα ην καζεηή.
Οη φξνη απάζεηα (apathy) θαη αδηαθνξία (disinterest – indifference) ρξεζηκνπνηνχληαη
πεξηζζφηεξν κε ηελ έλλνηα κηαο γεληθφηεξεο απφζπξζεο απφ ηηο ζρνιηθέο
δξαζηεξηφηεηεο, ηεο αδηαθνξίαο γηα ηηο ζρνιηθέο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο, θαη ηεο
έιιεηςεο αληαπφθξηζεο ζε φζα ν ξφινο ηνπ καζεηή πεξηιακβάλεη. Χο δείθηεο
(indicators) απάζεηαο, γηα παξάδεηγκα, έρνπλ ζεσξεζεί εθδειψζεηο, φπσο ε
ζπζηεκαηηθή απνρή απφ ηα καζήκαηα (θνπάλα), ε θαζπζηεξεκέλε πξνζέιεπζε, ε
παξαθψιπζε ηεο δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο, νη βαλδαιηζκνί, ε ρακειή βαζκνινγία ή
θαη ε ζρνιηθή εγθαηάιεηςε. Με ηνπο φξνπο, εμάιινπ, απηνχο ραξαθηεξίδνληαη πιήζνο
ζπκπεξηθνξψλ πνπ δείρλνπλ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο φρη κφλν ησλ καζεηψλ αιιά θαη
ησλ γνλέσλ θαη ησλ θαζεγεηψλ140, ελψ ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο νη φξνη
ρξεζηκνπνηνχληαη θαη κε ηελ έλλνηα ηεο αλίαο.
Σν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ, βέβαηα, ζπλδέεηαη κε ηα θίλεηξα αιιά θαη ηηο ηερληθέο

δηδαζθαιίαο πνπ ζπλεζίδνληαη ζην ζρνιείν. Αλαγθαία είλαη, θαηά ζπλέπεηα, ε
παξνπζίαζε ησλ καζεζηαθψλ ζεσξηψλ πνπ ζπζηεκαηνπνηνχλ ηε γλψζε καο ζηα
ζρεηηθά δεηήκαηα θαη θαζνδεγνχλ ηε δηδαζθαιία, θαζψο επίζεο θαη ησλ αληίζηνηρσλ
ζεσξηψλ γηα ηα θίλεηξα ζην βαζκφ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο ζην
ζρνιείν. Θα καο βνεζήζνπλ λα θσηίζνπκε πιεπξέο ηνπ δεηήκαηνο πνπ καο απαζρνιεί.
Σν κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ ζα εμεηάζνπκε ζα καο επηηξέςεη λα
δηαθξίλνπκε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηηο κνξθέο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάκε ζην ζρνιείν θαη λα εκβαζχλνπκε ζ‟ απηά. Θα καο
βνεζήζεη, ηέινο, λα εληνπίζνπκε ηηο πιεπξέο εθείλεο πνπ ζα καο επηηξέςνπλ ηελ
εξεπλεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνβιήκαηνο.
138
Kopp, T., Designing boredom out of instruction, NSPI Journal, 23-28, 1982 (May)
139
Perkins, R. E., and Hill, A. B. Cognitive and affective aspects of boredom, The British Journal of
Psychology, v. 76, p.221-234, 1985 (May)
140
Richey, A., Petretti, D., What Can I Do About Teacher Apathy? English Journal, v92 n2 p20-23 Nov
2002
83
2. ΘΔΧΡΗΔ΢ ΜΑΘΖ΢Ζ΢
Μεηαθέξνληαο ηα ιφγηα ηνπ McGeoch, ν Γ. Π. Μαξαγθνπδάθεο αλαθέξεη φηη «αλ

πξνζπαζνχζε θαλείο λα θαληαζηεί ηελ απάιεηςε, απφ ην ξεπεξηφξην ησλ αληηδξάζεψλ
ηνπ, φισλ φζα έρεη κάζεη, ηφηε ζα ήηαλ ζε ζέζε λα θαηαιάβεη θαιχηεξα ηελ παληαρνχ
παξνπζία ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ζηε ζπλεζηζκέλε
ζπκπεξηθνξά». Πξάγκαηη ε κάζεζε είλαη ηφζν αλαπφζπαζηα δεκέλε κε θάζε
αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, ψζηε κπνξεί θαλείο λα ηζρπξηζηεί φηη απνηειεί βαζηθή
ζπληζηψζα ηεο αλζξψπηλεο θχζεο θαη ηειηθά ηεο αλζξσπηάο 141. Σφζν ε σξίκαλζε φζν
θαη ε κάζεζε απνηεινχλ δηαδηθαζίεο κε ηηο νπνίεο επέξρνληαη αιιαγέο ζην άηνκν,
αιιά, ελψ ε σξίκαλζε είλαη κηα αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία πνπ ελππάξρεη κε
πξνζρεδηαζκέλε κνξθή ζηε γελεηηθή θιεξνλνκηά ηνπ είδνπο, ε κάζεζε ζπλίζηαηαη ζε
δηαξθή αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά, ζηε δηαίζζεζε, ζηελ αληίιεςε πνπ επέξρεηαη σο
απνηέιεζκα ηεο εκπεηξίαο. Αλ θαη ε παξαπάλσ δηάθξηζε γίλεηαη γεληθφηεξα δεθηή, νη
δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ζεσξεηηθψλ γηα ηε θχζε ηεο κάζεζεο είλαη
κεγάιεο. ΢ην θεθάιαην απηφ ζα παξνπζηάζνπκε κε ζπληνκία ηηο „ζχγρξνλεο ζεσξίεο
κάζεζεο‟ κε βάζε θπξίσο ην νκφηηηιν βηβιίν ηνπ Morris L. Bigge142.
Απφ ηηο παιαηφηεξεο (πξηλ ηνλ 20ν αηψλα) αλαθέξνπκε ηε ζεσξία ηεο πλεπκαηηθήο
πεηζαξρίαο γηα ηελ νπνία ε εθπαίδεπζε είλαη κηα δηαδηθαζία πεηζάξρεζεο θαη
εθγχκλαζεο ηνπ λνπ. ΢ηε βάζε κηαο ηέηνηαο αληίιεςεο λεθξέο πηα γιψζζεο, φπσο ηα
ιαηηληθά θαη ηα αξραία ειιεληθά, ζεσξνχληαλ θαηά ην 19ν αηψλα πςειήο πεηζαξρηθήο
αμίαο.
Μεηαμχ ησλ παιαηφηεξσλ ζεσξηψλ, ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο είλαη ε εξβαξηηαλή ζεσξία
ηεο ελζπλαίζζεηεο πξφζιεςεο. Ζ ζεκεξηλή ιεηηνπξγία ησλ ζρνιείσλ ζηεξίδεηαη ζε
κεγάιν βαζκφ, αλ θαη δελ νκνινγείηαη, ζηελ εξβαξηηαλή ινγηθή «ηνπ γεκίζκαηνο ησλ
νπδέηεξσλ θαη παζεηηθψλ κπαιψλ ησλ παηδηψλ» κε ηηο επηζπκεηέο ηδέεο, επηζπκίεο θαη
λννηξνπία. Ο λνπο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία απηή είλαη έλαο ρψξνο απνζήθεπζεο ηδεψλ,
ζηνλ νπνίν νη λέεο ηδέεο, εξρφκελεο ζε επαθή κε ηηο ήδε ππάξρνπζεο, αλακηγλχνληαη
θαη ζπλελψλνληαη κε απηέο θαη έηζη αθνκνηψλνληαη, ΢ηφρνο ηεο δηδαζθαιίαο ζηε
ζεψξεζε απηή είλαη ε απνζηήζηζε πνπ επηδηψθεηαη κέζα απφ ηελ επεμεγεκαηηθή – φρη
δηεξεπλεηηθή – θαηαλφεζε, ελψ ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζεσξείηαη ζεκαληηθφ ζηνηρείν
ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ ζπλεηζθνξά ηεο πξνζέγγηζεο ηεο ελζπλαίζζεηεο
πξφζιεςεο είλαη φηη επηζήκαλε ην γεγνλφο φηη θάζε λέα εκπεηξία βξίζθεη κέζα καο κία
«ππνδεθηηθή ζπγθξφηεζε απφ ππνζηξσκαηηθέο ηδέεο» πνπ καο βνεζνχλ λα ηελ
εξκελεχζνπκε θαη φηη θαηά ζπλέπεηα θάζε εκπεηξία ζπκκεηέρεη ζηελ εξκελεπηηθή
δηαδηθαζία ησλ κεηαγελέζηεξσλ εκπεηξηψλ.
Ζ αληίιεςε, ηέινο, ηεο θπζηθήο εθδίπισζεο ηνπ λνπ, πνπ ζηελ πξψηε ηεο εθδνρή
ζπλαληάηαη ζηε ζθέςε ηνπ Εαλ Εαθ Ρνπζζψ, βξίζθεηαη ζήκεξα ζηηο νπκαληζηηθέο
ζεσξίεο ησλ Abraham Maslow, Paul Goodman θαη John Holt. ΢ηε ζχγρξνλε απηή
εθδνρή, ε κάζεζε είλαη κηα θαζαξά πξνζσπηθή δηαδηθαζία πνπ ππνθηλείηαη απφ ηα
πξνζσπηθά ελδηαθέξνληα θαη αλάγθεο θαη ζηελ νπνία ην θξηηήξην ηεο επηηπρίαο
αλαγλσξίδεηαη ζηελ απζεληηθφηεηα ηεο πξνζσπηθήο αληίιεςεο θαη έθθξαζεο.
Αλαιπηηθφηεξα ζα αζρνιεζνχκε κε ηηο ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξίεο ηεο εμάξηεζεο
εξεζίζκαηνο – απάληεζεο (Δ – Α) θαη ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο ηνπ νινκνξθηθνχ πεδίνπ,
ζεσξίεο πνπ επηθξάηεζαλ θαηά ηνλ 20ν αηψλα. Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ δχν
θαηεγνξηψλ ζεσξηψλ είλαη ε επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ζηε κειέηε ησλ αλζξψπηλσλ
141
Μαξαγθνπδάθεο, Γ. Π., Ζ κάζεζε, ςπρνινγηθή ζεψξεζε, 1: Γεληθέο ζεσξίεο γηα ηε κάζεζε, έθδνζε
γ΄, εθδ. Ζξάθιεηηνο Δ.Π.Δ., Αζήλα (ζει. 11-13)
142
Bigge, M. L., Θεσξίεο κάζεζεο. Γηα εθπαηδεπηηθνχο, κηθξ. Αξηζηνηέιεο Κάληαο θαη Αιεμάλδξα
Υαηδή, εθδ. Παηάθε, Αζήλα 1990
84
φλησλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη θαη νη δχν: α) αληηιακβάλνληαη ηελ αλζξψπηλε θχζε απφ
εζηθή άπνςε σο νπδέηεξε, νχηε δειαδή θαιή, νχηε θαθή, β) αλαγλσξίδνπλ ηελ
εκπεηξία σο αθεηεξία θαη ηειηθφ θξηηή ησλ ζεσξεηηθψλ ηνπο πξνηάζεσλ, γ)
αλαγλσξίδνπλ ζε γεληθέο γξακκέο ηελ αμία, ηηο κεζφδνπο θαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ
πεηξακαηηζκνχ, αλ θαη ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο, νη εξκελείεο πνπ δίλνπλ ζηα
πεηξακαηηθά απνηειέζκαηα, δηαθέξνπλ πνιχ κεηαμχ ηνπο ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο.
2.1. ΢ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢ ΣΖ΢ ΔΞΑΡΣΖ΢Ζ΢ Δ – Α
Οη ζπκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο θπξηάξρεζαλ ζηελ ςπρνινγία ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1950 θαη
1960. Σν αίηεκα ηεο επηζηεκνληθφηεηαο – ζηα πιαίζηα κηαο ζεηηθηζηηθήο αληίιεςεο ηεο
επηζηήκεο143 – πνπ κπνξεί λα ηθαλνπνηεζεί κε ηελ παξαηήξεζε, θαηαγξαθή θαη
πεηξακαηηθή δηεξεχλεζε κεηξήζηκσλ κεγεζψλ, νδήγεζε ηνπο ζπκπεξηθνξηζηέο
ςπρνιφγνπο ζηε κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο, σο ηνπ κφλνπ δεδνκέλνπ, πνπ
αληαπνθξίλεηαη ζηηο παξαπάλσ πξνδηαγξαθέο. Ζ ζπκπεξηθνξά ζηα πιαίζηα απηά
γίλεηαη αληηιεπηή σο αληίδξαζε ζηα πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα, ηα νπνία, βέβαηα,
επίζεο δηαζέηνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο επηζηεκνληθνχ «αληηθεηκέλνπ», έηζη φπσο
πξνζδηνξίζηεθε παξαπάλσ. Ζ έκθαζε ζηηο εμσηεξηθέο εθδειψζεηο ηεο ζπκπεξηθνξάο
ζπλνδεχηεθε, φπσο ήηαλ θπζηθφ, απφ ηελ αδηαθνξία γηα ηηο πιεπξέο εθείλεο ηνπ
αλζξψπηλνπ ςπρηζκνχ πνπ ζπλδένληαη ηδηαίηεξα κε ηηο γλσζηηθέο επεμεξγαζίεο ηηο
νπνίεο πθίζηαληαη ηα κελχκαηα πνπ δέρεηαη ην άηνκν απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ, αθνχ
απηέο, σο κε νξαηέο θαη κεηξήζηκεο, δελ αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξνδηαγξαθέο πνπ
αλαθέξζεθαλ. ΋ιεο απηέο νη εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο, ην «καχξν θνπηί» ηεο ςπρνινγίαο,
εμνβειίζηεθαλ απφ ην εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ ησλ επηζηεκφλσλ απηψλ, νη νπνίνη
παξέκεηλαλ ζηε κειέηε ηνπ ζρήκαηνο εξέζηζκα – αληίδξαζε (Δ – Α), φπνπ εξέζηζκα
είλαη θάζε πεξηβαιινληηθφο παξάγνληαο πνπ πξνθαιεί απάληεζε – αληίδξαζε απφ ηελ
πιεπξά ηνπ νξγαληζκνχ. Ζ ζπκπεξηθνξά κε απηή ηελ έλλνηα είλαη κία αληίδξαζε ηνπ
νξγαληζκνχ ζηα πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα. Σν ζρήκα απηφ Δ – Α σο ε ζηνηρεηψδεο
ζπκπεξηθνξηθή κνλάδα αληαπνθξηλφηαλ ζην αίηεκα ηεο επηζηεκνληθφηεηαο. Ζ ζχλζεηε
ζπκπεξηθνξά κε άιια ιφγηα ζεσξήζεθε σο κηα ζχλζεζε πνιιψλ ηέηνησλ ζηνηρεησδψλ
ζπκπεξηθνξηθψλ κνλάδσλ.
΢ην ζρήκα απηφ, ε ζπκπεξηθνξά είλαη αληίδξαζε ηνπ νξγαληζκνχ ζηα
πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα. Έηζη ην πεξηβάιινλ απέθηεζε μερσξηζηή ζεκαζία, σο
παξάγνληαο πνπ επηδξά ζεκαληηθά ζηελ κάζεζε, απφ ηελ πιεπξά ηνπ νξγαληζκνχ,
ζπγθεθξηκέλσλ ζπκπεξηθνξψλ. Λέγνληαο δε πεξηβάιινλ νη ζεσξίεο απηέο ελλννχλ
νηηδήπνηε, θπζηθφ ή θνηλσληθφ, πεξηβάιιεη ην άηνκν. Σν πεξηβάιινλ ινηπφλ,
πξνζδηνξίδεηαη αληηθεηκεληθά, επνκέλσο κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηφ, κε ηνλ ίδην ηξφπν,
απφ φια ηα άηνκα.
Βέβαηα νξγαληζκφο θαη πεξηβάιινλ αιιειεπηδξνχλ θαηά θάπνην ηξφπν, κε ηελ έλλνηα
φηη ην έλα επηδξά ζην άιιν. ΋κσο ε έλλνηα ηεο αιιειεπίδξαζεο, ζηηο ζπκπεξηθνξηθέο
ζεσξίεο, έρεη ηε κνξθή ηεο ζπλαθνινπζεηηθά ελαιιαζζφκελεο αληίδξαζεο. Άηνκν
δειαδή θαη πεξηβάιινλ επηδξνχλ ην έλα ζην άιιν θαη αθνινπζεί ε αληίδξαζε θαζελφο
143
Οη θηινζνθηθέο ξίδεο ησλ ζεσξηψλ πνπ εμεηάδνπκε βξίζθνληαη ζηνλ επηζηεκνληθφ ξεαιηζκφ θαη ζηε
ζχγρξνλε εθδνρή ηνπ ηνλ ινγηθφ εκπεηξηζκφ. ΢χκθσλα κε ην ξεαιηζκφ, ν θπζηθφο θφζκνο πνπ καο
πεξηβάιιεη είλαη πξαγκαηηθφο. Τπάξρεη θαη κάιηζηα κε ηε κνξθή πνπ ιίγν πνιχ ηνλ αληηιακβαλφκαζηε
κε ηηο αηζζήζεηο καο θαη ζα ππήξρε ζηελ ίδηα θαηάζηαζε, αθφκε θαη αλ δελ ππήξραλ ηα αλζξψπηλα φληα
λα ηνλ αληηιακβάλνληαη. Καηά ηνλ ζχγρξνλν ινγηθφ εκπεηξηζκφ ε επηζηεκνληθή γλψζε είλαη ή πξέπεη λα
είλαη αληηθεηκεληθή. Πξέπεη, δειαδή, λα πεξηγξάθεη πηζηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Σελ
επηζηήκε επνκέλσο ελδηαθέξνπλ ηα κεγέζε πνπ κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηά δηα ησλ αηζζήζεσλ ή κε
θάπνηα φξγαλα ηα νπνία βέβαηα αλαθέξνληαη ζε απηέο, πιηθέο κε ηελ επξεία έλλνηα, νληφηεηεο, πνπ
πάλησο κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ κε ηηο θαηάιιειεο ηερληθέο.
85
απ‟ απηά. Πξφθεηηαη δειαδή, γηα κηα δηαδηθαζία πνπ γίλεηαη ζε δηαθνξεηηθνχο ρξφλνπο
θαη κε μερσξηζηνχο ξφινπο, γηα ηνλ θαζέλα απφ ηνπο δχν πφινπο ηεο ζρέζεο απηήο,
θάζε θνξά. Γειαδή ην πεξηβάιινλ επηδξά πάλσ ζην άηνκν κε θάπνην εξέζηζκα θαη
πξνθαιεί αληίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε βάζε ηελ έκθπηε θαη ηελ εμαξηεκέλε ηνπ
ζπκπεξηθνξά. Απηή ε αληίδξαζε ηνπ αηφκνπ απνηειεί θαη ηε δηθή ηνπ επίδξαζε πάλσ
ζην πεξηβάιινλ. Σν πεξηβάιινλ πάιη κε ηε ζεηξά ηνπ αληαπαληά ζην άηνκν. Ζ
ελαιιαζζφκελε απηή αληίδξαζε αηφκνπ – πεξηβάιινληνο μεθηλάεη απφ ην πεξηβάιινλ,
αιιά θαη απηφ ην ίδην ην πεξηβάιινλ φπσο θαη ην άηνκν ινγίδνληαη παζεηηθά.
Πξφθεηηαη γηα ηε κεραληζηηθή ινγηθή ηεο γξακκηθήο αηηηφηεηαο πνπ θάπνηα αηηία
πξνθαιεί θάηη, θαη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ θάηη άιιν, θ.ν.θ.
Μεραληζηηθά εμάιινπ γίλεηαη αληηιεπηφο ν θφζκνο θαη ν άλζξσπνο. ΢ην
ζπκπεξηθνξηζκφ ν θφζκνο θαη νη λφκνη πνπ δηέπνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπ παξαπέκπνπλ
ζηε ιεηηνπξγία ελφο γηγάληηνπ θαη πνιπζχλζεηνπ κεραληζκνχ, ζηνλ νπνίν θεληξηθφ
ξφιν παίδεη ε αξρή ηνπ αηηίνπ θαη ηνπ απνηειέζκαηνο, ελψ ν άλζξσπνο, εάλ πξφθεηηαη
λα ηχρεη επηζηεκνληθήο δηεξεχλεζεο, πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί, θαη έηζη
αληηκεησπίδεηαη, ζαλ κηα πνιπζχλζεηε θαη πνιχπινθε κεραλή. ΢ηα πιαίζηα κηαο
ηέηνηαο νπηηθήο ε εκπεηξία νξίδεηαη σο ε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο εμάξηεζεο, θαηά ηελ
νπνία έλαο αλζξψπηλνο νξγαληζκφο είηε καζαίλεη λέεο απαληήζεηο, είηε κεηαβάιιεη ηηο
παιηέο, πξάγκα πνπ απνξξέεη απφ ηελ επελέξγεηα νξηζκέλσλ εξεζηζκάησλ πάλσ ζηα
αηζζεηήξηα φξγαλά ηνπ. ΢πλαθφινπζα ε αληίιεςε είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ
δηελεξγείηαη ζε δχν θάζεηο. ΢ε πξψηε θάζε ε αληίιεςε ζπλίζηαηαη ζηε (θσηνγξαθηθή)
απεηθφληζε ηνπ θπζηθνχ θαη θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο κέζσ ησλ αηζζεηήξησλ
νξγάλσλ. Σα αηζζεηήξηα φξγαλα ζα «δηαβάζνπλ» θαη ζα θαηαγξάςνπλ απηά πνπ
δηάβαζαλ ζην λεπξηθφ ζχζηεκα. Βεβαίσο δε ζα πξνζιάβνπλ ηα πάληα, νχηε φκσο θαη
ζα θάλνπλ θάπνηα επηινγή. Θα ζπιιάβνπλ εθείλα ηα αληηθείκελα, πνπ ε ηχρε ή νη
πξνεγνχκελεο εμαξηήζεηο ηνπ αηφκνπ ζα πξνθαιέζνπλ ηελ επαηζζεηνπνίεζή ηνπο. ΢ε
κηα δεχηεξε θάζε ην άηνκν απνδίδεη λφεκα ζε φ,ηη έρνπλ πξνζιάβεη νη αηζζήζεηο. Ζ
αιήζεηα, ηέινο, ζηε ζεψξεζε απηή είλαη κηα θαη δεδνκέλε. Ζ αιήζεηα βξίζθεηαη εθεί
έμσ θαη πεξηκέλεη ηνπο επηζηήκνλεο λα ηε βξνπλ.
Ζ ζπκπεξηθνξηθή, ηέινο, αληίιεςε γηα ηε ζθέςε είλαη φηη πξφθεηηαη γηα ζπκπεξηθνξά
απάληεζεο ζε ζπκβνιηθά εξεζίζκαηα. ΢χκβνια είλαη γεγνλφηα πνπ αληηπξνζσπεχνπλ
θάηη πνπ ππάξρεη πέξα απφ ηνλ εαπηφ ηνπο. Δπνκέλσο ε ζθέςε είλαη ζπκβνιηθή
ζπκπεξηθνξά, ζπκπεξηθνξά δειαδή απάληεζεο ζε ζπκβνιηθφ εξεζηζκηθφ πιηθφ. Ο
νξγαληζκφο δειαδή δηακνξθψλεη ζπκβνιηθέο απαληήζεηο ζε κηθξνγξαθία
δνθηκάδνληαο ηηο αλαηξνθνδνηηθέο αληηδξάζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβνχλ, αλ
απηέο νη ζπκπεξηθνξέο πνπ δνθηκάδνληαη ζπκβνιηθά ζπλέβαηλαλ αιεζηλά. Καηά ηνλ
John B. Watson ε ζθέςε απνηειεί ελδηάζεηε νκηιία, κηα νκηιία κε ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ
καο. Καηά ηνλ Skinner144, ηέινο, ε ζθέςε είλαη άδειε ζπκπεξηθνξά. Μπνξεί λα
πξνεγείηαη ηεο έθδειεο ζπκπεξηθνξάο, αιιά ε πξάμε καο δελ κπνξεί λα απνδνζεί ζηε
ζθέςε, ε πξάμε δελ είλαη «έθθξαζε» ή ζπλέπεηα ηεο ζθέςεο, αθνχ θαη νη δχν πξέπεη
λα απνδνζνχλ ζηηο ίδηεο κεηαβιεηέο.
΢ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε νη ζπλέπεηεο κηα ηέηνηαο ζεψξεζεο είλαη φηη ηε ζρνιηθή
χιε πξέπεη λα ηελ επηιέγνπλ άλζξσπνη ελήιηθεο κε ηηο θαηάιιειεο εηδηθέο γλψζεηο ζην
θάζε επηζηεκνληθφ πεδίν. Ζ κάζεζε είλαη κηα πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν δηαξθήο
κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ επέξρεηαη σο απνηέιεζκα ηεο εγθαηάζηαζεο
εμαξηήζεσλ, ελψ ε δηδαζθαιία δελ είλαη παξά ε ηερληθή κε ηελ νπνία ν δάζθαινο
θαηαθέξλεη λα θάλεη δεθηηθνχο ηνπο καζεηέο απέλαληη ζηα θαηάιιεια εξεζίζκαηα θαη
λα επηηχρεη ηε ζπλεηξκηθή ζχλδεζε απηψλ ησλ εξεζηζκάησλ κε ηηο επηζπκεηέο
144
Bigge, M. L., (1990) Θεσξίεο κάζεζεο … φ.π., ζει. 191
86
ζπκπεξηθνξέο. Ζ γλψζε, ηέινο, είλαη κηα ζσξεπηηθή δηαδηθαζία ζπγθέληξσζεο φιν θαη
πεξηζζφηεξσλ ζπλδέζεσλ. Μέζα ζε κηα ηέηνηα ινγηθή, ε κάζεζε είλαη κηα παζεηηθή
δηαδηθαζία απφ ηελ πιεπξά ηνπ καζεηή. Ζ ελεξγφο ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή ζηελ φιε
δηαδηθαζία δελ ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα. Αξθεί ν καζεηήο λα πεηζηεί λα κειεηήζεη θαη λα
θάλεη πνιιέο επαλαιήςεηο, ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ νη θαηάιιειεο εμαξηήζεηο145.
΢ην λενζπκπεξηθνξηζκφ ε κάζεζε είλαη δηακφξθσζε ζπλεζεηψλ πνπ δελ έρνπλ
ζρέζε κε θάπνηα ζθνπηκφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ. Ζ έλλνηα ηεο ζθνπηκφηεηαο δε γίλεηαη
απνδεθηή σο ζεκηηφ επηζηεκνληθφ αληηθείκελν, ελψ νη ζπλήζεηεο, ζηηο νπνίεο
ζπλίζηαηαη ε κάζεζε, ζρεκαηίδνληαη κέζσ δεκηνπξγίαο εμαξηήζεσλ πνπ είηε ζπλδένπλ
επηζπκεηέο απαληήζεηο κε ζπγθεθξηκέλα εξεζίζκαηα είηε απμάλνπλ ηηο πηζαλφηεηεο
εκθάληζεο επηδεηνχκελσλ απαληήζεσλ. Ζ ζπκπεξηθνξά, ηέινο, είλαη απνηέιεζκα: α)
ησλ γελεηηθψλ θαηαβνιψλ, β) ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ θαη γ) ησλ εξεζηζκάησλ
(πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ θαη ηα ιφγηα) ηα νπνία επελεξγνχλ πάλσ ζηα άηνκα.
Καηά ηνλ Skinner «δηδαζθαιία είλαη θαηάιιεινο δηαθαλνληζκφο ησλ εληζρπηηθψλ
αιιεινπρηψλ πνπ επηηαρχλνπλ ηε κάζεζε». Οη καζεζηαθνί ζηφρνη, θαηά ηνλ Skinner,
πξέπεη λα δηαρσξίδνληαη ζε κεγάιν αξηζκφ πνιχ κηθξψλ επηδηψμεσλ πνπ εληζρχνληαη ε
κία κεηά ηελ άιιε. Ζ πξνγξακκαηηζκέλε δηδαζθαιία ηελ νπνία πξνηείλεη ζε απηφ
ζπλίζηαηαη. Μηθξά, μεθάζαξα ζαθή βήκαηα ηα νπνία πξνυπνζέηνπλ ηα πξνεγνχκελά
ηνπο θαη ζηα νπνία κπνξεί θάζε καζεηήο λα πξνρσξήζεη κε ηνπο δηθνχο ηνπ ξπζκνχο,
πεγαίλνληαο ζην επφκελν ζηάδην θάζε θνξά πνπ δίλεη ηηο ζσζηέο απαληήζεηο θαη
εηζπξάηηεη ηηο αληίζηνηρεο εληζρχζεηο. ΢ε θάζε πεξίπησζε ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο είλαη ε
ακεζφηεηα ηεο ελίζρπζεο.
΢ηε ινγηθή απηή ζηεξίδεηαη θαη ε πξφηαζή ηνπ γηα δηδαθηηθέο κεραλέο. ΢πζθεπέο ζην
κέγεζνο πεξίπνπ ελφο κηθξνχ καγλεηνθψλνπ, ζηηο νπνίεο ε εθκάζεζε ηεο ζχλζεηεο
ζπκπεξηθνξάο πνπ είλαη θαη ην δεηνχκελν, γίλεηαη κε ηνλ ηεκαρηζκφ ηεο, φπσο
πεξηγξάθεθε παξαπάλσ ζε κηθξά βήκαηα, θαζέλα απφ ηα νπνία είλαη εχθνια
επηηεχμηκν, ελψ ηαπηφρξνλα ε θαηάθηεζή ηνπ θέξλεη ην καζεηή φιν θαη πην θνληά
ζηελ νινθιεξσκέλε ζπκπεξηθνξά πνπ πξέπεη λα κάζεη. ΢ηηο δηδαθηηθέο πάλησο
κεραλέο πξέπεη κάιινλ ν ίδηνο ν καζεηήο λα ζπλζέηεη ηελ απάληεζή ηνπ, ε νπνία, φηαλ
είλαη ζσζηή, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ άκεζε εθδήισζε ελφο εληζρπηηθνχ ζήκαηνο θαη
κπνξεί πιένλ λα πξνρσξήζεη ζην επφκελν βήκα.
2.2. ΓΝΧ΢ΣΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢ ΣΟΤ ΟΛΟΜΟΡΦΗΚΟΤ ΠΔΓΗΟΤ (GESTALT-FIELD)
Οη γλσζηηθέο ζεσξίεο ζηξέθνπλ ην ελδηαθέξνλ καο ζην «καχξν θνπηί» ηνπ

αλζξψπηλνπ ςπρηζκνχ, ζηηο γλσζηηθέο δηεξγαζίεο πνπ ζπληεινχληαη κέζα καο. Ζ
γλσζηηθή ςπρνινγία απνηειεί πξντφλ ηεο ζχγθξνπζεο θαη αληηπαξάζεζεο ησλ
αξρψλ ηεο ςπρνινγίαο ηεο ςπρεδειηθήο νπκαληζηηθήο απηελεξγνπνίεζεο θαη ησλ
αξρψλ ηνπ ινγηθνχ εκπεηξηζηηθνχ ζπκπεξηθνξηζκνχ. Γηα ηηο ζεσξίεο απηέο ε
κάζεζε είλαη αλαδηνξγάλσζε ηνπ ςπρνινγηθνχ θφζκνπ ηνπ αηφκνπ, ηνπ θφζκνπ
145
Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φισλ ησλ ζπκπεξηθνξηθψλ ζεσξηψλ είλαη ε κεραληθή αληίιεςε γηα ηε ζρέζε
εξεζίζκαηνο – απάληεζεο. Αθεηεξηαθφ ζεκείν ησλ ζεσξήζεσλ απηψλ απνηεινχλ ηα πεηξάκαηα ηνπ
Pavlov απφ ηα νπνία πξνέθπςε ε ιεγφκελε θιαζζηθή εμάξηεζε, πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αξρή ηνπ
ζπλεηξκνχ, ζχκθσλακε ηελ νπνία ε ρξνληθή θαη ηνπηθή ζχκπησζε νδεγεί ζηε δεκηνπξγία εμάξηεζεο
κηαο απάληεζεο απφ έλα εξέζηζκα. Ζ ζπληειεζηηθή εμάξηεζε, κε ηελ νπνία αζρνιήζεθαλ ζηε ζπλέρεηα
νη Thorndike θαη Skinner ζηεξίδεηαη ζηελ αλαηξνθνδφηεζε. Ζ εθ ησλ πζηέξσλ ηθαλνπνίεζε ή ν
κεηξηαζκφο ηεο έληαζεο θάπνηαο νξγαληθήο αλάγθεο ή παξνηξπληηθνχ εξεζίζκαηνο ιεηηνπξγεί
εληζρπηηθά γηα ηε ζπκπεξηθνξά πνπ κφιηο πξνεγνπκέλσο εθδειψζεθε. ΢ηελ πεξίπησζε απηή, ε
πηζαλφηεηα επαλάιεςεο ηεο ζπκπεξηθνξάο απμάλεηαη, αθνχ απηή ζπλδέεηαη κε ηελ «αληακνηβή» πνπ
δελ είλαη ηίπνη‟ άιιν απφ ηελ εμάιεηςε ή κείσζε ηεο ζηέξεζεο πνπ αηζζάλεηαη ν νξγαληζκφο.
87
δειαδή πνπ αληηιακβάλεηαη ην ζπγθεθξηκέλν άηνκν θαη κάιηζηα κε ηνλ ηδηαίηεξν

πξνζσπηθφ ηνπ ηξφπν πνπ ηνλ αληηιακβάλεηαη.
Κεληξηθή έλλνηα είλαη απηή πνπ αληηζηνηρεί ζηε γεξκαληθή ιέμε Gestalt, ηεο νπνίαο ε
πιεζηέζηεξε αληίζηνηρε ζηα ειιεληθά βξίζθεηαη ίζσο ζηελ πεξίθξαζε «νινθιεξσκέλε
ζπλδηακφξθσζε». Πξφθεηηαη γηα έλα φινλ, έλα νξγαλσκέλν ζχλνιν, ην νπνίν δελ
κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ απφ ηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ. Ο άλζξσπνο ζχκθσλα κε
ηνπο πξνδξφκνπο ηεο ςπρνινγίαο ηνπ νινκνξθηθνχ πεδίνπ ηείλεη απζφξκεηα πξνο ηελ
νινθιήξσζε ησλ ειιεηπηηθψλ κνξθψλ.
Ζ αλζξψπηλε ινηπφλ αληίιεςε ηείλεη ζηηο νινθιεξσκέλεο κνξθέο. Οη ζχλζεηεο
νληφηεηεο επηπιένλ παίξλνπλ ην λφεκά ηνπο απφ ην φινλ, απφ ηε ζπλάξζξσζε ησλ
επηκέξνπο θαη φρη απφ ηα κεκνλσκέλα ζηνηρεία. Σέινο γίλεηαη κία δηάθξηζε αλάκεζα
ζηε κνξθή θαη ζην θφλην. Ζ κνξθή αληηπξνζσπεχεη ηα δεδνκέλα εθείλα πνπ
βξίζθνληαη ζην πξνζθήλην θαη κνλνπσινχλ ηελ πξνζνρή καο, ελψ ην θφλην, ζνιφ θαη
αζαθέο, πεξηιακβάλεη πιήζνο άιισλ ζηνηρείσλ πνπ βξίζθνληαη κέζα ζηα φξηα ηνπ
αληηιεπηηθνχ καο θφζκνπ αιιά δελ είλαη ελεξγά ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή.
Ο Kurt Lewin, ρξεζηκνπνηψληαο ην πλεχκα ηεο κνξθνινγηθήο ςπρνινγίαο,
πξνζέζεζε λέα ζηνηρεία θαη δεκηνχξγεζε κία ςπρνινγία πεδίνπ πνπ ηελ νλφκαζε
ηνπνινγηθή θαη αμνληθή ςπρνινγία146. Μέζα απφ απηή ηε δηαδξνκή νη γλσζηηθέο
ζεσξίεο θαηέιεμαλ ζηελ αληίιεςε ελφο αηφκνπ πνπ δελ έρεη απιά ζρέζεηο κε ην
πεξηβάιινλ ηνπ ην νπνίν επεξεάδεη θαη απφ ην νπνίν επεξεάδεηαη, αιιά, βξίζθεηαη ζε
ηαπηφρξνλε θαη ακνηβαία αιιειεπίδξαζε κε ην ςπρνινγηθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Σν άηνκν,
δειαδή, αιιειεπηδξά ζπζρεηίδνληαο ηνλ εαπηφ ηνπ, φπσο ηνλ αληηιακβάλεηαη, κε απηά
πνπ ππάξρνπλ γχξσ ηνπ, έηζη φπσο ηα αληηιακβάλεηαη. Απηφ γίλεηαη κε ηνλ εμήο ηξφπν:
ην άηνκν πξνζπαζψληαο λα πεηχρεη ηηο επηδηψμεηο ηνπ δίλεη λφεκα ζηα αληηθείκελα ηνπ
πεξηβάιινληνο, εθείλα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο επηδηψμεηο ηνπ, θαη επηρεηξεί λα ηα
ρξεζηκνπνηήζεη γηα λα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ.
Οη θηινζνθηθέο αθεηεξίεο ησλ γλσζηηθψλ ζεσξηψλ ζα πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζηνλ
παιαηφηεξν πξαγκαηηζκφ, γηα ηνλ νπνίν θξηηήξην ηεο αιήζεηαο είλαη ε σθειηκφηεηα θαη
ζηνλ ζχγρξνλν ζεηηθφ ζρεηηθηζκφ. «Ο ζεηηθφο ζρεηηθηζκφο είλαη έλαο ςπρνινγηθφο
εκπεηξηζκφο, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε εκπεηξία ηνπ αηφκνπ απμάλεηαη κέζα απφ ηελ
επηδίσμε ησλ ζηφρσλ ηνπ»147. Πξφθεηηαη βέβαηα γηα ηελ εθαξκνγή ηεο πξαγκαηηζηηθήο
πξννπηηθήο ζηε γλσζηηθή ςπρνινγία.
Ο ζεηηθφο ζρεηηθηζκφο νχηε απνξξίπηεη νχηε απνδέρεηαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα, πνπ
νξίδεηαη κε απφιπην ηξφπν. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ ζηξέθεηαη ζηελ ςπρνινγηθή
πξαγκαηηθφηεηα πνπ είλαη κε ιίγα ιφγηα εθείλν πνπ «θαηαιαβαίλνπκε» απφ απηά πνπ
απνθνκίδνπκε απφ ην πεξηβάιινλ πνπ καο πεξηβάιιεη. Απηφ δε ζεκαίλεη φηη ε
πξαγκαηηθφηεηα θαηαζθεπάδεηαη απφ θάζε άηνκν μερσξηζηά αιιά φηη θάζε άηνκν
δηακνξθψλεη ηε δηθή ηνπ «εθδνρή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο». Απηή ε «αηνκηθή εθδνρή ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο», ε ςπρνινγηθή πξαγκαηηθφηεηα, απνηειείηαη απφ ην ζχλνιν ησλ
εξκελεηψλ πνπ ην άηνκν δίλεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη γηα φια φζα ην πεξηβάιινπλ.
Σν πεξηβάιινλ επνκέλσο ζηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο είλαη ςπρνινγηθήο πθήο. Γχξσ καο
κπνξεί λα ππάξρνπλ, θαη ππάξρνπλ, άπεηξα πξάγκαηα. ΋ζα φκσο απφ απηά δε γίλνληαη
αληηιεπηά απφ ην άηνκν, φζν θαη αλ απηά απνηεινχλ ζηνηρεία ηνπ θπζηθνχ ή
θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο, δε ζπκκεηέρνπλ ζηνλ πξνζσπηθφ θφζκν ηνπ αηφκνπ. Απηά
θαηά ζπλέπεηα δελ είλαη ζηνηρεία ηνπ ςπρνινγηθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο. Αληηζέησο,
άιια πνπ δελ είλαη αληηθεηκεληθά παξφληα εθείλε ηε ζηηγκή, κπνξεί λα απαζρνινχλ ηε
ζθέςε θαη λα θαηεπζχλνπλ ηηο επηινγέο θαη απνθάζεηο ηνπ αηφκνπ, φπσο νη αλακλήζεηο
146
147
88
απφ ην παξειζφλ ή νη θηινδνμίεο γηα ην κέιινλ. Απηά βέβαηα είλαη ζηνηρεία ηνπ
ςπρνινγηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ αηφκνπ, αθνχ αζθνχλ ελεξγφ επίδξαζε ζηηο
επηδηψμεηο ηνπ. Απηά ζεκαίλνπλ φηη ην πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ θάπνηα δεδνκέλε
ρξνληθή ζηηγκή, νξηδφκελν ςπρνινγηθά, πεξηιακβάλεη φια εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ είλαη
παξφληα ζηε ζπλείδεζε ηνπ αηφκνπ, απφ ην παξφλ, ην παξειζφλ θαη ην κέιινλ, έηζη
φπσο γίλνληαη απφ απηφ αληηιεπηά εθείλε ηε ρξνληθή ζηηγκή.
Δπνκέλσο θάζε άηνκν έρεη ην δηθφ ηνπ αληηιεπηηθφ πεξηβάιινλ. Κάζε θνξά πνπ κηα
λέα εκπεηξία κεηαβάιιεη απηφ ην πεξηβάιινλ, ην παιηφ πεξηβάιινλ ράλεηαη, κε ηε
κνξθή πνπ είρε πξνεγνπκέλσο, θαη δελ είλαη δπλαηφλ λα απνθηεζεί πνηέ μαλά αθξηβψο
ην ίδην κε πξψηα. Ο επηζεηηθφο πξνζδηνξηζκφο ζεηηθφο, απφ ηνλ „ζεηηθφ ζρεηηθηζκφ‟,
αλαθέξεηαη ζηε δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηεζεί θαηά ηξφπν επνηθνδνκεηηθφ ε
δεκηνπξγνχκελε γλψζε γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ηεο αλζξσπφηεηαο.
Ο ζρεηηθηζκφο φκσο δελ αλαηξεί ηε δπλαηφηεηα ηειηθά ηεο γλψζεο; Ζ ζρεηηθφηεηα
αλαθέξεηαη ζηελ απφθαλζε γηα ηε θχζε ελφο πξάγκαηνο ζε ζρέζε κε θάπνην άιιν.
Απηφ φκσο δελ θαηαιήγεη ζε ηειηθή άγλνηα; Ζ απάληεζε είλαη φρη. Ναη κελ ε
«απφιπηε», «αληηθεηκεληθή» αιήζεηα δελ είλαη εθηθηή – εμάιινπ είλαη ηδηαίηεξα
ακθηζβεηήζηκν θαηά πφζν θάηη ηέηνην είλαη αλζξσπίλσο δπλαηφλ – αιιά είλαη εθηθηή ε
δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ εθείλσλ ελλνηψλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θαζνδεγήζνπλ ηε
δξάζε καο ζε δξφκνπο βειηίσζεο ηεο αηνκηθήο θαη ηεο ζπιινγηθήο δσήο. Αο
ζπκεζνχκε ηνλ Νίηζε πνπ έιεγε, φηη ε αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο είλαη ε θαηαζηξνθή ηεο
θηινζνθίαο· ή, ζε πην πξαθηηθφ επίπεδν, φηη ε αλαθνξά ζε κέηξα θαη ζηαζκά πνπ
βέβαηα είλαη αλζξψπηλα δεκηνπξγήκαηα, απζαίξεηα θαηαζθεπαζκέλα, ησλ νπνίσλ ε
κφλε αμία είλαη φηη δηεπθνιχλνπλ, έρνπλ θάπνηα ρξεζηκφηεηα.
Ο άλζξσπνο δελ κπνξεί λα βξεη θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηειηθή θαη απφιπηε
αιήζεηα. Μπνξεί φκσο λα θαηαζθεπάζεη έλα επνηθνδνκεηηθφ ζψκα γλψζεσλ.
Γλψζεσλ πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ ηεο αηνκηθήο
θαη ζπιινγηθήο δσήο. Έλα ζψκα γλψζεσλ φκσο πνπ έρεη πξνζσξηλή εγθπξφηεηα κέρξη
λα αλαζθεπαζηεί, μεπεξαζηεί ή θαιχηεξα εμειηρζεί θαη βειηησζεί.
΢ην βαζκφ πνπ ε γλψζε θαη ε αιήζεηα είλαη αλζξψπηλεο θαηαζθεπέο , είλαη ινγηθφ
φηη ε εμέιημε ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ζα νδεγήζεη θαη ζε λέα αληίιεςε ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο, επνκέλσο θαη ζε αιιαγή ηεο γλψζεο θαη ηεο αιήζεηαο. Ζ αιιαγή
είλαη κία ζηαζεξή πξνζκνλή ηνπ ζεηηθνχ ζρεηηθηζκνχ. Σν δε θξηηήξην ηεο αιήζεηαο δελ
είλαη ε αληαπφθξηζή ηεο πξνο ηελ πξαγκαηηθή θχζε ησλ πξαγκάησλ θαη ηελ
αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα, ε αληηζηνηρία ηεο πξνο ηελ ππέξηαηε αιήζεηα, ή
νηηδήπνηε παξφκνην ν ινγηθφο εκπεηξηζκφο επηδηψθεη, αιιά ε νξζφηεηα ηεο πξφβιεςεο.
Ζ πξαγκαηηζηηθή ρξνηά ηεο ζεηηθήο ζρεηηθηζηηθήο ζεψξεζεο είλαη ηδηαίηεξα εκθαλήο
ζην ζεκείν απηφ.
Δκπεηξία είλαη ε αιιειεπίδξαζε ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη αλάκεζα ζ‟ έλα άηνκν
θαη ην πεξηβάιινλ πνπ εκπίπηεη ζηελ αληίιεςε απηνχ ηνπ αηφκνπ θαη ε
ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ ζπλεπεηψλ πνπ έρεη ε αιιειεπίδξαζε απηή,
ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ βέβαηα ησλ αμηνινγήζεσλ ησλ ζπλεπεηψλ απηψλ απφ ην άηνκν.
Καηά ηνλ Dewey, «ην λα καζαίλνπκε απφ ηελ εκπεηξία απνηειεί πξαγκαηνπνίεζε κηαο
ακθίδξνκεο ζχλδεζεο αλάκεζα ζ‟ απηφ πνπ επελεξγνχκε πάλσ ζηα πξάγκαηα θαη ζ‟
απηφ πνπ ζπλαθφινπζα απνιακβάλνπκε ή ππνθέξνπκε απφ κέξνπο ησλ πξαγκάησλ».
Ζ αληίιεςε είλαη κηα δηαδηθαζία επηιεθηηθή. Σν λφεκα παξεκβαίλεη απφ ηελ αξρή
ηεο αληηιεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Με άιια ιφγηα δελ δηαζπάηαη ε αληηιεπηηθή
δηαδηθαζία ζηελ αηζζεηεξηαθή θάζε θαη ζηε λνεκαηνδνηηθή. Καη ηνχην δηφηη, γηα λα
ππνπέζεη θάηη ζηελ αληίιεςε πνπ αηφκνπ, πξέπεη λα έρεη θάπνην λφεκα γηα ην άηνκν
απηφ, πξάγκα ην νπνίν βέβαηα ζεκαίλεη φηη ην αληηθείκελν πξέπεη λα έρεη θάπνηα ζρέζε
κε ηηο επηδηψμεηο ηνπ. Απηή ε ρξεζηκνζεξηθή πιεπξά ηνπ αληηθεηκέλνπ είλαη αθξηβψο ε
89
ζχλδεζή ηνπ κε έλα ζθνπφ. Ζ ζηνρν-θεληξηθή ινηπφλ ζπκπεξηθνξά, δηαθέξεη

νπζηαζηηθά απφ ηε κεραληζηηθή αληίιεςε ηνπ ζπκπεξηθνξηζκνχ. Πξφθεηηαη γηα κηα
δξαζηεξηνπνίεζε ηνπ αηφκνπ, πνπ κε ηξφπν ελεξγεηηθφ ςάρλεη λα βξεη ζην πεξηβάιινλ
ηνπ ηα δεδνκέλα εθείλα πνπ ζα ην βνεζήζνπλ λα θέξεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ εηο πέξαο.
Δπηπιένλ ε ζεκαζία κηαο αίζζεζεο ή αληίιεςεο βξίζθεηαη πάληνηε ζε ζρέζε κε κηα
ζπλνιηθή θαηάζηαζε. Έλα πξάγκα γίλεηαη αληηιεπηφ πάληα κέζα ζε έλα ζχζηεκα
ζρέζεσλ, ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ηφζν ην πξάγκα, φζν θαη ην πξφζσπν πνπ
αληηιακβάλεηαη ζε ζρέζε κε ην ζπγθεθξηκέλν ςπρνινγηθφ ηνπ πεξηβάιινλ κε ην νπνίν
αιιειεπηδξά εθείλε ηε ζηηγκή θαη ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηηο επηδηψμεηο ηνπ θαη ηηο
πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο ηνπ, ην ςπρνινγηθφ ηνπ κε άιια ιφγηα παξφλ πνπ
ελζσκαηψλεη ην παξειζφλ θαη ην κέιινλ ηνπ, φπσο απηφ ην «αληηιακβάλεηαη» εθείλε
ηε ζηηγκή.
΢πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη ηα θνηλά ζεκεία ησλ γλσζηηθψλ ζεσξηψλ είλαη:
1. Γίλνπλ έκθαζε ζηηο ςπρνινγηθέο ιεηηνπξγίεο ζε αληίζεζε πξνο ηνπο
ζπκπεξηθνξηζηέο πνπ επηθεληξψλνπλ ζηηο θπζηθέο φςεηο ησλ αλζξψπηλσλ
δξαζηεξηνηήησλ. Απηφ δελ έρεη θακία ζρέζε κε κεηαθπζηθέο αληηιήςεηο ή
ινγνηερληθνχ ηχπνπ ζεσξήζεηο ηνπ ςπρνινγηθνχ. Σν ςπρνινγηθφ εδψ λνείηαη σο ην
ελαξκνληζκέλν κε ηε «ινγηθή ελφο αλαπηπζζφκελνπ κπαινχ ή κηαο αλαπηπζζφκελεο
λνεκνζχλεο», πξάγκα πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ζρεηηθηζηηθή – αιιειεπηδξαζηαθή
αληίιεςε πνπ θαηέρεη θεληξηθή ζέζε ζηηο ζεσξίεο απηέο.
2. Ζ ζρεηηθηζηηθή – αιιειεπηδξαζηαθή αληίιεςε. ΢ηε ζέζε ηεο κεραληζηηθνχ ηχπνπ
αηηηφηεηαο ησλ ζπκπεξηθνξηζηψλ πξνηάζζεηαη κηα ινγηθή αιιειεμάξηεζεο. Γελ
ππάξρνπλ ζηελ αληίιεςε απηή αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο θαη εμαξηεκέλεο αιιά φιεο νη
κεηαβιεηέο ζεσξνχληαη αιιειεμαξηψκελεο. Δπηπιένλ νη λνεηηθέο ηνπ εηθφλεο
βξίζθνληαη πάληα ζε νιφηεηεο δνκέο πνπ ζπζρεηίδνπλ θαη ζπλδένπλ θάζε εηθφλα κε
πιήζνο άιισλ εηθφλσλ θαη έηζη απηέο απνθηνχλ ην λφεκά ηνπο. Σν άηνκν δε γλσξίδεη
ηα πξάγκαηα «θαζ‟ εαπηά». Απηφ πνπ γλσξίδεη είλαη απηφ πνπ ην ίδην αληηιακβάλεηαη
σο ηέηνην, παίξλνληαο ζηνηρεία απφ ην πεξηβάιινλ θαη εξκελεχνληάο ηα, θαζψο
επηδηψθεη δηάθνξνπο ζθνπνχο ηνπ.
3. Ζ επηθέληξσζε ζηε ζπγρξνληθφηεηα. Οχηε ην παξειζφλ νχηε ην κέιινλ έρνπλ
επίδξαζε ζηελ ησξηλή θαηάζηαζε, παξά κφλν ζην βαζκφ θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ είλαη
παξφληα ζην παξφλ. Σα παξφληα ίρλε ηνπ παξειζφληνο έρνπλ ζεκαζία, φπσο επίζεο
θαη νη ησξηλέο πξνζδνθίεο, θηινδνμίεο ή πξνβιέςεηο γηα ην κέιινλ. Ζ αξρή ηεο
ζπγρξνληθφηεηαο αθνξά ηφζν ηε κεηαθνξά ησλ ππνιεηκκάησλ εκπεηξηψλ ηνπ
παξειζφληνο κε ηε κνξθή ησλ ηρλψλ ζην παξφλ φζν θαη απηή ηελ ίδηα ηελ αλαδφκεζε
ηνπ αληηιεπηηθνχ παξειζφληνο κε βάζε ην παξφλ. Πξφθεηηαη γηα κηα «δηαδηθαζία θαηά
ηελ νπνία κεηαθέξεηαη ην παξφλ ζην παξειζφλ, παξά ην αληίζηξνθν. Δίλαη κηα
δηαδηθαζία πεξηζζφηεξν επαλαθαζνξηζκνχ ηνπ παξειζφληνο απφ ηελ ησξηλή
θαηάζηαζε, παξά θαζνξηζκνχ ηνπ παξφληνο απφ ην παξειζφλ… Σν παξειζφλ ινηπφλ
αλαζπγθξνηείηαη απφ θάζε λέα θαηάζηαζε, πθίζηαηαη κηα δηαξθή επεμεξγαζία θαη
επαλεξκελεία απφ ηηο παξνληηθέο ζηηγκέο. Έηζη ν άλζξσπνο μεζάβεη θάζε θνξά
μεραζκέλεο εκπεηξίεο θαη θαηαζηάζεηο πνπ ζεσξνχζε άλεπ ζεκαζίαο θαη ηνπο δίλεη
εμέρνπζα ζέζε ζηελ θαηλνχξηα ζπγγξαθή ηεο πξνζσπηθήο ηνπ ηζηνξίαο θαη λέεο
εξκελείεο πνπ λα ηαηξηάδνπλ πηα ζε απηήλ, ελψ θάπνηεο άιιεο, θάπνηε ζεκαληηθέο,
θαηαδηθάδεη ζε ιήζε»148.
4. Ζ ζθνπηκφηεηα ηεο ζπκπεξηθνξάο. Βαζηθή ζέζε ηεο ςπρνινγίαο ηνπ γλσζηηθνχ
πεδίνπ είλαη «φηη θάζε άηνκν, ζην επίπεδν ηεο αλάπηπμεο πνπ βξίζθεηαη, θάλεη φ,ηη
148
Γαζθαιάθεο, Ζ., Ζ θνηλσληθή θαηαζθεπή ηνπ “πξνβιεκαηηθνχ” λένπ, Πξνεθηάζεηο ζηελ
εθπαίδεπζε, η. 7, ζει. 87-94, Άλνημε 1992
90
θαιχηεξν ζρεηηθφ γλσξίδεη γηα νηηδήπνηε λνκίδεη πσο είλαη»149. ΋πσο απφ πνιινχο
κειεηεηέο αλαγλσξίδεηαη, ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ην άηνκν είλαη ε αίζζεζε
ηθαλφηεηαο θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ. Πξφθεηηαη γηα έλα βαζηθφ θίλεηξν ηεο αλζξψπηλεο
δξαζηεξηνπνίεζεο πξνο επίηεπμε ζηφρσλ θαη πινπνίεζε επηδηψμεσλ. Σα άηνκα βάδνπλ
ζηφρνπο θαη θάλνπλ επηινγέο πξνζπαζψληαο λα ηθαλνπνηήζνπλ κε ηνλ θαιχηεξν, πην
εχθνιν θαη πην γξήγνξν ηξφπν ηηο επηζπκίεο θαη επηδηψμεηο ηνπο, έηζη φπσο απηά
αληηιακβάλνληαη ηηο ζπλζήθεο θαη ηνλ εαπηφ ηνπο. ΢ηηο επηδηψμεηο ηνπο απηέο
πξνβιέπνπλ ηελ πηζαλφηεηα επηηπρίαο ή απνηπρίαο θαη ζπλππνινγίδνπλ ηελ αμία ηνπ
ζηφρνπ, θαζψο θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ, αιιά θαη ηελ ηθαλφηεηα επίηεπμεο, ηελ
πξνζπάζεηα πνπ απαηηείηαη θαη πνπ πξνηίζεηαη ην άηνκν λα θαηαβάιεη, θαη ηελ
πηζαλφηεηα εκπινθήο ηπραίσλ παξαγφλησλ κε ηηο ζπλέπεηέο ηνπο. Γελ είλαη ηπραίν ην
γεγνλφο φηη ζε πεξηπηψζεηο πνπ θάπνηνο δελ θάλεη ηίπνηα, ςάρλεη λα βξεη θάηη λα
αζρνιεζεί.
Ζ ΜΑΘΖ΢Ζ ΢ΣΗ΢ ΓΝΧ΢ΣΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢

Μάζεζε γηα ηελ νινκνξθηθή ςπρνινγία ηνπ γλσζηηθνχ πεδίνπ είλαη ε δηαδηθαζία
αλάπηπμεο λέσλ δηαηζζήζεσλ ή κεηαβνιήο ησλ παιαηψλ. Γηαίζζεζε δε, είλαη ε
αληίιεςε ζρέζεσλ. Οη ζρέζεηο απηέο αθνξνχλ ηα ζηνηρεία ηνπ ςπρνινγηθνχ
πεξηβάιινληνο ηνπ αηφκνπ θαη βέβαηα ηε ζρέζε ηνπ «εαπηνχ» ηνπ κε απηά. Πιελ φκσο
απηή ε αληίιεςε ησλ ζρέζεσλ ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ δελ είλαη παξά απηφ
πνπ νλνκάδνπκε λφεκα. Καηά ζπλέπεηα ε αλάπηπμε λέαο δηαίζζεζεο ζεκαίλεη κία
κηθξφηεξε ή κεγαιχηεξε κεηαβνιή ζηελ αληίιεςε απφ πιεπξάο αηφκνπ ησλ ζρέζεσλ
απηψλ, πνπ ζπλνδεχεηαη απφ κεγαιχηεξεο ή κηθξφηεξεο αιιαγέο ζε επίπεδν λνήκαηνο.
Καζψο, δειαδή, ηα άηνκα επηδηψθνπλ ηελ επίηεπμε ζηφρσλ, ζπρλά δηαβιέπνπλ λένπο
δξφκνπο, λένπο ηξφπνπο ρξεζηκνπνίεζεο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπο, λένπο
επνκέλσο ηξφπνπο ζπζρέηηζεο ηνπ εαπηνχ ηνπο κε ηα δεδνκέλα ηνπ ςπρνινγηθνχ ηνπο
πεξηβάιινληνο.
Σα παξαπάλσ ζεκαίλνπλ φηη ε αλάπηπμε δηαίζζεζεο πξνυπνζέηεη ηελ επηδίσμε
ζηφρνπ, φπσο βέβαηα απηφο νξίδεηαη ζηα πιαίζηα ηεο κνξθνινγηθήο ςπρνινγίαο σο
επηδίσμεο κεηαθίλεζεο απφ κία πεξηνρή ηνπ ςπρνινγηθνχ πεδίνπ ηνπ αηφκνπ ζε κία
άιιε θαη βέβαηα κε ηε κεζνιάβεζε εκπνδίσλ ηα νπνία αθξηβψο εμαλαγθάδνπλ ζηελ
αλαδήηεζε δηεμφδσλ. Σν απνηέιεζκα απηήο ηεο δηεξγαζίαο κπνξεί λα είλαη απφ
επηκέξνπο αιιαγέο κέρξη πιήξε αλαζεψξεζε θαη αλαζπγθξφηεζε ηνπ αληηιεπηηθνχ ε
ςπρνινγηθνχ πεδίνπ ηνπ αηφκνπ.
Δίλαη θαλεξφ φηη ζηα πιαίζηα κηαο ηέηνηαο αληίιεςεο ε αιήζεηα δελ αθνξά ηελ
αληαπφθξηζε ή κε ζε κηα αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα, αιιά ηελ ηθαλφηεηα ηνπ
αηφκνπ λα επηηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ κέζα απφ κηα αλαζεσξεκέλε αληίιεςε ηνπ
θφζκνπ ηνπ. Ζ δηαίζζεζε θαηά ζπλέπεηα έρεη λφεκα ζην βαζκφ πνπ κπνξεί λα
πξνζαξκνζηεί ζηα αληηιεπηηθά δεδνκέλα ελφο αηφκνπ θαη λα ην βνεζήζεη λα δεη
αιιηψο ηνλ θφζκν, θαηά ηξφπν δειαδή πνπ λα εμππεξεηεί ηηο πξνζσπηθέο ηνπ αλάγθεο
θαη ζηφρνπο. Ζ κάζεζε ινηπφλ δελ είλαη κηα δηαδηθαζία απιήο απνηχπσζεο λέσλ
δηαηζζήζεσλ, αιιά πξνυπνζέηεη έλα είδνο ελζσκάησζεο ηνπο κε ηηο θαηάιιειεο
πξνζαξκνγέο ζηα αληηιεπηηθά δεδνκέλα θάζε αηφκνπ.
Δπηπιένλ απηή ε αληίιεςε δελ ηαπηίδεη ηε κάζεζε κε κεηαβνιέο ζηε ζπκπεξηθνξά.
Γηα ηνπο ζπκπεξηθνξηζηέο θάζε κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο απνηειεί κάζεζε θαη
θάζε κάζεζε απνηειεί κεηαβνιή ζπκπεξηθνξάο. Αληίζεηα, ζχκθσλα κε ηελ ςπρνινγία
ηνπ νινκνξθηθνχ πεδίνπ, απηά είλαη δχν δηαθνξεηηθά πξάγκαηα. Αθελφο κπνξεί λα
ππάξμεη κεηαβνιή ζηε ζπκπεξηθνξά ρσξίο λα ππάξμεη κάζεζε, αθεηέξνπ κπνξεί λα
149
Bigge, M. L., (1990) Θεσξίεο κάζεζεο … φ.π.
91
πξαγκαηνπνηεζεί κάζεζε ρσξίο απηή λα ζπλνδεχεηαη απφ παξαηεξήζηκεο κεηαβνιέο

ζηε ζπκπεξηθνξά. Σν θξίζηκν ζηνηρείν δειαδή είλαη ε αληηιεπηηθή δηαδηθαζία θαη φρη
ε πξάμε θαζεαπηή. Μάζεζε θαη ζπκπεξηθνξά έρνπλ κηα πεξηζζφηεξν ζχλζεηε ζρέζε
απφ απηή πνπ παξνπζηάδνπλ νη ζπκπεξηθνξηζηέο. Ζ κάζεζε ζπληειείηαη κελ κέζα απφ
ηελ εκπεηξία, αιιά δε καζαίλεηο απιά θάλνληαο θάηη, γηαηί ε κάζεζε πξνυπνζέηεη θαη
ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ ζπλεπεηψλ απηνχ πνπ πξάηηεηο θαη επνκέλσο κηα ζηαζεξφηεξε
κεηαβνιή ζηηο γλψζεηο, ηηο δεμηφηεηεο, ηηο δηαζέζεηο ηηο αμίεο, ηηο δεζκεχζεηο ηνπ
αηφκνπ.
Ζ ΢ΚΔΦΖ
΢ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο ε ζθέςε είλαη κηα δηαδηθαζία πνιχ πην ελεξγεηηθή απφ απηήλ
πνπ πεξηγξάθεη ν ζπκπεξηθνξηζκφο. Απαηηεί κηα θηλεηνπνίεζε ηνπ αηφκνπ πνπ γίλεηαη
κε αθνξκή κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε θαη κε ζηφρν ην μεπέξαζκα θάπνησλ
εκπνδίσλ ζηηο επηδηψμεηο ηνπ. Δίδακε φηη ζηηο ζεσξίεο απηέο ε κάζεζε είλαη κηα
ζπιινγηζηηθή δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ηα άηνκα είηε αλαπηχζζνπλ λέεο, είηε
ηξνπνπνηνχλ θαη δηαθνξνπνηνχλ ηηο γεληθεπκέλεο δηαηζζήζεηο ή δνθηκαζκέλεο
θαηαλνήζεηο πνπ ήδε θαηέρνπλ. Ο John Dewey ραξαθηήξηδε ζπιινγηζηηθή ζθέςε σο
ηελ «ελεξγεηηθή, επίκνλε θαη πξνζεθηηθή εμέηαζε θάζε πίζηεο ή θάζε ππνηηζέκελεο
κνξθήο ζθέςεο θάησ απφ ην θσο ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηε ζηεξίδνπλ θαη ησλ παξαπέξα
ζπκπεξαζκάησλ πξνο ηα νπνία θαηαηείλεη».
Ζ ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΗΑ ΢ΣΗ΢ ΓΝΧ΢ΣΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢

Οη δηδαθηηθέο εθαξκνγέο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε γλσζηηθή πξνζέγγηζε ησλ
καζεζηαθψλ δεηεκάησλ ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα εμήο:
Δθφζνλ δερφκαζηε φηη εθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο είλαη άλζξσπνη πνπ βξίζθνληαη ζε
αιιειεπίδξαζε κε ην δηθφ ηνπο ςπρνινγηθφ πεξηβάιινλ, ε πξνζπάζεηα θάζε
εθπαηδεπηηθνχ δελ κπνξεί λα είλαη άιιε απφ ηε δηείζδπζε ζην ςπρνινγηθφ πεξηβάιινλ
ηνπ καζεηή, ζηηο θεληξηθνχ ραξαθηήξα πεξηνρέο ηεο αληίιεςήο ηνπ γηα ηνλ θφζκν,
ζηελ απηνεηθφλα ηνπ, ζηηο αμίεο θαη ηα θίλεηξα. ΢εκαληηθή απφ ηελ άπνςε απηή είλαη
ε γλψζε ηεο θνηλσληθήο ζέζεο ηνπ καζεηή ζηα πιαίζηα δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ,
ηεο ζηάζεο ηνπ απέλαληη ζε δηάθνξεο ηδέεο θαη δξαζηεξηφηεηεο θαη ηεο ζέζεο πνπ
έρνπλ ηα δηάθνξα αληηθείκελα ζηα πιαίζηα ηνπ δσηηθνχ ηνπ ρψξνπ, φπσο επίζεο θαη
ηεο αληίιεςεο ηεο ζρέζεο ηνπ «εαπηνχ» ηνπ κε φια απηά.
Δίλαη θαλεξφ φηη απηή ε πξνζπάζεηα κνηξαία ζα μεθηλήζεη απφ ηνλ εληνπηζκφ ησλ
θνηλψλ πεξηνρψλ ησλ δσηηθψλ ρψξσλ εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηή θαη ζηε ζπλέρεηα ν
δάζθαινο ζα πξνρσξήζεη ζηελ θαηαλφεζε ησλ βαζχηεξσλ θαη θεληξηθφηεξσλ ίζσο
πεξηνρψλ ηνπ δσηηθνχ ρψξνπ ηνπ καζεηή.
Σα παξαπάλσ απνβιέπνπλ ζε κηα γλψζε πνπ ζα επηηξέςεη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα
πξνζαξκφζεη θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν, ζχκθσλα κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ
καζεηή, ηηο δηαηζζήζεηο πνπ ζα επηηξέςνπλ ζην καζεηή λα αλαπηχμεη κεγαιχηεξε
ηθαλφηεηα ηθαλνπνίεζεο ησλ αλαγθψλ θαη επηζπκηψλ ηνπ θαη επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ
ηνπ.
Δίλαη θαλεξφ φηη κηα ηέηνηα δηαδηθαζία δελ κπνξεί παξά λα είλαη
πξνβιεκαηνθεληξηθή κε ηελ επξχηεξε έλλνηα ηνπ φξνπ. Κάπνην πξφβιεκα, εκπφδην,
δπζθνιία, αζάθεηα, δπζαξκνλία πξέπεη λα ππάξρεη αθεηεξηαθά ζηε δηδαθηηθή
δηαδηθαζία ή έζησ ε εθ ησλ πζηέξσλ ζχλδεζε κηαο λεναπνθηεζείζαο δηαίζζεζεο κε
ζηφρνπο θαη επηδηψμεηο, ψζηε λα θαλεί ε ρξεζηκφηεηά ηεο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ
πξαγκαηηθφηεηα ηεο δσήο.
92
Αλ, ζχκθσλα κε ηελ αληίιεςε ηνπ ςπρεδειηθνχ νπκαληζκνχ, ε απηφλνκε αλάπηπμε

θάζε παηδηνχ κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο απηελεξγνπνίεζήο ηνπ απνηειεί ην ζηφρν θάζε
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, θξηηήξην δε επηηπρίαο ηεο δηαδηθαζίαο απηήο είλαη ε
δηαηήξεζε ηεο απζεληηθφηεηαο ηεο αληίιεςεο ηνπ παηδηνχ θαη ε θάιπςε ησλ
πξνζσπηθψλ ηνπ αλαγθψλ θαη ελδηαθεξφλησλ, ε απνκλεκφλεπζε ησλ πιεξνθνξηψλ
εθείλσλ πνπ θξίλνληαη απφ ηνπο εηδηθνχο σο αλαγθαίεο ή ρξήζηκεο γηα ην παηδί θαη ηελ
θνηλσλία βξίζθεηαη ζηε βάζε ηεο ζπκπεξηθνξηθήο αληίιεςεο ηεο δηδαζθαιίαο. ΢ηνλ
ζπκπεξηθνξηζκφ ε δηδαζθαιία δηεμάγεηαη ζε κλεκνληθφ επίπεδν κε ηε κνξθή ηεο
ελίζρπζεο ησλ επηζπκεηψλ εηδψλ ζπκπεξηθνξάο πνπ επηηπγράλεηαη κε ηελ παξνπζίαζε
ησλ θαηάιιεισλ εξεζηζκάησλ ζηνλ θαηάιιειν ρξφλν. Ζ θαηαλφεζε, ηέινο, κε ηηο δχν
κνξθέο, επεμεγεκαηηθή θαη δηεξεπλεηηθή, απνηειεί ηελ βάζε ηεο δηδαζθαιίαο ζηε
γλσζηηθή αληίιεςε. Μνινλφηη ε γλσζηηθή πξνζέγγηζε θαη ε εξβαξηηαλή κνηξάδνληαη
ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ επεμεγεκαηηθή θαηαλφεζε δηαθέξνπλ εληνχηνηο ζηε
κεζνδνινγία γηα ηελ επίηεπμή ηεο. Αλ ε επεμεγεκαηηθή θαηαλφεζε αλαθέξεηαη ζηε
ζχλδεζε ηνπ επηκέξνπο κε γεληθφηεξεο εξκελείεο ησλ πξαγκάησλ ψζηε λα κπνξνχλ λα
ρξεζηκνπνηεζνχλ ζε δηάθνξεο αηνκηθέο πεξηπηψζεηο ε εξβαξηηαλή πξνζέγγηζε
επηδηψθεη θαη ζε θάπνην βαζκφ επηηπγράλεη κηα θαηαλφεζε ε νπνία φκσο αξθείηαη ζε
κηα αληίιεςε ζρέζεσλ. Μηα ηέηνηα φκσο θαηαλφεζε «απνηειεί έλα εχζξαπζην θαη
επηθαλεηαθφ επίηεπγκα» ζην βαζκφ πνπ «αγλνεί ην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη ν
ζθνπφο»150. Μηα νπζηαζηηθφηεξε, βαζχηεξε θαη κνληκφηεξεο δηάξθεηαο θαηαλφεζε
πξνυπνζέηεη φηη ν καζεηήο αληηιακβάλεηαη θαη ηελ ρξεζηκφηεηά ηεο. Πξνυπνζέηεη ηελ
αληίιεςε ηεο ρξεζηκφηεηάο ηεο γηα ηελ εμππεξέηεζε ελφο ζθνπνχ. Δπνκέλσο ην
πξφβιεκα ηεο δηδαζθαιίαο ράξηλ ηεο θαηαλφεζεο δελ κπνξεί λα δηαρσξηζηεί απφ ην
πξφβιεκα ηεο δεκηνπξγίαο θηλήηξσλ ζηνπο καζεηέο. ΢θνπφο πνπ ππεξεηείηαη,
ρξεζηκφηεηα, δεκηνπξγία θηλήηξσλ· ε γλσζηηθή ζεψξεζε ζπλεηζθέξεη ζην ζεκείν
απηφ. Καηαλφεζε φκσο δελ κπνξεί λα ππάξμεη αλ δελ ππάξμεη ζχλδεζε κε ην ήδε
δεδνκέλν. Ζ θαηαλφεζε κπνξεί λα έρεη ηε κνξθή ηεο κεηαθνξάο ή κεηάθξαζεο ζα
ιέγακε κηαο δηαίζζεζεο ζηε γιψζζα θαη ηα αληηιεπηηθά δεδνκέλα ηνπ αηφκνπ πνπ
θαηαλνεί. Μπνξεί φκσο λα απνηειεί θαη κηα δηάλνημε δξφκσλ. Μπνξεί λα είλαη κηα
ζπλεηδεηνπνίεζε λέσλ πξννπηηθψλ. Απηή ε ηειεπηαία αλαθέξεηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο
δηεξεπλεηηθήο θαηαλφεζεο.
Σελ δηεξεπλεηηθή θαηαλφεζε, πνπ θαηεμνρήλ ραξαθηεξίδεη ηε γλσζηηθή
πξνζέγγηζε ηεο κάζεζεο, ζηελ νπνία νη γεληθεχζεηο θαηαθηψληαη κέζα απφ επαθή κε
θάηη ην πξνβιεκαηηθφ. ΢ηε δηεξεπλεηηθή θαηαλφεζε ην εκπφδην, ε δπζθνιία, ε
αζάθεηα, ην πξνβιεκαηηθφ νδεγεί ζε κεγαιχηεξε ή κηθξφηεξε αλαδηάηαμε ηνπ δσηηθνχ
ρψξνπ ηνπ αηφκνπ. Δίλαη ε θαηεμνρήλ δηαδηθαζία εκπινπηηζκνχ ηνπ αηφκνπ κέζσ ηεο
ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ηνπ ζηε κάζεζε. Σν ελδηαθέξνλ εδψ είλαη εμαζθαιηζκέλν. Ζ
πξνβιεκαηνθεληξηθφηεηα απηήο ηεο κνξθήο δηδαζθαιίαο εμαζθαιίδεη αθελφο ην
ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή, αθεηέξνπ δεκηνπξγεί ζπλζήθεο παξαγσγήο θαη φρη απιήο
αθνκνίσζεο κηαο έηνηκεο γλψζεο.
150
Bigge, M. L., (1990) Θεσξίεο κάζεζεο … φ.π., ζει. 416-432
93
3. ΚΗΝΖΣΖΡΗΑ ΓΤΝΑΜΖ – ΚΗΝΖΣΡΑ
Παιαηφηεξα ηα θίλεηξα είραλ ζεσξεζεί σο νη παξάγνληεο πνπ θηλεηνπνηνχλ ηνλ

αλζξψπηλν νξγαληζκφ ζε δξαζηεξηφηεηα. ΢ήκεξα γίλεηαη δεθηφ φηη ε θηλεηηθφηεηα θαη
ε δξαζηεξηφηεηα είλαη θαηαζηάζεηο ζπκθπείο πξνο ηε δσή, ελππάξρνπλ θαη
πξνυπάξρνπλ ζε θάζε νξγαληζκφ, ελψ ηα θίλεηξα πξνζδηνξίδνπλ κφλν ην επίπεδν θαη
ηελ θαηεχζπλζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο151. Ζ «θηλεηήξηα δχλακε», ιέεη ε Μ.
Ναζηάθνπ152, «είλαη … ε δχλακε πνπ ελεξγνπνηεί ηε ζπκπεξηθνξά ελφο νξγαληζκνχ
γηα λα πεηχρεη ηελ ηθαλνπνίεζε δηαθφξσλ αλαγθψλ ηνπ … Δίλαη ν εγγελήο δπλακηζκφο
ηεο ζπκπεξηθνξάο, ε έκθπηε δπλαηφηεηα πνπ δηαζέηεη θάζε νξγαληζκφο λα
θηλεηνπνηείηαη, λα αληηδξά, γεληθά λα ζπκπεξηθέξεηαη φηαλ δέρεηαη έλα εζσηεξηθφ ή
εμσηεξηθφ (απφ ην πεξηβάιινλ) εξέζηζκα». Κίλεηξν δε, «νλνκάδεηαη κηα απνθηεκέλε
απφ ηε κάζεζε (ηελ εκπεηξία) κνξθή πνπ παίξλεη ε θηλεηήξηα δχλακε».
΢χκθσλα κε ηελ Α. Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε153 «θίλεηξν είλαη νηηδήπνηε θηλεί, σζεί ή
παξαζχξεη ζε δξάζε έλα άηνκν. Σα θίλεηξα είλαη δπλαηφ λα σζνχλ ην άηνκν
ελεξγψληαο απφ κέζα ή λα ην έιθνπλ ελεξγψληαο απφ έμσ. Κίλεηξα, επνκέλσο, είλαη
ηφζν νη εζσηεξηθέο αηηίεο ηεο ζπκπεξηθνξάο, φπσο ηα έλζηηθηα, νη νξκέο, νη ζθνπνί, νη
επηζπκίεο ή πξνζέζεηο, ηα ζπλαηζζήκαηα, νη δηάθνξεο ζπγθηλεζηαθέο θαηαζηάζεηο, φζν
θαη εμσηεξηθέο αηηίεο, φπσο νη ακνηβέο, ηα ζέιγεηξα ή θφβεηξα, ή νη απσζεηηθνί
εξεζηζκνί».
Ο McCall154 επηθξίλεη ην Φξνυδηζκφ θαη ην ΢πκπεξηθνξηζκφ γηα αλαγσγηζκφ. Σελ
πνηθηιία ησλ θηλήηξσλ ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο αλάγνπλ ν κελ πξψηνο ζηνλ
έξσηα θαη ζην ζάλαην, ν δε δεχηεξνο ζε έλα κηθξφ αξηζκφ βηνινγηθψλ αλαγθψλ κε ηελ
πξνζζήθε θάπνησλ ζρεηηθψλ θαηαζηάζεσλ φπσο ν θφβνο, ν ζπκφο θαη ε απέρζεηα,
θαηαζηάζεσλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε καηαίσζε ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπ νξγαληζκνχ
λα ηθαλνπνηεί ηηο θπζηνινγηθέο ηνπ αλάγθεο (ηξνθήο, χπλνπ, ζεμνπαιηθέο θιπ.), λα
δηαηεξεί ηε δσηηθφηεηά ηνπ θαη λα απνθεχγεη ηνλ πφλν. Οη παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο
απέηπραλ, θαηά ηνλ McCall, λα αληηιεθζνχλ ηε ζεκαζία θάπνησλ ζεκειησδψλ αλ θαη
κε βηνινγηθψλ θηλήηξσλ αηνκηθήο αλάπηπμεο αθελφο θαη ελφο βαζηθνχ θνηλσληθνχ
θηλήηξνπ θνηλσληθήο απνδνρήο θαη αλαγλψξηζεο.
Υξήζηκν εδψ είλαη λα ζεκεησζεί φηη, ελψ ζην παξειζφλ ηα θίλεηξα ζηελ
εθπαίδεπζε ζπλδένληαλ κφλν κε ζπγθεθξηκέλνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο, ζήκεξα απηά
εξεπλψληαη ζε ζπλάξηεζε κε ηηο αλάγθεο ηνπ καζεηή, ηέηνηεο φπσο ε αλάγθε επίηεπμεο
ελφο έξγνπ θαη αλαγλψξηζεο, αλάγθε δεκηνπξγίαο ζρέζεσλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο,
αλάγθε λα δξαζηεξηνπνηείηαη ην παηδί κέζα ζηα πιαίζηα ελφο «δσληαλνχ» καζεζηαθνχ
πεξηβάιινληνο πνηθίισλ ζρέζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ θιπ. Δμάιινπ ηα θίλεηξα
πιένλ εξεπλψληαη φρη κφλν απφ ηε γλσζηηθή ηνπο πιεπξά αιιά θαη απφ ηε
ζπλαηζζεκαηηθή155.
Σα θίλεηξα δηαθξίλνληαη ζε εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά. ΢χκθσλα κε ηνλ Υξ. Φξάγθν
«κε ηνλ φξν εζσηεξηθά θίλεηξα ελλννχκε ηηο ππάξρνπζεο ζε θάζε νξγαληζκφ δπλάκεηο
γηα δξαζηεξηνπνίεζε ή γηα εθηέιεζε ελφο έξγνπ. Σα θίλεηξα απηά ζπλήζσο ηα
151
Φξάγθνο, Υξ. (2004) Φπρνπαηδαγσγηθή … φ. π.
152
Ναζηάθνπ, Μ., Ζ ςπρνινγία ζήκεξα. 1. Γεληθή ςπρνινγία, δεχηεξε έθδνζε, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα
1982
153
Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α., Φπρνινγία θηλήηξσλ, 10ε έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999
154
McCall, R. J., Invested self-expression: a principle of human motivation, Psychological Review, v.
70, n. 4, pp. 289-303, 1963
155
Παπαδφπνπινο, Ν., Ζ απνηπρία ησλ καζεηψλ σο πξφβιεκα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο:
Δπηζεκάλζεηο, θίλεηξα θαη δπλαηφηεηεο βειηίσζεο, ζην Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (επηκ.) Σα θίλεηξα
ζηελ εθπαίδεπζε, Γηεζλήο Ζκεξίδα 31-3-1998 (Σκ. Φπρνι. Α.Π.Θ.), εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα
1998, ζει. 89-107
94
νλνκάδνπκε νξκέο, αλάγθεο, ηάζεηο, παξαθηλήζεηο, παξσζήζεηο θ.η.ι. Με ηνλ φξν

εμσηεξηθά θίλεηξα ελλννχκε ηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ άιια πξφζσπα γηα
κεγαιχηεξε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ νξγαληζκψλ. Ζ δηάθξηζε φκσο απηή, πξέπεη λα
νκνινγήζνπκε, δελ είλαη πάληνηε ζαθήο, γηαηί ηα εμσηεξηθά θίλεηξα δε δηαθξίλνληαη
ζαθψο απφ ηα εζσηεξηθά, θαζφζνλ ηα άιια πξφζσπα πξνζπαζνχλ λα
ρξεζηκνπνηήζνπλ δπλάκεηο πνπ ππάξρνπλ κέζα ζε θάζε νξγαληζκφ»156. Δμάιινπ, φπσο
επηζεκαίλνπλ νη deCharms & Muir157 «νη κεζνδνινγίεο καο ππνιείπνληαη επεηδή καο
νδεγνχλ ζε φιν θαη πην ιεπηνκεξεηαθέο πεξηγξαθέο ησλ εμσηεξηθψλ ζπλζεθψλ γηα ηελ
παξαγσγή ησλ ζπκπεξηθνξηθψλ απνηειεζκάησλ θαη αγλννχλ ηελ θξίζηκε κεηαβιεηή,
ηνλ ηξφπν δειαδή πνπ ην πξφζσπν βηψλεη (φρη αληηιακβάλεηαη) ηηο ζπλζήθεο πνπ εκείο
ηφζν πεξίηερλα επηλννχκε. Τπεξεθιεπηπζκέλνη, θαζψο είκαζηε ζην ρεηξηζκφ
επηβξαβεχζεσλ θαη απξνφπησλ, αθφκε δε γλσξίδνπκε γηαηί, ή αθφκε θαη εάλ, νη
δξαζηεξηφηεηεο ζπλδένληαη κε εζσηεξηθέο αηηίεο». Ζ δηάθξηζε ζε εζσηεξηθά θαη
εμσηεξηθά θίλεηξα θαίλεηαη φηη κπνξεί λα δηθαησζεί κφλν απφ ηελ νπηηθή ηεο ζεσξίαο
ηεο γλσζηηθήο εθηίκεζεο158.
Σα εζσηεξηθά θίλεηξα, ζχκθσλα κε ηνλ Υξ. Φξάγθν, πεξηιακβάλνπλ ηηο εμήο
βαζηθέο θαηεγνξίεο: α) γλσζηηθά θίλεηξα (πεξηέξγεηα, αλάγθε θαηαλφεζεο θαη γλψζεο
ηνπ πεξηβάιινληνο, αλάγθε δηεξεχλεζεο ρσξίο εμσηεξηθέο αληακνηβέο), β) θίλεηξα
απηνέθθξαζεο (δεκηνπξγηθή δηάζεζε, ε αλάγθε ηεο πξνζσπηθήο ζπκβνιήο ζηε
δηακφξθσζε ησλ θαηαζηάζεσλ), γ) θίλεηξα απηνεθηίκεζεο θαη απηνπεπνίζεζεο
(επηηπρία, ζπλαγσληζκφο), δ) θίλεηξα ζπλεξγαζίαο θαη θνηλσληθήο αλαγλψξηζεο (θηιία,
επηδνθηκαζία, ζπλεξγαζία κε άκεζε ηθαλνπνίεζε απηψλ θαη παξφκνησλ αλαγθψλ ή
έκκεζα κέζσ ηεο αλαγλψξηζεο ησλ πξνζσπηθψλ επηηεχμεσλ) θαη ε) θίλεηξα πνπ
βαζίδνληαη ζε θπζηνινγηθέο αλάγθεο (π. ρ. πείλα, δίςα, χπλν, ζεμ, δηαηήξεζε ηεο
θαηάζηαζεο δσηηθφηεηαο ηνπ νξγαληζκνχ, θ.ι.π.). Σα εμσηεξηθά απφ ηελ άιιε θίλεηξα
αλαθέξνληαη ζε εμσηεξηθέο πνηλέο θαη ακνηβέο.
Ζ ηδεσδέζηεξε ίζσο θαηάζηαζε εζσηεξηθήο παξψζεζεο ηνπ αηφκνπ είλαη ε
θαηάζηαζε ηεο ξνήο (flow) πνπ πεξηγξάθεη ν Csikszentmihalyi159, κηα νιηθή αίζζεζε
πνπ νη άλζξσπνη αηζζάλνληαη φηη ζπκκεηέρνπλ απφιπηα (νινθιεξσηηθά). Απηή
ζηεξίδεηαη ζηελ εκπεηξία ηεο απφιαπζεο απφ ηε ζπκκεηνρή ζε κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ
είλαη απηνζθνπφο. Σν κνληέιν ηεο απφιαπζεο ηνπνζεηεί ηελ ηθαλφηεηα ζηε ζέζε ηεο
δπζθνιίαο ηνπ έξγνπ θαη ζεσξεί φηη κεγάιε δηάζηαζε αλάκεζα ζηα δχν νδεγεί ζηελ
αλία ή ηε λεπξηθφηεηα.
ΘΔΧΡΗΔ΢ ΓΗΑ ΣΑ ΚΗΝΖΣΡΑ ΣΖ΢ ΑΝΘΡΧΠΗΝΖ΢ ΢ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ΢
Μηα ςπρνινγηθή ζεσξία, θαηά ηνπο Deci & Ryan160, είλαη ζεσξία θηλήηξσλ κφλν ζην
βαζκφ πνπ θαηαπηάλεηαη ηφζν κε ηελ ελεξγνπνίεζε φζν θαη κε ηελ θαηεχζπλζε ηεο
ζπκπεξηθνξάο. ΢χκθσλα κε ηνπο ζπγγξαθείο απηνχο, ε ελεξγνπνίεζε ή ν δπλακηζκφο
ηεο ζπκπεξηθνξάο είλαη ππφζεζε ησλ αλαγθψλ, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ηφζν εθείλεο
πνπ είλαη εγγελείο ζηνλ νξγαληζκφ φζν θαη εθείλεο πνπ απνθηψληαη θαηά ηηο
αιιειεπηδξάζεηο κε ην πεξηβάιινλ. Ζ θαηεχζπλζε απφ ηελ άιιε πεξηιακβάλεη ηηο
δηαδηθαζίεο θαη δνκέο ηνπ νξγαληζκνχ πνπ δίλνπλ λφεκα ζηα εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά
εξεζίζκαηα, θαηεπζχλνληαο έηζη ηε δξάζε πξνο ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ.
156
Φξάγθνο, Υξ. (2004) Φπρνπαηδαγσγηθή … φ. π., ζει. 233
157
DeCharms, R. & Muir, M. S., Motivation: Social approaches, Annual Review of Psychology, v. 29,
pp. 91-113, 1978 (ζει. 107)
158
Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985) Intrinsic motivation and self-determination … φ. π.
159
DeCharms, R. & Muir, M. S. (1978) Motivation: Social approaches … φ. π.
160
95
Οη δηάθνξεο ζεσξίεο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηα θίλεηξα ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο

είλαη νη εμήο161: Α) Θεσξίεο ησλ ελζηίθησλ, Β) Φπραλαιπηηθή ζεσξία, Γ)
Αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο, Γ) ΢πκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο θαη Δ) Γλσζηηθέο ζεσξίεο. Οη
ηξεηο πξψηεο θαηεγνξίεο ζεσξηψλ αλάγνπλ ηα θίλεηξα ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο ζε
εγγελή αίηηα, νη κελ ζεσξίεο ησλ ελζηίθησλ ζε βηνινγηθά, ελψ ε ςπραλαιπηηθή θαη νη
αλζξσπηζηηθέο ζε ςπρνινγηθά. Οη ζπκπεξηθνξηθέο, απφ ηελ άιιε, ζεσξίεο αλαδεηνχλ
ηα θίλεηξα ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο ζηα πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα θαη ηέινο νη
γλσζηηθέο δίλνπλ έκθαζε ζηα εζσηεξηθά θίλεηξα, πξντφληα ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ
αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ, θαη ηελ γλσζηηθή επεμεξγαζία πνπ παξεκβάιιεηαη
κεηαμχ εξεζίζκαηνο θαη απάληεζεο ζην εξέζηζκα, κεηαθέξνληαο έηζη ζηαδηαθά ην
ελλνηνινγηθφ βάξνο απφ ηε ζπκπεξηθνξά, ηελ απιή αληίδξαζε ζηα πεξηβαιινληηθά
εξεζίζκαηα, ζηε ζθφπηκε (εκπξφζεηε, κε ζρέδην θαη πξννπηηθή) δξάζε.
3.1. ΟΗ ΘΔΧΡΗΔ΢ ΣΧΝ ΔΝ΢ΣΗΚΣΧΝ
Ζ κειέηε ησλ ελζηίθησλ έδεημε φηη νη ζρεηηθνί κεραληζκνί είλαη πνιχ ζχλζεηνη162. Ζ
κειέηε ησλ ελζηίθησλ ζπλνδεχεηαη απφ ππνηίκεζε ηνπ ξφινπ ησλ πεξηβαιινληηθψλ
παξαγφλησλ, ηδίσο θαηά ηελ πεξηγελλεηηθή θαη πξψηκε παηδηθή ειηθία, πνπ ζηελ
αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ηα γελεηηθά πξνζδηνξηζκέλα πιαίζηα ζπκβάιινπλ ζηε
δηακφξθσζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ. Αλ βέβαηα απηά ηζρχνπλ γηα ηα δψα ζηελ πεξίπησζε
ηνπ αλζξψπνπ ην πξφβιεκα γίλεηαη εληνλφηεξν. Οη πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο, ηα
πεξηπινθφηεξα ζρήκαηα αιιειεπίδξαζεο αηφκνπ πεξηβάιινληνο, νη πνιηηηζκηθέο
επηξξνέο, νη ζχλζεηνη κεραληζκνί γλσζηηθήο επεμεξγαζίαο ησλ κελπκάησλ δείρλνπλ
ηελ αλεπάξθεηα ηέηνησλ ζεσξήζεσλ.
Σφζν νη εζνινγηθέο κειέηεο φζν θαη λεπξνθπζηνινγηθή έξεπλα έρνπλ βεβαίσο ηελ
αμία ηνπο. ΢πκβάιινπλ ζηε γλψζε καο πάλσ ζηνπο ζρεηηθνχο κεραληζκνχο. Γελ
αξθνχλ φκσο. Καη βέβαηα ζηελ πεξίπησζε κηαο απιντθήο πξνζέγγηζήο ηνπο ελέρνπλ
ηνλ θίλδπλν ηεο ηδενινγηθήο ρξεζηκνπνίεζήο ηνπο γηα ηε δεκηνπξγία κηαο εηθφλαο ηεο
αλζξψπηλεο θχζεο πνπ ζα «θπζηθνπνηεί» θαη επνκέλσο ζα «λνκηκνπνηεί» θνηλσληθέο
θαηαζηάζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ζπγθεθξηκέλα ζπκθέξνληα. Βέβαηα απηφο είλαη έλαο
θίλδπλνο πνπ, κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν, ειινρεχεη ζηελ παξαγσγή θάζε κνξθήο
γλψζεο, ζε δηαθνξεηηθφ πάλησο βαζκφ.
3.2. Ζ ΦΤΥΑΝΑΛΤΣΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ
Καηά ηελ ςπραλαιπηηθή ζεσξία ε πεγή ησλ θηλήηξσλ βξίζθεηαη ζην αζπλείδεην. Σν
αζπλείδεην είλαη ε πεγή ησλ νξκψλ θαη ησλ επηζπκηψλ πνπ είλαη ηδηαίηεξα ηζρπξέο θαη
δεηνχλ ηθαλνπνίεζε. Σν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ επηβάιιεη πεξηνξηζκνχο ζηελ
ηθαλνπνίεζε απηψλ ησλ επηζπκηψλ. Οη πεξηβαιινληηθνί πεξηνξηζκνί θαη απαγνξεχζεηο
αξρηθά επηβάιινληαη απφ ηα γνλετθά πξφζσπα ζηε ζπλέρεηα δε εζσηεξηθεχνληαη θαη
ειέγρνπλ εζσηεξηθά πιένλ ην άηνκν. Ζ ινγνθξηηηθή παξέκβαζε ησλ εζσηεξηθεπκέλσλ
161
Με βάζε ηελ παξνπζίαζε ησλ ζεσξηψλ ζην βηβιίν Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία
θηλήηξσλ, … φ.π.
162
Σν έλζηηθην δελ είλαη απιά κηα ζηεξεφηππε ζπκπεξηθνξά γελεηηθά θαζνξηζκέλε πνπ εθδειψλεηαη κε
αθνξκή θάπνηα εζσηεξηθά ή εμσηεξηθά εξεζίζκαηα. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε, γηα λα δνζεί κηα
ζηνηρεηψδεο εηθφλα ηεο πνιππινθφηεηαο ηνπ ζέκαηνο, φηη πξφθεηηαη θαη‟ αξρήλ γηα κηα ζπκπεξηθνξά
πνπ «απειεπζεξψλεηαη», δελ εθδειψλεηαη απιά. Δπνκέλσο ν ξφινο ησλ απειεπζεξσηψλ είλαη
ζεκαληηθφο. ΢εκεησηένλ δε φηη νη απειεπζεξσηέο δελ πεξηιακβάλνπλ κφλν εξεζίζκαηα
πξνεγγεγξακκέλα ζηελ θιεξνλνκηθή κλήκε ηνπ νξγαληζκνχ αιιά κπνξεί λα είλαη πξντφληα κάζεζεο,
θαηά ηελ ακέζσο κεηά ηε γέλλεζε πεξίνδν, κε ηε δηαδηθαζία ηεο απνηχπσζεο. Βιέπε Κσζηαξίδνπ-
Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ, … φ.π.
96
απαγνξεχζεσλ γίλεηαη ζην επίπεδν ηνπ ππνζπλεηδήηνπ, πνπ είλαη έλα ελδηάκεζν
επίπεδν ζην νπνίν γίλεηαη ε επηινγή ησλ ζθέςεσλ θαη επηζπκηψλ πνπ επηηξέπεηαη λα
πεξάζνπλ ζην ζπλεηδεηφ κε ηε κνξθή ηεο ζπλεηδεηήο ζθέςεο ή ζα παξακείλνπλ ζε
ππνζπλείδεηε κνξθή σο εζηθά απαξάδεθηεο, θνηλσληθά θαηαδηθαζηέεο θαη
αλεπίηξεπηεο.
Οη νξκέο φκσο πνπ δελ ηθαλνπνηνχληαη δελ εμαθαλίδνληαη. Δμαθνινπζνχλ θαη
πηέδνπλ γηα ηθαλνπνίεζε. Δθδειψζεηο απηψλ ησλ νξκψλ πνπ πηέδνπλ λα βγνπλ ζηελ
επηθάλεηα ζπλαληνχλ φκσο αληηζηάζεηο, κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε ζε
ζπλεζηζκέλεο θαηαζηάζεηο, φπσο είλαη νη παξαδξνκέο ηεο γιψζζαο, ζηα φλεηξα, ζηηο
νλεηξνπνιήζεηο, ζηε θαληαζία, ζην παηρλίδηα ησλ παηδηψλ, αιιά θαη ζηα λεπξσηηθά
ζπκπηψκαηα θαη ηηο ςεπδαηζζήζεηο ησλ ςπρσζηθψλ ή ηέινο ζε θνηλσληθά απνδεθηέο
δξαζηεξηφηεηεο φπσο είλαη ε ηέρλε πνπ κεηνπζηψλεη ηηο αζπλείδεηέο νξκέο ζε κηα
πξαγκαηηθφηεηα ζπκβνιηθή.
Απφ ηελ άιιε ν θίλδπλνο ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ νξκψλ απηψλ δεκηνπξγεί ην
άγρνο. Ζ πηζαλφηεηα ζπλεηδεηνπνίεζεο ζπληζηά απεηιή γηα ηελ ηδέα πνπ έρνπκε γηα
ηνλ εαπηφ καο, ηελ εζηθή ηνπ ππφζηαζε θαη αθεξαηφηεηα θαη πξνθαιεί άγρνο. Σν άγρνο
είλαη ην αληίζηνηρν ηνπ θφβνπ κε ηε δηαθνξά φηη ελψ ν θφβνο αθνξά ππαξθηνχο θαη
ζπγθεθξηκέλνπο θηλδχλνπο ην άγρνο αλαθέξεηαη ζε κηα πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν
αφξηζηε απεηιή, απνηειεί δειαδή έλα «ζήκα» φηη ην εγψ απεηιείηαη θαη έηζη νδεγεί
ζηελ ελεξγνπνίεζε κεραληζκψλ άκπλαο.
Οη κεραληζκνί άκπλαο ηνπ εγψ163 είλαη αζπλείδεηνη ηξφπνη αληίδξαζεο ζην ζηξεο πνπ
πξνθαιείηαη απφ εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο κε αίηηα αζπλείδεηα. Πξφθεηηαη γηα
«ηερλάζκαηα», φπσο ραξαθηεξίδεη ηνπο κεραληζκνχο απηνχο ε Μ. Ναζηάθνπ, πνπ ην
Δγψ επηλνεί πξνθεηκέλνπ λα απαιχλεη, λα ειαηηψζεη ή λα απνβάιεη ην δπζάξεζην
αίζζεκα ηνπ άγρνπο. Έλα είδνο εμαπάηεζεο ηνπ ίδηνπ καο ηνπ εαπηνχ γηα ηελ
αληηκεηψπηζε ηνπ άγρνπο. «Σν Δγψ ακχλεηαη … ηφζν απέλαληη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε,
φζν θαη απέλαληη ζηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζπλνδεχνπλ απηέο ηηο ελνξκήζεηο» πνπ
πηέδνπλ γηα πξφζβαζε ζηε ζπλείδεζε θαη ηθαλνπνίεζε.
Ζ ςπραλάιπζε ξίρλνληαο ην βάξνο ζηηο νξκέο πιεζηάδεη ηηο ζεσξίεο ησλ ελζηίθησλ.
Απνκαθξχλεηαη φκσο απφ απηέο ζην βαζκφ πνπ, ηδηαίηεξα ζηηο πην πξφζθαηεο εθδνρέο
ηεο, αλαγλσξίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αιιειεπίδξαζε κε ηνπο πεξηβαιινληηθνχο
παξάγνληεο. «Ζ ηειηθή θξνυδηθή άπνςε γηα ηα θίλεηξα αθήλεη ρψξν θαη γηα άιιεο
κνξθήο δπλάκεηο πέξα απφ ηηο ελζηηθηψδεηο νξκέο, φπσο νη εζηθέο ηδέεο, νη ζηφρνη, ηα
αηζζήκαηα ελνρήο, θαη ην άγρνο. Καη επεηδή νη εζηθέο ηδέεο θαη επηηαγέο θαζψο θαη ηα
αηζζήκαηα ελνρήο έρνπλ πξνέιεπζε πεξηβαιινληηθή, ηα θίλεηξα απηά είλαη πξντφληα
κάζεζεο. Πξαγκαηηθά, ε πξνζαξκνγή ηνπ αηφκνπ ζην πεξηβάιινλ απνηειεί ζεκαληηθφ
παξάγνληα δηακφξθσζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ»164.
3.3. ΑΝΘΡΧΠΗ΢ΣΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢
«Απηφ πνπ θπξίσο ραξαθηεξίδεη ηελ αλζξσπηζηηθή ςπρνινγία είλαη ε βαζηά

εκπηζηνζχλε θαη αγάπε πξνο ηνλ άλζξσπν»165. Πξφθεηηαη γηα ζεσξίεο πνπ
επηθεληξψλνληαη ζηηο δηαθνξέο ηνπ αλζξψπνπ απφ ηα δψα, ζηε κειέηε
ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ είλαη θαζαξά αλζξψπηλα φπσο ε αγάπε, ε ειεπζεξία, ε αλάγθε
ηεο αλάπηπμεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Σέηνηεο αλάγθεο ζεσξνχληαη εγγελείο απφ
ηνπο νπκαληζηέο ςπρνιφγνπο. Απφ ηελ άπνςε απηή νη ζεσξίεο απηέο νκνηάδνπλ πξνο
163
Ναζηάθνπ, Μ. (1982) Ζ ςπρνινγία ζήκεξα … φ.π.
164
Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π., ζει. 70-71
165
Κνζκφπνπινο, Β., Αι., Μνπιαδνχδεο, Αζ., Γξ., Ο Carl Rogers θαη ε πξνζσπνθεληξηθή ηνπ ζεσξία
γηα ηελ ςπρνζεξαπεία θαη ηελ εθπαίδεπζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2003, ζει. 50
97
ηηο ζεσξίεο ησλ ελζηίθησλ θαη ηελ ςπραλάιπζε. Με πνηθίιεο αθεηεξίεο νη ζεσξίεο
απηέο έρνπλ σο θνηλφ ηφπν «ηνλ αγψλα ηνπ αηφκνπ λα θαηαζηεί φζν πην άλζξσπνο
γίλεηαη»166.
Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο γηα ηελ εθπαίδεπζε απνηειεί ε ζεσξία ηνπ Carl Rogers.
΢χκθσλα κε ηνλ Rogers πάξρεη κηα ζεηηθή θαη αλαπηπμηαθή ηάζε ζηνλ άλζξσπν. Κάζε
άλζξσπνο σζείηαη απφ εζσηεξηθέο δπλάκεηο ζηελ πξαγκάησζε ησλ δπλαηνηήησλ
ηνπ167. Ζ παξεκπφδηζε απηήο ηεο, θαηά βάζε, θπζηθήο δηαδηθαζίαο κε ηελ παξεκβνιή
εμσηεξηθψλ πηέζεσλ θαη ηελ πξνζπάζεηα λα ρεηξαγσγεζεί ε ζθέςε θαη ε αληίιεςε ηνπ
αηφκνπ νδεγεί ζηελ αιινηξίσζε, κηα παξακφξθσζε δειαδή ηνπ εαπηνχ κε θχξην
ραξαθηεξηζηηθφ ην άηνκν λα κελ εκπηζηεχεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ αιιά λα αλαδεηά ζηελ
θξίζε ησλ άιισλ ηελ αμία ελφο αληηθεηκέλνπ ή κηαο εκπεηξίαο. Ζ ηάζε γηα
απηνπξαγκάησζε ζπλδπάδεηαη ζηε ζεσξία ηνπ Rogers κε ηελ αλάγθε ηνπ αηφκνπ λα
αηζζάλεηαη φηη έρεη ηελ εθηίκεζε ησλ άιισλ θαη ηε ζρεηηδφκελε κε απηήλ αλάγθε γηα
απηνεθηίκεζε.
Δμάιινπ ν Rogers πηνζεηεί κηα θαηλνκελνινγηθή ζεψξεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ζηελ
νπνία δελ ππάξρεη κηα αιήζεηα αιιά ηφζεο αιήζεηεο φζα είλαη θαη ηα άηνκα. Απηή ε
πνιιαπιφηεηα ηεο αιήζεηαο δε κεηψλεη ηελ αμία ηεο. Αληηζέησο νδεγεί ζε κηα
πνιιαπιφηεηα πξαγκαηηθνηήησλ πνπ κπνξεί λα πινπηίζεη ζεκαληηθά ηε δσή καο. Λέεη,
ραξαθηεξηζηηθά, ν Rogers: « Αλ απνδερζνχκε σο βαζηθφ γεγνλφο νιφθιεξεο ηεο
αλζξψπηλεο δσήο ην φηη δνχκε ζε μερσξηζηέο πξαγκαηηθφηεηεο, αλ ζεσξήζνπκε απηέο
ηηο δηαθνξεηηθέο πξαγκαηηθφηεηεο ηελ απνδνηηθφηεξε πεγή κάζεζεο ζηελ ηζηνξία φινπ
ηνπ θφζκνπ, αλ κπνξέζνπκε ζπκβηψλνληαο λα δηδαρζνχκε ν έλαο απφ ηνλ άιιν ρσξίο
θφβν, αλ θαηαθέξνπκε λα πξάμνπκε φια απηά , ηφηε κηα θαηλνχξηα επνρή κπνξεί λα
αλαηείιεη»168
Οη παηδαγσγηθέο ηνπ πξνηάζεηο ζπλνςίδνληαη ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ παηδαγσγνχ
πνπ πξέπεη λα ιεηηνπξγεί σο πξφζσπν, θαη φρη σο θνξέαο ελφο ξφινπ, ζηελ ηθαλφηεηα
ηνπ παηδαγσγνχ λα κπαίλεη ζηνλ ππνθεηκεληθφ θφζκν ηνπ παηδαγσγνχκελνπ θαη ζηελ
άλεπ φξσλ ζεηηθή ζηάζε θαη απνδνρή ηνπ δεχηεξνπ απφ ηνλ πξψην. Με ηε ζηάζε ηνπ
απηή ν παηδαγσγφο δελ επηδηψθεη λα ειέγμεη θαη λα θαηεπζχλεη ηνλ παηδαγσγνχκελν,
αιιά λα ηνλ δηεπθνιχλεη ζηελ απνδνρή ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ζηελ εκπέδσζε ελφο
αηζζήκαηνο αζθάιεηαο. Έλα ηέηνην αίζζεκα αζθάιεηαο απνηειεί πξνυπφζεζε ηφζν γηα
ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, φζν θαη γηα ηελ αλάπηπμε νιφθιεξεο ηεο
πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, ψζηε «λα γίλεη ην άηνκν ν εαπηφο ηνπ».
3.4. ΢ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢
Οη ζπκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο θηλήζεθαλ, φπσο αλαθέξακε παξαπάλσ, ζηε κεραληζηηθή

ινγηθή Δξέζηζκα – Αληίδξαζε (Δ – Α). Ζ αλαγσγηζηηθή ινγηθή πνπ θπξηάξρεζε ζηηο
ζεσξίεο απηέο αληαλαθιάηαη θαη ζηελ νξνινγία πνπ ρξεζηκνπνηνχλ. Οξγαληζκφο,
εξέζηζκα, αληίδξαζε, εμαξηεκέλεο θαη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ΢ηε ζεψξεζε απηή ν
άλζξσπνο γίλεηαη αληηιεπηφο σο κία πνιχπινθε κεραλή.
Κάζε θίλεηξν εθπνξεχεηαη: είηε θαηεπζείαλ απφ ηηο νξγαληθέο παξνξκήζεηο (πείλα,
δίςα, ζεμνπαιηθέο αλάγθεο), ή ηα βαζηθά ζπλαηζζήκαηα (θφβνο, ζπκφο, «αγάπε»), ηα
166
Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π., ζει. 75
167
΢χκθσλα κε ηνλ Maslow, ε αλάγθε ηεο απηνπξαγκάησζεο απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκειηψδεηο
αλζξψπηλεο αλάγθεο, ιηγφηεξν φκσο πηεζηηθή απφ φιεο ηηο ππφινηπεο (θπζηνινγηθέο αλάγθεο, αλάγθεο
αζθάιεηαο, αλάγθεο γηα θαηνρή θαη αγάπε θαη αλάγθεο γηα εθηίκεζε) θαη κε πνιχ κεγαιχηεξεο δηαθνξέο
κεηαμχ ησλ αηφκσλ. Με απηήλ ηελ έλλνηα δελ έρεη ηε ζεκαζία πνπ απηή θαηέρεη ζην ζεσξεηηθφ
ζχζηεκα ηνπ Rogers (βιέπε Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π., ζει. 78-80).
168
Κνζκφπνπινο, Β., Αι., Μνπιαδνχδεο, Αζ., Γξ. (2003) Ο Carl Rogers θαη ε … φ. π., ζει. 41
98
νπνία είλαη ελδνγελή θαη δελ κπνξεί λα θάλεη ην άηνκν ηίπνηα γηα λα ηνπο αληηζηαζεί
είηε απφ κηα ηάζε αληαπφθξηζεο πνπ έρεη εγθαηαζηαζεί απφ πξνγελέζηεξεο εμαξηήζεηο
ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ παξνξκήζεσλ ηνπ αηφκνπ, εθκαζεκέλνπο ηξφπνπο
αληίδξαζεο πνπ έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε θάπνην εξέζηζκα.
Γειαδή ν νξγαληζκφο είηε δνθηκάδεη αίζζεκα ζηέξεζεο γηα θάηη πνπ νξέγεηαη θαη ην
έρεη αλάγθε, είηε αληηκεησπίδεη θάπνην εξέζηζκα ην νπνίν ηνλ δηαηαξάζζεη
απνπξνζαξκνζηηθά Ζ ππνθίλεζε ινηπφλ νξίδεηαη πάληνηε σο παξφξκεζε γηα
ελέξγεηα πνπ πξνέξρεηαη απφ θάπνην πξνεγνχκελν εξεζηζκφ (εζσηεξηθφ ή
εμσηεξηθφ). Μηα ηέηνηα αληίιεςε δελ εμεγεί θαηλφκελα φπσο γηα παξάδεηγκα ε
πξνζνρή169.
΢ην λενζπκπεξηθνξηζκφ έλαο νξγαληζκφο επηιέγεη κηαλ απάληεζε θαη φρη κηα
άιιε ιφγσ ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ελφο ηδηαίηεξνπ ζπλδπαζκνχ ηεο γελεηηθήο ηνπ
θιεξνλνκηάο, ησλ πξνγελέζηεξσλ εμαξηήζεψλ ηνπ θαη ησλ θπζηνινγηθψλ
παξνξκήζεσλ θαη εξεζηζκάησλ πνπ βξίζθνληαη ζε ελέξγεηα ηε ζηηγκή ηεο
αληίιεςεο.
Δπηπηψζεηο ζηελ εθπαίδεπζε
Σα παηδηά δε ρξεηάδεηαη λα «ζέινπλ» λα κάζνπλ ηελ Ηζηνξία γηα λα ηε κάζνπλ. Αξθεί
λα πεηζηνχλ θαηάιιεια λα ηε κειεηήζνπλ θαη λα επαλαιακβάλνπλ ηηο ιεθηηθέο
απαληήζεηο πνπ ζπλδένπκε κε ηε γλψζε ηεο Ηζηνξίαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ
ελδηαθέξεη ηφζν ε ςπρνινγηθή ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή ή ε θαηάιιειε ππνζηήξημή ηνπ,
ψζηε λα κπνξέζεη λα αληηιεθζεί ηε ζθνπηκφηεηα ζηελ νπνία απνβιέπεη ε κάζεζε
απηή. Σν ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ εμαξηήζεσλ.
Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο απφ ηελ άπνςε ηεο ζπκβνιήο ηνπ ζηε κειέηε ησλ θηλήηξσλ
κάζεζεο, κέζα ζε έλα ζπκπεξηθνξηθφ πιαίζην, είλαη ν Clark Hull. Με ηνλ Hull
εηζάγνληαη ηα θίλεηξα ζηε κειέηε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Ο ελ ιφγσ
ζεσξεηηθφο ππέζεζε φηη κεηαμχ εξεζίζκαηνο θαη αληίδξαζεο παξεκβάιινληαη θάπνηεο
κεηαβιεηέο κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε νξκή170. Οη αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ
δεκηνπξγνχλ νξκή γηα ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο. Οη δεκηνπξγνχκελεο νξκέο ελεξγνπνηνχλ
ζπκπεξηθνξέο πνπ ζην παξειζφλ είραλ απνδεηρζεί επηηπρείο ζηελ ειάηησζε ηνπο. Κάζε
θνξά δε, πνπ κία ζπκπεξηθνξά νδεγεί ζηελ ειάηησζε ηεο νξκήο, ηζρπξνπνηείηαη. ΋πσο
ην ζέηνπλ νη Deci θαη Ryan, «ζχκθσλα κε απηή ηελ νπηηθή, νη νξκέο παξέρνπλ ηελ
ελέξγεηα γηα ηε ζπκπεξηθνξά, ελψ νη δεζκνί ζπζρέηηζεο πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα
ζηα παξνξκεηηθά εξεζίζκαηα θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο, κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο
ειάηησζεο ηεο νξκήο, πξνζθέξνπλ ηελ θαηεχζπλζε ζηε ζπκπεξηθνξά» 171.
Ζ αλαθεξζείζα ζέζε ηνπ Hull ζπκπιεξψζεθε ζηε ζπλέρεηα κε ηελ έλλνηα ηνπ
εμσηεξηθνχ θηλήηξνπ (incentive). Σν εμσηεξηθφ θίλεηξν παίδεη ην ξφιν ηεο
δεπηεξνγελνχο ελίζρπζεο. Οη νξγαληζκνί δειαδή καζαίλνπλ λα πξνζδνθνχλ πξάγκαηα
πνπ έρνπλ αμία γη‟ απηνχο, παξφιν πνπ δελ απνζθνπνχλ άκεζα ζηε κείσζε
θπζηνινγηθψλ αλαγθψλ. Με ηε ζέζε απηή έρνπκε κία δηάθξηζε ησλ θηλήηξσλ ζε
εζσηεξηθά, πνπ αλαθέξνληαη ζηηο νξκέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο θπζηνινγηθέο
αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ θαη εμσηεξηθά πνπ πεξηιακβάλνπλ φια εθείλα ηα εξεζίζκαηα
πνπ πξνθαινχλ επραξίζηεζε, επεηδή έρνπλ ζπλδεζεί ζπλεηξκηθά κε κείσζε ηεο νξκήο
θαη ηθαλνπνίεζε κηαο αλάγθεο, παξφηη ζηελ ηξέρνπζα πεξίζηαζε δελ παίδνπλ έλα
ηέηνην ξφιν. Με ην βήκα απηφ βξηζθφκαζηε πιένλ πνιχ θνληά ζηε δεκηνπξγία ηεο
έλλνηαο ηεο καζεκέλεο νξκήο. Σα εμσηεξηθά θίλεηξα ηαπηίδνληαη, ζηελ νπζία, κε ηελ
πξνζδνθία φηη θάπνηα ζπκβάληα πνπ ζην παξειζφλ εκθαλίζηεθαλ κε θάπνηα
169
Bigge, M. L., (1990) Θεσξίεο κάζεζεο … φ.π.
170
171
99
αληίδξαζε ζα επαλεκθαληζηνχλ αλ επαλαιεθζεί ε αληίδξαζε. Ζ πξνζδνθία φκσο δελ

είλαη πιένλ κηα εμσηεξηθή θαηάζηαζε. Δίλαη κηα ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ
εζσηεξηθά επηθέξεη ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ νξγαληζκνχ. Πξφθεηηαη γηα εζσηεξηθφ
θίλεηξν.
ΘΔΧΡΗΔ΢ ΣΟΤ ΑΡΗ΢ΣΟΤ ΔΠΗΠΔΓΟΤ

΢πγγελείο πξνο ηηο ζπκπεξηθνξηθέο είλαη θαη νη ζεσξίεο ηνπ άξηζηνπ επηπέδνπ172 πνπ
αλαθέξνληαη ζηα επίπεδα δηέγεξζεο ηνπ νξγαληζκνχ ηα νπνία ζπλδένπκε κε έλλνηεο
φπσο ελδηαθέξνλ, πεξηέξγεηα. Έξεπλεο ζρεηηθέο κε ηελ αηζζεηεξηαθή απνζηέξεζε θαη
ην βαζκφ ζπλζεηφηεηαο ησλ εξεζηζκψλ έδεημαλ φηη πηζαλφλ φηαλ ν νξγαληζκφο
βξίζθεηαη ζε πεξηβάιινλ θησρφ ζε εξεζίζκαηα, κε εξεζίζκαηα δειαδή ιηγφηεξα απφ
έλα «άξηζην» γηα ηνλ νξγαληζκφ επίπεδν, ηφηε επηδηψθεη ηελ αχμεζε ησλ εηζεξρφκελσλ
εξεζηζκψλ, θαη φηαλ βξίζθεηαη ζε πεξηβάιινλ κε πεξηζζφηεξνπο εξεζηζκνχο απφ ην
«άξηζην» γη‟ απηφλ επίπεδν, ηφηε επηδηψθεη ηε κείσζή ηνπο.
Ο Berlyne (1960) πξνζπάζεζε λα εξκελεχζεη ηε ζρέζε δηέγεξζεο θαη
ζπκπεξηθνξάο ρξεζηκνπνηψληαο σο ελδηάκεζε κεηαβιεηή ηελ ειθπζηηθφηεηα ηνπ
πεξηβάιινληνο γηα ην άηνκν. Δπηδίσμε θάζε νξγαληζκνχ, θαηά ηνλ Berlyne, είλαη ε
δηαηήξεζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ επηπέδνπ δηέγεξζεο πνπ αληηζηνηρεί ζε κία κέζε
θαηάζηαζε πεξηβαιινληηθψλ εξεζηζκάησλ. Σν πνιχ απιφ ζε εξεζίζκαηα πεξηβάιινλ,
φζν θαη ην πνιχ ζχλζεην, είλαη ρακειήο ειθπζηηθφηεηαο γηα ην άηνκν, αθνχ ηνπ
πξνθαιεί ελνριεηηθέο θαηαζηάζεηο, ηφζν ζην γλσζηηθφ, φζν θαη ζην ζπλαηζζεκαηηθφ
επίπεδν. Ο νξγαληζκφο, πξνθεηκέλνπ λα αιιάμεη ηελ θαηάζηαζε πνπ πξνθαιεί
δπζθνξία, θηλεηνπνηείηαη, κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο δηέγεξζεο. Ζ δηέγεξζε
γίλεηαη εληνλφηεξε φηαλ ην πεξηβάιινλ είλαη ηφζν θησρφ ψζηε λα νδεγεί ζε
αηζζεηεξηαθή απνζηέξεζε, φζν θαη φηαλ ην πεξηβάιινλ είλαη ηφζν πνιχπινθν θαη
ζχλζεην ψζηε λα πξνθαιεί εζσηεξηθή αλαζηάησζε πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί173.
Απφ ηηο ζεσξίεο ηνπ άξηζηνπ επηπέδνπ ε παηδαγσγηθή ςπρνινγία έρεη πάξεη ηελ
αλάγθε δηαηήξεζεο κέζα ζηε ζρνιηθή αίζνπζα ελφο θιίκαηνο πνπ λα απέρεη ηφζν απφ
ηελ θαηάζηαζε ππλειίαο (κάζεκα κνλφηνλν, βαξεηφ, νκνηφκνξθν, πνιχ εχθνιν ή πνιχ
δχζθνιν), φζν θαη απφ ηελ θαηάζηαζε ηεο κεγάιεο εξεζηζηηθφηεηαο (θσλέο,
εθλεπξηζκφο, ζφξπβνο θιπ). Δίλαη βέβαηα θαλεξφ φηη νη ζεσξίεο ηνπ άξηζηνπ επηπέδνπ
ελψ κειεηνχλ ηελ έληαζε δελ εξκελεχνπλ ηελ θαηεχζπλζε ηεο παξαηεξνχκελεο
ζπκπεξηθνξάο, θάηη πνπ απαηηεί ηε ζχλδεζε ηεο δηέγεξζεο κε ηε γλσζηηθή επεμεξγαζία
πνπ πθίζηαληαη ηα εξεζίζκαηα.
3.5. ΓΝΧ΢ΣΗΚΔ΢ ΘΔΧΡΗΔ΢
Ζ γλσζηηθή πιεπξά ηνπ αλζξψπνπ είλαη κηα δηάζηαζε πνπ ππνηηκήζεθε ηδηαίηεξα απφ
ην ζπκπεξηθνξηζκφ θαη κνηξαία έπξεπε λα εμεηαζηεί. ΢ηε γλσζηηθή ζεψξεζε ν
άλζξσπνο απφ νξγαληζκφο κεηαηξέπεηαη ζε άηνκν κε ζηφρνπο, ζπιινγηζηηθή ηθαλφηεηα
θαη δεκηνπξγηθφηεηα, ελψ έλλνηεο-θιεηδηά είλαη: ζηφρνο (goal), πξνζδνθία
(expectancy), πξφζεζε (intention), ζθνπφο (purpose).
172
173
Ο Apter αληηκεηψπηζε κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ην δήηεκα ηνπ άξηζηνπ επηπέδνπ δηέγεξζεο. Θεψξεζε
φηη ζηελ επηδίσμε θάπνηνπ ζεκαληηθνχ ζηφρνπ αληηζηνηρεί ρακειφ επίπεδν δηέγεξζεο, ελψ ζε
δξαζηεξηφηεηεο πνπ απνηεινχλ απηνζθνπφ, φπσο ην παηρλίδη, ε δηαζθέδαζε, θιπ., ην άηνκν επηδηψθεη ηε
ζπλερή αχμεζε ησλ εξεζηζκψλ, δηφηη απηνί νδεγνχλ ζε αχμεζε ησλ επηπέδσλ επραξίζηεζεο πνπ αληιεί
απφ ηε δξαζηεξηφηεηα, Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π.
100
Ζ ζηξνθή ζηνλ αληηιεπηηθφ – ςπρνινγηθφ θφζκν ηνπ αηφκνπ γίλεηαη απφ ηνλ Kurt
Lewin (1890 – 1947). Ζ ζπκπεξηθνξά, θαηά ηνλ Lewin είλαη απνηέιεζκα ηφζν ηνπ
πεξηβάιινληνο φζν θαη ηνπ πξνζψπνπ. Ζ επίδξαζε φκσο ηνπ πεξηβάιινληνο πάλσ ζην
άηνκν γίλεηαη κε βάζε ηνλ ηξφπν πνπ απηφ εξκελεχεη ην πεξηβάιινλ ηνπ αιιά θαη ηελ
ίδηα ηνπ ηε ζπκπεξηθνξά ζηα πιαίζηα ηνπ δσηηθνχ ηνπ ρψξνπ. Ο δσηηθφο ρψξνο είλαη
νηηδήπνηε, απφ ην εζσηεξηθφ ηνπ αηφκνπ ή ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, κπνξεί λα επεξεάζεη
ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Ο δσηηθφο φκσο ρψξνο είλαη έλαο ςπρνινγηθφο ρψξνο.
Πεξηιακβάλεη δειαδή φιεο ηηο ηδηφηεηεο ηνπ αηφκνπ, ηηο αλάγθεο, ηηο επηζπκίεο ηνπ,
ζηάζεηο, αμίεο, θίλεηξα, ζηφρνπο θαη φια ηα πεξηβαιινληηθά δεδνκέλα πνπ ην άηνκν
αληηιακβάλεηαη θαη κάιηζηα κε ηνλ ηξφπν πνπ ηα αληηιακβάλεηαη θαη ηα εξκελεχεη. Με
άιια ιφγηα πεξηβαιινληηθά δεδνκέλα πνπ δελ γίλνληαη αληηιεπηά απφ ην άηνκν δελ
απνηεινχλ ζηνηρεία ηνπ δσηηθνχ ηνπ ρψξνπ, επνκέλσο δελ επεξεάδνπλ ηε
ζπκπεξηθνξά ηνπ. Δθείλα δε πνπ γίλνληαη αληηιεπηά, επεξεάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά κε
βάζε ηελ εηθφλα πνπ έρεη ζρεκαηίζεη γη‟ απηά ην άηνκν. Σέινο, ην παξειζφλ ηνπ
αηφκνπ απνηειεί ηκήκα ηνπ δσηηθνχ ηνπ ρψξνπ κφλν ζην βαζκφ πνπ επεξεάδεη θαη κε
ηνλ ηξφπν πνπ επεξεάδεη εθείλε ηε ζηηγκή174.
Ζ ζπκπεξηθνξά, ζηηο γλσζηηθέο πξνζεγγίζεηο, απνηειεί πιεπξά κηαο ζπλνιηθήο
θαηάζηαζεο ζηελ νπνία ην άηνκν βξίζθεηαη ζε αιιειεπίδξαζε κέζα ζε έλα πεδίν
δξάζεσο ςπρνινγηθψλ δπλάκεσλ. Έλα ςπρνινγηθφ πεδίν πεξηιακβάλεη ζθνπνχο θαη
ζηφρνπο, εξκελεπηηθή ζεκαζηνδφηεζε ησλ ζρεηηθψλ θπζηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη
γεγνλφησλ, θαζψο επίζεο κλεκνληθέο επαλαθνξέο θαη κειινληηθνχο πξνζρεδηαζκνχο.
΢‟ έλα ηέηνην πιαίζην ε ππνθίλεζε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ζα κηα απιή παξψζεζε
γηα δξάζε πνπ ππξνδνηείηαη απφ θάπνην εξέζηζκα, αιιά κάιινλ ζα κηα δπλακηθή
ςπρνινγηθή θαηάζηαζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επηζπκία ηνπ αηφκνπ λα θάλεη
θάηη. Ζ ππνθίλεζε δειαδή είλαη απνηέιεζκα κηαο αληζνξξνπίαο πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί
κέζα ζην δσηηθφ ρψξν ηνπ αηφκνπ, θαζψο απηφ επηδηψθεη λα πεξάζεη απφ κηα πεξηνρή
ηνπ δσηηθνχ ηνπ ρψξνπ ζε θάπνηα άιιε, έρνληαο ζέζεη θάπνηνπο ζηφρνπο θαη
επηδηψμεηο. Ζ κνξθή, εμάιινπ, πνπ παίξλεη ε ππνθίλεζε θαη ε έληαζή ηεο απνηεινχλ
ζπλάξηεζε ελφο πεδίνπ ςπρνινγηθψλ δπλάκεσλ ζην νπνίν ε δηάθξηζε ζε εζσηεξηθφ
θαη εμσηεξηθφ ράλεη ηε ζεκαζία ηεο. Απηφ απνηειεί θπζηθή ζπλέπεηα θαη ηεο
αληίιεςεο πνπ απηή ε γξακκή ζθέςεο έρεη γηα ηε ζρέζε αηφκνπ θαη πεξηβάιινληνο, ε
νπνία γίλεηαη αληηιεπηή σο ζρέζε ηαπηφρξνλεο θαη ακνηβαίαο αιιειεπίδξαζεο. Έηζη,
ελψ νη ζπκπεξηθνξηζηέο αζρνινχληαη κε θίλεηξα φπσο επραξίζηεζε, πφλνο,
ηθαλνπνίεζε ή ελφριεζε, νη ςπρνιφγνη ηνπ νινκνξθηθνχ πεδίνπ αλαθέξνπλ ζπρλά
ηελ επηηπρία ή απνηπρία πνπ δελ εθθξάδνπλ παξά ηε ζρέζε αλάκεζα ζηηο θηινδνμίεο
θαη ηα επηηεχγκαηα ηνπ αηφκνπ.
Δμάιινπ, ε ζεσξία ηνπ νινκνξθηθνχ πεδίνπ επηθεληξψλεη ζηελ παξνληηθή
θαηάζηαζε, ζε αληίζεζε κε ην ζπκπεξηθνξηζκφ πνπ ζεσξείηαη φηη αληηζηνηρεί ζε κηα
ηζηνξηθή πξνζέγγηζε πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο ζπλεηξκνχο πνπ έρνπλ επηηεπρζεί ζην
παξειζφλ, γηα λα εμεγήζεη ην παξφλ. Αληηζέησο ε γλσζηηθή ζεσξία ελδηαθέξεηαη ηφζν
γηα ην παξειζφλ φζν θαη γηα ην κέιινλ, ζην βαζκφ φκσο θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ απηά
επεξεάδνπλ ηελ ησξηλή πεξίζηαζε.
΢ηε δηδαζθαιία νη δάζθαινη κε γλσζηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ελδηαθέξνληαη πνιχ γηα
ην πξφβιεκα ηεο πξνζσπηθήο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ, πξνζπαζνχλ δειαδή λα
βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο λα αλαγλσξίζνπλ ηελ αλάγθε ηεο κάζεζεο. Γη‟ απηφ θαη
174
Δμάιινπ, ν δσηηθφο ρψξνο δελ είλαη θάηη ην εληαίν αιιά ζπλαπαξηίδεηαη απφ πεξηνρέο κε φξηα
κεηαμχ ηνπο, ελψ εκπφδηα, άιινηε κεγαιχηεξα άιινηε κηθξφηεξα, παξεκβάιινληαη αλάκεζα ζηηο
πεξηνρέο. . Ζ κεηαθίλεζε επνκέλσο απφ ηε κία πεξηνρή ζηελ άιιε δελ είλαη εχθνιε. Δπηπιένλ, νη
άλζξσπνη δηαζέηνπλ πνιιέο πεξηνρέο ζηφρσλ, επνκέλσο πνιιέο θνξέο βξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε
ζχγθξνπζεο. Βιέπε Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π., ζει. 119-125
101
παίξλνπλ ηδηαίηεξα ππφςε ηνπο πξνζσπηθνχο ζηφρνπο ησλ καζεηψλ θαη πξνζπαζνχλ
λα νξγαλψζνπλ έηζη ην πεξηβάιινλ ηεο κάζεζεο, ψζηε νη καζεηέο λα πηνζεηήζνπλ ηνπο
καζεζηαθνχο ζηφρνπο, φληαο πεπεηζκέλνη φηη ην παηδί δε ζα κάζεη θάηη ή ζα ην κάζεη κε
ηξφπν επηπφιαην θαη νπζηαζηηθά άρξεζην απφ ιεηηνπξγηθή άπνςε, αλ δε
ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ αλάγθε λα ην κάζεη.
Σν θίλεηξν επίηεπμεο
Σν θίλεηξν επίηεπμεο175, είηε κε ηε κνξθή ηεο ηάζεο γηα επίηεπμε επηηπρίαο είηε κε ηε
κνξθή ηεο ηάζεο γηα απνθπγή απνηπρίαο, ζεσξείηαη φηη είλαη κφληκν ραξαθηεξηζηηθφ
ηεο πξνζσπηθφηεηαο, αιιά πάλησο επίθηεην θαη πξννδεπηηθά εγθαζηζηάκελν ζην
άηνκν, πξάγκα ην νπνίν ζεκαίλεη φηη δέρεηαη ηξνπνπνίεζε ή θαη εγθαηάζηαζή ηνπ ζε
κεγάιε ειηθία.. ΢πρλά νη άλζξσπνη, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία, εκπιέθνληαη ζε
δξαζηεξηφηεηεο, γηα λα ληψζνπλ απιά θαη κφλν ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο επηηπρίαο, ηε ραξά
φηη «ηα θαηαθέξλνπλ» θαη κάιηζηα φηη «ηα θαηαθέξλνπλ» θαιά. Απηφ φκσο ζπκβαίλεη,
φηαλ ην επηδησθφκελν απνηέιεζκα δελ είλαη εχθνιν λα επηηεπρζεί.
Ο ξφινο ηεο γλσζηηθήο ζχγθξνπζεο

΢ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο ηεο γλσζηηθήο ζπλέπεηαο ην άηνκν πάληα επηρεηξεί λα
επηζηξέθεη ζε κηα θαηάζηαζε, φπνπ φιεο νη ελέξγεηεο θαη νη ζθέςεηο ηνπ λα βξίζθνληαη
ζε πιήξε ζπλέπεηα κεηαμχ ηνπο. Οη ζεσξίεο ινηπφλ απηέο εζηηάδνπλ ζε νξηζκέλεο
αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ γλψζεσλ, ηδηαίηεξα ηε γλσζηηθή ζχγθξνπζε, ηελ αβεβαηφηεηα
θαη ηελ αζπλέπεηα, εθηηκψληαο φηη απηέο έρνπλ ην ραξαθηήξα δχλακεο θηλήηξνπ.
Ο Heider έδεημε ηε δπλακηθή αιιαγψλ πνπ δεκηνπξγείηαη, φηαλ ε ζρέζε κεηαμχ δχν
πξνζψπσλ θαη ελφο αληηθεηκέλνπ176 ραξαθηεξίδεηαη απφ θαηάζηαζε αληζνξξνπίαο. Οη
Osgood & Tannenbaum, απφ ηελ πιεπξά ηνπο, επηζήκαλαλ φηη ν βαζκφο ζπκπάζεηαο ή
αληηπάζεηαο πξνο θάπνην πξφζσπν ή ηδέα δελ είλαη ρσξίο ζεκαζία γηα ηελ εμέιημε ηεο
δηαδηθαζίαο άξζεο ηεο αζπκθσλίαο, μεπεξλψληαο έηζη ηελ πνιηθφηεηα πνπ
ραξαθηεξίδεη ην πξνεγνχκελν ζεσξεηηθφ ζρήκα177. Ζ Γλσζηηθή, ηέινο, δπζαξκνλία
πνπ δεκηνπξγείηαη φηαλ έλα άηνκν ζπληεξεί δχν αζπλεπείο κεηαμχ ηνπο γλψζεηο,
πεξηνξίδεηαη θαηά ηνλ Festinger178, κε ηελ αιιαγή ελφο ή πεξηζζφηεξσλ ζηνηρείσλ ηεο
κε αξκνληθήο ζρέζεο είηε κε ηελ πξνζζήθε λέσλ ζηνηρείσλ ζηα δεδνκέλα, ψζηε λα
θιίλεη ε πιάζηηγγα πξνο ηε κηα πιεπξά είηε, ηέινο, κε κείσζε ηεο ζεκαζίαο ησλ
ζηνηρείσλ πνπ δεκηνπξγνχλ δπζαξκνλία.
175
Με ην θίλεηξν απηφ αζρνιήζεθαλ νη McClelland, Atkinson, Clark & Lowell ζην βηβιίν ηνπο «Σν
θίλεηξν επίηεπμεο» (1953), Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π.
176
Μία ηζνξξνπεκέλε θαηάζηαζε ππάξρεη εάλ: (α) κία νληφηεηα έρεη ηνλ ίδην δπλακηθφ ραξαθηήξα απφ
φιεο ηηο πηζαλέο απφςεηο (εάλ π.ρ. ην πξφζσπν Α ζαπκάδεη θαη ηαπηφρξνλα ηνπ αξέζεη ην πξφζσπν Β),
εάλ κε άιια ιφγηα είλαη ελαξκνληζκέλεο φιεο νη πιεπξέο ηεο ζρέζεο κεηαμχ δχν νληνηήησλ, (β) φια ηα
ηκήκαηα κηαο ελφηεηαο έρνπλ ηνλ ίδην δπλακηθφ ραξαθηήξα (π.ρ., εάλ φια είλαη ζεηηθά ή φια είλαη
αξλεηηθά), θαη εάλ (γ) νη νληφηεηεο κε δηαθνξεηηθφ δπλακηθφ ραξαθηήξα είλαη δηαρσξηζκέλεο ε κία απφ
ηελ άιιε. Δάλ δελ ππάξρεη θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο, ηφηε δπλάκεηο πξνο κηα ηέηνηα θαηεχζπλζε ζα
πξνθχςνπλ, (Heider, F. (1946) Attitudes and cognitive organization, Journal of Psychology, 21, 107-112)
177
Οη ζπγγξαθείο απηνί, πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζνπλ ηελ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ, θαηαθεχγνπλ ζηε
ζπλδπαζηηθή ρξήζε ηεο αξρήο ηεο ζπκθσλίαο κε ηηο αξρέο ηεο δεθηηθφηεηαο θαη ηεο αλζεθηηθφηεηαο.
΢χκθσλα κε ηελ αξρή ηεο ζπκθσλίαο, «νη αιιαγέο ζηελ αμηνιφγεζε είλαη πάληα πξνο ηελ θαηεχζπλζε
ηεο απμεκέλεο ζπκθσλίαο κε ην ππάξρνλ πιαίζην αλαθνξάο». Βάζεη, εμάιινπ, ηεο αξρήο ηεο
δεθηηθφηεηαο, νη πην αθξαίεο ζέζεηο εκθαλίδνπλ κηθξφηεξε δεθηηθφηεηα ζε αιιαγέο. Σέινο, ζχκθσλα κε
ηελ αξρή ηεο αλζεθηηθφηεηαο φζν πην κεγάιε είλαη ε απφζηαζε αλάκεζα ζην άηνκν θαη ζηε γλψκε πνπ
απνδίδεηαη ζ‟ απηφ, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε πηζαλφηεηα λα κε γίλεη πηζηεπηή ε θαηάζηαζε αζπκθσλίαο,
πξάγκα πνπ πεξηνξίδεη ηελ αιιαγή ζηάζεο (Osgood, C. E., Tannenbaum, P. H. (1955) The principle of
congruity in the prediction of attitude change, Psychological Review, 62, 42-55).
178
Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ.π. ζει. 158-159
102
Ζ ζεκαζία ησλ αηηηνινγηθψλ πξνζδηνξηζκψλ

΢ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηνλ ηξφπν δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ
παίδνπλ νη εξκελείεο πνπ ην ίδην ην άηνκν δίλεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην λφεκα κε ην
νπνίν απηφ επελδχεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη έηζη πξνζαλαηνιίδεηαη κέζα ζ‟ απηήλ.
΢ηνηρείν απηνχ ηνπ λνήκαηνο είλαη θαη ε απφδνζε ησλ δηαθφξσλ ζπκβάλησλ ζε
δηάθνξεο αηηίεο179. Σέηνηνπ είδνπο εμεγήζεηο ησλ γεγνλφησλ, φρη κφλν απφ ηελ πιεπξά
ησλ εηδηθψλ, αιιά θαη απφ ηνπο απινχο αλζξψπνπο, παίδνπλ έλα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν
ζην πψο αληηδξνχκε ζηα δηάθνξα πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα. Οη εξκελείεο απηέο ησλ
πξαγκάησλ είηε αθνξνχλ ην άηνκν (ηθαλφηεηα / πξνζπάζεηα) είηε ην πεξηβάιινλ
(δπζθνιία ηνπ έξγνπ / ηχρε).
Έηζη ζχκθσλα κε ηνλ Heider νη άλζξσπνη ξέπνπλ πξνο ηε δηαηχπσζε αηηηνινγηθψλ
πξνζδηνξηζκψλ. Αθνινπζνχλ κάιηζηα γηα ην ζθνπφ απηφ φκνηεο αξρέο ζηελ
πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο αλζξψπσλ θαη αληηθεηκέλσλ θαη επηδηψθνπλ δηαξθψο ηελ
πξφβιεςε. Δπηδεηνχλ δειαδή ζηαζεξέο ζρέζεηο θαη γηα ην ιφγν απηφ ηείλνπλ λα
απνδίδνπλ ηα παξνδηθά ζπκβάληα ζε ακεηάβιεηεο, ζηαζεξέο ππνθείκελεο ζπλζήθεο, ηηο
ηδηφηεηεο πξνδηάζεζεο, ηδηφηεηεο πνπ είλαη δηαθνξεηηθέο γηα ηα αληηθείκελα θαη γηα ηα
πξφζσπα. Δμάιινπ, ζχκθσλα κε ηνπο Jones & Davis, ν παξαηεξεηήο κηαο
ζπκπεξηθνξάο, φηαλ ζεσξεί φηη ην επηθαλεηαθφ λφεκα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηαηξηάδεη
πξνο ηελ πξφζεζε πνπ ν ίδηνο απνδίδεη ζην άηνκν πνπ εθδήισζε ηε ζπκπεξηθνξά, έρεη
ηελ ηάζε λα απνδίδεη ηε ζπκπεξηθνξά απηή ζηελ πξνδηάζεζε ηνπ αηφκνπ. Καηά ηνλ
Kelley, ηέινο, φηαλ νη πιεξνθνξίεο είλαη απφ πνιιέο πεγέο, επηιέγεηαη απφ ηηο
πνιιέο δπλαηέο αηηίεο εθείλε ε νπνία ζπκκεηαβάιιεηαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ.
Δπεηδή, εμάιινπ, ζπλήζσο νη άλζξσπνη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα δελ έρνπλ αξθεηφ ρξφλν
θαη πιεξνθνξίεο, ζπλήζσο θαηαθεχγνπλ ζηα ιεγφκελα αηηηψδε ζρήκαηα, πνπ είλαη
πξνζρεκαηηζκέλα, καζεκέλα, απνζεθεπκέλα ζηε κλήκε θαη αλαθαινχληαη, φηαλ είλαη
παξφληα νξηζκέλα πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα.
179
Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (1999) Φπρνινγία θηλήηξσλ … φ. π.
103
4. ΣΑ Δ΢ΧΣΔΡΗΚΑ ΚΑΗ ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΚΗΝΖΣΡΑ ΢ΣΖΝ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ ΣΟΤ

ΑΗΣΗΟΛΟΓΗΚΟΤ ΠΡΟ΢ΓΗΟΡΗ΢ΜΟΤ
Ζ δηάθξηζε ζε εμσηεξηθά θίλεηξα, ακνηβέο δειαδή πνπ ιεηηνπξγνχλ σο εληζρπηέο ηεο

ζπκπεξηθνξάο, ζε αληηδηαζηνιή πξνο ηηο εζσηεξηθέο αλάγθεο πνπ θηλεηνπνηνχλ ηε
ζπκπεξηθνξά κε ηε δχλακε ηεο νξκήο ηελ νπνία πξνθαινχλ, έγηλε απφ ηνλ Hull.
Πξννδεπηηθά ε έλλνηα ησλ εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ ηαπηίζηεθε κε ηνπο ζηφρνπο πνπ
ζέηνπλ νη άλζξσπνη θαη ηηο πξνζδνθίεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ
ζηφρσλ. Αληηζέησο ηα εζσηεξηθά θίλεηξα ηαπηίζηεθαλ κε ηε δξαζηεξηφηεηα πνπ
γίλεηαη γη‟ απηή ηελ ίδηα ηε δξαζηεξηφηεηα, θαη φρη γηα θάηη άιιν. Με ηε
δξαζηεξηφηεηα δειαδή πνπ είλαη απηνζθνπφο. Ζ κεγάιε πάλησο απήρεζε πνπ είρε ε
παξαπάλσ δηάθξηζε ζηε ζχγρξνλε επνρή νθείιεηαη ζην φηη ζπλδέζεθε κε ηνπο
αηηηνινγηθνχο πξνζδηνξηζκνχο.
Ήδε κε ηε ζεσξία ηνπ θηλήηξνπ επίηεπμεο ηίζεηαη ην δήηεκα ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο
ηνπ αηφκνπ γη‟ απηή ηελ ίδηα ηελ αίζζεζε ηεο επηηπρίαο. Ζ ίδηα ε επηηπρία έρεη κία
αμία αλεμάξηεηε απφ ηηο νπνηεζδήπνηε εμσηεξηθέο ακνηβέο, θαη ε αμία απηή εμαξηάηαη
απφ ηε δπζθνιία ηνπ έξγνπ θαη απφ ηελ πξνζπάζεηα. Ο White180 έγξαςε ην 1959 γηα
κηα εγγελή αλάγθε λα αηζζάλεηαη θαλείο απνηειεζκαηηθφο ζηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε
ην πεξηβάιινλ.
Ηδηαίηεξα φκσο ζεκαληηθφ, απφ ηελ άπνςε πνπ καο ελδηαθέξεη, είλαη φηη εθθξάζηεθε
ε άπνςε πσο είλαη πηζαλφλ ε παξνρή εμσηεξηθψλ ακνηβψλ γηα κηα εζσηεξηθά
παξσζνχκελε δξαζηεξηφηεηα λα ππνζθάςεη απηή ηελ ίδηα ηελ εζσηεξηθή παξψζεζε. Ο
DeCharms181 ηζρπξίζηεθε φηη φηαλ νη εμσηεξηθέο ακνηβέο δίδνληαη γηα εζσηεξηθά
θηλεηνπνηνχκελε δξαζηεξηφηεηα, ην πξφζσπν αληηιακβάλεηαη φηη ην ζέκα ηνπ ειέγρνπ
ή ηεο επίγλσζεο ή ηεο αίζζεζεο πξνζσπηθήο αηηηφηεηαο κεηαηνπίδεηαη ζε κηα
εμσηεξηθή πεγή. Σν πξφζσπν, κ‟ απηφλ ηνλ ηξφπν, γίλεηαη απιφ ελεξγνχκελν ηεο
πεγήο ησλ εμσηεξηθψλ αληακνηβψλ θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ πιένλ θηλεηνπνηείηαη απφ
απηέο κάιινλ παξά απφ ην εζσηεξηθφ ηνπ ελδηαθέξνλ γη‟ απηήλ. Ο Festinger182
εμάιινπ δήισλε «φηη νη εμσηεξηθέο αληακνηβέο επεξεάδνπλ ηελ αληίιεςε ηνπ αηφκνπ
πεξί ηνπ γηαηί εξγάδεηαη θαη ηε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηελ εξγαζία». Ο Deci, ν
θπξηφηεξνο εθπξφζσπνο ηεο ζεσξίαο γηα ηα εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά θίλεηξα ππφ ην
πξίζκα ηεο πξνζέγγηζεο ηνπ αηηηνινγηθνχ πξνζδηνξηζκνχ, κε κία ζεηξά εξεπλψλ
επηβεβαίσζε φηη ε εμσηεξηθή ακνηβή ζε κηα ζπκπεξηθνξά πνπ αξρηθά εθδειψλεηαη σο
απνηέιεζκα εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ, νδεγεί ζηελ απψιεηα ηεο εζσηεξηθήο απηήο
θηλεηνπνίεζεο γηα ηε δξαζηεξηφηεηα απηή.
Με άιια ιφγηα, νη εμσηεξηθέο ακνηβέο, αληί λα ιεηηνπξγήζνπλ εληζρπηηθά γηα ηελ
εθδήισζε ηεο ζπκπεξηθνξάο, φπσο ζα αλέκελε θαλείο κε βάζε ηε ζπλεηξκηθή ζεσξία,
θάλεθαλ λα ππνλνκεχνπλ ηα εζσηεξηθά θίλεηξα. Απηφ βέβαηα εξκελεχεηαη κε ηελ
αξρή ηεο έθπησζεο ηνπ Kelley , ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην άηνκν ζα κεηψζεη ηελ
ζεκαζία κηαο αηηίαο, αλ άιιεο εχινγεο ππάξρνπλ ζην πεξηβάιινλ. Σν πνιχ ζεκαληηθφ
εχξεκα φηη ε εμσηεξηθή ακνηβή κπνξεί λα ππνζθάςεη ηα εζσηεξηθά θίλεηξα είλαη
βέβαηα ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο γηα ηελ εθπαίδεπζε. Δίλαη έλαο ζεκαληηθφο θίλδπλνο πνπ
δεκηνπξγείηαη ζε πεξίπησζε θαθήο ρξήζεο ηεο βαζκνινγίαο.
180
White, R. W., Motivation reconsidered: The concept of competence, Psychological Review, v. 66, pp.
297-333, 1959
181
Deci, E.L., Effects of externally mediated rewards on intrinsic motivation, Journal of Personality &
Social Psychology, v. 18, n. 1, pp. 105-115, 1971
182
Deci, E.L. (1971) Effects of externally mediated rewards … φ.π.
104
Οη έξεπλεο φκσο ηνπ Deci έδεημαλ φηη δε ιεηηνπξγεί ππνλνκεπηηθά γηα ηα εζσηεξηθά
θίλεηξα θάζε εμσηεξηθή αληακνηβή183. Έηζη, ελψ ε ρξεκαηηθή ακνηβή ζε παηδηά γηα ηελ
επηηπρία ηνπο ζε κηα δξαζηεξηφηεηα επίιπζεο γξίθσλ, είρε σο απνηέιεζκα ηελ
ππνρψξεζε ησλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ, ε θνηλσληθή επηδνθηκαζία κέζσ ηεο ιεθηηθήο
ελζάξξπλζεο έδεημε λα νδεγεί ζε ελίζρπζε ησλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ.
Υξεζηκνπνηψληαο ηηο ζεσξεηηθέο αξρέο ηεο γλσζηηθήο εθηίκεζεο, ζχκθσλα κε ηηο
νπνίεο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην άηνκν αληηιακβάλεηαη ηα θίλεηξα ηεο
ζπκπεξηθνξάο ηνπ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κειινληηθή εμέιημε ηεο
ζπκπεξηθνξάο, ν Deci θαηέιεμε φηη, φηαλ ηα άηνκα απνδίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο
ζε εμσηεξηθέο ακνηβέο θηλεηνπνηνχληαη ιηγφηεξν γη‟ απηή ηελ ίδηα ηε δξαζηεξηφηεηα,
ζε ζχγθξηζε κε ηα άηνκα πνπ δε δξαζηεξηνπνηνχληαη κε ηελ πξννπηηθή ηεο ακνηβήο.
Οη εμσηεξηθέο ακνηβέο ηεο ιεθηηθήο ελίζρπζεο θαη θνηλσληθήο αλαγλψξηζεο δείρλνπλ
λα γίλνληαη απφ ηα άηνκα ιηγφηεξν αληηιεπηέο σο κεραληζκνί ειέγρνπ ηεο
ζπκπεξηθνξάο ηνπο, αλαθέξεη ν Deci. Γελ ππάξρεη επνκέλσο θαλέλα εξέζηζκα γηα λα
ζέζεη ζε ιεηηνπξγία ηε δηαδηθαζία ηεο γλσζηηθήο επαλεθηίκεζεο πνπ ζα νδεγνχζε ζε
κεηαηφπηζε ηνπ ηφπνπ αηηηφηεηαο απφ ην εζσηεξηθφ ηνπ αηφκνπ ζηηο εμσηεξηθέο
ακνηβέο.
΢ε θάζε εμσηεξηθή ακνηβή ππάξρνπλ δχν πιεπξέο184, εμεγεί ν Deci: ε πιεπξά ηνπ
ειέγρνπ θαη κία πιεξνθνξηαθή, αλαδξαζηαθή (feedback) πιεπξά. Ζ πιεπξά ηνπ
ειέγρνπ ηείλεη λα κεηψλεη ηε δξάζε ησλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ, ελψ ε αλαδξαζηαθή
πιεπξά νδεγεί ζε ελδπλάκσζή ηνπο απμάλνληαο ηελ πξνζσπηθή αίζζεζε ηθαλφηεηαο
θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ. ΋ηαλ ηα ρξήκαηα δίδνληαη σο εμσηεξηθή ακνηβή, ε πιεπξά
ηνπ ειέγρνπ είλαη μεθάζαξα ηζρπξή θαη νδεγεί ζε κείσζε ησλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ.
Σν αληίζεην ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ηεο ιεθηηθήο ελίζρπζεο. Ζ ιεθηηθή ελίζρπζε δε
γίλεηαη αηζζεηή απφ ην άηνκν ζαλ θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηα αηζζήκαηα ηθαλνπνίεζεο
πνπ ην άηνκν αληιεί απφ απηή ηελ ίδηα ηε δξαζηεξηφηεηα. Οη δηαπξνζσπηθνχ
ραξαθηήξα αληακνηβέο, επνκέλσο, ζην βαζκφ πνπ εληζρχνπλ ηελ αίζζεζε ηθαλφηεηαο
θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ ηνπ αηφκνπ, νδεγνχλ ζε ελδπλάκσζε ησλ εζσηεξηθψλ
θηλήηξσλ.
Ζ έλλνηα ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ αλαθέξεηαη, ζχκθσλα κε ηνπο Deci θαη Ryan,
ζηελ «εκπεηξία ηεο επηινγήο, κε άιια ιφγηα, ηελ εκπεηξία ελφο εζσηεξηθά
αληηιακβαλφκελνπ (παξαηεξνχκελνπ) ρψξνπ αηηηφηεηαο»185. ΢χκθσλα κε ηελ “ζεσξία
ηνπ απηφ-πξνζδηνξηζκνχ” πνπ αλέπηπμαλ νη ζπδεηνχκελνη ζπγγξαθείο186 κπνξνχκε λα
δηαθξίλνπκε ηξεηο θαηαζηάζεηο ηεο θηλεηήξηαο δχλακεο ηεο ζπκπεξηθνξάο καο:
1. Δζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε (intrinsic motivation – I.M.). Απηή ε θαηάζηαζε
αλαθέξεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ θάλνπκε κηα δξαζηεξηφηεηα γη‟ απηή ηελ ίδηα ηε
δξαζηεξηφηεηα, γηα ηελ επραξίζηεζε θαη ηθαλνπνίεζε πνπ απνθνκίδνπκε απφ ηε
ζπκκεηνρή καο ζε απηήλ. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ είλαη
απηνζθνπφο θαη δελ απνβιέπεη ζε θάηη άιιν. Ζ δξαζηεξηφηεηα πξνθαιεί επραξίζηεζε
θαη ηθαλνπνίεζε πνπ απνηεινχλ θαη ηνπο ιφγνπο ηεο θηλεηνπνίεζεο. ΋πσο εμάιινπ
ππνδειψλεη ν φξνο ηθαλνπνίεζε, «ε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε βαζίδεηαη ζηηο εγγελείο
αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ γηα ηθαλφηεηα θαη απηφ-πξνζδηνξηζκφ. Δλεξγνπνηεί έλα επξχ
θάζκα ζπκπεξηθνξψλ θαη ςπρνινγηθψλ δηαδηθαζηψλ γηα ηηο νπνίεο ε πξσηαξρηθέο
αληακνηβέο είλαη νη εκπεηξίεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη απηνλνκίαο»187. Ζ
183
Deci, E.L. (1971) Effects of externally mediated rewards … φ.π.
184
Deci, E. L., Intrinsic motivation, extrinsic reinforcement and inequity, Journal of Personality & Social
Psychology, v. 22, n. 1, pp. 113-120, 1972
185
186
187
105
εζεινληηθή βάζε θαη ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ ίδηα ηε δξαζηεξηφηεηα, κε φηη απηφ
ζπλεπάγεηαη γηα ην άηνκν ζε ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν, πεξηγξάθεη απηή ηε κνξθή
θηλεηνπνίεζεο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Μηα πξνζπάζεηα ηαμηλφκεζεο απηνχ
ηνπ είδνπο ησλ θηλήηξσλ θαηέιεμε ζε έλα ζρήκα ηξηψλ εηδψλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ
ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο188:
1. Δζσηεξηθά θίλεηξα γλψζεο. Απηφο ν ηχπνο ζρεηίδεηαη κε έλλνηεο φπσο έξεπλα,
πεξηέξγεηα, καζεζηαθνί ζηφρνη, λφεζε, εζσηεξηθή δηάζεζε γηα κάζεζε.
Πξφθεηηαη γηα ηνλ ηχπν εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ πνπ ζα κπνξνχζε λα νξηζηεί σο
εθηέιεζε κηαο δξαζηεξηφηεηαο γηα ηελ επραξίζηεζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ
θάπνηνο βηψλεη ηελ ψξα πνπ καζαίλεη, εξεπλά, ή πξνζπαζεί λα θαηαλνήζεη θάηη
θαηλνχξγην.
2. Δζσηεξηθά θίλεηξα επίηεπμεο. Απηφ ην είδνο ζπλδέζεθε εξεπλεηηθά κε ηελ
έλλνηα ηεο βαζηάο γλψζεο. Δμάιινπ νη Deci θαη Ryan εζηηάδνπλ ζηελ αλάγθε
ηνπ αηφκνπ λα αηζζάλεηαη ηθαλφ θαη λα δεκηνπξγεί ηδηαίηεξα επηηεχγκαηα. Απηά
ηα θίλεηξα ζα κπνξνχζαλ λα νξηζηνχλ κε βάζε ηε δέζκεπζε ζε κηα
δξαζηεξηφηεηα γηα ηελ επραξίζηεζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ βηψλεη θάπνηνο,
φηαλ πξνζπαζεί λα θέξεη εηο πέξαο ή λα δεκηνπξγήζεη θάηη.
3. Δζσηεξηθά θίλεηξα βίσζεο δηέγεξζεο. Πξφθεηηαη γηα κνξθή εζσηεξηθήο
θηλεηνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ πνπ εκπιέθεηαη ζε δξαζηεξηφηεηα πξνθεηκέλνπ λα
βηψζεη δηεγεξηηθέο αηζζήζεηο (π. ρ. αηζζεηεξηαθή επραξίζηεζε, αηζζεηηθέο
εκπεηξίεο, θαζψο επίζεο επζπκία θαη εζσηεξηθή αλαζηάησζε) πνπ πξνέξρνληαη
απφ ηελ εκπινθή ηνπ ζηε δξαζηεξηφηεηα απηή. Οη καζεηέο πνπ πξνζέξρνληαη
ζηελ ηάμε πξνθεηκέλνπ λα βηψζνπλ ηελ εζσηεξηθή αλαζηάησζε (έμαςε) κηαο
εξεζηζηηθήο ζπδήηεζεο ζηα πιαίζηα ηνπ καζήκαηνο είλαη κηα ηέηνηα πεξίπησζε.
2. Δμσηεξηθή θηλεηνπνίεζε (extrinsic motivation – E.M.). ΢ηελ πεξίπησζε απηή
αλαθεξφκαζηε ζηελ κεγάιε εθείλε πνηθηιία ζπκπεξηθνξψλ ησλ νπνίσλ νη ζηφρνη ηεο
δξάζεο εθηείλνληαη πέξαλ εθείλσλ πνπ εκπεξηέρνληαη ζηελ ίδηα ηε δξάζε. Πξφθεηηαη
γηα ζπκπεξηθνξέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη σο κέζα γηα έλα ζθνπφ θαη φρη γη‟ απηέο ηηο
ίδηεο. Παιαηφηεξα ππήξρε ε αληίιεςε φηη ηα εμσηεξηθά θίλεηξα αλαθέξνληαη ζε
ζπκπεξηθνξέο πνπ εθπιεξψλνληαη ρσξίο απηνπξνζδηνξηζκφ (πξνζσπηθή επηινγή), θαη
νη νπνίεο θαηά ζπλέπεηα κπνξνχλ λα ππαγνξεπζνχλ κφλν απφ εμσηεξηθέο θαηαζηάζεηο.
Οη Deci θαη Ryan κε ηε ζεσξία ηνπ «απηνπξνζδηνξηζκνχ» πνπ επεμεξγάζηεθαλ
ηνπνζέηεζαλ δηάθνξνπο ηχπνπο εμσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο θαηά κήθνο ελφο ζπλερνχο
απηφ-πξνζδηνξηζκνχ, πνπ ζπλδέεηαη κε ηε δηαδηθαζία ηεο εζσηεξίθεπζεο. Τπάξρνπλ
πνιιέο ζπκπεξηθνξέο, γξάθνπλ νη ζπδεηνχκελνη ζπγγξαθείο, πνπ εθ θχζεσο δελ
ελδηαθέξνπλ ηα παηδηά, αιιά πνπ ν θνηλσληθφο θφζκνο εθηηκά φηη είλαη αλαγθαίν λα ηηο
κάζνπλ. Καζψο ηα παηδηά κεγαιψλνπλ, νη ελήιηθεο βάδνπλ απμαλφκελεο απαηηήζεηο θαη
φξηα ζηελ άζθεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Οη ελήιηθεο αηζζάλνληαη ηελ αλάγθε λα
απαγνξεχζνπλ ή λα αλαθαηεπζχλνπλ ηελ παηδηθή δξαζηεξηφηεηα, έηζη ψζηε ηα παηδηά
λα θαηαπηάλνληαη κε ζπκπεξηθνξέο πνπ αιιηψο δε ζα έθαλαλ, αιιά πνπ εμαζθαιίδνπλ
ηελ αζθάιεηά ηνπο, ηε ζπκκφξθσζε κε ηηο πνιηηηζκηθέο αμίεο, ή, θαηά θάπνηνλ ηξφπν,
ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο εθείλσλ πνπ αζρνινχληαη κε ηε θξνληίδα ηνπο. Σν πξφβιεκα,
ζ‟ απηή ηελ πεξίπησζε βξίζθεηαη βέβαηα ζηνλ ηξφπν πνπ ε εμσηεξηθή ξχζκηζε ηεο
ζπκπεξηθνξάο ζα γίλεη απνδεθηή απφ ην παηδί θαη δε ζα έρεη επηδήκηεο ζπλέπεηεο, φζνλ
αθνξά ηα εζσηεξηθά θίλεηξα ηνπ παηδηνχ. Ζ εζσηεξίθεπζε είλαη απηή αθξηβψο ε
αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία κε ηελ νπνία έλα παηδί ελζσκαηψλεη ηηο απαηηήζεηο θαη αμίεο
ηνπ θνηλσληθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο, κηα δηαδηθαζία «κέζσ ηεο νπνίαο έλα άηνκν
188
Vallerand, R. J., Blais, M. R., Brière, N. M., Pelletier, L. G., Construction et validation de l‟Echelle de
motivation en Education (EME), Canadian Journal of Behavioural Sciences, v. 21, 1989, p. 323-349
106
απνθηά κία ζηάζε, πεπνίζεζε, ή θαλφλα ζπκπεξηθνξάο θαη πξννδεπηηθά ηα

κεηαζρεκαηίδεη ζε πξνζσπηθέο αμίεο, ζηφρνπο ή νξγάλσζε».
Με βάζε ηα παξαπάλσ, νη Deci θαη Ryan δηέθξηλαλ ηέζζεξα είδε εμσηεξηθήο
θηλεηνπνίεζεο, ηελ εμσηεξηθή ξχζκηζε, ηελ ελδνπξνβνιή, ηελ ηαχηηζε θαη ηελ
νινθιεξσκέλε ξχζκηζε (δηεπζέηεζε), ηα νπνία, κε ηε ζεηξά απηή, θιηκαθψλνληαη απφ
ηα ρακειφηεξα επίπεδα εζσηεξίθεπζεο πξνο ηα πςειφηεξα.
1. Ζ εμσηεξηθή ξχζκηζε (external regulation). Πξφθεηηαη γηα ηελ πεξίπησζε πνπ
κηα δξαζηεξηφηεηα ξπζκίδεηαη κε εμσηεξηθά κέζα, ηέηνηα φπσο είλαη νη ακνηβέο
θαη νη θαηαλαγθαζκνί. Π. ρ. ν καζεηήο κε ηελ πίεζε ησλ γνλέσλ ηνπ κειεηάεη
γηα ην κάζεκα ηεο επφκελεο κέξαο ή ε καζήηξηα πνπ πεγαίλεη ζρνιείν γηα λα
απνθχγεη ηελ ηηκσξία.
2. Ζ ελδνβνιή (introjection). ΢ηελ πεξίπησζε απηή ην άηνκν αξρίδεη λα
εζσηεξηθεχεη ηα εμσηεξηθά κέζα ξχζκηζεο (θαλνληθνπνίεζεο) ησλ
ζπκπεξηθνξψλ ηνπ, δειαδή ηε ινγηθή πνπ βξίζθεηαη πίζσ απφ ηηο πξάμεηο πνπ
πηέδεηαη λα εθηειέζεη. Οη εμσηεξηθέο, δειαδή, πηέζεηο εζσηεξηθεχνληαη. Ζ
ζχγθξνπζε εδψ παξακέλεη, φρη φκσο σο ζχγθξνπζε δχν πξνζψπσλ, φπσο ζηελ
πεξίπησζε ηεο εμσηεξηθήο ξχζκηζεο αιιά κε ηε κνξθή κηαο ζχγθξνπζεο ζηελ
νπνία ν έιεγρσλ θαη ν ειεγρφκελνο βξίζθνληαη κέζα ζην άηνκν. Ο καζεηήο πνπ
πεγαίλεη ζρνιείν, επεηδή αηζζάλεηαη έλνρνο λα θάηζεη ζπίηη, είλαη έλα ηέηνην
παξάδεηγκα. Ο καζεηήο πνπ δηαβάδεη, γηαηί πηζηεχεη φηη έηζη θάλνπλ ηα θαιά
παηδηά, είλαη έλα αθφκα παξάδεηγκα απηήο ηεο κνξθήο εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ.
Μηα ηέηνηα φκσο θαηάζηαζε, αλ θαη εζσηεξηθή ζην άηνκν, δελ είλαη
πξαγκαηηθά απηνπξνζδηνξηδφκελε, ζην βαζκφ πνπ έρεη ελζσκαησζεί ζαλ έλαο
πηεζηηθφο έιεγρνο, πνπ ζπληεξεί, εζσηεξηθεπκέλε πιένλ, ηε ζχγθξνπζε
ειέγρνληνο – ειεγρφκελνπ.
3. Σαπηνπνίεζε (identification). Σαπηνπνίεζε έρνπκε φηαλ ε θαλνληθνπνίεζε ηεο
ζπκπεξηθνξάο επέξρεηαη κέζσ ηεο ηαχηηζεο κε ηα εμσηεξηθά θίλεηξα. Ζ πξάμε
ηφηε απνθηά αμία θαη επηιέγεηαη απφ ην άηνκν, επεηδή εθηηκάηαη σο ζεκαληηθή.
Μαζεηέο, γηα παξάδεηγκα, κε ρακειή βαζκνινγία επηιέγνπλ ειεχζεξα λα
θάλνπλ εληζρπηηθή δηδαζθαιία – πξάγκα πνπ δελ ηνπο είλαη θαζφινπ επράξηζην
– πξνθεηκέλνπ λα βειηηψζνπλ ηηο επηδφζεηο ηνπο. ΢ηελ πεξίπησζε ηεο ηαχηηζεο
δελ ππάξρεη πιένλ ζχγθξνπζε ζην εζσηεξηθφ ηνπ εζσηεξηθεπκέλνπ
ξπζκηζηηθνχ ζρήκαηνο ηεο ζπκπεξηθνξάο, κπνξεί φκσο λα ππάξρεη κηα
αληίζεζε ή δπζαξκνλία αλάκεζα ζ‟ απηφ θαη ζε άιιεο πιεπξέο ηεο εζσηεξηθήο
δνκήο ηνπ παηδηνχ.
4. Οινθιεξσκέλε ξχζκηζε (integrated regulation). Πξφθεηηαη γηα ηελ πιένλ απηφ-
πξνζδηνξηδφκελε κνξθή εμσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο. ΢ηελ
πεξίπησζε απηή ε πξάμε έρεη πξνζσπηθή αμία γηα ην άηνκν θαη εθηειείηαη
απνιχησο ειεχζεξα. ΢ρεηηθφ παξάδεηγκα κπνξεί λα είλαη ε δέζκεπζε ελφο
καζεηή ζε έλαλ επαγγεικαηηθφ ζηφρν πνπ ηνλ νδεγεί ζηελ ειεχζεξε θαη
πξνζεθηηθή επηινγή ηεο παξαθνινχζεζεο θάπνησλ καζεκάησλ. ΢ηελ
ζπδεηνχκελε πεξίπησζε, ε ξχζκηζε ε ίδηα έρεη ελζσκαησζεί κε άιιεο
ξπζκίζεηο ζε κηα αίζζεζε ελφηεηαο ηνπ εαπηνχ πνπ είλαη ε βάζε ηνπ
πξαγκαηηθνχ απηφ-πξνζδηνξηζκνχ. Οη ζπκπεξηθνξέο πνπ πεγάδνπλ απφ ηέηνηεο
ξπζκίζεηο είλαη απφιπηα απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο. Υσξίο λα είλαη απζφξκεηεο,
ηψξα πιένλ επηιέγνληαη απφ ην ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν. Ζ ξχζκηζε απηή, φπσο
είλαη θαλεξφ, δηαθέξεη απφ ηελ πεξίπησζε ηεο ηαπηνπνίεζεο κφλν ζην βαζκφ
δέζκεπζεο ηνπ αηφκνπ. Ζ νινθιεξσκέλε ξχζκηζε θξίζεθε ζαλ κηα πεξίπησζε
ρσξίο ηδηαίηεξν βάξνο ζηηο απνθάζεηο γηα ζπκκεηνρή ζηηο εθπαηδεπηηθέο
δηαδηθαζίεο θαη κε κεγάιεο δπζθνιίεο ζηε δηάθξηζε απφ ην ζπγγεληθφ είδνο ηεο
107
ηαπηνπνίεζεο. Έηζη ζηελ θιίκαθα αθαδεκατθψλ θηλήηξσλ (Echelle de

Motivation en Education) πνπ θαηαζθεχαζε ν Vallerand θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ,
ζηε βάζε ηεο ζεσξίαο ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ ησλ Deci θαη Ryan, δελ
ζπκπεξηειήθζε ην είδνο απηφ189.
3. Με θηλεηνπνίεζε (Amotivation - AMO). Με ηνλ φξν απηφ νη Deci θαη Ryan
αλαθέξνληαη ζηελ θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία ηα άηνκα δελ αληηιακβάλνληαη ηελ
χπαξμε θαλελφο δεζκνχ αλάκεζα ζηηο πξάμεηο θαη ηηο ζπλέπεηέο ηνπο. Σα άηνκα
ζηελ πεξίπησζε απηή δελ είλαη νχηε εζσηεξηθά νχηε εμσηεξηθά θηλεηνπνηεκέλα.
΢ηελ πεξίπησζε απηή ηα άηνκα βηψλνπλ αηζζήκαηα αλεπάξθεηαο θαη αδπλακίαο
ειέγρνπ ησλ θαηαζηάζεσλ. Αηζζάλνληαη ζαλ λα ξπζκίδνληαη νη ζπκπεξηθνξέο ηνπο
απφ δπλάκεηο πνπ βξίζθνληαη πέξα απφ ηηο δηθέο ηνπο δπλαηφηεηεο ειέγρνπ 190. Οη
καζεηέο πνπ βξίζθνληαη ζε ηέηνηα θαηάζηαζε πηζαλφλ λα αξρίζνπλ λα
αλαξσηηνχληαη γηαηί πεγαίλνπλ ζρνιείν ή λα πηζηέςνπλ φηη ζπλεηδεηνπνηνχλ ηελ
πιάλε ζηελ νπνία βξηζθφληνπζαλ θαη λα δηαθφςνπλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηηο
ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο.
Θα ιέγακε φηη, ζηελ πεξίπησζε απηή, ε ζπκκεηνρή ζηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο δελ
έρεη θαλέλα λφεκα, ελψ ζηελ πεξίπησζε ησλ εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ, ζε δηαθνξεηηθφ
βέβαηα βαζκφ θαηά πεξίπησζε, ην λφεκα ππάξρεη ζε θάηη άιιν θαη φρη ζ‟ απηή ηελ ίδηα
ηε δξαζηεξηφηεηα, πξάγκα ην νπνίν ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ησλ ελδνγελψλ
θηλήηξσλ.
΢χκθσλα κε ηνπο Deci θαη Ryan, απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο δελ είλαη κφλν νη

εζσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο ζπκπεξηθνξέο. Απφ ηηο εμσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο
ζπκπεξηθνξέο, απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο επίζεο είλαη φζεο πξνέξρνληαη απφ
νινθιεξσκέλεο εζσηεξηθεχζεηο. «Με άιια ιφγηα, εάλ νη ζπκπεξηθνξέο έρνπλ επηιεγεί,
βαζηζκέλεο ζηηο αλάγθεο θάπνηνπ θαη ηνπο ελζσκαησκέλνπο ζθνπνχο, απηέο είλαη
απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο, αθφκε θαη αλ απηέο ζπκβαίλνπλ ζηα πιαίζηα αληακνηβψλ θαη
εμαλαγθαζκψλ»191. Οη απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξέο, ινηπφλ, εθθηλνχλ θαη
ξπζκίδνληαη απφ επηινγέο ηνπ αηφκνπ, βαζηζκέλεο ζηελ επίγλσζε ησλ αλαγθψλ ηνπ
θαη ησλ ελζσκαησκέλσλ ζθνπψλ ηνπ. Υξεζηκνπνηψληαο, ιέλε νη παξαπάλσ
ζπγγξαθείο, πιεξνθνξίεο απφ εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο πεγέο, επηιέγεη θάπνηνο πψο
ζα ζπκπεξηθεξζεί, επηδηψθνληαο ηελ επηηπρία ησλ ζηφρσλ ηνπ θαη ηελ ηθαλνπνίεζε
ησλ αλαγθψλ ηνπ νξγαληζκνχ. Σέινο, φπσο αλαθέξνπλ, ε έξεπλα πάλσ ζηηο
απηνπξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξέο, ηδηαίηεξα δε ηηο εζσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο,
έδεημε φηη απηέο ζπλδένληαη κε κεγαιχηεξε δεκηνπξγηθφηεηα, γλσζηηθή επειημία, κηα
αίζζεζε ελφο εζσηεξηθνχ ηφπνπ αηηηφηεηαο θαη απμεκέλε αίζζεζε ηθαλφηεηαο.
Ζ δεχηεξε θαηεγνξία ζπκπεξηθνξψλ, νη ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελεο, εθθηλνχλ θαη
ξπζκίδνληαη απφ ειέγρνπο ζην πεξηβάιινλ ή κέζα ζην άηνκν. Σέηνηεο ζπκπεξηθνξέο
δελ απνηεινχλ πξνζσπηθέο επηινγέο. Πξνζδηνξίδνληαη κάιινλ απφ ειέγρνπο, ηέηνηνπο
φπσο ε πίεζε ή ε πξνζδνθία αληακνηβήο, αιιά θαη εζσηεξηθέο θαηαζηάζεηο ειέγρνπ.
Αλ θαη νη ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξέο είλαη ζθφπηκεο, φπσο θαη νη απηφ-
189
Vallerand, R. J., et al, (1989) Construction et validation … φ. π. Σν ίδην βέβαηα ζπλέβε θαη ζηελ
αγγιηθή κεηαθνξά ηεο ελ ιφγσ θιίκαθαο κε ηελ νλνκαζία Academic Motivation Scale (AMS),
Vallerand and others (1992), The academic motivation scale: a measure of intrinsic, extrinsic and
amotivation in education, Educational and Psychological Measurement, v. 52, i. 4, p. 1003-17. Ζ
ειιεληθή έθδνζε (κεηάθξαζε, πξνζαξκνγή θαη εμέηαζε ησλ ςπρνκεηξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο
Κιίκαθαο Αθαδεκατθψλ Κηλήηξσλ (Κ. Α. Κ.) έγηλε απφ ηνπο Σζνξκπαηδνχδε, Μπαξθνχθε θαη Γξνχτν,
βιέπε Σζνξκπαηδνχδεο, Υ., Μπαξθνχθεο, Β., Γξνχτνο, Γ., Πξνθαηαξηηθή κειέηε ησλ ςπρνκεηξηθψλ
ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο Κιίκαθαο Αθαδεκατθψλ Κηλήηξσλ, Φπρνινγία, ηφκ.8, ηεχρ.4, 2001, ζ. 526-537.
190
Vallerand and others (1992) The academic motivation scale … φ.π.
191
108
πξνζδηνξηδφκελεο, εληνχηνηο ε ζθνπηκφηεηα είλαη απνηέιεζκα απαηηήζεσλ κάιινλ

παξά πξνζσπηθψλ επηινγψλ θαη επηδηψμεσλ. «Κάπνηνο „απνθαζίδεη‟ λα θάλεη θάηη
αηζζαλφκελνο φηη δελ έρεη επηινγή». Ζ ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελε ζπκπεξηθνξά είλαη
«αλνινθιήξσηε, εμσηεξηθά θηλεηνπνηεκέλε ζπκπεξηθνξά πνπ κπνξεί λα πάξεη ηε
κνξθή είηε ηεο ζπκκφξθσζεο κε ηνλ έιεγρν είηε ηεο εμέγεξζεο ελαληίνλ ηνπ»192.
΢πκκφξθσζε θαη εμέγεξζε (ελαληίσζε) απνηεινχλ δχν πφινπο πνπ κπνξνχλ ν έλαο λα
πάξεη ηε ζέζε ηνπ άιινπ, αλ θαη ζπλήζσο ν έλαο είλαη ν θπξίαξρνο. Ζ έξεπλα δείρλεη
φηη ε ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελε ζπκπεξηθνξά ζπλδέεηαη κε κεγαιχηεξε πίεζε θαη
έληαζε, είλαη ιηγφηεξν δεκηνπξγηθή θαη πξνζαξκνζηηθή απφ ηελ απηφ-
πξνζδηνξηδφκελε, θαη ν ηφπνο ηεο αηηηφηεηαο βηψλεηαη κάιινλ σο εμσηεξηθφο.
Σέινο «νη κε θηλεηνπνηεκέλεο ζπκπεξηθνξέο (amotivated) εθθηλνχλ θαη
ξπζκίδνληαη απφ δπλάκεηο νινθιεξσηηθά πέξα απφ ηνλ ζθφπηκν έιεγρν ηνπ πξνζψπνπ.
Οη ζπκπεξηθνξέο δελ είλαη νχηε εζσηεξηθά νχηε εμσηεξηθά θηλεηνπνηεκέλεο κε ηελ
έλλνηα φηη δελ είλαη ζθφπηκεο». Σν άηνκν αηζζάλεηαη αλίθαλν λα ξπζκίζεη ηελ
ζπκπεξηθνξά ηνπ θαηά ηξφπν πνπ λα απνθέξεη επηζπκεηά απνηειέζκαηα. Πξφθεηηαη
γηα ηελ θαηάζηαζε πνπ ν Abramson θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ κειέηεζαλ σο ηελ
θαηάζηαζε ηεο πξνζσπηθήο αλεκπνξηάο «πνπ πξνθχπηεη απφ πεξηβαιινληηθέο
δπλάκεηο πνπ δελ είλαη νχηε πξνβιέςηκεο νχηε ειέγμηκεο». Αλάινγε θαηάζηαζε
απψιεηαο ηνπ ειέγρνπ ησλ δπλάκεσλ πνπ θαηεπζχλνπλ ηε δσή ηνπ κπνξεί λα βηψζεη ην
πξφζσπν θαη απφ εζσηεξηθνχο παξάγνληεο, νξκέο θαη ζπλαηζζήκαηα αλεμέιεγθηα,
φπσο δήιηα ή νξγή, θαη λα εθδειψζεη έηζη ζπκπεξηθνξά πνπ δελ επηδίσμε θαη δελ
επέιεμε. Οινθιεξψλνληαο ζα πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη ε θαηάζηαζε
αθηλεηνπνηήζεο (amotivation) δηαθέξεη απφ ηελ εμέγεξζε ζην φηη ε ηειεπηαία απνηειεί
ζθφπηκε ελέξγεηα κε ζπλεηδεηά επηδησθφκελν ζθνπφ, γεγνλφο πνπ δε ζπκβαίλεη ζηε κε
θηλεηνπνίεζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απιά απφ αίζζεκα αδπλακίαο θαη παξαίηεζε απφ
ηελ πξνζπάζεηα ειέγρνπ ησλ θαηαζηάζεσλ.
Ζ δηάθξηζε ζε απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο θαη ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξέο
έρεη ηδηαίηεξε αμία., ηδηαίηεξα γηα ηελ εθπαίδεπζε. Αλ θαη είλαη γεληθφηεξα απνδεθηφ
φηη «νη πνηλέο θαη νη ηηκσξίεο είλαη επηβιαβείο ζηε κάζεζε», ε έξεπλα έρεη δείμεη «φηη
αθφκε θαη νη ακνηβέο, φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, είλαη ερζξνί ηεο
εμεξεχλεζεο» 193. Οη εμσηεξηθέο ακνηβέο, ιέεη ν John Condry, γηα έλα θαζήθνλ, φηαλ
ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα θηλεηνπνηήζνπλ κία ζπκπεξηθνξά, ηδηαίηεξα ηε κάζεζε,
έρνπλ επξχηαηα θαη αλεπηζχκεηα απνηειέζκαηα. Οη εμσηεξηθέο ακνηβέο έρνπλ
ζπλέπεηεο ηφζν πάλσ ζηε δηαδηθαζία θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο δξαζηεξηφηεηαο φζν θαη
ζηελ επηζπκία ηνπ ππνθεηκέλνπ λα εθηειέζεη ην θαζήθνλ θάπνηα κεηαγελέζηεξε
ρξνληθή ζηηγκή. ΢ε γεληθέο γξακκέο, «ζπγθξηηηθά πξνο ηα ππνθείκελα πνπ δελ
παίξλνπλ αληακνηβή, ηα ππνθείκελα πνπ ηνπο πξνζθέξεηαη έλα εμσηεξηθφ θίλεηξν γηα
έλα θαζήθνλ επηιέγνπλ επθνιφηεξα θαζήθνληα, είλαη ιηγφηεξν απνδνηηθά ζηε
ρξεζηκνπνίεζε ηεο δηαζέζηκεο πιεξνθφξεζεο γηα επίιπζε πξσηφηππσλ πξνβιεκάησλ
θαη ηείλνπλ λα είλαη πεξηζζφηεξν πξνζαλαηνιηζκέλα πξνο απαληήζεηο θαη πεξηζζφηεξν
αλαθφινπζα ζηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο επίιπζεο πξνβιεκάησλ. Γείρλνπλ λα εξγάδνληαη
ζθιεξφηεξα θαη παξάγνπλ πεξηζζφηεξε δξαζηεξηφηεηα, αιιά ε δξαζηεξηφηεηα είλαη
ρακειφηεξεο πνηφηεηαο, πεξηέρεη πεξηζζφηεξα ιάζε θαη είλαη πεξηζζφηεξν
ζηεξενηππηθή θαη ιηγφηεξν δεκηνπξγηθή απφ ηελ εξγαζία ησλ αληίζηνηρσλ κε
ακεηβφκελσλ ππνθεηκέλσλ πνπ εξγάδνληαη ζηα ίδηα πξνβιήκαηα».
192
Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985) Intrinsic motivation and self-determination … φ. π. (ζει. 150)
193
Condry, J., Enemies of Exploration: Self-Initiated Versus Other-Initiated Learning, Journal of
Personality and Social Psychology, 1977, v. 35, n. 7, pp. 459-477, (ζει. 471-473)
109
Κίλεηξα θαη εθπαίδεπζε
Σελ αμία ησλ θηλήηξσλ ζηελ εθπαίδεπζε ζα πεξηγξάθακε κε ζρεκαηηθφ ηξφπν σο εμήο:
Ζ επηινγή θαη ε ζεηηθή αλαηξνθνδφηεζε ηείλνπλ λα έρνπλ πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα,
εληζρχνπλ θαηά ζπλέπεηα ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θαη ζπκβάιινπλ νπζηαζηηθά
ζηε κάζεζε. Σέηνηεο ζπλζήθεο παξαπέκπνπλ ζηελ έλλνηα ηεο απηνλνκίαο θαη ζην
ηδεψδεο ηεο ειεπζεξίαο.
Οη αληακνηβέο, νη πξνζεζκίεο, ε επηηήξεζε, θιπ. έρνπλ ειεγθηηθφ ραξαθηήξα,
ππνζθάπηνπλ ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θαη πξνάγνπλ ηελ εμσηεξηθή ζπκκφξθσζε
ή ηελ αλππαθνή θαη αληίζηαζε. Πξφθεηηαη γηα θαηαζηάζεηο εηεξνλνκίαο, εμσ-
θαηεχζπλζεο θαη ειέγρνπ πνπ δελ κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ ζην ζρνιείν κε νπζηαζηηθά
καζεζηαθά – κεηαζρεκαηηζηηθά απνηειέζκαηα, παξά κφλν κε θαηαζηάζεηο κεραληθήο
κλεκνληθήο κάζεζεο.
Ζ αξλεηηθή, ηέινο, αλαηξνθνδφηεζε, πνπ ζηαζεξά επαλαιακβάλεηαη θαη δελ αθήλεη
πεξηζψξηα αλαηξνπψλ, είλαη δεισηηθή αληθαλφηεηαο, νδεγεί ην άηνκν ζηελ
αθηλεηνπνίεζε θαη ππνζθάπηεη ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε, δεκηνπξγψληαο έηζη κία
θαηάζηαζε απνπξνζσπνπνίεζεο, εληειψο αθαηάιιειε, εθηφο ησλ άιισλ, γηα κάζεζε.
Ο έπαηλνο, φκσο, θαη ν ζεηηθφο ζρνιηαζκφο εθ κέξνπο ησλ γνλέσλ ή ησλ
εθπαηδεπηηθψλ, αλ θαη έρεη θαη‟ αξρήλ ηνλ ειεγθηηθφ ραξαθηήξα ηεο αληακνηβήο,
κπνξεί ππφ θάπνηεο ζπλζήθεο λα εθιεθζεί σο ζεηηθή αλαηξνθνδφηεζε πιεξνθνξηαθνχ
ραξαθηήξα, κε απνηέιεζκα λα εληζρχζεη ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θαη λα
ζπκβάιιεη ζηε κάζεζε. Απηφ είλαη θάηη πνπ εμαξηάηαη απφ πνηθηιία παξαγφλησλ
κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε ειηθία ηνπ καζεηή, ν ηξφπνο θαη ε ζπρλφηεηα ησλ ζρνιηαζκψλ
θαη επαίλσλ. Δίλαη πξνθαλέο φηη ν δηαξθήο έπαηλνο πξνο φινπο ράλεη έλα κεγάιν κέξνο
απφ ηελ αμία ηνπ, αθνχ έηζη ράλεη ηνλ πιεξνθνξηαθφ ηνπ ραξαθηήξα. Δμάιινπ ζηα
κηθξά παηδηά (κέρξη 10 ρξ.) ν έπαηλνο είλαη πάληα έλδεημε ηθαλφηεηαο, ελψ ζηα
κεγαιχηεξα ην αληηζηαζκηζηηθφ ζρήκα πξνζπάζεηαο/ ηθαλφηεηαο, θάλεη ηα πξάγκαηα
πην ζχλζεηα.
Ζ αξλεηηθή, ηέινο, αλαηξνθνδφηεζε, φηαλ δελ απνηειεί κία ζηαζεξά
επαλαιακβαλφκελε δηαδηθαζία, κπνξεί, κε ηε ζπλδξνκή θαη άιισλ παξαγφλησλ, λα
απνθηήζεη πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα, ζπκβάιινληαο έηζη ζηελ εζσηεξηθή
θηλεηνπνίεζε θαη ηε κάζεζε.
Πνιιά εξεπλεηηθά δεδνκέλα αλαγλσξίδνπλ, ιέλε νη Deci θαη Ryan, ηε ζπνπδαηφηεηα

ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο θαη ηνλίδνπλ ην ξφιν ηφζν ησλ εζσηεξηθψλ φζν θαη ησλ
εμσηεξηθψλ θηλεηνπνηεηηθψλ δηαδηθαζηψλ ζηελ πξναγσγή ηεο κάζεζεο ησλ παηδηψλ
θαη ηνπ επηηεχγκαηνο. ΢ηελ πξάμε φκσο ζπρλά παξαγλσξίδεηαη ε ζεκαζία ηεο
εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο.
Δζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ππάξρεη, «φπνηε ε θπζηθή πεξηέξγεηα θαη ην ελδηαθέξνλ
ησλ καζεηψλ ελεξγνπνηεί ηε κάζεζή ηνπο. ΋ηαλ ην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ
πξνζθέξεη άξηζηεο πξνθιήζεηο, πινχζηεο πεγέο εξεζηζκάησλ θαη έλα πιαίζην
απηνλνκίαο, απηή ε θηλεηνπνηνχζα αζηείξεπηε πεγή κάζεζεο κνηάδεη λα αθκάδεη
(επδνθηκεί)». Πξέπεη φκσο ηαπηφρξνλα λα αλαγλσξίζνπκε, ιέλε νη ζπγγξαθείο, φηη
ππάξρνπλ πνιπάξηζκνη άιινη καζεζηαθνί θαη ζπκπεξηθνξηθνί ζηφρνη, ηνπο νπνίνπο ε
θνπιηνχξα καο απαηηεί, πνπ δελ είλαη απφ κφλνη ηνπο εζσηεξηθά ελδηαθέξνληεο θαη
ειθπζηηθνί. Φαίλεηαη ινηπφλ αλαγθαία ε χπαξμε εμσηεξηθψλ δνκψλ ππνζηήξημεο
απηψλ ησλ ζηφρσλ. Δμίζνπ φκσο ζεκαληηθφ είλαη λα αλαγλσξίζνπκε ηελ
αλαπνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο φηαλ απηή ε ππνζηήξημε παίξλεη ηε κνξθή ηεο απιήο
πίεζεο θαη ειέγρνπ.
110
Απηφ πνπ πξνθχπηεη απφ πιήζνο εξεπλψλ είλαη φηη ε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε γηα
κάζεζε πξνάγεη ηελ πνηφηεηα ηεο κάζεζεο θαη φηη εθείλεο νη ζπλζήθεο πνπ ζπλδένληαη
κε ηελ ππνζηήξημε ηεο απηνλνκίαο θαη ηεο πιεξνθνξηαθφηεηαο πξνσζνχλ αθφκε
απνηειεζκαηηθφηεξε κάζεζε, θαζψο επίζεο εληζρπκέλε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θαη
απηνζεβαζκφ.
΋ηαλ νη ζπλζήθεο δηεπθνιχλνπλ ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε, ε κάζεζε, ηδηαίηεξα ε
ελλνηνινγηθή κάζεζε θαη ε δεκηνπξγηθή ζθέςε, απμάλεη δξακαηηθά ζε ζρέζε κε
εθείλε πνπ ζπληειείηαη ζε πεξηβάιινληα πνπ εληζρχνπλ ηελ εμσηεξηθά
πξνζαλαηνιηζκέλε κάζεζε. Έξεπλα ησλ Benware & Deci194 έδεημε φηη ν πεξηζζφηεξν
ελεξγεηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ησλ ππνθεηκέλσλ – κάζεζε πνπ ζπλδέεηαη κε
ζπγθεθξηκέλε ρξήζε – ζπλδέεηαη κε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ζε κεγαιχηεξν βαζκφ
απφ ηνλ παζεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Σα ππνθείκελα πνπ έκαζαλ πξνθεηκέλνπ λα
δηδάμνπλ είραλ απμεκέλε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε, πςειφηεξα επίπεδα ελλνηνινγηθήο
θαηαλφεζεο ζε ζρέζε κε ηα ππνθείκελα πνπ έκαζαλ γηα λα εμεηαζηνχλ.
Πνιινί ζεσξεηηθνί ηεο εθπαίδεπζεο, φπσο ν Bruner, ν Rogers θαη άιινη, έρνπλ πεη
αλάινγα πξάγκαηα, ππνζηεξίδνληαο φηη, ελψ νη εμσηεξηθνί έιεγρνη νδεγνχλ ηνπο
αλζξψπνπο λα ζπκνχληαη θαιά, απηνί απνηπγράλνπλ λα εκπιέμνπλ ηνπο
εθπαηδεπφκελνπο ζε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα πνπ λα νδεγεί ζε ελλνηνινγηθή κάζεζε
θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε.
Φαίλεηαη επίζεο φηη ε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ζπλδέεηαη κε ηηο αθαδεκατθέο
επηδφζεηο. Οη Sadowski & Woodward έδεημαλ φηη ην ζρνιηθφ καζεζηαθφ πεξηβάιινλ
πνπ ελζαξξχλεη ηελ πξσηνβνπιία, ηελ απηφ-θαηεπζπλφκελε κάζεζε θαη ηελ αίζζεζε
πξνζσπηθήο αηηηφηεηαο ζπλδέεηαη κε κεγαιχηεξε αθαδεκατθή ππεπζπλφηεηα θαη
πςειφηεξα επίπεδα επίδνζεο195. Δπηπιένλ, φπσο νη Harter & Connell έδεημαλ, είλαη
πηζαλφλ φηη ε βειηησκέλε κάζεζε ζα έρεη ην πξφζζεην απνηέιεζκα ηεο πεξαηηέξσ
ελίζρπζεο ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο196.
Φαίλεηαη, ηέινο, φηη ππάξρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηα ππνζηεξηθηηθά ηνπ
απηφ-πξνζδηνξηζκνχ καζεζηαθά πεξηβάιινληα, απφ ηε κία, θαη ηελ εζσηεξηθή
θηλεηνπνίεζε, ηελ αληίιεςε ηθαλφηεηαο θαη ηνλ απηνζεβαζκφ ησλ καζεηψλ απφ ηελ
άιιε. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη εθπαηδεπηηθνί κε πξνζαλαηνιηζκφ πξνο ηελ ππνζηήξημε
ηεο απηνλνκίαο ησλ καζεηψλ ηείλνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν, ζε ζρέζε κε
εθείλνπο πνπ έρνπλ πξνζαλαηνιηζκφ ειέγρνπ ησλ καζεηψλ, πιεξνθνξηαθά παξά
ειεγθηηθά ηηο αληακνηβέο ζην ζρνιείν, γεγνλφο πνπ εληζρχεη (ππνζηεξίδεη) ηελ
εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε, ηελ πξνζσπηθή ππεπζπλφηεηα, ηελ αληίιεςε ηθαλφηεηαο θαη
ηνλ απηνζεβαζκφ ηνπ καζεηή. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη νη αληακνηβέο ηείλνπλ λα
ππνζθάπηνπλ ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θαη ηνλ απηνζεβαζκφ ησλ καζεηψλ, φηαλ
ρξεζηκνπνηνχληαη απφ θάπνηνλ πνπ έρεη πξνζαλαηνιηζκφ ειέγρνπ, ελψ ηείλνπλ λα
δηαηεξνχλ ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θαη ηνλ απηνζεβαζκφ, φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη
απφ θάπνηνλ πνπ έρεη πξνζαλαηνιηζκφ πξνο ηελ απηνλνκία ησλ καζεηψλ197. Δίλαη
θαλεξφ φηη ηα ππνζηεξηθηηθά ηεο απηνλνκίαο πεξηβάιινληα έρνπλ ζεηηθέο ζπλέπεηεο
φρη κφλν πάλσ ζηε κάζεζε αιιά θαη ζηε γεληθφηεξε ςπρηθή επεμία ησλ καζεηψλ.
194
Benware, C., & Deci, E.L., Quality of learning with an active versus passive motivational set,
American Educational Research Journal, Winter 1984, v. 21, n. 4, pp. 755-765.
195
Sadowski, C. J., & Woodward, H. R., Relationship between origin climate, perceived responsibility,
and grades, Perceptual and Motor Skills, 1981, v. 53, 259-261
196
Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985) Intrinsic motivation and self-determination … φ. π. (ζει. 261)
197
Deci, E. L., Nezlek, J., & Sheinman, L., Characteristics of the Rewarder and Intrinsic Motivation of
the Rewardee, Journal of Personality and Social Psychology, 1981, v. 40, n. 1, pp. 1-10
111
Αληίζεηα, φπσο αλαθέξνπλ νη Deci θαη Ryan, ππάξρεη αξλεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζηελ
εμσηεξηθή ξχζκηζε (external regulation) θαη ην θίλεηξν βαζηάο γλψζεο. ΋ζν
πεξηζζφηεξν εμσηεξηθά πξνζαλαηνιηζκέλα είλαη ηα παηδηά ηφζν ιηγφηεξν
αηζζάλνληαη ηθαλά ζην γλσζηηθφ ηνκέα θαη ηφζν ρακειφηεξε αίζζεζε απηαμίαο
έρνπλ. Δπηπιένλ δηαπηζηψλεηαη ζεηηθή ζπζρέηηζε ηεο εμσηεξηθήο ξχζκηζεο κε ηε
λεπξηθφηεηα ζην ζρνιείν αιιά θαη απμεκέλε αλάγθε ησλ παηδηψλ κε εμσηεξηθή
ξχζκηζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο λα είλαη αξεζηά. Σέινο απηφο ν ηχπνο ξχζκηζεο
ζπλδέεηαη κε θησρά επίπεδα ελλνηνινγηθήο κάζεζεο θαη ρακειέο επηδφζεηο.
΢ηελ πεξίπησζε ησλ ελδνβιεκέλσλ ξπζκηζηηθψλ δηαδηθαζηψλ (introjection),
δηαπηζηψζεθε ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε λεπξηθφηεηα. Ζ αληίιεςε ηεο αηηηφηεηαο
εληνπίδεηαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ παηδηνχ, πνπ δε βιέπεη ηνπο άιινπο σο ππεχζπλνπο γηα
ηηο επηδφζεηο ηνπ. Απηή ε ξχζκηζε δε ζπλδέεηαη κε ην θίλεηξν βαζηάο γλψζεο, νχηε κε
ηελ αίζζεζε ηθαλφηεηαο, εκθαλίδεη φκσο ειαθξά αξλεηηθή ζρέζε κε ηελ
απηνεθηίκεζε. Πξνθαλψο, παξαηεξνχλ νη Deci θαη Ryan, ε αζηάζεηα ηνπ λα εμαξηάηαη
ε εθηίκεζε θάπνηνπ απφ ηελ επηηπρία είλαη έλαο, θαηά θάπνηνλ ηξφπν, αξλεηηθφο
παξάγνληαο θαη ίζσο είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ αξλεηηθή ζρέζε.
΢ηελ πεξίπησζε, ηέινο, ηεο απηφ-ξχζκηζεο κέζσ ηαχηηζεο (identification) δελ
δηαπηζηψλεηαη ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ λεπξηθφηεηαο. Αληίζεηα, θαίλεηαη λα ππάξρεη
ζεηηθή ζπζρέηηζε απηήο ηεο ξχζκηζεο κε ηε δπλαηφηεηα λα αληεπεμέιζεη ην παηδί ζηελ
απνηπρία, κε ηελ αίζζεζε γλσζηηθήο ηθαλφηεηαο, ηελ αίζζεζε γεληθήο απηαμίαο θαη ην
θίλεηξν βαζηάο γλψζεο.
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη, ελψ ε εμσηεξηθή ξχζκηζε έρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε
κε ηε κάζεζε, νχηε ε ελδνβνιή νχηε ε ηαχηηζε έρνπλ. ΋ζν κάιηζηα πεξηζζφηεξν
πιεζηάδνπκε πξνο ηελ θαηάζηαζε ηεο νινθιεξσκέλεο εζσηεξίθεπζεο (integrated
regulation) ησλ εμσηεξηθψλ απαηηήζεσλ, ηφζν πιεζηάδνπκε ζηνλ ηχπν ηεο
ζπκπεξηθνξάο πνπ θηλεηνπνηείηαη εζσηεξηθά απφ ην πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηφζν
εληνλφηεξα ζεηηθή ζπζρέηηζε δηαπηζηψλεηαη κε ηε κάζεζε θαη ηδηαίηεξα ην θίλεηξν
βαζηάο γλψζεο. Έηζη, ελψ ζηελ πεξίπησζε ηεο εμσηεξηθήο ξχζκηζεο ηεο
ζπκπεξηθνξάο δηαπηζηψλεηαη αξλεηηθή ζπζρέηηζε απηήο κε ην θίλεηξν βαζηάο γλψζεο,
ζηελ πεξίπησζε ηεο ελδνβνιήο δε δηαπηζηψλεηαη θάπνηαο κνξθήο ζρέζε, ζεηηθή ή
αξλεηηθή, κε ην θίλεηξν απηφ, ελψ ζηελ απηνξχζκηζε κέζσ ηαχηηζεο ππάξρεη ζεηηθή
ζπζρέηηζε, γηα λα γίλεη απηή εληνλφηεξε θαηά ηελ νινθιεξσκέλε εζσηεξίθεπζε θαη
ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε. Δμάιινπ, «φζν πεξηζζφηεξν εζσηεξηθεπκέλε είλαη ε
εμσηεξηθή θηλεηνπνίεζε θάπνηνπ θαη φζν, θαηά ζπλέπεηα, πεξηζζφηεξν απηφ-
πξνζδηνξηδφκελνο αηζζάλεηαη απηφο, ηφζν πεξηζζφηεξν ζπλδέεηαη κε ζεηηθή
απηνεθηίκεζε. Ηζρπξή θαη ζηαζεξή απηφ-εθηίκεζε δείρλεη λα πεγάδεη απφ κηα ηζρπξή
αίζζεζε ηνπ εαπηνχ, πξάγκα πνπ, απφ ηελ άπνςε ησλ θηλήηξσλ, ζεκαίλεη εζσηεξηθή
θηλεηνπνίεζε θαη πεξηζζφηεξν νινθιεξσκέλε εζσηεξίθεπζε ηεο εμσηεξηθήο
θηλεηνπνίεζεο»198.
Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαγλσξίζνπκε φηη ηα εμσηεξηθά θίλεηξα ηεο ζπκπεξηθνξάο δελ

κπνξνχλ λα έρνπλ ζνβαξφ καζεζηαθφ απνηέιεζκα, εάλ απηά δελ κπνξέζνπλ λα πάξνπλ
ην ραξαθηήξα ηεο πξνζσπηθήο επηινγήο θαη δελ θαηνξζψζνπλ λα απνθηήζνπλ
εζσηεξηθέο αλαθνξέο.
Σα παηδηά, φκσο, δελ κπνξνχλ λα πηεζηνχλ ζηνλ απηνπξνζδηνξηζκφ. Ζ εμσηεξηθή
πίεζε κπνξεί λα νδεγήζεη κφλν ζε ζπκκφξθσζε ηνπ ηχπνπ ηεο ππνηαγήο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ, ή ζε κνξθέο παζεηηθήο ή ελεξγεηηθήο αληίζηαζεο
εμεγεξζηαθνχ ραξαθηήξα, ή ηέινο ζηελ αίζζεζε ηεο αλεκπνξηάο.
198
112
Δπηπιένλ, ε εμσηεξηθή ακνηβή, φρη κφλν δελ πξνάγεη κία πνηνηηθή κάζεζε αιιά,
κπνξεί λα ππνζθάςεη ηα εζσηεξηθά θίλεηξα, φπσο είδακε φηη πξνέθπςε απφ ηα
πεηξάκαηα ηνπ Deci. Αλάινγεο είλαη θαη νη δηαπηζηψζεηο ησλ Condry θαη Koslowski νη
νπνίνη εθηηκνχλ φηη «φηαλ πξνζθέξνληαη ακνηβέο, απηέο αιιάδνπλ ηε θχζε θαη ηνλ
νξηζκφ ηνπ θαζήθνληνο, θαη ηειηθά νδεγνχλ ζε κείσζε ηνπ ειέγρνπ πνπ έρεη ην
ππνθείκελν πάλσ ζηε καζεζηαθή θαηάζηαζε … (θαη φηη) … φηαλ ε εθηέιεζε ελφο
θαζήθνληνο „γη‟ απηφ ην ίδην‟ ζπγθξίλεηαη κε ηελ εθηέιεζε πνπ θηλεηνπνηείηαη απφ ηελ
επηζπκία κηαο εμσηεξηθήο ακνηβήο, ηα ππνθείκελα εκθαλίδνπλ δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο
αιιειεπίδξαζεο κε ην θαζήθνλ, θαη δηαθνξεηηθά θηλεηνπνηεηηθά απνηειέζκαηα κεηά
ηελ εκπεηξία»199. ΋ηαλ φκσο νη εμσηεξηθέο ακνηβέο ή αθφκε θαη νη αξλεηηθέο
θπξψζεηο βηψλνληαη σο έρνπζεο πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα, ηφηε κπνξνχλ λα αθήζνπλ
αλέπαθε ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ή θαη λα ηελ εληζρχζνπλ.
Ζ πξνζαξκνγή ησλ καζεηψλ ζε κηα ζρνιηθή θνπιηνχξα, πνπ απμαλφκελα εληζρχεη
έλαλ ζρεηηθά εμσηεξηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θηλήηξσλ, ηδηαίηεξα κέζσ ησλ βαζκνινγηθψλ
πξαθηηθψλ, επζχλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηελ θάκςε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα
απηή ηελ ίδηα ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, θάκςε πνπ παξαηεξείηαη θαηά ηε κεηάβαζε
απφ ηηο ρακειφηεξεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο πξνο ηηο πςειφηεξεο200. ΢ε κηα ηέηνηα
κεηαηφπηζε, απφ ηα εζσηεξηθά θίλεηξα ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηε καζεζηαθή
δηαδηθαζία ζηα εμσηεξηθά ηεο αμηνιφγεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο, θαίλεηαη φηη
παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν θαη επξχηεξεο αιιαγέο πνπ ζεκεηψλνληαη ζην ζρνιηθφ
πεξηβάιινλ ηδηαίηεξα θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην δεκνηηθφ ζην γπκλάζην. Οη Eccles,
Midgley & Adler κειεηψληαο ηα επξήκαηα πνιιψλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ εθηηκνχλ φηη νη
πηζαλνί ιφγνη πνπ νη ζηάζεηο ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηε ζρνιηθή κάζεζε θαη ην
επίηεπγκα γίλνληαη απμαλφκελα αξλεηηθέο, ζρεηίδνληαη κε ην γεγνλφο φηη «ην ζρνιηθφ
πεξηβάιινλ γίλεηαη πεξηζζφηεξν απξφζσπν, πεξηζζφηεξν ηππηθφ, πεξηζζφηεξν
εθηηκεηηθφ θαη πεξηζζφηεξν αληαγσληζηηθφ, ηδηαίηεξα κε ηε κεηάβαζε ζην
γπκλάζην»201.
Θα πξέπεη, εμάιινπ, λα επηζεκάλνπκε φηη νη ζρνιηθέο εκπεηξίεο έρνπλ ζπλέπεηεο φρη
κφλν ζηε κάζεζε θαη ηελ αλάπηπμε ησλ πλεπκαηηθψλ ηαιέλησλ ησλ καζεηψλ αιιά θαη
ζε άιιεο επξχηεξεο θαη ίζσο ζεκαληηθφηεξεο πεξηνρέο ηεο αλάπηπμεο, φπσο ε
ζπλαηζζεκαηηθή ηζνξξνπία θαη ε ςπρηθή επεμία. Σν ζρνιείν ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηε
δηακφξθσζε ηεο απηνεθηίκεζεο αιιά θαη ησλ αμηψλ ηνπ καζεηή, αθνχ κέζα ζην
ζρνιηθφ πιαίζην απηφο έξρεηαη αληηκέησπνο κε δεηήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηηο
ηθαλφηεηεο θαη ηελ θνηλσληθή ηνπ έληαμε θαη παξνπζία. ΢πλεπψο νη ζηξαηεγηθέο
θηλεηνπνίεζεο πξέπεη λα απνηηκψληαη απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπο θαη ζε απηέο ηηο
πεξηνρέο. Γη‟ απηφ νη Deci θαη Ryan επηκέλνπλ φηη «κηα ζεσξία θηλήηξσλ ζηελ
εθπαίδεπζε ρξεηάδεηαη λα θαηαπηάλεηαη κε νιφθιεξν ην παηδί».
΢εκαληηθφ, ηέινο, είλαη λα ζεκεηψζνπκε φηη, ζχκθσλα κε ηνπο ζπδεηνχκελνπο
ζπγγξαθείο, ηα πιεξνθνξηαθά ππνζηεξηθηηθά ηεο απηνλνκίαο πεξηβάιινληα είλαη
απαξαίηεηα φρη κφλν γηα ηνπο καζεηέο αιιά θαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Οη
απαηηήζεηο ηεο δηνηθεηηθήο γξαθεηνθξαηίαο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ είλαη πνιχ δχζθνιν
λα ζπλδπαζηνχλ κε ηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ ππνζηεξηθηηθψλ ηεο απηνλνκίαο ηνπ
καζεηή κέζα ζηελ ηάμε.
Σν ζπκπέξαζκα πνπ κπνξεί θαλείο λα βγάιεη είλαη φηη ην δεηνχκελν ζηελ εθπαίδεπζε
είλαη ε δεκηνπξγία ελφο ζρνιείνπ πνπ ζα ζέβεηαη ηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπφκελσλ, πνπ
ζα πξνσζεί φζν γίλεηαη πεξηζζφηεξν ηελ πξνζσπηθή κάζεζε κέζα απφ ηελ πξνζσπηθή
199
Condry, j., & Koslowski, B., Can education be made “intrinsically interesting” to children?, in L. Katz
(Ed.), Current topics in early childhood education, Vol. II, Norwood, N.J., Ablex, 1979
200
Makri-Botsari, E., 1999, Academic intrinsic motivation, … φ.π.
201
Makri-Botsari, E., 1999, Academic intrinsic motivation, … φ.π., ζει. 167
113
επηινγή ηνπ καζεηή θαη πνπ ζα επηδηψθεη ηελ νξγαληθή ελζσκάησζε ηνπ καζεηή ζηελ
θνηλσλία.
Δπηπιένλ, ε δηεπθφιπλζε ηεο εζσηεξηθήο κάζεζεο είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ζέκα
θνπιηνχξαο. ΋πσο ιέεη ν Maehr202, ε δηαξθήο θηλεηνπνίεζε, ε ηάζε δειαδή λα
επηζηξέθεη ν καζεηήο κεηά ην ζρνιείν ζε θαζήθνληα πνπ ηνλ θηλεηνπνίεζαλ
εζσηεξηθά φζν ήηαλ ζ‟ απηφ θαη λα ζπλερίδεη λα εξγάδεηαη ζε ζρέζε κε ηα θαζήθνληα
απηά, κπνξεί κελ, θάησ απφ θάπνηεο ζπλζήθεο, λα αξρίδεη κέζα ζηελ αίζνπζα
δηδαζθαιίαο, πιελ φκσο ζα έρεη κηθξή δηάξθεηα δσήο, αλ δε βξίζθεηαη ζε ζπκθσλία κε
ηνπο θαλφλεο, ηα ηδεψδε θαη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ νκάδσλ κε ηηο νπνίεο ν καζεηήο
ηαπηίδεηαη.
΢ε ηειεπηαία αλάιπζε ε εζσηεξηθή κάζεζε είλαη ζέκα θνηλσληθήο δνκήο. ΋ια ηα
παξαπάλσ δεηήκαηα ζπλδένληαη κε ηελ νξγάλσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο,
αιιά θαη κε ηε γεληθφηεξε αληίιεςε ηφζν γηα ην λφεκα ηεο κάζεζεο θαη ηεο γλψζεο
φζν θαη γηα ην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ κέζα ζηελ θνηλσλία. ΢πλδένληαη ηέινο, κε ηηο άληζεο
δπλαηφηεηεο κηαο βαζχηεξεο θαηαλφεζεο ηεο ζρνιηθήο χιεο πνπ νη καζεηέο κε
δηαθνξεηηθή θνηλσληθή πξνέιεπζε έρνπλ.
Θα θιείζνπκε κε κία αλαθνξά ζην ζέκα ηεο βαζκνινγίαο. Οη επηπηψζεηο ηεο
βαζκνινγίαο ζηε ζεσξία ηνπ απηφ-πξνζδηνξηζκνχ εμαξηψληαη απφ ην πψο απηνί
εξκελεχνληαη. Οη βαζκνί, φπσο θαη νη άιινη ηχπνη ακνηβψλ θαη αλαηξνθνδνηήζεσλ,
κπνξνχλ λα ρνξεγεζνχλ είηε πιεξνθνξηαθά είηε ειεγθηηθά. ΋κσο ζε κία θνπιηνχξα,
ιέλε νη ππνζηεξηθηέο ηεο ζεσξίαο απηήο, ζαλ ηε δηθή καο «πνπ ηφζν κεγάιε πίεζε
εζηηάδεηαη γχξσ απφ ηνπο βαζκνχο, ζα ππήξρε κία γεληθή ηάζε γηα ηνπο βαζκνχο, φπσο
γηα ηα ρξήκαηα, λα εξκελεχνληαη σο ειεγθηηθνί. Έηζη, απαηηείηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή
απφ ην δάζθαιν λα απνθνξηίζεη (απνβάιεη) ηελ ειεγθηηθή θχζε ησλ βαζκψλ».
Δθηηκάκε φηη θάηη ηέηνην είλαη κάιινλ αδχλαην λα ζπκβεί. Ζ βαζκνινγία, θαη ε
ζρνιηθή αμηνιφγεζε γεληθφηεξα κε ηε κνξθή πνπ έρεη ζήκεξα, δελ είλαη έλα ιάζνο.
΢πλδέεηαη άκεζα κε ηελ ηδενινγία ηνπ αηνκηθνχ ραξίζκαηνο θαη ηεο αηνκηθήο
πξνζπάζεηαο ηεο νπνίαο νη ηδενινγηθέο θαη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο είλαη πνιχ
ζεκαληηθέο θαη αθνξνχλ βαζηθά δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Ζ
αμηνιφγεζε ηνπ καζεηή ζην ζρνιείν έρεη ειεγθηηθφ ραξαθηήξα. Ζ βαζκνινγηθή ή άιιε
αμηνιφγεζε ηνπ καζεηή ζπλδέεηαη κε πηέζεηο γηα εθπιήξσζε ησλ καζεζηαθψλ ηνπ
θαζεθφλησλ κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, πξνο ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Απφ απηήλ
εμαξηάηαη ν πξνβηβαζκφο ζηελ επφκελε ζρνιηθή ηάμε, εθηηκάηαη ε καζεζηαθή
ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή, κε απηήλ αλνίγνπλ δξφκνη επαγγεικαηηθνί ή απνθιείνληαη
θάπνηνη άιινη.
Απφ ηελ άιιε, κηα αμηνιφγεζε κε πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα παχεη λα είλαη
αμηνιφγεζε. Πξφθεηηαη γηα ηελ αλαηξνθνδφηεζε θνηλή ζε θάζε δσληαλή καζεζηαθή
δηαδηθαζία κε ζεηηθά ζε θάζε πεξίπησζε απνηειέζκαηα.
Γηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο πιεξνθνξηαθνχ ραξαθηήξα πξνυπνζέηνπλ έλα ζρνιείν
νξγαλσκέλν ζηε βάζε ηεο πξνψζεζεο ηεο πξνζσπηθήο κάζεζεο. Έλα ζρνιείν πνπ
ζέβεηαη θαη πξνζπαζεί λα ηθαλνπνηήζεη ηηο κνξθσηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηεπφκελσλ,
έλα ζρνιείν πνπ αληηκεησπίδεη ην καζεηή ζαλ κία ζπλνιηθή πξνζσπηθφηεηα, αληί λα
απεπζχλεηαη ζην γλσζηηθφ θαη κφλν θνκκάηη ηνπ, θαηαζηξέθνληαο ηελ νιφηεηα ηεο
βηνςπρνθνηλσληθήο ηνπ ππφζηαζεο. Έλα ζρνιείν πνπ δε ζηεξίδεηαη ζηνλ απνθιεηζκφ
θάπνησλ παηδηψλ, ζηε καζεηηθή εμαζιίσζε θάπνησλ άιισλ κέζα απφ ηε βαζκνινγηθή
θαθνκεηαρείξηζή ηνπο, ζηελ αλία θαη ηελ αιινηξίσζε.
202
Maehr, M. L., Continuing motivation: An analysis of a seldom considered educational outcome,
Review of Educational Research, Fall 1976, v. 46, n. 3, pp. 443-462
114
5. ΜΟΝΣΔΛΑ ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΗΑ΢
Σα ππάξρνληα κνληέια δηδαζθαιίαο κπνξνχλ λα εληαρζνχλ203, απφ ηε ζθνπηά ηεο

θξηηηθήο επηθνηλσληαθήο δηδαζθαιίαο, ζηα παξαθάησ «παξαδείγκαηα»204:
1. Σν ζεηηθηζηηθφ παξάδεηγκα δηδαζθαιίαο

«Ο Κξηηηθφο Οξζνινγηζκφο, ε Παηδαγσγηθή ηνπ Κξηηηθνχ Οξζνινγηζκνχ ή
Δκπεηξηθή Αλαιπηηθή Παηδαγσγηθή, θαζψο επίζεο θαη ε Κπβεξλεηηθή, ε Σερλνινγία
θαη ν ΢πκπεξηθνξηζκφο, απνηεινχλ ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν εθείλσλ ησλ δηδαθηηθψλ
ζεσξηψλ» πνπ εληάζζνληαη ζηα πιαίζηα απηνχ ηνπ παξαδείγκαηνο. Σν ζεηηθηζηηθφ
παξάδεηγκα αληηζηνηρεί ζε κηα ηερλνθξαηηθή ζεψξεζε ηεο φιεο εθπαηδεπηηθήο
δηαδηθαζίαο. Ζ κάζεζε γίλεηαη αληηιεπηή ζηε βάζε ησλ ζπκπεξηθνξηθψλ ζεσξηψλ, πνπ
ζπγθξνηνχλ ηε ιεγφκελε «ςπρνινγία ρσξίο ςπρή». ΢χκθσλα κε απηέο ηηο ζεσξίεο ε
δηδαζθαιία κπνξεί λα πξνθαηαζθεπαζηεί. Καηαζθεπάδνληαη ινηπφλ πξνγξάκκαηα
θνηλά γηα φινπο ηνπο καζεηέο (Πξνγξακκαηηζκέλε Γηδαζθαιία), απφ εηδηθνχο
ηερλνιφγνπο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Σελ εθαξκνγή ησλ πξνγξακκάησλ
απηψλ κέζα ζηε ζρνιηθή αίζνπζα αλαιακβάλεη λα πινπνηήζεη ν εθπαηδεπηηθφο σο
ηερλνθξάηεο εηδηθεπκέλνο ζηελ ηερλνινγία ηεο δηδαζθαιίαο. Ο εθπαηδεπηηθφο, θαη‟
απηφλ ηνλ ηξφπν, είλαη ν θαιφο γλψζηεο ησλ δηδαθηηθψλ ηερληθψλ θαη ζηξαηεγηθψλ
πνπ δελ έρεη βέβαηα θαλέλα ιφγν ζηα πεξηερφκελα ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ παηδαγσγηθή
πξάμε επνκέλσο ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα «ηερληθφ» ελδηαθέξνλ, ην κάζεκα είλαη
έληνλα δαζθαινθεληξηθφ, ν δε καζεηήο ππνβηβάδεηαη ζην ξφιν ηνπ «ξπζκηδφκελνπ
κεγέζνπο», αθνχ «κε ηε δηδαζθαιία επηδηψθεηαη ε πξνζαξκνγή ηνπ καζεηή ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο»205. Σέινο, ζην παξάδεηγκα απηφ, νη δηαηαξαρέο ζην
κάζεκα ξπζκίδνληαη κε θαηαζηαιηηθέο, εμσηεξηθά επηβαιιφκελεο, δηαδηθαζίεο.
2. Σν εξκελεπηηθφ παξάδεηγκα
΢ην παξάδεηγκα απηφ, ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνλ Ηδεαιηζκφ θαη
ηε Ννεζηαξρηθή Παηδαγσγηθή. Ζ δηδαζθαιία νξγαλψλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε βάζε
ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο, ελψ ην ελδηαθέξνλ, ζηελ πεξίπησζε απηή, είλαη «πξαθηηθφ».
Δπηδηψθεηαη δειαδή ε θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο κε ην νπνίν επελδχεηαη ε παηδαγσγηθή
πξάμε κέζα απφ ηε ρξήζε ηεο εξκελεπηηθήο κεζφδνπ, κε ζηφρν ηελ απηνλνκία θαη
επεκεξία ηνπ παηδηνχ. Γηα ην ιφγν απηφ ε αγάπε θαη ε ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε πξνο
ην παηδί ζπληζηνχλ ηνλ ππξήλα ηεο παηδαγσγηθήο ζρέζεο. ΢ηα πιαίζηα απηά ηδηαίηεξν
ελδηαθέξνλ εθδειψλεηαη γηα ηελ ηζηνξηνγξαθία ηνπ ίδηνπ ηνπ καζεηή. ΋ζν θαη αλ
επηδηψθεηαη φκσο «ε πξνζαξκνγή ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο απαηηήζεηο θαη ζηηο αλάγθεο
ησλ καζεηψλ»206, ν καζεηήο δελ κπνξεί λα ελεξγνπνηεζεί λα αιιάμεη ηηο ζπλζήθεο ηεο
203
Κνζζπβάθε Φ., Μπξνχδνο, Α., Βαζηθέο ζέζεηο θαη αληηιήςεηο ηεο θξηηηθήο επηθνηλσληαθήο
δηδαθηηθήο, ζην Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ., (επηκ.) Ζ εμέιημε ηεο δηδαθηηθήο. Δπηζηεκνινγηθή ζεψξεζε, εθδ.
Gutenberg, Αζήλα 2004, ζει. 277-324 (289-290)
204
«Ζ πξσηαξρηθή … ρξήζε ηνπ φξνπ (απφ ηνλ Kuhn) … ππνδεηθλχεη „ην ζχλνιν ησλ πεπνηζήζεσλ, ησλ
αλαγλσξηζκέλσλ αμηψλ θαη ησλ ηερληθψλ πνπ αζπάδνληαη ηα κέιε κηαο δεδνκέλεο νκάδαο
επηζηεκφλσλ‟. Γελ ηαπηίδεηαη ινηπφλ ην παξάδεηγκα κε κηα επηζηεκνληθή ζεσξία … Πεξηθιείεη „λφκνπο,
ζεσξίεο, εθαξκνγέο θαη πεηξακαηηζκφ ηαπηφρξνλα‟ θαη απνηειείηαη „απφ έλα ηζρπξφ πιέγκα
ελλνηνινγηθψλ, ζεσξεηηθψλ, πεηξακαηηθψλ θαη κεζνδνινγηθψλ παξαδνρψλ‟ αθφκε θαη „ζρεδφλ
κεηαθπζηθψλ‟». Απφ ηελ εηζαγσγή ηνπ επηκειεηή Β. Κάιθα, ζην T. S. Kuhn „Ζ δνκή ησλ
επηζηεκνληθψλ επαλαζηάζεσλ‟, κηθξ. Γ. Γεσξγαθφπνπινο, Β. Κάιθαο, εθδ. ΢χγρξνλα Θέκαηα,
Θεζζαινλίθε 1981
205
Κνζζπβάθε, Φ., Κξηηηθή Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία. Κξηηηθή Πξνζέγγηζε ηεο Γηδαθηηθήο Πξάμεο,
εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2002, ζει. 69
206
Κνζζπβάθε, Φ. (2002) Κξηηηθή Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία … φ.π., ζει. 69
115
κάζεζεο. Ζ ζρέζε δάζθαινπ – καζεηή παξακέλεη ηεξαξρηθή. Ο δάζθαινο ελδηαθέξεηαη

κελ θαη αγαπά ην καζεηή, ιεηηνπξγψληαο ζπρλά σο ν ζπλήγνξνο ππεξάζπηζήο ηνπ,
φκσο ν εθπαηδεπηηθφο εμαθνινπζεί λα θπξηαξρεί, κε ηελ έλλνηα φηη είλαη εθείλνο πνπ
παξεκβαίλεη ζην πεξηβάιινλ πξνθεηκέλνπ λα ην ελαξκνλίζεη πξνο ηηο αλάγθεο ηνπ
παηδηνχ, έηζη φπσο ν ίδηνο ππνθεηκεληθά, θαη γη‟ απηφ σο έλα ζεκείν απζαίξεηα, ηηο
αληηιακβάλεηαη. ΢ηε βάζε εμάιινπ απηή αληηκεησπίδνληαη θαη νη φπνηεο δηαηαξαρέο
ζην κάζεκα. Δπηρεηξείηαη, δειαδή, απφ ηελ πιεπξά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ε θαηαλφεζε
ηεο ζέζεο ηνπ παηδηνχ θαη ησλ ππνθεηκεληθψλ ηνπ θηλήηξσλ, πξνθεηκέλνπ λα
αληηκεησπίζεη ην πξφβιεκα, ζε αηνκηθή φκσο βάζε. Σν κάζεκα επνκέλσο, φζν θαη αλ
ην βιέκκα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη ζηξακκέλν ζην καζεηή, παξακέλεη
δαζθαινθεληξηθφ, ν δε καζεηήο ζε κεγάιν βαζκφ ελεξγνχκελν. Ζ αηνκηζηηθή
πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηείηαη νδεγεί κελ ζηε ρξήζε κνξθψλ εμαηνκηθεπκέλεο
δηδαζθαιίαο κε φξνπο φκσο καζεηηθήο παζεηηθφηεηαο. Σν πξφβιεκα βξίζθεηαη ζην
γεγνλφο φηη πηνζεηείηαη κηα απνιηηηθή πξνζέγγηζε, αθνχ ην επξχηεξν θνηλσληθφ
πιαίζην ζεσξείηαη δεδνκέλν. Πξφθεηηαη γηα ην ζεκείν ζπλάληεζεο ηνπ εξκελεπηηθνχ
παξαδείγκαηνο κε ην ζεηηθηζηηθφ.
3. Σν θξηηηθφ εξκελεπηηθφ παξάδεηγκα

Βαζηθφο ζηφρνο ηεο αγσγήο, θαηά ηελ Κξηηηθή Δπηθνηλσληαθή Παηδαγσγηθή, πνπ
ζηεξίδεηαη ζεσξεηηθά ζηελ Κξηηηθή Θεσξία θαη ζηελ Κξηηηθή Παηδαγσγηθή, είλαη ε
«ρεηξαθέηεζε ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσλίαο, γεγνλφο πνπ πξνυπνζέηεη ηε δηαξθή
αιιαγή ησλ θνηλσληθν-πνιηηηθψλ δνκψλ κέζα απφ ηε ελεξγφ θαη ειεχζεξε ζπκκεηνρή
ησλ εκπιεθνκέλσλ ζηελ εθπαίδεπζε παξαγφλησλ»207 (Winkel 1986, 1988). Ζ
δηδαζθαιία ζεσξείηαη ππφζεζε ζπιινγηθή κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ. Ο
ζηφρνο ηεο ζηαδηαθήο ρεηξαθέηεζεο ηνπ καζεηή ππεξεηείηαη κε ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή
ηνπ ζηηο πξνζπάζεηεο αλάιπζεο, θαηαλφεζεο θαη ηξνπνπνίεζεο ηεο ζρνιηθήο θαη ηεο
θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηε δηαδηθαζία είλαη
επηθπιαθηηθφο θαη εμηζνξξνπεηηθφο αλάκεζα ζηελ ππεξβνιή θαη ηελ έιιεηςε πνπ
δηακνξθψλεη ε ειιεηκκαηηθή ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη νη καζεηέο. Ζ δηδαζθαιία
πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζην καζεηή, ζηε δξάζε θαη ζηελ νκάδα, αληηζηνηρεί ζηηο
θνλζηξνπθηηβηζηηθέο ζεσξίεο (Aebli, Ausubel)
Ζ πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο Κξηηηθήο Παηδαγσγηθήο
«Ζ Κξηηηθή Θεσξία ζηξέθεηαη ελάληηα ζηηο πξνζπάζεηεο εθπξαγκαηηζκνχ ηεο

επηζηήκεο, θαζψο επίζεο θαη ελάληηα ζηνλ αληζηνξηθφ θαη θνηλσληθά αλεμάξηεην
ραξαθηήξα απηήο ηεο ηάζεο» 208. Ζ θξηηηθή πξνζέγγηζε αξλείηαη ηε δπλαηφηεηα ηεο
«αμηνινγηθήο νπδεηεξφηεηαο». Δμάιινπ δελ ηελ επηζπκεί. Σελ αμηνινγηθή θξηηηθή
δελ ηε ζεσξεί κεηνλέθηεκα ησλ επηζηεκψλ αιιά ζεκαληηθή αλζξψπηλε δπλαηφηεηα. Οη
αμίεο πάληα παξεηζθξένπλ ζηελ επηζηεκνληθή κειέηε, επνκέλσο ην πξφβιεκα δελ είλαη
λα ηηο απνκαθξχλνπκε, αιιά λα έρνπκε ζπλείδεζε ησλ αμηψλ πνπ θαζνδεγνχλ ηηο
κειέηεο καο. Οη αμίεο λα καο θαζνδεγνχλ ζπλεηδεηά, έρνληαο δειαδή επίγλσζε ηεο
χπαξμήο ηνπο θαη θάλνληαο ζπλεηδεηή επηινγή. Δμάιινπ ε αλαδεηνχκελε αιήζεηα δελ
είλαη θάηη πνπ βξίζθεηαη εθεί έμσ, θαη ςάρλνπκε λα ην βξνχκε, αιιά απηφ πνπ,
ζπλεηδεηά επηιεγφκελν, ππεξεηεί κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο θαη
ην νπνίν, βέβαηα, εμειίζζεηαη ηζηνξηθά.
207
Κνζζπβάθε Φ., Μπξνχδνο, Α. (2004) Βαζηθέο ζέζεηο θαη αληηιήςεηο … φ.π., ζει. 293
208
116
Σν ζηφρν ηεο ρεηξαθέηεζεο ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσληθήο απειεπζέξσζεο ε

Κξηηηθή Παηδαγσγηθή επηδηψθεη κε «θξηηηθή ηεο ηδενινγίαο θαη ακθηζβήηεζε εθείλσλ
ησλ ζεζκψλ πνπ θπιαθίδνπλ ην άηνκν θαη ην θάλνπλ λεπξσηηθφ»209.Ζ άζθεζε θξηηηθήο
ζηηο ηδενινγίεο πνπ δηαπεξλνχλ ηηο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο γίλεηαη, πξνθεηκέλνπ λα
θαλεί ν αληηρεηξαθεηηθφο ραξαθηήξαο ηνπο θαη λα βνεζήζεη ζηελ απνθάιπςε ησλ
πξαγκαηηθψλ ζπλεπεηψλ κηαο ηέηνηαο αγσγήο. Καηά ηνλ J. Habermas απηφ κπνξεί λα
επηδησρζεί κέζα απφ ηνλ αληη-εμνπζηαζηηθφ θαη ηζφηηκν δηάινγν. Ο αληη-εμνπζηαζηηθφο
δηάινγνο απνηειεί ην ηδεαηφ ηνπ δηαιφγνπ. Απηφο ν ηειεπηαίνο απνηειεί ηζηνξηθφ
δεδνκέλν κε φιεο ηηο εμνπζηαζηηθέο θαη ηδενινγηθέο επηβαξχλζεηο πνπ απηφ
ζπλεπάγεηαη. Έλα ηέηνηνο βέβαηα αληη-εμνπζηαζηηθφο δηάινγνο δελ κπνξεί λα έρεη
λφεκα παξά κφλν ζε κηα ινγηθή επξχηεξεο ακθηζβήηεζεο πνπ ζα μεπεξλά ηα φξηα ηνπ
ζρνιηθνχ ζεζκνχ θαη ζα ζέηεη δεηήκαηα γεληθφηεξνπ θνηλσληθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ.
Ζ Κξηηηθή Παηδαγσγηθή ζπλδέεη ηε ζεσξία κε ηελ πξάμε. Κάζε παηδαγσγηθφ
θαηλφκελν αλαιχεηαη φρη κφλν απφ ηε ζθνπηά ηεο παηδαγσγηθήο ζρέζεο, νχηε κφλν απφ
ηε ζθνπηά ηεο αληίθαζεο αλάκεζα ζηελ πξνζδνθία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ζηελ
ππαξθηή παηδαγσγηθή ζρέζε, αιιά κε αλαθνξά ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην πνπ
ηα παξάγεη. Παηδαγσγηθή θαη πνιηηηθή είλαη αιιειεμαξηψκελεο θαη ζαλ ηέηνηεο
αληηκεησπίδνληαη απφ ηελ θξηηηθή παηδαγσγηθή.
Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα είλαη ην ηη πξέπεη λα θάλεη ν εθπαηδεπηηθφο, φηαλ είλαη
αδχλαηε ε παξέκβαζε ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζηφρσλ ηεο αγσγήο. Τπάξρεη αθφκα ην
ηεξάζηην δήηεκα, πνπ έζεζαλ νη Bowles & Gintis, κήπσο νη φπνηεο πξνζπάζεηεο γηα έλα
άιιν αλζξσπηλφηεξν ζρνιείν ελζσκαησζνχλ θαη ρξεζηκνπνηεζνχλ ελάληηα ζηνπο
επηζπκεηνχο ζηφρνπο ηεο απειεπζέξσζεο θαη ρεηξαθέηεζεο θαη απνβνχλ
λνκηκνπνηεηηθά θαη ιεηηνπξγηθά ζηνηρεία ρεηξαγψγεζεο, εληζρπηηθά ησλ
αληηαλζξψπηλσλ θαηαζηάζεσλ πνπ ππάξρνπλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηνλ επξχηεξν
θνηλσληθφ ρψξν. ΢ηελ πεξίπησζε θαηαθαηηθήο απάληεζεο ζην ηειεπηαίν απηφ
εξψηεκα, κήπσο ε άξλεζε θαη ακθηζβήηεζε πξέπεη λα πξνθξίλνληαη; Μήπσο θάζε
αιιαγή πξέπεη λα πεξηκέλεη ηελ ζπλνιηθή θνηλσληθή κεηαβνιή; Μήπσο δειαδή ε κφλε
δξάζε πνπ έρεη λφεκα είλαη ε πνιηηηθή δξάζε ζε θεληξηθφ επίπεδν;
Πηζηεχνπκε φηη ν θίλδπλνο ηεο ελζσκάησζεο απνηειεί κία ζνβαξή πηζαλφηεηα, φηαλ
ε δξάζε κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ είλαη απνθνκκέλε απφ ηηο πνιηηηθέο ηεο
δηαζηάζεηο, φηαλ δελ έρεη ζπλείδεζε ησλ πνιηηηθψλ αθεηεξηψλ θαη ζπλεπεηψλ ηεο θαη
αληηιακβάλεηαη ηελ παηδαγσγηθή πξάμε κε ηξφπν απνιίηηθν. Σέηνηα είλαη ε πεξίπησζε
ηεο αληηαπηαξρηθήο εθπαίδεπζεο ηχπνπ ΢άκκεξρηι ηελ νπνία επέθξηλαλ νη ακεξηθαλνί
ξηδνζπάζηεο. ΢ηελ αληίζεηε πεξίπησζε, πνπ ε παηδαγσγηθή δξάζε έρεη ζπλείδεζε ησλ
πνιηηηθψλ ηεο πξνυπνζέζεσλ θαη ζπλεπεηψλ, πξφθεηηαη γηα κηα δξάζε κε λφεκα, κηα
δξάζε πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε ρεηξαθέηεζε ησλ αλζξψπσλ, ε νπνία αλαιακβάλεη ηηο
επζχλεο ηεο ζην πεδίν πνπ αλήθεη θαη ζπλεηζθέξεη αθελφο ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ
αλζξψπσλ αθεηέξνπ ζηελ απνζαθήληζε ηνπ επηδησθφκελνπ.
Οη αμίεο θαη ηα ηδεψδε, ζχκθσλα κε ηε δηθή καο αληίιεςε, ππεξεηνχλ ηελ ππφζεζε
ηνπ εμαλζξσπηζκνχ ηεο αλζξψπηλεο δσήο, φηαλ έρνπλ έλα ξφιν πξνζαλαηνιηζηηθφ ηεο
αλζξψπηλεο δξάζεο. Απνηεινχλ ηδεαηά ζρήκαηα πνπ κπνξνχλ λα καο θαζνδεγήζνπλ,
ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη κπνξνχκε λα ηα θηάζνπκε πνηέ, ζηελ απφιπηε ηνπιάρηζηνλ
κνξθή πνπ έρνπλ σο ηέηνηα (ηδεαηά ζρήκαηα). Έρνληαο ζπλαίζζεζε ελφο ηέηνηνπ
ξφινπ ησλ ηδεσδψλ θαη αμηψλ, απνθεχγνπκε ηελ παγίδα ηεο ππνζηαζηνπνίεζήο ηνπο. Ζ
ςεπδαίζζεζε φηη κπνξνχλ λα πινπνηεζνχλ ζε κηα θαζαξή κνξθή δεκηνπξγεί ηνλ
θίλδπλν κηαο θαλαηηθήο πξνζήισζεο ζε έλα ζηφρν πνπ παίξλεη, θαη‟ απηφλ ηνλ ηξφπν,
ηε κνξθή ηνπ παξαδείζνπ. Μηα ηέηνηα φκσο αληίιεςε κνηξαία νδεγεί, είηε σο δξφκνο
209
117
είηε σο θαηάιεμε, ζηελ θφιαζε. Με άιια ιφγηα, κφλν ε επαθή κε ηα πεξηερφκελα, κε

ηελ νπζία ησλ αλζξσπηζηηθψλ ηδεσδψλ θαη αμηψλ, κπνξεί λα βνεζήζεη ζην ρηίζηκν
κηαο αλζξσπηλφηεξεο θαηάζηαζεο. Κάηη ηέηνην φκσο πξνυπνζέηεη ηε βαζηά, βησκαηηθή
θαη θξηηηθή θαηαλφεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ζπγθξνηείηαη ςπρνινγηθά ην άηνκν,
κέζα ζηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη κέζσ απηψλ. Πξνυπνζέηεη αθφκε θαηαλφεζε ηνπ
πψο νη ζρέζεηο απηέο νξγαλψλνληαη πνιιέο θνξέο ζεζκηθά ζε κνξθψκαηα
θαηαπηεζηηθά θαη εθκεηαιιεπηηθά ησλ αλζξψπσλ, ηνπο νπνίνπο ππνηίζεηαη φηη
ππεξεηνχλ, θαζψο θαη ηνπ ξφινπ πνπ παίδνπλ ηα θνηλσληθά ζπκθέξνληα ζηε
δηαδηθαζία απηή. Δίλαη απηφ πνπ ζα κπνξνχζε αιιηψο λα νλνκαζηεί αηνκηθή θαη
ζπιινγηθή σξίκαλζε.
΢ε κηα ηέηνηα ινγηθή ην ζρνιείν κπνξεί λα παίμεη έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν. Έλα ζρνιείν,
βέβαηα, νξγαλσκέλν ζηε βάζε ηεο αηνκηθήο απηνλνκίαο θαη ηεο αλζξψπηλεο
ρεηξαθέηεζεο, πξνζαλαηνιηζκέλν ζε κηα πξννπηηθή αηνκηθήο θαη ζπιινγηθήο
σξίκαλζεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ηέηνηνπ ζρνιείνπ επηρεηξνχκε λα
ζθηαγξαθήζνπκε ζηελ ελφηεηα «γηα έλα άιιν ζρνιείν».
ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢ΣΑ ΓΗΑΦΟΡΑ ΜΟΝΣΔΛΑ ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΗΑ΢,

ΜΑΘΖ΢Ζ΢ ΚΑΗ ΚΗΝΖΣΡΧΝ
΢ηε Λεηηνπξγηθή Φπρνινγία ηνπ Christian Wolff (1679 – 1754) – ζεσξίεο

πλεπκαηηθήο πεηζαξρίαο – έδηλαλ πνιχ κηθξή ή θαζφινπ ζεκαζία ζην ελδηαθέξνλ ηνπ
καζεηή (κεξηθνί κάιηζηα έθηαλαλ ζην ζεκείν λα ην ζεσξνχλ αλαζρεηηθφ γηα ηελ
αλάπηπμε βνπιεηηθήο δχλακεο).
Οη εξβαξηηαλνί έδσζαλ ζ‟ απηφ θεληξηθή ζέζε ζην ζχζηεκά ηνπο. Οη καζεηέο φκσο
ζηελ εξβαξηηαλή αληίιεςε είλαη παζεηηθνί θαη νπδέηεξνη, επνκέλσο ην ελδηαθέξνλ δε
ζεκαίλεη απαξαίηεηα φηη ζπκκεηέρνπλ ή φηη βξίζθνληαη ζε απνξία. ΢εκαίλεη απιψο φηη
είλαη δεθηηθνί ζε νξηζκέλεο ηδέεο. ΋ιν ην πξφβιεκα ηνπ ελδηαθέξνληνο ζπλνςίδεηαη
ζην θαηά πφζνλ ν δάζθαινο ζα επηιέμεη ην θαηάιιειν πιηθφ θαη ζα ην παξνπζηάζεη ζε
ζρέζε κε ην ήδε ππάξρνλ πιηθφ ηδεψλ κέζα ζην καζεηή, θαηά ηξφπν πνπ λα κπνξέζεη
λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ. Γειαδή ην ελδηαθέξνλ είλαη ε «θπζηθή θιίζε ή ηάζε
ηνπ λνπ λα βξίζθεη ηθαλνπνίεζε ζε θάπνην ζέκα, φηαλ απηφ είλαη θαηάιιεια
παξνπζηαζκέλν». Σν ελδηαθέξνλ ινηπφλ θηλεηνπνηείηαη κε ηελ θαηάιιειε παξνπζίαζε
αιιά εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζιεπηηθή κάδα ηνπ αηφκνπ, ηα πεξηερφκελα ηνπ λνπ. Απηά
θαζνξίδνπλ πνηεο ηδέεο ζα γίλνπλ αληηθείκελα πξνζνρήο. Καηά ζπλέπεηα φζν απμάλεηαη
ε πξνζιεπηηθή κάδα ηφζν απμάλεηαη θαη ε πνηθηιία ησλ ελδηαθεξφλησλ.
Οη νπκαληζηηθέο ζεσξίεο ηεο θπζηθήο εθδίπισζεο εκθαλίδνπλ ηνλ άλζξσπν
θαηεπζπλφκελν απφ ηηο εζσηεξηθέο ηνπ αλάγθεο θαη ελδηαθέξνληα ζε κηα πνξεία πξνο
ηελ πξνζσπηθή ηνπ νινθιήξσζε. Σν ελδηαθέξνλ θαηά θάπνηνλ ηξφπν ελππάξρεη κέζα
ζηελ ίδηα ηε δσή θαη ζηελ ηάζε ηνπ αλζξψπνπ γηα απηνπξαγκάησζε. Σν ελδηαθέξνλ
απηφ θαηαζηέιιεηαη απφ ηηο εμσηεξηθέο πηέζεηο πνπ πλίγνπλ ηηο θπζηθέο ηάζεηο θαη
αιινηξηψλνπλ ηνλ άλζξσπν. Αξθεί λα αξζνχλ ηα εμσηεξηθά εκπφδηα, νη πεξηνξηζκνί, νη
θαηαπηέζεηο θαη θνηλσληθέο ζηξεβιψζεηο, θαη ε αλζξψπηλε θχζε ζα νδεγήζεη θάζε
πξφζσπν κέζα απφ ηνπο πξνζσπηθνχο αλαπηπμηαθνχο δξφκνπο, ηελ ηδηαίηεξε, δηθή
ηνπ, μερσξηζηή αληίιεςε θαη ηελ απζεληηθφηεηα ησλ αηνκηθψλ επηινγψλ, ζηελ
πξνζσπηθή νινθιήξσζε, κε ηελ εμσηεξίθεπζε θαη θαιιηέξγεηα ηνπ εζσηεξηθνχ
δπλακηθνχ θαη κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ απζεληηθή ζπκβνιή ζηνλ θφζκν.
΢ηηο ζπκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο ε ζπκπεξηθνξά απνηειεί κεραληζηηθή αληίδξαζε ηνπ
νξγαληζκνχ ζηα εξεζίζκαηα (εζσηεξηθά ή εμσηεξηθά), κε ηε κνξθή ηεο παξφξκεζεο.
΢ε κηα ηέηνηα αληίδξαζε δε ζπκκεηέρνπλ εθηηκήζεηο, θξίζεηο, επηδηψμεηο θαη ζηφρνη. Σα
118
θίλεηξα ηεο ζπκπεξηθνξάο είηε πξνέξρνληαη απφ βαζηθέο αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ είηε
απφ πξνεγνχκελα εγθαηεζηεκέλεο εμαξηήζεηο. Σα θίλεηξα επνκέλσο εληνπίδνληαη ζε
έλαλ θαηά ηα άιια παζεηηθφ νξγαληζκφ, φηαλ απηφο αηζζάλεηαη πφλν, επραξίζηεζε,
δπζαξέζθεηα, θαη δελ είλαη παξά απιή παξφξκεζε γηα ελέξγεηα ρσξίο θακία
αληηιεπηηθή δηάζηαζε. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή, ζηηο ζεσξίεο απηέο, δε θαίλεηαη λα
παίδεη θάπνην ζεκαληηθφ ξφιν. Γε ρξεηάδεηαη ν καζεηήο λα αληηιακβάλεηαη ην ιφγν
πνπ ρξεηάδεηαη λα κάζεη θάηη. Οχηε ρξεηάδεηαη λα ην επηζπκεί. Αξθεί λα εμαζθαιίζεη ν
δάζθαινο ηηο θαηάιιειεο εμαξηήζεηο θαη ε κάζεζε επηηεχρζεθε. «Ζ καζεηηθή
αδηαθνξία, θαηά ζπλέπεηα, ζεσξείηαη απνηέιεζκα ιάζνπο εξεζηζκάησλ,
αληηκεησπίδεηαη δε κε αιιαγή ησλ εξεζηζκάησλ».
Αληίζεηα ζηε γλσζηηθή πξνζέγγηζε ε εζσηεξηθή δηάζεζε γίλεηαη θξίζηκεο
ζεκαζίαο παξάγνληαο. Ζ επηζπκία ηνπ καζεηή λα θαηαλνήζεη, λα επηηχρεη, λα
αλαγλσξηζηεί ε αμία ηνπ, ε πξνζπάζεηά ηνπ λα ζπλδεζεί κε ηνπο άιινπο ή λα
ηθαλνπνηήζεη ηηο επηδηψμεηο ηνπ απνηεινχλ ζχλζεηεο ςπρνινγηθέο θαηαζηάζεηο ζηηο
νπνίεο νη επηζπκίεο, νη επηδηψμεηο, ε αίζζεζε επηηπρίαο ή απνηπρίαο, νη ζηφρνη θαη νη
πξνζδνθίεο είλαη ην απνηέιεζκα ηεο ζπγρψλεπζεο πιήζνπο εζσηεξηθψλ θαη
εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ απφ ην παξφλ, ην παξειζφλ, κέζσ ησλ ηρλψλ πνπ έρεη αθήζεη
θαη έηζη φπσο απηφ «δηαβάδεηαη» ζήκεξα, θαη ην πξνζδνθψκελν κέιινλ ηνπ αηφκνπ
πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ ησξηλή ζηηγκή ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ.
΢ηελ θξηηηθή επηθνηλσληαθή δηδαζθαιία, ε καζεηηθή αδηαθνξία ζεσξείηαη σο έλα
γεληθφηεξν θαηλφκελν ηεο ζρνιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, αθνχ ην ζρνιείν είλαη έλαο
ζεζκφο «πνπ ππνρξεψλεη ηνπο καζεηέο λα βξίζθνληαη ζ‟ απηφ αλαγθαζηηθά
ζπγθεθξηκέλεο ψξεο θαη κέξεο θαη λα καζαίλνπλ ζπγθεθξηκέλα θαη πξναπνθαζηζκέλα
πξάγκαηα». Αλάινγα εμάιινπ θαηλφκελα ζπλαληάκε θαη ζηελ επξχηεξε θνηλσλία,
φπνπ επηθξαηεί ε αδηαθνξία θαη ν σραδεξθηζκφο. “Μέζα απφ ην ζρνιείν δηαζθαιίδεηαη
ε αλαπαξαγσγή ηεο θνηλσλίαο, επηιέγνληαη γη‟ απηφ ην ζθνπφ νη “θαηάιιεινη” θαη
εηζάγνληαη βαζηθέο πνιηηηζκηθέο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο (έληαμε). Σν ζρνιείν
αδηαθνξεί γηα ηνπο απνηπρφληεο ζηε δηαδηθαζία επηινγήο ηελ νπνία σζηφζν
λνκηκνπνηεί ζηα κάηηα θαη εθείλσλ πνπ απέηπραλ»210. Ζ καζεηηθή αδηαθνξία
αληηκεησπίδεηαη, θαηά ηελ θξηηηθή επηθνηλσληαθή δηδαζθαιία, κε «ηδενινγηθν-θξηηηθή
δηεξεχλεζε» ηνπ πξνβιήκαηνο ζρεηηθά κε ην είδνο ηνπ ζρνιείνπ πνπ επηθξαηεί, ην
θιίκα κέζα ζ‟ απηφ θαη ηε ζρέζε ηνπο κε ηελ ηζηνξηθή θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα, γηα
λα απνθαιπθζνχλ νη αληηρεηξαθεηηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ (θαη φρη ζηε βάζε ησλ ηερληθψλ
δηδαζθαιίαο ή ηεο ειιεηκκαηηθήο δπαδηθήο παηδαγσγηθήο ζρέζεο)211. ΢ε κηα ηέηνηα
βάζε θηλνχληαη θαη νη πξνζπάζεηέο καο ζηελ εξγαζία απηή.
210
Κνζζπβάθε Φ., Μπξνχδνο, Α. (2004) Βαζηθέο ζέζεηο θαη αληηιήςεηο … φ.π., ζει. 285-286
211
119
6. ΣΟ ΜΑΘΖΣΗΚΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ Ζ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ
6.1. Κίλεηξα κάζεζεο θαη δηδαζθαιία. Σν κνληέιν ARCS ηνπ Keller
Αλ θαη ην εξκελεπηηθφ παξάδεηγκα δηδαζθαιίαο θηλείηαη ζηα πιαίζηα κηαο αηνκηζηηθήο

πξνζέγγηζεο πνπ δε ζίγεη δεηήκαηα ζρεηηθά κε ην θνηλσληθφ πιαίζην, κέζα ζην νπνίν
νξγαλψλεηαη θαη ιεηηνπξγεί ην ζρνιείν, πξνζθέξεη εληνχηνηο ζεκαληηθά ελλνηνινγηθά
εξγαιεία πνπ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ πξνβιήκαηνο
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο.
Σν κνληέιν ARCS ηνπ Keller αλαθέξεηαη ζηηο πξνυπνζέζεηο κηαο απνηειεζκαηηθήο
δηδαζθαιίαο πνπ ζα πξνάγεη ηα θίλεηξα κάζεζεο. Ο Keller ζπλδέεη ην ελδηαθέξνλ κε
ηε δηέγεξζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πεξηέξγεηαο ηνπ καζεηή. ΢ην επίθεληξν ηεο
πξνζπάζεηαο ηνπ Keller ηίζεηαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ κηαο
απνηειεζκαηηθήο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ αλαγλψξηζε ηεο ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ησλ
θηλήηξσλ, ηα νπνία ραξαθηεξίδεη σο „θαξδηά‟ ηεο θαηαλφεζήο καο γηα ην πψο λα
ζρεδηάζνπκε κηα απνηειεζκαηηθή δηδαζθαιία, ηνλ νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία ελφο
κνληέινπ δηδαζθαιίαο πνπ πξνσζεί ηα θίλεηξα κάζεζεο.
Σν κνληέιν ARCS ηνπ ζρήκαηνο θηλήηξσλ ηνπ Keller212 (1987) νξίδεη ηέζζεξηο
παξάγνληεο σο θξίζηκεο πξνυπνζέζεηο ησλ θηλήηξσλ κάζεζεο:
1. Πξνζνρή (Attention). Ο φξνο ρξεζηκνπνηείηαη κε κία ραιαξφηεηα πεξηιακβάλνληαο
ηηο έλλνηεο ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο πεξηέξγεηαο. ΋πσο ιέεη ν Keller, φζν θαη αλ ε
απηνυπνθίλεζε κε ηε κνξθή ηεο ππεπζπλφηεηαο απνηειεί ην δεηνχκελν, απηφ δελ είλαη
εθηθηφ νινθιεξσηηθά. Υξεηάδεηαη ε ρξεζηκνπνίεζε ηερληθψλ αληηιεπηηθήο
αθχπληζεο πνπ πξνθαινχλ φιεο νη μαθληθέο θαη απξνζδφθεηεο κεηαβνιέο ζην
πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ, φπσο ε αιιαγή ηνπ ηφλνπ ηεο θσλήο ή κηα πιεξνθνξία πνπ
πξνθαιεί έθπιεμε ή ε ρξήζε ηνπ ρηνχκνξ θιπ. Γηα λα δηαηεξεζεί ε πξνζνρή, έλα
βαζχηεξν επίπεδν πεξηέξγεηαο κπνξεί λα επηηεπρζεί κε δεκηνπξγία πξνβιεκαηηθψλ
θαηαζηάζεσλ θαη ηελ εκπινθή ησλ καζεηψλ ζε απηέο. Σέινο, ε πνηθηιία ησλ
δηδαθηηθψλ ηερληθψλ κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ επηδίσμε απηή.
2. ΢πλάθεηα (Relevance). Δίλαη θαλεξφ φηη απαηηείηαη λα είλαη εκθαλήο ε ζρέζε πνπ
ζπλδέεη ηνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο κε ηα επηκέξνπο καζεζηαθά βήκαηα, πξνθεηκέλνπ
λα έρεη λφεκα απηφ πνπ γίλεηαη ζην ζρνιείν γηα ην καζεηή. Ο φξνο απηφο είλαη
πξνυπφζεζε γηα λα παξακείλεη ε πξνζνρή ζηξακκέλε ζην καζεζηαθφ ζηφρν θαη λα κελ
είλαη πεξηζηαζηαθή. Ζ «ζπλάθεηα» αλαθέξεηαη ζηε ζρέζε αλάκεζα ζηα πεξηερφκελα
θαη ηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο αθελφο θαη ζηελ πξνζσπηθή αίζζεζε ηνπ
εθπαηδεπφκελνπ αθεηέξνπ, φηη απηά είλαη ζεκαληηθά θαη πιήξε λνήκαηνο213.
Αλαθέξεηαη, κε άιια ιφγηα, ζηελ αλάγθε νξαηφηεηαο ηεο ζρέζεο ηεο δηδαζθφκελεο
χιεο κε ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη κε ηα πξνβιήκαηα θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ
εθπαηδεπφκελσλ. Πεξηιακβάλεη φια ηα πξάγκαηα πνπ ζπληεινχλ ζηελ ηθαλνπνίεζε
ησλ αλαγθψλ, ηελ επηηπρία ησλ ζηφρσλ θαη επηζπκηψλ καο. Πξνυπφζεζε γηα θάηη ηέηνην
είλαη ε ζπλάληεζε ηνπ θαζεγεηή κε ηηο αλάγθεο, ηηο εκπεηξίεο θαη ηηο αμίεο ησλ
καζεηψλ ηνπ, γηα λα κπνξέζεη λα επηηχρεη ηελ αλαγθαία ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο κε ηε
ρξεζηκφηεηα πνπ ρξεηάδεηαη λα αληηιεθζνχλ ηα παηδηά φηη απηφ έρεη γηα ηε δσή ηνπο.
3. Δκπηζηνζχλε (Confidence). Ζ δηδαζθαιία πξέπεη λα γίλεηαη κέζα ζε θιίκα
αζθάιεηαο, πνπ είλαη πξναπαηηνχκελν γηα ηε κάζεζε. Ζ θαιιηέξγεηα θαη ελίζρπζε ηεο
212
Keller, J. M., Strategies for stimulating the motivation to learn. Performance and instruction, 26(8), p.
1-7, 1987
213
Small, R. V. and Gluck, M., The relationship of the ARCS conditions to effective instructional
attributes: A magnitude scaling approach, Educational Technology, 34(8), p. 33-40, 1994
120
απηνπεπνίζεζεο ησλ καζεηψλ είλαη θαηά ζπλέπεηα θξίζηκεο ζεκαζίαο γηα κηα
απνηειεζκαηηθή δηδαζθαιία. Ο θφβνο ηεο απνηπρίαο θαη ε ειθηηθή δχλακε ηεο
επηηπρίαο απνηεινχλ δπλάκεηο κε ηεξάζηηα επίδξαζε ζηα θίλεηξα. ΋πσο θαίλεηαη απφ
ηελ εθηεηακέλε βηβιηνγξαθία, απηνί νη παξάγνληεο ζπλδένληαη κε κεηαβιεηέο πνπ
αθνξνχλ ηνλ πξνζσπηθφ έιεγρν θαη ην αληίζεηφ ηνπ ηελ αλεκπνξηά. Δίλαη ηδηαίηεξα
ζεκαληηθφ λα εμαζθαιίδεη ν δάζθαινο γηα ηνπο καζεηέο ηνπ εκπεηξίεο
επνηθνδνκεηηθήο επηηπρίαο. Ζ εκπεηξία επηηπρίαο είλαη επνηθνδνκεηηθή θαη εμαζθαιίδεη
ζηαζεξφηεηα ζηα θίλεηξα, φηαλ ππάξρεη αξθεηή πξφθιεζε γηα θαηαβνιή θάπνηνπ
βαζκνχ πξνζπάζεηαο φρη φκσο ηφζν κεγάιεο πνπ λα δεκηνπξγεί ζνβαξή αλεζπρία
(αγσλία) ή απεηιή απνηπρίαο. Οη μεθάζαξεο απφ ηελ αξρή απαηηήζεηο επηδφζεσλ θαη
ηα ζαθή θξηηήξηα αμηνιφγεζεο κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζ‟ απηή ηελ επηδίσμε.
΢εκαληηθά εμάιινπ απ‟ απηή ηελ άπνςε είλαη ε δεκηνπξγία επθαηξηψλ επηηπρίαο
θαζψο θαη ε ρξήζε κεζφδσλ πνπ πξνζθέξνπλ πξνζσπηθφ έιεγρν ζηνπο καζεηέο, φπσο
είλαη νη ηερληθέο βησκαηηθήο κάζεζεο ή ε δεκηνπξγία θαηαζηάζεσλ επίιπζεο
πξνβιεκάησλ.
4. Ηθαλνπνίεζε (Satisfaction). Ζ ηθαλνπνίεζε αλαθέξεηαη ζηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ
επηηπρή πξνζέγγηζε ελφο καζεζηαθνχ ζηφρνπ θαη ηελ πξνζσπηθή πξνζπάζεηα.
Πξφθεηηαη γηα ηελ αίζζεζε ηνπ πξνζσπηθνχ επηηεχγκαηνο. Ζ ηθαλνπνίεζε, επνκέλσο,
είλαη ε επραξίζηεζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ αίζζεζε ηθαλφηεηαο δεκηνπξγίαο, πνπ
ζεκαίλεη κε ηε ζεηξά ηεο αίζζεζε φηη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ είλαη δξαζηηθή πάλσ
ζην πεξηβάιινλ ηνπ ή αιιηψο φηη απηφ έρεη ηνλ έιεγρν ησλ ζπλζεθψλ. Με κηα
επξχηεξε έλλνηα, ηθαλνπνίεζε αηζζάλεηαη θάπνηνο είηε επεηδή νινθιήξσζε κηα
δνπιεηά είηε επεηδή απέθηεζε κηα ηθαλφηεηα ή δεμηφηεηα πνπ δελ είρε είηε επεηδή
έλησζε φηη απηφ πνπ έθαλε ηνπ εμαζθαιίδεη απηέο αληακνηβέο, φπσο ρξήκαηα, ειεχζεξν
ρξφλν, γφεηξν, θιπ. Ηθαλνπνίεζε αθφκε ληψζεη θαλείο απφ ηελ αίζζεζε ηεο επηηπρίαο ή
ηελ ζπλεξγαζία πνπ είρε κε άιινπο αλζξψπνπο θαη ηελ επαθή κε απηνχο θιπ. Ζ
ηθαλνπνίεζε φκσο, θαηά ηνλ Keller, πξέπεη λα είλαη πξνγξακκαηηζκέλε σο ην
ηειεπηαίν ζθαινπάηη κηαο επηηπρεκέλεο δηδαζθαιίαο. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ν Keller
πξνηείλεη ηνπο παξαθάησ ηξφπνπο: α) λα δίδνληαη επθαηξίεο εθαξκνγήο ηεο λέαο
γλψζεο ή δεμηφηεηαο. Ζ ηθαλνπνίεζε πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο
θαηνρήο κηαο λέαο ηθαλφηεηαο εμαζθαιίδεη κηα εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ηνπ καζεηή,
ρσξίο λα απαηηείηαη ε ρξήζε εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ, β) φπνπ ε θαηαθπγή ζε εθαξκνγέο
δελ είλαη θάηη άκεζα εθηθηφ, έλαο ζπλδπαζκφο ζεηηθψλ εληζρχζεσλ θαη εμσηεξηθψλ
αληακνηβψλ, φπσο ιεθηηθή επηδνθηκαζία θαη επηβξάβεπζε, πξαγκαηηθέο ή ζπκβνιηθέο
ακνηβέο, θαη θίλεηξα, κπνξεί λα θαλεί ρξήζηκνο, γ) γηα λα αηζζαλζεί ν καζεηήο ζεηηθά
αηζζήκαηα γηα ηελ επηηπρία ηνπ, πξέπεη λα είλαη ζαθψο πξνζδηνξηζκέλεο νη
πξνζδνθίεο, ηα καζεζηαθά θαζήθνληα θαη ν ηξφπνο εθηίκεζεο ηνπ βαζκνχ επίηεπμήο
ηνπο.
Μηα ζρεκαηηθή παξνπζίαζε ησλ παξακέηξσλ ηνπ κνληέινπ δίδεηαη ακέζσο παξαθάησ:
Πίλαθαο Μ0.1
Πξνυπνζέζεηο ησλ θηλήηξσλ κάζεζεο ζην κνληέιν ARCS ηνπ Keller
Attention Relevance Confidence Satisfaction
Πξνζνρή ΢ρέζε Δκπηζηνζχλε Ηθαλνπνίεζε
(Δλδηαθέξνλ ΢πλάθεηα Απηνπεπνίζεζε (Αίζζεζε
Πεξηέξγεηα) ηθαλφηεηαο)
Με βάζε φζα είπακε κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε φηη ε πξνζνρή θαη ε ζπλάθεηα

ζρεηίδνληαη κε ην λφεκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ελψ ε εκπηζηνζχλε
/απηνπεπνίζεζε θαη ε ηθαλνπνίεζε ζπλδένληαη κε ηε δχλακε θαη ην αίζζεκα
121
αζθάιεηαο. Γηα λα δεκηνπξγεζεί, επνκέλσο, ελδηαθέξνλ απφ κηα δξαζηεξηφηεηα

απαηηείηαη ε χπαξμε λνήκαηνο, πξάγκα πνπ παξαπέκπεη ζηελ θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο
ηεο δξαζηεξηφηεηαο απηήο κε θάπνηα γλσζηά δεδνκέλα απφ ηε κία, αιιά θαη κε θάπνηα
δεηνχκελα απφ ηελ άιιε. Δμάιινπ, ε θηλεηνπνίεζε ησλ καζεζηαθψλ δηεξγαζηψλ
πξνυπνζέηεη αθελφο ηελ χπαξμε ελφο αηζζήκαηνο αζθάιεηαο, αθεηέξνπ ηεο αίζζεζεο
πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο.
Σν κνληέιν ARCS είλαη ην κφλν ζρεδηαζκέλν κνληέιν δηδαζθαιίαο πνπ εμεηάδεη ην
ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηεπφκελνπ θαη πξνζδηνξίδεη κηα ζεηξά δηδαθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ
πνπ ην πξνσζνχλ. Σν ζπδεηνχκελν κνληέιν ζηεξίδεηαη ζηε ζεσξία ηεο πξνζδνθίαο θαη
ηεο αμίαο (expectancy-value theory). ΢χκθσλα κε ηε ζεσξία απηή ηα θίλεηξα
πξνυπνζέηνπλ ηε ζπνπδαηφηεηα, ηελ αμία ηνπ ζηφρνπ αθελφο, θαη ηελ πξνζδνθία
επηηπρίαο αθεηέξνπ. Ο ηζρπξηζκφο ηνπ Keller, φηη νη παξάγνληεο ηεο πξνζνρήο θαη ηεο
ζπλάθεηαο ζπληεινχλ ζην λα απνθηά αμία έλα καζεζηαθφ θαζήθνλ, ελψ νη παξάγνληεο
ηεο πίζηεο θαη ηθαλνπνίεζεο ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζδνθία ηνπ καζεηή γηα καζεζηαθή
επηηπρία, εληζρχεηαη απφ ηα επξήκαηα έξεπλαο πνπ δηεμήγαγαλ νη Small & Gluck214.
Πξφθεηηαη, εμάιινπ, γηα έλα εξεπλεηηθφ ζπκπέξαζκα παξφκνην κε εθείλν ζην νπνίν
καο νδήγεζε ε ελλνηνινγηθή αλάιπζε ηεο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπ.
Απφ ηα παξαπάλσ, εμάιινπ, κπνξνχκε λα πηζαλνινγήζνπκε ηελ χπαξμε δχν εηδψλ
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν: έλα πνπ έρεη ηε κνξθή ηεο αλίαο θαη έλα άιιν πνπ έρεη ηε
κνξθή ηεο απάζεηαο. ΢ηελ πεξίπησζε ηεο αλίαο ν καζεζηαθφο ζηφρνο δελ έρεη αμία. Απηφ
βέβαηα κπνξεί λα ζπκβεί γηα ιφγνπο πνπ αλάγνληαη ζηε δηδαζθαιία ή ζην ίδην ην ζέκα
ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ δηαδηθαζία εμάιινπ ηεο δηδαζθαιίαο κπνξεί λα είλαη αληαξή απφ
επζχλε ηνπ θαζεγεηή ή απφ ηνπο φξνπο θαη ηηο ζπλζήθεο δηεμαγσγήο ηεο. Σν ίδην δε ην
ζέκα κπνξεί λα είλαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ζρεηηθφ κε ηηο αλάγθεο θαη ηα
ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ. ΢ηε δεχηεξε πεξίπησζε έρνπκε λα θάλνπκε πεξηζζφηεξν κε
κηα κνξθή ςπρηθήο άκπλαο ηνπ παηδηνχ απέλαληη ζε κηα θαηάζηαζε πνπ ηελ αηζζάλεηαη
απεηιεηηθή γηα ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ. Ζ αίζζεζε ηεο αδπλακίαο επίηεπμεο ησλ
καζεζηαθψλ ζηφρσλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κηα απνζηαζηνπνίεζε απφ απηφ πνπ απεηιεί
ην παηδί κε πξνζσπηθή αθχξσζε. ΢ηελ πεξίπησζε επνκέλσο ηεο αλίαο, ε αδηαθνξία
επηθεληξψλεηαη ζε απηφ πνπ ν καζεηήο βηψλεη σο αλνχζην, ελψ ζηελ πεξίπησζε ηεο
απάζεηαο ε ζρνιηθή αμηνιφγεζε παίδεη ηνλ πξσηαξρηθφ ξφιν. Δίλαη θάηη πνπ πξέπεη λα
ιάβνπκε ζνβαξά ππφςε καο ζηε ζπλέρεηα.
214
Small, R. V. and Gluck, M. (1994) The relationship of the ARCS conditions … φ.π.
122
6.2. Σν κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ησλ Small, Dodge θαη Jiang
Οη Small, R. V., Dodge, B. J. θαη Jiang, X. κέζα απφ ηε κειέηε ηεο ζρεηηθήο
βηβιηνγξαθίαο θαηέιεμαλ ζε έλα κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο215 πνπ ζπλδπάδεη
ηελ απιφηεηα (φρη απιντθφηεηα) κε ηελ πιεξφηεηα θαη ηελ επειημία. Οη παξαθάησ
θξίζηκεο ζεκαζίαο άμνλεο απαζρφιεζαλ ηνπο ζπγγξαθείο θαη δηαπεξλνχλ ην κνληέιν
ηνπο:
1. Σν γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ δε κπνξεί λα κειεηεζεί απνθνκκέλν απφ ηε ζπγθηλεζηαθή
ηνπ δηάζηαζε. Σα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ην ελδηαθέξνλ είλαη θξίζηκεο
ζεκαζίαο γηα ηελ θαηαλφεζή ηνπ.
2. Σν ελδηαθέξνλ εμάιινπ δελ είλαη έλα απιφ θαζαξφ ζπλαίζζεκα, φπσο γηα
παξάδεηγκα ε επηπρία, αιιά έλαο ζχλζεηνο ζπλδπαζκφο αηζζεκάησλ.
3. Απηφ ην ίδην ην ζπλαίζζεκα δελ είλαη θάηη κνλνδηάζηαην, φπσο απηφ γηλφηαλ
αληηιεπηφ θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ 20νπ αηψλα. Ζ έξεπλα έδεημε φηη ζηα
ζπλαηζζήκαηα εληνπίδνληαη ηξεηο βαζηθέο δηαζηάζεηο: α) ε πξψηε είλαη ε δηάζηαζε ηεο
επραξίζηεζεο – δπζαξέζθεηαο. Σε δηάζηαζε απηή νη παιηφηεξεο εδνληζηηθέο ζεσξίεο
έβιεπαλ σο κνλαδηθή. Σέηνηα είλαη ε πεξίπησζε ηνπ θηλήηξνπ επίηεπμεο ησλ
McClelland, Atkinson, Clark & Lowell (1953) πνπ είδακε ζηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο
θηλήηξσλ, β) ε δεχηεξε ζρεηίδεηαη κε ην επίπεδν δηέγεξζεο ηνπ νξγαληζκνχ. Οη ζεσξίεο
ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ησλ εδνληζηηθψλ ζεσξηψλ είδαλ
ην ζπλαίζζεκα κνλνδηάζηαηα, κε ηε δηαθνξά φηη ζηε ζέζε ηεο επραξίζηεζεο –
δπζαξέζθεηαο έβαιαλ ηε δηάζηαζε ηεο αδξάλεηαο – εξεζηζηηθφηεηαο, θαη γ) ε ηξίηε
ζπλδέεηαη κε ηε δχλακε θαη απνηειεζκαηηθφηεηα, πνπ κε δηάθνξεο κνξθέο
εκθαλίζηεθε ζε κηα ζεηξά κειεηψλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1970. Με ηε κνξθή ηεο
αίζζεζεο αζθάιεηαο (Izard)216, ηεο δηαπξνζσπηθήο ηζρχνο (Bush), ηεο αίζζεζεο
θπξηαξρίαο, κε ηελ έλλνηα ηνπ βαζκνχ ειέγρνπ θαη επηξξνήο (Mehrabian & Russel), ε
ηξίηε απηή δηάζηαζε εκθαλίδεηαη παξνχζα ζε φιεο απηέο ηηο πεξηπηψζεηο. Ο Bush217
επηδηψθνληαο λα δηεξεπλήζεη ηηο ππνθείκελεο, ζεκειηψδεηο δνκέο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο
δηέθξηλε, πέξα απφ ηηο γλσζηέο δηαζηάζεηο ηεο επραξίζηεζεο – δπζαξέζθεηαο θαη ηνπ
επηπέδνπ δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπ νξγαληζκνχ, κία ηξίηε δηάζηαζε, πνπ ηελ νλφκαζε
επίπεδν επηζεηηθφηεηαο, ηελ νπνία ζπζρέηηζε κε ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο άκπλαο
θαη απηνλνκίαο πνπ παξαπέκπνπλ ζηε δηαπξνζσπηθή ηζρχ. Οη Mehrabian & Russel218
έδεημαλ φηη θαη νη ηξεηο θιίκαθεο, επραξίζηεζεο – δπζαξέζθεηαο, βαζκνχ δηέγεξζεο θαη
θπξηαξρίαο – ππνηαγήο, πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ζε έξεπλά ηνπο, είλαη εμίζνπ αλαγθαίεο
γηα λα γίλεη δπλαηή ε δηάθξηζε κεηαμχ πνηθίισλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ.
Μεηαμχ άιισλ αλαθέξνπλ: «Μφλν ε θπξηαξρία θάλεη εθηθηή ηε δηάθξηζε ηνπ
ζπκσκέλνπ απφ ηνλ αλήζπρν, ηνπ επξηζθφκελνπ ζε εγξήγνξζε απφ ηνλ αηθληδηαζκέλν,
ηνπ αλαπαπφκελνπ απφ ηνλ πξνζηαηεπφκελν θαη ηνπ ππεξνπηηθνχ απφ ηνλ αδχλακν».
215
Small, R. V. and others (1996) Dimensions of interest and boredom … φ. π.
216
217
Bush, L. E., Individual differences multidimensional scaling of adjectives denoting feelings, Journal
of personality and social psychology, v. 25, p. 50-57, 1973
218
Russel, J. A. & Mehrabian , A., Evidence for a three-factor theory of emotions, Journal of Research in
Personality, v. 11, pp. 273-294, 1977
123
Σν κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ησλ Small, Dodge θαη Jiang παξνπζηάδεηαη

ζρεκαηηθά ζηε ζπλέρεηα
Πίλαθαο αληηζηνίρηζεο ησλ ελλνηνινγηθψλ δηαζηάζεσλ ηνπ καζεηηθνχ
ελδηαθέξνληνο κε ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο ηνπ ζπληζηψζεο
Δλλνηνινγηθέο δηαζηάζεηο ηνπ καζεηηθνχ ΢πλαηζζεκαηηθνί παξάγνληεο ηνπ
ελδηαθέξνληνο καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο
1. Απνηίκεζε 1. Δπραξίζηεζε
2. Δλεξγεηηθφηεηα 2. Γηέγεξζε
3. Ηζρχο 3. Ηθαλφηεηα/ Κπξηαξρία
4. Απηνπξνζδηνξηζκφο
Σν κνληέιν απηφ πξνθχπηεη απφ κηα ελλνηνινγηθή αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηνπ
ελδηαθέξνληνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δηαζηάζεηο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο πνπ πεξηγξάθεθαλ
παξαπάλσ. Απφ ηηο ηξεηο ελλνηνινγηθέο δηαζηάζεηο, νη δχν πξψηεο – απνηίκεζε θαη
ελεξγεηηθφηεηα – αληηζηνηρνχλ ζηε ζπγθηλεζηαθή ζθαίξα ζηελ επραξίζηεζε θαη ην
επίπεδν δηέγεξζεο. Ζ ηξίηε δηάζηαζε ηεο δχλακεο /απνηειεζκαηηθφηεηαο ζηελ
πεξίπησζε ηεο εθπαίδεπζεο κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη αληηζηνηρεί ζε απηφ πνπ ζα
απνδίδακε σο αίζζεζε θπξηαξρίαο θαη ειέγρνπ ή κε ηνπο φξνπο ηνπ Deci σο αίζζεζε
ηθαλφηεηαο θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ.
Οη ηέζζεξηο παξάγνληεο κπνξνχλ ηθαλνπνηεηηθά λα πεξηγξάςνπλ έλα επξχ θάζκα
ζπγθηλεζηαθψλ αληηδξάζεσλ /ηχπσλ εκπινθήο ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία. Έηζη ζα κπνξνχζακε λα εληνπίζνπκε ηηο παξαθάησ θαηαζηάζεηο219: έλαο
ηχπνο αλίαο, γηα παξάδεηγκα, ζα κπνξνχζε λα αληηπξνζσπεχεηαη απφ έλα ζπλδπαζκφ
αξλεηηθήο επραξίζηεζεο θαη ρακειήο δηέγεξζεο. Μηα πνιχ ζρεηηθή θαηάζηαζε ζα
κπνξνχζε λα είλαη ε ππλειία, πνπ είλαη ειαθξά επράξηζηε θαη ρακειή ζε δηέγεξζε. Ο
ζπλδπαζκφο πςειήο επραξίζηεζεο, κέηξηαο δηέγεξζεο θαη νπδέηεξεο ηθαλφηεηαο θαη
αηζζεκάησλ απηνπξνζδηνξηζκνχ ζα δεκηνπξγνχζαλ έλα είδνο παζεηηθήο γνεηείαο. Ο
πιένλ επηηπρεκέλνο, ίζσο, ηχπνο ζπκκεηνρήο, πνπ ζα κπνξνχζε θαλείο λα επηδηψμεη, ζα
ήηαλ απηφ πνπ, φπσο αλαθέξεη ε Small θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο, ν Csikszentmihalyi,
απνθαιεί «ξνή», κηα θαηάζηαζε νινθιεξσηηθήο εκπινθήο απνηεινχκελεο απφ
κέηξηα δηέγεξζε θαη πςειά επίπεδα επραξίζηεζεο, ηθαλφηεηαο θαη αηζζεκάησλ
απηνπξνζδηνξηζκνχ.
Ζ «ξνή» αλαθέξεηαη ζε κία θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία ην πξφζσπν «ράλεη ην εγψ
ηνπ» θαη βηψλεη ηελ έλσζε ηνπ κε ηε δξαζηεξηφηεηα θαη ην πεξηβάιινλ. Πξφθεηηαη γηα
κία απφ ηηο θαζαξφηεξεο κνξθέο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
νπνίαο ζεκεηψλεηαη κία νινθιεξσηηθή εκπινθή ηνπ αηφκνπ ζηελ δξαζηεξηφηεηα. ΢ηελ
θαηάζηαζε ηεο ξνήο ε δξάζε θαη ε εκπεηξία, πνπ ζεκεησηένλ θηλνχληαη ήξεκα θαη
νκαιά, απνηεινχλ απηνζθνπφ, ε ακνηβή κε άιια ιφγηα ηεο ζπκπεξηθνξάο βξίζθεηαη
ζηελ απφιαπζε πνπ απηή ε ίδηα ε ελαζρφιεζε πξνθαιεί.
Μία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζπλζήθεο πνπ νδεγνχλ ζε θαηαζηάζεηο ξνήο απνηεινχλ,
ζχκθσλα κε ηνλ Csikszentmihalyi, νη άξηζηεο πξνθιήζεηο ζε ζρέζε κε ηηο ηθαλφηεηεο
ηνπ αηφκνπ. Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη κε ρακειφηεξεο απφ ηηο ηθαλφηεηεο
ηνπ πξνθιήζεηο νδεγνχλ ζηελ αλία, εθείλεο δε πνπ μεπεξλνχλ θαηά πνιχ ηηο ηθαλφηεηεο
πνπ εθείλε ηε ρξνληθή ζηηγκή έρεη ην άηνκν γελνχλ λεπξηθφηεηα θαη νδεγνχλ ζε
δηαθνπή ηεο ξνήο220.
219
220
124
Σν ελδηαθέξνλ έηζη απνηειεί κηα κνξθή εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο πνπ ζηε βέιηηζηε
κνξθή ηεο πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ Csikszentmihalyi. Γηα λα γίλεη, φκσο, θαιχηεξα
αληηιεπηή ε αμία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπλδπαζκνχ ησλ ηεζζάξσλ απηψλ
ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαζηάζεσλ, ρξήζηκεο είλαη θάπνηεο δηεπθξηλήζεηο:
1. Ζ επραξίζηεζε, ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ελδηαθέξνληνο, δηαθνξνπνηεί ην ηειεπηαίν απφ
ηε κνξθή εθείλε ησλ εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ πνπ έρνπλ ελδνβιεζεί θαη ιεηηνπξγνχλ
ςπραλαγθαζηηθά θαηεπζχλνληαο ηε ζπκπεξηθνξά κε ην θφβν ή ηελ ελνρή.
2. «Ζ δηδαζθαιία πνπ παξάγεη πςειά επίπεδα δηέγεξζεο θαη επραξίζηεζεο αιιά δελ
εκπλέεη αηζζήκαηα επάξθεηαο» ηείλεη λα είλαη πεξηζζφηεξν ςπραγσγηθή παξά
εθπαηδεπηηθή. Μφλν ε δηδαζθαιία πνπ ζπλδπάδεη ηα παξαπάλσ πξνάγεη ηε ζθέςε θαη
ην καζεζηαθφ απνηέιεζκα221. ΢ρεηηθέο παξαηεξήζεηο βξίζθνληαη θαη ζε δνθίκην ηνπ
Dewey222 γηα ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ πξνζπάζεηα ζηελ εθπαίδεπζε, ζην νπνίν
επηζεκαίλεη ηε ζεκαζία ηνπ επηηεχγκαηνο γηα ηε γλψζε. Ζ επηδίσμε πξέπεη λα είλαη
κάιινλ ε εκπινθή θαη ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή ζηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο παξά ε
απφιαπζε223.
3. Σα επίπεδα δηέγεξζεο πξέπεη λα βξίζθνληαη ζε κέηξηα θαηάζηαζε, καθξηά ηφζν απφ
ηηο θαηαζηάζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πξνθαιέζνπλ αδξάλεηα θαη αλία φζν θαη απφ
ηελ ππεξβνιή πνπ ζα νδεγνχζε ζην θαηλφκελν ηεο εξεζηζηηθφηεηαο. Σφζν ε αδξάλεηα
φζν θαη ε εξεζηζηηθφηεηα «φρη κφλν δε βνεζνχλ ηελ αλάπηπμε ηεο κάζεζεο, αιιά θαη
ζπληεινχλ ζηελ πξφθιεζε αηαμηψλ θαη απεηζεηψλ»224.
4. ΢χκθσλα κε κηα εξκελεία225 ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο
θαη δηέγεξζεο ζπλδένληαη κε ηε δεκηνπξγία θαη ηε δηαηήξεζε πεξηζηαζηαθνχ
καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο ελψ ε ηθαλφηεηα θαη ν απηφ-πξνζδηνξηζκφο ζρεηίδνληαη πην
ζηελά κε ηελ ελίζρπζε κηαο δηαξθνχο θηλεηνπνίεζεο γηα κάζεζε (πίλαθαο Μ04).
5. Ζ αίζζεζε πξνζσπηθήο επάξθεηαο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα λα ππάξρεη ελδηαθέξνλ.
Οη άξηζηεο πξνθιήζεηο, πνπ βξίζθνληαη ζε επίπεδα κφιηο πάλσ απφ ηηο ηξέρνπζεο
ηθαλφηεηεο ηνπ αηφκνπ, απνηεινχλ ηηο ηδεσδέζηεξεο ζπλζήθεο απφ απηή ηελ άπνςε.
6. Ζ αίζζεζε απηνπξνζδηνξηζκνχ είλαη επίζεο αλαγθαία γηα λα ππάξρεη ελδηαθέξνλ.
Αλαγθαία κε άιια ιφγηα πξνυπφζεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο είλαη ε αίζζεζε δπλαηφηεηαο
επηινγήο. Καη‟ απηφλ ηνλ ηξφπν ν ηφπνο ηεο αηηηφηεηαο γίλεηαη αληηιεπηφο απφ ην
άηνκν πνπ ελεξγεί σο επξηζθφκελνο ζηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ. ΢ε πεξίπησζε πνπ δελ
ππάξρεη απηνπξνζδηνξηζκφο ηα εζσηεξηθά θίλεηξα ππνλνκεχνληαη. ΋ηαλ απνπζηάδεη ε
πξνζσπηθή επηινγή θαη βηψλεηαη θάηη σο επηβαιιφκελν, ηφηε νη άλζξσπνη έρνπλ ηελ
ηάζε, φπσο έδεημε ν Brehm226, λα θαηαθεχγνπλ ζηελ παζεηηθή αληίζηαζε, κε ηελ νπνία
πξνζπαζνχλ λα επαλαθέξνπλ ηελ απεηινχκελε ειεπζεξία ηνπο. Με ηελ παξάηαζε ηεο
άξλεζεο ειεπζεξίαο, ην θίλεηξν ηεο παζεηηθήο αληίζηαζεο ζα ηείλεη λα
ειαρηζηνπνηείηαη γηα λα πεξηπέζνπλ ζην ηέινο ζε θαηάζηαζε αθηλεηνπνίεζεο
(amotivation).
7. Οη αλάγθεο λα αηζζάλεηαη θαλείο επαξθήο θαη ηαπηφρξνλα ειεχζεξνο απφ ειέγρνπο
ζρεηίδνληαη έληνλα κεηαμχ ηνπο. ΢ηε ζπλέρεηα ζα δνχκε κε ζπληνκία ηνλ ηξφπν πνπ
ζπκπιέθνληαη νη δχν απηέο έλλνηεο σο πξνο ηε δεκηνπξγία θαη ηηο ζπλέπεηέο ηνπο κε
βάζε ηα δεδνκέλα θαη ηηο εθηηκήζεηο πνπ πξνζθέξνπλ νη Deci & Ryan227.
221
222
Πξφθεηηαη γηα ην δνθίκην ηνπ John Dewey, Interest and effort in education, (1913), φπσο αλαθέξεηαη
ζην Small, R. V. and others (1996) Dimensions of interest and boredom … φ. π.
223
Rinne, C., Motivating Students Is a Percentage Game, Phi Delta Kappan. v79 n8 p620-24,26,28 Apr
1998
224
Φξάγθνο, Υξ. (2004) Φπρνπαηδαγσγηθή … φ. π.
225
226
227
125
Ξεθηλψληαο απφ ηελ αλάγθε ηθαλφηεηαο, αλαθέξνπκε φηη ήδε ν Woodworth (1918,
1958), ζηε ζεσξία ηνπ γηα ηε ζεκειηψδε ζπκπεξηθνξά, ηζρπξηδφηαλ φηη ε ζπκπεξηθνξά
γεληθψο απνβιέπεη ζηελ παξαγσγή ελφο απνηειέζκαηνο πάλσ ζην πεξηβάιινλ. Απηφο ν
ηζρπξηζκφο, κε φξνπο θηλήηξσλ δηαηππσκέλνο, ππνδειψλεη ηελ αλάγθε λα είλαη θαλείο
απνηειεζκαηηθφο ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπ κε ην πεξηβάιινλ. Σαπηφρξνλα ν White
(1959) πξφηεηλε κηα αλάγθε απνηειεζκαηηθφηεηαο σο βαζηθή θηλεηήξηα δχλακε, ελψ ν
Deci (1975) ηζρπξίζηεθε φηη ε αλάγθε ηεο ηθαλφηεηαο νδεγεί ηνπο αλζξψπνπο λα
επηδηψθνπλ θαη λα ππεξληθνχλ πξνθιήζεηο πνπ είλαη νη άξηζηεο γηα ηηο ηθαλφηεηέο
ηνπο θαη φηη ε απφθηεζε ηεο ηθαλφηεηαο πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε
εξεζίζκαηα πνπ πξνθαινχλ.
Απφ ηελ άιιε, ν DeCharms (1968) ζεσξνχζε φηη ν άλζξσπνο παιεχεη γηα
πξνζσπηθή αηηηφηεηα, φηη παζρίδεη λα είλαη ν πξσηαξρηθφο αηηηψδεο ζπληειεζηήο ηεο
ζπκπεξηθνξάο ηνπ, ελψ νη κειέηεο πάλσ ζηελ ςπρνινγία ηνπ ειέγρνπ δείρλνπλ ηελ
αλάγθε πνπ έρνπλ νη άλζξσπνη λα βηψλνπλ έιεγρν πάλσ ζην πεξηβάιινλ ή πάλσ ζηα
απνηειέζκαηα ησλ ελεξγεηψλ ηνπο. Σέινο ν Deci (1980) ππνζηήξημε φηη ε εζσηεξηθή
αλάγθε πνπ ήηαλ ελεξγφο ζηηο δηάθνξεο κειέηεο γηα ηνλ έιεγρν ήηαλ φρη ε αλάγθε
ειέγρνπ ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά κάιινλ ε αλάγθε λα είλαη θαλείο
απηνπξνζδηνξηδφκελνο, λα έρεη δειαδή επηινγή.
Ζ αξρή, φκσο, ηεο βαζηθήο θηλεηήξηαο ηάζεο γηα απηνπξνζδηνξηζκφ ζπλδέεηαη ζηελά
κε ηελ αξρή ηεο αλάγθεο γηα απνηειεζκαηηθφηεηα. «Ο Angyal (1941), γηα παξάδεηγκα,
ππνζηήξημε φηη ε αλζξψπηλε αλάπηπμε κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο κηα θίλεζε πξνο
κεγαιχηεξε απηνλνκία θαη φηη απηή ε απηνλνκία εμαξηάηαη ελ κέξεη απφ ηε ζπλερή
απφθηεζε κηαο πνηθηιίαο ηθαλνηήησλ. Γηα λα είλαη θάπνηνο απηνπξνζδηνξηδφκελνο
πξέπεη λα έρεη ηηο δεμηφηεηεο λα ρεηξίδεηαη πνηθίια ζηνηρεία ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ.
Γηαθνξεηηθά, κνηάδεη λα ειέγρεηαη απ‟ απηά»228.
΋ιεο νη παξαπάλσ δηαζηάζεηο ζπλδένληαη κε κηα ζρέζε πνιχπινθεο
αιιειεπίδξαζεο ζηελ νπνία ε θαζεκηά βξίζθεηαη ζε ζέζε αηηίνπ ή αηηηαηνχ θαηά
πεξίπησζε θαη αιιεινδηαδφρσο. Δλψ ινηπφλ ε αλάγθε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ
βξίζθεηαη ζηελ αθεηεξία ηεο ειεχζεξα επηιεγφκελεο δξάζεο, ε αλάγθε ηνπ ειέγρνπ
αλαθέξεηαη ζηα απνηειέζκαηα ησλ ελεξγεηψλ. Δπηπιένλ ε ηθαλφηεηα είλαη
πξνυπφζεζε ή θαη δεκηνπξγηθή ζπληζηψζα ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ. Ο
απηνπξνζδηνξηζκφο φκσο, απφ ηελ άιιε, επηηξέπεη, κέζσ ηεο εκπινθήο θαη
αληαπφθξηζεο ηνπ αηφκνπ ζε άξηζηεο πξνθιήζεηο, λα εληζρχζεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ ή
θαη λα θαιιηεξγήζεη λέεο. Ζ έληνλε αιιειεμάξηεζε, αιιεινδηείζδπζε θαη
αιιεινπξνζδηνξηζκφο ησλ δχν απηψλ ελλνηψλ (αλάγθεο ηθαλφηεηαο θαη
απηνπξνζδηνξηζκνχ) νδήγεζε ηνπο Deci & Ryan λα κηιήζνπλ γηα ηελ αλάγθε ηεο
απηνπξνζδηνξηδφκελεο ηθαλφηεηαο.
Απηφ πνπ απνπζηάδεη απφιπηα απφ ην ειιεληθφ ζρνιείν είλαη ν απηνπξνζδηνξηζκφο

ζηα αληηθείκελα κάζεζεο θαη ζηηο κεζφδνπο πξνζέγγηζεο ηεο γλψζεο. Απηφ βέβαηα
έρεη σο ζπλέπεηα φηη ην ελδηαθέξνλ κφλν πεξηζηαζηαθά κπνξεί λα εθδεισζεί ζην
ειιεληθφ ζρνιείν. ΋ηαλ, γηα θάπνηνπο ιφγνπο, ππάξμνπλ νη ζπλζήθεο δεκηνπξγίαο
επράξηζηνπ καζεζηαθνχ θιίκαηνο κε ηνλ θαηάιιειν βαζκφ δηέγεξζεο πνπ δε ζα νδεγεί
νχηε ζηελ ππλειία νχηε ζηελ εξεζηζηηθφηεηα, κπνξεί λα γίλεη θαιφ κάζεκα. Σέηνηεο
ζπλζήθεο κπνξεί λα είλαη έλαο ηξφπνο πξνζέγγηζεο, έλαο ηχπνο εθπαηδεπηηθνχ θιπ.
Απφ θεη θαη πέξα φκσο, ιείπεη ε αίζζεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο απφ ηελ
αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ, αθνχ απνπζηάδεη ν ρψξνο ησλ
εθαξκνγψλ θαη ε ζχλδεζε ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θαζεκεξηλφηεηα.
228
126
Απηφ ζεκαίλεη φηη εθείλν πνπ κέλεη σο αίζζεζε ηθαλφηεηαο γηα ην καζεηή δελ είλαη
παξά ε αμηνιφγεζή ηνπ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ζπκκαζεηέο. Μηα ηέηνηα
αμηνιφγεζε φκσο, πνπ δελ πξνζθέξεη αλαηξνθνδφηεζε κέζα απφ ηε δνθηκή θαη ηελ
πιάλε, ράλεη θάζε πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα δηνιηζζαίλνληαο ζε ειεγθηηθνχ
ραξαθηήξα εθηίκεζε ηεο αμίαο ηνπ πξνζψπνπ. Με δεδνκέλν κάιηζηα φηη ε
βαζκνινγηθή αμηνιφγεζε έρεη θπξίαξρν ξφιν ζην ειιεληθφ ζρνιείν, φπσο ζα δνχκε
ζηελ επφκελε ελφηεηα, απηή γίλεηαη θαζνξηζηηθή γηα ηνλ ηξφπν δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπ
παηδηνχ ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ. Αλ ε καζεζηαθή ηθαλφηεηα ζπλδέεηαη κε ηηο
δπλαηφηεηεο θαηαλφεζεο θαη ρεηξηζκνχ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, ζην ζρνιείν ε ηθαλφηεηα
ζπλδέεηαη θπξίσο κε ηε δπλαηφηεηα επίηεπμεο επηδφζεσλ ηεο νπνίαο κηθξφ κφλν κέξνο
απνηειεί ε καζεζηαθή ηθαλφηεηα. Δπηπιένλ, ε καζεζηαθή ηθαλφηεηα ζπλδέεηαη κε
γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ ην παηδί έρεη απνθηήζεη έμσ απφ ην ζρνιείν, θπξίσο κέζα
ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, νη νπνίεο εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ
θνηλσληθή ζέζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ.
΢ην ζεκείν απηφ, επνκέλσο, ζπλαληάκε δχν θαηαζηάζεηο πξνβιεκαηηθέο. Αθελφο νη
εμσηεξηθέο αληακνηβέο θαη πηέζεηο, ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ην ζρνιείν, δεκηνπξγνχλ
πξνυπνζέζεηο απνπξνζαλαηνιηζκνχ ησλ καζεηψλ κε επηδφζεηο απφ ην γλήζην
καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ, αθεηέξνπ ε βαζκνινγηθή απνδνθηκαζία ησλ «θαθψλ»
καζεηψλ, φρη κφλν δε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο ζε
απηνχο, αιι‟ αληηζέησο ηνπο νδεγεί ζε κεγαιχηεξε απνμέλσζε απφ ηε καζεζηαθή
δηαδηθαζία.
Ζ αλία σο πξνο ην αληηθείκελν ηεο γλψζεο αλαπιεξψλεηαη γηα ηνπο θαινχο καζεηέο
απφ ην ελδηαθέξνλ γηα επίηεπμε επηδφζεσλ. ΋ζνη δε κπνξνχλ λα πεηχρνπλ επηδφζεηο
βηψλνπλ κία θαηάζηαζε έληνλεο πξνζσπηθήο αθχξσζεο κε πνιχ ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο
γηα ηελ απηνπεπνίζεζε θαη απηφ-εθηίκεζή ηνπο. Ζ απηνπεπνίζεζε φκσο θαη
απηνεθηίκεζε απνηεινχλ αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα λα ππάξρεη έλα νπζηαζηηθφ
ελδηαθέξνλ.
Αληηκεησπίδνληαο ην δήηεκα απφ ηε ζθνπηά ησλ θαηαζηάζεσλ αδηαθνξίαο ζα ιέγακε

φηη θαη ε έιιεηςε απηνπξνζδηνξηζκνχ ζην ζρνιείν εγθαζηζηά ηελ αλία σο έλα ζηαζεξφ
ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζρνιηθήο αίζνπζαο. Οη εμσηεξηθέο πηέζεηο πνπ θπξηαξρνχλ ζην
ζρνιείν ην κφλν πνπ κπνξνχλ λα θάλνπλ είλαη λα νδεγήζνπλ ηνπο καζεηέο ζε ηππηθή
ζπκκφξθσζε πξνο ηηο απαηηήζεηο ηνπ, λα ηνπο εμσζήζνπλ ζε κνξθέο αληίζηαζεο
παζεηηθνχ (π.ρ. νλεηξνπφιεζε) ή ελεξγεηηθνχ (π.ρ. ζπκπεξηθνξέο ζχγθξνπζεο)
ραξαθηήξα, ή ηέινο, λα ηνπο νδεγήζνπλ ζε παξαίηεζε απφ θάζε πξνζπάζεηα ρεηξηζκνχ
ησλ θαηαζηάζεσλ, ηδηαίηεξα φηαλ αηζζαλζνχλ απεηιεηηθέο ηηο ζρνιηθέο ζπλζήθεο γηα
ηελ πξνζσπηθή ηνπο αθεξαηφηεηα. Μηα ηέηνηα απεηιή είλαη έληνλε, φηαλ απηνί
αδπλαηνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ θαη φηαλ κηα ηέηνηα
θαηάζηαζε δεκηνπξγεί ζπλζήθεο πξνζσπηθήο αθχξσζεο κέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο
ζρνιηθήο αμηνιφγεζεο πνπ ππάξρνπλ.
Σν ζπδεηνχκελν κνληέιν καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο καο βνεζάεη λα εληνπίζνπκε δχν
κείδνλα είδε αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν:
1. Αλία. Πξφθεηηαη γηα ηελ θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία ζην ζπλαηζζεκαηηθφ πεδίν δελ
ππάξρεη επραξίζηεζε, ε δε δηέγεξζε βξίζθεηαη ζε ρακειά επίπεδα. Ζ ππνρξεσηηθή
παξνπζία θαη «ζπκκεηνρή» ζε δηαδηθαζίεο πνπ δελ έρνπλ πξνζσπηθφ λφεκα γηα ηνλ
καζεηή κνηξαία νδεγεί ζηελ αλία. Πξφθεηηαη γηα ηελ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηελ
νπζία ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ αλία, ζε επίπεδν εμσηεξηθψλ εθδειψζεσλ ηεο
ζπκπεξηθνξάο, κπνξεί λα έρεη ηε κνξθή ηεο ηππηθήο ζπκκφξθσζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
ζρνιείνπ, ηεο αληίζηαζεο κε ζπκπεξηθνξέο απφδξαζεο απφ ηελ αληαξή θαηάζηαζε
(θαζαξία, γέιηα, παηρλίδηα, λεπξηθφηεηα), ηεο ππλειίαο θιπ.
127
2. Απάζεηα. ΋ζα παηδηά δελ πεηπραίλνπλ επηδφζεηο νδεγνχληαη ζε κία θαηάζηαζε πνπ
ζα κπνξνχζε λα πεξηγξαθεί σο amotivation, κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηελ αλεκπνξηά
θαη ηελ παξαίηεζε. Ζ παξαίηεζε απφ ηελ πξνζπάζεηα λα ειεγρζνχλ νη ζπλζήθεο
κπνξεί λα νδεγήζεη είηε ζε έλα είδνο απάζεηαο είηε ζε αλεμέιεγθηεο εθξήμεηο ζπκνχ,
νξγήο, επηζεηηθφηεηαο ή απηνθαηαζηξνθηθήο καλίαο. Απφ ζπλαηζζεκαηηθή άπνςε ε
απάζεηα ζπληζηά απνζηαζηνπνίεζε απφ κηα θαηάζηαζε πνπ αθελφο πξνθαιεί έληνλε
δπζθνξία, αθεηέξνπ ππάξρεη ε πεπνίζεζε ηνπ αλαπφδξαζηνπ. ΢ηελ απάζεηα κπνξεί λα
νδεγεζεί ν καζεηήο απφ ηελ αίζζεζε κηαο απεηιήο γηα ηελ νπνία ληψζεη φηη δε κπνξεί
λα θάλεη θάηη. Απηή ε απεηιή κπνξεί λα νθείιεηαη ζε αηζζήκαηα αληθαλφηεηαο, πνπ
πηζαλφλ βηψλεη, αλεπάξθεηαο, αδπλακίαο αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιηθνχ
ζεζκνχ ή θαη ζηελ αίζζεζε φηη δελ έρεη ηνλ έιεγρν θαηαζηάζεσλ ζεκαληηθψλ γηα ηε
δσή ηνπ.
Σα παξαπάλσ είδε αδηαθνξίαο ρξεηάδνληαη πεξαηηέξσ δηεπθξηλήζεηο. Δθφζνλ
δερφκαζηε φηη ην ελδηαθέξνλ ζπλίζηαηαη ζε κηα ηεζζάξσλ δηαζηάζεσλ
ζπλαηζζεκαηηθή δνκή, είλαη θαλεξφ φηη ε απνπζία ηεο κηαο απφ ηηο ηέζζεξηο
δηαζηάζεηο δεκηνπξγεί θαηάζηαζε αδηαθνξίαο ή ελ πάζε πεξηπηψζεη ειιεηκκαηηθνχ
ελδηαθέξνληνο. Ζ ρακειή δηέγεξζε θαη ε έιιεηςε επραξίζηεζεο πξνθαινχλ αλία.
Αιιά θαη ε αίζζεζε αδπλακίαο απηνπξνζδηνξηζκνχ – ζην βαζκφ πνπ ππνλνκεχεη ηελ
ειεπζεξία, ηε δπλαηφηεηα επηινγήο, ηελ απηφβνπιε δέζκεπζε νη νπνίεο απνηεινχλ
πξνυπνζέζεηο ελφο γλεζηφηεξνπ ελδηαθέξνληνο – είλαη παξάγνληαο πνπ πξνθαιεί
αδξαλνπνίεζε θαη έιιεηςε επραξίζηεζεο απφ ηελ εκπινθή ζε κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ
βηψλεηαη σο επηβαιιφκελε θαη δελ είλαη επελδπκέλε κε πξνζσπηθφ λφεκα. Μηα ηέηνηα
δξαζηεξηφηεηα δελ έρεη πξνζσπηθή αμία, αθνχ δε ζπλδέεηαη κε ηα δεδνκέλα ηνπ
ςπρνινγηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ αηφκνπ. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ε απνπζία
απηνπξνζδηνξηζκνχ ζπληζηά ζπλζήθε πνπ κνηξαία νδεγεί ζηελ αλία. Ζ αίζζεζε,
ηέινο, πξνζσπηθήο αλεπάξθεηαο ή, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, αδπλακίαο αληαπφθξηζεο
ζηηο απαηηήζεηο ελφο καζεζηαθνχ εγρεηξήκαηνο ζα κπνξνχζε απιά λα νδεγήζεη ζηελ
απφζπξζε ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ ηε ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα.
΢ηελ πεξίπησζε φκσο ηνπ ζρνιείνπ ηφζν ε αίζζεζε απηνπξνζδηνξηζκνχ φζν θαη ε
αίζζεζε πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο πεξλνχλ κέζα απφ ηα θίιηξα ησλ εθπαηδεπηηθψλ
ζρέζεσλ θαη δηαδηθαζηψλ. Με άιια ιφγηα ζηε ζρνιηθή καζεζηαθή δηαδηθαζία έρνπκε
ηαπηφρξνλε παξνπζία δχν επηπέδσλ πνπ ην θαζέλα έρεη ηηο απαηηήζεηο ηνπ θαη
επεξεάδεη ην άιιν. Πξφθεηηαη γηα ην επίπεδν ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο αθελφο θαη
ην επίπεδν ηνπ ζρνιηθνχ θνηλσληθνχ ζεζκνχ αθεηέξνπ, πξάγκα ην νπνίν ζεκαίλεη φηη ε
καζεζηαθή δηαδηθαζία δε γίλεηαη ζε θνηλσληθφ θελφ, αιιά κέζα ζε έλα δεδνκέλν
θνηλσληθφ πιαίζην κε ζπγθεθξηκέλεο ζεζκηθέο ζρέζεηο θαη δηαδηθαζίεο. Ζ
παζεηηθφηεηα ηνπ καζεηηθνχ ξφινπ θαζψο θαη νη δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο, κε
πξνεμάξρνληα ην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο, αιιά φρη κφλν, είλαη θξίζηκεο ζεκαζίαο απφ
απηή ηελ άπνςε. Έηζη ε αδπλακία παξαθνινχζεζεο ηνπ ζρνιηθνχ καζήκαηνο θαη ην
αίζζεκα αλεπάξθεηαο πνπ βηψλεη ν «θαθφο» καζεηήο, κέζα απφ ην ζεκαζηνινγηθή
επεμεξγαζία πνπ πθίζηαηαη απφ ηηο ζρνιηθέο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο, δηαδηθαζίεο πνπ
βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ, κεηαηξέπεηαη ζε
αίζζεκα αληθαλφηεηαο θαη αλαμηφηεηαο. Απηφ έρεη ζα ζπλέπεηα, φρη κφλν δπζαξέζθεηα
θαη αδξαλνπνίεζε αιιά θαη, έλα είδνο απνζηαζηνπνίεζεο απφ απηφ πνπ αθπξψλεη ην
καζεηή ππνλνκεχνληαο ηνλ απηνζεβαζκφ ηνπ. Δίλαη πηζαλφλ, ζε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο,
λα λνεκαηνδνηνχληαη κε αξλεηηθφ ηξφπν νη ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη λα ζηξέθεηαη
ην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή πξνο θαηεπζχλζεηο (δξαζηεξηφηεηεο, πξφζσπα) πνπ απηφο
κπνξεί λα βξεη ηε ρακέλε ηνπ απηφ-εθηίκεζε.
Δμάιινπ, ε αίζζεζε αδπλακίαο απηνπξνζδηνξηζκνχ ζην ζρνιείν έρεη, γηα ηνπο
παξαπάλσ ιφγνπο, ηηο δηθέο ηεο ηδηαηηεξφηεηεο. Σν αίζζεκα απηνπξνζδηνξηζκνχ
128
βεβαίσο εδψ λνείηαη ζηελ αθεηεξία ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. ΋κσο ην αίζζεκα
απηφ κπνξεί λα ην δεη θαλείο θαη ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο. Δίλαη θαλεξφ φηη θαη ζε
πεξηπηψζεηο πνπ απηφ απνπζηάδεη αθεηεξηαθά, ηφζν σο πξνο ην ιφγν φζν θαη σο πξνο
ηνλ ηξφπν ηεο καζεζηαθήο δξαζηεξηνπνίεζεο, ζα κπνξνχζε λα εκθαληζηεί εληζρπηηθά,
ζην ηέινο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, σο ζπλεηδεηνπνίεζε απφ ηνλ εθπαηδεπφκελν
ηεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ θαη ηεο, θαηά ζπλέπεηα, αχμεζεο ησλ δπλαηνηήησλ
ηνπ λα απηνπξνζδηνξίδεηαη. ΢ην ζεκείν απηφ βέβαηα πξνβάιιεη ε ζεκαζία ησλ
εθαξκνγψλ πνπ απνπζηάδνπλ απφ ην ειιεληθφ ζρνιείν.
΢ην ζρνιείν ε πξνυπφζεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ απνπζηάδεη ηφζν ζηελ αθεηεξία
φζν θαη ζην ηέινο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Ζ καζεζηαθή δηαδηθαζία γίλεηαη ζε
χιε θαη κε φξνπο πνπ δελ ειέγρνληαη, ηφζν απφ ην καζεηή φζν θαη απφ ηνλ
εθπαηδεπηηθφ – αλ θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηνλ δεχηεξν. Σαπηφρξνλα φκσο νη
ζρνιηθέο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο δελ πξνζθέξνπλ ζην καζεηή ηε δπλαηφηεηα ηεο
αλαηξνθνδφηεηεο, πνπ ζα νδεγνχζε ζηελ θαηάθηεζε κηαο νπζηαζηηθήο θαη ρξήζηκεο
γλψζεο θαη ηεο δπλαηφηεηαο αχμεζεο ηνπ βαζκνχ ειέγρνπ επί ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο
ηνπ θαη ζε ηειεπηαία αλάιπζε ηνπ εαπηνχ ηνπ. Ζ ζρνιηθή γλψζε δελ έρεη νξαηέο γηα ην
καζεηή εθαξκνγέο θαη ρξεζηκφηεηα θαη δελ κπνξεί λα απνηειέζεη παξάγνληα αχμεζεο
ηεο αίζζεζεο απηνπξνζδηνξηζκνχ ηνπ. ΢ην ζρνιείν ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία είλαη
νξγαλσκέλε ζηε βάζε ηεο πιήξνπο παζεηηθνπνίεζεο ηνπ καζεηή, φπσο ζα θαλεί ζε
επφκελεο αλαιχζεηο. Δίλαη, ππ‟ απηήλ ηελ έλλνηα, παξάγνληαο πνπ ηξνθνδνηεί ηελ
αλία, θαη κάιηζηα ζε ζηαζεξή βάζε, εθφζνλ, θαη κία πεξηζηαζηαθή αιιαγή ζηηο
δηαδηθαζίεο, κφλν πνιχ πξνζσξηλά απνηειέζκαηα κπνξεί λα έρεη. ΢ην ζπλδπαζκφ ηεο
φκσο κε ηηο ζρνιηθέο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο δεκηνπξγεί έλα δπλακηθφ αχμεζεο ηεο
αλαζθάιεηαο ηξνθνδνηψληαο έηζη θαη ηελ αδηαθνξία ηχπνπ απάζεηαο.
Σα ζεκεία αηρκήο ηεο ζπδήηεζεο πνπ πξνεγήζεθε κπνξνχκε λα δνχκε ζηνλ πίλαθα
πνπ αθνινπζεί
΢πλαηζζεκαηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ηχπνη εκπινθήο
ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία
Σχπνη εκπινθήο Δπραξίζηεζε Γηέγεξζε Αίζζεζε Αίζζεζε Απηφ-
ζηελ Ηθαλφηεηαο πξνζδηνξηζκνχ
εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία
Οινθιεξσηηθή πςειή κέηξηα πςειή πςειή
εκπινθή
Αλία αξλεηηθή ρακειή - αξλεηηθή
Απάζεηα αξλεηηθή Έληνλε αξλεηηθή αξλεηηθή
(αγρψδνπο
κνξθήο)
Τπλειία ειαθξά ρακειή - -
Παζεηηθή πςειή κέηξηα νπδέηεξε νπδέηεξε
γνεηεία
Πεξηζηαζηαθφ ΢ηελφηεξε ΢ηελφηεξε - -
ελδηαθέξνλ ζρέζε ζρέζε
Δλδηαθέξνλ κε - - ΢ηελφηεξε ΢ηελφηεξε
δηάξθεηα ζρέζε ζρέζε
129
6.3. Γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ελδηαθέξνλ επηδφζεσλ
Απφ ηηο παξαπάλσ αλαιχζεηο ην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί σο

ε ςπρν-πλεπκαηηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία έλα εξέζηζκα, εζσηεξηθφ ή εμσηεξηθφ,
ζπγθεληξψλεη γηα θάπνην ιφγν ηελ πξνζνρή καο θαη εμ απηνχ πξνθαιείηαη
θηλεηνπνίεζε ηνπ νξγαληζκνχ, ραξαθηεξηζηηθά ηεο νπνίαο, ζε ζπλαηζζεκαηηθφ
επίπεδν, είλαη ε δηέγεξζε θαη ε επραξίζηεζε πνπ ζπλνδεχεηαη (πξνθαιείηαη) απφ ηελ
πξνζδνθία αχμεζεο ηεο θαηαλφεζεο καο γηα ην αληηθείκελν ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη
θαηά ζπλέπεηα αχμεζεο ηνπ ειέγρνπ καο επί ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο καο.
Σν καζεηηθφ σζηφζν ελδηαθέξνλ, εθηφο απφ ηε γλσζηηθή δηάζηαζε, πεξηιακβάλεη
θαη ηε δηάζηαζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κέζα ζηηο νπνίεο επηδηψθεηαη ε κάζεζε. Τπ‟
απηήλ ηελ έλλνηα ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ πεξηιακβάλεη, εθηφο απφ ηελ πξνζδνθία
αχμεζεο ηεο θαηαλφεζεο ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο κάζεζεο, θαη ηε θξνληίδα γηα ηε
δηαζθάιηζε ηεο αλαγλψξηζεο ηεο αμίαο ηνπ καζεηή σο πξνζψπνπ. ΋πσο φκσο έδεημαλ
πεηξακαηηθά νη Elliott & Dweck, ε δηαθνξά πξνζαλαηνιηζκνχ ησλ παηδηψλ πξνο
καζεζηαθνχο ζηφρνπο έλαληη ησλ ζηφρσλ επίδνζεο απνηειεί θξίζηκεο ζεκαζίαο
παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη κε δηαθνξεηηθή αληίδξαζε ζηελ απνηπρία229. ΢νβαξφ
πξφβιεκα, επνκέλσο, δεκηνπξγείηαη ζην ζρνιείν, φηαλ ην ελδηαθέξνλ γηα ην γλσζηηθφ
αληηθείκελν ππνρσξεί, γηα λα δψζεη ηε ζέζε ηνπ ζην ελδηαθέξνλ γηα ηηο επηδφζεηο, φηαλ
ε πξνζδνθία αχμεζεο ηεο θαηαλφεζεο παξαρσξεί ηε ζέζε ηεο ζηελ επηδίσμε ησλ
εμσηεξηθψλ αληακνηβψλ θαη βέβαηα φηαλ νη εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο απεηινχλ ηελ
απηνεθηίκεζε θάπνησλ καζεηψλ. Ο βαζκφο, εμάιινπ, ζηνλ νπνίν ην γλσζηηθφ
ελδηαθέξνλ ζπλπθαίλεηαη κε ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηα πιαίζηα
ηνπ ζρνιείνπ θαίλεηαη πνιχ ραξαθηεξηζηηθά ζε έξεπλα ησλ Wentzel & Asher πνπ
δείρλεη φηη ε απμεκέλε αληηζηαζκηζηηθή αλάγθε ησλ θνηλσληνκεηξηθά παξακειεκέλσλ
απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο παηδηψλ λα είλαη αξεζηά ζηνπο δαζθάινπο, ζπλδέεηαη κε
ελζηεξληζκφ ησλ ζρνιηθψλ ζηφρσλ ζε βαζκφ κεγαιχηεξν ζπγθξηηηθά κε ηα
ππφινηπα230.
Με βάζε ηε δηάθξηζε ησλ Deci & Ryan φιεο νη απηνπξνζδηνξηδφκελεο
ζπκπεξηθνξέο αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο. ΋πσο είπακε,
απηνπξνζδηνξηδφκελεο δελ είλαη κφλν νη εζσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο ζπκπεξηθνξέο,
αιιά θαη απφ ηηο εμσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο φιεο φζεο πξνέξρνληαη απφ
νινθιεξσκέλεο εζσηεξηθεχζεηο. ΢ην βαζκφ πνπ κία ζπκπεξηθνξά είλαη ηεο επηινγήο
229
Σε ζεκαζία ησλ ζηφρσλ, αλαθνξηθά κε ηηο θαηαζηάζεηο επίηεπμεο, επηζεκαίλνπλ νη Elliott & Dweck.
Οη ζπγγξαθείο έδεημαλ πεηξακαηηθά φηη ε δηαθνξά πξνζαλαηνιηζκνχ ησλ παηδηψλ πξνο καζεζηαθνχο
ζηφρνπο έλαληη ησλ ζηφρσλ επίδνζεο απνηειεί θξίζηκεο ζεκαζίαο παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη κε
δηαθνξεηηθή αληίδξαζε ζηελ απνηπρία, Elliott, E. S. & Dweck, C. S., Goals: An approach to motivation
and achievement, Journal of Personality and Social Psychology, v. 54, pp. 5-12, 1988
230
΢ηελ έξεπλα, πνπ έγηλε ζε καζεηέο ειηθίαο 11 -13 εηψλ, ζπγθξνηήζεθαλ 4 θνηλσληνκεηξηθέο νκάδεο
σο εμήο: 1) απνξξηπηφκελα παηδηά, ραξαθηεξίζηεθαλ εθείλα πνπ ζπάληα νλνκαηίδνληαη σο νη θαιχηεξνη
θίινη απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαη είλαη ηαπηφρξνλα αληηπαζή ζηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο, 2)
παξακειεκέλα παηδηά, εθείλα πνπ ζπάληα νλνκαηίδνληαη σο ν θαιχηεξνο θίινο αιιά δελ είλαη αληηπαζή
ζηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο, 3) εξηζηηθά παηδηά, εθείλα πνπ ζπρλά νλνκαηίδνληαη σο νη θαιχηεξνη θίινη
θάπνηνπ αιιά είλαη ηαπηφρξνλα θαη αληηπαζή, 4) δεκνθηιή παηδηά, ηέινο, ραξαθηεξίζηεθαλ απηά πνπ
ζπρλά νλνκαηίδνληαη σο νη θαιχηεξνη θίινη θαη ζπάληα σο αληηπαζή απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο. Σα
ζπκπεξάζκαηα έδεημαλ φηη ηα θνηλσληνκεηξηθά παξακειεκέλα παηδηά θαίλεηαη λα έρνπλ ηα πην
επηζπκεηά αθαδεκατθά ραξαθηεξηζηηθά (θίλεηξα αθαδεκατθήο επηηπρίαο, ηάζεηο λα είλαη
απηνξξπζκηδφκελνη εθπαηδεπφκελνη, επίδεημε ππεξθνηλσληθήο θαη ππάθνπεο ζπκπεξηθνξάο ζηελ ηάμε,
θαη δ) αθαδεκατθή αλαγλψξηζε απφ ηνπο ζπκκαζεηέο), ελψ ε ππννκάδα ησλ επηζεηηθψλ
/απνξξηπηφκελσλ καζεηψλ εκθαλίδεη ηελ πεξηζζφηεξν πξνβιεκαηηθή αθαδεκατθή εηθφλα, Wentzel, K.
R., Asher, St. R., The Academic Lives of Neglected, Rejected, Popular, and Controversial Children,
Child Development, v. 66, n. 3, pp. 754-763, 1995
130
ηνπ αηφκνπ ην νπνίν, έρνληαο επίγλσζε ησλ αλαγθψλ θαη ελζσκαησκέλσλ ζθνπψλ θαη
επηδηψμεψλ ηνπ, απνθαζίδεη λα ελεξγήζεη κε ηνλ ηξφπν πνπ επηιέγεη, ην ελδηαθέξνλ
είλαη παξφλ ζε κηα ηέηνηα δηαδηθαζία. Απφ ηηο δηάθνξεο κνξθέο εμσηεξηθήο
θηλεηνπνίεζεο, ζηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο αληαπνθξίλνληαη βέβαηα νη
νινθιεξσκέλεο εζσηεξηθεχζεηο αιιά θαη νη ξπζκίζεηο πνπ ζηεξίδνληαη ζε ηαπηίζεηο,
ζην βαζκφ ηνπιάρηζηνλ πνπ δε δεκηνπξγνχλ έληνλα ζπγθξνπζηαθέο θαηαζηάζεηο ζην
άηνκν, θαηαζηάζεηο ηέηνηεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πξνθαιέζνπλ αληηθαηηθά
ζπλαηζζήκαηα θαη εζσηεξηθέο εληάζεηο ζ‟ απηφ. Ζ δηάθξηζε, πάλησο, ζε
απηνπξνζδηνξηδφκελεο θαη εηεξνπξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξέο δελ αληηζηνηρεί
επζέσο ζηε δηάθξηζε αλάκεζα ζην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ζην ελδηαθέξνλ
επηδφζεσλ.
Πξέπεη εμάιινπ λα γίλεη ζαθέο φηη ην ελδηαθέξνλ γηα θάηη δε κπνξεί παξά λα
ζπλδέεηαη κε ζπλαηζζήκαηα ηθαλνπνίεζεο θαη επραξίζηεζεο. Οη πηέζεηο, απεηιέο ή
ηηκσξίεο πνπ πξνθαινχλ ελνρέο θαη θφβν δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο θίλεηξα απφ
εθείλα πνπ κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ελδηαθέξνλ. Σέινο, πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ε
ζπρλή ρξήζε εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ ππνζθάπηεη ηε γλήζηα δηάζεζε γηα κάζεζε θαη
εθγπκλάδεη ην καζεηή ζηνλ εηεξνπξνζδηνξηζκφ πνπ απνηειεί ην αλαγθαίν ςπρνινγηθφ
ππφβαζξν γηα κηα δσή αιινηξησκέλε. ΢ε θάζε πεξίπησζε, πάλησο, «ε πξνζθνξά
θηλήηξσλ απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πξνυπνζέηεη ην ζεβαζκφ ζηηο βαζηθέο αλάγθεο
ηνπ αηφκνπ-καζεηή (θπζηνινγηθέο, αζθάιεηαο, θνηλσληθέο, εθηίκεζεο θαη
απηνπξαγκάησζεο, θαηά Maslow) θαη δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ην
εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ επηδξά ζηηο αλάγθεο απηέο. ΢ηφρνο … είλαη λα ηνλ
δηεπθνιχλεη λα αληιεί ηθαλνπνίεζε … αιιά θαη λα επηδεηθλχεη θαιχηεξε επίδνζε»231.
6.4. Μνξθέο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
΢ην ζρνιείν ζπλαληάκε ηα δπν είδε αδηαθνξίαο πνπ πεξηγξάςακε. Ζ αλία είλαη ε
θαηάζηαζε πνπ δεκηνπξγείηαη, φηαλ νη καζεζηαθνί ζηφρνη δελ έρνπλ αμία, πξάγκα πνπ
ζεκαίλεη φηη απηνί δελ έρνπλ λφεκα γηα ηνπο καζεηέο, ή φηαλ απηνί είλαη ηφζν
δχζθνινη, ψζηε νη καζεηέο λα αδπλαηνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ ράλνληαο ηε ζπλέρεηα.
Οη καζεζηαθνί ζηφρνη δελ έρνπλ αμία, φηαλ δε ζπλδένληαη κε ηηο αλάγθεο, ηα
ελδηαθέξνληα, ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπ παηδηνχ ή φηαλ δελ είλαη νξαηή απηή ε
ζρέζε. Αλία εμάιινπ δεκηνπξγείηαη θαη φηαλ δελ εμαζθαιίδεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπ
καζεηή φρη κφλν ζηελ επηινγή ησλ καζεζηαθψλ ζηφρσλ αιιά θαη ζηηο εθαξκνγέο ηνπο,
φπσο επίζεο θαη ζηηο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο πνπ απνβιέπνπλ ζηελ επίηεπμε απηψλ
ησλ ζηφρσλ. Μφλν φηαλ ν καζεηήο γίλεηαη ελεξγεηηθφ ζηνηρείν θαη ζπλεξγάηεο ζηελ
θαηάθηεζε ηεο γλψζεο, κπνξεί λα δηαηεξεί ην ελδηαθέξνλ ηνπ. Έλαο ηέηνηνο ηξφπνο
ζπκκεηνρήο ηνπ καζεηή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ζηελ νπζία ηνπ, παξαπέκπεη
ζην ζεβαζκφ ηνπ σο ππνθεηκέλνπ, ζηε δηαζθάιηζε θαη πξνψζεζε ηεο απηνλνκίαο ηνπ
θαη ζηελ αίζζεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ πνπ βξίζθεηαη ζηε βάζε φισλ ησλ
παξαπάλσ.
Ζ αλία θαηά ζπλέπεηα είλαη, κε βάζε ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ, φπσο ζα
θαλεί θαιχηεξα ζε επφκελε ελφηεηα, βαζηθφ θαη ζηαζεξφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη αθνξά φινπο ηνπο καζεηέο. Οη καζεηέο φκσο, πνπ,
ιφγσ κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ, κπνξνχλ λα έρνπλ επηδφζεηο, κεηαθέξνπλ ην ελδηαθέξνλ
ηνπο απφ ην αληηθείκελν ηεο κάζεζεο, ζηε βαζκνινγία θαη ηνλ έπαηλν. Απηφ έρεη,
βέβαηα, ηηο νιέζξηεο αιινηξησηηθέο ζπλέπεηεο ζηηο νπνίεο έρνπκε αλαθεξζεί αιιά δε
δεκηνπξγεί έληνλν πξφβιεκα ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ.
231
Παπαδφπνπινο, Ν. (1998) Ζ απνηπρία ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει. 93-94
131
΋ζνη καζεηέο, φκσο, δελ έρνπλ ηελ ηχρε λα δηαζέηνπλ ηηο εμσηεξηθέο πξνυπνζέζεηο
γηα επηδφζεηο, εθηφο απφ ηελ αλία, θέξνπλ θαη ην βάξνο ηεο δηθήο ηνπο αίζζεζεο
αλαμηφηεηαο θαη αληθαλφηεηαο. Ζ αδπλακία αληαπφθξηζεο ησλ καζεηψλ απηψλ ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ππάξρνπζεο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο
θαη βαζκνιφγεζεο, πνπ είλαη ζην επίθεληξν ηνπ ζρνιηθνχ ελδηαθέξνληνο, νδεγεί,
κνηξαία, ζε κηα δηαξθή αίζζεζε απεηιήο θαηά ηεο πξνζσπηθήο αθεξαηφηεηαο ηνπο θαη
ησλ αηζζεκάησλ απηνεθηίκεζεο, πνπ έρεη αλάγθε θάζε άλζξσπνο.
Απφ απηνχο ηνπο καζεηέο θάπνηνη, δηεθδηθψληαο ηε δηαηήξεζε ηεο απηνεθηίκεζήο
ηνπο, πηζαλφλ λα εμεγεξζνχλ θαη λα απαηηήζνπλ κία ζέζε ππνθεηκέλνπ κέζα ζην
ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. ΢πρλφηεξα νη καζεηέο απηνί, βηψλνληαο ηελ νινθιεξσηηθή
αδπλακία ειέγρνπ ησλ ζπλζεθψλ πνπ ηνπο αθπξψλνπλ σο πξφζσπα θαη αηζζαλφκελνη
αλήκπνξνη λα ρεηξηζηνχλ απηέο ηηο ζπλζήθεο, εθδειψλνπλ ζπκπεξηθνξέο παξαίηεζεο
απφ ηνλ έιεγρν ησλ θαηαζηάζεσλ, θάηη πνπ πεξηγξάςακε παξαπάλσ κε ηνλ φξν
amotivation. Ζ θαηάζηαζε απηή παξαίηεζεο, φπσο είδακε ζηηο ζρεηηθέο ηνπνζεηήζεηο
ησλ Deci & Ryan, αθνξά είηε ην εμσηεξηθφ είηε ην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ.
Απηφ ζεκαίλεη φηη κηα ηέηνηα θαηάζηαζε κπνξεί λα πάξεη ηελ κνξθή ηεο απάζεηαο
απέλαληη ζε φζα ζπκβαίλνπλ θαη ηεο απφζπξζεο απφ ηηο ζρνιηθέο δηαδηθαζίεο, πνπ
κπνξεί λα θζάζνπλ σο ηε δηαθνπή ηεο θνίηεζεο είηε ηε κνξθή ηεο αδπλακίαο ειέγρνπ
ησλ εζσηεξηθψλ αλαγθψλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη παξνξκήζεσλ πνπ κπνξεί έηζη λα
εθδεισζνχλ κε αλεζπρία, λεπξηθφηεηα ή θαη επηζεηηθφηεηα, φηαλ νη καζεηέο
αηζζαλζνχλ ηδηαίηεξα απεηιεηηθή ηελ ππνηίκεζε ηεο πξνζσπηθήο ηνπο αμίαο. Καη ζηηο
δχν φκσο πεξηπηψζεηο ην ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε παζεηηθνπνίεζε ηνπ παηδηνχ ην
νπνίν, ληψζνληαο αλήκπνξν λα ρεηξηζηεί ηηο θαηαζηάζεηο, αθήλεηαη θαη θαηαθπξηεχεηαη
απφ ηηο εζσηεξηθέο ή εμσηεξηθέο δπλάκεηο πνπ αηζζάλεηαη φηη δελ ειέγρεη.
΋ζν πεξηζζφηεξν βέβαηα ην παηδί απνδίδεη ηελ επζχλε γηα ηελ αδπλακία ηνπ ζηνλ
ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ ηφζν πεξηζζφηεξν ε ελφριεζε κεηαηξέπεηαη ζε παζεηηθνπνίεζε
αιιά θαη αίζζεκα πξνζσπηθήο αληθαλφηεηαο. Δθείλνη πνπ απνδέρνληαη πεξηζζφηεξν
κηα ειαηησκαηηθή ηαπηφηεηα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, κε έληνλν ην αίζζεκα ηεο
πξνζσπηθήο κεηνλεμίαο θαη αλεπάξθεηαο εθδειψλνπλ ζπκπεξηθνξέο απάζεηαο, κε
θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηελ παζεηηθνπνίεζε θαη αδξαλνπνίεζε, κε ηεξάζηηεο
ςπρνινγηθέο ζπλέπεηεο πνπ κπνξεί λα θηάζνπλ κέρξη ηελ θαηάζιηςε θαη ην καξαζκφ.
΢πλνςίδνπκε ιέγνληαο φηη ε αλία ζην ειιεληθφ ζρνιείν είλαη ηδηαίηεξα εθηεηακέλε
θαη ζρεηίδεηαη κε ηα θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ηελ πιήξε παζεηηθνπνίεζε
ηνπ καζεηή. Ζ έιιεηςε απηνπξνζδηνξηζκνχ κφλν ζηελ εθδήισζε πεξηζηαζηαθνχ
ελδηαθέξνληνο κπνξεί λα νδεγήζεη. Απφ ηελ άιιε, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ ε
απηνεηθφλα απεηιείηαη απφ κηα αίζζεζε αληθαλφηεηαο θαη αλαμηφηεηαο κνηξαία ζα
θαηαθχγνπλ είηε ζηε δηεθδίθεζε ηεο δηαηήξεζεο ηνπ απηνζεβαζκνχ ηνπο κε
ζπκπεξηθνξέο ζχγθξνπζεο κε ην ππνλνκεπηηθφ γηα ηελ απηνεθηηκεζή ηνπο πεξηβάιινλ
ή απφζπξζε απφ απηφ (απνπζίεο, δηαθνπή θνίηεζεο, έληαμε ζε πεξηζσξηαθέο νκάδεο
θιπ.) είηε ζα παξαηηεζνχλ απφ ηελ πξνζπάζεηα, φηαλ αηζζαλζνχλ φηη αδπλαηνχλ λα
ρεηξηζηνχλ ηηο θαηαζηάζεηο, νπφηε ζα πεξηπέζνπλ πιένλ ζε κνξθέο απάζεηαο ηνπ ηχπνπ
ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο απφζπξζεο ή ζα παξαδνζνχλ ζε αλεμέιεγθηεο εθδειψζεηο
επηζεηηθφηεηαο απξνζδηφξηζηεο ζπρλά αηηηνινγίαο.
Κιείλνπκε ηελ ελφηεηα απηή κε ηελ παξαηήξεζε πσο ε επίηεπμε ησλ καζεζηαθψλ
ζηφρσλ ζην ζρνιείν ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε δηδαθηέα χιε, ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο
θαη ηηο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο. Οη ζρέζεηο δε αλάκεζα ηνπο είλαη ζχλζεηεο θαη
αιιειεμαξηψκελεο. Οη καζεζηαθνί ζηφρνη δελ έρνπλ αμία είηε επεηδή βξίζθνληαη
καθξηά απφ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ είηε επεηδή ν ηξφπνο
δηδαζθαιίαο δελ θάλεη νξαηή απηή ηε ζρέζε ή είλαη κνλφηνλνο θαη βαξεηφο θαη δε
κπνξεί λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ. Ζ επίηεπμε ησλ
132
καζεζηαθψλ ζηφρσλ δελ είλαη επίζεο εθηθηή, φηαλ ην ζρνιείν αγλνεί ηελ πνιχ βαζηθή
αλάγθε γηα κηα πξνζσπηθή καζεζηαθή πνξεία πνπ ζα εδξάδεηαη ζην αίζζεκα ηνπ
απηνπξνζδηνξηζκνχ. Έλα ηέηνην έιιεηκκα δε κπνξεί παξά λα νδεγήζεη ζε
παζεηηθνπνίεζε ηνπ καζεηή, κηα παζεηηθνπνίεζε πνπ ππνλνκεχεη ηε κάζεζε, αθνχ
γλσξίδνπκε φηη ε κάζεζε απνηειεί κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία κεηαμχ γλσξίδνληνο
ππνθεηκέλνπ θαη γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ.
Άιια ζρεηηθά δεηήκαηα είλαη ν βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ αληηθεηκέλνπ ή έλαο ηξφπνο
δηδαζθαιίαο ηδηαίηεξα ζχλζεηνο, δχζθνινο θαη ιεπηνκεξεηαθφο, πνπ, φπσο επηζεκαίλεη
ν B. Dodge, κπνξεί λα νδεγήζεη ηνπο καζεηέο ζε έιιεηκκα απηνπεπνίζεζεο θαη
αηζζήκαηα αλεπάξθεηαο232. Υξήζηκε εμάιινπ είλαη ε αλαθνξά ζηελ εξεπλεηηθή
δηαπίζησζε φηη νη ζπλήζεηο αιιειεπηδξάζεηο εθπαηδεπηηθψλ – καζεηψλ ηείλνπλ λα
κεγηζηνπνηήζνπλ ηα αξρηθά επίπεδα εκπινθήο θαη ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Έηζη νη «πινχζηνη» ζε θίλεηξα καζεηέο γίλνληαη
«πινπζηφηεξνη», ελψ εθείλνη κε ρακειφ επίπεδν θηλήηξσλ νδεγνχληαη, κέζα απφ ηελ
ζρνιηθή ηνπο εκπεηξία, ζε αθφκε κεγαιχηεξε επηδείλσζε ηνπ επηπέδνπ απηνχ233. Σν
άιιν κεγάιν δήηεκα, ζην ζρνιείν, αθνξά ηε ζρέζε ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο κε ηε
βαζκνινγία θαη ηηο ζρνιηθέο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο (ηππηθέο – άηππεο , εμεηάζεηο –
ζρφιηα, ζηάζε απέλαληη ζην καζεηή θιπ), θάηη πνπ ζα εμεηάζνπκε ζηελ επφκελε
ελφηεηα.
Αλ νη αλάγθεο ηεο ηθαλφηεηαο θαη ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ απνηεινχλ ηηο νξγαληθέο

πξνυπνζέζεηο θαη αθεηεξίεο ηνπ ελδηαθέξνληνο, νη δε εκπεηξίεο ηεο
απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο απηνλνκίαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα ζπλαηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη δηέγεξζεο, ην πεξηγξάθνπλ, ε γλσζηηθή δπζαξκνλία θαη νη
άξηζηεο πξνθιήζεηο αλαθέξνληαη ζηηο δηεξγαζίεο πνπ θηλεηνπνηνχληαη θαηά ηε
δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ, θπζηθφ θαη αλζξψπηλν,
θαη ζπλδένληαη κε ηελ εθδήισζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα θάηη. «Σν ελδηαθέξνλ», ιέλε νη
Deci & Ryan, «είλαη ζε κεγάιν βαζκφ κηα ιεηηνπξγία άξηζηεο πξφθιεζεο». Δμάιινπ,
«κηα πξφθιεζε είλαη θάηη πνπ απαηηεί ηελ εμάληιεζε ησλ ηθαλνηήησλ θάπνηνπ πνπ
επηρεηξεί θάηη λέν. Έλαο ηξφπνο λα αληηιεθζεί θαλείο ηελ πξφθιεζε είλαη κε φξνπο
κηαο δπζαξκνλίαο αλάκεζα ζηηο εζσηεξηθέο δνκέο θάπνηνπ θαη ζε φςεηο ηνπ
εμσηεξηθνχ θφζκνπ»234.
Ζ δπζαξκνλία εζσηεξηθψλ δνκψλ θαη ηκεκάησλ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη νη
πξνθιήζεηο πνπ πεγάδνπλ απφ απηήλ βξίζθνληαη ζηε βάζε ηεο δηέγεξζεο πνπ
θηλεηνπνηεί ζπλνιηθά ηνλ άλζξσπν γηα απνθαηάζηαζε ηεο ηζνξξνπίαο κέζα απφ ηελ
ελζσκάησζε ησλ ηκεκάησλ απηψλ ζηηο δηθέο ηνπ δνκέο χπαξμεο. Σν ελδηαθέξνλ έηζη
δελ είλαη παξά ε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε πνπ έρεη πξνθιεζεί απφ κηαλ άξηζηε
πξφθιεζε. Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ είλαη θάησ απφ ην επίπεδν ηεο άξηζηεο πξφθιεζεο
γηα ηα δεδνκέλα ελφο αηφκνπ ζπλδένληαη κε ηελ αλία, ελψ φζεο είλαη ζεκαληηθά
δπζθνιφηεξεο απφ ην ηξέρνλ επίπεδν ηθαλνηήησλ ηνπ αηφκνπ ζπλδένληαη κε
λεπξηθφηεηα.
Ζ αλία επνκέλσο ζπλδέεηαη κε ρακειή δηέγεξζε, πνπ πεγάδεη απφ έιιεηςε
δπζαξκνληψλ, θαη κε δπζαξέζθεηα. Δίλαη κηα θαηάζηαζε πνπ εκθαλίδεηαη, φηαλ δελ
ππάξρεη θάπνην λέν δεδνκέλν πνπ λα ζπλδέεηαη κε ην ςπρνινγηθφ πεξηβάιινλ ηνπ
αηφκνπ, κε ηηο αλάγθεο ηνπ, ηνπο ελζσκαησκέλνπο ζηφρνπο ηνπ, ηηο επηδηψμεηο, ηα
232
233
Skinner E. A., & Belmont M. J. (1993) Motivation in the classroom … φ. π.
234
Γηα λα ζπκεζνχκε κεξηθά απφ ηα ιφγηα πνπ ζηελ εηζαγσγή ηνπ παηδαγσγηθνχ κέξνπο αλαθέξακε.
133
ελδηαθέξνληά ηνπ ή φηαλ δελ είλαη νξαηή απηή ε ζρέζε. ΋ηαλ αληίζεηα ππάξρεη
δπζαξκνλία, αιιά ην άηνκν αηζζάλεηαη αλεπαξθέο σο πξνο ηε δπλαηφηεηά ηνπ λα
αληεπεμέιζεη ζηηο απαηηήζεηο ηεο πξφθιεζεο, απηφ πνπ πξνθαιείηαη είλαη λεπξηθφηεηα.
΢ε αληίζεζε κε ηελ αλία, ζηελ πεξίπησζε απηή ε δηέγεξζε είλαη πςειή αιιά επίζεο
ελνριεηηθή. Σφζν ζηελ πεξίπησζε ηεο αλίαο φζν θαη ζε εθείλε ηνπ αηζζήκαηνο
αλεπάξθεηαο ε ελφριεζε πνπ πξνθαιείηαη ζα νδεγήζεη πηζαλφηαηα ζηελ απφζπξζε απφ
ηε δξαζηεξηφηεηα θαη ζηελ αλαδήηεζε άιιεο πεξηζζφηεξν ελδηαθέξνπζαο, πνπ λα
είλαη “ζηα κέηξα καο”. Ζ παξακνλή επνκέλσο ζε κία αληαξή θαηάζηαζε, φζν θαη ζε
κία πνπ αηζζαλφκαζηε λα καο ππεξβαίλεη θαηά πνιχ, είλαη πξντφλ θαηαλαγθαζκνχ,
ζπλδέεηαη κε πηέζεηο, εμσηεξηθέο ή εζσηεξηθέο πνπ δερφκαζηε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην
άηνκν πνπ παξακέλεη ζε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε δελ αηζζάλεηαη απηνπξνζδηνξηδφκελν.
΢ην ζρνιείν ε έιιεηςε απηφ-πξνζδηνξηζκνχ αξθεί γηα λα απνκαθξχλεη ηελ
πηζαλφηεηα δεκηνπξγίαο θάπνηνπ κνληκφηεξνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο,
ελδηαθέξνληνο πνπ κφλν ζπγθπξηαθά θαη πξφζθαηξα κπνξεί λα εθδεισζεί. Οη πηέζεηο
δε κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ελδηαθέξνλ. Σν κφλν πνπ κπνξνχλ λα θάλνπλ είλαη λα
πξνθαιέζνπλ ζπκκφξθσζε ή αληίζηαζε. ΢ην ζρνιείν φκσο ν ζπλδπαζκφο ησλ πηέζεσλ
κε ηηο πνηθίιεο κνξθέο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ νδεγεί ζε εκπινθή ηνπ
αηζζήκαηνο ηεο πξνζσπηθήο αμίαο ηνπ καζεηή. ΋ηαλ νη κεγάιεο δπζθνιίεο πνπ
αληηκεησπίδεη θαη νη ρακειέο επηδφζεηο πνπ επηηπγράλεη, απεηινχλ ην αίζζεκα
απηνεθηίκεζεο, πξνθαιείηαη έληνλν άγρνο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αθηλεηνπνίεζε
ηνπ καζεηή, κε παξαίηεζή ηνπ απφ ηελ πξνζπάζεηα ειέγρνπ ησλ θαηαζηάζεσλ.
΢ην ζρνιείν ε αλία ζπλδέεηαη κε ηελ αλαγθαζηηθή παξακνλή ησλ καζεηψλ ζε απηφ
αιιά θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ ε κάζεζε θαη ε θχζε ηεο γλψζεο γίλεηαη αληηιεπηή,
πξάγκαηα πνπ παξαπέκπνπλ ζηα θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ηηο κεζφδνπο
δηδαζθαιίαο πνπ ζηεξίδνληαη θαη πξνσζνχλ ηελ αθξαία παζεηηθνπνίεζε ηνπ καζεηή.
Ζ παζεηηθνπνίεζε απηή δελ έρεη κφλν αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηε κάζεζε πνπ απηφο
απνθνκίδεη, αιιά επξχηεξεο αιινηξησηηθέο ζπλέπεηεο, κε κεγάιεο πξνεθηάζεηο ηφζν
ςπρνζπλαηζζεκαηηθνχ ραξαθηήξα ζε επίπεδν αηφκνπ φζν θαη θνηλσληθνπνιηηηθνχ ζε
επίπεδν θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Ζ παξαηεηακέλε παξακνλή ηνπ καζεηή ζε θαηαζηάζεηο
αλίαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ρξφληα αλία, έλα δηαξθέο αληθαλνπνίεην ή αθφκε
ςπρνινγηθφ καξαζκφ θαη θαηάζιηςε. Μεηαμχ ησλ ηξφπσλ πνπ νη καζεηέο
ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα απνθχγνπλ ηε δπζάξεζηε αίζζεζε πνπ πξνθαιεί ε αληαξή
δηδαζθαιία είλαη ε θαηαθπγή ηνπο ζε ζπκπεξηθνξέο, φπσο νλεηξνπφιεζε, παηρλίδηα
κέζα ζην κάζεκα, θαιακπνχξη θιπ. κε ηηο νπνίεο επηρεηξνχλ λα δηαηεξήζνπλ
θαηαζηάζεηο δηέγεξζεο θαη ελδηαθέξνληνο, πνπ ηφζν έρνπλ αλάγθε.
Οη καζεηέο φκσο πνπ ζπλαληνχλ απμεκέλεο δπζθνιίεο βξίζθνληαη αληηκέησπνη, φρη
κφλν κε ην έιιεηκκα λνήκαηνο πνπ έλα δχζθνιν κάζεκα παξνπζηάδεη, αιιά θαη κε κία
δηαξθή ππνλφκεπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπο, γεγνλφο πνπ πηζαλφηαηα νδεγεί ζηε
κεηαηξνπή ηεο λεπξηθφηεηαο, πνπ πξνθαιεί ε δπζθνιία, ζε άγρνο. Ζ πξνζνρή
κεηαηνπίδεηαη απφ ηε γλσζηηθή πξφθιεζε ζηελ πξνζσπηθή απεηιή. Σν ελδηαθέξνλ
ζηξέθεηαη νινθιεξσηηθά ζηελ αλεχξεζε ηξφπσλ αληηκεηψπηζεο ηεο απεηιήο ηεο
απηνυπνηίκεζεο. Σν δήηεκα πιένλ δελ είλαη ε έιιεηςε λνήκαηνο πνπ κηα ηέηνηα
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία έρεη γηα ηνλ καζεηή. Νφεκα ππάξρεη θαη κάιηζηα ζνβαξφ.
Πξφθεηηαη γηα κηα θαηάζηαζε πνπ απεηιεί ηελ αθεξαηφηεηα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ θαη
πξνθαιεί άγρνο. Δθφζνλ ν καζεηήο δε βξίζθεη ηξφπν ελζσκάησζήο ηνπ ζηηο
εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο, νδεγείηαη, θάπνηεο θνξέο, ζηε ζχγθξνπζε ή θαη ηελ
παξαβαηηθφηεηα235, ίζσο δε ζπρλφηεξα ζηελ απφζπξζε.
235
Γελ είλαη ηπραίν πνπ, ζχκθσλα κε έξεπλα ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Νέαο Γεληάο, «φζν κεγαιχηεξε
είλαη ε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ηφζν ιηγφηεξν απηνί εκπιέθνληαη ζε βηαηφηεηεο σο ζχκαηα θαη σο
ζχηεο» ζην ζρνιείν, Αξηηλνπνχινπ, Β., Ζ ζρνιηθή βία ζηελ Διιάδα … φ.π., ζει. 1036. Γηα κηα
134
Σν ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν δελ απνηειεί ζπζηεκαηηθή επηδίσμε, κεζνδηθά

επηδησθφκελε. Έηζη απηφ κφλν πεξηζηαζηαθά εκθαλίδεηαη, εμαξηψκελν απφ ηνλ
εθπαηδεπηηθφ, ηηο ζπγθπξίεο, ηελ πηζαλή ζχκπησζε κε ηα ελδηαθέξνληα θάπνησλ
καζεηψλ. Γηαθξίλακε δχν θαηαζηάζεηο πνπ βηψλνληαη ζην ζρνιείν σο καζεηηθή
αδηαθνξία, ηελ αλία θαη ηε απάζεηα. Ο θνηλφο ηφπνο ζηηο δχν απηέο πεξηπηψζεηο είλαη
φηη δελ ππάξρεη απηνπξνζδηνξηζκφο, ε θηλεηνπνίεζε επνκέλσο ηνπ καζεηή είλαη
εμσηεξηθή, ελψ θαη νη δχν ζπλνδεχνληαη θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ζπλαηζζήκαηα
πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν αξλεηηθά. Απηά βέβαηα είλαη ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλδένληαη
κε ην γεγνλφο φηη ε παξνπζία ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν θαη ε ελαζρφιεζή ηνπο κε ηα
καζήκαηα είλαη πξντφληα πηέζεσλ θαη θαηαλαγθαζκνχ. ΋ζν γηα ηηο δηαθνξέο ηνπο
απηέο εληνπίδνληαη ζηα επίπεδα δηέγεξζεο (ρακειφ ζηελ πεξίπησζε ηεο αλίαο, πςειφ
ζηελ πεξίπησζε ηεο αίζζεζεο αληθαλφηεηαο), ζην άγρνο, ην αίζζεκα αλεπάξθεηαο, θαη
ηελ απεηιή γηα ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή, ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλαληάκε ζηε
δεχηεξε κφλν πεξίπησζε.
Ζ αλία είλαη ε ςπρηθή θαηάζηαζε πνπ εκθαλίδεηαη φηαλ δελ ππάξρεη πξνθιεηηθή
θαηάζηαζε πνπ λα δηεγείξεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ρακειφ
επίπεδν δηέγεξζεο. Αληίζεηα, ε απεηιή ηεο απηνυπνηίκεζεο εκθαλίδεηαη, φηαλ ν
καζεηήο έρεη λα αληηκεησπίζεη κία καζεζηαθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία ε πξφθιεζε
ππεξβαίλεη θαηά πνιχ ηηο ηθαλφηεηεο πνπ αηζζάλεηαη φηη έρεη, ελψ ηαπηφρξνλα ππάξρεη
εκπινθή ηνπ εγψ ζηελ φιε δηαδηθαζία, αθνχ ν ηφπνο ηεο αηηηφηεηαο ηεο αδπλακίαο
αληαπφθξηζεο βηψλεηαη σο εζσηεξηθφο, θάηη πνπ δεκηνπξγεί απεηιή γηα ηελ
απηνεθηίκεζή ηνπ θαη πξνθαιεί άγρνο. Ζ βαζκνινγία απφ ηελ άπνςε απηή παίδεη πνιχ
ζεκαληηθφ ξφιν.
Ζ αλία, επνκέλσο, είλαη κία δπζάξεζηε θαηάζηαζε, πηζαλφλ επηθίλδπλε ζε βάζνο
ρξφλνπ, αιιά πάλησο φρη άκεζα απεηιεηηθή γηα ην καζεηή. Δπνκέλσο νη ζπκπεξηθνξέο
αληίδξαζεο πνπ ζπλδένληαη κε απηήλ είλαη κάιινλ ζπκπεξηθνξέο ζπκκφξθσζεο θαη
παζεηηθήο αληίζηαζεο. Αληηζέησο, ε αίζζεζε ηεο πξνζσπηθήο αληθαλφηεηαο είλαη
άκεζα απεηιεηηθή γηα ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή. Γηα ην ιφγν απηφ ζπλνδεχεηαη
απφ άγρνο θαη εθδειψλεηαη ζπρλά κε ζπγθξνπζηαθέο κνξθέο αληίδξαζεο θαη
έθθξαζε επηζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, κέζα απφ ηηο νπνίεο ν καζεηήο δηεθδηθεί ηελ
απφδνζε αμίαο ζην πξφζσπφ ηνπ ή κε κνξθέο απφζπξζεο απφ ηε ζρνιηθή δσή θαη
παξάιιειε έληαμε ζε πεξηζσξηαθέο νκάδεο κέζα απφ ηηο νπνίεο αλαδεηά ηελ απνδνρή
θαη εθηίκεζε πξνο ην πξφζσπφ ηνπ, πνπ ηφζν ρξεηάδεηαη. Μηα ηειεπηαία κνξθή
αληίδξαζεο είλαη ε αθηλεηνπνίεζε (amotivation), ε παξαίηεζε απφ ηελ πξνζπάζεηα
ειέγρνπ ησλ ζπλζεθψλ, φηαλ ν καζεηήο αηζζάλεηαη φηη νη δπζθνιίεο είλαη
αλππέξβιεηεο θαη, θαηά ζπλέπεηα, απηφ δελ είλαη εθηθηφ. «Απηφ κπνξεί λα ζπλνδεχεηαη
απφ ζπγθηλεζηαθέο θαη γλσζηηθέο θαηαζηάζεηο, φπσο έιιεηςε δσληάληαο, αλεκπνξηά,
θαηάζιηςε, θαη απηνυπνηίκεζε»236. Ζ ζπλαηζζεκαηηθή απφζηαζε, κε ηε κνξθή ηεο
απάζεηαο, κπνξεί λα ραξαθηεξίδεη κηα ηέηνηα θαηάζηαζε, ζα κία κνξθή άκπλαο
απέλαληη ζηα απεηιεηηθά αηζζήκαηα θαη ην έληνλν άγρνο. Παξάιιεια, είλαη πηζαλφ λα
εθδειψλνληαη, θαηά θαηξνχο, μεζπάζκαηα ζπκνχ, νξγήο, ελφριεζεο, απξνζδηφξηζηεο
ζπρλά, εθ πξψηεο φςεσο, αηηηνινγίαο237. Μία πνηθηιία ζπκπεξηθνξψλ πνπ ζπλαληάκε
γεληθφηεξε, εμάιινπ, αλαζθφπεζε ησλ εξεπλψλ πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζρέζε κεηαμχ ζρνιηθήο
απξνζαξκνζηηθφηεηαο θαη παξαβαηηθφηεηαο – ζηηο νπνίεο ε ζρνιηθή απεηζαξρία κε ηε ζρνιηθή
απνηπρία ζπλππάξρνπλ θαη ζηηο νπνίεο «νη παξαβαηηθνί αλήιηθνη δείρλνπλ πνιχ κηθξφ ελδηαθέξνλ ή θαη
θαζφινπ ελδηαθέξνλ γηα ην ζρνιείν» – βιέπε Φαξζεδάθεο, Η., Παξαβαηηθφηεηα θαη θνηλσληθφο έιεγρνο
ησλ αλειίθσλ, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 2005, ζει. 68-81.
236
237
Αλ θαη φιεο νη αληηδξάζεηο (απφ ηε ζπκκφξθσζε θαη ηελ αληίζηαζε – ελεξγεηηθήο κνξθήο ή
παζεηηθήο, σο ηελ απφζπξζε – νπνηαζδήπνηε κνξθήο) είλαη πηζαλέο ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο
135
ζην ζρνιείν ζπλδέεηαη κε ηα παξαπάλσ. Αιιά θαη πνιιέο πεξηπηψζεηο εγθαηάιεηςεο

ηεο θνίηεζεο, ζπρλψλ απνπζηψλ, ή θαη επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, είλαη πηζαλφλ λα
έρνπλ ηέηνηα πξνέιεπζε. Απφ φιεο απηέο ηηο θαηαζηάζεηο μερσξίζακε ηελ αλία θαη ηελ
απάζεηα σο ηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνπ ζπλήζσο βηψλνληαη ζην ζρνιείν σο αδηαθνξία.
6.6. Αιινηξίσζε θαη αδηαθνξία
Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη αλ ην ζρνιείν ιεηηνπξγεί αιινηξησηηθά γηα
φινπο ή κφλν γηα ηα ρακειφηεξα ζηξψκαηα. Ζ δηθή καο εθηίκεζε είλαη φηη ε
αιινηξίσζε ζην ζρνιείν αθνξά φινπο. Σφζν ηνπο καζεηέο φζν θαη ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο. Σφζν ηνπο «θαινχο» καζεηέο φζν θαη ηνπο «θαθνχο». Σφζν ηνπο
καζεηέο κε πξνέιεπζε απφ αλψηεξα θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θαη κνξθσηηθά ζηξψκαηα,
φζν θαη εθείλνπο απφ ηα ρακειφηεξα. ΋κσο, φπσο ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πεδίν ε
αιινηξίσζε ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ παξνπζηάδεη ηδηαηηεξφηεηεο θαη
παξαιιαγέο, έηζη ζπκβαίλεη θαη ζην ζρνιείν.
΢ηα πιαίζηα ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο ε αιινηξίσζε εθείλε πνπ αθνξά φινπο
ζρεηίδεηαη κε κηα αηνκηζηηθή ζηάζε δσήο θαη κε φ,ηη απηή ζπλεπάγεηαη, αίζζεκα
κνλαμηάο, έιιεηςε επηθνηλσλίαο, ζπκβαηηθφηεηα, αίζζεζε θελνχ. ΢πλδέεηαη εμάιινπ
κε έλαλ πξνζαλαηνιηζκφ πξνο ην «έρεηλ» θαη φρη πξνο ην «είλαη», πξνο ην κεραληθφ, ην
ηππνπνηεκέλν, ην γξαθεηνθξαηηθφ, παξά πξνο ην πνηθίιν, ην κεηαβιεηφ, ην
απξφβιεπην, ην δσληαλφ. Πξφθεηηαη γηα απηφ πνπ ν Erich Fromm238 απνθαιεί
λεθξνθηιία, σο ην αληίζεην ηεο βηνθηιίαο, ηεο «αγάπεο γηα ηε δσή». Σν νηθνλνκηθφ καο
ζχζηεκα πξνηηκά ην ηππνπνηεκέλν, ην πξνβιέςηκν, ην ρεηξαγσγίζηκν θαη παξάγεη
αλζξψπνπο γεκάηνπο άγρνο θαη πιήμε, βαζηά απνκνλσκέλνπο, ρσξίο δηάζεζε γηα δσή.
Δίλαη ην είδνο ηνπ αλζξψπνπ πνπ κπνξεί λα ιεηηνπξγεί ζαλ θαηαλαισηηθή κεραλή,
επηδηψθνληαο αγσλησδψο λα θαιχςεη ηα ηεξάζηηα θελά ηνπ κε ηελ θαηαλάισζε θαη
βγαίλνληαο θάζε θνξά απφ ην μέθξελν θπλήγη ηεο θαηαλάισζεο φιν θαη πην άδεηνο. Ζ
θνηλσλία ηεο γεληθεπκέλεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο παξάγεη απηφ πνπ ε Φ. Σζαιίθνγινπ
απνθαιεί «θνπιηνχξα ηεο βίαο θαη ηνπ αλέκνπ»239, ηελ θνπιηνχξα ηεο επνρήο ησλ
αληθαλνπνίεησλ αλαγθψλ, ζηελ νπνία ε βία, ηφζν εθείλε πξνο ηνλ άιιν φζν θαη ε
άιιε απέλαληη ζηνλ εαπηφ (λαξθσηηθά, αιθννιηζκφο, θαηάζιηςε, ηξνραία θιπ.),
ζπκβνιίδεη ηελ «απεγλσζκέλε πξνζπάζεηα χπαξμεο» ησλ «πεηλαζκέλσλ γηα
αλαγλψξηζε ηνπ εαπηνχ» αλζξψπσλ, «ησλ δηάθαλσλ ζαλ ηνλ άλεκν αλζξψπσλ».
Ζ αιινηξίσζε φκσο ησλ ρακειφηεξσλ ζηξσκάησλ, εθηφο απφ ηα παξαπάλσ,
ζρεηίδεηαη κε ηε δπζθνιία ηεο θάιπςεο ησλ βηνηηθψλ αλαγθψλ, αιιά θαη κε ην
αίζζεκα αδπλακίαο πνπ ζπρλά ζπλνδεχεηαη απφ αίζζεκα κεηνλεμίαο ην νπνίν
πξνθαιείηαη ηδηαίηεξα κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία ησλ ζηεξενηχπσλ αλσηεξφηεηαο –
θαησηεξφηεηαο, πνπ ε θπξίαξρε ηδενινγία παξάγεη γηα ηνπο θνηλσληθά ηζρπξνχο θαη
ηνπο θνηλσληθά αδχλακνπο αληίζηνηρα.
΢ην ζρνιείν εμάιινπ ε εκπνξεπκαηνπνίεζε ραξαθηεξίδεη ηφζν ηε κνξθή φζν θαη
ηνλ ηξφπν κεηάδνζεο ηεο γλψζεο, ηελ ίδηα ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Με φξνπο
εμάιινπ εκπνξεπκαηηθνχο αληηκεησπίδεη ην ζρνιείν θαη ηνπο αλζξψπηλνπο
ζπληειεζηέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Πξνζθέξεη έηνηκα παθέηα γλψζεο κε
ηππνπνηεκέλν ηξφπν, ζπκβάιινληαο ζηελ δεκηνπξγία αλζξψπσλ θαηάιιεισλ γηα ην
ξφιν ηνπ αιινηξησκέλνπ παξαγσγνχ θαη ηνπ καληψδνπο θαηαλαισηή. Αλαθνξηθά κε
ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, έρνπκε επαλεηιεκκέλσο ηνλίζεη φηη απηή ζπληζηά κηα
εηεξνπξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξάο, νη αληηδξάζεηο πνπ αλαθέξνπκε είλαη πεξηζζφηεξν ηππηθέο γηα

ηελ θάζε κηα πεξίπησζε (αλία, αδηαθνξία αλεπάξθεηαο, αδηαθνξία αληθαλφηεηαο).
238
Fromm, E. (1975), ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, … φ. π. (ζει. 268)
239
Σζαιίθνγινπ, Φ., Ζ ςπρή ζηε ρψξα ησλ πξαγκάησλ, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 2003, ζει. 173-176
136
πνιχρξνλε καζεηεία ζηε δξαζηεξηφηεηα πνπ είλαη απνγπκλσκέλε απφ θάζε

νπζηαζηηθφ λφεκα. Μηα ηέηνηα φκσο δηαπίζησζε έρεη ηεξάζηηεο ζπλέπεηεο. Ζ
πνιχρξνλε παξακνλή ζην ζρνιείν ζε ζπλδπαζκφ κε ην είδνο ηεο γλψζεο πνπ απηφ
κεηαδίδεη, αιιά θαη ηνλ ηξφπν κεηάδνζήο ηεο, νδεγνχλ ηνλ καζεηή ζηελ αιινηξίσζε
απφ ηνλ εαπηφ ηνπ, απφ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ, απφ ηελ ίδηα ηελ αμία ηεο δσήο240.
΢χκθσλα κε ηνλ H. E. Bernstein, ε κεγάιε θαηαπίεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ζηα παηδηά
κπνξεί λα νδεγήζεη ζε έλα είδνο ρξφληαο αλίαο 241, κε ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηελ έιιεηςε
λνήκαηνο, κηα δηαξθή αίζζεζε αληθαλνπνίεηνπ, ηελ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηα
πάληα θαη ηελ αληίζηνηρε ιαρηάξα γηα δηέγεξζε. Άλζξσπνη, έηζη αιινηξησκέλνη,
πνιιέο θνξέο αηζζάλνληαη ηνπο εαπηνχο ηνπο θίβδεινπο, ζα λα έρνπλ πξνζσπεία,
αηζζάλνληαη ζα λα ππνθξίλνληαη, φπσο ζα έθαλαλ νη εζνπνηνί πνπ πξνεηνηκάδνληαη λα
παίμνπλ. Αηζζάλνληαη απινί ζεαηέο ηεο δσήο, ρσξίο θακία νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ζε
απηήλ.
Θεσξνχκε φηη ην ζρνιείν πνπ δε ζηεξίδεηαη ζην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή
αιινηξηψλεη, αθνχ ε ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε, ε ζπγθηλεζηαθή πιεπξά είλαη απνχζα
απφ ηε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα. Σν ζρνιείν απηφ αληηκεησπίδεη ηφζν ηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία φζν θαη ην καζεηή θαηά ηξφπν κεραληζηηθφ. Ο καζεηήο αθελφο
ππνβηβάδεηαη ζε πξάγκα, ζε έλα παζεηηθφ αληηθείκελν, ζην νπνίν ν εθπαηδεπηηθφο
πξνζπαζεί λα «ζηξηκψμεη» ηηο απαηηνχκελεο γλψζεηο. Γελ αληηκεησπίδεηαη σο
ππνθείκελν κε ηηο δηθέο ηνπ αλάγθεο, ηα δηθά ηνπ ελδηαθέξνληα, ηνπο δηθνχο ηνπ
ξπζκνχο. ΢ε κηα ηέηνηα ινγηθή απνπζηάδεη ε έλλνηα ηεο αιιειεπίδξαζεο σο αλαγθαίν
ραξαθηεξηζηηθφ ζηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Σαπηφρξνλα φκσο ε
αιιειεπίδξαζε απνπζηάδεη θαη απφ ηε ζχιιεςε ηεο εζσηεξηθήο νξγάλσζεο ηνπ
αλζξψπνπ. Ζ κεραληζηηθή ινγηθή εκθαλίδεηαη θαη ζηνλ ηξφπν πνπ ην ζρνιείν
αληηιακβάλεηαη πξαθηηθά ηνλ ςπρνπλεπκαηηθφ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ. Ο
άλζξσπνο, ελ πξνθεηκέλσ ν καζεηήο, αληηκεησπίδεηαη ζαλ έλα ζχλνιν αζχλδεησλ
κεηαμχ ηνπο ζθαηξψλ ή δνκψλ, θαηά ηελ θιαζηθή δηάθξηζε ζε λνεηηθφ, ζπγθηλεζηαθφ
θαη βνπιεηηθφ, ην δε ζρνιείν επηρεηξεί λα εηζβάιιεη ζηε λνεηηθή ζθαίξα, αγλνψληαο
ηειείσο ηελ χπαξμε ηεο ζπγθηλεζηαθήο θαη ζεσξψληαο, ζηελ πξάμε, φηη δελ είλαη
απαξαίηεηε ε ζπκκεηνρή ηεο. Καηαθεξκαηίδεηαη έηζη ε αλζξψπηλε ελφηεηα,
ηεξαξρνχληαη νη ζθαίξεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ ζε ζεκαληηθφηεξεο θαη ιηγφηεξν
ζεκαληηθέο θαη απνκνλψλνληαη ηα ζπλαηζζήκαηα απφ ηελ ππφινηπε αλζξψπηλε
ιεηηνπξγία, αθπδαηψλνληαο έηζη ηε δσή απφ ην λφεκα θαη ηελ αμία ηεο. Ζ πνιχρξνλε
παξακνλή ηνπ παηδηνχ ζε έλα ζρνιείν, ζηελ θχξηα ιεηηνπξγία ηνπ νπνίνπ απνπζηάδεη ε
240
Λέεη ραξαθηεξηζηηθά ν H. E. Bernstein: «Αιινηξίσζε είλαη ν φξνο πνπ έρεη θεξδίζεη αλαγλψξηζε γηα
λα πεξηγξάςεη απηφ ην αίζζεκα απφζηαζεο θαη απνκφλσζεο, απηή ε απμαλφκελε εκπεηξία απνρσξηζκνχ
ηνπ ελφο απφ ηνπο άιινπο … Απηή ηειηθά πξνέξρεηαη απφ ηελ εκπεηξία ηνπ αηφκνπ πνπ δε βξίζθεηαη
νινθιεξσηηθά ζε επαθή κε ηνλ εαπηφ ηνπ, πνπ είλαη απνθνκκέλν απφ κηα νπζηαζηηθή πιεπξά ηεο δηθήο
ηνπ χπαξμεο. Δίλαη ε έθθξαζε ηεο αληθαλφηεηαο ηνπ αηφκνπ λα βηψλεη κε πιεξφηεηα ηα δηθά ηνπ
ζπλαηζζήκαηα, κε ακεζφηεηα θαη έληαζε … Ζ αληθαλφηεηα λα βηψζεη θάπνηνο ηα αηζζήκαηά ηνπ άκεζα
θαη έληνλα είλαη ε ξίδα ηεο ρξφληαο αλίαο. Ζ απάζεηα, θπξηνιεθηηθά κεηαθξαζκέλε, ζεκαίλεη „ρσξίο
αίζζεζε‟, θαη, αλ θαη δελ έρνπκε ζπρλά αξθεηή επίγλσζε απηνχ, είλαη ε εκπεηξία ησλ αηζζεκάησλ
εθείλν πνπ δίλεη ζηε δσή ηε δσληάληα ηεο, ην λφεκά ηεο, ηε λνζηίκηα ηεο», Bernstein, H. E. (1975)
Boredom and the ready-made life, … φ.π.
241
΢ε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε ρξφληαο αλίαο νδεγήζεθαλ, θαηά ηνλ Bernstein, νη γεληέο κεηά ηνλ δεχηεξν
παγθφζκην πφιεκν, εμαηηίαο ελφο γεληθφηεξνπ θνηλσληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ πξνο ηελ θνηλσληθή
επηηπρία πνπ είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ πξφσξε θαηαθπγή ζηε βνήζεηα ηνπ παηδηθνχ ζηαζκνχ θαη ηνπ
λεπηαγσγείνπ, αιιά θαη κία ζεηξά άιισλ αιιαγψλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ αλζξψπσλ, εμειίμεηο πνπ
νδήγεζαλ καδηθά ηα παηδηά ζε θαηαζηάζεηο θαη πεξηβάιινληα πνπ απαηηνχζαλ θαη ζπλεπάγνληαλ
ζπκκφξθσζε ζε θαλφλεο πνπ δελ ήηαλ απηά ζε ζέζε λα αθνινπζήζνπλ απφ ηφζν λσξίο, παξά κφλν κε
βίαηε απψζεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπο, Bernstein, H. E. (1975) (1975) Boredom and the ready-made
life … φ.π.
137
ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή, δεκηνπξγεί πηζηεχνπκε θηλδχλνπο γηα ηελ

ςπρνζπλαηζζεκαηηθή αιιά θαη πλεπκαηηθή νινθιήξσζε θαη σξίκαλζε ηνπ παηδηνχ.
Αλ φκσο έηζη έρνπλ ηα πξάγκαηα ηίζεηαη βέβαηα ην εξψηεκα: Πψο γίλεηαη, κέζα ζ‟
απηφ ην πεξηβάιινλ έληνλεο αιινηξίσζεο πνπ ην ελδηαθέξνλ δε κπνξεί λα αλζίζεη,
θάπνηνη καζεηέο λα έρνπλ θαιέο επηδφζεηο ή θαη αξηζηεχνπλ; Οη δηαδηθαζίεο ζρνιηθήο
αμηνιφγεζεο θαη βαζκνινγίαο θαίλεηαη φηη απνηεινχλ ηνλ παξάγνληα πνπ δηαηεξεί ην
ζρνιηθφ ζχζηεκα ζηε δσή. ΢‟ απηή ηε βάζε νη καζεηέο πνπ δηαζέηνπλ κνξθσηηθφ
θεθάιαην απνθηεκέλν, ζε κεγάιν βαζκφ, έμσ απφ ην ζρνιείν, κπνξνχλ θαη
επηηπγράλνπλ θαιέο επηδφζεηο, εμαζθαιίδνπλ θαηά ζπλέπεηα κηα πξνλνκηαθή ζέζε
κέζα ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα, κε φια φζα ζπλεπάγεηαη απηφ γηα ηελ απηφ-εθηίκεζή ηνπο.
Ζ παζνινγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ απνκφλσζε ηνπ
ζρνιείνπ απφ ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν θαη ηελ απνβνιή θαη απφξξηςε ηνπ καζεηή,
θαηά ηελ Φση. Κνζζπβάθε, «είλαη κία θαηάζηαζε πνπ αθνξά φιεο ηηο θνηλσληθέο
νκάδεο ησλ καζεηψλ, σζηφζν πιήηηνληαη απφ απηή ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο, ησλ νπνίσλ
ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ δελ είλαη ζε ζέζε λα αληηζηαζκίζεη ή λα εθκεηαιιεπηεί
ζεηηθά απηή ηελ θαηάζηαζε»242.
Πξάγκαηη ζην ζρνιείν θπξίαξρν ζπλαίζζεκα είλαη ε αλία πνπ νθείιεηαη ζηε
κεηαρείξηζε ηνπ καζεηή σο πξάγκαηνο. Ζ παζεηηθνπνίεζε απηή ηνπ καζεηή ζρεηίδεηαη
άκεζα κε ην ζπκπεξηθνξηζκφ, κε βάζε ηηο αξρέο ηνπ νπνίνπ είλαη νξγαλσκέλν ην
ζρνιείν, θαη κε ηελ απψηεξε θνηλσληθή αηηία, πνπ νδεγεί θαη εμεγεί ηελ επηθξάηεζε
ηνπ ζπκπεξηθνξηζκνχ, ηε γεληθεπκέλε εκπνξεπκαηνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ θφζκνπ.
Σα παηδηά φκσο πνπ αηζζάλνληαη ηθαλά θαη επαξθή γηα ηε ζρνιηθή εξγαζία, κπνξνχλ
λα εμαζθαιίζνπλ ζρνιηθή επηηπρία, αθνχ, κνινλφηη ε ζρνιηθή εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία δελ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε νπζηαζηηθή πξνζσπηθή κάζεζε, επηηξέπεη φκσο,
κε ηνπο θαηάιιεινπο ρεηξηζκνχο, λα κεηαηξαπεί ζε επηηπρή επίδνζε θαη λα ζπλδπαζηεί
κε επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο. Δίλαη θαλεξφ φηη έλα ηέηνην αίζζεκα ηθαλφηεηαο θαη
απηνπξνζδηνξηζκνχ αθνξά ζηηο επηδφζεηο πιένλ, ή έζησ ζηηο επαγγεικαηηθέο
πξννπηηθέο, θαη φρη ζηε γλψζε. Μηα ηέηνηα αίζζεζε απηνπξνζδηνξηζκνχ βξίζθεηαη
πηζαλφλ πίζσ απφ ηελ εξεπλεηηθά δηαπηζησκέλε ζρέζε ηεο καθξάο Πξννπηηθήο
Μέιινληνο Υξφλνπ αθελφο, θαη ηεο επηκνλήο ζηελ πξνζπάζεηα επίηεπμεο ηνπ
επηιεγκέλνπ ζηφρνπ, θαζψο θαη ηεο άληιεζεο ηθαλνπνίεζεο απφ απηή ηελ πξνζπάζεηα,
αθεηέξνπ243.
Αληίζεηα, ν καζεηήο πνπ αηζζάλεηαη φηη αδπλαηεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο ζρνιηθέο
απαηηήζεηο αληηδξά είηε κε πεξηζζφηεξν παζεηηθνχο ηξφπνπο ζηελ θαηάζηαζε
(παξαίηεζε, απάζεηα, θνβία, εζσζηξέθεηα, απφζπξζε, ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα) είηε
κε πεξηζζφηεξν ελεξγεηηθέο κνξθέο (φπσο εμαπάηεζε, επηζεηηθή ζηάζε, άζθεζε βίαο,
έληαμε ζε πεξηζσξηαθέο νκάδεο, θιπ.).
242
Κνζζπβάθε, Φ., ΢ρνιηθή απνηπρία: Μηα έλδεημε ηεο παζνινγίαο ηνπ ζπγθεληξσηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ
ζπζηήκαηνο θαη κηα δπλαηφηεηα ππέξβαζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε, ζην
Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο
θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ
Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ, β΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα,
Αζήλα 1999, ζει. 171-180 (ζει. 171)
243
Lens, W., Ο ξφινο ηεο πξννπηηθήο ηνπ κέιινληνο ρξφλνπ ζηα θίλεηξα ησλ καζεηψλ, ζην
Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (επηκ.) Σα θίλεηξα ζηελ εθπαίδεπζε, Γηεζλήο Ζκεξίδα 31-3-1998 (Σκ.
Φπρνι. Α.Π.Θ.), εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει.59-87, (ζει. 63)
138
7. ΑΞΗΟΛΟΓΖ΢Ζ – ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ
Ζ αμηνιφγεζε ζην ζρνιείν, εθηφο απφ παηδαγσγηθφ πξφβιεκα, ζρεηίδεηαη κε ηελ

θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Δίλαη απηφ πνπ ζπλδέεη εληνλφηεξα απφ νηηδήπνηε άιιν ηε
ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θνηλσληθή δνκή, εμαζθαιίδνληαο ηελ θιεξνλνκηθή δηαδνρή
ζηηο θνηλσληθέο ζέζεηο θαη ηα πξνλφκηα, ηελ ηδενινγηθή ζηήξημε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο
θαη ηελ απνδνρή εθ κέξνπο ηνπ άηνκνπ ηεο ζέζεο πνπ ζα θαηαιάβεη ζηνλ θνηλσληθφ
θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο. Δμάιινπ ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ νη ηερληθέο ηεο αμηνιφγεζεο
πξνζδηνξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ «ηε ζπγθεθξηκέλε κνξθή πνπ παίξλνπλ νη εθπαηδεπηηθέο
δξαζηεξηφηεηεο, νξίδνληαο ζε ηειεπηαία αλάιπζε ην ηη πξαγκαηηθά γίλεηαη, ή κάιινλ κπνξεί
λα γίλεη, κέζα ζηε ζρνιηθή αίζνπζα … γηαηί απηφ πνπ απηή ηε ζηηγκή ζπγθξαηεί ηνλ
ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ κεραληζκφ ζαλ ζχλνιν δελ είλαη παξά απηφο ν “γπκλφο” πιηθφο
ζθειεηφο ησλ ηερληθψλ ηεο αμηνιφγεζεο»244.
7.1. Ζ ΑΞΗΟΛΟΓΖ΢Ζ
Αμηνιφγεζε είλαη ε εθηίκεζε ηνπ βαζκνχ αληαπφθξηζεο ελφο πξνζψπνπ, αληηθεηκέλνπ,

ραξαθηεξηζηηθνχ, θαηάζηαζεο πξνο κία αμία. Απηφ πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηεο ζχγθξηζεο
ηνπ αμηνινγνχκελνπ πξνο έλα κέηξν πνπ νξίδεη ηελ αμία245. Σεο αμηνιφγεζεο πξνεγείηαη ε
κέηξεζε, ε νπνία, ζχκθσλα κε ηνλ Μηρ. Καζζσηάθε246, «ζπλίζηαηαη ζηνλ θαζνξηζκφ είηε
ηνπ πνζνηηθνχ κεγέζνπο ελφο αληηθεηκέλνπ ή πξάγκαηνο κε βάζε ζπγθεθξηκέλε θαη ζηαζεξή
κνλάδα κεηξήζεσο πξνο ηελ νπνία ζπγθξίλεηαη, είηε ηεο ζπρλφηεηαο εκθαλίζεσο θάπνηνπ
ραξαθηεξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ, αληηθεηκέλνπ ή πξάγκαηνο κέζα ζε νξηζκέλν ρξφλν ή ζε κηα
δεδνκέλε θαηάζηαζε ή ζ‟ έλα ζχλνιν πξαγκάησλ». Ζ «αμηνιφγεζε επνκέλσο είλαη ε
έθθξαζε ηνπ απνηειέζκαηνο ηεο ζπγθξίζεσο ησλ κεηξήζεσλ κεηαμχ ηνπο ή πξνο θάπνην
θαζνξηζκέλν ππφδεηγκα. ΢χκθσλα κε άιινπο ζπγγξαθείο, αμηνιφγεζε είλαη ε ινγηθή
αμηνπνίεζε ηεο ζπιινγήο θαη θαηαηάμεσο ησλ δεδνκέλσλ ησλ κεηξήζεσλ γηα ηελ
εμππεξέηεζε ζπγθεθξηκέλνπ ζθνπνχ».
Με ηε κέηξεζε ινηπφλ πξνζδηνξίδεηαη ην κέγεζνο ηνπ κεηξνχκελνπ αληηθεηκέλνπ π.ρ.
βάξνο 85 θηιά, κε ηε ρξήζε κηαο κνλάδαο κέηξεζεο (ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε κνλάδα
κέηξεζεο είλαη ην θηιφ). Αμηνιφγεζε ζηε ζπλέρεηα είλαη ε δηαηχπσζε θξίζεο κε ηελ νπνία
εθηηκάηαη ε «αμία» ηνπ αληηθεηκέλνπ. ΢ηελ αμηνιφγεζε ν πξνζδηνξηζκφο ηεο «αμίαο» ηνπ
αληηθεηκέλνπ έρεη σο κνλάδα κέηξεζεο θάπνηα αμία απφ ην ππάξρνλ αμηαθφ ζχζηεκα ηεο
θνηλσλίαο, αλαθέξεηαη επνκέλσο ζην βαζκφ αληαπφθξηζεο ηνπ αληηθεηκέλνπ πξνο ηελ αμία
απηή. Ζ αμηνιφγεζε ινηπφλ δελ είλαη κηα πεξηγξαθηθή δηαδηθαζία. Έρεη εθηφο απφ ηελ
πεξηγξαθηθή θαη κία θξηηηθή δηάζηαζε, ζπλνδεχεηαη, θαηά ζπλέπεηα, απφ επηδνθηκαζία ή
απνδνθηκαζία. Σέινο, εθθξάδεη θνηλσληθέο επηινγέο θαη αληαλαθιά εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο.
244
Κνπδέιεο Γ. Ο ξφινο ηεο αμηνιφγεζεο ζηελ επηιεθηηθή δηαθνξνπνίεζε κνξθψλ γλψζεο, ζην Υησηάθεο, ΢η.,
(επηκ.) Ζ ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην Γηεζλέο ΢πλέδξην ζηε Ρφδν,
Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1999, ζει. 34 – 47
245
Σν κέηξν είλαη κία αμία, πνπ κπνξεί λα έρεη ηε κνξθή ελφο πξνηχπνπ (κνληέινπ) ή ελφο ζηφρνπ (κηαο
επηδίσμεο), ή ηέινο ηεο κέζεο ή ηεο ζπλήζνπο θαηάζηαζεο. Αμία δε, είλαη ε θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλε
αληίιεςε ηνπ επηζπκεηνχ. Ζ αμία πνηέ δελ ππάξρεη κφλε ηεο αιιά βξίζθεηαη πάληα κέζα ζε έλα ζχζηεκα
αμηψλ, κέζα ζην νπνίν θαηέρεη κία ζέζε ζε κηα ηεξαξρία αμηψλ θαη ηαπηφρξνλα αληιεί ην πεξηερφκελν θαη λφεκά
ηεο απφ ηε ζπλχπαξμε θαη ηηο ζρέζεηο ηεο κε ηηο ππφινηπεο αμίεο. Κάζε ζχζηεκα αμηψλ βέβαηα έρεη θνηλσληθή
πξνέιεπζε θαη εθθξάδεη εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο.
246
Καζζσηάθεο, Μ. Η., Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ. Μέζα, κέζνδνη, πξνβιήκαηα, πξννπηηθέο,
ελδέθαηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 2003
139
Γλσξίδνπκε φινη φηη ε αμηνιφγεζε ζην ζρνιείν είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηηο καζεηηθέο
επηδφζεηο, ηηο εμεηάζεηο θαη ηε βαζκνινγία. Βεβαίσο ε εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε, ζχκθσλα
κε θάπνηνπο ζπγγξαθείο, δελ αλαθέξεηαη ή δελ πξέπεη λα αλαθέξεηαη κφλν ζηε καζεηηθή
επίδνζε. Καηά ηνλ Piper247 ε αμηνιφγεζε είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ αζρνιείηαη θαη κειεηάεη
φιν ην θάζκα ηεο εθπαίδεπζεο θαη φρη κφλν ηα απνηειέζκαηά ηεο ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο.
Μειεηάεη ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ, ηελ πνηφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο, ην αλαιπηηθφ
πξφγξακκα, ηε ρξεζηηθφηεηα ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ, ηηο ζπλζήθεο δηδαζθαιίαο θαη
κάζεζεο ζην ζρνιείν, ηελ πιηθνηερληθή ππνδνκή ζην ζρνιείν, ηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε
ηνπ ζρνιείνπ.
΋ιεο απηέο νη πιεξνθνξίεο ρξεηάδνληαη ζηνπο δηάθνξνπο θξαηηθνχο θνξείο, πξνθεηκέλνπ
λα βειηηψλνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο πνιηηηθή. Ζ αμηνιφγεζε βέβαηα απηψλ ησλ παξαγφλησλ
αθνξά ζπγθεθξηκέλνπο θνξείο θαη μεθεχγεη απφ ηνλ έιεγρν ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη
φκσο είλαη αλαγθαίν λα κελ αγλννχλ ηηο ζπλέπεηέο ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
Δπηπιένλ θαιφ είλαη λα ζπκφκαζηε φηη ηα δεδνκέλα πνπ ζπγθεληξψλεη θάζε ελδηαθεξφκελνο
εμαξηψληαη απφ ηηο εξσηήζεηο πνπ θάλεη ζηα αληηθείκελα ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπ.
΢ε θάζε πάλησο πεξίπησζε ην βάξνο ηεο αμηνιφγεζεο, ζην ειιεληθφ ηνπιάρηζηνλ ζρνιείν,
πέθηεη ζην καζεηή θαη ηηο επηδφζεηο ηνπ. Καη φρη κφλνλ απηφ. Ζ αμηνιφγεζε, θαηά θαλφλα,
ηαπηίδεηαη κε ηελ εμέηαζε θαη βαζκνιφγεζε. Σέινο, πξέπεη λα ζπλππνινγηζηεί φηη ζην
ζρνιείν δεκηνπξγείηαη ε εληχπσζε φηη απνδίδεηαη κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηελ αμηνιφγεζε ηεο
επίδνζεο ησλ καζεηψλ παξά ζηε δηδαζθαιία. ΋πσο ιέεη ραξαθηεξηζηηθά ν Υξ. Φξάγθνο, «…
έρεη θαλείο ηελ εληχπσζε φηη ζην ζρνιείν ν καζεηήο δε καζαίλεη αιιά ζπλερψο βξίζθεηαη
ππφ εμέηαζε …»248. Ζ αμηνιφγεζε ινηπφλ ηεο καζεηηθήο επίδνζεο, φληαο ζην επίθεληξν ηεο
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, δεκηνπξγεί ηελ αλάγθε κηαο ηδηαίηεξεο πξνζνρήο θαη κειέηεο.
΢ηε ζπλέρεηα ινηπφλ κε απηήλ ζα αζρνιεζνχκε.
Δμεηάδνληαο ηηο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο ηεο καζεηηθήο επίδνζεο ζεσξνχκε ρξήζηκν λα

ζέζνπκε ηα παξαθάησ εξσηήκαηα πνπ ζα καο βνεζήζνπλ λα νξγαλψζνπκε θαιχηεξα ην
πιηθφ πνπ ζπλδέεηαη κε ηα ζρεηηθά δεηήκαηα. Μαο ελδηαθέξεη ινηπφλ λα εμεηάζνπκε ηη είλαη
απηφ πνπ αμηνινγείηαη, πψο αμηνινγείηαη, γηα πνην ιφγν θαη κε βάζε πνην αμηαθφ ζχζηεκα
γίλεηαη ε παξαπάλσ αμηνιφγεζε.
Χο πξνο ην ηη αμηνινγείηαη, θαίλεηαη φηη, παξά ηελ εθ πξψηεο φςεσο απηνλφεηε απάληεζε
πσο απηφ πνπ αμηνινγείηαη είλαη ε καζεηηθή επίδνζε ζε θάπνην γλσζηηθφ αληηθείκελν, κία
ζεηξά παξαγφλησλ ππεηζέξρνληαη θαη πξνζδηνξίδνπλ ηελ ηειηθή θξίζε. Έηζη, ζπλεηδεηά ή
αζπλείδεηα, ζηελ αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ζπλππνινγίδεηαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή, ε
ζρέζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κε απηφλ ή θαη ηνπο γνλείο ηνπ, νη πξνζδνθίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
απφ ην καζεηή, ε επρέξεηα παξνπζίαζεο ησλ γλψζεσλ πνπ έρεη, νη ηξφπνη ηνπ θιπ. Ζ
ζπκκεηνρή απηψλ ησλ παξαγφλησλ ζηελ αμηνινγηθή θξίζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δείρλεη φηη
αθελφο κελ ην εξψηεκα ζπκπιέθεηαη κε ηα ππφινηπα εξσηήκαηα, αθεηέξνπ δε φηη
πεξηπιέθεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν έλα ήδε ζχλζεην δήηεκα, φπσο απηφ ηεο καζεηηθήο
επίδνζεο.
΢ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη ε επίδνζε δηαθέξεη απφ ηελ θαηνρή κηαο
γλψζεο, αθνχ πεξηιακβάλεη θαη άιια ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηξφπν ειέγρνπ ηεο
γλψζεο (π.ρ. θαηνρή ηνπ γισζζηθνχ θψδηθα κε ηνλ νπνίν απνδίδεηαη ε γλψζε, ςπρνινγηθή
ζπκβαηφηεηα ηνπ παηδηνχ κε ηηο ρξεζηκνπνηνχκελεο ηερληθέο εμέηαζεο), κε ηνπο
δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο θάζε παηδηνχ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα ρξνληθά πεξηζψξηα θαη ηε κνξθή
247
Αζαλαζίνπ, Λ., Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν θαη ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ,
Παλεπηζηεκηαθέο Παξαδφζεηο, Ησάλληλα 1994 (ζει. 4)
248
140
ηεο εμέηαζεο, κε ηα ςπρνινγηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά (π.ρ. απηνπεπνίζεζε), κε ηελ θαηνρή ή

φρη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ (φπσο άλεζεο θνηλσληθψλ ζπλαλαζηξνθψλ, ρξήζεο ηερληθψλ
πξνβνιήο ηνπ εαπηνχ ηνπ ή ησλ γλψζεψλ ηνπ) θιπ. Πψο εμεγείηαη, γηα παξάδεηγκα, φηαλ έλα
παηδί δελ κπνξεί λα απνδψζεη ζε κηα εμέηαζε ηε γλψζε πνπ, ζε αλχπνπην ρξφλν θαη ζε άιιεο
πεξηζηάζεηο, θαίλεηαη λα γλσξίδεη ππφ κνξθή δεμηνηήησλ, θαζεκεξηλψλ ρξήζεσλ, πξαθηηθψλ
εθαξκνγψλ, θιπ.
Δμάιινπ, ε ζχγθξηζε κε ηηο επηδφζεηο ησλ άιισλ καζεηψλ πνηφ ζθνπφ ππεξεηεί; ΢ηηο
επηδφζεηο, κε άιια ιφγηα, εθηφο απφ ηε γλψζε, ππάξρεη αληαγσληζηηθφηεηα – θάπνηεο θνξέο
αθφκε θαη πξσηαζιεηηζκφο˙ ππάξρεη αθφκα κηα ηερληθή δηάζηαζε πνπ ππεξβαίλεη ηελ
θαηνρή ηεο γλψζεο. Ο πξνζαλαηνιηζκφο ζηηο επηδφζεηο δίλεη έκθαζε ζηηο πξνζδνθίεο ησλ
άιισλ θαη παξαπέκπεη ζε κηα εμαξηεζηαθή ινγηθή εμσθαηεχζπλζεο ηνπ αηφκνπ, ην νπνίν
καζαίλεη λα κελ εκπηζηεχεηαη ηηο αηζζήζεηο ηνπ, ην κπαιφ ηνπ, ηνλ εαπηφ ηνπ. Ο
αμηνινγνχκελνο πξνζπαζεί λα αληαπνθξηζεί ζε θάπνην πξφηππν ή λα κάζεη «μεξέο», ρσξίο
πξνζσπηθφ λφεκα, γλψζεηο, απηέο πνπ νη εηδηθνί έρνπλ απνθαζίζεη, θαη ηηο νπνίεο δε ζα
κπνξέζεη πνηέ λα ρξεζηκνπνηήζεη ζηε δσή ηνπ. Ζ ινγηθή ησλ επηδφζεσλ δείρλεη λα είλαη μέλε
πξνο ηηο αλάγθεο ηεο γλήζηαο πξνζσπηθήο κάζεζεο, ε νπνία ζπλίζηαηαη ζηε ζπλνιηθή
πξνζσπηθή ζπκκεηνρή θαη ηελ ηδηαίηεξε θάζε θνξά θαη ακνηβαία κεηαζρεκαηηζηηθή ζρέζε
κεηαμχ ππνθεηκέλνπ θαη αληηθεηκέλνπ κάζεζεο. Απηή ε κνξθή κάζεζεο δελ κπνξεί λα γίλεη
αληηιεπηή απφ έλα ζρνιείν γξαθεηνθξαηηθά νξγαλσκέλν, κε απζηεξφ πξνγξακκαηηζκφ,
δηαπνηηζκέλν απφ ην πλεχκα ηνπ ζπκπεξηθνξηζκνχ, έλα ζρνιείν πνπ, αλ θαη δε ρξεζηκνπνηεί
«δηδαθηηθέο κεραλέο», αληηκεησπίδεη ηνπο αλζξψπνπο ζα κεραλέο.
Χο πξνο ην πψο αμηνινγείηαη, ην εξψηεκα απηφ ζρεηίδεηαη 1νλ ) κε ηηο κνξθέο αμηνιφγεζεο
πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, θαη 2νλ ) κε ηα θξηηήξηα αμηνιφγεζεο. Σν πξψην δήηεκα αλαθέξεηαη
ζηηο κνξθέο ηππηθψλ θαη άηππσλ εμεηάζεσλ θαη ηηο αληίζηνηρεο κνξθέο επηδνθηκαζίαο ή
απνδνθηκαζίαο, επίζεκνπ θαη αλεπίζεκνπ ραξαθηήξα. ΢ηα δηάθνξα είδε εμεηάζεσλ ζα
αλαθεξζνχκε παξαθάησ.
Χο πξνο ην δεχηεξν δήηεκα πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε, θάηη πνπ ήδε απφ ηνλ νξηζκφ ηεο
αμηνιφγεζεο έρεη γίλεη νξαηφ, φηη ε αμηνιφγεζε ζηεξίδεηαη πάληα ζε κία ζχγθξηζε. Ζ
ζχγθξηζε απηή γίλεηαη είηε πξνο ην κέζν επίπεδν γλψζεσλ ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ παηδηνχ
(norm-referenced evaluation), είηε πξνο ηηο πξνεγνχκελεο επηδφζεηο ηνπ παηδηνχ
(improvement-based evaluation), είηε πξνο ηνπο θαζνξηζκέλνπο απφ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα
(curriculum) καζεζηαθνχο θαη δηδαθηηθνχο ζηφρνπο (criterion-referenced evaluation).
Πξφθεηηαη, κε άιια ιφγηα, γηα ηα θξηηήξηα, ηα κέηξα θαη ζηαζκά, πνπ ρξεζηκνπνηνχκε θαηά
ηελ αμηνιφγεζε, ή αιιηψο ηηο λφξκεο αλαθνξάο. Γηαθξίλνπκε249 έηζη ηηο θνηλσληθέο λφξκεο
αλαθνξάο, ηηο εμαηνκηθεπκέλεο θαη ηηο πξαγκαηνθεληξηθέο αληίζηνηρα. Δίλαη θαλεξφ φηη ε
επηινγή λφξκαο θαζνξίδεη ηφζν ην απνηέιεζκα ηεο κέηξεζεο ηεο καζεηηθήο επίδνζεο φζν θαη
ηηο αμηνινγηθέο θξίζεηο πνπ δηαηππψλνληαη κε βάζε απηφ ην απνηέιεζκα. Βέβαηα ζηελ πξάμε
νη εθπαηδεπηηθνί ρξεζηκνπνηνχλ ζπλήζσο έλα θξάκα απηψλ ησλ πξνζεγγίζεσλ, άιινηε
ζπλεηδεηά, άιινηε αζπλείδεηα, κε έκθαζε, θαηά εθπαηδεπηηθφ, αιιά θαη θαηά πεξίπησζε, ή
αθφκε θαη θαηά πεξίζηαζε, ζηε κία ή ζηελ άιιε πξνζέγγηζε.
Γεληθά ε αμηνιφγεζε πνπ γίλεηαη κε βάζε ηελ θνηλσληθή λφξκα αλαθνξάο είλαη ηδηαίηεξα
ζπλήζεο ζην ειιεληθφ ζρνιείν250, ζηεξίδεηαη ζηελ έλλνηα ηεο ηθαλφηεηαο θαη ηνπ ηαιέληνπ,
πξνσζεί έλα πλεχκα αληαγσληζκνχ θαη δε καο δίλεη ζαθή ζηνηρεία γηα ην επίπεδν ησλ
γλψζεσλ ηνπ καζεηή. Δπηπιένλ έρεη σο βαζηθή παξελέξγεηα φηη θάζε απφθιηζε απφ ην
249
Υησηάθεο, ΢η., Καηάξγεζε εμεηάζεσλ θαη βαζκψλ ζην δεκνηηθφ ζρνιείν: Πξνζδνθίεο θαη πξαγκαηηθφηεηα,
ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην Γηεζλέο
΢πλέδξην ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1999, ζει. 48 – 85 (ζει. 70)
250
Αζαλαζίνπ, Λ. (1994) Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν … φ. π., ζει. 27
141
«κέζν» ην νπνίν έηζη απνζεψλεηαη σο ην «θαλνληθφ» θαη γίλεηαη αληηιεπηφ σο ην

«θπζηνινγηθφ», ζηηγκαηίδεηαη κε ηελ εηηθέηα ηνπ πξνβιεκαηηθνχ, αδχλαηνπ, άηαθηνπ,
ειιεηκκαηηθνχ θιπ.
Ζ αμηνιφγεζε απφ ηελ άιιε κε βάζε ηελ εμαηνκηθεπκέλε λφξκα αλαθνξάο, ζηξέθνληαο ην
ελδηαθέξνλ ηεο ζηελ πξνζσπηθή πνξεία ηνπ καζεηή, ζηελ εμέιημε θαη ηελ πξφνδφ ηνπ,
επηθεληξψλεη γχξσ απφ ηηο έλλνηεο ηεο ζπλερνχο επηκέιεηαο θαη ηεο ζπλεπνχο πξνζπάζεηαο.
Δλζαξξχλεη έηζη ηνλ καζεηή ζε κηα πξνζσπηθή πνξεία, παξαθηλψληαο ηνλ λα βάιεη ζηφρνπο,
γηα λα γίλεη θαιχηεξνο, θαη πξνσζεί ηελ απηναμηνιφγεζή ηνπ ζε απηήλ ηελ πνξεία.
Σέινο, ε αμηνιφγεζε ζχκθσλα κε ηελ πξαγκαηνθεληξηθή λφξκα αλαθνξάο ζπλδέεηαη
άκεζα κε ηελ χπαξμε ζπγθεθξηκέλσλ απζηεξά θαζνξηζκέλσλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ. Ζ ζρέζε
ηεο αμηνιφγεζεο κε ηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο, πνπ ζε πην γεληθή κνξθή πξνζδηνξίδνληαη απφ
ην θξάηνο θαη ζε πην εηδηθή απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο – αλ θαη ππάξρεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ε
ηάζε λα πξνζδηνξίδνληαη θαη νη εηδηθφηεξνη ζηφρνη θάζε δηδαθηηθήο ψξαο απφ ην ππνπξγείν,
θαη κάιηζηα κε ηελ πίεζε πνιιέο θνξέο ησλ ίδησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, βξίζθεη ηελ πην
θαζαξή θαη νινθιεξσκέλε ηεο κνξθή ζηελ πξνγξακκαηηζκέλε δηδαζθαιία. Ζ
ζπκπεξηθνξηθή αληίιεςε ηεο κάζεζεο, σο ζπγθεθξηκέλσλ ηχπσλ ζπκπεξηθνξάο πνπ πξέπεη
λα πηνζεηεζνχλ απφ ηνπο καζεηέο, είλαη ζηε βάζε απηήο ηεο πξνζέγγηζεο. Δπηπιένλ νη
πξαγκαηνθεληξηθέο λφξκεο αλαθνξάο ζπλδένληαη κε ην αίηεκα γηα αληηθεηκεληθφηεηα ζηελ
αμηνιφγεζε θαη κε ηε ζηαδηαθή νξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζε ηερλνθξαηηθή
βάζε, κε ηελ εηζαγσγή έηνηκσλ νινθιεξσκέλσλ πξνγξακκάησλ δηδαζθαιίαο (πνπ
πεξηιακβάλνπλ δηδαθηηθνχο ζηφρνπο, κέζνδν δηδαζθαιίαο, δηδαθηηθφ πιηθφ θαη επνπηηθά
κέζα, θαζψο θαη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο).
Σέινο νη λφξκεο απηέο ζρεηίδνληαη κε ην δηαξθψο νγθνχκελν αίηεκα γηα εμσηεξηθνχο ηξφπνπο
αμηνιφγεζεο ηεο επίδνζεο θαη γηα ρξήζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο επίδνζεο γηα ηελ θαηαλνκή
ησλ καζεηψλ ζηηο δηάθνξεο επαγγεικαηηθέο ζέζεηο.
Έρεη ππνζηεξηρηεί251 φηη αμηνινγψληαο έλα καζεηή πξέπεη λα εμεηάζνπκε πιήζνο

ζηνηρείσλ, γηα λα έρνπκε ηελ πιήξε εηθφλα ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Δθηφο απφ ηα γλσζηηθά
ζηνηρεία ππάξρνπλ ραξαθηεξηζηηθά απφ ηε ζπλαηζζεκαηηθή ζθαίξα, «ςπρηθά θαηλφκελα»,
«πλεπκαηηθά βηψκαηα», «θνηλσληθέο ζηάζεηο», ν παξάγνληαο αληνρή ζην ζηξεο, ε
απηνπεπνίζεζε θιπ. Ζ αμηνιφγεζε επνκέλσο ησλ καζεηψλ είλαη έλα κηθξφ κφλν ηκήκα, φρη
κφλν ηνπ ζπλφινπ ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε, αιιά θαη,
φζσλ αθνξνχλ ην πξφζσπν ηνπ καζεηή, αθνχ απηή αθνξά ηελ επίδνζε κφλν ζην γλσζηηθφ
ηνκέα, αθήλνληαο απέμσ ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά απφ ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ θαη
ςπρνθηλεηηθφ ηνκέα.
Αθφκε έρεη ππνζηεξηρηεί252 φηη πξέπεη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο λα
ζπλππνινγίδεηαη ε επίδξαζε παξαγφλησλ, φπσο είλαη ηα αλαιπηηθά θαη ηα σξνιφγηα
πξνγξάκκαηα, ν εθπαηδεπηηθφο, ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, ε πιηθνηερληθή ππνδνκή, νη ζπλζήθεο
δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο, ν ρξφλνο θαη ν ηξφπνο εμέηαζεο, ην εμσζρνιηθφ πεξηβάιινλ κε ηα
πινχζηα ή θησρά εξεζίζκαηα, εκπεηξίεο θαη δεμηφηεηεο πνπ κπνξεί λα δίλεη ζηνπο καζεηέο
θιπ. Ζ ζπλεθηίκεζε φισλ απηψλ ησλ πιεξνθνξηψλ είλαη αλαγθαία, γηα λα κπνξέζεη ν
εθπαηδεπηηθφο λα πξνβεί ζε αμηνινγηθέο θξίζεηο θαη λα νδεγεζεί ζε απνθάζεηο γηα ηελ
επίδνζε ησλ καζεηψλ ηνπ. Πνιχ πξνζεθηηθφο φκσο, ιέεη ν Λεσλ. Αζαλαζίνπ, πξέπεη λα είλαη
ν εθπαηδεπηηθφο ζηε δηαηχπσζε ησλ θξίζεψλ ηνπ πνπ ζε θακία πεξίπησζε δελ πξέπεη λα
αλαθέξνληαη ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ καζεηή αιιά ζηε ζπγθεθξηκέλε επίδνζε.«΢ε θακηά
πεξίπησζε δε λνκηκνπνηείηαη (ν εθπαηδεπηηθφο) κε βάζε ηελ επίδνζε (ηνπ καζεηή) ζε έλα ή
251
Καζζσηάθεο, Μ. Η. (2003) Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει. 22-23
252
142
πεξηζζφηεξα καζήκαηα λα πξνβεί ζε αμηνινγηθέο θξίζεηο θαη ραξαθηεξηζκνχο πνπ

ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. ΢ην ζρνιείν … δελ αμηνινγνχληαη νη καζεηέο σο
πξνζσπηθφηεηεο. Αμηνινγνχληαη ζπγθεθξηκέλεο, θάζε θνξά, κνξθέο ζπκπεξηθνξάο ή
ζπγθεθξηκέλεο καζήζεηο ζε δηάθνξνπο ηνκείο»253. Οη εθπαηδεπηηθνί νχηε ηελ απαηηνχκελε
θαηάξηηζε έρνπλ νχηε ηα απαηηνχκελα κέζα νχηε, πηζηεχνπκε, ηε λνκηκνπνίεζε, εζηθή θαη
επηζηεκνληθή, λα πξνβαίλνπλ ζε ηέηνηνπο ραξαθηεξηζκνχο πνπ, αθελφο κπνξεί λα κελ έρνπλ
βάζε, αθεηέξνπ κπνξεί λα έρνπλ πνιχ ζνβαξέο ζπλέπεηεο γηα ηελ εμέιημε ηνπ παηδηνχ.
Θεσξνχκε φηη ε ινγηθή ηεο αμηνιφγεζεο ζπλαηζζεκαηηθψλ ή ςπρνθηλεηηθψλ
ραξαθηεξηζηηθψλ παξαβηάδεη απηή ηελ αξρή θαηάθσξα, αθνχ επηδηψθεη κία ζπλνιηθφηεξε
αμηνιφγεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ.
Αιιά θαη ε ινγηθή ηεο ζπλεθηίκεζεο ησλ εμσζρνιηθψλ δεδνκέλσλ θάζε καζεηή γηα ηε
δηαηχπσζε αμηνινγηθήο θξίζεο επί ησλ επηδφζεψλ ηνπ είλαη πξνβιεκαηηθή. Πην
ζπγθεθξηκέλα, ζηε ινγηθή απηή εθηηκάκε φηη ππάξρεη κία ζχγρπζε αλάκεζα ζηελ αμηνιφγεζε
ηεο επίδνζεο θαη ζηνλ εληνπηζκφ ησλ πηζαλψλ αηηίσλ ηεο επίδνζεο, κε απνηέιεζκα ηε
δηνιίζζεζε απφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ηνπ καζεηή, ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ πξνζψπνπ
ηνπ καζεηή (θάηη βέβαηα πνπ δελ κπνξεί λα γίλεη απνδεθηφ φηη αλήθεη ζηηο δπλαηφηεηεο αιιά
θαη ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ ζρνιείνπ). Γηα λα θαλεί απηή ε ζχγρπζε θαη νη ζπλέπεηέο ηεο, ζα
πξέπεη λα δνχκε πξνζεθηηθά ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο.
7.1.1. Οι λειηοςπγίερ ηηρ αξιολόγηζηρ ηων μαθηηικών επιδόζεων

Οη ιεηηνπξγίεο ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο ζπλδένληαη κε ην ηξίην εξψηεκα, πνπ αθνξά ην
γηαηί, ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο, γίλεηαη ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ ζην
ζρνιείν. Βέβαηα ν φξνο ιεηηνπξγίεο ρξεζηκνπνηείηαη εδψ κε κία επξχηεξε έλλνηα, γηα λα
δειψζεη, αθελφο ηνπο ζπλεηδεηά επηδησθφκελνπο ζθνπνχο ζηνπο νπνίνπο απνβιέπεη ν ζεζκφο
ηεο αμηνιφγεζεο ηεο καζεηηθήο επίδνζεο, αθεηέξνπ φιεο ηηο ππφινηπεο ζπλέπεηεο πνπ είηε
δελ επηδηψθνληαη ζπλεηδεηά, είηε αθφκε δελ είλαη θαλ νξαηέο ζηνπο εκπιεθφκελνπο ζηελ
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία αλζξψπνπο.
Α) Οη παηδαγσγηθέο ιεηηνπξγίεο
Α1) Πιεξνθφξεζε
Ζ ιεηηνπξγία ηεο πιεξνθφξεζεο αθνξά ηφζν ην καζεηή, φζν θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ (θαη
ηνπο ινηπνχο βέβαηα ελδηαθεξφκελνπο). Με ηελ αμηνιφγεζε πιεξνθνξείηαη ν καζεηήο γηα ην
επίπεδν ησλ γλψζεψλ ηνπ, γηα ηελ πξφνδφ ηνπ, γηα ηηο ειιείςεηο ηνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο πάιη
αληιεί ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο αθελφο γηα ηελ πνξεία ησλ καζεηψλ ηνπ αθεηέξνπ γηα ηα
αδχλαηα ζεκεία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ, ψζηε λα κπνξέζεη λα θάλεη ηηο αλαγθαίεο αιιαγέο ζηνλ
ηξφπν δηδαζθαιίαο αιιά θαη λα πξνζθέξεη ζε θάζε καζεηή, ζην βαζκφ πνπ κπνξεί, απηά πνπ
ρξεηάδεηαη.
Ζ πιεξνθνξηαθή ιεηηνπξγία ηεο αμηνιφγεζεο δε δείρλεη λα ιεηηνπξγεί θαη ηφζν
πιεξνθνξηαθά. Γειαδή, νη πιεξνθνξίεο πνπ αληιεί ν καζεηήο δε δείρλνπλ, γηα πνιινχο
ιφγνπο, πνηεο είλαη νη αδπλακίεο ηνπ θαη πψο κπνξεί λα ηηο ππεξβεί, αιιά πφζν επηηπρεκέλνο
πξέπεη λα αηζζάλεηαη ή πφζν απνηπρεκέλνο. Δμάιινπ ν εθπαηδεπηηθφο ζπάληα ρξεζηκνπνηεί
πιεξνθνξηαθά ηα απνηειέζκαηα ηεο πιεξνθφξεζεο γηα βειηίσζε ηεο δηθήο ηνπ δνπιεηάο.
Σέινο, ε αμηνιφγεζε ηεο καζεηηθήο επίδνζεο εκπεξηέρεη θαηά θαλφλα θαη ηηο εξκελείεο ησλ
253
143
απνηειεζκάησλ ηφζν απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο φζν θαη απφ ηνπο ππεχζπλνπο γηα ηε ράξαμε
ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θνξείο. Γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ ε επζχλε είλαη ηνπ καζεηή, γηα
ηνπο θπβεξλεηηθνχο θνξείο ε επζχλε είλαη ηνπ καζεηή θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Καη ε
απάληεζε είλαη ζηαζεξή. Απζηεξνπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ πξναγσγήο απφ ηάμε ζε ηάμε,
αχμεζε ηεο χιεο, ζπγθεθξηκελνπνίεζε ησλ δηδαθηηθψλ θαη εμεηαζηηθψλ κέζσλ θιπ.
Δμάιινπ, νη πιεξνθνξίεο δελ αθνξνχλ ζηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ αληηκεηψπηζεο ησλ
αλαγθψλ θαη πξνβιεκάησλ ηεο δσήο. Οχηε αλαθέξνληαη ζηηο πξνυπνζέζεηο πξνζσπηθήο
νινθιήξσζεο. Πξφθεηηαη γηα κηα πιεξνθφξεζε ιεηςή θαη παξαπιαλεηηθή, κηα πιεξνθφξεζε
ε νπνία ζην βαζκφ πνπ δε ζπλδέεηαη κε αιιαγέο ζηελ παηδαγσγηθή αιιειεπίδξαζε
θαηαιήγεη ζε δηαδηθαζία «απηφ-εθπιεξνχκελεο πξνθεηείαο», πνπ νδεγεί κέζσ ηεο
«απηνγλσζίαο» ζηελ ελίζρπζε ηεο «ζσζηήο» απηναληίιεςεο ηθαλνηήησλ εδξαηψλνληαο ηελ
θνηλσληθή θαηαζθεπή ηεο ηαπηφηεηαο ησλ καζεηψλ254. Μπνξεί, ηέινο, λα ηε δεη θάπνηνο θαη
σο κηα κνξθή πιεξνθφξεζεο πνπ αλαθέξεηαη ζην βαζκφ αιινηξίσζεο ηνπ καζεηή θαη ζηελ
απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο αιινηξησηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ.
Α2) Κίλεηξν
΋πσο αλαθέξεη ν Υξ. Φξάγθνο ε θαηακέηξεζε θαη ε αμηνιφγεζε ηεο καζεηηθήο επίδνζεο
απνηειεί «ηζρπξφηαην κέζν παξαθίλεζεο ηνπ καζεηή ζε επηδησθφκελε κάζεζε
ζπγθεθξηκέλσλ κνξθσηηθψλ αγαζψλ»255. ΋κσο, «ε κία θαη ε απηή κνξθή αμηνιφγεζεο, φηαλ
θαζηεξψλεηαη θαη εθαξκφδεηαη εληαία ζε φια ηα ζρνιεία θαη γηα φινπο ηνπο καζεηέο, δελ
είλαη δπλαηφλ λα αζθεί ηελ ίδηα ιεηηνπξγία (π.ρ. παξψζεζε, ελζάξξπλζε, δηάγλσζε) ή θαη
φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο καδί γηα φινπο ηνπο καζεηέο θαη κε ηνλ ίδην ηξφπν»256. Δμάιινπ, ε
παηδαγσγηθή ινγηθή ηεο ρξήζεο ηεο βαζκνινγίαο θαη ηεο αμηνιφγεζεο ζηεξίδεηαη ζηελ
αμίσζε θάζε ηέηνηα δηαδηθαζία λα γίλεηαη επ‟ σθειεία ηνπ καζεηή. Αιιά, αλ ε θαιή
βαζκνινγία κπνξεί λα παίμεη έλαλ ηέηνην ξφιν, δε ζπκβαίλεη ην ίδην θαη κε ηελ θαθή257. Καηά
θαλφλα ηα παηδηά κε ρακειέο βαζκνινγίεο πξνζαξκφδνληαη ζην ξφιν ηνπ «θνπκπνχξα»,
απηνχ πνπ δελ παίξλεη ηα γξάκκαηα, αθνκνηψλνληαο κηα ειαηησκαηηθή ηαπηφηεηα κεηνλεμίαο
θαη αληθαλφηεηαο. Δίλαη γλσζηφ φηη «φζν κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο
ηφζν απηέο δηαησλίδνληαη! Δθηφο θη αλ ζπκβεί θάπνην ζαχκα, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα νη „θαθνί‟
καζεηέο δελ πξννδεχνπλ»258. Βέβαηα ε θαιή βαζκνινγία πξνυπνζέηεη ηελ θαθή. Φαληάδνκαη
φκσο φηη δε ζα ηζρπξηδφηαλ θαλείο πσο νη θαθνί ζε επηδφζεηο καζεηέο πξέπεη λα ππάξρνπλ γηα
ράξε ησλ θαιψλ. Δμάιινπ, είλαη ηδηαίηεξα ακθίβνιν, αλ ε επίδνζε πνπ ζηεξίδεηαη ζε
εμσηεξηθά βαζκνινγηθά θίλεηξα έρεη θάπνην νπζηαζηηθφ κνξθσηηθφ αληίθξηζκα. Καη βέβαηα
ππάξρεη ν εξεπλεηηθά δηαπηζησκέλνο θίλδπλνο ηα εμσηεξηθά θίλεηξα, ζην βαζκφ πνπ
βηψλνληαη σο ηέηνηα, λα ππνζθάςνπλ ηα εζσηεξηθά259. Τπνζηεξίδεηαη βέβαηα φηη θαλέλαο
καζεηήο δε ζα αζρνινχληαλ κε ηε κάζεζε αλ δελ ππήξρε ε βαζκνινγία. Δίλαη αιήζεηα φηη,
κε ηε κάζεζε απηήο ηεο κνξθήο πνπ ηζρχεη ζην ζρνιείν, θαλείο δε ζα αζρνινχληαλ. Μηα
κάζεζε φπσο απηή πνπ πξνσζεί ην ζρνιείν απνβιέπεη ζηελ απφθηεζε ζπγθεθξηκέλσλ
γλψζεσλ απφ ζπγθεθξηκέλν ηχπν αλζξψπνπ θαη κε ζπγθεθξηκέλε θνηλσληθή ρξεζηκφηεηα.
Πξφθεηηαη γηα κηα ηππνπνηεκέλε κάζεζε, πνπ δίλεη ζε εκπνξεπκαηνπνηεκέλνπο αλζξψπνπο
κηα γλψζε εκπφξεπκα, πνπ ζα ηελ ρξεζηκνπνηήζνπλ, φρη γηα λα δήζνπλ κηα δσή κε λφεκα, κε
πξνζσπηθή πιεξφηεηα θαη απηνλνκία, αιιά, γηα παξαγσγή θαη θαηαλάισζε εκπνξεπκάησλ.
254
Μαπξνγηψξγνο, Γ., Δθπαηδεπηηθνί θαη αμηνιφγεζε, εθδ. ΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1993, ζει. 45
255
256
Μαπξνγηψξγνο, Γ., Δθπαηδεπηηθνί θαη αμηνιφγεζε … φ.π., ζει. 39
257
Παπαδφπνπινο, Ν. (1998) Ζ απνηπρία ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει. 98
258
Pain, J., (1998) Γηα ηε ζεζκηθή βία … φ.π.
259
Lens, W., (1998) Ο ξφινο ηεο πξννπηηθήο ηνπ κέιινληνο ρξφλνπ … φ. π., (ζει. 74)
144
Β) Οη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο
Β1) Κνηλσληθή επηινγή θαη θνηλσληθή αλαπαξαγσγή

Δδψ θαη δεθαεηίεο, απφ πιήζνο θνηλσληνινγηθψλ εξεπλψλ, είλαη γλσζηή ε ζρέζε πνπ
ππάξρεη, κεηαμχ θνηλσληθήο πξνέιεπζεο ησλ καζεηψλ θαη ζρνιηθήο επίδνζεο 260. Πνιχο
ιφγνο έρεη γίλεη γηα ηελ επηιεθηηθή, θαηαλεκεηηθή θαη θνηλσληθά αλαπαξαγσγηθή ιεηηνπξγία
ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπαλεηιεκκέλα έρεη δηαπηζησζεί εξεπλεηηθά φηη ηα παηδηά κε
πξνέιεπζε απφ ηα κεζαία θαη αλψηεξα θνηλσληθν-νηθνλνκηθά ζηξψκαηα, θαη θπξίσο φζα
είλαη απφ νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ πςεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ, έρνπλ πνιχ θαιχηεξεο
επηδφζεηο, πνπ βέβαηα ηνπο εμαζθαιίδνπλ, ζε ζπλδπαζκφ θαη κε άιινπο εμσ-εθπαηδεπηηθνχο
παξάγνληεο (πρ. θνηλσληθέο γλσξηκίεο) θαιχηεξεο επαγγεικαηηθέο ζέζεηο θαη θνηλσληθφ
status, κε απνηέιεζκα ηα θνηλσληθά πξνλφκηα θαη ε θνηλσληθή κεηνλεμία λα έρνπλ, ζε έλα
κεγάιν βαζκφ, έλα ραξαθηήξα θιεξνλνκηθφηεηαο
Ο Υξ. Φξάγθνο επηζεκαίλεη φηη «νη εμεηάζεηο, γηα ηελ ςπρνπαηδαγσγηθή, είλαη πεξηζζφηεξν
ηξφπνη κάζεζεο θαη δηδαζθαιίαο, κέζνδνη δειαδή γηα αλαηξνθνδφηεζε (feedback) θαη
επηδηφξζσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ, παξά κέζνδνη γηα ηελ έληαμε ησλ καζεηψλ ζε
νξηζκέλεο θαηεγνξίεο (άξηζηνπο, θαινχο θιπ.)»261. Έηζη ε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα ζηελ
νπνία νη «εμεηάζεηο εμππεξεηνχλ θπξίσο ηελ θαηάηαμε ησλ καζεηψλ κε βάζε βαζκνινγηθέο
θιίκαθεο», γηα πξνβηβαζκφ ή απφξξηςε ησλ καζεηψλ, έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηηο
επηδηψμεηο ηεο παηδαγσγηθήο πνπ επηδηψθεη ε έκθαζε λα πέθηεη ζηε δηδαζθαιία θαη ζέιεη ηηο
εμεηάζεηο ζε έλα βνεζεηηθφ ξφιν, πάληα φκσο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε.
Σέινο, θαίλεηαη φηη κέζσ ηεο αμηνιφγεζεο εμαζθαιίδεηαη ν έιεγρνο ηεο ξνήο ηνπ
καζεηηθνχ πιεζπζκνχ. ΋πσο αλαθέξεη ν Θ. Μπισλάο 262, νη ζρέζεηο ζρνιείνπ θαη εξγαζίαο
έρνπλ πεξάζεη ζηελ Δπξψπε (θαη ζηελ Διιάδα) απφ ηξεηο θάζεηο κε αληίζηνηρεο ηδενινγηθέο
εθθάλζεηο θαη αληίζηνηρεο πξνζαξκνγέο ησλ ζπζηεκάησλ αμηνιφγεζεο θαη ησλ
βαζκνινγηθψλ θιηκάθσλ. Απφ ηα κέζα ηνπ 18νπ κέρξη ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα νη ζρέζεηο
ζρνιείνπ-εξγαζίαο είλαη ραιαξέο. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ ε εκπεηξία
απνθηάηαη ζηελ εξγαζία, ην ζρνιείν «αξρίδεη λα αληηκεησπίδεηαη σο ρψξνο „θσηηζκνχ‟ ηνπ
αλζξψπνπ ή ηνπ ιανχ», ν δε έιεγρνο ηεο ξνήο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ κέζσ ηεο
κέηξεζεο-αμηνιφγεζεο δελ έρεη αθφκα εκθαληζηεί. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεχηεξεο θάζεο,
απφ ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα κέρξη ηνλ β΄ παγθφζκην πφιεκν, ε εξγαζία δηαηξείηαη ζε λέεο
εηδηθφηεηεο, νξγαλψλεηαη θαη εθινγηθεχεηαη. Δίλαη ε επνρή ηεο «αλαθάιπςεο» ησλ έκθπησλ
ηθαλνηήησλ θαη ησλ ηεζη λνεκνζχλεο, ηεο ηδενινγίαο ηεο αμηνθξαηίαο θαη ηεο δηάθξηζεο ζε
ηερληθφ θαη θιαζζηθφ ζρνιείν. ΢ηε θάζε απηή παξαηεξείηαη απζηεξνπνίεζε ησλ εμεηάζεσλ
θαη εηζαγσγή δηεπξπκέλσλ αξηζκεηηθψλ βαζκνινγηθψλ θιηκάθσλ, κε απμεκέλε δηαθξηηηθή
ηθαλφηεηα. ΢ηελ ηξίηε θάζε, κεηά ηνλ β΄ παγθφζκην πφιεκν, νη λέεο ηερλνινγηθέο κεηαβνιέο,
ε γνξγή νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε απμαλφκελε δηαίξεζε ηεο εξγαζίαο ζπλδένληαη κε λένπο
ηνκείο ζην παλεπηζηήκην, ηερληθνχ θαη ηερλνινγηθνχ ραξαθηήξα, ελψ νη ζρνιηθέο κνλάδεο
απνθηνχλ πνιπθιαδηθφ ραξαθηήξα. Οη εμεηάζεηο θάησ απφ ηελ πίζηε ηεο ηδενινγίαο ησλ
ίζσλ επθαηξηψλ θαη ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ γίλνληαη φιν θαη ειαζηηθφηεξεο ζηηο θαηψηεξεο
βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο, αιιά φιν θαη απζηεξφηεξεο ζην πέξαζκα ζην παλεπηζηήκην. Ζ
ηδενινγία ησλ ίζσλ επθαηξηψλ ζπλδπάδεη ηελ άξλεζε ηεο θαηαλνκήο ησλ καζεηψλ ζην
ζρνιείν, θαη επνκέλσο θαη ζηελ εξγαζία, κε βάζε ηελ θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε, κε ηε
260
Ηδηαίηεξα γλσζηέο έξεπλεο είλαη ε ιεγφκελε έθζεζε Κφνπικαλ (1966), ε κειέηε ηνπ Κξ. Σδέλθο κε ηίηιν
αληζφηεηα θαη ε έξεπλα ησλ Μπιάνπ θαη Νηάλθαλ γηα ηελ θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα ζηηο ΖΠΑ. Βιέπε ζρεηηθά
Φξαγθνπδάθε, Α., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ.π.
261
262
Μπισλάο, Θ., Κνηλσληνινγία ηεο Διιεληθήο Δθπαίδεπζεο. ΢πκβνιέο, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2004
145
λνκηκνπνίεζε ηεο, «σζψληαο ζηε ιήςε κέηξσλ „ζεξαπείαο‟ θαη ζηελ εμαζθάιηζε ίζσλ φξσλ
αληαγσληζκνχ».
Βιέπνπκε, ινηπφλ, φηη ε ηδενινγία ησλ ίζσλ επθαηξηψλ ππεξβαίλεη αιιά εκπεξηέρεη ηελ
ηδενινγία ηε αμηνθξαηίαο. Οη ινγηθή ησλ ίζσλ επθαηξηψλ απνηέιεζε έλα ζπκβηβαζκφ κέζα
ζηα πιαίζηα ελφο λένπ ζπζρεηηζκνχ δπλάκεσλ πνπ θαηάθεξε λα δηαζψζεη ηνλ ππξήλα ηεο
αμηνθξαηηθή ηδενινγίαο, ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο, εμαζθαιίδνληαο ηνπο φξνπο δηαηήξεζεο
θαη λνκηκνπνίεζήο ηνπο απφ άιιε ζέζε.
Β2) Ζ ηδενινγηθή ιεηηνπξγία ηεο εκπέδσζεο ηεο ινγηθήο ηεο αμηνθξαηίαο

Ζ ιεηηνπξγία απηή ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην ηέηαξην εξψηεκα, ηνπ νπνίνπ κάιηζηα απνηειεί
απάληεζε. Ζ αμηνιφγεζε ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ «ζην επίπεδν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
ζπζηήκαηνο αλαιακβάλεη, επηθαινχκελε ηελ αμηνθξαηία, λα λνκηκνπνηήζεη ηελ θνηλσληθή
επηινγή ζπληεξψληαο θαη εληζρχνληαο ην κχζν ηνπ νπδέηεξνπ θαη αληηθεηκεληθνχ
ζρνιείνπ»263.
Σν ζρνιείν εκθαλίδεηαη ζαλ έλαο κεραληζκφο πνπ μερσξίδεη κέζσ ηεο βαζκνινγίαο
θιηκαθνχκελα ηνπο ηθαλφηεξνπο θαη θαιά θαηέρνληεο ηε ζρνιηθή γλψζε απφ ηνπο ιηγφηεξν
ηθαλνχο θαη κε κηθξφηεξεο γλψζεηο καζεηέο. Απηή ε πηζηνπνίεζε ηθαλφηεηαο θαη θαηνρήο
γλψζεο, πνπ κάιηζηα γίλεηαη κε δηαδηθαζίεο πνπ εκθαλίδνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν
«έγθπξεο» θαη αληηθεηκεληθέο, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα νη αληηθεηκεληθνχ ηχπνπ εξσηήζεηο,
πνπ εμνπδεηεξψλνπλ ηνλ ππνθεηκεληθφ παξάγνληα, ή νη εζληθνχ ραξαθηήξα εμεηάζεηο κε
θνηλά ζέκαηα θαη θνηλά θξηηήξηα βαζκνιφγεζεο, ζε ζπγθεθξηκέλε θνηλά δηδαρζείζα χιε,
ζεσξείηαη απαξαίηεηε γηα λα δηαζθαιίδεηαη ην αδηάβιεην ηεο επηινγήο θαη έηζη λα
εμαζθαιίδεηαη αθελφο ε δηθαηνζχλε γηα ηνπο καζεηέο πνπ πξνζπάζεζαλ θαη δνχιεςαλ,
αθεηέξνπ ε θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσλίαο. ΢χκθσλα κε ηε γλσζηή ιεηηνπξγηζηηθή
ινγηθή, νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο είλαη έλα αλαγθαίν θαθφ, αθνχ δελ είλαη φιεο νη θνηλσληθέο
ζέζεηο ην ίδην ζεκαληηθέο. Κάπνηεο ζέζεηο θνηλσληθήο ππεπζπλφηεηαο είλαη πην ζεκαληηθέο
γηα ηε εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσλίαο. Οη ζέζεηο απηέο πξέπεη λα θαηαιακβάλνληαη απφ
ηνπο ηθαλφηεξνπο, θίλεηξν δε γηα ηελ θαηάιεςε ηέηνησλ ζέζεσλ είλαη νη πςειφηεξεο ακνηβέο
θαη ην θνηλσληθφ γφεηξν πνπ πεξηβάιιεη ηέηνηεο ζέζεηο. Σν ζρνιείν, ζχκθσλα κε απηή ηε
ινγηθή, παίδεη ή πξέπεη λα παίδεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν, εμαζθαιίδνληαο κέζσ ηεο
εθπαηδεπηηθήο επηινγήο ηε ζσζηφηεξε θαηαλνκή ησλ αλζξψπσλ ζηηο δηάθνξεο
επαγγεικαηηθέο ζέζεηο, γηα ηελ θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσλίαο.
Τπάξρνπλ δχν βαζηθέο ελζηάζεηο ζηα παξαπάλσ: 1νλ) Οη έξεπλεο απφ ην ρψξν ηεο
θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη φζα ζα αλαπηχμνπκε ζε άιια ζεκεία ζηε
ζπλέρεηα, καο δίλνπλ κηα ηδέα γηα ηνπο ηθαλνχο θαη αλίθαλνπο. Θα κπνξνχζακε λα ηνπο πνχκε
ηπρεξνχο θαη άηπρνπο ή αθφκα πξνλνκηνχρνπο θαη κε. 2νλ) Τπάξρεη ε αμηνθξαηία; Ή κήπσο
είλαη άιινζη γηα ηελ απνδνρή ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ; Δίλαη φλησο νη πην ηθαλνί ζηηο πην
ζεκαληηθέο ζέζεηο; Δίλαη γλσζηή ε θξηηηθή πνπ έρεη εθθξαζηεί απφ πνιινχο, ζηε
ιεηηνπξγηζηηθή αληίιεςε ηεο αληζφηεηαο, νη νπνίνη αληηηείλνπλ φηη δελ είλαη (πάληα) νη πην
ηθαλνί ζηηο πην ζεκαληηθέο ζέζεηο. Δπηπιένλ βέβαηα δελ είλαη πάληα ζεκαληηθέο απφ ηελ
άπνςε ηεο θνηλσληθήο ηνπο ιεηηνπξγίαο νη ζέζεηο πνπ εμαζθαιίδνπλ πςειέο ακνηβέο, πρ.
ηδηαίηεξα ςειά ακεηβφκελνη θαιιηηέρλεο, πνδνζθαηξηζηέο θιπ. Καη φκσο ε θνηλσλία
ιεηηνπξγεί.
263
Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Δθπαηδεπηηθφ έξγν θαη αμηνιφγεζε … φ.π., ζει. 135
146
Ση είλαη ε αμηνθξαηία
Ζ αμηνθξαηία βέβαηα μεθίλεζε σο αίηεκα ησλ αλεξρφκελσλ αζηηθψλ ζηξσκάησλ, γηα λα
ρηππήζεη πξαθηηθά θαη ηδενινγηθά ηε ινγηθή ηεο θιεξνλνκηθήο δηαδνρήο ζηηο ζέζεηο θαη ηεο
θιεξνλνκηθήο κεηαβίβαζεο ησλ ππνηηζέκελσλ ραξαθηεξηζηηθψλ αλσηεξφηεηαο ησλ
θπξίαξρσλ ζηξσκάησλ ησλ επγελψλ. Ζ αμηνθξαηία, κε ηελ έλλνηα απηή, ζεκαίλεη ην αληίζεην
ηεο νηθνγελεηνθξαηίαο, ηνπ λεπνηηζκνχ, ηεο εχλνηαο ησλ εκεηέξσλ θαη επνκέλσο ηεο
απζαηξεζίαο. Καη βέβαηα κε απηφλ ηνλ ηξφπν δελ κπνξεί παξά λα γίλεηαη απνδεθηή απφ
φινπο. ΢ηελ πνξεία φκσο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αμηνθξαηίαο κεηαζρεκαηίζηεθαλ θαηά
ηξφπν πνπ λα ππεξεηεί ηα ζπκθέξνληα ησλ θπξίαξρσλ πιένλ αζηηθψλ ζηξσκάησλ. ΢ήκεξα ε
ινγηθή ηεο αμηνθξαηίαο βξίζθεηαη ζηνλ ππξήλα ηεο θπξίαξρεο ηδενινγίαο. Δίλαη ην βαζηθφ
ελλνηνινγηθφ εξγαιείν πνπ λνκηκνπνηεί ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο.
Βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο αμηνθξαηίαο είλαη ε άξλεζε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ησλ πξνλνκίσλ,
ηαπηφρξνλα φκσο ε απνδνρή ηεο χπαξμεο πξνλνκίσλ. Σν άηνκν θαη ε πξνζσπηθή αμία
παίξλεη ηε ζέζε ηεο θιεξνλνκηθήο δηαδνρήο, ε αληζφηεηα φκσο ηεο θνηλσληθήο δνκήο
παξακέλεη θαη ζεσξείηαη απηνλφεηε. Ζ άξλεζε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ζηελ θαηνρή
πξνλνκίσλ ζπλδέεηαη κε ηελ πξνβνιή ηεο ηζφηεηαο θαη ειεπζεξίαο σο βαζηθψλ αμηψλ. Οη
ηξεηο απηέο αμίεο ζπλππάξρνπλ θαη ζπλδπάδνληαη αιιεινπξνζδηνξηδφκελεο ζην πεξηερφκελφ
ηνπο. Ζ ειεπζεξία, ε νπνία μεθίλεζε σο ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ απφ ηηο πξνζσπηθέο
εμαξηήζεηο πνπ ήηαλ ραξαθηεξηζηηθέο ηνπ θενπδαξρηθνχ ζπζηήκαηνο, είλαη ε θνξπθαία. Ζ
ππεξνρή, φκσο, ηεο αηνκηθήο ειεπζεξίαο έλαληη ηεο ηζφηεηαο νδεγεί ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο
ηειεπηαίαο ζε ηζφηεηα επθαηξηψλ. Αθφκε, ε αηνκηθή ειεπζεξία επηηξέπεη ηελ ειεχζεξε
δηάζεζε ηεο πεξηνπζίαο, επνκέλσο κεηαμχ άιισλ θαη ηελ θιεξνλνκηθή κεηαβίβαζε,
πεξηνξίδνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ άξλεζε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ησλ πξνλνκίσλ κφλν
ζηηο ζέζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πνιηηηθή θαη ηε δηνίθεζε. Ο νηθνλνκηθφο παξάγνληαο πνπ
είλαη ην βαζηθφ πξνζδηνξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο θνηλσληθήο δχλακεο ζηα ζεκεξηλά δεδνκέλα,
εμαθνινπζεί λα δηέπεηαη απφ ηηο αξρέο ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο. Σέινο, βέβαηα, πξέπεη λα
αλαγλσξίζνπκε φηη ηφζν ζηα δηάθνξα επαγγέικαηα, φζν θαη ζηηο πνιηηηθέο ή θαη δηνηθεηηθέο
αθφκα ζέζεηο, δελ είλαη άγλσζηε ε θιεξνλνκηθή δηαδνρή.
Καηαιαβαίλεη θαλείο φηη ζηελ έλλνηα ηεο αμηνθξαηίαο ζπκππθλψλεηαη ην αμηαθφ ζχζηεκα
ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Κπξηαξρία ησλ άμησλ αηφκσλ. Ζ αηνκηθή αμία πξνζδηνξίδεηαη απφ
ηελ ηθαλφηεηα θαη ηελ πξνζπάζεηα. Σν άηνκν βέβαηα δε ινγίδεηαη σο θνηλσληθή ππφζηαζε.
Γε ινγίδεηαη σο κία ζπκππθλσκέλε έθθξαζε ησλ θνηλσληθψλ ηνπ ζρέζεσλ, αιιά σο κηα
νληφηεηα απζχπαξθηε, αλεμάξηεηε, κε ηε δηθή ηεο πνηφηεηα θαη ηα δηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά
πνπ ζα θαζνξίζνπλ ηελ πνξεία ηνπ ζηε δσή θαη ηελ πνηφηεηα πνπ ζα έρεη απηή, αθνχ κάιηζηα
ε θνηλσληθή αληζφηεηα ζεσξείηαη δεδνκέλε. Ζ ηζφηεηα εμάιινπ είλαη ηζφηεηα επθαηξηψλ.
Μηα ηέηνηα βέβαηα ηζφηεηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αληζφηεηα αθεηεξίαο, νδεγεί ζε
θιεξνλνκηθνχ πάιη ραξαθηήξα αληζφηεηεο, φρη βέβαηα άκεζα νξαηέο, φπσο εθείλεο ηνπ
παξειζφληνο.
Ζ ινγηθή ηεο αμηνθξαηίαο, αγλνψληαο θαη απνζησπψληαο απηά πνπ βξίζθνληαη πίζσ απφ ηηο
ηθαλφηεηεο, πίζσ απφ ηηο επηδφζεηο, πίζσ απφ ηνπο εθιεθηνχο θαη ηνπο παξίεο απηνχ ηνπ
θφζκνπ, θαη επηθαινχκελε σο δίθαηε αληακνηβή ησλ ηθαλφηεξσλ ηα πξνλφκηα, ηε δχλακε,
ηνλ πινχην, γίλεηαη ην θαιχηεξν άιινζη ηφζν ηεο χπαξμεο ησλ αληζνηήησλ φζν θαη ηνπ, ζε
κεγάιν βαζκφ, θιεξνλνκηθνχ ραξαθηήξα ηνπο. Καη ην ζρνιείν κε ηε βαζκνινγία ηνπ παίδεη
έλαλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ζηήξημε απηήο ηεο ηδενινγίαο. Μέζσ ηεο βαζκνινγίαο νη
παξίεο θαη απφθιεξνη ησλ δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ εμνηθεηψλνληαη κε έλα δηαξθέο αίζζεκα
κεηνλεμίαο, κε κηα κεηνλεθηηθή ζέζε πνπ ζα έρνπλ ζηελ θνηλσλία, ηηο ρακειφηεξεο ακνηβέο
θαη φια φζα απηά ζπλεπάγνληαη, αθνχ έρνπλ πεηζζεί, ζ‟ έλα βαζχηεξν επίπεδν, γηα ηελ
ειαηησκαηηθφηεηά ηνπο.
147
Ζ ηδενινγία ηεο αμηνθξαηίαο θαη ε ππνρψξεζε ηνπ παηδαγσγηθνχ αηηήκαηνο
Μεηά ηελ εθηεηακέλε απηή παξέλζεζε γηα ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο ζρνιηθήο αμηνιφγεζεο θαη
βαζκνινγίαο, επαλεξρφκαζηε ζην αθεηεξηαθφ εξψηεκα, αλ ε ζπλεθηίκεζε παξαγφλησλ
άζρεησλ κε ηελ καζεηηθή επίδνζε γηα ηε δηαηχπσζε ησλ αμηνινγηθψλ θξίζεσλ ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ είλαη ζεκηηέο ή αλ απηέο ζπληζηνχλ δηνιίζζεζε πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο
αμηνιφγεζεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ.
Ζ παηδαγσγηθή ρξήζε ηεο αμηνιφγεζεο, φπσο γίλεηαη θαλεξφ απφ ηα παξαπάλσ, έξρεηαη ζε
πιήξε αληίζεζε κε ηελ θνηλσληθή ηεο ρξήζε. Παηδαγσγηθά ε αμηνιφγεζε απνβιέπεη, πξέπεη
λα απνβιέπεη, ζηελ σθέιεηα ηνπ καζεηή, ηνπ θάζε καζεηή. Γλσξίδνπκε φκσο φηη ε
βαζκνινγία κπνξεί λα είλαη θίλεηξν γηα ηνλ θαιφ καζεηή είλαη φκσο αληηθίλεηξν γηα ηνλ
θαθφ. Απηφ κπνξεί λα δεκηνπξγεί πξφβιεκα ζηελ παηδαγσγηθή, απνηειεί φκσο βαζηθφ
ζπζηαηηθφ ηεο ινγηθήο ηεο αμηνθξαηίαο ηελ νπνία ζηεξίδεη ην ζρνιείν. Δίλαη ε ινγηθή ησλ
ραξηζκαηηθψλ, θαη απφ ηε θχζε ηνπο ηθαλψλ, αλζξψπσλ πνπ έρνπλ απέλαληί ηνπο αηάιαληνπο
θαη ιηγφηεξν ηθαλνχο. Δίλαη ε ινγηθή πνπ ζέιεη ε αλχςσζε ελφο αλζξψπνπ λα ζηεξίδεηαη θαη
λα πξνυπνζέηεη ηελ θαηαβαξάζξσζε ελφο άιινπ, είλαη ε ινγηθή ηνπ αηνκηθηζκνχ θαη ηνπ
αληαγσληζκνχ.
Γηα λα κπνξέζεη φκσο λα γίλεη νκαιά ην πέξαζκα απφ ηελ παηδαγσγηθή ινγηθή ζηελ
αληαγσληζηηθή ινγηθή ηεο θνηλσλίαο, γηα λα κπνξέζεη λα ζπκβηβαζηεί ε ζεηηθφηεηα ηεο
παηδαγσγηθήο πξνζέγγηζεο κε ηελ σκφηεηα ηεο θνηλσληθήο επηινγήο, ρξεηάδεηαη ε
παηδαγσγηθή λα κπνιηαζηεί κε ηε ινγηθή ηεο αηνκηθήο επζχλεο ηνπ καζεηή, πνπ ζα
ιεηηνπξγήζεη σο γέθπξα γηα ηηο δχν θαη‟ αξρήλ αζπκβίβαζηεο ινγηθέο. Ο ρακειφο βαζκφο
έηζη κεηαηξέπεηαη, φζν θαη αλ δελ νκνινγείηαη, ζε έλα είδνο ηηκσξίαο γηα ηε κε θαηαβνιή
ησλ απαηηνχκελσλ πξνζπαζεηψλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ καζεηή ή σο ε θπζηθή «αληακνηβή»
ελφο αηφκνπ πνπ ππνιείπεηαη ζε ηθαλφηεηεο. Με άιια ιφγηα, ε αλαγλψξηζε ηεο ζεκαζίαο ησλ
θνηλσληθψλ παξαγφλησλ σο πξνζδηνξηζηηθψλ ησλ επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ κε παξάιιειε
δηαηήξεζε ησλ δηαδηθαζηψλ αμηνιφγεζεο ηεο καζεηηθήο επίδνζεο, νδεγεί, εθ ησλ
πξαγκάησλ, ζε κηα ζεσξεηηθή εμνπδεηέξσζε ησλ παξαγφλησλ απηψλ, πνπ εμαθνινπζνχλ
πξαθηηθά λα δξνπλ αλελφριεηνη, παξάγνληαο απνηειέζκαηα. Ζ πξνζέγγηζε απηή, παξά ηελ
θνηλσληθή ηεο επαηζζεζία θαη ηηο θαιέο πξνζέζεηο ηεο, ζπκβάιιεη ζηελ «ελνρνπνίεζε ηνπ
ζχκαηνο», αθνχ, ηη άιιν κέλεη πέξα απφ ηελ αηνκηθή επζχλε, αλ αθαηξέζνπκε (κέζσ ηνπ
ζπλππνινγηζκνχ ησλ επηδξάζεσλ ηνπο) ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, θνηλσληθνχο θαη
νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο; Δίλαη απηή ε ινγηθή ζηήξηγκα ηεο ηδενινγίαο ηεο αμηνθξαηίαο. Ο
θνηλφο ηφπνο ζηηο δχν απηέο ινγηθέο είλαη φηη ε αληζφηεηα νθείιεηαη ζηηο δηαθνξέο
ηθαλνηήησλ θαη θαηαβνιήο πξνζπαζεηψλ απφ ηελ πιεπξά ησλ αηφκσλ.
Σελ θξηηηθή καο απηή ζα ζπκπιεξψζνπκε κε έλα ζρφιην ζην πξαθηηθφ κέξνο ηεο
εθαξκνγήο ηεο παξαπάλσ ινγηθήο. Καηαξρήλ, ηίζεηαη ην δήηεκα: ε ζπλεθηίκεζε απηψλ ησλ
παξαγφλησλ πψο κπνξεί λα δηαθνξνπνηήζεη ηε βαζκνινγία; Πψο ζα κπνξνχζε λα εθηηκεζεί
ην βάξνο θαζελφο απ‟ απηνχο θαη πψο απηφ ζα κπνξνχζε λα απνδνζεί βαζκνινγηθά; Δπηπιένλ
δελ απμάλνληαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηα ήδε ππάξρνληα κεγάια πεξηζψξηα βαζκνινγηθήο
απζαηξεζίαο; Σέινο, κηα ηέηνηα ινγηθή, πνπ πξηκνδνηεί ηνπο θνηλσληθά ή εθπαηδεπηηθά
κεηνλεθηνχληεο καζεηέο, απνηειεί ηελ άιιε φςε κηαο ινγηθήο αθαίξεζεο κνλάδσλ απφ ηνπο
θνηλσληθά, νηθνγελεηαθά, εθπαηδεπηηθά πξνλνκηνχρνπο καζεηέο, γηα λα κείλεη ην θαζαξφ
θνκκάηη ηεο πξνζσπηθήο ηνπο ζπκκεηνρήο ζηελ επίδνζε. Με ηνλ ηξφπν φκσο απηφ,
κπαίλνπκε ζην ρψξν ηνπ επηξάπεινπ, ελψ πξνβάιιεη ην εξψηεκα: κα αλ αθαηξέζνπκε φια
απηά, ηη άιιν κέλεη; Μέλεη γπκλφ ην βηνινγηθφ, ε γελεηηθή πξνηθνδφηεζε; Καη γηαηί πξέπεη λα
ηε κεηξήζνπκε; Γηα ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο ρξήζεηο; Μα ηφηε, γηαηί δε κέλνπκε ζην ηειηθφ
148
απνηέιεζκα πνπ είλαη ην ζπγθεθξηκέλν άηνκν κε ηα δηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά θαη πνηφηεηεο
θαηάιιειεο ή κε γηα θάπνηεο θνηλσληθέο ρξήζεηο;
Μήπσο επνκέλσο κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε ζηνρεχεη ζηελ πθαξπαγή ζπλαίλεζεο,
επηδηψθνληαο ηε δηάζσζε ηνπ ππξήλα ηεο αμηνθξαηηθήο ηδενινγίαο; Αξθεί λα θαληαζηνχκε
ηελ ππνζεηηθή εθείλε πεξίπησζε πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εθηηκεζνχλ φιεο νη επηδξάζεηο πνπ
αλαθέξακε θαη πνπ θάπνηνο απφ ηνπο καζεηέο κε πνιχ ρακειέο επηδφζεηο ζα ειάκβαλε
ζεκαληηθά πςειφηεξε βαζκνινγία απφ ηνπο άιινπο. Πνηα ζα ήηαλ ε αμία κηαο ηέηνηαο
κέηξεζεο, πέξα απφ ην λα δείμεη πφζν άηπρνο είλαη απηφο ν καζεηήο; Θα κπνξνχζε πνηέ λα
έρεη πηζαλφηεηεο επηθξάηεζεο έλα ηέηνην ζχζηεκα αμηνιφγεζεο; Πφζν ε αλαγλψξηζε φηη δελ
επζχλεηαη ν ίδηνο ν καζεηήο γηα ηηο ρακειέο επηδφζεηο ηνπ κπνξεί λα αιιάμεη ην γεγνλφο ησλ
ρακειψλ επηδφζεσλ; Δπηπιένλ, έλα ηέηνην ζχζηεκα αμηνιφγεζεο δελ παχεη λα είλαη ζχζηεκα
αμηνιφγεζεο επηδφζεσλ θαη γίλεηαη ζχζηεκα αμηνιφγεζεο ηθαλνηήησλ ή πξνζσπηθνηήησλ;
Κιείλνληαο ην ζέκα απηφ πξέπεη λα επηζεκάλνπκε πσο ν ππξήλαο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ
έρεη ε πξφηαζε ηεο ζπλεθηίκεζεο ησλ θνηλσληθψλ ή άιισλ επηβαξχλζεσλ ηνπ καζεηή είλαη
φηη ππνιακβάλεη ηελ επίδξαζε θάζε παξάγνληα σο δηαθξηηή, κεηξήζηκε θαη θπξίσο
αλεμάξηεηε απφ ηηο ππφινηπεο παξακέηξνπο. Αληηκεησπίδεη ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηηο
ηθαλφηεηεο ζαλ έλα ζπλνλζχιεπκα μερσξηζηψλ ηκεκάησλ κε δηαθνξεηηθή πξνέιεπζε θαη φρη
σο ην απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο, ζπγρψλεπζεο θαη αιιεινδηείζδπζεο ηνπ ελφο κέζα
ζην άιιν. Ο καζεηήο, φκσο, φπσο θάζε αλζξψπηλε χπαξμε είλαη κία ζπλνιηθή βην-ςπρν-
θνηλσληθή νληφηεηα, ηα ζπζηαηηθά ηεο νπνίαο κφλν γηα αλαιπηηθνχο ιφγνπο κπνξνχλ λα
δηαρσξίδνληαη.
7.1.2. Είδη αξιολόγηζηρ ηηρ επίδοζηρ ηων μαθηηών

Σα δηάθνξα είδε αμηνιφγεζεο ζχκθσλα κε ηνλ Bloom θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ δηαθξίλνληαη
ζηηο εμήο θαηεγνξίεο264:
1. Αξρηθή ή δηαγλσζηηθή αμηνιφγεζε. Πξφθεηηαη γηα εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο θαη δηαδηθαζίεο
αμηνιφγεζεο πνπ απνβιέπνπλ ζηε δηαπίζησζε ηνπ επηπέδνπ ησλ γλψζεσλ ησλ καζεηψλ,
πξνθεηκέλνπ λα εθαξκνζηεί ζηε ζπλέρεηα έλα πξφγξακκα δηδαζθαιίαο θαηάιιειν γηα ηνπο
καζεηέο απηνχο, είηε ζην ζχλνιφ ηνπο είηε ρσξηζκέλνπο ζε νκάδεο. Υξήζηκε κνξθή
αμηνιφγεζεο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ πξσηνέξρνληαη ζε επαθή κε κία ηάμε, ή γηα ηελ
εθαξκνγή εμαηνκηθεπκέλεο δηδαζθαιίαο, εθαξκφδεηαη ήδε ζην ειιεληθφ ζρνιείν ζηηο μέλεο
γιψζζεο, γηα λα ρσξηζηνχλ νη καζεηέο ζε επίπεδα αξραξίσλ θαη πξνρσξεκέλσλ.
2. Γηακνξθσηηθή – ζηαδηαθή αμηνιφγεζε. Έρεη βαζηθά πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα ζρεηηθά κε
ηελ πνξεία ηνπ καζεηή, κε ην βαζκφ επίηεπμεο ησλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ θαη κε ηελ πηζαλή
θαηά ζπλέπεηα αιιαγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ή ηεο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.
Παηδαγσγηθά βέβαηα απηή ε κνξθή αμηνιφγεζεο είλαη αλαπφζπαζην ηκήκα ηεο φιεο
καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη φρη απιά έλαο ηξφπνο θαηάηαμεο ησλ καζεηψλ θαηά βαζκφ
επίδνζεο.
3. Σειηθή ή ζπλνιηθή αμηνιφγεζε. Πξφθεηηαη γηα ηελ αζξνηζηηθή αμηνιφγεζε θαη εθθξάδεη ην
βαζκφ επίηεπμεο ηνπ ηειηθνχ καζεζηαθνχ ζηφρνπ, σο απνηέιεζκα βέβαηα ηεο θαηάθηεζεο
φισλ ησλ επηκέξνπο ελδηάκεζσλ ζηφρσλ.
264
Καζζσηάθεο, Μ. Η. (2003) Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει. 25
149
7.2. ΟΗ ΔΞΔΣΑ΢ΔΗ΢
Γηα λα κπνξέζεη λα γίλεη εθηίκεζε ηεο επίδνζεο ελφο καζεηή ζε έλα κάζεκα απαηηνχληαη
πιεξνθνξίεο. Απηέο νη πιεξνθνξίεο απνθηψληαη απφ ηηο εμεηάζεηο. Οη δηάθνξεο κνξθέο
εμέηαζεο κπνξεί λα είλαη επίζεκεο (ηππηθέο) ή αλεπίζεκεο (άηππεο). Οη επίζεκεο κνξθέο
εμέηαζεο είλαη θπξίσο: 1νλ) νη γξαπηέο εμεηάζεηο ζην ηέινο ηνπ ηξηκήλνπ, ηεηξακήλνπ,
εμακήλνπ ή έηνπο, 2νλ) νη πξνθνξηθέο εμεηάζεηο, φηαλ ζπλήζσο πεξηβάιινληαη έλα ηππηθφ θαη
ζπλνδεχνληαη θαλεξά απφ βαζκνινγία, θαη 3νλ) ηα πξφρεηξα δηαγσλίζκαηα. Οη αλεπίζεκεο
κνξθέο εμέηαζεο αλαθέξνληαη ζηελ εηθφλα πνπ απνθνκίδεη ν εθπαηδεπηηθφο απφ ηελ
θαζεκεξηλή ηνπ επαθή κε ηνπο καζεηέο, απφ εξσηήζεηο πνπ απεπζχλεη ζηελ ηάμε νιφθιεξε ή
θαη πξνζσπηθά ζε θάπνηνπο καζεηέο, απφ ηε ζπλνιηθφηεξε ζπκκεηνρή (πνζνηηθή θαη
πνηνηηθή) ηνπ καζεηή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ηηο ηπρφλ πξσηνβνπιίεο πνπ ζα πάξεη,
ην βαζκφ αληαπφθξηζήο ηνπ ζε δηάθνξεο εξγαζίεο θιπ.
7.2.1. Δίδε εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ
Οη εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο δηαθξίλνληαη ζε265:

1. Γξαπηέο – πξνθνξηθέο
2. Καζεκεξηλέο, δηκεληαίεο, ηξηκεληαίεο, εμακεληαίεο, εηήζηεο
3. Δηζαγσγηθέο, ηκεκαηηθέο, θαηαηαθηήξηεο, απνιπηήξηεο, πηπρηαθέο (ζθνπφο)
4. Αηνκηθέο – νκαδηθέο
5. Δζληθήο θιίκαθαο, ηνπηθέο, ελδνζρνιηθέο
6. Δμεηάζεηο – δηαγσληζκνχο
Θα δνχκε αλαιπηηθφηεξα ηελ πξψηε δηάθξηζε ζε πξνθνξηθέο θαη γξαπηέο εμεηάζεηο. Σφζν νη
γξαπηέο φζν θαη νη πξνθνξηθέο κπνξεί λα έρνπλ επίζεκν ραξαθηήξα ή αλεπίζεκν. ΢ηα
πιενλεθηήκαηα ησλ πξνθνξηθψλ εμεηάζεσλ είλαη φηη κπνξεί λα δνζνχλ δηεπθξηλήζεηο, φηαλ
δελ έρεη γίλεη θαηαλνεηή ε εξψηεζε, κπνξνχλ επίζεο λα πεξηνξίζνπλ ην άγρνο κε ηελ
θαηάιιειε ζηάζε απφ ηελ πιεπξά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη λα θαιιηεξγήζνπλ ηελ
«απνθιίλνπζα λφεζε ησλ καζεηψλ θαη ηελ θξηηηθή ζθέςε»266. Σα πιενλεθηήκαηά ηνπο είλαη
φκσο παξάιιεια θαη ηα κεηνλεθηήκαηά ηνπο. Οη αδέμηνη ρεηξηζκνί ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ή ε
παιηνκνδίηηθε εμέηαζε κε ρξήζε ηνπ θαηαιφγνπ κπνξεί λα απμήζνπλ ην άγρνο θαη ηελ
αγσλία ησλ παηδηψλ. Δμάιινπ ε δπλαηφηεηα λα δηαθνξνπνηνχληαη νη ζπλζήθεο εμέηαζεο θαηά
καζεηή, κε δηεπθξηλήζεηο, δεκηνπξγεί ζπλζήθεο αλνκνηνκνξθίαο ζηνλ έιεγρν ησλ γλψζεσλ.
Αλάινγα πξνβιήκαηα αλνκνηνκνξθίαο πξνθαινχλ θαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ κνηξαία
αληαιιάζζνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνθνξηθήο εμέηαζεο. Δίλαη θαλεξφ φηη νη πξνθνξηθέο
εμεηάζεηο έρνπλ εληνλφηεξν ην ζηνηρείν ηνπ ππνθεηκεληζκνχ θαη ηεο απζαηξεζίαο. Απηφ είλαη
αθφκε εληνλφηεξν ζηηο αλεπίζεκεο πξνθνξηθέο εμεηάζεηο, δηφηη ζε απηέο είλαη αθφκε
ιηγφηεξν ζπλεηδεηή ε παξείζθξεζε ηνπ ππνθεηκεληθνχ παξάγνληα (πξνζσπηθή ζπκπάζεηα ή
αληηπάζεηα, δηαζέζεηο ηεο ζηηγκήο, θιπ.).
Μεηνλεθηνχλ θαηά ζπλέπεηα ζε αμηνπηζηία βαζκνινγίαο, αθνχ απηή κπνξεί λα
δηαθνξνπνηείηαη, φηαλ γίλεηαη απφ άιια πξφζσπα ή αθφκε θαη απφ ην ίδην, θαη ζε
αληηθεηκεληθφηεηα, αθνχ ηα θξηηήξηα αιιά θαη ε θξίζε είλαη εληειψο ππνθεηκεληθά. Ο
πεξηνξηζκέλνο, εμάιινπ, θαηά θαλφλα, ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζηελ πξνθνξηθή εμέηαζε
κνηξαία νδεγεί ζε δηεξεχλεζε ηεο θαηνρήο πεξηνξηζκέλνπ ηκήκαηνο ηεο γλψζεο, εγείξεη
επνκέλσο θαη δεηήκαηα εγθπξφηεηαο ηεο εμέηαζεο.
265
266
150
Γηα ηηο γξαπηέο εμεηάζεηο ηζρχνπλ βέβαηα ηα αληίζεηα. Δμαζθαιίδνπλ κεγαιχηεξε

εγθπξφηεηα, αμηνπηζηία θαη αληηθεηκεληθφηεηα αιιά θαη ζπλζήθεο νκνηφκνξθεο γηα ηνπο
εμεηαδφκελνπο θαη πεξηνξηζκφ ηνπ άγρνπο θαη ηεο αγσλίαο ζην πξηλ απφ ηελ εμέηαζε
δηάζηεκα θαη ζηα πξψηα ιεπηά ηεο εμέηαζεο, επηηξέπνληαο έηζη λα απνδψζνπλ θαιχηεξα νη
καζεηέο κε απμεκέλν ζπληειεζηή άγρνπο. Βέβαηα ππάξρνπλ καζεηέο πνπ κπνξνχλ λα
απνδψζνπλ θαιχηεξα πξνθνξηθά. Δμάιινπ πνιινί ζεσξνχλ φηη ε δπλαηφηεηα δηεπθξηλήζεσλ
πνπ δίλεη ε πξνθνξηθή εμέηαζε δελ είλαη κεηνλέθηεκα αιιά πιενλέθηεκα. ΋ια απηά φκσο
είλαη δεηήκαηα αληηκεησπίζηκα κε ηηο θαηάιιειεο νξγαλσηηθέο ξπζκίζεηο θαη ηελ αληίζηνηρε
εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ ηερλνθξαηηθή εθπαίδεπζε πνπ αλαπηχζζεηαη ζηε βάζε ηεο
αληηκεηψπηζεο ηέηνησλ ηερληθψλ πξνβιεκάησλ κπνξεί λα αληηκεησπίζεη ηηο αδπλακίεο ησλ
εμεηάζεσλ θαη λα ηηο θάλεη αληηθεηκεληθέο, αμηφπηζηεο θαη έγθπξεο. Απηφ πνπ δελ κπνξεί λα
θάλεη, είλαη λα αζρνιεζεί κε ηνλ ηχπν ηνπ αλζξψπνπ πνπ δεκηνπξγεί απηή ε εθπαίδεπζε,
αθνχ ζεσξεί φηη απηφ βξίζθεηαη έμσ απφ ηηο αξκνδηφηεηέο ηεο.
7.2.2. Δμεηαζηηθέο κέζνδνη θαη ηερληθέο
Οη ρξεζηκνπνηνχκελεο εμεηαζηηθέο κέζνδνη θαη ηερληθέο θαηαηάζζνληαη ζπλήζσο ζηηο εμήο

βαζηθέο θαηεγνξίεο267:
1. Γνθηκαζίεο πνπ απαηηνχλ ειεχζεξεο απαληήζεηο απφ ηνλ εμεηαδφκελν

Τπάξρνπλ δχν εηδψλ εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο κε ειεχζεξε απάληεζε:
1α. Γνθηκαζίεο ηχπνπ δνθηκίνπ
Απηέο νη εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο ζεσξνχληαη φηη εθθξάδνπλ ηελ πιένλ πξνζσπηθή απφδνζε
ηεο γλψζεο. Πξάγκαηη νη δπλαηφηεηεο πνπ έρεη απηή ε κνξθή δνθηκαζίαο επηηξέπνπλ θάηη
ηέηνην. Πξέπεη πάλησο λα δηαθξίλνπκε απηέο ηηο δπλαηφηεηεο απφ ηελ εθαξκνγή ζηελ πξάμε
απηήο ηεο κνξθήο δνθηκαζίαο, ηνπιάρηζηνλ φπσο εθαξκφζηεθε ζην παξειζφλ ζην ειιεληθφ
ζρνιείν, φηαλ απνηεινχζε ην ζπλψλπκν ηεο «παπαγαιίαο» θαη απνζηήζηζεο.
1β. Δξσηήζεηο ζχληνκεο απάληεζεο
2. Σεζη επίδνζεο αληηθεηκεληθνχ ηχπνπ

Πξφθεηηαη γηα εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο ησλ νπνίσλ νη εξσηήζεηο είλαη θιεηζηνχ ηχπνπ,
επηδέρνληαη κία κφλν απάληεζε σο ζσζηή, έηζη ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη κεγαιχηεξε
αληηθεηκεληθφηεηα, εγθπξφηεηα θαη αμηνπηζηία ζηε βαζκνιφγεζε. Οη εξσηήζεηο ζε απηά ηα
ηεζη είλαη ηεο κνξθήο ζχληνκεο απάληεζεο, κε απάληεζε ηνπ ηχπνπ ΝΑΗ ή ΟΥΗ, ή κε ζσζηή
απάληεζε κία θαη κνλαδηθή θξάζε. Αθφκε νη εξσηήζεηο ηεο κνξθήο ΢σζηφ – Λάζνο, νη
εξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο θαη νη εξσηήζεηο ζπλδπαζκνχ. Σα ηεζη απηά δηαθξίλνληαη ζε:
2α. Με ζηαζκηζκέλα
Σεζη δειαδή θαηαζθεπαζκέλα απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, γηα λα ειέγμεη ην βαζκφ επίηεπμεο ηνπ
δηδαθηηθνχ ζηφρνπ.
2β. ΢ηαζκηζκέλα
Απηά έρνπλ δνζεί ζε αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ηνπ πιεζπζκνχ, ζηνλ νπνίν απεπζχλνληαη, γηα
λα δηαηππσζνχλ νη αλαγθαίνη «θαλφλεο ή γλψκνλεο» (λφξκεο), κε βάζε ηνπο νπνίνπο ζα
γίλεηαη ε θαηάηαμε ησλ αηφκσλ, ζηα νπνία ζα δίδεηαη κειινληηθά ην ηεζη. Σα ζηαζκηζκέλα
ηεζη απαληνχλ ζην ζχγρξνλν θνηλσληθφ αίηεκα γηα αληηθεηκεληθφηεηα, εγθπξφηεηα,
αμηνπηζηία. Σαπηφρξνλα εμαζθαιίδνπλ ηνπο φξνπο κηαο θνηλσληθά απνδεθηήο θνηλσληθήο
επηιεθηηθφηεηαο ησλ εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ, κηα ρξεζηηθφηεηα κε θνηλσληθή ζπλαίλεζε.
267
151
3. Μηθηή κέζνδνο
Δξσηήζεηο αληηθεηκεληθνχ ηχπνπ θαη ειεχζεξεο (πξνζσπηθήο) απάληεζεο. Πξφθεηηαη γηα ηελ
παηδαγσγηθή απάληεζε ζηηο αηηηάζεηο, αθελφο γηα έιιεηςε αληηθεηκεληθφηεηαο ζηηο
δνθηκαζίεο ηχπνπ δνθηκίνπ, θαη γηα απζηεξή ηππνπνίεζε αθεηέξνπ, ζηηο δνθηκαζίεο
αληηθεηκεληθνχ ηχπνπ (ηππνπνίεζε, πνπ δελ επηηξέπεη ηελ θαιιηέξγεηα εξεπλεηηθνχ, θξηηηθνχ
θαη λεσηεξηζηηθνχ πλεχκαηνο ζηνπο καζεηέο).
7.2.3. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά κηαο θαιήο αμηνιφγεζεο268
1. Δγθπξφηεηα (validity): φηαλ κηα εμέηαζε ειέγρεη πξαγκαηηθά απηφ πνπ επηδηψθεη λα
ειέγμεη θαη κε πφζε αθξίβεηα ην θάλεη. Διέγρεη, γηα παξάδεηγκα, ηελ θξηηηθή
ηθαλφηεηα πνπ επηδηψθεη, ή κήπσο ε εμέηαζε έρεη ηέηνηα κνξθή ψζηε λα ειέγρεηαη
θπξίσο ε κλεκνληθή; Ή, αθφκε, ειέγρεη ηελ αθνκνίσζε ηεο χιεο ζε φιε ηεο ηελ
έθηαζε ή έλα κηθξφ κφλν ηκήκα ηεο; Κιπ.
2. Αμηνπηζηία (reliability): αλαθέξεηαη ζηε ζπλέπεηα κηαο εμέηαζεο. ΋ηαλ δειαδή
επαλαιακβαλφκελε ζε δηαθνξεηηθνχο ρξφλνπο αιιά θάησ απφ ηηο ίδηεο ζπλζήθεο δίλεη
ηα ίδηα ή πνιχ παξαπιήζηα απνηειέζκαηα. Ζ αμηνπηζηία αλαθέξεηαη ηδηαίηεξα ζηα
απνηειέζκαηα θαη φρη ζηελ ίδηα ηελ εμέηαζε. Δπνκέλσο ε βαζκνινγία είλαη πνπ
ελδηαθέξεη. Ζ αμηνπηζηία κηαο εμέηαζεο κπνξεί λα ειεγρζεί κε ηε βαζκνιφγεζε ελφο
γξαπηνχ απφ ηνλ ίδην θξηηή ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο.
3. Αληηθεηκεληθφηεηα (objectivity): φηαλ ηα απνηειέζκαηά ηεο δελ επεξεάδνληαη απφ
παξάγνληεο άιινπο δηάθνξνπο ηεο επίδνζεο. ΋ηαλ κε άιια ιφγηα ειαρηζηνπνηείηαη ε
ππνθεηκεληθή θξίζε. Απηφ κπνξεί ζε έλα βαζκφ λα επηηεπρζεί κε ζαθή θαζνξηζκφ
θξηηεξίσλ βαζκνινγίαο θαη λα δηαπηζησζεί, φηαλ ε βαζκνιφγεζε ελφο γξαπηνχ απφ
πνιινχο θξηηέο νδεγεί ζε ίδηα ή πνιχ παξαπιήζηα απνηειέζκαηα. Μηα βαζκνινγία
είλαη αληηθεηκεληθή, φηαλ ηα θξηηήξηα είλαη ζαθή θαη ζπγθεθξηκέλα, ίδηαο βαξχηεηαο
θαη θνηλά γηα φινπο ηνπο καζεηέο θαη δελ επεξεάδνληαη απφ άιινπο ελδνγελείο ή
εμσγελείο παξάγνληεο, φπσο ε θφπσζε, ε δηάζεζε, ε πξνηίκεζε, ην θχιν, ν ρξφλνο
δηφξζσζεο, νη ζπλζήθεο βαζκνινγίαο θιπ.
4. Υξεζηηθφηεηα (usability): Ζ ρξεζηηθφηεηα αλαθέξεηαη ζε δεηήκαηα απφ ηελ
θαηαιιειφηεηα ησλ ζπλζεθψλ ηεο εμέηαζεο (αλ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα, φηαλ
δίδεηαη ζηνπο καζεηέο ή φρη), θαη ηελ επθνιία βαζκνιφγεζεο, κέρξη ηηο δπλαηφηεηεο
πνπ ππάξρνπλ γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο.
5. Γηαθξηηφηεηα: Αλ δειαδή είλαη ηθαλή λα δηαθξίλεη ηνπο ηθαλφηεξνπο απφ ηνπο
ιηγφηεξν ηθαλνχο, αλ έρεη δειαδή δηαθξηηηθή ηθαλφηεηα. Απηή βέβαηα ε ηδηφηεηα
απαηηείηαη ζηηο εμεηάζεηο επηινγήο.
6. Πξαθηηθφηεηα θαη νηθνλνκία: Πφζν εχθνιε δειαδή είλαη ζηε ρξήζε ηεο ηφζν γηα
ηνπο εθπαηδεπηέο φζν θαη γηα ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, πφζν ρξφλν θαη πξνζσπηθφ
απαηηεί θ.ι.π.
268
Βι. Αζαλαζίνπ, Λ. (1994) Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν … φ. π. – Ingenkamp, K.
(1993) Δγρεηξίδην Παηδαγσγηθήο Γηαγλσζηηθήο, κηθξ. Λεπη. Κνπηζνχθε, εθδ. νίθνο αδειθ. Κπξηαθίδε,
Θεζζαινλίθε. – Καζζσηάθεο, Μ. Η. (2003) Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ … φ. π. – Φξάγθνο, Υξ.
(2004) Φπρνπαηδαγσγηθή … φ. π.
152
7.2.4. Οη δηδαθηηθνί ζηφρνη
Οη εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο θαη ε αμηνιφγεζε γεληθφηεξα ζπλδένληαη κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ

ησλ γεληθφηεξσλ ζθνπψλ θαη ησλ εηδηθφηεξσλ ζηφρσλ ηεο δηδαζθαιίαο. Απηφ είλαη βαζηθφ
αίηεκα ησλ ζπκπεξηθνξηζηψλ, ήδε απφ ην 1921 κε ηνλ Thorndike, πνπ βξήθε βέβαηα ηελ
νινθιεξσκέλε ηνπ έθθξαζε ζηελ Πξνγξακκαηηζκέλε Γηδαζθαιία ηνπ Skinner. Απηφ ην
ζπκπεξηθνξηθφ αίηεκα βξίζθεηαη πίζσ απφ ηα «λέα» αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ε θαηάξηηζε
ησλ νπνίσλ αλαηίζεηαη ζε «ηερλνιφγνπο ηεο δηδαζθαιίαο»269, νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ λα
γεθπξψζνπλ ην ράζκα αλάκεζα ζηελ επίζεκε ζεσξία θαη ζηε δηδαθηηθή πξάμε. Πξνέθπςε
έηζη ην «curriculum», ε λέα κνξθή αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, πνπ είλαη φπσο αλαθέξεη ν Π.
Γ. Ξσρέιιεο, «έλα ζχλνιν πξνγξακκαηηζκέλσλ δηδαθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ή εκπεηξηψλ
κάζεζεο γηα ηελ επίηεπμε νξηζκέλσλ αιιαγψλ ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή»270. Οη
δηδαθηηθνί ζηφρνη είλαη κε απφιπηε ζρεδφλ ζαθήλεηα θαζνξηζκέλνη ζε απηά ηα αλαιπηηθά
πξνγξάκκαηα «θαη έηζη ην ηη επηδηψθεη θάζε θνξά ε δηδαζθαιία είλαη κε ζαθήλεηα θαη
αθξίβεηα θαζνξηζκέλν θαη κάιηζηα θαηά ελφηεηεο ηεο χιεο πνπ πξνβιέπεηαη λα δηδαρηεί.
Κάζε επηκέξνπο ζηφρνο εληάζζεηαη ζ‟ έλα γεληθφηεξν ζθνπφ πνπ ζπληζηά θαη ηνλ ηειηθφ
ζθνπφ ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ θάζε καζήκαηνο»271. Με ηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο αζρνιήζεθε
ηδηαίηεξα ν B. S. Bloom θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ, νη νπνίνη ηνπο θαηέηαμαλ ζε ηξεηο ηνκείο. Ζ
ηαμηλφκεζε ησλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ θαη ππνζηφρσλ θαηά ηνκέα, φπσο έγηλε απφ ηνλ Bloom
αλαθέξεηαη ζηε ζπλέρεηα:272
Α. ΓΝΧ΢ΣΗΚΟ΢ ΣΟΜΔΑ΢
1. Γλψζε (γλψζε επηκέξνπο δεδνκέλσλ, γλψζε κέζσλ θαη κεζφδσλ πνπ επηηξέπνπλ ηε
ρξεζηκνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ, γλψζε αθεξεκέλσλ ελλνηψλ θαη γεληθψλ αξρψλ)
2. Καηαλφεζε (κεηάθξαζε – κεηαηξνπή, εξκελεία, πξνέθηαζε ή επέθηαζε)
3. Δθαξκνγή
4. Αλάιπζε (αλάιπζε ζηνηρείσλ, αλάιπζε ζρέζεσλ, αλάιπζε νξγαλσηηθψλ αξρψλ)
5. ΢χλζεζε (παξαγσγή πξνζσπηθνχ έξγνπ, παξαγσγή ελφο ζρεδίνπ ελέξγεηαο, παξαγσγή
ελφο ζπλφινπ αθεξεκέλσλ ζρέζεσλ)
6. Αμηνιφγεζε (αμηνιφγεζε κε βάζε εζσηεξηθά θξηηήξηα, αμηνιφγεζε κε βάζε εμσηεξηθά
θξηηήξηα)
Β. ΢ΤΝΑΗ΢ΘΖΜΑΣΗΚΟ΢ ΣΟΜΔΑ΢
1. Πξφζιεςε [ζπλεηδεηνπνίεζε, δεθηηθφηεηα, εθιεθηηθφηεηα (κε θαηεπζπλφκελε πξνζνρή)]
2. Αληαπφθξηζε (ζπγθαηάζεζε, ζέιεζε πξνο αληαπφθξηζε, ηθαλνπνίεζε απφ ηελ
αληαπφθξηζε)
3. Δθηίκεζε αμηψλ (απνδνρή κηαο αμίαο, πξνηίκεζε κηαο αμίαο, δέζκεπζε ζε κηα αμία
4. Οξγάλσζε αμηψλ (ελλνηνπνίεζε αμηψλ, νξγάλσζε ελφο ζπζηήκαηνο αμηψλ)
5. Υαξαθηεξηζκφο κε βάζε έλα ζχζηεκα αμηψλ (γελίθεπζε, γεληθφο ραξαθηεξηζκφο)
Γ. ΦΤΥΟΚΗΝΖΣΗΚΟ΢ ΣΟΜΔΑ΢
1. Αληαλαθιαζηηθέο θηλήζεηο
2. Βαζηθέο ζεκειηαθέο θηλήζεηο
269
Αβδαιή, Α., Οη βαζκνί είλαη αλαγθαίνη; Δθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1989
270
Αβδαιή, Α., Οη βαζκνί είλαη αλαγθαίνη; … φ. π., ζει. 99
271
272
Καζζσηάθεο, Μ. Η. (2003) Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει. 117-143
153
3. Αληηιεπηηθέο δεμηφηεηεο [θηλαηζζεηηθή δηάθξηζε (θηλήζεηο γηα ηελ εμαζθάιηζε

ηζνξξνπίαο), νπηηθή δηάθξηζε, αθνπζηηθή δηάθξηζε, απηηθή δηάθξηζε, ζπγρξνληζκέλεο
θηλεηηθέο δεμηφηεηεο]
4. Φπζηθέο ηθαλφηεηεο
5. Κηλήζεηο δεμηφηεηαο
6. Κηλεηηθή επηθνηλσλία
΋πσο είλαη εχθνιν λα αληηιεθζεί θαλείο, νη παξαπάλσ θαηεγνξίεο θαη ππνθαηεγνξίεο

ζηφρσλ ζξπκκαηίδνπλ ηελ ελφηεηα ηνπ πξνζψπνπ, παξνπζηάδνληαο ηνλ άλζξσπν ζαλ έλα
κεράλεκα πνπ απνηειείηαη απφ επηκέξνπο δνκέο, ιίγν – πνιχ αλεμάξηεηεο κεηαμχ ηνπο. ΢ε
ζπλζήθεο αθξαίαο θνηλσληθήο αιινηξίσζεο, έλα ζρνιείν πνπ αληηιακβάλεηαη κε απηφλ ηνλ
ηξφπν ην καζεηή ζπκβάιιεη, ζην κέηξν πνπ ηνπ αλαινγεί, ζηε καδνπνίεζε θαη
πξαγκνπνίεζή ηνπ.
7.2.5. Απφ ην παξαδνζηαθφ ζην ζχγρξνλν κνληέιν αμηνιφγεζεο ηεο καζεηηθήο επίδνζεο
Σν ζεκεξηλφ ζρνιείν βξίζθεηαη ζα ιέγακε ζηε κεηάβαζε απφ ηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν
ιεηηνπξγίαο ζε έλαλ ζχγρξνλν. Σν παξαδνζηαθφ ζρνιείν απφ πιεπξάο βαζκνινγίαο
ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλν ππνθεηκεληζκφ θαη θαηά ζπλέπεηα απζαηξεζία ζηελ αμηνιφγεζε
ηνπ καζεηή. Πξφθεηηαη βέβαηα γηα κία απφ ηηο εθδειψζεηο ηνπ δαζθαινθεληξηθνχ θαη
ζπλήζσο απηαξρηθνχ ραξαθηήξα ηνπ παξαδνζηαθνχ ζρνιείνπ. ΢ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν ε
βαζκνινγία γίλεηαη θπξίσο ζηε βάζε ηεο θνηλσληθήο λφξκαο αλαθνξάο. Ο βαζκφο εθθξάδεη
πεξηζζφηεξν ηε ζρέζε πνπ έρεη ην επίπεδν ησλ γλψζεσλ ηνπ καζεηή κε ην επίπεδν γλψζεσλ
ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ. Αο δνχκε φκσο αλαιπηηθφηεξα πνχ νθείιεηαη θαη πψο εθδειψλεηαη ε
ππνθεηκεληθφηεηα ζηε βαζκνινγία.
΢ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν θάζε εθπαηδεπηηθφο έρεη ην δηθφ ηνπ «κνληέιν» αμηνιφγεζεο273
πνπ έρεη δηακνξθσζεί απφ ηηο πξνζσπηθέο ηνπ εκπεηξίεο θαη ηδηνξξπζκίεο, απφ ηα πξφηππα
ησλ δαζθάισλ πνπ είρε ν ίδηνο θαη απφ ηε ζπλνιηθή ηνπ πξνζσπηθφηεηα. Μεγάιε εμάιινπ
επίδξαζε έρεη θαη ε κέζε επίδνζε ησλ καζεηψλ πνπ έρεη βαζκνινγήζεη ν ίδηνο. Ζ επίδξαζε
δε απηή είλαη ζπρλά κε ζπλεηδεηή.. ΢ε άιιεο πάιη πεξηπηψζεηο απηφ γίλεηαη ζπλεηδεηά.
Πνιινί εθπαηδεπηηθνί, ζπλεηδεηά, θαζνξίδνπλ ην κέζν βαζκφ ζε κηα ηάμε θαη δηαζπείξνπλ
ζηε ζπλέρεηα ηνπο βαζκνχο γχξσ απφ απηφλ.
Άιια ζηνηρεία πνπ επεξεάδνπλ ηε βαζκνινγία είλαη ε εκθάληζε ηνπ γξαπηνχ, ηδηαίηεξα ε
θαιιηγξαθία, ε ζεηξά δηνξζψζεσο – έρεη ζεκαζία αλ ηα ακέζσο πξνεγνχκελα γξαπηά ήηαλ
θαιχηεξα ε ρεηξφηεξα, θαζψο θαη ν βαζκφο θφπσζεο απφ ηνλ αξηζκφ ησλ γξαπηψλ πνπ έρεη
δηνξζψζεη, ε ζπλεηδεηή ή αζπλείδεηε ζπκπάζεηα ή αληηπάζεηα πξνο ην βαζκνινγνχκελν
άηνκν, ε θνηλσληθή ηνπ πξνέιεπζε, ε ζπκπεξηθνξά ηνπ, ην θχιν ηνπ, νη θξίζεηο άιισλ
θαζεγεηψλ. Ζ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε αθφκα ηνπ εμεηαζηή, ε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ,
πξνζσπηθά ή νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα κπνξεί λα παίμνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν.
Σν θχιν εμάιινπ ηφζν ηνπ εμεηαδφκελνπ φζν θαη ηνπ εμεηαζηή παίδνπλ θάπνην ξφιν. Σα
θνξίηζηα βαζκνινγνχληαη ηφζν απφ ηνπο άληξεο φζν θαη απφ ηηο γπλαίθεο επηεηθέζηεξα. Χο
πξνο ην θχιν θαη ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ βαζκνινγεηψλ θαίλεηαη φηη επηεηθέζηεξεο
είλαη νη γπλαίθεο θαη κάιηζηα νη έγγακεο, ελψ απζηεξφηεξνη νη έγγακνη άληξεο ρσξίο παηδηά.
Σέινο ε αζάθεηα ηνπ ηη επηδηψθεηαη λα δηδαρζεί θαη ηη λα ειεγρζεί θαηά ηελ εμέηαζε επηηείλεη
ηε ζχγρπζε θαη ηε δηάζηαζε ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο ζηε βαζκνινγία.
273
Καζζσηάθεο, Μ. Η. (2003) Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει. 63 - 69
154
Ο Λ. Αζαλαζίνπ αλαθέξεη σο ρξεζηκνπνηνχκελα θξηηήξηα274 γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο

καζεηηθήο επίδνζεο εθ κέξνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηα εμήο:
- πνζφηεηα γλψζεσλ πνπ έρεη ν καζεηήο
- επρέξεηα ζηελ πξνθνξηθή ή γξαπηή επίδεημε απηψλ
- πηζηφηεηα απφδνζεο απηψλ
- ε θαζεκεξηλή ζπκκεηνρή ζην κάζεκα
- ην ελδηαθέξνλ πνπ δείρλεη ν καζεηήο
- ε πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεη γηα ην κάζεκα
- ε αληαπφθξηζή ηνπ ζηηο εληνιέο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα εξγαζία ζην ζπίηη
- ε επίδνζή ηνπ θαη ζε άιια καζήκαηα
- ε άπνςε πνπ έρνπλ νη άιινη εθπαηδεπηηθνί
- ε ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή πξνο ηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ
- ην θχιν ηνπ καζεηή
- νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ηνπ καζεηή κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ
- νη πξνζδνθίεο πνπ έρεη απφ ηνλ ζπγθεθξηκέλν καζεηή
- νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κε ηνπο γνλείο ηνπ καζεηή
- ε θνηλσληθή ζέζε ησλ γνλέσλ
Σν ζχγρξνλν ζρνιείν είλαη ην ηερλνθξαηηθφ ζρνιείν. Ζ αλάγθε γηα αληηθεηκεληθφηεξεο

εμεηάζεηο, αλάγθε πνπ πξνέθπςε απφ ηελ θνηλσλία ησλ 2/3 πνπ ηείλεη λα δηακνξθσζεί θαη ε
νπνία είλαη εμ‟ νξηζκνχ κηα θνηλσλία απνθιεηζκνχ, νδήγεζε ζηα ζηαζκηζκέλα ηεζη, ζηα
νπνία ε θνηλσληθή λφξκα αλαθνξάο έρεη κεηαηνπηζηεί απφ ην επίπεδν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο ζε
εζληθφ επίπεδν θαη ζηηο εμσηεξηθέο εμεηάζεηο, πνπ επίζεο δηεμάγνληαη κε θνηλά, ζε εζληθή
θιίκαθα, ζέκαηα, κε θνηλά βαζκνινγηθά θξηηήξηα, κε αλαθνξά ζε πξαγκαηνθεληξηθέο
λφξκεο ζηε βάζε αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ λένπ ηχπνπ, κε απζηεξά θαζνξηζκέλε δηδαθηέα
χιε θαη δηδαθηηθνχο ζηφρνπο. Πεξηζζφηεξα γηα ην ηερλνθξαηηθά νξγαλσκέλν ζρνιείν ζα
δνχκε παξαθάησ ζην θεθάιαην γηα ην ζεκεξηλφ ζρνιείν. Δδψ ζα ζπκπιεξψζνπκε κφλν φηη ν
P. Street αλαθέξεη πσο «ην αθαδεκατθφ νξζνινγηθφ κνληέιν ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο
παξέρεη έλα ζψκα γλψζεο, δηακεξηζκαηνπνηεκέλν ζε μερσξηζηά ζέκαηα, επεηδή, φπσο ιέεη ν
Print, „ε θχξηα ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιηθνχ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο είλαη λα εληζρχζεη ηηο
δηαλνεηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ αηφκσλ ζε εθείλεο ηηο γλσζηηθέο πεξηνρέο πνπ αμίδνπλ
πεξηζζφηεξν λα κειεηεζνχλ‟. Καζψο απηφ είλαη ην κνληέιν, θαηαιήγεη ν Street, ζην νπνίν
βαζίδεηαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, κπνξεί θαλείο λα ζπκπεξάλεη φηη νη ζηφρνη ησλ
επηδφζεσλ (ζε ζρέζε κε ηνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο) είλαη νη ππέξηαηνη»275.
274
275
Street, P., The role of motivation on the academic achievement of gifted secondary students, Gifted Education
International, v. 15, n. 2, pp. 164-177, 2001
155
7.3. Ζ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ
7.3.1. ΢πζηήκαηα βαζκνινγίαο
Σα γλσζηφηεξα ζπζηήκαηα βαζκνινγίαο είλαη ηα εμήο276:

Α. Ζ εθαηνζηηαία θιίκαθα βαζκνινγίαο (πνζνζηά)
Β. Ζ αξηζκεηηθή θιίκαθα (1-10 ή 1-20 θ.ν.θ.)
Γ. Ζ ρξήζε γξακκάησλ (Α, Β, Γ, Γ, Δ ή Α, Β, Γ)
Γ. Ζ ρξήζε πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζκψλ Άξηζηα, Πνιχ Καιά, Καιά, Μέηξηα, θ. ν. θ. )
Δ. Ζ έλδεημε κφλν Πέηπρεο – Απέηπρεο (Pass – Fail)
΢η. Ζ ρξήζε αλαιπηηθψλ πηλάθσλ κε ζαθή πξνζδηνξηζκφ ησλ ζηφρσλ θάζε καζήκαηνο
(check list of objectives)
Ε. Ζ ρξήζε αλαιπηηθψλ επηζηνιψλ πξνο ηνπο γνλείο
Ζ. Ζ ρξήζε ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ γηα ιεπηνκεξή θαηαγξαθή ηεο επίδνζεο
Θ. ΢πλδπαζκφο δχν ή πεξηζζφηεξσλ ζπζηεκάησλ
Η. Έρεη ηέινο ππνζηεξηρηεί φηη είλαη θαιχηεξα λα δίλνληαη πνιινί βαζκνί, ψζηε λα
απνδίδεηαη εηθφλα φρη κφλν ησλ γλψζεσλ, δεμηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή ζε έλα
κάζεκα, αιιά θαη ηεο θαζεκεξηλήο ή κε ζπκκεηνρήο ηνπ, ηεο αληαπφθξηζήο ηνπ ζηηο εληνιέο
ηνπ ζρνιείνπ, ηνπ αξηζκνχ ησλ απνπζηψλ ηνπ ζην κάζεκα θ.ι.π. Απηή ε πξφηαζε ζηεξίδεηαη
ζηε ινγηθή φηη, φπσο ιέεη ν Λ. Αζαλαζίνπ, ε επίδνζε ζε έλα κάζεκα είλαη ζπλάξηεζε
πνιιψλ παξαγφλησλ, απαηηεί ζπληνληζκφ ελεξγεηψλ ζε πνηθίινπο ηνκείο θαη αμηνπνίεζε
πνηθίισλ παξακέηξσλ. Γηα ηνπο παξαπάλσ εμάιινπ ιφγνπο, δελ έρεη λφεκα ε ζπκπχθλσζε
ησλ παξαπάλσ παξακέηξσλ ζε έλα βαζκφ, αιιά πξέπεη ε θάζε παξάκεηξνο λα εθηηκάηαη
ρσξηζηά.
Παξαθνινπζψληαο φιε απηή ηελ πξνζπάζεηα ησλ εηδηθψλ λα ειέγμνπλ, θαηαγξάςνπλ θαη
αμηνπνηήζνπλ ηα δεδνκέλα ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ, δελ κπνξεί θαλείο παξά λα θέξεη ζην
λνπ ηνπ ηηο επηζεκάλζεηο ηνπ Michel Foucault γηα ηελ πνιηηηθή ηερλνινγία πνπ απφ ην 16ν
αηψλα θαη κεηά εθαξκφδεηαη ζηηο θνηλσλίεο καο, ζηα πιαίζηα κηαο επηρείξεζεο θνηλσληθήο
νξζνπεδηθήο277. Ο Foucault επηρείξεζε λα δηεξεπλήζεη ηε ζρέζε ηεο εμνπζίαο κε ηε γλψζε
πεξηγξάθνληαο ηε ζηαδηαθή, πιελ φκσο νινέλα επεθηεηλφκελε, δηαδηθαζία πεηζάξρεζεο ησλ
αλζξψπσλ, κε ηε βνήζεηα ηεο γλψζεο πνπ ηίζεηαη ζηελ ππεξεζία ηεο εμνπζίαο. Ζ ρξήζε ηεο
γλψζεο εμνξζνινγίδεη ηηο κεζφδνπο θαη θάλεη ηελ εμνπζία απνηειεζκαηηθφηεξε ζηνλ έιεγρν
θαη ηελ επηηήξεζε ησλ αλζξψπσλ θαη ηελ «θαλνληθνπνίεζε» ησλ ζπκπεξηθνξψλ ηνπο. ΢ηε
ζεψξεζε ηνπ Foucault ε εμνπζία δελ είλαη ζπγθεληξσκέλε ζε θάπνηνπο κφλν κεραληζκνχο,
φπσο ην θξάηνο, αιιά δηάρπηε ζε πιήζνο θνηλσληθψλ θνξέσλ, γεγνλφο πνπ, φπσο
επηζεκαίλεη ν Νέζησξ Κνπξάθεο278, απφ ηε κία αλαγλσξίδεη ηε δπλαηφηεηα αληίζηαζεο ζε
δηάθνξεο νκάδεο πέξα απφ ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο, φπσο π.ρ. νη πνιίηεο απέλαληη ζηε δηνίθεζε,
ή ηα παηδηά απέλαληη ζηνπο γνλείο, απφ ηελ άιιε φκσο νδεγεί ζην αδηέμνδν, αθνχ «νη ζρέζεηο
εμνπζίαο είλαη αλαπφζπαζηεο κε θάζε κνξθή θνηλσλίαο». Βαζηθή πάλησο αδπλακία ηνπ
έξγνπ ηνπ Foucault, ζχκθσλα κε ηνλ Ν. Κνπξάθε είλαη φηη «πνπζελά ζην έξγν ηνπ δελ
276
277
Φνπθψ, Μ., Δπηηήξεζε θαη ηηκσξία. Ζ γέλλεζε ηεο θπιαθήο, κηθξ. Καίηε Υαηδεδήκνπ – Ηνπιηέηηα Ράιιε,
εθδ Ράππα, Αζήλα 1989
278
Κνπξάθεο, Ν., Δπίκεηξν „ Σν πξφβιεκα ηεο πνηληθήο θαηαζηνιήο ζην έξγν ηνπ Μηζέι Φνπθψ‟, ζην Φνπθψ,
Μ., Δπηηήξεζε θαη ηηκσξία. Ζ γέλλεζε ηεο θπιαθήο, κηθξ. Καίηε Υαηδεδήκνπ – Ηνπιηέηηα Ράιιε, εθδ Ράππα,
Αζήλα 1989, ζει. 413-427
156
ππάξρεη θάπνηα ζαθήο εμήγεζε γηα ηνπο παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζηε δηακφξθσζε ηεο
ζχγρξνλεο “πεηζαξρηθήο” θνηλσλίαο …».
΢ην ζεκείν απηφ ρξήζηκν είλαη λα επηζεκάλνπκε ηηο νκνηφηεηεο κε ηελ θξηηηθή ζεσξία ηεο
«΢ρνιήο ηεο Φξαγθθνχξηεο». Ο „εξγαιεηαθφο‟ ιφγνο ηεο «΢ρνιήο ηεο Φξαγθθνχξηεο» έρεη
ηελ ίδηα ζρέζε κε ηελ εμνπζία θαη φκνηα ρεηξαγσγηθή ιεηηνπξγία κε ηε γλψζε ζην έξγν ηνπ
Foucault. Ζ δηαθνξά ηνπο βξίζθεηαη ζην βαζκφ αηζηνδνμίαο πνπ ηηο δηαθξίλεη. Παξά ηελ
απαηζηνδνμία πνπ ραξαθηεξίδεη ην έξγν ησλ πεξηζζφηεξσλ εθπξνζψπσλ ηεο, αλαθνξηθά κε
ηηο πεξηγξαθέο πνπ θάλνπλ ηεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ε «΢ρνιή ηεο
Φξαγθθνχξηεο αθήλεη έλα παξάζπξν αηζηνδνμίαο, αθνχ ζηε ζέζε ηνπ „εξγαιεηαθνχ‟ ιφγνπ
πξνηείλεη ηνλ „θξηηηθφ‟ ιφγν, θάηη βέβαηα πνπ απνπζηάδεη απφ ηνλ κεηα-δνκηζκφ ηνπ
Foucault279.
7.3.2. «Αλαγθαηφηεηα» ηεο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ280
Καηά ηνλ Μηρ. Καζζσηάθε281, ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν είλαη δεδνκέλε ζε
ηέηνην βαζκφ, πνπ ίζσο δε κπνξεί λα θαληαζηεί θαλείο ην ζρνιείν ρσξίο βαζκνινγία. Γηα
πνιινχο ε αμηνιφγεζε δηαδξακαηίδεη ζπνπδαίν ξφιν ηφζν κέζα ζην θνηλσληθφ ζχζηεκα φζν
θαη κέζα ζηελ ίδηα ηελ εθπαίδεπζε. Δπνκέλσο είλαη νπηνπηθή ή θαη κε επηζπκεηή θάζε
πξνζπάζεηα θαηάξγεζεο ηνπ ζεζκνχ ηφζν γηα ιφγνπο θνηλσληθνχο φζν θαη γηα ιφγνπο
παηδαγσγηθνχο.
Α) Ζ ρξεζηκφηεηα ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο απφ θνηλσληθή άπνςε
Απφ θάπνηνπο ππνζηεξίδεηαη ε ζέζε φηη ε ίδηα ε δσή είλαη κηα δηαξθήο εμέηαζε. Μηα
ηέηνηα άπνςε πηζηεχνπκε φηη επηδηψθεη λα απνζπάζεη ζπλαίλεζε γηα ηνπο αμηνινγηθνχο
κεραληζκνχο, κέζσ ηεο θπζηθνπνίεζήο ηνπο. Δδψ λα δηεπθξηλίζνπκε φηη ε αληίιεςε ηεο δσήο
σο εμέηαζεο είλαη αλζξψπηλε επηινγή θαη φρη θπζηθή θαηάζηαζε. Μηα ηέηνηα αληίιεςε
πεξηζζφηεξν αληαλαθιά ηελ απφιπηε θπξηαξρία ηεο άξρνπζαο ηδενινγίαο παξά ην αλζξψπηλν
πεπξσκέλν. Κάζε άλζξσπνο βέβαηα πξνβαίλεη ζε αμηνινγηθέο θξίζεηο θαη απηφ είλαη
πξνλφκην γηα ην αλζξψπηλν είδνο. Ζ αμηνιφγεζε, σο αηνκηθή ή θαη ζπιινγηθή δξαζηεξηφηεηα
θαη θξίζε ζε ζρέζε κε ηνπο φξνπο ηεο δσήο καο, είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηελ αμηνιφγεζε πνπ
έρεη ζεζκηθφ ραξαθηήξα θαη απνβιέπεη ζηνλ έιεγρν ησλ αλζξψπσλ. Χο θαηεμνρήλ αλζξψπηλν
ραξαθηεξηζηηθφ ζπλδέεηαη κε ηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα θαη ηελ αλζξψπηλε κεηαζρεκαηηζηηθή
δξαζηεξηφηεηα ζε φια ηα πεδία. Δίλαη κε άιια ιφγηα βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο αλζξψπηλεο
πξάμεο. Δίλαη φκσο θξίζηκεο ζεκαζίαο κε βάζε πνην αμηαθφ ζχζηεκα γίλεηαη ε αμηνιφγεζε
θαη, κε άιια ιφγηα, γηα πνην ζθνπφ. Μηα αμηνιφγεζε, πνπ απνβιέπεη ζηελ εμαζθάιηζε
πξνλνκίσλ γηα ηνπο ηζρπξνχο, δηαθέξεη πνιχ απφ ηελ αμηνιφγεζε πνπ απνβιέπεη ζηε
βειηίσζε ηεο δσήο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ.
Ζ αμηνιφγεζε είλαη έλα «αλαγθαίν θαθφ» ή κάιινλ κηα αλαγθαία πξαγκαηηθφηεηα, πνπ
ππάξρεη γηα ην θαιφ ηφζν ηνπ ειεγρφκελνπ αηφκνπ, φζν θαη ηεο πνιηηείαο θαη ηεο θνηλσλίαο.
Πξνζηαηεχεηαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν απφ κεηξηφηεηεο θαη αλεπάξθεηεο ζε δσηηθνχο ηνκείο
ηεο δσήο. Πξφθεηηαη βέβαηα γηα ηελ ηδενινγία ηεο αμηνθξαηίαο θαη γηα ηε θνλμηνλαιηζηηθή
λνκηκνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. Με ζπληνκία ζα επαλαιάβνπκε φηη είλαη
ηδηαίηεξα ακθίβνιν αλ νη ηθαλφηεξνη, θαη φρη νη πεξηζζφηεξν πξνλνκηνχρνη, θαηαιακβάλνπλ
279
Craib, Η. (2000) ΢χγρξνλε θνηλσληθή ζεσξία … φ.π., ζει. 437
280
Αζαλαζίνπ, Λ. (1994) Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν … φ. π.
281
157
ηηο πην ζεκαληηθέο ζέζεηο, αιιά θαη ηηο δσεξέο ελζηάζεηο πνπ κία απιή αλάιπζε ηεο έλλνηαο
ηθαλφηεηα θαη επάξθεηα κπνξεί λα πξνθαιέζεη.
Αθφκε ππνζηεξίδεηαη φηη κε ηα ζεκεξηλά ηερλνινγηθά δεδνκέλα ε δχλακε πνπ απνθηάεη
θάπνηνο κέζσ ηεο ηερληθήο θαη ηεο επηζηήκεο κπνξεί ζηα ρέξηα ελφο αλεηδίθεπηνπ λα είλαη
θαηαζηξνθηθή. Βέβαηα ε αλάγθε λα ππάξρεη έλαο θνηλσληθφο έιεγρνο ζηε ζχγρξνλε
ηερλνινγία είλαη ππαξθηή θαη δπζηπρψο δελ ππάξρεη. Γηφηη ε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη δελ είλαη
πάληα γηα ην θαιφ. Καη κφλν ηηο ηεξάζηηεο αλζξψπηλεο απψιεηεο απφ ηνπο ζχγρξνλνπο
πνιέκνπο λα αλαινγηζηνχκε, αληηιακβαλφκαζηε ηα ηεξάζηηα ειιείκκαηα ζην ζεκείν απηφ.
Απφ ηελ άιιε βέβαηα, απηφ δε ζεκαίλεη φηη πξέπεη ν φπνηνο αδαήο λα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί
ηελ ηερλνινγία, ρσξίο πηζηνπνίεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ απφ θάπνην θξαηηθφ θνξέα, ηδηαίηεξα
ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε ρξήζε απηή κπνξεί λα είλαη επηθίλδπλε γηα ηνλ ίδην ή γηα ηνπο άιινπο.
Απηφ φκσο δελ κπνξεί θαη δελ πξέπεη λα είλαη επζχλε ηνπ ζρνιείνπ.
Ο M. Reuchlin282 ζεσξεί φηη ε ζεκαζία πνπ έρεη απνθηήζεη ε κφξθσζε ζην ζχγρξνλν
θφζκν, σο παξάγνληαο θνηλσληθήο δηαθνξνπνίεζεο ησλ αλζξψπσλ, θάλεη αλαγθαία ηελ
αηνκηθή αμηνιφγεζε απφ ηα ζρνιεία θαη γεληθφηεξα ηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα. Αλ ηελ
αμηνιφγεζε δελ ηελ έθαλαλ ηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, απηή ζα γηλφηαλ, πηζηεχεη, απφ ηνπο
θαηαλαισηέο ηεο κφξθσζεο, κε ηξφπν θαζφινπ ηθαλνπνηεηηθφ ηφζν γηα ηνπο εθπαηδεπηέο φζν
θαη γηα ηνπο εθπαηδεπφκελνπο. Δπηπιένλ απηή ε αμηνιφγεζε, έηζη φπσο ζα γηλφηαλ, κνηξαία
ζα επεξέαδε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο εθπαίδεπζεο. Απηέο βέβαηα νη παξαηεξήζεηο έξρνληαη
λα εληζρχζνπλ ηελ πεπνίζεζε φηη ε εθπαηδεπηηθή αιιαγή δελ κπνξεί παξά λα ζπλνδεχεηαη
απφ επξχηεξεο θνηλσληθέο αιιαγέο, αιιηψο είλαη θαηαδηθαζκέλε.
Αλαθέξεηαη283, ηέινο, φηη ππάξρεη δηθαηνινγεκέλν ελδηαθέξνλ θαη απαίηεζε ηα κεγάια
πνζά πνπ δαπαλψληαη γηα ηελ εθπαίδεπζε λα πηάλνπλ ηφπν. Κπβέξλεζε, άιινη νξγαληζκνί
φπσο ηξάπεδεο θαη δηεζλείο πηζησηηθνί νξγαληζκνί, αιιά θαη νη πνιίηεο ζε πνιιέο ρψξεο
δεηνχλ κε απαηηεηηθφ ηξφπν απνηειέζκαηα αληάμηα ησλ πνζψλ πνπ δαπαλψληαη. Δπεηδή
βέβαηα θαλείο δελ ηζρπξίδεηαη φηη πξέπεη λα πάςνπλ νη άλζξσπνη λα κνξθψλνληαη θαη λα
καζαίλνπλ, απηφ πνπ κπνξεί θαλείο λα παξαηεξήζεη είλαη φηη νη παξαπάλσ αλεζπρίεο θνξέσλ
θαη πνιηηψλ νθείινληαη ζε ζχγρπζε πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ ηαχηηζε ηεο αμηνιφγεζεο κε ηε
κάζεζε. Τπάξρεη επξχηαηα δηαδεδνκέλε ε πεπνίζεζε φηη ε κάζεζε είλαη απνηέιεζκα ηεο
βαζκνινγηθήο πίεζεο θαη ε πςειή πνηφηεηα ζπλέπεηα ηνπ βαζκνινγηθνχ αληαγσληζκνχ.
Πξφθεηηαη βέβαηα γηα ηελ αληίιεςε κηαο εθπαίδεπζεο πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηηο αλάγθεο ηεο
αγνξάο πνπ αληηκεησπίδεη ηφζν ηε κάζεζε φζν θαη ην καζεηή κε εκπνξεπκαηηθνχο φξνπο.
Β) Ζ ρξεζηκφηεηα ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο απφ παηδαγσγηθή άπνςε
Οη παηδαγσγηθνί ιφγνη ζηνπο νπνίνπο εληνπίδεηαη ε αμία ηεο βαζκνινγίαο κπνξνχλ λα

θαηαηαγνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο:
1. Λεηηνπξγνχλ σο ηζρπξά θίλεηξα.

- Κεληξίδνπλ ην ελδηαθέξνλ γηα ζπζηεκαηηθή απφθηεζε γλψζεσλ θαη πςειφηεξεο
επηδφζεηο.
- Δπηβξαβεχνπλ ηελ πξνζπάζεηα, ηελ ελζαξξχλνπλ θαη ηελ εληζρχνπλ
- Πνιινί ηζρπξίδνληαη φηη αλ θαηαξγνχληαλ νη βαζκνί θαλέλαο ζρεδφλ καζεηήο δε ζα
κειεηνχζε ζην ζρνιείν, ηα καζήκαηα ηνπιάρηζηνλ πνπ δε ζπκπαζεί.
282
283
158
- Δμάιινπ ην γφεηξν πνπ ζπλνδεχεη κηα θαιή βαζκνινγία – αθνχ γεληθά πηζηεχεηαη
φηη νη βαζκνί εθθξάδνπλ γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο κπνξεί λα απνηειέζεη πξφζζεην
παξάγνληα θηλήηξνπ γηα ελαζρφιεζε κε ηα καζήκαηα.
2. Γίλνπλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο

- Δλεκεξψλνπλ ηνπ καζεηέο θαη ηνπο γνλείο ηνπο γηα ηηο ηθαλφηεηεο θαη αδπλακίεο.
- Ζ αμηνιφγεζε πξνζθέξεη ζε θάζε καζεηή ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ
θαη επαγγεικαηηθφ ηνπ πξνζαλαηνιηζκφ. Δδψ βέβαηα πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε φηη
είλαη ε άιιε φςε ηεο θνηλσληθήο επηινγήο πνπ γίλεηαη απζφξκεηα θαη κε ηελ
πξνζσπηθή ζπλεξγαζία ηνπ καζεηή.
- Γίλεη ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα ην επίπεδν ησλ γλψζεσλ ησλ
καζεηψλ ηνπ, γηα ηα απνηειέζκαηα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ, γηα αηνκηθέο δπζθνιίεο
κάζεζεο, πξνυπφζεζε γηα εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία.
- Μπνξεί λα ζεσξεζεί σο πξφβιεςε γηα κειινληηθή επηηπρία, ηδηαίηεξα δε ζηελ
ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Απηφ ηζρχεη πεξηζζφηεξν γηα ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε
πνπ ν κέζνο φξνο ηεο βαζκνινγίαο ζπλάγεηαη απφ ηηο εθηηκήζεηο πνιιψλ θαζεγεηψλ.
Απηή φκσο ε δηάζηαζε πξέπεη λα ζεσξείηαη ηδηαίηεξα επηθίλδπλε, αθνχ ππάξρεη ν
γλσζηφο θίλδπλνο ηεο «απηφ-εθπιεξνχκελεο πξνθεηείαο», ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε
εζθαικέλε εθηίκεζε κηαο θαηάζηαζεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ελέξγεηεο πνπ ζα
θαηαιήμνπλ ζηελ επαιήζεπζε ηεο αξρηθά εζθαικέλεο εθηίκεζεο284. ΢ηελ πεξίπησζε
επνκέλσο ηνπ ζρνιείνπ ε πξφβιεςε ηεο εθπαηδεπηηθήο ή επαγγεικαηηθήο πνξείαο
ελφο καζεηή, απφ θνξείο κάιηζηα θχξνπο θαη εμνπζίαο φπσο είλαη νη θαζεγεηέο,
κπνξεί λα γίλεη ε αηηία κηαο ηέηνηαο πνξείαο θαη λα πξνθαιέζεη απηφ πνπ πξνέβιεςε
ζην βαζκφ πνπ ην άηνκν ζα αξρίζεη λα ζπκπεξηθέξεηαη ζεσξψληαο δεδνκέλε ηελ
πνξεία απηή. Ζ αληαπφθξηζε βέβαηα ηνπ θαινχ καζεηή ζηηο ζεηηθέο πξνβιέςεηο
κπνξεί λα είλαη γηα ην θαιφ ηνπ, αιιά νη ζπλέπεηεο ησλ αξλεηηθψλ πξνβιέςεσλ γηα
ηνλ «θαθφ», κπνξεί λα είλαη αξλεηηθά θαζνξηζηηθέο.
- Αθφκε επηηξέπεη ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθψλ κε ηελ πηζαλή αλάγθε
αλαζεψξεζεο ησλ αλαιπηηθψλ ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ.
- Μπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηαηηζηηθά γηα πνηθίινπο ζθνπνχο. Μπνξνχλ λα γίλνπλ,
γηα παξάδεηγκα, ζπγθξίζεηο καζεηψλ, νκάδσλ καζεηψλ, ζρνιείσλ θιπ. γηα εμαγσγή
ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε δηαθφξσλ παξαγφλησλ ζηελ απφδνζε ησλ
καζεηψλ.
284
Σζανχζεο, Γ. Γ., Υξεζηηθφ ιεμηθφ θνηλσληνινγίαο, εθδ, Gutenberg, Αζήλα 1984
159
7.3.3. Αδπλακίεο ηεο καζεηηθήο αμηνιφγεζεο285
Σηο αδπλακίεο ηεο αμηνιφγεζεο ηεο καζεηηθήο επίδνζεο ζα θαηαηάμνπκε ζηηο παξαθάησ
θαηεγνξίεο:
1. Αδπλακίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο επηηπρεκέλεο αμηνιφγεζεο

- Σα ζπζηήκαηα βαζκνινγίαο πάζρνπλ γεληθά απφ έιιεηςε εγθπξφηεηαο, αμηνπηζηίαο
θαη αληηθεηκεληθφηεηαο.
- Απνηεινχλ ππνθεηκεληθέο ελδείμεηο, πνπ φρη κφλν δε δίλνπλ αζθαιείο πιεξνθνξίεο
γηα ηθαλφηεηα θαη γλψζεηο, αιιά δελ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νχηε θαλ γηα
ζπγθξίζεηο.
- Σν λφεκα ησλ βαζκψλ πνηθίιιεη απφ ζρνιείν ζε ζρνιείν θαη απφ εθπαηδεπηηθφ ζε
εθπαηδεπηηθφ. Δπνκέλσο δελ κπνξεί θαλείο λα ηνπο ρξεζηκνπνηήζεη κε εκπηζηνζχλε.
- Δπεξεάδνληαη απφ πνηθίινπο εμσγελείο παξάγνληεο, φπσο ην θχιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
θαη ηνπ καζεηή, ηηο πξνζδνθίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απφ ην καζεηή, ηηο δηαπξνζσπηθέο
ζρέζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ, ηελ θνηλσληθή ζέζε ησλ γνλέσλ, ηελ θνηλσληθή
πίεζε απφ κεξηθνχο γνλείο θιπ.
- Ζ ζπλεθηίκεζε ησλ επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ ηφζν ζην ίδην κάζεκα φζν θαη ζην
ζχλνιν ησλ καζεκάησλ πνπ δηδάζθνληαη ζην ζρνιείν νδεγεί ζε πνηθίιεο
παξαλνήζεηο, θαηαζηξέθεη ηελ πξαγκαηηθή εηθφλα ηνπ καζεηή θαη νδεγεί ζε
αλεπίηξεπηεο ζπγθξίζεηο. Βαζκνί απφ δηαθνξεηηθνχο θαζεγεηέο, ζε δηαθνξεηηθά
καζήκαηα, κε δηαθνξεηηθά θξηηήξηα δελ κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ.
- Οη βαζκνί δελ απνηεινχλ ζίγνπξν πξνγλσζηηθφ κέζνλ. Γελ κπνξνχλ λα πξνβιέςνπλ
ηε κειινληηθή εμέιημε θαη ζηαδηνδξνκία θαη κάιηζηα ελφο αηφκνπ πνπ είλαη ζε θάζε
πξνζσπηθήο εμέιημεο. Καη φρη κφλνλ απηφ αιιά κπνξεί λα έρνπλ ηδηαίηεξα δπζκελείο
επηπηψζεηο, φπσο εμεγήζακε παξαπάλσ, φηαλ γίλεη κηα ηέηνηα ρξήζε ηνπο.
2. Αξλεηηθέο ςπρνινγηθέο ζπλέπεηεο

- Μεηψλνπλ ην αίζζεκα απηνεθηίκεζεο θαη απηνπεπνίζεζεο, ηδηαίηεξα ζηνπο
ρακειφβαζκνπο καζεηέο, θαη ηνπο δεκηνπξγνχλ αηζζήκαηα θαησηεξφηεηαο.
- Βάδνπλ ηακπέια ζηνπο καζεηέο. Βαζηθφ ζηνηρείν ηεο απηνεηθφλαο θάζε καζεηή είλαη
ε ζέζε πνπ έρεη κέζα ζηε βαζκνινγηθή ηεξαξρία ηνπ ζρνιείνπ.
- Γεκηνπξγνχλ άγρνο, αγσλία, θφβν, ερζξφηεηα, αλεληηκφηεηα.
- Έρνπλ θεηηρηθφ ραξαθηήξα. Σνπο απνδίδνληαη ηδηφηεηεο πνπ δελ έρνπλ. Δλψ δείρλνπλ
ηε ζρνιηθή επίδνζε, ζην βαζκφ βέβαηα πνπ θάηη ηέηνην επηηπγράλεηαη, ζπρλά
εξκελεχνληαη απφ ηνλ θφζκν σο απνδείμεηο ηνπ πφζν θαιφο ή πφζν θαθφο είλαη έλαο
καζεηήο ζπλνιηθά απφ άπνςε ηθαλνηήησλ θαη πξνζσπηθήο αμίαο.
- Μπνξεί λα νδεγήζνπλ αθφκα θαη ζε πνιχ δπζάξεζηεο πξάμεηο (απφπεηξεο
απηνθηνλίαο, απηνθηνλίεο θιπ).
3. Αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηε κάζεζε θαη ζηελ φιε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία

- ΢πάληα νη βαζκνί ζρεηίδνληαη κε ηνπο ζθνπνχο ηεο κάζεζεο.
- Οδεγνχλ ζε παζεηηθή κάζεζε. Οη καζεηέο αζρνινχληαη δειαδή κε ηελ επίδνζε θαη
φρη κε ηε δεκηνπξγηθή θαη θξηηηθή κάζεζε.
- Ο θφβνο ηνπ ρακεινχ βαζκνχ θαηαζηξέθεη ηελ έκθπηε πεξηέξγεηα γηα κάζεζε θαη
δξάζε.
285
Αζαλαζίνπ, Λ. (1994) Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν … φ. π.
160
- Δληζρχνπλ θαη επηβξαβεχνπλ θαη‟ εμνρήλ ηε κλήκε θαη άιιεο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο
ρακεινχ βαζκνχ (π.ρ. θαηαλφεζε). Τςειέο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο, φπσο ε αλάιπζε, ε
ζχλζεζε, ε αμηνινγηθή θξίζε, δελ θαιιηεξγνχληαη.
- Γε ιεηηνπξγνχλ σο θίλεηξα γηα κάζεζε, ηδηαίηεξα ζηνπο ρακειφβαζκνπο. Γηα ηελ
αθξίβεηα, ην ζχζηεκα απηφ αλαθπθιψλεη ηελ θαηάζηαζε, θαζψο ε πςειή
βαζκνινγία ελζαξξχλεη ηνλ «θαιφ» καζεηή παξσζψληαο ηνλ λα γίλεη θαιχηεξνο,
ελψ ιεηηνπξγεί αξλεηηθά γηα ηνλ «θαθφ» καζεηή286. Δίλαη πνιχ γλσζηέο, εμάιινπ,
νη ζπλέπεηεο πνπ έρνπλ νη πξνζδνθίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία θαη πφζν απηέο επεξεάδνπλ ην απνηέιεζκα. Πξφθεηηαη γηα ην θαηλφκελν
ηεο απηνεθπιεξνχκελεο πξνθεηείαο, ζην νπνίν ήδε αλαθεξζήθακε παξαπάλσ θαη ην
νπνίν κειέηεζαλ ήδε απφ ην 1972 νη Rosenthal R. θαη Jacobson L. ζηε κειέηε ηνπο
«Ο Ππγκαιίσλ κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε»287. Πιήζνο εξεπλψλ έρνπλ επηβεβαηψζεη ηελ
ηδηαίηεξε ζεκαζία απηνχ ηνπ κεραληζκνχ γηα ηελ πνξεία ηνπ καζεηή ζην ζρνιείν. H
Marie Duru-Bellat, ζε κειέηε ηεο ην 1990, έδεημε ηηο επηπηψζεηο πνπ έρνπλ νη
αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ηθαλφηεηεο ησλ δχν θχισλ ζηε ζρεηηθή
απνηπρία ησλ θνξηηζηψλ ζηα ιεγφκελα πξαθηηθά καζήκαηα.
- Πξνζαλαηνιίδνπλ ηνπο καζεηέο ζηε βαζκνζεξία θαη φρη ζηε γλψζε. Ζ αμηνιφγεζε
σο εμσηεξηθφ θίλεηξν θαηέρεη θεληξηθφ ξφιν ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα.
΋ληαο ζην επίθεληξν ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ε αμηνιφγεζε πξνζαλαηνιίδεη
ηνπο καζεηέο θαη ηνπο ελζαξξχλεη ζηνλ αληαγσληζκφ θαη ηε βαζκνζεξία288.
- Οη ζπλέπεηεο απφ ηα παξαπάλσ είλαη ζνβαξέο: Πξψηνλ, «ε εζσηεξηθά
ελεξγνπνηεκέλε παξψζεζε ησλ καζεηψλ παξνπζηάδεη ηάζε ζπζηεκαηηθήο κείσζεο
απφ ηελ πξνζρνιηθή κέρξη θαη ηελ εθεβηθή ειηθία»289. Πξφθεηηαη γηα «ην θξπθφ
θφζηνο ησλ ακνηβψλ», ζην νπνίν νη Lepper θαη Greene αλαθέξνληαη ζην νκφηηηιν
βηβιίν ηνπο. Οη εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο ακνηβέο, φπσο είδακε θαη ζηνπο Deci &
Ryan, δε ιεηηνπξγνχλ απαξαηηήησο πξνζζεηηθά. Οη εμσηεξηθέο ακνηβέο, φηαλ
βηψλνληαη σο κέηξα ειέγρνπ ηεο ζπκπεξηθνξάο, νδεγνχλ ζε κείσζε ηνπ επηπέδνπ ησλ
εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ. Σα εζσηεξηθά θίλεηξα δελ ππνλνκεχνληαη κφλν φηαλ ηα άηνκα
παξακέλνπλ απηνπξνζδηνξηδφκελα, φηαλ δειαδή ηα εμσηεξηθά θίλεηξα έρνπλ έλα
ραξαθηήξα πεξηζζφηεξν πιεξνθνξηαθφ, παξά ειέγρνπ 290. Γεχηεξνλ, ζπλεζίδεη ν
καζεηήο ζηε δξαζηεξηφηεηα ρσξίο λφεκα, κε ηδηαίηεξα αιινηξησηηθέο ζπλέπεηεο γηα
ηε δσή ηνπ ζπλνιηθφηεξα. Πξφθεηηαη γηα βαζηθφ κεραληζκφ εζηζκνχ ζηελ
αιινηξίσζε.
- Πηέδνπλ ηνπο καζεηέο λα θάλνπλ πξάγκαηα πνπ δελ ηνπο ελδηαθέξνπλ ή δε ζέινπλ.
- Γίλνληαη ζπρλά αηηία λα κηζήζνπλ νη καζεηέο ην ζρνιείν αιιά θαη ηε κάζεζε θαη λα
απνθηήζνπλ αξλεηηθή ζηάζε γηα ην ζρνιείν, ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θιπ. Καη βέβαηα
νχηε ε κάζεζε ζπγθεθξηκέλσλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ νχηε ε κεηάδνζε αμηψλ είλαη
εθηθηή απφ έλα ζρνιείν πνπ απνζηξέθνληαη νη καζεηέο. Έξεπλα ησλ Παπαδφπνπινπ,
Αζαλαζηάδε & Γηνθξνχζε έδεημε φηη «θαιή επίδνζε ζην Γπκλάζην ζπλνδεχεηαη απφ
αβίαζηε απνδνρή ηνπ ζρνιείνπ». Αληίζεηα, «ρακειή επίδνζε ζην Γπκλάζην θαίλεηαη
286
287
Μπισλάο, Θ., Γεκεηξηάδε, Αζπ., Απφ ηελ αληζφηεηα απέλαληη ζην ζρνιείν ζηνλ απνθιεηζκφ κέζα ζηελ
ηάμε, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο,
ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ
Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ, β΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα
1999, ζει. 385-408
288
289
290
Lens, W. (1998) Ο ξφινο ηεο πξννπηηθήο ηνπ κέιινληνο ρξφλνπ … φ. π., ζει. 74
161
λα ζπκβαδίδεη κε αξλεηηθή ζηάζε πξνο ην ζρνιείν, κε κε έθθξαζε γλψκεο ή θαη κε

ηάζε εμσξατζκνχ ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο»291.
- Ο ζηηγκαηηζκφο ησλ παηδηψλ κε ρακειέο επηδφζεηο είλαη πηζαλφλ λα σζήζεη ζε
αλεπηζχκεηεο ζπκπεξηθνξέο (αηαμίεο, αλεζπρία, ελνριεηηθή ζπκπεξηθνξά ζην
κάζεκα, παξαθψιπζε ηνπ καζήκαηνο, έληαμε ζε πεξηζσξηαθέο νκάδεο κε πηζαλή
αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, επηζεηηθφηεηα θιπ.).
- Παξά ηελ ηδηαίηεξα πεξηνξηζκέλε αμία ηεο βαζκνινγίαο ζηελ φιε καζεζηαθή
δηαδηθαζία, απηή εληνχηνηο θαηέρεη θεληξηθφ ξφιν ζην ζρνιείν, κε απνηέιεζκα λα
δπζρεξαίλεη ηελ επηθνηλσλία αλάκεζα ζην ζρνιείν, ηα παηδηά θαη ηηο νηθνγέλεηέο
ηνπο (ζπγθξνχζεηο, ηδηαίηεξα φηαλ νη βαζκνί δελ είλαη νη αλακελφκελνη). Γεκηνπξγεί
εμάιινπ αληαγσληζκνχο θαη ερζξφηεηεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ.
- Μαζεηηθή δηαξξνή. Σειεπηαία αιιά ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζπλέπεηα ηεο ζρνιηθήο
απνηπρίαο θαη ηεο βαζκνινγηθήο ηεο πηζηνπνίεζεο είλαη ε εγθαηάιεηςε ηεο θνίηεζεο
απφ ηνπο καζεηέο πνπ εηζπξάηηνπλ απφξξηςε απφ ην ζρνιείν, κε πνιιαπιέο
ζπλέπεηεο.
4. Οη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ησλ ζρνιηθψλ ζπζηεκάησλ αμηνιφγεζεο. Ζ ζπκβνιή ηνπο

ζηε δεκηνπξγία ελφο ηχπνπ αλζξψπνπ θαη ζηελ θαζηέξσζε ελφο ηξφπνπ δσήο
Ζ ζρέζε θνηλσληθήο πξνέιεπζεο θαη ζρνιηθψλ επηδφζεσλ έρεη επαλεηιεκκέλα δηαπηζησζεί
θαη επηβεβαησζεί292. Ο Husén δηαηείλεηαη φηη «δελ ππάξρνπλ θπζηθέο αληζφηεηεο κπξνζηά
ζηε γλψζε, ππάξρνπλ κφλν θνηλσληθέο»293, δεδνκέλνπ φηη «ε ηζφηεηα είλαη θνηλσληθή θαη φρη
βηνινγηθή έλλνηα» θαη επνκέλσο «ε ηζφηεηα κπνξεί λα ζεσξεζεί θαη σο ην δηθαίσκα ζηε
δηαθνξεηηθή κεηαρείξηζε, ζχκθσλα κε ηηο ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ
θαζελφο» 294. Δμάιινπ ε Άλλα Φξαγθνπδάθε ππνζηεξίδεη φηη «ην ζρνιείν είλαη έηζη
θηηαγκέλν», «ψζηε λα βαζκνινγεί ηα θνηλσληθά πξνλφκηα σο θπζηθή επθπΐα»295. Οη βαζκνί
ρσξίδνπλ ηνπο καζεηέο ζε θαηεγνξίεο κε βάζε θχξηα ηα θνηλσληθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, ηα
νπνία κέζσ ησλ ζρνιηθψλ δηαδηθαζηψλ αμηνιφγεζεο κεηαηξέπνληαη ζε πξνζσπηθέο
ηθαλφηεηεο, θπζηθά ραξίζκαηα θαη αηνκηθή πξνζπάζεηα, πνπ νδεγνχλ ζηε βαζκνινγηθή
δηαθνξνπνίεζε θαη ζε φζα απηή ζπλεπάγεηαη, γηα λα θαηαιήμνπλ ζε κηα επαγγεικαηηθή θαη
θνηλσληθή ζέζε. Μηα ηέηνηα ζέζε βέβαηα είλαη ζε κεγάιν βαζκφ πξνζδηνξηζκέλε απφ ηα
αξρηθά θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ. Ζ ζρνιηθή δηάθξηζε ζε θαινχο, κέηξηνπο θαη
θαθνχο καζεηέο αληηζηνηρεί κε κεγάιε ζηαηηζηηθή απζηεξφηεηα ζηα αλψηεξα ζηξψκαηα, ζηηο
κηθξναζηηθέο θαηεγνξίεο θαη ηα κεζαία ζηξψκαηα, θαη ζηα αγξνηηθά θαη εξγαηηθά ζηξψκαηα
αληίζηνηρα296. Ζ καζεηηθή επνκέλσο αμηνιφγεζε επηιέγεη, κέζσ «θνηλσληθά νπδέηεξσλ»
δηαδηθαζηψλ (βαζκνινγίεο, εμεηάζεηο), ηνπο πξνλνκηνχρνπο γηα λα ηνπο απνδψζεη ζέζεηο πνπ
291
Παπαδφπνπινο, Ν., Αζαλαζηάδεο, Ζ., Γηνθξνχζε, Γ., „΢ρέζεηο θαζεγεηψλ-καζεηψλ: κηα εκπεηξηθή
ςπρνπαηδαγσγηθή έξεπλα‟, Σν βήκα ηωλ θνηλωληθώλ επηζηεκώλ, η. 13/ 1994, εθδ. Παπαδήζε
292
Γηα ηνλ ειιεληθφ ρψξν βιέπε: Α. Φξαγθνπδάθε «Ζ θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν», ζην Πξνβιήκαηα ηεο
ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά ΢πλεδξίνπ Ο.Η.Δ.Λ.Δ., Αζήλα 1980, Μ. Σδάλε «΢ρνιηθή επηηπρία: δήηεκα
ηαμηθήο πξνέιεπζεο θαη θνπιηνχξαο», Αζήλα 1983, Θ. Μπισλάο «Ζ αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ
κέζα απφ ηνπο ζρνιηθνχο κεραληζκνχο», β΄ έθδνζε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2004, θ.ά. Αλαιπηηθφηεξα ζηηο ζει.
579-580
293
Μπνπδάθεο, ΢., Ζ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζηε γεληθή – ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε: Πξνβιεκαηηθή, δηεζλείο
εκπεηξίεο – ηάζεηο, ζπγθξηηηθή ζεψξεζε, ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ
βαζκψλ ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην Γηεζλέο ΢πλέδξην ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε,
Αζήλα 1999, ζει. 89-105
294
Husén, T., Ζ ακθηζβήηεζε ηνπ ζρνιείνπ. Μηα ζπγθξηηηθή κειέηε γηα ην ζρνιείν θαη ην κέιινλ ηνπ ζηηο
δπηηθέο θνηλσλίεο, δεχηεξε έθδνζε, εθδ. Πξνηάζεηο, Αζήλα 1991, (ζει. 118)
295
Μπνπδάθεο, ΢. (1999) Ζ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζηε γεληθή – ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε … φ. π.
296
162
αληηζηνηρνχλ θαη αλαπαξάγνπλ ηα πξνλφκηά ηνπο θαη έηζη ζπληειεί ζηελ αλαπαξαγσγή ηεο
ηαμηθήο δηαζηξσκάησζεο ηεο θνηλσλίαο.
Ο επηιεθηηθφο, ν θαηαλεκεηηθφο θαη ν θνηλσληθά αλαπαξαγσγηθφο ξφινο ηεο ζρνιηθήο
βαζκνινγίαο ζπκπιεξψλεηαη κε ηελ ηδενινγηθή ζηήξημε πνπ πξνζθέξεη κέζσ ηεο ηδενινγίαο
ηεο αμηνθξαηίαο. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη, απφ απηή ηελ άπνςε, ε εζσηεξίθεπζε κηαο
κεηνλεθηηθήο ηαπηφηεηαο απφ κέξνπο ησλ «θαθψλ» καζεηψλ. Ζ ηδενινγία ηεο αμηνθξαηίαο
θαίλεηαη λα βαδίδεη δχν δηαθνξεηηθνχο, αιιά ζπγθιίλνληεο, δξφκνπο ζην ζρνιείν. ΋πσο
δείρλεη έξεπλα ησλ Μπισλά & Γεκεηξηάδε297, ελψ ε καζεηηθή επηηπρία απνδίδεηαη απφ ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο, κε εληππσζηαθή κάιηζηα ζπρλφηεηα, ζηελ ηθαλφηεηα θαη ην ηαιέλην ηνπ
καζεηή, ε απνηπρία απνδίδεηαη, θαηά θαλφλα, ζηελ αηνκηθή ή νηθνγελεηαθή
πξνβιεκαηηθφηεηα ηνπ παηδηνχ. Ζ έιιεηςε πξνζπάζεηαο, ελδηαθέξνληνο ή ζπγθέληξσζεο θαη
δεπηεξεπφλησο ηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα πνπ ηνπ δεκηνπξγεί κηα αδηάθνξε νηθνγέλεηα ή
δχζθνιεο νηθνγελεηαθέο θαηαζηάζεηο επζχλνληαη γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα
ηε ζρνιηθή απνηπρία. Δθθξάζεηο φπσο «ζπίξην», «θαιφ πιηθφ» γηα ηνπο θαινχο καζεηέο, ή
«δελ είλαη φηη δελ έρεη δπλαηφηεηεο, αιιά δελ πξνζπαζεί», «βξίζθεηαη ζπλερψο ζηνλ θφζκν
ηεο», «δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα», «κπνξεί αιιά δε ζέιεη» γηα ηνπο θαθνχο ζπγθιίλνπλ ζηελ
ηδενινγία ηεο αμηνθξαηίαο πνπ ζπλδπάδεη αθελφο ην ράξηζκα θαη ηελ πξνζπάζεηα. Σν
ράξηζκα βέβαηα είλαη γηα ηνπο «θαινχο» θαη ε πξνζπάζεηα γηα ηνπο άιινπο. Καη ηα δχν φκσο
απνδίδνπλ ζε αηνκηθνχο - εμσθνηλσληθνχο παξάγνληεο ηελ επηηπρία θαη απνηπρία. Δλψ φκσο
ε επηηπρία επηθαιείηαη κηα θπζηθή αλσηεξφηεηα ηθαλνηήησλ, ε απνηπρία ρξεψλεηαη ζηε
κεησκέλε έιιεηςε πξνζπαζεηψλ, κε εζηθή απαμία θαη, θαηά ζπλέπεηα, ζε πξνζσπηθή ελνρή.
Ζ ειαηησκαηηθή, επνκέλσο, ηαπηφηεηα ησλ «θαθψλ» καζεηψλ πάζρεη απφ δχν ειαηηψκαηα,
ηε θπζηθή κεηνλεμία αιιά θαη ηελ εζηθή θαησηεξφηεηα, πνπ ελνπνηνχληαη ζηελ αηνκηζηηθή
ινγηθή ηεο αμηνθξαηηθήο ηδενινγίαο.
Οη βαζκνί, εμάιινπ, ππνρξεψλνπλ ηνπο καζεηέο ζε ζπκκφξθσζε πξνο αξρέο, αμίεο θαη
πξνζδνθίεο άιισλ θαη φρη πξνο ηηο δηθέο ηνπο. ΢πκβάιινπλ έηζη ζηε δεκηνπξγία παζεηηθψλ
θαη εηεξνθαηεπζπλφκελσλ αλζξψπσλ. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο επηπηψζεηο έρνπλ νη εμεηάζεηο
θαη νη βαζκνί ζην ζχγρξνλν άλζξσπν ιφγσ ηεο εμνηθείσζήο ηνπ κε ηελ χπαξμή ηνπο απφ
πνιχ λεαξή ειηθία, ζε βαζκφ ηέηνην, ψζηε λα απνθηνχλ ην ραξαθηήξα κηαο απηνλφεηεο
θπζηθήο δηαδηθαζίαο. ΋πσο ιέεη ν Αζ. Παπάο298, «καζαίλνπλ ηα ίδηα ηα παηδηά λα
εθαξκφδνπλ αξγφηεξα ηελ ηπξαλληθή απηή αμηνιφγεζε ζηε δηθή ηνπο θνηλσλία … Δίκαζηε
δπζηπρψο ζθιάβνη ζπζηεκάησλ, πνπ θαζηεξψζεθαλ απφ ηελ πνιηηηζκέλε θνηλσλία καο, θαη
ζχκαηα εκείο νη ίδηνη πξψηα, δελ δηζηάδνπκε λα ηα εθαξκφδνπκε κε απαξέγθιηηε εκκνλή ζηα
ίδηα ηα παηδηά καο». Σν ζρνιείν, ιέεη ν I. Illich, «κπεί ηνλ λέν άλζξσπν ζ‟ έλα θφζκν φπνπ
φια κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ, αθφκε θαη ε θαληαζία θαη – γηαηί φρη – θαη ν ίδηνο ν άλζξσπνο.
Ζ πξνζσπηθή φκσο αλάπηπμε δελ είλαη κηα κεηξήζηκε νληφηεηα. … Οη άλζξσπνη πνπ
ππνθχπηνπλ ζηα κέηξα ησλ άιισλ γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο πξνζσπηθήο ηνπο αλάπηπμεο,
γξήγνξα πηνζεηνχλ ηνλ ίδην θαλφλα θαη γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο. Γελ ρξεηάδεηαη πιένλ λα
θαζνξίζνπλ νη άιινη ηε ζέζε θάπνηνπ, αιιά απηφο ν ίδηνο θαζνξίδεη ηε ζέζε ηνπ, ζηξηκψρλεη
ηνλ εαπηφ ηνπ ζηνλ ρψξν πνπ έκαζε …»299.
Ζ απιντθή αληηκεηψπηζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, σο κηαο δηαδηθαζίαο πνπ κέζα απφ
ηελ πεηζάξρεζε ηνπ καζεηή θαη κε ηελ πίεζε ηεο βαζκνινγίαο ζα κπνξέζεη ν δάζθαινο λα
«βάιεη» κέζα ζην κπαιφ ηνπ ηηο γλψζεηο πνπ ρξεηάδεηαη, δελ κπνξεί ζήκεξα λα ζηαζεί. Μφλν
ν άλζξσπνο κεραλή κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη έηζη. ΢ήκεξα πιένλ, κε ηελ ππνρψξεζε ηνπ
297
Μπισλάο, Θ., Γεκεηξηάδε, Αζπ., Απφ ηελ αληζφηεηα απέλαληη ζην ζρνιείν ζηνλ … φ. π.
298
Καζζσηάθεο, Μ. Η. (2003) Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ … φ. π., ζει 37
299
Ίιιηηο, Η. (1976) Κνηλσλία ρσξίο ζρνιεία … φ.π., ζει. 58
163
ζπκπεξηθνξηζκνχ, ηνπιάρηζηνλ ζην ζεσξεηηθφ επίπεδν, έρεη γίλεη αληηιεπηή ε ηεξάζηηα

ζεκαζία γηα ηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε ζηφρσλ απφ ηε ζπλαηζζεκαηηθή ζθαίξα: Ζ θαιιηέξγεηα
ηεο απηνπεπνίζεζεο ζην καζεηή, ε αλαγλψξηζε ηεο ρξεζηκφηεηαο ηνπ γλσζηηθνχ
αληηθεηκέλνπ, ε αλάπηπμε ελδηαθέξνληνο, πεξηέξγεηαο θαη επηκνλήο κε ηελ θαιιηέξγεηα
εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ, ε εμαζθάιηζε απνπζίαο ή έζησ ν δξαζηηθφο πεξηνξηζκφο ηεο ζρνιηθήο
θνβίαο θαη ηνπ άγρνπο απνηεινχλ θεληξηθά δεηήκαηα γηα ηε δηδαζθαιία θάζε καζήκαηνο,
αθφκε θαη απηψλ πνπ ζα κπνξνχζε θαλείο λα ζεσξήζεη πεξηζζφηεξν ηερληθήο θχζεο, φπσο
είλαη ηα καζεκαηηθά300.
Θα αλαθέξνπκε, ζην ζεκείν απηφ, κεξηθά απφ ηα ζπκπεξάζκαηα κηαο έξεπλαο πνπ
πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1989 ζε ζρνιεία ηεο Ρφδνπ γηα ηηο ζηάζεηο ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηηο
δηαδηθαζίεο ζρνιηθήο βαζκνινγίαο301.
- Οη θαθνί καζεηέο θαηά θαλφλα είλαη παηδηά κε κεησκέλε απηνεθηίκεζε, παζεηηθή
ζηάζε, κε αίζζεκα αδπλακίαο λα αληηκεησπίζνπλ ηηο απαηηήζεηο ηεο δσήο.
- Οη καζεηέο απηνί πιαηζηψλνληαη απφ πεξηβάιινλ πνπ βηψλεηαη σο απεηιεηηθφ, πνπ
είλαη αλίθαλν λα δηαβάζεη ηηο αλάγθεο θαη αγσλίεο ηνπ παηδηνχ, κε έληνλα ηηκσξεηηθφ
ραξαθηήξα ή πξνθαιψληαο αίζζεκα εζσηεξηθήο θαθνπρίαο κε ηε δεκηνπξγία ελνρψλ.
- Γνλείο αδχλακνη αδηάθνξνη, αλεπαξθείο βξίζθνληαη ζπρλά πίζσ απφ ηέηνηεο
θαηαζηάζεηο.
- Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ νθείιεηαη ζηελ θαζήισζή ηνπο ζε πξσηαξρηθέο
αλάγθεο πνπ δελ έρνπλ ηθαλνπνηεζεί.
- Ζ έιιεηςε ηθαλνπνίεζεο ηέηνησλ αλαγθψλ φπσο πξνζηαζία, βνήζεηα, αζθάιεηα,,
απηνεθηίκεζε - απνδνρή θαη αγάπε ζα κπνξνχζακε λα πξνζζέζνπκε - δελ ηνπο
επηηξέπεη λα αζρνιεζνχλ δεκηνπξγηθά κε αλάγθεο αλψηεξνπ επηπέδνπ θαηά ηελ
γλσζηή ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ ηνπ Maslow.
- Σέινο, απηά ηα παηδηά ραξαθηεξίδνληαη απφ παζεηηθφηεηα, ζηάζεηο εμάξηεζεο θαη
ππνηαγήο θαη ηάζεηο θπγήο απφ ηα πξνβιήκαηα κε νπηζζνρψξεζε - απφζπξζε απφ ην
πξφβιεκα, φρη αληηκεηψπηζή ηνπ, θαη βέβαηα κε παξάδνζε ζηε κνίξα ηνπο.
Σν ςπρνινγηθφ πνξηξαίην ηνπ θαθνχ καζεηή ζπλνςίδεηαη ζε απηφ πνπ ζα κπνξνχζε λα

ραξαθηεξηζηεί σο έλα αδχλακν «Δγψ». Ο θαθφο καζεηήο δε δξα θαη δελ αληηδξά ελεξγεηηθά
ζηα εμσηεξηθά εξεζίζκαηα, αιιά πξνζκέλεη παζεηηθά βνήζεηα απφ ηνλ απφ κεραλήο ζεφ, ελψ
ρξεζηκνπνηεί σο βαζηθνχο ακπληηθνχο κεραληζκνχο ηελ άξλεζε θαη ηελ απνκφλσζε. Οη
θαθνί καζεηέο εζεινηπθινχλ εθαξκφδνληαο ηελ ηαθηηθή ηεο ζηξνπζνθακήινπ. Σέινο, ην
θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ησλ καζεηψλ απηψλ είλαη, θαηά θαλφλα, αλαζηαιηηθφ, απεηιεηηθφ,
αλίθαλν λα δηαβάζεη ηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ.
΢ρεηηθή, κε φζα αλαθέξνληαη παξαπάλσ, είλαη θαη ε δηαπίζησζε φηη « … φζν πην ζαθείο
αληηιήςεηο έρνπλ (νη καζεηέο) γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ζην κέιινλ ηφζν ε ζρνιηθή ηνπο επίδνζε
είλαη θαιχηεξε»302.Απηφ πηζαλφηαηα ζρεηίδεηαη κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο απηνπεπνίζεζεο
300
Φηιίππνπ, Γ., Υξίζηνπ, Κ., ΢πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο, αξηζκνθνβία θαη δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ, ζην
Κατια, Μ., (επηκ) Ζ ζρνιηθή απνηπρία. Απφ ηελ «Οηθνγέλεηα» ηνπ ΢ρνιείνπ ζην «΢ρνιείν» ηεο Οηθνγέλεηαο, Γ΄
έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 75-151
301
Ξαλζάθνπ, Γ., Αλδξεαδάθεο, Ν., Κατια, Μ., Ζ ινγηθή ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο: κηα «ζπκκεηξηθή ζρέζε»
αλάκεζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν, ζην Κατια, Μ., (επηκ) Ζ ζρνιηθή απνηπρία. Απφ ηελ «Οηθνγέλεηα» ηνπ
΢ρνιείνπ ζην «΢ρνιείν» ηεο Οηθνγέλεηαο, Γ΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 33-73
302
΢πγθνιιίηνπ, Έ., Δαπηφο, θίλεηξα θαη επίδνζε ζην ζρνιείν, ζην Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (επηκ.) Σα
θίλεηξα ζηελ εθπαίδεπζε, Γηεζλήο Ζκεξίδα 31-3-1998 (Σκ. Φπρνι. Α.Π.Θ.), εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα
1998, ζει. 109-123, (ζει. 116)
164
θαη ηεο αίζζεζεο ηθαλφηεηαο θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ. Σα άηνκα κε αηζηνδνμία,

απηνπεπνίζεζε, πνπ ληψζνπλ φηη έρνπλ ηνλ έιεγρν ηεο δσήο ηνπο θαη έρνπλ επνκέλσο ηελ
αίζζεζε ηεο δπλαηφηεηαο πξνζσπηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ κέιινληφο ηνπο ζχκθσλα κε ηηο
πξνζδνθίεο ηνπο, έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο. Αληίζεηα, ηα παζεηηθά – θαηαηξνπσκέλα παηδηά
αθήλνληαη ζηε κνίξα ηνπο, αθνχ έρνπλ ηελ αίζζεζε ηεο αδπλακίαο· δε βάδνπλ ζηφρνπο
ζχκθσλνπο κε ηα φλεηξά ηνπο θαη δε κεηαηξέπνπλ ηα φλεηξά ηνπο ζε πξνζδνθίεο.
Σα παξαπάλσ καο δίλνπλ κία ηδέα ηνπ βάζνπο ηνπ πξνβιήκαηνο. Απηφ πνπ «παίδεηαη» ζηηο
ζρνιηθέο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο δελ είλαη απιά κία θηλεηνπνίεζε ηνπ παηδηνχ πνπ δελ έρεη
κάζεη λα εξγάδεηαη ή λα πξνζπαζεί. Απηή είλαη, θαηά ηε γλψκε καο, κηα εζηθίζηηθε ινγηθή
πνπ δελ αγγίδεη ηηο αηηίεο ηεο καζεζηαθήο «αλνξεμίαο» κε ηελ νπνία ζα αζρνιεζνχκε ζε
επφκελν θεθάιαην. Σν πξφβιεκα αθνξά βαζχηεξεο πιεπξέο ηνπ ςπρηζκνχ ηνπ παηδηνχ θαη
έρεη επίζεο ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο γηα ηε δσή ηνπ.
Ο θαθφο καζεηήο είλαη θαζεισκέλνο ζε ζπιαρληθέο - πξσηαξρηθέο αλάγθεο θαη έηζη
αδπλαηεί λα επηδηψμεη ηελ ηθαλνπνίεζε αλψηεξσλ πνιχπινθσλ αλαγθψλ, φπσο
απηνπξαγκάησζε ή αλάγθεο καζεζηαθνχ δηαλνεηηθνχ πεξηερνκέλνπ, ηειεηνπνίεζε θαη
θαηαμίσζε κέζσ ηεο αλαγλψξηζεο. Με άιια ιφγηα είλαη παηδί πνπ έρεη βηψζεη κεγάιεο
ζηεξήζεηο. Λνγηθά ινηπφλ έλα ηέηνην παηδί έρεη πάλσ απ‟ φια αλάγθε απνδνρήο, αγάπεο,
ζηνξγήο, γηα λα κπνξέζεη λα πξνρσξήζεη ζηα επφκελα βήκαηα, αλαπηχζζνληαο ελδηαθέξνλ
γηα ηα ππφινηπα.
Σν ζρνιείν, ζαλ εθπαηδεπηηθφο ζεζκφο, φθεηιε λα βξίζθεη ηξφπνπο λα βνεζάεη ηνπο πην
αδχλακνπο ςπρνινγηθά θαη καζεζηαθά. Απηφ γίλεηαη κε ελίζρπζε, κε ζεηηθφ ηξφπν, κε
ηφλσζε ηεο απηνεθηίκεζεο θαη απηνπεπνίζεζεο ηνπ παηδηνχ θαη φρη ηνλίδνληάο ηνπ ζπλερψο
πφζν „αλίθαλν‟, „απαξάδεθην‟, ή „απνγνεηεπηηθφ‟ είλαη. Κη‟ φκσο ην ζρνιείν πξνηάζζεη ηνλ
επηιεθηηθφ ηνπ ξφιν, αζρνιείηαη πξσηαξρηθά κε ηελ θαηεγνξηνπνίεζε θαη δηάθξηζε ησλ
καζεηψλ ζε θαινχο θαη θαθνχο θαη κφλν δεπηεξεπφλησο βειηηψλεη, θαιιηεξγεί ή εθιεπηχλεη
ηηο γλψζεηο ησλ επζχο εμαξρήο θαη γηα ιφγνπο άιινπο „θαιψλ‟ καζεηψλ. Γίλεη έηζη ζηνπο
„θαθνχο‟ καζεηέο κηα εηθφλα αλεπάξθεηαο θαη κεηνλεμίαο, κε πνιχ βιαπηηθέο ζπλέπεηεο γηα
ηελ απηνεηθφλα ηνπο. Γελ αξθείηαη φκσο ζε απηφ. Υξεηάδεηαη θαη ην αίζζεκα ηεο ελνρήο γηα
θαιχηεξν έιεγρν. Πξφθεηηαη γηα ηελ ελνρή πνπ θαιιηεξγεί ζην παηδί φηη δελ θαηαβάιιεη ηηο
απαξαίηεηεο πξνζπάζεηεο, ηε ζηηγκή πνπ είλαη γλσζηφ φηη ε επηηπρία ησλ «θαιψλ» καζεηψλ
δε ζηεξίδεηαη ζηνπο θφπνπο ηνπο αιιά ζηα γλσζηηθά θαη ςπρνινγηθά πιενλεθηήκαηα πνπ νη
φξνη ηεο δσήο ηνπο, ηνπο εμαζθαιίδνπλ.
Θα θιείζνπκε ηελ ελφηεηα απηή κε κία πνιχ ραξαθηεξηζηηθή «εμνκνιφγεζε» ελφο

αξηζηνχρνπ καζεηή, ηνπ Robert McIntyce, ηνπ Mapleton High School θαη ζηε ζπλέρεηα
αξηζηνχρνπ πηπρηνχρνπ ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Berkeley, ηελ νπνία αλαθέξεη ν Λ.
Αζαλαζίνπ303. Παξαζέηνπκε ζηε ζπλέρεηα απνζπάζκαηα απφ ηελ νκηιία ηνπ McIntyce πξνο
ηνπο καζεηέο ηνπ ζρνιείνπ απφ ην νπνίν απνθνίηεζε, φπνπ, κεηαμχ άιισλ, είπε ηα εμήο:
 “Ναη, θαηάθεξα κηα ζεκαληηθή επηηπρία. Σν κήλπκα φκσο πνπ ήζεια λα ζαο αθήζσ
ζήκεξα … είλαη φηη ην κνλφπιεπξν θαη κε παξσπίδεο θπλήγη κνπ γηα ηνπο πςεινχο
βαζκνχο, απιψο δελ άμηδε ηίπνηε”.
 “Σν παηρλίδη ησλ βαζκψλ κε θξάηεζε καθξηά απφ ηνλ πξαγκαηηθφ ζθνπφ ηεο
εθπαίδεπζεο: ηελ αλάπηπμε ηνπ εαπηνχ κνπ σο αηφκνπ”.
303
165
 “΢πλέρηζα λα αγσλίδνκαη γηα κεγάινπο βαζκνχο, ρσξίο πνηέ λα αλαξσηεζψ ην γηαηί

θαη γηα πνηνλ … Δίρα αθνζησζεί ζηελ απφθηεζε βαζκψλ θαη δε βξήθα ρξφλν λα
αλαθαιχςσ πνηνο ήκνπλα θαη ηη ήζεια πξαγκαηηθά λα θάλσ ζηε δσή κνπ. Δλψ
ρηιηάδεο θνηηεηέο γχξσ κνπ ζην Berkeley άξρηζαλ λα αλακεηγλχνληαη θαη λα παίξλνπλ
ζέζε ζηα κεγάια θνηλσληθά δεηήκαηα ηεο επνρήο, εγψ ζπκκνξθσλφκνπλα ζηηο
πηέζεηο ελφο ζπζηήκαηνο βαζκνινγίαο πνπ ζηεθφηαλ εκπφδην ζηελ πξαγκαηηθή κνπ
εθπαίδεπζε”.
 “Θέισ λα ζαο πσ πσο είκαη πεπεηζκέλνο πσο ε δσή κνπ έρεη ράζεη θάπνην ζεκαληηθφ
λφεκα γηαηί έπαηδα ην παηγλίδη ησλ βαζκψλ. Δίκαη πεπεηζκέλνο φηη ηα ζρνιεία δε ζα
δηδάμνπλ πξαγκαηηθά, αλ ζπλερίζνπλ λα βαζίδνληαη ζηνπο βαζκνχο. Αλ έπξεπε λα
μαλαξρίζσ ηε ζρνιηθή κνπ δσή, πνηέ δε ζα πξνζπαζνχζα λα καδέςσ φια απηά ηα
“A”… ΢αο ιέσ φηη ε δσή είλαη πην ζπνπδαία, πην ελδηαθέξνπζα θαη κε πην πνιιέο
πξνθιήζεηο απ‟ φηη νζαδήπνηε “A”, αθφκα θη αλ έθηαλαλ απφ δσ κέρξη ην θεγγάξη”.
 “Αλ έλα άηνκν παίξλεη κηθξνχο ή κεγάινπο βαζκνχο ή αθφκα κέηξηνπο, δελ έρεη θακηά
ζρέζε κε ην αλ είλαη ή δελ είλαη έλαο θαιφο, ζαξξαιένο, ηθαλφο λ‟ αγαπήζεη,
ζαπκάζηνο ή άμηνο άλζξσπνο. ΢αο θάλνπλ θαηήρεζε φηη νη βαζκνί αληηπξνζσπεχνπλ
ηελ αμία ελφο αηφκνπ …”.
166
7.4. ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΗΚΑ
΢πρλά δηαπηζηψλνπκε φηη ην ελδηαθέξνλ ζηελ θνηλσλία καο επηθεληξψλεηαη ζηηο

πξνυπνζέζεηο εμαζθάιηζεο ηεο αληηθεηκεληθφηεηαο, εγθπξφηεηαο θαη αμηνπηζηίαο ησλ
δηαδηθαζηψλ αμηνιφγεζεο ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ. Πξφθεηηαη γηα έλα ηερληθήο θχζεο
δήηεκα, πνπ, σο ηέηνην, είλαη βέβαηα αληηκεησπίζηκν ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ.
Γε ιχλεη βέβαηα βαζηθά πξνβιήκαηα ηεο εθπαίδεπζεο πνπ ζπλδένληαη βαζηά κε ηηο
αλζξψπηλεο αλάγθεο. Γελ απαληά ζην κεγάιν πξφβιεκα ηεο έιιεηςεο εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ
ζηνπο καζεηέο, ηεο αλίαο ζηε ζρνιηθή αίζνπζα, ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ είλαη
ζηεξεκέλε απφ θάζε εζσηεξηθφ λφεκα, αθνχ ε κάζεζε έρεη ην ραξαθηήξα κηαο κεραληθήο
δηαδηθαζίαο θαη ε γλψζε, γίλεηαη αληηιεπηή σο κία αζξνηζηηθή δηαδηθαζία ζπζζψξεπζεο
πιεξνθνξηψλ. Γελ εμεγεί γηαηί, αθφκε θαη φηαλ έλα κάζεκα γίλεηαη κε ελδηαθέξνληα ηξφπν,
ε αλία παξακέλεη θπξίαξρν ζπλαίζζεκα ζηε ζρνιηθή αίζνπζα. Κάζε πξνζπάζεηα ζθνληάθηεη
ζηελ εδξαησκέλε αίζζεζε ησλ καζεηψλ, πσο νηηδήπνηε δηδάζθεηαη ζην ζρνιείν δελ κπνξεί
λα ρξεζηκεχζεη ζηελ νπζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηεο δσήο ηνπο. Σν ζηνηρείν
ηεο πξνζσπηθήο κάζεζεο, ε νπνία επηηπγράλεηαη κε αθεηεξία ηηο πξνζσπηθέο αλάγθεο ζηε
βάζε ηεο θαηαλφεζεο ηεο ρξεζηκφηεηαο ηεο γλψζεο θαη ηεο παξεπφκελεο αίζζεζεο
ηθαλφηεηαο ηνπ αηφκνπ λα θαηαλνήζεη θαιχηεξα ηα πξνβιήκαηά ηνπ θαη λα ηα αληηκεησπίζεη
απνηειεζκαηηθφηεξα, απνπζηάδεη ηειείσο απφ ηε ζρνιηθή κάζεζε. ΋πσο θάλεθε θαη απφ ηηο
έξεπλεο πνπ είδακε, ην κήλπκα ηεο βαζκνινγίαο είλαη ζαθέο. Ζ ζρνιηθή κάζεζε έρεη λφεκα
φρη γηα ηε ρξήζηκε γλψζε πνπ κπνξεί θάπνηνο λα αληιήζεη αιιά γηα ηελ αληαιιαθηηθή ηεο
αμία. Ζ γλψζε απηή κπνξεί λα εμαζθαιίζεη, πςειή βαζκνινγία, επαίλνπο, θαηαμίσζε θαη
επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε. Απφ ηελ άιιε νη αλίθαλνη ή νη ηεκπέιεδεο είλαη ππεχζπλνη γηα
ηε κνίξα ηνπο θαη δηθαίσο θέξνπλ ην βάξνο ηεο πλεπκαηηθήο ή εζηθήο αλαμηφηεηάο ηνπο.
Αθφκε φκσο θαη αλ κπνξνχζακε, κε εμαηνκηθεπκέλα ζπζηήκαηα δηδαζθαιίαο ή κε άιινπο
ηξφπνπο, λα επηηξέςνπκε ζην καζεηή λα κάζεη, ρσξίο λα θαηαζηξέςνπκε ηε ζέιεζε ηνπ γηα
κάζεζε, ζα έκελε κεηέσξν ην δήηεκα ηεο βαζκνινγίαο. Ο ζθιεξφο ππξήλαο ηνπ
βαζκνινγηθνχ δεηήκαηνο είλαη, ζα ιέγακε, «ν ραξαθηήξαο ηεο αληαιιαθηηθήο αμίαο ησλ
βαζκψλ»304. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη βαζκνί βξίζθνληαη ζην ζεκείν ηνκήο δχν δηαθνξεηηθψλ
επηπέδσλ αλαθνξάο. Δθηφο απφ ηελ παηδαγσγηθή ηνπο δηάζηαζε πνπ αλαθέξεηαη ζηε
ρξεζηκφηεηα θαη ηελ επηθηλδπλφηεηά ηνπο σο θηλήηξσλ θαη σο δεηθηψλ κάζεζεο, πξέπεη λα
ζπλππνινγίδεηαη φηη νη βαζκνί αλαθέξνληαη θαη ζε «κηα αγνξά πξνζθνξάο θαη δήηεζεο».
Πξφθεηηαη γηα ην δήηεκα ηεο κεηαηξεςηκφηεηαο ηνπ βαζκνινγηθνχ δείθηε «επίδνζεο» ζε
θνηλσληθά δηθαηψκαηα. «΋πσο κε ην ρξήκα, έηζη θαη κε ηνπο βαζκνχο, κπνξεί ην θξάηνο λα
αζθεί „πιεζσξηζηηθή πνιηηηθή, νπφηε νη βαζκνί ράλνπλ απφ ηελ αμία ηνπο. Γελ κπνξεί φκσο
λα ηνπο θαηαξγήζεη, γηαηί ηφηε ζα θαηέξξεε ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ
απαζρφιεζε»305. Ζ ιχζε, βέβαηα, θαη‟ αξρήλ βξίζθεηαη ζηε δεκηνπξγία εμσηεξηθψλ (πξνο
ην ζρνιείν) δηαδηθαζηψλ επηινγήο, φπνπ απηφ είλαη θνηλσληθά αλαγθαίν. Απηφ βέβαηα,
επηρεηξεκαηνινγνχλ πνιινί, θαηαξγεί ηνλ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο σο
κεραληζκνχ πνπ επηηξέπεη, ζε θάπνην βαζκφ, ηελ θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα. Θα ιέγακε φηη ε
θαηάξγεζε ηεο βαζκνινγίαο ζα δεκηνπξγνχζε επξχηεξεο αλαζηαηψζεηο ζην θνηλσληθφ
ζχζηεκα. Δπαλέξρεηαη έηζη ην κεγάιν δήηεκα φηη θάζε νπζηαζηηθή εθπαηδεπηηθή κεηαβνιή
δελ κπνξεί λα απνζπλδεζεί απφ επξχηεξεο θνηλσληθέο κεηαβνιέο.
304
Lütgert, W., Γειηία πξνφδνπ ζην “εξγαζηεξηαθφ” ζρνιείν (laborschule) Bielefeld ζε ζπζρεηηζκφ κε ηελ
ακθηζβήηεζε ησλ βαζκψλ, ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ ζην
ζρνιείν (εηζήγεζε ζην Γηεζλέο ΢πλέδξην ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1999, ζει.
106-145 (ζει. 110)
305
Lütgert, W. (1999) Γειηία πξνφδνπ ζην “εξγαζηεξηαθφ” ζρνιείν … φ. π., ζει. 109
167
Γ) ΣΟ ΢ΖΜΔΡΗΝΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ

1. Ζ ΜΔΣΑΒΑ΢Ζ ΑΠΟ ΣΟ ΑΤΣΑΡΥΗΚΟ ΢ΣΟ ΣΔΥΝΟΚΡΑΣΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
Πεγαίλνληαο ιίγεο δεθαεηίεο πίζσ ζα ζπλαληήζνπκε ην απηαξρηθφ ζρνιείν, πνπ ζηελ

ειιεληθή πεξίπησζε ήηαλ εθείλν ησλ ειιελνρξηζηηαληθψλ ηδεσδψλ. Δθείλν ην ζρνιείν,
έληνλα δαζθαινθεληξηθφ, ζηεξίρηεθε παηδαγσγηθά ζηελ αζελατθή εθδνρή ηεο εξβαξηηαλήο
παηδαγσγηθήο πνπ θαιιηέξγεζε ε «΢ρνιή ηεο Αζήλαο»306, κηα παξαδνζηαθή – απηαξρηθή
παηδαγσγηθή πνπ ζηεξηδφηαλ ζηελ απζηεξφηεηα, ηελ πεηζαξρία θαη ηελ ππνηαγή ηνπ καζεηή
ζηελ απζαίξεηε εμνπζία ηνπ δαζθάινπ θαη ζηνλ ηδενινγηθφ δηαπνηηζκφ.
Μεηά ηε κεηαπνιίηεπζε θαη κέζα ζην θιίκα ηνπ γεληθφηεξνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο
ειιεληθήο θνηλσλίαο, ην ζρνιείν αξρίδεη λα αλαζαίλεη θάπσο ειεχζεξα. Οη αξρέο ηεο
ηζφηεηαο, ειεπζεξίαο θαη θνηλσληθήο επαηζζεζίαο κπνιηάδνπλ ηε ζρνιηθή ιεηηνπξγία κε έλα
πλεχκα επηείθεηαο θαη ραιαξφηεηαο, σο ηα αληίζεηα ηεο απζηεξφηεηαο θαη πεηζαξρίαο.
Σα ζεκεξηλά θνηλσληθά δεδνκέλα έρνπλ αιιάμεη άξδελ. Ζ θαηάξξεπζε ησλ θαζεζηψησλ
ηνπ «ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ», ε παγθνζκηνπνίεζε, ε αλάγθε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κέζα
ζ‟ απηφ ην λέν πεξηβάιινλ, ε κεγάιε αλεξγία, ε ειαζηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο, ε γεληθεπκέλε
εκπνξεπκαηνπνίεζε, ε αίζζεζε ηνπ κεηέσξνπ πνπ έρεη θαηαιάβεη ην ζχγρξνλν άλζξσπν θαη
ην παξεπφκελν αίζζεκα αλαζθάιεηαο δεκηνπξγνχλ έλα ηνπίν πνιχ δηαθνξεηηθφ απφ εθείλν
ηνπ παξειζφληνο θαη πξνθαινχλ ζεκαληηθέο αλαθαηαηάμεηο ζε φια ηα ζεζκηθά πεδία. Ζ
εθπαίδεπζε κνηξαία αιιάδεη. ΢ην ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν είλαη εκθαλήο ε ηάζε γηα
δεκηνπξγία κηαο ηερλνθξαηηθήο δνκήο, ζηελ νπνία ηα άηνκα παίδνπλ φιν θαη κηθξφηεξν ξφιν.
Ο έληνλνο πξνβιεκαηηζκφο γχξσ απφ ηηο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ εληνπίδεη
ζπλήζσο ην πξφβιεκα ζε δχν ζεκεία: ην έλα αθνξά ηε ραιαξφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ,
φπσο απηφ εμειίρζεθε κε ηε κεηαπνιίηεπζε ηνπ 1974 κέζα απφ ην αίηεκα ηνπ
εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ. Σν άιιν ζρεηίδεηαη κε ηελ εμαζθάιηζε φξσλ αληαγσληζηηθφηεηαο θαη
αμηνθξαηίαο ζηε ιεηηνπξγία ηνπ. Κνηλφο ηφπνο ε απζηεξνπνίεζε307 θαη κέζνλ ε αμηνιφγεζε.
Σα ηειεπηαία ρξφληα «ν εθδεκνθξαηηζκφο ηεο εθπαίδεπζεο ηίζεηαη κάιινλ ππφ ακθηζβήηεζε
θαη „ππφ δησγκφλ‟»308.
Σν ζρνιείν νξγαλψλεηαη, κέζα ζ‟ έλα ηέηνην θνηλσληθφ θιίκα, ζε έλα κνληέιν ηερλνθξαηηθφ,
ην νπνίν, ζηελ νινθιεξσκέλε ηνπ κνξθή, παξνπζηάδεη ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά:
306
Παπαθσλζηαληίλνπ Π., Απφ ηελ παηδαγσγηθή ηδενινγία ζηελ επηζηεκνληθή παηδαγσγηθή: ην πεξηερφκελν
θαηάξηηζεο ηνπ έιιελα εθπαηδεπηηθνχ, ζην Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Κξηηηθή
παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996, ζει. 17-24, (ζει. 19)
307
Ζ ηάζε γηα απζηεξνπνίεζε απνηειεί κηα κνξθή «παιηλδξφκηζεο» πνπ ζπλαληάηαη, φρη κφλν ζην ρψξν ηεο
εθπαίδεπζεο, νχηε κφλν ζηε ρψξα καο. Έηζη, ηα ηειεπηαία ρξφληα δηαπηζηψλεηαη κία ηάζε απμαλφκελεο
πνηληθνπνίεζεο ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ θαη απζηεξνπνίεζεο ησλ πνηλψλ, γεγνλφο πνπ έθαλε ηνλ Ian
Taylor λα κηιήζεη γηα «έθξεμε ηεο ηηκσξεηηθφηεηαο» ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε (ζην Αξηηλνπνχινπ, Β., Βία ζην
ζρνιείν. Έξεπλεο θαη Πνιηηηθέο ζηελ Δπξψπε. Δθδ. Μεηαίρκην, Αζήλα 2001, ζει. 10). «΢ηε δεθαεηία ηνπ 90
… παξαηεξείηαη κηα επηζηξνθή ή παιιηλδξφκηζε ζε πην ηηκσξεηηθά θαη αληαπνδνηηθά πξφηππα άζθεζεο ηνπ
επίζεκνπ θνηλσληθνχ ειέγρνπ» (ζην Αξηηλνπνχινπ, Β., Αηκνκημία … φ.π., ζει. 22). Αιιά θαη αηηήκαηα,
πξνεξρφκελα απφ ηελ θνηλσλία, γηα απζηεξνπνίεζε ησλ πνηλψλ θαη πνηληθνπνίεζε ζπκπεξηθνξψλ βξίζθνληαη
ζπρλά ζηελ πξψηε γξακκή. Βιέπε ζρεηηθά ζην Αξηηλνπνχινπ, Β. Θπκαηνινγία – ΢χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο, ζην
Αξηηλνπνχινπ, Β., - Μαγγαλάο, Α., Θπκαηνινγία θαη φςεηο ζπκαηνπνίεζεο, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα
1996, ζει. 13-86 (ζει. 23-26). Αλαθνξηθά, εμάιινπ, κε ην ζέκα ηεο ζρνιηθήο βίαο, παξαηεξνχκε ζηελ Ακεξηθή
„ηελ πηνζέηεζε κηαο απζηεξήο θαηαζηαιηηθήο κάιινλ παξά πξνιεπηηθήο πξνζέγγηζεο, πνπ εθθξάδεηαη κέζα
απφ ηελ πνιηηηθή ηεο «κεδεληθήο αλνρήο» ζηε ζρνιηθή βά θαη ηνπο δξάζηεο‟ (ζην Αξηηλνπνχινπ, Β., 2001, Βία
ζην ζρνιείν … φ.π., ζει. 12).
308
Μαπξνγηψξγνο, Γ., Δθπαηδεπηηθνί θαη δηδαζθαιία. Γηα κηα Αληί(-παιε) Πξφηαζε, εθδ. ΢χγρξνλε
Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1992, (ζει. 12)
168
 Κεληξηθφ θξαηηθφ έιεγρν θαη απζηεξφ πξνγξακκαηηζκφ. ΢ηνλ παξαδνζηαθφ

γξαθεηνθξαηηθφ έιεγρν πξνζηίζεηαη κηα λέα κνξθή, ηερληθνχ πιένλ ειέγρνπ, πνπ
πξνθχπηεη απφ ηελ νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο απφ ηνπο θεληξηθνχο κεραληζκνχο ράξαμεο
εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ζηε βάζε ηεο ινγηθήο ησλ δηδαθηηθψλ ζθνπψλ ηνπ Bloom, πνπ
κεηαηξέπεη ηε δηδαζθαιία ζε ζεηξά ζπγθεθξηκέλσλ επηκέξνπο δηδαθηηθψλ ελεξγεηψλ. Ο
Υξ. Φξάγθνο309 αλαθέξεηαη ζην θαηλφκελν απηφ κηιψληαο γηα επηβνιή ελφο είδνπο
«ηερλνθξαηηθνχ δηνηθεηηζκνχ», πνπ πξνέθπςε, ηδηαίηεξα κεηά ηνλ Β΄ παγθφζκην πφιεκν,
απφ ηελ ζπλχθαλζε ηνπ παξαδνζηαθνχ ειιεληθνχ δηνηθεηηζκνχ, πνπ δηαπλεφηαλ απφ ην
«ππεξεηηθφ πλεχκα θαη ην θφβν ηνπ ηεξαξρηθά πξντζηακέλνπ», κε ην «ηερλνθξαηηθφ θαη
πξαγκαηηζηηθφ πλεχκα πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ παηδεία ησλ Ζ.Π.Α.», κε θχξην
ραξαθηεξηζηηθφ ηνλ εμεηαζηηζκφ, ηελ πχθλσζε ησλ εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ θαη ηελ
ηαχηηζε ηεο κφξθσζεο θαη κάζεζεο κε ηελ εμέηαζε.
 ΢ηα πιαίζηα απηά δεκηνπξγείηαη θαη πξνβάιιεηαη, φπσο ππνζηεξίδεη ν Μπ. Ννχηζνο310,
κία «ηερλνινγία ηεο δηδαζθαιίαο» ζηελ νπνία ε δηδαθηηθή πξάμε αληηκεησπίδεηαη σο
έλα κεραληθφ ηερληθφ πξφβιεκα. Ζ ηερλνθξαηηθή απηή αληηκεηψπηζε δηαζπά ηε δηδαθηηθή
πξάμε ζε ζχιιεςε θαη εθηέιεζε θαη εηζάγεη ηελ πξνηεξαηφηεηα ηεο δηδαθηηθήο ζεσξίαο
έλαληη ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο311, κε απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε θαη πξνιεηαξηνπνίεζε
ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ν νπνίνο κεηαηξέπεηαη ζε απιφ εθηειεζηή ή θαη εμάξηεκα ηνπ
δηδαθηηθνχ βηβιίνπ312. Οη Μ. Apple θαη S. Jungck313 δηαπηζηψλνπλ κία ηάζε ππνβάζκηζεο
ηεο δηδαζθαιίαο σο εξγαζηαθήο δηαδηθαζίαο. Απηφ είλαη απνηέιεζκα αιιαγψλ πνπ
γίλνληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ εθπαίδεπζε, αιιαγψλ πνπ αθνινπζνχλ ην Σαηεινξηθφ
κνληέιν ηεο βηνκεραληθήο ηππνπνίεζεο ηεο αλζξψπηλεο εξγαζίαο, νη ζεκαληηθφηεξεο απφ
ηηο νπνίεο είλαη:
1. Ο Γηαρσξηζκφο ηεο ζχιιεςεο απφ ηελ εθηέιεζε. ΢ηελ πεξίπησζε ηεο
εθπαίδεπζεο νη δηδαθηηθνί ζθνπνί, ε δηδαθηέα χιε, αιιά φιν θαη πεξηζζφηεξν φια
ηα βήκαηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο θαζνξίδνληαη απφ εηδηθνχο ηερλνθξάηεο ζε
θεληξηθφ επίπεδν. ΢ηνπο εθπαηδεπηηθνχο απνκέλεη ν εθηειεζηηθφο ξφινο απηψλ
πνπ άιινη έρνπλ απνθαζίζεη θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ έρνπλ εθείλνη απνθαζίζεη λα
πινπνηεζνχλ νη απνθάζεηο ηνπο.
2. Δθθπιηζκφο ησλ δεμηνηήησλ. Απηφ νδεγεί ζε απμαλφκελν εθθπιηζκφ ησλ
δεμηνηήησλ πνπ είραλ νη εθπαηδεπηηθνί απνθηήζεη σο εξγαδφκελνη πάλσ ζηε
δνπιεηά ηνπο κε απνηέιεζκα ηελ παξαπέξα απνδπλάκσζή ηνπο θαη ηελ ελίζρπζε
ηνπ ειέγρνπ ηεο δηνίθεζεο πάλσ ζ‟ απηήλ.
«΢ε φιν θαη κεγαιχηεξν βαζκφ, νη κέζνδνη δηδαζθαιίαο, ηα εγρεηξίδηα, νη εμεηάζεηο
θαη ηα απνηειέζκαηα απνκαθξχλνληαη απφ ηα ρέξηα ησλ αλζξψπσλ πνπ πξέπεη λα ηα
ζέζνπλ ζε εθαξκνγή»314.
309
Φξάγθνο, Υξ., Παηδεία θαη εμεηάζεηο, ΢χγρξνλα Θέκαηα, 7, 5-11, 1980
310
Μαπξνγηψξγνο, Γ., ΢ρνιηθά βηβιία θαη θνηλσληθφο έιεγρνο ζηε δηδαζθαιία. Ζ πεξίπησζε ησλ λέσλ βηβιίσλ
ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ζην Μαπξνγηψξγνο, Γ., Δθπαηδεπηηθνί θαη δηδαζθαιία. Γηα κηα αληί (-παιε) πξφηαζε,
εθδ. ΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1992, ζει. 135-170 (ζει. 146)
311
Gleeson, D. (1978), “Curriculum Development and Social Change: Towards a Reappraisal of Teacher
Action”, Journal of Further and Higher Education, 2, pp. 42-51
312
Μαπξνγηψξγνο, Γ., ΢ρνιηθά βηβιία θαη θνηλσληθφο έιεγρνο … φ.π.
313
Apple, M. W., Jungck, S., Γε ρξεηάδεηαη λα είζαη εθπαηδεπηηθφο γηα λα δηδάμεηο απηή ηελ ελφηεηα:
Γηδαζθαιία, ηερλνινγία θαη έιεγρνο ζηελ ηάμε, ζην Hargreaves, A., Fullan, M. G. (επηκ.) Ζ εμέιημε ησλ
εθπαηδεπηηθψλ, κηθξ. Παλαγηψηα Υαηδεπαληειή, εθδ. Παηάθε, Αζήλα 1995, ζει. 42-76, (ζει. 53)
314
Apple, M. W., Jungck, S. (1995) Γε ρξεηάδεηαη λα είζαη εθπαηδεπηηθφο … φ. π. (ζει. 46)
169
Αλ ζηα παξαπάλσ πξνζηεζεί θαη ε εληαηηθνπνίεζε πνπ ραξαθηεξίδεη ηε δνπιεά ηνπ

εθπαηδεπηηθνχ, έρνπκε κηα εηθφλα ηεο ππνβάζκηζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ ηνπ θαη
ησλ έληνλσλ αιινηξησηηθψλ πηέζεσλ πνπ δέρεηαη.
Ζ ππνβάζκηζε έηζη ηνπ δαζθάινπ έξρεηαη λα πξνζηεζεί ζηελ επαλεηιεκκέλα
δηαπηζησκέλε ππνβάζκηζε ηνπ καζεηή ζην ξφιν ηνπ παζεηηθνχ δέθηε ησλ
εθπαηδεπηηθψλ κελπκάησλ.
 Σν ζρνιείν απηφ ραξαθηεξίδεηαη αθφκα απφ έληνλν ζπκπεξηθνξηζκφ315. ΢ηεξίδεηαη ζηα
θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ζε κηα ζεηηθηζηηθή αληίιεςε ηεο κφξθσζεο ζηελ
νπνία ε κφξθσζε ηαπηίδεηαη κε ηελ ζπζζψξεπζε γλψζεσλ. Οη γλψζεηο απηέο, εμάιινπ,
είλαη πξναπνθαζηζκέλεο, απνζπαζκαηηθέο θαη ηππνπνηεκέλεο – ζπζθεπαζκέλεο γηα
θαηαλάισζε. Πξφθεηηαη γηα κηα βηνκεραλνπνηεκέλε γλψζε, κηα γλψζε εκπφξεπκα πνπ
απεπζχλεηαη ζε, θαη θαηαζθεπάδεη, αιινηξησκέλνπο παξαγσγνχο θαη θαηαλαισηέο
εκπνξεπκάησλ.
 Σέινο, νη δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο αληηθεηκεληθνπνηνχληαη (εξσηήζεηο αληηθεηκεληθνχ
ηχπνπ, ζηαζκηζκέλα ηεζη, εμσηεξηθέο εμεηάζεηο εζληθήο ή πεξηθεξεηαθήο εκβέιεηαο).
Μαδί δε κε ηηο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο αληηθεηκεληθνπνηνχληαη ηφζν νη κέζνδνη
δηδαζθαιίαο φζν θαη νη αλζξψπηλεο ζρέζεηο. Ο παξάγνληαο ζπγθεθξηκέλν ππνθείκελν,
εθπαηδεπηηθφο ή καζεηήο, παίδεη φιν θαη κηθξφηεξν ξφιν. Ζ αληηθεηκεληθνπνίεζε ησλ
εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ ζηνρεχεη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ ππνθεηκεληζκνχ θαη ηεο
απζαηξεζίαο κε αληίηηκν ηε καδνπνίεζε θαη ηππνπνίεζε αλζξψπσλ θαη δηαδηθαζηψλ.
Ππξήλαο ηεο ηερλνθξαηηθήο ηδενινγίαο πνπ δηέπεη ην ζχγρξνλν ζρνιείν είλαη ην ζεηηθηζηηθφ
πλεχκα. Ζ απνζέσζε ηνπ δεδνκέλνπ, σο ηνπ κφλνπ δπλαηνχ επηζηεκνληθνχ αληηθεηκέλνπ, θαη
ε απφξξηςε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, σο κε επηζηεκνληθήο, νδεγεί ζηελ ππνβάζκηζε ηεο
επηζηήκεο ζην επίπεδν κηαο ηερλνινγίαο δηαρείξηζεο θαη ελίζρπζεο ηνπ ππαξθηνχ. Ζ πιήξεο
επηθξάηεζε ηνπ ζεηηθηζηηθνχ πλεχκαηνο αληαλαθιά ηνλ «νινθιεξσηηζκφ» ησλ ζεκεξηλψλ
νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ δνκψλ316 θαη ην δεκηνπξγνχκελν θιίκα «θνηλσληθήο
ζπλαίλεζεο», αθνχ φια ηα θνηλσληθά θαη θαη‟ επέθηαζε εθπαηδεπηηθά πξνβιήκαηα παίξλνπλ
ην ραξαθηήξα ηερληθψλ δεηεκάησλ, ησλ νπνίσλ ε ηδενινγηθή – πνιηηηθή δηάζηαζε δελ είλαη
εχθνια νξαηή.
Σν ηερλνθξαηηθφ ζρνιείν, εκθαλίδνληαο έλα πξφζσπν νπδέηεξν, επηζηεκνληθφ θαη
αληηθεηκεληθφ, νδεγεί ζηελ εμαζθάιηζε ελφο νινθιεξσηηθνχ ειέγρνπ ηφζν ησλ καζεηψλ φζν
θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, επηηπγράλνληαο ηελ πιήξε νκνηνκνξθία ζε φηη ιέγεηαη θαη γίλεηαη
κέζα ζηα ζρνιεία. Ο έιεγρνο ζ‟ απηφ παίξλεη κηα έκκεζε κνξθή. Σε ζέζε ηνπ απηαξρηζκνχ
παίξλεη ε ηερληθή ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ θεληξηθά θαηεπζπλφκελν πξνγξακκαηηζκφ. Οη
ηερληθέο ιχζεηο, ππφ απηέο ηηο ζπλζήθεο, εκθαλίδνληαη σο νη κφλεο δπλαηέο, σο νη απαληήζεηο
πνπ ππαγνξεχνληαη απφ ηε θχζε ησλ πξαγκάησλ. Απηή ε θπζηθνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ
δεκηνπξγεί θηλδχλνπο ζνβαξνχο γηα ηε δεκνθξαηηθή αληίιεςε πνπ βαζίδεηαη ζηελ πίζηε φηη
ε αλζξψπηλε πνξεία εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο επηινγέο πνπ θάλεη απηφο ν ίδηνο ν
άλζξσπνο. ΢ηε δεκνθξαηηθή ινγηθή ν άλζξσπνο δελ είλαη έλα παζεηηθφ νλ, έξκαην
αλεμέιεγθησλ δπλάκεσλ, αιιά ελεξγεηηθφο, δεκηνπξγηθφο θαη επηλνεηηθφο. Σαπηφρξνλα απηή
ε ινγηθή, αλ βαζηθφο ζηφρνο ηεο παηδαγσγηθήο είλαη ε νινθιήξσζε θαη απηνλφκεζε ηνπ
λένπ αλζξψπνπ, είλαη απφ ηα ζεκέιηά ηεο αληηπαηδαγσγηθή, αθνχ πξνσζεί ηε κεραλνπνίεζε
θαη παζεηηθνπνίεζή ηνπ.
315
Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ., Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία σο κηα δπλαηφηεηα ηεο θξηηηθήο επηθνηλσληαθήο
δηδαθηηθήο, ζην Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ., Ζ εμέιημε ηεο δηδαθηηθήο. Δπηζηεκνινγηθή ζεψξεζε, εθδ. Gutenberg,
Αζήλα 2004, ζει. 325-357
316
΢εξαθεηηλίδνπ, Μ., Κνηλσληνινγία ησλ κέζσλ καδηθήο επηθνηλσλίαο, Ο ξφινο ησλ κέζσλ ζηελ αλαπαξαγσγή
ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ, Σ. Α΄ , εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1987, ζει. 37-38
170
Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο απηαξρηθήο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, φπσο πεξηγξάθεθαλ απφ ηνλ

P. Freire, αλαθέξνληαη απφ ηελ Φ. Κνζζπβάθε317 σο εμήο:
- Ο εθπαηδεπηηθφο δηδάζθεη θαη νη καζεηέο δηδάζθνληαη.
- Ο εθπαηδεπηηθφο γλσξίδεη ηα πάληα θαη νη καζεηέο βξίζθνληαη ζε πιήξε άγλνηα.
- Ο εθπαηδεπηηθφο, σο ν κφλνο ζθεπηφκελνο, ζθέπηεηαη θαη απνθαζίδεη γηα ηνπο
καζεηέο.
- Ο εθπαηδεπηηθφο νκηιεί θαη νη καζεηέο ηνλ παξαθνινπζνχλ ήζπρα.
- Ο εθπαηδεπηηθφο λνπζεηεί θαη νη καζεηέο λνπζεηνχληαη.
- Ο εθπαηδεπηηθφο επηιέγεη θαη νη καζεηέο πξέπεη λα απνδερζνχλ ηελ φπνηα επηινγή
ηνπ.
- Ο εθπαηδεπηηθφο ελεξγεί θαη νη καζεηέο έρνπλ ηελ ςεπδαίζζεζε φηη κε ηηο ελέξγεηέο
ηνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη θαη νη ίδηνη.
- Ο εθπαηδεπηηθφο ζπγρέεη ηελ απζεληία ηεο γλψζεο κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ
απζεληία, ε νπνία ζηελ νπζία πεξηνξίδεη ηελ ειεπζεξία ηνπ καζεηή.
- Ο εθπαηδεπηηθφο είλαη ην ππνθείκελν ηεο δηδαθηηθήο θαη ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο
θαη νη καζεηέο ην αληηθείκελφ ηεο.
Μπνξεί θαλείο λα δηαθξίλεη κε επρέξεηα φηη ε εηεξνθαηεχζπλζε θαη ε παζεηηθνπνίεζε ηνπ
καζεηή, θπξίαξρα ραξαθηεξηζηηθά ηεο απηαξρηθήο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, έηζη φπσο
απηή δηαηππψλεηαη απφ ηνλ Freire, ζπλαληάηαη θαη ζηνπο ηξεηο ηχπνπο ηνπ ειιεληθνχ
ζρνιείνπ πνπ παξαπάλσ αλαθέξακε. Έρεη φκσο αιιάμεη ν ηξφπνο δηαζθάιηζήο ηεο.
Σαπηφρξνλα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εηεξνθαηεχζπλζεο θαη παζεηηθνπνίεζεο ηείλνπλ λα
επεθηαζνχλ θαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Δμάιινπ, ελψ ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν
ρξεζηκνπνηνχζε ηνλ νξαηφ ηδενινγηθφ πεηζαλαγθαζκφ θαη ηνλ γξαθεηνθξαηηθφ έιεγρν ηνπ
επηζεσξεηή, ην ηερλνθξαηηθφ ζρνιείν εκθαλίδεηαη σο «νπδέηεξν» ηδενινγηθά, ελψ ηνλ έιεγρν
ηείλεη λα αζθεί κε κνξθέο θαζνδήγεζεο ηερληθνχ θαη επηβνεζεηηθνχ ραξαθηήξα, ζε
ζπλδπαζκφ βέβαηα κε ηηο γξαθεηνθξαηηθέο κνξθέο ειέγρνπ.
317
Κνζζπβάθε, Φ. (2002) Κξηηηθή Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία … φ. π., (ζει. 94)
171
2. ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΟΤ ΢ΖΜΔΡΗΝΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΢ΥΟΛΔΗΟΤ
΢ρνιείν εμεηαζηηθφ θέληξν θαη κεραληζκφο επηινγήο

Σν πξψην πνπ δηαπηζηψλεη θαλείο εξρφκελνο ζε επαθή κε ην ειιεληθφ ζρνιείν είλαη φηη απηφ
ιεηηνπξγεί κε ηε κνξθή ελφο δηαξθνχο εμεηαζηηθνχ θέληξνπ, ζην νπνίν, θαηά ηξφπν
αζχκκεηξν (θαηά ζρνιείν θαη θαηά εθπαηδεπηηθφ), θαηαγξάθνληαη ε εηθφλα πνπ νη
εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ηηο ηθαλφηεηεο θαη γλψζεηο ησλ καζεηψλ ηνπο ή ν βαζκφο
«επηείθεηάο» ηνπο. Παξάιιεια ε ηάζε ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ λα πεξηνξηζηνχλ απηέο νη
αζπκκεηξίεο θαη λα εμαζθαιηζηεί «αληηθεηκεληθφηεηα» νδήγεζε ζηηο παλειιαδηθνχ
ραξαθηήξα εμεηάζεηο πνπ εμαζθαιίδνπλ νκνηνκνξθία εμέηαζεο, αιιά θαη δηδαζθαιίαο. Δίλαη
πνιχ γλσζηφ θαη ρηιηνεηπσκέλν φηη νη εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο ζηνλ ηφπν καο ηηο ηειεπηαίεο
δεθαεηίεο είλαη, θαηά θαλφλα, εμεηαζηηθέο αιιαγέο.
Έρεη ινηπφλ θαλείο ηελ αίζζεζε φηη ην ειιεληθφ ζρνιείν δελ αζρνιείηαη κε ηνπο φξνπο
εθπαίδεπζεο θαη κάζεζεο αιιά κε ηνπο φξνπο αμηνιφγεζεο – επηινγήο318. Γείρλεη λα
ελδηαθέξεηαη φρη γηα ην πψο ζα κάζεη ηα παηδηά αιιά κε ην πψο ζα ηα ηαμηλνκήζεη ζε
θαηεγνξίεο επηδφζεσλ. Καη απηφ δπζηπρψο είλαη κία πξαγκαηηθφηεηα, φρη κφλν γηα ην
ειιεληθφ ζρνιείν, αιιά, γηα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζε φιεο ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. «Ο H.
Fend (1984), αλαιχνληαο ηηο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζρνιείνπ, επηθεληξψλεη ην ξφιν ηνπ
ζ‟ εθείλνλ ηεο δεπηεξνγελνχο θνηλσληθνπνίεζεο θαη πξνζδηνξίδεη ηελ απνζηνιή ηνπ ζηηο
παξαθάησ θαζαξά θνηλσληθέο θαη ειάρηζηα παηδαγσγηθέο ιεηηνπξγίεο, φπσο: ζηελ επηιεθηηθή
ιεηηνπξγία, ζηε ιεηηνπξγία παξνρήο πξνζφλησλ, απαξαίηεησλ ζηελ θνηλσληθή παξαγσγή θαη
θαηαλάισζε ππεξεζηψλ θαη πξντφλησλ, θαζψο επίζεο θαη ζηε λνκηκνπνηεηηθή ιεηηνπξγία,
ηδηαίηεξα ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ επηιεθηηθψλ δηαδηθαζηψλ»319.
Ο θεληξηθφο ξφινο ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ επηινγήο δελ είλαη ηπραίνο. Απφ ηε
κηα, νιφθιεξε ε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ ζπλδέεηαη κε ηηο εμεηάζεηο θαη ηελ αμηνιφγεζε. Σν
ζρνιείν επηηξέπεη θαη επηβάιιεη ηηο κνξθέο απηέο ζπκκεηνρήο πνπ ζπλδένληαη θαη νδεγνχλ
ζηελ αμηνιφγεζε. Σν δε παηδί πνπ αμηνινγείηαη κνηξαία αλαδεηά ηελ αληηθεηκεληθά ζσζηή
απάληεζε αλαζηέιινληαο ηνλ απζνξκεηηζκφ θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπ. Αιιά ε
αμηνιφγεζε ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα δηάθξηζε, θαηάηαμε θαη απνθιεηζκφ. Δπνκέλσο, κφλν φζα
παηδηά κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο ζρνιηθέο κνξθέο ζπκκεηνρήο αμηνινγνχληαη ζεηηθά
θαη επηβξαβεχνληαη. Σα παηδηά πνπ δε ζπκκεηέρνπλ, βηψλνπλ ηελ αδπλακία ζπκκεηνρήο ηνπο
σο πξνζσπηθή κεηνλεμία.
Δμάιινπ, ε αμηνιφγεζε ζηηο κέξεο καο έρεη γίλεη κηα λέα ζεφηεηα. ΋ζν θαη αλ πξνβάιιεηαη
ν πιεξνθνξηαθφο ραξαθηήξαο ηεο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη, ζε ηδενινγηθφ επίπεδν, ν
δνχξεηνο ίππνο γηα ηελ θαηάιεςε θαη άισζε ηνπ νρπξνχ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο. Σν
«θνηλσληζηηθφ πλεχκα» πνπ, κεηά ηνλ β΄ παγθφζκην πφιεκν, εμαπιψζεθε ζηηο βηνκεραληθέο
ρψξεο ζηεξηδφηαλ ζηελ αληίιεςε φηη νη αηνκηθέο αδπλακίεο έρνπλ βαζηά θνηλσληθά αίηηα. Ζ
αμηνιφγεζε έρεη απνθηήζεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζήκεξα δηφηη: 1νλ) είλαη ν πιηθφο κεραληζκφο,
ην εξγαιείν κε ην νπνίν γίλεηαη ε θνηλσληθή επηινγή θαη ε πεξηζσξηνπνίεζε εθηεηακέλσλ
ηκεκάησλ ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο ζεκεξηλέο αλεπηπγκέλεο θνηλσλίεο ησλ 2/3, θαη 2νλ) κπνξεί λα
λνκηκνπνηήζεη ηηο παξαπάλσ δηαδηθαζίεο κε ηελ επίθιεζε ηεο αξρήο ηεο αμηνθξαηίαο.
΋ιε ε ινγηθή ηεο αμηνθξαηίαο, ηνπ θπζηθνχ ραξίζκαηνο θαη ηεο αηνκηθήο πξνζπάζεηαο,
ζηεξίδεηαη θαη πξνσζεί ηνλ αηνκηθηζκφ θαη κηα κεηαθπζηθή αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ, ησλ
ηθαλνηήησλ ηνπ, ηνπ θαινχ θαη ηνπ θαθνχ, ηεο εζηθήο ηνπ ππφζηαζεο. Δίλαη κηα ζχγρξνλε
ζενινγία. ΢ηα πιαίζηα κηαο ηέηνηαο αληίιεςεο θαη ε καζεηηθή αδηαθνξία γίλεηαη αληηιεπηή
κε έλα κεηαθπζηθφ ηξφπν. ΢ηεξενηππηθή ζθέςε, βηνινγηζκφο θαη εζηθηζκφο θαίλεηαη φηη
318
319
Κνζζπβάθε, Φ. (2002) Κξηηηθή Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία … φ. π., ζει. 72
172
ζπλδπάδνληαη ζηελ ηδενινγία ηεο αμηνθξαηίαο. Σελ ίδηα ζηηγκή, αλζξσπνινγηθφο αηνκηθηζκφο
θαη κεζνδνινγηθφο ζεηηθηζκφο δείρλνπλ λα ζπλππάξρνπλ ζηνλ ηξφπν αληίιεςεο ηεο
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ησλ πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηνλ ηξφπν
νξγάλσζήο ηεο.
Σέινο, ν ηξφπνο δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο, πνπ ζηεξίδεηαη ζε κηα κεραληζηηθή αληίιεςε
ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο κάζεζεο ζπκπεξηθνξηθνχ ηχπνπ, απνηειεί κηα πνιχ βαξεηή
δηαδηθαζία, ζηελ νπνία θπξηαξρεί ε ηππνπνίεζε θαη ε αλία ζε ηέηνην βαζκφ, ψζηε δε ζα ήηαλ
ππεξβνιή λα ηζρπξηζηεί θαλείο φηη ε βαζκνινγία είλαη ε κφλε δχλακε πνπ θξαηάεη κέζσ ηνπ
θαηαλαγθαζκνχ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ, ν νπνίνο, δηαθνξεηηθά, ζα θαηέξξεε.
Γξαθεηνθξαηία θαη δηνηθεηηθή ηερλνινγία

Σν ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα παξνπζηάδεη κηα εληαία ζπγθεληξσηηθή ηεξαξρηθή
δνκή ζηελ νπνία ν ξφινο θαη ζπκπεξηθνξά ηεο εμνπζίαο είλαη θξ΄ζηκνο παξάγνληαο ζηε
δηνίθεζε ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ320. Σαπηφρξνλα «είλαη έλα ζχζηεκα ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη
σο πνιχπινθν, ιφγσ κεγέζνπο θαη πιήζνπο δνκψλ, θαη αληαπνθξίλεηαη ζηα κεραληζηηθά
γξαθεηνθξαηηθά κνληέια κε ζρεηηθέο ηδηνκνξθίεο»321. «Ο κεγάινο ζπγθεληξσηηζκφο, ε κε
ζπκκεηνρή ηνπ πξνζσπηθνχ ζηηο απνθάζεηο, ε έιιεηςε θηλήηξσλ ηνπ πξνζσπηθνχ ήηαλ
κεξηθνί απφ ηνπο ιφγνπο πνπ δεκηνχξγεζαλ αληζνξξνπίεο ζην ζχζηεκα»322. Δμάιινπ ε
γξαθεηνθξαηηθή νξγάλσζε θαη ην γξαθεηνθξαηηθφ πλεχκα ηππνπνηνχλ ηελ παηδαγσγηθή
ζρέζε κε ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο γηα ηε κάζεζε, ην καζεηή θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Οη
εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηείλνπλ λα απνθηήζνπλ έλαλ δηεθπεξαησηηθφ ραξαθηήξα, ε
δηδαζθαιία γίλεηαη ηππηθή θαη επαλαιακβαλφκελε, ρσξίο αιιαγέο θαη πεηξακαηηζκνχο, κηα
βαξεηή δηαδηθαζία, κε ζπλέπεηεο έληνλα αιινηξησηηθέο γηα ην καζεηή θαη γηα ηνλ
εθπαηδεπηηθφ.
΋πσο είλαη γλσζηφ, ε γξαθεηνθξαηία, ζηε βεκπεξηαλή ηδενηππηθή κνξθή ηεο,
ραξαθηεξίδεηαη απφ νξζνινγηθφηεηα, εμεηδίθεπζε, απνπξνζσπνπνίεζε, ηεξαξρηθή δνκή θαη
ππεπζπλφηεηα. ΢χκθσλα, φκσο, κε ηνλ Claus Offe323, ε αιιαγή ηνπ ξφινπ ηνπ θξάηνπο – πνπ
απφ ηηο πνιηηηθέο επηρνξεγήζεσλ (θαηαλεκεηηθέο) ζηξάθεθε πξνο ηηο παξαγσγηθέο θξαηηθέο
πνιηηηθέο πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηηο ππαξθηέο ή πξνζδνθψκελεο αλαζηαηψζεηο θαη
θηλδχλνπο ζηε δηαδηθαζία θαπηηαιηζηηθήο ζπζζψξεπζεο – θαηέζηεζε ηε γξαθεηνθξαηηθή
κνξθή νξγάλσζεο αλεπαξθή γηα ηελ επηηπρή αληαπφθξηζε ζην λέν ξφιν. Σν θξηηήξην
επηηπρνχο δξάζεο ζηε γξαθεηνθξαηία είλαη ε ζπκκφξθσζε πξνο ηνπο ζεζπηζκέλνπο θαλφλεο
θαη δηαδηθαζίεο. «Κάησ απφ ηε δηνηθεηηθή ηερλνινγία ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο παξαγσγήο
είλαη ην θξηηήξην ηεο επηηπρίαο». Με άιια ιφγηα, ζε δηαξθψο απμαλφκελν βαζκφ ππάξρεη ε
ηάζε ππαγσγήο ελφο επξχηεξνπ θάζκαηνο δξαζηεξηνηήησλ θάησ απφ ηερλνινγηθά θξηηήξηα,
ε ηάζε «δειαδή λα θαινππψζνπκε έλα δηαξθψο δηεπξπλφκελν θάζκα πξνβιεκάησλ ζε κηα
κνξθή πνπ επηδέρεηαη ηερληθέο ιχζεηο».
Αλ θαη ν γξαθεηνθξαηηθφο έιεγρνο είλαη ιηγφηεξν νξαηφο απφ ηνλ απιφ έιεγρν – ζηνλ νπνίν
πξνβάιιεηαη ε απαίηεζε λα γίλεη θάηη κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν – «αθνχ νη αξρέο ηνπ
ειέγρνπ είλαη ελζσκαησκέλεο ζηηο ηεξαξρηθέο θνηλσληθέο ζρέζεηο ηνπ ηφπνπ εξγαζίαο»324, ν
ηερληθφο έιεγρνο είλαη «ιηγφηεξν θαλεξφο» θαη απφ απηφλ. ΢ην βαζκφ πνπ ν ηερληθφο έιεγρνο
320
Αλδξένπ, Απ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Γ., Δμνπζία θαη νξγάλσζε – δηνίθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο,
εθδ. Νέα ΢χλνξα – Α. Α. Ληβάλε, Αζήλα 1994, ζει. 155-156
321
Αλδξένπ, Απ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Γ. (1994) Δμνπζία θαη νξγάλσζε … φ. π., ζει. 136
322
Αλδξένπ, Απ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Γ. (1994) Δμνπζία θαη νξγάλσζε … φ. π., ζει. 168
323
324
Apple, M., (1982) “Curriculum Form and the Logic of Technical Control: Building the Possessive
Individual”, in Apple, M. (Ed.), Cultural and Economic Reproduction in Education, RKP, London, pp. 247-274,
(ζει. 251)
173
ελζσκαηψλεηαη ζηελ εξγαζηαθή δηαδηθαζία εκθαλίδεηαη σο αλαγθαίν, θπζηθφ

ραξαθηεξηζηηθφ ηεο. Έηζη αλ νη ηππηθέο θαη απξφζσπεο ξπζκίζεηο ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ
ειέγρνπ απνζπνχλ επθνιφηεξα ζπλαίλεζε, νη ηερληθέο κνξθέο ηείλνπλ ζηε θπζηθνπνίεζε ηνπ
θνηλσληθνχ. Αλ νη πξψηεο εμαζθαιίδνπλ ην ηεθκήξην ηεο ακεξνιεςίαο, νη δεχηεξεο
αληηθεηκελνπνηνχλ ηηο επηινγέο ησλ ηζρπξψλ. Ζ εξγαζηαθή δηαδηθαζία εκθαλίδεηαη κε ην
καλδχα κηαο ηερληθήο, ηδενινγηθά νπδέηεξεο, δηαδηθαζίαο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
αλαπφδξαζηνπ, ζπγθαιχπηνληαο, έηζη, πνιχ απνηειεζκαηηθά, ηηο επηινγέο θαη ηα ζπκθέξνληα
πνπ βξίζθνληαη απφ πίζσ.
Ζ ππνβάζκηζε ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα

Ο αλζξψπηλνο παξάγνληαο ζην ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν ππνβαζκίδεηαη. Δηεξνθαηεχζπλζε
θαη παζεηηθνπνίεζε ραξαθηεξίδεη ηφζν ηνπο καζεηέο φζν θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. ΢ην
παξαδνζηαθφ ζρνιείν ε παηδαγσγηθή ζρέζε ζηεξίδεηαη ζηνλ απηαξρηζκφ. Ζ ζρέζε δάζθαινπ
– καζεηή είλαη θάζεηε ηεξαξρηθή. Σν κάζεκα ζηεξίδεηαη ζηελ απζεληία ηνπ δαζθάινπ ν
νπνίνο ιεηηνπξγεί σο θνξέαο θαη ζηπινβάηεο ηεο θπξίαξρεο ηδενινγίαο. Ζ θξηηηθή ζθέςε
απνπζηάδεη βέβαηα ηφζν απφ ην δάζθαιν φζν θαη απφ ην καζεηή. Ζ κάζεζε ζην ζρνιείν απηφ
γίλεηαη αληηιεπηή σο ζπζζψξεπζε θαη απνζήθεπζε γλψζεσλ. ΢ην ζχγρξνλν ηερλνθξαηηθφ
ζρνιείν ε παηδαγσγηθή ζρέζε έρεη αιιάμεη. Οη ξφινη ηφζν ηνπ θαζεγεηή φζν θαη ηνπ καζεηή
έρνπλ αιιάμεη. Ο θφβνο ηνπ δαζθάινπ έρεη ππνρσξήζεη, ρσξίο βέβαηα λα έρεη εμαιεηθζεί. Σν
απνηέιεζκα φκσο είλαη ην ίδην. Απνπζία θξηηηθήο ζθέςεο θαη κηα αληίιεςε ηεο κάζεζεο
ζηξεβιή θαη παξσρεκέλε. Ζ κάζεζε, κέζα απφ ηελ εθζπγρξνληζκέλε ζπκπεξηθνξηθή
αληίιεςε, γίλεηαη εθκάζεζε ησλ ζσζηψλ απαληήζεσλ. Ζ γλψζε είλαη έηνηκε,
πξνθαηαζθεπαζκέλε, ηππνπνηεκέλε, ε δε κφξθσζε κφξθσζε ζπλίζηαηαη ζηε ζπγθέληξσζε
απνζπαζκαηηθψλ, θαηαηεκαρηζκέλσλ, έηνηκσλ γλψζεσλ – πιεξνθνξηψλ. Πξφθεηηαη γηα κία
γλψζε πνπ δελ ππεξεηεί απηφλ πνπ καζαίλεη, αθνχ δε ζηεξίδεηαη ζηελ νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή
ηνπ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Δίλαη κηα γλψζε εκπφξεπκα, γλψζε εμσηεξηθή, έλα μέλν
ζψκα γηα ηνλ καζεηή, κηα γλψζε πνπ έρεη αληαιιαθηηθή θαη κφλν αμία.
΋πσο φκσο ε Αλλχ Κνξληηέ εμεγεί, ην λα κάζεηο, δελ είλαη κφλν λα θαηαιάβεηο. Σν λα
κάζεηο πξνυπνζέηεη κηα ελεξγεηηθή ζρέζε κε ην αληηθείκελν ηεο κάζεζεο, κηα επηζπκία, έλα
ζρέδην, κηα πξννπηηθή325. ΋πσο ζηελ πεξίπησζε ηεο ςπρνγελνχο αλνξεμίαο άξλεζεο ιήςεο
ηξνθήο, έηζη θαη ζηε ζρνιηθή αλνξεμία, ε επηβνιή ηνπ θάε ζηελ πξψηε, ηνπ κάζε ζηε
δεχηεξε ή νπνηαζδήπνηε άιιεο πξνζηαγήο ζε θάζε άιιε πεξίπησζε, θαζηζηά ηνλ άλζξσπν
αληηθείκελν ηεο επηζπκίαο – επηηαγήο ηνπ άιινπ, νδεγψληαο έηζη ζηελ απψιεηα ηεο ηδηφηεηαο
ηνπ ππνθεηκέλνπ. Ζ ηειεπηαία φκσο απηή ηδηφηεηα είλαη πξνυπφζεζε γηα λα κάζεηο, γηα λα
θαο, φπσο θαη γηα λα ρνξέςεηο, λα θάλεηο έξσηα, λα δεκηνπξγήζεηο, λα δήζεηο γεληθά κηα δσή
ηθαλνπνηεηηθή θαη αλζξψπηλε, φπνπ ηθαλνπνηεηηθή θαη αλζξψπηλε ζεκαίλεη ελδηαθέξνλ,
ζπκκεηνρή, επηζπκία. Βέβαηα, ε ζρνιηθή απνηπρία κπνξεί λα πάξεη ηελ παζεηηθή κνξθή ηεο
απφζπξζεο απφ ηα ζρνιηθά δξψκελα , ή ηελ πην ελεξγεηηθή – επηζεηηθή κνξθή ηεο εμέγεξζεο
κε θαζαξία, αλεζπρία θαη ζφξπβν ζηελ ηάμε, αθνχ «ζπρλά είλαη ςπρνινγηθά πην αλεθηφ λα
είλαη θαλείο θαθφο, παξά θνπηφο ή αλίθαλνο».
Αλ φκσο ε κάζεζε πξνυπνζέηεη ελεξγεηηθή ζρέζε κε ην αληηθείκελν, ε απηνλνκία ηνπ
ππνθεηκέλνπ, πνπ ζα δνχκε αλαιπηηθφηεξα παξαθάησ, είλαη πξνυπφζεζε ηεο κάζεζεο θαη φρη
κφλν. Ζ εθεβηθή έθθιεζε – απαίηεζε «απηνλνκήζηε κε»326 βξίζθεηαη, θαηά ηνλ Jacques
Selosse, πίζσ απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο παξαβαηηθφηεηαο ησλ πην επάισησλ λέσλ. «Οη λένη
325
Κνξληηέ, Α., Κνπκπνχξεο δελ ππάξρνπλ. Φπραλάιπζε θαη ζρνιηθή απνηπρία, κηθξ. Αθξηβή Αιεμηάδε, εθδ.
ΟΛΚΟ΢, Αζήλα 1995
326
Selosse, J., «Απηνλνκήζηε κε», ζην Μπεδέ, Λ., (επηκ.) Βία ζην ζρνιείν – Βία ηνπ ζρνιείνπ, εθδ. Διιεληθά
Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 81-92
174
έρνπλ ιηγφηεξε αλάγθε απφ βνήζεηα, νπνηαζδήπνηε κνξθήο, δεκφζηαο ή ηδησηηθήο, πνπ
πάληνηε ηνπο δηαηεξεί ζε ζέζε εμάξηεζεο, απ‟ φηη απφ εκπηζηνζχλε ζην πξφζσπφ ηνπο, απφ
ην λα εμνπζηνδνηεζνχλ κε θνηλσληθά αλαγλσξηζκέλεο δηθαηνδνζίεο, απφ πξαγκαηηθέο
νηθνλνκηθέο επζχλεο, απφ δεζκνχο αιιειεγγχεο». Καη θαηαιήγεη: «Σν δεηνχκελν δελ είλαη ε
ππνηαγή ησλ λέσλ, αιιά ε απνδνρή – έληαμε θαη ε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε δηακφξθσζε ηνπ
θνηλσληθνχ λφκνπ, ζην κέηξν πνπ ηνπο έρνπκε βνεζήζεη λα είλαη εζσηεξηθά ειεχζεξνη θαη
ππεχζπλνη». Απηή ε ζπκκεηνρή θαη ε εζσηεξηθή αίζζεζε ειεπζεξίαο απνηεινχλ φξνπο
αλαγθαίνπο ηφζν γηα ηελ νκαιή έληαμε ηνπ λένπ ζηελ θνηλσλία θαη ηελ θαιή ζρέζε κε ηνλ
εαπηφ ηνπ φζν θαη γηα κηα πνηφηεηα ζρέζεσλ θαη δσήο. Σν παηδί – αληηθείκελν δελ κπνξεί λα
κάζεη. Σν ζρνιείν πνπ επηβάιιεη ζην παηδί ζσκαηηθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη δηαλνεηηθή
αθηλεζία, επί ζεηξά εηψλ, δελ κπνξεί λα πξνζδνθά ηε κάζεζε. Σν παηδί κέζα ζ‟έλα ηέηνην
ζρνιείν ην κφλν πνπ κπνξεί λα θάλεη είλαη, φηαλ ηα θνηλσληθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ην
επηηξέπνπλ, απιά λα επαλαιακβάλεη κεραληθά φια φζα πξέπεη λα γλσξίδεη. Έλα ζρνιείν πνπ
ζα αλαγλψξηδε ην παηδί σο ππνθείκελν θαη ζα ην κεηαρεηξηδφηαλ ζαλ ηέηνην ζα ζηεξηδφηαλ
ζηελ επηζπκία ηνπ καζεηή λα κάζεη. ΢ηελ πεξίπησζε απηή ην κάζεκα ζα είρε αθεηεξία ηα
πξνζσπηθά πξνβιήκαηα, αλάγθεο θαη ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ, πξνβιήκαηα, αλάγθεο θαη
ελδηαθέξνληα ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα νπνία είλαη θνηλά γηα ηα παηδηά κηαο ειηθίαο.
Σν ζρνιείν εμάιινπ ππνηηκά ηδηαίηεξα ηελ αμία ηνπ ζπλαηζζήκαηνο ζηε δηαδηθαζία ηεο
κάζεζεο. Ζ δηδαζθαιία απεπζχλεηαη ζην λνπ θαη αδηαθνξεί γηα ην ζπλαίζζεκα. Σα
ζπλαηζζήκαηα φκσο είλαη πξνηξνπέο γηα δξάζε. «Μνλάρα ζηνπο „πνιηηηζκέλνπο‟ ελήιηθεο,
απ‟ φιν ην δσηθφ βαζίιεην, κπνξεί λα ζπλαληήζνπκε απηή ηε ρηππεηή „αλσκαιία‟, λα δνχκε
δειαδή ζπλαηζζήκαηα (ζεκειηψδεηο παξαηλέζεηο γηα δξάζε) απνθνκκέλα απφ ηε θπζηνινγηθή
ηνπο αληίδξαζε»327. Απηφ αθελφο απνηειεί ζεκαληηθφ εκπφδην γηα ηε κάζεζε αθεηέξνπ είλαη
πηζαλφ φηη ζπκβάιιεη καθξνπξφζεζκα ζε ςπρνζπλαηζζεκαηηθέο αλαπεξίεο. Δπηπιένλ ε
ζπλερήο ζπλαηζζεκαηηθή πίεζε, κε ηε κνξθή ζπλαηζζεκάησλ άγρνπο, «κπνξεί λα
δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα ζηηο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο ελφο παηδηνχ ηξαπκαηίδνληαο ηελ
ηθαλφηεηά ηνπ γηα κάζεζε».
Σν ππαξθηφ ζρνιείν έρεη εμαζθαιηζκέλε ηελ αδηαθνξία ησλ παηδηψλ. Μπνξεί κφλν λα
θξαηάεη κία επίθαζε ιεηηνπξγίαο κέζσ ηεο βαζκνινγηθήο πίεζεο. ΋κσο θαη ηα παηδηά κε
επηδφζεηο, πφζν νπζηαζηηθή γλψζε απνθνκίδνπλ απφ ην ζρνιείν; ΋ζν γηα ηνπο «θαθνχο»
καζεηέο, πφζν θαηαζηξνθηθή είλαη γηα ηελ απηνεηθφλα ηνπο ε δηαξθήο, επί ζεηξά εηψλ,
απαμίσζή ηνπο κέζσ ηεο βαζκνινγίαο, θαη φρη κφλν; Απηφ ην ζρνιείν δειψλεη φηη
πξνεηνηκάδεη γηα ηε δσή. ΋κσο, ε πξνεηνηκαζία απηή γηα ηε δσή δελ κπνξεί λα γίλεηαη εηο
βάξνο ηεο δσήο ηεο ίδηαο, θαη κάιηζηα γηα ηφζν κεγάιν δηάζηεκα. Ο Πσι Γθνχληκαλ
αλαθέξεηαη ζηελ θαηάζηαζε ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο κηιψληαο γηα ηε «ζχγρξνλε
απίζηεπηε εμάπισζε κηαο νινέλα πην αθχζηθεο παηδείαο θαη αιινηξίσζεο ησλ λέσλ»328. «Ζ
παξαηεηακέλε θνίηεζε δελ είλαη κφλν αθαηάιιειε, αιιά θαη θαηαζηξνθηθή ηφζν απφ
ςπρνινγηθή, φζν θαη απφ πνιηηηθή θαη επαγγεικαηηθή άπνςε»329. Δμάιινπ ηη είδνπο
πξνεηνηκαζία γηα ηε δσή είλαη απηή πνπ ζηεξίδεηαη ζε ηππνπνηεκέλεο γλψζεηο, πνπ δε
κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηα πξνβιήκαηα ηεο δσήο, θαζψο θαη ζε κηα πνιχρξνλε
καζεηεία θαη εμνηθείσζε κε κηα δσή ρσξίο εζσηεξηθφ λφεκα θαη ελδηαθέξνλ;
Σν ζρνιείν ζηεξίδεηαη ζηνλ θαηαλαγθαζκφ, ηε βαζκνινγηθή πίεζε, ηνλ αληαγσληζκφ. Γελ
απνβιέπεη ζηελ πξνζσπηθή νπζηαζηηθή κάζεζε δεμηνηήησλ δσήο αιιά ζε έηνηκα
327
Goleman, D., Ζ ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε, κηθξ. Άλλα Παπαζηαχξνπ, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα
1997, ζει. 33
328
Γθνχληκαλ, Π., Κξηηηθή ηεο θαηεζηεκέλεο παηδείαο – Τπνρξεσηηθή Γπζεθπαίδεπζε, κηθξ.
Θενδσξαθφπνπινο Λ., εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1977, ζει. 55
329
Γθνχληκαλ, Π., Κξηηηθή ηεο θαηεζηεκέλεο παηδείαο, … φ. π., ζει. 161
175
εκπνξεπκαηνπνηεκέλα παθέηα γλψζεο, ηα νπνία νθείιεη λα κάζεη ν καζεηήο, λα

απνκλεκνλεχζεη, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζε θάπνηα πξνθαζνξηζκέλα απφ ηνπο
εηδηθνχο standards, ελφο αλζξψπνπ – εκπνξεχκαηνο πνπ θαηέρεη κηα γλψζε – εκπφξεπκα,
ρξήζηκε γηα παξαγσγή θαη γηα θαηαλάισζε άιισλ εκπνξεπκάησλ.
Σν ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν ραξαθηεξίδεηαη απφ απζηεξφ δαζθαινθεληξηζκφ,
πξνγξακκαηηζκφ θαη ζπκπεξηθνξηζκφ330 θαη νξγαλψλεηαη ζχκθσλα κε ηηο πξνδηαγξαθέο ελφο
κεγάινπ γξαθεηνθξαηηθνχ κεραληζκνχ. Έλα ηέηνην ζρνιείν αληηκεησπίδεη ηνλ καζεηή – θαη
σο έλα βαζκφ θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ – σο πξάγκα. «Δθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο
ππνβαζκίδνληαη ζε απιά εθηειεζηηθά φξγαλα πξνθαζνξηζκέλσλ νδεγηψλ, γίλνληαη έλα
„εξγαιείν ελφο κεγάινπ απξφζσπνπ κεραληζκνχ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ‟. Κάζε
απφθιηζε απφ ηελ πξνγξακκαηηζκέλε δηαδηθαζία, νη θφβνη ηνπ παηδηνχ, ε πεξηέξγεηα, ε
αλάγθε γηα παηρλίδη, πξέπεη λα ζεσξνχληαη σο ελνριεηηθνί θαη παξεκπνδηζηηθνί παξάγνληεο
πνπ πξέπεη λα απνκαθξπλζνχλ»331. Ζ αλαγλψξηζε φκσο ηεο απηνλνκίαο ηνπ καζεηή θαη ε
θαηάθηεζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ ππνθεηκέλνπ είλαη αλαγθαία ςπρνινγηθή πξνυπφζεζε γηα ηε
κάζεζε.
΢ήκεξα πηα, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, ε εηεξνθαηεχζπλζε θαη ε παζεηηθνπνίεζε επεθηείλεηαη
θαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, πνπ βιέπνπλ ηα επίπεδα απηνλνκίαο ηνπο λα ζπξξηθλψλνληαη.
Απηφ είλαη απνηέιεζκα πξψη‟ απ‟ φια ησλ θιεηζηψλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηα νπνία
φιν θαη πεξηζζφηεξν ηππνπνηνχλ ηε δηδαζθαιία. ΋πσο ιέεη ε C. Buswell332, ε λέα
ζπζθεπαζία ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο πεξηιακβάλεη φρη κφλν έλα πξνθαζνξηζκέλν
πεξηερφκελν αιιά επίζεο, κηα πξνθαζνξηζκέλε παηδαγσγηθή, κε ηελ νπνία ε κεηάδνζε ηεο
γλψζεο γίλεηαη κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. Σα απζηεξά ηππνπνηεκέλα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα,
ιέεη ε Buswell, βξίζθνληαη πίζσ απφ ηελ απμαλφκελε απφ-εηδίθεπζε πνπ ν Braverman
ππνζηεξίδεη φηη ζπκβαίλεη ζε κεζαία επαγγέικαηα φπσο είλαη απηφ ηεο δηδαζθαιίαο θαη απφ
απηφ πνπ ν Carschedi πεξηγξάθεη σο απμαλφκελε πξνιεηαξηνπνίεζε ηνπ κε ρεηξσλαθηηθά
εξγαδφκελνπ, πνπ νδεγεί ζε απψιεηα ησλ πξνλνκίσλ θαη επίηαζε ηεο επηηήξεζεο θαη ηνπ
ειέγρνπ πνπ πεξηγξάςακε παξαπάλσ. «Ο ηερληθφο έιεγρνο», φπσο ιέεη ν M. Apple, «θαη ε
απνεηδίθεπζε ηείλνπλ λα πεγαίλνπλ ρέξη-ρέξη»333. Με ηελ απνεηδίθεπζε ησλ εξγαζηψλ, νη
γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, πνπ αξρηθά ζπλφδεπαλ ηελ εξγαζία ηνπ εξγαδφκελνπ θαη νη νπνίεο
ειέγρνληαλ θαη ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ απηφλ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα θέξεη ζε πέξαο ηα
εξγαζηαθά ηνπ θαζήθνληα, πεξλνχλ ζηα ρέξηα ηεο δηεχζπλζεο. Ο δηαρσξηζκφο ηεο ζχιιεςεο
απφ ηελ εθηέιεζε ησλ εξγαζηψλ γίλεηαη έηζη ε αθεηεξία κηαο απμαλφκελεο ππνβάζκηζεο ηνπ
εξγαδφκελνπ θαη ηνπ ξφινπ ηνπ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ηαπηφρξνλα ελφο
εληεηλφκελνπ ειέγρνπ ηνπ κε φιν θαη πην έκκεζνπο ηξφπνπο.
Ζ ιαηξεία ησλ πνζνηήησλ

Σν ειιεληθφ ζρνιείν δηαθξίλεη κία ραξαθηεξηζηηθή εκκνλή ζηηο πνζφηεηεο. Ο φγθνο ηεο χιεο
είλαη ζπρλά πνιχ κεγάινο θαη πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ηξηηνθνζκηθά ζχλδξνκα ηεο
ειιεληθήο θνηλσλίαο. Οη αιινηξησηηθέο ζπλέπεηεο φκσο ηεο κεγάιεο χιεο είλαη πνιχ
ζεκαληηθέο. Σν γεγνλφο, αθελφο παξαπέκπεη ζε κηα ζσξεπηηθή αληίιεςε ηεο γλψζεο θαη ζε
κεζφδνπο ζπκπεξηθνξηθήο πξνζέγγηζεο ηεο κάζεζεο, κε φια φζα απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηε
κνξθή ηεο κάζεζεο θαη ην κνληέιν αλζξψπνπ πνπ πξνσζεί ηα ζρνιείν, αθεηέξνπ επηβάιιεη
κνξθέο παηδαγσγηθήο ζρέζεο πνπ ζηεξίδνληαη ζηελ ηππηθφηεηα θαη απνμέλσζε. «Ζ
330
Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία σο κηα δπλαηφηεηα … φ. π., ζει. 327
331
Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία σο κηα δπλαηφηεηα … φ. π., ζει. 329
332
Buswell, C., Pedagogic Change and Social Change, British Journal of Sociology of Education, 1980, v.1, n. 3,
pp. 293-306
333
Apple, M., (1982) “Curriculum Form and the Logic … φ.π., ζει. 251
176
δηδαζθαιία γίλεηαη δη‟ απαγγειίαο», φπσο ραξαθηεξηζηηθά έιεγε θαιφο ζπλάδειθνο. Γελ
ππάξρεη ρξφλνο λα επηκείλεη ν θαζεγεηήο ζηα ζεκεία πνπ δελ έρνπλ γίλεη επαξθψο
θαηαλνεηά. ΢πρλά δελ ππάξρεη ρξφλνο νχηε γηα δηαηχπσζε απνξηψλ. Καη βέβαηα ε ρξνληθή
ζηελφηεηα δελ επηηξέπεη ηε γλσξηκία θαη ηελ αλάπηπμε ησλ αλαγθαίσλ δηαπξνζσπηθψλ
ζρέζεσλ κέζα ζηε ζρνιηθή αίζνπζα. Ζ ηαρχηεηα γίλεηαη αλαγθαίν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο
δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο, κε κνηξαία ζπλέπεηα ηελ απινχζηεπζε, ηελ ηππνπνίεζε θαη ηε ζπζία
ηεο πνηφηεηαο ράξηλ ηεο πνζφηεηαο, ελψ ε δηδαζθαιία απνθηά δηεθπεξαησηηθφ ραξαθηήξα,
αθνχ ην «ζεκαληηθφ είλαη λα πεξαησζεί έλα έξγν θαη φρη λα γίλεη ζσζηά»334.
Ο εκπεηξηζκφο
Μηιψληαο, εμάιινπ, γηα εκπεηξηζκφ ζην ειιεληθφ ζρνιείν αλαθεξφκαζηε ζηελ ηάζε πνπ
ππάξρεη ζηνπο έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο λα ζηεξίδνπλ ηηο παηδαγσγηθέο ηνπο επηινγέο κε
απνθιεηζηηθή θαηαθπγή ζηελ εκπεηξία. «Απφ ηνλ ηξφπν απηφ ζεψξεζεο απνπζηάδεη ε χπαξμε
θάπνηαο ζεσξίαο, θαζψο θαη ε ςπρνινγηθή θαη ηζηνξηθή δηάζηαζε ηεο παξαηεξνχκελεο
πξαγκαηηθφηεηαο»335.
Ο εκπεηξηζκφο ζην ζρνιείν έρεη θαηαξρήλ ηε κνξθή ηεο έιιεηςεο ζεσξεηηθήο θαηάξηηζεο
ηφζν ζηελ παηδαγσγηθή φζν θαη ζηε δηδαθηηθή. Απηφ ζεκαίλεη βέβαηα φηη νη παξαζηάζεηο ηνπ
ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ έρεη έλαο λενδηφξηζηνο είλαη εθείλεο πνπ έρεη απνθηήζεη απφ
ηελ εκπεηξία ηνπ σο καζεηή ζην ζρνιείν. ΋πσο είλαη γλσζηφ, ε παηδαγσγηθή ζεσξεηηθή
θαηάξηηζε απνπζηάδεη πιήξσο ή είλαη θαζαξά ζπκβνιηθή ζηηο πεξηζζφηεξεο παλεπηζηεκηαθέο
ζρνιέο απφ ηηο νπνίεο ηξνθνδνηείηαη ην ζρνιείν κε πξνζσπηθφ, ελψ αληίζηνηρα επίζεκα
πξνγξάκκαηα ππνδνρήο, πνπ λα θαιχπηνπλ κε επάξθεηα απηέο ηηο αλάγθεο, δελ ππάξρνπλ. Ζ
έιιεηςε ζεσξεηηθήο θαηάξηηζεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δηαδηθαζίεο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ
λενδηφξηζηνπ εθπαηδεπηηθνχ, νδεγνχλ ζηελ απνζέσζε ηεο πείξαο σο ηεο νπζίαο ηνπ
επαγγέικαηνο, θαη ζηε ζπκκφξθσζε, σο ζηξαηεγηθή ειαρηζηνπνίεζεο ηεο αλαζθάιεηαο πνπ
δεκηνπξγεί έλα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν κπαίλεη θαλείο εληειψο απξνεηνίκαζηνο336.
Σαπηφρξνλα, παξά ηνλ «ζεσξεηηθφ» ραξαθηήξα ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο337 θαίλεηαη φηη ε
ζεσξία ππνηηκάηαη ζηε ζπλείδεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην βαζκφ πνπ απηή γίλεηαη αληηιεπηή,
φρη σο έλα ελλνηνινγηθφ πιαίζην εξκελείαο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, αιιά σο «αεξνβαζίεο» ιίγν
– πνιχ πνπ δελ έρνπλ επαθή κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Απηφ βέβαηα έρεη ηηο αηηίεο ηνπ.
Αληαλαθιά, θαηά ηε γλψκε καο, ηελ αδπλακία εθαξκνγήο νπνηαζδήπνηε παηδαγσγηθήο ζε
έλα ζρνιείν άθξσο αληηπαηδαγσγηθφ πνπ αγσλίδεηαη λα πξνιάβεη λα βγάιεη ηελ χιε θαη πνπ
έρεη σο θεληξηθφ ζηφρν ηελ επηηπρία ζε θάπνηεο εμεηάζεηο πνπ ζα θξίλνπλ πνιιά γηα ηε δσή
ηνπ παηδηνχ. Ζ ππνηίκεζε ηεο ζεσξίαο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο εθθξάδεη ηε δηάζηαζε πνπ
ππάξρεη αλάκεζα ζηελ εθπαηδεπηηθή ζεσξία θαη ηε δηδαθηηθή πξάμε. Απηή κε ηε ζεηξά ηεο
πεγάδεη επζέσο απφ ηε δηάθξηζε πνπ γίλεηαη αλάκεζα ζηνπο επαγγεικαηίεο – δεκηνπξγνχο
ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο – επαγγεικαηίεο ηεο δηδαθηηθήο
πξάμεο. «Καη‟ απηφλ ηνλ ηξφπν, ε εθπαηδεπηηθή „ζεσξία‟ θαηνξζψλεη λα εγεκνλεχεη πάλσ
ζηελ πξαθηηθή, κηα εγεκνλία πνπ δε ζηεξίδεηαη ζηηο αληηθάζεηο θαη πεξηνξηζκνχο ηεο
πξαθηηθήο θαη ε νπνία βέβαηα αγλνεί ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο απηή ε πξαθηηθή ζα
κπνξνχζε λα δηαπνηίζεη ηε ζεσξία»338.
334
Apple, M. W., Jungck, S. (1995) Γε ρξεηάδεηαη λα είζαη εθπαηδεπηηθφο γηα λα δηδάμεηο… φ. π., ζει. 53
335
Παπαθσλζηαληίλνπ Π. (1996) Απφ ηελ παηδαγσγηθή ηδενινγία ζηελ επηζηεκνληθή … φ. π., ζει. 20
336
Γθφηνβνο, Θ., Μαπξνγηψξγνο, Γ. Ζ επαγγεικαηηθή θνηλσληθνπνίεζε ηνπ λενδηφξηζηνπ εθπαηδεπηηθνχ: απφ
ην ζξαλίν ζηελ έδξα, ζην Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Κξηηηθή παηδαγσγηθή θαη
εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996, ζει. 105-116
337
Δίλαη γλσζηφ φηη, θαηά θαλφλα, δε γίλεηαη ζχλδεζε ηεο δηδαζθαιίαο κε ηελ εκπεηξία ηνπ καζεηή, ε δε ρξήζε
ησλ εξγαζηεξίσλ γηα πεηξάκαηα είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλε
338
Gleeson, D. (1978), “Curriculum Development and Social Change … ν.π.
177
Μέζα ζε απηέο ηηο ζπλζήθεο, θαιιηεξγείηαη ε ππνηίκεζε ηεο ζεσξίαο θαη ε απνζέσζε ηεο
εκπεηξίαο ελψ παξάιιεια αλαδεηψληαη ιχζεηο ζε έηνηκεο ζπληαγέο δηδαζθαιίαο. Ζ απνθνπή
ηεο ζεσξίαο απφ ηελ πξάμε ππνλνκεχεη ηφζν ηε κία φζν θαη ηελ άιιε. Τπνλνκεχεη, ζε
ηειεπηαία αλάιπζε, ηελ απνηειεζκαηηθή πξάμε. Γπζηπρψο ε θαηάζηαζε ζήκεξα δείρλεη φηη
«ν εκπεηξηζκφο δελ είλαη παξά έλαο επθεκηζκφο γηα λα απνθξχςνπκε ηελ άγλνηα, ηνλ
εξαζηηερληζκφ, ηνλ ππνθεηκεληζκφ, ηελ ακεραλία θαη ηελ πξνρεηξφηεηα. Ζ εκπεηξηθή γλψζε
θαη πξάμε δελ έρεη ηίπνηε ην θξηηηθφ, νξζνινγηθφ, κεζνδηθφ θαη ειεγρφκελν»339.
Ο αληηπαηδαγσγηθφο ραξαθηήξαο ηνπ ζρνιείνπ θαη ε εκπνξεπκαηνπνίεζε

Γηα φινπο ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο ην ζρνιείν απηφ φρη κφλν δε ιεηηνπξγεί κε ηηο αξρέο ηεο
παηδαγσγηθήο, πξνσζψληαο ηελ νινθιήξσζε θαη απηνλνκία ηνπ καζεηή, αιιά αληηζέησο
θαιιηεξγεί ηελ εμάξηεζε, ηελ παζεηηθφηεηα, ηελ εηεξνθαηεχζπλζε. Δπηθεληξψλεη ζηε λφεζε
αγλνψληαο ην ζπλαίζζεκα, ηε βνχιεζε, ηελ ςπρνθηλεηηθή θαη ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο
αλζξψπηλεο χπαξμεο. ΋ια απηά κε ηα νπνία δελ αζρνιείηαη ην ζρνιείν, φρη κφλν είλαη
ζεκαληηθέο πιεπξέο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο, δσηηθήο ζεκαζίαο γηα κία δσή κε πνηφηεηα,
αιιά ηαπηφρξνλα απνηεινχλ ζεκαληηθέο δηαζηάζεηο ηεο γλσζηηθήο πξνζπάζεηαο, ε
ππνηίκεζε ησλ νπνίσλ αθήλεη αλνινθιήξσηε ηε γλψζε θαη νδεγεί ζε αιινηξησηηθέο κνξθέο
κάζεζεο.
Σν ζρνιείν απηφ είλαη δηαπνηηζκέλν απφ ην εκπνξεπκαηηθφ πλεχκα. Απηφ βέβαηα είλαη πνιχ
θπζηθφ ζην βαζκφ πνπ απηφ πνπ ιεηηνπξγεί ζηα πιαίζηα ελφο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο
γεληθεπκέλεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο. ΢ην ζχζηεκα απηφ ν άλζξσπνο έρεη ζεκαζία σο
παξαγσγφο θαη θαηαλαισηήο εκπνξεπκάησλ, θάηη πνπ έρεη πνιχ ζπγθεθξηκέλεο ζπλέπεηεο
ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ, ζηε κνξθή ησλ παηδαγσγηθψλ ζρέζεσλ ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη,
ζηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο πνπ ρξεζηκνπνηεί. Απηφ ην ζρνιείν πξνζθέξεη κηα γλψζε
εκπφξεπκα, κηα γλψζε πνπ δελ έρεη ρξεζηηθή παξά κφλν αληαιιαθηηθή αμία. Γελ είλαη κηα
γλψζε πνπ κπνξεί ν καζεηήο λα ρξεζηκνπνηήζεη γηα ηελ άκεζε ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ
ηνπ. Απηή κπνξεί κφλν λα αληαιιαγεί κε πηζηνπνηεηηθά πξνζφλησλ θαη κε επαγγεικαηηθά
δηθαηψκαηα. Δίλαη κηα γλψζε πνπ πξννξίδεηαη γηα παξαγσγή θαη θαηαλάισζε εκπνξεπκάησλ.
Γελ είλαη γλψζε πξνζσπηθή, αθνκνησκέλε, γλψζε πξνζαξκνζκέλε ζηηο πξνζσπηθέο
αλάγθεο. Δίλαη κηα γλψζε εμσηεξηθή, απξφζσπε, ηππνπνηεκέλε, θαηάιιειε απφ φζνπο ηελ
θαηέρνπλ γηα παξαγσγή ηππνπνηεκέλσλ, απξφζσπσλ εκπνξεπκάησλ πνπ ζα παξαρζνχλ
καδηθά γηα ηελ απξφζσπε αγνξά. Γηα ην ιφγν απηφλ είλαη κηα γλψζε απνζπαζκαηηθή,
θαηαθεξκαηηζκέλε, ηππνπνηεκέλε, βηνκεραλνπνηεκέλε.
Σα ζχγρξνλα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, πνπ ζπληάζζνληαη απφ εηδηθνχο ηερλνιφγνπο ησλ
πξνγξακκάησλ, αλάγνπλ ηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο ζε έλα ζχλνιν δεμηνηήησλ. Απηή ε
αλαγσγή έρεη πνιχ ζεκαληηθέο πξνεθηάζεηο, αθνχ απηή ζχκθσλα κε ηνλ Aronowitz «είλαη
κέξνο κηαο επξχηεξεο δηαδηθαζίαο κε ηελ νπνία ε ινγηθή ηνπ θεθαιαίνπ βνεζάεη λα ρηηζηνχλ
ηαπηφηεηεο θαη κεηαζρεκαηίδεη ηα πνιηηηζηηθά κελχκαηα θαη πξαθηηθέο ζε πξντφληα». ΢ηα
πξνγξάκκαηα απηά ε γλψζε, φπσο ην θεθάιαην, θνκκαηηάδεηαη θαη εκπνξεπκαηνπνηείηαη ۬
έηζη φπσο απηφ κπνξεί λα ζσξεπηεί. Μέζα ζ‟ απηφ ην πιαίζην, «ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ
θαινχ καζεηή είλαη ε θαηνρή θαη ζπζζψξεπζε ηεξάζηησλ πνζνηήησλ δεμηνηήησλ ζηελ
ππεξεζία ηερληθψλ ελδηαθεξφλησλ»340.
Παξάιιεια είλαη κηα γλψζε πνπ, εμαηηίαο ηνπ ραξαθηήξα ηεο, αιιά θαη ηνπ ηξφπνπ
απφθηεζήο ηεο, παξάγεη αλζξψπνπο εκπνξεπκαηνπνηεκέλνπο, αλζξψπνπο αιινηξησκέλνπο,
απνμελσκέλνπο απφ ηηο αλάγθεο ηνπο, παζεηηθνπνηεκέλνπο θαη αλίθαλνπο λα αληηκεησπίζνπλ
ηε δσή ηνπο ζε πξνζσπηθή βάζε. Ζ κνληέξλα κνξθή ηεο ζπκβαηηθφηεηαο έρεη ην ραξαθηήξα
339
Παπαθσλζηαληίλνπ Π. (1996) Απφ ηελ παηδαγσγηθή ηδενινγία ζηελ επηζηεκνληθή … φ. π., ζει. 20
340
178
ηεο καληψδνπο θαηαλάισζεο εκπνξεπκάησλ, εκπνξεπκάησλ πνπ ππφζρνληαη λα θαιχςνπλ ηα

θελά ηνπ ζεκεξηλνχ αιινηξησκέλνπ αλζξψπνπ341. Ζ παζνινγία ηνπ θαηαλαισηηζκνχ
πξνυπνζέηεη ηνλ αιινηξησκέλν άλζξσπν θαη ηνλ αλαπαξάγεη. Ζ αιινηξίσζε απηήο ηεο
κνξθήο δείρλεη λα είλαη φξνο δηαηήξεζεο ελφο νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ ζηεξίδεηαη ζηε
κεηαηξνπή ηνπ αλζξψπνπ ζε κέζνλ κε ηειηθφ ζθνπφ ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ
θέξδνπο.
΢πκπεξαζκαηηθά: Ζ αδηαθνξία ζην ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν

Απφ ηα παξαπάλσ γίλεηαη, λνκίδσ, θαλεξφ πφζν απινπζηεπηηθή, θαη γη‟ απηφ επηθίλδπλε,
είλαη ε ζπλήζεο αληηκεηψπηζε θαη εξκελεία ηεο αδηαθνξίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν. Σν
ζεηηθηζηηθφ πλεχκα βξίζθεηαη πίζσ απφ ηηο δηάθνξεο εξκελείεο ηεο αδηαθνξίαο, ηφζν ηηο
απιντθέο – θαζεκεξηλέο πνπ απνδίδνπλ ην πξφβιεκα ζην εζηθφ πνηφλ ηνπ καζεηή (είλαη
ηεκπέιεο, βαξηέηαη, δελ πξνζπαζεί), φζν θαη ηηο πεξηζζφηεξν επεμεξγαζκέλεο. Οη ηειεπηαίεο
απηέο ζα αλαδεηήζνπλ ηα αίηηα ηεο αδηαθνξίαο ζηελ αηνκηθή παζνινγία ηνπ καζεηή ή ηεο
νηθνγέλεηάο ηνπ ή αθφκε, ζε έλα πην απιντθφ επίπεδν, ζα απνδψζνπλ επζχλεο ζην καζεηή ή
ζηνλ θαζεγεηή πνπ έρνπλ «ραιαξψζεη», επηδηψθνληαο ηε ιχζε κε επίηαζε ησλ δηαθφξσλ
κνξθψλ ειέγρνπ, ηερληθνχ ή γξαθεηνθξαηηθνχ ηχπνπ, κε αχμεζε θαη απζηεξνπνίεζε ησλ
ζπζηεκάησλ εμεηάζεσλ θαη αμηνιφγεζεο θιπ. Ο έλνρνο ζπλήζσο, ζ‟ απηή ηελ πεξίπησζε,
είλαη ε «πνιιή δεκνθξαηία» (!) ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ε ιχζε βξίζθεηαη ζηε κείσζή
ηεο. ΢ε φιεο ηηο παξαπάλσ εξκελείεο απνπζηάδεη ε ελαζρφιεζε κε ην θνηλσληθφ πιαίζην, ην
νπνίν ζεσξείηαη δεδνκέλν, ηελ θνηλσληθή παζνγέλεηα θαη ηελ αλάγθε ζεκαληηθψλ
θνηλσληθψλ αιιαγψλ.
Ζ αδηαθνξία, ζχκθσλα κε φζα παξνπζηάζακε, απνηειεί κία θαηάζηαζε εγγελή, ζχκθπηε
κε ην εθπαηδεπηηθφ καο ζχζηεκα ην νπνίν αληηιακβάλεηαη ηε κάζεζε ζπκπεξηθνξηθά,
αληηκεησπίδεη ην καζεηή σο παζεηηθφ δέθηε κελπκάησλ, απνμελψλεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ απφ
ην αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο ηνπ, ηππνπνηεί ηελ παηδαγσγηθή ζρέζε, κε απνηέιεζκα απηή λα
ρσιαίλεη επηθνηλσληαθά θαη λα ράλεη ηνλ αλζξψπηλν ραξαθηήξα ηεο, εκπνδίδεη, κε δπν ιφγηα,
δάζθαιν θαη καζεηή λα ιεηηνπξγήζνπλ κε φξνπο απηνλνκίαο. Σν ελδηαθέξνλ φκσο
πξνυπνζέηεη ηελ απηνλνκία. Μέζα ζ‟ απηφ ην πιαίζην ην εξψηεκα δείρλεη λα απαηηεί
αληηζηξνθή. Πεξηζζφηεξν ζα έπξεπε λα αλαξσηεζεί θάπνηνο, φρη γηαηί θάπνηνη αδηαθνξνχλ,
αιιά γηαηί θάπνηνη άιινη δείρλνπλ λα έρνπλ ελδηαθέξνλ. Έλα ελδηαθέξνλ βέβαηα, πνπ, απ‟
φ,ηη θαίλεηαη, δελ είλαη έλα ελδηαθέξνλ γηα ηε κάζεζε, αιιά γηα ηηο επηδφζεηο.
341
Γηα ηνλ ζηξαηεγηθφ ξφιν ηεο δηαθήκηζεο ε νπνία «απεπζχλεηαη ζε ππνζπλείδεηεο επηζπκίεο, άγρε,
παξνξκήζεηο, θιπ., ηνπ αηφκνπ», βιέπε ΢εξαθεηηλίδνπ, Μ., Κνηλσληνινγία ησλ κέζσλ καδηθήο επηθνηλσλίαο, Σ.
Α΄ … φ.π., ζει. 187
179
3. ΓΗΑ ΔΝΑ ΑΛΛΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
΢ηνλ αληίπνδα ηνπ ζρνιείνπ πνπ πεξηγξάςακε βξίζθεηαη ην ελαιιαθηηθφ ζρνιείν. Έλα
ηέηνην ζρνιείν δελ επηδηψθεη ηελ ζπζζψξεπζε γλψζεσλ, φπσο θαη‟ απνθιεηζηηθφηεηα θάλεη
ην ζεκεξηλφ. ΢ηξέθεη αληίζεηα ηελ πξνζνρή ηνπ ζην ρψξν ηεο δηεξεπλεηηθήο θαηαλφεζεο
επηδηψθνληαο ηε κάζεζε κέζσ ηεο αλαθάιπςεο, ελψ ηαπηφρξνλα ελδηαθέξεηαη ηδηαίηεξα γηα
ηελ θαηάθηεζε ηεο απηνλνκίαο ηφζν απφ ην καζεηή φζν θαη απφ ηνπο ππφινηπνπο
εκπιεθφκελνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δπηδηψθεη ηελ επαλέλσζε ηνπ λνπ θαη ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο ηφζν ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο φζν θαη ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία.
Αζρνιείηαη κε ηε βειηίσζε ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο ηνπ καζεηή, γηα λα είλαη ζε
ζέζε λα αληηκεησπίδεη δεκηνπξγηθά ηηο δηαθνξέο ηνπ κε ηνπο άιινπο, αιιά θαη λα δηαηεξεί
επαθή κε ηα δηθά ηνπ ζέισ θαη ηηο δηθέο ηνπ αλάγθεο, πνπ πξέπεη λα γίλνληαη ζεβαζηά σο ηα
αθεηεξηαθά ζεκεία ηεο δηθήο ηνπ πξνζσπηθήο πνξείαο θαη αλάπηπμεο, θξνληίδνληαο λα ηνπ
θαιιηεξγεί θαη λα ηνπ εληζρχεη έλα αίζζεκα απηνεθηίκεζεο θαη απηνπεπνίζεζεο.
΢ηεξίδεηαη ζε έλα ζπλεξγαηηθφ πλεχκα αιιεινβνήζεηαο θαη αιιεινζηήξημεο πνπ βξίζθεηαη
ζηνλ αληίπνδα ηνπ αληαγσληζηηθνχ πλεχκαηνο ηνπ ζεκεξηλνχ ζρνιείνπ. Σν αληαγσληζηηθφ
πλεχκα δελ έρεη ζέζε ζε έλα ηέηνην ζρνιείν, αθνχ απηφ δε ζηεξίδεηαη ζηε ινγηθή ηνπ
απνθιεηζκνχ, ηεο επηηπρίαο ηνπ ελφο ζηε βάζε ηεο απνηπρίαο ηνπ άιινπ, ηεο αλάγθεο γηα
δηάθξηζε θαιψλ – θαθψλ, φπνπ νη πξψηνη ρξεηάδνληαη ηνπο δεχηεξνπο γηα λα ππάξμνπλ.
Σέινο ην ζρνιείν απηφ ζεσξεί θξίζηκεο ζεκαζίαο γηα ηελ απηνζπλεηδεζία ηνπ καζεηή ηελ
θξηηηθή ελαζρφιεζε κε ην θνηλσληθφ πιαίζην, ηα ζεζκηθά δεδνκέλα, ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο
ηεο νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο δσήο, ζηα νπνία επηδηψθεη λα παξεκβαίλεη κεηαζρεκαηηζηηθά,
θάλνληαο πξάμε θαη ζπλείδεζε ηελ θνηλσληθφηεηα κέζα ζηελ αηνκηθφηεηα.
α) Μηα παηδαγσγηθή ζρέζε πνπ ζηεξίδεηαη θαη πξνσζεί ηελ απηνλνκία

Ο φξνο ειεπζεξία ζπρλά παξαπέκπεη ζε θάηη ην απφιπην, ζπλδέεηαη κε ηελ αζηηθή
αληίιεςε ηνπ αθεξεκέλνπ θαη ηαπηφρξνλα δεδνκέλνπ αηφκνπ, απφ ην νπνίν έρεη αθαηξεζεί
φιν ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηερφκελν, ζε θάζε δε πεξίπησζε ν φξνο ραξαθηεξίδεηαη απφ
ελλνηνινγηθή αζάθεηα. Ζ ειεπζεξία ζηα πιαίζηα ηεο Νέαο Αγσγήο, έγηλε αληηιεπηή, θαηά
θαλφλα, κε ηξφπν αηνκηζηηθφ πξνσζψληαο ηνλ αληαγσληζκφ κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Αθφκα θαη
ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ ΢άκκεξρηι342 πνπ ν αληαγσληζκφο απνπζηάδεη, ε αηνκηζηηθή
αληίιεςε ηεο ειεπζεξίαο δείρλεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ εκπλεπζηή ηνπ θαη δίλεη ηα φξηα
ηνπ πεηξάκαηνο343. Ζ πιήξεο απνζχλδεζε ηεο ζρνιηθήο δσήο απφ ηελ θνηλσλία344, ηα
πξνβιήκαηά ηεο θαη ηηο πξννπηηθέο ηεο είλαη ε κεγάιε αδπλακία ηνπ, αδπλακία πνπ επέηξεςε
ηνλ δίθαην ραξαθηεξηζκφ ηνπ πεηξάκαηνο σο κηαο παξαδείζηαο λεζίδαο γηα ιίγνπο.
342
Νει, Α. ΢., Θεσξία θαη πξάμε ηεο αληηαπηαξρηθήο εθπαίδεπζεο. ΢άκκεξρηι: ην επαλαζηαηηθφ παξάδεηγκα
ελφο ειεχζεξνπ ζρνιείνπ, κηθξ. Κψζηαο Λάκπνο, έθδνζε Δ΄, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα, επίζεο Νει, Α. ΢.,
΢άκεξρηι. Σν ειεχζεξν ζρνιείν, κηθξ. ΢σηήξεο Σζάκεο, Δθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1989
343
Ζ χπαξμε ηνπ άιινπ θαη νη αλάγθεο ηνπ είλαη ηα φξηα ηεο ειεπζεξίαο ηνπ καζεηή ζην ΢άκκεξρηι. Μηα ηέηνηα
ειεπζεξία κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί θαιχηεξα σο απφιπηε ηζφηεηα κεηαμχ φισλ, αλεμαξηήησο ειηθίαο ή άιισλ
ραξαθηεξηζηηθψλ. Νει, Α. ΢., Eιεπζεξία φρη αλαξρία! Μηθξ. Δπάγγεινο Γξακκέλνο, Έθδνζε Γ΄, Δθδ.
Μπνπθνπκάλεο, Αζήλα 1975, ζει. 9
344
Ζ ηδξπκαηηθή κνξθή ηνπ ΢άκκεξρηι θαηαδηθάδεηαη απφ ηνλ Nathan Ackerman, επεηδή νδεγεί ζε αδπλάηηζκα
ησλ δεζκψλ ηνπ παηδηνχ κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, Ackerman, Ν., ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο
Γξακκέλνο, β΄ έθδνζε, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975, ζει. 219-246, (ζει. 238). Σαπηφρξνλα ε κνξθή ηνπ
ηερλεηνχ παξαδείζνπ πνπ, ζχκθσλα κε πνιινχο, είρε ην ζρνιείν απηφ, εγείξεη δεηήκαηα πξνζαξκνγήο ηνπ
παηδηνχ ζηελ θνηλσληθή δσή θαη ηαπηφρξνλα επηζχξεη ηελ θξηηηθή γηα ηελ απνιηηηθή ζηάζε ηνπ. Σν ζρνιείν,
θαηά ηνλ Υξ. Φξάγθν, νθείιεη λα ηνπνζεηεζεί απέλαληη ζηελ θνηλσλία. Ή ζα ηελ απνδερηεί θαη ζα ηελ
ππεξεηήζεη ή ζα ζειήζεη λα ηελ αιιάμεη θαη λα ηε βειηηψζεη, Φξάγθνο, Υξ. (2004) Φπρνπαηδαγσγηθή … φ. π.,
ζει. 136-137
180
Ο φξνο απηνλνκία δείρλεη λα είλαη θαηαιιειφηεξνο γηα λα εθθξάζεη ηφζν ην ζηφρν ηεο
παηδαγσγηθήο πξάμεο, πνπ είλαη ε δεκηνπξγία αλεμάξηεησλ ηαπηφρξνλα φκσο
ςπρνζπλαηζζεκαηηθά θαη γλσζηηθά νξγαλσκέλσλ ππνθεηκέλσλ, φζν θαη ηνλ ηξφπν
νξγάλσζεο ηεο παηδαγσγηθήο ζρέζεο. Δμάιινπ «αγσγή κε φξνπο απηνλνκίαο ζεκαίλεη
ηαπηφρξνλα θαη αγσγή ζηελ απηνλνκία»345. Αλ φκσο ε απηνλνκία, πνπ βξίζθεηαη ζηνλ
αληίπνδα ηφζν ηεο αλνκίαο φζν θαη ηεο εηεξνλνκίαο, αλαθέξεηαη ζε κηα θαηάζηαζε
απηνπξνζδηνξηζκνχ, απηφ δε ζεκαίλεη φηη ην άηνκν κπνξεί λα αγλνεί ην γεγνλφο φηη «ε
αλζξψπηλε χπαξμε είλαη κηα νκαδηθή χπαξμε». Αληίζεηα ε απηνλνκία πξνυπνζέηεη ηελ
επίγλσζε ηεο θνηλσληθφηεηαο.
Ζ θνηλσληθφηεηα σο θνηλσληθή ζπκβίσζε θαη σο θνηλσληθή έληαμε ζπλδέεηαη κε δεηήκαηα
θνηλσληθήο νξγάλσζεο φζν θαη εμηζνξξφπεζεο ησλ απαηηήζεσλ ηεο θνηλσλίαο κε ηηο
πξνζσπηθέο αλάγθεο. Σν απηφλνκν άηνκν δε θξνληίδεη κφλν γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ
αλαγθψλ ηνπ κέζα ζην ππάξρνλ πιαίζην αιιά ζπκκεηέρεη ελεξγά θαη, ζην κέηξν πνπ ηνπ
αλαινγεί, κεηαζρεκαηηζηηθά ζην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ, έρνληαο επίγλσζε φηη είλαη
θνκκάηη απηνχ ηνπ πεξηβάιινληνο θαη φηη ε βία ηεο απζαηξεζίαο ησλ ηζρπξψλ, ε απνμελσηηθή
δηάζηαζε ησλ ζεζκψλ πνπ έρνπλ απηνλνκεζεί ή ππεξεηνχλ ηαμηθά ζπκθέξνληα, ε
αιινηξησηηθή επίδξαζε ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο δελ είλαη πξνβιήκαηα ησλ άιισλ αιιά πάξα
πνιχ δηθά ηνπ.
Σαπηφρξνλα ε ζπλείδεζε ηεο θνηλσληθφηεηαο σο παξνπζίαο ηνπ άιινπ κέζα καο θαη σο
πξνυπφζεζεο αλζξσπνγέλεζεο346 καο πξνθπιάζζεη απφ ηελ αηνκηζηηθή ζχιιεςε ηεο
ειεπζεξίαο. Μέζα ζην πιαίζην απηφ νη άιινη δελ είλαη έλα εκπφδην γηα ηελ πινπνίεζε ηεο
αηνκηθήο ειεπζεξίαο, αιιά «ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ππνθεηκέλνπ»347. Απηνί νη άιινη απφ
ηνπο πην θνληηλνχο αλζξψπνπο, γνλείο θαη άιινπο, κέρξη ηηο πην έκκεζεο επηξξνέο, δηεηζδχνπλ
ζην αζπλείδεην ηνπ αηφκνπ κε ηε κνξθή απαηηήζεσλ, επηζπκηψλ, πξνζδνθηψλ, ζεκαζηψλ
θιπ. Φπραλαιπηηθά ε εηεξνλνκία κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηελ αζπλείδεηε πιεπξά ηνπ
αλζξψπνπ. Σν αζπλείδεην, κε ηελ επξεία ηνπ έλλνηα, πεξηιακβάλεη φρη κφλν ηηο ελζηηθηψδεηο
ελνξκήζεηο ηνπ «απηφ», ή ηηο επηηαγέο θαη απαηηήζεηο ηνπ «ππεξ-εγψ», αιιά θαη απηφ πνπ ν
Jacques Lacan νλνκάδεη «ν ιφγνο ηνπ άιινπ». Ζ απηνλνκία είλαη ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία «ν
ιφγνο ηνπ άιινπ» κεηαηξέπεηαη ζε «ιφγν ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ». Αλ φκσο είκαζηε γεκάηνη
κε ην ιφγν ηνπ άιινπ, πψο απηφο ν ιφγνο γίλεηαη δηθφο καο; Με ηα ιφγηα ηνπ Κ. Καζηνξηάδε,
«έλαο ιφγνο δηθφο κνπ είλαη έλαο ιφγνο πνπ αξλήζεθε ην ιφγν ηνπ Άιινπ· πνπ ηνλ αξλήζεθε
φρη θαη‟ αλάγθελ ζην πεξηερφκελφ ηνπ, αιιά σο ιφγν ηνπ Άιινπ· κε άιια ιφγηα, πνπ
δηαζαθελίδνληαο ηφζν ηελ πξνέιεπζε φζν θαη ην λφεκα απηνχ ηνπ ιφγνπ, ηνλ αξλήζεθε ή
ηνλ απνδέρζεθε ελ επηγλψζεη, αλαθέξνληαο ην λφεκά ηνπ, ζ‟ απηφ πνπ ζπγθξνηείηαη σο ε ίδηα
ε αιήζεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ – σο ε ίδηα κνπ ε αιήζεηα»348.
Απηφλνκν είλαη θαηά ζπλέπεηα ην άηνκν πνπ έρεη θαηαθηήζεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ
θαη έρεη πάςεη λα είλαη αληηθείκελν ησλ επηζπκηψλ ησλ άιισλ. Σν απηφλνκν άηνκν
αλαιακβάλεη ηελ επζχλε349 ηεο δσήο ηνπ, ελψ ζπλείδεζε θαη επηινγή θαίλεηαη λα είλαη απφ
345
Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Παηδαγσγηθή ζρέζε θαη απηνλνκία, ζην Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ.,
Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Κξηηηθή παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996, ζει. 119-
133, (ζει. 131)
346
Ο Νηπξθέκ έιεγε φηη ν άλζξσπνο είλαη έλαο αβνήζεηνο νξγαληζκφο πνπ γίλεηαη άλζξσπνο κε ηελ παξνπζία
ηεο θνηλσλίαο.
347
Καζηνξηάδεο, Κ., Ζ θαληαζηαθή ζέζκηζε ηεο θνηλσλίαο, δεχηεξε έθδνζε, εθδ. Ράππα, Αζήλα 1985, ζει 159
348
Καζηνξηάδεο, Κ. (1985) Ζ θαληαζηαθή ζέζκηζε … φ. π., ζει. 153
349
΢χκθσλα κε ηνλ Κ. Καζηνξηάδε «ην απηφλνκν άηνκν, πνπ – αλ θαη γλσξίδεη πσο βξίζθεηαη κέζα ζε κηαλ ά-
ινγε ηάμε /αηαμία ηνπ θφζκνπ – ζέιεη θαη θάλεη ηνλ εαπηφ ηνπ ππεχζπλνλ απηνχ πνπ είλαη, απηνχ πνπ ιέεη,
απηνχ πνπ πξάηηεη, γελλάηαη ηαπηφρξνλα θη απφ ην ίδην θίλεκα πνπ αλαδχεηαη Ζ ΠΟΛΗ΢ ζαλ απηφλνκε
θνηλφηεηα, ήηνη πνπ δελ απνδίδεη ηνπο λφκνπο ηεο ζε κηα δχλακε πνπ ζα ηεο ήηαλ εμσηεξηθή θη ππέξηεξε
181
ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ελφο ηέηνηνπ αηφκνπ. ΢πλείδεζε ησλ εμαξηήζεσλ, ζπλείδεζε ησλ
πξνζσπηθψλ αλαγθψλ, αιιά θαη θαηάθηεζε ελφο αηζζήκαηνο εζσηεξηθήο ειεπζεξίαο πνπ
δεκηνπξγεί ε πξνζσπηθή επηινγή θαη ε δέζκεπζε ζε εθείλα πνπ ην εθθξάδνπλ. Ζ έλλνηα ηεο
απηνλνκίαο παξαπέκπεη ζην ελεξγεηηθφ άηνκν, ην άηνκν εθείλν πνπ δελ πθίζηαηαη παζεηηθά
ηε δσή, αιιά ζπκβάιιεη κε ηηο πξνζπάζεηέο ηνπ ζηε δηακφξθσζή ηεο.
Ζ απηνλνκία απνθηά μερσξηζηή ζεκαζία, κέζα ζε ζπλζήθεο «θνηλσληθνχ θνξεζκνχ». Ζ
πνιπδηάζπαζε θαη ε πνιιαπιφηεηα ηνπ θνηλσληθνχ καο θφζκνπ, απφ ηε κία επηηξέπνπλ, απφ
ηελ άιιε απαηηνχλ ηελ επηδίσμε ηεο απηνλνκίαο. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην ην ζρνιείν
θαιείηαη λα αλαιάβεη έλαλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζπκβάιινληαο ζηε δεκηνπξγία αλζξψπσλ
απηφλνκσλ, ηθαλψλ λα γεκίδνπλ κε λφεκα ηε δσή ηνπο αληηκεησπίδνληαο κε αηζηνδνμία ηηο
δπζθνιίεο θαη πξνθιήζεηο ηεο επνρήο.
Ζ παηδαγσγηθή ζρέζε πνπ απνβιέπεη ζηελ απηνλνκία δελ κπνξεί παξά λα δηεμάγεηαη κε
φξνπο απηνλνκίαο. Ηζνηηκία, ακνηβαηφηεηα, απηνεθηίκεζε, απηνλνκία, ζηα πιαίζηα κηαο
ζπλεξγαηηθήο νκάδαο ζηελ νπνία ν εθπαηδεπηηθφο έρεη απαξλεζεί θάζε εμνπζία πάλσ ζηα
παηδηά, είλαη βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ελφο κνληέινπ παηδαγσγηθήο ζρέζεο πνπ βαζίδεηαη ζηελ
απηνλνκία θαη απνβιέπεη ζηελ απειεπζέξσζε αηφκνπ θαη θνηλσλίαο. Μηα ηέηνηα
ζπλεξγαηηθή νκάδα, απαιιαγκέλε απφ ηελ αηνκηζηηθή αληαγσληζηηθή ινγηθή θαη απφ ηνπο
παξαδνζηαθνχο ξφινπο δάζθαινπ θαη καζεηή, δε ζπληζηά παξά κηα δηαδηθαζία
αιιεινκφξθσζεο, κηα δηαδηθαζία ακνηβαία κεηαζρεκαηηζηηθήο αιιειεπίδξαζεο καζεηψλ
θαη εθπαηδεπηηθψλ. Μηα ηέηνηα φκσο δηαδηθαζία δελ κπνξεί λα κέλεη ζην αηνκηθφ επίπεδν ησλ
πξνζψπσλ-κειψλ ηεο θαη κφλν, αιιά, απνθηψληαο ζπλείδεζε ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ ζέηεη ην
θνηλσληθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγεί, παξεκβαίλεη κεηαζρεκαηηζηηθά θαη ζην
ζπιινγηθφ, βάδνληαο αλαπφθεπθηα δεηήκαηα επξχηεξσλ θνηλσληθψλ αιιαγψλ350.
β) Ζ κάζεζε ζην ελαιιαθηηθφ ζρνιείν

Ζ κάζεζε ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν γίλεηαη ζπλήζσο αληηιεπηή σο κηα κεραληζηηθή
δηαδηθαζία ζψξεπζεο πιεξνθνξηψλ απφ έλα παζεηηθφ καζεηή κέζσ θπξίσο ηεο
απνκλεκφλεπζεο. Σφζν ε παξαγσγή φζν θαη νη εθαξκνγέο ηεο ζρνιηθήο γλψζεο θαηά θαλφλα
μεθεχγνπλ απφ ηα ελδηαθέξνληα ηνπ ζρνιείνπ. Ζ κάζεζε φκσο είλαη κηα δηαδηθαζία
αθνκνίσζεο ζηελ νπνία ε πιεξνθνξία πξνζιακβάλεηαη, απνζπληίζεηαη θαη επαλαζπληίζεηαη
ζε λέεο κνξθέο θαηάιιειεο, ρξήζηκεο γηα ην άηνκν, ζηε βάζε ησλ αλαγθψλ θαη
ελδηαθεξφλησλ ηνπ. Μηα ηέηνηα κάζεζε δελ έρεη ην ραξαθηήξα ηεο ελζσκάησζεο κηαο
πιεξνθνξίαο πνπ αληιείηαη απφ ηνλ έμσ θφζκν, αιιά έρεη ην ραξαθηήξα ηεο
αιιειεπίδξαζεο. Ζ κάζεζε θαη ε γλψζε απηνχ ηνπ ηχπνπ δελ γίλνληαη αληηιεπηέο σο
αλαθάιπςε ηνπ ππαξθηνχ αιιά σο επηλφεζε κε βάζε ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο θαη
ζθνπηκφηεηεο. Απνηεινχλ κηα παξαγσγηθή δηαδηθαζία, ζην πξντφλ ηεο νπνίαο βξίζθνληαη
ελζσκαησκέλα ζηνηρεία απφ ην γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη ηα πιηθά πνπ απηφ πξνζθέξεη,
ηαπηφρξνλα φκσο ην ζρέδην θαη νη ζηφρνη ηνπ αλζξψπνπ πνπ ην παξάγεη – ε ζθνπηκφηεηα ηεο
παξαγσγήο ηνπ, νη αλάγθεο πνπ επηδηψθεη λα θαιχςεη, ε πξνζσπηθή ηδηαηηεξφηεηα ηνπ
παξαγσγνχ σο ζχιιεςε, ηθαλφηεηα, ηερληθή θαη πινπνίεζε – θαζψο θαη, πνιχ ζεκαληηθά, νη
θνηλσληθέο αλαθνξέο ηνπ.
Ζ κάζεζε, λννχκελε θαη‟ απηφλ ηνλ ηξφπν, ζπλίζηαηαη ζε κηα δηαδηθαζία πξνζσπηθήο
αλάπηπμεο, ε δε γλψζε γίλεηαη αληηιεπηή σο απνηέιεζκα πξνζσπηθήο γλσζηηθήο
(κπζηθή ή ζξεζθεπηηθή εηεξνλνκία), αιιά ηνπο ηνπνζεηεί ε ίδηα γηα ηνλ εαπηφ ηεο». Καζηνξηάδεο, Κ.,
΢νζηαιηζκφο θαη απηφλνκε θνηλσλία, Απξίιεο – Μάεο 1979, Κείκελα 1 Θεζζαινλίθε, 1981
350
Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., (1996) Παηδαγσγηθή ζρέζε θαη απηνλνκία … φ. π.
182
επεμεξγαζίαο. Ο ηχπνο ηνπ «ζηνραζηηθνχ» δαζθάινπ351 είλαη απηφο πνπ αληηζηνηρεί ζηε
κάζεζε απηή. Οη έκκεζεο352 θαηά ζπλέπεηα κνξθέο δηδαζθαιίαο, πνπ ελέρνπλ ζηνηρεία κηαο
θαηεπζπλφκελεο ή ειεχζεξεο δηεξεχλεζεο, είλαη εθείλεο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε κηα ηέηνηα
αληίιεςε ηεο κάζεζεο. Αθξηβέζηεξα, κηα ηέηνηα κάζεζε είλαη πξνζσπηθή ππφζεζε, πνπ
πξέπεη λα γίλεηαη, θαη κφλν έηζη κπνξεί λα γίλεη, κε ηνπο πξνζσπηθνχο ξπζκνχο θάζε καζεηή,
ζε πεξηνρέο ησλ δηθψλ ηνπ ελδηαθεξφλησλ θαη αλαγθψλ θαη κε ηηο δηαδηθαζίεο πνπ είλαη
θαηάιιειεο γη‟ απηφλ. Ζ θαηάζηαζε ηεο «ξνήο» απνηειεί ην ηδεψδεο πξνο ην νπνίν πξέπεη λα
ηείλεη ε καζεζηαθή δηαδηθαζία353.
Ζ κάζεζε είλαη πξνζσπηθή ππφζεζε κε κεηξήζηκε θαη κε ζπγθξίζηκε θαη αθνξά φρη κφλν
ηηο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο αιιά ζπλνιηθά ην άηνκν. Γελ είλαη κεηξήζηκε ε κάζεζε απηή,
επεηδή αθνξά ηε ζπλνιηθή γλσζηηθή θαη ςπρνζπλαηζζεκαηηθή ζπγθξφηεζε ηνπ αλζξψπνπ, ν
δε άλζξσπνο δελ είλαη κεηξήζηκν κέγεζνο. Γελ είλαη αθφκε ζπγθξίζηκε, δηφηη δελ ππάξρεη ην
κνληέιν γηα λα γίλεη ε ζχγθξηζε, αθνχ θάζε άλζξσπνο έρεη ηελ αμία θαη ηδηαηηεξφηεηά ηνπ. Ζ
κφλε δπλαηή ζχγθξηζε πνπ κπνξεί θαλείο λα ζθεθηεί ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ε
δηαρξνληθή ζχγθξηζε ηνπ αηφκνπ κε ηνλ εαπηφ ηνπ. Δάλ είλαη έηζη, θαη εθφζνλ βέβαηα ην
ζρνιείν ππάξρεη ράξηλ ηεο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ λένπ, δελ έρνπλ ζέζε νη
βαζκνινγηθέο θαη αμηνινγηθέο δηαδηθαζίεο ζε έλα ηέηνην ζρνιείν.
Μηα ηέηνηα κάζεζε είλαη κηα δηαδηθαζία βησκαηηθή, ελψ ην ζρνιείν πνπ ιεηηνπξγεί κε
βάζε ηηο αξρέο ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο θξνληίδεη λα εμαζθαιίδεη ζπκκεηνρή φρη κφλν ηεο
ινγηθήο αιιά θαη ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, επηδηψθνληαο δηαξθψο ηε ζχλδεζε ηεο κάζεζεο κε ηελ
θαζεκεξηλφηεηα354. Υξεζηκνπνηεί σο αθεηεξηαθφ θαη θαηαιεθηηθφ ζεκείν ηεο κάζεζεο κηα
πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε, θαηαθεχγνληαο ζε καζήκαηα ηνπ λνπ, ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, ηεο
αηζζεηηθήο, ησλ ρεξηψλ, ησλ πξαθηηθψλ ηθαλνηήησλ. Τπφ ηηο ζπλζήθεο απηέο ην ελδηαθέξνλ
ινγίδεηαη σο δνκηθφ ζηνηρείν, βαζηθφ ζπζηαηηθφ, ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Σν ελδηαθέξνλ
γηα ην αληηθείκελν ηεο γλψζεο θαιιηεξγείηαη κε αθεηεξία ηελ πξνζπάζεηα λα απαληήζεη
θαλείο ζε πξνζσπηθά πξνβιήκαηα (εζσηεξηθά, εμσηεξηθά, ζηηο ζρέζεηο κε ην πεξηβάιινλ), κε
ηελ εκβάζπλζε ζε θάπνην ζέκα ή ρψξν γλψζεο θαη κε ηε ζχλδεζε ηεο κάζεζεο κε ηελ
πξαγκαηηθφηεηα ηεο δσήο. Ζ αλάδεημε ηεο ρξεζηκφηεηαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο γλψζεο γηα ηε
δσή γεληθφηεξα, αιιά θπξίσο γηα ηε δσή ηνπ καζεηή, είλαη θεληξηθήο ζεκαζίαο γηα ηε
δεκηνπξγία ελδηαθέξνληνο θαη ηελ επίηεπμε ηεο κάζεζεο. ΢ηελ αλάπηπμε ελδηαθέξνληνο
κπνξεί λα ζπκβάιιεη, ππφ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο, ε κάζεζε πνπ γίλεηαη παηρλίδη, ζηνίρεκα κε
ηνλ εαπηφ, πξφθιεζε, θαζψο θαη φηαλ ζπλδέεηαη κε αλάπηπμε θάπνηαο ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηαο.
Πξνυπνζέζεηο ηεο κάζεζεο απηήο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο θιίκαηνο αζθάιεηαο,
ειεπζεξίαο θαη απνδνρήο. Αλ ην ζεκεξηλφ ζρνιείν ζηεξίδεηαη ζηελ επίθξηζε, ην ελαιιαθηηθφ
ζρνιείν δε ζηεξίδεηαη νχηε ζηελ επίθξηζε νχηε ζηνλ έπαηλν. Ο έπαηλνο είλαη ην δηαιεθηηθφ
351
«Ζ ηθαλφηεηα ηνπ δαζθάινπ λα είλαη ζηνραζηηθφο θαη ζθεπηηθφο φηαλ εμεηάδεη θάπνην ζέκα, αληί λα παξάγεη
έηνηκεο απαληήζεηο, επηηξέπεη ζην καζεηή λα εζσηεξηθεχζεη έλα ζθεπηφκελν άηνκν», ΢άιηδκπεξγθεξ-
Οπίηελκπεξγθ, Ί., Υέλξη, Σδ., ΋ζκπνξλ, Έ., Ζ ζπλαηζζεκαηηθή εκπεηξία ηεο κάζεζεο θαη ηεο δηδαζθαιίαο, εθδ.
Καζηαληψηε, Αζήλα 2002, ζει. 121
352
Μαηζαγγνχξαο, Γ. Ζ., 2005. Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ ζρνιηθή ηάμε. Υψξνο-νκάδα-πεηζαξρία-
κέζνδνο., εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα, ζει. 40
353
΋πσο πξφηεηλε ν Υάνπαξλη Γθάξληλεξ, «ζα έπξεπε λα ρξεζηκνπνηνχκε ηηο ζεηηθέο ζηάζεηο ησλ παηδηψλ γηα
λα ηα σζήζνπκε πξνο ηε κάζεζε ζε ηνκείο φπνπ κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ ηθαλφηεηεο». Καη φπσο εθηηκά ν
Daniel Goleman «ε επηδίσμε ηεο ξνήο κέζσ ηεο κάζεζεο είλαη κηα πην αλζξψπηλε, θπζηνινγηθή θαη πηζαλφηαηα,
πην απνηειεζκαηηθή κέζνδνο γηα λα ζέζνπκε ηα ζπλαηζζήκαηα ζηελ ππεξεζία ηεο παηδείαο», Goleman, D., Ζ
ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε … φ.π., ζει. 146-147
354
΢ηελ αλάγθε ζχλδεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κε ηελ θαζεκεξηλή δσή αλαθέξεηαη ν P. Goodman
πξνηείλνληαο ηε ζπκπησκαηηθή εθπαίδεπζε, Goodman, P., ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο
Γξακκέλνο, β΄έθδνζε, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975, ζει. 197-218
183
ζπκπιήξσκα ηεο επίθξηζεο θαη ζπκβαδίδεη κε απηή. Ο ζηφρνο ηνπ ελαιιαθηηθνχ ζρνιείνπ
είλαη λα μεπεξάζεη ηε ινγηθή ηνπ θαιχηεξνπ – ρεηξφηεξνπ θαη λα πξνρσξήζεη ζηε ινγηθή ηεο
ζπλεηζθνξάο. Σν ζπλεξγαηηθφ πλεχκα, ζηε ζέζε ηνπ ζεκεξηλνχ αληαγσληζκνχ, πνπ
πξνσζεί ηελ αιιεινβνήζεηα θαη ηελ αιιεινζηήξημε, κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηε δεκηνπξγία
αηζζεκάησλ πξνζσπηθήο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ πξνζσπηθή ζπλεηζθνξά ζηελ θνηλή εξγαζία
θαη λα θαιιηεξγήζεη ηελ απαξαίηεηε γηα θάζε άλζξσπν απηνεθηίκεζε θαη απηνπεπνίζεζε. ΢ε
έλα ηέηνην πεξηβάιινλ ν θαζέλαο ζπκβάιιεη απφ ηε δηθή ηνπ ζθνπηά, κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν,
κε ηνπο δηθνχο ηνπ ξπζκνχο θαη ηηο δηθέο ηνπ ηδηαηηεξφηεηεο ζην θνηλφ έξγν θαη είλαη επζχλε
ηεο νκάδαο ν εληνπηζκφο θαη ε αμηνπνίεζή ηνπ. Ζ ζπλεηζθνξά παίξλεη ηε ζέζε ηεο επίδνζεο
ηνπ ζεκεξηλνχ ζρνιείνπ. Δπίδνζε ζεκαίλεη αληαπφθξηζε ζε θάπνην κνληέιν, κείσζε θαηά
ζπλέπεηα ηεο ηδηαηηεξφηεηαο θαη ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, θαη αηνκηθφ επίηεπγκα. ΢πλεηζθνξά
ζεκαίλεη θνηλφ έξγν θαη ζπλεξγαζία, σο κφλε δε πξνυπφζεζε έρεη ηελ νπζηαζηηθή αλζξψπηλε
ζπκκεηνρή. ΢ηε ινγηθή βέβαηα απηή δελ αξκφδεη ε ινγηθή ηεο αηνκηθήο αμηνιφγεζεο θαη ηεο
βαζκνινγίαο, ζην βαζκφ πνπ ε βαζκνινγία θαηαζηέιιεη θαη ππνλνκεχεη ηε
δεκηνπξγηθφηεηα, ηελ απηνγλσζία, ηελ πξνζσπηθή εμέιημε, θαιιηεξγψληαο ην ελδηαθέξνλ γηα
ηηο ζπκβαηηθά ζσζηέο απαληήζεηο.
γ) ΢πγθξφηεζε θαη ιεηηνπξγία νκάδσλ θνηλψλ αλαγθψλ, ελδηαθεξφλησλ, πξνβιεκαηηζκψλ

«Οη ζηφρνη ζην ζρνιείν ζπλνςίδνληαη ζε δχν γεληθά θαηεγνξίεο: απηή ηεο απφθηεζεο
γλψζεσλ θαη απηή ηεο θαιιηέξγεηαο – δηακφξθσζεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή
(αγσγή). Δίλαη ιαλζαζκέλνο ν δηαρσξηζκφο ηνπο ή ε ππεξεθηίκεζε ηνπ ελφο εηο βάξνο ηνπ
άιινπ. Ο έλαο ζηφρνο βξίζθεηαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηνλ άιινλ. Κάζε γλψζε είλαη
αζθαιψο εθφδην γηα ηε δσή, αιιά θαη έλα άηνκν κε θαιιηεξγεκέλε θαη αλαπηπγκέλε ηελ
φιε πξνζσπηθφηεηά ηνπ – πξάγκα πνπ κπνξεί λα γίλεη θαηά πνηθίιν ηξφπν θαη απφ
πνιιέο αθνξκέο ή εξεζίζκαηα – έρεη ήδε πνιχ θαιά εθνδηαζηεί γηα λα αληηκεησπίζεη ηε
δσή, ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο δπζθνιίεο ηεο»355.
Πξάγκαηη, αλ ζηφρνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη λα δεκηνπξγήζεη νινθιεξσκέλεο
πξνζσπηθφηεηεο, εθνδηαζκέλεο κε θξίζε, δπλαηφηεηα πξνζσπηθήο επηινγήο, απηνλνκία θαη
ηθαλφηεηα αληηκεηψπηζεο ησλ πξνβιεκάησλ ηεο δσήο, ηφηε ζα πξέπεη λα επηθεληξψλεη
αθεηεξηαθά ζηηο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ θαη λα ρηίδεη πάλσ ζ‟ απηέο. Πξφθεηηαη βέβαηα γηα κηα
εμαηνκηθεπκέλε κελ κάζεζε, ζπλεξγαηηθνχ φκσο ραξαθηήξα, πνπ έρεη βέβαηα επίγλσζε ηεο
θνηλσληθφηεηάο ηεο θαη βξίζθεηαη καθξηά απφ αληαγσληζκνχο, αμηνινγήζεηο θαη πξνζπάζεηεο
επίηεπμεο θάπνησλ πξν-θαηαζθεπαζκέλσλ επηπέδσλ επίδνζεο, αλαπαξαγσγήο παθέησλ
πιεξνθνξηψλ θαη αληαπφθξηζεο ζε θάπνηα γλσζηηθά θαη αλζξψπηλα κνληέια, ηα νπνία δελ
θάλνπλ ηίπνηε άιιν απφ ην λα δεκηνπξγνχλ εμαξηεκέλα θαη εηεξφλνκα άηνκα. Σα κφλα
ζεκηηά standards δελ είλαη παξά κφλν φζα πεγάδνπλ απφ ηηο πξνζσπηθέο αλάγθεο θάζε
αλζξψπνπ. Ζ κφλε νπζηαζηηθή ζπλεηζθνξά θάζε αλζξψπνπ είλαη ε πιένλ απζεληηθή
ζπκκεηνρή ηνπ ζηε ζπιινγηθή δσή. Μηα ηέηνηα ζπκκεηνρή αθελφο εκπινπηίδεη ηελ νκάδα κε
ηελ αηνκηθή ζπλεηζθνξά αθεηέξνπ εμαζθαιίδεη ηελ αηνκηθή αλάπηπμε ζε φια ηα επίπεδα.
΋πσο ιέεη ν Ζ. Μαηζαγγνχξαο356 «ε νκαδηθή ζπλεξγαζία δεκηνπξγεί κηα αλαπηπμηαθή
δπλακηθή πνπ επηηξέπεη ζηα κέιε ηεο νκάδαο λα μεπεξλνχλ ηα αηνκηθά ηνπο φξηα ζθέςεο θαη
πξάμεο». Καζψο ηα κέιε ηεο νκάδαο «θηλνχληαη κέζα ζηελ νκαδηθή δξάζε, εθηφο ησλ
αηνκηθψλ ηνπο νξίσλ, εζσηεξηθεχνπλ θαη νηθεηνπνηνχληαη ηηο λέεο θαη αλψηεξεο ησλ αξρηθψλ
δπλαηνηήησλ κνξθέο ζθέςεο θαη δξάζεο, θαη κεηά απφ έλα δηάζηεκα ζπιινγηθήο δξάζεο ηηο
θαηαθηνχλ ηειηθψο θαη ηηο εθθξάδνπλ σο αηνκηθφ επίηεπγκα».
355
Παπαδφπνπινο, Ν. (1998) Ζ απνηπρία ησλ καζεηψλ σο πξφβιεκα … φ. π., ζει. 99-100
356
Μαηζαγγνχξαο, Γ. Ζ., Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη κάζεζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 2004, ζει. 22
184
Ζ ιεηηνπξγία ελφο ηέηνηνπ ζρνιείνπ ζηεξίδεηαη ζηελ παξαδνρή απηνχ πνπ αλαθέξεηαη ζην
απφζπαζκα ηεο πξψηεο παξαγξάθνπ ηεο παξνχζαο ελφηεηαο, ζχκθσλα κε ην νπνίν ε
πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ κπνξεί λα αλαπηπρζεί «θαηά πνηθίιν ηξφπν θαη απφ πνιιέο
αθνξκέο ή εξεζίζκαηα». Τηνζεηψληαο απηή ηε ζέζε, ζεσξνχκε φηη ην ελαιιαθηηθφ ζρνιείν,
γηα ην νπνίν κηιάκε, ζα κπνξνχζε λα ιεηηνπξγεί ζηε βάζε κηαο ζπιινγηθήο εξγαζίαο ηχπνπ
Project357, κε νκάδεο θνηλψλ αλαγθψλ, ελδηαθεξφλησλ, πξνβιεκάησλ ή πξνβιεκαηηζκψλ,
ζηηο νπνίεο καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί ζπκκεηέρνπλ ηζφηηκα ζε πιαίζην θαλφλσλ εξγαζίαο
πνπ έρνπλ θαζνξίζεη νη ίδηνη, ζπκβάιινληαο ν θαζέλαο κε ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπ, ηηο
πξνηάζεηο, ηελ πξνζσπηθή ηνπ κειέηε, ηηο γλψζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπ ζηε βαζχηεξε δπλαηή
θαηαλφεζε ηνπ εθάζηνηε ζέκαηνο.
Ζ κάζεζε ζηα πιαίζηα απηά ζηεξίδεηαη ζηε ζπκκεηνρή «κε φιε ηελ θαξδηά» αιιά θαη ζηνλ
πξνγξακκαηηζκφ. Αλ ε ζπκκεηνρή «κε φιε ηελ θαξδηά» αλαθέξεηαη ζηελ πξνυπφζεζε ηνπ
απηνπξνζδηνξηζκνχ, ζηε δσεξή επηζπκία θαη ελδηαθέξνλ γηα θάηη, θαη νδεγεί ζηελ
απηνπξαγκάησζε, ν πξνγξακκαηηζκφο απνηειεί ζηνηρείν ηεο δεκηνπξγηθήο δξάζεο. Ο
πξνγξακκαηηζκφο, πνπ ζεκαίλεη κεζνδηθή ελέξγεηα, κεηαηξέπεη ην ελδηαθέξνλ ζε ζπλεηδεηή
καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη δίλεη ηε δπλαηφηεηα γηα φιν θαη πην ζπλεηδεηή κάζεζε. Βέβαηα ν
πξνγξακκαηηζκφο έρεη ζθνπφ ηε δξάζε, επνκέλσο ε κάζεζε νινθιεξψλεηαη κφλν κέζα απφ
ηε κεηαθνξά ησλ εθαξκνγψλ ηεο παξαπάλσ δηαδηθαζίαο ζηελ πξάμε358.
Οκάδεο, ζαλ απηέο πνπ αλαθέξακε πξνεγνπκέλσο, κπνξνχλ λα ιεηηνπξγνχλ κε πνηθηιία
κνξθψλ, κεζφδσλ, ηερληθψλ, νπηηθψλ πξνζεγγίδνληαο ηα ζέκαηά ηνπο δηεπηζηεκνληθά,
πνιππξηζκαηηθά θαη κε πνιινχο ηξφπνπο: δηαιεθηηθά, αηζζεηηθά, βησκαηηθά, θαιιηηερληθά,
πξαθηηθά, εκπεηξηθά, ζεσξεηηθά, εξεπλεηηθά θιπ. Ο εθπαηδεπηηθφο ζ‟ απηέο ηηο νκάδεο έρεη
έλαλ πεξηζζφηεξν ζπληνληζηηθφ ξφιν, αιιά ε ζπλεηζθνξά ηνπ κπνξεί λα είλαη ζεκαληηθή κε
ηηο γλψζεηο ηνπ γηα ην αληηθείκελν ή κε ηηο γλψζεηο πνπ δηαζέηεη γηα ηηο ππάξρνπζεο πεγέο
πιεξνθφξεζεο. ΢ε θάζε πεξίπησζε φκσο δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη πξφθεηηαη γηα
ζπλεξγαηηθέο νκάδεο αιιεινκφξθσζεο πνπ βαζίδνληαη ζηε ιεηηνπξγία ηνπο ζε ζρέζεηο
ηζνηηκίαο, ακνηβαίνπ ζεβαζκνχ θαη αλαγλψξηζεο, θαη ζηηο νπνίεο ε ζπκκεηνρή θαζελφο έρεη
ηελ αμία ηεο. Οη νκάδεο απηέο επηηξέπνπλ θαη εληζρχνπλ ηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ
ζπκκεηνρήο ησλ κειψλ ηνπο πνπ ζηεξίδνληαη ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ, ηελ
ελεξγνπνίεζε ηεο θαληαζίαο, ηνλ απζνξκεηηζκφ θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα, ηελ ειεχζεξε
357
Γηα ηνλ Kilpatrick ε κέζνδνο είλαη πεξηζζφηεξν έλαο ηξφπνο ζεψξεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, παξά
έλαο ζπγθεθξηκέλνο κεραληζκφο, έλα παηεληαξηζκέλν εξγαιείν πνπ κπνξεί απφ κφλν ηνπ λα παξάγεη
απνηειέζκαηα. ΢χκθσλα κε ηελ αληίιεςε απηή, πνπ βξίζθεηαη πην θνληά ζηηο απαηηήζεηο ηεο «δσληαλήο»
κάζεζεο, ην Project ζπληζηά έλα ζρέδην εξγαζίαο, κηα ελφηεηα ζρεδηαζκέλεο εκπεηξίαο θαη δξάζεο πνπ γίλεηαη
κε φιε ηελ θαξδηά, κέζα ζε έλα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Kilpatrick, W., The project Method in College Courses
in Education, Educational Review, vol. LXIV, pp.207-217, 1922). Σν Project απηήο ηεο κνξθήο ζηεξίδεηαη ζηε
ζέζε φηη «καζαίλνπκε απηφ πνπ δνχκε θαη ην καζαίλνπκε θαζψο ην δνχκε», αθνχ, φπσο αλαθέξεη ν Röhrs, «ν
καζεηήο καζαίλεη απνηειεζκαηηθά κφλν φ,ηη έρεη ζρέζε κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ δσή θαη ηελ επεξεάδεη ζνβαξά
(Röhrs, H., Σν θίλεκα ηεο πξννδεπηηθήο εθπαίδεπζεο, κηθξ. Κ. Γειεθσζηαληήο – ΢. Μπνπδάθεο, εθδ. αθνί
Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1990 ζει. 163). Γηα ηε κέζνδν βιέπε επίζεο Κνζζπβάθε, Φ. (2002) Κξηηηθή
Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία … φ. π., ζει. 266, θαζψο θαη Frey, K., (2002) Ζ «Μέζνδνο Project». Μηα κνξθή
ζπιινγηθήο εξγαζίαο ζην ζρνιείν σο ζεσξία θαη πξάμε, κηθξ. Κιενλίθε Μάιιηνπ, εθδ. Κπξηαθίδε,
Θεζζαινλίθε 2002.
358
΋πσο επηζεκαίλεη ν Hermann Röhrs «κε φιε ηελ θαξδηά ηνπ καζαίλεη θαλείο κφλν κέζα απφ ηελ
αληηκεηψπηζε ησλ ίδησλ ηνπ ησλ πξνβιεκάησλ, φηαλ καζαίλεη λα καζαίλεη θαη είλαη έηζη εμνπιηζκέλνο γηα
νπνηαδήπνηε πεξίζηαζε» (Röhrs, H., Σν θίλεκα ηεο πξννδεπηηθήο εθπαίδεπζεο … φ.π., ζει. 164). Σαπηφρξνλα,
φπσο παξαηεξεί ν Σδψλ Νηηνχη, ην ζρνιείν δελ κπνξεί λα θηλείηαη ζηε βάζε ηεο επηζπκίαο θαη ηεο επραξίζηεζεο
πνπ πξνζθέξεη ε άκεζε ηθαλνπνίεζή ηεο. Ζ επηζπκία, ιέεη ν Νηηνχη, είλαη βαζηθφ ειαηήξην ηεο αλζξψπηλεο
ζπκπεξηθνξάο, αιιά ε δηαλνεηηθή επεμεξγαζία είλαη απαξαίηεηε αθνχ δίλεη «θαηεχζπλζε ζ‟ φηη κέρξη ηφηε
ήηαλ ηπθιφ, ελψ ε επηζπκία δίλεη ζηηο ηδέεο νξκή θαη θίλεζε» (Νηηνχη Σδ. Δκπεηξία θαη εθπαίδεπζε, κηθξ.
Λέαλδξνο Πνιελάθεο, εθδ. Γιάξνο, Αζήλα 1980, ζ. 54-55)
185
επηινγή θαη ην παηρλίδη. Υξεζηκνπνηνχλ βησκαηηθέο ηερληθέο, ελψ κπνξεί λα επηθεληξψλνπλ

θαηά πεξίπησζε ζηηο αλάγθεο ελφο παηδηνχ ή θάπνησλ παηδηψλ ή κε ελαιιαζζφκελν ηξφπν
ζηηο αλάγθεο ηνπ θάζε παηδηνχ ρσξηζηά
Σν πέξαζκα απφ ηε κία πεξηνρή γλψζεσλ ζηελ άιιε γίλεηαη αθελφο κε ην πέξαζκα ζε
γεηηνληθέο πεξηνρέο γλψζεο ηεο νκάδαο, θάηη πνπ πξνθχπηεη σο αλάγθε φζν ε γλψζε ησλ
κειψλ ηεο νκάδαο απμάλεηαη θαη βαζαίλεη, αθεηέξνπ κε αιιαγή νκάδαο ζην επίθεληξν ησλ
ελαζρνιήζεσλ ηεο νπνίαο βξίζθνληαη νη λένη ηπρφλ πξνβιεκαηηζκνί θαη ελδηαθέξνληα ηνπ
καζεηή.
Αλ θαη ε απφθηεζε ησλ βαζηθψλ δεμηνηήησλ γξαθήο, αλάγλσζεο, αξηζκεηηθήο απαηηεί, ζε
κεγάιν βαζκφ, πεξηζζφηεξν παξαδνζηαθέο κεζφδνπο, αλάκεζα ζηηο νπνίεο ε επαλάιεςε
κπνξεί λα είλαη κηα ρξήζηκε δηαδηθαζία, ε ζπλνιηθή καζεζηαθή δηαδηθαζία πξέπεη λα
νξγαλψλεηαη κέζα ζην γεληθφηεξν πλεχκα πνπ αλαπηχζζνπκε359. ΢ηηο πηζαλέο εμάιινπ
ελζηάζεηο φηη κηα εθπαίδεπζε, πξνζαλαηνιηζκέλε ζηα πξνβιήκαηα θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ
καζεηή, κπνξεί λα απνβεί κηα εληνλφηαηα ηαμηθή εθπαίδεπζε πνπ ζα «πεξηνξίδεηαη ζην
ζπγθεθξηκέλν, ην πξαθηηθφ θαη άκεζα νξαηφ»360, ε απάληεζε είλαη φηη ην ελαιιαθηηθφ
ζρνιείν δελ πεξηνξίδεηαη ζην άκεζα πξαθηηθά σθέιηκν. Υξεζηκνπνηεί σο αθεηεξία ηεο
πλεπκαηηθήο δηαδξνκήο ησλ καζεηψλ ηνπ ηα πξνβιήκαηα, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηνπο
πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο, δείρλνληάο ηνπο ην δξφκν πξνο ηελ αθαίξεζε θαη ηελ αμία ηεο
ζεσξεηηθήο γλψζεο, πάληα φκσο ζε πιήξε επαθή κε ηε δσή θαη ηα πξνβιήκαηά ηεο. Σν
ζρνιείν απηφ επηρεηξεί λα αθνινπζήζνπλ νη καζεηέο ηελ πνξεία ηεο αθαηξεηηθήο ζθέςεο θαη
λα αληηιεθζνχλ, ζηελ πξάμε, ηελ αμία θαη ρξεζηκφηεηά ηεο. Ζ πίεζε γηα λα κάζεη ν καζεηήο
«πξάγκαηα πνπ ηνπ είλαη άγλσζηα θαη αθεξεκέλα θαη πνπ δελ κπνξεί λα πξνβιέςεη ζε ηη ζα
ηνπ ρξεζηκεχζνπλ» δελ πξφθεηηαη λα ηνλ βνεζήζεη λα ηα κάζεη.
δ) Ζ θνηλσληθά θξηηηθή δηάζηαζε ηνπ ελαιιαθηηθνχ ζρνιείνπ

΢ηα πιαίζηα ηεο θξηηηθήο επηθνηλσληαθήο δηδαζθαιίαο πξνηείλεηαη ε αλνηρηή δηδαζθαιία361.
Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία αλαθέξεηαη ζηελ επειημία πνπ πξέπεη λα δηαθξίλεη ην κάζεκα θαη
ζπλίζηαηαη ζε έλα άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ πξνο ηα έμσ, ηελ θνηλφηεηα θαη ην πεξηβάιινλ, αιιά
θαη πξνο ηα έζσ, ηνλ ςπρηθφ θφζκν ηνπ παηδηνχ, ηηο αλάγθεο ηνπ, ηα ελδηαθέξνληά ηνπ. Έλα
ηέηνην άλνηγκα αλαθέξεηαη ζε φια φζα ζρεηίδνληαη κε ηε δηδαζθαιία, επνκέλσο ζεκαίλεη:
1. Δπειημία ζηα πεξηερφκελα – Αλνηρηά Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα362
2. Δπειημία ζηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο363 – Μεζνδνινγηθφ Άλνηγκα
359
Ο Πάνιν Φξέηξε θαηάθεξε λα κάζεη, ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη κε ειάρηζην θφζηνο, αλάγλσζε θαη
γξαθή ζε έλαλ κεγάιν αξηζκφ ρσξηθψλ ζε θάπνην ρσξηφ ηεο Βξαδηιίαο ρξεζηκνπνηψληαο σο γφληκε καζεζηαθή
αθεηεξία ηηο ιέμεηο εθείλεο πνπ ζπλδένληαλ κε ηηο εκπεηξίεο θαη ηα βηψκαηα ησλ ρσξηθψλ θαη είραλ σο εθ
ηνχηνπ έληνλε θφξηηζε. Μέζα ζε ιίγεο βδνκάδεο νη ρσξηθνί είραλ γίλεη ιεηηνπξγηθά εγγξάκκαηνη, εθεί πνπ
ππάξρνπλ καζεηέο κε ρξφληα ζηελ εθπαίδεπζε πνπ δελ ηα θαηαθέξλνπλ (Υνιη, Σδ., Πέξα απφ ην ΢άκεξρηι. Ζ
ελαιιαγή ηεο ειεπζεξίαο, κηθξ. Παληαδήο Β. – Νηαιηάλεο Γ., εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1979, ζει. 276)
360
«Σν ζρνιείν δε κπνξεί λα κεηαδίδεη γλψζεηο ή λα θαιιηεξγεί ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο απνθιεηζηηθά θαη
κφλν ζχκθσλα κε ηηο άκεζεο-ηαμηθέο καο αλάγθεο “θαη ρξεζηηθέο αμίεο” … Σν ζρνιείν είλαη πνιπιεηηνπξγηθφ:
βαζηθέο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ απηέο έρνπλ έλα αθεξεκέλν, κνλφπιεπξα δηαλνεηηθφ θαη ίζσο άραξν
ραξαθηήξα …» (Υησηάθεο, ΢η., 1999, Καηάξγεζε εμεηάζεσλ θαη βαζκψλ ζην δεκνηηθφ … φ. π., ζει. 62-67)
361
Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία σο κηα δπλαηφηεηα … φ. π.
362
Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία δε ζεκαίλεη κε πξνγξακκαηηζκφ. Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ρξήζηκν είλαη λα
ππάξρνπλ, γηα λα δίλνπλ ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο. ΢ηε ζπλέρεηα φκσο απηά πξέπεη λα πξνζαξκφδνληαη κε
βάζε ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ελφο ζρνιείνπ ή πεξηνρήο κε ζπλεξγαζία καζεηψλ, θαζεγεηψλ θαη άιισλ θνξέσλ
πνπ εκπιέθνληαη ζηελ εθπαίδεπζε, Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία … φ. π.
363
Σν άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο ζε φια ηα επίπεδα κπνξεί λα γίλεη ζηαδηαθά αξθεί ν ηειηθφο ζηφρνο λα «είλαη ε
ρξήζε πνιχκνξθσλ ηξφπσλ απνθαιππηηθήο θαη πξαθηηθήο κάζεζεο, ε ειεπζεξία θαηά ηελ αηνκηθή εξγαζία, ε
186
3. Δπειημία ζηε ζεζκηθή νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ – Θεζκηθφ Άλνηγκα

4. Απαγθίζηξσζε ηφζν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ φζν θαη ηνπ καζεηή απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο
ξφινπο πνπ ζηεξίδνληαη ζηελ θάζεηε ηεξαξρηθή ζρέζε θαη ηελ ηππνπνηεκέλε επηθνηλσλία ησλ
κεηερφλησλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
Σα ζεκεξηλά θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα είλαη αζθπθηηθά θαη θαηαπλίγνπλ ηε δηάζεζε
γηα κάζεζε, έηζη φπσο είλαη πξνζαλαηνιηζκέλα ζε κηα ζπκπεξηθνξηθή αληίιεςε ηνπ
αλζξψπνπ θαη ηεο κάζεζεο. Οη καζεηέο επηβάιιεηαη λα έρνπλ ιφγν ζηα αληηθείκελα ηεο
δηδαζθαιίαο θαη ηα πεξηερφκελά ηνπο κε βάζε ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ηνπο. Μφλν
έηζη ε κάζεζε κπνξεί λα απνθηήζεη νπζηαζηηθφ πεξηερφκελν, κε ην λα γίλεη ππνθεηκεληθά
γλήζηα κάζεζε, δηεηζδχνληαο ζε φιεο ηηο πηπρέο ηνπ αηφκνπ. Ζ κάζεζε πξέπεη λα βηψλεηαη
σο πξνψζεζε πξνζσπηθψλ ζηφρσλ ηνπ αηφκνπ θαη λα έρεη αθεηεξία πξαθηηθά πξνβιήκαηα.
Απαηηείηαη αθφκα πνηθηιία ηδεψλ, πξνζεγγίζεσλ θαη εξκελεηψλ ηνπ εθάζηνηε ζπδεηνχκελνπ
ζέκαηνο, δπλαηφηεηα δηεπηζηεκνληθήο πξνζέγγηζεο, δπλαηφηεηα αλαβνιήο ηεο ζπδήηεζεο
ελφο ζέκαηνο ή ηξνπνπνίεζεο θαη κεηαβνιήο ησλ ζρεδηαζκψλ, νη νπνίνη ζε θάζε πεξίπησζε
πξέπεη λα γίλνληαη κε ζπλεξγαζία θαζεγεηψλ θαη καζεηψλ, ζηε βάζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηνπ
ζρνιείνπ ηεο πεξηνρήο, ησλ ελδηαθεξφλησλ θαη αλαγθψλ ησλ καζεηψλ. Σν ζρνιείν, κέζα ζε
ζπλζήθεο εληεηλφκελεο παζεηηθνπνίεζεο ηνπ αλζξψπνπ, πξέπεη λα ιεηηνπξγήζεη σο
αληίβαξν, θαιιηεξγψληαο ζην καζεηή ηελ θξηηηθή ζθέςε, ηελ απηελέξγεηα θαη ηελ απηφλνκε
κάζεζε.
Σν άλνηγκα αθφκα αθνξά ζηελ αλαδηακφξθσζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηεο κάζεζεο, φπσο γηα
παξάδεηγκα ε αλαδηάηαμε ησλ ζξαλίσλ κέζα ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο, αιιά θαη ζηελ
επέθηαζή ηνπ θαη ζε άιινπο ρψξνπο πέξαλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, ηφζν εληφο ζρνιείνπ, (φπσο
βηβιηνζήθεο, ρψξνπο παηρληδηνχ, ρψξνπο ηέρλεο, θαηαζθεπψλ ή δηεμαγσγήο πεηξακάησλ), φζν
θαη εθηφο ζρνιείνπ ζε άιινπο ρψξνπο (ζηελ χπαηζξν, ζε ρψξνπο εξγαζίαο θιπ.). Σν άλνηγκα
ηνπ ζρνιείνπ πξνο ηα έμσ ζεκαίλεη αθελφο εμσζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη εθπαίδεπζε ζε
ρψξνπο εθηφο ζρνιείνπ, αθεηέξνπ ζχλδεζή ηνπ κε ην θνηλσληθφ, πνιηηηζκηθφ θαη νηθνινγηθφ
πεξηβάιινλ θαη ελαζρφιεζε κε ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη ηηο αληηθαηηθέο θνηλσληθέο
ζπλζήθεο, πξάγκαηα πνπ δε κπνξεί λα απσζεί θαη λα αγλνεί.
Αλαθνξηθά κε ην μεπέξαζκα ησλ θαζηεξσκέλσλ ξφισλ δάζθαινπ – καζεηή, ε θξηηηθή
επηθνηλσληαθή δηδαζθαιία εθηηκά φηη ε αλάγθε απηή πξνθχπηεη απφ ηελ πεπνίζεζε φηη κηα
ζπκκεηξηθή κνξθή επηθνηλσλίαο είλαη απηή πνπ επηηξέπεη ζηα ζπκκεηέρνληα κέιε λα
θαζνξίδνπλ απηφλνκα ηε δξάζε ηνπο κε βάζε ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπο, ζηα
πιαίζηα βέβαηα θάπνησλ θνηλά απνδεθηψλ θαλφλσλ πνπ φκσο κπνξνχλ λα αιιάμνπλ. Ζ
επηθνηλσληαθή επάξθεηα, πνπ ζεκαίλεη ηθαλφηεηα λα αθξνάζαη ελεξγεηηθά, θαηαλνψληαο
θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηνλ ζπλνκηιεηή ζνπ, αιιά θαη λα παξνπζηάδεηο ηηο δηθέο ζνπ
πξνζέζεηο, ζηφρνπο θαη θίλεηξα, είλαη απαξαίηεηε γηα κηα επηηπρεκέλε αιιειεπίδξαζε
εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ364.
ιήςε ειεχζεξσλ απνθάζεσλ γηα ζπλεξγαζία θαη αιιεινβνήζεηα, ν απηνέιεγρνο, ε παξνρή δπλαηνηήησλ γηα
αηζζεζηαθέο εκπεηξίεο θ.ν.θ», Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία … φ. π., ζει.337.
364
΋πσο έδεημε κε ην κνληέιν επηθνηλσλίαο πνπ ζπλέζεζε ν Schulz v. Thun κε ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ, ε
αλζξψπηλε επηθνηλσλία είλαη ηδηαίηεξα πεξίπινθε θαη ζπληειείηαη ζε ηέζζεξα ηαπηφρξνλα επίπεδα,
δεκηνπξγψληαο έηζη κία πνιιαπιφηεηα έθδεισλ θαη άδεισλ κελπκάησλ. Οη ηέζζεξηο απηέο δηαζηάζεηο είλαη: α)
Σν Πεξηερφκελν. Οη πιεξνθνξίεο κεηαθέξνληαη φρη κφλν ιεθηηθά, αιιά θαη εμσιεθηηθά, κε ηηο εθθξάζεηο ηνπ
πξνζψπνπ, ηηο θηλήζεηο, ηε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο, κεηαθέξνληαο κελχκαηα ζαθή ή δηθνξνχκελα, απζεληηθά ή κε
θιπ., β) Ζ Απηναπνθάιπςε. ΢ε θάζε κεηάδνζε πιεξνθνξίαο ππάξρεη ελ κέξεη θαη κηα απηναπνθάιπςε ηνπ
πνκπνχ. Δθηφο δειαδή απφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ κεηαδίδνληαη κε ην κήλπκα, κεηαδίδνληαη θαη ζηνηρεία γηα ηνλ
πνκπφ, γ) Ζ ΢ρέζε. Μαδί κε ηελ πιεξνθνξία κεηαδίδνληαη θαη κελχκαηα γηα ην είδνο ηεο ζρέζεο πνπ απφ ηε
ζθνπηά ηνπ πνκπνχ ππάξρεη κε ην δέθηε θαη δ) Ζ Έθθιεζε. Ζ δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία δελ είλαη κφλν
εξγαιεηαθή αιιά θαη ηειενινγηθή. Ζ επηθνηλσλία δειαδή έρεη ζπρλά θαη θάπνην ζηφρν άιινλ, πέξα απφ ηε
187
Ζ ζπλζεηφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο θαη ε πνιιαπιφηεηα κελπκάησλ πνπ απηή παξάγεη, ηελ
θάλεη ηδηαίηεξα επάισηε ζε δηαηαξαρέο. Ζ πξνζεθηηθή θαη ελεξγεηηθή αθξφαζε ζπκβάιιεη
ζηε κείσζε ηέηνησλ επηθνηλσληαθψλ πξνβιεκάησλ. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζην ζεκείν απηφ
είλαη ε ζπλαηζζεκαηηθή γλεζηφηεηα φπσο ηελ αλέπηπμε ν C. Rogers ζηελ πξνζσπνθεληξηθή
ηνπ ζεσξία365, ε νπνία, φηαλ ηδηαίηεξα ζπλδπαζηεί κε ηηο αξρέο ηεο ζεκαηνθεληξηθήο
αιιειεπίδξαζεο ηεο Ruth Cohn366, δίλεη ηε δπλαηφηεηα γηα κηα απζεληηθά δσληαλή κάζεζε.
Ζ θξηηηθή επηθνηλσληαθή δηδαζθαιία μεθίλεζε ζαλ κηα πξνζπάζεηα λα δνζνχλ απαληήζεηο
θαη ιχζεηο ζηα πξνβιήκαηα θαη ηνπο παξεκπνδηζηηθνχο παξάγνληεο θαηά ην κάζεκα. Έηζη
έρεη αζρνιεζεί ηδηαίηεξα κε ηελ επηθνηλσλία, ζεσξψληαο φηη κία επηηπρεκέλε επηθνηλσλία
ιχλεη πνιιά απφ ηα πξνβιήκαηα ή ζπκβάιιεη ζηελ επηηπρεκέλε αληηκεηψπηζή ηνπο κέζα απφ
ηε δεκηνπξγηθή αμηνπνίεζή ηνπο. «Οη δηαηαξαρέο πξνεγνχληαη», ιέεη ε Ruth Cohn,
δειψλνληαο κε απηφ «φηη δελ πξέπεη λα επηδηψθεηαη κε θάζε κέζν ε αξκνλία». «΋ηαλ νη
εκπιεθφκελνη ζηε δηδαζθαιία δηαπλένληαη ηφζν απφ ηελ πξνζσπνθεληξηθή ζηάζε
(γλεζηφηεηα, αιιεινεθηίκεζε θαη ελζπλαίζζεζε) φζν θαη απφ ηηο αξρέο ηεο ζεκαηνθεληξηθήο
αιιειεπίδξαζεο, ηφηε είλαη ζε ζέζε λα αληηκεησπίδνπλ ηηο ζπγθξνχζεηο ζηα πιαίζηα ηεο
δηδαζθαιίαο κ‟ έλα δεκηνπξγηθφ ηξφπν θαη λα δίλνπλ απνηειεζκαηηθέο ιχζεηο ζηνπο
ελνριεηηθνχο παξάγνληεο ηνπ καζήκαηνο»367.
Σν ελαιιαθηηθφ ζρνιείν ελδηαθέξεηαη γηα ηε ζεζκηθή νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ αιιά θαη γηα
ηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο. Καηαλνεί θαη εκβαζχλεη ζηελ θνηλσληθφηεηα, ζαλ κηα
βαζηθή ζπληζηψζα ηεο αηνκηθήο χπαξμεο, έρνληαο ηαπηφρξνλα επίγλσζε ησλ εμαξηήζεσλ
ηεο αλζξψπηλεο αιιειεπίδξαζεο απφ ηε ζεζκηθή νξγάλσζε θαη ηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο
δνκέο, ζηνλ ππξήλα ησλ νπνίσλ βξίζθεηαη ε νξγάλσζε ηεο αλζξψπηλεο παξαγσγηθήο
δξαζηεξηφηεηαο.
Αθεηεξηαθφ ζεκείν ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπ πξέπεη λα είλαη ε αμηνπνίεζε ησλ ζρνιηθψλ
πξνβιεκάησλ σο αηρκηθψλ ζεκείσλ θνηλνχ πξνβιεκαηηζκνχ θαη αιιαγψλ ζην ζρνιηθφ
πεξηβάιινλ. Απαξαίηεηε εμάιινπ είλαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ εμαξηήζεσλ
ηφζν ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη ησλ πξνζψπσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηα πιαίζηά ηνπ, πξάγκα
πνπ ζεκαίλεη φηη αιιαγή νπζηαζηηθή ζηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ, ζηνλ ηχπν ηεο
δηαπξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο πνπ αλαπηχζζεηαη ζηα πιαίζηά ηνπ, ζηε κνξθή ηεο κάζεζεο
πνπ πξνσζεί ην ζρνιείν θαη ζηνλ ηχπν ηνπ αλζξψπνπ πνπ δηακνξθψλεη δελ κπνξεί λα γίλεη
παξά κφλν κε επξχηεξεο θνηλσληθέο αιιαγέο γηα ηελ πξνψζεζε ησλ νπνίσλ ην ζρνιείν
κπνξεί θαη πξέπεη λα εξγαζηεί, αλ ζέιεη λα νπζηαζηηθνπνηήζεη ηελ πξνζθνξά ηνπ.
Οη ππαξθηνί, εμάιινπ, θίλδπλνη γηα αθνκνίσζε ηέηνησλ ή αλάινγσλ πξνζπαζεηψλ, ή αθφκε
θαη γηα ηελ εθκεηάιιεπζή ηνπο πξνο ζπληεξεηηθέο επηινγέο θαη θαηεπζχλζεηο, δελ κπνξνχλ
λα νδεγνχλ ζηελ αθηλεζία. Ζ επίγλσζε ησλ πεξηνξηζκψλ θαη ησλ θηλδχλσλ αλ ζπλδπαζηεί κε
ηελ αηζηνδνμία πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ε απνθπγή κηαο αληίιεςεο πνπ ππνζηαζηνπνηεί ηηο
αμίεο θαη ηηο απνιπηνπνηεί368 δίλεη ην πιαίζην απηψλ ησλ επηδηψμεσλ.
κεηάδνζε ηεο πιεξνθνξίαο. Βιέπε Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία σο κηα
δπλαηφηεηα … φ. π.
365
Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά-ζηάζεηο ηνπ δηεπθνιπληή παηδαγσγνχ, θαηά ηνλ Rogers είλαη: α) ε γλεζηφηεηα, ε
άλεπ φξσλ ζεηηθή ζηάζε θαη ε απνδνρή εθ κέξνπο ηνπ θαζψο θαη ε ελζπλαηζζεηηθή θαηαλφεζε πξνο ην καζεηή,
Κνζκφπνπινο, Β., Αι., Μνπιαδνχδεο, Αζ., Γξ. (2003) Ο Carl Rogers θαη ε … φ. π.
366
΢ηε ζεκαηνθεληξηθή αιιειεπίδξαζε, ην ηξίγσλν «Δγψ» (ν καζεηήο), «Δκείο» (ε νκάδα) θαη «Απηφ» (ην
ζέκα) ιεηηνπξγεί θαη εμαξηάηαη απφ ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν εξγάδεηαη, ε δε επηηπρία ηεο κεζφδνπ εμαξηάηαη
απφ ην βαζκφ επίηεπμεο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζηηο απαηηήζεηο θαη αλάγθεο ησλ ηξηψλ πιεπξψλ ηνπ ηξηγψλνπ.
367
Μπξνχδνο, Α., Κνζζπβάθε, Φ. (2004) Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία … φ. π., ζει.351
368
Ο ζηφρνο ηεο αλζξψπηλεο απειεπζέξσζεο δελ είλαη θάηη πνπ κε κηα ζπληαγή κπνξεί λα επηηεπρζεί. Δίλαη κηα
δηαξθήο πξνζπάζεηα, ζηελ νπνία ηα πηζσγπξίζκαηα, αιιά θαη νη λέεο κνξθέο αιινηξίσζεο, πνπ ζπρλά ε
188
΢πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη ην ελαιιαθηηθφ ζρνιείν είλαη πξνζσπνθεληξηθφ θαη

ηαπηφρξνλα θνηλσληθν-θξηηηθφ. ΢έβεηαη, ζηεξίδεη, εληζρχεη, θαη επηδηψθεη ηελ νινθιήξσζε
ηνπ πξνζψπνπ ηφζν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, φζν θαη ηνπ καζεηή, φρη κφλν γλσζηηθά, αιιά θαη
ζπλαηζζεκαηηθά θαη ςπρνθηλεηηθά. Παξάιιεια δηαηεξεί ηελ επαηζζεζία θαη ην ελδηαθέξνλ
γηα ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα, ηα νπνία ζεσξεί αιιειέλδεηα κε ηα εθπαηδεπηηθά. Γηα λα
πεηχρεη ηνπο παξαπάλσ ζθνπνχο ζηεξίδεηαη ζηελ ηζφηεηα, ηελ ειεπζεξία, ηε ζπκκεηνρή, ηε
ζπλεξγαζία, ηηο νπνίεο πινπνηεί ζε κηα βάζε απζεληηθφηεηαο369, απνθεχγνληαο ην
γξαθεηνθξαηηθφ ηνπο αληίζηνηρν, ζαλ απηφ πνπ πεξηγξάθεη ν Andy Hargreaves σο «ηερλεηή
ζπλαδειθηθφηεηα» 370.
Με αθεηεξία ηα πξνζσπηθά πξνβιήκαηα, ελδηαθέξνληα, αλάγθεο, πξνβιεκαηηζκνχο, θαη κε
θχξην κέζν ηελ νκαδν-ζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα, πνπ δηεμάγεηαη κέζα ζε ζεηηθφ θιίκα
απνδνρήο θαη αλαγλψξηζεο ηεο πξνζσπηθήο ζπλεηζθνξάο θαζελφο, ην ελαιιαθηηθφ ζρνιείν
απνβιέπεη ζηελ νιφπιεπξε – πλεπκαηηθή, ζπλαηζζεκαηηθή, θνηλσληθή – αλάπηπμε ηεο
πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ θαη ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο. ΢πλδπάδνληαο ηε ζθέςε
κε ηε δξάζε, αλαιχεη θαη θαηαλνεί ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηαπηφρξνλα φκσο, παξεκβαίλεη
ηξνπνπνηεηηθά ζε απηήλ.
Λεηηνπξγψληαο πξνβιεκαηνθεληξηθά θαη νκαδνζπλεξγαηηθά, θαη κε ηε ζπκκεηνρή φισλ ζε
πνηθίιεο νκάδεο εξγαζίαο, αληηκεησπίδεη ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο δπζιεηηνπξγίεο, θαη πξψη‟
απ‟ φια ηα δηθά ηνπ πξνβιήκαηα, ηηο δηθέο ηνπ δπζιεηηνπξγίεο θαη ηηο δηθέο ηνπ εληάζεηο, φρη
σο παξεκπνδηζηηθφ παξάγνληα θαη πξφβιεκα πνπ πξέπεη λα εμαθαληζηεί γηα λα κπνξέζεη «λα
θάλεη ην ζρνιείν ηε δνπιεηά ηνπ», αιιά σο ηκήκα, θαη κάιηζηα πξνλνκηαθφ, απηήο ηεο
δνπιεηάο, αθνχ απηά κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ αθεηεξία γφληκσλ πξνβιεκαηηζκψλ θαη
αλάπηπμεο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο ησλ καζεηψλ, κε ζηφρν άκεζν ηελ ηξνπνπνίεζε ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο πνπ βηψλνπλ πξνο ην ζεηηθφηεξν, θαη απψηεξν ηε ρεηξαθέηεζε θαη ηελ
σξίκαλζε, ηφζν ηε δηθή ηνπο φζν θαη ηεο θνηλσλίαο.
απειεπζέξσζε απφ ηα παιαηφηεξα δεζκά δεκηνπξγεί, απαηηνχλ αλνηρηφ κπαιφ θαη θαξδηά θαη δηαξθή
εγξήγνξζε.
369
Βιέπε ηα ραξαθηεξηζηηθά – ζηάζεηο ηνπ δηεπθνιπληή παηδαγσγνχ ζην Κνζκφπνπινο, Αι., Β., Μνπιαδνχδεο,
Γξ., Αζ. (2003) Ο Carl Rogers θαη ε … φ. π.
370
Με ηνλ φξν απηφ, πνπ αλαθέξεηαη ζηηο ζρέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο, ν Hargreaves
ελλνεί κηα ζπλαδειθηθφηεηα πνπ αληί λα ζπληειεί ζηε ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ αηνκηθηζκνχ θαη ηνπ
δηακεξηζκνχ ζην ζρνιείν, γίλεηαη κέξνο ηνπ πξνβιήκαηνο. Ζ ηερλεηή ζπλαδειθηθφηεηα, είλαη ε επηβαιιφκελε
απφ ηε δηνίθεζε, πνπ ππνλνκεχεη «ηνλ απζνξκεηηζκφ ησλ άηππσλ, αλνηρηψλ, πξνζσπηθψλ ζπλνκηιηψλ κεηαμχ
ησλ εθπαηδεπηηθψλ», «ηα δσηηθά δηαπξνζσπηθά ζεκέιηα ζηα νπνία βαζίδεηαη ε λννηξνπία ζπλεξγαζίαο».
Hargreaves, A., Νννηξνπίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ: Έλαο ζηφρνο αιιαγήο, ζην Hargreaves, A., Fullan, M. G.
(επηκ.) Ζ εμέιημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κηθξ. Παλαγηψηα Υαηδεπαληειή, εθδ. Παηάθε, Αζήλα 1995, ζει. 329-365
189
Ζ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ:

ΘΔΧΡΖΣΗΚΑ ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
Tν ειιεληθφ ζρνιείν ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλν δαζθαινθεληξηζκφ, γξαθεηνθξαηηθή
νξγάλσζε, απζηεξφ πξνγξακκαηηζκφ θαη ζπκπεξηθνξηζκφ. Οη απνθιίζεηο απφ ηελ
πξνγξακκαηηζκέλε δηαδηθαζία πνπ ζπλδένληαη κε ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο θαη ηα πξνβιήκαηα
ησλ καζεηψλ ζεσξνχληαη εκπφδηα πνπ πξέπεη λα απνκαθξπλζνχλ. Σα δεδνκέλα απηά
ζπλζέηνπλ έλα πιαίζην ζχκθσλα κε ην νπνίν ε δηδαζθαιία ππνηάζζεηαη ζηε ινγηθή ηεο
δηεθπεξαίσζεο θαη ν καζεηήο νδεγείηαη ζηελ αθξαία παζεηηθνπνίεζε. Δίλαη θαλεξφ φηη θάησ
απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο ην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ δελ κπνξεί λα αλαπηπρζεί.
Δγθισβηζκέλν ζηε ζπκπεξηθνξηθή αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο κάζεζεο – αληίιεςε
πνπ επηβάιιεηαη κέζα απφ ηα θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ην κεγάιν φγθν ηεο χιεο, ηηο
ζρνιηθέο δηαδηθαζίεο εμεηάζεσλ θαη αμηνιφγεζεο – ην ζρνιείν αληηκεησπίδεη ζηελ πξάμε ην
καζεηή σο κεραλή. Ξερλάεη ηηο αλάγθεο ηνπ γηα θίλεζε θαη γηα παηρλίδη, αγλνεί ηα
ελδηαθέξνληά ηνπ, αδηαθνξεί γηα φζα ηνπ πξνθαινχλ πεξηέξγεηα ή ηνλ πξνβιεκαηίδνπλ.
΋πσο φκσο έρεη δείμεη ε γλσζηηθή πξνζέγγηζε ηεο κάζεζεο θαη ησλ θηλήηξσλ, νπζηαζηηθή
κάζεζε δελ κπνξεί λα ππάξμεη, αλ δε ζηεξίδεηαη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε εθ κέξνπο ηνπ αηφκνπ
πνπ καζαίλεη ηεο αμίαο πνπ ε θαηαλφεζε θάπνηνπ πξάγκαηνο έρεη γηα ηνπο πξνζσπηθνχο ηνπ
ζηφρνπο. Με απηή ηελ έλλνηα ε δηδαζθαιία ζην ζρνιείν νθείιεη λα ιακβάλεη ππφςε ηεο ην
ςπρνινγηθφ πεδίν ηνπ καζεηή, πξνυπνζέηεη επνκέλσο ηελ ςπρηθή ηνπ ζπκκεηνρή ζηε
καζεζηαθή δηαδηθαζία.
◊◊◊◊◊◊
Ζ αδηαθνξία φκσο ζην ζρνιείν, φπσο γίλεηαη αληηιεπηή κέζα απφ ην πξίζκα κηαο θξηηηθήο
παηδαγσγηθήο, δελ είλαη απιά έλα ηερληθφ δήηεκα. Γελ είλαη απνηέιεζκα κηαο εζθαικέλεο
ζεσξεηηθήο επηινγήο, αιιά ζπλδέεηαη κε ηα γεληθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο
θνηλσλίαο θαη ην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ κέζα ζ‟ απηήλ.
΢ηα πιαίζηα κηαο καξμηζηηθήο ζεψξεζεο ην ζρνιείν δελ είλαη νπδέηεξν αιιά επηηειεί
ζπγθεθξηκέλεο ιεηηνπξγίεο αλαπαξαγσγήο θαη λνκηκνπνίεζεο ηεο ππάξρνπζαο ηάμεο
πξαγκάησλ. Οη S. Bowles & H. Gintis, δηαηππψλνληαο ηελ αξρή ηεο αληηζηνηρίαο,
επηζεκαίλνπλ φηη ην πξφηππν θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ θαιιηεξγεί ην ζρνιείν δελ είλαη νχηε
παξάινγν νχηε ηπραίν. Δίλαη απηφ πνπ αξκφδεη ζηηο ζηάζεηο θαη ηε ζπκπεξηθνξά πνπ πξέπεη
λα έρεη ε εξγαηηθή δχλακε ζηνλ θαπηηαιηζκφ.
Ο ζπκπεξηθνξηζκφο, ζηε βάζε ηνπ νπνίνπ γίλεηαη αληηιεπηή ε κάζεζε ζην ζρνιείν, δελ
είλαη κηα νπδέηεξε επηζηεκνληθή ζεσξία αιιά απνηειεί έλα ζεσξεηηθφ ζχζηεκα κε έληνλε
ηδενινγηθή θφξηηζε. ΢ην ζπκπεξηθνξηζκφ ν άλζξσπνο παζεηηθνπνηείηαη θαη ππνβηβάδεηαη
ζην ξφιν ηνπ αληηθεηκέλνπ. Γίλεηαη αληηιεπηφο σο κηα ζχλζεηε κεραλή θαη αληηκεησπίδεηαη
ζαλ ηέηνηα. Με ηνλ ίδην κεραληζηηθφ ηξφπν αληηκεησπίδεηαη θαη ε κάζεζε σο κηα δηαδηθαζία
δεκηνπξγίαο εμαξηήζεσλ. ΢ε έλα ηέηνην πιαίζην ην ελδηαθέξνλ δελ κπνξεί λα αλαπηπρζεί, ε
αδηαθνξία επνκέλσο πξνβάιιεη σο κνηξαίν επαθφινπζν ηεο ζπκπεξηθνξηθήο αληίιεςεο ηεο
κάζεζεο θαη ηνπ καζεηή.
Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε εμάξηεζε ηνπ φινπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο απφ ηηο
δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο θαη εμεηάζεσλ. Ζ πιήξεο απνπζία εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ εμαξηά ην
ειιεληθφ ζρνιείν ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηηο δηαδηθαζίεο απηέο. Απηή ε εμάξηεζε, κε ηε
ζεηξά ηεο, αληαλαθιά ην ζπκπεξηθνξηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηε θηψρεηα εζσηεξηθψλ
θηλήηξσλ, ζπκβάιινληαο ηαπηφρξνλα ζηελ πεξαηηέξσ απίζρλαλζή ηνπο. Σέινο, νη
δηαδηθαζίεο απηέο απνηεινχλ θεληξηθνχο επηιεθηηθνχο, θαηαλεκεηηθνχο, αλαπαξαγσγηθνχο
190
θαζψο θαη λνκηκνπνηεηηθνχο ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο κεραληζκνχο, πνπ ζηεξίδνληαη θαη
ζηεξίδνπλ ηελ ηδενινγία ηεο αμηνθξαηίαο, εληζρχνληαο ηαπηφρξνλα ην κχζν ηνπ νπδέηεξνπ
θαη αληηθεηκεληθνχ ζρνιείνπ.
◊◊◊◊◊◊
Μέζα ζην παξαπάλσ πιαίζην ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν αληηκεησπίδεηαη σο

δνκηθφ ζηνηρείν ηνπ ζρνιείνπ, έθθξαζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν νξγαλψλεηαη θαη δηεμάγεηαη
ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κέζα ζ‟ απηφ, ν δε ηξφπνο πνπ ε αδηαθνξία γίλεηαη αληηιεπηή απφ
εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο σο εθδήισζε ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο. ΢ηεξηδφκελνη ζηηο
γλσζηηθέο πξνζεγγίζεηο, ηδηαίηεξα δε ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ αηηηνινγηθνχ πξνζδηνξηζκνχ ησλ
Deci & Ryan, φπσο απηέο αμηνπνηνχληαη ζην κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ησλ Small,
Dodge θαη Jiang,, εθηηκάκε φηη ζην ειιεληθφ ζρνιείν ζπλππάξρνπλ δχν κείδνλα είδε
αδηαθνξίαο.
Σν πξψην, πνπ έρεη ην ραξαθηήξα ηεο αλίαο, ζπλδέεηαη κε ηε ζπκπεξηθνξηθήο έκπλεπζεο
δφκεζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη νξγάλσζε ησλ δηαδηθαζηψλ αμηνιφγεζεο, πνπ
νδεγνχλ ζηηο αληίζηνηρεο κνξθέο δηεμαγσγήο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη κεηαρείξηζεο
ησλ καζεηψλ. Ζ αδηαθνξία απηήο ηεο κνξθήο ζπλδέεηαη κε ηα θιεηζηά αλαιπηηθά
πξνγξάκκαηα, ην κεγάιν φγθν ηεο χιεο, ηελ απνπζία εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ, ην έιιεηκκα
ζχλδεζεο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο κε ηε δσή ηνπ καζεηή, ηηο αλάγθεο ηνπ, ηα
ελδηαθέξνληά ηνπ, ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπ.
Σν άιιν είδνο αδηαθνξίαο είλαη εθείλν πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ αδπλακία θάπνησλ καζεηψλ
λα παξαθνινπζήζνπλ ην ζρνιηθφ πξφγξακκα, αδπλακία πνπ δελ είλαη άζρεηε κε ηα
θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ νηθνγελεηψλ ησλ καζεηψλ απηψλ. ΋πσο έδεημαλ νη Bourdieu
& Passeron, ε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ απφ ηα πξνλνκηνχρα θνηλσληθά ζηξψκαηα κε ηελ
θπξίαξρε θνπιηνχξα εμαζθαιίδεη ζηα παηδηά απηά ζαθέζηαην πιενλέθηεκα ζηηο
εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο. Οη καζεηέο αληίζεηα απφ ηα ρακειφηεξα ζηξψκαηα αδπλαηψληαο
λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο ζρνιηθέο απαηηήζεηο – δεδνκέλνπ φηη ην ζρνιείν, αζθψληαο
ζπκβνιηθή βία, αλαγλσξίδεη ηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα σο κφλε λφκηκε, ελψ ηαπηφρξνλα
εμεηάδεη δεμηφηεηεο πνπ ην ίδην δελ έρεη δηδάμεη – εθδειψλνπλ αδηαθνξία αδπλακίαο, κηα
αδηαθνξία αξθεηά δηαθνξεηηθή απφ ηελ πξψηε.
Γηαπηζηψλνπκε, εμάιινπ, φηη παξά ην γεγνλφο ηεο ζπλχπαξμεο ησλ δχν εηδψλ αδηαθνξίαο
ζην ειιεληθφ ζρνιείν θαη ελψ ζπρλά γίλεηαη ιφγνο γηα κεγάιε έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ, ην
πξφβιεκα ζπγθεθξηκελνπνηείηαη θαη ζε ηειεπηαία αλάιπζε πξαθηηθά αληηκεησπίδεηαη σο
πξφβιεκα αηνκηθφ, σο πξφβιεκα ησλ καζεηψλ εθείλσλ ε αδπλακία ησλ νπνίσλ έρεη
κεηαηξαπεί ζε απφζπξζε απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο. Σνχην βέβαηα είλαη θπζηθφ,
αθνχ ην γεληθφηεξν πξφβιεκα ηεο αδηαθνξίαο δελ είλαη θάηη πνπ ζα κπνξνχζε λα
αληηκεησπηζηεί απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ελφο ζρνιείνπ, ζην βαζκφ πνπ αθνξά ζε επξχηεξεο
ηδενινγηθέο επηινγέο πνπ ζε ηειεπηαία αλάιπζε παξαπέκπνπλ ζηηο βαζχηεξεο θνηλσληθν-
νηθνλνκηθέο δνκέο ησλ θνηλσληψλ καο. Αλ φκσο είλαη θπζηθφ, νη ηδενινγηθέο ζπλέπεηεο κηαο
ηέηνηαο πξαθηηθήο δελ είλαη ακειεηέεο.
◊◊◊◊◊◊
Ζ αληηκεηψπηζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο σο αηνκηθνχ πξνβιήκαηνο απνηειεί κηα απφ ηηο
εθδειψζεηο ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο ζην ζρνιείν. Ζ απφθξπςε ηεο θνηλσληθήο δηάζηαζεο ηνπ
αηφκνπ, ησλ ηθαλνηήησλ θαη κεηνλεμηψλ ηνπ, ηεο γλψζεο, ηνπ ζρνιείνπ, ηεο εθπαηδεπηηθήο
δηαδηθαζίαο εμαζθαιίδεη ηελ εμαηνκίθεπζε ηεο θνηλσληθήο επζχλεο κέζα απφ ηελ
191
ελνρνπνίεζε ηνπ αηφκνπ θαη ηελ αζψσζε ησλ δνκψλ. Πνιχ δηαθσηηζηηθή ζην ζεκείν απηφ
είλαη ε ζεσξία ηνπ κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ, πνπ ζπκβάιιεη πνιχ ζεκαληηθά ζηε δηεπθξίληζε
ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ην ζρνιείν, σο άιιε θνιπκπήζξα ηνπ ΢ηισάκ, κέζσ ηεο
ππνηηζέκελεο νπδεηεξφηεηάο ηνπ εμαζθαιίδεη ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ησλ αληηθεηκεληθψλ
θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ ζε αηνκηθή επηινγή θαη ππνθεηκεληθή αίζζεζε ηθαλφηεηαο.
Ζ κεραληζηηθή, εμάιινπ, ζπκπεξηθνξηθή αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο κάζεζεο
ζπλδέεηαη κε ηε ρξήζε ελλνηψλ, πνπ, φπσο αλαθέξεη ν Apple, είλαη απνγπκλσκέλεο απφ ηελ
ηζηνξηθφηεηά ηνπο θαη, εμαηηίαο απηνχ, «θπζηθνπνηεκέλεο». Πξνυπφζεζε ηεο πξνβαιιφκελεο
«νπδεηεξφηεηαο» ηνπ ζρνιείνπ, επνκέλσο θαη ησλ δηαδηθαζηψλ αμηνιφγεζεο θαη ηεο ζηήξημεο
πνπ απηέο εμαζθαιίδνπλ ζηελ αμηνθξαηηθή ηδενινγία, είλαη ε παξνπζίαζε ηεο επηζηήκεο σο
κηαο νπδέηεξεο απφ θνηλσληθέο εμαξηήζεηο δξαζηεξηφηεηαο αλαδήηεζεο ηεο αιήζεηαο, θαζψο
θαη ε ζχιιεςε ηνπ αηφκνπ, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ηνπ καζεηή, κε ηξφπν αθεξεκέλν
σο κηαο νληφηεηαο δεδνκέλεο θαη απζχπαξθηεο, αλεμάξηεηα απφ θνηλσληθνχο
πξνζδηνξηζκνχο θαη εμαξηήζεηο.
Ζ αληίιεςε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο σο πξνζσπηθνχ ραξαθηεξηζηηθνχ ηνπ καζεηή θαη
φρη σο ην πξντφλ ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ θνηλσληθνχ αηφκνπ – ζην νπνίν ζπκππθλψλεηαη ην
πιήζνο ησλ θνηλσληθψλ ηνπ ζρέζεσλ θαη πξνζδηνξηζκψλ – κε ηηο ζρνιηθέο εθπαηδεπηηθέο
δηαδηθαζίεο – δηαδηθαζίεο κε έληνλε ηδενινγηθή θφξηηζε, θάζε άιιν παξά νπδέηεξεο –
απνηειεί έθθξαζε κηαο ηέηνηαο ζπγθάιπςεο θαη κεηακθίεζεο ηνπ θνηλσληθνχ ζε αηνκηθφ,
ζηα πιαίζηα ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο. ΢ηελ αζηηθή αληίιεςε ν θνηλσληθφο άλζξσπνο δίλεη ηε
ζέζε ηνπ ζην αθεξεκέλν άηνκν. Σν άηνκν αληηκεησπίδεηαη σο κηα απζχπαξθηε νληφηεηα ε
νπνία, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ηθαλφηεηεο πνπ δηαζέηεη θαη θαηαβάιινληαο πξνζπάζεηα,
δξαζηεξηνπνηείηαη γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ αηνκηθνχ ηεο ζπκθέξνληνο.
Μέζα ζε έλα ηέηνην ηδενινγηθφ πιαίζην, ελψ ζε ζεσξεηηθή βάζε ε αδηαθνξία
αλαγλσξίδεηαη ζπρλά απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο σο θπζηθή ζπλέπεηα ηεο ζρνιηθήο νξγάλσζεο
θαη ιεηηνπξγίαο, ζηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξάμε αληηκεησπίδεηαη σο αηνκηθφ
πξφβιεκα, θαη ζπλήζσο σο αηνκηθή κεηνλεμία Ο «αδηάθνξνο» καζεηήο, ν καζεηήο πνπ
δπζθνιεχεηαη λα παξαθνινπζήζεη θαη ζην ηέινο, ή θαη απφ πνιχ λσξίο, παξαηηείηαη απφ ηελ
πξνζπάζεηα, ελνρνπνηείηαη γηα ηελ αδηαθνξία ηνπ, αθνχ απηή ζπρλά ζεσξείηαη φηη βξίζθεηαη
ζηελ αθεηεξία ηεο αηηηαθήο αιπζίδαο θαη φρη ζην ηέινο. Γελ είλαη ε αδπλακία ηνπ καζεηή
πνπ ηνλ νδεγεί ζηελ απφζπξζε, είλαη ε αδηαθνξία ηνπ πνπ επζχλεηαη γηα ηελ απφζπξζε, γηα
λα θαηαιήμεη ζε αδπλακία παξαθνινχζεζεο. Έρνληαο ην δηπιφ θνξηίν ηνπ αηζζήκαηνο
κεηνλεμίαο θαη ηεο πξνζσπηθήο ελνρήο, ν καζεηήο απηφο απνηειεί ηνλ ηδεψδε απνδηνπνκπαίν
ηξάγν πνπ θνξηψλεηαη ηελ θνηλσληθή επζχλε, απελνρνπνηψληαο ην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία.
΋ηαλ, απφ ηελ άιιε, ν ιφγνο αθνξά ζηελ εθηεηακέλε αδηαθνξία, πνπ δε δηθαηνινγεί ηελ
αηνκηθή επζχλε θαη ηελ πξνζσπηθή ελνρνπνίεζε, πξνηείλεηαη ζπλήζσο απζηεξνπνίεζε ησλ
δηαδηθαζηψλ αμηνιφγεζεο, αχμεζε ηεο δπζθνιίαο ησλ εμεηαζηηθψλ δνθηκαζηψλ, ζθίμηκν ζηα
ινπξηά καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ή, ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε, αληηκεησπίδεηαη σο ηερληθφ
πξφβιεκα επηινγήο θαη δηακφξθσζεο ηνπ θαηάιιεινπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ θαη ησλ
θαηάιιεισλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ θαη εμεηαζηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Σν πιαίζην ησλ θνηλσληθψλ
ζρέζεσλ, κέζα θαη έμσ απφ ην ζρνιείν, ζεσξείηαη δεδνκέλν, ε δε αδηαθνξία αληηκεησπίδεηαη
φρη ζηε βάζε πξνζπαζεηψλ, ψζηε λα απνθηήζεη λφεκα ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, αιιά κε
αχμεζε ησλ εμσηεξηθψλ πηέζεσλ, θάηη πνπ ζε ηειεπηαία αλάιπζε κφλν επίηαζε ηεο
αδηαθνξίαο κπνξεί λα πξνθαιέζεη.
΢πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη ζηε καζεηηθή αδηαθνξία ζπκππθλψλνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά
θαη νη αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ, ελψ ν ηξφπνο πνπ γίλεηαη απηή αληηιεπηή
ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή θαη ηε λνκηκνπνίεζή ηνπο.
192
193
ΜΔΡΟ΢ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ
Η. Ζ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢

Α) ΢θνπφο, ζηφρνη θαη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο
Β) Γηεξεπλεηηθά εξσηήκαηα – εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο
Γ) Μέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ – «εξγαιείν» κέηξεζεο
1. Θεσξεηηθφ πιαίζην θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ
2. Παξνπζίαζε ηνπ «εξγαιείνπ» κέηξεζεο
2.1. Δξσηεκαηνιφγην καζεηή
2.2. Δξσηεκαηνιφγην εθπαηδεπηηθνχ
Γ) Πηινηηθή έξεπλα
(Αλαιπηηθά ζην παξάξηεκα 1)
Δ) Κπξίσο έξεπλα
1. Γείγκα
2. «Δξγαιείν» κέηξεζεο (ζπλνπηηθά)
3. Γηαδηθαζία ρνξήγεζεο
4. Δπεμεξγαζία – ΢ηαηηζηηθή αλάιπζε δεδνκέλσλ
ΗΗ. ΣΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢
Α) ΠΑΡΟΤ΢ΙΑ΢Η – ΠΔΡΙΓΡΑΦΗ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ
Α1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο

1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο
2. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ησλ καζεηηθψλ πηλάθσλ
2.1. Πίλαθεο δηαζηαπξσκέλεο ηαμηλφκεζεο
2.2. Πίλαθεο ζπγθξίζεσλ – δηαθνξψλ
2.3. Πίλαθεο ζπζρέηηζεο
Α2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο

1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
2. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζηνπο πίλαθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
Β) ΑΝΑΛΤ΢Η – ΔΡΜΗΝΔΙΑ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ
Β1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο

ην πξφβιεκα
1. Έθηαζε θαη εξκελεία ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο εξκελεχνπλ ηηο εθδειψζεηο
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο
3. Απηνραξαθηεξηζκφο
4. Καηαβαιιφκελε πξνζπάζεηα
5. Κίλεηξα θαη βαζκνινγία
6. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα (γηα ην ζρνιείν, ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο θαη ηε
γεληθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή)
7. Λφγνη ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο θαη βαζκνινγία ζην πην
ελδηαθέξνλ /αδηάθνξν κάζεκα
194

σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Β1.2.1. Γηαθνξέο – ΢πγθξίζεηο

2. Οη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ζην ζχλνιν
ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο
2. Γηαθνξέο αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
επάγγεικα ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη
κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
5. Γηαθνξέο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ
ην πην αδηάθνξν κάζεκα
6. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε
ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ
Β1.2.2. ΢πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην

ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
1. ΢πζρεηίζεηο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο
2. ΢πζρεηίζεηο ζηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα
ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα
ην επάγγεικα ηνπ παηέξα
ηηο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ
ην γεληθφηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο
δειψλνπλ φηη έρνπλ
B1.3. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο καζεηέο
Β2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο
1. Πψο γίλεηαη αληηιεπηή θαη πψο αληηκεησπίδεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία

απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο
2. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ
ζην ζρνιείν
3. Ζ ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε βαζκνινγία
4. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ην ζρνιείν
(πξνζθνξά γπκλαζίνπ, ζεηηθέο – αξλεηηθέο πιεπξέο ειιεληθνχ ζρνιείνπ)
5. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο
195
Η. Ζ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢
Α) ΢θνπφο, ζηφρνη θαη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο
΢θνπφο
Με ηελ έξεπλα απηή ζα επηρεηξήζνπκε λα δηεξεπλήζνπκε πηπρέο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο

θαη λα αλαδείμνπκε ηηο ζρέζεηο ηεο ηφζν κε ηε ζρνιηθή φζν θαη κε ηελ επξχηεξε θνηλσληθή
δνκή. Πξνζεγγίδνπκε ην πξφβιεκα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο σο εθδήισζε θαη ηαπηφρξνλα
σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ.
Ζ ζθνπηκφηεηα ηεο έξεπλαο πξνθχπηεη απφ ηελ εθηίκεζε φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην
ζρνιείν έρεη κεγάιεο δηαζηάζεηο θαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί αηζζάλνληαη αλήκπνξνη λα ηελ
αληηκεησπίζνπλ, ελψ ζπρλά θαηαθεχγνπλ ζε πξνζεγγίζεηο πνπ απνηεινχλ ζηνηρείν απηνχ ηνπ
ίδηνπ ηνπ πξνβιήκαηνο ζην βαζκφ πνπ απηέο ζηεξίδνληαη ζηελ αζηηθή αηνκηζηηθή αληίιεςε
ηνπ αλζξψπνπ θαη ζηελ αληίζηνηρε ζπκπεξηθνξηθή αληίιεςε ηεο κάζεζεο θαη ηεο γλψζεο.
Δπηδίσμή καο είλαη λα ζπκβάιινπκε ζηελ απνκπζνπνίεζε ηεο έλλνηαο ηνπ ελδηαθέξνληνο
θαη ηεο αδηαθνξίαο ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε θαη λα αλαδείμνπκε ην ξφιν ηνπ
ηδενινγήκαηνο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζηελ αζψσζε ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ. Ο ίδηνο ν
ιφγνο πεξί καζεηηθήο αδηαθνξίαο ππνιακβάλεη ηελ χπαξμε πξνβιήκαηνο ζηνπο καζεηέο ή ζε
θάπνηνπο απφ απηνχο. Πξφθεηηαη, ζηελ νπζία, γηα έλαλ ιφγν πνπ ζπγθαιχπηεη ην πξφβιεκα,
απνπξνζαλαηνιίδνληαο θαη απνκαθξχλνληαο απφ ηα ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ηνπ ζρνιείνπ
φπσο είλαη ε καδηθφηεηα θαη ηππνπνίεζε ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ε θαηαδίθε ηνπ
καζεηή ζε άθξα παζεηηθφηεηα, ην έιιεηκκα λνήκαηνο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
Εεηήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ην γεγνλφο φηη ην ζρνιείν ιεηηνπξγεί πξσηαξρηθά σο έλαο
κεραληζκφο δηάθξηζεο θαη επηινγήο θαη φηη θάπνηα παηδηά είλαη ππνρξεσκέλα λα πθίζηαληαη
κία δηαξθή βαζκνινγηθή, θαη φρη κφλν, θαθνπνίεζε επί ζεηξά εηψλ δε ζπδεηνχληαη θαη
δείρλνπλ λα κελ επαηζζεηνπνηνχλ ηδηαίηεξα.
Δπηπιένλ, ελψ ε ζρνιηθή αδπλακία θαηαιήγεη ζπρλά ζε κηα θαηάζηαζε αθηλεηνπνίεζεο
(amotivation) κε ηα κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο αδηαθνξίαο, ν ιφγνο πεξί καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ραξαθηεξίδεηαη απφ αληηζηξνθή απηήο ηεο ζρέζεο, κηα αληηζηξνθή πνιχ βνιηθή
θαη θαηάιιειε γηα ηε ζηήξημε ηεο εγεκνληθήο απνζηνιήο ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ. Οη
εθθξάζεηο «δελ πξνζπαζεί», «είλαη αδηάθνξνο» ρξεζηκνπνηνχληαη ηφζν ζπρλά γηα λα
εμεγήζνπλ ηε καζεηηθή πεξηζσξηνπνίεζε ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Με ηέηνηεο
εθθξάζεηο επηρεηξείηαη ε εξκελεία ησλ θησρψλ εθπαηδεπηηθψλ απνηειεζκάησλ πνπ έρνπλ
θάπνηνη καζεηέο, κε ηελ ελνρνπνίεζε απηψλ ησλ ηδίσλ. Γελ είλαη ε αδηαθνξία πνπ δείρλεη ην
ζρνιείν γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ απηψλ, αδηαθνξία πνπ νδεγεί ζηελ
αδπλακία ζπκκεηνρήο ηνπο ζηηο ζρνιηθέο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο, αιιά ε απξνζπκία ηνπο
γηα ζπκκεηνρή, ε έιιεηςε ζέιεζεο, ε επηινγή ηεο κε θαηαβνιήο πξνζπάζεηαο πνπ επζχλεηαη
γηα ηηο ρακειέο ηνπο επηδφζεηο θαη ηε δπζθνιία πνπ έρνπλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο ζρνιηθέο
απαηηήζεηο. Μέζα ζ‟ απηφ ην πιαίζην, ην ηδενιφγεκα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο εληζρχεη ηελ
εηθφλα νπδεηεξφηεηαο θαη ακεξνιεςίαο ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ, ζηεξίδεη ηελ αμηνθξαηηθή
ηδενινγία θαη ζπκβάιιεη ζηε λνκηκνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο.
196
΢ηφρνη
Ζ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο ζα θηλεζεί ζε δχν επίπεδα, έλα πεξηγξαθηθφ θαη
έλα εξκελεπηηθφ. ΢ην πξψην επίπεδν, ζηφρνο καο είλαη ε πεξηγξαθή ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν
νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ην πξφβιεκα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
ζην ζρνιείν.
Οη επηδηψμεηο καο ζε ζρέζε κε ηνλ πξψην ζηφρν ηεο έξεπλαο είλαη λα εληνπίζνπκε:
1νλ) ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο, έηζη φπσο απηφ γίλεηαη αληηιεπηφ ηφζν απφ ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο φζν θαη απφ ηνπο καζεηέο,
2νλ) ηηο αληηιήςεηο γηα ηε θχζε θαη ηηο αηηίεο ηνπ πξνβιήκαηνο, ηφζν ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο
φζν θαη ζηνπο καζεηέο,
3νλ) ηηο εθηηκήζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ γηα ηελ αμία ησλ ζρνιηθψλ θηλήηξσλ θαη
εηδηθφηεξα γηα ην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο, σο παξάγνληα πνπ ζπκβάιιεη ή ππνλνκεχεη ηε
δεκηνπξγία καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο.
4νλ) ηηο ππάξρνπζεο ηπρφλ δηαθνξέο, σο πξνο ηα παξαπάλσ δεηήκαηα, ηφζν κεηαμχ
εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ φζν θαη κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ
πξνζδηνξίδνληαη κε βάζε ην θχιν, ηελ εθπαίδεπζε θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, ηε
βαζκνινγία θαη ηελ απηφ-ηνπνζέηεζε ησλ καζεηψλ ζε κία θιίκαθα ελδηαθέξνληνο –
΢ην εξκελεπηηθφ επίπεδν νη ζηφρνη καο είλαη δχν:
Ο πξψηνο αθνξά ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο θπξίαξρεο «θαζεκεξηλήο» ζεσξίαο πνπ
ππάξρεη ζην ζρνιείν ζρεηηθά κε ηε θχζε θαη ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο θαη κε πνην
ηξφπν, θαηά ζπλέπεηα, απηή επεξεάδεη ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα ηνλ ηξφπν πνπ νη καζεηέο θαη
θπξίσο νη εθπαηδεπηηθνί δξαζηεξηνπνηνχληαη ζην ζρνιείν, ζπκβάιινληαο έηζη αθελφο ζηε
δηαηψληζε ηνπ πξνβιήκαηνο, αθεηέξνπ ζηε λνκηκνπνίεζε ηεο επηιεθηηθήο ζρνιηθήο
ιεηηνπξγίαο θαη ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο.
Γηα ην ζθνπφ απηφ, κεηαμχ άιισλ, ζέζακε εξσηήκαηα ζρεηηθά φρη κφλν κε ηηο παξαζηάζεηο
θαη εξκελείεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν αιιά θαη κε ην δηαιεθηηθφ ηεο αληίζεην,
απηνλφεην θαη γη‟ απηφ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ, αλ θαη δχζθνιν ζηε δηεξεχλεζή ηνπ, ζέκα ηνπ
καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Αλ κία εμνπζηαζηηθή ινγηθή δηαηππψλεη σο εξψηεκα εξεπλεηηθνχ
ελδηαθέξνληνο ην δήηεκα ηεο αδηαθνξίαο θαη ησλ αηηίσλ ηεο, ε θξηηηθή νπηηθή δε κπνξεί λα
αγλνήζεη ην δήηεκα ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη λα επηρεηξήζεη λα δηεπθξηλίζεη, αλ κέζα ζηηο
δεδνκέλεο ζρνιηθέο ζπλζήθεο ππάξρεη πξαγκαηηθά έλα ηέηνην ελδηαθέξνλ, αλ απηφ είλαη έλα
ελδηαθέξνλ γηα ηε γλψζε ή έλα ελδηαθέξνλ γηα επηδφζεηο. Γε κπνξεί, ηέινο, λα αγλνήζεη ηηο
πηζαλέο ηδενινγηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο άθξηηεο απνδνρήο ηνπ ελδηαθέξνληνο σο κηαο δεδνκέλεο
«θπζηνινγηθήο» θαηάζηαζεο πνπ δε ρξήδεη, γη‟ απηφ ην ιφγν, θάπνηαο εξκελείαο. Καη ηνχην
δηφηη ε απνδνρή ηεο θπζηνινγηθφηεηαο ηνπ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν παξαπέκπεη επζέσο
ζηελ παζνινγία ηεο αδηαθνξίαο ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή, απνζπψληαο έηζη ηελ πξνζνρή απφ
ηηο εθπαηδεπηηθέο, αιιά θαη ηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο, δνκέο νη νπνίεο εθιακβάλνληαη σο
δεδνκέλεο θαη «θπζηνινγηθέο», ηφζν κε ηελ έλλνηα ηεο κε πξνβιεκαηηθφηεηάο ηνπο γηα ηε
δσή ησλ καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ πνπ δνπλ θαη εξγάδνληαη ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιηθνχ
ζεζκνχ φζν θαη κε ηελ έλλνηα ηεο θπζηθνπνίεζήο ηνπο.
΢πλήζσο, ινηπφλ, αγλνείηαη ην γεγνλφο φηη ην ζρνιείν νξγαλψζεθε ζε θάπνηα ηζηνξηθή
επνρή αληαπνθξηλφκελν ζηηο αλάγθεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ
ζπζηήκαηνο, θαη κάιηζηα κε βάζε ηεο αξρέο νξγάλσζεο ηεο βηνκεραληθήο αιπζίδαο,
κεηαθέξνληαο έηζη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν θάπνηεο απφ ηηο αιινηξησηηθέο πιεπξέο ηνπ
εξγνζηαζίνπ. Δλψ ε αδηαθνξία θαίλεηαη φηη δε κπνξεί λα κελ ππάξρεη ζε έλα εθπαηδεπηηθφ
ζχζηεκα κε καδηθφ θαη ειεγθηηθφ ραξαθηήξα, ζπρλά αλαξσηηφκαζηε ηη θηαίεη.
197
Φπζηθνπνηψληαο ην πξνβιεκαηηθφ, πνπ είλαη ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ

εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, πξνβιεκαηνπνηνχκε ηελ αδηαθνξία πνπ είλαη ε θπζηνινγηθή
αληίδξαζε ζηηο αιινηξησηηθέο εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο.
Γηα ηε ζπιινγή ησλ ζηνηρείσλ ρξεζηκνπνηήζακε εξσηεκαηνιφγηα θιεηζηψλ θπξίσο
απαληήζεσλ πνπ έδηλαλ φκσο θαη ηε δπλαηφηεηα άιιεο απάληεζεο, ζε έλα δείγκα καζεηψλ
ηεο β΄ ηάμεο γπκλαζίσλ ηεο Κέξθπξαο θαη θαζεγεηψλ πνπ δίδαζθαλ, θαηά ην δηάζηεκα ηεο
δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο, ζηα γπκλάζηα πνπ έγηλε ε έξεπλα.
΢ρεηηθά κε ην δήηεκα ηνπ εληνπηζκνχ ηεο θαζεκεξηλήο ζεσξίαο πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ
γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν, σο θαηαιιειφηεξε κέζνδνο ζεσξήζεθε ην
εξσηεκαηνιφγην αλνηθηψλ (ειεχζεξσλ) απαληήζεσλ, αθνχ έηζη αλαδχεηαη κε ηξφπν
πεξηζζφηεξν απζεληηθφ ε αληίιεςε ησλ ππνθεηκέλσλ, ρσξίο ηνλ θίλδπλν αθνχζηαο
εθκαίεπζεο απαληήζεσλ. Μηα άηππε φκσο πξν-έξεπλα πνπ έγηλε θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2005-
2006 έδεημε ηηο κεγάιεο δπζθνιίεο ελφο ηέηνηνπ εγρεηξήκαηνο, σο πξνο ην ζθέινο ηεο
ζπγθέληξσζεο ησλ ζηνηρείσλ. Ο θίλδπλνο λα ζπγθεληξσζνχλ πνιχ ιίγα ζπκπιεξσκέλα
εξσηεκαηνιφγηα καο νδήγεζε ζηελ επηινγή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θιεηζηψλ θπξίσο
απαληήζεσλ.
Ο δεχηεξνο ζηφρνο, ζην επίπεδν απηφ, αλαθέξεηαη ζηα ζπκπεξάζκαηα πνπ κπνξνχκε λα
βγάινπκε ζρεηηθά κε ηα είδε ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ππάξρνπλ ζην ζρνιείν. Ζ
επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ επηδηψθεηαη κέζα απφ ηελ θαηαγξαθή ησλ δηαθνξψλ πνπ
παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Ζ
ηειεπηαία απηή επηδίσμε απνβιέπεη αθελφο ζηνλ εληνπηζκφ ησλ δηαθφξσλ κνξθψλ
αδηαθνξίαο πνπ ππάξρνπλ ζην ζρνιείν θαη νη νπνίεο ζπρλά αληηκεησπίδνληαη
αδηαθνξνπνίεηα, αθεηέξνπ ζηε δηεπθξίληζε ησλ αηηίσλ ηεο αδηαθνξίαο θαη ζηε ζπζρέηηζή
ηνπο κε θνηλσληθέο παξακέηξνπο.
Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο
Με ηελ παξνχζα έξεπλα επηδηψμακε κηα ζε αδξέο γξακκέο ζθηαγξάθεζε ηεο εηθφλαο πνπ
καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ηελ έθηαζε θαη ην ραξαθηήξα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
ζην ζρνιείν θαη κηα πξψηε ςειάθεζε ησλ δηαθνξψλ πνπ παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε
αδηαθνξία καζεηψλ δηαθνξεηηθήο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο, κε έκθαζε ζηνλ ηχπν ηεο
ζπλαηζζεκαηηθήο ηνπο εκπινθήο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δίλαη θαλεξφ φηη ηα
ζπκπεξάζκαηα αθνξνχλ ζηνλ γπκλαζηαθφ πιεζπζκφ θαη κάιηζηα ζηνλ πεξηνξηζκέλν
γεσγξαθηθφ ρψξν ηεο Κέξθπξαο, ρψξν κε ηδηαηηεξφηεηεο ιφγσ ηεο ζρεδφλ απνθιεηζηηθήο
βηνπνξηζηηθήο ελαζρφιεζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο κε ηνλ ηνπξηζκφ. Σα ζπκπεξάζκαηα βέβαηα δε
κπνξνχλ λα γεληθεπζνχλ, αθνχ ην δείγκα πεξηνξίζηεθε ζηνλ γπκλαζηαθφ καζεηηθφ πιεζπζκφ
ηνπ λεζηνχ. Σαπηφρξνλα δελ πξνζθέξνληαη γηα πεξηγξαθηθέο ή εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο
ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο σο πξνο ην ππφ δηεξεχλεζε πξφβιεκα, ζην
βαζκφ πνπ θάηη ηέηνην ζα απαηηνχζε ζπγθξηηηθή δηεξεχλεζε ηνπ κε αλάινγα εξεπλεηηθά
εξγαιεία ζε άιιεο πεξηνρέο.
Ζ ζε βάζνο δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο ζην κέιινλ είλαη βέβαηα αλαγθαία, αλ επηζπκνχκε λα
θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ην πξφβιεκα, πνπ, πέξα απφ ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ εθπαίδεπζε
ζπκβάιιεη πξνλνκηαθά ζηελ θαηαλφεζε ησλ δηαδηθαζηψλ κε ηηο νπνίεο ην θνηλσληθφ
παξεκβαίλεη ζηε δηακφξθσζε ησλ αηνκηθψλ πξνβιεκάησλ θαη δπζιεηηνπξγηψλ, θαζψο θαη
ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα παξάγνληαη, νξίδνληαη θαη
αληηκεησπίδνληαη κέζα ζην πιαίζην ησλ αληηιήςεσλ, ηδεψλ θαη πξαθηηθψλ πνπ ζπλδένληαη κε
ηελ αζηηθή εγεκνλία.
198
Β) Γηεξεπλεηηθά εξσηήκαηα – εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο
Σα εξσηήκαηα πνπ δηαηππψζακε πξνο δηεξεχλεζε είλαη ηα εμήο:
1. Πνηα είλαη ε εθηίκεζε ησλ καζεηψλ θαη πνηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ έθηαζε ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν θαη ηηο αηηίεο ηεο.
2. Πψο αληηιακβάλνληαη νη καζεηέο θαη πψο νη εθπαηδεπηηθνί ηηο εθδειψζεηο έληνλνπ

ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο θάπνησλ καζεηψλ
3. Πψο νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ηε δηθή ηνπο παξνπζία ζην ζρνιείν απφ ηελ άπνςε ηνπ
ελδηαθέξνληνο ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαη πνπ απνδίδνπλ ην πξνζσπηθφ ηνπο
ελδηαθέξνλ ή αδηαθνξία.
4. Πνηα είλαη ηα ζεκαληηθφηεξα θίλεηξα, θαη πνηα ηα ζεκαληηθφηεξα αληηθίλεηξα,

ελαζρφιεζεο ηωλ καζεηώλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
5. Πνηα είλαη ε αμία ηνπ βαζκνινγηθνχ θηλήηξνπ, ζχκθσλα κε ηνπο καζεηέο θαη ηνπο
εθπαηδεπηηθνύο, θαη πνηα ε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηε κάζεζε θαη ζηε δεκηνπξγία
ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν.
6. Πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν θαη πνηα ηα
ραξαθηεξηζηηθά ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο εξσηήζεηο 26 – 57).
7. Πνηεο δηαθνξέο παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ παηδηψλ ησλ δχν θύιωλ
θαη δηαθνξεηηθήο θνηλωληθήο πξνέιεπζεο, φπσο απηή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα.
Ζ απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ ζα επηρεηξεζεί ηφζν κέζα απφ ηηο εξσηήζεηο 17 – 25 πνπ
αλαθέξνληαη άκεζα ζηνλ πξψην ζηφρν ηεο ζθηαγξάθεζεο ηεο εηθφλαο πνπ νη καζεηέο έρνπλ
γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν, φζν θαη κέζα απφ ηηο εξσηήζεηο 26 – 57, πνπ
αλαθέξνληαη ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Αλ ζε θάζε επηθνηλσληαθή δηαδηθαζία ππάξρεη έλα απηναλαθνξηθφ ζηνηρείν, νη δηαθνξέο
πνπ παξνπζηάδνπλ νη απαληήζεηο δηαθνξεηηθψλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ζηηο εξσηήζεηο 17 –
25, δίλνπλ ζηνηρεία γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ θαηεγνξηψλ απηψλ ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο.
Απφ ηελ άιιε, νη εξσηήζεηο 26 – 57, αλαθεξφκελεο ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, επηηξέπνπλ ηε ζπγθξηηηθή ζεψξεζε ζε δχν επίπεδα. Σν έλα αλαθέξεηαη
ζηε ζχγθξηζε ησλ ζπρλνηήησλ αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο. Σν άιιν
αλαθέξεηαη ζηε ζχγθξηζε ησλ ζπρλνηήησλ αλάκεζα ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν
κάζεκα. Ζ ηαπηφρξνλε ζχγθξηζε ζηα δχν απηά επίπεδα επηηξέπεη ηνλ επθξηλέζηεξν
εληνπηζκφ ησλ κνξθψλ ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε θάζε θαηεγνξία.
Ζ έξεπλα εμάιινπ ζηεξίρηεθε ζηηο εμήο βαζηθέο ππνζέζεηο εξγαζίαο, ππνζέζεηο πνπ
πξνθχπηνπλ απφ ηηο ζεσξεηηθέο επεμεξγαζίεο ηνπ πξψηνπ κέξνπο:
α) Ζ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο ζην ειιεληθφ γπκλάζην είλαη κεγάιε θαη νθείιεηαη ζηα θιεηζηά
αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ηε ζπκπεξηθνξηθή αληίιεςε πνπ δηέπεη ηφζν απηά φζν θαη ηε
κνξθή ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ ηα πξνγξάκκαηα θαη νη εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο
ππαγνξεχνπλ.
199
β) Χο εθ ηνχηνπ ππνζέηνπκε φηη ε καζεηηθή δξαζηεξηνπνίεζε ζηα πιαίζηα ηνπ ειιεληθνχ

ζρνιείνπ δελ έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο, ελφο ελδηαθέξνληνο πνπ
δίλεη ζην καζεηή ηελ αίζζεζε φηη γίλεηαη ηθαλφηεξνο ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλαγθψλ ηνπ
θαη ησλ πξνβιεκάησλ ηεο δσήο.
γ) Σα δεδνκέλα απηά ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δηαδηθαζίεο ζρνιηθήο αμηνιφγεζεο πνπ

ιεηηνπξγνχλ ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ καο νδεγνχλ ζηελ ππφζεζε φηη ππάξρνπλ δχν
ηνπιάρηζηνλ κείδνλα είδε αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν. Έλα είδνο πνπ ζπγθεληξψλεη ηα
ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλίαο θαη έλα άιιν πνπ έρεη εληνλφηεξα δπζθνξηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη
ζπλδέεηαη κε ην αίζζεκα ζρνιηθήο αδπλακίαο θάπνησλ καζεηψλ.
δ) Τπνζέηνπκε, εμάιινπ, φηη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απφ ηηο πην πξνλνκηνχρεο καζεηηθέο
θαηεγνξίεο (παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ, φζα έρνπλ παηέξα ειεχζεξν
επαγγεικαηία, θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία) πιεζηάδεη πεξηζζφηεξν πξνο ηελ
αλία. Αληίζεηα ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απφ ηηο ιηγφηεξν πξνλνκηνχρεο θαηεγνξίεο (παηδηά
κε παηέξα εξγάηε θαη απφ ηα ρακειφηεξα εθπαηδεπηηθά επίπεδα, θαζψο θαη φζα έρνπλ
ρακειή βαζκνινγία) ζα πξέπεη λα έρεη εληνλφηεξα ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο δπζθνξηθήο
θαηάζηαζεο.
200
Γ) Μέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ – «εξγαιείν» κέηξεζεο
1. Θεσξεηηθφ πιαίζην θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ
Πξνζπαζήζακε λα ζπλδπάζνπκε ηελ θνηλσληνινγηθή καθξνζθνπηθή νπηηθή ησλ

λενκαξμηζηηθψλ πξνζεγγίζεσλ κε ηελ νπηηθή ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο ζηηο ηδηαίηεξεο
κάιηζηα εθαξκνγέο ηεο πάλσ ζηα θίλεηξα ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Αληηκεησπίδνπκε
ην ζρνιείν απφ ηε ζθνπηά κηαο θξηηηθήο παηδαγσγηθήο ζεψξεζεο, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο ε
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία απνηειεί, φρη κφλν κηα ηερληθήο πθήο δηαδηθαζία κεηάδνζεο γλψζεο
αιιά ηαπηφρξνλα κηα επηθνηλσληαθή δηαδηθαζία κεηαμχ αλζξψπηλσλ ππνθεηκέλσλ, πνπ φρη
κφλν δηαθνξνπνηνχληαη κε βάζε ηνπο ξφινπο ηνπο ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ αιιά
θαη κε βάζε ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ.
΢ηα πιαίζηα ησλ λενκαξμηζηηθψλ πξνζεγγίζεσλ, ην ζρνιείν δελ είλαη έλαο νπδέηεξνο
ζεζκφο πνπ παζρίδεη γηα ηε κφξθσζε ησλ παηδηψλ, αιιά έλαο κεραληζκφο πνπ επηηειεί
ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο απφ ηηο νπνίεο θεληξηθήο ζεκαζίαο απνηεινχλ ε
κεηάδνζε ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο γλψζεο, ε επηινγή-θηιηξάξηζκα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ
θαη ε λνκηκνπνίεζε-ζηήξημε ηνπ ππάξρνληνο ζπζηήκαηνο θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. Χο
βαζηθφο κεραληζκφο επηινγήο, ην ζρνιείν, ελνρνπνηψληαο ην καζεηή γηα απηά πνπ ην ίδην δελ
ηνπ εμαζθαιίδεη, αζσψλεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ζχζηεκα. Μνινλφηη
ελζσκαηψλεη αληηθάζεηο πνπ, ππφ θάπνηεο ζπλζήθεο, κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε θξίζεηο θαη
ξήμεηο, ππφ θαλνληθέο ζπλζήθεο δηακνξθψλεη κνξθέο ζπλείδεζεο, αληηιήςεηο, εηθφλεο ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο πνπ εμαζθαιίδνπλ ηε δηαηήξεζε, απνδνρή θαη αλαπαξαγσγή ηεο
θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο.
Ζ εηθφλα πνπ εθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο έρνπλ γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία αληηζηνηρεί ζηηο
δχν απηέο φςεηο. Αθελφο απνθαιχπηεη ηα θελά ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ, ηελ έκθαζε πνπ
δίδεηαη ζηελ επηιεθηηθή ιεηηνπξγία ηνπ, ηε βαζχηεξε αδηαθνξία ηνπ γηα ηηο καζεηηθέο
αλάγθεο, αθεηέξνπ ζπγθαιχπηεη, δεκηνπξγψληαο κνξθέο ζπλείδεζεο πνπ ελαξκνλίδνληαη
πξνο ηηο αλάγθεο δηαηήξεζεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο
αληζφηεηαο θαη αθξαίαο αιινηξίσζεο.
Σν εξσηεκαηνιφγην ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα πιαίζηα κηαο ηέηνηαο ινγηθήο
θαηαζθεπάζηεθε. Δπηδηψθεη λα αληρλεχζεη ηελ θπξίαξρε αληίιεςε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ
εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ πθή θαη ηελ πξνέιεπζε ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο. Γηα ην
ζθνπφ απηφ δηαηππψζακε εξσηήκαηα ζρεηηθά φρη κφλν κε ηελ αδηαθνξία – γηα ηε κεγάιε
έθηαζε ηεο νπνίαο απφ ηελ αξρή ζεσξνχζακε φηη ζα ππήξρε επξχηεξε ζπκθσλία – αιιά θαη
ην ελδηαθέξνλ θαη ηε βαζκνινγία, ζην βαζκφ πνπ απηή παίδεη βαζηθφ ξφιν ζηε ιεηηνπξγία
Απφ ηελ άιιε, ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν δηαθέξεη απφ ην ελδηαθέξνλ γηα ηε
κάζεζε. Βαζηθή δηαθνξά είλαη φηη ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία έρεη έλαλ αλαγθαζηηθφ
ραξαθηήξα θαη αζθείηαη κε ζπγθεθξηκέλεο δηαδηθαζίεο, ζε χιε πνπ θαζνξίδεηαη θεληξηθά θαη
φρη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηεπφκελνπο. Σα ζπλαηζζεκαηηθά ζηνηρεία ηνπ καζεζηαθνχ
ελδηαθέξνληνο, φπσο αλαθέξακε, είλαη ε επραξίζηεζε, ε δηέγεξζε ηεο πεξηέξγεηαο, ε
αίζζεζε απηνπξνζδηνξηζκνχ θαη ην αίζζεκα ηθαλφηεηαο. Ζ απνπζία, έζησ θαη ελφο εθ ησλ
ηεζζάξσλ απηψλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζηνηρείσλ, νδεγεί ζηελ ππνρψξεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο.
Καη φηαλ δελ ππάξρεη βέβαηα ελδηαθέξνλ γηα κία δξαζηεξηφηεηα, δελ αζρνιείηαη θαλείο κε
απηήλ. Δθηφο βέβαηα αλ ππνρξεψλεηαη λα ην θάλεη. ΢ηελ πεξίπησζε φκσο απηή, κηα ηέηνηα
ελαζρφιεζε, σο πξντφλ εμαλαγθαζκνχ, δε ζπγθεληξψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο ελφο γλήζηνπ,
«θαζαξνχ» ελδηαθέξνληνο, ζην βαζκφ πνπ απνπζηάδεη ην ζηνηρείν ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ.
201
΢ηελ πεξίπησζε ηνπ ζρνιείνπ ν καζεηήο δελ έρεη καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ. Αθφκε θαη φηαλ
ην έρεη, απηφ ππάξρεη παξάιιεια κε ην ελδηαθέξνλ γηα θνηλσληθή αλαγλψξηζε, πνπ ζηελ
πεξίπησζε ηνπ ζρνιείνπ πξφθεηηαη γηα αλαγλψξηζε ησλ επηδφζεψλ ηνπ κε βάζε ηα δεδνκέλα
ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία φκσο δελ είλαη κφλν κηα
καζεζηαθή δηαδηθαζία· είλαη πξσηίζησο κία αμηνινγηθή δηαδηθαζία, ζηελ νπνία νη θπξψζεηο,
ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο, παίδνπλ θπξίαξρν ξφιν. Ζ πξαγκαηηθή καζεζηαθή δηαδηθαζία έρεη
έλαλ πξνζσπηθφ ραξαθηήξα. Ζ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζην ζρνιείν αμηνινγεί,
ραξαθηεξίδεη, επηθπξψλεη, επηδνθηκάδεη ή απνδνθηκάδεη, δηαθξίλεη. Δίλαη κία δηαδηθαζία κε
έληνλν ην εμνπζηαζηηθφ ζηνηρείν. Οη δε δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο δελ έρνπλ εθπαηδεπηηθή
αθεηεξία θαη ιεηηνπξγία αιιά πξψηηζηα αθνξνχλ εμσ-εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θνηλσληθήο
δηάθξηζεο θαη επηινγήο.
Με βάζε φζα ζπδεηήζεθαλ ζην ζεσξεηηθφ κέξνο, ην καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ αληηζηνηρεί
ζηηο απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο ζπκπεξηθνξέο, ζχκθσλα κε ηε δηάθξηζε ησλ Deci θαη Ryan, ελψ
ην ελδηαθέξνλ γηα επηδφζεηο ζηηο ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελεο. Θεσξνχκε φηη ην ηειεπηαίν
απνηειεί ηε ζπλήζε κνξθή παξνπζίαο θαη δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπ παηδηνχ ζην ζρνιείν θαη
αληηζηνηρεί ζηα ζπλήζε θίλεηξα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ κέζα ζ‟ απηφ. Ο πξνζαλαηνιηζκφο
φκσο ηνπ καζεηή πξνο ηηο επηδφζεηο, πνπ δελ είλαη δηθφο ηνπ αιιά πξνζαλαηνιηζκφο ελφο
νιφθιεξνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο. Οη επηδφζεηο
δηαπηζηψλνληαη κε ηηο εμεηάζεηο θαη απνηππψλνληαη κε ηε κνξθή βαζκψλ θαη αμηνινγηθψλ
θξίζεσλ πνπ έρνπλ ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο ηφζν γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ φινπ εθπαηδεπηηθνχ
ζπζηήκαηνο φζν θαη γηα ηνπο καζεηέο. Οη ζπλέπεηεο γηα ηνπο καζεηέο πνπ επηηπγράλνπλ
θαιέο επηδφζεηο είλαη εηο βάξνο ηεο πξνζσπηθήο ηνπο κάζεζεο θαη νινθιήξσζεο. Αθελφο ν
ηφπνο ηεο αηηηφηεηαο κεηαθέξεηαη ζηηο εμσηεξηθέο επηβξαβεχζεηο κε απνηέιεζκα λα
εμαζζελεί ην ελδηαθέξνλ γηα ην ίδην ην αληηθείκελν ηεο κάζεζεο, αθεηέξνπ ζπλεζίδνπλ ζε
έλαλ ηξφπν δξαζηεξηνπνίεζεο πνπ ηνπο θάλεη γεληθφηεξα εμσ-θαηεπζπλφκελνπο αλζξψπνπο,
απνθνκκέλνπο απφ ηηο ίδηεο ηηο αλάγθεο ηνπο, πνπ πξνζδνθνχλ απφ ηνπο πνηθίινπο θνξείο
θχξνπο θαη εμνπζίαο λα ηνπο δείμνπλ ηη ρξεηάδνληαη. ΋ζν γηα ηνπο καζεηέο κε ρακειέο
επηδφζεηο, νη νπνίνη, φπσο γλσξίδνπκε απφ πιήζνο εξεπλψλ, πξνέξρνληαη απφ κεηνλεθηηθά
θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θαη κνξθσηηθά πεξηβάιινληα, πέξα απφ ηελ εμσ-θαηεχζπλζε,
εηζπξάηηνπλ θαη φιε ηελ απφξξηςε, ελνρή θαη κεηνλεμία πνπ ην ζρνιείν ηνπο επηθπιάζζεη. Οη
ρακειέο επηδφζεηο ζπλδένληαη, γηα ην ιφγν απηφ, κε ηελ αθηλεηνπνίεζε – amotivation ζηελ
νξνινγία ησλ Deci θαη Ryan.
΢χκθσλα κε ηνπο ζπγγξαθείο απηνχο, ηα αθεηεξηαθά θαη ξπζκηζηηθά ηεο ζπκπεξηθνξάο
γεγνλφηα κπνξνχλ, κε βάζε ηα απνηειέζκαηά ηνπο πάλσ ζηνλ αληηιακβαλφκελν ηφπν
αηηηφηεηαο ηνπ πξνζψπνπ θαη ζηελ αληηιακβαλφκελε ηθαλφηεηα, λα έρνπλ ηξεηο δηαθνξεηηθέο
ιεηηνπξγηθέο ζεκαζίεο. «Καηαζηάζεηο φπσο ε επηινγή θαη ε ζεηηθή αλαηξνθνδφηεζε, πνπ
δηεπθνιχλνπλ ηελ απηφ-πξνζδηνξηδφκελε ηθαλφηεηα, έρνπλ κία πιεξνθνξηαθή ζεκαζία θαη
βξέζεθαλ λα εληζρχνπλ ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε». Καηαζηάζεηο φπσο αληακνηβέο,
πξνζεζκίεο, θαη επηηήξεζε, πνπ πηέδνπλ ηνπο αλζξψπνπο πξνο ζπγθεθξηκέλα απνηειέζκαηα,
έρνπλ κία ειεγθηηθή ζεκαζία θαη βξέζεθαλ λα ππνζθάπηνπλ ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε.
Σέηνηεο πεξηπηψζεηο … ηείλνπλ λα πξνάγνπλ ηελ εμσηεξηθή ζπκκφξθσζε ή αλππαθνή.
Σέινο, ζπκβάληα φπσο αξλεηηθή αλαηξνθνδφηεζε θαη εθείλα πνπ κε ηξφπν κε ζπγθπξηαθφ
ππνδειψλνπλ ηελ αληθαλφηεηα θάπνηνπ λα πεηχρεη αμηφπηζηα ηα επηδησθφκελα
απνηειέζκαηα, έρνπλ κία αθηλεηνπνηεηηθή ζεκαζία θαη βξέζεθε επίζεο φηη ππνζθάπηνπλ ηελ
εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε»371.
371
202
Δπνκέλσο:
1. Ζ απηφ-πξνζδηνξηδφκελε εζσηεξηθά θηλεηνπνηεκέλε ζπκπεξηθνξά αλαθέξεηαη ζε θάζε
ζπκπεξηθνξά, απνηέιεζκα επηινγήο, είηε απηή πξνέξρεηαη απφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ
νξγαληθψλ θαη ςπρηθψλ αλαγθψλ ηνπ αηφκνπ είηε απφ ηελ νινθιεξσκέλε ελζσκάησζε
αμηψλ θαη επηδηψμεσλ. Ο απηφ-πξνζδηνξηζκφο ζην ζρνιείν (πξέπεη λα) ζπλδέεηαη, θαηά βάζε,
κε καζεζηαθνχο ζηφρνπο θαη (λα) έρεη σο αθεηεξία ην ελδηαθέξνλ γηα ηε κάζεζε, κηα κάζεζε
βέβαηα πνπ, γη‟ απηφ ην ιφγν, δε κπνξεί παξά λα έρεη πξνζσπηθφ ραξαθηήξα. Ζ κάζεζε απηή
(πξέπεη λα) γίλεηαη κε δηαδηθαζίεο αλαηξνθνδφηεζεο πιεξνθνξηαθνχ ραξαθηήξα πνπ
ζπλδένληαη κε ηα πξνζσπηθά αθεηεξηαθά ελδηαθέξνληα θαη ηνπο πξνζσπηθνχο ζηφρνπο ηνπ
καζεηή. ΋πσο επηζεκαίλνπλ δε νη Deci θαη Ryan, ζηελ πεξίπησζε απηή ν ηφπνο ηεο
αηηηφηεηαο βηψλεηαη σο εζσηεξηθφο ζην άηνκν. Ο πξνζαλαηνιηζκφο πξνο ηνπο
καζεζηαθνχο ζηφρνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα άηνκα επηδηψθνπλ λα απμήζνπλ ηελ ηθαλφηεηά
ηνπο, ζπλδένληαη κε επηδίσμε πξνθιήζεσλ θαη εζηίαζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ζηελ θαηάθηεζε
κηαο βαζηάο θαη νπζηαζηηθήο γλψζεο. ΢ηελ πεξίπησζε απηή, ε απνηπρία έρεη έλαλ
πιεξνθνξηαθφ αλαηξνθνδνηηθφ ξφιν, εληζρπηηθφ κάιινλ παξά ππνλνκεπηηθφ ηεο
πξνζπάζεηαο372. Έλα πνιχ ζεκαληηθφ, βέβαηα, εξψηεκα είλαη εάλ ππάξρεη ζην ζεκεξηλφ
ειιεληθφ ζρνιείν έλα πιαίζην ζηήξημεο κηαο ηέηνηνπ είδνπο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο.
2. Δηεξν-πξνζδηνξηδφκελε είλαη ε ζπκπεξηθνξά ηεο νπνίαο ν ηφπνο ηεο αηηηφηεηαο βηψλεηαη
σο εμσηεξηθφο πξνο ην άηνκν. ΢ηελ πεξίπησζε απηή δελ είλαη ν καζεηήο πνπ επηιέγεη.
Απηφο, αληηζέησο, αηζζάλεηαη φηη θαηεπζχλεηαη απφ εζσηεξηθέο ή εμσηεξηθέο δπλάκεηο λα
επηιέμεη θάηη, είηε ην επηζπκεί είηε φρη. Πξφθεηηαη γηα ζθφπηκε, επίζεο, ζπκπεξηθνξά, ε
ζθνπηκφηεηα ηεο νπνίαο πξνζδηνξίδεηαη απφ απαηηήζεηο, φπσο είδακε ζε άιιν ζεκείν, θαη ε
νπνία ειέγρεηαη απφ ελδερφκελα θπξψζεσλ, ζεηηθψλ ή αξλεηηθψλ. ΢ηελ πεξίπησζε βέβαηα
ηνπ ζρνιείνπ, θπξίαξρνο, απφ απηή ηελ άπνςε, είλαη ν ξφινο ηεο βαζκνινγίαο, γηα ηελ νπνία
γλσξίδνπκε θαιά φηη, αλ θαη ζα κπνξνχζε ίζσο, κε άιιε κνξθή, λα έρεη πιεξνθνξηαθφ
ραξαθηήξα, ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε, ε ιεηηνπξγία ηεο είλαη θαη βηψλεηαη, θαηά πξψην ιφγν,
σο ειεγθηηθή. ΢ε έξεπλα ησλ Grolnick & Ryan (1985) δηαπηζηψζεθε αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηεο
εμσηεξηθήο ξχζκηζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο κε ηελ ελλνηνινγηθή κάζεζε θαη ηε ζπγθξάηεζε ζηε
κλήκε. Δλψ ινηπφλ νη εμσηεξηθέο ξπζκίζεηο δείρλνπλ λα κελ επεξεάδνπλ ηε κλεκνληθή
κάζεζε, ζηηο απαηηήζεηο ηεο νπνίαο κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ, απηέο εκθαλίδνληαη λα
ππνλνκεχνπλ θαη εμαζζελίδνπλ ηελ ελλνηνινγηθή κάζεζε, ελψ ηαπηφρξνλα ζπλδένληαη κε
κεγαιχηεξε απψιεηα κάζεζεο κλεκνληθνχ ραξαθηήξα κέζα ζην ρξφλν. Οη εμσηεξηθέο,
εμάιινπ, ξπζκίζεηο ζπλδένληαη κε ρακειφηεξα επίπεδα απηνζεβαζκνχ θαη πςειφηεξα
επίπεδα λεπξηθφηεηαο. Ζ εηεξν-πξνζδηνξηδφκελε, ειεγρν-πξνζδηνξηδφκελε φπσο ηε
ραξαθηεξίδνπλ νη Deci θαη Ryan, ζπκπεξηθνξά δε ζρεηίδεηαη κε καζεζηαθνχο ζηφρνπο, αιιά
κε ζηφρνπο επηδφζεσλ. Οη ζηφρνη επίδνζεο, κε ηνπο νπνίνπο ηα άηνκα επηδηψθνπλ λα
θεξδίζνπλ επλντθέο θξίζεηο γηα ηελ ηθαλφηεηά ηνπο ή λα απνθχγνπλ αξλεηηθέο θξίζεηο,
θαίλεηαη λα ζπλδένληαη κε απνθπγή ησλ πξνθιήζεσλ θαη καζεζηαθή αδπλακία, φηαλ ε απηφ-
αληίιεςε ηθαλφηεηαο είλαη ρακειή, αιιά θαη κε θάπνηεο κνξθέο απνθπγήο ηνπ ξίζθνπ,
αθφκε θαη φηαλ ε αληίιεςε ηθαλφηεηαο είλαη πςειή373.
3. Ζ αθηλεηνπνηεκέλε374 ζπκπεξηθνξά (amotivation). ΋ηαλ ην άηνκν έρεη ηελ αίζζεζε ηεο
απψιεηαο θάζε ειέγρνπ πάλσ ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ, φηαλ αηζζάλεηαη φηη άγεηαη θαη θέξεηαη
απφ δπλάκεηο πνπ δε κπνξεί λα ηηζαζεχζεη ππεξεηψληαο έηζη ηηο αλάγθεο ηνπ, ηφηε απηφ
αθήλεηαη ζε ζπκπεξηθνξέο πνπ δελ είλαη ζθφπηκεο. Ζ εμσηεξηθή κνξθή ηεο αθηλεηνπνίεζεο
372
373
Elliott, E. S. & Dweck, C. S., Goals: An approach to motivation … φ.π.
374
Ίζσο ν φξνο αθηλεηνπνίεζε εθθξάδεη θαιχηεξα ελ θαηάζηαζε παζεηηθνπνίεζεο θαη παξαίηεζεο ζηελ
πεξίπησζε πνπ ην άηνκν αηζζάλεηαη αδχλακν λα ειέγμεη δπλάκεηο πνπ ην ππεξβαίλνπλ.
203
εθθξάδεηαη κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο αδπλακίαο θαη αλεκπνξηάο, ελψ ε εζσηεξηθή κε

απψιεηα ηνπ ειέγρνπ πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αλεμέιεγθηα μεζπάζκαηα ζπκνχ.
Πξφθεηηαη, θαηά ζπλέπεηα, γηα κηα θαηάζηαζε απνπξνζσπνπνίεζεο κε ηελ έλλνηα φηη ν
καζεηήο βηψλεη ηελ απψιεηα ηεο δπλαηφηεηαο λα ελεξγεί ζθφπηκα θάηη πνπ ζπληζηά βαζηθφ
ραξαθηεξηζηηθφ ηεο έλλνηαο ηνπ πξνζψπνπ.
Οη κνξθέο θηλεηνπνίεζεο πνπ πεξηγξάςακε παξαπάλσ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο
επξηζθφκελεο ζε έλα ζπλερέο ζηνλ έλα πφιν ηνπ νπνίνπ ε αλζξψπηλε θαηάζηαζε πιεζηάδεη
ηελ απηνπξαγκάησζε, ζηνλ δε άιιν ηελ πιήξε απνπξνζσπνπνίεζε κε ελδηάκεζεο
θαηαζηάζεηο έλα επξχ θάζκα πνηθίισλ βαζκψλ αλάπηπμεο ηνπ εγψ, απηνλνκίαο,
απηνζπλεηδεζίαο, απηνζεβαζκνχ ή απνπξνζσπνπνίεζεο, αίζζεζεο μεπεζκνχ θ.ι.π.
΢πλδπάδνληαο ηα παξαπάλσ κε φζα ην κνληέιν ησλ ηεζζάξσλ ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαζηάζεσλ
ησλ Small, Dodge θαη Jiang καο πξνζθέξεη, απφ άπνςε ζαθήλεηαο, ζηε δηάθξηζε ησλ
δηαθφξσλ ηχπσλ εκπινθήο ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, θαηαιήγνπκε ζηα
εμήο:
- Ζ επραξίζηεζε θαη ε δηέγεξζε, απφ κφλεο ηνπο, ζηε δεκηνπξγία πεξηζηαζηαθνχ κφλν
καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ.
- Απαξαίηεην ζηνηρείν γηα ζηαζεξή παξνπζία καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο είλαη ε
αίζζεζε απηφ-πξνζδηνξηδφκελεο ηθαλφηεηαο.
- Σν επλντθφηεξν δε πεξηβάιινλ είλαη απηφ πνπ εμαζθαιίδεη άξηζηεο πξνθιήζεηο,
πινχζηεο πεγέο εξεζηζκάησλ θαη έλα πιαίζην απηνλνκίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζε
πιεξνθνξηαθέο αλαδξαζηαθέο δηαδηθαζίεο.
- Μέζα ζε έλα ηέηνην πιαίζην θαη ε αξλεηηθνχ ηχπνπ αλαηξνθνδφηεζε, ηεο κνξθήο ηεο
απνηπρίαο, κπνξεί λα έρεη ζεηηθέο ζπλέπεηεο, εληζρπηηθέο ηεο πξνζπάζεηαο. ΋ηαλ
βέβαηα ε αίζζεζε ηθαλφηεηαο επίκνλα απνπζηάδεη, είλαη ινγηθφ ην ελδηαθέξνλ λα
απνδπλακσζεί θαη λα ζηξαθεί ζε πεξηνρέο πεξηζζφηεξν πξφζθνξεο απφ ηελ άπνςε
απηή.
- ΢ηελ πεξίπησζε πνπ ε ζρνιηθή εξγαζία ζηεξίδεηαη φρη ζηνλ απηφ-πξνζδηνξηζκφ ησλ
καζεηψλ αιιά ζηνλ ειεγρν-πξνζδηνξηζκφ ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ, θαη ηέηνηα
είλαη ε πεξίπησζε ηνπ ζεκεξηλνχ ειιεληθνχ ζρνιείνπ, ην βάξνο ηεο φιεο
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο κεηαηνπίδεηαη απφ ηε κάζεζε ζηηο επηδφζεηο θαη ζηηο
ζρεηηθέο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ.
- Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαπίζησζεο είλαη φηη ε αλία απνηειεί ην θπξίαξρν
ζπλαίζζεκα θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, φπσο απηή εθπιεξψλεηαη ζηα πιαίζηα
- Δθφζνλ ην βάξνο κεηαηνπίδεηαη ζηηο επηδφζεηο νη «θαινί» καζεηέο πθίζηαληαη ηηο
ππνλνκεπηηθέο γηα ηε κάζεζή ηνπο ζπλέπεηεο ηνπ εμσηεξηθνχ θηλήηξνπ ησλ
επηδφζεσλ, ελψ παξάιιεια βηψλνπλ αλία θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. Μηα αλία
πνπ, κπνξεί κελ λα πεξηνξίδεηαη πεξηζηαζηαθά απφ ηα ελδηαθέξνληα, ηηο εθηφο
ζρνιείνπ γλψζεηο, ηηο ρξεζηκνπνηνχκελεο κεζφδνπο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ή ηηο
επηθνηλσληαθέο ηνπ ηθαλφηεηεο, είλαη φκσο εγγελήο ζηε ζρνιηθή νξγάλσζε θαη γηα ην
ιφγν απηφ πάληα, πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν, παξνχζα.
- Οη καζεηέο φκσο πνπ δελ επηηπγράλνπλ θαιέο επηδφζεηο φρη κφλν ράλνπλ ην ζηφρν ηεο
κάζεζεο αιιά ηαπηφρξνλα βηψλνπλ κία έληνλε θαη δηαξθή αίζζεζε αληθαλφηεηαο πνπ
κπνξεί λα πάξεη είηε ηε κνξθή ηεο απάζεηαο είηε λα νδεγήζεη ζε αλεμέιεγθηα
μεζπάζκαηα ζπκνχ.
- Δπηπιένλ, ηα παξαπάλσ αλακέλνπκε λα ζρεηίδνληαη κε ηα θνηλσληθά δεδνκέλα ησλ
καζεηψλ θαη κε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ηνπο, δεδνκέλνπ φηη, φπσο
θαίλεηαη απφ πνιιέο έξεπλεο νη καζεηηθέο επηδφζεηο παξνπζηάδνπλ έληνλεο
204
ζπζρεηίζεηο κε ηηο παξαπάλσ κεηαβιεηέο. Γλσξίδνπκε απφ ηε ζπκβνιή ησλ Bourdieu

& Passeron ηνπο έκκεζνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ην ζρνιείν ζπκβάιιεη ζηελ
αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ θαη κάιηζηα θαηά ηξφπν θιεξνλνκηθφ. Σν
ελδηαθέξνλ ή ε αδηαθνξία πνπ εθδειψλεη ν καζεηήο ζην ζρνιείν είλαη έλαο αθφκα,
ηδηαίηεξα κάιηζηα έκκεζνο, ηξφπνο εμαζθάιηζεο απηήο ηεο ζρνιηθήο ιεηηνπξγίαο.
2. Παξνπζίαζε ηνπ «εξγαιείνπ» κέηξεζεο
Σν εκπεηξηθφ πιηθφ ζπγθεληξψζεθε κέζσ δχν δηαθνξεηηθψλ εξσηεκαηνινγίσλ «θιεηζηψλ»

θπξίσο απαληήζεσλ – ελφο γηα ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο θαη ελφο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο
πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα. Σα εξσηεκαηνιφγηα δηακνξθψζεθαλ κε ηελ θαζηεξσκέλε
δηαδηθαζία. Με βάζε ηε ζεσξία δηακνξθψζακε ηηο ζεσξεηηθέο ππνζέζεηο, ηηο νπνίεο
ζπγθεθξηκελνπνηήζακε ζε έλαλ αξηζκφ κεηαβιεηψλ375.
2.1. Δξσηεκαηνιφγην καζεηή
Σν εξσηεκαηνιφγην πνπ ζπκπιεξψζεθε απφ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο απέβιεπε φρη
κφλν ζηε δηεξεχλεζε ησλ γεληθψλ ζηάζεσλ θαη εθηηκήζεσλ ησλ καζεηψλ απέλαληη ζην
πξφβιεκα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο θαη ελδηαθέξνληνο αιιά θαη ζηε δηεξεχλεζε ησλ
κνξθψλ πνπ ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία παίξλνπλ ζην ζρνιείν, θαηά καζεηηθή
θαηεγνξία. ΢πγθεθξηκέλα, επηδηψρζεθε ε ζπζρέηηζε ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ
ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο κε ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην
θχιν θαη ηελ θνηλσληθή ζέζε ησλ καζεηψλ.
Σν εξσηεκαηνιφγην ησλ καζεηψλ πεξηιακβάλεη 60 εξσηήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε 8
ελφηεηεο, απφ ηηο νπνίεο νη δχν πξψηεο αλαθέξνληαη ζηα δεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη
εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεηψλ, ε ηξίηε, ηέηαξηε θαη πέκπηε ζηηο εθηηκήζεηο ηνπο
γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία θαη ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν, ζηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλνληαη ηνλ
εαπηφ ηνπο ζε ζρέζε κε ηα παξαπάλσ δεηήκαηα θαζψο θαη ηα θίλεηξα θαη αληηθίλεηξα πνπ
ζπλδένληαη κε ηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. ΢ηελ έθηε θαη έβδνκε ελφηεηα
επηρεηξείηαη, κε πεξηζζφηεξν ζπζηεκαηηθφ ηξφπν, ε άληιεζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηηο
κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάκε ζην ζρνιείν θαη ηε ζπζρέηηζή ηνπο κε
ην θχιν θαη ηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε ησλ καζεηψλ. Ζ φγδνε ελφηεηα πεξηιακβάλεη
εξσηήκαηα γεληθφηεξσλ εθηηκήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ην ζρνιείν, ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο θαη
ηε γεληθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ.
Πην ζπγθεθξηκέλα:
Ζ πξψηε ελφηεηα αθνξά εξσηήκαηα θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά. ΢ηελ ελφηεηα απηή δεηείηαη
θαη δηεπθξηλίδεηαη ην ζρνιείν θνίηεζεο, ην θχιν, ην έηνο θαη ν ηφπνο γέλλεζεο, ν ηφπνο
κφληκεο θαηνηθίαο, ην κέγεζνο, ν ηχπνο θαη ε ζχλζεζε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ καζεηή ή ηεο
καζήηξηαο, ε εθπαίδεπζε θαη ην επάγγεικα ησλ γνλέσλ θαη ην πνζφλ πνπ εβδνκαδηαία
δηαζέηεη γηα ραξηδηιίθη.
Ζ δεχηεξε ελφηεηα αλαθέξεηαη ζηα εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεηψλ θαη
καζεηξηψλ. Γηεπθξηλίδεηαη εάλ ην παηδί θνηηά θαλνληθά ή επαλαιακβάλεη ηελ ηάμε, νη
375
Φίιηαο, Β., (επηκ.) Δηζαγσγή ζηε κεζνδνινγία θαη ηηο Σερληθέο ησλ θνηλσληθψλ εξεπλψλ, εθδ. Gutenberg,
Αζήλα 1977, Javeau, Cl., Ζ έξεπλα κε εξσηεκαηνιφγην. Σν εγρεηξίδην ηνπ θαινχ εξεπλεηή. Μηθξ. Καηεξίλα
Σδαλλφλε-Σδψξηδε, εθδ. Σππσζήησ-Γεψξγηνο Γαξδάλνο, Αζήλα 2000, Αζαλαζίνπ, Λ., Δηζαγσγή ζηε
κεζνδνινγία ηεο παηδαγσγηθήο έξεπλαο, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, Ησάλληλα 1993
205
βαζκνινγηθέο ηνπ επηδφζεηο, ν αξηζκφο απνπζηψλ πνπ έθαλε ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή
ρξνληά, θαζψο θαη ην είδνο ηεο βνήζεηαο πνπ πηζαλφλ έρεη γηα ηα ζρνιηθά ηνπ καζήκαηα.
Ζ ηξίηε ελφηεηα αλαθέξεηαη ζηηο εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ γηα ηελ έθηαζε
θαη ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν θαζψο θαη ηηο αηηίεο ησλ εθδειψζεσλ
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο θάπνησλ καζεηψλ.
΢ηελ ηέηαξηε ελφηεηα δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα απηνραξαθηεξηζζνχλ σο πξνο ην
βαζκφ ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο πνπ αηζζάλνληαη φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαη
λα πξνζδηνξίζνπλ ηνπο ιφγνπο πνπ, θαηά ηελ θξίζε ηνπο, ζπλδένληαη κε ην παξαπάλσ
ελδηαθέξνλ ή αδηαθνξία ηνπο. Ζ ελφηεηα νινθιεξψλεηαη κε έλα εξψηεκα πνπ αλαθέξεηαη
ζην κέγεζνο ηεο πξνζπάζεηαο πνπ νη καζεηέο αηζζάλνληαη φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο
ππνρξεψζεηο ηνπο ζην ζρνιείν.
Ζ πέκπηε ελφηεηα αθνξά ζηηο καζεηηθέο εθηηκήζεηο γηα ηα θίλεηξα θαη ηα αληηθίλεηξα ηεο
ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαζψο θαη γηα ην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο, απφ ηελ
άπνςε ηεο ζπκβνιήο ηεο ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ ηνπο.
΢ηελ έθηε θαη έβδνκε ελφηεηα νη καζεηέο θαινχληαη λα επηιέμνπλ αληίζηνηρα ην κάζεκα
πνπ ηνπο πξνθαιεί ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ θαη ην κάζεκα πνπ ηνπο αθήλεη πεξηζζφηεξν
αδηάθνξνπο. ΢ηε ζπλέρεηα ππνβάιιεηαη ζεηξά εξσηεκάησλ – ηα ίδηα θαη ζηηο δχν ελφηεηεο –
εξσηεκάησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηηο ζεκαληηθφηεξεο δηαζηάζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο,
πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζνχλ νη κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληψληαη
ζπλήζσο ζην ζρνιείν θαη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη δηαθνξέο ησλ κνξθψλ ελδηαθέξνληνο θαη
αδηαθνξίαο πνπ απαληψληαη ζπρλφηεξα ζε δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο.
΢ηελ φγδνε ελφηεηα επηρεηξείηαη λα πξνζδηνξηζηεί ε ζηάζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζην
ζρνιείν θαη ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο. Με ηξία εξσηήκαηα δεηείηαη ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ
ζρνιείνπ, ν ραξαθηεξηζκφο ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ θαη ε εθηίκεζε ηεο πξνζθνξάο ηνπ
ζρνιείνπ, πέξα απφ ηηο γλψζεηο.
Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλήζνπκε ηηο κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν θαη
ηηο δηαθνξέο πνπ απηέο παξνπζηάδνπλ ζηηο δηάθνξεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, ζπκπεξηιάβακε
ζηελ έθηε θαη έβδνκε ελφηεηα εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε: 1) ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο ή
δπζαξέζθεηαο πνπ ηνπο δεκηνπξγνχζε ε παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο, 2) ηε δηέγεξζε
ελδηαθέξνληνο /πεξηέξγεηαο, 3) ηελ αίζζεζε ηνπο γηα ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, 4)
ηελ αίζζεζε ηθαλφηεηαο λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, 5) ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο απφ ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο, 6) ηελ αίζζεζε
ρξεζηκφηεηαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο γλψζεο, 7) ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ
καζήκαηνο, 8) ην θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν, 9) ην άγρνο ηεο εμέηαζεο
θαη ηεο βαζκνινγίαο, 10) ηε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζηε βαζκνινγία, 11) ηηο βαζκνινγηθέο ηνπο
επηδφζεηο, θαη 12) ηνλ απηφ-πξνζδηνξηζκφ ηνπο σο ελδηαθεξφκελνπο /-εο ή αδηάθνξνπο /-εο ζε
κηα 5βαζκε θιίκαθα. Σα παξαπάλσ εξσηήκαηα γηα λα κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ εηέζεζαλ ζε
ζρέζε κε ην κάζεκα πνπ, γηα θάζε ζπγθεθξηκέλν καζεηή, έρεη ην εληνλφηεξν ελδηαθέξνλ
θαζψο θαη γηα ην πιένλ αδηάθνξν, γη‟ απηφλ, κάζεκα.
Χο πξνο ην δήηεκα απηφ θάπνηεο δηεπθξηλήζεηο είλαη ρξήζηκεο. Οη ηέζζεξηο
ζπλαηζζεκαηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο βξίζθνληαη ζε έληνλε
αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ηνπο. Ζ αίζζεζε απηφ-πξνζδηνξηζκνχ απνηειεί βαζηθφ ζπζηαηηθφ
ηνπ ελδηαθέξνληνο αθνχ ε αίζζεζε ειεπζεξίαο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα φια ηα ππφινηπα.
Χο ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ πξνζψπνπ, απνηειεί ηνλ θξίζηκν παξάγνληα απηνλφκεζεο ηνπ
αλζξψπνπ. Σαπηίδεηαη κε ηελ απνπζία εζσηεξηθνχ εηεξνπξνζδηνξηζκνχ, φπσο ζε άιιν
ζεκείν αλαθέξακε αλαιπηηθφηεξα. Σν απηνπξνζδηνξηδφκελν άηνκν έρεη θαηαθηήζεη ηελ
ηδηφηεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ ησλ πξάμεσλ θαη ελεξγεηψλ ηνπ έρνληαο μεθχγεη απφ ην ξφιν ηνπ
206
απινχ αληηθεηκέλνπ – ελεξγνχκελνπ δπλάκεσλ πνπ δελ ειέγρεη θαη ζηηο νπνίεο δελ
αλαγλσξίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ. Χο ζπλζήθε, απφ ηελ άιιε, ηεο πεξίζηαζεο ηαπηίδεηαη κε ηελ
απνπζία εμαλαγθαζκνχ, θαη ηελ, θαηά ζπλέπεηα, εθνχζηα θαη ειεχζεξε ζπκκεηνρή ηνπ
αηφκνπ. Θεσξνχκε φηη, εθφζνλ δελ ππάξρεη ε αίζζεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ, δε κπνξεί λα
ππάξμεη θακία απφ ηηο ππφινηπεο ζπλζήθεο, ζε θάπσο ζηαζεξή βάζε ηνπιάρηζηνλ.
Αλάινγεο είλαη νη ζπλέπεηεο απφ ηελ αίζζεζε έιιεηςεο ηθαλφηεηαο. ΋πσο είδακε θαη ζε
άιιν ζεκείν ε επραξίζηεζε θαη ε δηέγεξζε πεξηέξγεηαο κφλν πεξηζηαζηαθά κπνξνχλ λα
θηλεηνπνηήζνπλ ην ελδηαθέξνλ, εάλ δε ζπλδένληαη κε κία αίζζεζε ηθαλφηεηαο. Τπφ ηελ
έλλνηα απηή βέβαηα δελ απνηεινχλ επαξθείο ζπλζήθεο γηα κάζεζε. Ζ αίζζεζε ηθαλφηεηαο σο
ζηνηρείν ηνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο ζεκαίλεη φηη ην άηνκν αηζζάλεηαη, αθελφο πσο είλαη
ηθαλφ λα αληεπεμέιζεη ζηηο απαηηήζεηο κηαο ελαζρφιεζεο, αθεηέξνπ φηη αζρνινχκελν
απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ εθείλεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα πξνβιήκαηα, ηηο δξαζηεξηφηεηεο,
ηηο αλάγθεο πνπ θηλεηνπνηνχλ απηφ ην ελδηαθέξνλ. Με απηή ηε δεχηεξε έλλνηα ε αίζζεζε ηεο
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ζπκβάιιεη ζηελ εκπέδσζε, αιιά θαη ζηε δεκηνπξγία, αηζζεκάησλ
απηνπξνζδηνξηζκνχ. Ζ αίζζεζε ηθαλφηεηαο ζπκβάιιεη δειαδή κε δχν ηξφπνπο ζηε
δεκηνπξγία θαη δηαηήξεζε ελδηαθέξνληνο. Πξφθεηηαη γηα ηελ ελίζρπζε αθελφο ηεο
απηνεθηίκεζεο, αθεηέξνπ ηνπ αηζζήκαηνο αζθάιεηαο ηνπ αηφκνπ.
Ζ επραξίζηεζε θαη ε δηέγεξζε πεξηέξγεηαο, κπνξεί λα κελ είλαη επαξθείο, είλαη φκσο
αλαγθαίεο ζπλζήθεο γηα ηε δεκηνπξγία θαηάιιεισλ καζεζηαθψλ ζπλζεθψλ. ΋ηαλ, γηα
θάπνην ιφγν, ε ελαζρφιεζε κε ην αληηθείκελν είλαη πεγή δπζαξέζθεηαο ή δε δηεγείξεη ηελ
πεξηέξγεηα ηνπ καζεηή, ηφηε δελ ππάξρεη ελδηαθέξνλ. Γηα ην ιφγν απηφλ, φηαλ ε ελαζρφιεζε
κε θάηη βηψλεηαη σο επηβαιιφκελε ή φηαλ ην άηνκν αηζζάλεηαη φηη δελ ηα θαηαθέξλεη, δε
κπνξεί κνηξαία λα ζπλνδεχεηαη απηή ε δξαζηεξηφηεηα απφ επραξίζηεζε θαη πεξηέξγεηα. ΢ηελ
πεξίπησζε απηή κηιάκε γηα αλία.
΢ην ζρνιείν φκσο, φπσο εμεγήζακε ζε άιιν ζεκείν, πέξα απφ ην καζεζηαθή δηάζηαζε,
ππάξρεη θαη ε θνηλσληθή, ην γεγνλφο δειαδή φηη ε κάζεζε δε δηεμάγεηαη ζε θνηλσληθφ θελφ,
αιιά κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη κε ζπγθεθξηκέλεο δηαδηθαζίεο, απφ ηηο
νπνίεο θξίζηκεο ζεκαζίαο είλαη νη δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο πνπ παίδνπλ, αλ φρη πξσηεχνληα,
νπσζδήπνηε πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν. ΢ηε ζέζε επνκέλσο ηεο καζεζηαθήο αλίαο
αλαδεηθλχνληαη δεηήκαηα θνηλσληθήο αλαγλψξηζεο κέζα ζην ζρνιηθφ ρψξν πνπ απνθηνχλ ην
ραξαθηήξα αλαγλψξηζεο ηεο αμίαο ηνπ καζεηή σο πξνζψπνπ. Σν δήηεκα επνκέλσο ηεο
αίζζεζεο καζεηηθήο ηθαλφηεηαο, πνπ δηαθέξεη απφ ηελ αίζζεζε ηεο ηθαλφηεηαο πνπ
ζπλδέεηαη κε ηε κάζεζε, γίλεηαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή.
Απφ απηή ηελ άπνςε, θεληξηθφο είλαη ν ξφινο ηεο βαζκνινγίαο. Ζ βαζκνινγία, ζην βαζκφ
πνπ γίλεηαη θίλεηξν, νδεγεί, κέζσ ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ, ζηελ ππνλφκεπζε ησλ θαζαπηφ
καζεζηαθψλ θηλήηξσλ. Απνηειεί, κε άιια ιφγηα, θίλεηξν γηα ζπκκεηνρή ζηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία κε ηνπο φξνπο πνπ απηή ζπληειείηαη – παζεηηθνπνίεζε ηνπ καζεηή, έηνηκε
πξνθαηαζθεπαζκέλε γλψζε, δηάθξηζε θαη επηινγή – θίλεηξν δειαδή γηα επίηεπμε επηδφζεσλ.
΋ζν φκσο θαη αλ νη ζρνιηθέο επηδφζεηο έρνπλ ζρέζε κε ηε κάζεζε, εληνχηνηο δελ ηελ
πξνάγνπλ. Ζ γλψζε θαη ε κάζεζε είλαη, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, πξνυπφζεζε γηα επίηεπμε
επηδφζεσλ, φρη φκσο θαη ε αηηία ηνπο. Απηφο πνπ έρεη θαηαθηεκέλε γλψζε απφ εμσζρνιηθά
πεξηβάιινληα έρεη ζαθέο πιενλέθηεκα – κνινλφηη απηφ δελ αξθεί – γηα επίηεπμε επηδφζεσλ
θαηά ηελ εμέηαζε απηήο ηεο γλψζεο. Απηφ φκσο δηαθέξεη πνιχ απφ ην λα δερηνχκε φηη ε
γλψζε απηή είλαη απνηέιεζκα ηνπ βαζκνινγηθνχ θηλήηξνπ. Σα εξεπλεηηθά δεδνκέλα,
δείρλνληαο ηελ χπαξμε κηαο αδηακθηζβήηεηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή
θαη κνξθσηηθή πξνέιεπζε ησλ καζεηψλ θαη ηηο επηδφζεηο ηνπο, κάιινλ ζηεξίδνπλ ηε ζεσξία
ηνπ κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ, παξά δείρλνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο βαζκνινγίαο σο
θηλήηξνπ.
207
Οινθιεξψλνπκε ηηο παξαηεξήζεηο καο γηα ηε δηάθξηζε καζεζηαθνχ θαη καζεηηθνχ

ελδηαθέξνληνο κε ην παξαθάησ ζρφιην. ΋πσο είδακε, ζχκθσλα κε ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο ηνπ
νινκνξθηθνχ πεδίνπ, ε κάζεζε ζπλίζηαηαη ζηελ αλαδηνξγάλσζε ηνπ ςπρνινγηθνχ θφζκνπ
ηνπ αηφκνπ. Ζ καζεζηαθή ηθαλφηεηα, εμάιινπ, εμαξηάηαη, εθηφο απφ ηηο «θαζαξά» γλσζηηθέο
πιεπξέο, θαη απφ ην βαζκφ ςπρνζπλαηζζεκαηηθήο επειημίαο (ή αθακςίαο) ηνπ αηφκνπ, ηελ
αίζζεζε απηφ-πξνζδηνξηζκνχ, ην βαζκφ, κε άιιε νξνινγία, αιινηξίσζεο ηνπ αηφκνπ, ηελ
πξνζσπηθή αίζζεζε αμίαο θαη απηνπεπνίζεζεο, ην βαζκφ πνπ ην άηνκν είλαη αλνηρηφ ζηνλ
έμσ – αιιά θαη ζηνλ κέζα ηνπ – θφζκν, ην ζεβαζκφ πνπ δηαηεξεί απέλαληη ζηηο ίδηεο ηνπ ηηο
αλάγθεο, ηε δηαζεζηκφηεηά ηνπ λα βηψζεη λέεο εκπεηξίεο, πνπ εμαξηάηαη απφ ην πφζν
θνβάηαη, ηηο δπλαηφηεηεο αιιαγψλ πνπ δηαζέηεη θιπ. Ζ αίζζεζε καζεζηαθήο ηθαλφηεηαο
εμαξηάηαη βέβαηα απφ ηα παξαπάλσ αιιά πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη επίζεο ην πεξηβάιινλ
θαη ν ηξφπνο πνπ απηφ ραξαθηεξίδεη ηελ παξνπζία ηνπ καζεηή ζηελ εθπαηδεπηηθή καζεζηαθή
δηαδηθαζία. Απηφ ην ηειεπηαίν ζπλδέεηαη άξξεθηα, θαη κάιηζηα κε ζρέζε
αιιεινηξνθνδφηεζεο, κε ηνλ ηξφπν πνπ είλαη νξγαλσκέλε ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζην
ζρνιείν (απφ ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα κέρξη ηελ θαζεκεξηλή δηδαθηηθή πξάμε θαη ηνλ
ηξφπν αμηνιφγεζεο) θαζψο θαη κε ηηο αληηιήςεηο, ξεηέο ή ιαλζάλνπζεο, ζπλεηδεηέο ή κε, πνπ
θαζνδεγνχλ απηέο ηηο πξαθηηθέο. Ζ «θαζαξή» καζεζηαθή ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ δελ είλαη
εχθνια νξαηή – εάλ ππάξρεη – κέζα ζε έλα ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ην νπνίν φρη κφλν
παξακνξθψλεη αιιά θαη ζε κεγάιν βαζκφ δηακνξθψλεη απηή ηελ ηθαλφηεηα.
Έρνληαο ππφςε καο ηηο δηαζηάζεηο απηέο ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζα δηαθξίλνπκε ηηο
εξσηήζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ ζηνπο καζεηέο σο εμήο:
Οη εξσηήζεηο 30&46, «Πψο αηζζάλεζαη παξαθνινπζψληαο ην κάζεκα;», φπσο είλαη
θαλεξφ, αλαθέξνληαη ζηελ πξψηε δηάζηαζε ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο, ην αίζζεκα
επραξίζηεζεο, ελψ νη 31&47, «Ζ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο ζνπ ηξαβάεη ηελ πξνζνρή,
ζνπ πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ, ζνπ θηλεί ηελ πεξηέξγεηα;», αθνξνχλ ζηε δεχηεξε δηάζηαζε, ηεο
δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Οη εξσηήζεηο 36&52, «Αλ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή ε
παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο ζα ζε ελδηέθεξε λα αζρνιεζείο κε απηφ;», αλαθέξνληαη
επζέσο ζηελ αίζζεζε απηνπξνζδηνξηζκνχ, ελψ νη εξσηήζεηο 33&49, «Αηζζάλεζαη φηη νη
γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ απηφ ην κάζεκα απμάλνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ζνπ;» αλαθέξνληαη ζηηο
ηθαλφηεηεο πνπ ν καζεηήο αηζζάλεηαη φηη απνθηά, κέζσ ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο.
Αληίζεηα νη εξσηήζεηο 34&50, «Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη θαλείο
απφ απηφ ην κάζεκα έρνπλ θάπνηα ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο;» θαη 35&51,
«Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ ην κάζεκα απηφ ζα ζνπ ρξεζηκεχζνπλ
επαγγεικαηηθά;» αλαθέξνληαη ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ζθνπνχο άιινπο,
ζεκαληηθνχο ίζσο, πνπ δε ζπλδένληαη φκσο απαξαίηεηα κε ηα άκεζα καζεζηαθά
ελδηαθέξνληα ηνπ καζεηή. Πξφθεηηαη γηα εξσηήκαηα ζηα νπνία ε απνθηψκελε γλψζε
δηαηεξεί κία εκκεζφηεηα πνπ δε καο επηηξέπεη λα ηε ζπλδέζνπκε επζέσο κε ηελ αίζζεζε
απηνπξνζδηνξηζκνχ, αθφκε θαη εάλ καθξνπξφζεζκα κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε
ελφο γεληθφηεξνπ αηζζήκαηνο απηφ-πξνζδηνξηζκνχ.
Σέινο, ην αίζζεκα καζεηηθήο ηθαλφηεηαο, αλαθνξηθά κε ην κάζεκα, πεξηιακβάλεη φζα
έρνπλ ζρέζε κε ηε δπλαηφηεηα αληαπφθξηζεο ζηηο ζρνιηθέο απαηηήζεηο. Πεξηιακβάλεη
επνκέλσο ηηο εξσηήζεηο 29&45, «Δίλαη δχζθνιν ην κάζεκα ή εχθνιν;» θαζψο θαη ηηο
εξσηήζεηο 32&48, «Αηζζάλεζαη φηη κπνξείο λα αληεπεμέιζεηο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο;». Άκεζε φκσο ζρέζε κε ην αίζζεκα καζεηηθήο ηθαλφηεηαο έρνπλ
θαη νη εξσηήζεηο 40&56 πνπ αλαθέξνληαη ζηε βαζκνινγία πνπ ν καζεηήο έρεη ζην κάζεκα,
ζην βαζκφ πνπ νη βαζκνινγηθέο επηδφζεηο απνηεινχλ ηε ζεκαληηθφηεξε έλδεημε καζεηηθήο
ηθαλφηεηαο.
208
Σειεηψλνληαο, ρξήζηκν είλαη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη νη εξσηήζεηο 29&45, «Δίλαη δχζθνιν

ην κάζεκα ή εχθνιν;» θαη νη 32&48, «Αηζζάλεζαη φηη κπνξείο λα αληεπεμέιζεηο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο;» κεηξνχλ ην ίδην πξάγκα: ην βαζκφ δπζθνιίαο
πνπ έρεη ην κάζεκα γηα ηνλ καζεηή. ΢ηελ πξψηε φκσο πεξίπησζε ε δπζθνιία απνδίδεηαη ζην
κάζεκα, ελψ ζηε δεχηεξε ην εξψηεκα ηνπνζεηείηαη ζε πην πξνζσπηθή βάζε κεηαθέξνληαο
έλα κέξνο ηεο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο ζηελ ηθαλφηεηα θαη επάξθεηα ηνπ καζεηή.
΢ηνλ πίλαθα ηεο επφκελεο ζειίδαο εκθαλίδνληαη ζηε κεζαία ζηήιε νη αχμνληεο αξηζκνί ησλ
εξσηεκάησλ πνπ θπξίσο αληηζηνηρνχλ ζηε δηάζηαζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ πξψηε ζηήιε.
209
Αληηζηνίρηζε ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα κε εξσηήκαηα ηνπ καζεηηθνχ εξσηεκαηνινγίνπ
Ση κεηξάεη ην εξψηεκα Αξηζκφο Σν εξψηεκα φπσο είλαη δηαηππσκέλν ζην
εξσηήκαηνο εξσηεκαηνιφγην
Γπζθνιία καζήκαηνο 29 & 45 «Δίλαη δχζθνιν ην κάζεκα ή εχθνιν;»
Δπραξίζηεζε 30 & 46 «Πψο αηζζάλεζαη παξαθνινπζψληαο ην κάζεκα;»
Γηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο 31 & 47 «Ζ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο ζνπ ηξαβάεη
ηελ πξνζνρή, ζνπ πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ, ζνπ
θηλεί ηελ πεξηέξγεηα;»
Αίζζεκα επάξθεηαο απέλαληη ζην κάζεκα 32 & 48 «Αηζζάλεζαη φηη κπνξείο λα αληεπεμέιζεηο ζηηο
(Δλψ ε δπζθνιία αλαθέξεηαη ζην κάζεκα, ην αίζζεκα επάξθεηαο αλαθέξεηαη ζην καζεηή. Μηιψληαο γηα δπζθνιία απαηηήζεηο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο;»
ην βάξνο πέθηεη ζηελ αληηθεηκεληθή δηάζηαζε ησλ δπζρεξεηψλ πνπ ζπλαληά ν καζεηήο. Με ην αίζζεκα επάξθεηαο,
αληίζεηα, ην βάξνο ηεο αηηηφηεηαο κεηαηνπίδεηαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ καζεηή ν νπνίνο έηζη ινγίδεηαη σο ε πεγή απηψλ
ησλ δπζρεξεηψλ).
Αίζζεζε απηφ-πξνζδηνξηζκνχ 36 & 52 «Αλ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή ε παξαθνινχζεζε ηνπ
(΢ην βαζκφ βέβαηα, πνπ ν καζεηήο δελ επηιέγεη ην κάζεκα, ην νπνίν δηδάζθεηαη επεηδή απιά απνηειεί ηκήκα ηεο καζήκαηνο ζα ζε ελδηέθεξε λα αζρνιεζείο κε
χιεο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, δε κπνξνχκε λα κηιάκε γηα γλήζην απηφ-πξνζδηνξηζκφ. Δληνχηνηο, κπνξνχκε απηφ;»
λα δερηνχκε, φηη φζν εληνλφηεξα θαηαθαηηθή είλαη ε απάληεζε ζην εξψηεκα ηφζν πεξηζζφηεξν απηή ζπλδέεηαη κε
ζηνηρεία απζεληηθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο θαη αηζζεκάησλ απηφ-πξνζδηνξηζκνχ).
Αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ 33 & 49 «Αηζζάλεζαη φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ απηφ
(Σν εξψηεκα, επνκέλσο θαη νη απαληήζεηο, θηλείηαη ζην κεηαίρκην ελφο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο πνπ ζπλδέεηαη ην κάζεκα απμάλνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ζνπ;»
επζέσο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ηεο πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο θαη απηνλνκίαο απφ ηε κηα θαη κηαο ρξεζηκνζεξηθνχ
ελδηαθέξνληνο απφ ην νπνίν κπνξεί λα απνπζηάδεη ην πξαγκαηηθφ καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ απφ ηελ άιιε).
Υξεζηκφηεηα ηεο γλψζεο γηα θάηη άιιν 34 & 50 «Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη
θαλείο απφ απηφ ην κάζεκα έρνπλ θάπνηα
ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο;»
35 & 51 «Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ ην
κάζεκα απηφ ζα ζνπ ρξεζηκεχζνπλ
επαγγεικαηηθά;»
Άγρνο ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο 37 & 53 «Αηζζάλεζαη άγρνο θαηά ηελ ψξα ηνπ καζήκαηνο
φηαλ είλαη πηζαλφλ λα εμεηαζηείο;»
΢ηάζε απέλαληη ζηε βαζκνινγία 38 & 54, «Ζ χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο ζε βνεζάεη λα
αζρνιεζείο κε ην κάζεκα;»
39 & 55 «Πηζηεχεηο φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε
βαζκνινγία;»
Βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ζην κάζεκα 40 & 56 «Ση βαζκνχο έρεηο ζην κάζεκα;»
210
2.2. Δξσηεκαηνιφγην εθπαηδεπηηθνχ
Σα εξσηήκαηα πνπ ππνβιήζεθαλ πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο απέβιεπαλ ζηε ζθηαγξάθεζε ηεο
αληίιεςεο πνπ απηνί έρνπλ γηα ηελ έθηαζε θαη ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο θαη ηηο
πεγέο ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν.
Σν εξσηεκαηνιφγην πνπ απεπζχλακε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, θαη ην νπνίν παξαηίζεηαη ζην
παξάξηεκα, απνηειείηαη απφ 31 εξσηήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε 5 ελφηεηεο, ηηο εμήο: 1. ηα
επαγγεικαηηθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ, 2. ε καζεηηθή
αδηαθνξία, 3. ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ, 4. ν ξφινο ηεο βαζκνινγίαο, 5. γεληθή εηθφλα γηα ην
ζρνιείν.
Ζ πξψηε αλαθέξεηαη ζηα ππεξεζηαθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ.
΢πγθεθξηκέλα, σο πξνο ηα πξψηα, δεηήζεθε ε εηδηθφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ν ρξφλνο
πξνυπεξεζίαο ηνπ ζην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν, ν ρξφλνο ζπλνιηθήο πξνυπεξεζίαο, ε ζρέζε
εξγαζίαο, ην έηνο δηνξηζκνχ θαη ε ζέζε εξγαζίαο. Χο πξνο ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά,
δεηήζεθε λα δεισζεί ε ειηθία, ην θχιν, ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε θαη ν αξηζκφο παηδηψλ
θαζψο θαη ν ηφπνο κφληκεο θαηνηθίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ.
Ζ δεχηεξε ελφηεηα πεξηιακβάλεη εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε θαη ηηο αηηίεο ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν, ηηο ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο αδηαθνξίαο, ηνλ ηξφπν
αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ηνπο ζηελ αδηαθνξία, ηα θνηλσληθά, νηθνγελεηαθά, ςπρνινγηθά
θαη εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ.
Ζ ηξίηε ελφηεηα αλαθέξεηαη ζην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο
ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ζπλήζσο ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ, ζηηο εξκελείεο
πνπ απηνί δίλνπλ ζηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ
ζπλήζσο έρνπλ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο κε δσεξφ ελδηαθέξνλ.
Ζ ηέηαξηε ελφηεηα αλαθέξεηαη ζην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο. Πεξηιακβάλεη αθελφο 2
εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηηο θχξηεο επηδηψμεηο ζηηο νπνίεο, θαηά ηελ θξίζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ,
πξέπεη ε βαζκνινγία λα απνβιέπεη θαζψο θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ νη εθπαηδεπηηθνί
βαζκνινγνχλ ζηα πξνθνξηθά. Πεξηιακβάλεη επίζεο εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ
απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο βαζκνινγίαο σο καζεζηαθνχ θηλήηξνπ θαζψο θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ
απηή ζπκβάιιεη ζηελ – ή απνηξέπεη ηελ – δεκηνπξγία ή εθδήισζε ελδηαθέξνληνο ή
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν.
Ζ πέκπηε, ηέινο, ελφηεηα αλαθέξεηαη ζηε γεληθή εηθφλα πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ην
ζρνιείν. ΢πγθεθξηκέλα δεηείηαη, αθελφο λα πξνζδηνξηζηνχλ ηα ζεκεία πξνζθνξάο ηνπ
γπκλαζίνπ ζηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο, αθεηέξνπ λα αλαθεξζνχλ νη θπξηφηεξεο ζεηηθέο
πιεπξέο θαζψο θαη νη θπξηφηεξεο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ.
211
Γ) Πηινηηθή έξεπλα
Πιεξνθνξίεο γηα ηελ πηινηηθή έξεπλα βξίζθνληαη ζην παξάξηεκα 1. Δδψ ζα αλαθέξνπκε
κφλν ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ βγάιακε απφ απηήλ. Απφ ηελ πηινηηθή έξεπλα ινηπφλ πξνέθπςαλ
ηα εμήο:
Πξψηνλ, δηαπηζηψζακε φηη ε γιψζζα ηνπ καζεηηθνχ εξσηεκαηνινγίνπ ήηαλ θαηαλνεηή απφ
ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο πνπ ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην.
Γεχηεξνλ, δηαπηζηψζακε επίζεο φηη νη πξνθαηαζθεπαζκέλεο απαληήζεηο ζηα δηάθνξα
εξσηήκαηα ήηαλ επαξθείο θαη θαηάιιειεο γηα λα θαιχςνπλ, ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ, ην εχξνο
ησλ καζεηηθψλ απαληήζεσλ.
Σξίηνλ, εθηηκήζακε ζθφπηκεο θάπνηεο αιιαγέο ζηε κνξθή ηνπ καζεηηθνχ εξσηεκαηνινγίνπ.
Απηέο αθνξνχζαλ θπξίσο ζηα θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά θαη εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ
καζεηψλ. Έηζη, επί παξαδείγκαηη, δηαηεξήζακε ζην ηειηθφ εξσηεκαηνιφγην ηελ πεξηγξαθηθή
κφλν δηαηχπσζε ηνπ επαγγέικαηνο ησλ γνλέσλ, αθαηξψληαο ηνλ θαηάινγν επαγγεικαηηθψλ
θαηεγνξηψλ πνπ αξρηθά ππήξρε ζην εξσηεκαηνιφγην, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ
παξαλνήζεηο θαη κπεξδέκαηα.
Σέηαξηνλ, δηαπηζηψζακε φηη νη εθπαηδεπηηθνί δπζθνιεχνληαλ λα ζπκπιεξψζνπλ ην
εξσηεκαηνιφγην πνπ ηνπο ρνξεγήζεθε, αθνχ ν κεγάινο αξηζκφο αλνηρηψλ απαληήζεσλ
απαηηνχζε πνιχ ρξφλν γηα ηε ζπκπιήξσζή ηνπ. Έηζη ζην ηειηθφ εξσηεκαηνιφγην
κεηαηξέςακε ηηο πεξηζζφηεξεο εξσηήζεηο αλνηρηψλ – ειεχζεξσλ απαληήζεσλ ζε εξσηήζεηο
θιεηζηνχ ηχπνπ, δηαηεξψληαο κφλν ιίγεο ηεο πξψηεο κνξθήο. Μνινλφηη νη ζηφρνη καο σο
πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο απαηηνχζαλ ειεχζεξεο απαληήζεηο κπξνζηά ζηνλ θίλδπλν λα κε
ζπκπιεξσζνχλ παξά ειάρηζηα εξσηεκαηνιφγηα επηιέμακε ην εξσηεκαηνιφγην θιεηζηνχ
ηχπνπ.
Πέκπηνλ, κε ηε βνήζεηα ησλ απαληήζεσλ πνπ ζπγθεληξψζακε απφ ηνπο 11 εθπαηδεπηηθνχο
ζηα δηάθνξα εξσηήκαηα δηακνξθψζακε ηηο απαληήζεηο ζην ηειηθφ εξσηεκαηνιφγην, δίλνληαο
ηαπηφρξνλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηε δπλαηφηεηα δηαηχπσζεο θαη άιισλ δηθψλ ηνπο
212
Δ) Κπξίσο έξεπλα
1. Γείγκα
Ζ κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζπκπιεξψζεθε κε κία έξεπλα ε νπνία
δηεμήρζε ζην λεζί ηεο Κέξθπξαο, θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2006 – 2007. Ζ αξρηθή καο επηδίσμε
λα δηεμαρζεί ε έξεπλα ζε δχν θάζεηο, απφ ηηο νπνίεο ε δεχηεξε ζα ζπγθέληξσλε ηα
ραξαθηεξηζηηθά κηαο πνηνηηθήο έξεπλαο κε ρξήζε ζπλεληεχμεσλ376, δελ έγηλε δπλαηφ λα
πξαγκαηνπνηεζεί. Δπηρεηξήζακε ινηπφλ ελζσκάησζε ηεο δεχηεξεο θάζεο ζηελ πξψηε
ζπλδπάδνληαο ηελ πνζνηηθή κε ηελ πνηνηηθή δηάζηαζε, φπσο ζα θαλεί ζηε ζπλέρεηα. Ζ
έξεπλα έγηλε κε ζπκπιήξσζε εξσηεκαηνινγίσλ ηφζν απφ καζεηέο φζν θαη απφ
εθπαηδεπηηθνχο κε ηα νπνία αθελφο επηρεηξήζεθαλ λα απαληεζνχλ εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ
έθηαζε θαη ηελ εξκελεία ηνπ θαηλνκέλνπ, έηζη φπσο νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη καζεηέο ην
αληηιακβάλνληαη αθεηέξνπ έγηλε πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί ε ππφζεζε φηη δχν είδε
αδηαθνξίαο ππάξρνπλ ζην ζρνιείν. Πην ζπγθεθξηκέλα:
Σν ζχλνιν ησλ γπκλαζίσλ ηνπ λεζηνχ είλαη 21 (8 ζην βφξεην γεσγξαθηθφ ζπγθξφηεκα ηνπ
λεζηνχ, 7 ζηελ πφιε ηεο Κέξθπξαο – ζπλ 1 εζπεξηλφ, 2 ζηε γεσγξαθηθή πεξηνρή κέζεο – ζπλ
1 κνπζηθφ, θαη 2 ζην λφηην ζπγθξφηεκα). Απφ ηα παξαπάλσ εμαηξέζακε ην εζπεξηλφ θαη ην
κνπζηθφ γπκλάζην ηα νπνία έρνπλ ηδηαηηεξφηεηεο, πνπ ζα αιινίσλαλ ηα απνηειέζκαηα θαη ζα
έζεηαλ επηπιένλ δεηήκαηα. Ζ έξεπλα δειαδή δηελεξγήζεθε ζηα ζπλήζε γπκλάζηα. Απφ ηα 19
ζπλήζε γπκλάζηα επηιέρζεθαλ 10 (3 απφ ην βφξεην ζπγθξφηεκα, 4 απφ ηελ πφιε ηεο
Κέξθπξαο, 2 απφ ηελ πεξηνρή κέζεο θαη 1 απφ ην λφηην ζπγθξφηεκα). Ζ επηινγή ησλ
γπκλαζίσλ θαηά πεξηνρή έγηλε ηπραία. ΢εκεησηένλ φηη ν πξαγκαηηθφο πιεζπζκφο θάζε
πεξηνρήο, θαηά ηελ απνγξαθή ηνπ 2001, έρεη σο εμήο377: Γήκνο Κεξθπξαίσλ 39.487, Γήκνη
βνξείνπ ζπγθξνηήκαηνο 32.276, δήκνη πνπ εληάζζνληαη ζηελ πεξηνρή κέζεο 24.206, θαη
δήκνη πνπ αλήθνπλ ζην λφηην ζπγθξφηεκα 11.910. ΋κσο νη καζεηέο απφ ηνπο δηάθνξνπο
νηθηζκνχο ησλ δήκσλ παξαθνινπζνχλ καζήκαηα ζε ζρνιεία πνπ ζπρλά αλήθνπλ ζε άιιν
δηακέξηζκα ηνπ λεζηνχ απφ εθείλν ηνπ ηφπνπ δηακνλήο ηνπο γηα ιφγνπο ζπγθνηλσληαθνχο,
απφζηαζεο ή άιινπο. Έηζη πεξηπιέθεηαη ηδηαίηεξα ην πξφβιεκα. Καηά πξνζέγγηζε
ππνινγίζακε ηνλ πιεζπζκφ ηνπ νπνίνπ ηα παηδηά θαιχπηνληαη εθπαηδεπηηθά, θαηά
δηακέξηζκα, σο εμήο: Πφιε ηεο Κέξθπξαο 44.420 (πνζνζηφ 41,17%), βφξεην ζπγθξφηεκα
32.276 (πνζνζηφ 29,91%), πεξηνρή κέζεο 17.658 (πνζνζηφ 16,36%), λφηην ζπγθξφηεκα
13.525 (πνζνζηφ 12,54%). Με βάζε ηα απνγξαθηθά απηά δεδνκέλα θαηαιήμακε ζηνλ αξηζκφ
ησλ ζρνιείσλ πνπ επηιέρζεθαλ απφ θάζε πεξηνρή.
΢ηε ζπλέρεηα απφ θάζε ζρνιείν επηιέρζεθε έλα ηκήκα ηεο β΄ γπκλαζίνπ, κε ηξφπν ηπραίν,
γηα λα δνζνχλ εξσηεκαηνιφγηα ζηνπο καζεηέο φινπ ηνπ ηκήκαηνο, ελψ ζηα 3 απφ ηα 4
ζρνιεία ηεο πφιεο, δφζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα ζε 2 ηκήκαηα, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ε
αλαινγία κεηαμχ ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ησλ ζρνιείσλ ηεο πφιεο ζε ζρέζε κε απηά ηεο
πεξηθέξεηαο. Ζ β΄ γπκλαζίνπ επηιέρζεθε σο ε ηάμε εθείλε ζηελ νπνία νη καζεηέο έρνπλ ήδε
ζρεκαηίζεη κηα ζαθή εηθφλα γηα ην γπκλάζην, ελψ παξάιιεια δελ επεξεάδνληαη απφ ηελ
εηδηθή πηζαλφλ ςπρνινγία ηνπ ηειεηνθνίηνπ ηεο γ΄ γπκλαζίνπ. Με ηνλ ηξφπν πνπ
376
Γηα ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ πνζνηηθψλ θαη ησλ πνηνηηθψλ κεζφδσλ βιέπε
Μαθξάθεο, Β., Απνκπζνπνηψληαο ην κεζνδνινγηθφ κνληζκφ, ζην Παπαγεσξγίνπ, Γ., (επηκ.) Μέζνδνη ζηελ
θνηλσληνινγηθή έξεπλα, Αζήλα 1998 (ζει. 19-38). Δπίζεο Παπαδάθε-Σδεδάθε, ΢η., Δλδνγελήο ηνπηθή
αλάπηπμε. Μηα κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε, ζην ίδην (ζει. 209-222), θαη Βηηζηιάθε-΢νξσληάηε, Υξ., Ζ
ζπκπιεξσκαηηθφηεηα πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ ζηελ θνηλσληνινγηθή θαη εθπαηδεπηηθή έξεπλα, ζην
ίδην (ζει. 255-289)
377
http://www.statistics.gr/gr_tables/S1101_SAP_1_TB_DC_01_03_Y.pdf, ζει. 159-166
213
πεξηγξάςακε, ζπγθεληξψζεθαλ 252 εξσηεκαηνιφγηα απφ ηα νπνία 144 (πνζνζηφ 57,14%)

ζηελ πφιε θαη 108 (πνζνζηφ 42,86%) ζηελ πεξηθέξεηα. Με ζηνηρεία Γεθεκβξίνπ 2006, απφ
ηε Γηεχζπλζε Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Κέξθπξαο, ν καζεηηθφο πιεζπζκφο ησλ
εκεξήζησλ γπκλαζίσλ ηνπ λεζηνχ, εάλ αθαηξέζνπκε ην κνπζηθφ γπκλάζην, είλαη 3064 παηδηά
απφ ηα νπνία ηα 1762 (πνζνζηφ 57,51%) θνηηνχλ ζε γπκλάζηα πνπ βξίζθνληαη ζηελ πφιε ηεο
Κέξθπξαο θαη ηα 1302 (πνζνζηφ 42,49%) ζε γπκλάζηα εθηφο πφιεο. Πξέπεη πάλησο λα
ζεκεησζεί φηη ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ησλ ζρνιείσλ ηεο πφιεο είλαη απφ
πεξηνρέο εθηφο απηήο πξάγκα βέβαηα πνπ εμεγεί θαη ηε κεγάιε δηαθνξά αλάκεζα ζηα
πιεζπζκηαθά δεδνκέλα ηεο απνγξαθήο (41,17% ν πιεζπζκφο ηεο πφιεο) θαη ζηα δεδνκέλα
ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ (57,51% ν καζεηηθφο πιεζπζκφο ησλ ζρνιείσλ ηεο πφιεο).
΢ηα ίδηα ζρνιεία δφζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα θαη ζε θαζεγεηέο. Δπηδίσμή καο ήηαλ λα
πξνζεγγίζνπκε ηνλ αξηζκφ ησλ 80 εξσηεκαηνινγίσλ (8 θαηά κέζν φξν απφ θάζε ζρνιείν). Ο
αξηζκφο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ αλέξρεηαη ζε 69 κε
ζεκαληηθέο δηαθνξέο απφ ζρνιείν ζε ζρνιείν σο πξνο ηνλ αξηζκφ ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πνπ
ζπκπιεξψζεθαλ.
2. «Δξγαιείν» κέηξεζεο (ζπλνπηηθά)
Χο «εξγαιεία» κέηξεζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ, φπσο αλαθέξακε πην πάλσ, έλα

εξσηεκαηνιφγην 60 εξσηήζεσλ – θιεηζηψλ σο επί ην πιείζηνλ απαληήζεσλ – γηα ηνπο
καζεηέο θαη έλα δηαθνξεηηθφ εξσηεκαηνιφγην 31 εξσηήζεσλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο –
θιεηζηψλ επίζεο, σο επί ην πιείζηνλ, απαληήζεσλ.
Με ην πξψην επηδηψμακε ζε 8 ελφηεηεο ηε ζπγθέληξσζε ζηνηρείσλ ζρεηηθψλ κε ηα
δεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεηψλ, ηηο εθηηκήζεηο ηνπο
γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία θαη ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν, ηνλ ηξφπν πνπ απηνί νη ίδηνη
αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο ζε ζρέζε κε ηα παξαπάλσ δεηήκαηα, ηα θίλεηξα θαη
αληηθίλεηξα ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Σν εξσηεκαηνιφγην πεξηιάκβαλε
εμάιινπ εξσηήκαηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζε δηαζηάζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο, κε ηα νπνία
επηδηψμακε λα πξνζδηνξίζνπκε ηα είδε ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ππάξρνπλ ζην
ζρνιείν θαη λα ηα ζπζρεηίζνπκε κε ζπγθεθξηκέλεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο. ΢ηελ ηειεπηαία
ελφηεηα επηδηψμακε λα αληιήζνπκε πιεξνθνξίεο γηα ηε γεληθφηεξε εηθφλα πνπ νη καζεηέο
έρνπλ γηα ην ζρνιείν θαη ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο.
Με ην εξσηεκαηνιφγην ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηδηψμακε λα θαηαγξάςνπκε ηηο αληηιήςεηο
ηνπο γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία, ην ελδηαθέξνλ θαη ην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο ζην ζρνιείν. Σν
εξσηεκαηνιφγην απνηειείηαη απφ 31 εξσηήζεηο νξγαλσκέλεο ζε 5 ελφηεηεο, κε ζέκαηα: 1) ηα
επαγγεικαηηθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ, 2) ηηο εθηηκήζεηο ηνπο
γηα ηελ έθηαζε, ηηο αηηίεο θαη ηηο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο, θαζψο θαη γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά
ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ, 3) ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ, 4) ην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο θαη 5) ηε
γεληθφηεξε εηθφλα πνπ έρνπλ γηα ην ζρνιείν.
3. Γηαδηθαζία ρνξήγεζεο
3.1. Δξσηεκαηνιφγην καζεηψλ
Σα εξσηεκαηνιφγηα ρνξεγήζεθαλ ζηνπο καζεηέο θαη ζπκπιεξψζεθαλ ζε θάζε πεξίπησζε

παξνπζία ηνπ εξεπλεηή θαη κφλν. ΢πγθεθξηκέλα, θαηά ηε ζπκθσλεζείζα δηδαθηηθή ψξα, θαη
αθνχ νη καζεηέο είραλ εηζέιζεη ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο απφ ην δηάιεηκκα, ν δηεπζπληήο
ηνπ ζρνιείνπ παξνπζίαδε ζηνπο καζεηέο ηνλ εξεπλεηή ελεκεξψλνληάο ηνπο γηα ηελ έξεπλα
214
πνπ δηεμάγεη. Καηέιεγε δεηψληαο ηε ζπλδξνκή ηνπο ζηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο. ΢ηε
ζπλέρεηα απνρσξνχζε, ελψ ν εξεπλεηήο εμεγνχζε ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο θαη ηε
δηαδηθαζία ζπκπιήξσζεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, δηεπθξηλίδνληαο παξάιιεια ζηνπο καζεηέο
φηη απηή είλαη απνιχησο πξναηξεηηθή.
Πξηλ απφ ηε ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ απφ ηνπο καζεηέο, έγηλε ζε φια ηα
ζρνιεία ηεο έξεπλαο πξνζπάζεηα λα δεκηνπξγεζεί θιίκα αζθάιεηαο κέζα ζηελ ηάμε, ψζηε λα
δνζνχλ εηιηθξηλείο, θαηά ην δπλαηφλ, απαληήζεηο. Δπηπιένλ, δεηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο ε,
θαηά ην δπλαηφλ, απζεληηθή ηνπο έθθξαζε εμεγψληαο φηη ε ζσζηή απάληεζε γηα θάζε
εξψηεκα, ζε ζρέζε κε ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο, είλαη απηφ πνπ πξαγκαηηθά αηζζάλνληαη,
θαη φρη απηφ πνπ ζεσξνχλ σο «ζσζηή» απάληεζε ή απηφ πνπ πηζηεχνπλ φηη πεξηκέλεη λα
αθνχζεη ν θαζεγεηήο.
Απφ ηηο δηεπθξηλίζεηο πνπ δφζεθαλ ζηνπο καζεηέο, ζε ζρέζε κε ζπγθεθξηκέλα εξσηήκαηα,
θαη νη νπνίεο, ζεκεησηένλ, ήηαλ ίδηεο πξνο φινπο, ρξήζηκν είλαη λα αλαθεξζνχκε ζηηο
παξαθάησ:
- Γηα ηελ εξψηεζε 23 (Αζρνινχκαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζην βαζκφ πνπ
αζρνινχκαη, επεηδή:) δηεπθξηλίζηεθε φηη φπνηνο ηπρφλ αηζζάλεηαη φηη δελ αζρνιείηαη
θαζφινπ ην γξάθεη ζηελ απάληεζε ΗΓ) Άιιν, ρσξίο ζηε ζπλέρεηα λα ζπκπιεξψζεη
νηηδήπνηε άιιν.
- Γηα ηελ εξψηεζε 24 (Γελ αζρνινχκαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα επεηδή:)
δηεπθξηλίζηεθε φηη ζπκπιεξψλεηαη κφλν απφ φζνπο αηζζάλνληαη φηη δελ αζρνινχληαη
αξθεηά. ΢ηελ πεξίπησζε πνπ ε καζήηξηα ή ν καζεηήο αηζζάλεηαη φηη αζρνιείηαη
αξθεηά ή πνιχ, ην γξάθεη ζην Ε) Άιιν, ρσξίο λα ζπκπιεξψλεη νηηδήπνηε άιιν.
- ΢ηελ εξψηεζε 26 (Πνην κάζεκα ζνπ πξνθαιεί πεξηζζφηεξν ην ελδηαθέξνλ;)
ηνλίζηεθε ε ζπγθξηηηθή πθή ηνπ εξσηήκαηνο. Ζ επηινγή θάπνηνπ καζήκαηνο πνπ ζα
πξέπεη λα είλαη έλα θαη κφλν δε ζεκαίλεη απαξαηηήησο φηη δελ ππάξρνπλ άιια πνιχ
ελδηαθέξνληα επίζεο καζήκαηα, νχηε επίζεο φηη ην κάζεκα πνπ επηιέγεηαη έρεη πνιχ
κεγάιν ελδηαθέξνλ. Δίηε επνκέλσο ελδηαθέξεηαη πνιχ θάπνηνο γηα πνιιά καζήκαηα
είηε δελ ελδηαθέξεηαη ηδηαίηεξα γηα θάπνην, επηιέγεη ζην εξψηεκα απηφ ην πιένλ
ελδηαθέξνλ ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα καζήκαηα.
- Γηα ηελ εξψηεζε 41 (Πνηα καζήκαηα ζε ελδηαθέξνπλ ηδηαίηεξα) δφζεθε ε δηεπθξίληζε
φηη φπνηνο ελδηαθέξεηαη πάξα πνιχ γηα φια ηα καζήκαηα επηιέγεη ην Γ. ΋πνηνο δελ
ελδηαθέξεηαη ηδηαίηεξα γηα θαλέλα κάζεκα επηιέγεη ην Δ. Οη καζεηέο πνπ επηιέγνπλ
είηε ην Γ είηε ην Δ ζηακαηνχλ εθεί. Οη ππφινηπνη αλαθέξνπλ κέρξη 3 καζήκαηα πνπ
ηνπο ελδηαθέξνπλ ηδηαίηεξα.
- ΢ηελ εξψηεζε 42 (Πνην κάζεκα ζνπ είλαη πεξηζζφηεξν αδηάθνξν;) δφζεθαλ αλάινγεο
δηεπθξηλίζεηο κε εθείλεο ηεο εξψηεζεο 26. Ζ επηινγή δειαδή ηνπ πιένλ αδηάθνξνπ
καζήκαηνο δε ζεκαίλεη απαξαηηήησο φηη δελ ππάξρνπλ θαη άιια πνιχ αδηάθνξα, γηα
ηνλ καζεηή, καζήκαηα, νχηε βέβαηα φηη ην κάζεκα πνπ ν καζεηήο επηιέγεη ηνπ είλαη
εληειψο αδηάθνξν, δηφηη κπνξεί φια ηα καζήκαηα λα παξνπζηάδνπλ θάπνην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο γηα ην παηδί. Πξφθεηηαη, θαηά ζπλέπεηα, γηα ην πην αδηάθνξν
ζπγθξηηηθά κε ηα ππφινηπα καζήκαηα.
- ΢ηελ εξψηεζε, ηέινο, 57 (Πνηα καζήκαηα δε ζε ελδηαθέξνπλ θαζφινπ;) δφζεθαλ πάιη
αλάινγεο δηεπθξηλήζεηο πξνο εθείλεο ηεο εξψηεζεο 41. Γηεπθξηλίζηεθε δειαδή φηη
φπνηνο καζεηήο ή καζήηξηα αηζζάλεηαη φηη φια ηα καζήκαηα δελ ηνλ ελδηαθέξνπλ
θαζφινπ επηιέγεη ην Γ, ελψ εθείλνο πνπ αηζζάλεηαη φηη θαλέλα κάζεκα δελ ηνπ είλαη
εληειψο αδηάθνξν επηιέγεη ην Δ. Καη ζηηο δχν απηέο πεξηπηψζεηο πνπ νη καζεηέο
επηιέγνπλ ην Γ ή ην Δ ζηακαηνχλ εθεί θαη δε ζπκπιεξψλνπλ θάηη άιιν. Οη ππφινηπνη
215
γξάθνπλ κέρξη 3 καζήκαηα απφ απηά πνπ ηπρφλ ηνπο είλαη εληειψο αδηάθνξα,
αξρίδνληαο απφ ην πιένλ αδηάθνξν.
3.2. Δξσηεκαηνιφγην εθπαηδεπηηθψλ
Καηά ηελ επίζθεςε καο ζε θάζε γπκλάζην πξνθεηκέλνπ λα θαζνξηζηεί ε εκεξνκελία

ρνξήγεζεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζηνπο καζεηέο γηλφηαλ ελεκέξσζε ηνπ ζπιιφγνπ ησλ
θαζεγεηψλ γηα ηε δηεμαγφκελε έξεπλα θαη ηνπο ζθνπνχο ηεο. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο
ελεκέξσζεο δίδνληαλ εξσηεκαηνιφγηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε ηελ παξάθιεζε λα ηα
ζπκπιεξψζνπλ, εθφζνλ ην επηζπκνχλ, θαη λα ηα επηζηξέςνπλ ζηνλ εξεπλεηή εληφο νιίγσλ
εκεξψλ ζε ζπγθεθξηκέλε εκεξνκελία πνπ θαζνξίδνληαλ ζε θάζε ζρνιείν – θαηά θαλφλα
εθείλε θαηά ηελ νπνία ρνξεγνχληαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα ζηνπο καζεηέο.
4. Δπεμεξγαζία – Μέζνδνο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ
Σν ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο ησλ κεηξήζεσλ θαη ηεο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ
πεξηιάκβαλε ηελ θαηαρψξεζε ησλ ζηνηρείσλ ζε βάζε δεδνκέλσλ. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο
θαηαρψξεζεο πξαγκαηνπνηήζεθε επαλέιεγρνο γηα ηε δηαπίζησζε ηεο αθξίβεηαο εηζαγσγήο
ησλ ζηνηρείσλ, γηα ηνλ εληνπηζκφ πηζαλψλ ζθαικάησλ εηζαγσγήο θαη ηε δηφξζσζή ηνπο.
Γηα ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ, ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθφ
πξφγξακκα Statistical Package for Social Sciences for Windows (Version 13.0).
Λακβάλνληαο ππφςε ην είδνο ησλ εξεπλψκελσλ κεηαβιεηψλ, θαη εηδηθφηεξα ηελ θιίκαθα
απάληεζεο /κέηξεζεο, θαη θαηά ζπλέπεηα ην είδνο ησλ ηηκψλ πνπ ιακβάλνπλ, αιιά θαη κε
βάζε ηνλ ηξφπν ρεηξηζκνχ ηνπο κε ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ θαη
πξνβιεκάησλ εθαξκφζζεθαλ πνηθίιεο ζηαηηζηηθέο ηερληθέο.
Οη δηεξεπλψκελεο, εμάιινπ, κεηαβιεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε αλεμάξηεηεο θαη εμαξηεκέλεο.
΢ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο ζπκπεξηιήθζεθαλ ην θχιν (αγφξη, θνξίηζη), ε εθπαίδεπζε ηνπ
παηέξα (πηπρηνχρνη ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνη Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθψλ ζρνιψλ, κε γλψζεηο
κέρξη ην γπκλάζην /απφθνηηνη ηερληθψλ ζρνιψλ), ην επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνη
επαγγεικαηίεο /αλψηεξα ζηειέρε, δεκφζηνη ππάιιεινη, ηδησηηθνί ππάιιεινη,
κηθξνεπηρεηξεκαηίεο, ηερλίηεο θαη εξγάηεο), ην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή (εληειψο ή αξθεηά
αδηάθνξνο /ε, κέηξην ελδηαθέξνλ, απμεκέλν ελδηαθέξνλ) θαη ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή
[βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε (κεηεμεηαζηένο /επαλαιακβάλεη), βαζκνινγία απφ 10 έσο 13,
βαζκνινγία απφ 14 έσο 17, βαζκνινγία απφ 18 θαη πάλσ]. ΢ηηο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηέο
ζπκπεξηειήθζεζαλ νη κεηαβιεηέο πνπ ζπλδένληαη κε ην ελδηαθέξνλ θαη ην αδηάθνξν κάζεκα
ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο θαζψο θαη επηκέξνπο κεηαβιεηέο πνπ
αλαθέξνληαη ζηηο αηηίεο ηεο αδηαθνξίαο, ηηο αηηίεο ησλ εθδειψζεσλ ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο, ηνπο ιφγνπο ηνπ πξνζσπηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα,
ηνπο ιφγνπο ηεο πξνζσπηθήο αδηαθνξίαο γηα πην αδηάθνξν κάζεκα θ.ά.378.
378
Ο δηαρσξηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ ζε αλεμάξηεηεο θαη εμαξηεκέλεο είλαη απαξαίηεηε ηφζν ζην πιαίζην
δηεξεχλεζεο ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ, φζν θαη εθαξκνγήο ησλ ζηαηηζηηθψλ αλαιχζεσλ (π.ρ., t-test
αλεμάξηεησλ δεηγκάησλ). Χζηφζν είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη ζε θακηά πεξίπησζε ν εξεπλεηήο δελ κπνξεί
λα ππνζηεξίμεη ηελ χπαξμε αηηηψδνπο ζρέζεο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ, θάηη πνπ κφλν ζε επίπεδν ελδείμεσλ θαη
κφλν κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί. Ζ ίδηα ε θχζε, εμάιινπ, ηνπ εξεπλεηηθνχ πεδίνπ ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ δελ
πξνζθέξεηαη γηα θάηη ηέηνην. Αλ επνκέλσο ε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή Υ, πνπ ειέγρεηαη γηα ηελ επίδξαζή ηεο
πάλσ ζηηο ηηκέο ηεο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο Φ, δηαπηζησζεί φηη βξίζθεηαη ζε ζπλαξηεζηαθή ζρέζε f κε απηήλ
[Φ=f (X)], δελ είλαη εθηθηφο ν πξνζδηνξηζκφο ηεο ζρέζεο απηήο θαη ν αθξηβήο ηχπνο πνπ ηελ εθθξάδεη.
216
΢ην πιαίζην ησλ ζηαηηζηηθψλ αλαιχζεσλ εθαξκφζζεθαλ νη αθφινπζεο ζηαηηζηηθέο ηερληθέο

θαη πξνέθπςαλ νη αθφινπζνη ζηαηηζηηθνί δείθηεο:
- ΢ηαηηζηηθνί δείθηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο (descriptive statistics), φπσο κέζε ηηκή
(Μ), ηππηθή απόθιηζε (SD).
- Γείθηεο δηαζηαπξωκέλεο ηαμηλόκεζεο ζε πίλαθεο (cross-tabulation statistics) θαη
ζπγθεθξηκέλα ζπρλνηηθή θαηαλνκή ζε πίλαθα κε βάζε δχν κεηαβιεηέο ηαμηλφκεζεο
θαη ζηαηηζηηθνχο δείθηεο ηαμηλφκεζεο [Pearson chi-square (ρ2) statistics, βαζκνί
ειεπζεξίαο (df; degrees of freedom), ηππνπνηεκέλα ππφινηπα (standardized residuals –
R), ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ηηκήο (significance of value), επίπεδν ζηαηηζηηθήο
ζεκαληηθφηεηαο (level of significance)]379.
- Γηα ηε κέηξεζε ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ (κεηαβιεηέο ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο) ρξεζηκνπνηήζεθε ν δείθηεο ζπζρέηηζεο Pearson
(Pearson r correlation).
- Γηα ηε κέηξεζε ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη
αθφινπζνη δείθηεο: (α) t-test αλεμαξηήηωλ δεηγκάηωλ (independent sample t-test)380 θαη
(β) αλάιπζε δηαθύκαλζεο (analysis of variance)381.
΋ιεο νη πξναλαθεξφκελεο ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο έγηλαλ κέζσ ηνπ ζηαηηζηηθνχ
πξνγξάκκαηνο Statistical Package for Social Science (S.P.S.S.) for Windows (Version 13.0),
βάζεη ηνπ νπνίνπ εμεηάζζεθαλ ηα δηεξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη πξνζεγγίζηεθαλ νη ζηφρνη ηεο
παξνχζαο κειέηεο.
379
Ο δείθηεο Pearson Chi-square (ρ2) ρξεζηκνπνηείηαη φηαλ ν εξεπλεηήο επηδηψθεη λα εθηηκήζεη αλ δχν ή
πεξηζζφηεξα δείγκαηα, ηα νπνία απνηεινχληαη απφ δεδνκέλα ζπρλνηήησλ, δηαθέξνπλ ζεκαληηθά κεηαμχ ηνπο. Ο
δείθηεο ρ2 ρξεζηκνπνηείηαη ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο κειέηεο γηα ηελ αλάιπζε θαη εξκελεία πηλάθσλ
ζπλάθεηαο (contingency tables) 2X2, 2Υ3 θαη κεγαιχηεξνπ κεγέζνπο (θ × ι). Παξάιιεια, κε ην δείθηε ρ2, ζηελ
αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ παξνπζηάδνληαη νη βαζκνί ειεπζεξίαο (df), θαζψο θαη ε ηηκή ή ην επίπεδν
ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο (p). Δπίζεο, παξνπζηάδνληαη ηα ηππνπνηεκέλα ππφινηπα (R) ζε θάζε θειί (cell) ηα
νπνία αλαθέξνληαη ζην βαζκφ δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ απφ ηα ππφινηπα θειηά ηνπ πίλαθα
δηαζηαπξσκέλεο ηαμηλφκεζεο, φπνπ νη πςειφηεξεο ηηκέο ζεκαίλνπλ εληνλφηεξε δηαθνξνπνίεζε έλαληη ησλ
ππνινίπσλ θειηψλ ηνπ πίλαθα ζπλάθεηαο.
Ο έιεγρνο ηεο αλεμαξηεζίαο ησλ δχν κεηαβιεηψλ γίλεηαη κε ην ζηαηηζηηθφ δείθηε ρ2, ν νπνίνο αθνινπζεί ηελ
θαηαλνκή ρ2 κε (θ-1)×(ι-1) (δει. ην γηλφκελν ησλ γξακκψλ ηνπ πίλαθα κείνλ 1 επί ηηο ζηήιεο ηνπ πίλαθα κείνλ
1) βαζκνχο ειεπζεξίαο θαη α% επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο. Έηζη, εάλ ρ2 > ρ(θ-1)×(ι-1),α% ηφηε απνξξίπηνπκε ηελ
αλεμαξηεζία ησλ δχν κεηαβιεηψλ.
380
Γηα ηνλ έιεγρν ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ αλεμαξηήησλ νκάδσλ ή δεηγκάησλ κε δχν θαηεγνξίεο αλεμάξηεηεο
κεηαβιεηήο (θχιν) ρξεζηκνπνηήζεθε ν ζηαηηζηηθφο δείθηεο t-test αλεμαξηήηωλ δεηγκάηωλ (independent sample t-
test). ΢ηελ πεξίπησζε ησλ ζπγθξίζεσλ κεηαμχ θαηεγνξηψλ ή νκάδσλ, φπνπ ε νκνηνγέλεηα ησλ θαηαλνκψλ ησλ
ηηκψλ ησλ απαληήζεσλ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε κέζσ ηνπ Levene‟s test, έδεημε αλνκνηνγέλεηα ησλ ηππηθψλ
απνθιίζεσλ, ειήθζε ππφςε ε πξνζαξκνζκέλε ηηκή ηνπ δείθηε t-test γηα πξνζαξκνζκέλεο θαηαλνκέο.
381
΢ηηο πεξηπηψζεηο ειέγρνπ ησλ δηαθνξψλ ζηηο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ηεο
αλεμάξηεηεο κεηαβιεηήο, φηαλ απηέο μεπεξλνχζαλ ηηο δχν θαηεγνξίεο, ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο
αλάιπζεο δηαθύκαλζεο (analysis of variance; ANOVA) κε επηκέξνπο αλαιχζεηο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ νκάδσλ-θαηεγνξηψλ (Post-Hoc analysis, Tukey Test).
217
ΗΗ. ΣΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢
Α) ΠΑΡΟΤ΢ΗΑ΢Ζ – ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΧΝ
Α1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο
1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο
2. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ησλ καζεηηθψλ πηλάθσλ

Α2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο
1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
2. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζηνπο πίλαθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
Β) ΑΝΑΛΤ΢Ζ – ΔΡΜΖΝΔΗΑ ΣΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΧΝ
Β1.1. Αλαθνξηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ην

πξφβιεκα

2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο εξκελεχνπλ ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο
6. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα (γηα ην ζρνιείν, ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο θαη ηε γεληθφηεξε
πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή)
7. Λφγνη ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο θαη βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ
/αδηάθνξν κάζεκα
218
Β1.2. Αλαθνξηθά κε ηηο δηαθνξέο πνπ νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ σο

πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν

1. Οη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ζην ζχλνιν ηνπ καζεηηθνχ
δείγκαηνο
2. Γηαθνξέο αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην
πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
3. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ
θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
4. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ
παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην
αδηάθνξν κάζεκα
5. Γηαθνξέο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ σο πξνο ηνπο
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
6. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ σο πξνο ηνπο
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Β1.2.2. ΢πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην
3. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν ηνπ παηέξα
4. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην ην επάγγεικα
ηνπ παηέξα
5. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην ηηο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ
6. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην γεληθφηεξν
βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ
Β1.3. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο καζεηέο

1. Πψο γίλεηαη αληηιεπηή θαη πψο αληηκεησπίδεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία απφ ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο
2. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν
4. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ην ζρνιείν (πξνζθνξά γπκλαζίνπ,
ζεηηθέο – αξλεηηθέο πιεπξέο ειιεληθνχ ζρνιείνπ)
219
Α) ΠΑΡΟΤ΢ΗΑ΢Ζ – ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΧΝ
Α1. Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΢ΣΟΤ΢ ΜΑΘΖΣΔ΢

1. ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΟΤ ΜΑΘΖΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢
΋πσο είπακε, ε έξεπλα δηεμήρζε ζε 10 απφ ηα 20 εκεξήζηα γπκλάζηα ηεο Κέξθπξαο.

Δξσηεκαηνιφγηα δφζεθαλ ζε 252 καζεηέο θαη καζήηξηεο ζχκθσλα κε ηνλ πίλαθα Μ1.1382.
Δξσηεκαηνιφγην ζπκπιήξσζαλ 38 καζεηέο θαη καζήηξηεο απφ ην 2ν γπκλάζην Κέξθπξαο θαη
άιινη ηφζνη απφ ην 3ν. Δξσηεκαηνιφγην επίζεο ζπκπιήξσζαλ 43 καζεηέο θαη καζήηξηεο απφ
ην 5ν γπκλάζην Κέξθπξαο, 25 απφ ην 6ν Γπκλάζην Κέξθπξαο, 15 απφ ην γπκλάζην Αγίνπ
Ησάλλε, 19 απφ ην γπκλάζην Αγξνχ, 15 απφ ην γπκλάζην ηνπ Γήκνπ Φαηάθσλ, 22 απφ ην
γπκλάζην Καζηειιάλσλ, 19 απφ ην γπκλάζην Λεπθίκκεο θαη 18 απφ ην γπκλάζην Θηλαιίνπ.
Ζ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ θαηά θχιν ήηαλ 119 αγφξηα (πνζνζηφ 47,2 %) θαη 133 θνξίηζηα
(πνζνζηφ 52,8 %). ΢ε κία πεξίπησζε, ε απάληεζε δελ είλαη αμηφπηζηε θαη δε ιακβάλεηαη
ππφςε (πίλαθαο Μ1.2).
Απφ ην ζχλνιν ησλ παηδηψλ ηα 217 (πνζνζηφ 86,5 %) είλαη γελλεκέλα ην 1993, ελψ ηα 34
(πνζνζηφ 13,5 %) πξνεγνχκελεο ρξνληέο (1 ην 1989, 5 ην 1990, 7 ην 1991 θαη 21 ην 1992). ΢ε
κία πεξίπησζε, ε απάληεζε δελ είλαη αμηφπηζηε θαη δε ιακβάλεηαη ππφςε (πίλαθαο Μ1.3).
Χο πξνο ηνλ ηφπν γέλλεζεο, βιέπνπκε φηη 107 παηδηά γελλήζεθαλ ζηα φξηα ηνπ Γήκνπ
Κεξθπξαίσλ, 96 ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο Κέξθπξαο, 24 ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο θαη 24
ζε άιιε ρψξα (πίλαθαο Μ1.4).
Απφ ηα παξαπάλσ παηδηά, ηα 114 (πνζνζηφ 45,4 %) δηακέλνπλ κφληκα ζε πεξηνρέο πνπ
βξίζθνληαη ζηα φξηα ηνπ Γήκνπ Κεξθπξαίσλ (αζηηθή πεξηνρή), 16 ζηελ εκηαζηηθή πεξηνρή
ηνπ δεκνηηθνχ δηακεξίζκαηνο Λεπθίκκεο ηνπ Γήκνπ Λεπθηκκαίσλ θαη 121 ζε αγξνηηθέο
πεξηνρέο. Σέινο 1 παηδί δελ έδσζε ζηνηρεία κφληκεο θαηνηθίαο (πίλαθαο Μ1.5).
Χο πξνο ην είδνο θαη ην κέγεζνο ησλ νηθνγελεηψλ ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο έρνπκε ηα
εμήο ζηνηρεία: 44 καζεηέο θαη καζήηξηεο δνπλ ζε νηθνγέλεηεο ηξηκειείο, 120 ζε νηθνγέλεηεο
ηεηξακειείο, 62 ζε πεληακειείο θαη 26 ζε νηθνγέλεηεο κε πεξηζζφηεξα απφ 6 κέιε (πίλαθαο
Μ1.6). Απφ ηηο νηθνγέλεηεο απηέο νη 44 έρνπλ έλα κφλν παηδί, νη 138 δχν θαη νη 69 ηξία ή
πεξηζζφηεξα παηδηά (πίλαθαο Μ1.7). Σέινο, νη 21 είλαη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο ελψ νη 230
είλαη κε δχν γνλείο (πίλαθαο Μ1.8).
Σν εβδνκαδηαίν ραξηδηιίθη ησλ παηδηψλ ζχκθσλα κε ηηο δειψζεηο ηνπο έρεη σο εμήο: 76
καζεηέο θαη καζήηξηεο δειψλνπλ φηη έρνπλ κέζν εβδνκαδηαίν ραξηδηιίθη 0-10 επξψ, 101
έρνπλ ραξηδηιίθη 11-20 επξψ, 42 έρνπλ ραξηδηιίθη 21-30 επξψ θαη 29 ραξηδηιίθη 31-100 επξψ
(πίλαθαο Μ1.9).
Απφ ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο 210 παηδηά (πνζνζηφ 83,3%) πέξαζε ηελ α΄
ηάμε ηνλ πξνεγνχκελν Ηνχλην, 32 παηδηά (πνζνζηφ 12,7%) ην ΢επηέκβξην, ελψ 10 παηδηά
επαλαιακβάλνπλ ηε β΄ ηάμε ζηελ νπνία βξίζθνληαλ θαη ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά (πίλαθαο
Μ1.10).
Σα ζηνηρεία πνπ έρνπκε γηα ηα βαζκνινγηθά δεδνκέλα ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο δείρλνπλ
φηη 10 καζεηέο θαη καζήηξηεο επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε, 32 είραλ παξαπεκθζεί, θαηά ηελ
πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά, γηα ηελ εμεηαζηηθή πεξίνδν ηνπ ΢επηεκβξίνπ, 45 θηλήζεθαλ
ζην βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-13, 107 ζην βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17 θαη 57 ζην
βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20 (πίλαθαο Μ1.11).
382
Σφζν ν πίλαθαο απηφο φζν θαη νη ππφινηπνη πνπ αλαθέξνληαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο
βξίζθνληαη ζην παξάξηεκα 3.
220
Γηεπθξηλίδεηαη φηη ηα βαζκνινγηθά δεδνκέλα δε δηεθδηθνχλ αθξίβεηα, αθνχ πξνέθπςαλ κε

ζρεηηθή δήισζε ησλ καζεηψλ θαηά ηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σα δεδνκέλα
απηά απνηεινχλ ην κέζν φξν ηεο βαζκνινγίαο ζε 6 καζήκαηα (Αξραία Διιεληθά, Νέα
Διιεληθά, Ηζηνξία, Μαζεκαηηθά θαη Βηνινγία) απφ ηα βαζηθφηεξα ηεο α΄ ηάμεο γπκλαζίνπ.
Πξφθεηηαη βέβαηα γηα θαηά πξνζέγγηζε βαζκνινγία, αθνχ ηα παηδηά απάληεζαλ απφ κλήκεο
θαη θαηά πξνζέγγηζε.
Δμάιινπ, απφ ηα 252 παηδηά, ηα 177 (πνζνζηφ 70,2%) έθαλαλ θαηά ην πξνεγνχκελν
ζρνιηθφ έηνο ιηγφηεξεο απφ 30 απνπζίεο, 40 παηδηά έθαλαλ 31-50 απνπζίεο θαη 34 πάλσ απφ
51 απνπζίεο, ελψ γηα έλα παηδί δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία (πίλαθαο Μ1.12).
΢ηνλ πίλαθα, εμάιινπ, Μ1.13 κπνξνχκε λα δνχκε πσο δηαθξίλνληαη νη καζεηέο θαη
καζήηξηεο ηνπ δείγκαηνο κε βάζε ηε βνήζεηα πνπ έρνπλ γηα ην ζρνιείν απφ ζπγγελείο ή
επαγγεικαηίεο εθπαηδεπηηθνχο κε ηε κνξθή ησλ θξνληηζηεξηαθψλ ή ηδηαίηεξσλ καζεκάησλ.
Βιέπνπκε, ινηπφλ, φηη 126 καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ 50%) δήισζαλ φηη δελ έρνπλ
θαζφινπ βνήζεηα (νχηε απφ ζπγγεληθά πξφζσπα νχηε απφ θαζεγεηέο (θξνληηζηήξην ή
ηδηαίηεξα), 65 (πνζνζηφ 25,8%) φηη έρνπλ βνήζεηα απφ ζπγγεληθά πξφζσπα, 37 φηη έρνπλ
βνήζεηα γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα απφ θαζεγεηέο (θξνληηζηήξην ή ηδηαίηεξα) θαη 23 φηη έρνπλ
βνήζεηα ηφζν απφ ζπγγεληθά πξφζσπα φζν θαη απφ θαζεγεηέο. ΢ε κία, ηέινο, πεξίπησζε δελ
έρνπκε ζηνηρεία.
Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο δίδεηαη απφ ηνπο πίλαθεο
Μ1.14 θαη Μ1.15. Δχθνια δηαπηζηψλνπκε φηη, αλ θαη ην πνζνζηφ ησλ παηδηψλ κε παηέξα
πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ είλαη κεγαιχηεξν απφ ην αληίζηνηρν ηεο κεηέξαο, ην επίπεδν
εθπαίδεπζεο ηεο κεηέξαο είλαη γεληθφηεξα πςειφηεξν απφ ηνπ παηέξα. Σν πνζνζηφ ησλ
κεηέξσλ πηπρηνχρσλ ΑΔΗ /ΣΔΗ αζξνηζηηθά κε εθείλν ησλ απνθνίησλ Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο
ζρνιήο είλαη 62,6%, ελψ ην αληίζηνηρν ηνπ παηέξα θζάλεη κφιηο ην 50,0%.
Σν επάγγεικα, ηέινο ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδεηαη
ζηνπο δχν πίλαθεο Μ1.16 θαη Μ1.17. Οη επαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο ησλ γνλέσλ
δηακνξθψζεθαλ σο εμήο:
Α) Δπαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο παηέξα
1ε θαηεγνξία: Διεχζεξνη επαγγεικαηίεο /Αλψηεξα ζηειέρε (19 άηνκα)

΢ηελ θαηεγνξία απηή ζπκπεξηιάβακε, εθηφο απφ ηνπο ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο πηπρηνχρνπο
ΑΔΗ ή ΣΔΗ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη επαγγεικαηηθά ζηελ πεξηνρή ησλ ζπνπδψλ ηνπο είηε σο
απηναπαζρνινχκελνη είηε απαζρνιψληαο ππαιιήινπο, θαη αλψηεξα ζηειέρε ηνπ δεκφζηνπ ή
ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα (2 δηεπζπληέο ηξαπέδεο ζηελ πεξίπησζε ηνπ παηέξα).
2ε θαηεγνξία: Γεκφζηνη Τπάιιεινη (32 άηνκα)
΢ηελ θαηεγνξία απηήλ, πνπ θαηαρξεζηηθά θέξεη ηνλ ηίηιν δεκφζηνη ππάιιεινη, εληάμακε
φινπο ηνπο ππαιιήινπο ην εξγαζηαθφ θαζεζηψο ησλ νπνίσλ δεκηνπξγεί έλα αίζζεκα
αζθάιεηαο. Δληάμακε, θαηά ζπλέπεηα, καδί κε ηνπο δεκφζηνπο θαη έλαλ ηξαπεδηθφ ππάιιειν,
θαζψο θαη ηνπο ππαιιήινπο ηνπ επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα.
3ε θαηεγνξία: Ηδησηηθνί Τπάιιεινη (37 άηνκα)
΢ηελ θαηεγνξία απηή ζπκπεξηιάβακε φινπο ηνπο ππαιιήινπο πνπ εξγάδνληαη ζηνλ ηδησηηθφ
ηνκέα φπσο μελνδνρνυπαιιήινπο, ζεξβηηφξνπο, καγείξνπο, νδεγνχο ιεσθνξείσλ θαη ηαμί
πνπ εξγάδνληαη σο κηζζσηνί, θιπ.
4ε θαηεγνξία: Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο (63 άηνκα)
΢ηελ θαηεγνξία απηή πνπ πξνζδηνξίζακε σο κηθξνεπηρεηξεκαηίεο εληάμακε φινπο φζνπο
αζθνχλ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κηθξήο εκβέιεηαο σο απηναπαζρνινχκελνη ή θαη κε
κηθξφ αξηζκφ ππαιιήισλ. ΢πκπεξηιάβακε, ζηε βάζε απηψλ ησλ θξηηεξίσλ, 39 αηνκηθέο θαη
221
νηθνγελεηαθέο επηρεηξήζεηο, 8 επηρεηξήζεηο κε κηθξφ αξηζκφ απαζρνινχκελσλ πξνζψπσλ (2 –

8 άηνκα), 3 επνρηαθέο επηρεηξήζεηο θαη 13 άιινπο κηθξνεπαγγεικαηίεο.
5ε θαηεγνξία: Σερλίηεο (56 άηνκα)
Ζ θαηεγνξία πεξηιακβάλεη εηδηθεπκέλνπο ηερλίηεο απηναπαζρνινχκελνπο ή αζθνχληεο
επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, αιιά θαη 2 πεξηπηψζεηο ηερληηψλ ππαιιήισλ. Σέινο ζηελ
θαηεγνξία απηή, εθηφο απφ ηνπο 47 ηερλίηεο, ζπκπεξηιάβακε 3 νδεγνχο θνξηεγψλ, 2 νδεγνχο
ζε επηρεηξήζεηο θαη 3 ρεηξηζηέο κεραλεκάησλ.
6ε θαηεγνξία: Δξγάηεο (26 πεξηπηψζεηο)
΢ηελ θαηεγνξία απηή ζπκπεξηιάβακε ηηο απαζρνιήζεηο ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα θαη εθείλεο
ηνπ δεπηεξνγελνχο πνπ δε ζπλδένληαη κε ζπγθεθξηκέλε εηδίθεπζε 20 νηθνδφκνπο, 1 ςαξά, 2
ππαιιήινπο θαζαξηφηεηαο θαη 3 θεπνπξνχο.
7ε θαηεγνξία: Λνηπέο πεξηπηψζεηο (13 άηνκα)
΢ε κηα έβδνκε θαηεγνξία εληάμακε φιεο ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο νη νπνίεο, ιφγσ κηθξνχ
αξηζκνχ, δε κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ. Πξφθεηηαη γηα 6 λαπηηθνχο, 4 άλεξγνπο θαη 3
ζπληαμηνχρνπο.
Β) Δπαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο κεηέξαο
1ε θαηεγνξία: Διεχζεξνη επαγγεικαηίεο (9 άηνκα)

΢ηελ θαηεγνξία απηή, φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ παηέξα, ζπκπεξηιάβακε ηηο ειεχζεξεο
επαγγεικαηίεο, πηπρηνχρνπο ΑΔΗ, πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη επαγγεικαηηθά ζηελ πεξηνρή ησλ
ζπνπδψλ ηνπο είηε σο απηναπαζρνινχκελεο είηε απαζρνιψληαο ππαιιήινπο, θαη κία γηαηξφ
ηνπ λνζνθνκείνπ.
2ε θαηεγνξία: Γεκφζηνη Τπάιιεινη (30 άηνκα)
Ζ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη, εθηφο απφ ηηο ππαιιήινπο ηνπ δεκνζίνπ θαη ηνπ επξχηεξνπ
δεκφζηνπ ηνκέα, θαη δχν ηξαπεδηθέο ππαιιήινπο.
3ε θαηεγνξία: Ηδησηηθέο ππάιιεινη (62 άηνκα)
Ζ θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηηο ππαιιήινπο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα κεηαμχ ησλ νπνίσλ
μελνδνρνυπαιιήινπο, καγείξηζζεο, ζεξβηηφξεο, ππαιιήινπο γξαθείσλ, θιπ.
4ε θαηεγνξία: Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο (35 άηνκα)
΢ηελ θαηεγνξία απηή πνπ απνθαινχκε κηθξνεπηρεηξεκαηίεο ζπκπεξηιάβακε θάζε
επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα είηε απφ απηναπαζρνινχκελεο είηε απφ κεηέξεο εξγνδφηξηεο.
΢πκπεξηειήθζεζαλ ινηπφλ 17 πεξηπηψζεηο αηνκηθψλ ή νηθνγελεηαθψλ επηρεηξήζεσλ, 3
επηρεηξήζεηο κε πξνζσπηθφ απφ 2 – 4 άηνκα, θαη 11 άιιεο κηθξνεπαγγεικαηίεο. ΢ηελ
θαηεγνξία ηέινο ζπκπεξηειήθζεζαλ 4 επνρηαθέο επηρεηξήζεηο.
5ε θαηεγνξία: Καζαξίζηξηεο (39 άηνκα)
΢ηελ θαηεγνξία απηή ζπκπεξηιάβακε ζηνηρεηψδεηο δξαζηεξηφηεηεο θαη επαγγέικαηα κε
ραξαθηεξηζηηθά ην ρακειφ γφεηξν θαη ηε ρεηξσλαθηηθή απαζρφιεζε. Πεξηειήθζεζαλ θαη‟
απηφλ ηνλ ηξφπν 1 αγξφηηζζα, 2 κνδίζηξεο, 18 θαζαξίζηξηεο θαη 5 θακαξηέξεο. ΢ηελ
θαηεγνξία απηή ηέινο ζπκπεξηειήθζεζαλ θαη 13 επνρηαθέο θαζαξίζηξηεο θαη θακαξηέξεο.
6ε θαηεγνξία: Οηθηαθά (62 άηνκα)
΢ηελ θαηεγνξία νηθηαθά ζπκπεξηιάβακε, εθηφο απφ ηηο γπλαίθεο εθείλεο γηα ηηο νπνίεο ηα
παηδηά ηνπο δήισζαλ ξεηά φηη αζρνινχληαη κε ηα νηθηαθά, θαη φιεο εθείλεο ηηο κεηέξεο γηα ηηο
νπνίεο δελ πξνέθπςε φηη είλαη άλεξγεο – φηη δελ εξγάδνληαη δειαδή αλ θαη ζα ην
επηζπκνχζαλ.
7ε θαηεγνξία: Λνηπέο πεξηπηψζεηο (13 άηνκα)
΢ηελ έβδνκε θαηεγνξία, φπσο θαη παξαπάλσ, εληάμακε φιεο ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο νη
νπνίεο, ιφγσ κηθξνχ αξηζκνχ, δε κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ. ΢ηελ θαηεγνξία
222
πεξηιακβάλνληαη 3 άλεξγεο / φπνηε βξίζθνπλ δνπιεηά, 8 βνεζνί ζε νηθνγελεηαθή επηρείξεζε

θαη 2 ζπληαμηνχρνη.
Ζ παξαπάλσ δηακφξθσζε ησλ επαγγεικαηηθψλ θαηεγνξηψλ έγηλε κε ηε βνήζεηα ηεο δηεζλνχο

πξφηππεο ηαμηλφκεζεο επαγγεικάησλ ISCO-88383 ηεο Γηεζλνχο Οξγάλσζεο Δξγαζίαο
(International Labour Organization) ιακβαλνκέλσλ ππφςε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ρψξαο θαη
ηεο πεξηνρήο δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο (Κέξθπξα), θαζψο θαη ησλ αλαγθψλ ηεο αλάιπζήο καο.
Σα πεξηνξηζκέλα αξηζκεηηθά δεδνκέλα αιιά θαη ηα ελδηαθέξνληα ηεο έξεπλαο έπαημαλ
ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο επηινγέο καο. Σα επαγγεικαηηθά, βεβαίσο, δεδνκέλα ησλ γνλέσλ ζα
κπνξνχζαλ λα ηαμηλνκεζνχλ κε άιιν ηξφπν ή ζε ιηγφηεξεο θαηεγνξίεο. Δθηηκήζακε φηη ε
ηαμηλφκεζε πνπ θάλακε ήηαλ επαξθήο θαη θαηάιιειε γηα ηηο αλάγθεο ηεο αλάιπζήο καο.
Να ζεκεησζεί φηη ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο γηα εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ
ζα επηρεηξεζεί κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα. Γελ ππάξρεη
ακθηβνιία φηη ε αιιειεπίδξαζε φρη κφλν ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηπέδσλ αιιά θαη ησλ
επαγγεικαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ δχν γνλέσλ έρεη κεγάιε ζεκαζία. Ζ παξνπζίαζε φκσο
ηαπηφρξνλα ησλ ζπζρεηίζεσλ ησλ δηαθφξσλ κεηαβιεηψλ ηφζν κε ηηο παηξηθέο φζν θαη κε ηηο
κεηξηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζα θαζηζηνχζε ηδηαίηεξα πεξίπινθε ηελ αλάιπζε θαη ρσξίο
ηδηαίηεξα νθέιε γηα ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπκε βάιεη. Δμάιινπ ν επαγγεικαηηθφο πίλαθαο ηεο
κεηέξαο κεηνλεθηεί απφ ηελ άπνςε ηνπ πνιχ ρακεινχ αξηζκνχ ησλ εθπξνζψπσλ ηεο πξψηεο
επαγγεικαηηθήο θαηεγνξίαο. Γηα ην ιφγν απηφ νη επεμεξγαζίεο πνπ αθνινπζνχλ αθνξνχλ
ζηηο επαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο κφλν ηνπ παηέξα.
Κιείλνπκε ηελ παξνπζίαζε ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε δχν επηζεκάλζεηο. ΢ηνλ πίλαθα
Μ1.20 (παξάξηεκα 3), πνπ δηακνξθψζεθε απφ ηα δεδνκέλα ησλ πηλάθσλ Μ1.18 θαη Μ1.19
(παξάξηεκα 3), κπνξνχκε λα δνχκε ηα κνξθσηηθά εθφδηα πνπ δηαζέηεη θάζε θαηεγνξία
καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην ην παηξηθφ επάγγεικα. Ο πίλαθαο δηακνξθψζεθε κε
ζπλππνινγηζκφ παηξηθνχ θαη κεηξηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε
παηξηθή επαγγεικαηηθή θαηεγνξία. ΋πσο βιέπνπκε ην ζπλνιηθφ κνξθσηηθφ θεθάιαην ησλ
καζεηψλ είλαη κεγαιχηεξν ζηελ θαηεγνξία ησλ παηδηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία
θαη θζίλεη θαζψο κεηαβαίλνπκε πξνο ηελ θαηεγνξία ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ζηε ζπλέρεηα
ησλ κηθξνεπαγγεικαηηψλ, ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, ησλ εξγαηψλ, ελψ ην κηθξφηεξν
ζπγθεληξψλνπλ ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ. Ζ δεχηεξε παξαηήξεζε αθνξά ζηηο γεληθέο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ θχινπ, θαζψο θαη εθείλσλ πνπ
δηαθέξνπλ σο πξνο ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα. ΋πσο βιέπνπκε
ζηνπο πίλαθεο Μ1.21, Μ1.22 θαη Μ1.23, ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη φζα έρνπλ παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία έρνπλ ζεκαληηθά
πςειφηεξε βαζκνινγία απφ ηα παηδηά ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ. Σα παηδηά εμάιινπ κε παηέξα
απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη εξγάηε ζην επάγγεικα έρνπλ ηηο ρακειφηεξεο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο. Σέινο, παξά ην γεγνλφο φηη ηα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ ρακειφηεξα
πνζνζηά απνξξηπηηθήο θαη ρακειήο (επηπέδνπ 10-13) βαζκνινγίαο θαη πςειφηεξα πνζνζηά
θαιήο (επηπέδνπ 14-17) θαη πςειήο (επηπέδνπ 18-20) βαζκνινγίαο ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα, νη
παξαηεξνχκελεο δηαθνξέο δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο.
383
Βιέπε http://www.ilo.org/public/english/bureau/stat/isco/isco88/major.htm
223
2. Ζ ΢ΣΑΣΗ΢ΣΗΚΖ ΢ΖΜΑΝΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΠΗΝΑΚΧΝ
Αθνινπζνχλ ζηε ζπλέρεηα ζρφιηα αλαθνξηθά κε ηε ζηαηηζηηθή αμία ησλ πηλάθσλ384 πνπ ζα
ρξεζηκνπνηεζνχλ θαηά ηελ αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο. Απφ ηνπο
πίλαθεο απηνχο φζνη αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλα εξσηήκαηα (πίλαθεο ηεο κνξθήο Μ2 …
θαη Δ2 …) θαη πεξηέρνπλ ζηνηρεία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά, παξαηίζεληαη ζηελ ελφηεηα ηε
ζρεηηθή κε ηελ αλάιπζε /εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ. ΋ζνη απφ ηνπο πίλαθεο απηνχο
πεξηέρνπλ ζηνηρεία πνπ δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά, θαζψο θαη φζνη αθνξνχλ ζηα γεληθά
ραξαθηεξηζηηθά ησλ δχν δεηγκάησλ, βξίζθνληαη ζην παξάξηεκα 3. Οη πίλαθεο, ηέινο,
δηαθνξψλ /ζπγθξίζεσλ θαζψο θαη νη πίλαθεο ζπζρέηηζεο παξαηίζεληαη ζηελ παξνχζα
ελφηεηα.

Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά
΢ηνλ Πίλαθα Μ1.18 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν

ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, απφθνηηνο
Γπκλαζίνπ /ηερληθήο ζρνιήο, κέρξη ην Γεκνηηθφ) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα
παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο
ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ
δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ
παηέξα (Pearson Chi-square ρ2 = 140.381, df 15, p<.001). Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα ζπλδέεηαη κε δηαθνξνπνηήζεηο ζην εθπαηδεπηηθφ
ηνπ επίπεδν.
΢ηνλ Πίλαθα Μ1.19 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
ηεο κεηέξαο (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, απφθνηηνο
Γπκλαζίνπ /ηερληθήο ζρνιήο, κέρξη ην Γεκνηηθφ) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα
παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο
ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ
δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηεο
κεηέξαο (Pearson Chi-square ρ2 = 81.501, df 15, p<.001). Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα ζπλδέεηαη κε δηαθνξνπνηήζεηο ζην εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν ηεο κεηέξαο.
384
Αλαθνξηθά κε ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ πηλάθσλ ζα πξέπεη λα γλσξίδνπκε φηη ηνπο καζεηηθνχο πίλαθεο
ραξαθηεξίζακε κε ην γξάκκα Μ (Πίλαθαο Μ …), ελψ ηνπο πίλαθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ην γξάκκα Δ
(Πίλαθαο Δ …). Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, νη πίλαθεο πνπ αλαθέξνληαη ζηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
δείγκαηνο ησλ καζεηψλ ή ησλ εθπαηδεπηηθψλ – ή πνπ δελ εληάζζνληαη κε ζαθήλεηα ζε θάπνηα απφ ηηο άιιεο
θαηεγνξίεο πηλάθσλ – ραξαθηεξίδνληαη κε ηνλ αξηζκφ 1 ακέζσο κεηά ην γξάκκα (Πίλαθαο Μ1 … , Πίλαθαο Δ1
…). Οη πίλαθεο πνπ αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλν εξψηεκα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ραξαθηεξίδνληαη κε ηνλ
αξηζκφ 2 ακέζσο κεηά ην γξάκκα θαη ζηε ζπλέρεηα ηειεία θαη ηνλ αξηζκφ ηνπ εξσηήκαηνο ζην νπνίν
αλαθέξνληαη (πρ. Πίλαθαο Μ2.17 …, Πίλαθαο Δ2.17 …). Οη καζεηηθνί πίλαθεο πνπ αλαθέξνληαη ζε δηαθνξέο
/ζπγθξίζεηο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ή ησλ δχν καζεκάησλ (πην ελδηαθέξνληνο θαη πην αδηάθνξνπ) σο πξνο
ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην ραξαθηεξηζκφ ησλ δχν καζεκάησλ ραξαθηεξίδνληαη κεηά ην γξάκκα Μ
κε ηνλ αξηζκφ 3 (πίλαθαο Μ3….). Σέινο νη πίλαθεο ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην
ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα ραξαθηεξίδνληαη κε ηνλ αξηζκφ 4 κεηά ην γξάκκα Μ (πίλαθαο Μ4…).
224
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηα επίπεδα γεληθήο βαζκνινγίαο θαηά θχιν παξνπζηάδνληαη

ζηνλ Πίλαθα Μ1.21 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηηο
γεληθέο βαζκνινγηθέο ηνπο επηδφζεηο [Pearson Chi-square ρ2 = 4.240, df 3, p = .237, (ns)].
Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ
δηαθνξεηηθνχ θχινπ σο πξνο ηε γεληθή βαζκνινγία πνπ έρνπλ ζην ζρνιείν.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηηο γεληθέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ
/Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο
ηερληθήο ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ1.22. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε
δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε παηέξα, σο πξνο ηα γεληθά βαζκνινγηθά επίπεδα ζηα νπνία
θηλνχληαη [Pearson Chi-square ρ2 = 47.560, df 6, p<.001. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα ζπλδέεηαη κε δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο γεληθέο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ.
΢ηνλ Πίλαθα Μ1.23 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηηο γεληθέο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο
/αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο,
ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην επάγγεικα
ηνπ παηέξα, σο πξνο ηηο γεληθέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ζην ζρνιείν [Pearson Chi-square ρ2
= 27.152, df 15, p = .028, (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα ζπλδέεηαη κε δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο γεληθέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο
ησλ καζεηψλ.
Δξψηεζε 17 – Έθηαζε αδηαθνξίαο
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ (καζεηέο,
καζήηξηεο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.17.2 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ
καζεηξηψλ σο πξνο ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο [Pearson Chi-square ρ2 = 3.813, df 2, p =
.149, (ns)]. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε δηαθνξψλ κεηαμχ
ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ θχινπ φζνλ αθνξά ηελ εθηίκεζή ηνπο γηα ηελ έθηαζε ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ
ηερληθήο ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.17.3 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα
δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηεο εθπ/ζεο ηνπ παηέξα, φζνλ αθνξά
ηελ εθηίκεζή ηνπο γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν [Pearson Chi-
square ρ2 = .955, df 4, p = .917, (ns)].
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.17.4 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ
έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο κεηαμχ καζεηψλ ησλ νπνίσλ ν παηέξαο αζθεί δηαθνξεηηθφ επάγγεικα
(ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο,
κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ
δηαακνξθψλνληαη κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο
225
πνπ εθηηκνχλ φηη ππάξρεη ζην ζρνιείν [Pearson Chi-square ρ2 = 10.458, df 10, p = .401, (ns)].
Αλ θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σζηφζν ππήξμαλ σο έλα βαζκφ
δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ, ησλ νπνίσλ ν παηέξαο αζθεί δηαθνξεηηθφ
επάγγεικα.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.17.5 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηηο
εθηηκήζεηο γηα ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθή γεληθή βαζκνινγία (επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-
13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ, πνπ δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην βαζκνινγηθφ επίπεδν σο πξνο ηελ
έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο πνπ, θαηά ηηο εθηηκήζεηο ηνπο, ππάξρεη ζην ζρνιείν
[Pearson Chi-square ρ2 = 8.136, df 6, p = .228, (ns)].
έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο , φπσο απηφ πξνθχπηεη απφ ηνλ ηξφπν πνπ νη ίδηνη ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ
ηνπο (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα
ππνζηήξημαλ ηελ απνπζία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ, πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ηνλ ηξφπν πνπ νη ίδηνη ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο, σο
πξνο ηελ έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο πνπ εθηηκνχλ φηη ππάξρεη ζην ζρνιείν [Pearson Chi-square
ρ2 = 5.888, df 4, p = .208 (ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη εθηηκήζεηο
γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν δε δηαθέξνπλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ
πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ηνλ βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ.
Δξψηεζε 18 – Λφγνη αδηαθνξίαο
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν φπσο
εθηηκψληαη απφ καζεηέο δηαθνξεηηθνχ θχινπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.18.3
(παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο [Pearson Chi-square ρ2 =
5.618, df 4, p = .230, (ns)]. Πην ιεπηνκεξψο, δελ θαίλεηαη λα ππάξρνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ
δχν θχισλ σο πξνο ηνπο πέληε ιφγνπο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ. Χζηφζν, ε βαζκνινγία
πξνβάιεη σο ν ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο αδηαθνξίαο, κε πςειφηεξν πνζνζηφ ζην δείγκα
ησλ θνξηηζηψλ.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο φπσο απηνί εθηηκψληαη κεηαμχ ησλ
καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.,
απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε /απφθνηηνο ηερληθήο
ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.18.4 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε παηέξα
δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ, σο πξνο ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο [Pearson Chi-square
ρ2 = 13.309, df 8, p = .102 (ns)]. Δίλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη ππάξρνπλ νξηζκέλεο
δηαθνξνπνηήζεηο, ζηαηηζηηθά πάλησο κε ζεκαληηθέο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ
επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο,
ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα
Μ2.18.5 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ ησλ νπνίσλ ν παηέξαο θάλεη δηαθνξεηηθφ
επάγγεικα, σο πξνο ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο [Pearson Chi-square ρ2 = 16.292, df 20, p = .698
(ns)]. Χζηφζν, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη, αλ θαη δελ ππνζηεξίδεηαη ζηαηηζηηθά,
226
ππάξρνπλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο αξθεηά έληνλεο, σο πξνο ηα πνζνζηά πνπ εκθαλίδνπλ

θάπνηνη ιφγνη αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα. Γηα
παξάδεηγκα, ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαίλεηαη φηη απνηειεί ζεκαληηθφ ιφγν αδηαθνξίαο
ζηνπο καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο, ζε κηθξφηεξν βαζκφ
ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
βαζκνινγία ηνπ καζεηή (επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-13,
βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα
Μ2.18.6. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο [Pearson Chi-square ρ2 = 24.967, df 12, p = .015 (p<.01)]. ΢πγθεθξηκέλα,
ππάξρνπλ δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηα πνζνζηά νξηζκέλσλ ιφγσλ αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ
καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία, ελψ ζε νξηζκέλεο άιιεο δελ ππήξμαλ δηαθνξνπνηήζεηο
κεηαμχ ησλ καζεηψλ.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ
απηνραξαθηεξηζκφ (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ)
παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.18.7. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην εαπηφ ηνπο
δηαθνξεηηθά απφ ηελ άπνςε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο πνπ έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα,
σο πξνο ηνπο ιφγνπο ζηνπο νπνίνπο νθείιεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία [Pearson Chi-square ρ2
= 21.613, df 8, p = .006 (p<.01)]. ΢πγθεθξηκέλα, ππάξρνπλ δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηα
πνζνζηά ησλ ιφγσλ αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο.
Δξψηεζε 19 – Λφγνη /αηηίεο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.19.3 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηνπ

ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ, θαηά ηηο εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ
θαη ησλ θνξηηζηψλ. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηηο αηηίεο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο [Pearson Chi-square ρ2 = 11.271, df 4, p = .024, (p<.05)]. Πην ζπγθεθξηκέλα,
ηα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ φηη ηα δχν θχια δηαθέξνπλ σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο γηα ηνπο
ιφγνπο πνπ ζπλδένληαη κε ην γεγνλφο φηη θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ
ζην πιαίζην ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη
καζεηέο εθδειψλνπλ, κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε /απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο)
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε δηαθνξεηηθή
εθπαίδεπζε παηέξα, σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο πνπ έρνπλ γηα ηνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ
ελδναθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ [Pearson Chi-square ρ2 = 15.671, df 8, p =
.047, (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα
ζπλδέεηαη πηζαλφηαηα κε δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηηο αηηίεο ησλ
εθδειψζεσλ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο θάπνησλ καζεηψλ.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.19.5 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο
ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ ζην ζρνιείν, κεηαμχ
ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνο
227
επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο,

ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηηο αηηίεο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηψλ
[Pearson Chi-square ρ2 = 12.298, df 20, p = .905, (ns)]. Αλ θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθέο δηαθνξέο, παξαηεξνχκε, σζηφζν, νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο απαληήζεηο
ησλ καζεηψλ, ησλ νπνίσλ ν παηέξαο αζθεί δηαθνξεηηθφ επάγγεικα.
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ εθδειψλνπλ θάπνηνη καζεηέο, κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βιαζε ην γεληθφ βαζκνινγηθφ ηνπο επίπεδν (επαλαιακβάλεη
/κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ
επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή
[Pearson Chi-square ρ2 = 20.920, df 12, p = .052, (p<.05)], ζηνηρείν ην νπνίν δειψλεη ηε
δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηηο
αηηίεο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηψλ.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.19.7 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηηο αηηίεο ηνπ
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ, κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπελ φηη
έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν
ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ηνπ καζεηή, σο
πξνο ηηο αηηίεο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο [Pearson Chi-square ρ2 = 27.465, df 8, p < .001]. Σν
ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη κε ζαθήλεηα φηη νη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνπο
ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηψλ δηαθνξνπνηνχληαη θαηά καζεηηθή
θαηεγνξία πνπ δηακνξθψλεηαη κε βάζε ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο
δειψλεη φηη έρεη απέλαλαηη ζηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 20 – Απηνραξαθηεξηζκφο
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.20.3 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ

απηνραξαθηεξηζκφ ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ, απφ ηελ άπνςε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ην βαζκφ
ηνπ απηνραξαθηεξηζκνχ [Pearson Chi-square ρ2 = 2.374, df 2, p = .305, (ns)]. Πην
ζπγθεθξηκέλα, ηα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ φηη κεηαμχ ησλ δχν θχισλ δελ ππάξρνπλ
δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ησλ καζεηψλ ζην πιαίζην ηεο
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο
δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ
δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.,
απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο
ηερληθήο ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.20.4. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε παηέξα, σο πξνο ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο [Pearson Chi-
square ρ2 = 11.894, df 4, p = .018, (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίμεη φηη ε
εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα πηζαλφλ δηαθνξνπνηεί ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ησλ καζεηψλ.
228
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.20.5 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην

βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα, κεηαμχ καζεηψλ ησλ νπνίσλ ν παηέξαο αζθεί δηαθνξεηηθφ επάγγεικα (ειεχζεξνο
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηηο αηηίεο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ [Pearson
Chi-square ρ2 = 7.689, df 10, p = .659, (ns)]. Αλ θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
δηαθνξέο, παξαηεξνχκε, σζηφζν, νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ηνπ
ελδηαθέξνληνο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο.
Σα απνηειέζκαηα αλαθνξηθά κε ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο
δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθή γεληθή βαζκνινγία ζηα καζήκαηα (επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ
επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20) παξνπζηάδνληαη
ζηνλ Πίλαθα Μ2.20.6. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπο, σο πξνο
ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ηνπο [Pearson Chi-square ρ2 = 55.128, df 6, p = .000, (p<.001)],
ζηνηρείν ην νπνίν ππνζηεξίδεη ηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ δηαθνξνπνηήζεσλ κεηαμχ ησλ
καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία σο πξνο ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ηνπο απφ ηελ άπνςε
ηνπ ελδηαθέξνληνο.
Δξψηεζε 22 – Καηαβαιιφκελε πξνζπάζεηα
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο κεηαμχ ησλ δχν

θχισλ παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.22.3 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ σο πξνο
ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο [Pearson Chi-square ρ2 = 3.325, df 2, p = .190,
(ns)]. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ δχν
θχισλ σο πξνο ην βαζκφ ηεο πξνζπάζεηαο ηελ νπνία θαηαβάινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο
ππνρξεψζεηο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο κεηαμχ καζεηψλ
κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε /απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο)
παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.22.4 (παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ
ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ, σο πξνο ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο
πξνζπάζεηαο [Pearson Chi-square ρ2 = 5.757, df 4, p = .218, (ns)].
βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο κεηαμχ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ
επαγγέικαηνο (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο
ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο [Pearson Chi-
square ρ2 = 15.906, df 10, p = .102, (ns)]. Αλ θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
δηαθνξέο, δηαπηζηψλνπκε φηη ππάξρνπλ, σο έλα βαζκφ, δηαθνξνπνηήζεηο ζην βαζκφ ηεο
θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.22.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ηεο
θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ έρνπλ
229

13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ
ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ,
κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή σο πξνο ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο
[Pearson Chi-square ρ2 = 22.334, df 6, p<.001], ζηνηρείν ην νπνίν ζεκεηψλεη ηε
δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ σο πξνο ην βαζκφ ηεο
πξνζπάζεηαο ηελ νπνία θαηαβάιινπλ.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.22.7 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ηεο
θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο ζχκθσλα κε ηηο δηθέο ηνπο δειψζεηο (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε
απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ηνπ
καζεηή σο πξνο ην βαζκφ ηεο θαηαβαιιφκελεο πξνζπάζεηαο (Pearson Chi-square ρ2 =
92.530, df 4, p<.001). Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε πξνζπάζεηα ηελ νπνία
θαηαβάιιεη ν καζεηήο δηαθνξνπνηείηαη κε βάζε ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ν ίδηνο
δειψλεη φηη έρεη γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 23 – Γηαηί αζρνινχκαη
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.23.3 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο
νπνίνπο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Σα
απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ
καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο αζρνινχληαη νη καζεηέο
θαη νη καζήηξηεο [Pearson Chi-square ρ2 = 18.656, df 6, p=.005 (p<.01)]. Σα ζπγθεθξηκέλα
απνηειέζκαηα ππνζηεξίδνπλ κε ζαθήλεηα ηελ χπαξμε δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ σο
πξνο ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο αζρνινχληαη ηφζν νη καζεηέο, φζν θαη νη καζήηξηεο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο αζρνινχληαη κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα, κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα ((πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο)
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο αζρνινχληαη νη
καζεηέο πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ηνπ παηέξα [Pearson
Chi-square ρ2 = 24.769, df 12, p = .016, (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη
φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα δηαθνξνπνηεί ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
νπνίνπο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο
/αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο,
ηερλίηεο, εξγάηεο) αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
[Pearson Chi-square ρ2 = 44.392, df 30, p = .044, (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα πηζαλφλ δηαθνξνπνηεί ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο
νη καζεηέο αζρνινχληαη κε ηα καζήκαηα.
νπνίνπο νη καζεηέο αζρνινχληαη κε ηα καζήκαηα, κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
230

κε βάζε ην γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ηνπ καζεηή, σο πξνο ηηο ιφγνπο ηεο ελαζρφιεζήο
ηνπ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 = 45.219, df 18, p <.001], ζηνηρείν ην
νπνίν ζεκεηψλεη ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία σο πξνο ηνπο
ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο αζρνινχληαη κε ηα καζήκαηά ηνπο.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.23.7 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο
ελαζρφιεζεο ησλ καζεηψλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο, φπσο απηφο πξνθχπηεη απφ ηνλ ηξφπν πνπ ν κάζεηήο
απηνραξαθηεξίδεηαη (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα
απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ, πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο, σο πξνο ηνπο
ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 =
40.637, df 12, p < .001]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη ιφγνη γηα ηνπο
νπνίνπο αζρνινχληαη κε ην κάζεκα δηαθνξνπνηνχληαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ
δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 24. Γηαηί δελ αζρνινχκαη αξθεηά
Αζρνινχκαη – δελ αζρνινχκαη
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.24.3 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ

ζηνλ νπνίν νη καζεηέο ησλ δχν θχισλ αζρνινχληαη (αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά – δελ
αζρνινχκαη αξθεηά). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ην βαζκφ ζηνλ νπνίν
αζρνινχληαη [Pearson Chi-square ρ2 = 2.835, df 1, p = .092, (ns)]. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα
απνηειέζκαηα δελ δείρλνπλ λα ππάξρνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ σο πξνο ην βαζκφ
ζηνλ νπνίν αζρνινχληαη νη καζεηέο κε ηα καζήκαηά ηνπο.
Σα απνηειέζκαηα αλαθνξηθά κε ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη καζεηέο ηξηψλ θαηεγνξηψλ, πνπ
δηαθξίλνληαη κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.,
ηερληθήο ζρνιήο) αζρνινχληαη (αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά – δελ αζρνινχκαη αξθεηά) κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.24.4. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ
ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα σο πξνο ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη καζεηέο αζρνινχληαη
[Pearson Chi-square ρ2 = 17.752, df 2, p <.001]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη
φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα πηζαλφλ δηαθνξνπνηεί ην βαζκφ ζηνλ νπνίν αζρνινχληαη νη
καζεηέο κε ηα καζήκαηά ηνπο.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.24.5 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα αλαθνξηθά κε ην βαζκφ ζηνλ
νπνίν αζρνινχληαη (αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά – δελ αζρνινχκαη αξθεηά) νη καζεηέο ησλ
νπνίσλ ν παηέξαο αζθεί δηαθνξεηηθφ επάγγεικα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν
ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο,
εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ην εάλ
αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά ή φρη (Pearson Chi-square ρ2 = 20.292, df 5, p < .001). Σα
απνηειέζκαηα ππνζηεξίδνπλ φηη δηαθνξνπνηείηαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν νη καζεηέο κε παηέξα
δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
231
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.24.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ελαζρφιεζεο

(αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά – δελ αζρνινχκαη αξθεηά) κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία ζηα καζήκαηα (επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο,
βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα
απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ
ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή σο πξνο ην εάλ
αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ή φρη (Pearson Chi-square ρ2 = 72.185, df 3, p
<.001), ζηνηρείν ην νπνίν ζεκεηψλεη ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
βαζκνινγία σο πξνο ην βαζκφ ελαζρφιεζεο κε ηα καζήκαηα.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.24.7 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ ελαζρφιεζεο
(αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά – δελ αζρνινχκαη αξθεηά) κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ
πνπ απηνραξαθηεξίδνληαη δηαθνξεηηθά φζνλ αθνξά ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα
θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην ελδηαθέξνλ πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο δειψλεη φηη έρεη, σο
πξνο ην βαζκφ ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 = 63.905, df 2,
p < .001]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο
δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα.
Γηαηί δελ αζρνινχκαη αξθεηά
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.24.10 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κεηαμχ ησλ δχν θχισλ (καζεηέο,
καζήηξηεο) ζρεηηθά κε ηηο αηηίεο πνπ νδεγνχλ ηνπο καζεηέο λα κελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο κε ελαζρφιεζεο
[Pearson Chi-square ρ2 = 11.778, df 5, p = .038, (p<.05)]. Με άιια ιφγηα, θαίλεηαη φηη ηα
θνξίηζηα ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηνπο ιφγνπο κε ελαζρφιεζήο
ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κεηαμχ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.,
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ σο πξνο ηνπο ιφγνπο
κε ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 = 8.792, df 10, p = .552,
(ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα πηζαλφλ δε
δηαθνξνπνηεί ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο δελ αζρνινχληαη επαξθψο κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα, αλ θαη επηκέξνπο πνηνηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο εκθαλίζζεθαλ.
αηηίεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο δελ αζρνινχληαη
επαξθψο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 = 27.904, df 25, p = .312, (ns)]. Αλ
θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σζηφζν ππήξμαλ νξηζκέλεο
232
δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηααθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο

ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα καζήκαηά ηνπο.
αηηίεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
γεληθή βαζκνινγία ζηα καζήκαηα (επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-
ηελ απνπζία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ,
κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή σο πξνο ηηο αηηίεο ηεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κε ηα
καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 = 21.266, df 15, p = .129, (ns)], ζηνηρείν ην νπνίν
ζεκεηψλεη ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία σο πξνο ηηο αηηίεο πνπ
αλαθέξνπλ σο ιφγνπο πνπ επζχλνληαη γηα κε επαξθή ελαζρφιεζή ηνπο κε ηα καζήκαηα, αλ
θαη εκθαλίζζεθαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηα πνζνζηά ησλ απαληήζεσλ κεηαμχ
ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ.
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ηε κε επαξθή ελαζρφιεζε ησλ καζεηψλ κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα, κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηελ άπνςε ηνπ
ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (αδηάθνξνο /-ε, κε
κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηνλ
απηνραξαθηεξηζκφ ηνπ καζεηή σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε
ηα καζήκαηα [Pearson Chi-square ρ2 = 17.696, df 10, p = .060 (ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηηο αηηίεο κε επαξθνχο
ελαζρφιεζεο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα δε δηαθνξνπνηνχληαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα καζήκαηα, αλ θαη επηκέξνπο
δηαθνξνπνηήζεηο ππήξμαλ.
Δξψηεζε 25 – Βαζκνινγία θαη αχμεζε γλψζεσλ
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.25.2 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κεηαμχ ησλ δχν

θχισλ (καζεηέο, καζήηξηεο), ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ
γλψζεσλ. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ην αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ή φρη ζηελ
αχμεζε ησλ γλψζεσλ ησλ καζεηψλ [Pearson Chi-square ρ2 = 5.150, df 2, p = .076, (ns)].
Χζηφζν, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη ππάξρνπλ νξηζκέλεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δχν
θχισλ σο πξνο ην ζπδεηνχκελν ζέκα.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ
κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ
παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη
Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.25.3
(παξάξηεκα 3). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ ε, θπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ [Pearson Chi-
square ρ2 = 8.244, df 4, p = .083, (ns)]. Χζηφζν, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη ππάξρνπλ
νξηζκέλεο πνηνηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζηε ζπγθεθξηκέλε
εξψηεζε.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.25.4 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην αλ ε
βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ
επάγγεικα παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο,
233
ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα δελ

ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ
καζεηψλ, κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ην αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ
αχμεζε ησλ γλψζεσλ [Pearson Chi-square ρ2 = 13.518, df 10, p = .196, (ns)]. Αλ θαη δελ
ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σζηφζν ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο
πξνο ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.25.5 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία
ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
γεληθή βαζκνινγία ζηα καζήκαηα (επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-
κε βάζε ηε βαζκνινγία σο πξνο ην αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ
(Pearson Chi-square ρ2 = 25.506, df 6, p < .001), ζηνηρείν ην νπνίν ζεκεηψλεη ηε
δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία σο πξνο ην αλ ε βαζκνινγία
ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.25.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην αλ ζπκβάιεη ε
βαζκνινγία ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ
δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην
ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο ηνπ καζεηή σο πξνο ην εάλ ε βαζκνινγία ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ησλ
γλψζεσλ [Pearson Chi-square ρ2 = 28.536, df 4, p < .001]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη κε ζαθήλεηα φηη νη καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο δηαθνξνπνηνχλ
ηηο απαληήζεηο ηνπο σο πξνο ην εάλ ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεψλ
ηνπο.
Δξψηεζε 27 – Λφγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα

ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ελδηαθέξνληαη γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ απνπζία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο ελδηαθέξνληνο γηα ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = .571, df 2, p = .751, (ns)]. Με άιια ιφγηα, ηα
απνηειέζκαηα ππνζηεξίδνπλ φηη κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ δελ ππάξρνπλ
δηαθνξέο σο πξνο ηνπο ιφγνπο πνπ αλαθέξνπλ πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ην ελδηαθέεξνλ
ηνπο γηα ην κάζεκα πνπ έρνπλ ραξαθηεξίζεη σο πην ελδηαθέξνλ.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ελδηαθέξνληνο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο
ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή
απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.27.3 (παξάξηεκα 3). Σα
απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ
ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = .763, df 4, p =
.943, (ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα δελ
δηαθνξνπνηεί ηηο εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο
ελδηαθέξνληαη γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε
234
δηαθνξεηηθφ επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο

ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα
δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ
καζεηψλ, κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 9.626, df 10, p = .474, (ns)]. Αλ θαη
δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, σζηφζν ππήξμαλ, σο έλα βαζκφ,
δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο σο
πξνο ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.27.5 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά ηνπο
ιφγνπο ελδηαθέξνληνο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα
δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή σο πξνο ηνπο ιφγνπο
ελδηαθέξνληνο [Pearson Chi-square ρ2 = 11.951, df 6, p = .063, (ns)]. Χζηφζν, είλαη ζθφπηκν
λα ζεκεησζεί φηη ππάξρνπλ νπζηαζηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπο, σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
ελδηαθέξνληνο πνπ έρνπλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ
πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην ελδηαθέξνλ πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα
θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ηνπ καζεηή σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 10.972, df 4, p =
.027 (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα
ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα δηαθνξνπνηνχληαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε βάζε ην βαζκφ ηνπ
γεληθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 40 – Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.40.2 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηε

βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-
13, βαζκνινγία 14-17, βαζκνινγία 18-20) κεηαμχ ησλ δχν θχισλ (καζεηέο, καζήηξηεο). Σα
καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηε βαζκνινγία πνπ έρνπλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
[Pearson Chi-square ρ2 = 6.880, df 3, p = .076, (ns)], αλ θαη, σο έλα βαζκφ, ππάξρνπλ θάπνηεο
δηαθνξνπνηήζεηο.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
(θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-13, βαζκνινγία 14-17, βαζκνινγία 18-20) κεηαμχ ησλ
ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα
(πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή
Δθπ/ζε ή απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο) παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ2.40.3. Σα
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ σο πξνο ηε
βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (Pearson Chi-square ρ2 = 29.446, df 6,
p < .001). Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίμεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα πηζαλφλ
επεξεάδεη ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
235
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.40.4 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κε ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ

ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-13, βαζκνινγία 14-17,
βαζκνινγία 18-20) κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνο
κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
[Pearson Chi-square ρ2 = 25.952, df 15, p = .039, (p<.05)], ζηνηρείν ην νπνίν ζεκεηψλεη φηη ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα δηαθνξνπνηεί ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.40.5 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηε βαζκνινγία ησλ
καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-13, βαζκνινγία 14-
17, βαζκνινγία 18-20) κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο, ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν πνπ απηνί νη ίδηνη ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο
(αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ, κε βάζε ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ελδηαθέξνληνο ηνπ καζεηή σο πξνο ηε βαζκνινγία
ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 20.285, df 6, p = .002
(p<.01)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ
Δξψηεζε 43 – Λφγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα

ιφγνπο ηεο αδηαθνξίαο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα. Σα
απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ απνπζία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ
καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν
κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 1.952, df 2, p = .377, (ns)]. Με άιια ιφγηα, ηα
απνηειέζκαηα ππνζηεξίδνπλ φηη κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ δελ ππάξρνπλ
δηαθνξέο σο πξνο ηνπο ιφγνπο πνπ αλαθέξνπλ φηη εμεγνχλ ηελ αδηαθνξία ηνπο γηα ην
κάζεκα πνπ έρνπλ ραξαθηεξίζεη σο πην αδηάθνξν.
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα κεηαμχ
ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο
αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 4.335, df 4, p = .363,
(ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα δε
δηαθνξνπνηεί ηηο εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνπο ιφγνπο ηεο αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην
αδηάθνξν κάζεκα.
ιφγνπο αδηαθνξίαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ
επάγγεικα παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο,
ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ
καζεηψλ, κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην
236
πην αδηάθνξν κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 8.334, df 10, p = .596, (ns)]. Αλ θαη δελ
ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, σζηφζν δηαθξίλνπκε νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο
ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο σο πξνο ηνπο ιφγνπο
ηεο αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
ιφγνπο αδηαθνξίαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα
δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπ καζεηή σο πξνο ηνπο ιφγνπο αδηαθνξίαο
[Pearson Chi-square ρ2 = 9.344, df 6, p = .155, (ns)]. Χζηφζν, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη
ππάξρνπλ νξηζκέλεο πνηνηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ
πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ηα επίπεδα γεληθήο βαζκνινγίαο σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο
αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.43.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο
αδηαθνξίαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ
ζπγθξνηήζεθαλ κε βάζε ην πσο νη ίδηνη νη καζεηέο ραξαθηήξηδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο απφ ηελ
άπνςε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο πνπ έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα (αδηάθνξνο /-ε, κε
κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην βαζκφ
ηνπ γεληθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ, σο πξνο ηνπο ιφγνπο ηεο
αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα (Pearson Chi-square ρ2 = 13.298, df 4, p<.01).
To απνηέιεζκα απηφ ζεκεηψλεη φηη ην γεληθφηεξν επίπεδν ελδηαθέξνληνο πνπ ν καζεηήο
δειψλεη φηη έρεη ζπλδέεηαη κε δηαθνξέο ζηνπο ιφγνπο ηεο αδηαθνξίαο πνπ ν καζεηήο δειψλεη
φηη έρεη γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Δξψηεζε 56 – Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα

αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-13,
βαζκνινγία 14-17, βαζκνινγία 18-20). Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηε βαζκνινγία ηνπο
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα [Pearson Chi-square ρ2 = 9.638, df 3, p = .022, (p<.05)].
Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηε βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε,
βαζκνινγία 10-13, βαζκνινγία 14-17, βαζκνινγία 18-20) ησλ καζεηψλ κε παηέξα
δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο)
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα σο πξνο ηε βαζκνινγία πνπ έρνπλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
[Pearson Chi-square ρ2 = 18.825, df 6, p = .004 (p<.01)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα πηζαλφλ επεξεάδεη ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.56.4 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κε ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-13, βαζκνινγία 14-17,
βαζκνινγία 18-20) κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα (ειεχζεξνο
κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
237

επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
[Pearson Chi-square ρ2 = 29.129, df 15, p = .015, (p<.05)], ζηνηρείν ην νπνίν ζεκεηψλεη φηη ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα δηαθνξνπνηεί ηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
καζεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (θάησ απφ ηε βάζε, βαζκνινγία 10-13, βαζκνινγία 14-
17, βαζκνινγία 18-20) κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο, ζχκθσλα κε ηηο δηθέο ηνπο εθηηκήζεηο (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ,
κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξηδνπλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ σο πξνο ηε βαζκνινγία ηνπο ζην
πην αδηάθνξν κάζεκα (Pearson Chi-square ρ2 = 51.271, df 6, p < .001). Σν ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε βάζε ην γεληθφηεξν ελδηαθέξνλ πνπ νη ίδηνη
δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 58 – Υαξαθηεξηζκφο ζρνιείνπ
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.58.2 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ

ζρνιείνπ απφ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξηδνπλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηνλ
ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζρνιείνπ (Pearson Chi-square ρ2 = 15.197, df 3, p =.002 (p < .01). Σα
απνηειέζκαηα ζεκεηψλνπλ φηη νη καζεηέο ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν δηαθνξεηηθά απφ ηηο
καζήηξηεο ζε ζεκαληηθφ βαζκφ.
ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζρνιείνπ κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηακνξθψλνληαη κε
θξηηήξην ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο). Σα
ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε παηέξα σο πξνο ηα πνζνζηά ησλ
ραξαθηεξηζκψλ ηνπ ζρνιείνπ [Pearson Chi-square ρ2 = 5.351, df 6, p = .500 (ns)]. Σν
ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα πηζαλφλ δελ
δηαθνξνπνηεί ηνπο ραξαθηεξηζκνχο ηνπ ζρνιείνπ.
ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζρνιείνπ κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ
επάγγεικα παηέξα σο πξνο ηα πνζνζηά πνπ ζπγθεληξψλνπλ νη δηάθνξνη ραξαθηεξηζκνί ηνπ
ζρνιείνπ [Pearson Chi-square ρ2 = 8.790, df 15, p = .888 (ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα πηζαλφλ δελ δηαθνξνπνηεί ηνπο ραξαθηεξηζκνχο
ζρνιείνπ κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή γεληθή βαζκνινγία
(επαλαιακβάλεη /κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17,
βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
βαζκνινγία σο πξνο ηνπο ραξαθηεξηζκνχο ηνπ ζρνιείνπ [Pearson Chi-square ρ2 = 22.294, df
238
9, p = .008 (p<.05)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίμεη φηη ε βαζκνινγία ζηα

καζήκαηα πηζαλφλ δηαθνξνπνηεί ηνλ ηξφπν πνπ ν καζεηήο ραξαθηεξίδεη ην ζρνιείν.
ζρνιείνπ κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο ζχκθσλα
κε δειψζεηο ησλ ίδησλ ησλ καζεηψλ (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν
ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ ηνπ καζεηή σο πξνο
ηα πνζνζηά ησλ ραξαθηεξηζκψλ ηνπ ζρνιείνπ (Pearson Chi-square ρ2 = 32.432, df 6, p <
.001). Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίμεη φηη ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ
δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε βάζε ην ελδηαθέξνλ πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο δειψλεη
πσο έρεη γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 59 – Υαξαθηεξηζκφο ζρνιηθψλ γλψζεσλ

ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ (καζεηέο, καζήηξηεο). Σα
καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ σο πξνο ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ [Pearson
Chi-square ρ2 = 7.609, df 4, p = .107, (ns)]. Σα απνηειέζκαηα ζεκεηψλνπλ φηη ν
ραξαθηεξηζκφο ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ πηζαλφλ δε δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη
ησλ καζεηξηψλ.
ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., απφθνηηνο Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, κέρξη Τπνρξεσηηθή Δθπ/ζε ή απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο). Σα
απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα σο πξνο ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ
ζρνιηθψλ γλψζεσλ [Pearson Chi-square ρ2 = 9.465, df 8, p = .305, (ns)]. Σα απνηειέζκαηα
ππνζηήξημαλ φηη ν ραξαθηεξηζκφο ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ δε δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ
καζεηψλ σο απνηέιεζκα ηεο δηαθνξεηηθήο εθπαίδεπζεο ηνπ παηέξα.
ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε παηέξα
δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζηνο
ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο, εξγάηεο). Σα απνηειέζκαηα
δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ
καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα σο πξνο ην ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ
γλψζεσλ [Pearson Chi-square ρ2 = 13.965, df 20, p = .832, (ns)]. Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ φηη ν ραξαθηεξηζκφο ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ
καζεηψλ σο απνηέιεζκα ηνπ δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο ην νπνίν αζθεί ν παηέξαο.
ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ κεηαμχ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε
13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ηεο βαζκνινγία σο πξνο ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ
γλψζεσλ [Pearson Chi-square ρ2 = 18.036, df 12, p = .115, (ns)]. Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ φηη ν ραξαθηεξηζκφο ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ
καζεηψλ σο απνηέιεζκα ηεο γεληθήο βαζκνινγίαο ηελ νπνία έρνπλ ζηα καζήκαηά ηνπο.
239
Χζηφζν είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη εκθαλίδνληαη νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ
ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.59.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην ραξαθηεξηζκφ ησλ
ζρνιηθψλ γλψζεσλ κεηαμχ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο
ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν πνπ νη ίδηνη ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην
ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην
ελδηαθέξνλ πνπ ν καζεηήο δειψλεη φηη έρεη γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, σο πξνο ην
ραξαθηεξηζκφ ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ (Pearson Chi-square ρ2 = 31.904, df 8, p < .001). Σν
ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζεκεηψλεη κε ζαθήλεηα φηη ν ραξαθηεξηζκφο ησλ ζρνιηθψλ
γλψζεσλ δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ
ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δξψηεζε 60 – Ση άιιν πξνζθέξεη ην ζρνιείν;
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.60.2 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κεηαμχ ησλ δχν

θχισλ (καζεηέο, καζήηξηεο) ζρεηηθά κε ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή, πέξα απφ
ηηο γλψζεηο. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα σο πξνο ην
ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηελ σθέιεηα πνπ έρνπλ, πέξα απφ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο [Pearson Chi-
square ρ2 = 5.287, df 3, p = .152, ns]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζεκεηψλεη φηη δελ
δηαθνξνπνηνχληαη νη απαληήζεηο θαη νη απφςεηο ησλ καζεηψλ, κε βάζε ην θχιν ηνπο, ζηε
ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.60.3 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα (πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.,
ηερληθήο ζρνιήο) ζρεηηθά κε ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή, πέξα απφ ηηο ζρνιηθέο
γλψζεηο. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ ηξησλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ σο πξνο ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή,
πέξα απφ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο [Pearson Chi-square ρ2 = 4.920, df 6, p = .554, ns]. Σν
ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζεκεηψλεη φηη δελ δηαθνξνπνηνχληαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ,
κε βάζε ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα, ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε, αλ θαη ππάξρνπλ νξηζκέλεο
πνηνηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.60.4 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κεηαμχ ησλ έμη
θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα (ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν
ζηέιερνο, δεκφζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθφο ππάιιεινο, κηθξνεπηρεηξεκαηίαο, ηερλίηεο,
εξγάηεο) ζρεηηθά κε ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή, πέξα απφ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο.
Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ
ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ, κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο πξνο ην ηελ πξνζθνξά
ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή [Pearson Chi-square ρ2 = 20.863, df 15, p = .141, (ns)]. Σν
ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζεκεηψλεη φηη δελ δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά, απφ ζηαηηζηηθή
άπνςε, νη απαληήζεηο κεηαμχ ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ, φπσο απηέο δεκηνπξγήζεθαλ κε
βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, αλ θαη ππήξμαλ επηκέξνπο νπζηψδεηο δηαθνξνπνηήζεηο.
΢ηνλ Πίλαθα Μ2.60.5 (παξάξηεκα 3) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κεηαμχ ησλ κεηαμχ
ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή γεληθή βαζκνινγία (επαλαιακβάλεη
/κεηεμεηαζηένο, βαζκνινγηθφ επίπεδν 10-13, βαζκνινγηθφ επίπεδν 14-17, βαζκνινγηθφ
επίπεδν 18-20) ζρεηηθά κε ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή, πέξα απφ ηηο ζρνιηθέο
γλψζεηο. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
240
κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ βαζκνινγίαο σο πξνο ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζηνπο
καζεηέο [Pearson Chi-square ρ2 = 7.287, df 9, p = .607, (ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ζεκεηψλεη φηη, απφ ζηαηηζηηθή άπνςε, δε δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά νη απαληήζεηο ησλ
καζεηψλ, φπσο απηέο δεκηνπξγήζεθαλ κε βάζε ηε γεληθή ηνπο βαζκνινγία αλ θαη επηκέξνπο
δηαθνξνπνηήζεηο θαίλεηαη φηη ππάξρνπλ.
πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή, πέξα απφ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο, κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ καζεηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη
καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ (αδηάθνξνο /-ε, κε κέηξην ελδηαθέξνλ, κε απμεκέλν
ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ ελδηαθέξνληνο σο πξνο ηελ πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ
ζηνπο καζεηέο [Pearson Chi-square ρ2 = 7.839, df 6, p = .250, (ns)]. Σν ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ζεκεηψλεη φηη, απφ ζηαηηζηηθή άπνςε, δε δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά νη
απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο. Χζηφζν, πξέπεη
λα ζεκεησζεί φηη παξαηεξνχληαη νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο.
241
ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΢ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΟΤ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢

ΜΑΘΖΜΑΣΟ΢ ΜΔΣΑΞΤ ΓΗΑΦΟΡΔΣΗΚΧΝ ΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΚΑΣΖΓΟΡΗΧΝ
Α) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟ ΦΤΛΟ
αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο
Πην ελδηαθέξνλ κάζεκα Αγόξηα Κνξίηζηα

M (SD) M (SD) t p
Βαζκόο ελδηαθέξνληνο
3.28 (0.67) 3.25 (0.65) .324 .746
Βαζκόο δπζθνιίαο
3.26 (1.61) 3.03 (1.78) 1.054 .293
Αηζζήκαηα επραξίζηεζεο
5.79 (1.30) 6.13 (0.94) -2.302* .022
Πξνζνρή /Πεξηέξγεηα
3.99 (0.94) 4.34 (0.65) -3.440*** .001
Αίζζεζε δπλαηνηήησλ
3.34 (0.54) 3.33 (0.57) .147 .883
αληαπόθξηζεο
Αύμεζε ηθαλνηήησλ
3.24 (0.77) 3.24 (0.69) -.078 .938
Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ
3.34 (0.83) 3.25 (0.81) .895 .372
Δπαγγεικαηηθή
2.97 (1.02) 2.96 (0.91) .037 .970
ρξεζηκόηεηα
Δλδηαθέξνλ ρσξίο
3.03 (0.81) 3.20 (0.75) -1.661 .098
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο
1.92 (0.97) 2.20 (1.11) -2.121* .035
Βνεζάεη ε βαζκνινγία
2.56 (0.95) 2.70 (0.89) -1.223 .223
Καιύηεξα ρσξίο
2.62 (1.20) 2.50 (1.07) .852 .395
βαζκνινγία
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
΢ηνλ Πίλαθα Μ3.1 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ κεηαμχ ησλ δχν
θχισλ (αγφξηα, θνξίηζηα) ζην ζχλνιν ησλ κεηξνχκελσλ κεηαβιεηψλ ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ νκνηνηήησλ σο πξνο ηηο
κεηξνχκελεο κεηαβιεηέο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ δείρλνληαο έηζη φηη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ
θάλνπλ έλα κάζεκα ελδηαθέξνλ είλαη ηα ίδηα θαη ζηνλ ίδην, ιίγν πνιχ, βαζκφ ηφζν ζηα
αγφξηα, φζν θαη ζηα θνξίηζηα. Χζηφζν είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη εκθαλίζζεθαλ
νξηζκέλεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ νη νπνίεο είλαη ρξήζηκν λα
ζπδεηεζνχλ. Αλ θαη ηα δχν θχια δήισζαλ ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαηά ηελ παξαθνινχζεζε
ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, ηα θνξίηζηα εκθάληζαλ ζεηηθφηεξν ζπλαίζζεκα απφ ηα
242
αγφξηα. Δπίζεο, ηα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ πςειφηεξν βαζκφ πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο απφ ηα

αγφξηα, κνινλφηη ε ζπγθεθξηκέλε κεηαβιεηή εκθαλίδεη έληνλε ζπζρέηηζε θαη ζηα δχν θχια.
Σέινο, ηα θνξίηζηα εκθάληζαλ πςειφηεξν άγρνο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα (αγφξηα: Μ = 1.92,
θνξίηζηα: Μ = 2.20), αλ θαη νη ηηκέο θαη ζηα δχν θχια ήηαλ ρακειέο.
΢ρεηηθά κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ, ηε γεληθφηεξε ρξεζηκφηεηα γλψζεσλ, θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ
γλψζεσλ πνπ νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο παίξλνπλ απφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα δελ
ππήξμαλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ. Απηφ, βέβαηα,
πηζαλφλ ηζρχεη ζηε ζπγθεθξηκέλε ειηθία θαη φρη ζε κεγαιχηεξε φπνπ νη επηδηψμεηο, νη
αλάγθεο θαη νη αλεζπρίεο ησλ δχν θχισλ δηαθνξνπνηνχληαη εληνλφηεξα.
Β) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο
Πην ελδηαθέξνλ κάζεκα Λύθεην/

Μεηαιπθεηαθέο Βαζηθή
ΑΔΙ / Τ.Δ.Ι. ζρνιέο εθπαίδεπζε
M (SD) M (SD) M (SD) F p
3.46 (0.61) 3.20 (0.60) 3.22 (0.71) 3.115* .046
3.49 (1.66) 3.32 (1.84) 2.85 (1.60) 3.388* .035
6.02 (1.10) 6.03 (0.95) 5.93 (1.23) .193 .825
4.31 (0.64) 4.26 (0.67) 4.09 (0.95) 1.821 .164
3.50 (0.54) 3.24 (0.55) 3.31 (0.56) 3.452* .033
3.19 (0.70) 3.30 (0.77) 3.23 (0.56) .411 .663
3.32 (0.80) 3.30 (0.82) 3.28 (0.83) .042 .959
3.04 (0.83) 3.06 (0.98) 2.87 (1.00) 1.062 .347
3.17 (0.72) 3.06 (0.74) 3.14 (0.83) .351 .704
ππνρξέσζε
1.72 (0.76) 2.27 (1.10) 2.10 (1.09) 4.428* .013
2.43 (0.86) 2.80 (0.88) 2.64 (0.96) 2.548 .080
2.30 (1.13) 2.74 (1.07) 2.56 (1.14) 2.425 .091
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
243
Οη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα δηαρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο νκάδεο ζχκθσλα κε ην

εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα ηνπο. Οη ηξεηο θαηεγνξίεο πνπ ζπγθξνηήζεθαλ ήηαλ: (α)
παηδηά πηπρηνχρσλ ΑΔΗ /Σ.Δ.Η., (β) παηδηά απνθνίησλ ιπθείνπ – κεηαιπθεηαθψλ ζρνιψλ θαη
(γ) παηδηά ησλ νπνίσλ ν παηέξαο έρεη ην πνιχ ηε βαζηθή εθπαίδεπζε (απφθνηηνο γπκλαζίνπ)
ή είλαη απφθνηηνο ηερληθήο ζρνιήο.
΢ηνλ Πίλαθα Μ3.2 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ πξνθεηκέλνπ λα
εληνπηζηνχλ νη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ. Οη καζεηέο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο ήηαλ πηπρηνχρνο Α.Δ.Η./Σ.Δ.Η. εκθάληζαλ
κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα ζπγθξηηηθά κε ηνπο καζεηέο ησλ δχν άιισλ
θαηεγνξηψλ. Οη ίδηνη απηνί καζεηέο (κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.) εθηηκνχλ ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα σο πεξηζζφηεξν δχζθνιν απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ, αλ θαη φινη θπκαίλνληαη ζε κέηξηα επίπεδα.
Δπίζεο, ε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο ησλ καζεηψλ, ν παηέξαο ησλ νπνίσλ είλαη πηπρηνχρνο Α.Δ.Η. /Σ.Δ.Η., εκθαλίδεηαη
πςειφηεξε έλαληη εθείλσλ κε παηέξα Λπθείνπ ή κε βαζηθή εθπαίδεπζε. Σν κηθξφηεξν φκσο
βαζκφ «αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλαληάκε ζηα
παηδηά κε παηέξα απφ ηελ κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. Οη καζεηέο, εμάιινπ, κε παηέξα
απφθνηην Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο ή κε βαζηθή εθπαίδεπζε εκθαλίδνληαη λα έρνπλ
πςειφηεξν άγρνο ζπγθξηηηθά κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο πνπ έρνπλ παηέξα ζηελ πςειφηεξε
εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. Σν πςειφηεξν, εμάιινπ, άγρνο ζπγθεληξψλνπλ ηα παηδηά κε παηέξα
απφ ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία.
Σέινο, δελ εκθαλίζζεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηξηψλ νκάδσλ καζεηψλ σο πξνο ην
αίζζεκα αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, αιιά θαη ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ πνπ απνθνκίδνπλ απφ ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα.
244
Γ) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ

Πίλαθαο Μ3.3. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD), δηαθνξέο (F-ηηκέο) θαη ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο
Πην ελδηαθέξνλ Διεύζεξνη
κάζεκα επαγγεικαηίεο
/Αλώηεξα Γεκόζηνη Ιδησηηθνί Μηθξν-
ζηειέρε ππάιιεινη ππάιιεινη επηρεηξεκαηίεο Τερλίηεο Δξγάηεο
M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) F p
Βαζκόο ελδηαθέξνληνο 3.47 (0.70) 3.34 (0.60) 3.30 (0.57) 3.21 (0.77) 3.16 (0.65) 3.27 (0.53) .864 .506
Βαζκόο δπζθνιίαο 4.00 (1.45) 3.44 (1.72) 3.30 (1.84) 3.02 (1.84) 3.15 (1.52) 2.15 (1.16) 3.217** .008
Αηζζήκαηα επραξίζηεζεο 6.05 (1.18) 5.88 (1.07) 6.03 (0.87) 5.87 (1.41) 6.04 (0.77) 6.00 (1.36) .218 .954
Πξνζνρή /Πεξηέξγεηα 4.42 (0.61) 4.16 (0.81) 4.35 (0.63) 4.11 (0.99) 4.14 (0.67) 4.08 (1.06) .841 .522
3.32 (0.58) 3.50 (0.51) 3.38 (0.59) 3.29 (0.61) 3.25 (0.51) 3.42 (0.58) 1.066 .380
Αύμεζε ηθαλνηήησλ 3.42 (0.61) 3.03 (0.70) 3.46 (0.61) 3.24 (0.82) 3.18 (0.69) 3.23 (0.71) 1.582 .166
Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ 3.44 (0.78) 3.47 (0.84) 3.32 (0.75) 3.22 (0.77) 325 (0.86) 3.12 (0.95) .788 .559
3.28 (0.83) 3.09 (0.78) 2.97 (0.99) 2.98 (0.96) 2.73 (1.04) 2.96 (0.96) 1.181 .319
3.21 (0.63) 3.13 (0.75) 3.24 (0.68) 3.17 (0.73) 3.04 (0.83) 3.12 (0.86) .414 .839
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο 1.58 (0.69) 1.97 (0.97) 2.46 (0.93) 2.11 (1.15) 2.13 (1.02) 1.73 (1.08) 2.626* .025
Βνεζάεη ε βαζκνινγία 2.74 (0.93) 2.53 (0.80) 2.73 (0.93) 2.73 (0.92) 2.57 (0.97) 2.58 (0.99) .399 .849
2.16 (1.12) 2.44 (1.11) 2.70 (1.18) 2.56 (1.10) 2.50 (1.08) 2.62 (1.27) .670 .646
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
245
Με βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε έμη νκάδεο

/θαηεγνξίεο: (1) ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο /αλψηεξα ζηειέρε, (2) δεκφζηνη ππάιιεινη, (3)
ηδησηηθνί ππάιιεινη, (4) επηρεηξεκαηίεο παξνρήο ππεξεζηψλ, (5) ηερλίηεο θαη (6) εξγάηεο.
Σα απνηειέζκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ3.3 έδεημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζε νξηζκέλνπο παξάγνληεο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο δείρλνληαο έηζη φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ δηαθνξνπνηείηαη απφ
θαηεγνξία ζε θαηεγνξία. Δηδηθφηεξα, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ην βαζκφ ηεο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο ππνδειψλνληαο
έηζη φηη ε επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ παηέξα ζπλδέεηαη κε ην βαζκφ ηεο
εθηηκψκελεο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο είλαη
ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο εθηηκνχλ σο δπζθνιφηεξν ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζε ζρέζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ, ελψ νη
καζεηέο κε παηέξα εξγάηε εκθαλίδνπλ ηε ρακειφηεξε κέζε ηηκή, αμηνινγνχλ δειαδή
ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα σο πην εχθνιν ζπγθξηηηθά κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ
άιισλ θαηεγνξηψλ.
Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ζην νπνίν εκθαλίζζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλαθέξεηαη
ζην βαζκφ ηνπ άγρνπο πνπ αηζζάλεηαη ν καζεηήο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. Οη
καζεηέο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο είλαη ηδησηηθφο ππάιιεινο παξνπζίαζαλ ηηο πςειφηεξεο
κέζεο ηηκέο, αθνινπζνχκελνη απφ ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ θαη ησλ επηρεηξεκαηηψλ.
Αληίζεηα νη καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο εκθαλίδνπλ ηε
ρακειφηεξε ηηκή ζην βαζκφ άγρνπο.
Αλ θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, νη καζεηέο ησλ έμη θαηεγνξηψλ
/νκάδσλ δηαθνξνπνηνχληαη θαη σο πξνο αίζζεκα δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη ην
βαζκφ αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο απφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
Γηαθνξέο, ηέινο, κνινλφηη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο, εκθαλίζζεθαλ ζηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ πνπ νη καζεηέο απνθνκίδνπλ απφ ην κάζεκα.
Οη καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο παξνπζηάδνπλ ηελ
πςειφηεξε κέζε ηηκή (Μ = 3.28) θαη εθείλνη κε παηέξα ηερλίηε ηε ρακειφηεξε (Μ =
2.73).
246
Γ) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΗ΢ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΔ΢ ΔΠΗΓΟ΢ΔΗ΢
δηαθνξεηηθή βαζκνινγία ηνπ καζεηή ζην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Πην ελδηαθέξνλ Μεηεμεηαζηένη / Βαζκνινγία από Βαζκνινγία από Βαζκνινγία

κάζεκα Δπαλαιακβάλνπλ 10 -13 14 - 17 πάλσ από 18
Μ (SD) M (SD) M (SD) M (SD) F P
Βαζκόο ελδηαθέξνληνο 3.19 (0.63) 3.09 (0.73) 3.29 (0.69) 3.39 (0.56) 1.927 .126
Βαζκόο δπζθνιίαο 2.87 (1.56) 3.47 (1.47) 3.01 (1.74) 3.44 (1.85) 2.422 .067
Αηζζήκαηα
5.88 (1.40) 5.62 (1.25) 6.04 (1.03) 6.25 (0.89) 2.861* .038
επραξίζηεζεο
Πξνζνρή /Πεξηέξγεηα 3.76 (1.01) 3.96 (0.82) 4.25 (0.74) 4.53 (0.60) 9.338*** .001
3.12 (0.55) 3.20 (0.63) 3.35 (0.52) 3.56 (0.50) 6.542*** .001
Αύμεζε ηθαλνηήησλ 3.17 (0.70) 3.16 (0.82) 3.21 (0.72) 3.40 (0.65) 1.399 .244
Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ 3.29 (0.84) 3.27 (0.86) 3.29 (0.78) 3.32 (0.86) .039 .990
2.86 (1.05) 2.93 (1.01) 2.93 (0.92) 3.11 (0.93) .656 .580
3.02 (0.92) 2.93 (0.86) 3.21 (0.72) 3.16 (0.73) 1.518 .210
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο 2.45 (1.11) 2.36 (1.23) 1.86 (0.96) 1.93 (0.88) 5.006** .002
Βνεζάεη ε βαζκνινγία 2.71 (0.97) 2.67 (1.02) 2.75 (0.86) 2.35 (0.86) 2.533 .058
2.79 (1.20) 2.89 (1.15) 2.39 (1.10) 2.44 (1.07) 2.890* .036
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
247
Με βάζε ηηο γεληθέο385 βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ηνπο, νη καζεηέο ρσξίζηεθαλ ζε

ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: (1) ρακειφηεξε βαζκνινγηθή θαηεγνξία, πνπ πεξηιακβάλεη φζνπο
θαηά ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά είραλ παξαπεκθζεί γηα ηελ εμεηαζηηθή πεξίνδν
ηνπ ΢επηεκβξίνπ θαη φζνπο επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε, (2) καζεηέο κε βαζκνινγία
επηπέδνπ 10 – 13 , (γ) καζεηέο κε βαζκνινγία επηπέδνπ 14 – 17 θαη (δ) καζεηέο κε
βαζκνινγία απφ 18 θαη πάλσ. Σα απνηειέζκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα
Μ3.4 έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζηνπο παξάγνληεο ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζεκεηψλνληαο φηη κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
βαζκνινγία ππάξρνπλ δηαθνξέο σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζήκαηνο απηνχ.
΢πγθεθξηκέλα, νη καζεηέο κε πςειή βαζκνινγία εκθάληζαλ ηηο ζεηηθφηεξεο ηηκέο, νη
καζεηέο κε βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε ηηο ρακειφηεξεο κέζεο ηηκέο, ελψ νη καζεηέο
κε βαζκνινγία 10 – 13 θαη 14 – 17 ελδηάκεζεο, κε ηνπο καζεηέο σζηφζν πνπ ιάκβαλαλ
βαζκνινγία απφ 14 θαη πάλσ λα έρνπλ γεληθά ζεηηθφηεξν πξνθίι. Δηδηθφηεξα, νη καζεηέο
κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία (πάλσ απφ 18) παξνπζίαζαλ ζεηηθφηεξν ζπλαίζζεκα
θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο, ελψ θπξίσο επέδεημαλ πςειφηεξε πξνζνρή θαη
πεξηέξγεηα, παξάγνληαο ζηνλ νπνίν ζεκεηψλνπλ ηηο εληνλφηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο νη
βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο. ΢εκαληηθέο, επίζεο, δηαθνξέο εκθαλίζζεθαλ κεηαμχ ησλ
ηεζζάξσλ βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ ζην αίζζεκα επάξθεηαο ηνπ καζεηή. Οη καζεηέο
ηεο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο (πνπ είραλ παξαπεκθζεί γηα ηελ πεξίνδν
ηνπ ΢επηεκβξίνπ ή επαλαιακβάλνπλ ηε ηάμε) παξνπζίαζαλ αξθεηά ρακειφηεξε αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο, ζπγθξηηηθά κε φινπο ηνπο ππφινηπνπο, ελψ εθείλνη κε ηελ
πςειφηεξε βαζκνινγία εκθαλίδνπλ ηελ πςειφηεξε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, δελ
εκθαλίζζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή
βαζκνινγία ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, θαζψο θαη
ζηελ ππνθεηκεληθά εθηηκψκελε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ δείρλνληαο φηη νη καζεηέο
δηαθνξεηηθψλ βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ δε δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηνπο παξάγνληεο
απηνχο αλαθνξηθά, βέβαηα, κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Σέινο, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
δηαθνξέο εκθαλίζζεθαλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ βαζκνινγίαο ζην βαζκφ ηνπ
άγρνπο κε ηνπο καζεηέο ηεο πςειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο λα εκθαλίδνπλ ηνλ
ρακειφηεξν βαζκφ άγρνπο θαη ηνπο καζεηέο ηνπ ρακειφηεξνπ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ λα
δειψλνπλ ην εληνλφηεξν άγρνο. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα έξρεηαη ζε ζπκθσλία κε
ηηο δηαθνξέο πνπ εκθαλίζζεθαλ ζηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο πνπ είδακε παξαπάλσ.
Γηαπηζηψλνπκε, ηέινο, φηη νη δχν ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο ζεσξνχλ,
πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο, φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα, αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα.
385
Σα βαζκνινγηθά δεδνκέλα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηηο ζπγθξίζεηο απνηεινχλ ην κέζν φξν ηεο
βαζκνινγίαο, πνπ νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο είραλ θαηά ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά, ζε 6 καζήκαηα
(Αξραία Διιεληθά, Νέα Διιεληθά, Ηζηνξία, Μαζεκαηηθά θαη Βηνινγία), απφ ηα βαζηθφηεξα ηεο α΄ ηάμεο
γπκλαζίνπ. Πξφθεηηαη βέβαηα γηα θαηά πξνζέγγηζε βαζκνινγία, αθνχ ηα παηδηά απάληεζαλ απφ κλήκεο.
248
Δ) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟΝ ΣΡΟΠΟ ΠΟΤ ΟΗ ΗΓΗΟΗ ΟΗ ΜΑΘΖΣΔ΢

ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΕΟΤΝ ΣΟΝ ΔΑΤΣΟ ΣΟΤ΢
Πίλαθαο Μ3.5. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD), δηαθνξέο (F-ηηκέο) θαη
ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ απηφ-ραξαθηεξηζκφ
ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο
Πην ελδηαθέξνλ κάζεκα Μέηξην

Αδηάθνξνο Απμεκέλν
/-ε ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ
2.88 (1.03) 3.25 (0.67) 3.32 (0.59) 3.335* .037
3.19 (1.38) 2.98 (1.62) 3.25 (1.81) .728 .484
5.44 (1.32) 5.82 (1.26) 6.19 (0.93) 5.184** .006
3.50 (1.21) 4.07 (0.88) 4.35 (0.64) 9.685*** .001
3.19 (0.75) 3.21 (0.55) 3.45 (0.52) 6.159** .002
2.88 (0.89) 31.4 (0.71) 3.37 (0.69) 5.345** .005
2.94 (0.93) 3.28 (0.87) 3.35 (0.74) 1.838 .161
3.00 (0.97) 2.83 (1.01) 3.07 (0.91) 1.951 .144
2.88 (1.09) 3.04 (0.78) 3.20 (0.75) 2.105 .124
ππνρξέσζε
1.94 (1.12) 2.02 (1.06) 2.13 (1.03) .492 .612
2.38 (1.03) 2.68 (0.97) 2.63 (0.85) .771 .464
2.75 (1.18) 2.70 (1.21) 2.43 (1.05) 1.938 .146
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
Με βάζε ηελ θιίκαθα ελδηαθέξνληνο, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο νκάδεο

/θαηεγνξίεο: (α) καζεηέο πνπ δήισζαλ αδηάθνξνη (αξθεηά ή εληειψο), (β) καζεηέο πνπ
δήισζαλ φηη έρνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ θαη (γ) καζεηέο πνπ δήισζαλ φηη έρνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ. Σα απνηειέζκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ3.5 έδεημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν απηφ-ραξαθηεξίδεηαη ν
καζεηήο ζπλδέεηαη κε ηνλ ηξφπν πνπ βηψλεη θαη ελλνεί ην ελδηαθέξνλ.
΋πσο ζα αλέκελε θαλείο, νη καζεηέο κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ παξνπζίαζαλ πςειφηεξεο
κέζεο ηηκέο ζην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, αιιά θαη ζηελ
πξνζνρή θαη πεξηέξγεηα πνπ δειψλνπλ φηη αηζζάλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ
249
καζήκαηνο. Σαπηφρξνλα δειψλνπλ ζεηηθφηεξν ζπλαίζζεκα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ

καζήκαηνο, αηζζάλνληαη, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, φηη έρνπλ ηηο δπλαηφηεηεο λα
αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, θαζψο θαη φηη απμάλνληαη νη
ηθαλφηεηέο ηνπο απφ ηηο γλψζεηο πνπ παίξλνπλ απφ ην κάζεκα απηφ.
Απφ ηελ άιιε πιεπξά, δελ εκθαλίζζεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ καζεηψλ σο πξνο ηε
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο
θαη ην βαζκφ ηνπ άγρνπο.
250
ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΢ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΟΤ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟΤ ΜΑΘΖΜΑΣΟ΢
Α) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟ ΦΤΛΟ
αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
Πην αδηάθνξν κάζεκα Αγόξηα Κνξίηζηα

M (SD) M (SD) t p
Βαζκόο αδηαθνξίαο
2.64 (1.03) 2.43 (0.92) 1.981 .094
4.17 (2.11) 3.82 (2.14) 1.312 .191
3.10 (1.67) 3.28 (1.48) -.898 .370
1.97 (0.88) 2.13 (0.85) -1.484 .139
2.65 (0.81) 2.64 (0.83) .103 .918
1.81 (0.85) 1.85 (0.72) -.424 .672
1.93 (0.92) 2.27 (0.99) -2.832 .005
1.56 (0.80) 1.76 (0.89) -1.813 .071
1.42 (0.71) 1.42 (0.61) -.049 .961
ππνρξέσζε
2.23 (1.17) 2.35 (1.16) -.813 .417
2.29 (1.03) 2.37 (0.93) -.624 .533
3.00 (1.22) 2.74 (1.13) 1.736 .084
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
΢ηνλ Πίλαθα Μ3.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ κεηαμχ ησλ δχν
θχισλ (αγφξηα, θνξίηζηα) ζην ζχλνιν ησλ κεηξνχκελσλ κεηαβιεηψλ ηνπ αδηάθνξνπ
καζήκαηνο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ νκνηνηήησλ σο πξνο ηα
ζπδεηνχκελα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο, πνπ εκθαλίδνληαη λα είλαη
ηα ίδηα θαη ζηνλ ίδην βαζκφ ηφζν ζηα αγφξηα, φζν θαη ζηα θνξίηζηα. Χζηφζν, ηα θνξίηζηα
δείρλνπλ λα εθηηκνχλ σο πεξηζζφηεξν ρξήζηκεο ηηο γλψζεηο αθφκε θαη ηνπ πην
αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα.
Δπίζεο, ελψ δελ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ ν
βαζκφο ηεο αδηαθνξίαο, αιιά θαη ν βαζκφο δπζθνιίαο, είλαη πςειφηεξνο ζηα αγφξηα.
Σα θνξίηζηα, απφ ηελ άιιε, εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξε πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαηά ηε
δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο, ελψ παξάιιεια ζπλδένπλ ην πην αδηάθνξν κάζεκα κε
251
κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Οη δηαθνξέο πάλησο κεηαμχ ησλ καζεηψλ

δηαθνξεηηθνχ θχινπ παξακέλνπλ κηθξέο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Β) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επίπεδν
εθπαίδεπζεο ηνπ παηέξα ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
Πην αδηάθνξν κάζεκα Λύθεην –

Μεηαιπθεηαθέο Βαζηθή
ΑΔΙ / Τ.Δ.Ι. ζρνιέο εθπαίδεπζε
2.46 (0.99) 2.70 (0.91) 2.44 (1.00) 1.682 .188
2.63 (2.06) 2.76 (2.12) 4.25 (2.15) 2.097 .125
3.15 (1.35) 3.10 (1.59) 3.26 (1.67) .244 .784
1.96 (0.78) 1.96 (0.94) 2.14 (0.85) 1.318 .270
2.98 (0.74) 2.67 (0.88) 2.48 (0.78) 7.558*** .001
1.72 (0.66) 1.93 (0.86) 1.79 (0.74) 1.263 .285
2.15 (0.88) 2.12 (1.01) 2.09 (0.99) .073 .930
1.70 (0.92) 1.73 (0.88) 1.60 (0.81) .555 .575
1.39 (0.60) 1.49 (0.74) 1.38 (0.61) .656 .520
ππνρξέσζε
1.96 (1.08) 2.54 (1.22) 2.29 (1.14) 3.875* .022
2.48 (0.99) 2.17 (1.05) 2.34 (0.92) 1.587 .207
2.69 (1.20) 2.89 (1.14) 2.93 (1.19) .816 .443
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
΋πσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, έηζη θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ
πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο, νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα δηαρσξίζηεθαλ ζε
ηξεηο θαηεγνξίεο ζχκθσλα κε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα. ΢ηνλ Πίλαθα Μ3.7
παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ θαη δείρλνπλ ηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ. ΢πγθεθξηκέλα, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ ν
παηέξαο είλαη απφθνηηνο Α.Δ.Η. /Σ.Δ.Η. παξνπζηάδνπλ πςειφηεξν αίζζεκα δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα έλαληη ησλ καζεηψλ ν παηέξαο ησλ νπνίσλ
252
είλαη απφθνηηνο Λπθείνπ /Μεηαιπθεηαθήο ζρνιήο ή έρεη ιάβεη κφλν ηε βαζηθή

εθπαίδεπζε, ζεκεηψλνληαο φηη θξίζηκν ζηνηρείν ζην πην αδηάθνξν κάζεκα κεηαμχ ησλ
καζεηψλ είλαη ην δηαθνξεηηθφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα. Καη‟ αληηζηνηρία νη
καζεηέο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο είλαη πηπρηνχρνο ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. εκθαλίδνπλ θαη ην
ρακειφηεξν βαζκφ άγρνπο ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο. Μεηαμχ ησλ
ππνινίπσλ παξαγφλησλ δελ ππήξμαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηξηψλ θαηεγνξηψλ
καζεηψλ δειψλνληαο έηζη φηη νη καζεηέο δελ δηαθνξνπνηνχληαη κεηαμχ ηνπο ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, παξά κφλν σο πξνο ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη ην
βαζκφ άγρνπο.
΢πκπεξαζκαηηθά, θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηξηψλ καζεηηθψλ
θαηεγνξηψλ, πνπ δηαθνξνπνηνχληαη κε βάζε ην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ παηέξα, θαη ζην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, θαίλεηαη φηη ε εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε
δηαθνξνπνηήζεηο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα παξά ζην πην αδηάθνξν.
253
Γ) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
δηαθνξεηηθφ επάγγεικα παηέξα ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
Πην αδηάθνξν κάζεκα Διεύζεξνη

επαγγεικαηίεο
/Αλώηεξα Γεκόζηνη Ιδησηηθνί Μηθξν-
ζηειέρε ππάιιεινη ππάιιεινη επηρεηξεκαηίεο Τερλίηεο Δξγάηεο
M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) F p
Βαζκόο αδηαθνξίαο 2.32 (1.06) 2.25 (0.84) 2.73 (0.93) 2.73 (0.95) 2.32 (0.96) 2.54 (1.03) 2.140 .062
Βαζκόο δπζθνιίαο 3.47 (1.84) 3.44 (1.90) 4.43 (1.99) 3.97 (2.30) 3.93 (2.11) 4.69 (2.02) 1.612 .158
Αηζζήκαηα
3.37 (1.30) 3.13 (1.43) 3.05 (1.58) 2.89 (1.49) 3.50 (1.55) 3.35 (1.60) 1.152 .334
Πξνζνρή /Πεξηέξγεηα 2.21 (0.79) 1.94 (0.72) 2.00 (0.82) 1.87 (0.79) 2.23 (0.91) 2.31 (1.09) 1.782 .117
3.16 (0.60) 3.00 (0.84) 2.54 (0.69) 2.63 (0.85) 2.48 (0.85) 2.27 (0.60) 4.746*** .001
Αύμεζε ηθαλνηήησλ 1.74 (0.56) 1.81 (0.74) 1.70 (0.70) 1.90 (0.84) 1.88 (0.79) 1.54 (0.66) .480 .791
Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ 2.16 (0.60) 2.13 (1.04) 1.92 (0.83) 2.21 (0.95) 2.05 (1.07) 2.60 (1.00) 1.691 .138
1.47 (0.77) 2.81 (0.95) 1.51 (0.87) 1.75 (0.95) 1.57 (0.74) 1.92 (0.80) 1.398 .226
1.53 (0.61) 1.47 (0.80) 1.35 (0.63) 1.37 (0.55) 1.39 (0.59) 1.58 (0.76) .649 .662
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο 1.58 (0.77) 2.22 (1.13) 2.35 (1.14) 2.29 (1.18) 2.25 (1.16) 2.84 (1.07) 2.779* .019
Βνεζάεη ε βαζκνινγία 2.68 (0.89) 2.16 (1.01) 2.05 (0.91) 2.38 (0.91) 2.34 (1.08) 2.35 (0.98) 1.314 .259
2.53 (1.22) 2.69 (1.26) 2.95 (1.18) 2.84 (1.10) 2.82 (1.25) 3.19 (1.13) .894 .486
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
254
Με ζθνπφ ηελ εμέηαζε ησλ δηαθνξψλ, κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, ζην
αδηάθνξν κάζεκα, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε έμη νκάδεο /θαηεγνξίεο: (1) ειεχζεξνη
επαγγεικαηίεο /αλψηεξα ζηειέρε, (2) δεκφζηνη ππάιιεινη, (3) ηδησηηθνί ππάιιεινη, (4)
επηρεηξεκαηίεο παξνρήο ππεξεζηψλ, (5) ηερλίηεο θαη (6) εξγάηεο. Σα απνηειέζκαηα ηα
νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ3.8 έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ ζηνπο παξάγνληεο ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο. Δηδηθφηεξα, ηα απνηειέζκαηα
έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηελ αίζζεζε σλ
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο δείρλνληαο φηη ε επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ παηέξα
επεξεάδεη ην βαζκφ ηεο ππνθεηκεληθά εθηηκψκελεο ζρνιηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ καζεηή. Οη
καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο αηζζάλνληαη φηη έρνπλ
πςειφηεξν αίζζεκα ηθαλφηεηαο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο,
αθνινπζνχκελνη απφ ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ησλ επηρεηξεκαηηψλ παξνρήο
ππεξεζηψλ, ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, ησλ ηερληηψλ θαη ηέινο ησλ εξγαηψλ.
΢ε έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ζην νπνίν εκθαλίζζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο είλαη ζην
βαζκφ ηνπ άγρνπο ην νπνίν αηζζάλεηαη ν καζεηήο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ αδηάθνξνπ
καζήκαηνο. Οη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε, θαη κεηά, κε ηε ζεηξά, φζνη έρνπλ παηέξα
ηδησηηθφ ππάιιειν, κηθξνεπηρεηξεκαηία, ηερλίηε, δεκφζην ππάιιειν παξνπζηάδνπλ θαηά
θζίλνπζα ζεηξά ην πςειφηεξν άγρνο. Αληίζεηα νη καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν
επαγγεικαηία/ αλψηεξν ζηέιερνο παξνπζηάδνπλ ηε ρακειφηεξε ηηκή ζην άγρνο πνπ
δειψλνπλ φηη αηζζάλνληαη ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο.
΢πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθήο επαγγεικαηηθήο απαζρφιεζεο
παξνπζηάδνπλ έληνλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα θαη σο πξνο ην άγρνο πνπ αηζζάλνληαη ζ‟ απηφ.
Σέινο, νη καζεηέο ησλ έμη επαγγεικαηηθψλ θαηεγνξηψλ εκθάληζαλ δηαθνξέο, αλ θαη
ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο, σο πξνο ην πφζν δχζθνιν ζεσξνχλ ην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα,
ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα πνπ αηζζάλνληαη θαηά ηε δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο, ηε
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ θαη, ηέινο, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην
αδηάθνξνπ καζήκαηνο. Σν γεγνλφο βέβαηα φηη νη δηαθνξέο απηέο δελ είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθέο δε καο επηηξέπεη ηελ άκεζε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Ο ζπλδπαζκφο ηνπο,
φκσο, κε ηηο δηαθνξέο πνπ θάζε παξάγνληαο εκθαλίδεη ζε θάζε καζεηηθή θαηεγνξία θαηά
ηε κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, κπνξεί λα καο δψζεη
θάπνηεο ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο πνπ ζα δηεπθξηλίδνπλ ηηο κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη
αδηαθνξίαο πνπ ραξαθηεξίδνπλ θάζε καζεηηθή θαηεγνξία.
255
Γ) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΗ΢ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΔ΢ ΔΠΗΓΟ΢ΔΗ΢
Πίλαθαο Μ.3.9. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD), δηαθνξέο (F-ηηκέο) θαη ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ
κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία ηνπ καζεηή ζην αδηάθνξν κάζεκα
Πην αδηάθνξν κάζεκα Μεηεμεηαζηένη / Βαζκνινγία Βαζκνινγία Βαζκνινγία

Δπαλαιακβάλνπλ από 10 -13 από 14 - 17 πάλσ από 18
M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) F p
Βαζκόο αδηαθνξίαο 2.62 (1.19) 2.76 (1.05) 2.50 (0.92) 2.39 (0.84) 1.348 .259
Βαζκόο δπζθνιίαο 2.90 (2.26) 4.80 (2.15) 4.16 (1.92) 3.04 (2.05) 6.643*** .001
Αηζζήκαηα
3.24 (1.89) 2.96 (1.71) 3.01 (1.33) 3.68 (1.59) 2.661* .049
Πξνζνρή /Πεξηέξγεηα 2.19 (1.13) 2.00 (0.85) 1.99 (0.72) 2.09 (0.93) .612 .608
2.31 (0.78) 2.27 (0.81) 2.66 (0.71) 3.12 (0.80) 13.857*** .001
Αύμεζε ηθαλνηήησλ 1.71 (0.84) 1.96 (0.90) 1.84 (0.75) 1.77 (0.68) .803 .493
Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ 2.02 (1.18) 2.16 (0.96) 2.12 (0.94) 2.12 (0.87) .155 .926
1.62 (0.80) 1.69 (0.76) 1.69 (0.93) 1.63 (0.84) .115 .951
1.50 (0.74) 1.36 (0.71) 1.43 (0.62) 1.40 (0.62) .370 .774
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο 2.64 (1.19) 2.84 (1.16) 2.19 (1.10) 1.82 (1.05) 8.590*** .001
Βνεζάεη ε βαζκνινγία 2.38 (1.01) 2.22 (1.04) 2.34 (0.90) 2.35 (1.03) .231 .875
3.17 (1.10) 2.98 (1.12) 2.92 (1.16) 2.46 (1.24) 3.509* .016
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
256
Σα απνηειέζκαηα πνπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ3.9 έδεημαλ ηελ χπαξμε

ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζηνπο παξάγνληεο ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
ζεκεηψλνληαο φηη κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθή βαζκνινγία ππάξρνπλ δηαθνξέο
σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο. Δηδηθφηεξα, ηα απνηειέζκαηα
έδεημαλ φηη νη καζεηέο κε βαζκνινγία 10-13 εθηηκνχλ ζην κεγαιχηεξν βαζκφ φηη ην πην
αδηάθνξν κάζεκα είλαη δχζθνιν, ελψ αθνινπζνχλ νη καζεηέο κε βαζκνινγία επηπέδνπ
14-17. Ζ δπζθνιία ινηπφλ εκθαλίδεηαη εληνλφηεξε ζηνπο καζεηέο ησλ δχν ελδηάκεζσλ
βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ. Οη ίδηεο απηέο θαηεγνξίεο παξνπζηάδνπλ, κε ηελ ίδηα ζεηξά,
ην ρακειφηεξν βαζκφ αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο θαηά ηε δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο,
ελψ δελ εκθαλίδνπλ δηαθνξέο σο πξνο ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηαο ζην κάζεκα.
Βιέπνπκε, επίζεο φηη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο εκθαλίδνληαη θαη ζηελ αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο, ην βαζκφ άγρνπο θαη ηελ εθηίκεζε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ
δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Οη καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε
βαζκνινγία εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο
ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο θαη ηνλ κηθξφηεξν βαζκφ άγρνπο, ελψ νη
καζεηέο κε βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13 ην κηθξφηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο θαη ηνλ κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο. Σέινο, φζν ρακειφηεξε βαζκνινγία
έρνπλ νη καζεηέο ηφζν πεξηζζφηεξν ζπκθσλνχλ κε ηελ εθηίκεζε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα
αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην κάζεκα απηφ.
΢ηνπο παξάγνληεο, ηέινο, πνπ αλαθέξνληαη ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ην βαζκφ αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηελ πξνζνρή
/πεξηέξγεηα πνπ πξνθαιεί ην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα, ην ελδηαθέξνλ ελαζρφιεζεο κε ην
κάζεκα ζε πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ, θαζψο θαη ηε ζπκβνιή ηεο
βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα δε ζεκεηψζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ καζεηψλ.
257
Δ) ΑΝΑΦΟΡΗΚΑ ΜΔ ΣΟΝ ΣΡΟΠΟ ΠΟΤ ΟΗ ΗΓΗΟΗ ΟΗ ΜΑΘΖΣΔ΢

ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΕΟΤΝ ΣΟΝ ΔΑΤΣΟ ΣΟΤ΢
ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα (p-ηηκέο) κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ απηνραξαθηεξηζκφ
ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
Πην αδηάθνξν κάζεκα Αδηάθνξνο Μέηξην Απμεκέλν

/-ε ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ
3.19 (0.54) 2.71 (1.06) 2.31 (0.89) 9.230*** .001
5.13 (2.20) 4.50 (2.01) 3.41 (2.06) 10.853*** .001
2.13 (1.63) 2.79 (1.38) 3.67 (1.58) 14.395*** .001
1.69 (1.01) 1.90 (0.76) 2.22 (0.91) 5.687** .004
2.00 (0.82) 2.36 (0.74) 2.96 (0.75) 25.185*** .001
1.63 (0.89) 1.76 (0.74) 1.91 (0.79) 1.575 .209
1.73 (1.16) 2.18 (0.99) 2.09 (0.92) 1.493 .227
1.50 (0.73) 1.63 (0.84) 1.72 (0.88) .607 .546
1.13 (0.34) 1.42 (0.67) 1.46 (0.66) 1.839 .161
ππνρξέσζε
2.94 (1.12) 2.48 (1.20) 2.06 (1.08) 6.633** .002
1.81 (1.05) 2.24 (0.93) 2.48 (0.98) 4.366* .014
3.00 (1.03) 3.01 (1.14) 2.73 (1.22) 1.734 .179
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
΋πσο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, έηζη θαη εδψ, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ, κε βάζε
ηελ θιίκαθα ελδηαθέξνληνο, ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: (α) καζεηέο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνλ
εαπηφ ηνπο αδηάθνξν (αξθεηά ή εληειψο), (β) καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ κέηξην
ελδηαθέξνλ θαη (γ) καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Σα
απνηειέζκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Μ3.10 έδεημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
ζεκεηψλνληαο φηη ν ηξφπνο πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο ραξαθηεξίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ απφ ηελ
άπνςε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληφο ηνπ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζπλδέεηαη κε
δηαθνξνπνηήζεηο ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
΢πγθεθξηκέλα, φπσο ήηαλ θαη αλακελφκελν, νη καζεηέο κε πςειφ ελδηαθέξνλ
258
παξνπζηάδνπλ ηηο ρακειφηεξεο ηηκέο ζην βαζκφ ηεο αδηαθνξίαο ζπγθξηηηθά κε ηηο
άιιεο δχν θαηεγνξίεο, θαζψο θαη ζην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη καζεηέο κε ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο
παξνπζίαζαλ ζπγθξηηηθά κε ηνπο καζεηέο κε κέηξην ή ρακειφ ελδηαθέξνλ, πςειφηεξεο
κέζεο ηηκέο ζηνλ παξάγνληα πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαζψο θαη ζηνλ παξάγνληα ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο ζεκεηψλνληαο φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ
παξνπζηάδνπλ πςειφηεξν ελδηαθέξνλ φρη κφλν ζην πην ελδηαθέξνλ, αιιά θαη ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, ζπγθξηηηθά κε ηνπο άιινπο, ελψ παξάιιεια δειψλνπλ φηη βηψλνπλ
ζεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα.
Δπίζεο, αλ θαη ε αίζζεζε δπλαηφηεηαο αληαπφθξηζεο ησλ καζεηψλ είλαη γεληθά
ρακειή, σζηφζν νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εθηηκνχλ φηη
θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο
ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ. Σν γεγνλφο απηφ δείρλεη φηη ππάξρεη κία
ζπζρέηηζε αίζζεζεο επάξθεηαο θαη δεινχκελνπ ελδηαθέξνληνο. Αλάινγα πξάγκαηα
δηαπηζηψλνπκε θαη κε ηνλ παξάγνληα πνπ αλαθέξεηαη ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο.
Μνινλφηη νη ηηκέο είλαη ζρεηηθά ρακειέο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ ζεσξνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο άιινπο φηη ε βαζκνινγία ηνπο
βνεζάεη λα αζρνιεζνχλ κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Σέινο, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ην ρακειφηεξν
άγρνο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο. Αθνινπζνχληαη απφ ηνπο καζεηέο
κε κέηξην ελδηαθέξνλ, ελψ νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αξθεηά ή εληειψο αδηάθνξνη
παξνπζηάδνπλ ην πςειφηεξν άγρνο. Ζ παξνπζία, βέβαηα, πςεινχ βαζκνχ άγρνπο ζε
καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη εγείξεη ππφλνηεο φηη ε δεινχκελε αδηαθνξία δελ είλαη
παξά ζρνιηθή αδπλακία. Με απηά φκσο ζα αζρνιεζνχκε ζηελ ελφηεηα πνπ αλαθέξεηαη
ζηελ αλάιπζε – εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ.
259
ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΜΔΣΑΞΤ ΣΟΤ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ ΚΑΗ ΣΟΤ ΠΗΟ

ΑΓΗΑΦΟΡΟΤ ΜΑΘΖΜΑΣΟ΢
Α) ΢ΣΟ ΢ΤΝΟΛΟ ΣΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο
Σύλνιν ηνπ δείγκαηνο Τν πην Τν πην

ελδηαθέξνλ αδηάθνξν
κάζεκα κάζεκα
M (SD) M (SD) t p
3.26 (0.66) 2.54 (0.98) 10.208*** .001
3.13 (1.71) 4.00 (2.12) -4.989*** .001
Αηζζήκαηα
5.98 (1.13) 3.17 (1.56) 24.410*** .001
4.17 (0.82) 2.05 (0.87) 28.515*** .001
3.33 (0.56) 2.64 (0.82) 12.472*** .001
3.24 (0.72) 1.83 (0.78) 22.883*** .001
3.30 (0.82) 2.11 (0.97) 14.968*** .001
2.96 (0.96) 1.67 (0.85) 15.419*** .001
3.11 (0.79) 1.42 (0.65) 26.273*** .001
ππνρξέσζε
2.08 (1.05) 2.30 (1.16) -2.558* .011
2.63 (0.92) 2.33 (0.97) 3.645*** .001
2.56 (1.13) 2.87 (1.18) -3.788*** .001
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
΢ηνλ Πίλαθα Μ3.11 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ κεηαμχ ηνπ

ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ
καζεκάησλ ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ σο πξνο φιεο ηηο
εμεηαδφκελεο κεηαβιεηέο. Ζ δηάθξηζε, θαηά ζπλέπεηα, απηή είλαη πνιππαξαγνληηθή. Σα
απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη καζεηέο βηψλνπλ ζεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα
260
παξαθνινπζψληαο ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ην νπνίν ηνπο δηεγείξεη εληνλφηεξα ηελ

πξνζνρή θαη πεξηέξγεηα, ελψ ηαπηφρξνλα αηζζάλνληαη ρακειφηεξν άγρνο. Οη καζεηέο
θαη καζήηξηεο παξάιιεια εθηηκνχλ φηη ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα απμάλεη ηηο
ηθαλφηεηέο ηνπο, πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ην πην αδηάθνξν, θαζψο θαη φηη νη γλψζεηο ηηο
νπνίεο απνθνκίδνπλ απφ απηφ είλαη ζεκαληηθά πην ρξήζηκεο, ηφζν απφ ηελ άπνςε κηαο
γεληθήο ρξεζηκφηεηαο φζν θαη απφ ηελ άπνςε ηεο ζπκβνιήο ηνπο ζηε κειινληηθή
άζθεζε ελφο επαγγέικαηνο. Αθφκε, νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ζεσξνχλ ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα πεξηζζφηεξν εχθνιν θαη ηαπηφρξνλα ηνπο εαπηνχο ηνπο πεξηζζφηεξν ηθαλνχο λα
αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζπγθξηηηθά κε ην πην αδηάθνξν. Σέινο, εκθαλίδνληαη
κε πνιχ κεγαιχηεξε δηάζεζε λα αζρνιεζνχλ κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα αλεμάξηεηα
απφ ηε ζρνιηθή ηνπο ππνρξέσζε, ελψ ζεσξνχλ φηη ε χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο ηνπο
βνεζάεη πεξηζζφηεξν ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ
ππήξρε πεξηζζφηεξν ζηελ πεξίπησζε ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο, ζπγθξηηηθά κε ην
πην ελδηαθέξνλ.
261
Β) ΚΑΣΑ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ΠΟΤ ΓΗΑΜΟΡΦΧΝΔΣΑΗ ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΟ

ΦΤΛΟ
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ
Αγόξηα Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
Βαζκόο ελδηαθέξνληνο /
αδηαθνξίαο 3.28 (0.69) 2.64 (1.03) 6.031*** .001
3.26 (1.61) 4.20 (2.09) -3.629*** .001
5.79 (1.30) 3.06 (1.64) 15.425*** .001
Πξνζνρή / Πεξηέξγεηα
3.99 (0.94) 1.97 (0.88) 17.842*** .001
αληαπόθξηζεο 3.34 (0.54) 2.65 (0.81) 8.537*** .001
3.24 (0.77) 1.81 (0.85) 15.509*** .001
3.34 (0.83) 1.93 (0.92) 13.031*** .001
ρξεζηκόηεηα 2.97 (1.01) 1.56 (0.80) 11.982*** .001
ππνρξέσζε 3.03 (0.81) 1.42 (0.71) 16.627*** .001
1.93 (0.97) 2.23 (1.17) -2.473* .015
2.56 (0.95) 2.29 (1.03) 2.034* .044
βαζκνινγία 2.62 (1.20) 3.00 (1.22) -3.035** .003
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001

262
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ θνξηηζηψλ
Κνξίηζηα Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
/ αδηαθνξίαο 3.25 (0.65) 2.43 (0.92) 8.569*** .001
3.03 (1.78) 3.82 (2.14) -3.179** .002
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 6.13 (0.94) 3.28 (1.48) 19.041*** .001
4.34 (0.65) 2.13 (0.85) 22.439*** .001
αληαπόθξηζεο 3.33 (0.57) 2.64 (0.83) 8.965*** .001
3.24 (0.69) 1.85 (0.72) 16.628*** .001
3.25 (0.81) 2.28 (0.99) 8.629*** .001
ρξεζηκόηεηα 2.96 (0.91) 1.76 (0.89) 10.036*** .001
ππνρξέσζε 3.20 (0.75) 1.42 (0.61) 20.835*** .001
2.20 (1.11) 2.35 (1.16) -1.143 .255
2.70 (0.89) 2.37 (0.93) 3.203** .002
βαζκνινγία 2.50 (1.07) 2.74 (1.13) -2.299* .023
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
΢ηνπο Πίλαθεο Μ3.12 θαη Μ3.13 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ

κεηαμχ ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο σο πξνο ηνπο παξάγνληεο ζηνπο
νπνίνπο δηαθνξνπνηνχληαη ηα δχν καζήκαηα, ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ
αληίζηνηρα. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ ζε φια ηα ραξαθηεξηζηηθά αμηνιφγεζεο ζεκεηψλνληαο φηη ν
ραξαθηεξηζκφο ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο ή αδηάθνξνπ είλαη κηα
πνιππαξαγνληηθή έλλνηα ηφζν ζην δείγκα ησλ αγνξηψλ, φζν θαη ζην δείγκα ησλ
θνξηηζηψλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ελψ φινη νη καζεηέο βηψλνπλ ζεηηθφηεξα
ζπλαηζζήκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, σζηφζν ε δηαθνξά
θαίλεηαη λα είλαη πην έληνλε ζηελ πεξίπησζε ησλ θνξηηζηψλ. Δπίζεο, ελψ ππήξμαλ
δηαθνξέο ζηνλ παξάγνληα ηεο πξνζνρήο θαη ηεο πεξηέξγεηαο, σζηφζν είλαη ζθφπηκν λα
263
ζεκεησζεί φηη απηή ε δηαθνξά ήηαλ πεξηζζφηεξν έληνλε ζην δείγκα ησλ θνξηηζηψλ
έλαληη ησλ αγνξηψλ. ΢ηα θνξίηζηα επίζεο είλαη εληνλφηεξε ε δηαθνξά ζην ελδηαθέξνλ
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα αθφκε θαη αλ απηφ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθφ. Αληίζεηα ζην
ραξαθηεξηζηηθφ «αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο» ε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ
δχν καζεκάησλ είλαη ίδηα θαη ζηα δχν θχια. Γηαθνξέο επίζεο εκθαλίζζεθαλ κεηαμχ ηνπ
ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο σο πξνο ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ
θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ καζεκάησλ. Χζηφζν, ε δηαθνξνπνίεζε απηή
ήηαλ πεξηζζφηεξν έληνλε ζηε πεξίπησζε ησλ καζεηψλ, έλαληη ησλ καζεηξηψλ, ζηνηρείν
ην νπνίν σο έλα βαζκφ δείρλεη φηη ν βαζκφο ηεο ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ θαη ε
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο κπνξεί λα απνηεινχλ ιφγνπο ραξαθηεξηζκνχ
ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο πεξηζζφηεξν γηα ηα αγφξηα παξά γηα ηα θνξίηζηα.
Βιέπνπκε, εμάιινπ, φηη ελψ ζηα θνξίηζηα ην άγρνο δε δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ δχν
καζεκάησλ, θαηά ηξφπν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ, ζηα αγφξηα απηφ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηα δπν καζήκαηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα κελ θνξίηζηα δε
δηαθνξνπνηνχληαη απφ πιεπξάο άγρνπο ζηα δπν καζήκαηα, ελψ αληίζεηα ην άγρνο ησλ
αγνξηψλ απμάλεη ζεκαληηθά ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Σέινο, ηα αγφξηα παξνπζηάδνπλ
εληνλφηεξε δηαθνξά ζηνλ παξάγνληα ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία, ελψ
ηα θνξίηζηα ζηνλ παξάγνληα πνπ αλαθέξεηαη ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ
ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα.
΢πκπεξαζκαηηθά, ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη κνινλφηη ηα ραξαθηεξηζηηθά
πνπ ζπλδένληαη κε ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ αθνξνχλ ηα παηδηά θαη ησλ
δχν θχισλ, ε δηαθνξνπνίεζε είλαη εληνλφηεξε ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπλαηζζήκαηνο,
ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηνπ ελδηαθέξνληνο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα αθφκε θαη
αλ απηφ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθφ θαη ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε
ην κάζεκα, ζην δείγκα ησλ θνξηηζηψλ, ελψ ε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ε
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο, ην άγρνο ην νπνίν βηψλνπλ θαη ε
πεπνίζεζε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία δηαθνξνπνηνχληαη
πεξηζζφηεξν έληνλα ζην δείγκα ησλ αγνξηψλ, θαηαδεηθλχνληαο φηη δηαθνξεηηθά ζηνηρεία
νδεγνχλ ζην ραξαθηεξηζκφ ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο ή σο αδηάθνξνπ ζηα δχν
θχια.
264
Γ) ΚΑΣΑ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ΠΟΤ ΓΗΑΜΟΡΦΧΝΔΣΑΗ ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
κεηαβιεηέο κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ
κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.
Τν πην Τν πην
Πηπρηνύρνη ΑΔΙ /ΤΔΙ ελδηαθέξνλ αδηάθνξν
M (SD) M (SD) t p
3.46 (0.61) 2.46 (0.99) 6.394*** .001
3.49 (1.66) 3.62 (2.06) -.354 .725
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 6.02 (1.10) 3.15 (1.35) 11.900*** .001
4.31 (0.64) 1.96 (0.78) 17.395*** .001
αληαπόθξηζεο 3.50 (0.54) 2.98 (0.74) 4.207*** .001
3.19 (0.70) 1.72 (0.66) 11.612*** .001
3.32 (0.80) 2.15 (0.89) 7.476*** .001
ρξεζηκόηεηα 3.04 (0.83) 1.72 (0.93) 6.625*** .001
ππνρξέσζε 3.17 (0.72) 1.39 (0.60) 13.541*** .001
1.72 (0.76) 1.96 (1.08) -1.406 .165
2.43 (0.86) 2.48 (0.99) -.327 .745
βαζκνινγία 2.30 (1.13) 2.69 (1.20) -1.994 .051
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001

265
Πίλαθαο Μ.3.15. Μέζεο ηηκέο (Μ), ηππηθέο απνθιίζεηο (SD) θαη δηαθνξέο (t-ηηκέο) ζηηο
κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ /Μεηαιπθεηαθψλ ζπνπδψλ
Απόθνηηνη Λπθείνπ Τν πην Τν πην

/Μεηαιπθεηαθώλ ελδηαθέξνλ αδηάθνξν
ζρνιώλ κάζεκα κάζεκα
M (SD) M (SD) t p
3.20 (0.60) 2.70 (0.91) 3.758*** .001
3.32 (1.84) 3.80 (2.11) -1.446 .153
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 6.03 (0.95) 3.04 (1.53) 13.757*** .001
4.26 (0.67) 1.96 (0.94) 17.167*** .001
αληαπόθξηζεο 3.24 (0.55) 2.67 (0.88) 5.079*** .001
3.30 (0.77) 1.93 (0.86) 10.503*** .001
3.30 (0.83) 2.12 (1.01) 7.742*** .001
ρξεζηκόηεηα 3.06 (0.98) 1.73 (0.88) 8.179*** .001
ππνρξέσζε 3.06 (0.74) 1.49 (0.74) 13.531*** .001
2.27 (1.10) 2.54 (1.22) -1.551 .125
2.80 (0.88) 2.17 (1.05) 3.826*** .001
βαζκνινγία 2.74 (1.07) 2.89 (1.14) -1.182 .241
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001

266
κε παηέξα εθπ/θνχ επηπέδνπ κέρξη γπκλάζην /ηερληθή ζρνιή
Μέρξη Γπκλάζην Τν πην Τν πην

/Τερληθέο ζρνιέο ελδηαθέξνλ αδηάθνξν
M (SD) M (SD) t p
3.22 (0.71) 2.44 (1.00) 7.815*** .001
2.84 (1.61) 4.25 (2.15) -5.493*** .001
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 5.93 (1.23) 3.25 (1.67) 16.140*** .001
4.09 (0.95) 2.14 (0.85) 17.317*** .001
αληαπόθξηζεο 3.31 (0.56) 2.48 (0.78) 11.835*** .001
3.23 (0.72) 1.79 (0.74) 17.344*** .001
3.28 (0.83) 2.09 (0.99) 10.139*** .001
ρξεζηκόηεηα 2.87 (1.00) 1.60 (0.81) 11.051*** .001
ππνρξέσζε 3.14 (0.83) 1.38 (0.61) 18.433*** .001
2.11 (1.09) 2.29 (1.14) -1.476 .142
2.64 (0.96) 2.34 (0.92) 2.606** .010
βαζκνινγία 2.56 (1.14) 2.93 (1.19) -3.028** .003
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
Σφζν ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα φζν θαη ζην πην αδηάθνξν νη καζεηέο ρσξίζηεθαλ ζε
ηξεηο θαηεγνξίεο κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα: (α) καζεηέο κε παηέξα
πηπρηνχρν Α.Δ.Η. /Σ.Δ.Η., (β) καζεηέο κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ ή κεηαιπθεηαθήο
ζρνιήο θαη (γ) καζεηέο κε παηέξα ην πνιχ απφθνηην γπκλαζίνπ ή ηερληθήο ζρνιήο. ΢ηνπο
Πίλαθεο Μ3.14, Μ3.15 θαη Μ3.16 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθξίζεσλ
κεηαμχ ηνπ πην ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο σο πξνο ηα
267
ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεκάησλ ζε θαζεκηά απφ ηηο ηξεηο παξαπάλσ καζεηηθέο

θαηεγνξίεο.
Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ
δχν καζεκάησλ ζε φινπο ηνπο εμεηαδφκελνπο παξάγνληεο ζεκεηψλνληαο φηη ν
ραξαθηεξηζκφο ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο ή αδηάθνξνπ είλαη πνιππαξαγνληηθφο
ζε φινπο ηνπο καζεηέο, αλεμάξηεηα απφ ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα. Χζηφζν
ζεκεηψλνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ, σο πξνο ηνπο
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη εληνλφηεξα κε ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ. Έηζη,
ελψ ν βαζκφο δπζθνιίαο δε δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ
αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην δείγκα ησλ καζεηψλ κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. ή
απφθνηην Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο, ην ζπγθεθξηκέλν ραξαθηεξηζηηθφ δηαθέξεη
έληνλα ζηνπο καζεηέο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο έρεη ην πνιχ ηηο βαζηθέο γλψζεηο
(απφθνηηνο γπκλαζίνπ /ηερληθήο ζρνιήο), δείρλνληαο έηζη φηη κφλν ζηνπο καζεηέο απηνχο
ν παξάγνληαο δπζθνιία ζπλδέεηαη ζεκαληηθά κε ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ καζήκαηνο.
Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη, ελψ γηα ηηο δχν πξψηεο θαηεγνξίεο ζεκαληηθφηεξε
εκθαλίδεηαη ε δηέγεξζε ηεο πξνζνρήο θαη πεξηέξγεηαο, σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο
ησλ δχν καζεκάησλ, ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ παηέξα κε ηηο βαζηθέο ην
πνιχ γλψζεηο, ζεκαληηθφηεξνο αλαδεηθλχεηαη ν παξάγνληαο ελδηαθέξνλ ελαζρφιεζεο κε
ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ.
Ο ηειεπηαίνο απηφο παξάγνληαο δείρλεη λα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν θαη ζηνπο καζεηέο κε
παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ, αθνχ είλαη ν ζεκαληηθφηεξνο κεηά ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα.
Αληίζεηα ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ ζηε ζέζε ηνπ
παξάγνληα απηνχ ζπλαληάκε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο.
Σαπηφρξνλα, ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ βιέπνπκε φηη
απμεκέλε ζεκαζία σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ζπγθξηηηθά κε
ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο, έρεη ν παξάγνληαο πνπ αθνξά ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο,
ελψ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε δελ παξαηεξνχκε ζηελ θαηεγνξία απηή, φζνλ
αθνξά ην βαζκφ δπζθνιίαο, ην βαζκφ άγρνπο, θαζψο θαη ην αλ ζα ήηαλ θαιχηεξα ρσξίο
βαζκνινγία ζηα καζήκαηα απηά.
Γηαπηζηψλνπκε, εμάιινπ, φηη ζηα παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ δελ
παξνπζηάδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ ζην
βαζκφ δπζθνιίαο, ζην βαζκφ άγρνπο θαη ζηνπο δχν παξάγνληεο πνπ αλαθέξνληαη ζηε
βαζκνινγία.
Γηαπηζηψλνπκε, ηέινο, φηη νη καζεηέο κε παηέξα πνπ έρεη ην πνιχ ηε βαζηθή
εθπαίδεπζε, αλ θαη ν βαζκφο άγρνπο δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο
κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ, ε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο βαξαίλεη
πεξηζζφηεξν ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, ελψ ηαπηφρξνλα νη καζεηέο απηνί
εκθαλίδνπλ ζεκαληηθή αχμεζε ζην βαζκφ πνπ εθηηκνχλ φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ
ππήξρε βαζκνινγία.
268
Γ) ΚΑΣΑ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ΠΟΤ ΓΗΑΜΟΡΦΧΝΔΣΑΗ ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΟ

ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο
Διεύζεξνη επαγγεικαηίεο Τν πην

Τν πην αδηάθνξν
ελδηαθέξνλ
κάζεκα
κάζεκα
M (SD)
M (SD) t p
Βαζκόο ελδηαθέξνληνο 3.47 (0.70) 2.32 (1.06) 4.158*** .001
Βαζκόο δπζθνιίαο 4.00 (1.45) 3.47 (1.84) .909 .376
Αηζζήκαηα επραξίζηεζεο 6.05 (1.18) 3.37 (1.30) 6.105*** .001
Πξνζνρή /Πεξηέξγεηα 4.42 (0.61) 2.21 (0.79) 9.869*** .001
3.32 (0.58) 3.16 (0.60) .825 .420
Αύμεζε ηθαλνηήησλ 3.42 (0.61) 1.74 (0.56) 7.761*** .001
Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ 3.44 (0.78) 2.17 (0.62) 5.326*** .001
3.28 (0.83) 1.50 (0.79) 6.206*** .001
3.21 (0.63) 1.53 (0.61) 6.946*** .001
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο 1.58 (0.69) 1.58 (0.77) .000 .999
Βνεζάεη ε βαζκνινγία 2.74 (0.93) 2.68 (0.89) .175 .863
2.16 (1.12) 2.53 (1.22) -1.197 .247
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
269
κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν
Γεκόζηνη ππάιιεινη Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.34 (0.60) 2.25 (0.84) 6.022*** .001
3.44 (1.72) 3.44 (1.90) .000 1.00
Αηζζήκαηα
5.88 (1.07) 3.13 (1.43) 8.749*** .001
4.16 (0.81) 1.94 (0.72) 11.416*** .001
3.50 (0.51) 3.00 (0.84) 3.521*** .001
3.03 (0.70) 1.81 (0.74) 8.285*** .001
3.47 (0.84) 2.13 (1.04) 5.323*** .001
3.09 (0.78) 1.84 (0.95) 4.516*** .001
3.13 (0.75) 1.47 (0.80) 8.330*** .001
ππνρξέσζε
1.97 (0.97) 2.22 (1.13) -1.161 .255
2.53 (0.80) 2.16 (1.02) 1.585 .123
2.44 (1.11) 2.69 (1.26) -.984 .333
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
270
κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν
Ιδησηηθνί ππάιιεινη Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.30 (0.57) 2.73 (0.93) 3.313** .002
3.30 (1.84) 4.43 (1.99) -2.492* .017
6.03 (0.87) 3.05 (1.58) 9.706*** .001
4.35 (0.63) 2.00 (0.82) 13.843*** .001
3.38 (0.59) 2.54 (0.69) 6.372*** .001
3.46 (0.61) 1.70 (0.70) 11.945*** .001
3.32 (0.75) 1.92 (0.83) 6.921*** .001
2.97 (0.99) 1.51 (0.87) 6.498*** .001
3.24 (0.68) 1.35 (0.63) 12.289*** .001
ππνρξέσζε
2.46 (0.93) 2.35 (1.14) .539 .593
2.73 (0.93) 2.05 (0.91) 3.416** .002
2.70 (1.18) 2.95 (1.18) -1.086 .285
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
271
κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία
Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.21 (0.77) 2.73 (0.95) 3.178** .002
3.02 (1.84) 3.97 (2.30) -2.385* .020
5.87 (1.41) 2.89 (1.49) 13.288*** .001
4.11 (0.99) 1.87 (0.79) 15.896*** .001
3.29 (0.61) 2.63 (0.85) 5.623*** .001
3.24 (0.82) 1.90 (0.84) 9.960*** .001
3.22 (0.77) 2.21 (0.95) 7.332*** .001
2.98 (0.96) 1.75 (0.95) 6.909*** .001
3.17 (0.73) 1.37 (0.55) 15.726*** .001
ππνρξέσζε
2.11 (1.15) 2.29 (1.18) -.876 .384
2.73 (0.92) 2.38 (0.91) 2.179* .033
2.56 (1.10) 2.84 (1.10) -2.252* .028
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
272
κε παηέξα ηερλίηε
Τερλίηεο Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.16 (0.65) 2.32 (0.96) 5.937*** .001
3.15 (1.54) 3.93 (2.11) -2.239* .029
Αηζζήκαηα
6.04 (0.77) 3.49 (1.56) 11.417*** .001
4.14 (0.67) 2.23 (0.91) 10.273*** .001
3.25 (0.51) 2.48 (0.85) 6.426*** .001
3.18 (0.69) 1.88 (0.79) 11.185*** .001
3.25 (0.86) 2.05 (1.07) 6.967*** .001
2.73 (1.04) 1.57 (0.74) 7.047*** .001
3.04 (0.83) 1.39 (0.59) 11.884*** .001
ππνρξέσζε
2.13 (1.03) 2.25 (1.16) -.723 .473
2.57 (0.97) 2.34 (1.08) 1.288 .203
2.50 (1.08) 2.82 (1.25) -1.669 .101
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
273
κε παηέξα εξγάηε
Δξγάηεο Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.27 (0.53) 2.54 (1.03) 3.144** .004
2.15 (1.16) 4.69 (2.02) -5.385*** .001
6.00 (1.36) 3.35 (1.60) 7.217*** .001
4.08 (1.06) 2.31 (1.09) 7.454*** .001
3.42 (0.58) 2.27 (0.60) 8.041*** .001
3.23 (0.71) 1.92 (0.85) 6.872*** .001
3.12 (0.97) 2.60 (1.00) 1.834 .079
2.96 (0.96) 1.92 (0.80) 4.612*** .001
3.12 (0.86) 1.58 (0.76) 7.352*** .001
ππνρξέσζε
1.76 (1.09) 2.84 (1.07) -3.995*** .001
2.58 (0.99) 2.35 (0.98) .782 .442
2.62 (1.27) 3.19 (1.13) -1.959 .061
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
Οη πίλαθεο Μ3.17, Μ3.18, Μ3.19, Μ3.20, Μ3.21 θαη Μ3.22 παξνπζηάδνπλ ηηο δηαθνξέο
πνπ νη εμεηαδφκελνη παξάγνληεο εκθαλίδνπλ ζε θάζε καζεηηθή θαηεγνξία πνπ
δηαθξίλεηαη κε βάζε ηνπ επάγγεικα ηνπ παηέξα. Δπηηξέπνπλ θαηά ζπλέπεηα ηελ εθηίκεζε
ηεο αμίαο θάζε παξάγνληα ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο, σο ζηνηρείνπ πνπ ζπλδέεηαη κε
ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ ζε θάζε θαηεγνξία. Οη πίλαθεο απηνί δείρλνπλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζε φιεο ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο κε
ζεκαληηθέο φκσο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο.
΢πγθεθξηκέλα, θαη ζηηο έμη καζεηηθέο θαηεγνξίεο, πνπ δηαθξίλακε κε βάζε ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα, εκθαλίζζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπ
ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο, ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο πνπ πξνθαιεί ην κάζεκα, ηελ αχμεζε ησλ
274
ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ ηνπ καζήκαηνο θαη ηελ επαγγεικαηηθή

ρξεζηκφηεηα ησλ πξνζθεξφκελσλ γλψζεσλ.
Αληίζεηα, δε δηαθνξνπνηνχληαη θαηά ηξφπν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ, ν παξάγνληαο
άγρνο, κε ηελ εμαίξεζε ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε, ν παξάγνληαο ζα ήηαλ
θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία, κε ηελ εμαίξεζε ησλ καζεηψλ κε παηέξα
κηθξνεπηρεηξεκαηία θαη ν παξάγνληαο πνπ αλαθέξεηαη ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο,
κε ηελ εμαίξεζε ησλ παηδηψλ ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ θαη ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ.
Παξαηεξνχκε, ηέινο, φηη ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ησλ δεκνζίσλ
ππαιιήισλ δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ζην βαζκφ
δπζθνιίαο ησλ δχν καζεκάησλ, ηα δε παηδηά ησλ εξγαηψλ ζηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ησλ
γλψζεσλ.
Σαπηφρξνλα, βιέπνπκε φηη ε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο είλαη ν ζεκαληηθφηεξνο
παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ζηηο θαηεγνξίεο ησλ καζεηψλ κε
παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία, δεκφζην ππάιιειν, ηδησηηθφ ππάιιειν θαη
κηθξνεπηρεηξεκαηία. Αληίζεηα ζηα παηδηά κε παηέξα ηερλίηε ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο
εκθαλίδεηαη λα είλαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε
πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ, ελψ ζηα παηδηά κε παηέξα εξγάηε ε αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο.
275
Δ) ΚΑΣΑ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ΠΟΤ ΓΗΑΜΟΡΦΧΝΔΣΑΗ ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΗ΢

ΓΔΝΗΚΔ΢ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΔ΢ ΔΠΗΓΟ΢ΔΗ΢ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ
κε βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε
Μεηεμεηαζηένη / Τν πην Τν πην

Δπαλαιακβάλνπλ ηελ ελδηαθέξνλ αδηάθνξν
ηάμε κάζεκα κάζεκα
M (SD) M (SD) t p
3.19 (0.63) 2.62 (1.19) 3.161** .003
2.66 (1.58) 3.90 (2.26) -2.750** .009
Αηζζήκαηα
5.88 (1.40) 3.24 (1.89) 8.573*** .001
3.76 (1.01) 2.19 (1.13) 6.940*** .001
3.12 (0.55) 2.31 (0.78) 5.895*** .001
3.17 (0.70) 1.71 (0.84) 9.482*** .001
3.29 (0.84) 2.02 (1.18) 5.578*** .001
2.86 (1.05) 1.62 (0.80) 7.445*** .001
3.02 (0.92) 1.50 (0.74) 7.875*** .001
ππνρξέσζε
2.45 (1.11) 2.64 (1.19) -.797 .430
2.71 (0.97) 2.38 (1.01) 1.553 .128
2.79 (1.20) 3.17 (1.10) -2.386* .022
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
276
κε βαζκνινγία απφ 10 έσο 13
Βαζκνινγία 10-13 Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.09 (0.73) 2.76 (1.05) 1.724 .092
3.47 (1.47) 4.80 (2.15) -3.306** .002
Αηζζήκαηα
5.62 (1.25) 2.96 (1.71) 8.654*** .001
3.96 (0.82) 2.00 (0.85) 11.435*** .001
3.20 (0.63) 2.27 (0.81) 7.252*** .001
3.16 (0.82) 1.96 (0.90) 7.321*** .001
3.27 (0.87) 2.16 (0.96) 6.131*** .001
2.93 (1.01) 1.69 (0.76) 6.031*** .001
2.93 (0.86) 1.36 (0.71) 9.833*** .001
ππνρξέσζε
2.39 (1.22) 2.84 (1.16) -2.146* .038
2.67 (1.02) 2.22 (1.04) 2.379* .022
2.89 (1.15) 2.98 (1.12) -.404 .688
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
277
κε βαζκνινγία απφ 14 έσο 17

M (SD) M (SD) t p
3.29 (0.69) 2.50 (0.92) 7.970*** .001
3.01 (1.74) 4.16 (1.92) -4.435*** .001
6.04 (1.03 3.00 (1.33) 18.695*** .001
4.25 (0.74) 1.99 (0.72) 22.111*** .001
3.35 (0.52) 2.66 (0.71) 8.063*** .001
3.21 (0.72) 1.84 (0.75) 14.475*** .001
3.29 (0.78) 2.12 (0.94) 9.746*** .001
2.93 (0.92) 1.69 (0.93) 8.835*** .001
3.21 (0.72) 1.43 (0.62) 19.650*** .001
ππνρξέσζε
1.86 (0.96) 2.19 (1.10) -2.504* .014
2.75 (0.86) 2.34 (0.90) 3.129** .002
2.39 (1.10) 2.92 (1.16) -4.397*** .001
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
278
κε βαζκνινγία απφ 18 θαη πάλσ

M (SD) M (SD) t p
3.39 (0.56) 2.39 (0.84) 7.175*** .001
3.44 (1.86) 3.07 (2.05) .955 .344
6.25 (0.89) 3.62 (1.53) 11.404*** .001
4.53 (0.60) 2.09 (0.93) 17.217*** .001
3.56 (0.50) 3.12 (0.80) 3.916*** .001
3.40 (0.65) 1.77 (0.68) 14.350*** .001
3.32 (0.86) 2.13 (0.88) 7.675*** .001
3.11 (0.93) 1.64 (0.84) 8.870*** .001
3.16 (0.73) 1.40 (0.62) 13.939*** .001
ππνρξέσζε
1.93 (0.88) 1.82 (1.05) .629 .532
2.35 (0.89) 2.35 (1.03) .000 1.00
2.44 (1.07) 2.46 (1.24) -.100 .921
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζζνχλ νη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ

ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο κε βάζε ηε δηαθνξεηηθή ηνπο βαζκνινγία
νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ κε βάζε ηε βαζκνινγίαο ηνπο ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: (α)
βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε, (β) βαζκνινγία απφ 10 έσο 13, (γ) βαζκνινγία απφ 14
έσο 17 θαη (δ) βαζκνινγία πάλσ απφ 18.
Σα απνηειέζκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνπο Πίλαθεο Μ3.23, Μ3.24, Μ3.25 θαη
Μ3.26 έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά κεηαμχ
ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζηηο ηέζζεξηο νκάδεο ησλ καζεηψλ κε
δηαθνξεηηθή βαζκνινγία.
Σα απνηειέζκαηα θαηαξρήλ έδεημαλ φηη νη καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία δελ
παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ ζηνπο παξάγνληεο πνπ
αλαθέξνληαη ζην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, ζην βαζκφ άγρνπο θαζψο θαη ζ‟
279
εθείλνπο πνπ αθνξνχλ ζηε βαζκνινγία. Οη καζεηέο, επίζεο, ηνπ ρακειφηεξνπ

βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ (φζνη παξαπέκθζεθαλ ή επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε) δελ
παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην βαζκφ άγρνπο θαη ζηε ζπκβνιή ηεο
βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα. Οη καζεηέο, ηέινο, κε βαζκνινγία
επηπέδνπ 10-13 δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ζην βαζκφ πνπ δειψλνπλ
φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία. ΢ε φιεο απηέο ηηο πεξηπηψζεηο βέβαηα
νη παξάγνληεο πνπ αλαθέξνπκε ζε θάζε θαηεγνξία δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο
δηαθνξνπνηήζεηο, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη απηνί έρνπλ ρακειή αμία σο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην ελδηαθέξνλ ή ηε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ ηεο θαηεγνξίαο.
Παξαηεξνχκε, εμάιινπ, φηη σο ζεκαληηθφηεξνο δηαθνξνπνηεηηθφο παξάγνληαο ησλ δχν
καζεκάησλ εκθαλίδεηαη ζηηο δχν πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο ε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη ζηηο δχν ρακειφηεξεο. Σα παηδηά κάιηζηα
κε βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13 αλαδεηθλχνπλ σο ζεκαληηθφηεξν ην ελδηαθέξνλ
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ, ελψ
φζα έρνπλ ηηο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ηελ αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ.
Αλαθνξηθά κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ
γλψζεσλ θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ καζεκάησλ έδεημαλ ηελ χπαξμε
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζε φινπο ηνπο παξαπάλσ παξάγνληεο κεηαμχ ηνπ αδηάθνξνπ θαη
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο. Σέινο, νη δηαθνξνπνηήζεηο ζην βαζκφ άγρνπο πνπ
ζεκεηψλνληαη ζηηο δχν ελδηάκεζεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο, κνινλφηη ππάξρνπλ δελ
είλαη ηδηαίηεξα έληνλεο.
280
΢Σ) ΚΑΣΑ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ΠΟΤ ΓΗΑΜΟΡΦΧΝΔΣΑΗ ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΟΝ

ΣΡΟΠΟ ΠΟΤ Ο ΜΑΘΖΣΖ΢ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΕΔΗ ΣΟΝ ΔΑΤΣΟ ΣΟΤ
κε ρακειφ ελδηαθέξνλ
Αδηάθνξνο /-ε Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
2.88 (1.03) 3.19 (0.54) -1.159 .264
3.20 (1.42) 5.13 (2.20) -2.527* .024
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 5.44 (1.32) 2.13 (1.63) 6.892*** .001
3.50 (1.21) 1.69 (1.01) 4.212*** .001
αληαπόθξηζεο 3.19 (0.75) 2.00 (0.82) 4.538*** .001
2.88 (0.89) 1.63 (0.89) 4.443*** .001
2.93 (0.96) 1.73 (1.16) 3.154** .007
ρξεζηκόηεηα 3.00 (0.97) 1.50 (0.73) 4.243*** .001
ππνρξέσζε 2.88 (1.09) 1.13 (0.34) 5.916*** .001
1.94 (1.12) 2.94 (1.12) -3.303** .005
2.38 (1.03) 1.81 (1.05) 1.952 .070
βαζκνινγία 2.75 (1.18) 3.00 (1.03) -1.732 .104
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
281
κε κέηξην ελδηαθέξνλ
Μέηξην ελδηαθέξνλ Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.25 (0.67) 2.71 (1.06) 4.910*** .001
2.98 (1.62) 4.50 (2.01) -6.078*** .001
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 5.82 (1.26) 2.79 (1.38) 18.452*** .001
4.07 (0.88) 1.90 (0.76) 21.386*** .001
αληαπόθξηζεο 3.21 (0.55) 2.36 (0.74) 11.425*** .001
3.14 (0.71) 1.76 (0.74) 15.273*** .001
3.28 (0.87) 2.18 (0.99) 8.761*** .001
ρξεζηκόηεηα 2.83 (1.01) 1.63 (0.84) 9.414*** .001
ππνρξέσζε 3.04 (0.78) 1.42 (0.67) 15.744*** .001
2.03 (1.06) 2.48 (1.20) -3.425*** .001
2.68 (0.97) 2.24 (0.93) 3.592*** .001
βαζκνινγία 2.70 (1.21) 3.01 (1.14) -2.295* .024
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001

282
κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ
Απμεκέλν ελδηαθέξνλ Τν πην Τν πην

M (SD) M (SD) t p
3.32 (0.59) 2.31 (0.89) 11.359*** .001
3.25 (1.81) 3.43 (2.05) -.703 .483
Αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο 6.19 (0.93) 3.64 (1.56) 15.236*** .001
4.35 (0.64) 2.22 (0.91) 19.827*** .001
αληαπόθξηζεο 3.45 (0.52) 2.96 (0.75) 6.184*** .001
3.37 (0.69) 1.91 (0.79) 16.532*** .001
3.35 (0.74) 2.09 (0.92) 11.994*** .001
ρξεζηκόηεηα 3.07 (0.91) 1.72 (0.88) 11.451*** .001
ππνρξέσζε 3.20 (0.75) 1.46 (0.66) 20.536*** .001
2.13 (1.03) 2.06 (1.08) .596 .552
2.63 (0.85) 2.48 (0.98) 1.247 .215
βαζκνινγία 2.43 (1.05) 2.73 (1.22) -2.825** .005
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
Με ζθνπφ ηελ εμέηαζε ησλ δηαθνξψλ, κε βάζε ην γεληθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο

ηνπ καζεηή, κεηαμχ ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο, νη καζεηέο
δηαρσξίζηεθαλ κε βάζε ηελ θιίκαθα ελδηαθέξνληνο, ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: (α) κε ρακειφ
ελδηαθέξνλ, (β) κε κέηξην ελδηαθέξνλ θαη (γ) κε κεγάιν ελδηαθέξνλ.
Σα απνηειέζκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνπο Πίλαθα Μ3.27, Μ3.28 θαη Μ3.29
έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά κεηαμχ ηνπ
ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζεκεηψλνληαο φηη ν ηξφπνο πνπ ν καζεηήο
ραξαθηεξίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζπλδέεηαη κε δηαθνξνπνηήζεηο ζηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο ή αδηάθνξνπ.
283
Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ν ππνθεηκεληθά εθηηκψκελνο βαζκφο ηεο δπζθνιίαο δελ

δηαθνξνπνηείηαη κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ ζηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ. ΢ηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο είλαη θαη νη δηαθνξέο πνπ ε καζεηηθή απηή
θαηεγνξία εκθαλίδεη ζην βαζκφ άγρνπο θαζψο θαη ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ
ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα. ΢ηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο είλαη, ηέινο, θαη νη δηαθνξέο πνπ
παξνπζηάδνπλ νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη σο πξνο ηνπο δχν παξάγνληεο πνπ
αλαθέξνληαη ζηε βαζκνινγία.
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ
αδηάθνξνη, σο ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ
εκθαλίδεηαη εθείλνο πνπ αθνξά ζηελ επραξίζηεζε πνπ αηζζάλεηαη ν καζεηήο θαηά ηε
δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο. Αληίζεηα ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε κέηξην ελδηαθέξνλ
ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο αλαδεηθλχεηαη ε πξνζνρή /πεξηέξγεηα, ελψ ζηελ θαηεγνξία
ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ ν παξάγνληαο πνπ αλαθέξεηαη ζην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα
ήηαλ ππνρξεσηηθφ.
284

΢Τ΢ΥΔΣΗ΢ΔΗ΢ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΜΔΣΑΒΛΖΣΧΝ ΠΟΤ ΢ΥΔΣΗΕΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΜΑΘΖΜΑ
Πίλαθαο Μ4.1.1. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο
Πίλαθαο Μ4.1.1
΢χλνιν ηνπ δείγκαηνο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

/Πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
1. Βαζκφο 1.00 -.27*** .42*** .42*** .29*** .28*** .14* .21*** .49*** -.23*** .05 -.18**
2. Βαζκφο 1.00 -.25*** -.07 -.19*** .11 .13* .09 -.18** .19** .00 .07
δπζθνιίαο
3. Αηζζήκαηα 1.00 .64*** .13* .17** .09 .10 .40*** -.19** .04 -.14*
4. Πξνζνρή/ 1.00 .13* .29* .13* .10 .40*** -.14* .04 -.14*
πεξηέξγεηα
5. Γπλαηφηεηεο 1.00 .12 .10 .16** .23*** -.32*** .10 -.23**
αληαπφθξηζεο
6. Αίζζεζε αχμεζεο 1.00 .41*** .31*** .33*** -.03 .15* -.08
ηθαλνηήησλ
7. Υξεζηκφηεηα γηα 1.00 .51*** .22*** .11 .19** -.05
αλάγθεο ηεο δσήο
8. Δπαγγεικαηηθή 1.00 .30*** -.02 .08 -.08
ρξεζηκφηεηα
9. Δλδηαθέξνλ ρσξίο 1.00 -.20** .07 -.24***
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο 1.00 .12 .28***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε 1.00 -.14*
βαζκνινγία;
12. Καιχηεξα ρσξίο 1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
285
΢ηνλ Πίλαθα Μ4.1.1 παξνπζηάδνληαη νη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ

ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο νη νπνίεο ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθψο
ζεκαληηθά ζπζρεηίζεσλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο σο
έλα βαζκφ κπνξεί λα ζπληειέζεη ψζηε ν καζεηήο λα ραξαθηεξίζεη έλα κάζεκα σο
ιηγφηεξν ελδηαθέξνλ. Δπίζεο, φζν πην ελδηαθέξνλ είλαη ην κάζεκα ηφζν ρακειφηεξν
είλαη ην άγρνο ην νπνίν βηψλεη ν καζεηήο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. Δμάιινπ,
εκθαλίδεηαη ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο γηα έλα κάζεκα θαη
ησλ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ βηψλεη ν καζεηήο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο.
Θεηηθή, επίζεο, ζπζρέηηζε εκθαλίδεηαη θαη αλάκεζα ζην βαζκφ ελδηαθέξνληνο ηα
ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
πεξηέξγεηαο απφ ηε κηα θαη ην βαζκφ πνπ ν καζεηήο αηζζάλεηαη ηθαλφο λα
αληεπεμέιζεη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο.
Δπίζεο, ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη ν βαζκφο ηνπ ελδηαθέξνληνο ζρεηίδεηαη κε ηε
γεληθφηεξε ρξεζηκφηεηα πνπ αηζζάλεηαη ν καζεηήο φηη έρεη ε γλψζε πνπ παίξλεη απφ
ην κάζεκα, θπξίσο φκσο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα πνπ κπνξεί λα έρεη.
Ζ έληνλε, εμάιινπ, ζεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε κεηαβιεηή
«ελδηαθέξνλ ρσξίο ππνρξέσζε» παξαπέκπεη επζέσο ζηελ αλάγθε λα κελ αηζζάλεηαη
ν καζεηήο φηη ε ζπκκεηνρή ηνπ ζην κάζεκα είλαη ππνρξεσηηθή ή /θαη
«θαηαλαγθαζηηθή», αιιά φηη ζπληζηά απνηέιεζκα «πξνζσπηθήο επηινγήο»,
αλαγλψξηζεο ηεο ζεκαζίαο ηνπ καζήκαηνο θαη δηέγεξζεο πξαγκαηηθνχ ελδηαθέξνληνο
πξνο ην κάζεκα.
Σέινο, ν παξάγνληαο ηνπ άγρνπο παξνπζίαζε αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο ηφζν κε ην
βαζκφ ελδηαθέξνληνο φζν θαη κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο θαη ην αίζζεκα δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο.
΢πκπεξαζκαηηθά, ηα απνηειέζκαηα ππνζηεξίδνπλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο δείρλνληαο φηη ν ραξαθηεξηζκφο ελφο καζήκαηνο σο
ελδηαθέξνληνο απνηειεί κηα πνιπδηάζηαηε θαη πνιππαξαγνληηθή έλλνηα θαη
θαηάζηαζε, ηφζν γηα ην καζεηή φζν θαη γηα ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
286
Πίλαθαο Μ4.1.2. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ
Αγφξηα 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.16 .34*** .49*** .36*** .42*** .17 .28** .50*** -.31*** .01 -.09
2. Βαζκφο
1.00 .00 .08 -.22* .05 .17 .02 -.16 .28** .16 -.00
δπζθνιίαο
3. Αηζζήκαηα
1.00 .69*** .09 .19* .06 .08 .36*** -.30*** -.06 -.06
4. Πξνζνρή/
1.00 .21* .31*** .19* .13 .41*** -.27** .02 -.18
5. Γπλαηφηεηεο
1.00 .20* .12 .22* .28** -.34*** .14 -.25**
6. Αίζζεζε αχμεζεο
1.00 .49*** .30*** .44*** -.18* .10 -.02
7. Υξεζηκφηεηα γηα
1.00 .52*** .22* -.01 .23* -.08
8. Δπαγγεικαηηθή
1.00 .38*** -.10 .08 -.09
9. Δλδηαθέξνλ ρσξίο
1.00 -.34*** .01 -.24**
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .03 .30***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε
1.00 -.13
12. Καιχηεξα ρσξίο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
287
Πίλαθαο Μ4.1.3. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ θνξηηζηψλ
Κνξίηζηα 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.38*** .54*** .38*** .23** .14 .10 .13 .50*** -.16 .10 -.28***
2. Βαζκφο
1.00 -.51*** -.22** -.18* .16 .08 .13 -.21* .15 -.13 .13
δπζθνιίαο
1.00 .53*** .19* .15 .15 .13 .47*** -.13 .15 -.26**
4. Πξνζνρή/
1.00 .05 .27** .09 .06 .38*** -.09 .02 -.07
1.00 .05 .09 .10 .19* -.31*** .06 -.21*
1.00 .34*** .32*** .22* .09 .21* -.18*
1.00 .51*** .24** .22** .17 -.02
1.00 .19* .05 .08 -.06
1.00 -.11 .11 -.21*
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .18* .30***
άγρνπο
1.00 -.15
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
288
΢ηνπο Πίλαθεο Μ4.1.2 θαη Μ4.1.3 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ

ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην δείγκα
ησλ αγνξηψλ (Πίλαθαο Μ4.1.2) θαη ησλ θνξηηζηψλ (Πίλαθαο Μ4.1.3). Σα
απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ ηφζν ζην
δείγκα ησλ αγνξηψλ φζν θαη ζην δείγκα ησλ θνξηηζηψλ, σζηφζν παξνπζηάζζεθαλ
επηκέξνπο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ησλ ζπζρεηίζεσλ ζηα δχν δείγκαηα.
Δλψ ινηπφλ ζηα θνξίηζηα ν κεγαιχηεξνο βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο ζπλδέεηαη κε ζεκαληηθή κείσζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο γηα ην
κάζεκα, ζηα αγφξηα απηφ ζπκβαίλεη ζε ζεκαληηθά κηθξφηεξν βαζκφ.
Δπίζεο ελψ ζηα αγφξηα ηα επράξηζηα αηζζήκαηα θαηά ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ
καζήκαηνο δε δείρλνπλ λα ζπλδένληαη κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, ζηελ
πεξίπησζε ησλ θνξηηζηψλ ζεκεηψλεηαη πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε. Σα θνξίηζηα
παξνπζηάδνπλ πςειφηεξε ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο. Αληίζεηα ηα αγφξηα
εκθαλίδνπλ πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο, ην αίζζεκα επάξθεηαο (αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο), ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο κέζσ ηνπ
καζήκαηνο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ ρξεζηκφηεηα.
289
Πίλαθαο Μ4.1.4. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε
παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.
Πηπρηνχρνη ΑΔΗ-ΣΔΗ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,11 ,65*** ,54*** -,03 ,24 ,05 ,35* ,38** -,13 -,10 -,15
2. Βαζκφο
1.00 -,24 ,17 -,04 ,30* ,41** ,33* -,08 ,18 ,04 -,05
δπζθνιίαο
1.00 ,56*** ,02 ,14 ,09 ,28* ,50*** -,31* -,15 -,07
4. Πξνζνρή/
1.00 -,08 ,41** ,15 ,12 ,62*** ,03 -,15 -,13
1.00 -,05 ,06 ,09 -,17 -,30* -,10 -,12
1.00 ,38** ,15 ,20 ,03 -,04 -,02
1.00 ,50*** -,02 ,05 -,01 -,20
1.00 ,02 -,26 -,02 -,22
1.00 ,12 -,15 ,03
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 -,02 ,03
άγρνπο
1.00 -,35**
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
290
παηέξα απφθνηην Λπθείνπ / κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο
Απφθνηηνη Λπθείνπ- 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Μεηαιπθεηαθ. ζρνιψλ
1. Βαζκφο
1.00 -,35** ,50*** ,62*** ,42*** ,43*** ,02 ,03 ,49*** -,15 ,08 -,25*
2. Βαζκφο
1.00 -,43*** -,27* -,35** ,06 ,07 ,12 -,20 ,12 ,09 ,20
δπζθνιίαο
1.00 ,60*** ,46*** ,25* -,01 -,04 ,49*** -,13 ,09 -,31**
4. Πξνζνρή/
1.00 ,38*** ,41*** ,15 -,09 ,41*** -,15 ,09 -,23
1.00 ,24* ,03 ,08 ,36** -,28* ,25* -,34**
1.00 ,45*** ,29* ,43*** -,13 ,07 -,19
1.00 ,47*** ,16 ,05 ,12 -,08
1.00 ,14 ,04 ,10 -,04
1.00 -,20 ,15 -,35**
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,16 ,26*
άγρνπο
1.00 -,21
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
291
Πίλαθαο Μ4.1.6. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν καζεηψλ κε
παηέξα κέρξη γπκλάζην /απφθνηην ηερληθήο ζρνιήο
Μέρξη Γπκλάζην-ηερληθέο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

ζρνιέο
1. Βαζκφο
1.00 -,35*** ,31*** ,31*** ,32*** ,24** ,21* ,27** ,53*** -,23* ,13 -,10
2. Βαζκφο
1.00 -,17 -,08 -,19* ,05 ,03 -,06 -,25** ,28** -,07 ,06
δπζθνιίαο
1.00 ,68*** ,03 ,14 ,12 ,11 ,35*** -,17 ,08 -,09
4. Πξνζνρή/
1.00 ,07 ,21* ,11 ,17 ,36*** -,15 ,07 -,09
1.00 ,15 ,16 ,23** ,31*** -,32*** ,14 -,17
1.00 ,40*** ,39*** ,33*** ,00 ,25** -,04
1.00 ,55*** ,33*** ,18* ,30*** ,05
1.00 ,46*** -,01 ,10 -,06
1.00 -,27** ,10 -,24**
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,10 ,32***
άγρνπο
1.00 -,07
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
292
΢ηνπο Πίλαθεο Μ4.1.4, Μ4.1.5 θαη Μ4.1.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ

ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζηηο
επηκέξνπο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
ηνπ παηέξα: (α) πηπρηνχρνη Α.Δ.Η./Σ.Δ.Η., (β) απφθνηηνη Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθψλ
ζρνιψλ θαη (γ) κέρξη ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε /απφθνηηνη ηερληθψλ ζρνιψλ. Σα
απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ
ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο θαη ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο καζεηψλ,
σζηφζν ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ζπζρέηηζεο ησλ
ραξαθηεξηζηηθψλ.
΢πγθεθξηκέλα, ελψ ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο παξνπζίαζε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην
βαζκφ ηεο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, ζηνπο καζεηέο κε παηέξα απφ ηα δχν
ρακειφηεξα εθπαηδεπηηθά επίπεδα, δε ζπλέβε ην ίδην κε ηα παηδηά ησλ πηπρηνχρσλ
ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.
Αληίζεηα, νη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο, απφ ηε κία, θαη επράξηζησλ
ζπλαηζζεκάησλ, αιιά θαη δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, απφ ηελ άιιε, είλαη
ζεκαληηθά εληνλφηεξεο ζηηο δχν πςειφηεξεο, απφ πιεπξάο παηξηθνχ εθπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπ θαηεγνξίεο.
Δμάιινπ, βιέπνπκε φηη ελψ ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν δελ παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο απφ ηε κηα, θαη ζην αίζζεκα επάξθεηαο, φζν θαη αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ, απφ ηελ άιιε, ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ηηο δχν ρακειφηεξεο
εθπαηδεπηηθέο θαηεγνξίεο νη αληίζηνηρεο ζπζρεηίζεηο είλαη έληνλεο.
΢ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο κε
ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ πνπ πξνζθέξεη ην κάζεκα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο,
εληνλφηεξε ζπζρέηηζε βξίζθνπκε ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε
θαηεγνξία, ελψ ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ν ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο είλαη
πςειφηεξνο ζηα παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. θαη ρακειφηεξνο ζηα παηδηά
κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ /κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο.
Τςειφηεξε, εμάιινπ, ζπζρέηηζε ησλ κεηαβιεηψλ ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη
ηεο αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ζπλαληάκε ζηηο δχν πςειφηεξεο
εθπαηδεπηηθέο θαηεγνξίεο, ελψ ζηνπο καζεηέο κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε
εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία εκθαλίδνληαη πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, απφ ηε κηα, θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο, θαζψο θαη ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ απφ ηελ άιιε.
Να ζεκεησζεί, ηέινο, φηη κφλν νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο κε ην βαζκφ άγρνπο.
293
παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία / αλψηεξν ζηέιερνο
Διεχζεξνη επαγγεικαηίεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,00 ,78*** ,69*** ,02 ,29 ,37 ,68** ,52* -,37 -,23 -,10
2. Βαζκφο
1.00 -,20 ,32 ,00 ,06 ,40 ,19 -,12 -,11 ,29 -,10
δπζθνιίαο
1.00 ,51* ,06 ,28 ,32 ,54* ,36 -,52* -,19 -,18
4. Πξνζνρή/
1.00 ,07 ,55* .60** ,59** ,48* -,22 -,09 -,27
1.00 -,08 ,17 ,16 ,11 -,20 ,37 -,34
1.00 ,48* ,24 ,48* -,08 ,11 -,19
1.00 ,43 ,20 -,20 ,30 -,46
1.00 ,48* -,52* ,01 -,33
1.00 -,17 -,37 ,03
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 -,27 ,38
άγρνπο
1.00 -,70***
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
294
παηέξα δεκφζην ππάιιειν
Γεκφζηνη ππάιιεινη 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,40* ,62*** ,55*** ,16 ,21 -,14 ,21 ,54*** -,37* -,26 ,06
2. Βαζκφο
1.00 -,32 -,05 -,41* ,31 ,30 ,21 -,17 ,38* ,11 ,07
δπζθνιίαο
1.00 ,62*** ,12 ,05 ,07 ,13 ,54*** -,41* -,33 ,10
4. Πξνζνρή/
1.00 -,12 ,34 ,22 ,18 ,61*** -,12 -,28 ,10
1.00 -,23 -,42* ,04 -,09 -,43* -,20 -,06
1.00 ,36* ,29 ,30 ,10 ,09 -,02
1.00 ,52** ,16 ,34 -,05 -,12
1.00 ,15 ,05 -,13 -,24
1.00 -,17 -,33 ,05
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,36* -,17
άγρνπο
1.00 -,13
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
295
παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν
Ηδησηηθνί ππάιιεινη 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,11 ,43** ,32 ,48** ,40* ,35* ,26 ,31 ,05 ,05 -,15
2. Βαζκφο
1.00 -,08 -,16 -,18 -,03 -,05 ,04 ,05 ,02 ,00 ,11
δπζθνιίαο
1.00 ,70*** ,41** ,51*** ,37* ,29 ,46** ,05 ,18 -,07
4. Πξνζνρή/
1.00 ,23 ,51*** ,46** ,37* ,44** ,00 ,07 -,15
1.00 ,43** ,28 ,30 ,18 -,42** ,04 ,05
1.00 ,58*** ,53*** ,33* -,24 ,08 -,04
1.00 ,47** ,28 -,10 ,21 -,17
1.00 ,55*** -,20 ,20 -,20
1.00 -,09 ,19 -,18
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,24 ,18
άγρνπο
1.00 ,08
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
296
Πίλαθαο Μ4.1.10. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ
κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία
Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,38** ,29* ,40*** ,39*** ,26* ,09 ,14 ,63*** -,23 ,06 -,21
2. Βαζκφο
1.00 -,17 -,09 -,32** ,14 ,11 ,06 -,36** ,17 -,04 ,20
δπζθνιίαο
1.00 ,80*** ,16 -,02 -,09 -,06 ,35** -,24 -,01 -,45***
4. Πξνζνρή/
1.00 ,14 ,01 -,08 ,02 ,31 -,21 -,04 -,49***
1.00 -,07 ,03 ,15 ,43*** -,37** ,05 -,34**
1.00 ,40*** ,27* ,09 -,01 ,11 ,01
1.00 ,66*** ,10 ,01 ,09 ,21
1.00 ,10 -,12 ,05 ,05
1.00 -,37** ,05 -,20
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,04 ,57***
άγρνπο
1.00 -,10
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
297
κε παηέξα ηερλίηε
Σερλίηεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,36** ,39** ,36** ,10 ,18 ,19 ,12 ,49*** -,33* ,03 -,35**
2. Βαζκφο
1.00 -,53*** -,18 -,02 ,10 ,16 ,16 -,21 ,35** -,13 ,07
δπζθνιίαο
1.00 ,50*** -,07 ,09 -,10 -,06 ,44*** -,20 -,03 -,11
4. Πξνζνρή/
1.00 ,05 ,30* ,00 -,02 ,41** -,26* -,04 ,03
1.00 ,33* ,19 ,06 ,15 -,30* ,26 -,20
1.00 ,38** ,40** ,31* -,01 ,04 -,07
1.00 ,43*** ,29* ,29* ,28* ,00
1.00 ,31* ,13 ,05 ,02
1.00 -,22 ,04 -,35**
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 -,04 ,35**
άγρνπο
1.00 -,16
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
298
κε παηέξα εξγάηε
Δξγάηεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,27 ,22 ,39* ,52** ,57** ,17 ,10 ,36 -,22 ,23 -,26
2. Βαζκφο
1.00 -,36 -,21 -,16 -,24 -,20 -,10 -,38 ,52** -,01 ,10
δπζθνιίαο
1.00 ,50** ,05 ,33 ,37 ,22 ,31 ,03 ,39* ,16
4. Πξνζνρή/
1.00 ,27 ,46* ,35 ,04 ,17 -,02 ,38 ,17
Πεξηέξγεηα
1.00 ,44* ,27 ,10 ,38 -,26 ,05 -,43*
1.00 ,55** ,37 ,54** ,03 ,26 -,21
1.00 ,71*** ,42* ,19 ,40* -,09
1.00 ,54** ,26 ,24 -,08
1.00 -,05 ,20 -,43*
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,45* ,07
άγρνπο
1.00 -,07
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
299
΢ηνπο Πίλαθεο Μ4.1.7, Μ4.1.8, Μ4.1.9, Μ.4.1.10, Μ4.1.11 θαη Μ4.1.12

παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ζηηο επηκέξνπο θαηεγνξίεο ησλ καζεηψλ κε βάζε ηo
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο εμήο: ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο /αλψηεξα ζηειέρε,
δεκφζηνη ππάιιεινη, ηδησηηθνί ππάιιεινη, κηθξνεπηρεηξεκαηίεο, ηερλίηεο θαη εξγάηεο.
Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ
ησλ έμη θαηεγνξηψλ καζεηψλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο.
Χζηφζν ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ηεο ζπζρέηηζεο
κεηαμχ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ. ΢πγθεθξηκέλα, ν βαζκφο ηνπο
ελδηαθέξνληνο παξνπζίαζε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ ηεο δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο, αιιά βέβαηα ζε άληζν βαζκφ κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ. Ζ κφλε θαηεγνξία
πνπ δελ ππάξρεη ηέηνηα αξλεηηθή ζπζρέηηζε είλαη ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ, αιιά επίζεο ε αξλεηηθή απηή ζπζρέηηζε δελ είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή ζηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ θαη ησλ εξγαηψλ.
Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο είλαη ειεχζεξνο
επαγγεικαηίαο /αλψηεξν ζηέιερνο, αθνινπζνχκελνη απφ ηνπο καζεηέο κε παηέξα
δεκφζην ππάιιειν παξνπζίαζαλ ηηο πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ην βαζκφ επραξίζηεζεο θαη
δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ελψ νη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε, θαη κεηά
κηθξνεπηρεηξεκαηία, παξνπζίαζαλ ηηο ρακειφηεξεο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο θαη βαζκνχ επραξίζηεζεο ζην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα.
΢ρεηηθά κε ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη ηελ εθηίκεζε ησλ
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη αχμεζεο ησλ δπλαηνηήησλ ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ
ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ βαζκνχ ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ έμη νκάδσλ καζεηψλ κε
βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα. Δηδηθφηεξα, ζην δείγκα ησλ καζεηψλ κε παηέξα
ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο, δεκφζην ππάιιειν θαη ηερλίηε, ηα
απνηειέζκαηα έδεημαλ ηε απνπζία ζπζρέηηζεο κεηαμχ ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη
ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν ηα παηδηά εθηηκνχλ φηη κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, αιιά θαη κε ην βαζκφ ζηνλ νπνίν
αηζζάλνληαη φηη απμάλνληαη νη ηθαλφηεηέο ηνπο. Αληίζεηα, ζην δείγκα ησλ καζεηψλ κε
παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν, κηθξνεπηρεηξεκαηία θαη εξγάηε νη ζπζρεηίζεηο απηέο
ήηαλ ηδηαίηεξα πςειέο.
Αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηε
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ πνπ δίλεη δελ θαίλεηαη λα ππάξρεη ζεκαληηθφο βαζκφο
ζπζρέηηζεο, ζε φιεο ηηο θαηεγνξίεο. Δμαίξεζε απνηεινχλ ε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή
ζπζρέηηζε πνπ ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο εκθαλίδεη κε ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο, ζηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ θαη ε ηδηαίηεξα έληνλε
ζπζρέηηζε πνπ εκθαλίδεη ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα
ζηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ /αλψηεξσλ ζηειερψλ.
΋ζνλ αθνξά ηε ζρέζε ησλ καζεηψλ κε ην άγρνο, δηαπηζηψλνπκε φηη κνινλφηη
εληνλφηεξε ζπζρέηηζε ηνπ άγρνπο κε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο έρνπλ ηα παηδηά ησλ
δεκνζίσλ ππαιιήισλ θαη ησλ ηερληηψλ, ηε κεγαιχηεξε ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ
δπζθνιίαο έρνπλ ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ.
΢ηνπο πίλαθεο, βιέπνπκε επίζεο φηη ζε φιεο ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο ηα ζεηηθά
ζπλαηζζήκαηα παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο, ε ζπζρέηηζε φκσο απηή είλαη εληνλφηεξε ζηα παηδηά ησλ
κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ θαη κεηά ησλ ηδησηηθψλ θαη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ.
300
Βιέπνπκε, αθφκε, φηη ε αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε

ηελ επραξίζηεζε ζηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα
ζηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ /αλψηεξσλ ζηειερψλ θαη ησλ ηδησηηθψλ
ππαιιήισλ, κε ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ ζηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ
ππαιιήισλ θαη ησλ εξγαηψλ θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζηα παηδηά ησλ
ηδησηηθψλ ππαιιήισλ.
Ζ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, εμάιινπ, ζπλδέεηαη εληνλφηεξα ηφζν κε ηε γεληθή
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο φζν θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ζηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη κεηά ζηα παηδηά ησλ
ηδησηηθψλ ππαιιήισλ.
Ζ ρξεζηκφηεηα, ηέινο, ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο ζπλδέεηαη εληνλφηεξα
κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζηνπο καζεηέο κε παηέξα εξγάηε θαη κεηά
κηθξνεπηρεηξεκαηία.
301
κε γεληθή βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε
Μεηεμεηαζηένη ή 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

επαλαιακβάλνπλ
1. Βαζκφο
1.00 -.45** -.03 .23 .63*** .20 .17 .41** .53*** -.37* .09 -.04
2. Βαζκφο
1.00 -.06 -.24 -.21 -.15 .04 -.03 -.11 .22 -.02 -.09
δπζθνιίαο
1.00 .78*** -.08 -.00 .05 -.16 -.05 -.09 -.01 .31*
4. Πξνζνρή/
1.00 .01 .09 -.03 -.03 .09 -.12 .08 -.12
1.00 .14 .30 .45** .43** -.09 .16 -.11
1.00 .34* .13 .18 -.01 .43** .07
1.00 .38* .37* .23 .31* -.01
1.00 .51*** .06 .06 -.08
1.00 -.08 .17 -.19
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .24 .04
άγρνπο
1.00 -.03
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
302
κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 10 – 13
Βαζκνινγία 10-13 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.33* .51*** .68*** .41** .43** .25 .13 .55*** -.26 .16 -.37*
2. Βαζκφο
1.00 -.13 -.11 -.47*** .09 -.06 -.04 -.28 .27 -.09 .31*
δπζθνιίαο
1.00 .71*** .16 .39** .29 .30* .48*** -.18 .31* -.08
4. Πξνζνρή/
1.00 .19 .45** .37* .32* .57*** -.21 .28 -.24
1.00 .25 .19 .06 .32* -.57*** .07 -.51***
1.00 .42** .42** .59*** -.19 .20 -.39**
1.00 .60*** .51*** .19 .46*** -.11
1.00 .39*** .02 .20 -.10
1.00 -.28 .31* -.46***
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .01 .46***
άγρνπο
1.00 -.13
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
303
κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ14 – 17
Βαζκνινγία 14-17 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.26** .51*** .37*** .19* .24* .07 .09 .45*** -.14 .08 -.12
2. Βαζκφο
1.00 -.40*** -.00 -.21* .18 .20* .07 -.24* .22* .15 .04
δπζθνιίαο
1.00 .50*** .21* .05 .07 .15 .54*** -.23* -.01 .00
4. Πξνζνρή/
1.00 .07 .25* .13 .08 .40*** .01 .10 -.01
1.00 .09 -.02 .04 .24* -.26** .22* -.13
1.00 .46*** .39*** .28** .04 .15 -.02
1.00 .56*** .08 .09 .15 -.00
1.00 .25** .02 .16 .00
1.00 -.15 .05 -.10
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .14 .29**
άγρνπο
1.00 -.17
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
304
κε γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 18 – 20
Βαζκνινγία 18-20 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.16 .62*** .45*** -.02 .20 .12 .34** .51*** -.20 -.06 -.20
2. Βαζκφο
1.00 -.31* -.22 -.11 .11 .20 .26 -.07 .15 -.10 .06
δπζθνιίαο
1.00 .59*** -.08 .33* -.02 .06 .53*** -.03 -.06 -.15
4. Πξνζνρή/
1.00 -.1 .36** .09 -.00 .62*** -.03 -.26* -.09
1.00 -.11 .07 .18 -.15 -.15 .03 -.10
1.00 .36** .14 .32* .02 -.00 .02
1.00 .46*** .10 -.05 -.06 -.13
1.00 .11 -.24 -.05 -.22
1.00 -.15 -.26* -.21
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .13 .13
άγρνπο
1.00 -.23
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
305
Με βάζε ηελ θιίκαθα γεληθήο βαζκνινγίαο, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε ηέζζεξα

βαζκνινγηθά επίπεδα /θαηεγνξίεο: (1) κε βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε, (2) κε
βαζκνινγία απφ 10 έσο 13, (γ) κε βαζκνινγία απφ 14 έσο 17 θαη (δ) κε βαζκνινγία
πάλσ απφ 18. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο θαη ζηηο
ηέζζεξηο ππνθαηεγνξίεο καζεηψλ κε βάζε ην επξχηεξν ελδηαθέξνλ πνπ δείρλνπλ σο
πξνο ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Πίλαθεο Μ4.1.13, Μ4.1.14, Μ4.1.15 θαη
Μ4.1.16). Χζηφζν, ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ηεο
ζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ νκάδσλ καζεηψλ νη νπνίεο ζπγθξνηήζεθαλ
κε βάζε ηε βαζκνινγία ηνπο.
Δμεηάδνληαο ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο αξλεηηθή ζπζρέηηζε παξνπζηάζζεθε κεηαμχ ησλ δχν ραξαθηεξηζηηθψλ.
Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζεκεηψλεη φηη φζν πην ρακειή είλαη ε βαζκνινγία ηφζν
εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε εκθαλίδεηαη αλάκεζα ζην βαζκφ δπζθνιίαο κε ην
βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ην κάζεκα. Οη καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία
παξνπζίαζαλ ηελ πςειφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ελδηαθέξνληνο θαη
δπζθνιίαο, ελψ νη καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία ηε ρακειφηεξε. Σν
ζηνηρείν απηφ δειψλεη κε ζαθήλεηα φηη νη καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία ζπλδένπλ
ζπρλφηεξα ην ελδηαθέξνλ κε ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο.
Σαπηφρξνλα, δηαπηζηψλνπκε φηη φζν πην ρακειή είλαη ε βαζκνινγία ηφζν
εληνλφηεξε εκθαλίδεηαη ε ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην ελδηαθέξνλ θαη ην αίζζεκα
επάξθεηαο ησλ καζεηψλ. Σέινο, δηαπηζηψλνπκε φηη ηα παηδηά κε απνξξηπηηθή
βαζκνινγία (κεηεμεηαζηένη ή επαλαιακβάλνπλ) απνηεινχλ ηε κνλαδηθή θαηεγνξία
ζηελ νπνία ην ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη, ζε βαζκφ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ, κε ην άγρνο.
Δλψ ινηπφλ ζηνπο καζεηέο κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία ην ελδηαθέξνλ γηα ην
κάζεκα εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ην αίζζεκα επάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη απέλαληί
ηνπ, ζηνπο καζεηέο ησλ άιισλ βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ απηφ εμαξηάηαη
πεξηζζφηεξν απφ ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο πεξηέξγεηαο
πνπ απηφ ηνπο πξνθαιεί. Σελ πςειφηεξε, κάιηζηα, ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε
ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο έρνπλ νη καζεηέο ηνπ πςειφηεξνπ βαζκνινγηθνχ
επηπέδνπ, ελψ κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα νη καζεηέο ηνπ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 10-
13.
Δμάιινπ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηε ρξεζηκφηεηα
ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηηο δσήο δελ βξίζθνπκε ζε θακία βαζκνινγηθή
θαηεγνξία ελψ ε ζρέζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα είλαη
εληνλφηεξε ζνπο καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε θαη ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία. Σελ
εληνλφηεξε, ηέινο ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ θάλνπλ ηα παηδηά πνπ έρνπλ βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13.
Γηαπηζηψλνπκε, εμάιινπ, φηη νη κεηαβιεηέο επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα θαη δηέγεξζε
πξνζνρήο πεξηέξγεηαο εκθαλίδνπλ ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο ζε φιεο ηηο θαηεγνξίεο,
αιιά είλαη εληνλφηεξεο ζηηο δχν ρακειφηεξεο. Δπίζεο, ζεκαληηθή αξλεηηθή
ζπζρέηηζε ηεο δπζθνιίαο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο εκθαλίδνπλ νη καζεηέο απφ
ηηο δχν πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο θαη ηελ εληνλφηεξε νη καζεηέο
βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 14-17. ΢εκαληηθή, ηέινο, ζεηηθή ζπζρέηηζε παξαηεξείηαη
αλάκεζα ζην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο
ζηνπο καζεηέο κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη κε ηηο άιιεο
306
πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη
Αδηάθνξνο /-ε 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
1. Βαζκφο
1.00 -.50* .84*** .70** .55* .72** .62** .74*** .82*** -.41 .37 -.36
2. Βαζκφο
1.00 -.42 -.22 -.62* -.47 -.56* -.30 -.52* .27 -.43 .11
δπζθνιίαο
1.00 .77*** .52* .74*** .62** .58* .69** -.52* .66** -.18
4. Πξνζνρή/
1.00 .33 .62** .33 .46 .51* -.42 .48 -.05
1.00 .44 .40 .18 .36 -.54* .42 -.17
1.00 .56* .62** .61* -.55* .50* -.22
1.00 .74*** .65** -.32 .66** .05
1.00 .83*** -.37 .34 -.29
1.00 -.39 .28 -.54*
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 -.38 .29
άγρνπο
1.00 .36
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
307
πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ
Μέηξην ελδηαθέξνλ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.32*** .30** .32*** .36*** .24* .08 .19* .48*** -.25** .04 -.14
2. Βαζκφο
1.00 -.16 -.03 -.27** .03 .16 -.01 -.31*** .17 -.02 .11
δπζθνιίαο
1.00 .63*** -.06 .06 .08 .03 .21* -.09 .04 -.04
4. Πξνζνρή/
1.00 -.03 .16 .09 .08 .20* -.07 .07 -.07
1.00 .04 .13 .20* .26** -.37*** .06 -.25**
1.00 .35*** .34*** .31*** .05 .24* .02
1.00 .53*** .24* .19* .28** -.07
1.00 .34*** -.01 .18 -.02
1.00 -.16 .09 -.11
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .20* .33***
άγρνπο
1.00 -.16
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
308
πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ
Απμεκέλν ελδηαθέξνλ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -.22* .42*** .40*** .12 .17 .04 .12 .39*** -.19* -.03 -.17
2. Βαζκφο
1.00 -.36*** -.12 -.12 .22* .18* .20* -.05 .20* .07 .04
δπζθνιίαο
1.00 .57*** .18* .10 -.06 .05 .52*** -.30*** -.09 -.23**
4. Πξνζνρή/
1.00 .15 .25** .05 .01 .58*** -.23** -.16 -.21*
1.00 .04 -.02 .07 .13 -.28** .07 -.17
1.00 .42*** .22* .25** -.05 -.01 -.10
1.00 .46*** .09 .08 -.01 -.02
1.00 .14 -.00 -.05 -.08
1.00 -.22* .01 -.29***
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .11 .26**
Άγρνπο
1.00 -.20*
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
309
Με βάζε ηελ θιίκαθα ελδηαθέξνληνο, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο:

(α) καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη, (β) καζεηέο πνπ δειψλνπλ
κέηξην ελδηαθέξνλ θαη (γ) καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ (κε αξθεηφ ή
πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο θαη ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο καζεηψλ κε βάζε ην επξχηεξν ελδηαθέξνλ πνπ
δείρλνπλ νη καζεηέο απέλαληη ζηα ζρνιηθά καζήκαηα (πίλαθεο Μ4.1.17, Μ4.1.18 θαη
Μ4.1.19). Χζηφζν ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ηεο
ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ αλάκεζα ζηηο ηξεηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο.
Δμεηάδνληαο ηε ζρέζε αλάκεζα ζην βαζκφ ελδηαθέξνληνο θαη ηε δπζθνιία ηνπ
καζήκαηνο βιέπνπκε φηη εκθαλίδεηαη αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαη ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο
ελδηαθέξνληνο, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ν βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο ζπλδέεηαη
κε κεησκέλν ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα, ζε θάζε πεξίπησζε, αλεμάξηεηα απφ ην
βαζκφ γεληθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηα καζήκαηα. Χζηφζν, ν βαζκφο ζπζρέηηζεο
κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ δηαθνξνπνηείηαη ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο ελδηαθέξνληνο,
εκθαλίδνληαο ηνπο πςειφηεξνπο ζπληειεζηέο ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ φηη είλαη εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη θαη κεηά φηη έρνπλ κέηξην
Οη καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη εκθαλίδνπλ ηαπηφρξνλα ηηο
πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζην βαζκφ ελδηαθέξνληνο θαη ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο, ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, ηηο δπλαηφηεηεο αληαπφθξηζεο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε γεληθή θαη ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, θαζψο θαη ην ελδηαθέξνλ πνπ ζα είραλ λα
αζρνιεζνχλ κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα αλ απηφ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθφ.
Απφ ηελ άιιε, ηε κηθξφηεξε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε δπζθνιία,
ην αίζζεκα επάξθεηαο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο θαη ην άγρνο εκθαλίδνπλ νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ
απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ελψ κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ.
Οη καζεηέο, εμάιινπ, πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη δείρλνπλ φηη
ζπλδένπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ην αίζζεκα επάξθεηαο κε ην βαζκφ δπζθνιίαο, ελψ
ζηνπο καζεηέο κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ νη δχν κεηαβιεηέο θαίλεηαη λα έρνπλ κηθξή
κφλν ζρέζε κεηαμχ ηνπο. Δμάιινπ, νη «αδηάθνξνη» καζεηέο εκθαλίδνπλ εληνλφηεξε
ζπζρέηηζε ηεο επαγγεικαηηθήο κε ηε γεληθφηεξε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο αιιά
θαη κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ηαπηίδνπλ ηελ
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζε βαζκφ
κεγαιχηεξν ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο. Σέινο, ην άγρνο ζηνπο καζεηέο
απηνχο ζπλδέεηαη ζεκαληηθά, θαη ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε
ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ.
310
΢Τ΢ΥΔΣΗ΢ΔΗ΢ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΜΔΣΑΒΛΖΣΧΝ ΠΟΤ ΢ΥΔΣΗΕΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
Πίλαθαο Μ4.2.1. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο
΢χλνιν ηνπ δείγκαηνο /Πην 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 .19** -.55*** -.54*** -,23*** -,31*** -,15* -,18** -,34*** ,07 -,22*** ,16*
αδηαθνξίαο
2. Βαζκφο
1.00 -.41*** -.09 -,52*** ,01 ,08 ,05 -,11 ,51*** ,16* ,33***
δπζθνιίαο
1.00 .53*** ,29*** ,31*** ,11 ,10 ,30*** -,17** ,20*** -,25***
επράξηζηα /δπζάξεζηα
4. Πξνζνρή/
1.00 ,11 ,47*** ,36*** ,19** ,37*** ,05 ,29*** -,01
1.00 ,13* ,02 ,04 ,08 -,47*** -,03 -,27***
1.00 ,60*** ,48*** ,45*** -,00 ,25*** ,02
1.00 ,56*** ,38*** ,07 ,20** ,02
1.00 ,35*** ,14* ,13* ,10
1.00 -,03 ,20*** -,05
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,20** ,45***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία;
1.00 -,01
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
311
΢ηνλ Πίλαθα Μ4.2.1 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ

ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο. Σα
ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο. Δηδηθφηεξα, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ
ηελ χπαξμε ζεηηθήο ζπζρέηηζεο, αλ θαη ρακεινχ βαζκνχ, κεηαμχ ηνπ βαζκνχ
αδηαθνξίαο θαη ηεο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο δείρλνληαο φηη φζν πην δχζθνιν είλαη
ην κάζεκα ηφζν πεξηζζφηεξν αδηαθνξνχλ νη καζεηέο, απνηέιεζκα πνπ έξρεηαη ζε
ζπκθσλία κε ηα αληίζηνηρα απνηειέζκαηα ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
Αξλεηηθή ζπζρέηηζε εκθαλίζζεθε, εμάιινπ, κεηαμχ ηεο αδηαθνξίαο θαη ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο ηνπ καζεηή δείρλνληαο φηη φζν πην αδηάθνξν αμηνινγεί ν καζεηήο ην
κάζεκα ηφζν ιηγφηεξν ζεηηθά είλαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλεη. Σαπηφρξνλα, ην
αδηάθνξν κάζεκα δείρλεη λα κελ πξνθαιεί ηελ πξνζνρή θαη ηελ πεξηέξγεηα ηνπ
καζήκαηνο, ζηνηρείν ην νπνίν επίζεο ελαξκνλίδεηαη κε ηα αληίζηνηρα απνηειέζκαηα
ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
Αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο εκθαλίζζεθαλ, επίζεο, αλάκεζα ζην βαζκφ αδηαθνξίαο θαη
ηε δπλαηφηεηα αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο, θαζψο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ ρξεζηκφηεηα.
Σέινο, ελψ δελ εκθαλίδεηαη ζρέζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο θαη ηνπ άγρνπο
ησλ καζεηψλ, ππάξρεη ζεκαληηθή ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο
ηνπ καζήκαηνο θαη ηνπ άγρνπο. Φαίλεηαη φηη φηαλ ην αδηάθνξν κάζεκα είλαη δχζθνιν
ππάξρεη άγρνο.
Αλαθνξηθά κε ηα ππφινηπα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζα
αλαθέξνπκε φηη παξνπζηάζζεθαλ ζεηηθέο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζην ζπλαίζζεκα απφ
ηε κία θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο φζν θαη αίζζεζεο αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ απφ ηελ άιιε. Θεηηθέο ζπζρεηίζεηο, επίζεο, εκθαλίδνληαη αλάκεζα ζηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, απφ ηε κία, θαη ηελ γεληθή φζν θαη
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο, απφ ηελ άιιε. Να ζεκεησζεί φηη, κε
ηελ εμαίξεζε ηεο πξψηεο απφ ηηο ζπζρεηίζεηο ηεο παξαγξάθνπ απηήο, φιεο νη άιιεο
είλαη εληνλφηεξεο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
312
Πίλαθαο Μ4.2.2. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ αγνξηψλ
Αγφξηα 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

/Πην αδηάθνξν κάζεκα
1. Βαζκφο
1.00 ,17 -,51*** -,60*** -,24** -,36*** -,19* -,11 -,23* ,10 -,20* ,21*
2. Βαζκφο
1.00 -,39*** -,09 -,47*** -,09 -,15 -,07 -,11 ,46*** ,13 ,25**
δπζθνιίαο
1.00 ,56*** ,22* ,44*** ,29*** ,23* ,27** -,16 ,29*** -,16
4. Πξνζνρή/
1.00 ,15 ,58*** ,50*** ,33*** ,47*** ,02 ,38*** ,01
1.00 ,23* ,21* ,19* ,10 -,38*** ,09 -,24**
1.00 ,56*** ,49*** ,52*** -,08 ,27** ,00
1.00 ,49*** ,51*** -,08 ,20* -,07
1.00 ,40*** ,04 ,14 ,06
1.00 -,03 ,17 -,08
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,12 ,45***
άγρνπο
1.00 ,01
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
313
Πίλαθαο Μ4.2.3. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ θνξηηζηψλ
Κνξίηζηα 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,18* -,58*** -,45*** -,22** -,23** -,08 -,24** -,46*** ,03 -,23** ,08
2. Βαζκφο
1.00 -,42*** -,08 -,56*** ,14 ,32*** ,17 -,10 ,56*** ,20* ,39***
δπζθνιίαο
1.00 ,49*** ,34*** ,15 -,10 -,02 ,33*** -,17* ,10 -,34***
4. Πξνζνρή/
1.00 ,07 ,33*** ,21* ,07 ,26** ,08 ,20* ,01
1.00 ,02 -,14 -,07 ,05 -,53*** -,14 -,30***
1.00 ,65*** ,48*** ,36*** ,09 ,22** ,07
1.00 ,61*** ,27** ,20* ,18* ,15
1.00 ,32*** ,21* ,12 ,17
1.00 -,02 ,25** -,01
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,27** ,46***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 1.00 -,01
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
314
΢ηνπο Πίλαθεο Μ4.2.2 θαη Μ4.2.3 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ

ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην δείγκα ησλ
αγνξηψλ (Πίλαθαο Μ4.2.2) θαη ησλ θνξηηζηψλ (Πίλαθαο Μ4.2.3). Σα απνηειέζκαηα
ησλ ζπζρεηίζεσλ έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ ηφζν ζην
δείγκα ησλ αγνξηψλ φζν θαη ζην δείγκα ησλ θνξηηζηψλ. Παξνπζηάζζεθαλ, σζηφζν,
θάπνηεο δηαθνξέο, αξθεηά πάλησο πεξηνξηζκέλεο, ζην βαζκφ ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ
ησλ καζεηψλ ησλ δχν θχισλ.
Ο ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο θαη δπζθνιίαο ηνπ
αδηάθνξνπ καζήκαηνο δε δηαθέξεη ζεκαληηθά ζην δείγκα ησλ αγνξηψλ θαη ησλ
θνξηηζηψλ, αλ θαη ζηα θνξίηζηα ε ζπζρέηηζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ελψ ζηα
αγφξηα φρη. Δπηπιένλ, ηα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ ειαθξά εληνλφηεξε αξλεηηθή
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην ζπλαίζζεκα. Δληνλφηεξε επίζεο αξλεηηθή
ζπζρέηηζε εκθαλίδεηαη ζηα θνξίηζηα αλάκεζα ζην βαζκφ αδηαθνξίαο θαη ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, θαζψο θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην
κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ. Αληίζεηα ηα αγφξηα
εκθαλίδνπλ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηε ρξεζηκφηεηα
ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
Σα αγφξηα, ηέινο, εκθαλίδνπλ εληνλφηεξε ζεηηθή ζπζρέηηζε απφ ηα θνξίηζηα
αλάκεζα ηφζν ζηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο φζν θαη ζηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ
γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ
καζήκαηνο.
315
Πίλαθαο Μ4.2.4. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κε
παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.
Πηπρηνχρνη ΑΔΗ-ΣΔΗ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,13 -,38** -,57*** -,07 -,15 ,05 ,09 -,06 ,11 -,00 ,14
2. Βαζκφο
1.00 -,18 ,09 -,68*** ,23 ,16 ,27* ,09 ,64*** ,32* ,23
δπζθνιίαο
1.00 ,46*** ,06 ,07 -,10 -,02 ,09 -,11 ,17 -,36**
4. Πξνζνρή/
1.00 -,07 ,28* ,17 ,06 ,15 -,05 ,17 -,16
1.00 -,09 -,08 -,34* ,02 -,64*** -,27* -,26
1.00 ,60*** ,39** ,43*** -,17 ,36** -,09
1.00 ,59*** ,14 ,07 ,27 -,12
1.00 ,01 ,31* ,16 ,09
1.00 -,21 ,03 -,04
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,28* ,30*
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
316
παηέξα απφθνηην Λπθείνπ / κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο
Απφθνηηνη Λπθείνπ- 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Μεηαιπθεηαθ. ζρνιψλ
1. Βαζκφο
1.00 ,14 -,49*** -,59*** -,24* -,59*** -,46*** -,52*** -,54*** -,15 -,45*** ,08
2. Βαζκφο
1.00 -,19 ,04 -,52*** ,07 ,08 ,04 -,07 ,49*** ,24* ,38***
δπζθνιίαο
1.00 ,53*** ,21 ,34** ,22 ,13 ,21 ,04 ,39 -,00
4. Πξνζνρή/
1.00 ,12 ,61*** ,55*** ,34** ,47*** ,22 ,45*** ,17
1.00 ,01 ,08 ,15 ,03 -,46 ,03 -,28
1.00 ,69*** ,53*** ,54*** ,25* ,42*** ,10
1.00 ,56*** ,49*** ,26* ,29* ,18
1.00 ,45*** ,31** ,27* ,16
1.00 ,06 ,30* ,07
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,21 ,46***
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
317
Πίλαθαο Μ4.2.6. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν καζεηψλ κε παηέξα
κέρξη γπκλάζην /απφθνηην ηερληθήο ζρνιήο
Μέρξη Γπκλάζην-ηερληθέο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

ζρνιέο
1. Βαζκφο
1.00 ,24** -,65*** -,49*** -,32*** -,26** -,07 -,14 -,39*** ,14 -,21* ,22*
2. Βαζκφο
1.00 -,62*** -,26** -,43*** -,08 ,09 -,02 -,20* ,49*** ,03 ,33***
δπζθνιίαο
1.00 ,56*** ,43*** ,38*** ,09 ,14 ,43*** -,30*** ,10 -,34***
4. Πξνζνρή/
1.00 ,20* ,42*** ,30*** ,15 ,37*** -,02 ,25** -,06
1.00 ,30*** -,01 ,12 ,11 -,39*** ,01 -,23**
1.00 ,54*** ,48*** ,31*** -,12 ,12 ,05
1.00 ,56*** ,38*** -,01 ,12 ,01
1.00 ,43*** -,05 ,03 ,09
1.00 -,01 ,22* -,11
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,20* ,48***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 1.00 ,09
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
318
΢ηνπο Πίλαθεο Μ4.2.4, Μ4.2.5 θαη Μ4.2.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ

ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζηηο καζεηηθέο
θαηεγνξίεο, πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα, νη εμήο
ηξεηο: (α) πηπρηνχρνη ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. (Πίλαθαο Μ4.2.4), (β) απφθνηηνη Λπθείνπ
/κεηαιπθεηαθψλ ζρνιψλ (Πίλαθαο Μ4.2.5) θαη (γ) κε γλψζεηο κέρξη ππνρξεσηηθή
εθπαίδεπζε /απφθνηηνη ηερληθψλ ζρνιψλ (Πίλαθαο Μ4.2.6). Σα απνηειέζκαηα
έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ
ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο θαη ζηηο ηξεηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, κε
νξηζκέλεο φκσο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο.
΋πσο βιέπνπκε, ηνπο καζεηέο κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. ν πςειφο βαζκφο
αδηαθνξίαο ζπλνδεχεηαη απφ αξλεηηθφ ζπλαίζζεκα θαη ρακειή δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο. Βιέπνπκε, επίζεο, ζηνπο καζεηέο απηνχο φηη ε αίζζεζε δπζθνιίαο ζην
κάζεκα ζπλδέεηαη κε ρακειφ αίζζεκα επάξθεηαο, θαη ηαπηφρξνλα ηφζν ε κία φζν θαη
ε άιιε κεηαβιεηή ζπλδένληαη κε πςειφ άγρνο ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο. Ζ
αδηαθνξία, ηέινο, ζηνπο καζεηέο απηνχο δε θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο ηνπ καζεηή, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ θαη ηε ρξεζηκφηεηα
ησλ γλψζεσλ πνπ παίξλεη απφ ην κάζεκα, ηφζν ηε γεληθή (γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο)
φζν θαη ηελ επαγγεικαηηθή.
Αξθεηά δηαθνξεηηθέο ζπζρεηίζεηο ζπλαληάκε ζηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο. Δληνλφηεξε
αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηα ζπλαηζζήκαηα ελψ ε ζπζρέηηζε κε ηελ
πεξηέξγεηα παξακέλεη ζηα ίδηα ιίγν πνιχ επίπεδα ή θαη κεηψλεηαη (ζηε ρακειφηεξε
θαηεγνξία).
Σα παηδηά κε παηέξα απφ ηα κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία παξνπζηάδνπλ ηηο
εληνλφηεξεο, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο ηεο αδηαθνξίαο κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, γεληθή θαη επαγγεικαηηθή θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ.
Οη καζεηέο, ηέινο, κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία
παξνπζηάδνπλ ηηο εληνλφηεξεο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε
δπζθνιία, ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο ηνπ καζεηή.
Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα πηζαλφλ
επεξεάδεη ηελ εθηίκεζε ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ
καζήκαηνο, δηαθνξνπνηψληαο ηηο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ηνπο.
319
παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία / αλψηεξν ζηέιερνο
Διεχζεξνη επαγγεικαηίεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,06 -,21 -,69*** ,01 -,51* -,35 ,08 -,01 ,31 -,30 -,01
2. Βαζκφο
1.00 ,04 ,08 -,88*** ,24 -,22 ,30 ,31 ,66** ,06 ,11
δπζθνιίαο
1.00 ,41 -,22 ,29 ,56*** ,59** ,02 -,06 ,35 -,23
4. Πξνζνρή/
1.00 -,07 ,38 ,63** ,28 -,01 -,21 ,50* -,30
1.00 -,20 ,23 -,29 -,39 -,69*** -,11 -,12
1.00 ,29 ,05 ,43 -,27 ,16 -,03
1.00 ,31 -,24 -,45* ,20 -,24
1.00 -,20 ,17 ,23 -,28
1.00 ,03 -,09 ,28
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,20 ,13
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 1.00 -,46*
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
320
παηέξα δεκφζην ππάιιειν
Γεκφζηνη ππάιιεινη 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 -,09 -,21 -,40* ,18 -,18 ,00 -,39* -,32 -,26 -,27 -,11
2. Βαζκφο
1.00 -,26 ,07 -,73*** ,27 ,17 ,18 ,07 ,50** ,38* ,33
δπζθνιίαο
1.00 ,39* ,38* -,07 -,23 -,22 ,00 -,26 ,12 -,41*
4. Πξνζνρή/
1.00 -,11 ,16 -,03 ,17 -,00 ,22 ,32 ,12
1.00 -,10 ,00 -,32 -,10 -,75*** -,26 -,43*
1.00 ,62*** ,60*** ,54** -,10 ,43* -,24
1.00 ,54*** ,24 -,05 ,13 -,22
1.00 ,44* ,24 ,26 ,09
1.00 -,15 ,22 -,23
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,22 ,37*
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
321
παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν
Ηδησηηθνί ππάιιεινη 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,44** -,67*** -,62*** -,24 -,42** -,53*** -,20 -,40* -,04 -,31 ,11
2. Βαζκφο
1.00 -,58*** -,24 -,40* -,26 -,10 -,05 -,23 ,37* ,03 ,08
δπζθνιίαο
1.00 ,52*** ,07 ,37* ,34* ,18 ,31 -,14 ,40* ,00
4. Πξνζνρή/
1.00 ,10 ,49** ,57*** ,20 ,43** ,06 ,45** ,14
1.00 ,28 ,13 ,27 -,00 -,14 -,09 -,03
1.00 ,67*** ,58*** ,55*** ,10 ,11 ,25
1.00 ,56*** ,43** ,24 ,26 ,14
1.00 ,17 ,12 -,00 ,22
1.00 -,06 ,35* ,03
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,20 ,41*
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
322
παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία
Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,17 -,72*** -,58*** -,30* -,28* -,08 -,20 -,55*** ,07 -,29* ,31*
2. Βαζκφο
1.00 -,36** -,20 -,54*** ,02 ,09 ,07 -,21 ,55*** ,35** ,47***
δπζθνιίαο
1.00 ,62*** ,27* ,22 ,03 ,01 ,41*** -,17 ,19 -,39**
4. Πξνζνρή/
1.00 ,17 ,44*** ,21 ,09 ,33** -,17 ,32* -,12
1.00 ,09 ,14 ,16 ,22 -,52*** -,13 -,27*
1.00 ,67*** ,50*** ,39*** -,10 ,26* ,04
1.00 ,72*** ,35** ,06 ,21 ,17
1.00 ,40*** ,11 ,10 ,16
1.00 -,06 ,30* -,17
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,27* ,46***
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
323
παηέξα ηερλίηε
Σερλίηεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,26 -,50*** -,46*** -,33* -,19 -,20 ,02 -,29* ,17 -,16 ,13
2. Βαζκφο
1.00 -,62*** ,03 -,58*** -,01 ,12 ,02 -,11 ,57*** ,13 ,53***
δπζθνιίαο
1.00 ,37** ,57*** ,34* ,08 -,05 ,26 -,15 ,10 -,37**
4. Πξνζνρή/
1.00 ,06 ,47*** ,49*** ,21 ,43*** ,27* ,27* -,07
1.00 ,20 -,03 ,05 ,12 -,42*** ,10 -,45***
1.00 ,61*** ,44*** ,50*** ,17 ,33* ,12
1.00 ,47*** ,51*** ,18 ,27* ,10
1.00 ,52*** ,09 ,14 ,13
1.00 ,04 ,21 ,10
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,18 ,49***
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
324
παηέξα εξγάηε
Δξγάηεο 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 ,28 -,60*** -,48* -,63*** -,50** ,12 -,39* -,26 ,16 -,07 ,25
2. Βαζκφο
1.00 -,50** -,30 -,13 -,04 ,25 -,12 -,30 ,28 ,04 ,15
δπζθνιίαο
1.00 ,70*** ,44* ,58** ,18 ,46* ,49* -,25 -,05 -,19
4. Πξνζνρή/
1.00 ,54** ,68*** ,33 ,26 ,60*** ,08 ,12 ,18
1.00 ,36 -,22 ,13 ,35 ,06 ,18 ,10
1.00 ,38 ,35 ,20 ,17 ,03 ,10
1.00 ,47* ,38 ,10 ,03 -,09
1.00 ,34 ,09 ,09 -,03
1.00 ,17 -,12 ,05
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 ,25 ,66***
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
325
΢ηνπο Πίλαθεο Μ4.2.7, Μ4.2.8, Μ4.2.9, Μ4.2.10, Μ4.2.11 θαη Μ4.2.12

παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ
αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ηo
επάγγεικα ηνπ παηέξα, σο εμήο: ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο /αλψηεξα ζηειέρε (Πίλαθαο
Μ4.2.7), δεκφζηνη ππάιιεινη (Πίλαθαο Μ4.2.8), ηδησηηθνί ππάιιεινη (Πίλαθαο
Μ4.2.9), κηθξνεπηρεηξεκαηίεο (Πίλαθαο Μ4.2.10), ηερλίηεο (Πίλαθαο Μ4.2.11) θαη
εξγάηεο (Πίλαθαο Μ4.2.12). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο
ζηηο έμη θαηεγνξίεο καζεηψλ, φπσο απηέο δηαρσξίζηεθαλ κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ
παηέξα.
΋πσο βιέπνπκε ζηνπο πίλαθεο, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν
επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο γηα ην κάζεκα ζπλδπάδεηαη κε ρακειφ βαζκφ
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Απφ ηελ άιιε, ελψ ε δπζθνιία θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο δε
ζπλδένληαη κε ηελ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηήο ηεο θαηεγνξίαο, ε δπζθνιία
παξνπζηάδεη ηελ εληνλφηεξε, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην
αίζζεκα επάξθεηαο θαη κε ην άγρνο ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο. Τςειή, εμάιινπ,
ζπζρέηηζε παξνπζηάδνπλ θαη αλάκεζα ζην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ην άγρνο.
Παξφκνηεο ζπζρεηίζεηο παξνπζηάδνπλ, ζην ζεκείν απηφ, θαη νη καζεηέο κε παηέξα
δεκφζην ππάιιειν, νη νπνίνη εκθαλίδνπλ έληνλε αξλεηηθή ζπζρέηηζε δπζθνιίαο θαη
αηζζήκαηνο επάξθεηαο θαη απηνχ ηνπ ηειεπηαίνπ κε ην άγρνο θαη ζεηηθή ζπζρέηηζε
κεηαμχ δπζθνιίαο θαη άγρνπο.
Οη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθέο ζπζρεηίζεηο. Απηνί
εκθαλίδνπλ ηελ πςειφηεξε ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη
απφ ηηο πςειφηεξεο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Ζ αδηαθνξία ησλ
καζεηψλ απηψλ δείρλεη λα ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ειιείκκαηα ζε αηζζήκαηα
επάξθεηαο θαη ζε αηζζήκαηα επραξίζηεζεο. ΢ε ζεκαληηθά ρακειφηεξν βαζκφ
ζπλδέεηαη κε έιιεηςε δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σέινο, ν παξάγνληαο ηνπ
άγρνπο δε θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε θαλέλα απφ ηα ππφινηπα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο, ζηνπο ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο.
Οη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν παξνπζηάδνπλ ηελ πςειφηεξε ζεηηθή
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε δπζθνιία, θαζψο θαη έληνλε αξλεηηθή
ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηνπο παξάγνληεο ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο. Οη καζεηέο, επίζεο, απηνί παξνπζηάδνπλ ηελ πςειφηεξε ζπζρέηηζε
ηεο αδηαθνξίαο κε ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη
ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
Φαίλεηαη φηη ε θαηεγνξία απηή έρεη ζεκαληηθέο νκνηφηεηεο κε ηελ θαηεγνξία ησλ
καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε.
Δμάιινπ, ηφζν νη καζεηέο κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία φζν θαη φζνη έρνπλ
παηέξα ηερλίηε παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο ηεο αδηαθνξίαο κε
ην ζπλαίζζεκα, ηε πξνζνρή πεξηέξγεηα θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο. Δπηπιένλ, ζηνπο
καζεηέο κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία ν πςειφο βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο
ζπλνδεχεηαη απφ πςειφ άγρνο, ελψ απηφ ην ηειεπηαίν ζπλδέεηαη ζεκαληηθά
ειιεηκκαηηθφ αίζζεκα επάξθεηαο.
326
γεληθή βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε
Μεηεμεηαζηένη ή 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

επαλαιακβάλνπλ
1. Βαζκφο
1.00 .26 -.68*** -.67*** -.21 -.38* -.26 -.21 -.53*** .20 -.26 .37*
2. Βαζκφο
1.00 -.44** -.12 -.41** -.17 .05 -.05 -.22 .50*** -.03 .21
δπζθνιίαο
1.00 .65*** .33* .48*** .26 .10 .49*** -.25 .19 -.37*
4. Πξνζνρή/
1.00 .26 .52*** .45** .19 .53*** -.04 .28 -.28
1.00 .36* .18 .20 .27 -.41** .06 -.03
1.00 .63*** .49*** .32* -.16 .05 -.08
1.00 .64*** .49*** -.06 .18 -.02
1.00 .46** .06 .19 .07
1.00 -.07 .26 -.05
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 -.05 .44**
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 1.00 .03
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
327
γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 10 – 13
Βαζκνινγία 10-13 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 .27 -.73*** -.53*** -.40** -.47*** .04 -.18 -.37* .10 -.32* .31*
2. Βαζκφο
1.00 -.33* -.19 -.41** .03 .16 .09 -.19 .46** .08 .42**
δπζθνιίαο
1.00 .66*** .40** .50*** .07 .09 .29* -.10 .40** -.20
4. Πξνζνρή/
1.00 .23 .62*** .39** .31* .30* .07 .23 .00
1.00 .17 -.23 .03 -.09 -.45** .09 -.19
1.00 .38* .31* .45** .08 .42** .04
1.00 .35* .22 -.02 .19 -.04
1.00 .29* .08 .30* -.04
1.00 .16 .44** -.13
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .20 .66***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 1.00 -.02
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
328
γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ14 – 17
Βαζκνινγία 14-17 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 .09 -.45*** -.42*** -.10 -.24* -.19* -.20* -.10 -.08 -.08 .09
2. Βαζκφο
1.00 -.33*** -.03 -.47*** -.00 .03 .05 -.10 .48*** .39*** .31***
δπζθνιίαο
1.00 .54*** .09 .25* .11 .09 .16 -.12 .05 -.20*
4. Πξνζνρή/
1.00 .01 .40*** .23*** .19* .09 .15 .28** .04
1.00 .13 .12 .08 .18 -.40*** -.23* -.17
1.00 .69*** .56*** .51*** -.03 .20* .02
1.00 .60*** .42*** .10 .21* .02
1.00 .38*** .10 .06 .08
1.00 -.09 .03 -.13
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .40*** .35***
άγρνπο
11. Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 1.00 .05
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
329
γεληθή βαζκνινγία επηπέδνπ 18 – 20
Βαζκνινγία 18-20 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 .16 -.38** -.62*** -.18 -.22 -.19 -.12 -.58*** .02 -.28* -.04
2. Βαζκφο
1.00 -.48*** -.06 -.64*** .08 .18 .08 .09 .49*** .05 .28*
δπζθνιίαο
1.00 .30* .31* .15 -.03 .18 .34* -.13 .26 -.20
4. Πξνζνρή/
1.00 .06 .45*** .32* .16 .68*** -.02 .38** .14
1.00 .02 -.10 -.09 -.07 -.35** .06 -.43***
1.00 .62*** .44*** .52*** .04 .37** .15
1.00 .63*** .37** .30* .25 .21
1.00 .29* .35** .11 .25
1.00 -.03 .25 .15
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .11 .36**
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
330
Με βάζε ηελ θιίκαθα βαζκνινγίαο, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε ηέζζεξηο

θαηεγνξίεο: (1) απνξξηπηηθή βαζκνινγία (κεηεμεηαζηένη /επαλαιακβάλνπλ), (2)
βαζκνινγία απφ 10 έσο 13, (γ) βαζκνινγία απφ 14 έσο 17 θαη (δ) βαζκνινγία απφ 18
θαη πάλσ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ
κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο θαη ζηηο ηέζζεξηο θαηεγνξίεο
καζεηψλ κε βάζε ην γεληθφ βαζκνινγηθφ ηνπο επίπεδν (Πίλαθεο Μ4.2.13, Μ4.2.14,
Μ4.2.15 θαη Μ4.2.16). Χζηφζν, ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην
βαζκφ ηεο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ
ζπγθξνηήζεθαλ κε βάζε ηηο γεληθέο βαζκνινγηθέο ηνπο επηδφζεηο.
Ζ ζρέζε αλάκεζα ζην βαζκφ αδηαθνξίαο θαη ζηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο δελ
θαίλεηαη πςειή θαη ζηηο ηέζζεξηο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο. Αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε
κεηαμχ ηνπ ζπλαηζζήκαηνο θαη ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο κε ηελ αδηαθνξία γηα ην
πην αδηάθνξν κάζεκα θαίλεηαη φηη, αλεμάξηεηα απφ ηε βαζκνινγία, ην αδηάθνξν
κάζεκα δεκηνπξγεί αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ζηνπο καζεηέο, ελψ παξάιιεια ε
πξνζνρή /πεξηέξγεηα γηα ην κάζεκα είλαη πεξηνξηζκέλε. Παξάιιεια, κφλν ζηε
βαζκνινγηθή θαηεγνξία 14-17 ζεκεηψλεηαη ζπζρέηηζε, θαη κάιηζηα ρακεινχ βαζκνχ,
ηεο αδηαθνξίαο κε ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ηφζν ηε γεληθή φζν θαη ηελ
επαγγεικαηηθή. Οη δχν ρακειφηεξεο, σζηφζν, βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ
ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαζψο θαη κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
΢ρεηηθά κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο, ηα απνηειέζκαηα
δείρλνπλ φηη φζν πην δχζθνιν είλαη ην αδηάθνξν κάζεκα ηφζν πην αξλεηηθφ είλαη ην
ζπλαίζζεκα πνπ βηψλνπλ νη καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο θαη ηφζν πην
ρακειφ είλαη ην αίζζεκα επάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη. Σν ζηνηρείν απηφ είλαη θνηλφ ζε
φινπο ηνπο καζεηέο αλεμάξηεηα απφ ηηο βαζκνινγηθέο ηνπο επηδφζεηο. Χζηφζν, δελ
θαίλεηαη ε δπζθνιία λα ζπλδέεηαη κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα ηνπ καζεηή, αθνχ νη
δχν απηέο κεηαβιεηέο έρνπλ ρακειφ βαζκφ ζπζρέηηζεο κεηαμχ ηνπο.
Σέινο, ην άγρνο ην νπνίν βηψλνπλ νη καζεηέο δελ θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ
αδηαθνξία ηνπο γηα ην κάζεκα. Χζηφζν, ν βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ πην αδηάθνξνπ
καζήκαηνο ζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ην άγρνο πνπ αηζζάλεηαη ν καζεηήο ζηελ πηζαλφηεηα
εμέηαζήο ηνπ. Σν ζηνηρείν απηφ ζεκαίλεη φηη φζν πην δχζθνιν είλαη ην αδηάθνξν
κάζεκα ηφζν πην έληνλν ζα είλαη ην άγρνο ηνπ καζεηή. Καη απηή είλαη κία ζρέζε πνπ
δε δηαθνξνπνηείηαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ κεηαμχ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθέο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο.
331
Πίλαθαο Μ4.2.17. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη
Αδηάθνξνο /-ε 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Πην αδηάθνξν κάζεκα
1. Βαζκφο
1.00 -.02 -.33 -.37 -.30 -.68** -.53* -.42 -.49 .35 -.17 .59*
2. Βαζκφο
1.00 -.37 .00 -.24 -.04 .18 .08 .25 .48 .43 -.04
δπζθνιίαο
1.00 .87*** .30 .64** .57* .22 .21 -.29 .09 -.36
4. Πξνζνρή/
1.00 .32 .53* .53* -.05 .12 -.19 .07 -.45
1.00 .00 .15 -.11 -.24 -.58* -.16 -.47
1.00 .80*** .52* .61* -.16 .42 -.51*
1.00 .49 .62* -.12 .52* -.25
1.00 .80*** .04 .39 -.09
1.00 .02 .63** -.19
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .05 .40
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
332
δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ
Μέηξην ελδηαθέξνλ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 .16 -.56*** -.50*** -.24* -.31*** -.13 -.13 -.32*** .04 -.13 .16
2. Βαζκφο
1.00 -.26** -.11 -.47*** -.01 .17 .16 -.15 .46*** .02 .14
δπζθνιίαο
1.00 .58*** .17 .42*** .21* .09 .36*** -.01 .19* -.17
4. Πξνζνρή/
1.00 -.00 .43*** .32*** .18 .32*** .14 .14 .08
1.00 .12 -.02 .04 .10 -.38*** -.06 -.06
1.00 .57*** .44*** .33*** -.01 .10 -.02
1.00 .55*** .24** .07 .05 .01
1.00 .26** .16 .03 .04
1.00 .06 .15 -.04
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .14 .49***
άγρνπο
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
333
δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ
Απμεκέλν ελδηαθέξνλ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. Βαζκφο
1.00 .10 -.50*** -.56*** -.03 -.24** -.15 -.19* -.32*** -.05 -.25** .09
2. Βαζκφο
1.00 -.42*** .03 -.48*** .11 .02 .01 -.06 .50*** .36*** .49***
δπζθνιίαο
1.00 .40*** .17 .16 -.04 .07 .24** -.16 .14 -.26**
4. Πξνζνρή/
1.00 .00 .46*** .39*** .22* .42*** .12 .38*** .03
1.00 .09 .03 .02 .02 -.44*** -.15 -.37***
1.00 .60*** .50*** .54*** .07 .32*** .14
1.00 .59*** .50*** .11 .26** .06
1.00 .40*** .18* .16 .18*
1.00 -.06 .20* -.03
ππνρξέσζε
10. Βαζκφο
1.00 .37*** .40***
άγρνπο
1.00 .08
1.00
* p<.05, ** p<.01, *** p<.001
334
Με βάζε ηελ θιίκαθα ελδηαθέξνληνο, νη καζεηέο δηαρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο:

(α) καζεηέο εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη, (β) καζεηέο κε κέηξην ελδηαθέξνλ θαη (γ)
καζεηέο κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ (κε αξθεηφ ή πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ. Σα
ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ καζήκαηνο θαη ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο καζεηψλ πνπ
ζπγθξνηήζεθαλ κε βάζε ην επξχηεξν ελδηαθέξνλ πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ
φηη έρνπλ απέλαληη ζηα ζρνιηθά καζήκαηα (Πίλαθεο Μ4.2.17, Μ4.2.18 θαη Μ4.2.19).
Χζηφζν ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκφ ηεο ζπζρέηηζεο
κεηαμχ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θαηεγνξηψλ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο.
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή
αξθεηά αδηάθνξνη δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζην
βαζκφ αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα, απφ ηε κία, θαη ην ζπλαίζζεκα φζν
θαη ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, απφ ηελ άιιε. Οη καζεηέο, εμάιινπ, απηνί εκθαλίδνπλ
ηελ πςειφηεξε ζπζρέηηζε, αλ θαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθή, ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο
κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηνλ κεγαιχηεξν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ βαζκφ
ζπζρέηηζεο ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη κε ηε
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
Απφ ηελ άιιε, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ πςειή,
θαη κεγαιχηεξε απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ηε κεγαιχηεξε κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Οη
καζεηέο ηέινο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ηελ πςειφηεξε
αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ην ζπλαίζζεκα θαη πςειή κε ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο.
Σέινο, θαη νη ηξεηο θαηεγνξίεο δελ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε
ηεο αδηαθνξίαο κε ηε δπζθνιία, ελψ ηα απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ σο πξνο ηε ζρέζε κεηαμχ
αδηαθνξίαο θαη άγρνπο πνπ ήηαλ γεληθά ρακειή.
335
Α2. Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΢ΣΟΤ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
1. ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ386
΢ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θάζε ζρνιείνπ ηεο έξεπλαο κνηξάζηεθε εξσηεκαηνιφγην θαη

εμεγήζεθαλ νη ζηφρνη ηεο έξεπλαο. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ηειηθά ζπκπιήξσζαλ ην
εξσηεκαηνιφγην είλαη 69. Απφ απηνχο κφλν έλαο δήισζε σξνκίζζηνο, έλαο δελ
ζπκπιήξσζε ηε ζρεηηθή απάληεζε, ελψ νη ππφινηπνη 67 δήισζαλ κφληκνη (πίλαθαο
Δ1.1). Δπηπιένλ, 63 είλαη απινί θαζεγεηέο, 5 θαηέρνπλ δηεπζπληηθέο ζέζεηο
(δηεπζπληέο θαη ππνδηεπζπληέο) θαη έλαο δε ζπκπιήξσζε (πίλαθαο Δ1.2).
΋πσο, εμάιινπ, κπνξνχκε λα δνχκε ζηνλ πίλαθα Δ1.3 ν αξηζκφο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκπιήξσζε απφ θάζε ζρνιείν είλαη άληζνο. Απηφο, φπσο
βιέπνπκε, θπκαίλεηαη απφ 14 ζε έλα ζρνιείν κέρξη 2 ζε άιια ζρνιεία. Απφ απηνχο
κφλν νη 21 εξγάδνληαη ζε ζρνιεία ηεο πφιεο, ελψ νη 48 ζε ζρνιεία ηεο πεξηθέξεηαο.
Χο πξνο ηηο εηδηθφηεηεο, ηα δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα Δ1.4. ΢ηνλ
πίλαθα απηφλ βιέπνπκε φηη ην εξσηεκαηνιφγην ζπκπιήξσζαλ 3 ζενιφγνη, 27
θηιφινγνη, 6 καζεκαηηθνί, 9 θπζηθνί, 3 εθπαηδεπηηθνί γαιιηθήο, 7 αγγιηθήο θαη 1
γεξκαληθήο θηινινγίαο, 4 ζσκαηηθήο αγσγήο, 1 εηδηθφηεηαο λνκηθψλ, 1 νηθηαθήο
νηθνλνκίαο, 1 κνπζηθήο, 2 εηδηθφηεηαο ειεθηξνιφγσλ /κεραλνιφγσλ θαη 4
πιεξνθνξηθήο.
Απφ ηνπο 68 θαζεγεηέο θαη θαζεγήηξηεο πνπ απάληεζαλ ζην ζρεηηθφ εξψηεκα νη 20
έρνπλ κηθξή ζπλνιηθή πξνυπεξεζία (κέρξη 5 ρξφληα), ζπλππνινγηδνκέλνπ ηνπ ρξφλνπ
πνπ ήηαλ αλαπιεξσηέο, νη 27 πξνυπεξεζία 5-15 ρξφληα θαη νη 21 πξνυπεξεζία
κεγαιχηεξε απφ 15 ρξφληα (πίλαθαο Δ1.5). Δμάιινπ νη 19 είλαη ζην ίδην ζρνιείν
κέρξη 2 ρξφληα ην πνιχ, νη 25 είλαη 2-6 ρξφληα, ελψ νη ππφινηπνη 24 πάλσ απφ 6
ρξφληα (πίλαθαο Δ1.6).
Απφ ηνπο 68 εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο πνπ απάληεζαλ ζηα ζρεηηθά εξσηήκαηα
21 είλαη άληξεο θαη 48 γπλαίθεο (πίλαθαο Δ1.7). Οη 22 εμάιινπ είλαη κεγαιχηεξεο
ειηθίαο (γελλεκέλνη ηα έηε 1950-1960), νη 28 απνηεινχλ ηηο κεζαίεο ειηθίεο ηνπ
δείγκαηφο καο (γελλεκέλνη ζην δηάζηεκα 1961-1970) θαη νη 18, γελλεκέλνη απφ ην
1971 θαη κεηά, απνηεινχλ ηνπο λεφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηφο καο (πίλαθαο
Δ1.8). Απφ ηνπο 68, εμάιινπ, νη 20 είλαη άγακνη, νη 45 έγγακνη θαη νη 3 δηαδεπγκέλνη
(πίλαθαο Δ1.9). Δπίζεο νη 27 δελ έρνπλ παηδηά, νη 38 έρνπλ 1 ή 2 παηδηά, ελψ κφλν 3
εθπαηδεπηηθνί έρνπλ 3 ή πεξηζζφηεξα παηδηά (πίλαθαο Δ1.10). Σέινο, νη 46 κέλνπλ
κφληκα ζηελ πφιε ηεο Κέξθπξαο, νη 18 ζε πεξηθεξεηαθνχο δήκνπο, ελψ γηα 4 ε
κφληκε θαηνηθία βξίζθεηαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο (πίλαθαο Δ1.11).
Σέινο, απφ ηηο 65 έγθπξεο απαληήζεηο, δηαπηζηψλνπκε φηη 5 εθπαηδεπηηθνί
δειψλνπλ φηη ε εξγαζία ηνπο ζην ζρνιείν είλαη ζπλήζσο απνιαπζηηθή, 48 φηη είλαη
επράξηζηε, 1 αδηάθνξε θαη 11 φηη είλαη δχζθνιε θαη θνπηαζηηθή (πίλαθαο Δ1.12).
386
΋ινη νη ζρεηηθνί πίλαθεο βξίζθνληαη ζην παξάξηεκα 3.
336
2. Ζ ΢ΣΑΣΗ΢ΣΗΚΖ ΢ΖΜΑΝΣΗΚΟΣΖΣΑ ΢ΣΟΤ΢ ΠΗΝΑΚΔ΢

ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ
Δξψηεζε 14. Αηηίεο αδηαθνξίαο (εθπαηδεπηηθνί)
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.14.3 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη αηηίεο ηεο καζεηηθήο

αδηαθνξίαο ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ. Σα
απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο
πξνο ηηο αηηίεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ θαη ησλ θαζεγεηξηψλ [Pearson
Chi-square ρ2 = .266, df 3, p = .966, (ns)]. Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα δείρλεη κε
ζαθήλεηα φηη νη απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ θαη ησλ θαζεγεηξηψλ δελ δηαθνξνπνηνχληαη
σο πξνο ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.14.4 θαηαγξάθνληαη νη αηηίεο αδηαθνξίαο ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο
ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο. ΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο ρσξίζζεθαλ ζε
δχν θαηεγνξίεο κε βάζε ην έηνο γέλλεζεο: (α) 1950-1960 θαη (β) 1961-1982. Σα
απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο
ηηο αηηίεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο [Pearson Chi-
square ρ2 = 8.463, df 3, p = .037, (p<.05)]. Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη
φηη νη απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο δηαθέξνπλ ζηηο εθηηκήζεηο ηνπο
γηα ηηο αηηίεο ηεο αδηαθνξίαο πνπ εκθαλίδνπλ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ζην ζρνιείν.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.14.5 θαηαγξάθνληαη νη αηηίεο αδηαθνξίαο ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο
ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο. ΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο
ρσξίζζεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο κε βάζε ηελ εκπεηξία ηνπο: (α) έσο 5 έηε, (β) 5,1
έσο 15 έηε θαη (γ) απφ 15 έηε θαη άλσ. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηηο αηηίεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ
θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο [Pearson Chi-square ρ2 = 16.347, df 6,
p = .012, (p<.05)]. Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη κε ζαθήλεηα φηη νη
απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο δηαθέξνπλ σο πξνο ηηο
αηηίεο ηεο αδηαθνξίαο ηελ νπνία εκθαλίδνπλ νη καζεηέο.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.14.6 θαηαγξάθνληαη νη αηηίεο αδηαθνξίαο ζχκθσλα κε ηηο
εθηηκήζεηο εθπαηδεπηηθψλ πνπ είλαη γνλείο ή φρη. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηηο αηηίεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ
θαζεγεηψλ πνπ έρνπλ παηδηά θαη εθείλσλ πνπ δελ έρνπλ [Pearson Chi-square ρ2 =
8.087, df 3, p = .044, (p<.05)]. Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη
εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρνπλ παηδηά, γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν δηαθέξνπλ, απφ ηηο αληίζηνηρεο εθείλσλ πνπ δελ έρνπλ
παηδηά.
Δξψηεζε 15. Αληηκεηψπηζε αδηαθνξίαο
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.15.3 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο ηεο

αδηαθνξίαο ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο.
΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο ρσξίζζεθαλ ζε δχν θαηεγνξίεο κε βάζε ην έηνο
γέλλεζεο: (α) νη γελλεκέλνη κέρξη ην 1960 θαη (β) νη γελλεκέλνη απφ ην 1961 θαη
κεηά. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ σο πξνο ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ
θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο [Pearson Chi-square ρ2 = 5.392, df 4, p = .249, (ns)].
Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζεκεηψλεη φηη νη θαζεγεηέο δηαθνξεηηθήο ειηθίαο δελ
δηαθέξνπλ σο πξνο ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο αδηαθνξίαο πνπ εκθαλίδνπλ νη
καζεηέο.
337
Δξψηεζε 16. ΢πκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο αδηαθνξίαο
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.16.3 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο

κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν ζχκθσλα κε ηηο
εθηηκήζεηο εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηηο κνξθέο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ
θαζεγεηψλ θαη ησλ θαζεγεηξηψλ [Pearson Chi-square ρ2 = 3.273, df 2, p = .195, (ns)].
Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη θαζεγεηέο δηαθνξεηηθνχ θχινπ δε
δηαθέξνπλ σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο
αδηαθνξίαο πνπ εκθαλίδνπλ νη καζεηέο ζην ζρνιείν.
΢ηνλ Πίλαθα Δ.2.16.4 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο
πνπ, ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο, είλαη ννη
ζπλεζέζηεξεο. ΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο ρσξίζζεθαλ ζε δχν θαηεγνξίεο κε βάζε
ην έηνο γέλλεζεο: (α) νη γελλεκέλνη κέρξη ην 1960 θαη (β) νη γελλεκέλνη απφ ην 1961
θαη κεηά. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ σο πξνο ηηο ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο κεηαμχ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο
ειηθίαο [Pearson Chi-square ρ2 = 2.928, df 2, p = .231, (ns)]. Tν ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη θαζεγεηέο δηαθνξεηηθήο ειηθίαο δελ δηαθέξνπλ σο
πξνο ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηηο ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο πνπ εκθαλίδνπλ νη
καζεηέο, αλ θαη ππάξρνπλ θάπνηεο δηαθνξνπνηήζεηο.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.16.5 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο
πνπ, ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο,
είλαη νη ζπλεζέζηεξεο. ΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο ρσξίζζεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο
κε βάζε ηελ εκπεηξία ηνπο: (α) έσο 5 έηε, (β) 5,1 έσο 15 έηε θαη (γ) πάλσ απφ 15 έηε.
Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ απνπζία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο, απφ ηελ άπνςε ησλ
εθηηκήζεψλ ηνπο γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ε
καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν [Pearson Chi-square ρ2 = 2.822, df 4, p = .588, (ns)].
Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα δείρλεη φηη δελ ππάξρνπλ δηαθνξέο ζηηο απφςεηο ησλ
θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο σο πξνο ηηο ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο
ηηο νπνίεο εκθαλίδνπλ νη καζεηέο, αλ θαη ζε έλα κηθξφ βαζκφ κπνξνχκε λα
εληνπίζνπκε ηελ παξνπζία νξηζκέλσλ δηαθνξνπνηήζεσλ.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.16.6 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη εθηηκήζεηο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο (άγακνη, έγγακνη) σο πξνο
ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηηο ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο πνπ είλαη νη ζπλεζέζηεξεο ζην
ζρνιείν. Σα απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ
κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο σο πξνο ηηο
ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο πνπ εθηηκνχλ φηη ζπλήζσο εθδειψλνληαη ζην ζρνιείν
[Pearson Chi-square ρ2 = 2.498, df 2, p = .287, (ns)]. Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα
ππνζηεξίδεη φηη νη εθηηκήζεηο ησλ άγακσλ εθπαηδεπηηθψλ, γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
εθδειψζεηο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο, δε δηαθέξνπλ απφ εθείλεο ησλ έγγακσλ.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.16.7 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη εθηηκήζεηο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ πνπ είλαη γνλείο, έλαληη εθείλσλ πνπ δελ είλαη, γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν. Σα
απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ
εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρνπλ παηδηά θαη εθείλσλ πνπ δελ έρνπλ σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο
πνπ θάλνπλ γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ε
καζεηηθή αδηαθνξία [Pearson Chi-square ρ2 = 2.319, df 2, p = .314, (ns)]. Tν
ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη εθηηκήζεηο ησλ θαζεγεηψλ πνπ είλαη
338
γνλείο, γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο πνπ εκθαλίδνπλ νη καζεηέο,

δε δηαθέξνπλ απφ ηηο αληίζηνηρεο εθείλσλ πνπ δελ έρνπλ παηδηά.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.16.8 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο,
ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο
(καζεκαηηθνί/θπζηθνί, θηιφινγνη, θαζεγεηέο ππφινηπσλ εηδηθνηήησλ), εθδειψλεηαη
ζπλήζσο ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν. Σα απνηειέζκαηα δελ έδεημαλ ηελ
χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο γηα ηηο
ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο
εηδηθφηεηαο [Pearson Chi-square ρ2 = 4.434, df 4, p = .350, (ns)]. Tν ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη εθηηκήζεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο,
γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο κνξθέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην
ζρνιείν, δε δηαθέξνπλ απφ ζηαηηζηηθή άπνςε, αλ θαη κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη
ππάξρνπλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο.
Δξψηεζε 17. Κνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά αδηάθνξνπ
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.17.3 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη ηα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά

ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ θαη
ησλ θαζεγεηξηψλ. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ
καζεηή κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ θαη ησλ θαζεγεηξηψλ [Pearson Chi-square ρ2 = .511,
df 3, p = .916, (ns)].
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ
δηαθνξεηηθήο ειηθίαο. ΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο ρσξίζζεθαλ ζε δχν θαηεγνξίεο κε
βάζε ην έηνο γέλλεζεο: (α) νη γελλεκέλνη κέρξη ην 1960 θαη (β) νη γελλεκέλνη απφ ην
1961 θαη κεηά. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηα θνηλσληθά-νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
αδηάθνξνπ καζεηή κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο [Pearson Chi-square
ρ2 = 1.434, df 3, p = .698, (ns)]. Tν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη φηη νη
απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο δελ δηαθέξνπλ σο πξνο ηα θνηλσληθά
θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ εκθαλίδνπλ νη αδηάθνξνη καζεηέο.
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ
δηαθνξεηηθήο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο (άγακνο, έγγακνο). Σα απνηειέζκαηα δελ
ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηα ζπγθεθξηκέλα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή κεηαμχ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο
νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο [Pearson Chi-square ρ2 = 3.762, df 3, p = .288, (ns)]. Αλ
θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη
εκθαλίζζεθαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή κεηαμχ ησλ έγγακσλ θαη ησλ άγακσλ
θαζεγεηψλ.
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ πνπ είλαη γνλείο, έλαληη εθείλσλ πνπ δελ είλαη, Σα απνηειέζκαηα δελ
έδεημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ
έρνπλ παηδηά θαη εθείλσλ πνπ δελ έρνπλ σο πξνο ηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά
ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή [Pearson Chi-square ρ2 = 4.505, df 3, p = .212, (ns)]. Χζηφζν,
αλ θαη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη
εκθαλίζζεθαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά
339
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ πνπ είραλ παηδηά
έλαληη εθείλσλ πνπ δελ είραλ.
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ πνπ
ήηαλ κφληκνη θάηνηθνη ηεο Κέξθπξαο, ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο πνπ θαηνηθνχζαλ ζε
πεξηθεξεηαθφ Γήκν. Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ
καζεηή κεηαμχ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθνχ ηφπνπ κφληκεο θαηνηθίαο [Pearson Chi-
square ρ2 = 2.955, df 3, p = .399, (ns)], αλ θαη ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο.
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ πνπ
δίδαζθαλ θαηά ην ρξφλν δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο ζε Γπκλάζηα ηεο Κέξθπξαο,
ζπγθξηηηθά κε εθείλεο φζσλ δίδαζθαλ ζε Γπκλάζηα πεξηθεξεηαθψλ Γήκσλ. Σα
πξνο ηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή κεηαμχ θαζεγεηψλ
πνπ δίδαζθαλ ζηελ πφιε ηεο Κέξθπξαο θαη ζε πεξηθεξεηαθνχο δήκνπο [Pearson Chi-
square ρ2 = 4.374, df 3, p = .224, (ns)], αλ θαη είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη
ππήξμαλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο.
Δξψηεζε 19. ΢πκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.19.4 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ

πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ θχινπ σο πξνο ηηο ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο
εθδειψλεηαη ζπλήζσο ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζην ζρνιείν. Σα
πξνο ηηο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο κεηαμχ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθνχ
θχινπ [Pearson Chi-square ρ2 = 3.126, df 1, p = .077, (ns)]. Μνινλφηη απφ ζηαηηζηηθή
άπνςε δελ είλαη ζεκαληηθέο, παξνπζηάδνληαη εληνχηνηο θάπνηεο δηαθνξέο.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.19.5 θαηαγξάθνληαη νη ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο
ελδηαθέξνληνο απφ ηνπο καζεηέο ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ θαζεγεηψλ
δηαθνξεηηθήο ειηθίαο. ΢πγθεθξηκέλα, νη θαζεγεηέο ρσξίζζεθαλ ζε δχν θαηεγνξίεο κε
βάζε ην έηνο γέλλεζεο: (α) νη γελλεκέλνη κέρξη ην 1960 θαη (β) νη γελλεκέλνη απφ ην
1961 θαη κεηά. Σα απνηειέζκαηα ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ
δηαθνξψλ σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο γηα ηηο
ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν
[Pearson Chi-square ρ2 = 5.152, df 1, p = .023, (p<.05)]. Tν ζπγθεθξηκέλν
απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη κε ζαθήλεηα φηη νη απφςεηο ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο
ειηθίαο δηαθέξνπλ σο πξνο ηελ εθηίκεζε θαη αμηνιφγεζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο.
΢ηνλ Πίλαθα Δ2.19.6 (παξάξηεκα 3) θαηαγξάθνληαη νη ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο
εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο (καζεκαηηθνί/θπζηθνί, θηιφινγνη,
θαζεγεηέο ππφινηπσλ εηδηθνηήησλ). Σα απνηειέζκαηα δελ ππνζηήξημαλ ηελ χπαξμε
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ σο πξνο ηηο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο
ελδηαθέξνληνο κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο [Pearson Chi-square
ρ2 = 5.753, df 2, p = .056, (ns)]. Παξά ην γεγνλφο φηη δελ ππήξμε ζηαηηζηηθή
ζεκαληηθφηεηα, ην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα δείρλεη φηη νη εθηηκήζεηο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο πηζαλφλ δηαθέξνπλ σο πξνο ηελ εθηίκεζε
θαη αμηνιφγεζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο.
340
341


2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο εξκελεχνπλ ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
6. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα (γηα ην ζρνιείν, ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο θαη ηε γεληθφηεξε
πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή)
7. Λφγνη ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο θαη βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ
/αδηάθνξν κάζεκα

σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
1. Οη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ζην ζχλνιν ηνπ

καζεηηθνχ δείγκαηνο
2. Γηαθνξέο αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη
επάγγεικα ηνπ παηέξα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην
ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
5. Γηαθνξέο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ σο πξνο
ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν
κάζεκα
6. Γηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ σο πξνο ηνπο
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν
κάζεκα
342
Β1.2.2. ΢πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ

θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα

3. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα
4. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα
5. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην ηηο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ
6. ΢πζρεηίζεηο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην
γεληθφηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη
έρνπλ
B1.3. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο καζεηέο
1. Πψο γίλεηαη αληηιεπηή θαη πψο αληηκεησπίδεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία απφ

ηνπο εθπαηδεπηηθνχο
2. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην
ζρνιείν
4. Ζ γεληθφηεξε εηθφλα πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ην ζρνιείν (πξνζθνξά
γπκλαζίνπ, ζεηηθέο – αξλεηηθέο πιεπξέο ειιεληθνχ ζρνιείνπ)
343
Β1. Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΢ΣΟΤ΢ ΜΑΘΖΣΔ΢
Β1.1. Αλαθνξηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ην

πξφβιεκα
1. ΔΚΣΑ΢Ζ ΚΑΗ ΔΡΜΖΝΔΗΑ ΣΖ΢ ΜΑΘΖΣΗΚΖ΢ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΢ΣΟ

΢ΥΟΛΔΗΟ
1.1. Ζ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν

Ζ δηεξεχλεζε ηεο εηθφλαο πνπ έρνπλ νη καζεηέο γηα ηελ έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν επηδηψρζεθε κέζα απφ ηελ εξψηεζε 17:
17. Με βάζε ηελ εκπεηξία ζνπ σο καζεηή /-ηξηα, πνηα είλαη, θαηά ηε γλψκε
ζνπ, ε έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν; Τπάξρεη πξφβιεκα
γεληθεπκέλεο αδηαθνξίαο ή εληνπίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο κφλν καζεηέο;
Πξφθεηηαη γηα έλα γεληθεπκέλν πξφβιεκα ……………………………1
Δίλαη έλα πξφβιεκα κε κεγάιε έθηαζε ………………………………2
Ζ αδηαθνξία αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ …………………3
Οη απαληήζεηο πνπ ζπγθεληξψζεθαλ θαηαγξάθνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα
Πίλαθαο Μ2.17.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο
Πίλαθαο M2.17.1
Cumulative
Έθηαζε αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Γεληθεπκέλν πξόβιεκα 26 10,3 10,4 10,4
Πξόβιεκα κε κεγάιε
154 61,1 61,4 71,7
έθηαζε
Αθνξά πεξηνξηζκέλν
71 28,2 28,3 100,0
αξηζκό καζεηώλ
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πάλσ απφ ηα 2/3 ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο (πνζνζηφ 71,7% - 180 παηδηά) εθηηκνχλ
φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν έρεη ηνπιάρηζηνλ κεγάιε έθηαζε. Απφ απηνχο,
κία κηθξή ζρεηηθά κεξίδα (ην 10,4% ηνπ ζπλφινπ – 26 παηδηά) εθηηκά φηη ην
πξφβιεκα είλαη γεληθεπκέλν, ελψ νη πεξηζζφηεξνη (61,4% ηνπ ζπλφινπ – 154 άηνκα)
ζεσξνχλ φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία είλαη έλα πξφβιεκα κε κεγάιε έθηαζε,.
Ληγφηεξνη, εμάιινπ, απφ ην 1/3 ησλ καζεηψλ (πνζνζηφ 28,3% - 71 παηδηά) εθηηκνχλ
φηη ε αδηαθνξία είλαη ζρεηηθά κηθξή, αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ.
344
Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη νη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ θχινπ

(πίλαθαο Μ2.17.2 – παξάξηεκα 3), βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ (πίλαθαο Μ2.17.5 –
παξάξηεκα 3), βαζκνχ ελδηαθέξνληνο (πίλαθαο Μ2.17.6 – παξάξηεκα 3), φπσο απηφο
πξνζδηνξίδεηαη απφ ηηο δηθέο ηνπο δειψζεηο, θαζψο θαη καζεηψλ κε παηέξα
δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ (πίλαθαο Μ2.17.3 – παξάξηεκα 3) θαη
επαγγέικαηνο (πίλαθαο Μ2.17.4 – παξάξηεκα 3), δε δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά σο
πξνο ην δήηεκα απηφ γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη νη εθηηκήζεηο ησλ παηδηψλ δελ
επεξεάδνληαη απφ ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά, θάηη πνπ αληαλαθιά ηε γεληθφηεξε
ζπκθσλία ησλ καζεηψλ σο πξνο ην δήηεκα.
1.2. Πνχ νθείιεηαη, θαηά ηελ εθηίκεζε ησλ καζεηψλ, ε καζεηηθή

αδηαθνξία ζην ζρνιείν
Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (εξψη.
18) θαηαγξάθνληαη ζηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ. Ο πίλαθαο Μ2.18.1 αλαθέξεηαη
ζηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο, ν δε πίλαθαο Μ2.18.2 ζηνπο
ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο.
Πίλαθαο Μ2.18.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ αλαθνξηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν

ιφγν ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Ο ζεκαληηθόηεξνο ιόγνο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent
1 Ο ηξόπνο καζήκαηνο. Μαζεηέο
53 21,0 22,0
παζεηηθνί
2 Πνιιή ύιε 43 17,1 17,8
3 Η βαζκνινγία 30 11,9 12,4
4 Γύζθνια ηα καζήκαηα 25 9,9 10,4
5 Γελ έρνπλ ζρέζε κε ηα
πξνβιήκαηα θαη ηα ελδηαθέξνληα 22 8,7 9,1
ησλ καζεηώλ
6 Πξνβιήκαηα ζην ζπίηη 18 7,1 7,5
7 Οη θαθέο ζρέζεηο κε ηνπο
16 6,3 6,6
θαζεγεηέο
8 Γε θαίλεηαη ε ζρέζε κε ηε δσή 9 3,6 3,7
9 Γηάθνξα πξνζσπηθά
8 3,2 3,3
πξνβιήκαηα
10 Οη ηππηθέο θαη απξόζσπεο
6 2,4 2,5
ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο
Άιιν 11 4,4 4,6
Total 241 95,6 100,0
Missing System 11 4,4
Total 252 100,0
345
Πίλαθαο Μ2.18.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ αλαθνξηθά κε ηνπο ηξεηο

ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Οη ηξεηο ζεκαληηθόηεξνη ιόγνη ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent
1 Η βαζκνινγία 112 14,8 15,8
2 Πνιιή ύιε 107 14,2 15,1
3 Ο ηξόπνο καζήκαηνο.
86 11,4 12,1
Μαζεηέο παζεηηθνί
5 Γελ έρνπλ ζρέζε κε ηα
πξνβιήκαηα θαη ηα 75 9,9 10,6
ελδηαθέξνληα ησλ καζεηώλ
6 Οη θαθέο ζρέζεηο κε ηνπο
50 6,6 7,1
θαζεγεηέο
7 Γε θαίλεηαη ε ζρέζε κε ηε
50 6,6 7,1
δσή
8 Γηάθνξα πξνζσπηθά
46 6,1 6,5
9 Πξνβιήκαηα ζην ζπίηη 44 5,8 6,2
10 Οη ηππηθέο θαη απξόζσπεο
ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο 31 4,1 4,4
Άιιν 22 2,9 3,1
Total 709 93,8 100,0
Total 756 100,0
346

αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Βαζκνινγία Σύλνιν
Λόγνη αδηαθνξίαο /Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Λόγνη Ο ηξόπνο καζήκαηνο. Αξηζκόο
9 18 38 21 86
αδηαθνξίαο Μαζεηέο παζεηηθνί
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 10,5% 20,9% 44,2% 24,4% 100,0%
% Βαζκνινγία
13,0% 20,7% 18,2% 21,0% 18,5%
Τππνπ. ππόι. -1,1 ,5 -,1 ,6
Γύζθνια ηα καζήκαηα Αξηζκόο 22 20 38 6 86
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 25,6% 23,3% 44,2% 7,0% 100,0%
31,9% 23,0% 18,2% 6,0% 18,5%
Τππνπ. ππόι. 2,6 1,0 -,1 -2,9
Πνιιή ύιε Αξηζκόο 16 16 51 24 107
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 15,0% 15,0% 47,7% 22,4% 100,0%
23,2% 18,4% 24,4% 24,0% 23,0%
Τππνπ. ππόι. ,0 -,9 ,4 ,2
Η βαζκνινγία Αξηζκόο 17 19 48 27 111
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 15,3% 17,1% 43,2% 24,3% 100,0%
24,6% 21,8% 23,0% 27,0% 23,9%
Τππνπ. ππόι. ,1 -,4 -,3 ,6
Γελ έρνπλ ζρέζε κε ηα Αξηζκόο
πξνβιήκαηα θαη ηα
5 14 34 22 75
ελδηαθέξνληα ησλ
καζεηώλ
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 6,7% 18,7% 45,3% 29,3% 100,0%
7,2% 16,1% 16,3% 22,0% 16,1%
Τππνπ. ππόι. -1,8 ,0 ,1 1,5
Σύλνιν Αξηζκόο 69 87 209 100 465
% Λόγνη αδηαθνξίαο
14,8% 18,7% 44,9% 21,5% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
347

ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Πίλαθαο M2.18.7 Απηνραξαθηεξηζκόο Σύλνιν

Δληειώο ή Με αξθεηό ή
Λόγνη αδηαθνξίαο /Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
αδηάθνξνο ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ
3 32 51 86
% Λόγνη αδηαθνξίαο 3,5% 37,2% 59,3% 100,0%
% Απηνραξαθηεξηζκόο 11,5% 15,2% 22,2% 18,5%
Τππνπ. ππόι. -,8 -1,1 1,3
Γύζθνια ηα καζήκαηα Αξηζκόο 9 48 29 86
Τππνπ. ππόι. 1,9 1,5 -2,1
Πνιιή ύιε Αξηζκόο 2 43 62 107
Τππνπ. ππόι. -1,6 -,8 1,3
Η βαζκνινγία Αξηζκόο 7 47 58 112
Τππνπ. ππόι. ,3 -,5 ,4
πξνβιήκαηα θαη ηα 5 40 30 75
ελδηαθέξνληα ησλ καζ
Τππνπ. ππόι. ,4 1,1 -1,2
Σύλνιν Αξηζκόο 26 210 230 466
1. «Ζ βαζκνινγία θαη ε ηδέα φηη θξίλεζαη ζε εκπνδίδεη λα ιεηηνπξγήζεηο» είλαη

ε απάληεζε πνπ επηιέγεηαη ζπρλφηεξα σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν. Δλδηαθέξνλ βέβαηα παξνπζηάδεη ην
γεγνλφο φηη σο ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο ηεο αδηαθνξίαο επηιέγεηαη ζπρλφηεξα ν
παξάγνληαο «Φηαίεη ν ηξφπνο πνπ γίλεηαη ην κάζεκα. Οη καζεηέο είλαη παζεηηθνί
αθξναηέο ρσξίο θακία ζπκκεηνρή», πνπ, σο έλαλ απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο,
ηνλ ζπλαληάκε ζηελ ηξίηε ζέζε. Ζ κεηαθίλεζε απηή αληαλαθιά ηε κεηαηφπηζε απφ
ην ζπκβνιηθφ επίπεδν ζην πξαθηηθφ. Αλ ε παζεηηθφηεηα ηνπ καζεηή ζηα πιαίζηα ηνπ
ζρνιηθνχ καζήκαηνο απνηειεί ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν εθθξάδνληαο ζπκππθλσκέλα
ην πξφβιεκα θαη παξαπέκπνληαο ζηε ξίδα ηνπ πξνβιήκαηνο, ε βαζκνινγία – πνπ κε
απηά ηα δεδνκέλα απνηειεί αλαγθαίν ιίγν-πνιχ φξν χπαξμεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο – βξίζθεηαη ζηελ πξψηε γξακκή ηεο ζρνιηθήο
θαζεκεξηλφηεηαο. Με ηελ κεηαηφπηζε πνπ επηζεκάλακε νη καζεηέο εθθξάδνπλ πνιχ
θαζαξά ηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ δχν απηψλ παξαγφλησλ. Έλα ζρνιείν πνπ δε
348
θξνληίδεη λα θηλεηνπνηεί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ, κνηξαία ζηεξίδεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ

ζηε βαζκνινγηθή πίεζε.
2. Ζ αδπλακία αθνκνίσζεο κηαο κεγάιεο ζε έθηαζε χιεο ελνρνπνηείηαη έληνλα
επίζεο απφ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο, σο παξάγνληαο πνπ επζχλεηαη γηα ηελ
αδηαθνξία, θαηαιακβάλνληαο ηε δεχηεξε, θαη κε κηθξή κφλν δηαθνξά απφ ηελ πξψηε,
ζέζε. Πξφθεηηαη γηα έλαλ παξάγνληα ε αλαθνξά ζηνλ νπνίν θαίλεηαη φηη γίλεηαη
ζπρλφηεξα απφ ηηο καζεηηθέο εθείλεο θαηεγνξίεο πνπ ηξέθνπλ εθπαηδεπηηθέο
θηινδνμίεο. Χο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο, ν κεγάινο φγθνο ηεο
χιεο επηιέγεηαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ φζνπο δειψλνπλ αδηάθνξνη. Παξαηεξνχκε
ηαπηφρξνλα φηη ν φγθνο ηεο χιεο απνηειεί ηνλ ζπρλφηεξα επηιεγφκελν παξάγνληα
απφ ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ αξθεηφ ή πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ, ελψ ζηνπο
καζεηέο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ θαηαιακβάλεη ηελ ηξίηε ζέζε, ζηνπο δε
καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη κφιηο ηελ πέκπηε.
3. Ο παξάγνληαο «θηαίεη ν ηξφπνο πνπ γίλεηαη ην κάζεκα. Οη καζεηέο είλαη
παζεηηθνί αθξναηέο ρσξίο θακία ζπκκεηνρή», πνπ βξίζθεηαη ζηελ ηξίηε ζέζε καδί
κε ηε δπζθνιία ησλ καζεκάησλ, έρεη κία θξηηηθή δηάζηαζε θαη εθθξάδεη κηα
δηακαξηπξία. Αλ σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ήηαλ ζηελ
πξψηε ζέζε, σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο, ππνρσξεί ζηελ ηξίηε γηα λα
δψζεη ηε ζέζε ηνπ ζηα πξαθηηθά πξνβιήκαηα ηεο ζρνιηθήο θαζεκεξηλφηεηαο.
΢θφπηκν είλαη ζην ζεκείν απηφ λα αλαθεξζνχκε ζηελ ηδηαίηεξε ζπκβνιηθή αμία ηεο
ζπδεηνχκελεο θξάζεο πνπ αλαθέξεηαη ζηνλ παζεηηθφ ξφιν ηνπ καζεηή θαηά ηε
δηαδηθαζία δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο. Ζ θξάζε απηή ζπλνςίδεη ην πξφβιεκα ηεο
πξαγκνπνίεζεο ηνπ καζεηή, κηαο πξαγκνπνίεζεο πνπ βξίζθεηαη ζηε βάζε ηνπ
πξνβιήκαηνο αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάκε ζην ζρνιείν. Αλ ην ζρνιείν αληηκεησπίδεη
ηε γλψζε σο έηνηκν πξντφλ πνπ πξέπεη λα ην θαηαλαιψζνπκε, αλ αληηκεησπίδεη ηε
κάζεζε σο κηα δηαδηθαζία αθνκνίσζεο έηνηκσλ γλψζεσλ απφ ην καζεηή, αλ
αληηκεησπίδεη ηνλ καζεηή φρη σο ππνθείκελν κε ηηο δηθέο ηνπ καζεζηαθέο αλάγθεο θαη
ηε δηθή ηνπ πξνζσπηθή καζεζηαθή πνξεία, αιιά σο αληηθείκελν ζην νπνίν πξέπεη λα
δψζνπκε ηηο γλψζεηο πνπ άιινη δεκηνχξγεζαλ, ρσξίο λα αληηιακβάλεηαη φηη ε
καζεζηαθή αμία δε βξίζθεηαη ζηα ζπκπεξάζκαηα – πνξίζκαηα κηαο έηνηκεο γλψζεο
πνπ πξέπεη ν καζεηήο λα απνζεθεχζεη /ελζσκαηψζεη, αιιά ζηελ ίδηα ηε καζεζηαθή
πνξεία, ηφηε έρεη εμαζθαιηζκέλε ηελ αδηαθνξία. Σαπηφρξνλα έρεη εμαζθαιίζεη ηελ
παξαγσγή ελφο αλζξψπνπ εμαηξεηηθά εμσθαηεπζπλφκελνπ ρσξίο θξίζε θαη
πξνζσπηθή επηινγή, εληειψο αλίθαλνπ λα ζηαζεί ζηα δηθά ηνπ πφδηα θαη λα
θαηαλνήζεη ην νηηδήπνηε. Ζ γλψζε «θνλζέξβα», βέβαηα, κπνξεί λα κε κνξθψλεη
αλζξψπνπο, δηακνξθψλεη φκσο ππεθφνπο. Γηακνξθψλεη φληα πνπ αηζζάλνληαη
αλίζρπξα θαη αλεπαξθή λα θαηαλνήζνπλ ηη ζπκβαίλεη γχξσ ηνπο, θαη ηα νπνία, γη‟
απηφ ην ιφγν, θαηαθεχγνπλ ζηηο ππεξεζίεο ησλ εηδηθψλ, αλζξψπσλ ζπρλά ην ίδην
ηππνπνηεκέλσλ θαη «ηπθιψλ».
Σαπηφρξνλα, κηα ηέηνηα αληίιεςε γηα ηε γλψζε, ηε κάζεζε θαη ηνλ ηξφπν
ζπκκεηνρήο ηνπ αλζξψπηλνπ ππνθεηκέλνπ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία απνηειεί φξν
αλαγθαίν γηα ηελ επηιεθηηθή ζπκκεηνρή νξηζκέλσλ κφλν θαηεγνξηψλ καζεηψλ ζηελ
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, θαζψο θαη γηα ηε δεκηνπξγία ηεο ειηηίζηηθεο αληίιεςεο γηα
ηε γλψζε θαη ηεο ηδενινγίαο ηνπ πξνζσπηθνχ ραξίζκαηνο θαη ηεο αηνκηθήο
πξνζπάζεηαο. Αθνχ ε γλψζε δελ ζεσξείηαη, θαη δελ είλαη θαηά ζπλέπεηα, πξνλφκην
θάζε αλζξψπηλεο χπαξμεο, αθνχ ε γλψζε δε γίλεηαη ζεβαζηή παξά κφλν απφ κία
ηερλνθξαηηθή ζθνπηά θαη κάιηζηα κε ηνπο φξνπο ελφο ρπδαίνπ νηθνλνκηζκνχ, ηφηε
κφλν ηα παηδηά πνπ έρνπλ ηηο θαηάιιειεο γλσζηηθέο ππνδνρέο απφ ηα αλψηεξα
εθπαηδεπηηθά θαη επαγγεικαηηθά ζηξψκαηα γνλέσλ, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα
παξαθνινπζήζνπλ κε επρέξεηα ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζην ζρνιείν.
349
4. Ζ δπζθνιία ησλ καζεκάησλ, ζηελ ηξίηε ζέζε σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο
ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο, επηιέγεηαη απφ 86 καζεηέο θαη καζήηξηεο, ην 1/3
πεξίπνπ ηνπ δείγκαηνο. Σν έλα δειαδή ζηα ηξία παηδηά ζεσξεί φηη ε δπζθνιία ησλ
καζεκάησλ είλαη έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ
ηελ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ, αιιά κφλν ην έλα ζηα δέθα φηη είλαη ν ζεκαληηθφηεξνο
(πνζνζηφ 10,4%).
Δπηπιένλ θαίλεηαη φηη απνηειεί πξφβιεκα θπξίσο γηα ηα παηδηά απφ ηηο ιηγφηεξν
πξνλνκηνχρεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο. Χο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
παξάγνληεο, επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ παηδηά ρακειφηεξεο βαζκνινγίαο θαη
κηθξφηεξνπ ελδηαθέξνληνο.
5. Ζ απάληεζε «ηα καζήκαηα δελ έρνπλ ζρέζε κε ηα πξνβιήκαηα θαη ηα
ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ /-ηξηψλ», ζηελ πέκπηε ζέζε, επηιέγεηαη ιηγφηεξν
ζπρλά σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο απφ παηδηά κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία.
Αθνινπζνχλ νη παξάγνληεο «νη θαθέο ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο» θαη «φζα
δηδαζθφκαζηε δε θαίλνληαη λα έρνπλ ζρέζε κε ηε δσή», ζηελ έθηε ζέζε, πνπ
επηιέγνληαη απφ ην 1/5 ηνπ δείγκαηνο, σο ζεκαληηθνί ιφγνη πνπ εμεγνχλ ηελ
αδηαθνξία ησλ καζεηψλ. Δμάιινπ, ηα πξνζσπηθά πξνβιήκαηα επηιέγνληαη απφ 46
καζεηέο θαη καζήηξηεο, ζε πνζνζηφ 6,5%, θαη θαηαιακβάλνπλ ηελ φγδνε ζέζε, ελψ
ηα πξνβιήκαηα ζην ζπίηη απφ 44 παηδηά θαη θαηαιακβάλνπλ ηελ έλαηε ζέζε κε
πνζνζηφ 6,2%. ΢ηε δέθαηε, θαη ηειεπηαία, ζέζε βξίζθνπκε ηνλ παξάγνληα «ηππηθέο
θαη απξφζσπεο ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο».
Να ζεκεησζεί, ηέινο, φηη νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ θχινπ, θαζψο θαη εθείλνη κε
παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη επαγγέικαηνο δελ εκθαλίδνπλ
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηνπο παξάγνληεο πνπ θαηά ηελ θξίζε ηνπο
επζχλνληαη γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη δε δηαθέξνπλ
ζεκαληηθά νη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ απηψλ σο πξνο ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν.
350
2. ΠΧ΢ ΟΗ ΜΑΘΖΣΔ΢ ΚΑΗ ΜΑΘΖΣΡΗΔ΢ ΔΡΜΖΝΔΤΟΤΝ ΣΗ΢

ΔΚΓΖΛΧ΢ΔΗ΢ ΗΓΗΑΗΣΔΡΟΤ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢
Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο

Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο πνπ θάπνηα παηδηά εθδειψλνπλ
ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα
Πίλαθαο Μ2.19.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηνπ
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Ο ζεκαληηθόηεξνο ιόγνο ηνπ ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηώλ Frequency Percent Valid Percent
1 Γηα θαιέο επαγγεικαηηθέο
55 21,8 22,7
πξννπηηθέο
2 Δπηδηώθνπλ θαιή βαζκνινγία 43 17,1 17,8
3 Δλδηαθέξνληαη γηα ηηο γλώζεηο ηνπ
35 13,9 14,5
ζρνιείνπ
4 Καηαλννύλ θαιά ηα καζήκαηα 32 12,7 13,2
5 Πηέδνληαη πνιύ από ην ζπίηη 18 7,1 7,4
6 Δπηδηώθνπλ ηελ επηβξάβεπζε από
15 6,0 6,2
γνλείο θαη θαζεγεηέο
7 Έρνπλ θαιή ςπρηθή δηάζεζε 11 4,4 4,5
8 Δίλαη έμππλα θαη ηθαλά 11 4,4 4,5
9 Θέινπλ λα μερσξίδνπλ 10 4,0 4,1
10 Έρνπλ θαιέο επηδόζεηο θαη
7 2,8 2,9
παίξλνπλ ηθαλνπνίεζε
11 Άιιν 5 2,0 2,1
Total 242 96,0 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ2.19.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο

ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Οη ηξεηο ζεκαληηθόηεξνη ιόγνη ηνπ ηδηαίηεξνπ
1 Γηα θαιέο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο 124 16,4 16,9
2 Δπηδηώθνπλ θαιή βαζκνινγία 120 15,9 16,4
3 Δπηδηώθνπλ ηελ επηβξάβεπζε από
78 10,3 10,6
γνλείο θαη θαζεγεηέο
4 Καηαλννύλ θαιά ηα καζήκαηα 74 9,8 10,1
5 Πηέδνληαη πνιύ από ην ζπίηη 69 9,1 9,4
6 Δλδηαθέξνληαη γηα ηηο γλώζεηο ηνπ
63 8,3 8,6
ζρνιείνπ
7 Θέινπλ λα μερσξίδνπλ 53 7,0 7,2
8 Δίλαη έμππλα θαη ηθαλά 53 7,0 7,2
9 Έρνπλ θαιέο επηδόζεηο θαη παίξλνπλ
50 6,6 6,8
ηθαλνπνίεζε
10 Έρνπλ θαιή ςπρηθή δηάζεζε 42 5,6 5,7
11 Άιιν 7 ,9 1,0
Total 733 97,0 100,0
Total 756 100,0
351
Πίλαθαο Μ2.19.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ
Φύιν Σύλνιν
Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο /Φύιν
αγόξη θνξίηζη
Λόγνη ηδηαίηεξνπ Καηαλννύλ θαιά ηα Αξηζκόο
ελδηαθέξνληνο 34 40 74
καζήκαηα
% Λόγνη ηδηαίηεξνπ
45,9% 54,1% 100,0%
% Φύιν 14,8% 17,2% 16,0%
Τππνπ. ππόι. -,5 ,5
Γηα θαιέο επαγγεικαηηθέο Αξηζκόο
53 71 124
42,7% 57,3% 100,0%
% Φύιν 23,0% 30,5% 26,8%
Τππνπ. ππόι. -1,1 1,1
Δπηδηώθνπλ θαιή Αξηζκόο
72 47 119
60,5% 39,5% 100,0%
% Φύιν 31,3% 20,2% 25,7%
Τππνπ. ππόι. 1,7 -1,7
Πηέδνληαη πνιύ από ην ζπίηη Αξηζκόο 28 40 68
41,2% 58,8% 100,0%
% Φύιν 12,2% 17,2% 14,7%
Δπηδηώθνπλ ηελ Αξηζκόο
επηβξάβεπζε από γνλείο θαη 43 35 78
θαζεγεηέο
55,1% 44,9% 100,0%
% Φύιν 18,7% 15,0% 16,8%
Τππνπ. ππόι. ,7 -,7
Σύλνιν Αξηζκόο 230 233 463
% Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο 49,7% 50,3% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
352
Πίλαθαο Μ2.19.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ

εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ γηα ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Δθπαίδεπζε παηέξα Σύλνιν
Πίλαθαο Μ2.19.4 Υπνρξ.
Λύθεην Δθπ/ζε
Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
ΤΔΙ - ΑΔΙ ζρνι. ζρνιέο
ελδηαθέξνληνο 11 15 47 73
καζήκαηα
15,1% 20,5% 64,4% 100,0%
% Δθπαίδεπζε
11,0% 11,5% 20,4% 15,9%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -1,2 -1,2 1,7
Γηα θαιέο Αξηζκόο
επαγγεικαηηθέο 31 45 48 124
25,0% 36,3% 38,7% 100,0%
31,0% 34,6% 20,9% 27,0%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,8 1,7 -1,8
26 36 56 118
22,0% 30,5% 47,5% 100,0%
26,0% 27,7% 24,3% 25,7%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,1 ,5 -,4
Πηέδνληαη πνιύ από Αξηζκόο
17 14 37 68
ην ζπίηη
25,0% 20,6% 54,4% 100,0%
17,0% 10,8% 16,1% 14,8%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,6 -1,2 ,5
επηβξάβεπζε από
15 20 42 77
γνλείο θαη
θαζεγεηέο
19,5% 26,0% 54,5% 100,0%
15,0% 15,4% 18,3% 16,7%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,4 -,4 ,6
% Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο 21,7% 28,3% 50,0% 100,0%
% Δθπαίδεπζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
353

ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη
καζεηέο εθδειψλνπλ
Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο /Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Λόγνη Καηαλννύλ θαιά Αξηζκόο
ηδηαίηεξνπ ηα καζήκαηα 13 12 38 11 74
17,6% 16,2% 51,4% 14,9% 100,0%
17,3% 14,8% 17,8% 11,7% 15,9%
Τππνπ. ππόι. ,3 -,3 ,7 -1,0
επαγγεικαηηθέο 13 19 52 40 124
10,5% 15,3% 41,9% 32,3% 100,0%
17,3% 23,5% 24,3% 42,6% 26,7%
Τππνπ. ππόι. -1,6 -,6 -,7 3,0
22 23 51 24 120
18,3% 19,2% 42,5% 20,0% 100,0%
29,3% 28,4% 23,8% 25,5% 25,9%
Τππνπ. ππόι. ,6 ,4 -,6 -,1
Πηέδνληαη πνιύ Αξηζκόο
11 14 36 7 68
από ην ζπίηη
16,2% 20,6% 52,9% 10,3% 100,0%
14,7% 17,3% 16,8% 7,4% 14,7%
Τππνπ. ππόι. ,0 ,6 ,8 -1,8
16 13 37 12 78
γνλείο θαη
θαζεγεηέο
20,5% 16,7% 47,4% 15,4% 100,0%
21,3% 16,0% 17,3% 12,8% 16,8%
Τππνπ. ππόι. 1,0 -,2 ,2 -1,0
% Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο
16,2% 17,5% 46,1% 20,3% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
354

ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο
ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Απηνραξαθηεξηζκόο Σύλνιν
Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο /Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
καζήκαηα
1,4% 41,9% 56,8% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -1,8 -,4 1,1
επαγγεικαηηθέο 9 39 76 124
7,3% 31,5% 61,3% 100,0%
Τππνπ. ππόι. ,3 -2,3 2,1
10 61 49 120
8,3% 50,8% 40,8% 100,0%
Τππνπ. ππόι. ,7 ,9 -1,2
Πηέδνληαη πνιύ από Αξηζκόο
7 42 20 69
ην ζπίηη
10,1% 60,9% 29,0% 100,0%
Τππνπ. ππόι. 1,1 1,9 -2,3
4 37 37 78
γνλείο θαη
θαζεγεηέο
5,1% 47,4% 47,4% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -,5 ,3 -,1
% Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο 6,7% 45,2% 48,2% 100,0%
1. Ζ απάληεζε «επηδηψθνπλ λα εμαζθαιίζνπλ θαιέο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο»

έξρεηαη πξψηε, αθνχ επηιέγεηαη ζπρλφηεξα ηφζν σο ν ζεκαληηθφηεξνο φζν θαη σο
έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην γεγνλφο φηη
θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Πξφθεηηαη γηα παξάγνληα πνπ εθηηκάηαη σο βαζηθφ θίλεηξν ελδηαθέξνληνο
πεξηζζφηεξν απφ ηνπο καζεηέο κε παηέξα κεζαίνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ, θαζψο
θαη απφ φζνπο έρνπλ πςειή βαζκνινγία θαη απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Απφ ηελ άιιε
ηνλ παξάγνληα επηιέγνπλ ιηγφηεξν ζπρλά νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν νη καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία θαζψο θαη φζνη
355
δειψλνπλ φηη έρνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Σν ζρνιείν, φπσο
ζα δνχκε ζε δηάθνξα ζεκεία, ζπλδέεηαη πνιχ πεξηζζφηεξν κε ηνπο επαγγεικαηηθνχο
ζηφρνπο ησλ πην πξνλνκηνχρσλ καζεηψλ παξά κε εθείλνπο ησλ ιηγφηεξν
πξνλνκηνχρσλ. Παξαηεξνχκε εληνχηνηο φηη ηα παηδηά κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ
ζπγθεληξψλνπλ ην πςειφηεξν πνζνζηφ ζηνλ παξάγνληα ηφζν ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο
θαηεγνξίεο φζν θαη ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο παξάγνληεο. Γηα ηελ θαηεγνξία
επνκέλσο απηή νη επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο δείρλνπλ λα έρνπλ απμεκέλε ζεκαζία.
2. Ο παξάγνληαο «επηδηψθνπλ θαιή βαζκνινγία» εθηηκάηαη σο έλαο απφ ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο γηα ηνπο νπνίνπο θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, θαηαιακβάλνληαο ηε δεχηεξε ζέζε,
κε κηθξή κφλν απφζηαζε απφ ηνλ πξψην. ΢ε βαζκνζεξία ινηπφλ απνδίδνπλ ζπρλά νη
καζεηέο ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θαη κάιηζηα ρσξίο ηδηαίηεξεο
δηαθνξνπνηήζεηο θαηά θαηεγνξία, κε ηελ εμαίξεζε ησλ αγνξηψλ πνπ ζεκαληηθά
ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα επηιέγνπλ ηνλ παξάγνληα πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ
ηνπο ιφγνπο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ.
3. Ζ κνκθή, ίζσο θαη ε πξνζσπηθή αλάγθε θαη απσζεκέλν, δείρλεη λα έρεη ηνλ πξψην
ιφγν θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο επηινγήο ζε κεγάιεο ζπρλφηεηεο ηεο απάληεζεο
«επηδηψθνπλ ηελ επηβξάβεπζε απφ ηνπο γνλείο ή ηνπο θαζεγεηέο» απφ ηνπο
καζεηέο φισλ ησλ θαηεγνξηψλ. Ζ απάληεζε απηή πνπ ζηέθεηαη επηθξηηηθά απέλαληη
ζηηο εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο, ζεσξψληαο πξνθαλψο φηη απηφ ππνιείπεηαη
ζε γλεζηφηεηα, θαηαιακβάλεη ηελ ηξίηε ζέζε κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ
παξαγφλησλ πνπ εξκελεχνπλ ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο. Σν
ελδηαθέξνλ ζηελ πεξίπησζε ηεο απάληεζεο απηήο, θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ηεο
πξνεγνχκελεο, είλαη ην γεγνλφο φηη δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ
καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Έηζη φιεο νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε
θξηηήξην ην θχιν, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, ηε
βαζκνινγία θαη ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ν καζεηήο δειψλεη φηη έρεη,
δείρλνπλ λα δίλνπλ απμεκέλε ζεκαζία ζηνλ παξάγνληα ν νπνίνο, ζε ζπλδπαζκφ κε
ηνπο δχν πξνεγνχκελνπο, δειψλεη φηη νη καζεηέο δε θαίλεηαη πσο ζεσξνχλ ηηο
εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο σο εθδειψζεηο απζεληηθνχ γλσζηηθνχ
4. Ζ απάληεζε «θαηαλννχλ θαιά ηα καζήκαηα», ζηελ ηέηαξηε ζέζε, σο έλαο απφ
ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηα παηδηά
εθδειψλνπλ, δείρλεη λα πξνηηκάηαη απφ ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ ρακειφ κνξθσηηθφ
θεθάιαην. Απφ ηελ άιιε ιηγφηεξν ζπρλά επηιέγεηαη ν παξάγνληαο απηφο απφ ηνπο
καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά δηάθνξνη. Σα ππνθεηκεληθά θίλεηξα,
αλάγθεο θαη πξνβιήκαηα δείρλνπλ λα βξίζθνληαη πίζσ απφ ηηο εθηηκήζεηο ησλ
παξαπάλσ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Ο κφλνο παξάγνληαο πνπ αλαγλσξίδεη
απζεληηθφηεηα, απφ γλσζηηθή άπνςε, ζηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο
επηιέγεηαη απφ ηνπο καζεηέο κε ην ρακειφηεξν κνξθσηηθφ θεθάιαην νη νπνίνη έηζη
εθθξάδνπλ κε έκκεζν ηξφπν ην δηθφ ηνπο πξφβιεκα πνπ ζπλδέεηαη κε ηε δπζθνιία
πνπ έρνπλ λα θαηαλνήζνπλ ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Απφ ηελ άιιε νη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη δείρλνπλ λα κε ζπκκεξίδνληαη εθηηκήζεηο ηνπ
ηχπνπ φηη νη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο είλαη γλήζηεο θαη νθείινληαη ζε
θαιή θαηαλφεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ.
5. Ζ απάληεζε «πηέδνληαη πνιχ απφ ην ζπίηη» θαηαιακβάλεη ηελ πέκπηε ζέζε, ηφζν
σο ν ζεκαληηθφηεξνο φζν θαη σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο πνπ
θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα καζήκαηα ζην ζρνιείν. Ο
παξάγνληαο επηιέγεηαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηα παηδηά πνπ έρνπλ πςειή βαζκνινγία,
θαζψο θαη φζα δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Ο ζπλδπαζκφο νηθνγελεηαθψλ
356
θηινδνμηψλ θαη νηθνγελεηαθνχ άγρνπο βξίζθεηαη πηζαλφηαηα πίζσ απφ απηέο ηηο
απαληήζεηο.
Αθνινπζεί ε απάληεζε «ελδηαθέξνληαη γηα ηηο γλψζεηο πνπ δίλεη ην ζρνιείν» ε
νπνία θαηαιακβάλεη ηελ έθηε ζέζε κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ. Ζ
απάληεζε «ζέινπλ λα μερσξίδνπλ», ζηελ έβδνκε ζέζε, απνηειεί έλαλ πεξηνξηζκέλεο
ζεκαζίαο παξάγνληα, πνπ επηιέγεηαη κε εκθαλψο επηθξηηηθή δηάζεζε. Ζ απάληεζε
«είλαη έμππλα θαη ηθαλά», ζηελ φγδνε ζέζε, έρεη ζρεηηθά κηθξή αμία ζηηο καζεηηθέο
εθηηκήζεηο, σο παξάγνληαο εξκελεπηηθφο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη
καζεηέο εθδειψλνπλ. Ο παξάγνληαο απηφο ζπλδέεηαη επζέσο κε ηελ ηδενινγία ηνπ
αηνκηθνχ ραξίζκαηνο, ε νπνία δείρλεη λα πηνζεηείηαη ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν
βαζκφ απφ ην 1/5 πεξίπνπ ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο. Ζ απάληεζε «έρνπλ θαιέο
επηδφζεηο θαη παίξλνπλ ζεκαληηθή ηθαλνπνίεζε απ‟ απηφ» θαηαιακβάλεη ηελ
πξνηειεπηαία ζέζε σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο πνπ νξηζκέλνη
καζεηέο εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν. Σειεπηαίνο απφ φινπο ηνπο
παξάγνληεο ε θαιή ςπρηθή δηάζεζε επηιέγεηαη απφ 40 καζεηέο θαη καζήηξηεο σο
έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Να ζεκεησζεί, ηέινο, φηη νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο δελ
εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σο πξνο ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηνπο
ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ.
Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο πνπ θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, θαηά καζεηηθή
θαηεγνξία
Πξηλ πξνρσξήζνπκε ρξήζηκν είλαη λα επηζεκάλνπκε κηα δπζθνιία φζνλ αθνξά ηελ
εξκελεία ηνπ λνήκαηνο πνπ νη δηάθνξνη παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ην
ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ απνθηνχλ ζηα πιαίζηα θάζε δηαθνξεηηθήο θαηεγνξίαο αιιά θαη
ζηα πιαίζηα ηεο ίδηαο θαηεγνξίαο. Ζ δηαθνξνπνίεζε ηνπ λνήκαηνο απηνχ εμαξηάηαη,
φρη κφλν απφ ην πψο ν καζεηήο αληηιακβάλεηαη ζηνλ εαπηφ ηνπ, θάηη πνπ βέβαηα
ηζρχεη γηα φια ηα εξσηήκαηα, αιιά θαη απφ ην αλ ν καζεηήο, φηαλ κηιάεη γηα ηα
παηδηά πνπ εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, έρεη ζην κπαιφ ηνπ ηνλ εαπηφ ηνπ ή
κφλν θάπνηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Έηζη, ε θαιή θαηαλφεζε ησλ καζεκάησλ κπνξεί
λα πξνθχπηεη απφ έλα αίζζεκα ππεξνρήο ή απφ ην δηακεηξηθά αληίζεηφ ηνπ αίζζεκα
αλεπάξθεηαο. Σαπηφρξνλα, νη απαληήζεηο φηη ηα παηδηά κε δσεξφ ελδηαθέξνλ
επηδηψθνπλ θαιή βαζκνινγία ή ηελ επηβξάβεπζε ησλ γνλέσλ ή ησλ θαζεγεηψλ
κπνξεί λα έρνπλ ην ραξαθηήξα ηεο κνκθήο ή ηεο απιήο δηαπίζησζεο.
΢ηε ζπλέρεηα ζα δνχκε ηη πιεξνθνξίεο κπνξνχκε λα αληιήζνπκε γηα θάζε καζεηηθή

θαηεγνξία κε βάζε ηνλ ηξφπν πνπ απηή αληηιακβάλεηαη ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ
θάπνησλ καζεηψλ.
Σα αγφξηα ινηπφλ ζεσξνχλ ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα θαη απφ ηνπο άιινπο
παξάγνληεο φηη νη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θάπνησλ παηδηψλ ζπλδένληαη
κε ηελ επηδίσμή ηνπο λα εμαζθαιίζνπλ θαιή βαζκνινγία. Φαίλεηαη φηη ηα αγφξηα
ζεσξνχλ ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα φηη νη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο δελ
αληηζηνηρνχλ ζε πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ, αιιά κάιινλ απνηεινχλ ηαθηηθέο
εμαζθάιηζεο σθειεκάησλ άζρεησλ κε ην πεξηερφκελν ησλ καζεκάησλ θαη ηε γλψζε
πνπ απηά κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ. Ζ δηαθνξά ηνπο απφ ηα θνξίηζηα γίλεηαη
ζαθέζηεξε αλ ζπλππνινγίζνπκε ην γεγνλφο φηη ηα θνξίηζηα δείρλνπλ λα ζεσξνχλ –
αλ θαη κε δηαθνξά απφ ηα αγφξηα πνπ δελ είλαη ζεκαληηθή – φηη νη εθδειψζεηο
357
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο θάπνησλ καζεηψλ ζπλδένληαη κε ηελ

εμαζθάιηζε θαιψλ επαγγεικαηηθψλ πξννπηηθψλ. Σα θνξίηζηα δείρλνπλ ιηγφηεξν
θαρχπνπηα απέλαληη ζηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θαη πεξηζζφηεξν
δηαηεζεηκέλα λα δερηνχλ ηελ απζεληηθφηεηα ηέηνησλ ζπκπεξηθνξψλ. Έζησ θαη αλ ην
ελδηαθέξνλ ην εληνπίδνπλ ζε ζηφρνπο εθηφο ζρνιείνπ.
΢ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ

παηέξα βιέπνπκε φηη:
Σα παηδηά κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν επηιέγνπλ ζε
ζεκαληηθά πςειφηεξν πνζνζηφ απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο ηνλ παξάγνληα θαηαλννχλ
θαιά ηα καζήκαηα. Δίλαη θαλεξφ φηη εθθξάδεη ηνλ απμεκέλν βαζκφ δπζθνιίαο πνπ
ηα παηδηά κε ην ρακειφηεξν κνξθσηηθφ θεθάιαην ζπλαληνχλ ζηελ θαηαλφεζε ησλ
ζρνιηθψλ καζεκάησλ. ΢πρλφηεξα φκσο απφ φινπο ηνπο παξάγνληεο ηα παηδηά απηήο
ηεο θαηεγνξίαο επηιέγνπλ ηνλ παξάγνληα «επηδηψθνπλ θαιή βαζκνινγία» δίλνληάο
ηνπ έηζη ηελ πξψηε ζέζε, σο ηνλ ζπρλφηεξα επηιεγφκελν κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ
ιφγσλ ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηψλ.
Σα παηδηά, αληίζεηα, ησλ δχν άιισλ θαηεγνξηψλ ζεσξνχλ ζεκαληηθφηεξν απφ
φινπο ηνπο παξάγνληεο ηελ επηδίσμε δεκηνπξγίαο θαιψλ επαγγεικαηηθψλ
πξννπηηθψλ, θαλεξψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηνλ απμεκέλν βαζκφ ζχλδεζεο ηνπ
δηθνχ ηνπο επαγγεικαηηθνχ κέιινληνο κε ην ζρνιείν, ζπγθξηηηθά κε ηα παηδηά ηεο
ρακειφηεξεο θαηεγνξίαο. Σα παηδηά, κάιηζηα, κε παηέξα Λπθείνπ εκθαλίδνπλ ην
πςειφηεξν πνζνζηφ ζηε ζρεηηθή απάληεζε. Οη καζεηέο θαη καζήηξηεο πνπ έρνπλ
παηέξα απφ ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία δείρλνπλ λα έρνπλ ην κεγαιχηεξν απφ
φιεο ηηο θαηεγνξίεο ελδηαθέξνλ γηα επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε κέζσ ηνπ
ζρνιείνπ.
Οη θαιέο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο απνηεινχλ ζπρλφηεξα θαη γηα ηνπο καζεηέο

ηεο πςειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο
παξάγνληεο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ. Οη
καζεηέο απηνί επηιέγνπλ ζπρλφηεξα ηνλ παξάγνληα απηφλ, ηφζν ζπγθξηηηθά κε ηηο
άιιεο θαηεγνξίεο φζν θαη ζπγθξηηηθά κε ηνπο άιινπο παξάγνληεο. Οη καζεηέο
εμάιινπ απηνί επηιέγνπλ ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ ηνλ παξάγνληα πηέζεηο απφ ην ζπίηη., γεγνλφο πνπ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη
κε ηηο πςειέο ηνπο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο.
Σέινο, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ δείρλνπλ επίζεο λα
ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν ην ζρνιείν κε ηηο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο, εκθαλίδνληαο
ην κεγαιχηεξν απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο πνζνζηφ ζηνλ παξάγνληα πνπ αλαθέξεηαη
ζηελ επηδίσμε θαιψλ επαγγεικαηηθψλ πξννπηηθψλ, ζηνλ νπνίν δίλνπλ ηελ πξψηε
ζέζε κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηηο εθδειψζεηο
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο. ΢ην άιιν άθξν, ηα παηδηά πνπ δειψλνπλ εληειψο ή
αξθεηά αδηάθνξα δίλνπλ ηελ πξψηε ζέζε ζηνλ παξάγνληα «επηδίσμε θαιήο
βαζκνινγίαο» δείρλνληαο έηζη ηελ επηθπιαθηηθφηεηά ηνπο απέλαληη ζηηο εθδειψζεηο
έληνλνπ ελδηαθέξνληνο. Σελ πξψηε ζέζε δίλνπλ ζηνλ παξάγνληα απηφλ θαη νη
καζεηέο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ, νη νπνίνη ζπγθεληξψλνπλ θαη ην
κηθξφηεξν πνζνζηφ ζηνλ παξάγνληα «θαιέο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο».
358
3. ΑΤΣΟΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΜΟ΢
3.1. Απηνραξαθηεξηζκφο – Πψο απηνραξαθηεξίδνληαη νη καζεηέο πνπ

αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο
Πίλαθαο Μ2.20.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 5 βαζκίδεο ελδηαθέξνληνο κε βάζε ην

βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Cumulative
Απηνραξαθηεξηζκόο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Δληειώο αδηάθνξνο 1 ,4 ,4 ,4
Αξθεηά αδηάθνξνο 15 6,0 6,0 6,3
Με κέηξην ελδηαθέξνλ 109 43,3 43,3 49,6
Με αξθεηό ελδηαθέξνλ 104 41,3 41,3 90,9
Με πνιύ έληνλν
23 9,1 9,1 100,0
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ2.20.2. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 3 βαζκίδεο ελδηαθέξνληνο κε βάζε ην

βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Cumulative
Απηνραξαθηεξηζκόο 3 Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Δληειώο ή αξθεηά
16 6,3 6,3 6,3
αδηάθνξνο
Με κέηξην ελδηαθέξνλ 109 43,3 43,3 49,6
Με αξθεηό ή πνιύ
127 50,4 50,4 100,0
έληνλν ελδηαθέξνλ
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ2.20.4. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο νη καζεηέο κε παηέξα

δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα
ζρνιηθά καζήκαηα
Δθπαίδεπζε παηέξα
Πίλαθαο Μ2.20.4 Σύλνιν
Υπνρξ.
Απηνραξαθηεξηζκόο /Δθπαίδεπζε παηέξα Λύθεην Δθπ/ζε
/Μεηαι. /Τερληθέο
Απηνραξαθηε Δληειώο ή αξθεηά Αξηζκόο
1 8 7 16
ξηζκόο αδηάθνξνο
% Δθπ/ζε παηέξα 1,9% 11,4% 5,6% 6,5%
Τππνπ. ππόι. -1,3 1,6 -,4
Με κέηξην ελδηαθέξνλ Αξηζκόο 21 23 65 109
% Δθπ/ζε παηέξα 38,9% 32,9% 52,4% 44,0%
Τππνπ. ππόι. -,6 -1,4 1,4
Με αξθεηό ή πνιύ Αξηζκόο
32 39 52 123
% Δθπ/ζε παηέξα 59,3% 55,7% 41,9% 49,6%
Τππνπ. ππόι. 1,0 ,7 -1,2
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
359
Πίλαθαο Μ2.20.6. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ

βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Πίλαθαο Μ2.20.6 Βαζκνινγία

Σύλνιν
Απηνραξαθηεξηζκόο /Βαζκνινγία
Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Απηό- Δληειώο ή αξθεηά Αξηζκόο
ραξαθηεξηζκόο 5 7 2 2 16
αδηάθνξνο
% Απην-
ραξαθηεξηζκόο 31,3% 43,8% 12,5% 12,5% 100,0%
11,9% 15,6% 1,9% 3,5% 6,4%
Τππνπ. ππόι. 1,4 2,4 -1,8 -,9

Με κέηξην Αξηζκόο
26 27 49 7 109
% Απηό-
ραξαθηεξηζκόο 23,9% 24,8% 45,0% 6,4% 100,0%
61,9% 60,0% 45,8% 12,3% 43,4%
Τππνπ. ππόι. 1,8 1,7 ,4 -3,6

11 11 56 48 126
% Απηό-
ραξαθηεξηζκόο 8,7% 8,7% 44,4% 38,1% 100,0%
26,2% 24,4% 52,3% 84,2% 50,2%
Τππνπ. ππόι. -2,2 -2,4 ,3 3,6

% Απηνραξαθηεξηζκόο
16,7% 17,9% 42,6% 22,7% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Απφ ηνλ πίλαθα Μ2.20.1 βιέπνπκε φηη 1 κφλν παηδί δειψλεη εληειψο αδηάθνξν, ελψ
κφιηο 15 δειψλνπλ φηη είλαη αξθεηά αδηάθνξα. ΋ια ηα ππφινηπα (236) παηδηά
δειψλνπλ φηη έρνπλ ελδηαθέξνλ. Βέβαηα απφ απηά κφλν ηα 23 δειψλνπλ πνιχ
έληνλν ελδηαθέξνλ. Ζ κεγάιε ινηπφλ κάδα θηλείηαη αλάκεζα ζηηο δχν θαηεγνξίεο ηνπ
κέηξηνπ θαη ηνπ αξθεηνχ ελδηαθέξνληνο ζηηο νπνίεο πεξίπνπ κνηξάδεηαη.
Σα παξαπάλσ ζεκαίλνπλ φηη ηα κηζά πεξίπνπ παηδηά (πνζνζηφ 50,4% - πίλαθαο
Μ2.20.2) δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ην 43,3% φηη ην ελδηαθέξνλ
ηνπο είλαη κέηξην, ζην κέζνλ ηεο θιίκαθαο αλάκεζα ζηελ πιήξε αδηαθνξία θαη ην
απμεκέλν ελδηαθέξνλ θαη ην 6,3% φηη είλαη αδηάθνξα. ΢ηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί,
ηε ζρεηηθή κε ηηο αηηίεο ηνπ πξνζσπηθνχ ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο, ζα δνχκε φηη ηα
δεδνκέλα απηά ζρεηηθνπνηνχληαη ζε κεγάιν βαζκφ.
Αλαιπηηθφηεξα
Αδηάθνξν (εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνο /-ε) δειψλεη ην 6,3% ησλ καζεηψλ θαη
καζεηξηψλ – 16 παηδηά, απφ ηα νπνία 1 κφλν θνξίηζη δειψλεη εληειψο αδηάθνξν –
ζπρλφηεξα δε ηα παηδηά κε παηέξα ιπθεηαθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ, θαζψο θαη
φζα έρνπλ ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13).
360
Μέηξην ελδηαθέξνλ δειψλεη φηη έρεη ην 43,3% ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ (109
παηδηά), ζπρλφηεξα δε ηα παηδηά πνπ έρνπλ απνξξηπηηθή θαη ρακειή βαζκνινγία.
Απμεκέλν ελδηαθέξνλ (αξθεηφ ή πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ) δειψλεη φηη έρεη ην
50,4% ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ – 127 παηδηά, απφ ηα νπνία ηα 23 δειψλνπλ πνιχ
έληνλν ελδηαθέξνλ – ζπρλφηεξα δε φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία (18-20).
΢πκπεξαζκαηηθά
Μηθξφηεξν ελδηαθέξνλ, ηειηθά, θαίλεηαη λα έρνπλ ηα παηδηά κε ρακειή θαη
απνξξηπηηθή βαζκνινγία. ΢ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ηα παηδηά εκθαλίδνπλ ηα
πςειφηεξα πνζνζηά αδηαθνξίαο θαη ηα ρακειφηεξα απμεκέλνπ ελδηαθέξνληνο.
Μεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ, εμάιινπ, δείρλνπλ λα έρνπλ ηα παηδηά κε πςειή
βαζκνινγία (18-20). Σα παηδηά απηά εκθαλίδνπλ ζεκαληηθά πςειφηεξν πνζνζηφ
απμεκέλνπ ελδηαθέξνληνο.
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ηα
παηδηά δηαθνξεηηθνχ θχινπ θαη επαγγέικαηνο παηέξα σο πξνο ην βαζκφ ηνπ
ελδηαθέξνληνο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
3.2. Πνχ απνδίδνπλ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ην /ηελ πξνζσπηθφ /-ή ηνπο
ελδηαθέξνλ /αδηαθνξία
Πίλαθαο Μ2.21.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ην είδνο ησλ απαληήζεσλ πνπ
δίλνπλ (απαληήζεηο αηηηνιφγεζεο ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο) πξνθεηκέλνπ λα
εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ
Cumulative
Αηηηνιόγεζε απηνραξαθηεξηζκνύ Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Αηηηνιόγεζε αδηαθνξίαο 50 19,8 21,8 21,8
Καη ηα δύν 45 17,9 19,7 41,5
Αηηηνιόγεζε
134 53,2 58,5 100,0
Total 229 90,9 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ2.21.2. Δίδνο απαληήζεσλ (αηηηνιφγεζεο ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο)

πνπ νη καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
δίλνπλ, πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληνο ή αδηαθνξίαο πνπ
Απηνραξαθηεξηζκόο
Με πνιύ
Δληειώο Αξθεηά Με κέηξην Με αξθεηό έληνλν
απηό-
αδηάθνξνο αδηάθνξνο ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ
ραξαθηεξηζκνύ Count % Count % Count % Count % Count %
14 100,0 34 34,3 2 2,1
Καη ηα δύν 39 39,4 6 6,2
1 100,0 26 26,3 89 91,8 18 100,0
Total 1 100,0 14 100,0 99 100,0 97 100,0 18 100,0
361
΢ην εξψηεκα ηνπ ηίηινπ νη ειεχζεξεο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ηαμηλνκήζεθαλ ζε

ηξεηο θαηεγνξίεο. Απαληήζεηο αηηηνιφγεζεο αδηαθνξίαο, απαληήζεηο αηηηνιφγεζεο
ελδηαθέξνληνο θαη απαληήζεηο πνπ εμεγνχζαλ ελ κέξεη ην ελδηαθέξνλ, ελ κέξεη ηελ
αδηαθνξία. Ζ ζπρλφηεηα απαληήζεσλ απφ θάζε θαηεγνξία παξνπζηάδεηαη ζηνλ
επφκελν πίλαθα.
Δπηπιένλ, ζηνλ πίλαθα Μ2.21.2 παξνπζηάδεηαη ε ζπζρέηηζε ησλ καζεηηθψλ
δειψζεσλ ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο κε ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο απαληήζεσλ
αηηηνιφγεζεο πνπ αλαθέξακε. ΋πσο βιέπνπκε ε καζήηξηα πνπ δήισζε φηη είλαη
εληειψο αδηάθνξε πξνβάιιεη αηηηνιφγεζε ελδηαθέξνληνο, ελψ νη ππφινηπνη 14
καζεηέο θαη καζήηξηεο πνπ δήισζαλ φηη είλαη αξθεηά αδηάθνξνη πξνέβαιαλ
αηηηνινγήζεηο αδηαθνξίαο. ΢ηε κνλαδηθή, εμάιινπ, πεξίπησζε πνπ ε δήισζε
αδηαθνξίαο ζπλνδεχεηαη απφ εξκελεία ελδηαθέξνληνο, απηή έρεη ηε κνξθή ηεο
δήισζεο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο ηνπ ηχπνπ «θάπνηα καζήκαηα κνπ αξέζνπλ» πνπ
βέβαηα ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλε αζάθεηα θαη επηηξέπεη ηελ πηζαλνιφγεζε
απάληεζεο ακεραλίαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, απφ ηα 97 παηδηά πνπ δήισζαλ φηη
έρνπλ αξθεηφ ελδηαθέξνλ 2 θαηέθπγαλ ζε αηηηνινγήζεηο αδηαθνξίαο θαη 6 ζε
αηηηνινγήζεηο θαη ησλ δχν εηδψλ, ελψ φια ηα ππφινηπα πξνέβαιαλ αηηηνινγήζεηο
ελδηαθέξνληνο. ΋ινη εμάιινπ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο κε πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ
αλαθέξνπλ αηηηνινγήζεηο ελδηαθέξνληνο, ελψ, απφ εθείλνπο πνπ δήισζαλ κέηξην
ελδηαθέξνλ, ην 34,3% αλαθέξνπλ αηηηνινγήζεηο αδηαθνξίαο, ην 39,4% αηηηνινγήζεηο
θαη ησλ δχν εηδψλ θαη ην 26,3% αηηηνινγήζεηο ελδηαθέξνληνο. Πάλσ, δειαδή, απφ ην
1/3 ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ, δείρλνπλ λα
αηζζάλνληαη κάιινλ αδηάθνξνη ζην βαζκφ πνπ δίλνπλ εξκελείεο αδηαθνξίαο. κε ηελ
έλλνηα απηή πξέπεη λα δερηνχκε φηη νη δειψζεηο κέηξηνπ ελδηαθέξνληνο απνηεινχλ
ζπρλά έκκεζεο δειψζεηο αδηαθνξίαο.
Σφζν νη ιφγνη ηνπ πξνζσπηθνχ ελδηαθέξνληνο φζν θαη νη ιφγνη ηεο πξνζσπηθήο
αδηαθνξίαο, ε παξνπζίαζε ησλ νπνίσλ αθνινπζεί, δελ αθνξνχλ βέβαηα ην ζχλνιν
ησλ καζεηψλ. Σαπηφρξνλα φκσο δελ αθνξνχλ νχηε θαλ εθείλνπο πνπ
απηνραξαθηεξίδνληαη ελδηαθεξφκελνη ή αδηάθνξνη αληίζηνηρα. Οη εξκελείεο
ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ αθνινπζνχλ πεξηιακβάλνπλ, ζε 45 πεξηπηψζεηο,
εξκελείεο ηφζν ηνπ ελδηαθέξνληνο φζν θαη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ απηψλ. Με
άιια ιφγηα ε εηθφλα πνπ κπνξνχκε λα πάξνπκε φρη κφλν δε καο δίλεη ζηνηρεία γηα ην
ζχλνιν ησλ καζεηψλ αιιά νχηε θαη γηα ηηο θαηεγνξίεο ησλ ελδηαθεξφκελσλ ή
αδηάθνξσλ. Ζ αμία ηεο βξίζθεηαη πεξηζζφηεξν ζε κηα γεληθή πεξηγξαθή ησλ ζεηηθψλ
θαη αξλεηηθψλ πιεπξψλ ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ απφ ηελ άπνςε πνπ κειεηάκε. ΋ζα
παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα αλαθέξνληαη ιηγφηεξν ζηα πξφζσπα θαη ηηο καζεηηθέο
θαηεγνξίεο θαη πεξηζζφηεξν ζε φςεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ζην
ρψξν ηνπ ζρνιείνπ.
362
3.2.1. Λφγνη πξνζσπηθνχ ελδηαθέξνληνο

ελδηαθέξνληνο ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ελδηαθέξνληνο γηα ηα
Λόγνη πξνζσπηθνύ ελδηαθέξνληνο Frequency Percent Valid Percent
1 Φξεζηκόηεηα γηα επάγγεικα, ζπνπδέο,
κέιινλ 87 8,6 36,7
2 Μνπ αξέζνπλ, κε ελδηαθέξνπλ 45 4,5 19,0
3 Φξεζηκόηεηα γλώζεσλ γεληθά 27 2,7 11,4
4 Βαζκνινγία 23 2,3 9,7
5 Γνλείο ή άιια πξόζσπα 14 1,4 5,9
6 Πξνζσπηθή αλαγλώξηζε 10 1,0 4,2
7 Ο ηξόπνο δηδαζθαιίαο θαη νη θαζεγεηέο 9 ,9 3,8
8 Δύθνια καζήκαηα 5 ,5 2,1
9 Αίζζεκα ηθαλόηεηαο 2 ,2 ,8
10 Άιια 15 1,5 6,3
Total 237 23,5 100,0
Total 1008 100,0
Απφ ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο πνπ επέιεμαλ λα δψζνπλ εξκελείεο ελδηαθέξνληνο
πξνθχπηνπλ ηα παξαθάησ ζηνηρεία. ΢ηνπο καζεηέο απηνχο θαη κφλν αλαθέξνληαη νη
παξαθάησ παξαηεξήζεηο, νη νπνίεο θαηά ζπλέπεηα κφλν ζπκπιεξσκαηηθά θαη
βνεζεηηθά κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πξνθεηκέλνπ λα εθηηκεζνχλ ηα
ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθφξσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ.
΢ηελ επαγγεικαηηθή ή άιιε κειινληηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ αθνξνχλ νη
πεξηζζφηεξεο απαληήζεηο ζε πνζνζηφ 36,7%. Σε δεχηεξε ζέζε θαηαιακβάλνπλ νη
απαληήζεηο ελφο θαζαξφηεξνπ ελδηαθέξνληνο (κνπ αξέζνπλ, κε ελδηαθέξνπλ) κε
πνζνζηφ 19,0%. ΢ηελ ηξίηε ζέζε, κε πνζνζηφ 11,4%, έξρνληαη νη απαληήζεηο πνπ
αλαθέξνληαη ζε κία γεληθφηεξε ρξεζηκφηεηα ηεο ζρνιηθήο γλψζεο. Οη απαληήζεηο
πνπ αθνξνχλ ζηε βαζκνινγία θαηαιακβάλνπλ ηελ ηέηαξηε ζέζε κε πνζνζηφ 9,7%.
΢ην ξφιν ησλ γνλέσλ ή άιισλ πξνζψπσλ αλαθέξνληαη 14 παηδηά δίλνληαο ηελ
πέκπηε ζέζε ζηηο απαληήζεηο απηνχ ηνπ ηχπνπ, κε πνζνζηφ 5,9%. ΢ηελ αλάγθε
πξνζσπηθήο αλαγλψξηζεο, εμάιινπ, κέζσ ηεο ζρνιηθήο επηηπρίαο αλαθέξνληαη 10
καζεηέο (πνζνζηφ 4,2%) δίλνληαο ηελ έθηε ζέζε ζε ηέηνηεο απαληήζεηο. Οη
απαληήζεηο πνπ αθνξνχλ ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ηνπο θαζεγεηέο θαηαιακβάλνπλ
ηελ έβδνκε ζέζε κε πνζνζηφ 3,8%. Σελ φγδνε ζέζε, κε πνζνζηφ 2,1%, παίξλνπλ νη
απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ επθνιία ησλ καζεκάησλ, ΢ηελ έλαηε, θαη
ηειεπηαία ζέζε, βξίζθνπκε 2 απαληήζεηο (πνζνζηφ 0,8%) πνπ αθνξνχλ ην αίζζεκα
ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ.
363
3.2.2. Λφγνη πξνζσπηθήο αδηαθνξίαο

Απφ ηνπο καζεηέο πνπ επέιεμαλ λα δψζνπλ εξκελείεο αδηαθνξίαο ζπγθεληξψζακε ηα
ζηνηρεία πνπ παξνπζηάδνπκε ζηε ζπλέρεηα

αδηαθνξίαο ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο ηεο πξνζσπηθήο ηνπο αδηαθνξίαο γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα
Λόγνη πξνζσπηθήο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent
1 Ο ηξόπνο δηεμαγσγήο ηνπ
28 3,7 26,7
καζήκαηνο θαη νη θαζεγεηέο
2 Γε κε ελδηαθέξνπλ, δε κνπ αξέζνπλ
25 3,3 23,8
ηα καζήκαηα
4 Γε δηαβάδσ (βαξηέκαη, ηεκπειηά,
9 1,2 8,6
κνπζηθή)
5 Πνιιή ύιε, πνιιά καζήκαηα,
7 ,9 6,7
θνξησκέλν πξόγξακκα
6 Βαζκνινγία θαη εμεηάζεηο 4 ,5 3,8
7 Έιιεηςε ρξεζηκόηεηαο 4 ,5 3,8
8 Βηβιία δύζθνια ή θαθνγξακκέλα 3 ,4 2,9
9 Οηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα 3 ,4 2,9
10 Άιια 10 1,3 9,5
Total 105 13,9 100,0
Total 756 100,0
΢ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο θαη ηνπο θαζεγεηέο απνδίδνπλ ζπλεζέζηεξα
νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ηελ πξνζσπηθή ηνπο αδηαθνξία (πνζνζηφ 26,7%).
΋ηη δελ ηνπο αξέζνπλ θαη δε βξίζθνπλ ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη ε
δεχηεξε ζε ζπρλφηεηα απαληήζεσλ θαηεγνξία (πνζνζηφ 23,8%). Ζ δπζθνιία ησλ
καζεκάησλ είλαη ε ηξίηε ζε ζπρλφηεηα θαηεγνξία απαληήζεσλ (πνζνζηφ 11,4%).
Σελ πξνζσπηθή ηνπο επζχλε (βαξηέκαη, ηεκπειηάδσ, αθνχσ κνπζηθή) πξνβάιινπλ
σο ηέηαξην θαηά ζεηξά ιφγν ηεο αδηαθνξίαο ηνπο νη καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ
8,6%). Σνλ κεγάιν φγθν ηεο χιεο ή ην θνξησκέλν πξφγξακκα αλαδεηθλχνπλ κε ηηο
απαληήζεηο ηνπο, σο πέκπην παξάγνληα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αδηαθνξία ηνπο νη
καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ 6,7%). Ζ βαζκνινγία θαη νη εμεηάζεηο απνηεινχλ,
καδί κε ηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο, ηνλ έθην παξάγνληα, θαηά ζεηξά (πνζνζηφ 3,8%).
Οη απαληήζεηο πνπ αθνξνχλ ηα θαθνγξακκέλα θαη δχζθνια βηβιία, φπσο θαη ηα
νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα θαηαιακβάλνπλ ηελ ηειεπηαία ζέζε (πνζνζηφ 2,9%).
364
΢ΤΝΟΦΗΕΟΝΣΑ΢
(απηνραξαθηεξηζκφο θαη εξκελείεο πξνζσπηθνχ /-εο ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο)
Δληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη δειψλνπλ 16 καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ 6,3%).

΢ην άιιν άθξν, πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ δειψλνπλ φηη έρνπλ 23 παηδηά (πνζνζηφ
9,1%). Σα ππφινηπα παηδηά πεξίπνπ κνηξάδνληαη αλάκεζα ζην κέηξην ελδηαθέξνλ
(πνζνζηφ 43,3%) θαη ζην αξθεηφ (πνζνζηφ 41,3%). Δμάιινπ, κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ
θαίλεηαη λα έρνπλ ηα παηδηά απφ ηηο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο, ελψ
κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ ηα παηδηά απφ ηηο πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο,
θαζψο θαη φζα έρνπλ παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν.
Θα πξέπεη, βέβαηα, λα ζπκίζνπκε φηη δηαθξίλακε ελδείμεηο πσο νη δειψζεηο κέηξηνπ
ελδηαθέξνληνο απνηεινχλ ζε κεγάιν βαζκφ έκκεζεο δειψζεηο αδηαθνξίαο ή ελ
πάζε πεξηπηψζεη κεησκέλνπ ελδηαθέξνληνο. Δίδακε φηη, απφ ηα παηδηά πνπ
δειψλνπλ φηη έρνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ, ην 34,3% αλαθέξεη αηηηνινγήζεηο
αδηαθνξίαο, ην 39,4% αηηηνινγήζεηο θαη ησλ δχν εηδψλ θαη κφλν ην 26,3%
αηηηνινγήζεηο ελδηαθέξνληνο. Παξακέλεη εληνχηνηο ην γεγνλφο φηη ν κεγάινο φγθνο
ησλ καζεηψλ δειψλεη φηη ελδηαθέξεηαη γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Αθφκε θαη αλ
επηρεηξήζνπκε λα εθηηκήζνπκε ην κέγεζνο ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ησλ
καζεηψλ κέζσ ησλ έκκεζσλ δεηθηψλ πνπ απνηεινχλ νη απαληήζεηο αηηηνιφγεζεο
ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο, θαη πάιη ε ππεξνρή ησλ απαληήζεσλ αηηηνιφγεζεο
ελδηαθέξνληνο είλαη αδηακθηζβήηεηε. ΢ην ζεκείν, βέβαηα, απηφ πξνθχπηεη ην
εξψηεκα ηεο κεγάιεο δηάζηαζεο πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηα δεδνκέλα απφ ηνλ
απηνραξαθηεξηζκφ ησλ καζεηψλ θαη ζε εθείλα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εηθφλα πνπ
απηνί έρνπλ γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν. Ζ απάληεζε πηζαλφηαηα
ζπλδέεηαη κε ηνλ ηξφπν πνπ νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ηε κεγάιε έθηαζε ηεο
αδηαθνξίαο αιιά θαη ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλνληαη ην ελδηαθέξνλ ή ηελ αδηαθνξία
ηνπο. Ζ αδπλακία, γηα παξάδεηγκα, ησλ καζεηψλ αιιηψο θαίλεηαη απφ έλαλ εμσηεξηθφ
παξαηεξεηή θαη αιιηψο βηψλεηαη απφ ηνλ καζεηή πνπ αηζζάλεηαη αδχλακνο. Ο
εμσηεξηθφο παξαηεξεηήο – καζεηήο ή εθπαηδεπηηθφο – απηφ πνπ βιέπεη είλαη νη
εθδειψζεηο, ην ζπκπεξηθνξηθφ απνηέιεζκα ηεο καζεηηθήο αδπλακίαο, θάηη πνπ δε
δείρλεη λα δηαθέξεη απφ ηηο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο. Ο αδχλακνο αληίζεηα καζεηήο
αηζζάλεηαη φηη ελψ ζα ήζειε, δε κπνξεί. Ζ δηάζηαζε πνπ ζεκεηψζακε, κεηαμχ άιισλ
δείρλεη ηελ πξνζπάζεηα ηνπ αδχλακνπ καζεηή λα απνηηλάμεη απφ πάλσ ηνπ ηε κνκθή
γηα ην εζηθφ ηνπ πνηφλ, δειψλνληαο θαηά θάπνηνλ ηξφπν φηη ε αδηαθνξία ηνπ δελ
νθείιεηαη ζην φηη είλαη αδηάθνξνο.
΋ηαλ νη καζεηέο θιήζεθαλ λα εξκελεχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο κφλν 1 απφ ηα παηδηά

πνπ δήισζαλ φηη είλαη αδηάθνξα, θαη κάιηζηα εθείλν (ην κφλν) πνπ δήισζε φηη είλαη
εληειψο αδηάθνξν, έδσζε απάληεζε εξκελεπηηθή ελδηαθέξνληνο. ΋ια ηα ππφινηπα
έδσζαλ απαληήζεηο εξκελεπηηθέο αδηαθνξίαο. Απφ ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο πνπ
δήισζαλ φηη έρνπλ κέηξην ή απμεκέλν ελδηαθέξνλ θάπνηνη έδσζαλ απαληήζεηο
ελδηαθέξνληνο, θάπνηνη απαληήζεηο αδηαθνξίαο θαη θάπνηνη απαληήζεηο θαη ησλ δχν
εηδψλ, κε ηελ εμαίξεζε ησλ καζεηψλ πνπ δήισζαλ πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ απφ ηνπο
νπνίνπο θαλείο δελ έδσζε απαληήζεηο εξκελεπηηθέο αδηαθνξίαο. Με άιια ιφγηα νη
καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη, αιιά θαη εθείλνη πνπ δειψλνπλ έληνλα
ελδηαθεξφκελνη δείρλνπλ λα απνηεινχλ ηνπο ζθιεξνχο ππξήλεο ηεο αδηαθνξίαο θαη
ηνπ ελδηαθέξνληνο αληίζηνηρα.
Απφ ηηο καζήηξηεο θαη ηνπο καζεηέο πνπ έδσζαλ εξκελεπηηθέο ηνπ ελδηαθέξνληφο
ηνπο απαληήζεηο δηαπηζηψλνπκε φηη ηα παηδηά απηήο ηεο καζεηηθήο κεξίδαο ζεσξνχλ
ζπρλφηεξα σο έλαλ απφ ηνπο βαζηθνχο ιφγνπο ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ελδηαθέξνληνο
365
ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ ζρνιείνπ γηα ηνπο κειινληηθνχο ηνπο ζηφρνπο,

επαγγεικαηηθνχο ή άιινπο. Γεχηεξνο ζε ζπρλφηεηα ιφγνο είλαη ην θαζαξφ
ελδηαθέξνλ φπσο απηφ ζπλάγεηαη απφ απαληήζεηο ηεο κνξθήο «κνπ αξέζνπλ θάπνηα
καζήκαηα» ή «κε ελδηαθέξνπλ». Σξίηνο ιφγνο ζε ζπρλφηεηα έξρεηαη ε γεληθή
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ελψ ηνπο βαζκνινγηθνχο ιφγνπο βξίζθνπκε ζηελ
ηέηαξηε ζέζε. Αθνινπζνχλ απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε πηέζεηο απφ, ή
πξνζπάζεηα γηα λα επραξηζηήζνπλ, ηνπο γνλείο ή άιια πξφζσπα, ζηελ αλάγθε
πξνζσπηθήο αλαγλψξηζεο, ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ηνπο θαζεγεηέο, ζηελ
επθνιία ησλ καζεκάησλ θαη ζην αίζζεκα ηθαλφηεηαο πνπ αηζζάλνληαη.
Οη απαληήζεηο εμάιινπ πνπ πήξακε απφ ηελ άιιε καζεηηθή κεξίδα, ησλ καζεηψλ
εθείλσλ πνπ έδσζαλ απαληήζεηο εξκελεπηηθέο ηεο αδηαθνξίαο ηνπο, δείρλνπλ φηη ηα
παηδηά απηά ζπρλφηεξα ζεσξνχλ σο έλαλ απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο
πξνζσπηθήο ηνπο αδηαθνξίαο ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο θαη ηνπο
θαζεγεηέο, ελψ ζηε δεχηεξε ζέζε βάδνπλ ηελ έιιεηςε θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο,
αλαθέξνληαο ηελ απαξέζθεηά ηνπο ή ηελ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα. Σξίην ζε ζπρλφηεηα ιφγν ηεο πξνζσπηθήο αδηαθνξίαο ζπλαληάκε ηε
δπζθνιία ησλ καζεκάησλ, κε δηαθνξά πάλησο απφ ηνπο δχν πξνεγνχκελνπο, ελψ
αθνινπζνχλ απαληήζεηο ηνπ ηχπνπ «δε δηαβάδσ» /«βαξηέκαη» ή άιιεο πνπ
αλαθέξνληαη ζην θνξησκέλν καζεηηθφ πξφγξακκα θαη ηε κεγάιε χιε, ζηε
βαζκνινγία θαη ηηο εμεηάζεηο, ζηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο, ζηα δχζθνια θαη
θαθνγξακκέλα βηβιία θαη ζε νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα.
366
4. ΚΑΣΑΒΑΛΛΟΜΔΝΖ ΠΡΟ΢ΠΑΘΔΗΑ
Πφζε πξνζπάζεηα αηζζάλνληαη νη καζεηέο θαη καζήηξηεο φηη
θαηαβάιινπλ ζην ζρνιείν
Οη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ γηα ηελ πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιινπλ
γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο ππνρξεψζεηο παξνπζηάδνπλ ηηο παξαθάησ ζπρλφηεηεο
Πίλαθαο Μ2.22.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 5 θαηεγνξίεο κε θξηηήξην ηελ

πξνζπάζεηα πνπ δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο ππνρξεψζεηο
Cumulative
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Πνιύ κεγάιε 15 6,0 6,0 6,0
Μεγάιε 92 36,5 36,5 42,5
Μέηξηα 121 48,0 48,0 90,5
Μηθξή 23 9,1 9,1 99,6
Διάρηζηε ή αλύπαξθηε 1 ,4 ,4 100,0
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ2.22.2. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 3 θαηεγνξίεο κε θξηηήξην ηελ

πξνζπάζεηα πνπ δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο ππνρξεψζεηο
Cumulative
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα 3 Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Μεγάιε /Πνιύ κεγάιε 107 42,5 42,5 42,5
Μέηξηα 121 48,0 48,0 90,5
Μηθξή /Διάρηζηε ή
24 9,5 9,5 100,0
αλύπαξθηε
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ2.22.6. Ζ πξνζπάζεηα πνπ δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ γηα ηηο ζρνιηθέο
ηνπο ππνρξεψζεηο νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα /Βαζκνινγία
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Καηαβαιιόκελε Μεγάιε /Πνιύ Αξηζκόο
πξνζπάζεηα 13 13 47 33 106
κεγάιε
% Καηαβαιιόκελε
12,3% 12,3% 44,3% 31,1% 100,0%
πξνζπάζεηα
% Βαζκνινγία 31,0% 28,9% 43,9% 57,9% 42,2%
Τππνπ. ππόι. -1,1 -1,4 ,3 1,8
Μέηξηα Αξηζκόο 20 24 55 22 121
16,5% 19,8% 45,5% 18,2% 100,0%
% Βαζκνινγία 47,6% 53,3% 51,4% 38,6% 48,2%
Τππνπ. ππόι. -,1 ,5 ,5 -1,0
Μηθξή /Διάρηζηε ή Αξηζκόο
9 8 5 2 24
αλύπαξθηε
37,5% 33,3% 20,8% 8,3% 100,0%
% Βαζκνινγία 21,4% 17,8% 4,7% 3,5% 9,6%
Τππνπ. ππόι. 2,5 1,8 -1,6 -1,5
% Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα 16,7% 17,9% 42,6% 22,7% 100,0%
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
367
ηνπο ππνρξεψζεηο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα
Πίλαθαο Μ2.22.7 Απηνραξαθηεξηζκόο Σύλνιν

Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα /Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
πξνζπάζεηα 1 23 83 107
κεγάιε
,9% 21,5% 77,6% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -2,2 -3,4 4,0
Μέηξηα Αξηζκόο 6 73 42 121
5,0% 60,3% 34,7% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -,6 2,9 -2,4
9 13 2 24
αλύπαξθηε
37,5% 54,2% 8,3% 100,0%
Τππνπ. ππόι. 6,1 ,8 -2,9
% Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα 6,3% 43,3% 50,4% 100,0%
Πνιχ κεγάιε πξνζπάζεηα εκθαλίδνληαη λα θαηαβάιινπλ 15 παηδηά (πνζνζηφ 6,0%),

κεγάιε 92 (πνζνζηφ 36,5%), κέηξηα 121 (πνζνζηφ 48,0%), 23 (πνζνζηφ 9,1%)
δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ κηθξή, ελψ 1 κφλν (θνξίηζη) ειάρηζηε ή αλχπαξθηε.
Βεβαίσο ν φξνο «θαηαβαιιφκελε πξνζπάζεηα» θηλείηαη ζεκαζηνινγηθά απφ ηελ
έλλνηα ηεο απιήο ελαζρφιεζεο, κε νπδέηεξν ιίγν – πνιχ ζπλαηζζεκαηηθφ θνξηίν,
κέρξη ηελ έληνλα θνξηηζκέλε δξαζηεξηνπνίεζε κε απμεκέλν δήιν ή κεγάιε
θαηαβνιή θφπνπ, κε ζεηηθφ ή αξλεηηθφ ζπλαηζζεκαηηθφ πξφζεκν. Αλ θαη νη
παξαπάλσ δηαζηάζεηο ζπλππάξρνπλ ε πιάζηηγγα κπνξεί λα θιίλεη άιινηε πξνο ηε κία
πιεπξά θαη άιινηε πξνο ηελ άιιε, αλάινγα κε ηελ καζεηηθή θαηεγνξία ζηελ νπνία
αλαθεξφκαζηε.
Θα δνχκε ζηε ζπλέρεηα πψο θαηαλέκνληαη νη παξαπάλσ απαληήζεηο ζηηο δηάθνξεο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηακνξθψλνληαη κε θξηηήξην ην βαζκνινγηθφ επίπεδν ηνπ
καζεηή θαη ηνλ ηξφπν πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο απηνραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ άπνςε ηνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληφο ηνπ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. ΢ηελ πεξηγξαθή ησλ
απνηειεζκάησλ είδακε φηη ε θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ κε βάζε ην θχιν, ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα δελ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Θα πεξηνξηζηνχκε επνκέλσο λα αλαθεξζνχκε ζηε βαζκνινγία
θαη ηνλ απηνραξαθηεξηζκφ, ζεκεηψλνληαο ην γεγνλφο φηη ε αίζζεζε θαηαβνιήο
πξνζπάζεηαο δε δηαθέξεη ζεκαληηθά ζηηο θαηεγνξίεο πνπ αλαθέξακε πην πάλσ. Απφ
ηε κειέηε ησλ πηλάθσλ (πίλαθεο Μ2.22.2, Μ2.22.6 θαη Μ2.22.7) δηαπηζηψλνπκε φηη:
Απμεκέλε πξνζπάζεηα (κεγάιε ή πνιχ κεγάιε) δειψλεη φηη θαηαβάιιεη ην 42,5%
ησλ καζεηψλ (107 παηδηά), ζπρλφηεξα δε ηα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία, θαζψο θαη
φζα δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ (αξθεηφ ή πνιχ έληνλν).
368
Μέηξηα πξνζπάζεηα δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ 121 παηδηά (πνζνζηφ 48,0%),

ζπρλφηεξα δε φζα δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ.
Σέινο, ρακειή πξνζπάζεηα (κηθξή /ειάρηζηε ή αλχπαξθηε) δειψλεη φηη θαηαβάιιεη
ην 9,5% ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ (24 παηδηά), απφ ηα νπνία 1 κφλν θνξίηζη
δειψλεη φηη θαηαβάιιεη ειάρηζηε ή αλχπαξθηε. Υακειή πξνζπάζεηα δειψλνπλ
ζπρλφηεξα φηη θαηαβάιινπλ ηα παηδηά κε απνξξηπηηθή, θαη κεηά ρακειή (10-13),
βαζκνινγία, θαζψο θαη φζα δειψλνπλ φηη είλαη εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξα.
Φαίλεηαη, ινηπφλ, φηη ε πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιινπλ ε καζεηέο βηψλεηαη απφ ηνπο
πεξηζζφηεξνπο σο κέηξηα θαη κεηά κεγάιε. Φαίλεηαη επίζεο φηη φζν απμάλεηαη ην
βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ν βαζκφο ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη
ίδηνη νη καζεηέο εθηηκνχλ πσο έρνπλ ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη ε πξνζπάζεηα πνπ
απηνί δειψλνπλ πσο θαηαβάιινπλ.
369
5. ΚΗΝΖΣΡΑ ΚΑΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ
5.1. Λφγνη ελαζρφιεζεο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ κε ηα ζρνιηθά

καζήκαηα
΋ζνλ αθνξά ζηνπο ιφγνπο πνπ νη καζεηέο δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα (εξψηεζε 23 καζεηηθνχ εξσηεκαηνινγίνπ) νη ζπρλφηεηεο ησλ απαληήζεσλ
παξνπζηάδνληαη ζηνπο πίλαθεο Μ2.23.1 θαη Μ2.23.2. ΢ηνλ πίλαθα Μ2.23.1
παξνπζηάδεηαη ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο ηεο πξνζσπηθήο ελαζρφιεζεο ησλ καζεηψλ
κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ελψ ζηνλ πίλαθα Μ2.23.2 νη ηξεηο ζεκαληηθφηεξνη.
Πίλαθαο Μ2.23.1. Ο ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη καζεηέο δειψλνπλ φηη
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Γηαηί αζρνινύκαη 1 Frequency Percent Valid Percent

1 Θα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ 45 17,9 18,5
2 Γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε 43 17,1 17,7
3 Τν ζεσξώ θαζήθνλ κνπ 39 15,5 16,0
4 Μνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα 34 13,5 14,0
5 Γλώζεηο ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ 29 11,5 11,9
6 Γηα επαγγεικαηηθή ρξήζε 18 7,1 7,4
7 Θέισ λα έρσ θαινύο βαζκνύο 14 5,6 5,8
8 Θέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ 9 3,6 3,7
9 Με πηέδνπλ από ην ζπίηη ή ην ζρνιείν 5 2,0 2,1
10 Έρσ άλεζε ζε θάπνηα καζήκαηα 2 ,8 ,8
11 Νηξέπνκαη λα είκαη αδηάβαζηνο 2 ,8 ,8
12 Μνπ αξέζεη λα μερσξίδσ 1 ,4 ,4
13 Άιιν 2 ,8 ,8
Total 243 96,4 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ2.23.2. Οη ηξεηο ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο

δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Γηαηί αζρνινύκαη (ζύλνιν) Frequency Percent Valid Percent
1 Θα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ 113 14,9 15,4
2 Γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε 91 12,0 12,4
3 Γηα επαγγεικαηηθή ρξήζε 84 11,1 11,5
4 Γλώζεηο ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ 81 10,7 11,1
5 Τν ζεσξώ θαζήθνλ κνπ 76 10,1 10,4
6 Μνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα 73 9,7 10,0
7 Θέισ λα έρσ θαινύο βαζκνύο 71 9,4 9,7
8 Θέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ 67 8,9 9,2
9 Έρσ άλεζε ζε θάπνηα καζήκαηα 30 4,0 4,1
10 Νηξέπνκαη λα είκαη αδηάβαζηνο 26 3,4 3,6
11 Με πηέδνπλ από ην ζπίηη ή ην ζρνιείν 14 1,9 1,9
12 Μνπ αξέζεη λα μερσξίδσ 3 ,4 ,4
13 Άιιν 3 ,4 ,4
Total 732 96,8 100,0
Total 756 100,0
370
Πίλαθαο Μ2.23.3. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ηα αγφξηα θαη ηα

θνξίηζηα δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Πίλαθαο Μ2.23.3 Φύιν Σύλνιν
Γηαηί αζρνινύκαη /Φύιν
Γηαηί Τν ζεσξώ θαζήθνλ Αξηζκόο
29 47 76
αζρνινύκαη κνπ
% Γηαηί αζρνινύκαη 38,2% 61,8% 100,0%
% Φύιν 10,7% 14,9% 12,9%
Μνπ αξέζνπλ Αξηζκόο
42 31 73
θάπνηα καζήκαηα
% Φύιν 15,5% 9,8% 12,4%
Γηα λα πεξάζσ ηελ Αξηζκόο
52 39 91
ηάμε
% Φύιν 19,2% 12,3% 15,5%
Θέισ λα έρσ Αξηζκόο
36 35 71
θαινύο βαζκνύο
% Φύιν 13,3% 11,1% 12,1%
Γλώζεηο ρξήζηκεο Αξηζκόο
25 56 81
γηα ηηο ζπνπδέο κνπ
% Φύιν 9,2% 17,7% 13,8%
Γηα επαγγεικαηηθή Αξηζκόο
38 45 83
ρξήζε
% Φύιν 14,0% 14,2% 14,1%
Θα κε βνεζήζνπλ Αξηζκόο
49 63 112
ζηε δσή κνπ
% Φύιν 18,1% 19,9% 19,1%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
371

δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα

Γηαηί αζρνινύκαη /Δθπαίδεπζε παηέξα ΤΔΙ - /Μεηαι. /Τερληθέο
ΑΔΙ ζρνι. ζρνιέο
Γηαηί Τν ζεσξώ Αξηζκόο
19 23 34 76
αζρνινύκαη θαζήθνλ κνπ
% Γηαηί αζρνινύκαη 25,0% 30,3% 44,7% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 15,2% 14,3% 11,6% 13,1%
16 19 37 72
% Δθπ/ζε παηέξα 12,8% 11,8% 12,6% 12,4%
Γηα λα πεξάζσ Αξηζκόο
8 21 59 88
ηελ ηάμε
% Δθπ/ζε παηέξα 6,4% 13,0% 20,1% 15,2%
Τππνπ. ππόι. -2,5 -,7 2,2
20 16 34 70
% Δθπ/ζε παηέξα 16,0% 9,9% 11,6% 12,1%
Τππνπ. ππόι. 1,3 -,8 -,2
γηα ηηο ζπνπδέο 24 22 35 81
κνπ
% Δθπ/ζε παηέξα 19,2% 13,7% 11,9% 14,0%
Τππνπ. ππόι. 1,6 -,1 -,9
Γηα Αξηζκόο
επαγγεικαηηθή 19 31 33 83
ρξήζε
% Δθπ/ζε παηέξα 15,2% 19,3% 11,2% 14,3%
Τππνπ. ππόι. ,3 1,7 -1,4
19 29 62 110
% Δθπ/ζε παηέξα 15,2% 18,0% 21,1% 19,0%
Τππνπ. ππόι. -1,0 -,3 ,8
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
372

δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Δπάγγεικα παηέξα Σύλνιν

Πίλαθαο Μ2.23.5 Διεύζ.
Δπαγγ. Μηθξν-
Γηαηί αζρνινύκαη /Δπάγγεικα παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
ζηειέρε ππάιι. ππάιι. καηίεο Τερλίηεο Δξγάηεο
αζρνινύκαη 8 10 11 18 18 7 72
θαζήθνλ κνπ
% Γηαηί
11,1% 13,9% 15,3% 25,0% 25,0% 9,7% 100,0%
αζρνινύκαη
% Δπάγγεικα
17,8% 12,7% 12,0% 13,5% 13,2% 11,7% 13,2%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,8 -,1 -,3 ,1 ,0 -,3
8 6 13 12 19 10 68
% Γηαηί
11,8% 8,8% 19,1% 17,6% 27,9% 14,7% 100,0%
17,8% 7,6% 14,1% 9,0% 14,0% 16,7% 12,5%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. 1,0 -1,2 ,4 -1,1 ,5 ,9
2 7 11 20 26 19 85
ηελ ηάμε
% Γηαηί
2,4% 8,2% 12,9% 23,5% 30,6% 22,4% 100,0%
4,4% 8,9% 12,0% 15,0% 19,1% 31,7% 15,6%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -1,9 -1,5 -,9 -,2 1,0 3,2
10 8 9 12 17 8 64
% Γηαηί
15,6% 12,5% 14,1% 18,8% 26,6% 12,5% 100,0%
22,2% 10,1% 9,8% 9,0% 12,5% 13,3% 11,7%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. 2,1 -,4 -,5 -,9 ,3 ,4
γηα ηηο ζπνπδέο 5 16 15 22 15 2 75
κνπ
% Γηαηί
6,7% 21,3% 20,0% 29,3% 20,0% 2,7% 100,0%
11,1% 20,3% 16,3% 16,5% 11,0% 3,3% 13,8%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,5 1,6 ,7 ,9 -,9 -2,2
επαγγεικαηηθή 6 15 14 21 16 5 77
ρξήζε
% Γηαηί
7,8% 19,5% 18,2% 27,3% 20,8% 6,5% 100,0%
13,3% 19,0% 15,2% 15,8% 11,8% 8,3% 14,1%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,1 1,1 ,3 ,5 -,7 -1,2
6 17 19 28 25 9 104
% Γηαηί
5,8% 16,3% 18,3% 26,9% 24,0% 8,7% 100,0%
13,3% 21,5% 20,7% 21,1% 18,4% 15,0% 19,1%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,9 ,5 ,3 ,5 -,2 -,7
Σύλνιν Αξηζκόο 45 79 92 133 136 60 545
% Γηαηί αζρνινύκαη 8,3% 14,5% 16,9% 24,4% 25,0% 11,0% 100,0%
% Δπάγγεικα παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
373
Πίλαθαο Μ2.23.6. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο

δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα
Γηαηί αζρνινύκαη /Βαζκνινγία
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
αζρνινύκαη 11 14 30 21 76
θαζήθνλ κνπ
% Γηαηί
14,5% 18,4% 39,5% 27,6% 100,0%
12,4% 12,8% 12,2% 14,8% 13,0%
Τππνπ. ππόι. -,2 ,0 -,3 ,6
9 20 29 15 73
% Γηαηί
12,3% 27,4% 39,7% 20,5% 100,0%
10,1% 18,3% 11,8% 10,6% 12,5%
Τππνπ. ππόι. -,6 1,7 -,3 -,6
21 28 35 7 91
ηελ ηάμε
% Γηαηί
23,1% 30,8% 38,5% 7,7% 100,0%
% Βαζκνινγία 23,6% 25,7% 14,2% 4,9% 15,5%
Τππνπ. ππόι. 1,9 2,7 -,5 -3,2
10 7 34 19 70
% Γηαηί
14,3% 10,0% 48,6% 27,1% 100,0%
11,2% 6,4% 13,8% 13,4% 11,9%
Τππνπ. ππόι. -,2 -1,7 ,9 ,5
γηα ηηο ζπνπδέο 6 9 41 25 81
κνπ
% Γηαηί
7,4% 11,1% 50,6% 30,9% 100,0%
6,7% 8,3% 16,7% 17,6% 13,8%
Τππνπ. ππόι. -1,8 -1,6 1,2 1,2
Γηα επαγγεικαηηθή Αξηζκόο
10 15 30 28 83
ρξήζε
% Γηαηί
12,0% 18,1% 36,1% 33,7% 100,0%
11,2% 13,8% 12,2% 19,7% 14,2%
Τππνπ. ππόι. -,7 -,1 -,8 1,8
22 16 47 27 112
% Γηαηί
19,6% 14,3% 42,0% 24,1% 100,0%
24,7% 14,7% 19,1% 19,0% 19,1%
Τππνπ. ππόι. 1,2 -1,1 ,0 ,0
Σύλνιν Αξηζκόο 89 109 246 142 586
% Γηαηί αζρνινύκαη 15,2% 18,6% 42,0% 24,2% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
374
Πίλαθαο Μ2.23.7. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο κε

δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα δειψλνπλ φηη
αζρνινχληαη κε απηά
Γηαηί αζρνινύκαη /Απηνραξαθηεξηζκόο Δληειώο ή Με αξθεηό ή

αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
1 31 44 76
αζρνινύκαη θαζήθνλ κνπ
% Απηό-ραξαθηεξηζκόο
3,2% 12,4% 14,2% 12,9%
Τππνπ. ππόι. -1,5 -,2 ,7
4 34 35 73
12,9% 13,7% 11,3% 12,4%
11 55 25 91
ηελ ηάμε
35,5% 22,1% 8,1% 15,4%
Τππνπ. ππόι. 2,8 2,7 -3,3
1 25 45 71
3,2% 10,0% 14,6% 12,1%
Τππνπ. ππόι. -1,4 -,9 1,3
γηα ηηο ζπνπδέο 4 28 49 81
κνπ
12,9% 11,2% 15,9% 13,8%
Τππνπ. ππόι. -,1 -1,1 1,0
επαγγεικαηηθή 5 26 53 84
ρξήζε
16,1% 10,4% 17,2% 14,3%
Τππνπ. ππόι. ,3 -1,6 1,3
5 50 58 113
16,1% 20,1% 18,8% 19,2%
Τππνπ. ππόι. -,4 ,3 -,2
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Απφ ηνπο παξαπάλσ πίλαθεο δηαπηζηψλνπκε φηη νη απαληήζεηο «Οη γλψζεηο ζα κε

βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ» θαη «Γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε» επηιέγνληαη κε ηε
κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα είηε σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο, είηε σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο
375
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη κε

ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Δλψ φκσο ε απάληεζε «Σν ζεσξψ θαζήθνλ κνπ»
θαηαιακβάλεη ηελ ηξίηε ζέζε ζηνλ πίλαθα πνπ αθνξά ζηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν, σο
έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ππνρσξεί ζηελ πέκπηε ζέζε, ελψ ηελ
ηξίηε θαηαιακβάλεη ε απάληεζε «Κάπνηεο γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ
επαγγεικαηηθά». Βιέπνπκε φηη ε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ έρεη
ζεκαληηθφηεξε αμία σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο, ελψ ην
θαζήθνλ σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο. Σν ίδην παξαηεξνχκε θαη κε ηελ απάληεζε
«Μνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα». Δλψ σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο θαηαιακβάλεη
ηελ ηέηαξηε ζέζε, σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ππνρσξεί ζηελ έθηε,
αθήλνληαο ην θελφ γηα ηελ απάληεζε «Κάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηηο
ζπνπδέο κνπ». Τπάξρεη, επνκέλσο, κία αλαδηάηαμε ησλ απαληήζεσλ κε αλαβάζκηζε
ησλ απαληήζεσλ πνπ αθνξνχλ επάγγεικα θαη ζπνπδέο.
Ζ αίζζεζε θαζήθνληνο παξνπζηάδεη πςειφ βαζκφ ζπλαηζζεκαηηθήο έληαζεο, είλαη δε

εμ‟ απηνχ ηνπ ιφγνπ έληνλα πηεζηηθή θαη άκεζα νξαηή σο παξάγνληαο πνπ
θαηεπζχλεη ηε ζπκπεξηθνξά. Ζ νξαηφηεηα ηνπ θηλήηξνπ εμάιινπ, ζε ζπλδπαζκφ κε
ηελ επθνιία επηινγήο ηεο απάληεζεο πνπ ε αζάθεηα θαη γεληθφηεηα ηεο επηηξέπνπλ,
εμαζθαιίδεη ζπγθξηηηθά πξνλνκηαθή ζέζε θαη ζηελ απάληεζε «κνπ αξέζνπλ θάπνηα
καζήκαηα». Τπφ ηελ έλλνηα απηή αλ ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο αλαθέξεηαη
πεξηζζφηεξν ζε εθείλν πνπ ζπγθεληξψλεη πςειφ βαζκφ ζπλαηζζεκαηηθήο έληαζεο,
ζην πεξηζζφηεξν άκεζν θαη νξαηφ πξνζδηνξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο
ζπκπεξηθνξάο, νη ηξεηο ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη αθνξνχλ ζε βαζχηεξα επίπεδα
πξνζδηνξηζκνχ ηεο ζπκπεξηθνξάο, κνληκφηεξα πξνβιήκαηα πνπ κπνξεί λα κελ
απαζρνινχλ, ζηνλ ίδην βαζκφ, ζε επίπεδν θαζεκεξηλφηεηαο ηα ππνθείκελα ηεο
δξάζεο, απνηεινχλ σζηφζν ηνπο παξάγνληεο ζρεκαηνπνίεζεο ησλ πεξηζζφηεξν
νξαηψλ θαζεκεξηλψλ θηλήηξσλ ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο. Σφζν ε αίζζεζε ηνπ
θαζήθνληνο φζν θαη ε δπλαηφηεηα λα αζρνιείηαη ν καζεηήο κε ηα καζήκαηα πνπ
ηνπ αξέζνπλ πξνζδηνξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο επαγγεικαηηθέο αλάγθεο θαη
πξνζδνθίεο ηεο θνηλσληθήο θαηεγνξίαο ζηελ νπνία αλήθεη θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο
/επαγγεικαηηθέο δηεμφδνπο πνπ κπνξεί λα αλαδεηήζεη. Απηή ηε ζρέζε αληαλαθιά ε
παξαπάλσ κεηαηφπηζε.
Πνηεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο επηιέγνπλ ζπρλφηεξα θάζε απάληεζε
Γεδνκέλνπ φηη νη 7 πξψηεο απαληήζεηο παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο

δηαθνξέο ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξηα ην θχιν, ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, ην βαζκνινγηθφ επίπεδν ηνπ
καζεηή θαη ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο δειψλεη φηη έρεη, ζα
επηρεηξήζνπκε ζηε ζπλέρεηα ηελ παξνπζίαζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ έρνπκε γηα θάζε
απάληεζε.
1. Ζ απάληεζε «νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ» είλαη πξψηε ζε

ζπρλφηεηα ηφζν σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο ελαζρφιεζεο φζν θαη σο έλαο απφ ηνπο
ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο. Πξφθεηηαη γηα κηα «εχθνιε» θαη ηππηθή απάληεζε, κηα
απάληεζε πνπ ζεσξείηαη «ζσζηή» θαη δελ εθζέηεη ηνλ εξσηψκελν. Μηα ηέηνηα
απάληεζε κπνξεί λα αλαθέξεηαη ηφζν ζηηο εθπαηδεπηηθέο ή επαγγεικαηηθέο βιέςεηο
ηνπ καζεηή πνπ δελ είλαη αξθεηά κνξθνπνηεκέλεο ψζηε λα εληαρζνχλ ζηηο
αληίζηνηρεο απαληήζεηο, φζν θαη ζηε γεληθή θαη αφξηζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ
πνπ απφ φινπο νκνινγείηαη, αλ θαη δε γίλεηαη πάληα αληηιεπηή.
376
2. Σν 17,7% ησλ καζεηψλ δειψλνπλ φηη ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο πνπ αζρνινχληαη κε

ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη γηα λα πεξάζνπλ ηελ ηάμε. Έηζη, ε απάληεζε απηή
θαηαιακβάλεη ηε δεχηεξε θαηά ζεηξά ζέζε ηελ νπνία δηαηεξεί θαη φηαλ
αληηκεησπίδεηαη σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο.
Χο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο, ε απάληεζε επηιέγεηαη
ζπρλφηεξα απφ ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν,
επαγγέικαηνο εξγάηε, ηα παηδηά πνπ έρνπλ ρακειή (10-13) θαη κεηά απνξξηπηηθή
βαζκνινγία, θαζψο θαη απφ ηα παηδηά πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξα.
Δίλαη μεθάζαξν φηη ηα παηδηά πνπ δπζθνιεχνληαη πεξηζζφηεξν ζην ζρνιείν θαη
αλήθνπλ ζηηο ιηγφηεξν πξνλνκηνχρεο θνηλσληθέο θαη εθπαηδεπηηθέο θαηεγνξίεο
πξνηηκνχλ απηή ηελ απάληεζε πεξηζζφηεξν απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ. Να ζεκεηψζνπκε ηέινο φηη, κνινλφηη νη δηαθνξέο αλάκεζα ζηα δχν
θχια δελ είλαη ζεκαληηθέο, ηα αγφξηα δείρλνπλ λα επηιέγνπλ ηελ απάληεζε
ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα.
3. «Κάπνηεο γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ επαγγεικαηηθά». Ζ ζεκαζία ηεο απάληεζεο

βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη αλ θαη σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο επηιέγεηαη ζε πνζνζηφ
7,4%, θαηαιακβάλνληαο ηελ έθηε ζέζε, σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο απμάλεη ην πνζνζηφ ηνπ γηα λα βξεζεί ζηελ ηξίηε.
Ζ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ δε βξίζθεηαη κεηαμχ εθείλσλ ησλ
παξαγφλησλ πνπ θαηεπζχλνπλ άκεζα ηε θαζεκεξηλή δξαζηεξηφηεηα ησλ καζεηψλ,
δελ έρεη ηε ζπγθηλεζηαθή θφξηηζε πνπ έλα ηέηνην θίλεηξν ζα απαηηνχζε – κελ
μερλάκε φηη ε επνρή ηεο επαγγεικαηηθήο απαζρφιεζεο απέρεη αξθεηά, ρξνληθά, γηα
ηνπο πεξηζζφηεξνπο απφ ηνπο καζεηέο ηεο β΄ ηάμεο ηνπ γπκλαζίνπ. Χζηφζν ε πςειή
αμία πνπ έρεη γηα ηνπο καζεηέο απνθαιχπηεηαη κε ηε ζέζε πνπ παίξλεη κεηαμχ ησλ
ηξηψλ ζεκαληηθφηεξσλ ιφγσλ ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα,
θαλεξψλνληαο φηη απνηειεί έλαλ ζηαζεξφηεξν θαη βαζηθφηεξν παξάγνληα πνπ
θαζνξίδεη ηνλ ηξφπν δξαζηεξηνπνίεζήο ηνπο ζην ζρνιείν.
Χο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα
παηδηά κε παηέξα απφθνηην ιπθείνπ, θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία.
Ληγφηεξα ζπρλά εμάιινπ επηιέγεηαη απφ ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ
κέηξην ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Δίλαη θαλεξφ φηη επίθιεζε απηνχ ηνπ
παξάγνληα γίλεηαη ζπρλφηεξα απφ παηδηά πνπ αλήθνπλ ζε θαηεγνξίεο νη νπνίεο
πξνζβιέπνπλ ζηελ επαγγεικαηηθή εμαζθάιηζε κέζσ ηνπ ζρνιείνπ. Γηα ην ιφγν απηφ
– κνινλφηη ζηηο επαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο νη δηαθνξέο σο πξνο ηνλ ζπδεηνχκελν
παξάγνληα δελ είλαη κεγάιεο – ν παξάγνληαο ηείλεη λα επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο
καζεηέο κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν θαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο καζεηέο κε
παηέξα εξγάηε.
4. Ζ απάληεζε «θάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ» πνπ είλαη
πέκπηε θαηά ζεηξά, σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο, αλαβαζκίδεηαη θαηαιακβάλνληαο
ηελ ηέηαξηε ζέζε, πνπ πξνεγνπκέλσο θαηείρε ε απάληεζε «κνπ αξέζνπλ θάπνηα
καζήκαηα», φηαλ αληηκεησπίδεηαη σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο.
Ζ απάληεζε απηή επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα, ηα παηδηά κε παηέξα
πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ, ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, θαζψο θαη ηα παηδηά πνπ
είλαη απφ ηηο δχν πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο. Απμεκέλεο δπλαηφηεηεο,
απμεκέλεο πξνζδνθίεο, ρακειφο βαζκφο ζπγθεθξηκελνπνίεζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ
ζηφρνπ δείρλνπλ φηη είλαη νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ ζπλδένληαη εληνλφηεξα κε ην
θίλεηξν ησλ ζπνπδψλ.
377
5. Ζ απάληεζε «ην ζεσξψ θαζήθνλ κνπ» έξρεηαη ηξίηε θαηά ζεηξά, κε πνζνζηφ
16,0%, σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν δειψλνπλ νη καζεηέο φηη
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Χο έλαο, φκσο, απφ ηνπο ηξεηο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο θαηαιήγεη ζηελ πέκπηε ζέζε.
6. Ζ απάληεζε «κνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα» θαηαιακβάλεη ηελ ηέηαξηε ζέζε

σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο κε πνζνζηφ 14,0% θαη ηελ έθηε σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο
ζεκαληηθφηεξνπο, κε πνζνζηφ 10,0%, ελψ, σο ηέηνηα, επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα
παηδηά πνπ έρνπλ ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13). Ζ θαηεγνξία απηή δείρλεη
λα είλαη εθείλε πνπ, εληνλφηεξα απφ ηηο άιιεο, κπνξεί λα αλαπηχμεη έλα ελδηαθέξνλ
θαζαξφηεξεο κνξθήο γηα θάπνηα απφ ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζην βαζκφ πνπ αθελφο δε
βξίζθεηαη ζηελ θαηάζηαζε ηεο καζεηηθήο εμαζιίσζεο ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ
απνξξηπηηθή βαζκνινγία, αθεηέξνπ ζπλδέεη ιηγφηεξν ηε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα κε
ζηφρνπο ζπνπδψλ ή επαγγεικαηηθνχο, ζπγθξηηηθά κε ηηο δχν πςειφηεξεο
βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο.
7. Ζ επηδίσμε εμαζθάιηζεο θαιήο βαζκνινγίαο απνηειεί ηνλ έβδνκν, θαηά

ζεηξά, ιφγν πνπ νη καζεηέο αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, είηε απηή
αληηκεησπίδεηαη σο ν ζεκαληηθφηεξνο είηε σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο. Ζ απάληεζε επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ. Ληγφηεξν ζπρλά, εμάιινπ, επηιέγεηαη απφ ηα παηδηά κε ρακειή
βαζκνινγία 10-13.
Μεηαμχ ησλ ηξηψλ ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ, βξίζθνπκε ζηελ φγδνε ζέζε ηελ
απάληεζε «ζέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ», κε πνζνζηφ 8,9% (επηιέγεηαη
67 θνξέο), ζηελ έλαηε ζέζε, κε πνζνζηφ 4,0%, ηελ απάληεζε «έρσ άλεζε ζε θάπνηα
καζήκαηα θαη ηα θαηαθέξλσ θαιά», ζηε δέθαηε, κε πνζνζηφ 3,6%, ηελ απάληεζε
«ληξέπνκαη λα είκαη αδηάβαζηνο / -ε», ζηελ ελδέθαηε, κε πνζνζηφ 1,9%, ηελ
απάληεζε «κε πηέδνπλ απφ ην ζπίηη ή ην ζρνιείν» θαη ζηε δσδέθαηε ηελ απάληεζε
«κνπ αξέζεη λα μερσξίδσ» πνπ επηιέγεηαη 3 κφλν θνξέο.
Οη απαληήζεηο θαηά καζεηηθή θαηεγνξία
Βιέπνπκε φηη ηα θνξίηζηα ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν ηε ζρνιηθή γλψζε κε ζπνπδέο κεηά

ην ζρνιείν. ΢ηα αγφξηα αληίζεηα ε ζρνιηθή εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα θαίλεηαη λα
ππνιείπεηαη ζε λφεκα έλαληη ησλ θνξηηζηψλ. Πέξα απφ ην ρακειφ πνζνζηφ πνπ
ζπγθεληξψλνπλ ζηηο ζπνπδέο, ηα αγφξηα ηείλνπλ λα επηιέγνπλ ζπρλφηεξα ηνλ
παξάγνληα «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε» παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη αθελφο κε ζρνιηθή
δπζθνιία, αθεηέξνπ κε έιιεηκκα απφδνζεο ζεκαληηθνχ ζεηηθνχ λνήκαηνο ζηε
ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα, θαζψο θαη ηνλ παξάγνληα «κνπ αξέζνπλ θάπνηα
καζήκαηα», γεγνλφο πνπ κε ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία δείρλεη λα ζπλδέεηαη κάιινλ κε
έιιεηκκα ζηφρσλ πνπ λα ζρεηίδνληαη κε ην ζρνιείν, παξά κε θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα
ηα καζήκαηα.
Σα παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ
ζηελ απάληεζε «θάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ» θαη ην
κηθξφηεξν ζηελ απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε». Ζ ζρνιηθή άλεζε θαη ην
ελδηαθέξνλ γηα ηηο ζπνπδέο είλαη θαζαξά ζηα παηδηά απηήο ηεο θαηεγνξίαο. Γηα ηελ
θαηεγνξία απηή νη ζπνπδέο δελ είλαη κφλν ζεκαληηθφηεξν θίλεηξν ζπγθξηηηθά κε ηηο
378
άιιεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο αιιά θαη ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα θίλεηξα. ΢ηελ

θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ, ηε ζέζε ησλ ζπνπδψλ παίξλεη
ην επάγγεικα. Οη καζεηέο ηεο κεζαίαο εθπαηδεπηηθήο θαηεγνξίαο επηιέγνπλ
ζπρλφηεξα απφ ηνπο άιινπο ηελ απάληεζε «θάπνηεο γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ
επαγγεικαηηθά», αλαδεηθλχνληάο ηελ ηαπηφρξνλα σο ηε ζπρλφηεξε απάληεζε ζηελ
θαηεγνξία. Οη καζεηέο, ηέινο, κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
αλαδεηθλχνπλ σο ζεκαληηθφηεξν θίλεηξν ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα ηε γεληθή θαη αφξηζηε ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ, θαζψο θαη ηελ
επηδίσμε ηεο πξναγσγήο ηνπο ζηελ επφκελε ηάμε. ΢ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα
ζεκεηψζνπκε φηη ε γεληθή θαη αφξηζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ πνπ δίλεη ην ζηίγκα
ηεο θαηεγνξίαο απηήο θαλεξψλεη ηελ έλδεηα ζηφρσλ θαη λνήκαηνο πνπ ε ζρνιηθή
δξαζηεξηφηεηα έρεη γηα ηνπο καζεηέο απηνχο. Ζ έλδεηα απηή ζπλδέεηαη κε ηελ έληνλε
ζρνιηθή δπζθνιία πνπ νη καζεηέο απηνί ζπλαληνχλ, φπσο γίλεηαη θαλεξφ θαη απφ ηα
απμεκέλα πνζνζηά ηνπο ζηελ απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε». ΢ην βαζκφ πνπ ε
ζρνιηθή γλψζε δελ απεπζχλεηαη ζηηο καζεηηθέο αλάγθεο ηα εμσηεξηθά θίλεηξα
γίλνληαη αλαγθαίνο φξνο λνήκαηνο. ΢πνπδέο, επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε θαη
επηδφζεηο γίλνληαη νη κφλνη ιφγνη γηα λα αζρνιεζεί ν καζεηήο κε ηα καζήκαηα. Καη,
αλ ηα παξαπάλσ ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
δείρλνπλ ιηγφηεξν εθηθηά, ην «θελφ» εκθαλίδεηαη πην έληνλν. ΢ηελ εληνλφηεξε
παξνπζία ελφο ηέηνηνπ «θελνχ» αληηζηνηρεί ην απμεκέλν πνζνζηφ ηεο απάληεζεο «νη
γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ».
΢ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξην ην επάγγεικα ηνπ παηέξα
βιέπνπκε φηη ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ /αλψηεξσλ ζηειερψλ,
επηιέγνπλ ζπρλφηεξα απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ, ηελ
απάληεζε «ζέισ λα έρσ θαινχο βαζκνχο». Ζ απάληεζε κάιηζηα απηή επηιέγεηαη
ζπρλφηεξα θαη απφ ηηο άιιεο απαληήζεηο. Ζ βαζκνινγία δείρλεη επνκέλσο λα
απνηειεί ην ζπρλφηεξν θίλεηξν γηα ηνπο καζεηέο απηνχο. Σαπηφρξνλα ηα παηδηά ηεο
θαηεγνξίαο απηήο δείρλνπλ λα έρνπλ απμεκέλε ζρνιηθή άλεζε επηιέγνληαο ιηγφηεξν
ζπρλά απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ ηελ απάληεζε «γηα λα
πεξάζσ ηελ ηάμε».
Αληίζεηα ζηηο επφκελεο ηξεηο θαηεγνξίεο ηνπ πίλαθα ε ρξεζηκφηεηα αλαδεηθλχεηαη
σο ν ζπρλφηεξνο ιφγνο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Γεληθή ρξεζηκφηεηα
γηα ηε δσή, ρξεζηκφηεηα γηα ηηο ζπνπδέο, επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, κε ηε ζεηξά
απηή, είλαη νη ηξεηο πξψηνη ζε ζπρλφηεηα παξάγνληεο θαη γηα ηηο ηξεηο απηέο
θαηεγνξίεο. Απφ φιεο εμάιινπ ηηο θαηεγνξίεο ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ
εκθαλίδνπλ πςειφηεξν πνζνζηφ ζηε ρξεζηκφηεηα γηα ζπνπδέο, ελψ αλάινγεο ηάζεηο
παξνπζηάδνπλ θαη αλαθνξηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ.
Φαίλεηαη φηη ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ ζπγθεληξψλνπλ πεξηζζφηεξν απφ
θάζε άιιε θαηεγνξία ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζηε ρξεζηκφηεηα ηεο ζρνιηθήο γλψζεο.
Γηα ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ θαη ησλ εξγαηψλ, ηέινο, ε απάληεζε «γηα λα πεξάζσ
ηελ ηάμε» είλαη ν ζπρλφηεξα αλαθεξφκελνο ιφγνο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα, κε ζεκαληηθά φκσο κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζηα ηειεπηαία. Σα παηδηά ησλ
εξγαηψλ, εθηφο απφ ην πςειφηεξν πνζνζηφ πνπ ζπγθεληξψλνπλ ζηελ απάληεζε
απηή, εκθαλίδνπλ ζεκαληηθά ρακειφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο πνζνζηφ ζηνλ
παξάγνληα «γλψζεηο ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ», ελψ αλάινγεο ηάζεηο
παξνπζηάδνπλ θαη αλαθνξηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ. Σα
ζηνηρεία απηά ζθηαγξαθνχλ ηελ εηθφλα κηαο καζεηηθήο θαηεγνξίαο πνπ αδπλαηεί λα
ζπλδέζεη ηε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα κε ζηφρνπο κεηά ην ζρνιείν, ζε βαζκφ
κεγαιχηεξν απφ ηηο ππφινηπεο. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο πνπ ηα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο
απηήο δίλνπλ ηε δεχηεξε ζέζε, κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ιφγσλ ηεο ελαζρφιεζήο
379
ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζηελ απάληεζε «κνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα». Αλ

ε απάληεζε είλαη δεισηηθή θαζαξφηεηαο ελδηαθέξνληνο – πνπ ζηα παηδηά κε παηέξα
ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο νθείιεηαη ζηε κεγάιε ζρνιηθή άλεζε πνπ
δηαζέηνπλ – ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε ε θαζαξφηεηα απηή
θαίλεηαη φηη ζπλδέεηαη κε έιιεηκκα πξννπηηθψλ πνπ λα ζπλδένληαη κε ην ζρνιείν. Σα
παξαπάλσ ζηνηρεία παξαπέκπνπλ ζηε κεγάιε ζρνιηθή αδπλακία ησλ καζεηψλ κε
παηέξα εξγάηε, αδπλακία πνπ θάλεη πνιχ δχζθνιε έσο αδχλαηε ηελ ζχλδεζε ηνπ
ζρνιείνπ κε εθπαηδεπηηθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο.
Σα παηδηά κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία αλαδεηθλχνπλ σο πξψην απφ ηνπο ηξεηο

ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ηελ απάληεζε «νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή
κνπ», εθθξάδνληαο έηζη ην έιιεηκκα ζηφρσλ, ζρεηηθψλ κε ηε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα,
πνπ ηα ραξαθηεξίδεη. Μελ μερλάκε βέβαηα φηη νη καζεηέο απηνί δπζθνιεχνληαη λα
πεξάζνπλ ηελ ηάμε, γεγνλφο πνπ απνηππψλεηαη ζηελ αλάδεημε ηεο απάληεζεο «γηα λα
πεξάζσ ηελ ηάμε» ζηε δεχηεξε ζέζε θαη κε κηθξή δηαθνξά απφ ηελ πξψηε – κηα
θξάζε πνπ ζπλδπάδεη ηε ζρνιηθή αδπλακία κε ηελ απνπζία ζηφρσλ πνπ λα εκπλένπλ.
Οη καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία, επηπέδνπ 10-13, παξνπζηάδνπλ αλάινγε εηθφλα.
΢πγθεληξψλνληαο ηα πςειφηεξα πνζνζηά ζηηο απαληήζεηο «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε»
θαη «κνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα» θαη δίλνληάο ηνπο ηαπηφρξνλα ηελ πξψηε θαη
δεχηεξε ζέζε αληίζηνηρα, δειψλνπλ ην κεγάιν βαζκφ δπζθνιίαο πνπ ζπλαληνχλ ζην
ζρνιείν, κηαο δπζθνιίαο πνπ νδεγεί ηνπο καζεηέο απηνχο ζε αδπλακία ζχλδεζεο ηνπ
ζρνιείνπ κε ζπγθεθξηκέλνπο κειινληηθνχο ζηφρνπο θαη επηδηψμεηο.
΢ηηο δχν πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο ζπλαληάκε ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά
ζηελ απάληεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηε ρξεζηκφηεηα θάπνησλ γλψζεσλ γηα ηηο ζπνπδέο,
ελψ ζηελ πςειφηεξε θαηεγνξία ζπλαληάκε ζεκαληηθά πςειφηεξν πνζνζηφ απφ ηηο
άιιεο θαηεγνξίεο ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ζεκαληηθά κηθξφηεξν ζηελ
απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε». Φαίλεηαη φηη νη καζεηέο ηεο πςειφηεξεο
βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο έρνπλ πεξηζζφηεξν ζαθείο θαη μεθάζαξνπο
επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο. Ζ ανξηζηία αληίζεηα ησλ επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ ηεο
θαηεγνξίαο 14-17 ζηξέθεη ην ελδηαθέξνλ ηεο ζηε γεληθή ρξεζηκφηεηα θαη ηηο ζπνπδέο
πνπ εκθαλίδνληαη ζηηο δχν πξψηεο ζέζεηο σο ζπρλφηεξνη ιφγνη ελαζρφιεζεο κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα. Οη καζεηέο ηεο ηειεπηαίαο απηήο θαηεγνξίαο, ζε αληίζεζε κε ηηο
δχν ρακειφηεξεο, βιέπνπλ ην κέιινλ ηνπο λα πεξλάεη κέζα απφ ην ζρνιείν, αιιά κε
έλαλ ηξφπν αξθεηά ζνιφ θαη αζαθή πνπ φκσο, εμαηηίαο ησλ «θαιψλ» ζρνιηθψλ
επηδφζεσλ πνπ έρνπλ, βξίζθεη έθθξαζε ζηηο ζπνπδέο. Ζ αζάθεηα, ζε ζπλδπαζκφ κε
ην άγρνο ηεο πξναγσγήο ζηελ επφκελε ηάμε, πνπ ε θαιή (επηπέδνπ 14-17) αιιά φρη
πςειή (επηπέδνπ 18-20) βαζκνινγία πξνθαιεί, νδεγεί ζηελ αλάδεημε ηνπ παξάγνληα
«γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε» ζηελ ηξίηε ζέζε κεηαμχ ησλ ηξηψλ ζεκαληηθφηεξσλ ιφγσλ
ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Οη καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη ζπγθεληξψλνπλ ην ζεκαληηθά

πςειφηεξν πνζνζηφ ζηελ απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε» δίλνληαο ηεο ηελ
πξψηε ζέζε. Αθνινπζνχλ νη απαληήζεηο «θάπνηεο γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ
επαγγεικαηηθά» θαη «νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ».
Ο καζεηέο κε κέηξην ελδηαθέξνλ αλαδεηθλχνπλ ζηηο δχν πξψηεο ζέζεηο ηηο απαληήζεηο
«κνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα» θαη «νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ».
Με ην πξψην παξάγνληα εθθξάδεηαη ε απμεκέλε ζρνιηθή δπζθνιία ησλ καζεηψλ
απηψλ ελψ θαη κε ηνπο δχν παξάγνληεο ππνδειψλεηαη ε ρακειή ζρέζε πνπ έρεη ην
ζρνιείν κε ηνπο κειινληηθνχο ζηφρνπο ησλ καζεηψλ ηεο θαηεγνξίαο, εθηίκεζε πνπ
380
ππνζηεξίδεηαη θαη απφ ην ρακειφηεξν απ‟ φιεο ηηο θαηεγνξίεο πνζνζηφ πνπ απηνί
ζπγθεληξψλνπλ ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ.
Οη καζεηέο, ηέινο, πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ είλαη ε θαηεγνξία
πνπ δίλεη ηε κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ βάδνληαο ηε
γεληθή ρξεζηκφηεηα γηα ηε δσή, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ηε ρξεζηκφηεηα
γηα ηηο ζπνπδέο ζηηο ηξεηο πξψηεο ζέζεηο. Πξφθεηηαη γηα ηελ θαηεγνξία κε ηε
κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε, αθνχ έρεη ην ρακειφηεξν πνζνζηφ ζηελ απάληεζε «γηα
λα πεξάζσ ηελ ηάμε» θαη ε νπνία ηαπηφρξνλα εκθαλίδεη ηελ εληνλφηεξε ζχλδεζε ησλ
κειινληηθψλ ηεο ζηφρσλ κε ην ζρνιείν.
5.2. Οη ιφγνη ηεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα

Πίλαθαο Μ2.24.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν
γηα ηνλ νπνίν δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά 1 Cumulative

Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Αζρνινύκαη αξθεηά ή πνιύ 81 32,1 33,3 33,3
Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε
25 9,9 10,3 43,6
κπνξώ λα παξαθνινπζήζσ
Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ
38 15,1 15,6 59,3
ζσζηά
Η ρακειή βαζκνινγία πνπ
ζπλερώο παίξλσ κε 29 11,5 11,9 71,2
απνγνεηεύεη
Γε κπνξώ λα ζπγθεληξσζώ
45 17,9 18,5 89,7
ζην δηάβαζκα
Γε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ
4 1,6 1,6 91,4
ζηα ζρνιηθά καζήκαηα
Οη ζρνιηθέο γλώζεηο άζρεηεο
8 3,2 3,3 94,7
κε ηε δσή
Άιια 13 5,2 5,3 100,0
Total 243 96,4 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ2.24.2. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ηηο εθηηκήζεηο ηνπο γηα ην αλ
αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Αζρνινύκαη - Γελ αζρνινύκαη Cumulative

αξθεηά Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Αζρνινύκαη πνιύ ή
81 32,1 32,8 32,8
αξθεηά
Γελ αζρνινύκαη αξθεηά 166 65,9 67,2 100,0
Total 247 98,0 100,0
Total 252 100,0
381
Πίλαθαο Μ2.24.4. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ

επηπέδνπ ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Αζρνινύκαη - δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Δθπαίδεπζε παηέξα Δθπαίδεπζε παηέξα Σύλνιν
Υπνρξ.
Αζρνινύκαη - Γελ Αζρνινύκαη πνιύ ή Αξηζκόο
αζρνινύκαη αξθεηά 28 26 27 81
αξθεηά
% Αζρνινύκαη - Γελ
34,6% 32,1% 33,3% 100,0%
αζρνινύκαη αξθεηά
% Δθπ/ζε παηέξα 53,8% 38,2% 22,0% 33,3%
Τππνπ. ππόι. 2,6 ,7 -2,2
Γελ αζρνινύκαη Αξηζκόο
24 42 96 162
αξθεηά
14,8% 25,9% 59,3% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 46,2% 61,8% 78,0% 66,7%
Τππνπ. ππόι. -1,8 -,5 1,5
% Αζρνινύκαη - Γελ αζρνινύκαη αξθεηά 21,4% 28,0% 50,6% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Μ2.24.5. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο

ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Πίλαθαο Μ2.24.5 Δπάγγεικα παηέξα Σύλνιν

Διεύζ.
Αζρνινύκαη - δελ αζρνινύκαη αξθεηά / Δπαγγ. Μηθξν-
Δπάγγεικα παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
Αζρνινύκαη - Αζρνινύκαη πνιύ Αξηζκόο
Γελ ή αξθεηά
αζρνινύκαη 13 12 13 21 16 2 77
αξθεηά
% Αζρνινύκαη -
Γελ αζρνινύκαη 16,9% 15,6% 16,9% 27,3% 20,8% 2,6% 100,0%
αξθεηά
παηέξα 72,2% 38,7% 36,1% 33,3% 29,1% 8,0% 33,8%
Τππνπ. ππόι. 2,8 ,5 ,2 -,1 -,6 -2,2
5 19 23 42 39 23 151
αξθεηά
Γελ αζρνινύκαη 3,3% 12,6% 15,2% 27,8% 25,8% 15,2% 100,0%
αξθεηά
παηέξα 27,8% 61,3% 63,9% 66,7% 70,9% 92,0% 66,2%
Τππνπ. ππόι. -2,0 -,3 -,2 ,0 ,4 1,6
Σύλνιν Αξηζκόο 18 31 36 63 55 25 228
% Αζρνινύκαη - Γελ αζρνινύκαη
αξθεηά 7,9% 13,6% 15,8% 27,6% 24,1% 11,0% 100,0%
% Δπάγγεικα παηέξα
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
382
Πίλαθαο Μ2.24.6. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ

ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Αζρνινύκαη - δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Βαζκνινγία Βαζκνινγία Σύλνιν
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Αζρνινύκαη - Γελ Αζρνινύκαη Αξηζκόο
αζρνινύκαη πνιύ ή αξθεηά 2 2 37 40 81
αξθεηά
Γελ αζρνινύκαη 2,5% 2,5% 45,7% 49,4% 100,0%
αξθεηά
% Βαζκνινγία 5,0% 4,4% 34,6% 74,1% 32,9%
Τππνπ. ππόι. -3,1 -3,3 ,3 5,3
Γελ Αξηζκόο
αζρνινύκαη 38 43 70 14 165
αξθεηά
Γελ αζρνινύκαη 23,0% 26,1% 42,4% 8,5% 100,0%
αξθεηά
% Βαζκνινγία 95,0% 95,6% 65,4% 25,9% 67,1%
Τππνπ. ππόι. 2,2 2,3 -,2 -3,7
% Αζρνινύκαη - Γελ αζρνινύκαη
16,3% 18,3% 43,5% 22,0% 100,0%
αξθεηά
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Μ2.24.7. Ση δειψλνπλ νη καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα

ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ην αλ αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα
Αζρνινύκαη - δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
Αζρνινύκαη - Γελ Αζρνινύκαη πνιύ Αξηζκόο
αζρνινύκαη ή αξθεηά 0 11 70 81
αξθεηά
,0% 13,6% 86,4% 100,0%
% Απηό-
,0% 10,3% 56,5% 32,8%
ραξαθηεξηζκόο
Τππνπ. ππόι. -2,3 -4,1 4,6
16 96 54 166
αξθεηά
9,6% 57,8% 32,5% 100,0%
% Απηό-
100,0% 89,7% 43,5% 67,2%
Τππνπ. ππόι. 1,6 2,8 -3,2
% Αζρνινύκαη - Γελ αζρνινύκαη αξθεηά
6,5% 43,3% 50,2% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
383
Πίλαθαο Μ2.24.8. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ
αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν
ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά 1

(από όζνπο έκκεζα δειώλνπλ όηη δελ αζρνινύληαη
αξθεηά) Frequency Percent Valid Percent
1 Γε κπνξώ λα ζπγθεληξσζώ ζην
45 17,9 27,8
δηάβαζκα
2 Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ ζσζηά 38 15,1 23,5
3 Η ρακειή βαζκνινγία πνπ ζπλερώο
29 11,5 17,9
παίξλσ κε απνγνεηεύεη
4 Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξώ λα
25 9,9 15,4
παξαθνινπζήζσ
5 Οη ζρνιηθέο γλώζεηο άζρεηεο κε ηε δσή 8 3,2 4,9
6 Γε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα
4 1,6 2,5
Άιια 13 5,2 8,0
Total 162 64,3 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ2.24.9. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ
αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά (ζπλνιηθά)

(από όζνπο έκκεζα δειώλνπλ όηη δελ αζρνινύληαη
αξθεηά) Frequency Percent Valid Percent
1 Γε κπνξώ λα ζπγθεληξσζώ ζην
114 15,1 27,9
δηάβαζκα
2 Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ ζσζηά 81 10,7 19,9
3 Η ρακειή βαζκνινγία πνπ
68 9,0 16,7
ζπλερώο παίξλσ κε απνγνεηεύεη
4 Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξώ
49 6,5 12,0
λα παξαθνινπζήζσ
5 Οη ζρνιηθέο γλώζεηο άζρεηεο κε ηε
43 5,7 10,5
δσή
6 Γε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα
29 3,8 7,1
Άιια 24 3,2 5,9
Total 408 54,0 100,0
Total 756 100,0
384
Πίλαθαο Μ2.24.10. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ πνπ έκκεζα
δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Φύιν

Γηαηί δελ Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξώ λα Αξηζκόο
αζρνινύκαη παξαθνινπζήζσ 22 26 48
αξθεηά
% Γηαηί δελ αζρνινύκαη
45,8% 54,2% 100,0%
αξθεηά
% Φύιν 12,0% 13,1% 12,6%
Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ ζσζηά Αξηζκόο 31 50 81
38,3% 61,7% 100,0%
αξθεηά
% Φύιν 16,9% 25,3% 21,3%
Η ρακειή βαζκνινγία πνπ ζπλερώο Αξηζκόο
34 33 67
παίξλσ κε απνγνεηεύεη
50,7% 49,3% 100,0%
αξθεηά
% Φύιν 18,6% 16,7% 17,6%
Γε κπνξώ λα ζπγθεληξσζώ ζην δηάβαζκα Αξηζκόο 51 63 114
44,7% 55,3% 100,0%
αξθεηά
% Φύιν 27,9% 31,8% 29,9%
Γε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά Αξηζκόο
20 8 28
καζήκαηα
71,4% 28,6% 100,0%
αξθεηά
% Φύιν 10,9% 4,0% 7,3%
Οη ζρνιηθέο γλώζεηο άζρεηεο κε ηε δσή Αξηζκόο 25 18 43
58,1% 41,9% 100,0%
αξθεηά
% Φύιν 13,7% 9,1% 11,3%
Τππνπ. ππόι. 1,0 -,9
% Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά 48,0% 52,0% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηελ αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ πνπ πήξακε ζην ζρεηηθφ
εξψηεκα ζα πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη, ζχκθσλα κε ηηο νδεγίεο πνπ δφζεθαλ, νη
καζεηέο είραλ ηε δπλαηφηεηα λα ζεκεηψζνπλ ζηελ αλνηρηή απάληεζε Ε πσο
«αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά» κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαη λα κελ πξνρσξήζνπλ ζε
επηινγή θάπνησλ απφ ηηο ππφινηπεο απαληήζεηο. Απνηέιεζκα απηήο ηεο δπλαηφηεηαο
απνηεινχλ ηα δεδνκέλα ηνπ πίλαθα Μ2.24.1. ΢ηνλ πίλαθα απηφλ παξαηεξνχκε φηη ην
33,3% ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά, ελψ
ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ηηο ππφινηπεο απαληήζεηο ζπγθεληξψλεη σο
ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο ε απάληεζε φηη «δε κπνξνχλ λα ζπγθεληξσζνχλ ζην
δηάβαζκα» κε πνζνζηφ 18,5%. Αθνινπζνχλ νη απαληήζεηο «δε κπνξψ λα εθθξαζηψ
ζσζηά» κε πνζνζηφ 15,6%, «ε ρακειή βαζκνινγία πνπ ζπλερψο παίξλσ κε
απνγνεηεχεη» κε πνζνζηφ 11,9%, «δελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξψ λα
παξαθνινπζήζσ» κε πνζνζηφ 10,3%, «νη γλψζεηο πνπ πξνζθέξεη ην ζρνιείν είλαη
385
άζρεηεο κε ηελ πξαγκαηηθή δσή» κε πνζνζηφ 3,2% θαη, ηειεπηαία ε απάληεζε «δε
βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα» κε πνζνζηφ 1,6%.
Γηαηεξψληαο φκσο ηελ απάληεζε «αζρνινχκαη αξθεηά ή πνιχ» σο κία κεηαμχ ησλ
ππνινίπσλ, ράλνπκε ηε δπλαηφηεηα ζπγθξίζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ,
άιισο δηαπξάηηνπκε ζθάικα κεζφδνπ θαη ινγηθήο. Ζ απάληεζε απηή απνηειεί ζηελ
νπζία απάληεζε ζε δηαθνξεηηθφ εξψηεκα. Σν εξψηεκα ζε απηή ηελ πεξίπησζε δελ
είλαη «γηαηί δελ αζρνιείηαη ν καζεηήο αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα», αιιά «αλ
αζρνιείηαη».
Ζ κεηαρείξηζε ηεο απάληεζεο απηήο σο κηαο κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ νδεγεί κνηξαία
ζε αιινίσζε ηεο εηθφλαο θαη ζε αλαμηφπηζηεο ζπγθξίζεηο. Απνκνλψλνληαο αληίζεηα
ηελ απάληεζε απηή γίλνληαη εθηθηέο νη ζπγθξίζεηο κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ καζεηηθψλ
θαηεγνξηψλ σο πξνο ηε ζεκαζία θάζε παξάγνληα, αιιά βέβαηα απηέο αθνξνχλ φρη ην
ζχλνιν ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο αιιά εθείλν κφλν ην θνκκάηη πνπ εθηηκά φηη δελ
αζρνιείηαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Οη πίλαθεο δεδνκέλσλ πνπ ζα
ρξεζηκνπνηήζνπκε δηακνξθψζεθαλ, επνκέλσο, ζηε βάζε ηεο ινγηθήο πνπ
αλαθέξακε.
Πξηλ φκσο δνχκε ηα δεδνκέλα απηά ζα ξίμνπκε κηα καηηά ζηνλ πίλαθα Μ2.24.2.
Βιέπνπκε εθεί φηη ην 1/3 πεξίπνπ ησλ καζεηψλ (πνζνζηφ 32,8%) δειψλεη φηη
αζρνιείηαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Απφ ηνπο ζρεηηθνχο, εμάιινπ, πίλαθεο
Μ2.24.4, Μ2.24.6 θαη Μ2.24.7 δηαπηζηψλνπκε φηη φζν πςειφηεξν είλαη ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα, αιιά θαη ην βαζκνινγηθφ επίπεδν θαη ελδηαθέξνλ
ηνπ καζεηή, ηφζν ζπρλφηεξε είλαη ε απάληεζε «αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά».
Δμάιινπ, ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν
πνζνζηφ ζηελ απάληεζε (72,2%), ελψ ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ ην πνιχ κηθξφηεξν
πνζνζηφ 8,0% κε ηεξάζηηα απφζηαζε απφ ηα πξψηα (πίλαθαο Μ2.24.5).
Δξρφκελνη ηψξα ζην βαζηθφ καο εξψηεκα γηα ηνπο ιφγνπο πνπ νη καζεηέο εθηηκνχλ
φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα – φζνη απφ απηνχο αηζζάλνληαη
έηζη – κπνξνχκε λα παξαθνινπζήζνπκε ζηνπο πίλαθεο Μ2.24.8 θαη Μ2.24.9 πνπ
αθνινπζνχλ ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν θαζψο θαη ηελ αζξνηζηηθή παξνπζίαζε ησλ
ηξηψλ ζεκαληηθφηεξσλ ιφγσλ. Γηαπηζηψλνπκε φηη ηφζν ζηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν
φζν θαη ζηελ αζξνηζηηθή παξνπζίαζε ησλ ηξηψλ ζεκαληηθφηεξσλ, ε ζεηξά ησλ
παξαγφλησλ παξακέλεη ίδηα. Πξνεγείηαη ε απάληεζε «Γε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ
ζην δηάβαζκα» θαη αθνινπζνχλ νη άιιεο ηξεηο κε ηελ ίδηα ζεηξά: «Γε κπνξψ λα
εθθξαζηψ ζσζηά», «Ζ ρακειή βαζκνινγία, πνπ ζπλερψο παίξλσ, κε
απνγνεηεχεη» θαη «Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξψ λα παξαθνινπζήζσ».
Απφ ηνλ πίλαθα, εμάιινπ, Μ2.24.10 βιέπνπκε φηη ηα αγφξηα επηιέγνπλ ζπρλφηεξα
απφ ηα θνξίηζηα ηελ απάληεζε «δε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά
καζήκαηα», κνινλφηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ δίλνπλ ζηνλ παξάγνληα πνπ
αλαθέξεηαη ζηελ αδπλακία ζπγθέληξσζεο ζην δηάβαζκα, θάηη εμάιινπ πνπ ζπκβαίλεη
θαη ζηα θνξίηζηα. Σα θνξίηζηα, αληίζεηα, δείρλνπλ λα επηιέγνπλ ζπρλφηεξα, αλ θαη κε
φρη ζεκαληηθή δηαθνξά, απφ ηα αγφξηα ηελ απάληεζε «δε κπνξψ λα εθθξαζηψ
ζσζηά». Σα παηδηά ηέινο θαη ησλ δχν θχισλ επηιέγνπλ ζπρλφηεξα απ‟ φιεο ηελ
απάληεζε «δε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ ζην δηάβαζκα. ΢πλέρεηα θεχγεη ην κπαιφ κνπ
απφ ην θείκελν πνπ δηαβάδσ».
Σα δεδνκέλα απηά δίλνπλ ηελ εηθφλα φηη ηα αγφξηα είλαη, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ
ηα θνξίηζηα, επηθξηηηθά πξνο ην ζρνιείν θαη απνξξηπηηθά πξνο ηε ζρνιηθή γλψζε. Σα
θνξίηζηα αληίζεηα πξνηηκνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα αγφξηα λα αλαθέξνληαη ζε
επηκέξνπο παξάγνληεο θαη αδπλακίεο πνπ έρνπλ, είηε απηά ηα ίδηα είηε ην ζρνιείν.
Καη ζηα δχν θχια πάλησο σο θχξην πξφβιεκα πξνβάιιεη ε αδπλακία ζπγθέληξσζεο.
386
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη ζηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε

θξηηήξην ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, ην βαζκνινγηθφ
επίπεδν θαζψο θαη ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο πνπ ν καζεηήο δειψλεη φηη έρεη γηα ηα
ζρνιηθά καζήκαηα δελ εκθαλίδνληαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σο πξνο ηνπο
ιφγνπο πνπ νη καζεηέο δειψλνπλ φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα.
5.3. Ο ξφινο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ

Πίλαθαο Μ2.25.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο
βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο
Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ αύμεζε ησλ Cumulative
γλώζεσλ; Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Ναη, κνπ δίλεη θίλεηξα θαη κε
126 50,0 51,2 51,2
αλαγθάδεη λα αζρνιεζώ
Όρη, κνπ δεκηνπξγεί άγρνο 50 19,8 20,3 71,5
Αζρνινύκαη κελ, αιιά δελ
46 18,3 18,7 90,2
απνθηώ γλώζεηο ρξήζηκεο
Η βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ
8 3,2 3,3 93,5
απόθηεζε γλώζεσλ
Η βαζκνινγία δε ζπκβάιιεη ζηελ
16 6,3 6,5 100,0
απόθηεζε γλώζεσλ
Total 246 97,6 100,0
Total 252 100,0
Ναη, ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ αύμεζε
134 54,5
ησλ γλώζεσλ
Όρη, γηαηί κνπ δεκηνπξγεί άγρνο θαη δε
50 20,3
κπνξώ λα απνδώζσ
Όρη, ε βαζκνινγία δε ζπκβάιιεη ζηελ
62 25,2
αύμεζε ησλ γλώζεσλ
387

ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο
ηνπο
Πίλαθαο Μ2.25.5 Βαζκνινγία Σύλνιν

Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ αύμεζε ησλ γλώζεσλ;
/Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Βνεζάεη ε Ναη, ε βαζκνινγία Αξηζκόο
βαζκνινγία ζηελ ζπκβάιιεη ζηελ
14 15 67 38 134
αύμεζε ησλ αύμεζε ησλ
γλώζεσλ; γλώζεσλ
% Βνεζάεη ε
10,4% 11,2% 50,0% 28,4% 100,0%
% Βαζκνινγία 35,0% 34,1% 63,8% 67,9% 54,7%
Τππνπ. ππόι. -1,7 -1,8 1,3 1,3
Όρη, γηαηί κνπ Αξηζκόο
δεκηνπξγεί άγρνο θαη
15 11 14 9 49
δε κπνξώ λα
απνδώζσ
% Βνεζάεη ε
30,6% 22,4% 28,6% 18,4% 100,0%
% Βαζκνινγία 37,5% 25,0% 13,3% 16,1% 20,0%
Τππνπ. ππόι. 2,5 ,7 -1,5 -,7
Όρη, ε βαζκνινγία δε Αξηζκόο
ζπκβάιιεη ζηελ
11 18 24 9 62
αύμεζε ησλ
γλώζεσλ
% Βνεζάεη ε
17,7% 29,0% 38,7% 14,5% 100,0%
% Βαζκνινγία 27,5% 40,9% 22,9% 16,1% 25,3%
Τππνπ. ππόι. ,3 2,1 -,5 -1,4
% Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 16,3% 18,0% 42,9% 22,9% 100,0%
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
388

ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη
πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο
Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ αύμεζε ησλ γλώζεσλ; Δληειώο ή Με αξθεηό ή
/Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
βαζκνινγία ζηελ ζπκβάιιεη ζηελ αύμεζε
αύμεζε ησλ 2 48 84 134
γλώζεσλ;
% Βνεζάεη ε
1,5% 35,8% 62,7% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -2,2 -1,3 1,9
Όρη, γηαηί κνπ δεκηνπξγεί Αξηζκόο
άγρνο θαη δε κπνξώ λα 3 24 23 50
απνδώζσ
% Βνεζάεη ε
6,0% 48,0% 46,0% 100,0%
ζπκβάιιεη ζηελ αύμεζε 10 34 18 62
% Βνεζάεη ε
16,1% 54,8% 29,0% 100,0%
Τππνπ. ππόι. 3,2 1,4 -2,4
% Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 6,1% 43,1% 50,8% 100,0%
΢ηνλ πίλαθα Μ2.25.1 βιέπνπκε φηη 126 καζεηέο (πνζνζηφ 50,0%) επηιέγνπλ ηελ
πξψηε απάληεζε, πηνζεηψληαο ηε ζέζε φηη ε βαζκνινγία βνεζάεη λα απμήζνπλ ηηο
γλψζεηο ηνπο. Απφ ηα ππφινηπα παηδηά, ηα 50 (πνζνζηφ 19,8%) επηιέγνπλ ηε δεχηεξε
απάληεζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε βαζκνινγία δελ ηα βνεζάεη λα απμήζνπλ ηηο
γλψζεηο ηνπο, επεηδή ηνπο δεκηνπξγεί άγρνο πνπ ηα εκπνδίδεη λα απνδψζνπλ, ελψ 46
(πνζνζηφ 18,3%) ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία λαη κελ ηα αλαγθάδεη λα αζρνιεζνχλ κε
ηα καζήκαηα ρσξίο φκσο ζεηηθά γλσζηηθά απνηειέζκαηα. Αθνινπζνχλ 8 καζεηέο
(πνζνζηφ 3,2%) πνπ δειψλνπλ, κέζα απφ δηθέο ηνπο απαληήζεηο, φηη ζεσξνχλ πσο ε
βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη άιινη 16 πνπ ζεσξνχλ πσο δε
ζπκβάιιεη. Σέινο, 6 καζεηέο δελ απάληεζαλ ζην εξψηεκα.
Γηαηεξήζακε αξρηθά ζε ρσξηζηέο θαηεγνξίεο ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ
δφζεθαλ κε δηθέο ηνπο δηαηππψζεηο, ζε ειεχζεξε κνξθή, αθφκε θαη αλ ζε θάπνηεο
πεξηπηψζεηο ην λφεκα πιεζίαδε πνιχ πξνο εθείλν ησλ απαληήζεσλ ηνπ
εξσηεκαηνινγίνπ. Θειήζακε έηζη λα απνθχγνπκε ηελ αιινίσζε ηεο εηθφλαο πνπ νη
αξρηθέο θιεηζηέο απαληήζεηο δεκηνπξγνχλ. Γεδνκέλνπ φκσο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ
ησλ ειεχζεξσλ απαληήζεσλ ζα επηρεηξήζνπκε λα εληάμνπκε απηέο ζηηο αξρηθέο
θαηεγνξίεο. Έηζη, παξαζέηνπκε ζηελ ηξίηε γξακκή απφ ην ηέινο ηνπ πίλαθα Μ2.25.1
ηα αζξνηζηηθά απνηειέζκαηα φισλ ησλ απαληήζεσλ, πξνθαηαζθεπαζκέλσλ θαη
ειεχζεξσλ, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε
γλψζεσλ. ΢ηε ηειεπηαία γξακκή παξνπζηάδνπκε ηα αζξνηζηηθά απνηειέζκαηα ησλ
πξνθαηαζθεπαζκέλσλ θαη ειεχζεξσλ απαληήζεσλ, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ε
389
βαζκνινγία δε ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε γλψζεσλ, ελψ δηαηεξνχκε ζε ρσξηζηή

θαηεγνξία, ζηελ πξνηειεπηαία γξακκή, ηελ απάληεζε πνπ ζπλδέεη ηελ
αθαηαιιειφηεηα ηεο βαζκνινγίαο, απφ ηελ άπνςε ησλ γλσζηηθψλ ηεο ζπλεπεηψλ, κε
ην άγρνο πνπ πξνθαιεί.
Δπνκέλσο αλ ππνινγίζνπκε κφλν ηα παηδηά πνπ απάληεζαλ θαη αζξνίζνπκε ηηο
απαληήζεηο, θαηά ηνλ ηξφπν πνπ αλαθέξακε πξνεγνπκέλσο, ε εηθφλα δηακνξθψλεηαη
σο εμήο: Σα παηδηά πνπ ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε
γλψζεσλ απνηεινχλ ην 54,5% (51,2% + 3,3%). Απφ ην ππφινηπν 45,5% ησλ παηδηψλ
πνπ πηζηεχνπλ φηη ε βαζκνινγία δε ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε γλψζεσλ, ην 20,3%
πηζηεχεη φηη, φρη κφλν δελ έρεη ζεηηθή ζπκβνιή, αιιά απνηειεί θαη εκπφδην ιφγσ
ηνπ άγρνπο πνπ πξνθαιεί.
Λακβάλνληαο ππφςε θαη ηα απνηειέζκαηα απφ ηνπο πίλαθεο Μ2.25.5 θαη Μ2.25.6
πνπ αλαθέξνληαη ζηηο καζεηηθέο εθηηκήζεηο γηα ηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο θαηά
καζεηηθή θαηεγνξία πνπ δηακνξθψλεηαη κε βάζε ην βαζκνινγηθφ επίπεδν θαη ην
επίπεδν ελδηαθέξνληνο αληίζηνηρα, θαηαιήγνπκε ζηα εμήο ζπκπεξάζκαηα:
Πάλσ απφ ηνπο κηζνχο καζεηέο (πνζνζηφ 54,5%, 134 παηδηά) έρνπλ ζεηηθή ζηάζε
απέλαληη ζηε βαζκνινγία ζεσξψληαο φηη απηή ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεψλ
ηνπο, αιιά ιηγφηεξν ζπρλά φζνη είλαη απφ ηηο δχν ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο
θαηεγνξίεο θαη φζνη δειψλνπλ αδηάθνξνη.
Σν 1/4 ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ (πνζνζηφ 25,2%, 62 παηδηά), αληίζεηα,
ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία δε ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεψλ ηνπο ζπρλφηεξα
δε φζνη έρνπλ ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13), θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ
αδηάθνξνη.
Σν 1/5, ηέινο, ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ (πνζνζηφ 20,3%, 50 παηδηά) ζεσξνχλ
φηη ε βαζκνινγία εκπνδίδεη ηε κάζεζε ιφγσ ηνπ άγρνπο πνπ πξνθαιεί, ζπρλφηεξα δε
φζνη έρνπλ απνξξηπηηθή βαζκνινγία.
Απφ ηνπο πίλαθεο Μ2.25.2, Μ2.25.3 θαη Μ2.25.4 (παξάξηεκα 2), ηέινο, βιέπνπκε
φηη νη παξάγνληεο ηνπ θχινπ, ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ
παηέξα δε δηαθνξνπνηνχλ ζεκαληηθά ηηο εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ αλαθνξηθά κε ηε
ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεψλ ηνπο.
390
6. Ζ ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΖ ΔΗΚΟΝΑ
(ΓΗΑ ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ, ΣΗ΢ ΢ΥΟΛΗΚΔ΢ ΓΝΧ΢ΔΗ΢ ΚΑΗ ΣΖ ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΖ
ΠΡΟ΢ΦΟΡΑ ΣΟΤ ΢ΥΟΛΔΗΟΤ ΢ΣΟ ΜΑΘΖΣΖ)
6.1. Πψο νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν

Πίλαθαο Μ2.58.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ηνλ ηξφπν πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην
ζρνιείν
Πώο ζα ραξαθηήξηδεο ην
ζρνιείν; Frequency Percent Valid Percent
Valid Δλδηαθέξνλ 71 28,2 28,2
Βαξεηό 26 10,3 10,3
Δπράξηζην 71 28,2 28,2
Γπζάξεζην 4 1,6 1,6
Κνπξαζηηθό 54 21,4 21,4
Γύζθνιν 5 2,0 2,0
Δύθνιν 3 1,2 1,2
Άιιν 18 7,1 7,1
Total 252 100,0 100,0
Θεηηθή εηθόλα 145 62,0
Αξλεηηθή εηθόλα 89 38,0
Σύλνιν 234 100,0
Πίλαθαο Μ2.58.2. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα

Χαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ /Φύιν

Χαξαθηεξηζκόο Δλδηαθέξνλ Αξηζκόο
27 44 71
ζρνιείνπ
% Φαξαθηεξηζκόο
38,0% 62,0% 100,0%
ζρνιείνπ
% Φύιν 25,5% 37,9% 32,0%
Βαξεηό Αξηζκόο 18 8 26
69,2% 30,8% 100,0%
ζρνιείνπ
% Φύιν 17,0% 6,9% 11,7%
Δπράξηζην Αξηζκόο 27 44 71
38,0% 62,0% 100,0%
ζρνιείνπ
% Φύιν 25,5% 37,9% 32,0%
Κνπξαζηηθό Αξηζκόο 34 20 54
63,0% 37,0% 100,0%
ζρνιείνπ
% Φύιν 32,1% 17,2% 24,3%
Total Αξηζκόο 106 116 222
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ 47,7% 52,3% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
391
Πίλαθαο Μ2.58.5. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηνπο καζεηέο δηαθνξεηηθνχ

βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ /Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
ζρνιείνπ
10 12 35 14 71
14,1% 16,9% 49,3% 19,7% 100,0%
ζρνιείνπ
% Βαζκνινγία 27,8% 30,0% 35,7% 29,8% 32,1%
Τππνπ. ππόι. -,5 -,2 ,6 -,3
Βαξεηό Αξηζκόο 8 6 11 1 26
30,8% 23,1% 42,3% 3,8% 100,0%
ζρνιείνπ
% Βαζκνινγία 22,2% 15,0% 11,2% 2,1% 11,8%
Τππνπ. ππόι. 1,8 ,6 -,2 -1,9
Δπράξηζην Αξηζκόο 12 5 32 21 70
17,1% 7,1% 45,7% 30,0% 100,0%
ζρνιείνπ
% Βαζκνινγία 33,3% 12,5% 32,7% 44,7% 31,7%
Τππνπ. ππόι. ,2 -2,2 ,2 1,6
Κνπξαζηηθό Αξηζκόο 6 17 20 11 54
11,1% 31,5% 37,0% 20,4% 100,0%
ζρνιείνπ
% Βαζκνινγία 16,7% 42,5% 20,4% 23,4% 24,4%
Τππνπ. ππόι. -,9 2,3 -,8 -,1
Total Αξηζκόο 36 40 98 47 221
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ 16,3% 18,1% 44,3% 21,3% 100,0%
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Μ2.58.6. Υαξαθηεξηζκφο ηνπ ζρνιείνπ απφ ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ
δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ /Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
ζρνιείνπ 2 29 40 71
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ 2,8% 40,8% 56,3% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -,9 -,3 ,6
Βαξεηό Αξηζκόο 6 13 7 26
Τππνπ. ππόι. 3,9 ,5 -1,7
Δπράξηζην Αξηζκόο 0 24 47 71
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ ,0% 33,8% 66,2% 100,0%
% Απηνραξαθηεξηζκόο ,0% 25,0% 41,2% 32,0%
Τππνπ. ππόι. -2,0 -1,2 1,7
Κνπξαζηηθό Αξηζκόο 4 30 20 54
Τππνπ. ππόι. ,6 1,4 -1,5
392
΢ηνλ πίλαθα Μ2.58.1 βιέπνπκε φηη νη ραξαθηεξηζκνί ελδηαθέξνλ θαη επράξηζην

είλαη νη επηθξαηέζηεξνη θαη επηιέγνληαη 71 θνξέο. Αθνινπζεί ν ραξαθηεξηζκφο
θνπξαζηηθφ πνπ επηιέγεηαη 54 θνξέο θαη βαξεηφ πνπ επηιέγεηαη 26 θνξέο. Πνιχ ιίγα
παηδηά, ηέινο, ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν δχζθνιν (5 άηνκα), δπζάξεζην (4 άηνκα)
θαη εχθνιν (3 άηνκα).
Δλνπνηψληαο ηηο απαληήζεηο ελδηαθέξνλ, επράξηζην θαη εχθνιν κπνξνχκε λα
ζρεκαηίζνπκε κία θαηεγνξία απαληήζεσλ πνπ δειψλνπλ ηελ χπαξμε ζεηηθήο
εηθφλαο γηα ην ζρνιείν. Με ηνλ ίδην ηξφπν νη απαληήζεηο βαξεηφ, δπζάξεζην
θνπξαζηηθφ θαη δχζθνιν εθθξάδνπλ κία αξλεηηθή εηθφλα ηνπ ζρνιείνπ.
Απνκαθξχλνληαο ηηο ειεχζεξεο απαληήζεηο πνπ δελ εληάρζεθαλ ζε θάπνηα απφ ηηο
παξαπάλσ θαηεγνξίεο παξνπζηάδνπκε ζηηο ηξεηο ηειεπηαίεο γξακκέο ηνπ πίλαθα ηα
πνζνζηά ζηα νπνία νη καζεηέο έρνπλ ζεηηθή ή αξλεηηθή εηθφλα γηα ην ζρνιείν. Ο
δείθηεο απηφο εθθξάδεη ηε γεληθφηεξε ζηάζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζην ζρνιείν, αλ
θαη πνιχ ρνληξηθά. Αληίζεηα ηα πνζνζηά θάζε ζπγθεθξηκέλεο απάληεζεο κπνξνχλ λα
καο δψζνπλ πεξηζζφηεξν ιεπηνκεξεηαθέο πιεξνθνξίεο.
Απνκνλψλνληαο, εμάιινπ, ηνπο 4 ζπρλφηεξνπο ραξαθηεξηζκνχο δηαπηζηψλνπκε φηη

ηα παηδηά πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ θχινπ (πίλαθαο Μ2.58.2), ηεο
βαζκνινγίαο (πίλαθαο Μ2.58.5) θαη ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο φπσο απηφ
πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνλ ίδην ην καζεηή (πίλαθαο Μ2.58.6), παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηνπο ραξαθηεξηζκνχο απηνχο.
Βιέπνπκε ινηπφ, φηη επράξηζην ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν ζπρλφηεξα ηα παηδηά πνπ
έρνπλ πςειή βαζκνινγία, επηπέδνπ 18-20, θαζψο θαη φζα δειψλνπλ φηη έρνπλ
απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Μνινλφηη εμάιινπ νη δηαθνξέο δελ είλαη ζεκαληηθέο, έρεη
ελδηαθέξνλ λα ζεκεηψζνπκε φηη ηα θνξίηζηα ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν, ζπρλφηεξα
απφ ηα αγφξηα, ελδηαθέξνλ θαη επράξηζην. Κνπξαζηηθφ ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν
ζπρλφηεξα ηα αγφξηα θαη ηα παηδηά πνπ έρνπλ ρακειή βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13.
Βαξεηφ, ηέινο, ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν ζπρλφηεξα ηα αγφξηα, θαζψο θαη ηα παηδηά
κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία.
Γηαπηζηψλνπκε, εμάιινπ, απφ ηηο παξαπάλσ απαληήζεηο φηη ηα αγφξηα δείρλνπλ λα
έρνπλ ιηγφηεξν ζεηηθή εηθφλα γηα ην ζρνιείν ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα. Σα κηζά
πεξίπνπ αγφξηα ραξαθηεξίδνπλ κε αξλεηηθφ ηξφπν ην ζρνιείν, ελψ κφλν ην ¼
πεξίπνπ (πνζνζηφ 26,2%) ησλ θνξηηζηψλ.
Πεξηζζφηεξν ζεηηθή εηθφλα εμάιινπ γηα ην ζρνιείν έρνπλ νη καζεηέο θαη νη
καζήηξηεο ησλ δχν πςειφηεξσλ βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ θαη ιηγφηεξν νη καζεηέο
ησλ δχν ρακειφηεξσλ. Ζ κφλε, φκσο, θαηεγνξία ζηελ νπνία πάλσ απφ ηνπο κηζνχο
καζεηέο δίλνπλ αξλεηηθνχο ραξαθηεξηζκνχο είλαη ε βαζκνινγηθή θαηεγνξία 10-13.
Δμάιινπ, νη καζεηέο κε πςειή βαζκνινγία (18-20) ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα, θαη
ηαπηφρξνλα πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, ην ζρνιείν επράξηζην. Οη καζεηέο κε
βαζκνινγία 14-17 ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα, θαη ηαπηφρξνλα πεξηζζφηεξν απφ ηνπο
άιινπο ην ζρνιείν ελδηαθέξνλ, νη καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία (10-13)
ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα, θαη ηαπηφρξνλα πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, ην ζρνιείν
θνπξαζηηθφ, ελψ νη καζεηέο κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα
ην ζρνιείν επράξηζην, αιιά πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο βαξεηφ.
Οη καζεηέο, εμάιινπ, πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα εκθαλίδνληαη λα έρνπλ ζεηηθφηεξε εηθφλα γηα ην ζρνιείν ην νπνίν
ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα, θαη πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, επράξηζην θαη κεηά
ελδηαθέξνλ. Αληίζεηα, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη
ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα, θαη πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, ην ζρνιείν βαξεηφ θαη
393
κεηά θνπξαζηηθφ. Σέινο, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ
ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα ην ζρνιείν θνπξαζηηθφ θαη ελδηαθέξνλ.
Οη παξαηεξήζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ, ρσξίο λα δηεθδηθνχλ ην ραξαθηήξα
πξνζεγγίζεσλ ζηαηηζηηθήο απζηεξφηεηαο, δίλνπλ κε πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ θαη
εχγισηην ηξφπν ην ηδηαίηεξν ζηίγκα θάζε καζεηηθήο θαηεγνξίαο πνπ δηαθξίλνπκε κε
βάζε ην θχιν, ην βαζκνινγηθφ επίπεδν θαη ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ν
καζεηήο δειψλεη φηη έρεη. Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη νη καζεηέο πνπ δηαθέξνπλ απφ
ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ παηέξα δελ
εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σο πξνο ην ραξαθηεξηζκφ πνπ θάλνπλ
ζην ζρνιείν (πίλαθεο Μ2.58.3 θαη Μ2.58.4 – παξάξηεκα 3).
6.2. Πψο νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο
Πίλαθαο Μ2.59.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ κε βάζε ηνλ ραξαθηεξηζκφ πνπ δίλνπλ
ζηηο ζρνιηθέο γλψζεηο
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ Cumulative
γλώζεσλ Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Πνιιέο γλώζεηο 95 37,7 37,7 37,7
Καιέο γλώζεηο 86 34,1 34,1 71,8
Βαζηέο γλώζεηο 13 5,2 5,2 77,0
Λίγεο γλώζεηο 17 6,7 6,7 83,7
Δπηθαλεηαθέο γλώζεηο 24 9,5 9,5 93,3
Γε καζαίλνπκε ηίπνηα
3 1,2 1,2 94,4
ρξήζηκν ζην ζρνιείν
Γε καζαίλνπκε ηίπνηα ζην
3 1,2 1,2 95,6
ζρνιείν
Άιιν 11 4,4 4,4 100,0
Total 252 100,0 100,0
394
Πίλαθαο Μ2.59.6. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο νη καζεηέο πνπ

δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη
έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα

Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ /Απηνραξαθηεξηζκόο αξθεηά Με κέηξην πνιύ έληνλν
Χαξαθηεξηζκόο Πνιιέο γλώζεηο Αξηζκόο
ζρνιηθώλ 2 33 60 95
γλώζεσλ
2,1% 34,7% 63,2% 100,0%
ζρνιηθώλ γλώζεσλ
% Απηό-ραξαθηεξηζκόο 16,7% 31,4% 50,8% 40,4%
Τππνπ. ππόι. -1,3 -1,4 1,8
Καιέο γλώζεηο Αξηζκόο 2 41 43 86
2,3% 47,7% 50,0% 100,0%
Τππνπ. ππόι. -1,1 ,4 ,0
Βαζηέο γλώζεηο Αξηζκόο 1 6 6 13
7,7% 46,2% 46,2% 100,0%
Λίγεο γλώζεηο Αξηζκόο 4 9 4 17
23,5% 52,9% 23,5% 100,0%
Τππνπ. ππόι. 3,4 ,5 -1,6
Δπηθαλεηαθέο Αξηζκόο
3 16 5 24
γλώζεηο
12,5% 66,7% 20,8% 100,0%
Τππνπ. ππόι. 1,6 1,6 -2,0
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ 5,1% 44,7% 50,2% 100,0%
Απφ ηνλ πίλαθα Μ2.59.1 βιέπνπκε φηη νη ζρνιηθέο γλψζεηο ραξαθηεξίδνληαη

ζπρλφηεξα πνιιέο θαη θαιέο κε πνζνζηά 37,7% θαη 34,1% αληίζηνηρα. Αθνινπζνχλ,
κε κεγάιε απφζηαζε, νη ραξαθηεξηζκνί επηθαλεηαθέο, ιίγεο θαη βαζηέο κε πνζνζηά
9,5%, 6,7% θαη 5,2% αληίζηνηρα. Σέινο 3 παηδηά (πνζνζηφ 1,2%) εθηηκνχλ φηη δε
καζαίλνπλ ηίπνηα ρξήζηκν ζην ζρνιείν θαη άιια 3 (πνζνζηφ 1,2%) φηη δε
καζαίλνπλ ηίπνηα.
Οη γλψζεηο ινηπφλ ραξαθηεξίδνληαη πξψη‟ απ‟ φια πνιιέο. Ο ραξαθηεξηζκφο
βέβαηα ησλ πξνζθεξφκελσλ γλψζεσλ σο πνιιψλ κπνξεί λα έρεη ζεηηθφ πεξηερφκελν
γηα θάπνηνπο καζεηέο, ζε θάπνηεο φκσο πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηείηαη κε θξηηηθή
δηάζεζε, σο ππεξβνιή πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αθνκνηψζνπλ
ηνλ κεγάιν φγθν ηεο δηδαζθφκελεο χιεο.
Δμάιινπ, εμεηάδνληαο ηηο δηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνπκε κε
θξηηήξην ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα, σο πξνο ηνπο 5 ζπρλφηεξνπο ραξαθηεξηζκνχο (πνιιέο, θαιέο,
επηθαλεηαθέο, ιίγεο, βαζηέο γλψζεηο) δηαπηζηψλνπκε, απφ ηνλ πίλαθα Μ2.59.6, φηη
395
πνιιέο ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα ηηο γλψζεηο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ
απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Λίγεο, αληίζεηα, ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα ηηο ζρνιηθέο
γλψζεηο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη. Οη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ αδηάθνξνη εκθαλίδνληαη λα έρνπλ κία θξηηηθή θαη επηθξηηηθή δηάζεζε
απέλαληη ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο.
Γηαπηζηψζακε, ηέινο, φηη δελ ππάξρνπλ αλάινγεο δηαθνξέο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
κεηαμχ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην θχιν, ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, θαζψο θαη ην βαζκνινγηθφ
επίπεδν ηνπ καζεηή (πίλαθεο Μ2.59.2, Μ2.59.3, Μ2.59.4, Μ2.59.5 – παξάξηεκα 3).
6.3. Ση άιιν, πέξα απφ ηηο γλψζεηο, πξνζθέξεη ην ζρνιείν ζην καζεηή
Πίλαθαο Μ2.60.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ

ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο
Τη άιιν, πέξα από ηηο γλώζεηο, Cumulative
ζνπ πξνζθέξεη ην ζρνιείν; Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Δπαγγεικαηηθέο
πξννπηηθέο 53 21,0 21,2 21,2
Δπηθνηλσλία, γλσξηκίεο,
θνηλσληθέο ζρέζεηο 72 28,6 28,8 50,0
Φηιίεο 79 31,3 31,6 81,6
Γλσξίδεηο ηνπο
αλζξώπνπο θαη ηελ 33 13,1 13,2 94,8
θνηλσλία πνπ ζα δήζεηο
Άιιν 13 5,2 5,2 100,0
Total 250 99,2 100,0
Missing System 2 ,8
Total 252 100,0
Φηιίεο, γλσξηκίεο-θνηλσληθέο ζρέζεηο, επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο, γλσξηκία κε

ηνπο αλζξψπνπο θαη ηελ θνηλσλία πνπ ζα δήζνπλ, είλαη θαηά ζεηξά ζπρλφηεηαο νη
απαληήζεηο πνπ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο επηιέγνπλ, αλαθνξηθά κε ηελ, πέξαλ ησλ
γλψζεσλ, πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ.
Πην αλαιπηηθά: Σηο «θηιίεο» επηιέγνπλ 79 παηδηά (πνζνζηφ 31,6%) θαη «επηθνηλσλία,
γλσξηκίεο, θνηλσληθέο ζρέζεηο» επηιέγνπλ 72 παηδηά (πνζνζηφ 28,8%). Αθνινπζνχλ
κε κεγάιε δηαθνξά νη «επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο» ηηο νπνίεο επηιέγνπλ 53 παηδηά
(πνζνζηφ 21,2%). Σέινο, 33 παηδηά (πνζνζηφ 13,2%) επηιέγνπλ ηελ απάληεζε
«γλσξίδεηο ηνπο αλζξψπνπο θαη ηελ θνηλσλία πνπ ζα δήζεηο». Σν ζρνιείν, ινηπφλ, γηα
ηνπο πεξηζζφηεξνπο καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ ζπκβάιιεη, πέξα απφ ηηο γλψζεηο, θπξίσο
ζηελ ηθαλνπνίεζε αλαγθψλ επηθνηλσληαθνχ ραξαθηήξα, ελψ κφλν γηα ην 1/5 ησλ
καζεηψλ ε ζεκαληηθφηεξε ζπκβνιή ηνπ είλαη επαγγεικαηηθνχ ραξαθηήξα.
Γε βξέζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, σο πξνο ηνπο παξαπάλσ
παξάγνληεο, κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ην θχιν, ην εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, ην βαζκνινγηθφ επίπεδν θαη ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
(πίλαθεο Μ2.60.2, Μ2.60.3, Μ2.60.4, Μ2.60.5, Μ2.60.6 – παξάξηεκα 3).
396
7. ΛΟΓΟΗ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ /ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΚΑΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ

΢ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ /ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
7.1.1. Λφγνη ελδηαθέξνληνο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα

Πίλαθαο Μ2.27.1. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα
Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ

κάζεκα Frequency Percent Valid Percent
1 Αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο
140 18,5 44,3
(ελδηαθέξνλ, επράξηζην, ειθπζηηθό)
2 Φξεζηκόηεηα γηα ηε δσή (καζαίλεηο
84 11,1 26,6
πνιιά πξάγκαηα & ρξήζηκα)
3 Ο θαιόο ηξόπνο δηδαζθαιίαο θαη ν
37 4,9 11,7
θαζεγεηήο
4 Αίζζεκα ηθαλόηεηαο ζην κάζεκα 14 1,9 4,4
5 Φξεζηκόηεηα γηα ζπνπδέο επάγγεικα 13 1,7 4,1
6 Δύθνιν κάζεκα 11 1,5 3,5
7 Καινί βαζκνί 5 ,7 1,6
8 Πξόθιεζε (δύζθνιν κάζεκα) 4 ,5 1,3
9 Άιια 8 1,1 2,5
Total 316 41,8 100,0
Missin System
440 58,2
g
Total 756 100,0
Καζαξό ελδηαθέξνλ (1+3) 177 23,4 59,2
Χξεζηκόηεηα (2+5) 97 12,8 32,4
Δπθνιία καζήκαηνο (4+6) 25 3,3 8,4
Total 299 39,6 100,0
397
Πίλαθαο Μ2.27.6. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ησλ
καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
/Απηνραξαθηεξηζκόο Με αξθεηό
Δληειώο ή πνιύ
ή αξθεηά Με κέηξην έληνλν
αδηάθνξ ελδηαθέξν ελδηαθέξν
νο λ λ
Λόγνη ελδηαθέξνληνο Καζαξό Αξηζκόο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ 12 78 87 177
ελδηαθέξνλ κάζεκα
% Λόγνη ελδηαθέξνληνο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ
6,8% 44,1% 49,2% 100,0%
κάζεκα
80,0% 62,9% 54,4% 59,2%
Τππνπ. ππόι. 1,0 ,5 -,8
Φξεζηκόηεηα Αξηζκόο 0 38 59 97
,0% 39,2% 60,8% 100,0%
κάζεκα
,0% 30,6% 36,9% 32,4%
Τππνπ. ππόι. -2,2 -,4 1,0
Δπθνιία Αξηζκόο
3 8 14 25
καζήκαηνο
12,0% 32,0% 56,0% 100,0%
κάζεκα
20,0% 6,5% 8,8% 8,4%
Τππνπ. ππόι. 1,6 -,7 ,2
% Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην
5,0% 41,5% 53,5% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Οη αλνηρηέο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ζην εξψηεκα «πνηνη πηζηεχεηο φηη είλαη νη ιφγνη
ηεο αδηαθνξίαο ζνπ;»νκαδνπνηήζεθαλ ζε νθηψ θαηεγνξίεο (πίλαθαο Μ2.27.1). Σηο
θαηεγνξίεο απηέο θαη ηε ζπρλφηεηα πνπ παξνπζηάδνπλ βιέπνπκε ζηνλ παξαθάησ
πίλαθα. Μεξηθέο δηεπθξηλήζεηο θξίλνληαη ζθφπηκν λα δνζνχλ ζην ζεκείν απηφ γηα λα
είλαη πεξηζζφηεξν ζαθέο ηη πεξηιακβάλεη θαζεκηά απφ απηέο. Οη απαληήζεηο πνπ
αλαθέξνληαη ζην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο θαη ηε δηδαζθφκελε χιε πεξηιακβάλνπλ
θξίζεηο γηα ηελ ειθπζηηθφηεηα ηνπ καζήκαηνο, πφζν επράξηζην είλαη θιπ. ΋ηαλ δελ
μεθαζαξίδεηαη κε ζαθήλεηα ζηελ απάληεζε αλ απηή αλαθέξεηαη ζην ίδην ην
πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο θαη ηεο δηδαζθφκελεο χιεο ή ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο
ζπκπεξηιακβάλνπκε ηελ απάληεζε ζε απηή ηελ θαηεγνξία. Τπ‟ απηήλ ηελ έλλνηα
πξφθεηηαη γηα κηα θαηεγνξία κε αξθεηά ειαζηηθά πεξηζψξηα πνπ πηζαλφλ
πεξηιακβάλεη αξθεηά εηεξφθιεηεο απαληήζεηο. Χο πξνο ηηο θαηεγνξίεο ρξεζηκφηεηα
γηα ηε δσή θαη ρξεζηκφηεηα γηα ζπνπδέο θαη επάγγεικα, εληάμακε ζηελ πξψηε φζεο
δελ αλαθέξνληαλ ξεηά ζην επάγγεικα ή ηηο ζπνπδέο αιιά κηινχζαλ γεληθά πεξί ηεο
398
ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ. Τπ‟ απηήλ ηελ έλλνηα, είλαη πηζαλφλ θαη απηή ε
θαηεγνξία λα πεξηιακβάλεη απαληήζεηο πνπ ζηελ νπζία αθνξνχλ επαγγεικαηηθέο
αλεζπρίεο ή ζπνπδαζηηθνχο ζηφρνπο. Σα παξαπάλσ θαζηζηνχλ ηηο ζπρλφηεηεο
πηζαλφηαηα πιαζκαηηθέο θαη παξαπιαλεηηθέο. Γηαηεξνχλ σζηφζν ηελ αμία ηνπο σο
ζπκπιεξσκαηηθά ζηνηρεία.
Απφ ηηο παξαπάλσ απαληήζεηο, νη πεξηζζφηεξεο (πνζνζηφ 59,2%), θαη κε δηαθνξά,
απνηεινχλ απαληήζεηο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο. Οη απαληήζεηο απηέο
ζπκπεξηιακβάλνπλ αλαθνξέο ζην ελδηαθέξνλ ή επράξηζην ηνπ καζήκαηνο, ζηνλ
ελδηαθέξνληα ή επράξηζην ηξφπν δηδαζθαιίαο, ζηελ επάξθεηα ή επηδεμηφηεηα ηνπ
θαζεγεηή θιπ.
Ζ ρξεζηκφηεηα απνηειεί ηνλ δεχηεξν ζε ζπρλφηεηα ιφγν ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ
καζεηψλ αλαθεξφκελνο κε πνζνζηφ 32,4%. Ζ ρξεζηκφηεηα δείρλεη λα κελ ελδηαθέξεη
θαζφινπ ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη (πίλαθαο
Μ2.27.6).
Ζ επθνιία ηνπ καζήκαηνο απνηειεί ηνλ ηξίην παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη κε ην
απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Απηέο νη απαληήζεηο απνηεινχλ
ην 8,4% ηνπ ζπλφινπ ησλ απαληήζεσλ θαη πξνηηκψληαη πεξηζζφηεξν απφ ηνπο
καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη.
7.1.2. Λφγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα

Πίλαθαο Μ2.43.1. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ γηα ην πην αδηάθνξν
κάζεκα
Cumulative
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα Frequency Percent Valid Percent Percent
1 Γύζθνιν κάζεκα (δελ ηα θαηαθέξλσ, δελ
46 6,1 15,1 15,1
θαηαιαβαίλσ, πνιύο θόπνο)
2 Βηβιία (δύζθνια, θαθνγξακκέλα, βαξεηά,
10 1,3 3,3 18,4
κπεξδεκέλα)
3 Βαζκνινγία (κε ηξνκάδεη, κε απνζαξξύλεη) 3 ,4 1,0 19,3
4 Ο ηξόπνο δηδαζθαιίαο θαη ν εθπαηδεπηηθόο 70 9,3 23,0 42,3
5 Τν αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο (βαξεηό, δε
72 9,5 23,6 65,9
κνπ αξέζεη, ρσξίο ελδηαθέξνλ
6 Πνιύ εύθνιν κάζεκα 3 ,4 1,0 66,9
7 Έιιεηςε ρξεζηκόηεηαο γεληθά 82 10,8 26,9 93,8
8 Έιιεηςε ρξεζηκόηεηαο γηα ζπνπδέο ή
9 1,2 3,0 96,7
επάγγεικα
9 Γε κπνξώ λα ζπγθεληξσζώ 3 ,4 1,0 97,7
10 Άιιν 7 ,9 2,3 100,0
Total 305 40,3 100,0
Total 756 100,0
Γύζθνιν κάζεκα (1-3) 59 7,8 20,0 20,0
Αληαξό κάζεκα (4-6) 145 19,2 49,2 69,2
Έιιεηςε ρξεζηκόηεηαο (7-8) 91 12,0 30,8 100,0
Total 295 39,0 100,0
399
Πίλαθαο Μ2.43.6. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα ησλ
καζεηψλ πνπ δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα Δληειώο ή Με αξθεηό ή

Λόγνη αδηαθνξίαο Γύζθνιν κάζεκα Αξηζκόο
γηα ην πην 4 34 21 59
% Λόγνη αδηαθνξίαο γηα
ην πην αδηάθνξν 6,8% 57,6% 35,6% 100,0%
κάζεκα
25,0% 28,8% 13,0% 20,0%
Τππνπ. ππόι. ,4 2,1 -2,0
Αληαξό κάζεκα Αξηζκόο 6 57 82 145
ην πην αδηάθνξν 4,1% 39,3% 56,6% 100,0%
κάζεκα
37,5% 48,3% 50,9% 49,2%
Τππνπ. ππόι. -,7 -,1 ,3
Έιιεηςε Αξηζκόο
6 27 58 91
ρξεζηκόηεηαο
ην πην αδηάθνξν 6,6% 29,7% 63,7% 100,0%
κάζεκα
37,5% 22,9% 36,0% 30,8%
Τππνπ. ππόι. ,5 -1,6 1,2
% Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν
κάζεκα 5,4% 40,0% 54,6% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Οη ειεχζεξεο απαληήζεηο πνπ πήξακε απφ ην εξψηεκα «πνηνη πηζηεχεηο φηη είλαη νη
ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ζνπ» νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία ησλ θαηεγνξηψλ πνπ
παξαηίζεληαη ζηνλ πίλαθα Μ2.43.1 ζηνλ νπνίν θαηαγξάθνληαη θαη νη ζπρλφηεηεο ησλ
απαληήζεσλ θάζε θαηεγνξίαο. Ζ πξψηε θαηεγνξία ζπκπεξηέιαβε απαληήζεηο ηεο
κνξθήο είλαη δχζθνιν, δελ ηα θαηαθέξλσ, δελ θαηαιαβαίλσ, δε κπνξψ λα
παξαθνινπζήζσ, ή ζέιεη πνιχ θφπν γηα λα ζπγθξαηήζεηο ηα νλφκαηα ηηο
ιεπηνκέξεηεο ηηο εκεξνκελίεο θιπ. ε δεχηεξε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη νηηδήπνηε
επηθαινχληαη νη καζεηέο σο ιφγν ηεο αδηαθνξίαο ηνπο πνπ αλαθέξεηαη ζηα βηβιία.
Βηβιία θαθνγξακκέλα, βαξεηά, κπεξδεκέλα, δχζθνια είλαη θάπνηεο απφ ηηο
απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ. Ζ ηξίηε θαηεγνξία απαληήζεσλ αλαθέξεηαη ζηε
βαζκνινγία θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ απηή δεκηνπξγεί ζηνπο καζεηέο. Ζ ηέηαξηε
θαηεγνξία πεξηιακβάλεη απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη
ηνπο θαζεγεηέο, ελψ ε επφκελε επηδηψθεη λα ζπγθεληξψζεη φιεο φζεο αλαθέξνληαη
ζην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο πεξηιακβάλνληαο απαληήζεηο ηνπ ηχπνπ «ην
κάζεκα είλαη βαξεηφ», «δελ κνπ αξέζεη», «είλαη ρσξίο ελδηαθέξνλ» θαη άιια
παξφκνηα. Πνιχ ζπγγελήο είλαη ε επφκελε θαηεγνξία πνπ αλαθέξεηαη ζηελ επθνιία
400
ηνπ καζήκαηνο σο παξάγνληα πνπ ην θάλεη βαξεηφ. Αθνινπζνχλ δχν θαηεγνξίεο

αθφκα πνπ αλαθέξνληαη ζηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο, ε κία ζηε γεληθφηεξε
ρξεζηκφηεηα, ή ρξεζηκφηεηα πνπ δελ πξνζδηνξίδεηαη, θαη ε άιιε πνπ αλαθέξεηαη
ξεηά θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθήο ή εθπαηδεπηηθήο ρξεζηκφηεηαο
ηνπ καζήκαηνο. Καηαιήγνπκε κε ηελ απάληεζε «δε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ ζην
δηάβαζκα» πνπ πξνηηκήζακε λα αθήζνπκε ρσξηζηά παξά ηε κηθξή ζπρλφηεηα πνπ
είρε.
Απφ ηηο 9 απηέο θαηεγνξίεο νη 3 πξψηεο αλαθέξνληαη κε ηξφπν άκεζν ή έκκεζν ζηε
δπζθνιία πνπ ζπλαληά ν καζεηήο ζην ζρνιείν είηε απφ δηθέο ηνπ αλεπάξθεηεο είηε
φρη. Οη επφκελεο δχν θαηεγνξίεο πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ηνλ
εθπαηδεπηηθφ θαη ζην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο ζρεηίδνληαη ακεζφηεξα κε
ηελ απνπζία ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα έλα απζεληηθφηεξν ελδηαθέξνλ. ΢ηελ ίδηα ινγηθή
θηλείηαη θαη ε απάληεζε πεξί κεγάιεο επθνιίαο ηνπ καζήκαηνο σο παξάγνληα πνπ
εμεγεί ηελ αδηαθνξία γη‟ απηφ. Ζ επφκελε απάληεζε πνπ αθνξά ηελ έιιεηςε γεληθήο
ρξεζηκφηεηαο ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο βξίζθεηαη ζην ελδηάκεζν αλάκεζα ζην
ρψξν ηνπ θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο γηα έλα κάζεκα θαηο ηε ρξεζηκφηεηά ηνπ γηα
πξαθηηθνχο ζθνπνχο. Σν πεξηερφκελφ ηνπ δε κπνξεί λα δηεπθξηληζηεί. Αλ ε
αλαθεξφκελε απφ ηνλ καζεηή ρξεζηκφηεηα αλαθέξεηαη ζηε ρξεζηκφηεηα ηεο γλψζεο
βξίζθεηαη πηζαλφλ πιεζηέζηεξα ζην ρψξν ηνπ θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο, αλ φκσο ν
καζεηήο ελλνεί ηελ αμία ηνπ σο ηππηθνχ πξνζφληνο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θνηλσληθήο
θαηαμίσζεο θαη γνήηξνπ ηφηε βέβαηα απνηειεί ηκήκα ησλ απαληήζεσλ ηνπ ρψξνπ
ζηνλ νπνίν θηλείηαη ε επφκελε θαηεγνξία απαληήζεσλ, εθείλνπ ηνπ κέζνπ γηα θάπνην
άιιν ζθνπφ. Ζ ηειεπηαία απάληεζε δελ εληάζζεηαη ζε θακία απφ ηηο παξαπάλσ
θαηεγνξίεο κε αζθάιεηα. Ζ πην ζπγγεληθή ίζσο είλαη εθείλε ησλ ηξηψλ πξψησλ.
Πέξα απφ ηελ αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ ζπρλνηήησλ ησλ ελλέα θαηεγνξηψλ
απαληήζεσλ πνπ κπνξεί εχθνια θαλείο λα δεη ζηνλ πίλαθα θαιφ είλαη λα έρνπκε κία
εηθφλα ησλ πνζνζηψλ ζπκκεηνρήο ησλ ιφγσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αδηαθνξία ησλ
καζεηψλ ζχκθσλα κε απηνχο ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, κε βάζε ηξεηο επξχηεξεο
νκάδεο απαληήζεσλ πνπ παξνπζηάδνπκε ζηηο ηειεπηαίεο γξακκέο ηνπ πίλαθα κε
ηνληζκέλα ζηνηρεία. Ζ πξψηε πνπ πεξηιακβάλεη ηηο ηξεηο πξψηεο θαηεγνξίεο
απαληήζεσλ αλαθέξεηαη κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν ζηε δπζθνιία πνπ ζπλαληά ν
καζεηήο ζην κάζεκα απηφ. Ζ δεχηεξε πνπ πεξηιακβάλεη ηελ ηέηαξηε κέρξη ηελ έθηε
θαηεγνξία αλαθέξεηαη ζηελ απνπζία, φπσο αλαθέξακε, θάπνησλ απφ ηα βαζηθά
ζπζηαηηθά ελφο γλήζηνπ ελδηαθέξνληνο θαη αθνξνχλ είηε ην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ
καζήκαηνο είηε ζπγθπξηαθνχο ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ζπγθεθξηκέλν
θαζεγεηή. Βέβαηα είλαη δχζθνινο ν ζαθήο δηαρσξηζκφο ηνπ εζσηεξηθνχ
ελδηαθέξνληνο ελφο αληηθεηκέλνπ απφ ηηο ζπγθπξηαθέο ζπληζηψζεο ηνπ, αλ δελ
ππάξρεη ηδηαίηεξε ηξηβή κε ην αληηθείκελν. Πξφθεηηαη γηα κία παξάκεηξν πνπ
πηζαλφηαηα επεξεάδεη ηηο απαληήζεηο. Σέινο κηα ηξίηε νκάδα αλαθέξεηαη ζηελ
αδηαθνξία πνπ νθείιεηαη ζηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο ηνπ καζήκαηνο γηα θάηη άιιν.
Απνκαθξχλνληαο ηηο απαληήζεηο «δε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ» θαη «άιιν»,
δηαπηζηψλνπκε φηη ε νκάδα πνπ αθνξά ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε
δπζθνιία πνπ ζπλαληά ν καζεηήο θαηά ηελ ελαζρφιεζή ηνπ κε ην πην αδηάθνξν
κάζεκα ζπγθεληξψλεη 20,0% (πξφθεηηαη γηα ην αζξνηζηηθφ πνζνζηφ ησλ ηξηψλ
πξψησλ θαηεγνξηψλ απαληήζεσλ). ΢ηελ επφκελε νκάδα ησλ ηξηψλ επνκέλσλ
θαηεγνξηψλ απαληήζεσλ πνπ αλαθέξεηαη ζηελ απνπζία ησλ ινηπψλ φξσλ-
πξνυπνζέζεσλ ελφο εζσηεξηθνχ γλήζηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηε γλψζε ή ηε
ζπγθεθξηκέλε καζεζηαθή δηαδηθαζία ην αζξνηζηηθφ πνζνζηφ αλέξρεηαη ζην 49,2%
ησλ απαληήζεσλ. Σέινο ε ηξίηε νκάδα πνπ αλαθέξεηαη ζηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο
ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο ζπγθεληξψλεη ην 30,8% ησλ απαληήζεσλ. Απφ απηά
401
ζπλάγεηαη κε επθξίλεηα φηη ην πξφβιεκα ηεο αδηαθνξίαο, έηζη φπσο απνηππψλεηαη

απφ ηηο εξκελείεο πνπ δίλνπλ νη καζεηέο γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπο αδηαθνξία ζην
ζπγθεθξηκέλν κάζεκα πνπ δειψλνπλ σο πην αδηάθνξν, είλαη έλα πξφβιεκα πξψηα
απ‟ φια εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ (49,2%), ζηε ζπλέρεηα έιιεηςεο νξαηήο ρξεζηκφηεηαο
ηεο γλψζεο (30,8%) θαη κεηά δπζθνιίαο (20,0%).
Μηα ηέηνηα βέβαηα ηνπνζέηεζε ηνπ δεηήκαηνο είλαη πνιχ ζρεκαηηθή. Ζ
πξνζηηφηεηα ηνπ αληηθεηκέλνπ απνηειεί νπζηαζηηθή πξνυπφζεζε ηεο αλάπηπμεο
ελδηαθέξνληνο. Ζ ρξεζηκφηεηα εμάιινπ, φπσο εμεγήζακε, είλαη ζηνηρείν ελφο
απζεληηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ ζηεξίδεηαη ζε εζσηεξηθά θίλεηξα φηαλ αλαθέξεηαη
ζηε δηεχξπλζε ηνπ πξνζσπηθνχ δπλακηθνχ ηνπ αηφκνπ. Σν ελδηαθέξνλ ππνλνκεχεηαη
ηφζν απφ ηελ έιιεηςε εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ γηα ην αληηθείκελν φζν θαη απφ ηελ
έληνλε κεηαηφπηζε ηνπ πεδίνπ ησλ αληακνηβψλ απφ ην ρψξν απηνχ ηνπ ίδηνπ ηνπ
αληηθεηκέλνπ ζε θάηη άιιν. Ζ αληακνηβή πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ επαγγεικαηηθή
εμαζθάιηζε είλαη κία εμσηεξηθή αληακνηβή ζην βαζκφ πνπ δε δεκηνπξγεί εζσηεξηθά
θίλεηξα βαζχηεξεο γλσξηκίαο κε ην αληηθείκελν.
΢ρεκαηηθά ινηπφλ, νη βαζηθνί ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ γηα ην πην
αδηάθνξν κάζεκα, κάζεκα ζην νπνίν ε αδηαθνξία είλαη ε εληνλφηεξε απφ θάζε άιιν,
είλαη, ζχκθσλα κε ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, πξψη‟ απ‟ φια φηη ην κάζεκα είλαη
βαξεηφ, δελ ηνπο αξέζεη ην αληηθείκελν ή ν ηξφπνο ηεο δηδαζθαιίαο, ζε δεχηεξν
βαζκφ ε έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο θαη ζε ηξίην, κφλν, ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο. Να
ζεκεηψζνπκε, εμάιινπ, φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ γηα ηα
ζρνιηθά καζήκαηα επηθαινχληαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο ηεο
αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη ηαπηφρξνλα αλαθέξνληαη ζε
κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηνπο άιινπο ζηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο ηνπ καζήκαηνο. ΢ηε
δπζθνιία, ηέινο, ηνπ καζήκαηνο αλαθέξνληαη ιηγφηεξν ζπρλά νη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ (πίλαθαο Μ2.43.6).
402
΢πκπεξαζκαηηθά (Λφγνη ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο ζην πην ελδηαθέξνλ /αδηάθνξν

κάζεκα):
Σν θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα (αληηθείκελν ή καζεζηαθή δηαδηθαζία)

πξνβάιιεηαη ζπρλφηεξα απφ φινπο ηνπο καζεηέο, αλεμαξηήησο ηνπ γεληθφηεξνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ, πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζεη ην
ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Οκνίσο, ην αληαξφ ηνπ καζήκαηνο
είλαη θαη γηα ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο ν ιφγνο πνπ πξνβάιιεηαη ζπρλφηεξα, γηα λα
εμεγήζεη ηελ αδηαθνξία ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα. Αθνινπζνχλ ζηε δεχηεξε
ζέζε ε ρξεζηκφηεηα ή ε έιιεηςή ηεο σο ζπρλφηεξα αλαθεξφκελνη ιφγνη ηνπ
ελδηαθέξνληνο ή ηεο αδηαθνξίαο αληίζηνηρα, κε ηελ επθνιία /δπζθνιία ηνπ
καζήκαηνο ζηελ ηξίηε ζέζε.
Οη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη επηθαινχληαη, ζπρλφηεξα απφ ηνπο άιινπο
θαη σο πξψην ιφγν κε κεγάιε δηαθνξά απφ ηνπο άιινπο, ην θαζαξφ ηνπο ελδηαθέξνλ
γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. ΢ην πην αδηάθνξν κάζεκα ηελ αδηαθνξία ηνπο
δηθαηνινγνχλ κε απμεκέλεο αλαθνξέο ζηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο, θαζψο θαη ζην
αληαξφ ηνπ καζήκαηνο.
Αλ θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ δε θαίλεηαη
λα έρεη θάπνηα ηδηαίηεξα δηαθξηηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ε αδηαθνξία ηνπο γηα ην πην
αδηάθνξν κάζεκα δείρλεη λα ζπλδέεηαη εληνλφηεξα απφ θάζε άιιε θαηεγνξία κε ηε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο, ελψ ε έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο ηνπ πην αδηάθνξνπ
καζήκαηνο είλαη θάηη πνπ επηθαινχληαη ιηγφηεξν απφ ηνπο καζεηέο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ.
Οη απαληήζεηο, ηέινο, ηηο νπνίεο νη καζεηέο, πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ,
δίλνπλ, θαλεξψλνπλ φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ είλαη ην εληνλφηεξα
πξνζαλαηνιηζκέλν πξνο ηε ρξεζηκφηεηα. Ζ αδηαθνξία ηνπο, απφ ηελ άιιε, δείρλεη
λα ζρεηίδεηαη ζην κηθξφηεξν απ‟ φιεο ηηο θαηεγνξίεο βαζκφ κε ηε δπζθνιία.
403
7.2. Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
Πίλαθαο Μ2.40.1. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Βαζκνινγία ζην πην Cumulative
ελδηαθέξνλ κάζεκα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid θάησ από ηε βάζε 13 5,2 5,2 5,2
10 - 13 32 12,7 12,7 17,9
14 - 17 78 31,0 31,0 48,8
18 - 20 129 51,2 51,2 100,0
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ2.56.1. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
Βαζκνινγία ζην πην Cumulative
αδηάθνξν κάζεκα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid θάησ από ηε βάζε 31 12,3 12,3 12,3
10 - 13 74 29,4 29,4 41,7
14 - 17 76 30,2 30,2 71,8
18 - 20 71 28,2 28,2 100,0
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ2.56.2. Βαζκνινγία ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζην πην αδηάθνξν
κάζεκα
Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα /Φύιν

Βαζκνινγία ζην πην θάησ από ηε βάζε Αξηζκόο
αδηάθνξν κάζεκα 14 16 30
% Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν
46,7% 53,3% 100,0%
κάζεκα
% Φύιν 11,8% 12,1% 12,0%
10 - 13 Αξηζκόο 44 30 74
59,5% 40,5% 100,0%
κάζεκα
% Φύιν 37,0% 22,7% 29,5%
14 - 17 Αξηζκόο 37 39 76
48,7% 51,3% 100,0%
κάζεκα
% Φύιν 31,1% 29,5% 30,3%
18 - 20 Αξηζκόο 24 47 71
33,8% 66,2% 100,0%
κάζεκα
% Φύιν 20,2% 35,6% 28,3%
% Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
47,4% 52,6% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
404
Πίλαθαο Μ2.40.3. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ

επηπέδνπ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Υπνρξ.
Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα /Δθπαίδεπζε παηέξα Λύθεην Δθπ/ζε
Βαζκνινγία ζην θάησ από Αξηζκόο
πην ελδηαθέξνλ ηε βάζε 1 2 9 12
κάζεκα
% Βαζκνινγία ζην πην
8,3% 16,7% 75,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 1,9% 2,9% 7,3% 4,8%
Τππνπ. ππόι. -1,0 -,8 1,2
10 - 13 Αξηζκόο 1 7 22 30
3,3% 23,3% 73,3% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 1,9% 10,0% 17,7% 12,1%
Τππνπ. ππόι. -2,2 -,5 1,8
14 - 17 Αξηζκόο 8 27 42 77
10,4% 35,1% 54,5% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 14,8% 38,6% 33,9% 31,0%
Τππνπ. ππόι. -2,1 1,1 ,6
18 - 20 Αξηζκόο 44 34 51 129
34,1% 26,4% 39,5% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 81,5% 48,6% 41,1% 52,0%
Τππνπ. ππόι. 3,0 -,4 -1,7
% Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
21,8% 28,2% 50,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
405
Πίλαθαο Μ2.40.4. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο

ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα Διεύζ.
/Δπάγγεικα παηέξα Δπαγγ. Μηθξν-
/Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
Βαζκνινγία θάησ από Αξηζκόο
ζην πην ηε βάζε
ελδηαθέξνλ 0 0 2 2 5 2 11
κάζεκα
% Βαζκνινγία ζην
πην ελδηαθέξνλ ,0% ,0% 18,2% 18,2% 45,5% 18,2% 100,0%
κάζεκα
παηέξα ,0% ,0% 5,4% 3,2% 8,9% 7,7% 4,7%
Τππνπ. ππόι. -,9 -1,2 ,2 -,6 1,4 ,7

10 - 13 Αξηζκόο 0 1 5 7 11 3 27
πην ελδηαθέξνλ ,0% 3,7% 18,5% 25,9% 40,7% 11,1% 100,0%
κάζεκα
παηέξα ,0% 3,1% 13,5% 11,1% 19,6% 11,5% 11,6%
Τππνπ. ππόι. -1,5 -1,4 ,3 -,1 1,8 ,0

14 - 17 Αξηζκόο 5 7 12 19 23 7 73
πην ελδηαθέξνλ 6,8% 9,6% 16,4% 26,0% 31,5% 9,6% 100,0%
κάζεκα
παηέξα 26,3% 21,9% 32,4% 30,2% 41,1% 26,9% 31,3%
Τππνπ. ππόι. -,4 -1,0 ,1 -,2 1,3 -,4

18 - 20 Αξηζκόο 14 24 18 35 17 14 122
πην ελδηαθέξνλ 11,5% 19,7% 14,8% 28,7% 13,9% 11,5% 100,0%
κάζεκα
παηέξα 73,7% 75,0% 48,6% 55,6% 30,4% 53,8% 52,4%
Τππνπ. ππόι. 1,3 1,8 -,3 ,4 -2,3 ,1

Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 37 63 56 26 233
πην ελδηαθέξνλ 8,2% 13,7% 15,9% 27,0% 24,0% 11,2% 100,0%
κάζεκα
παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
406
Πίλαθαο Μ2.56.3. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ

επηπέδνπ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
Σύλνιν
Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
Βαζκνινγία ζην πην θάησ από Αξηζκόο
αδηάθνξν κάζεκα 4 9 16 29
ηε βάζε
αδηάθνξν κάζεκα 13,8% 31,0% 55,2% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 7,4% 12,9% 12,9% 11,7%

Τππνπ. ππόι. -,9 ,3 ,4
10 - 13 Αξηζκόο 11 17 45 73
αδηάθνξν κάζεκα 15,1% 23,3% 61,6% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 20,4% 24,3% 36,3% 29,4%

Τππνπ. ππόι. -1,2 -,8 1,4
14 - 17 Αξηζκόο 12 25 38 75
αδηάθνξν κάζεκα 16,0% 33,3% 50,7% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 22,2% 35,7% 30,6% 30,2%

Τππνπ. ππόι. -1,1 ,8 ,1
18 - 20 Αξηζκόο 27 19 25 71
αδηάθνξν κάζεκα 38,0% 26,8% 35,2% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 50,0% 27,1% 20,2% 28,6%

Τππνπ. ππόι. 2,9 -,2 -1,8
% Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
21,8% 28,2% 50,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

407
Πίλαθαο Μ2.56.4. Βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο

ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα Διεύζ.
Βαζκνινγία θάησ από Αξηζκόο
ζην πην ηε βάζε
αδηάθνξν 1 2 4 5 7 9 28
κάζεκα
πην αδηάθνξν κάζεκα 3,6% 7,1% 14,3% 17,9% 25,0% 32,1% 100,0%
5,3% 6,3% 10,8% 7,9% 12,5% 34,6% 12,0%
Τππνπ. ππόι. -,8 -,9 -,2 -,9 ,1 3,3
10 - 13 Αξηζκόο 4 5 10 20 18 8 65
21,1% 15,6% 27,0% 31,7% 32,1% 30,8% 27,9%
Τππνπ. ππόι. -,6 -1,3 -,1 ,6 ,6 ,3
14 - 17 Αξηζκόο 4 15 12 16 17 7 71
21,1% 46,9% 32,4% 25,4% 30,4% 26,9% 30,5%
Τππνπ. ππόι. -,7 1,7 ,2 -,7 ,0 -,3
18 - 20 Αξηζκόο 10 10 11 22 14 2 69
52,6% 31,3% 29,7% 34,9% 25,0% 7,7% 29,6%
Τππνπ. ππόι. 1,8 ,2 ,0 ,8 -,6 -2,1
Total Αξηζκόο 19 32 37 63 56 26 233
κάζεκα 8,2% 13,7% 15,9% 27,0% 24,0% 11,2% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
408
Πίλαθαο Μ2.40.5. Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα Δληειώο ή Με αξθεηό ή
Βαζκνινγία ζην θάησ από Αξηζκόο
πην ελδηαθέξνλ ηε βάζε 2 9 2 13
κάζεκα
ελδηαθέξνλ κάζεκα 15,4% 69,2% 15,4% 100,0%
12,5% 8,3% 1,6% 5,2%
Τππνπ. ππόι. 1,3 1,4 -1,8

10 - 13 Αξηζκόο 4 17 11 32
25,0% 15,6% 8,7% 12,7%
Τππνπ. ππόι. 1,4 ,8 -1,3

14 - 17 Αξηζκόο 6 38 34 78
37,5% 34,9% 26,8% 31,0%

18 - 20 Αξηζκόο 4 45 80 129
25,0% 41,3% 63,0% 51,2%
Τππνπ. ππόι. -1,5 -1,4 1,9

Total Αξηζκόο 16 109 127 252
% Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα 6,3% 43,3% 50,4% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
409
Πίλαθαο Μ2.56.5. Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα Δληειώο ή Με αξθεηό ή

Βαζκνινγία ζην θάησ από ηε Αξηζκόο
πην αδηάθνξν βάζε 3 21 7 31
κάζεκα
αδηάθνξν κάζεκα 9,7% 67,7% 22,6% 100,0%
18,8% 19,3% 5,5% 12,3%
Τππνπ. ππόι. ,7 2,1 -2,2

10 - 13 Αξηζκόο 10 43 21 74
αδηάθνξν κάζεκα 13,5% 58,1% 28,4% 100,0%
62,5% 39,4% 16,5% 29,4%
Τππνπ. ππόι. 2,4 1,9 -2,7

14 - 17 Αξηζκόο 1 31 44 76
αδηάθνξν κάζεκα 1,3% 40,8% 57,9% 100,0%
6,3% 28,4% 34,6% 30,2%
Τππνπ. ππόι. -1,7 -,3 ,9

18 - 20 Αξηζκόο 2 14 55 71
αδηάθνξν κάζεκα 2,8% 19,7% 77,5% 100,0%
12,5% 12,8% 43,3% 28,2%
Τππνπ. ππόι. -1,2 -3,0 3,2

κάζεκα 6,3% 43,3% 50,4% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Ζ ζρέζε βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ θαη ελδηαθέξνληνο δηαθαίλεηαη θαηά ηε ζχγθξηζε

ησλ πηλάθσλ ζπρλνηήησλ ησλ βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην
πην αδηάθνξν κάζεκα (πίλαθεο Μ2.40.1 θαη Μ2.56.1, αληίζηνηρα). Δλψ ινηπφλ ζην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα νη απνξξηπηηθέο βαζκνινγίεο απνηεινχλ ην 5,2% ησλ
πεξηπηψζεσλ, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα απηέο θηάλνπλ ζην 12,3%. Δλψ νη
βαζκνινγίεο επηπέδνπ 10 – 13 απνηεινχλ ζηελ πεξίπησζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο ην 12,7% ησλ πεξηπηψζεσλ, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα απηέο αλέξρνληαη
410
ζην 29,4%. Καη ελψ νη βαζκνινγίεο ηνπ πςειφηεξνπ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ

αλέξρνληαη ζην 51,2% ζηελ πεξίπησζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα απηέο κεηψλνληαη ζην 28,2%. Απφ ηα δεδνκέλα απηά πξνθχπηεη κε
ζαθήλεηα ε ζρέζε ελδηαθέξνληνο θαη βαζκνχ δπζθνιίαο. Αο δνχκε φκσο ηα ζηνηρεία
πνπ ζπγθεληξψζακε γηα ηε ζρέζε ηνπ θχινπ θαη ηεο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο κε
ηηο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ζηηο δχν θαηεγνξίεο καζεκάησλ.
Βιέπνπκε ινηπφλ φηη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα δχν θχια, σο
πξνο ηε βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, δελ εληνπίδνληαη. ΢ην πην αδηάθνξν,
φκσο, βιέπνπκε φηη θαιχηεξε βαζκνινγία έρνπλ ηα θνξίηζηα (πίλαθαο Μ2.56.2),
θαζψο απηά έρνπλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξν πνζνζηφ πςειήο βαζκνινγίαο (επηπέδνπ
18-20).
Ζ επίδξαζε, εμάιινπ, ηεο δηαζηξσκάησζεο ζηε ζρέζε ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο
θαη βαζκνινγίαο πξνβάιιεη αλάγιπθε (πίλαθεο Μ2.40.3 θαη Μ2.40.4). Σα παηδηά κε
παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ηερλίηε ζην επάγγεικα έρνπλ ην
πςειφηεξν πνζνζηφ ρακειήο βαζκνινγίαο (επηπέδνπ 10-13) θαη ην ρακειφηεξν
πνζνζηφ πςειήο βαζκνινγίαο (επηπέδνπ 18-20). Σα παηδηά εμάιινπ κε παηέξα
δεκφζην ππάιιειν έρνπλ ην πςειφηεξν πνζνζηφ πςειήο βαζκνινγίαο, ελψ
αθνινπζνχλ απφ πνιχ θνληά ηα παηδηά κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν
ζηέιερνο. Σα επίπεδα εμάιινπ ρακειήο θαη απνξξηπηηθήο βαζκνινγίαο ησλ δχν
θαηεγνξηψλ, είλαη αξθεηά ρακειφηεξα απφ ηα αληίζηνηρα ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ.
΢ηελ πεξίπησζε ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο (πίλαθεο Μ2.56.3 θαη Μ2.56.4)
ηζρχνπλ αλάινγα πξάγκαηα κε κία, αλακελφκελε βέβαηα, ζεκαληηθή δηαθνξά. Σα
απνξξηπηηθά πνζνζηά φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ θαηεγνξηψλ είλαη
πςειφηεξα απφ εθείλα πνπ ηζρχνπλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Χζηφζν, ηα πνζνζηά
ηεο αλψηεξεο εθπαηδεπηηθήο θαηεγνξίαο θαη ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν
επαγγεικαηία θαη δεκφζην ππάιιειν είλαη απφ ηα κηθξφηεξα ζηα δχν ρακειφηεξα
βαζκνινγηθά επίπεδα. Σαπηφρξνλα ηα πνζνζηά ηεο αλψηεξεο εθπαηδεπηηθήο
θαηεγνξίαο θαη ησλ παηδηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία /αλψηεξν ζηέιερνο
είλαη ηα πςειφηεξα ζην βαζκνινγηθφ επίπεδν 18-20, αλ θαη ηα πνζνζηά φισλ ησλ
εθπαηδεπηηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ θαηεγνξηψλ κεηψλνληαη ζην επίπεδν απηφ. Σν
πιενλέθηεκα ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηελ αλψηεξε εθπαηδεπηηθή θαη
επαγγεικαηηθή (ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο /αλψηεξα ζηειέρε) θαηεγνξία απφ πιεπξάο
βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ είλαη ζαθέο. Ζ άλεζε, επνκέλσο, ησλ παηδηψλ απφ απηέο ηηο
θαηεγνξίεο αλακελφκελε. Σν ζεκαληηθά πςειφηεξν πνζνζηφ απηψλ ησλ θαηεγνξηψλ
ζην βαζκνινγηθφ επίπεδν 18 – 20, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα απνηειεί ζαθέζηαηε
απφδεημε ηεο κεγαιχηεξεο άλεζεο πνπ απηέο νη θαηεγνξίεο παηδηψλ έρνπλ ζην
ζρνιείν.
Σέινο, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα παξαηεξνχκε φηη ηα κηθξφηεξα πνζνζηά πςειήο
βαζκνινγίαο 18-20 έρνπλ ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν θαη εξγάηε ζην επάγγεικα, απφ ηα νπνία ηα ηειεπηαία έρνπλ ηαπηφρξνλα
ζεκαληηθά πςειφηεξν πνζνζηφ απνξξηπηηθήο βαζκνινγίαο.
Σν αμηνζεκείσην είλαη φηη ελψ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ
εκθαλίδνπλ ηηο ρεηξφηεξεο επηδφζεηο, ζην πην αδηάθνξν απηέο κεηαθηλνχληαη πξνο ηα
παηδηά ησλ εξγαηψλ. Γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε κεηαηφπηζε απηή ζα πξέπεη λα
ιάβνπκε ππφςε καο φηη ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ επηιέγνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ σο
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, έλα κάζεκα απφ εθείλα πνπ ζεσξνχληαη «εχθνια» θαη ηα
νπνία, θαηά παξάδνζε, «πξνζθέξνπλ» πςεινχο βαζκνχο (πίλαθαο Μ2.26.3). Σα
δεδνκέλα απηά κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ γηαηί ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ έρνπλ θαιχηεξεο
επηδφζεηο απφ εθείλα ησλ ηερληηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ελψ ζην πην
411
αδηάθνξν πνπ δελ είλαη έλα κάζεκα ηεο πξνηίκεζήο ηνπο, εκθαλίδνπλ ηφζν κεγάιε
επηδείλσζε ηεο βαζκνινγίαο ηνπο ζε ζρέζε κε εθείλα.
Πίλαθαο Μ2.26.3. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζηνπο καζεηέο κε παηέξα

δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο
ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΠΑΣΔΡΑ
Διεχζεξνη Γεκφζηνη Ηδησηηθνί Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο Σερλίηεο Δξγάηεο
επαγγεικαηίεο Τπάιιεινη Τπάιιεινη
Σν πην Μαζεκαηηθά Μαζεκαηηθά Μαζεκαηηθά Γπκλαζηηθή 17,7% Μαζεκαηηθά Πιεξνθνξηθή
ελδηαθέξνλ 31,6% 28,1% 13,5% 20,4% 23,1%
κάζεκα Ηζηνξία 26,3% Φπζηθή Θξεζθεπηηθά Φπζηθή 14,5% Αξραία Γπκλαζηηθή
15,6% Αξραία 14,8% 15,4%
Ν. Γιψζζα
Φπζηθή
Υεκεία
10,8%
Φπζηθή 21,1% Αξραία Πιεξνθνξηθή Αξραία Κ.Ν.Λ. Κ.Ν.Λ.
Ηζηνξία 8,1% Ηζηνξία 9,7% Ηζηνξία Υεκεία
Γπκλαζηηθή Φπζηθή 11,5%
Πιεξνθνξηθή 9,3%
9,4%
Αξραία Πιεξνθνξηθή 8,1% Αγγιηθά
Ηιηάδα 7,7%
Γαιιηθά
Πιεξνθνξηθή
5,3%
Σα ηξία 79,0% 53,1% 35,1% 41,9% 44,5% 50,0%
πξψηα
καζήκαηα
Αξηζκφο 7 12 13 18 15 12
δεισζέλησλ
καζεκάησλ
Απφ ηνπο πίλαθεο, ηέινο, Μ2.40.5 θαη Μ2.56.5 δηαπηζηψλνπκε φηη θαιχηεξεο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
έρνπλ νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ζπγθεληξψλνληαο ηα
ρακειφηεξα πνζνζηά απνξξηπηηθήο (θάησ απφ ηε βάζε) θαη ρακειήο βαζκνινγίαο
(10-13) θαη ηα πςειφηεξα πςειήο βαζκνινγίαο επηπέδνπ 18-20.
412
Β1.2. Αλαθνξηθά κε ηηο δηαθνξέο πνπ νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο

εκθαλίδνπλ σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη
ηεο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Β1.2.1. ΓΗΑΦΟΡΔ΢ – ΢ΤΓΚΡΗ΢ΔΗ΢

1. ΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖ΢Ζ΢ ΣΧΝ ΓΤΟ ΜΑΘΖΜΑΣΧΝ ΢ΣΟ
΢ΤΝΟΛΟ ΣΟΤ ΜΑΘΖΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢
Καηά ηελ πεξηγξαθή ησλ απνηειεζκάησλ, είδακε απφ ηνλ πίλαθα Μ3.11 φηη ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη κε ζεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα, πςειφηεξα επίπεδα
δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, κηθξφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο, κεγαιχηεξν βαζκφ
αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη ρακειφηεξν άγρνο. Σαπηφρξνλα
παξνπζηάδεη κεγαιχηεξν βαζκφ αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη απμεκέλε
πεπνίζεζε ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ, ηφζν απφ επαγγεικαηηθή άπνςε φζν θαη
γεληθφηεξα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Σέινο, νη καζεηέο ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία
ηνπο βνεζάεη λα αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα, πεξηζζφηεξν ζηελ πεξίπησζε ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο παξά ζην πην αδηάθνξν, ελψ πηζηεχνπλ φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ
ππήξρε βαζκνινγία, πεξηζζφηεξν ζην πην αδηάθνξν, παξά ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα. Γηαπηζηψλνπκε, κε άιια ιφγηα, κία ζεηηθφηεξε ζηάζε απέλαληη ζηε
βαζκνινγία, ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ε νπνία, αλ ζπλδπαζηεί κε ηνπο ππφινηπνπο
παξάγνληεο, θαίλεηαη φηη ζπλδέεηαη κε ηελ απμεκέλε επθνιία ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο θαη ην απμεκέλν αίζζεκα επάξθεηαο ησλ καζεηψλ ζε απηφ.
Να ζεκεηψζνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη νη παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη εληνλφηεξα κε
ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ είλαη, κε βάζε ην χςνο ησλ ηηκψλ-t, ν
παξάγνληαο πνπ αλαθέξεηαη ζηα επίπεδα πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζηα δχν καζήκαηα,
ελψ αθνινπζνχλ ην ελδηαθέξνλ ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα αλ απηφ δελ ήηαλ
ππνρξεσηηθφ, ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ πνπ αηζζάλεηαη
ν καζεηήο απφ ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο. ΢ε ζεκαληηθή απφζηαζε
βξίζθνπκε ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ζηελ έβδνκε κφιηο ζέζε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ησλ δχν καζεκάησλ. Γηαπηζηψλνπκε, κε άιια ιφγηα,
φηη ην αίζζεκα επάξθεηαο δελ είλαη απφ ηνπο παξάγνληεο πξψηεο γξακκήο ζηε
δηαθνξνπνίεζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα, θάηη πνπ, φπσο
ζα δνχκε, δελ ηζρχεη πξνθεηκέλνπ πεξί ησλ δηαθνξψλ πνπ παξνπζηάδνπλ
δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, φπνπ ν παξάγνληαο απηφο παίδεη ηδηαίηεξα
ζεκαληηθφ ξφιν.
Αλ αληηζηνηρίζνπκε ζηηο ηέζζεξηο δηαζηάζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο – δηέγεξζε,
επραξίζηεζε, αίζζεκα επάξθεηαο, αίζζεκα απηφ-πξνζδηνξηζκνχ – ηνπο παξάγνληεο
δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ πξνζνρή /πεξηέξγεηα ζηελ πξψηε, αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο ζηε δεχηεξε, αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο ζηελ ηξίηε θαη ελδηαθέξνλ ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα αλ ε
παξαθνινχζεζε ηνπ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή ζηελ ηέηαξηε387, δηαπηζηψλνπκε φηη ηε
κηθξφηεξε ζεκαζία, σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, δείρλεη λα
έρεη ν παξάγνληαο πνπ αλαθέξεηαη ζην αίζζεκα επάξθεηαο. Απηφ φκσο δελ είλαη
387
΋ζν θαη αλ ε ηειεπηαία απηή αληηζηνίρηζε δελ είλαη απφιπηα αθξηβήο, αθνχ ν απηφ-πξνζδηνξηζκφο
έξρεηαη εθ ησλ πζηέξσλ
413
αθξηβέο, φπσο ζα θαλεί θαηά ηελ αλαδήηεζε ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ
καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ.
Παξαηεξνχκε, ηέινο, φηη φρη κφλν νη ηέζζεξηο δηαζηάζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο είλαη
παξνχζεο αιιά φηη επηπιένλ ε παξνπζία ηνπο είλαη έληνλε. Απμεκέλε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο (κέζε ηηκή 4,17 ζηελ 5βαζκε θιίκαθα), πςειφο βαζκφο
ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ (κέζε ηηκή 5,98 ζηελ 7βαζκε θιίκαθα), πςειφ αίζζεκα
επάξθεηαο (κέζε ηηκή 3,33 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα) θαη πςειφο βαζκφο ελδηαθέξνληνο
ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα αλ απηφ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθφ (κέζε ηηκή
3,11 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα) δίλνπλ ηελ εηθφλα ελφο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα, εηθφλα πνπ εθ πξψηεο φςεσο δείρλεη λα ζπγθξνχεηαη κε ηηο
εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ γηα εθηεηακέλε αδηαθνξία ζην ζρνιείν. Ζ θαηλνκεληθή απηή
αληίθαζε ιχλεηαη κφιηο ζπλεηδεηνπνηήζνπκε φηη ηα ζπκπεξάζκαηα ζηελ ελφηεηα
απηή αθνξνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ γηα ην κάζεκα
πνπ ηνπο ελδηαθέξεη πεξηζζφηεξν απ‟ φια θαη φρη ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο
γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
414
2. ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΑΓΟΡΗΧΝ ΚΑΗ ΚΟΡΗΣ΢ΗΧΝ Χ΢ ΠΡΟ΢ ΣΟΤ΢ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢

ΠΟΤ ΢ΤΝΓΔΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ
ΜΑΘΖΜΑ
΋πσο είδακε νη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα,

αλάκεζα ζηα δχν θχια εληνπίδνληαη ζηα ζεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα, ηελ εληνλφηεξε
πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαη ην κεγαιχηεξν άγρνο ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο, απφ ηελ
πιεπξά ησλ θνξηηζηψλ (πίλαθαο Μ3.1). Σα δεδνκέλα απηά, βέβαηα, επηδέρνληαη
πνιιέο εξκελείεο. Πηζαλφηαηα, πάλησο, ζπλδένληαη κε κηα κεγαιχηεξε άλεζε ησλ
θνξηηζηψλ ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ388.
΢ην πην αδηάθνξν κάζεκα (πίλαθαο Μ3.6)νη δηαθνξέο είλαη ιηγφηεξεο. ΢ηαηηζηηθά
ζεκαληηθή δηαθνξά δηαπηζηψζακε κφλν ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο. Σα θνξίηζηα ζεσξνχλ, πεξηζζφηεξν απφ ηα αγφξηα, ρξήζηκεο ηηο
γλψζεηο θαη ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ηα αγφξηα
εκθαλίδνληαη λα ππνηηκνχλ εληνλφηεξα ην πην αδηάθνξν κάζεκα. Απηά ζεσξνχλ ζε
ζεκαληηθά κηθξφηεξν βαζκφ ρξήζηκεο ηηο γλψζεηο ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
Δθδήισζε απηήο ηεο ππνηίκεζεο απνηειεί ε απμεκέλε ζεκαζία πνπ νη παξάγνληεο
ηφζν ηεο γεληθφηεξεο φζν θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο, σο παξάγνληεο
πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηα δχν καζήκαηα, έρνπλ γηα ηα αγφξηα (πίλαθεο Μ3.12 θαη
Μ3.13). Φαίλεηαη φηη ηα αγφξηα έρνπλ κία εληνλφηεξε ηάζε δηάθξηζεο ησλ δχν
καζεκάησλ κε βάζε ηε ρξεζηκφηεηά ηνπο, επαγγεικαηηθή ή άιιε. Ζ ππνηίκεζε φκσο
ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο, ιφγσ ηεο έιιεηςεο επαγγεικαηηθήο ή άιιεο
ρξεζηκφηεηαο, δείρλεη φηη ηα αγφξηα εμαξηνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ην ελδηαθέξνλ
ηνπο απφ ηελ πξαθηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα.
΢ηνπο πίλαθεο, εμάιινπ, Μ3.12 θαη Μ3.13 κπνξνχκε, επίζεο, λα δνχκε φηη νη
παξάγνληεο πνπ αλαθέξνληαη ζην βαζκφ δπζθνιίαο, ην βαζκφ άγρνπο θαη ηνλ
παξάγνληα «ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην κάζεκα απηφ» είλαη
πην ζεκαληηθνί γηα ηα αγφξηα, παξά γηα ηα θνξίηζηα σο παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο
ησλ δχν καζεκάησλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ αγνξηψλ
δηαθνξνπνηνχληαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα, κε βάζε ηε δπζθνιία θαη
ην άγρνο ηνπ καζήκαηνο θαη ηαπηφρξνλα ν βαζκφο ηεο αξλεηηθήο δηάζεζεο απέλαληη
ζηε βαζκνινγία απμάλεηαη εληνλφηεξα θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην έλα κάζεκα ζην
άιιν. ΢ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα ζπλεθηηκεζεί ην γεγνλφο φηη ηα θνξίηζηα
εκθαλίδνπλ θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο, θπξίσο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
(πίλαθαο Μ2.56.2).
Σα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ, φπσο είδακε, κεγαιχηεξν βαζκφ αηζζεκάησλ

επραξίζηεζεο, πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη
ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ ζην πην αδηάθνξν. Σαπηφρξνλα, ζηα θνξίηζηα ην άγρνο
απνηειεί ηνλ κνλαδηθφ παξάγνληα πνπ δε δηαθνξνπνηείηαη ζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ
βαζκφ, αλάκεζα ζηα δχν καζήκαηα, πξνθαλψο επεηδή απηά έρνπλ απμεκέλν άγρνο
φρη κφλν ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, φπσο ζπκβαίλεη κε ηα αγφξηα, αιιά θαη ζην πην
Σα θνξίηζηα, ινηπφλ, αηζζάλνληαη πην επράξηζηα θαη κε κεγαιχηεξε έληαζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο κε ηελ
388
Οη δηαθνξέο ζηελ αλαηξνθή ησλ δχν θχισλ επηηξέπνπλ, πηζαλφηαηα, φρη κφλν κηα κεγαιχηεξε
άλεζε ζηε ζπλαηζζεκαηηθή έθθξαζε ησλ θνξηηζηψλ θαη κία θαιχηεξε, ίζσο, επαθή κε ηα
ζπλαηζζήκαηά ηνπο, αιιά θαη κία πεξηζζφηεξν βησκαηηθή ζρέζε κε ηα πξάγκαηα. Αλ απηφ ηζρχεη, ηφηε
ίζσο απνηειεί έλαλ ζεκαληηθφ παξάγνληα εξκελεπηηθφ ησλ πςειφηεξσλ επηδφζεσλ ησλ θνξηηζηψλ ζην
ζρνιείν.
415
έλλνηα απηή δείρλεη λα αλαθέξεηαη πεξηζζφηεξν ζην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ

ελδηαθέξνληνο θαη, κε απηή ηελ έλλνηα δείρλεη λα είλαη πην απζεληηθφ. Σα
ζπκπεξάζκαηα απηά εληζρχνληαη θαη απφ κία αθφκα παξαηήξεζε: Οη δχν
ζεκαληηθφηεξνη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ηφζν γηα ηα αγφξηα
φζν θαη γηα ηα θνξίηζηα είλαη ε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ην ελδηαθέξνλ
εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ
ππνρξεσηηθφ. Σξίηνο φκσο, ζηελ πεξίπησζε ησλ αγνξηψλ, είλαη ε αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο, ελψ, ζηελ πεξίπησζε ησλ θνξηηζηψλ, ηα ζεηηθά
ζπλαηζζήκαηα.
Δπηπιένλ, δηαπηζηψλνπκε φηη, κνινλφηη ηα αγφξηα δίλνπλ κεγαιχηεξε ζεκαζία
ζηνπο δχν παξάγνληεο ρξεζηκφηεηαο (γεληθήο θαη επαγγεικαηηθήο), γηα ηε
δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ, κεγαιχηεξε ζεκαζία δείρλεη λα έρεη ν
παξάγνληαο πνπ αλαθέξεηαη ζηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ. Αληίζεηα, ζηελ
πεξίπησζε ησλ θνξηηζηψλ, κεηαμχ ησλ δχν παξαγφλησλ, ζεκαληηθφηεξνο δείρλεη ν
παξάγνληαο «επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα».
Δθηηκάκε, φηη ε δηαθνξά απηή εθθξάδεη κε κηα αθφκα κνξθή ηηο δηαθνξέο ζην
βαζκφ απζεληηθφηεηαο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ ησλ δχν θχισλ. Ζ γεληθή
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ απνηειεί ηελ απάληεζε πνπ αληηζηνηρεί ζε έλα ελδηαθέξνλ
άηνλν, έλα ελδηαθέξνλ πξνζαλαηνιηζκέλν ζηε ρξεζηκφηεηα αιιά ζε κηα ρξεζηκφηεηα
πνπ δελ είλαη αξθεηά μεθάζαξε θαη επδηάθξηηε. Σα αγφξηα δίλνπλ ζηνλ παξάγνληα
απηφλ απμεκέλε ζεκαζία, σο παξάγνληα πνπ δηαθνξνπνηεί ηα δχν καζήκαηα, γηα ηνλ
ίδην ιφγν πνπ δίλνπλ κηθξφηεξε ζεκαζία ζηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα.
Μία ηειεπηαία παξαηήξεζε ζρεηηθά κε ηε ζηάζε ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ

απέλαληη ζηε βαζκνινγία. Απφ ηνπο πίλαθεο Μ3.12 θαη Μ3.13 δηαπηζηψλνπκε φηη ζηα
αγφξηα εκθαλίδεηαη λα έρεη απμεκέλε ζεκαζία ν παξάγνληαο «ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ
δελ ππήξρε βαζκνινγία», σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ελψ
ζηα θνξίηζηα ν παξάγνληαο «ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην
κάζεκα». Ζ απμεκέλε ζεκαζία πνπ έρεη γηα ηα αγφξηα ν παξάγνληαο «ζα ήηαλ
θαιχηεξα ρσξίο βαζκνινγία» θαίλεηαη φηη ζπλδέεηαη αθελφο κε ηε ρακειφηεξε
βαζκνινγία πνπ ηα αγφξηα έρνπλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ζπγθξηηηθά κε ηα
θνξίηζηα, αθεηέξνπ, κε ηελ εληνλφηεξε επηδείλσζε ηεο βαζκνινγίαο ηνπο θαηά ηε
κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Πψο, φκσο, εμεγείηαη ε
απμεκέλε ζεκαζία πνπ ν παξάγνληαο «ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο» παξνπζηάδεη γηα
ηα θνξίηζηα; Θεσξνχκε φηη απηφ είλαη απνηέιεζκα ηνπ γεληθά θαιχηεξνπ
βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ πνπ θηλνχληαη ηα θνξίηζηα. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο πνπ ηα
θνξίηζηα εθηηκνχλ, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα αγφξηα, φηη ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη
ζηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ηα καζήκαηα (ελδηαθέξνληα θαη κε). Σαπηφρξνλα,
ζπκκεξίδνληαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ, απφ ηα αγφξηα, ηελ άπνςε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα
αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο (ηφζν ηνπ πην ελδηαθέξνληνο φζν
θαη ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο). Μνινλφηη ηα ηειεπηαία απηά ζηνηρεία δελ είλαη
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά, δείρλνπλ κηα ζαθψο ζεηηθφηεξε ζηάζε ησλ θνξηηζηψλ
απέλαληη ζηε βαζκνινγία. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη νη θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο
ησλ θνξηηζηψλ δεκηνπξγνχλ έλα είδνο εμάξηεζήο ηνπο απφ απηέο κε απνηέιεζκα ε
επηδείλσζε ηεο βαζκνινγίαο πνπ ζεκεηψλεηαη θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην πην
ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα λα γίλεηαη πεξηζζφηεξν αηζζεηή θαη
ελνριεηηθή ζηα θνξίηζηα.
Ζ βαζκνινγηθή επηδείλσζε εθθξάδεηαη εληνλφηεξα ζε θάζε θχιν ζηνλ παξάγνληα
εθείλνλ πνπ αληηζηνηρεί ζηε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηε βαζκνινγία. Ζ αξλεηηθφηεξε
ζηάζε ησλ αγνξηψλ απνηππψλεηαη ζηελ απμεκέλε ηνπο πξνηίκεζε ζηνλ παξάγνληα
416
«ζα ήηαλ θαιχηεξα ρσξίο βαζκνινγία», ελψ ε ζεηηθφηεξε ησλ θνξηηζηψλ ζηνλ
παξάγνληα «ε βαζκνινγία βνεζάεη ζηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα». ΢αλ
απνηέιεζκα ε βαζκνινγηθή επηδείλσζε εθθξάδεηαη ζηα κελ αγφξηα ζηελ απμεκέλε
δηαθνξά ζηνλ παξάγνληα «θαιχηεξα ρσξίο βαζκνινγία», ζηα δε θνξίηζηα ζηελ
απμεκέλε δηαθνξά ζηνλ παξάγνληα «ε βαζκνινγία βνεζάεη ζηελ ελαζρφιεζε κε ην
κάζεκα». Θα κπνξνχζακε απφ ηα παξαπάλσ λα ζπκπεξάλνπκε φηη ε βαζκνινγία
παίδεη έλαλ ζεκαληηθφηεξν ξφιν ζηα θνξίηζηα σο θίλεηξν ελαζρφιεζεο κε ηα
καζήκαηα, γεγνλφο φκσο πνπ επζέσο ζπλδέεηαη κε ηηο θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο πνπ απηά έρνπλ.
΢πκπεξαζκαηηθά:
Ζ δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην άγρνο δείρλνπλ φηη δηαθνξνπνηνχλ εληνλφηεξα ηα
δχν καζήκαηα ζηελ πεξίπησζε ησλ αγνξηψλ. Φαίλεηαη, εμάιινπ, φηη ε ρξεζηκφηεηα
ησλ γλψζεσλ, επαγγεικαηηθή θαη γεληθφηεξε (γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο), αιιά
πεξηζζφηεξν ε δεχηεξε, απνηειεί γηα ηα αγφξηα παξάγνληα απμεκέλεο ζεκαζίαο,
ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα, γηα ην ραξαθηεξηζκφ ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο ή
αδηάθνξνπ. Σα θνξίηζηα, αληίζεηα, δείρλνπλ λα δίλνπλ κεγαιχηεξε ζεκαζία, ζε
ζρέζε κε ηα αγφξηα, ζηα επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλνπλ θαηά ηελ
παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο θαη ζην βαζκφ πνπ ην κάζεκα ηνπο δηεγείξεη ηελ
πξνζνρή /πεξηέξγεηα. Σα δεδνκέλα απηά θαλεξψλνπλ ηελ χπαξμε ελφο
ελδηαθέξνληνο πην απζεληηθνχ ζηα θνξίηζηα, ελφο ελδηαθέξνληνο πνπ ζπλδέεηαη κε
ηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ην αληηθείκελν ελαζρφιεζεο, θαη φρη κε
ηηο πηζαλέο κειινληηθέο πξαθηηθέο ρξήζεηο ηνπ. Σν ελδηαθέξνλ ησλ θνξηηζηψλ, ηέινο,
δείρλεη λα έρεη κεγαιχηεξε εμάξηεζε απφ ηε βαζκνινγία, γεγνλφο πνπ ζρεηίδεηαη κε
ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο πνπ έρνπλ ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα.
Θα ιέγακε φηη ε γεληθφηεξε εηθφλα πνπ ζρεκαηίδεηαη απφ ηα παξαπάλσ είλαη πσο
ηα αγφξηα έρνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα κία εμσηεξηθή ζρέζε κε ην
αληηθείκελν ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο ζην ζρνιείν, κηα ζρέζε ιηγφηεξν βησκαηηθή θαη
πεξηζζφηεξν ρξεζηκνζεξηθή. ΋ηαλ, βέβαηα, κηιάκε γηα ρξεζηκνζεξηθή ζρέζε, δελ
ελλννχκε φηη ην ελδηαθέξνλ ζα κπνξνχζε λα ππάξρεη ζην θελφ, απφ θαζαξή
αξέζθεηα. Απηφ ζα ήηαλ απιά κηα επηζπκία, ε ηθαλνπνίεζε ηεο νπνίαο ζα
πξνθαινχζε επραξίζηεζε. Σν ελδηαθέξνλ, θαη κάιηζηα ην καζεζηαθφ, πξνυπνζέηεη
κηα θαηάζηαζε πξνβιεκαηηθή θαη θάπνην ζηφρν. Πξνυπνζέηεη φκσο, ηαπηφρξνλα, φηη
ε αθεηεξία βξίζθεηαη κέζα καο θαη φηη ζηε δξαζηεξηφηεηα ζπκκεηέρνπκε φρη κφλν κε
ην λνπ αιιά θαη κε ην ζπλαίζζεκα. Σν καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ ζεκαίλεη φηη ν
καζεηεπφκελνο ζπλδέεηαη βαζχηεξα κε ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη επηηπγράλεη κηα
θαηαλφεζε βησκαηηθή. Έηζη, φηαλ κηιάκε γηα ελδηαθέξνλ κε ρξεζηκνζεξηθφ
ραξαθηήξα αλαθεξφκαζηε ζε κηα κνξθή ελδηαθέξνληνο κε ραξαθηήξα εληνλφηεξα
εκπνξεπκαηηθφ, φπνπ ε ζεκαζία ηνπ θπξηαξρείηαη απφ ηελ αληαιιαθηηθή αμία ηεο
γλψζεο. Ζ δηάζηαζε απηή βέβαηα κπνξεί λα ππάξρεη ζε φιεο ηηο εθδειψζεηο ηεο δσήο
καο. Έρεη φκσο κεγάιε ζεκαζία ζε πην βαζκφ αθήλεη πεξηζψξηα χπαξμεο ζε κηα
πεξηζζφηεξν απζεληηθή κνξθή ελδηαθέξνληνο, εθεί φπνπ απηφ ηείλεη λα πάξεη ηε
κνξθή ηεο ειεχζεξεο βησκαηηθήο ζρέζεο κε ηα πξάγκαηα. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ
παξαπέκπεη ζηε δηάθξηζε αλάκεζα ζην «έρεηλ» θαη ζην «είλαη»389.
389
Βιέπε ζειίδα 135 ζηηο ζρεηηθέο αλαιχζεηο ηνπ Έξηρ Φξνκ
417
3. ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΚΑΣΖΓΟΡΗΧΝ ΠΟΤ ΓΗΑΚΡΗΝΟΝΣΑΗ ΜΔ

ΒΑ΢Ζ ΣΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ Χ΢ ΠΡΟ΢ ΣΟΤ΢
ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΠΟΤ ΢ΤΝΓΔΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΣΟ ΠΗΟ
ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
΢ηνλ πίλαθα Μ3.2 δηαπηζηψζακε φηη νη καζεηέο θαη καζήηξηεο κε παηέξα πηπρηνχρν
ΑΔΗ /ΣΔΗ εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα. Απηφ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ην απμεκέλν κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ νη
καζεηέο απηνί, θαηά ηεθκήξην, δηαζέηνπλ, γεγνλφο πνπ ηνπο επηηξέπεη θαιχηεξε
θαηαλφεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ, νπζηαζηηθφηεξν θαηά ζπλέπεηα ελδηαθέξνλ γη‟ απηφ.
Ζ απμεκέλε απζεληηθφηεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ κε παηέξα πηπρηνχρν
ΑΔΗ /ΣΔΗ θαίλεηαη φηη ζρεηίδεηαη κε ηε ζρνιηθή άλεζε πνπ απηνί δηαζέηνπλ. Οη
καζεηέο ηεο θαηεγνξίαο απηήο ζπγθεληξψλνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ αίζζεζεο
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη ην κηθξφηεξν βαζκφ άγρνπο ηφζν ζην πην
ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Αιιά θαη ν απμεκέλνο βαζκφο
δπζθνιίαο ηεο θαηεγνξίαο απηήο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζηελ άλεζε νθείιεηαη.
Ζ επθνιία ηνπ καζήκαηνο απνηειεί ζε κηθξφηεξν βαζκφ, γηα ηνπο καζεηέο απηνχο,
θξηηήξην επηινγήο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο.
Ζ επθνιία ηνπ καζήκαηνο, αληίζεηα, δείρλεη λα είλαη βαζηθφο παξάγνληαο
ραξαθηεξηζκνχ ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο, θαη αληίζηνηρα ε δπζθνιία γηα ην
ραξαθηεξηζκφ ηνπ σο αδηάθνξνπ, ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε
εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. Απηά ζπγθεληξψλνπλ ην κηθξφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο – αλ θαη ζηαηηζηηθά κε
ζεκαληηθφ – ζην πην αδηάθνξν, ελψ, φπσο βιέπνπκε απφ ηνπο πίλαθεο Μ3.14, Μ3.15
θαη Μ3.16, είλαη ε κφλε απφ ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο πνπ ηα δχν καζήκαηα δηαθέξνπλ σο
πξνο ηε δπζθνιία, ζε βαζκφ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ.
Δπηιέγνληαο ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε θξηηήξην ηελ επθνιία ηνπ, πεξηζζφηεξν
απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ, νη καζεηέο κε παηέξα βαζηθήο
εθπαίδεπζεο εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο
ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο κε παηέξα απφ ηε κεζαία
εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. Αληίζεηα, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα πνπ ε δπζθνιία είλαη
κεγάιε νη καζεηέο ηεο ζπδεηνχκελεο θαηεγνξίαο ζπγθεληξψλνπλ ην κηθξφηεξν
βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο. Γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο νη καζεηέο απηνί
εκθαλίδνληαη λα δίλνπλ απμεκέλε ζεκαζία ζηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο, σο παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ. Δλψ ν
παξάγνληαο απηφο βξίζθεηαη ζηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο ζηελ έβδνκε ζέζε σο
παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε
παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαηαιακβάλεη ηελ πέκπηε ζέζε.
Παξελζεηηθά παξαζέηνπκε ηνλ πίλαθα Μ2.26.2 κε ηηο πέληε ζπρλφηεξεο επηινγέο ησλ
καζεηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
418

δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
Σν πην ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΠΑΣΔΡΑ
κάζεκα ΑΔΗ /ΣΔΗ ΛΤΚΔΗΟ ΓΤΜΝΑ΢ΗΟ
ΓΖΜΟΣΗΚΟ
Φπζηθή 22,2% Φπζηθή 17,4% Γπκλαζηηθή 13,2%
Μαζεκαηηθά Μαζεκαηηθά14,5% Μαζεκαηηθά

20,4% 12,4%
Ηζηνξία 18,5% Αξραία10,1% Αξραία 11,6%
Γπκλαζηηθή 11,1% Ηζηνξία Πιεξνθνξηθή
8,3%
Αξραία Γεσγξαθία 7,4%
Ηιηάδα
5,6%
Σα ηξία πξψηα 61,1% 42% 37,2%
καζήκαηα
Αξηζκφο 12 17 19
καζεκάησλ
΢ηνλ παξαπάλσ πίλαθα δηαθξίλνπκε φρη κφλν φηη ηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε
ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία επηιέγνπλ ζπρλφηεξα ηε γπκλαζηηθή αιιά θαη
φηη ηα παηδηά κε παηέξα απφ ηελ πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή βαζκίδα ζπγθεληξψλνπλ
ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο ζε ιηγφηεξα καζήκαηα ηα νπνία βέβαηα επηιέγνπλ ζε πςειφηεξα
πνζνζηά. Δίλαη πνιχ ελδεηθηηθφ, απφ απηή ηελ άπνςε, φηη ν αξηζκφο ησλ καζεκάησλ,
πνπ νη καζεηέο ηεο πςειφηεξεο εθπαηδεπηηθήο θαηεγνξίαο επηιέγνπλ σο πην
ελδηαθέξνληα, είλαη 12, ελψ ζηηο άιιεο θαηεγνξίεο καζεηψλ ν αξηζκφο απηφο
αλέξρεηαη ζηα 17 θαη 19 καζήκαηα. Σαπηφρξνλα αλ αζξνίζνπκε ηα πνζνζηά ησλ 3
καζεκάησλ, πνπ ζπγθεληξψλνπλ ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά πξνηηκήζεσλ, ην ζπλνιηθφ
πνζνζηφ πνπ πξνθχπηεη είλαη ζεκαληηθά κεγαιχηεξν ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ
κε γνλείο πηπρηνχρνπο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (πνζνζηφ 61,1%) ζε ζρέζε κε ηηο
ππφινηπεο. Σα παξαπάλσ δείρλνπλ φηη ηα παηδηά απηά επηθεληξψλνπλ ην ελδηαθέξνλ
ηνπο ζε κηθξφηεξε γθάκα καζεκάησλ. Οη ηάζεηο απηέο είλαη ζαθέζηεξεο ζηνπο
πίλαθεο κε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα πνπ ζα δνχκε ζηελ επφκελε ελφηεηα.
Δπαλεξρφκελνη ζηελ αλάιπζή καο δηαπηζηψλνπκε φηη ην κεγαιχηεξν άγρνο θαίλεηαη

λα έρνπλ ηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. Σα παηδηά απηά
ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο θαη ζηα δχν καζήκαηα (πίλαθεο Μ3.2
θαη Μ3.7), πηζαλφηαηα επεηδή ζπλδπάδνπλ κέηξην κφλν κνξθσηηθφ θεθάιαην,
ρακειφηεξν απφ ηα παηδηά ηεο πςειφηεξεο εθπαηδεπηηθήο θαηεγνξίαο, κε απμεκέλεο
419
πξνζδνθίεο επηηπρίαο, κεγαιχηεξεο απφ εθείλεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε

ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία.
Χο πξνο ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ παξαηεξνχκε φηη απηή
είλαη κεγαιχηεξεο ζεκαζίαο σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ,
γηα ηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. ΢ηελ θαηεγνξία
απηή ν παξάγνληαο επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαηαιακβάλεη, κε βάζε ηηο ηηκέο t,
ηελ πέκπηε ζέζε κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ δηαθνξνπνηνχλ ην πην ελδηαθέξνλ κε
ην πην αδηάθνξν κάζεκα, ελψ ζηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο βξίζθεηαη ζηελ έθηε ζέζε
(πίλαθεο Μ3.14, Μ3.15 θαη Μ3.16).
΋ζνλ αθνξά, ηέινο, ηε ζηάζε ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ απέλαληη ζηε
βαζκνινγία παξαηεξνχκε φηη ηφζν ζηνλ παξάγνληα πνπ αθνξά ζην βαζκφ ζπκβνιήο
ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα φζν θαη ζε εθείλνλ ζχκθσλα κε ηνλ
νπνίν ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα, ηα
παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ δελ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
δηαθνξέο αλάκεζα ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα (πίλαθαο Μ3.14).
΢ηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο (πίλαθεο Μ3.15 θαη Μ3.16) βιέπνπκε φηη ηα παηδηά κε
παηέξα βαζηθήο εθπαίδεπζεο εκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε δηαθνξά ζηνλ δεχηεξν
παξάγνληα, ελψ ηα παηδηά κε παηέξα εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ Λπθείνπ ζηνλ πξψην.
Σνπο ιφγνπο πνπ ζπκβαίλεη απηφ εμεγήζακε ήδε ζηε ζρεηηθή κε ηηο δηαθνξέο ησλ δχν
θχισλ ελφηεηα. Δδψ απιά ζα επαλαιάβνπκε φζα είπακε εθεί.
Πξηλ φκσο πξνρσξήζνπκε ζε απηφ, ρξήζηκν είλαη λα ζεκεηψζνπκε φηη θαη νη δχν
απηνί παξάγνληεο αλαθέξνληαη ζην ξφιν ηεο βαζκνινγίαο θαη απνβιέπνπλ ζηελ
απνηίκεζε ηεο καζεηηθήο ζηάζεο πξνο απηήλ. Χζηφζν ν πξψηνο – «ε χπαξμε ηεο
βαζκνινγίαο ζε βνεζάεη λα αζρνιεζείο κε ην κάζεκα;» – ππνδειψλεη φηη ε
βαζκνινγία επηηειεί ζεηηθφ ξφιν θαη θαιεί ηνλ καζεηή λα ηνπνζεηεζεί σο πξνο ην
βαζκφ ζεηηθφηεηαο πνπ απηή έρεη. Αληίζεηα, ν δεχηεξνο – «πηζηεχεηο φηη ζα ήηαλ
θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία;» – παξαπέκπεη ζηελ χπαξμε αξλεηηθψλ
πιεπξψλ ζηε βαζκνινγία, θαιεί δε ηνλ καζεηή λα ηνπνζεηεζεί σο πξνο ην δήηεκα
ηνπ βαζκνχ αξλεηηθφηεηαο ηνπ ξφινπ ηεο βαζκνινγίαο.
Παξαηεξνχκε, ινηπφλ, ζηνπο πίλαθεο ζπζρέηηζεο κε ηε βαζκνινγία ζην πην
ελδηαθέξνλ (πίλαθαο Μ2.40.3) θαη ην πην αδηάθνξν (πίλαθαο Μ2.56.3) κάζεκα φηη,
θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην έλα κάζεκα ζην άιιν, ε βαζκνινγία γίλεηαη ρακειφηεξε.
Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο πνπ ζεκεηψλνληαη δηαθνξέο ζηνπο δχν ζπδεηνχκελνπο
παξάγνληεο θαηά ηε κεηάβαζε απηή, νη νπνίεο βέβαηα είλαη εληνλφηεξεο ζηηο
θαηεγνξίεο πνπ ηδηαίηεξα πιήηηνληαη απφ ηε βαζκνινγηθή απηή επηδείλσζε.
Δληνχηνηο, φπσο βιέπνπκε ζηνπο πίλαθεο απηνχο, ηα παηδηά κε παηέξα βαζηθήο
εθπαίδεπζεο έρνπλ ρακειφηεξεο επηδφζεηο απφ ηα παηδηά κε παηέξα Λπθείνπ, ηφζν
ζην έλα κάζεκα φζν θαη ζην άιιν. Σν γεγνλφο απηφ κεηαθέξεη ην βάξνο ηεο
βαζκνινγηθήο επηδείλσζεο ζηνλ παξάγνληα εθείλνλ πνπ εθθξάδεη πην αξλεηηθή
ζηάζε απέλαληη ζηε βαζκνινγία θαη σο εθ ηνχηνπ ειθχεη πεξηζζφηεξν ηνπο καζεηέο
κε γεληθά ρακειφηεξε βαζκνινγία. Αληίζεηα, ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε κεζαία
εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία, πνπ έρνπλ γεληθά θαιχηεξε βαζκνινγία, ε βαζκνινγηθή
επηδείλσζε απνηππψλεηαη δσεξφηεξα ζηνλ παξάγνληα πνπ εθθξάδεη κία ζεηηθφηεξε
ζηάζε πξνο ηε βαζκνινγία. Με άιια ιφγηα, ε επηδείλσζε ηεο βαζκνινγίαο
εθθξάδεηαη κε πεξηνξηζκφ ηεο ζεηηθήο ζηάζεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα Λπθείνπ θαη
αχμεζε ηεο αξλεηηθήο ζηάζεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα βαζηθήο εθπαίδεπζεο.
Πξηλ θιείζνπκε, ελδηαθέξνλ έρεη λα παξαηεξήζνπκε φηη νη ζεκαληηθφηεξνη
παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ είλαη, κε βάζε ηηο ηηκέο t, γηα ηνπο
καζεηέο κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ ε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη κεηά
ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα
420
ήηαλ ππνρξεσηηθφ. ΢ηνπο καζεηέο κε παηέξα απφθνηην ιπθείνπ νη ζεκαληηθφηεξνη

παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ είλαη ε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο θαη κεηά ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ελψ ζηνπο καζεηέο κε παηέξα
απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην
κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ θαη κεηά ε αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
Σα δεδνκέλα απηά παξαπέκπνπλ ζε απηφ πνπ απνθαιέζακε απζεληηθφηεξν
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηελ πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή βαζκίδα. Αλ ε
πξνζνρή /πεξηέξγεηα απνηειεί απαξαίηεην ζηνηρείν θάζε γλήζηνπ ελδηαθέξνληνο, ν
παξάγνληαο ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ρσξίο λα ππάξρεη
ππνρξέσζε γηα θάηη ηέηνην, ππνδειψλεη έλα κνληκφηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην
αληηθείκελν πέξα απφ ηηο ζπγθπξίεο ελφο επράξηζηνπ καζήκαηνο. Σν ελδηαθέξνλ απηφ
πνπ ππάξρεη αλεμάξηεηα απφ ηε ζρνιηθή ππνρξέσζε δείρλεη λα είλαη απμεκέλν θαη
ζηνπο καζεηέο κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Απηφ βέβαηα
πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη, ζε έλα βαζκφ, κε ηα καζήκαηα πνπ νη καζεηέο απηνί επηιέγνπλ
σο πην ελδηαθέξνληα. ΋πσο είδακε ε επηινγή ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο εθ
κέξνπο ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, κε ηελ
επθνιία. Ζ απμεκέλε, κε άιια ιφγηα, ζεκαζία ηνπ παξάγνληα ηεο εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα αληαλαθιά ηελ απνπζία εμαξηήζεσλ ρξεζηκφηεηαο ηνπ
καζήκαηνο.
Οη καζεηέο κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. έρνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε,
εληνλφηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα καζήκαηα ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο, θαη ρακειφηεξν
βαζκφ άγρνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο ζα ιέγακε φηη
ζπγθεληξψλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο απζεληηθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο ζπγθξηηηθά
κε ηηο άιιεο δχν καζεηηθέο θαηεγνξίεο.
Οη καζεηέο κε παηέξα απφθνηην ιπθείνπ / κεηαιπθεηαθήο ζρνιήο ραξαθηεξίδνληαη
απφ κεγαιχηεξν άγρνο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο, πηζαλφηαηα ιφγσ
απμεκέλσλ πξνζδνθηψλ πνπ ζπλδπάδνληαη κε κέηξην κφλν κνξθσηηθφ θεθάιαην, ελψ
δείρλνπλ απμεκέλε εμάξηεζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο απφ ηε βαζκνινγία θαη ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο.
Οη καζεηέο, ηέινο, κε παηέξα βαζηθήο εθπαίδεπζεο ραξαθηεξίδνληαη απφ κεγάιε
ζρνιηθή αδπλακία, ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ηνπο θαηά ζπλέπεηα έρνπλ έληνλε
ηε ζθξαγίδα ηεο.
421
4. ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΚΑΣΖΓΟΡΗΧΝ ΠΟΤ ΓΗΑΚΡΗΝΟΝΣΑΗ ΜΔ

ΒΑ΢Ζ ΣΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ Χ΢ ΠΡΟ΢ ΣΟΤ΢ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΠΟΤ
΢ΤΝΓΔΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
΢ηνλ πίλαθα Μ3.3 βιέπνπκε φηη ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ εκθαλίδνπλ
ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ελψ ηα παηδηά ησλ
εξγαηψλ ην κηθξφηεξν. Βιέπνπκε επίζεο φηη ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο έρνπλ ηα
παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ θαη ηνλ κηθξφηεξν ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ.
΢ηνλ πίλαθα Μ3.8, εμάιινπ, βιέπνπκε φηη ε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο
ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο είλαη κεγαιχηεξε ζηα παηδηά ησλ
ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη κηθξφηεξε ζηα παηδηά ησλ εξγαηψλ, ελψ ην άγρνο είλαη
κεγαιχηεξν ζηα ηειεπηαία θαη κηθξφηεξν ζηα πξψηα.
Σα δεδνκέλα απηά δίλνπλ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ, πνπ ζα
παξαθνινπζήζνπκε ζηε ζπλέρεηα, κεηαμχ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ
δηαθξίλνπκε κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα. Ο πξψηνο άμνλαο αλαθέξεηαη ζηνλ
παξάγνληα ζρνιηθή άλεζε – ζρνιηθή αδπλακία. Ο δεχηεξνο αλαθέξεηαη ζηε ζρέζε
ηνπ πξψηνπ κε ηηο καζεηηθέο πξνζδνθίεο θαη θηινδνμίεο.
Δχθνια αληηιακβάλεηαη θαλείο ην πξνθαλέο, φζν θαη αλακελφκελν, φηη ηα παηδηά
ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ δηαθξίλνληαη απφ κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε. Ζ
έλλνηα ηεο ζρνιηθήο άλεζεο εδψ πεξηιακβάλεη ην βαζκφ δπζθνιίαο ησλ καζεκάησλ,
ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζε απηά, ην ζρνιηθφ άγρνο, θαζψο θαη ηηο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ. Σα παηδηά ινηπφλ ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ δηαθξίλνληαη, απφ φιεο απηέο ηηο απφςεηο, απφ άλεζε. ΢πγθεληξψλνπλ
ηνλ πςειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηνλ ρακειφηεξν,
καδί κε ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, αλ θαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθφ, βαζκφ
δπζθνιίαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα Σαπηφρξνλα, νη δχν απηέο θαηεγνξίεο είλαη νη
κφλεο, κεηαμχ ησλ έμη, πνπ δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο
σο πξνο ην βαζκφ δπζθνιίαο αλάκεζα ζηα δπν καζήκαηα, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ε
δηάθξηζε ησλ δχν καζεκάησλ δε ζπλδέεηαη ζεκαληηθά κε πξνζδηνξηζκνχο επθνιίαο –
δπζθνιίαο.
Σα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ εκθαλίδνπλ, επίζεο, ηνλ κεγαιχηεξν
βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ελψ
ηαπηφρξνλα είλαη ε κφλε καζεηηθή θαηεγνξία πνπ δελ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή δηαθνξά, σο πξνο ηνλ παξάγνληα απηφλ, αλάκεζα ζηα δπν καζήκαηα,
γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη νη επηινγέο ηεο δε ζηεξίδνληαη ζην αίζζεκα επάξθεηαο, ην
νπνίν θαίλεηαη φηη είλαη δεδνκέλν ζε θάζε πεξίπησζε. Σαπηφρξνλα, ην άγρνο ησλ
καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία είλαη ην κηθξφηεξν απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο, ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ελψ νη
βαζκνινγηθέο ηνπο επηδφζεηο είλαη νη πςειφηεξεο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη απφ
ηηο πςειφηεξεο – κνηξάδεηαη ηελ πξψηε ζέζε κε ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ
– ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, φπσο κπνξνχκε λα δνχκε ζηνπο πίλαθεο Μ2.40.4 θαη
Μ2.56.4.
Απφ ηα παξαπάλσ ζπλάγεηαη φηη ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ φρη κφλν
έρνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε αιιά θαη φηη ην ελδηαθέξνλ ηνπο είλαη
πεξηζζφηεξν απαιιαγκέλν απφ πξνζδηνξηζκνχο επθνιίαο θαη αηζζεκάησλ επάξθεηαο.
Πξφθεηηαη, κε απηή ηελ έλλνηα γηα έλα ελδηαθέξνλ πην θαζαξφ, έλα ελδηαθέξνλ πνπ
δελ επηθεληξψλεηαη ζην πην πξνζηηφ, αιιά ζην πιένλ επηζπκεηφ.
Φαίλεηαη, πάλησο, φηη ην επηζπκεηφ γηα ηνπο καζεηέο απηνχο ζπλδέεηαη, εληνλφηεξα
απφ ηνπο άιινπο, κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
422
καζήκαηνο. ΋πσο πξνθχπηεη απφ ην χςνο ησλ t-ηηκψλ, είλαη ε κνλαδηθή θαηεγνξία
ζηελ νπνία ε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζπκπεξηιακβάλεηαη αλάκεζα ζηνπο 4
ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ελψ δε βξίζθεηαη
αλάκεζά ηνπο ν παξάγνληαο ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Σαπηφρξνλα, δηαπηζηψλνπκε φηη ε
αίζζεζε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ βξίζθεηαη ζηελ πςειφηεξε απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο ζέζε (ηε δεχηεξε) κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ
δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, γεγνλφο πνπ εληζρχεη ηελ εθηίκεζε φηη ην
ελδηαθέξνλ ηεο καζεηηθήο απηήο θαηεγνξίαο έρεη εληνλφηεξα ζηνηρεία
απζεληηθφηεηαο.
Σα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ παξνπζηάδνπλ ηελ εληνλφηεξε, απφ φιεο
ηηο θαηεγνξίεο, δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ απφ πιεπξάο επαγγεικαηηθήο
ρξεζηκφηεηαο ε νπνία πξνθχπηεη απφ ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά απηά εκθαλίδνπλ ην
κεγαιχηεξν βαζκφ επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηνλ
κηθξφηεξν ζην πην αδηάθνξν (πίλαθεο Μ3.3 θαη Μ3.4). Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ
απηψλ ζα ιέγακε φηη έρεη εληνλφηεξε ηελ επίδξαζε ελφο επαγγεικαηηθνχ
πξνζαλαηνιηζκνχ390. Φαίλεηαη φηη νη καζεηέο ηεο θαηεγνξίαο απηήο, πηνζεηψληαο
θηινδνμίεο θαη πξφηππα νηθνγελεηαθά, πξνζαλαηνιίδνληαη πξψηκα πξνο πεξηζζφηεξν
ζπγθεθξηκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο, πξνζαξκφδνληαο
πηζαλφηαηα θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπο πξνο ηνπο ζηφρνπο απηνχο391.
Σηο εθηηκήζεηο γηα απμεκέλε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο ζηελ θαηεγνξία απηή δείρλνπλ, ηέινο, λα εληζρχνπλ ηα δεδνκέλα ηνπ
πίλαθα Μ2.26.3. Γηαπηζηψλνπκε ζηνλ πίλαθα απηφλ φηη ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ επηιέγνπλ σο πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ηα καζεκαηηθά, ηελ ηζηνξία
θαη ηε θπζηθή. Σα καζεκαηηθά ζπγθεληξψλνπλ πνζνζηφ 31,6% θαη αζξνηζηηθά ηα
ηξία καζήκαηα 79,0%, πνζνζηά πνπ είλαη ζεκαληηθά κεγαιχηεξα απφ ηα αληίζηνηρα
ζηηο άιιεο θαηεγνξίεο. Σαπηφρξνλα απηά ηα παηδηά επηιέγνπλ 7 κφλν καζήκαηα σο
πην ελδηαθέξνληα. Απηά θαηά ηε γλψκε καο νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη ε καζεηηθή
απηή θαηεγνξία είλαη πεξηζζφηεξν μεθάζαξε αλαθνξηθά κε ηνπο επαγγεικαηηθνχο ηεο
ζηφρνπο, έηζη ψζηε ην ελδηαθέξνλ ηεο λα ζηξέθεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα καζήκαηα, πνπ
ζπλδένληαη κε ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο επηινγέο. Αληίζεηα, ηα παηδηά ησλ
κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ, κε ηε κηθξφηεξε θαηά ηεθκήξην εμάξηεζε ηνπ
επαγγεικαηηθνχ ηνπο κέιινληνο απφ ηα εθπαηδεπηηθά ηνπο πξνζφληα, εκθαλίδνπλ ηε
390
΢ε έξεπλα ησλ Hopf & Ξσρέιιε γηα ην Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα πξνέθπςε φηη ν
επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ησλ καζεηψλ απφ ηα θαηψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα ήηαλ ν
ιηγφηεξν ζαθήο θαη θαηαζηαιαγκέλνο (βιέπε Hopf, D., Ξσρέιιεο, Π., Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ
Διιάδα. Γηαρξνληθά εξεπλεηηθά δεδνκέλα, θξηηηθέο επηζεκάλζεηο, κειινληηθέο πξννπηηθέο, εθδ.
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2003). Οη ζπγγξαθείο επηζεκαίλνπλ σζηφζν φηη απηφ αθνξνχζε θχξηα
ζην Λχθεην, ελψ ζην γπκλάζην δελ ππήξραλ ζρεηηθέο δηαθνξέο. Φαίλεηαη φηη ελψ ζην γπκλάζην νη
πξννπηηθέο ηεο ηερληθήο - επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο πνπ αθνινπζεί κπνξνχλ λα δψζνπλ
επαγγεικαηηθέο δηεμφδνπο γηα ηα παηδηά ησλ ρακειφηεξσλ ζηξσκάησλ, ζην Λχθεην, φζα παηδηά απφ ηα
ζηξψκαηα απηά βξεζνχλ, αληηκεησπίδνπλ αχμεζε ηνπ ζπληειεζηή επαγγεικαηηθήο αλαζθάιεηαο αθνχ
νη επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο πνπ αλνίγνληαη δελ επηηξέπνπλ βεβαηφηεηα πξνζέγγηζεο.
391
Ο Θ. Μπισλάο θαη ε εξεπλεηηθή ηνπ νκάδα κειέηεζαλ ηηο δηαθνξέο ζηηο παηδεπηηθέο ζηξαηεγηθέο
θαη πξαθηηθέο ησλ γνλέσλ απφ ηηο δχν αθξαίεο θαηεγνξίεο ηεο θνηλσληθήο θιίκαθαο. Ζ έξεπλα θσηίδεη
ηνπο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο νη πιηθέο, εζηθέο θαη παηδεπηηθέο πξνυπνζέζεηο θάζε θαηεγνξίαο
κεηαηξέπνληαη ζε έγθαηξν ζρεδηαζκφ θαη πξνγξακκαηηζκφ ηνπ κέιινληνο ηνπ παηδηνχ ή αληίζεηα ζε
αδπλακία ζρεδηαζκνχ, πξνγξακκαηηζκνχ θαη δξάζεο [Μπισλάο, Θ. κε ηε ζπλεξγαζία ηεο Δξεπλεηηθήο
ηνπ νκάδαο, Παηδεπηηθέο ζηξαηεγηθέο θαη πξαθηηθέο νηθνγελεηψλ δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ
θαηεγνξηψλ, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο.
Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο
Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ, β΄ έθδνζε, εθδ.
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 427-447].
423
κεγαιχηεξε δηαζπνξά ζηηο πξνηηκήζεηο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Ο

αξηζκφο ησλ καζεκάησλ πνπ δειψλνπλ σο πην ελδηαθέξνληα είλαη 18, ν κεγαιχηεξνο
απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ελψ ηαπηφρξνλα ην αζξνηζηηθφ πνζνζηφ ησλ ηξηψλ πξψησλ
καζεκάησλ είλαη απφ ηα πην ρακειά (41,9%).

ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΠΑΣΔΡΑ
επαγγεικαηίεο Τπάιιεινη Τπάιιεινη
Σν πην Μαζεκαηηθά Μαζεκαηηθά Μαζεκαηηθά Γπκλαζηηθή 17,7% Μαζεκαηηθά Πιεξνθνξηθή
ελδηαθέξνλ 31,6% 28,1% 13,5% 20,4% 23,1%
κάζεκα Ηζηνξία 26,3% Φπζηθή Θξεζθεπηηθά Φπζηθή 14,5% Αξραία Γπκλαζηηθή
15,6% Αξραία 14,8% 15,4%
Ν. Γιψζζα
Φπζηθή
Υεκεία
10,8%
Φπζηθή 21,1% Αξραία Πιεξνθνξηθή Αξραία Κ.Ν.Λ. Κ.Ν.Λ.
Ηζηνξία 8,1% Ηζηνξία 9,7% Ηζηνξία Υεκεία
Γπκλαζηηθή Φπζηθή 11,5%
9,4%
Αξραία Πιεξνθνξηθή 8,1% Αγγιηθά
Ηιηάδα 7,7%
Γαιιηθά
5,3%
Σα ηξία 79,0% 53,1% 35,1% 41,9% 44,5% 50,0%
πξψηα
καζήκαηα
Αξηζκφο 7 12 13 18 15 12
καζεκάησλ
΢ην άιιν άθξνλ, ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ δηαθξίλνληαη απφ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή
αδπλακία. Ζ αδπλακία απηή εθθξάδεηαη απφ ηνλ πςειφ βαζκφ δπζθνιίαο ησλ
καζεκάησλ, ην ρακειφ αίζζεκα δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο, ην κεγάιν άγρνο θαη ηε ρακειή βαζκνινγία.
Σα παηδηά ησλ εξγαηψλ εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο, αλ θαη
ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθφ, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη ηνλ κεγαιχηεξν βαζκφ
επθνιίαο (κηθξφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο) ζην πην ελδηαθέξνλ, ελψ ηαπηφρξνλα ε
ζεκαζία ηνπ παξάγνληα, απφ ηελ άπνςε ηεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ,
είλαη κεγαιχηεξε ζηα παηδηά ησλ εξγαηψλ, ζε ζρέζε κε φιεο ηηο ππφινηπεο
θαηεγνξίεο. Δίλαη πξνθαλέο φηη ε απμεκέλε επθνιία ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο (βιέπε πίλαθα Μ2.26.4) δελ νθείιεηαη ζηε ζρνιηθή άλεζε ησλ καζεηψλ
απηψλ αιιά ζηε ζρνιηθή ηνπο αδπλακία, ελψ παξάιιεια ε απμεκέλε ζεκαζία ηνπ
βαζκνχ δπζθνιίαο σο παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ θαλεξψλεη φηη
ν παξάγνληαο απηφο απνηειεί ζεκαληηθφηεξε δηάζηαζε ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο
αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε.
Να ζεκεηψζνπκε, εμάιινπ, φηη ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ είλαη ε κφλε καζεηηθή
θαηεγνξία ζηελ νπνία ε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζπκπεξηιακβάλεηαη, κε
424
βάζε ηηο t-ηηκέο, κεηαμχ ησλ 4 ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν
καζεκάησλ, θαη κάιηζηα ζηελ πξψηε ζέζε, ελψ απφ απηνχο απνπζηάδεη ν παξάγνληαο
αίζζεζε αχμεζεο ηθαλνηήησλ. Μνινλφηη, εμάιινπ, νη καζεηέο απηνί δε δηαθξίλνληαη
απφ ηνλ ρακειφ βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, ζην βαζκφ πνπ απηφ έρεη επηιεγεί κε θξηηήξηα επθνιίαο,
εκθαλίδνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Ζ παξαηήξεζε απηή,
καδί κε ην γεγνλφο φηη ν ζπδεηνχκελνο παξάγνληαο θαηαιακβάλεη ηελ πξψηε ζέζε σο
παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, αλαδεηθλχεη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία
ηνπ αηζζήκαηνο επάξθεηαο γηα ηε καζεηηθή απηή θαηεγνξία.
Γηα ηνλ ίδην ιφγν, ελψ εκθαλίδνπλ ρακειφ βαζκφ άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα, ν βαζκφο απηφο κεγηζηνπνηείηαη ζην πην αδηάθνξν. Να ζεκεησζεί φηη ε
καζεηηθή απηή θαηεγνξία είλαη ε κφλε απφ ηηο έμη ζηελ νπνία ν βαζκφο άγρνπο είλαη,
απφ ζηαηηζηηθή άπνςε, ζεκαληηθά πςειφηεξνο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα ζε
ζχγθξηζε κε ην πην ελδηαθέξνλ, θάηη πνπ νθείιεηαη ζηε κεγάιε ζρνιηθή αδπλακία
ησλ καζεηψλ απηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη απηνί επηιέγνπλ ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα κε θξηηήξην ην βαζκφ επθνιίαο, ζε βαζκφ πνιχ κεγαιχηεξν απφ
ηηο άιιεο θαηεγνξίεο.
Αλάινγα πξάγκαηα ζπκβαίλνπλ θαη κε ηε βαζκνινγία. Δλψ ζην πην αδηάθνξν
κάζεκα ε βαζκνινγία είλαη ζεκαληηθά ρακειφηεξε απφ φιεο ηηο άιιεο θαηεγνξίεο,
ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κεηξηάδεηαη ζεκαληηθά δηεθδηθψληαο κάιηζηα κηα θαιή
ζέζε σο πξνο ην πςειφηεξν επίπεδν βαζκνινγίαο. ΢ην ζεκείν απηφ ρξήζηκν είλαη λα
δνχκε ηνλ πίλαθα Μ2.26.4 κε ηα ηξία ζπρλφηεξα αλαθεξφκελα πην ελδηαθέξνληα
καζήκαηα ησλ ζπδεηνχκελσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Γίλεηαη θαλεξφ απφ ηνλ πίλαθα
απηφλ φηη ε πςειή βαζκνινγία ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε νθείιεηαη ζην
γεγνλφο φηη απηνί ζπρλφηεξα επηιέγνπλ σο πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ηελ πιεξνθνξηθή
θαη ηε γπκλαζηηθή.
Γηα ηα παηδηά κε παηέξα εξγάηε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα δελ
έρνπλ ζεκαληηθή δηαθνξά σο πξνο ην βαζκφ ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ πνπ
πξνζθέξνπλ. Δίλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ νπνία ηα δχν καζήκαηα δελ εκθαλίδνπλ
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά σο πξνο ηηο γλψζεηο πνπ πξνζθέξνπλ. Ζ κηθξή
δηαθνξά δηακνξθψλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ε καζεηηθή απηή θαηεγνξία δειψλεη ηνλ
κηθξφηεξν βαζκφ ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο θαη
ηνλ κεγαιχηεξν βαζκφ ρξεζηκφηεηαο ηνπ πην αδηάθνξνπ. Δίλαη θαλεξφ φηη ηα δχν
καζήκαηα δε δηαθέξνπλ ζεκαληηθά γηα ηνπο καζεηέο απηνχο απφ ηελ άπνςε ηεο
ρξεζηκφηεηάο ηνπο.
Σαπηφρξνλα ε ζεκαζία ηεο αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, σο παξάγνληα
πνπ δηαθνξνπνηεί ηα δχν καζήκαηα, είλαη κηθξφηεξε ζηα παηδηά κε παηέξα εξγάηε,
ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, ζην βαζκφ πνπ είλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ
νπνία ν ζπδεηνχκελνο παξάγνληαο δε βξίζθεηαη κεηαμχ ησλ 4 ζεκαληηθφηεξσλ
παξαγφλησλ δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, φπσο απηφ πξνζδηνξίδεηαη απφ ην
χςνο ησλ t-ηηκψλ ηνπ πίλαθα Μ3.22.
Αμηνζεκείσην, ηέινο, είλαη ην γεγνλφο φηη ε θαηεγνξία απηή, ζηελ νπνία ε
δπζθνιία, ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ν βαζκφο άγρνπο απνηεινχλ παξάγνληεο έληνλεο
δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ζπγθεληξψλεη, κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ
παξαγφλησλ ην κεγαιχηεξν αξηζκφ ρακειφηεξσλ δηαθνξψλ κέζσλ ηηκψλ θαηά ηε
κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Ζ πξνζνρή /πεξηέξγεηα,
ε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, ε επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα
παξνπζηάδνπλ ζηελ θαηεγνξία απηή ηε κηθξφηεξε δηαθνξά κέζσλ ηηκψλ ζηα δχν
καζήκαηα. ΢ηα ζεηηθά, ηέινο, ζπλαηζζήκαηα ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ έρνπλ ηε
425
κηθξφηεξε δηαθνξά κεηά ηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηερλίηε (πίλαθαο
Μ3.30). Μνινλφηη ηα ζηνηρεία απηά δελ έρνπλ ζηαηηζηηθή αμία, ζπκβάιινπλ, ζην
βαζκφ πνπ ελαξκνλίδνληαη κε ηα ππφινηπα, ζηε ζπκπιήξσζε ηεο εηθφλαο.
Πίλαθαο Μ3.30. Γηαθνξέο κεηαμχ ηνπ πην ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ πην αδηάθνξνπ
καζήκαηνο ζηηο κέζεο ηηκέο ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηα δχν καζήκαηα
ζηνπο καζεηέο πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ην παηξηθφ επάγγεικα
Γηαθνξέο κέζσλ ηηκώλ ζηα δύν καζήκαηα
Παξάγνληεο Δπαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο
Διεύζεξνη Γεκόζηνη Ιδησηηθνί Μηθξν- Τερλίηεο Δξγάηεο

επαγγεικαηίεο ππάιιεινη ππάιιεινη επηρεηξεκαηίεο
Βαζκόο 0,53 0,00 -1,13 -0,95 -0,78 -2,54

δπζθνιίαο
Αηζζήκαηα 2,68 2,75 2,98 2,98 2,55 2,65
Πξνζνρή 2,21 2,22 2,35 2,24 1,91 1,77
/Πεξηέξγεηα
Αίζζεζε
δπλαηνηήησλ
αληαπόθξηζεο 0,16 0,50 0,84 0,66 0,77 1,15
Αύμεζε 1,68 1,22 1,76 1.34 1,30 1,31
Φξεζηκόηεηα 1,27 1,34 1,40 1,01 1,20 0,52
γλώζεσλ
Δπαγγεικαηηθή 1,78 1,25 1,46 1,23 1,16 1,04
Δλδηαθέξνλ 1,68 1,66 1,89 1,80 1,65 1,54
ρσξίο
ππνρξέσζε
Βαζκόο άγρνπο 0,00 -0,25 0,11 -0,18 -0,12 -1,08
Βνεζάεη ε 0,06 0,37 0,68 0,35 0,23 0,23
Καιύηεξα -0.37 -0,25 -0,25 -0,28 -0,32 -0,57
ρσξίο
Σα ζηνηρεία πνπ παξαζέζακε δείρλνπλ φηη ην ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ

απηψλ δηαθνξνπνηείηαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηε ζρνιηθή αδηαθνξία ζπγθξηηηθά κε
ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο. Πξφθεηηαη γηα έλα πνιχ άηνλν ελδηαθέξνλ, αδηάθνξν ζα
έιεγε θαλείο. Σα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ε ζρέζε ησλ καζεηψλ απηψλ κε ηε γλψζε
ππνιείπεηαη ζε βίσκα θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλε εμσηεξηθφηεηα νη δε
απαληήζεηο ηνπο απφ ζηεξενηππία θαη θνκθνξκηζκφ. Έηζη εμεγείηαη ν πςειφο
βαζκφο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ν πςειφο βαζκφο
ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ ηνπ καζήκαηνο απηνχ θαη ε απμεκέλε ηνπο δηάζεζε λα
αζρνιεζνχλ κε απηφ. Σαπηφρξνλα, ηα ζηνηρεία απηά ππνδειψλνπλ, πηζαλφηαηα, ηελ
426
παξνπζία αηζζεκάησλ ελνρήο ζην βαζκφ πνπ δείρλνπλ ηελ αλάγθε ησλ καζεηψλ κε
παηέξα εξγάηε λα ηνλίδνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα, ην νπνίν
είλαη έλα κάζεκα πνπ ηνπο δπζθνιεχεη ηδηαίηεξα.
Ζ έληνλε ζρνιηθή αδπλακία δείρλεη λα είλαη πίζσ απφ φια απηά. Απηή φκσο είλαη ε
κηζή αιήζεηα. Ζ ζρνιηθή αδπλακία είλαη κία έλλνηα πνπ θξχβεη κεγάιεο ηδενινγηθέο
παξακνξθψζεηο. Σν παηδί ηνπ εξγάηε πνπ δελ ηα θαηαθέξλεη θαιά ζην ζρνιείν δελ
είλαη φηη δελ έρεη απιά ηα κνξθσηηθά εθφδηα λα ην επηηχρεη. Γελ είλαη δειαδή φηη
ππνιείπεηαη ζε δπλαηφηεηεο, αθφκε θαη αλ ε επζχλε δελ είλαη δηθή ηνπ. Δίλαη φηη
«ρξεζηκνπνηείηαη» απφ ην ζρνιείν. ΋ηαλ κηιάκε γηα ζρνιηθή αδπλακία ηνπ παηδηνχ
απηήο ηεο θαηεγνξίαο, απηφ δε ζεκαίλεη φηη ην ζρνιείν δε ζα κπνξνχζε λα κεηαδψζεη
ζην παηδί απηφ ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο, αλ απηφ ήηαλ ε επηδίσμή ηνπ. Δίλαη φηη ν
ηξφπνο κεηάδνζεο ησλ γλψζεσλ πνπ ην ζρνιείν ρξεζηκνπνηεί δελ αληηζηνηρεί ζηνπο
ηξφπνπο πξνζέγγηζεο θαη θαηαλφεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ είλαη νηθείνη θαη
θαηάιιεινη γηα ην καζεηή κε παηέξα εξγάηε, ηξφπνπο πεξηζζφηεξν βησκαηηθνχο θαη
ιηγφηεξν αθεξεκέλνπο. Δίλαη φηη ην ζρνιείν δελ ελδηαθέξεηαη ηφζν λα ηνλ βνεζήζεη
λα κάζεη φζν θπξίσο λα ηνλ αμηνινγήζεη θαη λα ηνλ ραξαθηεξίζεη γηα πνηθίιεο
θνηλσληθέο ρξήζεηο.
Ζ αλαγθαζηηθή παξακνλή ηνπ καζεηή ζε πεξηβάιινλ πνπ ππνλνκεχεη ηελ
απηνπεπνίζεζε θαη απηνεθηίκεζε ηνπ δεκηνπξγεί ζ‟ απηφλ αηζζήκαηα ελνρήο θαη
πξνθαιεί απνπξνζσπνίεζε. Πιεπξέο απηήο ηεο απνπξνζσπνίεζεο είλαη ε
ππνρψξεζε ηεο βησκαηηθήο ζρέζεο κε ηε γλψζε, ε έιιεηςε ζαθνχο δηαθνξνπνίεζεο
ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο απφ ηελ αδηαθνξία, νη πεξηζζφηεξν ηππηθέο θαη
ελνρηθέο απαληήζεηο πνπ νη καζεηέο απηνί δίλνπλ.
Οη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν εκθαλίδνπλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξν

βαζκφ άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. Απηφ
πηζαλφηαηα νθείιεηαη ζε απμεκέλεο πξνζδνθίεο ζε ζπλδπαζκφ κε κέηξηα κφλν, ή θαη
ρακειά, κνξθσηηθά εθφδηα. ΢ε άιιεο επθαηξίεο βξήθακε πεξηζζφηεξεο ελδείμεηο γηα
κηα θαηεγνξία κε απμεκέλεο θηινδνμίεο κέζα ζε ζπλζήθεο ζρεηηθήο ζρνιηθήο
αδπλακίαο θαη έληνλεο αλαζθάιεηαο.
Φαίλεηαη φηη νη εξγαζηαθέο ζπλζήθεο ηνπ παηέξα δίλνπλ ην ζηίγκα ηεο θαηεγνξίαο
απηήο. Δξγαζηαθή αλαζθάιεηα, εληαηηθή δνπιεηά, ρακειφ εηζφδεκα δεκηνπξγνχλ έλα
πιαίζην ζην νπνίν ε επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπ παηδηνχ πεξλάεη κέζα απφ
ηνπο ζρνιηθνχο κεραληζκνχο αλ θαη κε απμεκέλε δπζθνιία θαη ςπρηθφ θφζηνο. Οη
θηινδνμίεο ηεο θαηεγνξίαο απηήο πξνζδηνξίδνληαη απφ ηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθψλ
δηεμφδσλ άιιεο κνξθήο, ζε ζπλδπαζκφ κε ην κέηξην κφλν κνξθσηηθφ θεθάιαην, πνπ
επηηξέπεη ηε δεκηνπξγία πξνζδνθηψλ, ε πινπνίεζε ησλ νπνίσλ φκσο είλαη απμεκέλεο
δπζθνιίαο392. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη, ππφ ηελ έλλνηα απηή, ην πνιιά
ππνζρφκελν, αιιά κε ππνζρέζεηο αξθεηά αζαθείο. Ζ ρξεζηκνζεξηθή δηάζηαζε είλαη
παξνχζα ζε ζπλδπαζκφ κε κία ακεραλία σο πξνο ηνπο ζηφρνπο θαη απμεκέλε
δπζθνιία ζηελ πνξεία.
΢‟ απηφ ην πιαίζην ε βαζκνινγηθή επηθχξσζε ηεο πξνζπάζεηαο απνθηά μερσξηζηή
ζεκαζία. Οη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ ηνλ κεγαιχηεξν βαζκφ εμάξηεζεο απφ ηε
392
Ο Bourdieu αλαθέξεηαη ζην «έζνο ηεο θνηλσληθήο αλφδνπ θαη ηεο θηινδνμίαο γηα ηελ επηηπρία
κέζα ζην ζρνιείν θαη ράξε ζην ζρνιείν» ησλ κηθξναζηηθψλ ζηξσκάησλ, γηα ηα νπνία εθηηκά φηη
εκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε ζχγρηζε αλάκεζα ζηηο αμίεο ηεο θνηλσληθήο επηηπρίαο θαη ηνπ κνξθσηηθνχ
θχξνπο, ζην βαζκφ πνπ ην ζρνιείν πξνζθέξεη ζηα παηδηά απηψλ ησλ ζηξσκάησλ θάκπνζεο
πηζαλφηεηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ πξνζδνθηψλ ηνπο. [Μπνπξληηέ, Π., Σν ζπληεξεηηθφ ζρνιείν: Οη
αληζφηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδεία, κηθξ. Άλλα Φξαγθνπδάθε, ζην Φξαγθνπδάθε, Α.,
Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π. ζει. 357-391, (ζει. 368)].
427
βαζκνινγία. Ο παξάγνληαο «βνεζάεη ε βαζκνινγία λα αζρνιεζείο κε ην κάζεκα»,

έρεη ηε κεγαιχηεξε, απ‟ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ζεκαζία ζηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ
ππαιιήισλ σο παξάγνληαο πνπ δηαθνξνπνηεί ηα δχν καζήκαηα. Οη καζεηέο κε
παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν δειψλνπλ, ζην κεγαιχηεξν βαζκφ, φηη ηνπο βνεζάεη ε
βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη, ζην κηθξφηεξν, ζην πην αδηάθνξν,
ζεκεηψλνληαο έηζη ηε κεγαιχηεξε δηαθνξά αλάκεζα ζηα δχν καζήκαηα, σο πξνο ηνλ
παξάγνληα απηφλ. Ζ θαιή βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα απνηειεί γηα ηνπο
καζεηέο απηνχο θάηη ην ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζην βαζκφ πνπ ζπκβνιίδεη θαη
πξννησλίδεη ηελ επηηπρία. Ζ αμία ηεο βαζκνινγίαο βξίζθεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ
ζπρλά ακθηζβεηνχκελσλ δπλαηνηήησλ ηνπ καζεηή θαη ζηελ ππφζρεζε επηηπρίαο.
Γε ζα πξέπεη, ηέινο, λα καο δηαθχγεη ηεο πξνζνρήο ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο ηεο
θαηεγνξίαο απηήο ζπγθεληξψλνπλ ηηο κεγαιχηεξεο δηαθνξέο κέζσλ ηηκψλ αλάκεζα
ζηα δπν καζήκαηα, ζην κεγαιχηεξν, ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο, αξηζκφ
παξαγφλησλ. Γελ είλαη ηπραίν πνπ νη καζεηέο απηνί ζπγθεληξψλνπλ ηηο κεγαιχηεξεο
δηαθνξέο ζηνπο παξάγνληεο πνπ αλαθέξνληαη ζηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα (καδί κε
ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο πνπ έρνπλ παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία), ηελ πξνζνρή
πεξηέξγεηα, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα (κεηά ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ), ην
ελδηαθέξνλ ελαζρφιεζεο ζηελ πεξίπησζε πνπ ην κάζεκα δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ
θαη ην βαζκφ ζπκβνιήο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα. Κάηη
ηέηνην, βέβαηα ζα κπνξνχζε λα ππνδειψλεη ηελ παξνπζία ελφο θαζαξφηεξεο κνξθήο
ελδηαθέξνληνο κε ζαθείο δηαθνξνπνηήζεηο απφ ηελ αδηαθνξία. ΢ηελ πεξίπησζε,
φκσο, ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν θαίλεηαη φηη κάιινλ ζπλδέεηαη κε
ηελ αγσληψδε πξνζπάζεηα θνηλσληθήο αλφδνπ θαη επηηπρίαο ηεο καζεηηθήο απηήο
θαηεγνξίαο. Με ηελ απνιπηνπνίεζε ηεο αμίαο ηεο ρξεζηκφηεηαο θαη ηεο επηηπρίαο ε
καζεηηθή απηή θαηεγνξία δείρλεη λα θηλείηαη ζηε ινγηθή ησλ δχν πφισλ. Λεηηνπξγεί
θαη εθθξάδεηαη κε κεγαιχηεξν βαζκφ ζηεξενηππίαο, ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο,
θάηη πνπ ίζσο είλαη αλαγθαίν γηα ηελ επηηπρία κέζα ζε ζπλζήθεο απμεκέλεο
δπζθνιίαο.
Υξήζηκν είλαη, ζην ζεκείν απηφ, λα επηζεκάλνπκε ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά ησλ
εξγαηψλ θαη εθείλα ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ δείρλνπλ λα βξίζθνληαη ζηα δχν άθξα
απφ ηελ άπνςε ησλ δηαθνξψλ πνπ εκθαλίδνπλ ζε έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ παξαγφλησλ
δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ. Οη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε έρνπλ ηε
κηθξφηεξε δηαθνξά ζηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, θαζψο θαη ζηελ εθδήισζε
ελδηαθέξνληνο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε εθείλε πνπ απηφ δε ζα
ήηαλ ππνρξεσηηθφ. Σελ ίδηα ζηηγκή, νη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν
εκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε δηαθνξά ζηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, ηελ αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, ηελ
εθδήισζε ελδηαθέξνληνο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα
ήηαλ ππνρξεσηηθφ, θαζψο θαη ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, κεηά ηα παηδηά ησλ
ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ. Δλψ, ινηπφλ, ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ δείρλνπλ λα κελ
έρνπλ ελδηαθέξνλ μεθάζαξα δηαθνξνπνηνχκελν απφ ηελ αδηαθνξία, ηα παηδηά ησλ
ηδησηηθψλ ππαιιήισλ δείρλνπλ λα έρνπλ ην εληνλφηεξα νξηνζεηεκέλν ελδηαθέξνλ θαη
απμεκέλε αδηαθνξία. Δλψ ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ δείρλνπλ λα ππεξηηκνχλ ην πην
αδηάθνξν κάζεκα, ηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ εκθαλίδνληαη λα ην
ππνηηκνχλ.
Ζ πφισζε αλάκεζα ζηηο δχν θαηεγνξίεο θάηη δείρλεη. Φαίλεηαη φηη απηή ζπλδέεηαη
κε ην γεγνλφο φηη ηα πξψηα ζπλδπάδνπλ ζρνιηθή αδπλακία κε παξαίηεζε, ελψ ηα
δεχηεξα ζρνιηθή δπζθνιία κε πξνζδνθίεο. Σα παηδηά ησλ εξγαηψλ δείρλνπλ λα κελ
428
ειπίδνπλ ζε νθέιε απφ ηελ, νχησο ή άιισο, δχζθνιε εθπαηδεπηηθή ηνπο πνξεία. Σα
παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, αληίζεηα, δείρλνπλ λα έρνπλ ηε κεγαιχηεξε
πξφζδεζε ζηελ ηδέα ηεο επηηπρίαο θαη ζηελ ειπίδα κηαο εθπαηδεπηηθήο θαη θνηλσληθήο
αλφδνπ.
Ζ κεγάιε δπζθνιία, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ έληνλε εμάξηεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ
κέιινληνο ησλ καζεηψλ απφ ην ζρνιείν, απνηειεί ην θνηλφ παξνλνκαζηή ησλ δχν
θαηεγνξηψλ. Δίλαη ηα ζηνηρεία απηά πνπ ζπλδένληαη κε ηελ πφισζε πνπ
παξνπζηάδνπλ νη δχν καζεηηθέο θαηεγνξίεο, νη νπνίεο εκθαλίδνπλ ηηο κηθξφηεξεο θαη
ηηο κεγαιχηεξεο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα δπν καζήκαηα. Δθείλν, φκσο, πνπ
δηαθνξνπνηεί ηηο δχν θαηεγνξίεο είλαη ε παξαίηεζε, ζηε κία πεξίπησζε, θαη ε
επίκνλε θαη αγρψδεο πξνζπάζεηα ζηελ άιιε, ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πξφζεκν
ηεο πνιηθφηεηαο θάζε θαηεγνξίαο. Οη κηθξφηεξεο δηαθνξέο ζηα δχν καζήκαηα
ζπλδένληαη κε ηελ απνπζία πξνζδνθηψλ ηφζν γηα επηηπρή εθπαηδεπηηθή πνξεία φζν
θαη γηα επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε κέζσ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κεραληζκνχ. Οη
κεγαιχηεξεο, απφ ηελ άιιε, δηαθνξέο ζηα δχν καζήκαηα νθείινληαη ζηελ
ρξεζηκνζεξηθή δηάζηαζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ παηδηψλ ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ,
ζηα νπνία ε αμία θάζε καζήκαηνο πεξηνξίδεηαη ζηελ αληαιιαμηκφηεηά ηνπ κε κηα
θαιή δνπιεηά. Σν κάζεκα πνπ δελ αληαπνθξίλεηαη ζ‟ απηέο ηηο πξνδηαγξαθέο
ππνηηκάηαη εληνλφηαηα.
Απμεκέλε δηαθνξά ζην βαζκφ ζπκβνιήο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην

κάζεκα, αλ θαη ζεκαληηθά κηθξφηεξε απφ εθείλε παηδηψλ ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ,
παξνπζηάδνπλ θαη ηα παηδηά ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ. Ζ δηαθνξά απηή δείρλεη
απμεκέλε επίδξαζε ηεο βαζκνινγίαο ζηνπο καζεηέο απηνχο. Δίλαη πνιχ πηζαλφλ ε
ζρεηηθή επαγγεικαηηθή εμαζθάιηζε, πνπ ε απαζρφιεζε ηνπ παηέξα ζπλεπάγεηαη, λα
ζπλδέεηαη κε απμεκέλε αλάγθε θαηαθπγήο ζε άιια θίλεηξα, κε απνηέιεζκα
εληνλφηεξε εμάξηεζε απφ ηε βαζκνινγία. Ζ δηαθνξά φκσο απηή, ζηα παηδηά ησλ
κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ ζπλδπάδεηαη κε ηελ ζεκαληηθά κεγαιχηεξε δηαθνξά ζηνλ
παξάγνληα «ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία». Ζ καζεηηθή απηή
θαηεγνξία είλαη ε κφλε πνπ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζηνλ
παξάγνληα απηφλ. Ζ δηαθνξά απηή δειψλεη ηελ έληνλε αχμεζε ηεο αξλεηηθήο
δηάζεζεο απέλαληη ζηε βαζκνινγία, θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ ζην πην
Μνινλφηη ε θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία δηαζέηεη
κεγαιχηεξν κνξθσηηθφ θεθάιαην θαη έρεη θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο απφ
ηνπο καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν, ζεκεηψλεη ηε κεγαιχηεξε δηαθνξά ζηνλ
παξάγνληα ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην κάζεκα απηφ. Δίλαη
θαλεξφ φηη ε δηαθνξά απηή δελ νθείιεηαη, φπσο ζε πξνεγνχκελεο πεξηπηψζεηο, ζηε
ρακειή βαζκνινγία ή ζηε ζρνιηθή αδπλακία πνπ έλα ρακειφ κνξθσηηθφ θεθάιαην
ζα ζπλεπαγφηαλ. Ζ έληαζε ηεο δηαθνξάο ζπλδέεηαη πηζαλφηαηα κε ηε κεησκέλε αλνρή
ησλ καζεηψλ απηήο ηεο θαηεγνξίαο ζηηο ρακειέο βαζκνινγίεο θαη ζηελ
απνδνθηκαζία πνπ απηέο ζπλεπάγνληαη, αληαλαθιψληαο, έηζη, ηε ζρεηηθή έιιεηςε
πξνζσπηθψλ εμαξηήζεσλ ζηα πιαίζηα ηνπ παηξηθνχ επαγγέικαηνο θαη εθθξάδνληαο
ηελ αληηθεηκεληθά κηθξφηεξε εμάξηεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ κέιινληνο ησλ καζεηψλ
απηψλ απφ ηνλ ζρνιηθφ κεραληζκφ.
Σα παηδηά ησλ ηερληηψλ δελ παξνπζηάδνπλ έληνλα ραξαθηεξηζηηθά. Τπάξρνπλ φκσο

θάπνηα δεηήκαηα πνπ πξέπεη λα ζρνιηάζνπκε γηα κηα πην νινθιεξσκέλε εηθφλα. Σν
πξψην πνπ πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε είλαη φηη νη καζεηέο απηνί δηαζέηνπλ ην
429
ρακειφηεξν κνξθσηηθφ θεθάιαην απφ ηα παηδηά φισλ ησλ επαγγεικαηηθψλ

θαηεγνξηψλ, φπσο κπνξεί λα δεη θάπνηνο ζηνλ πίλαθα Μ1.22.
Ζ εηθφλα, φκσο, ηεο έληνλεο ζρνιηθήο αδπλακίαο, πνπ ην ρακειφ κνξθσηηθφ
θεθάιαην ππνδεηθλχεη, αλαηξέπεηαη κφιηο δνχκε ηα δεδνκέλα ηνπ πίλαθα Μ3.3.
Βιέπνπκε εθεί φηη νη καζεηέο κε παηέξα ηερλίηε δελ επηιέγνπλ ην πην εχθνιν
κάζεκα, φπσο έθαλαλ ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ θαη φπσο ζα αλακελφηαλ λα θάλνπλ θαη
απηά. Σελ ίδηα εηθφλα παίξλνπκε θαη απφ ηε ζχγθξηζε ησλ πηλάθσλ Μ3.17 – Μ3.22.
Βιέπνπκε εθεί φηη κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ πνπ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή
δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ σο πξνο ηνλ παξάγνληα δπζθνιία, ηα παηδηά ησλ
ηερληηψλ έρνπλ ηε κηθξφηεξε, παξνπζηάδνληαο ηε κηθξφηεξε ηηκή t θαη ην κηθξφηεξν
επίπεδν ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη κεηά ηα παηδηά ησλ
ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, πνπ δηαθξίλνληαη γηα ην
πςειφ ηνπο κνξθσηηθφ θεθάιαην, ηα παηδηά ηεο ζπδεηνχκελεο θαηεγνξίαο – πνπ
έρνπλ ην κηθξφηεξν κνξθσηηθφ θεθάιαην – εκθαλίδνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ
ραξαθηεξηζκνχ θαη δηάθξηζεο ησλ δχν καζεκάησλ κε βάζε ηε δπζθνιία ηνπο. Σα
ζηνηρεία απηά ππνδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε κηαο ζρεηηθήο ζρνιηθήο άλεζεο
δπζαλάινγεο πξνο ηα κνξθσηηθά εθφδηα ησλ καζεηψλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο.
Γείρλνπλ φηη παξά ην γεγνλφο ηεο κεγάιεο ηνπο αδπλακίαο ε επηινγή ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, απφ ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ, δε γίλεηαη κε βάζε ην βαζκφ
επθνιίαο ηνπ.
΢ηνπο ίδηνπο απηνχο πίλαθεο, βιέπνπκε επίζεο φηη ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ
απνηεινχλ ηε κνλαδηθή θαηεγνξία ζηελ νπνία ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο
κε ην κάζεκα απνηειεί ηνλ ζεκαληηθφηεξν παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν
καζεκάησλ, αθνχ απηφο θαηαιακβάλεη ηελ πξψηε ζέζε κε βάζε ηηο ηηκέο t. Καη
ηνχην, παξά ην γεγνλφο φηη ε θαηεγνξία απηή εκθαλίδεη ην ρακειφηεξν βαζκφ
ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, θαζψο θαη ην ρακειφηεξν βαζκφ
ελδηαθέξνληνο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (πίλαθαο Μ3.3).
Σα ηειεπηαία απηά ζηνηρεία δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά, ζπκπιεξψλνπλ φκσο
ηελ εηθφλα δείρλνληαο φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ θάζε άιιν παξά δσεξφ
είλαη. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ην ελδηαθέξνλ ηνπο, αλ θαη κάιινλ ριηαξφ, είλαη εληνχηνηο
πεξηζζφηεξν θαζαξφ, απαιιαγκέλν δειαδή απφ εμαξηήζεηο επθνιίαο θαη
επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο. Γελ είλαη ηπραίν πνπ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
δείρλεη λα έρεη γηα ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ ηε κηθξφηεξε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
Σα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα Μ3.3, κνινλφηη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθά, δείρλνπλ πξνο
απηή ηελ θαηεχζπλζε, δηεπθξηλίδνληαο έηζη ηελ εηθφλα θαζαξφηεηαο ηνπ
ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ απηήο ηεο θαηεγνξίαο.
΋πσο θαίλεηαη θαη αιινχ ε επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ησλ καζεηψλ κε παηέξα
ηερλίηε δελ πεξλάεη κέζα απφ ηνλ ζρνιηθφ κεραληζκφ. Απηφ πηζαλφηαηα είλαη ην
απνηέιεζκα ηεο εγγξαθήο ηεο παηξηθήο επαγγεικαηηθήο εκπεηξίαο ζηνλ καζεηή. Σν
επάγγεικα ηνπ ηερλίηε, ρακεινχ ίζσο θνηλσληθνχ γνήηξνπ αιιά κε θαιέο απνιαβέο
θαη ζεκαληηθή απηνλνκία δηαηεξεί κηθξή θαη ηππηθή ζρέζε κε ηε γεληθή εθπαίδεπζε.
Σν γπκλάζην είλαη έλα ηππηθφ πξναπαηηνχκελν γηα ηελ επφκελε θάζε ηεο
επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο πνπ ζα νδεγήζεη ζηε δνπιεηά, ζπρλά ηνπ παηέξα. Ζ
εηθφλα, επνκέλσο, ζρεηηθήο άλεζεο πνπ νη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ αληαλαθιά
αθελφο ηελ επαγγεικαηηθή άλεζε ηνπ παηέξα, αθεηέξνπ ηε ραιαξή ζρέζε ηνπ
γπκλαζίνπ κε ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπ καζεηή, ζην βαζκφ, βέβαηα, πνπ
απηφο πξνζαλαηνιίδεηαη ζε επάγγεικα αλάινγν πξνο εθείλν ηνπ παηέξα.
΢ην ζεκείν απηφ, είλαη ρξήζηκν λα παξαηεξήζνπκε φηη κεηά ηα παηδηά ησλ
ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, ηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ θαη ησλ ηερληηψλ
430
δείρλνπλ λα έρνπλ απμεκέλε επαηζζεζία ζηνλ παξάγνληα αίζζεζε αχμεζεο ησλ

ηθαλνηήησλ, σο παξάγνληα πνπ δηαθνξνπνηεί ην ελδηαθέξνλ απφ ην αδηάθνξν
κάζεκα. Ο παξάγνληαο απηφο, απφ ηελ άπνςε απηή, θαηαιακβάλεη ηε δεχηεξε ζέζε
ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία, ηελ ηξίηε ζηηο
θαηεγνξίεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν θαη ηερλίηε ελψ ζηηο
ππφινηπεο θαηεγνξίεο ηε βξίζθνπκε ζε ρακειφηεξεο ζέζεηο.
Φαίλεηαη φηη ε αλαηξνθνδνηηθή γηα ην ελδηαθέξνλ δηάζηαζε ηεο αίζζεζεο
πξνζσπηθήο ελδπλάκσζεο απνηειεί ζεκαληηθφηεξε παξάκεηξν γηα ηηο θαηεγνξίεο
απηέο. Μηα ηέηνηα βέβαηα δηάζηαζε απνηειεί ζηνηρείν απζεληηθφηεηαο θαη ζρεηηθήο
ζηαζεξφηεηαο ηνπ ελδηαθέξνληνο, ην νπνίν, ζην βαζκφ πνπ ε ελαζρφιεζε κε ην
αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο δεκηνπξγεί κηα ηέηνηα αίζζεζε, παχεη λα είλαη
ζπγθπξηαθφ θαη ζηαζεξνπνηείηαη εθφζνλ ζπλερίδεη λα ηξνθνδνηείηαη. ΢ηα πιαίζηα πνπ
πεξηγξάςακε γηα ηελ θάζε θαηεγνξία ν παξάγνληαο απηφο κπνξεί ζηελ θαηεγνξία
ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία λα παξαπέκπεη ζηελ απζεληηθφηεηα
ηνπ ελδηαθέξνληνο, θάηη ηέηνην φκσο δε θαίλεηαη λα ζπκβαίλεη ζηηο άιιεο δχν
Σα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ εκθαλίδνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηε
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο, ελψ ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ έρνπλ ηδηαίηεξα ρακειφ
κνξθσηηθφ θεθάιαην, γεγνλφο πνπ δε ζα επέηξεπε ηελ αμηνπνίεζε ησλ γλψζεσλ γηα
πξνζσπηθφ φθεινο, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. ΢ηα παηδηά ησλ
ηδησηηθψλ ππαιιήισλ θαη ησλ ηερληηψλ ν παξάγνληαο απηφο πηζαλφηαηα
κεηαθξάδεηαη ζε ηζρπξνπνίεζε, απφ ηε άπνςε φκσο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη
επαγγεικαηηθψλ δπλαηνηήησλ πνπ δίλεη ζην καζεηή, ζπλδέεηαη, επνκέλσο, κε ηε
ρξεζηκφηεηα πνπ ην κάζεκα έρεη γηα ηελ επηδίσμε άιισλ ζηφρσλ. ΢ηα πιαίζηα απηά,
θαίλεηαη φηη, φζνλ αθνξά ηηο δχν απηέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, ε δηαθνξνπνίεζε ηεο
πξνζσπηθήο σθέιεηαο ζηα δχν καζήκαηα αλαθέξεηαη πεξηζζφηεξν ζηηο
επαγγεικαηηθέο ή άιιεο πξννπηηθέο πνπ απηά δίλνπλ. Σαπηφρξνλα, ζα ιέγακε,
εθθξάδεη ηνλ δπλακηζκφ θαη ηελ έληνλε δηάζεζε ησλ καζεηψλ απηψλ λα επηηχρνπλ.
Σα παηδηά, ηέινο, ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ κε ην πςειφηεξν κνξθσηηθφ

θεθάιαην, κεηά ηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία,
επίζεο δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά σο πξνο ηα
ζπδεηνχκελα ζέκαηα. Χζηφζν ε εηθφλα ηνπο κπνξεί λα δηεπθξηληζηεί κε ηα δεδνκέλα
πνπ ππάξρνπλ.
Ζ ζρνιηθή άλεζε ησλ καζεηψλ απηψλ εθδειψλεηαη κε ηνλ πςειφηεξν, κεηά ηα
παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Αλ ζηα παξαπάλσ πξνζζέζνπκε θαη ην
γεγνλφο φηη ε δηαθνξά ζην βαζκφ δπζθνιίαο ησλ δχν καζεκάησλ δελ είλαη
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, θάηη πνπ επίζεο ζπκβαίλεη κφλν ζηα παηδηά κε παηέξα
ειεχζεξν επαγγεικαηία, νδεγνχκαζηε ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα παηδηά απηά αθελφο
αηζζάλνληαη επαξθή γηα ηηο ζρνιηθέο ηνπο ππνρξεψζεηο, αθεηέξνπ ε επθνιία δελ
απνηειεί γη‟ απηά παξάγνληα ζεκαληηθφ γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ελφο καζήκαηνο σο
ελδηαθέξνληνο. Καη ηα δχν απηά ζηνηρεία παξαπέκπνπλ ζηε ζρνιηθή άλεζε γηα ηελ
νπνία κηιήζακε.
Αμίδεη, ηέινο, λα ζεκεηψζνπκε ηελ πςειή κέζε ηηκή πνπ νη καζεηέο κε παηέξα
δεκφζην ππάιιειν εκθαλίδνπλ ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ
καζήκαηνο (πίλαθαο Μ3.8). Αλ θαη ην ζηνηρείν απηφ δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ,
παξνπζηάδεη εληνχηνηο κεγάιε δηαθνξά απφ ηηο αληίζηνηρεο κέζεο ηηκέο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ. Ζ επίθιεζή ηνπ, εμάιινπ, έρεη ζπκπιεξσκαηηθφ ραξαθηήξα, ζην βαζκφ
πνπ ηα ζπκπεξάζκαηα ελαξκνλίδνληαη κε φζα ζπλάγνληαη απφ ηνπο πίλαθεο
431
ζπζρέηηζεο. Καη εθεί, φπσο θαη εδψ, ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη ε επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ απαζρνιεί δσεξά ηνπο καζεηέο απηνχο πιελ φκσο νη
επαγγεικαηηθνί ηνπο ζηφρνη δείρλνπλ λα κελ είλαη αξθεηά απνζαθεληζκέλνη.
Σα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ εμαξηνχλ ην επαγγεικαηηθφ ηνπο κέιινλ
ζαθέζηαηα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο πνξεία, αιιά θαηά έλα ηξφπν γεληθφηεξν θαη
ιηγφηεξν ζαθή απφ ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ. Ζ απνπζία
ζπγθεθξηκέλνπ, ζαθψο θαζνξηζκέλνπ, επαγγεικαηηθνχ ζηφρνπ νδεγεί ηα παηδηά
απηά, δεδνκέλσλ βέβαηα ησλ απμεκέλσλ ζρνιηθψλ δπλαηνηήησλ πνπ ηνπο
πξνζπνξίδεη ην πςειφ κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ δηαζέηνπλ, ζε κία εθηίκεζε
απμεκέλεο επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο ηεο ζρνιηθήο γλψζεο γεληθφηεξα θαη φρη
κφλν νξηζκέλσλ καζεκάησλ. Έηζη, ελψ ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ
δείρλνπλ λα ζεσξνχλ ιηγφηεξν ρξήζηκν επαγγεικαηηθά απφ θάζε άιιε θαηεγνξία ην
πην αδηάθνξν κάζεκα, ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ πνπ δε ζπλδένπλ θαηά
ηξφπν επζχ θαη άκεζν ζπγθεθξηκέλα καζήκαηα κε ην επαγγεικαηηθφ ηνπο κέιινλ,
αλαγλσξίδνπλ απμεκέλε ρξεζηκφηεηα θαη ζην πην αδηάθνξν.
Θα ιέγακε ινηπφλ φηη ε κνξθσηηθή άλεζε ησλ καζεηψλ απηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο
αζαθείο επαγγεικαηηθέο ηνπο βιέςεηο, πνπ ζε θάζε φκσο πεξίπησζε πεξλάλε κέζα
απφ ην ζρνιηθφ κεραληζκφ, δεκηνπξγνχλ κία θαηάζηαζε ήπηνπ ζα ιέγακε
ελδηαθέξνληνο πνπ πεξηιακβάλεη ζην κεγαιχηεξν βαζκφ φια ηα καζήκαηα Έηζη, ηα
παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, αλ θαη δελ αηζζάλνληαη λα απμάλνληαη νη
ηθαλφηεηέο ηνπο απφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα πηζηεχνπλ εληνχηνηο ζπρλφηεξα φηη ην
κάζεκα απηφ έρεη ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη φηη ζα ηα βνεζήζεη
επαγγεικαηηθά, ηφζν απηφ φζν θαη ην πην αδηάθνξν (πίλαθεο Μ3.3 θαη Μ3.8). Δίλαη
έλα ελδηαθέξνλ πνπ ζηεξίδεηαη ζηα εμσηεξηθά θίλεηξα κηαο επαγγεικαηηθήο
απνθαηάζηαζεο, κε αφξηζηνπο φκσο θαη αζαθείο ζηφρνπο.
΢πλνςίδνληαο
Σα παηδηά κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία δηαθξίλνληαη γηα ηε ζρνιηθή ηνπο

άλεζε. Λέγνληαο ζρνιηθή άλεζε ελλννχκε φηη απηά αηζζάλνληαη φηη έρνπλ ηηο
δπλαηφηεηεο λα αληεπεμέιζνπλ ζηα ζρνιηθά ηνπο θαζήθνληα, έρνπλ ρακειά επίπεδα
άγρνπο θαη πςειή βαζκνινγία. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο, σο εθ ηνχηνπ, εμαξηάηαη ζε
κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηνλ παξάγνληα επθνιία – δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη δείρλεη
λα είλαη, εληνλφηεξα απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, πξνζαλαηνιηζκέλν πξνο ην επηζπκεηφ
παξά πξνο ην εθηθηφ. Σαπηφρξνλα ην ζρνιηθφ ηνπο ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη
απμεκέλε ζχλδεζε κε ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο βιέςεηο, γεγνλφο πνπ πηζαλφηαηα
νθείιεηαη, ζηα πιαίζηα ελφο πξψηκνπ επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ, ζηελ
εζσηεξίθεπζε ησλ νηθνγελεηαθψλ θηινδνμηψλ θαη πξνζδνθηψλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή
θαη επαγγεικαηηθή πνξεία ηνπο θαη ζηε δηακφξθσζε, απφ λσξίο, ζπγθεθξηκέλσλ θαη
ζαθψλ επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ.
Σα παηδηά κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν, ελψ ραξαθηεξίδνληαη επίζεο απφ ζρνιηθή

άλεζε, δε δηαζέηνπλ ηε ζαθήλεηα ησλ επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ ηεο πξνεγνχκελεο
θαηεγνξίαο. Δλψ ινηπφλ ην επαγγεικαηηθφ κέιινλ απηψλ ησλ παηδηψλ ζπλδέεηαη
άκεζα κε ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο πνξεία, ε ζρεηηθή αζάθεηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ
ζηφρνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ πςειφ βαζκφ αζθάιεηαο θαη ζρνιηθήο επάξθεηαο νδεγεί
ζε έλα ελδηαθέξνλ ήπηαο κνξθήο πνπ δελ ζπγθεληξψλεηαη ζε κηθξφ αξηζκφ
καζεκάησλ αιιά δηαρέεηαη ζε πνιιά.
432
Σν ηδηαίηεξν ζηίγκα ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν πξνζδηνξίδεηαη

απφ ηε ζπλχπαξμε δχν ζηνηρείσλ πνπ δεκηνπξγνχλ κία θαηάζηαζε απμεκέλεο
έληαζεο. Ζ ηαπηφρξνλε παξνπζία απμεκέλσλ πξνζδνθηψλ εθπαηδεπηηθήο θαη
επαγγεικαηηθήο επηηπρίαο, κε κέηξηα φκσο κφλν, ή θαη ρακειά, κνξθσηηθά εθφδηα,
πνπ ε εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ εμαζθαιίδεη, νδεγεί, ηνπο καζεηέο απηνχο, ζην θπλήγη
ηεο βαζκνινγίαο θαη ζε κηα ρξεζηκνζεξηθή ζηάζε απέλαληη ζηε γλψζε. ΋πσο
ζπκβαίλεη ζηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ έηζη θαη ζε απηά ε επαγγεικαηηθή
εμαζθάιηζε πεξλάεη κέζα απφ ηνλ ζρνιηθφ κεραληζκφ. Σαπηφρξνλα, φπσο θαη
εθείλνη, νη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν ραξαθηεξίδνληαη απφ αζάθεηα
επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ. Γηαθέξνπλ, φκσο, απφ εθείλνπο ζηε ζρνιηθή άλεζε πνπ
δηαζέηνπλ. Απνηέιεζκα είλαη ε παξνπζία πςεινχ επηπέδνπ άγρνπο θαη ε
απνιπηνπνίεζε ηεο αμίαο ηεο ρξεζηκφηεηαο θαη ηεο επηηπρίαο, πξνυπνζέζεηο
απαξαίηεηεο ίζσο γηα ηελ επίηεπμε ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη επαγγεικαηηθήο αλφδνπ πνπ
πξνζδνθνχλ, κέζα ζε ζπλζήθεο απμεκέλσλ δπζρεξεηψλ.
΢ηα παηδηά κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία, ε επαγγεικαηηθή εμαζθάιηζε πνπ ε

επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ παηέξα ππφζρεηαη δηακνξθψλεη έλα πιαίζην απφ
ην νπνίν απνπζηάδνπλ ηα έληνλα ραξαθηεξηζηηθά ηφζν απφ ηελ άπνςε ηνπ
ελδηαθέξνληνο φζν θαη απφ ηελ άπνςε ηεο αδηαθνξίαο. Απηφ πνπ δείρλεη πεξηζζφηεξν
λα ζπλδέεηαη κε ηηο ζπλζήθεο απηήο ηεο καζεηηθήο θαηεγνξίαο είλαη ε αλάγθε ηνπ
βαζκνινγηθνχ θηλήηξνπ, πηζαλφηαηα πξνθεηκέλνπ λα δψζεη λφεκα ζε
δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζηεξνχληαη φρη κφλν εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο αιιά θαη απηνχ
αθφκα ηνπ θηλήηξνπ ηεο επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο. ΢ηε πεξίπησζε άιισλ
καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ, ην θίλεηξν ηεο επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο κπνξεί κελ
λα κελ επελεξγεί άκεζα πάλσ ζηα παηδηά, σο ζθέςε ή άγρνο επαγγεικαηηθήο
απνθαηάζηαζεο, δίλεη φκσο πξνζαλαηνιηζκφ θαη λφεκα ζηε ζρνιηθή ηνπο
δξαζηεξηφηεηα, ηδηαίηεξα ειιείςεη άιινπ νπζηαζηηθφηεξνπ.
Σα παηδηά ησλ ηερληηψλ ραξαθηεξίδνληαη απφ ην ρακειφηεξν κνξθσηηθφ θεθάιαην

πνπ δηαζέηνπλ ζε ζρέζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ ππφινηπσλ θαηεγνξηψλ. ΢ην
βαζκφ, φκσο, πνπ ν καζεηήο κε παηέξα ηερλίηε είλαη πξνζαλαηνιηζκέλνο ζε
επάγγεικα αλάινγν κε εθείλν ηνπ παηέξα ηνπ, ην γπκλάζην δηαηεξεί κία κηθξή κφλν
θαη ηππηθή ζρέζε κε ην επαγγεικαηηθφ ηνπ κέιινλ. ΢αλ απνηέιεζκα νη καζεηέο
απηήο ηεο θαηεγνξίαο, κνινλφηη ηδηαίηεξα αδχλακνη κνξθσηηθά, εκθαλίδνληαη κε κηα
ζρνιηθή άλεζε δπζαλάινγε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο, παξνπζηάδνληαο ζρεηηθά ρακειή
εμάξηεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ηνπο απφ ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο. Σαπηφρξνλα αλ θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπο δείρλεη λα βξίζθεηαη ζε ρακειά
κάιινλ επίπεδα, ε δηάθξηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ ηελ αδηαθνξία θαίλεηαη φηη
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ζηνηρεία απηνπξνζδηνξηζκνχ, παξά θαηαλαγθαζκνχ θαη
εμαξηήζεσλ δπζθνιίαο θαη επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο.
Σα παηδηά, ηέινο, ησλ εξγαηψλ, κνινλφηη δηαζέηνπλ απμεκέλν κνξθσηηθφ θεθάιαην

ζε ζρέζε κε ηα πξνεγνχκελα, παξνπζηάδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ζρνιηθήο
αδπλακίαο. Οη καζεηέο απηνί αηζζάλνληαη ιηγφηεξν απφ φινπο επαξθείο γηα ηηο
ζρνιηθέο απαηηήζεηο, έρνπλ ην κεγαιχηεξν άγρνο θαη ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία. ΢αλ
απνηέιεζκα ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ δείρλνπλ εληνλφηεξα
εμαξηεκέλα απφ ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο απηνί
παξνπζηάδνπλ ηελ εηθφλα ελφο άηνλνπ ελδηαθέξνληνο κε αζαθείο δηαθνξέο απφ ηελ
αδηαθνξία. Ζ ζρέζε ησλ καζεηψλ απηψλ κε ηε ζρνιηθή γλψζε δείρλεη λα
ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλε εμσηεξηθφηεηα, πνπ πξνθαλψο νθείιεηαη ζηελ έληνλε
433
αίζζεζε ζρνιηθήο αδπλακίαο. Σν βησκαηηθφ ζηνηρείν θαίλεηαη λα ππνρσξεί ηφζν ζηε

ζρέζε ηεο καζεηηθήο απηήο θαηεγνξίαο κε ηε γλψζε φζν θαη ζηηο απαληήζεηο ηεο πνπ
ραξαθηεξίδνληαη απφ απμεκέλε ζηεξενηππία, ππνδειψλνληαο πηζαλφηαηα απμεκέλα
αηζζήκαηα ελνρήο.
434
5. ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ ΓΗΑΦΟΡΔΣΗΚΧΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΧΝ ΔΠΗΓΟ΢ΔΧΝ

Χ΢ ΠΡΟ΢ ΣΟΤ΢ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΠΟΤ ΢ΤΝΓΔΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ
ΚΑΗ ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
Απφ ηνλ πίλαθα Μ3.4 δηαπηζηψλνπκε φηη ηα παηδηά απφ ην πςειφηεξν βαζκνινγηθφ
επίπεδν (18-20) εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, δηέγεξζεο
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα. Απφ ηελ άιιε ην ρακειφηεξν βαζκφ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ παξνπζηάδνπλ νη
καζεηέο βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 10-13, νη νπνίνη ηαπηφρξνλα δειψλνπλ, ζην κεγαιχηεξν
βαζκφ, φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία, ελψ ην ρακειφηεξν βαζκφ
δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο νη
καζεηέο πνπ είραλ παξαπεκθζεί γηα ηελ εμεηαζηηθή πεξίνδν ηνπ ΢επηεκβξίνπ ή
επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε, νη νπνίνη παξνπζηάδνπλ θαη ηνλ κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο.
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη ην ρακειφηεξν βαζκφ άγρνπο εκθαλίδνληαη λα
έρνπλ νη καζεηέο κε βαζκνινγία 14-17 θαη φρη εθείλνη κε 18-20, φπσο ίζσο ζα πεξίκελε
θαλείο. Πξνθαλψο νη πςειέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ζπλδένληαη κε πςειφηεξν βαζκφ
άγρνπο, ζπγθξηηηθά κε ηηο θαιέο, αιιά πάλησο κέηξηεο, επηδφζεηο. Οη καζεηέο, ηέινο, κε
βαζκνινγία επηπέδνπ 14-17 δειψλνπλ ζην κηθξφηεξν βαζκφ φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ
δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Οη ίδηνη ιίγν – πνιχ παξάγνληεο ζπλδένληαη κε έληνλε δηαθνξνπνίεζε ησλ 4
βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, κε ηε δηαθνξά φηη ν βαζκφο
δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο παίξλεη ηε ζέζε ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. ΢ην πην αδηάθνξν
κάζεκα ε δηάζηαζε ηεο έιιεηςεο θεληξίζκαηνο ηεο πεξηέξγεηαο ππνρσξεί θαη εληζρχεηαη
ε δηάζηαζε ηεο δπζθνιίαο.
Βιέπνπκε, ινηπφλ ζηνλ πίλαθα Μ3.9 φηη ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο εκθαλίδνπλ νη
καζεηέο κε βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13, ελψ ηνλ κηθξφηεξν νη καζεηέο πνπ δελ
πξνήρζεζαλ ηνλ Ηνχλην. Ζ δηαθνξά απηή αληαλαθιά πηζαλφηαηα ηελ έληνλε δπζθνιία
ησλ πξψησλ θαη κηα δηάζεζε ππνηίκεζεο ηεο δπζθνιίαο ησλ καζεκάησλ εθ κέξνπο ησλ
ηειεπηαίσλ. Γελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά κε ηηο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο εκθαλίδνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο, ελψ εθείλα κε βαζκνινγία
επηπέδνπ 10-13 ηνλ πςειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην
πην αδηάθνξν κάζεκα. Σα ζηνηρεία απηά, κνινλφηη δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά, είλαη
πνιχ ραξαθηεξηζηηθά. Σα παηδηά ινηπφλ κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία ιέλε φηη δε θηαίεη
ε δπζθνιία ησλ καζεκάησλ πνπ δελ ηα θαηαθέξλνπλ. Μήπσο επνκέλσο πξνζπαζνχλ λα
πνπλ φηη δελ δπζθνιεχνληαη αιιά απιά δελ ελδηαθέξνληαη;
Απ‟ φηη θαίλεηαη φρη. Αλ ζπλδπάζνπκε ηα παξαπάλσ δεδνκέλα κε ην γεγνλφο φηη ηα
παηδηά απηά δειψλνπλ ηε ρακειφηεξε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη απφ ηηο πην ρακειέο ζην πην αδηάθνξν, πξνθχπηεη ην παξάδνμν ηα
παηδηά πνπ δειψλνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ αδπλακίαο αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ησλ
δχν καζεκάησλ λα δειψλνπλ ηαπηφρξνλα, ιηγφηεξν απφ φια ηα άιια, φηη ηα καζήκαηα
είλαη δχζθνια. Πξφθεηηαη, βέβαηα, γηα κηα παξαδνμφηεηα θαηλνκεληθή. Δίλαη θαλεξφ φηη
ηα παηδηά απηά ρξεψλνληαη ην πξφβιεκα ιέγνληαο, απιά: «δελ είλαη δχζθνια ηα
καζήκαηα, εγψ δελ ηα θαηαθέξλσ».
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη, ελψ νη καζεηέο βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 10-13
εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο θαη ζηα δχν καζήκαηα, ηα παηδηά κε ηε
ρακειφηεξε βαζκνινγία δειψλνπλ φηη δπζθνιεχνληαη πεξηζζφηεξν. Καη νη δχν απηέο
θαηεγνξίεο δπζθνιεχνληαη έληνλα ζην ζρνιείν. Ζ δεχηεξε φκσο δείρλεη φηη έρεη
απνδερηεί κία ειαηησκαηηθή ηαπηφηεηα πξνζσπηθήο κεηνλεμίαο.
435
Απφ ηνλ πίλαθα Μ3.9 επηπιένλ δηαπηζηψλνπκε φηη ηα ζεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα ζην
πην αδηάθνξν κάζεκα έρνπλ νη καζεηέο κε άξηζηε βαζκνινγία (επηπέδνπ 18-20), ελψ ηα
ιηγφηεξν ζεηηθά θαίλεηαη φηη έρνπλ νη δχν ελδηάκεζεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο.. Σν
κεγαιχηεξν εμάιινπ βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο έρνπλ νη καζεηέο κε άξηζηε επίζεο βαζκνινγία ελψ ηνλ
κηθξφηεξν νη δχν ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο. Οη καζεηέο, ηέινο κε άξηζηε
βαζκνινγία έρνπλ ηνλ ρακειφηεξν βαζκφ άγρνπο θαη δειψλνπλ ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ
ηνπο άιινπο φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία. Σνλ πςειφηεξν βαζκφ
άγρνπο έρνπλ νη καζεηέο βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 10-13, ελψ, πεξηζζφηεξν απ‟ φινπο, νη
καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία δειψλνπλ φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε
Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν παξάγνληαο άγρνο. Σν άγρνο είλαη ην κεγαιχηεξν,
φζνλ αθνξά ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζηα παηδηά κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία, ελψ
ζηα παηδηά κε βαζκνινγία 10-13, φηαλ αλαθεξφκαζηε ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Σαπηφρξνλα, απηφ είλαη ην κηθξφηεξν ζηα παηδηά κε βαζκνινγία 14-17 πξνθεηκέλνπ πεξί
ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, ελψ ζηα παηδηά κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία φηαλ
αλαθεξφκαζηε ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Γηαπηζηψλνπκε, δειαδή, φηη ην άγρνο είλαη
κεγαιχηεξν ζηηο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο θαη κηθξφηεξν ζηηο πςειφηεξεο.
Αλ, ζηε ζπλέρεηα, νκαδνπνηήζνπκε ηηο ηέζζεξηο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο ζε δχν
βαζκνινγηθά επίπεδα, έλα αλψηεξν θαη έλα θαηψηεξν, ζα δηαθξίλνπκε φηη ε πφισζε ζην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα γίλεηαη κεηαμχ ησλ ρακειφηεξσλ βαζκνινγηθψλ θαηεγνξηψλ ησλ
δχν επηπέδσλ, ελψ ζην πην αδηάθνξν κεηαμχ ησλ πςειφηεξσλ θαηεγνξηψλ απηψλ ησλ
επηπέδσλ. ΢ην ζεκείν απηφ δηαθξίλνπκε ηελ επίδξαζε ηνπ βαζκνχ επθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο.
Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, πξνζθεξφκελν γηα πξνζσπηθή επηβεβαίσζε σο πην εχθνιν,
αλεβάδεη ην άγρνο ησλ καζεηψλ κε βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε ζην πςειφηεξν
επίπεδν ζπγθξηηηθά κε ηνπο άιινπο. Ζ επθνιία, εμάιινπ, ηνπ καζήκαηνο επηηξέπεη ζηνπο
καζεηέο κε βαζκνινγία 14-17, λα αγρψλνληαη ιηγφηεξν απ‟ φινπο. ΢ην πην αδηάθνξν
κάζεκα ε έκθαζε κεηαηνπίδεηαη ζηνπο καζεηέο κε βαζκνινγία 10-13 νη νπνίνη έρνπλ
κεγαιχηεξεο απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ηεο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο
πξνζδνθίεο αιιά ιίγν κφλν κεγαιχηεξεο δπλαηφηεηεο. Σν άγρνο ησλ καζεηψλ απηψλ
θζάλεη ζην πςειφηεξν απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο επίπεδν. Σαπηφρξνλα, ε απμεκέλε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ηα ρακειά επίπεδα άλεζεο πνπ νη καζεηέο έρνπλ κε ην πην
αδηάθνξν κάζεκα επηθπιάζζνπλ ην κηθξφηεξν βαζκφ άγρνπο ζηνπο καζεηέο ηνπ
πςειφηεξνπ βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ, πνπ κπνξνχλ θαη απνδίδνπλ θαιχηεξα.
Δλδηαθέξνλ, ηέινο, παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη ν παξάγνληαο «άγρνο» δελ εκθαλίδεη
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα δχν καζήκαηα ζηηο δχν αθξαίεο
βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο. Δίλαη θαλεξφ φηη δηακεηξηθά αληίζεηνη ιφγνη πξνθαινχλ ηελ
νκνηφηεηα απηή. Σν άγρνο δε δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ γηα
δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο ζηελ θαζεκηά θαηεγνξία. Σα παηδηά ηεο ρακειφηεξεο
βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο ζπγθεληξψλνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη απφ ηνπο πςειφηεξνπο ζην πην αδηάθνξν. Αληίζεηα, ηα παηδηά
ηεο πςειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο έρνπλ ηνλ ρακειφηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην
αδηάθνξν θαη ρακειφ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Ξεθάζαξα βιέπνπκε ινηπφλ φηη ην
πςειφ άγρνο ηεο πξψηεο θαηεγνξίαο πνπ ζπλδέεηαη κε έληνλε ζρνιηθή αδπλακία, δίλεη
αλάινγα απνηέιεζκα ηα κε ην ρακειφ άγρνο ηεο δεχηεξεο, απφηνθν ηεο ζρνιηθήο άλεζεο
πνπ ηελ ραξαθηεξίδεη.
Αλάινγε είλαη ε εηθφλα ζηνλ παξάγνληα πνπ αθνξά ηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο. Οη
δχν αθξαίεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο
436
ζηα δχν καζήκαηα σο πξνο ηνλ παξάγνληα απηφλ. Δλψ νη ελδηάκεζεο βαζκνινγηθέο
θαηεγνξίεο παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο κεηαηνπίζεηο απφ ην έλα κάζεκα ζην άιιν, ε
ρακειφηεξε βαζκνινγηθή θαηεγνξία θαη ε πςειφηεξε δείρλνπλ λα κελ αιιάδνπλ
ζεκαληηθά γλψκε, αλ θαη απηφ είλαη ηδηαίηεξα έληνλν ζηελ ηειεπηαία ζηελ νπνία
εκθαλίδεηαη κεδεληθή κεηαηφπηζε.
Οη καζεηέο ηέινο, απφ ηηο ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο θάζε βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ
εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηνλ παξάγνληα πνπ αλαθέξεηαη ζηελ
εθηίκεζή ηνπο ζρεηηθά κε ην αλ ζα ήηαλ θαιχηεξα ρσξίο βαζκνινγία ζην κάζεκα.
Πξφθεηηαη γηα ηηο δχν θαηεγνξίεο (ρακειφηεξε βαζκνινγηθή θαηεγνξία θαη βαζκνινγηθή
θαηεγνξία επηπέδνπ 14-17) ζηηο νπνίεο, φπσο είδακε, εκθαλίδεηαη ε εληνλφηεξε πφισζε
ζην άγρνο πνπ νη καζεηέο αηζζάλνληαη ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Οη δχν απηέο
θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ εληνλφηεξεο κεηαηνπίζεηο ζηνλ παξάγνληα ζα ήηαλ θαιχηεξα
ρσξίο βαζκνινγία ζην βαζκφ πνπ ε κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζην πην
αδηάθνξν ζπλνδεχεηαη απφ αχμεζε ηεο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο. Ζ αχμεζε ηεο
δπζθνιίαο βαξαίλεη πεξηζζφηεξν ζηηο ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο θάζε βαζκνινγηθνχ
επηπέδνπ, επεηδή, πηζαλφηαηα, θάζε βαζκνινγηθφ επίπεδν ζπλδέεηαη κε δηαθνξεηηθέο
πξνζδνθίεο.
Απφ ηνπο πίλαθεο Μ3.23 - Μ3.26 βιέπνπκε φηη ε βαζκνινγηθή θαηεγνξία 14-17 είλαη ε
κφλε ζηελ νπνία φινη νη παξάγνληεο ζπλδένληαη κε ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν
καζεκάησλ. Φαίλεηαη φηη ζηελ θαηεγνξία απηή ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
δηαθνξνπνηείηαη απφ πεξηζζφηεξεο απφςεηο απφ ην πην αδηάθνξν, ζπγθξηηηθά κε απηφ πνπ
ζπκβαίλεη ζηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο. ΢ηνπο πίλαθεο απηνχο βιέπνπκε, επίζεο, φηη ε
πςειφηεξε βαζκνινγηθή θαηεγνξία είλαη ε κφλε πνπ δελ παξνπζηάδεη έληνλε
δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηα δπν καζήκαηα απφ ηελ άπνςε ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο πνπ
παξνπζηάδνπλ.
Βιέπνπκε, ηέινο, φηη απφ φιεο ηηο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο ε κφλε ζηελ νπνία ε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο δελ πεξηιακβάλεηαη κέζα ζηνπο ηέζζεξηο
ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ είλαη ε θαηεγνξία
ησλ καζεηψλ κε βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε. ΢ηηο άιιεο ηξεηο, αληίζεηα, θαηεγνξίεο ν
παξάγνληαο αλαδεηθλχεηαη ηελ πξψηε ζέζε. Σαπηφρξνλα νη καζεηέο κε απνξξηπηηθή
βαζκνινγία είλαη νη κφλνη πνπ ζηε δεχηεξε ζέζε αλαδεηθλχνπλ ηνλ παξάγνληα ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο πνπ ζηηο άιιεο θαηεγνξίεο βξίζθεηαη ρακειφηεξα, σο παξάγνληαο
δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ. Σέινο, είλαη νη κφλνη πνπ, κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ
ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ζπκπεξηιακβάλνπλ
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο. Σν ελδηαθέξνλ, θαηά ζπλέπεηα, ησλ
καζεηψλ απηψλ δείρλεη λα δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ αδηαθνξία ηνπο, πεξηζζφηεξν
ζπγθξηηηθά κε ηνπο άιινπο, ζηε βάζε ηεο επραξίζηεζεο πνπ αηζζάλνληαη θαηά ηε
δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο θαη ιηγφηεξν ζηε βάζε ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ηνπο πξνθαιεί.
Σαπηφρξνλα, κία ρξεζηκνζεξηθή αληίιεςε ηνπ ελδηαθέξνληνο θάλεη ηελ παξνπζία ηεο, ζε
βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, θάηη πνπ ζπλδέεηαη κε εληνλφηεξα
ειιείκκαηα ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο.
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη νη καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία (επηπέδνπ
18-20) έρνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε θαη ηε γλεζηφηεξε κνξθή ελδηαθέξνληνο,
ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο.
Ζ ζρνιηθή άλεζε πξνθχπηεη απφ ην γεγνλφο φηη ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ
αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο, ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, ηνλ κηθξφηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην αδηάθνξν, θαζψο θαη ην γεγνλφο
φηη είλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ νπνία δελ εκθαλίδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά
ζην βαζκφ δπζθνιίαο θαη, καδί κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγηθά θαηεγνξία, ζην βαζκφ
437
άγρνπο κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ. ΢ηε ζρνιηθή άλεζε, εμάιινπ, πηζαλφηαηα νθείιεηαη
θαη ην γεγνλφο φηη απηή παξνπζηάδεη ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θαηά
ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο είηε πξφθεηηαη γηα ην πην ελδηαθέξνλ είηε γηα ην πην
αδηάθνξν κάζεκα. Δθδήισζε, ηέινο, ζρνιηθήο άλεζεο είλαη ην γεγνλφο φηη είλαη ε κφλε
θαηεγνξία πνπ δελ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο θαη ζηνπο δχν
παξάγνληεο πνπ αλαθέξνληαη ζηε βαζκνινγία.
Οη καζεηέο κε βαζκνινγηθέο επηδφζεηο επηπέδνπ 10-13, απφ ηελ άιιε, εκθαλίδνπλ
έληνλε ζρνιηθή αδπλακία. Οη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο
ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, αλ θαη ζηαηηζηηθά κε
ζεκαληηθφ ζην πξψην. Σαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ ηνλ ρακειφηεξν βαζκφ αίζζεζεο
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο θαη απφ
ηνπο ρακειφηεξνπο ζην πην αδηάθνξν, θαζψο επίζεο, απφ ηνπο πςειφηεξνπο βαζκνχο
άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηνλ πςειφηεξν ζην πην αδηάθνξν. ΢ηε ζρνιηθή
αδπλακία, επίζεο, ζα πξέπεη λα απνδνζεί θαη ην γεγνλφο φηη ε θαηεγνξία απηή δειψλεη ηε
κηθξφηεξε παξνπζία επράξηζησλ ζπλαηζζεκάησλ ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην
πην αδηάθνξν κάζεκα. Με ηε ζρνιηθή, ηέινο, αδπλακία ζπλδέεηαη ε εληνλφηεξε απφ
φινπο εθηίκεζε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα θαη απφ ηηο εληνλφηεξεο ζην πην αδηάθνξν.
Σελ ίδηα ιίγν πνιχ εηθφλα παξνπζηάδνπλ θαη νη καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε
βαζκνινγία. Με κία φκσο ζεκαληηθή δηαθνξά. Μνινλφηη έρνπλ ηνλ ρακειφηεξν βαζκφ
αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη έλαλ απφ ηνπο
ρακειφηεξνπο ζην πην αδηάθνξν, νη καζεηέο απηνί παξνπζηάδνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ
δπζθνιίαο ηφζν ζην έλα κάζεκα φζν θαη ζην άιιν. Αλ, φκσο απηφ ζα κπνξνχζε λα
εμεγεζεί κε ηελ ινγηθή ηεο επηινγήο ηνπ επθνιφηεξνπ καζήκαηνο σο πην ελδηαθέξνληνο,
θάηη ηέηνην δε κπνξεί λα εξκελεχζεη ην ρακειφ βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην αδηάθνξν. Θα
κπνξνχζε λα ππνζέζεη θαλείο φηη ηα παηδηά απηά δειψλνπλ φηη ην πην αδηάθνξν κάζεκα
δελ ηα δπζθνιεχεη, αιιά φηη απηφ απιά δελ ηνπο αξέζεη. Μηα ηέηνηα φκσο εξκελεία
ζπλαληά εκπφδην ηνλ ηδηαίηεξα ρακειφ βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο.
Οη καζεηέο απηνί δειψλνληαο ην κηθξφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζηα δχν καζήκαηα θαη
ηαπηφρξνλα ηνπο ρακειφηεξνπο βαζκνχο αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηα δχν
καζήκαηα, απιά δείρλνπλ φηη ρξεψλνληαη νη ίδηνη ην πξφβιεκα ιέγνληαο φηη «δελ είλαη
δχζθνια ηα καζήκαηα, εγψ δελ ηα θαηαθέξλσ».
Καηά ηα άιια, νη καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία νκνηάδνπλ πξνο ηνπο
ζπκκαζεηέο ηνπο κε βαζκνινγία 10-13. Έρνπλ απφ ηνπο ρακειφηεξνπο βαζκνχο ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηνλ ρακειφηεξν ζην πην αδηάθνξν,
θαζψο θαη ην κηθξφηεξν βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα. Έρνπλ αθφκε ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη έλαλ
απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ζην πην αδηάθνξν. Έρνπλ, ηέινο, έλαλ απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο
βαζκνχο εθηηκήζεσλ φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηνλ κεγαιχηεξν ζην πην αδηάθνξν.
Οη καζεηέο απφ ηε ρακειφηεξε βαζκνινγηθή θαηεγνξία εκθαλίδνπλ, ηέινο, κία
δηαθνξνπνίεζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο απφ ηελ αδηαθνξία πνπ ζηεξίδεηαη ζε
παξάγνληεο πνπ δε ζρεηίδνληαη κε ην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ. Ο παξάγνληαο πξνζνρή
/πεξηέξγεηα παίδεη ην κηθξφηεξν απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο ξφιν, ελψ ε επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα απμεκέλν. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε
βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε ππνιείπεηαη ζε γλεζηφηεηα, σο γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ,
εληνλφηεξα απφ φηη ζπκβαίλεη κε ηνπο καζεηέο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ.
Οη δχν ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε ζρνιηθή
αδπλακία. Σα παηδηά φκσο ηεο ρακειφηεξεο δείρλνπλ λα έρνπλ απνδερζεί κία ηαπηφηεηα
438
πξνζσπηθήο κεηνλεμίαο, πνπ εθδειψλεηαη κε ηελ αλαληηζηνηρία δπζθνιίαο ησλ
καζεκάησλ θαη αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζε απηά.
Οη ρακειέο ίζσο πξνζδνθίεο ηεο ρακειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο νδεγνχλ ζε
κηα αδηαθνξία γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα κε ζρεηηθά ήπηεο ζπλαηζζεκαηηθέο
αληηδξάζεηο. Σν άγρνο ησλ καζεηψλ απηψλ είλαη ην πςειφηεξν ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα, αιιά ζην πην αδηάθνξν πεξλάεη ζηε δεχηεξε ζέζε, γηα λα έξζεη ζηελ πξψηε ε
βαζκνινγηθή θαηεγνξία επηπέδνπ 10-13. Γηα ηνλ ίδην ιφγν, ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο
ρακειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο είλαη ιηγφηεξν αξλεηηθά απφ ηηο δχν κεζαίεο
θαηεγνξίεο, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Σα παηδηά απηά αδηαθνξνχλ γηα ην πην αδηάθνξν
κάζεκα αιιά κε κία αδηαθνξία πνπ δελ είλαη έληνλα δπζθνξηθή. Γελ αγρψλνληαη πνιχ
νχηε αηζζάλνληαη ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ νη δχν ελδηάκεζεο θαηεγνξίεο βηψλνπλ.
Οη καζεηέο κε βαζκνινγία 14-17 εκθαλίδνπλ, φπσο είπακε, ην ρακειφηεξν βαζκφ
άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, θαζψο θαη ην ρακειφηεξν βαζκφ εθηίκεζεο φηη ζα
ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία ζην κάζεκα απηφ. Σαπηφρξνλα νη καζεηέο
απηνί δίλνπλ απμεκέλε ζεκαζία ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην
κάζεκα, σο παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ. Ζ βαζκνινγία δείρλεη λα
απαζρνιεί έληνλα ηνπο καζεηέο απηνχο. Σέινο, φπσο είπακε είλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ
νπνία φινη νη παξάγνληεο απνηεινχλ πιεπξέο ηεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ.
439
6. ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΚΑΣΖΓΟΡΗΧΝ ΠΟΤ ΓΗΑΚΡΗΝΟΝΣΑΗ ΜΔ ΒΑ΢Ζ
ΣΟ ΒΑΘΜΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ ΠΟΤ ΟΗ ΗΓΗΟΗ ΟΗ ΜΑΘΖΣΔ΢ ΓΖΛΧΝΟΤΝ ΟΣΗ
ΔΥΟΤΝ Χ΢ ΠΡΟ΢ ΣΟΤ΢ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΠΟΤ ΢ΤΝΓΔΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΟ ΠΗΟ
ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
΢ηνλ πίλαθα Μ3.5 δηαθξίλνπκε φηη ηα παηδηά κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλνπλ

ηνλ πςειφηεξν, ηα δε παηδηά πνπ απηνραξαθηεξίδνληαη αδηάθνξα ηνλ ρακειφηεξν,
βαζκφ ελδηαθέξνληνο, ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, αίζζεζεο
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο απφ ην πην
Βιέπνπκε, επίζεο, φηη ε πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαη ε αίζζεζε δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο είλαη νη δχν παξάγνληεο κε ηε ζεκαληηθφηεξε δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα
ζηηο δχν απηέο θαηεγνξίεο. Απηφ δείρλεη φηη νη δχν απηνί παξάγνληεο ραξαθηεξίδνπλ
εληνλφηεξα ηηο δηαθνξέο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη θαη
ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ.
΢ηνλ πίλαθα Μ3.10, εμάιινπ, βιέπνπκε εληνλφηεξε ηε ζεκαζία ηεο ζρνιηθήο
αδπλακίαο ζηελ ππφζεζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν. Οη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ αδηάθνξνη εκθαλίδνπλ, φπσο ζα ήηαλ αλακελφκελν, ηνλ πςειφηεξν βαζκφ
αδηαθνξίαο, ηνλ πςειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο θαη ηνλ πςειφηεξν βαζκφ άγρνπο γηα ην πην
αδηάθνξν κάζεκα. Οη ίδηνη απηνί καζεηέο εκθαλίδνπλ ηνλ ρακειφηεξν βαζκφ επράξηζησλ
ζπλαηζζεκάησλ, πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη
αίζζεζεο ζπκβνιήο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε ηνπο κε ην κάζεκα απηφ. Οη
καζεηέο, αληίζεηα, πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλνπλ ηνλ ρακειφηεξν
βαζκφ αδηαθνξίαο, δπζθνιίαο θαη άγρνπο θαη ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ, πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη
αίζζεζεο ζπκβνιήο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
΢ηνλ ίδην απηφ πίλαθα, εμάιινπ, δηαπηζηψλνπκε ηελ απμεκέλε ζεκαζία ηεο αίζζεζεο
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο, ησλ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο θαη ηεο
έληαζεο ηεο αδηαθνξίαο, σο βαζηθψλ δηαθνξνπνηεηηθψλ παξαγφλησλ ησλ δχν
θαηεγνξηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Δίλαη θαλεξφ φηη ν παξάγνληαο ζρνιηθή άλεζε, ζρνιηθή αδπλακία απνηειεί ηνλ
θεληξηθφ δηαθνξνπνηεηηθφ παξάγνληα ησλ δχν θαηεγνξηψλ. Ο παξάγνληαο άγρνο,
εμάιινπ, δε καο επηηξέπεη λα δερηνχκε ηελ ππφζεζε κηαο απηφλνκεο ή θαη
πξνζδηνξηζηηθήο ηεο ζρνιηθήο αδπλακίαο, παξνπζίαο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο. Ζ
παξνπζία ηνπ άγρνπο δείρλεη πξνο ηελ θαηεχζπλζε κηαο αηηηψδνπο ζρέζεο, κε ηε ζρνιηθή
αδπλακία λα δηακνξθψλεη έλα πιαίζην ζην νπνίν ε αδηαθνξία γίλεηαη κνηξαία.
Απφ φζα είδακε κέρξη ηψξα, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη έρνπλ ην
ρακειφηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ηε κεγαιχηεξε αδηαθνξία γηα ην
πην αδηάθνξν, ραξαθηεξίδνπλ ην πην αδηάθνξν κάζεκα πεξηζζφηεξν δχζθνιν απφ ηνπο
άιινπο θαη δειψλνπλ ην κεγαιχηεξν άγρνο γη‟ απηφ, ελψ εκθαλίδνπλ ην κηθξφηεξν βαζκφ
ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη αίζζεζεο δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Σέινο, ζην
κηθξφηεξν βαζκφ ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ην πην
αδηάθνξν κάζεκα, γεγνλφο βέβαηα πνπ ζπλδέεηαη κε ηα ρακειά βαζκνινγηθά επίπεδα ζηα
νπνία απηνί θηλνχληαη (πίλαθεο Μ2.40.5 θαη Μ2.56.5).
Οη καζεηέο, αληίζεηα, πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ην
κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηε κηθξφηεξε αδηαθνξία γηα ην
πην αδηάθνξν. Σαπηφρξνλα ραξαθηεξίδνπλ, ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηνπο άιινπο,
δχζθνιν ην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη εθθξάδνπλ ην κηθξφηεξν βαζκφ άγρνπο γηα απηφ.
440
Δπηπιένλ, εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο θαη αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη ζηα δχν καζήκαηα. Σέινο,
έρνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο απφ ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα, ελψ ζεσξνχλ, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο φηη ε βαζκνινγία ηνπο
βνεζάεη λα αζρνιεζνχλ κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα, απνηέιεζκα βέβαηα ηεο θαιχηεξεο
βαζκνινγίαο πνπ νη καζεηέο απηνί έρνπλ. ΋πσο βιέπνπκε ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ
απηψλ είλαη εληνλφηεξν γηα φια ηα καζήκαηα θαη εκθαλίδνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ
φιεο ηηο θαηεγνξίεο ραξαθηεξηζηηθά ελδηαθέξνληνο θαη ζηα πην αδηάθνξα καζήκαηα.
Γηα λα ζπκπιεξσζεί ε εηθφλα πξέπεη λα πνχκε φηη απφ ηνλ πίλαθα Μ3.29
δηαπηζηψλνπκε φηη γηα ηνπο καζεηέο κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ νη παξάγνληεο βαζκφο
δπζθνιίαο, βαζκφο άγρνπο θαη ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ηα
καζήκαηα δελ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην
πην ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ην ελδηαθέξνλ θαη ε
αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ ζην ζρνιείν δελ εμαξηψληαη απφ απηνχο ηνπο παξάγνληεο.
Παξαηεξνχκε, ηέινο, απφ ηνπο πίλαθεο Μ3.27 – Μ3.29 φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ
εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη απνηεινχλ ηε κνλαδηθή θαηεγνξία ζηελ νπνία ν παξάγνληαο
ηνπ αηζζήκαηνο πξνζσπηθήο επάξθεηαο (αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο) είλαη κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ ζεκαληηθφηεξσλ δηαθνξνπνίεζεο
ησλ δχν καζεκάησλ, ν δε παξάγνληαο ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο δελ βξίζθεηαη αλάκεζά
ηνπο. Σελ πξψηε, εμάιινπ, ζέζε, κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ απηψλ, θαηαιακβάλεη ην
ζπλαίζζεκα. Αληίζεηα ηελ πξψηε ζέζε, ζηελ πεξίπησζε ησλ καζεηψλ κε κέηξην
ελδηαθέξνλ, θαηαιακβάλεη ε πξνζνρή πεξηέξγεηα, ζηε δε πεξίπησζε ησλ καζεηψλ κε
απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ν παξάγνληαο πνπ αλαθέξεηαη ζην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ. Να
πνχκε, ηέινο φηη νη καζεηέο κε κέηξην ελδηαθέξνλ απνηεινχλ ηελ κνλαδηθή θαηεγνξία
ζηελ νπνία φινη νη παξάγνληεο ζπλδένληαη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ ηξφπν κε ηε
δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν καζεκάησλ, ελψ ν βαζκφο δπζθνιίαο έρεη ζηελ θαηεγνξία απηή
ηε κεγαιχηεξε ζεκαζία ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο σο παξάγνληαο
δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ.
Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη
δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ αδηαθνξία, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ, ζπγθξηηηθά κε ηνπο
ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ κε βάζε ηελ επραξίζηεζε πνπ αηζζάλνληαη
θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Με ηελ έλλνηα απηή είλαη έλα
ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν επθαηξηαθφ θαη ιηγφηεξν γλσζηηθφ. Ζ κεζαία θαηεγνξία δείρλεη
λα ξίρλεη ην βάξνο ηεο ζηε γλσζηηθή πιεπξά ηνπ ελδηαθέξνληνο, ελψ ηαπηφρξνλα ε
επθνιία ή δπζθνιία ησλ καζεκάησλ δείρλεη λα βαξαίλεη ηδηαίηεξα ζην ραξαθηεξηζκφ
ηνπο σο ελδηαθεξφλησλ ή αδηάθνξσλ αληίζηνηρα. Σέινο, ε θαηεγνξία ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ δείρλνπλ φηη δίλνπλ απμεκέλε ζεκαζία ζηνλ παξάγνληα
ηεο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο πνπ παξαπέκπεη ζηε γλεζηφηεηα θαη ηε δηάξθεηα, ζε έλα
ελδηαθέξνλ πνπ δελ είλαη πεξηζηαζηαθφ αιιά ζπλδέεηαη κε αλάγθεο, ελδηαθέξνληα θαη
πξνζαλαηνιηζκνχο ζηαζεξφηεξνπ ραξαθηήξα.
Αλ ζα ζέιακε λα δψζνπκε ζπλνπηηθά ην ζηίγκα ηξηψλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ζα

ιέγακε φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ εληνλφηεξα απφ ηα
άιια ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ παηδηψλ πνπ δίλνπλ έλαλ αγψλα ζρνιηθήο επηβίσζεο, ην
ελδηαθέξνλ ησλ νπνίσλ δείρλεη λα κπεξδεχεηαη κε ην ιηγφηεξν δχζθνιν θαη απεηιεηηθφ.
Οη καζεηέο, αληίζεηα, κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ έρνπλ ην κεγαιχηεξν θαη απζεληηθφηεξν
ελδηαθέξνλ. Οη καζεηέο, ηέινο, πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη εκθαλίδνληαη λα έρνπλ
πξάγκαηη ην κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ απφ ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο ηφζν γηα ηα πην
441
ελδηαθέξνληα φζν θαη γηα ηα πην αδηάθνξα καζήκαηα, ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη ην κηθξφηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο
ζηηο απαηηήζεηο θαη ησλ δχν καζεκάησλ. Γείρλνπλ, φκσο, ηαπηφρξνλα – θαη ζην ζεκείν
απηφ θπξίσο δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηνπο καζεηέο κε κέηξην ελδηαθέξνλ – λα έρνπλ
παξαηηεζεί απφ ηε δηεθδίθεζε κηαο ζέζεο ζην ζρνιείν. Έηζη εμεγείηαη, θαηά ηε γλψκε
καο, ην γεγνλφο φηη εκθαλίδνπλ επηινγέο ελδηαθέξνληνο πνπ εμαξηψληαη ζε κηθξφηεξν
βαζκφ, απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο κε κέηξην ελδηαθέξνλ, απφ ηελ επθνιία ηνπ
καζήκαηνο, ελψ παξάιιεια, παξά ηνπο ρακειφηεξνπο βαζκνχο ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ
πνπ έρνπλ θαη ζηα δχν καζήκαηα, δείρλνπλ λα πηνζεηνχλ, πεξηζζφηεξν απφ ηα άιια
παηδηά, έλα ςπραγσγηθφ κάιινλ θξηηήξην δηάθξηζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο απφ ην
αδηάθνξν παξά καζεζηαθφ.
442
Β1.2.2. ΢Τ΢ΥΔΣΗ΢ΔΗ΢ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΠΟΤ ΢ΤΝΓΔΟΝΣΑΗ ΜΔ

ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
1. ΢Τ΢ΥΔΣΗ΢ΔΗ΢ ΢ΣΟ ΢ΤΝΟΛΟ ΣΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢
΢ηνλ πίλαθα Μ4.1.1 παξαηεξνχκε φηη ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο ζπζρεηίδεηαη εληνλφηεξα

κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα θαη κεηά κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη φζν πην έληνλν
ελδηαθέξνλ δειψλεη ν καζεηήο φηη έρεη γηα ην κάζεκα, ηφζν πεξηζζφηεξν ην ελδηαθέξνλ
ηνπ γη‟ απηφ ζπλδέεηαη κε παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε κηα γλήζηα δηάζεζε
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, γηα ιφγνπο εζσηεξηθνχο, αλεμάξηεηνπο απφ ηελ
επαγγεικαηηθή ή άιιε ρξεζηκφηεηά ηνπ.
Ζ δεχηεξε ζε βαξχηεηα ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο ηνπ καζεηή αθνξά ζην
βαζκφ πνπ απηφο αηζζάλεηαη εχθνιν ην κάζεκα θαη πξνζηηφ ζηηο δπλαηφηεηέο ηνπ, θαζψο
θαη ζην βαζκφ πνπ απηφ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. ΢ε θάζε πεξίπησζε ε δεχηεξε ζε
ζεκαζία ζπζρέηηζε αθνξά, είηε σο πξνυπφζεζε είηε σο ζπλέπεηα ηεο ελαζρφιεζεο κε ην
κάζεκα, ζηελ αίζζεζε ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή.
΢ην ηξίην θαη ηειεπηαίν επίπεδν ζπλαληάκε ηε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε
ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο επαγγεικαηηθή ή άιιε, κε ηελ επαγγεικαηηθή λα
πξνεγείηαη.
Δμάιινπ, ε αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή

ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, πεξηζζφηεξν φκσο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο
κε ην κάζεκα, θπξίσο δε κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Οη
παξάγνληεο απηνί καο βνεζνχλ λα θαηαλνήζνπκε ην λφεκα πνπ έρεη γηα ηνπο καζεηέο
απηφ πνπ απνθαινχκε «αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ».
Ο παξάγνληαο, ινηπφλ, απηφο παξαπέκπεη ζπρλφηεξα ζηε γεληθή ρξεζηκφηεηα, ζηε
ζπλέρεηα ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ηελ πεξηέξγεηα, ηελ πεξηέξγεηα θαη, ηέινο,
ιηγφηεξν ζηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο. ΢ην κεγαιχηεξν βαζκφ, επνκέλσο, ζπλδέεηαη κε
κηα γεληθή θαη αθεξεκέλε ρξεζηκφηεηα θαη ζην κηθξφηεξν κε ζπλαηζζήκαηα ζεηηθά πνπ
ζα καο επέηξεπαλ λα κηιήζνπκε γηα ηθαλνπνίεζε πνπ πξνθχπηεη απφ ην αίζζεκα αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ. Δληνχηνηο, φπσο ζα δνχκε, ην πεξηερφκελφ ηεο ηείλεη λα δηαθνξνπνηείηαη
ζε δηαθνξεηηθέο καζεηηθέο θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην βαζκφ ζρνιηθήο δπζθνιίαο πνπ
έρνπλ νη καζεηέο θάζε θαηεγνξίεο.
Δμάιινπ ε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο έρεη ζεκαληηθή ζηαηηζηηθή ζπζρέηηζε
κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, θάηη πνπ ζε νξηζκέλεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο απνθηά
ζεκαληηθή εξκελεπηηθή αμία. Φαίλεηαη φηη ν παξάγνληαο ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο απνηειεί ην επαγγεικαηηθφ ηζνδχλακν ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δελ έρνπλ
ζαθείο θαη ζπγθεθξηκέλνπο επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο.
Σν ελδηαθέξνλ, απφ ηελ άιιε, εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν κε ηα επράξηζηα αηζζήκαηα θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ζε
δεχηεξν βαζκφ κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα θαη ηέινο κε ηε γεληθφηεξε ρξεζηκφηεηα θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζπλδένληαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο.
Σέινο, ην άγρνο απνηειεί έλαλ παξάγνληα κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ην άγρνο φρη κφλν δε
ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ελδηαθέξνληνο, αιιά αληίζεηα κάιηζηα ην ππνλνκεχεη.
443
΋πσο ζην πην ελδηαθέξνλ, έηζη θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (πίλαθαο Μ4.2.1) ν βαζκφο
αδηαθνξίαο παξνπζηάδεη ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο πεξηέξγεηαο θαη ζε δεχηεξν βαζκφ κε ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα θαη κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ απφ ηελ ελαζρφιεζε κε απηφ. Παξνπζηάδεη δειαδή, ηελ εηθφλα κηαο
αδηαθνξίαο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ απνπζία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ εθείλσλ πνπ θάλνπλ κηα
δξαζηεξηφηεηα πξαγκαηηθά ελδηαθέξνπζα.
Αθνινπζνχλ νη ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηνπο παξάγνληεο πνπ
ζρεηίδνληαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ. Σέινο, ν βαζκφο αδηαθνξίαο
παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ηε ρξεζηκφηεηα
ηνπ καζήκαηνο. Ζ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο, επαγγεικαηηθήο ή άιιεο, είλαη ν ηειεπηαίνο
παξάγνληαο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ αδηαθνξία.
Ζ αίζζεζε, εμάιινπ, αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ παξνπζηάδεη πςειή ζπζρέηηζε κε ηε
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη ζε δεχηεξν βαζκφ κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ελψ ε ζρέζε ηεο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο είλαη
ππαξθηή, αιιά αηζζεηά ρακειφηεξε. Ξαλαβιέπνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ε ζρέζε ηνπ
παξάγνληα αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ παξαπέκπεη πεξηζζφηεξν ζηε ρξεζηκφηεηα
παξά ζε έλα εζσηεξηθφ αίζζεκα ηθαλνπνίεζεο. Γηαπηζηψλνπκε, ηέινο, γηα κηα αθφκα
θνξά φηη ε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο παξνπζηάδεη πςειή ζπζρέηηζε κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
΢ε αληίζεζε, φκσο, κε φζα είδακε ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ν βαζκφο αδηαθνξίαο δε
ζπλδέεηαη κε ην άγρνο ησλ καζεηψλ. Δλψ ινηπφλ ην άγρνο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ
ζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο, δελ παξνπζηάδεη ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ην
βαζκφ αδηαθνξίαο. Σν γεγνλφο απηφ δείρλεη φηη ν βαζκφο ηεο αδηαθνξίαο δελ απμάλεηαη
κε ηελ αχμεζε ηνπ άγρνπο, νχηε κεηψλεηαη, ελψ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ε αχμεζε
ηνπ άγρνπο ζπλνδεχεηαη απφ κείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο. Φαίλεηαη, ινηπφλ, φηη, ελψ ην
άγρνο θαη ην ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ δελ ηαηξηάδνπλ, ην άγρνο θαη ε ζρνιηθή αδηαθνξία δε
ζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο. Με ηελ έλλνηα απηή, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ην άγρνο είλαη
αζπκβίβαζην κε ην ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ, ελψ είλαη αλεμάξηεην απφ ηε ζρνιηθή
αδηαθνξία. Χζηφζν, ζεκαληηθή ζεηηθή ζπζρέηηζε εκθαλίδεηαη κεηαμχ ηνπ βαζκνχ
δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, θαζψο θαη ηεο αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, απφ ηε κία, θαη ηνπ άγρνπο, απφ ηελ άιιε, θαλεξψλνληαο φηη
φηαλ ε αδηαθνξία ζπλδέεηαη κε ηε δπζθνιία ζπλνδεχεηαη ζπρλά απφ άγρνο.
Καηαιήγνληαο, ζα ιέγακε φηη ε αδηαθνξία ζην ζρνιείν δε δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε ην
άγρνο, ελψ ζπλδέεηαη ζε κηθξφ βαζκφ κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ηελ αδπλακία
ηνπ καζεηή λα αληεπεμέιζεη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ. Φαίλεηαη, επνκέλσο, φηη ε ζρνιηθή
αδηαθνξία, ζην βαζκφ πνπ εμαξηάηαη απφ ηε δπζθνιία, δε ζπλδέεηαη κε ην θφβν αιιά
κάιινλ κε ηελ απφζπξζε ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ ην κε πξνζηηφ.
444
2. ΢Τ΢ΥΔΣΗ΢ΔΗ΢ ΢ΣΑ ΑΓΟΡΗΑ ΚΑΗ ΣΑ ΚΟΡΗΣ΢ΗΑ
Απφ ηνπο πίλαθεο Μ4.1.2 θαη Μ4.1.3 δηαπηζηψλνπκε φηη ελψ ην ελδηαθέξνλ ησλ αγνξηψλ
ραξαθηεξίδεηαη πξψηα απφ ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ζηα θνξίηζηα ηνλ πξψην
ιφγν έρεη ε επραξίζηεζε. Σα αγφξηα παξνπζηάδνπλ ηνλ πςειφηεξν ζπληειεζηή
ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηφζν ζε
ζρέζε κε ηα θνξίηζηα φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο. Σα θνξίηζηα αληίζεηα παξνπζηάδνπλ ηνλ πςειφηεξν ζπληειεζηή
ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, επίζεο ηφζν ζε
ζρέζε κε ηα αγφξηα φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο. Ζ ζπζρέηηζε απηή (βαζκνχ ελδηαθέξνληνο αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο),
ζηελ πεξίπησζε ησλ αγνξηψλ, αλ θαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, βξίζθεηαη κφιηο ζηελ
ηέηαξηε ζέζε κεηά ηηο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ πξνζνρή
/πεξηέξγεηα, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο.
Σα θνξίηζηα εκθαλίδνληαο απμεκέλε ζχλδεζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην βαζκφ
αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο δείρλνπλ λα ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ην
ζπλαίζζεκα. Αληίζεηα, ηα αγφξηα δίλνπλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξε ζεκαζία απφ ηα
θνξίηζηα ζηνλ παξάγνληα πξνζνρή /πεξηέξγεηα, γεγνλφο πνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρακειή
ζπζρέηηζε πνπ απηά παξνπζηάδνπλ ζην βαζκφ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο, παξαπέκπεη ζε κία ιηγφηεξν ζπλαηζζεκαηηθή θαη πεξηζζφηεξν δηαλνεηηθή
κνξθή ελδηαθέξνληνο.
Οη πξνζεγγίζεηο απηέο ππνζηεξίδνληαη θαη απφ ηα δεδνκέλα πνπ παξνπζηάδνπλ νη
αληίζηνηρνη πίλαθεο ζπζρεηίζεσλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (πίλαθεο Μ4.2.2 θαη Μ4.2.3).
Γηαπηζηψλνπκε εθεί φηη ελψ ηα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε
ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηα επράξηζηα αηζζήκαηα, ν βαζκφο αδηαθνξίαο ησλ αγνξηψλ
έρεη ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Δλψ
ινηπφλ, ε έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηα θνξίηζηα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε έιιεηςε
ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, γηα ηα αγφξηα ζπλδέεηαη κε έιιεηςε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο.
Απφ ηνπο πίλαθεο ζπζρέηηζεο ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα (πίλαθεο Μ4.1.2 θαη Μ4.1.3) δηαπηζηψλνπκε κία αθφκα δηαθνξά κεηαμχ αγνξηψλ
θαη θνξηηζηψλ. Αλαθεξφκαζηε ζηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ζην αίζζεκα επάξθεηαο.
Σα θνξίηζηα ζπζρεηίδνπλ εληνλφηεξα απφ ηα αγφξηα ην ελδηαθέξνλ κε ηελ επθνιία ηνπ
καζήκαηνο, αιιά ιηγφηεξν έληνλα κε ην αίζζεκα επάξθεηαο. Αλ ινηπφλ γηα ηα θνξίηζηα
ην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη πεξηζζφηεξν εχθνιν γηα ηα αγφξηα είλαη πεξηζζφηεξν
ζχκθσλν κε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. ΋ζν γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα νη δηαθνξέο είλαη
παξφκνηεο, κε νξηαθέο, ζα ιέγακε, δηαθνξνπνηήζεηο.
Βιέπνπκε, κε άιια ιφγηα, φηη ζηα θνξίηζηα ην ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ηελ
επθνιία ηνπ καζήκαηνο, ελψ ζηα αγφξηα κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο επάξθεηαο. Σν
ζηνηρείν απηφ δείρλεη λα εληάζζεηαη ζε κία γεληθφηεξε δηαθνξά ζηάζεο ησλ παηδηψλ ησλ
δχν θχισλ, απηήο βέβαηα ηεο ειηθίαο, απέλαληη ζηε ζρνιηθή γλψζε. Σα αγφξηα δείρλνπλ
λα έρνπλ κία απμεκέλε επαηζζεζία απέλαληη ζε δεηήκαηα πξνζσπηθήο επάξθεηαο. Σν
ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ζρεηίδνληαη εληνλφηεξα κε ηηο πξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο πνπ
πξνυπνζέηνπλ ή ζπλεπάγνληαη. Γηα ην ιφγν απηφ ηα αγφξηα παξνπζηάδνπλ απμεκέλν
βαζκφ ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ
ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, αξλεηηθήο βέβαηα ζην
δεχηεξν. Σα παξαπάλσ βέβαηα πηζαλφηαηα θαλεξψλνπλ έλα έιιεηκκα ησλ αγνξηψλ ζηα
δεηήκαηα απηά.
445
Σέινο, ηα αγφξηα βιέπνπλ ην ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν ζπλδεδεκέλν κε επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα, φπσο θαίλεηαη απφ ηνλ απμεκέλν ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα ζπληειεζηή
ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
Σελ ηάζε γηα αλαδήηεζε ηεο επθνιίαο ζηα θνξίηζηα βιέπνπκε ζηνλ πίλαθα Μ2.26.1 κε
ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Σα θνξίηζηα επηιέγνπλ ζηελ πξψηε ζέζε, σο πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα, ηε γπκλαζηηθή (καδί κε ηα καζεκαηηθά). Αληίζεηα, ηα αγφξηα θάλνπλ επηινγέο
πνπ ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν κε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
Πίλαθαο Μ2.26.1. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα
Σν πην ΦΤΛΟ
ΑΓΟΡΗΑ ΚΟΡΗΣ΢ΗΑ
κάζεκα
Μαζεκαηηθά 19,8% Μαζεκαηηθά 12,2%
Γπκλαζηηθή 12,2%
Φπζηθή 14,7% Αξραία 11,5%
Φπζηθή 11,5%
Ηζηνξία 10,3%
Σα ηξία πξψηα 44,8% 35,9%
καζήκαηα
Μνινλφηη ε ειηθία δε ζπλδέεηαη κε δσεξέο αλεζπρίεο επαγγεικαηηθνχ ραξαθηήξα, ηα

αγφξηα δείρλνπλ λα ζπλδένπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα,
εκθαλίδνληαο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη
επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη ζηα
θνξίηζηα.
Παξά, βέβαηα, ηε ζπζρέηηζε, ε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα απνηειεί παξάγνληα
δεπηεξεχνπζαο ζεκαζίαο θαη γηα ηα αγφξηα. Ζ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή φκσο παξνπζία ηεο
ζπλδέεηαη κε έλαλ πξαθηηθφ ίζσο πξνζαλαηνιηζκφ ησλ αγνξηψλ ζε βαζκφ κεγαιχηεξν
απφ ηα θνξίηζηα. Γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο, ηα αγφξηα εκθαλίδνπλ πςειφηεξε ζπζρέηηζε,
ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα, κεηαμχ ηεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, πνπ δίλεη ην ζηίγκα ηνπ
ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ηνπο, κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηε
ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζην πην αδηάθνξν.
Ζ ρξεζηκφηεηα, ινηπφλ, δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε ην ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν ζηα αγφξηα
παξά ζηα θνξίηζηα, απνηειψληαο κία αθφκα εθδήισζε ηνπ ειιείκκαηνο
βησκαηηθφηεηαο πνπ απηά έρνπλ.
446
3. ΢Τ΢ΥΔΣΗ΢ΔΗ΢ ΢ΣΗ΢ ΜΑΘΖΣΗΚΔ΢ ΚΑΣΖΓΟΡΗΔ΢ ΠΟΤ ΓΗΑΚΡΗΝΟΤΜΔ ΜΔ

ΒΑ΢Ζ ΣΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
΢ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Απφ ηνπο πίλαθεο Μ4.1.4, Μ4.1.5 θαη Μ4.1.6 δηαθξίλνπκε ηα εμήο: Πξψηνλ, ην
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηελ πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επραξίζηεζε, θαηά δεχηεξν ιφγν κε ην βαζκφ πνπ απηφ
δηεγείξεη ηελ πεξηέξγεηά ηνπο θαη θαηά ηξίην κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα πνπ έρεη
ε γλψζε πνπ πξνζθέξεη ην κάζεκα. Γεχηεξνλ, ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ Λπθείνπ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην βαζκφ πνπ ην κάζεκα
δηεγείξεη ηελ πεξηέξγεηά ηνπο, θαηά δεχηεξν ιφγν κε ηελ επραξίζηεζε πνπ απηφ πξνθαιεί
θαη θαηά ηξίην κε ηελ αίζζεζε πνπ πξνθαιεί ζηνπο καζεηέο φηη απμάλνληαη νη ηθαλφηεηέο
ηνπο. Αθνινπζεί κε ειάρηζηε δηαθνξά ε ζρέζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη
γηα ην κάζεκα, ελψ ε ζρέζε κε ην βαζκφ επθνιίαο θαηαιακβάλεη ηελ ηειεπηαία ζέζε, σο
ζηαηηζηηθά πάλησο ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο. Σξίηνλ, ην
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο, θαηά δεχηεξν ιφγν κε ην
αίζζεκα επάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη απέλαληη ζην κάζεκα θαη θαηά ηξίην κε ηελ
επραξίζηεζε θαη ην βαζκφ πνπ ην κάζεκα δηεγείξεη ηελ πεξηέξγεηά ηνπο. Αθνινπζνχλ ε
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ε αίζζεζε φηη απηφ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, ην γεγνλφο
φηη απηφ δελ ηνπο πξνθαιεί άγρνο θαη ε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο.
Δπραξίζηεζε, πεξηέξγεηα, επθνιία αληηζηνηρνχλ ζηηο ηξεηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο.
Τςειφ κνξθσηηθφ θεθάιαην κε ζρνιηθή άλεζε, κέηξην κνξθσηηθφ θεθάιαην κε
απμεκέλε δπζθνιία, ρακειφ κνξθσηηθφ θεθάιαην κε ζρνιηθή αδπλακία βξίζθνληαη πίζσ
απφ απηέο.
Ζ ζρνιηθή άλεζε ησλ παηδηψλ κε παηέξα απφ ηελ πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία δηαθξίλεηαη απφ ηελ απνπζία πξνζδηνξηζκψλ επθνιίαο θαη επάξθεηαο θαη κε
ηε ζεηξά ηεο εμεγεί ηελ θπξηαξρία ησλ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ ζηελ θαηεγνξία απηή.
Πξέπεη, εμάιινπ, λα ζεκεησζεί φηη ην ελδηαθέξνλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο ζπλδέεηαη
εληνλφηεξα απφ ηηο άιιεο κε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
΢ηελ άιιε άθξε νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
παξνπζηάδνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή αδπλακία. Απνηέιεζκα απηήο ηεο αδπλακίαο είλαη
ε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε δπζθνιία
ηνπ καζήκαηνο, θαζψο θαη ε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, ελψ είλαη ε κφλε πνπ
παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη βαζκνχ άγρνπο.
Αο δνχκε ζην ζεκείν απηφ απφ πην θνληά ην δήηεκα ηεο ζρέζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο κε
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Δίδακε φηη ε πξψηε θαηεγνξία παξνπζηάδεη ζπζρέηηζε
ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζε βαζκφ πνπ λα ηελ
ηνπνζεηεί ζηελ ηξίηε, θαη ηειεπηαία, ζέζε κεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ζπζρεηίζεσλ ηεο
θαηεγνξίαο απηήο. Σε ζπζρέηηζε απηή βξίζθνπκε ζηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία λα δηαδξακαηίδεη έλα ξφιν κεησκέλεο ζεκαζίαο, αιιά πάλησο ππαξθηφ. Αλ
ζεσξήζνπκε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ ηεο πςειφηεξεο θαηεγνξίαο ζπλδέεηαη κε
πεξηζζφηεξν ζπγθεθξηκελνπνηεκέλεο επαγγεικαηηθέο βιέςεηο, ηφηε πνπ νθείιεηαη ε
αληίζηνηρε ζπζρέηηζε, ζηα παηδηά ηεο ρακειφηεξεο;
447
Θεσξνχκε φηη ε απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ε θαηεγνξία
απηή είλαη ε κφλε πνπ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο – φρη κφλν κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ αιιά θαη –
κε ηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ. Οη παξαπάλσ ζπζρεηίζεηο πηζαλφηαηα είλαη απνηέιεζκα ηεο έιιεηςεο
ζεκαληηθψλ εζσηεξηθψλ αλαθνξψλ. Ζ ζρεηηθά ρακειή ζεκαζία πνπ νη ζπζρεηίζεηο ηνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο, πνπ παξνπζηάδεη ε θαηεγνξία απηή, εληζρχεη ηελ εξκελεία απηή. Ζ απνπζία
εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο, πνπ ζπλάγεηαη απφ ηε κεησκέλε παξνπζία ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ θαη δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, είλαη πνπ σζεί ηνπο καζεηέο
απηνχο ζηελ αλαδήηεζε εμσηεξηθψλ εξεηζκάησλ ελδηαθέξνληνο γηα έλα κάζεκα πνπ, ζε
κεγάιν βαζκφ, είλαη απιά εχθνιν θαη, σο εθ ηνχηνπ, πξνζηηφ.
Σν καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ δελ έρεη πεξηζψξηα λα αλαπηπρζεί ζηελ θαηεγνξία απηή.
Δλδηαθέξνλ είλαη ην ρξήζηκν γηα ηνπο καζεηέο πνπ δπζθνιεχνληαη πεξηζζφηεξν. ΋πσο
θαη ελδηαθέξνλ είλαη απηφ πνπ ζε θάλεη λα αηζζάλεζαη ιηγφηεξν αλεπαξθήο.
Έλα αθφκα ζεκαληηθφ εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη γηαηί νη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ
ζηελ πξψηε ζέζε, σο εληνλφηεξε ζπζρέηηζε, εθείλε κεηαμχ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη
εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Γηαηί νη καζεηέο κε ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή
αδπλακία δείρλνπλ έλα ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν θαζαξφ απφ ηνπο άιινπο;
Ζ απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ ζπλδέεηαη κε ην πξνεγνχκελν. Φαίλεηαη φηη νη καζεηέο
απηνί, φηαλ απαληνχλ ζην εξψηεκα «αλ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή ε παξαθνινχζεζε ζα ζε
ελδηέθεξε λα αζρνιεζείο κε ην κάζεκα απηφ;», ξίρλνπλ ην βάξνο ηνπο πεξηζζφηεξν ζηελ
ππφζεζε ηεο κε ππνρξεσηηθφηεηαο παξά ζην ζθέινο ηνπ ελδηαθέξνληνο. Ζ πςειή, κε
άιια ιφγηα, ζπζρέηηζε βαζκνχ ελδηαθέξνληνο – εθνχζηαο ελαζρφιεζεο ζπλδέεηαη κε ην
άγρνο πνπ απεηιεί ηα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο. Γελ είλαη ηπραίν πνπ ην ελδηαθέξνλ
ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ
ππνρξεσηηθφ, παξνπζηάδεη, ζηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία, ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηφζν κε ην βαζκφ άγρνπο φζν θαη κε ηελ εθηίκεζε φηη ζα
ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία.
Να ζεκεηψζνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη, ελψ ηα παηδηά ηεο κεζαίαο εθπαηδεπηηθήο
θαηεγνξίαο εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (βιέπε ηε ζρεηηθή κε ηηο δηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ
ελφηεηα), ην ελδηαθέξνλ ηνπο εληνχηνηο ζπλδέεηαη ιηγφηεξν κε απηφ. Ή αιιηψο, ελψ νη
καζεηέο κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία έρνπλ ρακειφηεξν άγρνο
απφ ηνπο καζεηέο κε παηέξα Λπθείνπ, ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, εληνχηνηο είλαη νη κφλνη πνπ παξνπζηάδνπλ ζπζρέηηζε, αξλεηηθή
βέβαηα, βαζκνχ ελδηαθέξνληνο – βαζκνχ άγρνπο.
Σα δεδνκέλα απηά δείρλνπλ φηη, κνινλφηη νη καζεηέο κε παηέξα Λπθείνπ, δηαηεξψληαο
ζηφρνπο θαη πξνζδνθίεο εθπαηδεπηηθήο επηηπρίαο, έρνπλ κεγαιχηεξν άγρνο, ην άγρνο απηφ
δελ ηνπο αθηλεηνπνηεί, δελ ηνπο κπινθάξεη. Σν άγρνο ηνπο δελ αληηζηξαηεχεηαη ην
ελδηαθέξνλ ηνπο. Φαίλεηαη φηη απηφ ην άγρνο είλαη ζε ζέζε λα ην δηαρεηξηζηνχλ θαιχηεξα
ζην βαζκφ πνπ απηφ κπνξεί λα ηνπο θηλεηνπνηήζεη γηα λα πεηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο ηνπο
πνπ, κπνξεί λα είλαη δχζθνινη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, αιιά πάλησο εθηθηνί. ΢ηνπο
καζεηέο, αληίζεηα, ηεο ρακειφηεξεο εθπαηδεπηηθήο θαηεγνξίαο, πνπ δπζθνιεχνληαη
πεξηζζφηεξν, ην ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ηελ απνπζία άγρνπο.
Ζ κεζαία, ηέινο, εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία εκθαλίδεη ηελ εληνλφηεξε ζπζρέηηζε ηνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, θαζψο θαη κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ. Γείρλεη λα έρεη έλα ελδηαθέξνλ πνπ δελ είλαη απαιιαγκέλν απφ
448
πξνζδηνξηζκνχο επθνιίαο, αιιά ην νπνίν, πάλησο, παξνπζηάδεη απμεκέλν βαζκφ
γλεζηφηεηαο.
Ζ θαηεγνξία απηή παξνπζηάδεη εκθαλψο κεησκέλε ζρνιηθή άλεζε, ζπγθξηηηθά κε ηελ
πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία. Δκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή
ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην βαζκφ ελδηαθέξνληνο, απφ ηε κηα, θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο, θαζψο θαη ηελ εθηίκεζε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία,
απφ ηελ άιιε. Σαπηφρξνλα εκθαλίδεη ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο θαη ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο. Σέινο, ε ζεκαζία ησλ αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο κεηψλεηαη (απφ ην 0,65 ζηα
παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ ζην 0,50 ζηα παηδηά κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ).
Δκθαλίδεη κε άιια ιφγηα έλα ελδηαθέξνλ ιηγφηεξν επράξηζην θαη πεξηζζφηεξν
επηθεληξσκέλν ζηηο ηθαλφηεηεο, είηε σο πξνυπφζεζε είηε σο ζπλέπεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο.
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ

/ΣΔΗ ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επραξίζηεζε θαη ζπλδέεηαη κε ηε ζρνιηθή άλεζε.
Σέινο, ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηηο επαγγεικαηηθέο βιέςεηο ησλ καζεηψλ. Σν
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ έρεη έληνλεο ηηο επηδξάζεηο ηεο
ζρνιηθήο δπζθνιίαο. Γηα ην ιφγν απηφλ ζπλδέεηαη ιηγφηεξν κε επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα,
ελψ εκθαλίδεη έληνλε ζπζρέηηζε κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα. Σέινο δείρλεη έλαλ λα
ζπλδέεηαη κε ηηο πξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο ηφζν απηέο πνπ πξνυπνζέηεη ην κάζεκα φζν
θαη απηέο πνπ ζπλεπάγεηαη. Σν ελδηαθέξνλ, ηέινο, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε
ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία ζπλδέεηαη κε κεγάιε ζρνιηθή αδπλακία,
ραξαθηεξίδεηαη δε απφ έλαλ πξνζαλαηνιηζκφ πξνο ηελ επθνιία θαη ηε ρξεζηκφηεηα γηα
ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο δσήο.
΢ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Μειεηψληαο, εμάιινπ, ηνπο πίλαθεο Μ4.2.4, Μ4.2.5 θαη Μ4.2.6 βιέπνπκε φηη ε
αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηελ πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ρακειή δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, θαη ζε δεχηεξν
βαζκφ κε έιιεηκκα ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, θαηάζηαζε πνπ πιεζηάδεη πξνο ηελ αλία. Σν
αδηάθνξν κάζεκα γηα ηα παηδηά απηά είλαη πξψη‟ απ‟ φια αληαξφ.
Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα Λπθείνπ επίζεο ζπλδέεηαη κε έιιεηκκα
δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ζε ζπλδπαζκφ φκσο κε έληνλε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε
ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Αθνινπζεί ε ζχλδεζε ηεο αδηαθνξίαο ηνπο
κε ηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο,, ηελ ππνρψξεζε ησλ ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ θαη ηελ έιιεηςε γεληθφηεξεο ρξεζηκφηεηαο ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο. Σέινο, ε αδηαθνξία ηνπο δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε ειιεηκκαηηθφ
αίζζεκα επάξθεηαο.
Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα Λπθείνπ δείρλεη λα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν απφ
θάζε άιιε θαηεγνξία κε ην έιιεηκκα ρξεζηκφηεηαο ηνπ καζήκαηνο. Σελ εθηίκεζε απηή
δείρλνπλ λα επηβεβαηψλνπλ θαη νη πςειέο ζπζρεηίζεηο, νη πςειφηεξεο απ‟ φιεο ηηο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο, πνπ παξνπζηάδεη ν παξάγνληαο πξνζνρή /πεξηέξγεηα, ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ
καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σν
αδηάθνξν ινηπφλ κάζεκα είλαη γηα ηνπο καζεηέο απηνχο ην ιηγφηεξν ρξήζηκν κάζεκα.
Απηφ βέβαηα δείρλεη λα ζπλδέεηαη θαη κε ηελ αλαδπφκελε δπζθνιία πνπ νη καζεηέο απηνί
ζπλαληνχλ ζην κάζεκα, φπσο απηφ ζπλάγεηαη απφ ηε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή
449
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, θάηη πνπ απνπζηάδεη απφ
ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία. Σν αδηάθνξν κάζεκα γηα ηα παηδηά κε παηέξα Λπθείνπ είλαη
ινηπφλ αληαξφ θαη άρξεζην.
Σα παηδηά, ηέινο, κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία εκθαλίδνπλ ηε
κεγαιχηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε βαζκνχ αδηαθνξίαο θαη ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, ηφζν
ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο ζπζρεηίζεηο
ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο. Δίλαη θαλεξφ φηη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ έρεη
πεξηζζφηεξν δπζθνξηθφ ραξαθηήξα. ΢ηε δεχηεξε ζέζε ζπλαληάκε ηε ζπζρέηηζε
αδηαθνξίαο θαη ειιείκκαηνο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ελψ αθνινπζεί ε αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο πνπ είλαη ε κεγαιχηεξε απφ φιεο ηηο καζεηηθέο
θαηεγνξίεο. ΢ηελ θαηεγνξία εμάιινπ απηή ζπλαληάκε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε
ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη ζηηο άιιεο
δχν θαηεγνξίεο. Γηα ηα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο ην αδηάθνξν κάζεκα είλαη
πξνθαλψο πην δχζθνιν θαη πην ελνριεηηθφ.
Βιέπνπκε ινηπφλ φηη ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν

ηείλνπλ πξνο θαηαζηάζεηο ηχπνπ αλίαο, κε ρακειά ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ρακειά
επίπεδα δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. Να
ζεκεηψζνπκε, πάλησο, φηη ελψ ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο ηνπ
καζεηή δε δείρλνπλ λα ζπζρεηίδνληαη κε ηελ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ, φηαλ απηά
ππάξρνπλ ζπλδένληαη, εληνλφηεξα απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε άγρνο, γεγνλφο πνπ
πηζαλφηαηα νθείιεηαη ζην αλεμνηθείσην ησλ καζεηψλ απηψλ κε ηελ απνηπρία θαη ζηελ
πξνζπάζεηά ηνπο λα δηαηεξήζνπλ αλέπαθε ηε ζεηηθή καζεηηθή εηθφλα κε φια ηα
πξνλφκηα πνπ απηή ζπλεπάγεηαη, ζε θάζε επίπεδν. Σν γεγνλφο, εμάιινπ, φηη ηα παηδηά
απηά παξνπζηάδνπλ ηελ εληνλφηεξε ζπζρέηηζε δπζθνιίαο αηζζήκαηνο επάξθεηαο
πηζαλφηαηα ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο απηνί ζπλδένπλ εληνλφηεξα ηελ αίζζεζε αδπλακίαο
αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο παξά κε
ππνθεηκεληθνχο ιφγνπο, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. απηφ είλαη θάηη
πνπ πην έληνλα εκθαλίδεηαη ζηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ /αλψηεξσλ
ζηειερψλ.
Αληίζεηα, ηα παηδηά κε παηέξα βαζηθήο εθπαίδεπζεο εκθαλίδνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ
αδηαθνξία κε έληνλα δπζθνξηθά ζηνηρεία, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζηε κεγάιε ηνπο
ζρνιηθή αδπλακία. Ζ αδπλακία απηή, γηα κηα αθφκα θνξά, επηβεβαηψλεηαη απφ ηελ
εληνλφηεξε ζεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ησλ
καζεκάησλ, θαη ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε αδπλακίαο
αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο. Σαπηφρξνλα, ε θαηεγνξία
απηή είλαη ε κφλε πνπ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ
βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηελ εθηίκεζε φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία. Ζ
αδηαθνξία θαηά ζπλέπεηα ηεο θαηεγνξίαο απηήο είλαη κία αδηαθνξία αδπλακίαο. Σα
παηδηά, ηέινο, κε παηέξα Λπθείνπ εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν αξηζκφ ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθψλ ζπζρεηίζεσλ ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηηο άιιεο κεηαβιεηέο. ΋πσο, ινηπφλ
ε αλαδήηεζε ηεο ρξεζηκφηεηαο ραξαθηήξηδε ην ελδηαθέξνλ ησλ πεξηζζφηεξν αδχλακσλ
καζεηψλ (κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν), έηζη ε έιιεηςε
ρξεζηκφηεηαο δείρλεη λα ραξαθηεξίδεη ηελ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε
κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία.
Σα παηδηά κε παηέξα Λπθείνπ εκθαλίδνπλ, πξψηα – πξψηα, πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε
ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ζηνλ ίδην βαζκφ κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ζπζρέηηζε πνπ είλαη ε εληνλφηεξε κεηαμχ ησλ ηξηψλ
θαηεγνξηψλ. Σα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο παξνπζηάδνπλ, ηαπηφρξνλα, ηελ πςειφηεξε
450
αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην βαζκφ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε
ην κάζεκα, ελψ είλαη ε κφλε πνπ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα
ζην βαζκφ αδηαθνξίαο θαη ζηνπο παξάγνληεο ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σα παηδηά απηά δείρλνπλ φηη ζπλδένπλ ην κάζεκα κε ηελ
νπνηαδήπνηε ρξεζηκφηεηα ζην κηθξφηεξν, απφ θάζε θαηεγνξία, βαζκφ.
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη νη καζεηέο κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ παξνπζηάδνπλ
απμεκέλε επαηζζεζία ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο ζηνλ παξάγνληα αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Σφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία γηα ην κάζεκα
εμαξηψληαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο απφ ην βαζκφ πνπ αηζζάλνληαη φηη
ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο, γεγνλφο πνπ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε
ηηο απμεκέλεο πξνζδνθίεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δπζθνιίεο πνπ ζπλαληνχλ.
Γηα πνην ιφγν φκσο νη καζεηέο ηεο ρακειφηεξεο εθπαηδεπηηθήο θαηεγνξίαο ζπλδένπλ
ην ελδηαθέξνλ κε ηε ρξεζηκφηεηα ελψ εθείλνη ηεο κεζαίαο ζπλδένπλ ηελ αδηαθνξία κε
ηελ έιιεηςε ηεο ρξεζηκφηεηαο; Αλ ε δπζθνιία απνηειεί ηνλ θνηλφ ηφπν ησλ δχν
θαηεγνξηψλ, ηφπν πνπ πξνζαλαηνιίδεη θαη ηηο δχν πξνο ηε ρξεζηκφηεηα, ν βαζκφο
δπζθνιίαο θαη νη δηαθνξεηηθέο πξνζδνθίεο θαίλεηαη φηη ζπλδένληαη κε ηηο δηαθνξέο ηνπο.
΢ην βαζκφ πνπ νη καζεηέο κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία έρνπλ
κεγάιε ζρνιηθή αδπλακία, ην ελδηαθέξνλ ηνπο δηαηεξεί κία εμσηεξηθφηεηα (ρσξίο
ζεκαληηθέο εζσηεξηθέο αλαθνξέο) κε απνηέιεζκα νη καζεηέο απηνί λα αλαδεηνχλ ην
λφεκα ηνπ καζήκαηνο ζηε ρξεζηκφηεηά ηνπ. Οη καζεηέο, αληίζεηα, κε παηέξα απφ ηελ
κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία, κε κεγαιχηεξεο δπλαηφηεηεο θαη απμεκέλεο πξνζδνθίεο,
αλαδεηψληαο ηνπο ιφγνπο πνπ ζα έπξεπε λα ελδηαθεξζνχλ γηα θάηη πνπ ελψ δελ ηνπο
ελδηαθέξεη (ρακειή πεξηέξγεηα) ηαπηφρξνλα ηνπο δπζθνιεχεη, δελ ηνπο βξίζθνπλ. Αλ,
ινηπφλ, ην ρξήζηκν είλαη ελδηαθέξνλ γηα ηε ρακειφηεξε θαηεγνξία, ην άρξεζην θαη
ηαπηφρξνλα δχζθνιν είλαη αδηάθνξν γηα ηε κεζαία.
΢πκπεξαζκαηηθά, ζα ιέγακε φηη ε ζρνιηθή άλεζε ζεκαδεχεη ηφζν ην ελδηαθέξνλ φζν

θαη ηελ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ. Ζ άλεζε ζε ζπλδπαζκφ
κε ηνπο επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο, ζηφρνπο κε αδχλακε παξνπζία πιελ ππαξθηή,
δίλνπλ ην ζηίγκα ηνπ ελδηαθέξνληνο απηψλ ησλ καζεηψλ, πνπ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν
απφ ηνπο άιινπο καζεηέο κε ηελ επραξίζηεζε. Ζ αδηαθνξία, απφ ηελ άιιε, ησλ καζεηψλ
απηψλ έρεη πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλίαο, κε ηε ρακειφηεξε,
απφ ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο, ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα
θαη πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα.
Σν ελδηαθέξνλ, αληίζεηα, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην βαζκφ επθνιίαο ηνπ καζήκαηνο θαη ην αίζζεκα
επάξθεηαο. Δλδηαθέξνλ κάζεκα, κε απηή ηελ έλλνηα, είλαη εθείλν πνπ θάλεη ηνπο καζεηέο
απηνχο λα αηζζάλνληαη ιηγφηεξν αλεπαξθείο. Σαπηφρξνλα νη καζεηέο απηνί δείρλνπλ λα
ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο ην ελδηαθέξνλ κε ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ηνπ
καζήκαηνο. Ζ αδηαθνξία, εμάιινπ, ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε
δπζθνιία θαη ην αίζζεκα αλεπάξθεηαο, ελψ απηή ζπλδέεηαη κε έιιεηςε ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. ΢ηελ θαηεγνξία απηή,
πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο, ην εχθνιν θαη ην ρξήζηκν είλαη ελδηαθέξνληα, ην δε δχζθνιν
θαη ελνριεηηθφ είλαη αδηάθνξα.
Σέινο, ην ζηίγκα ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία
δίδεηαη απφ ηελ χπαξμε πξνζδνθηψλ, ζε ζπλδπαζκφ φκσο κε απμεκέλε δπζθνιία. Γηα ην
ιφγν απηφ νη καζεηέο ηεο κεζαίαο θαηεγνξίαο έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζρεηηθά
κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο ηζρπξνπνίεζεο παξνπζηάδνληαο ηελ πςειφηεξε ζπζρέηηζε
ηφζν ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο φζν θαη ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηελ αίζζεζε
451
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Σν ελδηαθέξνλ, εμάιινπ, ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο πεξηέξγεηαο θαη ιηγφηεξν κε ηα επράξηζηα
ζπλαηζζήκαηα. Ζ αδηαθνξία ηεο θαηεγνξίαο απηήο, εμάιινπ, παξνπζηάδεη
ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηε θέξλνπλ θνληά ζηελ αλία, ηαπηφρξνλα φκσο δείρλεη λα ζπλδέεηαη
κε ηελ αίζζεζε κηαο γεληθφηεξεο έιιεηςεο ρξεζηκφηεηαο. ΢ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία, πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο, απηφ πνπ δηεγείξεη ηελ πεξηέξγεηα θαη εθείλν πνπ
ηζρπξνπνηεί ην καζεηή είλαη ελδηαθέξνληα, ελψ ην αληαξφ θαη εθείλν πνπ δελ έρεη
ρξεζηκφηεηα είλαη αδηάθνξα.
452

ΚΡΗΣΖΡΗΟ ΣΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
Απφ ηνπο πίλαθεο Μ4.1.7 – Μ4.1.12 ην πξψην πνπ βιέπεη θαλείο είλαη φηη νη καζεηέο
κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία θαη κεηά φζνη έρνπλ παηέξα δεκφζην ππάιιειν
παξνπζηάδνπλ ηηο εληνλφηεξεο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Καη ζηηο δχν απηέο
θαηεγνξίεο ε ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο είλαη ε εληνλφηεξε θαη
αθνινπζείηαη απφ ηε ζπζρέηηζε κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα κε κεγάιν επίζεο
ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο. Δίλαη θαλεξφ φηη νη δπν απηέο θαηεγνξίεο βηψλνπλ
θαηαζηάζεηο γλεζηφηεξνπ εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο.
Σαπηφρξνλα, ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ απνηεινχλ ηε κνλαδηθή
θαηεγνξία πνπ ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο ζπζρεηίδεηαη ζε βαζκφ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ
κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο.
Γηαπηζηψλνπκε εμάιινπ φηη ε πξνζνρή /πεξηέξγεηα ζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε ηνπο
παξάγνληεο αίζζεζε αχμεζεο ηθαλνηήησλ θαη ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, θαη, καδί κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, κε
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο. Ζ πξνζνρή
/πεξηέξγεηα, ηέινο, παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ
εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ελψ απηή ε ηειεπηαία ζπζρεηίδεηαη κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Δίλαη θαλεξφ
φηη νη καζεηέο ηεο θαηεγνξίαο απηήο, φρη κφλν ζπλδένπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε
επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο αιιά ηαπηφρξνλα απηνί νη επαγγεικαηηθνί ζηφρνη δείρλνπλ
λα έρνπλ ελζσκαησζεί ζε θάπνην βαζκφ σο πεξηνρέο ηνπ επξχηεξνπ ρψξνπ ησλ
πξνζσπηθψλ ελδηαθεξφλησλ ηνπ καζεηή. Οη ζπζρεηίζεηο ησλ παξαγφλησλ πνπ
αλαθέξνληαη ζηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ζηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
θαη ελδηαθέξνληνο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ
πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο θαη, θπξίσο, ην γεγνλφο φηη είλαη ε κφλε θαηεγνξία πνπ
παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ησλ αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ππνδειψλνπλ φηη ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ επζέσο
παξαπέκπνπλ ζηελ χπαξμε ελφο εζσηεξηθνχ απζεληηθνχ ελδηαθέξνληνο έρνπλ
ζεκαληηθή ζρέζε κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, γεγνλφο πνπ καο επηηξέπεη ηελ
πηζαλνινγία φηη νη επαγγεικαηηθνί ζηφρνη είλαη, ζε θάπνην βαζκφ, ελζσκαησκέλνη
ζηα πξνζσπηθά ελδηαθέξνληα ηνπ καζεηή. Με ηελ έλλνηα απηή, ην επαγγεικαηηθφ
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ βξίζθεη εζσηεξηθά εξείζκαηα, ζην βαζκφ δε πνπ
απηφ ζπκβαίλεη, έρνπκε λα θάλνπκε κε κία απηφ-πξνζδηνξηδφκελε εζσηεξηθά
θηλεηνπνηνχκελε ζπκπεξηθνξά. Σν ελδηαθέξνλ ζε κηα ηέηνηα πεξίπησζε κνινλφηη
αλαθέξεηαη ζε εμσηεξηθνχο ζηφρνπο έρεη ζηνηρεία απζεληηθφηεηαο, ζην βαζκφ πνπ ε
αηηηφηεηα, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, εληνπίδεηαη κέζα ζην ππνθείκελν.
Ο βαζκφο ελδηαθέξνληνο, αληίζεηα, ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν,

παξνπζηάδεη έληνλεο ζπζρεηίζεηο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο πεξηέξγεηαο αιιά θακία ζπζρέηηζε κε επαγγεικαηηθέο ρξήζεηο. Κακία
εμάιινπ ζπζρέηηζε κε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα δελ παξνπζηάδνπλ νη παξάγνληεο
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη πξνζνρή /πεξηέξγεηα, νη νπνίνη, καδί κε ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο παξνπζηάδνπλ έληνλεο ζπζρεηίζεηο κε ην ελδηαθέξνλ γηα εθνχζηα
ελαζρφιεζε κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
Γηαθξίλνπκε ζηνπο καζεηέο απηνχο έλα ελδηαθέξνλ θαζαξφ γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα πνπ δελ έρεη αλαθνξέο ζε επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο πηζαλφηαηα δηφηη απηνί
453
είλαη αξθεηά αζαθείο, ελψ ηαπηφρξνλα απηνί δείρλνπλ λα ππνιείπνληαη ζε ζρνιηθή

άλεζε ησλ καζεηψλ ηεο πξνεγνχκελεο θαηεγνξίαο. Οη καζεηέο κε παηέξα δεκφζην
ππάιιειν εκθαλίδνπλ κηθξή αιιά πάλησο ππαξθηή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο, θαζψο θαη κε ην βαζκφ άγρνπο, ν
νπνίνο (βαζκφο άγρνπο) παξνπζηάδεη ζπζρέηηζε, εθηφο απφ ηε δπζθνιία ηνπ
καζήκαηνο, θαη κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο πξνο ηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο θαη κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο.
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη νη καζεηέο κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν
παξνπζηάδνπλ έλα γλήζην ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ηα φξηα ηεο
γλεζηφηεηαο ηνπ νπνίνπ βξίζθνληαη θπξίσο ζην βαζκφ δπζθνιίαο πνπ κπνξεί λα
αηζζαλζνχλ.
Σα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ απνηεινχλ κία θαηεγνξία κε έληνλεο

αληηζέζεηο πνπ νθείινληαη ζην ζπλδπαζκφ απμεκέλσλ πξνζδνθηψλ κε κέηξηεο κφλν
δπλαηφηεηεο. Ζ επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε ηνπ παηέξα δηαγξάθεη ηα πιαίζηα ησλ
επαγγεικαηηθψλ δπλαηνηήησλ ηνπ καζεηή. Οη δε επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο ηνπ
καζεηή εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπ δηαδξνκή, κηα
δηαδξνκή απμεκέλεο δπζθνιίαο ε νπνία πάλησο δε δείρλεη αλέθηθηε, φπσο ζπκβαίλεη
κε ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ.
Απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, καδί κε ηα παηδηά
ησλ εξγαηψλ, δελ παξνπζηάδνπλ ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Ζ δηάζεζε, κε άιια
ιφγηα, ησλ καζεηψλ απηψλ λα αζρνιεζνχλ κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη
αλεμάξηεηε απφ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γη‟ απηφ. Γηα πνην ιφγν; Γηαηί απηφ πνπ ηνπο
απαζρνιεί δελ είλαη λα πεξλνχλ θαιά ζην ζρνιείν αζρνινχκελνη κε απηά πνπ ηνπο
ελδηαθέξνπλ αιιά πψο ζα κπνξέζνπλ λα ηζρπξνπνηεζνχλ σο άλζξσπνη. Απηφ δείρλεη
λα ιέεη ν πίλαθαο ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν.
Οη καζεηέο απηνί παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο, θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηε
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, ελψ είλαη ε κφλε πνπ δελ
εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σαπηφρξνλα ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο
ζρεηίδνληαη εθηφο απφ ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα – πνπ ζηελ θαηεγνξία φκσο απηή δελ
θαίλεηαη λα έρεη ηδηαίηεξε ζρέζε κε ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληφο ηεο – κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Ζ αίζζεζε, εμάιινπ, αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ ζρεηίδεηαη έληνλα κε ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ε δε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σέινο, ε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα
ζρεηίδεηαη έληνλα κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
Σα παξαπάλσ ζηνηρεία δίλνπλ ηηο εμήο πιεξνθνξίεο. Οη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ
ππάιιειν δείρλνπλ λα έρνπλ έλα ελδηαθέξνλ πνπ δε ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζνρή θαη
πεξηέξγεηα πνπ πξνθαιεί ην κάζεκα αιιά κε ην αίζζεκα, θπξίσο, ηεο πξνζσπηθήο
ηζρπξνπνίεζεο πνπ αηζζάλνληαη απφ απηφ, θαζψο θαη κε ηε ρξεζηκφηεηα πνπ
αηζζάλνληαη φηη ην κάζεκα απηφ έρεη γεληθφηεξα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Δμάιινπ,
νη ηειεπηαίεο απηέο κεηαβιεηέο, θαη ηδηαίηεξα ε αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ,
ζπλδένληαη έληνλα κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Απηφ, θαηά ηε γλψκε καο
ζεκαίλεη φηη ην ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη έλα ελδηαθέξνλ πνπ
θηλεηνπνηείηαη απφ ηελ αλάγθε επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο, κηαο
απνθαηάζηαζεο φκσο πνπ δελ έρεη απνζαθεληζκέλνπο ζηφρνπο. Με άιια ιφγηα, ε
454
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο
απνηεινχλ ηελ έθθξαζε ησλ επαγγεικαηηθψλ βιέςεσλ θαη αλεζπρηψλ ησλ καζεηψλ
ηεο θαηεγνξίαο απηήο, καζεηψλ πνπ δελ έρνπλ μεθαζαξηζκέλνπο επαγγεικαηηθνχο
ζηφρνπο αιιά ηε δσεξή επηζπκία λα επηηχρνπλ.
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη πξφθεηηαη γηα ηε κνλαδηθή θαηεγνξία πνπ ε ζπζρέηηζε
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο – βαζκνχ άγρνπο δελ είλαη αξλεηηθή. Σν άγρνο γηα ηα παηδηά
απηά έρεη ειαθξά ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ γηαηί ην ελδηαθέξνλ ηνπο είλαη
έλα ελδηαθέξνλ φρη γηα ην αληηθείκελν αιιά γηα ηελ επηηπρία πνπ επηδηψθεηαη κε
κεγάιν πξνζσπηθφ θφζηνο. ΢ηα πιαίζηα απηά, ην άγρνο κπνξεί λα απνηειέζεη
παξάγνληα εληζρπηηθφ ησλ πξνζπαζεηψλ.
Σα παηδηά ησλ εξγαηψλ παξνπζηάδνπλ αξθεηά θνηλά ζεκεία κε ηα παηδηά ηεο

πξνεγνχκελεο θαηεγνξίαο. ΋πσο θαη εθείλα, ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ δελ
παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. ΋πσο ζε εθείλα,
επνκέλσο, έηζη θαη ζε απηά δηαπηζηψλνπκε φηη ε πξαγκαηηθή δηάζεζε ηνπο λα
αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα δε ζρεηίδεηαη κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα απηφ, ελψ
δηαπηζηψλνπκε φηη είλαη ηα κφλα, απφ φιεο ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, ησλ νπνίσλ ην
ελδηαθέξνλ δε ζπζρεηίδεηαη, θαηά ηξφπν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ, κε αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο. Οη καζεηέο απηνί, ηέινο, καδί κε ηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ
θαη ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ, παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηαπηφρξνλα.
΢ηα παηδηά, ινηπφλ, ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ θαη ησλ
εξγαηψλ ε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο ζπλνδεχεηαη απφ ηε ζπζρέηηζε ηνπ κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ. Οη καζεηέο δειαδή, νη νπνίνη φζν πεξηζζφηεξν επαξθείο αηζζάλνληαη
ηφζν πεξηζζφηεξν ελδηαθέξνλ δειψλνπλ φηη έρνπλ, απηνί νη ίδηνη εκθαλίδνληαη λα
ζπλδένπλ εληνλφηεξα ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ηελ αίζζεζε φηη ην κάζεκα ζπληειεί
ζηελ αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Αλ πξνζέμνπκε ηηο δχν δειψζεηο ζα
παξαηεξήζνπκε φηη ν θνηλφο ηνπο ηφπνο είλαη νη πξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο. ΋πσο θαη κε
άιιε επθαηξία ζεκεηψζακε, νη πξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο, σο πξνυπφζεζε ζηε κία
πεξίπησζε θαη σο απνηέιεζκα ζηελ άιιε, θαίλεηαη φηη απαζρνινχλ εληνλφηεξα ηνπο
καζεηέο ησλ θαηεγνξηψλ απηψλ. Σαπηφρξνλα, ε αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ
απνηειεί έθθξαζε ελφο ειιείκκαηνο εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ πνπ ζπλδέεηαη κε ηνλ
απμεκέλν βαζκφ ζρνιηθήο δπζθνιίαο, φπσο απηή δηαθαίλεηαη απφ ηνλ πςειφ
ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο πνπ παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο (αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο). Γελ είλαη ηπραίν πνπ ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη ε πξνζνρή /πεξηέξγεηα απνηεινχλ παξάγνληεο δεπηεξεχνπζαο
ζεκαζίαο γηα ηηο ηξεηο απηέο θαηεγνξίεο.
΋ηαλ ινηπφλ, νη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθή
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, θαη ρακειή κφλν ζπζρέηηζε κε ηελ
πξνζνρή /πεξηέξγεηα, ελψ απφ ηελ άιιε εκθαλίδνπλ ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ
αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο θαη κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ αληηιακβαλφκαζηε φηη ε απνπζία εζσηεξηθνχ
ελδηαθέξνληνο γηα ην κάζεκα ζπλδέεηαη κε έλαλ πξνζαλαηνιηζκφ ρξεζηκφηεηαο.
Απηφ δείρλνπλ θαη νη ζπζρεηίζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Δπεηδή φκσο, φπσο θαίλεηαη,
νη επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο κέζσ ηνπ ζρνιηθνχ κεραληζκνχ είλαη κεησκέλεο γηα
455
ηνπο καζεηέο κε παηέξα εξγάηε, ε ρξεζηκφηεηα παίξλεη ηε κνξθή ηεο αχμεζεο ησλ
πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ. Με ηα ζπδεηνχκελα πάλησο απνηειέζκαηα θαίλεηαη φηη
ζπλδέεηαη θαη ην γεγνλφο φηη ζηελ αλαδήηεζε ηνπ επθνιφηεξνπ καζήκαηνο
επηζηξαηεχεηαη ε γπκλαζηηθή πνπ δε ζπλδέεηαη κε επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε. ΢ε
θάζε πεξίπησζε νη επαγγεικαηηθνί ζηφρνη δελ είλαη νξαηνί παξά κφλν κε πνιχ
έκκεζν ηξφπν. Ζ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη απηή ε
ηειεπηαία κφλν κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
Ο παξάγνληαο αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ βξίζθεηαη ζην ζεκείν πνπ
ζπλαληψληαη ηα εζσηεξηθά θίλεηξα ελφο απζεληηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ηε
δξαζηεξηφηεηα θαη ην εμσηεξηθφ θίλεηξν ηεο ρξεζηκφηεηαο πνπ απηή έρεη γηα θάηη
άιιν. ΢ην βαζκφ πνπ ν παξάγνληαο απηφο ζπλδπάδεηαη κε ηελ επραξίζηεζε θαη ηελ
πεξηέξγεηα πιεζηάδεη πξνο ηα πξψηα. ΢ηε ζπδεηνχκελε φκσο πεξίπησζε, θαζψο θαη
ζηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο πνπ αλαθέξακε, εθθξάδεη πεξηζζφηεξν αλάγθεο απηφ-
επηβεβαίσζεο επηθαινχκελνο κηα ρξεζηκφηεηα πνπ δελ είλαη νξαηή.
Σα παηδηά ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ, φπσο θαη ηα πξνεγνχκελα, παξνπζηάδνπλ

ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ
αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο θαη ηαπηφρξνλα κε ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ απφ ην κάζεκα απηφ. Οη καζεηέο φκσο απηνί παξνπζηάδνπλ
ηαπηφρξνλα ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην βαζκφ
δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο (αξλεηηθή βέβαηα), ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, θαζψο θαη κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο
κε ην κάζεκα. ΢ηελ ηειεπηαία, κάιηζηα ζπζρέηηζε ν ζπληειεζηήο είλαη ν
κεγαιχηεξνο απφ θάζε θαηεγνξία.
Ζ ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην βαζκφ δπζθνιίαο θαη ηελ αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο δείρλεη φηη νη καζεηέο
απηνί εμαξηνχλ ζε κεγάιν βαζκφ ην ελδηαθέξνλ ηνπο απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο
θαη απφ ην πφζν επαξθείο αηζζάλνληαη.
Σν ελδηαθέξνλ ηνπο ηαπηφρξνλα, φπσο είδακε, ζπλδέεηαη κε ηα επράξηζηα
αηζζήκαηα θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα, θαζψο θαη κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή. Σέινο, εληνλφηεξα απφ θάζε
θαηεγνξία ζπλδέεηαη κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Ζ
ηειεπηαία απηή κεηαβιεηή, εμάιινπ, εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο θαη ζεηηθή κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηελ
αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο.
΢ηα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο δηαθξίλνπκε ηελ παξνπζία ελφο ελδηαθέξνληνο
απαιιαγκέλνπ απφ εμαξηήζεηο άιιεο πέξαλ ηεο δπζθνιίαο. Μηαο δπζθνιίαο, φκσο,
πνπ δελ είλαη ηέηνηαο έληαζεο ψζηε λα νδεγεί ζε έληνλν αίζζεκα ζρνιηθήο
αδπλακίαο. Σν γεγνλφο απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαγγεικαηηθή αζθάιεηα πνπ
πξνζθέξεη ε παηξηθή επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα, νδεγεί ζε έλα ελδηαθέξνλ
αλάινγν εθείλνπ ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν, κε ζεκαληηθέο πάλησο
δηαθνξέο θπξίσο ζηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο πνπ ζρεηίδνληαη πνιχ ιηγφηεξν κε ην
ελδηαθέξνλ ηνπο, ζην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα πνπ είλαη
πνιχ πςειφ θαη ζην βαζκφ πνπ νη καζεηέο απηνί εμαξηνχλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο απφ ην
αίζζεκα πξνζσπηθήο επάξθεηαο.
Απμεκέλε ζρνιηθή αδπλακία θαη ρακειή εμάξηεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ κέιινληνο
ησλ καζεηψλ απφ ην ζρνιείν ζπλνςίδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο απηήο.
΢ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά αληηζηνηρεί έλα ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ πνπ δελ
θηλεηνπνηείηαη απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο θαη απνζηξέθεηαη ηε δπζθνιία. ΢ε
έλα ηέηνην ελδηαθέξνλ δελ έρεη ζέζε ην άγρνο, ην νπνίν εκθαλίδεηαη λα ππνλνκεχεη,
456
ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο άιινπο, ην ελδηαθέξνλ ηνπο λα αζρνιεζνχλ κε ην

κάζεκα ρσξίο λα είλαη ππνρξεσκέλνη γηα θάηη ηέηνην. Σα παηδηά ησλ
κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ απνηεινχλ ηελ κφλε θαηεγνξία πνπ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηεο ηειεπηαίαο απηήο κεηαβιεηήο κε ην βαζκφ ηνπ άγρνπο. Τπφ
ηελ έλλνηα απηή, ε δηεθδίθεζε ηνπ απηφ-πξνζδηνξηζκνχ θαη ε απμεκέλε ελφριεζε
απφ ηελ παξνπζία ηνπ άγρνπο απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο απηήο.
Σέινο, ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ εκθαλίδνπλ ζηνηρεία νκνηφηεηαο κε ηα παηδηά ησλ

δεκνζίσλ ππαιιήισλ θαη ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ σο πξνο ην βαζκφ αξλεηηθήο
ζπζρέηηζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο,
φπσο θαη ζ‟ εθείλα, εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, αιιά καδί κε
ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ δελ
εκθαλίδνπλ ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα επάξθεηαο θαη
ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Σαπηφρξνλα, καδί κε απηά, εκθαλίδνπλ
απμεκέλε αξλεηηθή ζπζρέηηζε βαζκνχ ελδηαθέξνληνο – βαζκνχ άγρνπο. Δλδηαθέξνλ,
ινηπφλ, γηα ηνπο καζεηέο απηνχο, είλαη ην πην εχθνιν θαη απηφ πνπ ζπλδέεηαη κε ην
κηθξφηεξν άγρνο, αιιά φρη κφλν. Σν ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη θαη κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο, θαζψο θαη κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σέινο, ην
ελδηαθέξνλ ηνπο είλαη ηέηνηαο κνξθήο ψζηε ζε κεγάιν βαζκφ ζα ελδηαθέξνληαλ λα
αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα ρσξίο λα έρνπλ ηελ ππνρξέσζε γηα θάηη ηέηνην. Δμάιινπ,
ε ηειεπηαία απηή κεηαβιεηή παξνπζηάδεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Ζ ίδηα απηή κεηαβιεηή
ζρεηίδεηαη, ζε κηθξφηεξν φκσο βαζκφ, κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε
ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα,
κεηαβιεηέο πνπ πάλησο δελ ζρεηίδνληαη παξά πνιχ ριηαξά κε ην βαζκφ
Οη καζεηέο κε παηέξα ηερλίηε δείρλνπλ λα ελδηαθέξνληαη γηα ην κάζεκα πνπ δελ
ηνπο δπζθνιεχεη θαη δελ ηνπο πξνθαιεί άγρνο, ηαπηφρξνλα φκσο ηνπο αξέζεη θαη ηνπο
θεληξίδεη ην ελδηαθέξνλ. Ζ ραιαξή ζρέζε πνπ ην επαγγεικαηηθφ ηνπο κέιινλ έρεη κε
ην ζρνιείν, επηηξέπεη ζηνπο καζεηέο απηνχο λα δηαηεξνχλ κία ζρέζε απνζηάζεσλ
απφ ηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα απνθεχγνληαο ην άγρνο πνπ ε κεγάιε δπζθνιία ζα
πξνθαινχζε, αλ ε εμάξηεζε ηνπο απφ ην ζρνιείν ήηαλ κεγαιχηεξε, κε δεδνκέλν ην
πνιχ ρακειφ κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ απηνί δηαζέηνπλ.
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο απηνί παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή
ζεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ άγρνπο κε ηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Δλψ,
ζπλήζσο, ε αλαγλψξηζε ηεο ρξεζηκφηεηαο ζπλδέεηαη κε κείσζε ηνπ άγρνπο, ζηα
παηδηά ησλ ηερληηψλ ην άγρνο απμάλεηαη κε ηελ αχμεζε ηεο ρξεζηκφηεηαο. Δίλαη
θαλεξφ φηη απηφ ζπλδέεηαη κε ην γεγνλφο φηη ην ελδηαθέξνλ ηνπο εμαξηάηαη, ζε
κεγάιν βαζκφ, απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο.
Θεηηθέο ζπζρεηίζεηο, αλ θαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο, ηνπ άγρνπο ηφζν κε ηε
ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, φζν θαη κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ, θαζψο θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ζπλαληάκε θαη ζηηο
θαηεγνξίεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν θαη εξγάηε. Καη ζηηο
πεξηπηψζεηο απηέο ε απάληεζε βξίζθεηαη ζηελ εμάξηεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνπο απφ
ηελ επθνιία.
Απφ ηνπο πίλαθεο, εμάιινπ, Μ4.2.7 – Μ4.2.12 δηαπηζηψλνπκε φηη νη καζεηέο κε

παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία παξνπζηάδνπλ, καδί κε ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ
ππαιιήισλ, ηε κηθξφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε βαζκνχ αδηαθνξίαο θαη αηζζεκάησλ
457
επραξίζηεζεο. ΢ηνπο ίδηνπο καζεηέο δελ εκθαλίδεηαη θακία ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ
αδηαθνξίαο κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Ζ αδηαθνξία,
επνκέλσο, ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη ζην κηθξφηεξν βαζκφ κε ηα ζπλαηζζήκαηα
θαη είλαη αλεμάξηεηε απφ ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Ο
βαζκφο ζηνλ νπνίν νη καζεηέο απηνί δειψλνπλ φηη ζα επηζπκνχζαλ λα αζρνιεζνχλ
κε ην κάζεκα ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ δε ζα ήηαλ ππνρξεσηηθφ, δε κεηαβάιιεηαη κε
ηηο κεηαβνιέο πνπ ζεκεηψλνληαη ζην βαζκφ αδηαθνξίαο πνπ δειψλνπλ γηα ην
κάζεκα. Σν ηειεπηαίν απηφ ζηνηρείν δείρλεη φηη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ δε
ζπλδέεηαη κε ζπλαηζζήκαηα απνζηξνθήο γηα ην κάζεκα φπσο θαίλεηαη φηη ζπκβαίλεη,
ζε κεγάιν βαζκφ, ζηελ πεξίπησζε ησλ παηδηψλ ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ.
Σα δεδνκέλα απηά, αλ κάιηζηα ζπλδπαζηνχλ κε ηελ εληνλφηεξε απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα
ειεχζεξν επαγγεικαηία είλαη θαηεμνρήλ ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο. ΢πκπιεξσκαηηθά ζα
πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη πίζσ απφ ηελ αδηαθνξία απηήο ηεο κνξθήο βξίζθεηαη ε
κεγάιε ζρνιηθή άλεζε ησλ καζεηψλ απηψλ, άλεζε πνπ γίλεηαη θαλεξή απφ ηελ
ειάρηζηε (0,06) ζπζρέηηζε πνπ παξνπζηάδεη ν βαζκφο αδηαθνξίαο κε ην βαζκφ
δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο θαη ηε ζρεδφλ κεδεληθή (0,01) πνπ έρεη κε ηελ αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο.
Μηα πεξηζζφηεξν νινθιεξσκέλε εηθφλα απαηηεί λα ζηαζνχκε ζε δχν αθφκα
ζεκεία, αλάινγα ησλ νπνίσλ ζπλαληήζακε θαη ζηελ πςειφηεξε εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία. Σν έλα είλαη φηη ζηνπο καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία, θαη
κεηά δεκφζην ππάιιειν, ζπλαληάκε ηνλ ηδηαίηεξα πςειφ, θαη πςειφηεξν απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο, βαζκφ αξλεηηθήο ζπζρέηηζεο δπζθνιία θαη αηζζήκαηνο πξνζσπηθήο
επάξθεηαο. Δθηηκάκε φηη απηφ ζπλδέεηαη κε ην απμεκέλν αίζζεκα ζρνιηθήο
απηνπεπνίζεζεο, ησλ καζεηψλ απηψλ πνπ ηνπο επηηξέπεη λα απνδίδνπλ, πεξηζζφηεξν
απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, ην αίζζεκα αλεπάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη γηα θάπνηα
καζήκαηα ζε αληηθεηκεληθνχο παξάγνληεο (δπζθνιία καζήκαηνο) παξά ζε
ππνθεηκεληθνχο πνπ αθνξνχλ ζηηο πξνζσπηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο. Σν δεχηεξν ζεκείν
είλαη φηη νη καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία εκθαλίδνπλ ηελ πςειφηεξε
ζπζρέηηζε δπζθνιίαο θαη άγρνπο θαη απφ ηηο πςειφηεξεο αλάκεζα ζην αίζζεκα
επάξθεηαο θαη ην άγρνο. Φαίλεηαη φηη ε δπζθνιία θαη ν θίλδπλνο απνηπρίαο ζηελ
εμέηαζε, πνπ ζπλεπάγεηαη, ζπλνδεχνληαη πεξηζζφηεξν ζηα παηδηά απηά απφ άγρνο
πνπ δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε ηελ αλάγθε δηαηήξεζεο ηεο εηθφλαο πνπ, σο «θαινί»
καζεηέο, έρνπλ ζην ζρνιείν.
Σα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ εκθαλίδνπλ ηελ ίδηα ρακειή ζπζρέηηζε

βαζκνχ αδηαθνξίαο θαη ζπλαηζζεκάησλ, κεγαιχηεξε φκσο, αλ θαη ζηαηηζηηθά κε
ζεκαληηθή, ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
Σαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ ηε κηθξφηεξε, αλ θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Ζ αδηαθνξία επνκέλσο
ησλ παηδηψλ απηψλ δε ζπλδέεηαη ζεκαληηθά κε ηα ζπλαηζζήκαηα είλαη κηα αδηαθνξία
ζρεηηθά νπδέηεξε ζπγθηλεζηαθά, ελψ ηαπηφρξνλα ζπλδέεηαη ζην κηθξφηεξν βαζκφ,
ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο, κε ηελ έιιεηςε πεξηέξγεηαο. Φαίλεηαη
κάιηζηα φηη απηή ζπλδέεηαη, ζηνλ ίδην πεξίπνπ βαζκφ, κε ηελ έιιεηςε
επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο φζν θαη κε ηελ έιιεηςε πεξηέξγεηαο.
Σα παηδηά, εμάιινπ, απηήο ηεο θαηεγνξίαο απνηεινχλ ηε κνλαδηθή θαηεγνξία ζηελ
νπνία ν βαζκφο αδηαθνξίαο εκθαλίδεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο
ηνπ καζήκαηνο θαη ζεηηθή κε ηελ αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο. Δίλαη ε κφλε
επνκέλσο θαηεγνξία ζηελ νπνία ε κεγάιε επθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην πςειφ
αίζζεκα επάξθεηαο ηνπ καζεηή δείρλνπλ λα εληζρχνπλ ηελ αδηαθνξία. Σν πςειφ
458
κνξθσηηθφ θεθάιαην ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ζπλζήθεο επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο ηνπ

παηέξα, δεκηνπξγνχλ πηζαλφηαηα έλα πιαίζην ζρνιηθήο αζθάιεηαο πνπ επηηξέπεη
πνιπηέιεηεο απηήο ηεο κνξθήο ζε θάπνηνπο απφ ηνπο καζεηέο ηεο θαηεγνξίαο. Ζ
εθηίκεζε απηή εληζρχεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ ηελ
πςειφηεξε, κεηά ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, ζπζρέηηζε δπζθνιίαο θαη
αηζζήκαηνο επάξθεηαο, γεγνλφο πνπ δείρλεη ζρνιηθή απηνπεπνίζεζε θαη αίζζεκα
αζθάιεηαο.
΢πκπεξαζκαηηθά, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν είλαη
ρακειήο ζπγθηλεζηαθήο θφξηηζεο θαη ζπλδέεηαη κε ηελ έιιεηςε πεξηέξγεηαο θαη
επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο. Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ νθείιεηαη ζην φηη ην
κάζεκα δελ ηνπο πξνθαιεί ηελ πεξηέξγεηα θαη δελ έρεη επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
΢ην άιιν άθξν, ηα παηδηά ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ εθδειψλνπλ ηελ εληνλφηεξε

ελφριεζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Σα παηδηά απηά παξνπζηάδνπλ ηελ
εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο, θαζψο θαη κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα θαη
κεγάιε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Ο
κεγάινο βαζκφο αδηαθνξίαο ζπλδέεηαη ζηνπο καζεηέο απηνχο κε πην αξλεηηθά
αηζζήκαηα θαη κηθξφηεξε δηάζεζε λα αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα, έρεη επνκέλσο ηα
εληνλφηεξα ραξαθηεξηζηηθά δπζθνξίαο. Ο βαζκφο αδηαθνξίαο, εμάιινπ, ησλ
καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη αξλεηηθά, ζε κηθξφ, αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ,
βαζκφ, κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
Μνινλφηη ην αίζζεκα επάξθεηαο δείρλεη λα παίδεη θάπνην ξφιν, ε αδηαθνξία ησλ
καζεηψλ απηψλ δείρλεη λα κελ εμαξηάηαη ηφζν απφ απηφ. Γείρλεη λα είλαη κία
αδηαθνξία έληνλα δπζθνξηθήο κνξθήο πνπ φκσο δελ νθείιεηαη ζηε ζρνιηθή αδπλακία
αιιά πνπ κάιινλ παξαπέκπεη ζε απμεκέλεο πξνζδνθίεο ελφο άιινπ πιαηζίνπ,
πεξηζζφηεξν ειεχζεξνπ, πνπ λα επηηξέπεη ηνλ απηφ-πξνζδηνξηζκφ. Απηφ είλαη ην
λφεκα ηνπ πςειφηεξνπ ζπληειεζηή αξλεηηθήο ζπζρέηηζεο πνπ ε θαηεγνξία απηή
παξνπζηάδεη αλάκεζα ζην βαζκφ αδηαθνξίαο θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Γελ είλαη ηπραίν, πνπ ηα παηδηά απηά εκθαλίδνπλ ηνλ
πςειφηεξν επίζεο αληίζηνηρν ζπληειεζηή θαη ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Δίλαη
θαλεξφ φηη ν παξάγνληαο ελδηαθέξνλ ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα αλ απηφ δελ ήηαλ
ππνρξεσηηθφ παίδεη έλαλ μερσξηζηφ ξφιν ζηελ θαηεγνξία απηή.
Έληνλα δπζθνξηθή δείρλεη λα είλαη θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα

ηδησηηθφ ππάιιειν. Ζ πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο απηφ δείρλεη. Ζ πςειή, εμάιινπ, αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ
βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα δείρλεη φηη φζν πην βαξεηφ
αηζζάλνληαη ην κάζεκα νη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν ηφζν κεγαιχηεξε
αδηαθνξία δειψλνπλ. Σαπηφρξνλα, φκσο, νη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ ηελ
πςειφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε, θαη κε κεγάιε δηαθνξά απφ φιεο ηηο άιιεο
θαηεγνξίεο, ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην βαζκφ ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο, θαη παξάιιεια έληνλε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο κε ην βαζκφ ρξεζηκφηεηαο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Ξαλαβξίζθνπκε
ζην ζεκείν απηφ ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ γηα ηελ πξαθηηθή
ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ, θάηη πνπ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ηελ επηδίσμε ηεο
επηηπρίαο αιιά κε φξνπο πνπ δελ επηηξέπνπλ ηε ζπγθεθξηκελνπνίεζε ησλ
επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ.
Σα παηδηά ησλ ηερληηψλ εκθαλίδνπλ κία αδηαθνξία πνπ ζα ιέγακε φηη

ραξαθηεξίδεηαη απφ ήπηα ελφριεζε. Σα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο εκθαλίδνπλ ηε
459
κηθξφηεξε ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηα ζπλαηζζήκαηα, κεηά ηα παηδηά ησλ

ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ. Σαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ
ζεκαληηθή, αιιά πάλησο φρη πςειή, αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε
ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Σαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ
ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη
κηθξφηεξε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο.
Απφ ηα παξαπάλσ δηαθξίλνπκε κηα αδηαθνξία ήπηαο κνξθήο, απφ πιεπξάο
ζπλαηζζεκαηηθνχ ηφλνπ, πνπ έρεη αλαθνξέο ηφζν ζην αληαξφ ηνπ καζήκαηνο φζν θαη
ζηελ αδπλακία παξαθνινχζεζεο. Ζ αδηαθνξία απηήο ηεο κνξθήο αληαλαθιά ηελ
ηδηνκνξθία ηεο θαηεγνξίαο, κηαο θαηεγνξίαο πνπ ζπλδπάδεη ην ρακειφ κνξθσηηθφ
θεθάιαην κε ηε ρακειή εμάξηεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ κέιινληνο ησλ καζεηψλ απφ
ην ζρνιείν.
Σα παηδηά ησλ εξγαηψλ, ηέινο, έρνπλ ηνλ πςειφηεξν ζπληειεζηή αξλεηηθήο

ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, έλαλ απφ ηνπο
πςειφηεξνπο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη πςειφ κε ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο. Παξνπζηάδνπλ, ηέινο, ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Ζ αδηαθνξία, επνκέλσο, ησλ καζεηψλ απηψλ
έρεη έληνλε εμάξηεζε απφ ην αίζζεκα αλεπάξθεηαο θαη ηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθήο
ρξεζηκφηεηαο θαη ζπλδέεηαη κε ιηγφηεξν ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη αλάγθεο απηφ-
επηβεβαίσζεο. Δίλαη θαλεξφ φηη ε ζρνιηθή αδπλακία ησλ καζεηψλ απηψλ
πξνζδηνξίδεη θαη ην είδνο ηεο αδηαθνξίαο πνπ εθδειψλνπλ.
Αμίδεη, ζην ζεκείν απηφ, λα ζεκεηψζνπκε φηη, ελψ ηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ
ππαιιήισλ εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε
ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο, ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ έρνπλ ηνλ πςειφηεξν
βαζκφ αξλεηηθήο βέβαηα ζπζρέηηζεο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο. Ζ δηαθνξά απηή
δείρλεη φηη ηε δπζθνιία πνπ ε θάζε θαηεγνξία βηψλεη ζην ζρνιείν εθθξάδεηαη κε
δηαθνξεηηθφ ηξφπν πξνο ηα έμσ. Δλψ νη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν
κηινχλ γηα δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο νη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε κηινχλ γηα
πξνζσπηθή αλεπάξθεηα.
΋πσο είλαη θαλεξφ δελ πξφθεηηαη, απιά, γηα κηα δηαθνξεηηθή έθθξαζε ηνπ ίδηνπ,
θαηά ηα άιια, ζηνηρείνπ. Αλ νη δχν απηέο θαηεγνξίεο δηαζέηνπλ ρακειά κφλν
κνξθσηηθά εθφδηα, πνπ ζπλδένληαη κε ζρνιηθή αδπλακία, δηαθέξνπλ εληνχηνηο
ζεκαληηθά ζηνλ ηξφπν πνπ βηψλνπλ θαη δηαρεηξίδνληαη ηελ αδπλακία ηνπο. Οη
δηαθνξέο απηέο αλαθέξνληαη ζηε δηαθνξνπνίεζε απφ πιεπξάο εθπαηδεπηηθψλ θαη
επαγγεικαηηθψλ πξνζδνθηψλ ησλ δχν θαηεγνξηψλ, δηαθνξνπνίεζε πνπ ζπλδέεηαη
ηφζν κε ηηο δηαθνξέο κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ φζν θαη βησκάησλ θαη ζηάζεσλ πνπ
πξνέξρνληαη απφ ηελ παηξηθή επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία ζπλδέεηαη

πεξηζζφηεξν απφ φινπο κε επράξηζηα αηζζήκαηα θαη ζε δεχηεξν βαζκφ κε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σέινο, ζπλδέεηαη έληνλα κε ηα επαγγεικαηηθά ηνπο
ελδηαθέξνληα ηα νπνία κάιηζηα δείρλνπλ φηη απνηεινχλ, ζε θάπνην βαζκφ, ηκήκα ησλ
πξνζσπηθψλ ηνπο ελδηαθεξφλησλ, ζην βαζκφ πνπ ζπλδένληαη κε αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο θαη πεξηέξγεηαο. Ζ αδηαθνξία, απφ ηελ άιιε, ησλ καζεηψλ απηψλ
ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ρακειή ηεο εμάξηεζε απφ ηα ζπλαηζζήκαηα θαη απφ ηελ
πιήξε απνζχλδεζε ηεο απφ ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο θαη απφ ηελ έληνλε
εμάξηεζε απφ ηελ έιιεηςε πξνζνρήο πεξηέξγεηαο. Πξφθεηηαη γηα αδηαθνξία πνπ έρεη
460
ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλίαο πνπ πξνθαιεί κία δξαζηεξηφηεηα πνπ είλαη απιά
«εληειψο αδηάθνξε», πνπ είλαη, δειαδή, ρσξίο λφεκα (ζεηηθφ ή αξλεηηθφ).
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν παξνπζηάδεη έληνλεο,

επίζεο, ζπζρεηίζεηο κε ηελ επραξίζηεζε θαη ηελ πεξηέξγεηα, αιιά πνιχ ρακειή κε
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σαπηφρξνλα έρεη απμεκέλεο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο
κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη κε ην άγρνο. Απφ ηελ άιιε, ε αδηαθνξία ησλ
καζεηψλ απηψλ νθείιεηαη ζην φηη ην κάζεκα δελ ηνπο πξνθαιεί ηελ πεξηέξγεηα θαη
δελ έρεη επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ελψ ηαπηφρξνλα δείρλεη λα κε ζπλδέεηαη
ηδηαίηεξα κε ην ζπλαίζζεκα.
Οη απμεκέλεο πξνζδνθίεο, κε κέηξηεο κφλν δπλαηφηεηεο, δίλνπλ ην πιαίζην

δηακφξθσζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν. Οη
καζεηέο απηνί πεξηζζφηεξν απφ φινπο ηνπο άιινπο απνζπλδένπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα απφ ηε δηάζεζή ηνπο λα αζρνιεζνχλ εθνχζηα κε απηφ,
θαζψο θαη απφ ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ελψ εκθαλίδνπλ απμεκέλε
εμάξηεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνπο απφ ην αίζζεκα επάξθεηαο, απφ ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο, θαζψο θαη απφ ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο
θαλεξψλνληαο έιιεηκκα εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ηελ παξνπζία ελφο
ελδηαθέξνληνο ρξεζηκνζεξηθνχ θαη απηφ-επηβεβαησηηθνχ ραξαθηήξα. Ζ αδηαθνξία
ησλ καζεηψλ απηψλ εκθαλίδνληαο πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα
δείρλεη λα είλαη δπζθνξηθνχ ηχπνπ, ελψ ηαπηφρξνλα εκθαλίδεη θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά
ηεο αλίαο. Σέινο, ε αδηαθνξία ηνπο ζπλδέεηαη κε ηελ εθηίκεζε φηη ην πην αδηάθνξν
κάζεκα δελ έρεη ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο νχηε θαη ζπκβάιιεη ζηελ
πξνζσπηθή ελίζρπζε ηνπ καζεηή. Ζ ρξεζηκνζεξηθή θαη απηφ-επηβεβαησηηθή
δηάζηαζε γίλεηαη θαη εδψ νξαηή.
Σα παηδηά ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ κε ρακειφ ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο ηνπ

ελδηαθέξνληνο κε ηελ επραξίζηεζε παξνπζηάδνπλ ηνλ πςειφηεξν κε ην ελδηαθέξνλ
εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Σαπηφρξνλα, εκθαλίδνπλ εμάξηεζε ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο, ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ην
βαζκφ πνπ αηζζάλνληαη φηη απηφ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο. Σέινο, είλαη ε κφλε
θαηεγνξία ζηελ νπνία ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο ζπλδέεηαη ζεκαληηθά κε
ην βαζκφ άγρνπο. Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα απφ
φινπο κε ην αίηεκα ηνπ απηφ-πξνζδηνξηζκνχ. Σαπηφρξνλα απηφ παξνπζηάδεη
απμεκέλε εμάξηεζε απφ πξνζδηνξηζκνχο επθνιίαο, πξνζσπηθήο επάξθεηαο θαη
αλαγθψλ απηφ-επηβεβαίσζεο. Απφ ηελ άιιε, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ
ζπγθεληξψλεη ηα εληνλφηεξα ραξαθηεξηζηηθά δπζθνξίαο θαη παξαπέκπεη ζην
αίηεκα απηφ-πξνζδηνξηζκνχ, πνπ αλαθέξακε.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηερλίηε ζπλδέεηαη κε ηελ επθνιία θαη ηελ
έιιεηςε άγρνπο. Σαπηφρξνλα, φκσο, ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη κε ηελ
επραξίζηεζε θαη ηελ πεξηέξγεηα. Οη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θαηεγνξίαο απηήο, πνπ
ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιχ ρακειφ κνξθσηηθφ θεθάιαην θαη ηαπηφρξνλα απφ ρακειή
θαη ηππηθή εμάξηεζε απφ ηε γεληθή εθπαίδεπζε, νδεγνχλ ζε κηα αδηαθνξία ήπηαο
κνξθήο, απφ πιεπξάο ζπλαηζζεκαηηθνχ ηφλνπ, αδηαθνξία πνπ ζπλδέεηαη ηφζν κε ην
αληαξφ ηνπ καζήκαηνο φζν θαη κε ηελ αδπλακία παξαθνινχζεζεο.
Σν ελδηαθέξνλ, ηέινο, ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε παξνπζηάδεη ηελ εληνλφηεξε

απφ θάζε θαηεγνξία εμάξηεζε απφ ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ αζζελέζηεξε ζρέζε κε ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Δίλαη έλα
461
ελδηαθέξνλ επνκέλσο πνπ ε πξνζσπηθή επάξθεηα βάδεη ηε ζθξαγίδα. Έλα ελδηαθέξνλ

πνπ δε ζπλδέεηαη κε επραξίζηεζε αιιά κάιινλ κε ηελ αλάγθε απηφ-επηβεβαίσζεο.
Ζ αδηαθνξία, εμάιινπ, ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα απφ φινπο κε
αηζζήκαηα αλεπάξθεηαο απέλαληη ζην κάζεκα, θαζψο θαη κε έιιεηςε
επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο, ελψ ηαπηφρξνλα ζπλδέεηαη κε ιηγφηεξν ζεηηθά
ζπλαηζζήκαηα θαη κε αλάγθεο απηφ-επηβεβαίσζεο.
462

ΚΡΗΣΖΡΗΟ ΣΗ΢ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΔ΢ ΔΠΗΓΟ΢ΔΗ΢ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ ΚΑΗ
ΜΑΘΖΣΡΗΧΝ
Απφ ηνπο πίλαθεο Μ4.1.13 – Μ4.1.16 βιέπνπκε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ
πνπ είραλ παξαπεκθζεί γηα ηελ εμεηαζηηθή πεξίνδν ηνπ ΢επηεκβξίνπ ή
επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε ζρεηίδεηαη εληνλφηεξα κε ην αίζζεκα επάξθεηαο ηνπ
καζεηή απέλαληη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηελ επθνιία
ηνπ καζήκαηνο, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηά ηνπ θαη, ηέινο, κε ην βαζκφ άγρνπο
πνπ αηζζάλεηαη ν καζεηήο ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο ηνπ. Σν εχθνιν, ην κάζεκα πνπ
θάλεη ηα παηδηά απηά λα κελ αηζζάλνληαη αλεπαξθή, ην ιηγφηεξν αγρνγφλν θαζψο
θαη ην ρξήζηκν επαγγεικαηηθά κάζεκα είλαη ελδηαθέξνλ. Ζ ζρνιηθή αδπλακία
δείρλεη λα βαξαίλεη θαηά ηξφπν απφιπην ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ «ελδηαθέξνληνο» ηεο
θαηεγνξίαο απηήο.
Οη καζεηέο βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 10-13, εκθαλίδνπλ, επίζεο, ζεκαληηθή
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ην βαζκφ
δπζθνιίαο, αιιά φρη κε ην βαζκφ άγρνπο, Δπηπιένλ νη παξαπάλσ ζπζρεηίζεηο είλαη
κηθξφηεξεο έληαζεο ζπγθξηηηθά κε ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία. Σαπηφρξνλα νη
καζεηέο απηνί παξνπζηάδνπλ απμεκέλεο ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, θαη ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Ζ ζπζρέηηζε, εμάιινπ, ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε
ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα είλαη κεγαιχηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε ζπζρέηηζε κε ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ε κεγαιχηεξε απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο. Βιέπνπκε φηη
ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ παξνπζηάδεη ρακειφηεξε εμάξηεζε, ζπγθξηηηθά
κε ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία, απφ ηε ζρνιηθή δπζθνιία θαη κεγαιχηεξε απφ ηα
ζηνηρεία πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθά ελφο γλεζηφηεξνπ ελδηαθέξνληνο, φπσο ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηδηαίηεξα κάιηζηα
απφ ην ηειεπηαίν.
Οη καζεηέο κε βαζκνινγία επηπέδνπ 14-17 παξνπζηάδνπλ ιίγν πνιχ ηελ ίδηα
εηθφλα κε ηνπο πξνεγνχκελνπο αιιά κε ρακειφηεξνπο ηνπο δείθηεο πνπο ζπλδένληαη
κε ηε ζρνιηθή αδπλακία, αιιά θαη κε άιιε ζεηξά. Σψξα ε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο κε ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο πξνεγείηαη, ζε αληίζεζε κε ηελ
πξνεγνχκελε θαηεγνξία, εθείλεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ην βαζκφ αίζζεζεο
επάξθεηαο. ΢ηελ ηειεπηαία απηή αλαηξνπή κπνξνχκε λα δνχκε ελδείμεηο κηαο
κεηαηφπηζεο ηεο επζχλεο γηα ηε ζρνιηθή αδπλακία απφ ηελ επάξθεηα ηνπ καζεηή ζηε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο απφ ηηο δχν ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο
θαηεγνξίεο εκθαλίδνληαη λα ζπζρεηίδνπλ πεξηζζφηεξν ην ελδηαθέξνλ κε ηελ
πξνζσπηθή επάξθεηα, ελψ νη καζεηέο απφ ηηο δχν πςειφηεξεο κε ηελ επθνιία ηνπ
καζήκαηνο.
Οη καζεηέο βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ 14-17, εμάιινπ, εκθαλίδνπλ κείσζε ηνπ
ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο βαζκνχ ελδηαθέξνληνο – αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ,
ν νπνίνο πάλησο δηαηεξείηαη ζε επίπεδα ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο. Σέινο, ζ‟
απηνχο ηνπο καζεηέο ζεκεηψλεηαη αλαηξνπή ηεο ζρέζεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο
κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Δλψ ζηελ
πξνεγνχκελε θαηεγνξία ν βαζκφο ηνπ ελδηαθέξνληνο παξνπζίαδε εληνλφηεξε
ζπζρέηηζε κε ηελ ηειεπηαία, ζηε ζπδεηνχκελε θαηεγνξία ην βάξνο κεηαηνπίδεηαη ζηα
πξψηα. Σα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο ζρεηίδνληαη εληνλφηεξα κε ην ελδηαθέξνλ ζαλ
απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο ηνπ επηπέδνπ ζρνιηθψλ δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ ηεο
463
θαηεγνξίαο απηήο, φπσο απηφ ζπλάγεηαη απφ ηηο θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο ηνπο
επηδφζεηο.
Οη καζεηέο, ηέινο, κε επηδφζεηο 18-20 εκθαλίδνπλ ηελ εληνλφηεξε ζπζρέηηζε ηνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε κηθξφηεξε κε ηε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο, ζαλ απνηέιεζκα πξνθαλψο ησλ
απμεκέλσλ ζρνιηθψλ ηνπο δπλαηνηήησλ, ελψ ζηε δεχηεξε ζέζε βιέπνπκε ηε
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Οη
καζεηέο απηνί, ηέινο, παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε είλαη πεξηζζφηεξν
απαιιαγκέλν απφ πξνζδηνξηζκνχο επθνιίαο θαη ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο κε επράξηζηα αηζζήκαηα. Σέινο, ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζπλδέεηαη κε
επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε ηελ
εμαίξεζε ησλ καζεηψλ ηνπ ρακειφηεξνπ επηπέδνπ επηδφζεσλ (φζσλ παξαπέκπνληαη
ή επαλαιακβάλνπλ) νη νπνίνη ζπλδένπλ, εληνλφηεξα κάιηζηα, ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε
Αλ νη καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία έρνπλ πην μεθάζαξνπο
επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο εληνλφηεξα ζπλδεφκελνπο κάιηζηα κε ζπγθεθξηκέλα
καζήκαηα, νη επαγγεικαηηθνί ζηφρνη ησλ καζεηψλ κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία
δείρλνπλ λα εμαξηψληαη απφ ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο, παξνπζηάδνληαο απμεκέλε
ζπζρέηηζε ηεο επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο κε ηηο δπλαηφηεηεο αληαπφθξηζεο ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο.
΢ηηο κεζαίεο, ηέινο, βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο, νη επαγγεικαηηθέο αλεζπρίεο, πνπ
ίζσο δελ είλαη ηφζν ζπγθεθξηκελνπνηεκέλεο, θαίλεηαη φηη βξίζθνπλ πην έκκεζνπο
ηξφπνπο έθθξαζεο, φπσο ε αχμεζε ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ. Οη δχν απηέο
θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ απμεκέλν βαζκφ ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε
ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
΋πσο βιέπνπκε ζηνπο πίλαθεο Μ4.2.13 – Μ4.2.16, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, αλεμάξηεηα απφ ηε βαζκνινγία ηνπο, δε δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε
ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο φκσο κε βαζκνινγία 10-13
εκθαλίδνπλ ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο
απέλαληη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο ηεο θαηεγνξίαο απηήο
εκθαλίδνπλ ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, πνπ είλαη ηαπηφρξνλα ε κεγαιχηεξε ηφζν κεηαμχ ησλ
καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ φζν θαη κεηαμχ ησλ ζπζρεηίζεσλ ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε
ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αδηαθνξία, πξάγκα πνπ δείρλεη φηη ε
αδηαθνξία ηνπο είλαη δπζθνξηθνχ ηχπνπ, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο ππφινηπεο
θαηεγνξίεο. Αθνινπζνχλ ε ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ έιιεηςε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Γηα ηνπο
καζεηέο απηήο ηεο θαηεγνξίαο ην αδηάθνξν κάζεκα είλαη πεξηζζφηεξν ελνριεηηθφ
θαη ιηγφηεξν αληαξφ θαη άρξεζην γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπο εμέιημε. Σέινο είλαη
κάζεκα γηα ην νπνίν αηζζάλεηαη ν καζεηήο αλεπαξθήο κε βάζε ηηο ζρνιηθέο
απαηηήζεηο.
΢ην ζεκείν απηφ ρξήζηκν είλαη λα επηζεκάλνπκε ηελ νκνηφηεηα πνπ παξνπζηάδεη ε
βαζκνινγηθή θαηεγνξία 10-13 κε εθείλε ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ παηέξα απφθνηην
Λπθείνπ. Οη καζεηέο κε βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13, φπσο θαη εθείλνη κε παηέξα
απφθνηην Λπθείνπ, εμαξηνχλ, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ
αδηαθνξία ηνπο απφ ην βαζκφ πνπ αηζζάλνληαη φηη ην κάζεκα ζπκβάιιεη ζηελ
464
αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. ΋πσο νη καζεηέο κε παηέξα Λπθείνπ έηζη θαη νη
καζεηέο κε βαζκνινγία 10-13 δείρλνπλ λα έρνπλ απμεκέλε επαηζζεζία κε ην δήηεκα
ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ. Φαίλεηαη φηη ν παξάγνληαο αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή ζπλδέεηαη φρη κφλν κε κηα ρξεζηκφηεηα πεξηζζφηεξν νξαηή
θαη άκεζε, αιιά θαη κε αλάγθεο απην-επηβεβαίσζεο. Γελ είλαη ηπραίν πνπ εκθαλίδεη
εληνλφηεξε ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ ζηηο θαηεγνξίεο πνπ κπνξνχλ αιιά
δπζθνιεχνληαη. Οχηε είλαη ηπραίν φηη ε πςειή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο
κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ εκθαλίδεηαη πάληα καδί κε αληίζηνηρε
πςειή ζπζρέηηζε ηνπ κε ην αίζζεκα επάξθεηαο ηνπ καζεηή.
Δμάιινπ, ηφζν ζηνπο καζεηέο κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία, φζν θαη ζε εθείλνπο
κε βαζκνινγία επηπέδνπ 14-17, ν βαζκφο αδηαθνξίαο εκθαλίδεη ηνλ ίδην πεξίπνπ
βαζκφ ζπζρέηηζεο ηφζν κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο φζν θαη κε ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, γεγνλφο πνπ δειψλεη φηη ε αδηαθνξία ζηηο θαηεγνξίεο απηέο
ζπλδπάδεη ην αληαξφ ηνπ καζήκαηνο κε ηελ έιιεηςε επραξίζηεζεο. Οη δχν απηέο
θαηεγνξίεο δηαθέξνπλ εληνχηνηο ζηελ έληαζε ησλ ζπζρεηίζεσλ, νη νπνίεο είλαη
εληνλφηεξεο ζηα παηδηά κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία θαη αζζελέζηεξεο ζηα παηδηά κε
βαζκνινγία 14-17. Σα ηειεπηαία απηά παηδηά εκθαλίδνπλ ρακειφηεξεο, ζπγθξηηηθά
κε ηηο δχν πξνεγνχκελεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο, αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο ηνπ
βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηελ επραξίζηεζε, ηελ πεξηέξγεηα θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη απμεκέλεο κε ηε γεληθή
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, θαζψο θαη κε ηελ
επαγγεικαηηθή ηνπ ρξεζηκφηεηα. Δίλαη ε κφλε, εμάιινπ, θαηεγνξία πνπ νη ηειεπηαίεο
απηέο ζπζρεηίζεηο είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο.
Παξαηεξνχκε, κε άιια ιφγηα κηα κεηαηφπηζε ηνπ θέληξνπ βάξνπο απφ ηελ
αδηαθνξία ηχπνπ αλίαο ή δπζθνξηθνχ ηχπνπ πξνο εθείλε πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ
έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο. Σν αδηάθνξν κάζεκα είλαη γηα ηα παηδηά απηήο ηεο
θαηεγνξίαο, πεξηζζφηεξν απφ ηα άιια, κάζεκα πνπ δελ έρεη ζρέζε κε ηηο
επαγγεικαηηθέο ή άιιεο αλάγθεο ηνπο, ρσξίο βέβαηα απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ είλαη
πξψηα θαη θχξηα έλα βαξεηφ θαη φρη επράξηζην κάζεκα.
Σέινο, ζηνπο καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία, εληνλφηεξε κεηαμχ φισλ
εκθαλίδεηαη ε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο – κε κεγάιε δηαθνξά απφ ηελ επίζεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ηα επράξηζηα αηζζήκαηα – δείρλνληαο έηζη φηη ε αδηαθνξία απηήο ηεο
θαηεγνξίαο έρεη εληνλφηεξε ηε δηάζηαζε ηεο αλίαο.
΢εκεηψζακε πξνεγνπκέλσο κία νκνηφηεηα ζηα απνηειέζκαηα κε ηηο θαηεγνξίεο πνπ

δηαθξίλνληαη κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα. Γελ είλαη βέβαηα ε κφλε.
Θα ζέιακε λα επηζεκάλνπκε κία αθφκε, απφ ηηο ιηγφηεξν νξαηέο. Μειεηψληαο,
ινηπφλ, ηνπο πίλαθεο δηαθξίλνπκε φηη ε ρακειφηεξε βαζκνινγηθή θαηεγνξία, φπσο
θαη ε καζεηηθή θαηεγνξία ησλ παηδηψλ κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν, εκθαλίδεη απμεκέλε ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ελψ ε θαηεγνξία βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ
14-17, φπσο θαη εθείλε κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ, εκθαλίδεη απμεκέλε ζπζρέηηζε
ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αιιά θαη γεληθφηεξεο
ρξεζηκφηεηαο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, ζην πην αδηάθνξν.
Σν δήηεκα ηεο ρξεζηκφηεηαο, σο ζηνηρείν ηνπ ελδηαθέξνληνο, δείρλεη λα παίξλεη
δηαθνξεηηθέο κνξθέο αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο πξνζδνθίεο ησλ καζεηψλ.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε έληνλε ζρνιηθή αδπλακία θαίλεηαη φηη ζπλδέεηαη
εληνλφηεξα κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σν ίδην θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ
καζεηψλ κε κεγάιε ζρνιηθή άλεζε. Σν ελδηαθέξνλ ησλ δχν αθξαίσλ βαζκνινγηθψλ
θαη εθπαηδεπηηθψλ θαηεγνξηψλ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε πξψηκε επαγγεικαηηθή
465
επηινγή θαη απμεκέλε ζπγθεθξηκελνπνίεζε επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ. ΢ηηο ελδηάκεζεο

αληίζεηα θαηεγνξίεο, εθεί φπνπ νη καζεηέο έρνπλ απμεκέλεο πξνζδνθίεο κε κέηξηεο
δπλαηφηεηεο θαη ησλ νπνίσλ νη επαγγεικαηηθνί ζηφρνη δελ είλαη ηφζν
απνζαθεληζκέλνη, ε δηάζηαζε ηεο ρξεζηκφηεηαο παίξλεη πεξηζζφηεξν ηηο κνξθέο ηεο
αχμεζεο ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ θαη ηεο γεληθφηεξεο ρξεζηκφηεηαο γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο, κνξθέο πνπ έκκεζα παξαπέκπνπλ ζε κηα επαγγεικαηηθή
εμαζθάιηζε αξθεηά αζαθή. ΢ην πην αδηάθνξν κάζεκα ε αζάθεηα ησλ
επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ δελ παίδεη πιένλ ξφιν. Σν πην αδηάθνξν κάζεκα δελ έρεη
ρξεζηκφηεηα νχηε επαγγεικαηηθή νχηε άιιε πεξηζζφηεξν γηα ηηο θαηεγνξίεο πνπ
πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο πξνζδνθνχλ πνιιά απφ ηελ εθπαίδεπζε θαη ησλ νπνίσλ
ην κέιινλ εμαξηάηαη εληνλφηεξα απφ απηήλ.
Σν ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία (πνπ είραλ

παξαπεκθζεί ή επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε) ζπλδέεηαη έληνλα κε ηε κεγάιε ηνπο
ζρνιηθή αδπλακία. Δλδηαθέξνλ γη απηνχο είλαη ην εχθνιν κάζεκα, ην κάζεκα πνπ
ηνπο θάλεη λα αηζζάλνληαη πεξηζζφηεξν επαξθείο, πνπ δελ ηνπο πξνθαιεί άγρνο θαη
πνπ είλαη ρξήζηκν επαγγεικαηηθά. Αδηάθνξν απφ ηελ άιιε είλαη ην κάζεκα πνπ δελ
είλαη επράξηζην είλαη αληαξφ θαη δε ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε βαζκνινγία 10-13, κε κεγαιχηεξεο δπλαηφηεηεο
απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο αιιά κε έληνλε ηε ζρνιηθή δπζθνιία, ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε θαηεγνξία κε ηελ δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ε δε
αδηαθνξία ηνπο δείρλεη λα έρεη εληνλφηεξα δπζθνξηθά ραξαθηεξηζηηθά. Σέινο, νη
καζεηέο απηνί δείρλνπλ λα έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επαηζζεζία κε ηελ αχμεζε ησλ
πξνζσπηθψλ ηνπο ηθαλνηήησλ, γεγνλφο πνπ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ηε ζρνιηθή
ηνπο αδπλακία ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πξνζδνθίεο επαγγεικαηηθήο εμαζθάιηζεο κέζσ
ηεο εθπαίδεπζεο κηαο εμαζθάιηζεο φκσο πνπ δελ έρεη πξφζσπν. Ζ επαηζζεζία απηή
θαίλεηαη φηη απνηειεί έθθξαζε ελφο ζπλδπαζκνχ αζάθεηαο επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ
θαη αλαγθψλ πξνζσπηθήο ελίζρπζεο θαη απηφ-επηβεβαίσζεο.
Με ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ βαζκνινγία 14-17 ζεκεηψλνληαη δχν ζεκαληηθέο
αιιαγέο. Πξψηνλ, ην βάξνο θαη ε επζχλε ηεο καζεηηθήο δπζθνιίαο, ζην βαζκφ πνπ
ππάξρεη, κεηαθέξεηαη απφ ηνλ καζεηή ζην κάζεκα. ΢ηηο δχν ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο
ην ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ πξνζσπηθή επάξθεηα παξά κε ηελ
επθνιία ηνπ καζήκαηνο, ζρέζε πνπ αληηζηξέθεηαη ζηελ θαηεγνξία απηή. Γεχηεξνλ,
ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε βαζκνινγία 14-17 ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ηελ
επραξίζηεζε, ζε αληίζεζε κε ηηο πξνεγνχκελεο θαηεγνξίεο πνπ εληνλφηεξε ήηαλ ε
ζπζρέηηζε κε ηελ πεξηέξγεηα. Σν ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη γηα ηα παηδηά απηά
πεξηζζφηεξν επράξηζην παξά εμάπηεη ηελ πεξηέξγεηά ηνπο. Σν αδηάθνξν, εμάιινπ,
κάζεκα είλαη ζηνλ ίδην βαζκφ αληαξφ θαη φρη επράξηζην. Σέινο, πεξηζζφηεξν απφ ηηο
ππφινηπεο θαηεγνξίεο, ην αδηάθνξν είλαη έλα κάζεκα πνπ δελ έρεη ρξεζηκφηεηα.
Οη καζεηέο ηέινο, κε ηηο πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο θαη ηε κεγαιχηεξε
ζρνιηθή άλεζε ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν απφ φινπο ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ηελ
επραξίζηεζε. Σαπηφρξνλα ζπλδένπλ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη παξά κφλν ζηνπο καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε
βαζκνινγία. Σαπηφρξνλα ε αδηαθνξία ηνπο είλαη πξψηα θαη θχξηα αδηαθνξία αλίαο.
466

ΒΑ΢Ζ ΣΟΝ ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΟ ΒΑΘΜΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ ΠΟΤ ΟΗ ΗΓΗΟΗ ΟΗ
ΜΑΘΖΣΔ΢ ΓΖΛΧΝΟΤΝ ΟΣΗ ΔΥΟΤΝ

Απφ ηνπο πίλαθεο Μ4.1.17, Μ4.1.18 θαη Μ4.1.19 βιέπνπκε φηη νη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ δηαθξίλνληαη γηα ηελ θαζαξφηεξε κνξθή
ελδηαθέξνληνο. Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ δείρλεη λα ζπλδέεηαη κφλν κε ηα
αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ζε κηθξφ βαζκφ
απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο έηζη δείρλεη λα είλαη
θαζαξφηεξεο κνξθήο απφ εθείλν ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ. Δμαξηάηαη ζε κηθξφηεξν
βαζκφ απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο (έρνπλ ηε ρακειφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη βαζκνχ δπζθνιίαο), ην αίζζεκα πξνζσπηθήο επάξθεηαο
(έρνπλ ηε ρακειφηεξε ζεηηθή ζπζρέηηζε βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη αίζζεζεο
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο), ηελ ρξεζηκφηεηα ηνπ
καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαζψο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σν
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ εκθαλίδεηαη, επνκέλσο, πεξηζζφηεξν απαιιαγκέλν
απφ εμαξηήζεηο επθνιίαο θαη ρξεζηκφηεηαο θαη κε απηήλ ηελ έλλνηα δείρλεη λα είλαη
έλα ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ή ηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία.
΋ζνη δειψλνπλ φηη έρνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ απμεκέλε ζρνιηθή
δπζθνιία θαη ρακειφηεξεο ζπζρεηίζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηελ επραξίζηεζε θαη
ηελ πεξηέξγεηα. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ζηνηρεία ζρνιηθήο
αδπλακίαο, αθνχ απηνί εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο θαη ζεηηθή κε ην αίζζεκα
πξνζσπηθήο επάξθεηαο. Σέινο εκθαλίδνπλ απμεκέλε εμάξηεζε ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο απφ ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, θαζψο θαη απφ ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο.
Σέινο, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη εκθαλίδνπλ ζεκαληηθά εληνλφηεξεο
ζπζρεηίζεηο, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε φινπο ηνπο
παξάγνληεο ζπζρέηηζεο. ΋ρη κφλν παξνπζηάδνπλ ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε
κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο θαη ηελ εληνλφηεξε ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ην
αίζζεκα επάξθεηαο, αιιά θαη κε φινπο ηνπο άιινπο παξάγνληεο. Παξνπζηάδνπλ
δειαδή πνιχ πςειή ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα γηα
ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο. Δίλαη θαλεξφ φηη πξφθεηηαη γηα καζεηέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ
έληνλε ζρνιηθή αδπλακία, ελψ ην ελδηαθέξνλ ηνπο δείρλεη λα ζπλδπάδεη ηα
ραξαθηεξηζηηθά ελφο εζσηεξηθνχ γλήζηνπ ελδηαθέξνληνο κε εθείλα ελφο εμσηεξηθνχ
ελδηαθέξνληνο πνπ αλαθέξεηαη ζηε ρξεζηκφηεηα.
Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ινηπφλ ζηνπο καζεηέο κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επραξίζηεζε θαη κεηά, κε νξηαθή φκσο δηαθνξά, κε
ηελ πεξηέξγεηα, ζε κηθξφ δε βαζκφ κε ηελ επθνιία. ΢ηνπο καζεηέο κε κέηξην
ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη κε ηελ πεξηέξγεηα θαη κεηά, κε νξηαθή επίζεο δηαθνξά, κε ηελ
επραξίζηεζε, ελψ αθνινπζνχλ ε ζρέζε κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Πεξηζζφηεξν φκσο ζπλδέεηαη κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο. Ζ ζρνιηθή δπζθνιία θάλεη έληνλα αηζζεηή ηελ
παξνπζία ηεο ζηνπο καζεηέο απηνχο πξνζδηνξίδνληαο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο. Πξνθχπηεη ινηπφλ κία εηθφλα ελδηαθέξνληνο ζηελ νπνία ε
πεξηέξγεηα έρεη ηελ πξψηε ζέζε έλαληη ηεο επραξίζηεζεο, ε δε επάξθεηα, ε επθνιία
θαη ε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή έρνπλ απμεκέλε ζεκαζία. Οη καζεηέο,
467
ηέινο, πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη εκθαλίδνπλ ηελ εληνλφηεξε εμάξηεζε ηνπ

ελδηαθέξνληφο ηνπο απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην βαζκφ πνπ αηζζάλνληαη
επαξθείο απέλαληη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ, θαζψο θαη απφ ηε ρξεζηκφηεηά ηνπ.
Σαπηφρξνλα φκσο εκθαλίδνπλ ηηο πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο κε ηελ επραξίζηεζε θαη
ηελ πεξηέξγεηα πνπ απνηεινχλ ζηνηρεία ελφο εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο
απζεληηθφηεξεο κνξθήο.

Απφ ηελ άιιε ε αδηαθνξία ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ εκθαλίδεη ηε κηθξφηεξε
ζπζρέηηζε κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο αιιά ηε κεγαιχηεξε κε ηελ αίζζεζε
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ καζήκαηνο, αλ θαη ζε βαζκφ
ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθφ. Σαπηφρξνλα ε αδηαθνξία ηνπο παξνπζηάδεη πςειή
αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ηθαλνηήησλ θαη ρακειφηεξε κε ηε
ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
Μνινλφηη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε έιιεηκκα
αίζζεζεο επάξθεηαο, παξνπζηάδεη εληνχηνηο ην κηθξφηεξν βαζκφ ζπζρέηηζεο κε ηα
ιηγφηεξν ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Δίλαη κία αδηαθνξία πνπ ζπλδέεηαη ιηγφηεξν,
ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε ηελ απνπζία θεληξηζκάησλ πεξηέξγεηαο θαη
αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο θαη πεξηζζφηεξν κε ην έιιεηκκα ηεο ζπκβνιήο ηνπ
καζήκαηνο ζηελ αχμεζε ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ θαη ηεο ρξεζηκφηεηάο ηνπ
γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
΢ην άιιν άθξν νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ηε
ρακειφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο,
ηελ πςειφηεξε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη πςειή κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο, ελψ ηαπηφρξνλα εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε
κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Σέινο, νη καζεηέο ηεο
θαηεγνξίαο απηήο παξνπζηάδνπλ, ρακειή κελ αιιά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, ζπζρέηηζε
ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ
έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο αδηαθνξίαο πνπ νθείιεηαη ζε έιιεηκκα θεληξίζκαηνο
ηεο πεξηέξγεηαο θαη δεπηεξεπφλησο ζε έιιεηκκα ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, είλαη
επνκέλσο κηα αδηαθνξία ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο.
Αληίζεηα, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε κέηξην ελδηαθέξνλ θαίλεηαη φηη
ραξαθηεξίδεηαη απφ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο,
θαζψο θαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο. Απφ ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο νη καζεηέο κε κέηξην
ελδηαθέξνλ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε ζχλδεζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηα ιηγφηεξν ζεηηθά
ζπλαηζζήκαηα. Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ, επνκέλσο, ζπλδέεηαη κε ηε
ζρνιηθή αδπλακία θαη εθθξάδεηαη κε κεγαιχηεξε δπζθνξία.
΢πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη ραξαθηεξίδνληαη

πεξηζζφηεξν απφ ζρνιηθή αδπλακία ην δε ελδηαθέξνλ ηνπο ζπλδέεηαη κε ηελ επθνιία
ηνπ καζήκαηνο θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο θαζψο θαη κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ
καζήκαηνο αιιά ηαπηφρξνλα κε ζηνηρεία ελφο εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο φπσο είλαη
ε επραξίζηεζε θαη ε πεξηέξγεηα. Ζ αδηαθνξία ηνπο απφ ηελ άιιε δείρλεη λα ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο κε έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο ηνπ καζήκαηνο.
Σν ελδηαθέξνλ, απφ ηελ άιιε, ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ
ζπλδέεηαη κε ηελ επραξίζηεζε θαη κεηά κε ηελ πεξηέξγεηα θαη ζε κηθξφ βαζκφ κε ηελ
επθνιία. Σν αδηάθνξν κάζεκα είλαη γη‟ απηνχο πεξηζζφηεξν αληαξφ θαη κεηά φρη
επράξηζην. Ζ αδηαθνξία ηνπο, ηέινο, ζπλδέεηαη ζε κηθξφηεξν φκσο βαζκφ θαη κε ηελ
αίζζεζε φηη ην κάζεκα δελ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, θαζψο θαη κε ηελ έιιεηςε
επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο.
468
Σν ελδηαθέξνλ, ηέινο, ησλ καζεηψλ κε κέηξην ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη νξηαθά

πεξηζζφηεξν κε ηελ πεξηέξγεηα έλαληη ηεο επραξίζηεζεο, αιιά θπξίσο κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο θαη ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο. Ζ αδηαθνξία ηνπο, αληίζηνηρα, ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν κε ην αίζζεκα αλεπάξθεηαο θαη κε ηα αξλεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα.
469
Β1.3. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο καζεηέο
Α) ΔΚΣΑ΢Ζ ΚΑΗ ΔΡΜΖΝΔΗΑ ΣΖ΢ ΜΑΘΖΣΗΚΖ΢ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΢ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
Α1. Ζ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
1 ζηνπο 10 πεξίπνπ καζεηέο ζεσξεί φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη
γεληθεπκέλε θαη 6 ζηνπο 10 φηη είλαη εθηεηακέλε. Ληγφηεξνη, ηέινο απφ 3 ζηνπο 10
ζεσξνχλ φηη ε αδηαθνξία είλαη έλα πξφβιεκα πνπ αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ
καζεηψλ. Οη καζεηέο δείρλνπλ λα ζπκκεξίδνληαη ζε γεληθέο γξακκέο ηηο παξαπάλσ
εθηηκήζεηο αλεμάξηεηα απφ ην θχιν, ην επίπεδν εθπαίδεπζεο θαη ην επάγγεικα ηνπ
παηέξα, ηε βαζκνινγία θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηφ-πξνζδηνξίδνληαη σο πξνο ην βαζκφ
ελδηαθέξνληνο πνπ έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, αθνχ νη δηαθνξέο ηνπο, κνινλφηη
ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ππάξρνπλ, παξακέλνπλ απφ ζηαηηζηηθή άπνςε κε
ζεκαληηθέο.
Α2. Πνχ νθείιεηαη, θαηά ηελ εθηίκεζε ησλ καζεηψλ, ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην
ζρνιείν
Σν βαζκνινγηθφ άγρνο απνηειεί ηνλ ζπρλφηεξα επηιεγφκελν παξάγνληα πνπ καδί κε

ηελ κεγάιε έθηαζε ηεο χιεο ελνρνπνηείηαη πεξηζζφηεξν απφ ηνπο καζεηέο γηα ηε
καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν. Ζ ζεκαζία ηνπ βαζκνινγηθνχ άγρνπο ζηελ
εθδήισζε καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν δείρλεη λα ππνζηεξίδεηαη απφ ηνπο
καζεηέο φισλ ησλ θαηεγνξηψλ ρσξίο ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο.
Υσξίο ηδηαίηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο θαηά καζεηηθή θαηεγνξία, εμάιινπ, εκθαλίδεηαη
θαη ν ηξίηνο θαηά ζεηξά ζπρλφηεηαο παξάγνληαο πνπ ελνρνπνηείηαη γηα ηε καζεηηθή
αδηαθνξία ζην ζρνιείν. Πξφθεηηαη γηα ηνλ παξάγνληα πνπ αλαθέξεηαη ζηνλ παζεηηθφ
ξφιν ηνπ καζεηή θαηά ην κάζεκα.
Ο κεγάινο φγθνο ηεο χιεο αληίζεηα δείρλεη λα απαζρνιεί ζε κηθξφηεξν βαζκφ
ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη. Οη καζεηέο απηνί θαίλεηαη φηη ζεσξνχλ
πξφβιεκα ηε δπζθνιία ησλ καζεκάησλ πεξηζζφηεξν παξά ηε κεγάιε χιε. ΢ηε
δπζθνιία ησλ καζεκάησλ, φπσο είδακε, απνδίδεηαη ζπρλφηεξα ε καζεηηθή
αδηαθνξία απφ ηηο ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο βαζκνινγίαο θαη ελδηαθέξνληνο. Ζ
απάληεζε, ηέινο, «ηα καζήκαηα δελ έρνπλ ζρέζε κε ηα πξνβιήκαηα θαη ηα
ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ» επηιέγεηαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο καζεηέο ηεο
ρακειφηεξεο βαζκνινγηθήο θαηεγνξίαο.
΢πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη ην βαζκνινγηθφ άγρνο θαη ν ηξφπνο πνπ γίλεηαη ην
κάζεκα ζην ζρνιείν εθηηκψληαη απφ φινπο ηνπο καζεηέο αλεμαξηήησο θχινπ,
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη επαγγέικαηνο παηέξα, βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ θαη
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο σο ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε καζεηηθή
αδηαθνξία. Οη παξάγνληεο ηεο δπζθνιίαο εκθαλίδνπλ εληνλφηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο
κεηαμχ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Ο παξάγνληαο ηεο δπζθνιίαο ησλ καζεκάησλ
δείρλεη λα επαηζζεηνπνηεί εληνλφηεξα ηηο ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο βαζκνινγίαο θαη
ελδηαθέξνληνο. Ο παξάγνληαο αληίζεηα πνπ αθνξά ζηε κεγάιε έθηαζε ηεο χιεο
δείρλεη λα εμαξηάηαη απφ ην επίπεδν φρη ηφζν ησλ καζεηηθψλ δπλαηνηήησλ φζν ησλ
καζεηηθψλ θηινδνμηψλ.
470
Β) ΠΧ΢ ΟΗ ΜΑΘΖΣΔ΢ ΚΑΗ ΜΑΘΖΣΡΗΔ΢ ΔΡΜΖΝΔΤΟΤΝ ΣΗ΢ ΔΚΓΖΛΧ΢ΔΗ΢

ΗΓΗΑΗΣΔΡΟΤ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢
Δπαγγεικαηηθέο ζηνρεχζεηο θαη βαζκνζεξία είλαη νη δχν ζπρλφηεξνη παξάγνληεο

πνπ νη καζεηέο εθηηκνχλ φηη βξίζθνληαη πίζσ απφ ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηψλ. ΢ηελ πξψηε ζέζε θαη νη δχν, εθθξάδνπλ φκσο
δηακεηξηθά αληίζεηε ζηάζε. «Ζ επηδίσμε θαιψλ επαγγεικαηηθψλ πξννπηηθψλ»
πξνθαλψο ζπλδέεηαη κε απνδνρή ηεο γλεζηφηεηαο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ ηδηαίηεξα
ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ. Αληίζεηα ε εθηίκεζε φηη βαζκνζεξηθνί είλαη νη ιφγνη ησλ
εθδειψζεσλ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο ππνδεηθλχεη φηη νη εθδειψζεηο απηέο είλαη
ςεπδεπίγξαθεο. Κνηλφο ηφπνο, ηέινο, είλαη φηη νη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο δελ απνηεινχλ εθθξάζεηο γλήζηνπ γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Δίηε
ππάξρεη είηε δελ ππάξρεη ελδηαθέξνλ, απηφ δελ αθνξά ζην γλσζηηθφ αληηθείκελν.
Σν ζέκα δείρλεη λα δηράδεη πεξηζζφηεξν απφ ην πξνεγνχκελν. Πξνο ηε βαζκνζεξία
δείρλνπλ λα θιίλνπλ πεξηζζφηεξν νη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ παξά ησλ θνξηηζηψλ. Σα
αγφξηα έηζη εκθαλίδνληαη λα πηζηεχνπλ, πεξηζζφηεξν απφ ηα θνξίηζηα, φηη ην δσεξφ
ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν δελ είλαη απζεληηθφ. Πξνο ηηο θαιέο επαγγεικαηηθέο
πξννπηηθέο θιίλνπλ εληνλφηεξα νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν, θαζψο θαη φζνη έρνπλ πςειή βαζκνινγία θαη απμεκέλν ελδηαθέξνλ.
Αληίζεηα, νη καζεηέο πνπ έρνπλ παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν,
θαζψο θαη φζνη έρνπλ απνξξηπηηθή βαζκνινγία θαη δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ
επηιέγνπλ ιηγφηεξν απ‟ φινπο ηηο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο.
Αθνινπζνχλ νη παξάγνληεο «επηδηψθνπλ ηελ επηβξάβεπζε απφ γνλείο ή
θαζεγεηέο», «θαηαλννχλ θαιά ηα καζήκαηα» θαη «πηέδνληαη πνιχ απφ ην ζπίηη».
΢ηνλ πξψην απ‟ απηνχο δε ζεκεηψλνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ
καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Ο παξάγνληαο «θαηαλννχλ θαιά ηα καζήκαηα επηιέγεηαη
ζπρλφηεξα απφ ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν νη νπνίνη έηζη δείρλνπλ ηελ απμεκέλε επαηζζεζία ηνπο ζην δήηεκα απηφ.
Σαπηφρξνλα ν παξάγνληαο επηιέγεηαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο καζεηέο πνπ
δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη, γεγνλφο πνπ δείρλεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη
καζεηέο απηνί ακθηζβεηνχλ ηε γλεζηφηεηα ησλ εθδειψζεσλ ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν. Ο παξάγνληαο ηέινο, πηέδνληαη πνιχ απφ ην ζπίηη,
πέκπηνο θαηά ζεηξά ζπρλφηεηαο παξάγνληαο επηιέγεηαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο
καζεηέο πνπ έρνπλ πςειή βαζκνινγία, θαζψο θαη απφ φζνπο δειψλνπλ απμεκέλν
471
Γ) ΑΤΣΟΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΜΟ΢
Γ1. Απηνραξαθηεξηζκφο
Έλα (1) κφλν παηδί δειψλεη εληειψο αδηάθνξν θαη άιια 15 (πνζνζηφ 6,0%) αξθεηά
αδηάθνξα. Δπίζεο 23 (πνζνζηφ 9,1%) δειψλνπλ φηη ην ελδηαθέξνλ ηνπο είλαη πνιχ
έληνλν, ελψ 104 (πνζνζηφ 41,3) φηη ελδηαθέξνληαη αξθεηά γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Σέινο, 109 καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ 43,3%) δειψλνπλ φηη ην ελδηαθέξνλ
ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη κέηξην. Δμάιινπ, κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ
θαίλεηαη φηη έρνπλ ηα παηδηά κε ρακειή θαη απνξξηπηηθή βαζκνινγία θαη
κεγαιχηεξν ηα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία (18-20).
Γ2. Δξκελείεο πξνζσπηθνχ ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο
Δλδηαθέξνλ, επίζεο, παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη απφ ηνπο καζεηέο πνπ δειψλνπλ
κέηξην ελδηαθέξνλ, κφλν ην 26,3% δίλεη εξκελείεο ελδηαθέξνληνο. Σν 34,3% ησλ
απαληήζεσλ αλαθέξνληαη ζε εξκελείεο αδηαθνξίαο, ελψ ην 39,4% αθνξνχλ
απαληήζεηο ηφζν ελδηαθέξνληνο φζν θαη αδηαθνξίαο. Με θάζε επηθχιαμε, ζα ιέγακε
φηη νη δειψζεηο κέηξηνπ ελδηαθέξνληνο δείρλνπλ φηη είλαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ
δειψζεηο αδηαθνξίαο παξά ελδηαθέξνληνο.
Απφ ηηο απαληήζεηο, εμάιινπ, ελδηαθέξνληνο ην 36,7% αλαθέξνληαη ζηε
ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ γηα ζπνπδέο θαη κειινληηθή
επαγγεικαηηθή ρξήζε, ελψ ην 19,0% αθνξνχλ απαληήζεηο αξθεηά αφξηζηεο, ηνπ
ηχπνπ κνπ αξέζνπλ, κε ελδηαθέξνπλ, ελδεηθηηθέο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο ή θαη κηαο
αφξηζηεο απάληεζεο ρσξίο ηδηαίηεξν πεξηερφκελν. Αθνινπζνχλ κε πνζνζηφ 11,4%
απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε κηα ρξεζηκφηεηα γεληθήο θαη αφξηζηεο κνξθήο.
Σέινο, ην 9,7% ησλ απαληήζεσλ αλαθέξνληαη ζηε βαζκνινγία θαη ην 5,9% ζην ξφιν
ησλ γνλέσλ ή άιισλ πξνζψπσλ (αζθνχκελεο πηέζεηο ή πξνζπάζεηα λα ηνπο
επραξηζηήζνπλ).
Σέινο, απφ ηηο απαληήζεηο αδηαθνξίαο πξψηεο κε πνζνζηφ 26,7% έξρνληαη νη
απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο θαη ζηηο
αδπλακίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηε ζπλέρεηα απαληήζεηο αφξηζηεο δηαηχπσζεο ηνπ
ηχπνπ «δε κνπ αξέζνπλ, δε κε ελδηαθέξνπλ ηα καζήκαηα» κε πνζνζηφ 23,8%, ελψ
αθνινπζεί ε δπζθνιία ησλ καζεκάησλ κε πνζνζηφ απαληήζεσλ 11,4%, ε απφδνζε
επζπλψλ ζηνλ εαπηφ (π.ρ. δε δηαβάδσ, βαξηέκαη) θαη ηέινο, ε πνιιή χιε θαη ην
θνξησκέλν καζεηηθφ πξφγξακκα κε πνζνζηφ 6,7%.
Γ) ΚΑΣΑΒΑΛΛΟΜΔΝΖ ΠΡΟ΢ΠΑΘΔΗΑ
Πνιχ κεγάιε πξνζπάζεηα εκθαλίδνληαη λα θαηαβάιινπλ 15 παηδηά (πνζνζηφ 6,0%),

κεγάιε 92 (πνζνζηφ 36,5%), κέηξηα 121 (πνζνζηφ 48,0%), ελψ 23 (πνζνζηφ 9,1%)
δειψλνπλ φηη θαηαβάιινπλ κηθξή θαη 1 κφλν (θνξίηζη) ειάρηζηε ή αλχπαξθηε.
Φαίλεηαη, ινηπφλ, φηη ε πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιινπλ ε καζεηέο βηψλεηαη απφ ηνπο
πεξηζζφηεξνπο σο κέηξηα θαη κεηά κεγάιε. Φαίλεηαη επίζεο φηη φζν απμάλεηαη ην
βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ν βαζκφο ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ νη
ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ πσο έρνπλ ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη ε πξνζπάζεηα
πνπ απηνί δειψλνπλ πσο θαηαβάιινπλ.
472
Δ) ΚΗΝΖΣΡΑ ΚΑΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ
Δ1. Λφγνη ελαζρφιεζεο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
΢πρλφηεξνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη καζεηέο αλαθέξνπλ φηη αζρνινχληαη κε ηα

ζρνιηθά καζήκαηα είλαη ε γεληθή θαη αφξηζηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηε
δσή ηνπο. Ο παξάγνληαο κάιηζηα απηφο δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο
δηαθνξνπνηήζεηο απφ ηε κία καζεηηθή θαηεγνξία ζηελ άιιε. Δίλαη κηα εχθνιε κέζα
ζηελ ανξηζηία ηεο απάληεζε, πνπ ζηελ νπζία ππνδειψλεη κάιινλ έιιεηκκα
ζπγθεθξηκέλσλ ζηνρεχζεσλ παξά κηα νπζηαζηηθή αλαγλψξηζε ηεο ρξεζηκφηεηαο ηεο
γλψζεο.
Χο δεχηεξν ιφγν νη καζεηέο αλαδεηθλχνπλ κε ηηο απαληήζεηο ηνπο ηνλ παξάγνληα
«γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε». ΢ηνλ παξάγνληα απηφλ, αληίζεηα κε ηνλ πξνεγνχκελν, νη
δηαθνξέο είλαη έληνλεο, αθνχ εδψ ππεξεθπξνζσπνχληαη νη ιηγφηεξν πξνλνκηνχρεο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο. Σνλ παξάγνληα επηιέγνπλ ζπρλφηεξα νη καζεηέο κε παηέξα
απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, εξγάηε ζην επάγγεικα, θαζψο θαη φζνη
έρνπλ ρακειφηεξε βαζκνινγία θαη δειψλνπλ κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα.
Σελ ηξίηε θαη ηέηαξηε ζέζε αληίζηνηρα θαηαιακβάλνπλ νη παξάγνληεο «θάπνηεο
γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ επαγγεικαηηθά» θαη «θάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο
γηα ηηο ζπνπδέο κνπ». Καη νη παξάγνληεο απηνί παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο
δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ κφλν πνπ εδψ δελ είλαη νη
ιηγφηεξν πξνλνκηνχρεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ ππεξεθπξνζσπνχληαη. Σελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ σο ιφγν γηα ηνλ νπνίν
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα επηιέγνπλ ζπρλφηεξα, αλ θαη κε φρη κεγάιεο
δηαθνξέο, νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη φζνη
έρνπλ πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20, ιηγφηεξν ζπρλά δε νη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ.
Σε ρξεζηκφηεηα απφ ηελ άιιε ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ γηα ηηο ζπνπδέο
επηθαινχληαη ζπρλφηεξα ηα θνξίηζηα θαη ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, δεκφζην ππάιιειν ζην επάγγεικα, ιηγφηεξν δε ζπρλά ηα
παηδηά ησλ εξγαηψλ θαζψο θαη φζα έρνπλ ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο.
Αθνινπζεί ν παξάγνληαο ηνπ θαζήθνληνο πνπ δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο
δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ, ελψ ζηελ έθηε ζέζε
ζπλαληάκε ηνλ παξάγνληα κνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα. Σνλ παξάγνληα απηφλ
πνπ, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, αλαθέξεηαη ζε θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ηα
ζρνιηθά καζήκαηα, δείρλνπλ λα πξνηηκνχλ πεξηζζφηεξν απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο νη
καζεηέο πνπ έρνπλ ρακειή βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13 ΢ηελ επφκελε ζέζε απφ
πιεπξάο ζπρλφηεηαο ζπλαληάκε ηνλ παξάγνληα «ζέισ λα έρσ θαινχο βαζκνχο» πνπ
επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα παηδηά πνπ έρνπλ παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία θαη
ιηγφηεξν ζπρλά απφ εθείλα πνπ έρνπλ ρακειή βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13.
Αθνινπζνχλ νη παξάγνληεο «ζέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ», «έρσ άλεζε ζε
θάπνηα καζήκαηα θαη ηα θαηαθέξλσ θαιά», «ληξέπνκαη λα είκαη αδηάβαζηνο /-ε»,
«κε πηέδνπλ απφ ην ζπίηη ή ην ζρνιείν», «κνπ αξέζεη λα μερσξίδσ».
Δλδηαθέξνλ έρεη λα παξαηεξήζνπκε φηη νη απαληήζεηο πνπ πηζαλά αλαθέξνληαη ζε
θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλεο. Μφιηο 73
καζεηέο (πνζνζηφ 28,96 ηνπ δείγκαηνο) επηιέγνπλ ηελ απάληεζε «κνπ αξέζνπλ
θάπνηα καζήκαηα» σο έλαλ απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
473
Δ2. Οη ιφγνη ηεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
΋ηαλ, εμάιινπ, νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαθέξνπλ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο
δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ην 1/3 πεξίπνπ (πνζνζηφ 32,8%)
δειψλεη φηη αζρνιείηαη αξθεηά. ΋ζν, κάιηζηα, πςειφηεξν είλαη ην κνξθσηηθφ
επίπεδν ηνπ παηέξα, αιιά θαη ην βαζκνινγηθφ επίπεδν θαη ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή,
ηφζν ζπρλφηεξε είλαη ε απάληεζε «αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά». Δμάιινπ, ηα
παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ ζπγθεληξψλνπλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξν
πνζνζηφ ζηελ απάληεζε, ηα δε παηδηά ησλ εξγαηψλ ζεκαληηθά κηθξφηεξν πνζνζηφ κε
ηεξάζηηα κάιηζηα απφζηαζε απφ ηα πξψηα (πίλαθαο Μ2.24.5).
Απφ ηνπο καζεηέο πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα νη απαληήζεηο επηιέγνληαη κε ηελ εμήο ζπρλφηεηα. Πξνεγείηαη ε απάληεζε
«δε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ ζην δηάβαζκα» κε πνζνζηφ 27,9%, σο έλαο απφ ηνπο
ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ δελ αζρνινχληαη θαη αθνινπζνχλ νη άιιεο κε
ηελ εμήο ζεηξά: «Γε κπνξψ λα εθθξαζηψ ζσζηά» κε πνζνζηφ 19,9%, «ε ρακειή
βαζκνινγία, πνπ ζπλερψο παίξλσ, κε απνγνεηεχεη» κε πνζνζηφ 16,7%, «δελ ηα
θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξψ λα παξαθνινπζήζσ» κε πνζνζηφ 12,0%, «νη γλψζεηο
πνπ πξνζθέξεη ην ζρνιείν είλαη άζρεηεο κε ηελ πξαγκαηηθή δσή» κε πνζνζηφ
10,5% θαη «δε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα» κε πνζνζηφ
7,1%, παξάγνληαο πνπ επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα αγφξηα ηα νπνία έηζη δείρλνπλ
φηη είλαη πεξηζζφηεξν επηθξηηηθά θαη ιηγφηεξν επραξηζηεκέλα απφ ην ζρνιείν.
Δ3. Ο ξφινο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ
Πεξηζζφηεξνη, ινηπφλ, απφ ηνπο κηζνχο καζεηέο (πνζνζηφ 54,5%) ζεσξνχλ φηη ε
βαζκνινγία παίδεη ζεηηθφ ξφιν ζηε κάζεζε, ζπρλφηεξα δε φζνη έρνπλ πςειή
βαζκνινγία θαη απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Σν 1/4 πεξίπνπ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ
(πνζνζηφ 25,2%) ζεσξεί φηη ε βαζκνινγία δε ζπλεηζθέξεη ζηε κάζεζε, ζπρλφηεξα δε
φζνη έρνπλ ρακειή βαζκνινγία, θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ αδηάθνξνη. Σν 1/5,
ηέινο, ησλ καζεηψλ (πνζνζηφ 20,3%) ζεσξεί φηη ε βαζκνινγία εκπνδίδεη θαη βιάπηεη
ηε κάζεζε ιφγσ ηνπ άγρνπο πνπ πξνθαιεί, ζπρλφηεξα δε φζνη έρνπλ απνξξηπηηθή
Δλψ ινηπφλ ηα παηδηά απφ ηα ρακειφηεξα επίπεδα βαζκνινγίαο θαη ελδηαθέξνληνο
δελ αλαγλσξίδνπλ ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηε κάζεζε, ην ραξαθηήξα ηνπ
εκπνδίνπ ιφγσ ηνπ άγρνπο πνπ πξνθαιεί ηεο απνδίδνπλ πεξηζζφηεξν νη καζεηέο πνπ
έρνπλ απνξξηπηηθή βαζκνινγία θαη δπζθνιεχνληαη λα πεξάζνπλ ηελ ηάμε.
474
΢Σ) Ζ ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΖ ΔΗΚΟΝΑ
΢Σ1. Πψο νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν
Οη ραξαθηεξηζκνί ελδηαθέξνλ θαη επράξηζην είλαη νη επηθξαηέζηεξνη θαη

επηιέγνληαη 71 θνξέο (πνζνζηφ 28,2%). Αθνινπζεί ν ραξαθηεξηζκφο θνπξαζηηθφ
πνπ επηιέγεηαη 54 θνξέο (πνζνζηφ 21,4%) θαη βαξεηφ πνπ επηιέγεηαη 26 θνξέο
(πνζνζηφ 10,3%). Πνιχ ιίγα παηδηά, ηέινο, ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν δχζθνιν (5
άηνκα), δπζάξεζην (4 άηνκα) θαη εχθνιν (3 άηνκα).
Πεξηζζφηεξν ζεηηθή εηθφλα γηα ην ζρνιείν δείρλνπλ λα έρνπλ ηα θνξίηζηα, ηα
παηδηά απφ ηηο δχν πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο, θαζψο θαη ηα παηδηά πνπ
δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ελψ ιηγφηεξν ζεηηθή εηθφλα έρνπλ ηα αγφξηα. Ζ
εηθφλα γίλεηαη αξλεηηθή ζηα παηδηά κε ρακειέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο (10-13),
θαζψο θαη ζε φζα δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξα.
΢Σ2. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο
Οη ζρνιηθέο γλψζεηο ραξαθηεξίδνληαη ζπρλφηεξα πνιιέο θαη θαιέο κε πνζνζηά

37,7% θαη 34,1% αληίζηνηρα. Αθνινπζνχλ, κε κεγάιε απφζηαζε, νη ραξαθηεξηζκνί
επηθαλεηαθέο, ιίγεο θαη βαζηέο κε πνζνζηά 9,5%, 6,7% θαη 5,2% αληίζηνηρα. Σέινο
3 παηδηά (πνζνζηφ 1,2%) εθηηκνχλ φηη δε καζαίλνπλ ηίπνηα ρξήζηκν ζην ζρνιείν
θαη άιια 3 (πνζνζηφ 1,2%) φηη δε καζαίλνπλ ηίπνηα.
Πνιιέο ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα ηηο γλψζεηο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ
απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ελψ ιίγεο ηηο ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα νη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη. Οη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη
εκθαλίδνληαη λα έρνπλ κία θξηηηθή θαη επηθξηηηθή δηάζεζε απέλαληη ηηο ζρνιηθέο
γλψζεηο.
΢Σ3. Ση άιιν, πέξα απφ ηηο γλψζεηο, πξνζθέξεη ην ζρνιείν ζην καζεηή
Σηο «θηιίεο» επηιέγνπλ 79 παηδηά (πνζνζηφ 31,6%) θαη «επηθνηλσλία, γλσξηκίεο,

θνηλσληθέο ζρέζεηο» επηιέγνπλ 72 παηδηά (πνζνζηφ 28,8%). Αθνινπζνχλ κε κεγάιε
δηαθνξά νη «επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο» ηηο νπνίεο επηιέγνπλ 53 παηδηά (πνζνζηφ
21,2%). Σέινο, 33 παηδηά (πνζνζηφ 13,2%) επηιέγνπλ ηελ απάληεζε «γλσξίδεηο ηνπο
αλζξψπνπο θαη ηελ θνηλσλία πνπ ζα δήζεηο». Σν ζρνιείν, ινηπφλ, γηα ηνπο
πεξηζζφηεξνπο καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ ζπκβάιιεη, πέξα απφ ηηο γλψζεηο, θπξίσο
ζηελ ηθαλνπνίεζε αλαγθψλ επηθνηλσληαθνχ ραξαθηήξα, ελψ κφλν γηα ην 1/5 ησλ
καζεηψλ ε ζεκαληηθφηεξε ζπκβνιή ηνπ είλαη επαγγεικαηηθνχ ραξαθηήξα.
475
Ε. ΛΟΓΟΗ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ /ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΚΑΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ ΢ΣΟ ΠΗΟ

ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ /ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
Ε1) Λφγνη ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο ζην πην ελδηαθέξνλ /αδηάθνξν κάζεκα
΋ηαλ νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαθέξνπλ ηνπο ιφγνπο πνπ θαηά ηε γλψκε ηνπο
ζρεηίδνληαη κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη κε ηελ
αδηαθνξία ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα, βιέπνπκε φηη σο ζπρλφηεξνο ιφγνο
αλαθέξεηαη ην θαζαξφ ελδηαθέξνλ ή φρη γηα ην κάζεκα (είηε σο αληηθείκελν είηε σο
καζεζηαθή δηαδηθαζία). ΢ηε δεχηεξε ζέζε απφ πιεπξάο ζπρλφηεηαο αλαθνξψλ
βάδνπλ νη καζεηέο ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο ή ηελ έιιεηςε
ρξεζηκφηεηαο ηνπ πην αδηάθνξνπ. ΢ηελ ηξίηε, ηέινο, βξίζθνπκε ηελ επθνιία σο
παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη κε ην ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηε
δπζθνιία σο παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ αδηαθνξία γηα ην πην αδηάθνξν
κάζεκα.
Απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηε ρξεζηκφηεηα ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο
δίλνπλ ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ
αδηάθνξνη, νη νπνίνη αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο άιινπο ζηελ επθνιία ηνπ
καζήκαηνο.
΋ζνλ αθνξά ζην πην αδηάθνξν κάζεκα ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο επηθαινχληαη
ζπρλφηεξα νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ νη νπνίνη ιηγφηεξν ζπρλά
απφ ηνπο άιινπο αλαθέξνληαη ζηελ έιιεηςε ρξεζηκφηεηαο ηνπ πην αδηάθνξνπ
καζήκαηνο. Σέινο, ιηγφηεξν ζπρλά αλαθέξνληαη ζηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο νη
καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Αλ νη πην αδηάθνξνη επηιέγνπλ ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα κε θξηηήξην ηελ επθνιία ηνπ, νη καζεηέο κε κέηξην ελδηαθέξνλ
ραξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα απφ ηνπο άιινπο έλα κάζεκα αδηάθνξν ιφγσ ηεο
δπζθνιίαο ηνπ.
Ε2) Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
Απφ ηα βαζκνινγηθά δεδνκέλα ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
πξνθχπηεη κε ζαθήλεηα ε ζρέζε ελδηαθέξνληνο θαη βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ. Καηά
ηε κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα ππάξρεη ζαθήο
επηδείλσζε ηεο βαζκνινγίαο, ηφζν ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο φζν θαη ζηηο επηκέξνπο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνπκε κε θξηηήξηα ην θχιν, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα, θαζψο θαη ην βαζκφ ηνπ γεληθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο
πνπ ν ίδηνο ν καζεηήο δειψλεη φηη έρεη γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Καιχηεξε βαζκνινγία ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα
έρνπλ ηα παηδηά ησλ νπνίσλ ν παηέξαο έρεη πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη είλαη
ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο ή δεκφζηνο ππάιιεινο, θαζψο θαη φζα δειψλνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ. Καιχηεξε, επίζεο, βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα έρνπλ ηα
θνξίηζηα, ε βαζκνινγία ησλ νπνίσλ δείρλεη θαιχηεξε θαη ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα, αλ θαη ε δηαθνξά απηή δελ ππνζηεξίδεηαη ζηαηηζηηθά.
476
Ζ. ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΟΤ ΜΑΘΖΣΗΚΟΤ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ ΚΑΗ ΣΖ΢

ΜΑΘΖΣΗΚΖ΢ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΢ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
Ζ1) Γηαθνξνπνηήζεηο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ σο πξνο ην βαζκφ πνπ δειψλνπλ

φηη έρνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
΋πσο είδακε, ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά απφ ην πην

αδηάθνξν, σο πξνο φιεο ηηο δηαζηάζεηο πνπ κειεηήζεθε. Γηαπηζηψζακε εμάιινπ φηη
ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ηα θνξίηζηα αλαθέξνπλ πην επράξηζην ζπλαίζζεκα,
κεγαιχηεξε πξνζνρή \πεξηέξγεηα θαη κεγαιχηεξν άγρνο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. ΢ην
κάζεκα απηφ νη καζεηέο κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ δειψλνπλ κεγαιχηεξν βαζκφ
ελδηαθέξνληνο, κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο θαη κεγαιχηεξν αίζζεκα επάξθεηαο
ζπγθξηηηθά κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο πνπ έρνπλ παηέξα ρακειφηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπ, ελψ νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν δειψλνπλ
ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο. Σν κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο εκθαλίδνπλ θαη νη
καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία, ελψ ην κηθξφηεξν φζνη έρνπλ παηέξα
εξγάηε. Οη καζεηέο εληνχηνηο ηεο πξψηεο θαηεγνξίαο εκθαλίδνπλ ην κηθξφηεξν
βαζκφ άγρνπο, ελψ ην κεγαιχηεξν δείρλνπλ λα έρνπλ νη καζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ
ππάιιειν. Οη καζεηέο επίζεο πνπ έρνπλ πςειή βαζκνινγία (18-20) αλαθέξνπλ ηα
ζεηηθφηεξα ζπλαηζζήκαηα, ηε κεγαιχηεξε πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαη ην εληνλφηεξν
αίζζεκα επάξθεηαο. ΢ην άιιν άθξν νη καζεηέο κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία (θάησ
απφ ηε βάζε) έρνπλ ην κεγαιχηεξν άγρνο. Οη καζεηέο, ηέινο, πνπ δειψλνπλ
απμεκέλν ελδηαθέξνλ δειψλνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο, ην ζεηηθφηεξν
ζπλαίζζεκα, ηε κεγαιχηεξε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ην κεγαιχηεξν αίζζεκα
επάξθεηαο.
Ζ2) Γηαθνξνπνηήζεηο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ σο πξνο ην βαζκφ πνπ δειψλνπλ

φηη έρνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αδηαθνξίαο ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Γηαπηζηψζακε επίζεο φηη ηα θνξίηζηα βξίζθνπλ κεγαιχηεξε ρξεζηκφηεηα ζηε γλψζε

πνπ πξνζθέξεη ην πην αδηάθνξν κάζεκα, ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. ΢ην κάζεκα απηφ
ην αίζζεκα επάξθεηαο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ είλαη ηφζν κεγαιχηεξν φζν
πςειφηεξν είλαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα, ελψ ν βαζκφο άγρνπο
εκθαλίδεηαη κεγαιχηεξνο ζηνπο καζεηέο κε παηέξα κεζαίνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
θαη κηθξφηεξνο ζε εθείλνπο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο είλαη πηπρηνχρνο ΑΔΗ /ΣΔΗ. Σν
αίζζεκα επάξθεηαο εμάιινπ είλαη κεγαιχηεξν ζηνπο καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν
επαγγεικαηία θαη κηθξφηεξν ζε φζνπο έρνπλ παηέξα εξγάηε. Ζ αληίζηξνθε εηθφλα
ηζρχεη αλαθνξηθά κε ην βαζκφ άγρνπο πνπ κεγηζηνπνηείηαη ζηα παηδηά ησλ εξγαηψλ
θαη ειαρηζηνπνηείηαη ζηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ. Δπηπιένλ, νη καζεηέο
κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία (θάησ απφ ηε βάζε) ζεσξνχλ, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ
απφ ηνπο άιινπο, φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία, νη καζεηέο κε
ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13) δειψλνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο θαη
άγρνπο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ελψ νη καζεηέο κε πςειή βαζκνινγία (επηπέδνπ
18-20) εκθαλίδνπλ ην ζεηηθφηεξν ζπλαίζζεκα θαη ην πςειφηεξν αίζζεκα επάξθεηαο
ζην κάζεκα απηφ. Σέινο, νη καζεηέο πνπ απηνραξαθηεξίδνληαη εληειψο ή αξθεηά
αδηάθνξνη δειψλνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ αδηαθνξίαο, ην κεγαιχηεξν βαζκφ
δπζθνιίαο θαη ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ελψ νη
καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ην ζεηηθφηεξν
ζπλαίζζεκα, ηε κεγαιχηεξε δηέγεξζε πξνζνρήο πεξηέξγεηαο θαη ην πςειφηεξν
αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηαπηφρξνλα δειψλνπλ, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο, φηη ε
βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη λα αζρνιεζνχλ κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
477
Ζ3. ΢πζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηνπο
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε απηφ
Απφ ηνπο πίλαθεο ζπζρέηηζεο δηαθξίλνπκε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ θνξηηζηψλ, ησλ
καζεηψλ κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ησλ παηδηψλ ησλ
ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, ησλ καζεηψλ κε πςειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 18-20),
θαζψο θαη φζσλ δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην
ζπλαίζζεκα, ελψ ην ελδηαθέξνλ ησλ αγνξηψλ, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ην κεζαίν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ησλ παηδηψλ ησλ εξγαηψλ, ησλ καζεηψλ κε ρακειή
βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13), θαζψο θαη φζσλ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σν ελδηαθέξνλ
εμάιινπ, ζπλδέεηαη κε ηελ επθνιία ζηα θνξίηζηα θαη ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ην
κεζαίν θαη ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ελψ πεξηζζφηεξν απφ ηα άιια ζηα
παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ζηα παηδηά κε βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε
θαζψο θαη ζε φζα δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξα γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Σν ελδηαθέξνλ επίζεο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην
αίζζεκα επάξθεηαο ζηα αγφξηα, ζηα παηδηά κε παηέξα απφ ηε κεζαία εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία, ζε φζα έρνπλ παηέξα εξγάηε, βαζκνινγία θάησ απφ ηε βάζε θαη ζε φζα
δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξα. Με ηελ αίζζεζε ηέινο φηη ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, ζπλδένπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο ηα αγφξηα, ελψ
πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο φζνη καζεηέο έρνπλ παηέξα απφ ην κεζαίν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ, νη καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία
(επηπέδνπ 10-13) , θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη.
Ζ4. ΢πζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα κε ηνπο
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε απηφ
Απφ ηνπο πίλαθεο ζπζρέηηζεο εμάιινπ βιέπνπκε φηη ε αδηαθνξία ησλ θνξηηζηψλ, ησλ
καζεηψλ κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ησλ παηδηψλ ησλ
κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ, ησλ καζεηψλ κε ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13) θαη
φζσλ δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα, ελψ ε
αδηαθνξία ησλ αγνξηψλ, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηα πςειφηεξα εθπαηδεπηηθά
επίπεδα, ησλ παηδηψλ ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, ησλ καζεηψλ κε πςειή
βαζκνινγία (επηπέδνπ 18-20) θαη απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ειιείκκαηα ζηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Ζ
αδηαθνξία εμάιινπ ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν ή ρακειφ
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ζπλδέεηαη κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο, ελψ κε ην αίζζεκα
αλεπάξθεηαο ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν ζηα αγφξηα, θαζψο θαη ζε φζνπο έρνπλ παηέξα
απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ή εξγάηε ζην επάγγεικα. Με ειιείκκαηα
ζηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ζπλδέεηαη ε αδηαθνξία πεξηζζφηεξν ζηα
αγφξηα, ζηα παηδηά κε παηέξα κεζαίνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ, θαζψο θαη ζηα παηδηά
ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ησλ εξγαηψλ. Με ηελ επαγγεικαηηθή ηέινο
ρξεζηκφηεηα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν ε αδηαθνξία ησλ θνξηηζηψλ, ησλ καζεηψλ κε
παηέξα κεζαίνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ, φζσλ έρνπλ παηέξα δεκφζην ππάιιειν ή
εξγάηε, θαζψο θαη φζσλ έρνπλ θαιή βαζκνινγία (επηπέδνπ 14-17).
Παξνπζηάδνπκε ζηε ζπλέρεηα, κε ηξφπν ζπλνπηηθφ, ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ

ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθνξνπνηνχληαη
κε βάζε ην θχιν, ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη επάγγεικα ηνπ παηέξα, θαζψο θαη ην
επίπεδν βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ ηνπ καζεηή.
478
Σν ελδηαθέξνλ, ινηπφλ, ησλ αγνξηψλ δείρλεη λα είλαη πεξηζζφηεξν δηαλνεηηθνχ

ηχπνπ αθνχ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο παξά κε ην
ζπλαίζζεκα ζε αληίζεζε κε ηα θνξίηζηα πνπ ζπκβαίλεη ην αληίζηξνθν. Χζηφζν ην
ελδηαθέξνλ ησλ θνξηηζηψλ ζπλδπάδεη απμεκέλν βαζκφ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ κε
απμεκέλν βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα, γεγνλφο
πνπ πηζαλφηαηα ζεκαίλεη φηη απηφ είλαη πεξηζζφηεξν βησκαηηθφ.
Γηαπηζηψλνπκε εμάιινπ φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ πην πξνλνκηνχρσλ καζεηηθψλ
θαηεγνξηψλ (παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ειεχζεξν
επαγγεικαηία θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20) ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα, ελψ ην ελδηαθέξνλ ιηγφηεξν πξνλνκηνχρσλ
θαηεγνξηψλ (καζεηέο κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, παηδηά
εξγαηψλ, παηδηά κε ρακειή βαζκνινγία 10-13) ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο.
Σελ ίδηα ζηηγκή ην ελδηαθέξνλ ησλ πην πξνλνκηνχρσλ θαηεγνξηψλ (παηδηά κε
παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ειεχζεξν επαγγεικαηία θαζψο θαη
φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20) δελ παξνπζηάδεη ζπζρέηηζε κε ην
βαζκφ επθνιίαο ηνπ καζήκαηνο θαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, θαλεξψλνληαο ζρνιηθή
άλεζε, θάηη πνπ δελ ηζρχεη γηα ηηο ιηγφηεξν πξνλνκηνχρεο θαηεγνξίεο πνπ δείρλνπλ λα
εμαξηνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην κάζεκα απφ ηελ επθνιία
ηνπ καζήκαηνο θαη ην βαζκφ πξνζσπηθήο επάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη απέλαληη ζηηο
απαηηήζεηο πνπ ην κάζεκα απηφ έρεη.
Αμηνζεκείσηε είλαη ε δηαπίζησζε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ πεξηζζφηεξν
πξνλνκηνχρσλ καζεηψλ (παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν,
ειεχζεξν επαγγεικαηία θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20) δελ
εκθαλίδεη ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Απμεκέλε ζπζρέηηζε
ζηηο δχν κεηαβιεηέο παξνπζηάδεηαη ζηηο θαηεγνξίεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα
εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ Λπθείνπ, εξγάηε ή ηδησηηθφ ππάιιειν θαζψο θαη εθείλσλ
πνπ έρνπλ ρακειή βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13, θαηεγνξίεο φκσο ησλ νπνίσλ ην
ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη απμεκέλε ζπζρέηηζε θαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο.
Ζ αδηαθνξία ησλ αγνξηψλ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ειιείκκαηα ζηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ελψ ησλ θνξηηζηψλ κε ην ζπλαίζζεκα. Ζ αδηαθνξία εμάιινπ
ησλ πεξηζζφηεξν πξνλνκηνχρσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ (ηα παηδηά κε παηέξα
πηπρηνχρν ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη
ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20)
δείρλεη λα είλαη αδηαθνξία ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο, αθνχ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε
ειιείκκαηα ζηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο παξά κε ην ζπλαίζζεκα. Αληίζεηα ε
αδηαθνξία ιηγφηεξν πξνλνκηνχρσλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ (παηδηά κε παηέξα απφ ην
ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, παηδηά κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν,
κηθξνεπηρεηξεκαηία, ηερλίηε ή εξγάηε θαζψο θαη νη καζεηέο ρακειψλ βαζκνινγηθψλ
επηδφζεσλ επηπέδνπ 10-13) ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα δείρλνληαο φηη
πξφθεηηαη γηα κηα αδηαθνξία δπζθνξηθνχ ηχπνπ πνπ θαίλεηαη λα ζπλδέεηαη κε ηηο
δπζθνιίεο πνπ νη καζεηέο απηνί ζπλαληνχλ ζην ζρνιείν.
Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ησλ δηαθφξσλ

καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθφηεξα ζην ηξίην κέξνο ηεο κειέηεο,
φπνπ επηρεηξείηαη ε ζπλζεηηθή αμηνπνίεζε ησλ εξεπλεηηθψλ απνηειεζκάησλ γηα ηελ
ζπλαγσγή ζπκπεξαζκάησλ.
479
Β2. Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΢ΣΟΤ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
1. ΠΧ΢ ΓΗΝΔΣΑΗ ΑΝΣΗΛΖΠΣΖ ΚΑΗ ΠΧ΢ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΕΔΣΑΗ

Ζ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΑΠΟ ΣΟΤ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
Πνηα είλαη ε έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (εξψη. 13)

Σν ζρεηηθφ εξψηεκα δφζεθε σο εμήο :
13. Με βάζε ηελ εκπεηξία ζαο, πνηα είλαη, θαηά ηε γλψκε ζαο, ε έθηαζε
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν (ζην γπκλάζην);
Τπάξρεη πξφβιεκα γεληθεπκέλεο αδηαθνξίαο ή εληνπίδεηαη ζε
ζπγθεθξηκέλνπο κφλν καζεηέο;
Πξφθεηηαη γηα έλα γεληθεπκέλν πξφβιεκα ………………………………1
Δίλαη έλα πξφβιεκα κε κεγάιε έθηαζε …………………………………2
Ζ αδηαθνξία αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ …………………….3
Οη απαληήζεηο παξνπζηάδνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα ζπρλνηήησλ Δ2.13.1.
Πίλαθαο Δ2.13.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο
Πίλαθαο Δ2.13.1
Έθηαζε αδηαθνξίαο
Cumulative
Valid Γεληθεπκέλν πξόβιεκα 13 18,8 18,8 18,8
Πξόβιεκα κε κεγάιε
46 66,7 66,7 85,5
έθηαζε
10 14,5 14,5 100,0
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ2.13.2. ΢πγθξηηηθφο πίλαθαο ησλ εθηηκήζεσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ

γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Έθηαζε αδηαθνξίαο
Δθπαηδεπηηθνί Μαζεηέο
Σπρλόηεηα % Σπρλόηεηα %
Γεληθεπκέλν πξόβιεκα 13 18,8 26 10,4
Πξόβιεκα κε κεγάιε έθηαζε 46 66,7 154 61,4
Αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκό
10 14,5 71 28,3
καζεηώλ
Total 69 100,0 251 100,0
480
Οη εθπαηδεπηηθνί φπσο βιέπνπκε ζεσξνχλ φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία είλαη έλα

πξφβιεκα πνπ έρεη κεγάιε έθηαζε. Απφ ηνλ ζπγθξηηηθφ, εμάιινπ πίλαθα Δ2.13.2
δηαπηζηψλνπκε φηη νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ ρεηξφηεξε εηθφλα, απφ ηνπο καζεηέο, γηα
ην πξφβιεκα. Σν 18,8% ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί φηη πξφθεηηαη γηα γεληθεπκέλν
πξφβιεκα (έλαληη 10,4% ησλ καζεηψλ) θαη ην 66,7% φηη είλαη πξφβιεκα κε κεγάιε
έθηαζε (έλαληη 61,4% ησλ καζεηψλ). Απφ ηελ άιιε κφλν ην 14,5% ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί φηη ε αδηαθνξία αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ, ελψ ην
αληίζηνηρν πνζνζηφ ζηνπο καζεηέο είλαη ζρεδφλ δηπιάζην (28,3%). Οη εθπαηδεπηηθνί,
ινηπφλ, ζεσξνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο καζεηέο, ηφζν γεληθεπκέλν φζν θαη
εθηεηακέλν ην πξφβιεκα.
Αηηίεο αδηαθνξίαο (εξψη. 14)

Πίλαθαο Δ2.14.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (αλαιπηηθή παξνπζίαζε)
Cumulative
Αηηίεο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Πνιηηηθέο 4 1,9 2,2 2,2
Κνηλσληθέο 27 13,0 14,6 16,8
Η ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή 9 4,3 4,9 21,6
Ταμηθέο 4 1,9 2,2 23,8
Οηθνγέλεηα 44 21,3 23,8 47,6
Δθπαηδεπηηθέο 65 31,4 35,1 82,7
Μαζεηήο 24 11,6 13,0 95,7
Τν θνξησκέλν πξόγξακκα θαη
6 2,9 3,2 98,9
νη αλάγθεο ηνπ παηδηνύ
Άιιεο 2 1,0 1,1 100,0
Total 185 89,4 100,0
Total 207 100,0
Πίλαθαο Δ2.14.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (κε ζπλέλσζε απαληήζεσλ)
Αηηίεο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent

1 Δθπαηδεπηηθέο 65 31,4 35,1
2 Οηθνγέλεηα 44 21,3 23,8
3 Κνηλσληθνπνιηηηθέο 44 21,3 23,8
4 Μαζεηήο 24 11,6 13,0
5 Τν θνξησκέλν πξόγξακκα θαη νη
6 2,9 3,2
αλάγθεο ηνπ παηδηνύ
6 Άιιεο 2 1,0 1,1
Total 185 89,4 100,0
Total 207 100,0
481

αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Έηνο γέλλεζεο Σύλνιν
Αηηίεο αδηαθνξίαο / Έηνο γέλλεζεο

1950 - 1960 1961 - 1982
Αηηίεο αδηαθνξίαο Κνηλσληθνπνιηηηθέο Αξηζκόο 21 23 44
% Αηηίεο αδηαθνξίαο 47,7% 52,3% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 35,6% 20,0% 25,3%
Τππ. ππόι. 1,6 -1,1
Οηθνγέλεηα Αξηζκόο 13 30 43
% Έηνο γέλλεζεο 22,0% 26,1% 24,7%
Τππ. ππόι. -,4 ,3
Δθπαηδεπηηθέο Αξηζκόο 22 42 64
% Έηνο γέλλεζεο 37,3% 36,5% 36,8%
Τππ. ππόι. ,1 ,0
Μαζεηήο Αξηζκόο 3 20 23
% Έηνο γέλλεζεο 5,1% 17,4% 13,2%
Τππ. ππόι. -1,7 1,2
% Έηνο γέλλεζεο 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Δ2.14.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε
ηεο ζπλνιηθήο πξνυπεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία Σύλνιν
Αηηίεο αδηαθνξίαο /Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία πάλσ

0-5 5,1 - 15 από 15
ρξόληα ρξόληα ρξόληα
Αηηίεο Κνηλσληθνπνιηηηθέο Αξηζκόο
5 23 16 44
% Αηηίεο αδηαθνξίαο 11,4% 52,3% 36,4% 100,0%
% Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία 9,8% 33,3% 29,6% 25,3%
Τππ. ππόι. -2,2 1,3 ,6
Οηθνγέλεηα Αξηζκόο 14 18 11 43
Τππ. ππόι. ,4 ,2 -,6
Δθπαηδεπηηθέο Αξηζκόο 20 20 24 64
Τππ. ππόι. ,3 -1,1 ,9
Μαζεηήο Αξηζκόο 12 8 3 23
Τππ. ππόι. 2,0 -,4 -1,5
482
Πίλαθαο Δ2.14.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρνπλ δηθά ηνπο παηδηά ή δελ
έρνπλ γηα ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Παηδηά Σύλνιν
Πίλαθαο Δ2.14.6 Φσξίο
Αηηίεο αδηαθνξίαο /Παηδηά παηδηά Με παηδηά
% Αηηίεο αδηαθνξίαο
38,6% 61,4% 100,0%
% Παηδηά 23,3% 26,7% 25,3%

51,2% 48,8% 100,0%
% Παηδηά 30,1% 20,8% 24,7%

Τππ. ππόι. ,9 -,8
31,3% 68,8% 100,0%
% Παηδηά 27,4% 43,6% 36,8%

Τππ. ππόι. -1,3 1,1
60,9% 39,1% 100,0%
% Παηδηά 19,2% 8,9% 13,2%

Τππ. ππόι. 1,4 -1,2
Αξηζκόο 73 101 174
Σύλνιν
42,0% 58,0% 100,0%
% Παηδηά 100,0% 100,0% 100,0%
΢ε εξψηεκα ζρεηηθφ κε ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο δεηήζεθε απφ ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο λα αλαθέξνπλ, ζε αλνηρηή-ειεχζεξε απάληεζε, ηηο αηηίεο (κέρξη ηξεηο,
ηηο πιένλ ζεκαληηθέο) πνπ, θαηά ηε γλψκε ηνπο, επζχλνληαη γηα ηε καζεηηθή
αδηαθνξία. Οη απαληήζεηο ηνπο εληάρζεθαλ, ζηε ζπλέρεηα, ζηηο θαηεγνξίεο πνπ
παξνπζηάδεη ν πίλαθαο Δ2.14.1.
΋πσο θαίλεηαη απφ ηνλ πίλαθα Δ2.14.1, νη πεξηζζφηεξεο απαληήζεηο αλαθέξνληαη
ζε εθπαηδεπηηθέο αηηίεο ηηο νπνίεο γηα ην ιφγν απηφ ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα
μερσξηζηά. Αθνινπζνχλ νη απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζην ξφιν θαη ηηο επζχλεο ηεο
νηθνγέλεηαο. Υαιαξφηεηα ζηελ νηθνγέλεηα, ρσξηζκνί γνλέσλ, αδηαθνξία,
λενπινπηηζκφο, νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα, ππεξ-πξνζηαηεπηηζκφο πνπ εκπνδίδεη ηελ
σξίκαλζε ηνπ παηδηνχ, έιιεηςε επηθνηλσλίαο, απαμίσζε ηνπ ζρνιείνπ απφ ηελ
νηθνγέλεηα, παξνρή πνιιψλ πιηθψλ αγαζψλ, ε νηθνγέλεηα δελ αθηεξψλεη ρξφλν, ε
νηθνγέλεηα ζπρλά αδηαθνξεί γηα ηηο νπζηαζηηθέο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ, είλαη κεξηθέο
θξάζεηο πνπ απνδίδνπλ ην πλεχκα ησλ απαληήζεσλ απηψλ.
΢ηελ ηξίηε ζέζε έξρνληαη νη απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε θνηλσληθέο αηηίεο.
΢ηελ θαηεγνξία απηή εληάμακε ηηο απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε αμίεο θαη
πξφηππα, (έθπησζε εζηθψλ αμηψλ, κνλνπψιεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ νηθνλνκηθέο
αμίεο, ΜΜΔ, πνιιαπιφηεηα εξεζηζκάησλ θαη απαηηήζεσλ απφ ηνλ έθεβν θιπ), ζηελ
απαμίσζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ηελ θνηλσλία θαη ζε πνηθίιεο
θνηλσληθέο δηεξγαζίεο, φπσο θαηαλαισηηζκφο, έιιεηςε ελδηαθέξνληνο σο γεληθφηεξε
483
ζηάζε δσήο, ηερλνινγία, λενπινπηηζκφο, ραιάξσζε νηθνγελεηαθψλ δεζκψλ, κείσζε

ηεο θνηλσληθήο αμίαο ηεο αθαδεκατθήο επηηπρίαο, θιπ.
΢ηηο πνιηηηθέο αηηίεο εληάμακε φζεο απαληήζεηο κηινχλ γηα αδηαθνξία ηεο
πνιηηείαο ή αλαθέξνληαη ζε εκπξφζεηεο επηινγέο ησλ θνξέσλ εμνπζίαο, πξνθεηκέλνπ
λα δηαηεξήζνπλ ηα πξνλφκηά ηνπο, ελψ δηαηεξήζακε ζε ρσξηζηέο θαηεγνξίεο φζεο
αλαθέξνληαη ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο, ζηελ θαηεγνξία
ηαμηθέο, θαζψο θαη φζεο αλαθέξνληαη ζηηο πνιηηηζκηθέο ή νηθνλνκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο
ηεο πεξηνρήο, ζηελ θαηεγνξία «ε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή». Θειήζακε λα
δηαηεξήζνπκε, θαη‟ αξρήλ, ρσξηζηά ηηο θαηεγνξίεο απηέο γηα λα έρνπκε κία
ζαθέζηεξε εηθφλα. Απηφ βέβαηα δε ζεκαίλεη φηη δε κπνξνχλ λα ζπλεμεηαζηνχλ.
Αληηζέησο, νη ηέζζεξηο ηειεπηαίεο θαηεγνξίεο («πνιηηηθέο», «θνηλσληθέο», «ε
ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή», «ηαμηθέο») κπνξνχλ λα ζπλαπνηειέζνπλ κία επξχηεξε
θαηεγνξία ησλ πνιηηηθνθνηλσληθψλ αηηίσλ ηεο αδηαθνξίαο (Πίλαθαο Δ2.14.2).
΢ηελ ηέηαξηε ζέζε έξρνληαη νη απαληήζεηο πνπ επηθεληξψλνπλ ζην καζεηή θαη
κηινχλ γηα καζεζηαθέο δπζθνιίεο ησλ καζεηψλ, ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα, έιιεηςε
ζηφρσλ, νθλεξία, ρακειή απηνεθηίκεζε, αδπλακία ζπλεηδεηνπνίεζεο ηεο αμίαο ηεο
κφξθσζεο θιπ. ΢ε ρσξηζηή, ηέινο, θαηεγνξία αθήζακε φζεο απαληήζεηο
αλαθέξνληαη ζηε δπζαξκνληθή ζρέζε αλάκεζα ζηηο απαηηήζεηο ελφο θνξησκέλνπ
ζρνιηθνχ θαη εμσζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ.
Οη εθπαηδεπηηθνί επηρεηξψληαο λα εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο
αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν ζπρλφηεξα αλαθέξνπλ εθπαηδεπηηθέο αηηίεο – κε ζπρλφηεξεο
αλαθνξέο ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη θαηά δεχηεξν ιφγν ζηε γεληθφηεξε ζρνιηθή
νξγάλσζε – ελψ αθνινπζνχλ ε νηθνγέλεηα θαη θνηλσληθνπνιηηηθνί παξάγνληεο, κε ηε
καζεηηθή επζχλε ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο. Αζξνηζηηθά, πάλησο, νη εμσ-εθπαηδεπηηθνί
παξάγνληεο (νηθνγέλεηα, θνηλσληθνπνιηηηθέο αηηίεο) αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο.
΋ηαλ, εμάιινπ, απηνί αλαθέξνληαη ζε θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο, ζε 13 κφλν
πεξηπηψζεηο νη απαληήζεηο αθνξνχλ παξάγνληεο πνπ ζα κπνξνχζακε λα
ραξαθηεξίζνπκε ηαμηθνχο (9 αλαθέξνληαη ζηελ πνιηηηζκηθή ή νηθνλνκηθή
ππνβάζκηζε ηεο πεξηνρήο πνπ δνπλ νη καζεηέο θαη 4 ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή
θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο). Οη θνηλσληθνπνιηηηθνί παξάγνληεο ζηε ζπληξηπηηθή
ηνπο πιεηνςεθία αλαθέξνληαη ζηηο γεληθφηεξεο επηξξνέο πνπ ην επξχηεξν θνηλσληθφ
πεξηβάιινλ θαη θιίκα έρεη πάλσ ζην ζρνιείν θαη ηα παηδηά θαη φρη ζηα ηδηαίηεξα
πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θνηλσληθή ζέζε ηεο καζεηηθήο νηθνγέλεηαο.
Οη εθπαηδεπηηθνί φκσο δηαθέξνπλ ζηηο εθηηκήζεηο ηνπο αλάινγα κε ηελ ειηθία, ηε

ζπλνιηθή πξνυπεξεζία πνπ έρνπλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ην αλ έρνπλ παηδηά ή φρη. Οη
θαζεγεηέο ησλ παξαπάλσ θαηεγνξηψλ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο
δηαθνξέο σο πξνο ηηο αηηίεο ηεο αδηαθνξίαο.
΋πσο βιέπνπκε ζηνλ πίλαθα Δ2.14.4 ηφζν νη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία φζν θαη νη
λεφηεξνη αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα ζε εθπαηδεπηηθέο αηηίεο. Οη εθπαηδεπηηθνί, φκσο,
ησλ κεγαιχηεξσλ ειηθηψλ αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο λεφηεξνπο ζε
θνηλσληθνπνιηηηθέο αηηίεο, ελψ νη λεφηεξνη αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο
κεγαιχηεξνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο ζηελ πξνζσπηθή επζχλε ηνπ καζεηή.
΋ζν κηθξφηεξε, εμάιινπ, είλαη ε πξνυπεξεζία (πίλαθαο Δ2.14.5) ηφζν ζπρλφηεξα
νη εθπαηδεπηηθνί εξκελεχνπλ ηε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν κε αλαθνξέο ζηελ
πξνζσπηθή επζχλε ή ηδηαηηεξφηεηα ηνπ καζεηή. Αληίζεηα ζε θνηλσληθνπνιηηηθνχο
παξάγνληεο αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα νη εθπαηδεπηηθνί κε κέηξηα θαη κεγάιε
πξνυπεξεζία.
484
Αθφκε βιέπνπκε φηη φζνη εθπαηδεπηηθνί δελ έρνπλ παηδηά ζεσξνχλ ζπρλφηεξα
ππεχζπλν ην καζεηή, ελψ φζνη έρνπλ παηδηά αλαδεηνχλ, ζπρλφηεξα απφ ηνπο
ζπλαδέιθνπο ηνπο πνπ δελ έρνπλ παηδηά, ηηο αηηίεο ζηηο εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο
(πίλαθαο Δ2.14.6).
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη δελ παξαηεξνχληαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο
κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθνχ θχινπ φζνλ αθνξά ζηηο αηηίεο ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο.
Δπνκέλσο:
Δθπαηδεπηηθέο αηηίεο αλαθέξνπλ ζπρλφηεξα νη εθπαηδεπηηθνί φισλ ησλ θαηεγνξηψλ
θαη πεξηζζφηεξν φζνη έρνπλ παηδηά. Κνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο αλαθέξνπλ
ζπρλφηεξα νη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία εθπαηδεπηηθνί θαη ιηγφηεξν ζπρλά νη
εθπαηδεπηηθνί κε ηε κηθξφηεξε ζπλνιηθή πξνυπεξεζία. Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ
καζεηή ή ε πξνζσπηθή ηνπ επζχλε βξίζθεηαη πίζσ απφ ηε καζεηηθή αδηαθνξία
ζπρλφηεξα γηα ηνπο λεφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο, φζνπο έρνπλ κηθξή πξνυπεξεζία,
θαζψο θαη εθείλνπο πνπ δελ έρνπλ παηδηά. Σέινο, ην θνξησκέλν πξφγξακκα θαη νη
αλάγθεο ησλ καζεηψλ αλαθέξνληαη κφλν ζε 6 πεξηπηψζεηο.
΢πκπεξάζκαηα
Μφλν ην 13,0% ησλ αλαθνξψλ αθνξά ηελ επζχλε ηνπ καζεηή γηα ηελ αδηαθνξία
πνπ ππάξρεη ζην ζρνιείν. Οη πεξηζζφηεξεο αλαθνξέο αθνξνχλ εθπαηδεπηηθέο αηηίεο
(πνζνζηφ 35,1%), ελψ ζε δεχηεξε ζέζε έξρνληαη νη απαληήζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα
εληαρζνχλ ζηηο θαηεγνξίεο «νηθνγελεηαθέο» θαη «θνηλσληθνπνιηηηθέο» αηηίεο, κε
πνζνζηφ 23,8% ζε θάζε θαηεγνξία. Απφ ηα παξαπάλσ δηαθξίλνπκε φηη, αλ θαη φπσο
είλαη θπζηθφ ε εθπαηδεπηηθή θαζεκεξηλφηεηα απαζρνιεί έληνλα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο,
αζξνηζηηθά νη εμσ-εθπαηδεπηηθνί παξάγνληεο (νηθνγέλεηα, θνηλσληθνπνιηηηθέο
ζπλζήθεο) ελνρνπνηνχληαη ζπρλφηεξα απφ απηνχο, γηα φζα ζπκβαίλνπλ ζην ζρνιείν.
Δθπαηδεπηηθέο αηηίεο
Σελ ελφηεηα απηή ζα θιείζνπκε κε κία αλαθνξά ζηηο εθπαηδεπηηθέο αηηίεο. Σηο
απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε εθπαηδεπηηθνχο παξάγνληεο εληάμακε ζηηο παξαθάησ
9 θαηεγνξίεο (πίλαθαο Δ2.14.7). ΋πσο βιέπνπκε νη πεξηζζφηεξεο αλαθέξνληαη ζην
αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζε πνζνζηφ 25,9%. Αλαρξνληζηηθφ ή βαξεηφ αλαιπηηθφ
πξφγξακκα, πξνβιεκαηηθφ πεξηερφκελν ζπνπδψλ, δχζθνια καζήκαηα, πνιιή χιε,
εμνλησηηθφ πξφγξακκα είλαη κεξηθέο θξάζεηο πνπ απνδίδνπλ ην πλεχκα απηψλ ησλ
Αθνινπζνχλ νη απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζρνιηθή νξγάλσζε θαη ηελ
αλαληηζηνηρία ηεο πξνο ηηο καζεηηθέο αλάγθεο κε πνζνζηφ 16,0%, ζηε ζπλέρεηα ηα
βηβιία, ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο θαη ηα καζεζηαθά θελά κε πνζνζηφ 11,1%, ε
πιηθνηερληθή ππνδνκή κε 7,4% (6 αλαθνξέο), ε έιιεηςε νξαηήο ρξεζηκφηεηαο ηεο
γλψζεο κε 6,2% (5 αλαθνξέο), νη εθπαηδεπηηθνί κε 3,7% (3 αλαθνξέο) θαη νη
δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο κε 1,2% (κία κφιηο αλαθνξά).
Δίλαη θαλεξφ φηη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, κε δηαθνξά απφ ηνπο άιινπο
παξάγνληεο, βαξαίλεη πεξηζζφηεξν ζηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο παξάγνληαο
πνπ επζχλεηαη γηα ηελ καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν.
485
Πίλαθαο Δ2.14.7. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο αηηίεο ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Δθπαηδεπηηθέο αηηίεο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent

1 Αλαιπηηθό πξόγξακκα 21 7,6 25,9
2 Σρνιηθή νξγάλσζε / Μαζεηηθέο αλάγθεο 13 4,7 16,0
3 Βηβιία 9 3,3 11,1
4 Τξόπνο δηδαζθαιίαο 9 3,3 11,1
5 Mαζεζηαθά θελά 9 3,3 11,1
6 Υιηθνηερληθή ππνδνκή 6 2,2 7,4
7 Γλώζεηο ρσξίο νξαηή ρξεζηκόηεηα 5 1,8 6,2
8 Καζεγεηέο 3 1,1 3,7
9 Αμηνιόγεζε 1 ,4 1,2
10 Άιια 5 1,8 6,2
Total 81 29,3 100,0
Total 276 100,0
Σξφπνο αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ζηελ αδηαθνξία(εξψη. 15)

Πίλαθαο Δ2.15.1. Ο ζπλεζέζηεξνο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζηε καζεηηθή αδηαθνξία
Ο ζπλεζέζηεξνο ηξόπνο αληηκεηώπηζεο
/αληίδξαζεο ζηελ αδηαθνξία Frequency Percent Valid Percent
1 Μάζεκα ελδηαθέξνλ θαη θαηαλνεηό κε
18 26,1 26,9
παξαδείγκαηα
2 Παξαηλέζεηο – ζπκβνπιέο 15 21,7 22,4
3 Πξνζέγγηζε θαη πξνζπάζεηα θαηαλόεζεο 14 20,3 20,9
4 Δπηθεληξώλνληαο ζηηο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ
7 10,1 10,4
παηδηνύ
5 Σπλδένληαο ην κάζεκα κε ηα ελδηαθέξνληα
7 10,1 10,4
& ηηο αλάγθεο ησλ παηδηώλ
6 Γείρλνληαο ηε ρξεζηκόηεηα 2 2,9 3,0
7 Καιύπηνληαο ηα θελά 2 2,9 3,0
8 Παξαηηνύκαη από ηελ πξνζπάζεηα 1 1,4 1,5
9 Άιιν 1 1,4 1,5
Total 67 97,1 100,0
Total 69 100,0
486
Πίλαθαο Δ2.15.2. Οη ηξεηο ζπλεζέζηεξνη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ησλ

εθπαηδεπηηθψλ ζηε καζεηηθή αδηαθνξία
Οη ηξεηο ζπλεζέζηεξνη ηξόπνη αληηκεηώπηζεο
/αληίδξαζεο ζηελ αδηαθνξία Frequency Percent Valid Percent
1 Μάζεκα ελδηαθέξνλ θαη θαηαλνεηό κε
34 16,4 16,8
2 Παξαηλέζεηο – ζπκβνπιέο 32 15,5 15,8
3 Πξνζέγγηζε θαη πξνζπάζεηα θαηαλόεζεο 30 14,5 14,9
4 Δπηθεληξώλνληαο ζηηο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ παηδηνύ 30 14,5 14,9
5 Σπλδένληαο ην κάζεκα κε ηα ελδηαθέξνληα & ηηο
26 12,6 12,9
αλάγθεο ησλ παηδηώλ
6 Καιύπηνληαο ηα θελά 11 5,3 5,4
7 Καιώληαο ηνπο γνλείο 10 4,8 5,0
8 Γείρλνληαο ηε ρξεζηκόηεηα 10 4,8 5,0
9 Πηέζεηο – βαζκνινγηθέο απεηιέο 7 3,4 3,5
10 Φακειή βαζκνινγία 3 1,4 1,5
11 Θέκα ζην ζύιινγν 2 1,0 1,0
12 Δπηβξαβεύνληαο βαζκνινγηθά ηνπο θαινύο 2 1,0 1,0
13 Απνβνιή όηαλ ελνριεί 1 ,5 ,5
14 Παξαηηνύκαη από ηελ πξνζπάζεηα 1 ,5 ,5
15 Άιιν 3 1,4 1,5
Total 202 97,6 100,0
Total 207 100,0
΢ην εξψηεκα ην ζρεηηθφ κε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ή αληίδξαζεο γεληθφηεξα ζηε

καζεηηθή αδηαθνξία, σο ζπλεζέζηεξν ηξφπν αληίδξαζεο 18 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ
26,9%) αλαθέξνπλ φηη επηδηψθνπλ λα θάλνπλ ην κάζεκα ελδηαθέξνλ θαη
θαηαλνεηφ κε ρξήζε παξαδεηγκάησλ, 15 (πνζνζηφ 22,4%) θαηαθεχγνληαο ζε
παξαηλέζεηο θαη ζπκβνπιέο, 14 (πνζνζηφ 20,9%) κε πξνζέγγηζε ηνπ καζεηή θαη
πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο ηνπ πξνβιήκαηνο, 7 (πνζνζηφ 10,4%) επηθεληξψλνληαο
ζηηο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ παηδηνχ θαη δίλνληαο έκθαζε ζηηο φπνηεο πξνζπάζεηεο
απηφ εθδειψζεη, 7 (πνζνζηφ 10,4%) επηδηψθνληαο λα ζπλδέζνπλ ην κάζεκα κε ηα
ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ, απφ 2 (πνζνζηφ 3,0%) δείρλνληαο ηε
ρξεζηκφηεηα θαη πξνζπαζψληαο λα θαιχςνπλ ηα θελά θαη 1 (πνζνζηφ 1,5%) κε
παξαίηεζε απφ θάζε πξνζπάζεηα. Πξέπεη λα ζεκεησζεί ην γεγνλφο φηη ζηε
ζπλεζέζηεξε αληίδξαζε αλαθέξνληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζεηηθέο κνξθέο
αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο.
Δμάιινπ, ζηνλ πίλαθα Δ2.15.2 κε ηνπο ηξεηο ζπλεζέζηεξνπο ηξφπνπο αληίδξαζεο ε
ζπρλφηεηα ησλ απαληήζεσλ παξακέλεη ζε γεληθέο γξακκέο ε ίδηα. Πξνεγείηαη ε
ρξήζε παξαδεηγκάησλ κε 16,8%, νη παξαηλέζεηο – ζπκβνπιέο κε 15,8%, ε
πξνζέγγηζε θαη πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο, θαζψο θαη ε επηθέληξσζε ζηηο ζεηηθέο
πιεπξέο ηνπ παηδηνχ κε ίδην πνζνζηφ (14,9%) θαη ε ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο κε ηα
ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε πνζνζηφ 12,9% ζηηο 5 πξψηεο
ζέζεηο θαιχπηνληαο ην 75,3% ηνπ ζπλφινπ ησλ απαληήζεσλ, ελψ καδί κε ηηο
επφκελεο 3 θαιχπηνπλ ην 90,7%. Αθνινπζνχλ νη ηξεηο απαληήζεηο «θαιχπηνληαο ηα
θελά», «θαιψληαο ηνπο γνλείο γηα ελεκέξσζε» θαη «πξνζπαζψληαο λα αλαδείμσ
ηε ρξεζηκφηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο γλψζεο», θαη ζηε ζπλέρεηα νη ππφινηπεο κε
κηθξφηεξα πνζνζηά. ΢ηνπο ηξεηο ζπλεζέζηεξνπο ηξφπνπο αληίδξαζεο, βέβαηα,
εκθαλίδνληαη θαη αξλεηηθέο κνξθέο αληίδξαζεο, φπσο νη πηέζεηο θαη βαζκνινγηθέο
απεηιέο (πνζνζηφ 3,5%), ε ρακειή βαζκνινγία (πνζνζηφ 1,5%), ε απνβνιή φηαλ
ελνριεί, θαζψο θαη πξνζθπγή ζε ηξίηνπο γηα ζπλεξγαζία, φπσο «θαιψληαο ηνπο
γνλείο γηα ελεκέξσζε» κε πνζνζηφ 5,0% ή «ην θάλσ ζέκα ζην ζχιινγν
δηδαζθφλησλ» κε πνζνζηφ 1,0% (2 κφλν ζρεηηθέο αλαθνξέο).
487
Βιέπνπκε, ινηπφλ φηη νη εθπαηδεπηηθνί, ζρεδφλ ζην ζχλνιφ ηνπο, αλαθέξνπλ ζεηηθέο
κνξθέο αληίδξαζεο σο ηνπο ζπλεζέζηεξνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο αδηαθνξίαο.
Βιέπνπκε επίζεο φηη κεηαμχ ησλ ηξηψλ ζπλεζέζηεξσλ ηξφπσλ νη αξλεηηθέο κνξθέο
αληίδξαζεο (πηέζεηο – βαζκνινγηθέο απεηιέο, ρακειή βαζκνινγία, απνβνιή φηαλ
ελνριεί) έρνπλ πνιχ πεξηνξηζκέλε ζέζε (αζξνηζηηθφ πνζνζηφ 5,5%), ελψ ζε έλα
κηθξφ κφλν πνζνζηφ 6,0% νη θαζεγεηέο θαηαθεχγνπλ ζηε ζπλεξγαζία ησλ γνλέσλ ή
ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο. Οη πξνζπάζεηέο ηνπο δείρλνπλ λα γίλνληαη ζε αηνκηθή βάζε,
ελψ ε ζπλεξγαζία θαίλεηαη λα κελ ηνπο πείζεη γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο.
Θεσξνχκε, ηέινο, κία αλαθνξά ζηε δεχηεξε ζε ζπρλφηεηα απάληεζε, απαξαίηεηε.
Οη παξαηλέζεηο θαη νη ζπκβνπιέο απνηεινχλ ηξφπνπο αληίδξαζεο πνπ θαλεξψλνπλ
ηελ θαιή δηάζεζε αιιά ηαπηφρξνλα ηελ αδπλακία ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα απαληήζνπλ
κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ ζηελ αδηαθνξία, ζπλνςίδνληαο έηζη ηελ έληνλε ακεραλία
ηνπο κπξνζηά ζην κεγάιν απηφ ζρνιηθφ πξφβιεκα.
Παξαηεξνχκε εμάιινπ φηη δελ παξνπζηάδνληαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο
ζηνλ ηξφπν πνπ νη εθπαηδεπηηθνί δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ αληηδξνχλ ζηελ αδηαθνξία
(Πίλαθαο Δ2.15.3-παξάξηεκα 3). Δληνχηνηο νη κεγαιχηεξνη δείρλνπλ λα θαηαθεχγνπλ
ζπρλφηεξα απφ ηνπο λεφηεξνπο, ελψ νη ηειεπηαίνη επηιέγνπλ ζπρλφηεξα απφ ηνπο
ζπλαδέιθνπο ηνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο ηελ επηθέληξσζε ζηηο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ
καζεηή θαη ηε ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο κε ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ηνπ.
΢πκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο αδηαθνξίαο (εξψη. 16)

Πίλαθαο Δ2.16.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεζέζηεξε
ζπκπεξηθνξά – εθδήισζε καζεηηθήο αδηαθνξίαο
Η ζπλεζέζηεξε ζπκπεξηθνξά-εθδήισζε
αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent
1 Με αληαπόθξηζε ζηηο ππνρξεώζεηο 30 43,5 45,5
2 Έιιεηςε ζπκκεηνρήο 27 39,1 40,9
3 Αλεζπρία, θαζαξία 5 7,2 7,6
4 Σπρλέο απνπζίεο 3 4,3 4,5
5 Δηξσληθή ζπκπεξηθνξά 1 1,4 1,5
Total 66 95,7 100,0
Total 69 100,0

΢ηελ πξάμε άιισζηε, νη πξνζπάζεηεο ζπλεξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο γνλείο ή ηνπο
ζπλαδέιθνπο είηε εγθαηαιείπνληαη ζχληνκα σο αλαπνηειεζκαηηθέο είηε θαηαιήγνπλ ζε κία ηππηθή
πξάμε πνπ ζπρλά απνβιέπεη ζηελ απφζεηζε ηεο επζχλεο.
488
Πίλαθαο Δ2.16.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο

ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
Οη ηξεηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο-
εθδειώζεηο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent
1 Με αληαπόθξηζε ζηηο ππνρξεώζεηο 59 28,5 30,1
2 Έιιεηςε ζπκκεηνρήο 55 26,6 28,1
3 Αλεζπρία, θαζαξία 35 16,9 17,9
4 Σπρλέο απνπζίεο 13 6,3 6,6
5 Πξνθιεηηθή ζηάζε 13 6,3 6,6
6 Απνκόλσζε 10 4,8 5,1
7 Δπηζεηηθόηεηα 4 1,9 2,0
8 Δηξσληθή ζπκπεξηθνξά 4 1,9 2,0
9 Καζπζηεξεκέλε πξνζέιεπζε ζηελ
3 1,4 1,5
ηάμε
Total 196 94,7 100,0
Total 207 100,0
΋ζνλ αθνξά ην εξψηεκα ην ζρεηηθφ κε ηηο ζπκπεξηθνξέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη

ζπλήζσο ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν (εξψηεκα 16 ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ησλ
εθπαηδεπηηθψλ) ζα ζέιακε λα ζεκεηψζνπκε φηη απηφ έρεη ηξεηο δηαζηάζεηο. Αθνξά
αθελφο ζηηο κνξθέο πνπ παίξλεη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν ηαπηφρξνλα φκσο
αλαθέξεηαη ζηηο ηδηαίηεξεο επαηζζεζίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αιιά θαη ζηηο κνξθέο
αιιειεπίδξαζεο κέζα ζηελ ηάμε πνπ ζπλδένληαη κε ην δήηεκα ηεο δηαρείξηζεο απφ
πιεπξάο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ ελφο γξαθεηνθξαηηθά νξγαλσκέλνπ ηξφπνπ
δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο.
Οη ζπρλφηεηεο ησλ απαληήζεσλ πνπ δφζεθαλ παξνπζηάδνληαη ζηνπο πίλαθεο
Δ2.16.1, πνπ αλαθέξεηαη ζην ζπλεζέζηεξν είδνο ζπκπεξηθνξάο, θαη Δ2.16.2 πνπ
αλαθέξεηαη ζηα ηξία ζπλεζέζηεξα. Απφ ηνπο πίλαθεο απηνχο δηαπηζηψλνπκε φηη νη
εθπαηδεπηηθνί, φηαλ κηιάλε γηα αδηαθνξία, αλαθέξνληαη θπξίσο ζε κνξθέο
ζπκπεξηθνξάο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ παζεηηθφηεηα κάιινλ παξά απφ δπλακηθή
ππνλφκεπζε ηνπ καζήκαηνο. Με αληαπφθξηζε ζηηο ππνρξεψζεηο, έιιεηςε
ζπκκεηνρήο, απνπζίεο, απνκφλσζε ζπγθεληξψλνπλ αζξνηζηηθά ζηνλ πίλαθα Δ2.16.2
πνζνζηφ 66,2%. Απφ ηελ άιιε νη ζπγθξνπζηαθέο κνξθέο εθδήισζεο ηεο αδηαθνξίαο
πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ πξνθιεηηθή ζηάζε, ηελ επηζεηηθφηεηα θαη ηελ εηξσληθή
ζπκπεξηθνξά ζπγθεληξψλνπλ ην 10,1% ησλ αλαθνξψλ.
Δπνκέλσο ηα 2/3 πεξίπνπ ησλ αλαθνξψλ αθνξνχλ παζεηηθέο κνξθέο
ζπκπεξηθνξψλ αδηαθνξίαο, πνπ δε δεκηνπξγνχλ θαη‟ αξρήλ πξφβιεκα ζηε δηεμαγσγή
ηνπ καζήκαηνο. Απφ ηηο ππφινηπεο, κάιηζηα, αλαθνξέο ην 10,1% αθνξνχλ
ζπκπεξηθνξέο ζχγθξνπζεο κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ελψ ην 16,9% αλαθέξεηαη ζε
αλεζπρία θαη θαζαξία κέζα ζηελ ηάμε πνπ κπνξεί κελ λα δεκηνπξγεί πξφβιεκα ζην
κάζεκα, αιιά πάλησο δελ επηδηψθεη ηε ζχγθξνπζε.
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη δελ ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο
ζηηο εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ θχινπ, ηεο
ειηθίαο, ηεο ζπλνιηθήο πξνυπεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε, ηεο νηθνγελεηαθήο
θαηάζηαζεο, ηεο χπαξμεο ή κε παηδηψλ θαη ηεο εηδηθφηεηαο, ζρεηηθά κε ηηο
ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο (πίλαθεο Δ2.16.3,
Δ2.16.4, Δ2.16.5, Δ2.16.6, Δ2.16.7, Δ2.16.8 – παξάξηεκα 3).
489
Πνηα ηδηαίηεξα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά

έρεη ζπλήζσο ν αδηάθνξνο καζεηήο; (εξψη. 17)
Πίλαθαο Δ2.17.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζπλεζέζηεξν θνηλσληθφ

/νηθνγελεηαθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ
Τν ζπλεζέζηεξν θνηλσληθό /νηθνγελεηαθό
ραξαθηεξηζηηθό ηνπ αδηάθνξνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Πξνβιεκαηηθό νηθνγελεηαθό πεξηβάιινλ 27 39,1 39,7
2 Αδηαθνξία, έιιεηςε θξνληίδαο από
26 37,7 38,2
νηθνγέλεηα
3 Πεξηνρή κε ρακειό κνξθσηηθό θαη βηνηηθό
5 7,2 7,4
επίπεδν
4 Καηαπίεζε θαη βία 3 4,3 4,4
5 Φακειό κνξθσηηθό επίπεδν νηθνγέλεηαο 3 4,3 4,4
6 Υπεξπξνζηαηεπηηθό νηθνγελεηαθό
1 1,4 1,5
πεξηβάιινλ
7 Φακειή θνηλσληθή ζέζε θαη εηζόδεκα
1 1,4 1,5
νηθνγέλεηαο
8 Άιιν 2 2,9 2,9
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ2.17.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα ηξία ζπλεζέζηεξα

θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ
Τα ηξία ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Αδηαθνξία, έιιεηςε θξνληίδαο από νηθνγέλεηα 55 26,6 29,7
2 Πξνβιεκαηηθό νηθνγελεηαθό πεξηβάιινλ 53 25,6 28,6
3 Φακειό κνξθσηηθό επίπεδν νηθνγέλεηαο 29 14,0 15,7
4 Πεξηνρή κε ρακειό κνξθσηηθό θαη βηνηηθό
18 8,7 9,7
επίπεδν
5 Καηαπίεζε θαη βία 12 5,8 6,5
6 Φακειή θνηλσληθή ζέζε θαη εηζόδεκα
10 4,8 5,4
7 Υπεξπξνζηαηεπηηθό νηθνγελεηαθό πεξηβάιινλ 4 1,9 2,2
8 Άιιν 4 1,9 2,2
Total 185 89,4 100,0
Total 207 100,0
΢ηνλ πίλαθα Δ2.17.1 δηαπηζηψλνπκε φηη νη εθπαηδεπηηθνί επηιέγνπλ σο ζπλεζέζηεξν

ραξαθηεξηζηηθφ απαληήζεηο πνπ ελνρνπνηνχλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ηελ νηθνγέλεηα,
απνδίδνληαο ζε απηήλ φιε ηελ επζχλε. Πξνβιεκαηηθφ νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ
θαη αδηαθνξία – έιιεηςε θξνληίδαο απφ ηελ νηθνγέλεηα, είλαη νη δχν πξψηεο θαη κε
κεγάιε απφζηαζε απφ ηηο ππφινηπεο επηινγέο.
Αιιά θαη ζηελ αζξνηζηηθή παξνπζίαζε ησλ ηξηψλ ζπλεζέζηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ
(πίλαθαο Δ2.17.2) νη δχν απηέο απαληήζεηο θαη πάιη βξίζθνληαη ζηηο δχν πξψηεο ζέζεηο
θαη αθνινπζεί ην ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ην ρακειφ
κνξθσηηθφ θαη βηνηηθφ επίπεδν ηεο πεξηνρήο ζηελ ηξίηε θαη ηέηαξηε ζέζε, θαη κε
κεγάιε δηαθνξά απφ ηηο δχν πξψηεο.
Γεληθφηεξα, νη παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ αδηαθνξία ηνπ καζεηή είλαη κε
ηε ζεηξά: Οηθνγέλεηα αδηάθνξε, πξνβιεκαηηθή, ρσξίο κφξθσζε – Τπνβαζκηζκέλε
πεξηνρή, βία θαη θαηαπίεζε, ρακειή θνηλσληθή ηάμε, ππεξπξνζηαηεπηηθή νηθνγέλεηα.
490
Δίλαη θαλεξφ φηη νη θνηλσληθνί παξάγνληεο έξρνληαη ζε δεχηεξε κνίξα ζηε ζπλείδεζε
ησλ εθπαηδεπηηθψλ, σο άκεζεο ζπζρεηίζεηο κε ηελ αδηαθνξία, φζν θαη αλ,
πξνθαινχκελνη, πηζαλφηαηα ζα ζπλέδεαλ ηα νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά κε απηνχο.
΢πκπεξάζκαηα:
΋ηαλ νη εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη λα ππνδείμνπλ ηα ζεκαληηθφηεξα θνηλσληθά θαη

νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή επηιέγνπλ πνιχ ζπρλφηεξα
παξάγνληεο πνπ ελνρνπνηνχλ θαη‟ νπζία ηελ νηθνγέλεηα. Οη 55 απφ ηνπο 69
εθπαηδεπηηθνχο (πνζνζηφ 79,7%) ζεσξνχλ σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα
θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ηελ αδηαθνξία
θαη έιιεηςε θξνληίδαο απφ ηελ νηθνγέλεηα, νη δε 53 απφ ηνπο 69 (πνζνζηφ 76,8%)
ζεσξνχλ σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή ην πξνβιεκαηηθφ νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ.
Απφ ηελ άιιε κφλν 18 εθπαηδεπηηθνί απφ ηνπο 69 (πνζνζηφ 26,1%) ζεσξνχλ ηε
κνξθσηηθά θαη βηνηηθά ππνβαζκηζκέλε πεξηνρή σο παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ
αδηαθνξία θαη κφλν 10 (πνζνζηφ 14,5%) ηε ρακειή θνηλσληθή ζέζε θαη εηζφδεκα
ηεο νηθνγέλεηαο.
Δίλαη θαλεξφ φηη κεηαμχ θνηλσληθψλ θαη νηθνγελεηαθψλ παξαγφλησλ νη
εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ πνιχ ζεκαληηθφηεξνπο ηνπο δεχηεξνπο. Γελ ππάξρνπλ
εμάιινπ ελδείμεηο φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπλδένπλ κε θάπνην ηξφπν ηελ
πξνβιεκαηηθφηεηα ηεο νηθνγέλεηαο κε ηηο θνηλσληθέο ηεο ζπληεηαγκέλεο θαη ηελ
ηαμηθή ηεο ζέζε. Ζ πξνβιεκαηηθφηεηα ηεο νηθνγέλεηαο δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε ην
γεληθφηεξν θνηλσληθφ θιίκα θαη ηα γεληθφηεξα θνηλσληθά πξνβιήκαηα αιιά ε
δηάζηαζε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο δε θαίλεηαη λα παίδεη θάπνην ξφιν γηα ηνπο
πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο.
Βέβαηα 29 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 42,0% ηνπ ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ
δείγκαηνο) επηιέγνπλ, σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή, ηελ απάληεζε «ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν
νηθνγέλεηαο». Απηφ βέβαηα παξαπέκπεη ζηηο θνηλσληθέο ζπληεηαγκέλεο ηεο
νηθνγέλεηαο, θάηη φκσο πνπ νη εθπαηδεπηηθνί δε δείρλνπλ λα πηνζεηνχλ. ΋πσο
θαίλεηαη ζηνπο ηξεηο πίλαθεο Δ2.17.9, Δ2.17.10 θαη Δ2.17.11 πνπ αθνινπζνχλ, κφλν
4 απφ ηηο απαληήζεηο απηέο ζπλδπάδνληαη ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε επηινγή κε
απαληήζεηο, φπσο «πεξηνρή κε ρακειφ κνξθσηηθφ θαη βηνηηθφ επίπεδν» θαη «ρακειή
θνηλσληθή ζέζε θαη εηζφδεκα νηθνγέλεηαο», γεγνλφο πνπ καξηπξά φηη νη
εθπαηδεπηηθνί δε ζπλδένπλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο κε ηηο ππφινηπεο
θνηλσληθέο ηεο παξακέηξνπο. Δπνκέλσο ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο
δείρλεη λα αληηκεησπίδεηαη σο έλαο απηφλνκνο παξάγνληαο θαη φρη σο έθθξαζε ή
ζπληζηψζα κηαο ηαμηθήο ζέζεο.
491
Πίλαθαο Δ2.17.9. Ζ πξψηε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηε δεχηεξε

αλαθνξηθά κε ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ
αδηάθνξσλ καζεηψλ
ε
Κνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά αδηάθνξνπ (1 επηινγή)
Κνηλσληθά Πεξηνρή κε Φακειή
θαη ρακειό Πξνβιεκαηηθ Αδηαθνξία, Φακειό θνηλσληθή
νηθνγελεηαθ κνξθσηηθό ό έιιεηςε Υπεξπξνζηα κνξθσηηθό ζέζε θαη
ά θαη βηνηηθό νηθνγελεηαθό θξνληίδαο ηεπηηθό νηθνγ. Καηαπίεζε επίπεδν εηζόδεκα
ραξαθηεξηζ επίπεδν πεξηβάιινλ από νηθνγέλ πεξηβάιινλ θαη βία νηθνγέλεηαο νηθνγέλ Άιιν
ηηθά
αδηάθνξνπ Coun Coun Coun Coun Coun Coun Coun Coun
ε
(2 επηινγή) t % t % t % t % t % t % t % t %
Πεξηνρή κε
ρακειό
κνξθσηηθό 3 11,1 3 12,5 1 33,3
θαη βηνηηθό
επίπεδν
Πξνβιεκαηηθ
ό 100, 100,
νηθνγελεηαθό
3 60,0 11 45,8 2 66,7 1 1
0 0
Αδηαθνξία,
έιιεηςε
θξνληίδαο
2 40,0 12 44,4 1 33,3 2 66,7
από νηθνγέλ
Υπεξπξνζηα
ηεπηηθό
νηθνγ.
1 3,7 1 4,2
Καηαπίεζε
θαη βία
2 7,4 3 12,5
Φακειό
κνξθσηηθό 100,
επίπεδν
7 25,9 4 16,7 1
0
Φακειή
θνηλσληθή
ζέζε θαη 1 3,7 2 8,3
εηζόδεκα
νηθνγέλ
Άιιν 1 3,7
Total 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100,
5 27 24 1 3 3 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0
492
Πίλαθαο Δ2.17.10. Ζ πξψηε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηελ ηξίηε

ε
ηηθά
ε
Πεξηνρή κε
ρακειό
κνξθσηηθό 3 14,3 2 10,0 1 50,0
επίπεδν
ό 100,
6 30,0 2
0
Αδηαθνξία,
έιιεηςε 100, 100,
θξνληίδαο
2 50,0 7 33,3 1 50,0 1 1
0 0
ηεπηηθό
νηθνγ.
1 4,8
Καηαπίεζε
θαη βία
1 25,0 1 4,8 2 10,0
Φακειό
κνξθσηηθό
επίπεδν
1 25,0 5 23,8 8 40,0
Φακειή
θνηλσληθή
ζέζε θαη 4 19,0 2 10,0
εηζόδεκα
νηθνγέλ
Άιιν 100,
1
0
Total 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100,
4 21 20 1 2 2 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0
493
Πίλαθαο Δ2.17.11. Ζ δεχηεξε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηελ ηξίηε

ε
ηηθά
ε
Πεξηνρή κε
ρακειό
κνξθσηηθό 2 13,3 2 14,3 1 11,1 1 33,3
επίπεδν
ό
2 40,0 2 14,3 1 50,0 3 75,0
Αδηαθνξία,
έιιεηςε
θξνληίδαο
2 40,0 5 33,3 1 50,0 1 25,0 3 33,3
ηεπηηθό
νηθνγ.
1 11,1
Καηαπίεζε
θαη βία
2 13,3 2 14,3
Φακειό
κνξθσηηθό
επίπεδν
1 20,0 6 40,0 5 35,7 2 66,7
Φακειή
θνηλσληθή
ζέζε θαη 3 21,4 3 33,3
εηζόδεκα
νηθνγέλ
Άιιν 1 11,1
Total 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100,
5 15 14 2 4 9 3
0 0 0 0 0 0 0
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη δελ παξνπζηάζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο,

φζνλ αθνξά ηα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ
καζεηψλ, κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ην θχιν, ηελ ειηθία, ηελ
νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ηελ χπαξμε ή κε παηδηψλ, ηε κφληκε θαηνηθία θαη ηελ
πεξηνρή ζηελ νπνία βξίζθεηαη ην ζρνιείν πνπ ππεξεηνχλ (πίλαθεο Δ2.17.3, Δ2.17.4,
Δ2.17.5, Δ2.17.6, Δ2.17.7, Δ2.17.8 – παξάξηεκα 3)
494
Πνηα ηδηαίηεξα εθπαηδεπηηθά θαη ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά έρεη

ζπλήζσο ν αδηάθνξνο καζεηήο; (εξψη. 18)
Πίλαθαο Δ2.18.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζπλεζέζηεξν
εθπαηδεπηηθφ /ςπρνινγηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ
Τν ζπλεζέζηεξν εθπαηδεπηηθό /ςπρνινγηθό
ραξαθηεξηζηηθό ηνπ αδηάθνξνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο 19 27,5 27,5
2 Μαζεζηαθά θελά 16 23,2 23,2
3 Φακειή απηνεθηίκεζε 11 15,9 15,9
4 Αδπλακία ζπγθέληξσζεο 11 15,9 15,9
5 Πεξηζσξηνπνίεζε 6 8,7 8,7
7 Αδπλακία ζηε γισζζηθή
2 2,9 2,9
έθθξαζε
Total 69 100,0 100,0

εθπαηδεπηηθά /ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ
Τα ηξία ζπλεζέζηεξα εθπαηδεπηηθά
/ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Μαζεζηαθά θελά 41 19,8 20,4
2 Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο 39 18,8 19,4
3 Αδπλακία ζπγθέληξσζεο 32 15,5 15,9
4 Φακειή απηνεθηίκεζε 30 14,5 14,9
5 Αδπλακία ζηε γισζζηθή έθθξαζε 21 10,1 10,4
7 Πεξηζσξηνπνίεζε 16 7,7 8,0
8 Γπζθνιία ζηε ζπλαηζζεκαηηθή έθθξαζε 4 1,9 2,0
9 Άιιν 1 ,5 ,5
Total 201 97,1 100,0
Total 207 100,0
΢ηνλ πίλαθα Δ2.18.1 δηαπηζηψλνπκε φηη νη εθπαηδεπηηθνί επηιέγνπλ σο ζπλεζέζηεξν

εθπαηδεπηηθφ ή ςπρνινγηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηηο καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ηα
καζεζηαθά θελά, ηε ρακειή απηνεθηίκεζε θαη ηελ αδπλακία ζπγθέληξσζεο. Οη
ηέζζεξηο απηέο απαληήζεηο βξίζθνληαη, επίζεο, ζηηο πξψηεο ζέζεηο ηνπ πίλαθα
Δ2.18.2 κε ηελ αζξνηζηηθή παξνπζίαζε ησλ επηινγψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ
αλαθέξνληαη ζηα ηξία ζπλεζέζηεξα εθπαηδεπηηθά θαη ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά
ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ.
Πην ζπγθεθξηκέλα: Σα καζεζηαθά θελά θαηαιακβάλνπλ ηελ πξψηε ζέζε κε
πνζνζηφ επηινγψλ 20,4%, κεηαμχ ησλ ηξηψλ ζπλεζέζηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ
αδηάθνξσλ καζεηψλ. Αθνινπζνχλ νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο κε πνζνζηφ 19,4%.
Σελ ηξίηε ζέζε θαηαιακβάλεη ε αδπλακία ζπγθέληξσζεο, κε πνζνζηφ 15,9%, πνπ
είδακε φηη θαη νη ίδηνη νη καζεηέο αλαθέξνπλ σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ πξφβιεκα,
άκεζα ζπλδεφκελν κε ηελ αδηαθνξία, ελψ ζηελ ηέηαξηε ζέζε βξίζθνπκε ηε ρακειή
απηνεθηίκεζε κε πνζνζηφ 14,9% θαη ζηελ πέκπηε ηελ αδπλακία ζηε γισζζηθή
έθθξαζε κε πνζνζηφ 10,4%. Αθνινπζεί ζηελ έθηε ζέζε ε ρακειή βαζκνινγία
(πνζνζηφ 8,5%), κε ηελ απάληεζε «πεξηζσξηνπνίεζε ή θαη έληαμε ζε
πξνβιεκαηηθέο νκάδεο λέσλ», κε πνζνζηφ 8,0% ζηελ έβδνκε ζέζε, ελψ ζηελ
ηειεπηαία ζέζε βξίζθνπκε ηελ απάληεζε «δπζθνιία ζηε ζπλαηζζεκαηηθή
έθθξαζε» επηιεγκέλε 4 κφλν θνξέο (πνζνζηφ 2,0%).
495
΢ΤΝΟΦΗΕΟΝΣΑ΢: ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΚΑΗ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ
Οη εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ην πξφβιεκα ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο

πεξηζζφηεξν εθηεηακέλν ζπγθξηηηθά κε ηνπο καζεηέο. Απνθεχγνπλ λα
ελνρνπνηήζνπλ ηνλ αδηάθνξν καζεηή γηα ηελ αδηαθνξία ηνπ, δείρλνπλ φκσο λα
ζεσξνχλ σο θχξηα ππεχζπλε, κεηά ην ζρνιείν, ηε καζεηηθή νηθνγέλεηα.
Χο πξνο ηηο αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο, αλ θαη κεηαμχ ησλ 6 θαηεγνξηψλ
απαληήζεσλ νη ζπρλφηεξεο αλαθνξέο αθνξνχλ εθπαηδεπηηθνχο παξάγνληεο, αλ ε
ζχγθξηζε γίλεη αλάκεζα ζε εθπαηδεπηηθέο θαη εμσ-εθπαηδεπηηθέο αηηίεο ε πιάζηηγγα
θιίλεη ζαθέζηαηα ππέξ ησλ δεχηεξσλ, κε κνηξαζκέλεο ηηο αλαθνξέο ζε
νηθνγελεηαθνχο θαη θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο. Δληνχηνηο βιέπνπκε φηη ζηα
θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αδηάθνξνπ καζεηή νη επηινγέο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ δείρλνπλ ζαθέζηαηε πξνηίκεζε ζηνπο νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο
έλαληη ησλ θνηλσληθψλ.
Χο πξνο ηηο εθδειψζεηο ηεο αδηαθνξίαο νη εθπαηδεπηηθνί επηθεληξψλνπλ ηελ

πξνζνρή ηνπο ζηηο παζεηηθέο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο. Οη 60 απφ ηνπο 66
εθπαηδεπηηθνχο πνπ απάληεζαλ ζεσξνχλ σο ζπλεζέζηεξε εθδήισζε αδηαθνξίαο, θαη
ηα 2/3 ησλ αλαθνξψλ ζηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο αθνξνχλ,
κνξθέο παζεηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ. Μφλν ην 1/3 ησλ αλαθνξψλ αθνξά ζπκπεξηθνξέο
παξαθψιπζεο ηνπ καζήκαηνο θαη κφλν ην 1/10 αθνξά ζπκπεξηθνξέο πνπ
επηδηψθνπλ ηε ζχγθξνπζε κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ.
Χο πξνο ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ηεο αδηαθνξίαο βιέπνπκε φηη ζηηο ηξεηο πξψηεο
ζέζεηο βξίζθνληαη παξάγνληεο πνπ θηλνχληαη αλάκεζα ζηηο παξαδνζηαθέο ηερληθέο
θαη ζηελ ακεραλία. Ζ παξαδνζηαθή κέζνδνο ηεο ρξήζεο παξαδεηγκάησλ
θαηαιακβάλεη ηελ πξψηε ζέζε, ζηελ νπνία κάιηζηα θαηαθεχγνπλ ζπρλφηεξα νη
εθπαηδεπηηθνί ησλ κεγαιχηεξσλ ειηθηψλ. Ζ εμίζνπ παξαδνζηαθή, ηδηαίηεξα
αλαπνηειεζκαηηθή θαη ηαπηφρξνλα δεισηηθή έληνλεο ακεραλίαο, κέζνδνο ηεο
θαηαθπγήο ζηηο παξαηλέζεηο θαη ζπκβνπιέο θαηαιακβάλεη ηε δεχηεξε ζέζε θαη
πξνηηκάηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο κεγαιχηεξεο επίζεο ειηθηαθήο θαηεγνξίαο.
΢ηελ ηξίηε ζέζε, ηέινο, ζπλαληάκε ηελ απάληεζε «πξνζεγγίδνληαο ην /ηε καζεηή
/ηξηα, πξνζπαζψληαο λα θαηαλνήζσ ην πξφβιεκα θαη λα βνεζήζσ», απάληεζε πνπ
επίζεο θαλεξψλεη αδπλακία αληηκεηψπηζεο θαη ακεραλία κπξνζηά ζην πξφβιεκα. Οη
θαιέο πξνζέζεηο, ε πξνζπάζεηα αιιά θαη ε αδπλακία ραξαθηεξίδνπλ ζα ιέγακε
ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη εθπαηδεπηηθνί επηρεηξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηε
καζεηηθή αδηαθνξία.
496
2. ΠΧ΢ ΑΝΣΗΛΑΜΒΑΝΟΝΣΑΗ ΟΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΣΟ

ΜΑΘΖΣΗΚΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΢ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
Με ηη είδνπο ζπκπεξηθνξέο εθδειψλεηαη ζπλήζσο ην

ελδηαθέξνλ ηνπ /ηεο καζεηή /ηξηαο; (εξψη. 19)
Πίλαθαο Δ2.19.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεζέζηεξε

ζπκπεξηθνξά εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο
Η ζπλεζέζηεξε ζπκπεξηθνξά
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο Frequency Percent Valid Percent
1 Δπηκέιεηα, ζπλέπεηα 31 44,9 44,9
2 Πξνζέρεη ζην κάζεκα 20 29,0 29,0
3 Γηαηππώλεη
πξνβιεκαηηζκνύο, θάλεη 6 8,7 8,7
θξηηηθή
4 Ιδηαίηεξε πξνζπάζεηα 5 7,2 7,2
5 Παίξλεη πξσηνβνπιίεο,
πιεξνθνξείηαη θαη από άιιεο 4 5,8 5,8
πεγέο
6 Δπηδηώθεη λα απαληάεη ζε
2 2,9 2,9
εξσηήζεηο
7 Γείρλεη ζεβαζκό 1 1,4 1,4
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ2.19.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο

ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο
Οη ηξεηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο Frequency Percent Valid Percent
1 Δπηκέιεηα, ζπλέπεηα 48 23,2 23,6
2 Πξνζέρεη ζην κάζεκα 34 16,4 16,7
3 Γηαηππώλεη πξνβιεκαηηζκνύο,
θάλεη θξηηηθή 27 13,0 13,3
4 Δπηδηώθεη λα απαληάεη ζε
26 12,6 12,8
εξσηήζεηο
5 Ιδηαίηεξε πξνζπάζεηα 16 7,7 7,9
6 Παίξλεη πξσηνβνπιίεο,
πιεξνθνξείηαη θαη από άιιεο 16 7,7 7,9
πεγέο
7 Γείρλεη ζεβαζκό 14 6,8 6,9
8 Κάλεη εξσηήζεηο 13 6,3 6,4
9 Κξαηάεη ζεκεηώζεηο 5 2,4 2,5
10 Δπηδηώθεη λα εμεηάδεηαη 3 1,4 1,5
11 Άιιν 1 ,5 ,5
Total 203 98,1 100,0
Total 207 100,0
497
Πίλαθαο Δ2.19.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο

ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο (δχν θαηεγνξίεο)
Σπκπεξηθνξέο-εθδειώζεηο Cumulative
ελδηαθέξνληνο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Σπκπεξηθνξέο
ζπκκόξθσζεο 146 70,5 72,3 72,3
Σπκπεξηθνξέο ελδείμεηο
νπζηαζηηθόηεξεο 56 27,1 27,7 100,0
ζπκκεηνρήο
Total 202 97,6 100,0
Total 207 100,0
Πίλαθαο Δ2.19.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο γηα ηηο

ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο
Πίλαθαο Δ2.19.5 Έηνο γέλλεζεο Σύλνιν
Σπκπεξηθνξέο ελδηαθέξνληνο /Έηνο γέλλεζεο
1950-1960 1961-1982
Σπκπεξηθνξέο Σπκπεξηθνξέο Αξηζκόο
53 91 144
ελδηαθέξνληνο ζπκκόξθσζεο
% Σπκπεξηθνξέο ελδηαθέξνληνο
36,8% 63,2% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 82,8% 67,4% 72,4%

Τππ. ππόι. 1,0 -,7
Σπκπεξηθνξέο ελδείμεηο Αξηζκόο
νπζηαζηηθόηεξεο 11 44 55
20,0% 80,0% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 17,2% 32,6% 27,6%

Τππ. ππόι. -1,6 1,1
32,2% 67,8% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 100,0% 100,0% 100,0%
«Γηαθξίλεηαη απφ ζπλέπεηα ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ /ηεο θαη επηκέιεηα» θαη
«πξνζέρεη ζην κάζεκα» απνηεινχλ ηηο δχν ζπρλφηεξεο απαληήζεηο φηαλ νη
εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνπλ ηε ζπλεζέζηεξε ζπκπεξηθνξά κε ηελ νπνία εθδειψλεηαη ην
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ (πίλαθαο Δ2.19.1). Οη ίδηεο απηέο απαληήζεηο είλαη νη
ζπρλφηεξεο θαη φηαλ αληηκεησπίδνληαη σο ηα ηξία ζπλεζέζηεξα είδε ζπκπεξηθνξάο
ζηνλ πίλαθα Δ2.19.2.
Αλ ζεσξήζνπκε ηηο απαληήζεηο Ζ. θάλεη εξσηήζεηο, Θ. δηαηππψλεη
πξνβιεκαηηζκνχο, δηαηεξεί θξηηηθή ζηάζε ή θαη εθθξάδεη ηηο αληηξξήζεηο ηνπ
φηαλ δηαθσλεί, Η. θαηαθεχγεη ζε επηπιένλ πεγέο πιεξνθφξεζεο θαη γεληθφηεξα
παίξλεη πξσηνβνπιίεο ζην κάζεκα, σο ελδείμεηο κηαο νπζηαζηηθφηεξεο ζπκκεηνρήο
ηνπ καζεηή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ε εηθφλα είλαη απνγνεηεπηηθή. Οη
ελδηαθεξφκελνη καζεηέο ζην ζρνιείν φρη κφλν είλαη ιίγνη, φπσο εθηηκνχλ
εθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο αιιά θαη απηνί δε θαίλεηαη λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηηο
498
καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο. Ληγφηεξνη απφ ην 1/3 ησλ εθπαηδεπηηθψλ (πνζνζηφ 27,7%)

αλαθέξνπλ ζπκπεξηθνξέο κηαο νπζηαζηηθφηεξεο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ (πίλαθαο
Δ2.19.3). Ζ εηθφλα πνπ παίξλνπκε απφ ηηο απαληήζεηο είλαη ελφο καζεηή παζεηηθνχ,
πνπ απιά παξαθνινπζεί ην κάζεκα, θάλεη ηηο εξγαζίεο πνπ ηνπ αλαηίζεληαη θαη
γεληθφηεξα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνζδνθίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ (επηδηψθεη λα
απαληάεη ζε εξσηήζεηο).
Ζ καζεζηαθή δηαδηθαζία πνπ θηλεηνπνηεί ηελ πεξηέξγεηα, δεκηνπξγεί απνξίεο,
δηαθσλίεο ή θαηλνηφκεο ηδέεο, πνπ ελεξγνπνηεί ηε ζθέςε θαη ην ζπλαίζζεκα γηα
επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη θαηαλφεζε θαηαζηάζεσλ δείρλεη λα απνπζηάδεη ή, ελ πάζε
πεξηπηψζεη, λα απνηειεί πεξηζσξηαθφ θαηλφκελν.
Σελ επηκέιεηα θαη ζπλέπεηα ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπο
αλαδεηθλχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο, σο ηε ζπλεζέζηεξε θαη σο ηελ πξψηε
απφ ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο κε ηελ νπνία εθδειψλεηαη ην
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν.
«Πξνζέρεη ζην κάζεκα» είλαη ε δεχηεξε ζε ζπρλφηεηα απάληεζε πνπ νη
εθπαηδεπηηθνί επηιέγνπλ σο ην ζπλεζέζηεξν θαη σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα
είδε ζπκπεξηθνξάο εθδήισζεο ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν.
Ζ απάληεζε «επηδηψθεη λα απαληάεη ζηηο εξσηήζεηο» θαηαιακβάλεη ηελ ηέηαξηε
ζέζε σο κηα απφ ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο.
Με θαηαβνιή ηδηαίηεξεο πξνζπάζεηαο εθδειψλεηαη ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην
ζρνιείν, εθηηκνχλ 16 εθπαηδεπηηθνί. Ζ απάληεζε θαηαιακβάλεη ηελ πέκπηε ζέζε
κεηαμχ ησλ ηξηψλ ζπλεζέζηεξσλ ζπκπεξηθνξψλ εθδειψζεσλ ελδηαθέξνληνο,
Σν ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή /-ηξηαο εθδειψλεηαη κε ζεβαζκφ πξνο ηνπο
δηδάζθνληεο εθηηκνχλ 14 θαζεγεηέο θαη θαζεγήηξηεο, δίλνληάο ηεο ηελ έβδνκε ζέζε
κεηαμχ ησλ ηξηψλ ζπλεζέζηεξσλ ζπκπεξηθνξψλ – εθδειψζεσλ ελδηαθέξνληνο .
Ζ απάληεζε «θξαηάεη ζεκεηψζεηο» δελ επηιέγεηαη θαζφινπ σο ε ζπλεζέζηεξε
ζπκπεξηθνξά θαη σο κία απφ ηηο ηξεηο ζπλεζέζηεξεο θαηαιακβάλεη ηελ πξνηειεπηαία
(έλαηε) ζέζε κε 5 κφλν αλαθνξέο ζε απηήλ.
Σέινο, κφλν 3 εθπαηδεπηηθνί επηιέγνπλ ηελ απάληεζε «επηδηψθεη λα εμεηάδεηαη»
σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα είδε ζπκπεξηθνξάο κε ηα νπνία εθδειψλεηαη ην
καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν – δίλνληάο ηεο ηε δέθαηε θαη ηειεπηαία ζέζε – ελψ
θακία θνξά δελ επηιέγεηαη σο ην ζπλεζέζηεξν.
Απφ ηηο ηξεηο ηειεπηαίεο απαληήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ αλαθέξνληαη ζε

είδε ζπκπεξηθνξάο πνπ απνηεινχλ ελδείμεηο κηαο νπζηαζηηθφηεξεο ζπκκεηνρήο
ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ε απάληεζε «δηαηππψλεη πξνβιεκαηηζκνχο, δηαηεξεί
θξηηηθή ζηάζε ή θαη εθθξάδεη ηηο αληηξξήζεηο ηνπ φηαλ δηαθσλεί» θαηαιακβάλεη
ηελ ηξίηε ζέζε ζε ζπρλφηεηα, σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα είδε ζπκπεξηθνξάο
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο, ελψ νη απαληήζεηο «θαηαθεχγεη ζε επηπιένλ πεγέο
πιεξνθφξεζεο θαη γεληθφηεξα παίξλεη πξσηνβνπιίεο ζην κάζεκα» θαη «θάλεη
εξσηήζεηο» θαηαιακβάλνπλ ηελ έθηε θαη φγδνε ζέζε αληίζηνηρα.
Οη ηξεηο απηέο απαληήζεηο, αζξνηζηηθά, επηιέγνληαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο
κεγαιχηεξνπο ζε ειηθία εθπαηδεπηηθνχο, νη νπνίνη ηείλνπλ λα επηιέγνπλ, ζε
κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο λεφηεξνπο, απαληήζεηο ζηηο νπνίεο ην ελδηαθέξνλ γίλεηαη
αληηιεπηφ κέζα απφ έλα πξίζκα ζπκκνξθσηηθφ ηνπ καζεηή ζηηο απαηηήζεηο θαη
πξνζδνθίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη νη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ
άπνςε ηνπ θχινπ θαη ηεο εηδηθφηεηαο φζνλ αθνξά ζηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο
499
εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο, δελ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο

(πίλαθεο Δ2.19.4, Δ2.19.6 – παξάξηεκα 3).
Πψο εμεγείηαη, θαηά ηε γλψκε ζαο, ην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ πνπ

εθδειψλνπλ θάπνηνη καζεηέο; (εξψη. 20)
Πίλαθαο Δ2.20.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ηνπ
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Ο ζεκαληηθόηεξνο ιόγνο ηνπ ηδηαίηεξνπ
1 Η νηθνγέλεηα παίδεη ζεκαληηθό ξόιν 44 63,8 63,8
2 Η άλεζε θαη νη επηηπρίεο πξνθαινύλ
7 10,1 10,1
3 Σπκκόξθσζε ζην ζρνιείν θαη ην ξόιν 6 8,7 8,7
4 Κιίζε, αγάπε, ελδηαθέξνλ γηα ην
6 8,7 8,7
αληηθείκελν
5 Δπηδίσμε θαιώλ βαζκώλ θαη
3 4,3 4,3
δηαθξίζεσλ
6 Δπηδίσμε επαγγεικαηηθήο
1 1,4 1,4
απνθαηάζηαζεο
7 Αλάγθε απηνεπηβεβαίσζεο 1 1,4 1,4
8 Οη θαιέο επηδόζεηο 1 1,4 1,4
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ2.20.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο

ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ
Οη ηξεηο ζεκαληηθόηεξνη ιόγνη ηνπ ηδηαίηεξνπ
1 Η νηθνγέλεηα παίδεη ζεκαληηθό ξόιν 61 29,5 30,3
2 Δπηδίσμε θαιώλ βαζκώλ θαη δηαθξίζεσλ 35 16,9 17,4
3 Η άλεζε θαη νη επηηπρίεο πξνθαινύλ
33 15,9 16,4
4 Σπκκόξθσζε ζην ζρνιείν θαη ην ξόιν 23 11,1 11,4
5 Κιίζε, αγάπε, ελδηαθέξνλ γηα ην
20 9,7 10,0
αληηθείκελν
6 Αλάγθε απηνεπηβεβαίσζεο 13 6,3 6,5
7 Δπηδίσμε επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο 11 5,3 5,5
8 Οη θαιέο επηδόζεηο 5 2,4 2,5
Total 201 97,1 100,0
Total 207 100,0
Σν ζεκαληηθφ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο, ζπλαληάκε ζηελ πξψηε ζέζε κεηαμχ ησλ
ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ πνπ εμεγνχλ ην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θάπνησλ
καζεηψλ, κε ζπρλφηεηα επηινγήο ηεο απάληεζεο πνπ αλέξρεηαη ζην 30,3% ηνπ
ζπλφινπ ησλ απαληήζεσλ.
Με ζεκαληηθή δηαθνξά απφ απηήλ, ζηε δεχηεξε ζέζε, βξίζθνπκε ηελ «επηδίσμε
θαινχ βαζκνχ θαη ζρνιηθήο δηάθξηζεο» κε πνζνζηφ ζπρλφηεηαο επηινγήο ηεο
απάληεζεο 17,4%. ΢ηελ ηξίηε ζέζε κε πνζνζηφ 16,4% αλαδεηθλχνπλ νη
εθπαηδεπηηθνί ηελ απάληεζε «ε άλεζε πνπ έρεη ν καζεηήο κε θάπνηα καζήκαηα
θαη νη ζπλαθφινπζεο επηηπρίεο ηνπ ζ‟ απηά δεκηνπξγνχλ ην ελδηαθέξνλ» θαη ζηε
ηέηαξηε, κε πνζνζηφ 11,4%, ηε ζπκκφξθσζε ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ θαη
ηνπ ξφινπ ηνπ καζεηή,
500
΢ηελ πέκπηε κφιηο ζέζε κε πνζνζηφ 10,0% επί ηνπ ζπλφινπ ησλ απαληήζεσλ
ζπλαληάκε ηε δεισηηθή ηεο χπαξμεο κηαο θαζαξφηεξεο κνξθήο ελδηαθέξνληνο
απάληεζε «θιίζε, αγάπε, ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν».
΢ηελ έθηε θαη έβδνκε ζέζε ζπλαληάκε ηηο απαληήζεηο ηηο ζρεηηθέο κε ηελ «αλάγθε
απηνεπηβεβαίσζεο», θαη ηελ «επηδίσμε επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο»
αληίζηνηρα
«Οη επηηπρίεο θαη θαιέο επηδφζεηο», ζηελ ηειεπηαία ζέζε, είλαη έλαο απφ ηνπο
ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο, πνπ εμεγνχλ ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηα παηδηά έρνπλ, ζχκθσλα κε 5 κφλν εθπαηδεπηηθνχο.
Μεξηθέο δηεπθξηλήζεηο θξίλνληαη ζθφπηκεο ζην ζεκείν απηφ. Οη απαληήζεηο «ε

επηδίσμε θαινχ βαζκνχ θαη ζρνιηθήο δηάθξηζεο», «ε άλεζε πνπ έρεη ν καζεηήο
κε θάπνηα καζήκαηα θαη νη ζπλαθφινπζεο επηηπρίεο ηνπ ζ‟ απηά δεκηνπξγνχλ ην
ελδηαθέξνλ» θαη «νη επηηπρίεο θαη θαιέο επηδφζεηο» βξίζθνληαη ελλνηνινγηθά ζε
πεξηνρέο αιιειν-επηθαιππηφκελεο.
Ζ πξψηε, αλαθέξεηαη θαζαξά ζε κία βαζκνζεξηθή δηάζεζε, ε ελλνηνινγηθή
θαζαξφηεηα ηεο νπνίαο ηνλίδεηαη απφ ηελ χπαξμε ησλ δχν άιισλ απαληήζεσλ. Οη
άιιεο δχν απαληήζεηο κνινλφηη έρνπλ σο θνηλή ελλνηνινγηθή πεξηνρή «ηηο επηηπρίεο»
ξίρλνπλ ην βάξνο ζε άιιε πιεπξά ηνπ ινγηθνχ ζπλερνχο «αίζζεκα ηθαλφηεηαο –
επηηπρίεο – βαζκνινγηθή επηβξάβεπζε».
Ζ ηειεπηαία (νη επηηπρίεο θαη θαιέο επηδφζεηο) ξίρλεη ην βάξνο ζηελ επηβξάβεπζε,
ζην βαζκφ πνπ ε επίδνζε ζην ζρνιείν απνηειεί ην ζεκείν ηνκήο ηνπ καζεζηαθνχ
απνηειέζκαηνο κε ηε βαζκνινγηθή επηβξάβεπζε, πνπ απνηειεί εμσηεξηθφ θίλεηξν.
Γείρλεη ηηο επηδφζεηο αλεμάξηεηα απφ ηε γλψζε, αθήλνληαο έηζη αλνηρηφ ην
ελδερφκελν ην ελδηαθέξνλ λα αθνξά απηέο (ηηο επηδφζεηο) θαη κφλν. Τπφ ηελ έλλνηα
απηή, θαη κε δεδνκέλε ηε δπλαηφηεηα πνπ έρεη ν εξσηψκελνο λα δψζεη ηελ
πξνεγνχκελε απάληεζε, ζεσξνχκε φηη νη απαληήζεηο απηήο ηεο κνξθήο αλαθέξνληαη
ζην βαζκνινγηθφ θίλεηξν θαη ηε ζρνιηθή επηηπρία κφλν, θαη φρη ζηε δεκηνπξγία
καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ νθείιεηαη ζηηο επηηπρίεο. ΢ε θάζε πεξίπησζε ε
απάληεζε απηή έρεη πεξηζσξηαθή ζεκαζία αθνχ επηιέγεηαη απφ 5 κφλν
εθπαηδεπηηθνχο.
Αληίζεηα ε απάληεζε «ε άλεζε πνπ έρεη ν καζεηήο κε θάπνηα καζήκαηα θαη νη
ζπλαθφινπζεο επηηπρίεο ηνπ ζ‟ απηά δεκηνπξγνχλ ην ελδηαθέξνλ» ηνλίδεη ην
ζηνηρείν ηεο επάξθεηαο. ΢ηελ απάληεζε απηή νη επηηπρίεο νθείινληαη ζηε ζρνιηθή
άλεζε, παξαπέκπνληαο έηζη ζε αθνκνησκέλε γλψζε θαη ηθαλφηεηα ζην γλσζηηθφ
αληηθείκελν.
Κάηη πνπ επίζεο είλαη ρξήζηκν λα πξνζέμνπκε είλαη ην γεγνλφο φηη ε νηθνγέλεηα
εδψ δελ εκθαλίδεηαη λα ιεηηνπξγεί σο κέζν πίεζεο ησλ καζεηψλ, αιιά σο ν θξίζηκνο
παξάγνληαο δεκηνπξγίαο ή ελίζρπζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνπ παηδηνχ γηα ηε ζρνιηθή
κάζεζε, είηε κέζσ ηνπ εθνδηαζκνχ ηνπ κε ηηο θαηάιιειεο πξνζιακβάλνπζεο
(κνξθσηηθά εθφδηα), ψζηε αθελφο κελ λα θαηαζηεί εχθνιε ε θαηαλφεζε ηεο
ζρνιηθήο χιεο, αθεηέξνπ δε λα εμαζθαιίζεη ηηο ζρνιηθέο επηηπρίεο θαη ηηο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο πνπ ζα ηνπ δψζνπλ πεξαηηέξσ ψζεζε, είηε κέζσ ηεο, κε
πνηθίινπο ηξφπνπο, ςπρνζπλαηζζεκαηηθήο ηνπ ζηήξημεο (ελζάξξπλζε θαη ζηήξημε
ηνπ παηδηνχ) πνπ ζπκβάιιεη ζην αίζζεκα αζθάιεηαο θαη απηνπεπνίζεζεο, είηε ηέινο
εκθπζψληαο ζην παηδί εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο.
Γηαβάδνληαο ηα απνηειέζκαηα σο πνζνζηά επί ηνπ ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ

δείγκαηνο, βιέπνπκε φηη σο ν ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο ηνπ έληνλνπ ελδηαθέξνληνο, ε
νηθνγέλεηα επηιέγεηαη πνιιαπιάζηεο θνξέο (44 άηνκα, πνζνζηφ 63,8%) πεξηζζφηεξν
απφ ηνλ δεχηεξν θαηά ζεηξά πνπ είλαη ε άλεζε θαη επηηπρίεο (7 άηνκα, πνζνζηφ
501
10,1%). Χο έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ

ελδηαθέξνληνο θάπνησλ καζεηψλ, ε νηθνγέλεηα επηιέγεηαη απφ 61 εθπαηδεπηηθνχο
(πνζνζηφ 88,4% ηνπ ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ), κε ηελ «επηδίσμε θαιψλ βαζκψλ
θαη δηαθξίζεσλ» θαη ηελ «άλεζε θαη ηηο επηηπρίεο» ζηε δεχηεξε, κε δηαθνξά
κεγάιε, αθνχ απηέο νη ηειεπηαίεο επηιέγνληαη απφ 35 (πνζνζηφ 50,7% ηνπ ζπλφινπ
ησλ εθπαηδεπηηθψλ) θαη 33 (πνζνζηφ 47,8% ηνπ ζπλφινπ) εθπαηδεπηηθνχο
αληίζηνηρα. Αμίδεη ηέινο λα ζεκεησζεί φηη ην θαζαξφ ελδηαθέξνλ ηεο απάληεζεο
«θιίζε, αγάπε, ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν» ζεσξείηαη κφλν απφ 6
εθπαηδεπηηθνχο (πνζνζηφ 8,7% ηνπ ζπλφινπ) σο ν ζεκαληηθφηεξνο θαη απφ 20
(πνζνζηφ 29,0% ηνπ ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ) σο έλαο απφ ηνπο ηξεηο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ.
Με άιια ιφγηα νη 9 πεξίπνπ ζηνπο 10 εθπαηδεπηηθνχο ζεσξνχλ φηη ε νηθνγέλεηα
βξίζθεηαη πίζσ απφ ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ, νη 5 ζηνπο 10 «ε πξνζπάζεηα
δηάθξηζεο» θαη άιινη ηφζνη «ε άλεζε θαη νη επηηπρίεο», αιιά κφλν νη 3 ζηνπο 10 ην
θαζαξφ ελδηαθέξνλ.
΢ρφιηα
Ζ νηθνγέλεηα, γηα κηα αθφκα θνξά, εκθαλίδεηαη λα δηαδξακαηίδεη ηδηαίηεξα
ζεκαληηθφ ξφιν, ζηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, γηα ην επίπεδν ηνπ
ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν. Ζ απάληεζε «ε νηθνγέλεηα παίδεη πνιχ
ζεκαληηθφ ξφιν (νηθνγελεηαθέο θηινδνμίεο, κνξθσηηθά εθφδηα, ελζάξξπλζε θαη
ζηήξημε ηνπ παηδηνχ)» ζπγθεληξψλεη ηα πςειφηεξα πνζνζηά, θαη κάιηζηα κε
απφζηαζε απφ ηηο ππφινηπεο, ηφζν σο ε ζεκαληηθφηεξε φζν θαη σο κία απφ ηηο ηξεηο
ζεκαληηθφηεξεο εμεγήζεηο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ.
Γεχηεξε ζε ζπρλφηεηα εμήγεζε δείρλεη λα είλαη κία βαζκνζεξηθή δηάζεζε (ε
επηδίσμε θαινχ βαζκνχ θαη ζρνιηθήο δηάθξηζεο), θαζψο θαη ε απάληεζε «ε άλεζε
πνπ έρεη ν καζεηήο κε θάπνηα καζήκαηα θαη νη ζπλαθφινπζεο επηηπρίεο ηνπ ζ‟
απηά δεκηνπξγνχλ ην ελδηαθέξνλ» πνπ αλαθέξεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηε
καζεζηαθή επάξθεηα απηψλ ησλ καζεηψλ, επάξθεηα φκσο πνπ θαίλεηαη λα κελ
νθείιεηαη – φπσο ζα θαλεί ζηελ επφκελε ελφηεηα πνπ αθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
έληνλα ελδηαθεξφκελνπ καζεηή – ζηηο ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο ηνπ καζεηή αιιά κάιινλ
είλαη ην απνηέιεζκα κηαο πξνζσπηθφηεηαο νξγαλσκέλεο κε ζηφρνπο θαη
πξνζαλαηνιηζκφ.
Απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαίλεηαη φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ έληνλα
ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ δελ είλαη έλα ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν ηνπ
καζήκαηνο (θιίζε αγάπε, ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν), ή θάηη πνπ λα πξνδίδεη
ηελ χπαξμε ελφο απζεληηθφηεξνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο. Μφλν νη 3 ζηνπο 10
βιέπνπλ θάηη ηέηνην ζηνπο έληνλα ελδηαθεξφκελνπο καζεηέο.
Οη 3 ζηνπο 10, επίζεο, εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ην έληνλν ελδηαθέξνλ θάπνησλ
καζεηψλ ζην ζρνιείν απνηειεί εθδήισζε ηεο ζπκκνξθσηηθήο ηνπο δηάζεζεο,
ππνιείπεηαη κε άιια ιφγηα ζε απζεληηθφηεηα.
Σέινο, θαίλεηαη φηη ε επηδίσμε ηεο επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο δε ζεσξείηαη
παξά ηξηηεχνπζαο ζεκαζίαο παξάγνληαο ηνπ ηδηαίηεξνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο
ζην ζρνιείν, απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο. Πξηλ κάιηζηα απφ απηφ, ε
αλάγθε απηνεπηβεβαίσζεο ησλ καζεηψλ πνπ εκθαλίδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ,
ζεσξείηαη σο ζεκαληηθφηεξε θαη επηιέγεηαη ζπρλφηεξα.
502
Ζ βαζκνζεξηθή δηάζεζε αιιά θαη ε ζρνιηθή άλεζε ζπλδένληαη ζπρλφηεξα

ζχκθσλα κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε ηηο εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο ζην
ζρνιείν. Οη κηζνί πεξίπνπ εθπαηδεπηηθνί θάλνπλ απηέο ηηο ζπζρεηίζεηο. Σν 1/3 ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί ην έληνλν ελδηαθέξνλ πξντφλ ηεο ζπκκνξθσηηθήο δηάζεζεο
ησλ «ηδηαίηεξα ελδηαθεξφκελσλ» καζεηψλ, ελψ ιηγφηεξνη απφ ην 1/3 απνδίδνπλ ηηο
εθδειψζεηο απμεκέλνπ ελδηαθέξνληνο ζε πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην καζεζηαθφ
αληηθείκελν.
Πίζσ απφ φια απηά, σο απψηεξε αηηία, νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί βιέπνπλ ηελ
νηθνγέλεηα. Ζ νηθνγέλεηα δελ ζπλδέεηαη κφλν κε ηελ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ αιιά
θαη κε ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Σν φπνην ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν απνδίδεηαη ζε
πνιχ ζεκαληηθφ βαζκφ ζηελ νηθνγέλεηα ε νπνία ην θαιιηεξγεί ηφζν κέζσ ησλ
κνξθσηηθψλ εθνδίσλ θαη ηεο ςπρνζπλαηζζεκαηηθήο ζηήξημεο πνπ κπνξεί λα
πξνζθέξεη, φζν θαη κέζσ ησλ θηινδνμηψλ πνπ κπνξεί λα εκθπζήζεη ζηα παηδηά.
Πνηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά έρεη ζπλήζσο ν καζεηήο κε δσεξφ

ελδηαθέξνλ; (εξψη. 21)
Πίλαθαο Δ2.21.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζπλεζέζηεξν
ραξαθηεξηζηηθφ ησλ δσεξά ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ
Τν ζπλεζέζηεξν ραξαθηεξηζηηθό ηνπ δσεξά
ελδηαθεξόκελνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Δπηκειήο 32 46,4 46,4
2 Με απηνπεπνίζεζε, απηνεθηίκεζε 8 11,6 11,6
3 Πεηζαξρεκέλνο 7 10,1 10,1
4 Με ζηόρνπο θαη πξνζαλαηνιηζκό 7 10,1 10,1
5 Με πςειή βαζκνινγία 4 5,8 5,8
6 Σπλεξγαηηθόο 3 4,3 4,3
7 Φηιόδνμνο θαη κε δηάζεζε δηάθξηζεο 2 2,9 2,9
8 Με κεγάιεο ηθαλόηεηεο 2 2,9 2,9
9 Αγρώδεο 2 2,9 2,9
10 Κνηλσληθόο 1 1,4 1,4
11 Αλήζπρνο, ακθηζβεηίαο, πνιύπιεπξνο 1 1,4 1,4
Total 69 100,0 100,0
503

ραξαθηεξηζηηθά ησλ δσεξά ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ
Τα ηξία ζπλεζέζηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
δσεξά ελδηαθεξόκελνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Δπηκειήο 47 22,7 23,6
2 Με ζηόρνπο θαη πξνζαλαηνιηζκό 25 12,1 12,6
3 Με απηνπεπνίζεζε, απηνεθηίκεζε 22 10,6 11,1
4 Με πςειή βαζκνινγία 19 9,2 9,5
5 Πεηζαξρεκέλνο 19 9,2 9,5
6 Σπλεξγαηηθόο 16 7,7 8,0
7 Φηιόδνμνο θαη κε δηάζεζε δηάθξηζεο 14 6,8 7,0
8 Αλήζπρνο, ακθηζβεηίαο, πνιύπιεπξνο 11 5,3 5,5
9 Κνηλσληθόο 10 4,8 5,0
10 Αγρώδεο 10 4,8 5,0
11 Φαξνύκελνο, επδηάζεηνο 3 1,4 1,5
12 Με κεγάιεο ηθαλόηεηεο 3 1,4 1,5
Total 199 96,1 100,0
Total 207 100,0
Ζ απάληεζε «επηκειήο θαη ζπλεπήο ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ» θαηαιακβάλεη ηελ

πξψηε ζέζε σο ην ζπλεζέζηεξν (πνζνζηφ 46,4%) θαη σο έλα απφ ηα ηξία
ζπλεζέζηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεηψλ κε δσεξφ ελδηαθέξνλ (κε πνζνζηφ 23,6%
επί ηνπ ζπλφινπ ησλ απαληήζεσλ).
Σε δεχηεξε ζέζε, σο έλα απφ ηα ηξία ζπλεζέζηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ έληνλα
ελδηαθεξφκελσλ καζεηψλ, θαηαιακβάλεη ε απάληεζε «κε ζηφρνπο θαη
πξνζαλαηνιηζκφ» κε πνζνζηφ επί ησλ απαληήζεσλ 12,6% θαη ζεκαληηθή απφζηαζε
απφ ηελ πξψηε, ελψ ε απάληεζε «κε απηνπεπνίζεζε, απηνζεβαζκφ θαη
απηνεθηίκεζε» βξίζθεηαη ζηελ ηξίηε ζέζε κε πνζνζηφ 11,1%.
΢ηελ ηέηαξηε ζέζε ζπλαληάκε, κε πνζνζηφ 9,5%, ηελ πςειή βαζκνινγία θαη ην
ζηνηρείν ηεο πεηζαξρίαο λα ραξαθηεξίδνπλ ηνλ έληνλα ελδηαθεξφκελν καζεηή θαη
αθνινπζνχλ θαηά ζεηξά νη ραξαθηεξηζκνί «ζπλεξγαηηθφο», «θηιφδνμνο θαη κε
δηάζεζε δηάθξηζεο», «αλήζπρνο, ακθηζβεηίαο, πνιχπιεπξνο», «θνηλσληθφο»
«αγρψδεο», ελψ ζηελ ηειεπηαία ζέζε ζπλαληάκε ηνπο ραξαθηεξηζκνχο
«ραξνχκελνο, επδηάζεηνο» θαη κε «κεγάιεο ηθαλφηεηεο».
Δπηκέιεηα, ζηφρνη, απηνπεπνίζεζε είλαη ην ηξίπηπρν ησλ ζεκαληηθφηεξσλ

ραξαθηεξηζηηθψλ γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο. Απφ απηά, ζε ζπλδπαζκφ
κε ηα ππφινηπα, παίξλνπκε ηελ εηθφλα ελφο παηδηνχ πνπ έρεη ζαθή πξνζαλαηνιηζκφ
θαη ζηφρνπο, παξάιιεια δε ηελ εζσηεξηθή πεηζαξρία θαη ηελ απηνπεπνίζεζε,
πξνθεηκέλνπ λα ηνπο επηδηψμεη. Πνιχ ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη ζε
ειάρηζηεο κφλν πεξηπηψζεηο (3 θνξέο) επηιέγεηαη ε απμεκέλε ηθαλφηεηα γηα λα
ζπλδεζεί κε ην έληνλν ελδηαθέξνλ. Σν απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζχκθσλα κε ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ζηνηρεία ηεο ςπρηθήο ζπγθξφηεζεο ηνπ
καζεηή θαη φρη κε καζεζηαθή ηθαλφηεηα.
Γηθαηνχκαζηε επνκέλσο λα ππνζέζνπκε φηη φηαλ νη εθπαηδεπηηθνί ζην πξνεγνχκελν
εξψηεκα κηινχζαλ γηα άλεζε θαη επηηπρίεο πνπ εμεγνχλ ην έληνλν ελδηαθέξνλ δελ
αλαθέξνληαλ παξά ζε κηθξφ βαζκφ ζηελ επθπΐα θαη ζηελ ηθαλφηεηα αληίιεςεο θαη
θαηαλφεζεο ηεο χιεο. Φαίλεηαη φηη ε άλεζε θαη νη επηηπρίεο γηα ηηο νπνίεο κηινχζαλ,
απνηεινχλ ζηε ζθέςε ηνπο ζπρλφηεξα πξντφλ κηαο ζπλνιηθφηεξεο πξνζσπηθφηεηαο
νξγαλσκέλεο κε ζηφρνπο θαη πξνζαλαηνιηζκφ, απηνπεπνίζεζε θαη πεηζαξρία.
504
Γηαθξίλνπκε ινηπφλ, σο θχξηα ηάζε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηε ζηαζεξή ζπζρέηηζε ηεο

νηθνγέλεηαο κε ην ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν. Οη καζεηέο κε έληνλν ελδηαθέξνλ δελ
είλαη νη ηδηαίηεξα επθπείο, νχηε νη ηδηαίηεξα ηθαλνί, αιιά φζνη έρνπλ κία ςπρνινγηθή
ζπγθξφηεζε πνπ ηνπο επηηξέπεη λα μέξνπλ ηη ζέινπλ θαη λα ην επηδηψθνπλ
ζπζηεκαηηθά έρνληαο ηελ πεπνίζεζε φηη κπνξνχλ λα ην επηηχρνπλ. Πξφθεηηαη γηα
παηδηά πνπ, ρσξίο ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο, ζηαζεξά φκσο θαη αηαιάληεπηα, κε θχξηα
φπια ηελ επηκέιεηα θαη ηε ζπλέπεηα, ρσξίο ηδηαίηεξνπο θφπνπο θαη άγρνο, δνπιεχνπλ
ζπζηεκαηηθά θαη επηηπγράλνπλ πςειέο βαζκνινγίεο. Καη ηνλ πξψην ξφιν ζε φια
απηά θαίλεηαη λα έρεη ε νηθνγέλεηα.
΢ΤΝΟΦΗΕΟΝΣΑ΢: ΜΑΘΖΣΗΚΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ
΢ρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ νη εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ην ελδηαθέξνλ ζην

ζρνιείν, δηαπηζηψλνπκε φηη σο ζπλεζέζηεξεο εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο επηιέγνληαη
ζπκπεξηθνξέο ζπκκφξθσζεο θαη φρη ζπκπεξηθνξέο ελδείμεηο κηαο νπζηαζηηθφηεξεο
εκπινθήο ηνπ καζεηή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Μφλν 10 απφ ηνπο 69
εθπαηδεπηηθνχο (πνζνζηφ 14,5%) ζεσξνχλ σο ζπλεζέζηεξε εθδήισζε ηνπ
καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν, θαη ην 27,0% ησλ αλαθνξψλ ζηηο ηξεηο
ζπλεζέζηεξεο εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο αθνξνχλ, κνξθέο ζπκπεξηθνξάο
ελδεηθηηθέο κηαο νπζηαζηηθφηεξεο ζπκκεηνρήο ζην κάζεκα.
΋ζν γηα ην έληνλν ελδηαθέξνλ απηφ, γηα κηα αθφκα θνξά, ζπλδέεηαη πξψηηζηα κε ηελ
νηθνγέλεηα, θαηά ηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Απηφ πνπ ζπλάγεηαη απφ ηηο
απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη φηη νη καζεηέο κε έληνλν ελδηαθέξνλ δελ είλαη νη
ηδηαίηεξα επθπείο, νχηε νη ηδηαίηεξα ηθαλνί, αιιά φζνη έρνπλ κία ςπρνινγηθή
ζπγθξφηεζε πνπ ηνπο επηηξέπεη λα μέξνπλ ηη ζέινπλ θαη λα ην επηδηψθνπλ
ζπζηεκαηηθά έρνληαο ηελ πεπνίζεζε φηη κπνξνχλ λα ην επηηχρνπλ. Καη ηνλ πξψην
ξφιν θαίλεηαη λα έρεη ε νηθνγέλεηα σο πξνο απηφ.
505
3. Ζ ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΑΠΔΝΑΝΣΗ ΢ΣΖ

ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ
Πνηα πξέπεη λα είλαη ε θχξηα επηδίσμε ηεο βαζκνινγίαο (εξψη. 22)
Πίλαθαο Δ2.22.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην πνηα πξέπεη λα

είλαη ε θχξηα επηδίσμε ηεο βαζκνινγίαο
Πνηα πξέπεη λα είλαη ε θύξηα επηδίσμε
ηεο βαζκνινγίαο Frequency Percent Valid Percent
1 Να δίλεη πιεξνθνξίεο ζε
48 69,6 70,6
εθπαηδεπηηθνύο & καζεηέο
2 Να παξσζεί ηνπο καζεηέο (πίεζε
11 15,9 16,2
& αληακνηβή)
3 Θα έπξεπε λα θαηαξγεζεί 7 10,1 10,3
4 Να επηιέγεη ηνπο ηθαλόηεξνπο 2 2,9 2,9
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ2.22.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην πνηεο πξέπεη λα

είλαη νη δχν θπξηφηεξεο επηδηψμεηο ηεο βαζκνινγίαο
Πνζνζηό ζην
Πνηεο πξέπεη λα είλαη νη δύν θπξηόηεξεο ζύλνιν ησλ
επηδηώμεηο ηεο βαζκνινγίαο Frequency Percent Valid Percent εθπαηδεπηηθώλ
1 Να δίλεη πιεξνθνξίεο ζε
57 41,3 49,1 82,6
εθπαηδεπηηθνύο & καζεηέο
2 Να παξσζεί ηνπο καζεηέο (πίεζε
34 24,6 29,3 49,3
& αληακνηβή)
3 Να επηιέγεη ηνπο ηθαλόηεξνπο 11 8,0 9,5 15,9
4 Θα έπξεπε λα θαηαξγεζεί 11 8,0 9,5 15,9
5 Άιιν 3 2,2 2,6 4,3
Total 116 84,1 100,0
Total 138 100,0
Πιεξνθφξεζε θαη παξψζεζε αλαγλσξίδνπλ νη εθπαηδεπηηθνί σο ηηο δχν πιένλ

επηζπκεηέο ιεηηνπξγίεο ηεο βαζκνινγίαο. Σν 69,6% ησλ εθπαηδεπηηθψλ (ηα 48 απφ ηα
69 άηνκα) ζεσξνχλ ηελ πιεξνθνξηαθή ιεηηνπξγία ηεο βαζκνινγίαο σο ηελ πιένλ
ζεκαληηθή θαη ην 82,6% (57 εθπαηδεπηηθνί) σο ηε κία απφ ηηο δχν ζεκαληηθφηεξεο.
Σν 15,9% ησλ εθπαηδεπηηθψλ (11 άηνκα), εμάιινπ, ζεσξεί φηη ε παξσζεηηθή
ιεηηνπξγία είλαη ε ζεκαληηθφηεξε, ελψ ην 49,3% (34 άηνκα) φηη είλαη ε κία απφ ηηο
δχν ζεκαληηθφηεξεο. ΢ε πνζνζηφ 15,9% (11 άηνκα) νη εθπαηδεπηηθνί δηαθσλνχλ κε
ηελ χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο, ελψ ζην ίδην πνζνζηφ ζεσξνχλ φηη κία απφ ηηο δχν
ζεκαληηθφηεξεο ιεηηνπξγίεο ηεο βαζκνινγίαο πξέπεη λα είλαη ε επηινγή ησλ
ηθαλνηέξσλ.
506
Σξφπνο βαζκνιφγεζεο ζηα ηξίκελα (εξψη. 23)
Πίλαθαο Δ2.23.1. Οη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηελ ζεκαληηθφηεξε

επηδίσμή ηνπο θαηά ηε βαζκνινγία ηξηκήλνπ
Η ζεκαληηθόηεξε επηδίσμε ηεο
βαζκνινγίαο ηξηκήλνπ Frequency Percent Valid Percent
1 Να επηβξαβεύζεη ηελ πξνζπάζεηα 39 56,5 56,5
2 Να εθθξάζεη ηελ πξόνδν ηνπ καζεηή 13 18,8 18,8
3 Αθξηβή απνηύπσζε ηνπ επηπέδνπ
10 14,5 14,5
γλώζεσλ ηνπ καζεηή
4 Να κελ απνζαξξύλεη ην καζεηή 4 5,8 5,8
5 Να αμηνινγήζεη θνηλσληθέο δεμηόηεηεο 2 2,9 2,9
6 Να κεηξήζεη ηελ ηθαλόηεηα 1 1,4 1,4
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ2.23.2. Οη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο δχν

ζεκαληηθφηεξεο επηδηψμεηο ηνπο θαηά ηε βαζκνινγία ηξηκήλνπ
Οη δύν ζεκαληηθόηεξεο επηδηώμεηο ηεο Πνζνζηό ζην
βαζκνινγίαο ηξηκήλνπ ζύλνιν ησλ
Frequency Percent Valid Percent εθπαηδεπηηθώλ
1 Να επηβξαβεύζεη ηελ πξνζπάζεηα 56 40,6 43,1 81,2
2 Να εθθξάζεη ηελ πξόνδν ηνπ καζεηή 30 21,7 23,1 43,5
3 Να κελ απνζαξξύλεη ην καζεηή 13 9,4 10,0 18,8
4 Αθξηβή απνηύπσζε ηνπ επηπέδνπ
12 8,7 9,2 17,4
γλώζεσλ ηνπ καζεηή
5 Να κεηξήζεη ηελ ηθαλόηεηα 11 8,0 8,5 15,9
6 Να αμηνινγήζεη θνηλσληθέο δεμηόηεηεο 8 5,8 6,2 11,6
Total 130 94,2 100,0
Total 138 100,0
΢ε πνζνζηφ 81,2% (56 άηνκα) νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη φηαλ βάδνπλ

πξνθνξηθφ βαζκφ ηξηκήλνπ, ε κία απφ ηηο δχν θχξηεο επηδηψμεηο ηνπο είλαη λα
επηβξαβεχζνπλ ηελ πξνζπάζεηα, ελψ ζε πνζνζηφ 43,5% (30 άηνκα) λα εθθξάζνπλ
ηελ πξφνδν πνπ έρεη θάλεη ν /ε καζεηήο /-ηξηα ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν
ηξίκελν.
΢ε ζεκαληηθά κηθξφηεξα πνζνζηά δειψλνπλ φηη ε κία απφ ηηο δχν θχξηεο επηδηψμεηο
ηνπο είλαη λα κελ απνζαξξχλνπλ ην καζεηή (13 άηνκα – πνζνζηφ 18,8% ηνπ
ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ), λα απνηππψζνπλ φζν γίλεηαη αθξηβέζηεξα ην
επίπεδν ησλ γλψζεσλ ηνπ καζεηή (12 άηνκα – πνζνζηφ 17,4%), λα απνδψζνπλ
ηελ ηθαλφηεηα (11 άηνκα – πνζνζηφ 15,9%) θαη λα αμηνινγήζνπλ θνηλσληθέο
δεμηφηεηεο, φπσο αιιειεγγχε, απηνπεπνίζεζε θνηλσληθφηεηα, πεηζψ θιπ. (8 άηνκα –
πνζνζηφ 11,6% ησλ εθπαηδεπηηθψλ).
Γηαπηζηψλνπκε δειαδή, ζε ζπλέπεηα πξνο ηα δεδνκέλα ηεο πξνεγνχκελεο
ελφηεηαο, φηη νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη δε ρξεζηκνπνηνχλ ην
βαζκφ σο έλα κέζνλ ηεξαξρηθήο θαηάηαμεο ησλ καζεηψλ ζχκθσλα κε ην
αληηθεηκεληθφ ζχζηεκα αμηνιφγεζεο, αιιά πεξηζζφηεξν σο κέζνλ πιεξνθφξεζεο θαη
θηλεηνπνίεζήο ηνπο γηα αχμεζε ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπο. Ζ ζχγθξηζε, εμάιινπ, δε
γίλεηαη αλαθνξηθά κε θάπνην ηδεψδεο, αιιά κε ηελ πξνζσπηθή πξφνδν θαη θπξίσο,
κάιηζηα, κε ηελ πξνζσπηθή πξνζπάζεηα (αλεμαξηήησο απνηειέζκαηνο).
507
Ζ βαζκνινγία δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα κάζεζε; (εξψη. 24)
Πίλαθαο Δ2.24.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην εάλ ε βαζκνινγία

δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα κάζεζε
Η βαζκνινγία δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα
κάζεζε; Frequency Percent Valid Percent
1 Αλάινγα κε ην καζεηή θαη ηε ρξήζε πνπ
58 84,1 84,1
ηεο γίλεηαη
2 Κίλεηξν γηα όινπο 7 10,1 10,1
3 Κίλεηξν γηα "θαινύο", αληηθίλεηξν γηα ηνπο
2 2,9 2,9
"θαθνύο"
4 Αληηθίλεηξν γηα όινπο 2 2,9 2,9
Total 69 100,0 100,0
Δπηά (7) εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 10,1%) εθηηκνχλ φηη ε βαζκνινγία απνηειεί

θίλεηξν γηα φινπο ηνπο καζεηέο, ηφζν ηνπο «θαινχο» φζν θαη ηνπο «θαθνχο», 2
(πνζνζηφ 2,9%) φηη απνηειεί αληηθίλεηξν νπζηαζηηθήο κάζεζεο γηα φινπο θαη
2 (πνζνζηφ 2,9%) φηη είλαη θίλεηξν γηα ηνπο «θαινχο» θαη αληηθίλεηξν γηα
ηνπο «θαθνχο». Οη ππφινηπνη 58 (πνζνζηφ 84,1%) επηιέγνπλ ηελ απάληεζε Γ
(«Ζ βαζκνινγία κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ηφζν σο θίλεηξν φζν θαη σο
αληηθίλεηξν αλάινγα κε ην καζεηή θαη ηε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη»). ΢ηε
ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνλφηεηα, ινηπφλ, νη εθπαηδεπηηθνί εθηηκνχλ φηη, αλ ε
βαζκνινγία ρξεζηκνπνηεζεί κε ηνλ θαηάιιειν ηξφπν, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη
σο θίλεηξν γηα κάζεζε, ελψ ε θαθή ρξήζε ηεο, φρη κφλν δε βνεζάεη αιιά,
κπνξεί θαη λα απνκαθξχλεη ην καζεηή απφ ηε κάζεζε. Με άιια ιφγηα, δείρλνπλ
λα ζεσξνχλ ηε βαζκνινγία ζαλ έλα εξγαιείν, επηθίλδπλν ίζσο ιίγν, ζε
πεξίπησζε άγλνηαο ή αλεπζπλφηεηαο, αιιά πάλησο ρξήζηκν.
Με πνην ηξφπν επεξεάδεη ε βαζκνινγία ηε δεκηνπξγία ή ηελ

εθδήισζε ελδηαθέξνληνο; (εξψη. 25)
Πίλαθαο Δ2.25.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν

ηξφπν πνπ ε βαζκνινγία επεξεάδεη ηε δεκηνπξγία ή ηελ εθδήισζε ελδηαθέξνληνο
Βαζκνινγία θαη ελδηαθέξνλ
ε
(1 επηινγή) Frequency Percent Valid Percent
1 Η θαιή ρξήζε δεκηνπξγεί
34 49,3 50,0
2 Γεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κόλν
14 20,3 20,6
ζηνπο "θαινύο"
3 Γεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ γηα
αλάδεημε, δε ζπκβάιιεη ζηε 13 18,8 19,1
κάζεζε
4 Αλαγθαία κνξθή πίεζεο 7 10,1 10,3
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
508
Πίλαθαο Δ2.25.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνπο δχν

ζεκαληηθφηεξνπο ηξφπνπο πνπ ε βαζκνινγία επεξεάδεη ηε δεκηνπξγία ή ηελ
εθδήισζε ελδηαθέξνληνο
Βαζκνινγία θαη ελδηαθέξνλ ζύλνιν ησλ
(ζπλνιηθά) Frequency Percent Valid Percent εθπαηδεπηηθώλ
1 Η θαιή ρξήζε δεκηνπξγεί
ελδηαθέξνλ 41 29,7 38,3 59,4
2 Γεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κόλν

ζηνπο "θαινύο" 25 18,1 23,4 36,2
3 Γεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ γηα

αλάδεημε, δε ζπκβάιιεη ζηε 25 18,1 23,4 36,2
κάζεζε
4 Αλαγθαία κνξθή πίεζεο 16 11,6 15,0 23,2
Total 107 77,5 100,0
Total 138 100,0
΋ηαλ νη εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη λα εθηηκήζνπλ κε πνην ηξφπν επεξεάδεη ε

βαζκνινγία ηε δεκηνπξγία ή εθδήισζε ελδηαθέξνληνο, νη κηζνί επηιέγνπλ σο
ζεκαληηθφηεξε ηελ απάληεζε «ε θαιή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο δεκηνπξγεί
ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα», ηνπνζεηψληαο ηελ έηζη ζηελ πξψηε ζέζε. Ζ απάληεζε
απηή, εμάιινπ, δηαηεξεί ηα πξσηεία, θαη σο κία απφ ηηο δχν πην ζεκαληηθέο, κε
πνζνζηφ 38,3%.
Σε δεχηεξε ζέζε κνηξάδνληαη νη απαληήζεηο «δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κφλν ζε
φζνπο έρνπλ θαιέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο» θαη «ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί
ελδηαθέξνλ κφλν γηα αλάδεημε θαη αλαγλψξηζε, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ
νπζηαζηηθή κάζεζε», νη νπνίεο ζπγθεληξψλνπλ σο πξψηεο επηινγέο έλα πνζνζηφ
πεξίπνπ 20% θαη κεηαμχ ησλ δχν πξψησλ πνζνζηφ 23,4%.
Σελ ηειεπηαία ζέζε θαηαιακβάλεη ε απάληεζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε
βαζκνινγία απνηειεί «κηα κνξθή πίεζεο αλαγθαία γηα ηε κάζεζε» κε πνζνζηφ
πεξίπνπ 10% σο πξψηε επηινγή θαη 15,0% κεηαμχ ησλ δχν πξψησλ.
Βιέπνπκε ινηπφλ φηη 41 εθπαηδεπηηθνί (ην 59,4% ηνπ ζπλφινπ) ζεσξνχλ πσο «ε
θαιή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα». 25 φκσο
εθπαηδεπηηθνί (ην 36,2% ηνπ ζπλφινπ) ζπκθσλνχλ κε ηελ εθηίκεζε φηη ε βαζκνινγία
«δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κφλν ζε φζνπο έρνπλ θαιέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο» θαη
άιινη ηφζνη φηη «ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κφλν γηα αλάδεημε θαη
αλαγλψξηζε, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε». Σέινο, 16
εθπαηδεπηηθνί (ην 23,2% ηνπ ζπλφινπ) ζπκθσλνχλ κε ηελ εθηίκεζε φηη ε βαζκνινγία
απνηειεί «κηα κνξθή πίεζεο αλαγθαία γηα ηε κάζεζε».
Απφ ηα παξαπάλσ, απηφ πνπ κε αζθάιεηα κπνξνχκε λα πνχκε είλαη φηη πάλσ απφ
ην 1/3 ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξνχλ φηη αλ ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία
ελδηαθέξνληνο απηφ ηζρχεη κφλν γηα ηνπο καζεηέο πνπ επηβξαβεχνληαη βαζκνινγηθά
θαη φρη γηα φζνπο απνδνθηκάδνληαη. Μπνξνχκε επίζεο κε αζθάιεηα λα πνχκε φηη
πάλσ απφ ην 1/3 ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία δε ζπκβάιιεη ζηε
δεκηνπξγία γλήζηνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ζε νπζηαζηηθά καζεζηαθά
απνηειέζκαηα. Σέινο, δηαπηζηψλνπκε φηη νη εθπαηδεπηηθνί, ζε πνζνζηφ πνπ
πιεζηάδεη ην 60% ηνπ ζπλφινπ, εθηηκνχλ φηη ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη φηαλ
ρξεζηκνπνηείηαη ζσζηά ζηε δεκηνπξγία καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν.
509
Με πνην ηξφπν επεξεάδεη ε βαζκνινγία ηε δεκηνπξγία ή ηελ εθδήισζε

αδηαθνξίαο θαη κε πνην ηξφπν ηελ απνηξέπεη; (εξψη. 26)
Πίλαθαο Δ2.26.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνλ ζεκαληηθφηεξν
ηξφπν πνπ ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ή επεξεάδεη ηελ αδηαθνξία
Βαζκνινγία θαη αδηαθνξία
ε
(1 επηινγή) Frequency Percent Valid Percent
1 Αλάινγα κε ηε ρξήζε 38 55,1 55,1
2 Δπηδξά κόλν ζηηο εθδειώζεηο, δε
13 18,8 18,8
ζπκβάιιεη ζηε κάζεζε
3 Παξάγεη καζεηηθό πεξηζώξην θαη
9 13,0 13,0
αδηαθνξία
4 Η πίεζε πνπ αζθεί νδεγεί ζε
7 10,1 10,1
κείσζε ηεο αδηαθνξίαο
5 Πξνθαιεί θόβν θαη έηζη δε
1 1,4 1,4
6 Άιιν 1 1,4 1,4
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ2.26.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνπο δχν

ζεκαληηθφηεξνπο ηξφπνπο πνπ ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ή επεξεάδεη ηελ αδηαθνξία
Βαζκνινγία θαη αδηαθνξία ζύλνιν ησλ
(ζπλνιηθά) Frequency Percent Valid Percent εθπαηδεπηηθώλ
1 Αλάινγα κε ηε ρξήζε 49 35,5 47,1 71,0
2 Δπηδξά κόλν ζηηο εθδειώζεηο, δε
20 14,5 19,2 29,0
3 Η πίεζε πνπ αζθεί νδεγεί ζε κείσζε
15 10,9 14,4 21,7
ηεο αδηαθνξίαο
4 Παξάγεη καζεηηθό πεξηζώξην θαη
15 10,9 14,4 21,7
αδηαθνξία
5 Πξνθαιεί θόβν θαη έηζη δε ζπκβάιιεη
4 2,9 3,8 5,8
ζηε κάζεζε
6 Άιιν 1 ,7 1,0
Total 104 75,4 100,0
Total 138 100,0
Αλάινγα κε ηε ρξήζε πνπ ζα γίλεη ζηε βαζκνινγία, απηή κπνξεί λα απμήζεη ε λα

κεηψζεη ηελ αδηαθνξία. Απηή είλαη ε εθηίκεζε ησλ κηζψλ πεξίπνπ εθπαηδεπηηθψλ
ηνπ δείγκαηνο. Ζ εθηίκεζε απηή βξίζθεηαη ζηελ πξψηε ζέζε ηφζν σο ε πξψηε (κε
πνζνζηφ 55,1%), φζν θαη σο κία απφ ηηο δχν πξψηεο επηινγέο (κε πνζνζηφ 47,1%).
΢ηε δεχηεξε ζέζε, κε πνζνζηφ 19,2%, παξφκνην κε εθείλν πνπ ζπλαληήζακε ζε
αλάινγε απάληεζε ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα (23,4%), έξρεηαη ε εθηίκεζε φηη ε
βαζκνινγία επελεξγεί κφλν επί ησλ εθδειψζεσλ ηεο αδηαθνξίαο θαη δε ζπκβάιιεη
νπζηαζηηθά ζηε κάζεζε. Αθνινπζνχλ κε πνζνζηφ 14,4% νη απαληήζεηο ζχκθσλα κε
ηηο νπνίεο «ε πίεζε πνπ αζθεί ε βαζκνινγία ζηνπο καζεηέο κεηψλεη ηηο πεξηπηψζεηο
αδηαθνξίαο» θαη «ε βαζκνινγία απφ ηε θχζε ηεο παξάγεη καζεηηθφ πεξηζψξην,
επνκέλσο θαη αδηαθνξία». ΢ηελ πέκπηε θαη ηειεπηαία ζέζε, κε πνζνζηφ 3,8%,
βξίζθεηαη ε απάληεζε φηη ε βαζκνινγία πξνθαιεί θφβν θαη έηζη δε ζπκβάιιεη ζηε
κάζεζε.
Βιέπνπκε φηη 49 εθπαηδεπηηθνί (71,0% ηνπ ζπλφινπ) ζεσξνχλ φηη «ε θαθή ρξήζε
ηεο βαζκνινγίαο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη αδηαθνξία, ελψ ε επηδέμηα ρξήζε ηεο
κεηψλεη ηηο πεξηπηψζεηο αδηαθνξίαο». Βιέπνπκε φκσο, επίζεο, φηη 20 εθπαηδεπηηθνί
510
(πνζνζηφ 29,0% ηνπ ζπλφινπ ζπκθσλνχλ κε ηελ εθηίκεζε φηη «ε επηδέμηα ρξήζε
ηεο βαζκνινγίαο κεηψλεη κφλν ηηο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο, ελψ δε ζπκβάιιεη
ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε».
Δμάιινπ, 15 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 21,7% ηνπ ζπλφινπ) εθηηκνχλ φηη «ε πίεζε
πνπ αζθεί ε βαζκνινγία ζηνπο καζεηέο κεηψλεη ηηο πεξηπηψζεηο αδηαθνξίαο» θαη
άιινη ηφζνη φηη «ε βαζκνινγία απφ ηε θχζε ηεο παξάγεη καζεηηθφ πεξηζψξην,
επνκέλσο θαη αδηαθνξία».
4 ηέινο εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 5,8% ηνπ ζπλφινπ) εθηηκνχλ φηη «ε βαζκνινγία
πξνθαιεί θφβν, γεγνλφο πνπ απνθιείεη ηε δπλαηφηεηα λα κπνξέζεη λα ζπκβάιιεη
ζηε κάζεζε».
Απφ ηα παξαπάλσ ζπλάγεηαη κε ζαθήλεηα φηη ην 71,0% ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξνχλ

ηε βαζκνινγία σο έλα ρξήζηκν εξγαιείν αιιά πάλησο επηθίλδπλν. Δξγαιείν
πεξηνξηζκνχ ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο, πνπ κπνξεί φκσο λα ηελ εληζρχζεη, αλ δε
ρξεζηκνπνηεζεί ζσζηά.
Δμάιινπ, αλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα 25 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 36,2%)
ζπκθσλνχζαλ κε ηελ εθηίκεζε φηη «ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κφλν γηα
αλάδεημε θαη αλαγλψξηζε, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε», εδψ 20
εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 29,0%) ζπκθσλνχλ φηη «ε επηδέμηα ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο
κεηψλεη κφλν ηηο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή
κάζεζε». Βιέπνπκε δειαδή φηη ην 1/3 πεξίπνπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί
επηθαλεηαθέο ηηο επηδξάζεηο ηεο βαζκνινγίαο ζην βαζκφ ελδηαθέξνληνο θαη
αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
511
Βαζκνινγία – θίλεηξα, ελδηαθέξνλ, αδηαθνξία

Δίλαη θαλεξφ φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξνχλ φηη ε
βαζκνινγία κπνξεί λα παίμεη έλαλ ζεηηθφ ή κε ξφιν ζην ζρνιείν αλάινγα κε ηε
ρξήζε πνπ ζα ηεο γίλεη. Γηαπηζηψλνπκε φκσο φηη θαζψο κεηαβαίλνπκε απφ ηελ
απάληεζε «ε βαζκνινγία κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ηφζν σο θίλεηξν φζν θαη σο
αληηθίλεηξν αλάινγα κε ην καζεηή θαη ηε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη» (ηνπ γεληθνχ
εξσηήκαηνο «ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα κάζεζε;»), πνπ έρεη ηε κνξθή
κηαο γεληθήο θαη αθεξεκέλεο αξρήο, ζηηο πεξηζζφηεξν ζπγθεθξηκέλεο «ε θαιή ρξήζε
ηεο βαζκνινγίαο δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα» θαη «ε θαθή ρξήζε ηεο
βαζκνινγίαο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη αδηαθνξία, ελψ ε επηδέμηα ρξήζε ηεο κεηψλεη
ηηο πεξηπηψζεηο αδηαθνξίαο», ηα πνζνζηά κεηψλνληαη (απφ ην 84,1% ζην 59,4% θαη
71,0% αληίζηνηρα).
΢πρλφηεξα, εμάιινπ, νη εθπαηδεπηηθνί δέρνληαη φηη ε θαιή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο
κεηψλεη ηελ αδηαθνξία παξά φηη απμάλεη ην ελδηαθέξνλ. Πνιχ ραξαθηεξηζηηθά ην
ρακειφηεξν πνζνζηφ ζπγθεληξψλεηαη ζηελ θαηαθαηηθή απάληεζε γηα ηε ζπκβνιή
ηεο βαζκνινγίαο ζηε δεκηνπξγία ελδηαθέξνληνο, φηαλ ε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη είλαη
θαιή (41 εθπαηδεπηηθνί – πνζνζηφ 59,4% ηνπ ζπλφινπ). Σν πνζνζηφ, αληίζεηα,
εθείλσλ πνπ δέρνληαη φηη ε θαιή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κεηψλεη ηελ αδηαθνξία, ελψ
ε θαθή ρξήζε ηεο κπνξεί λα ηελ απμήζεη είλαη 10 πνζνζηηαίεο κνλάδεο πςειφηεξν
(49 εθπαηδεπηηθνί – πνζνζηφ 71,0% ηνπ ζπλφινπ). Απηφ ην 10% δείρλεη λα
αληηιακβάλεηαη ηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο πεξηζζφηεξν σο παξάγνληα αλαζρεηηθφ
ηεο αδηαθνξίαο παξά σο δχλακε ελεξγνπνίεζεο εζσηεξηθψλ δπλάκεσλ θαη
καζεζηαθήο θηλεηνπνίεζεο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε βαζκνινγία επηδξά κάιινλ
ζηα ζπκπηψκαηα παξά ζηελ νπζία ηνπ πξνβιήκαηνο. Απηφ δείρλεη εμάιινπ θαη ν
πίλαθαο Δ2.26.3, πνπ αθνινπζεί, ζηνλ νπνίν βιέπνπκε φηη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο
πνπ σο πξψηε επηινγή είραλ δειψζεη φηη «ε θαθή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κπνξεί λα
δεκηνπξγήζεη αδηαθνξία, ελψ ε επηδέμηα ρξήζε ηεο κεηψλεη ηηο πεξηπηψζεηο
αδηαθνξίαο» («αλάινγα κε ηε ρξήζε» - ζηνλ πίλαθα), νη 5 επέιεμαλ σο δεχηεξε ηελ
απάληεζε «ε βαζκνινγία απφ ηε θχζε ηεο παξάγεη καζεηηθφ πεξηζψξην, επνκέλσο
θαη αδηαθνξία», άιινη 6 ηελ απάληεζε «ε επηδέμηα ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κεηψλεη
κφλν ηηο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε» θαη 1
ηελ απάληεζε «ε βαζκνινγία πξνθαιεί θφβν, γεγνλφο πνπ απνθιείεη ηελ δπλαηφηεηα
λα κπνξέζεη λα ζπκβάιιεη ζηε κάζεζε».
512
Πίλαθαο Δ2.26.3. Ζ πξψηε επηινγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηε δεχηεξε

αλαθνξηθά κε ηνπο ηξφπνπο πνπ ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ή επεξεάδεη ηελ αδηαθνξία
ε
Βαζκνινγία θαη αδηαθνξία (2 επηινγή)
Δπηδξά κόλν
Η πίεζε πνπ Πξνθαιεί θόβν Παξάγεη ζηηο
αζθεί νδεγεί θαη έηζη δε καζεηηθό εθδειώζεηο, δε
Βαζκνινγία θαη αδηαθνξία ζε κείσζε ηεο Αλάινγα κε ηε ζπκβάιιεη ζηε πεξηζώξην θαη ζπκβάιιεη ζηε
ε
(1 επηινγή) αδηαθνξίαο ρξήζε κάζεζε αδηαθνξία κάζεζε
Count % Count % Count % Count % Count %
Η πίεζε πνπ αζθεί νδεγεί
6 54,5
ζε κείσζε ηεο αδηαθνξίαο
Αλάινγα κε ηε ρξήζε 5 62,5 1 33,3 5 83,3 6 85,7
Παξάγεη καζεηηθό
1 12,5 1 9,1 2 66,7 1 14,3
πεξηζώξην θαη αδηαθνξία
Δπηδξά κόλν ζηηο
εθδειώζεηο, δε ζπκβάιιεη 2 25,0 4 36,4 1 16,7
ζηε κάζεζε
Total 8 100,0 11 100,0 3 100,0 6 100,0 7 100,0
Πεξηζζφηεξν μεθάζαξα, 20 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 29,0%) δειψλνπλ φηη «ε

επηδέμηα ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κεηψλεη κφλν ηηο εθδειψζεηο αδηαθνξίαο, ελψ δε
ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε», 25 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 36,2% ηνπ
ζπλφινπ) ζπκθσλνχλ κε ηε ζέζε φηη «ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ ζηνπο
καζεηέο πνπ έρνπλ θαιέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο, ελψ ζηνπο „αδχλακνπο‟ φρη» θαη
άιινη ηφζνη φηη «ε βαζκνινγία δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κφλν γηα αλάδεημε θαη
αλαγλψξηζε, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε».
Σν ζπκπέξαζκα πνπ βγάδνπκε απφ ηα παξαπάλσ είλαη φηη πάλσ απφ ην 1/3 ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί ηε βαζκνινγία αθαηάιιειε σο κνριφ δεκηνπξγίαο
ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν. Πάλσ απφ ην 1/3 ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαίλεηαη φηη
αληηιακβάλεηαη ηε βαζκνινγία σο παξάγνληα πνπ θνπθνπιψλεη κάιινλ ην
πξφβιεκα, παξά ην δηνξζψλεη. Φαίλεηαη φκσο επίζεο, φηη ε πιεηνςεθία ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί ηε βαζκνινγία σο έλα εξγαιείν πνπ, φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη
ζσζηά, ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη θπξίσο ζηε κείσζε ηεο
Απηφ πνπ δείρλεη λα απνπζηάδεη απφ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
είλαη ε πηζαλφηεηα λα έρεη ε βαζκνινγία αξλεηηθέο καζεζηαθέο ζπλέπεηεο γηα
φινπο ηνπο καζεηέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ «θαιψλ», ζην βαζκφ πνπ σο
εμσηεξηθή ακνηβή κεηαηνπίδεη ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ απφ ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία
θαη ηα σθειήκαηά ηεο, ζηηο δηαδηθαζίεο πηζηνπνίεζεο ηεο γλψζεο θαη ηελ
επηβξάβεπζε.
513
4. Ζ ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΖ ΔΗΚΟΝΑ ΠΟΤ ΟΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΔΥΟΤΝ

ΓΗΑ ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
(ΠΡΟ΢ΦΟΡΑ ΓΤΜΝΑ΢ΗΟΤ, ΘΔΣΗΚΔ΢ – ΑΡΝΖΣΗΚΔ΢ ΠΛΔΤΡΔ΢
ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΢ΥΟΛΔΗΟΤ)
Ση πξνζθέξεη ην γπκλάζην ζην καζεηή (εξψη. 27)

Πίλαθαο Δ2.27.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηα δχν
ζεκαληηθφηεξα πξάγκαηα πνπ πξνζθέξεη ην γπκλάζην ζην καζεηή
Τη πξνζθέξεη ην γπκλάζην ζην καζεηή
(αζξνηζηηθά νη δύν ζεκαληηθόηεξεο πξνζθνξέο) Frequency Percent Valid Percent
1 Κνηλσληθνπνίεζε 54 39,1 43,2
2 Οπζηαζηηθέο γλώζεηο 31 22,5 24,8
3 Δπηθαλεηαθέο γλώζεηο 16 11,6 12,8
4 Δθόδηα δσήο θαη ζεκαληηθέο δεμηόηεηεο 12 8,7 9,6
5 Όρη πνιύ νπζηαζηηθά πξάγκαηα 9 6,5 7,2
6 Άιιν 3 2,2 2,4
Total 125 90,6 100,0
Total 138 100,0
Κνηλσληθνπνίεζε 54 39,1 43,2
Θεηηθή εηθόλα 43 31,2 34,4
Αξλεηηθή εηθόλα 25 18,1 20,0
΋ηαλ νη εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη λα επηιέμνπλ ηηο δχν ζεκαληηθφηεξεο πξνζθνξέο

ηνπ γπκλαζίνπ ζην καζεηή θαη ηε καζήηξηα επηιέγνπλ (πίλαθαο Δ2.27.1) πξψην κε
πνζνζηφ 43,2% ηελ «θνηλσληθνπνίεζε» θαη δεχηεξν, κε πνζνζηφ 24,8%, ηηο
«νπζηαζηηθέο γλψζεηο ζηα δηάθνξα γλσζηηθά αληηθείκελα». Σελ 3ε ζέζε
θαηαιακβάλεη ε απάληεζε «επηθαλεηαθέο γλψζεηο, ρσξίο νπζηαζηηθή
ρξεζηκφηεηα», ηελ 4ε ε απάληεζε «εθφδηα δσήο θαη ζεκαληηθέο δεμηφηεηεο» θαη
ηελ ηειεπηαία ε απάληεζε «φρη πνιχ νπζηαζηηθά πξάγκαηα».
Αλ δηαηεξήζνπκε ηελ θνηλσληθνπνίεζε σο ρσξηζηή θαηεγνξία θαη νκαδνπνηήζνπκε
ηηο ππφινηπεο απαληήζεηο ζε δχν θαηεγνξίεο κε βάζε ηε ζεηηθή ή αξλεηηθή ζηάζε
πνπ δείρλνπλ απέλαληη ζην ζρνιείν, έηζη φπσο απηφ ιεηηνπξγεί, δηαπηζηψλνπκε ηα
εμήο: νη απαληήζεηο «νπζηαζηηθέο γλψζεηο» θαη «εθφδηα δσήο θαη ζεκαληηθέο
δεμηφηεηεο», πνπ δείρλνπλ κία ζαθέζηαηα ζεηηθή εηθφλα γηα ην ζρνιείν,
ζπγθεληξψλνπλ αζξνηζηηθά έλα πνζνζηφ 34,4%, ελψ νη απαληήζεηο «επηθαλεηαθέο
γλψζεηο ρσξίο νπζηαζηηθή ρξεζηκφηεηα» θαη «φρη πνιχ νπζηαζηηθά πξάγκαηα», πνπ
δείρλνπλ ζαθέζηαηα αξλεηηθή εηθφλα γηα ην ζρνιείν ζπγθεληξψλνπλ αζξνηζηηθά έλα
πνζνζηφ 20,0%. Με βάζε απηή ηε δηάθξηζε ζα δνχκε ηηο δηαθνξέο ζπρλνηήησλ θαηά
θαηεγνξία εθπαηδεπηηθψλ. Απηφ βέβαηα δε ζεκαίλεη φηη ε επηινγή ηεο
θνηλσληθνπνίεζεο δελ απνηειεί ζηνηρείν κηαο ζεηηθήο εηθφλαο, ζην βαζκφ πνπ απηή
επηιέγεηαη σο πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ. Ζ απάληεζε φκσο απηή ζπγθεληξψλεη πςειά
πνζνζηά θαη εμεηάδεηαη ρσξηζηά.
514
Οη ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ (εξψη. 28)

΢ηελ εξψηεζε 28 δεηήζεθε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα αλαθέξνπλ ηηο ζεηηθέο
πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ. Οη αλαθνξέο νκαδνπνηήζεθαλ ζε πέληε θαηεγνξίεο
πνπ παξνπζηάδνληαη κε ηηο αληίζηνηρεο ζπρλφηεηεο ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί. Ο
πίλαθαο Δ2.28.1 παξνπζηάδεη αζξνηζηηθά ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο
ηξεηο ζεκαληηθφηεξεο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ.
Πίλαθαο Δ2.28.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο ηξεηο

ζεκαληηθφηεξεο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ
Οη ηξεηο ζεκαληηθόηεξεο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ
ειιεληθνύ ζρνιείνπ (αζξνηζηηθά) Frequency Percent Valid Percent
1 Κνηλσληθνπνίεζε 29 14,0 28,7
2 Σρνιείν δεκνθξαηηθό, κε απηαξρηθό, αλεθηηθό,
ππνζηεξηθηηθό 23 11,1 22,8
3 Σρνιείν δεκόζην, δσξεάλ, ρσξίο δηαθξίζεηο 16 7,7 15,8

4 Γλώζεηο θαη πξνζσπηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή 14 6,8 13,9
5 Τν εθπαηδεπηηθό πξνζσπηθό 10 4,8 9,9
6 Γηάθνξα άιια 9 4,3 8,9
Total 101 48,8 100,0
Total 207 100,0
΋πσο βιέπνπκε, κεηαμχ ησλ ηξηψλ ζεκαληηθφηεξσλ ζεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ νη

ζπρλφηεξεο αλαθνξέο αθνξνχλ ζηνλ θνηλσληθνπνηεηηθφ ξφιν ηνπ ζρνιείνπ, θάηη
πνπ θάλεθε θαη απφ ηα πξνεγνχκελα φηη ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο.
Χο δεχηεξε ζεκαληηθή πιεπξά ζεσξνχλ νη εθπαηδεπηηθνί ηε δεκνθξαηηθή θαη
παηδαγσγηθή επαηζζεζία ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ. ΢ηελ θαηεγνξία
απηή εληάμακε απαληήζεηο πνπ ζίγνπλ δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ δεκνθξαηηθφ θαη
αληηαπηαξρηθφ ραξαθηήξα ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ θαη ηνλ αλζξψπηλν, αλεθηηθφ,
ελζαξξπληηθφ θαη ππνζηεξηθηηθφ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ.
Ζ ηξίηε ζε ζπρλφηεηα θαηεγνξία απαληήζεσλ αλαθέξεηαη εληνλφηεξα ζηελ
θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δηάζηαζε ηνπ ζρνιείνπ, ηνλίδνληαο ηνλ εμηζσηηθφ
ραξαθηήξα θαη ηε ζπκβνιή ηνπ ζηε δεκηνπξγία ηζφηεηαο επθαηξηψλ. Σν ζρνιείν
απηφ αλαθέξεηαη φηη έρεη δεκφζην θαη δσξεάλ ραξαθηήξα θαη δελ θάλεη δηαθξίζεηο
ζηα παηδηά κε βάζε ηελ πξνέιεπζή ηνπο.
Ζ ηέηαξηε ζε ζπρλφηεηα θαηεγνξία απαληήζεσλ πεξηιακβάλεη εθείλεο πνπ
αλαθέξνληαη ζηε ζπκβνιή ηνπ ζρνιείνπ ζηελ γλσζηηθή θαη γεληθφηεξα πξνζσπηθή
αλάπηπμε ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ. Σν 1/10, ηέινο, ησλ αλαθνξψλ επηζεκαίλνπλ
ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζεσξνχληαη ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα
ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ.
515
Οη θπξηφηεξεο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ (εξψη. 29)

Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ζην εξψηεκα γηα ηηο θπξηφηεξεο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ
ζρνιείνπ νκαδνπνηήζεθαλ ζηηο 9 θαηεγνξίεο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ παξαθάησ
πίλαθα Δ2.29.1 θαηά θζίλνπζα ηάμε ζπρλνηήησλ.
Πίλαθαο Δ2.29.1. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο ηξεηο

ζεκαληηθφηεξεο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ
Οη ηξεηο ζεκαληηθόηεξεο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνύ
ζρνιείνπ (αζξνηζηηθά) Frequency Percent Valid Percent
1 Υιηθνηερληθή ππνδνκή 36 17,4 22,6
2 Αλαιπηηθό πξόγξακκα 27 13,0 17,0
3 Σρνιηθή νξγάλσζε 20 9,7 12,6
4 Μέζνδνο δηδαζθαιίαο, ζύλδεζε γλώζεο κε
14 6,8 8,8
πξαγκαηηθόηεηα, εθαξκνγέο
5 Βαζκνινγία - εμεηάζεηο 12 5,8 7,5
6 Δπζύλεο ηεο πνιηηείαο 9 4,3 5,7
7 Βηβιία 8 3,9 5,0
8 Καηάξηηζε θαη επηκόξθσζε εθπαηδεπηηθώλ 7 3,4 4,4
9 Γηάθνξα άιια 26 12,6 16,4
Total 159 76,8 100,0
Total 207 100,0
΢ηελ πιηθνηερληθή ππνδνκή βξίζθνληαη νη ζεκαληηθφηεξεο ειιείςεηο ηνπ ειιεληθνχ

ζρνιείνπ, ζχκθσλα κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Αθνινπζνχλ δεηήκαηα ζρεηηθά κε ην
αλαιπηηθφ πξφγξακκα (πνηφηεηα αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, κεγάιε ή δχζθνιε
χιε).
Ζ ηξίηε θαηά ζεηξά αδπλακία αθνξά ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ ζρνιείνπ κε
έκθαζε ζηελ αλειαζηηθφηεηα πνπ ην ραξαθηεξίδεη θαη ηελ ηζνπεδσηηθή –
νκνηφκνξθε αληηκεηψπηζε παηδηψλ κε δηαθνξεηηθέο αλάγθεο. ΢πληεξεηηζκφο,
δπζθακςία, αλειαζηηθφηεηα, αδπλακία πξνζαξκνγήο ηνπ ζρνιείνπ ζηε ζχγρξνλε
πξαγκαηηθφηεηα, κνλνιηζηθφηεηα είλαη κεξηθνί ραξαθηεξηζκνί πνπ θάπνηνη
εθπαηδεπηηθνί απνδίδνπλ ζην ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν. Πνιπκειή ηκήκαηα,
ζπλχπαξμε καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ επίδνζεο, αδπλακία εθαξκνγήο κηαο
εμαηνκηθεπκέλεο δηδαζθαιίαο ζχκθσλα κε ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ καζεηψλ
θαηαινγίδνληαη σο ζνβαξέο αδπλακίεο ησλ ζρνιείσλ καο.
Σελ ηέηαξηε ζέζε θαηαιακβάλνπλ νη απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε δεηήκαηα
δηδαθηηθψλ κεζφδσλ θαη ηηο αδπλακίεο ηνπ ζρνιείνπ γχξσ απφ απηέο, ελψ ζηελ
πέκπηε ζέζε βξίζθνπκε ηηο απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε δεηήκαηα πνπ
ζπλδένληαη κε ηε βαζκνινγία θαη ηηο εμεηάζεηο. Ζ βαζκνζεξία, ε ζρνιηθή
πεξηζσξηνπνίεζε κέζσ ηεο βαζκνινγίαο, ε εμάξηεζε ηνπ ζρνιείνπ απφ ηηο εμεηάζεηο
αλαθέξνληαη ραξαθηεξηζηηθά σο δπζιεηηνπξγηθά ζηνηρεία ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ.
΢ηελ έθηε ζέζε έξρνληαη νη επηζεκάλζεηο γηα ηηο επζχλεο ηεο πνιηηείαο. Μεξηθέο
απφ ηηο αηηηάζεηο είλαη φηη νη θαζεγεηέο δελ είλαη ζηε ζέζε ηνπο απφ ηελ αξρή ηεο
ζρνιηθήο ρξνληάο, φηη δελ ππάξρεη πνιηηηθή βνχιεζε γηα πξνηεξαηφηεηα ζηελ παηδεία,
φπσο ζα έπξεπε, φηη ε ρξεκαηνδφηεζε είλαη ειιηπήο, φηη γίλνληαη ζπλερείο
κεηαξξπζκίζεηο ρσξίο πξνεγνχκελε επεμεξγαζία θαη εκπεηξία θ.α.
Σελ έβδνκε ζέζε θαηαιακβάλνπλ νη αλαθνξέο ζηα ζρνιηθά βηβιία θαη ηελ φγδνε
ειιείςεηο ζηελ θαηάξηηζε θαη ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ.
516
5. ΢ΤΝΟΦΗΕΟΝΣΑ΢ ΣΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢

΢ΣΟΤ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
Ζ αδηαθνξία ζην γπκλάζην ζεσξείηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο σο έλα πξφβιεκα κε
κεγάιε έθηαζε πνπ νθείιεηαη ζε εμσ-εθπαηδεπηηθέο θπξίσο, αιιά θαη ζε
εθπαηδεπηηθέο, αηηίεο. Απφ ηηο εμσ-εθπαηδεπηηθέο αηηίεο μερσξίδνπλ νη εθπαηδεπηηθνί
ηελ νηθνγέλεηα σο ζεκαληηθφηεξν παξάγνληα θαη θαηά δεχηεξν ιφγν
θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο.
Μεηαμχ ησλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ, νηθνγελεηαθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ παξαγφλησλ νη
εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα ζηνπο ηειεπηαίνπο. Απφ απηνχο δε ηνλ πξψην
ιφγν έρεη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ην δεχηεξν ε γεληθφηεξε ζρνιηθή νξγάλσζε
θαη ε αλαληηζηνηρία ηεο πξνο ηηο καζεηηθέο αλάγθεο.
Χο πξνο ηηο εθδειψζεηο ηεο αδηαθνξίαο νη εθπαηδεπηηθνί ζπρλφηεξα εζηηάδνπλ ζηηο
παζεηηθέο κνξθέο έιιεηςεο ζπκκεηνρήο παξά ζε ζπκπεξηθνξέο παξαθψιπζεο ηνπ
καζήκαηνο. Ο ηξφπνο δε πνπ επηρεηξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ην πξφβιεκα δείρλεη
κάιινλ ακεραλία θαη αδπλακία αληηκεηψπηζεο ηνπ.
Σν ελδηαθέξνλ εμάιινπ δείρλεη λα γίλεηαη αληηιεπηφ πεξηζζφηεξν κέζα απφ έλα

θνκθνξκηζηηθφ πξίζκα κε ηε κνξθή ζπκκνξθσηηθψλ εθδειψζεσλ παξά
ζπκπεξηθνξψλ δεισηηθψλ κηαο νπζηαζηηθφηεξεο εκπινθήο ηνπ καζεηή ζηε
καζεζηαθή δηαδηθαζία.
΋ζν γηα ηηο εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο απηέο ζπρλφηεξα ζπλδένληαη απφ
ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε ηε καζεηηθή νηθνγέλεηα θαη θαηά δεχηεξν ιφγν κε κηα
βαζκνζεξηθή δηάζεζε αιιά θαη ηε ζρνιηθή άλεζε θάπνησλ καζεηψλ. Σν
ελδηαθέξνλ αληίζεηα γηα ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο κφλν απφ ην 1/3 ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζπλδέεηαη κε ηηο εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο. Σέινο, ν έληνλα
ελδηαθεξφκελνο καζεηήο δελ είλαη ν ηδηαίηεξα πξνηθηζκέλνο απφ πιεπξάο
ηθαλνηήησλ, αιιά πξψηηζηα ν επηκειήο θαη ζπλεπήο ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ, πνπ
δηαζέηεη ζηφρνπο θαη απηνπεπνίζεζε. Δίλαη ν νξγαλσκέλνο άλζξσπνο πνπ,
ζπζηεκαηηθά, πεηζαξρεκέλα θαη κε απηνπεπνίζεζε, επηδηψθεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ.
Χο πξνο ηε βαζκνινγία νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε αμία ηεο βξίζθεηαη θπξίσο

ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ζην καζεηή θαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα
βειηίσζε ηεο εξγαζίαο ηνπο. Οη κηζνί φκσο πεξίπνπ εθπαηδεπηηθνί απνδίδνπλ ζηε
βαζκνινγία θαη ην ραξαθηήξα θηλήηξνπ γηα κειέηε.
Απφ ηελ άιιε, νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη βαζκνινγνχλ
επηδηψθνληαο λα επηβξαβεχζνπλ ηελ πξνζπάζεηα, επηβεβαηψλνληαο έηζη φηη
ρξεζηκνπνηνχλ ηε βαζκνινγία σο θίλεηξν πξνζαξκνζκέλν κάιηζηα ζηηο
ηδηαηηεξφηεηεο θαη αλάγθεο θάζε καζεηή.
΢ε ζπκθσλία πξνο απηά, ην 84,1% ησλ εθπαηδεπηηθψλ δειψλεη φηη «ε βαζκνινγία
κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ηφζν σο θίλεηξν φζν θαη σο αληηθίλεηξν αλάινγα κε ην
καζεηή θαη ηε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη.
Δμάιινπ, αλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία κπνξεί λα επεξεάζεη
ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία, ζπρλφηεξα απαληνχλ φηη ε θαιή ρξήζε
ηεο βαζκνινγίαο κπνξεί λα κεηψζεη ηελ αδηαθνξία παξά φηη κπνξεί λα απμήζεη ην
ελδηαθέξνλ. ΢ην ζεκείν απηφ δηαθξίλνπκε κία αθφκα έλδεημε ηνπ πσο νη
εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ην ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν. Σέινο, πάλσ απφ ην 1/3
ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαίλεηαη φηη μεθάζαξα αληηιακβάλεηαη ηε βαζκνινγία σο
παξάγνληα πνπ θνπθνπιψλεη κάιινλ ην πξφβιεκα, παξά ην δηνξζψλεη.
517
Σν 45% πεξίπνπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (31 άηνκα) ζεσξεί ηηο πξνζθεξφκελεο απφ ην
ζρνιείν γλψζεηο νπζηαζηηθέο, αιιά έλα 23% (16 άηνκα) εθηηκνχλ ηηο
πξνζθεξφκελεο γλψζεηο σο επηθαλεηαθέο. Δθεί πνπ δείρλνπλ λα ζπκθσλνχλ νη
πεξηζζφηεξνη είλαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε. Σελ θνηλσληθνπνίεζε ζεσξεί ην 78,6%
(54 άηνκα) ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο ηελ θχξηα πξνζθνξά ηνπ γπκλαζίνπ ζην καζεηή.
Χο ζεηηθφηεξεο πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ νη εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνπλ
ζπρλφηεξα ηνλ θνηλσληθνπνηεηηθφ ηνπ ξφιν θαη ζηε ζπλέρεηα ηνλ δεκνθξαηηθφ, κε
απηαξρηθφ θαη αλεθηηθφ ραξαθηήξα ηνπ, ελψ αθνινπζνχλ κε απφζηαζε ν δεκφζηνο
δσξεάλ ραξαθηήξαο ηνπ θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή.
Σέινο, ζηα αξλεηηθά ζεκεία ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ αλαθέξεηαη ζπρλφηεξα ε
πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη αθνινπζεί ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ε γεληθφηεξε
ζρνιηθή νξγάλσζε.
Ζ καζεηηθή, ινηπφλ, αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη εθηεηακέλε γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο
εθπαηδεπηηθνχο. Οθείιεηαη ηφζν ζε ελδνζρνιηθνχο (αλαιπηηθφ πξφγξακκα,
γεληθφηεξε ζρνιηθή νξγάλσζε) φζν θαη ζε εμσζρνιηθνχο παξάγνληεο (νηθνγέλεηα,
θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο). Αλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί παξάγνληεο αλαθέξνληαη
ζπρλφηεξα απφ ηνπο εμσζρνιηθνχο σο πιένλ ζεκαληηθφο αλαδεηθλχεηαη ε νηθνγέλεηα.
Σαπηφρξνλα νη εθπαηδεπηηθνί δείρλνπλ ακήραλνη θαη αλήκπνξνη λα αληηκεησπίζνπλ
ηελ εθηεηακέλε αδηαθνξία ζην ζρνιείν.
Ζ νηθνγέλεηα, εμάιινπ, ζεσξείηαη ζπρλφηεξα φηη βξίζθεηαη πίζσ θαη απφ ηηο
εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο, ην νπνίν πάλησο θαίλεηαη λα κελ αθνξά απηφ
ην ίδην ην αληηθείκελν ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Οη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο δείρλνπλ λα ζπλδένληαη ζηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ
πεξηζζφηεξν κε κηα εζσηεξηθή πεηζαξρία θαη κε θηινδνμίεο θαη ζηφρνπο έμσ θαη κεηά
ην ζρνιείν, ελψ ην ελδηαθέξνλ γεληθφηεξα γίλεηαη ζπρλφηεξα αληηιεπηφ κέζα απφ έλα
ζπκκνξθσηηθφ ζηηο ζρνιηθέο απαηηήζεηο πξίζκα θαη φρη σο εθδήισζε κηαο
νπζηαζηηθήο ζπκκεηνρήο ηνπ καζεηή ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία.
Χο πξνο ηε βαζκνινγία, ηέινο, νη πεξηζζφηεξνη δείρλνπλ λα πηζηεχνπλ φηη ην θιεηδί
γηα ηα απνηειέζκαηα πνπ κπνξεί λα έρεη ζην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία
βξίζθεηαη ζηνλ ηξφπν ρξεζηκνπνίεζήο ηεο. Φαίλεηαη πάλησο φηη νη εθπαηδεπηηθνί
εθηηκνχλ πσο ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη πεξηζζφηεξν ζηε κείσζε ηεο αδηαθνξίαο
παξά ζηελ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο. Σν 1/3, ηέινο, ησλ εθπαηδεπηηθψλ μεθάζαξα
εθθξάδεη ηηο ακθηβνιίεο ηνπ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο ζηε κάρε θαηά ηεο
518
519
ΜΔΡΟ΢ ΣΡΗΣΟ: ΢ΤΕΖΣΖ΢Ζ – ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ

Η. ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢
Α) Πψο γίλεηαη αληηιεπηή ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν απφ καζεηέο θαη
εθπαηδεπηηθνχο
1. Ζ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν, ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο
καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ελδηαθέξνλ πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο
2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αληηιακβάλνληαη ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη
ηελ αδηαθνξία ζην ζρνιείν
3. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ
Β) Μνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
1. Πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν θαη
πνηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
2. Πνηεο δηαθνξέο παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ παηδηψλ ησλ
δχν θύιωλ θαη δηαθνξεηηθήο θνηλωληθήο πξνέιεπζεο, φπσο απηή πξνζδηνξίδεηαη απφ
ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα.
3. ΢πλνςίδνληαο: Μνξθέο καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο – αδηαθνξίαο ζην γπκλάζην
ΗΗ. ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΑ ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ

Α) Ζ ζεκαζία ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ζηελ εθπαίδεπζε
Β) Ζ θαηάζηαζε ζηα γπκλάζηα ηεο έξεπλαο
Γ) ΢ρνιηθφ ελδηαθέξνλ /αδηαθνξία θαη ηδενινγηθή εγεκνλία
520
521
Η. ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢
Α) ΠΧ΢ ΓΗΝΔΣΑΗ ΑΝΣΗΛΖΠΣΖ Ζ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ

΢ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ ΑΠΟ ΜΑΘΖΣΔ΢ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
1. Ζ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν, ζχκθσλα κε ηηο

εθηηκήζεηο καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ελδηαθέξνλ
πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δειψλνπλ φηη έρνπλ
1 ζηνπο 10 πεξίπνπ καζεηέο ζεσξεί φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη
γεληθεπκέλε θαη 6 ζηνπο 10 φηη είλαη εθηεηακέλε. Ληγφηεξνη, ηέινο, απφ 3 ζηνπο 10
καζεηέο ζεσξνχλ φηη ε αδηαθνξία είλαη έλα πξφβιεκα πνπ αθνξά πεξηνξηζκέλν
αξηζκφ καζεηψλ. Οη καζεηέο δείρλνπλ λα ζπκκεξίδνληαη ζε γεληθέο γξακκέο ηηο
παξαπάλσ εθηηκήζεηο αλεμάξηεηα απφ ην θχιν, ην επίπεδν εθπαίδεπζεο θαη ην
επάγγεικα ηνπ παηέξα, θαζψο θαη ηε βαζκνινγία θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηφ-
πξνζδηνξίδνληαη νη καζεηέο απφ ηελ άπνςε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο.
Οη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ ρεηξφηεξε εηθφλα απφ ηνπο καζεηέο. ΢ρεδφλ νη 2 ζηνπο 10
ζεσξνχλ φηη πξφθεηηαη γηα γεληθεπκέλν πξφβιεκα (ζηνπο καζεηέο ε αλαινγία είλαη 1
ζηνπο 10) θαη πεξηζζφηεξνη απφ 6 ζηνπο 10 φηη είλαη εθηεηακέλν. Μφλν ην 14,5% ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί ην πξφβιεκα πεξηνξηζκέλν ζε ιίγνπο κφλν καζεηέο, ελψ ην
αληίζηνηρν πνζνζηφ ζηνπο καζεηέο είλαη 28,3%. ΢ε θάζε πεξίπησζε βέβαηα ε
αδηαθνξία ζεσξείηαη εθηεηακέλε, έρεη φκσο ηε ζεκαζία ηνπ ην γεγνλφο φηη νη
εθπαηδεπηηθνί ηεο δίλνπλ κεγαιχηεξεο δηαζηάζεηο απφ ηνπο καζεηέο.
Απφ ηελ άιιε, βιέπνπκε φηη, φηαλ νη καζεηέο θαινχληαη λα απηνραξαθηεξηζηνχλ

φζνλ αθνξά ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ έρνπλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ιίγνη
κφλν ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο αδηάθνξν. Σν 6,3% ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ
(16 παηδηά) δειψλεη αδηάθνξν (εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνο /-ε) γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα. Σν 43,3% δειψλεη φηη έρεη κέηξην ελδηαθέξνλ, ελψ ην 50,4% φηη έρεη
απμεκέλν ελδηαθέξνλ (αξθεηφ ή πνιχ έληνλν). Δμάιινπ, κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ
θαίλεηαη φηη έρνπλ ηα παηδηά κε ρακειή θαη απνξξηπηηθή βαζκνινγία θαη
κεγαιχηεξν ηα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία (18-20).
Γηα ηελ νξζφηεξε φκσο εθηίκεζε ησλ καζεηηθψλ δειψζεσλ ζα πξέπεη λα ιάβνπκε
ππφςε καο φηη νη δειψζεηο κέηξηνπ ελδηαθέξνληνο δείρλνπλ φηη είλαη ζε
κεγαιχηεξν βαζκφ έκκεζεο δειψζεηο αδηαθνξίαο παξά ελδηαθέξνληνο. Πάλσ απφ ην
1/3 (πνζνζηφ 34,3%) ησλ δειψζεσλ κέηξηνπ ελδηαθέξνληνο αληηζηνηρνχλ ζε
εξκελείεο αδηαθνξίαο, ελψ νη 4 ζηηο δέθα (πνζνζηφ 39,4%) αληηζηνηρνχλ ζε
εξκελείεο ηφζν ελδηαθέξνληνο φζν θαη αδηαθνξίαο. Μφλν ην 26,3% ησλ δειψζεσλ
κέηξηνπ ελδηαθέξνληνο αληηζηνηρνχλ ζε εξκελείεο ελδηαθέξνληνο.
Απφ ηηο απαληήζεηο, εμάιινπ, πνπ νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο δίλνπλ γηα λα
εξκελεχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο ην 36,7% αλαθέξνληαη ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ
ζρνιηθψλ καζεκάησλ γηα ζπνπδέο θαη κειινληηθή επαγγεικαηηθή ρξήζε, ελψ ην
19,0% αθνξνχλ απαληήζεηο αξθεηά αφξηζηεο, ηνπ ηχπνπ κνπ αξέζνπλ, κε
ελδηαθέξνπλ, ελδεηθηηθέο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο ή θαη κηαο αφξηζηεο απάληεζεο
ρσξίο ηδηαίηεξν πεξηερφκελν. Αθνινπζνχλ κε πνζνζηφ 11,4% απαληήζεηο πνπ
αλαθέξνληαη ζε κηα ρξεζηκφηεηα γεληθήο θαη αφξηζηεο κνξθήο. Δμάιινπ, ην 9,7%
ησλ απαληήζεσλ αλαθέξνληαη ζηε βαζκνινγία θαη ην 5,9% ζην ξφιν ησλ γνλέσλ ή
άιισλ πξνζψπσλ (αζθνχκελεο πηέζεηο ή πξνζπάζεηα λα ηνπο επραξηζηήζνπλ).
Σέινο, κε ρακειφηεξα πνζνζηά είλαη ε αλάγθε πξνζσπηθήο αλαγλψξηζεο κέζσ ηεο
522
ζρνιηθήο επηηπρίαο (πνζνζηφ 4,2%), ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο θαη νη θαζεγεηέο

(πνζνζηφ 3,8%), ε επθνιία ησλ καζεκάησλ ( πνζνζηφ 2,1%), θαη ην αίζζεκα
ηθαλφηεηαο (πνζνζηφ 0,8%).
Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη απφ ην ζχλνιν ησλ παξαπάλσ απαληήζεσλ κφλν ην
22,8% – πνπ αθνξά ζε απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζην θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ην
κάζεκα (κνπ αξέζνπλ ηα καζήκαηα – πνζνζηφ 19,0%), θαζψο θαη ζε φζεο
αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ηνπο θαζεγεηέο (πνζνζηφ 3,8%) –
παξνπζηάδεη ηελ πηζαλφηεηα ηεο επζείαο αλαθνξάο ζε έλα γλήζην ελδηαθέξνλ γηα ην
κάζεκα ή ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
Σέινο, ζα πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε καο φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ φηη έρνπλ αξθεηφ ή πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ δε δείρλεη λα είλαη γλσζηηθφ.
Οη καζεηέο απηνί δείρλνπλ λα ελδηαθέξνληαη πξψηηζηα γηα ηε ρξεζηκφηεηα ησλ
ζρνιηθψλ γλψζεσλ, ελψ ην θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν δείρλεη
λα είλαη ην ρακειφηεξν αλάκεζα ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο ελδηαθέξνληνο.
Οη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζεσξνχλ σο πξψην ιφγν ησλ
εθδειψζεσλ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο, θαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο,
ηελ επηδίσμε εμαζθάιηζεο θαιψλ επαγγεικαηηθψλ πξννπηηθψλ. Έλα αθφκα
ζηνηρείν πνπ ζα πξέπεη λα ζπλεθηηκεζεί είλαη ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο απηνί
δείρλνπλ λα έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα φια ηα καζήκαηα, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν
απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. ΢ηελ ελφηεηα ηε ζρεηηθή κε ηηο δηαθνξέο πνπ έρνπλ ζην πην
ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο, πνπ δηαθξίλνπκε
κε βάζε ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο, βιέπνπκε φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη
ηε κηθξφηεξε αδηαθνξία γηα ην πην αδηάθνξν θαη ηαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ ην
κεγαιχηεξν βαζκφ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θαη πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ζηα δχν
καζήκαηα. ΋πσο βιέπνπκε ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ είλαη εληνλφηεξν γηα
φια ηα καζήκαηα ελψ εκθαλίδνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο
ραξαθηεξηζηηθά ελδηαθέξνληνο θαη ζηα πην αδηάθνξα καζήκαηα.
Απφ ηνπο πίλαθεο, ηέινο, Μ4.1.17 – Μ4.1.19, κε ηηο ζπζρεηίζεηο ησλ παξαγφλησλ
ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, βιέπνπκε φηη νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ηε κηθξφηεξε, απφ ηηο ηξεηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, ζπζρέηηζε
ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ ππνιείπεηαη ζε θαζαξφηεηα
θαη ζπλδέεηαη, ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε ηα επξχηεξα
ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ.
΢πκπιεξσκαηηθά αλαθέξνπκε ηα απνηειέζκαηα απφ ηα θίλεηξα ηεο ελαζρφιεζεο
ησλ καζεηψλ απηψλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, θαζψο θαη ηνπο ιφγνπο ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Σα ζηνηρεία απηά κνινλφηη δελ
είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά απνηεινχλ πξφζζεηεο ελδείμεηο πνπ ζηεξίδνπλ ηελ αξρηθή
καο εθηίκεζε. ΢ηα θίλεηξα ηεο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ησλ καζεηψλ
πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ γη‟ απηά, ηε κεγαιχηεξε ζεκαζία δείρλεη λα έρεη
ε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ ζηηο ηξεηο κνξθέο ηεο (γεληθή, επαγγεικαηηθή, γηα
ζπνπδέο θαηά ζεηξά), ελψ ην θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα θάπνηα καζήκαηα
ζπγθεληξψλεη ην ρακειφηεξν πνζνζηφ απφ φινπο ηνπο παξάγνληεο θαη απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο. Οη ίδηνη απηνί καζεηέο, αλαθνξηθά κε ηηο απαληήζεηο πνπ δίλνπλ
πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα, κνινλφηη, καδί κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ άιισλ
θαηεγνξηψλ, δίλνπλ ζπρλφηεξα απαληήζεηο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο, εκθαλίδνπλ ην
ρακειφηεξν πνζνζηφ θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο θαη ην πςειφηεξν πνζνζηφ ζηε
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο. Σέινο, ζηηο ζεκαληηθφηεξεο αηηίεο ηεο καζεηηθήο
523
αδηαθνξίαο νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλνπλ ην

ρακειφηεξν πνζνζηφ απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο ζηελ απάληεζε «ηα καζήκαηα δελ
έρνπλ ζρέζε κε ηα πξνβιήκαηα θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ /-ηξηψλ».
Με ηα παξαπάλσ ζέινπκε λα επηζεκάλνπκε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ
δειψλνπλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ δείρλεη λα κελ είλαη γλσζηηθφ. Οη καζεηέο
απηνί πνπ απνηεινχλ ην 50% ηνπ δείγκαηνο θαίλεηαη φηη, φηαλ δειψλνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ, ελλννχλ πεξηζζφηεξν φηη ελδηαθέξνληαη λα αζρνιεζνχλ κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα παξά φηη ελδηαθέξνληαη γηα απηέο ηηο ίδηεο ηηο γλψζεηο πνπ απηά
πξνζθέξνπλ. Απφ ηελ άιιε, ελψ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
ζρεηίδεηαη κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη κε επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα, ην
κάζεκα απηφ δε δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε ηα κνληκφηεξα πξνζσπηθά ηνπο
ελδηαθέξνληα, αθνχ δε ζα ελδηαθέξνληαλ λα αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα απηφ αλ δελ
ήηαλ αλαγθαζκέλνη λα ην θάλνπλ, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηνπο άιινπο.
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη φζν πην εμσηεξηθή είλαη ε θξίζε ησλ εξεπλεηηθψλ
ππνθεηκέλσλ ηφζν εληνλφηεξε εκθαλίδεηαη ε εθηίκεζε φηη ε αδηαθνξία ζην ζρνιείν
έρεη κεγάιε έθηαζε. Γελ είλαη ηπραίν πνπ νη καζεηηθέο εθηηκήζεηο πεξηνξίδνπλ ηελ
έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Οχηε είλαη
ηπραίν πνπ νη καζεηέο, ελψ εθηηκνχλ φηη ε αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη εθηεηακέλε,
γηα ηνλ εαπηφ ηνπο δειψλνπλ ζπρλφηεξα κέηξην ή αξθεηφ ελδηαθέξνλ. Φαίλεηαη φηη νη
εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ, ζην βαζκφ πνπ ελεξγνχλ σο εμσηεξηθνί θξηηέο ηεο έθηαζεο
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο, επεξεάδνληαη έληνλα απφ ην γεγνλφο φηη ην ζρνιηθφ
ελδηαθέξνλ αθνξά ζε κηθξφ κφλν βαζκφ ην ίδην ην γλσζηηθφ αληηθείκελν. Αληίζεηα,
φηαλ απηνί θαινχληαη λα εθηηκήζνπλ ην βαζκφ ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ελδηαθέξνληνο
/αδηαθνξίαο, δείρλνπλ φηη αλαθέξνληαη πεξηζζφηεξν ζην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο
(πξνζπκία, δηάζεζε) πνπ έρνπλ λα αζρνιεζνχλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαη
εκθαλίδνληαη απξφζπκνη λα πηνζεηήζνπλ γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ
αδηάθνξνπ, ζην βαζκφ πνπ απηφο βηψλεηαη σο κνκθή.
524
2. Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αληηιακβάλνληαη ην καζεηηθφ

ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία ζην ζρνιείν
2.1 Πνχ νθείιεηαη, θαηά ηελ εθηίκεζε ησλ καζεηψλ, ε καζεηηθή

Ζ βαζκνινγία, ε πνιιή χιε, ν ηξφπνο καζήκαηνο, ε δπζθνιία ησλ καζεκάησλ θαη

ην γεγνλφο φηη ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη καθξηά απφ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο
αλάγθεο ησλ καζεηψλ είλαη, θαηά ζεηξά ζπρλφηεηαο επηινγήο, νη ζεκαληηθφηεξνη
ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο, ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ ίδησλ ησλ καζεηψλ, νη
καζεηέο είλαη αδηάθνξνη ζην ζρνιείν.
Δμάιινπ, ην βαζκνινγηθφ άγρνο θαη ν ηξφπνο πνπ γίλεηαη ην κάζεκα ζην
ζρνιείν εθηηκψληαη απφ φινπο ηνπο καζεηέο αλεμαξηήησο θχινπ, εθπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπ θαη επαγγέικαηνο παηέξα, βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ θαη βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο σο ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε καζεηηθή αδηαθνξία.
Οη παξάγνληεο ηεο δπζθνιίαο εκθαλίδνπλ εληνλφηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ
καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Ο παξάγνληαο ηεο δπζθνιίαο ησλ καζεκάησλ δείρλεη λα
επαηζζεηνπνηεί εληνλφηεξα ηηο ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο βαζκνινγίαο θαη
ελδηαθέξνληνο. Ο παξάγνληαο αληίζεηα πνπ αθνξά ζηε κεγάιε έθηαζε ηεο χιεο
δείρλεη λα εμαξηάηαη απφ ην επίπεδν φρη ηφζν ησλ καζεηηθψλ δπλαηνηήησλ φζν ησλ
καζεηηθψλ θηινδνμηψλ.
2.2 Πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο εξκελεχνπλ ηηο εθδειψζεηο

ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν
Απφ ην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ πνπ δφζεθαλ, κφλν εθείλεο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ
θαιή θαηαλφεζε ησλ καζεκάησλ, ην ελδηαθέξνλ γηα ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο, ηελ
εμππλάδα θαη ηθαλφηεηα θαη ηελ θαιή ςπρηθή δηάζεζε πηζαλφλ λα έρνπλ ζρέζε κε
έλα πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Απφ ην ζχλνιν θαηά ζπλέπεηα
ησλ απαληήζεσλ πνπ δφζεθαλ, ιηγφηεξεο απφ ην 1/3 (αζξνηζηηθά 31,6%) πηζαλά
αλαθέξνληαη ζε πξαγκαηηθφ γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ. Απηφ δείρλεη φηη ζε κηθξφ κφλν
βαζκφ νη καζεηέο ζεσξνχλ φηη νη εθδειψζεηο απμεκέλνπ ελδηαθέξνληνο απνηεινχλ
εθδειψζεηο πξαγκαηηθνχ γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Καηά θαλφλα ζεσξνχλ φηη νη
εθδειψζεηο απηέο απνβιέπνπλ πεξηζζφηεξν ζε άιινπο ζηφρνπο (επαγγεικαηηθή
εμαζθάιηζε, βαζκνινγηθέο επηδηψμεηο, επηβξάβεπζε ή πηέζεηο απφ γνλείο θαη
θαζεγεηέο, δηάζεζε δηάθξηζεο, άληιεζε ηθαλνπνίεζεο απφ ηηο θαιέο επηδφζεηο). Οη
καζεηέο ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπο είλαη επηθπιαθηηθνί απέλαληη ζηηο εθδειψζεηο
έληνλνπ ελδηαθέξνληνο.
Πάλησο ζα πξέπεη λα δηαθξίλνπκε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηεο ζρνιηθήο
γλψζεο απφ άιιεο απφιπηα θίβδειεο εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο πνπ ζηελ νπζία
επηδηψθνπλ ηελ άληιεζε σθειεκάησλ πνπ δελ έρνπλ θακία ζρέζε κε ηε γλψζε. Οη
εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ζπλδένληαη κε επαγγεικαηηθέο επηδηψμεηο
ζεκαίλνπλ ζε θάπνην βαζκφ έλα είδνο ελζσκάησζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ
ελδηαθεξφλησλ ζην ρψξν ησλ πξνζσπηθψλ ελδηαθεξφλησλ. Αληίζεηα, ηέηνηεο
εθδειψζεηο ζην βαζκφ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ απφζπαζε επαίλνπ ή θαιήο
βαζκνινγίαο είλαη εληειψο απνγπκλσκέλεο απφ θάζε ελδηαθέξνλ γηα ηελ χιε ηνπ
δηδαζθφκελνπ καζήκαηνο. ΢ηελ πεξίπησζε ηεο επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο κπνξεί
ην ελδηαθέξνλ λα κε ζηξέθεηαη επζέσο πξνο ηε γλψζε πνπ πξνζθέξεη ην κάζεκα. Ζ
γλψζε φκσο απηή ελδηαθέξεη έζησ θαη σο κέζνλ γηα ην θπξίσο δεηνχκελν πνπ ζηελ
πεξίπησζε απηή είλαη θάπνηνο επαγγεικαηηθφο ζηφρνο.
525
Αλ ινηπφλ ζεσξήζνπκε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα σο δείθηε φρη βέβαηα

θαζαξνχ αιιά πάλησο πξαγκαηηθνχ ελδηαθέξνληνο, νη βαζκνινγηθέο επηδηψμεηο θαη ε
επηδίσμε επηβξάβεπζεο δείρλνπλ λα ππνδειψλνπλ έλα ελδηαθέξνλ κάιινλ πιαζηφ.
Με βάζε απηά ζα ιέγακε φηη ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν, φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία θαη απμεκέλν ελδηαθέξνλ πηζηεχνπλ ζε
κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα άιια φηη πίζσ απφ ηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο ππάξρεη πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα κειινληηθέο επαγγεικαηηθέο
ρξήζεηο. Ζ απηναλαθνξηθή εμάιινπ δηάζηαζε ησλ απαληήζεσλ καο επηηξέπεη λα
πηζαλνινγήζνπκε φηη νη καζεηέο απηψλ ησλ θαηεγνξηψλ έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ
γηα ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ. Αληίζεηα, ηα αγφξηα
δείρλνπλ λα πηζηεχνπλ, πεξηζζφηεξν απφ ηα θνξίηζηα, φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ
πνπ εκθαλίδεηαη έληνλν, είλαη κάιινλ ςεχηηθν. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο είλαη γη‟ απηνχο,
πεξηζζφηεξν απφ ηα θνξίηζηα, βαζκνζεξηθφ.
Οη καζεηέο πάλησο ζην ζχλνιφ ηνπο δείρλνπλ ηδηαίηεξα επηθπιαθηηθνί απέλαληη
ζηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο. Οη εθδειψζεηο απηέο δελ ηνπο πείζνπλ.
Φαίλεηαη φηη ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ δελ ηνπο πείζεη φηη κπνξεί λα
πξνθαιέζεη δσεξφ γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ. Οη κηζέο πεξίπνπ απαληήζεηο ζεσξνχλ ην
έληνλν ελδηαθέξνλ θίβδειν, ελψ ιηγφηεξεο απφ ην 1/3 αθήλνπλ ην πεξηζψξην λα
ζεσξεζνχλ ηέηνηεο εθδειψζεηο σο γλήζην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ.
2.3 Σα ζρνιηθά θίλεηξα θαη ν ξφινο ηεο βαζκνινγίαο

2.3.1. Λφγνη ελαζρφιεζεο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Σα ζπρλφηεξα θίλεηξα ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ησλ καζεηψλ θαη ησλ

καζεηξηψλ είλαη, θαηά ζεηξά ζπρλφηεηαο επηινγήο, ε γεληθφηεξε ρξεζηκφηεηα
θάπνησλ γλψζεσλ γηα ηε δσή, ην ελδηαθέξνλ ηνπο λα πεξάζνπλ ηελ ηάμε, ε
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θάπνησλ καζεκάησλ, ε ρξεζηκφηεηα θάπνησλ
καζεκάησλ γηα ζπνπδέο, ε αίζζεζε θαζήθνληνο, ην θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα θάπνηα
καζήκαηα, ην ελδηαθέξνλ γηα θαιή βαζκνινγία θιπ. Απφ ην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ
κφλν ην 10,0% αθνξά ζε απαληήζεηο γλήζηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην αληηθείκελν ηνπ
καζήκαηνο. Σέηνηεο απαληήζεηο δίδνληαη απφ 73 καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ
28,97% ηνπ ζπλφινπ ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο). Ληγφηεξνη, επνκέλσο, απφ ην 1/3 ησλ
καζεηψλ θαη καζεηξηψλ δειψλνπλ φηη έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο
παξάγνληεο πνπ αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη φηη θάπνηα απφ απηά
ηνπο αξέζνπλ.
Απφ θεη θαη πέξα ε ρξεζηκφηεηα ζηηο ηξεηο κνξθέο ηεο δείρλεη λα έρεη πςειά
πνζνζηά, αθνχ αζξνηζηηθά ηα ηξία είδε απαληήζεσλ ρξεζηκφηεηαο ζπγθεληξψλνπλ
πνζνζηφ 38,0%, καδί δε κε ηηο απαληήζεηο θαζαξνχ ελδηαθέξνληνο, θαζψο θαη κε ηελ
απάληεζε «έρσ άλεζε ζε θάπνηα καζήκαηα» πνπ ππφ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο κπνξεί
λα ζπλδεζεί κε ζηνηρεία ελδηαθέξνληνο, πνζνζηφ 52,1%. Οη ππφινηπεο απαληήζεηο
(πνζνζηφ 47,9%) επηθαινχληαη ιφγνπο ελαζρφιεζεο πνπ δε ζπλδένληαη κε
ελδηαθέξνλ νηαζδήπνηε κνξθήο γηα ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο. Σν πξαγκαηηθφ
ελδηαθέξνλ γηα ηα καζήκαηα, ζην βαζκφ πνπ ππάξρεη, πεξηνξίδεηαη ζε ιηγφηεξνπο απφ
ην 1/3 ησλ καζεηψλ, ελψ ηα κηζά πεξίπνπ απφ ηα δεινχκελα θίλεηξα δείρλνπλ λα κελ
έρνπλ θακία ζρέζε κε άκεζν ή έκκεζν ελδηαθέξνλ γηα ηα καζήκαηα.
Δμάιινπ βιέπνπκε φηη ηα θνξίηζηα, ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη δεκφζην ππάιιειν, θαζψο θαη εθείλα πνπ είλαη ζηα δχν
πςειφηεξα βαζκνινγηθά επίπεδα δίλνπλ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ
ζρνιηθψλ γλψζεσλ γηα ζπνπδέο. Οη καζεηέο αληίζεηα κε παηέξα απφ ην κεζαίν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή βαζκνινγία δίλνπλ ηε κεγαιχηεξε
526
απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο ζεκαζία ζηε ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ γηα
κειινληηθή επαγγεικαηηθή ρξήζε.
Ζ απάληεζε εμάιινπ «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε» δείρλεη φηη αθνξά πεξηζζφηεξν
ζηηο ρακειφηεξεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, ηφζν απφ ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
επηπέδνπ θαη ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ παηέξα, φζν θαη απφ ηελ άπνςε ηνπ επηπέδνπ ησλ
βαζκνινγηθψλ επηδφζεσλ θαη ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ. Ζ απάληεζε
αληίζεηα, «ζέισ λα έρσ θαινχο βαζκνχο», επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηνπο καζεηέο
κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία θαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηνπο καζεηέο κε ρακειή
βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13.
2.3.2 Οη ιφγνη ηεο κε επαξθνχο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
΋ηαλ, εμάιινπ, νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαθέξνπλ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο
δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ην 1/3 πεξίπνπ (πνζνζηφ 32,8%)
δειψλεη φηη αζρνιείηαη αξθεηά. ΋ζν, κάιηζηα, πςειφηεξν είλαη ην κνξθσηηθφ
επίπεδν ηνπ παηέξα, αιιά θαη ην βαζκνινγηθφ επίπεδν θαη ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή,
ηφζν ζπρλφηεξε είλαη ε απάληεζε «αζρνινχκαη πνιχ ή αξθεηά». Δμάιινπ, ηα
παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζηελ
απάληεζε, ελψ ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ έξρνληαη ηειεπηαία, κε ην πνιχ κηθξφηεξν
πνζνζηφ 8,0% θαη κε ηεξάζηηα απφζηαζε απφ ηα πξψηα (πίλαθαο Μ2.24.5).
Απφ ηνπο καζεηέο πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα νη απαληήζεηο επηιέγνληαη κε ηελ εμήο ζπρλφηεηα: Πξνεγείηαη ε απάληεζε
«δε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ ζην δηάβαζκα» κε πνζνζηφ 27,9%, σο έλαο απφ ηνπο
ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ δελ αζρνινχληαη, θαη αθνινπζνχλ νη άιιεο κε
ηελ εμήο ζεηξά: «Γε κπνξψ λα εθθξαζηψ ζσζηά» κε πνζνζηφ 19,9%, «ε ρακειή
βαζκνινγία, πνπ ζπλερψο παίξλσ, κε απνγνεηεχεη» κε πνζνζηφ 16,7%, «δελ ηα
θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξψ λα παξαθνινπζήζσ» κε πνζνζηφ 12,0%, «νη γλψζεηο
πνπ πξνζθέξεη ην ζρνιείν είλαη άζρεηεο κε ηελ πξαγκαηηθή δσή» κε πνζνζηφ
10,5% θαη «δε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα» κε πνζνζηφ
7,1%, παξάγνληαο πνπ επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηα αγφξηα ηα νπνία έηζη δείρλνπλ
φηη είλαη πεξηζζφηεξν επηθξηηηθά θαη ιηγφηεξν επραξηζηεκέλα απφ ην ζρνιείν.
2.3.3 Ο ξφινο ηεο βαζκνινγίαο ζηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ
Πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο καζεηέο (πνζνζηφ 54,5%) ζεσξνχλ φηη ε

βαζκνινγία παίδεη ζεηηθφ ξφιν ζηε κάζεζε, ζπρλφηεξα δε φζνη έρνπλ πςειή
βαζκνινγία θαη απμεκέλν ελδηαθέξνλ. Σν 1/4 πεξίπνπ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ
(πνζνζηφ 25,2%) ζεσξεί φηη ε βαζκνινγία δε ζπλεηζθέξεη ζηε κάζεζε, ζπρλφηεξα δε
φζνη έρνπλ ρακειή βαζκνινγία, θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ αδηάθνξνη. Σν 1/5,
ηέινο, ησλ καζεηψλ (πνζνζηφ 20,3%) ζεσξεί φηη ε βαζκνινγία εκπνδίδεη θαη βιάπηεη
ηε κάζεζε ιφγσ ηνπ άγρνπο πνπ πξνθαιεί, ζπρλφηεξα δε φζνη έρνπλ απνξξηπηηθή
Δλψ ινηπφλ ηα παηδηά απφ ηα ρακειφηεξα επίπεδα βαζκνινγίαο θαη ελδηαθέξνληνο
δελ αλαγλσξίδνπλ ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηε κάζεζε, ην ραξαθηήξα ηνπ
εκπνδίνπ ιφγσ ηνπ άγρνπο πνπ πξνθαιεί ηεο απνδίδνπλ πεξηζζφηεξν νη καζεηέο πνπ
έρνπλ απνξξηπηηθή βαζκνινγία θαη δπζθνιεχνληαη λα πεξάζνπλ ηελ ηάμε.
527
2.4 Ζ εηθφλα πνπ νη καζεηέο έρνπλ γηα ην ζρνιείν, ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο
θαη ηε γεληθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ ζην καζεηή
Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο θαίλεηαη φηη έρνπλ πεξηζζφηεξν ζεηηθή εηθφλα γηα ην
ζρνιείν, αθνχ νη ραξαθηεξηζκνί ελδηαθέξνλ θαη επράξηζην ζπγθεληξψλνπλ ην
αζξνηζηηθά πνζνζηφ 56,4%. Πάλησο πην ζεηηθή εηθφλα έρνπλ ηα θνξίηζηα, ηα παηδηά
απφ ηηο δχν πςειφηεξεο βαζκνινγηθέο θαηεγνξίεο, θαζψο θαη ηα παηδηά πνπ
δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ, ελψ αξλεηηθή έρνπλ ηα παηδηά κε ρακειέο
βαζκνινγηθέο επηδφζεηο (10-13), θαζψο θαη φζα δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά
αδηάθνξα.
Οη ζρνιηθέο γλψζεηο ραξαθηεξίδνληαη ζπρλφηεξα πνιιέο θαη θαιέο κε πνζνζηά
37,7% θαη 34,1% αληίζηνηρα. Αθνινπζνχλ, κε κεγάιε απφζηαζε, νη ραξαθηεξηζκνί
επηθαλεηαθέο, ιίγεο θαη βαζηέο κε πνζνζηά 9,5%, 6,7% θαη 5,2% αληίζηνηρα. Σέινο
3 παηδηά (πνζνζηφ 1,2%) εθηηκνχλ φηη δε καζαίλνπλ ηίπνηα ρξήζηκν ζην ζρνιείν
θαη άιια 3 (πνζνζηφ 1,2%) φηη δε καζαίλνπλ ηίπνηα.
Σέινο, ην ζρνιείν δείρλεη λα θαιχπηεη θπξίσο επηθνηλσληαθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ
(θηιίεο, γλσξηκίεο, θνηλσληθέο ζρέζεηο – αζξνηζηηθά πνζνζηφ 60,4%), ελψ κφλν γηα
ην 1/5 ησλ καζεηψλ ε ζεκαληηθφηεξε ζπκβνιή ηνπ, πέξα απφ ηηο γλψζεηο, είλαη
επαγγεικαηηθνχ ραξαθηήξα.
΢πκπεξάζκαηα
Σν ζπκπέξαζκα πνπ βγαίλεη απφ ηα παξαπάλσ είλαη φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην
ζρνιείν είλαη κεγάιεο έθηαζεο. Σαπηφρξνλα ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ θαη
καζεηξηψλ δείρλεη φηη ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ πηζαλή ρξεζηκφηεηα ησλ
γλψζεσλ θαη θπξίσο κε άιινπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε αλάγθεο πξνζσπηθήο
αλαγλψξηζεο ή δηάθξηζεο. Σν γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ, εάλ ππάξρεη, δείρλεη λα είλαη
πνιχ πεξηνξηζκέλν.
Απφ ηελ άιιε, είλαη θαλεξφ φηη ν ηξφπνο πνπ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο
αληηιακβάλνληαη ηε ζρνιηθή ηνπο παξνπζία, νη κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο
πνπ βηψλνπλ, νη πξνζδνθίεο θαη ηα αηηήκαηα πνπ πξνβάιινπλ, δηαθέξνπλ απφ ηε κία
καζεηηθή θαηεγνξία ζηελ άιιε. Με ηξφπν πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ ζπλνςίδνπλ ηηο
δηαθνξέο απηέο νη ραξαθηεξηζκνί πνπ πην ζπρλά δίλνπλ ζην ζρνιείν νη ηέζζεξηο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ δηαθξίλνληαη κε βάζε ηα επίπεδα ησλ γεληθψλ
βαζκνινγηθψλ ηνπο επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ζην ζρνιείν. Σν
ζρνιείν ραξαθηεξίδεηαη επράξηζην ζπρλφηεξα απφ ηνπο καζεηέο κε πςειή
βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20, ελδηαθέξνλ απφ ηνπο καζεηέο κε θαιή βαζκνινγία
επηπέδνπ 14-17, θνπξαζηηθφ απφ ηνπο καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία επηπέδνπ 10-
13 θαη βαξεηφ απφ ηνπο καζεηέο κε απνξξηπηηθή βαζκνινγία (πνπ παξαπέκπνληαη ή
επαλαιακβάλνπλ ηελ ηάμε).
΢ην δεχηεξν κέξνο ησλ εξεπλεηηθψλ ζπκπεξαζκάησλ ζα δνχκε ηα είδε

ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ζπλδένληαη κε ηα παηδηά δηαθνξεηηθνχ θχινπ θαη
θνηλσληθήο ζέζεο κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα.
Πξνεγνπκέλσο ζα δνχκε κε ζπληνκία ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί
αληηιακβάλνληαη ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία ζην ζρνιείν.
528
3. Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη

ηελ αδηαθνξία ζην ζρνιείν
Ζ καζεηηθή αδηαθνξία
Ζ αδηαθνξία ζην γπκλάζην ζεσξείηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο σο έλα πξφβιεκα κε

κεγάιε έθηαζε πνπ νθείιεηαη ζε εμσ-εθπαηδεπηηθέο θπξίσο, αιιά θαη ζε
εθπαηδεπηηθέο, αηηίεο. Απφ ηηο εμσ-εθπαηδεπηηθέο αηηίεο μερσξίδνπλ νη εθπαηδεπηηθνί
ηελ νηθνγέλεηα σο ζεκαληηθφηεξν παξάγνληα θαη θαηά δεχηεξν ιφγν
θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο.
Μεηαμχ ησλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ, νηθνγελεηαθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ παξαγφλησλ νη
εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα ζηνπο ηειεπηαίνπο. Απφ απηνχο δε ηνλ πξψην
ιφγν έρεη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ην δεχηεξν ε γεληθφηεξε ζρνιηθή νξγάλσζε
θαη ε αλαληηζηνηρία ηεο πξνο ηηο καζεηηθέο αλάγθεο.
Χο πξνο ηηο εθδειψζεηο ηεο αδηαθνξίαο, νη εθπαηδεπηηθνί ζπρλφηεξα εζηηάδνπλ ζηηο
παζεηηθέο κνξθέο έιιεηςεο ζπκκεηνρήο παξά ζε ζπκπεξηθνξέο παξαθψιπζεο ηνπ
καζήκαηνο. Ο ηξφπνο δε πνπ επηρεηξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ην πξφβιεκα δείρλεη
κάιινλ ακεραλία θαη αδπλακία αληηκεηψπηζήο ηνπ.
Αδηάθνξε, ηέινο, θαη πξνβιεκαηηθή νηθνγέλεηα, καζεζηαθά θελά θαη απμεκέλεο
καζεζηαθέο δπζθνιίεο είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά κε ηα νπνία ζπρλφηεξα νη
εθπαηδεπηηθνί πεξηγξάθνπλ ηνπο αδηάθνξνπο καζεηέο.
Σν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ
Σν ελδηαθέξνλ εμάιινπ δείρλεη λα γίλεηαη αληηιεπηφ πεξηζζφηεξν κέζα απφ έλα

θνκθνξκηζηηθφ πξίζκα, κε ηε κνξθή ζπκκνξθσηηθψλ εθδειψζεσλ παξά
ζπκπεξηθνξψλ δεισηηθψλ κηαο νπζηαζηηθφηεξεο εκπινθήο ηνπ καζεηή ζηε
καζεζηαθή δηαδηθαζία. Αλ θαη νη απαληήζεηο ζην ζρεηηθφ εξψηεκα κπνξνχλ λα
δηαβαζηνχλ κε δχν ηξφπνπο, είηε σο απαληήζεηο επί ηνπ επηζπκεηνχ είηε επί ηνπ
εθηθηνχ, ην απνηέιεζκα φζνλ αθνξά ζηελ εηθφλα πνπ νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ γηα ην
ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν είλαη ην ίδην. Δίηε ην ελδηαθέξνλ γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο
ίδηνπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κέζα απφ ην ζπκβαηηθφ θαη ζπκκνξθσηηθφ ηξφπν πνπ
αλαθέξακε είηε νη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ έρνπλ ην ραξαθηήξα απιήο
δηαπίζησζεο γηα ηηο κνξθέο ελδηαθέξνληνο πνπ είλαη εθηθηέο ζην ζρνιείν, ε εηθφλα
πνπ δίλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο ζην
ζρνιείν κέλεη ε ίδηα. Σν ζρνιείν ζε θάζε πεξίπησζε δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε
εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο ηππηθνχ ραξαθηήξα θαη ζπκκνξθσηηθήο κνξθήο.
Παξακέλεη βέβαηα ην εξψηεκα ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί βηψλνπλ
ηέηνηεο εθδειψζεηο σο εθδειψζεηο απζεληηθνχ γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Να
ζεκεηψζνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ζε έξεπλα ησλ Hopf & Ξσρέιιε γηα ηε γεληθφηεξε
θαηάζηαζε ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε νη εθπαηδεπηηθνί εκθαλίδνληαη λα
ζεσξνχλ σο γλσξίζκαηα ηνπ θαινχ καζεηή πξψηα ην ήζνο θαη ηελ επηκέιεηα θαη
κεηά ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα, ελψ ζε πνζνζηφ 57% δείρλνπλ λα
πηζηεχνπλ φηη ππάξρεη «ζρέζε αλάκεζα ζην ραξαθηήξα θαη ηελ επίδνζε ηνπ καζεηή,
ππφ ηελ έλλνηα φηη θαιή επίδνζε θαη θαιφο ραξαθηήξαο ζπρλά ζπκβαδίδνπλ»393.
΋ζν γηα ηηο εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο, απηέο ζπρλφηεξα ζπλδένληαη απφ
ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε ηε καζεηηθή νηθνγέλεηα θαη θαηά δεχηεξν ιφγν κε κηα
393
Hopf, D., Ξσρέιιεο, Π., (2003) Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα … φ.π., ζει. 134
529
βαζκνζεξηθή δηάζεζε αιιά θαη ηε ζρνιηθή άλεζε θάπνησλ καζεηψλ. Σν

ελδηαθέξνλ αληίζεηα γηα ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο κφλν απφ ην 1/3 ησλ
εθπαηδεπηηθψλ ζπλδέεηαη κε ηηο εθδειψζεηο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο. Σέινο, ν έληνλα
ελδηαθεξφκελνο καζεηήο δελ είλαη, ζχκθσλα κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ν ηδηαίηεξα
πξνηθηζκέλνο απφ πιεπξάο ηθαλνηήησλ, αιιά πξψηηζηα ν επηκειήο θαη ζπλεπήο ζηηο
ππνρξεψζεηο ηνπ, πνπ δηαζέηεη ζηφρνπο θαη απηνπεπνίζεζε. Δίλαη ν νξγαλσκέλνο
άλζξσπνο πνπ, ζπζηεκαηηθά, πεηζαξρεκέλα θαη κε απηνπεπνίζεζε, επηδηψθεη ηνπο
ζηφρνπο ηνπ.
Ο ξφινο ηεο βαζκνινγίαο
Χο πξνο ηε βαζκνινγία νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε αμία ηεο βξίζθεηαη θπξίσο

ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ζην καζεηή θαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα
βειηίσζε ηεο εξγαζίαο ηνπο. Οη κηζνί φκσο πεξίπνπ εθπαηδεπηηθνί απνδίδνπλ ζηε
βαζκνινγία θαη ην ραξαθηήξα θηλήηξνπ γηα κειέηε.
Απφ ηελ άιιε, νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη βαζκνινγνχλ
επηδηψθνληαο λα επηβξαβεχζνπλ ηελ πξνζπάζεηα, επηβεβαηψλνληαο έηζη φηη
ρξεζηκνπνηνχλ ηε βαζκνινγία σο θίλεηξν πξνζαξκνζκέλν κάιηζηα ζηηο
ηδηαηηεξφηεηεο θαη αλάγθεο θάζε καζεηή.
΢ε ζπκθσλία πξνο απηά, ην 84,1% ησλ εθπαηδεπηηθψλ δειψλεη φηη «ε βαζκνινγία
κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ηφζν σο θίλεηξν φζν θαη σο αληηθίλεηξν αλάινγα κε ην
καζεηή θαη ηε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη».
Δμάιινπ, αλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία κπνξεί λα επεξεάζεη
ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία, ζπρλφηεξα απαληνχλ φηη ε θαιή ρξήζε
ηεο βαζκνινγίαο κπνξεί λα κεηψζεη ηελ αδηαθνξία παξά φηη κπνξεί λα απμήζεη ην
ελδηαθέξνλ. Δλψ 41 εθπαηδεπηηθνί (πνζνζηφ 59,4% ηνπ ζπλφινπ) ζπκθσλνχλ φηη ε
θαιή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα, 49 (πνζνζηφ
71,0% ηνπ ζπλφινπ) ζεσξνχλ φηη ε θαθή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κπνξεί λα
δεκηνπξγήζεη αδηαθνξία, ελψ ε επηδέμηα ρξήζε ηεο κεηψλεη ηηο πεξηπηψζεηο
αδηαθνξίαο. Σέινο, πάλσ απφ ην 1/3 ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαίλεηαη φηη μεθάζαξα
αληηιακβάλεηαη ηε βαζκνινγία σο παξάγνληα πνπ θνπθνπιψλεη κάιινλ ην
πξφβιεκα, παξά ην δηνξζψλεη.
Γεληθφηεξεο εθηηκήζεηο γηα ην ζρνιείν
Σν 45% πεξίπνπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (31 άηνκα) ζεσξεί ηηο πξνζθεξφκελεο απφ ην
ζρνιείν γλψζεηο νπζηαζηηθέο, αιιά έλα 23% (16 άηνκα) εθηηκνχλ ηηο
πξνζθεξφκελεο γλψζεηο σο επηθαλεηαθέο. Δθεί πνπ δείρλνπλ λα ζπκθσλνχλ νη
πεξηζζφηεξνη είλαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε. Σελ θνηλσληθνπνίεζε ζεσξεί ην 78,6%
(54 άηνκα) ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο ηελ θχξηα πξνζθνξά ηνπ γπκλαζίνπ ζην καζεηή.
Χο ζεηηθφηεξεο πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ νη εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνπλ
ζπρλφηεξα ηνλ θνηλσληθνπνηεηηθφ ηνπ ξφιν θαη ζηε ζπλέρεηα ην δεκνθξαηηθφ, κε
απηαξρηθφ θαη αλεθηηθφ ραξαθηήξα ηνπ, ελψ αθνινπζνχλ κε απφζηαζε ν δεκφζηνο
δσξεάλ ραξαθηήξαο ηνπ θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή.
Σέινο, ζηα αξλεηηθά ζεκεία ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ αλαθέξεηαη ζπρλφηεξα ε
πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη αθνινπζεί ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ε γεληθφηεξε
ζρνιηθή νξγάλσζε.
530
Ζ καζεηηθή, ινηπφλ, αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη εθηεηακέλε γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο
εθπαηδεπηηθνχο. Οθείιεηαη ηφζν ζε ελδνζρνιηθνχο (αλαιπηηθφ πξφγξακκα,
γεληθφηεξε ζρνιηθή νξγάλσζε) φζν θαη ζε εμσζρνιηθνχο παξάγνληεο (νηθνγέλεηα,
θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο). Αλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί παξάγνληεο αλαθέξνληαη
ζπρλφηεξα απφ ηνπο εμσζρνιηθνχο, σο πιένλ ζεκαληηθφο αλαδεηθλχεηαη ε
νηθνγέλεηα, ηελ νπνία φκσο αληηκεησπίδνπλ κάιινλ σο έλαλ απηφλνκν παξάγνληα,
παξά σο ηελ νκάδα εθείλε πνπ ζπλδέεη ην άηνκν κε ηελ επξχηεξε θνηλσλία, σο ηελ
νκάδα εθείλε πνπ ζπλνςίδεη ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηή θαη
ηνλ ηξφπν πνπ απηφο εκπιέθεηαη ζηηο επξχηεξεο δνκέο εμνπζίαο. Σαπηφρξνλα νη
εθπαηδεπηηθνί δείρλνπλ ακήραλνη θαη αλήκπνξνη λα αληηκεησπίζνπλ ηελ εθηεηακέλε
αδηαθνξία ζην ζρνιείν.
Ζ νηθνγέλεηα, εμάιινπ, ζεσξείηαη ζπρλφηεξα φηη βξίζθεηαη πίζσ θαη απφ ηηο
εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο, ην νπνίν πάλησο θαίλεηαη λα κελ αθνξά απηφ
ην ίδην ην αληηθείκελν ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Οη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ
ελδηαθέξνληνο δείρλνπλ λα ζπλδένληαη ζηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ
πεξηζζφηεξν κε κηα εζσηεξηθή πεηζαξρία θαη κε θηινδνμίεο θαη ζηφρνπο έμσ θαη κεηά
ην ζρνιείν, ελψ ην ελδηαθέξνλ γεληθφηεξα γίλεηαη ζπρλφηεξα αληηιεπηφ κέζα απφ έλα
ζπκκνξθσηηθφ ζηηο ζρνιηθέο απαηηήζεηο πξίζκα θαη φρη σο εθδήισζε κηαο
νπζηαζηηθήο ζπκκεηνρήο ηνπ καζεηή ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία.
Χο πξνο ηε βαζκνινγία, ηέινο, νη πεξηζζφηεξνη δείρλνπλ λα πηζηεχνπλ φηη ην θιεηδί
γηα ηα απνηειέζκαηα πνπ κπνξεί λα έρεη ζην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία
βξίζθεηαη ζηνλ ηξφπν ρξεζηκνπνίεζήο ηεο. Φαίλεηαη πάλησο φηη νη εθπαηδεπηηθνί
εθηηκνχλ πσο ε βαζκνινγία ζπκβάιιεη πεξηζζφηεξν ζηε κείσζε ηεο αδηαθνξίαο
παξά ζηελ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο. Σν 1/3, ηέινο, ησλ εθπαηδεπηηθψλ μεθάζαξα
εθθξάδεη ηηο ακθηβνιίεο ηνπ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο ζηε κάρε θαηά ηεο
531
Β) ΜΟΡΦΔ΢ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ ΚΑΗ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΢ΣΟ

΢ΥΟΛΔΗΟ
1. Πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη πνηα

ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν (ζην ζχλνιν
ηνπ δείγκαηνο)
΋πσο είδακε ζηνλ πίλαθα Μ3.11, ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη κε ζεηηθφηεξα
ζπλαηζζήκαηα, πςειφηεξα επίπεδα δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, κηθξφηεξν
βαζκφ δπζθνιίαο, κεγαιχηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο θαη
ρακειφηεξν άγρνο. Σαπηφρξνλα παξνπζηάδεη κεγαιχηεξν βαζκφ αίζζεζεο αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ θαη απμεκέλε πεπνίζεζε ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ, ηφζν απφ
επαγγεικαηηθή άπνςε φζν θαη γεληθφηεξα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Σέινο, νη
καζεηέο ζεσξνχλ φηη ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη λα αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα,
πεξηζζφηεξν ζηελ πεξίπησζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο παξά ζην πην αδηάθνξν, ελψ
πηζηεχνπλ φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία, πεξηζζφηεξν ζην πην
αδηάθνξν, παξά ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Γηαπηζηψλνπκε, κε άιια ιφγηα, κία
ζεηηθφηεξε ζηάζε απέλαληη ζηε βαζκνινγία, ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ε νπνία, αλ
ζπλδπαζηεί κε ηνπο ππφινηπνπο παξάγνληεο, θαίλεηαη φηη ζπλδέεηαη κε ηελ απμεκέλε
επθνιία ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο θαη ην απμεκέλν αίζζεκα επάξθεηαο ησλ
καζεηψλ ζε απηφ.
Δμάιινπ, ηα δχν καζήκαηα δηαθνξνπνηνχληαη πεξηζζφηεξν σο πξνο ην βαζκφ πνπ
πξνθαινχλ ηελ πξνζνρή θαη δηεγείξνπλ ηελ πεξηέξγεηα, ζηε ζπλέρεηα σο πξνο ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ηελ
αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ πνπ αηζζάλεηαη ν καζεηήο απφ ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ
καζήκαηνο θαη κεηά, κε απφζηαζε, σο πξνο ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Σέινο, ηα δπν καζήκαηα
δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ην βαζκφ πνπ νη καζεηέο αηζζάλνληαη ηθαλνί λα
αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ δχν καζεκάησλ. ΋πσο βιέπνπκε ην αίζζεκα
επάξθεηαο βξίζθεηαη πνιχ ρακειά, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ε ζεκαζία ηνπ σο
παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ είλαη πεξηνξηζκέλε. Με άιια ιφγηα
νη καζεηέο δε δείρλνπλ λα ραξαθηεξίδνπλ έλα κάζεκα σο ελδηαθέξνλ ή αδηάθνξν κε
βάζε ην βαζκφ πνπ αηζζάλνληαη επαξθείο ζε απηφ, παξά κφλν ζε κηθξφ βαζκφ.
Αθφκε ιηγφηεξν ζεκαληηθφο απφ απηή ηελ άπνςε είλαη ν παξάγνληαο ηεο δπζθνιίαο.
Με ηε κηθξφηεξε ηέινο ζεκαζία είλαη ν παξάγνληαο άγρνο ζηελ πηζαλφηεηα
εμέηαζεο.
Οη επηινγέο ησλ καζεηψλ δείρλνπλ φηη πξνζδηνξίδνληαη πεξηζζφηεξν απφ
παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ζηνηρεία ελφο γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο
απζεληηθφηεξεο κνξθήο, ελφο ελδηαθέξνληνο πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ πεξηέξγεηα, ζηα
επξχηεξα θαη κνληκφηεξα ελδηαθέξνληα ηνπ παηδηνχ, ζηα επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα
πνπ αηζζάλεηαη θαηά ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο, ζηελ αίζζεζε φηη ε γλψζε
απηή ηνπ πξνζθέξεη πξνζσπηθά απμάλνληαο ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. Αθνινπζνχλ νη
παξάγνληεο πνπο ζπλδένληαη κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γεληθφηεξε θαη
επαγγεικαηηθή, ζηνηρεία ιηγφηεξν απζεληηθά, ζην βαζκφ πνπ ην ελδηαθέξνλ παχεη λα
είλαη γλσζηηθφ. Σν ελδηαθέξνλ δε βξίζθεηαη πιένλ ζην γλσζηηθφ αληηθείκελν. Ζ
ελαζρφιεζε κε ην γλσζηηθφ αληηθείκελν γίλεηαη κέζνλ γηα ηελ εμππεξέηεζε άιινπ
ζθνπνχ – επάγγεικα, ζπνπδέο, θνηλσληθή θαηαμίσζε. Σε κηθξφηεξε ζεκαζία, ηέινο,
έρνπλ φινη νη παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην βαζκφ πνπ ηα καζήκαηα
δπζθνιεχνπλ ηνπο καζεηέο.
532
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ραξαθηεξίδεηαη πξψη‟

απ‟ φια απφ απζεληηθφηεηα. Δίλαη έλα ελδηαθέξνλ πνπ θπξίσο ζπλδέεηαη κε ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, κε επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα θαη
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία παξαγφλησλ πνπ ζπζρεηίδεηαη
κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, αιιά ζεκαληηθά ιηγφηεξν απφ ηελ πξνεγνχκελε, είλαη
εθείλε πνπ αθνξά ζην βαζκφ πνπ ν καζεηήο αηζζάλεηαη εχθνιν ην κάζεκα θαη
πξνζηηφ ζηηο δπλαηφηεηέο ηνπ, θαζψο θαη ζην βαζκφ πνπ απηφ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο
ηνπ. ΢ε θάζε πεξίπησζε ε δεχηεξε ζε ζεκαζία ζπζρέηηζε αθνξά, είηε σο
πξνυπφζεζε είηε σο ζπλέπεηα ηεο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ζηελ αίζζεζε
ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή. Δθηφο απφ ηνπο δχν παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ
αίζζεζε ηθαλνηήησλ (αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο θαη αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ) ζηελ θαηεγνξία απηή
ζπκπεξηιακβάλνληαη ν παξάγνληαο δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη βαζκφο άγρνπο ζηελ
πηζαλφηεηα εμέηαζεο. Ζ ηξίηε θαη ηειεπηαία θαηεγνξία παξαγφλησλ πνπ
ζπζρεηίδνληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη απηή πνπ αθνξά ζηε ρξεζηκφηεηα
ηνπ καζήκαηνο, πεξηζζφηεξν ηελ επαγγεικαηηθή θαη ιηγφηεξν ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα
ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
Να ζεκεηψζνπκε φηη, κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ δηαζηάζεσλ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ε
ζεσξία καο ππνδεηθλχεη (δηέγεξζε, επραξίζηεζε, αίζζεκα επάξθεηαο, αίζζεκα απηφ-
πξνζδηνξηζκνχ), ην αίζζεκα επάξθεηαο είλαη ν παξάγνληαο πνπ ζπζρεηίδεηαη ζε
κηθξφηεξν βαζκφ κε ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. Φαίλεηαη φηη ηφζν ην αίζζεκα
επάξθεηαο φζν θαη νη ππφινηπνη παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ηε δπζθνιία πνπ ν
καζεηήο ζπλαληά, απνηεινχλ δεπηεξεχνπζαο ζεκαζίαο παξάγνληεο, αθνχ ην
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ εμαξηάηαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ απηνχο. Ληγφηεξν,
ηέινο, απφ φινπο ηνπο παξάγνληεο ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα εμαξηάηαη απφ ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο.
Σν γεγνλφο, εμάιινπ, φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ εμαξηάηαη ζε κηθξφηεξν
βαζκφ απφ ην αίζζεκα επάξθεηαο, ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην άγρνο
ζπλδέεηαη κε ηε δηαπίζησζε φηη ην αίζζεκα επάξθεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
είλαη πςειφ (κέζε ηηκή 3.33 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα), ελψ ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο
θαη ην άγρνο ζηελ πηζαλφηεηα εμέηαζεο ρακειά (κέζε ηηκή 3.13 ζηελ 7βαζκε
θιίκαθα γηα ην βαζκφ δπζθνιίαο θαη κέζε ηηκή 2.08 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα γηα ην
βαζκφ ηνπ άγρνπο). Βιέπνπκε ηέινο φηη νη κέζεο ηηκέο θαη ζηηο ππφινηπεο ζεκαληηθέο
δηαζηάζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο είλαη πςειέο. Τςειφο βαζκφο ελδηαθέξνληνο
ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα αλ απηφ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθφ (3.11 ζηελ
4βαζκε θιίκαθα) ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ (κέζε ηηκή 5.98 ζηελ 7βαζκε θιίκαθα)
θαη δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο (κέζε ηηκή 4.17 ζηελ 5βαζκε θιίκαθα), δίλνπλ
ηελ εηθφλα ελφο έληνλνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
Απμεκέλεο, ηέινο, κέζεο ηηκέο παξνπζηάδνληαη θαη ζηνπο παξάγνληεο ηεο
ρξεζηκφηεηαο, κε πςειφηεξε ζηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο (κέζε ηηκή
3.30 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα) θαη ρακειφηεξε ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα (κέζε
ηηκή 2.96 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα). Ο παξάγνληαο, ηέινο, «αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ», παξάγνληαο πνπ βξίζθεηαη ζηα φξηα αλάκεζα ζε έλα εζσηεξηθφ,
πεξηζζφηεξν απζεληηθφ ελδηαθέξνλ θαη ζηε ρξεζηκφηεηα, έρεη επίζεο πςειή κέζε
ηηκή (3.24 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα).
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ γηα ην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη έλα ελδηαθέξνλ πνπ ζπγθεληξψλεη ζε βαζκφ πςειφ ηα
ραξαθηεξηζηηθά ελφο απζεληηθνχ γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη δεπηεξεπφλησο
ζηνηρεία ρξεζηκφηεηαο.
533
Απφ ηελ άιιε, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα
παξνπζηάδεη ηηο εληνλφηεξεο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο κε ην ζπλαίζζεκα θαη ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ιηγφηεξν έληνλε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Αθνινπζεί κε
απφζηαζε ε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ιηγφηεξν αθφκε πην
θάησ ε ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε δπζθνιία θαη νη αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο.
Δίλαη θαλεξφ φηη ην πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη πξψη‟ απ‟ φια αληαξφ θαη ιηγφηεξν
επράξηζην θαη θαηά δεχηεξν ιφγν νη καζεηέο δε ζα ελδηαθέξνληαλ λα αζρνιεζνχλ κε
απηφ, αλ δελ ήηαλ ππνρξεσκέλνη γηα θάηη ηέηνην. Οη ρακειέο κέζεο ηηκέο
ζπκπιεξψλνπλ ηελ εηθφλα. 3.17 ζηελ 7βαζκε θιίκαθα ζην βαζκφ ζεηηθφηεηαο ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο, 2.05 ζηελ 5βαζκε θιίκαθα ζηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο,
1.42 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα ζην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα,
δείρλνπλ φηη ε αδηαθνξία είλαη έληνλε. Υακειή, εμάιινπ, είλαη θαη ε κέζε ηηκή ζηνλ
παξάγνληα αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ (1.83 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα).
Ζ εμάξηεζε, απφ ηελ άιιε, ηεο αδηαθνξίαο απφ ηνπο παξάγνληεο ηεο δπζθνιίαο
αθνινπζεί αιιά κε ζεκαληηθά κηθξφηεξεο ηηκέο. Απηφ ζπλδέεηαη κε ην γεγνλφο φηη
αθελφο ε δπζθνιία ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο δελ είλαη κεγάιε – βξίζθεηαη ζε
κέηξηα επίπεδα, κε κέζε ηηκή 4 ζηελ 7βαζκε θιίκαθα – αθεηέξνπ ην αίζζεκα
επάξθεηαο γηα ην κάζεκα δελ είλαη ρακειφ – έρεη κέζε ηηκή 2.64 ζηελ 4βαζκε
θιίκαθα. Οη παξάγνληεο, ηέινο, ηεο ρξεζηκφηεηαο ηεο γλψζεο, πνπ έρνπλ ηε
κηθξφηεξε ζπζρέηηζε κε ηελ αδηαθνξία γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα, ζπγθεληξψλνπλ
ρακειέο κέζεο ηηκέο (2.11 ζηελ 4βαζκε θιίκαθα ε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο θαη 1.67 ζε νκνηφβαζκε θιίκαθα ε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα).
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ γηα
ην πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη αδηαθνξία πεξηζζφηεξν ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο, κε
ρακειή δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ιηγφηεξν ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα, πνπ ζηε
κέζε ηνπο ηηκή θηλνχληαη ζην ρψξν ηεο νπδεηεξφηεηαο. Ζ δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο
θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο ησλ καζεηψλ, αλ θαη ζπλδένληαη κε ηε καζεηηθή
αδηαθνξία, δείρλνπλ λα παίδνπλ πεξηνξηζκέλν ξφιν. Βέβαηα απηφ δηαθέξεη
ζεκαληηθά, φπσο ζα δνχκε, απφ ηε κία καζεηηθή θαηεγνξία ζηελ άιιε.
Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ε εηθφλα πνπ παξνπζηάζακε ζηελ ελφηεηα απηή

αθνξά ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Δίλαη θαλεξφ φηη ην
ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ζηε ζρνιηθή
θαζεκεξηλφηεηα θαη ζηα δηάθνξα καζήκαηα θηλνχληαη, ηφζν πνζνηηθά φζν θαη
πνηνηηθά, κέζα ζηα πιαίζηα φινπ απηνχ ηνπ ρψξνπ πνπ βξίζθεηαη αλάκεζα ζηα δχν
απηά καζήκαηα.
534
2. Πνηεο δηαθνξέο παξνπζηάδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ

παηδηψλ ησλ δχν θύιωλ θαη δηαθνξεηηθήο θνηλωληθήο πξνέιεπζεο, φπσο
απηή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ
παηέξα.
2.1) ΓΗΑΦΟΡΔ΢ ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΟ ΦΤΛΟ
2.1.1. ΑΓΟΡΗΑ
Α) Γείρλνπλ λα δπζθνιεχνληαη πεξηζζφηεξν

- Υακειφηεξε βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Υακειφηεξε
βαζκνινγία έρνπλ θαη ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, κνινλφηη νη δηαθνξέο πνπ
παξνπζηάδνπλ ζ‟ απηφ κε ηα θνξίηζηα δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο.
- Μνινλφηη ηα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν άγρνο ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα, ηα αγφξηα εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζην βαζκφ
άγρνπο θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην έλα κάζεκα ζην άιιν. Απμεκέλε εμάιινπ
δηαθνξνπνίεζε εκθαλίδνπλ ηα αγφξηα θαη ζηνλ παξάγνληα ηεο δπζθνιίαο.
Με άιια ιφγηα ην άγρνο θαη ε δπζθνιία βαξαίλνπλ πεξηζζφηεξν ζηα αγφξηα
σο παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ.
- Ο παξάγνληαο «ζα ήηαλ θαιχηεξα, αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία»
δηαθνξνπνηείηαη, εληνλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα, θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην έλα
κάζεκα ζην άιιν.
Β) Δίλαη πεξηζζφηεξν επηθξηηηθά απέλαληη ζην ζρνιείν θαη ηε ζρνιηθή γλψζε

- Δπηιέγνπλ ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα, σο έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο πνπ δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ηελ απάληεζε
«δε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα».
- Υαξαθηεξίδνπλ ζπρλφηεξα ην ζρνιείν θνπξαζηηθφ θαη, ζπρλφηεξα απφ ηα
θνξίηζηα, βαξεηφ.
- Γείρλνπλ λα έρνπλ ιηγφηεξν ζεηηθή εηθφλα γηα ην ζρνιείν, ζπγθξηηηθά κε ηα
θνξίηζηα. Δλψ ηα 4 ζηα 10 αγφξηα ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν θνπξαζηηθφ ή
βαξεηφ, κφλν 1 ζηα 4 θνξίηζηα ην ραξαθηεξίδεη έηζη.
Γ) Ακθηζβεηνχλ ηε γλεζηφηεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ πνπ εθδειψλνπλ

ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηα θνξίηζηα
- Χο ζεκαληηθφηεξα θίλεηξα ησλ καζεηψλ πνπ εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν
ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν, επηιέγνπλ, ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα, ηε
βαζκνζεξία.
Γ) Παξνπζηάδνπλ απμεκέλε επαηζζεζία, ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα, ζην δήηεκα ησλ

πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ, είηε απηέο έρνπλ ηε κνξθή ησλ πξνυπνζέζεσλ
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα (αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ
καζήκαηνο) είηε έρνπλ ηε κνξθή ησλ ζπλεπεηψλ απφ ηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα
(αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ).
- Σα αγφξηα εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξεο απφ ηα θνξίηζηα ζπζρεηίζεηο ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο γηα
ην πην αδηάθνξν κάζεκα, ηφζν κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο επάξθεηαο φζν θαη
κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
535
Δ) Σν ελδηαθέξνλ ηνπο (γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα):
1) Δίλαη πεξηζζφηεξν δηαλνεηηθφ, ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα.

- Σφζν ν βαζκφο ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα φζν θαη ν
βαζκφο αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα παξνπζηάδνπλ ηηο
εληνλφηεξεο ζπζρεηίζεηο, ζεηηθή ζηελ πξψηε πεξίπησζε θαη αξλεηηθή ζηε
δεχηεξε, κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο.
- Ζ ζπζρέηηζε αληίζεηα βαζκνχ ελδηαθέξνληνο θαη αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο
βξίζθεηαη αξθεηά ρακειφηεξα (ζηελ 5ε κφιηο ζέζε).
2) Παξνπζηάδεη έληνλε ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην

κάζεκα, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ην ελδηαθέξνλ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ εθνχζην θαη
κνληκφηεξνπ ραξαθηήξα.
2) Δίλαη ιηγφηεξν έληνλν.

- Έρνπλ ρακειφηεξεο κέζεο ηηκέο ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θαη δηέγεξζεο
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
3) Τπνιείπεηαη ζε γλεζηφηεηα.
- Ζ δηάθξηζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα εμαξηάηαη, ζε
κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα, απφ ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην
άγρνο πνπ πξνθαιεί, θαζψο θαη απφ ηελ επαγγεικαηηθή θαη γεληθφηεξε
ρξεζηκφηεηα πνπ έρεη.
4) Δίλαη πεξηζζφηεξν ρξεζηκνζεξηθφ, ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα.

- Παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη ζηα θνξίηζηα.
5) ΢πλδέεηαη, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα, κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο

ηθαλφηεηαο πνπ πξνυπνζέηεη ή πξνθαιεί.
6) Παξνπζηάδεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην άγρνο, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη

ζηα θνξίηζηα. Σν γεγνλφο απηφ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ηελ απμεκέλε επαηζζεζία
ησλ αγνξηψλ ζην δήηεκα ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ αγνξηψλ δείρλεη λα είλαη πεξηζζφηεξν δηαλνεηηθφ θαη ιηγφηεξν

βησκαηηθφ. Δίλαη ιηγφηεξν έληνλν απφ ην αληίζηνηρν ησλ θνξηηζηψλ θαη πεξηζζφηεξν
πξνζαλαηνιηζκέλν ζηε ρξεζηκφηεηα, ελψ ε δηαθνξνπνίεζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο
απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα δείρλεη λα εμαξηάηαη, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα
θνξίηζηα, απφ ηνπο παξάγνληεο ηεο δπζθνιίαο θαη ηεο ρξεζηκφηεηαο. Γείρλεη
επνκέλσο λα είλαη έλα ελδηαθέξνλ ιηγφηεξν εζσηεξηθφ, έλα ελδηαθέξνλ πνπ
θαηεπζχλεηαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζην ίδην ην γλσζηηθφ αληηθείκελν. Δίλαη,
επνκέλσο, κε απηήλ ηελ έλλνηα, ιηγφηεξν απζεληηθφ. Ζ ζρνιηθή γλψζε έρεη γηα ηα
αγφξηα, πεξηζζφηεξν απφ ηα θνξίηζηα, αμία γηα απηά πνπ αηζζάλνληαη φηη κπνξεί λα
ηνπο πξνζθέξεη παξά γηα ηελ επραξίζηεζε πνπ αηζζάλνληαη απφ ηελ ελαζρφιεζή
ηνπο κε απηφ.
Σα αγφξηα δείρλνπλ λα αλαδεηνχλ ην κάζεκα πνπ ηα θάλεη λα αηζζάλνληαη
πεξηζζφηεξν επαξθή, θαζψο θαη εθείλα πνπ ηνπο πξνθαινχλ ην κηθξφηεξν άγρνο.
Έηζη ην άγρνο πνπ ηνπο πξνθαιεί ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη κηθξφηεξν απφ
εθείλν ησλ θνξηηζηψλ. Σα θνξίηζηα αληίζεηα, κνινλφηη επηιέγνπλ ην ιηγφηεξν
δχζθνιν κάζεκα σο πην ελδηαθέξνλ έρνπλ κεγαιχηεξν άγρνο ζ‟ απηφ.
536
΢Σ) Ζ αδηαθνξία ηνπο (γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα):

- ΢πλδέεηαη πεξηζζφηεξν, θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα, κε
έιιεηκκα δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο παξά κε έιιεηκκα ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ. Σν πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη πξψηα απ‟ φια αληαξφ.
- ΢πλδέεηαη ζε δεχηεξν βαζκφ κε έιιεηκκα ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, θάηη πνπ
ζηα θνξίηζηα απνηειεί ηελ εληνλφηεξε ζπζρέηηζε. Σν αδηάθνξν κάζεκα είλαη
ζε δεχηεξν επίπεδν ιηγφηεξν επράξηζην.
- ΢πλδέεηαη αξλεηηθά, θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα, κε ην
αίζζεκα πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο πνπ πξνυπνζέηεη ή πξνθαιεί.
- Παξνπζηάδεη ρακειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε, αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή, κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
- ΢πλδέεηαη ηέινο αξλεηηθά, θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα, κε ηε
Σν πην αδηάθνξν κάζεκα ζπλδέεηαη ζηα αγφξηα πεξηζζφηεξν κε έιιεηκκα δηέγεξζεο

πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο παξά κε έιιεηκκα ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ. Σν πην αδηάθνξν
κάζεκα είλαη πξψηα απ‟ φια αληαξφ. Αληαξφ βέβαηα είλαη θαη γηα ηα θνξίηζηα, αιιά ε
αλία εθεί είλαη πεξηζζφηεξν βησκαηηθνχ ηχπνπ. Ζ αδηαθνξία εμάιινπ ησλ αγνξηψλ
ζπλδέεηαη εληνλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο,
ηφζν απηφ πνπ απνηειεί πξνυπφζεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα έλα γλσζηηθφ
αληηθείκελν φζν θαη εθείλν πνπ ε ελαζρφιεζε κε ην γλσζηηθφ αληηθείκελν κπνξεί λα
πξνθαιέζεη.
Σν αίζζεκα πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο δείρλεη λα δηαδξακαηίδεη ζηα αγφξηα έλα ξφιν
ζεκαληηθφηεξν, ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα. Φαίλεηαη φηη ε απηνεθηίκεζε θαη ε εηθφλα
ηνπ ξφινπ ηνπο εμαξηψληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αίζζεζε ηθαλφηεηαο. Έηζη ηα
αγφξηα, ελψ δε ζπλδένπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε
κηθξφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο, ην ζπλδένπλ εληνλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο θαη ην άγρνο. Παξάιιεια, ν βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο δείρλεη λα
παίδεη, ζηα αγφξηα, απμεκέλν ξφιν σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα. Σα δεδνκέλα απηά δείρλνπλ φηη ηα
αγφξηα δπζθνιεχνληαη πεξηζζφηεξν ζην ζρνιείν.
Σα θνξίηζηα, ελψ εκθαλίδνπλ απμεκέλν, ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα, άγρνο ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ηελ επθνιία ηνπ
καζήκαηνο. Αλ απηφ ζπλδπαζηεί κε ηα ππφινηπα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελδηαθέξνληνο
ησλ θνξηηζηψλ θαίλεηαη φηη ηα θνξίηζηα ελδηαθέξνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηα αγφξηα
γηα ην πην εχθνιν θαη ην πην επράξηζην. Γηα ηα αγφξηα αληίζεηα ην ελδηαθέξνλ
κάζεκα είλαη πεξηζζφηεξν απηφ πνπ ιχλεη γλσζηηθέο απνξίεο θαη απηφ πνπ
ηζρπξνπνηεί. Σν ελδηαθέξνλ θαηά ζπλέπεηα ησλ αγνξηψλ ζπλδέεηαη ζε κεγαιχηεξν
βαζκφ κε ηελ πξνζπάζεηα θαη ην λφεκα ηνπ βξίζθεηαη ζηηο αληακνηβέο πνπ
ππφζρεηαη θαη φρη ζηελ ηθαλνπνίεζε πνπ πξνζθέξεη ε ίδηα ε ελαζρφιεζε κε ην
αληηθείκελν. Με απηή ηελ έλλνηα είλαη πεξηζζφηεξν εμσηεξηθφ θαη ιηγφηεξν
απζεληηθφ.
537
2.1.2. ΚΟΡΗΣ΢ΗΑ
Α) Σα θνξίηζηα δείρλνπλ λα αηζζάλνληαη θαιχηεξα κέζα ζην ζρνιείν ζπγθξηηηθά κε

ηα αγφξηα.
1. Έρνπλ θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο.

- Έρνπλ θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (πίλαθαο
Μ2.56.2).
- Καιχηεξεο είλαη θαη ζην πην ελδηαθέξνλ κνινλφηη δελ είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθέο (πίλαθαο Μ2.40.2- παξάξηεκα 3).
- ΢ε επίπεδν γεληθήο βαζκνινγίαο δε θαίλεηαη λα ππάξρνπλ δηαθνξέο (πίλαθαο
Μ1.23- παξάξηεκα 3).
2. Δίλαη ιηγφηεξν επηθπιαθηηθά απφ ηα αγφξηα απέλαληη ζηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ

ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο θάπνησλ καζεηψλ.
- Μεηαμχ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ιφγσλ γηα ηνπο νπνίνπο θάπνηνη καζεηέο
εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα θάπνηα καζήκαηα ηα θνξίηζηα
επηιέγνπλ ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηα αγφξηα ηνλ παξάγνληα «επηδηψθνπλ θαιή
βαζκνινγία».
3. Έρνπλ ζεηηθφηεξε ζηάζε απέλαληη ζην ζρνιείν.
- Δίλαη ιηγφηεξν επηθξηηηθά απέλαληη ζηελ πξνζθεξφκελε ζρνιηθή γλψζε.

Δπηιέγνπλ ιηγφηεξν ζπρλά απφ ηα αγφξηα ηελ απάληεζε «δε βξίζθσ θαλέλα
ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα», αλαθνξηθά κε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο
νπνίνπο δειψλνπλ φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
- Έρνπλ θαιχηεξε εηθφλα γηα ην ζρνιείν.

Σα θνξίηζηα ραξαθηεξίδνπλ, ζπρλφηεξα, ην ζρνιείν ελδηαθέξνλ θαη
επράξηζην. Δμάιινπ, ελψ ηα 4 ζηα 10 αγφξηα ραξαθηεξίδνπλ ην ζρνιείν
θνπξαζηηθφ ή βαξεηφ, κφλν 1 ζηα 4 θνξίηζηα ην ραξαθηεξίδεη έηζη.
- Έρνπλ πην ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε βαζκνινγία (θάηη πνπ πηζαλφηαηα
ζπλδέεηαη κε ηηο θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο πνπ εκθαλίδνπλ).
Απηφ εθθξάδεηαη κε ηελ απμεκέλε ζεκαζία ηελ νπνία ν παξάγνληαο πνπ
αλαθέξεηαη ζηε ζπκβνιή ηεο βαζκνινγίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα
απνθηά, θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Ζ ζεηηθή ζηάζε ησλ θνξηηζηψλ απέλαληη ζηε βαζκνινγία εθθξάδεηαη
πεξηζζφηεξν κε επηδείλσζε ζηνλ παξάγνληα απηφλ πνπ είλαη δεισηηθφο
ζεηηθήο ζηάζεο απέλαληη ζηε βαζκνινγία, παξά κε επηδείλσζε ζηνλ
παξάγνληα «ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία» πνπ ζπλδέεηαη κε
ιηγφηεξν ζεηηθή ζηάζε πξνο απηήλ.
Β) Ζ ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ γηα ηα θνξίηζηα δε ζπλδέεηαη κε

επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο. Έρεη έλαλ γεληθφηεξν ραξαθηήξα.
- Σα θνξίηζηα δειψλνπλ, ζπρλφηεξα απφ ηα αγφξηα, φηη αζρνινχληαη κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα, επεηδή «θάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο
ηνπο».
- Δκθαλίδνπλ ζεκαληηθά απμεκέλε κέζε ηηκή ζηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ησλ
γλψζεσλ ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
538
- Δκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ

επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
Σα παξαπάλσ δείρλνπλ φηη ηα θνξίηζηα ζπλδένπλ ην ζρνιείν θαη ηηο γλψζεηο πνπ απηφ
πξνζθέξεη κε κειινληηθή ρξεζηκφηεηα, πνπ είηε αθνξά ζε ζπνπδέο είηε ζε άιιεο
ρξήζεηο αξθεηά φκσο αζαθείο θαη απξνζδηφξηζηεο, θάηη πνπ πηζαλφηαηα ζεκαίλεη φηη
νη επαγγεικαηηθνί ηνπο ζηφρνη είλαη ιηγφηεξν ζπγθεθξηκελνπνηεκέλνη ζε ζρέζε κε
ηνπο αληίζηνηρνπο ησλ αγνξηψλ.
Γ) Σν ελδηαθέξνλ ηνπο (γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα):

- Δίλαη πην δσεξφ, ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα (εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν βαζκφ
αηζζεκάησλ επραξίζηεζεο θαη πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα).
- ΢πλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα (ην ελδηαθέξνλ ηνπο εκθαλίδεη ηελ
πςειφηεξε, απφ ηηο δχν θαηεγνξίεο θαη απφ φινπο ηνπο παξάγνληεο,
ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα).
- Παξνπζηάδεη έληνλε ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε
ην κάζεκα, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ην ελδηαθέξνλ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ
εθνχζην θαη κνληκφηεξνπ ραξαθηήξα.
- Παξνπζηάδεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο, θάηη
πνπ δε ζπκβαίλεη ζηα αγφξηα. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη, επνκέλσο, γηα
ηα θνξίηζηα ιηγφηεξν δχζθνιν.
- Γε ζπλδέεηαη κε κειινληηθνχο ζηφρνπο θαη ζρεδηαζκνχο.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ θνξηηζηψλ δείρλεη λα είλαη πεξηζζφηεξν βησκαηηθφ. ΢πλδέεηαη

έληνλα κε ην ζπλαίζζεκα, ηα δε ζπλαηζζήκαηα είλαη πεξηζζφηεξν ζεηηθά ζε ζρέζε κε
ηα αγφξηα. Σαπηφρξνλα φκσο ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζπλδέεηαη έληνλα θαη κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, παξά ην γεγνλφο φηη ν παξάγνληαο απηφο
παξνπζηάδεη ρακειφηεξε ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ, ζε ζχγθξηζε ηφζν κε ην
ζπλαίζζεκα φζν θαη κε ηελ αληίζηνηρε ζπζρέηηζε ζηα αγφξηα.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ θνξηηζηψλ δείρλεη λα είλαη πεξηζζφηεξν ειεχζεξν, αβίαζην,
βησκαηηθφ, ζε αληίζεζε πξνο ην ελδηαθέξνλ ησλ αγνξηψλ πνπ δείρλεη λα αζθπθηηά
ζηα ζηελά πιαίζηα ελφο δηαλνεηηθνχ ελδηαθέξνληνο, πξνζαλαηνιηζκέλνπ ζηε
ρξεζηκφηεηα θαη ηελ πξνζσπηθή ηζρπξνπνίεζε.
Γ) Ζ αδηαθνξία ηνπο (γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα):

- έρεη έληνλε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα.
- αθνινπζεί πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο.
- Έρεη ρακειφηεξε, αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε
ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη ζηα αγφξηα.
- Έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, αιιά ρακειφηεξε απφ ηα αγφξηα, αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ.
- Έρεη, ηέινο ρακειή, αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, ζεηηθή ζπζρέηηζε κε
ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο.
- Οη γλψζεηο, ηέινο, ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο έρνπλ κεγαιχηεξε, ζε ζρέζε
κε ηα αγφξηα, ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
539
Ζ αδηαθνξία ησλ θνξηηζηψλ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα δηαθέξεη απφ ηελ αληίζηνηρε
ησλ αγνξηψλ ζην φηη ζπλδέεηαη πξψηηζηα κε έιιεηκκα ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ.
Σαπηφρξνλα εκθαλίδεη έληνλε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, θάηη πνπ δε ζπκβαίλεη ζηα αγφξηα, παξά ζε πνιχ
κηθξφηεξν βαζκφ. Δίλαη επνκέλσο κία αδηαθνξία γηα έλα κάζεκα πνπ δελ ηθαλνπνηεί
ηηο πξνυπνζέζεηο ελφο γλήζηνπ ελδηαθέξνληνο γηα επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα θαη
απηνπξνζδηνξηζκφ. Σν αδηάθνξν κάζεκα είλαη γηα ηα θνξίηζηα, πεξηζζφηεξν απφ ηα
αγφξηα, ιηγφηεξν επράξηζην θαη ιηγφηεξν ζχκθσλν κε ηηο πξνζσπηθέο ηνπο δηαζέζεηο
θαη ελδηαθέξνληα. Σν κάζεκα απηφ φκσο ηαπηφρξνλα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε
έιιεηςε επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο αιιά νη γλψζεηο πνπ πξνζθέξεη είλαη
πεξηζζφηεξν ρξήζηκεο, απφ φζν εθηηκνχλ ηα αγφξηα, γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
Σν πην αδηάθνξν κάζεκα έρεη κεγαιχηεξε αμία γηα ηα θνξίηζηα παξά γηα ηα αγφξηα.
Ζ ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεψλ ηνπ γηα ηε δσή είλαη κεγαιχηεξε, θαηά ηηο εθηηκήζεηο
ησλ θνξηηζηψλ. Αληίζεηα νη καζεηέο ζπλδένπλ ην κάζεκα κε έιιεηςε γεληθφηεξεο
ρξεζηκφηεηαο. Ζ γεληθφηεξε επνκέλσο ρξεζηκφηεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο
είλαη κεγαιχηεξε θαηά ηελ εθηίκεζε ησλ θνξηηζηψλ, ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. Αιιά
ζηα θνξίηζηα ην κάζεκα απηφ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε έιιεηςε επαγγεικαηηθήο
ρξεζηκφηεηαο.
Φαίλεηαη φηη ην ζηνηρείν απηφ ζπλδέεηαη κε ρακειφ βαζκφ ζπγθεθξηκελνπνίεζεο
ησλ επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ ησλ θνξηηζηψλ ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. Αλ ηα αγφξηα
εκθαλίδνπλ ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, απηφ νθείιεηαη ζην φηη ηα επαγγεικαηηθά ηνπο
ελδηαθέξνληα είλαη πεξηζζφηεξν ζρεκαηνπνηεκέλα. Αληίζεηα, ην αζρεκαηνπνίεην
ησλ επαγγεικαηηθψλ πξννπηηθψλ ησλ θνξηηζηψλ εθθξάδεηαη σο αληηθείκελν
πξνβιεκαηηζκνχ κε ηελ αξλεηηθή κνξθή ηεο έιιεηςεο επαγγεικαηηθήο ρξεζηκφηεηαο
ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Ζ έιιεηςε εζηίαζεο πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο επαγγεικαηηθέο
βιέςεηο ησλ θνξηηζηψλ εθθξάδεηαη πηζαλφηαηα κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ην
ζχλνιν ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ απφ ηελ άπνςε απηή, ηα νπνία, ζην βαζκφ πνπ δελ
ηθαλνπνηνχλ ηηο απαηηήζεηο ελφο επράξηζηνπ, ελδηαθέξνληνο θαη εχθνινπ καζήκαηνο,
ζα έπξεπε ηνπιάρηζηνλ λα έρνπλ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
540
2.2) ΜΔ ΒΑ΢Ζ ΣΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
Β2.2.1. ΜΑΘΖΣΔ΢ ΜΔ ΠΑΣΔΡΑ ΠΣΤΥΗΟΤΥΟ ΑΔΗ /Σ.Δ.Η.
Α) Έρνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε:

- ηα πςειφηεξα κνξθσηηθά εθφδηα.
- ηελ πςειφηεξε βαζκνινγία (ηφζν γεληθή – πίλαθαο Μ1.22 ζην παξάξηεκα 3,
φζν θαη ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα – πίλαθεο Μ2.40.3
θαη Μ2.56.3).
- ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ελαζρφιεζεο κε ηα καζήκαηα.
- ην ρακειφηεξν πνζνζηφ ζηελ απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε» σο έλαλ
απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα.
Β) Σα ζπρλφηεξα θίλεηξά ηνπο:

- ε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ζπνπδέο
(είλαη ην ζπρλφηεξν θίλεηξν ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
Δπηιέγεηαη απφ ηνπο καζεηέο απηνχο ζπρλφηεξα ηφζν ζε ζρέζε κε ηνπο
άιινπο παξάγνληεο φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο).
- ζέισ λα έρσ θαινχο βαζκνχο (ν 2νο θαηά ζεηξά παξάγνληαο).

1) Δίλαη ην πην έληνλν.
- Έρνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
2) Έρεη ηε κηθξφηεξε εμάξηεζε απφ ηε δπζθνιία.
- έρνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, γεγνλφο
πνπ δείρλεη φηη ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα επηιέγεηαη ζε κηθξφηεξν, απφ ηηο
άιιεο θαηεγνξίεο, βαζκφ κε θξηηήξηα επθνιίαο ηνπ καζήκαηνο.
- έρνπλ ηε κεγαιχηεξε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζηηο απαηηήζεηο
ηφζν ηνπ πην ελδηαθέξνληνο φζν θαη ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
- έρνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ άγρνπο ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην
- είλαη ε κφλε απφ ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο πνπ ην ελδηαθέξνλ ηεο γηα ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα δε ζπζρεηίδεηαη νχηε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο νχηε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο.
3) Παξνπζηάδεη ηελ πςειφηεξε ζπζρέηηζε, ηφζν ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο
παξάγνληεο φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο. Αθνινπζεί ε ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη
κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
4) ΢πζρεηίδεηαη, πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε θαηεγνξία, αλ θαη φρη πνιχ έληνλα, κε
΢πκπεξαζκαηηθά: Σν ελδηαθέξνλ ηνπο είλαη πεξηζζφηεξν θαζαξφ, κε ηελ έλλνηα φηη
είλαη απαιιαγκέλν απφ πξνζδηνξηζκνχο δπζθνιίαο ησλ καζεκάησλ, εκθαλίδεη φκσο
εληνλφηεξε ζπζρέηηζε κε επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο, ελψ ηα αηζζήκαηα
επραξίζηεζεο δίλνπλ ην ζηίγκα ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο θαηεγνξίαο απηήο.

Δίλαη ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο. Παξνπζηάδεη εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ιηγφηεξν κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο.
Κακία άιιε ζπζρέηηζε δελ εκθαλίδεη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ.
541
Β2.2.2. ΜΑΘΖΣΔ΢ ΜΔ ΠΑΣΔΡΑ ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΛΤΚΔΗΟΤ Ή

ΜΔΣΑΛΤΚΔΗΑΚΖ΢ ΢ΥΟΛΖ΢
Α) Δλδηάκεζε ζέζε.
Ζ ελδηάκεζε ζέζε απφ πιεπξάο δηαζέζηκνπ κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ, πξνζδηνξίδεη ηα
ραξαθηεξηζηηθά ηεο καζεηηθήο απηήο θαηεγνξίαο πνπ ζπλδπάδεη απμεκέλεο
πξνζδνθίεο κε κέηξηεο κφλν δπλαηφηεηεο. Γηα ην ιφγν απηφ νη καζεηέο απηνί
παξνπζηάδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ άγρνπο, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ηφζν ζην πην
ελδηαθέξνλ φζν θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Β) Σα ζπρλφηεξα θίλεηξά ηνπο.

- επηιέγνπλ ζπρλφηεξα απφ ηνπο άιινπο ηελ απάληεζε «θάπνηεο γλψζεηο ζα κε
βνεζήζνπλ επαγγεικαηηθά», αλαδεηθλχνληάο ηελ ηαπηφρξνλα σο ηε
ζπρλφηεξε απάληεζε ζηελ θαηεγνξία. Σν επαγγεικαηηθφ θίλεηξν δείρλεη λα
είλαη ην ζεκαληηθφηεξν ζηελ θαηεγνξία απηή.
Γ) Υαξαθηεξηζηηθά:
1) Γείρλνπλ ελδηαθέξνλ γηα ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα αιιά αδπλαηνχλ λα

ζπλδέζνπλ, θαηά ηξφπν ζαθή, ην ζρνιηθφ ηνπο ελδηαθέξνλ κε ζπγθεθξηκέλνπο
επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο. Οη καζεηέο κε παηέξα ιπθεηαθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
απνηεινχλ ηε κνλαδηθή θαηεγνξία πνπ δελ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή
ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο θαη ηαπηφρξνλα ε κφλε πνπ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα κε ηελ
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο. Δίλαη θαλεξφ φηη νη επαγγεικαηηθνί
ζηφρνη ησλ δχν άιισλ θαηεγνξηψλ, φληαο πεξηζζφηεξν κνξθνπνηεκέλνη, βξίζθνπλ
έθθξαζε ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, ελψ νη ακνξθνπνίεηεο επαγγεικαηηθέο
αλεζπρίεο ηεο κεζαίαο θαηεγνξίαο βξίζθνπλ αξλεηηθή έθθξαζε σο έιιεηκκα ηνπ πην
αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
2) Δκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο θαη ζηα δχν καζήκαηα.

- ΢πζρεηίδεηαη ζην κεγαιχηεξν βαζκφ απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο κε ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη δεπηεξεπφλησο κε ηα επράξηζηα αηζζήκαηα θαη ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
- ΢πζρεηίδεηαη, ζην κεγαιχηεξν απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο βαζκφ, κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Οη καζεηέο απηνί,
φπσο θαίλεηαη, δίλνπλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ πξνζσπηθή ηθαλφηεηα, είηε κε
ηε κνξθή ηεο πξνυπφζεζεο είηε κε ηε κνξθή ηνπ απνηειέζκαηνο απφ ηελ
ελαζρφιεζε κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
- Δκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο.
Σν ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη γηα ηελ θαηεγνξία απηή, πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο
θαηεγνξίεο, εθείλν πνπ πξνθαιεί ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαη εθείλν πνπ ζπλδέεηαη
κε (πξνέξρεηαη ή εληζρχεη) ηελ πξνζσπηθή ηθαλφηεηα.
542
Δ) Ζ αδηαθνξία ηνπο (γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα):

- Δκθαλίδεη ηελ εληνλφηεξε, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε
ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο, ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ηε
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
- Σέινο, εκθαλίδεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα θαη ζε
κηθξφηεξν βαζκφ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο.
Σν αδηάθνξν κάζεκα είλαη, γηα ηελ θαηεγνξία απηή, πξψη‟ απ‟ φια, αληαξφ θαη,
πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, είλαη αληαξφ θαη δελ έρεη ρξεζηκφηεηα.
543
Β2.2.3. ΜΑΘΖΣΔ΢ ΜΔ ΠΑΣΔΡΑ ΑΠΟ ΣΟ ΥΑΜΖΛΟΣΔΡΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ (ΜΔΥΡΗ ΓΤΜΝΑ΢ΗΟ Ή ΑΠΟΦΟΗΣΟ
ΣΔΥΝΗΚΖ΢ ΢ΥΟΛΖ΢
Α) Υαξαθηεξηζηηθά:
1. Μεγάιε ζρνιηθή αδπλακία.

- ρακειά κνξθσηηθά εθφδηα.
- ζεκαληηθά ρακειφηεξεο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο (ηφζν ζηε γεληθή
βαζκνινγία – πίλαθαο Μ1.22 ζην παξάξηεκα 3, φζν θαη ζην πην ελδηαθέξνλ
θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα – πίλαθεο Μ2.40.3 θαη Μ2.56.3).
- δειψλνπλ ιηγφηεξν απ‟ φινπο φηη αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα.
- ζπγθεληξψλνπλ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο πνζνζηφ ζηνλ
παξάγνληα «θαηαλννχλ θαιά ηα καζήκαηα» πξνθεηκέλνπ πεξί ησλ καζεηψλ
πνπ εθδειψλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα θάπνηα καζήκαηα.
- ζπγθεληξψλνπλ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο πνζνζηφ ζηνλ
παξάγνληα «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε», πξνθεηκέλνπ πεξί ησλ ιφγσλ ηεο
ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα.
- είλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ νπνία ν βαζκφο δπζθνιίαο απνηειεί ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθφ παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο απφ ην πην
αδηάθνξν κάζεκα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο παίδεη
απμεκέλν ξφιν γηα ην ραξαθηεξηζκφ ελφο καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο ή
αδηάθνξνπ, θάηη πνπ ζπκβαίλεη κφλν ζε απηή ηελ θαηεγνξία.
- Έρνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, γεγνλφο
πνπ νθείιεηαη ζην φηη ε επθνιία ηνπ καζήκαηνο απνηειεί παξάγνληα
απμεκέλεο ζεκαζίαο γηα ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ καζήκαηνο σο ελδηαθέξνληνο.
- ΢πγθεληξψλνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο
2. Έιιεηκκα ζηφρσλ θαη πξννπηηθψλ πνπ λα ζπλδένληαη επζέσο θαη θαηά ηξφπν
νξαηφ κε ηε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα.
- Ζ απάληεζε ηελ νπνία ζπρλφηεξα επηιέγνπλ νη καζεηέο απηνί, αλαθνξηθά κε
ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
είλαη: «νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ». Ζ απάληεζε απηή
δείρλεη έιιεηκκα ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ θαη πξννπηηθψλ πνπ λα ζπλδένληαη
κε ην ζρνιείν.
- Παξακέλνληαο ζηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα, δηαθξίλνπκε φηη ζηε δεχηεξε ζέζε, ηα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο
εκθαλίδνπλ, κε κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο πνζνζηφ ηελ απάληεζε
«γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε». Ζ απάληεζε ππνδειψλεη, επίζεο, έιιεηκκα
ζηφρσλ πνπ λα ζπλδένληαη κε ην ζρνιείν, ζε ζπλδπαζκφ βέβαηα κε απμεκέλε
ζρνιηθή αδπλακία.
- παξνπζηάδνπλ απμεκέλε ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
544
3. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο παξνπζηάδεη απμεκέλα ζηνηρεία γλεζηφηεηαο.

- νη ζεκαληηθφηεξνη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ ζηελ
θαηεγνξία είλαη: α) ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα θαη β)
ε αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
- ζηελ θαηεγνξία απηή, ε ζεκαληηθφηεξε ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην
κάζεκα.
Ζ εκθαληδφκελε θαζαξφηεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο

είλαη απνηέιεζκα:
1νλ) ηεο έιιεηςεο ζηφρσλ θαη πξννπηηθψλ πνπ λα ζπλδένληαη θαηά ηξφπν άκεζν θαη
νξαηφ κε ην ζρνιείν, γεγνλφο πνπ ζα εμαξηνχζε ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απφ ηηο
αλάγθεο επίηεπμεο απηψλ ησλ ζηφρσλ.
2νλ) ησλ επηινγψλ επθνιίαο πνπ νη καζεηέο απηνί θάλνπλ, νη νπνίεο δίλνπλ έλαλ αέξα
ειεπζεξίαο θαη ηελ αίζζεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ.
Β) Σν ελδηαθέξνλ ηνπο (γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα):

- Παξνπζηάδεη ηε κεγαιχηεξε ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, κεγαιχηεξε ηφζν ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο
παξάγνληεο φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο.
- Παξνπζηάδεη επίζεο ηε κεγαιχηεξε, ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο θαηεγνξίεο,
αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ άγρνπο θαη, ζεηηθή, κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ
καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
- ΢εκαληηθή, ηέινο, αξλεηηθή ζπζρέηηζε εκθαλίδεη ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε ην
βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ καζήκαηνο θαη, ζεηηθή, κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ εκθαλίδεη ζηνηρεία απμεκέλεο γλεζηφηεηαο.

Παξνπζηάδεη ηε κεγαιχηεξε ζπζρέηηζε κε ηνλ παξάγνληα ηεο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο.
Σαπηφρξνλα φκσο εκθαλίδεη ηε ρακειφηεξε, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ζπζρέηηζε κε
ηα επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Πξφθεηηαη γηα
έλα ελδηαθέξνλ πνπ είλαη εθνχζην πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, αιιά
ζπλδέεηαη ιηγφηεξν κε γλσζηηθνχ ραξαθηήξα αλαδεηήζεηο (ζρεηηθά ρακειή
ζπζρέηηζε κε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο) θαη είλαη ηαπηφρξνλα ιηγφηεξν
επράξηζην.
΢ηελ επηινγή ηνπ ιηγφηεξν δχζθνινπ καζήκαηνο πνπ θάλνπλ νη καζεηέο απηνί, σο
πεξηζζφηεξν ελδηαθέξνληνο, νθείιεηαη ε παξαπάλσ εηθφλα. Σν πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα είλαη πην εχθνιν θαη πεξηζζφηεξν ζηα κέηξα ησλ καζεηψλ απηψλ. Σν
κάζεκα απηφ πνπ γηα πνιινχο είλαη ε γπκλαζηηθή, πξνζθέξεηαη γηα εθνχζηα
ελαζρφιεζε, ζπλδέεηαη ίζσο θαη κε ηα κνληκφηεξα ελδηαθέξνληα θάπνησλ καζεηψλ,
δελ έρεη φκσο γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ γη‟ απηνχο. Πξφθεηηαη γηα έλα ελδηαθέξνλ πνπ
δελ θαηαπηέδεη, πνπ δελ αγρψλεη, αιιά πνπ δελ έρεη θαη πνιχ ελδηαθέξνλ.
Σν ελδηαθέξνλ, ηέινο, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή
θαηεγνξία ζρεηίδεηαη κε επαγγεικαηηθέο αλαδεηήζεηο πνπ είλαη πεξηζζφηεξν
κνξθνπνηεκέλεο απφ ηηο αληίζηνηρεο αλαδεηήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε
κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία αιιά ιηγφηεξν απφ εθείλεο ησλ καζεηψλ κε παηέξα
πηπρηνχρν ΑΔΗ /Σ.Δ.Η. Οη καζεηέο ηεο ζπδεηνχκελεο θαηεγνξίαο εκθαλίδνπλ
απμεκέλε ζπγθξηηηθά κε ηνπο καζεηέο ηεο κεζαίαο θαηεγνξίαο ζπζρέηηζε ηνπ
βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ρακειφηεξε φκσο απφ
ηελ αληίζηνηρε ησλ καζεηψλ ηεο πςειφηεξεο θαηεγνξίαο. Σαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ ηε
545
κεγαιχηεξε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο

Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ δείρλεη λα είλαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο
άιιεο θαηεγνξίεο πξνζαλαηνιηζκέλν ζηε ρξεζηκφηεηα, κηα ρξεζηκφηεηα φκσο πνπ
δελ είλαη αξθεηά ζαθήο.

- Παξνπζηάδεη ηε κεγαιχηεξε, απφ θάζε παξάγνληα θαη απφ θάζε θαηεγνξία,
αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα.
- Αθνινπζεί, ζηε δεχηεξε ζέζε, ε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη, ζηε ζπλέρεηα, κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
- Σέινο, βξίζθνπκε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο ηεο
αδηαθνξίαο κε ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο
θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ζεηηθή κε ηε δπζθνιία ηνπ
καζήκαηνο.
Ζ αδηαθνξία ηνπο είλαη αδηαθνξία αδπλακίαο. ΢πλδέεηαη πξψηηζηα κε έιιεηκκα

επράξηζησλ ζπλαηζζεκάησλ, κεηά κε έιιεηκκα δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
θαη, ηέινο, κε έιιεηκκα αίζζεζεο πξνζσπηθήο επάξθεηαο.
546
Β2.3) ΣΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤ ΠΑΣΔΡΑ
Β2.3.1. ΔΛΔΤΘΔΡΟΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΔ΢ /ΑΝΧΣΔΡΑ ΢ΣΔΛΔΥΖ
Α) Μεγάιε ζρνιηθή άλεζε.

- ηα πςειφηεξα κνξθσηηθά εθφδηα.
- πςειή βαζκνινγία (γεληθή – πίλαθαο Μ1.23 ζην παξάξηεκα 3, πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα – πίλαθαο Μ2.40.4, πην αδηάθνξν κάζεκα – πίλαθαο
Μ2.56.4).
- δειψλνπλ ζπρλφηεξα απ‟ φινπο φηη αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα.
- εκθαλίδεη ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη
αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην αδηάθνξν θαη ηαπηφρξνλα ην
κηθξφηεξν βαζκφ άγρνπο θαη ζηα δχν καζήκαηα. Ζ καζεηηθή απηή θαηεγνξία
επηιέγεη ζην κηθξφηεξν βαζκφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε θξηηήξην ηελ
επθνιία ηνπ καζήκαηνο, ελψ αηζζάλεηαη φηη κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο
απαηηήζεηο ηνπ θαηά θαλφλα δπζθνιφηεξνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο
πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. Σαπηφρξνλα αηζζάλεηαη ην κηθξφηεξν
άγρνο θαη ζηα δχν καζήκαηα.
- είλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ νπνία ε αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο δελ
απνηειεί παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο απφ ην πην
αδηάθνξν κάζεκα, ζηνηρείν πνπ δείρλεη φηη ην αίζζεκα επάξθεηαο δε δηαθέξεη
ζεκαληηθά ζηα δχν καζήκαηα.
- ζηελ θαηεγνξία απηή, καδί κε ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, ε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο δελ απνηειεί παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
- δείρλνπλ λα έρνπλ ηε κεγαιχηεξε απηνπεπνίζεζε, ζην βαζκφ πνπ ηείλνπλ λα
απνδίδνπλ ην αίζζεκα πξνζσπηθήο αδπλακίαο απέλαληη ζηα καζήκαηα πνπ
ηνπο δπζθνιεχνπλ ζε αληηθεηκεληθνχο παξάγνληεο (δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο),
αληί λα ελνρνπνηνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο. Δκθαλίδνπλ ηελ πςειφηεξε αξλεηηθή
ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο κε ηα αηζζήκαηα επάξθεηαο ζην πην
Β) Κίλεηξα ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα:

- Θέλω να έσω καλούρ βαθμούρ
(παξάγνληαο ηνλ νπνίν επηιέγνπλ ζπρλφηεξα απφ ηνπο άιινπο παξάγνληεο θαη
απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο σο έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο
ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα).
- Σν ζεσξψ θαζήθνλ κνπ (2νο θαηά ζεηξά ιφγνο).
- Μνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα – θαζαξφ ελδηαθέξνλ (3νο θαηά ζεηξά ιφγνο).
1) Δίλαη πεξηζζφηεξν απαιιαγκέλν απφ ζηνηρεία επθνιίαο – δπζθνιίαο.
2) ΢πλδέεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο κε επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο.

- Δίλαη ε κνλαδηθή θαηεγνξία ζηελ νπνία ε επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα
απνηειεί έλαλ απφ ηνπο 4 ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ
πην ελδηαθέξνληνο απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
- Δίλαη ε κνλαδηθή θαηεγνξία πνπ ην ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ζεκαληηθή
ζηαηηζηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
547
Να ζεκεηψζνπκε φηη ζηνπο καζεηέο απηνχο νη επαγγεικαηηθνί ζηφρνη δείρλνπλ λα

είλαη ελζσκαησκέλνη ζηα πξνζσπηθά ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ θαη λα απνηεινχλ
εθδειψζεηο ηνπο. Απηφ δείρλνπλ νη ζπζρεηίζεηο ησλ παξαγφλησλ πνπ αλαθέξνληαη
ζηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο, ζηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ζηελ χπαξμε
ελδηαθέξνληνο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο.
3) Παξνπζηάδεη πεξηζζφηεξα ζηνηρεία απζεληηθφηεηαο.

- Δμαξηάηαη ζην κηθξφηεξν βαζκφ απφ πξνζδηνξηζκνχο επθνιίαο /δπζθνιίαο.
- Ζ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ βξίζθεηαη ζηελ πςειφηεξε απ‟ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο ζέζε (δεχηεξε), σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν
καζεκάησλ.
- Ζ θαηεγνξία απηή εκθαλίδεη ηηο πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ζηνηρεία πνπ καξηπξνχλ κηα νπζηαζηηθφηεξε
πξνζσπηθή ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία.
- Δκθαλίδεη πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο,

ηε κεγαιχηεξε απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο.
- Δκθαλίδεη κηα απφ ηηο πςειφηεξεο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο κε ηελ αίζζεζε
- Κακία ζχλδεζε κε ηε δπζθνιία ή ην αίζζεκα επάξθεηαο.
- Υακειή (ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθή) αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα ζπλαηζζήκαηα.
- Κακία ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο.
Σα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο εκθαλίδνπλ αδηαθνξία ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο. Ζ
αδηαθνξία ηνπο δε ραξαθηεξίδεηαη απφ δπζθνξία. ΢ηνπο καζεηέο απηνχο ην πην
αδηάθνξν κάζεκα δείρλεη απιά λα κελ ηνπο αθνξά. Δπηπιένλ νη καζεηέο κε παηέξα
ειεχζεξν επαγγεικαηία παξνπζηάδνπλ:
1) Απμεκέλε απηνπεπνίζεζε.
Παξνπζηάδνπλ πνιχ πςειή αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο κε ην
αίζζεκα πξνζσπηθήο επάξθεηαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη
γηα ηνπο καζεηέο απηνχο πεξηζζφηεξν απφ φινπο ε πξνζσπηθή αδπλακία ζπλδέεηαη
κε ηε δπζθνιία, απνδίδεηαη θαηά ζπλέπεηα πεξηζζφηεξν ζε αληηθεηκεληθνχο
παξάγνληεο θαη ιηγφηεξν ζε πξνζσπηθέο κεηνλεμίεο.
2) Απμεκέλν άγρνο φηαλ δπζθνιεχνληαη.

Παξνπζηάδνπλ ηελ πςειφηεξε απφ φινπο ζπζρέηηζε βαζκνχ δπζθνιίαο θαη άγρνπο
θαη απφ ηηο πςειφηεξεο αλάκεζα ζην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ην άγρνο.
Δξκελείεο: α) θίλδπλνο αλαηξνπήο ηεο ζεηηθήο εηθφλαο πνπ έρνπλ ζην ζρνιείν, β) ην
αλεμνηθείσην ησλ καζεηψλ απηψλ κε θαηαζηάζεηο ζρνιηθήο δπζθνιίαο. ΢ην βαζκφ
πνπ νη θαηαζηάζεηο ζρνιηθήο δπζθνιίαο είλαη εμαηξέζεηο γηα ηνπο καζεηέο απηνχο,
φρη κφλν ην άγρνο γίλεηαη πεξηζζφηεξν αηζζεηφ αιιά θαη ε δηαρείξηζή ηνπ πην
δχζθνιε, απφ έιιεηςε ζρεηηθήο εκπεηξίαο.
548
Β2.3.2. ΓΖΜΟ΢ΗΟΗ ΤΠΑΛΛΖΛΟΗ
Α) Απμεκέλε ζρνιηθή άλεζε

Ζ κεγαιχηεξε κεηά ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ.
- πςειά κνξθσηηθά εθφδηα.
- πςειέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο.
- παξνπζηάδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
θαη αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, κεηά ηα
παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ.
- ζηελ θαηεγνξία απηή, καδί κε ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, ε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο δελ απνηειεί παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πην
ελδηαθέξνληνο απφ ην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Β) Κίλεηξα ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα:

- νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ (1νο θαηά ζεηξά παξάγνληαο).
- θάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ (2νο θαηά ζεηξά
παξάγνληαο – επηιέγεηαη ζπρλφηεξα απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο).
- θάπνηεο γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ επαγγεικαηηθά (3νο θαηά ζεηξά
παξάγνληαο).
Γ) Σν ζρνιείν ζπλδέεηαη έληνλα κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ,

αιιά θαηά ηξφπν αξθεηά γεληθφ θαη αφξηζην.
- ε θαηεγνξία εκθαλίδεη ηδηαίηεξα απμεκέλε κέζε ηηκή, αλ θαη ζηαηηζηηθά κε
ζεκαληηθή, ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
- κφλε, καδί κε ηελ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε, ε θαηεγνξία
απηή εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην
βαζκφ αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα θαη ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο.

- εκθαλίδεη ηε κεγαιχηεξε, κεηά ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ,
ζπζρέηηζε κε ηα επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο θαη πςειή ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο
ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
- παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ
καζήκαηνο θαη ην βαζκφ άγρνπο.
Σν ελδηαθέξνλ ηνπο έρεη απμεκέλν βαζκφ γλεζηφηεηαο θαη θαζαξφηεηαο.

Παξνπζηάδεη ηελ εληνλφηεξε κεηά ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ
ζπζρέηηζε κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
θαη απμεκέλε ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα, ζηνηρεία πνπ δείρλνπλ νπζηαζηηθφηεξε εκπινθή ηνπ καζεηή
ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ελψ δε θαίλεηαη λα έρεη εμαξηήζεηο επθνιίαο θαη
549
Δ) Ζ αδηαθνξία ηνπο (γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα)

- εκθαλίδεη ζρεηηθά ρακειή, αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, αξλεηηθή
ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα ηνπ πην αδηάθνξνπ καζήκαηνο.
- δε ζπζρεηίδεηαη κε ην ζπλαίζζεκα, νχηε κε ηνπο παξάγνληεο ηεο δπζθνιίαο
θαη ηνπ αηζζήκαηνο επάξθεηαο.
Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν δείρλεη λα κελ έρεη έληνλα
ραξαθηεξηζηηθά. Γε ζπλδέεηαη κε ζπγθηλεζηαθή θφξηηζε νχηε κε ηνπο παξάγνληεο
ηεο δπζθνιίαο θαη ηνπ αηζζήκαηνο επάξθεηαο.
Χζηφζν, φηαλ νη καζεηέο απηνί δελ αηζζάλνληαη επαξθείο ζην πην αδηάθνξν
κάζεκα, βηψλνπλ απμεκέλν άγρνο. Σα παηδηά κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν
εκθαλίδνπλ έληνλε ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ άγρνπο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο ζην πην
αδηάθνξν κάζεκα, ζπζρέηηζε πνπ είλαη θαη ε κεγαιχηεξε κεηαμχ φισλ ησλ
θαηεγνξηψλ θαη απμεκέλε ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο. Φαίλεηαη φηη, φπσο θαη
ηα παηδηά κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία, δελ είλαη εμνηθεησκέλα κε θαηαζηάζεηο
ζρνιηθήο δπζθνιίαο, κε απνηέιεζκα ρακειέο δπλαηφηεηεο δηαρείξηζεο ηνπ άγρνπο
πνπ απηέο ηνπο πξνθαινχλ.
Ζ ζεκαληηθή, ηέινο, αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ επαγγεικαηηθή
ρξεζηκφηεηα απνηειεί έθθξαζε, φπσο ήδε αλαθέξακε, ησλ επαγγεικαηηθψλ
αλεζπρηψλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο, πνπ φκσο δελ είλαη αξθεηά κνξθνπνηεκέλεο, ψζηε
λα κπνξνχλ λα βξνπλ έθθξαζε ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
550
Β2.3.3. ΗΓΗΧΣΗΚΟΗ ΤΠΑΛΛΖΛΟΗ
Α) Υαξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο:

 Μέηξηα, ή θαη ρακειά, κνξθσηηθά εθφδηα – απμεκέλεο πξνζδνθίεο.
 Δξγαζηαθέο ζπλζήθεο παηέξα: επαγγεικαηηθή αλαζθάιεηα, εληαηηθή δνπιεηά,
ρακειφ εηζφδεκα.
Β) ΢πλέπεηεο ζην καζεηή.

Ζ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε πεξλάεη κέζα απφ ην ζρνιείν, αιιά κε απμεκέλε
δπζθνιία θαη κεγάιν ςπρηθφ θφζηνο.
1) Απμεκέλν άγρνο. Παξνπζηάδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα (πςειφηεξε κέζε ηηκή).
2) Απμεκέλε εμάξηεζε απφ ηελ θαιή βαζκνινγία.

- εκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε δηαθνξά ζηνλ παξάγνληα «βνεζάεη ε βαζκνινγία»
θαηά ηε κεηάβαζε απφ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζην πην αδηάθνξν κάζεκα,
γεγνλφο πνπ δεηθλχεη φηη νη καζεηέο απηνί έρνπλ απμεκέλε εμάξηεζε απφ ηελ
θαιή βαζκνινγία. Απηφ πηζαλφηαηα ζρεηίδεηαη κε ην γεγνλφο φηη ζηνπο
καζεηέο απηνχο αλαπηχζζνληαη πξνζδνθίεο ζρνιηθήο επηηπρίαο, ελ κέζσ φκσο
απμεκέλσλ δπζθνιηψλ.
3) Δκθαλίδνπλ απμεκέλε επαηζζεζία ζην δήηεκα ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ είηε

απηψλ πνπ απνηεινχλ πξνυπφζεζε ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα καζήκαηα είηε απηψλ
πνπ απνηεινχλ ζπλέπεηα ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά. Γείρλνπλ δειαδή απμεκέλε
αλάγθε πξνζσπηθήο επηβεβαίσζεο θαη ηζρπξνπνίεζεο, θάηη πνπ επίζεο δείρλεη λα
ζπλδέεηαη κε ηε ζπλχπαξμε πξνζδνθηψλ – δπζθνιηψλ.
- Δκθαλίδνπλ ηηο πςειφηεξεο, κεηά ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ, ζπζρεηίζεηο ηνπ
ελδηαθέξνληνο κε ην αίζζεκα πξνζσπηθήο επάξθεηαο θαη κε ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Σαπηφρξνλα εκθαλίδνπλ απμεκέλε αξλεηηθή
ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
4) Δκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε εμάξηεζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο απφ ηε γεληθή

ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο.
- Δκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο ζπζρέηηζε ηνπ
ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ηνπο απφ ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο
- Σαπηφρξνλα, σο ζεκαληηθφηεξα θίλεηξα ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα, επηιέγνπλ ζπρλφηεξα ηε ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ ζηηο ηξεηο
κνξθέο ηεο (γεληθή – ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ, γηα ζπνπδέο θαη
επαγγεικαηηθή).
551

- Γελ έρεη εζσηεξηθέο αλαθνξέο γλσζηηθνχ ραξαθηήξα. Σν πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα δελ είλαη απηφ πνπ ηνπο θηλεί ηελ πεξηέξγεηα ή πνπ ηξαβά ηελ
πξνζνρή ηνπο.
- Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη κε επράξηζηα αηζζήκαηα θαη κε ην
αίζζεκα ηεο πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο είηε απηήλ πνπ πξνυπνζέηεη ε
ελαζρφιεζή ηνπο κε απηφ είηε απηή πνπ ζπλεπάγεηαη.
- Σν πην ελδηαθέξνλ, ηέινο, κάζεκα είλαη ρξήζηκν, αιιά κε κηα ρξεζηκφηεηα
γεληθή θαη αφξηζηε (γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο).
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα δείρλεη λα είλαη, ζε
βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο, έλα ελδηαθέξνλ φρη γηα ηε
γλψζε πνπ πξνζθέξεη ην κάζεκα, αιιά γηα απηά πνπ ππφζρεηαη. Καη νη ππνζρέζεηο
πάληα αθνξνχλ ζην κέιινλ. Δίλαη έλα κάζεκα πνπ εθηηκνχλ φηη είλαη ρξήζηκν, ηφζν
απφ ηελ άπνςε ηεο ελίζρπζεο ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ φζν θαη απφ ηελ άπνςε
ηεο κειινληηθήο ηθαλνπνίεζεο ησλ αλαγθψλ ηεο δσήο.

Έρεη έληνλεο αξλεηηθέο ζπζρεηίζεηο
- πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο,
- κεηά κε ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο,
- ηέινο, έρεη ζεκαληηθή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη
αξλεηηθέο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή θαη ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
- Ζ αδηαθνξία ηνπο εκθαλίδεη ηελ εληνλφηεξε, κεηά ηα παηδηά ησλ
κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ, αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα.
- Δκθαλίδεη, ηέινο, ηελ εληνλφηεξε, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, ζεηηθή ζπζρέηηζε
κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ηελ εληνλφηεξε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε
Ζ αδηαθνξία ηνπο ζπλδέεηαη έληνλα ηφζν κε ην ζπλαίζζεκα φζν θαη κε ηελ έιιεηςε
δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σν πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη θαηαξρήλ ιηγφηεξν
επράξηζην θαη πεξηζζφηεξν αληαξφ θαη ζηε ζπλέρεηα ρσξίο ρξεζηκφηεηα γηα ηηο
αλάγθεο ηεο δσήο. Σαπηφρξνλα είλαη δχζθνιν, δελ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο θαη δε
ζα ελδηαθέξνληαλ λα αζρνιεζνχλ κε απηφ αλ δελ ήηαλ ππνρξεσκέλνη λα ην θάλνπλ.
Σα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, θαζψο θαη εθείλα ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ,
εκθαλίδνπλ απμεκέλε ζπζρέηηζε ηεο αδηαθνξίαο ηνπο απφ ην ζπλαίζζεκα. Γηα ηα
παηδηά απηά ην πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη ιηγφηεξν επράξηζην ζε βαζκφ κεγαιχηεξν
απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο. Ζ δπζαξέζθεηα δείρλεη λα είλαη ην θπξηφηεξν
ραξαθηεξηζηηθφ ηεο αδηαθνξίαο ηεο θαηεγνξίαο απηήο.
Ζ δπζαξέζθεηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δπζθνιία θαη ηελ έιιεηςε γεληθφηεξεο
ρξεζηκφηεηαο δίλνπλ, εμάιινπ, ηνλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα ηεο αδηαθνξίαο ηεο
θαηεγνξίαο απηήο έλαληη ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ.
552
Β2.3.4. ΜΗΚΡΟΔΠΗΥΔΗΡΖΜΑΣΗΔ΢
Α) Δξκελεπηηθφ πιαίζην
 Καηεγνξία κε κέηξηα κνξθσηηθά εθφδηα.
 Σν επαγγεικαηηθφ κέιινλ ηνπ καζεηή δελ πεξλάεη αλαγθαζηηθά κέζα απφ ην
ζρνιείν.
Β) Υαξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο
1) Ζ ρακειή εμάξηεζε ηνπ καζεηή απφ ην ζρνιείν

πνπ νθείιεηαη
- ζηε ζρεηηθή επαγγεικαηηθή αζθάιεηα πνπ έρεη απφ ηελ παηξηθή επηρείξεζε,
- ζε ζπλδπαζκφ κε κία άιιε θνπιηνχξα πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ απνπζία
πξνζσπηθψλ εμαξηήζεσλ ζηελ παηξηθή επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα.
Οδεγεί ζε
2) Μηα άιιε ζηάζε απέλαληη ζην ζρνιείν

πνπ ηε δηαθξίλεη
- κεησκέλε αλνρή απέλαληη ζηε βαζκνινγηθή απνδνθηκαζία θαη γεληθφηεξα
ηνλ ζρνιηθφ θαηαλαγθαζκφ,
- εληνλφηεξε δηεθδίθεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ.
3) Απμεκέλε εμάξηεζε απφ ηε βαζκνινγία

- Σφζν ν παξάγνληαο πνπ ζπλδέεηαη κε ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε βαζκνινγία «ε
χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο ζε βνεζάεη λα αζρνιεζείο κε ην κάζεκα;»
- φζν θαη εθείλνο πνπ ζπλδέεηαη κε αξλεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε βαζκνινγία «ζα
ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία»
δηαθνξνπνηνχληαη έληνλα κεηαμχ ησλ δχν καζεκάησλ, θαλεξψλνληαο ηελ απμεκέλε
εμάξηεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ απηψλ απφ ην
βαζκνινγηθφ θίλεηξν, θάηη πνπ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ην έιιεηκκα εμσηεξηθψλ
θηλήηξσλ ρξεζηκφηεηαο.
4) Μεησκέλε αλνρή απέλαληη ζηε βαζκνινγηθή απνδνθηκαζία

- Δίλαη ε κνλαδηθή θαηεγνξία πνπ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά
αλάκεζα ζηα δχν καζήκαηα φζνλ αθνξά ζηνλ παξάγνληα «ζα ήηαλ θαιχηεξα
αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία».
- Απηφ δελ έρεη λα θάλεη κε ηηο ρακειέο βαζκνινγηθέο ηνπο επηδφζεηο θαη κφλν,
αθνχ ηφηε άιιεο θαηεγνξίεο ζα έπξεπε λα έρνπλ εληνλφηεξεο δηαθνξέο
αλάκεζα ζηα δχν καζήκαηα ζηνλ παξάγνληα απηφλ.
- Αλ ηα παηδηά απηά απνηεινχλ ηε κνλαδηθή θαηεγνξία πνπ παξνπζηάδεη
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζηνλ παξάγνληα, απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο
φηη ε βαζκνινγηθή απηή επηδείλσζε γίλεηαη ζε κία θαηεγνξία πνπ
παξνπζηάδεη ρακειφηεξε αλνρή ζε απηήλ.
5) Απμεκέλε δηεθδίθεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ

Ζ θαηεγνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα κηθξνεπηρεηξεκαηία παξνπζηάδεη ηελ
πςειφηεξε ζεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα θαη ηελ πςειφηεξε
αξλεηηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα κε ηνλ
553
παξάγνληα απηφλ (ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα). Ο παξάγνληαο,

εμάιινπ, πνπ αθνξά ζην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα
παξνπζηάδεη ζεηξά ζπζρεηίζεσλ κε ην βαζκφ δπζθνιίαο, ην ζπλαίζζεκα θαη ην
αίζζεκα επάξθεηαο, ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα θαη κε ην ζπλαίζζεκα, ηελ πξνζνρή
/πεξηέξγεηα, ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ηε ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο
ηεο δσήο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, ζην πην αδηάθνξν κάζεκα. Οη
ζπζρεηίζεηο απηέο δείρλνπλ φηη ν παξάγνληαο απηφο είλαη θεληξηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ
θαηεγνξία απηή.

- Έρεη ηε κεγαιχηεξε, απφ θάζε θαηεγνξία, ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ
εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα.
- Έρεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη
ζεηηθή κε ην αίζζεκα επάξθεηαο.
- Έρεη απμεκέλε ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο θαη ρακειή,
αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, ζπζρέηηζε κε ηα επράξηζηα
ζπλαηζζήκαηα θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
- Γελ εκθαλίδεη ζπζρεηίζεηο ρξεζηκφηεηαο επαγγεικαηηθήο ή γεληθφηεξεο.
Σν ελδηαθέξνλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο δείρλεη απαιιαγκέλν απφ εμαξηήζεηο άιιεο

πέξαλ ηεο δπζθνιίαο. Σν έιιεηκκα εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ είλαη θαλεξφ. Σν
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη κε ηελ
επθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο, ελψ ην κάζεκα ηνπο θηλεί ηελ
πεξηέξγεηα θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζπλδέεηαη κε επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα. Σν
ζεκαληηθφηεξν φκσο ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ απηψλ πνπ
ηνπο δηαθνξνπνηεί απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο είλαη ν εθνχζηνο ραξαθηήξαο ηνπ. Σν
ελδηαθέξνλ ηνπο αθνξά ζην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο θαη ζα ηνπο
ελδηέθεξε λα αζρνιεζνχλ κε απηφ νχησο ή άιισο (αθφκε θαη αλ δελ ήηαλ
ππνρξεσκέλνη λα αζρνιεζνχλ).

- Δκθαλίδεη ηελ εληνλφηεξε απφ θάζε θαηεγνξία αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην
ζπλαίζζεκα θαη ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
- Δκθαλίδεη απφ ηηο πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο.
- Σέινο, εκθαλίδεη ρακειή, αιιά πάλησο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, ζπζρέηηζε κε
ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
Σν πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη έλα κάζεκα πεξηζζφηεξν δπζάξεζην θαη αληαξφ κε ην
νπνίν δε ζα ήζειαλ λα αζρνινχληαη θαη δελ ζα ην έθαλαλ αλ δελ ήηαλ ππνρξεσκέλνη
γηα θάηη ηέηνην. Ζ δπζθνξία πνπ δείρλεη λα είλαη ην θπξίαξρν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο
αδηαθνξίαο ηνπο πηζαλφηαηα ζρεηίδεηαη κε ηνλ ρακειφ βαζκφ αλνρήο ησλ καζεηψλ
απηψλ ζην ζρνιηθφ θαηαλαγθαζκφ, γηα ηνλ νπνίν κηιήζακε πην πάλσ. Σέινο, ην πην
αδηάθνξν κάζεκα είλαη έλα κάζεκα ζην νπνίν δελ αηζζάλνληαη νη καζεηέο απηνί
επαξθείο θαη ην νπνίν δελ ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο.
Σφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ ζπλδέεηαη,
πεξηζζφηεξν απφ θάζε θαηεγνξία, κε ην βαζκφ πνπ νη καζεηέο απηνί ζα αζρνινχληαλ
εθνχζηα κε ην κάζεκα, αλ ε ελαζρφιεζή ηνπο κε απηφ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή.
554
Β2.3.5. ΣΔΥΝΗΣΔ΢
Α) Υαξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο

- Ζ θαηεγνξία κε ηα ρακειφηεξα κνξθσηηθά εθφδηα.
- Οη επαγγεικαηηθνί πξνζαλαηνιηζκνί ηνπ καζεηή, ζην βαζκφ πνπ
επεξεάδνληαη απφ ην παηξηθφ επάγγεικα, ζπλδένληαη ραιαξά θαη ηππηθά κφλν
κε ην γπκλάζην, αθνχ απηφ γίλεηαη έλα απιφ ηππηθφ πξναπαηηνχκελν γηα ηελ
ηερληθή εθπαίδεπζε πνπ ζα αθνινπζήζεη.
- Σν παηξηθφ επάγγεικα ζπλδπάδνληαο, θαηά θαλφλα, ζρεηηθή εξγαζηαθή
απηνλνκία κε απμεκέλε δήηεζε θαη θαιέο απνιαβέο δίλεη έλαλ αέξα
δπλακηζκνχ θαη αηζηνδνμίαο ζηα παηδηά ηεο θαηεγνξίαο απηήο πνπ απνπζηάδεη
απφ ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ, κνινλφηη εθείλα έρνπλ πςειφηεξα κνξθσηηθά
εθφδηα.
Β) ΢πλέπεηεο ζηε ζρνιηθή ηνπο παξνπζία
1) Έρνπλ απμεκέλε δπζθνιία

- ΢πρλφηεξνο ιφγνο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη ν
παξάγνληαο «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε».
2) Έρνπλ φκσο ζρεηηθή ζρνιηθή άλεζε, δπλακηζκφ θαη αηζηνδνμία δπζαλάινγα πξνο
ηα κνξθσηηθά ηνπο εθφδηα
- δειψλνπλ θαιχηεξε βαζκνινγία ζην πην αδηάθνξν κάζεκα απφ ηα παηδηά
ησλ εξγαηψλ.
- ζπρλφηεξα απφ απηά δειψλνπλ φηη αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά κε ηα
ζρνιηθά καζήκαηα.
- ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ, φπσο θαη ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ, φηαλ αλαθέξνληαη
ζηνπο ιφγνπο ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζπρλφηεξα
επηιέγνπλ ηελ απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε», ζε ζεκαληηθά φκσο
κηθξφηεξν βαζκφ απφ εθείλα.
- ε δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο έρεη κηθξφηεξε ζεκαζία, απφ εθείλε πνπ έρεη ζηα
παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ θαη ησλ εξγαηψλ,
σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ.
- δελ επηιέγνπλ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε θξηηήξηα επθνιίαο, φπσο θάλνπλ
ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ ηα νπνία εκθαλίδνπλ ην κηθξφηεξν, απφ φιεο ηηο
θαηεγνξίεο, βαζκφ δπζθνιίαο ζην κάζεκα απηφ. Οη καζεηέο κάιηζηα κε
παηέξα ηερλίηε εκθαλίδνπλ πςειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο θαη απφ ηα παηδηά
ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ.
3) Ο παξάγνληαο ηεο εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα έρεη απμεκέλε ζεκαζία

- Ο παξάγνληαο απηφο ζπζρεηίδεηαη εληνλφηεξα απφ θάζε άιινλ παξάγνληα κε
ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο γηα ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα.
- Σν ελδηαθέξνλ ηνπο δηαθξίλεηαη εληνλφηεξα απφ ηελ αδηαθνξία κε βάζε ην
βαζκφ πνπ νη καζεηέο απηνί δειψλνπλ φηη ζα αζρνινχληαλ κε ην κάζεκα, αλ
δελ ήηαλ ππνρξεσηηθφ. Ο παξάγνληαο ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε
ην κάζεκα απνηειεί ηνλ ζεκαληηθφηεξν παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν
καζεκάησλ γηα ηελ θαηεγνξία απηή.
555

- Δκθαλίδεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε
ην κάζεκα. Δίλαη πξψη‟ απ‟ φια εθνχζην.
- Μεηά, ζπλδέεηαη κε ηελ επραξίζηεζε θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
- Σέινο, εκθαλίδεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ δπζθνιίαο θαη
ην βαζκφ άγρνπο πνπ ηνπο πξνθαιεί ην κάζεκα.
Σν ελδηαθέξνλ ηνπο δε ζπλδέεηαη κε ζηνηρεία ρξεζηκφηεηαο. Δίλαη πξψη‟ απ‟ φια

εθνχζην θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζπλδέεηαη κε αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη
πεξηέξγεηαο. Σέινο, εκθαλίδεη απμεκέλε εμάξηεζε απφ ηελ επθνιία ηνπ καζήκαηνο
θαη, καδί κε ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ απφ ην βαζκφ άγρνπο.
Σα παηδηά ησλ ηερληηψλ εκθαλίδνπλ νκνηφηεηεο κε ηα παηδηά ησλ

κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ, σο πξνο ηελ απμεκέλε ζεκαζία πνπ έρεη ν παξάγνληαο ηνπ
εθνχζηνπ ελδηαθέξνληνο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα, ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο.
Πιεζηάδνπλ φκσο, απφ ηελ άιιε, ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ησλ
δεκνζίσλ ππαιιήισλ, σο πξνο ηνπο παξάγνληεο ηνπ άγρνπο θαη ησλ πξνζσπηθψλ
ηθαλνηήησλ. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο εκθαλίδεη ηελ πςειφηεξε, κεηά απφ ηηο δχν απηέο
θαηεγνξίεο, ζπζρέηηζε κε ην βαζκφ άγρνπο, ελψ καδί κε απηέο δελ εκθαλίδεη
ζπζρεηίζεηο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Οη
καζεηέο κε παηέξα ηερλίηε δείρλνπλ λα κελ αλαδεηνχλ ηελ επηβεβαίσζε κέζα απφ ην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Σα ζηνηρεία απηά ππνδεηθλχνπλ ηε χπαξμε αηζζεκάησλ
αζθάιεηαο θαη απηνπεπνίζεζεο ζηελ θαηεγνξία απηή.

- ΢πλδέεηαη αξλεηηθά πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα, αλ θαη ιηγφηεξν απφ ηηο
άιιεο θαηεγνξίεο, κε ηελ εμαίξεζε ησλ παηδηψλ ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ θαη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ πνπ έρνπλ ηηο κηθξφηεξεο
ζπζρεηίζεηο. ΢πλδέεηαη επίζεο αξλεηηθά, ζε ιίγν κφλν κηθξφηεξν βαζκφ, κε
ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο.
- ΢πλδέεηαη, ηέινο, ζε ρακειφηεξν βαζκφ, κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ην
ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα.
Σν πην αδηάθνξν κάζεκα ινηπφλ γηα ηνπο καζεηέο απηνχο είλαη ιηγφηεξν επράξηζην
θαη κεηά αληαξφ. ΢ε κηθξφηεξν δε βαζκφ είλαη κάζεκα πνπ δελ ηα θαηαθέξλνπλ
θαιά θαη δε ζα αζρνινχληαλ καδί ηνπ αλ δελ ήηαλ ππνρξεσκέλνη.
556
Β2.3.6. ΔΡΓΑΣΔ΢
Α) Υαξαθηεξηζηηθά
1) Ζ κεγαιχηεξε ζρνιηθή αδπλακία

- έρνπλ ηα ρακειφηεξα κνξθσηηθά εθφδηα, κεηά ηα παηδηά ησλ ηερληηψλ.
- έρνπλ ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία (γεληθή θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα –
ζην πην ελδηαθέξνλ ε βαζκνινγία είλαη θαιχηεξε απφ εθείλε ησλ παηδηψλ ησλ
ηερληηψλ επεηδή ην ελδηαθέξνλ κάζεκα επηιέγεηαη απφ ηα παηδηά ηεο
ζπδεηνχκελεο θαηεγνξίαο κε θξηηήξηα επθνιίαο).
- δειψλνπλ ιηγφηεξν απφ φια φηη αζρνινχληαη πνιχ ή αξθεηά κε ηα ζρνιηθά
καζήκαηα.
- νη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ σο ζπρλφηεξν ιφγν πνπ αζρνινχληαη κε ηα
καζήκαηά ηνπο ηελ απάληεζε «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε».
- εκθαλίδνπλ ην κηθξφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα,
γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζην φηη νη καζεηέο απηνί επηιέγνπλ ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα κε ζηνηρεία επθνιίαο ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο
- ν παξάγνληαο «δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο» έρεη κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηελ
θαηεγνξία απηή ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο, σο παξάγνληαο δηαθνξνπνίεζεο
ησλ δχν καζεκάησλ.
- εκθαλίδνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο
- ν παξάγνληαο «αίζζεζε δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο» απνηειεί έλαλ απφ
ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ δχν καζεκάησλ, ζε
βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο.
- εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
2) Πνιχ θησρά θίλεηξα.

Χο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα νη καζεηέο απηνί
επηιέγνπλ ζπρλφηεξα ηηο απαληήζεηο «γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε», «κνπ αξέζνπλ
θάπνηα καζήκαηα» θαη «νη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ». Πξφθεηηαη γηα
απαληήζεηο πνπ απνθαιχπηνπλ, ζε ζπλδπαζκφ βέβαηα κε ηα ππφινηπα
ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο έιιεηκκα θηλήηξσλ, ζην βαζκφ πνπ ε θαηεγνξία
απηή ιφγσ απμεκέλεο ζρνιηθήο δπζθνιίαο θαίλεηαη φηη δελ πξνζδνθά ζπγθεθξηκέλα
νθέιε απφ ηελ ελαζρφιεζή ηεο κε ηα καζήκαηα. Ζ θαζαξφηεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο
πνπ δείρλεη ε απάληεζε «κνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα» δελ είλαη παξά έιιεηκκα
ζηφρσλ πνπ λα ζπλδένληαη κε ην ζρνιείν.
3) Σα δχν καζήκαηα δηαθνξνπνηνχληαη ιηγφηεξν απφ θάζε άιιε θαηεγνξία.

- Δίλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ νπνία ηα δχν καζήκαηα δε δηαθνξνπνηνχληαη
(ζηαηηζηηθά) ζεκαληηθά κεηαμχ ηνπο απφ ηελ άπνςε ηεο ρξεζηκφηεηαο ησλ
γλψζεσλ πνπ πξνζθέξνπλ.
- Δίλαη ε κφλε θαηεγνξία ζηελ νπνία ν παξάγνληαο αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ δε βξίζθεηαη αλάκεζα ζηηο ηέζζεξηο πξψηεο ζέζεηο κεηαμχ ησλ
ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πην ελδηαθέξνληνο απφ ην
πην αδηάθνξν κάζεκα.
- ΢πκπιεξσκαηηθά αλαθέξνπκε φηη νη δηαθνξέο ησλ κέζσλ ηηκψλ ζηα δχν
καζήκαηα σο πξνο ηνπο παξάγνληεο δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο,
557
επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα θαη ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην

κάζεκα είλαη νη κηθξφηεξεο απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ δείρλεη φηη δηαθνξνπνηείηαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ

απφ ηελ αδηαθνξία, ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο. Πξφθεηηαη γηα έλα πνιχ
άηνλν ελδηαθέξνλ, αδηάθνξν ζα έιεγε θαλείο. Γείρλνπλ φηη ε ζρέζε ησλ καζεηψλ
απηψλ κε ηε γλψζε ππνιείπεηαη ζε βίσκα θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλε
εμσηεξηθφηεηα, νη δε απαληήζεηο ηνπο απφ ζηεξενηππία θαη θνκθνξκηζκφ. Έηζη
εμεγείηαη ν πςειφο βαζκφο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ν
πςειφο βαζκφο ρξεζηκφηεηαο ησλ γλψζεσλ ηνπ καζήκαηνο απηνχ, ε απμεκέλε
δηάζεζή ηνπο λα αζρνιεζνχλ κε απηφ. Σαπηφρξνλα, ηα ζηνηρεία απηά ππνδειψλνπλ,
πηζαλφηαηα, ηελ παξνπζία αηζζεκάησλ ελνρήο, ζην βαζκφ πνπ δείρλνπλ ηελ αλάγθε
ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε λα ηνλίδνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην αδηάθνξν
κάζεκα, ην νπνίν είλαη έλα κάζεκα πνπ ηνπο δπζθνιεχεη ηδηαίηεξα. Ζ έληνλε ζρνιηθή
αδπλακία δείρλεη λα είλαη πίζσ απφ φια απηά.
4) Απμεκέλεο αλάγθεο απηνεπηβεβαίσζεο.

- Παξνπζηάδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ζεηηθήο ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ
ελδηαθέξνληνο θαη ην κεγαιχηεξν βαζκφ αξλεηηθήο ζπζρέηηζεο ηνπ βαζκνχ
αδηαθνξίαο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηαπηφρξνλα κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο
ησλ ηθαλνηήησλ.
Β) Σν ελδηαθέξνλ ηνπο (γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα):
1) Έρεη έληνλεο επηβαξχλζεηο δπζθνιίαο θαη

- παξνπζηάδεη ηελ εληνλφηεξε απφ θάζε θαηεγνξία ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα
επάξθεηαο.
2) ΢πλδέεηαη έληνλα κε αλάγθεο απηφ-επηβεβαησηηθνχ ραξαθηήξα.
- ηφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία εκθαλίδνπλ ηελ εληνλφηεξε απφ
θάζε θαηεγνξία εμάξηεζε απφ ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε
3) Τπνιείπεηαη ζε γλεζηφηεηα (δελ αθνξά ζην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο).
- Δίλαη ηα κφλα, καδί κε ηα παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, πνπ δελ
παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ βαζκνχ ελδηαθέξνληνο κε
ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Ζ
πξαγκαηηθή ηνπο, δειαδή, δηάζεζε λα αζρνιεζνχλ κε ην κάζεκα δε
ζρεηίδεηαη κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα απηφ.
- Δίλαη ηα κφλα ησλ νπνίσλ ην ελδηαθέξνλ δε ζπζρεηίδεηαη, θαηά ηξφπν
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ, κε αηζζήκαηα επραξίζηεζεο.
Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα γηα ηα παηδηά απηά είλαη ην πην πξνζηηφ. Γελ είλαη έλα
κάζεκα πνπ ηα ελδηαθέξεη πξαγκαηηθά. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην κάζεκα δε
ζπλδέεηαη κε ηα κνληκφηεξα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ απηψλ νχηε θαη κε ηελ
επραξίζηεζε πνπ αηζζάλνληαη ζην κάζεκα. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο ζπλδέεηαη θπξίσο κε
ην βαζκφ επάξθεηαο πνπ αηζζάλνληαη γηα ην κάζεκα θαη κε ην βαζκφ πνπ αηζζάλνληαη
φηη ην κάζεκα απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο.
558

- ΢πλδέεηαη έληνλα αξλεηηθά κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, αιιά θαη ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, αλ θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ.
- ΢πλδέεηαη έληνλα αξλεηηθά κε ην ζπλαίζζεκα.
- Έρεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα.
Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ κε παηέξα εξγάηε έρεη έληνλε ηε ζθξαγίδα ηεο ζρνιηθήο
δπζθνιίαο, αιιά θαη ηεο αίζζεζεο αδπλακίαο. Δίλαη κία αδηαθνξία πνπ ζπλδέεηαη
θπξίσο κε ειιείκκαηα ζηελ αίζζεζε πξνζσπηθήο επάξθεηαο, κε έληνλν ην
ζπγθηλεζηαθφ ζηνηρείν θαη ζρεηηθά ριηαξή ζχλδεζε κε ηελ αλία πνπ πξνθαιεί έλα
βαξεηφ κάζεκα. Σαπηφρξνλα, ε αδηαθνξία γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα έρεη ρακειή
αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη, ην
δήηεκα ηεο επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο ησλ καζεηψλ απηψλ εθθξάδεηαη κε
ηξφπν αξλεηηθφ. Μνινλφηη ε επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε απαζρνιεί ηνπο καζεηέο
απηνχο, δείρλεη φηη απηή δελ κπνξεί λα ζπλδεζεί κε ηξφπν ηθαλνπνηεηηθφ κε ηε
ζρνιηθή ηνπο πνξεία.
559
3. ΢πλνςίδνληαο: Μνξθέο ζρνιηθνχ ελδηαθέξνληνο – αδηαθνξίαο

Δπηρεηξήζακε λα ζθηαγξαθήζνπκε ηε θπζηνγλσκία ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ
δηακνξθψλνληαη κε βάζε ην θχιν ηνπ παηδηνχ, θαζψο θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα. Θα δνχκε ζηε ζπλέρεηα ηη γεληθφηεξα ζπκπεξάζκαηα
κπνξνχκε λα βγάινπκε γηα ηηο κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάκε
ζην ζρνιείν θαη κε πνηεο ηδηαίηεξεο θαηεγνξίεο ζπλδέεηαη θαζεκηά απφ απηέο. Γηα ην
ζθνπφ απηφ, πξψηα, ζα παξνπζηάζνπκε ζπλνπηηθά ηα πνξίζκαηα απφ ηνπο πίλαθεο κε
ηηο δηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ, σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη
κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα, θαη, ζηε ζπλέρεηα, ζα
πξνρσξήζνπκε ζηα ζπκπεξάζκαηα πνπ κπνξνχλ λα ζπλαρζνχλ απφ ηνπο πίλαθεο
ζπζρέηηζεο.
Σα πνξίζκαηα ηεο έξεπλαο, αλαθνξηθά κε ηηο δηαθνξέο ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ

σο πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν
κάζεκα, ζπλνπηηθά έρνπλ σο εμήο:
1) Οη καζεηέο κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαζψο θαη φζνη

δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ ελδηαθέξνληνο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Απφ ηελ άιιε, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ εληειψο ή
αξθεηά αδηάθνξνη εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ αδηαθνξίαο γηα ην πην
2) Οη καζεηέο κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη φζνη

έρνπλ παηέξα εξγάηε εκθαλίδνπλ ην ρακειφηεξν βαζκφ δπζθνιίαο (ρακειφηεξε
κέζε ηηκή) ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη νη καζεηέο απηψλ
ησλ θαηεγνξηψλ επηιέγνπλ ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε θξηηήξηα επθνιίαο, ζε
κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο.
3) Οη καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13, θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ

εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν
βαζκφ δπζθνιίαο (πςειφηεξε κέζε ηηκή) ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
4) Οη καζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ

αίζζεζεο δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο (αηζζεκάησλ επάξθεηαο) ζην πην αδηάθνξν
κάζεκα, νη δε καζεηέο κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, φζνη
έρνπλ πςειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 18-20), θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ απμεκέλν
ελδηαθέξνλ γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ αίζζεζεο
δπλαηνηήησλ αληαπφθξηζεο (αηζζεκάησλ επάξθεηαο) ηφζν ζην πην ελδηαθέξνλ φζν
θαη ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
5) Σα θνξίηζηα, ηα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20, θαζψο θαη φζα

δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ θαη δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα,
γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη έλα ελδηαθέξνλ βαζχηεξν θαη νπζηαζηηθφηεξν γηα ην
κάζεκα απφ ην αληίζηνηρν ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ.
6) Σα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία επηπέδνπ 18-20, θαζψο θαη φζα δειψλνπλ

απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, βαζκφ
ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα, ελψ ηα ηειεπηαία εκθαλίδνπλ
560
ηαπηφρξνλα θαη ηνλ πςειφηεξν βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο ζην κάζεκα
απηφ (πην αδηάθνξν).
7) Σα θνξίηζηα, ηα παηδηά κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν θαη ηα παηδηά κε

απνξξηπηηθή βαζκνινγία εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο ζην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα. ΢ην πην αδηάθνξν κάζεκα κεγαιχηεξν βαζκφ άγρνπο
εκθαλίδνπλ νη καζεηέο κε παηέξα εξγάηε, νη καζεηέο κε ρακειή βαζκνινγία
επηπέδνπ 10-13, θαζψο θαη φζνη δειψλνπλ εληειψο ή αξθεηά αδηάθνξνη. Σέινο νη
καζεηέο κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν εκθαλίδνπλ ην κεγαιχηεξν
βαζκφ άγρνπο θαη ζηα δχν καζήκαηα.
Ζ ζρνιηθή άλεζε θαη ε ζρνιηθή δπζθνιία δείρλεη λα είλαη ζεκαληηθφο

πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ.
Σν ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα ησλ καζεηψλ απφ θαηεγνξίεο πνπ έρνπλ απμεκέλε
ζρνιηθή δπζθνιία δείρλεη λα πξνζδηνξίδεηαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο
ζπκκαζεηέο ηνπο απφ ην βαζκφ επθνιίαο ηνπ καζήκαηνο. Σα αδηάθνξα εμάιινπ
καζήκαηα είλαη ζπρλφηεξα γηα καζεηέο απφ ηέηνηεο θαηεγνξίεο πην δχζθνια. Σέινο νη
καζεηέο απφ ηηο πςειφηεξεο θαηεγνξίεο απφ πιεπξάο εθπαίδεπζεο θαη επαγγέικαηνο
παηέξα, βαζκνινγίαο θαη βαζκνχ ελδηαθέξνληνο εκθαλίδνπλ ην πςειφηεξν αίζζεκα
επάξθεηαο ζηα καζήκαηα. ΢ηε ζρνιηθή άλεζε εμάιινπ ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ
πςειή βαζκνινγία θαίλεηαη φηη νθείιεηαη θαη ν απμεκέλνο βαζκφο ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ πνπ απηνί παξνπζηάδνπλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα.
Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ησλ καζεηψλ πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ ν
απμεκέλνο βαζκφο ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα ζπλνδεχεηαη
θαη απφ απμεκέλν βαζκφ δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη
απμεκέλν ελδηαθέξνλ θαη γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα. Δλψ ινηπφλ νη καζεηέο κε
πςειή βαζκνινγία δελ ελνρινχληαη ην ίδην κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο απφ ην πην
αδηάθνξν κάζεκα, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνληαη λα
αδηαθνξνχλ ιηγφηεξν απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο γηα ην κάζεκα απηφ. Σν γεγνλφο
απηφ δε δείρλεη ζρνιηθή άλεζε αιιά κάιινλ απμεκέλε αλάγθε λα δειψλνπλ φηη
ελδηαθέξνληαη.
Σέινο, ηα θνξίηζηα, ηα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία, θαζψο θαη φζα δειψλνπλ
απμεκέλν ελδηαθέξνλ εκθαλίδνληαη λα έρνπλ πςειφηεξν βαζκφ ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ θαη δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο γεγνλφο πνπ θαη‟ αξρήλ δείρλεη
φηη ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη πην έληνλν. Απηφ είλαη
θάηη πνπ δείρλεη λα επηβεβαηψλεηαη γηα ηνπο καζεηέο κε απμεκέλν ελδηαθέξνλ, νη
νπνίνη καδί κε εθείλνπο πνπ έρνπλ παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
εκθαλίδνπλ πςειφηεξν απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο βαζκφ ελδηαθέξνληνο γηα ην πην
Αλαθνξηθά κε ηνπο πίλαθεο ζπζρέηηζεο παξαηεξνχκε ηα εμήο:
Σφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία ησλ παηδηψλ κε ηελ πςειφηεξε

βαζκνινγία, κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία θαη απφ ην πςειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο κε ηε
δπζθνιία ηνπ καζήκαηνο θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο. Βιέπνπκε δειαδή φηη ηφζν ην
ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ ησλ θαηεγνξηψλ δε δείρλνπλ λα
εμαξηψληαη απφ ηε δπζθνιία θαη ην αίζζεκα επάξθεηαο. Ζ κεγάιε ζρνιηθή άλεζε, γηα
ηελ νπνία επαλεηιεκκέλα κηιήζακε, είλαη εκθαλήο.
Σν ελδηαθέξνλ, εμάιινπ, ησλ καζεηηθψλ απηψλ θαηεγνξηψλ ζπζρεηίδεηαη κε
επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηνπο άιινπο παξάγνληεο θαη απφ
561
ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, ελψ δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Παξαηεξνχκε ζην ζεκείν απηφ φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ
θαηεγνξηψλ απηψλ ραξαθηεξίδεηαη πξψη‟ απ‟ φια θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο
άιιεο θαηεγνξίεο απφ επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα, ελψ δε θαίλεηαη λα ζπλδέεηαη κε ηελ
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, ζηνηρείν πνπ, καδί κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο, ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ. Σν ελδηαθέξνλ ησλ
θαηεγνξηψλ απηψλ είλαη έλα ελδηαθέξνλ επραξίζηεζεο, ηαπηφρξνλα δε δηέγεξζεο
πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, αλ θαη ζε δεχηεξν βαζκφ. Ζ πεξηέξγεηα, φκσο, ησλ καζεηψλ
απηψλ δείρλεη λα κε κεηνπζηψλεηαη ζε γλσζηηθφ απνηέιεζκα, ή, εάλ απηφ ζπκβαίλεη,
δείρλεη λα κε γίλεηαη αληηιεπηφ.
Ζ αδηαθνξία, ηέινο, απηψλ ησλ θαηεγνξηψλ εκθαλίδεη ηελ πςειφηεξε, απ‟ φινπο
ηνπο παξάγνληεο, αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ πξνζνρή /πεξηέξγεηα θαη ηε
ρακειφηεξε, απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα. Σν πην
αδηάθνξν κάζεκα είλαη, γηα ηηο θαηεγνξίεο απηέο, πεξηζζφηεξν απ‟ ν,ηηδήπνηε άιιν
βαξεηφ, ελψ είλαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ, απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, δπζάξεζην (φρη
επράξηζην). Πξφθεηηαη γηα αδηαθνξία αλίαο.
Απφ ηελ άιιε, ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν, εξγάηε ή κηθξνεπηρεηξεκαηία ζην επάγγεικα θαη κε ρακειή βαζκνινγία
(επηπέδνπ 10-13) εκθαλίδεη εληνλφηεξε ζπζρέηηζε κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο παξά κε ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Δίλαη έλα ελδηαθέξνλ πνπ ζπλδέεηαη
ιηγφηεξν κε ηελ επραξίζηεζε θαη πεξηζζφηεξν κε ηελ πεξηέξγεηα. Οη ίδηεο απηέο
θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη
ηαπηφρξνλα κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Αλ θαη νη καζεηέο ησλ
θαηεγνξηψλ απηψλ δείρλνπλ λα κεηέρνπλ ιηγφηεξν βησκαηηθά ζην ελδηαθέξνλ, απηφ
δείρλεη λα έρεη, πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, έλα γλσζηηθφ ραξαθηήξα, ζην
βαζκφ πνπ ζπλδπάδεη ζηνηρεία κηαο δηαλνεηηθήο δηέγεξζεο κε ηελ αίζζεζε ελφο
γλσζηηθνχ απνηειέζκαηνο. ΢ην ζεκείν απηφ ζα επαλέιζνπκε, ιίγν παξαθάησ.
Σέινο, αδηαθνξία κε εληνλφηεξε εμάξηεζε απφ ην ζπλαίζζεκα εκθαλίδνπλ νη
καζεηέο κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, επαγγέικαηνο
κηθξνεπηρεηξεκαηία (θαη κεηά ηδησηηθνχ ππαιιήινπ, εξγάηε θαη ηερλίηε) θαη κε
ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13). Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ είλαη
ιηγφηεξν αδηαθνξία αλίαο θαη πεξηζζφηεξν δπζθνξίαο (ειιείκκαηνο ζεηηθψλ
ζπλαηζζεκάησλ).
Χο ζηνηρείν ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ, ν παξάγνληαο «αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ» εκθαλίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηηο θαηεγνξίεο εθείλεο ησλ νπνίσλ ην
ελδηαθέξνλ ζπλαξηάηαη κε ην αίζζεκα επάξθεηαο. Οη καζεηέο κε παηέξα απφ ηε
κεζαία εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία, εξγάηε ζην επάγγεικα (θαη κεηά ηδησηηθφ
ππάιιειν θαη κηθξνεπηρεηξεκαηία), θαζψο θαη φζνη έρνπλ ρακειή βαζκνινγία (10-
13) εκθαλίδνπλ απμεκέλν βαζκφ ζπζρέηηζεο ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην
ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηαπηφρξνλα κε ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο – εμαίξεζε απνηεινχλ νη καζεηέο πνπ έρνπλ
απνξξηπηηθή βαζκνινγία νη νπνίνη, ελψ εκθαλίδνπλ ηνλ πςειφηεξν βαζκφ
ζπζρέηηζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ην αίζζεκα επάξθεηαο, δελ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Δίλαη θαλεξφ φηη ν
παξάγνληαο απηφο, αλ θαη δελ απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ ησλ θαηεγνξηψλ πνπ
εκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή δπζθνιία, πάλησο δε ραξαθηεξίδεη ην ελδηαθέξνλ
ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε. Γηα ηηο θαηεγνξίεο κε ηε
κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε, ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα είλαη πεξηζζφηεξν επράξηζην,
θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ελδηαθέξνλ, απφ ηελ άπνςε ηνπ θεληξίζκαηνο ηεο
πεξηέξγεηαο. Σαπηφρξνλα, φκσο, ην ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα δε ζπλδέεηαη κε ηελ
αίζζεζε φηη ν καζεηήο γίλεηαη ηθαλφηεξνο απφ ηελ ελαζρφιεζή ηνπ κε απηφ.
562
΢ην ζεκείν απηφ ηίζεηαη έλα ζνβαξφ εξψηεκα. Ζ αίζζεζε αχμεζεο ησλ
ηθαλνηήησλ, πνπ εκθαλίδεηαη λα έρεη απμεκέλε ζεκαζία σο ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ
ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ πνπ εληάζζνληαη ζηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο,
ππνδειψλεη πξαγκαηηθά ηελ χπαξμε ελφο φλησο γλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο, φπσο εθ
πξψηεο φςεσο θαίλεηαη ή έρεη άιιν ραξαθηήξα; Σν γεγνλφο φηη ε ρακειφηεξε
βαζκνινγηθή θαηεγνξία δελ αθνινπζεί κηα ηέηνηα πνξεία, αιιά θαη ην γεγνλφο φηη νη
καζεηέο κε παηέξα απφ ηε ρακειφηεξε εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία, πνπ έρνπλ ρακειέο
ζπζρεηίζεηο ηφζν κε ην ζπλαίζζεκα φζν κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, δελ
έρνπλ ηηο πςειφηεξεο ζπζρεηίζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηνπο δχν παξάγνληεο πνπ
αθνξνχλ ζην αίζζεκα πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο (ηνπ αηζζήκαηνο επάξθεηαο θαη ηεο
αίζζεζεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ) δείρλνπλ λα ζπλεγνξνχλ ζε κηα εξκελεία,
ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη καζεηέο πνπ έρνπλ κεγάια γλσζηηθά θελά αιιά πνπ
ηαπηφρξνλα έρνπλ απμεκέλεο δπλαηφηεηεο σθεινχληαη γλσζηηθά πεξηζζφηεξν απφ
ηνπο άιινπο. Απηφ βέβαηα ιέλε νη καζεηέο. Καη είλαη ε αιήζεηα κέζα ζην ππάξρνλ
ζρνιηθφ πιαίζην.
΢ην ππάξρνλ ζεζκηθφ πιαίζην, πνπ έλα απζεληηθφ καζεζηαθφ ελδηαθέξνλ δελ
κπνξεί λα αλαπηπρζεί, ε ζρνιηθή γλψζε θαη ην πξνζσπηθφ φθεινο απφ απηήλ
γίλνληαη αληηιεπηά κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ ηνπο καζεηέο δηαθνξεηηθψλ καζεηηθψλ
θαηεγνξηψλ.
Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ απμεκέλε ζρνιηθή άλεζε δε ζπλδέεηαη κε ηελ
αίζζεζε φηη θάηη πξνζηίζεηαη ζην πξνζσπηθφ ηνπο δπλακηθφ απφ ηελ ελαζρφιεζή
ηνπο κε ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα. Αληίζεηα, ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απφ ηε
κεζαία εθπαηδεπηηθή θαη βαζκνινγηθή θαηεγνξία, θαζψο θαη εθείλσλ πνπ έρνπλ
παηέξα εξγάηε, ηδησηηθφ ππάιιειν θαη κηθξνεπηρεηξεκαηία ζπλδέεηαη κε ηελ αίζζεζε
φηη γίλνληαη κέζα απφ ην κάζεκα ηθαλφηεξνη ζε θάπνηνπο ηνκείο. Γελ δειψλνπλ φκσο
νη καζεηέο απηνί απμεκέλν βαζκφ αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο αιιά εκθαλίδνπλ
απμεκέλε ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο κε ηελ αίζζεζε απηή. Απηφ ην νπνίν
ζέινπκε λα πνχκε είλαη φηη νη ζπζρεηίζεηο απηέο πεξηζζφηεξν δείρλνπλ πψο νη
καζεηέο αληηιακβάλνληαη ην ελδηαθέξνλ παξά πφζν έληνλα αηζζάλνληαη φηη
απμάλνληαη νη ηθαλφηεηέο ηνπο.
Με άιια ιφγηα νη καζεηέο απφ ηηο πην πξνλνκηνχρεο θαηεγνξίεο αληηιακβάλνληαη
ην ελδηαθέξνλ σο πην επράξηζην, νη καζεηέο απφ ηηο ιηγφηεξν πξνλνκηνχρεο σο πην
ρξήζηκν, θάηη πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε παξαπέκπεη ζηηο απμεκέλεο αλάγθεο
επηβεβαίσζεο ησλ καζεηηθψλ απηψλ θαηεγνξηψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη ην
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα πξνζθέξεηαη απφ απηή ηελ άπνςε.
Αλ είλαη έηζη, ζα πξέπεη λα ζπκθσλήζνπκε φηη ε αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ
ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε παξακέλεη, ζηελ νπζία ηεο, βαζηθφ δεηνχκελν γηα φιεο ηηο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο. Βαζηθφ δεηνχκελν φρη κφλν σο γλσζηηθφ απνηέιεζκα, σο
πξαγκαηηθή αχμεζε ησλ δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ καο αιιά θαη σο ζηνηρείν πνπ ζα
θηλεηνπνηεί ην ελδηαθέξνλ ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ αξθεί νη καζεηέο κέζα απφ ηε
ζρνιηθή γλψζε λα απνθηνχλ θάπνηεο ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο αιιά φηη πξέπεη λα
έρνπλ ζπλείδεζε απηνχ πνπ θάζε θνξά θαηαθηνχλ σο γλψζε, φζνλ αθνξά ηηο
δπλαηφηεηεο πνπ ηνπο δίλεη ζηνλ ηξφπν ζθέςεο θαη δξάζεο, ηηο πξννπηηθέο πνπ ηνπο
αλνίγεη, ηηο δπλαηφηεηεο πνπ ηνπο δίλεη. Μφλνλ έηζη, ε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ
κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο εζσηεξηθφ θίλεηξν ηδηαίηεξα κάιηζηα ζεκαληηθφ.
Υξεζηκνπνηψληαο σο θξηηήξην ηελ εληνλφηεξε ζπζρέηηζε πνπ ην ελδηαθέξνλ θαη ε
αδηαθνξία έρνπλ κε ηνπο παξάγνληεο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο θαη ηεο δηέγεξζεο πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο, εληάζζνπκε θαη ηηο ππφινηπεο καζεηηθέο θαηεγνξίεο – εθείλεο πνπ
δηαθξίλνπκε κε βάζε ην θχιν θαη ην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο – ζηηο παξαπάλσ
κνξθέο ζρνιηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο, δηακνξθψλνληαο έηζη ηνλ πίλαθα
πνπ αθνινπζεί.
563
Πίλαθαο Μ4.3.1. Πνησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ζρεηίδεηαη εληνλφηεξα κε ην ζπλαίζζεκα θαη πνησλ κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
ΜΟΡΦΔ΢ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢ – ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ΢ ΢ΣΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ
Δληνλφηεξε ΦΤΛΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΠΑΣΔΡΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΟ ΒΑΘΜΟ΢
ζπζρέηηζε ΔΠΗΠΔΓΟ ΠΑΣΔΡΑ ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢
/αδηαθνξίαο κε
ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΢πλαίζζεκα Κνξίηζηα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε πςειή Αδηάθνξνη
ΔΤΥΑΡΗ΢ΣΖ΢Ζ΢ απφ ην πςειφηεξν ειεχζεξν επαγγεικαηία βαζκνινγία (18-20) Απμεκέλν ελδηαθέξνλ
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ Γηέγεξζε Αγφξηα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε πςειή Αδηάθνξνη
ΑΝΗΑ΢ πξνζνρήο απφ ην πςειφηεξν ειεχζεξν επαγγεικαηία βαζκνινγία (18-20) Απμεκέλν ελδηαθέξνλ
/πεξηέξγεηαο εθπαηδεπηηθφ επίπεδν
ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ Γηέγεξζε Αγφξηα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε ρακειή Με κέηξην ελδηαθέξνλ
ΠΔΡΗΔΡΓΔΗΑ΢ πξνζνρήο απφ ην κεζαίν εξγάηε θαη βαζκνινγία (10-13)
/πεξηέξγεηαο εθπαηδεπηηθφ επίπεδν κηθξνεπηρεηξεκαηία
ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢πλαίζζεκα Κνξίηζηα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε παηέξα Μαζεηέο κε ρακειή Με κέηξην ελδηαθέξνλ
ΓΤ΢ΑΡΔ΢ΚΔΗΑ΢ απφ ην ρακειφηεξν κηθξνεπηρεηξεκαηία (θαη βαζκνινγία (10-13)
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν κεηά ηδησηηθφ ππάιιειν
θαη εξγάηε)
564
Γηα ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ έρνπλ ελδηαθέξνλ επραξίζηεζεο, ην ελδηαθέξνλ

γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επραξίζηεζε πνπ
αηζζάλνληαη ζην κάζεκα θαη ιηγφηεξν κε ηελ πξνζνρή θαη ηελ πεξηέξγεηα πνπ απηφ
ηνπο πξνθαιεί. Σαπηφρξνλα ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γη‟ απηφ δε ζπλδέεηαη κε ηελ
αίζζεζε φηη γίλνληαη ηθαλφηεξνη απφ ηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε απηφ394. Έλα ηέηνην
ελδηαθέξνλ, ελψ δείρλεη λα έρεη έλαλ εληνλφηεξα βησκαηηθφ ραξαθηήξα, κε ηε
δσεξφηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, απφ ηελ άιιε δείρλεη λα ππνιείπεηαη ζε
γλσζηηθφ απνηέιεζκα. Αλ ην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ πξνυπνζέηεη ηελ πξφθιεζε
πεξηέξγεηαο, ε γλσζηηθή ηνπ δηάζηαζε νινθιεξψλεηαη κε ην γλσζηηθφ απνηέιεζκα
πνπ ζπληίζεηαη απφ ην ζηνηρείν ηεο αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ πνπ πξνθαιεί θαη ηε
ζπλεηδεηνπνίεζε απηνχ ηνπ γεγνλφηνο.
΢ηηο καζεηηθέο, αληίζεηα, θαηεγνξίεο πνπ έρνπλ ελδηαθέξνλ πεξηέξγεηαο ην
ελδηαθέξνλ θαίλεηαη φηη είλαη πεξηζζφηεξν ιηγφηεξν βησκαηηθφ, πεξηζζφηεξν
δηαλνεηηθφ. Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην γεγνλφο φηη ην κάζεκα απηφ ηνπο πξνθαιεί πεξηζζφηεξν
ηελ πξνζνρή ή ηελ πεξηέξγεηα, παξά επεηδή αηζζάλνληαη επράξηζηα θαηά ηελ
παξαθνινχζεζή ηνπ. Ζ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαίλεηαη
λα είλαη πεξηζζφηεξν κεξηθή, αθνχ ε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλαηζζήκαηνο ππνρσξεί.
Σαπηφρξνλα, ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
δείρλεη λα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ αίζζεζε φηη ε ελαζρφιεζή ηνπο κε ην
κάζεκα απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο. Γηα ηηο θαηεγνξίεο απηέο ην πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα ζπλδέεηαη κε αλάγθεο απηνεπηβεβαίσζεο ζε βαζκφ κεγαιχηεξν απφ ηηο άιιεο
Ζ αδηαθνξία αλίαο απφ ηελ άιιε, είλαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ πνπ
δηαθξίλνληαη απφ κεγαιχηεξε ζρνιηθή άλεζε. ΢ηελ πεξίπησζε απηή ην ζπλαίζζεκα
παίδεη δεπηεξεχνληα ξφιν. Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα,
ζπλδέεηαη, ζηελ πεξίπησζε απηή, πεξηζζφηεξν κε έιιεηςε δηέγεξζεο ηεο πξνζνρήο
θαη ηεο πεξηέξγεηάο ηνπο θαη ιηγφηεξν κε ειιείκκαηα ζε ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Οη
καζεηέο απηνί βαξηνχληαη πεξηζζφηεξν κε ην πην αδηάθνξν κάζεκα παξά
ελνρινχληαη.
Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ηεο αδηαθνξίαο δπζαξέζθεηαο, ε αδηαθνξία ζπλδέεηαη
εληνλφηεξα κε ην ζπλαίζζεκα. Ζ αδηαθνξία ησλ καζεηψλ απηψλ ησλ θαηεγνξηψλ γηα
ην πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη πεξηζζφηεξν αδηαθνξία πνπ νθείιεηαη ζε έιιεηκκα
ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ιηγφηεξν αδηαθνξία πνπ πξνθαιείηαη απφ έλα κάζεκα
πνπ δελ έρεη ελδηαθέξνλ. Σν πην αδηάθνξν κάζεκα είλαη γη‟ απηέο ηηο θαηεγνξίεο
πεξηζζφηεξν ελνριεηηθφ παξά βαξεηφ.
Δλδηαθέξνλ ηέινο παξνπζηάδεη ν πίλαθαο Μ4.3.2, πνπ αθνινπζεί, ζηνλ νπνίν

παξνπζηάδεηαη ε δηάζηαζε ηεο ρξεζηκφηεηαο ζηηο ηξεηο κνξθέο ηεο, επαγγεικαηηθή,
γεληθφηεξε – γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο θαη ηέινο εθείλε πνπ έρεη ην ραξαθηήξα ηεο
επηβεβαίσζεο ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ. ΢ηνλ πίλαθα απηφλ βιέπνπκε ηηο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ εκθαλίδνπλ ηελ πςειφηεξε ζπζρέηηζε ζε θάζε παξάγνληα
394
Δμαίξεζε ζην ζεκείν απηφ απνηεινχλ νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ αδηάθνξνη, νη νπνίνη εκθαλίδνπλ
ζπζρέηηζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
565
Πίλαθαο Μ4.3.2. Πνησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ζρεηίδεηαη εληνλφηεξα κε ηνπο παξάγνληεο ηεο ρξεζηκφηεηαο
(επαγγεικαηηθή, γεληθή- γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο, αίζζεζε αχμεζεο ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ)
Ο ΠΑΡΑΓΟΝΣΑ΢ ΣΖ΢ ΥΡΖ΢ΗΜΟΣΖΣΑ΢ ΢ΣΟ ΠΗΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ ΢ΣΟ ΠΗΟ ΑΓΗΑΦΟΡΟ ΜΑΘΖΜΑ
ΦΤΛΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΠΑΣΔΡΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΚΟ ΒΑΘΜΟ΢
ΔΠΗΠΔΓΟ ΠΑΣΔΡΑ ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ΢
Δλδηαθέξνλ Αγφξηα Μαζεηέο κε παηέξα απφ ην Μαζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν Μαζεηέο κε απνξξηπηηθή Αδηάθνξνη
κάζεκα είλαη ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επαγγεικαηία (θαη κεηά πςειή)
ρξήζηκν επίπεδν (θαη κεηά απφ ην βαζκνινγία
επαγγεικαηηθά ρακειφηεξν)
Δλδηαθέξνλ Μαζεηέο κε παηέξα απφ ην Μαζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ Αδηάθνξνη
κάζεκα είλαη ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ ππάιιειν
ρξήζηκν γηα ηηο επίπεδν
Δλδηαθέξνλ Αγφξηα Μαζεηέο κε παηέξα απφ ην Μαζεηέο κε παηέξα εξγάηε Μαζεηέο κε ρακειή Αδηάθνξνη
κάζεκα είλαη απηφ κεζαίν εθπαηδεπηηθφ (θαη κεηά ηδησηηθφ ππάιιειν βαζκνινγία (10-13)
πνπ απμάλεη ηηο επίπεδν (θαη κεηά απφ ην θαη κηθξνεπηρεηξεκαηία)
ηθαλφηεηεο ρακειφηεξν)
Αδηάθνξν κάζεκα Κνξίηζηα Μαζεηέο κε παηέξα απφ ην Μαζεηέο κε παηέξα δεκφζην Μαζεηέο κε θαιή Με απμεκέλν ελδηαθέξνλ
είλαη απηφ πνπ δελ κεζαίν εθπαηδεπηηθφ ππάιιειν ή εξγάηε βαζκνινγία (14-17)
είλαη ρξήζηκν επίπεδν
επαγγεικαηηθά
Αδηάθνξν κάζεκα Αγφξηα Μαζεηέο κε παηέξα απφ ην Μαζεηέο κε παηέξα ηδησηηθφ Μαζεηέο κε θαιή Αδηάθνξνη
είλαη απηφ πνπ δελ κεζαίν εθπαηδεπηηθφ ππάιιειν βαζκνινγία (14-17)
είλαη ρξήζηκν γηα επίπεδν
ηηο αλάγθεο ηεο
δσήο
Αδηάθνξν κάζεκα Αγφξηα (θαη Μαζεηέο κε παηέξα απφ ην Μαζεηέο κε παηέξα ειεχζεξν Μαζεηέο κε ρακειή Αδηάθνξνη
είλαη απηφ πνπ δελ κεηά ηα κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επαγγεικαηία θαη εξγάηε (θαη βαζκνινγία (θαη κεηά Με κέηξην ελδηαθέξνλ
απμάλεη ηηο θνξίηζηα επίπεδν (θαη κεηά απφ ην κεηά ηδησηηθφ ππάιιειν θαη απνξξηπηηθή θαη θαιή) Με απμεκέλν ελδηαθέξνλ
ηθαλφηεηεο ρακειφηεξν) κηθξνεπηρεηξεκαηία)
566
Δλδηαθέξνλ ινηπφλ κάζεκα είλαη απηφ πνπ έρεη επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα

πεξηζζφηεξν γηα ηα αγφξηα θαη ηα παηδηά πνπ δηαθξίλνληαη απφ ζρνιηθή άλεζε.
Δλδηαθέξνλ είλαη ην κάζεκα πνπ δίλεη γλψζεηο ρξήζηκεο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο
πεξηζζφηεξν γηα ηα αγφξηα θαη ηα παηδηά κε παηέξα ηδησηηθφ ππάιιειν θαη απφ ην
ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Δλδηαθέξνλ είλαη ην κάζεκα πνπ απμάλεη ηηο
ηθαλφηεηεο πεξηζζφηεξν γηα ηα αγφξηα θαη ηα παηδηά κε παηέξα εξγάηε θαη απφ ην
κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν.
Αδηάθνξν είλαη ην κάζεκα πνπ δελ έρεη επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα πεξηζζφηεξν
γηα ηα θνξίηζηα θαη ηα παηδηά κε παηέξα δεκφζην ππάιιειν ή εξγάηε θαη απφ ην
κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Αδηάθνξν είλαη ην κάζεκα πνπ δελ έρεη ρξεζηκφηεηα
γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο πεξηζζφηεξν γηα ηα αγφξηα θαη ηα παηδηά κε παηέξα ηδησηηθφ
ππάιιειν θαη απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Αδηάθνξν, ηέινο, είλαη ην
κάζεκα πνπ δελ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηεο πεξηζζφηεξν γηα ηα αγφξηα θαη ηα παηδηά κε
παηέξα εξγάηε θαη απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν.
Παξαηεξνχκε ινηπφλ φηη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ αγνξηψλ παξνπζηάδεη
απμεκέλε εμάξηεζε απφ ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο. Απμεκέλε επίζεο εμάξηεζε
απφ ηε ρξεζηκφηεηα δείρλεη λα έρεη ην ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ πνπ
έρνπλ παηέξα απφ ην κεζαίν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη εθείλσλ πνπ δειψλνπλ
αδηάθνξνη. Παξαηεξνχκε αθφκε φηη νη καζεηέο κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν
εθπαηδεπηηθφ θαη επαγγεικαηηθφ επίπεδν εκθαλίδνπλ απμεκέλε ζπζρέηηζε ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ
ρξεζηκφηεηα. Παξαηεξνχκε, ηέινο, φηη ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ παξνπζηάδνπλ
απμεκέλε εμάξηεζε ηφζν ηνπ ελδηαθέξνληνο φζν θαη ηεο αδηαθνξίαο ηνπο απφ ην
βαζκφ πνπ απηφ απμάλεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, ηα δε παηδηά ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ
απφ ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο.
΢πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε πσο θαίλεηαη θαζαξά φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ
απφ ηα πςειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο
θαηεγνξίεο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα. Αληίζεηα, ην ελδηαθέξνλ ησλ
καζεηψλ απφ ρακειφηεξα ζηξψκαηα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηε γεληθφηεξε
ρξεζηκφηεηα ησλ καζεκάησλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο. Σέινο, ην ελδηαθέξνλ θαη ε
αδηαθνξία ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ αλαδεηνχλ ηελ επηβεβαίσζε ησλ
ηθαλνηήησλ ηνπο πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ φζν θαη
ζην αίζζεκα επάξθεηαο φπσο έρνπκε ήδε αλαθέξεη.
Μηα αλαθνξά, ηέινο, ζηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ απφ ηα δχν θχια είλαη
ρξήζηκε. ΢ηελ έξεπλά καο δηαπηζηψζεθε, γηα κηα αθφκα θνξά, ην ήδε γλσζηφ απφ
αξθεηέο έξεπλεο, φηη ηα θνξίηζηα έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζην ζρνιείν ζπγθξηηηθά
κε ηα αγφξηα. Σν απνηέιεζκα απηφ εκθαλίδεηαη ζηαζεξά ζε δηάθνξεο έξεπλεο. ΢ε
έξεπλα ηεο Μ. Σδάλε ζε καζεηέο θαη καζήηξηεο ηεο έθηεο δεκνηηθνχ δηαπηζηψλεηαη
φηη ηα θνξίηζηα έρνπλ πην ζπρλά απφ ηα αγφξηα βαζκφ «άξηζηα», γεγνλφο πνπ ε
εξεπλήηξηα απνδίδεη ζηελ δηαθνξεηηθή αλαηξνθή πνπ θάλεη ηα θνξίηζηα πην ππάθνπα
θαη κειεηεξά απφ ηα αγφξηα, ελψ ην «θιείζηκν ζην ζπίηη», πνπ ζεσξείηαη «θπζηθφ»
ζηελ ειιεληθή θνηλσλία γηα ηα θνξίηζηα, ζπκβάιιεη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Ζ
παξαπάλσ ζπγγξαθέαο, ηέινο, εθηηκά πσο ην γεγνλφο φηη ην θνξίηζη «είλαη πην ήζπρν
ζηελ ηάμε … ηνπ εμαζθαιίδεη, θαη‟ αξρήλ, ηελ εχλνηα ηνπ δαζθάινπ», ελψ ζηα
πιαίζηα ηεο νηθνγέλεηαο απηφ πξνζπαζεί λα θαηαθηήζεη ηε ζηνξγή θαη ην ζαπκαζκφ
ησλ δηθψλ ηνπ αλζξψπσλ νη νπνίνη ηα πξνζθέξνπλ πινπζηφηεξα ζηα αγφξηα395.
Αλάινγα απνηειέζκαηα βιέπνπκε ηφζν ζηελ εηθνζαεηή έξεπλα ησλ D. Hopf & Π.
395
Σδάλε, Μ., (2000) ΢ρνιηθή επηηπρία. Εήηεκα ηαμηθήο πξνέιεπζεο … φ.π., ζει. 77-78
567
Ξσρέιιε396 γηα ην «Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα» φζν θαη ζηελ έξεπλα ηνπ Β.
΢αθθά «νηθνγέλεηα θαη „δπζθνιίεο ζηε κάζεζε‟»397, ζε παηδηά ησλ δχν ηειεπηαίσλ
ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ. Δξκελεχνληαο ηα απμεκέλα πνζνζηά καζεζηαθψλ
πξνβιεκάησλ ησλ αγνξηψλ ν Β. ΢αθθάο αλαθέξεη φηη «ν Rutter ππνζηεξίδεη φηη ηα
αγφξηα δείρλνπλ κηα „γεληθή θαζπζηέξεζε ζηελ αλάπηπμε ζε ζχγθξηζε κε ηα
θνξίηζηα‟ θαη απηφ ζα κπνξνχζε λα ζπλδεζεί κε κηα κεγαιχηεξε βηνινγηθή εππάζεηα
πνπ έρνπλ η‟ αγφξηα γηα νξηζκέλεο θαζπζηεξήζεηο θαη αλαπηχμεηο». Απφ ηελ άιιε, νη
Hopf & Ξσρέιιεο αλαθέξνληαη ζηε δηαθνξεηηθή επίδξαζε πνπ ν θνηλσληθφο
πεξίγπξνο έρεη ζηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα, ζηε ζεκαζία ηνπ θχινπ ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ, θαζφηη ηα αγφξηα δείρλνπλ λα έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο κε άληξεο
εθπαηδεπηηθνχο παξά κε γπλαίθεο.
΢ηε δηθή καο έξεπλα παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθέο ελδείμεηο γηα ηελ απμεκέλε
ζεκαζία ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ – βησκαηηθνχ ζηνηρείνπ κε βάζε ην νπνίν ηα θνξίηζηα
πξνζεγγίδνπλ ηε ζρνιηθή γλψζε. Σν ζηνηρείν απηφ πνπ θαηά ηελ εθηίκεζή καο
εξκελεχεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο δηαθνξέο ησλ ζρνιηθψλ επηδφζεσλ ησλ δχν θχισλ
δείρλεη λα ππνζηεξίδεηαη έκκεζα θαη απφ θάπνηα απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο
ησλ Hopf & Ξσρέιιε. Σα θνξίηζηα ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα απηή έρνπλ έλαλ
πξνζαλαηνιηζκφ πεξηζζφηεξν πξνο ην αληηθείκελν, παξά πξνο ηα πξφζσπα ησλ
εθπαηδεπηηθψλ. Ζ κέζνδνο δηδαζθαιίαο, ν ηξφπνο εμεηάζεσλ θαη ε επηζηεκνληθή
επάξθεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη ζεκαληηθφηεξα ζηνηρεία γηα ηα θνξίηζηα παξά γηα
ηα αγφξηα, ηα νπνία εκθαλίδνληαη πεξηζζφηεξν εμαξηψκελα απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα
ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα αληηκεησπίδεη. Σα δεδνκέλα
απηά δείρλνπλ λα ζπλδένληαη κε έλα νπζηαζηηθφηεξν ελδηαθέξνλ ησλ θνξηηζηψλ γηα
ηελ ίδηα ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Σαπηφρξνλα ηα θνξίηζηα εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξε
πξνηίκεζε απφ ηα αγφξηα ζηε δηαινγηθή κνξθή δηδαζθαιίαο θαη ζηηο εξσηήζεηο
θξίζεο, πξάγκαηα πνπ επίζεο δείρλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν γηα ην ίδην
ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο παξά γηα έλα κάζεκα δηεθπεξαησηηθνχ ραξαθηήξα ηνπ
νπνίνπ ηα νθέιε είλαη φρη ηφζν ζε απηφ ην ίδην ην καζεζηαθφ απνηέιεζκα φζν ζε
νθέιε άιια δεπηεξνγελή. Βιέπνπκε φηη νη δηαθνξέο ζρνιηθψλ επηδφζεσλ ζηα δχν
θχια ζπκβαδίδνπλ κε δηαθνξέο ζηάζεο απέλαληη ζηε ζρνιηθή γλψζε. Σα θνξίηζηα
δείρλνπλ λα έρνπλ πεξηζζφηεξν βησκαηηθή ζρέζε κε απηήλ, ελψ ηα αγφξηα έρνπλ
πηζαλφηαηα έλαλ πξνζαλαηνιηζκφ πεξηζζφηεξν πξνο ηελ αληαιιαθηηθή αμία ηεο
ζρνιηθήο γλψζεο, γεγνλφο πνπ αθαηξεί ηελ εζσηεξηθή αμία ηεο γλψζεο θαη ηα
εζσηεξηθά θίλεηξα γηα ηελ επηδίσμή ηεο. Πηζαλφηαηα δε ηα παξαπάλσ ζρεηίδνληαη κε
ηνλ ζεκαληηθά δηαθνξεηηθφ παξαδνζηαθφ ηξφπν θνηλσληθνπνίεζεο ησλ δχν θχισλ,
ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ ην αγφξη εθπαηδεχεηαη λα ππνηηκά ην ζπλαηζζεκαηηθφ
ζηνηρείν ζηε δσή. ΢ε κηα ηέηνηα εξκελεία δείρλεη λα ελαξκνλίδεηαη θαη ην γεγνλφο φηη,
ελψ ηα θνξίηζηα έρνπλ ζεκαληηθά πςειφηεξεο επηδφζεηο ζηα γισζζηθά καζήκαηα,
ζηα καζήκαηα πνπ ην βίσκα απνηειεί πξνυπφζεζε ηεο θαηαλφεζεο ηνπο, ζηα
Μαζεκαηηθά θαη ηε Φπζηθή πνπ ε γλψζε είλαη «εμσηεξηθή» δε δείρλνπλ λα έρνπλ
ζεκαληηθέο δηαθνξέο398.
396
Hopf, D., Ξσρέιιεο, Π., Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα … φ.π.
397
΢αθθάο, Β., Οηθνγέλεηα θαη «δπζθνιίεο ζηε κάζεζε», ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.)
΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή
Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄
Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ, β΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 409-418
(ζει. 413-414).
398
΢χκθσλα κε ηε κειέηε PISA, ηα θνξίηζηα ζηελ Διιάδα ππεξέρνπλ ζηελ αλαγλσζηηθή δεμηφηεηα,
ελψ ζηα καζεκαηηθά θαη ζηε θπζηθή δελ ππάξρνπλ δηαθνξέο αλάκεζα ζηα δχν θχια. (Hopf, D.,
Ξσρέιιεο, Π., Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα … φ. π., ζει.256)
568
΋πσο είδακε εμάιινπ, ζηελ έξεπλά καο ηα αγφξηα εκθαλίδνπλ κηα ηδηαίηεξε
επαηζζεζία απέλαληη ζην δήηεκα ηεο πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο, γεγνλφο πνπ εθηηκάκε
φηη ζπλδέεηαη κε ην έιιεηκκα βησκαηηθφηεηαο ζηελ πξνζέγγηζε ηεο ζρνιηθήο γλψζεο
πνπ ηα ραξαθηεξίδεη. ΢ε έξεπλα ηεο Δ. Μαθξή-Μπφηζαξε ζε καζεηέο θαη καζήηξηεο
ηεο ηειεπηαίαο ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ θαη ησλ ηξηψλ γπκλαζηαθψλ ηάμεσλ, ηα αγφξηα,
εκθαλίδνπλ απμεκέλε πξνηίκεζε γηα θαηαζηάζεηο πξφθιεζεο, θαη ζηηο ηέζζεξηο
ηάμεηο, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα θνξίηζηα. ΢ηελ ίδηα έξεπλα ν, αξρηθά απμεκέλνο,
βαζκφο πεξηέξγεηαο /ελδηαθέξνληνο ησλ θνξηηζηψλ γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν,
κεηψλεηαη κε ηελ αχμεζε ηεο ειηθίαο, έηζη ψζηε ζην ηέινο ηνπ γπκλαζίνπ θαη ηα δχν
θχια λα εθθξάδνπλ ζρεδφλ ην ίδην εζσηεξηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην γλσζηηθφ
αληηθείκελν. «Απηέο νη δηαθνξέο θχινπ είλαη γεληθά ζχκθσλεο κε ηα παξαδνζηαθά
ζηεξεφηππα θχινπ, ζχκθσλα κε ηα νπνία ηα αγφξηα πξέπεη λα είλαη πεξηζζφηεξν
απηφλνκα, πην αλεμάξηεηα, πην δεκηνπξγηθά, αθφκε αθφκε θαη πην δπλακηθά απφ ηα
θνηξίηζηα, κε κηα ηζρπξφηεξε ηάζε γηα θπξηαξρία»399.
Σα απνηειέζκαηα ηέινο ηεο έξεπλαο ησλ Σζνξκπαηδνχδε, Μπαξθνχθε θαη Γξνχτνπ
ζρεηηθά κε ηα θίλεηξα ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ πνπ έγηλε κε καζεηέο
γπκλαζίνπ δείρλνπλ λα ελαξκνλίδνληαη κε ηα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα. ΢ηελ έξεπλα,
πνπ έγηλε ζηε βάζε ηεο ειιεληθήο έθδνζεο ηεο Κιίκαθαο Αθαδεκατθψλ Κηλήηξσλ
(Κ.Α.Κ.) (ηελ αληίζηνηρε ηεο Academic Motivation Scale), νη καζεηέο ηνπ δείγκαηνο
εκθαλίδνπλ πςειφηεξεο ηηκέο απφ ηα θνξίηζηα ζηα εζσηεξηθά θίλεηξα γηα επίηεπμε,
ηελ ελδνπξνβαιιφκελε ξχζκηζε (γηα λα απνδείμσ φηη κπνξψ λα πάξσ απνιπηήξην,
επεηδή ληψζσ ζεκαληηθφο φηαλ ηα πάσ θαιά ζην ζρνιείν, γηα λα δείμσ φηη είκαη
έμππλν παηδί, επεηδή ζέισ λα δείμσ φηη κπνξψ λα ηα πάσ θαιά ζην ζρνιείν) θαη ηελ
έιιεηςε θηλήηξσλ400. ΢ηα απνηειέζκαηα απηά δηαθξίλνπκε αθελφο έκκεζε
επηβεβαίσζε ηεο εθηίκεζεο φηη ηα αγφξηα έρνπλ κία ιηγφηεξν βησκαηηθή ζρέζε κε ηε
ζρνιηθή γλψζε αθεηέξνπ επηβεβαίσζε ηνπ απμεκέλνπ ελδηαθέξνληνο ησλ αγνξηψλ
γηα πξνζσπηθφ επίηεπγκα θαη γηα επηβεβαίσζε ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ. Σα
αγφξηα, ηέινο, δείρλνπλ φηη ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα δελ έρνπλ θίλεηξα ζην
ζρνιείν, θάηη πνπ πηζαλφηαηα ζπλδέεηαη κε ηηο απμεκέλεο δπζθνιίεο πνπ ζπλαληνχλ
ζην ζρνιείν. ΢ε θάζε πεξίπησζε, παξακέλεη ε αλάγθε δηεμνδηθφηεξεο εμέηαζεο ησλ
δηαθνξψλ ησλ δχν θχισλ.
399
Makri-Botsari, E., 1999, Academic intrinsic motivation … φ.π., ζει. 168
400
Σζνξκπαηδνχδεο, Υ., θ.ά. Πξνθαηαξηηθή κειέηε ησλ ςπρνκεηξηθψλ … φ.π.
569
ΗΗ. ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΑ ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
Α) Ζ ζεκαζία ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ζηελ εθπαίδεπζε

Έλα ζρνιείν πνπ ζηεξίδεηαη ζηε βαζκνινγία δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη κε ηξφπν
επσθειή γηα ηα παηδηά. ΋πσο πνιινί ζεκαληηθνί ζηνραζηέο θαη επαίζζεηνη θξηηηθνί
ηεο εθπαίδεπζεο δείρλνπλ, «ε εκπηζηνζχλε ζηηο αληακνηβέο γηα ηελ θηλεηνπνίεζε ηεο
κάζεζεο είλαη αζηφραζηε»401. Οη αληακνηβέο, φπσο έδεημαλ νη Deci & Ryan,
επεξεάδνπλ δπζκελψο ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ, κεηαθέξνληαο ην
θέληξν ηεο αηηηφηεηαο απφ ην εζσηεξηθφ ηνπ καζεηή ζηελ εμσηεξηθή πεξηνρή ησλ
αληακνηβψλ πνπ, θαη‟ απηφλ ηνλ ηξφπν, γίλνληαη ν ιφγνο ηεο καζεζηαθήο
δξαζηεξηνπνίεζεο, ππνζθάπηνληαο θαη φρη εληζρχνληαο, φπσο κηα κπερεβηνξηζηηθή
ζεψξεζε ζα ην αληηιακβαλφηαλ, ηνπο εζσηεξηθνχο παξάγνληεο θηλεηνπνίεζεο ηεο
ζπκπεξηθνξάο. Δπηπιένλ νη αληακνηβέο ηείλνπλ λα εκπιέθνπλ ηελ αίζζεζε ηεο
απηαμίαο ησλ παηδηψλ κε ηα επηηεχγκαηά ηνπο, θάηη πνπ απεηιεί φρη κφλν ηελ
αληίιεςε ηθαλφηεηαο θαη ηνλ απηνζεβαζκφ ηνπ καζεηή αιιά θαη απηή ηελ ίδηα ηελ
εζσηεξηθή ηνπ θηλεηνπνίεζε.
Αληίζεηα, φηαλ ην θέληξν ηεο καζεζηαθήο θηλεηνπνίεζεο βηψλεηαη εζσηεξηθά,
αθφκε θαη ε αξλεηηθή αλαηξνθνδφηεζε κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη εληζρπηηθά. ΋ηαλ ε
αξλεηηθή αλαηξνθνδφηεζε έρεη πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα θαη δε ζπληζηά κνξθή
ειέγρνπ, ηφηε ε εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε δελ απεηιείηαη. Αληίζεηα κπνξεί λα
εληζρπζεί, ζην βαζκφ πνπ ν καζεηήο απνθηά πιεξέζηεξε εηθφλα ηεο καζεζηαθήο
πεξίζηαζεο θαη ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ. Σέηνηεο ζρνιηθέο ξπζκίζεηο κε
πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ νπζηαζηηθά ζηνηρεία ηεο
καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, ζην βαζκφ πνπ πξνζθέξνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην γλσζηηθφ
αληηθείκελν θαη ηε ρξεζηκνπνηνχκελε κέζνδν, αθήλνληαο άζηθην ην καζεηή θαη ηελ
πξνζσπηθή ηνπ αμία. Αληίζεηα, φηαλ ε αξλεηηθή αλαηξνθνδφηεζε απνηειεί άκεζν ή
έκκεζν ηξφπν αμηνιφγεζεο ηνπ πξνζψπνπ ηνπ καζεηή θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ, ηφηε
ην δήηεκα κεηαηνπίδεηαη απφ ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία ζην πξφζσπν ηνπ καζεηή,
φιε δε ε ελέξγεηα κεηαθέξεηαη ζηελ ππνζηήξημε ηεο πξνζσπηθήο αμίαο θαη ζηα
νθέιε πνπ ε αλαγλψξηζή ηεο πξνζπνξίδεη ζην καζεηή.
Με άιια ιφγηα, αθφκε θαη νη ζεηηθέο κνξθέο εμσηεξηθψλ θπξψζεσλ ππνζθάπηνπλ
ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε. Αληίζεηα, αθφκε θαη νη απνηπρεκέλεο πξνζπάζεηεο, ζην
βαζκφ πνπ βηψλνληαη σο πιεξνθνξίεο γλσζηηθνχ ραξαθηήξα θαη φρη σο δείθηεο ησλ
πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ, κπνξνχλ, φηαλ δελ μεπεξλνχλ θάπνηα φξηα, λα εληζρχζνπλ
ηελ πεξηέξγεηα θαη ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε. Μηα ηέηνηα φκσο ιεηηνπξγία ηεο
αξλεηηθήο αλαηξνθνδφηεζεο πξνυπνζέηεη ηελ πξνζσπηθή δέζκεπζε πνπ κε ηε ζεηξά
ηεο πξνυπνζέηεη ηελ αίζζεζε ηεο ηθαλφηεηαο θαη ηεο πξνζσπηθήο επηινγήο.
΢ηηο παξαπάλσ γξακκέο ζπκππθλψλνληαη νη ζεκαληηθφηεξεο πξνυπνζέζεηο γηα κηα
επηηπρεκέλε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Ζ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε απνηειεί αλαγθαίν
καζεζηαθφ φξν. Ζ θηλεηνπνίεζε απηή κε ηε ζεηξά ηεο πξνυπνζέηεη ηελ αίζζεζε ηεο
πξνζσπηθήο ειεπζεξίαο θαη επηινγήο. Πξνυπνζέηεη αθφκα γλσζηηθέο πξνθιήζεηο πνπ
δελ ππεξβαίλνπλ ηα φξηα ησλ καζεηηθψλ δπλαηνηήησλ αιιά θαη δελ είλαη ζεκαληηθά
ρακειφηεξεο απφ απηά. Σέηνηεο πξνθιήζεηο ζπλδένληαη φρη κφλν κε ηηο δπλαηφηεηεο
θαηαλφεζεο ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ αιιά θαη κε ηηο δπλαηφηεηεο
απνηειεζκαηηθήο αμηνπνίεζεο ηεο γλψζεο πνπ ζα απνθηεζεί γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ
πξνζσπηθνχ δπλακηθνχ, κε ηειηθφ ζθνπφ ηελ ελίζρπζε θαη επέθηαζε ηεο ηθαλφηεηαο
θαη πξνζσπηθήο απηνλνκίαο ηνπ αηφκνπ. ΢ε κηα «θαζαξή» καζεζηαθή δηαδηθαζία,
401
570
πνπ δελ παξεκβάιινληαη θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο εθηίκεζεο ηεο πξνζσπηθήο αμίαο

ηνπ πξνζψπνπ πνπ καζαίλεη, νη δχν απηέο πιεπξέο ηεο πξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο
ζπληζηνχλ κία δηαιεθηηθή ελφηεηα. Ζ ηθαλφηεηα απνηειεί πξνυπφζεζε πξνζσπηθήο
εκπινθήο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ε δε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ απνηειεί ην
ηειηθφ αίηην απηήο ηεο εκπινθήο.
Οη εθπαηδεπηηθέο φκσο δηαδηθαζίεο έρνπλ ζεζκηθφ ραξαθηήξα, έρνπλ ηππνπνηεκέλεο
θαηά ζπλέπεηα πξαθηηθέο θαη πεξηιακβάλνπλ ηππηθέο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο ησλ
πξνζπαζεηψλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ, ελψ ε αχμεζε ηεο ηθαλφηεηαο είλαη ζπρλά
πνιχ καθξηλή ή δπζδηάθξηηε, γηα λα απνηειέζεη ζνβαξφ θίλεηξν ελαζρφιεζεο. ΢ην
ζρνιείν ην βαζηθφ θίλεηξν δελ είλαη ε κάζεζε θαη ε αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηεο
πξνζσπηθήο απηνλνκίαο, πνπ είλαη θαη ηα ηειηθά θίλεηξα ηνπ αηφκνπ πνπ επηδηψθεη
λα θαηαλνήζεη έλα αληηθείκελν ή θαηάζηαζε, αιιά κάιινλ ε εμαζθάιηζε κηαο θαιήο
ζέζεο κέζα ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα δηαζηξσκάησζεο, κε φια ηα πξνλφκηα πνπ απηή
ζπλεπάγεηαη θαη ηα νπνία ζπλδένληαη θπξίσο κε ηελ εμαζθάιηζε θαη ελίζρπζε κηαο
ζεηηθήο απηνεηθφλαο θαη ησλ αηζζεκάησλ απηνεθηίκεζεο πνπ απηή πξνθαιεί. Σν
ζρνιείν δελ απνηειεί έλα ρψξν πξνζσπηθήο αλαθάιπςεο θαη δηεχξπλζεο ησλ
ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή, αιιά πξψηηζηα έλα ρψξν ζεζκηθήο εμέηαζεο, αμηνιφγεζεο
θαη επίζεκεο αλαγλψξηζεο δεμηνηήησλ, ηθαλνηήησλ θαη πξνζσπηθήο θαηαιιειφηεηαο
γηα ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο ρξήζεηο. Βαζηθφο, γηα ην ιφγν απηφ, είλαη ν ξφινο ηεο
βαζκνινγίαο.
Σν ζρνιείν, αλ πξφθεηηαη λα απνθηήζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο καζεζηαθνχ
ρψξνπ, ζα πξέπεη λα εμαζθαιίδεη ηηο πξνυπνζέζεηο εθείλεο πνπ, φπσο πνιινί
ζεκαληηθνί δηαλνεηέο δηαηχπσζαλ ζεσξεηηθά402 θαη πιήζνο άιινη ζηήξημαλ
εξεπλεηηθά403, ζπλδένληαη κε ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε, ρσξίο ηελ νπνία δελ
ππάξρεη κάζεζε. Ζ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε πξνυπνζέηεη ζχκθσλα κε ηνπο Deci &
Ryan404 πινχζηεο πεγέο εξεζηζκάησλ, άξηζηεο πξνθιήζεηο, έλα πιαίζην απηνλνκίαο
ηφζν γηα ηνπο καζεηέο φζν θαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, πιεξνθνξηαθέο θαη φρη
ειεγθηηθέο δηαδηθαζίεο.
Ζ εζσηεξηθή βέβαηα θηλεηνπνίεζε δελ αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηηο
δξαζηεξηφηεηεο πνπ είλαη απφ ηε θχζε ηνπο ελδηαθέξνπζεο γηα ηνπο καζεηέο. Ο ίδηνο
κεραληζκφο βξίζθεηαη πίζσ θαη απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ θηλεηνπνηνχληαη απφ
εμσηεξηθνχο παξάγνληεο, αθνχ ν νξγαληζκφο θηλείηαη κε ζηφρν ηε κεγαιχηεξε
ηθαλφηεηα θαη ηνλ απηνπξνζδηνξηζκφ. Ζ εμσηεξηθή θηλεηνπνίεζε επνκέλσο πξέπεη
λα απνβιέπεη ζε κηα νινθιεξσκέλε εζσηεξίθεπζε ησλ επηζπκεηψλ ζπκπεξηθνξψλ,
θαλφλσλ, αμηψλ. Απηφ πξψη‟ απ‟ φια ζεκαίλεη απνθπγή, θαηά ην δπλαηφλ, ηεο
ρξήζεο ειέγρσλ θαη πηέζεσλ πνπ εγείξνπλ αληηζηάζεηο ή νδεγνχλ ζηελ
παζεηηθφηεηα. Καη ηνχην δηφηη ε δηαδηθαζία ηεο εζσηεξίθεπζεο είλαη κηα ελεξγεηηθή
δηαδηθαζία. «Ζ εζσηεξίθεπζε δελ είλαη θάηη πνπ γίλεηαη ζηνλ νξγαληζκφ απφ ην
πεξηβάιινλ, είλαη θάηη πνπ ν νξγαληζκφο θάλεη ελεξγά γηα λα πξνζαξκφζεη ην
πεξηβάιινλ, εθηφο εάλ ην πεξηβάιινλ θαηαληθήζεη ηνλ νξγαληζκφ»405. Έηζη, ν
παζεηηθνπνηεκέλνο καζεηήο ή εθείλνο πνπ πξνβάιιεη αληηζηάζεηο δελ κπνξεί λα
εζσηεξηθεχζεη ηα εμσηεξηθά ζηνηρεία πνπ κηα θνηλσληθή νκάδα ζεσξεί επηζπκεηά.
Με ηελ εζσηεξίθεπζε ν νξγαληζκφο επηδηψθεη ελεξγεηηθά κηα πξνζαξκνγή ζην
πεξηβάιινλ, κηα πξνζαξκνγή πνπ πεξηιακβάλεη δηαδηθαζίεο ακνηβαίσλ αληαιιαγψλ
402
Ζ ζεκαζία ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο αλαδείρζεθε ηδηαίηεξα κέζα απφ ηηο ζεσξεηηθέο
επεμεξγαζίεο ησλ Neil, Rogers, Holt, Montessori, Bruner.
403
Δξεπλεηηθά ε ππφζεζε ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ππνζηεξίρηεθε θαη δηεπθξηλίζηεθε απφ ηνπο
Deci, Ryan, Grolnick Nezlek, Sheinman, Harter, Solomon, Kendal, , Eison, Milton θ.ά., ελψ ππφ ην
θσο ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ έηπρε πεξαηηέξσ επεμεξγαζίαο απφ ηνπο Deci & Ryan.
404
405
Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985) Intrinsic motivation and self-determination … φ. π., ζει.130
571
θαη ακνηβαίσλ κεηαζρεκαηηζκψλ. ΢ηα πιαίζηα απηά δελ πξνζαξκφδεηαη κφλν ην

άηνκν ζην πεξηβάιινλ αιιά θαη ην πεξηβάιινλ ζην άηνκν. ΢ηα πιαίζηα απηήο ηεο
δηαδηθαζίαο πξνζαξκνγήο ην άηνκν πξνζπαζεί λα ηηζαζεχζεη ηηο πεξηβαιινληηθέο
απαηηήζεηο, ελψ, ππφ θάπνηεο ζπλζήθεο, νδεγείηαη ζηελ πξφζιεςε θάπνησλ απφ
απηέο σο δηθψλ ηνπ.
΢χκθσλα κε ηνπο Deci & Ryan ε εζσηεξίθεπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ απαηηήζεσλ
εκπεξηέρεη κηα εγγελή ζχγθξνπζε406, απηήλ αλάκεζα ζε εθείλν πνπ ζα έθαλε θάπνηνο
εθ θχζεσο θαη ζε απηφ πνπ είλαη ππνρξεσκέλνο λα θάλεη. Ζ αλαγλψξηζε ησλ
εθάζηνηε ζπγθξνχζεσλ θαη ε απνδνρή ησλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ απηέο πξνθαινχλ
απνηεινχλ ζηνηρείν αλαγθαίν γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο εζσηεξίθεπζεο. Σν δήηεκα
είλαη ε ζχγθξνπζε απηή λα κελ πάξεη ην ραξαθηήξα ηνπ αληαγσληζκνχ θαη ηεο
πξνζπάζεηαο ειέγρνπ θαη θαζππφηαμεο ηνπ αηφκνπ. ΋ηαλ απηφ ζπκβαίλεη, ην
πξφβιεκα κεηαηνπίδεηαη απφ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο πξνζαξκνγήο ζηε
δηαζθάιηζε ηεο πξνζσπηθήο αθεξαηφηεηαο.
Ζ εζσηεξίθεπζε επηηπγράλεηαη ζηαδηαθά, θαη κφλν εθφζνλ ην άηνκν δηαηεξεί κηα
ελεξγεηηθή ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ. Έλα έληνλα θαηαπηεζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ ηα
ζηελά θαη αλειαζηηθά ηνπ φξηα δελ αθήλνπλ πεξηζψξηα πξνζσπηθήο επηινγήο είλαη
πνιχ πηζαλφ είηε λα βησζεί σο απεηιεηηθφ γηα ηελ πξνζσπηθή ππφζηαζε θαη ηελ
ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ, πξνθαιψληαο έηζη αληηδξάζεηο ακπληηθνχ ραξαθηήξα,
είηε λα νδεγήζεη ζε κεγάιε απνδπλάκσζε θαη επνκέλσο παζεηηθνπνίεζε ηνπ
παηδηνχ. Ζ εζσηεξίθεπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ απαηηήζεσλ, επνκέλσο, πξνυπνζέηεη
ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ ειέγρσλ θαη πηέζεσλ πνπ κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε κία απφ
ηηο παξαπάλσ θαηαζηάζεηο.
Ζ πξνζσπηθή δέζκεπζε θαη ε αίζζεζε ηεο πξνζσπηθήο επηινγήο θαίλεηαη φηη

απνηεινχλ ηηο αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα θάζε κάζεζε. Δίηε απηή πεγάδεη απφ ηελ
έκθπηε πεξηέξγεηα θαη ηηο θπζηθέο αλάγθεο είηε έρεη αθεηεξία ζηηο εμσηεξηθέο
απαηηήζεηο ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο, ε κάζεζε απαηηεί κηα εζσηεξηθή δηάζεζε
πνπ νη εμσηεξηθέο πηέζεηο θαη έιεγρνη, ζην βαζκφ πνπ βηψλνληαη σο ηέηνηνη, κάιινλ
απνκαθξχλνπλ παξά πξνζεγγίδνπλ. ΢ηε βάζε απηψλ ησλ πξνζεγγίζεσλ, νη Deci &
Ryan, θαηαιήγνπλ φηη, πξνθεηκέλνπ γηα ηελ εθπαίδεπζε, πεξηζζφηεξε πξνζνρή
πξέπεη λα δνζεί ζηε δεκηνπξγία πιεξνθνξηαθψλ, ππνζηεξηθηηθψλ ηεο απηνλνκίαο
πεξηβαιιφλησλ ηφζν γηα ηνπο καζεηέο φζν θαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο407. «Ζ
πξνψζεζε ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ είλαη ε νδφο γηα λα επηηχρνπκε απνηειέζκαηα
φπσο ε δεκηνπξγηθφηεηα, ε λνεηηθή επειημία θαη ν απηνζεβαζκφο … Οη ηδηαίηεξεο
εληζρχζεηο γηα ηνλ απηνπξνζδηνξηζκφ πνπ πξνηείλνπκε πεξηιακβάλνπλ ηε πξνζθνξά
επηινγήο, ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ ειέγρσλ, ηελ αλαγλψξηζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ,
θαη ηεο δεκηνπξγίαο ησλ θαηάιιεισλ πιεξνθνξηψλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηε ιήςε ηεο
απφθαζεο θαη ηελ εθπιήξσζε ηνπ επηδησθφκελνπ θαζήθνληνο … (Πξνσζψληαο
ππνζηεξηθηηθά ηεο καζεηηθήο απηνλνκίαο πεξηβάιινληα) έρνπκε ηηο κεγαιχηεξεο
πηζαλφηεηεο λα δηακνξθψζνπκε εθπαηδεπηηθά πιαίζηα πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ
ελλνηνινγηθή θαηαλφεζε, ηελ επειημία ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ, ηελ πξνζσπηθή
πξνζαξκνγή θαη ηελ θνηλσληθή ππεπζπλφηεηα»408. Αλ θαη απηφ δείρλεη λα είλαη
ζσζηφ, πξνθχπηεη ην εξψηεκα θαηά πφζν θάηη ηέηνην είλαη επηζπκεηφ απφ ηνπο
ηζχλνληεο.
406
407
408
Deci, E. L., Vallerand, R. J., Pelletier, L. G., & Ryan, R. M., Motivation in education: The self-
determination perspective. The educational Psychologist, 26, 1991, 325-346 (ζει. 342)
572
Β) Ζ θαηάζηαζε ζηα γπκλάζηα ηεο έξεπλαο

Αίζζεζε εθηεηακέλεο αδηαθνξίαο
Ζ έξεπλα έδεημε φηη ηφζν νη καζεηέο φζν θαη νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε
καζεηηθή αδηαθνξία έρεη κεγάιε έθηαζε ζην γπκλάζην. Αλ θαη νη καζεηέο δείρλνπλ
απξφζπκνη λα δερζνχλ φηη νη ίδηνη είλαη αδηάθνξνη, νη εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηε
γεληθφηεξε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη φηη πξφθεηηαη γηα έλα θαηλφκελν
εθηεηακέλν. Πεξηζζφηεξνη απφ 7 ζηνπο 10 καζεηέο δίλνπλ απηή ηελ εθηίκεζε θαη
πεξηζζφηεξνη απφ 8 ζηνπο 10 εθπαηδεπηηθνχο.
Έιιεηκκα εζσηεξηθψλ καζεζηαθψλ θηλήηξσλ

Ζ αίζζεζε απηή δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε έιιεηκκα εζσηεξηθψλ καζεζηαθψλ
θηλήηξσλ, θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη ην ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ δελ έρεη γλσζηηθφ
ραξαθηήξα, παξά κφλν ζε κηθξφ βαζκφ. Σν έιιεηκκα απηφ, εμάιινπ, εμεγεί ηε
δηάζηαζε πνπ, εθ πξψηεο φςεσο, δείρλεη λα πθίζηαηαη αλάκεζα ζηελ έθηαζε ηεο
αδηαθνξίαο πνπ νη καζεηέο εθηηκνχλ φηη ππάξρεη θαη ζην βαζκφ ηνπ ελδηαθέξνληνο
πνπ νη ίδηνη δειψλνπλ φηη έρνπλ. Σα απνηειέζκαηα, ηφζν απφ ηα εξσηήκαηα
γεληθφηεξνπ ραξαθηήξα πνπ ηέζεθαλ ζηνπο καζεηέο φζν θαη απφ εθείλα πνπ
αλαθέξνληαη ζην πην ελδηαθέξνλ θαη ην πην αδηάθνξν κάζεκα, ππνδεηθλχνπλ ηελ
χπαξμε ελφο ελδηαθέξνληνο γηα ηε βαζκνινγία, γηα ηελ πξναγσγή ζηελ επφκελε
ηάμε, γηα ηε κειινληηθή ρξεζηκφηεηα πνπ θάπνηεο γλψζεηο κπνξεί λα έρνπλ, αιιά
πνιχ ιίγν γηα ην ίδην ην γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία.
Οη καζεηέο δείρλνπλ λα πηζηεχνπλ φηη νη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο
είλαη ςεπδεπίγξαθεο, αθνχ ζπρλφηεξα ζεσξνχληαη απνηέιεζκα βαζκνζεξηθψλ ή
άιισλ επηδηψμεσλ άζρεησλ κε ην πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα. Ληγφηεξεο
απφ ην 1/3 ησλ απαληήζεσλ αλαθέξνληαη πηζαλά ζε πξαγκαηηθφ γλσζηηθφ
ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ δείρλνπλ λα ελδηαθέξνληαη έληνλα. Αλ θαη νη
απαληήζεηο απηέο αλαθέξνληαη ζηηο εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο, απνηεινχλ
εληνχηνηο ελδείμεηο ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν νη καζεηέο ζεσξνχλ πηζαλή ηελ εθδήισζε
πξαγκαηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην ζρνιείν. Απφ ηελ άιιε, ιηγφηεξα παηδηά απφ ην 1/3
ηνπ ζπλφινπ δειψλνπλ φηη έλαο απφ ηνπο ηξεηο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο πνπ
αζρνινχληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα είλαη φηη θάπνηα απφ απηά ηνπο αξέζνπλ. Απφ
ηηο απαληήζεηο, εμάιινπ, πνπ νη καζεηέο θαη καζήηξηεο δίλνπλ, πξνθεηκέλνπ λα
εξκελεχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα, κφλν ην 22,8%
πηζαλφλ αλαθέξεηαη ζε θαζαξφ ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν. Μνινλφηη, φηαλ ν
καζεηήο αλαθέξεηαη ζηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο, δελ απνθιείεη
ην κάζεκα λα έρεη θάπνηα βαζχηεξε αμία γη‟ απηφλ, είλαη ελδεηθηηθφ φηη γίλεηαη κηθξή
κφλν αλαθνξά ζην ελδηαθέξνλ γηα ηε ζπγθεθξηκέλε γλψζε. Τπάξρνπλ, εμάιινπ,
ελδείμεηο φηη νη καζεηέο απνθεχγνπλ λα δειψλνπλ αδηάθνξνη. Έηζη, νη καζεηέο πνπ
δειψλνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ δείρλνπλ λα είλαη ζπρλφηεξα αδηάθνξνη παξά λα
ελδηαθέξνληαη. Σέινο, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ (αξθεηφ ή
πνιχ έληνλν) δείρλνπλ λα ελδηαθέξνληαη πεξηζζφηεξν γηα απηά πνπ ε ζρνιηθή
επηηπρία ππφζρεηαη παξά γηα απηή ηελ ίδηα ηε ζρνιηθή γλψζε.
Αιιά θαη νη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ δείρλνπλ λα
ζηεξίδνπλ ηελ εηθφλα πνπ παξαθνινπζήζακε ζηελ πξνεγνχκελε παξάγξαθν. Οη
ζπκπεξηθνξέο πνπ απηνί επηιέγνπλ σο ζπλεζέζηεξεο εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο είλαη
πεξηζζφηεξν ζπκπεξηθνξέο ζπκκφξθσζεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ, παξά
εθδειψζεηο πξαγκαηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη νπζηαζηηθφηεξεο ζπκκεηνρήο ησλ
καζεηψλ ζηα καζήκαηα. Δμάιινπ, φηαλ θαινχληαη λα εξκελεχζνπλ ηηο εθδειψζεηο
573
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο θάπνησλ καζεηψλ, κφλν ην 1/3 ησλ

εθπαηδεπηηθψλ δείρλεη λα πηζηεχεη φηη απηέο ζπλδένληαη κε πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ
γηα ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο.
Απφ ηηο δνκηθέο αηηίεο ζηελ αηνκηθή αληηκεηψπηζε

΋ζνλ αθνξά ηηο αηηίεο ηεο αδηαθνξίαο, νη εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνληαη πεξηζζφηεξν
ζε εθπαηδεπηηθνχο παξάγνληεο, ελψ, απφ ηηο ππφινηπεο απαληήζεηο, νη πεξηζζφηεξεο
κνηξάδνληαη αλάκεζα ζηελ επζχλε ηεο καζεηηθήο νηθνγέλεηαο θαη ζε
θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη – κνινλφηη
νη εθπαηδεπηηθνί δηαπηζηψλνπλ φηη ην πξφβιεκα έρεη κεγάιε έθηαζε θαη, παξά ην
γεγνλφο φηη, ζε ζπλέπεηα κε ηε δηαπίζησζε απηή, αλαγλσξίδνπλ ηελ απμεκέλε
ζεκαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη θνηλσληθνπνιηηηθψλ παξαγφλησλ ζηελ παξαγσγή
ηνπ θαηλνκέλνπ – αλαθνξηθά κε ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, απηνί δείρλνπλ
λα θηλνχληαη κεηαμχ ακεραλίαο θαη αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ζπρλά δηνιηζζαίλνπλ
ζηε ινγηθή ηνπ αηνκηθνχ πξνβιήκαηνο θαη ηεο αηνκηθήο αηηηνινγίαο. Υξήζε
παξαδεηγκάησλ ζην κάζεκα, ζπκβνπιέο θαη λνπζεζίεο, πξνζέγγηζε θαη πξνζπάζεηα
θαηαλφεζεο, επηθέληξσζε ζηηο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ καζεηή, πξνζπάζεηα ζχλδεζεο κε
ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ είλαη θάπνηεο απφ ηηο ζπρλφηεξεο
απαληήζεηο ζην ζρεηηθφ εξψηεκα. Σαπηφρξνλα, ζηα πιαίζηα κηαο ινγηθήο
θνπθνπιψκαηνο κάιινλ ηνπ πξνβιήκαηνο παξά επίιπζήο ηνπ, δείρλνπλ λα πηζηεχνπλ
φηη ε βαζκνινγία κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο αδηαθνξίαο.
Αλ θαη ν θαινχκελνο λα εξκελεχζεη ην θαηλφκελν αλαγθάδεηαη λα αλαγλσξίζεη θαη
λα επηθαιεζηεί ηε ζεκαζία θνηλσληθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ παξαγφλησλ, ζηε ζρνιηθή
θαζεκεξηλφηεηα ηεο αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο νη δνκηθέο αηηίεο ππνρσξνχλ,
γηα λα δψζνπλ ηε ζέζε ηνπο ζηα δξψληα ππνθείκελα πνπ δελ είλαη παξά νη καζεηέο
θαη νη δάζθαινη. Καη απηφ είλαη κνηξαίν, σο έλα βαζκφ. ΢ην ζεκείν απηφ ζπλαληάκε
κηα έθθξαζε ηεο εγεκνλίαο ηεο άξρνπζαο ηάμεο. Αθφκε θαη φηαλ αλαγλσξίδνπκε
δνκηθά αίηηα, ε θαζεκεξηλφηεηα, πνπ είλαη δνκεκέλε ζε ζπκθσλία κε ηα θπξίαξρα
ζπκθέξνληα, επηβάιιεη ηηο δηθέο ηεο απαηηήζεηο. Ζ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία δελ
κπνξεί λα πεξηκέλεη θαιχηεξεο κέξεο, φηαλ θαη αλ νη ζπλζήθεο βειηησζνχλ. Απαηηεί
δξάζε θαη αληίδξαζε πνπ θέξλεη ζην πξνζθήλην ην άηνκν. Έλαο ηέηνηνο φκσο ηξφπνο
δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηείλεη εθ ησλ πξαγκάησλ ζηελ παξαγσγή,
δηάρπζε θαη εκπέδσζε ησλ αληίζηνηρσλ αηνκηζηηθψλ εξκελεηψλ ηνπ θαηλνκέλνπ.
΢πκβάιιεη, έηζη, αθελφο ζηελ αλαπαξαγσγή αθεηέξνπ ζην θνπθνχισκα θαη ηε
λνκηκνπνίεζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Καη πξφβιεκα βέβαηα ππάξρεη. Μφλν πνπ δελ είλαη
ν καζεηήο ή ε νηθνγέλεηά ηνπ ην πξφβιεκα. Σν πξφβιεκα βξίζθεηαη ζηε ζρνιηθή
νξγάλσζε, ελψ ηαπηφρξνλα ν ζρνιηθφο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο, ζε
αηνκηθή βάζε, δεκηνπξγεί έλα επηπιένλ πξφβιεκα.
΢ηα παξαπάλσ κπνξνχκε λα δνχκε ηε ιεηηνπξγία ηεο εγεκνλίαο ζην ζρνιείν. Δίλαη
πνιχ ραξαθηεξηζηηθή, απφ απηή ηελ άπνςε, ε κνηξαία δηνιίζζεζε πνπ γίλεηαη απφ
ηελ θνηλσληθή αηηηνινγία (θαη επνκέλσο παζνινγία) ζηελ αηνκηθή, θαηά ηε κεηάβαζε
απφ ην ζεσξεηηθφ, καθξνζθνπηθφ θαη πεξηζζφηεξν δεζκεπφκελν απφ ηε ινγηθή
επίπεδν πξνζέγγηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο, ζην επίπεδν ηεο πξαθηηθήο θαζεκεξηλφηεηαο.
Ζ λεθαιηφηεηα ηεο ζεσξεηηθήο «απφζηαζεο» δίλεη ηε ζέζε ηεο ζην άγρνο ηεο
πξαθηηθήο θαζεκεξηλφηεηαο, ζηελ αλάγθε λα βγεη ε χιε, ζηελ επζχλε απέλαληη ζε
εθείλνπο, ηνπο «ιίγνπο έζησ», πνπ «ελδηαθέξνληαη». ΢ην επίπεδν ηεο θαζεκεξηλήο
αλζξψπηλεο δξάζεο νη αληηθάζεηο θαη αδπλακίεο ηνπ επξχηεξνπ πιαηζίνπ
κεηαηξέπνληαη ζε πξνζσπηθέο αληηζέζεηο κε ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε. Ζ
αληηκεηψπηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνβιεκάησλ ζηε βάζε ηεο αηνκηθήο πξνζπάζεηαο
ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κνηξαία νδεγεί ζε αηνκηθέο ιχζεηο πνπ φκσο απαηηνχλ ηα
θαηάιιεια εξκελεπηηθά πιαίζηα αηνκηθήο αηηηνινγίαο, εληζρχνληαο κε ηνλ ηξφπν
574
απηφ ηα θπξίαξρα κνληέια εξκελείαο ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ πνπ ξίρλνπλ ην

βάξνο ηεο επζχλεο ζηα άηνκα, αζσψλνληαο έηζη ηελ θνηλσληθή νξγάλσζε πνπ ηα
παξάγεη.
Ζ καζεηηθή νηθνγέλεηα: ΢πγθεξαζκφο ηνπ δνκηθνχ κε ην αηνκηθφ

Ζ απμεκέλε ζεκαζία ηεο νηθνγέλεηαο σο παξάγνληα πνπ επεξεάδεη ζεκαληηθά ην
καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία εθθξάδεη ηελ παξαπάλσ κεηαηφπηζε. Ζ
νηθνγέλεηα δείρλεη λα είλαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο
ππεχζπλνπο γηα ηε καζεηηθή αδηαθνξία θαη ηαπηφρξνλα είλαη ν παξάγνληαο πνπ
ζπρλφηεξα θξχβεηαη πίζσ απφ ηνλ αδηάθνξν ή ηνλ δσεξά ελδηαθεξφκελν καζεηή. Ζ
νηθνγέλεηα φκσο ζηελ νπνία αλαθέξνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ινγίδεηαη σο απηφλνκνο
παξάγνληαο. Γε γίλεηαη αληηιεπηή σο ν θνηλσληθφο ρψξνο ζχλδεζεο ηνπ αηφκνπ κε
ηελ επξχηεξε θνηλσλία, σο ν ρψξνο κέζσ ηνπ νπνίνπ ην παηδί εκπιέθεηαη ζηηο
επξχηεξεο δνκέο θνηλσληθήο παξαγσγήο θαη εμνπζίαο. Ζ απφδνζε ζεκαληηθψλ
επζπλψλ ζηελ νηθνγέλεηα, πνπ γίλεηαη έηζη αληηιεπηή, ζπλδέεηαη κε έλα βαζηθφ
ζπκβηβαζκφ.
Μεηαθέξνληαο ηελ επζχλε ζηελ νηθνγέλεηα, πνπ αληηκεησπίδεηαη μεθνκκέλα απφ
ηηο θνηλσληθέο δνκέο, δηαηεξείηαη αλέπαθε ε αηνκηζηηθή ινγηθή ζε εξκελεπηηθφ
επίπεδν. Ζ επζχλε ηεο νηθνγέλεηαο πξνθχπηεη απφ ην ζπγθεξαζκφ κηαο παηδαγσγηθήο
επαηζζεζίαο πνπ κεηαθέξεη ηελ επζχλε απφ ην καζεηή ζε παξάγνληεο έμσ απφ απηφλ,
κε ηελ αλάγθε δηαηήξεζεο ηνπ ππξήλα κηαο αηνκηζηηθήο ινγηθήο ζην πξφβιεκα. Ζ
νηθνγέλεηα είλαη ν καζεηήο θαη ηαπηφρξνλα δελ είλαη. Ο καζεηήο δελ επζχλεηαη, αιιά
ην πξφβιεκα είλαη, ζηελ νπζία ηνπ, αηνκηθφ. Έρεη λα θάλεη κε ηηο ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο
δσήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζεηή.
Οη αληηθάζεηο θαη ηα αδηέμνδα ηεο ζρνιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο βξίζθνπλ έθθξαζε
ζηελ απφδνζε επζχλεο ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ καζεηή. Ζ νηθνγέλεηα ζπλνςίδεη θαη
ζπκβνιίδεη ηελ παηδαγσγηθή επαηζζεζία θαη ηαπηφρξνλα ηελ αδπλακία ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ κπξνζηά ζην πξφβιεκα. Έλα πξφβιεκα πνπ, ελψ έρεη θνηλσληθέο
αηηίεο, ην ζρνιείν αληηκεησπίδεη ζα λα ήηαλ αηνκηθφ.
Κνηλσληθή πξνέιεπζε θαη ζρνιηθέο επηδφζεηο

Με ηελ έξεπλά καο επηβεβαηψλεηαη, γηα κηα αθφκα θνξά, ην ήδε γλσζηφ απφ πιήζνο
εξεπλψλ409 φηη ε θνηλσληθή πξνέιεπζε ησλ καζεηψλ απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα
πνπ επεξεάδεη ηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ. ΋πσο είδακε, ηα παηδηά κε
παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ θαζψο θαη εθείλα κε παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία (θαη,
κε θάπνηεο δηαθνξέο, δεκφζην ππάιιειν) έρνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία απφ ηνπο
ζπκκαζεηέο ηνπο ησλ ππφινηπσλ θαηεγνξηψλ θαη ηαπηφρξνλα εκθαλίδνληαη λα έρνπλ
κία γεληθφηεξε ζρνιηθή άλεζε πνπ, εθηφο απφ ηε βαζκνινγία, πεξηιακβάλεη ην
αίζζεκα επάξθεηαο απέλαληη ζηα ζρνιηθά καζήκαηα, ην βαζκφ ζηνλ νπνίν
δπζθνιεχνληαη, θαζψο θαη ην βαζκφ ηνπ άγρνπο πνπ απηά πξνθαινχλ. ΢ην άιιν άθξν
ηα παηδηά κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη εθείλα κε
παηέξα εξγάηε έρνπλ ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία θαη εκθαλίδνπλ ηε κεγαιχηεξε
ζρνιηθή δπζθνιία, κε δείθηεο, εθηφο απφ ηε βαζκνινγία, ην βαζκφ ζηνλ νπνίν
δπζθνιεχνληαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα (βαζκφο δπζθνιίαο, αίζζεκα επάξθεηαο),
θαζψο θαη ην βαζκφ άγρνπο πνπ απηά ηνπο πξνθαινχλ.
Μνξθέο καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν

Γηαπηζηψλνπκε δχν κείδνλα είδε καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην γπκλάζην. Ζ πξψηε
κνξθή, πνπ ζα νλνκάζνπκε ελδηαθέξνλ επραξίζηεζεο, ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ηα
409
Βιέπε παξαθάησ ζει. 579-580
575
ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ ε παξαθνινχζεζε ηνπ πην ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο

πξνθαιεί. Σν ελδηαθέξνλ απηφ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ ησλ θνξηηζηψλ, ησλ καζεηψλ
πςειήο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο (πςεινχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη επαγγέικαηνο
παηέξα) θαη ησλ καζεηψλ κε πςειέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο. Σν ελδηαθέξνλ απηήο
ηεο κνξθήο δείρλεη λα έρεη ηε κηθξφηεξε ζρέζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο απέλαληη
ζην κάζεκα θαη δε ζρεηίδεηαη κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ απφ ηελ
ελαζρφιεζε κε ην κάζεκα. Σν ελδηαθέξνλ επραξίζηεζεο είλαη κηα κνξθή
ελδηαθέξνληνο πνπ πξνθαλψο ζπλδέεηαη κε ζρνιηθή άλεζε, ελψ δείρλεη φηη δελ έρεη
γλσζηηθφ ραξαθηήξα.
Ζ δεχηεξε κνξθή ελδηαθέξνληνο, πνπ ζα νλνκάζνπκε ελδηαθέξνλ πεξηέξγεηαο,
ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε ηε δηέγεξζε ηεο πξνζνρήο θαη ηεο πεξηέξγεηαο ηνπ καζεηή,
είλαη δε ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αγνξηψλ, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ηε κεζαία
εθπαηδεπηηθή θαηεγνξία, εξγάηε ζην επάγγεικα ή κηθξνεπηρεηξεκαηία, θαζψο θαη
φζσλ έρνπλ ρακειή βαζκνινγία, επηπέδνπ 10-13. Σν ελδηαθέξνλ απηήο ηεο κνξθήο
δείρλεη λα έρεη απμεκέλε ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο θαη ηελ αίζζεζε
αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Πξφθεηηαη γηα κηα κνξθή ελδηαθέξνληνο πνπ αθνξά
πεξηζζφηεξν καζεηέο κε απμεκέλεο ζρνιηθέο δπζθνιίεο θαη ηαπηφρξνλα απμεκέλε
επαηζζεζία ζην δήηεκα ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ. Γείρλεη επνκέλσο λα είλαη έλα
ελδηαθέξνλ απηνεπηβεβαησηηθνχ ραξαθηήξα, πνπ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ
πξφθιεζε παξά κε ηελ επραξίζηεζε. Ζ πξφθιεζε πνπ εκπεξηέρεη ε πεξηέξγεηα πνπ
ην κάζεκα δηεγείξεη ηζνδπλακεί ζ‟ απηέο ηηο θαηεγνξίεο πεξηζζφηεξν κε κηα
πξφθιεζε ζηηο ηθαλφηεηεο ηνπ παηδηνχ παξά κε κηα πξφθιεζε γλσζηηθήο θχζεο.
Αληίζηνηρα δηαπηζηψλνπκε ηελ χπαξμε δχν εηδψλ καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην
γπκλάζην. Ζ πξψηε, πνπ απνθαινχκε αδηαθνξία αλίαο, ζπλδέεηαη εληνλφηεξα κε
έιιεηκκα δηέγεξζεο πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο. Σν κάζεκα ζηελ πεξίπησζε απηή είλαη
πξψη‟ απ‟ φια βαξεηφ. Ζ αδηαθνξία απηήο ηεο κνξθήο είλαη ραξαθηεξηζηηθή γηα ηηο
θαηεγνξίεο ησλ νπνίσλ ην ελδηαθέξνλ είλαη ελδηαθέξνλ επραξίζηεζεο, κε ηελ
εμαίξεζε ησλ θνξηηζηψλ ησλ νπνίσλ ε αδηαθνξία είλαη ηεο κνξθήο πνπ ζα δνχκε ζηε
ζπλέρεηα. Γηα ηηο θαηεγνξίεο ινηπφλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε κεγαιχηεξε
ζρνιηθή άλεζε ε αδηαθνξία έρεη ηε κνξθή ηεο αλίαο.
Ζ δεχηεξε κνξθή αδηαθνξίαο πνπ ζπλαληάκε ζην ζρνιείν, ε αδηαθνξία
δπζαξέζθεηαο, ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε έιιεηκκα επράξηζησλ ζπλαηζζεκάησλ. Ζ
αδηαθνξία απηήο ηεο κνξθήο είλαη ραξαθηεξηζηηθή ησλ θνξηηζηψλ, ησλ καζεηψλ κε
παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, κηθξνεπηρεηξεκαηία (θαη κεηά
ηδησηηθφ ππάιιειν, εξγάηε θαη ηερλίηε), θαζψο θαη εθείλσλ πνπ έρνπλ ρακειή
βαζκνινγία επηπέδνπ 10-13. Ζ αδηαθνξία δπζαξέζθεηαο αθνξά πεξηζζφηεξν ζε
καζεηέο πνπ έρνπλ απμεκέλε ζρνιηθή δπζθνιία, εληνλφηεξα φκσο ζε φζνπο
αηζζάλνληαη ρακειφηεξνπ βαζκνχ εμάξηεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ ηνπο κέιινληνο απφ
ην ζρνιείν.
Κνηλσληθή πξνέιεπζε θαη κνξθέο ελδηαθέξνληνο /αδηαθνξίαο

Δίλαη θαλεξφ φηη ηφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ
δηαθνξεηηθήο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο. Έηζη
ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ κε παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν,
θαζψο θαη φζσλ έρνπλ παηέξα ειεχζεξν επαγγεικαηία, ζπζρεηίδεηαη, πεξηζζφηεξν
απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο θαη, πεξηζζφηεξν απφ ηνπο άιινπο παξάγνληεο, κε ην ζπλαίζζεκα – θάηη
πνπ ηζρχεη θαη γηα ηα παηδηά ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, αλ θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ.
Σαπηφρξνλα ην ελδηαθέξνλ ησλ δχν απηψλ θαηεγνξηψλ ζπλδέεηαη εληνλφηεξα απφ ηηο
άιιεο κε ηελ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ καζήκαηνο. Σέινο, ηα παηδηά ησλ
ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ δείρλνπλ λα έρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ εζσηεξηθεχζεη ηνπο
576
επαγγεικαηηθνχο ηνπο ζηφρνπο. Ζ επαγγεικαηηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ πην

ελδηαθέξνληνο καζήκαηνο, ζηελ θαηεγνξία απηή, παξνπζηάδεη απμεκέλε ζπζρέηηζε
ηφζν κε ηα αηζζήκαηα επραξίζηεζεο θαη ηε δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο φζν θαη
κε ην ελδηαθέξνλ εθνχζηαο ελαζρφιεζεο κε ην κάζεκα. Σα ζηνηρεία απηά δείρλνπλ
φηη ηα επαγγεικαηηθά ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ
έρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ελζσκαησζεί ζην βαζηθφ θνξκφ ησλ πξνζσπηθψλ ηνπο
ελδηαθεξφλησλ.
Απφ ηελ άιιε, ε αδηαθνξία ησλ δχν θαηεγνξηψλ έρεη, πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο,
ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλίαο. Δκθαλίδεη ηε κηθξφηεξε, απ‟ φιεο ηηο θαηεγνξίεο,
αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ην ζπλαίζζεκα θαη έληνλε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηε
δηέγεξζε πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο, ζεκαληηθά εληνλφηεξε απφ φινπο ηνπο άιινπο
παξάγνληεο ζπζρέηηζεο.
΢ηνλ αληίπνδα ησλ παξαπάλσ θαηεγνξηψλ, ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κε παηέξα
απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαζψο θαη φζσλ έρνπλ παηέξα εξγάηε ή
κηθξνεπηρεηξεκαηία δε ζπζρεηίδεηαη παξά πνιχ άηνλα κε ηα επράξηζηα
ζπλαηζζήκαηα, ελψ ε αδηαθνξία ηνπο, φπσο θαη ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηδησηηθφ
ππάιιειν, ζπζρεηίδεηαη έληνλα αξλεηηθά κε απηά.
Άμην παξαηήξεζεο ζην ζεκείν απηφ είλαη ην γεγνλφο φηη, αλ θαη ηα κνξθσηηθά
εθφδηα δείρλνπλ λα έρνπλ απμεκέλε ζεκαζία σο πξνο ηηο καζεηηθέο δπλαηφηεηεο ησλ
καζεηψλ, ηα παηξηθά επαγγεικαηηθά δεδνκέλα παίδνπλ ην δηθφ ηνπο απηφλνκν ξφιν,
ιηγφηεξν ζηηο επηδφζεηο θαη πεξηζζφηεξν ζην ελδηαθέξνλ θαη ηελ αδηαθνξία πνπ
εθδειψλνπλ νη καζεηέο ζην ζρνιείν. Μνινλφηη ηα κνξθσηηθά εθφδηα ησλ παηδηψλ
ησλ ηερληηψλ είλαη ρακειφηεξα απφ ηα αληίζηνηρα ησλ παηδηψλ ησλ εξγαηψλ,
εληνχηνηο, φπσο παξαηεξήζακε θαη αιινχ, απηά έρνπλ θαιχηεξεο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο απφ εθείλα θαη κνξθέο ελδηαθέξνληνο πνπ πιεζηάδνπλ απφ θάπνηεο απφςεηο
ην ελδηαθέξνλ ησλ πςειφηεξσλ επαγγεικαηηθψλ θαηεγνξηψλ. Σαπηφρξνλα ηα παηδηά
ησλ κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ κε κέηξηα κνξθσηηθά εθφδηα – ζεκαληηθά πςειφηεξα απφ
ηα αληίζηνηρα ησλ καζεηψλ κε παηέξα ηερλίηε ή εξγάηε – παξνπζηάδνπλ κνξθέο
ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ πιεζηάδνπλ πεξηζζφηεξν ζηα αληίζηνηρα ηεο
θαηεγνξίαο ησλ εξγαηψλ. Σα δεδνκέλα απηά δείρλνπλ φηη ην κνξθσηηθφ θεθάιαην
ησλ καζεηψλ πξνζδηνξίδεη ίζσο ηα πιαίζηα πνπ κπνξεί λα θηλεζεί ν καζεηήο, αιιά
άιια ραξαθηεξηζηηθά φπσο είλαη ην παηξηθφ επάγγεικα νδεγνχλ ζε δηαθνξνπνηήζεηο
ζηηο επηδφζεηο θαη πεξηζζφηεξν ζηηο κνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο πνπ ν
καζεηήο εθδειψλεη ζην ζρνιείν.
577
Γ) ΢ρνιηθφ ελδηαθέξνλ /αδηαθνξία θαη ηδενινγηθή εγεκνλία

΢πκπεξάζκαηα: πνηα είλαη ε θαηάζηαζε
Σν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ ζην ζρνιείν δε δείρλεη λα έρεη γλσζηηθφ ραξαθηήξα. Δίλαη
έλα ελδηαθέξνλ πνπ ζηεξίδεηαη ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ζηε βαζκνινγία, ζην
άγρνο ηεο πξναγσγήο ζηελ επφκελε ηάμε ή ζε πηζαλέο κειινληηθέο ρξήζεηο ηεο
ζρνιηθήο γλψζεο. Σν ελδηαθέξνλ γηα ην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο δείρλεη
πνιχ πεξηνξηζκέλν.
Πνιχ ραξαθηεξηζηηθά νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ απμεκέλε
ζρνιηθή άλεζε θαίλεηαη φηη δελ ζπλδένπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο κε νπζηαζηηθά
καζεζηαθά νθέιε, ηέηνηα πνπ λα κεηαθξάδνληαη ζε αχμεζε ηνπ πξνζσπηθνχ
δπλακηθνχ ηνπ καζεηή. Σέηνηνπ είδνπο εμάξηεζε δείρλεη λα ππάξρεη πεξηζζφηεξν ζηηο
καζεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ εκθαλίδνπλ απμεκέλε δπζθνιία ζην ζρνιείν, αιιά θαη
απηή δείρλεη λα κελ αλαθέξεηαη ηφζν ζε νπζηαζηηθά καζεζηαθά νθέιε φζν ζε
απηνεπηβεβαησηηθνχ ραξαθηήξα επηινγέο.
Ζ αδηαθνξία θαίλεηαη φηη έρεη κεγάιε έθηαζε. Απηή είλαη ε αίζζεζε ηφζν ησλ
καζεηψλ φζν θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Φαίλεηαη δε φηη απηή ζπλδέεηαη άκεζα κε ην
γεγνλφο φηη ην ειιεληθφ ζρνιείν ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηηο εμσηεξηθέο αληακνηβέο
θαη ηηκσξίεο ηεο βαζκνινγίαο, ηεο πίεζεο ή, ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε, ηεο αίζζεζεο
θαζήθνληνο, αθήλνληαο ζηε ζπγθπξία ή ηελ πξνζσπηθή πξσηνβνπιία ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ ηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ εζσηεξηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ηνπο καζεηέο
θαη ηηο καζήηξηεο.
Να ζεκεηψζνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ζχκθσλα κε έξεπλα ησλ Hopf & Ξσρέιιε
«ζηελ ειιεληθή Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε … επηδηψθνληαη θπξίσο γλσζηηθνί
ζηφρνη, νη νπνίνη απνβιέπνπλ ζηελ θαηάθηεζε θαη εκπέδσζε γλψζεσλ πνπ
αλαπαξάγνληαη κέζσ απνκλεκφλεπζεο. Ζ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη ε
θαιιηέξγεηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ηνπ καζεηή απνηεινχλ ππνδεέζηεξεο επηδηψμεηο
ηεο δηδαζθαιίαο»410. ΋πσο ιέλε νη Hopf & Ξσρέιιεο, ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο δείρλεη
λα θηλείηαη ζηα πιαίζηα «ελφο θαηά θχξην ιφγν ζεσξεηηθνχ θαη βεξκπαιηζηηθνχ
καζήκαηνο, ρσξίο πλνή θαη δσληάληα», ν δε εθπαηδεπηηθφο, ζπγθξηηηθά κε ην καζεηή,
θπξηαξρεί ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία κε ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ. Χζηφζν ν θαζεγεηήο
αθήλεη πεξηζψξηα γηα πξσηνβνπιίεο θαη απηελέξγεηα ζην καζεηή ζηνλ νπνίν
αθηεξψλεη ρξφλν, ελψ «ν ξπζκφο ηνπ καζήκαηνο είλαη κάιινλ επέιηθηνο παξά
δχζθακπηνο»411. Απφ έξεπλα, εμάιινπ, πνπ έθαλε ν Υ. Η. Κσλζηαληίλνπ412 ζε 446
πξσηνεηείο θνηηεηέο ειιεληθψλ παλεπηζηεκίσλ πξνέθπςε φηη ν έιιελαο
εθπαηδεπηηθφο νξγαλψλεη ηελ επηθνηλσλία ηνπ κε ηνπο καζεηέο φρη σο παηδαγσγφο,
αιιά ζαθψο σο δεκφζηνο ππάιιεινο. Οη θνηηεηέο επίζεο εθηηκνχλ φηη ε δηδαθηηθή
πξάμε ραξαθηεξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ «δηδαθηηζκφ, ινγνθνπία θαη
ακεηξνέπεηα». Θεσξνχλ αθφκα φηη «ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξνσζνχληαη ζε
κηθξφ κφλν βαζκφ ή δελ πξνσζνχληαη θαζφινπ νη ηθαλφηεηεο ηνπ καζεηή, αλαθνξηθά
κε ηελ αληηκεηψπηζε πξαθηηθψλ δεηεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ
ζηελ θνηλσληθή δσή». Δθηηκνχλ αθφκε φηη ν καζεηήο εμσζείηαη «λα αλαπαξάγεη
έηνηκεο θαη ζηείξεο γλψζεηο», φηη ν εθπαηδεπηηθφο πξνσζεί ηνλ αληαγσληζκφ κεηαμχ
ησλ καζεηψλ, φηη «νδεγεί ηνλ καζεηή ζε αδξάλεηα ή θαζήισζε» θαη φηη «εληζρχεη ζε
410
411
Hopf, D., Ξσρέιιεο, Π., (2003) Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα … φ.π., ζει. 250-251
412
Κσλζηαληίλνπ, Υ., Οξγάλσζε ηεο παηδαγσγηθήο επηθνηλσλίαο θαη πεξηζσξηνπνίεζε ηνπ καζεηή,
ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο,
ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 155-167
578
κηθξφ βαζκφ ή δελ εληζρχεη θαζφινπ ηελ απηφλνκε παξνπζία ηνπ καζεηή ζηε
ζρνιηθή δσή». ΢ηα ζπκπεξάζκαηα έξεπλαο, εμάιινπ, ηεο Δχεο Μαθξή-Μπφηζαξε
δηαβάδνπκε φηη «νη καζεηέο δε θαίλεηαη λα βξίζθνπλ ζην πξφζσπν ησλ θαζεγεηψλ
ηνπο ην θηιηθφ νδεγφ πνπ αλαδεηνχλ … ν ζεκεξηλφο δάζθαινο απέρεη πνιχ απφ ηνλ
πξνηεηλφκελν δάζθαιν ηνπ Rogers, ίζσο γηαηί ην ππάξρνλ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα
παξεκπνδίδεη ηνπο ιεηηνπξγνχο ηνπ λα ιάβνπλ ζνβαξά ππφςε ζηε ζρνιηθή
δηαδηθαζία ηελ επίδξαζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ παξαγφλησλ θαη ην ξφιν ησλ
δηάθνξσλ κεηαβιεηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηα, κεηαμχ ησλ νπνίσλ
πξνέρνπζα ζέζε θαηέρεη ε απηνεθηίκεζε»413.
Παξά ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ πνπ ζπλδένληαη κε ειιείκκαηα
θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία, κε επηβηψζεηο θάπνηεο
θνξέο ζηνηρείσλ ηεο παξαδνζηαθήο παηδαγσγηθήο414 ή θαη κε πηζαλά θαηάινηπα ελφο
πλεχκαηνο πνπ, απφ ηελ επνρή ησλ Βαπαξψλ, ραξαθηεξίδεηαη απφ «αξρατζκφ,
ηππνιαηξία, θιαζηθηζκφ, ινγνθνπία θιπ.»415, ην πξφβιεκα δε θαίλεηαη λα είλαη απιά
δήηεκα εθζπγρξνληζκνχ ησλ κεζφδσλ θαη θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ
αδηαθνξία ζην ζρνιείν είλαη δνκηθή, κε ηελ έλλνηα φηη ζπλδέεηαη θαη εμαξηάηαη ηφζν
απφ ηηο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη απφ ηε ζπλνιηθφηεξε αληίιεςε
πνπ ν ζχγρξνλνο πνιηηηζκφο ηεο γεληθεπκέλεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο πξνσζεί γηα ηελ
αμία θαη ην ραξαθηήξα ηεο γλψζεο, θάηη πνπ ζε ηειεπηαία αλάιπζε ζπλδέεηαη κε ην
πνξηξαίην ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ, κε ην λφεκα ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο ζην
ζεκεξηλφ θφζκν. Γελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο φηη ζηελ έξεπλα ηνπ Υ. Κσλζηαληίλνπ,
πνπ είδακε παξαπάλσ, νη θαζεγεηέο ηνπ Λπθείνπ – ε εξγαζία ησλ νπνίσλ
πξνζδηνξίδεηαη εληνλφηεξα απφ ηηο εμεηάζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ εηζαγσγή ησλ
καζεηψλ ζην παλεπηζηήκην, είλαη θαηά ζπλέπεηα πεξηζζφηεξν ηππνπνηεκέλε θαη
εληνλφηεξα πξνζδηνξηζκέλε απφ παξάγνληεο εμσηεξηθνχο πξνο ηε δηδαθηηθή
δηαδηθαζία ζπγθξηηηθά κε εθείλε ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο ησλ άιισλ βαζκίδσλ ηεο
εθπαίδεπζεο – εκθαλίδνπλ ηελ ρεηξφηεξε εηθφλα ζπγθεληξψλνληαο ηα πην αξλεηηθά
ραξαθηεξηζηηθά.
Ζ ζρνιηθή αηκφζθαηξα, ιέλε νη Ryan, Connell & Deci αλαθεξφκελνη ζηα
ακεξηθάληθα ζρνιεία, κνηάδεη πεξηζζφηεξν κε απηφ πνπ ν Elkind νλφκαζε
«βηνκεραλία επηηεπγκάησλ» παξά κε έλα ρψξν εμεξεχλεζεο θαη αλαθάιπςεο. Οη
ζπγγξαθείο απηνί αλαθέξνπλ φηη «ν Elkind ππέδεημε φηη ηα ζρνιεία πηέδνπλ ηα παηδηά
λα απνδψζνπλ επεηδή νη δηνηθεηηθνί είλαη ππφ πίεζε λα παξάγνπλ θαιχηεξα πξντφληα
– κε αλαγλσξίδνληαο, βέβαηα, φηη έλα παηδί δελ είλαη πξντφλ. Οη ζπνπδαζηέο
αληηκεησπίδνληαη πεξηζζφηεξν ζαλ δνρεία πνπ γεκίδνληαη κε πιεξνθνξίεο, παξά ζαλ
πξφζσπα πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ξχζκηζεο ηεο δηθήο
ηνπο δξαζηεξηφηεηαο»416. Ζ άιιε φςε απηνχ ηνπ ζρνιείνπ βξίζθεηαη ζε απηφ πνπ νη
Κάηζηθαο & Καββαδίαο απνθαινχλ «βηνκεραλία παξαγθσληζκέλσλ»417. Σν ζρνιείν
ηεο αγνξάο είλαη έλα ζρνιείν πνπ αληηκεησπίδεη ηφζν ηε γλψζε φζν θαη ηνπο καζεηέο
σο εκπνξεχκαηα. Ο καζεηήο δελ απνηειεί ηελ πξνηεξαηφηεηα ηνπ ζρνιείνπ απηνχ. Ο
καζεηήο κάιηζηα πνπ έρεη πεξηζζφηεξν ηελ αλάγθε ηεο ζρνιηθήο βνήζεηαο, απηφο ν
413
Μαθξή-Μπφηζαξε, Δ., Δίδε θνηλσληθήο ζηήξημεο θαη ν ξφινο ηεο άλεπ φξσλ απνδνρήο ζηε
δηακφξθσζε ζεηηθήο απηνεθηίκεζεο, Φπρνινγία, ηνκ.8, ηεπρ.4, 2001, ζει. 488-505 (ζει. 501)
414
«Μλεκφλην ζπκπεξηθνξάο» ζην Ννχηζνο, Υ., Ηδενινγία θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, εθδ. ζεκέιην,
Αζήλα 1986, ζει. 129-138
415
Μπνπδάθεο, ΢., Νενειιεληθή εθπαίδεπζε (1821-1985), εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1991, ζει. 104
416
Ryan, R. M., Connell, J. P., & Deci, E. L., A Motivational Analysis of Self-determination and Self-
regulation in Education, in C. Ames & R. E. Ames (Eds.), Research on motivation in education: The
classroom milieu, New York: Academic Press, 1985 (ζει. 46)
417
Κάηζηθαο Υ., Καββαδίαο, Κ. Γ., Ζ ειιεληθή εθπαίδεπζε ζηνλ νξίδνληα ηνπ 2000. Δθπαηδεπηηθνί,
καζεηέο θαη ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996
579
καζεηήο, εχθνια εμνζηξαθίδεηαη απφ ην ζρνιηθφ πιαίζην ή παξακέλεη κέζα ζ‟ απηφ,

ζθηά ζπρλά ηνπ εαπηνχ ηνπ, κε ην βάξνο ηεο ελνρήο γηα ηελ κεηνλεμία ηνπ, εχθνινο
ζηφρνο πνπ πξνζθέξεηαη σο απνδηνπνκπαίνο γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ ζπζηήκαηνο.
Σν γπκλάζην δείρλεη λα ππνθέξεη απφ έιιεηκκα εζσηεξηθνχ λνήκαηνο. Ζ αμία ηεο
εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο είλαη ηδηαίηεξα ππνηηκεκέλε, ελψ ε βαζκνινγία δείρλεη λα
παίδεη απμεκέλν ξφιν ζηε ιεηηνπξγία ηνπ. Θα πξέπεη εμάιινπ λα ηνλίζνπκε φηη ε
βαζκνινγία πνπ ν καζεηήο παίξλεη δελ είλαη πεξηζηαζηαθή, ηπραία ή απνηέιεζκα ησλ
πξνζσπηθψλ ηνπ πξνζπαζεηψλ. Δίλαη γλσζηή ε ζρέζε ησλ ζρνιηθψλ επηδφζεσλ κε ηα
θνηλσληθννηθνλνκηθά θαη κνξθσηηθά δεδνκέλα ηεο καζεηηθήο νηθνγέλεηαο. Σφζν ε
έξεπλα πνπ δηεμήρζε ζηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο κειέηεο φζν θαη πιήζνο άιισλ
εξεπλψλ δείρλνπλ ηελ έληνλε εμάξηεζε ησλ καζεηηθψλ επηδφζεσλ απφ ην
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα. Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο γλσζηήο
σο έθζεζεο ηνπ Coleman418, πνπ εθδφζεθε ην 1966 κε ηνλ ηίηιν «Ηζφηεηα ησλ
Δθπαηδεπηηθψλ Δπθαηξηψλ» ζρεηηθά κε ηα εθπαηδεπηηθά δεδνκέλα ησλ ακεξηθάληθσλ
ζρνιείσλ, δείρλνπλ έληνλε ζπζρέηηζε ηεο νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο θαη ηνπ
κνξθσηηθνχ πεξηβάιινληνο ησλ καζεηψλ κε ηε ζρνιηθή ηνπο επίδνζε. Αληίζεηα, ε
άληζε θξαηηθή πξνζθνξά κνξθσηηθψλ αγαζψλ δείρλεη λα κελ έρεη ηδηαίηεξε επίδξαζε
ζηηο άληζεο επηδφζεηο καζεηψλ απφ δηαθνξεηηθέο θπιεηηθέο νκάδεο. Ζ επίδξαζε,
πάλησο, ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο θαίλεηαη φηη είλαη κεγαιχηεξε ζηα παηδηά ησλ
κεηνλνηήησλ παξά ζηνπο ιεπθνχο καζεηέο. Σα απνηειέζκαηα ηεο δεχηεξεο ζε
κέγεζνο έξεπλαο πνπ δηεμήρζε ζηηο ΖΠΑ απφ ηνλ Σδέλθο, πνπ πεξηγξάθνληαη ζηε
κειέηε κε ηίηιν «αληζφηεηα», θαηαιήγνπλ ζε αλάινγα ζπκπεξάζκαηα. Μεηαμχ
απηψλ είλαη φηη «ην ζρνιείν επηδξά ειάρηζηα ζηελ αλάπηπμε γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ
πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζρνιηθή επηηπρία, εθηφο απφ ην δεκνηηθφ ζρνιείν πνπ επηδξά
αξθεηά θαη θπξίσο ζηνπο καζεηέο απφ θησρνχο γνλείο». Δπίζεο φηη «νη δνθηκαζίεο
λνεκνζχλεο σο θξηηήξην ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο επλννχλ ηνπο καζεηέο απφ κέζα θαη
αλψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαζψο θαη ηνπο ιεπθνχο καζεηέο»419. Οη κειέηεο,
εμάιινπ, ησλ Bourdieu & Passeron420 ζηε Γαιιία αλέδεημαλ κε πνιχ αλάγιπθν ηξφπν
ηηο ιηγφηεξν νξαηέο πιεπξέο ηεο θιεξνλνκηθήο κεηαβίβαζεο πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ
κέζσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεραληζκψλ, φζν θαη ηεο γεληθφηεξα αλαπαξαγσγηθήο ηνπο
ιεηηνπξγίαο.
΢ηνλ ειιεληθφ ρψξν νη έξεπλεο ηνπ Π. Παπαθσλζηαληίλνπ421 θαη ηεο Μ. Σδάλε422
ζπγθιίλνπλ ζηε ζηελή εμάξηεζε πνπ έρεη ε ζρνιηθή επηηπρία απφ ηελ θνηλσληθή
θαηαγσγή ησλ καζεηψλ. Οη θνηλσληθέο αληζφηεηεο, εμάιινπ, κε ηε κνξθή ησλ
γεσγξαθηθψλ αληζνηήησλ δείρλνπλ έληνλε επίδξαζε ζηε ζρνιηθή πνξεία ησλ
καζεηψλ, ζχκθσλα κε έξεπλα ηνπ Θ. Μπισλά. Οη θνηλσληθννηθνλνκηθνί θαη
ηδηαίηεξα νη πνιηηηζηηθνί παξάγνληεο πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηα αλζξψπηλα ζχλνια
αλάινγα κε ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή πνπ θαηνηθνχλ εκθαλίδνληαη λα επεξεάδνπλ
ηζρπξά ηελ πηζαλφηεηα λα θνηηήζεη ν καζεηήο ζην γπκλάζην423. ΢ηελ κλεκνλεπζείζα,
εμάιινπ, έξεπλα ησλ Hopf & Ξσρέιιε γηα ην «Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα»
δηαπηζηψλεηαη «φηη ππάξρεη ζπλάθεηα αλάκεζα ζηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε θαη ηε
ζρνιηθή επίδνζε, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Χζηφζν ε
ελ ιφγσ ζρέζε είλαη ζεκαληηθά αζζελέζηεξε ζηελ Διιάδα απφ φ,ηη ζε άιιεο
418
Κφνπικαλ, Σδ., Ηζφηεηα Δθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ, κηθξ. Άλλα Φξαγθνπδάθε, ζην Φξαγθνπδάθε,
Ά. (1985) Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π., ζει. 301-356
419
420
Bourdieu, P., Passeron, J.- CL. (1993) Οη θιεξνλφκνη … φ. π., Bourdieu, P., Passeron, J.- CL.,
Reproduction … φ.π.,
421
Φξαγθνπδάθε, Ά. (1985) Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο … φ. π., ζει. 182-183
422
Σδάλε, Μ., (2000) ΢ρνιηθή επηηπρία … φ.π.
423
Μπισλάο, Θ., (2004) Ζ Αλαπαξαγσγή ησλ Κνηλσληθψλ Σάμεσλ … φ.π.
580
ρψξεο»424. Έξεπλα επίζεο ησλ Κνιηάδε, Βαιζάκε, Βάξθε, Κνπκπηά θαη ΢παληηδάθε
έδεημε φηη ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο καζεηηθήο νηθνγέλεηαο επεξεάδεη
πνιχ ζεκαληηθά ηηο αλαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο ησλ καζεηψλ θαη έρεη άκεζε επίδξαζε
ζην είδνο ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ425. ΢ε έξεπλα, ηέινο, ηνπ Β. ΢αθθά ζηηο δχν
ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ εκθαλίδεηαη ζρέζε αλάκεζα ζην θχιν, ηελ
νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ κε ηηο
ζρνιηθέο επηδφζεηο426. Δηδηθφηεξα, φζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ
ζηνηρείνπ, ν Η. Ππξγησηάθεο αλαθέξεη φηη ππάξρεη ζηελή ζπλάθεηα αλάκεζα ζην
νηθνλνκηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ηε ζρνιηθή επηηπρία ησλ παηδηψλ ηνπο, θάηη πνπ
εθηηκά φηη νθείιεηαη ζηηο άκεζεο ή έκκεζεο επηδξάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζηνηρείνπ
ζηνπο παξάγνληεο εθείλνπο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ αλάζρεζε ή αλάπηπμε ησλ
ηθαλνηήησλ θαη δηαθεξφλησλ ησλ καζεηψλ, ηδηαίηεξα ζηηο αθξαίεο πεξηπηψζεηο ηεο
κεγάιεο αλέρεηαο θαη ηεο κεγάιεο νηθνλνκηθήο επκάξεηαο427.
Απφ ηελ άιιε, θαίλεηαη φηη ε βαζκνινγία απνηειεί έλα βαζηθφ κέζν
ραξαθηεξηζκνχ ηνπ καζεηή θαη απφδνζεο εθπαηδεπηηθήο εηηθέηαο. Δίλαη ην βαζηθφ
κέζν κε ην νπνίν απνδίδεηαη κηα ζέζε κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ πνπ απνηειεί
ηνλ θχξην ρψξν πνπ ν καζεηήο δεη θαη θηλείηαη, θνηλσληθνπνηείηαη θαη δηακνξθψλεηαη
γηα ελλέα ή δψδεθα νιφθιεξα ρξφληα, ζε ειηθίεο θξίζηκεο γηα ηε δσή ηνπ. Με ηε
βαζκνινγία ν καζεηήο δε δηακνξθψλεη εηθφλα γηα ηα απνηειέζκαηα ζπγθεθξηκέλσλ
πξνζπαζεηψλ πνπ θάλεη. Γηακνξθψλεη απηνεηθφλα θαη εηθφλα γηα ηε ζρέζε ηνπ κε ηνλ
θνηλσληθφ θφζκν θαη ηε ζέζε ηνπ κέζα ζ‟ απηφλ. «Μαζαίλεη» φηη είλαη
«ραξηζκαηηθφο» ή «κεηνλεθηηθφο» θαη αλαπηχζζεη ηηο αλάινγεο πξνζδνθίεο. Γηάθνξεο
κειέηεο δείρλνπλ φηη νη καζεηέο κε ρακειέο ζρνιηθέο επηδφζεηο θαη ρακειφηεξε
απηναληίιεςε ζρνιηθήο ηθαλφηεηαο έρνπλ αξλεηηθφηεξε εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ζε
πνιινχο ηνκείο ηεο δσήο ηνπο θαη ρακειφηεξε απηνεθηίκεζε428. Έξεπλα, εμάιινπ,
ησλ Υαηδερξήζηνπ, Υ., & Hopf, D., ζε καζεηέο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο
εθπαίδεπζεο έδεημε φηη «φζν πςειφηεξε είλαη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ηφζν
ζεηηθφηεξεο είλαη νη εθηηκήζεηο ηνπο γηα ηελ ηθαλφηεηά ηνπο (ζπλδεδεκέλεο κε πςειή
απηνεθηίκεζε) θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα καζήκαηα»429. Τπάξρεη βέβαηα ην επξχ
θάζκα ησλ κέηξησλ ζε επηδφζεηο καζεηψλ. Έλα βαζηθφ πξάγκα, πνπ νη καζεηέο απηνί
καζαίλνπλ, είλαη φηη ρξεηάδεηαη λα θαηαβάιινπλ κεγάιν θφπν γηα αγαζά πνπ άιινη
απνιακβάλνπλ κε ζρεηηθή άλεζε.
424
425
Κνιηάδεο, Δκκ., Βαιζάκε, Ν. Π., Βάξθε, Β., Κνπκπηάο, Δκκ., ΢παληηδάθεο, Η., ΢πλάθεηα ησλ
αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ κε ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ηε ζρνιηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ
ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο
απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή
Δπηζηεκψλ Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ,
β΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 99-111
426
΢αθθάο, Β., Οηθνγέλεηα θαη «δπζθνιίεο ζηε κάζεζε» … φ.π.
427
Ππξγησηάθεο, Η., Κνηλσληθνπνίεζε θαη Δθπαηδεπηηθέο Αληζφηεηεο, φγδνε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε,
Αζήλα 2000, ζει. 72-73
428
Μαθξή-Μπφηζαξε, Δ., ΢ρνιηθή απνηπρία, αμίεο ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο θαη απηναληίιεςε, ζην
Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο,
ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 59-73. Δπίζεο Φινπξή, Γ., Απηναληίιεςε, ζρνιηθή επίδνζε
θαη επίδξαζε γνλέσλ, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1989.
429
Υαηδερξήζηνπ, Υ., & Hopf, D., Απηναληίιεςε καζεηψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο
εθπαίδεπζεο, Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε, 17, 253-269.
581
΢πλέπεηεο ηεο θαηάζηαζεο

Αλ θαη ην αθήζακε ηειεπηαίν, θάζε άιιν παξά ιηγφηεξν ζεκαληηθφ είλαη ην γεγνλφο
φηη ε αδηαθνξία ζην ζρνιείν δελ είλαη απιά έλα καζεζηαθφ πξφβιεκα. Δμίζνπ
ζεκαληηθφ, ίζσο ην ζεκαληηθφηεξν φισλ, είλαη ην γεγνλφο φηη ην πξφβιεκα άπηεηαη
ηεο γεληθφηεξεο ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο επεμίαο ησλ καζεηψλ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο
πνπ δνπλ ζην ζρνιείν θαη πνπ πξφθεηηαη λα δήζνπλ αξγφηεξα. Ζ αλαγθαζηηθή
παξακνλή ησλ καζεηψλ ζε ζπλζήθεο πνπ δελ έρνπλ θαλέλα εζσηεξηθφ λφεκα γηα
ηνπο καζεηέο ζπκβάιιεη πηζαλφηαηα ζε έλα γεληθφηεξν καξάδσκα, ζε θαηαζηάζεηο
θαηάζιηςεο πνπ δείρλνπλ λα γίλνληαη φιν θαη κεγαιχηεξν πξφβιεκα ζηηο ζχγρξνλεο
θνηλσλίεο. «Έρσ ηελ αίζζεζε (ιέεη ε Φσηεηλή Σζαιίθνγινπ) πσο πίζσ απφ ην
εθπαηδεπηηθφ ζηνίρεκα θξχβεηαη έλα ζηνίρεκα αθφκα κεγαιχηεξν απφ εθείλν ηεο
γλψζεο. Σν ζηνίρεκα κηαο απηφλνκεο χπαξμεο»430. Καη πην θάησ431 αλαξσηηέηαη θαηά
«πφζν ε απνκαγηθνπνηεκέλε επνρή καο ζπλζέηεη απφ κφλε ηεο κηα „θνπιηνχξα ηεο
απψιεηαο‟, θαζψο έλα πξνο έλα ηα άιινηε ζεκαληηθά αληηθείκελα ράλνπλ ην λφεκα
θαη ηε ζεκαζία ηνπο».
Σέινο, νη ζπλέπεηεο ηεο ζρνιηθήο καδηθφηεηαο ζηελ θνηλσληθή δσή είλαη επξχηαηεο.
Ζ ζρνιηθή καδηθφηεηα δελ αλαθέξεηαη κφλν ζην γεγνλφο φηη φια ηα παηδηά εθηίζεληαη
απφ θνηλνχ ζηα ίδηα κελχκαηα, ζε θνηλνχο ρψξνπο εθπαίδεπζεο. Αλαθέξεηαη θπξίσο
ζην γεγνλφο φηη νη καζεηέο ππνρξεψλνληαη ζε κία παζεηηθφηεηα πνπ ηνπο εκπνδίδεη
λα ζπκκεηέρνπλ πξαγκαηηθά φρη κφλν ζηε κάζεζε αιιά θαη ζηελ επξχηεξε ζρνιηθή
δσή, ε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ νπνία γίλεηαη κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο ελφο άηππνπ,
παξάιιεινπ θαη δηαθνξεηηθνχ απφ ην επίζεκν επηθνηλσληαθνχ καζεηηθνχ δηθηχνπ.
Γίπια ζην επίζεκν δίθηπν επηθνηλσλίαο κε ηνπο επίζεκνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο θαη
ηελ ηππηθή νξγάλσζε δξαζηεξηνηήησλ αλαπηχζζεηαη κία δεχηεξε παξάιιειε
ζρνιηθή δσή πνπ, κπνξεί λα κελ έρεη καζεζηαθή αμία γηα ηα εηδηθά καζεζηαθά
αληηθείκελα, γηα πνιινχο φκσο απφ ηνπο καζεηέο απνηειεί έλαλ ζεκαληηθφ ιφγν γηα
λα πεγαίλνπλ ζην ζρνιείν. Απηφ ην παξάιιειν δίθηπν είλαη εθείλν πνπ δηαζψδεη ην
λφεκα ζηε ζρνιηθή δσή, παξάιιεια κε εθείλν ηεο πξνζσπηθήο δηάθξηζεο, πνπ φκσο
δελ αθνξά φινπο.
Ζ θνηλσληθή ιεηηνπξγία ηεο αδηαθνξίαο ή γηαηί δελ αληηκεησπίδεηαη ζηνλ ππξήλα ηνπ
Ξέξνπκε «πσο δελ ππάξρνπλ νπδέηεξεο ιέμεηο φηαλ κηιάεη θαλείο γηα ηελ θνηλσλία
θαη εηδηθφηεξα γηα ην ζρνιείν»432. Ο φξνο «καζεηηθή αδηαθνξία» έρεη έληνλε
ηδενινγηθή θφξηηζε. Ήδε κε ηε ρξήζε θαη κφλν ηνπ φξνπ ππνδειψλεηαη κηα ηδηαίηεξε
ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν ελλνηψλ-ζπζηαηηθψλ ηνπ. Ζ αδηαθνξία εκθαλίδεηαη θαη‟
αξρήλ σο θαηάζηαζε ηνπ πξνζψπνπ κάιινλ παξά ησλ ζπλζεθψλ θαη πεξηζηάζεσλ˙
θαη φρη θάζε πξνζψπνπ αιιά ηνπ πξνζψπνπ ηνπ καζεηή, πξνθαηαιακβάλνληάο καο
έηζη κε ηελ ηδέα φηη ν καζεηήο είλαη ίζσο πην αδηάθνξνο απφ ηνλ γνλέα, γηα
παξάδεηγκα, ή ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Σέινο, ππνιακβάλεη φηη ε θαηάζηαζε ηεο
αδηαθνξίαο απνηειεί απφθιηζε απφ ην θαλνληθφ, πνπ είλαη ε θαηάζηαζε ηνπ
ελδηαθέξνληνο. Ζ αδηαθνξία ινηπφλ είλαη ηδηφηεηα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ καζεηή, ν
νπνίνο ζπκπησκαηηθά έρεη ηε ρακειφηεξε δχλακε κεηαμχ ησλ ξφισλ πνπ ζρεηίδνληαη
κε ηνλ ζρνιηθφ ζεζκφ. Δπηπιένλ, πξφθεηηαη γηα κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε, πνπ
νθείιεηαη ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ πξνζψπνπ ηνπ καζεηή.
430
Σζαιίθνγινπ, Φ., Φπρνινγία ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Ζ θνπιηνχξα ηνπ εθήκεξνπ, ηέηαξηε έθδνζε,
εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1999, ζει. 189-190
431
ζην ίδην, ζει. 193
432
Ννχηζνο, Υ., «Κνηλσληνινγία θαη εθπαίδεπζε (Ζ ζεσξεηηθή αληηπαξάζεζε ζηελ θνηλσληνινγία ηεο
εθπαίδεπζεο ζήκεξα)», Γηαβάδσ, αξ. 119, 1985, ζει. 42-47.
582
Σν κε νξαηφ, εθ πξψηεο φςεσο, ηδενινγηθφ θνξηίν ηνπ φξνπ, πνπ αζσψλεη ηηο
δνκέο θαη ελνρνπνηεί ηα άηνκα, ζπλνδεχεηαη ζηε ζρνιηθή θαζεκεξηλφηεηα απφ
πξνζπάζεηεο αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ δελ αγγίδνπλ ηνλ ππξήλα ηνπ
πξνβιήκαηνο, ζπκβάιινληαο έηζη ζηε αλαπαξαγσγή θαη δηαηψληζή ηνπ. Με ηελ θνηλή
ινγηθή ηνπ αλππνςίαζηνπ αλζξψπνπ, πνπ δελ εκπιέθεηαη άκεζα ζηα εθπαηδεπηηθά
δεηήκαηα, ζπγθιίλεη θαη πξνζηίζεηαη ε νινέλα επεθηεηλφκελε ζχγρξνλε ηάζε
ηαηξηθνπνίεζεο ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ ε νπνία, ελζσκαηψλνληαο ηελ εζηθή
δηάζηαζε, κεηαηξέπεηαη ζε ζεκαληηθφ φπιν θαηεμνπζίαζεο. ΢ηνλ ηειεπηαίν αηψλα,
ιέεη ε Φ. Σζαιίθνγινπ, ε ςπρηαηξηθή έρεη εζηθνπνηήζεη ηελ ςπρνινγηθή θαηαλφεζε
«εγθαζηζηψληαο γηα πάληα ην θαιφ θαη ην θαθφ αλάκεζα ζην θπζηνινγηθφ θαη ην
παζνινγηθφ». Πξφθεηηαη γηα κηα απφ ηηο ζπλέπεηεο ηεο επηθξάηεζεο ελφο
ςπρνθξαηηθνχ ξεχκαηνο πνπ «ηαπηίδεη ηε θξνυδηθή αξρή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, κε
ηελ θξαηνχζα ηάμε ησλ πξαγκάησλ, αλάγνληαο ηελ παηξηαξρηθή, θεθαιαηνθξαηηθή
θνηλσλία ζε θπζηθή παλαλζξψπηλε θαηάζηαζε433. Ζ δηαδηθαζία απηή δελ είλαη
ηειεησκέλε, αιιά βξίζθεηαη ζε εμέιημε. Έηζη, κνινλφηη ζηελ πεξίπησζή καο
αλαγλσξίδνληαη νη πνιχ ζεκαληηθέο αδπλακίεο ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ, δε γίλεηαη
θαλέλα βήκα γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ, ελψ αληίζεηα, φιν θαη πεξηζζφηεξν,
δεκηνπξγνχληαη ζεζκνί ε παξέκβαζε ησλ νπνίσλ ζηεξίδεηαη ζηε ινγηθή ηεο αηνκηθήο
παζνινγίαο.
Ζ ηδενινγία ηεο αηνκηθήο δπζιεηηνπξγίαο, πνπ ζηεξίδεηαη ζην ζεηηθηζηηθφ
επηζηεκνινγηθφ παξάδεηγκα, απνηειεί ζεκαληηθφ κεραληζκφ θνηλσληθνχ ειέγρνπ πνπ
ζπκβάιιεη ζηε ξχζκηζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ κε βάζε ην θπξίαξρν κνληέιν
θπζηνινγηθφηεηαο. Σαπηφρξνλα ε ηδενινγία απηή απνζχξεη ηα βιέκκαηα απφ ην
θνηλσληθφ ππφβαζξν ησλ ζπκπεξηθνξψλ θαη ζπγθαιχπηεη ηηο θνηλσληθέο αηηίεο ησλ
θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ. ΢ηα πιαίζηα απηά εληάζζνληαη θαη νη δηαδηθαζίεο επαλ-
αλαθάιπςεο θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ φπσο ε νηθνγελεηαθή βία, ε παηδηθή
θαθνπνίεζε, ε ζεμνπαιηθή παξελφριεζε ή ε ζρνιηθή βία. Σα πξνβιήκαηα απηά
αλαθέξνληαη ζπρλά ζε παξαδνζηαθέο θαη εθηεηακέλεο ζπκπεξηθνξέο, ζπκπεξηθνξέο
πνπ ζήκεξα αλαθαιχπηνληαη εθ λένπ κε άιιν φλνκα θαη απνθηνχλ ηελ αμία ελφο
ηδηαίηεξνπ αληηθεηκέλνπ έξεπλαο. Ζ δηαδηθαζία επαλ-αλαθάιπςεο ελφο θνηλσληθνχ
πξνβιήκαηνο «ππνδειψλεη ή θαη ζπκβάιιεη ζηε δπλακηθή αλαηξνθνδφηεζε ησλ
αμηαθψλ ζπζηεκάησλ», ζην βαζκφ πνπ παξεκβαίλεη ζηε δηαδηθαζία
εγθιεκαηνπνίεζεο ή πνηληθνπνίεζεο ησλ ζπκπεξηθνξψλ θαη ζπκβάιιεη ζηε δηάθξηζε
κεηαμχ ηνπ επηηξεπηνχ θαη ηνπ απαγνξεπκέλνπ434. Μνινλφηη πνιχ ζνβαξά θάπνηα
απφ ηα πξνβιήκαηα απηά, δελ είλαη ηπραίν πνπ επαλ-αλαθαιχπηνληαη ζήκεξα. Ζ
απμεκέλε επαηζζεζία απέλαληη ζηε βία ηεο «θνηλσλίαο ηνπ θηλδχλνπ»435, «ζηελ
νπνία νξηζκέλνη δηαζέηνπλ κέζα θαηαζηξνθήο ηνπ θφζκνπ θαη … ηνπ αλζξψπηλνπ
είδνπο», ζηελ «επνρή ηεο απμαλφκελεο βίαο» θαη «ησλ αληθαλνπνίεησλ αλαγθψλ»436,
ζηελ επνρή πνπ ε δεκνθξαηία αλάγεηαη ζην δίδπκν πνπ ζρεκαηίδνπλ ηα αλζξψπηλα
δηθαηψκαηα θαη ε ειεχζεξε αγνξά ρσξίο ζχλνξα, δελ είλαη αζψα. ΢ην φλνκα ησλ
αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ επηρεηξείηαη κηα δηαξθψο απμαλφκελε θαλνληθνπνίεζε ησλ
ζπκπεξηθνξψλ πξνο ην θπξίαξρν κνληέιν θπζηνινγηθφηεηαο πνπ ζηηο κέξεο καο
είλαη ζπλπθαζκέλν κε «ηελ παξαγσγηθφηεηα, ηελ πεηζαξρία, ηελ
απνηειεζκαηηθφηεηα, ηνλ θνκθνξκηζκφ»437.
433
Σζαιίθνγινπ, Φ., Μπζνινγίεο βίαο θαη θαηαζηνιήο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1989, ζει. 226
434
Αξηηλνπνχινπ, Β., Βία ζην ΢ρνιείν … φ.π.
435
Taguieff, P.-A., Παγθνζκηνπνίεζε θαη Γεκνθξαηία, κηθξ. Νίθνο Κνχξθνπινο, εθδφζεηο ηνπ
εηθνζηνχ πξψηνπ, Αζήλα 2002, ζει. 169-170
436
Σζαιίθνγινπ, Φ., (2003) Ζ ςπρή ζηε ρψξα ησλ πξαγκάησλ … φ.π., ζει. 174
437
Σζαιίθνγινπ, Φ., Ο κχζνο ηνπ επηθίλδπλνπ ςπραζζελή, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1987, ζει. 108
583
Ζ καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν θαίλεηαη, ινηπφλ, λα έρεη έλα θνηλσληθφ βάζνο
πνπ, αλ ην ράζεη θαλείο, ράλεη ην πξφβιεκα. Ζ απντδενινγηθνπνίεζε ηνπ φξνπ
«καζεηηθή αδηαθνξία» ηζνδπλακεί κε ηελ αθπδάησζε ηνπ αλζξψπηλνπ ππνθεηκέλνπ
απφ φιν ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηερφκελν, θαηαιήγνληαο έηζη ζηελ έλλνηα ηνπ
αθεξεκέλνπ αηφκνπ, ζηε βάζε ηεο νπνίαο ιεηηνπξγεί ην ζρνιείν438. Σν αθεξεκέλν
άηνκν, πνπ ε αηνκηζηηθή ηδενινγία πξνβάιιεη, βξίζθεηαη ζηε βάζε ηεο ζχγρξνλεο
νξγάλσζεο ηεο θνηλσληθήο δσήο, πνπ ζπλδπάδεη ηε ξεηνξηθή ηεο ηζφηεηαο κε ηελ
πξαθηηθή ηεο αληζφηεηαο. ΋ηαλ ην άηνκν εκθαλίδεηαη σο κηα απζχπαξθηε νληφηεηα,
ρσξίο θνηλσληθφ πεξηερφκελν θαη πξνζδηνξηζκνχο, ηφηε ε επζχλε γηα ηε δηθή ηνπ
πνξεία βαξαίλεη απνθιεηζηηθά ην ίδην439. Ζ καζεηηθή αδηαθνξία εκθαλίδεηαη σο κηα
ηδηφηεηα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ καζεηή, ελψ πξφθεηηαη γηα κηα αλζξψπηλε αληίδξαζε πνπ
εθδειψλεηαη ζε κεγάιε θιίκαθα, κέζα ζε ζπγθεθξηκέλν ζεζκηθφ πιαίζην θαη ζπρλά
ζπλνδεχεηαη απφ ελνρνπνίεζε ηνπ ζχκαηνο.
«Ζ εηδνπνηφο θαπηηαιηζηηθή εμίζσζε ηνπ νηθνλνκηθνχ νξζνινγηζκνχ κε ηελ
νηθνλνκηθή κεγηζηνπνίεζε»440 δείρλεη λα βξίζθεηαη πίζσ απφ ην πξφβιεκα. «Ζ
άλνδνο θαη θπξηαξρία ηνπ νηθνλνκηθνχ ιφγνπ» ζπλδέεηαη αθελφο κε ηε
κεγηζηνπνίεζε ηνπ παξαγσγηθνχ απνηειέζκαηνο ζηελ νπνία νδήγεζε «ε γελίθεπζε
ησλ αγνξαίσλ κνξθψλ, ν ρσξηζκφο αλάκεζα ζηνπο εξγαδφκελνπο θαη ζηα
παξαγσγηθά κέζα θαη ε ζπλαθφινπζε απηνλφκεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ»,
αθεηέξνπ κε κηα δηαδηθαζία επξχηεξεο εθινγίθεπζεο θαη απνκαγηθνπνίεζεο ηνπ
θφζκνπ ζηε βάζε ηεο «αληαγσληζηηθά δνκεκέλεο νηθνλνκηθήο δξάζεο», θφζκνπ «ν
νπνίνο θαίλεηαη πηα λα είλαη δπλαηφλ λα „θαηαθηεζεί‟ νινθιεξσηηθά απφ ηνλ
άλζξσπν», αθφκε θαη αλ απηφ ζπλεπάγεηαη ηνλ νπζηαζηηθφ επλνπρηζκφ ηεο
«απζαίξεηα θπξηαξρηθήο» επηζπκίαο, ηνλ απνρσξηζκφ ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο απφ
ηελ «επηζπκνχζα νηθνλνκία»441.
Ζ καζεηηθή αδηαθνξία δείρλεη λα είλαη κία πιεπξά ελφο επξχηεξνπ ηξφπνπ
ζπκκεηνρήο ηνπ ζχγρξνλνπ αηφκνπ ζηελ θνηλσληθή δσή, κε βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ
ηελ έληνλε αιινηξίσζε. Ο ζχγρξνλνο εξγαδφκελνο είλαη απιφο θνξέαο δεμηνηήησλ
θαη δηεθπεξαησηήο επηκέξνπο εξγαζηψλ, ελψ έρεη ράζεη θάζε επαθή κε ηε
δεκηνπξγηθή δηάζηαζε ηεο εξγαζίαο. «Ζ παξαγσγή ηεο ζρεηηθήο ππεξαμίαο ηείλεη
πξνο ηελ απφιπηε ππαγσγή θάζε ζπλεηδεηήο ζθφπηκεο δξαζηεξηφηεηαο ζηηο
παξακέηξνπο ηεο. Ο εξγαδφκελνο έρεη γίλεη ζπιινγηθφο εξγαδφκελνο, αθνχ ε
ηδηαηηεξφηεηα ηεο εξγαζίαο ηνπ έρεη εμαλεκηζηεί κε ηελ εθρψξεζή ηεο ζηε
κεραλή»442. Αλάινγα, εμάιινπ, πξάγκαηα ηζρχνπλ ζε θάζε ηνκέα ηεο θνηλσληθήο
δσήο. ΢ην ρψξν ηεο ςπραγσγίαο ν ςπραγσγνχκελνο έρεη θαηαιήμεη απιφο
θαηαλαισηήο έηνηκσλ ςπραγσγηθψλ εκπνξεπκάησλ, ελψ ε πξνζσπηθή ηνπ
ζπκκεηνρή ζηε δηακφξθσζή ηνπο δηαξθψο ζπξξηθλψλεηαη. ΢ην ρψξν ηεο ηέρλεο ην
438
439
Οη ζπλέπεηεο ηεο αηνκηζηηθήο ηδενινγίαο γίλνληαη νξαηέο θαη ζηελ απαίηεζε πνιιψλ απφ ηα λέα
θνηλσληθά θηλήκαηα γηα πνηληθνπνίεζε «λέσλ ζπκπεξηθνξψλ, φπσο είλαη ε θαθνπνίεζε ησλ παηδηψλ, ν
ζπδπγηθφο βηαζκφο, θ.α. ή γηα απζηεξφηεξεο πνηλέο ζηνπο δξάζηεο αδηθεκάησλ». ΢χκθσλα κε ηε Β.
Αξηηλνπνχινπ, ε γεληθεπκέλε απαίηεζε γηα πνηληθνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ πεξηνξίδεη
ην πξφβιεκα ζηελ ηηκσξία ηνπ ππεπζχλνπ θαη ηελ επηβνιή ηεο πνηλήο, δεκηνπξγψληαο ηαπηφρξνλα κηα
πνισηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην ζχηε θαη ην ζχκα. ΋πσο αλαθέξεηαη, «ε πνηληθή θαηαζθεπή ηνπ
πξνβιήκαηνο, … ελψ … θαζηζηά ην πξφβιεκα θαζνιηθφ, εμαηνκηθεχεη ηηο αηηίεο ηνπ θαη ηελ πνηληθή
επζχλε» (Tamar Pitch), ζην Αξηηλνπνχινπ, Β., Θπκαηνινγία – ΢χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο… φ.π., ζει.
24).
440
Σζνπθαιάο, Κ., Δίδσια πνιηηηζκνχ. Διεπζεξία, ηζφηεηα θαη αδειθφηεηα ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία.
Β΄έθδνζε, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα 1991, ζει. 55
441
Σζνπθαιάο, Κ., Δίδσια πνιηηηζκνχ … φ.π., ζει. 54-56
442
Aronowitz, St., Marx, Braverman and the Logic of Capital, The Insurgent Sociologist, v. 8, 1978,
pp. 126-146 (ζει. 133)
584
kitsch έρεη εμνζηξαθίζεη ηε γλήζηα θαιιηηερληθή δεκηνπξγία. Ζ καδηθφηεηα ζηελ

πνιηηηζηηθή παξαγσγή, ζην βσκφ ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηνπ θέξδνπο, αληηζηξαηεχεηαη
ηε δεκηνπξγηθή θαη θξηηηθή δηάζηαζε ηεο ηέρλεο. «Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε
κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο είλαη ν παξάγνληαο πνπ ζε ηειεπηαία αλάιπζε θαζνξίδεη
ην ηη ζα παξαρζεί θαη κε πνην ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, αλαπφθεπθηα ε πνζφηεηα γίλεηαη
πην ζεκαληηθή απφ ηελ πνηφηεηα, ε πψιεζε θάπνηνπ πξντφληνο ην θχξην κέιεκα ησλ
θνξέσλ ηεο πνιηηηζηηθήο παξαγσγήο, θαη ε ζηεξενηππία θαη ν ζπληεξεηηζκφο ηα
ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο λέαο θνπιηνχξαο»443.
Ζ καζεηηθή αδηαθνξία, κε ηελ έλλνηα απηή, απνηειεί δνκηθφ ζηνηρείν ηεο αζηηθήο
εγεκνλίαο θαη φρη απιή παξελέξγεηα ελφο ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ έρεη ιάζε θαη
αηέιεηεο ζηελ νξγάλσζή ηνπ. Απνηειεί ηε θπζηθή αληίδξαζε ηνπ παηδηνχ ζηελ
ππνρξέσζή ηνπ λα ζπκκεηέρεη ζε κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ δελ έρεη νπζηαζηηθφ
εζσηεξηθφ λφεκα γη‟ απηφ. Ο Φ. Βψξνο444, αλαθεξφκελνο ζηε θηινζνθία ησλ
αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ραξαθηεξίδεη κπσπηθή ηελ επηινγή ηεο πξνζρεκαηηθήο
ρξεζηκνπνίεζεο ησλ «αλαγθψλ θαη δπλαηνηήησλ ηεο θνηλσλίαο» γηα ηελ θαθνπνίεζε
ησλ αλαγθψλ, δηαθεξφλησλ θαη δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ, εθηηκψληαο φηη έηζη ε
θαηάζηαζε ζηελ εθπαίδεπζε νδεγείηαη ζε αδηέμνδν θαη καξαζκφ. Αλαθεξφκελνο
φκσο ηαπηφρξνλα ζηηο καθξέο – θαη φρη πάληα θαλεξέο νχηε πάληα ζπλεηδεηέο –
ηδενινγηθέο δηεξγαζίεο, απαχγαζκα ησλ νπνίσλ είλαη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ν
ζπγγξαθέαο δείρλεη ηε ζρέζε ησλ κπσπηθψλ επηινγψλ, γηα ηηο νπνίεο κηιάεη, κε ηηο
επξχηεξεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο δηεξγαζίεο θαη εμειίμεηο. ΋ζν γηα ηελ αδηαθνξία
αδπλακίαο, απηή απνηειεί έλαλ ηξφπν κεηάζεζεο ηεο επζχλεο θαη ηεο ελνρήο ζην
καζεηή. Μνινλφηη ε αδηαθνξία ηεο πξψηεο κνξθήο δηακνξθψλεη ηελ αίζζεζε ελφο
γεληθεπκέλνπ πξνβιήκαηνο ζην ζρνιείν, ε αδηαθνξία αδπλακίαο επηζεκαίλεηαη
εληνλφηεξα, πξνζθέξνληαο, θαη κφλν κε ηνλ ζηηγκαηηζκφ ηνπ καζεηή σο αδηάθνξνπ,
ηεθκήξηα αζσφηεηαο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ αληηκεησπίδεη ηνλ καζεηή σο
πξάγκα. Ο ζπλδπαζκφο επνκέλσο θαη ε ζπλχπαξμε ησλ δχν εηδψλ αδηαθνξίαο είλαη
ηδηαίηεξα ρξήζηκνο, αθνχ ην έλα είδνο πξνζθέξεη άιινζη ζην άιιν. Αλ ν ηξφπνο
ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ επζχλεηαη, γηαηί θάπνηα παηδηά είλαη πην αδηάθνξα απφ ηα
άιια; Αλ, απφ ηελ άιιε, ε αδηαθνξία νθείιεηαη ζηε ζρνιηθή αδπλακία πνπ ζπλδέεηαη
κε ηελ θνηλσληθή κεηνλεμία, ηφηε γηαηί απηή είλαη γεληθεπκέλε;
«Σν λα είζαη έλα άηνκν ζηελ θνηλσλία καο ππνδειψλεη κία ζχλζεηε δηαδηθαζία
δηαζχλδεζεο αλάκεζα ζηα θαζεκεξηλά λνήκαηα θαη πξαθηηθέο θαη έλαλ „εμσηεξηθφ‟
ηξφπν παξαγσγήο»445, δηαηείλεηαη ν M. Apple. Σν είδνο ηεο αηνκηθφηεηαο πνπ
αληηζηνηρεί ζην ζχγρξνλν εηαηξηθφ θαπηηαιηζκφ είλαη ην θηεηηθφ άηνκν. Σν λα
αλαγλσξίδεη ε ζχγρξνλε θνηλσλία έλα κέινο ηεο σο άηνκν εμαξηάηαη ζρεδφλ
νινθιεξσηηθά απφ ηελ θαηνρή ηερληθψλ δεμηνηήησλ. Οη κνξθέο ηερληθνχ ειέγρνπ
πνπ βξίζθνληαη ελζσκαησκέλεο ζηα ζχγρξνλα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα δείρλνπλ λα
ηαηξηάδνπλ θαη λα εμππεξεηνχλ απφιπηα ηε δεκηνπξγία ηνπ θηεηηθνχ αηφκνπ, ελφο
αλζξψπηλνπ ηχπνπ πνπ ν βαζκφο εμαηνκίθεπζεο, πνπ απνηειεί ηνλ δείθηε
πξνζσπηθήο πξνφδνπ, ζπλδέεηαη κε ην βαζκφ θαηνρήο ηερληθψλ γλψζεσλ, κηθξψλ
θαηαηεκαρηζκέλσλ πνζνηήησλ γλψζεο θαηάιιεισλ γηα ζπγθεθξηκέλεο ρξήζεηο. Σν
ζχγρξνλν ζρνιηθφ πξφγξακκα, ζχκθσλα κε ηνλ Apple, ζπκβάιιεη ζηε κεηαηφπηζε
απφ κηα ηδενινγία ηεο αηνκηθήο απηνλνκίαο, φπνπ έλα πξφζσπν είλαη αθεληηθφ ηνπ
εαπηνχ ηνπ θαη ειέγρεη ηνλ πξννξηζκφ ηνπ, ζε έλαλ θαξηεξίζηηθν αηνκηζκφ. «Δδψ ν
443
΢εξαθεηηλίδνπ, Μ., Κνηλσληνινγία ησλ κέζσλ καδηθήο επηθνηλσλίαο, Ο ξφινο ησλ κέζσλ ζηελ
αλαπαξαγσγή ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ, Σ. Β΄ , εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1987, ζει. 391
444
Βψξνο, Φ., Φηινζνθία ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η.3, 1981, ζει. 7-12
445
585
αηνκηζκφο πξνζαξκφδεηαη πξνο ηηο απαηηήζεηο κηαο δηνηθεηηθήο θηλεηηθφηεηαο θαη

πξνφδνπ αθνινπζψληαο ηερληθνχο θαλφλεο. ΋πσο ην έζεζε ν Eric Wright, γηα ηε λέα
κηθξναζηηθή ηάμε, „ν αηνκηζκφο δνκείηαη γχξσ απφ ηηο απαηηήζεηο ηεο
γξαθεηνθξαηηθήο πξνφδνπ‟»446.
Μέζα ζηηο ζπλζήθεο απηέο, απηή ε ίδηα ε αληίιεςε γηα ην πξνζσπηθά σθέιηκν
κεηαηνπίδεηαη απφ ηελ πεξηνρή ηεο δηεχξπλζεο ηεο πξνζσπηθήο απηνλνκίαο ζην ρψξν
ηεο αχμεζεο ηεο πξνζσπηθήο αληαιιαθηηθήο αμίαο. Κεληξηθήο ζεκαζίαο είλαη απφ
απηή ηελ άπνςε ην ηδενιφγεκα φηη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ηνπ ζρνιείνπ
(πξέπεη λα) είλαη ην λα κάζεη ηνπο καζεηέο πψο λα καζαίλνπλ. Καη ελψ ην ζρνιείν
δηαθεξχζζεη ηε ζεκαζία ηεο εθκάζεζεο ηνπ πψο νη καζεηέο λα καζαίλνπλ, ηελ ίδηα
ζηηγκή ηνπο εηνηκάδεη έηνηκε θνλζεξβαξηζκέλε γλψζε, κέζα απφ ηα ζχγρξνλα
αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ησλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ. «Ζ εθκάζεζε ηεο κάζεζεο ηεο
λενθηιειεχζεξεο αλαδηάξζξσζεο δελ ζηνρεχεη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θφζκνπ θαη ηεο
θνηλσλίαο … Απνηειεί κηα απνζηεσκέλε θαξηθαηνχξα ηεο εθκάζεζεο ηεο κάζεζεο
πνπ πξνψζεζε ην θίλεκα ηεο λέαο αγσγήο. Βαζίδεηαη ζηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηεο
γλψζεο, ζηελ άξλεζε ηνπ εληαίνπ ραξαθηήξα ηεο. Μεηψλεη ζην ειάρηζην ην βάζνο ηεο
γλψζεο θαη έηζη απνδηαξζξψλεη ηελ παξάδνζε ηνπ θηλήκαηνο ηεο λέαο αγσγήο,
αμηνπνηψληαο επηιεθηηθά ζηνηρεία απφ απηφ ην αζηηθφ ξεχκα, ησλ νπνίσλ αιιάδεη
ξηδηθά ην πεξηερφκελν»447. ΢ε έλα ηέηνην πιαίζην, ην γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ ζην
ζρνιείν δείρλεη λα είλαη καθξηλφ. ΋ηαλ επνκέλσο νη Deci & Ryan πξνηείλνπλ ηε
δεκηνπξγία πιεξνθνξηαθψλ, ππνζηεξηθηηθψλ ηεο απηνλνκίαο, πεξηβαιιφλησλ γηα
ηνπο δχν βαζηθνχο αλζξψπηλνπο παξάγνληεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, δείρλνπλ
λα αληηκεησπίδνπλ μεθνκκέλα ην δήηεκα ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο απφ ην
εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηφ ζπλδέεηαη κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ
ζχζηεκα.
Παξαηεξνχκε φηη «φζν ε εξγαζία „δηαηξείηαη‟ θαη „εμεηδηθεχεηαη‟, ππαθνχνληαο ζηε
γεληθή ηάζε „δηεπξπλφκελεο αλαπαξαγσγήο‟ θαη „εθινγηθεπκέλεο νξγάλσζεο‟ ηνπ
φινπ ζπζηήκαηνο, ηφζν ν ιφγνο γηα ην ζρνιείν γίλεηαη πην θνξκαιηζηηθφο, ηφζν ην
θνηλσληθφ ελδηαθέξνλ κεηαηνπίδεηαη απφ ηελ νπζία ζηηο δηαδηθαζίεο, απφ ηε κάζεζε
ζηηο εμεηάζεηο, απφ ηε γλψζε ζηνπο βαζκνχο»448. ΋ηαλ νιφθιεξε ε θνηλσλία
ζπδεηάεη γηα ην πξφβιεκα ηεο εθπαίδεπζεο εζηηάδνληαο ζηηο εμεηάζεηο θαη ζηηο
κνξθέο εθείλεο πνπ ζα εμαζθαιίδνπλ ην αδηάβιεην ζ‟ απηέο ή αζρνιείηαη κε ηνλ
σθέιηκν ρξφλν πνπ δηαηίζεηαη γηα ηε ζρνιηθή εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα, ηείλεη λα
αθήλεη απ‟ έμσ έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα δεηήκαηα: πνην είλαη ην είδνο ηεο κάζεζεο
πνπ επαγγέιιεηαη θαη επηηπγράλεη ην ζρνιείν θαη πψο απηφ ζπλδέεηαη κε ηηο
ζπγθεθξηκέλεο αληηθάζεηο ηεο θνηλσληθνπνιηηηθήο ζπγθπξίαο. Τπνηηκψληαο θαη
απνθξχπηνληαο ηηο πξαγκαηηθέο ζρέζεηο πνπ ζπλάπηεη ην ζρνιείν κε ηηο
ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο αληηθάζεηο, „ηα εθπαηδεπηηθά πξνβιήκαηα παξνπζηάδνληαη
είηε πιήξσο απηνλνκεκέλα είηε κφλν θαη απνθιεηζηηθά σο «πνιηηηθά», κε
απνηέιεζκα ε ιχζε ηνπο λα ζεσξείηαη «ηερληθήο θχζεο» ή απφξξνηα «νξζήο
πνιηηηθήο»‟449.
Ζ καζεηηθή παζεηηθφηεηα δε δείρλεη λα απνηειεί κία αηπρή παξελέξγεηα αιιά ίζσο

κία ζεκαληηθή ζπληζηψζα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο. Δληνχηνηο, αλ θαη ην
έιιεηκκα εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ, πνπ ζεσξνχκε φηη έρεη δνκηθφ ραξαθηήξα, δίλεη ηελ
αίζζεζε ηεο γεληθεπκέλεο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν, ε πξνζνρή ζηε ζρνιηθή
446
447
Κάηζηθαο, Υ., Καββαδίαο, Κ. Γ., Κξίζε ηνπ ζρνιείνπ θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Κξηηηθή ησλ
εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ (1990-1997), εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996
448
Μπισλάο, Θ., (2004) Κνηλσληνινγία ηεο Διιεληθήο Δθπαίδεπζεο … φ.π., ζει. 255
449
Ννχηζνο, Υ., (1986) Ηδενινγία θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή … φ.π., ζει. 10
586
θαζεκεξηλφηεηα ζηξέθεηαη ζηηο κνξθέο αδηαθνξίαο πνπ έρνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο

ζρνιηθήο αδπλακίαο. Ζ αδηαθνξία απηήο ηεο κνξθήο θαίλεηαη φηη βηψλεηαη σο
πεξηζζφηεξν πξνβιεκαηηθή θαη σο έρνπζα ζρέζε κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ καζεηή
θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. ΢ηνηρεία κηαο ηέηνηαο αληίιεςεο βιέπνπκε ζηελ έξεπλα, ελψ
ε θαζεκεξηλή ζρνιηθή εκπεηξία ην επηβεβαηψλεη.
Ζ αδηαθνξία αδπλακίαο, φπσο ζα κπνξνχζακε λα ραξαθηεξίζνπκε ηελ αδηαθνξία
δπζθνξηθήο κνξθήο, ζπλδέεηαη πηζαλφηαηα κε εθδειψζεηο πνπ αθελφο είλαη
εληνλφηεξεο αθεηέξνπ θαζνιηθφηεξεο, ίζσο δε θαη ελνριεηηθφηεξεο. Αλ ε αδηαθνξία
ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο είλαη πεξηζζφηεξν εθηεηακέλε, είλαη εληνχηνηο επηφηεξεο κνξθήο
θαη δε ζπγθεληξψλεη επάλσ ηεο ηα βιέκκαηα. Αληίζεηα, ε αδηαθνξία ησλ καζεηψλ
πνπ έρνπλ κεγαιχηεξε ζρνιηθή αδπλακία, νη νπνίνη θαηά θαλφλα πξνέξρνληαη απφ ηα
ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα, αθελφο αθνξά ζε πεξηζζφηεξα καζήκαηα,
αθεηέξνπ εθδειψλεηαη κε ηξφπνπο πνπ είλαη πεξηζζφηεξν νξαηνί. Ζ παξαίηεζε απφ
ηελ πξνζπάζεηα ζπκκεηνρήο ζηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο, ε νινθιεξσηηθή
απφζπξζε απφ ην κάζεκα ή νη εθδειψζεηο θαζαξίαο θαη ζπκπεξηθνξάο πνπ
παξαθσιχεη ηελ νκαιή δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλέο ζηηο
πεξηπηψζεηο απηέο. Ζ ελνριεηηθή ζπκπεξηθνξά απνηειεί ην θπζηθφ επαθφινπζν ηεο
αλαγθαζηηθήο παξακνλήο ηνπ καζεηή, γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, ζε έλα πηεζηηθφ
θαη ρσξίο εζσηεξηθφ λφεκα πεξηβάιινλ. Ο καζεηήο επνκέλσο κε απμεκέλε ζρνιηθή
δπζθνιία, πνπ ε παηδαγσγηθή επζχλε ζα έβαδε ζην επίθεληξν ηεο θξνληίδαο θαη ησλ
εθπαηδεπηηθψλ πξνζπαζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ, ζηηγκαηίδεηαη σο έλνρνο αδηαθνξίαο. Γηα
ιφγνπο δε παηδαγσγηθήο επαηζζεζίαο ε ελνρή κεηαθέξεηαη ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ πνπ
επίζεο απφ ζχκα κεηαηξέπεηαη ζε ζχηε. Έηζη, αλ θαη ε αδηαθνξία είλαη επξχηεξε, ην
πξφβιεκα εληνπίδεηαη ζηνπο πην αδχλακνπο καζεηέο κε καζεζηαθά θελά θαη
καζεζηαθέο δπζθνιίεο, βαζηθή δε ππεχζπλε γη‟ απηφ ζεσξείηαη κηα αδηάθνξε θαη
πξνβιεκαηηθή νηθνγέλεηα.
Ζ ζπλχπαξμε ησλ δχν κνξθψλ καζεηηθήο αδηαθνξίαο, ηνπ ηχπνπ ηεο αλίαο θαη ηνπ
δπζθνξηθνχ ηχπνπ, δίλεη ηε δπλαηφηεηα αιινχ λα εληνπίδνληαη νη αηηίεο θαη αιινχ λα
επηθεληξψλνληαη νη πξνζπάζεηεο. Έηζη κνινλφηη γηα πνιινχο εθπαηδεπηηθνχο νη αηηίεο
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο βξίζθνληαη ζην ζρνιείν ή ζε επξχηεξνπο
θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο, ην πξφβιεκα ζπγθεθξηκελνπνηείηαη ζηνπο πην
αδχλακνπο καζεηέο. Με ην πέξαζκα επνκέλσο απφ ην ζεσξεηηθφ ζην πξαθηηθφ πεδίν
ε πξνζνρή κεηαθέξεηαη απφ ηε δνκηθή αηηηνινγία ζηελ αηνκηθή πξνβιεκαηηθφηεηα.
Γηεπθνιχλεη έηζη ηελ αξκνληθή ζπλχπαξμε κηαο αληίιεςεο δνκηθήο αηηηνινγίαο ηνπ
πξνβιήκαηνο θαη ηεο πξνζπάζεηαο επίιπζήο ηνπ κε αηνκηθέο παξεκβάζεηο.
΢πκθηιηψλεη έηζη θαη, αλ δελ αζσψλεη, ηνπιάρηζηνλ εμαζθαιίδεη ηελ αλνρή απέλαληη
ζηηο ζρνιηθέο δηεπζεηήζεηο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. ΢πκβάιιεη, ηέινο, ζηε
ζπγθάιπςε ηεο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο θαη ησλ θνηλσληθψλ πξνεθηάζεσλ ηνπ
πξνβιήκαηνο. Βιέπνπκε ζην ζεκείν απηφ κηα εθδήισζε ηεο εγεκνλίαο ηεο άξρνπζαο
ηάμεο. Παξά ην γεγνλφο φηη ππάξρεη ε αίζζεζε ηεο αδηαθνξίαο πνπ εμαπιψλεηαη ζε
κεγάια ηκήκαηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, ην πξφβιεκα εληνπίδεηαη ζηνπο
εθπαηδεπηηθά αδχλακνπο θαη, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, ζηνπο θνηλσληθά επάισηνπο.
587
΢ΤΝΟΠΣΗΚΖ ΠΑΡΟΤ΢ΗΑ΢Ζ
Δπηρεηξήζακε λα θαηαλνήζνπκε ηε καζεηηθή αδηαθνξία ηφζν σο ςπρηθή δηαδηθαζία

φζν θαη σο ζεζκηθφ πξντφλ. Ζ κειέηε επνκέλσο θηλήζεθε ζε δχν επίπεδα: πξψηνλ,
ζην ςπρνινγηθφ επίπεδν πξνζπαζήζακε λα θαηαλνήζνπκε ηελ αδηαθνξία σο ςπρηθή
θαηάζηαζε. Γηα ην ζθνπφ απηφ κειεηήζακε ηνπο ςπρνινγηθνχο κεραληζκνχο πνπ
ζπλδένληαη κε ηε δεκηνπξγία ελδηαθέξνληνο. Σα ειιείκκαηα ζηνπο παξάγνληεο
εθείλνπο πνπ ζπληζηνχλ ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ελδηαθέξνληνο ζεσξήζεθαλ, ππφ ηελ
έλλνηα απηή, σο θαηαζηάζεηο αδηαθνξίαο. Γεχηεξνλ, δεδνκέλνπ φηη ε ζρνιηθή
εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα δε ζπληειείηαη ζην θελφ, αιιά ζην νξγαλσκέλν ζεζκηθφ
πιαίζην ηνπ ζρνιείνπ πνπ δελ νξγαλψλεηαη κε βάζε ηηο αξρέο κηαο «νπδέηεξεο»
παηδαγσγηθήο θαη δηδαθηηθήο, αιιά – απνηειψληαο ηκήκα ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ
ζπζηήκαηνο – εκπιέθεηαη ζηνπο ηαμηθνχο αληαγσληζκνχο, αληηκεησπίζακε ηε
καζεηηθή αδηαθνξία, φρη σο ην απνηέιεζκα ελφο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ έρεη
ζθάικαηα ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ, αιιά σο δνκηθφ
ραξαθηεξηζηηθφ κηαο ζρνιηθήο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ νξγαλψλεηαη ζηε βάζε
ελφο παξαγσγίζηηθνπ κνληέινπ νξγάλσζεο ηεο θνηλσληθήο δσήο, κε θχξην
ραξαθηεξηζηηθφ ηε γεληθεπκέλε εκπνξεπκαηνπνίεζε αλζξψπσλ θαη πξαγκάησλ. Ο
ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο εθπαίδεπζεο αληαλαθιά ηελ θπξίαξρε
αληίιεςε γηα ηελ αληαιιαθηηθή αμία ηεο γλψζεο. Μέζα ζηα πιαίζηα απηά ε καζεηηθή
αδηαθνξία αληηκεησπίδεηαη σο κηα θπζηνινγηθή αληίδξαζε ηνπ καζεηή ζηηο
εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο πξαγκνπνίεζήο ηνπ.
Ζ πξνβιεκαηηθή πνπ αλαθέξακε παξαπέκπεη ζηηο λενκαξμηζηηθέο θνηλσληνινγηθέο
πξνζεγγίζεηο, ζην ελλνηνινγηθφ νπινζηάζην ησλ νπνίσλ θαηαθχγακε. ΢ηα πιαίζηα
απηά ε έλλνηα ηεο ηαμηθήο εγεκνλίαο – πνπ απνδίδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε ηαμηθή
θπξηαξρία δηαπνηίδεη ηελ θνηλή ινγηθή, δηαπεξλά θάζε θνηλσληθή πξαθηηθή θαη
εκθαλίδεηαη σο απηνλφεηε θαηάζηαζε ή αλαπφηξεπηε αλαγθαηφηεηα – ελζσκαηψλεη
εξκελεπηηθά ηε καζεηηθή αδηαθνξία σο παξάγσγν ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθήο
νξγάλσζεο θαη ηαπηφρξνλα σο ηδενινγηθφ κεραληζκφ κεηαθχιηζεο ηεο επζχλεο απφ
ηηο θνηλσληθέο θαη εθπαηδεπηηθέο δνκέο ζην καζεηή.
΢ηα πιαίζηα ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο, καθξηά απφ ηηο ζεσξίεο ηεο ζπλνκσζίαο αιιά
θαη ηηο ζεσξίεο ηεο ηαμηθήο νπδεηεξφηεηαο ηνπ ζρνιείνπ, νη ζρνιηθέο πξαθηηθέο
γίλνληαη αληηιεπηέο σο θπζηθέο απαληήζεηο ζηα ζρνιηθά πξνβιήκαηα. Μνινλφηη
ηφζν ηα πξνβιήκαηα φζν θαη νη απαληήζεηο είλαη θνηλσληθά ηαμηθά πξνζδηνξηζκέλα,
ζηα πιαίζηα ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο απηά βηψλνληαη σο απηνλφεηα θαη σο δεδνκέλα
πνπ πεγάδνπλ απφ ηε θχζε ησλ πξαγκάησλ. Ζ ζρνιηθή εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα
ζπληειείηαη κε κνξθέο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ δξψλησλ πξνζψπσλ πνπ
πξνζδηνξίδνληαη απφ ηηο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ ηξφπν πνπ
απηέο εθθξάδνληαη ζε επίπεδν ζρνιηθήο νξγάλσζεο. Ο θεληξηθφο ξφινο πνπ παίδεη ε
βαζκνινγία θαη νη εμεηάζεηο, ηα ζχγρξνλα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ησλ δηδαθηηθψλ
ζηφρσλ, ν ηεξάζηηνο πνιιέο θνξέο φγθνο ηεο δηδαθηέαο χιεο, δεκηνπξγνχλ έλα
πιαίζην ζπλζεθψλ πνπ δηακνξθψλνπλ κνξθέο αιιειεπίδξαζεο θαη κηα αληίιεςε γηα
ηε γλψζε θαη ηε κάζεζε, γηα ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνπ εθπαηδεπφκελνπ πνπ
απνηεινχλ ζηνηρεία έθθξαζεο αιιά θαη αλαπαξαγσγήο ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο.
Πξνθεηκέλνπ, ηέινο, λα δηεπθξηληζηνχλ νη ηδενινγηθέο αθεηεξίεο ηεο πξνζέγγηζήο
καο, επηρεηξήζακε λα ζθηαγξαθήζνπκε ην «ελαιιαθηηθφ» ζρνιείν, ην ζρνιείν πνπ ζα
κπνξνχζε λα επηρεηξήζεη ην μεπέξαζκα ησλ αληηθάζεσλ θαη ησλ αδηεμφδσλ ηνπ
ζεκεξηλνχ.
Ζ θαηαλφεζε ηνπ κεραληζκνχ ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο επηρεηξήζεθε κέζα απφ ην

κνληέιν καζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ησλ Small, Dodge θαη Jiang πνπ πεξηιακβάλεη 4
588
δηαζηάζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο. Πξφθεηηαη γηα ηηο δηαζηάζεηο ηεο δηέγεξζεο, ηνπ
ζπλαηζζήκαηνο (ζεηηθνχ ή αξλεηηθνχ), ηεο αίζζεζεο ηθαλφηεηαο θαη ηνπ αηζζήκαηνο
απηνπξνζδηνξηζκνχ. Σν κνληέιν απηφ επηηξέπεη ηελ πεξηγξαθή πνηθίισλ
ζπγθηλεζηαθψλ θαηαζηάζεσλ θαη ηχπσλ εκπινθήο ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία, φπσο: αλία (ρακειή δηέγεξζε), ππλειία (ρακειή δηέγεξζε, ειαθξά
επραξίζηεζε), παζεηηθή γνεηεία (πςειή επραξίζηεζε, κέηξηα δηέγεξζε),
νινθιεξσηηθή εκπινθή ηνπ ηχπνπ ηεο «ξνήο» (flow) ηνπ Σδηθηδεληκηράιη.
Σν κνληέιν απηφ ζπλδέεηαη ηδηαίηεξα κε ηε ζεσξία ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ ησλ
Deci θαη Ryan. Ζ ζεσξία ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ, πνπ θηλείηαη ζηα πιαίζηα ησλ
γλσζηηθψλ ζεσξηψλ γηα ηα θίλεηξα ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, εζηηάδεη ζηνπο
αηηηνινγηθνχο πξνζδηνξηζκνχο. ΢χκθσλα κε ηε ζεσξία, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην
άηνκν αληηιακβάλεηαη ηα αίηηα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ πξνζδηνξίδεη, ζε ζεκαληηθφ
βαζκφ, ηε κειινληηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ. Οη ζπδεηνχκελνη ζπγγξαθείο δηαθξίλνπλ ηελ
εζσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελε ζπκπεξηθνξά πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ην βίσκα ηεο
πξνζσπηθή επηινγήο, πνπ πξνέξρεηαη απφ έλαλ εζσηεξηθφ ρψξν αηηηφηεηαο, απφ ηελ
εμσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελε ζηελ νπνία ν ρψξνο ηεο αηηηφηεηαο βηψλεηαη σο
εμσηεξηθφο πξνο ην άηνκν, ε ζπκπεξηθνξά δειαδή γίλεηαη αληηιεπηή σο απνηέιεζκα
εμσηεξηθψλ ειέγρσλ θαη πηέζεσλ. Γηαθξίλνπλ ηέινο ηελ θαηάζηαζε ηεο
αθηλεηνπνίεζεο, ζηελ νπνία ηα άηνκα βηψλνπλ αηζζήκαηα αλεπάξθεηαο θαη
αδπλακίαο ειέγρνπ ησλ θαηαζηάζεσλ.
Με βάζε ηε ζεσξία πεξηγξάςακε ηελ πηζαλφηεηα χπαξμεο δχν εηδψλ αδηαθνξίαο ζην
ζρνιείν. Μηα κνξθή αδηαθνξίαο πνπ έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλίαο θαη
ζπλαληάηαη ζπρλφηεξα ζηνπο πην θαινχο καζεηέο, θαζψο θαη ζηνπο θνηλσληθά
πξνλνκηνχρνπο, θαη κηα δεχηεξε πνπ έρεη εληνλφηεξα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο
ζρνιηθήο αδπλακίαο θαη είλαη ζπρλφηεξε ζηνπο πην «αδχλαηνπο» καζεηέο, θαζψο θαη
ζε φζνπο πξνέξρνληαη απφ ηηο πην επάισηεο θνηλσληθέο θαηεγνξίεο. Πξνθεηκέλνπ λα
δηεξεπλήζνπκε ηα δεηήκαηα απηά, θαζψο θαη ηελ έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζην
ζρνιείν, δηελεξγήζακε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα ζε 252 καζεηέο θαη 69 θαζεγεηέο 10
γπκλαζίσλ ηεο Κέξθπξαο, ηα απνηειέζκαηα ηεο νπνίαο επηβεβαίσζαλ ηηο παξαπάλσ
ππνζέζεηο, ελψ ηαπηφρξνλα έδεημαλ φηη ην θαηλφκελν ζεσξείηαη ηφζν απφ ηνπο
καζεηέο φζν θαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο εθηεηακέλν.
1) Ζ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί φηη ε
αδηαθνξία είλαη εθηεηακέλε ζην ειιεληθφ ζρνιείν.
2) Ζ ελαζρφιεζε ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα δείρλεη λα
κελ έρεη γλσζηηθά θίλεηξα, θάηη πνπ ηζρχεη ηδηαίηεξα γηα ηηο καζεηηθέο θαηεγνξίεο
πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ζρνιηθή άλεζε, ην ελδηαθέξνλ ησλ νπνίσλ δελ παξνπζηάδεη
ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ.
3) Σφζν νη καζεηέο φζν θαη νη εθπαηδεπηηθνί δείρλνπλ λα αληηιακβάλνληαη ην
απμεκέλν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ φρη σο πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν ηνπ
καζήκαηνο αιιά κάιινλ σο ελδηαθέξνλ γηα άιια νθέιε πνπ δελ έρνπλ άκεζε ζρέζε
κε ηε κάζεζε θαη ηελ αμία πνπ απηή έρεη γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ αλζξψπνπ
θαη ηνπ θφζκνπ ηνπ.
4) Δπηβεβαηψζεθε, εμάιινπ, ε ππφζεζε φηη ππάξρνπλ δχν κείδνλα είδε αδηαθνξίαο
ζην ζρνιείν, έλα πνπ έρεη ην ραξαθηήξα ηεο αλίαο θαη αθνξά πεξηζζφηεξν ζηνπο
καζεηέο κε απμεκέλε ζρνιηθή άλεζε θαη έλα άιιν πνπ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε
ζρνιηθή αδπλακία.
5) ΢ηα πιαίζηα απηά δηαπηζηψζεθαλ δηαθνξέο ηφζν ζηε ζρνιηθή αδηαθνξία φζν θαη
ζην ζρνιηθφ ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ην θχιν, ην
589
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη επάγγεικα ηνπ παηέξα, θαζψο θαη ηηο βαζκνινγηθέο
επηδφζεηο.
6) Σφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία ησλ θνξηηζηψλ ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν
κε ην ζπλαίζζεκα. Αληίζεηα ηφζν ην ελδηαθέξνλ φζν θαη ε αδηαθνξία ησλ αγνξηψλ
ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν κε ηνλ παξάγνληα ηεο πεξηέξγεηαο.
7) Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ παηέξα απφ ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν, ειεχζεξν επαγγεικαηία ζην επάγγεικα θαη κε πςειή βαζκνινγία (επηπέδνπ
18-20) ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ην ζπλαίζζεκα (ελδηαθέξνλ επραξίζηεζεο), ελψ ε
αδηαθνξία ηνπο ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε έιιεηκκα πξνζνρήο /πεξηέξγεηαο
(αδηαθνξία αλίαο).
8) Σν ελδηαθέξνλ, αληίζεηα, ησλ καζεηψλ πνπ έρνπλ παηέξα απφ ην κεζαίν
εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, εξγάηε ή κηθξνεπηρεηξεκαηία ζην επάγγεικα θαη κε ρακειή
βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13) ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε δηέγεξζε πξνζνρήο
/πεξηέξγεηαο (ελδηαθέξνλ πεξηέξγεηαο).
9) Ζ αδηαθνξία, ηέινο, ησλ καζεηψλ κε παηέξα απφ ην ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ
επίπεδν, κηθξνεπηρεηξεκαηία (θαη κεηά ηδησηηθφ ππάιιειν θαη εξγάηε) ζην επάγγεικα
θαη κε ρακειή βαζκνινγία (επηπέδνπ 10-13) ζπλδέεηαη αξλεηηθά, πεξηζζφηεξν απφ
ηηο άιιεο θαηεγνξίεο, κε ην ζπλαίζζεκα (αδηαθνξία δπζαξέζθεηαο).
10) Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ δηαθξίλνληαη απφ ζρνιηθή άλεζε
(ηα θνξίηζηα, ηα παηδηά κε παηέξα πηπρηνχρν ΑΔΗ /ΣΔΗ, ηα παηδηά ησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ θαη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, θαζψο θαη φζα έρνπλ πςειή
βαζκνινγία, επηπέδνπ 18-20) ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επραξίζηεζε αιιά δελ
παξνπζηάδεη ζπζρέηηζε κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ, γεγνλφο πνπ
δείρλεη φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ απηψλ δελ έρεη γλσζηηθφ ραξαθηήξα. Ζ
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα απνηειεί, επνκέλσο, γηα ηηο
θαηεγνξίεο απηέο κηα επράξηζηε δξαζηεξηφηεηα πνπ δελ έρεη φκσο καζεζηαθφ
ραξαθηήξα.
11) Σν ελδηαθέξνλ αληίζεηα ησλ καζεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ ζπλαληνχλ απμεκέλεο
δπζρέξεηεο θαη βξίζθνληαη ζε κέηξηα πξνο ρακειά επίπεδα απφ άπνςε ζρνιηθήο
άλεζεο (ηα αγφξηα, ηα παηδηά κε παηέξα απφθνηην Λπθείνπ, ηα παηδηά ησλ εξγαηψλ
θαη ιηγφηεξν ησλ ηδησηηθψλ ππαιιήισλ, ηα παηδηά κε ρακειή βαζκνινγία, επηπέδνπ
10-13 θαη κεηά φζα έρνπλ θαιή βαζκνινγία, επηπέδνπ 14-17) θαίλεηαη φηη ζπλδέεηαη
πεξηζζφηεξν κε ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Οη θαηεγνξίεο, θαηά
ζπλέπεηα, απηέο εκθαλίδνληαη λα σθεινχληαη καζεζηαθά πεξηζζφηεξν απφ ηε
ζρνιηθή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Μηα ηέηνηα φκσο εθηίκεζε είλαη αξθεηά ακθίβνιεο
αμίαο. Μπνξεί λα είλαη έλα κέξνο ηεο αιήζεηαο, αιιά δελ είλαη θάηη πνπ
απνδεηθλχεηαη κε ηε ζρέζε απηή. Οη καζεηέο απηνί δελ παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε
αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο αιιά κεγαιχηεξε εμάξηεζε ηνπ
ελδηαθέξνληφο ηνπο απφ ηελ αίζζεζε αχμεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο (ή αιιηψο
απμεκέλε επαηζζεζία σο πξνο ην δήηεκα ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο). Δθείλν πνπ ε ζρέζε
απηή ππνδεηθλχεη – ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ
απηψλ παξνπζηάδεη απμεκέλε ζπζρέηηζε κε ην αίζζεκα επάξθεηαο – είλαη φηη νη
καζεηέο ησλ παξαπάλσ θαηεγνξηψλ ζπλδένπλ εληνλφηεξα απφ φινπο ην ελδηαθέξνλ
κε ηηο πξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο.
Σν ζρνιείν απνηειεί ζεκαληηθφ κεραληζκφ επηβνιήο ηεο θπξίαξρεο ηδενινγίαο, ε δε

καζεηηθή αδηαθνξία απνηειεί βαζηθή έθθξαζε ηεο αζηηθήο εγεκνλίαο ζην ζρνιείν
θαη ζεκαληηθφ ζηήξηγκά ηεο. Ζ παηδαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα, πνπ γεκίδεη ην καζεηή
κε αλία, ζπληζηά ηελ θπξίαξρε κνξθή θνηλσληθήο ζρέζεο ζην ζρνιείν θαη εθθξάδεη
ηελ αιινηξίσζε ηνπ καζεηή κέζα ζ‟ απηφ. Ζ αλία απνηειεί ηε θπζηθή αληίδξαζε ηνπ
καζεηή απέλαληη ζε κηα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ δελ απνβιέπεη ζηελ αλάπηπμε
590
ηνπ πξνζσπηθνχ δπλακηθνχ ηνπ αιιά κάιινλ ζηε κεηαηξνπή ηνπ ζε επέιηθην
εξγαδφκελν. Ζ απνζχλδεζε ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο απφ ηελ «επηζπκνχζα
νηθνλνκία» βξίζθεηαη πίζσ απφ απηή ηε κνξθή αδηαθνξίαο. Ζ αλία είλαη ε θπζηθή
απάληεζε ηνπ καζεηή-εκπφξεπκα απέλαληη ζηε γλψζε-εκπφξεπκα, είλαη ε
θπζηνινγηθή θαη αλακελφκελε αληίδξαζε ηνπ αλζξψπνπ πνπ βηψλεη ηε βία ηνπ
εηεξνπξνζδηνξηζκνχ ζπλδπαζκέλε κε ηελ απαίηεζε ηεο απζφξκεηεο ζπκκεηνρήο ηνπ
ζηνλ θαηαλαγθαζκφ. Ζ πνιχρξνλε, ηαπηφρξνλα, καζεηεία ζε κηα ζρνιηθή δσή ρσξίο
λφεκα πξνεηνηκάδεη ην παηδί λα δήζεη κηα δσή εμίζνπ αιινηξησκέλε ηφζν ζην ρψξν
ηεο εξγαζίαο φζν θαη ζε φινπο ηνπο άιινπο θνηλσληθνχο ρψξνπο έληαμήο ηνπ. Ζ
αδηαθνξία αδπλακίαο, απφ ηελ άιιε, ε αδηαθνξία εθείλσλ πνπ πξννξίδνληαη γηα ην
ξφιν ηνπ «απνδηνπνκπαίνπ», ζπκβάιιεη ζηελ απφθξπςε ηεο πξψηεο.
΢πγθεληξψλνληαο ηα βιέκκαηα πάλσ ηεο, ζπγθαιχπηεη ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο
καζεηηθήο αδηαθνξίαο, κεηαζέηνληαο ην πξφβιεκα ζηνπο εθπαηδεπηηθά «αδχλακνπο».
Σαπηφρξνλα, απνθξχπηνληαο ηελ θνηλσληθή κεηνλεμία ησλ εθπαηδεπηηθά αδχλακσλ,
κεηαζέηεη ην βάξνο ηεο επζχλεο ζην καζεηή, απαιιάζζνληαο ην ζρνιείν θαη ηηο
θνηλσληθέο ζπλζήθεο πνπ ην δηακνξθψλνπλ.
591
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ
ΑΒΓΑΛΖ, Α. Οη βαζκνί είλαη αλαγθαίνη; Παηδαγσγηθέο – θνηλσληνινγηθέο

απφςεηο θαη πξνζεγγίζεηο γηα ηελ αμηνιφγεζε θαη ηε βαζκνινγία ζην
ζρνιείν, εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1989
ACKERMAN, N., ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο

ΑΘΑΝΑ΢ΗΟΤ, Λ. 1993. Δηζαγσγή ζηε κεζνδνινγία ηεο παηδαγσγηθήο

έξεπλαο, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, Ησάλληλα
ΑΘΑΝΑ΢ΗΟΤ, Λ., Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν

θαη ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, Ησάλληλα 1994
ΑΛΣΟΤ΢ΔΡ, Λ. «Ηδενινγία θαη ηδενινγηθνί κεραληζκνί ηνπ θξάηνπο»,

ζην Θέζεηο, δ΄ έθδνζε, εθδ. ζεκέιην, Αζήλα 1983
ANDERSON, C., H., Πξνο κηα λέα θνηλσληνινγία, κηθξ. Διέλε

Καθνζαίνπ, αλαζεσξεκέλε έθδνζε, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1986
ΑΝΓΡΔΟΤ, Α., ΠΑΠΑΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ, Γ. Δμνπζία θαη νξγάλσζε-

δηνίθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, εθδ. «Νέα ΢χλνξα» - Α. Α.
Ληβάλε, Αζήλα 1994
ΑΝΣΧΝΟΠΟΤΛΟΤ, Μ. Ν., Θεσξία θαη Ηδενινγία ζηε ζθέςε ησλ

θιαζζηθψλ ηεο Κνηλσληνινγίαο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα
ΑΠΟ΢ΣΟΛΟΤ, Μ., Παηδαγσγηθέο αξρέο πνπ εμάγνληαη απφ ηε ζεσξία

ηνπ Piaget γηα ηε λνεηηθή αλάπηπμε, Πξάμε, η. 2, Γεθ. 1980-Γελ. 1981
APPLE, M., (1981) “Social Structure, Ideology and Curriculum”, in

Lawn, M. and Barton, L. (Eds.), Rethinking Curriculum Studies, Croom
Helm, London, pp.131-159
APPLE, M., (1982) “Curriculum Form and the Logic of Technical

Control: Building the Possessive Individual”, in Apple, M. (Ed.), Cultural
and Economic Reproduction in Education, RKP, London, pp. 247-274
APPLE, M., (1986) Ηδενινγία θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, κηθξ. Σάζνο

Γαξβέξεο, εθδ. Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε
APPLE, M. W., JUNGCK, S., Γε ρξεηάδεηαη λα είζαη εθπαηδεπηηθφο γηα

λα δηδάμεηο απηή ηελ ελφηεηα: Γηδαζθαιία, ηερλνινγία θαη έιεγρνο ζηελ
ηάμε, ζην Hargreaves, A., Fullan, M. G. (επηκ.) Ζ εμέιημε ησλ
εθπαηδεπηηθψλ, κηθξ. Παλαγηψηα Υαηδεπαληειή, εθδ. Παηάθε, Αζήλα
1995, ζει. 42-76
ARONOWITZ, ST., Marx, Braverman and the Logic of Capital, The

Insurgent Sociologist, v. 8, 1978, pp. 126-146
ΑΡΣΗΝΟΠΟΤΛΟΤ, Β., Θπκαηνινγία – ΢χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο, ζην

Αξηηλνπνχινπ, Β., Μαγγαλάο, Α., Θπκαηνινγία θαη φςεηο ζπκαηνπνίεζεο,
εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 1996, ζει. 13-86
592
ΑΡΣΗΝΟΠΟΤΛΟΤ, Β., Ζ ζρνιηθή βία ζηελ Διιάδα: Αλαζθφπεζε

εξεπλψλ θαη ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο, Πνηληθή Γηθαηνζχλε 10 /2000
(έηνο 3ν) ζει. 1035-1041
ΑΡΣΗΝΟΠΟΤΛΟΤ, Β., Αηκνκημία. Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη

εξεπλεηηθά δεδνκέλα. Δθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 2000
ΑΡΣΗΝΟΠΟΤΛΟΤ, Β., Βία ζην ΢ρνιείν. Έξεπλεο θαη Πνιηηηθέο ζηελ

Δπξψπε. Δθδ. Μεηαίρκην, Αζήλα 2001
BENWARE, C., & DECI, E. L., Quality of learning with an active versus
passive motivational set, American Educational Research Journal, Winter
1984, v. 21, n. 4, pp. 755-765
BERGER, P., Πξφζθιεζε ζηελ θνηλσληνινγία, κηθξ. Διέλε

Σζειέπνγινπ, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1985
BERNSTEIN, H. E. (1975) Boredom and the ready-made life, Social

Research, v. 42, pp. 512-537
BERTRAND, Y., ΢χγρξνλεο εθπαηδεπηηθέο ζεσξίεο, εθδ. Διιεληθά

Γξάκκαηα, Αζήλα 1999
ΒΗΣ΢ΗΛΑΚΖ-΢ΟΡΧΝΗΑΣΖ, ΥΡ., Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα πνηνηηθψλ

θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ ζηελ θνηλσληνινγηθή θαη εθπαηδεπηηθή έξεπλα,
ζην Παπαγεσξγίνπ, Γ., (επηκ.) Μέζνδνη ζηελ θνηλσληνινγηθή έξεπλα,
Αζήλα 1998, ζει. 255-289
BIGGE, M. l., Θεσξίεο κάζεζεο. Γηα εθπαηδεπηηθνχο, κηθξ. Αξηζηνηέιεο

Κάληαο θαη Αιεμάλδξα Υαηδή, εθδ. Παηάθε, Αζήλα 1990
BLACKLEDGE, D. & HUNT, B. Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο,

κηθξ. Μαξία Γειεγηάλλε, εθδ. έθθξαζε – Αζήλα 1995
BOTTOMORE, T., RUBEL, M., Ο ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ ζε ζέκαηα

θνηλσληνινγίαο θαη θηινζνθίαο, κηθξ. Ρ. Κνχλδνπξνο, Ν. Παπαδάθεο,
εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα
BOURDIEU, P., Μεξηθέο ηδηφηεηεο ησλ πεδίσλ, Δπηζεψξεζε Κνηλσληθψλ

Δξεπλψλ (κηθξ. Παλαγησηφπνπινο, Ν., Γεσξγίνπ, Π.), η. 80, 1991, εθδ.
Δ.Κ.Κ.Δ., Αζήλα, ζει. 3-10
BOURDIEU, P., PASSERON, J.- CL., « L‟examen d‟une illusion »,

Revue française de sociologie IX, εηδηθφ ηεχρνο, [Sociologie de l‟
éducation II,] 1968, ζει. 227-253
BOURDIEU, P., PASSERON, J.- CL., Reproduction in Education,

Society and Culture (κηθξ. R. Nice), London-Beverly Hills, Sage
Publications, 1977
BOURDIEU, P., PASSERON, J.- CL., Οη θιεξνλφκνη. Οη θνηηεηέο θαη ε

θνπιηνχξα, κηθξ. Ν. Παλαγησηφπνπινο, Μ. Βηδάιε, εθδ. Καξδακίηζα,
Αζήλα 1993
593
BRUNER, J., Πξάμεηο λνήκαηνο, κηθξ. Ήβε Ρφθνπ-Γηψξγνο Καινκνίξεο,

εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1997
BUSH, L. E. 1973. Individual differences multidimensional scaling of

adjectives denoting feelings, Journal of personality and social psychology,
v. 25, p. 50-57, 1973
BUSWELL, C., (1980) “Pedagogic Change and Social Change”, British

Journal of Sociology of Education, v. 1, n. 3, p. 293-306
ΒΧΡΟ΢, Φ., Φηινζνθία ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ζην ΢χγρξνλε

Δθπαίδεπζε 3/1981, ζει. 7-12
ΓΔΜΠΣΟ΢, Π. A., Μεζνδνινγία ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ.

Μεηαζεσξία & ηδενινγηθή θξηηηθή ησλ επηζηεκψλ ηνπ αλζξψπνπ, Σφκνο
1, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1984
ΓΚΟΣΟΒΟ΢, ΑΘ. Δ., Παηδαγσγηθή αιιειεπίδξαζε. Δπηθνηλσλία θαη

θνηλσληθή κάζεζε ζην ζρνιείν, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1990
ΓΚΟΣΟΒΟ΢, Α., ΜΑΤΡΟΓΗΧΡΓΟ΢, Γ., ΠΑΠΑΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ,

Π., Δηζαγσγηθέο παξαηεξήζεηο γηα κηα θξηηηθή παηδαγσγηθή, ζην
Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Κξηηηθή
παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996, ζει.
7-14
ΓΚΟΣΟΒΟ΢, Θ., ΜΑΤΡΟΓΗΧΡΓΟ΢, Γ., Ζ επαγγεικαηηθή

θνηλσληθνπνίεζε ηνπ λενδηφξηζηνπ εθπαηδεπηηθνχ: απφ ην ζξαλίν ζηελ
έδξα, ζην Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π.,
Κξηηηθή παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα
1996, ζει. 105-116
ΓΚΟΤΝΣΜΑΝ, Π., Κξηηηθή ηεο θαηεζηεκέλεο παηδείαο – Τπνρξεσηηθή

Γπζεθπαίδεπζε, κηθξ. Θενδσξαθφπνπινο Λ., εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα
1977
CONDRY, J., Enemies of Exploration: Self-Initiated Versus Other-

Initiated Learning, Journal of Personality and Social Psychology, 1977, v.
35, n. 7, pp. 459-477
CONDRY, J., & KOSLOWSKI, B., Can education be made “intrinsically

interesting” to children?, in L. Katz (Ed.), Current topics in early childhood
education, Vol. II, Norwood, N.J., Ablex, 1979
CRAIB, I., ΢χγρξνλε θνηλσληθή ζεσξία. Απφ ηνλ Πάξζνλο ζηνλ

Υάκπεξκαο, κηθξ. Μαξηάλλα Σδηαληδή, Παληειήο Δ. Λέθθαο, εθδ.
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2000
DALE, R., Education and the Capitalist State: Contributions and

Contradictions, in Apple, M., (Ed.) Cultural and Economic Reproduction in
Education, RKP, London 1982, pp. 127-161
594
DAMAD-FRYE, R. & LAIRD, J. D., The experience of boredom: The

role of the self-perception of attention, Journal of Personality and Social
Psychology, v. 57, n. 2, pp. 315-320, 1989
ΓΑ΢ΚΑΛΑΚΖ΢, Ζ., Ζ θνηλσληθή θαηαζθεπή ηνπ “πξνβιεκαηηθνχ”

λένπ, Πξνεθηάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε, η. 7, ζει. 87-94, Άλνημε 1992
DAY, H. I., Curiosity and the interested explorer, Performance and

Instruction (NSPI Journal), v. 21, pp. 19-22, 1982
DeCHARMS, R. & MUIR, M. S., Motivation: Social approaches, Annual

Review of Psychology, v. 29, p. 91-113, 1978
DECI, E. L., Effects of externally mediated rewards on intrinsic

motivation, Journal of Personality & Social Psychology, v. 18, n. 1, pp.
105-115, 1971
DECI, E. L., Intrinsic motivation, extrinsic reinforcement and inequity,

Journal of Personality & Social Psychology, v. 22, n. 1, pp. 113-120, 1972
DECI, E. L. & RYAN, R. M., Intrinsic motivation and self-determination

in human behavior, Plenum press, New York, 1985
DECI, E. L., VALLERAND, R. J., PELLETIER, L. G. and RYAN, R.

M. 1991. Motivation in education: The self-determination perspective.
The educational Psychologist, 26, 325-346
DECI, E, L., NEZLEK, J., SHEINMAN, L., Characteristics of the

Rewarder and intrinsic Motivation of the Rewardee, Journal of Personality
and Social Psychology, 1981, v. 40, n. 1, pp. 1-10
DURKHEIM, E., Κνηλσληθέο αηηίεο ηεο απηνθηνλίαο, κηθξ. Μαλψιε

Μαξθάθε, εθδ. Γεξ. Αλαγλσζηίδε, Αζήλα
ELLIOTT, E. S. & DWECK, C. S., Goals: An approach to motivation

and achievement, Journal of Personality and Social Psychology, v. 54, n. 1,
pp. 5-12, 1988
FENICHEL, O., On the psychology of boredom, In D. Rappaport (Ed.),

Organization and Pathology of Thought, Columbia University Press, New
York 1951 (349-361)
FREY K., Ζ «Μέζνδνο Project». Μηα κνξθή ζπιινγηθήο εξγαζίαο ζην

ζρνιείν σο ζεσξία θαη πξάμε, κηθξ. Κιενλίθε Μάιιηνπ, Θεζζαινλίθε,
2002
FROMM, E., ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο

Γξακκέλνο, β΄ έθδνζε, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975, ζει. 263-278
GEIWITZ, P. J., Structure of boredom, Journal of Personality and Social

Psychology, v. 3, n. 5, pp. 592-605, 1966
595
GERGEN, K. J., Ο θνξεζκέλνο εαπηφο, κηθξ. Αιέμεο Εψηνο, εθδ.

GLEESON, D., “Curriculum Development and Social Change: Towards a

Reappraisal of Teacher Action”, Journal of Further and Higher Education,
2, pp. 42-51, 1978
GOODMAN, P., ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο

Γξακκέλνο, β΄ έθδνζε, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975, ζει. 197-218
GOLEMAN, D., Ζ ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε, κηθξ. Άλλα

Παπαζηαχξνπ, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1997
HABERMAS, J., Γλψζε θαη δηαθέξνλ, ζην Habermas, J., Κείκελα

γλσζηνζεσξίαο θαη θνηλσληθήο θξηηηθήο, κηθξ. Αληψλεο Οηθνλφκνπ, εθδ.
Πιέζξνλ, Αζήλα 1990
HARGREAVES, A. , Νννηξνπίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ: Έλαο ζηφρνο

αιιαγήο, ζην Hargreaves, A., Fullan, M. G. (επηκ.) Ζ εμέιημε ησλ
εθπαηδεπηηθψλ, κηθξ. Παλαγηψηα Υαηδεπαληειή, εθδ. Παηάθε, Αζήλα
1995, ζει. 329-365
HARNECKER, M., Βαζηθέο έλλνηεο ηνπ ηζηνξηθνχ πιηζκνχ, κηθξ. Α.

Γεκάθνο, Υ. Υαηδετσζήθ, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1976
HEIDER, F., Attitudes and cognitive organization, Journal of Psychology,

21, 107-112, 1946
HOPF, D., & ΞΧΥΔΛΛΖ΢, Π. Γ., Γπκλάζην θαη Λχθεην ζηελ Διιάδα.
Γηαρξνληθά εξεπλεηηθά δεδνκέλα, θξηηηθέο επηζεκάλζεηο, κειινληηθέο
πξννπηηθέο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2003
HUSEN, T., Ζ ακθηζβήηεζε ηνπ ζρνιείνπ. Μηα ζπγθξηηηθή κειέηε γηα ην

ζρνιείν θαη ην κέιινλ ηνπ ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο (κηθξ. Π.
Υαηδεπαληειή), δεχηεξε έθδνζε, εθδ. πξνηάζεηο, Αζήλα 1991
ΗΛΛΗΣ΢, Η., Κνηλσλία ρσξίο ζρνιεία, κηθξ. Βαζίιεο Αλησλφπνπινο,

Γεκήηξεο Πνηακηάλνο, εθδ. Βέξγνο, Αζήλα 1976
INGENKAMP, K., Δγρεηξίδην Παηδαγσγηθήο Γηαγλσζηηθήο, κηθξ. Λ.

Κνπηζνχθεο, εθδ. Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1993
ISAMBERT-JAMATI, V., „Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ν θνηλσληθφο

θαηακεξηζκφο ζην ζρνιείν ζήκεξα‟, κηθξ. Α. Φξαγθνπδάθε, ζην
Φξαγθνπδάθε, Α., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ
θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985, ζει. 493-
518.
ISAMBERT-JAMATI, V., Κνηλσληνινγία ηνπ ζρνιείνπ, ζην Debesse,

M., Mialaret, G., (επηκ.) Οη παηδαγσγηθέο επηζηήκεο, η. 6, θεθ. 5, εθδ.
Γίπηπρν, 1985.
596
JAVEAU, CL., Ζ έξεπλα κε εξσηεκαηνιφγην. Σν εγρεηξίδην ηνπ θαινχ

εξεπλεηή. Μηθξ. Καηεξίλα Σδαλλφλε-Σδψξηδε, εθδ. Σππσζήησ-Γεψξγηνο
Γαξδάλνο, Αζήλα 2000
ΚΑΡΑΠΟ΢ΣΟΛΖ΢, Β., Μνξθέο ηεο θνηλσληθήο δξάζεο, εθδ. Θεκέιην,

Αζήλα 1984
ΚΑΡΤΓΑ΢, Α., ΚΟΤΜΑΡΑ΢, Π., Φπζηθέο επηζηήκεο (Φ.Δ.) γηα ηελ

εθπαίδεπζε θαιιηεξγεκέλσλ, θξηηηθά ζθεπηφκελσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ.
Πξνο κηα θνηλσληθή ζεσξία ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο.,
΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε η.142/ Ηνπι. – ΢επη. 2005, ζει. 116-128
ΚΑ΢΢ΧΣΑΚΖ΢, Μ., Ζ αμηνιφγεζε ηεο επηδφζεσο ησλ καζεηψλ. Μέζα,

κέζνδνη, πξνβιήκαηα, πξννπηηθέο, ελδέθαηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα
2003
ΚΑ΢ΣΟΡΗΑΓΖ΢, Κ., Ζ θαληαζηαθή ζέζκηζε ηεο θνηλσλίαο, κηθξ. ΢ση.

Υαιηθηάο, Γ. ΢παληηδάθε, Κ. ΢παληηδάθεο, δεχηεξε έθδνζε, εθδ. Ράππα,
Αζήλα 1985
ΚΑ΢ΣΟΡΗΑΓΖ΢, Κ., ΢νζηαιηζκφο θαη απηφλνκε θνηλσλία, Απξίιεο –

Μάεο 1979, Κείκελα 1 Θεζζαινλίθε, 1981
ΚΑΣ΢ΗΚΑ΢, ΥΡ., ΚΑΒΒΑΓΗΑ΢, Κ., Γ., Ζ ειιεληθή εθπαίδεπζε ζηνλ

νξίδνληα ηνπ 2000. Δθπαηδεπηηθνί, καζεηέο θαη ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα,
εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996
ΚΑΣ΢ΗΚΑ΢, Υ., ΚΑΒΒΑΓΗΑ΢, Κ. Γ., Κξίζε ηνπ ζρνιείνπ θαη

εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Κξηηηθή ησλ εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ (1990-1997),
KELLER, J. M., Strategies for stimulating the motivation to learn.

Performance and instruction, 26(8), p. 1-7, 1987
KILPATRICK, W., The project Method in College Courses in Education,

Educational Review, vol. LXIV, pp.207-217, 1922
ΚΛΑΡΚ, ΜΠ., Ζ απνπεκπηηθή ιεηηνπξγία ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο,

κηθξ. Μαξία ΢φικαλ, ζην Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο
εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα, εθδ. Παπαδήζε,
Αζήλα 1985, ζει. 281-299
ΚΟΛΗΑΓΖ΢, ΔΜΜ., ΒΑΛ΢ΑΜΖ, Ν. Π., ΒΑΡΦΖ, Β., ΚΟΤΜΠΗΑ΢,

ΔΜΜ., ΢ΠΑΝΣΗΓΑΚΖ΢, Η., ΢πλάθεηα ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ κε
ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ηε ζρνιηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ ηνπ
δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή
απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη
αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ
Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο
Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ, β΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα
1999, ζει. 99-111
597
ΚΟΟΤΛΜΑΝ, ΣΕ., Ηζφηεηα Δθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ, κηθξ. Άλλα

Φξαγθνπδάθε, ζην Φξαγθνπδάθε, Ά., (1985) Κνηλσληνινγία ηεο
εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν, εθδ.
KOPP, T. 1982 (May). Designing boredom out of instruction,

Performance and instruction (NSPI Journal), v. 21, pp. 23-28
ΚΟΡΝΣΗΔ, Α., Κνπκπνχξεο δελ ππάξρνπλ. Φπραλάιπζε θαη ζρνιηθή

απνηπρία, κηθξ. Αθξηβή Αιεμηάδε, εθδ. ΟΛΚΟ΢, Αζήλα 1995
ΚΟ΢ΜΟΠΟΤΛΟ΢, Β., ΑΛ., ΜΟΤΛΑΓΟΤΓΖ΢, ΑΘ., ΓΡ., Ο Carl

Rogers θαη ε πξνζσπνθεληξηθή ηνπ ζεσξία γηα ηελ ςπρνζεξαπεία θαη ηελ
εθπαίδεπζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2003
ΚΟ΢΢ΤΒΑΚΖ, Φ., Κξηηηθή Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία. Κξηηηθή

πξνζέγγηζε ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2002
ΚΟ΢΢ΤΒΑΚΖ, Φ., ΢ρνιηθή απνηπρία: Μηα έλδεημε ηεο παζνινγίαο ηνπ

ζπγθεληξσηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη κηα δπλαηφηεηα
ππέξβαζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε, ζην
Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο
απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία
ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ,
Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ ΢πλεδξίνπ, β΄ έθδνζε, εθδ.
ΚΟ΢΢ΤΒΑΚΖ, Φ., ΜΠΡΟΤΕΟ΢, Α., Βαζηθέο ζέζεηο θαη αληηιήςεηο

ηεο θξηηηθήο επηθνηλσληαθήο δηδαθηηθήο, ζην Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ., (επηκ.)
Ζ εμέιημε ηεο δηδαθηηθήο. Δπηζηεκνινγηθή ζεψξεζε, εθδ. Gutenberg,
Αζήλα 2004, ζει. 277-324
ΚΟΤΕΔΛΖ΢, Γ., Ο ξφινο ηεο αμηνιφγεζεο ζηελ επηιεθηηθή

δηαθνξνπνίεζε κνξθψλ γλψζεο, ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ
ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην
Γηεζλέο ΢πλέδξην ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε,
Αζήλα 1999, ζει. 34 – 47
KUHN, S. T., Ζ δνκή ησλ επηζηεκνληθψλ επαλαζηάζεσλ, κηθξ. Γ.

Γεσξγαθφπνπινο, Β. Κάιθαο, εθδ. ΢χγρξνλα Θέκαηα, Θεζζαινλίθε 1981
ΚΟΤΡΑΚΖ΢, Ν., Δπίκεηξν „Σν πξφβιεκα ηεο πνηληθήο θαηαζηνιήο ζην

έξγν ηνπ Μηζέι Φνπθψ‟, ζην Φνπθψ, Μ., Δπηηήξεζε θαη ηηκσξία. Ζ
γέλλεζε ηεο θπιαθήο, κηθξ. Καίηε Υαηδεδήκνπ – Ηνπιηέηηα Ράιιε, εθδ
Ράππα, Αζήλα 1989, ζει. 413-427
ΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ, Υ., Οξγάλσζε ηεο παηδαγσγηθήο επηθνηλσλίαο θαη

πεξηζσξηνπνίεζε ηνπ καζεηή, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.)
΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη
1999, ζει. 155-167
598
ΚΧ΢ΣΑΡΗΓΟΤ-ΔΤΚΛΔΗΓΖ, Α., Φπρνινγία θηλήηξσλ, 10ε έθδνζε, εθδ.

LANG, K., Δλδηαθέξνλ (Κνηλσληθή Φπρνινγία) – Interest, Λεμηθφ

Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ ηεο UNESCO, η. 1, εθδ. Διιεληθή Παηδεία,
Αζήλα 1972, ζει. 236
LENS, W., Ο ξφινο ηεο πξννπηηθήο ηνπ κέιινληνο ρξφλνπ ζηα θίλεηξα
ησλ καζεηψλ, ζην Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (επηκ.) Σα θίλεηξα ζηελ
εθπαίδεπζε, Γηεζλήο Ζκεξίδα 31-3-1998 (Σκ. Φπρνι. Α.Π.Θ.), εθδ.
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει.59-87
LÜTGERT, W., Γειηία πξνφδνπ ζην “εξγαζηεξηαθφ” ζρνιείν

(laborschule) Bielefeld ζε ζπζρεηηζκφ κε ηελ ακθηζβήηεζε ησλ βαζκψλ,
ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ
ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην Γηεζλέο ΢πλέδξην ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε
έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1999, ζει. 106-145
LYOTARD, J. – FR., Φαηλνκελνινγία, κηθξ. Ηνπιηέηηαο Ράιιε – Καίηεο

Υαηδεδήκνπ, εθδ. Υαηδεληθνιή, Αζήλα 1985
ΜΑΓΓΑΝΑ΢, Α., Παηδηά πξσηαγσληζηέο κηαο λέαο κνξθήο βίαο: ζχηεο ή

ζχκαηα; ΢ην Αξηηλνπνχινπ, Β., Μαγγαλάο, Α., Θπκαηνινγία θαη φςεηο
ζπκαηνπνίεζεο, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 1996, ζει. 123-144
MAEHR, M. L., Continuing motivation: An analysis of a seldom

considered educational outcome, Review of Educational Research, Fall
1976, v. 46, n. 3, pp. 443-462
ΜΑΚΡΑΚΖ΢, Β., Απνκπζνπνηψληαο ην κεζνδνινγηθφ κνληζκφ, ζην

Παπαγεσξγίνπ, Γ., (επηκ.) Μέζνδνη ζηελ θνηλσληνινγηθή έξεπλα, Αζήλα
1998, ζει. 19-38
ΜΑΚΡΖ-ΜΠΟΣ΢ΑΡΖ, Δ., ΢ρνιηθή απνηπρία, αμίεο ηνπ ζρνιηθνχ

ζπζηήκαηνο θαη απηναληίιεςε, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ., (επηκ.)
΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη
1999, ζει. 59-73.
MAKRI-BOTSARI, E., Academic intrinsic motivation: development

differences and relations to perceived scholastic competence, locus of
control and achievement, Evaluation and Research in Education, vol.13,
no.3, 1999, pp. 157-171
ΜΑΚΡΖ-ΜΠΟΣ΢ΑΡΖ, Δ., Δίδε θνηλσληθήο ζηήξημεο θαη ν ξφινο ηεο

άλεπ φξσλ απνδνρήο ζηε δηακφξθσζε ζεηηθήο απηνεθηίκεζεο, Φπρνινγία,
ηνκ.8, ηεπρ.4, 2001, ζει. 488-505
MALINOWSKI, B., Ζ ζεσξία ηνπ ιεηηνπξγηζκνχ, κηθξ. Γ. Γ. Σζανχζεο,

Κνηλσληθή αλζξσπνινγία, εθδ. Imago, Αζήλα 1984, ζει. 109-143
MALONE, T. W., Toward a theory of intrinsically motivating instruction,

Cognitive Science, v. 5, n. 4, pp. 333-369, 1981
599
ΜΑΡΑΓΚΟΤΓΑΚΖ΢, Γ. Π. Ζ κάζεζε, ςπρνινγηθή ζεψξεζε, 1:

Γεληθέο ζεσξίεο γηα ηε κάζεζε, έθδνζε γ΄, εθδ. Ζξάθιεηηνο Δ.Π.Δ., Αζήλα
MARCUSE, H., Ο κνλνδηάζηαηνο άλζξσπνο, κηθξ. Μπάκπεο Λπθνχδεο,

εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1971
MARX, K., Κξηηηθή ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο, εθδ. «νηθνλνκηθήο θαη

θηινζνθηθήο βηβιηνζήθεο», Αζήλα 1959
MARX, K., Κξηηηθή ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Γθφηηα, ζην Bottomore, T. B.,
Rubel, M., Ο ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ ζε ζέκαηα θνηλσληνινγίαο θαη θηινζνθίαο,
κηθξ. Ρ. Κνχλδνπξνο, Ν. Παπαδάθεο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα
ΜΑΣ΢ΑΓΓΟΤΡΑ΢, Γ., Ζ., Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη κάζεζε,

εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 2004
ΜΑΣ΢ΑΓΓΟΤΡΑ΢, Γ., Ζ., (2005) Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ

ζρνιηθή ηάμε. Υψξνο–νκάδα–πεηζαξρία–κέζνδνο, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα
ΜΑΤΡΟΓΗΧΡΓΟ΢, Γ., Δθπαηδεπηηθνί θαη δηδαζθαιία. Γηα κηα Αληί(-

παιε) Πξφηαζε, εθδ. ΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1992.
ΜΑΤΡΟΓΗΧΡΓΟ΢, Γ., Δθπαηδεπηηθνί θαη αμηνιφγεζε, εθδ. ΢χγρξνλε

εθπαίδεπζε, Αζήλα 1993
McCALL, R. J., Invested self-expression: a principle of human

motivation, Psychological Review, v. 70, n. 4, pp. 289-303, 1963
MILLS, C., R., Ζ θνηλσληνινγηθή θαληαζία, κηθξ. Ν. Μαθξπληθφια, ΢.

Σζαθληάο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985
ΜΟΤΕΔΛΖ΢, Ν., Habitus: Ζ ζπκβνιή ηνπ Bourdieu ζηελ θνηλσληνινγία

ηεο δξάζεο, ζην Pierre Bourdieu, Κνηλσληνινγία ηεο παηδείαο, εκεξίδα γηα
ηνλ P. Bourdieu θαη ηελ θνηλσληνινγία ηεο παηδείαο, ζηηο 15 Ματνπ 1993,
επηκ. Λακπίξε-Γεκάθε Η., Παλαγησηφπνπινο Ν., εθδ. Καξδακίηζα –
Γειθίλη, Αζήλα 1995, ζει. 54-62
ΜΠΟΟΤΛ΢, ΢., ΓΚΗΝΣΗ΢, Υ., Πέξα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δχζε: ην

κεγάιν ακεξηθαληθφ φλεηξν εμαηκίδεηαη. Μηθξ. Ά. Φξαγθνπδάθε 1νπ
θεθαιαίνπ ηνπ βηβιίνπ Bowles, S., Gintis, H., Schooling in Capitalist
America: educational reform and the contradiction of economic life, Basic
Books, New York 1976, ζην Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο
εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν, εθδ.
ΜΠΟΤΕΑΚΖ΢, ΢., Νενειιεληθή εθπαίδεπζε (1821-1985), εθδ.

Gutenberg, Αζήλα 1991
ΜΠΟΤΕΑΚΖ΢, ΢., Ζ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζηε γεληθή –

ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε: Πξνβιεκαηηθή, δηεζλείο εκπεηξίεο – ηάζεηο,
ζπγθξηηηθή ζεψξεζε, ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ ακθηζβήηεζε ησλ
εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην Γηεζλέο ΢πλέδξην
ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1999, ζει. 89-
105
600
ΜΠΟΤΡΝΣΗΔ, Π., Σν ζπληεξεηηθφ ζρνιείν: Οη αληζφηεηεο ζηελ

εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδεία, κηθξ. Άλλα Φξαγθνπδάθε, ζην
Φξαγθνπδάθε, Α., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ
θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985, ζει. 357-
391
ΜΠΡΟΤΕΟ΢, Α., ΚΟ΢΢ΤΒΑΚΖ, Φ., Ζ αλνηρηή δηδαζθαιία σο κηα

δπλαηφηεηα ηεο θξηηηθήο επηθνηλσληαθήο δηδαθηηθήο, ζην Μαηζαγγνχξαο,
Ζ. Γ., Ζ εμέιημε ηεο δηδαθηηθήο. Δπηζηεκνινγηθή ζεψξεζε, εθδ.
Gutenberg, Αζήλα 2004, ζει. 325-357
ΜΠΟΤΚΣ΢ΗΝ, Μ., Ση είλαη θνηλσληθή νηθνινγία, κηθξ. Μάθεο

Κνξαθηαλίηεο, εθδ. Βηβιηφπνιηο Αζήλα 1992
ΜΤΛΧΝΑ΢, Θ., (1991) Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν. Θεσξία

θαη εκπεηξία, εθδ. Αξκφο, Αζήλα
ΜΤΛΧΝΑ΢, Θ., Κνηλσληνινγία ηεο Διιεληθήο Δθπαίδεπζεο. ΢πκβνιέο,

ΜΤΛΧΝΑ΢, Θ., Ζ αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ κέζα απφ ηνπο

ζρνιηθνχο κεραληζκνχο. Ζ Μέζε Δθπαίδεπζε ζην Υσξηφ θαη ζηελ Πφιε.
Β΄ έθδνζε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2004
ΜΤΛΧΝΑ΢, Θ., ΓΖΜΖΣΡΗΑΓΖ, Α΢Π., Απφ ηελ αληζφηεηα απέλαληη

ζην ζρνιείν ζηνλ απνθιεηζκφ κέζα ζηελ ηάμε, ζην Κσλζηαληίλνπ, Υ.,
Πιεηφο, Γ., (επηκ.) ΢ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Αηηίεο,
ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε, Παηδαγσγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδνο – ΢ρνιή
Δπηζηεκψλ Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, Πξαθηηθά ηνπ Ζ΄ Γηεζλνχο
1999, ζει. 385-408
ΜΤΛΧΝΑ΢, Θ., & ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΟΜΑΓΑ, Παηδεπηηθέο ζηξαηεγηθέο

θαη πξαθηηθέο νηθνγελεηψλ δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ θαηεγνξηψλ, ζην
Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 427-447.
ΝΑ΢ΗΑΚΟΤ, Μ., Ζ ςπρνινγία ζήκεξα. 1. Γεληθή ςπρνινγία, δεχηεξε

έθδνζε, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1982
ΝΖΛ, ΢., Α., Θεσξία θαη πξάμε ηεο αληηαπηαξρηθήο εθπαίδεπζεο.

΢άκκεξρηι: ην επαλαζηαηηθφ παξάδεηγκα ελφο ειεχζεξνπ ζρνιείνπ, κηθξ.
Κψζηαο Λάκπνο, έθδνζε Δ΄, εθδ. Μπνπθνπκάλε, Αζήλα, 1972
ΝΖΛ, ΢., Α., Διεπζεξία φρη αλαξρία, κεη. Γξακκέλνο Δ., έθδνζε Γ΄, εθδ.
Μπνπθνπκάλε, Αζήλα 1975
ΝΖΛ, ΢., Α., ΢άκεξρηι Σν ειεχζεξν ζρνιείν, κεη. Σζάκεο ΢., εθδ.
Καζηαληψηε, Αζήλα 1989
601
ΝΟΤΣ΢Ο΢, Υ., Ζ έλλνηα ηνπ πεδίνπ ζην έξγν ηνπ P. Bourdieu, ζην Pierre
Bourdieu, Κνηλσληνινγία ηεο παηδείαο, εκεξίδα γηα ηνλ P. Bourdieu θαη
ηελ θνηλσληνινγία ηεο παηδείαο, ζηηο 15 Ματνπ 1993, επηκ. Λακπίξε-
Γεκάθε Η., Παλαγησηφπνπινο Ν., εθδ. Καξδακίηζα – Γειθίλη, Αζήλα
1995, ζει. 49-53
ΝΟΤΣ΢Ο΢, Υ., Ηδενινγία θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, εθδ. ζεκέιην,

Αζήλα 1986
ΝΟΤΣ΢Ο΢, Υ., «Κνηλσληνινγία θαη εθπαίδεπζε (Ζ ζεσξεηηθή

αληηπαξάζεζε ζηελ θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο ζήκεξα)», Γηαβάδσ,
αξ. 119, 1985, ζει. 42-47
ΝΣΗΟΤΨ, ΣΕ., Δκπεηξία θαη εθπαίδεπζε, κηθξ. Λέαλδξνο Πνιελάθεο,

εθδ. Γιάξνο, Αζήλα 1980
ΝΣΤΡΚΑΨΜ, Δ., Οη θαλφλεο ηεο θνηλσληνινγηθήο κεζφδνπ, κηθξ. Λ. Μ.

Μνπζνχξνπ, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1978
ΞΑΝΘΑΚΟΤ, Γ., ΑΝΓΡΔΑΓΑΚΖ΢, Ν., ΚΑΨΛΑ, Μ., Ζ ινγηθή ηεο

ζρνιηθήο απνηπρίαο: κηα «ζπκκεηξηθή ζρέζε» αλάκεζα ζηελ νηθνγέλεηα
θαη ην ζρνιείν, ζην Κατια, Μ., (επηκ) Ζ ζρνιηθή απνηπρία. Απφ ηελ
«Οηθνγέλεηα» ηνπ ΢ρνιείνπ ζην «΢ρνιείν» ηεο Οηθνγέλεηαο, Γ΄ έθδνζε,
εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 33-73
OSGOOD, C. E., TANNENBAUM, P. H., (1955) The principle of

congruity in the prediction of attitude change, Psychological Review, 62,
42-55
PAIN, J., Γηα ηε ζεζκηθή βία ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Γηα ηε ζρνιηθή
θαθνκεηαρείξηζε θαη ηε ζπκβνιηθή θαηάρξεζε. ΢ην Μπεδέ, Λ., (επηκ.) Βία
ζην ζρνιείν – Βία ηνπ ζρνιείνπ, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998,
ζει. 49-60
ΠΑΝΑΓΗΧΣΟΠΟΤΛΟ΢, Ν., Απφ ηνλ θαλφλα ζηηο ζηξαηεγηθέο θαη απφ

ην ππνθείκελν ζηνλ δξψληα θνξέα, Δπηζεψξεζε θνηλσληθψλ εξεπλψλ, η.
72, εθδ. Δ.Κ.Κ.Δ. Αζήλα 1989, ζει. 123-141
ΠΑΝΑΓΗΧΣΟΠΟΤΛΟ΢, Ν., Δηζαγσγή, ζην Bourdieu, P., Passeron, J.-

CL. (1993) Οη θιεξνλφκνη. Οη θνηηεηέο θαη ε θνπιηνχξα, κηθξ. Ν.
Παλαγησηφπνπινο, Μ. Βηδάιε, εθδ. Καξδακίηζα, Αζήλα 1993
ΠΑΝΑΓΗΧΣΟΠΟΤΛΟ΢, Ν., Παξνπζίαζε, ζην Bourdieu, P.,

Μηθξφθνζκνη. Σξεηο κειέηεο πεδίνπ, κεη. Ν. Παλαγησηφπνπινο θ.ά., εθδ.
Γειθίλη, Αζήλα 1992, ζει. 7-76
ΠΑΠΑΓΑΚΖ-ΣΕΔΓΑΚΖ, ΢Σ., Δλδνγελήο ηνπηθή αλάπηπμε. Μηα

κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε, ζην Παπαγεσξγίνπ, Γ., (επηκ.) Μέζνδνη ζηελ
θνηλσληνινγηθή έξεπλα, Αζήλα 1998, ζει. 209-222
ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΗΟΤ, ΔΤΘ., Ζ ζέζε ηεο δηδαθηηθήο ζην ζχζηεκα ησλ

θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, ζην Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ., (επηκ.) Ζ εμέιημε ηεο
δηδαθηηθήο. Δπηζηεκνινγηθή ζεψξεζε., εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2004, ζει.
21-32
602
ΠΑΠΑΓΟΠΟΤΛΟ΢, Ν., Ζ απνηπρία ησλ καζεηψλ σο πξφβιεκα ηνπ

εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο: Δπηζεκάλζεηο, θίλεηξα θαη δπλαηφηεηεο
βειηίσζεο, ζην Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (επηκ.) Σα θίλεηξα ζηελ
εθπαίδεπζε, Γηεζλήο Ζκεξίδα 31-3-1998 (Σκ. Φπρνι. Α.Π.Θ.), εθδ.
ΠΑΠΑΓΟΠΟΤΛΟ΢, Ν., ΑΘΑΝΑ΢ΗΑΓΖ΢, Ζ., ΓΗΟΚΡΟΤ΢Ζ, Γ.,

„΢ρέζεηο θαζεγεηψλ-καζεηψλ: κηα εκπεηξηθή ςπρνπαηδαγσγηθή έξεπλα‟,
Σν βήκα ηωλ θνηλωληθώλ επηζηεκώλ, η. 13 /1994, εθδ. Παπαδήζε
ΠΑΠΑΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ, Π., Δθπαηδεπηηθφ έξγν θαη αμηνιφγεζε ζην

ζρνιείν, εθδ. έθθξαζε, Αζήλα 1993
ΠΑΠΑΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ, Π., Απφ ηελ παηδαγσγηθή ηδενινγία ζηελ

επηζηεκνληθή παηδαγσγηθή: ην πεξηερφκελν θαηάξηηζεο ηνπ έιιελα
εθπαηδεπηηθνχ, ζην Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ,
Π., Κξηηηθή παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα
1996, ζει. 17-24
ΠΑΠΑΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ, Π., Παηδαγσγηθή ζρέζε θαη απηνλνκία, ζην

Γθφηνβνο, Α., Μαπξνγηψξγνο, Γ., Παπαθσλζηαληίλνπ, Π., Κξηηηθή
παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1996, ζει.
119-133
ΠΑΡ΢ΟΝ΢, Σ., Ζ ζρνιηθή ηάμε σο θνηλσληθφ ζχζηεκα: Μεξηθέο απφ ηηο

ιεηηνπξγίεο ζηελ ακεξηθαληθή θνηλσλία, κηθξ. Άλλα Φξαγθνπδάθε, ζην
Φξαγθνπδάθε, Ά., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ
θνηλσληθή αληζφηεηα, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985, ζει. 249-279
PERKINS, R. E. & HILL, A. B., Cognitive and affective aspects of

boredom, The British Journal of Psychology, v. 76, p.221-234, 1985 (May)
ΠΤΡΓΗΧΣΑΚΖ΢, Η., Κνηλσληθνπνίεζε θαη Δθπαηδεπηηθέο Αληζφηεηεο,

φγδνε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 2000
RICHEY, A.; PETRETTI, D., What Can I Do About Teacher Apathy?

English Journal, v92 n2 p20-23 Nov 2002
RINNE, C., Motivating Students Is a Percentage Game, Phi Delta Kappan.

v79 n8 p620-24,26,28 Apr 1998
RÖHRS, H., Σν θίλεκα ηεο πξννδεπηηθήο εθπαίδεπζεο, κηθξ. Κ.

Γειεθσζηαληήο – ΢. Μπνπδάθεο, εθδ. αθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε
1990
RUSSELL, J. A. & MEHRABIAN, A., Evidence for a three-factor theory

of emotions, Journal of Research in Personality, v. 11, pp. 273-294, 1977
RYAN, R. M., CONNELL, J. P., & DECI, E. L., A Motivational

Analysis of Self-determination and Self-regulation in Education, in C.
Ames & R. E. Ames (Eds.), Research on motivation in education: The
classroom milieu, New York: Academic Press, 1985
603
SADOWSKI, C. J., & WOODWARD, H. R., Relationship between

origin climate, perceived responsibility, and grades, Perceptual and Motor
Skills, 1981, v. 53, 259-261
΢ΑΚΚΑ΢, Β., Οηθνγέλεηα θαη «δπζθνιίεο ζηε κάζεζε», ζην

Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1999, ζει. 409-418.
΢ΑΛΣΕΜΠΔΡΓΚΔΡ-ΟΤΗΣΔΝΜΠΔΡΓΚ, Η., ΥΔΝΡΗ Σ., Ο΢ΜΠΟΡΝ

Δ., Ζ ζπλαηζζεκαηηθή εκπεηξία ηεο κάζεζεο θαη ηεο δηδαζθαιίαο, εθδ.
SELOSSE, J., «Απηνλνκήζηε κε», ζην Μπεδέ, Λ., (επηκ.) Βία ζην ζρνιείν
– Βία ηνπ ζρνιείνπ, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 81-92
΢ΔΡΑΦΔΣΗΝΗΓΟΤ, Μ., Κνηλσληνινγία ησλ κέζσλ καδηθήο

επηθνηλσλίαο, Ο ξφινο ησλ κέζσλ ζηελ αλαπαξαγσγή ηνπ ζχγρξνλνπ
θαπηηαιηζκνχ, Σ. Α΄ , εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1987
΢ΔΡΑΦΔΣΗΝΗΓΟΤ, Μ., Κνηλσληνινγία ησλ κέζσλ καδηθήο

επηθνηλσλίαο, Ο ξφινο ησλ κέζσλ ζηελ αλαπαξαγσγή ηνπ ζχγρξνλνπ
θαπηηαιηζκνχ, Σ. Β΄ , εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1987
SKINNER, E. A. & BELMONT, M. J., Motivation in the classroom:

Reciprocal effects of teacher behavior and student engagement across the
school year. Journal of Educational Psychology, v. 85, n. 4, pp. 571-581,
1993
SMALL, R. V.; DODGE, B. J.; JIANG, X., Dimensions of interest and

boredom in instructional situations. In: Proceedings of selected research
and development presentations at the 1996 National Convention of the
Association for Educational Communications and Technology (18th,
Indianapolis, IN, 1996)
SMALL, R. V.; GLUCK, M., The relationship of the ARCS conditions to

effective instructional attributes: A magnitude scaling approach,
Educational Technology, 34(8), p. 33-40, 1994
΢ΝΤΝΣΔΡ, Ε., ΢ρνιείν, ηάμε θαη πάιε ησλ ηάμεσλ, εθδ. Εαραξφπνπινο,
Αζήλα 1981
΢ΟΤ΢ΑΜΗΓΟΤ, ΑΗΚ., ΕΑΦΔΗΡΗΑΓΖ΢, Κ., Σα θίλεηξα ζην γπκλάζην

θαη νη παξάγνληεο πνπ ηα επεξεάδνπλ, ΢χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η.118, 2001,
ζει. 117-124
STREET, P., The role of motivation on the academic achievement of

gifted secondary students, Gifted Education International, v. 15, n. 2, pp.
164-177, 2001
604
΢ΤΓΚΟΛΛΗΣΟΤ, Δ., Δαπηφο, θίλεηξα θαη επίδνζε ζην ζρνιείν, ζην

Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, Α. (επηκ.) Σα θίλεηξα ζηελ εθπαίδεπζε, Γηεζλήο
Ζκεξίδα 31-3-1998 (Σκ. Φπρνι. Α.Π.Θ.), εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα,
Αζήλα 1998, ζει. 109-123
TAGIUEFF, P. – A., Παγθνζκηνπνίεζε θαη δεκνθξαηία, κηθξ. Νίθνο

Κνχξθνπινο, εθδφζεηο ηνπ εηθνζηνχ πξψηνπ, Αζήλα 2002
ΣΑΣ΢Ζ΢, Ν. Υ., Κνηλσληνινγία. Ηζηνξηθή εηζαγσγή θαη ζηνραζηηθέο

ζεκειηψζεηο, η. Α΄, εθδ. Οδπζζέαο, Αζήλα 1989
ΣΕΑΝΖ, Μ., ΢ρνιηθή επηηπρία. Εήηεκα ηαμηθήο πξνέιεπζεο θαη

θνπιηνχξαο. Έθδνζε 2ε, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 2000
ΣΕΑΝΖ, Μ., Θέκαηα θνηλσληνινγίαο ηεο παηδείαο. ΋γδνε έθδνζε,

εθδφζεηο Γξεγφξε, Αζήλα 2003
TIMASHEFF, N. S.; THEODORSON, G. A., Ηζηνξία Κνηλσληνινγηθψλ

Θεσξηψλ, κηθξ. Γ. Γ. Σζανχζε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1980
ΣΡΗΚΟΤΚΖ΢, Μ., (1985) Πνιηηηθή θαη θηινζνθία ζηνλ Γθξάκζη,

εθδ.Δμάληαο, Αζήλα
Σ΢ΑΛΗΚΟΓΛΟΤ, Φ., Ο κχζνο ηνπ επηθίλδπλνπ ςπραζζελή, εθδ.

Παπαδήζε, Αζήλα 1987
Σ΢ΑΛΗΚΟΓΛΟΤ, Φ., Μπζνινγίεο βίαο θαη θαηαζηνιήο, εθδ. Παπαδήζε,

Αζήλα 1989
Σ΢ΑΛΗΚΟΓΛΟΤ, Φ., Φπρνινγία ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Ζ θνπιηνχξα

ηνπ εθήκεξνπ, ηέηαξηε έθδνζε, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1999
Σ΢ΑΛΗΚΟΓΛΟΤ, Φ., Ζ ςπρή ζηε ρψξα ησλ πξαγκάησλ, εθδ.

Σ΢ΑΟΤ΢Ζ΢, Γ. Γ., Υξεζηηθφ ιεμηθφ θνηλσληνινγίαο, εθδ, Gutenberg,

Αζήλα 1984
Σ΢ΟΡΜΠΑΣΕΟΤΓΖ΢, Υ., ΜΠΑΡΚΟΤΚΖ΢, Β., ΓΡΟΤΨΟ΢, Γ.,

Πξνθαηαξηηθή κειέηε ησλ ςπρνκεηξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο Κιίκαθαο
Αθαδεκατθψλ Κηλήηξσλ, Φπρνινγία, ηνκ.8, ηεπρ.4, 2001, ζ. 526-537
Σ΢ΟΤΚΑΛΑ΢, Κ., Δίδσια πνιηηηζκνχ. Διεπζεξία, ηζφηεηα θαη

αδειθφηεηα ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία. Β΄έθδνζε, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα 1991
ΦΑΡ΢ΔΓΑΚΖ΢, Η., Ζ θνηλσληθή αληίδξαζε ζην έγθιεκα θαη ηα φξηά ηεο.

Μεξηθέο ηζηνξηθέο, ζπγθξηηηθέο, ζεσξεηηθέο θαη πξαθηηθέο επηζεκάλζεηο.
Δθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 1991
ΦΑΡ΢ΔΓΑΚΖ΢, Η., Παξαβαηηθφηεηα θαη θνηλσληθφο έιεγρνο ησλ

αλειίθσλ, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα 2005
ΦΗΛΗΑ΢, Β., (επηκ.) Δηζαγσγή ζηε κεζνδνινγία θαη ηηο Σερληθέο ησλ
θνηλσληθψλ εξεπλψλ, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 1977
605
ΦΗΛΗΠΠΟΤ, Γ., ΥΡΗ΢ΣΟΤ, Κ., ΢πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο, αξηζκνθνβία

θαη δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ, ζην Κατια, Μ., (επηκ) Ζ ζρνιηθή
απνηπρία. Απφ ηελ «Οηθνγέλεηα» ηνπ ΢ρνιείνπ ζην «΢ρνιείν» ηεο
Οηθνγέλεηαο, Γ΄ έθδνζε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1998, ζει. 75-
151
ΦΛΟΤΡΖ΢, Γ., Απηναληίιεςε, ζρνιηθή επίδνζε θαη επίδξαζε γνλέσλ,

εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα 1989
ΦΟΤΚΧ, Μ., Δπηηήξεζε θαη ηηκσξία. Ζ γέλλεζε ηεο θπιαθήο, κηθξ.

Καίηε Υαηδεδήκνπ – Ηνπιηέηηα Ράιιε, εθδ. Ράππα, Αζήλα 1989
ΦΡΑΓΚΟ΢, ΥΡ., Παηδεία θαη εμεηάζεηο, ΢χγρξνλα Θέκαηα, 7, 5-11, 1980
ΦΡΑΓΚΟ΢, ΥΡ., Φπρνπαηδαγσγηθή. Θέκαηα παηδαγσγηθήο ςπρνινγίαο,

παηδείαο, δηδαθηηθήο θαη κάζεζεο, 38ε έθδνζε, εθδ. Gutenberg, Αζήλα
2004
ΦΡΑΓΚΟΤΓΑΚΖ, A., Κνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ

θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1985
ΦΡΟΜ, Δ., Ζ πγηήο θνηλσλία, κηθξ. Γεκ. Θενδσξαθάηνο, εθδ.

ΦΡΟΜ, Δ., Ζ επαλάζηαζε ηεο ειπίδαο, κηθξ. Γεκ. Θενδσξαθάηνο, εθδ.

ΥΑΣΕΖΥΡΖ΢ΣΟΤ, Υ., & HOPF, D., Απηναληίιεςε καζεηψλ

πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, Παηδαγσγηθή
Δπηζεψξεζε, 17, 253-269.
ΥΗΧΣΑΚΖ΢, ΢., Καηάξγεζε εμεηάζεσλ θαη βαζκψλ ζην δεκνηηθφ

ζρνιείν: Πξνζδνθίεο θαη πξαγκαηηθφηεηα, ζην Υησηάθεο, ΢η., (επηκ.) Ζ
ακθηζβήηεζε ησλ εμεηάζεσλ θαη ησλ βαζκψλ ζην ζρνιείν (εηζήγεζε ζην
Γηεζλέο ΢πλέδξην ζηε Ρφδν, Οθη. 1988), ηξίηε έθδνζε, εθδ. Γξεγφξε,
Αζήλα 1999, ζει. 48 – 85
ΥΟΛΣ, ΣΕ., Πέξα απφ ην ΢άκεξρηι. Ζ ελαιιαγή ηεο ειεπζεξίαο, κηθξ.

Παληαδήο Β. – Νηαιηάλεο Γ., εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1979
VALLERAND, R. J., BLAIS, M. R., BRIERE, N. M., PELLETIER, L.

G., Construction et validation de l‟Echelle de motivation en Education
(EME), Canadian Journal of Behavioural Sciences, v. 21, 1989, pp. 323-
349
VALLERAND, R. J.; PELLETIER, L. G.; BLAIS, M. R.; BRIERE, N.

M.; SENECAL, C.; VALLIERES, E. F. 1992. The academic
motivation scale: a measure of intrinsic, extrinsic and amotivation in
education, Educational and Psychological Measurement, v. 52, i. 4, pp.
1003-17
WATSON, G., ζην ΢άκκεξρηι. Τπέξ θαη θαηά, κηθξ. Δπάγγεινο

606
WENTZEL, K. R. & ASHER, ST. R., The academic lives of neglected,

rejected, popular and controversial children, Child development, v. 66, n.
3, 1995, pp. 754-763
WHITE, R. W., Motivation reconsidered: The concept of competence,

Psychological review, v. 66, 1959, pp. 297-333
607
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1
608
609
1. Γείγκα – Γηαδηθαζία ρνξήγεζεο
Πεξί ηα ηέιε Ηαλνπαξίνπ 2006 δηεμήγακε κηα άηππε πξν-έξεπλα πξνθεηκέλνπ λα

νξγαλψζνπκε ζε εγθπξφηεξεο βάζεηο ηελ θπξίσο έξεπλα. Γηα ην ζθνπφ απηφ
ρνξεγήζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα ζηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο ελφο ηπραίνπ
ηκήκαηνο ηεο β΄ ηάμεο ηνπ γπκλαζίνπ Αξγπξάδσλ, πνπ βξίζθεηαη ζην Νφηην
ζπγθξφηεκα ηεο Κέξθπξαο, θαη ζε 14 εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ηδίνπ γπκλαζίνπ, απφ ηνπο
νπνίνπο δεηήζεθε λα ηα επηζηξέςνπλ ζπκπιεξσκέλα, εθφζνλ βέβαηα ην
επηζπκνχζαλ, εληφο 2 εκεξψλ.
Σα καζεηηθά εξσηεκαηνιφγηα ρνξεγήζεθαλ ζηα ρξνληθά πιαίζηα κίαο δηδαθηηθήο
ψξαο θαη ηνπ δηαιείκκαηνο πνπ αθνινπζνχζε. ΢ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο ηνπ
ηκήκαηνο πνπ ηπραία επειέγε απφ ηνλ εξεπλεηή, δηεπθξηλίζηεθε φηη ε ζπκκεηνρή
είλαη πξναηξεηηθή θαη δεηήζεθε ε ζπλδξνκή ηνπο ζηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο. Ζ
ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ έγηλε ρσξίο ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα, ελψ
παξαηεξήζεθε κία δπζθνιία ζηελ έληαμε ησλ γνλέσλ ζηηο επαγγεικαηηθέο
θαηεγνξίεο πνπ ζε κνξθή πίλαθα δίδνληαλ ζην εξσηεκαηνιφγην.
Σα εξσηεκαηνιφγηα πνπ ζπγθεληξψζεθαλ απφ ηνπο καζεηέο ήηαλ 18 (ην ζχλνιν
ησλ παξφλησλ καζεηψλ ηνπ ηκήκαηνο), ελψ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο επεζηξάθεζαλ
ζπκπιεξσκέλα ηα 11, ηκεκαηηθά, θάπνηα απφ ηα νπνία κάιηζηα ζε ρξνληθφ δηάζηεκα
κεγαιχηεξν ησλ 10 εκεξψλ. Σα πξνθνξηθά ζρφιηα πνιιψλ εθπαηδεπηηθψλ ήηαλ πσο
δπζθνιεχηεθαλ ζηε ζπκπιήξσζε, αθνχ θαη ρξφλν πνιχ απαηηνχζε θαη απζηεξή
ζπγθέληξσζε.
2. Δπεμεξγαζία – Αλάιπζε δεδνκέλσλ
2.1 Δξσηεκαηνιφγην καζεηψλ
΋πσο είπακε ην εξσηεκαηνιφγην ζπκπιήξσζαλ 18 παηδηά πνπ θνηηνχζαλ ζηε β΄

γπκλαζίνπ απφ ηα νπνία 10 ήηαλ θνξίηζηα, 6 αγφξηα, ελψ 2 δελ ζπκπιήξσζαλ ην
θχιν ηνπο. Απφ απηά ηα 15 είραλ γελλεζεί ην 1992, θνηηνχζαλ δειαδή θαλνληθά, ελψ
ηα 3 ήηαλ κεγαιχηεξα. Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο καζεηψλ θαη καζεηξηψλ είραλ γνλείο
ρακεινχ κνξθσηηθνχ θαη επαγγεικαηηθνχ επηπέδνπ, φπσο θαίλεηαη ζηνπο παξαθάησ
πίλαθεο.
Cumulative
Δθπαίδεπζε παηέξα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Με γλώζεηο κέρξη ην δεκνηηθό 7 38,9 38,9 38,9
Απόθνηηνη γπκλαζίνπ θαη
8 44,4 44,4 83,3
ηερληθώλ ζρνιώλ
Απόθνηηνη ιπθείνπ -
2 11,1 11,1 94,4
κεηαιπθεηαθώλ ζρνιώλ
ΤΔΙ - ΑΔΙ 1 5,6 5,6 100,0
Total 18 100,0 100,0
610
Cumulative
Δθπαίδεπζε κεηέξαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Με γλώζεηο κέρξη ην δεκνηηθό 8 44,4 44,4 44,4
Απόθνηηνη γπκλαζίνπ θαη
4 22,2 22,2 66,7
ηερληθώλ ζρνιώλ
Απόθνηηνη ιπθείνπ -
4 22,2 22,2 88,9
κεηαιπθεηαθώλ ζρνιώλ
ΤΔΙ - ΑΔΙ 2 11,1 11,1 100,0
Total 18 100,0 100,0
Cumulative
Δπάγγεικα παηέξα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Διεύζεξνη επαγγεικαηίεο/
1 5,6 5,6 5,6
Αλώηεξα ζηειέρε
Υπάιιεινη (Γεκ. /Ιδηση.) 4 22,2 22,2 27,8
Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο 7 38,9 38,9 66,7
Τερλίηεο 1 5,6 5,6 72,2
Αγξόηεο /ςαξάδεο 2 11,1 11,1 83,3
Ναπηηθνί 3 16,7 16,7 100,0
Total 18 100,0 100,0
Cumulative
Δπάγγεικα κεηέξαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Διεύζεξνη επαγγεικαηίεο
1 5,6 5,6 5,6
- Αλώηεξα ζηειέρε
Υπάιιεινη (Γεκ./ Ιδηση.) 8 44,4 44,4 50,0
Αγξόηηζζεο 1 5,6 5,6 55,6
Οηθηαθά 6 33,3 33,3 88,9
Βνεζνί ζε νηθνγελεηαθή
2 11,1 11,1 100,0
επηρείξεζε
Total 18 100,0 100,0
Δμάιινπ απφ ηνπο 18 καζεηέο θαη καζήηξηεο 6 δήισζαλ φηη έρνπλ εβδνκαδηαίν
ραξηδηιίθη κέρξη 10 επξψ, 6 απφ 11 κέρξη 20, 4 απφ 21 κέρξη 55 επξψ, ελψ 2 δελ
απάληεζαλ ζην ζρεηηθφ εξψηεκα.
Απφ ηα παηδηά πνπ ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην, ηα 15 είραλ πεξάζεη ηελ ηάμε
θαλνληθά ηνλ Ηνχλην ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο, 1 είρε πξναρζεί θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ
΢επηεκβξίνπ, ελψ 2 επαλαιάκβαλαλ ηελ ηάμε. Σέινο, ηα 3 παηδηά είραλ, ζχκθσλα κε
ηηο δηθέο ηνπο δειψζεηο, θαηά ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά βαζκνινγία κέρξη 13, 8 είραλ
βαζκνινγία απφ 14 έσο 17 θαη ηα ππφινηπα 6 βαζκνινγία απφ 18 έσο 20.
΋πσο βιέπνπκε ζηνλ παξαθάησ πίλαθα 14 καζεηέο θαη καζήηξηεο (πνζνζηφ 77,8%)
εθηηκνχλ φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία έρεη κεγάιε έθηαζε ζην ζρνιείν θαη 4 φηη
πεξηνξίδεηαη ζε ιίγνπο κφλν καζεηέο, ελψ θαλέλαο δελ ηε ζεσξεί γεληθεπκέλε.
Cumulative
Έθηαζε αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Πξόβιεκα κε κεγάιε
έθηαζε 14 77,8 77,8 77,8
αξηζκό καζεηώλ 4 22,2 22,2 100,0
Total 18 100,0 100,0
611
Χο πξνο ηηο αηηίεο ηεο αδηαθνξίαο, ζπρλφηεξα επηιέγεηαη απφ ηνπο καζεηέο ε
απάληεζε «ε βαζκνινγία θαη ε ηδέα φηη θξίλεζαη ζε εκπνδίδεη λα ιεηηνπξγήζεηο» (13
παηδηά, πνζνζηφ 25,5% ησλ απαληήζεσλ) θαη αθνινπζνχλ κε απφζηαζε ε δπζθνιία
ησλ καζεκάησλ θαη ε πνιιή χιε.
Cumulative
Αηηίεο αδηαθνξίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Ο ηξόπνο καζήκαηνο.
5 9,3 9,8 9,8
Γύζθνια ηα καζήκαηα 8 14,8 15,7 25,5
Πνιιή ύιε 7 13,0 13,7 39,2
Η βαζκνινγία 13 24,1 25,5 64,7
Οη θαθέο ζρέζεηο κε ηνπο
5 9,3 9,8 74,5
θαζεγεηέο
Οη ηππηθέο θαη απξόζσπεο
ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο 2 3,7 3,9 78,4
Γε θαίλεηαη ε ζρέζε κε ηε
1 1,9 2,0 80,4
δσή
Γελ έρνπλ ζρέζε κε ηα
πξνβιήκαηα θαη ηα 3 5,6 5,9 86,3
ελδηαθέξνληα ησλ καζ
Πξνβιήκαηα ζην ζπίηη 3 5,6 5,9 92,2
Γηάθνξα πξνζσπηθά
3 5,6 5,9 98,0
Άιιν 1 1,9 2,0 100,0
Total 51 94,4 100,0
Total 54 100,0
Οη καζεηέο ζπρλφηεξα ζεσξνχλ φηη νη εθδειψζεηο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο έρνπλ

βαζκνζεξηθνχο ζηφρνπο («επηδηψθνπλ θαιή βαζκνινγία» - 14 άηνκα, πνζνζηφ 26,9%
ησλ απαληήζεσλ) θαη απνβιέπνπλ ζηε δηάθξηζε («ζέινπλ λα μερσξίδνπλ» - 10 άηνκα
πνζνζηφ 19,2% ησλ απαληήζεσλ).
Cumulative
Λόγνη εθδειώζεσλ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Καηαλννύλ θαιά ηα καζήκαηα 5 9,3 9,6 9,6
Δλδηαθέξνληαη γηα ηηο γλώζεηο
4 7,4 7,7 17,3
ηνπ ζρνιείνπ
Γηα θαιέο επαγγεικαηηθέο
4 7,4 7,7 25,0
Δπηδηώθνπλ θαιή βαζκνινγία 14 25,9 26,9 51,9
Έρνπλ θαιή ςπρηθή δηάζεζε 2 3,7 3,8 55,8
Έρνπλ θαιέο επηδόζεηο θαη
1 1,9 1,9 57,7
παίξλνπλ ηθαλνπνίεζε
Θέινπλ λα μερσξίδνπλ 10 18,5 19,2 76,9
Πηέδνληαη πνιύ από ην ζπίηη 5 9,3 9,6 86,5
Δίλαη έμππλα θαη ηθαλά 1 1,9 1,9 88,5
Δπηδηώθνπλ ηελ επηβξάβεπζε
από γνλείο θαη θαζεγεηέο 6 11,1 11,5 100,0
Total 52 96,3 100,0
Total 54 100,0
612
΋ηαλ νη καζεηέο θαινχληαη λα απηνραξαθηεξηζηνχλ νη πεξηζζφηεξνη (14 άηνκα,

πνζνζηφ 77,8%) απαληνχλ φηη έρνπλ κέηξην ελδηαθέξνλ, ελψ 4 (πνζνζηφ 22,2%)
απαληνχλ φηη έρνπλ απμεκέλν ελδηαθέξνλ (αξθεηφ – πεξηζζφηεξν απφ ην κέηξην ζηε
ζρεηηθή θιίκαθα). Καλέλα παηδί δε δειψλεη αδηάθνξν (εληειψο ή αξθεηά) θαη θαλέλα
δε δειψλεη φηη έρεη πνιχ έληνλν ελδηαθέξνλ.
Cumulative
Απηνραξαθηεξηζκόο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Με κέηξην ελδηαθέξνλ 14 77,8 77,8 77,8
Με αξθεηό ελδηαθέξνλ 4 22,2 22,2 100,0
Total 18 100,0 100,0
΋ηαλ, εμάιινπ, δεηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο λα εμεγήζνπλ πνπ απνδίδνπλ ην

ελδηαθέξνλ ή ηελ αδηαθνξία ηνπο 7 έδσζαλ απαληήζεηο πνπ εμεγνχζαλ ην
ελδηαθέξνλ ηνπο, 8 έδσζαλ απαληήζεηο πνπ εμεγνχζαλ ηελ αδηαθνξία ηνπο θαη 3
έδσζαλ απαληήζεηο εξκελεπηηθέο ηφζν ελδηαθέξνληνο φζν θαη αδηαθνξίαο (βιέπε
πίλαθα πνπ αθνινπζεί).
Απφ ηηο απαληήζεηο πνπ εμεγνχζαλ ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ, 4 αλαθέξνληαη ζην
ελδηαθέξνλ πνπ παξνπζηάδνπλ απηά ηα ίδηα ηα καζήκαηα, ελψ 1 ζην αίζζεκα
επάξθεηαο θαη 1 ζηελ επθνιία θάπνησλ καζεκάησλ. Σέινο, 1 καζεηήο αλαθέξεηαη
ζην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα θαιή βαζκνινγία θαη άιινη ηξεηο ζηε κειινληηθή
ρξεζηκφηεηα ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ.
Απφ ηηο απαληήζεηο πνπ αλαθέξνληαλ ζηνπο ιφγνπο ηεο πξνζσπηθήο αδηαθνξίαο
ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ νη 3 αλαθέξνληαη ζηε δπζθνιία ησλ καζεκάησλ, νη 2
ζην αληαξφ ησλ καζεκάησλ, 1 ζηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο, 1 ζηηο πηέζεηο
εθ κέξνπο ησλ θαζεγεηψλ, 1 ζηηο εμεηάζεηο, 1 ζηελ απνγνήηεπζε πνπ ε άδηθε
αληηκεηψπηζε ηνπ καζεηή εθ κέξνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνθαιεί. Σέινο, 2 καζεηέο
δειψλνπλ φηη βαξηνχληαη λα δηαβάζνπλ.
Cumulative
Αηηηνιόγεζε απηνραξαθηεξηζκνύ Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Αηηηνιόγεζε αδηαθνξίαο 8 44,4 44,4 44,4
Καη ηα δύν 3 16,7 16,7 61,1
ελδηαθέξνληνο 7 38,9 38,9 100,0
Total 18 100,0 100,0
Χο πξνζσπηθνχο ιφγνπο ελαζρφιεζεο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα νη καζεηέο

επηθαινχληαη ζπλήζσο ηε γεληθή ρξεζηκφηεηα ησλ γλψζεσλ γηα ηε δσή (13
απαληήζεηο, πνζνζηφ 24,1%) θαη ην ελδηαθέξνλ πνπ παξνπζηάδνπλ θάπνηα καζήκαηα
(12 απαληήζεηο, πνζνζηφ 22,2%). Αθνινπζνχλ νη απαληήζεηο «ζέισ λα επραξηζηήζσ
ηνπο γνλείο κνπ» κε πνζνζηφ 16,7% θαη «ην ζεσξψ θαζήθνλ κνπ» κε πνζνζηφ
14,8%.
613
Λόγνη πξνζσπηθήο ελαζρόιεζεο κε ηα Cumulative

καζήκαηα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Τν ζεσξώ θαζήθνλ κνπ 8 14,8 14,8 14,8
Με ελδηαθέξνπλ νη γλώζεηο 3 5,6 5,6 20,4
Οη γλώζεηο ζα κε
13 24,1 24,1 44,4
βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ
Μνπ αξέζνπλ θάπνηα
12 22,2 22,2 66,7
καζήκαηα
Θέισ λα έρσ θαινύο
6 11,1 11,1 77,8
βαζκνύο
Θέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο
9 16,7 16,7 94,4
γνλείο κνπ
Νηξέπνκαη λα είκαη
3 5,6 5,6 100,0
αδηάβαζηνο -ε
Total 54 100,0 100,0
Σέινο, σο ιφγνπο πνπ πξνζσπηθά δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα,

νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ζπρλφηεξα αλαθέξνπλ ηελ αδπλακία ζπγθέληξσζεο ζην
δηάβαζκα, ελψ αθνινπζνχλ ε δπζθνιία θαηαλφεζεο ησλ καζεκάησλ θαη ε
εθθξαζηηθή αδπλακία.
Λόγνη κε επαξθνύο πξνζσπηθήο Cumulative

ελαζρόιεζεο κε ηα καζήκαηα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη
δε κπνξώ λα 9 16,7 20,0 20,0
παξαθνινπζήζσ
Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ
8 14,8 17,8 37,8
ζσζηά
Η ρακειή βαζκνινγία
πνπ ζπλερώο παίξλσ κε 6 11,1 13,3 51,1
Γε κπνξώ λα
ζπγθεληξσζώ ζην 11 20,4 24,4 75,6
δηάβαζκα
Γε βξίζθσ θαλέλα
ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά 4 7,4 8,9 84,4
καζήκαηα
Οη ζρνιηθέο γλώζεηο
5 9,3 11,1 95,6
άζρεηεο κε ηε δσή
Άιια 2 3,7 4,4 100,0
Total 45 83,3 100,0
Total 54 100,0
2.2 Δξσηεκαηνιφγην εθπαηδεπηηθψλ
Καη νη 11 εθπαηδεπηηθνί πνπ ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην ήηαλ κφληκνη. Απφ

απηνχο νη 3 άληξεο θαη νη 8 γπλαίθεο, απφ ηνπο νπνίνπο 1 γελλεκέλνο ηε δεθαεηία ηνπ
1950, 4 ηε δεθαεηία ηνπ 1960 θαη 6 ηε δεθαεηία ηνπ 1970. Οη 6 εμάιινπ δήισζαλ
άγακνη, ρσξίο παηδηά θαη νη 5 έγγακνη κε παηδηά. Απφ ηνπο 11 εθπαηδεπηηθνχο έλαο
δήισζε καζεκαηηθφο, 4 θηιφινγνη θαη 6 άιιεο εηδηθφηεηεο (γαιιηθψλ, αγγιηθψλ,
κνπζηθήο, θαιιηηερληθψλ, ζσκαηηθήο αγσγήο), νη 5 κε ζπλνιηθή πξνυπεξεζία ζηελ
εθπαίδεπζε κέρξη 5 ρξφληα, ελψ νη άιινη 6 απφ 6 κέρξη 10 ρξφληα.
Απφ ηνπο 11 νη 10 εθηηκνχλ φηη ε καζεηηθή αδηαθνξία έρεη κεγάιε έθηαζε θαη 1 φηη
είλαη γεληθεπκέλε. Οη 10 εμάιινπ εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ηελ νηθνγέλεηα σο βαζηθή
αηηία απηήο ηεο αδηαθνξίαο. ε επζχλε βαξαίλεη ην καζεηή κφλν θαηά ηελ εθηίκεζε 1
κφλν εθπαηδεπηηθνχ.
614
615
ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΑ
1. ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΓΗΑ ΜΑΘΖΣΔ΢ /-ΣΡΗΔ΢
2. ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΓΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢

616
617
ΔΡΔΤΝΑ ΓΗΑ ΣΟ ΜΑΘΖΣΗΚΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΢ΣΟ ΓΤΜΝΑ΢ΗΟ
ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΓΗΑ ΜΑΘΖΣΔ΢ / ΣΡΗΔ΢
1. Ολνκαζία ζρνιείνπ θαη πεξηνρή:

………………………………………………
2. Σάμε: ………………………..
 Α΄ Δλφηεηα: Κνηλσληθά – δεκνγξαθηθά δεδνκέλα καζεηψλ / ηξηψλ
3. Φχιν: Αγφξη ………1 Κνξίηζη ………2
4. Έηνο γέλλεζεο: ……………
5. Σφπνο γέλλεζεο :
Πφιε ηεο Κέξθπξαο ……………………………1

Γήκνο ζηνλ νπνίν αλήθεη ην ζρνιείν…………..2
Άιιε πεξηνρή ηεο Κέξθπξαο ………………….3
Πνηα; …………………………………………...
Άιιε πεξηνρή ηεο Διιάδαο. …….. …………….4
Πνηα; ……………………………………………
Άιιε ρψξα ……………………………………..5
Πνηα; ……………………………………………
Πφηε εγθαηαζηάζεθεο ζηελ Διιάδα; …………..
6. Σφπνο κφληκεο θαηνηθίαο:
Ολνκαζία: ……………………………………..
7. Απφ πφζα κέιε απνηειείηαη ε νηθνγέλεηά ζνπ (καδί κε ην /ηε καζεηή /-

ηξηα); Αξηζκφο κειψλ: ………………
618
8. Απφ πνηνπο αθφκα απνηειείηαη ε νηθνγέλεηά ζνπ;
Παηέξαο Μεηέξα Αδέιθηα Παππνχδεο Άιινη

- Γηαγηάδεο
Αξηζκφο
αηφκσλ
9. Δθπαίδεπζε γνλέσλ
Δπίπεδν εθπαίδεπζεο Παηέξα Μεηέξαο

Πηπρηνχρνη ΑΔΗ / Μεηαπηπρ. 1
Απφθνηηνη ΣΔΗ / ΚΑΣΔΔ 2
Απφθνηηνη κεηαιπθεηαθψλ ζρνιψλ 3
Απφθνηηνη Λπθείνπ / Δμαηάμ. Γπκλ 4
Απφθνηηνη Σερλ. ΢ρνιψλ 5
Απφθνηηνη Γπκλαζίνπ 6
Απφθνηηνη Γεκνηηθνχ 7
Κάπνηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ 8
Γελ πήγε ζρνιείν 9
10. Σν θχξην επάγγεικα ησλ γνλέσλ (Να πεξηγξάςεηε ην ησξηλφ ή ηειεπηαίν

ηνπο επάγγεικα )
Δπάγγεικα παηέξα: ………………………………………………………...
Δπάγγεικα κεηέξαο: ………………………………………………………..
11. Πφζα ρξήκαηα ηελ εβδνκάδα δηαζέηεηο γηα πξνζσπηθά ζνπ έμνδα
(ραξηδηιίθη); …………………..Δπξψ.
619
 Β΄ Δλφηεηα: Δθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά - Δπηδφζεηο
12. Σελ πεξαζκέλε ρξνληά
- πέξαζα ηελ α΄ ηάμε ηνλ Ηνχλην 2006 …………………… 1
- πέξαζα ηελ α΄ ηάμε ην ΢επηέκβξην 2006 ………………. 2
- έκεηλα ζηελ ίδηα ηάμε (β΄ γπκλαζίνπ) ηελ νπνία θέηνο

επαλαιακβάλσ …………………………………………. 3
13. Ση κέζν φξν βαζκνινγίαο (γξαπηά θαη πξνθνξηθά) είρεο, ηειεηψλνληαο ηελ
α΄ ηάμε, ζηα παξαθάησ καζήκαηα;
- Αξραία Διιεληθά …………… …..
- Νέα ειιεληθά ..…………….... …..
- Ηζηνξία ………………..….…. …..
- Μαζεκαηηθά …………….…... …..
- Βηνινγία …………………….. …..
14. Πέξπζη έθαλα ζπλνιηθά ……………απνπζίεο
15. ΢ε βνεζνχλ νη γνλείο ζνπ ή άιινη ζπγγελείο ζηα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ
Ναη ……………..1 ΋ρη ………………..2
16. Παξαθνινπζείο θξνληηζηήξην ή ηδηαίηεξα καζήκαηα γηα βνήζεηα ζηα

ζρνιηθά καζήκαηα;
Ναη ……………...1 ΋ρη ………………..2

620
 Γ΄ Δλφηεηα: Δηθφλα ελδηαθέξνληνο – αδηαθνξίαο
17. Με βάζε ηελ εκπεηξία ζνπ σο καζεηή /-ηξηα, πνηα είλαη, θαηά ηε γλψκε
ζνπ, ε έθηαζε ηεο αδηαθνξίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν; Τπάξρεη πξφβιεκα
γεληθεπκέλεο αδηαθνξίαο ή εληνπίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο κφλν καζεηέο;
Πξφθεηηαη γηα έλα γεληθεπκέλν πξφβιεκα ……………………………1
Δίλαη έλα πξφβιεκα κε κεγάιε έθηαζε ………………………………2
Ζ αδηαθνξία αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ …………………3
18. Πνηνη είλαη, θαηά ηε γλψκε ζνπ, νη ιφγνη ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην
βαζκφ θαη ζηελ έθηαζε πνπ ππάξρεη;
(κπνξείο λα επηιέμεηο κέρξη ηξεηο, βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1 ζηνλ πην ζεκαληηθό
θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζε άιινπο, θαηά ζεηξά)
Α. Φηαίεη ν ηξφπνο πνπ γίλεηαη ην κάζεκα. Οη καζεηέο είλαη παζεηηθνί

αθξναηέο ρσξίο θακία ζπκκεηνρή ………………..……………………...
Β. Σα καζήκαηα είλαη δχζθνια……….…….………………………………..
Γ. Ζ χιε είλαη πνιιή θαη δελ ππάξρεη ρξφλνο γηα αθνκνίσζε ……...……....
Γ. Ζ βαζκνινγία θαη ε ηδέα φηη θξίλεζαη ζε εκπνδίδεη λα ιεηηνπξγήζεηο …..
Δ. Οη θαθέο ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο ……………………………………..
΢Σ. Οη ηππηθέο θαη απξφζσπεο ζρέζεηο κε ηνπο θαζεγεηέο ………...…….....
Ε. ΋ζα δηδαζθφκαζηε δε θαίλνληαη λα έρνπλ ζρέζε κε ηε δσή ….. ... …......
Ζ. Σα καζήκαηα δελ έρνπλ ζρέζε κε ηα πξνβιήκαηα θαη ηα ελδηαθέξνληα
ησλ καζεηψλ /-ηξηψλ…………………………………………………….
Θ. Πξνβιήκαηα ζην ζπίηη ……………………………………………….......
Η. Γηάθνξα πξνζσπηθά πξνβιήκαηα……………………………………........
ΗΑ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ………..…………………………………………..
19. Πνχ νθείιεηαη, θαηά ηε γλψκε ζνπ, ην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ πνπ θάπνηα
παηδηά εθδειψλνπλ;
(κπνξείο λα επηιέμεηο κέρξη ηξεηο, βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1 ζηνλ πην ζεκαληηθό
ιόγν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζε άιινπο, θαηά ζεηξά)
Α. Καηαλννχλ θαιά ηα καζήκαηα ………..………………………………..

Β. Δλδηαθέξνληαη γηα ηηο γλψζεηο πνπ δίλεη ην ζρνιείν ...………………….
Γ. Δπηδηψθνπλ λα δεκηνπξγήζνπλ θαιέο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο……..
Γ. Δπηδηψθνπλ θαιή βαζκνινγία …………………………………………...
Δ. Έρνπλ θαιή ςπρηθή δηάζεζε ……………………………………….........
΢Σ. Έρνπλ θαιέο επηδφζεηο θαη παίξλνπλ ζεκαληηθή ηθαλνπνίεζε απ‟ απηφ ..
Ε. Θέινπλ λα μερσξίδνπλ …………………………………………………..
Ζ. Πηέδνληαη πνιχ απφ ην ζπίηη .....………………………………………….
Θ. Δίλαη έμππλα θαη ηθαλά ………………………………………………......
Η. Δπηδηψθνπλ ηελ επηβξάβεπζε απφ ηνπο γνλείο ή ηνπο θαζεγεηέο………..
ΗΑ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ……………………………………………………
621
 Γ΄ Δλφηεηα: Απην-πξνζδηνξηζκφο
20. Πψο ζα ραξαθηήξηδεο ηνλ εαπηφ ζνπ ζε ζρέζε κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα;
1. 2. 3. 4. 5.
Δληειψο Αξθεηά Με κέηξην Με αξθεηφ Με πνιχ
αδηάθνξν αδηάθνξν ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ έληνλν
(-ε) (-ε) ελδηαθέξνλ
21. Πνχ απνδίδεηο ην ελδηαθέξνλ ή ηελ αδηαθνξία ζνπ;
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………….
22. Ζ πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεηο γηα ηηο ππνρξεψζεηο ζνπ ζην ζρνιείν
είλαη:
1. 2. 3. 4. 5.
Πνιχ Μεγάιε Μεγάιε Μέηξηα Μηθξή Διάρηζηε ή
Αλχπαξθηε
622
 Δ΄ Δλφηεηα: Κίλεηξα θαη βαζκνινγία
23. Αζρνινχκαη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζην βαζκφ πνπ αζρνινχκαη,

επεηδή:
(κπνξείο λα επηιέμεηο κέρξη ηξεηο θξάζεηο, βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1 ζε εθείλε πνπ
ζε εθθξάδεη πεξηζζόηεξν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζε άιιεο, θαηά ζεηξά)
Α. Σν ζεσξψ θαζήθνλ κνπ …………………………………………………..

Β. Μνπ αξέζνπλ θάπνηα καζήκαηα ……………………………………….....
Γ. Γηα λα πεξάζσ ηελ ηάμε …………………………………………………..
Γ. Θέισ λα έρσ θαινχο βαζκνχο ……………...………………………….....
Δ. Κάπνηεο γλψζεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηηο ζπνπδέο κνπ …..………...…........
΢Σ. Κάπνηεο γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ επαγγεικαηηθά …………………......
Ε. Οη γλψζεηο ζα κε βνεζήζνπλ ζηε δσή κνπ …………………………….....
Ζ. Έρσ άλεζε ζε θάπνηα καζήκαηα θαη ηα θαηαθέξλσ θαιά ……………....
Θ. Μνπ αξέζεη λα μερσξίδσ …………………………………........................
Η. Θέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ …………………………………...
ΗΑ. Νηξέπνκαη λα είκαη αδηάβαζηνο / -ε …..……...………………………….
ΗΒ. Με πηέδνπλ απφ ην ζπίηη ή ην ζρνιείν …………………………………...
ΗΓ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ………...…………………………………………...
24. Γελ αζρνινχκαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα επεηδή:

(κπνξείο λα επηιέμεηο κέρξη ηξεηο θξάζεηο, βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1 ζε εθείλε πνπ
ζε εθθξάδεη πεξηζζόηεξν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζε άιιεο, θαηά ζεηξά)
Α. Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε κπνξψ λα ηα παξαθνινπζήζσ ………………

Β. Γε κπνξψ λα εθθξαζηψ ζσζηά …………………………………………...
Γ. Ζ ρακειή βαζκνινγία πνπ ζπλερψο παίξλσ κε απνγνεηεχεη …………….
Γ. Γε κπνξψ λα ζπγθεληξσζψ ζην δηάβαζκα. ΢πλέρεηα θεχγεη ην κπαιφ
κνπ απφ ην θείκελν πνπ δηαβάδσ …………………………………………
Δ. Γε βξίζθσ θαλέλα ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα ………………......
΢Σ. Οη γλψζεηο πνπ πξνζθέξεη ην ζρνιείν είλαη άζρεηεο κε ηελ
πξαγκαηηθή δσή …………………………………………………………..
Ε. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ……………………………………………………...
25. Πηζηεχεηο φηη ε βαζκνινγία ζε βνεζάεη λα απμήζεηο ηηο γλψζεηο ζνπ; (πνηα
απάληεζε ζε εθθξάδεη πεξηζζόηεξν;)
- Ναη, γηαηί κνπ δίλεη θίλεηξα γηα κειέηε θαη κε αλαγθάδεη λα αζρνιεζψ
κε ηα καζήκαηα ……………………………………………………….1
- ΋ρη, γηαηί κνπ δεκηνπξγεί άγρνο θαη δε κπνξψ λα απνδψζσ ………...2
- Λφγσ ηεο βαζκνινγίαο αλαγθάδνκαη λα αζρνιεζψ κε ηα καζήκαηα,
αιιά δε κε βνεζάεη λα απνθηήζσ γλψζεηο ρξήζηκεο ………………...3
- Άιιν (πξνζδηνξίζηε) …………………………………………….....4
623
 ΢Σ΄ Δλφηεηα: Σν κάζεκα κε ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ
26. Πνην κάζεκα ζνπ πξνθαιεί πεξηζζφηεξν ην ελδηαθέξνλ;
……………………………………………………….
27. Πνηνη πηζηεχεηο φηη είλαη νη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληφο ζνπ;.

………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
28. Πφζν ελδηαθέξνλ ζνπ πξνθαιεί ην κάζεκα απηφ;
Πνιχ έληνλν Μεγάιν Μέηξην Μηθξφ
29. Δίλαη δχζθνιν ην κάζεκα απηφ ή εχθνιν;
Δχθνιν Μέηξηαο Γχζθνιν

δπζθνιίαο
(νχηε δχζθνιν,
νχηε εχθνιν)
πνιχ αξθεηά ιίγν ιίγν αξθεηά πνιχ
30. Πψο αηζζάλεζαη παξαθνινπζψληαο ην κάζεκα απηφ κέζα ζηελ ηάμε;
Δπράξηζηα Οπδέηεξα Γπζάξεζηα
Πνιχ αξθεηά ιίγν ιίγν αξθεηά πνιχ

624
31. Ζ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο απηνχ κέζα ζηελ ηάμε ζνπ ηξαβάεη ηελ
πξνζνρή, ζνπ θηλεί ηελ πεξηέξγεηα;
Πνιχ Αξθεηά Μέηξηα Λίγν Καζφινπ
32. Αηζζάλεζαη φηη κπνξείο λα αληεπεμέιζεηο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ

ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο;
Πνιχ θαιά Αξθεηά Λίγν Καζφινπ
33. Αηζζάλεζαη φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ απηφ ην κάζεκα απμάλνπλ ηηο
ηθαλφηεηέο ζνπ;
Πνιχ Αξθεηά Λίγν Καζφινπ
34. Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη θαλείο απφ απηφ ην
κάζεκα έρνπλ θάπνηα ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο;
Ζ ρξεζηκφηεηα απηήο ηεο γλψζεο είλαη

Μεγάιε Μέηξηα Μηθξή Γελ έρεη
ρξεζηκφηεηα θακία
35. Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ ην κάζεκα απηφ ζα ζνπ
ρξεζηκεχζνπλ επαγγεικαηηθά;

625
36. Αλ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή ε παξαθνινχζεζε ζα ζε ελδηέθεξε λα

αζρνιεζείο κε ην κάζεκα απηφ;
Θα κε ελδηέθεξε
37. Αηζζάλεζαη άγρνο θαηά ηελ ψξα ηνπ καζήκαηνο φηαλ είλαη πηζαλφλ λα
εμεηαζηείο;
38. Ζ χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο ζε βνεζάεη λα αζρνιεζείο κε ην κάζεκα;
39. Πηζηεχεηο φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία;
40. Ση βαζκνχο έρεηο ζην κάζεκα;
< 10 10 - 13 14 - 17 18 - 20
41. Πνηα καζήκαηα ζε ελδηαθέξνπλ ηδηαίηεξα;
Α. ………………………………………………………
Β. ………………………………………………………
Γ. ………………………………………………………
Γ. ΋ια …………………………………………………..……..1
Δ. Καλέλα δε κε ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα………………………….2
626
 Ε΄ Δλφηεηα: Σν πην αδηάθνξν κάζεκα
42. Πνην κάζεκα ζνπ είλαη πεξηζζφηεξν αδηάθνξν;
……………………………………………………………..
43. Πνηνη πηζηεχεηο φηη είλαη νη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ζνπ;

………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
44. Πφζν αδηάθνξν/ -ε ζε αθήλεη απηφ ην κάζεκα;
Δληειψο Πνιχ Μέηξηα Λίγν

αδηάθνξν/ -ε αδηάθνξν/ -ε αδηάθνξν/ -ε αδηάθνξν/ -ε
45. Δίλαη δχζθνιν ην κάζεκα ή εχθνιν;
Δχθνιν Μέηξηαο Γχζθνιν

δπζθνιίαο
(νχηε δχζθνιν,
νχηε εχθνιν)
46. Πψο αηζζάλεζαη παξαθνινπζψληαο ην κάζεκα;
Δπράξηζηα Οπδέηεξα Γπζάξεζηα

627
47. Ζ παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο απηνχ κέζα ζηελ ηάμε ζνπ ηξαβάεη ηελ
πξνζνρή, ζνπ θηλεί ηελ πεξηέξγεηα;
Πνιχ Αξθεηά Μέηξηα Λίγν Καζφινπ
48. Αηζζάλεζαη φηη κπνξείο λα αληεπεμέιζεηο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ

ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο;
Πνιχ θαιά Αξθεηά Λίγν Καζφινπ
49. Αηζζάλεζαη φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ απηφ ην κάζεκα απμάλνπλ ηηο
ηθαλφηεηέο ζνπ;
50. Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη θαλείο απφ απηφ ην
κάζεκα έρνπλ θάπνηα ρξεζηκφηεηα γηα ηηο αλάγθεο ηεο δσήο;
Ζ ρξεζηκφηεηα απηήο ηεο γλψζεο είλαη

Μεγάιε Μέηξηα Μηθξή Γελ έρεη
ρξεζηκφηεηα θακία
51. Πηζηεχεηο φηη νη γλψζεηο πνπ παίξλεηο απφ ην κάζεκα απηφ ζα ζνπ
ρξεζηκεχνπλ επαγγεικαηηθά;

628
52. Αλ δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή ε παξαθνινχζεζε ηνπ καζήκαηνο ζα ζε

ελδηέθεξε λα αζρνιεζείο κε απηφ;
Θα κε ελδηέθεξε
53. Αηζζάλεζαη άγρνο θαηά ηελ ψξα ηνπ καζήκαηνο φηαλ είλαη πηζαλφλ λα
εμεηαζηείο;
54. Ζ χπαξμε ηεο βαζκνινγίαο ζε βνεζάεη λα αζρνιεζείο κε ην κάζεκα;
55. Πηζηεχεηο φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα αλ δελ ππήξρε βαζκνινγία;
56. Ση βαζκνχο έρεηο ζην κάζεκα;
< 10 10 - 13 14 - 17 18 - 20
57. Πνηα καζήκαηα δε ζε ελδηαθέξνπλ θαζφινπ;
Α. …………………………………………………………..
Β. …………………………………………………………..
Γ. …………………………………………………………..
Γ. ΋ια ……………………………………………………………..1
Δ. Καλέλα κάζεκα δε κνπ είλαη εληειψο αδηάθνξν……………….2
629
 Ζ΄ Δλφηεηα: Δηθφλα ηνπ ζρνιείνπ
58. Πψο ζα ραξαθηήξηδεο ην ζρνιείν; (ηη ζε εθθξάδεη πεξηζζόηεξν;)
Δλδηαθέξνλ ……………………………..1
Βαξεηφ ………………………………….2
Δπράξηζην ………………………………3
Γπζάξεζην ……………………………...4
Κνπξαζηηθφ ………….…………………5
Γχζθνιν ………………………………..6
Δχθνιν ………………………………….7
Άιιν (ηη;) …………..…………………...8
59. Ση είδνπο γλψζεηο ζνπ δίλεη ην ζρνιείν; Πψο ζα ηηο ραξαθηήξηδεο;

(πνηα απάληεζε ζε εθθξάδεη πεξηζζόηεξν;)
Πνιιέο γλψζεηο ………………………………………………..1

Καιέο γλψζεηο ………………………………………………....2
Βαζηέο γλψζεηο ………………………………………………...3
Λίγεο γλψζεηο ………………………………………………….4
Δπηθαλεηαθέο γλψζεηο …………………………………………5
Γελ καζαίλνπκε ηίπνηα ρξήζηκν ζην ζρνιείν ………………....6
Γελ καζαίλνπκε ηίπνηα ζην ζρνιείν …………………………..7
Άιιν (πξνζδηνξίζηε) …………………………………………..8
60. Ση άιιν ζνπ πξνζθέξεη ην ζρνιείν, πέξα απφ ηηο γλψζεηο; (πνην είλαη ην
πην ζεκαληηθό;)
Δπαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο ………………………………………1

Δπηθνηλσλία, γλσξηκίεο, θνηλσληθέο ζρέζεηο ……………………..2
Φηιίεο ……………………………………………………………...3
Γλσξίδεηο ηνπο αλζξψπνπο θαη ηελ θνηλσλία πνπ ζα δήζεηο ……...4
Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ……………………………………………....5
630
631
ΔΡΔΤΝΑ ΓΗΑ ΣΟ ΜΑΘΖΣΗΚΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ / ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢ΣΟ

ΓΤΜΝΑ΢ΗΟ
ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΓΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
1. Ολνκαζία ζρνιείνπ θαη πεξηνρή

………………………………………………
2. Δηδηθφηεηα εθπαηδεπηηθνχ:
…………………………………………………….
3. Έηε πξνυπεξεζίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν:

…………………………..
4. Έηε πξνυπεξεζίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπλνιηθά (σο αλαπιεξσηήο θαη

δηνξηζκέλνο): ……………………………...
5. ΢ρέζε εξγαζίαο εθπαηδεπηηθνχ:
Μφληκνο ….1 Αλαπιεξσηήο ….2 Χξνκίζζηνο ….3
6. Έηνο δηνξηζκνχ (γηα ηνπο κφληκνπο): …………………..
7. Ηδηφηεηα / Θέζε εξγαζίαο:
Γηεπζπληήο ……1 Καζεγεηήο ……..2
8. Έηνο γέλλεζεο: …………………..
9. Φχιν:
Άλδξαο ………….1 Γπλαίθα …………………2
10. Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε:
Άγακνο ……….1 Έγγακνο ……….2 Γηαδεπγκέλνο ………3

632
11. Έρεηε παηδηά;

Γελ έρσ παηδηά …………….…………………..1
Έρσ έλα ή δχν παηδηά ………………………….2
Έρσ ηξία ή πεξηζζφηεξα παηδηά …………….....3
12. Σφπνο κφληκεο θαηνηθίαο

Πφιε ηεο Κέξθπξαο …………………………………………..1
Γήκνο ζηνλ νπνίν αλήθεη ην ζρνιείν πνπ ππεξεηείηε …………2
Άιιε πεξηνρή ηεο Κέξθπξαο …………………………………..3
Πνηα; ………………………………………………
Άιιε πεξηνρή ηεο Διιάδαο ……………………………………4
Πνηα;………………………………………………
633
Μαζεηηθή αδηαθνξία
13. Με βάζε ηελ εκπεηξία ζαο, πνηα είλαη, θαηά ηε γλψκε ζαο, ε έθηαζε
ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν (ζην γπκλάζην);
Τπάξρεη πξφβιεκα γεληθεπκέλεο αδηαθνξίαο ή εληνπίδεηαη ζε
ζπγθεθξηκέλνπο κφλν καζεηέο;
Πξφθεηηαη γηα έλα γεληθεπκέλν πξφβιεκα ………………………………1
Δίλαη έλα πξφβιεκα κε κεγάιε έθηαζε …………………………………2
Ζ αδηαθνξία αθνξά πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ …………………….3
14. Πνηεο είλαη, θαηά ηε γλψκε ζαο, νη αηηίεο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο;
(εάλ είλαη πνιιέο λα αλαθέξεηε ηηο 3 θαηά ζεηξάλ ζεκαληηθόηεξεο,
μεθηλώληαο από ηελ πιένλ ζεκαληηθή)
1. ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
2 ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………..
3 ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
634
15. Πψο αληηκεησπίδεηε ή αληηδξάηε γεληθφηεξα ζηελ αδηαθνξία;

(κπνξείηε λα επηιέμεηε κέρξη ηξεηο ηξόπνπο αληίδξαζεο βάδνληαο ηνλ αξηζκό
1 ζηνλ ζπλεζέζηεξν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζηνπο επόκελνπο θαηά ζεηξά)
Α. κε παξαηλέζεηο θαη ζπκβνπιέο …………………………………..

Β. κε πηέζεηο θαη απεηιέο γηα ρακειή βαζκνινγία ………………………
Γ. κε απνβνιή φηαλ ν /ε καζεηήο /ηξηα ελνριεί ………………………….
Γ. κε ρακειή βαζκνινγία ……………………………………………......
Δ. θαιψληαο ηνπο γνλείο γηα ελεκέξσζε ………………………………...
΢Σ. ην θάλσ ζέκα ζην ζχιινγν δηδαζθφλησλ ……………………………
Ε. πξνζεγγίδνληαο ην /ηε καζεηή /ηξηα, πξνζπαζψληαο λα
θαηαλνήζσ ην πξφβιεκα θαη λα βνεζήζσ………..…………………..
Ζ. επηβξαβεχνληαο βαζκνινγηθά ή εγθσκηάδνληαο ηνπο καζεηέο κε δήιν
Θ. επηθεληξψλνληαο ζηηο ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ αδηάθνξνπ παηδηνχ θαη
δίλνληαο έκθαζε ζηηο φπνηεο, κηθξέο έζησ, πξνζπάζεηεο εθδεισζνχλ
εθ κέξνπο ηνπ …………………………………………………………
Η. επηδηψθνληαο λα θάλσ ην κάζεκα πην ελδηαθέξνλ θαη θαηαλνεηφ κε
ρξήζε παξαδεηγκάησλ ………………………………………………
ΗΑ. επηδηψθνληαο λα ζπλδέζσ ην κάζεκα κε ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο
αλάγθεο ησλ παηδηψλ ………………………………………………...
ΗΒ. πξνζπαζψληαο λα αλαδείμσ ηε ρξεζηκφηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο
γλψζεο ………………………………………………………………
ΗΓ. επηρεηξψληαο λα θαιχςσ ηα θελά πνπ ππάξρνπλ ζηηο
πξναπαηηνχκελεο γλψζεηο ……………..…………............................
ΗΓ. ζπρλά παξαηηνχκαη απφ θάζε πξνζπάζεηα. Γε κπνξψ λα βξσ ηξφπν
ειέγρνπ ηεο θαηάζηαζεο ……………………………………………
ΗΔ. άιιν (πξνζδηνξίζηε) …………..……………………………………...
16. Με ηη είδνπο ζπκπεξηθνξέο εθδειψλεηαη ζπλήζσο ε αδηαθνξία;

(κπνξείηε λα επηιέμεηε κέρξη ηξία είδε ζπκπεξηθνξάο βάδνληαο ηνλ αξηζκό
1 ζην ζπλεζέζηεξν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζηα επόκελα θαηά ζεηξά)
Α. ζπρλέο απνπζίεο ……………………………………………………...

Β. θαζπζηεξεκέλε πξνζέιεπζε ζηελ ηάμε ……………………………...
Γ. έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζην κάζεκα …………………………………….
Γ. κε αληαπφθξηζε ζηηο ππνρξεψζεηο (δηάβαζκα, εξγαζίεο ζην ζπίηη,
αζθήζεηο θιπ.) …………………………………………..……………..
Δ. απνκφλσζε ….………………………………………………………...
΢Σ. επηζεηηθφηεηα …………..…………………………………….............
Ε. πξνθιεηηθή ζηάζε……………..……………………………………….
Ζ. εηξσληθή ζπκπεξηθνξά ….……………………………….....................
Θ. αλεζπρία, θαζαξία ….………………………………………………...
Η. άιιν (πξνζδηνξίζηε) ….………………………………………………..
635
17. Πνηα ηδηαίηεξα θνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά έρεη

ζπλήζσο ν αδηάθνξνο καζεηήο;
(κπνξείηε λα επηιέμεηε κέρξη ηξία ραξαθηεξηζηηθά βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1
ζην ζπλεζέζηεξν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζηα επόκελα θαηά ζεηξά)
Α. πξνέξρεηαη απφ πεξηνρή κε ρακειφ κνξθσηηθφ θαη βηνηηθφ επίπεδν ...

Β. ην νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ είλαη πξνβιεκαηηθφ (ρσξηζκέλνη
γνλείο, θαθέο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο) ..………………………………...
Γ. ππάξρεη αδηαθνξία θαη έιιεηςε θξνληίδαο απφ ηελ νηθνγέλεηα .……...
Γ. ππεξπξνζηαηεπηηθφ νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ …..……………………
Δ. θαηαπίεζε ή θαη βία ζηελ νηθνγέλεηα …………………………………
΢Σ. ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν νηθνγέλεηαο …………………………….
Ε. ρακειή θνηλσληθή ζέζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ρακειφ εηζφδεκα ………
Ζ. άιιν (πξνζδηνξίζηε) ………………………………………………….
18. Πνηα ηδηαίηεξα εθπαηδεπηηθά θαη ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά έρεη

ζπλήζσο ν αδηάθνξνο καζεηήο;
Α. πεξηζσξηνπνίεζε ή θαη έληαμε ζε πξνβιεκαηηθέο νκάδεο λέσλ ……..

Β. καζεζηαθέο δπζθνιίεο ………………………………………………...
Γ. καζεζηαθά θελά ……………………………………………………….
Γ. ρακειή βαζκνινγία ……………………………………………….......
Δ. ρακειή απηνεθηίκεζε θαη έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο ………………....
΢Σ. αδπλακία ζηε γισζζηθή έθθξαζε ……………….. …………………
Ε. δπζθνιία ζηε ζπλαηζζεκαηηθή έθθξαζε ……………………………..
Ζ. αδπλακία ζπγθέληξσζεο ……………………………………………..
Θ. άιιν (πξνζδηνξίζηε) ………………………………………………….
636
Μαζεηηθφ ελδηαθέξνλ
19. Με ηη είδνπο ζπκπεξηθνξέο εθδειψλεηαη ζπλήζσο ην ελδηαθέξνλ ηνπ

/ηεο καζεηή /ηξηαο;
(κπνξείηε λα επηιέμεηε κέρξη ηξία είδε ζπκπεξηθνξάο βάδνληαο ηνλ αξηζκό
έλα 1 ζην ζπλεζέζηεξν θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζηα επόκελα θαηά ζεηξά)
Α. δηαθξίλεηαη απφ ζπλέπεηα ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ /ηεο θαη επηκέιεηα …

Β. δείρλεη ζεβαζκφ πξνο ηνπο δηδάζθνληεο ..…………………………….
Γ. θαηαβάιιεη ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα …………………………………….
Γ. πξνζέρεη ζην κάζεκα ………………………………………………....
Δ. θξαηάεη ζεκεηψζεηο ……………………………………………………
΢Σ. επηδηψθεη λα απαληάεη ζηηο εξσηήζεηο ……………………………....
Ε. επηδηψθεη λα εμεηάδεηαη ……………………………………………….
Ζ. θάλεη εξσηήζεηο ………………………………………………………
Θ. δηαηππψλεη πξνβιεκαηηζκνχο, δηαηεξεί θξηηηθή ζηάζε ή θαη εθθξάδεη
ηηο αληηξξήζεηο ηνπ φηαλ δηαθσλεί ………………………………..
Η. θαηαθεχγεη ζε επηπιένλ πεγέο πιεξνθφξεζεο θαη γεληθφηεξα παίξλεη
πξσηνβνπιίεο ζην κάζεκα …………….…………………………….....
ΗΑ. άιιν (πξνζδηνξίζηε) ……….………………………………………..
20. Πψο εμεγείηαη, θαηά ηε γλψκε ζαο, ην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ πνπ

εθδειψλνπλ θάπνηνη καζεηέο;
(κπνξείηε λα επηιέμεηε κέρξη ηξεηο απαληήζεηο βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1 ζηελ
πην ζεκαληηθή θαη ηνπο αξηζκνύο 2 θαη 3 ζηηο επόκελεο θαηά ζεηξά)
Α. ε ζπκκφξθσζε ηνπ παηδηνχ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπ

ξφινπ ηνπ καζεηή ……………….……………………………………
Β. επηδίσμε επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο …………………………...
Γ. ε νηθνγέλεηα παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν (νηθνγελεηαθέο θηινδνμίεο,
κνξθσηηθά εθφδηα, ελζάξξπλζε θαη ζηήξημε ηνπ παηδηνχ) ..………….
Γ. ε επηδίσμε θαινχ βαζκνχ θαη ζρνιηθήο δηάθξηζεο …………….……
Δ. ε αλάγθε απηνεπηβεβαίσζεο ……………………………...…………..
΢Σ. ε άλεζε πνπ έρεη ν καζεηήο κε θάπνηα καζήκαηα θαη νη
ζπλαθφινπζεο επηηπρίεο ηνπ ζ‟ απηά δεκηνπξγνχλ ην ελδηαθέξνλ …..
Ε. νη επηηπρίεο θαη θαιέο επηδφζεηο ……….
Ζ. θιίζε, αγάπε, ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν ……………………….
Θ. γηα λα μεθχγεη απφ ηα πξνβιήκαηά ηνπ ……………………………...
Η. άιιν (πξνζδηνξίζηε) …………………………………………………
637
21. Πνηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά έρεη ζπλήζσο ν καζεηήο κε δσεξφ

ελδηαθέξνλ;
Α. επηκειήο θαη ζπλεπήο ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ …………………………

Β. κε πςειέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ………………………………
Γ. είλαη πεηζαξρεκέλνο …………………………………………………
Γ. κε ζηφρνπο θαη πξνζαλαηνιηζκφ …………………………………….
Δ. θηιφδνμνο θαη κε δηάζεζε δηάθξηζεο ………………………………….
΢Σ. είλαη θνηλσληθφο (κε άλεζε ζηηο θνηλσληθέο ηνπ ζρέζεηο - θαη κε
ηνπο θαζεγεηέο) ………………………………………………………
Ε. κε απηνπεπνίζεζε, απηνζεβαζκφ, απηνεθηίκεζε …………………
Ζ. αλήζπρνο, ακθηζβεηίαο, πνιχπιεπξνο ………………………………
Θ. ραξνχκελνο, επδηάζεηνο ……………………………………………
Η. έρεη κεγάιεο ηθαλφηεηεο ………………………………
ΗΑ. ζπλεξγαηηθφο …………………………………………………………
ΗΒ. αγρψδεο ……………………………………………………………....
ΗΓ. κε ρακειή απηνεθηίκεζε …………………………………………...
ΗΓ. άιιν (πξνζδηνξίζηε) …….………...………………………………..
638
Ο ξφινο ηεο βαζκνινγίαο
22. Ζ βαζκνινγία, θαηά ηε γλψκε ζαο, πξέπεη λα έρεη σο θχξηα επηδίσμε:

(επηιέμηε κέρξη δύν απαληήζεηο βάδνληαο ηνλ αξηζκό 1 ζηελ πην ζεκαληηθή
θαη ηνλ αξηζκό 2 ζηελ ακέζωο επόκελε)
Α. Να επηιέγεη ηνπο ηθαλφηεξνπο γηα λα ζπλερίζνπλ ζε αλψηεξεο

εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο ………………………………………………
Β. Να δίλεη ηηο πιεξνθνξίεο εθείλεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα νδεγήζνπλ
ζηε βειηίσζε αθελφο ησλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ
εθπαηδεπηηθνχ, αθεηέξνπ ηνπ ηξφπνπ κειέηεο ηνπ καζεηή ………….
Γ. Να παξσζεί ηνπο καζεηέο ζηε κειέηε σο κέζν πίεζεο θαη
αληακνηβήο …………………………………………………………..
Γ. Ζ βαζκνινγία θαθψο ππάξρεη θαη ζα έπξεπε λα θαηαξγεζεί ………
Δ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) .…….…………………………..………….….
23. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν βαζκνινγείηε ζηα ηξίκελα επηδηψθεη θπξίσο:

Α. Να απνηππψζεη φζν γίλεηαη αθξηβέζηεξα ηελ εηθφλα ησλ γλψζεσλ

ηνπ καζεηή ζην γλσζηηθφ αληηθείκελν εθηηκψληαο ην απνηέιεζκα,
αλεμάξηεηα πσο απηφ έρεη πξνθχςεη ……………………………...
Β. Να εθθξάζεη ηελ πξφνδν πνπ έρεη θάλεη ν /ε καζεηήο /ηξηα ζε
ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν ηξίκελν ………………………………....
Γ. Να επηβξαβεχζεη ηελ πξνζπάζεηα ………...…………………………
Γ. Να κεηξήζεη ηελ ηθαλφηεηα …………………………………………
Δ. Να αμηνινγήζεη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη ραξαθηεξηζηηθά, φπσο:
απηνπεπνίζεζε, πεηζψ, έθθξαζε, θνηλσληθφηεηα, αιιειεγγχε, ή
άιια παξφκνηα ………………………………………………………
΢Σ. Να κελ απνζαξξχλεη ην /ηε καζεηή /-ηξηα. Έηζη θη‟ αιιηψο ε
βαζκνινγία έρεη, γηα κέλα, έλα ηππηθφ ραξαθηήξα ………………….
Ε. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ……………………………………………….
639
24. Ζ βαζκνινγία δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα κάζεζε;

(επηιέμηε ηελ απάληεζε πνπ ζαο εθθξάδεη πεξηζζόηεξν)
Α. Ζ βαζκνινγία απνηειεί θίλεηξν γηα ηνπο «θαινχο» καζεηέο θαη

αληηθίλεηξν γηα ηνπο «θαθνχο» ……………………………………...
Β. Ζ βαζκνινγία είλαη θίλεηξν ηφζν γηα ηνπο θαινχο καζεηέο φζν θαη
γηα ηνπο θαθνχο ……………………………………………………...
Γ. Ζ βαζκνινγία απνηειεί αληηθίλεηξν νπζηαζηηθήο κάζεζεο, ηφζν γηα
ηνπο θαινχο φζν θαη γηα ηνπο θαθνχο καζεηέο ………………………
Γ. Ζ βαζκνινγία κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ηφζν σο θίλεηξν φζν θαη σο
αληηθίλεηξν αλάινγα κε ην καζεηή θαη ηε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη …..
Δ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) …..………..…...………………………………
25. Με πνην ηξφπν επεξεάδεη ε βαζκνινγία ηε δεκηνπξγία ή ηελ

εθδήισζε ελδηαθέξνληνο;
Α. Ζ βαζκνινγία είλαη κηα κνξθή πίεζεο αλαγθαία γηα ηε κάζεζε ……

Β. Ζ θαιή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ γηα ην
κάζεκα ………………………………………………………………
Γ. Ζ βαζκνινγία δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ ζηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ
θαιέο βαζκνινγηθέο επηδφζεηο, ελψ ζηνπο «αδχλακνπο» φρη………...
Γ. Ζ βαζκνινγία δεκηνπξγεί ελδηαθέξνλ κφλν γηα αλάδεημε θαη
αλαγλψξηζε, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε …………..
Δ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ………………………………………………...
26. Με πνην ηξφπν επεξεάδεη ε βαζκνινγία ηε δεκηνπξγία ή ηελ

εθδήισζε αδηαθνξίαο θαη κε πνην ηξφπν ηελ απνηξέπεη;
Α. Ζ πίεζε πνπ αζθεί ε βαζκνινγία ζηνπο καζεηέο κεηψλεη ηηο

πεξηπηψζεηο αδηαθνξίαο ……………………………………………..
Β. Ζ θαθή ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη αδηαθνξία.,
ελψ ε επηδέμηα ρξήζε ηεο κεηψλεη ηηο πεξηπηψζεηο αδηαθνξίαο ……...
Γ. Ζ βαζκνινγία πξνθαιεί θφβν, γεγνλφο πνπ απνθιείεη ηελ
δπλαηφηεηα λα κπνξέζεη λα ζπκβάιιεη ζηε κάζεζε ………………...
Γ. Ζ βαζκνινγία απφ ηε θχζε ηεο παξάγεη καζεηηθφ πεξηζψξην,
επνκέλσο θαη αδηαθνξία ……………………………………………...
Δ. Ζ επηδέμηα ρξήζε ηεο βαζκνινγίαο κεηψλεη κφλν ηηο εθδειψζεηο
αδηαθνξίαο, ελψ δε ζπκβάιιεη ζηελ νπζηαζηηθή κάζεζε ……………
΢Σ. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) ………………………………………………...
640
Σν ζρνιείν
27. Ση πξνζθέξεη ην γπκλάζην ζην καζεηή;

Α. Οπζηαζηηθέο γλψζεηο ζηα δηάθνξα γλσζηηθά αληηθείκελα……………

Β. Δθφδηα δσήο θαη ζεκαληηθέο δεμηφηεηεο………………………………
Γ. Δπηθαλεηαθέο γλψζεηο ρσξίο νπζηαζηηθή ρξεζηκφηεηα ………............
Γ. Κνηλσληθνπνίεζε………………………………………………………
Δ. ΋ρη πνιχ νπζηαζηηθά πξάγκαηα …….…………………………………
΢Σ. Γελ ηνπ πξνζθέξεη ηίπνηα ….……….……………………………….
Ε. Άιιν (πξνζδηνξίζηε) …………………………….…............................
28. Πνηεο είλαη νη ζεηηθέο πιεπξέο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ;

(κέρξη ηξεηο αξρίδνληαο από ηελ πιένλ ζεκαληηθή)
1. ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
2 ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
3 ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
29. Πνηεο είλαη νη θπξηφηεξεο αδπλακίεο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ;

(κέρξη ηξεηο θαηά ζεηξά ζεκαληηθόηεηαο)
1. ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
2 ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
3 ………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
641
30. Ζ εξγαζία κνπ ζην ζρνιείν είλαη ζπλήζσο:
1. 2. 3. 4. 5.
Απνιαπζηηθή Δπράξηζηε Αδηάθνξε Γχζθνιε θαη Ηδηαίηεξα
θνπηαζηηθή επψδπλε
31. Παξαηεξήζεηο – ζρφιηα

(εδώ κπνξείηε λα δηαηππώζεηε ηπρόλ παξαηεξήζεηο ή ζρόιηα γηα ηελ έξεπλα)
642
643
ΠΗΝΑΚΔ΢
644
645
ΠΗΝΑΚΔ΢ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ ΢ΣΟΤ΢ ΜΑΘΖΣΔ΢
ΠΗΝΑΚΔ΢ (Μ1) ΠΟΤ ΠΑΡΟΤ΢ΗΑΕΟΤΝ ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ

ΣΟΤ ΜΑΘΖΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢
Πίλαθαο Μ1.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο θαηά ζρνιείν

Πίλαθαο M1.1
Αξηζκφο Πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ

Γπκλάζην καζεηψλ % πνζνζηφ %
ν
2 Γπκλάζην Κέξθπξαο 38 15,1 15,1
3ν Γπκλάζην Κέξθπξαο 38 15,1 30,2
Γπκλάζην Αγίνπ Ησάλλε 15 6,0 63,1
Γπκλάζην Αγξνχ 19 7,5 70,6
Γπκλάζην Γήκνπ Φαηάθσλ 15 6,0 76,6
Γπκλάζην Καζηειιάλσλ 22 8,7 85,3
Γπκλάζην Λεπθίκκεο 19 7,5 92,9
Γπκλάζην Θηλαιίνπ 18 7,1 100,0
΢χλνιν 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.2. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά θχιν

Πίλαθαο M1.2
Cumulative
Φύιν Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid αγόξη 119 47,2 47,4 47,4
θνξίηζη 132 52,4 52,6 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.3. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά έηνο γέλλεζεο

Πίλαθαο M1.3
Cumulative
Έηνο γέλλεζεο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 1989 1 ,4 ,4 ,4
1990 5 2,0 2,0 2,4
1991 7 2,8 2,8 5,2
1992 21 8,3 8,4 13,5
1993 217 86,1 86,5 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
646
Πίλαθαο Μ1.4. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά ηφπν γέλλεζεο

Πίλαθαο M1.4
Cumulative
Τόπνο γέλλεζεο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Γήκνο Κεξθπξαίσλ 107 42,5 42,6 42,6
Άιιε πεξηνρή ηεο Κέξθπξαο 96 38,1 38,2 80,9
Αζήλα 13 5,2 5,2 86,1
Άιιε πεξηνρή ηεο Διιάδαο 11 4,4 4,4 90,4
Αιβαλία 17 6,7 6,8 97,2
Άιιε ρώξα (Μεγ.Βξεηαλία,
Απζηξαιία, Οιιαλδία, 7 2,8 2,8 100,0
Γεξκαλία)
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.5. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο θαηά ηφπν κφληκεο θαηνηθίαο
Πίλαθαο M1.5
Cumulative
Τόπνο κόληκεο θαηνηθίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Αζηηθή πεξηνρή (Γήκνο
114 45,2 45,4 45,4
Κεξθπξαίσλ)
Ηκηαζηηθή πεξηνρή (Γ.Γ.
16 6,3 6,4 51,8
Λεπθίκκεο)
Αγξνηηθή πεξηνρή 121 48,0 48,2 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.6. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε θξηηήξην ησλ αξηζκφ ησλ
νηθνγελεηαθψλ κειψλ
Πίλαθαο M1.6
Αξηζκόο νηθνγελεηαθώλ κειώλ 4 Cumulative
Valid κέρξη 3 άηνκα 44 17,5 17,5 17,5
4 άηνκα 120 47,6 47,6 65,1
5 άηνκα 62 24,6 24,6 89,7
6 θαη πεξηζζόηεξα άηνκα 26 10,3 10,3 100,0
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ1.7. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ παηδηψλ
πνπ έρεη ε καζεηηθή νηθνγέλεηα
Πίλαθαο M1.7
Cumulative
Αξηζκόο παηδηώλ 3 Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 1 παηδί 44 17,5 17,5 17,5
2 παηδηά 138 54,8 55,0 72,5
3 ή πεξηζζόηεξα παηδηά 69 27,4 27,5 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
647
Πίλαθαο Μ1.8. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ γνλέσλ
Πίλαθαο M1.8
Αξηζκόο γνλέσλ Cumulative
Valid έλαο γνλέαο 21 8,3 8,4 8,4
δύν γνλείο 230 91,3 91,6 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.9. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην εβδνκαδηαίν

ραξηδηιίθη
Πίλαθαο M1.9
Cumulative
Χαξηδηιίθη Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 0 - 10 76 30,2 30,6 30,6
11 - 20 101 40,1 40,7 71,4
21 - 30 42 16,7 16,9 88,3
31 - 100 29 11,5 11,7 100,0
Total 248 98,4 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.10. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηελ εμεηαζηηθή

πεξίνδν πξναγσγήο ή κε ζηελ επφκελε ηάμε
Πίλαθαο M1.10
Πξναγσγή ζηελ Α΄
γπκλαζίνπ Cumulative
Valid Ινύληνο 2006 (α΄ηάμε) 210 83,3 83,3 83,3
Σεπηέκβξηνο 2006
(α΄ηάμε) 32 12,7 12,7 96,0
Δπαλαιακβάλσ ηελ β΄
ηάμε 10 4,0 4,0 100,0
Total 252 100,0 100,0
Πίλαθαο Μ1.11. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηηο γεληθέο

βαζκνινγηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ
Μέζνο όξνο βαζκνινγίαο Cumulative
(Α΄ ηάμε) Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Δπαλαιακβάλεη 10 4,0 4,0 4,0
Μεηεμεηαζηένο 32 12,7 12,7 16,7
10 - 13 45 17,9 17,9 34,7
14 - 17 107 42,5 42,6 77,3
18 - 20 57 22,6 22,7 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
648
Πίλαθαο Μ1.12. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ
απνπζηψλ θαηά ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά
Αξηζκόο απνπζηώλ ηελ Cumulative

πξνεγνύκελε ρξνληά Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 0 - 30 177 70,2 70,5 70,5
31 - 50 40 15,9 15,9 86,5
51 θαη πάλσ 34 13,5 13,5 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.13. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ηε βνήζεηα ή κε απφ

ζπγγελείο ή θαζεγεηέο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Cumulative
Βνήζεηα από ζπγγελείο ή θαζεγεηέο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Φσξίο θαζόινπ βνήζεηα 126 50,0 50,2 50,2
Βνήζεηα κόλν από
65 25,8 25,9 76,1
ζπγγελείο
Βνήζεηα κόλν από
37 14,7 14,7 90,8
θξνληηζηήξην ή ηδηαίηεξα
Βνήζεηα θαη από ηα δύν 23 9,1 9,2 100,0
Total 251 99,6 100,0
Missing System 1 ,4
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.14. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ

επίπεδν ηνπ παηέξα
Cumulative
Δθπαίδεπζε παηέξα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid ΤΔΙ - ΑΔΙ 54 21,4 21,8 21,8
Λύθεην - Μεηαιπθεηαθέο
ζρνιέο 70 27,8 28,2 50,0
Γπκλάζην - Τερληθέο
ζρνιέο 68 27,0 27,4 77,4
Μέρξη ην δεκνηηθό 56 22,2 22,6 100,0
Total 248 98,4 100,0
Total 252 100,0
649
Πίλαθαο Μ1.15. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην εθπαηδεπηηθφ

επίπεδν ηεο κεηέξαο
Cumulative
Δθπαίδεπζε κεηέξαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid ΤΔΙ - ΑΔΙ 46 18,3 18,7 18,7
Λύθεην - Μεηαιπθεηαθέο
108 42,9 43,9 62,6
ζρνιέο
Γπκλάζην - Τερληθέο
47 18,7 19,1 81,7
ζρνιέο
Μέρξη ην δεκνηηθό 45 17,9 18,3 100,0
Total 246 97,6 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.16. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην επάγγεικα ηνπ

παηέξα
Cumulative
Δπάγγεικα παηέξα Frequency Percent Valid Percent Percent
/Αλώη. ζηειέρε 19 7,5 7,7 7,7
Γεκόζηνη ππάιιεινη 32 12,7 13,0 20,7
Ιδησηηθνί ππάιιεινη 37 14,7 15,0 35,8
Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο
παξνρήο ππεξεζηώλ 63 25,0 25,6 61,4
Τερλίηεο 56 22,2 22,8 84,1
Δξγάηεο 26 10,3 10,6 94,7
Ναπηηθνί/Άλεξγ/Σπληαμ 13 5,2 5,3 100,0
Total 246 97,6 100,0
Total 252 100,0
Πίλαθαο Μ1.17. Καηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δείγκαηνο κε βάζε ην επάγγεικα ηεο

κεηέξαο
Cumulative
Δπάγγεικα κεηέξαο Frequency Percent Valid Percent Percent
/Αλώη. ζηειέρε 9 3,6 3,6 3,6
Γεκόζηνη ππάιιεινη 30 11,9 12,0 15,6
Ιδησηηθέο ππάιιεινη 62 24,6 24,8 40,4
Μηθξνεπηρεηξεκαηίεο 35 13,9 14,0 54,4
Καζαξίζηξηεο /Κακαξηέξεο 39 15,5 15,6 70,0
Οηθηαθά 62 24,6 24,8 94,8
Βνεζνί/Άλεξγεο/Σπληαμ 13 5,2 5,2 100,0
Total 250 99,2 100,0
Missing System 2 ,8
Total 252 100,0
650
Πίλαθαο Μ1.18. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε

επαγγεικαηηθή θαηεγνξία ηνπ παηέξα
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ1.18 Δπάγγεικα παηέξα Σύλνιν

Διεύζ.
Δθπαίδεπζε παηέξα / Δπάγγεικα παηέξα Δπαγγ. Μηθξν-
Δθπ/ζε ΤΔΙ - ΑΔΙ Αξηζκόο
19 15 3 9 3 2 51
παηέξα
παηέξα 37,3% 29,4% 5,9% 17,6% 5,9% 3,9% 100,0%
παηέξα 100,0% 46,9% 8,3% 14,3% 5,5% 7,7% 22,1%
Τππνπ. ππόι. 7,2 3,0 -1,8 -1,3 -2,6 -1,6
Λύθεην /Μεηαι. Αξηζκόο
0 11 17 24 7 6 65
ζρνι.
παηέξα ,0% 16,9% 26,2% 36,9% 10,8% 9,2% 100,0%
παηέξα ,0% 34,4% 47,2% 38,1% 12,7% 23,1% 28,1%
Τππνπ. ππόι. -2,3 ,7 2,2 1,5 -2,2 -,5
Γπκλάζην Αξηζκόο
0 4 14 16 16 12 62
/Τερληθέο ζρνιέο
παηέξα ,0% 6,5% 22,6% 25,8% 25,8% 19,4% 100,0%
παηέξα ,0% 12,5% 38,9% 25,4% 29,1% 46,2% 26,8%
Τππνπ. ππόι. -2,3 -1,6 1,4 -,2 ,3 1,9
Μέρξη ην Αξηζκόο
0 2 2 14 29 6 53
δεκνηηθό
παηέξα ,0% 3,8% 3,8% 26,4% 54,7% 11,3% 100,0%
παηέξα ,0% 6,3% 5,6% 22,2% 52,7% 23,1% 22,9%
Τππνπ. ππόι. -2,1 -2,0 -2,2 -,1 4,6 ,0
Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 36 63 55 26 231
% Δθπαίδεπζε παηέξα
8,2% 13,9% 15,6% 27,3% 23,8% 11,3% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
651
Πίλαθαο Μ1.19. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηεο κεηέξαο πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε

επαγγεικαηηθή θαηεγνξία ηνπ παηέξα
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ1.19
Δθπαίδεπζε κεηέξαο /Δπάγγεικα παηέξα Διεύζ.
Δθπ/ζε ΤΔΙ - ΑΔΙ Αξηζκόο
κεηέξαο
14 13 4 7 4 1 43
κεηέξαο 32,6% 30,2% 9,3% 16,3% 9,3% 2,3% 100,0%
παηέξα 73,7% 40,6% 11,1% 11,5% 7,4% 3,8% 18,9%
Τππνπ. ππόι. 5,5 2,8 -1,1 -1,3 -1,9 -1,8
Λύθεην /Μεηαι. Αξηζκόο
3 13 17 37 16 12 98
ζρνι.
κεηέξαο 3,1% 13,3% 17,3% 37,8% 16,3% 12,2% 100,0%
παηέξα 15,8% 40,6% 47,2% 60,7% 29,6% 46,2% 43,0%
Τππνπ. ππόι. -1,8 -,2 ,4 2,1 -1,5 ,2
Γπκλάζην Αξηζκόο
2 2 7 11 14 8 44
/Τερληθέο ζρνιέο
κεηέξαο 4,5% 4,5% 15,9% 25,0% 31,8% 18,2% 100,0%
παηέξα 10,5% 6,3% 19,4% 18,0% 25,9% 30,8% 19,3%
Τππνπ. ππόι. -,9 -1,7 ,0 -,2 1,1 1,3
Μέρξη ην Αξηζκόο
0 4 8 6 20 5 43
δεκνηηθό
κεηέξαο ,0% 9,3% 18,6% 14,0% 46,5% 11,6% 100,0%
παηέξα ,0% 12,5% 22,2% 9,8% 37,0% 19,2% 18,9%
Τππνπ. ππόι. -1,9 -,8 ,5 -1,6 3,1 ,0
Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 36 61 54 26 228
% Δθπαίδεπζε κεηέξαο
8,3% 14,0% 15,8% 26,8% 23,7% 11,4% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
652
Πίλαθαο Μ1.20. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε επαγγεικαηηθή θαηεγνξία ηνπ παηέξα
Δπάγγεικα παηέξα

επαγγεικαηίεο / Τπάιιεινη ππάιιεινη
Αλψηεξα ζηειέρε
Δθπαηδεπηηθφ επίπεδν 100% ΑΔΗ /ΣΔΗ 46,9% ΑΔΗ /ΣΔΗ 8,3% ΑΔΗ /ΣΔΗ 14,3% ΑΔΗ /ΣΔΗ 5,5% ΑΔΗ /ΣΔΗ 7,7% ΑΔΗ /ΣΔΗ
παηέξα 34,4% Λχθεην 47,2% Λχθεην 38,1% Λχθεην 12,7% Λχθεην 23,1% Λχθεην
12,5% Γπκλάζην 38,9% Γπκλάζην 25,4% Γπκλάζην 29,1% Γπκλάζην 46,2% Γπκλάζην
6,3% Γεκνηηθφ 5,6% Γεκνηηθφ 22,2% Γεκνηηθφ 52,7% Γεκνηηθφ 23,1% Γεκνηηθφ
Μνξθσηηθφ θεθάιαην Πνιχ κεγάιν Μεγάιν Μέηξην Μέηξην Πνιχ κηθξφ Μηθξφ
(απφ παηέξα) 100% ΑΔΗ /ΣΔΗ 81,3% ΑΔΗ /ΣΔΗ- 55,5% ΑΔΗ /ΣΔΗ- 52,4% ΑΔΗ /ΣΔΗ-Λχθεην 18,2% ΑΔΗ /ΣΔΗ- 30,8% ΑΔΗ /ΣΔΗ-
Λχθεην Λχθεην Λχθεην Λχθεην
52,7% Γεκνηηθφ 23,1% Γεκνηηθφ
Δθπαηδεπηηθφ επίπεδν 73,7% ΑΔΗ /ΣΔΗ 40,6% ΑΔΗ /ΣΔΗ 11,1% ΑΔΗ /ΣΔΗ 11,5% ΑΔΗ /ΣΔΗ 7,4% ΑΔΗ /ΣΔΗ 3,8% ΑΔΗ /ΣΔΗ
κεηέξαο 15,8% Λχθεην 40,6% Λχθεην 47,2% Λχθεην 60,7% Λχθεην 29,6% Λχθεην 46,2% Λχθεην
10,5% Γπκλάζην 6,3% Γπκλάζην 19,4% Γπκλάζην 18,0% Γπκλάζην 25,9% Γπκλάζην 30,8% Γπκλάζην
12,5% Γεκνηηθφ 22,2% Γεκνηηθφ 9,8% Γεκνηηθφ 37,0% Γεκνηηθφ 19,2% Γεκνηηθφ
Μνξθσηηθφ θεθάιαην Μεγάιν Μεγάιν Μέηξην Μεγάιν Μηθξφ Μέηξην
(απφ κεηέξα) 89,5% ΑΔΗ /ΣΔΗ-Λχθεην 81,2% ΑΔΗ /ΣΔΗ- 58,3% ΑΔΗ /ΣΔΗ- 72,2% ΑΔΗ /ΣΔΗ-Λχθεην 37,0% ΑΔΗ /ΣΔΗ- 50,0% ΑΔΗ /ΣΔΗ-
Λχθεην Λχθεην Λχθεην Λχθεην
Μνξθσηηθφ θεθάιαην Πνιχ κεγάιν /Μεγάιν Μεγάιν /Μεγάιν Μέηξην /Μέηξην Μέηξην /Μεγάιν Πνιχ κηθξφ /Μηθξφ Μηθξφ /Μέηξην
(ζπλνιηθά) Μηθξφηεξν απφ Γ. Τ. Σν κηθξφηεξν φισλ Σν κηθξφηεξν κεηά
Μεγαιχηεξν απφ Η. Τ. ηνπο ηερλίηεο
653
Πίλαθαο Μ1.21. Γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ1. 21
Βαζκνινγία / Φύιν αγόξη θνξίηζη

Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/ Αξηζκόο
22 19 41
Μεηεμεηαζηένο
53,7% 46,3% 100,0%
% Φύιν 18,6% 14,4% 16,4%
10 - 13 Αξηζκόο 26 19 45
57,8% 42,2% 100,0%
% Φύιν 22,0% 14,4% 18,0%
14 - 17 Αξηζκόο 47 60 107
43,9% 56,1% 100,0%
% Φύιν 39,8% 45,5% 42,8%
18 - 20 Αξηζκόο 23 34 57
40,4% 59,6% 100,0%
% Φύιν 19,5% 25,8% 22,8%
47,2% 52,8% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
654
Πίλαθαο Μ1.22. Γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ
άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ηνπ παηέξα
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ1. 22 Δθπαίδεπζε παηέξα Σύλνιν

Υπνρξ.
Βαζκνινγία /Δθπαίδεπζε παηέξα Λύθεην Δθπ/ζε
Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη Αξηζκόο
1 7 32 40
/Μεηεμεηαζηένο
2,5% 17,5% 80,0% 100,0%
παηέξα 1,9% 10,0% 26,0% 16,2%
Τππνπ. ππόι. -2,6 -1,3 2,7
10 - 13 Αξηζκόο 2 20 23 45
4,4% 44,4% 51,1% 100,0%
παηέξα 3,7% 28,6% 18,7% 18,2%
Τππνπ. ππόι. -2,5 2,0 ,1
14 - 17 Αξηζκόο 26 25 54 105
24,8% 23,8% 51,4% 100,0%
παηέξα 48,1% 35,7% 43,9% 42,5%
18 - 20 Αξηζκόο 25 18 14 57
43,9% 31,6% 24,6% 100,0%
παηέξα 46,3% 25,7% 11,4% 23,1%
Τππνπ. ππόι. 3,6 ,5 -2,7
21,9% 28,3% 49,8% 100,0%
% Δθπαίδεπζε παηέξα
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
655
Πίλαθαο Μ1.23. Γεληθφ βαζκνινγηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ
άπνςε ηνπ παηξηθνχ επαγγέικαηνο

Διεύζ.
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ1. 23 Δπαγγ. Μηθξν-
Βαζκνινγία /Δπάγγεικα παηέξα ζηειέρε ππάιι. ππάιι. καηίεο Τερλίηεο Δξγάηεο
Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/ Αξηζκόο
0 2 6 8 13 7 36
Μεηεμεηαζηένο
,0% 5,6% 16,7% 22,2% 36,1% 19,4% 100,0%
παηέξα ,0% 6,3% 16,2% 12,9% 23,2% 26,9% 15,5%
Τππνπ. ππόι. -1,7 -1,3 ,1 -,5 1,5 1,5
10 - 13 Αξηζκόο 0 4 8 12 12 6 42
,0% 9,5% 19,0% 28,6% 28,6% 14,3% 100,0%
παηέξα ,0% 12,5% 21,6% 19,4% 21,4% 23,1% 18,1%
Τππνπ. ππόι. -1,9 -,7 ,5 ,2 ,6 ,6
14 - 17 Αξηζκόο 10 14 14 30 23 10 101
9,9% 13,9% 13,9% 29,7% 22,8% 9,9% 100,0%
παηέξα 52,6% 43,8% 37,8% 48,4% 41,1% 38,5% 43,5%
Τππνπ. ππόι. ,6 ,0 -,5 ,6 -,3 -,4
18 - 20 Αξηζκόο 9 12 9 12 8 3 53
17,0% 22,6% 17,0% 22,6% 15,1% 5,7% 100,0%
παηέξα 47,4% 37,5% 24,3% 19,4% 14,3% 11,5% 22,8%
Τππνπ. ππόι. 2,2 1,7 ,2 -,6 -1,3 -1,2
Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 37 62 56 26 232
8,2% 13,8% 15,9% 26,7% 24,1% 11,2% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
656
ΜΑΘΖΣΗΚΟΗ ΠΗΝΑΚΔ΢ (Μ2) ΠΟΤ ΠΔΡΗΔΥΟΤΝ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ

΢ΣΑΣΗ΢ΣΗΚΑ ΜΖ ΢ΖΜΑΝΣΗΚΑ
17. Έθηαζε αδηαθνξίαο
Πίλαθαο Μ2.17.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηελ έθηαζε ηεο
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ2.17.2
Έθηαζε αδηαθνξίαο / Φύιν αγόξη θνξίηζη

Έθηαζε Γεληθεπκέλν Αξηζκόο
16 10 26
αδηαθνξίαο πξόβιεκα
% Έθηαζε αδηαθνξίαο 61,5% 38,5% 100,0%
% Φύιν 13,6% 7,6% 10,4%
Πξόβιεκα κε κεγάιε Αξηζκόο
66 88 154
έθηαζε
% Φύιν 55,9% 66,7% 61,6%
Αθνξά πεξηνξηζκέλν Αξηζκόο
36 34 70
% Φύιν 30,5% 25,8% 28,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%

εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Σύλνιν
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ2.17.3 Υπνρξ.
Έθηαζε αδηαθνξίαο /Δθπαίδεπζε παηέξα ΤΔΙ - ΑΔΙ ζρνι. ζρνιέο
Έθηαζε Γεληθεπκέλν πξόβιεκα Αξηζκόο
4 8 14 26
% Έθηαζε αδηαθνξίαο 15,4% 30,8% 53,8% 100,0%
36 42 76 154
έθηαζε
Τππνπ. ππόι. ,4 -,2 -,1
14 20 33 67
Τππνπ. ππόι. -,2 ,2 -,1
657

επαγγέικαηνο γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν

ΠΙΝΑΚΑΣ Μ2.17.4 Διεύζ.
Έθηαζε αδηαθνξίαο / Δπάγγεικα παηέξα ζηειέρε ππάιι. ππάιι. καηίεο Τερλίηεο Δξγάηεο
3 1 3 8 7 2 24
% Έθηαζε
12,5% 4,2% 12,5% 33,3% 29,2% 8,3% 100,0%
%
Δπάγγεικα 15,8% 3,1% 8,1% 12,7% 12,5% 7,7% 10,3%
παηέξα
Τππνπ.
,7 -1,3 -,4 ,6 ,5 -,4
ππόι.
Πξόβιεκα κε Αξηζκόο
11 27 23 38 30 15 144
κεγάιε έθηαζε
% Έθηαζε
7,6% 18,8% 16,0% 26,4% 20,8% 10,4% 100,0%
%
Δπάγγεικα 57,9% 84,4% 62,2% 60,3% 53,6% 57,7% 61,8%
παηέξα
Τππνπ.
-,2 1,6 ,0 -,1 -,8 -,3
ππόι.
Αθνξά Αξηζκόο
πεξηνξηζκέλν 5 4 11 17 19 9 65
% Έθηαζε
7,7% 6,2% 16,9% 26,2% 29,2% 13,8% 100,0%
%
Δπάγγεικα 26,3% 12,5% 29,7% 27,0% 33,9% 34,6% 27,9%
παηέξα
Τππνπ.
-,1 -1,6 ,2 -,1 ,9 ,6
ππόι.
Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 37 63 56 26 233
% Έθηαζε
8,2% 13,7% 15,9% 27,0% 24,0% 11,2% 100,0%
%
Δπάγγεικα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
παηέξα
658

γηα ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ2.17.5 Βαζκνινγία Σύλνιν
Έθηαζε αδηαθνξίαο /Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/

Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
5 4 11 6 26
% Έθηαζε
19,2% 15,4% 42,3% 23,1% 100,0%
% Βαζκνινγία 12,2% 8,9% 10,3% 10,5% 10,4%
Τππνπ. ππόι. ,4 -,3 ,0 ,0
Πξόβιεκα κε Αξηζκόο
23 23 66 42 154
κεγάιε έθηαζε
% Έθηαζε
14,9% 14,9% 42,9% 27,3% 100,0%
% Βαζκνινγία 56,1% 51,1% 61,7% 73,7% 61,6%
Τππνπ. ππόι. -,4 -,9 ,0 1,2
Αθνξά Αξηζκόο
πεξηνξηζκέλν 13 18 30 9 70
% Έθηαζε
18,6% 25,7% 42,9% 12,9% 100,0%
% Βαζκνινγία 31,7% 40,0% 28,0% 15,8% 28,0%
Τππνπ. ππόι. ,4 1,5 ,0 -1,7
% Έθηαζε αδηαθνξίαο 16,4% 18,0% 42,8% 22,8% 100,0%
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο καζεηηθήο
ΠΙΝΑΚΑΣ Μ2.17.6 Απηνραξαθηεξηζκόο Σύλνιν
Έθηαζε αδηαθνξίαο /Απηνραξαθηεξηζκόο αδηάθνξνο ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ
Έθηαζε Γεληθεπκέλν πξόβιεκα Αξηζκόο
2 10 14 26
13 62 79 154
έθηαζε
Τππνπ. ππόι. 1,0 -,6 ,2
1 37 33 71
Τππνπ. ππόι. -1,7 1,1 -,4
659
Λόγνη αδηαθνξίαο
Πίλαθαο Μ2.18.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ησλ δχν θχισλ αλαθνξηθά κε ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν
Πίλαθαο M2.18.3 Φύιν Σύλνιν
Λόγνη αδηαθνξίαο /Φύιν αγόξη θνξίηζη

46 40 86
53,5% 46,5% 100,0%
% Φύιν 21,1% 16,3% 18,5%
Γύζθνια ηα καζήκαηα Αξηζκόο 43 42 85
50,6% 49,4% 100,0%
% Φύιν 19,7% 17,1% 18,3%
Πνιιή ύιε Αξηζκόο 45 61 106
42,5% 57,5% 100,0%
% Φύιν 20,6% 24,8% 22,8%
Η βαζκνινγία Αξηζκόο 45 67 112
40,2% 59,8% 100,0%
% Φύιν 20,6% 27,2% 24,1%
πξνβιήκαηα θαη ηα 39 36 75
52,0% 48,0% 100,0%
% Φύιν 17,9% 14,6% 16,2%
47,0% 53,0% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
660

εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο

Υπνρξ.
Λόγνη αδηαθνξίαο /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
19 31 34 84
22,6% 36,9% 40,5% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 20,9% 23,8% 14,3% 18,3%

Τππνπ. ππόι. ,6 1,5 -1,4
Γύζθνια ηα καζήκαηα Αξηζκόο 14 15 54 83
16,9% 18,1% 65,1% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 15,4% 11,5% 22,7% 18,1%

Τππνπ. ππόι. -,6 -1,8 1,7
Πνιιή ύιε Αξηζκόο 19 29 58 106
17,9% 27,4% 54,7% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 20,9% 22,3% 24,4% 23,1%

Τππνπ. ππόι. -,4 -,2 ,4
Η βαζκνινγία Αξηζκόο 20 35 56 111
18,0% 31,5% 50,5% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 22,0% 26,9% 23,5% 24,2%

Τππνπ. ππόι. -,4 ,6 -,2
πξνβιήκαηα θαη ηα 19 20 36 75
25,3% 26,7% 48,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 20,9% 15,4% 15,1% 16,3%

Τππνπ. ππόι. 1,1 -,3 -,5

19,8% 28,3% 51,9% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

661

επαγγέικαηνο αλαθνξηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
Πίλαθαο M2.18.5 Δπάγγεικα παηέξα Σύλνιν

Διεύζ.
Λόγνη αδηαθνξίαο /Δπάγγεικα παηέξα Δπαγγ. Μηθξν-
/Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξ
ζηειέρε ππάιι. ππάιι. εκαηίεο Τερλίηεο Δξγάηεο
Λόγνη Ο ηξόπνο Αξηζκόο
αδηαθνξίαο καζήκαηνο. 9 14 17 18 17 5 80
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 11,3% 17,5% 21,3% 22,5% 21,3% 6,3% 100,0%
παηέξα 28,1% 23,0% 25,0% 15,8% 15,0% 10,9% 18,4%
Τππνπ. ππόι. 1,3 ,8 1,3 -,7 -,8 -1,2
Γύζθνια ηα Αξηζκόο
2 12 15 18 23 9 79
καζήκαηα
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 2,5% 15,2% 19,0% 22,8% 29,1% 11,4% 100,0%
παηέξα 6,3% 19,7% 22,1% 15,8% 20,4% 19,6% 18,2%
Τππνπ. ππόι. -1,6 ,3 ,7 -,6 ,5 ,2
Πνιιή ύιε Αξηζκόο 8 12 11 28 30 9 98
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 8,2% 12,2% 11,2% 28,6% 30,6% 9,2% 100,0%
παηέξα 25,0% 19,7% 16,2% 24,6% 26,5% 19,6% 22,6%
Τππνπ. ππόι. ,3 -,5 -1,1 ,4 ,9 -,4
Η βαζκνινγία Αξηζκόο 7 14 17 28 27 13 106
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 6,6% 13,2% 16,0% 26,4% 25,5% 12,3% 100,0%
παηέξα 21,9% 23,0% 25,0% 24,6% 23,9% 28,3% 24,4%
Τππνπ. ππόι. -,3 -,2 ,1 ,0 -,1 ,5
Γελ έρνπλ ζρέζε κε Αξηζκόο
ηα πξνβιήκαηα θαη
6 9 8 22 16 10 71
ηα ελδηαθέξνληα
ησλ καζ
% Λόγνη
αδηαθνξίαο 8,5% 12,7% 11,3% 31,0% 22,5% 14,1% 100,0%
παηέξα 18,8% 14,8% 11,8% 19,3% 14,2% 21,7% 16,4%
Τππνπ. ππόι. ,3 -,3 -,9 ,8 -,6 ,9
Σύλνιν Αξηζκόο 32 61 68 114 113 46 434
7,4% 14,1% 15,7% 26,3% 26,0% 10,6% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
662
Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο

επαγγέικαηνο γηα ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηνπ ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πνπ
θάπνηνη καζεηέο εθδειψλνπλ

Διεύζ.
Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο /Δπάγγεικα Δπαγγ. Μηθξν-
παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξ
Λόγνη Καηαλννύλ θαιά Αξηζκόο
ηδηαίηεξνπ ηα καζήκαηα 6 7 13 15 20 8 69
8,7% 10,1% 18,8% 21,7% 29,0% 11,6% 100,0%
15,8% 11,5% 18,8% 12,5% 20,4% 17,4% 16,0%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,0 -,9 ,6 -1,0 1,1 ,2
επαγγεικαηηθέο 12 18 21 33 25 7 116
10,3% 15,5% 18,1% 28,4% 21,6% 6,0% 100,0%
31,6% 29,5% 30,4% 27,5% 25,5% 15,2% 26,9%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,6 ,4 ,6 ,1 -,3 -1,5
Δπηδηώθνπλ Αξηζκόο
θαιή 8 17 17 29 27 13 111
7,2% 15,3% 15,3% 26,1% 24,3% 11,7% 100,0%
21,1% 27,9% 24,6% 24,2% 27,6% 28,3% 25,7%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,6 ,3 -,2 -,3 ,4 ,3
Πηέδνληαη πνιύ Αξηζκόο
6 10 6 21 12 7 62
από ην ζπίηη
9,7% 16,1% 9,7% 33,9% 19,4% 11,3% 100,0%
15,8% 16,4% 8,7% 17,5% 12,2% 15,2% 14,4%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,2 ,4 -1,2 ,9 -,6 ,2
επηβξάβεπζε
6 9 12 22 14 11 74
από γνλείο θαη
θαζεγεηέο
8,1% 12,2% 16,2% 29,7% 18,9% 14,9% 100,0%
15,8% 14,8% 17,4% 18,3% 14,3% 23,9% 17,1%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,2 -,4 ,1 ,3 -,7 1,1
Σύλνιν Αξηζκόο 38 61 69 120 98 46 432
% Λόγνη ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο
8,8% 14,1% 16,0% 27,8% 22,7% 10,6% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
663
Απηνραξαθηεξηζκόο
Πίλαθαο Μ2.20.3. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα
αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Απηνραξαθηεξηζκόο /Φύιν
Απηνραξαθηεξηζκόο Δληειώο ή αξθεηά Αξηζκόο
10 6 16
αδηάθνξνο
% Απηνραξαθηεξηζκόο 62,5% 37,5% 100,0%
% Φύιν 8,4% 4,5% 6,4%
Με κέηξην ελδηαθέξνλ Αξηζκόο 54 55 109
% Φύιν 45,4% 41,7% 43,4%
55 71 126
% Φύιν 46,2% 53,8% 50,2%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Μ2.20.5. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο νη καζεηέο κε παηέξα

δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο αλαθνξηθά κε ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ζρνιηθά
καζήκαηα
Διεύζ.
Απηνραξαθηεξηζκόο /Δπάγγεικα παηέξα επαγγ. Μηθξν-
Απηό- Δληειώο ή Αξηζκόο
ραξαθηεξηζκόο αξθεηά 0 2 4 4 3 3 16
αδηάθνξνο
% Απηό-
,0% 12,5% 25,0% 25,0% 18,8% 18,8% 100,0%
,0% 6,3% 10,8% 6,3% 5,4% 11,5% 6,9%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -1,1 -,1 ,9 -,2 -,4 ,9
Με κέηξην Αξηζκόο
7 14 13 32 22 13 101
% Απηό-
6,9% 13,9% 12,9% 31,7% 21,8% 12,9% 100,0%
36,8% 43,8% 35,1% 50,8% 39,3% 50,0% 43,3%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,4 ,0 -,8 ,9 -,5 ,5
Με αξθεηό ή Αξηζκόο
πνιύ έληνλν 12 16 20 27 31 10 116
% Απηό-
10,3% 13,8% 17,2% 23,3% 26,7% 8,6% 100,0%
63,2% 50,0% 54,1% 42,9% 55,4% 38,5% 49,8%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,8 ,0 ,4 -,8 ,6 -,8
Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 37 63 56 26 233
% Απηνραξαθηεξηζκόο 8,2% 13,7% 15,9% 27,0% 24,0% 11,2% 100,0%
664
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα
ηνπο ππνρξεψζεηο ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα /Φύιν
45 61 106
πξνζπάζεηα κεγάιε
% Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα
42,5% 57,5% 100,0%
% Φύιν 37,8% 46,2% 42,2%
Μέηξηα Αξηζκόο 59 62 121
48,8% 51,2% 100,0%
% Φύιν 49,6% 47,0% 48,2%
15 9 24
αλύπαξθηε
62,5% 37,5% 100,0%
% Φύιν 12,6% 6,8% 9,6%
47,4% 52,6% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
ηνπο ππνρξεψζεηο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ
Υπνρξ.
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα /Δθπαίδεπζε παηέξα Λύθεην Δθπ/ζε
25 29 50 104
πξνζπάζεηα κεγάιε
24,0% 27,9% 48,1% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 46,3% 41,4% 40,3% 41,9%
Τππνπ. ππόι. ,5 -,1 -,3
Μέηξηα Αξηζκόο 28 31 61 120
23,3% 25,8% 50,8% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 51,9% 44,3% 49,2% 48,4%
Μηθξή Αξηζκόο
/Διάρηζηε ή 1 10 13 24
αλύπαξθηε
4,2% 41,7% 54,2% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 1,9% 14,3% 10,5% 9,7%
Τππνπ. ππόι. -1,8 1,2 ,3
21,8% 28,2% 50,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
665
ηνπο ππνρξεψζεηο νη καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο

Διεύζ. Μηθξν-
Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα /Δπάγγεικα παηέξα Δπαγγ. Γεκόζ επηρεηξ
/Αλώη. . Ιδηση. εκαηίε Τερλίηε
ζηειέρε ππάιι. ππάιι. ο ο Δξγάηεο
Καηαβαιιόκελ Μεγάιε /Πνιύ Αξηζκόο
ε πξνζπάζεηα 10 13 16 19 28 12 98
κεγάιε
10,2% 13,3% 16,3% 19,4% 28,6% 12,2% 100,0%
52,6% 40,6% 43,2% 30,2% 50,0% 46,2% 42,1%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,7 -,1 ,1 -1,5 ,9 ,3
Μέηξηα Αξηζκόο 9 18 17 40 22 9 115
7,8% 15,7% 14,8% 34,8% 19,1% 7,8% 100,0%
47,4% 56,3% 45,9% 63,5% 39,3% 34,6% 49,4%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,1 ,6 -,3 1,6 -1,1 -1,1
Μηθξή /Διάρηζηε Αξηζκόο
0 1 4 4 6 5 20
ή αλύπαξθηε
,0% 5,0% 20,0% 20,0% 30,0% 25,0% 100,0%
,0% 3,1% 10,8% 6,3% 10,7% 19,2% 8,6%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -1,3 -1,1 ,5 -,6 ,5 1,9
Σύλνιν Αξηζκόο 19 32 37 63 56 26 233
% Καηαβαιιόκελε πξνζπάζεηα 8,2% 13,7% 15,9% 27,0% 24,0% 11,2% 100,0%
% Δπάγγεικα παηέξα 100,0 100,0 100,0
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
% % %
Δξώηεζε 24. Αζρνινύκαη – δελ αζρνινύκαη
Πίλαθαο Μ2.24.3. Ση δειψλνπλ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ζρεηηθά κε ην αλ

αζρνινχληαη αξθεηά ή φρη κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
Αζρνινύκαη - δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Φύιν
Αζρνινύκαη - Γελ Αζρνινύκαη πνιύ ή Αξηζκόο
αζρνινύκαη αξθεηά 32 49 81
αξθεηά
39,5% 60,5% 100,0%
% Φύιν 27,6% 37,7% 32,9%
Τππνπ. ππόι. -1,0 ,9
84 81 165
αξθεηά
50,9% 49,1% 100,0%
% Φύιν 72,4% 62,3% 67,1%
% Αζρνινύκαη - Γελ αζρνινύκαη αξθεηά 47,2% 52,8% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
666
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά

επηπέδνπ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
Γηαηί δελ Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη Αξηζκόο
αζρνινύκαη δε κπνξώ λα 5 13 30 48
αξθεηά παξαθνινπζήζσ
αξθεηά 10,4% 27,1% 62,5% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 9,1% 13,1% 13,6% 12,8%

Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ Αξηζκόο
8 23 48 79
ζσζηά
αξθεηά 10,1% 29,1% 60,8% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 14,5% 23,2% 21,8% 21,1%

Τππνπ. ππόι. -1,1 ,5 ,2
Η ρακειή βαζκνινγία Αξηζκόο
πνπ ζπλερώο παίξλσ κε 8 15 41 64
αξθεηά 12,5% 23,4% 64,1% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 14,5% 15,2% 18,6% 17,1%

Τππνπ. ππόι. -,5 -,5 ,5
Γε κπνξώ λα Αξηζκόο
ζπγθεληξσζώ ζην 21 30 61 112
δηάβαζκα
αξθεηά 18,8% 26,8% 54,5% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 38,2% 30,3% 27,7% 29,9%

Τππνπ. ππόι. 1,1 ,1 -,6
Γε βξίζθσ θαλέλα Αξηζκόο
ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά 6 10 12 28
καζήκαηα
αξθεηά 21,4% 35,7% 42,9% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 10,9% 10,1% 5,5% 7,5%

Τππνπ. ππόι. ,9 1,0 -1,1
Οη ζρνιηθέο γλώζεηο Αξηζκόο
7 8 28 43
αξθεηά 16,3% 18,6% 65,1% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 12,7% 8,1% 12,7% 11,5%

Τππνπ. ππόι.
,3 -1,0 ,5
% Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά
14,7% 26,5% 58,8% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

667
Πίλαθαο Μ2.24.12. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο

πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε
ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Διεύζ.
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Δπάγγεικα Δπαγγ. Μηθξν-
παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
Γηαηί δελ Γελ ηα θαηαιαβαίλσ Αξηζκόο
αζρνινύκ θαη δε κπνξώ λα 0 3 7 18 12 4 44
αη αξθεηά παξαθνινπζήζσ
% Γηαηί δελ
αζρνινύκαη ,0% 6,8% 15,9% 40,9% 27,3% 9,1% 100,0%
αξθεηά
,0% 6,4% 13,2% 18,2% 13,3% 7,4% 12,5%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -1,1 -1,2 ,1 1,6 ,2 -1,1
1 10 9 20 20 15 75
εθθξαζηώ ζσζηά
% Γηαηί δελ
αζρνινύκαη 1,3% 13,3% 12,0% 26,7% 26,7% 20,0% 100,0%
αξθεηά
11,1% 21,3% 17,0% 20,2% 22,2% 27,8% 21,3%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,7 ,0 -,7 -,2 ,2 1,0
Η ρακειή Αξηζκόο
βαζκνινγία πνπ
1 5 13 8 19 15 61
ζπλερώο παίξλσ κε
% Γηαηί δελ
αζρνινύκαη 1,6% 8,2% 21,3% 13,1% 31,1% 24,6% 100,0%
αξθεηά
11,1% 10,6% 24,5% 8,1% 21,1% 27,8% 17,3%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,4 -1,1 1,3 -2,2 ,9 1,8
ζπγθεληξσζώ ζην 4 18 13 31 25 13 104
δηάβαζκα
% Γηαηί δελ
αζρνινύκαη 3,8% 17,3% 12,5% 29,8% 24,0% 12,5% 100,0%
αξθεηά
44,4% 38,3% 24,5% 31,3% 27,8% 24,1% 29,5%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,8 1,1 -,7 ,3 -,3 -,7
ελδηαθέξνλ ζηα 1 5 5 8 6 2 27
% Γηαηί δελ
αζρνινύκαη 3,7% 18,5% 18,5% 29,6% 22,2% 7,4% 100,0%
αξθεηά
11,1% 10,6% 9,4% 8,1% 6,7% 3,7% 7,7%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,4 ,7 ,5 ,1 -,3 -1,1
2 6 6 14 8 5 41
% Γηαηί δελ
αζρνινύκαη 4,9% 14,6% 14,6% 34,1% 19,5% 12,2% 100,0%
αξθεηά
22,2% 12,8% 11,3% 14,1% 8,9% 9,3% 11,6%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,9 ,2 -,1 ,7 -,8 -,5
Σύλνιν Αξηζκόο 9 47 53 99 90 54 352
% Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά 2,6% 13,4% 15,1% 28,1% 25,6% 15,3% 100,0%
668
Πίλαθαο Μ2.24.13. Οη εθηηκήζεηο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ βαζκνινγηθνχ

επηπέδνπ πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα
ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Πίλαθαο Μ2.24.13 Βαζκνινγία Σύλνιν
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Γηαηί δελ Γελ ηα θαηαιαβαίλσ Αξηζκόο
αζρνινύκαη θαη δε κπνξώ λα 12 15 19 3 49
αξθεηά παξαθνινπζήζσ
% Γηαηί δελ
24,5% 30,6% 38,8% 6,1% 100,0%
% Βαζκνινγία 13,2% 14,0% 12,1% 10,7% 12,8%
Τππνπ. ππόι. ,1 ,4 -,2 -,3
16 22 37 5 80
εθθξαζηώ ζσζηά
% Γηαηί δελ
20,0% 27,5% 46,3% 6,3% 100,0%
% Βαζκνινγία 17,6% 20,6% 23,6% 17,9% 20,9%
Τππνπ. ππόι. -,7 -,1 ,7 -,4
Η ρακειή Αξηζκόο
βαζκνινγία πνπ
26 23 18 1 68
ζπλερώο παίξλσ κε
% Γηαηί δελ
38,2% 33,8% 26,5% 1,5% 100,0%
% Βαζκνινγία 28,6% 21,5% 11,5% 3,6% 17,8%
Τππνπ. ππόι. 2,4 ,9 -1,9 -1,8
ζπγθεληξσζώ ζην 23 28 52 11 114
δηάβαζκα
% Γηαηί δελ
20,2% 24,6% 45,6% 9,6% 100,0%
% Βαζκνινγία 25,3% 26,2% 33,1% 39,3% 29,8%
Τππνπ. ππόι. -,8 -,7 ,8 ,9
ελδηαθέξνλ ζηα 4 7 15 3 29
% Γηαηί δελ
13,8% 24,1% 51,7% 10,3% 100,0%
% Βαζκνινγία 4,4% 6,5% 9,6% 10,7% 7,6%
Τππνπ. ππόι. -1,1 -,4 ,9 ,6
10 12 16 5 43
% Γηαηί δελ
23,3% 27,9% 37,2% 11,6% 100,0%
% Βαζκνινγία 11,0% 11,2% 10,2% 17,9% 11,2%
Τππνπ. ππόι. -,1 ,0 -,4 1,0
23,8% 27,9% 41,0% 7,3% 100,0%
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
669

ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα θαη πνπ έκκεζα δέρνληαη φηη δελ
αζρνινχληαη αξθεηά κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα, ζρεηηθά κε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο
ιφγνπο ηεο αλεπαξθνχο ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηά
Γηαηί δελ αζρνινύκαη αξθεηά /Απηνραξαθηεξηζκόο Δληειώο ή Με αξθεηό ή

Γηαηί δελ Γελ ηα θαηαιαβαίλσ θαη δε Αξηζκόο
αζρνινύκαη κπνξώ λα παξαθνινπζήζσ 7 31 11 49
αξθεηά
αξθεηά 14,3% 63,3% 22,4% 100,0%

Τππνπ. ππόι. ,6 ,4 -1,0
Γε κπνξώ λα εθθξαζηώ Αξηζκόο
5 41 35 81
ζσζηά
αξθεηά 6,2% 50,6% 43,2% 100,0%

Τππνπ. ππόι. -1,4 -1,0 2,2
Η ρακειή βαζκνινγία πνπ Αξηζκόο
ζπλερώο παίξλσ κε 6 41 21 68
αξθεηά 8,8% 60,3% 30,9% 100,0%

Γε κπνξώ λα ζπγθεληξσζώ Αξηζκόο
11 68 35 114
ζην δηάβαζκα
αξθεηά 9,6% 59,6% 30,7% 100,0%

ελδηαθέξνλ ζηα ζρνιηθά 6 18 5 29
καζήκαηα
αξθεηά 20,7% 62,1% 17,2% 100,0%

Τππνπ. ππόι. 1,5 ,2 -1,3
Οη ζρνιηθέο γλώζεηο άζρεηεο Αξηζκόο
8 27 8 43
κε ηε δσή
αξθεηά 18,6% 62,8% 18,6% 100,0%

Τππνπ. ππόι. 1,5 ,3 -1,4
11,2% 58,9% 29,9% 100,0%

670
Βαζκνινγία θαη αύμεζε γλώζεσλ
Πίλαθαο Μ2.25.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζρεηηθά κε ην αλ ε

βαζκνινγία ηα βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο
Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ αύμεζε ησλ γλώζεσλ; / Φύιν

Ναη, ε βαζκνινγία Αξηζκόο
Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ ζπκβάιιεη ζηελ αύμεζε 58 75 133
αύμεζε ησλ γλώζεσλ; ησλ γλώζεσλ
% Βνεζάεη ε
43,6% 56,4% 100,0%
% Φύιν 49,6% 58,6% 54,3%
Όρη, γηαηί κνπ δεκηνπξγεί Αξηζκόο
άγρνο θαη δε κπνξώ λα 31 19 50
απνδώζσ
% Βνεζάεη ε
62,0% 38,0% 100,0%
% Φύιν 26,5% 14,8% 20,4%
ζπκβάιιεη ζηελ αύμεζε 28 34 62
% Βνεζάεη ε
45,2% 54,8% 100,0%
% Φύιν 23,9% 26,6% 25,3%
% Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 47,8% 52,2% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%

εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη πξνζσπηθά λα
απμήζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο
Πίλαθαο Μ2.25.3 Δθπαίδεπζε παηέξα Σύλνιν
Υπνρξ.
Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ αύμεζε ησλ γλώζεσλ; /Δθπαίδεπζε Λύθεην Δθπ/ζε
παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
βαζκνινγία ζηελ ζπκβάιιεη ζηελ
αύμεζε ησλ 38 36 58 132
γλώζεσλ;
% Δθπ/ζε παηέξα 70,4% 52,2% 48,7% 54,5%
Τππνπ. ππόι. 1,6 -,3 -,9
δεκηνπξγεί άγρνο θαη
5 16 28 49
δε κπνξώ λα
απνδώζσ
% Δθπ/ζε παηέξα 9,3% 23,2% 23,5% 20,2%
Τππνπ. ππόι. -1,8 ,5 ,8
ζπκβάιιεη ζηελ 11 17 33 61
% Δθπ/ζε παηέξα 20,4% 24,6% 27,7% 25,2%
Τππνπ. ππόι. -,7 -,1 ,5
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
671

επαγγέικαηνο ζρεηηθά κε ην αλ ε βαζκνινγία ηνπο βνεζάεη πξνζσπηθά λα απμήζνπλ
ηηο γλψζεηο ηνπο

Διεύζ.
Βνεζάεη ε βαζκνινγία ζηελ αύμεζε ησλ Δπαγγ. Μηθξν-
γλώζεσλ; /Δπάγγεικα παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
Ναη, ε Αξηζκόο
Βνεζάεη ε
βαζκνινγία βαζκνινγία
ζηελ αύμεζε ζπκβάιιεη ζηελ 14 17 24 31 31 10 127
ησλ αύμεζε ησλ
γλώζεσλ; γλώζεσλ
% Βνεζάεη ε
11,0% 13,4% 18,9% 24,4% 24,4% 7,9% 100,0%
παηέξα 73,7% 54,8% 64,9% 49,2% 58,5% 38,5% 55,5%
Τππνπ. ππόι. 1,1 ,0 ,8 -,7 ,3 -1,2
δεκηνπξγεί
άγρνο θαη δε 1 6 4 18 11 5 45
κπνξώ λα
απνδώζσ
% Βνεζάεη ε
2,2% 13,3% 8,9% 40,0% 24,4% 11,1% 100,0%
παηέξα 5,3% 19,4% 10,8% 28,6% 20,8% 19,2% 19,7%
Τππνπ. ππόι. -1,4 ,0 -1,2 1,6 ,2 ,0
Όρη, ε Αξηζκόο
βαζκνινγία δε
ζπκβάιιεη ζηελ 4 8 9 14 11 11 57
αύμεζε ησλ
γλώζεσλ
% Βνεζάεη ε
7,0% 14,0% 15,8% 24,6% 19,3% 19,3% 100,0%
παηέξα 21,1% 25,8% 24,3% 22,2% 20,8% 42,3% 24,9%
Τππνπ. ππόι. -,3 ,1 -,1 -,4 -,6 1,8
Σύλνιν Αξηζκόο 19 31 37 63 53 26 229
% Βνεζάεη ε βαζκνινγία; 8,3% 13,5% 16,2% 27,5% 23,1% 11,4% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
672
Πίλαθαο Μ2.27.2. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα
ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα /Φύιν

Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην Καζαξό Αξηζκόο
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα 79 98 177
% Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα
44,6% 55,4% 100,0%
% Φύιν 57,2% 60,9% 59,2%

Φξεζηκόηεηα Αξηζκόο 46 51 97
47,4% 52,6% 100,0%
% Φύιν 33,3% 31,7% 32,4%

13 12 25
καζήκαηνο
52,0% 48,0% 100,0%
% Φύιν 9,4% 7,5% 8,4%

46,2% 53,8% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%

673
Πίλαθαο Μ2.27.3. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ κε παηέξα

δηαθνξεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Πίλαθαο Μ2.27.3 Δθπαίδεπζε παηέξα Σύλνιν

Υπνρξ.
Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα /Δθπαίδεπζε Λύθεην Δθπ/ζε
παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην Καζαξό Αξηζκόο
πην ελδηαθέξνλ κάζεκα 36 50 90 176
20,5% 28,4% 51,1% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 58,1% 58,1% 60,4% 59,3%

Τππνπ. ππόι. -,1 -,1 ,2
Φξεζηκόηεηα Αξηζκόο 21 27 48 96
21,9% 28,1% 50,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 33,9% 31,4% 32,2% 32,3%

5 9 11 25
καζήκαηνο
20,0% 36,0% 44,0% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 8,1% 10,5% 7,4% 8,4%

Τππνπ. ππόι. -,1 ,7 -,4
20,9% 29,0% 50,2% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

674
Πίλαθαο Μ2.27.4. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ κε παηέξα

δηαθνξεηηθνχ επαγγέικαηνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα

Διεύζ.
Λόγνη ελδηαθέξνληνο γηα ην πην ελδηαθέξνλ Δπαγγ. Μηθξν-
κάζεκα /Δπάγγεικα παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξ
Λόγνη Καζαξό Αξηζκόο
ελδηαθέξνληνο ελδηαθέξνλ
γηα ην πην 11 21 22 48 39 24 165
κάζεκα
% Λόγνη
ελδηαθέξνληνο γηα ην
πην ελδηαθέξνλ 6,7% 12,7% 13,3% 29,1% 23,6% 14,5% 100,0%
κάζεκα
Τππνπ. ππόι. -,4 -,5 -,6 ,5 -,3 1,3
Φξεζηκόηεη Αξηζκόο
7 14 18 20 22 6 87
α
% Λόγνη
πην ελδηαθέξνλ 8,0% 16,1% 20,7% 23,0% 25,3% 6,9% 100,0%
κάζεκα
Τππνπ. ππόι. ,1 ,5 1,3 -,7 ,1 -1,2
3 4 2 7 7 1 24
καζήκαηνο
% Λόγνη
12,5% 16,7% 8,3% 29,2% 29,2% 4,2% 100,0%
πην ελδηαθέξνλ
κάζεκα
Τππνπ. ππόι. ,9 ,3 -,9 ,2 ,4 -1,0
Σύλνιν Αξηζκόο 21 39 42 75 68 31 276
7,6% 14,1% 15,2% 27,2% 24,6% 11,2% 100,0%

675
Πίλαθαο Μ2.27.5. Οη ιφγνη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ

βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ γηα ην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
/Βαζκνινγία
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Λόγνη ελδηαθέξνληνο Καζαξό Αξηζκόο
γηα ην πην ελδηαθέξνλ ελδηαθέξνλ 31 31 75 39 176
κάζεκα
17,6% 17,6% 42,6% 22,2% 100,0%
68,9% 59,6% 59,5% 52,0% 59,1%
Τππνπ. ππόι. ,9 ,1 ,1 -,8
Φξεζηκόηεηα Αξηζκόο 13 14 37 33 97
13,4% 14,4% 38,1% 34,0% 100,0%
28,9% 26,9% 29,4% 44,0% 32,6%
Τππνπ. ππόι. -,4 -,7 -,6 1,7
1 7 14 3 25
καζήκαηνο
4,0% 28,0% 56,0% 12,0% 100,0%
2,2% 13,5% 11,1% 4,0% 8,4%
Τππνπ. ππόι. -1,4 1,3 1,1 -1,3
15,1% 17,4% 42,3% 25,2% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
676
Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα
Πίλαθαο Μ2.40.2. Βαζκνινγία ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ ζην πην ελδηαθεξνλ
κάζεκα
Βαζκνινγία ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα /Φύιν

Βαζκνινγία ζην πην θάησ από ηε Αξηζκόο
5 7 12
ελδηαθέξνλ κάζεκα βάζε
ελδηαθέξνλ κάζεκα 41,7% 58,3% 100,0%
% Φύιν 4,2% 5,3% 4,8%
10 - 13 Αξηζκόο 22 10 32
% Φύιν 18,5% 7,6% 12,7%
14 - 17 Αξηζκόο 36 42 78
% Φύιν 30,3% 31,8% 31,1%
18 - 20 Αξηζκόο 56 73 129
% Φύιν 47,1% 55,3% 51,4%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
677
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Πίλαθαο Μ2.43.2. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ην
πην αδηάθνξν κάζεκα
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα /Φύιν

Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην Γύζθνιν κάζεκα Αξηζκόο
πην αδηάθνξν κάζεκα 22 37 59
37,3% 62,7% 100,0%
% Φύιν 17,5% 22,0% 20,1%

Αληαξό κάζεκα Αξηζκόο 60 84 144
41,7% 58,3% 100,0%
% Φύιν 47,6% 50,0% 49,0%

44 47 91
48,4% 51,6% 100,0%
% Φύιν 34,9% 28,0% 31,0%

κάζεκα
42,9% 57,1% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%

678

εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα /Δθπαίδεπζε Υπνρξ.
παηέξα Λύθεην Δθπ/ζε
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην Γύζθνιν κάζεκα Αξηζκόο
πην αδηάθνξν κάζεκα 12 17 30 59
20,3% 28,8% 50,8% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα
18,2% 18,9% 22,1% 20,2%
Τππνπ. ππόι. -,4 -,3 ,5
Αληαξό κάζεκα Αξηζκόο 39 44 60 143
27,3% 30,8% 42,0% 100,0%
59,1% 48,9% 44,1% 49,0%
Τππνπ. ππόι. 1,2 ,0 -,8
15 29 46 90
16,7% 32,2% 51,1% 100,0%
22,7% 32,2% 33,8% 30,8%
Τππνπ. ππόι. -1,2 ,2 ,6
κάζεκα
22,6% 30,8% 46,6% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
679

επαγγέικαηνο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα Διεύζ.
Λόγνη Γύζθνιν Αξηζκόο
αδηαθνξίαο κάζεκα
γηα ην πην 4 4 9 16 12 9 54
αδηάθνξν
κάζεκα
% Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην
7,4% 7,4% 16,7% 29,6% 22,2% 16,7% 100,0%
16,7% 11,4% 19,6% 19,5% 20,7% 34,6% 19,9%
Τππνπ. ππόι. -,4 -1,1 -,1 -,1 ,1 1,7
Αληαξό Αξηζκόο
15 18 21 43 26 11 134
κάζεκα
11,2% 13,4% 15,7% 32,1% 19,4% 8,2% 100,0%
62,5% 51,4% 45,7% 52,4% 44,8% 42,3% 49,4%
Τππνπ. ππόι. ,9 ,2 -,4 ,4 -,5 -,5
ρξεζηκόηε- 5 13 16 23 20 6 83
ηαο
6,0% 15,7% 19,3% 27,7% 24,1% 7,2% 100,0%
20,8% 37,1% 34,8% 28,0% 34,5% 23,1% 30,6%
Τππνπ. ππόι. -,9 ,7 ,5 -,4 ,5 -,7
Σύλνιν Αξηζκόο 24 35 46 82 58 26 271
% Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην
8,9% 12,9% 17,0% 30,3% 21,4% 9,6% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
680
Πίλαθαο Μ2.43.5. Οη ιφγνη ηεο αδηαθνξίαο ησλ καζεηψλ δηαθνξεηηθνχ

βαζκνινγηθνχ επηπέδνπ γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα
Λόγνη αδηαθνξίαο γηα ην πην αδηάθνξν κάζεκα /Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Λόγνη αδηαθνξίαο Γύζθνιν κάζεκα Αξηζκόο
γηα ην πην αδηάθνξν 7 15 28 9 59
κάζεκα
11,9% 25,4% 47,5% 15,3% 100,0%
18,4% 32,6% 20,4% 12,3% 20,1%
Τππνπ. ππόι. -,2 1,9 ,1 -1,5
Αληαξό κάζεκα Αξηζκόο 22 17 65 41 145
15,2% 11,7% 44,8% 28,3% 100,0%
57,9% 37,0% 47,4% 56,2% 49,3%
Τππνπ. ππόι. ,8 -1,2 -,3 ,8
9 14 44 23 90
10,0% 15,6% 48,9% 25,6% 100,0%
23,7% 30,4% 32,1% 31,5% 30,6%
Τππνπ. ππόι. -,8 ,0 ,3 ,1
κάζεκα
12,9% 15,6% 46,6% 24,8% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
681
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ
δηαθνξηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ

Χαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
10 26 33 69
ζρνιείνπ
14,5% 37,7% 47,8% 100,0%
ζρνιείνπ
21,3% 38,2% 31,7% 31,5%
Τππνπ. ππόι. -1,2 1,0 ,0

Βαξεηό Αξηζκόο 4 7 14 25
16,0% 28,0% 56,0% 100,0%
ζρνιείνπ
8,5% 10,3% 13,5% 11,4%
Τππνπ. ππόι. -,6 -,3 ,6

Δπράξηζην Αξηζκόο 19 19 33 71
26,8% 26,8% 46,5% 100,0%
ζρνιείνπ
40,4% 27,9% 31,7% 32,4%
Τππνπ. ππόι. 1,0 -,6 -,1

Κνπξαζηηθό Αξηζκόο 14 16 24 54
25,9% 29,6% 44,4% 100,0%
ζρνιείνπ
29,8% 23,5% 23,1% 24,7%
Τππνπ. ππόι. ,7 -,2 -,3

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
682
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ /Δπάγγεικα παηέξα Διεύζ.
ζρνιείνπ 5 5 12 16 20 8 66
7,6% 7,6% 18,2% 24,2% 30,3% 12,1% 100,0%
ζρνιείνπ
παηέξα 27,8% 18,5% 38,7% 28,6% 40,8% 33,3% 32,2%
Τππνπ. ππόι. -,3 -1,3 ,6 -,5 1,1 ,1

Βαξεηό Αξηζκόο 1 3 4 8 7 2 25
4,0% 12,0% 16,0% 32,0% 28,0% 8,0% 100,0%
ζρνιείνπ
παηέξα 5,6% 11,1% 12,9% 14,3% 14,3% 8,3% 12,2%
Τππνπ. ππόι. -,8 -,2 ,1 ,4 ,4 -,5

Δπράξηζην Αξηζκόο 8 11 7 18 13 8 65
12,3% 16,9% 10,8% 27,7% 20,0% 12,3% 100,0%
ζρνιείνπ
παηέξα 44,4% 40,7% 22,6% 32,1% 26,5% 33,3% 31,7%
Τππνπ. ππόι. 1,0 ,8 -,9 ,1 -,6 ,1

Κνπξαζηηθό Αξηζκόο 4 8 8 14 9 6 49
8,2% 16,3% 16,3% 28,6% 18,4% 12,2% 100,0%
ζρνιείνπ
παηέξα 22,2% 29,6% 25,8% 25,0% 18,4% 25,0% 23,9%
Τππνπ. ππόι. -,1 ,6 ,2 ,2 -,8 ,1

Σύλνιν Αξηζκόο 18 27 31 56 49 24 205
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιείνπ 8,8% 13,2% 15,1% 27,3% 23,9% 11,7% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
683
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ
Πίλαθαο Μ2.59.2. Πψο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο ηα αγφξηα θαη ηα

θνξίηζηα
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ /Φύιν

38 57 95
40,0% 60,0% 100,0%
% Φύιν 33,9% 46,3% 40,4%
Καιέο γλώζεηο Αξηζκόο 40 46 86
46,5% 53,5% 100,0%
% Φύιν 35,7% 37,4% 36,6%
Βαζηέο γλώζεηο Αξηζκόο 8 5 13
61,5% 38,5% 100,0%
% Φύιν 7,1% 4,1% 5,5%
Λίγεο γλώζεηο Αξηζκόο 10 7 17
58,8% 41,2% 100,0%
% Φύιν 8,9% 5,7% 7,2%
16 8 24
γλώζεηο
66,7% 33,3% 100,0%
% Φύιν 14,3% 6,5% 10,2%
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ 47,7% 52,3% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
684

δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ηνπ παηέξα

Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
ζρνιηθώλ 19 27 47 93
γλώζεσλ
20,4% 29,0% 50,5% 100,0%
37,3% 43,5% 39,5% 40,1%
Τππνπ. ππόι. -,3 ,4 -,1
Καιέο γλώζεηο Αξηζκόο 18 19 49 86
20,9% 22,1% 57,0% 100,0%
35,3% 30,6% 41,2% 37,1%
Τππνπ. ππόι. -,2 -,8 ,7
Βαζηέο γλώζεηο Αξηζκόο 6 4 3 13
46,2% 30,8% 23,1% 100,0%
11,8% 6,5% 2,5% 5,6%
Τππνπ. ππόι. 1,9 ,3 -1,4
Λίγεο γλώζεηο Αξηζκόο 3 3 10 16
18,8% 18,8% 62,5% 100,0%
5,9% 4,8% 8,4% 6,9%
Τππνπ. ππόι. -,3 -,6 ,6
5 9 10 24
γλώζεηο
20,8% 37,5% 41,7% 100,0%
9,8% 14,5% 8,4% 10,3%
Τππνπ. ππόι. -,1 1,0 -,7
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ 22,0% 26,7% 51,3% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
685

δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ παηέξα

Διεύζ.
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ /Δπάγγεικα Δπαγγ. Μηθξν-
παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
Χαξαθηεξηζκόο Πνιιέο Αξηζκόο
ζρνιηθώλ γλώζεηο 8 8 16 23 22 9 86
γλώζεσλ
9,3% 9,3% 18,6% 26,7% 25,6% 10,5% 100,0%
παηέξα 42,1% 29,6% 45,7% 38,3% 42,3% 37,5% 39,6%
Τππνπ. ππόι. ,2 -,8 ,6 -,2 ,3 -,2
Καιέο γλώζεηο Αξηζκόο 7 10 16 23 17 8 81
8,6% 12,3% 19,8% 28,4% 21,0% 9,9% 100,0%
παηέξα 36,8% 37,0% 45,7% 38,3% 32,7% 33,3% 37,3%
Τππνπ. ππόι. ,0 ,0 ,8 ,1 -,5 -,3
Βαζηέο γλώζεηο Αξηζκόο 1 2 0 4 2 3 12
8,3% 16,7% ,0% 33,3% 16,7% 25,0% 100,0%
παηέξα 5,3% 7,4% ,0% 6,7% 3,8% 12,5% 5,5%
Τππνπ. ππόι. ,0 ,4 -1,4 ,4 -,5 1,5
Λίγεο γλώζεηο Αξηζκόο 1 2 0 5 5 3 16
6,3% 12,5% ,0% 31,3% 31,3% 18,8% 100,0%
παηέξα 5,3% 7,4% ,0% 8,3% 9,6% 12,5% 7,4%
Τππνπ. ππόι. -,3 ,0 -1,6 ,3 ,6 ,9
2 5 3 5 6 1 22
γλώζεηο
9,1% 22,7% 13,6% 22,7% 27,3% 4,5% 100,0%
παηέξα 10,5% 18,5% 8,6% 8,3% 11,5% 4,2% 10,1%
Τππνπ. ππόι. ,1 1,4 -,3 -,4 ,3 -,9
Σύλνιν Αξηζκόο 19 27 35 60 52 24 217
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ 8,8% 12,4% 16,1% 27,6% 24,0% 11,1% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
686

δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ βαζκνινγηθνχ ηνπο επηπέδνπ
Χαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ /Βαζκνινγία Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Χαξαθηεξηζκόο Πνιιέο Αξηζκόο
12 14 44 25 95
ζρνιηθώλ γλώζεσλ γλώζεηο
12,6% 14,7% 46,3% 26,3% 100,0%
31,6% 32,6% 42,7% 50,0% 40,6%
Τππνπ. ππόι. -,9 -,8 ,3 1,0
Καιέο γλώζεηο Αξηζκόο 20 14 32 19 85
23,5% 16,5% 37,6% 22,4% 100,0%
52,6% 32,6% 31,1% 38,0% 36,3%
Τππνπ. ππόι. 1,7 -,4 -,9 ,2
Βαζηέο γλώζεηο Αξηζκόο 0 3 9 1 13
,0% 23,1% 69,2% 7,7% 100,0%
,0% 7,0% 8,7% 2,0% 5,6%
Τππνπ. ππόι. -1,5 ,4 1,4 -1,1
Λίγεο γλώζεηο Αξηζκόο 4 5 7 1 17
23,5% 29,4% 41,2% 5,9% 100,0%
10,5% 11,6% 6,8% 2,0% 7,3%
Τππνπ. ππόι. ,7 1,1 -,2 -1,4
2 7 11 4 24
γλώζεηο
8,3% 29,2% 45,8% 16,7% 100,0%
5,3% 16,3% 10,7% 8,0% 10,3%
Τππνπ. ππόι. -1,0 1,2 ,1 -,5
% Φαξαθηεξηζκόο ζρνιηθώλ γλώζεσλ 16,2% 18,4% 44,0% 21,4% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
687
Τη άιιν πξνζθέξεη ην ζρνιείν;
Πίλαθαο Μ2.60.2. Οη εθηηκήζεηο ησλ αγνξηψλ θαη ησλ θνξηηζηψλ γηα ηε

ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο
Πίλαθαο Μ2.60.2 Φύιν Σύλνιν
Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο) /Φύιν
Πξνζθνξά ζρνιείνπ Δπαγγεικαηηθέο Αξηζκόο
(πέξα από ηηο γλώζεηο) 21 32 53
% Πξνζθνξά ζρνιείνπ
(πέξα από ηηο γλώζεηο) 39,6% 60,4% 100,0%
% Φύιν 18,9% 25,6% 22,5%

Δπηθνηλσλία, γλσξηκίεο, Αξηζκόο
29 43 72
θνηλσληθέο ζρέζεηο
% Φύιν 26,1% 34,4% 30,5%

Φηιίεο Αξηζκόο 43 35 78
% Φύιν 38,7% 28,0% 33,1%

Γλσξίδεηο ηνπο Αξηζκόο
αλζξώπνπο θαη ηελ 18 15 33
% Φύιν 16,2% 12,0% 14,0%

% Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο)
47,0% 53,0% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%

688

εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ζρεηηθά κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα
απφ ηηο γλψζεηο

Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο) /Δθπαίδεπζε παηέξα /Μεηαι. /Τερληθέο
(πέξα από ηηο πξννπηηθέο 8 17 27 52
γλώζεηο)
% Πξνζθνξά
ζρνιείνπ (πέξα από 15,4% 32,7% 51,9% 100,0%
ηηο γλώζεηο)
% Δθπ/ζε παηέξα 15,7% 25,4% 23,5% 22,3%
Τππνπ. ππόι. -1,0 ,5 ,3
Δπηθνηλσλία, γλσξηκίεο, Αξηζκόο
18 22 32 72
θνηλσληθέο ζρέζεηο
% Πξνζθνξά
% Δθπ/ζε παηέξα 35,3% 32,8% 27,8% 30,9%
Φηιίεο Αξηζκόο 20 17 40 77
% Πξνζθνξά
% Δθπ/ζε παηέξα 39,2% 25,4% 34,8% 33,0%
Τππνπ. ππόι. ,8 -1,1 ,3
αλζξώπνπο θαη ηελ 5 11 16 32
% Πξνζθνξά
% Δθπ/ζε παηέξα 9,8% 16,4% 13,9% 13,7%
% Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο)
21,9% 28,8% 49,4% 100,0%
% Δθπ/ζε παηέξα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

689

επαγγέικαηνο ζρεηηθά κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο
γλψζεηο

Διεύζ.
Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο) Δπαγγ. Μηθξν-
/Δπάγγεικα παηέξα /Αλώη. Γεκόζ. Ιδηση. επηρεηξε
Πξνζθνξά Δπαγγεικαηηθέο Αξηζκόο
ζρνιείνπ πξννπηηθέο
(πέξα από 2 8 10 10 15 3 48
% Πξνζθνξά
ζρνιείνπ (πέξα 4,2% 16,7% 20,8% 20,8% 31,3% 6,3% 100,0%
από ηηο γλώζεηο)
11,1% 26,7% 28,6% 16,7% 30,0% 11,5% 21,9%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -1,0 ,6 ,8 -,9 1,2 -1,1
Δπηθνηλσλία, Αξηζκόο
γλσξηκίεο,
6 14 9 23 11 5 68
θνηλσληθέο
ζρέζεηο
% Πξνζθνξά
ζρνιείνπ (πέξα 8,8% 20,6% 13,2% 33,8% 16,2% 7,4% 100,0%
33,3% 46,7% 25,7% 38,3% 22,0% 19,2% 31,1%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,2 1,5 -,6 1,0 -1,1 -1,1
Φηιίεο Αξηζκόο 8 6 10 21 14 13 72
% Πξνζθνξά
ζρνιείνπ (πέξα 11,1% 8,3% 13,9% 29,2% 19,4% 18,1% 100,0%
44,4% 20,0% 28,6% 35,0% 28,0% 50,0% 32,9%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. ,9 -1,2 -,4 ,3 -,6 1,5
αλζξώπνπο θαη
2 2 6 6 10 5 31
ηελ θνηλσλία
πνπ ζα δήζεηο
% Πξνζθνξά
ζρνιείνπ (πέξα 6,5% 6,5% 19,4% 19,4% 32,3% 16,1% 100,0%
11,1% 6,7% 17,1% 10,0% 20,0% 19,2% 14,2%
παηέξα
Τππνπ. ππόι. -,3 -1,1 ,5 -,9 1,1 ,7
Σύλνιν Αξηζκόο 18 30 35 60 50 26 219
% Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από
ηηο γλώζεηο) 8,2% 13,7% 16,0% 27,4% 22,8% 11,9% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
690

ζρεηηθά κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο
Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο)
/Βαζκνινγία Δπαλαιακβάλεη/
Μεηεμεηαζηένο 10 - 13 14 - 17 18 - 20
Πξνζθνξά Δπαγγεικαηηθέο Αξηζκόο
ζρνιείνπ πξννπηηθέο
(πέξα από ηηο 13 9 23 8 53
γλώζεηο)
% Πξνζθνξά
ζρνιείνπ (πέξα από 24,5% 17,0% 43,4% 15,1% 100,0%
% Βαζκνινγία 32,5% 20,9% 23,2% 14,8% 22,5%
Τππνπ. ππόι. 1,3 -,2 ,2 -1,2
γλσξηκίεο,
12 12 30 18 72
ζρέζεηο
% Πξνζθνξά
% Βαζκνινγία 30,0% 27,9% 30,3% 33,3% 30,5%
Τππνπ. ππόι. -,1 -,3 ,0 ,4
Φηιίεο Αξηζκόο 9 15 36 18 78
% Πξνζθνξά
% Βαζκνινγία 22,5% 34,9% 36,4% 33,3% 33,1%
Τππνπ. ππόι. -1,2 ,2 ,6 ,0
6 7 10 10 33
ηελ θνηλσλία πνπ
ζα δήζεηο
% Πξνζθνξά
% Βαζκνινγία 15,0% 16,3% 10,1% 18,5% 14,0%
Τππνπ. ππόι. ,2 ,4 -1,0 ,9
% Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο
γλώζεηο) 16,9% 18,2% 41,9% 22,9% 100,0%
% Βαζκνινγία 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
691

ελδηαθέξνληνο γηα ηα ζρνιηθά καζήκαηα ζρεηηθά κε ηε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ηνπ
ζρνιείνπ πέξα απφ ηηο γλψζεηο
Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο γλώζεηο) Δληειώο ή Με αξθεηό ή
(πέξα από ηηο πξννπηηθέο 5 20 28 53
γλώζεηο)
(πέξα από ηηο γλώζεηο) 9,4% 37,7% 52,8% 100,0%
31,3% 19,4% 23,7% 22,4%
γλσξηκίεο,
2 34 36 72
ζρέζεηο
12,5% 33,0% 30,5% 30,4%
Τππνπ. ππόι. -1,3 ,5 ,0
Φηιίεο Αξηζκόο 8 30 41 79
50,0% 29,1% 34,7% 33,3%
Τππνπ. ππόι. 1,2 -,7 ,3
1 19 13 33
ηελ θνηλσλία πνπ
ζα δήζεηο
6,3% 18,4% 11,0% 13,9%
Τππνπ. ππόι. -,8 1,2 -,8
% Πξνζθνξά ζρνιείνπ (πέξα από ηηο
γλώζεηο) 6,8% 43,5% 49,8% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
692
ΠΗΝΑΚΔ΢ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ ΢ΣΟΤ΢

ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ΢
ΠΗΝΑΚΔ΢ (Δ1) ΠΟΤ ΠΑΡΟΤ΢ΗΑΕΟΤΝ ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ

ΣΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ΢ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ
Πίλαθαο Δ1.1. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηε ζρέζε εξγαζίαο
Πίλαθαο Δ1.1
Cumulative
Σρέζε εξγαζίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Μόληκνο 67 97,1 98,5 98,5
Ωξνκίζζηνο 1 1,4 1,5 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ1.2. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηε ζέζε εξγαζίαο
Cumulative
Θέζε εξγαζίαο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Γηεπζπληήο /
5 7,2 7,4 7,4
Υπνδηεπζπληήο
Καζεγεηήο 63 91,3 92,6 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ1.3. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα ζρνιεία ηεο έξεπλαο
Cumulative
Γπκλάζην Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Γπκλ. Λεπθίκκεο 14 20,3 20,3 20,3
Γπκλ. Καζηειιάλσλ 5 7,2 7,2 27,5
Γπκλ. Αγ. Ισάλλε 7 10,1 10,1 37,7
Γπκλ. Φαηάθσλ 8 11,6 11,6 49,3
Γπκλ. Αγξνύ 8 11,6 11,6 60,9
Γπκλ. Θηλαιίσλ 6 8,7 8,7 69,6
2ν Γπκλ. Κέξθπξαο 7 10,1 10,1 79,7
3ν Γπκλ. Κέξθπξαο 3 4,3 4,3 84,1
5ν Γπκλ. Κέξθπξαο 2 2,9 2,9 87,0
6ν Γπκλ. Κέξθπξαο 9 13,0 13,0 100,0
Total 69 100,0 100,0
693
Πίλαθαο Δ1.4. Οη εηδηθφηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο
Cumulative
Δηδηθόηεηα Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Θενιόγνη 3 4,3 4,3 4,3
Φηιόινγνη 27 39,1 39,1 43,5
Μαζεκαηηθνί 6 8,7 8,7 52,2
Φπζηθνί 9 13,0 13,0 65,2
Γαιιηθήο 3 4,3 4,3 69,6
Αγγιηθήο 7 10,1 10,1 79,7
Γεξκαληθήο 1 1,4 1,4 81,2
Γπκλαζηηθήο 4 5,8 5,8 87,0
Ννκηθνί 1 1,4 1,4 88,4
Οηθηαθ. Οηθνλ. 1 1,4 1,4 89,9
Μνπζηθήο 1 1,4 1,4 91,3
Ηιεθηξ./ Μεραλ. 2 2,9 2,9 94,2
Πιεξνθνξηθήο 4 5,8 5,8 100,0
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ1.5. Ζ ζπλνιηθή πξνυπεξεζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ εθπαίδεπζε
Cumulative
Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 0 - 5 ρξόληα 20 29,0 29,4 29,4
5,1 - 10 ρξόληα 11 15,9 16,2 45,6
10,1 - 15 ρξόληα 16 23,2 23,5 69,1
15,1 - 20 ρξόληα 6 8,7 8,8 77,9
20,1 - 25 ρξόληα 8 11,6 11,8 89,7
πάλσ από 25 ρξόληα 7 10,1 10,3 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ1.6. Ζ πξνυπεξεζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην ζρνιείν πνπ ππεξεηνχλ θαηά
ην ρξφλν δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο
Πξνϋπεξεζία ζην ζπγθεθξηκέλν Cumulative
ζρνιείν Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid ιηγόηεξν από 2 ρξόληα 19 27,5 27,9 27,9
2-6 ρξόληα 25 36,2 36,8 64,7
πάλσ από 6 ρξόληα 24 34,8 35,3 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
694
Πίλαθαο Δ1.7. Σν θχιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο
Cumulative
Φύιν Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Άλδξαο 21 30,4 30,4 30,4
Γπλαίθα 48 69,6 69,6 100,0
Total 69 100,0 100,0
Πίλαθαο Δ1.8. Ζ ειηθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο
Cumulative
Έηνο γέλλεζεο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 1950 - 1960 22 31,9 32,4 32,4
1961 - 1970 28 40,6 41,2 73,5
1971 - 1982 18 26,1 26,5 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ1.9. Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ
Οηθνγελεηαθή Cumulative
θαηάζηαζε Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Άγακνο 20 29,0 29,4 29,4
Έγγακνο 45 65,2 66,2 95,6
Γηαδεπγκέλνο 3 4,3 4,4 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ1.10. Αξηζκφο παηδηψλ πνπ έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί
Cumulative
Παηδηά 3 Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Γελ έρσ παηδηά 27 39,1 39,7 39,7
Έρσ 1 ή 2 παηδηά 38 55,1 55,9 95,6
Έρσ 3 ή πεξηζζόηεξα
3 4,3 4,4 100,0
παηδηά
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
695
Πίλαθαο Δ1.11. Σφπνο κφληκεο θαηνηθίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
Cumulative
Μόληκε θαηνηθία Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Κέξθπξα 46 66,7 67,6 67,6
Πεξηθεξεηαθόο Γήκνο 18 26,1 26,5 94,1
Άιιε πεξηνρή ηεο Διιάδαο 4 5,8 5,9 100,0
Total 68 98,6 100,0
Total 69 100,0
Πίλαθαο Δ1.12. Καηαλνκή ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε βάζε ην πψο αηζζάλνληαη ηελ

εξγαζία ηνπο ζην ζρνιείν
Cumulative
Η εξγαζία κνπ ζην ζρνιείν είλαη ζπλήζσο Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid Απνιαπζηηθή 5 7,2 7,7 7,7
Δπράξηζηε 48 69,6 73,8 81,5
Αδηάθνξε 1 1,4 1,5 83,1
Γύζθνιε θαη θνπηαζηηθή 11 15,9 16,9 100,0
Total 65 94,2 100,0
Missing Αληηθαλνληθή απάληεζε
4 5,8
(ζπλδπαζκόο 2 & 4)
Total 69 100,0
696
ΠΗΝΑΚΔ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ (Δ2) ΠΟΤ ΠΔΡΗΔΥΟΤΝ

΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΢ΣΑΣΗ΢ΣΗΚΑ ΜΖ ΢ΖΜΑΝΣΗΚΑ
14. Αηηίεο αδηαθνξίαο (εθπαηδεπηηθνί)
Πίλαθαο Δ2.14.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηηο αηηίεο ηεο
Πίλαθαο Δ2.14.3 Φύιν Σύλνιν
Αηηίεο αδηαθνξίαο /Φύιν

Άλδξαο Γπλαίθα
29,5% 70,5% 100,0%
% Φύιν 23,2% 25,6% 24,9%
34,1% 65,9% 100,0%
% Φύιν 26,8% 24,0% 24,9%
30,8% 69,2% 100,0%
% Φύιν 35,7% 37,2% 36,7%
33,3% 66,7% 100,0%
% Φύιν 14,3% 13,2% 13,6%
31,6% 68,4% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
697
15. Αληηκεηψπηζε αδηαθνξίαο
Πίλαθαο Δ2.15.3. Οη ζπλεζέζηεξνη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο /αληίδξαζεο ησλ

εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ
Αληηκεηώπηζε αδηαθνξίαο / Έηνο γέλλεζεο

1950 - 1960 1961 - 1982
Αληηκεηώπηζε Παξαηλέζεηο - Αξηζκόο
12 20 32
αδηαθνξίαο ζπκβνπιέο
% Αληηκεηώπηζε αδηαθνξίαο 37,5% 62,5% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 26,7% 19,0% 21,3%
Πξνζέγγηζε θαη Αξηζκόο
πξνζπάζεηα 9 20 29
θαηαλόεζεο
% Έηνο γέλλεζεο 20,0% 19,0% 19,3%
Δπηθεληξώλνληαο Αξηζκόο
ζηηο ζεηηθέο
5 25 30
πιεπξέο ηνπ
παηδηνύ
% Έηνο γέλλεζεο 11,1% 23,8% 20,0%
Τππ. ππόι. -1,3 ,9
Μάζεκα Αξηζκόο
ελδηαθέξνλ θαη
13 20 33
θαηαλνεηό κε
% Έηνο γέλλεζεο 28,9% 19,0% 22,0%
Τππ. ππόι. 1,0 -,6
Σπλδένληαο ην Αξηζκόο
κάζεκα κε ηα
ελδηαθ.& ηηο 6 20 26
αλάγθεο ησλ
παηδηώλ
% Έηνο γέλλεζεο 13,3% 19,0% 17,3%
% Έηνο γέλλεζεο 100,0% 100,0% 100,0%
698
16. ΢πκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο αδηαθνξίαο
Πίλαθαο Δ2.16.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηηο
ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο /Φύιν
Σπκπεξηθνξέο Σπκπεξηθνξέο παζεηηθήο Αξηζκόο
46 91 137
αδηαθνξίαο αδηαθνξίαο
% Σπκπεξηθνξέο
33,6% 66,4% 100,0%
% Φύιν 78,0% 67,9% 71,0%
Σπγθξνπζηαθέο Αξηζκόο
3 18 21
ζπκπεξηθνξέο
14,3% 85,7% 100,0%
% Φύιν 5,1% 13,4% 10,9%
Τππ. ππόι. -1,3 ,9
Αλεζπρία - Φαζαξία Αξηζκόο 10 25 35
28,6% 71,4% 100,0%
% Φύιν 16,9% 18,7% 18,1%
% Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο 30,6% 69,4% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%

Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο / Έηνο γέλλεζεο 1950 - 1960 1961 - 1982

αδηαθνξίαο παζεηηθήο 44 91 135
% Έηνο γέλλεζεο 78,6% 67,9% 71,1%
6 15 21
% Έηνο γέλλεζεο 10,7% 11,2% 11,1%
% Έηνο γέλλεζεο 10,7% 20,9% 17,9%
Τππ. ππόι. -1,3 ,8
% Έηνο γέλλεζεο 100,0% 100,0% 100,0%
699
Πίλαθαο Δ2.16.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε
ηεο ζπλνιηθήο ηνπο πξνυπεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε γηα ηηο ζπλεζέζηεξεο
ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
Πίλαθαο Δ2.16.5 Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία Σύλνιν
πάλσ
Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο /Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία 5,1 - από
0-5 15 15
ρξόληα ρξόληα ρξόληα
αδηαθνξίαο παζεηηθήο 39 56 40 135
28,9% 41,5% 29,6% 100,0%
Τππ. ππόι. -,6 ,3 ,3
8 6 7 21
38,1% 28,6% 33,3% 100,0%
Τππ. ππόι. ,5 -,8 ,4
Αλεζπρία - Φαζαξία Αξηζκόο 13 14 7 34
38,2% 41,2% 20,6% 100,0%
Τππ. ππόι. ,7 ,1 -,9
% Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο 31,6% 40,0% 28,4% 100,0%
% Σπλνιηθή πξνϋπεξεζία 100,0 100,0
100,0% 100,0%
% %
Πίλαθαο Δ2.16.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ έγγακσλ θαη άγακσλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο
Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Σύλνιν
Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο /Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε
Άγακνο Έγγακνο
αδηαθνξίαο παζεηηθήο 38 91 129
% Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε 63,3% 74,6% 70,9%
9 12 21
700
Πίλαθαο Δ2.16.7. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε παηδηά θαη ρσξίο παηδηά γηα
ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο καζεηηθήο αδηαθνξίαο
Παηδηά Σύλνιν
Πίλαθαο Δ2.16.7 Φσξίο
Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο /Παηδηά παηδηά Με παηδηά
Σπκπεξηθνξέο Σπκπεξηθνξέο παζεηηθήο Αξηζκόο
53 82 135
αδηαθνξίαο αδηαθνξίαο
39,3% 60,7% 100,0%
% Παηδηά 65,4% 75,2% 71,1%
10 11 21
47,6% 52,4% 100,0%
% Παηδηά 12,3% 10,1% 11,1%
52,9% 47,1% 100,0%
% Παηδηά 22,2% 14,7% 17,9%
% Παηδηά 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Δ2.16.8. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο γηα ηηο

Δηδηθόηεηα Σύλνιν
Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο /Δηδηθόηεηα Μαζεκαηηθνί / Λνηπέο

Φπζηθνί Φηιόινγνη εηδηθόηεηεο
33 54 50 137
αδηαθνξίαο παζεηηθήο αδηαθνξίαο
αδηαθνξίαο 24,1% 39,4% 36,5% 100,0%
% Δηδηθόηεηα 80,5% 71,1% 65,8% 71,0%
Τππ. ππόι. ,7 ,0 -,5
4 6 11 21
19,0% 28,6% 52,4% 100,0%
% Δηδηθόηεηα 9,8% 7,9% 14,5% 10,9%
Τππ. ππόι. -,2 -,8 ,9
Αλεζπρία - Φαζαξία Αξηζκόο 4 16 15 35
αδηαθνξίαο 11,4% 45,7% 42,9% 100,0%
% Δηδηθόηεηα 9,8% 21,1% 19,7% 18,1%
Τππ. ππόι. -1,3 ,6 ,3
% Σπκπεξηθνξέο αδηαθνξίαο
21,2% 39,4% 39,4% 100,0%
% Δηδηθόηεηα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
701
17. Κνηλσληθά θαη νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά αδηάθνξνπ
Πίλαθαο Δ2.17.3. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηα

ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αδηάθνξσλ καζεηψλ
Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ /Φύιν
Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. Πεξηνρή κε ρακειό Αξηζκόο
αδηάθνξνπ κνξθσηηθό θαη βηνηηθό 6 12 18
επίπεδν
% Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη.
αδηάθνξνπ 33,3% 66,7% 100,0%
% Φύιν 11,8% 11,5% 11,6%
Πξνβιεκαηηθό νηθνγελεηαθό Αξηζκόο
16 37 53
αδηάθνξνπ 30,2% 69,8% 100,0%
% Φύιν 31,4% 35,6% 34,2%
Αδηαθνξία, έιιεηςε Αξηζκόο
18 37 55
θξνληίδαο από νηθνγέλεηα
αδηάθνξνπ 32,7% 67,3% 100,0%
% Φύιν 35,3% 35,6% 35,5%
Φακειό κνξθσηηθό επίπεδν Αξηζκόο
11 18 29
αδηάθνξνπ 37,9% 62,1% 100,0%
% Φύιν 21,6% 17,3% 18,7%
% Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ
32,9% 67,1% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
702
Πίλαθαο Δ2.17.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθήο ειηθίαο γηα ηα


Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ / Έηνο γέλλεζεο
1950 - 1960 1961 - 1982
Κνηλ. & νηθνγ. Πεξηνρή κε ρακειό Αξηζκόο
ραξαθη. κνξθσηηθό θαη βηνηηθό 8 10 18
αδηάθνξνπ επίπεδν
αδηάθνξνπ 44,4% 55,6% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 16,0% 9,7% 11,8%

16 36 52
αδηάθνξνπ 30,8% 69,2% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 32,0% 35,0% 34,0%

18 37 55
αδηάθνξνπ 32,7% 67,3% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 36,0% 35,9% 35,9%

8 20 28
αδηάθνξνπ 28,6% 71,4% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 16,0% 19,4% 18,3%

32,7% 67,3% 100,0%
% Έηνο γέλλεζεο 100,0% 100,0% 100,0%

703
Πίλαθαο Δ2.17.5. Οη εθηηκήζεηο ησλ έγγακσλ θαη άγακσλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα

Οηθνγελεηαθή
Πίλαθαο Δ2.17.5 θαηάζηαζε Σύλνιν
Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ /Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Άγακνο Έγγακνο

Κνηλ. & νηθνγ. Πεξηνρή κε ρακειό Αξηζκόο
ραξαθη. αδηάθνξνπ κνξθσηηθό θαη βηνηηθό 4 14 18
επίπεδν
αδηάθνξνπ 22,2% 77,8% 100,0%

17 33 50
αδηάθνξνπ 34,0% 66,0% 100,0%

16 36 52
αδηάθνξνπ 30,8% 69,2% 100,0%

13 14 27
αδηάθνξνπ 48,1% 51,9% 100,0%

Τππ. ππόι. 1,3 -,9
34,0% 66,0% 100,0%

704
Πίλαθαο Δ2.17.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε παηδηά ή ρσξίο παηδηά γηα ηα

Πίλαθαο Δ2.17.6 Παηδηά Σύλνιν
Φσξίο
Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ / Παηδηά παηδηά Με παηδηά
Κνηλ. & νηθνγ. Πεξηνρή κε ρακειό κνξθσηηθό Αξηζκόο
4 14 18
ραξαθη. αδηάθνξνπ θαη βηνηηθό επίπεδν
αδηάθνξνπ 22,2% 77,8% 100,0%
% Παηδηά 6,3% 15,6% 11,8%
Τππ. ππόι. -1,3 1,0
22 30 52
αδηάθνξνπ 42,3% 57,7% 100,0%
% Παηδηά 34,9% 33,3% 34,0%
Αδηαθνξία, έιιεηςε θξνληίδαο Αξηζκόο
22 33 55
από νηθνγέλεηα
αδηάθνξνπ 40,0% 60,0% 100,0%
% Παηδηά 34,9% 36,7% 35,9%
15 13 28
αδηάθνξνπ 53,6% 46,4% 100,0%
% Παηδηά 23,8% 14,4% 18,3%
Τππ. ππόι. 1,0 -,9
41,2% 58,8% 100,0%
% Παηδηά 100,0% 100,0% 100,0%
705
Πίλαθαο Δ2.17.7. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ηνλ ηφπν
κφληκεο θαηνηθίαο γηα ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ
Πίλαθαο Δ2.17.7 Μόληκε θαηνηθία Σύλνιν
Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ / Μόληκε θαηνηθία Πεξηθεξεηα

Κέξθπξα θόο Γήκνο
επίπεδν
αδηάθνξνπ 52,9% 47,1% 100,0%
% Μόληκε θαηνηθία 8,7% 18,2% 11,6%
Τππ. ππόι. -,8 1,3
37 13 50
αδηάθνξνπ 74,0% 26,0% 100,0%
Αδηαθνξία, έιιεηςε θξνληίδαο Αξηζκόο
37 16 53
από νηθνγέλεηα
αδηάθνξνπ 69,8% 30,2% 100,0%
20 7 27
αδηάθνξνπ 74,1% 25,9% 100,0%
70,1% 29,9% 100,0%
% Μόληκε θαηνηθία 100,0% 100,0% 100,0%
706
Πίλαθαο Δ2.17.8. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ γπκλαζίσλ ηεο πφιεο θαη
ηεο πεξηθέξεηαο γηα ηα ζπλεζέζηεξα θνηλσληθά /νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ
Πίλαθαο Δ2.17.8 Γπκλάζηα Σύλνιν
Γπκλάζηα
ηεο Γπκλάζηα
Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ /Γπκλάζηα πεξηθέξεη ηεο
αο Κέξθπξαο
επίπεδν
83,3% 16,7% 100,0%
αδηάθνξνπ
% Γπκλάζηα 13,5% 6,8% 11,6%
33 20 53
62,3% 37,7% 100,0%
αδηάθνξνπ
% Γπκλάζηα 29,7% 45,5% 34,2%
Τππ. ππόι. -,8 1,3
40 15 55
72,7% 27,3% 100,0%
αδηάθνξνπ
% Γπκλάζηα 36,0% 34,1% 35,5%
23 6 29
79,3% 20,7% 100,0%
αδηάθνξνπ
% Γπκλάζηα 20,7% 13,6% 18,7%
% Κνηλ. & νηθνγ. ραξαθη. αδηάθνξνπ 71,6% 28,4% 100,0%
% Γπκλάζηα 100,0% 100,0% 100,0%
707
19. ΢πκπεξηθνξέο – εθδειψζεηο ελδηαθέξνληνο

Πίλαθαο Δ2.19.4. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ δχν θχισλ γηα ηηο
ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο
Σπκπεξηθνξέο ελδηαθέξνληνο /Φύιν Άλδξαο Γπλαίθα

50 96 146
ελδηαθέξνληνο ζπκκόξθσζεο
34,2% 65,8% 100,0%
% Φύιν 80,6% 68,6% 72,3%

νπζηαζηηθόηεξεο 12 44 56
21,4% 78,6% 100,0%
% Φύιν 19,4% 31,4% 27,7%

Τππ. ππόι. -1,3 ,8
30,7% 69,3% 100,0%
% Φύιν 100,0% 100,0% 100,0%
Πίλαθαο Δ2.19.6. Οη εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ γηα

ηηο ζπλεζέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο εθδήισζεο ελδηαθέξνληνο
Δηδηθόηεηα Σύλνιν
Σπκπεξηθνξέο ελδηαθέξνληνο /Δηδηθόηεηα

Μαζεκαηηθνί Λνηπέο
/ Φπζηθνί Φηιόινγνη εηδηθόηεηεο
ζπκκόξθσζεο
ελδηαθέξνληνο 25,3% 40,4% 34,2% 100,0%
Δηδηθόηεηα 84,1% 73,8% 64,1% 72,3%

Τππ. ππόι. ,9 ,2 -,8
νπζηαζηηθόηεξεο 7 21 28 56
ελδηαθέξνληνο 12,5% 37,5% 50,0% 100,0%
Δηδηθόηεηα 15,9% 26,3% 35,9% 27,7%

Τππ. ππόι. -1,5 -,3 1,4
21,8% 39,6% 38,6% 100,0%
Δηδηθόηεηα 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Daskalakis PHD

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Daskalakis PHD

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΑΝΣΔΗΟΝ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΧΝ

ηνπ ΖΛΗΑ Η. ΓΑ΢ΚΑΛΑΚΖ

ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢

Ζ ΠΔΡΗΠΣΧ΢Ζ ΣΖ΢ ΚΔΡΚΤΡΑ΢

«Ζ πην θνβεξή θξηηηθή πνπ κπνξεί λα θάλεη

ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΠΗΝΑΚΧΝ ………………………………………………………... 11

ΔΗ΢ΑΓΧΓΗΚΑ [ζειίδεο 23 – 32]

ΜΔΡΟ΢ ΠΡΧΣΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ΢ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢ ΜΑΘΖΣΗΚΖ΢

Α) Ζ ΢ΤΜΒΟΛΖ ΣΧΝ ΘΔΧΡΗΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢

1. Ο Φνλμηνλαιηζκφο ………………………………………………………….. ……. 38

2. Μηθξν-εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ………………………………………………... 42

3. Μαξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο ………………………………………………………… 46

Β) ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢ (ζειίδεο 77 – 166)

2. Θεσξίεο κάζεζεο …………………………………………………………………. 83

3. Κηλεηήξηα δχλακε – Κίλεηξα ……………………………………………………. 93

4. Σα εζσηεξηθά θαη ηα εμσηεξηθά θίλεηξα ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ

5. Μνληέια Γηδαζθαιίαο ………………………………………………………….. 114

6. Σν καζεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ε αδηαθνξία ……………………………………… 119

7. Αμηνιφγεζε – Βαζκνινγία ………………………………………………….. …. 138

Γ) ΣΟ ΢ΖΜΔΡΗΝΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ (ζειίδεο 167 – 191)

1. Ζ κεηάβαζε απφ ην απηαξρηθφ ζην ηερλνθξαηηθφ ζρνιείν ……….. …………. 167

2. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζεκεξηλνχ ειιεληθνχ ζρνιείνπ ………………………. 171

3. Γηα έλα άιιν ζρνιείν ……………………………………………………………. 179

Ζ ΜΑΘΖΣΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΢ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΑ

ΜΔΡΟ΢ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ [ζειίδεο 193 – 517]

Η. Ζ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ (ζειίδεο 195 – 216)

ΗΗ. ΣΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ (ζειίδεο 217 – 517)

Α) ΠΑΡΟΤ΢ΙΑ΢Η – ΠΔΡΙΓΡΑΦΗ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ (ζειίδεο 219 – 339)

Α1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο ………………………………………………. ……….. 219

Α2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο …………………………………………………. 335

Β) ΑΝΑΛΤ΢Η – ΔΡΜΗΝΔΙΑ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ (ζειίδεο 341 – 517)

Β1) Η έξεπλα ζηνπο καζεηέο ………………………………………………… ……. 343

Β1.1. Αλαθνξηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη

Β1.2. Αλαθνξηθά κε ηηο δηαθνξέο πνπ νη καζεηηθέο θαηεγνξίεο εκθαλίδνπλ

Β1.2.1. Γηαθνξέο – ΢πγθξίζεηο …………………………………………………….. 412

Β1.2.2. ΢πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πην

Β1.3. ΢πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζηνπο καζεηέο ………………… 469

Β2) Η έξεπλα ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο …………………………………………………. 479

1. Πψο γίλεηαη αληηιεπηή θαη πψο αληηκεησπίδεηαη ε καζεηηθή αδηαθνξία

ΜΔΡΟ΢ ΣΡΗΣΟ: ΢ΤΕΖΣΖ΢Ζ – ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ [ζειίδεο 519 – 586]

Η. ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ (ζειίδεο 521 – 568)

Α) Πψο γίλεηαη αληηιεπηή ε καζεηηθή αδηαθνξία ζην ζρνιείν απφ

Β) Μνξθέο ελδηαθέξνληνο θαη αδηαθνξίαο ζην ζρνιείν …………………………….. 531

ΗΗ. ΓΔΝΗΚΟΣΔΡΑ ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ (ζειίδεο 569 – 586)

Α) Ζ ζεκαζία ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ζηελ εθπαίδεπζε …………………….. 569

΢ΤΝΟΠΣΗΚΖ ΠΑΡΟΤ΢ΗΑ΢Ζ ΣΖ΢ ΓΗΑΣΡΗΒΖ΢ ……………………………….. 587

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ …………………………………………………………….............. 591

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ [ζειίδεο 607 – 707]

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 ………………………………………………………………………. 607

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 ………………………………………………………………….. …. 615

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3 ……………………………………………………………………… 643

ΠΗΝΑΚΔ΢ ΜΑΘΖΣΧΝ (Μ)

Πίλαθεο (Μ0) απφ ην ζεσξεηηθφ κέξνο θαη ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο

Πίλαθαο Μ2.20.1. Καηαλνκή ησλ καζεηψλ ζε 5 βαζκίδεο ελδηαθέξνληνο κε βάζε ην βαζκφ

Πίλαθαο Μ2.26.3. Σν πην ελδηαθέξνλ κάζεκα ζηνπο καζεηέο κε παηέξα δηαθνξεηηθνχ

Πίλαθεο (Μ3) δηαθνξψλ – ζπγθξίζεσλ

Πίλαθεο (Μ4) ζπζρεηίζεσλ

Πίλαθεο ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ ζην πην ελδηαθέξνλ κάζεκα (Μ4.1)

Πίλαθαο Μ4.1.1. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ

Πίλαθαο Μ4.1.13. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ

Πίλαθεο ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ ζην πην αδηάθνξν κάζεκα (Μ4.2)

Πίλαθαο Μ4.2.1. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ

Πίλαθαο Μ4.2.16. ΢πζρεηίζεηο (intercorrelations) κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αδηάθνξνπ