DIENST VAN HE

emeente W.ssenaar

GEKOMEN

8 JUNI 2010

AANTEKENEN

Het College van Burgemeester en Wethouders gemeente Wassenaar Postbus 499

2240 AL WASSENAAR

10056984

__ • ~_ ·A"'~ _~'_ •• _,...~.~

lc!a~;.,).n:: -18630:

r~f~==' __ 900~d'-T_~1 ~

~ ah)c:h !'i'i i . I

tq~(q ".Lvdh.deqree~ lB/b

'S-GRAVENHAGE

18 juni 2010

ONDERWERP

PALEIS NOORDEINDE

Uw brief d.d. 9 juni 2010 kenmerk: 10055761/MS betreffende Raaphorst 5

Zeer geacht College,

In verv9lg op bovengenoemde correspondentie aangaande de aanvraag sloopvergunning opstallen Eikenhorst 3 en 5 en Raaphorst 5 die ik U op 3 maart jl. toezond, vraag ik Uw aandacht voor het volgende.

Als onderdeel van de mij toegezonden correspondentie trof ik de waardestelling van de betrokken panden, zoals die in Uw opdracht zijn gemaakt. Het lijkt mij juist U hierbij ook mijn zienswijze met betrekking tot de cultuurhistorische waardestelling van de boerderij Eikenhorst 3 en Raaphorst 5 te doen toekomen. Met betrekking tot Raaphorst 4 geef ik aan dat daarvoor dezerzijds geen sloopvergunning is aangevraagd, doch dat deze boerderij nu, zo blijkt uit Uw correspondentie, in de discussie wordt betrokken o~'grond van de door de Stichting Historisch Centrum Wassenaar bij

U ingediende zienswijze.

De opgemaakte waardestellingen bestaan naar mijn mening voor een deel uit oneigenlijke argumenten. Daarnaast is er ook sprake van herhaling van argumenten. Indien de waardestellingen tot de kern worden samengevat, zijn de boerderijcomplexen Eikenhorst 3, Raaphort 4 en Raaphorst 5 naar het oordeel van de steller van algemeen be lang vanwege:

- de herinnering aan de ontwikkelings- en bewoningsgeschiedenis van het landgoed 'de Horsten' en aan de agrarische geschiedenis van deze regio tot en met de Wederopbouwperiode;

POSTBUS 30412 2500 GK 'S·GRAVENHAGE TELEFOON: 070·3624701 FAX, 070·361 52 14

DIENST VAN HET KONINKLlJK HUIS

- de gaafheid en herkenbaarheid als (landgoed)boerderij in de architectonische stijl van de Wederopbouwperiode en de beeldbepalende ligging op de overgang van bos naar veenweidegebied;

- de onderlinge cultuur- en architectuurhistorische relatie (het ensemble) van de drie boerderijen, zoals door architect L. Blok ontworpen.

Zoals uit het bovenstaande blijkt, wordt in de beschrijving van de historische ontwikkeling speciaal aandacht besteed aan de totstandkoming van de boerderijen in de Wederopbouwperiode na de 2e Wereldoorlog. Reeds in het voorgaande concept werd die beschrijving gevolgd door de conclusie, dat het hier zou gaan om streekeigen, unieke Wassenaarse boerderijtypen.

De gedachte dat het zou gaan om streekeigen, unieke Wassenaarse boerderijen wordt bij mijn weten nergens in de literatuur over Wederopbouwboerderijen gesteund. In het volgens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) op dat gebied maatgevende onderzoeksrapport van Be Lamberts komt in de opsomming van eertijds de naam van de architect

L. Blok als regionaal actieve architect in het kader van de wederopbouw, niet voor. Niet uit te sluiten valt dat het hier om een 'eenmansopdracht' ging, ongetwijfeld weI belnvloed door de voorwaarden die aan de wederopbouw waren verbonden, maar verder uitsluitend gericht op de (her)bouw van de boerderijen, zonder een duidelijke aansluiting op regionale typologie of gericht op een vormgeving, die bij het landgoed zou moeten passen.

Dat de Wederopbouwboerderijen inderdaad niet in historische setting van het landgoed De Horsten passen, is objectief vastgesteld door de RCE en heeft ertoe geleid, dat de bqerderijen buiten de beschermde status van de historische buitenplaatsen Eikenhorst en Raaphorst zijn gehouden.

De drie Wederopbouwboerderijen dienen dus op zichzelf staand te worden beoordeeld, waarbij de enige cultuurhistorische binding met het landgoed de locatie van de boerderijen betreft.

Ook op dit punt past een kritische kanttekening bij de waardestelling en wel om de volgende reden. Over de locatie van Eikenhorst 3 wordt in de waardestelling bij herhaling opgemerkt dat de achtereenvolgende boerderijen telkens op dezelfde plek zijn herbouwd. Zonder diepgaand onderzoek te hebben verricht, kan ik slechts constateren, dat de huidige boerderij zich niet (meer) in de as van de zichtlaan naar de Rijksstraatweg bevindt. Die positie is overgenomen door Villa Eikenhorst.

DIENST VAN HET KONINKLIJK HUIS

Nog meer onduidelijkheid wordt gecreeerd door hetgeen over de locatie van de boerderij Raaphorst 5 wordt geschreven. In de inleiding van de waardestelling staat, dat in ieder geval "op deze plek" vanaf de 17e eeuw een boerderij stond. Op pagina 3 van de waardestelling staat vermeld dat "Raaphorst 5 g~~n voorganger op deze plek kent, maar desondanks wel betekenis heeft doordat hij aansluit bij de "hierboven geschetste ontwikkeling"". Nog sterker:

"Bovendien heeft hij toegevoegde waarde als zichtelement binnen de in het midden van de 1ge eeuw door Petzold aangelegde Umfahrungsweg ... ". Hier worden met betrekking tot een voorheen niet bestaande boerderijlocatie historische relaties gelegd, die niet meer te bevatten zijn. Ter voorkoming van elk misverstand merk ik hierbij op dat op de locatie Raaphorst 5 v66r de Tweede Wereldoorlog geen boerderij aanwezig was.

In dezelfde lijn ligt de mededeling in de waardestelling over de ongeveer gelijke afstand van de boerderijen tot elkaar (feitelijk varierend van ruim 200 meter tot bijna 450 meter), gevolgd door de uitspraak, dat de drie .. boerderijen ruimtelijk, functioneel, historisch en cultuur landschappelijk een gaaf en herkenbaar architectonisch en typologisch ensemble vormen.

Het komt er kortom op neer, dat de waardestellingen zijn getoonzet door stellingen, die niet dan wel onvoldoende door objectieve gegevens worden gestaafd.

Dan nu de feitelijke situatie:

De afgelopen decennia is op De Horsten, evenals op andere landgoederen, onder invloed van de economische ontwikkelingen en het Europees landbouwbeleid een teruggang opgetreden in het aantal melkveehouderijbedrijven.

DIENST VAN HET KONINKLlJK HUIS

Tot ongeveer 15 jaar geleden hadden de boerderijen Horstlaan 14 te Voorschoten, Raaphorst 2/3, Raaphorst 4 en 5 en Eikenhorst 3 nog een agrarische functie. De eerste die stopte was de pachter van de boerderij Raaphorst 2/3, enkele jaren later gevolgd door de pachter van de boerderij Raaphorst 5 en in recente jaren door de pachters van de boerderijen Horstlaan 14 en Eikenhorst 3.

De reden tot bedrijfsbeeindiging was in een aantal gevallen de leeftijd van de pachter, maar ook het feit dat er onvoldoende grond beschikbaar was voor handhaving van meerdere, economisch gezonde, agrarische bedrijven. Die ontwikkeling heeft er inmiddels toe geleid, dat een volwaardig melkveehouderijbedrijf op het landgoed resteert, te weten de boerderij Raaphorst 4. Als Algemeen Beheerder van de Koninklijke Landgoederen 'de Horsten' is mijn handelen er nadrukkelijk op gericht dit bedrijf voldoende omvang te blijven bieden om nu en in de toekomst een gezonde bedrijfsvoering mogelijk te maken.

Als gevolg van bovengenoemde ontwikkelingen is er op het landgoed geen plaats voor meer dan een volledig agrarisch bedrijf, zodat voor de vrijgekomen opstallen naar een andere bestemming buiten de agrarische sector moet worden gezocht. Dit proces loopt voor de boerderij Raaphorst 5 al acht jaar en voor de boerderij Eikenhorst 3 inmiddels bijna drie jaar. Daarbij merk ik op dat voor beide objecten geldt dat er sprake is van snel voortschrijdende verpaupering met op termijn bijkomend instortingsgevaar. Ondanks regelmatige controle van de opstallen is gebleken dat onbevoegden zich bij herhaling toegang hebben verschaft. Daarbij is'ook sprake geweest van het aanleggen van 'een vuurtje' in een van de stallen.

De afweging van diverse bestemmingsmogelijkheden, waarbij ondermeer de ligging van de boerderijen in het centrale deel van het landgoed en de kwetsbaarheid van het omringende gebied in aanmerking zijn genomen, heeft dezerzijds geleid tot de keuze de boerderijen voor particuliere bewoning te bestemmen.

DIENST VAN HET KONINKLlJK HUIS

De Wederopbouwboerderijen leveren met betrekking tot de beoogde bestemming in meerdere opzichten problemen op. Het gaat dan met name om de enorme bouwmassa ,de aard en de indeling van deze boerderijen. AIleen al het hoofdgebouw van de boerderij Eikenhorst 3 heeft een inhoud van bijna 4.000 m3• Als dan vervolgens in beschouwing wordt genomen, dat dit hoofdgebouw slechts voor ca. 12% uit woonruimte bestaat en voor de resterende 88% uit bedrijfsgedeelten

(stal, hooitas e.d.) met dito inrichting en bouwaard, a1les in vo1ledig verouderde staat, zal duidelijk zijn dat de verbouw van de boerderij tot woonhuis volstrekt onrendabel is. Immers, de huidige opstallen voldoen op geen enkele wijze aan de bouwkundige normen van nu, laat staan dat zij voldoen aan de wens en en normen zoals die in de nabije toekomst gaan gelden. V~~r boerderij Raaphorst 5 is de situatie niet anders.

Op grond van het voorafgaande wordt al enige jaren (!) met Uw gemeente overleg gevoerd over de mogelijkheid de boerderijen Eikenhorst 3 en Raaphorst 5 te vervangen door nieuwbouw. In dat kader is U begin 2008 een inpassingplan aangeboden. Omdat een uitspraak van de gemeente hierover uitblijft en om verdere verpaupering van de boerderijen Eikenhorst 3 en Raaphorst 5 te voorkomen is besloten dit jaar een sloopvergunning aan te vragen.

Geen misverstand mag bestaan over het feit dat ik als Algemeen Beheerder namens de eigenaar buitengewoon veel belang hecht aan de instandhouding van de kwaliteiten van dit landgoed. Zoals U bekend vergt de instandhouding van een landgoed zoals de Koninklijke Landgoederen 'de .~orsten' dat voor het publiek is opengesteld, investeringen en onderhoud. Het streven is er dan ook op gericht om zoveel mogelijk kostendekkend te zijn. Voortbestaan van ook dit landgoed is mede afhankelijk van de inkomsten zoals die verkregen zouden kunnen worden uit de realisatie van nieuwe woonobjecten op de voormalige boerderijlocaties Eikenhorst 3 en Raaphorst 5.

DIENST VAN HET KONINKLlJK HUIS

Indien Uw gemeente het toch wenselijk acht, dat ~~n van de (Wederopbouw)boerderijen als gemeentelijk monument wordt aangewezen, dan bepleit ik dat die aanwijzing zich richt op de boerderij Raaphorst 4. Zoals hiervoor reeds aangegeven is dit de boerderij die als enig blijvend agrarisch bedrijf op de Koninklijke Landgoederen 'de Horsten' zal blijven functioneren. Bovendien voegt de geringere omvang van 'het hoofdgebouw zich naar mijn mening beter naar het omringende landschap_

Graag verklaar ik mij bereid het bovenstaande in een gesprek met de de Stichting Historisch Centrum Wassenaar en de Stichting Cuypersgenootschap nader toe te lichten.

Met gevoelens van de meeste hoogachting,

(J.A. Dijkstra),

Kolonel der Mariniers b.d., Algemeen Beheerder Koninklijke Landgoederen 'de Horsten' namens de eigenaar

Aanwezige commissieleden:

Naam

Ir. H. de Wijn - Van del' Meer Ir. A. G .M. Goemans

Drs. B.T. Koopmans

Dr. H.MJ. Tromp

Mw. M. Glazenburg

Ing. K. A. Tedder

Ing. H.L. Lammers

Drs. C. Scheffer

Drs. U. Hoogzaad - Jager

Functie

voorzitter

lid

lid

lid

lid

lid

secretaris gemeentelijk adviseur gemeentelijk adviseur

Overige aanwezigen:

Naam

Beoordeeld plan.

Registratienummer

Projectomschrijving : Sloop Raaphorst 5, Eikenhorst 3 en bijgebouwen bij Eikenhorst 5 Verzoek tot plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst van de panden Raaphorst 5, Raaphorst 4 en Eikenhorst 3

Adres

Resultaat

: negatief wat betreft de gevraagde sloop, positief ten aanzien van opname op de gemeentelijke monumentenlijst.

Advies

Inleiding

Voorgelegd wordt het voomemen om twee boerderijen met bijgebouwen (Raaphorst 5 en Eikenhorst 3) en de bijgebouwen behorende bij de dienstwoning (Eikenhorst 5, rijksmonument) te slopen. Ook voorgelegd wordt het verzoek de panden Raaphorst 4, Raaphorst 5 en Eikenhorst 5 op de gemeentelijke monumentenlijst op te nemen.

Advies

Alle panden bevinden zich op het landgoed De Horsten, een gebied van grote cultuurhistorische betekenis. Het is vanwege die grote betekenis door het Rijk . aangewezen als beschermde historische buitenplaats. In de beschrijving van De Horsten worden de boerderijen als beeldbepalende elementen op de rand van de strandwal en het weidegebied met name genoemd. Binnen de geschiedenis van De Horsten nemen de boerderijen een bijzondere plaats in. Ze markeren een belangrijke fase, waarbij er na veel schade weer gemvesteerd kon worden in de toekomst van het landgoed.

De in de tweede wereldoorlog vernielde boerderijen zijn tijdens de wederopbouw periode herbouwd op dezelfde plek als waar daarvoor boerderijen stonden (behoudens

Raaphorst 5). Ze zijn gebouwd in een voor de tijdsperiode kenmerkende sobere traditionalistische architectuur. Het zijn drie typologisch unieke exemplarenvanwege de

vorrn en grootte en vanwege de gekoppelde dwars geplaatste schuur die als markante vemieuwing geldt. Tegelijkertijd vorrnen ze door de eenheid in vorrn en grootte een uniek ensemble. De boerderijen zijn nog gaaf en als tijdsbeeld kenmerkend voor het optimisme uit de wederopbouw periode. Als unieke, streekeigen exemplaren zijn ze van bovenregionaal belang.

In het project tot modernisering van het monumentenbeleid (Momo) worden de wederopbouw periode en ook herbestemming als speerpunten voor de komende tijd genoemd.

De commissie onderschrij:ft de waarden als genoemd in de cultuurhistorische waardestellingen.

Zij ziet goede kansen voor herbestemming (speerpunt Momo) van de boerderijen voor particuliere bewoning. Voorbeelden van wijziging van boerderijen naar woningen zijn in Wassenaar te vinden. (o.a. Raaphorstlaan 1, Papeweg 33, Persijnlaan 14).

Gezien de historische context, het unieke karakter van de boerderijen en de kenmerkende ligging adviseert de commissie de boerderijen Raaphorst 5, Raaphorst 4 en

Eikenhorst 3 op te nemen op de gemeentelijke monumentenlijst.

Op grond van diezelfde argumenten adviseert de commissie de sloopvergunningen voor Raaphorst 5, Eikenhorst 5 en een bijgebouw dat onderdeel uitmaakt van het rijksmonument Eikenhorst 3 te weigeren.