Kapja Dhe Reduktimi I CO2 Ne TEC

Projekt diploma: “Studimi i skemës dhe vlerësimi i kapjes së CO2 për një min TEC”
REPUBLIKA E SHQIPERISË
UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
FAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE
DEPARTAMENTI I ENERGJITIKES
Miratohet nga:
Dekani: Prof.Dr. Andonaq LONDO
Përgjegjës departamenti:Dr. Ramadan ALUSHAJ
Udhëheqës: Prof.As. Flamur BIDAJ
Konsulent: Prof.As. Flamur BIDAJ
FLETË-DETYRË
MBI PROJEKTIN E DIPLOMËS NIVELI I PARË
Studenti.....Ferit GODOLJA......me Nr.Regj........................
Dega......Inxhinieri Mekanike.........Drejtimi.......Energjitikë............
I.Tema e Projektit të Diplomës
“Studimi i skemes dhe vleresimi i kapjes se CO2 per nje mini TEC’’
II. Afati i dorëzimit të projektit të mbaruar nga studenti
.......24.09.2009........
III. Të dhëna mbi projektin

1
FIM / Departamenti i Energjitikës

Stenda laboratorike e minitermocentrali T118M.
Presioni maksimal i avullit të ngopur në hyrje të turbinës 5 bar;
Lënda djegëse: Gaz propan
IV. Përmbajtja e projektit të diplomës
a) Relacioni
Projekt diploma në hyrje jep metodat e prodhimit të energjisë elektrike në botë dhe shpërndarjen
e prodhimit të fuqisë sipas teknologjisë së burimit. Jepen rekomandimet kryesore për ndërtimin e
TEC-ve moderne, skema teknologjike e kapjes së CO2, elementet ndotës të clituar nga djegia e
lëndës djegse. Funksionimi dhe elementet kryesorë të impiantit, si dhe rendimenti i
impjantit.vleresimi teknko-ekonomik i kapjes së CO2. Së fundi rekomandimet për zgjidhjen e
problemeve.
b) Pjesa grafike
Pjesa grafike e projekt diplomës përmban:
Grafikë të shpërndarjes së prodhimit të energjisë elektrike, diagrama e një impianti fuqie me gaz
propan; skemë e thjeshtë e ciklit avull/ujë; cikli dhe skema termike të impiantit me turbinë
avulli; pamje minitermocentralit me avull, skemë e thjeshtuar e tij, paraqitja skematike e pjesëve
të impjantit, grafiku i fuqisë në dalje nga gjeneratori në funksion të presionit të avullit të
ushqimit, grafiku i varësisë së rrymës nga tensioni, kurba e fuqisë në dalje për vlera të ndryshme të
ngarkesës së ndryshueshme, skemë e thjeshtë e ciklit avull – ujë i minitermocentralit me avull,
paraqitja në diagramat T – S dhe h – S. Skema teknologjike e kapjes së CO2.
V. Kontrolli në departament (studenti është i detyruar që materialet e

përgatitura deri në datën e kontrollit t’i paraqes në departament)
1................................01.06.2009...............Kontrolli....................................................
2...............................24.09.2009...............Kontrolli.....................................................
3................................................................Kontrolli.....................................................
Udhëheqësi: Prof. As. Flamur Bidaj.

Konsulenti: Prof.As. Flamur Bidaj
Data e dhënies së
detyrës:......................25.05.2008..........................................................
Detyrën e mori për ta kryer studenti: Ferit Godole
Pergjegjës i Departamentit
Dr. Ramadan Alushaj

PËRMBAJTJA
Hyrje................................................................................................................................................5
2

I
OBJEKTIVA E PROJEKT DIPLOMËS
1. Arsyet e studimit...................................................................................................................7
II
MINITERMOCENTRALI ME AVULL T118M
2. Përshkrimi i elementëve përbërës të mini TEC-
it......................................................................8
2.2.1. Sistemi i prodhimit të nxetësisë........................................................................................8
2.2.2. Sistemi i prodhimit të avullit............................................................................................9
2.2.3. Sistemi i shndërrimit të energjisë termike në mekanike
(Turbina)............................................................................................................................10
2.2.4. Sistemi i shndërrimit të energjisë mekanike
(Gjeneratori elektrik) dhe i kontrollit................................................................................10
3. Paraqitja skematike e ciklit të funksionimit të mini-
impjantit.................................................11
4. Vendosja në
punë ....................................................................................................................12
4.1. Njohja me komponentëte njësive të studimit.................................................................12
4.2. Vënia në punë dhe rregullimi i njësisë..........................................................................13
4.3. Matja e fuqisë me ngarkesë fikse...................................................................................15
4.4. Matja e fuqisë me ngarkesë të ndryshueshme...............................................................17
III
PËRCAKTIMI I RENDIMENTIT TË IMPJANTIT
3.1. Të Përgjithshme.................................................................................................................20
3.2. Llogaritja e rendimentit ITA..............................................................................................20
3.3. Llogaritja e rendimentit për mini TEC-in T118M.............................................................22
IV
PËRCAKTIMI I SASISË SË GAZEVE TË EMËTUARA
4.1. Procesi i djegies.................................................................................................................24
4.2. Përcaktimi i sasisë reale të ajrit të nevojshëm për djegien...............................................25
4.3. Përcaktimi i sasisë së gazeve të djegies.............................................................................26
V
3

SKEMA TEKNOLOGJIKE E KAPJES DHE REDUKTIMIT TË CO2

5.1. Lëndët djegëse fosile..........................................................................................................29
5.2. Teknologjia e Kapjes dhe Reduktimit të CO2 (CCS).........................................................30
5.3. Magazinimi gjeologjik i CO2.............................................................................................33
5.4. Rreziku nga magazinimi i CO2..........................................................................................35
5.5. Monitorimi dhe verifikimi..................................................................................................35
5.6. Çështia ligjore...................................................................................................................36
5.7. Perceptimi publik...............................................................................................................36
VI
VLERËSIMI TEKNIKO-EKONOMIK I REDUKTIMIT/KAPJES SË CO2
6.1. Të përgjithshme..................................................................................................................38
6.2. Kostoja e sistemeve CCS....................................................................................................38
6.3. Kostoja e reduktimit të CO me anë të CCS e instaluarë
në impiantin T118M……………………………………………………………..………………..40
6.4. Kostja e shfrytëzimit të impiantit T118M………………………………………………………40
VII
TENDENCA E TEC-ve MODERN
7.1. Kushtet për ndërtimin e TEC-ve modern...........................................................................42
7.2. Teknologjia e së ardhmes...................................................................................................45
7.2.1. Prodhimi i energjisë me anën e CFB.....................................................................47
7.2.2. Prodhimi i energjisë në impjantet me qymyr të
Pulverizuar (PC) me kapje të CO2........................................................................48
7.2.3. Prodhimi i energjisë me fryrje oksigjeni................................................................50
7.2.4. Teknologjia e integruar e gazifikimit të qymyrit
me ciklin e kombinuarë..........................................................................................51
VIII
PËRUNDIME DHE REKOMANDIME
8.1. Përfundime.........................................................................................................................56
8.2. Rekomandime.....................................................................................................................56
HYRJE

Energjia elektrike me zhvillimin e industris u bë si burimi baz për zhvillimin e mëtejshëm të

ekonomisë.
Pra si rrjedhim i zhvillimit të më tejshëm të industrisë, prodhimi i energjisë elektrike u bë degë e
veçantë e ekonomisë dhe e teknologjisë botërore.
Energjia elektrike prodhohet nga gjenerator i vënë në lëvizje nga motorri. Në varësi të lëndës
djegëse, motorri përdor:
• lëndë djegëse fosile (të parinovueshme)
• energji atomike
• erë
• ujë
• lëndë të djegies së mbeturinave
• lëndët djegëse jofosile

Shpërndarja e prodhimit të energjisë elektrike sipas teknologjisë së burimit, të parë në vitin 2005:
Në botë: (Grafiku 1 )
• TEC 2652,269 x106 kW Grafiku1
2% 3%
• HEC 761,863 x106 kW
TEC
• CEA 79,100 x106 kW 21%
HEC
• Rigjenerim 83,625 x106 kW 74% CEA
6
Në total 3871,952 x10 kW Rigjenerim
Grafiku 2
5%
Në Europë: (Grafiku 2 ) TEC
17%
HEC
• TEC 455,264 x106 kW 21% 57%
CEA
• HEC 169,473 x106 kW
Rigjenerim
• CEA 137,474 x10 kW 6
• Rigjenerim 41,179 x106 kW

Ne total 803,395 x106 kW

0% Grafiku 3
Në Shqipëri: (Grafiku 3 )
0%
12%
• TEC 6
0,234 x10 kW TEC
HEC
• HEC 1,445 x106 kW 88%
CEA
6
Ne total 1,679 x10 kW Rigjenerim
Tashme po ndertohet TEC i Vlores me fuqi

97000 kW.
Vendi ynë si një ndër vendet e rajonit me prodhim më të energjisë elektrike, ka marë hapa
seriozë ne ndërtimin e veprave energjitike. Prodhimi i energjise elektrike ne Shqiperi varet
totalisht prej gjendies hidrike, që ka lumi i Drinit (shiko dhe grafikun 3). Në të janë ndërtuare
veprat energjitike më të mëdha, prej tre hidrocentrale i Fierzës, Komanit, Vau-Dejës.
Ka projekte për CEA (në Shkodër) , HEC (në lumin Devoll) dhe me rikonverim (në Llogara të
Vlorës) Përveç projekteve të
përmendur më sipër, qeveria shqiptare i ka dhënë prioritet dhe zhvillimit të mini HEC-ve. Si
alternativë për nxjerrjen e vendit nga kriza energjitike.

I. OBJEKTIVA E PROJEKT DIPLOMËS
1. Arsyet e sudimit.
Me zhvillimin e teknologjisë dhe sektorëve të tjerë, u rrit dhe kërkesa për energji. Për këtë arsye
u bë e nevojshme kërkimi i burimeve të reja të energjisë. Si rrjedhim i nevojës së shpejt
inxhinierët për prodhim energjie dhanë alternativën e TEC-ve, si një ndër alternativat më pak të
kushtushme për ndërtim. Siç dihet baza për prodhimin e energjisë elektrike në TEC-e janë lëndët
e djegshme me bazë fosile. Përveç efekteve pozitive, të zotërimit të kalorive, ato kanë
njëkohësisht dhe lëndë “helmuse” për mjedisin. Ndërkohe këto burime energjie janë më të
kushtushme se burimet e tjera të energjive.
Siç duket nga paranteza e mësipërme lindin nevoja për studimin e prodhimit të energjisë
elektrike , për rastin tonë konkret TEC-ve.
Pra qëllimi i kësaj teme diplome është:
 Studimi i skemës së impjantit me avull dhe njohja me elementët bazë të impiantit.
 Vlersimi i rendimintit të impiantit dhe mundësit e rritjes së eficensës së prodhimit të

rrymës elektrike.
 Studimi i kostos së shfrytëzimit.
 Studimi i skemës teknologjike e kapjes së CO2.
 Vlerësimi ekonomik i kapjes së CO2.

II. SKEMA E MINITERMOCENTRALI ME AVULL T118M
2. Përshkrimi i elementëve përbërs të mini TEC-it.
Mini impianti me avull T118M (fig.2.1.)
2.2.1 - Sistemi i prodhimit të nxetësisë.
Nxehtësinë që na nevojitet për prodhimin e avullit e përfitojmë nga djegia e gazit “Propan
+Butan”.
8

Ky sistem ka paraqitjen e mëposhtëme. ( Fig.2.1(a)) dhe e skematizuarë si në (Fig. 2.1 (b))
Paraqitja skematike e burimit të nxehtësisë.
Fig.2.3 (a) Fig. 2.3 (b)
1. Depozita e lëndës së djegshme, për rastin tonë bombël me gas propan.
2. Valvula e depozitës së gazit, me anë të së cilës ne mund të nryshojmë prurjen e lëndës së

djegshme, njëkohesisht dhe fuqinë e ngrohjes.
3. Tubacioni i dërgimit të lëndës së djegshme.
4. Valvula e sigurisë së lëndës së djegshme, ndodhet te vatra e flakës. Me të mund të

kryejmë të njëjtat funksione si në rastin e valvulës (2).
5. Vatra e zjarrit. Këtu behet djegia e lëndës së djegshme. Ka paraqitjen si në fig.2.1(c) .
Fig.2.3 (c)
2.2.2. – Sistemi i prodhimit të avullit (Kaldaja).

Kaldaja (gjeneratori i nxehtësisë) është paisja, në të cilën prodhohet avulli.

Ky sistem ka paraqitjen e mëposhtëme si në (fig. 2.2(a)) dhe e skematizuar si në (fig.2.2(b))
fig. 2.4(a) fig. 2.4(b)
1. Depozita e ujit. Ne te ndodh shenderrimi i ujit ne avull, duke marrë nxehtësi nga burimi i
nxehtësisë (8).
2. Indikatori i tregusit të ujit në kaldajë.
3. Valvula e sigurisë, e cila hyn në funksionim kur presioni i kaldajës e kalon vlerën e
lejuar për rastin tonë 5 (bar) ose 70 (psi).
4. Manometri i tregusit të presionit në kaldajë.
5. Tubi i dërgimit të avullit në turbinë.
6. Tubi i furnizimit të kaldajës me ujë.
7. Valvula e rregullimit të presionit të ujit në kaldajë.
8. Burimi i nxehtësise.
2.2.3. – Sistemi i shndërrimit të energjisë termike në mekanike (Turbina)
Ky sistem bën të mundur që energjia termike të shndrrohet në energji të rrotullimit të boshtit, ku

është montuar rutori i turbinës. Sistemi ka paraqitjen e mëposhtëme ( fig.3.1 (a)) dhe (fig.3.1
(b))
10

Fig.2.5 (a) fig.2.5 (b)
Elementët më kryesor të këtij sistemi janë:

1. Lopatat, me anë të së cilave, avulli me presion i “duke i goditur” vë në lëvizje rotorin
bashkë me boshtin e tyrbinës.
2. Rotori i turbinës, në të janë montuar lopatat dhe boshti.
3. Hundëza e orjentimit të avullit me presion, për në lopata.
4. Pjesa mbuluese, mbrojtëse e turbinës ose statori. Ky duhet të jetë i rezistueshëm ndaj
goditjeve temike dhe mekanike.
5. Tubi i dërgimit të avullit me presion për në turbinë.
6. Valvula e rregullimit të presionit dhe të prurjes së avullit me presion për në turbinë.

7. Tubi i shkarkimit te avullit ose kondesati.
2.2.4. – Sistemi i shëndërrimit të energjisë mekanike (gjeneratori elektrik) dhe i

kontrollit.
Ky sistem bën të mundur shndërrimin e energjisë mekanike të rrotullimit të boshtit të turbinës në
energji elektike. Me ane të këtij sistemi ne jemi në gjendie të kontrollojmë presionin e avullit në
hyrje të turbinës, tensionin dhe rrymën e prodhuar.
Ngarkesat që përbëjnë këtë sistem ndahen në ngarkesa të brendshme dhe ngarkesa të jashtme.
Sistemi ka paraqitjen e mëposhtme, (fig.4.1 (a)) dhe (fig. 4.1 (b))
11

Fig. 2.6 (a) Fig. 2.6 (b)
Elementet kryesore të këtij sistemi janë:
1. Çelësi kryesor i fikjes dhe i ndezjes së gjeneratorit.
2. Çelësi i përcaktimit të ngarkesës, të brendëshme ose të jashtme.

3. Reostati i rregullimit të rrymës së eksitimit.
4. Çelësi i përcaktimit të ngarkesës, fikse ose jo fikse.
5. Reostati për rregullimin e ngarkesës ohmike.
6. Manometri i matjes së presionit të avullit të tejnxehur në hyrje të turbinës.
7. Ampermetri, i cili mat intesitetin e fushës elektrike të prodhuar.

8. Voltmetri, i cili mat tensionin e energjisë së prodhuar.
9. Ampermeter i eksitimit, i cili shërben për matjen e intesitetit të rrymës së eksitimit.
10. Çelësat që konrollojnë ngarkesën e brendëshme ohmike.
11. Ngarkesat e brendshme ohmike.
12. Blloku që shërben për lidhien e ngarkesave të jashtëme.
13. Ngarkesat e jashtme ohmike.
3- Paraqitja skematike e ciklit të funksionimit të mini-impiantit.
12

Paraqitja e ciklit në impjant. Fig.2.7

3.1. Paraqitja në diagramat T – S dhe h – S
Fig2.8 (a) Fig.2.8 (b)

Nga diagramat h-s ose tabelat për avullin e ujit gjejmë vlerat për pikat karakteristike të ciklit
Për pikën 1 Për kikën 2
p1 = 5 (bar ) p2 = 1 (bar)
t1 = 151.8 (0C) t2 = 100 (0C)
h1 = 2749 (kJ/kg) h2 = 2485 (kJ/kg)
v1= 0.37(m3/kg) v2= 1.6 (m3/kg)
s1 = 6.82 (kJ/kgK) s2 = 6.82 (kJ/kgK)
= 417.5 (kJ/kg)
4. Vendosja në punë.
Cikli i funksionimit është treguar në figurën.1.
Kemi:
 Një burim uji me presion të ndryshueshëm (0 – 5 bar).
 Një djegës gazi për prodhimin e avullit të nevojshëm për të rrotulluar turbinën.
 Një gjenerator që transformon në energji elektrike energjinë termike të prodhuar nga

kaldaja.
 Një sasi konsumatorësh të tipeve të ndryshme.

Mbushet me ujë serbatori (20) të kaldajës deri tek mesi kritik duke vepruar mbi valvulën (22).
Ndizet djegësi (2) dhe pritet që presioni në kaldajë të kapercejë atë të rrjetit hidrik.
Hapet valvula (18) dhe turbina do të fillojë të lëvizë.
13

Hapet pak valvula (22) në mënyrë që të sigurohet zëvendësimi automatik i ujit.

4.1. Njohja me komponentët e njësive të studimit.
Eksperimenti 1
Ndahet ne tre faza
A. Njohja e komponentëve të gjeneratorit të avullit.
B. Njohja e komponentëve të turbinës
C. Njohja me komandat dhe kontrollet hidraulike dhe elektrike.
A – Gjeneratori i avullit
1. Kaldaja, këtu uji nxehet deri në pikën e tij të vlimit dhe gjenerohet avulli. (20).
2. Indikatori viziv që tregon nivelin e ujit në kaldajë. (21).

3. Indikatori i presionit që mat presionin e avullit në kaldajë në (bar).
4. Valvula e sigurimit. (19).
5. Valvula e kontrollit të avullit që rregullon sasinë e avullit që godet turbinën. (18).
6. Tub për lidhjen me rrjetin hidrik të jashtëm. (3).
7. Valvul kontrolli e sasisë së ujit që hyn në impiant. (22).
8. Serpentina e parangrohjes përreth pareteve të jashtme të kaldajës që ngroh pjesërisht ujin

para se të hyjë në kaldajë. Kjo përmirson efiçencën termike të njësisë prodhuese të
impjantit.
9. Sistemi i ngrohjes konsiston në një ‘’becco Bunsen’’ të lidhur nëpërmjet një tubi me
valvulën e rregullimit të një bombole gazi ‘’Propan+Butan i lëngëzuar’’.
B – Turbina
1. Hundëza që drejton avullin mbi lopatat e turbinës.
2. Turbina që konverton energjinë e avullit në energji të rrotullimit të boshtit.
3. Tubi që lidh anën e hyrjes në hundëz me treguesin e presionit për të matur vlerën e
presionit në hyrje të turbinës.
4. Gjeneratori që konverton energjine e rrotullimit në energji elektrike.
5. Gryka e daljes dhe tub i drenazhimit.(4).

C – Komandat dhe kontrollet.
1. Komanda për rregullimin e fushës, rrregullon sasinë e rrymës të formuar në bobinën e
eksitimit të gjeneratorit.(7).
2. Çelësi që lidh daljen nga gjeneratori me ngarkesat e brendshme ose me morsetat e
jashtme.
14

3. Katër çelësa të ngarkimit secili prej të cilëve lidh dy llampa që veprojnë si konsumatorë
fiks të brendshëm për daljen e gjeneratorit. (11) (12).
4. Çelës që seleksionon tipin e ngarkesës së brendshme fikse (12) ose variable (9).
5. Komanda për rregullimin e ngarkesës variable ohmike (9).
6. Matësi i presionit të avullit në hyrje të turbinës (16).
7. Indikator i rrymës së fushës që mat intensitetin që formohet në bobinën e gjeneratorit, në
amper (Amp). (13).
8. Voltmetër që mat tensionin ne dalje nga gjeneratori në Volt. (14).
9. Matës i rrymës që mat intensitetin në dalje nga gjeneratori në amper. (15).
Shënim: Leximi i voltmetrit ne dalje në Volt i shumezuar me leximin mbi matësin e rymës në
dalje në amper jep fuqinë në dalje të matur në Watt.
10. Llampa spiune që tregojnë cilat ngarkesa fikse të brendëshme janë lidhur me
gjeneratorin. (12). Ndriçimi i variushëm i këtyre llampave është edhe një vlerësim i
fuqisë në dalje.
11. Çelës kryesor që lidh njësinë me burimin e fuqisë së jashtme (220 Volt, A.C.).
12. Morsetat e daljes që mund të përdoren për të lidhur gjeneratorin me një ngarkesë të
jashtme.(10).
4.2.. Vënia në punë dhe rregullimi i njësisë.
Eksperimenti 2
Ndahet në tre faza:

A. vënia në funksionim e gjeneratorit të avullit
B. vënia në funksionim e grupit konvertues
C. përdorimi i ngarkesave.
A - Gjeneratori i avullit.
1. Pozicionohet tubi i shkarkimit (4) të turbinës dhe sigurohet që sprucot nuk
shpërndahen gjatë zhvillimit të eksperimentit.
2. Lidhet tubi i hyrjes së ujit (3) me rrjetin hidrik duke u siguruar që presioni të jetë rreth 4-
5 bar.
3. Me çelësin kryesor (5) të fikur futet ushqimin elektrik 220V.
4. Hapet rrubineti i ushqimit me ujë nga jashtë grupit.
5. Rregullohet valvula (22) e ushqimit me ujë në hyrje të kaldajës.
6. Hapet pak valvula e rregullimit të avullit (18) që të nxjerret jashtë ajri në
brendësi të kaldajës.
7. Shikohet me kujdes nëse ekzistojnë humbje.
8. Pritet që niveli në brendësi të kaldajës të arrijë në gjysmën e indikatorit (21).
9. Mbyllet valvula e furnizimit me ujë dhe ajo e rregulimit të avullit.
10. Ndizet ndezësi (2) me flakë mesatare dhe pozicionojet nën kaldajë.
11. Rregullimi i flakës mund të realizohet nëpërmjet rregullatorit të presionit të montuar në
bombul.
12. Hapet pak valvula e furnizimit me ujë kaldaja (22).
13. Hapet valvula e rregullimit të avullit (18) duke vënë në punë turbinën.
15

B – Grupi i konvertimit
1. Pasi turbina (17) të ketë arritur shpejtësinë maksimale pritet që presioni të
stabilizohet.
2. Rregullohet fuqia ngrohëse duke ngritur flakën.
3. Kontrollohen të gjithë komandat elektrike që të jenë në pozicionin OFF dhe
manopolat të xhiruara në sensin antiorar.
4. Mbyllet çelësi kryesor (5).
5. Rrotullohet në sensin orar manopola e rregullimit të eksitimit (7) derisa të
realizohet maksimumi i tensionit të armaturës së dinamos.
C - Ngarkesa ohmike.
Keni në dispozicion dy ngarkesa të brendëshme për grup dhe mundësinë për të lidhur edhe një
ngarkesë të jashtme.
Ngarkesa e brendëshme fikse.
1. Vendoset çelësi (6) në pozicionin e ngarkesës së brendëshme.

2. Vendoset çelësi (8) në pozicionin e ngarkesës fikse.
3. Fusntet në punë një ose më shumë grupe llampash dukë mbyllur celësin (11).
4. Rregullohet tensioni i gjeneruar nga dinamoja nëpërmjet manopolës (7).
Ngarkesa e brendëshme e ndryshueshme
1. Vendoset çelësi (6) në pozicionin ngarkesës së brendëshme.
2. Vendoseni çelësin (8) në pozicionin ngarkesës së ndryshueshme.
3. Rrotullohet në sensin orar manopola (9) që komandon reostatin.
4. Rregullohet tensioni i gjeneruar në dinamo nëpërmjet reostatit (7).
Ngarkesa e jashtme
1. Lidhet ngarkesa në bokullën (10).
2. Vendoset në pozicionin "e jashtëm" çelësi (6).
3. Rregullohet eksitimi i dinamos freno për të përftuar tensionin e dëshiruar.
Shënim:
Për të fikur impiantin.
1. Mbyllet ushqimin me gaz.
2. Mbyllet ushqimin me ujë.
3. Fiket çelësin kryesor.
4. Mbyllen të gjitha valvulat dhe vendosen në pozicion pushimi të gjitha komandat elektrike.
4.3. Matja e fuqisë me ngarkesa fikse.

Eksperimenti 3
Ndahet në :
a. Marrja e të dhënave për tensionin - rrymën - presionin.
b. Llogaritja e fuqisë së dhënë.
c. Ndërtimi i grafikut.
Operacione përgatitore.
16

1. Prëgatitet grupi si në eksperimentin e mëparshëm.

2. Vendoset presioni në kaldajë në vlerën prej 70 (psi) rreth (5 bar).
3. Hapet valvula (18) duke lënë që të stabilizohet presioni në hyrje të turbinës në 65 (psi).
4. Rregulloni valvulën 22 dhe presionin në hyrje të ujit.
Shënim: Këto rregullime janë shumë të ndjeshme dhe është e nevojshme që të kryhet me kujdes
duke bërë hapa të vegjël.
Matja e fuqisë së përfituar.
1. Mbyllet çelësi kryesor.

2. Vendoset reostati, që rregullon itensitetin e rrymës së eksitimit (7) në maksimum.
3. Pozicionohet çelësi (6) tek ngarkesa e brendshme.
4. Futet nëpërmjet çelësit (8) dhe (11) ¼ e ngarkesës që është e tipit ohmik (llampa
ndriçuese).
5. Pritet sa të stabilizohet tensioni dhe shpejtesia e rrotullimit të turbinës.
6. Nëse është e nevojshme rregullohet fuqia e ngrohësit (me gaz) derisa presioni të
mos zbresë nën 60 psi (4,2 bar).
7. Regjistrohen vlerat e presionit (16), të tensionit (14) dhe të rrymës (15) së armaturës në
tabelën 1.
Tabela 1.
p (bar) I (amper) V (volt) N (wat)

4.2 3.4 17.5 59.5
Matja e fuqisë për presione të ndryshme të avullit.
• Duke u nisur nga kushtet e ushtrimit të mëparshëm reduktojmë lehtësisht fuqinë e ngrohësit
me gaz (2).
• Mbyllet valvula (22) në të tilla kushte presioni fillon të reduktohet.
• Regjistrohen të dhënat në tabelën (2) për çdo vlerë të rënies së presionit.
• Regjistrohet presioni, për të cilin turbina shkon drejt ndalimit.
• Përsëritet operacioni duke ndryshuar ngarkesën.
Vlerat e presionit ,tensionit, rrymës dhe të fuqisë në ngarkesë fikse për presione të ndryshme të
avullit.
Tabela 2.
17

Presioni i I ecc.= 4 amp Iecc.= 4amp ; Iecc.= 4 amp

avullit ngarkesa 1+2 ngarkesa 1+2+3
ngarkesa 1
bar psi V (volt) I (amp) Watt V I Watt V I Watt
4.3 16 3 48 15 3 45 13 3 39
4 15.5 2.7 41.85 14.6 2.7 39.42 12.5 2.7 33.75
3.5 14 2 28 12.8 2 25.6 10 2 20
3 10.5 1.9 19.95 9.2 1.9 17.48 7.9 1.9 15.01
2.8 9 1.6 14.4 8.1 1.6 12.96 7 1.6 9.8
2.5 7.6 1.4 10.64 6.9 1.4 9.66 5.1 1.4 7.14
2 5.5 1.1 6.05 4.7 1.1 5.17 3 1.1 3.3
Grafiku i fuqisë në funksion të presionit me ngarkesa të ndryshme fikse

Vendosen të dhënat e fuqisë në tabelën (2).
Bashkohen me një vijë të gjitha pikat e gjetura për secilin ushtrim, do të përftojmë kështu kurbat
që tregojnë sjelljen e fuqisë në funksion të presionit të avullit.
Grafiku 2.1 i fuqisë në dalje nga gjeneratori në funksion të presionit te avullit të ushqimit.
4.4. Matja e fuqisë me ngarkesë të ndryshueshme.

Eksperimenti 4
Ndahet në:
a. Marrja e të dhënave të rrymës- tensionit dhe presionit.
b. Ndërtimi i grafikëve.
Operacione parapërgatitore.
1. Lidhet grupi si në ushtrimin 1.
18

2. Vendoset presioni në kaldajë në vlerën 70 psi (5 bar).

3. Hapet valvula (18) duke lënë që të stabilizohet presioni në hyrje të turbinës rreth vlerës 65
psi.
4. Rregullohet valvula (22) dhe presioni i ujit në hyrje.
Matja e fuqisë me ngarkesë të ndryshueshme.
1. Me të gjitha çelësat në gjendje pushimi mbyllet çelësin kryesor (5).

2. Vendoset reostati i eksitimit (7) në shkallën e fundit.
3. Pozicionohet çelësi (6) tek ngarkesa e brendshme.
4. Pozicionohet çelësi (8) tek ngarkesa e ndryshueshme.
5. Pritet që presioni të stabilizohet dhe pastaj merrenivlerat e V, I, të presionit dhe
vendosen në tabelën 3.
Tabela 3.
p (bar) V (volt) I (amper) N (wat)

4.2 16 3 48
6. Përsëritet operacioni me ngarkesa të ndryshme.

7. Fiket ndezësi mbyllet valvula (22).
8. Ndërsa presioni zbret regjistrohen vlerat për të cilat turbina shkon drejt ndalimit.
9. Vendosen në pozicion pushimi të gjitha komandat dhe mbyllen të gjitha valvulat.
10. Llogaritet fuqia në dalje (V*I=Watt) për secilën matje dhe regjistrohen në kutinë e duhur në
tabelën 4.
Tabela 4.
Ngarkesa V (volt) I (amper) N (wat)

1 15.5 2.6 40.3
1+2 10 2.5 25
1+2+3 5.5 2.5 13.75
1+2+3+4 4 2.4 9.6
Pav = 40 (psi)
Iecc = 4 (apmer)
11. Vendosen vlerat e tensionit dhe të rrymës për vlera të ndryshme të ngarkesës, mbi grafikun
¼ . Përdoret shkallë vertikale të djathtë për tensionin dhe të majtën për rrymën. Vizatohet
ndërkohë kurba.
12. Vendoset vlera e fuqisë në dalje mbi grafikun 3 dhe vizatoni kurbën.
Tabela 5. - Tensioni, rryma dhe fuqia në dalje për vlera të ndryshme të ngarkesës së
ndryshueshme.
Pozicioni i reostatit V I Watt
0 0 0 0
19

20 2.1 1.7 3.57
40 2.5 1.8 4.5
60 2.7 2 5.4
80 3.5 2.7 9.45
100 6 2.65 15.9
Presioni i ndalimit të turbinës: pnd = 20 (psi)
Grafiku 2.2 – Varesia e rrymes nga tensioni

amper
2.5
1.5 Varesia e rrymesnga

tensioni
1
0.5
0
0 2.1 2.5 2.7 3.5 6
volt
Grafiku 2.3 – Kurba e fuqisë në dalje për vlera të ndryshme të ngarkesës së ndryshueshme.
Watt
20

18
16
14
12
10
0
0 20 40 60 80 100%
III. PERCAKTIMI I RENDIMENTIT TË IMPIANTIT

3.1. Të përgjithshme.
21

Me anë të rendimentit ne shohim efektivitetin që ka impjanti industrial. Sa më i madh rendimenti

aq më i lartë është efektiviteti. Efektiviteti i termocentralit varet totalisht prej rendimentit termik,
poor jo vetëm. Termocentralet elektrike pëbëhen nga një sërë nënsistëme të tjera, sic janë:
• sistemi i prodhimit të avullit
• sistemi i shnërrimit të energjisë termike në energji mekanike
• dhe sistemi i shndërrimit të energjisë mekanike në energji elektrike etje.
Këto janë tre sistemet më kryesore dhe që luajnë rol të rëndësishëm në rendimentin e impjantit.
Sistemet e tjera jo se muk janë të rëndësishëm, por nuk kanë ndikim aq të madh sa kanë tre
sistemet e lartëpërmendur.
Efektiviteti i Impjantit Turbinë me Avull përbëhet nga rendimenti termik, rendimenti i turbinës
ose mekanik dhe rendimenti i gjeneratorit elektrik ose elektrik.
η ITA = η tc ⋅ η T ⋅ η GA (3 – 1)
3.2. Logaritja e rendimetit ITA.
- Rendimenti termik.
Ky rendiment ndikon në mënyrë të drejtëpërdrejt në rendimentin e impjantit. Për ta rritur sa më
shumë këtë rendiment janë bërë shumë studime. Janë ndërtuarë një sërë ciklesh, duke patur për
bazë Ciklin Karno. Pasi ky cikël konsiderohet si cikli më afër idëalit, ka efektivitet me të lërtë se
çdo cikël tjetër. Duke patur këto arsye inxhinierët dëshironin ta praktikonin në praktikë, në
Impiantet e Turbinës me Avull (ITA). Kjo praktikë nuk dha rezultatin e pritshëm, siç dukej ky
cikel vlente vetëm në letra dhe vetëm për Gazin Ideal. Pas rezultatit të dobët që dha cikli Karno,
studiusit u përqëndruanë në gjetjen e cikleve të tjera më efektive. Dhe më të mirë e ndërtoi
Rankin. Me këtë cikël punojnë edhe sot e kësaj dite Impjantet e Turbinës me Avull. Në figurën e
mëposhtëme jepet cikli Rankin në h-s (fig.3.1)
h 1
5
K Paraqitja në h-s e ciklit Rankin
4 2 2” (fig.3.1)
2’
x=0 x=1 s
Dimë që rendimenti termij jepet nga shprehja e mëposhtëme
22

qN − qF l
η tc = = c (3 – 2)
qF qF
Nga grafiku i mëposhtëm (fig.3.2.) rendimenti mund të llogaritet edhe si më poshtë,
qN − qF h1 − h2" ∆h
η = t
c
= =
qN h1 − h2 ' ∆h1
(3 – 3)
a) Rendimenti i turbinës.
Ku rendiment cilesohet si rendiment relati. Ky varet totalisht nga konstrukti i turbines, pozicioni
i lopatave, profili i lopatava si dhe nga nyjet dhe agregatet e tjera të makinës. Nga grafiku i
mëposhtëm (fig.3.2), këtë rendiment e llogarisim si më poshtë,
h1 − ∆
η T =
h 2"
=
h
h1 −h2 ∆h0
(3 – 4)
b) Paraqitja e rënies termike.
Në procesin real ITA bënë shmmangie nga pika 2 në pikën 2’, kjo për si element sigurie. Në
qoftë se do të guxonim që avllin ta në turbinë tadërgojmë deri në pikën do të rrezikonim
ecurinë e makinës. Por kjo na ul efektivitetin e impiantit. Më poshtë po paraqesim rënien
termike (fig.3.2)
∆h
∆h0
2 2”
23

Rënia termike (fig.3.2) s
c) Rendimenti i gjeneratorit elektrik.
Në gjeneratorin elektrik (GA) bëhet e mundur shëndërrimi i energjisë mekanike në energji

elektrike. Sic duket këtu bëhet dhe finalizimi i punës se ITA. Ashtu si nga cdo makineri ne
mundohemi të marim efektivitetin maksimal të mundshëm.ky rendiment është funksion i fuqisë
elektrike dhe i fuqisë mekanike që zotron trupi i punës (avulli). Pra rendimenti elektrik do të
ishte,
Ne
η GA = (3 – 5)
b ⋅ Qu
Në formë më të zgjeruar rendimenti i ITA do të ishte,
∆ h ∆ h0 Ne
η ITA = η tc ⋅ η T ⋅ η GA = ⋅ ⋅ (3 – 6)
∆ h1 h1 − h2 b ⋅ Qu
3.3. Llogaritjet e rendimentit për mini TEC-in T118M.
Të dhëna:
h1 = 2749 (kj/kg)
h2 = 2450 (kj/kg)
h2’ = 417.4 (kj/kg)
η GA = 0.95 = 95%
N e = 59 .5 (Watt ) = 0.0595 (kW )
a) Llogarisim rendimentin termik.
qN − qF h − h2 ∆h 2749 − 2450
η tc = = 1 = = = 0.128 = 12.8%
qN h1 − h2 ' ∆h0 2749 − 417.4
b) Llogarisim rendimentin e turbinës.
24

h1 − h2 ∆h0 ∆h0 2749 − 2450

ηT = = = = = 0.703 = 70.3%
h1 − h3 h1 − h3 c pu ⋅ (t1 − t 3 ) 4.178 ⋅ (151 .8 − 20)
c) Rendimenti total i impjantit.
η ITA = η tc ⋅ η T ⋅ η GA = 0.128 ⋅ 0.703 ⋅ 0.95 = 0.085 = 8.5%
d) Konsumi i avullit
Ne 0.0595
D= = = = 0.000283 kg/s =1.019 ( kg /h. avull)
(h1 − h2 ) ⋅ η T 299 ⋅ 0.703
e) Konsumi specifik i nxehtësisë
3600 3600
q= = = 43824 .65 ( kj / kWh )
η ITA 0.128 ⋅ 0.703 ⋅ 0.95
f) Konsumi specifik i lëndës djegëse
3600 3600
b= = = 0.936 ( kg / kWh )
η ITA ⋅ Qu 0.128 ⋅ 0.703 ⋅ 0.95 ⋅ 45000
25

IV. PËRCAKTIMI I SASISË SË GAZEVE TË EMËTUARA.
4.1 Proçesi i djegies

Lëndët fillestare të një reaksioni kimik përfaqësohen nga elementët e djegshëm dhe oksogjeni.
Ndërsa ato përfundimtare (produktet e djegies) nga gazet dhe mbeturinat e djegies.
Në impiantet e fuqisë me lëndë djegëse fosile energjia kimike e ruajtur në lëndët djegëse fosile të
tilla si qymyr, gaz natyror ose naftë konvertohet në seri në energji termike të brendshme, energji
mekanike dhe në finale, ne energji elektrike për të vazhduar me përdorimin dhe shpërndarjen
sipas rrjetit në një hapësirë të gjerë gjeografike.
Për secilin elemente të djegshëm të karburanteve reaksionet stekiometrike do të ishin:
C + O = CO 2
1
C+ O2 = CO
2
1
CO + O2 = CO
2
1
H 2 + O2 = H 2 O
2
S + O2 = SO 2
CH 4 + 2O2 = CO 2 + 2 H 2 O
y y
Cx H y + (x + )O2 = xCO 2 + H 2 O
4 2
Djegia e plotë e lëndëve djegëse fosile është përmbledhur në reaksionin:
Cx Hy +( x+ )O2 = xCO2+( )H2O
Dhe ekuacioni i thjeshtë me fjalë për këtë reaksion kimik është:

Lëndë djegëse + oksigjen nxehtësi + dioksid karboni + ujë
Reaksione tipike për rastin tonë do të ishin:
Propani: C3H8 + 5O2 = 3CO2 + 4H2O
Butani: C4H10 + 6.5O2 = 4CO2 +5H2O
Impianti i fuqisë me lëndë djegëse fosile nuk është i aftë të djegë lëndën djegëse në mënyrë
perfekte. Energjia termike e humbur bëhet shkak edhe për rendimentin e kufizuar të turbinës
Gazrat nga djegia e lëndëve djegëse fosile shkarkohen në ajër; këto përmbajnë dioksid karboni
dhe avuj uji, si dhe substanca të tjera të tilla si: oksid nitrik, oksid sulfurik, dhe (në dhomën e
26

impiantit ku digjet qymyr ) pluhur dhe mërkur. Pluhuri i ngurtë që formohet në kaldajën e
djegies së qymyrit largohet, megjithatë një pjesë e pluhurit të qymyrit mund të riciklohet për
materiale ndërtimi.
4.2. Përcaktimi i sasisë reale të ajrit të nevojshem për djegien.
Përbërja elementare për lëndët djegëse në përgjithësi do kishte formën:
c + h + s + o + n + a + w = 1 (kg)
dhe për gazet do kishin formën:
co + h + ch4 + ∑cxhy + o + co2 + n + w = 1 (m3N)
Në gazin propan+butan kjo përbërje do të ishte:
c = 0.816 (kg/ kg.l.dj)
h = 0.182 (kg/kg.l.dj)
s = 0.02 (kg/ kg.l.dj)
w=0
o=0
Për djegien e plotë të lëndës djegëse sasia minimale reale e nevojshme e ajrit, e llogaritet për çdo
element sipas reaksioneve stekiometrike, është:
a) Lëndët djegëse të ngurta.
1  c h s o  1
L min = 22 .4 ⋅  + + − = (1.867 c + 5.6h + 0.7 s − 0.7o )
0.21  12 4 32 32  0.21
( m 3 .N .aj ër / kg .l.dj ) (4 – 1)
b) Për lëndët djegëse të gazta.
1 1  y 
Lmin =  ( m co2 + m h ) + 2m ch4 + ∑  x + m c x hy − m o  
0.21  2  4 
( m 3 .N .aj ër / m 3 .N .l.dj ) (4 – 2)
Për shkaqe tekniko-shfrytëzuese kjo vlerë është e pa mjaftushme, në furra dërgohet sasia reale
L e ajrit të nevojashem, e cila është e barabartë me:
L = Lmin ⋅ α ( m 3 .N .aj ër / nj ësi .l.dj ) (4 – 3)
27

ku: α - koficenti i tepricës së ajrit, madhësia e të cilit është më e madhe se njësia. Varet nga lloji
i lëndës djegëse, për raste të veçanta, kur kemi djegie të plotë ky koficent merë vlerën të
barabartë me një.
Ipianti jonë punon me lëndë të djegëshme të gaztë. Me anë të formulës (4 – 2) mund të

përcaktojmë sasinë e ajrit të nevojshëm për djegie.
Lënda djegëse është gaz i lëngshëm propan (C3H8) + butan (C4H10)
1 1  y  
Lmin =  (m co + m h ) + 2m ch 4 + ∑ x + m c x h y  − m O 
0.21 
 2  4 


1  1  0.024 0.001  0.016  8  0.044 0.002 1 0.24 0.016 

=  
0.21  2  12
+
2 
+2⋅
10
∑3 + 4  ⋅ 26
+
32
−(
2 12
+
32 
)

Lmin = 0.057 ( m 3 .N .aj ër / m 3 .N .l.dj .)
Përcaktojmë koficentin e tepricës së ajrit α
 CO 2 max CO V '
α =1 +  (1 − ) − 1 t . min (4 –
 CO 2 + CO 2  Lmin
4)
Vt .' min = (VCO 2 ) dj . pl + V N 2 (4–

5a)
VCO2
CO 2 max = (4 –
Vt .' min
5b)
koficentin e tepricës së ajrit po e pranojmë α = 1 .2, pra kemi djegie jo të plotë
L = α Lmin.=1.2*0.057 = 0.684 (m3.N.ajër/ m3.N.l.dj)
4.2. Përcaktimi i sasisë së gazeve të djegies.
Në bazë të llogaritjeve të mësipërme përcaktohet dhe sasia e gazeve të djegies. Në madhësi

relative mund të shprehet: CO2 + CO + H2O + SO2 + N2 + O2 = 100 %.
dhe në madhësi absolute: Vg = VCO2 + VCO + VH2O + VSO2 + VN2 + VO2 (m3.N/kg.l.dj.)
Nga reaksionet sktekiometrike del që e njëjta sasi karboni prodhon të njëjtat sasi dioksod karboni
dhe monoksid karboni, si gjastë djegies së plotë dhe djegie jo të plotë.
a) Për lëndët e djegshme të ngurta dhe të lëngëta do të kishim të njëjtin ekuacion.
 c h s w n 
V g = 22 .4 ⋅  + + + +  + 0.79 ⋅ α ⋅ Lmin + 0.21 ⋅ (α − 1) Lmin ( m 3 .N / kg .l.dj ) (4 – 6)
 12 2 32 18 28 
28

b) Për lëndët djegëse të gazta.
22 .4  
Vg = (
1m co 2 + m ch4 + ∑ xm c x h y + m co 2
22 .4 
)  y 
+  m h + m ch4 + ∑ m c x h y 
2
+ ( m n ) N 2 + (α − 0.21) Lmin 
co 2
  H 2O 
( m 3 .N .aj ër / m 3 .N .l.dj ) (4 – 7)
Për djegie të plota sasia e gazeve merë vlerën:
V g = VCO 2 + V H 2O + V SO2 + V N 2 (4 – 8)
Përcaktimi i sasisë së gazeve të djegies për rastin tonë.
22 .4  
Vg = (
1mco 2 + mch 4 + ∑ xmc x h y + mco 2
22 .4 
)  y 
+  mh + mch 4 + ∑ mc x h y 
2
+ (mn ) N 2 + (ms ) SO 2 + (α − 0.21) Lmin 

co 2
 H 2 O 

0.024 0.016  0.044 0.816   0.182 0.016 8 0.044 

= + + 3 +  + + + 
 12 10  26 12 CO 2  4 10 2 26 H 2 O
0.002
+ (0.79 ⋅1.2 ⋅ 0.057 ) N 2 + + (1.2 − 0.21) ⋅ 0.057 (m3 .N .ajer / m3 .N / l.dj .)
32
V g = 0.2411 ( m 3 N / m 3 N .l.dj ) po ta shumëzojmë me 22.4 l do të marim
Vg = 5.4 (m3 N / kg.l.dj.)

Impianti jonë në 1 orë konsumon 0.936 (kg.l.dj.) pra sasia e gazeve për një orë do të ishte:
V g' = V g ⋅ M = 5.4 ⋅ 0.936 = 5.06 ( m3 N /h )
Nga llogaritjet e bëra më sipër duket qartë se:
• sasia në vëllim e CO2:
( )
VCO2 = ∑ x ⋅ mC x H Y + mCO2 = 0.0051 + 0.068 = 0.0731 (m 3 N / m 3 N .l.dj ) ose
VCO 2 = 0.0731 ⋅ 22 .4 = 1.638 (m3 N CO2 / kg. L.dj.)
dhe në njësi të kohës për rastin tonë do të ishte:
V ' CO 2 = VCO 2 ⋅ M = 1.638 ⋅ 0.936 = 1.533 (m3 N CO2 / h )
• sasia në vëllim e SO2:

0.002
V SO 2 = ( m s ) SO 2 = = 0.0000625 ( m 3 N / m 3 N .l.dj .) ose
32
29

V SO 2 = 0.0000625 ⋅ 22 .4 = 0.0014 (m3 N SO2 / kg. L.dj.)
V ' SO 2 = V SO2 ⋅ M = 0.0014 ⋅ 0.936 = 0.00131 (m3 N SO2 / h )
• sasia në vëllim e NOx:
m NO m NO2 0.015 0.023

V NO x = + =2⋅ + 2⋅ = 0.00004 ( m N / m N .l.dj .) ose
3 3
15 23 15 23
V NO x = 0.00004 ⋅ 22 .4 = 0.000896 (m3 N NOX / kg. L.dj.)
V ' NO x = V NO x ⋅ M = 0.000898 ⋅ 0.936 = 0.000839 (m3 N. NOx / h )
30

V. SKEMA TEKNOLOGJIKE E KAPJES DHE REDUKTIMIT TE CO2.

5.1. Lëndët djegëse fosile.
Lëndët djegëse fosile, në ditët e sotme plotësojne mbi 70% të energjisë botrore. Si të tilla janë
më të shtrenjta në tregun comercial.
Në grupin e lëndëve djegëse fosile hyjnë:
• Qymyrguri
• Gazi natyror
• Nafta dhe nënprodukte të saj

Lënda djegëse fosile e marë nga natyra, para se të digjet do ti nënshtrohet një përpunimi.
Përpunimi i rritë efektivitetin termik.
Grupet më të mëdha natyrore i lëndëve djegëse janë:
1. Qymyret
2. Nafta
1. Qymyret ndahen në nëngrypet e tyre ne varësi të përbërjes dhe fuqisë kalorifike

Llojet e qymyrgurit:
• Torfë
• Linjit
• Litantrac
• Antracit
Qymyri në përbërjen e tij ka:
• Karbon fiks
• Lagështi
• Hi
• Lëndë flurore
Fuqia kalorifike e qymyrit:
ku C, H, O, S janë në %
Qymyri është i gatshëm për tu përdorur pasi thërmohet në pjesë më të vogla se 50 mm në
madhësi. Në impiantet që djegin qymyr në formë pluhuri, silosi furnizohet me pluhur qymyri
(bluarja e qymyrit), merr grimcat e medha 2 inch, i bluan ato brenda me një njëtrajtshmëri
pluhurizimi, i klasifikon ato dhe i përzien ato me ajër për djegie, e transporton qymyrin për në
furrë dhe e paranxeh për tu transportuar pa përmbajtje lagështie. Në disa raste qymyri mund të
thërmohet deri në grimca me madhësi disa μm. Qymyri kok përftohet nga distilimi i thatë i
qymyrgurit. Kështu quhet ai proces industrial gjatë të cilit qymyrguri nxehet në dhoma të
31

posaçme metalike, deri në temperaturë mbi 12000C, në mungesë të ajrit. Në fillim të nxehjes, nga
qymyri largohen uji dhe lënde flurore, ndërmjet të cilave edhe hidrokarbure. Në përfundim të
procesit mbetet një masë me përqindje të lartë karboni, pa lëndë flurore, e cila për të mos marrë
flakë gjatë zbrazjes nga dhomat, shuhet në ujë.
Nga distilimi i thatë i qymyrgurit përftohen edhe produkte të gazta e të lëngëta që kanë mjaft
rëndësi. Gazi i distilimit përmban hidrogjen, metan, azot, etan, eten, etin, oksid karboni, dioksid
karboni, sulfur hidrogjeni, amoniak etj.
Impiantet të projektuar për lignite (linjit - qymyr i kuqerremtë) janë gjithnjë e më shumë të
përdorshëm në vende si Gjermani, Victoria, dhe North Dakota. Lignite ështe formë shumë më e
re qymyri sesa qymyri i zi. Ai ka peshë specifike më të ulët sesa qymyri i zi dhe kërkon furra
shumë të mëdha për ekuivalentimin e energjisë që meret. Ai nënshtrohet në temperatura më të
ulëta të furrës. Sistemi i ndezjes gjithashtu ndryshon nga ai i qymyrit të zi dhe në mënyrë tipike
thith gazet e nxehta nga niveli i jashtem i furrës dhe përzien ato me qymyrin që vjen më pas me
një tip ventilatori thërmues dhe e shkarkon pluhurin e qymyrit dhe gazrat e nxehte të përziera
brenda në kaldajë.
2. Nafta ndryshe nga qymyret në natyrë është e njëjtë nuk ndahet në nëngrupe, pa u
perpunuarë.
Nafta është burimi kryesor i hidrokarbureve te lëngeta dhe të ngurta. Përpunimi i naftës fillon
me ndarjen me distilim të thyesuar. Produktet kryesore që merren nga distilimi i naftës janë
këto:
• Gazi, qe permban kryesisht propan dhe butan.
• Eteri i petrolit
• Benzina
• Vajguri
• Gazoili
Për ngrohje dhe prodhim energjie përdoren gjithmonë më shumë produkte të naftës si:
• Mazuti
• Solari
• Gazi natyror
5.2 Teknologjia e Kapjes dhe Reduktimit te CO2 (CCS)

Pra siç shihet nga djegia e lëndëve djegëse për të përfituarë energji termike në atmosferë çlirohet
me shumicë CO2, NOx dhe SO2. Përbërja kimike më e dëmshme për ambjentin është CO2, shtimi
i tij në atmosferë shkaktonë efektin serë. Pasoja e efektit serë është rritja temperaturave. Që nga
gjysma e shekullit të XX-të e në vazhdime temperaturat mesatare i ajrit, tokës dhe oqeaneve
është rritur me 0.74 ± 0.18 oC. Në qoftë se dhe pas shekullit XX nuk stabilizohet gjendja e
emëtimit të CO2, rritja e temperaturave mund të arrijë vlerat 1.1 – 6 oC. Kjo rritje e
temperaturave është gjëndië alarmante për mjedisin dhe shëndëtin e gjallesave toksore.
32

Ndaj inxhinierët janë në kërkim te teknikave të reja për të reduktuarë emëtimin e dioksidit te
karbonit dhe të elementëve të tjerë ndotës.metoda më e re në këtë drëjtim është teknologjia e
kapjes dhe reduktimit të CO2 (Carbon dioxide Capture and Storage).
Kjo është një teknikë që përfshinë në brendësi të sajë kapjen e CO2 që në burim, në termocentral
apo dhe në impjante te tjera industriale që emëtojnë CO2 dhe lëndë të tjera ndotëse dhe
depozitimin larg origjinës së prodhimit. Aty ruhet dhe komprimohet dhe dërgohet në shtresat e
thella të tokës ose oqeaneve për një kohë të gjatë. Kjo teknik nuk duhet të ngatërrohet me
sekuestrimin e carbonit nga atmosfera. Pastrimi i CO2 nga atmosfera bëhet duke ruajtur dhe
mbieellë sipërfaqet pyjore. Në figurën e mëposhtëmë (fig.3.1) tregohet kapja dhe depozitimi i
dioksidit te karbonit.
Nxierrj,shfrytzimi dhe kapja e CO2 (fig. 5.1)

Nga figura duket qartë se lënda djegëse pas nxierrjes nga thellësia e tokës dërgohet në impiantet
e përpunimit dhe shfrytëzimit të sajë. Në këto impiante është instaluarë teknologjia CCS. Pas
kapjes në vendin e djegies dioksidi i karbonit dërgohet nëpërmjët sistemit të tubacionit në
impjantin e komprimimit të CO2. Në këtë impjant CO2 i bëhet komprimimi deri ne lëngëzim. Pas
procesit të lëngëzimit CO2 e dërgojmë në po ato thellësi që kapem lëndën djegëse, pothuaje se
me të njëjtën teknologji që përdoret për nxierrjen e naftës.Më poshtë (fig. 3.2) po japim skemën
teknologjike të kapjes së dioksidit të karbonit për impjantet në përgjithësi që përdorin lëndë
djegëse fosile
33

Skema teknologjie e kapjes dhe reduktimit të CO2 (fig.5.2)

Edhe për impjantin, që kemi marë ne në studim, minitermocentrali T118M skemën teknologjike
mundet tja ndërtojmë si për procesin industrial të figurës 5.2.
Skema teknologjike e kapjes së CO2 CCS (fig.5.3)

5.3. Magazinimi gjeologjik i CO2.
Në përgjithësi ipjantet e dërgimit të CO2 në shtresat e tokës ndërtohen në dete ose oqeane. Bëhët
kjo zgjedhie e tillë për vetë faktin se në terë kostoja e shpimit të shtresave të tokës është e madhe.
Ky fenomen duket qart dhe figurën e mëposhtëme (fig.3.3)
34

Impjantet e depozitimit të CO2. (fig. 5.4)

Ruajtje Gjeologjike e CO2 Ky seksion shqyrton tri lloje të formacioneve gjeologjike që kanë
marrë konsideratë të gjerë për ruajtjen gjeologjike e CO2: rezervuarëve të naftës dhe gazit,
formacionet e thellë i kripura dhe shtretërit e qymyreve. Në çdo rast, ruajtja gjeologjike e CO2
është kryer nga injektimi në formë të dendur në një formacion shkëmb nën sipërfaqen e tokës.
Formacioneve poroz shkëmb që mbajnë ose (si në rastin e naftës të varfëruar dhe të rezervuarëve
me gaz) kanë mbajtur më parë lëngje, të tilla si gaz natyror ose nafte, janë kandidate potenciale
për ruajtje CO2. Magazinimi mund të ndodhë në të dy drejtime në det të hapur dhe baseneve
sedimentare (natyrale të madhe që ndodhen në koren e tokës që janë të mbushur me sedimente).
Shtretër Qymyri gjithashtu mund të përdoren për magazinimin e CO2 (shih Figurën TS.7).
Mundësia e magazinimin të CO2 në shtretërit e qymyrit dhe rritja e prodhimit të metan është
ende në fazën e demonstrimit (shih Tabelën TS.1).
Ruajtje Gjeologjike e CO2 është duke vazhduar në tre projekte në shkallë industrial. Projekti
Sleipner në Detin e Veriut, projekt Ëeyburn në Kanada dhe në projekt Salah në Algjeri.
Injeksion i CO2 në formacionet gjeologjike të thellë përfshin shumë e teknologji të reja, të cilat
janë zhvilluar në indystrinë e naftës dhe gazit dhe industrinë e prodhimit. Teknologjia e
injeksionit, simulimi kompjuterik të dinamikës së rezervuarit dhe monitorimin e metodat e
ruajtjes nga aplikacionet ekzistuese janë duke u zhvilluar më tej për projektimin dhe
funksionimin e magazinimit gjeologjike. Praktika të tjera nëntokësore injeksion gjithashtu
sigurojnë përvojë në këtë proçess. Në veçanti, magazinimit të gazit natyror, injeksion të thellë të
mbeturinave të lëngshme, dhe asgjësimin e acidit gazik (CO2 dhe përzierjet e H2S) janë realizuar
në Kanada dhe SHBA që nga viti 1990, edhe në shkallë të mëdha.
Magazinimit CO2 në rezervuare hidrokarbur apo formacioneve të thellë, kostoja e tijë është
madhe në përgjithësi pritet të zhvillohet në thellësi nën 800 m, ku presionet dhe temperaturat e
ambientit zakonisht do të rezultojnë në CO2, duke qenë në një gjendje të lëngët ose superkritike.
Në këto kushte, densiteti i CO2 do të shkojnë 50-80% të dendësisë së ujit. Kjo është afër
dendësisë e disa vajrave të papërpunuar. Forcat shtytëse tentojnë për të përzënë lart CO2.
Rrjedhimisht lind nevoja e vulosjes së rezervuarit mbi ruajtjen e gazit. Është e rëndësishëme për
të siguruar se CO2 mbetet i bllokuar nëntokë. Kur injektohet CO2 nëntokë, mbush poret e
hapsirës të cilat janë të pranishme në këta shtretër
Pasi bëhet injektimi dhe vulosja e rezervuarëve nëntoksor, ruajtja e CO2 sigurohet nga
kombinimet gjeologjike të shtresave të tokës. Bllokimi i migrimit lart të CO2 është siguruar nga
një shtresë e shkëmb argjilor dhe argjile e cila ndodhet mbi magazinim. Kjo shtresë e ngjeshur
është i njohur si gur "tavan". Kjo shtresë fizike siguron mos depërtimin e CO2 nga forcat kapilare
drejt siperfaqes. Në shumë raste, një ose më shumë palëve të formimit të përbërjes së argjilës,
kjo shtresë mbetet e hapur, duke lejuar për migracionin anësore të CO2 nën shkëmb. Në këto
raste, mekanizma të tjerë janë të rëndësishëm për kontrollet afat-gjatë për injektimin e CO2.
Mekanizmi i njohur si gjeokimikal që tregon si reagon CO2 në lëngjet. Së pari, CO2 shpërbëhet
në ujë në këto lëngje, kjo ndodh për qindra e mjra vjet.pas lëngezimit CO2 zhytet posht në vend
që të ngjitet lart. Pjesa tjeter si rezultat i shumë reaksionev kimike shndërrohet në karbohidrate
të ngurta. Këto reaksione zhvillohen për shekuj me radhë për të arritur tek forma perfundimtare.
Një tjetër lloj kostumi i CO2 është kur mbi qymyre mungojnë gaze të tilla si metan. Në këto
raste, CO2 do të mbetet i bllokuar për sa kohë që presionin dhe temperaturat mbeten të
qëndrueshme. Këto procese normalisht do të zhvillohet në thellësitë kores së tokës, në magazinat
35

e CO2 në rezervuarët hidrokarbur dhe formacionet i kripura.

Siç është paraqitur më parë në lartë, rajonet me pellgjet sedimentare që janë potencialisht të
përshtatshme për depozitimin e CO2 ekzistojnë rreth globit, si ne tokë dhe në det të hapur. Ky
raport fokusohet në rezervuaret e naftës dhe gazit, formacionet e thella të kripura dhe shtretërit e
qymyrit. Pra siç shihfet më lartë vende për magazinimine CO2 nuk mungjnë.
5.4. Rreziku nga magazinimi i CO2.

Me gjithë sigurinë që jep literatura per magazinat e dioksidit të karbonit në praktik hasim shumë
probleme. Mos pasja njohuri të plotë mbi strukturat gjelogjike të thella të kripura na kushtëzon
në depozitimin në këto rezervuarë. Njohurit më të plota janë mbi rezervuarët e naftës dhe të gazit
natyror. Këta rezervuarë për momentin janë të pa shfrytëzushëm perveç Evropës. Sepse burimet
e tjera janë në shfrytëzim dhe si rezultat nuk garantojmë izolimin e plotë të tijë.
Gjatë këtij shekulli pritet të hyjë teknologjia CCS. Me aplikimin e kësaj teknologjie pritet të
kapet 200 deri ne 2000 G.t. CO2. Ngrihet pyetja “a janë të mjaftueshëm rezervuarët për
depozitimin e CO2?” Nga studimet gjeologjike ky kapacitet është i garantuarë pasi kapaciteti më
i vgël i rezervuarëve shkonë jo më pak se 2000 G.t. CO2.
Rreziqet që mund të sjellin rrjedhia e CO2 janë:
1. Rrezik global
2. Rrezik lokal
1. Rreziku global kur rrjedhiet e CO2 dalin në atmosferë dhe si rrjedhim sjellin ngrohjen
globale. Lidhur me këtë rrezik analizat dhe vezhgimet janë bazuarë në vendet aktuale të
depozitimit të CO2, sistemet natyrale, sistemet inxhinierike dhe modele. Rezervuaret
menaxhohen më shumë se 100 vjet kusiguria e tejkalonë mbi 99 %. Me kalimin e kohës
rreziku i rrjedhies sa vjen e zvogëlohet
2. Rreziku lokal perfshin ato dëme që shkaktohen komunitetit, ekosistemin, dhe ujrat
nëntokësore. Në lidhje me rreziqet lokale, ekzistojnë dy lloje skenarësh mbi të cilët
rrjedhia mund të ndodh.
Në rastin e parë, dështimi në injektim apo i puseve të braktisura mund të krijojë dalje ta
shpejta të CO2. Këto rrjedhje mund të kapen dhe mund të izolohen me anë të teknikave të
reja. Shtimi i CO2 7-10 % shkaktojnë probleme në shëndetin e njerëzve të asaj zone. Kjo
rrjedhie mund të zgjasë me orë në ditë dhe në krahasim me sasinë e injektuar është e pa
perfillshme. Këto lloje të rreziqesh janë të menaxhuara në mënyrë efektive në një bazë të
rregullt në industrinë e naftës dhe gazit duke përdorur inxhinieri administrative dhe
kontrolle.
Në skenarin e dytë, mund të bëhet përmes rrjedhjes nga gabimet, thyerje ose nëpërmjet
puseve ku lirimi për në sipërfaqe është më gradual dhe i përhapur. Në këtë rast,
rrezikohen kryesisht ujerat e pijshëm dhe ekosistemet ku CO2 akumulon në zonë,
ndërmjet sipërfaqes dhe thellësisë së ujrave nëntokësor. Ujrat nëntokësorë mund të
ndikohen edhe nga CO2 që rrjedh direkt nga rrugët e sprucimit, gjatë procesit të injeksion.
Njerëzit do të jenë më pak të prekur nga rrjedhjet nga vendet e magazinimit në det të hapur se sa
nga vende në tjerë. Rrugët e humbjes mund të identifikohen me disa teknika dhe karakterizimin e
rezervuarit. Në figurë e mëposhtëme (fig.3.4.) tregon disa nga shtigjet e rrjedhjeve të mundshme
për një formacion të kripur të thellë.
36

Rruget e mundeshme të rrjedhieve te CO2 për formacionet e kripura (fig.5.5.)
Kur rrjedhjet janë rrugët e mundshme të njohura, monitorimin dhe strategjinë e rehabilitimit
mund të adaptohet për të adresuar rrjedhje të mundshme.
Kujdes duhet patur në sistemin e mirëmbajtjes dhe të projektimit, së bashku me metodat për
zbulimin e hershëm të rrjedhjes (mundësisht të hershëm para se të CO2 arrijë në sipërfaqen e
tokës), janë mënyra të efektshme për të zvogëluar rreziqet që lidhen me rrjedhjet. Metodat e
monitorimit në dispozicion janë premtuese, por më shumë eksperiencë është e nevojshme për të
ngritur nivelet e zbulimin dhe zgjidhjen. Pasi rrjedhjet janë zbuluar, disa teknika rehabilitimi janë
në dispozicion për të ndaluar ose kontrollin e tyre. Varësisht nga lloji i rrjedhjes, këto teknika
mund të përfshijë edhe teknikat standarde riparimi. Teknikat për të hequr CO2 nga toka dhe
nëntoka janë gjithashtu në dispozicion, por ato kanë gjasa të jenë të kushtueshëme. Përvoja do të
jetë e nevojshme për të demonstruar efektivitetin, dhe konstatojë në kostot e këtyre teknikave për
përdorim në ruajtje të CO2.
5.5. Monitorimi dhe verifikimin.
Monitorimi është një pjesë shumë e rëndësishme e strategjisë për menaxhimin e përgjithshëm të
rrezikut për projektet e ruajtjes gjeologjike. Procedurat standarde ose të protokolleve nuk janë
37

zhvilluar ende, por ato janë në pritje që të zhvillohen si dhe teknologjit të përmirësohet, në varësi
nga rreziqet dhe rregullore lokale. Megjithatë, pritet që disa parametra të tillë si normë dhe
injeksion injektim edhe presion do të matet në mënyrë rutinore. Sondazhet e përsëritura sizmike
kanë treguar të jenë të dobishme për ndjekjen e migrimit nëntokësorë të CO2. Teknika të tilla si
graviteti dhe matje elektrike mund të jenë të dobishme. Marrjen e mostrave të ujërave
nëntokësore dhe të tokës midis sipërfaqësore dhe thellësisë së ujrave nëntokësor mund të jenë të
dobishme për zbulimin e rrjedhjes direkt të CO2. Sensorë për CO2-in me alarme mund të gjendet
në puset e injeksion për të siguruar sigurinë e punonjësit dhe për të zbuluar humbjet. Sipërfaqja
Teknikat bazë mund të përdoret për zbulimin dhe percaktimin që clirohet në sipërfaqe. Teknika e
lartë e të dhënave bazë, kualitetit të përmirësuar besueshmërinë dhe zgjidhjen e të gjitha matjeve
do të jetë thelbësore për zbulimin e normave të vogëla të rrjedhjes.
Që të gjitha këto teknika vëzhgimi janë përshtatur nga aplikimet e tjera, ato duhet të jenë testuar
dhe vlerësuar në lidhje me besueshmërinë dhe ndjeshmëri në kontekstin e magazinimit
gjeologjikë. Të gjitha projektet ekzistuese në shkallë industriale dhe projektet pilot kanë
programe për zhvillimin dhe teknika të tjera të monitorimit. Metodat gjithashtu mund të jetnë të
nevojshme apo të dëshirueshme për të monitoruar sasinë e CO2 të ruajtur nëntokë, në kuadrin e
emisionit të raportimit dhe monitorimit të kërkesave. Duke pasur parasysh natyrën afatgjatë të
ruajtjes CO2, monitorimi mund të jetë i nevojshëm për periudha shumë të gjata kohore.
5.6. Çështjet ligjore.
Aktualisht, disa vende kanë zhvilluar në mënyrë specifike kornizat ligjore dhe rregullative për
ruajtjen e CO2 ne terë. Legjislacionet e referimit përfshijnë: legjislacionin e naftes, legjislacioni
lidhur me ujit e pijshëm, legjislacionit dhe rregulloren e minierave. Në shumë raste, ka aplikuar
me disa ligje, që lidhen me ruajtjen CO2. Në mënyrë të veçantë, çështjet me detyrim afatgjatë, të
tilla si çështje globale lidhur me rrjedhjet e CO2 në atmosferë, si dhe shqetësimet e lokale. Në
lidhje me ndikimin e mjedisit, ende nuk janë adresuar. Monitorimi dhe regjimet e verifikimit të
rreziqeve të rrjedhjes mund të luajnë një rol të rëndësishëm në përcaktimin e detyrimit, dhe
anasjelltas. Ka edhe konsiderata të tilla si jetëgjatësi e institucioneve, monitorimin e
vazhdueshme dhe ndërrueshmëri e njohurive institucionale. Perspektiva afat-gjatë është
thelbësore për një kornizë ligjore për CCS. Në disa vende, sidomos SHBA, të drejtat pronësore të
të gjithë të prekurit duhet të konsiderohen në terma ligjore si hapësirë poret janë pronë e
pronarëve të tokës.
Sipas parimeve të përgjithshme të së drejtës zakonore ndërkombëtare, shtetet mund të ushtrojë
sovranitetin e tyre në territoret e tyre dhe prandaj mund të angazhohen në veprimtari të tilla si
ruajtjen e CO2 (të dyja gjeologjike dhe oqeanike) në ato zona nën juridiksionin e tyre.
Megjithatë, në qoftë se ka një ndikim të magazinimit ndërkufitare, shtetet kanë përgjegjësinë për
të siguruar që veprimtaritë brenda juridiksionit të tyre ose kontrolli nuk shkakton dëme mjedisit
të shteteve të tjera apo të fusha të përtej kufijve të juridiksionit kombëtar.
Aktualisht, ka disa traktateve (veçanërisht Konventën e OKB-së mbi ligjin e detit, dhe London11
dhe Konventat OSPAR12) që mund të aplikohet për injeksion në det të hapur e CO2 në mjedise
detare (të dyja në oqean dhe nën gjeologo-shtratin e detit). Të gjitha këto traktate janë hartuar pa
konsideratë të veçanta të ruajtjes së CO2. Një vlerësim të ndërmarra nga Juristëve dhe Linguists
Grupit të OSPAR Konventës (në lidhje me rajonin verilindje Atlantik), për shembull, zbuloi se,
varësisht nga metoda dhe qëllimin e injektimit, injeksion i CO2 në shtresat nën-gjeologjike të
shtratit të detit dhe oqeanit mund të jetë në përputhje me marrëveshjen në disa raste, të tilla si kur
CO2 është transportohet nëpërmjet një tubacioni nga toka. Një vlerësim të ngjashëm tani duke u
zhvilluar nga palë të Konventës në Londër. Për më tepër, gazeta nga komentatorë ligjor kanë
arritur në përfundimin se CO2 i kapur nga një nxjerrjen e naftës ose gazit natyror dhe ruhet në det
të hapur në një formacion gjeologjik (si operacion Sleipner) nuk do të konsiderohet si 'hedhjet'
dhe prandaj nuk do të ndalohet.
38

5.7. Perceptimit publik.
Vlerësimi i perceptimit publik të CCS është sfiduese për shkak të teknikës së re dhe "të largët"
Natyra e kësaj çështje në kohën e tanishme. Rezultatet e studimeve të shumë pak i kryer deri më
sot në lidhje me perceptimin e publikut të CCS tregojnë se publiku në përgjithësi nuk është mirë
i informuar rreth CCS. Nëse informacioni është dhënë së bashku me informacion në lidhje me
ndryshimin e klimës opsione të tjera lehtësuese, grusht i studimeve kryer deri tani, tregojnë se
CCS konsiderohet përgjithësisht si më pak të favorshme se opsionet e tjera, të tilla si
përmirësime në efikasitetin e energjisë dhe përdorimin e burimeve jo-fosile të energjisë. Pranimi
i CCS, ku kjo ndodh, është karakterizuar si e "gatshme" dhe "entuziaste". Në disa raste, kjo
reflekton perceptimin që CCS mund të kërkohet për shkak të dështimit për të reduktuar emetimet
e CO2 në mënyra të tjera. Ka indikacione se magazinimi gjeologjik mund të shikohet nëse ajo
është e favorshme, miratuar në lidhje me masa më të dëshirueshme. Megjithëse perceptimi i
publikut ka gjasa të ndryshojë në të ardhmen, hulumtimi i kufizuar deri më sot tregon se të
paktën dy kushte mund të duhet të plotësohen para kapjes dhe magazinimit të CO2 është
konsideruar nga publiku si një teknologji të besueshëm, së bashku me opcionet e tjera më të mirë
të njohur: (1 ) antropogjene ndryshimi i klimës globale duhet të konsiderohet si një problem
relativisht serioze; (2) duhet të jetë pranim i nevojës për ulje të mëdha në emetimet e CO2 për të
zvogëluar kërcënimin e ndryshimit të klimës globale. "
39

VI. VLERËSIMI TEKNIKO-EKONOMIK I REDUKTIMIT/KAPJES SË CO2.
6.1. Të përgjithshme.
Në lidhjeme koston e kapjes së CO2 për momentin nuk është se ka studim të detajuar. Në
Danimarkë është instaluar një stacion i tillë, studimi i plotë
është kryerë mbi CCS. Shpenzimet janë llogaritur vetëm për
vlerën e tregut që mund të ketë teknologjia e së ardhmes
CCS. Studimi nuk përfshin brenda dhe kostot e jashtme, të
tilla si dëmet mjedisore e më gjërë dëmet shoqërore, që mund
të ketë përdorimi i CCS. Deri tani CCS janë studiuar si
opsion i kapjes së CO2, për të shmagur efektin serë.
Imjant me CCS në Danikark. (fig.6.1)
6.2. Kostoja e sistemeve CCS.
Siç është përmendur më herët, ka ende pak përvojë në kapjen e CO2, transportit dhe magazinimit
në një sistem të integruar plotësisht CCS. Dhe ndërsa disa komponentë CCS tashmë janë të
vendosura në tregjet për aplikime të caktuara industriale, CCS ende nuk është përdorur në
termocentrale në shkallë të gjerë.
Literatura raporton një gamë mjaft të gjerë të shpenzimeve për komponentët e CCS. Kryesisht
për shkak të ndryshimit të faktorëve të veçantë, veçanërisht projektimit, operimit dhe financimit,
karakteristikat e centraleve ose objektet industriale në të cilën përdoret CCS, llojin dhe
shpenzimet e karburanteve të përdorura, distancat e kërkuara, terrene dhe sasi të përfshira në
transportin CO2 dhe llojin dhe karakteristikat e magazinimit të CO2. Përveç kësaj, mbetet ende
paqartësi në lidhje me ecurinë dhe koston e sistemeve aktuale dhe të ardhmes së CCS,
komponentet e teknologjisë dhe të integruar. Literatura reflekton një besim shumë të mbajtur,
megjithatë, kostoja e ndërtimit të sistemeve operative dhe kapjen e CO2 do të pakësohen me
kalimin e kohës si rezultat i zhvillimit të teknologjisë. Në shumicën e sistemeve CCS, kostoja e
kapjes (duke përfshirë compresimin) është komponentja
më e madhe e kostos. Kostot e energjisë elektrike dhe të
ndryshojnë nga vendi në vend, dhe këto faktorë ndikojnë
gjithashtu në realizueshmërinë ekonomike të opsioneve
CCS.
Kapja e CO2 kërkon energjinë e nevojshme për

të realizuarë ruajtjen gjeologjike, kostoja e cilës shkon për
CCS nga 0,02-0,05 ( $ / kW.h), për impjantet PC nga
0,01-0,03 ($ / kWh).
40

Përveç karburantit fosil, CO2 mund të kapet gjithashtu edhe në termocentrale të ushqyer me
biomasa, apo me (fig.6.2) karburantin bimëve. Aktualisht
karburantet me prejardhje nga bimët janë ne rezerva të vogla (më pak se 100 MWe). Kjo do të
thotë se shpenzimet e prodhimit që rezulton
me dhe pa CCS janë relativisht të larta në
krahasim me alternativat e fosile. CCS kanë
plotë shpenzimet,
ndersa biomasa mund të shkojë deri në 110
(dollarë / tCO2) të shmangur. CCS e insaluara
në imppjantet që punojnë me lëndë djegëse
biomasë sjellin reduktim të kostos. Kjo kosto
është raportuar të jetë 22-25 (US $ / tCO2),
(80-92 US $ / TC) të shmangur në një fabrikë
prodhimi.
Kostoja e CCS nuk është studiuar në të njëjtën thellësi. Për shkak se këto burime janë shumë të
ndryshme në drejtim të përqendrimit të CO2.
Në grafikun e (fig.6.3) jepet kostoja e transportit e CO2. Kur transportohet

Kostoja për transport (fig.6.3) me anije, me linja tokesore,dhe linja në det të hapur.
6.3. Kostoja e reduktimit të CO2 me anë të CCS e instaluarë në impiantin T118M
Nga studimet e deritanishme që kemi kryerë në drejtim të CCS nuk ka përvojë të madhe, pasi kjo
teknologji akoma është në fazën eksperimentale. Le ta shohim më konkretisht këtë system të
instaluarë në mini TEC-in T118M.
Për një orë pune në impiant nga djegia e lëndës djegëse digjet 0.936 (kg l.dj), që do të thotë se në
një orë pune në atmosferë shkarkohet sasia prej 5.06 (m3N / h). Në qoftë se ipianti punon gjatë
gjithë vitit me tre turne, atëhere për një vit emëtimi i gazrave do të ishte:
Vtot = V g' ⋅ 24 (or ë) ⋅ 365 (dit ë) = 5.06 ⋅ 24 ⋅ 365 = 44325.6 (m3N / vit)
Nga llogaritjet e kryara më sipër, sasia e dioksidit të karbonit i emëtuarë për një orë është 1.533
(m3N / h), atëher për një vit kjo sasi do të ishte:
VtotCO2 = VCO
'
2
⋅ 24(orë) ⋅ 365(ditë) = 1.533⋅ 24 ⋅ 365 = 13429.08 (m3N / vit)
Në qoftë se sistemi i CCS do të largonte rreth 95 %, sasia e reduktuarë e CO2 do të ishte:
. = 95% i Vtot . = 0.95 ⋅ 13429.08 = 12757.626 (m3N CO2 i kapur / vit)

CO2 CO2
V kap
Studimet e kryera deri tani tregojnë se kostoja e kapjes, komprimimit, magazinimit dhe ruajtjes
së CO2, variojnë të jenë 22 – 25 ($ / t CO2) të shmangur.
Konvertojmë vllimin e CO2 të kapur nga (m3N CO2 i kapur / vit) në (kg CO2 i kapur/ vit)
Meqënë se jemi në kushte normale ateher kemi presionin 1 (bar) temperaturën 20oC.
Duke shfrytëzuarë ligjin e gazit ideal gjejmë:

41

pV 1 ⋅10 5 ⋅12757 .626

pV = MRT ⇒ M = = = 23043 .31
RT 8314 (kg CO2 i kapur / vit) ose
⋅ 293
44
M = 23.04331 (tCO2 i kapur / vit)
Për një vit sekuestrohet 23.04331 ton dyoksid karboni.
Për të nxierrë koston e CCS (Cco2) shumëzojmë masën e CO2 me vlerën në dollar të nxierr nga
studimet.
Kjo kosto do të ishte: C CO = M ⋅ (vler ën $) = 23.04331 ⋅ 24 = 553 ($ / vit)

2
6.4. Kostoja e shfrytëzimit të impiantit T118M
Kërkesat bazë për një impiant energjie janë:
• Siguria e prodhimit të energjisë

• Manevueshmëria dhe mobiliteti. TEC duhet të jetë në gjendje që ti përgjigjet ndryshimit
të ngarkesës elektrike në përputhje me grafikun e pritshëm të saj. Aftësia e TEC që të
ndryshojë fuqinë në interval sa më të vogla të kohës quhet mobiliteti i TEC.
• Ekonomia e pajisjeve dhe e shfrytëzimit
• Realizimi i normave higjeno-sanitare dhe sigurimi i punës pa rrezik te personelit i

shfrytëzimit.
• Volitshmëri të pajisjeve, të montimit dhe të shërbimit.
Kostoja pa marë parasysh koston e CO2 mund të shkruhet:
C = C inv + C l .dj + C m.bm (6 – 1)
Ku: kostoja për investim është 1000 (euro/ kw)

C inv =1000 ⋅ N e (6 –
2)
Kostoja për lëndë djegëse është 0.5 (euro/kg)
C l .dj = 0.5 ⋅ b (6 –
3)
Kostoja për mirëmbajtje është e pa përfillshme në krahasim me dy të tjerat.
Atëhere kostoja e TEC-it do të ishte:
42

C = C inv + C l .dj =1000 ⋅ N e + 0.5 ⋅ b =1000 ⋅ 0.0595 + 0.5 ⋅ 0.936 ⋅ 24 (or ë) ⋅ 365(ditë) = 59 .5 + 8199 .36
C = 8258 .86 (euro / vit )
Kostoja min TEC-it duke marë parasysh dhe koston e kapjes së CO2.
C = C inv + C l .dj + C m.bm + C CO 2 (6–

4)
Në qoftë se në ipiant do instalonim teknologjinë e kapjes dhe magazinimit të CO2 do të kemi
këto vlera:
C tot = C inv + C l .dj + C m.bm + C m..b + C CO 2 = 59 .5 + 8199 .36 + 460
C tot = 8659 .36 (euro / vit )
Kjo është kostoja e totale e mini- impiantit kur punon në 100%. Në rastet kur impianti punon në
kushte më të vështira atëhere kostoja e tijë ka tendenc të përkeqësohet.
43

VII. TENDENCA E TEC-ve MODERN
7.1. Kushtet për ndërtimin e TEC-ve moderne.
Në këto vitet e fundit është vënë re një shtim i vrullshem i mbetjeve urbane dhe i gazrave të
çliruara nga djegia e lëndëve djegëse me prejardhje fosile. Shtimi i mbetjeve jep ndotjen e ajrit
në atmosferë dhe si rrjedhim shtimin e sëmundjeve. Nga shtimi i dioksidit të karbonit dhe i
shumë gazrave të tjerë në atmosferë, nga djegia e lëndëve diegse me prejardhie fosile, është
krijuar “Efekti Serë”. Si rjedhim i “Efektit Serë” në glob janë rritur temperaturat. Me rritjen e
temperaturave lind nevoja e shpenzimit më të madh të energjisë elektrike. Siç duken nga grafikët
e mësipërm, për momentin, prodhimi i energjisë elekrike në rang botror e ka prejardhjen nga
TEC-et. Pra nga djegia e lëndëve me prejardhje fosile. Për të plotësuar nevojat e njeriut në jetën
e përditshme duhet të prodhojme energji elektrike, por njëkohësisht dhe të mos ndotim
ambjentin. Kjo është dhe detyra më e vështirë dhe më e rëndësishme e inxhiniereve. “Të
prodhojmë por pa efekte anësore për mjedisin dhe shëndetin e njerzve”. Duke u bazuar në këtë
posulat, vendet me fuqi industriale më të madhe në botë, kanë hartuare norma dhe standarte për
emëtimin e gazeve në atmosfere nga impjantet indusrtriale. TEC-et si një ndër impjantet më
problematike për mjedisin janë dhe më të kritikuarit nga ambjentalistët. Për këtë arsye për
ndërtimin e tyre jane vendosur norma, standarde dhe rekomandime. TEC-et moderne ndërtohen
mbi bazën e këtyre kushteve:
Kushtet për ndërtimin e TEC-ve.
° Rehabilitimi i mjedisit
° Problemet mbi cilësinë e ajrit
° Kostoja për nivelim
° Problemet social-ekonomike
° Zvogëlimi i humbjeve në sistemin e transmetimit dhe përmirsimi i tensionit
° Transmetim i sigurt dhe në vazhdimesi
° Sigurimi i lëndës djegëse
° Kërkesa për ujë dhe kanalizimi i ujërave të ndotur
° Transporti
° Siguri në përdorimin e tokës
1. Reabilitimi i mjedisit
Në vendin e ndërtimit të TEC-it duhen marë masat që mbetjet dhe mbeturinat të mos dalin në
mjedis të hapur , por të dërgohen në vende të posaçme.Të bëhet ndërtimi i kanaleve kulluese Në
qoftë se është e mundur te mbillet bimësi rreth impjantit.
44

2. Problemet mbi cilesinë e ajrit
Nga djegia e lëdës së djegshme, që përdoret për prodhimin e avullit, në atmosferë çlirohet një
sërë gazrash ndotës, të cilët janë: dioksid squfuri (SO2),
oksidet e azotit (NOx), monoksod karboni (CO), dioksidi karbonit (CO2), grimca më të vogla se
10 mikron (PM10) dhe substancat organike të avullueshme (VOC).
Në vendin tonë sapo është ndërtuar TEC-i Vlorës në bazë të standardeve ndërkombëtare. Madje,
sipas studimit të firmës ndërtuese, ky impjant arrin të jetë deri në tre herë më pak ndotës
për ambjentin se sa parashikimet e standardeve ndërkombëtare. Kjo duket dhe në tabelen 3.1.
Në bazë të të dhënave të ndërtuesve ky projekt mund të thuhet me plot gojën se është “ TEC
Modern”
Tabela 3.1
Standardet e shkarkimeve në ajër
Ndotesit Sipas Bankës Botrore Sipas Bashkimit Sipas firmës

Evropian ndertuese
PM10 50 (mg/Nm3) 50 (mg/Nm3) 14 (mg/Nm3)
NOx 165 (mg/Nm3) 450 (mg/Nm3) 97 (mg/Nm3)
SO2 2000 (mg/Nm3) 1700 (mg/Nm3) 57.4 (mg/Nm3)
3. Kostoja për nivelim.
Kostoja për nivelim është e pa shmangashme për ndërtimin e impjanteve, hyn në kostot direkte
për ndërtim.
Për ndërtuesit e impjanteve të tilla duhet patur parasysh zgjedhja e vendit të ndërtimit të
impjantit. Në mënyrë që nivelimi të mos jetë i kushtueshëm.
4. Problemet social-ekonomike.
Ndërtimi i TEC-ve në rang të përgjithshëm është i dobishëm. Ngritja e impjanteve të tilla kërkon
fuqi punëtore të madhe. Si rrjedhim rritet numri i të punësuarve në atë zonë. Pra rritet mireqenia
social-ekonomike e zones. Dhe gjate sfrytezimit termocentralet sjellin përfitime, jo vetem për
zonën, por për t’gjithe vendin.Perveç efekteve pozitive TEC-et kanë edhe efekte negative.Ndër
efektet negative janë:
1. në atë zonë përreth nuk mund të zhvillohet turizmi.

2. ndotje mjedisi.
3. pakësim i faunës
45

4. pakesim i peshqve, në qoftë se është afër brigjeve të deteve, liqeneve apo dhe lumenjeve
etje.
Këto efekte negative në një farë mënyre e përkeqsojne gjendjen social-ekonomike të banorëve që
jetojnë në atë zonë.
5. Zvogëlimi i humbjeve në sistemin e transmetimit dhe përmirësimi i tensionit.
Qëllimi i ndërtimit të termocentraleve është prodhimi dhe transmetimi i energjisë elektrike,

mundësisht pa humbje në sistemin e transmetimit dëri në stacionin elektrik më të afërt dhe më
tej.
Humbjet e energjisë elektrike më të mëdha ndodhin në sistemin e transmetimit. Për këtë arsye
duhet që këtij sistemi, ashtu si çdo sistemi tjetër, duhet ti përmbahemi me përpikmëri projektit.
6. Transmetim i sigurt dhe në vazhdimësi.
Ashtu si prodhimi i energjisë dhe transmetimi i saj duhet të jetë i sigurtë dhe pa ndërprerje. Në
mënyrë që të mos shkaktojë dëme ekonomike në konsumatorët.
Që të sigurohet transmetim i vazhdushëm duhet që në impjant duhet të instalohen sistemet e

sigurisë dhe sistemet e emergjencës.
Kur të jenë instaluar këto sisteme atëhere jemi të sigurt se do të kemi transmetim të sigurt dhe të
vazhdushëm të energjisë elektrike nga impjanti për tek konsumatori.
7. Sigurimi i lëndës djegëse.
Në baz të llojit të lëndës djegëse ndërtohet dhe “sistemi i sigurimit të lëndës djegëse”.
TEC-et ngrihen në ato zona ku sigurimi i lëndës djegëse nuk është i vështirë dhe i kushtueshëm.
Pra të mos ngrejmë sistem transmetimi të lëndës djegëse vetëm për këtë qëllim. Duhet të ketë
dhe depo rezervë në rastet kur gjatë kushteve të këqija atmosferike të mos ketë ndërprerje të
prodhimit. Sigurimi i lëndës djegëse më pak i kushtushem bëhet në vendet ku ka infrastruktura të
mirë toksore, hekurudhore dhe detare. Kjo është dhe arsyeja përse ndërtusit dhe shfrytezuesit e
këtyre impjanteve synojnë vedet portuale.
8. Kërkesa për ujë dhe kanalizimi i ujërave të ndotur
Siç e dimë termocentralet bëjnë të mundur prodhimin dhe shndërrimin e energjisë termike në
energji elektrike. Trupi i punës në impjant është avulli. Por që të kemi prodhim avulli të
vazhdueshëm në kaldajë duhet të kemi dhe ujë të vazhdueshëm. Në mënyrë që të furnizojmë
impjantin me ujë të vazhdueshëm duhet të ekzistojë sistemi i ujit të pastër. Në qoftë se uji është i
“ndotur” me kripra dhe me gjallesa është i nevojshm sistemi i filtërimit. Në mënyrë që të mos
dëmtojmë elementët e impjantit. Në sistemin e filtërimit dhe në varësi të llojit të lëndës djegëse
na krijohen mbeturina dhe substanca helmuse. Për të mos ndotur ambjentin përreth impjantit
shërbejnë sistemet e pastrimit nga elementët ndotës. Mbetjet sigurohen në vende të sigurta, për
mjedisin.
46

9. Transporti.
Tek transporti hyjnë të gjitha llojet e transporteve që nga ai i produktit të prodhuarë dhe deri tek
puntorët. Transporti eshte vete kosto per nderrmarrjen. Por pa transport nuk mund te kete fitim.
10. Siguri në përdorimin e tokës.
Dihet se një impjant industrial ka afat përdorimi afërsish 20-25 vjet, në kushte shfrytëzimi. Pas
këti afati duhet ti bëhet Plani Layout nga e parta ose shpërngulet totalisht prej andej.
Zona në të cilën është ndërtuarë impjanti nuk duhet të jetë e “infektuarë” me mbetje industriale.
Toka në atë zonë të jetë përsëri e shfrytëzushme për qellime buqsore dhe aktivitete të tjera
industriale. Në mënyrë që të jetë e garantuar shfrytëzimi i tokës në atë zonë ndërtusit dhe
shfrytëzuesit e TEC-it ngrejnë sistemet e pastrimit nga mbetjet industriale. Që të garantohen të
gjitha këto kushte duhet përdorur teknologji e re dhe modern.
7.2. Teknologjitë e së ardhmes.
Shënim: Po i referoheni termocentraleve me lëndë të djegëshme me qymyrë për faktin se

qymyret janë si ndër lëndët më shumë ndotëse.
Djegia e Qymyrit të pulverizuar me fryrje ajri paraqet një njësi të avancuar me qymyr të
pulverizuar që plotëson nivelet e ulëta të emëtimeve që kërkohen sot. Tre komponentët kryesorë
të kësaj njësie janë: (1) blloku i boilerit ku digjet qymyri dhe prodhohet avulli në tubat e tij; (2)
bllokun e gjeneratorit i cili përmban grupin e turbinës të avullit/gjeneratorit elektrik menaxhimit
të avullit; kondesuesit dhe ujit ftohes; (3) pajisjet e pastrimit të gazeve të shkarkimit i cili largon
ndotësit e veçantë dhe plotëson kriteret e emëtimeve të gazeve të shkarkimit. Seksioni i pastrimit
të gazeve të shkarkimit përmban reduktimin katalitik selektiv (SCR) për largimin e NOx-ve të
ndjekur nga precipitatori elektrostatik (ESP) për të larguar mbetjet e veçanta, dhe aparati
idesulfurizimit të lagur (njomë) të gazeve të shkarkimit (FGD) i cili largon SOx-et. Zgjedhja e
qymyrit dhe projektimi e funksionimi i njësisë së pastrimit të gazeve të shkarkimit kryhet për të
siguruar që emëtimet të jenë nën nivelet e lejuar.
Njësitë me qymyr të pulverizuar mund të jenë nënkritike ose ultra-superkritike me kapje të CO2
ose jo. Figura e mëposhtme jep një paraqitje skematike të detajuar të një njësie nënkritike me
PC, 500 MW me të dhenat kryesore të rymave dhe kushteve të tyre. Ajri infiltron në boiler sepse
ai funksionon nën presionin atmosferik dhe gazet e djegies të patrajtuara nuk kalojnë në ambient.
Largimi total i materialeve të veçanta është 99.9% shumica e të cilit është hi fluturues i kapur
nëpërmjet precipitatorit elektrostatik. Emëtimet e veçanta në ajër janë 11 kg/h. Emëtimet e NOx-
eve janë reduktuar 114 kg/h nga kombinimi i djegësve me NOx të ulët me SCR. Njësia
desulfurizimit të gazeve largon mbi 99% të SO2 duke reduktuar emëtimet në 136 kg/h.
47

(fig.7.1)
Largimi (eleminimi) i mërkurit me hirin fluturues ose FGD do të jetë më i lartë se 70-80%.
Efiçensa e kësaj njësie për këto kushte për qymyr bituminos (25530 kJ/kg) dhe me përmbajtje
të lartë squfuri 3.25% është 34.3% ndërsa për qymyr bituminos me përmbajtje të ulët squfuri
35,4%. Kjo efiçensë për qymyr nënbituminos dhe për linjitet do të jetë respektivisht 33.1% dhe
31.9%.
(fig.7.2)
Llogaritja e efiçensës për këtë njësi nënkritike u krye me anën e softit përkatës që është vetëm
për njësitë me qymyr të pulverizuar PC dhe diferencat vijnë si rezultat i cilësisë të qymyrit,
kushteve të projektuara në reduktimin e emëtimeve dhe kushteve të modelit si temperatura e ujit
ftohës etj. Një njësi ultra-superkritike PC 500MW me të dhënat e rymave dhe kushtet
funksionuese jepet në figurën e mëposhtme:
48

(fig.7.3.)
Efiçensa e kontrollit të emëtimeve të gazit është e njëjtë: Diferencat kryesore krahasuar me

njësinë nënkritike janë: në efiçensën e cila është 43.3% kundrejt 34.3% dhe në shkallën e
ushqimit me qymyr e cila është 21% më e ulët ku dhe shkalla e emëtimit të CO2 është po kaq më
e ulët. Shkalla e prodhimit të ndotësave të tjerë është më e ulët por shkalla e emëtimit të tyre
përcaktohet nga shkalla e kontrollit të emëtimeve të gazeve të shkarkimit.
7.2.1. Prodhimi i energjisë me anën e CFB
Teknologjia me shtrat fluidi më e përdorur sot dhe në të ardhmen është djegia me shtrat fluidi
qarkullues një version i së cilës është paraqitur në figurën e mëposhtme:
(fig.7.4.)
Qymyri dhe karboni i qymyrit digjen ndërkohë që qymyri, karboni i qymyrit, hiri i qymyrit dhe
lënda thithëse mbartën në furrë nëpërmjet ajrit djeges. Materialet e ngurta ndahen nga gazet e
shkarkimit në ciklon dhe kalojnë nëpër seksionin konvektiv ku nxehtësia transmetohet nëpër
tubat e boilerit ku prodhohet avull me presion të lartë. Avulli shtesë prodhohet nëpërmjet
49

transmetimit të nxehtësisë nga solidet e nxehta në këmbyesin e nxehtësisë në shtratin e fluidit

përpara se ato të kthehen në furrë. Në furrë nuk ka tuba sepse lëvizja e shpejtë e solideve
shkakton korozion të shpejtë. Formimi i NOx-ve menaxhohet nëpërmjet temperaturës së ulët të
djegies dhe injektimit të shkallëzuar të ajrit djegës.
Emëtimet e SOx kontrollohen nëpërmjet lëndës thithëse së gëlqeres të lëngëzuar në shtratin e

fluidit. Kjo kursen një kosto të rëndësishme për pastrimin e gazeve të shkarkimit por emëtimet
e ulëta të NOx kërkojnë qymyre me përmbajtje të ulët squfuri dhe reduktimi i emëtimeve të
NOx-ve kufizohet nga kimia e djegies. Ulja ekstreme e emëtimeve do të kërkojë një njësi shtesë
pastrimi që shoqërohet me një ritje të kostos. Njësitë CFB përshtaten më mirë për ngarkesa me
vlerë të ulët si qymyret me përmbajtje të lartë hiri ose mbetjet e qymyreve.
Një paraqitje skematike e një njësie CFB me rymat dhe kushtet funksionuese paraqitet më
poshtë:
(fig.7.5)
7.2.2. Prodhimi i energjisë në impiantet me qymyr të pulverizuar (PC) me kapje të CO2.
Dy njësitë PC përfaqësuese janë impianti nënkritik dhe impianti ultra-superkritik. Këta impiante
ndryshojnë nga impiantet e shqyrtuara më sipër vetëm në drejtim të shtimit të paisjeve shtesë për
kapjen e CO2 e cila sjell ndikim të dukshëm në efektivitetin e impiantit. Një paraqitje skematike
e detajuar e impiantit nënkritik PC me rrymat dhe kushtet funksionuese kryesore, me reduktim të
CO2 me 90% bazuar tek aminat jepet më poshtë (fig.7.6.). Kërkesa për energji të brendshme për
kapjen dhe eleminimin e CO2 është e barabartë me ekuivalentin e 130 MW shumica e së cilës në
formën e avullit me presion të ulët të kërkuar për rekuperimin e CO2 të absorbuar nga tretësirat e
aminave. Komprimimi i CO2 kërkon 70 MW. Ky konsumim i energjisë së brendshme kërkon
76000 kg/h qymyr shtesë një ritje prej 37 % krahasuar me rastin pa kapje për të prodhuar të
njëjtën sasi energjie.
50

(fig.7.6.)
Shtimi i proçesit teknologjik të kapjes dhe eleminimit të CO2 efektivisht ndikon në eleminimin
e SO2 dhe mbetjeve të veçanta që nuk jane eleminuar më përpara në njësinë e pastrimit të gazeve
të shkarkimit kështu që emëtimet në gazet e shkarkimit tani janë jashtëzakonisht të ulëta pra një
përfitim i shtuar nga kapja e CO2. Shtimi i proçesit të kapjes me baze amine të CO2 në rreth 90%
në një impiant ultra-superkritik ka ndikimin e vet negativ mbi kushtet funksionuese te impiantit.
Një paraqitje skematike e rymave dhe kushteve funksionuese të një impianti ultra-superkritik
paraqitet më poshtë:
(fig.7.7.)
Për kapjen e 90% të CO2 konsumi i energjisë së brendshme për kapjen dhe komprimimin për
njësi të ushqimit të qymyrit (ose CO2 të kapur) është i njëjtë për të gjitha teknologjite e djegies
PC. Megjithatë me rritjen e efiçensës së teknologjisë konsumi i qymyrit për kw-h neto të
prodhuar zvogëlohet duke na çuar në një reduktim të impaktit të kapjes të CO2 në balancën e
përgjithshme të energjisë së sistemit pra për impiantet ultra-superkritike reduktimi i efiçensës për
kapjen e CO2 është 21% kundrejt 27% të impianteve nënkritike PC.
7.2.3. Prodhimi i enegjisë me fryrje oksigjeni
Pjesa më e madhe e kostos së kapjes të CO2 nga njësitë me djegie PC me fryrje ajri është për
shkak të përqëndrimit të ulët të CO2 në gazet e shkarkimit për shkak të tretësirës së azotit. Djegia
me fryrje oksigjeni mund ta shmangë këtë dhe të lejojë direkt komprimimin e gazve të
51

shkarkimit të cilet janë të përbërë kryesisht nga CO2 dhe ujë. Kjo do të reduktojë koston që
shoqëron kapjen e CO2 në teknologjitë e prodhimit me bazë djegien e qymyrit. Figura e
mëposhtme jep një skemë të detajuar për një impiant 500 MW superkritik me oksigjen. Në këtë
projektim të djegies të PC me oksigjen gazet e shkarkimit pastrohen për të aritur një pastërti të
lartë të rrymës së CO2 pas komprimimit. Gazet e shkarkimit zvogëlohen gati me 95% dhe kriteri
i emëtimeve plotëson nivelet më të ulëta të lejuara aktualisht. Njësia ASU, komprimimi dhe
pastrimi i CO2 konsumon rreth 180 MW të fuqisë së brendshme. Hapi i pastrimit me njësinë
FGD të lagur mund të eleminohet për qymyret me përmbajtje të ulët squfuri dhe/ose me
pëmirësimin metalurgjik në boiler dhe sistemin e trajtimit të gazeve. Këto ndryshime mund të
reduktojnë kapitalin dhe kostot operuese në mënyrë të rëndësishme. Në qoftë se rryma e CO2 nuk
nevojitet të këtë një pastërti të lartë për sekuestrim mund të bëhet i mundur reduktimi i shkallës
të pastrimit të CO2 dhe kostove shoqëruese. Këto çështje nevojiten më tej të saktësohen në
projektim dhe verifikohen në ekperimentim derisa ato perfaqësojnë një potencial të rëndësishëm
në reduktimin e kostove.
(fig.7.8.)
7.2.4. Teknologjia e integruar e gazifikimit të qymyrit me ciklin e kombinuar.
Një numër teknologjish gazifikimi janë zhvilluar dhe klasifikimi i tyre është përmbledhur në
tabelën e mëposhtme:
52

Temperatura operuese për gazifikuesit e ndryshëm diktohet në një masë të madhe nga vetitë e
hirit të qymyrit. Në varësi të gazifikuesit hiri mund të largohet në forme të thatë në temperatura
të ulëta (gazifikuesit pa zgjyrë) ose si likuid me viskozitet të ulët në temperatura të larta
(gazifikuesit me zgjyrë). Për të gjithë gazifikuesit është esenciale të shmangin grimcat e buta të
hirit të cilat ngjiten së bashku dhe vendosen (ngulen) në paisjet e proçesit duke ndaluar
funksionimin.
Katër teknologjitë më të rëndësishme të gazifikimit janë:
1. Sasol -Lurgi: hi i thatë, shtrat lëvizës, (zhvilluar nga Lurgi përmirësuar nga Sasol).
2. GE: me zgjyrë, ryme e ngarkuar, (entrained,) ushqim suspensioni, një fazë e vetme, (zhvilluar
nga Texaco).
3. Shell: me zgjyrë, ryme e ngarkuar (entrained), ushqim i thatë, një fazë e vetme.
4.Conoco Philips E-Gas: me zgjyrë, ryme e ngarkuar (entrained), ushqim suspensioni, dy

shkallesh, (zhvilluar nga Dow Chemical).
Gazifikuesi Sasol Lurgi ka një eksperiencë të gjërë komerciale në impiantet synfuel në Afrikën e
Jugut. Ai është një gazifikues me shtrat lëvizës, pa zgjyrë. Tre të tjerët janë gazifikues me rymë
entrained, me zgjyrë. Gazifikuesit GE/Texaco dhe Shell kanë një eksperiencë të rëndësishme
komerciale ndërsa teknologjia Conoco Philips E-Gas ka më pak eksperiencë komerciale.
Projektet e propozuara IGCC janë fokusuar në gazifikuesit me rymë entrained më zgjyrë të
lëngëzuar. Këta gazifikuesë janë të gjithë me fryrje oksigjeni. Nje impiant demostrues IGCC
250 MW me fryrje ajri është në ndërtim dhe në 2007 fillon punë në Japoni. Gazifikuesi është
dyshkallësh me rymë entrained, ushqimi thatë, presion i mesëm, i projektuar me fryrje ajri.
Gazifikuesit me shtrat fluidi janë më pak të zhvilluar se dy llojët e tjera të gazifikuesve.
Fleksibiliteti funksional është më tepër i kufizuar sepse ata kryejnë njëkohësisht disa funksione
(psh fluidizimin, gazifikimin, largimin e squfurit me anë të gëlqerës). Integrimi i gazifikimit në
impiantin IGCC imponon disa kushte shtesë në teknologji. Teknologjia e gazifikimit me shtrat
lëvizës nuk mund të merret me një fraksion të rëndësishëm të grimcave të imeta të qymyrit, e
cila nënkupton që 20-30% e qymyrit të përpunuar nuk mund të ushqehet në të. Ai gjithashtu
prodhon sasi të rëndësishme të katranit (blozës) etj, të cilat shkaktojnë probleme në drejtim të
rymës. Gazifikuesit me temperaturë të lartë, me rymë entrained, nuk kanë këto probleme dhe
janë më të gatshëm për tu integruar në një sistem IGCC. Presioni i lartë veprues është favorizues
për këto njësi. Futja e qymyrit në një gazifikues me presion mund të bëhet me njërën nga
mënyrat: si qymyr i thatë nëpërmjet bunkerëve ngarkues ose me anë të suspensionit të përbërë
nga grimcat e qymyrit të bluar imët dhe ujit e duke e sprucuar atë në gazifikues. Me këtë të
fundit futen rreth 30% lagështi me ujin e lëngshëm i cili është i dëshirueshëm për reaksionet e
gazifikimit në qoftë se qymyri ka përmbajtje të ulët lagështie. Megjithate për qymyret me
përmbajtje të lartë lagështie ushqimi i gazifikuesit mund ti afrohet 50% ujë i cili rrit oksigjenin e
kërkuar për gazifikimin e qymyrit dhe avullimi e ujit dhe redukton efiçensën e funksionimit. Për
53

qymyret me përmbajtje të lartë lagështie një gazifikues me ushqim të thatë është më i

përshtatshëm. Qymyret me përmbajtje të lartë hiri kanë disi të njëjtat probleme si qymyret me
përmbajtje të lartë lagështienë atë të ngrohjes dhe shkrirjes të hirit konsumojnë energji të
konsiderueshme duke zvogëluar efiçensën e përgithshme të funksionimit. Temperatura e gazeve
të larguara në gazifikuesit me rrymë entrained është rreth 15000C dhe duhet të ftohet për proçeset
e pastrimit të gazit. Kjo mund të kryhet mbas gazifikuesit me ftohje direkte me ujë si në
konfigurimin me ftohje të plotë të GE të treguar në figurën e mëposhtme:
(fig.7.9.)
Ky konfigurim ka koston kapitale më të ulët dhe efiçensën më të ulët. (17,19,209 Gazifikuesi i

tipit GE është i pajisur me tulla zjarduruese dhe nuk regullon largimin e nxehtësisë. Megjithatë
një ftohës radiant i syngazit mund të shtohet për të rikuperuar nxehtesine ne formen e avullit me
presion te larte siç tregohet ne figure i cili perdoret për të prodhuar elektricitet në turbinën e
avullit. Në gazifikuesin Shell gazifikimi dhe largimi radiant i nxehtësisë janë integruar në të
njëjtën enë (paisje)
54

(fig.7.10.)
Me gazifikuesin E-Gas avulli me presion të lartë prodhohet nëpërmjet ftohësit radiant në

shkallën e dytë të gazifikuesit. Ky rikuperues nxehtësie radiant zakonisht e rrit efiçensën e
përgjithshme të prodhimit me 3%. (17) Energji shtesë mund të rikuperohet nëpërmjet një ftohësi
konvektiv të syngazit siç tregohet në figurë. Kjo rrit efiçensën e përgjithshme me 1-1.5%. Këto
përmirësime të efiçensës kërkojnë kapital shtesë por ky kapital shtesë kompesohet nga zvogëlimi
i kostos të lëndës djegëse. Presioni është një tjetër faktor në projektimin e gazifikuesve. Forma
më e thjeshtuar e enës dhe projektimi i ushqimit në formën e suspensionit lejojnë funksionimin
në presione më të larta. Kështu gazifikuesi GE-Texaco mund të funksionojë në 6.9 Mpa ndërsa
E-Gas për arsye të kufizimeve të enës dhe Shell për shkak të shtimit të ushqimit të thatë janë
kufizuar në rreth 3.3-4.1 Mpa. Presioni bëhet më i rëndësishëm kur impianti IGCC mer parasysh
kapjen e CO2.
Figura e mëposhtme është një paraqitje skematike e detajuar e një njësie IGCC me fryrje
oksigjeni pa kapje të CO2 ku paraqiten rymat kryesore dhe kushtet e tyre. Në këtë rast një
gazifikues ftohës radiant me presion të ulët (4.2 Mpa) GE përdoret për të prodhuar avull me
presion të lartë për prodhim elektriciteti. Azoti nga njësia ASU ushqehet në turbinën e gazit për
të rritur fuqinë e prodhuar dhe reduktuar formimin e NOx-eve. Konsumi i energjisë së
brendshme është rreth 90 MW dhe efiçensa rreth 38.4 %. MDEA mund të arrijë 99.4 % në
eleminimin e squfurit nga syngazi rreth 0.033 lbSO2/milion Btu që është më e ulët se vlerat e
lejuara për njësitë me PC. Selexol mund të arijë 99.8 % në eleminimin e squfurit me një shkallë
emëtimi prej 0.009 lbSO2/milion Btu. Rectisol i cili është më i shtrenjtë mund të arrijë 99.91 %
në eleminimin e squfurit me një shkallë emëtimi 0.004 lbSO2/milion Btu. Kontrolli i emëtimeve
të NOx-ve është një çështje e djegies në turbinë dhe arrihet nëpërmjet azotit të holluar përpara
djegies për të reduktuar temperaturën e djegies. Shtimi i SCR do të rezultojë në reduktimin e
NOx-ve në nivele shumë të ulëta.
Fig 2 tregon impaktin e shtimit të kapjes së CO2 në një njësi IGCC 500 MW. Njësitë e shtuara
janë një çift reaktoresh –shift me fazë të ndërmjetme ftohjeje per te konvertuar CO ne hidrogjen
dhe CO2 nëpërmjet reaksionit me avullin. Për aresye se reaksioni shift kërkon shume avull një
njësi IGCC me kapje CO2 përdor një gazifikues me ftohje direkte për të maksimizuar avullin në
syngas nga gazifikimi. Kapja e CO2 kërkon shtimin e njësisë sekondare Selexol e ngjashme me
atë të përdorur për largimin e squfurit.
CO2 ndahet nga tretësira e kapjes nëpërmjet reduktimit të presionit. CO2 i çliruar në një presion
ndërmjetës komprimohet në një likuid superkritik. Konsumi i energjisë së brendshme për njësinë
e kapjes është rreth 130 MW dhe konsumi i qymyrit është rreth 23 % më i lartë. Eficensa e
përgjithshme është rreth 31.2 %. Ndarja e CO2 dhe komprimimi favorizohet nga presioni veprues
i lartë i njësisë i cili kërkon presione më të larta të funksionimit të gazifikuesit.
55

(fig.7.11.)
(fig.7.12.)
Qëllimi i impianteve IGCC ka qënë mundësia e zvogëlimit të impaktit ambiental duke përfshirë
madhësinë e kritereve më të ulëta të emëtimeve, efiçensë më të lartë të kapjes së CO2 dhe
efiçensë më të lartë prodhuese. Nga studimet projektuese duke përdorur qymyre me nxehtësi të
lartë djegie impiantet IGCC treguan një avantazh të madh në koston e kapjes së CO2 krahasuar
me të gjitha teknologjitë e tjera prodhuese me bazë qymyri me kapje të CO2. Megjithatë ky
avantazh do të jetë shumë pak i rëndësishëm për qymyret me nxehtësi djegie më të ulët si
qymyret bituminoze dhe linjitet. Njësitë aktuale IGCC dhe ato që janë projektuar për të ardhmen
kanë dhe priten të kenë efiçensat e prodhimit më pak ose të krahasueshme me njësitë prodhuese
superkritike me qymyr të pulverizuar PC. Njësitë aktuale zakonisht gazifikojne lëndë me
nxehtësi të lartë djegie dhe përmbajtje të lartë karboni. Impianti IGCC në Polk me gazifikues
Texaco-GE me suspension –ujë me ftohje radiante dhe konvektive të syngazit por jo me integrim
të njësisë së ndarjes të ajrit me turbinen e djegies funksionon me një efiçensë prodhimi prej 35.4
% (HHV). Impianti IGCC i Wash bash- River me gazifikues E-Gas me ushqim suspension –ujë
me ftohje radiante dhe konvektive të syngazit dhe pa integrim funksionon me një eficensë rreth
40 %. Impianti IGCC në Puertollanë, Spanjë me gazifikues të llojit Shell me ushqim të thatë me
ftohje radiante dhe konvektive dhe integrim të njësisë të daljes të ajrit me turbinën e djegies ka
56

një eficensë prodhimi rreth 40.5% (HHV). Njësitë superkritike PC funksionojnë me një shkalle
eficensë 38-40 % dhe njësitë ultra–superkritike në Europë dhe Japoni janë duke arritur një
shkallë efiçensë në rendin e 42-46 % (HHV).
VIII. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
8.1. Përfundime.
Nga studimi i kësaj teme diplome dalim në konklozione: si bazë e prodhimit të energjisë
elektrike në shkallë botërore janë termocentralet. Të cilët arrijnë deri në 74 % të energjisë
botërore. Kurse burimet e energjisë që janë më pakë të shfrytëzuara janë impjampjantet me
rigjenerim, të cilët arrijnë vlerën e 12 % në shkollë botrore dhe në vlerën e 5 % në Evropë.
Prodhimi i energjisë elektrike në vendin tone, varet totalisht prej hidrocentraleve, konkretisht
prej kaskadës së lumit Drin. Me anë të HEC-ve sigurohet gati 90 % e enrgjisë. Pjesa tjetër takon
TEC-ve. Prodhim energjie me rikonverim dhe me anë të CEA nuk janë praktikuar akoma. Por
sic e kemi thënë më sipër ka projekte për impjante të tilla.
Në kreun II jemi njohur me elementët e impiantit me anë të të cileve duke siguruar gjendjen
teknike të mire dhe kushtet e shfrytëzimit konform normave teknike impianti është në gjendie të
na sigurojë maksimumin e efektivitetit të tij. Me anë të metodave të rregullimit të punës së
impjantit, rendimenti rritet.
57

Sasia e gazeve të emëtuara nga djegia e lëndës djegëse varet nga lloji i lëndës djegëse. Lëndët
djegëse fosile kanë emëtueshmëri më të madhe të gazeve gjatë djegies. Lënda djegëse me
prejardhje fosile më ndotëse është qymyri i gurit. Përvec gazrave të shumtë që emëton qymyri
lëshon dhe mbetje të ngurta, si hiri.
Për të zvogëluarë dëmet në mjedis nga emëtimi i gazrave inxhinierët kanë futur një sërë
teknikash dhe teknologjishë të reja, të cilat deri më sot nuk është se kanë dhënë rezultatin e
pritshëm. Këto vitet e fundit po eksperimentohet teknologjia më e re e Kapjes dhe Reduktimit të
CO2 (CCS). Nga eksperimentet e deritanishme kjo teknik ka dhënë rezultat e dëshiruarë në
drejtimin ekonomk. Me anë të kësajë teknike dioksidi i karbonit mund të reduktohet 90 – 99 % e
CO2. Problem i vetëm që has aplikimi i kësaj teknike është ulja e eficencës së impiantit. Kjo
teknikë kërkon kosto shumë të lartë në instalim dhe shfytëzim. Me kalimin e viteve kostoja e
aplikimit të kësaj teknie pritet që të ulet.
Për mintermocentraln T118M kostoja e reduktimit të CO2 arrin vlerën e Cco2=553 (euro/vit)
Kurse kostoja e impiantit pa koston e CO2 arrin vlerat rreth C = 8258.45 (euro / vit). Në qoftë se
instalojmë CCS në impiant kostoja e shfrytëzimit do të rritej me gati 2-fishin e kostos pa CCS
vlera e kësaj kosto është Ctot = 8811.5 (euro/vit). Kjo rritje e kostos me 10% do rrisin cmimin e
kilovatorëve të prodhuarë, i cili ndikon drerjtëpërsëdrejti në xhepat e konsumatorve
8.2. Rekomandime.
Energjia elektrike për shoqërinë mbarë botërore është një nga elementët për mbijetesë. Prodhimi
i sajë është i detyrushëm. Mënyrat e prodhimit janë të shumta, por mënyra që shkakton më tepër
ndotje në mjedis janë termocentralet. Arsyeja pse ndërtohen këta impjante ështëkostoja e ulet e
ndërtimit.
Për të ulur sasinë e gazeve të emëtuara në atmosfere duhet gjetur lëndë djegëse jo ndotëse. Kjo
lëndë është gjetur e cila është lënda djegëse Biomas. Janë burime energjie janë gjetur këto vitet e
fundit. Dalja e tyre në tregun komercial akoma nuk është realizuarë pasi janë akoma në fazën
ekperimentale. Nga djegia e biomasës gazet e emëtuara në krahasim me qymyret është e pa
përfillshme. Kostoja nga përdorimi i bimëve biomas për prodhim energjie shkon deri në 110 $/ t
CO2 të shmangur. Kjo vjen për arsye të ekzistences të paktë të këtyre burimev. Në të ardhmen të
bëhen kërkime dhe studime rreth këtyre burimeve energjie. Njëkohesisht studime dhe kërkime
duhet të bëhen dhe në drejtim të CCS. Pasi nga studimet e deritanishme përdorimi i lëndëve
djegëse fosile, duke aplikuar në to dhe teknologjinë CCS kanë më efektivitet se biomasat. Kosto
e tyre është raportuarë të jetë 22-25 ($/tCO2) të larguar.
Gjithashtu për të rritur rendimentin e impjantit duhet të bëhen kërkime në drejtim të gjetjes së
materialeve , që shërbejnë për ndërtimin e makinerive dhe elementëve të TEC-it. Në mënyrë që
këto material të kenë qëndrushmëri ndaj godijeve mekanike dhe sidomos ndaj goditjeve termike.
58

LITERATURA
1. A. Shtjefni, F. BidajS. Poçari
“Udhezues I Puneve Laboratorike Per Minitermocentralin Me Avull” Tirane, 2001
2. H.Agolli, F.Bidaj, Gj. File. “Makina 1’’ , Tirane, 2003
3. I. Demneri, A.Shtjefni, R. Karapici ‘‘Termoteknike’’ , Tirane, 2007
59

Kapja Dhe Reduktimi I CO2 Ne TEC

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kapja Dhe Reduktimi I CO2 Ne TEC

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Projekt diploma: “Studimi i skemës dhe vlerësimi i kapjes së CO2 për një min TEC”

Dekani: Prof.Dr. Andonaq LONDO

Përgjegjës departamenti:Dr. Ramadan ALUSHAJ

Udhëheqës: Prof.As. Flamur BIDAJ

Konsulent: Prof.As. Flamur BIDAJ

MBI PROJEKTIN E DIPLOMËS NIVELI I PARË

Studenti.....Ferit GODOLJA......me Nr.Regj........................

I.Tema e Projektit të Diplomës

II. Afati i dorëzimit të projektit të mbaruar nga studenti

III. Të dhëna mbi projektin

FIM / Departamenti i Energjitikës

Stenda laboratorike e minitermocentrali T118M.

Presioni maksimal i avullit të ngopur në hyrje të turbinës 5 bar;

Lënda djegëse: Gaz propan

IV. Përmbajtja e projektit të diplomës

V. Kontrolli në departament (studenti është i detyruar që materialet e

Udhëheqësi: Prof. As. Flamur Bidaj.

Dr. Ramadan Alushaj

FIM / Departamenti i Energjitikës

4.2. Vënia në punë dhe rregullimi i njësisë..........................................................................13

4.3. Matja e fuqisë me ngarkesë fikse...................................................................................15

4.4. Matja e fuqisë me ngarkesë të ndryshueshme...............................................................17

FIM / Departamenti i Energjitikës

SKEMA TEKNOLOGJIKE E KAPJES DHE REDUKTIMIT TË CO2

FIM / Departamenti i Energjitikës

Energjia elektrike me zhvillimin e industris u bë si burimi baz për zhvillimin e mëtejshëm të

• lëndë të djegies së mbeturinave

• lëndët djegëse jofosile

• Rigjenerim 41,179 x106 kW

FIM / Departamenti i Energjitikës

Tashme po ndertohet TEC i Vlores me fuqi

FIM / Departamenti i Energjitikës

I. OBJEKTIVA E PROJEKT DIPLOMËS

Pra qëllimi i kësaj teme diplome është:

 Studimi i skemës së impjantit me avull dhe njohja me elementët bazë të impiantit.

 Vlersimi i rendimintit të impiantit dhe mundësit e rritjes së eficensës së prodhimit të

 Studimi i kostos së shfrytëzimit.

 Studimi i skemës teknologjike e kapjes së CO2.

 Vlerësimi ekonomik i kapjes së CO2.

FIM / Departamenti i Energjitikës

II. SKEMA E MINITERMOCENTRALI ME AVULL T118M

2. Përshkrimi i elementëve përbërs të mini TEC-it.

Mini impianti me avull T118M (fig.2.1.)

2.2.1 - Sistemi i prodhimit të nxetësisë.

FIM / Departamenti i Energjitikës

Ky sistem ka paraqitjen e mëposhtëme. ( Fig.2.1(a)) dhe e skematizuarë si në (Fig. 2.1 (b))

Paraqitja skematike e burimit të nxehtësisë.

Fig.2.3 (a) Fig. 2.3 (b)

1. Depozita e lëndës së djegshme, për rastin tonë bombël me gas propan.

2. Valvula e depozitës së gazit, me anë të së cilës ne mund të nryshojmë prurjen e lëndës së

4. Valvula e sigurisë së lëndës së djegshme, ndodhet te vatra e flakës. Me të mund të

2.2.2. – Sistemi i prodhimit të avullit (Kaldaja).

FIM / Departamenti i Energjitikës

Kaldaja (gjeneratori i nxehtësisë) është paisja, në të cilën prodhohet avulli.

fig. 2.4(a) fig. 2.4(b)

5. Tubi i dërgimit të avullit në turbinë.

6. Tubi i furnizimit të kaldajës me ujë.

7. Valvula e rregullimit të presionit të ujit në kaldajë.

2.2.3. – Sistemi i shndërrimit të energjisë termike në mekanike (Turbina)

Ky sistem bën të mundur që energjia termike të shndrrohet në energji të rrotullimit të boshtit, ku

FIM / Departamenti i Energjitikës

Fig.2.5 (a) fig.2.5 (b)

Elementët më kryesor të këtij sistemi janë: