Reporter

TOGO nieuws
VREDESEILANDEN

VREDESEILANDEN NIEUWS | TWEEMAANDELIJKS

TIJDSCHRIFT VAN DE VZW VREDESEILANDEN |
VERSCHIJNT IN APRIL JUNI AUGUSTUS OKTOBER
DECEMBER | VERSCHIJNT NIET IN FEBRUARI |
APRIL 2006 | JAARGANG 26 NR. 2 |
AFGIFTEKANTOOR 8500 KORTRIJK 1-2 °AFD P108038 |
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: JAN AERTSEN,
BLIJDE INKOMSTSTRAAT 50, 3000 LEUVEN

In 2006 is het twintig jaar geleden dat Vredesei-

landen voet aan wal zette in Togo. Stefaan Anrys
reisde naar de noordelijke Savannestreek, waar
het allemaal begon, en bezocht ook projecten
vlakbij de hoofdstad Lomé, in het zuiden van
Togo. Zijn verhalen en interviews leest u in dit
nummer.

Stefaan Anrys (°1976) is freelance journalist met een

bijzondere interesse voor Afrika en de Arabische wereld. Na zijn
romanistenopleiding, gaf hij eerst les aan het talencentrum van de
Gentse unief en koos na enkele jaren voor een baan in de journalistiek.
Vandaag is hij reporter voor het persagentschap Belga. Hij schrijft
ook gezondheidsbijdragen in De Tijd en is medewerker bij magazines
als Reader’s Digest en Mo*. Voorts geeft hij mediatraining en doet hij
research in opdracht van Klara (www.stefaananrys.be).
 Togo, c’est beau
Mohammedcartoons
In Togo is naar schatting 30 %
katholiek of protestant, 10 à 20 %
moslim en 50 à 60 % animist of
aanhanger van een andere traditi-
onele religie. De verschillende reli-
gies leven er in vrede samen. Er zijn
tallozen sekten en broederschap-
pen. Aanhangers van de vodun-
cultus kunnen er ongestoord hun
geloof belijden. Moslimvrouwen
lopen gehoofddoekt, maar het
gezicht blijft ontbloot. Vooral rond
Sokodé vind je de ene moskee na
de andere, maar met de islamiti-
sche voorschriften wordt soepel
omgesprongen. Zo zal je niet
licht een moslim zijn tapijtje
zien uitspreiden om het gebed te
doen op het voorgeschreven uur.
De Mohammedcartoons worden er
door de moslims afgekeurd, maar
leidden er nog niet tot onlusten.
De imams die we erover aanspra-
ken, riepen vooral op tot kalmte en
verzoening.
>
Bier, biefstuk en frieten Baobab
Togo brouwt in de Brasserie du
Bénin (BB) bier dat de vergelijking
kan doorstaan met ons Belgisch
gerstenat. In grote flessen wordt
Pils en Lager geserveerd. Het bruine
Awooyo smaakt minder zoet en is
zeker minder straf dan vele streek- en
abdijbieren uit onze contreien. BB is
wel degelijk Togolees. De brouwerij
is genoemd naar de baai van Benin
die ook voor de korte kust van Togo
stroomt. Ook de pommes de terre
sautées of pommes frites vallen best
mee: krokant, niet te vet en smaak-
vol.
Zoemen
In Togo zal je niet licht iemand uit
zijn slof zien schieten. Tijdens een
gesprek wordt er door Togolezen om
de haverklap instemmend gezoemd.
Om zichzelf wat tijd te gunnen voor-
aleer men antwoordt of .. om niet
gelijk te tonen dat men het oneens
is of men op zijn teen getrapt is.
Togo is vergeven van de bomen.
Ook al is er door het wilde kapge-
drag van de bevolking al menig
boom gesneuveld. Landbouwers
hebben immers de gewoonte hun
bomenpracht op te stoken in
kleine, houtverslindende vuurtjes.
Misschien de meest tot de verbeel-
ding sprekende boom is de baobab,
onlosmakelijk verbonden met het
sprookjesachtige kinderverhaal ‘De
Kleine Prins’. Deze apenbroodboom
ontleent zijn naam aan de vruch-
ten die – inderdaad – door apen
wel ’s opgesmikkeld worden. De
baobab bloeit heel kortstondig. De
bevruchting gebeurt niet zelden
door vleermuizen, die in Togo een
slagje groter zijn dan de akelige
diertjes in België. De vleermuizen
in Togo zijn ware zoetebekken en
blijkbaar verzot op de nectar in de
baobabbloem.
Ça va, la famille?
Familiebanden zijn uiterst belangrijk
in Togo. Je brengt het nodige respect
op voor je ouders en zeker voor
bejaarden. Ouderlingen worden met
nederigheid begroet. Het staat ook
niet om je eigen familie te vergeten.
Als je het gemaakt hebt, dan steun
je de thuisblijvers. Zeker je moeder,
die haar man soms moet delen met
andere echtgenoten. Wee u, als je
op bezoek in je geboortedorp niet
langs bent geweest bij je - meestal
talrijke - familieleden. Het is voorts
ook ongepast om een café binnen te
wandelen en de stamgasten die aan
hun biertje zitten te sippen, niet te
begroeten. Na een goeiedag, volgt
steevast “ça va, la famille ? “, ook
al kent men jouw naasten van haar
noch pluim. Het volstaat om ça va
terug te zeggen en natuurlijk naar
de familie van je gesprekspartner
te informeren. Het familiebelang
is in Togo echter een tweesnijdend
zwaard. Wie geld heeft, deelt uit aan
de zijnen en dat zet soms een rem op
ondernemerschap.
FOTO: Stefaan Anrys
Togo
Het langgerekte landje aan de Baai
van Benin in West-Afrika is één van
de kleinste landen in Afrika. Met een
oppervlakte van nog geen 57.000
vierkante kilometer is het amper
tweemaal zo groot als België. Een
dagreis brengt je van de hoofdstad
Lomé, vlakbij de kust, tot in het
uiterste noorden van het land. Daar
grenst het aan buurland Burkina
Faso. Sinds de burgeroorlog in
Ivoorkust – van Togo gescheiden
door buurland Ghana - kent het
wegtransport tussen de haven van
FOTO: Stefaan Anrys
%BQBPOH
.BOHP
,BOEn
#&/*/
,BSB
#BTTBS
5DIBNCB
()"/"
4PLPEn
Lomé en het Afrikaanse hinterland Eyadéma na een regeerperiode van #MJUUB
(Burkina, Mali, Niger) een nieuw bijna 40 jaar. Alleen Castro deed
elan. Ondanks tegenvallende koer- beter. Het leger hielp zijn zoon Fauré
sen en verouderd materieel, blijven op de presidentstoel. Na protest #BEPV
het Togolese katoen en fosfaat een werden toch verkiezingen georgani- "UBLQBNn
belangrijke bron van buitenlandse seerd die hetzelfde resultaat hadden:
deviezen voor de naar schatting 4,8 Fauré president. In een land waar de /PUTn
miljoen inwoners. Een grove schat- rol van het leger belangrijk is, tracht ,QBMJNn 5BCMJHCP
ting, want echt betrouwbare statis- Vredeseilanden al twintig jaar lang
tieken kan de Togolese overheid niet het dagelijks bestaan van duizenden 5TnWJn
voor te leggen. Het land wordt sinds Togolezen bij te spijkeren.
"OnIP
de onafhankelijkheid (1960) bestuurd -PNn
door een militair regime. Op 5 febru-
ari 2005 stierf generaal Gnassingbé
(PMG
WBO

(VJOnF
<
 Togolezen zijn In 2006 viert Vredeseilanden
haar twintigjarige aanwe-

noeste werkers,
zigheid in Togo. “Anders
dan de Europese Unie, de
Wereldbank of heel wat ngo’s

maar worden genekt

heeft Vredeseilanden Togo
niet laten vallen en gelukkig
maar”, zegt Boukari Ayessaki,

in hun creativiteit landvertegenwoordiger voor

Vredeseilanden in Togo.

watertekort was vooral nijpend van Dat is natuurlijk te danken aan de

november tot mei, wanneer er in
de Savanne geen regen valt. Vooral
maart-april was hard. Zelfs wie in
’t stad woonde, moest buiten water
gaan zoeken. Met een emmer. Van
stromend water was toen nog geen
FOTO: Stefaan Anrys
overheid. Maar in de dorpen waar-
over Vredeseilanden zich ontfermd
heeft, is er nu één waterput binnen
een straal van 500 meter.
Hoe reageerden de Togolezen op

sprake. Ikzelf heb school gelopen in de komst van Vredeseilanden?

Deze agronoom van opleiding co-
ördineert de werking van Vredesei-
landen in Togo. “Wij mengen ons
niet met politiek in de enge zin
van het woord”, zegt Boukari, die
al ruim 15 jaar voor Vredeseilanden
werkt. “Het is niet omdat er sociale
of politieke problemen zijn, dat we
zouden moeten inpakken. Integen-
deel. Precies wanneer het crisis is,
moeten we onze solidariteit opdrij-
ven. Het zou een grove vergissing
geweest zijn om te vertrekken. Dat
we gebleven zijn, geeft de mensen
moed en hoop”.
Was Togo een arm land toen Vre-
deseilanden hier arriveerde?
Midden jaren tachtig heeft Vrede-
seilanden in drie zones studies la-
ten uitvoeren: de Maritieme regio,
de vallei van de Oti en het noorden
van de Savanneregio. Uiteindelijk
is de Savanne toen weerhouden.
Het was in die tijd ook de armste
regio. Er was nog geen asfalt en er
waren weinig of geen diensten. Er
was gebrek aan voedsel en een nij-
pend tekort aan drinkwater.
>
Dapaong, maar ik had het geluk in
een wijk te wonen met een pomp. Vredeseilanden is in de jaren '80
Heel wat stadsgenoten moesten begonnen met het boren van wa-
afdalen in de vallei, waar een put terputten, maar ook met de verbe-
gegraven was. Heen en terug deed tering van de landbouwtechnieken.
De mensen leden honger en je er minstens twee uur over. En De mensen leden honger. Niet al-
dorst? dan zwijg ik nog over de tijd dat je leen omdat de landbouwproductie
rijtje moest schuiven aan de put. stokte, maar ook omdat de oogst
Ja, vooral in de periode net voor slecht beheerd werd. Na de oogst,
het regenseizoen, tegelijk ook het Is er sindsdien veel veranderd? werd er feest gevierd, men orga-
seizoen waarin geproduceerd moet niseerde uitgebreide begrafenis-
worden. Dat creëert natuurlijk pro- Natuurlijk. Vandaag hoef je in ceremonies, men nam een tweede
blemen. Je moet krachten opdoen Dapaong maar de kraan open te vrouw, men at zijn buikje rond en
en net dan is er geen eten ! Het draaien en je hebt drinkbaar water. daarna was er niets meer. Het idee
waarmee wij kwamen aandragen
was om gezamenlijk een deel van
de oogst op te slaan in een be-
waakte ruimte. Zo was er nog te
Waarom Togo ngo’s nodig heeft eten in tijden van schaarste. Stu-
dies hadden uitgewezen dat onze
Sinds de onlusten begin jaren negentig zijn 100.000’n Togolezen het land voorouders dat ook zo deden, maar
uitgevlucht en krijgt Togo bijna geen internationale steun meer. Europa ver- die aanpak was blijkbaar zo oud
breekt in 1993 de samenwerking met het regime, behalve wat betreft sociale dat men ze allang weer vergeten
projecten, om de bevolking niet teveel te treffen. Alle hulp van ngo’s is dus was. Die blanken zouden zich even
meer dan welkom. Anderzijds wordt het regime dan weer ongemoeid gelaten komen bemoeien met onze oogst,
of liever gesteund door Westerse landen, niet in het minst omdat de regio kreeg je dan te horen.
‘stabiel’ en dus geen bedreiging is.
Wat gaf nog reden tot wrevel?
Nicolas Kwami Adri, raadgever bij het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en
Visvangst: “Sinds 1994 heeft de overheid zich teruggetrokken uit de productie Ik herinner mij dat we in 1990 naar
en de commercialisatie van landbouwproducten. Het komt de lokale gemeen- manieren zochten om de participatie
schappen toe die voor hun rekening te nemen. Maar zonder de ngo’s kunnen van de bewoners te stimuleren. Door
zij zich hierop niet voorbereiden.” Togo is nog niet zover dat het in haar eigen de missionarissen en de overheid
voedselbehoeften kan voorzien. Daarom wordt er een exportverbod afgekon- was indertijd het systeem werken-
digd als er voedselgebrek is. Wanneer de dag aanbreekt dat er voedselover- voor-eten geïntroduceerd. Wie een
schot is, stelt zich de vraag of het land haar producten zal kunnen exporteren, waterput of een school bouwde in
aldus Adri: “De Wereldhandelorganisatie wil dat we onze markten opengooien,
maar geeft ons niet de kans om te produceren. Het is alsof je tegen een baby
sprint en hem zegt. ’s Kijken wie van ons het snelst kan lopen”.
FOTO: Layla Aerts
een dorp, liet de inwoners aan het
werk gaan en gaf ze achteraf te eten.
Maar daar dachten wij anders over.
De dorpsbewoners moesten ook hun
bijdrage leveren. Het ging niet op dat
wij met voedsel kwamen aandraven.
Dat ze zelf bijeenlegden om na het
werk iets te eten! Dat viel in slechte
aarde. We gingen ook luisteren naar
de mensen, om af te tasten welke
ideeën er bij ze leefden. Sommigen
vroegen zich af. “Allez, wat rijden die
blanken hier rond met hun moto’s?
Ze doen niets anders dan praten en
nog eens praten?”. Blijkbaar dach-
ten ze dat we met veel poen in een
handomdraai enkele projecten uit
de grond zouden stampen. Niet dus.
Tijdens die gespreksrondes gaven wij
op de koop toe ook het woord aan de
vrouwen. Al helemaal knetter !
Zijn er successen waar je tijdens
het verjaardagsfeestje van Vrede-
seilanden op wil klinken?
(lacht) We gaan niet echt feest vieren,
hoor. Eerder een balans opmaken van
twintig jaar Vredeseilanden in Togo.
Maar als ik dan toch moet kiezen…
de tomaat, of liever de groenteteelt
in het algemeen. In 1990 moesten
we de vrouwen nog voordoen hoe ze
de nieuwe groenten moesten gebrui-
ken, hoe ze die in hun sauzen kon-
den verwerken. Vandaag eet iedereen
in de Savanne watermeloenen, wor-
telen, tomaten. Niet alleen is de voe-
ding erop vooruit gegaan, er vloeien
dankzij de tomatenteelt ook miljoe-
nen CFA’s (lees ook: Geld moet
rollen) naar deze regio. Vrouwen en
mannen lopen er goed gekleed bij, er
wordt op de moto gereden, kinderen
gaan naar school. Ook de gezondheid
is erop vooruit gegaan. Men kan te-
recht in dispensaria of in hospitalen.
Er is zelfs een mutualiteit ! We heb-
ben echt een eiland gecreëerd waar
de mentaliteit veel verder staat dan
in de rest van de Savanne.
Het zijn er allemaal democraten
en syndicalisten geworden?
Democraten, syndicalisten, you
name it. De mensen hier staan
open voor participatie, voor het
idee van ‘gender’. Zij hebben ook de
smaak te pakken van het onderne-
merschap. Vroeger leefde men van
wat de natuur gaf. Je hield geen
rekening met de productiekosten en
de energie die je erin stopte. Als een
koper op de markt een prijs gaf voor
je producten, dan aanvaardde je die.
Nu is dat wel anders. We hebben
echt wel de geesten vrijgemaakt.
Dat lijkt mij niet evident in een
land als Togo...
Neen, dat is niet makkelijk. Men
hoedt er zich voor om uitgesproken
politieke standpunten in te nemen.
Maar op vlak van ontwikkeling, hou-
den wij ons niet in. Dat kan ook
moeilijk anders. Als je spreekt over
de verbetering van maïsproductie,
zeg maar, dan praat je tegelijk ook
over politiek.
Moet je als ngo compromissen
sluiten?
Neen. Wij sluiten geen compro-
missen, wij bemoeien ons alleen
niet met andermans zaken. Maar
wij vormen en informeren wel de
gewone man. Doordat we de men-
sen mondiger maken in de dorpen,
gaan ze ook al ‘s in discussie met
het dorpshoofd. Misschien durven
ze op een dag wel in discussie gaan
met de prefect en wie weet zelfs
met een minister. We maken van de
mensen lobbyisten, veeleer dan ze
te bestoken met steriele politieke
discussies.
Het motto van Vredeseilanden
luidt “Afrika helpen is hulp
overbodig maken”. Wanneer is
het zover?
Wat wij vandaag doen, gaat in de
goede richting. De mensen zijn
almaar beter in staat om zich te
groeperen en initatief te nemen.
Wij geven niet zomaar geld. Wij
steunen mensen om zichzelf te
ontplooien. Die basisidee heeft
hier echt wel voet aan grond ge-
kregen. Onze financiële inbreng in
de CAP’s bijvoorbeeld is vandaag
heel miniem. De CAP’s zijn erin
geslaagd zelf sponsoring te vin-
den en hebben een trits diensten
gecreëerd die ze zelf beheren. Met
onze steun kunnen ze zich nog be-
ter organiseren, maar onze inbreng
heeft niet langer het overwicht. Is
dat niet een beetje ‘hulp overbodig
maken’?
Stel: je mag één wens doen voor
je land…
Als ik iets wens, is het wel ‘echte’
vrijheid: vrijheid van meningsui-
ting en vrijheid om te ondernemen.
Onze energie moet nu maar ‘s ein-
delijk vrijkomen. Wij Togolezen zijn
allesbehalve luiaards. Een Togolees
is een genie, een werkpaard, maar
het systeem gunt ons niet de vrij-
heid om te denken en creatief te
zijn.
De generaal met de
eeuwige zonnebril
Op 5 februari 2005 sterft vader
Gnassingbé Eyadéma op zeven-
tigjarige leeftijd. De zwarte leider
van het West-Afrikaanse staatje
Togo was na Castro de langst
zittende dictator. Het leger zet
gelijk zijn zoon Fauré op de pre-
sidentiële stoel, maar onder pro-
test van andere West-Afrikaanse
landen komen er in april dan toch
presidentsverkiezingen. Die zijn
volgens Europese waarnemers
vervalst, maar ze zetten Fauré
toch opnieuw in het zadel.
De onlusten die op de verkie-
zingsuitslag volgen eisen doden
en drijven volgens het Hoog
Commissariaat van de Vluchte-
lingen ruim 35.000 Togolezen op
de vlucht naar buurlanden Ghana
en Benin. Daar leven ze vandaag
nog in vluchtelingenkampen.
In juni stelt Fauré een oud-ge-
diende van zijn vader, Edem Kod-
jo, aan als premier. De belang-
rijkste oppositiepartijen die als
zoenoffer hun kandidaat wilden
benoemd zien als premier, zijn
daarmee definitief opzijgescho-
ven. Hun eisenpakket, met onder
meer de hervorming van het leger,
het respect van mensenrechten
en elementaire vrijheden, valt in
dovemansoren.
<
 FOTO: Layla Aerts
Infrastructuur in
de Savannestreek
Gerealiseerd met steun van Vredes­
eilanden in de jaren ’80 en ’90.

Landwegen:
Korbongou-Tidonti-Yembouat,
Tidonti-Margba, Tidonti-Piakul,
Korbongou-Naju
Waterbekkens:
Tidonti, Margba, Bougou en
Tidjoate
Scholen:
Gouandjoaga, Oubiogou, Tidjoate,
Nagbandja, Tidonti-Korbongou
Herinrichting van dispensaria:
Sanfatoute en Bougou
Polyvalente centra:
Naju, Kpong, Oubiog
Geïrrigeerde gebieden geschikt voor
groenteteelt :
Tidonti, Tidjoate
Kleine waterputten: 33
Grote gemetste waterputten: 40
Gebouwen van de CAP Tidonti
(opslagplaats, slaapzalen)
Gemeenschappelijke “opslagzolders”

>
 Het goud
van de savanne
FOTO: Geert Spillebeen
Op één dag rij je per taxi-brousse,
een tjokvolle minibus die om de
haverklap stopt om passagiers
af te zetten en op te pikken, van
Lomé naar Dapaong, in het uiter-
ste noorden van Togo. Togo is een
klein land (56.600 km²), maar toch
is de vegetatie erg divers. Waar je
in het maritieme Lomé zelfs tijdens
de droge februarimaand nog tussen
groene velden rijdt, doet de noor-
delijke Savanne al roest en dorstig
aan. Zandwegels kronkelen zich
tussen de stoffige velden, waar
tijdens het regenseizoen katoen of
maïs heeft gestaan.
De Savannestreek (8.533 km²) ligt
in het noorden van Togo. Deze re-
gio gaat door voor de armste van
Togo. “De Savanne staat aan de
poorten van de Sahel”, zegt Akila
Likerba Litaba, gewestelijk verant-
woordelijke voor landbouw. In Togo
zijn er naar gelang de breedtegraad
verschillende seizoenen: in het zui-
den zijn het er vier, in het noorden
maar twee. Een lang droog seizoen
en een kort regenseizoen, dat van
mei tot september duurt. “De Sa-
vanne kent een zeer hard klimaat”,
zegt Akila, “ook al valt er per jaar
800 à 1000 millimeter neerslag. Bij
gebrek aan waterbekkens en andere
infrastructuurwerken, vloeit dat
water weg in de natuur. Mede daar-
door is de grond uitgeput en erg
onderhevig aan erosie”. De regio is
trouwens dun bebost, niet in het
minst omdat de bewoners tijdens
het droog seizoen de bomen kap-
pen om ze als hout of houtskool te
verkopen op de markt. Zo proberen
ze de eindjes aan elkaar te knopen
wanneer niets meer groeien wil. Of
zo deden ze het, tot voor de komst
van Vredeseilanden.
Het droog seizoen loopt stilaan op
zijn einde en de velden liggen er
verlaten bij. Na een poosje rijden
over de roestkleurige zandwegels
zien we in een klein dal de groene
bas fonds liggen: relatief vrucht-
bare vlakten waar zelfs in het droge
seizoen water te vinden is, mits je
enkele meters diep graaft. “Deze
sites zijn vrij talrijk in de Savanne.
Maar bij gebrek aan landbouwuit-
rusting en knowhow, worden die
amper gebruikt”, zegt Akila.
Toch heeft Vredeseilanden de
groenteteelt in de bas fonds nieuw
leven ingeblazen. Ondermeer door
betonnen putten te installeren,
waaruit het nodige water voor de
irrigatie opgehaald kon worden.
Vredeseilanden heeft hier zelfs
nieuwe groenten geïntroduceerd,
zoals ajuin, wortelen, sla, kolen,
maar vooral: tomaten! Nooit heb-
ben de Savannebewoners beter ge-
boerd dan vandaag en wel dankzij
wat ze hier noemen, het ‘goud van
de Savanne’: een kleine, eivormige
variant van de grillige tomaat die
ze vroeger kweekten. In grote
trucks wordt het rode goud over het
ganse land verdeeld en dat brengt
de mensen hier een aardig spaar-
centje op. “Het is de verdienste
van Vredeseilanden deze tomaat
gelanceerd te hebben”, zegt Akila.
“Niet onbelangrijk, want het droog
seizoen duurt zeven maanden. Zon-
der de groenteteelt zou er in deze
periode geen brood op de plank
komen”.
Toch liep niet alles van een leien
dakje, herinnert François Lamoutid-
ja Labdiedo (38) zich. Hij is voor-
zitter van het ‘Comité activités ma-
raîchères’ of CAM in Tidonti. Tussen
de groene tomatenplantjes en be-
Landbouwer Jozeph Kpalibe Kanfi-
tine (36) schetst zijn dagindeling:
's Morgens starten we om 5 uur met
de bevloeiing van het veld. De vrou-
FOTO: Stefaan Anrys
wen komen mee. Met emmers halen
we water uit de putten, dat we daarna
op de grond gieten. Rond elven stop-
pen we en gaan onze vrouwen thuis
het eten klaarmaken: gierst, rijst of
maïs. Tegen een à twee uur 's middags komen ze terug en eten we
samen. Dat is onze eerste maaltijd van de dag. Tussen 16 en 18 uur
hervatten we het werk. Als we een waterput graven, ligt onze dagin-
deling ietwat anders. Dan starten we om 7 uur.
Putten graven is een heel karwei en omdat we maar twee keer per dag
eten, na de middag en ’s avonds rond 19 uur, kopen we ‘s voormid-
dags Sodabi van de vrouwen die op het veld komen, om krachten op
te doen”. Of ze niet slaperig worden van die sterke drank, vraag ik.
“Alleen als we teveel drinken”, lacht één van de landbouwers die bij
Jozeph is komen staan.
schut door het lover van een kleine veld waarop drie percelen tomaten
boom, wijst hij naar een oudere staan, allemaal in een verschil-
man. “Het is dankzij hem dat ik lend groeistadium. Gevraagd naar
ben overgeschakeld. Vroeger teelde de opbrengst, beaamt hij wat we
ik wel tomaten, maar niet veel en al wisten. “Vroeger verdienden we
alleen voor eigen gebruik. Hij is veel dankzij de katoenteelt, maar
diegene die ons getoond heeft hoe omdat het Afrikaans katoen het
we stekjes moesten opkweken. Elke niet goed meer deed op de wereld-
dag kwam hij ons voordoen hoe die markt, moesten we naar iets anders
bevloeid moesten worden, later is uitkijken. In vergelijking met ka-
hij de stekjes komen uitpoten en toen, verdien je meer aan tomaten.
toonde hij met welke producten Van de tomatenverkoop zie je ook
de tomaten behandeld moesten meteen je geld. Bij katoen is het
worden. En het werkte ! Het jaar soms maanden, zelfs jaren wachten
daarop zijn we allemaal met toma- op je centen”.
ten begonnen”. François toont zijn
De lokale radio, het geheime wapen
van de CAP
Hoe kunnen boeren hun tomaten op
FOTO: Stefaan Anrys
dezelfde tijdstippen van het oogst-
seizoen aan eenzelfde en goeie prijs
verkopen: je spreekt gezamenlijk een
eenheidsprijs af en die bazuin je rond.
Gemakkelijker gezegd dan gedaan,
wanneer mensen in lemen hutten wonen zonder telefoon, televisie
of internet. En wat dacht u van de radio? Behalve stichtende bood-
schappen over het gebruik van organische mest – “die in sommige
gevallen een langere houdbaarheid van de tomaat garandeert dan
kunstmest” – goede raad over onkruid en ongedierte – “gebruik toch
geen katoen-insecticiden op gewassen voor menselijke consumptie !
” – wordt er ook over geld geklapt op de lokale radio. Tot voor kort
bazuinde de christelijke Radio Maria de tomatenprijs van de week
rond op de velden. Nu nemen de “radios communautaires” die taak
over. De CAP’s maken de programma’s en sturen ze via deze lokale
radio’s in de ether. Iedere dinsdag vanaf 15 uur weergalmen de toma-
tenprijzen over de velden van Tidonti.
<
FOTO: Layla Aerts

Terug
naar
Katihoë
Katihoë, een dorp in het zuiden van Togo, op een kleine zeventig
kilometer van de hoofdstad Lomé, sluimert onder de zwoele warmte.
Je rijdt er op rustige zandwegels tussen plantages van palmbomen,
bananenplanten, maniok. In feite kan er nagenoeg alles geteeld
worden. Het enige huizenhoge probleem is grondbezit. Wie er woont,
heeft amper één hectare in eigendom. Daardoor moeten veel boeren
noodgedwongen pachten. En als ze dan inspanningen hebben gedaan
om de grond vruchtbaar te maken, eist de grondeigenaar zijn
perceel terug. Niet zelden verpacht hij hetzelfde
lapje dan voor meer geld aan een andere boer.
Vredeseilanden zoekt samen met parnterorganisaties
en de plaatselijke boerengemeenschappen (ACVR)
naar een oplossing…

>
Als je weet dat Togolezen nagenoeg uitsluitend
op landbouw zijn aangewezen en dat een boe-
rengezin in het zuiden van Togo soms enkele
vrouwen telt en drie tot viermaal zoveel kinde-
ren, besef je dat één hectare landbouwgrond niet
volstaat. Temeer daar het landbouwareaal uitge-
put is door overgebruik. Vredeseilanden zet de
Togolezen ertoe aan de uitwerpselen van dieren
te verzamelen in putten en die uit te rijden op
het veld. Of boompjes te planten die met hun bla-
deren en wortels jaar na jaar de grond bemesten.
Maar landbouwers-pachters durven geen bomen
planten, ook al zijn die goed voor de grond. Want
bij de mensen hier leeft nu eenmaal de idee dat
wie een boom plant, een claim legt op grond.
Grondeigenaars kunnen er niet mee lachen als een
pachter lustig boompjes plant op zijn familiebe-
zit. Evenmin staan de pachters te trappelen om
te investeren in groenbemesters, zoals Mucuna.
“Je hebt per hectare liefst 1.670 kleine plantjes
nodig”, zegt Tofiou Kobou Koumah van CREMA.
Die hebben een volledig regenseizoen nodig om
te groeien, te rotten en stilletjes aan terug kracht
te geven aan de grond. Een maat voor niets, vre-
zen de pachters, als de eigenaar na één seizoen
zijn grond opeist.
Onder de Agniti, zoals de dorps-
bewoners de boom noemen
FOTO: Geert Spillebeen
waaronder ze verzamelen, ver-
telt Adjitossoude Helle (50)
gedreven en bijna in colère hoe
haar man Akoesso Helle achter
de tralies vloog, omdat hij zijn
grond niet wilde teruggeven.
“Hij is in boel gevallen met de
eigenaar, die uiteindelijk bij het
dorpshoofd is gaan aankloppen.
Mijn man heeft drie dagen op-
gesloten gezeten, in de prefec-
tuur van Vogan. En na veel dis-
cussie, heeft hij toch zijn grond
mogen houden. Datzelfde jaar
heeft hij zijn oogst verdubbeld,
omdat hij het seizoen daarvoor
Mucuna had gezaaid”.
Alle mannen en vrouwen die op
de houten banken zitten onder de Agniti-boom,
luisteren stil naar de vrouw die wild gesticule-
rend het onrecht dat haar man is aangedaan,
uiteenzet. Akoesso zelf is er stil van geworden.
Ook deze conversatie is een beetje de verdienste
van CREMA en ACVR. De vrouwen beamen dat het
jaren geleden ondenkbaar was dat een Togolese
het woord nam, terwijl haar man aan de over-
kant toekeek. In het huishouden werd door de
vrouw niet gediscussieerd over de opvoeding van
de kinderen, over de taken in het huishouden,
over het feit dat de dochter niet dezelfde kansen
kreeg als de zoon. Maar dat is nu anders, zeggen
ze in koor. Koffi Atsou van CREMA beaamt: “In
Katihoë gaan vandaag zowel jongens als meisjes
naar school. Tijdens volksbijeenkomsten nemen
ook vrouwen het woord, om er hun ideeën te
uiten. Ze nemen deel aan de opleidingen en ze
zetelen in beslissingsorganen. Thuis discussiëren
ze met hun mannen over de schoolcarrière van
de kinderen”.
De kinderen staan geïntrigeerd te kijken naar de
‘jovo’, die blanke die met z’n micro hun families
aan het ondervragen is. “Hier kent iedereen ie-
dereen”, zegt Apety Agbassou, een notabele uit
het dorp. Hij legt in de plaatselijke Ewé-taal uit
hoe men aan de naam Katihoë gekomen is. “Wij
zijn een volk van jagers”, begint hij. “Toen we
verhuisden van Notsé, hielden we halt en sticht-
ten we Kponou. Maar al gauw nam ons aantal toe
en sommigen reisden verder en stichtten Mome “.
Toen de bevolking ook toen weer andere wegen
zocht, werd Katihoë geboren. “Dankzij Kponkou,
wat ‘dode panter’ betekent. Kponkou stond be-
rucht om zijn moed en dapperheid in het vellen
van wilde dieren: panters, leeuwen,... Katihoë
betekent lianenhut. In de bomen hingen vroeger
Landbouwers-pachters durven geen
bomen planten, ook al zijn die goed
voor de grond. Want bij de mensen
hier leeft nu eenmaal de idee dat
wie een boom plant, een claim legt
op grond.
talloze lianen die dienst konden doen als be-
schutting. Daarin leefde Kponkou”.
Vandaag vind je in Togo amper nog groot wild.
Sinds het democratiseringsproces in de jaren ‘90
een voorzichtige start nam, heeft de bevolking
het geweer van schouder gewisseld en hebben
schutters in de vele natuurparken alle wilde
dieren omgelegd. Dit als reactie tegen de ma-
nier waarop de regering zonder overleg met de
bewoners natuurparken en jachtterreinen begon
af te bakenen. Vandaag kan je dus heel Togo
doorkruisen, zonder een gazelle of een olifant
tegen het lijf te lopen. Het nationale Keran-park
in Noord-Togo is intussen ook bewoond: de be-
volking heeft zich het recht toegeëigend om er
lemen hutten neer te poten.
De grondproblematiek is overal aanwezig, maar is
nergens zo acuut als in Zuid-Togo. “Onze leiders
zitten met de handen in het haar”, zegt Henriette
Amelifo-Alagbo, medewerkster bij Vredeseilan-
den-Togo in de hoofdstad Lomé. “De Togolese
overheid is op vlak van grondbezit nooit lief
geweest voor haar bevolking”. Zeker niet in het
zuiden, waar de cementfabriek en de fosfaatmij-
nen de bevolking verdreven hebben. Zonder com-
pensaties. Dat maakt dat de regering hierin nog
weinig krediet krijgt van de Ewé die het zuiden
bevolken. “De regering heeft een grote oef van
verluchting geslaakt, toen wij aan dit probleem
wilden verhelpen. Er bestaat weliswaar een in-
terminesterieel comité voor grondproblematiek,
maar dat draait precies om die reden vierkant: de
regering heeft het op dit vlak verknald bij haar
bevolking”. Het komt daarom de ngo’s toe om
aan de kar te trekken en de neuzen in dezelfde
richting te krijgen, zodat er huurcontracten op
papier gezet worden, waarin huurder en verhuur-
der zich tenminste voor enkele jaren verbinden,
zodat de landbouwers die de gronden bewerken,
de moeite nemen om de gronden te verbeteren.
Dat is het lobbywerk waaraan Vredeseilanden in
samenspraak met andere ngo’s binnen het consor-
tium Prosem sinds kort werkt.
Een eerste stap is het promoten
van modelcontracten, mede-on-
dertekend door het dorpshoofd.
Een tweede stap wordt de op-
richting van dorpskadasters,
zegt Henriette. “Vaak weten de
dorpsbewoners niet eens wat de
oppervlakte van hun grond is.
Daarom willen we in twee piloot­
gemeenten kadasters opzetten,
die toelaten op te zoeken welk
terrein wie toebehoort en hoe
groot het is”. De huurcontracten
die tot op vandaag mondeling
worden afgesloten, moeten met
andere woorden op papier ge-
zet, er moet een termijn worden
opgekleefd en een omschrijving
van het terrein, zodat er geen
discussie meer kan zijn over
wie hoelang welke grond mag bewerken.
Maar zelfs al slaagt Prosem in haar opzet, de no-
den blijven groot, ook in Katihoë. Zo is er nog
altijd gebrek aan drinkbaar water. De waterpom-
pen die er zijn, vereisen enorm veel spierkracht,
klaagt een dorpsbewoonster. Ik neem de proef op
de som en pomp samen met twee meisjes een
emmer van nog geen vijf liter op. Het zweet staat
op mijn rug. Behalve schoolgaande kinderen, be-
merk ik vooral ouderlingen in het dorp. “Onze
kinderen werken niet graag op het platteland”,
zucht een andere vrouw. “Als ze niet verder stu-
deren, leren ze een stiel: houtbewerker, metser,
kapster. En zo proberen ze aan de bak te komen
in de hoofdstad. Maar veel werk is er niet”. Ze
bieden uit armoe hun diensten aan als bagage-
drager of laden de grote trucks die van zuid naar
noord de nationale weg onveilig maken met la-
dingen katoen, tomaten, oud ijzer of andere wa-
ren bestemd voor het Afrikaanse hinterland.
<

Vredeseilanden doet meer dan alleen
productietechnieken verbeteren. De
ganse keten wordt onder handen
gepakt, tot en met de controle van
de verkoopprijzen. Tot grote ergernis
van de ‘nanabenz’.
In Togo leeft 32 procent van de
bevolking onder de armoedegrens,
maar Togo is geen hongerland. Meer
nog. Mits een stevige dosis gezond
verstand en wat aanleg voor mar-
keting kan je er heel ver komen.
De nanabenz hebben dit al voor de
onafhankelijkheid bewezen. Nana
is Frans voor ‘meid, griet’. “Men
noemt ze nanabenz omdat het
madammen zijn die al in Merce-
dessen rondreden toen zelfs onze
hoogwaardigheidsbekleders die
niet konden betalen”, zegt Lardja
Arouna, vroeger een televisieanker
op de staatstelevisie, nu persattaché
van de voorzitter van het nationaal
parlement. “Op een bepaald moment
heeft de overheid ze zelfs gevraagd
of ze hun Mercedessen mochten le-
nen voor een of ander internationale
conferentie”. Deze Togolese zaken-
vrouwen danken hun fortuin aan de
“pagnes” of lendendoeken die ze in
het groot aankopen en met de no-
dige marges doorverkopen. Vandaag
bevolken ze nog altijd de markten in
Lomé.
De term nanabenz is eigenlijk voor-
behouden aan deze textielbarones-
sen, maar gemakkelijkheidshalve
gebruiken we hem als synoniem voor
“gehaaide Togolese zakenvrouw”,
want het moet gezegd: in Togo is
de handel een vrouwenzaak. Op de
markten in de noordelijke Savanne
zijn het meestal vrouwen die de to-
maten opkopen, beaamt Henriette
Amelifo-Alagbo, medewerkster voor
> 10
De schrik van
de nanabenz Boeren en boerinnen zetten
speculanten een hak en controleren
de tomatenmarkt in de Savanne
Vredeseilanden in Lomé. “Als je op de
markt rondloopt, zou je het niet met-
een zeggen, maar echt: die vrouwen
bulken van de miljoenen. Zo’n gros-
sierster (opkoopster) heeft genoeg
poen om een truck te charteren, die
in Dapaong vol te stouwen met to-
maten en de lading verder te verko-
pen in Lomé. Ze hebben veel macht.
En meestal ook de neiging om hun
prijs op te leggen aan de verkopers.
Wat wil je? In een markteconomie
zoekt iedereen zijn profijt”.
In het zuiden van Togo zorgt vooral
maïs voor extra centen tijdens het
droog seizoen. De handel in Togolees
katoen is niet meer wat ze geweest
is en dus neemt het aantal hectaren
maïs overhand toe. Hetzelfde geldt
voor de tomatenteelt in de Savanne,
zegt Henriette. Overal verliezen de
koloniale teelten (katoen, koffie,
cacao) terrein, niet in het minst
omdat de prijzen op de wereld-
markt gekelderd zijn en omdat er
geen geld is om de aloude plan-
tages te vernieuwen. Daardoor
bijvoorbeeld kan het staatsbedrijf
Sotoco, dat alle katoen opkoopt
bij de landbouwers, niet meer uit-
betalen. De katoentelers kiezen
dan ook eieren voor hun geld en
schakelen wat graag over op maïs
of tomaten.
“Het probleem van tomaten is dat ze
snel bederven”, zegt Lamoutidja Lab-
diedo (38) van de CAP van Tidonti.
Zelfs de nieuwe tomatenvariant die
Vredeseilanden heeft geïntrodu-
ceerd in de Savanne, blijft hooguit
een week goed. Het is voor de op-
kopers dan ook een koud kunstje om
hun bodemprijzen op te dringen aan
de boeren. “Als het om niet beder-
felijke waren zoals maïs gaat, heeft
een landbouwer nog de keuze”, zegt
Henriette Amelifo-Alagbo. “Hij hoeft
eigenlijk maar te verkopen als hij op
zwart zaad zit of als ie dringend geld
nodig heeft. Maar bij tomaten ligt dat
natuurlijk anders”. Lamoutidja beves-
tigt: “Zo’n vrouw komt dan bij mijn
groep aankloppen en biedt 7250 CFA
voor een mand. Bij een andere groep
betaalt ze diezelfde mand misschien
maar 6.000 of erger nog, 8.000. Dat
is natuurlijk zeuren!”.
Vredeseilanden probeert de boe-
rengroeperingen zover te krijgen
dat ze gezamenlijke verkoopprij-
zen afspreken. In Tidonti staat de
CAP al erg ver. Lamoutidja is één van
de bestuursleden van de CAP: “Onze
boerengroepen hanteren allemaal
dezelfde prijs. Elke groep beschikt
trouwens over een bestuurscomité,
waarin twee leden bevoegd zijn voor
de commercialisering van de groen-
ten. Die vertegenwoordigers komen
minstens één keer per week op het
niveau van de CAP samen om prijsaf-
spraken te maken”. Die zogenaamde
CCPM of ‘Commission de Commercia-
lisation des Produits Maraîchers’ gaat
met andere woorden op zoek naar
afzetmarkten en onderhandelt met
de opkopers over een eenheidsprijs.
Wanneer de CCPM groen licht geeft,
gaan de manden het veld rond en
worden de tomaten geplukt. De prij-
zen liggen dus eigenlijk al vast, nog
voor de boer zijn koopwaar naar de
markt brengt. Van boter bij de vis
gesproken! Dankzij mond aan mond-
reclame, maar ook via de radiobe-
richten (zie kader op p.7) weten alle
boeren die aangesloten zijn bij de
CAP hoeveel ze voor hun tomaten
zullen krijgen.
Of die aanpak de nanabenz niet zie-
dend maakt? “Ach weet je, de gros-
siersters zijn niet onze gezworen
vijanden”, nuanceert Henriette Ame-
lifo-Alagbo, “Ook zij hebben er alle
baat bij dat de productie gecentra-
liseerd wordt en gezamenlijk aange-
boden op de markt. Zij blijven al bij
al de afnemers van onze producten.
Wanneer er overaanbod is, kan één
boer alleen moeilijk zijn waren aan
de man brengen”. Begin februari had
Vredeseilanden een aantal van die
grossiersters trouwens uitgenodigd
om mee na te denken over een bete-
re commercialisering van landbouw-
producten in Togo.
En hoe moet het verder met de
tomaten van de Savanne? Een pro-
duct dat slechts een korte houd-
baarheid heeft, blijft onderhevig
aan de wetten van vraag en aanbod,
hoe je het ook draait of keert. Op
de markt variëren de prijzen door-
heen het jaar van 3.000 tot 28.000
CFA. Een negenvoud! Daarom spe-
len de boeren en boerinnen met
het idee om kleine fabriekjes uit
de grond te stampen, die afgeleide
producten kunnen voortbrengen.
Vredeseilanden heeft een haal-
baarheidsstudie laten uitvoeren en
stelt zich vragen bij het welslagen
van de operatie. Zal een gepureerde
Savannetomaat kunnen opboksen te-
gen Italiaanse tomatenconcentré die
alomtegenwoordig is in de regio? Om
concentré te maken en in te blikken,
zijn bovendien forse investeringen
nodig. Hoe maak je in godsnaam een
pureefabriek rendabel wanneer je
basisgrondstof – de tomaat – maar
enkele maanden per jaar beschikbaar
is? Wordt vervolgd…
 UCMES

Geld
Wie een lening wil vragen bij één van de zeven kassen van UCMECS,
moet dat doen in groep of vraagt minstens twee vrienden om zich borg
te stellen. Kan één van de drie zijn schulden niet aflossen, dan moe-

moet
ten de twee anderen daarvoor opdraaien. Hetzelfde geldt voor grotere
groepen. UCMECS-topvrouw Midy Fessoribe toont het pasfotootje van
Kanfieni Matiégendou. Na jaren in Ivoorkust te hebben doorgebracht,
keerde hij terug naar zijn dorp Talg-n-bound in het noorden van Togo.

rollen
De boerengroepering waarvan hij ooit deel uitmaakte, lag op apegapen.
Bleek dat twee leden nog altijd een openstaande schuld hadden van
30.000 CFA en de groep daarom geen vers geld meer kreeg van UCMECS.
Matiégendou zette de anderen aan om te sparen en betaalde in plaats
van de wanbetalers, de 30.000 frank terug. “Vandaag krijgt zijn groep
opnieuw leningen”, zegt Midy Fessoribe. “Dit jaar hebben ze geld geleend
om tomaten te telen. Bij de verkoop van hun tomaten hebben ze elkeen
100.000 frank verdiend. Voor het regenseizoen begint, kan je drie à vier
keer verkopen! Als mensen beseffen dat ze op die manier 300.000 of
400.000 frank kunnen verdienen, dan blijven ze in hun
dorp en trekken ze niet meer naar Ivoorkust om daar
hun brood te verdienen. Het bewijst ook dat lenen
loont. Als hun krediet niet rendabel was ge-
FOTO: Stefaan Anrys

weest, hadden ze nooit de schulden van hun

broeders kunnen afbetalen.”

Midy Fessoribe Barnabo,
directeur-generaal van de
Union des Caisses Mutuelles
d’Epargne et de Crédit
(UCMECS), geeft microkredie-
ten aan handelaars en land-
bouwers in de Savanneregio,
in het noorden van Togo.
Zeven spaar- en krediet-
banken zijn aangesloten bij
UCMECS. Deze kassen zijn
ontstaan uit de werking
van Vredeseilanden. Zij
krijgen vandaag steun van
andere organisaties, zoals
de Belgische ngo Louvain
Développement.
Waarom gaan de Savanneboeren
niet naar de bank om een lening
aan te vragen ?
Dat zou ideaal zijn. Maar banken stel-
len zo’n hoge eisen dat je als boer
of boerin niet terecht kan bij een ge-
wone bank. Zelfs ik als voorzitter van
de Unie krijg nog geen lening. Wat
zou dat voor een landbouwer die niet
eens een identiteitskaart heeft?
Hoe krijgen ze dan een lening bij
jullie?
Louter op basis van wederzijds ver-
trouwen. Dat heeft aanvankelijk veel
verbazing gewekt. Men zei ons: Jullie
durven nogal. Kredieten geven aan
mensen zonder identiteitsbewijs!?
Hoe gaan jullie de mensen terugvin-
den als ze hun schulden niet aflos-
sen? Toch hebben we het aangedurfd.
We hebben solidaire groeperingen op
poten gezet, met een voorzitter, een
secretaris en een schatbewaarder. Dat
comité komt bij de bank aankloppen
en vraagt in naam van alle groeps-
leden een krediet aan. Wanneer het
krediet is toegestaan, komt de voor-
zitter het geld halen, om het te ver-
delen onder de groepsleden.
Een groepslening?
In het dorp weet iedereen meestal
zeer goed wie een krediet van pakweg
100.000 CFA zal kunnen terugbetalen
en wie niet. De noden van de afzon-
derlijke leden verschillen ook natuur-
lijk. De een heeft misschien 40.000
CFA nodig, de andere wil 50.000 CFA,
een derde wil 30.000 CFA. Zij tasten
af hoe solvabel de andere leden zijn
en vragen dan samen een krediet
aan. De dag dat er terugbetaald moet
worden, gaat de voorzitter bij de ver-
schillende leden het geld ophalen en
betaalt ie de groepslening terug.
Wat als Amidou zijn 40.000 CFA
niet kan terugbetalen?
Als Amidou niet kan terugbetalen,
dan moet de groep alles betalen. Zo-
niet krijgt geen enkel groepslid ooit
nog een krediet van ons. Dus oefenen
de leden druk uit op de wanbetaler.
Het gebeurt zelfs dat men zijn geit
afpakt, die verkoopt en de opbrengst
ervan gebruikt om de schulden te be-
talen. Als er echt niets te verkopen
valt, dan betalen de groepsleden al-
lemaal een deel van de schuld.
Hoeveel boeren kunnen hun lening
terugbetalen?
Dat is moeilijk te zeggen, maar ge-
middeld is 90 % van het geleende
bedrag op de vervaldag terugbetaald.
Sommigen bevatten niet altijd goed
de notie van vervaldag en denken dat
ze later nog kunnen betalen. Maar
de wet zegt nu eenmaal dat je op de
vervaldag 95 % van het geleende be-
drag moet terug hebben, dus in zo’n
geval oefenen wij zelf druk uit op de
ontlener.
Hoe dan?
Door bij de mensen thuis te gaan. Als
de andere dorpsbewoners zien dat er
iemand van ons aan de deur staat van
een wanbetaler, dan gaat hij al snel
over de tong, hoor. En ja, dat is nogal
beschamend. Als dat niets uithaalt,
proberen we via het dorpshoofd.
Blijft de man of vrouw in kwestie nog
altijd weigeren terug te betalen, dan
stappen we naar de gendarmerie of
naar het gerecht.
Zijn er eigenlijk al boeren rijk
geworden dankzij jullie?
Jazeker. Ik geef een voorbeeld. Twee
weken geleden heeft een vrouw uit
één van onze boerengroeperingen
haar dorp verlaten om vier van haar
kinderen naar school te sturen in Da-
paong. Ze heeft haar kinderen inge-
schreven in een privé-college, waar
het schoolgeld liefst 40.000 CFA be-
draagt! En dat terwijl ze in de staats-
school van het dorp amper 5.000
CFA betaalde. Maar ze vindt dat haar
kinderen beter af zijn in een privé-
school. De klassen zijn er kleiner en
ze leren er meer. Onlangs heb ik haar
nog gezien en toen vroeg ze mij of ik
geen repetitor kende, om haar kinde-
ren na schooltijd bijles te geven. Dat
bewijst toch dat ze goed boert.
Waarvoor lenen
de meeste boeren geld?
Detailhandel. Vorig jaar hebben we
ongeveer 400 miljoen kredieten uit-
geschreven. Bijna 100 miljoen diende
voor de aankoop van landbouwmate-
riaal, zaaigoed en meststoffen. Drie
vierden van alle leningen waren
echter bestemd voor kleinhandel.
De mensen stellen vast dat die veel
rendabeler is. Binnen drie of zes
maanden kan je het gekochte door-
verkopen, voor twee of driemaal de
aankoopprijs.
Zo’n winsten vergen wellicht hoge
interesten?
Bij ons betalen de mensen 20 % inte-
rest. Wie op tijd terugbetaalt, recupe-
reert 2 % en betaalt dus 18 procent op
het geleende bedrag. De interest bij de
banken is ietsje lager, maar daar kun-
nen de boeren niet terecht. Zelf lenen
wij bij de bank aan een interest die
schommelt tussen 12 en 14 %. Die
6 % hebben onze kassen nodig om te
kunnen functioneren.
De mooiste buildings in Togo zijn
bankgebouwen. Zitten jullie ook in
zo’n poepsjiek kantoorgebouw?
Neen, maar we stellen wel vast dat de
mensen gemakkelijker vertrouwen ge-
ven aan een bank, wanneer die in een
aantrekkelijk gebouw is gehuisvest.
Daarom bouwen we nu met steun van
Louvain Développement een villa. Wij
hebben ook vier brandkasten waarin
we het geld bewaren. Overdag, want
’s avonds gaat alles weer naar de ‘ge-
wone’ bank.
1 euro = 656 CFA

11 <
 Thuisbevallen
FOTO: Layla Aerts
is niet langer dodelijk
“Zes op tien boerinnen uit de Sa-
vanne willen liefst thuis bevallen.
Door de traditionele verloskundi-
gen een opleiding te geven, zijn we
erin geslaagd de mortaliteit in deze
regio terug te dringen. Sindsdien is
in het bijzijn van een verloskun-
dige geen enkele vrouw meer in het
kraambed gestorven”.
Aan het woord is Jean de la Croix
Yangnenam, coördinator van 3ASC
(Asssociation d’Appui aux Activités
de Santé Communautaire). Deze lo-
kale ngo is in 1996 gegroeid uit de
eerste projecten van Vredeseilan-
den in Noord-Togo en vaart vandaag
een eigen koers. Momenteel focust
Vredeseilanden zich uitsluitend op
duurzame landbouw en voedselze-
kerheid, maar aanvankelijk was ge-
zondheidszorg een prioriteit voor
Vredeseilanden in Togo. Noem 3ASC
dus gerust een geesteskind van
Vredeseilanden. “Onze taak bestaat
erin de landbouwers dichter bij de
gezondheidszorg te brengen”, zegt
Jean. “Wie één uur moet lopen om
bij een verzorgingsinstelling te ge-
raken, zoekt al gauw zijn toevlucht
tot alternatieve therapieën of au-
tomedicatie. Daaraan wilden wij
verhelpen”. Behalve het gebrek aan
drinkwater, was het twintig jaar ge-
leden vooral slecht gesteld met de
gezondheid van de Savanneboeren.
Elementaire gezondheidszorg op
poten zetten in de dorpen was één
van de prioriteiten toen Vredesei-
landen in de noordelijke Savannere-
gio actief werd. Zo nam de organi-
satie als eerste het initiatief om de
lokale dispensaria te voorzien van
geneesmiddelenkits, een maatregel
die navolging zou krijgen vanwege
de Togolese overheid.
> 12
Jean de la Croix herinnert zich nog
het prille begin. “We hadden een
groep traditionele verloskundigen
in Korbongou uitgenodigd voor een
vormingssessie. We zaten in een bu-
reau, beschut tegen de zon. Na een
uur vraag ik hen of ze niet even wil-
len pauzeren. Maar nee, mijn zoon,
wij zijn helemaal niet moe! Het
kwam gewoon niet bij ze op dat je
moe kon worden van binnenzitten
in de schaduw. Ze waren gewend
aan hard werken op het veld. Pas na
enkele uren heb ik ze kunnen over-
halen om even uit te blazen”.
De verloskundigen leerden van het
toenmalige Vredeseilanden hoe
ze risicozwangerschappen konden
herkennen. Ze kregen te horen over
hygiëne en aseptiek en wat te doen
als er iets misliep tijdens een be-
valling. “Van oudsher gebeurden
bevallingen op de grond of in de
wasplaats. Indertijd gebruikten
onze voorouders asse om bloedin-
gen te stoppen. Vaak stierf de pas-
geborene aan tetanus en bezweek
de moeder aan een infectie”.
Nu heeft 3ASC zo’n paar honderd
verloskundigen geschoold, zegt
Jean. “En sinds wij in deze regio
de zwangerschappen registreren,
is er geen enkele vrouw meer ge-
storven, tenminste niet als ze werd
bijgestaan door een verloskundige.
Het gebeurt wel ’s dat een zwan-
gere vrouw een verloskundige wei-
gert omdat ze tot een clan behoort
waarmee ze ruzie heeft, maar dat
zijn uitzonderingen”.
Op het Togolese platteland is de
eerstelijnszorg een zaak van de
dispensaria op het niveau van de
kantons of de dorpen. Een consult
bij de huisarts is meestal stukken
duurder en is voornamelijk weg-
gelegd voor mensen met geld. Dat
verklaart gedeeltelijk waarom Bel-
gische ziekenhuizen met een toe-
vloed kampen van Afrikaanse inwij-
kelingen. In Togo, net als in vele
andere Afrikaanse landen, is de ge-
zondheidszorg immers omgekeerd
gestructureerd. Met hevige diarree
of griep stapt een Afrikaan naar
een hospitaal of een dispensarium
en niet naar de huisdokter. “In eer-
ste instantie kom je inderdaad te-
recht in het dispensarium of zoals
dat heet, “unité de soins périphé-
riques niveau 1”, legt Jean de la
Croix geduldig uit. “Daar werkt be-
halve een verpleger of een hulpver-
pleger, ook een verloskundigehulp,
iemand die de eerste zorgen voor
haar rekening neemt zoals het zet-
ten van een steunverband, en een
hygiënisch assistent. Die laatste
moet de dorpsbewoners de nodige
feeling voor hygiëne bijbrengen”.
Want gezondheid is meer dan pil-
len slikken en kinderen baren, weet
hij uit eigen ervaring. Drinkwater,
een deftige latrine, een stevig dak
boven je hoofd wanneer het regen-
seizoen aanbreekt, het speelt alle-
maal een rol. “Toen ik naar school
ging, moesten we tijdens het droog
seizoen een gat boren in de droge
rivierbedding om aan drinkwater te
raken. Nu zijn er waterputten. Toen
ik jong was, kon je de huizen die
bedekt waren met golfplaten daken
op één hand tellen. Nu zijn de rie-
ten daken op één hand te tellen. En
dat is ook dankzij Vredeseilanden”.
Een mutualiteit in de Savanne,
ongezien in Togo
Bovenaan de ladder van de Togo-
lese gezondheidszorg prijken de
twee enige universitaire zieken-
huizen van het land. Men kan er
terecht voor complexe ingrepen of
heel specifieke kwalen, zoals urolo-
gische aandoeningen. Je hebt het
‘Centre Hospitalier Universitaire’
in Lomé en het CHU van Kara, niet
toevallig ook de geboortestad van
de onlangs overleden president.
Heeft een boerke uit de Savanne
de centen om zich daar te laten
verzorgen? “Neen. Ze hebben dan
wel een eigen mutualiteit, maar
een verblijf in een universitair zie-
kenhuis wordt niet terugbetaald”,
zegt Jean. “Hun mutualiteit is zelfs
nog niet toe aan de selectie van
regionale ziekenhuizen waarvan ze
Een woordje uitleg
ACVR is een associatie van lokale
gemeenschappen in Zuid-Togo.
Aan de basis liggen twee dorpen
die in 1990 het gebrek aan drink-
water wilden opvangen door klei-
ne waterbekkens te bouwen. Om
hiervan de kosten te dragen, wer-
den gemeenschappelijke velden
ingezaaid. De opbrengst hiervan
ging onder meer naar de waterbas-
sins. De lokale boerenorganisaties
namen in aantal toe (34 in 1999)
en gingen deel uitmaken van één
vereniging, ACVR of Association
des Communautés Villageoises
Responsables. Het team dat in-
stond voor de technische onder-
steuning zou later verzelfstandi-
gen en werd CREMA oftwel “Centre
de Recherche et d’Essai des Modè-
les d’Autopromotion”. Sinds 1996
ondersteunt Vredeseilanden deze
gemeenschappen en sinds 2000
sluit Vredeseilanden rechtstreeks
contracten af met ACVR, dat aldus
een partnerorganisatie werd, net
als CREMA. Vredeseilanden onder-
steunt zo’n 15 dorpen, met samen
ongeveer 12.000 inwoners.
CAP staat voor Centre d’Auto­
promotion Paysanne. In 1991
startte de CAP van Tidonti met 102
eventueel de diensten willen terug-
betalen”.
Waar heeft een lid van deze fameuze
‘Mutuelle de santé’ of kortweg Musa
dan wel recht op? We vragen het aan
Adjimpoa Pampandja (39) die ons
de werking van de mutualiteit voor
landbouwers uit de doeken doet, in
het dorp Tidonti. “Je hoeft geen lid
te zijn van de CAP om toe te treden”,
begint ze. “Je betaalt 500 CFA om je
aan te sluiten en daarna betaal je
jaarlijks een lidgeld van 1500 frank”.
Dan moet je drie maanden wachten.
boerengroepen. Daarna groeide
deze eerste CAP uit tot een koepel
van verschillende boerengroepen.
Een soort boerenbond, zeg maar.
Vredeseilanden ondersteunt in
Togo lokale ngo’s, die in nauw con-
tact met boeren samenwerken. Zo
helpt RAFIA (regio Dapaong) via
de CAP’s een 700-tal boerengroe-
pen, onder meer bij de produc-
tie van tomaten en maïs. CREMA
(regio Lomé) doet hetzelfde voor
maïs en maniok. Al deze produc-
ten zijn bestemd voor de binnen-
landse markt.
BUDGET. De partners RAFIA en
CREMA worden geprefinancierd en
krijgen driemaal per jaar geld van
Vredeseilanden. Togo is een rela-
tief klein programma, in vergelij-
king met landen als Indonesië, en
krijgt een jaarbudget van 340.000
euro. Naast Togo, krijgen nog vijf
andere Afrikaanse landen steun
van Vredeseilanden.
FILIERE. Bij de komst van Vredes­
eilanden in Togo was vooral voed-
selzekerheid aan de orde van de
dag. In de Savanneregio leed de
bevolking honger. Vandaag is die
zekerheid er wel en komt het erop
Deze ‘observatieperiode’ moet voor-
komen dat alle zieke boeren zich
inderhaast lid maken om van terug-
betaling te genieten. Eens toegela-
ten, kan je steun verwachten, zegt
Adjimpoa. “Curatieve zorgen worden
a rato van 80 % terugbetaald, pre-
nataal onderzoek voor de helft, net
als natuurlijke bevallingen trouwens.
Treden er bij een bevalling compli-
caties op en moet er bijvoorbeeld
een keizersnede worden uitgevoerd,
dan wordt die voor de volle 100 %
door ons terugbetaald”. Het laatste
werkjaar telde Musa al 788 leden en
aan de landbouwproducten beter
aan de man te brengen. De boeren
worden dus niet enkel geholpen
bij de productie van hun gewas-
sen, maar ook bij de verkoop er-
van. Zo worden opslagplaatsen
gebouwd, om de prijs die een boer
krijgt op te drijven. Want als ie-
dereen na de oogst zijn maïs op de
markt gooit, daalt logischerwijs
de prijs. De landbouwvorming van
Vredeseilanden omvat: bodemver-
betering, kwaliteitsverbetering,
onderhandeling en vermarkting.
Daarnaast worden de ervaringen
op het terrein door Vredeseilan-
den gebruikt bij lobbywerk op na-
tionaal of internationaal niveau.
Voorts zijn een aantal vroegere
kernactiviteiten verzelfstandigd,
zoals de microfinanciering. Om
een lokale of regionale economie
tot ontwikkeling te brengen, moe-
ten de landbouwers immers kun-
nen investeren. Dat kan niet zon-
der enige vorm van spaarcenten of
kredietverlening.
PROSEM is een consortium van
vier ngo’s die samenwerken in
Zuid-Togo, in de streek rond To-
goville. Vredeseilanden maakt via
de lokale ngo CREMA deel uit van
deden ruim 2.500 personen beroep
op haar diensten. Ook al zijn ze nog
maar twee jaar bezig, de Musa heeft
impact op de dienstverlening in de
regio, zo blijkt. “Wij geven de verzor-
gingsinstellingen waar wij onze leden
heensturen, medicijnen en educatief
materiaal. Onze mensen worden er
meestal goed verzorgd, want die
instellingen weten maar al te goed
dat wij 80 % van de curatieve zorgen
terugbetalen. Zo zijn ze zeker dat ze
op het einde van de maand hun geld
zullen hebben”.
FOTO: Stefaan Anrys
het consortium en houdt zich
voornamelijk bezig met landbouw.
Andere ngo’s zoals la Colombe zet-
ten zich in voor de bestrijding van
kinderhandel, een hardnekkige
plaag in een regio waar teveel
kindermonden zijn in verhouding
met de voedselproductie.
VERJAARDAG. Vredeseilanden is
20 jaar aanwezig in Togo en dat
zal daar eind december uitvoerig
gefeest worden. Uit de toenmalige
werking in de Savanneregio zijn
intussen lokale ngo’s gegroeid,
die grotendeels eigen financie-
ring hebben gevonden. Behalve
RAFIA zijn uit de eerste initiatie-
ven van Vredeseilanden ook nog
CDD en 3ASC voortgesproten. De
eerste werkt rond communicatie
en alfabetisering, de laatste rond
gezondheidszorg. UCMECS geeft
microkredieten aan kleine land-
bouwers. Ook zijn er de koepels
van boerenorganisaties of de zo-
genaamde CAP’s. Zij worden bege-
leid door Rafia.
13 <
 Second opinion
20 jaar Vredeseilanden in de Savanne.
Wat zeggen de experts?
We schrijven februari 2006. Het kantoor van Vredeseilanden in Lomé (VECO-Togo) barst van energie en werklust. Een externe
consultant, David Houinsa, komt een audit voorbereiden. ’s Avonds vertrekt de man huiswaarts met twee kartonnen dozen
vol documenten. “Soms lijkt het hier meer een studiecentrum”, bekent hij me voor zijn vertrek. “Ze begeleiden en bereiden
hun werk zo nauwgezet voor, dat er minder tijd overschiet voor het echte terreinwerk”. Het tekent het Vredeseilanden-team.
Tijdens mijn verblijf in het hoofdkantoor in Lomé tref ik ’s avonds laat meermaals werknemers achter hun pc. Er is en wordt
nog steeds hard gewerkt. “De verwezenlijkingen op het terrein zijn navenant”, bekent Houinsa. “De tomaten zijn dankzij VECO
uitgegroeid tot het goud van de Savanne (lees het gelijknamige artikel). Alleen heb ik mijn twijfels over de snelheid waarmee
VECO zich nu wil terugtrekken uit Rafia”. Deze lokale ngo slaat de brug tussen Vredeseilanden en de boerenorganisaties op
het veld, maar vreest nu voor haar toekomst. Want zodra de boerenorganisaties rechtstreeks het geld in handen krijgen en
de keuze hebben om bij gelijk welke Togolese ngo’s advies en ondersteuning in te kopen, zou Rafia wel ‘s ‘klanten’ kunnen
verliezen. Vredeseilanden in België vindt het dan weer ‘ongezond’ om zolang met dezelfde partnerorganisaties samen te
werken. “Misschien is er meer tijd nodig om zich uit Rafia terug te trekken”, oordeelt Houinsa. “2007 is wat krap”. Twintig
jaar na de aankomst van Vredeseilanden in het noorden van Togo, maken nog drie andere experts de balans op.
FOTO: Stefaan Anrys

Djerkbary Bambah, Akila Likerba Litaba, Same Djobo,

gewestelijk verantwoordelijke voor Ontwikkeling:
“Twintig jaar geleden waren er in de Savanneregio
geen ngo’s, behalve Vredeseilanden. Anderen zijn
gekomen, deels omdat het terrein al geëffend was
door Vredeseilanden”. De organisatie die er op po-
ten is gezet, staat model voor het ganse land, zegt
hij. “Het model van de Autopromotion Paysanne
is één van de beste modellen ter bevordering van
voedselveiligheid, herbebossing en inspraak van
lokale gemeenschappen. Het is een sociaal, cul-
tureel en economisch model dat beantwoordt aan
de traditionele verzuchtingen, maar ook aan de
richting waarheen overheid de economie wil stu-
ren. Wij leveren landbouwtoebehoren, zoals mest-
stoffen, aan de bevolking. De boerengroepen zijn
hiervoor het ideale doorgeefluik. De landbouwco-
öperaties zijn ook de beste manier om informatie
en landbouwwinsten te verspreiden”. Maar net als
Houinsa houdt Djerkbary zijn hart vast, de dag dat
men rechtstreeks de landbouwers gaat financie-
ren. Vredeseilanden kan minder nauw dan RAFIA
vandaag de werking van de CAP’s opvolgen, zegt
hij. “Overigens staan niet alle boerenorganisaties
even stevig op hun benen. Geen enkele endogene
animator kan vandaag de animatoren van RAFIA
vervangen. Alleen al omdat er nog zoveel ongelet-
terdheid is bij de bevolking”.
gewestelijk verantwoordelijke voor Landbouw:
“Vredeseilanden heeft het deel van de Savannere-
gio waar het actief is, weten te ontsluiten. Met de
opening van nieuwe wegen, heeft de streek zich
commercieel kunnen ontplooien. Voor de komst
van Vredeseilanden was er maar één weg, van Da-
paong naar Korbongou. De andere wegen waren
moeilijk toegankelijk. Ik wil ook niet teveel bloe-
men gooien, maar vandaag is RAFIA de enige ngo
in deze regio van wie we zo’n tastbare resultaten
hebben op het terrein, hetzij wat betreft het op-
zetten van filières, het introduceren van afgeleide
landbouwproducten, of nog het organiseren van
de landbouwers. In de projectzone heb je vandaag
boerengroeperingen, de Centrales d’Autopromotion
Paysanne, en zelfs een overkoepelende federatie
FOPAS (Fédération des Organisations Paysannes
des Savanes). Wel, voor de Staat is dit een voor-
beeld van hoe het beter kan, want behalve voor
de katoensector zijn wij er als overheid nog niet
in geslaagd de landbouwers op al die niveaus te
organiseren”.
oprichter en directeur van de Togolese ngo
“Gradse”
Over het werk van Vredeseilanden in de regio rond
Dapaong: “Op Europese schaal is Vredeseilanden
geen grote ngo, maar ze hebben toch het verschil
gemaakt in deze regio. Zij hebben als eerste de
weg getoond die nu door tal van andere ngo’s is
ingeslagen, namelijk samen met de bevolking na-
denken over haar ontwikkeling en de bevolking
toelaten na afloop hun zaak in eigen handen te
nemen. Vandaag valt RAFIA niet meer weg te den-
ken uit de Savanneregio. Het heeft zelfs grotere
naambekendheid gekregen dan het vroegere Vre-
deseilanden. Enig nadeel is dat het haar ontbreekt
aan middelen om de resultaten van haar acties te
meten en te evalueren. Want soms is het nodig je
eigen werking in vraag te stellen en bepaalde ac-
ties stop te zetten. Vredeseilanden is aanvankelijk
wel wat hard van stapel gelopen. Ze zijn erg snel
tewerk gegaan en ik heb de indruk dat hun acties
pas nu voet aan grond krijgen. Wij doen sinds vijf
jaar ongeveer hetzelfde in de centrale regio rond
Kara, maar op een trager ritme.”

> 14
 The story of daminka
een verjaardagsverhaal
mensen waren lang niet zo open van
geest als vandaag. Zelf was ik vooral
leergierig. Ik wou mijn eigen milieu
herontdekken. Ik kom van een klein
dorp, op zo’n vijf kilometer van Dapa-
ong, maar had het nog nooit gezien.
Ik ben niet hier geboren, ik vermoed
ergens in de regio van Kéran. Mijn
vader was ambtenaar en reisde veel.
Het is pas na zijn pensioen dat we
ons in Dapoang hebben gevestigd. Ik
kende niet eens de streek van mijn
voorouders, dus brandde ik van ver-
langen om op ontdekkingstocht te
gaan..”
Eerst werkte Daminka als vrijwilliger
voor Vredeseilanden, twee jaar lang.
Pas in 1988 kreeg ze een salaris.
Daarvoor combineerde ze haar vrij-
FOTO: Layla Aerts
in de Savanneregio nu zandwegen, ning, maar om mijn broers en zussen
bruggetjes en betonnen waterput- vooruit te helpen”. Vandaag woont
ten. Vandaag houdt Daminka zich Daminka nog altijd in Dapaong. Ze
bezig met alle CAP’s in de Savanne- heeft twee kinderen: een dochter die
regio. Ze begeleidt er de opslag en de in Sokodé voor verpleegster studeert
vermarkting van landbouwproducten en een zoon die in zijn eerste jaar
en rijdt overal rond met haar moto. economie zit aan de universiteit van
“Ook mijn dorp maakt deel uit van Lomé, de hoofdstad van Togo. Haar
een CAP, maar ze weten eigenlijk niet man is leraar in Lomé. Van de hoofd-
dat ik van daar afkomstig ben. Ik doe stad naar Dapaong is een volle dag
dit werk ook niet voor de erken- rijden.
TSJAKPALO Bier op z’n Togolees
Thuis in Dapaong heeft Daminka’s moeder nog altijd een café-restaurant. We
drinken er de tjsakpalo of gierstebier, een licht alcoholische drank die het
midden houdt tussen bier en cider. Hij wordt in drie dagen gemaakt door
gierst op te warmen met gierstetakken, in grote stenen kommen. Na een

Daminka Kangbeni (46) werkt voor
Rafia. Zij was er al vanaf het begin
bij, twintig jaar geleden. Uit Vrede-
seilanden ontstond in 1992 de lokale
ngo RAFIA, waar Daminka nu op de
payroll staat.
“Ik wilde vooral mijn broers en zus-
sen landbouwers helpen. Toen ik
hier begon, was het leven hard. De
willigerswerk met een leven als com-
merçante: ze verkocht hout aan wie
wilde, maaltijden die ze thuis had
klaargemaakt of tjsakpalo (zie kader)
aan wie dorst had.
“Wat mij toen erg getroffen heeft, was
de moeilijke toegang tot de dorpen.
Er waren simpelweg geen wegen. We
hadden toen nog geen fietsen, moto’s
of auto’s. Om de dorpen te bezoeken,
moest ik te voet gaan of meeliften
met een grote vrachtwagen”. Onder
meer dankzij Vredeseilanden zijn er
eerste en tweede gisting wordt het sap gefilterd en wat overblijft is een
lauw drankje dat uit een halve kalebas gedronken wordt. “Twee op drie hui-
zen heeft een eigen café”, zegt Daminka. Het is een manier om een centje
bij te verdienen. Eén kan, om en bij de twee liter, fungeert als universele
maat voor de hele stad en kost 250 cfa. Een klein kannetje 100 cfa. Om de
vliegen van onze alcohol weg te houden, wordt de kalebas op een metalen
driepikkel gezet met daarop een houten deksel. Op het groene deksel staat
mardi / vendredi. Publiciteit voor het huis en tegelijk een aanduiding van de
openingsdagen. Omdat het klaarmaken van de tsjakpalo een intensieve bezig-
heid is en iedereen in de stad wel ’s klanten over de vloer wil hebben, wordt
met verschillende openingsdagen gewerkt. Ten huize Kangbeni, wat zoveel
betekent als “eindeloos”, mag er zoals op de deksels staat, alleen dinsdag en
vrijdag tsjakpalo verkocht worden.

Togo, quo vadis ?

Door Nyaku Yao Laurent,
directeur van Fongto, de koepel
van Togolese ngo’s
“Togolezen, zowel mannen als vrou-
wen, zijn harde werkers. Serieus en
nederig. Maar ons karakter wordt vaak
tegen ons gebruikt om ons onder de
knoet te houden. We zijn een vrede-
lievend volk, goed van inborst. Maar
het leger houdt de mensen eronder.
En vandaag staan de zaken er zo
belabberd voor, dat wij grote offers
moeten brengen om hierin verande-
FOTO: Stefaan Anrys
blijven we volhouden, in de hoop dat
de zaken keren. Want als dat gebeurt,
zal ons leven snel verbeteren. Togo
is een land waar je met 300 CFA kan
eten langs de baan. Maar daar eet je
niet voor in Ghana of Benin. Als men
de emancipatie van het Togolese volk
een kans geeft, zal het geld circule-
ren en zullen de mensen zich kun-
nen ontwikkelen. En is iedereen op
zijn gemak. Dan zal er niemand nog
naar Europa willen om er zijn kost te
verdienen. Togolezen zijn harde wer-
kers. Hier in het zuiden heb je twee
lijke bronnen. Er is geld. De haven
genereert enorme geldsommen. De
douane incasseert aardig wat. Als dat
geld goed beheerd zou worden, dan
kwamen we al een heel eind. Togo is
geen dichtbevolkt land. Maar met de
werkkrachten die er zijn, kunnen we
ons uit de slag trekken. Het volstaat
om de burgers de vrijheid te geven
zich te emanciperen”.

ring te brengen. Wijzelf bij Fongto regenseizoenen. Wij hebben grond

hebben bijvoorbeeld al geruime tijd en goede werkkrachten. Togo is lang
geen salaris meer gekregen. Maar toch niet straatarm. Wij hebben natuur-

15 <
 VREDESEILANDEN NIEUWS | TWEEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE VZW VREDESEILANDEN | VERSCHIJNT IN APRIL JUNI AUGUSTUS OKTOBER DECEMBER |
VERSCHIJNT NIET IN FEBRUARI | APRIL 2006 | JAARGANG 26 NR. 2 | AFGIFTEKANTOOR 8500 KORTRIJK 1-2 °AFD P108038 | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Belgie/Belgique
JAN AERTSEN, BLIJDE INKOMSTSTRAAT 50, 3000 LEUVEN
PB/PP
hoofdkantoor Vredeseilanden | Blijde Inkomststraat 50, 3000 Leuven | tel. ++32(0)16/31 65 80 | fax ++32(0)16/31 65 81 | E-mail BC 6712
en website: info@vredeseilanden.be | www.vredeseilanden.be | Rekeningnummer: 000-0000052-52 | vrijwilligerscoördinatoren:
Nationaal Verantwoorde­lijke vrijwilligers: An Bosmans | Heikantstraat 22, 3670 Meeuwen | Tel: 011/61.17.33 | gsm: 0496/27.79.17 | an.bosmans@
vredeseilanden.be | Vrijwilligerscoördinator Regio Oost: Filip Cuypers | Elshage 10, 2850 Boom | tel: 03/844.97.32 | gsm: 0485/57.54.66 | filip.
cuypers@vredeseilanden.be | Vrijwilligerscoördinator Regio West: Werner Musenbrock | Magerstraat 35, 9050 Gentbrugge | Tel: 09/232.32.49 |
gsm: 0474/87.54.49 | Vrijwilligerscoördinator Regio Centraal: Arianne De Caluwe | BVA-wijk B71, 9240 Zele | 052/44.77.64 | 0478/26.42.12 |
arianne.decaluwe@vredeseilanden.be | Voor leerkrachten en scholen: De scholenwerking over heel Vlaanderen wordt gecoördineerd door Nadia
Reynders. Je kan haar bereiken op het hoofdkantoor van Vredeseilanden: Tel: 016/31.65.80 fax: 016/31.65.81 | nadia.reynders@vredeseilanden.be |
TEKSTen: Stefaan Anrys | TEKSTCORRECTIE: Rita Van Goethem | hoofdredactie: Jo Vermeersch Lay-out: theparkinglot.com | FOTO's: Layla Aerts
en Stefaan Anrys | Papier: Dit magazine wordt gedrukt gerecycleerd papier

FOTO: Layla Aerts

Togolees raadsel.
Een gierige vrouw maakt beignets
klaar in de hemel. Wie is die vrouw?

"De palmboom"