Poslovne aplikacije

Jerosimović Dean 80 – 90 / VIT

 UVOD
Prenošenje instrukcija između računarskih mašina se prvi put desilo 1940.
godine, kad je George Stibitz iskoristio TTY, odnosno tele-mašinu za kucanje, pomoću
koje je poslao instrukcije sa njegovog univerziteta u Novom Hampshireu u Njujork, te
rezultate dobio natrag istim putem.
Tek 1964. godine, naučnici su izumili glavnu mašinu sa dijeljivim vremenom i sa
priključenim terminalima.U ranim fazama razvija računarskih mreža većinu
računarskih sistema činili su Unix sistemi – računari sa priključenim korisničkim
terminalima.Iako su korisnički trminali bili povezani komunikacionim kanalima,
takva mreža se u potpunosti nije mogla smatrati računarskom,pre svega zbog
nedostatka računarske moći na terminalima.Prva mreža je imala zadatak da prenese
instrukciju do mašine za obradu i da rezultat obrade vrati istim putrm nazad.U takvoj
situaciji je eksklutivno pravo na razvoj hardvera, softveera i komunikacionih kanala u
glavnom imao samo jedan proizvođač,koji je svoja idejna rješenja držao zatvorena za ostale
proizvođače.Komunikacija izneđu različitih proizvodnih rješenja, tada je bila nemoguća
zbog nekompatibilniosti hardwerskih interfejsa i formata podataka.Pad cijene računarskih
mikroprocesora i računarske opreme doveo je do pojave većeg broja proitvođača računarskih
mreža.S povećanjem broja proizvođača mrežnih sistema,postajala je i sve veća povezanost
među njima, pa su tako i njihovi finalni proizvodi postajali sve kopatibilniji i podudarniji u
svim segmentima,kako hardverskim tako i softverskim.
Tako se krajem 70-tih godina 20-og vijeka javljaju i prvi standardi.Tako je i nasto prvi
komunikacioni standard poznat kako ISO.Model je objavljen 1984-te godine i nazvan je
„Open System Interconnection Basic Reference Model“ ili jednostavno skraćeno OSI model.
Dva najčešće spominjana modela modela računarskih mreža su spomenuti OSI model te
tzv.TCP/IP model, odnosno IP grupa protokola koji je baziran isključivo na povezivanje
putem IP aderesa odnosno TCP/IP steka.
 OSI MODEL
Open Systems Interconnection Reference Model (OSI model) je razvijen 1984. godine od
strane ISO organizacije. lako je OSI model formalni standard danas se u praksi češće
koristi jedostavniji de facto standard - Internet model (TCP/IP). Ovaj model ima sedam
slojeva:
1. Fizički sloj(eng. physical layer) ima za ulogu da dobijeni niz bitova prenese duž
komunikacionog kanala i da definiše električna i fizička svojstva mrežnih uređaja
(mrežnih adaptera - engleski termin koji je u upotrebi je NIC - network interface card).
Definišu se naponski nivoi, broj pinova na konektorima (odnosno parica u kablovima), ili
debljina opleta koaksijalnog kabla.

2. Sloj veze podataka(eng .data link layer)ima za svrhu da se brine za razmjenu podataka
između mrežnih uređaja, i za detekciju/korekciju mogućih grešaka u fizičkom sloju.
Uređaji komuniciraju pomoću "hard- kodiranih" adresa (MAC adrese kod ethernet mrežnih
uređaja), i komunikacija na ovome nivou je moguća samo unutar lokalnih mreža. Preklopnici
(switchevi) su uređaji koji "rade" na sloju podataka, jer oni čuvaju u memoriji MAC adrese
svih mrežnih uređaja koji su spojeni na njih, i kad do njih dođe paket, oni pročitaju adresu
polaznog i odredišnog uređaja iz zaglavlja, te ostvaruju električnu vezu između ta dva uređaja.

3.Mrežni    sloj -(eng.network layer) upravlja radom podmreže .Pri njegovom projektovanju
ključno je odrediti kao se paketi upućuju od izvora ka odredištu .Dobar primjer je internet u
kojem je ogroman broj računara,a mi ih raspoznajemo po njihovim imenima u obliku
ime.domen.vršni_domen
 (npr. www.google.com) Naravno, taj sistem je napravljen radi ljudi, i DNS serveri
pretvaraju takve upite web browser u IP adrese, po trenutno važećem IPv4 standardu u
adresu tipa x.y.z.q, gdje su x,y,z i q brojevi od 0 do 255 (veličina reči 1 bajt).

4. Transportni    sloj(eng.transport layer) vodi računa o paketima koji putuju između dva
računara. Primjeri protokola na transportnom sloju su TCP i UDP. Ako se neki paket
"zagubi" na putu, TCP će tražiti da se ponovo pošalje, pa je stoga pogodan za razmjenu
podataka za koje je integritet podatak na višem nivou od brzine prijenosa. S druge strane
UDP nema kontrolu da li se poneki paket zagubio, pa je zgodan za multimedijalne
aplikacije, gdje nije toliko bitno da li se zagubi poneki paket, nego je bitna brzina
komunikacije.

5. Sloj sesije(eng.session layer) bavi se uspostavljanjem veze između krajnjih korisnika,

i sinhronizacijom iste odnosno omogućava korisnicima na različitim računarima da
međusobno uspostave sesiju .Najlakše ga je objasniti kod emitovanja video sadržaja preko
interneta, gdje ne želimo imati ton bez slike, ili sliku bez tona, ili oboje ali bez
sinhronizacije. Za to se brine ovaj sloj odnosno sihronizovanjem tj provjeravanjem
dugačkog niza podataka tokom prenosa da bi se omogućilo nastavljanje od tačke prekida
u slučaju pada sistema .

6. Sloj prezentacije(engl.presentation layer) - podaci koji se koriste na raznim računarima

se kodiraju na razne načine (little-endian, big-endian); txt datoteke na Mac-u, Unixu i
Windowsima na različite načine označavaju prelazak u novi red. Sve takve konverzije se
izvode (ukoliko su implementirane) na prezentacionom sloju.(npr .bankarski podaci )
 7. Sloj aplikacije(engl.application layer) na ovom sloju programer koristi
API-je kojima ostvaruje mrežnu komunikaciju s određenom svrhom, a da pritom
ne mora voditi računa o nižim slojevima, za koje se brine operativni sistem.
Primjeri protokola na ovom sloju su HTTP, FTP, telnet, SMTP, NNTP i mnogi drugi.
 (TCP/IP) MODEL

Nasuprot OSI modelu koji je formalno standardizovan Internet model (TCP/IP) je defacto
standard. Ovaj model je razvijan za potrebe Interneta i jednostavniji je od OSI modela.
Jednostavnost ovog modela se ogleda u apstraktnom gledanju na najviša tri sloja OSI
modela tako da Internet model propisuje samo sloj aplikacije naspram slojeva aplikacije,
prezentacije i sesije kod OSI modela. Takođe, usled nedostatka formalne standardizacije
Internet modela u nekim izvorima se ovaj model defmiše sa 5 a u nekim sa 4 sloja.
Današnje implementacije mrežnog softvera ulgavnom koriste Internet model.
Danas imamo vise verzija ovog modela kao što su TCP/IP-X, TCP/IPv4 I TCP/IPv6.
Međutim dans se najvise koristi IPv4,ali sa masovnim korištenjem interneta I sve većom
potrebom za Ip adersama,sve adrese iz opsega IPv4 će uskoro biti potrošene.
 ARHITEKTURA MREŽA
Klijent-server

Klijent-server je arhitektura gdje su korisnik (klijent) i server odvojeni ili neravnopravni.

Najočitiji je primjer pregledanja Internet stranica. Korisnikov računar i Internet gledač
su klijent – oni zahtijevaju, dok su računar i baza dataka koji čine web stranicu server – on
poslužuje. Klijent je obično aktivan korisnik, koji šalje zahtjeve i čeka dok se isti ne ispune,
dok je server pasivan, čeka na zahtjeve te ih ispunjava i šalje korisniku. Serveri su obično
veoma jake mašine sa dobrim konfiguracijama i karakteristikama zbog toga što
stovremeno moraju preraditi mnogo zahtjeva koji rastu iz dana u dan. Obično servere
pogone i posebni operativni istemi za razliku od običnih – klijent operativnih sistema,
serverski operativni sistemi su u više segmenata bolji i sadrže naprednije opcije.
 Ravnopravna mreža

Peer-to-Peer (P2P) je mreža gdje se nalazi mnoštvo klijenta koji su ravnopravni u

učešću, jedino je ograničenje brzina internet veze jednog klijenta. Ovakve mreže se
najviše koriste za dijeljenje dokumenata, video i audio podataka i tako dalje. Razlog
leži u tome da ne postoji neko ko će kontrolisati koji podaci se dijele u mreži, jer ne
postoji server niti neki glavni računar koji nadgleda sve ostale. Svi su ravnopravi i dijele
podatke između sebe. Postoje i posebni programi za dijeljenje podataka u P2P mrežama,
to su obično programi za dijeljenje audio i video sadržaja.

Slika 3
 Ako korisnik postavi upit, program pretražuje podatak pod tim imenom kod ostalih
korisnika povezanih na P2P mrežu. To je mnogo slobodnije nego kod klijent-server
mreža, gdje korisnik pretražuje sadržaj samo jednog računara, odnosno servera. Kod
P2P mreža, korisnik pretražuje sadržaj svih učesnika u mreži.Imo jos vrsta vezivanja tj.
umrežavanja,a neke neke od njih imamo prikazane na sledećoj slici (zvijezda,prsten,
magistrala,stablo, linijsko povezivanje, jelimično I ful povezano) :

Slika 4
 LAN
Lan (en. Local Area Network) je računarska mreža namijenjena za lične računare
(PC, personal computer). LAN može imati jedan ili nekoliko stotina čvorova
(praktično umreženih računara). Računari se najčešće umrežuju specijaliziranim
kablovima koji imaju veliku propusnost podataka (npr. UTP kabal) koji se priključuju na
hub ili switch.

Slika 5 Lan kabl i mrežna kartica

Komunikacija se odvija preko TCP/IP protokola. Najčešće umrežava radne stanice,

računare, printere, servere i ostale uređaje. LAN omogućava dijeljenje podataka, uređaja
kao i programa. LAN radi na najniža dva sloja OSI modela. Najčešći standardi koji se
koriste su Ethernet, Token Ring te FDDI.
 Half-dupleks

U mrežama koje koriste CSMA/CD (carrier sense multiple access collision detect)
tehnologiju kao što je Ethernet, slanje podataka se vrši tako što mrežni uređaj koji
treba da šalje podatak prvo nadgleda ima li drugih uređaja u mreži koji šalju podatak.
Ako to nije slučaj, uređaj počinje slanje podataka. Dva uređaja ne mogu slati podatke
istovremeno, ako se to desi uređaj čeka određeno vrijeme za ponovno slanje podataka,
što obični korisnik i ne primjeti. Što je više uređaja u LAN-u to je veća šansa da se "sudar"
podataka desi, i to je razlog što se sposobnosti Ethernet mreže narušavaju ako se broj
uređaja na jednoj mreži poveća. CSMA/CD mreže ne mogu u isto vrijeme
slati i primati podatke .
 Full-dupleks

Switchevi su omogućili istovremeno slanje i primanje podataka, tzv full-duplex mod.

Sa Switchevima mogućnosti i brzina Ethernet LAN mreže je povećana i unaprijeđena.
100 Mbps Ethernet mreža može prebacivati 200 Mbps podataka, no samo
100 Mbps može ići u jednom smjeru.
 MAN

Metropolitan Area Network je mreža koja se sastoji iz velikog broja računarskih mreža,
a koje se obično nalaze u jednom gradu Za razmjenjivanje podataka najčešće se koristi
optički kabl ili bežični način komunikacije.

Slika 6 Topologija mreže MAN tipa

MAN mreža može tako imati više umreženih LAN mreža, a preko MAN-a može imati vezu
sa Wide Area mrežom (kao što je Internet) čineći jednu veliku međusobno povezanu
mrežu računara). Najčešći protokoli koji se koriste su ATM, SMDS i FDDI, dok se u
posljednje vrijeme zamjenjuju sa Ethernet protokolom (tzv. Metro-Ethernet). Brzina
ovakvih mreža koje koriste DQDB (Distributed Queue Dual Bus) tehnologiju se kreće
od 34 do 155 Mbps.
 WAN

Wide Area Network (WAN) pokriva relativno veliku geografsku površinu, najpoznatija
WAN mreža je upravo Internet. Razmjenjivanje podataka u ovim mrežama se najčešće
vrši preko telefonskih parica. WAN mreža radi na tri najniža OSI sloja. Najpoznatiji
protokol je TCP/IP, odnosno Internet protokol koji je najviše zastupljen danas, dok je
sigurno najpoznatiji uređaj modem koji pretvara analogne signale u digitalne i obratno,
te time omogućuje prijenos podataka preko telefonskih instalacija širom svijeta.

Slika 7 Topologija mreže WAN tipa

Osim modema imamo i WAN switcheve, pristupne servere i ISDN terminale.Pristup na

WAN mrežu se u najvećoj mjeri omogućava kroz dial-up način. Takav način ne osigurava
stalnost veze, nego se priključivanje na mrežu vrši po potrebi odnosno kad to korisnik želi.
Korisnik tako mora poslati upit svom operateru koji će to odobriti.
 Najočitiji je primjer terminalnih prozora kod Internet kompanija gdje se unose
korisnička imena i šifre za ista.Primjer jedne veće WAN mreže koja se može opisati
i kao Internet, ali to može biti bilo kakva nezavisna mreža napravljena na osnovu
optičkih kablova i satelitskih veza.

Slika 8 Optički kabl

 PAN
Personal Area Network je još više geografski ograničena na samo nekoliko metara
razdaljine. Najčešće se radi o komunikaciji između manjih uređaja sa računarom
ili između samih računara koji su blizu jedan drugome.

Slika 9 Topologija mreže PAN tipa

Ove mreže najčešće nalazimo u sobama, kampusima ili manjim ustanovama.

Najčešći oblik komunikacije u ovim mrežama je preko računarskih sabirnica kao što su
USB ili FireWire, dok imamo i bežične mreže (WPAN) gdje se komunikacija najčešće
odvija preko Bluetooth ili IrDA standarda. Već danas su entuzijasti napravili Bluetooth
mreže koje prevazilaze ograničenja, i smatra se da će u dogledno vrijeme Bluetooth mreže
biti više zastupljenije te geografski manje ograničene.
W-LAN
Jedno od trenutačno najraširenijih WLAN inačica je Wi-Fi, registrirani znak Wi-Fi Alliance-a
Trenutačno postoje tri standarda koji su odobreni od strane IEEE (Institute of Electrical
and Electronics Engineers, Inc.):802.11a, 802.11b, 802.11g. Za izradu WLAN-a je potrebno
imati pristupnu točku (AP - access point) i jednog ili više klijenata. AP povezuje više
klijenata u zajedničku grupu i služi za povezivanje sa žičanom mrežom ili sa drugim
bežičnim mrežama. Dva ili više AP-a mogu raditi zajedno u WDS (wireless distribution
system) načinu rada.

Slika 10 W-lan ruter

 Za povezivanje sa drugim mrežama koristi se bežični usmjerivač (wireless router) koji u
sebi objedinjuje pristupnu točku i mrežni usmjerivač. Čest je slučaj da bežični usmjerivač,
posebno za male korisnike, ima ugrađen višepristupni spojnik (switch) sa jednom ili više
spojnih točaka, te na taj način može služiti i za povezivanje dijelova žičane
mreže sa bežičnom mrežom.

Slika 11 Switch

Prvenstvena namjena bežičnog usmjerivača je komunikacija sa WAN mrežom što se

ostvaruje pomoću sporijih linija kao: Frame Relay, ISDN, DSL, mikrovalnim vezama ili
nekim drugim WLAN tehnologijama. Dio WLAN standarda IEEE_802.11 je Wireled
Equivalent Privacy (WEP), jedan sigurnosni standard, koji sadrži RC4 Algoritam. Unutar
toga postojeće zaključavanje je samo sa jednim 40 Bit (nazvanim 64 Bit) tj. 104 Bit
(nazvanim 128 Bit), kod nekih proizvođača isto 232 Bit (nazvano 256 Bit) dugačkim
statičkim ključem, koje pak nije dovoljno i ne garantira da se WLAN zaključao sigurno.