Piapoco Bible - New Testament

EL NUEVO TESTAMENTO
DE NUESTRO SEÑOR JESUCRISTO
en el idioma piapoco
©2009 Wycliffe Bible Translators
El Nuevo Testamento en Piapoco de Colombia, 3ra ed. ©2009, Wycliffe Bible Translators
El Nuevo Testamento
en el idioma piapoco de Colombia
3ra edición 2009

©2009, Wycliffe Bible Translators
Primera edición 1986

Publicado por
©1986, La Sociedad Bíblica Internacional
Segunda edición 1994

ISBN 0-88312-149-2
Licencia Creative Commons

Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamente la obra bajo
las condiciones siguientes:
Reconocimiento. Debe reconocer los créditos de la Liga Bíblica (pero no de
una manera que sugiera que tiene su apoyo o apoyan el uso que hace de su
obra).
No comercial. No puede utilizar esta obra para fines comerciales.
Sin obras derivadas. No se puede alterar, transformar o generar una obra
derivada a partir de esta obra.
• Al reutilizar o distribuir la obra, tiene que dejar bien claro los términos de
la licencia de esta obra.
• Alguna de estas condiciones puede no aplicarse si se obtiene el permiso del
titular de los derechos de autor
• Nada en esta licencia menoscaba o restringe los derechos morales del autor.
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0
Índice
SAN MATEO............................................................1
SAN MARCOS........................................................90
SAN LUCAS..........................................................143
SAN JUAN...........................................................233
LOS HECHOS.......................................................295
ROMANOS...........................................................373
1 CORINTIOS.......................................................413
2 CORINTIOS.......................................................454
GALATAS.............................................................481
EFESIOS...............................................................497
FILIPENSES..........................................................511
COLOSENSES.......................................................521
1 TESALONICENSES............................................530
2 TESALONICENSES............................................538
1 TIMOTEO..........................................................543
2 TIMOTEO..........................................................554
TITO....................................................................562
FILEMON.............................................................568
HEBREOS.............................................................570
SANTIAGO...........................................................604
1 SAN PEDRO......................................................614
2 SAN PEDRO......................................................626
1 SAN JUAN........................................................633
2 SAN JUAN........................................................642
3 SAN JUAN........................................................644
SAN JUDAS..........................................................646
EL APOCALIPSIS..................................................649
iv
SAN MATEO
asìanái íipidenáté Jeconías, yáté
Los antepasados de Jesucristo camuí Babilonia yàasu cáli
1 Yái cuyàluta icàlidaca

Jesucristo yàawirináimi
íipidená. Yái Jesucristoca yácata
néeséeyéi náibàacaalíté israelitanái
natécaténá nía presoíri iyú
Babilonia néré.
nataquérinámi, yái rey David, 12 Néeseté idècunitàacá
Abraham nacái. israelitanái ìyaca presoíri iyú

2 Abraham ìiri íipidenáté Isaac. Babilonia yàasu cáli íinata,
Isaac ìiri íipidenáté Jacob. Jacob Jeconías idènìacaté ìiriwa
ìiri íipidenáté Judá. Judá, nía nacái íipidenéeri Salatiel.
yéenánái once namanùbaca, níacata Salatiel ìiri íipidenáté Zorobabel.
israelitanái yàawirináimi. 3 Judá 13 Zorobabel ìiri íipidenáté Abiud.
yéenibe asìanái náipidenáté Fares, Abiud ìiri íipidenáté Eliaquim.

Zara nacái. Náatúa uípidenáté Eliaquim ìiri íipidenáté Azor.
Tamar. Fares ìiri íipidenáté 14 Azor ìiri íipidenáté Sadoc.
Esrom. Esrom ìiri íipidenáté Aram. Sadoc ìiri íipidenáté Aquim.

4 Aram ìiri íipidenáté Aminadab. Aquim ìiri íipidenáté Eliud.
Aminadab ìiri íipidenáté Naasón. 15 Eliud ìiri íipidenáté Eleazar.
Naasón ìiri íipidenáté Salmón. Eleazar ìiri íipidenáté Matán.

5 Salmón ìiri íipidenáté Booz. Booz Matán ìiri íipidenáté Jacob.
yáatúa uípidenáté Rahab. Booz 16 Jacob ìiri íipidenáté José.
ìiri íipidenáté Obed. Obed yáatúa Yái José yeedácaté iríwa María,
uípidenáté Rut. Obed ìiri íipidenáté úái Jesús yáatúaca. Wáimaca
Isaí. 6 Isaí ìiri íipidenáté rey David. Jesús ìwali Mesíascani, íimáanáca
Rey David ìiri íipidenáté Salomón. wacuèrinásàiri Dios ibànuèricaté
Salomón yáatúa, úacata Urías walí, wía israelitaca, icùacaténá
yàacawéetúami quéechatécáwa. wía.
7 Salomón ìiri íipidenáté Roboam. 17 Iná waputàaca catorce
Roboam ìiri íipidenáté Abías. namanùbaca Abraham

Abías ìiri íipidenáté Asa. itaquénáinámi ìyéeyéicaté
8 Asa ìiri íipidenáté Josafat. Abraham yàasu èeri idénáami,
Josafat ìiri íipidenáté Joram. idènièyéicaté nacái yéenibewa àta
Joram ìiri íipidenáté Uzías. rey David imusúacatalétaté iicá
9 Uzías ìiri íipidenáté Jotam. èeri. Néese rey David idénáami,
Jotam ìiri íipidenáté Acaz. nàyacaté catorce namanùbaca
Acaz ìiri íipidenáté Ezequías. David itaquénáinámi ìyéeyéicaté
10 Ezequías ìiri íipidenáté Manasés. David yàasu èeri idénáami,
Manasés ìiri íipidenáté Amón. idènièyéicaté nacái yéenibewa
Amón ìiri íipidenáté Josías. àta Babilonia yàasu cáli néeséeyéi
11 Abéeri néená Josías yéenibeca natécatalétaté israelitanái presoíri
1
SAN MATEO 1, 2 2
iyú Babilonia néré. Néeseté “Abéechúa mànacàu

idécanáamité israelitanái nàyaca càmíichúacáwaca iimá asìali
presoíri iyú Babilonia yàasu cáli yáapicha, udéerìcupinácawa.
íinata, néese Mesías yàawirináimi Imusúapinácawa uícha
catorce namanùbaca nàyacaté, abéeri sùmài, namàníiripiná
nadènìacaté nacái néenibewa àta íipidená Emanuel”,
Mesías imusúacatalétaté iicá èeri, íimacaté yái profetaca. (Yái íipidená
yái wacuèrinásàiri íipidenéerica Emanuel íimáanáca: “Dioscata
Jesucristo. wáapicha”).
24 Néeseté José icawàacawa,
Nacimiento de Jesucristo yá imànicaté càide iyúwa
18 Siùcade nucàlidaca Jesucristo Dios yàasu ángel ichùulìanáni.
iináwaná ìwali yái imusúanácaté Yáté èerica yeedácaté úái
iicá èeri: Yáatúa María idècunitàacá Maríaca yàacawéetúapinácawa.
ucùaca ucásàanápinátéwa José 25 Càmíiritàacá quéwa José iimá
yáapicha, càmíichúaca iimá úapicha àta uìri imusúacatalétaté

yáapicha. Quéwa, udéerìcuca iicá èeri yái idàbáanéerica uìrica.
sùmài, Espíritu Santo íiwitáise Yá José imànicaté íipidená Jesús.
iyú. 19 Néese José, cayábéerica
íiwitáise, càmitaté iwàwa La visita de los sabios de Oriente
ibáiniadaca úa áibanái yàacuésemi.
Iná íináidacawa imàacáanápiná
íichawa úa ibàacanéeri iyú
2 Jesús imusúacaté iicá èeri
Belén ìyacàlená irìcu, Judea
yàasu cáli íinata, rey Herodes
càmicáiná ìiri yái udéerìcuírica. icùacaalíté yái cálica. Néenialíté
Càmitaté José iwàwa icháawàaca abénaméeyéi asìanái cáalíacáiyéi
uináwaná ìwali ùyacàle mìnanái nàanàaca Jerusalén ìyacàlená
irí ipíchanáté nanúaca úa. 20 Yá irìculé. Déecuíséeyéi nàanàaca,
José íináidacatéwa imàacáanápiná Oriente yàasu cáli néeséeyéi,
íichawa úa, quéwa abéeri ángel yéewáidéeyéicawa nacái dùlupùta
Dios néeséeri yàanàaca José yàatalé. ìwali. 2 Nasutáca néemìawa
Yá ángel imàacaca yáawawa José Jerusalén ìyacàlená mìnanái:
iicácani yáamacani irìcuíse. Yá —¿Alénásica judío icuèrinápiná
ángel íimaca José irí: “José, rey siùquéerica tàacáwa imusúaca iicá
David itaquérinámi, picá cáalu èeri? Wáalíacawa idéca asáicani
peedáca María pìacawéetúapináca waicácáináté áiba dùlupùtaca
úara, udéerìcucáiná sùmài Espíritu íimáanáca idéca imusúaca iicá èeri,
Santo íiwitáise iyú. 21 Sùmàiquéera yái picuèrinápinácuéca, píacué
yái imusuéripinácawa María íicha. judíoca. Iná wadéca wàanàaca
Pimàni íipidená Jesús. Iipidenápiná wàacaténá icàaluíniná —náimaca.
cài yácáiná iwènúadapiná 3 Yá rey Herodes yéemìaca
yàasu wenàiwicanái íiwitáisewa cáalíacáiyéi iináwaná, íná máiní

nabáyawaná íichawa, ipíchaná cáaluca íináidacawa, càmicáiná
Dios yùuwichàidaca nía iwàwa áiba yeedáca íicha yái cálica.
nabáyawaná ìwalíisewa”, íimaca Jerusalén ìyacàlená mìnanái nacái
yái ángelca. cáaluca nía canánama, càmicáiná
22 Càité ángel icàlidaca José nawàwa Herodes yàasu úwinái
iríni macáita ichàbáanápinátéwa namànica úwi náipunita ìwalíise
càide iyúwaté profeta icàlidáanáté yái nacuèrinápináca wàlisàica.
Dios itàacái wenàiwicanái irí. 4 Néese rey Herodes ìwacáidaca
23 Bàaluitécáiná Dios yàasu profeta sacerdote íiwacanánái, nía nacái
íimacaté nalí Dios inùmalìcuíse: yéewáidéeyéica wenàiwica
3 SAN MATEO 2
templo irìcu. Herodes imáidaca 10 Néese naicácáiná dùlupùta, yá

nía isutácaténá yéemìawa nía casíimáica nía manuísíwata.
alénápinácaalíté Mesías imusúa 11 Yá nawàlùacatéwa capìi irìculé.
iicá èeri, yái judío icuèrinápiná Naicáca sùmài néré yáatúa María
Dios ibànuèrica nalí. 5 Yá náimaca yáapichawa. Yá nabàlùacawa irí
Herodes irí: nàuluì ipùata iyúwa nàacaténá
—Belén ìyacàlená néenipináca sùmài icàaluíniná. Néese nàacùaca
imusúa iicá èeri, Judea yàasu nàasuwa nàacaténá irí oro, incienso
cáli íinata, yácáináté Dios yàasu nacái, mirra nacái, níái cawèníiyéi
profeta itànàaca càiri tàacáisi pumènica isàni. 12 Néese Dios
Dios inùmalìcuíse bàaluité. Dios yàalàaca nía náamacani irìcuísewa
íimacaté: ipíchaná nèepùacawa Herodes
6 ‘Pía, Belén ìyacàlenáca, Judea yàatanabàa. Ináté nèepùacawa áiba
yàasu cáli íinatéeri ìyaca, àyapu irìcubàata Herodes íicha
caináwanáca pía áiba nàasu cáli nérépináwa.
yàcalé íicha canánama
ìyéeyéica Judea yàasu cáli La huida a Egipto
íinata, yácáiná Nacuèriná 13 Néese idécanáamité nàacawa
imusúapinácawa Belén níái cáalíacáiyéica, yá Dios
ìyacàlená irìcu icuèripiná ibànùaca ángel yàanápinátéwa
nùasu wenàiwica, níái Israel José yàatalé. Yái ángel imàacaca
itaquénáinámica’, yáawawa José iicácani yáamacani
càité itànàaca tàacáisi yái profetaca irìcuíse. Yá ángel íimaca irí:
Dios inùmalìcuíse —náimaca. “Pimichàawa, pichùnìa pìasuwa
7 Néese Herodes imáidaca pìanáwa, pitéca yái sùmàica
cáalíacáiyéi ibàacanéeri iyú áibanái yáatúa yáapichawa, pìacàatétawa
íicha. Imáida isutáca yéemìawa nía Egipto yàasu cáli nérépiná. Pìya
yáalíacaténáwa cayába càinácaalíté néréwa àta numáidacataléta píawa,
èeri idàbacaté naicáca úái Herodescáiná icutápiná inúawa yái
dùlupùtaca uchanàacawa. 8 Néese sùmàica”, íimaca yái ángelca.
Herodes idécanáami yéemìacani, 14 Néese, José imichàacawa
yá íimaca nalí: táiyápi, itécani yái sùmàica, yáatúa

—Pìacuéwa picutáca yáapichawa. Yá yàacàatécatawa
cayábani, yáara sùmàica; néese náapicha Egipto yàasu cáli nérépiná.
pidécanáamicué pìanàacani, 15 Nàyacaté néré àta Herodes
yá picàlidacué nulí iináwaná, yéetácatalétatéwa. Ináté macáita

yéewanápiná nùacawa néré ichàbacawa càide iyúwaté Dios
nubàlùacawa nùuluì ipùata yàasu profeta icàlidáanáté tàacáisi
iyúwa irí nùacaténá nacái Dios inùmalìcuíse: “Numáidaca
icàaluíniná —meedáta cài íimaca Nuìriwa yàacaténáwa Egipto yàasu
nalí, ichìwáidacáita nía meedá cáli íicha”, íimacaté yái Diosca.
Herodesca. Yá ibànùaca nía Belén
ìyacàlená nérépiná. Herodes manda matar a los niños
9 Idécanáami néemìaca Herodes 16 Néeseté Herodes yáalíacawa
itàacái, yá nàacawa íicha níái naináwaná ìwali níái cáalíacáiyéica

cáalíacáiyéica. Yá néese, dùlupùta càmitaté neebáida itàacái, yá
yàacawa napíchalépináta, úái calúaca báawanamani yái
dùlupùta naiquéechúacaté Herodesca. Iná Herodes ibànùaca
nàyacaalíté nàasu cáli néesewa. yàasu úwináiwa nanúacaténá
Yá uchanàacawa yàcalé macái sùmanái asìanái Belén
iwicáu yái sùmài ìyacatáica. ìyacàlená irìcuíyéica, áiba yàcalé
SAN MATEO 2, 3 4
nacái ìyéeyéica mawiénibàa Belén profetanái íimáanáté Jesús ìwali.

irí. Nanúacaté macái sùmanái Profeta íimacaté náimáanápináté
asìanái idènièyéica àta pucháiba Jesús ìwali Nazaret ìyacàlená
camuí, níacáináté cáalíacáiyéica néeséericani.
nacàlidacaté Herodes iríni
nadàbacaté naicáca dùlupùta Juan el Bautista en el desierto
pucháiba camuí ipíchawáiseté
nàanàaca Jerusalén ìyacàlená néré.
17 Càité ichàbacawa càide iyúwaté
3 Néeseté madécaná camuí
idénáami, néenialíté Juan
el Bautista idàbaca icàlidaca Dios
profeta Jeremías itànàanáté tàacáisi itàacái alé manacúali yùucubàa
Dios inùmalìcuíse. Jeremías càináwàiri ìyéerica Judea
íimacaté: yàasu cáli íinata. 2 Manùbéeyéi
18 “Náicháanípiná cachàini wenàiwica nàacatéwa Juan yàatalé,
manuísíwata níái Ramá néemìacaténá itàacái. Yá íimaca
ìyacàlená mìnanáica, nalí: “¡Piwènúadacué píiwitáisewa
Raquel itaquénáinámica. Dios irípiná, mesúnamáicáináta
Náicháanípináca, máiní Dios icùapiná macáita!” íimaca yái
achúmaca nawàwa néenibe Juanca.
íinináwa. Canácata 3 Yái Juan el Bautista, yácata yái
yáaliméeripiná isíimáidaca asìalica profeta Isaías itànèericaté

níawa, néenibemi tàacáisi iináwaná ìwali Dios
yéetácáináwa náicha”, inùmalìcuíse. Isaías itànàacaté yái
íimacaté yái profetaca Jeremías. tàacáisica:
19 Néese idécanáamité Herodes “Abéeri asìali icàlidapiná
yéetácawa, Dios ibànùaca ángel nalíwani cachàiníiri iyú
yàacaténáwa José yàatalé Egipto manacúali yùucubàa
yàasu cáli néré. Yá ángel imàacaca càináwàiri. Càipiná
yáawawa José iicácani yáamacani íimaca nalí: ‘Càide iyúwa
irìcuíse. Yá ángel íimaca José irí: wenàiwicanái ichùnìacaalí
20 “Pimichàawa, pité yái sùmàica àyapu Náiwacali irípináwa,
yáatúa yáapichawa, pèepùawa càitacué nacái iwàwacutácué
Israel itaquénáinámi yàasu cáli pichùnìaca píiwitáisewa
nérépiná. Nadéca néetácawa níara Wacuèriná Dios irípiná,
iwàwéeyéicaté inúacani”, íimaca yái pitàidacaténácué cayábéeri
ángelca. iyúni. Pichùnìacué
21 Yá néeseca José imichàacatéwa, píiwitáisewa yéewacaténá
itécani yái sùmàica yáatúa idàbaca yéewáidacuéca
yáapichawa Israel yàasu cáli pìyaca machacàníiri iyú
nérépiná. 22 Quéwa, José yéemìaca càide iyúwa iwàwáaná’,
Arquelao iináwaná ìwali icùaca càipiná íimaca”,
judíonái yàasu cáli yáanirimi càité itànàaca tàacáisi yái profeta
Herodes yáamirìcubàamiwa, Isaíasca.
íná cáaluca José yàacawa 4 Yái Juan idènìacaté ibàlewa
néré. Yá nàacawa Galilea yàasu wáluma cáucuíri camello ichùna

cáli néré ángel icàlidacáiná iwálumalená. Idacùacaté nacái
José iríni yáamacani irìcuíse ìwalìabàawa pìrái íimamimi. Iyáa
nàanápináwa Galilea yàasu nacái iyáacaléwa wirìichu nacáiyéi,
cáli néré. 23 Nàanàacaté Galilea mába ituní nacái Juan yàanèerica
yàasu cáli néré, yá nàacawa manacúali yùucubàa càináwàiri.
nàyacaténá Nazaret ìyacàlená 5 Néese manùbéeyéi Jerusalén
irìcu. Nàyacaté néré càide iyúwaté ìyacàlená mìnanái, madécaná nacái

5 SAN MATEO 3
Judea yàasu cáli néeséeyéi, Jordán wàucacaalí macái àicu canéeyéi

inanába yàasu cáli néeséeyéi irí ìyacaná cayába weemácaténá
nacái nàacatéwa Juan el Bautista nía quichái irìcu, càita nacái
yàatalé néemìacaténá itàacái. Dios yùuwichàidapiná wenàiwica
6 Néese nacàlidaca náichawa yái quichái irìcu cawinácaalí
báawéerica namàníirica, yá Juan wenàiwica càmíiyéica imàni
ibautizáca nía Jordán inanába cayábéeri càide iyúwa Dios
yáaculé. iwàwáaná. 11 Báisíta nubautizácué
7 Quéwa Juan iicáca manùbéeyéi pía úni yáaculé, píasáidacaténácué
fariseo, saduceo nacái manùba pidéca piwènúadaca píiwitáisewa
nàanàaca yàatalé ibautizácaténá Dios irípiná, quéwa mesúnamáita
nía, yá Juan yáalíacawa càmitaté áiba yàanàaca núamirìcubàawa.
nawènúada náiwitáisewa báawéeri Yátacué ibànùapiná Espíritu
íicha báisíiri iyú, íná Juan yàalàaca Santo abénaméeyéicué péená irí
nía cachàiníiri iyú. Iima nalí: ibautizácaténá náiwitáise Espíritu
“¡Píacué, càiyéide iyúwa àapi iculále! Santo ichàini iyú cawinácaalí
Manuíri yùuwichàacáisi yàanàapiná wenàiwica yeebáidéeyéica itàacái,
mesúnamáita, yùuwichàidacaténá yái yàanèeripináca. Aibanáicué
wenàiwicanái. Piyúunáidacuéca péená quéwa càmíiyéica yeebáida
píalimáaná pichúuliacawa itàacái, ibautizápináca níawa
íicha, yái yùuwichàacáisica, quichái iyúwa, nàuwichàacaténáwa
pibautizácaalícáitawa, éwitacué càiripináta. Máiní cachàiníiri
càmicáaníta piwènúada íiwitáise nuícha. Nuíwacalicani,
píiwitáisewa báisíiri iyú yái yàanèeripináca; nuicáca
pibáyawaná íichacuéwa. núawawa iyúwa yàasu wenàiwica
¡Càmitacué nucàlida pirí càiri càmíiri cachàini náicha canánama,
chìwái! 8 Iwàwacutácué pìyaca máinícáiná cayábéerica nuíchani.
machacàníiri iyú càide iyúwa Dios 12 Péemìacué comparación: Càide
iwàwáaná, yéewanápiná macái iyúwa wenàiwica natécaalí

wenàiwica naicáca amaléeri iyú nàasu palawa nacáapi irìcuwa
piwènúadacuéca píiwitáisewa masacàacaténá namànica nàasu
báisíiri iyú Dios irípiná. 9 Picácué trigo ituínáwa, náaláidacaténá
píima piríwa: ‘Canácatáita Dios nacái trigo iwìralèmi, càita nacái
yùuwichàida wíawa, ¡Abraham yái yàanèeripináca núamirìcubàa
itaquénáinámicáiná wía!’ yàanàaca iwàlisàidacaténá yàasu
picácué cài píima. Péemìacué wenàiwica íiwitáisewa, iseríacaténá
cayábani, éwita Dios imáalàida nacái nía náicha áibanái càmíiyéica
macáitacué pía pibáyawaná yàasu. Càide iyúwa wenàiwica
ìwalíisewatá, càicáaníta Dios yeedácaalí ibànacale trigo
yáalimá iwènúadaca níái íbaca ituínáwa manuíri capìi irìculé
Abraham itaquénáinámipiná iyútá ituínási yàaluca, càita nacái yái
Dios yàasu wenàiwicapiná nía yàanèeripináca ìwacáidapiná
píamirìcubàamicuéwa. 10 Máiní yàataléwa yàasu wenàiwicanáiwa.
mawiénica yái yùuwichàacáisi Càide iyúwa wenàiwica yeemácaalí
Dios imàaquéeripináca yàanàaca ituínási iwìralèmi manuíri quichái
báawéeyéi ìwali, càide iyúwa irìcu, càita nacái yái yàanèeripináca
mawiénicaalí wenàiwica iwichùaca yùuwichàidapiná macáita
àicu ìwali chipàali iyú, càita càmíiyéica yàasu wenàiwica
nacái mawiénica yái Dios yàasu quichái irìcu, càmíirica ichacàwa
yùuwichàacáisica. Péemìacué càiripinéerita ìyaca”, íimaca yái
comparación: Càide iyúwa Juanca.
SAN MATEO 3, 4 6
imàníinápiná ibáyawanáwa. Yá
Jesús es bautizado íimaca Jesús irí:
13 Néeseté Jesús yàacatéwa —Dios Iiricáiná pía, yá pichùulìa
Galilea yàasu cáli íicha níái íbaca nawènúanápináwa pan
yàanàacaténá Juan yàatalé Jordán iyú piyáacaténáni —íimaca yái
inanába néré, yéewacaténá Juan Satanásca. 4 Quéwa Jesús íimaca irí:
ibautizácani, yái Jesúsca. 14 Néese —Càmíirita. Dios itàacái profeta
quéechatécáwa càmita Juan iwàwa itànèericaté íimaca walí: ‘Picácué
ibautizáca Jesús, báicáiná iicáca wáináidawa yàacàsi ìwali Dios íicha.
yáawawa Jesús iwéré. Yá Juan Néese iwàwacutácué weebáidaca
íimaca Jesús irí: macáita iyúwa Dios íimáaná
—Nuwàwacutáca pibànùaca yéewanápiná wàyaca machacàníiri
nulí Espíritu Santo ibautizácaténá iyú’, íimaca yái Dios itàacáica —
nuíwitáise. Càmita cayába íimaca yái Jesúsca, càmicáináté
nubautizá pía úni yáaculé meedá, iwàwa imànica wawàsi meedá
máinícáiná cachàinica nuícha pía — irípináwa Dios íiwitáise iyú.
íimaca yái Juanca, yáalíacáinátéwa 5 Néese Satanás itéca Jesús
canáca Jesús ibáyawaná. 15 Quéwa Jerusalén ìyacàlená néré, yái

Jesús íimaca irí: yàcalé cáininéerica Dios iicáca.
—Siùcade iwàwacutáca Yá Satanás imichàidaca Jesús
pibautizáca núa, cayábacáiná templo ipùata íinatalé chènuníiri
wamànica macáita càide iyúwa náicha canánama. 6 Néese Satanás
Dios ichùulìaná, yéewanápiná yáalimáidaca Jesús imàníinápiná
macáita náalíacawa nuebáidaca ibáyawanáwa. Satanás íimaca Jesús
Dios itàacái —íimaca yái Jesúsca. irí:
Ináté Juan ibautizácani. —Dios Iiricáiná pía, pipisìawa
16 Néeseté idécanáami Jesús templo íicha cáli íinatalépiná,
ibautizácawa, yá imichàacawa yácáiná Dios yàasu profeta
úni yáacuíse. Yáta capìraléeri itànàacaté Dios itàacái piináwaná
cáli yàacùacawa, yá Jesús iicáca ìwali. Profeta íimacaté:
Espíritu Santo iricùacawa ìwali ‘Dios ichùulìapináca yàasu
Dios yàatanáise càide iyúwa unùcu ángelnáiwa nacùanápiná pía.
iricùanáwa. 17 Néese néemìaca Namichàidapiná nacái píawa
Dios itàacái chènuníise. Dios nacáapi iyúwa ipíchaná
íimaca: “Yácata Nuìri nuwàwéeri pinúa píawawa íba iwéré’,
cáininéerica nuicáca. Cayábaca càité profeta itànàaca Dios itàacái
nuwàwa nuicácani”, íimaca yái piináwaná ìwali —íimaca yái
Diosca. Satanásca.
7 Néese Jesús íimaca Satanás irí:
Jesús es puesto a prueba —¡Càmíiri! Dios itàacái profeta
4 Néeseté Espíritu Santo itéca

Jesús manacúali yùuculé
càináwàiri yéewacaténá Satanás
itànèericaté íimaca nacái walí:
‘Picá píalimáida piicáwa Picuèriná
Dioswa asáisí icùacaalí pía’, càité
yáalimáidaca Jesús imàníinápiná profeta itànàaca Dios itàacái —
ibáyawanáwa, quéwa Jesús íimaca yái Jesúsca.
càmita yeebá Satanás irí. 2 Jesús 8 Néese àniwa Satanás itéca Jesús
ìyacaté néré cuarenta èeri, catá chènuníiri dúli íinatalé. Yá Satanás

nacái. Canácata Jesús iyéeri yáasáidaca Jesús iicá macái cáli
iyáacaléwa. Yá máapicani. èeri irìcuíyéi, nachàini yáapicha
3 Néese Satanás yàacawa Jesús nacái, nàasu cawèníiri nacái.
yàatalé yáalimáidacaténá Jesús 9 Néese Satanás íimaca Jesús irí:
7 SAN MATEO 4
—Nùapináca piríwa macáitani canéeyéica icáuca càmíiri

pibàlùacaalíwa nulí piùluì ipùata imáalàawa, ìyéeyéica siùcade
iyúwa pìacaténá nucàaluíniná iyúwa yéetáními”,
—íimaca yái Satanásca. 10 Jesús íimacaté yái Isaíasca. 17 Néeseté
íimaca irí: Jesús idàbaca yéewáidaca nía.
—¡Càmíiri! Pìawa nuícha, Satanás. Iimaca nalí: “Piwènúadacué
Càmita nùa picàaluíniná, yácáiná píiwitáisewa Dios irípiná,
Dios itàacái profeta itànèericaté mesúnamáicáináta Dios icùapiná
íimaca walí: ‘Iwàwacutá pìaca macáita”, íimaca yái Jesúsca.
Picuèriná Dios icàaluínináwa.
Iwàwacutá nacái pìaca abéerita Jesús llama a cuatro pescadores
Dios iyéininá’, càité itànàaca yái 18 Néeseté Jesús yèepunícawa
profetaca —íimaca yái Jesúsca. Galilea icalìsaniná icàinalená

11 Ináté Satanás yàacawa Jesús íicha, íinatabàa. Yá iicáca pucháiba
yá abénaméeyéi ángelnái yàanàaca asìanái. Ibèeri íipidená Simón,
néré nayúudàacaténá Jesús. áibaalí íipidená Pedro nacái.
Iméeréeri íipidená Andrés. Cubái
Jesús comienza su inuérinánáica nía needácaténá
trabajo en Galilea nalíwa nàasu platawa. Náucaca
12 Jesús yéemìacaté áibanái nàacawa nàasu tarayawa
náucacaté Juan el Bautista presoíyéi nèepunícawa calìsáacubàa.
ibànalìculé, íná Jesús yèepùacawa 19 Jesús íimaca nalí:
Galilea yàasu cáli nérépiná. —Aquialécué síisaara,

13 Quéwa càmita iyamáawa Nazaret pìacuéwa núapicha iyúwa
ìyacàlená irìcu, néese yàacatéwa nuéwáidacalénái. Pidécuéca
ìyacaténá Capernaum ìyacàlená píibaidaca píibàacaténácué
irìcu, ìyéerica Galilea icalìsaniná cubái, quéwa siùcáisede nùacuéca
idùlepiré, Zabulón itaquénáinámi pirí wàlisài píibaidacalépiná
yàasu cáli íinata, Neftalí pìwacáidáanápinácué nulí
itaquénáinámi yàasu cáli nacái. wenàiwica yéewacaténá
14 Jesús imànicaté cài yéewacaténá nuéwáidacaléca nía —íimaca
macáita ichàbacawa càide iyúwa yái Jesúsca. 20 Yáta namàacaca
profeta Isaías itànàanáté tàacáisi náichawa nàasu tarayawa. Yá
Jesús iináwaná ìwali. Isaías nàacawa Jesús yáapicha.
íimacaté Dios inùmalìcuíse: 21 Néese nàacawa àniwa calìsa
15 “Píacué israelita ìyéeyéica idùlepiré, yá Jesús iicáca áibanái

Zabulón itaquénáinámi asìanái pucháiba: Ibèeri íipidená
yàasu cáli íinata, Neftalí Santiago, iméeréeri íipidená Juan.
itaquénáinámi yáapicha, Zebedeo yéenibeca nía. Nachùnìaca
yái cáli ìyéerica abéemàalé nàyaca nàasu chinchorrowa barca
Jordán inanába íicha, Galilea irìcu náaniri yáapichawa. Yá
icalìsaniná idùlepiré, alé Jesús imáidaca nía, nàanápináwa
càmíiyéi israelita ìyacataléca, yáapicha, iyúwa yéewáidacalénái.
Galilea yàasu cáli. 22 Yá caquialéta namàacaca barca,
16 Píacué catéeyéica íiwitáise, náaniri nacáiwa, yá nàacawa Jesús

càmíiyéica yáalía Dios ìwali, yáapicha.
áiba yàanàapinácué pìatalé
amalácaténácué imànica Jesús enseña a mucha gente
píiwitáise. Yéewáidapinácué 23 Jesús
ipáchiaca yèepunícawa
pía, pìyacaténácué Dios macái Galilea yàasu cáli
icamaláná irìcu, píacué íinatabàa. Macái yàcalé irìcu nacái
SAN MATEO 4, 5 8
yéewáida yèepunícawa judíonái yáawawa, itàaníiyéi nacái

yéewáidacàalu irìcu. Yá icàlidaca casalíníiri tàacáisi iyú éeréeri iyú
nalí yái tàacáisi cayábéerica nacái, casíimáipináca nía, yácáiná
náalíacaténáwa càinácaalí iyú Dios imàacapiná nacùaca yáapicha
Dios icùaca yàasu wenàiwicawa. èeri irìcuíri macáita.
Yúucaca náicha nacái macái uláicái 6 “Cawinácaalí wenàiwica
íiwitáaná. 24 Macái Siria yàasu cáli máiníiyéica iwàwa imànica

néeséeyéi néemìaca Jesús iináwaná, abéerita cayábéeri càide iyúwa Dios
yá natéca néenánáiwa Jesús iwàwáaná, casíimáica nía, yácáiná
yàatalé, macái yùuwichèeyéicawa Dios imànipiná nalí macáita yái
uláicái iyú, cáiwíiri iyú nacái. cayábéerica nawàwéerica imànica
Natéca nacái wenàiwica demonio nalí.
idacuèyéica íiwitáise, naté nacái 7 “Cawinácaalí wenàiwica
áibanái idènièyéica tèwacáimi iiquéeyéica áibanái ipualé,

nacái, máapinéeyéi nacái. Yá Jesús casíimáica nía, yácáiná Dios
ichùnìaca nía macáita. iicápiná napualé nacái.
25 Manùbéeyéi wenàiwica 8 “Cawinácaalí wenàiwica
nàacawa Jesús yáapicha: Galilea masaquèeyéica íiwitáise, casíimáica

yàasu cáli néeséeyéi, áibanái nacái nía, níacáiná iicápiná Dios natuí
yàanèeyéica diez namanùbaca iyúwa.
yàcalé néese Decápolis yàasu cáli 9 “Cawinácaalí wenàiwica
íinatéeyéica ìyaca, áibanái nacái iwènúadéeyéica áibanái íiwitáise

Jerusalén ìyacàlená mìnanái, Judea nalíwáaca nàyacaténá matuíbanáiri
yàasu cáli néeséeyéi nacái, áibanái iyú náapichawáaca, casíimáica nía,
nacái ìyéeyéica abéemàalé Jordán Dios yéenibecáiná nía.
inanába íicha. 10 “Cawinácaalí wenàiwica
yùuwichèeyéicawa Dios irípiná

El sermón del monte neebáidacáiná itàacái, casíimáica
5 Néeseté Jesús iicáca

manùbéeyéi wenàiwica
ìwacáidáyaquéeyéiwa yàatalé
nía yácáiná Dios imàacapiná
nacùaca yáapicha macáita.
11 “Píacué nuéwáidacalénáica,
néemìacaténá itàacái, yá yàacawa áibanái icuísacaalícué pía

dúli íinatalé, yá yáawinacawa néré. peebáidacáinácué nutàacái, yá
Yéewáidacalénái nàacawa yàatalé. namànicaalícué pirí báawéeri
2 Yá idàbaca yéewáidaca nía. Iimaca nùwalíise, yá nacháawàacaalícué
nalí: piináwaná ìwali macái íiwitáaná
nachìwa báawéeri iyúwa,
La verdadera dicha del hombre peebáidacáinácué nutàacái,
3 “Cawinácaalí wenàiwica néese casíimáipinácuéca píawa.
càmíiyéica cachàini iicáca yáawawa, 12 Casíimáicué piwàwa, piyanídacué
yáaliéyéi nacáiwa nawàwacutáaná nacáiwa manuísíwata, yácáiná

Dios iyúudàaca nía, casíimáica nía Dios imàacapinácué pirí cawèníiri
Dios icùacáiná nía. manuísíwata pìanàapinácaalícué
4 “Cawinácaalí wenàiwica chènuniré. Casíimáicué
achúméeyéica iwàwa ibáyawaná piwàwa, nàawirináimicáiná
ìwaliwa siùcade, èeri mìnanái namànicaté báawéeri Dios
ibáyawaná ìwali nacái, yàasu wenàiwica profetanái
casíimáipináca nía yácáiná Dios irí, níái pipíchaléeyéimicuéca
isíimáidapiná nía. íibaidéeyéicaté Dios irípiná
5 “Cawinácaalí wenàiwica càide iyúwacué pìyáaná”, íimaca
càmíiyéica cáimacái iicáca yái Jesúsca.
9 SAN MATEO 5
Sal y luz del mundo Jesús enseña sobre la ley

13 Jesús
íimaca yéewáidacalénái 17 Jesúsíimaca: “Picácué
iríwa: “Péemìacué comparación: píináidawa nùanàaca
Càicuéca píade iyúwa iwidùma chái numáalàidacaténá tàacáisi
èeri irìcu. Yái iwidùma puìwaca profeta Moisés itànèericaté
imànica yàacàsi, yéewanápiná Dios inùmalìcuíse, nía nacái
caséeca wenàiwica nayáacani. profetanái icàlidéeyéicaté tàacáisi
Néese càmicaalí quirínama puìwa Dios inùmalìcuíse. Picácué cài
iwidùmaca, yá càmita idé puìwaca píináidacawa nùwali. Càmita
àniwani, yái iwidùmaca. Yá nùanàa numáalàidacaténá
canápinéerica meedáni. Wáucacani yái tàacáisica. Néese nudéca
bàacháwalé, néese wenàiwica nùanàaca numànicaténá càide
nàipìnáaníca íinatabàami. iyúwa íimáanáca yái tàacáisica
Càitacué nacái iwàwacutá pìyaca icàlidéerica nuináwaná ìwali.
machacàníiri iyú, pimànicué 18 Péemìacué cayábani: Máiní
cayábéeri nacái, yéewanápiná cachàiníiricani yái Dios itàacái

wenàiwica nawàwa neebáidaca yái bàaluisàimica profeta Moisés,
báisíiri tàacáisica. áibanái profeta nacái natànèericaté
14 “Péemìacué áiba comparación: Dios inùmalìcuíse. Macáita
Càicuéca píade iyúwa camalási ichàbapinácawa càide iyúwaté
chái èeri irìcu. Càide iyúwa Dios itàacái íimáaná. Aiba èeriwa
camalási icànacaalí catéeri Dios imáalàidapiná capìraléeri
irìculé, càita nacáicué iwàwacutá cáli, yá nacái èeriquéi. Quéwa
picàlidaca yái báisíiri tàacáisica canácatáita yúucawa yái itàacái
èeri mìnanái irí amalácaténá bàaluisàimica, ibatàa abéeri letra
náiwitáise, níái catéeyéica achúméeríina piná, canácatáita
íiwitáise, càmíiyéica yáalía Dios imáalàawa. Macáita ichàbapináwa
ìwali. Iwàwacutácué pìyaca càide càiwade iyúwaté Dios itàacái
iyúwa manuíri yàcalé ìyéerica dúli íimáaná. 19 Máinícáiná cachàiníirica
ipùatalìcu. Càide iyúwa macáita macái tàacáisi natànèericaté Dios
náalimácaalí naicáca manuíri inùmalìcuíse, íná iwàwacutá
yàcalé, càita nacái iwàwacutácué wenàiwica neebáidaca macáitani.
pimàacaca áibanái iicáca pìyaca Canácata canéeri iwèni tàacáisi.
machacàníiri iyú càide iyúwa Dios Aibacaalí càmíiri yeebáida
itàacái íimáaná. 15 Péemìacué áiba abéeri tàacáisi natànèericaté,
comparación: Watùcunìacaalí càmicaalí nacái yéewáida áibanái
lámpara, càmita wabàani yàalusi neebáidáanápiná yái tàacáisica, yá
irìculé. Néese wamàacaca icànaca canáca yéewanáwa iwàlùacawa
chènunibàa, yá icànaca nàwali Dios ìyacàle irìculé icùacatalé
macáita ìyéeyéica capìi irìcu. macáita chènuniré. Quéwa
16 Càita nacái iwàwacutácué cawinácaalí yeebáidéerica yái
pimàacaca picamalá icànaca tàacáisi Moisés, profetanái nacái
áibanái íiwitalìcu: pìyacué natànèericaté Dios inùmalìcuíse,
machacàníiri iyú macái wenàiwica yá yéewáidacaalí wenàiwica
iicápiná, náalíacaténáwa ìwali neebáidáanápináni, yásí
yái cayábéerica pimàníiricuéca, máiníiripiná cáimiétacanéeri yái
yéewanápiná nacái nàaca wenàiwicaca Dios ìyacàle irìcu
icàaluíniná, Píaniri Diosca icùacataléca macáita chènuniré.
chènuníiséerica”, íimaca yái 20 Níara yéewáidéeyéica wenàiwica
Jesúsca. templo irìcu, nía nacái fariseoca

SAN MATEO 5 10
nacàlidaca naináwaná ìwaliwa báawéerica pimàníiricaté irí. Néese

namàníinása macáita machacàníiri píalimá pìaca Dios icàaluíniná
iyú càide iyúwa Dios ichùulìaná matuíbanáiri iyú. Càmicaalí cài
namànica. Báisíta namànica pimàni, yá caná iwèni Dios iicáca
madécaná. Quéwa núumacué yái pìanáca icàaluíniná.
pirí: Iwàwacutácué pimànica 25 “Pisutá píawawa Dios íicha
càide iyúwa Dios iwàwáaná caquialéta imàacáanápiná iwàwawa

máiní cachàiníwanái náicha pibáyawaná íicha, ipíchaná
níái yéewáidéeyéica wenàiwica yùuwichàidaca pía. Càmicaalí
templo irìcu, náicha nacái cài pimàni, yásí Dios ìyaca pirí
fariseonáica. Càmicaalícué pimàni càide iyúwa piùwide. Péemìa
máiní cachàiníwanái náicha, yá comparación: Piùwide itécaalí pía
càmitacué yéewa Dios yéenibeca icháawàacaténá piináwaná ìwali
pía, Dios icùacaténácué pía”, íimaca nacuèrinánái irí, yá iwàwacutá
yái Jesúsca. pitàaníca yáapicha éeréta
àyapulìcubàa. Pisutá íicha wawàsi
Jesús enseña sobre el enojo caquialéta imàacáanápiná iwàwawa
21 Jesús íimaca: “Pidécuéca pibáyawaná íicha ipíchaná itéca
péemìaca néewáidaca pía càide pía juez yàatalé; càmicaalí pisutá
iyúwaté profeta Moisés íimáanáté íicha cài, yásí juez imàacaca úwinái
Dios inùmalìcuíse. Iimacaté náibàaca pía, yá úwinái náucapiná
pìawirináimi irí: ‘Picá pinúa píawa presoíyéi ibànalìculé,
wenàiwica. Pinúacaalí wenàiwica, nacapèedáidacaténá píawa.
yá iwàwacutá péetácawa 26 Péemìa cayábani: Canácatáita
pibáyawaná ìwalíisewa’, íimacaté namusúawa nàuwichàacái

yái Moisésca. 22 Siùcade núumacué íichawa presoíyéi ibàna irìcuíse
pirí àniwa áibacaalí calúa iicáca àta napáyaidacataléta náichawa
áiba wenàiwica, yásí yéetápinácawa namawènìacálewa macáita, àta
ibáyawaná ìwalíisewa. Aibacaalí abéeri centavo piná yái centavo
itàaní báawéeri iyú áiba wenàiwica namáalàidáaná canánama. Càita
irí, yásí Dios yùuwichàida nacái càmita píalimá pimusúacawa
báawanamani, càide iyúwa Junta Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha
Suprema israelita íiwacanánái càiripináta”, íimaca yái Jesúsca.
nàuwichàidáaná cabáyawanéeri
wenàiwica. Aibacaalí icuísa íichawa Jesús enseña sobre el adulterio
áiba wenàiwica báawéeri iyú, yásí 27 Jesús íimaca: “Pidécuéca
Dios yùuwichàidacani infierno irìcu, péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté:

yái quichái càmíirica ichacàwa ‘Picá piimá áiba wenàiwica
càiripinéerita ìyaca. yáapicha càmíichúaca píinusíwa,
23-24 “Piwàwacaalí pité ofrenda càmíirica nacái pinìrisíwa’, càité
altar néré pìacaténá Dios icàaluíniná, náimaca. 28 Siùcade quéwa
yá cayábéeriquéi pimàníináca núumacué pirí áibacaalí iicáida
cài. Quéwa ipíchawáise pìaca Dios inanái irí, yá capicùlecaalíni
icàaluíniná, píináidawa cayába iwàwacáiná iimáca úapicha, yá
asáisí cawàwanáta pimànicaalíté idéca imànica ibáyawanáwa
báawéeri áiba wenàiwica irí. úapicha iwàwalìcuísewa, íná
Pimànicaalíté báawéeri áiba cabáyawanáca Dios iicácani.
irí, yá pìacàatétawa yàatalé 29 “Iná piwàwacaalí
ipíchawáise pìaca Dios icàaluíniná. pimànica pibáyawanáwa pituí

Yá pisutá wenàiwica íicha wawàsi yéewápuwáiséechúa iyúwa,
imàacáanápiná iwàwawa íicha yái piicáanápiná wawàsi càmíirica Dios
11 SAN MATEO 5
iwàwa piicáca, néese piúca píichawa

píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná Jesús enseña sobre
pimànica pibáyawanáwa, càide los juramentos
iyúwa wenàiwica imusúadacaalí 33 Jesús íimaca: “Pidécuéca nacái
íichawa ituíwa, ipíchaná imànica péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté

ibáyawanáwa ituí iyúwa. Càita pìawirináimi irí íiméerica: ‘Pimàni
nacái iwàwacutá piúcaca macáita machacàníiri iyú càide
píichawa píiwitáise báawéeriwa, iyúwa picàlidáaná báisí báisísíwata
yéewanápiná pidènìaca picáucawa Dios yáaliéricawa pimàníinápinása’,
càmíiri imáalàawa, ipíchaná càité náimaca. 34 Quéwa núumacué
nacái Dios yúucaca pía infierno pirí, picácué píima: ‘Báisí
irìculé, yái manuíri quicháica. báisísíwata Dios yáaliéricawa’.
30 Càita nacái piwàwacaalí Picácué nacái cài píimaca
pimànica pibáyawanáwa picáapi capìraléeri cáli íipidená ìwali, Dios
yéewápuwáiséechúa iyúwa, ìyacáiná chènuniré. 35 Picácué
néese piúca píichawa píiwitáise nacái cài píimaca cáli íipidená
báawéeriwa, ipíchaná pimànica ìwali, Dios ìyacáiná chái èeri irìcu
pibáyawanáwa, càide iyúwa nacái. Picácué nacái cài píimaca
wenàiwica iwichùacaalí íichawa Jerusalén ìyacàlená íipidená ìwali,
icáapiwa ipíchaná imànica yácáiná Wacuèriná Dios cachàiníiri
ibáyawanáwa icáapi iyúwa. yàasu yàcalécani. 36 Picácué nacái
Càita nacái iwàwacutá piúcaca cài píimaca píiwita ìwaliwa yácáiná
píichawa píiwitáise báawéeriwa, abéerita Dios yáaliméeri imàacaca
yéewanápiná pidènìaca picáucawa píiwita ibáiná iwènúacawa
càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái cúulíiri iyú, cabalèeri iyú áiba.
Dios yúucaca pía infierno irìculé, 37 Píimacaalícué ‘báisíta’, néese
yái manuíri quicháica càmíirica iwàwacutácué báisíca pitàacáica.

ichacàwa càiripinéerita ìyaca”, Píimacaalícué ‘càmita’, néese
íimaca yái Jesúsca. iwàwacutácué báisíca pitàacáica.
Báawéeriquéi píimáanácuéca ‘Báisí
Jesús enseña sobre el divorcio báisísíwata Dios yáaliéricawa’ ”,
31 Jesús íimaca: “Pidécuéca íimaca yái Jesúsca.
péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté
íiméerica: ‘Aibacaalí iwàwa Jesús enseña sobre la venganza
imàacaca íichawa íinuwa, 38 Jesús íimaca: “Pidécuéca
iwàwacutá yàaca ulí cuyàluta péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté

icàlidéerica áibanái irí imàacacaté pìawirináimi irí, íiméerica:
uèpunícawa íicha’, càité náimaca. ‘Cawinácaalí imusúadéerica áiba
32 Quéwa siùcade núumacué pirí wenàiwica ituí, iwàwacutácué
càmicaalí uimá áiba asìali yáapicha pimusúadaca ituí, yái imàníirica
càmíirica unìrisíwa, càmita yéewa báawéeri áiba irí, càita nacái
unìri imàacaca íichawa úa. Quéwa cawinácaalí imalèeri áiba iyéi,
yúucacaalí meedá úa, yá imàacaca iwàwacutácué pimalàaca iyéi
umànica ubáyawanáwa idàbáanéeri nacái, yái imàníirica báawéeri
unìri iríwa, uedácaalí ulíwa áiba áiba irí’, càité náimaca. 39 Quéwa
asìali unìripinácawa àniwa. Aiba siùcade núumacué pirí: Picácué
asìali yeedácaalí íinupináwa pipélia íipunita cawinácaalícué
abéechúa náuquéechúami, yá imàníirica pirí báawéeri. Aiba
imànica ibáyawaná nacáiwa, inúacaalí pinàni ìwali, yá pimàaca
iimácáiná áiba asìali íinu yáapicha”, inúaca pinàni ìwali abéemàawáise
íimaca yái Jesúsca. àniwa. 40 Aibacaalí iwàwa
SAN MATEO 5, 6 12
icháawàaca piináwaná ìwali Nía nacái báawéeyéica íiwitáise

pimawènìacáinása íicha camisa, yeedéeyéica plata yéenánái
yá pimàaca iríni, yái camisaca. Yá íichawa Roma ìyacàlená yàasu
pimàaca irí nacái pìasu ruanawa. gobierno irípiná, cáinináca
41 Uwinái nachùulìacaalí pitéca naicáca cawinácaalí wenàiwica
nàasu abéeri kilómetro idècuni, cáininéeyéica iicáca nía. Iná
yá pité nàasu pucháiba kilómetro càmitacué máiní cayábéeyéi
idècuni, nawàwacaalí cài pimànica. náicha pía. 47 Pitàidacaalícué
42 Cawinácaalí isutéerica píicha nacái cayábéeri iyú níawamita
wawàsi, pimàaca iríni. Picá péenánáiwa, néese càmitacué
piwènúawa íicha cawinácaalí pimàni pìyaca cayábéeri wawàsica
isutéerica pìanápiná ichàba wawàsi. áibanái íicha, níacáiná macái èeri
Pìa ichàbani”, íimaca yái Jesúsca. mìnanái namàni cài. Nía nacái
càmíiyéica judío, càmíiyéica yáalía
El amor a los enemigos Dios ìwali, nía nacái namànica cài.
43 Jesús íimaca: “Pidécuéca Iná càmitacué máiní cayábéeyéi
péemìaca tàacáisi áibanái náicha pía. 48 Báisícaalícué
icàlidéericaté pìawirináimi Dios yéenibeca pía, néese
irí, íiméerica: ‘Cáininá piicáca iwàwacutácué cayábéeyéi píiwitáise
pìacawéeyéináwa. Báawa nacái náicha canánama èeri mìnanái.
piicáca piùwidenáiwa’, càité Iwàwacutácué pìyaca càide iyúwa
náimaca. 44 Quéwa núumacué Wáaniri Dios chènuníiséeri ìyáaná,
pirí: Cáininácué nacái piicáca imàníirica cayábéeri nalí canánama,
piùwidenáiwa. Pisutácué nalí níái cáininéeyéica iicáca Dios, nía
Dios imàníinápiná nalí cayábéeri, nacái càmíiyéica cáininá iicáca
cawinácaalícué ibànuèyéica Dios”, íimaca yái Jesúsca.
pìwali chàwicùli. Pimànicué
cayábéeri nalí cawinácaalícué Jesús enseña sobre
báawéeyéica iicáca pía. Pisutácué las buenas obras
nalí Dios mamáalàacata
cawinácaalícué icháawèeyéica
piináwaná ìwali báawanama
6 Néeseté Jesús íimaca nalí
àniwa, níái yéewáidacaléca:
“Picácué píibaida Dios irípiná
nachìwa iyúwa, cawinácaalícué wenàiwica iicápiná meedá
nacái imàníiyéica pirí báawéeri náináidacaténácué pìwali
nùwalíise, peebáidacáinácué cayábanaméeyéicuéca píiwitáise.
nutàacái. 45 Càipiná pimàacacué Pimànicaalícué cài, néese Wáaniri
náalíacawa Wáaniri Dios Dios chènuníiséeri càmita yàapiná
chènuníiséeri yéenibecuéca pirícué pìasu cawèníiri chènuniré,
pía. Iwàwacutácué pimànica canásíwa.
càide iyúwa Dios imàníiná: Dios 2 “Iná piyúudàacué
imàacaca èeri icànaca báawéeyéi catúulécanéeyéi, quéwa picácué

ìwali, cayábéeyéi ìwali nacái. picàlida áibanái irí ìwali yái
Imàaca nacái unía yúuwàacawa pimàníináca. Aibanái pucháibéeyéi
nabànacale ìwali, níái imàníiyéica íiwitáise nacàlidaca naináwanáwa
cayábéeri, nía nacái imàníiyéica manùbéeyéi wenàiwica yàacuésemi,
ibáyawanáwa. 46 Cáininácaalícué náimaca nadécasa nayúudàaca
piicáca níawamita wenàiwica catúulécanéeyéi. Aibanái nacái
cáininéeyéicuéca iicáca pía, néese nabàlùacawa bàacháwalé, yá nàaca
Dios càmita imàacacué pirí plata catúulécanéeyéi irí macái
cawèníiri chènuniré, níacáiná wenàiwica iicápiná, yéewacaténá
macái èeri mìnanái namànica cài. wenàiwicanái icàlidaca naináwaná
13 SAN MATEO 6
cayábéeri iyú. Péemìacué cayábani, càmíiyéi judío imàníiná càmíiyéica

cawinácaalí imàníiyéica cài, èeri yáalía Dios ìwali, nía nacái
mìnanái nacàlidapiná naináwaná iyúunáidéeyéica Dios yéemìaca
ìwali cayábéeri tàacáisi iyú, nalí nasutácáiná íicha déecuíri
quéwa Dios càmita imàacapiná iyú. 8 Picácué píináidawa cài, Dios
nalí báisíiri cawèníirica ìyéerica yáalíacáináwa pìwalicué càinácaalí
chènuniré. 3 Néese píacué pimáapuèrica ipíchawáise
nuéwáidacaléca, piyúudàacué pisutácuéca íichani. 9 Iwàwacutácué
catúulécanéeyéi, quéwa picácué pisutáca Dios cài:
picàlida áibanái iríni, ibatàa irípiná ‘Pía, Wáaniri Dios
yái pìacawéerináca cayábéeri chènuníiséeri, pimàaca
náicha canánama, picácué picàlida macái wenàiwica yàaca
iríni. 4 Piyúudàacué catúulécanéeyéi picàaluíniná.
ibàacanéeri iyú. Yásí Wáaniri 10 Pimàaca péenáiwaná
Dios, yái iiquéerica càinácaalícué yàanàaca caquialéta yái
pimàníináca ibàacanéeri iyú, èerica pidàbacatáipináta
imàacapinácué pirí pìasu cawèníiri picùaca macáita. Pimàaca
pìanàacaalípiná chènuniré”, íimaca èeri mìnanái namànica
yái Jesúsca. càide iyúwa piwàwáaná
chái èeri irìcu càide iyúwa
Jesús enseña a orar neebáidáaná pitàacái, níara
5 Jesús íimaca: “Pisutácué ìyéeyéica chènuniré.
píawawa Dios íicha, quéwa picácué 11 Pìa wayáapiná wamáapuèrica
pimàni càide iyúwa pucháibéeyéi siùcade.
íiwitáise imàníiná. Nawàwa 12 Pimàaca piwàwawa
wenàiwicanái iicáca nía meedá wabáyawaná íicha, yái
idècunitàacá nasutáca Dios íicha. báawéerica wamàníirica
Iná máiní nawàwa nabàlùacawa càide iyúwa wamàacáaná
manùbéeyéi yàacuésemi judíonái wawàwawa nabáyawaná
yéewáidacàalu irìcu, bàacháwalé íicha cawinácaalí imàníiyéica
nacái wenàiwicanái yàacuésemi walí báawéeri.
nasutácaténáwa Dios íicha 13 Picá pimàaca áibanái
wenàiwicanái iicápiná meedá. yáalimáidaca wía ipíchaná
Péemìacué cayába, cawinácaalí wamànica wabáyawanáwa,
imàníiyéica cài, èeri mìnanái néese piwasàa wía báawéeri
nacàlidapiná naináwaná ìwali Satanás íicha. Píacáiná
cayábéeri tàacáisi iyú quéwa Dios icuèripináca macáita, pía
càmita imàacapiná nalí báisíiri cachàiníirica íiwitáise
cawèníirica ìyéerica chènuniré. náicha canánama, icànéerica
6 Néese pisutá píawawa Dios mèlumèluíri iyú càiripináta.
íicha, quéwa piwàlùawa picapèe Báisíta, amén’,
imàdáaná irìculéwa, yá pibàlìa cài pisutácué píawawa Dios íicha.
inùma, néese pisutá píawawa 14 “Pimàacacaalícué piwàwawa
Wáaniri Dios íicha ìyéerica píapicha nabáyawaná íicha cawinácaalícué

néré. Néese Wáaniri Dios yái imàníiyéica pirí báawéeri, néese
iiquéerica macáita pimàníirica Wáaniri Dios chènuníiséeri
ibàacanéeri iyú, yàapiná pirí pìasu imàacapinácué iwàwawa
cawèníiri chènuniré. pibáyawaná íichawa. 15 Quéwa,
7 “Pisutá Dios íicha, quéwa càmicaalícué pimàaca piwàwawa
picá píima canéeri iwèni tàacáisi áibanái ibáyawaná íicha, néese
madécaná yàawiría càide iyúwa càmitacué nacái Wáaniri Dios
SAN MATEO 6 14
imàacapiná iwàwawa pibáyawaná pidènìacaténácué pìasu báisíiri

íicha”, íimaca yái Jesúsca. cawèníiriwa ìyéerica chènuniré,
aléera càmicatalé cuwée iyáacué
Jesús enseña sobre el ayuno píichani, càmicatalé nacái cawèníiri
16 Jesús íimaca: “Pimàacacaalícué imáalàawa, càmita nacái cayéedéeri
píichawa piyáacaléwa iwàlùawa néré. 21 Pimàacacaalícué
pisutácaténácué píawawa Dios piwàwawa pìasu ìwaliwa chái èeri
íicha manuísíwata, picácué irìcuírica, yásí píináidapinácuécawa
cáimiétaquéeri iyú pimànica ìwali mamáalàacata. Quéwa
píawawa wenàiwica iicápiná piicácaalícué iyúwa cawèníiri
meedá càide iyúwa pucháibéeyéi yái cayábéeri wawàsica
íiwitáise imàníiná. Nawàwa Dios yèeripinácuéca piríwa
áibanái wenàiwica naicáca chènuniré áiba èeriwa, yásí
nía cáimiétaquéeri iyú, íná píináidapinácuécawa ìwali
cáimiétaquéeri iyú namànica mamáalàacata. Iná pimànicué
níawawa wenàiwica iicápiná meedá càide iyúwa Dios iwàwáaná
yéewacaténá macáita náalíacawa peedácaténácué piríwani
namàacaca náichawa nayáacaléwa yái cawèníirica ìyéerica chènuniré.
nasutácaténá níawawa Dios íicha. Càita píináidapinácuécawa
Péemìacué cayábani, cawinácaalí ìwali mamáalàacata”, íimaca yái
imàníiyéica cài, èeri mìnanái Jesúsca.
nacàlidapiná naináwaná ìwali
cayábéeri tàacáisi iyú quéwa Dios La lámpara del cuerpo
càmita imàacapiná nalí báisíiri 22 Jesúsíimaca: “Pituí ìyaca pirí
cawèníirica ìyéerica chènuniré. càide iyúwa lámpara pituícáiná
17 Quéwa pía pimàacacaalí imàacaca piicáca. Cayábacaalí
píichawa piyáacaléwa pisutácaténá pituí, yásí amalánamaca piicáca.
píawawa Dios íicha manuísíwata, 23 Quéwa báawacaalí pituí, yásí
yá pipìa cayába píiwita ibáináwa catáca piicáidaca. Néese yái

aceite iyú, píiba nacái pinàniwa. píináidéericawa piwàwalìcuísewa
18 Càita pimàni, ipíchaná áibanái ìyaca càide iyúwa catuíri íiwitáise.
náalíacawa pimàacaca píichawa Iná picùa cayába piwàwawa
piyáacaléwa pisutácaténá píawawa masaquèeri iyú, picá cáininá
Dios íicha. Abéerita Wáaniri Dios, piicáca áiba wawàsi Dios íicha,
yái ìyéerica píapicha, yáalíacawa ipíchaná catáca píiwitáise. Néese
pimàacaca píichawa piyáacaléwa, báawacaalí píiwitáise, yái
íná Dios yàapiná pirí pìasu píináidéericawa piwàwalìcuísewa,
cawèníiri chènuniré”, íimaca yái yásí ¡máiní catáca píiwitáise
Jesúsca. báawanama! Càmita píalíapiná
cayábéeri ìwali báawéeri íichaná”,
Riquezas en el cielo íimaca yái Jesúsca.
19 Jesúsíimaca: “Picácué
pìwacáida piríwa manùba cawèníiri Dios y el dinero
wawàsi chái èeri irìcu. Cuwée 24 Jesús
íimaca: “Péemìacué
iyáaca meedá cawèníiri bàlesi. Aiba comparación: Canácata wenàiwica
wawàsi nacái namáalàacáitacué yáaliméeri imànica machacàníiri
píichawa. Cayéedéeyéi nacái iyú càide iyúwa íiwacanánái
nawàlùacawa needácaténácué pucháiba ichùulìaná imànica,
píichani. 20 Cayába cachàini báawacáiná iicáca abéeri
pirícuéni pimàníinácuéca íiwacaliwa, cáinináta quéwa
càide iyúwa Dios iwàwáaná iicáca íiwacaliwa áiba. Càmicaalí
15 SAN MATEO 6
nacái, néese yàapiná íiwacali 28 “¿Cánácué píináidawa
áiba icàaluínináwa, quéwa caná piwàwawa mamáalàacata ìwali

iwèni meedá iicápiná íiwacali càinácaalícué iyú yéewanápiná
áibawa. Càita nacái càmitacué pidé peedáca pibàlepináwa?
píibaidaca cayába Píiwacali Dios Piicáidacué càinácaalí iyú íiwinási
irípináwa càide iyúwa iwàwáaná nadàwinàacawa manacúalibàa:
cáininácaalícué piicáca plata”, càmita náibaida, càmita nacái
íimaca yái Jesúsca. needá sáawáli namàníiripiná
nabàlewa. 29 Quéwa núumacué pirí
Dios cuida de sus hijos nadènìaca náiwináwa cayábéeri
25 Jesús íimaca: “Péemìacué iicácanáwa rey Salomón ibàle
cayábani: Picácué achúma íicha, éwitaté máinícáaníta càasuca
píináidáanícawa piwàwawa Salomón. 30 Dios idéca imàacaca
càinácaalícué iyú yéewanápiná masicái ibàlepiná cayábéeri
peedáca piyáacaléwa, iicácanáwa, éwita masicái
pìyacaténácué, càinácaalícué nàyacáaníta maléená èeri meedá
iyú yéewanápiná nacái peedáca manacúalibàa, néese táwicha, yá
pibàlepináwa, pìwalicaténácué wenàiwica neemácani quichái
pibàlewa. Máiníiri cawènica iyú. Dios imànica cayábéeri irí
wacáuca yàacàsi íicha. Wainá nacái yái masicái waiquéerica iyúwa
máiníiri cawènica bàlesi íicha. canéeri iwèni, íná iwàwacutácué
Dios idéca yàaca wacáuca, wainá píalíacawa Dios icùanácué píawa
nacái cawèníiri, íná wáalíacawa nacái. ¿Cánácué càmita manuí
yàanápiná walí yái càmíirica píináidacawa piwàwawa Dios
máiní cawènica chái èeri irìcu, ìwali icùanápinácué pía? 31 Iná
yái yàacàsica, yái bàlesica nacái. picácué píináidawa piwàwawa
26 Piicáidacué nacái nalí, níái mamáalàacata. Picácué cài
màsibèe yáaléeyéicawa chènunibàa. pisutá péemìawa píawáaca:
Càmita nabàna nabànacalewa. ‘¿Cawiná wayáa? ¿Cawiná
Càmita nacái needá nabànacalewa. wabàle wàwalíiripiná?’ picácué
Canáca nacái nacapèe píima. 32 Macái èeri mìnanái
nadènìacatalépiná nabànacale càmíiyéica yáalía Dios ìwali,
ìyacanáwa. Quéwa Wáaniri Dios achúmaca náináidáanícawa
chènuníiséeri yàaca nayáacalépiná. nawàwawa nàwali macáita yái
Néeni, ¡máinícuéca cawèníiyéica wawàsica. Quéwa pidènìacué
pía náicha níái màsibèeca! Iná Wáaniri Dios chènuníiséeri
iwàwacutácué píalíacawa Dios yáaliéricawa càiríinácaalícué
icùanácué pía nacái. 27 Néese, wawàsi pimáapuèrica. 33 Iná
éwitacué píináidáanícaalíwa píalimáidacué pimànica càide
piwàwawa báawanama, càicáaníta iyúwacué Dios ichùulìaná pimànica
càmitacué píalimá cáala macái pichàini iyúwa, yásí Dios
pimànicuéca picáucawa pidènièrica imàacacué pirí macáita yái
pìyacaténácué mamáalàacata pimáapuèrica. 34 Siùca èeri,
chái èeri irìcu, ibatàa abéeri picácué achúma píináidáaníwa
horapiná càmitacué píalimá piwàwawa mamáalàacata
cài. Càmicáinácué píalimá pipíchaléwa, táwichacáiná
pimànica càiri achúméeri wawàsi, pidènìacué áiba èeri
ínácué canéeri iwèni meedá píináidáanápináwa táwichéeri
píináidáaníinácawa piwàwawa wawàsi ìwali. Macái èeri idènìaca
báawanama yàacàsi ìwali, bàlesi yàasu wawàsi càulenéeriwa”,
nacái. íimaca yái Jesúsca.
SAN MATEO 7 16
máiníiyéica báawaca iicáca Dios.

No juzgar a otros Péemìacué comparación: Wàacaalí
7 Néeseté Jesús íimaca

yéewáidacalénái iríwa:
“Picácué máiní picháawàa áibanái
cayábéeri wawàsi áulinái irí, yásí
nawènúa naamíaca wía, namàdáida
nacái wainá. Wáucacaalí nacái
iináwaná ìwali mamáalàacata perla cawèníiri íba marranonái
ipíchanácué Dios yùuwichàidaca irí, yásí nabawàida meedáni
pía. 2 Piwàwacaalícué nàabàli yáapiréwa. Càita nacái,
piùwichàidaca áibanái caquialéta picácué picàlida mamáalàacata
manuísíwata, yásí Dios mabáyawanéeri Dios itàacái áuli
yùuwichàidacué píawa manuísíwata. nacáiyéi íiwitáise irí, marrano
Néese piicácaalícué áibanái nacáiyéi íiwitáise nacái, níara
ipualé, yásí Dios iicácué pipualé wenàiwica máiníiyéica báawaca
nacái. 3 Pía idènièrica ibáyawaná iicáca Dios, casaquèeyéica íiwitáise
manuíriwa, picá píináidawa máiní nacái, ipíchanácué máiní calúaca
cayábaca pía áiba wenàiwica nía píapicha, néese namànicuéca
íicha idènièrica ibáyawanáwa pirí báawéeri”, íimaca yái Jesúsca.
achúméeri meedá. Péemìacué
comparación: Pibáyawaná manuíri, Pedir, buscar y llamar
càicanide iyúwa manuíri àicu a la puerta
idéca nacáicaalí yúuwàacawa pituí 7 Jesús íimaca: “Pisutácué
irìculé. Néese áiba achúméeríwanái píawawa mamáalàacata Dios

ibáyawaná, càicanide iyúwa íicha, yásí imànicuéca piríwani.
imuluísi achúméeri yúuwàacaalíwa Péemìacué comparación:
ituí irìculé. 4 Càmicáiná píalíawa Picutácué mamáalàacatani, yásí
cabáyawanáca pía manuísíwata, pìanàacuécani. Pimáidacué
íná canáca yéewaná báawaca mamáalàacata capìi inùma
piicáca píichawa áiba wenàiwica néeni, yásí yàacùacuéca piríwani.
idènièrica ibáyawanáwa achúméeri 8 Yácáiná cawinácaalí isutéerica
meedá. Péemìacué comparación: mamáalàacata, yeedápináca

Manuíri àicu yúuwàacaalíwa pituí iríwani. Cawinácaalí icutéerica
irìculétá, yá càmita pidé piicáca mamáalàacatani, yàanàapinácani.
cayába pimusúadacaténá imuluísi Cawinácaalí imáidéerica
áiba wenàiwica ituí irìcuísetá. mamáalàacata capìi inùma néeni,
Càita nacái cabáyawanácaalí pía, nàacùaca irí capìi inùma. Càita
picá píima áiba wenàiwica irí: nacái cawinácaalí wenàiwica
‘Nuénásàiri, pimàaca nucàlidaca pirí isutéerica mamáalàacata Dios íicha,
pibáyawaná ìwali, nuyúudàacaténá Dios imànipiná iríwa càide iyúwa
pimàacaca píichawani’, picá cài isutáaná.
píimaca irí. 5 Píacáiná pucháibaca 9 “Péemìacué comparación:
píiwitáise pìyaca. ¡Pidéca Pidènìacaalícué pìiriwa, càmitacué

piimáichaca meedá pibáyawanáwa! pìa irí íba isutácaalí píicha
Iwàwacutá pimàacaca píichawa pan iyáapináwa. 10 Càmitacué
quéechacáwa yái pibáyawanáwa pìa iyáapiná àapi isutácaalí
manuírica. Yásí pidéca pìalàaca píicha cubái. 11 Ewitacué
áiba wenàiwica imàacáanápiná báawéeyéicáaníta íiwitáiseca
íichawa ibáyawaná achúméeriwa”, pía, càicáaníta cáininácuéca
íimaca yái Jesúsca. piicáca péenibewa, píalimácué
6 “Picácué picàlida mamáalàacata nacái pìaca nalí cayábéeri wawàsi.
Dios itàacái mabáyawanéeri Néeni, ¿càmitasicué píalíawa
áibanái irí áuli nacáiyéi íiwitáise cayábéeri íiwitáise yái Wáaniri Dios
17 SAN MATEO 7
chènuníiséerica? ¡Iná iwàwacutácué

píalíacawa Dios imàníinápinácué El árbol se conoce
pirí cayábéeri, pisutácaalícué íicha por su fruto
mamáalàacata! 15 Néeseté Jesús íimaca nalí
12 “Iná pimànicué áibanái àniwa: “Picácué píichawa áibanái
irí cayábéeri càide iyúwa cachìwéeyéica. Náimaca nàwaliwa
piwàwáaná namànica pirícué nacàlidacasa tàacáisi Dios
cayábéeri. Pimànicaalícué cài, inùmalìcuíse. Càica níade iyúwa
yásí pimànipinácué machacàníiri caluéyéi cuwèesi lobo ìwalíiyéica
iyú càide iyúwaté profeta Moisés oveja íimamimi nachìwáidacaténá
ichùulìaná pìawirináimi Dios ovejanái nanúacaténá níái ovejaca.
inùmalìcuíse, càide iyúwaté nacái Níái cachìwéeyéica natàaníca
profetanái natànàaná tàacáisi càide iyúwacué pitàaníiná
Dios inùmalìcuíse”, íimaca yái nawàlùacaténácuéwa pèewiré,
Jesúsca. nawàwacáiná naméeràidacuéca pía
Dios íicha, namáalàidacaténácué
La puerta angosta pía. 16 Píalimápinácué píalíacawa
13 Néeseté Jesús íimaca cachìwéeyéica nía piicácaalícué
nalí: “Píalimáidacué macái càinácaalí namànica. Péemìacué
pichàini iyúwa peebáidacaténá comparación: Wáalíacawa macái
nulí yéewacaténá nùasu àicu ìwali waicácaalí ìyacaná,
wenàiwicacuéca pía. Càulenáca cayábéericaalíni, càmicaalí nacái,
wenàiwica neebáidaca nutàacái, néese báawéericani. Càmita
nawàlùacaténáwa Dios ìyacàle weedá cayábéeri uva ìyacaná
irìculé, càide iyúwa càulenácaalí áwa yúuba íicha. Càmita nacái
nawàlùacawa máucuíri capìi weedá cayábéeri higuera ìyacaná
inùma irìcubàa. Yácáiná èeri tuíri íicha. 17 Macái cayábéeri
mìnanái íiwitáise báawéeri àicu idènìaca ìyacanáwa
ìyaca càide iyúwa cáucuíri capìi cayábéeriwa, yá nacái macái
inùma, cáucuíri àyapu nacái, báawéeri àicu idènìaca ìyacanáwa
màulenácatalé manùbéeyéi báawéerita nacái. 18 Canáca
wenàiwica nàacawa irìcubàa. cayábéeri àicu yáaliméeri
Quéwa èeri mìnanái íiwitáise idènìaca ìyacanáwa báawéeri.
báawéeri itéca wenàiwica yéetácáisi Canáca nacái báawéeri
irìculé, aléera infierno irìculé. àicu yáaliméeri idènìaca
Màulenáca nàyaca càide iyúwa èeri ìyacanáwa cayábéeri. Càita nacái
mìnanái íiwitáise ìyáaná chái èeri píalimácué píalíacawa báawaca
irìcu, íná yéewa manùbéeyéi nàyaca náiwitáise, níara cachìwéeyéica,
èeri mìnanái íiwitáise ìwali càide piicácáinácué càinácaalí namànica.
iyúwa manùbéeyéi nawàlùacaalíwa 19 Càide iyúwa wàucacaalí
cáucuíri capìi inùma irìcubàa, macái àicu canéeyéica irí ìyacaná

cáucuíri àyapu nacái. 14 Quéwa cayába, weemácaténá nía
càica núade iyúwa capìi inùma quichái irìcu, càita nacái Dios
máucuíri. Nutàacái nacái càicanide yùuwichàidapiná nía quichái irìcu
iyúwa máucuíri àyapu, máinícáiná cawinácaalí wenàiwica càmíiyéica
càulenáca neebáidaca nulí, imàni cayábéeri càide iyúwa
càulenáca nacái nàyaca càide iyúwa Dios iwàwáaná. 20 Càitacué
núumáaná nawàlùacaténáwa Dios píalimápiná píalíacawa báawaca
ìyacàle irìculé. Iná càmita máiní náiwitáise, níara cachìwéeyéica,
madécaná yàawa néré”, íimaca yái piicácáinácué càinácaalí namànica”,
Jesúsca. íimaca yái Jesúsca.
SAN MATEO 7, 8 18
imáalàawa. 26 Néese cawinácaalí

No todos entrarán en yéemièrica nutàacái, quéwa càmita
el reino de Dios imàni càide iyúwa núumáaná, yá
21 Jesús íimaca: “Madécaná càicanide iyúwa máiwitáiséeri
wenàiwica náimaca nulí: wenàiwica imàníirica icapèewa
‘Wáiwacali’, quéwa càmita macáita càina íinata meedá. 27 Yá unía
nawàlùapináwa Dios ìyacàle yúuwàacawa. Néese inanába
irìculé Dios icùacatalé macáita yéesacawa, yá yéesacái yàacawa
chènuniré. Cawinácaalí wenàiwica cachàiníiri iyú capìi ìwali, yá
imàníiyéica càide iyúwa Núaniri cachàiníiri cáuli ipùaca ìwali yái
Dios chènuníiséeri iwàwáaná capìica. Néese yúuwàacawa yái
níawamita yáalimápiná iwàlùacawa capìica, yá imáalàacawa macáita.
néré. 22 Imáalàacaalípináwa yái Càide iyúwa capìi imáalàacaalíwa,
èeriquéi, yá madécaná náimapiná càita nacái cawinácaalí
nulí: ‘Wáiwacali, wacàlidacaté wenàiwica càmíiyéica yeebáida
nalí pitàacái. Wáucacaté demonio nutàacái, canáca nacáuca càmíiri
wenàiwica íicha píipidená ìwali. imáalàawa”, íimaca yái Jesúsca.
Wamànicaté nacái píipidená 28 Idécanáamité Jesús imáalàidaca
ìwali madécaná wawàsi càmíiri icàlidaca nalíni, yá macáita

wenàiwica idé imànica’, càipiná wenàiwica ìyéeyéica néeni
náimaca nulí. 23 Quéwa núumapiná náináidacawa néemìaca itàacái
nalí: ‘Càmita núalíacué nuicáca manuísíwata yéewáidacáiná
pía. Pìacuéwa nuícha, píacué nía cáalíacáiri iyú. 29 Jesús
imàníiyéica ibáyawanáwa’, càipiná yéewáidacáiná nía càide iyúwa
núumaca nalí”, íimaca yái Jesúsca. wenàiwica idènièrica Dios íiwitáise
icàlidacaténá tàacáisi Dios
Las dos bases inùmalìcuíse. Càmita yéewáida nía
24 Jesús íimaca: “Péemìacué càide iyúwa néewáidáaná, níara
comparación: Cawinácaalí yéewáidéeyéica wenàiwica templo
wenàiwica yéemièrica nutàacái, irìcu Dios itàacái ìwali, yái tàacáisi
imànicaalí nacái càide iyúwa profeta Moisés itànèericaté.
núumáaná, yái wenàiwica
ìyaca càide iyúwa cáalíacáiri Jesús sana a un leproso
asìali imàníirica icapèewa.
Quéechacáwa íicaca depuíwalé.
Yá asìali yàanàaca manuíri íba
8 Jesús iricùacatéwa dúli
íinatáise, yá madécaná
wenàiwica yàacawa yáapicha.
ìyéerica depuíwalé cáli irìcu 2 Néese abéeri asìali cacháunéeri
ibàlùadacaténá icapèewa íinata. íimami lepra iyú yàacawa Jesús

Yá imànica icapèewa íba íinata. yàatalé. Yá ibàlùacawa yùuluì
25 Néese unía yúuwàacawa àta ipùata iyúwa Jesús irí yàacaténá
inanába yéesacatalétawa. Yá Jesús icàaluíniná, yéewacaténá
yéesacái yàacawa cachàiníiri catúulécanáca Jesús iicácani. Yá
iyú capìi ìwali, yá cachàiníiri íimaca Jesús irí:
cáuli ipùaca ìwali yái capìica. —Nuíwacali, núalíacawa píalimá
Càmíiri quéwa yúuwàawa pichùnìaca núa, piwàwacaalí
yái capìica ibàlùacáináwa quéwa pichùnìaca núa —íimaca.
íba íinata. Càide iyúwa capìi 3 Néese Jesús imàacaca icáapiwa
ibàlùacaalíwa mamáalàacata, càita cacháunéeri ìwali. Jesús íimaca irí:

nacái cawinácaalí wenàiwica —Nuwàwaca nuchùnìaca pía.
yeebáidéeyéica nutàacái ¡Cayábaca píawa! —íimaca yái
nadènìapiná nacáucawa càmíiri Jesúsca. Yáta icháuná lepra
19 SAN MATEO 8
yáawacawa íicha. 4 Jesús íimaca pichùnìaca nùasu wenàiwica nacái

irí: pitàacái iyúwa —íimaca.
—Péemìa cayába. Picá picàlida 10 Idécanáami Jesús yéemìacani,
áibanái iríni, nuchùnìaná pía. yá cayábaca íináidacawa yéemìaca

Néese pìawa caquialéta sacerdote úwi íiwacaliná itàacái. Néese
yàatalé píasáidacaténá iicá Jesús iwènúacawa, yá íimaca nalí,
píimamiwa, yáalíacaténáwa níái wenàiwicaca yèeyéicawa
cayábaca pía picháuná íichawa. yáamiwáise:
Pité nacái ofrenda profeta —Péemìacué cayábani,
Moisés ichùulièricaté wenàiwica canácata nùanèeri càirica
namàacáanápiná Dios irí yeebáidéeri nulí manuísíwata,
nachùnìacaalíwa lepra íicha, ibatàa Israel itaquénáinámi
yéewacaténá macái wenàiwica yéenápináta, càmitàacá nùanàa
yáalíacawa cayábaca pía —íimaca càiri. 11 Núumacué nacái pirí,
yái Jesúsca. manùbaca áibanái wenàiwica
íiwitáaná nàanàapiná áiba cáli
Jesús sana al criado de néese. Nàwacáidáyacacawa
un capitán romano nawàlùacaténáwa Dios ìyacàle
5 Néeseté Jesús iwàlùacawa irìculé icùacataléca macáita
Capernaum ìyacàlená irìculé, yá chènuniré. Néré nàyapináca
abéeri romanonái yàasu úwi pìawirináimicué yáapichawa,
íiwacaliná yàacawa Jesús yàatalé níái Abraham, Isaac nacái, Jacob
isutácaténá Jesús íicha wawàsi nacái. 12 Píatacué quéwa, Dios
imàníinápiná irí cayábéeri. 6 Yá imáidéeyéicaté quéechatécáwa,
íimaca Jesús irí: càmitacué pìyapiná Dios yáapicha
—Nuíwacali, nùasu wenàiwica chènuniré, éwitacué Abraham
irìawa nucapèe irìcu. Càmíiri yéewa itaquénáinámicáanítacué pía,
imichàanícawa. Yùuwichàacawa càmicáinácué peebáida nulí.
manuísíwata cáiwíiri iyú —íimaca. Dios yúucacué íichawa píawa
7 Jesús íimaca irí: catácatalé. Néré píicháanípinácuéca,
—Uwé, wàawa. Nuchùnìacaténáni piamíapinácuéca piyéiwa
—íimaca yái Jesúsca. 8 Quéwa úwi piùwichàacái iyúwa —íimaca yái
íiwacaliná íimaca Jesús irí: Jesúsca. 13 Néese Jesús íimaca úwi
—Nuíwacali, canáca yéewanáwa íiwacaliná irí:
nuedáca nùataléwa pía, máinícáiná —Pèepùa picapèe néréwa,
cayábéerica nuícha pía, íná yácáiná idéca ichùnìacawa pìasu
báica nuicáca núawawa piwéré. wenàiwicaca iyúwa peebáidáaná
Pichùulìacáita ichùnìanápináwa nulí —íimaca yái Jesúsca. Yáta
pitàacái iyúwa, yáara nùasu idéca cayábacani, yái úwi
wenàiwicaca, yásí ichùnìacawa. íiwacaliná yàasu wenàiwicaca.
9 Núalíacawa píalimá pichùnìacani
pitàacái iyúwa, níacáiná Jesús sana

nuíwacanánái nachùulìa nacái a la suegra de Pedro
núa. Núa nacái nuchùulìa nùasu 14 Néeseté Jesús yàacawa Pedro
úwináiwa. Nuchùulìacaalí abéeri icapèe irìculé. Iicáca néré Pedro

yèepùacawa, yáta yèepùacawa. iyéeru iculuéchúawa mecuní iyú,
Numáidacaalí abéeri, yáta irièchúawa yàalubái íinatawa. 15 Iná
yàanàaca. Nuchùulìacaalí àniwa Jesús imàacaca icáapiwa ucáapi
nùasu wenàiwicawa imàníinápiná ìwali, yáta mecuní ichàbacawa
áiba wawàsi, yáta imànicani. uícha. Yá umichàacawa, udàbaca
Iná yéewa núalíacawa píalimá ùaca nayáapiná.
SAN MATEO 8 20
núaniri yéetácatalépinátawa,
Jesús sana a muchos enfermos néese idécanáami nubàlìacani,
16 Néeseté catácaalí yàacawa, yáta yásí nùacawa píapicha iyúwa
yàcalé mìnanái natéca néenánáiwa péewáidacalé —íimaca irí. 22 Néese
Jesús yàatalé, manùbéeyéi Jesús íimaca irí:
wenàiwica demonio idacuèyéica —Pìawa núapicha iyúwa
íiwitáise. Jesús ichùulìacáita nuéwáidacalé. Pimàaca nabàlìaca
demonionái abéeri palabra iyú níawáacata, cawinácaalí ìyéeyéica
nàanápináwa wenàiwica íicha. matuíbanáita Dios íicha càide
Càita Jesús yúucaca demonio iyúwa yéetáními —íimaca yái
wenàiwica íicha. Ichùnìaca nacái Jesúsca.
macáita níái cáuláiquéeyéica. 17 Iná
Jesús imànica càide iyúwaté profeta Jesús calma el viento
Isaías icàlidáanáté tàacáisi Dios y las olas
inùmalìcuíse. Isaías íimacaté Dios 23 Néeseté Jesús iwàlùacawa
yàasu wenàiwica ìwali: “Ichùnìaca barca irìculé yéewáidacalénái

wía, wía machawàaquéeyéica, yáapichawa. Yá nadàbaca nàacawa
yeedáca wáicha uláicái”, íimacaté abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha.
yái profeta Isaíasca. 24 Jesús iimáca íichawa barca irìcu.
Yáta manuíri cáuli idàbaca ipùaca

Los que querían calìsa ìwali. Máiníiri cachàinica
seguir a Jesús yái cáulica. Màladàca nacái
18 Néeseté Jesús iicáca yúuwàacawa barca irìculé, yá úni
manùbéeyéi wenàiwica ipuníadaca yàacawa barca. Quéwa
ìwacáidáyaquéeyéicawa itéese, íná Jesús iimáca mamáalàacata. 25 Iná
ichùulìaca yéewáidacalénáiwa yéewáidacalénái nacawàidacani, yái
itéenápináni Galilea icalìsaniná Jesúsca, yá náimaca irí:
abéemàalé barca irìcu. —¡Wáiwacali, piyúudàa wía!
19 Ipíchawáiseté nawàlùacawa ¡Wasawíaca wàacawa! —náimaca
barca irìculé, abéeri yéewáidéeri Jesús irí. 26 Néese Jesús íimaca nalí:
wenàiwica templo irìcu yàacawa —¿Cánácué máiní cáaluca
Jesús yàatalé. Yá íimaca Jesús irí: pía? ¿Cánácué càmita manuí
—Pía, yéewáidéerica wía, nuwàwa píináidacawa piwàwawa nùwali?
nùacawa píapicha àta alénácaalí —íimaca nalí. Idécanáami icàlidaca
pìawa yéewacaténá péewáidacaléca nalíni, yá ibàlùacawa, ichùulìaca
núa —íimaca yái wenàiwicaca. cáuli, màladàca nacái wiúnápináni.
20 Néese Jesús íimaca irí: Yá wiúca macáita màladàca.
—Píináidawa cayába quéechacáwa 27 Néese níái yéewáidacaléca
asáisí píalimácaalí nuéwáidacaléca náináidacawa manuísíwata

pía, càulenácáiná wenàiwica naicáidaca irí. Yá nasutáca
nàyaca càide iyúwa nùyáaná. néemìawa níawáaca. Náimaca:
Péemìa comparación: Yàlidunái —¿Cawinásica yái asìalica
idènìaca ibànawa, cuìpìranái nacái ichùulièrica cáuli, màladàca
nadènìaca namùlubèwa, núacata nacái, yásí neebáidaca càide
quéwa, yái asìali Dios néeséerica, iyúwa ichùulìaná nía? —náimaca
càmita nudènìa nuimácatáipináwa nalíwáaca.
—íimaca yái Jesúsca. 21 Néese áiba
néená, níái Jesús yéewáidacaléca, Los endemoniados de Gadara
íimaca Jesús irí: 28 Néeseté
Jesús yàanàaca
—Nuíwacali, pimàaca nùyaca abéemàalé Galilea icalìsaniná
nuénánái yáapichawa àta íicha, Gadara yàasu cáli néré,
21 SAN MATEO 8, 9
yéewáidacalénái yáapichawa.
Idécanáami yàanàaca néré, yá Jesús sana a un paralítico
pucháiba asìanái demonio idacuèyéi
íiwitáise nàacawa yéetáními
icàliculèená néese. Máiníiyéi
9 Néeseté, Jesús iwàlùacawa
barca irìculé yéewáidacalénái
yáapichawa, yá nachàbacawa
calúaca nía iyúwa caluéyéi abéemàalé Galilea icalìsaniná
cuwèesi, càmita nabatàa áiba íicha. Yá nàanàaca Capernaum
wenàiwica ichàbacawa néenibàa ìyacàlená néré, yái Jesús ìyacàleca.
àyapulìcubàa. Yá nàacawa Jesús 2 Yá abénaméeyéi wenàiwica natéca
yàatalé. 29 Yá demonionái nadàbaca cáuláiquéeri asìali Jesús yàatalé,

néemíanícawa asìanái isàna iyú: abéeri máapinéeri iiná macáita,
—¡Picá pisàiwica walí wawàsi, càmíirica yáalimá imichàanícawa,
Jesús, yái Dios Iirica! ¿Pìanàasica irièricawa yàalubái íinatawa,
piùwichàidacaténá wía ipíchawáise iiméerica íinata. Néese Jesús
wéenáiwaná yàanàaca? —náimaca. yáalíacáiná náiwitáise manuíca
30 Mawiénita nalí manùbéeyéi náináidacawa nawàwawa Jesús
marranonái yèepuníwa. Nayáaca ìwali ichùnìanápináni, íná Jesús
nèepunícawa nayáacaléwa íimaca cáuláiquéeri irí:
néenibàa. 31 Néese demonionái —Pía, nùacawéerináca, picá
nasutáca Jesús íicha wawàsi. achúma piwàwa. Nudéca
Náimaca: numàacaca nuwàwawa pibáyawaná
—Piúcacaalí wía asìanái íicha, íicha cayábacaténá píapicha Dios —
yá pimàaca wàacawa marranonái íimaca yái Jesúsca.
idèerìculé —náimaca. 32 Jesús 3 Abénaméeyéi yéewáidéeyéi
íimaca nalí: wenàiwica templo irìcu nàyaca

—Pìacuéwa —íimaca yái néré. Néemìaca Jesús itàaníca
Jesúsca. Yá demonionái yàacawa cáuláiquéeri irí, íná nadàbaca
asìanái íicha, yá nawàlùacawa náináidacawa Jesús ìwali cài: “Yái
marranonái idèerìculé. Yáta asìali Jesús itàaníca báawéeri iyú
macáita marranonái nadàbaca Dios ìwali, yácáiná abéerita Dios
napìacawa iyúwa máiwitáiséeyéi yáaliméeri imàacaca iwàwawa
demonio íiwitáise iyú. Napìacawa wenàiwicanái ibáyawaná íicha
nacaláacawa quìratàli íinatáise. cayábacaténá náapicha Dios”,
Yá nacaláacawa calìsa yáaculé, náimaca náináidacawa nalíwa
nàisicùmacawa macáita, níái nawàwalìcuísewa. 4 Quéwa Jesús
pìráica càmíiyéica Dios imàaca yáalíacawa náináidáanácawa. Iná
wadènìaca, wía judíoca, isutáca yéemìawa nía:
casacàacáiná walí marrano iiná. —¿Cánácué yéewa píináidacawa
33 Néese níái icuèyéicaté cài máiní báawéeri iyú? 5 Máiní
marranonáimi napìacawa màulenáca wáimaca máapinéeri
yàcalé nérépiná. Nàanàacaté irí: ‘Nudéca numàacaca nuwàwawa
néré, yá nadàbaca nacàlidaca pibáyawaná íicha cayábacaténá
yàcalé mìnanái iríni, macáita píapicha Dios’, càmicáiná áibanái
yái nàyáanáca, níái asìanái yáalimá iicáca asáisí báisícaalí
demonio idacuèyéicaté íiwitáise. cayábaca yáapicha Dios. Quéwa
34 Iná macáita yàcalé mìnanái máiní càulenáca wáimaca
namusúacawa yàcalé íicha, yá máapinéeri irí: ‘Pimichàawa,
nàacawa Jesús yàatalé. Naicácani, pìipìna’, áibanái wenàiwica
yá nasutáca Jesús íicha wawàsi náalimácáiná naicáca asáisí
manuísíwata yèepùanápináwa wadécaalí wachùnìacani watàacái
nàasu cáli íicha. iyúwa, yái máapinéerica. 6 Iná núa,
SAN MATEO 9 22
asìali Dios néeséerica, nuchùnìapiná Jesús yéemìacani, yá íimaca

yái máapinéerica píalíacaténácuéwa fariseonái irí:
Dios idéca ichùulìaca núa —Péemìacué comparación:
numàacáanápiná nuwàwawa Máuláicacaalí wenàiwica, yá
wenàiwicanái ibáyawaná íicha chái càmita nawàwacutá abéeri
èeri irìcu cayábacaténá náapicha ichùnièripiná nía. Quéwa
Dios —íimaca yái Jesúsca. Néeseca áibanái idènièyéica uláicái
Jesús íimaca máapinéeri irí: nawàwacutácani, yái
—Pimichàawa, peedá pìalubáiwa, ichùnièripináca nía. Càita
pèepùawa picapèe néréwa —íimaca nacái wenàiwica íináidéeyéica
yái Jesúsca. 7 Néese yái máapinéeri mabáyawanáca, càmita nacutá
imichàacawa, yá yàacawa icapèe abéeri ichùnièripiná náiwitáise
néréwa. 8 Níái wenàiwica ìyéeyéica nabáyawaná íichawa. Quéwa
néré, naicáca iyúwa ìyáaná, yá áibanái wenàiwica yáaliéyéiwa
cáaluca nía. Nàaca Dios icàaluíniná cabáyawanáca, níata icutáca
imàacacáiná ichàiniwa abéeri abéeri iwènúadéeripiná
wenàiwica irí ichùnìacaténá náiwitáise báawéeri íicha.
cáuláiquéeyéi. 13 Càmitacué péewáidawa
cayába Dios itàacái ìwali. Pìacué

Jesús llama a Mateo péewáidacawa càinácaalí
9 Jesús yàacatéwa capìi íimáaná yái tàacáisi profeta
íicha, yá iicáca núa, núa itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
Mateoca, yáawinéericawa aléera Dios íimacaté: ‘Ewitacué
nuedácatalécaté plata nuénánái pinúacáaníta madécaná pipìrawa
judío íichawa Roma ìyacàlená iyúwa sacrificio pìacaténácué
yàasu gobierno irípiná. Néese Jesús nucàaluíniná, càicáaníta caná
íimaca nulí: iwèni meedá nuicáca culto
—Aquialé, pìawa núapicha, iyúwa pimàníiricuéca càmicaalícáwa
nuéwáidacalé —íimaca nulí yái piicáca áibanái wenàiwica
Jesúsca. Yá numichàa nùacawa ipualé, piyúudàacaténácué nía’,
Jesús yáapicha. íimaca yái Diosca. Iná cayábaca
10 Néese Jesús idècunitàacá nàwacáidáyacacawa nùatalé níái
iyáaca iyáacaléwa nucapèe irìcu, cabáyawanéeyéica, nuicácaténá
yá madécaná wenàiwica nàanàaca napualé. Càmicáiná nùanàa
néré, áibanái yeedéeyéica plata numáidacaténá wenàiwica
néenánái judío íichawa Roma íináidéeyéica mabáyawanáca,
ìyacàlená yàasu gobierno irípiná, néese nudéca nùanàaca
áibanái cabáyawanéeyéi nacái. numáidacaténá wenàiwica
Yá náawinacawa Jesús yáapicha, yáaliéyéiwa cabáyawanáca
wáapicha nacái, wía Jesús nawènúadáanápiná náiwitáisewa
yéewáidacaléca, nayáacaténá nabáyawaná íichawa —íimaca yái
nayáacaléwa wáapicha. Jesúsca.
11 Néese fariseonái naicáca nía,
íná náimaca walí, wía Jesús La cuestión del ayuno

yéewáidacaléca: 14 NéesetéJuan el Bautista
—Yái yéewáidéericuéca pía, yéewáidacalénái nàanàaca Jesús
¿cáná iyáa iyáacaléwa náapicha yàatalé. Yá nasutáca néemìawa
níái yeedéeyéica wáicha plata Jesús. Náimaca irí:
romanonái yàasu gobierno irípiná, —Wamàacaca wáichawa
nía nacái cabáyawanéeyéica wayáacaléwa manùba yàawiría,
wenàiwicaca? —náimaca. 12 Quéwa fariseonái nacái, wasutácaténá
23 SAN MATEO 9
wíawawa Dios íicha manuísíwata.

¿Cáná càmita namàaca náichawa La hija de Jairo. La mujer
nayáacaléwa, níái péewáidacaléca, que tocó la capa de Jesús
nasutácaténá níawawa Dios íicha? 18 Idècunitàacá Jesús itàaníca
—náimaca. 15 Néese Jesús íimaca nalí, yá abéeri judío íiwacaliná

nalí: yàanàacaté Jesús yàatalé, yá
—Péemìacué comparación: ibàlùacawa yùuluì ipùata
Asìali icásàacaalíwa, yá iyúwa Jesús irí yàacaténá Jesús
imáidaca yàacawéeyéináwa icàaluíniná. Néese judío íimaca
asìanái naicácaténá icásàacawa Jesús irí:
casíimáiri iyú. Idècunitàacá —Nuídu idéca yéetácawa
ìyaca náapicha, càmita yéewa siùcasíwatàacáwa. Quéwa
achúmaca nawàwa. Iná càmita pìacaalíwa ùatalé pimàacacaténá
namàaca náichawa nayáacaléwa. picáapiwa ùwali, yásí cáuca úa
Quéwa áiba èeriwa, áibanái itéca àniwa —íimaca.
náichawani. Néese namàacapiná 19 Jesús yàacawa yáapicha, wía
náichawa nayáacaléwa, níái nacái yéewáidacalénái wàacatéwa

yàacawéeyéinámica achúmacáiná Jesús yáapicha. 20 Abéechúa inanái
nawàwa néenialípiná. Càita nacái ùacawa manùbéeyéi wenàiwica
nuéwáidacalénáica, càmita yéewa yèewi. Cáuláicacaté úa doce
achúmaca nawàwa idècunitàacá camuí, uíraná yàacawa uícha
nùyaca náapicha. Iná càmita mamáalàacata. Uái inanáica
namàaca náichawa nayáacaléwa, ùacawa Jesús yáamiwáise
nùyacáiná náapicha. mawiénita irí, manùbéeyéi
16 “Péemìacué áiba comparación: wenàiwica yèewi. Yá udunùaca
Càmita wadé wachanàidaca ibàle ipùata ìwali. 21 Umànica
éwisàimi wabàlewa wàlisài cài uínáidacáináwa ùacawa:
wáluma yéemami iyú. “Nudunùacaalí ìwali, éwita ibàle
Wamànicaalí cài, yásí wàlisài ìwalicáaníta meedáni, yásí báisíta
wáluma yéemami imàacacawa, cayábaca núatá”, cài úumaca
yá icacanáidaca éwisàimi uínáidacawa ulíwa uwàwalìcuísewa.
bàlesi, yá quéwanáta manuíca 22 Quéwa Jesús iwènúa iicáidaca ulí,
icháuná. 17 Càita nacái càmita yá íimaca ulí:

wadé wàucùaca wàlisài uva —Picá achúma piwàwa. Pidéca
ituní éwisàimi íimamisi irìculé. pichùnìacawa pimàacacáiná
Wamànicaalí cài, yásí uva ituní piwàwawa nùwali —íimaca yái
idàbaca isáacawa dàchidàchiwaca Jesúsca. Yáta cayábaca úa uláicái
inànìacubàa, néese éwisàimi íicha.
íimamisi icacanácawa, càmicáiná 23 Néeseté Jesús yàanàaca
yáalimá imulacàacawa yàacawa. judío íiwacaliná icapèe néré,

Yá yúucacawa wáicha macáita yá iicáca áibanái ipùlièyéi
uva ituníca, íimamisi nacái. Iná íwa. Nàwacáidáyacacatéwa
wàucùaca wàlisài uva ituní wàlisài nabàlìacaténá yéetéechúamiwa.
íimamisi irìculé. Yásí wacùaca nía Aibanái nacái náicháaníca
cayába, yái uva ituníca, íimamisi uíwitáisemi, néemíaníca nacáiwa
nacái. Càita nacái nuéwáidacalénái cachàiníiri iyú càide iyúwa
yeebáidéeyéica nutàacái wàlisài, judío íiwitáise ìyáaná. 24 Jesús
càmita nàya càide iyúwa yáalíacawa icáucàidáanápináté úái
fariseonái yàasu bàaluisàimi yéetéechúamicawa, íná íimaca nalí:
tàacáisi íimáaná”, íimaca yái —Pimusúacuéwa macáita,
Jesúsca. úacáiná sùmàuca càmíichúata
SAN MATEO 9 24
yéetáwa, uimácáicata ùyaca —

íimaca yái Jesúsca, yáalíacáináwa Jesús sana a un mudo
icáucàidáanápináté úa. Néese 32 Néeseté idècunitàacá
níái wenàiwicaca naicáaníca matuíyéimi namusúaca nàacawa
Jesús iquíniná, náalíacáináwa capìi íicha, yá áibanái natéca
báisíiri iyúcani uétácatéwa. matàacáiri asìali Jesús yàatalé.
25 Quéwa Jesús imusúadaca Demonio idacùaca matàacáiri
nía canánama capìi íicha. íiwitáise, íná càmita yáalimá
Néese iwàlùacawa sùmàumi itàaníca. 33 Yá Jesús yúucaca
irìacatalécawa. Yá íibàaca ucáapi demonio asìali iwàwalìcuíse. Néese
ìwali úái yéetéechúamicawa, yá matàacáiri idàbaca itàaníca. Yá
umichàacawa, cáuca úa àniwa. áibanái wenàiwica ìyéeyéica
26 Néesetécáwa macáita wenàiwica néeni náináidacawa manuísíwata
ìyéeyéica mawiénita irí yái naicáidaca Jesús irí. Yá náimaca
yàcaléca néemìacaté uináwaná nalíwáaca:
ìwali Jesús imichàidáanáté úa —¡Canácaté waiquéericáwa càiri
yéetácáisi íicha. wawàsi chái wàasu cáli Israel
néenibàa! —náimaca. 34 Quéwa
Jesús sana abénaméeyéi fariseo náimaca Jesús
a dos ciegos ìwali:
27 Jesús imusúacatéwa nacapèe —Demonio íiwacalináquéi
íicha, yá pucháiba matuíyéi idacùaca íiwitáise yái asìalica
nàacawa yáamíise. Yá náimaca irí Jesús. Iná yéewa yúucaca demonio
cachàiníiri iyú: wenàiwica íicha demonio
—¡Pía rey David itaquérinámica, íiwacaliná íiwitáise iyú —náimaca
Dios ibànuèrica walí wacuèrinápiná, Jesús ìwali.
wía judíoca, piicá wapualé! —
náimaca irí. 28 Jesús iwàlùacawa Jesús tiene compasión de la gente
capìi irìculé, néese níái matuíyéica 35 Jesús yàacaté ipáchiaca macái
nàacawa yàatalé. Yá Jesús isutáca manuíri yàcalé irìculé, púubéeri

yéemìawa nía: yàcalé irìculé nacái. Yá yéewáidaca
—¿Peebáidasicué núalimá catuíca wenàiwicanái macái judíonái
numànicuéca pía? —íimaca yái imanùbaca yéewáidacàalu irìcu. Yá
Jesúsca. Náimaca irí: icàlidaca nalí càinácaalí iyú Dios
—Báisíta, Wáiwacali, weebáida icùaca yàasu wenàiwicawa. Ichùnìa
cài —náimaca. 29 Néese Jesús nacái cáuláiquéeyéi wenàiwica,
imàacaca icáapiwa natuí ìwali. Yá cáiwíiri íicha nacái, macái
íimaca nalí: íiwitáaná. 36 Catúulécanáca Jesús
—Pichùnìacuéwa càide iyúwa iicáca nía máinícáiná achúmaca
peebáidáanácué —íimaca yái nawàwa nàuwichàacáinátéwa
Jesúsca. 30 Yásí cayábaca natuí. Yá madécaná yàawiría. Càica níade
Jesús yàalàaca nía cachàiníiri iyú. iyúwa ovejanái canéeyéica icuèriná,
Iimaca nalí: iméerèeyéicawa meedá, canácáináté
—Picácué pimàaca áibanái abéeri yéewáidéeripiná nía Dios
náalíacawa cawinácaalícué ìwali, níái wenàiwicaca. 37 Iná Jesús
ichùnìaca pituí —íimaca yái íimaca walí, wía yéewáidacaléca:
Jesúsca. —Báisíta, madécaná wenàiwica
31 Quéwa namusúacanacáitawa nawàwa neebáidaca nutàacái.
capìi íicha, yáta nacàlidaca Jesús Péemìacué comparación:
iináwaná ichùnìaca nía nalí níái Càica níade iyúwa bànacalé
nayaquewéeyéicawa. ituíná quíiréeri yéenáiwaná
25 SAN MATEO 9, 10
yàanàacaalí wenàiwica yàasu cáli íinata. 6 Pìacué nàatalé

needácatáipiná nabànacalewa. níawamita Israel itaquénáinámica
Quéwa máisibáanatacué pía, ìyéeyéica càide iyúwa ovejanái
icàlidéeyéipiná nalí nutàacái. iméerèeyéiwa, canéeyéica icuèriná,
38 Iná pisutácué Dios íicha, yái nawènúadacáiná náiwitáisewa
càiride iyúwa bànacalé íiwacali, Nacuèriná Dios íichawa, canáca
ibànùanápiná yàasu wenàiwicawa nacái abéeri yéewáidéeripiná nía
íibaidéeyéipiná irí, nacàlidacaténá Dios ìwali. 7 Pìacué picàlidaca
wenàiwicanái irí nuináwaná ìwali, nalíni Dios icùanápiná macáita
yéewacaténá neebáidaca nulí. mesúnamáita. 8 Pichùnìacué
Yásí wàwacáidaca nía Dios yàasu cáuláiquéeyéi wenàiwica,
wenàiwicanáipiná càide iyúwa pimichàidacué nacái yéetéeyéimiwa
wenàiwica needácaalí nabànacale yéetácáisi íicha, pichùnìacué
ìyacanáwa —íimaca yái Jesúsca. nacái cacháunéeyéi íimami lepra
iyú, piúcacué demonio wenàiwica
Jesús escoge íicha. Nudéca numàacacuéca pirí
a los doce apóstoles nuíwitáisewa mawèníiri iyú, íná
10 Néeseté Jesús imáidaca

yàataléwa wía, wía
docéeyéica imanùbaca
picácué picobra nía cawinácaalí
wenàiwica pichùnièyéica.
9 “Picácué pité iwèni pìasu bolsa
yéewáidacaléca. Yá imàacaca walí irìcuwa, orocáaníta, plata nacái,

íiwitáisewa wáucacaténá demonio cobre nacái. 10 Picácué pité saco,
wenàiwicanái íicha, wáucacaténá pucháiba bàlesi nacái; picácué
náicha nacái macái uláicái peedá piríwa wàlisài costiza nacáiri,
íiwitáaná, cáiwíiri nacái. àicu nacái. Cawinácaalí wenàiwica
2 Wía docéeyéica imanùbaca piyúudèeyéipinácuéca iwàwacutá
apóstolca íipidenéeyéica cài: nàaca piyáapinácuéwa.
quéecha Simón, íipidenéeri nacái 11 “Pìacuéwa yàcalé irìculé,
Pedro; yá nacái iméeréeri íipidenéeri picutácué abéeri cáimiétacanéeri

Andrés; nía nacái Zebedeo yéenibeca, iwàwéerica yéemìaca
ibèeri íipidenéeri Santiago, yá picàlidáanácué nalí nutàacái. Yá
nacái iméeréeri íipidenéeri Juan; piyamáacuéwa icapèe irìcu àta
3 yá nacái Felipe; Bartolomé nacái; pèepùacatalétacuéwa yàcalé
Tomás nacái; núa nacái Mateo, núa irìcuíse. 12 Piwàlùacuéwa icapèe
yái yeedéericaté plata nuénánái irìculé, yá pitàidacué wenàiwicanái
judío íichawa Roma ìyacàlená ìyéeyéica néré, pisutácué nalí
yàasu gobierno irípiná; yá nacái Dios imàníinápiná nalí cayábéeri.
Santiago, yái Alfeo ìirica; Tadeo 13 Cayábacaalí náiwitáise níái capìi
nacái; 4 yá nacái Simón, íipidenéeri irìcuíyéica, yásí Dios imànica nalí
nacái celote; yá nacái Judas Iscariote, cayábéeri càide iyúwacué pisutáaná
yái itéeripinácaté Jesús yùuwidenái íicha. Quéwa, càmicaalí cayába
náibàacaténáni, nanúawani. náiwitáise, néese Dios càmita
imànipiná nalí cayábéeri. 14 Quéwa,
Jesús envía a los discípulos càmicaalícué nawàwa needáca
a anunciar el reino de Dios nàataléwa pía, càmita nacái
5 Jesús ibànùacaté wía doce nawàwa néemìaca picàlidáanácué
wamanùbaca wacàlidacaténá nalí nutàacái, néese pimusúacuéwa
itàacái. Cài yàalàaca wía: “Picácué capìi irìcuíse, yàcalé irìcuíse nacái,
pìawa càmíiyéi judío yàasu cáli yá pichùpìacué cáli ichùmalé
íinatalé, picácué nacái piwàlùawa pìabàli íichawa naicápiná,
yàcalé irìculé ìyéeyéica Samaria càide iyúwa wáiwitáise ìyáaná,
SAN MATEO 10 26
wía judíoca, píasáidacaténácué ìwali nacuèrinánái iríwa, quéwa

nalí Dios yùuwichàidáanápiná picácué achúma píináidacawa
nía. 15 Péemìacué cayábani, piwàwawa ìwali yái tàacáisi
èeri imáalàacaalípináwa, Dios iwàwacutéericuéca picàlidaca
yùuwichàidapiná báawéeyéi nalí, càinácaalí iyú nacái
wenàiwica, yásí yùuwichàidapiná yéewanápiná picàlidaca piináwaná
níawa càmíiyéicué yeedáca ìwaliwa. Néesecué péenáiwaná
yàataléwa pía máiní yáwanái yàanàacaalíwa picàlidáanápiná
Sodoma ìyacàlená mìnanáimi íicha, piináwaná ìwaliwa, yásí Dios
Gomorra ìyacàlená mìnanáimi imàacacué píalíacawa càinácaalí
nacái”, íimaca walí yái Jesúsca. iyú iwàwacutáaná picàlidaca
nalíni. 20 Càmicáinácué pía yái cài
Persecuciones icàlidéeripinácani, néese Espíritu
16 Néeseté Jesús íimaca walí, Santo Wáaniri Dios ibànuèrica
wía yéewáidacaléca: “¡Péemìacué imàacapinácué pitàaníca Dios
cayába! Nubànùacué pía nèewiré inùmalìcuíse.
níara èeri mìnanáica cuwèesi lobo 21 “Néenialípiná wenàiwicanái
nacáiyéi íiwitáise, báawéeyéica nacháawàapiná néenánáisíwawa

iicáca Dios, báawéeyéi nacái áibanái irí néetáanápináwa
iicáca Dios yàasu wenàiwica. neebáidacáiná nutàacái. Aibanái
Pìyapinácuéca nèewibàa càide nasèenái nacái nacháawàapiná
iyúwa oveja càmíiyéi yáalimá néenibewa néetáanápináwa
ipéliaca caluéyéi cuwèesi lobo neebáidacáiná nutàacái. Aibanái
íipunita iwàwéeyéica iyáaca oveja. néenibe nacái nawènúadapiná
Iná iwàwacutácué cáalíacáica náiwitáisewa nasèenái íichawa, yá
píiwitáise, piicácué píichawa nanúaca nasèenáiwawa. 22 Macái
piùwidenáicawa, càide iyúwa èeri mìnanái báawapinácué
cáalíacáiri àapi iicáaná íichawa naicáca píawa peebáidacáiná
yùuwidenáiwa ipíchaná áibanái nutàacái, quéwa cawinácaalí
ichìwáidacuéca pía. Quéwa wenàiwica yeebáidéeyéica
iwàwacutácué mabáyawanáca pía, nutàacái mamáalàacata àta
càmitacué nacái pimàni áibanái néetácatalétawa, Dios iwasàapiná
irí báawéeri. Pìyacué càide iyúwa níawa yàasu yùuwichàacáisi
unùcu càmíichúa imàni áibanái íichawa. 23 Namànicaalícué pirí
irí báawéeri. 17 Picácué píichawa báawéeri abéeri yàcalé irìcu, néese
áibanáicáiná náibàapinácuéca pipìacuéwa áiba yàcalé irìculé.
píawa nacháawàacaténácué Péemìacué cayába, núa asìali Dios
piináwaná ìwali yàcalé íiwacanánái néeséerica nùanàapiná ipíchawáise
irí, nacapèedáidacaténácué nacái pimáalàidacué picàlidaca
píawa judíonái yéewáidacàalu nuináwaná ìwali macái yàcalé irìcu
irìcu. 18 Yá natépinácuéca píawa ìyéeyéica Israel yàasu cáli íinata.
nacháawàacaténácué piináwaná 24 Péemìacué comparación:
ìwali nacuèrinánái iríwa, Abéeri yéewáidacalé càmita

náiwacanánái irí nacáiwa, níái yéewa cachàinica íicha yái
icuèyéica cáli, peebáidacáinácué yéewáidéericani, càmita yéewa
nutàacái. Càita píalimápinácué nacái áiba íibaidéeri cachàinica
picàlidaca nalí nuináwaná ìwali, íiwacali íichawa. Càitacué nacái
níái èeri mìnanái icuèrinánáica, càmita yéewa cachàinica pía
nía nacái càmíiyéica judío. nuícha. Wenàiwica náináidacawa
19 Náibàapinácué natéwa pía pìwalicué càide iyúwa
nacháawàacaténácué piináwaná náináidáanáwa nùwali. 25 Píacué
27 SAN MATEO 10
nuéwáidacaléca, iwàwacutácué pìwali, àta càisimalénácaalícué

piwàwaca pìyaca càide iyúwa píiwita ibáiná, yáalía nacáiwa
nùyáaná, yái yéewáidéericuéca Dioscáiná idéca iputàaca nía
pía, càide iyúwa yàasu wenàiwica abéerinamata; càita Dios yáalíacawa
iwàwáaná ìyaca càide iyúwa pìwalicué. 31 Iná picácué cáalu pía
íiwacali ìyáaná. Aibanái càmíiyéi wenàiwicanái íicha, cawènicáiná
yeebáida nutàacái náimaca nùwali Dios iicácuéca pía náicha níái
Beelzebúcasa núa, yái demonio màsibèe púubéeyéica manùbéeyéica”,
íiwacalináca. Iná nùalàacuéca pía íimaca walí yái Jesúsca.
náicha, náimáanápinácué pìwali
càiri báawéeri tàacáisi nacái, Los que reconocen a Jesucristo
pìyacáinácué càide iyúwa nucapèe delante de los hombres
irìcuíyéica, nuénánáisíwa”, íimaca 32 Jesús íimacaté walí, wía
walí yái Jesúsca. yéewáidacaléca: “Cawinácaalí

wenàiwica icàlidéerica iináwanáwa
A quién se debe tener miedo yeebáidaca nutàacái wenàiwicanái
26 Jesús íimacaté walí: “Iná yàacuésemi, yásí núa nacái
picácué cáalu pía èeri mìnanái nucàlidapiná iináwaná ìwali
íicha, càmicáiná náalimá nabàaca nùasu wenàiwicacani Núaniri
nabáyawanáwa càiripináta. Aiba Dios chènuníiséeri iríwa. 33 Quéwa
èeriwa macáita náalíacawa cawinácaalí càmíirita icàlida
ìwali. 27 Càita nacái, picácué iináwanáwa yeebáidaca nutàacái
pibàaca náicha nutàacái. Yái wenàiwicanái yàacuésemi, yásí
nucàlidéericuéca pirí ibàacanéeri núa nacái nucàlidapiná iináwaná
iyú, iwàwacutácué picàlidaca nalíni ìwali, càmita nùasu wenàiwicacani
amalánama. Yái nucàlidéericuéca Núaniri Dios chènuníiséeri iríwa”,
pirí ìwali méetàuculé áibanái íimaca walí yái Jesúsca.
íicha, pìacué picàlidaca cachàiníiri
iyúni àta macái néemìacatalétani. Jesús, causa de división
28 Picácué cáalu pía èeri mìnanái 34 Jesúsíimacaté walí nacái:
íicha yáaliméeyéica inúacuéca “Picácué píináidawa wenàiwicanái
pía quéwa càmitacué náalimá nàyapiná matuíbanáita
nanúacuéca piwàwa cáuri. Néese, náapichawáaca nudécáaníta
iwàwacutácué cáaluca pía Dios nùanàaca. ¡Càmíirita! Néese,
íicha, yái yáaliméerica yeedácuéca càmitapiná abédanama náiwitáise
picáuca, yúucacaténácué pía nùwali. 35 Nudéca nùanàaca, íná
nacái infierno irìculé, yái quichái asìanái nàuwideca namànipináca
càmíirica ichacàwa càiripinéerita náaniriwa, inanái nacái
ìyaca. nàuwideca namànipiná náatúawa,
29 Péemìacué comparación: nayéeru nacáiwa. 36 Càita
Aibanái nawéndaca pucháiba macáita nàuwideca namànipiná
màsibèe púubéeyéi abéeri moneda néenánáisíwawa, níacáiná
ìwaliná càmicáiná cawèni abénaméeyéi neebáidapiná nulí,
màsibèe púubéeyéica. Quéwa quéwa áibanái càmita neebáida
éwita càmíiyéicáaníta cawèni nía, nulí.
càicáaníta Wáaniri Dios yáalíacawa 37 Cawinácaalí cáininéerica iicáca
nàwali, icùa nacái nía. Càmita yéewa nuícha yáaniri, yáatúa nacáiwa
abéeri màsibèe achúméeri yéetácawa nuícha, càmita yéewa nùasu
càmicaalícáwa Dios imàacaca wenàiwicacani. Aibacaalí nacái
yéetácawa. 30 Càita nacái Dios cáininéerica iicáca nuícha ìiriwa,
icùacuéca pía. Yáalíacuéca macáita íidu nacáiwa nuícha, càmita yéewa
SAN MATEO 10, 11 28
nùasu wenàiwicacani. 38 Iwàwacutá

nùasu wenàiwica matuíbanáiri iyú Los enviados de Juan el Bautista
imàaca áibanái nàuwichàidacani
nùwalíise, naicáaní nacái iquíniná,
éwita nanúacaalíni cruz ìwali
11 Néeseté Jesús idécanáamité
yàalàaca wía docéeyéi
yéewáidacaléca, yá yàacawa
yeebáidacáiná nutàacái. Iwàwacutá yéewáidacaténá wenàiwicanái
nacái imànica macáita càide áibanái ìyacàle irìcu, yáara cálica,
iyúwa nuchùulìaná. Cawinácaalí icàlidaca nacái nalí yái cayábéeri
càmíirica imàni cài, càmita yéewa tàacáisica.
nùasu wenàiwicacani. 39 Aibacaalí 2 Néenialíté Juan el Bautista,
càmíirica iwàwa yeebáida nutàacái ìyéerica presoíyéi ibànalìcu,

ipíchaná yùuwichàacawa nulípiná, yéemìaca ìwali yái Cristo
canáca irí icáuca càmíiri imáalàawa. imàníirica. Néese Juan ibànùaca
Quéwa cawinácaalí yeebáidéerica yéewáidacalénáiwa abénaméeyéi
mamáalàacata nutàacái, éwita nàacaténáwa Jesús yàatalé. 3 Juan
nanúacaalíni, yácata idènièripiná iwàwacaté nasutáca néemìawa
icáucawa càmíiri imáalàawa”, Jesús asáisí báisícaalí Dios
íimaca walí yái Jesúsca. néeséericani, yái wenàiwica
Dios ibànuèripinácaté judío
Premios icuèrinápiná, néese càmicaalí
40 Néeseté Jesús íimaca yáníi, yá iwàwacutá nacùaca áibata
walí àniwa: “Cawinácaalí yàanàaca.
yeebáidéericuéca pitàacái, 4 Néese Jesús íimaca nalí:
yeebáidapiná nacái nutàacái. Néese “Pèepùacuéwa Juan yàatalé.

nacái, cawinácaalí yeebáidéerica Picàlidacué Juan iríni pidéenácuéca
nutàacái, yeebáidapiná nacái piicáca numànica, pidéenácuéca
itàacái, yái Dios ibànuèrica núa nacái péemìaca nucàlidaca
aléi. 41 Aibacaalí wenàiwicanái wenàiwicanái irí. 5 Picàlidacué
yeebáida Dios yàasu profeta Juan iríni matuíyéimi idéca
itàacái, namànicaalí nacái profeta iicáidaca, éeruíyéimi yàabàli
irí cayábéeri profeta icàlidacáiná nacái nadéca nàipìnáaníca,
nalí Dios itàacái, yásí Dios cacháunéeyéimi íimami lepra iyú
yàapiná nalí cawèníiri càiride nacái, idéca cayábaca nía uláicái
iyúwa Dios yàaná cawèníiri íicha, màuwíiyéimi nacái nadéca
yàasu profeta iríwa. Aibanái néemìaca, yéetéeyéimiwa nacái
wenàiwica neebáidacaalí itàacái nadéca namichàacawa yéetácáisi
cayábéeri íiwitáise, namànicaalí íicha, catúulécanéeyéi nacái
nacái irí cayábéeri cayábacáiná nadéca néemìaca nuwàwaca
íiwitáise, yásí Dios yàapiná nalí nuwasàaca nía Dios yàasu
cawèníiri càiride iyúwa Dios yàaná yùuwichàacáisi íicha. Picàlidacué
cawèníiri cayábéeri íiwitáise irí. Juan iríni yáalíacaténáwa idéca
42 Cawinácaalí imàníirica cayábéeri nùanàaca, núa Dios néeséerica.
nuéwáidacalénái càmíiyéi cachàini 6 ¡Casíimáica cawinácaalí
irí, nùasunáicáiná nía, Dios yàapiná wenàiwica yeebáidéeyéica nutàacái

irí cawèníiri iyúudàacáiná níái mamáalàacata!” íimaca yái Jesúsca.
yeebáidéeyéica nutàacái. Ewita 7 Néese idécanáamité Juan
yáalimácáaníta yàaca nàiraca yéewáidacalénái yèepùacawa

meedá casalíníiri úni, càicáaníta Jesús íicha, yá Jesús idàbaca
Dios yàapiná irí cawèníiri icàlidaca Juan el Bautista
iyúudàacáiná nùasunái”, íimaca iináwaná ìwali. Jesús íimaca
walí yái Jesúsca. wenàiwicanái irí: “Bàaluité
29 SAN MATEO 11
pìacatécué piicáca wenàiwica cawinácaalí yeebáidéeyéica

yèepuníiricawa chuìri cáli Dios itàacái, iwàwéeyéica Dios
íinata, yáara Juanca. Càmíiritaté icùaca nía. 13 Macái tàacáisi
machawàaca íiwitáise yái asìali profetanái icàlidéericaté Dios
piiquéericatécué, càide iyúwa inùmalìcuíse, áiba tàacáisi nacái
masicái cáuli yáawiadáidéerica Dios ichùulièricaté profeta Moisés
meedá. 8 ¿Càinásicué piicáté néré? itànàanápiná, macáita yái tàacáisica
Càmíiritaté asìali cawèníiri ibàle icàlidacaté walíni càinácaalí
yái piiquéericatécué. Píalíacuécawa iyú Dios icùanápináté yàasu
cawinácaalí cawèníiyéica ibàle wenàiwicawa. Càité nacàlidaca
ìyéeyéica nacái càasuíri iyú, Dios itàacái àta Juan el Bautista
nàyaca cayábéeri capìi irìcu càide yàanàacatalétaté. 14 Cawàwanátacué
iyúwa reynái ìyáaná, icuèyéica píalimá peebáidaca yái tàacáisica:
manùbéeyéi wenàiwica. 9 Néese Juan el Bautista, yácata profeta
pìacuécawa bàaluité manacúali Elías nacáiri, yái iwàwacutéericaté
yùuculé càináwàiri piicácaténáté yàanàaca ipíchawáise israelita
profeta icàlidéerica tàacáisi Dios icuèrinápiná yàanàaca.
inùmalìcuíse. Báisíta profetacani, 15 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué
yái Juanca, quéwa máiníiri nutàacái.

cachàinica áibanái profeta íicha 16 “Nucàlidacué pirí càiná
canánama. 10 Yái Juanca, yácata píiwitáise, píacué wenàiwicaca

yáara nacàlidéericaté ìwali tàacáisi ìyéeyéica siùca. Péemìacué
Dios inùmalìcuíse. Dios yàasu comparación: Càicuéca píade
profeta itànàacaté tàacáisi Dios iyúwa sùmanái yáawinéeyéicawa
íiméericaté Iiri iríwa. Dios íimacaté: àyapulìcubàa bamuchúamibàa
‘Nuchùulìapiná pipíchalé nùasu yàcalé. Néese namáidaca nanacáiyéi
wenàiwicawa icàlidéerica iríwa: 17 ‘Wadéca wapùlìacuéca
nutàacáiwa. Yá yàapinácawa pirí íwa, quéwa càmitacué pilabàa;
pipíchalé yàalàacaténá néese wadéca wacántàacuéca pirí
wenàiwica nachùnìanápiná canción càide iyúwa nacántàaná
náiwitáisewa yéewanápiná yéetéeyéimiwa ìwali, quéwa
natàidaca pía cayába càmitacué píicháaní’, cài náimaca.
pìanàacaalíwa nàatalé’, 18 Càita nacái pidécuéca pimànica.
íimacaté yái Diosca. 11 Péemìacué Juan el Bautista yàanàacaté, yá

cayába, canácata áiba wenàiwica imàacaca íichawa iyáacaléwa
cachàiníiri Juan íicha nèewíise isutácaténá yáawawa Dios íicha
macái èeri mìnanái. Quéwa manuísíwata, càmita nacái ìira
cawinácaalí wenàiwica uva ituní. Quéwa píimacatécué
yeebáidéeyéica Dios itàacái Juan ìwali demoniosa ìyaca
siùcáisede, yéewanápiná Dios iwàwalìcu. 19 Siùcade nudéca
icùaca nía, máiní cachàinipináca nùanàaca, núa asìali Dios
nía Juan íicha, éwita càmicáaníta néeséerica. Nuyáaca nuyáacaléwa,
máiní cachàinica nía Dios ìyacàle nuìra nacái uva ituní. Néese
irìcu Dios icùacataléca macáita píimacuéca nùwali camùníiricasa
chènuniré. núa, cáanáirisa iyáaca iyáacaléwa
12 “Bàaluité Juan el Bautista núa, casíimáicasa nacái nucàmaca,
idàbacaalíté icàlidaca Dios nùacawéeridáanása nacái
itàacái àta siùca nacáide, èeri cabáyawanéeyéi wenàiwica, nía
mìnanái namànica báawéeri nacái yeedéeyéica plata néenánái
Dios yàasu wenàiwicanái irí, yá judío íichawa Roma ìyacàlená
náalimáidaca namáalàidaca yàasu gobierno irípiná. Càita
SAN MATEO 11 30
píimacuéca nùwali càmicáinácué càmíiyéica israelita ìyéeyéicaté Tiro

piwàwa peebáidaca nutàacái. ìyacàlená irìcu, Sidón ìyacàlená
Quéwa cawinácaalí yeebáidéeyéica irìcu nacái, máinícáinácué
Juan yàasu tàacáisi, nutàacái nacái, báawéeyéica náicha pía. 23 Píacué
náasáidaca Dios idéca imàacaca nacái Capernaum ìyacàlená
cáalíacáica nía báisíiri iyú”, íimaca mìnanáica, piyúunáidacuéca
yái Jesúsca. máinípiná cáimiétacanáca
pía, càide iyúwa Dios ìyáaná
Los pueblos desobedientes chènuniré. ¡Càmíirita! ¡Néese
20 Néese Jesús yàalàaca nía Dios yúucapinácué píawa irìculé
cachàiníiri iyú níái yàcalé yáara utàwi máiníiri depuíwaca,
mìnanáica aléera Jesús máinícatalé depuíwaca náicha
imànicatalécaté batéwa macáita canánama! Ewitacué piicácáaníta
yái càmíirica wenàiwica idé numànica pèewibàa madécaná yái
imànica. Yàalàaca nía cachàiníiri càmíirica wenàiwica idé imànica,
iyú càmicáináté nawènúada càicáanítacué càmita piwènúada
náiwitáisewa Dios irípiná. Yá píiwitáisewa pibáyawaná
Jesús íimaca nàwali: 21 “¡Máinícué íichacuéwa. Piyúunáidacuéca
piùwichàapinácawa, píacué máiníiyéica cayábaca pía náicha
israelitaca ìyéeyéica Corazín níara càmíiyéica israelita
ìyacàlená irìcu, Betsaida ìyacàlená ìyéeyéicaté Sodoma ìyacàlená
irìcu nacái! Ewitacué piicácáaníta irìcu. Quéwa càmitaté máiní
numànica pèewibàa madécaná yái báawa nía píichacué. Càmitaté
càmíirica wenàiwica idé imànica, naicá áiba imànica nèewibàa càide
càicáanítacué càmita piwènúada iyúwa numàníiná pèewibàacué.
píiwitáisewa pibáyawaná Quéwa naicácaalíté càiritá, yá
íichawa. Piyúunáidacuéca nawènúadacaté náiwitáisewatá
máiníiyéica cayábaca pía náicha caquialéta Dios irípinátá, càmitaté
níara càmíiyéica israelitami nacái Dios imáalàidaca níatá, yá
ìyéeyéicaté Tiro ìyacàlená irìcu, nacái nàyacàlemi Sodoma ìyacaté
Sidón ìyacàlená irìcu nacái, mamáalàacatatá àta siùca nacáide,
ìyéeyéica méetàuculé Israel càmicáináté máiní báawéeyéi nía
yàasu cáli íicha. Quéwa càmitaté iyúwacué pía. 24 Iná núumacué pirí,
máiní báawaca nía píichacué. áiba èeriwa Dios yùuwichàidapiná
Càmitaté naicá áiba imànica báawéeyéi wenàiwica, yásí
nèewibàa càide iyúwa numàníiná piùwichàapinácuécawa máiní
pèewibàa. Quéwa naicácaalíté cachàiníwanái náicha níara
càiritá, yá nawènúadacaté càmíiyéica israelita ìyéeyéicaté
náiwitáisewatá caquialéta Dios Sodoma ìyacàlená yàasu cáli íinata,
irípinátá, càmicáináté máiní máinícáinácué báawéeyéica náicha
báawéeyéica nía iyúwacué pía, yá pía”, íimaca yái Jesúsca.
nacái nàwalicaté nabàlesíamiwa
báawéeri iicácanáwatá, napusúa Vengan a mí y descansen
nacái nàwalíisewa catáli 25 NéenialítéJesús íimaca
náasáidacaténáté achúmaca Yáaniri Dios iríwa: “Pía, Núaniri
nawàwa nabáyawaná ìwaliwatá. Dios, nùaca pirí cayábéeri, pía
22 Quéwa núumacué pirí, áiba Nacuèrinásàirica macáita níái
èeriwa Dios yùuwichàidapiná ìyéeyéica chènuniré, chái èeri
báawéeyéi wenàiwica, yásí irìcuíyéica nacái. Nùaca pirí
piùwichàapinácuécawa máiní cayábéeri pimàacacáiná nalí
cachàiníwanái náicha, níara píiwitáisewa, níái yeebáidéeyéica
31 SAN MATEO 11, 12
pitàacái càide iyúwa sùmanái

púubéeyéi neebáidáaná, Los discípulos arrancan
yéewanápiná áiba èeri mìnanái espigas en el día de reposo
iyúunáidéeyéi cáalíacáica càmita
náalimá náalíacawa píiwitáise
ìwali. 26 Báisíta, Núaniri, pidéca
12 Néenialíté áiba sábado
judíonái iyamáidacatáicawa
Jesús yèepunícawa àyapulìcubàa
pimànica càide iyúwaté piwàwáaná bànacalé yèewibàa, wáapicha wía
pimànica”, íimaca yái Jesúsca. yéewáidacaléca. Yá máapica wía,
27 Néese Jesús íimaca íná weedáca achúmáanata trigo
wenàiwicanái irí: “Núaniri Dios ituíná bànacalé íicha wayáapináwa,
idéca imàacaca núalíacawa judío íiwitáise imàacacáiná
macáita. Abéerita Núaniri yáaliéri wenàiwica needáca nayáapináwani
báisíiri iyú nùwali, yái Iirica. achúmáanata ìyacaná áibanái
Abéerita núa, yái Iirica, yáaliéri ibànacale yéená, máapicaalí nía.
báisíiri iyú Núaniri ìwali, abéerita 2 Fariseonái naicácaté weedáca
nacái cawinácaalí wenàiwicanái bànacalé ìyacaná, yá naicáca yái

numàaquéeyéica yáalíaca Núaniri wamàníirica iyúwa íibaidacalési
ìwali, càide iyúwa nuwàwáaná, ínáté náimaca Jesús irí:
yái Iirica. 28 Aquialécué nùatalé, —Piicácá yái namàníináca.
peebáidacué nutàacái, píacué Péewáidacalénái náibaidaca siùca
macáita chamàléeyéica. Pidécuéca sábado wayamáidacatáicawa. Dios
píibaidaca cachàiníiri iyú càmita imàaca wáibaidaca siùca
pimànicaténácué macáita càide èeri —náimaca irí. 3 Néese Jesús
iyúwa áibanái ichùulìanácué íimaca nalí:
pimànica càulenéeri wawàsi Dios —Pidécuéca piimáichaca tàacáisi
irípiná. Píacué nacái achúméeyéica piléericuéca Dios itàacái irìcuíse
íináidacawa iwàwawa ibáyawaná wàawirimi rey David ìwali, bàaluité
ìwaliwa, aquialécué nùatalé, máapicaalíténi, áibanái nacái
yá numàacacué piyamáidaca yáapichéeyéi asìanáica. 4 David
píawawa càulenéeri wawàsi íicha, iwàlùacatéwa Dios yàasu manuíri
numàacacué nacái nuwàwawa capìima íimamisíiri irìculé, yái
pibáyawaná íicha. 29 Peebáidacué israelitanái isutácatáipiná Dios
nutàacái, pimànicué nacái íicha. Yá iyáaca pan namàníiricaté
càide iyúwa nuchùulìanácué Dios irí ofrenda piná sacerdotenái
pía. Pimàacacué nuéwáidaca pía, iyáapiná. Ewita Dios imàacacáaníta
pìyacaténácué càide iyúwa nùyáaná, níawamita sacerdotenái iyáaca
núa càmíirica caluéri íiwitáise, núa yái panca, càicáaníta càmitaté
càmíirica cáimacái iicá yáawawa. yùuwichàida David, nía nacái
Nùacawéeridapinácué pía, wáibaida asìanái yèepuníiyéicatéwa
nacái wáapichawáaca. Càitacué yáapicha, máapicáináté nía, ínáté
píalimápiná piyamáidacawa catúulécanáca Dios iicáca nía.
pibáyawaná íichawa, íicha nacái 5 Pidécuéca piimáichaca nacái
yái càulenéeri wawàsi áibanái áiba tàacáisi profeta Moisés

ichùulièricuéca pimànica Dios itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
irípiná. 30 Càmita máiní càulenácué Moisés íimacaté sacerdotenái
píicha peebáidáanápinácué càmita namàni nabáyawanáwa
nutàacái, pimàníinápinácué nacái éwita náibaidacáaníta templo
càide iyúwa nuchùulìanácué irìcu sábado wayamáidacatáicawa.
pía, nùacawéeridacáinácué pía, Máiní iwàwacutáca náibaidaca Dios
numàacapinácué nacái casíimáica irípiná templo irìcu namànicaténá
pía”, íimaca yái Jesúsca. macáita càide iyúwa Dios iwàwáaná.
SAN MATEO 12 32
Cachàinica templo sábado íicha —Péemìacué comparación:

iwàwacutácáiná wenàiwica nàaca Pidènìacaalícué pipìrawa oveja,
Dios icàaluíniná èeri imanùbaca, néese yúuwàacaalíwa utàwi
sábado nacái. 6 Quéwa núumacué nacáichúa irìculé namusúadacatáise
pirí, núa ìyéerica chái pèewi, úni, ¿càmitasicué pimusúadacani
cachàiníirica núa templo íicha. caquialéta, éwita sábado
7 Càmitacué péemìa càinácaalí irìcucáaníta, yái èeri
íimáaná áiba tàacáisi profeta Oseas wayamáidacatáicawa? 12 Néeni,
itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Dios máiníiri cawènica wenàiwica oveja
íimacaté: ‘Ewitacué pinúacáaníta íicha. Iná ¿cánácué càmita píalíawa
madécaná pipìrawa iyúwa sacrificio Dios imàacaca wamànica cayábéeri
pìacaténácué nucàaluíniná, áibanái irí siùca sábado irìcu?
càicáaníta caná iwèni meedá —íimaca yái Jesúsca. 13 Néese
nuicáca yái culto pimàníiricuécasa Jesús íimaca irí yái asìali icáapi
nulí càmicaalícáwa piicáca áibanái ituwièricawa íicha:
ipualé, piyúudàacaténá nía’, íimaca —Piducúa picáapiwa —íimaca yái
yái Diosca. Báisícaalícué péemìacaté Jesúsca. Yá asìali iducúaca icáapiwa,
càinácaalí íimáaná yái tàacáisicatá, yáta cayábaca icáapi càide iyúwa
yá càmitacué picháawàa abéemàa icáapi. 14 Quéwa fariseonái
naináwaná ìwali báawéeri iyútá, namusúacanacáitawa judíonái
níái nuéwáidacaléca càmíiyéica yéewáidacàalu íicha, yá nadàbacaté
imàni ibáyawanáwa. 8 Iná Dios náináidacawa càinápinácaalíté iyú
idéca ichùulìaca núa, asìali Dios náalimáaná nanúaca Jesús.
néeséerica, numàacáanápiná nùasu
wenàiwica namànica càide iyúwa Una profecía acerca de Jesús
nuwàwáaná, èeri imanùbaca, yái 15 NéesetéJesús yáalíacawa
sábado nacái wayamáidacatáicawa, náiwitáise nawàwáanáté
wía judíoca —íimaca yái Jesúsca. nanúacani, yá Jesús yàacawa
náicha, manùba quéwa wenàiwica
El hombre de la mano tullida yàacawa yáamiwáise. Jesús
9 Néeseté Jesús yàacawa, yá ichùnìaca macáita cáuláiquéeyéi
iwàlùacawa judíonái yéewáidacàalu wenàiwica yàanèeyéicaté yàatalé.
irìculé, ìyéerica néré. 10 Iyacaté néeni 16 Yá yàalàaca nía cachàiníiri iyú
abéeri asìali icáapi ituwièricawa ipíchaná nacàlidaca iináwaná

íicha. Abénaméeyéi fariseo ìwali manùbéeyéi wenàiwica irí
naicáidaca Jesús irí naicácaténá ichùnìanáté nía. 17 Càité Jesús
asáisí imànicaalípináté áiba imànica càide iyúwaté profeta
wawàsi náaliméerica nacháawàaca Isaías icàlidáanáté tàacáisi Jesús
iináwaná ìwali ìwalíise, fariseonái iináwaná ìwali Dios inùmalìcuíse.
náimacáináté íibaidacalésicani yái Dios íimacaté:
Jesús ichùnìanáca wenàiwicanái. 18 “Yácata nùasu wenàiwica
Iná nasutáca néemìawani, íibaidéerica nulípiná,
náalimáidacaténá naicáwani. Yá nuedéerica íibaidáanápiná
náimaca Jesús irí: nulí. Yácata cáininéerica
—Wawàwa wáalíacawa càinácaalí nuicáca, yácata casíimáirica
píináidacawa. ¿Dios imàacasica nuicáca. Yá numàacapiná irí
wachùnìaca cáuláiquéeyéi Espíritu Santo icùacaténá
wenàiwica sábado irìcu íiwitáise. Yá icàlidapiná
wayamáidacatáicawa? —náimaca nutàacái càmíiyéi israelita irí,
náalimáidaca naicáwa Jesús. náalíacaténáwa nuwàwaca
11 Néese Jesús íimaca nalí: nàyaca machacàníiri iyú.
33 SAN MATEO 12
19 Càmitaitàanípiná ùuléeri wenàiwica íicha. Satanás yúucacaalí

tàacáisi iyú, càmita nacái demonio wenàiwica íichatá, yá
yéemíanícawa. Canáca ipéliaca meedá yáawatá. Yásí
nacái yéemièri itàacái imáalàacawa nacái yái ichàinicatá,
imáidáidáaná cachàiníiri yái Satanásca. Iná ¿cánácué càmita
iyú calle irìcubàa píalíawa càmita núuca demonio
bamuchúami yàcalé. wenàiwica íicha Satanás íiwitáise
20 Imànipiná cayábéeri iyú? 27 Pidécuéca píimaca núucacasa
machawàaquéeyéi irí, demonio wenàiwica íicha Beelzebú
iicápiná nacái napualé, íiwitáise iyú. Picháawàacaalícué
cawinácaalí iwàwéeyéica nuináwaná ìwali cài mamáalàacata,
yéetácawa, yásí iwàwacutácué picàlidaca
àta imawènìadacataléta nulíni cawinácaalí ichàini iyú
macáita báawéeri. péewáidacalénáicué náucaca
21 Càmíiyéi israelita yeebáidapiná demonio wenàiwicanái íicha.
itàacái, yàasu wenàiwica Píalíacuéwa càmita náuca demonio
nacái nía”, Beelzebú íiwitáise iyú. Iná níata
íimaca yái Diosca. péewáidacalécuéca náasáidaca
càmitacué picàlida nuináwaná
Acusan a Jesús de recibir ìwali báisíiri iyú. 28 Núucaca
su poder del demonio demonio wenàiwica íicha Espíritu
22 Néeseté natéca matuíri asìali Santo íiwitáise iyú, íná nudéca
Jesús yàatalé, abéeri matuíri, núasáidacuéca pirí Dios icùaca
matàacáiri, demonio idacùacáiná abéechúanaméeyéi wenàiwica
íiwitáise. Yá Jesús yúucaca demonio pèewibàa.
asìali íicha, íná catuíca àniwani, 29 “Núucaca demonio
itàaní nacái àniwa. 23 Néese wenàiwica íicha nuíwitáise iyúwa,

macáita wenàiwica náináidacawa cachàinicáiná núa Satanás íicha.
manuísíwata naicáidaca Jesús irí. Péemìacué áiba comparación:
Yá nasutáca néemìawa níawáaca: Càide iyúwa cayéedéeri ìyáaná,
“¿Yátasica rey David itaquérinámi, càmita cayéedéeri yáalimá
Dios ibànuèrica wacuèrinápiná, wía iwàlùacawa irìculé áiba cachàiníiri
judíoca?” náimaca nalíwáaca. asìali icapèeca iyéedùacaténá
24 Néese fariseonái néemìacáináni, íicha yàasu, càmicaalícáwa
yá náimaca nalí: “Yái asìali Jesúsca cayéedéeri idacùa íichawa yái
idènìaca Beelzebú íiwitáise, yái cachàiníiri asìalica quéechacáwa.
demonio íiwacalináca. Iná yéewa Iwàwacutá cayéedéeri imànica cài,
Jesús yúucaca demonio wenàiwica yéewacaténá iyéedùaca cachàiníiri
íicha Beelzebú íiwitáise iyú”, asìali yàasu. Càita nacái núalimá
náimaca Jesús ìwali. nudacùaca nuíchawa Satanás
25 Jesús yáalíacawa náináidáanáwa. nuwasàacaténá íicha wenàiwica.
Iná íimaca fariseonái irí: “Péemìacué Pidécuéca pitàaníca báawéeri iyú
comparación: Wenàiwicanái Espíritu Santo ìwali.
ipéliacaalí íipunitawáaca, yásí 30 “Píacué càmíiyéica
nàasu cáli imáalàacawa. Càita abédanamata íiwitáise núapicha,

nacái yàcalé mìnanái, áibanái piùwidecuéca pimànica núa;
néenánái nacái napéliacaalí càmitacué piyúudàa nùwacáidaca
náipunitawáaca, néese càmita wenàiwica Dios irípiná, néese
náalimá nàyaca náapichawáaca. piyúudàacuéca Satanás
26 Càita nacái, canácatáita Satanás iméeràidacaténá wenàiwica Dios
yúuca yàasu demonionáiwa íicha meedá.
SAN MATEO 12 34
31 “Iná péemìacué cayába. Dios wenàiwica èeri imáalàacaalípináwa,
imàacapiná iwàwawa íichéi macái yá yùuwichàidapiná nía ìwalíise
íiwitáaná báawéerica wenàiwica macái tàacáisi canéerica iwèni
imàníirica, itàaníirica nacái Dios náiméericaté. 37 Càide iyúwa
ìwali báawéeri iyú, nawènúadacaalí pitàaníiná, yásí Dios iicáanáca
náiwitáisewa nabáyawaná pía, yácáiná pitàacái yáasáidaca
íichawa. Quéwa wenàiwica càinácaalí píiwitáise. Pitàanícaalí
itàanícaalí báawéeri iyú Espíritu cayábéeri wawàsi ìwali, yásí cayábaca
Santo ìwali, yá canácatáita Dios Dios iicáca pía iyúwa mabáyawanéeri,
imàaca iwàwawa ibáyawaná íicha. cayábacáiná píiwitáise, yá càmita
32 Aibacaalí itàaní báawéeri iyú Dios yùuwichàidapiná pía. Quéwa
nùwali, núa asìali Dios néeséerica, pitàanícaalí báawéeri wawàsi
néese iwènúadacaalí íiwitáisewa ìwali, yá báawaca Dios iicáca
Dios irípiná àniwa, yásí Dios pía, cabáyawanéeri, báawacáiná
imàacaca iwàwawa ibáyawaná píiwitáise, yá Dios yùuwichàidapiná
íicha. Quéwa itàanícaalí báawéeri pía”, íimaca yái Jesúsca.
iyú Espíritu Santo ìwali, néese
càmita quirínama Dios imàaca La gente mala pide una
iwàwawa ibáyawaná íicha chái èeri señal milagrosa
irìcu, càmita nacái wàlisàipiná èeri 38 Néeseté abénaméeyéi fariseo,
irìcu”, íimaca yái Jesúsca. áibanái nacái yéewáidéeyéica

wenàiwica templo irìcu náimaca
El árbol se conoce por su fruto Jesús irí:
33 Jesús íimacaté fariseonái irí: —Pía, yéewáidéerica wenàiwica,
“Péemìacué comparación: Cayábéeri wawàwa waicáca pimànica wawàsi
àicu yàaca walí cayábéeri yàacàsi. càmíirica wenàiwica idé imànica —
Báawéeri àicu idènìaca ìyacanáwa náimaca. 39 Jesús íimaca nalí:
báawéeri. Càita wáalíacawa macái —Píacué báawéeyéica íiwitáise,
àicu ìwali. Càita nacái píalimácué píacué nacái iwènúadéeyéica
píalíacawa nùwali piicácáiná íiwitáisewa Dios íicha, pidécuéca
càinácaalí numànica. 34 ¡Píacué pisutáca nuícha numàníinápiná
càiyéide iyúwa àapi iculále! piicá yái càmíirica wenàiwica idé
Càide iyúwa àapi imusúadáaná imànica, quéwa càmita numànicué
iculálewa inùma irìcuísewa, pirí càiri wawàsi. Numàacacáita
càita nacái càmitacué píalimá piicáca numàníinápiná
pitàaníca cayábéeri wawàsi ìwali càide iyúwaté profeta Jonás
báawacáinácué píiwitáise. Iná yái ìyáanáté. 40 Càide iyúwaté Jonás
báawéeri tàacáisi pitàaníiricuéca, iyamáanátéwa manuíri cubái
pidécuéca pimusúadacani idèerìcu máisiba èeri, càita
piwàwalìcuísewa, yácáinácué nacái núa asìali Dios néeséerica
piwàwa idéca ipuníacawa báawéeri nùyapiná cáli irìcu máisiba
tàacáisi iyú. 35 Cayábacaalí èeri. 41 Níara càmíiyéica israelita
wenàiwica íiwitáise, yásí itàaníca ìyéeyéicaté Nínive ìyacàlená irìcu
nacái cayábéeri wawàsi ìwali, namichàapinácawa yéetácáisi
yácáiná íiwitáise cayábéeri íicha èeri imáalàacaalípináwa Dios
ìyaca iwàwalìcu. Càita nacái yùuwichàidacaalípiná báawéeyéi
báawacaalí wenàiwica íiwitáise, wenàiwica. Nabàlùapináwa Dios
yásí itàaníca báawéeri wawàsi íipunita yéewacaténá Dios icàlidaca
ìwali, yácáiná íiwitáise báawéeri naináwaná ìwali, càinácaalí
ìyaca iwàwalìcu. 36 Núumacué pirí, báawéeri namàníiricaté. Píacué
Dios yùuwichàidapiná báawéeyéi israelita ìyéeyéica siùcade
35 SAN MATEO 12, 13
pimichàapinácué nacáiwa. Yásí demonio yàaca ìwacáidaca

Nínive ìyacàlená mìnanáimi yáapichawa siete namanùbaca
nacháawàacuéca piináwaná ìwali, demonio máiníiyéi báawaca
bàaluitécáiná Nínive mìnanái íicha. Yá macáita nawàlùacawa
nawènúadaca náiwitáisewa Dios wenàiwica iwàwalìculé,
irípiná néemìacáináté profeta nadacùacaténá íiwitáise. Yásí
Jonás icàlidaca nalí tàacáisi namànica irí báawéeri máiní
Dios inùmalìcuíse. Néese, éwita íicha yái báawéerica idàbáanéeri
nùyacáaníta pèewibàa siùcade, demonio imàníiricaté irí
núa cachàiníirica íiwitáise profeta quéechacáwa. Càita nacái píacué
Jonás ichàini íicha, càicáaníta wenàiwicaca báawéeyéica
càmitacué peebáida nulí. Iná piùwichàapinácuécawa máiní
cabáyawanácuéca Dios iicáca cachàiníiri íicha yái quéechéericaté
pía. 42 Ua nacái Sur yàasu cáli piùwichàanácuécawa”, íimaca yái
íiwacalumi càmíichúa israelita Jesúsca.
umichàapinácawa yéetácáisi
íicha ucháawàacaténácué La madre y los
piináwaná ìwali, píacué israelitaca hermanos de Jesús
èeri imáalàacaalípináwa Dios 46 Idècunitàacá Jesús icàlidaca
yùuwichàidacaalípiná báawéeyéimi. wenàiwicanái iríni, néese yáatúa

Bàaluitécáiná ùanàaca máiní yàanàaca néré, Jesús yéenánái
déecuíse chái wàasu cáli yáapicha nacái, nawàwacáináté
íinatalépiná uémìacaténáté natàaníca Jesús yáapicha. Quéwa
rey Salomón itàacái máiní nabàlùacawa bàacháwáise capìi
cáalíacáica, úalíacáinátéwa Dios íicha. 47 Iná áiba íimaca Jesús irí:
imàacacaté Salomón icàlidaca —Píatúa, péenánái nacái
tàacáisi cáalíacáiri iyú. Quéwa nabàlùacawa bàacháwáise. Nawàwa
éwita nùyacáanítacué pèewibàa, natàaníca píapicha —íimaca.
núa cachàiníirica íiwitáise rey 48 Quéwa Jesús íimaca irí yái asìali
Salomón ichàini íicha, càicáaníta icàlidéerica irí naináwaná:

càmitacué peebáida nulí. Iná —Péemìa yái núumáanáca núatúa
cabáyawanácuéca Dios iicáca pía — ìwaliwa, nuénánái ìwali nacáiwa
íimaca yái Jesúsca. —íimaca yái Jesúsca. 49 Néese Jesús
iicáidaca walí wía yéewáidacaléca
El espíritu impuro que regresa ìyéeyéica yáapicha, yá imichàidaca
43 Jesús íimaca nalí: “Demonio icáapiwa wapualé. Yá íimaca:
yàacaalíwa wenàiwica íicha, —Níái wenàiwicaca nuicáca nía
yásí demonio iméeràacawa iyúwa núatúanáiwa, nuénánái
chuìri cáli íinata, yá nacáiwa. 50 Yácáiná cawinácaalí
icutáca iyamáacatáipináwa. wenàiwica imàníirica càide
Càmicaalí demonio yàanàa iyúwa Núaniri Dios chènuníiséeri
iyamáacatáipináwa, yásí íimaca iwàwáaná, yácata nuiquéerica càide
íináidacawa iríwa: 44 ‘Nuèpùacawa iyúwa nuénásàiriwa, nuénásàatúa
àniwa nucapèe néréwa yáara nacáiwa, núatúa nacáiwa —íimaca
wenàiwica nudécatáiseca nùacawa yái Jesúsca.
íicha’, íimaca iríwa. Néese
demonio yèepùacawa àniwa, yásí La parábola del sembrador
demonio yàanàaca wenàiwica
cáiwitáiséeri càide iyúwa cayábéeri
capìi máiséeri natunuérica,
13 Néeseté yáta èericaté Jesús
imusúacawa capìi íicha
yàacaténáwa Galilea icalìsaniná
nachùnièrica nacái cayába. 45 Néese néré. Yá yáawinacawa càina íinata.
SAN MATEO 13 36
2 Yá máiní manùbaca wenàiwicanái píalíacawa càinácaalí iyú icùaca
nàwacáidáyacacawa yàatalé, íná yàasu wenàiwicawa. Càmita
Jesús iwàlùacawa barca irìculé, imàaca áibanái yáalíacawa, níái
yá yáawinacawa barca irìcu. manùbéeyéi càmíiyéica yeebáida
Níái manùbéeyéi wenàiwicaca itàacái. 12 Wenàiwica íináidacaalíwa
nayamáacawa càina íinatata. cayába nutàacái ìwali, yá nacái
3 Néese Jesús yéewáidaca nía yéemìacaalí càinácaalí íimáaná,
manùba comparación iyú. Yá íimaca yásí Dios imàacaca yáalíacawa
nalí: “Abéeri asìali ibàna yàacawa mamáalàacata. Quéwa áibacaalí
ituínási. Yá yàacawa càide iyúwa wenàiwica càmita íináidawa cayába
náiwitáise nabànáaná ituínási, yá nutàacái ìwali, yásí iimáicha nacái
yàaca icasáaca yàacawa bànacalé. yái achúméerica yáaliéricatéwa
4 Yàaca icasáaca yàacawa, yá ìwali. 13 Iná nuéwáidacáita nía
abénaméeyéi ituínási yúuwàacawa comparación iyú, níacáiná éwita
àyapulìcubàa, yá màsibèe yàanàaca naicácáaníta numànica yái
néré, yá nayáaca íimi. 5 Aiba càmíirica wenàiwica idé imànica,
ituínási yéená yúuwàacawa cáli càicáaníta càmita nawàwa
íinata íba yèewiré, canácatáica náalíacawa nùwali, cawinácaalí núa.
cayába cáli ibaníiri. Yá bànacalé Ewita néemìacáaníta nutàacái nàuwi
íimi ibacácawa ráunamáita, iyúwa, càicáaníta càmita nawàwa
càmicáiná ibaní néeni cáli. 6 Néese néemìaca càinácaalí íimáaná yái
èeri imusúacawa, yá icànaca nutàacáica. 14 Iná nàyaca càide
cachàini, yeemáca yái bànacalé, iyúwaté profeta Isaías icàlidáaná
yá chuìcani canácáiná ipìchu tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios
cayába cáaléeri, íná yéetácawa. íimacaté israelitanái irí:
7 Aiba ituínási yéená yúuwàacawa ‘Ewitacué péemìacáaníta
tuíri yèewiré. Yá idàwinàacawa mamáalàacata piùwi iyúwa,
tuíri yáapicha, quéwa tuíri càicáanítacué canácatáita
idàwinàacawa dàalawaca píalíapinácuéwa càinácaalí
bànacalé yèewibàa, càmita ibatàa íimáaná. Ewitacué
bànacalé idàwinàacawa cayába. piicácáaníta madécaná
8 Quéwa áiba ituínási yéená wawàsi pituí iyúwa,
yúuwàacawa cayábéeri cáli íinata. càicáanítacué canácatáita
Idàwinàacanáamiwa, yá idènìaca píalíapináwa càinácaalí
ìyacanáwa manùba. Abénaméeyéi íimáaná yái piiquéericuéca’,
yéetaná nadènìaca natuínáwa cien íimaca yái Diosca. 15 Néeseté Dios
namanùbaca, áibanái yéetaná íimaca israelitanái ìwali:
nadènìaca natuínáwa sesenta ‘Níái wenàiwicaca, Israel
namanùbaca, áibanái nacái itaquénáinámi, cadapùleca
nadènìaca treinta namanùbaca náiwitáise, cadapùleca
ituíná. 9 Càuwíiyéicaalícué pía, neebáca nutàacái.
péemìacué nutàacái”, íimaca yái Màuwica nía, càmíiyéi
Jesúsca. iwàwa yéemìaca nutàacái.
Nadéca naimáidaca
El porqué de las parábolas natuíwa, càmíiyéi iwàwa
10 Néeseté wía Jesús yáalíacawa càinácaalí
yéewáidacaléca wàacawa Jesús íimáaná yái nutàacáica,
yàatalé, yá wasutáca wéemìawani ipíchaná nawènúadaca
cáná yéewa icàlidaca wenàiwicanái náiwitáisewa báawéeri íicha
iríni comparación iyú. 11 Jesús nuwasàacaténá nía nùasu
íimaca walí: “Dios imàacacué yùuwichàacáisi íichawa’,
37 SAN MATEO 13
íimaca yái Diosca. nawàwawa báawanama abéerita

16 “Quéwa píacué nuéwáidacaléca, nàasu ìwaliwa, chái èeri irìcuírica.
Dios imànicuéca pirí cayábéeri Cáininá nacái naicáca nàasu
manuísíwata píalíacáinácué piicáca cawèníiriwa, nawàwacáiná
yái piiquéericuéca pituí iyúwa, càasuca nía. Macáita yái chái èeri
pidécué nacái péemìaca càinácaalí irìcuírica ichìwáidaca nía, càmita
íimáaná yái tàacáisi péemièricuéca ibatàa namànica càide iyúwa Dios
piùwi iyúwa. 17 Péemìacué cayába, iwàwáaná. Càide iyúwa bànacalé
madécaná profetanái, áibanái nacái idàwinàacaalíwa báawata, quéwa
cayábéeyéi íiwitáise nawàwacaté canácatáita cayàcanáni, càita nacái
naicáca núa, yái piiquéericuéca, níái wenàiwicaca. Neebáca Dios
quéwa càmitaté naicá núa. itàacái báawatata, càmíirita quéwa
Nawàwacaté nacái néemìaca yái nawàwalìcuísewa, íná càmita máiní
nutàacái péemièricuéca, quéwa namàni cayábéeri càide iyúwa Dios
càmitaté néemìani”, íimaca yái iwàwáaná. 23 Quéwa yái bànacaléca
Jesúsca. yúuwèericawa cayábacatái cáli
íimáanáca càicanide iyúwa
Jesús explica la parábola wenàiwica néemìacaalí Dios itàacái,
del sembrador yá neebáidacani tài íiméeri iyú. Yá
18 Jesús íimaca walí: “Péemìacué namànica cayábéeri càide iyúwa
yái íimáanáca, yái comparación bànacalé idènìacaalí mamáalàacata
ibànéeri ìwali. 19 Cawinácaalí ìyacanáwa cayábéeri. Abénaméeyéi
wenàiwica yéemièyéica càinácaalí namànica cayábéeri manuísíwata
iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa, càide iyúwa bànacalé idènìacaalí
quéwa càmita neebáidani, cien namanùbaca ìyacanáwa,
càica níade iyúwa bànacalé macái yéetaná imanùbaca. Aibanái
yúuwèericawa àyapulìcubàa. Yá namànica cayábéeri càide iyúwa
Satanás yàanàaca, yá imàacaca bànacalé idènìacaalí sesenta
naimáichaca Dios itàacái. 20 Yái namanùbaca ìyacanáwa, macái
ituínási yúuwèericawa cáli íinata yéetaná imanùbaca. Aibanái
íba yèewiré íimáanáca càicanide namànica cayábéeri càide iyúwa
iyúwa wenàiwica néemìacaalí bànacalé idènìacaalí treinta
Dios itàacái, yá neebáidacani namanùbaca ìyacanáwa, macái
casíimáiri iyú. 21 Néeseta quéwa, yéetaná imanùbaca”, íimaca yái
càmicáiná neebáida Dios itàacái Jesúsca.
báisíiri iyú, macái nachàini iyúwa,
càide iyúwa canácaalí bànacalé La parábola de la mala
ipìchu cayába, íná neebáida itàacái hierba entre el trigo
maléená èeri, càide iyúwa bànacalé 24 Néeseté Jesús yéewáidaca nía
yéetácaalíwa ráunamáita. Iná àniwa comparación iyú. Iimaca

nadàbacaalí nàuwichàacawa Dios nalí: “Péemìacué càinácaalí iyú
irípiná, neebáidacáiná itàacái, Dios icùaca yàasu wenàiwicawa.
Satanás nacái yáalimáidacaalí nía Iyaca càide iyúwa asìali ibànacaalí
namàníinápiná nabáyawanáwa, yèepunícawa ibànacalewa. Ibànaca
yásí nayamáidaca neebáidaca cayábanaméerita trigo ituíná.
Dios itàacái. 22 Yái bànacaléca 25 Néese táiyápi, yái bànacalé
yúuwèericawa tuíri yèewiré íiwacali yùuwide yàanàaca trigo

íimáanáca càicanide iyúwa ibànacalená yùuculé, yá ibànaca
wenàiwica néemìacaalí Dios manùba báawéeri masicái íimi
itàacái, náináidacawa nacái ìwali, trigo nacáiri iicácanáwa, cayábéeri
quéwa báawaca náináidacawa trigosíwa íinatabàa. Yá yèepùacawa
SAN MATEO 13 38
íicha, yái yùuwideca. 26 Iná yéewa 32 Ewita achúméeríinacáaníta
macáita nadàwinàacawa, néese yái mostaza íimica, càicáaníta

nadènìacaalí nàyacanáwa, átata idécanáami idàwinàacawa, yá
báawanaméeri masicái yáasáidaca manuícani macái bànacalé íicha,
ìyacanáwa báawéeri meedá. yá idàwinàacawa manuícani iyúwa
27 Néese bànacalé íiwacali yàasu àicusíwa. Iná yéewa màsibèe
wenàiwica naicáca báawéeri nàanàaca namànica namùlubèwa
masicái, yá nàacawa náiwacali mostaza yéetaná yàana íinata”,
yàataléwa nacàlidacaténá iríni íimaca yái Jesúsca.
yàasu bànacalé iináwaná ìwali.
Náimaca irí: ‘Wáiwacali, pibànacaté La parábola de la levadura
cayábanaméerita ituínási. ¿Síisáaná 33 Jesúsyéewáidaca nía àniwa
yàanàa yái báawéeri bànacaléca comparación iyú. Yá íimaca
imusuéricawa yèewibàa?’ nalí: “Yái Dios icùanáca yàasu
náimaca. 28 Yá náiwacali íimaca wenàiwicanáiwa càicanide iyúwa
nalí: ‘Nùuwidequéera cài ibànaca levadura ìyáaná. Inanái yèewìadaca
néenibàa báawanaméeri ituínási levadura máisibàawiríacatái
trigosíwa yèewibàa’, íimaca nalí. harina yèewi, àta macáita íbesi
Néese yàasu wenàiwicanái íimaca inísàacawa”, íimaca yái Jesúsca.
irí: ‘¿Piwàwasica wàaca wacacàaca
íicha yái báawéerica?’ náimaca El uso que Jesús hacía
irí. 29-30 Quéwa náiwacali íimaca de las parábolas
nalí: ‘Càmíirita. Picácué picacàa 34 Jesús yéewáidaca wenàiwicanái
yái báawanaméerica, ipíchanácué macái wawàsi ìwali comparación

picacàaca yáapichata yái cayábéeri iyú. Yéewáidaca níái manùbéeyéi
trigoca. Tàacá idàwinàacawa wenàiwicaca comparación yáawami
abédanamata trigo yáapicha àta iyúta. 35 Jesús yéewáidaca nía cài
weedácatalépináta yái bànacaléca imànicaténá càide iyúwaté Dios
trigoca. Néese yàasu èeri tàacáwa, yàasu profeta icàlidáanáté tàacáisi
nuchùulìapiná nùasu wenàiwicawa Jesús inùmalìcuíse. Yáté Jesús
yeedéeyéi bànacalé ìyacaná íimaca:
needáanápiná yái báawéerica “Nucàlidapiná nalíwani
bànacaléca quéechacáwa, comparación iyúwa;
nadacùadáanápiná ibàpi iyúnama nucàlidapiná nalí manùba
nía, yéewanápiná weemáca wawàsi ìwali, càmíiyéicáwa
nía. Néese nuchùulìapináca wenàiwica yéemìa iináwaná
needáanápiná yái cayábéeri trigoca ìwali, Dios idàbacatáiseté
nùasu manuíri capìi irìculé, trigo èeriquéi àta siùca nacáide”,
ituíná yàalu’, íimaca yái bànacalé íimaca.
íiwacalica”, íimaca yái Jesúsca.
Jesús explica la parábola de
La parábola de la la mala hierba entre el trigo
semilla de mostaza 36 Néeseté Jesús isutáca
31 Néeseté Jesús yéewáidaca náicha wawàsi nèepùanápináwa
wenàiwicanái áiba comparación nacapèe néréwa, níái manùbéeyéi
iyú. Yá íimaca nalí: “Péemìacué wenàiwicaca. Yá Jesús iwàlùacawa
càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu capìi irìculé wáapicha, wía
wenàiwicawa: Yái Dios icùanáca yéewáidacaléca. Néese wàacawa
yàasu wenàiwicawa, càicanide Jesús yàatalé. Wasutáca
iyúwa mostaza íimi, asìali wéemìawani càinácaalí íimáaná yái
ibànéerica ibànacale yèewiwa. tàacáisi icàlidéerica walí báawéeri
39 SAN MATEO 13
masicái ìwali. 37 Yá Jesús íimaca wenàiwica ibèericaté cáli irìculé.

walí: “Núa, asìali Dios néeséerica, Néese asìali yàanàacani, yá ibàlìaca
núacata yái ibànéerica cayábéeri àniwani. Néese, casíimáiri iyú,
ituínási. 38 Yái bànacalé yàalupináca yàaca iwéndaca macáita yàasumiwa,
íimáanáca càicanide iyúwa chái yá iwènìaca iríwa yái cáli bànacalé
èeriquéi. Yái cayábéeri ituínásica yàalupináca”, íimaca yái Jesúsca.
íimáanáca càicanide iyúwa Dios
yàasu wenàiwica, yeebáidéeyéica La parábola de la perla
itàacái. Yái báawéeri masicáica de mucho valor
íimáanáca càicanide iyúwa 45 Jesús yéewáidaca wía àniwa
báawéeri Satanás yàasu wenàiwica. comparación iyú. Yá íimaca

39 Yái nùuwide ibànéerica báawéeri walí: “Yái Dios icùanáca yàasu
masicái, yácata Satanás. Yáta wenàiwicawa ìyaca càide iyúwa
nacái èerica needácatáipináca cacharrerosàiri, icutéerica
bànacalé ìyacaná, yácata èeripiná yàacawa perla púubéeyéi íba
imáalàacatáipinácawa yái èeriquéi. cayábanaméeyéi cawèníiyéi.
Níái yeedéeyéica bànacalé 46 Néese asìali yàanàaca perla máiní
ìyacaná, níacata Dios yàasu yáwanáichúa cawènica, yá yàaca

ángelnái. 40 Càide iyúwa needácaalí iwéndaca macáita yàasumiwa,
báawéeri masicái, neemáanápiná néese iwènìaca iríwa úái perla
nía quichái irìcu, càipiná nacái cawèníichúa yáwanáica”, íimaca yái
ìyaca imáalàacaalípináwa yái Jesúsca.
èeriquéi. 41 Núa, asìali Dios
néeséerica, nuchùulìapiná nùasu La parábola de la red
ángelnáiwa nàwacáidáanápiná 47 Néeseté Jesús yéewáidaca wía
nùasu wenàiwicanái nèewíise àniwa comparación iyú. Iimaca
macáita ichìwáidéeyéica wenàiwica walí: “Yái Dios icùanáca yàasu
namàníinápiná nabáyawanáwa, nía wenàiwicawa ìyaca càide iyúwa
nacái imàníiyéica ibáyawanáwa chinchorro náibèeri iyú cubái. Yá
mamáalàacata. 42 Néese nùasu asìanái yúucaca chinchorro manuíri
ángelnáiwa yúucapiná báawéeyéi úni yáaculé. Yá náibàaca macái
wenàiwica manuíri quichái cubái íiwitáaná. 48 Idécanáami
irìculéwa. Néré wenàiwica ipuníacawa yái chinchorroca,
náicháanípiná, yá naamíapiná yá asìanái iwatàidacani úni
nayéiwa nàuwichàacái iyúwa. yáacuíse càina íinatalépiná. Yá
43 Cawinácaalí imàníiyéica náawinacawa nacutáca nèewíise
cayábéeri càide iyúwa Dios níái cayábanaméeyéi cubáica.
ichùulìaná, nacànapináwa Needáca cayábanaméeyéi cubái
mèlumèluíri iyú càide iyúwa èeri nàalu irìculéwa. Quéwa náucaca
icamaláná Wáaniri Dios ìyacàle náichawa méetàuculé níái
irìcuwa. Càuwíiyéicaalícué pía, báawanaméeyéica cubáica. 49 Càita
péemìacué cayába nutàacái”, íimaca nacái èeri imáalàacaalípináwa, yásí
walí yái Jesúsca. ángelnái namusúacawa chènuníise
naseríacaténá báawanaméeyéi
La parábola del tesoro wenàiwica cayábéeyéi wenàiwica
escondido íicha. 50 Yá náucapiná báawéeyéi
44 Jesús yéewáidacaté wía wenàiwica manuíri quichái irìculé.
àniwa comparación iyú. Yá Néré wenàiwica náicháanípináca,
íimaca walí: “Yái Dios icùanáca naamíapiná nacái nayéiwa
yàasu wenàiwicawa ìyaca càide nàuwichàacái iyúwa”, íimaca yái
iyúwa cawèníiri wawàsi, áibanái Jesúsca.
SAN MATEO 13, 14 40
—Batéwa macái wenàiwica

Tesoros nuevos y viejos naicáca profeta cáimiétaquéeri
51 Néeseté Jesús isutáca yéemìawa iyú icàlidéerica tàacáisi Dios
wía: inùmalìcuíse. Níawamita yàasu
—¿Péemìasicué càinácaalí cáli néeséeyéi, yéenánái nacái,
íimáaná yái tàacáisi icapèe irìcuíyéi nacái, níawamita
nucàlidéericuéca pirí? —íimaca càmita nawàwa neebáidaca itàacái.
walí yái Jesúsca. Néese wáimaca irí: Càita nacái nùasu cáli néeséeyéi,
—Báisíta, Wáiwacali, wáalíacawa nuénánái nacái, nucapèe irìcuíyéi
càinácaalí íimáaná —wáimaca irí. nacái, càmita nawàwa neebáidaca
52 Néese Jesús íimaca walí: nutàacái —íimaca yái Jesúsca.
—Péemìacué comparación: 58 Càmitaté Jesús imàni néré
Abéeri yéewáidéeri wenàiwica madécaná yái càmíirica wenàiwica

templo irìcu, idécanáami idé imànica, càmicáináté neebáida
yéewáidacawa càinácaalí iyú Dios itàacái.
icùaca yàasu wenàiwicawa, càide
iyúwa nucàlidáaná, yásí yáalimá La muerte de Juan
yéewáidaca wenàiwica Dios el Bautista
itàacái bàaluisàimi iyú, wàlisài iyú
nacái, càide iyúwa capìi íiwacali
imusúadacaalí yàasu cawèníiriwa
14 Néenialíté rey Herodes,
yái romanosàiri icuèricaté
Galilea yàasu cáli, yéemìaca
icuèrica icapèe irìcuwa, yái wenàiwicanái icàlidaca Jesús
cawèníiri bàaluisàimica, yá nacái iináwaná ìwali. 2 Yá Herodes
cawèníiri wàlisàica —íimaca yái íimaca yáapichéeyéi iríwa:
Jesúsca. “Yácata Juan el Bautistami,
Juancáiná idéca imichàacawa
Jesús en Nazaret yéetácáisi íicha. Iná yéewa
53 Néeseté Jesús idécanáamité yáalimá imànica yái càmíirica
icàlidaca níái comparaciónca, yá wenàiwica idé imànica”, íimaca
yàacawa. 54 Yá yàanàaca yàasu cáli yái rey Herodesca, iyúunáidacáiná
néréwa, Nazaret ìyacàlenáca. Néese Juan el Bautistamicani, yái
idàbaca yéewáidaca wenàiwicanái Jesúsca.
judíonái yéewáidacàalu irìcu, 3 Càica Herodes íimaca
ìyéerica Nazaret ìyacàlená irìcu. ichùulìacáináté yàasu

Níái wenàiwicaca náináidacawa úwináiwa náibàanápináté Juan
manuísíwata néemìaca icàlidáaná nadacùacaténáni cadena iyú,
nalíni. Yá náimaca nalíwáaca: yá natéca náucacani presoíyéi
—Canáca yéewaná yéewáidaca ibànalìculé. Herodes imànicaté cài
wía. Càmita báisí imàni yái isíimáidacaténá yàacawéetúawa
càmíirica wenàiwica idé imànica. Herodías, caluéchúa iicáca Juan.
55 Yácata ìirimi meedá yámide Uái Herodíasca, úacata Herodes
yàalubáisi imàníirinámica. María yéenásàiri Felipe yàacawéetúa
ìirica meedáni. Nabèerica meedáni, quéechatécáwa, quéwa Herodes
níái Santiago, José nacái, Simón imelùdacaté úa yéenásàiri íichawa.
nacái, Judas nacái. 56 Yéenánái 4 Ináté Juan yàalàaca rey Herodes.
inanái nàyaca wèewibàa meedá. Juan íimacaté: “Báawéeriquéi

Icàlidacáita áibanái yàasu tàacáisi peedáanáca péenásàiri
meedá, càmicáiná yáalíawa cayába yàacawéetúawa”, íimaca yái
—náimaca. 57 Ináté càmita nawàwa Juanca.
neebáidaca Jesús itàacái. Quéwa 5 Yá rey Herodes iwàwacaté
Jesús íimaca nalí: inúaca Juan isíimáidacaténá

41 SAN MATEO 14
yàacawéetúawa Herodías,
quéwa cáaluca Herodes iicáca Jesús da de comer a
wenàiwicanái iiquéeyéicaté Juan cinco mil hombres
iyúwa profeta itàaníirica Dios 13 Idécanáamité Jesús yéemìaca
inùmalìcuíse. 6 Quéwa áiba èerité Herodes iyúunáidaca Juan el

rey Herodes imànica manuíri Bautistamicani, yái Jesúsca,
fiesta iwàwalicaténá yàasu èeriwa yá Jesús yàacawa barca irìcu
asáicatáicaténi. Yá Herodías íidu abéemàalé Galilea icalìsaniná
iwàlùacawa asìanái iyáacàalu íicha. Wía yéewáidacaléca wàacawa
irìculé. Yá ulabàaca báawéeri iyú nacái yáapicha áibalé canácatalé
abéechúata asìanái yàacuésemi wenàiwica. Quéwa madécaná
naicácaténá úa, níái asìanái rey wenàiwica yáalíacawa Jesús
Herodes imáidéeyéica fiesta néré. iináwaná ìwali yàanáwa néré, íná
Herodes iicácáiná ulabàaca, yá nàacawa cáli íinatabàa nérépiná
usíimáidaca Herodes iwàwa manùba yàcalé íicha. 14 Néese
manuísíwata. 7 Iná Herodes Jesús imichàacawa barca íicha,
íimaca ulí báisí báisísíwatasa Dios yá iicáca madécaná wenàiwica
yáaliéricawa Herodes yàanápináté néré. Catúulécanáca iicáca
ulí càinácaalí wawàsi usutéerica nía, yá ichùnìaca cáuláiquéeyéi
íicha. 8 Néese ùacawa utàaníca wenàiwica natéeyéica yàatalé.
úatúa Herodías yáapichawa 15 Catáca yàacawa wàwali íná wía
quéechacáwa. Néese úái mànacàuca yéewáidacaléca wáimaca Jesús irí:

uèpùacawa rey Herodes yàatalé. Yá —Catáca yàacawa wàwali chái
úumaca irí: canácatáica yàcalé. Iná pichùulìa
—Pìa nulí Juan el Bautista nèepùanápináwa nawènìacaténá
íiwita quírápieli irìcu —úumaca, nayáapináwa yàcalé irìcu —
úacáiná úatúa Herodías uwàwacaté wáimaca irí. 16 Jesús íimaca walí:
uicáca Juan íiwita utuí iyúwa —Càmita iwàwacutá nèepùacawa.
úalíacaténáwa báisíiri iyúcani idéca Píatacué yàa nayáapiná —íimaca
yéetácawa, yái Juanca. walí. 17 Néese wáimaca irí:
9 Yá achúmaca rey Herodes —Canáca walí nayáapiná.
iwàwa, quéwa iwàwacutácaté Wadènìaca cinco namanùbaca pan,
imànica càide iyúwa íimáanáté pucháiba cubái imìdecaná meedá —
mànacàu irí, níacáiná wáimaca irí. 18 Jesús íimaca walí:
yáapichéeyéi néemìacaté —Pitécué nulí nía —íimaca walí.
íimáaná ulí báisí báisísíwatasa 19 Yá néese Jesús ichùulìaca
Dios yáaliéricawa. Yá Herodes náawinacawa masicái íinata

ichùulìaca úwinái nanúanápináté macáita níái wenàiwicaca
Juan nàacaténáté ulí íiwitami. manùbéeyéi. Néese yeedáca cinco
10 Herodes ichùulìacaté abéeri namanùbaca pan icáapi irìculéwa,
úwi yàaca iwichùaca Juan íicha pucháiba cubái imìdecaná nacái.
íiwita presoíyéi ibànalìcu. Càité Néese iicáida chènuniré, yàaca Dios
Juan yéetácawa. 11 Yá natéca irí cayábéeri ìwali yái yàacàsica.
Juan íiwitami quírápieli irìcu. Yá Néese isubèriadacani, yàaca walíni
nàaca ulíni úái mànacàuca. Néese wía yéewáidacaléca, yái yàacàsica.
utécani úatúa yàataléwa. Néese wawacùaca nalíni, níái
12 Néese Juan yéewáidacalénáimi wenàiwicaca. 20 Néese macáita
yàanàaca presoíyéi ibàna néré nayáaca cadénamani. Yá weedáca
natécaténá Juan ichéecami. Yá doce mapíiri imanùbaca yàacàsi
nabàlìacani. Néeseté nàaca yéenáimi imàaquéericawa. 21 Níái
nacàlidaca Jesús iríni. iyéeyéicaté yái yàacàsica, cinco
SAN MATEO 14, 15 42
mil namanùbaca asìanái. Càmita Cáalucanacáitani, yá idàbaca

waputàa inanái, sùmanái nacái isawíacawa. Iná yéemíanícawa
iyéeyéicaté iyáacaléwa náapicha. icalùniwa Jesús irí:
—¡Nuíwacali, piyúudàa núa!
Jesús camina sobre el agua —íimaca yái Pedroca. 31 Yáta
22 Néeseté Jesús ichùulìaca Jesús iducúa icáapiwa Pedro
wawàlùanápináwa barca irìculé wía irí, yá íibàaca Pedro icáapi ìwali,
yéewáidacaléca, wachàbacaténáwa imichàidacani úniácuíse. Yá íimaca
ipíchalépiná abéemàalé Galilea Pedro irí:
icalìsaniná íicha. Iwàwacaté —¿Cáná càmita píibàa
wàacawa ipíchalépiná idècunitàacá piwàwawa nuwéré tài íiméeri iyú?
imàacaca wenàiwicanái Pidàbacanacáitaté píináidacawa
yèepùanápináwa íicha. 23 Néese piwàwawa càmíinápináté nuyúudàa
idécanáamité ibànùaca íichawa nía, pía, yáta pidàbacaté pisawíacawa —
yá yàacawa dúli íinatalé abéerita íimaca yái Jesúsca.
isutácaténá yáawawa Dios íicha. 32 Nawàlùacanacáitawa barca
Catácanáami ìwali, yá iyamáacawa irìculé, yáta wiúca cáuli canánama,

abéerita néré. 24 Quéwa wía Jesúscáiná iwàlùacatéwa
yéewáidacaléca wàyaca barca wàatalé barca irìculé. 33 Néese
irìcu déeculé cáli íicha. Màladàca wía ìyéeyéica barca irìcu,
yàacawa wàasu barca iwéré wabàlùacawa wàuluì ipùata iyúwa
cachàini, cáulicáiná ipùa wáipunita. Jesús irí, wàacaténá icàaluíniná.
25 Néese táiyápíwanái, amalácaalí Wáimaca irí:
yàacawa wawicáu, Jesús yàacawa —¡Báisíta Dios Iirica pía! —
mawiénita walí, yèepuníiriwa wáimaca irí.
úni inànìacubàa. 26 Néese wía
yéewáidacaléca waicáca yàacawa Jesús sana a los enfermos
úni inànìacubàa, yá cáaluca wía en Genesaret
báawanama, càmicáináté wáalía 34 Wachàbacatéwa abéemàalé
waicácani, yá wéemíanícawa Galilea icalìsaniná íicha, yá

wacalùniwa: wàanàaca Genesaret yàasu cáli
—¡Iwàwanásimica! —wáimaca. néré. 35 Genesaret yàasu cáli
27 Yáta Jesús itàaníca walí. Iimaca néeséeyéi náalía naicáca Jesús, íná
walí: nàaca nacàlidaca iináwaná ìwali
—¡Cayábacani, núaquéi, picácué macái néenánái iríwa ìyéeyéica
cáalu pía! —íimaca yái Jesúsca. macái yàcalé irìcu Genesaret
28 Néese Pedro íimaca irí: yàasu cáli. Yá natéca macái
—Nuíwacali, báisícaalí píacani, cáuláiquéeyéi wenàiwica Jesús
yá pimáida núa nùacaténáwa yàatalé. 36 Yá nasutáca íicha wawàsi
pìatalé úni inànìacubàa —íimaca imàacáanápiná nadunùacáita ibàle
yái Pedroca. 29 Néese Jesús íimaca ipùata ìwali nachùnìacaténáwa. Yá
irí: macáita idunuèyéica ibàle ìwali, yá
—Aquialé —íimaca yái Jesúsca. cayábaca nía uláicái íicha.
Néese Pedro imusúacawa barca
irìcuíse, yá idàbaca yàacawa Lo que hace impuro
yèepunícawa úni inànìacubàa al hombre
Jesús yàatalépiná. 30 Quéwa
ipíchawáiseté Pedro yàanàaca
Jesús yàatalé, yá iicáca cachàiníiri
15 Abénaméeyéi yéewáidéeyéi
wenàiwica templo irìcu
nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená
cáuli ipùaca ìwali, íná cáaluca néese. Nàwacáidáyacacawa
Pedro íináidacawa iwàwawa. fariseonái yáapicha. Néese macáita
43 SAN MATEO 15
nàacawa Jesús yàatalé, yá nasutáca nucàaluíniná, quéwa

néemìawani. Náimaca Jesús irí: càmita cáininá naicáca núa
2 —¿Cáná péewáidacalénái càmita nawàwalìcuísewa.
namàni càide iyúwa wàawirináimi 9 Caná iwèni nuicáca nàasu culto
judío yéewáidáaná? Càmita namàníiricasa nulí. Càmita
namàni culto nacáiri náibacaténá néewáida wenàiwicanái
nacáapiwa éeréeri iyú càide iyúwa nutàacái iyú, néese
wàawirináimi íiwitáise íimáaná néewáidacáita nía náiwitáise
ipíchawáise nayáaca nayáacaléwa iyúwa’,
íná casacàaca Dios iicáca níái cài íimaca yái Diosca —íimaca yái
péewáidacaléca —náimaca. 3 Néese Jesúsca.
Jesús íimaca nalí: 10 Néese Jesús imáidaca yàataléwa
—Báisíta càmita namàni yáara áibanái wenàiwicanái ìyéeyéica

canéeri iwèni wawàsi càide iyúwaté néeni. Yá íimaca nalí:
pìawirináimicué yéewáidáaná, —Péemìacué nutàacái, píacué
càmíirica Dios ichùulìaca wamànica. macáita. Píalimáidacué píalíacawa
Quéwa pimànicuéca áiba péemìaca càinácaalí íimáaná
wawàsi báawéeri cachàiníwanái: yái núuméeripinácuéca pirí:
Pidécuéca pimàacaca píichawa 11 Càinácaalí yàacàsi iwàluèricawa
Dios itàacái pimànicaténácué wenàiwica inùmalìculé, càmita

meedá iyúwa píiwitáise íimáaná. yéewa casacàaca imànica
4 Bàaluitécáiná Dios íimaca: ‘Pìa wenàiwica íiwitáise Dios
píaniri íimiétacanáwa, píatúa íicha. Quéwa tàacáisi báawéeri
nacáiwa’, cài íimaca yái Diosca. Yá imusuéricawa nanùmalìcuíse,
nacái íimacaté: ‘Aibacaalí itàaníca yácata casaquèeri imànica
báawéeri iyú yáaniri ìwaliwa, náiwitáise Dios íicha —íimaca
càmicaalí nacái, yáatúa ìwaliwata, yái Jesúsca. 12 Néese wía Jesús
yásí iwàwacutácué pinúacani’, yéewáidacaléca wàacawa yàatalé.
cài íimaca yái Diosca. 5 Quéwa Yá wáimaca irí.
píacué fariseoca péewáidacuéca —¿Càmitasica píalíawa máiní
wenàiwica cayábacasa cài náimaca báawaca fariseonái néemìaca yái
náaniri iríwa, náatúa irí nacáiwa: píimáanáca? —wáimaca. 13 Quéwa
‘Càmita núalimá nuyúudàaca pía; Jesús íimaca walí:
nudéca nucùaca Dios irípináni, yái —Péemìacué comparación: Càide
nuèripinámica pirí, íná canáca iyúwa bànacalé íiwacali iwatàacaalí
nulí cayába nuyúudèeripiná báawéeri yéetaná imusuéricawa
iyú pía’, cài náimaca nasèenái ibànacale yèewi, càita nacái
iríwa. 6 Càita péewáidacuéca Núaniri Dios chènuníiséeri
wenàiwica càmitasa iwàwacutá yúucapiná íichawa cawinácaalí
nayúudàaca náaniriwa, náatúa càmíiyéica itàaní Dios inùmalìcuíse
nacáiwa idécanáami cài náimaca báisíiri iyú, càmicáiná Dios ibànùa
nasèenái iríwa. Iná píacué fariseoca nía. Dios imáalàidapiná nacái nàasu
píasáidacuéca piúcaca píichawa tàacáisi cachìwéeri. 14 Picácué
Dios itàacái pimànicaténácué iyúwa píináidawa piwàwawa fariseonái
píiwitáise íimáaná meedá. 7 ¡Píacué itàacái ìwali. Níacata matuíyéi
pucháibéeyéica íiwitáise meedá! íiwitáise meedá, càmíiyéi yáalíawa
Profeta Isaías icàlidacatécué pìwali báisíiri tàacáisi, íná càmita
machacàníiri iyú Dios inùmalìcuíse. náalimá néewáidaca wenàiwica
Dios íimacaté: machacàníiri iyú Dios ìwali.
8 ‘Níái israelitaca náimacáita Néewáidacáita áibanái càmíiyéi
meedá nàacasa yáalíawa, íná càica níade iyúwa
SAN MATEO 15 44
matuíri itéerica áiba matuíri. Néese nacái. 22 Néese inanái yàanàaca

pucháibanama náuwàacawa utàwi néré, cananeasàatúa, càmíichúa
irìculé. Càita nacái níara fariseoca israelita, ìyéechúa néré. Uacawa
naméeràidaca áibanái càmíiyéi Jesús yàatalé. Yá umáidaca, úumaca
yáalíawa —íimaca walí yái Jesúsca. Jesús irí:
15 Néese Pedro íimaca Jesús irí: —¡Nuíwacali, rey David
—Picàlida walí càinácaalí íimáaná itaquérinámi, Dios ibànuèrica
yái tàacáisica picàlidéerica yàacàsi israelita icuèrinápiná, piicá
ìwali —íimaca yái Pedroca. 16 Yá nupualé! ¡Uacáiná nuíduca
Jesús íimaca walí: ùuwichàacawa demonio ìyacáiná
—¿Néeni, càmitasicué nacái uwàwalìcu! —úumaca. 23 Jesús
píalía péemìaca càinácaalí quéwa masànata uíchani. Néese
íimáaná? 17 ¿Càmitasicué píalíawa wía, Jesús yéewáidacaléca wàacawa
macáita yàacàsi iwàluèricawa yàatalé. Yá wáimaca irí:
wenàiwica inùma irìculé yàanàaca —Pichùulìa úa wáicha meedá,
idèerìculé, néese imusúacawa uémíanícáiná ùacawa wáamiwáise
íicha? 18 Quéwa tàacáisi báawéeri —wáimaca. 24 Jesús íimaca:
imusuéricawa wenàiwica inùma —Dios idéca ibànùaca núa
irìcuíse, imusúacawa iwàwa nuyúudàacaténá níawamita Israel
irìcuíse. Yácata casaquèerica itaquénáinámi iwènúadéeyéica
imànica wenàiwica íiwitáise Dios íiwitáisewa Dios íicha càide
íicha. 19 Yácáiná macáita báawéeri iyúwa ovejanái naméeràacaalíwa
íiwitáisesi imusúacawa wenàiwica náucacawa canácaalí nacuèriná.
iwàwa irìcuíse. Càita báawéeri Nudéca nùanàaca numáidacaténá
íiwitáisesi: Nanúaca wenàiwica; nía, nawènúadacaténá náiwitáisewa
naimáca áiba yáapicha càmíichúaca Dios irípiná —íimaca yái Jesúsca.
náinusíwa, càmíirica nanìrisíwa 25 Quéwa úái inanáica ùacawa
nacái; naimáca áibanái yáapicha Jesús yàatalé. Yá ubàlùacawa ùuluì

ipíchawáise needáca nalíwa nía; ipùata iyúwa Jesús irí ùacaténá
namànica nainá iyúwa càide iyúwa icàaluíniná, yá úumaca irí:
càmíiná Dios ibatàa wenàiwica —¡Nuíwacali, piyúudàa núa! —
imànica; nayéedùaca áibanái yàasu; úumaca. 26 Jesús íimaca ulí:
nachìwáidaca wenàiwica, nacàlida —Péemìa comparación: Càmita
nacái nachìwawa; natàaníca wáuca sùmanái iyáacalé áulinái
báawéeri iyú áibanái ìwali. 20 Yái iyáapiná; càita nacái iwàwacutá
báawéeri wawàsica wenàiwicanái nuyúudàaca quéechacáwa
imàníirica, yácata casaquèerica nuénánáicawa, níái israelitaca.
imànica wenàiwica íiwitáise Dios Càmita cayába nuyúudàaca píacué
íicha; néese, càmicaalí wamàni càmíiyéica israelita —íimaca ulí,
culto nacáiri wáibáaná wacáapiwa yáalimáidacaténá iicáwa úa, asáisí
éeréeri iyú càide iyúwa fariseo uebáidacaalí Dios imàníinápiná
íiwitáise íimáaná ipíchawáise ulí cayábéeri éwita càmicáaníta
wayáaca wayáacaléwa, càmita israelita úa. 27 Néese úumaca irí:
casacàa imànica wáiwitáise Dios —Báisíta, Nuíwacali, quéwa
íicha —íimaca yái Jesúsca. càide iyúwa áulinái iyáacaalí
yàacàsi yéenáimi yúuwèericawa
Una extranjera que náiwacali yàasu mesa yáapiré,
creyó en Jesús càita nacái nuwàwa Dios imànica
21 Yá Jesús yàacatéwa náicha nulí cayábéeri éwita càmicáaníta
yàacaténáwa Tiro ìyacàlená israelita núa —úumaca. 28 Néese
yàasu cáli néré, Sidón ìyacàlená Jesús íimaca ulí:
45 SAN MATEO 15, 16
—¡Pía inanái, pidéca peebáidaca manùbéeyéica chái, canácatáica

nulí manuísíwata! Yá nudéca yàcalé —wáimaca. 34 Néese Jesús
numànica càide iyúwa pisutáaná isutáca yéemìawa wía:
nuícha —íimaca yái Jesúsca. —¿Càisimalénácué pan ìya pirí? —
Yáta cayábaca úái inanái íiduca, íimaca walí. Néese wáimaca irí:
demoniocáiná yàacatéwa uícha. —Siete namanùbaca pan,
máisibáanata cubái imìdecaná
Jesús sana a muchos enfermos púubéeyéi nacái —wáimaca.
29 Néeseté Jesús yàacawa 35 Néese Jesús ichùulìaca
náicha, yá yàanàaca Galilea náawinacawa cáli íinata níái

icalìsaniná icàinalená néré. wenàiwicaca. 36 Néese yeedáca siete
Néesecáwa yàacawa dúli íinatalé, namanùbaca pan icáapi irìculéwa,
yá yáawinacawa néré. 30 Manùba cubái nacái. Yàaca Dios irí cayábéeri
wenàiwica yàanàaca yàatalé, yàacàsi ìwali. Néese isubèriadacani,
natéca náapichawa wenàiwica yàaca walíni, wía yéewáidacaléca.
éeruíyéi yàabàli, matuíyéi nacái, Néese wawacùaca wenàiwicanái
cacháunéeyéi nacái, matàacáiyéi iríni. 37 Néese macáita nayáaca
nacái, áibanái cáuláiquéeyéi cadénamani, yá weedáca siete
nacái manùbéeyéi. Yá natéca nía, mapíiri imanùbaca yàacàsi yéenáimi
namàacaca nía cáli íinata Jesús imàaquéericawa. 38 Níái iyéeyéicaté
íipunita. Yá Jesús ichùnìaca nía yái yàacàsica, cuatro mil namanùbaca
macáita. 31 Iná níái manùbéeyéi asìanáica. Càmita waputàa inanái,
wenàiwicaca náináidacawa sùmanái nacái iyéeyéicaté iyáacaléwa
manuísíwata naicáidaca Jesús asìanái yáapicha. 39 Néeseté Jesús
irí, imànicáináté cayábéeri imàacaca wenàiwicanái nèepùacawa
wawàsi íiwitáise iyúwa. Néemìaca íicha. Yá iwàlùacawa wáapicha barca
matàacáiyéimi itàaníca cayába. irìculé. Néese wàacawa Magadán
Naicáca nacái cacháunéeyéimi yàasu cáliré, ìyéerica abéemàalé
iiná cayábaca nía; níái éeruíyéimi Galilea icalìsaniná íicha.
yàabàli nacái nàipìnáaníca cayába;
nía nacái matuíyéimica naicáidaca Los fariseos y los saduceos
cayába. Yá nadàbaca nàaca Dios piden una señal milagrosa
irí cayábéeri, yái Dios Israel
itaquénáinámi yèerica icàaluíniná. 16 Néeseté abénaméeyéi
fariseo nàacawa Jesús
yàatalé saduceonái yáapicha. Yá
Jesús da de comer a nadàbaca natàaníca Jesús yáapicha,
cuatro mil hombres càmíiyéi yeebáida Dios néeséericani
32 Néeseté Jesús imáidaca yái Jesúsca. Yá nawàwacaté
yàataléwa wía yéewáidacaléca. náalimáidaca naicáwani imànicaténá
Yá íimaca walí: áiba wawàsi náaliméerica
—Catúulécanáca nuicáca níái nacháawàaca iináwaná ìwali ìwalíise.
wenàiwicaca. Nadéca nàyaca Yá nasutáca íicha imàníinápiná
núapicha máisiba èeri, idéca nacái naicá áiba wawàsi ichàini iyúwa,
imáalàacawa náicha nayáacalé. áiba wawàsi càmíirica wenàiwica
Càmita nuwàwa nubànùaca nía idé imànica, yáasáidacaténá báisíiri
máapíiyéica nacapèe néréwa, iyúcani Dios néeséericatani.
ipíchaná nawàwachàbacawa 2 Quéwa Jesús íimaca nalí:
àyapulìcubàa namáapicawa —íimaca “Péemìacué comparación:

yái Jesúsca. 33 Néese wáimaca irí: Táicacaalícué pìwali chái Israel
—Quéwa, càmita wáalimá weedáca yàasu cáli íinata, yá píimacuéca:
yàacàsi cayába nayáapináwa, níái ‘Táwicha cayába èeri waicácáiná
SAN MATEO 16 46
quíiréeri acalèe siùca èeri’, càicué pimáapuèrica? Iwàwacutácué

píimaca. 3 Néese áibaalícué piwàwalica càinácaalíté ìyáaná
amalácaalí piwicáu, yá píimacuéca: nuwacùacaalíté wenàiwicanái
‘Siùcata báawéeri èeri waicácáiná irí pan nayáapiná. Idécanáamité
quíiréeri acalèe chái Israel yàasu nuwacùaca nalí cinco namanùbaca
cáli íinata’, càicué píimaca. pan nayáapiná níái cinco mil
¡Píacué pucháibéeyéica íiwitáise!, namanùbaca asìanáica, yácué
píalíacuécawa càinácaalí íimáaná pìwacáidacaté madécaná mapíiri
yái capìraléeri cáli iicácanáwa. yàacàsi yéenáimi imàaquéericawa.
Iná iwàwacutácué píalíaca 10 Néese àniwa idécanáamité
nacáiwa càinácaalí íimáaná yái nuwacùaca nalí siete namanùbaca

numàníináca siùcade pèewibàa, pan nayáapiná níái báinúaca
quéwa picàlidacáitacué pichìwawa mil namanùbaca asìanáica, yá
càmitasa píalíacuéwa cawinácaalí pìwacáidacatécué madécaná mapíiri
núa. 4 Píacué báawéeyéica íiwitáise, yàacàsi yéenáimi imàaquéericawa.
píacué nacái iwènúadéeyéica Iná ¿cánácué càmitàacáwa píalíawa
íiwitáisewa Dios íicha, pidécuéca núalimáca nùaca piyáapiná?
pisutáca nuícha numàníinápiná 11 ¿Cánácué càmita píalíawa càmita
piicá yái càmíirica wenàiwica idé nutàaní pan ìwali? Péemìacué

imànica, quéwa càmita numànicué comparación: Piicácué píichawa
pirí càiri wawàsi. Numàacapinácué fariseonái yàasu levadura,
piicá abéerita numàníiná càide saduceonái yàasu levadura nacái,
iyúwaté profeta Jonás ìyáanáté”, ipíchanácué báawaca namànica
íimaca yái Jesúsca. Néese Jesús píiwitáise nacái —íimaca yái
yèepùacawa náicha. Jesúsca.
12 Ináté átata wáalíacawa Jesús
La levadura de los fariseos càmita yàalàa wía pan yàasu
5 Néeseté wía Jesús levadura íichaná. Néese yàalàaca
yéewáidacaléca, watéca wàacawa wía íichaná yái fariseonái yàasu
Jesús Galilea icalìsaniná abéemàalé, tàacáisi cachìwéerica, saduceonái
quéwa waimáichacaté watéca pan yéewáidáaná nacái. Yái tàacáisi
wayáapináwa. 6 Yá Jesús íimaca néewáidéerica iyú wenàiwica,
walí: càicanide iyúwa levadura.
—Péemìacué cayába comparación: Càide iyúwa levadura imàníiná
Piicácué píichawa fariseonái ibàacanéeri iyú, imàacaca macáita
yàasu levadura, saduceonái yàasu íbesi inísàacawa, càita nacái
levadura nacái —íimaca yái Jesúsca. fariseonái, saduceonái nacái
7 Néese wía yéewáidacaléca càmita néewáidaca wenàiwica nachìwa
wéemìa càinácaalí íimáaná yái iyúwa, quéwa ibàacanéeri iyúta.
comparación Jesús icàlidéerica walí Wenàiwicanái càmita náalíawa
íná wáimaca walíwáaca: cachìwéerica nàasu tàacáisi. Càita
—¡Idéca cài íimaca walí fariseonái iméeràidaca madécaná
càmicáiná waté pan wayáapináwa! wenàiwica Dios íicha namànicaténá
—wáimaca. 8 Jesús yáalíacawa nabáyawanáwa.
wáináidáanáwa, íná íimaca walí:
—¿Cánácué píima canácasa Pedro declara que
pirí pan? Càmita nutàaní pan Jesús es el Mesías
ìwali. ¡Cánácué càmita píibàa 13 Jesús idécanáamité yàanàaca
piwàwawa nuwéré! 9 ¿Cánácué Cesarea de Filipo ìyacàlená itéese,

càmita peebáida nulí núalimáca yá isutáca yéemìawa wía, wía
nùacuéca piyáapiná càinácaalícué yéewáidacaléca. Yá íimaca walí:
47 SAN MATEO 16
—¿Càiná náimaca nùwali níara càita nacái canácata yáaliméeri

áibanái wenàiwicaca? ¿Cawinása imawènìadaca càiripináta nùasu
núa, núa asìali Dios néeséerica? — wenàiwica yeebáidéeyéica
íimaca yái Jesúsca. 14 Yá wáimaca nutàacái, éwita yéetácáisi piná,
irí: canácata yáaliméeri imáalàidaca
—Abénaméeyéi íimaca nía, canásíwata. 19 Numàacapiná
pìwali Juan el Bautistamicasa picàlidaca nutàacái wenàiwicanái
pía, náimacáiná Juan idécasa irí, nawènúadacaténá náiwitáisewa
icáucàacawa. Aibanái íimaca Dios irípiná, yéewanápiná
profeta Elíascasa pía, yèepuèricasa nawàlùacawa Dios ìyacàle
yàanàaca àniwa, yái profeta Dios irìculé Dios icùacataléca macáita
íiméericaté ìwali ibànùanápináté chènuniré. Pìalàapiná nùasu
àniwani. Aibanái íimaca profeta wenàiwicanái namàníinápiná
Jeremíascasa pía, imichèericasawa chái èeri irìcu càide iyúwa Dios
yéetácáisi íicha, càmicaalí nacái, iwàwáaná, yái ìyéerica chènuniré
náimaca áiba profetaca pía nacái, —íimaca yái Jesúsca.
itàaníiricaté Dios inùmalìcuíse 20 Néese Jesús yàalàaca wía,
bàaluité —wáimaca. 15 Néese Jesús wía yéewáidacaléca ipíchaná

íimaca walí: wacàlidaca áibanái irí Mesíascani,
—Néenicué pía, ¿càinácué nacái yái wacuèrinápináca Dios
píimaca nùwali? ¿Cawiná núa? — ibànuèrica walí, wía israelitaca.
íimaca yái Jesúsca. 16 Néese Simón
Pedro íimaca irí: Jesús anuncia su muerte
—Mesíasca pía, yái cáuri Dios 21 NéenialítéJesús idàbaca
Iirica, yái icuèripináca wía, Dios icàlidaca walíni, wía
ibànuèrica walí, wía israelitaca — yéewáidacaléca, iwàwacutáanáté
íimaca yái Pedroca. 17 Néese Jesús yàacawa Jerusalén ìyacàlená néré.
íimaca Pedro irí: Jesús íimaca israelita icuèrinánái,
—Dios idéca imànica pirí sacerdote íiwacanánái nacái, nía
cayábéeri, Simón, Jonás ìirica. nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
Canácata wenàiwica yáaliméeri templo irìcu nàuwichàidáanápináté
imàacaca píalíacawa nùwali manuísíwatani, yá nanúanápináténi
cawinácaalí núa. Abéerita Núaniri yái Jesúsca. Quéwa Jesús íimaca
Dios chènuníiséeri idé imàacaca imichàanápinátéwa yéetácáisi íicha
píalíacawa nùwali. 18 Siùcade máisiba èeri irìcu. 22 Néese Pedro
núumaca pirí Pedrocata píipidenáca itéca Jesús méetàucuta wáicha, yá
íimáanáca “achúméeri íba”. Quéwa idàbaca yàalàaca Jesús cachàiníiri
péemìa comparación: Yái tàacáisi iyú ipíchaná icàlidaca càiri. Yá
siùquéerica tàacáwa píimaca nùwali Pedro íimaca irí:
ìyaca càide iyúwa cachàiníiri —¡Nuíwacali, Dios càmita
íba manuíri nabàlùadéeripiná iwàwa picàlidaca càiri wawàsi!
íinata manuíri capìi. Cawinácaalí ¡Canácatáita yéewa piùwichàacawa
yeebáidéeyéica nutàacái nàyapiná cài! —íimaca yái Pedroca. 23 Quéwa
càide iyúwa manuíri capìi Jesús iwènúacawa Pedro íicha. Yá
ibàlùacaalíwa, abédanamapináta íimaca Pedro irí:
náiwitáise neebáidaca iyúwa —¡Pìawa nuícha, pía
píimáaná nùwali Mesíasca núa, yái nùuwide Satanás nacáiri
Dios Iirica. Péemìa comparación: íiwitáise, píalimáidacáiná núa,
Càide iyúwa canáaná yáaliméeri numàníinápiná nubáyawanáwa!
imáalàidaca manuíri capìi Càmita píináidawa iyúwa Dios
ibàluèricawa cachàiníiri íba íinata, iwàwáaná. Píináida meedáwa càide
SAN MATEO 16, 17 48
iyúwa èeri mìnanái íiwitáise ìyáaná

—íimaca yái Jesúsca. 24 Néesecáwa La transfiguración de Jesús
Jesús íimaca walí macáita, wía
yéewáidacaléca:
—Abéericaalí péenácué
17 Néeseté seis èeri
natàanícadénáami cài, yá
Jesús itéca yáapichawa Pedro,
iwàwa yàacawa núapicha Santiago nacái, Juan nacái yái
iyúwa nuéwáidacalé, néese Santiago iméeréerica. Yá Jesús
càmita yéewa pimànica yái yàacawa wáicha dúli chènuníiri
piwàwéerica pimànica. Iwàwacutá íinatalépiná, itéca máisiba
nacái pimànica mamáalàacata wéená. 2 Néré naicáca Jesús
càide iyúwa nuchùulìaná pía. iwènúacawa áibawaca naicápiná. Yá
Iwàwacutá matuíbanáiri iyú mèlumèluwaca inàni icànaca càide
pimàaca áibanái yùuwichàidaca iyúwa èeri icànáaná, ibàle nacái
pía, éwita naicáanícaalí nacái iwènúacawa cabalèewaca càide
piquíniná, éwita nanúacaalí iyúwa camalási. 3 Yáta níái máisiba
píawa cruz ìwali peebáidacáiná wéenáca ìyéeyéica néré naicáca
nutàacái. 25 Níacáiná cawinácaalí profeta Moisés, profeta Elías nacái
càmíiyéica iwàwa yeebáidaca natàaníca Jesús yáapicha. 4 Néese
nutàacái ipíchaná nàuwichàacawa Pedro íimaca Jesús irí:
nulípiná, canáca nalí nacáuca —Wáiwacali, ¡cayábéeriquéi
càmíiri imáalàawa. Quéwa wàyáanáca chái! Piwàwacaalí, yásí
cawinácaalí yeebáidéeyéica numànica máisiba capìi yáana
nutàacái mamáalàacata, éwita wawàwalíinápinácué pía, abéeri
áibanái inúacaalí nía, nadènìapiná pirípiná, áiba nacái Moisés irípiná,
nacáucawa càmíiri imáalàawa. áiba nacái Elías irípiná —íimaca
26 Ewita wenàiwica yeedácaalí yái Pedroca.
iríwa macáita chái èeri yàasu 5 Néese idècunitàacá Pedro
cawèníirica, quéwa yúuca íichawa itàaníca, yá mèlumèluíri acalèe

icáucawa càmíiri imáalàawa ibàlìaca nía catámèeri iyú. Yá
càmicáiná yeebáida nutàacái, néemìaca Dios itàacái acalèe
yá canéerica iwèni meedá yèewíise. Cài íimaca: “Yácata Nuìri
iríni, macáita yái cawèníirica nuwàwéeri cáininéerica nuicáca.
yeedéerimica iríwa. Canácáiná Cayábaca nuwàwa nuicácani.
áiba wawàsi wenàiwica yáaliméeri Péemìacué itàacái”, íimaca yái
yàaca yeedácaténá iríwa icáucawa Diosca. 6 Néemìacanacáitani níái
càmíiri imáalàawa, idécanáami yéewáidacaléca máisiba, yá náuwàa
yúucaca íichawani. 27 Núacáiná, nalìacawa nanùmáawawa cáli iwéré
asìali Dios néeséerica, nùanàapiná Jesús íipunita nàacaténá icàaluíniná.
àniwa Núaniri Dios íiwitáise Yá cáaluca nía báawanama. 7 Néese
yáapichawa mèlumèluíri iyú, Dios Jesús yàacawa nàatalé. Yá imàacaca
yàasu ángelnái yáapicha nacáiwa. icáapiwa nàwali. Iimaca nalí:
Yá nùapiná macái èeri mìnanái —Pimichàacuéwa; picácué cáalu
iwèni ìwalíise yái namàníirica. pía —íimaca nalí. 8 Naicáidaca
28 Péemìacué cayábani, néré, yá canácata naiquéeri
abénaméeyéicué péená ìyéeyéica áibanáica, abéerita Jesús naicá.
chái siùcade, càmita néetápináwa 9 Néese idècunitàacá nalicùacawa
ipíchawáise numàacaca núawawa dúli íinatáise, Jesús yàalàaca nía.

naicáca núa càide iyúwa Iimaca nalí:
abéeri nacuèrinásàiri, núa asìali —Picácué picàlida áibanái iríni yái
Dios néeséerica —íimaca yái péemièricuéca, piiquéericuéca nacái,
Jesúsca. yái yéenáiwanási nacáirica àta
49 SAN MATEO 17
numichàacatalépinátawa yéetácáisi yái nuìrica. Madécaná yàawiría

íicha, núa asìali Dios néeséerica — yúuwàacawa quichái irìculé,
íimaca yái Jesúsca. 10 Néese Jesús úni yáaculé nacái. 16 Nudéca
yéewáidacalénái máisiba nasutáca nutécani péewáidacalénái yàatalé
néemìawani. Náimaca irí: nachùnìacaténáni, quéwa càmita
—Níara yéewáidéeyéica nadé náucaca íicha demonio —
wenàiwica templo irìcu náimaca íimaca. 17 Néese Jesús íimaca nalí:
iwàwacutáanása profeta Elías —¡Píacué càmíiyéica yeebáida
yèepùa yàanàaca quéechacáwa Dios ìwali, báawéeyéi nacái
aléi èeri irìculé àniwa ipíchawáise íiwitáise meedá! ¿Càinácué èeri
israelita icuèrinápiná yàanàaca, yái iwàwacutá nùyacuéca píapicha
wacuèrináca Dios ibànuèripináca quiríta? ¿Càinácué èeri iwàwacutá
walí. ¿Cáná yéewa cài náimaca, níái numànicuéca pirí quiríta?
yéewáidéeyéica wenàiwica templo Pìanàidacué cháni, yái ùuculìirica
irìcu? —náimaca. 11 Néese Jesús —íimaca yái Jesúsca. 18 Néese Jesús
icàlidaca nalí Juan el Bautistami yàalàaca demonio cachàiníiri iyú.
iináwaná ìwali: Yá yúucaca demonio ùuculìiri íicha.
—Báisíta, iwàwacutácaté Yáta cayábaca yái ùuculìirica.
profeta Elías nacáiri yàanàaca 19 Néesetécáwa wía Jesús
quéechatécáwa. Yá iwènúadaca yéewáidacaléca watàaníca Jesús

wenàiwicanái íiwitáise Dios irípiná yáapicha méetàucuta wenàiwicanái
àniwa, yéewanápiná néemìaca íicha. Yá wasutáca wéemìawani:
itàacái yái israelita icuèrinápináca —¿Cánácáwa càmita wadé
Dios ibànuèrica nalí. 12 Quéwa wáucaca demonio? —wáimaca.
núumacué pirí abéeri profeta 20 Néese Jesús íimaca walí:
Elías nacáirimi idéca yàanàaca, —Càmicáinácué peebáida Dios

yái Juan el Bautistamica, quéwa macái pichàini iyúwa. Péemìacué
càmitaté náalía ìwali Elías cayába, peebáidacaalícué Dios,
nacáiricaténi. Yáté namànica irí éwita achúmacáaníta càide iyúwa
báawéeri càide iyúwaté nawàwáaná. achúméeríina mostaza íimi, yásí
Càita nacái núa, asìali Dios píalimácué pichùulìaca dúli
néeséerica, nùuwichàapinácawa isirùacawa méetàuculéta cài:
namànicaalípiná nulí báawéeri — ‘Pimichàawa, pìa pibàlùacawa
íimaca yái Jesúsca. áibacatalé’, yásí dúli yàacawa.
13 Néese Jesús yéewáidacalénái Báisícaalícué peebáidaca Dios,
náalíacatéwa Jesús icàlidaca ìyaca yásí píalimácué pimànica macáita.
nalí Juan el Bautistami iináwaná 21 Quéwa máinícué càulenáca
ìwali. piúcaca yái demonio íiwitáanáca.

Iwàwacutácué pisutá Dios
Jesús sana a un muchacho quéechacáwa, pimàacacué píichawa
que tenía un demonio nacái piyáacaléwa, pidéenápinácué
14 Nàanàacaté wenàiwicanái piúcacani wenàiwica íicha —íimaca
yàatalé, yá abéeri asìali yàacawa yái Jesúsca.
Jesús yàatalé. Yá ibàlùacawa yùuluì
ipùata iyúwa Jesús irí yàacaténá Jesús anuncia por segunda
Jesús icàaluíniná. Yá íimaca Jesús vez su muerte
irí: 22 Néeseté idècunitàacá Jesús
15 —Nuíwacali, piicácáwa nuìri yèepunícawa wáapicha, wía
ipualé, demoniocáiná idacùaca yéewáidacaléca Galilea yàasu cáli
íiwitáise cachàiníiri iyú, yá íinatabàa, yá icàlidaca walí yái
yùuwichàacawa báawanama, tàacáisica. Iimaca walí:
SAN MATEO 17, 18 50
—Aiba wenàiwica presopináca pirípiná nacáiwa. Pidécanáami

namànica núa namàacacaténá pìanàaca yái plataca, yá pitéca
áibanái asìanái inúaca núa, núa nàataléni pipáyaidacaténá nía —
asìali Dios néeséerica. 23 Yá íimaca yái Jesúsca.
nanúapináca núa. Quéwa máisiba
èeri irìcu yásí nucáucàacawa ¿Quién es el más importante?
àniwa —íimaca yái Jesúsca. Néese
wéemìacanáami yái tàacáisica, yá
achúmaca wawàwa manuísíwata.
18
Néenialíté, wía Jesús
yéewáidacaléca, wàacawa
Jesús yàatalé. Yá wasutáca
wéemìawani:
El pago del impuesto —¿Cawinásica wéená máiní
para el templo cachàinipiná náicha canánama
24 Néeseté Jesús, wía nacái icùacaténá macáita èeri mìnanái
yéewáidacaléca wàanàaca píapicha? —wáimaca. 2 Néese Jesús
Capernaum ìyacàlená néré. Nàyaca imáidaca yàataléwa abéeri sùmài
néré abénaméeyéi ìwacáidéeyéica ibàlùacaténáwa wèewi. 3 Yá Jesús
plata camuí imanùbaca íimaca walí:
nachùnìacaténá judíonái yàasu —Càmitacué píináidawa
templo. Yá nàacawa natàaníca machacàníiri iyú. Péemìacué
Pedro yáapicha. Yá nasutáca cayába, càmicaalícué
néemìawani: piwènúada píiwitáisewa àniwa
—Yáara yéewáidéerica pía, píináidacaténáwa càide iyúwa
¿càmitasica ipáyaida íichawa camuí sùmài íináidáanáwa, càmíiri
imanùbaca nachùnìacaténá templo? cáimacái iicáca yáawawa,
—náimaca. néese canácatáita yéewa
25 —Báisíta, ipáyaidéeri — Dios yéenibecuéca pía, Dios
íimaca yái Pedroca. Néese icùacaténácué pía. 4 Cawinácaalí
Pedro iwàlùacanacáitawa capìi wenàiwica iwènúadéerica
irìculé, yáta Jesús cài íimaca irí íiwitáisewa íináidacaténáwa
quéechacáwa: càide iyúwa yái sùmài yáana
—Simón, ¿càinásica píináidacawa? íináidáanáwa, càmíiri cáimacái
¿Cawiná íicha needá plata níara iicáca yáawawa, yácata
icuèyéica cáli chái èeri irìcu? máiníiripiná cachàini náicha
¿Needásica plata néenibe íichawa, canánama áiba èeriwa Dios ìyacàle
áibanái íichatasica? —íimaca yái irìcu Dios icùacataléca macáita
Jesúsca. 26 Pedro íimaca irí: chènuniré. 5 Pimànicaalícué
—Aibanái íicha —íimaca. Néese cayábéeri nuípidená ìwali sùmài
Jesús íimaca irí: irí, càiride iyúwa yái sùmàica
—Iná néenibe càmita iwàwacutá peebáidacáiná nutàacái, yásí
napáyaidaca náichawa. Càita nacái nuicáca yái cayábéerica pimàníirica
càmita iwàwacutá nupáyaidaca sùmài irí càide iyúwa pidéca
nachùnìacaténá Núaniri Dios nacáicaalí pimànica nulí cayábéeri
icapèewa, yái temploca, Iiricáiná —íimaca yái Jesúsca.
núa. 27 Quéwa càmita wawàwa
báawaca wamànica nawàwa. Pìawa El peligro de caer en pecado
Galilea icalìsaniná néré. Piúca néré 6 Jesús íimaca: “Aibacaalí
puìwi. Peedá yái idàbáanéerica iméeràidaca nùasu wenàiwica

pibaláca cubáica. Yásí pìanàaca namànicaténá nabáyawanáwa,
moneda cubái inùmalìcu, níái púubéeyéica yeebáidéeyéica
abéechúa moneda cawèníichúa nutàacái, yásí Dios
pipáyaidacaténá nalí nulípináni, yùuwichàidapiná manuísíwatani.
51 SAN MATEO 18
Cayába cachàini irítáni imànica ibáyawanáwa ituí iyúwa.

yéetácaalíwatá ipíchawáise Càita nacái iwàwacutá piúcaca
iméeràidaca sùmanái. Aibanái píichawa píiwitáise báawéeriwa,
idacùacaalí manuíri íba icanápi yéewanápiná pidènìaca picáucawa
ìwalíise, náucacaténáni manuíri càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái
úni yáaculé isawíacaténáwa, yásí Dios yúucaca pía infierno irìculé,
ìisicùmacawa. Quéwa ìyacaalí yái manuíri quicháica”, íimaca walí
mamáalàacata chái èeri irìcu, yái Jesúsca.
néese iméeràidacaalí sùmanái
namànicaténá nabáyawanáwa, La parábola de la oveja perdida
yá máiní cachàiníwanái 10 Jesús íimaca walí: “Picácué
yùuwichàapinácawa áibanái íicha piicá níái sùmanáica càiyéide

infierno irìcu. Iná cayába cachàini iyúwa canéeyéi iwèni meedá,
irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise picácué nacái pimàni nalí
iméeràidaca púubéeyéi. 7 ¡Máiní báawéeri. Núumacué pirí Dios
nàuwichàapinácawa níái èeri yùuwichàidapiná cawinácaalí
mìnanáica, nàyacáiná madécaná cài imàníirica, níacáiná Dios
wawàsi chái èeri irìcu imàaquéerica yàasu ángelnái icuèyéica níái
wenàiwica íináidacawa sùmanáica náalimá nàacawa
namàníinápiná nabáyawanáwa! Núaniri Dios chènuníiséeri yàatalé
Macái èeri imanùbaca ìyaca chácatáinápinácaalí nawàwa
càiri wawàsi, quéwa ¡máiní Dios naicácani, natàanícaténá Dios
yùuwichàidapiná cawinácaalí yáapicha. 11 Iwàwacutácué cawènica
wenàiwica yáalimáidéerica áibanái piicáca sùmanái, núacáiná, asìali
namàníinápiná nabáyawanáwa! Dios néeséerica, nudéca nùanàaca
8 “Iná piwàwacaalí pimànica aléi èeri irìculé nuwasàacaténá nía
pibáyawanáwa picáapi iyúwa, Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
pìabàli iyú nacáiwa pìanápináwa níái iméerèeyéicawa Dios íicha.
aléera càmicatalé Dios iwàwa 12 “¿Càinácué píináidacawa
pìacawa, yá piúca píichawa ìwali yái comparaciónca? Asìali

píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná idènìacaalí cien namanùbaca
pimànica pibáyawanáwa, càide ipìra ovejanáiwa, yá abéeri oveja
iyúwa wenàiwica iwichùacaalí iméeràacaalíwa íiwacali íichawa,
icáapiwa, yàabàli nacáiwa, yásí náiwacali imàacaca ipìranáiwa
ipíchaná imànica ibáyawanáwa noventa y nueve namanùbaca dúli
icáapi iyúwa, yàabàli iyú nacáiwa. inàliméeri yèewiré, yásí yàaca
Càita nacái iwàwacutá piúcaca icutáca yái yúuquéericawa íicha.
píichawa píiwitáise báawéeriwa, 13 Yàanàacaalíni, yásí iyanídacawa
yéewanápiná pidènìaca picáucawa ipìra ìwaliwa manuísíwata íicha yái

càmíiri imáalàawa, ipíchaná iyanídáanácawa noventa y nueve
nacái Dios yúucaca pía infierno namanùbaca ìwali, níái càmíiyéica
irìculé, yái manuíri quicháica, iméeràawa íicha. 14 Càitacué nacái
càmíirica ichacàwa, càiripinéerita Píaniri Dios chènuníiséeri cáinináca
ìyaca. 9 Piwàwacaalí pimànica iicáca níái púubéeyéica. Càmita
pibáyawanáwa pituí iyúwa, iwàwa áiba yúucacawa íicha, ibatàa
piicáanápiná wawàsi càmíirica abéeripináta”, íimaca yái Jesúsca.
Dios iwàwa piicáca, yá piúca
píichawa píiwitáise báawéeriwa, Cómo se debe perdonar
ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, al hermano
càide iyúwa wenàiwica 15 Jesús íimaca walí àniwa:
imusúadacaalí ituíwa, ipíchaná “Aibacaalí imàni pirí báawéeri,

SAN MATEO 18 52
pìa pitàaníca yáapicha abéerita. 21 Néese Pedro isutáca yéemìawa
Picàlida iríni machacàníiri iyú, Jesús:

yái imàníirica pirí báawéeri. —Nuíwacali, ¿càisimaléná
Yeebácaalí pitàacái, yásí yàawiría iwàwacutá numàacaca
abédanamata íiwitáise píapicha nuwàwawa ibáyawaná íicha
àniwa. 16 Quéwa yái imàníirica càinácaalí báawéeri áiba wenàiwica
pirí báawéeri, càmicaalí yeebá imàníirica nulí? ¿Numàacasica
pirí, yá pimáida áiba wenàiwica, nuwàwawa ibáyawaná íicha siete
cawàwanáta pucháiba wenàiwica yàawiríasica? —íimaca yái Pedroca.
nacái, nàacaténáwa píapicha 22 Jesús íimaca irí:
yàatalé náalíacaténáwa ibáyawaná —Càmita núuma pirí

ìwali. 17 Néese càmicaalí nacái pimàacáanápiná piwàwawa
yeebá nalí, yái imàníirica pirí ibáyawaná íicha siete yàawiría.
báawéeri, néese picàlida iináwaná Néese núuma pirí, pimàaca
nalí níái ìwacáidáyaquéeyéicawa piwàwawa ibáyawaná íicha siete
yéemièyéica Dios itàacái. Néese yàawiría setenta imanùbaca
càmicaalí yeebá mamáalàacata, yá íimáanáca cuatrocientos noventa
iwàwacutá piicácani càiride iyúwa imanùbaca yàawiría iwàwacutá
wenàiwica càmíiri yeebáida Dios pimàacaca piwàwawa íicha
itàacái, càita nacái càiride iyúwa càinácaalí báawéerica imàníirica
wenàiwica yeedéeri plata yéenánái pirí —íimaca yái Jesúsca.
judío íichawa Roma ìyacàlená yàasu
gobierno irípiná. Iná iwàwacutá La parábola del funcionario
càmita pìwacáidáyacacawa que no quiso perdonar
yáapicha. 23 Jesús íimaca walí: “Yái Dios
18 “Péemìacué cayábani, icùanáca yàasu wenàiwicawa ìyaca
càinácaalí wawàsi càmíiricuéca càide iyúwa abéeri nacuèrinásàiri
pimàaca namànica chái èeri irìcu, imàníiná. Yái nacuèriná iwàwacaté
yáta nacái Dios chènuníiséeri yàasu wenàiwicanái ipáyaidaca
càmíiri imàaca namànica. íichawa imawènìacálecawa.
Càinácaalí wawàsi nacái 24 Néese idàbáanéeri asìali
pimàaquéericuéca namànica needéerica nacuèriná yàataléwa,

chái èeri irìcu, yáta nacái Dios imawènìaca icuèriná íichawa
chènuníiséeri imàaquéerica manùba millones. 25 Néese
namànica. càmicáiná yáalimá ipáyaidaca
19 “Núumacué pirí íichawani, íná nacuèriná ichùulìaca
pucháibacaalícué pía chái èeri nawéndaca asìali áibanái irí,
irìcu abédanamacaalícué píiwitáise yàacawéetúa yáapichawa nacái,
píapichawáaca pisutáanápinácué yéenibe yáapichawa nacái, macáita
Dios íicha iyúudàanápiná pìalàaca yàasumi nacái yéewanápiná
péenásàiriwa, yásí Núaniri Dios nacuèriná yeedáca iríwa àniwa
chènuníiséeri imànicué pirí achúmáanata yéená yái platami
càide iyúwa pisutáanácué Dios yàasu wenàiwica imawènièrica
íicha. 20 Ata alénácaalí nàyaca íicha. 26 Néese yái íibaidéerica
pucháiba yeebáidéeyéica nutàacái, yéemìacaalíni, yá ibàlùacawa
ìwacáidáyaquéeyéicawa nuípidená yùuluì iyúwa yàacaténá icuèriná
ìwali, áibaalí nacái máisiba icàaluínináwa, yéewanápiná
nàwacáidáyacacawa nuípidená icuèriná iicáca ipualé. Yá isutáca
ìwali, yásí nùyaca néré náapicha, icuèriná íichawa manuísíwata
íná Núaniri Dios yéemìacué cài: ‘Nuíwacali, picùacáwa quiríta
pisutáaná íicha”, íimaca yái Jesúsca. matuíbanáitàacáwa, nupáyaidapiná
53 SAN MATEO 18, 19
tàacáwa nuíchawa macáita’, íimaca. imawènìacálemicawa”, íimaca yái

27 Néese catúulécanáca icuèriná Jesúsca. 35 Néese Jesús íimaca:
iicácani. Yá iwasàacani, imàaca —Càita nacái Núaniri Dios
nacái iwàwawa asìali imawènìacále chènuníiséeri yùuwichàidapinácué
íicha, yéewanápiná càmita pía canánama càmicaalícué
quirínama iwàwacutá ipáyaidaca pimàaca piwàwawa nabáyawaná
íichawani. Néese icuèriná imàacaca íicha báisíiri iyú, càinácaalí
asìali yàacawa matuíbanáita. báawéerica áibanái imàníiricuéca
28 “Yái íibaidéerica idécanáami pirí —íimaca walí yái Jesúsca.
yàacawa icuèriná íichawa, yá
yàanàaca inacáiriwa íibaidéeri Jesús enseña sobre el divorcio
imawènièrica íicha achúmáanata
plata. Néese idàbáanéeri asìali
íibàaca inacáiriwa icanápi
19 Idécanáamité Jesús
icàlidaca nalíni, yá
yàacawa Galilea yàasu cáli íicha
ìwalíise cachàiníiri iyú, batéwa wáapicha, wía yéewáidacaléca.
inúacani. Yá íimaca inacáiri Yá wàanàaca Judea yàasu cáli
iríwa: ‘Pìa nulí nùasu plata yái íinatalé, yái cáli ìyéerica oriente
pimawènièrica nuícha’, íimaca irí. iwéré èeri imusúacatáisewa,
29 Néese yái inacáiri ibàlùacawa abéemàalé Jordán inanába íicha.
yùuluì ipùata iyúwa yàacaténá 2 Yá madécaná wenàiwica yàacawa
icàaluíniná, yái idàbáanéeri asìalica, yáamíise, nàwacáidáyacacawa

isutácaténá iicáanápiná ipualé. yàatalé. Yá ichùnìaca cáuláiquéeyéi
Yá íimaca: ‘Picùacáwa quiríta wenàiwica néré.
matuíbanáitàacáwa, nupáyaidapiná 3 Néese abénaméeyéi
tàacáwa nuíchawa macáita’, íimaca fariseo nàacawa Jesús yàatalé

irí. 30 Quéwa yái idàbáanéeri náalimáidacaténá naicáwani
íibaidéerica càmíirita iwàwa cài, itàaníinápiná báawéeri iyú
yá yúucaca inacáiriwa presoíyéi yéewanápiná nacháawàaca
ibànalìculé àta ipáyaidacataléta iináwaná ìwali itàacái ìwalíise. Yá
íichawa yái imawènìacálecawa. nasutáca néemìawani:
31 Aibanái íibaidéeyéi naicácaté —¿Pimàacasica asìali imàacaca
càinácaalí ìyáaná, yá máiní íichawa íinuwa àta càinácaalí
achúmaca nawàwa ìwalíise. Yá wawàsi ìwalíise iwàwéerica
nàaca nacàlidaca iináwaná ìwali imàacaca úa meedá? —náimaca
nacuèriná iríwa. 32 Iná nacuèriná náalimáidaca naicáwa Jesús.
imáidacani yàataléwani yái 4 Néese Jesús íimaca nalí:
idàbáanéerica yàasu wenàiwicaca. —Pidécuéca piléeca Dios itàacái

Yá nacuèriná íimaca irí: ‘Pía profeta itànèericaté, quéwa
nùasu wenàiwica báawéeri càmitacué piwàwa peebáidacani.
íiwitáise meedá. Numàacacaté Profeta itànàacaté tàacáisi íiméerica
nuwàwawa íicha macáita yái Dios idàbacaté wenàiwicanái
pimawènìacálemica, pisutácáináté quéechatécáwa. Dios ‘idàbacaté
nuícha manuísíwata. 33 Nuicácaté idàbáanéeri asìali, idàbáanéechúa
pipualé, íná iwàwacutáca piicáca inanái nacái’, cài itànàaca yái
áibanái ipualé nacái, càide iyúwa profetaca. 5 Dios íimaca nacái: ‘Iná
nùyáaná’, íimaca yái nacuèrináca. asìali yàacawa yáaniri íichawa,
34 Yá máiní calúaca yái nacuèrináca, yáatúa íicha nacáiwa ìyacaténá
yá yúucaca asìali presoíyéi abédanamata íinu yáapichawa,
ibànalìculé nàuwichàidacaténáni yásí nuicáca níái pucháibaca
mamáalàacata ipáyaidacaténá iyúwa abéeri wenàiwica’, íimacaté
íichawa càiripináta yái yái Diosca. 6 Iná idécanáami
SAN MATEO 19 54
asìali iimáca úapicha, yá càmita náinupináwa —wáimaca. 11 Jesús

quirínama Dios iicáca nía iyúwa íimaca walí:
pucháiba wenàiwica, néese Dios —Báisíta, quéwa càmita macái
iicáca nía iyúwa abéeri wenàiwica. wenàiwica náalimá nàyaca
Iná càmita cayába wenàiwica abéerita, níawamita Dios
nèepùadaca náichawáaca nía, níái imàaquéeyéica ìyaca cài casíimáiri
Dios imàaquéeyéica ìyaca càide iyú. 12 Abénaméeyéi càmita náalimá
iyúwa abéeri wenàiwica —íimaca naduìca, namusúacáináwa cài, íná
yái Jesúsca. 7 Néese nasutáca càmita needá nalíwa. Aibanái
néemìawa Jesús àniwa: nacái càmita náalimá naduìca,
—Quéwa, Dios imàacaca asìali áibanáicáiná náiríadacaté nía
yúucaca íichawa íinuwa, yácáiná báawéeri iyú. Aibanái nacái
profeta Moisés ichùulìacaté nadéca náináidacawa nàyáanápiná
asìali yàanápiná cuyàluta íinu càiripináta càide iyúwa wenàiwica
iríwa, abéeri cuyàluta icàlidéerica càmíiyéi yáalimá iduìca
áibanái irí idéca yúucaca úa, yéewacaténá nàyaca matuíbanáiri
náalíacaténáwa manìrica úa. Yá iyú èeri íicha, náibaidáanápiná
idécanáami yàaca ulíni, yá yáalimá abéerita Dios irípiná. Cawinácaalí
ibànùaca íichawa úa —náimaca. yáaliméeyéica ìyaca cài abéerita
8 Jesús íimaca nalí: casíimáiri iyú íibaidacaténá
—Yái profeta Moisés càmitaté càiripináta Dios irípiná, yá
ichùulìa náucáanápiná náichawa cayábéeriquéi ìyáanáca cài —
náinuwa, néese bàaluité imàacacué íimaca yái Jesúsca.
pibànùaca píichawa píinuwa
máinícaalí báawaca piicáca úa, Jesús bendice a los niños
ipíchanácué pimànica ulí báawéeri 13 Néesetéáibanái natéca
cachàiníwanái mamáalàacata néenibewa Jesús yàatalé
máinícáinácué báawaca píiwitáise imàacacaténá icáapiwa nàwali,
píacué israelitaca. Quéwa isutácaténá nalí Dios imàníinápiná
quéechatécáwa Dios idàbacaalíté nalí cayábéeri. Quéwa wía Jesús
wenàiwica, càmitaté ibatàa yéewáidacaléca, wadàbaca
namàacaca náichawa náinuwa, wacuísaca níái itéeyéica yéenibewa,
íná báawacuéca Dios iicáca wáimaca sùmanái nasàiwicasa
yái piúcáanácuéca píinuwa Jesús irí wawàsi. 14 Néese Jesús
siùcade. 9 Siùcade núumacué íimaca walí:
pirí, asìali imàacacaalí íichawa —Pimàacacué sùmanái yàacawa
íinuwa càmíichúacáwa iimá nùatalé. Picácué pimáisanìa
áiba asìali yáapicha càmíirica nàanàaca, Dios icùacáiná
unìrisíwa, yá yeedácaalí áiba wenàiwica yeebáidéeyéica itàacái
íinupináwa, imànica ibáyawanáwa càide iyúwa sùmanái yeebáidáaná
idàbáanéechúa íinu iríwa. Aiba náaniri itàacáiwa —íimaca yái
nacái yeedácaalí íinupináwa Jesúsca.
abéechúa náuquéechúami, imànica 15 Yá Jesús imàacaca icáapiwa
ibáyawaná nacáiwa, iimácáiná nàwali, isutáca nalí Dios.

úapicha, úái áiba asìali íinuca — Néesecáwa yàacawa áibalé
íimaca yái Jesúsca. 10 Néese wía wáapicha wía yéewáidacaléca.
Jesús yéewáidacaléca wáimaca irí:
—Càmicaalí Dios ibatàa asìali Un joven rico habla con Jesús
yúucaca íichawa íinuwa, yá máiní 16 Néeseté
abéeri ùuculìiri
càulenáca náichani. Cayába yàacawa Jesús yàatalé, yá isutáca
cachàini nalítáni càmicaalí needá yéemìawa Jesús:
55 SAN MATEO 19
—Pía, cayábéeri yéewáidéerica cawèníiriwa chènuniré. Néese

wía, ¿càiríinásica cayábéeri pèepùawa pìacaténáwa núapicha
iwàwacutá numànica nùyacaténá iyúwa nuéwáidacalé —íimaca yái
càiripináta Dios yáapicha Jesúsca.
chènuniré? —íimaca. 17 Jesús 22 Yái ùuculìiri idécanáami
íimaca irí: yéemìacani, yá achúmaca iwàwa,

—Iwàwacutá píináidacawa cayába càasucáináni, yá yàacawa Jesús
ìwali yái píimáanáca, càinácaalí íicha, càmicáináté iwàwa yàaca
íimáaná yái tàacáisi íiméerica macáita yàasuwa áibanái irí.
cayábéericasa núa, canácáiná áiba 23 Néese Jesús íimaca walí, wía
wenàiwica cayábéeri, abéericata yéewáidacaléca:

Dios cayábéeri —íimaca irí yái —Péemìacué cayábani, máiní
Jesúsca, iwàwacáináté asìali càulenáca càasuíri yeebáidaca
yeebáidaca ìwali, Dioscani yái Dios itàacái, Dios icùacaténáni.
Jesúsca. Néese Jesús íimaca irí 24 Núumacué pirí àniwa, càide
àniwa: iyúwa camello càmíiná yáalimá

—Piwàwacaalí pìyaca càiripináta iwàlùacawa siduwíapi ituí yáapuí
Dios yáapicha, yá iwàwacutá irìcubàa, càita nacái máiní
pìyaca càide iyúwa profeta Moisés càulenáca càasuíri yeebáidaca
ichùulìaná wàawirináimi bàaluité Dios itàacái, Dios icùacaténáni,
Dios inùmalìcuíse —íimaca yái máinícáiná cáinináca càasuíri
Jesúsca. 18 Néese yái ùuculìiri iicáca yàasuwa Dios íicha —íimaca
íimaca Jesús irí: yái Jesúsca.
—Moisés ichùulìacaté namànica 25 Wía yéewáidacaléca idécanáami
madécaná wawàsi. ¿Càiríiná wéemìacani, yá wáináidacawa

wawàsi pitàaní ìwali? —íimaca yái manuísíwata wéemìacani,
ùuculìirica. Néese Jesús íimaca irí: càmicáiná wáalíawa càinácaalí
—Dios itàacái íimaca: ‘Picá pinúa íimáaná. Yá wasutáca wéemìawani:
wenàiwica, picá piimá áiba inanái —Néeni, ¿cawinápinásica yáalimá
yáapicha càmíichúaca píinusíwa, iwasàaca yáawawa Dios yàasu
áiba asìali yáapicha nacái càmíirica yùuwichàacáisi íicha? —wáimaca.
pinìrisíwa, picá piyéedùa, picá 26 Néese Jesús iicáidaca walí, yá
picàlida pichìwawa, picá nacái íimaca walí:

pichìwáida áibanái. 19 Néese pìa —Càmita yéewa wenàiwicanái
píaniri íimiétacanáwa, píatúa nawasàaca níawawa Dios yàasu
nacáiwa, cáininá piicáca áibanái yùuwichàacáisi íicha nachàini
wenàiwica càide iyúwa cáinináaná iyúwa meedá, quéwa Dios
piicáca píawawa, pimànicaténá nalí yáaliméeri iwasàaca nía —íimaca
cayábéeri’, cài íimaca Dios —íimaca yái Jesúsca. 27 Néese Pedro íimaca
yái Jesúsca. 20 Néese ùuculìiri irí:
íimaca: —Wadéca wamàacaca
—Nudéca numànica macáita càiri macáita wàasuwa, yá wadéca
wawàsi càide iyúwa Dios ichùulìaná wàacawa píapicha yéewacaténá
wía. ¿Càinásica áiba iwàwacutá péewáidacaléca wía. Néeni,
numànica quiríta? —íimaca. ¿càinásica wadènìapiná chènuniré?
21 Néese Jesús íimaca irí: —íimaca. 28 Néese Jesús íimaca walí:
—Piwàwacaalí pìyaca càide —Péemìacué cayábani, áiba
iyúwa Dios iwàwáaná, pìa piwénda èeriwa Dios iwàlisàidapiná
macáita pìasuwa, pìacaténá macáita. Néese núa, asìali Dios
iwènináami catúulécanéeyéi néeséerica, núawinapináwa
irí. Càita pidènìapiná pìasu nùasu yàalubáisi mèlumèluíri
SAN MATEO 19, 20 56
íinatawa, nucùacaténá macáita. yá iicáca áibanái ibàluèyéicawa

Píacué nacái nuéwáidacaléca, bàacháwáise nacùaca nàyaca néré
píawinapinácuécawa doce íibaidacalési. 4 Yá íimaca nalí:
namanùbaca yàalubáisi íinata ‘Pìacué píibaidaca nacái nùasu
picùacaténácué doce namanùbaca uva ibànacalená yèewiré, yásí
Israel itaquénáinámi yàawiría. nupáyaidacué pía cayába càide
29 Numáidacué abénaméeyéi péená iyúwa píibaidáaná’, íimaca nalí. Iná
nàanápináwa nacapèe íichawa nàacawa náibaidaca irí. 5 Néese
nacàlidacaténá áibanái irí nutàacái. machacànicaalí èeri, yá bànacalé
Aibanái péenácué nacái nàapináwa íiwacali yàacawa àniwa. Yá itàaníca
néenánái íichawa, càmicaalí nacái áibanái yáapicha íibaidéeyéipiná
néenánái inanái íichawa, càmicaalí irí. Yá nàacawa náibaidaca irí
nacái náaniri íichawa, càmicaalí bànacalé yèewiré. Yá néese a las
nacái náatúa íichawa, càmicaalí tresta táicalé, yá itàaníca áibanái
nacái néenibe béeyéi íichawa, yáapicha àniwa náibaidacaténá
càmicaalí nacái nabànacale yàaluná irí bànacalé yèewiré nacái. Yá
íichawa nacàlidacaténá nutàacái. nàacawa néré. 6 Néese a las cincota
Quéwa Dios yàapinácué pirí cien táicalé àniwa, yá yèepùa iicáca
imanùbaca yàawiríapiná cayábéeri áibanái icutéeyéica íibaidacalési. Yá
wawàsi. Pidènìapinácué nacái íimaca nalí: ‘¿Cánácué pibàlùawa
picáucawa càmíiri imáalàawa. èeríapinama chái canéeyéi meedá
30 Quéwa manùbéeyéi wenàiwica íibaidéeri?’ íimaca nalí. 7 Náimaca
áibanái iiquéeyéica iyúwa irí: ‘Wàya chái canácáiná imáidéeri
máiníiyéica cachàinica siùcade, wía wáibaidacaténá’, náimaca irí.
càmita máiní cachàini níawa Néese íimaca nalí: ‘Pìacué nacáiwa
áiba èeriwa. Manùbéeyéi nacái píibaidaca nulí nubànacale yèewiré’,
wenàiwica áibanái iiquéeyéica íimaca nalí. Yá nàaca náibaidaca.
iyúwa càmíiyéica máiní cachàini 8 “Catácaalí nàwali, yái
siùcade, áiba èeriwa yásí máiní bànacalé íiwacali íimaca yàasu

cachàiníwanái cachàinica níawa wenàiwica iríwa ipáyaidéerica
áibanái íicha —íimaca yái Jesúsca. wenàiwica: ‘Pimáida níara
íibaidéeyéica, pipáyaidáaná
La parábola de los trabajadores níawa. Pipáyaida quéecha

walí, wía yéewáidacaléca:
“Dios imànipiná nalí cayábéeri,
níái yàanèeyéica náamiwáise
macáita, néese pipáyaida níái
yàanèeyéicaté napíchalécáwa, àta
cawinácaalí íibaidéeyéica níara idàbáanéeyéicaté yàanàaca’,
irípiná. Péemìacué yái tàacáisi íimaca yái íiwacalica. 9 Néese
comparaciónca: Yái Dios icùanáca nàanàaca néré níái idàbéeyéicaté
yàasu wenàiwicawa ìyaca íibaidaca a las cincota táicalé, yá
càide iyúwa bànacalé íiwacali ipáyaidaca nía abé èeri iwènicatái.
imàníiná. Yái íiwacalica yàacawa 10 Néese napáyaida nàacawa
mapisáisíwata icutácaténá macáita àta nàanàacataléta néré

wenàiwica íibaidéeyéipiná yàasu níái idàbéeyéicaté íibaidaca
uva ibànacalená yèewiré. 2 Néese mapisáisíwata, yá nayúunáidaca
idécanáami itàaníca abénaméeyéi ipáyaidapináca nía manuí
wenàiwica yáapicha ipáyaidacaténá yáwanáita. Càita quéwa ipáyaidaca
nía abé èeri iwènicatái, yá ibànùaca nía macáita abé èeri iwènicatáita.
nía náibaidáanápiná yàasu uva 11 Needácanáami yái plataca, yá
ibànacalená yèewiré. 3 Néese a las nadàba natàaníca báawéeri iyú

nueveta mapisáita, yàacawa àniwa, bànacalé íiwacali ìwali. 12 Náimaca
57 SAN MATEO 20
irí: ‘Níacata yàanèeyéicaté a las natépiná núa presoíri iyú càmíiyéi

cinco táicalé, nadéca náibaidaca judío yàatalé naicáanícaténá
abéeri hora meedá. Yá pipáyaidaca nuquíniná, yá nacapèedáidapiná
nía abédanamata wáapicha, wía núa, yá natàtàapiná núa cruz ìwali
yùuwichèeyéicawa íibaidaca ùuléeri nuétácaténáwa. Quéwa máisiba
yáapiré èeríapinama’, náimaca irí. èeri irìcu, yá numichàapinácawa
13 Yá bànacalé íiwacali itàaníca yéetácáisi íicha —íimaca walí yái
àniwa yáapicha abéeri néená Jesúsca.
íibaidéeyéicaté èeríapinama. Yá
íimaca irí: ‘Pía, nùacawéerináca, Lo que pidió la madre
càmita numàni pirí báawéeri. de Santiago y Juan
Mapisáita bàwina nutàanícaté 20 Néeseté Zebedeo yéenibe
píapicha, yá abédanamata yáatúa ùacawa Jesús yàatalé uénibe

wáiwitáise wáapichawáaca yáapichawa níái Santiago, Juan
nupáyaidacaténá pía abé èeri nacái. Yá ubàlùacawa ùuluì ipùata
iwènicatái. 14 Peedá pìasu platawa iyúwa Jesús irí usutácaténá íicha
pìacaténáwa matuíbanáita. wawàsi imàníinápiná ulí cayábéeri.
Nuwàwa nùaca irí yái yàanèericaté 21 Yá Jesús íimaca ulí:
a las cincota táicalé càitade iyúwa —¿Càinásica piwàwa numànica

nupáyaidáaná pía. 15 Núalimá pirí? —íimaca yái Jesúsca. Néese
numànica nùasu yáapichawa úumaca irí:
càide iyúwa nuwàwáaná. Picá —Pimàaca nuénibe pucháiba
báawa piicáca núa ìwalíise yái náawinacawa píapicha nacùacaténá
numàníináca cayábéeri áibanái irí píapicha macái wenàiwica
mawèníiri iyú’, íimaca yái bànacalé áiba èeriwa picùacaalípiná
íiwacalica. macáita píiwitáise cachàiníiri
16 “Càita nacái, píacué iyúwa. Pimàaca náawinacawa
idàbéeyéicaté íibaidaca píapicha, abéeri yáawinacaténáwa
nulí quéechatécáwa, áibanái nacái péewápuwáise, abéeri nacái
íibaidéeyéipiná nulí píamiwáise, yáawinacawa apáulìcuíse pirí
numànipiná canánama irí cayábéeri nacùacaténá píapicha macái èeri
càide iyúwa nuwàwáaná numànica mìnanái —úumaca. 22 Quéwa Jesús
nalí cayábéeri”, íimaca yái Jesúsca. íimaca nalí níái Santiago, Juan
nacái:
Jesús anuncia por tercera —Càmitacué píalíawa
vez su muerte càinácaalí iwàwacutáanápiná
17 Jesús idéca idàbaca yàacawa pimànica Dios imàacacaténácué
Jerusalén ìyacàlená nérépiná. Iná pirí yái pisutéericuéca nuícha,
itéca wía yéewáidacalécawa doce picùanápinácué núapicha macái
wamanùbaca méetàucuta áibanái wenàiwica. ¿Píalimásicué
íicha. Yá íimaca walí: piùwichàacawa càide
18 —Càide iyúwacué piicáaná, iyúwa nùuwichàanápináwa
wàacawa wàyaca Jerusalén yéewacaténácué cachàiníiyéica pía
ìyacàlená nérépiná. Aibanái càide iyúwacué pisutáaná nuícha?
presopináca namànica núawa, —íimaca yái Jesúsca. Néese
núa asìali Dios néeséerica, náimaca Jesús irí:
natécaténá núa sacerdote —Báisíta, Wáiwacali, wáaliméeri
íiwacanánái yàatalé, nía nacái wamànica —náimaca. 23 Néese
yéewáidéeyéica wenàiwica Jesús íimaca nalí:
templo irìcu. Yá nachùulìaca —Báisítacué piùwichàapinácawa
áibanái nanúanápiná núa. 19 Yá càide iyúwa nùuwichàanápináwa,
SAN MATEO 20, 21 58
quéwa Dios càmita ibatàa

numàacapinácué píawinacawa Jesús sana a dos ciegos
núapicha abéericué péená 29 Néeseté wamusúacawa Jericó
yáawinacaténáwa nuéwápuwáise, ìyacàlená íicha, yá manùbéeyéi

áibacué péená nacái yáawinacawa wenàiwica nàacawa Jesús yáamíise.
apáulìcuíse nulí, picùacaténácué 30 Yá pucháiba matuíyéi nàyaca
núapicha macái wenàiwicata, néeni, yáawinéeyéicawa àyapu

yácáináta Núaniri Dios imàacapiná idùlepi isutéeyéica plata náicha
nalíni, cawinácaalí wenàiwicanái níái wenàiwicaca ichàbéeyéicawa
Dios íináidéeyéicatéwa néenibàa. Matuíyéi isutáca náicha
náawináanápináwa núapicha plata yéewanápiná nawènìaca
wacùacaténá macái wenàiwica — nayáapináwa. Náalíacáináwa Jesús
íimaca yái Jesúsca. iináwaná ichàbáanáwa chábài, yá
24 Wía, Jesús yéewáidacaléca namáidaca Jesús irí:
diez wamanùbaca, wéemìacaté yái —¡Wáiwacali, rey David
nasutáanáca Jesús íicha wawàsi, itaquérinámi, Dios ibànuèricaté
yá calúaca wía náapicha, níái walí wacuèrinápiná, piicá wapualé!
pucháiba Zebedeo yéenibeca. —náimaca.
25 Quéwa Jesús imáidaca yàataléwa 31 Manùbéeyéi wenàiwica
wía. Yá íimaca walí: nacuísaca níái matuíyéica

—Píalíacuécawa càinácaalí iyú masànáanápiná nía, quéwa
càmíiyéi judío imànica icuèyéica namáida quéwanáta mamáalàacata
yàasu cáli néeséeyéiwa; casíimáica cachàiníiri iyú. Náimaca:
nacùaca wenàiwica cachàiníiri —¡Wáiwacali, rey David
iyú. Píalíacuéwa nacái casíimáica itaquérinámi, Dios ibànuèricaté
náiwacanánái nachùulìaca macái walí wacuèrinápiná, piicá
wenàiwica. 26 Quéwa iwàwacutácué wapualé! —náimaca. 32 Iná Jesús
càmita pìya càide iyúwa nàyáaná. iyamáaca ibàlùacawa, yá imáidaca
Néese cawinácaalícué péená níái matuíyéica. Néese isutáca
iwàwéerica Dios iicácani càiride yéemìawa nía:
iyúwa cachàiníirica íiwitáise, —¿Càinásicué piwàwa numànica
iwàwacutá iyúudàacuéca pía pirí? —íimaca yái Jesúsca.
macáita. 27 Cawinácaalícué péená 33 Náimaca irí:
iwàwéerica Dios iicácani càiride —Wáiwacali, wawàwa

iyúwa cachàiníirica áibanái pimàaca catuíca wía —náimaca.
íicha, iwàwacutá íibaidacuéca 34 Catúulécanáca Jesús iicáca nía,
pirí macáita càide iyúwa yàasu yá imàacaca icáapiwa natuí ìwali.

wenàiwica íibaidáaná íiwacali Yáta matuíyéimi iicáidaca àniwa,
iríwa. 28 Iwàwacutácué cài pimànica, yá nàacawa Jesús yáapicha.
núacáiná, núa asìali Dios néeséerica,
éwitacué Píiwacalicáaníta Jesús entra en Jerusalén
núa, càicáaníta càmita nùanàa
náibaidacaténá nulí meedá. Néese
nudéca nùanàaca nuíbaidacaténá
21
Wàanàacaté mawiénita
Jerusalén ìyacàlená irí;
quéechatécáwa wàanàaca Betfagé
áibanái wenàiwica irípiná, ìyacàlená néré, ìyéerica dúli ìwali
numàacacaténá nacái nucáucawa íipidenéechúa Olivos, yái olivo
nuwasàacaténá manùba wenàiwica inàlimanáca. Yá Jesús ibànùaca
Dios yàasu yùuwichàacáisi ipíchalépináwa pucháiba wéená
íicha, yái yàanèeripináca nàwali wía yéewáidacaléca. 2 Ipíchawáise
nabáyawaná ìwalíisewa —íimaca Jesús ibànùaca nía, yá íimaca
yái Jesúsca. nalí:
59 SAN MATEO 21
—Pìacuéwa irìculé yái yàcaléca —¡Wàacué irí cayábéeri, yái

ìyéerica wapíchalé. Nérécué rey David itaquérinámica, Dios
pìanàapináca burro nadacuèchúa ibànuèrica walí wacuèrinápiná!
néré, ibàluèchúawa uìri yáapichawa. ¡Cayábéeriquéi Wacuèrináca, Dios
Piwasàacué úa, pitécué nulí níawa. ibànuèrica walí, icùacaténá wía!
3 Aibacaalícué isutá yéemìawa ¡Wàaca pirí cayábéeri, pía Dios
píawa càinácaalícué pimàni, chènuníiséerica! —náimaca.
picàlidacué iríwani nuwàwacutáca 10 Jesús iwàlùacawa Jerusalén
níái burroca, núa Píiwacalicuéca, ìyacàlená irìculé, yá macáita

nubànùanápiná nacái wenàiwica wenàiwica namusúacawa nacapèe
natécaténá irí nía àniwa caquialéta íichawa naicácaténáni. Manùbéeyéi
—íimaca yái Jesúsca. 4 Càité Jesús nasutáca néemìawa wenàiwica
imànica càide iyúwaté Dios yàasu yèeyéicawa Jesús yáapicha. Yá
profeta itànàanáté tàacáisi Dios náimaca:
inùmalìcuíse. Dios íimacaté: —¿Cawinásica yái wenàiwicaca?
5 “Picàlidacué nalíni níái —náimaca. 11 Néese níái
ìyéeyéica Jerusalén ìyacàlená wenàiwicaca yèeyéicawa Jesús
irìcu, áibaalí íipidenácatalé yáapicha náimaca nalí:
Sión: ‘Piicácué, Picuèriná —Yácata profeta Jesús, yái
yàanàaca pìatalécué, Nazaret ìyacàlená néeséerica,
càmíiri cáimacái iicáca yàanèerica Galilea yàasu cáli
yáawawa, cáimiétacanéeri, néese, itàaníirica Dios inùmalìcuíse
matuíbanáiri iyú nacái, —náimaca.
yáawinéeriwa burro wàlisài
íinata, uìrica abéechúa pìrái Jesús purifica el templo
itéechúa yàasusi’, càicué 12 Néeseté Jesús iwàlùacawa
píimaca nalíwa”, templo ibàacháwalená irìculé. Yá

íimacaté yái Diosca. 6 Níái pucháiba imusúadaca wenàiwicanái templo
yéewáidacaléca nàacawa, yá ibàacháwalená irìcuíse, macáita
namànicaté càide iyúwa Jesús iwéndéeyéicaté yàasusi, áibanái
íimáanáté nalí. 7 Natéca úái burroca, nacái iwènièyéica yàasusi templo
uìri nacái. Yá walìadaca wàasu ibàacháwalená irìcu. Itamàaca
ruana nacáiriwa nawaalírìcubàa, yúucawa náicha nàasu mesa
yéewanápiná Jesús yàalubáicani. canánama, níái icambiéyéica plata
Yá Jesús imichàa yáawinacawa wenàiwica íicha needácaténá
burro íinata. 8 Manùbéeyéi nalíwa plata. Jesús itamàaca
wenàiwica ìyaca néré wáapicha. yúucawa náicha nàalubáica níái
Abénaméeyéi natéca nàasu ruana iwéndéeyéica unùcu sacrificio
nacáiriwa náuquéeri nàwalíisewa, pinéerica. 13 Yá Jesús íimaca
yá nalìadaca nía àyapulìcubàa nalí:
Jesús ipíchalé, burro ìipìnacaténá —Pidécuéca péemìaca tàacáisi
íinatabàa càide iyúwaté judío profeta itànèericaté Dios
íiwitáise nàaná nacuèriná inùmalìcuíse. Dios íimacaté yàasu
icàaluínináwa. Aibanái nacái templo ìwaliwa: ‘Yái nucapèeca
nawichùaca wisìri nacáiri ibáiná, nasutácàalupináca nuícha’, íimacaté
yá nalìadaca nía àyapulìcubàa Jesús yái Diosca. Quéwa, pidécuéca
ipíchalé, náasáidacaténá casíimáica piwènúadacani cayéedéeyéi
naicácani. 9 Níái yèeyéicawa Jesús icapèe iyú, yái temploca,
ipíchalé, níái nacái yèeyéicawa piyéedùacáinácué plata wenàiwica
yáamiwáise namáidáidaca íicha pichìwa iyúwa —íimaca yái
casíimáicáiná nía. Náimaca: Jesúsca.
SAN MATEO 21 60
14 Néese abénaméeyéi matuíyéi,
áibanái nacái éeruíyéi yàabàli Jesús maldice la higuera

nàacawa Jesús yàatalé templo sin fruto
irìcu. Yá ichùnìaca nía. 15 Quéwa 18 Néeseté mapisáináami àniwa
sacerdote íiwacanánái, nía nacái Jesús, wía nacái yéewáidacaléca,

yéewáidéeyéica wenàiwica templo idècunitàacá wàacawa Jerusalén
irìcu báawaca naicáca Jesús ìyacàlená nérépiná àniwa, yá
imàníináca yái càmíirica wenàiwica máapicani, yái Jesúsca. 19 Néese
idé imànica, cayábacáiná iicáca higuera yéetaná ibàluèricawa
wenàiwicanái iicáca náicha àyapu idùlepi. Yá Jesús yàacawa
Jesús. Néemìaca nacái sùmanái higuera yéetaná yàatalé icutácaténá
isàna imáidéeyéica casíimáiri iyú ìyacaná. Quéwa canáca ìyacaná,
templo irìcu; sùmanái íimaca Jesús iicá ibáiná meedá. Néese Jesús
ìwali: “¡Wàacué irí cayábéeri, yái íimaca àicu irí:
rey David itaquérinámica, Dios —¡Càmita quirínama càyacanáca
ibànuèrica walí Wacuèrinápiná!” píawa! —íimaca yái Jesúsca,
náimaca níái sùmanáica. Iná yáasáidacaténá walí Dios
calúaca sacerdote íiwacanánái, nía yùuwichàidáanápináté israelitanái.
nacái yéewáidéeyéica wenàiwica Yáta ichuìdacawa macáita yái
templo irìcu, yácáiná yái tàacáisi higuera yéetanámica, yá yéetácawa.
sùmanái icàlidéerica íimáanáca 20 Néese wía, Jesús yéewáidacalénái
Mesíascani yái Jesúsca, judío waicácáináni, yá wáináidacawa

icuèrinápiná Dios ibànuèrica nalí. manuísíwata waicáidaca higuera
16 Néese sacerdotenái íimaca Jesús yéetanámi irí. Yá wasutáca
irí: wéemìawa Jesús:
—Picá pimàaca nacàlidaca —¿Càiná yéewaná ichuìdacawa
pìwali yái tàacáisica. Pichùulìa abéerìcuíseta, chuìcani yái
masànáanápiná nía, ipíchaná higueraca yéetanámica? —
áibanái nayúunáidaca Mesíasca pía wáimaca. 21 Néese Jesús íimaca
—náimaca. Yá Jesús íimaca nalí: walí:
—Casíimáica nuémìaca —Iwàwacutácué peebáidaca tài
yái náimáanáca. Pidécuéca íiméeri iyú Dios imàníinápinácué
piléeca tàacáisi Dios yàasu pirí càinácaalícué cayábéeri
profeta itànèericaté nuináwaná pisutéerica íicha imàníinápinácué
ìwali, íiméerica sùmanái pirí. Péemìacué cayába,
nacàlidáanápináté nuináwaná píibàacaalícué piwàwawa Dios
cayábéeri iyú. Profeta íimacaté: iwéré tài íiméeri iyú, yásí
‘Pía Wacuèriná Dios, pidéca píalimácué pimànica càide iyúwa
pimàacaca púubanaméeyéi núumáaná higuera yéetanámi irí.
sùmanái, quìrasìinái nacái Píalimápinácué nacái pimànica
nàaca pirí cayábéeri’, cachàiníwanái. Píimacaalícué
cài íimacaté nùwali yái profetaca. yái dúli irí: ‘Pimichàawa,
¿Cánácué càmita péemìa picaláawa manuíri úni yáaculé’,
càinácaalí íimáaná yái Dios itàacái càicaalícué píima, yásí yàacawa
piléericuéca? —íimaca yái Jesúsca. càide iyúwacué píimáaná
17 Néeseté Jesús yàacawa irí, báisícaalícué peebáidaca
náicha. Yá imusúacawa wáapicha Dios imàníinápinácué piríni.
Jerusalén ìyacàlená íicha, wía 22 Núumacué pirí nacái, macáita
yéewáidacaléca. Néese macáita càinácaalí cayábéeri pisutéericuéca

wàacawa Betania ìyacàlená néré, Dios íicha imàníinápinácué pirí, yá
yá waimáca néré. peebáidacaalícué tài íiméeri iyú
61 SAN MATEO 21
Dios imàníinápinácué piríni, yásí níái iwéndéeyéica yàasusi —íimaca

Dios imànicuéca piríwani —íimaca yái Jesúsca.
yái Jesúsca.
La parábola de los dos hijos
La autoridad de Jesús 28 Jesúsisutáca yéemìawa judío
23 Néeseté Jesús iwàlùacawa íiwacanánái, sacerdote íiwacanánái
templo irìculé. Yá idàbaca nacái:
yéewáidaca wenàiwica néré. —¿Càinácué píináidacawa ìwali
Néese sacerdote íiwacanánái, nía yái comparaciónca? Péemìacuéni.
nacái judío íiwacanánái béeyéica Abéeri asìali idènìacaté yéenibewa
nàacawa Jesús yàatalé. Yá nasutáca pucháiba asìanái. Yá íimaca abéeri
néemìawani: néená irí, yái idàbáanéerica: ‘Nuìri,
—¿Cawiná ibànùa pía siùcade pìa píibaidaca nùasu uva
pimusúadáanápiná wenàiwica ibànacalená yèewiré’, íimaca yái
templo ibàacháwalená irìcuíse níái náanirica. 29 Néese ìiri íimaca
iwéndéeyéica yàasusi? ¿Cawiná yáaniri iríwa: ‘Càmita nuwàwa
ichùulìa pía pimusúadáanápiná nuíbaidaca’, íimaca. Néeseta
nía? —náimaca Jesús irí. 24-25 Néese quéwa iwènúadaca íiwitáisewa,
Jesús íimaca nalí: yá yàaca íibaidaca néré. 30 Néese
—Núa nacái nuwàwa nusutácuéca náaniri yàacawa imáidacaténá ìiri
nuémìawa pía: ¿Cawiná ichùulìaté áibawa. Yá ichùulìaca íibaidaca
Juan ibautizáanápiná wenàiwica, uva ibànacalená yèewiré. Néese
Diossica? ¿Wenàiwicanáisica? ìiri íimaca yáaniri iríwa: ‘Iyá, pápa.
Píimacué nulí càiríinácaalí náicha Yáca nùacawéera’, íimaca. Quéwa
ichùulièricaté Juan ibautizáanápiná càmita yàawa néré —íimaca yái
wenàiwica. Picàlidacué nulíni. Jesúsca. 31 Néese Jesús isutáca
Picàlidacaalícué nulíni, yásí yéemìawa judío íiwacanánái, nía
nucàlidacué nacái piríwani nacái sacerdote íiwacanánáica. Yá
cawinácaalí ichùulìaca núa íimaca nalí:
numusúadáanápiná wenàiwica —¿Càiríiná náicha níái asìali
templo ibàacháwalená irìcuíse níái yéenibe pucháiba imànica càide
iwéndéeyéica yàasusi —íimaca yái iyúwa yáaniri iwàwáaná? —íimaca
Jesúsca. Néese nadàbaca natàaníca yái Jesúsca. Néese náimaca irí:
nalíwáaca. Náimaca: “Wáimacaalí —Yái idàbáanéerica —náimaca.
irí Dios ichùulièriquéera Juan, yásí Néese, Jesús yèepùa íimaca nalí:
isutáca yéemìawa wíatá: ‘Néeni, —Péemìacué cayába yái
¿cánácué càmitaté peebáidani?’ nutàacáica. Báisíta áibanái
càipiná íimaca walí. 26 Càmita nacái yeedéeyéicaté plata yéenánái
wawàwa wáimaca irí wenàiwica íichawa romanonái yàasu
ichùulièriquéera Juan, cáalucáiná gobierno irípiná, nía nacái inanái
wía wenàiwicanái íicha, macáita iiméeyéicaté asìanái yáapicha plata
wenàiwica neebáidacáiná Juan ìwalinápiná, nadéca nawènúadaca
itàanícaté Dios inùmalìcuíse”, cài náiwitáisewa Dios irípiná, yá
náimaca nalíwáaca. 27 Iná náimaca idéca Dios yàasu wenàiwicaca
Jesús irí: nía, Dios icùacaténá nía. Quéwa,
—Càmita wáalíawa —náimaca. píatacué càmita Dios yàasunáica.
Néese Jesús íimaca nalí: 32 Yácáiná Juan el Bautistami
—Càita nacái càmitacué nucàlida yàanàacaté yéewáidacaténácué

piríni cawinácaalí ichùulìaca núa pía pìyáanápinácué càide iyúwa
numusúadáanápiná wenàiwica Dios iwàwáaná. Càmitacué quéwa
templo ibàacháwalená irìcuíse, peebáida iríni. Néese áibanái
SAN MATEO 21 62
yeedéeyéicaté plata yéenánái yàawiría íicha. Quéwa càita nacái

íichawa romanonái yàasu níái icuèyéica bànacalé namànica
gobierno irípiná, nía nacái inanái nalí báawéeri mamáalàacata.
iiméeyéicaté asìanái yáapicha plata 37 “Néese bànacalé íiwacali
ìwalinápiná, níata yeebáidacaté ibànùaca nàatalé ìiriwa,

Juan el Bautista itàacáimi. Yáté íináidacáináwa iríwa yái bànacalé
nawènúadaca náiwitáisewa íiwacalica: ‘Báisíta nàaca nuìri
nabáyawaná íichawa. Quéwa íimiétacanáwa’, íimaca íináidacawa
píacué, éwita piicácáanítacué iríwa. 38 Quéwa níái icuèyéica
neebáidaca, néese càmitacué bànacalé naicáca ìiri yàacawa
quéwa piwènúada píiwitáisewa napualé, yá náimaca nalíwáaca:
Dios irípiná peebáidacaténá ‘Yáara bànacalé íiwacalica
càide iyúwaté Juan el Bautistami yéetácaalípináwa, yá yàaca
icàlidáaná Dios itàacái —íimaca yái bànacalé ìiri iríwa. Ara, wàacuéwa
Jesúsca. wanúanáni. Yásí wíacata bànacalé
íiwacanánái’, náimaca. 39 Càita
La parábola de los náibàacani, yá nawatàidacani
labradores malvados bànacalé yèewíise, yá nanúacani.
33 Néeseté Jesús yéewáidaca 40 “Siùcade píimacué nulí:
wenàiwica comparación iyú. Iimaca Yái uva ibànacalená íiwacalica,

nalí: “Péemìacué comparación: yàanàacaalípiná nàatalé, ¿càinásica
Abéeri asìali idènìacaté ibànacale imànipiná nalí, níái icuèyéicaté
yàalunáwa uva yàalupiná. Yá bànacalé?” íimaca yái Jesúsca.
ibànaca uva. Néese imànica iwáiná 41 Néese níái wenàiwica ìyéeyéica
ibànacale itéesebàawa. Ichùnìaca templo irìcu náimaca Jesús irí:

nacái utàwi nacáichúa uva ìyacaná —Inúapiná níái báawéeyéica,
yàalupiná, napisùacatalépiná uva càmita nacái catúulécaná iicáca
ituní. Néese imànica chènuníiri nía. Néese imàacapiná áibanái
capìi naicáidacatáisepiná macáita cayábéeyéi íiwitáise icuèyéipiná
uva ibànacalená yàalu. Yá imàacaca irí yái uva ibànacalenáca,
áibanái icuèyéipiná irí yái yàasu ibànuèyéipiná irí yàasu uva ìyacaná
uva ibànacalená yàalunáca, quéwa yéenápiná needácaalí bànacalé
iwàwacutácaté nabànùaca irí yàasu ìyacaná —náimaca. 42 Néese Jesús
uva ìyacaná yéenápiná, yàasu íimaca nalí:
èerita needácatáipináté ìyacaná. —Báisíta. Pidécuéca piléeca nacái
Idécanáamité imànica náapicha comparación Dios yàasu profeta
càiri wawàsi, yá néese yàacawa itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
náicha áibalépiná. 34 Uva yàasu èeri ¿Cánácué càmita peebáida itàacái?
yàanàacaté needácaténá ìyacaná, yá Itànàacaté tàacáisi íiméerica Dios
bànacalé íiwacali ibànùaca yàasu ibànùanápináté nacuèrinápiná,
wenàiwicanáiwa néré nacutácaténá níái israelitaca, quéwa
icuèyéi íicha bànacalé íiwacali báawáanápináté naicácani. Càité
yàasu uva ìyacaná yéenápiná. profeta íimaca:
35 Quéwa níái icuèyéica bànacalé ‘Níái imàníiyéica íba icapèená,
náibàaca nía; nacapèedáidaca nadéca náucaca abéeri
abénaméeyéi, nanúaca áibanái, íba méetàuculé náichawa,
néese nanúaca abénaméeyéi caná iwènicáiná naicácani.
wenàiwica íba iyú. 36 Yá bànacalé Quéwa Wacuèriná Dios
íiwacali ibànùaca nàatalé àniwa idéca imàacaca máiníiri
yàasu wenàiwicanáiwa áibanái, iwàwacutácawa capìi irípináni
manùba yáwanái idàbáanéeri yái íba náuquéericaté. Càita
63 SAN MATEO 21, 22
Dios idéca imànica, íná iríwa yàacawéetúapináwa.

wàaca Dios irí cayábéeri’, 3 Yá nacuèriná ibànùaca
càité profeta íimaca nùwali, núa yàasu wenàiwicanáiwa nàaca

càiride iyúwa íba, núa israelita namáidacaténá wenàiwica
icuèrinápináca. 43 Iná núumacué pirí, nacuèriná icàlidéeyéicaté
càicuéca píade iyúwa báawéeyéi iríni quéecha. Quéwa càmita
icuèyéica bànacalé. Càmitacué picùa nawàwa nàwacáidáyacacawa
cayába israelitanái càide iyúwa néré. 4 Néese nacuèriná ibànùaca
Dios iwàwáaná, càmitacué nacái yàasu wenàiwicanáiwa áibanái.
péewáida nía, íná càmita namàni Ipíchawáise nàacawa, yá íimaca
cayábéeri. Siùcáisede Dios càmita nalí: ‘Pìacué picàlidaca nalíni,
quirínama ibatàacué picùaca yàasu níara numáidéeyéica, nudéca
wenàiwica, níái israelitaca. Yá nuchùnìaca yái nayáapináca.
Dios imàacapiná áibanái íibaidaca Nùasu wenàiwica nadéca nanúaca
irípiná, yéewáidéeyéipiná nía nupìra pacá walíibèeyéi, áiba nacái
cayába, namànicaténá cayábéeri nupìra walíibèeyéi. Macáicata
càide iyúwa Dios iwàwáaná. idécawa canánama yái nayáapináca.
44 Iyaca nacái áiba comparación Pisutácué nàanápináwa aléi fiesta
íba ìwali: Cawinácaalí wenàiwica casamiento nérépiná’, íimaca yái
yúuwèeyéicawa iwéré yái íbaca, yásí nacuèrináca. 5 Néese nacuèriná
wenàiwica isubèriacawa. Néese íba yàasu wenàiwica namáidaca
yúuwàacaalíwa áibanái íinatabàa, nía àniwa quéwa caná iwèni
yásí náalacawa ichùmalési iyú — wenàiwicanái iicáca nacuèriná
íimaca yái Jesúsca, náalíacaténáwa itàacáiwa. Abéeri néená yàaca
Dios yùuwichàidáanápiná iicáca ibànacalewa. Aiba yàacawa
manuísíwata cawinácaalí càmíiyéica yàcalé néré iwéndacaténá
yeebáida Jesús itàacái. yàasuwa. 6 Yá áibanái náibàaca
45 Níái sacerdote íiwacanánáica, nacuèriná yàasu wenàiwicawa.
fariseonái nacái, idécanáami Yá nacuísaca nía, namànica nalí
néemìaca comparación Jesús báawéeri, àta nanúacataléta nía
icàlidéerica, yá náalíacawa nacái. 7 Yá néese máiní calúacani
icàlidacaténi nàwali yái tàacáisica. yái nacuèrináca. Yá ibànùaca néré
46 Ináté nawàwaca náibàacani yàasu úwináiwa, yá úwinái nanúaca
náucacaténáni presoíyéi ibànalìculé. níái inuéyéicaté meedá nacuèriná
Quéwa cáaluca nía manùbéeyéi yàasu wenàiwicawa, yá úwinái
wenàiwicanái íicha, níacáiná yeemáca nàyacàlemi. 8 Néese
manùbéeyéi wenàiwica neebáidaca àniwa nacuèriná íimaca yàasu
Jesús itàaníca Dios inùmalìcuíse. wenàiwicanái iríwa: ‘Macáicata
Iná càmita nadé náibàaca Jesús. idéca ichùnìacanáca canánama
fiesta casamientopiná quéwa níara
La parábola de la fiesta numáidéeyéicaté quéechatécáwa,
de bodas canáca yéewaná nàanàaca,
22 Néeseté Jesús idàbaca

yéewáidaca nía àniwa
comparación iyú. Yá íimaca
càmicáináté neebá numáidáaná nía.
9 Iná pìacué picutáca mamáalàacata
wenàiwicanái bamuchúamibàa
nalí: 2 “Péemìacué comparación: yàcalé, àyapulìcubàa nacái
Yái Dios icùanáca wenàiwica pimáidacaténácué nía macáita
càicanide iyúwa abéeri nacuèriná pìanèeyéica’, íimaca yái
imàníiná iwàwéerica imànica nacuèrináca. 10 Néese níái
manuíri fiesta ìiri irípináwa, yàasu yàasu wenàiwicanái nàacawa
casamientopináwa, ìiri yeedácáiná bamuchúamibàa yàcalé
SAN MATEO 22 64
àyapulìcubàa, yá nàwacáidaca néenáwa Jesús yàatalé náapicha

macáita wenàiwica nàanèeyéica nacái áibanái cayábéeyéi iicáca rey
néenibàa, cayábanaméeyéi, Herodes íiwitáise. Yá náimaca Jesús
báawanaméeyéita nacái. Iná yéewa irí:
idéca capìi ipuníacawa madécaná —Pía, yéewáidéerica wenàiwica,
wenàiwica iyú, yái manuíri capìi wáalíacawa pitàaníca báisíiri
imàdáaná casamiento yàaluca. iyú, péewáidaca nacái wenàiwica
11 “Néeseta quéwa yái báisíiri iyú nàyacaténá
nacuèriná iwàlùacawa néré machacàníiri iyú càide iyúwa Dios
itàidacaténá wenàiwicanái ichùulìaná nàyaca. Wáalíacawa
yàanèeyéica néré nayáacaténá nacái piicáca macái wenàiwica
nayáacaléwa, yá iicáca abéeri abédanamata, íná càmita pibatàa
asìali nèewi ibàlesíami yáapichawa áiba wenàiwica caináwanéeyéi
meedá. Càmitaté ìwali ibàlewa iwènúadaca píiwitáise cayábéeri
wàlisàiwa, yái bàlesi cayábéerica íicha. 17 Iná picàlida walíni
nacuèriná iwacuèricaté macái càinácaalí píináidacawa:
wenàiwica irí, fiesta casamiento ¿Cayábasica wapáyaidacaalí
ibàlenápiná. 12 Yá nacuèriná wáichawa plata iyú níara
íimaca irí: ‘¿Néeni? ¿Cánásica emperador romanosàiri yàasu
yéewaná piwàlùacawa aléi, éwita gobiernonái icuèyéica wàasu cáli?
càmicáaníta pìwali pibàlewa —náimaca. 18 Quéwa Jesús yáalíaca
fiesta casamiento ibàlenápiná, yái náiwitáise báawéeri nawàwáaná
bàlesica nuèrica nalí?’ íimaca nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái
yái nacuèrináca. Yá masànacani ìwalíisewa. Yá íimaca nalí:
icalùniwa nacuèriná íicha, yái —Píacué pucháibéeyéica íiwitáise,
asìalica. 13 Néese nacuèriná íimaca ¿cánácué píalimáida piicáwa núa
yàasu wenàiwicanái iríwa, níái picháawàacaténá nuináwaná
iwacuèyéica yàacàsi wenàiwicanái ìwali nutàacái ìwalíise? 19 Néeni,
irí: ‘Caquialéta, pidacùacué yái píasáidacué nuicá moneda càichúaca
asìalica icáapi nacái, yàabàli nachùulìacuéca pipáyaidaca iyú
nacái. Yá piúcacué wáichani aléera nía —íimaca yái Jesúsca. Yá natéca
catéeri irìculé. Wenàiwicanái irí denario, yái cawèníiri monedaca
náicháanípiná manuísíwata néré, yá abé èeri iwènicatáica. 20 Néese Jesús
naamíapiná nayéiwa nàuwichàacái isutáca yéemìawa nía:
iyúwa’, íimaca yái nacuèrináca. —¿Cawiná yéenáiwaná ichanàawa
14 Dios imáidacáiná manùbéeyéi moneda ìwali? ¿Cawiná nacái
wenàiwica, quéwa càmita yeedá íipidená ichanàawa ìwali? —íimaca
macáita yàasu wenàiwicapináwa yái Jesúsca. 21 Yá náimaca irí:
nía”, íimaca yái Jesúsca. —Emperador íipidenáquéi
ichanàawa ìwali, yéenáiwaná nacái
El asunto de los impuestos ichanàawa ìwali, yáara romano
15 Néesetécáwa, abénaméeyéi íiwacaliná, icuèrica macái èeri
fariseo nàwacáidáyacacawa mìnanái —náimaca. Iná Jesús
natàaníca náapichawáaca, íimaca nalí:
yá abédanamata namànica —Pipáyaidacué píichawa
náiwitáisewa náalimáidáanápiná emperador plata iyú càide iyúwa
naicáwa Jesús icàlidacaténá áiba ichùulìanácué pipáyaidacani.
wawàsi báawéeri yéewanápiná Pimànicué nacái càide iyúwa Dios
nacháawàaca iináwaná ìwali iwàwáanácué pimànica —íimaca
romanonái yàasu gobiernonái yái Jesúsca. 22 Yá náináidacawa
irí. 16 Iná nabànùaca abénaméeyéi manuísíwata néemìaca Jesús
65 SAN MATEO 22
íimáaná, càmicáiná náalimá macáicáináta náinuca úa —

nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái náimaca, naicáaníca Jesús iquíniná.
ìwalíisewa. Néese namàacacani, yá 29 Néese Jesús íimaca nalí:
nàacawa íicha. —Pidécuéca piméeràacawa

báisíiri tàacáisi íicha càmicáinácué
La pregunta sobre píalíawa càinácaalí íimáaná Dios
la resurrección itàacái profetanái itànèericaté
23 Néese yáté èerica àniwa Dios inùmalìcuíse. Càmitacué
abénaméeyéi saduceo nàacawa nacái píalíawa Dios íiwitáise
Jesús yàatalé. Níái saduceo cachàiníiri ìwali imichàidáanápiná
náimaca yéetéeyéimiwa càmitasa wenàiwica yéetácáisi íicha.
nacáucàawa áibaalípiná. 30 Aiba èeriwa yéetéeyéimiwa
Saduceonái iwàwaca wenàiwicanái nacáucàapinácawa, quéwa càmita

iicáaníca Jesús iquíniná, íná nacásàapináwa, níái asìanáica,
nasutáca néemìawa Jesús, inanái nacái, nàyapinácáiná càide
náalimáidacaténá naicáwani. Yá iyúwa chènuníiséeyéi ángel ìyáaná
nacàlidaca irí tàacáisi. Náimaca irí: càmíiyéica icásàawa. 31 Aiba wawàsi
24 —Pía, yéewáidéerica nacái, piyúunáidacuéca càmita
wenàiwica, profeta Moisés Dios icáucàidapiná wenàiwica áiba
itànàacaté tàacáisi íiméerica èeriwa, quéwa pidécuéca piléeca
Dios ichùulìanácué wía judíoca cuyàluta profeta Moisés itànèericaté
wamàníinápiná cài: Asìali Dios inùmalìcuíse, íná ¿cánácué
yéetácaalíwa méenibeta, yásí càmita péemìa càinácaalí íimáaná?
iwàwacutá yéenásàiri yeedáca 32 Dios íimacaté: ‘Núacata yái Dios
iríwa yéenásàiri íinumiwa icuèrica Abraham, Isaac nacái,

yàacawéetúapináwa yéewacaténá Jacob nacái’, càité íimaca yái Diosca.
idènìaca úapicha yéenibewa ¡Dios càmita icùa yéetéeyéimiwa
naiquéeyéipiná iyúwa yéetéerimiwa ichéeca meedá! ¡Néese Dios
yéenibemi, yéewanápiná icùaca cáuyéi wenàiwica! Iná
nàyaca wenàiwica icuèyéipiná iwàwacutácué píalíacawa cáuca
yéetéerimiwa yàasu cáli. 25 Uwé, nía Dios yáapicha siùcade, níái
áibaalíté nàyaca wèewi siete Abraham, Isaac, Jacob nacái,
namanùbaca yéenánái. Nabèeri éwita néetácáanítatéwa madécaná
yeedáca abéechúa íinupináwa, camuí ipíchawáiseté Moisés
quéwa yéetácawa uícha méenibeta. ìyaca. Iná yéewa wáalíacawa Dios
Méenibecáináni, íná iméeréeri icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa
yeedáca úái ibèeri íinumicawa. áiba èeriwa —íimaca yái Jesúsca.
26 Càita nacái iméeréerimi 33 Néese wenàiwicanái nadécanáami
yéetácawa uícha méenibeta. Néese néemìacani, yá náináidacawa

iméeréeri yeedáca úa, càita nacái manuísíwata néemìaca Jesús
yéetácawa uícha méenibeta. Càité yéewáidáaná nía.
níái sietéeyéicaté imanùbaca
needáca úa. Yá néetácawa uícha El mandamiento
macáita méenibeta. 27 Néese más importante
úanama yéetácawa náami nacái. 34 Néeseté fariseonái idécanáami
28 Uwé, báisícaalí yéetéeyéimiwa néemìaca Jesús iináwaná
idé icáucàacawa áibaalípinátá, imawènìadacaté saduceonái
càide iyúwa áibanái íináidáanáwa, yàasu tàacáisi, yá fariseonái
néese ¿càinápinásica unìri náicha nàwacáidáyacacawa. 35 Néese abéeri
níara sietéeyéimica? Càmita fariseo yéewáidéeri wenàiwica
náalimápiná náalíacawatá templo irìcu, íináidacawa
SAN MATEO 22, 23 66
yáalimáidáanápiná iicáwa Jesús yái israelita icuèrinápináca.

icàlidáanápiná áiba wawàsi David icàlidacaté Espíritu Santo
báawéeri nacháawàacaténá inùmalìcuíseni, yá David íimacaté
iináwaná ìwali ìwalíise. Yá íimaca Mesías ìwali ‘Nuíwacali’. Càité
Jesús irí: David íimaca:
36 —Pía yéewáidéerica 44 ‘Nucuèriná Dios íimacaté
wenàiwica, nàyaca madécaná Nuíwacali irí: Píawinawa
wawàsi Dios ichùulièrica nuéwápuwáise picùacaténá
wamàníinápináca. ¿Càiríiná núapicha macáita,
wawàsi máiníiri cachàinica náicha idècunitàacá numawènìadaca
canánama wamàníinápiná? — píicha macái piùwidenáiwa,
íimaca. 37-38 Néese Jesús íimaca irí: íimaca yái Diosca’,
—Yái Dios ichùulìanáca máiníirica càité íimaca yái Davidca. 45 Yái
cachàinica náicha canánama rey Davidca íimacaté Mesías ìwali
wamàníinápiná cài íimaca: ‘Cáininá ‘Nuíwacali’, íná éwita rey David
piicáca Picuèriná Dios macái itaquérinámicáanítani, yái Mesíasca,
piwàwalìcuísewa, macái picáuca càicáaníta iwàwacutá náimaca
iyú nacáiwa, macái píiwitáise ìwali rey David Iiwacali nacáicani
iyú nacáiwa’, cài íimaca. 39 Iyaca —íimaca yái Jesúsca, icàlidaca nalí
walí áiba inacáiri nacái, yái ìwaliwa, yái Mesíasca.
pucháibáanáca. Yá íimaca: ‘Cáininá 46 Canácata néená yáaliéri
piicáca áibanái wenàiwica càide áiba tàacáisi náaliméerica

iyúwa cáinináaná piicáca píawawa’, namawènìadaca iyú Jesús, ibatàa
cài íimaca yái Diosca. 40 Canáca abéeri tàacáisi piná, càmita
áiba tàacáisi cachàiníiri náicha níái náalíawa, canásíwata. Iná
pucháiba ichùulìacanásica. Macáita cáaluca nasutáca néemìawa Jesús
tàacáisi profeta Moisés itànèericaté àniwa, ipíchaná báica nía nacái
Dios inùmalìcuíse, profetanái nacái wenàiwicanái yàacuésemi.
icàlidéericaté Dios inùmalìcuíse,
macáita yái tàacáisica yéewáidaca Jesús acusa a los fariseos y
wía cáinináanápiná waicáca Dios, a los maestros de la ley
áibanái wenàiwica nacái —íimaca
yái Jesúsca. 23 Néeseté Jesús icàlidaca
walíni, wía yéewáidacaléca,
áibanái nacái wenàiwicanái
¿De quién desciende el Mesías? ìyéeyéica néeni. 2 Yá íimaca walí:
41 Néese idècunitàacá fariseonái “Níái yéewáidéeyéica wenàiwica
ìyaca Jesús íipunita, yá Jesús isutáca templo irìcu, nía nacái fariseoca
yéemìawa nía. 42 Iimaca nalí: nacàlidacuéca pirí tàacáisi profeta
—¿Càinácué píináidacawa Mesías Moisés itànèericaté bàaluité Dios
ìwali, yái picuèrinápinácuéca inùmalìcuíse. Néewáidacuéca
Dios ibànuèripinácuéca pirí, pía píalíacaténácuéwa càinácaalí
píacué israelitaca? ¿Cawiná íimáaná yái Dios itàacáica. 3 Iná
itaquérinámini? —íimaca yái néewáidacaalícué pía Dios itàacái
Jesúsca. Néese náimaca Jesús irí: iyú, néese peebáidacué yái
—Rey David itaquérinámicani, yái nacàlidáanáca, pimànicué nacái
Mesíasca —náimaca. 43 Néese Jesús macáita càide iyúwa nacàlidáaná
íimaca nalí: Dios itàacái irìcuíse. Quéwacué
—Báisíta rey David picá pimàni càide iyúwa namàníiná,
itaquérinámicani yái Mesíasca. nacàlidacáinácué pirí cayábéeri
Quéwa rey Davidcaté íimaca wawàsi, quéwa namànica áiba
áiba wawàsi nacái Mesías ìwali, wawàsi méetàuculéeri, báawéeri
67 SAN MATEO 23
meedá. 4 Nadènìaca nàasu tàacáisi 8 Néese Jesús íimaca walí,
nacáiwa, méetàuculéeri Dios wía yéewáidacaléca: “Quéwa

itàacái íicha. Iná nachùulìaca píacué nuéwáidacaléca, picácué
wenàiwicanái namànica wawàsi piwàwa áibanái íimáaná
máiníiri càulenáca náicha, pirí ‘pía, yéewáidéerica wía’,
náimacáiná Dios iwàwacasa nuwàwacáinácué macáita
wenàiwicanái imànicani. piicáyacacawa càide iyúwa
Quéwa càmita wenàiwica abémisana. Núacata yái abéericata
yáalimá ìidenìacani, néese yéewáidéericuéca pía. 9 Picácué
níái yéewáidéeyéica wenàiwica píima áiba irí ‘Pía, Wáaniri,
càmita nawàwa nayúudàaca nía, icuèrica wía’ chái èeri irìcu
càmita nacái namàni càide iyúwa pidènìacáinácué abéerita Píaniriwa
nachùulìaná áibanái imànica. Dios ìyéerica chènuniré. 10 Picácué
5 Macáita yái namàníirica, yá piwàwa áibanái íimaca pirí
namànicani wenàiwicanái ‘pía, Wáiwacali, yéewáidéerica
iicápiná meedá, yéewacaténá wía’, abéericáináta núa Cristo
wenàiwica nàaca náimiétacaná Píiwacalicué. 11 Cawinácaalícué
meedá. Nawàwacué piyúunáidaca péená iwàwéerica Dios iicácani
cáinináca naicáca Dios itàacái níái iyúwa cachàiníirica áibanái
yéewáidéeyéica wenàiwica templo íicha, iwàwacutácué íibaidaca
irìcu. Iná nadacùaca nàwaliwa pirí macáita càide iyúwa yàasu
Dios itàacái yéená napùdàlìcuwa, wenàiwica íibaidáaná íiwacali iríwa.
nàanàa ìwali nacáiwa, càide 12 Níacáiná macáita cachàiníiyéica
iyúwa Dios ichùulìaná iicáca yáawawa, níacata Dios

wamànica, wía israelitaca, quéwa imàaquéeyéipiná báica nía,
nadacùacani cáucuíri iwaalíbapi càmíiyéica nacái cachàini. Néese
iyú yéewacaténácué piicácani cawinácaalí càmíiyéica cachàini
ráunamáita, íná piyúunáidacuéca iicáca yáawawa, níacata Dios
cáinináca naicáca Dios itàacái, níái imàaquéeyéipiná cachàinica nía”,
yéewáidéeyéica wenàiwica templo íimaca walí yái Jesúsca.
irìcu. Cáalaca namànica nàasu 13 Néese Jesús yàalàaca fariseonái
chílanásiwa nasucuéri nabàle cachàiníiri iyú, áibanái nacái

ipùata ìwaliwa yéewacaténácué yéewáidéeyéica wenàiwica
piyúunáidaca nàaca Dios templo irìcu. Iimaca nalí:
icàaluíniná macái nawàwalìcuísewa. “¡Píacué fariseoca, píacué nacái
6 Nawàwa náawinacawa cayábéeri yéewáidéeyéica wenàiwica templo
yàalubáisi íinata cáimiétacanéeyéi irìcu, Dios yùuwichàidapinácué
yáawinacatáicawa macái píawa, píacué pucháibéeyéica
wenàiwicanái yàacuésemi íiwitáise meedá! Péemìacué
nayáacaalí nayáacaléwa náapicha, comparación: Càicuéca píade
namànicaalí culto nacái judíonái iyúwa wenàiwica ibàlièyéica capìi
yéewáidacàalu irìcu, yéewacaténá inùma, néese càmita nawàlùawa
áibanái naicáca nía iyúwa capìi irìculé, càmita nacái namàaca
máiníiyéica cachàinica. 7 Nawàwa áibanái iwàlùacawa. Càitacué
macái wenàiwica natàidaca nía pía, éwitacué píalíacáanítawa
cáimiétaquéeri iyú bamuchúamibàa càinácaalí Dios itàacái íimáaná,
yàcalé manùbéeyéi naicácaténá càicáaníta càmitacué piwènúada
nía. Máiní fariseonái iwàwacué píiwitáisewa peebáidáanápináni,
pitàidaca nía cài: Píamisícawa càmita nacái pimàaca áibanái
yéewáidéerica wía”, íimaca yái yeebáidacani, ipíchaná Dios
Jesúsca. yàasu wenàiwicaca nía.
SAN MATEO 23 68
14 ¡Píacué fariseoca, píacué nacái quéwa picàlidacaalíni templo
yéewáidéeyéica wenàiwica templo yàasu oro íipidená ìwali, yásí
irìcu, Dios yùuwichàidapinácué iwàwacutá pimànica macáita càide
píawa, píacué pucháibéeyéica iyúwaté píimáaná, ipíchaná Dios
íiwitáise!, piyéedùacáinácué yùuwichàidaca pía, máinícáiná
náicha nacapèemi, nàasumi cachàiníirica oro templo íicha’,
nacái, níái catúulécanéeyéi cài péewáidacuéca wenàiwica
inanáica inìrimi yéetéeyéimicawa pichìwa iyúwa nachìwáidáanápiná
íicha. Néese, pisutácuéca Dios áibanái. 17 ¡Píacué fariseoca,
déecuíri iyú, yéewacaténá áibanái càmíiyéica yáalíawa, matuíyéi
iyúunáidacuéca cayábaca píiwitáise. nacái íiwitáise! ¿Càmitasicué
Dios yùuwichàidapinácué píawa píalíawa cachàinica templo oro
cachàiníiri iyú náicha áibanái íicha? Bàaluitécáiná Dios ichùulìaca
cabáyawanéeyéica. wàawirináimi namàníinápináté
15 “¡Píacué fariseoca, píacué nacái irípiná yái temploca, íná yéewa
yéewáidéeyéica wenàiwica templo cachàinica templo imànica oro.
irìcu, Dios yùuwichàidapinácué Iná iwàwacutácué pimànica
píawa, píacué pucháibéeyéica macáita càide iyúwaté píimáaná,
íiwitáise!, pìacáinácuéwa áiba ipíchanácué Dios yùuwichàidaca
cáli néré manuíri úni abéemàalé pía. 18 Càita nacái, píacué fariseoca,
piwènúadacaténácué abéeri pidécuéca cài píimaca altar ìwali:
wenàiwica íiwitáise yeebáidacaténá ‘Píimacaalí báisí báisísíwatasa
càide iyúwa péewáidáaná altar íipidená ìwali pimàníinápiná
nía. Néese pidécanáamicué áiba wawàsi, néese càmicaalí
piwènúadaca íiwitáise pìasu piwàwa pimànicani machacàníiri
tàacáisi iyúwa, yásí péewáidacuéca iyú càide iyúwaté píimáaná, néese
imànica ibáyawanáwa pucháiba càmita iwàwacutá cài pimànicani,
yàawiriéricatái yáwanái íicha yái càmicáiná máiní cachàiníirica altar
báawéerica pimàníiricuéca, píacué íipidená; quéwa picàlidacaalíni
yèeyéipináwa infierno irìculé, ofrenda íipidená ìwali, yái pìrái
yái quichái càmíirica ichacàwa nanuérimica iyúwa sacrificio
càiripinéerita ìyaca. nàacaténá Dios icàaluíniná, yásí
16 “¡Dios yùuwichàidapinácué iwàwacutá pimànica macáita càide
píawa! Càicuéca píade iyúwa iyúwaté píimáaná, ipíchaná Dios
matuíyéi itéeyéica áiba yùuwichàidaca pía, máinícáiná
wenàiwica, píimacáinácué cachàinica ofrenda altar íicha’, cài
pìwaliwa píalimáanása péewáidacuéca wenàiwica pichìwa
péewáidaca wenàiwica Dios iyúwa nachìwáidáanápiná áibanái,
ìwali, quéwa càmitacué báisí píacué fariseoca. 19 ¡Píacué fariseo
píalíacawa Dios ìwali. ¡Cáanáica matuíyéica íiwitáise! ¿Càmitasicué
péewáidacuéca wenàiwica chìwái píalíawa cachàinica altar ofrenda
iyú nachìwáidacaténá áibanái! íicha? Bàaluitécáiná Dios ichùulìaca
Píacué fariseoca, pidécuéca cài wàawirináimi namàníinápináté
píimaca nalí: ‘Píimacaalí báisí irípiná yái altarca, íná yéewa
báisísíwatasa templo íipidená ìwali cachàinica altar imànica ofrenda.
pimàníinápiná áiba wawàsi, néese Iná iwàwacutácué pimànica
càmicaalí piwàwa pimànicani macáita càide iyúwaté píimáaná,
machacàníiri iyú càide iyúwaté ipíchanácué Dios yùuwichàidaca
píimáaná, néese càmita iwàwacutá pía. 20 Píacué fariseoca. Càmitacué
pimànicani, càmicáiná máiní péewáida wenàiwica báisíiri
cachàiníirica yái templo íipidenáca; tàacáisi iyú. Núumacué pirí
69 SAN MATEO 23
cawinácaalí íiméerica ‘báisí càmitacué báisí píalíacawa Dios

báisísíwata altar íipidená ìwali’, yá ìwali! Péemìacué comparación:
idéca nacái cài íimaca náipidená Càicuéca píade iyúwa wenàiwica
ìwali cawinácaalí ofrenda ìyéerica ichàbáidéerica ìirapináwa úni
altar íinata. Iná iwàwacutá yái wáluma yèewibàa imàacacaténáwa
wenàiwicaca imànica macáita càide néeni awàsa, ipíchaná ìiraca
iyúwa íimáanáté áibanái irí. 21 Yá iríwa casaquèeri única, néese
nacái cawinácaalí íiméerica ‘báisí ráunamáita meedá iwetúaca
báisísíwata templo íipidená ìwali’, manuíri camello casaquèeri.
yá idéca nacái cài íimaca Dios Càitacué pía, pimànicáinácué
íipidená ìwali, Dios imàacacáiná cáalíacáiri iyú púubéeri wawàsica
íiwitáise iyamáanápináwa iyúwa pìawirináimi íiwitáise
templo irìcu. Iná iwàwacutá yái íimáaná, quéwa matuíbanáiri iyú
wenàiwicaca imànica macáita càide meedá piimáichacuéca Dios itàacái
iyúwa íimáanáté áibanái irí. 22 Yá máiníirica iwàwacutáca weebáidaca.
nacái cawinácaalí íiméerica ‘báisí 25 “¡Píacué fariseoca, píacué nacái
báisísíwata capìraléeri cáli íipidená yéewáidéeyéica wenàiwica templo

ìwali’, yá idéca nacái cài íimaca irìcu, Dios yùuwichàidapinácué
Dios yàalubái íipidená ìwali ìyéerica píawa, píacué pucháibéeyéica
chènuniré, idéca nacái cài íimaca íiwitáise! Pimànicuéca
Dios íipidená ìwali, Dios ìyacáiná madécaná wawàsi cáalíacáiri
chènuniré. Iná iwàwacutá yái iyú càide iyúwaté pìawirináimi
wenàiwicaca imànica macáita càide yéewáidáaná, yá macái wenàiwica
iyúwa íimáanáté áibanái irí. Canáta nayúunáidaca masacàacuéca
yéewaná ichìwáidaca áibanái càide píiwitáise. Péemìacué comparación:
iyúwacué péewáidáaná nía pichìwa Càicuéca píade iyúwa bacàa,
iyúwa, píacué fariseoca. quírápieli nacái wáibéeyéica
23 “¡Píacué fariseoca, píacué nacái íinatabàawa. Quéwa máinícué
yéewáidéeyéica wenàiwica templo báawaca píiwitáise piwàwalìcu
irìcu, Dios yùuwichàidapinácué càide iyúwa bacàa ipuniéchúacawa
píawa, píacué pucháibéeyéica casaquèeri iyú, peedácáinácué
íiwitáise! Pimàacacuéca bànacalé piríwa manùba wawàsi piyéede
ofrenda iyú Dios irí, abéerinama iyúwa, iyú nacái yái báawéerica
néená níái diéyéica imanùbaca pimàníiricuéca. 26 ¡Píacué fariseo
pibànacaleca púubéeyéica, níái matuíyéica íiwitáise! Iwàwacutácué
menta, anís nacái, comino nacái, masacàaca pimànica píiwitáisewa
càide iyúwaté Dios ichùulìanácué piwàwalìcuísewa quéechacáwa.
pimàacaca irí bànacalé ofrenda Masacàacaalícué pimànica
iyú sacerdotenái iyáapiná. Quéwa, píiwitáisewa, yásí masacàaca Dios
càmitacué picùa wenàiwicanái iicápiná macáita yái pimàníiricuéca.
machacàníiri iyú, càmitacué nacái 27 “¡Píacué fariseoca, píacué nacái
piicá áibanái ipualé, càmitacué yéewáidéeyéica wenàiwica templo

nacái pìaca Dios icàaluíniná. irìcu, Dios yùuwichàidapinácué
Iwàwacutácué cài pimànica, quéwa píawa, píacué pucháibéeyéica
picácué piyamáida pimàaca pìasu íiwitáise! Péemìacué comparación:
cawèníiriwa ofrenda iyú Dios Càicuéca píade iyúwa càliculìimi
irípiná. 24 ¡Càicuéca píade iyúwa nabàdéerica íinatabàa cayábawa
matuíyéi itéeyéica áiba wenàiwica, cabalèeri iyú. Cayábéeyéi
píacué fariseoca, píimacáinácué iicácanáwa íinatabàawa
pìwaliwa píalimáanása péewáidaca càliculìimica, quéwa ipuníacawa
wenàiwica Dios ìwali, quéwa yéetáními yáapi iyú, macái
SAN MATEO 23, 24 70
íiwitáaná casaquèeri iyú nacái. píacué israelitaca, nàwalíise

28 Càitacué pía nacái píacué macáita cayábéeyéimica íiwitáise
fariseoca: Macái wenàiwica pìawirináimicué inuéyéicaté,
nayúunáida cayábacuéca píiwitáise, nanúacatáiseté Abel, yái
quéwa máinícué píiwitáise cayábéerimica íiwitáise, àta
pucháibéeri idéca ipuníadacuéca nanúacatalétaté nacái Dios yàasu
piwàwa báawéeri iyú. profeta Zacarías, yái Berequías
29 “¡Píacué fariseoca, píacué nacái ìirimicaté, pìawirináimicué inuéricaté
yéewáidéeyéica wenàiwica templo templo ibàacháwalená irìcubàa,
irìcu, Dios yùuwichàidapinácué bamuchúamibàa náicha altar,
píawa, píacué pucháibéeyéica templo nacái. 36 Péemìacué cayábani,
íiwitáise! Pidécuéca pimànica Dios yùuwichàidapinácué píawa,
cayábanaméeyéi capìi profetanáimi píacué israelitaca ìyéeyéica siùcade
yàasu càliculìimi iwicáulé ìwalíise macáita yái báawéerica
piwàwalicáinásacué níái Dios pimàníiricuéca nalí, níái nùasu
yàasu profetamica, icàlidéeyéicaté wenàiwicaca”, íimaca yái Jesúsca.
tàacáisi Dios inùmalìcuíse.
Pidécuéca pichùnìaca cayábéeri Jesús llora por Jerusalén
iyú nacái nàasu càliculìimica 37 Néese Jesús íimaca: “¡Píacué
áibanái cayábéeyéimica Jerusalén ìyacàlená mìnanáica,
íiwitáise. 30 Néese pidécuéca cài píacué inuéyéica Dios yàasu
píimaca: ‘Wàyacaalíté bàaluité profetanái, pinúacuéca áibanái
wàawirináimi yàasu èerimité, nacái íba iyú, níái wenàiwica
yá càmitaté wayúudàa nanúaca Dios ibànuèyéica icàlidaca
Dios yàasu profetanáimicatá’, pirícué tàacáisi inùmalìcuíse!
càicué pidéca píimaca. 31 Iná ¡Manùba yàawiría nuwàwacaté
pidécuéca picàlidaca piináwanáwa nùwacáidacuéca nucùaca pía càide
píalíacawa pìawirináimicuéca iyúwa cawámai ùwacáidacaalí
nía, níara inuéyéicaté Dios yàasu ucùaca uénibewa ubáiná
profetanáimica. 32 ¡Siùca nacáide yáapiréwa! Quéwa càmitacué
mesúnamáita pimáalàidapinácué piwàwa nucùaca pía. 38 Iná
pimànica yái báawéerica péemìacué cayába, máiséeyéipiná
pìawirináimi idàbéericaté imànica! picapèemicuéca, idécanáami
33 “¡Píacué àapi nacáiyéica íiwitáise! piùwidenái imànicuéca ùwicái
¡Píacué caculáléeyéica íiwitáise! píipunita. 39 Yá núumacué nacái
¡Càmitacué píalimá pichúuliacawa pirí, siùcáisede càmitacué piicá núa
íicha yái yùuwichàacáisi quirínama àta píimacatalépinátacué
ìyéerica infierno irìcu! 34 Iná nùwali: ‘¡Cayábéericani yái
nubànùapinácué pìataléwa nùasu yàanèerica Wacuèriná Dios íipidená
wenàiwicawa icàlidéeyéipiná tàacáisi ìwali, Dios ibànuèrica walí!’
nunùmalìcuíse, nùasunái profetanái, càipinácué píimaca nùwali”, íimaca
nùasunái cáalíacáiyéi nacái, nùasunái yái Jesúsca.
yéewáidéeyéi wenàiwica nacái.
Quéwa, núalíacawa pinúapinácuéca Jesús anuncia que el
abénaméeyéi néená, pitàtàapinácué templo será destruido
abénaméeyéi néená cruz ìwali,
picapèedáidapinácué abénaméeyéi
nacái judíonái yéewáidacàalu
24 Néeseté Jesús yàacawa
templo íicha. Idècunitàacá
yàacawa, wía yéewáidacaléca
irìcu, pipìadáidapinácué nía yàcalé wàacawa yáapicha mawiénita irí.
íicha áiba yàcalé nérépiná. 35 Iná Yá wadàbaca watàaníca irí templo
Dios yùuwichàidapinácué píawa, ìwali, nàwali nacái cayábanaméeyéi
71 SAN MATEO 24
capìica ìyéeyéica templo itéese. Yá manùbéeyéi wenàiwica

2 Quéwa Jesús íimaca walí: néetápinácawa máapicái iyú, cáli
—Péemìacué cayába yái nacái icusúapinácawa madécaná
núuméeyéicuéca pirí ìwali, níái cáliwa. 8 Quéwa macáita yái
capìica. Báisíta áiba èeriwa yùuwichàacáisica, yátanica
canácata capìi yàasu íba idàbáanéerica yùuwichàacáisica
yáawinéeripinácawa áiba íba íinata. meedá, càide iyúwa inanái
Macáita níái temploca itéeséeyéica idàbacaalí ùuwichàacawa ùasu èeri
namáalàapináta nacáiwa —íimaca umusúadacaténá iicá èeri.
yái Jesúsca. 9 “Néese náibàapinácué píawa
nacháawàacaténácué piináwaná
Señales antes del fin ìwali náiwacanánái iríwa
3 Néese Jesús yàacawa dúli néré peebáidacáinácué nutàacái. Yá
íipidenéechúa Olivos, yái olivo namànipinácué pirí báawéeri, yá
inàlimanáca. Yá Jesús yáawinacawa nanúapinácué píawa. Macái èeri
néré. Néese wía yéewáidacaléca mìnanái báawacuéca naicápiná
wàacawa yàatalé watàanícaténá píawa peebáidacáinácué nutàacái.
yáapicha méetàucuta áibanái íicha. 10 Néenialípiná manùbéeyéi
Yá wáimaca irí: wenàiwica nawènúadapiná

—Wawàwaca picàlidaca walí nuícha náiwitáisewa
chácatáinácaalí ichàbapináwa namànicaténá nabáyawanáwa.
yái picàlidéerica walí templo Yá báawapiná naicáyacacawa,
ìwali. ¿Càinásica iyú wadépiná nacháawàayacacawa. 11 Madécaná
wáalíacawa mawiénica péenáiwaná iwicùlidéeyéi cachìwéeyéi
pìanàanápiná àniwa, èeri nacái yàanàapináca icàlidéeyéi
imáalàanápinácawa? —wáimaca. ichìwawa. Náimapiná natàaníinása
4 Néese Jesús íimaca walí: “Piicácué nacái Dios inùmalìcuíse, yásí
píichawa cayába ipíchaná nachìwáidapiná madécaná
áibanái ichìwáidacuéca pía wenàiwica. 12 Néenialípiná ìyaca
ipíchawáise èeri imáalàapinácawa. madécaná báawéeriwa, íná
5 Manùbacáiná wenàiwica batéwa macáita càmitapiná
nàanàapiná icàlidéeyéipiná cáininá naicáyacacawa. 13 Quéwa
ichìwawa. Náimapiná núacasa cawinácaalí yeebáidéeyéica
níata. Yá nacàlidapiná nachìwawa. nutàacái mamáalàacata àta
Càipiná náimaca: ‘Núacata yái néetácatalétawa, nuwasàapiná
Mesíasca íipidenéerica Jesucristo, níawa Dios yàasu yùuwichàacáisi
israelita icuèrinápináca’, càipiná íicha. 14 Yá nàapinácawa macái
náimaca namànica nachìwawa. cáli íinatalé nacàlidacaténá yái
Yá nachìwáidapiná manùba tàacáisi cayábéerica íiméerica
wenàiwica. 6 Nacàlidapinácué Dios icùaca yàasu wenàiwicawa
pirí madécaná ùwicái iináwaná yéewacaténá macái èeri
ìwali, áibanái imàníinása úwi mìnanái néemìacani; néese èeri
mawiénita, déecubàata nacái. imáalàapinácawa macáita.
Quéwacué, picácué cáalu píawa 15 “Bàaluité profeta Daniel
iwàwacutácáiná cài namànica, itànàacaté tàacáisi Dios

quéwa càmitàacá imáalàapináwa inùmalìcuíse icàlidéerica walí
yái èeriquéi. 7 Manùbacáiná áiba áiba báawéeri casaquèeri wawàsi
cáli néeséeyéi ipéliapiná áiba cáli iináwaná ìwali abéeri wenàiwica
néeséeyéi íipunitawa, áibanái imàníiripináca templo irìcu,
gobierno namànipináca ùwicái aléde càmicataléca Dios ibatàa
áibanái gobierno íipunitawa. wenàiwica imànica càiri wawàsi,
SAN MATEO 24 72
casacàacaténá imànica templo Quéwa Dios idéca imàacaca

Dios íicha. Piicácaalípinácué maléenéeripinácani cáininácáiná
yái báawéerica ìyéeripináca iicáca yàasu wenàiwicawa, níái
templo irìcu—píacué iléeyéica wenàiwicaca Dios yeedéeyéica
yái tàacáisica, péemìacué yàasunáipináwa.
cayábani—íná piicácaalípinácué 23 “Néese néenialípiná áibanái
yái wenàiwica ìyaca néré, yásí íimapiná piríwa: ‘Aquialécué

iwàwacutácué pipìacawa Jerusalén piicáca, chácata ìyaca yái Mesíasca’,
ìyacàlená íicha. 16 Yásí cawinácaalí càipiná náimaca; áibanái nacái
ìyéeyéica chái Judea yàasu cáli náimapinácué piríwa: ‘Piicácué
íinata, iwàwacutá napìacawa dúli Mesías ìyaca néré, yái judío
inàliméeri nérépiná. 17 Cawinácaalí icuèrináca’, càipiná náimaca.
wenàiwica iyamáidéeyéicawa ìyaca Quéwa, picácué peebáida nalíwani.
icapèe ipùata sàabadéeri íinatawa 24 Manùbacáiná cachìwéeyéi
néenialípiná, iwàwacutá càmita yàanàapiná, icàlidéeyéipiná

nèepùa nawàlùacawa nacapèe ichìwawa Mesíascasa nía,
irìculéwa needácaténá nàasuwa judío icuèrinápinása; áibanái
ipíchawáise napìacawa Jerusalén iwicùlidéeyéi nacái nàanàaca
ìyacàlená íicha. 18 Cawinácaalí icàlidéeyéipiná ichìwawa.
ìyéeyéica manacúaliré, iwàwacutá Náimapiná natàaníinása Dios
càmita nèepùawa nacapèe inùmalìcuíse. Yá namànipiná yái
néréwa, ibatàa needáanápiná càmíirica wenàiwica idé imànica.
nabàlewata, iwàwacutá càmita Càita náasáidapiná nachàiniwa
nèepùawa ipíchawáise napìacawa nachìwáidacaténá èeri mìnanái.
Jerusalén ìyacàlená íicha. Náalimáidapiná nachìwáidaca
19 ¡Nàuwichàapináwa manuísíwata nacái Dios yàasu wenàiwica, níái
cawinácaalí inanái idéerìcuíyéica, Dios yeedéeyéica yàasunáipináwa.
nía nacái inanáica yèeyéica quìrasìi Càmicaalí Dios yàasunái iicá
ìira ìinisi, càmicáiná náalimá íichawa cayábani, yásí cachìwéeyéi
napìacawa ráunamáita, naicápiná náalimá nachìwáidaca nía nacái.
nacái néenibewa nàuwichàacawa! 25 Nudéca nùalàacuéca pía náicha,
20 Pisutácué Dios íicha ipíchanácué ipíchawáise ichàbapinácawa. 26 Iná
iwàwacutá pipìacawa unìabépi, náimacaalícué pirí: ‘Aquialécué
máinícáinácué càulenáca piicáca Cristo ìyaca manacúali
pìacawa, càmita nacái sábado yùucubàa càináwàiri’, picácué
irìcu judíonái iyamáidacatáicawa, pìawa néré. Náimacaalícué
ipíchaná nabàlìacuéca nacái pirí: ‘Piicácué chácataníira
píicha yàcalé iwáiná inùma Cristo ìyaca capìi imàdáaná irìcu,
pimusúacatáisepináwa yàcalé ibàacawa’, picácué peebáidani.
íicha. 21 Néenialípiná wenàiwica 27 Núacáiná nùacaalípináwa néese
yùuwichàapinácawa báawanama. àniwa, yásí macái èeri mìnanái

Canácaté áiba yùuwichàacáisi naicáca nucànacawa amaláwaca,
báawéeríwanái íicha, Dios càide iyúwa énu icànáaná
idàbacatáiseté yái èeriquéi, àta macáita capìraléeri cáli ìwali
siùca nacáide. Càmíiripináta chènuniré èeri imusúacatáisewa
nacái áiba yùuwichàacáisi àta èeri iwàlùacataléwa. Càicata
báawéeri íicha càiripinátawa nacái nùapinácawa néese àniwa
chái èeri irìcu. 22 Càmicaalí Dios nuénáiwaná yàanàacatáiwa, núa
imàaca maléenéeripináni yái asìali Dios néeséerica. Càmita
yùuwichàacáisicatá, yásí macái nùawa ibàacanéeri iyúwa.
èeri mìnanái yéetápinácawatá. 28 Màulenéeri iyú piicápinácué
73 SAN MATEO 24
chábàanácaalí nùacawa inùma irìcu, iwàlùanápináwa capìi

càide iyúwacué píalíanáwa irìculé. 34 Péemìacué cayábani,
alénácaalí yéetéerimiwa irìawa macáita yái siùquéerica tàacáwa
piicácáinácué manùbéeyéi wáchuli nucàlidacuéca pirí ìwali, macáita
nàwacáidáyacacawa”, íimaca yái ichàbáanápinácawa ipíchawáise
Jesúsca. néetácawa macáita wenàiwica
ìyéeyéipináca néenialíwa.
El regreso del Hijo 35 Yái capìraléeri cáli, èeriquéi
del hombre nacái namáalàapinácawa
29 Jesús íimaca walí: áibaalípiná, néese nutàacái
“Néenialípiná ichàbacanacáitawa càmita imáalàapináwa. Macáita
yái yùuwichàacáisica, yá catápináca ichàbapinácawa càiwade iyúwa
èeri icamaláná, yá nacái quéeri nucàlidáaná piríni.
càmitapiná amalá icànaca. 36 “Quéwa canácata yáaliériwa
Dùlupùta nacái nacaláapináwa chácatáinápinácaalí yái èerica,

chènuníise. Yásí cachàiníiyéi chènuníiséeyéi ángel nacái
wawàsi ìyéeyéica chènuniré càmita náalíawa, núa nacái
nacusúacawa macáiwa. 30 Néese Dios Iirica, càmita núalíawa
macái èeri mìnanái iicápiná chácatáinápinácaalí èeri, hora
abéeri wawàsi chènuníise nacái. Abéericata Núaniri Dios
imàaquéeripináca náalíacawa yáaliériwa.
nùanàanápiná, núa asìali Dios 37 “Mawiénicaalípiná nuénáiwaná
néeséerica. Yá náicháanípiná nùanàacatáipináta àniwa, núa asìali

nacalùniwa níái macáita èeri Dios néeséerica, yásí wenàiwicanái
mìnanáica. Néese naicápiná nàyapináca càide iyúwaté èeri
núa, núa asìali Dios néeséerica, mìnanái ìyáanáté Noé yàasu èerité.
nùanàapiná acalèe yèewíise 38 Bàaluité èeri ipíchawáiseté úni
cachàiníiri nuíwitáise iyúwa, yéesacawa macáita cáliquéi, macái

mèlumèluíri iyú nucùacaténá èeri mìnanái nàyacaté matuíbanáita
macáita. 31 Yá nubànùapiná nùasu Dios íicha; nayáacaté nayáacaléwa,
ángelnáiwa napùlìacaténá trompeta nàiracaté nacái nàiracaléwa.
cachàiníiri iyú nàwacáidacaténá Needácaté nacái náinupináwa.
macáita wenàiwica nuedéeyéica Càité namànica àta Noénái
nùasunáipináwa. Càipiná iwàlùacatalétatéwa arca irìculé.
nùwacáidaca nulíwa nía àta 39 Càmitaté èeri mìnanái yeebáida
alénácaalí nàyaca macái cáli mawiénicani yái yùuwichàacáisica.

imanuíca chái èeri irìcu, èeri Néeseté yáta manuíri yéesacái
imusúacatáisewa àta èeri yàanàaca, yá macáita néetácawa
iwàlùacatalécawa. càmíiyéicaté iwàlùawa arca irìculé
32 “Péemìacué cayába Noénái yáapicha. Càita nacái
comparación higuera yéetaná yùuwichàacáisi yàanàapináwa
ìwali: Càisinàacaalí higuera yàana, ráunamáita èeri mìnanái ìwali
yá imusúadacaalí ibáináwa, yá áiba èeriwa nùanàacatáipináta
píalíacuécawa mawiénica camuí. àniwa, núa asìali Dios néeséerica.
33 Càita nacái piicácaalípinácué 40 Néenialípiná pucháiba
ichàbacawa macáita yái asìanái yèepuníiyéipinácawa

nucàlidéericuéca pirí ìwali, yásí manacúalibàa. Angelnái itépiná
píalíacuécawa mawiénica núa, abéeri asìali, abéeripiná nacái
nùanápináwa néese àniwa, núa imàacawa néenita. 41 Yá pucháiba
asìali Dios néeséerica, càide iyúwa inanái namulúapináca nàyaca
wenàiwica ibàlùacaalíwa capìi ituínási. Angelnái itépiná abéechúa,
SAN MATEO 24, 25 74
abéechúapiná nacái imàacawa idècunìacawa càiripináta, yá

néenita. nacái idàbacaalí icapèedáidaca
42 “Picùacáitacué nùanàaca, inacáiyéiwa íibaidéeyéi, yá
càmicáinácué píalíawa iyamáidaca íibaidaca iyáacaténá
nuénáiwaná nùanàacatáipiná, núa manuí iyáacaléwa, ìiraca
Píiwacalicuéca, chácatáinápinácaalí nacái, icàmáanápiná nacái
nùanàaca àniwa. 43 Péemìacué icàméeyéi yáapicha, yáta íiwacali
cayába comparación: Capìi íiwacali yèepùapináca yàanàaca yáta èerica
yáalíacaalíwa càinácaalípiná hora yàasu wenàiwica càmicatáita
irìcu cayéedéeri yàanàa táiyápitá, icùa yàanàaca, abéeri hora
yá càmita capìi íiwacali iimácatá, nacái càmíiri yáalíawa ìwali
càmita nacái ibatàa nawàlùacawa íiwacali yàanàanápiná. 51 Yásí
icapèe irìculé nayéedùacaténá capìi íiwacali idalúaca yèewi
yàasutá. Càmita quéwa capìi pucháibawaca, yái yàasu wenàiwica
íiwacali yáalíawa càinácaalípiná báawéerica. Yá yùuwichàacawa
hora irìcu cayéedéeri yàanàa. càide iyúwa pucháibéeyéi
44 Càicata nacáicué pía. Pichùnìacué íiwitáise nàuwichàanáwa
píiwitáisewa picùacaténácué infierno irìcu. Yásí náicháanípiná
nùacawa néese, núa asìali Dios báawanama, naamíapináca nayéiwa
néeséerica, nùacáináwa néese nàuwichàacái iyúwa”, íimaca yái
àniwa càmicatáipinátacué picùa Jesúsca.
nùanàa”, íimaca walí yái Jesúsca.
La parábola de las
El criado fiel y el criado infiel diez muchachas
25
45 Néese Jesús íimaca walí, wía Néeseté Jesús yéewáidaca
yéewáidacaléca: “Péemìacué wía comparación iyú,
comparación: Iwàwacutácué pìyaca yá íimaca walí: “Néenialípiná,
càide iyúwa capìi íiwacali yàasu ipíchawáise Dios icùaca macáita
wenàiwica. Cáibaidacáiricani, yái wenàiwicanái, yá abénaméeyéi
yàasu wenàiwicaca, yeebáidéerica nacùapiná nùacawa néese, quéwa
nacái íiwacali itàacáiwa áibanái càmita nacùa nùacawa
machacàníiri iyú. Iná yái capìi néese. Càica níade iyúwa
íiwacalica, ipíchawáise yàacawa diez namanùbaca mànacanái.
icapèe íichawa, yá ichùulìaca yàasu Péemìacué comparación:
wenàiwicawa icùanápiná yàasu Mànacanái needáca nàasu
wenàiwica áibanái, yàacaténá lámparawa nàacaténáwa fiesta
nacái nayáapiná èeri imanùbaca. casamiento néré. Yá nabàlùacawa
46 Néesecáwa capìi íiwacali bàacháwáise capìi íicha,
yèepùacaalípináwa néese àniwa, nacùaca abéeri asìali yàanàaca
yá casíimáica yàasu wenàiwica idécanáami yeedáca iríwa
imànicaalícáwa càide iyúwa yàacawéetúawa, yéewanápiná
íiwacali íimáanáté irí. 47 Péemìacué nawàlùacawa náapicha fiesta
cayábani, capìi íiwacali irìculé. 2 Cinco namanùbaca
imàacapiná yàasu wenàiwicawa mànacanái máiwitáiséeyéi. Aibanái
icùaca macáita yàasu, yácáiná cinco namanùbaca cáalíacáiyéi
yàasu wenàiwica íibaidacaté nacái. 3 Níái máiwitáiséeyéica
cayába íiwacali irípináwa, meedá natéca nàasu lámparawa,
idècunitàacá canáca yái íiwacalica. quéwa càmita naté lámpara ituní
48-50 Quéwa capìi íiwacali yàasu napuníadáanápiná àniwa nàasu
wenàiwica báawacaalí íiwitáise, lámparawa. 4 Níái cáalíacáiyéica
yá iyúunáidacaalí íiwacali natéca ituní yàalupiná
75 SAN MATEO 25
nàasu lámpara yáapichawa.

5 Néese idècunìacatéwa yái asìali La parábola del dinero
yeedéericaté yàacawéetúawa, íná 14 Néeseté Jesús yéewáidaca wía
iwàwacutá mànacanái icùaca nía áiba comparación iyú. Yá íimaca
máadáiní. Yá cadapùleca macáita walí: “Néenialípiná ipíchawáise
mànacanáica. Néese naimáca Dios icùaca macáita, càicanide
náichawa. 6 Néeseta quéwa catá iyúwa càasuíri asìali idènièrica
bamuchúami yáta mànacanái yàasu wenàiwicanáiwa. Péemìacué
yéemìaca áibanái imáidaca nalí comparación: Ipíchawáise càasuíri
cachàiníiri iyú. Yá náimaca asìali yàacawa áiba cáli nérépiná,
mànacanái irí: ‘Aca níara, pìacué yá imáidaca yàasu wenàiwicanáiwa.
píipunitáidaca nía’, náimaca. Yá yàaca nachàba yàasu platawa
7 Yá nacawàacawa macáita níái nacùanápiná iríni. 15 Yá náiwacali
mànacanáica. Yá nachùnìaca nàasu yàaca abéeri ichàba cinco mil
lámparawa. 8 Níái máiwitáiséeyéica namanùbaca moneda máiníiyéi
meedá náimaca cáalíacáiyéi irí: cawènica. Yàaca nacái áiba ichàba
‘Piùcùacué walí achúmáana ituní, pucháiba mil namanùbaca. Yàaca
wàasu lámparacáiná ichacàca nacái áiba ichàba abéeri mil
yàacawa’, náimaca. 9 Quéwa namanùbaca. Yái náiwacali yàaca
cáalíacáiyéi íima nalí: ‘Càmíirita, nachàba càide iyúwa náalimáaná
canácáiná walí cayába wàasupiná, náibaidaca, namànicaténá nàasu
pirípinácué nacái. Pìacué picutáca wawàsiwa náiwacali yàasu plata
piríwa aléera nawéndacataléca’, iyúwa. Yá yàacawa náicha áiba
náimaca nalí. 10 Néese idècunitàacá cáli néré. 16 Yái asìali idènièrica
máiwitáiséeyéi nàacawa cinco mil namanùbaca, yàacawa
nawènìacaténá nalíwa lámpara caquialéta imànicaténá yàasu
ituní, yá asìali yàanàaca yái wawàsiwa íiwacali yàasu plata
yeedéericaté yàacawéetúawa. iyúwa. Yá yeedáca áiba cinco mil
Néese níái cáalíacáiyéica namanùbaca moneda íiwacali
mànacanáica ichùnièyéicaté irípináwa ipualé yái plata íiwacali
yàasuwa, nawàlùacawa náapicha yèericaté ichàba. 17 Càita nacái
fiesta casamiento néré. Yá imànica yái áiba asìalica idènièrica
nabàlìaca capìi inùma. 11 Néese pucháiba mil namanùbaca
níái máiwitáiséeyéica nàanàaca imàníiripiná iyú yàasu wawàsiwa.
néré. Yá namáidaca capìi inùma Yá yeedáca áiba pucháiba mil àniwa
néeni. Náimaca: ‘Wáiwacali, pìacùa íiwacali irípináwa. 18 Quéwa yái
walíni yái capìi inùmaca’, náimaca asìali idènièrica abéeri mil meedá
irí. 12 Néese quéwa íimaca nalí: yàacawa, yá íicaca cáli yèewiré, yá
‘Péemìacué cayábani, càmitacué ibàlìaca plata cáli irìculé. Càita
núalía nuicáca pía’, íimaca nalí”, ibàacaca íiwacali yàasu platawa.
íimaca yái Jesúsca. 19 “Madécaná èeri idénáami,
13 Néese Jesús íimaca walí yá yèepùacawa néese àniwa yái
ìyéeyéica yáapicha: “Càita nacái náiwacalica. Néese imáidaca
iwàwacutácué picùaca nùanàaca yàataléwa yàasu wenàiwicanáiwa,
néese àniwa. Picùacué cayába níái yeedéeyéicaté íicha
nùanàaca néese àniwa, núa, asìali plata, yáalíacaténáwa náicha
Dios néeséerica, càmicáinácué càisimalénácaalí needá náiwacali
píalíawa chácatáinápinácaalí èeri irípináwa. 20 Quéechacáwa
nùawa, càinácaalípiná hora irìcu yái asìali yàanàaca íiwacali
nacái, càmitacué píalíawa”, íimaca yàataléwa, yái idènièricaté cinco
yái Jesúsca. mil namanùbaca moneda, yá
SAN MATEO 25 76
yàaca diez mil namanùbaca nacái. Píináidacaalíwa nùwali

moneda íiwacali iríwa. Yá íimaca nuedáaná yàacàsi càmicataléca
íiwacali iríwa: ‘Nuíwacali, pìacaté nubàna, nùwacáidáaná nacái
nuchàba cinco mil namanùbaca. nulíwa càmicataléca nuíbaida,
Siùcade pidènìaca áiba cinco mil néese ¿cánáté càmita pimàaca
namanùbaca àniwa nuedéerica nùasu plata caja néré, yéewanápiná
pirípiná’, íimaca irí. 21 Néese inísàacawa nulípiná achúmáana
íiwacali íimaca irí: ‘Cayábéericani. quirítatá àniwa?’ íiwacali íimaca
Pidéca píibaidaca nulí cayába, irí. 28 Néese náiwacali íimaca yàasu
machacàníiri iyú càide iyúwa wenàiwicanái iríwa: ‘Peedácué
nuwàwáaná. Pidéca píibaidaca nulí íicha níái abéeri mil namanùbaca
machacàníiri iyú achúméeríina iyú, monedaca. Pìacué iríni yái
íná numàaca picùaca madécaná idènièrica diez mil namanùbaca’,
àniwa. Yá peedá piríwa nùasu íimaca yái náiwacalica. 29 ‘Níacáiná
casíimáicaténá pía núapicha’, macáita íibaidéeyéica cayába
íiwacali íimaca irí. 22 Néese àniwa, nulípiná, yá numàacáanápiná
yái asìali yàanàaca nacái íiwacali nacùaca madécaná mamáalàacata.
yàataléwa, yái náiwacali yèericaté Quéwa cawinácaalí càmíiyéica
ichàba pucháiba mil namanùbaca íibaida cayába, càmita numàaca
moneda, yá yèepùadaca báinúaca náibaidaca nulípiná quirínama.
mil namanùbaca íiwacali iríwa. Yá 30 Pìacué piúcaca yái wenàiwica
íimaca íiwacali iríwa: ‘Nuíwacali, canéerica iwèni méetàuculé

pìacaté nuchàba pucháiba mil máiníiri catácatalé. Wenàiwicanái
namanùbaca. Nudéca nuedáca náicháanípiná manuísíwata, yá
pirípiná pucháiba mil namanùbaca naamíapiná nayéiwa nàuwichàacái
àniwa’, íimaca irí. 23 Néese iyúwa’ ”, íimaca yái Jesúsca.
íiwacali íimaca irí: ‘Cayábéericani.
Pidéca píibaidaca nulí cayába, El juicio de las naciones
machacàníiri iyú càide iyúwa 31 Néeseté Jesús íimaca walí
nuwàwáaná. Pidéca píibaidaca nulí àniwa: “Núa asìali Dios néeséerica,
machacàníiri iyú achúméeríina iyú, nùanàapiná cachàiníiri iyú,
íná numàacaca picùaca madécaná nucamalá irìcuwa, cáimiétaquéeri
àniwa. Yá peedá piríwa nùasu iyú nacái, cachàiníiri nuíwitáise
casíimáicaténá pía núapicha’, nacái nucùacaténá macáita
íiwacali íimaca irí. èeri mìnanái. Yá nùanàapiná
24-25 “Néese nacái yái asìali macái ángelnái yáapichawa. Yá
yàanàaca íiwacali yàataléwa, núawinacawa nùasu yàalubáisi
yái náiwacali yèericaté ichàba mèlumèluíri íinatawa nucùacaténá
abéeri mil namanùbaca moneda. macáita. 32 Nàwacáidapiná
Yá íimaca íiwacali iríwa: nùatalé macái èeri mìnanái. Yá
‘Nuíwacali, núalíacawa pìwali nùwacáidapiná náichawáaca
caluérica píiwitáise, peedácáiná nía pucháiba yàalusipiná càide
piríwa yàacàsi càmicataléca iyúwa pìrái icuèriná ìwacáidacaalí
pibàna, pìwacáida nacái piríwa ipìra ovejanáiwa cabranái
càmicataléca píibaida. Iná íicha. 33 Yá nùwacáidapiná
cáaluca núa, yá nùaca nubàlìaca nulípináwa nùasunái ovejaca
pìasu plata cáli irìculé. Siùcade nuéwápuwáise mawiénita nulí,
nuèpùada pirí àniwa pìasu plataca’, quéwa nùwacáidaca cabranái
íimaca. 26-27 Néese íiwacali íimaca nuíchawa apáuwáisepiná meedá.
irí: ‘Báawéeri píiwitáise, càmita 34 Néese núa, yái icuèrica macáita,
píibaida nulí cayába, ínuca pía núumapiná nalí ìyéeyéica núapicha

77 SAN MATEO 25, 26
nuéwápuwáise. Yá núumapiná imàníirica nalípiná, yái Satanásca,

nalí: ‘Aquialécué núapicha, nía nacái Satanás yàasu ángelnáica.
píacué Núaniri Dios yàasunáica, 42 Bàaluitécáiná máapicaalíté
Dios imàaquéeyéica casíimáica. núa, càmitatécué pìa nuyáapiná.

Peedácué piríwa yái cayábéeri Macàlacaalíté nuwàwa, càmitatécué
yàcaléca wamàníiricatécué pirípiná pìa nuìra úni. 43 Nùacaalíté déecuíse
wadàbacaalíté èeriquéi, yái yàcalé nùasu cáli íichawa, càmitatécué
picùacatalépinácuéca macáita peedá pìataléwa núa. Canácaalíté
wenàiwica. 35 Bàaluitécáiná, nubàle, càmitatécué pìa nubàlepiná.
máapicaalíté núa, pìacatécué Cáuláicacaalíté núa, càmitatécué
nuyáapiná. Macàlacaalíté picùa núa. Náucacaalíté núa
nuwàwa, pìacatécué nuìrapiná úni. presoíyéi ibànalìculé, càmitatécué
Nùacaalítéwa déecuíse nùasu cáli pìa pisíimáidaca núa’, càipiná
íichawa, peedácatécué pìataléwa núumaca nalí. 44 Néese náimapiná
núa. 36 Canácaalíté nubàle, pìatécué nulí: ‘Wáiwacali, ¿càicaalínáté
nubàlepiná. Cáuláicacaalíté núa, waicá máapicaté pía, macàlacaalíté
picùacatécué núa. Náucacaalíté piwàwa nacái, cáuláicacaalíté
núa presoíyéi ibànalìculé, pía nacái? ¿Càicaalínáté waicá
pìanàacatécué pisíimáidaca núa’, pìacawa déecuíse pìasu cáli
càipiná núumaca nalí. 37 Néese íichawa? ¿Càicaalínáté waicá
níái cayábanaméeyéica íiwitáise pìyaca presoíyéi ibànalìcu nacái?
náimapiná nulí: ‘Wáiwacali, ¿Càicaalínáté waicá canáca
¿càicaalínáté waicá máapica pibàle? ¿Càicaalínáté càmita
pía, yáté wàaca piyáapiná? wayúudàa pía?’ càipiná náimaca
¿Càicaalínáté waicá macàlaca nulí. 45 Néese núumapiná nalí:
piwàwa, yáté wàaca pìiraca úni? ‘Péemìacué cayába, càmicáináté
38 ¿Càicaalínáté waicá pìacawa pimàni cayábéeri nuénánái irí,
déecuíse pìasu cáli íichawa, éwita nalípiná níái càmíiyéica
yáté weedáca wàataléwa pía? cachàini náicha canánama, ínáté
¿Càicaalínáté waicá canáca nuicáca yái càmíinácuéca pimànica
pibàle, yáté wàaca pibàlepiná? nalí cayábéeri càide iyúwacué
39 ¿Càicaalínáté nacái waicá càmicaalí nacái pimàni nulítáni’,
cáuláicaca pía, yáté wacùaca pía? càipiná núumaca nalí. 46 Néese níái
¿Càicaalínáté nacái pìyaca presoíyéi báawéeyéica íiwitáise nàapinácawa
ibànalìcu, yáté wàaca wasíimáidaca Dios yàasu yùuwichàacáisi
pía?’ càipiná náimaca nulí. irìculé, yái yùuwichàacáisi
40 Néese núa, yái icuèrica macáita, càmíirica imáalàawa. Níata quéwa
núumapiná nalí: ‘Péemìacué cayábanaméeyéica íiwitáise
cayába. Pimànicáinátécué cayábéeri nawàlùapinácawa yàcalé irìculé
nuénánái irí, éwita nalípiná nadènìacataléca nacáucawa càmíiri
níái càmíiyéica cachàini náicha imáalàawa”, íimaca yái Jesúsca.
canánama, ínáté nuicáca yái
pimàníiricuéca nalí càide iyúwacué Conspiración para
pidéca nacáicaalí pimànica nulíni’, arrestar a Jesús
càipiná núumaca nalí.
41 “Néese núumapiná nalí níái
ìyéeyéica apáuwáise nuícha:

26 Idécanáamité Jesús
icàlidaca walíni, wía
yéewáidacaléca, yá íimaca walí:
‘Pìacuéwa nuícha, píacué 2 —Píalíacuécawa ìyaca wapíchalé
báawéeyéica Dios iicáca íiwitáise. pucháiba èeri ipíchawáise

Pìacuéwa quichái irìculé càmíirica namànica Pascua yàasuná culto.
ichacàwa càiripinéerita ìyaca Dios Yánica abénaméeyéi wenàiwica
SAN MATEO 26 78
presopináca namànica núawa piwàwacatáicacué piyúudàaca

namàacacaténá áibanái natàtàaca nía. Núa quéwa càmíirita ìyapiná
núa cruz ìwali, núa asìali Dios píapichacué càiripináta chái
néeséerica —íimaca yái Jesúsca. èeri irìcu. 12 Udéca ùucùaca
3 Néenialíté sacerdote íiwacanánái perfume nùwali, nusànipiná
nàwacáidáyacacawa judío nabàlìacaténá nuinámi, càide
íiwacanánái yáapicha Caifás icapèe iyúwa judío íiwitáise ìyáaná.
manuíri irìculé, yái sacerdote 13 Péemìacué cayábani, àta
íiwacaliná íipidenéericaté Caifás. alénácaalí wenàiwica nacàlidaca

4 Yá náináidacawa, natàaníca nacái, nutàacái chái èeri irìcu íiméerica
namànica wawàsi náapichawáaca nuwàwaca nuwasàaca wenàiwica
náibàanápináté Jesús ibàacanéeri Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
iyú nanúacaténáni. 5 Quéwa yá nacàlidapiná uináwaná ìwali
macáita náimaca nalíwáaca: úái inanáica, umànicáiná nulí
—Iwàwacutá càmita wáibàani cayábéeri, yá nawàwalipiná úa —
Pascua yàasuná culto yaalí, íimaca yái Jesúsca.
ipíchaná calúaca wáapicha níái
manùbéeyéi wenàiwicaca, ipíchaná Judas traiciona a Jesús
namànica ùwicái yàcalé irìcu 14 Néesetéabéeri wéená wía
—náimaca. Jesús yéewáidacaléca docenácaté
wamanùbaca, íipidenéerica Judas
Una mujer derrama Iscariote, yàaca itàaníca sacerdote
perfume sobre Jesús íiwacanánái yáapicha. 15 Judas
6 Néeseté Jesús ìyaca Betania íimaca nalí:
ìyacàlená irìcu, Simón icapèe irìcu, —¿Càinácué imanùbaca pìa nulí
yái Simón ichùnièricatéwa cháunási nutécaalícué pía Jesús yàatalé
lepra íicha. 7 Néese abéechúa inanái píibàacaténácuéni? —íimaca yái
ùacawa Jesús yàatalé. Udènìaca Judas Iscarioteca. Néese nacàlidaca
achúméechúa catùa cawèníiri íba iríni nàanápináté irí treinta
alabastro icatùalená, ipuniéchúawa namanùbaca moneda, níái plata
séenási pumèníiri iyú, máiníiri cawèníiyéica, báinúaca quéeri
cawènica. Idècunitàacá Jesús iyáaca iwènicatái. 16 Néese Judas idàbaca
iyáacaléwa, yá ùucùaca yái séenási icutáca wawàsi càinácatáinápiná
pumèníirica Jesús íiwita ìwali. yáalimá itéca nía Jesús yàatalé
8 Néese wía, Jesús yéewáidacaléca, náibàacaténáni.
waicácáiná yái umàníirica, yá
calúaca wía. Yá wadàbaca wáimaca: La Cena del Señor
—Máiní báawéeriquéi úucáanáca 17 Idàbáanéeri èeri yàanàacaté
meedá canéeri iwèni iyú yái judíonái yàasu culto Pascua
pumèníirica isàni cawèníirimica. yaalí, nayáacatáica pan càmíiri
9 ¿Cánáté càmita uwéndani, manùba idènìa levadura. Yáté èerica, wía
platapinácáinátani, uyúudàanápiná Jesús yéewáidacaléca wasutáca
catúulécanéeyéi wenàiwicatá? — wéemìawa Jesús. Yá wáimaca irí:
wáimaca. 10 Jesús yéemìaca yái —¿Alénásica piwàwa wàacawa
wáimáanáca, yá íimaca walí: wachùnìacaténá piyáapiná
—Picácué pisàiwica ulí wawàsi. nacáiwa yàacàsi Pascua pinéerica
Yái umàníirica nulí máiníiri piyáacaténá wáapichani? —
cayábacani. 11 Catúulécanéeyéi wáimaca. 18 Yá íimaca walí:
wenàiwica nàyapinácué píapicha —Pìacuéwa Jerusalén ìyacàlená
mamáalàacata càiripináta íná irìculé, abéeri asìali icapèe néré,
yéewacué píalimá piyúudàaca nía càide iyúwacué núumáanáté pirí.
79 SAN MATEO 26
Píimacué irí: ‘Yáara Yéewáidéerica isubèriadacani, iwacùaca walíni.

wía íima pirí: Mawiénica nùasu Iimaca walí:
èeri nuétáanápináwa. Yá nùacawa —Peedácué piyáawani, yácata
picapèe néré nuyáacaténá yàacàsi nuiná yái —íimaca walí.
Pascua pinéerica nuéwáidacalénái 27 Néese yeedáca copa icáapi
yáapichawa, cài íimaca pirí’, càicué irìculéwa, abéechúa copa

píimaca iríwa —íimaca yái Jesúsca. idènièchúa irìcuwa uva ituní. Yá
19 Néese abénaméeyéi wéená yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái
wía yéewáidacaléca nàacawa néré, uva ituníca. Néese ichàbáidaca
yá namànica càide iyúwa Jesús walíni, yá íimaca walí:
ichùulìanáté nía. Yá nachùnìaca —Macáitacué pìiracuéni.
yàacàsi Pascua pinéerica. 28 Yácáiná yái uva ituníca, yácata
20 Néese catáca wàwali, yá Jesús nuíraná imusuéripinácawa
ìyaca mesa iwéré wáapicha wía nuíchawa cruz ìwali manùbéeyéi
yéewáidacaléca doce wamanùbaca. wenàiwica irípináwa, imàaquéerica
21 Idècunitàacá wayáaca nacái báisíiricani yái wàlisài
wayáacaléwa, yá íimaca walí: wawàsi Dios imàníirica
—Péemìacué cayábani, abéeri wenàiwicanái yáapicha
péenácué itépiná nùuwidenái iwasàanápiná níawa Dios yàasu
náibàacaténá núa —íimaca yái yùuwichàacáisi íicha. Nuétácawa
Jesúsca. 22 Yá idàbaca achúmaca yéewacaténá Dios imàacaca
wawàwa manuísíwata, yá iwàwawa nabáyawaná íicha.
wadàbaca wasutáca wéemìawani 29 Quéwa núumacué pirí càmita
abéerinamata: nuèpùa nuìrapináca quirínamani

—Nuíwacali, ¿núasica? — yái uva ituníca àta áiba èeripiná
wáimaca. 23 Jesús íimaca walí: nuìracataléta wàlisài uva ituní
—Yái yáapúadéerica núapicha píapichacué yàcalé irìcu Núaniri
pan quírápieli irìculé, yácata Dios icùacataléca macáita
itéeripináca nùuwidenái chènuniré —íimaca walí yái
náibàacaténá núa. 24 Iwàwacutá Jesúsca.
nuétácawa càide iyúwaté profetanái
itànàanáté tàacáisi nuináwaná Jesús anuncia que
ìwali Dios inùmalìcuíse, núa Pedro lo negará
asìali Dios néeséerica; quéwa, 30 Néese idécanáamité wacántàaca
¡máiníiripiná yùuwichàacawa yái máisibáwanáita salmos, yá

asìalica itéeripináca nùuwidenái wàacawa dúli néré íipidenéechúa
náibàacaténá núa! Cayábatésica Olivos, yái olivo inàlimanáca.
irítáni càmicaalíté imusúa iicá 31 Jesús íimaca walí:
èeritá —íimaca yái Jesúsca. —Macáitacué piwènúadapiná

25 Néese Judas yái nuícha píiwitáisewa yáta catáquéi,
íináidéericatéwa itéenápiná Jesús néese pimàacapinácué núa
yùuwidenái náibàacaténáni, yá abéerita, càide iyúwaté Dios yàasu
isutáca yéemìawa Jesús: profeta itànàaná tàacáisi Dios
—Nuíwacali, ¿núasica? —íimaca íiméericaté nùwali. Dios íimacaté:
yái Judasca. Néese Jesús íimaca irí: ‘Nunúapiná yái icuèrica nupìra
—Báisíta, píacatani —íimaca yái ovejanáiwa, néese nupìra ovejanái
Jesúsca. napìapinácawa nacàlàlìacawa’,
26 Néese idècunitàacá wayáaca íimacaté yái Diosca. 32 Quéwa
wayáacaléwa, Jesús yeedáca pan nudécanáami numichàacawa
icáapi irìculéwa, yá yàaca Dios irí yéetácáisi íicha, yá nùapinácuécawa
cayábéeri ìwali yái panca. Néese pipíchalé Galilea yàasu cáli néré,
SAN MATEO 26 80
yásí nuípunitáidacuéca pía néréwa yá piwasàaca núa. Quéwa

—íimaca yái Jesúsca. 33 Néese Pedro càmicaalí cayába piwasàaná
íimaca irí: núa, yá picá pimàni càide iyúwa
—Ewita macáita áibanái nuwàwáaná, néese pimàni càide
iwènúadacaalí píicha íiwitáisewa, iyúwa piwàwáanáwa”, íimaca
càicáaníta càmita cài numànica — isutáca yáawawa Dios íicha yái
íimaca yái Pedroca. 34 Jesús íimaca Jesúsca.
irí: 40 Néesecáwa Jesús yèepùacawa
—Péemìa cayába, yáta catáquéi, àniwa yéewáidacalénái yàataléwa.

ipíchawáise cawámai itàaca, yá Yá yàanàaca nía iiméeyéicáita. Yá
pimànipiná pichìwawa máisiba Jesús íimaca Pedro irí:
yàawiría càmíináca píalíawa nùwali, —¿Cánácué càmita yéewa
ipíchaná nanúaca pía núapicha — picawàacawa ibatàa abéeri
íimaca yái Jesúsca. 35 Quéwa Pedro horapiná pìacawéeridacaténácué
íimaca: núa? 41 Picácué piimá pìyaca.
—Ewita iwàwacutácaalí nacái Pisutácué píawawa Dios íicha
nuétácawa píapichawa, càicáaníta ipíchaná Satanás yáalimáidacuéca
càmitanica nucàlida nuchìwawa pía pimàníinápinácué
càmíináca núalíawa pìwali — pibáyawanáwa. Piwàwacuéca
íimaca yái Pedroca. Yá macáita wía pimànica càide iyúwa nuwàwáaná,
Jesús yéewáidacaléca cài wáimaca quéwa machawàacáicatacué piiná
nacái Jesús irí. meedá —íimaca yái Jesúsca.
42 Néese àniwa Jesús yàacawa
Jesús ora en Getsemaní náicha pucháibáaná yàawiríapiná.
36 Néese Jesús yàanàaca wáapicha Yá isutáca yáawawa Dios íicha.
wía yéewáidacaléca bànacalé Iimaca: “Núaniri, càmicaalí
inàlimaná néré íipidenácatalé cayába piwasàaná núa íicha yái
Getsemaní. Yá íimaca walí: yùuwichàacáisica, yásí pimàni nulí
—Píawinacuéwa chái idècunitàacá càide iyúwa piwàwáaná”, íimaca
nùaca néré nusutáca núawawa Dios yái Jesúsca.
íicha —íimaca yái Jesúsca. 43 Néese Jesús yèepùa
37 Yá Jesús itéca yáapichawa yéewáidacalénái yàataléwa
Pedro, nía nacái Zebedeo yéenibeca àniwa, yá iicáca nía iiméeyéica
pucháiba íipidenéeyéica Santiago, àniwa máinícáiná cadapùleca
Juan nacái. Yá Jesús yùuwichàacawa nía báawanama. 44 Yásí Jesús
manuísíwata achúmacáiná iwàwa, imàacaca nía càita, yá yàacawa
cáalucáiná íináidacawa, yái Jesúsca. náicha àniwa isutácaténá yáawawa
38 Néese íimaca nalí: Dios íicha máisiba yàawiríanápiná
—Máiní achúmaca nuwàwa àniwa càide iyúwa idéenáté
nuínáidacawa nuwàwalìcuísewa isutácáwaca. 45 Néese yèepùacawa
càide iyúwa wenàiwica iwàwéeri yéewáidacalénái yàataléwa àniwa.
yéetácawa aquialéta. Chátacué Yá Jesús isutáca yéemìawa nía:
píara. Picácué piimá pìyaca. —¿Cánácué piimá pìyaca
Nuwàwacué pìacawéeridaca núa — mamáalàacata? ¿Cánácué
íimaca yái Jesúsca. piyamáidacáitacuéwa? Idéca
39 Néese Jesús yàacawa nùasu èeri yàanàaca, núa asìali
napíchalé achúmáanata. Yá Jesús Dios néeséerica, presocatáipiná
yúuwàa irìacawa inùmáawawa cáli namànica núa namàacacaténá
iwéré. Yá íimaca Dios irí: “Núaniri, cabáyawanéeyéi inúaca núa.
cayábacaalí piwasàanáca núa íicha 46 Pimichàacuéwa wàanácuéwa.
yái manuíri nùuwichàanápinácawa, Aca néese yái asìalica itéerica
81 SAN MATEO 26
nùuwidenái náibàacaténá núa — néetápiná nacáiwa espada iyúwa.

íimaca yái Jesúsca. 53 ¿Càmita píalíawa nuwàwacaalí
nusutáca Núaniri Dios íichawa

Arrestan a Jesús iyúudàanápiná núatá, yásí ibànùaca
47 Idècunitàacá Jesús itàaníca, nulí sesenta mil ichàbaníiseta
yá Judas yàanàaca, yái abéeri ángelnáicatá iyúudèeyéipiná núatá?
yéewáidacaléca, docenámica wía. 54 Quéwa nupéliacaalí, nusutácaalí
Yàanàaca madécaná wenàiwica nacái Dios íicha yàasu ángelnái, yá

yáapicha cacáapisèeyéi. Naté càmita núalimá nùuwichàacawa
espada machete nacáiri, àicu nacái càide iyúwaté profetanái itànàanáté
áiba. Sacerdote íiwacanánái, judío tàacáisi nuináwaná ìwali bàaluité
íiwacanánái nacái nabànùacaté Dios inùmalìcuíse —íimaca yái
wenàiwica Judas yáapicha Jesúsca. 55 Néese Jesús isutáca
íibèeyéipináca Jesús. 48 Judas, yái yéemìawa níái wenàiwicaca:
itéeripinácaté Jesús yùuwidenái —¿Cánácué pìanàa nùatalé
náibàacaténáténi, icàlidacaté cacáapisàiwaca espada, àicu
nalí quéecha càinápinácaalí iyú nacái píibàacaténá núa presoíri
yáasáida Jesús. Càité Judas íimaca iyúpiná càide iyúwa piicáaná
nalí quéechatécáwa: “Yái asìali cayéedéerimi? Càmitacué iwàwacutá
nutàidéeripináca nusùsuèripináca cài pimànica càmicáinácué
nacái inàni ìwali, yácata Jesús. Yá nupéliapiná píipunita. Macái èeri
píibàacuéni”, càité íimaca nalí yái imanùbaca nudéca nùyaca templo
Judasca. 49 Iná Judas yàacawa Jesús irìcu, nuéwáidacaalíté wenàiwica,
yàatalé. Yá Judas íimaca Jesús irí: yáté càmitacué píibàa núa néeni.
—¡Catámiquéera, Nuíwacali! — 56 Quéwa píalimácué píibàaca núa
íimaca yái Judasca. Néese Judas siùcade yéewanápiná macáita

isùsùaca Jesús inàni ìwali càide ichàbacawa càide iyúwaté profetanái
iyúwa wáiwitáise iyáaná watàidáaná itànàaná tàacáisi nuináwaná ìwali
wenàiwica cáininéerica waicáca, wía bàaluité Dios inùmalìcuíse —íimaca
judíoca. 50 Jesús íimaca irí: yái Jesúsca. Néese macáita wía Jesús
—Pía nùacawéerináca, pimàni yéewáidacaléca wamàacaca Jesús
caquialéta yái piwàwéerica abéerita. Yá wapìacawa náicha.
pìanàaca pimànica —íimaca yái
Jesúsca. Néese níái yèeyéicawa Jesús ante la Junta Suprema
Judas yáapicha nàacawa Jesús 57 Níáiíibèeyéicaté Jesús
yàatalé, yá náibàacani. Yá natécani Caifás icapèe néré, yái
nacùacani presoíri iyú. sacerdote íiwacalináca. Nía
51 Néese abéeri wéená wía Jesús nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
yáapichéeyéica iwatàaca yàasu templo irìcu, judío íiwacanánái
espadawa machete nacáiri. Yá nacái nàwacáidáyacacatéwa
yáalimáidaca ipéliacatatá, yá Caifás icapèe irìculé. 58 Pedro
inúacatatáni espada iyú abéeri yàacawa náamiwáise déecuíseta.
sacerdote íiwacaliná yàasu Yá iwàlùacawa bàacháwa irìculé
wenàiwica. Quéwa isasàacáita yái sacerdote íiwacaliná icapèe
yùuwi abéemàa. 52 Néese Jesús ibàacháwalenáca. Yá yáawinacawa
íimaca yéewáidacalé iríwa: úwinái yèewi, níái icuèyéica templo.
—Píiyàa pìasu espadawa Pedro iyamáacawa néré iicácaténá
yàalu irìculéwa. Càmita cayába càinácaalí ichàbacawa yái Jesús.
cài pimàníináca, níacáiná 59 Sacerdote íiwacanánái,
macáita wenàiwica ipéliéyéica nía nacái Junta Supremanái

espada machete nacáiri iyú israelita íiwacanánáica nacutáca
SAN MATEO 26 82
cachìwéeri wawàsi Jesús ìwali, —¡Yái asìali itàaníca báawéeri

namàacáanápiná úwinái nanúaca iyú Dios ìwali! ¡Càmita iwàwacutá
Jesús. 60 Quéwa canáta nàanèeri wéemìaca áibanái icàlidáaná
ìwali wawàsi nanúanápiná Jesús iináwaná ìwali! Pidécuéca
éwita madécaná nacàlidacáaníta péemìaca itàaníca báawéeri iyú
nachìwawa nacháawàacaténá Dios ìwali, icàlidaca ìwaliwa Dios
Jesús iináwaná ìwali. Atata Iiricasani. 66 ¿Càinásicué wamànica
nàanàaca pucháiba wenàiwica irí? —íimaca. Néese náimaca:
icàlidéeyéipináté ichìwawa. —Cabáyawanácani. Iwàwacutá
61 Náimaca: yéetácawa —náimaca. 67 Néese
—Yái asìali íimacaté: ‘Núalimá abénaméeyéi nàapìsáidaca Jesús
numáalàidaca Dios yàasu templo, inàni. Nacapèedáidacani nacái.
yásí nubàlùadapináni àniwa Aibanái nanúadáidaca nacái inàni
máisiba èeri irìcu’, cài íimaca — ìwali. 68 Nabàlìa nacái ituí, yá
náimaca. 62 Néese yái sacerdote náimaca irí:
íiwacaliná imichàa ibàlùacawa. Yá —Píasa Mesíasca, yái wacuèrinása
íimaca Jesús irí: Dios ibànuèrisa walí, ¡piwicùlida,
—¿Cáná càmita pitàaní? ¿Càiná picàlida walíni cawinácaalí níái
píimaca ìwali yái nacàlidéerica inúadáidéeyéica pía! —náimaca
pìwali nacháawàanáca piináwaná naicáaníca iquíniná.
ìwali? —íimaca. 63 Quéwa, éwita
càmicáaníta cabáyawanáca yái Pedro niega conocer a Jesús
Jesúsca, càicáaníta masànata 69 Pedroyáawinacawa
náichani mamáalàacata, canáca ìyaca bàacháwáise, yá inanái
icàlidáaná iináwanáwa nalí. Néese íibaidéechúa néré ùacawa Pedro
sacerdote íiwacaliná íimaca irí yàatalé. Yá úumaca irí:
àniwa: —Pía nacái yèepuníiritéwa Jesús
—Nuchùulìa pía cáuri Dios yáapicha, yái Galilea néeséerica —
íipidená ìwali picàlidáanápiná úumaca. 70 Quéwa Pedro icàlidaca
walí báisíiri iyúni. Picàlida walíni, ichìwawa nèewi macáita níái
¿píatasica yái Mesíasca, judío wenàiwicaca. Yá íimaca:
icuèrinápináca, yái Dios Iirica? — —Càmita núalíawa ìwali yái
íimaca. 64 Jesús íimaca irí: pitàaníirica nulí ìwali —íimaca yái
—Yáca núa yái càide iyúwa Pedroca, cáalucáináni, ipíchaná
píimáaná. Núumacué nacái nanúacani Jesús yáapicha.
pirí áibaalípiná piicápinácuéca 71 Néesecáwa Pedro yàacawa
núa, núa asìali Dios néeséerica. náicha iwáiná inùma néré, yái
Piicápinácuéca núa yáawinéericawa iwáiná bàacháwa itéeséerica. Yá
Dios yéewápuwáise, yái Dios áiba uicáca néréni, yá úumaca
cachàiníirica náicha canánama áibanái irí níái ìyéeyéica néré:
nucùacaténá yáapicha macáita. Yá —Yái asìaliquéi yèepunítéwa Jesús
piicápinácuéca nacái nùanàaca yáapicha, yái Nazaret néeséerica
àniwa acalèe yèewíise chènuníise —úumaca nalí. 72 Yá Pedro icàlidaca
—íimaca yái Jesúsca. ichìwawa àniwa báisí báisícata
65 Néese yái sacerdote íiwacaliná càmíinása yáalía iicáca Jesús.
icacanáidaca ibàlewa càide Iimaca:
iyúwaté judío íiwitáise ìyáaná —¡Càmita núalía nuicácani yái
yáasáidacaténá báawaca yéemìaca asìalica! —íimaca yái Pedroca,
yái Jesús íimáanáca Dios ìwali. Yá ipíchaná náibàacani. 73 Achúmáana
sacerdote íiwacaliná íimaca nalí: tàacáwa àniwa, áibanái ìyéeyéica
83 SAN MATEO 26, 27
néré nàacawa Pedro yàatalé. Yá plata cawèníiyéi báinúaca quéeri

náimaca irí: iwènicatáica. 4 Judas íimaca nalí:
—Báisíta píaca néená níái Jesús —Nuèpùadacué pirí yái plataca
yéewáidacaléca pitàanícáiná ipíchaná cabáyawanáca núa
càide iyúwa Galilea yàasu cáli ìwalíise. Nudéca numànica
néeséeyéi —náimaca irí. 74 Néese nubáyawanáwa nutéenácué
Pedro idàbaca icàlidaca ichìwawa pía yàatalé píibàacaténáni
báawéeri tàacáisi iyú báawanama pinúanápinácuéni, yáara asìali
báisí báisísíwata Dios yáaliériwa. mabáyawanéerica —íimaca yái
Pedro íimaca: Judasca. Quéwa náimaca Judas irí:
—¡Càmita núalía nuicácani yái —¡Canápináta walíni
asìalica! —íimaca yái Pedroca, cabáyawanáanáca pía! ¡Pìasu
cáalucáináni. Yáta cawámai itàaca. wawàsicatéera! —náimaca.
75 Yá Pedro iwàwalica tàacáisi 5 Iná Judas yúucaca íichawa
Jesús íiméericaté irí: ‘Ipíchawáise níái monedaca templo irìculé.

cawámai itàaca, yá pimànipiná Néese yàacawa. Yá idacùaca
pichìwawa máisiba yàawiría icanápi ìwalíisewa yéenúlusi
càmíináca píalíawa nùwali’, càité iyú idacuèricaté chènuníise. Yá
íimaca yái Jesúsca. Yá Pedro ipisìacawa chènuníise, yéewacaténá
yàacawa náicha. Yá íicháaníca yéenúlusi isidùa icanápi, yá
cachàiníiri iyú. yéetácawa.
6 Néese sacerdote íiwacanánái
Jesús es entregado a Pilato ìwacáidaca níái monedaca Judasmi
27 A malácaalíté nawicáu,
yá macáita sacerdote
íiwacanánái abédanamata
yúuquéericaté íichawa templo
irìculé. Yá náimaca:
—Idéca yeedáca iríwa yái plata
náiwitáise náapicha níái judío imàacacaténá nanúaca asìali, íná
íiwacanánái béeyéica nanúanápiná casacàaca Dios iicáca yái plataca.
Jesús. 2 Yá nadacùaca náichawa Canátacué yéewaná wamàacaca
Jesús. Néese natécani Pilato yàatalé, Dios iríni ofrenda iyú —náimaca.
yái gobernador romanosàiri 7 Iná náináidacawa
icuèricaté Judea yàasu cáli. nawènìanápiná cáli Judasmi yàasu

plata iyú, abéeri cáli íipidenéeri
La muerte de Judas Campo del Alfarero (íimáanáca
3 Néeseté Judas, yái itéericaté “yàasu cáli, asìali imàníirica
nía Jesús yàatalé náibàacaténáni, mapuwáa”). Néese nadécanáami
yá Judas iicáca natéca Jesús nawènìacani, yá namàacaca yái cáli
nadacuèrimi, gobernador nabàlìacatalépiná yéetéeyéimiwa
romanosàiri yàatalé nasutácaténá càmíiyéica judío. 8 Iná Jerusalén
gobernador ichùulìanápiná úwinái ìyacàlená mìnanái néemìacáináté
inúaca Jesús. Iná Judas, iicácáiná càinácaalíté namànica Judas
nanúanápináté Jesús, yá achúmaca yàasu platami iyú, yá nàaca
Judas íináidacawa iwàwawa, íipidená yái cálica Campo de
báawaca iicáca yái imàníinácaté. Sangre (íimáanáca “Irái yàalu”)
Yá Judas iwàlùacawa nàatalé níái Judasmi yeedácáináté iríwa yái
sacerdote íiwacanánáica, nía nacái plataca imàacacaténáté nanúaca
judío íiwacanánái béeyéica. Yá asìali. Mamáalàacata cài náimaca
Judas iwàwacaté yèepùadaca nalí ìwali yái cálica, àta siùca nacáide.
yái plataca nèericaté irí itéenácaté 9 Càité macáita ichàbacawa càide
nía Jesús yàatalé náibàacaténáni, iyúwaté profeta itànàanáté tàacáisi

níái treinta namanùbaca moneda Dios inùmalìcuíse, abéeri néená
SAN MATEO 27 84
níái profeta ìyéeyéicaté profeta presoíri nawàwéeri. 16 Néenialíté

Jeremías yéetácadénáamitéwa. ìyaca caináwanéeri presoíri
Yái profeta íimacaté: “Needáca íipidenéericaté Jesús Barrabás.
treinta namanùbaca moneda plata 17 Néese idécanáami judíonái
cawèníiyéi, yái asìali iwènináami nàwacáidáyacacawa Pilato yàatalé,

càide iyúwa israelita íiwacanánái yá Pilato isutáca yéemìawa nía:
ipáyaidáaná nawènìacaténá asìali —¿Càiríinácaalícué náicha
nàasu wenàiwicapinácawa. 10 Yá piwàwa nuwasàaca pirí,
nawènìaca cáli platami iyú, yàasu Barrabástasica, càmicaalí
cáli yái asìali imàníirica mapuwáa, nacái, Jesús áibatasica, yái
càide iyúwa Wacuèriná Dios náiméerica ìwali Mesíascani, yái
ichùulìaná núa”, cài íimacaté yái nacuèrinásàirica Dios ibànuèrica
profetaca Dios inùmalìcuíse. nalí? —cài íimaca yái Pilatoca.
18 Pilato icàlidaca nalíni,
Jesús ante Pilato yáalíacáinátéwa báawaca
11 Néeseté natéca Jesús judío íiwacanánái iicáca Jesús,
gobernador romanosàiri yàatalé, yá máinícáiná cayábaca macái
gobernador isutáca yéemìawa Jesús. wenàiwica naicáca Jesús, íná judío
Gobernador íimaca Jesús irí: íiwacanánái náibàacaté Jesús
—¿Píatasica judío icuèrinápiná? — nacháawàacaténá iináwaná ìwali
íimaca. Néese Jesús íimaca: gobernador irí.
—Báisíta, núacani, pidéca cài 19 Néese idècunitàacá Pilato
píimaca —íimaca yái Jesúsca. yáawinacawa ìyaca néré yàasu

12 Néese sacerdote íiwacanánáica, manuíri yàalubáisi íinatawa, yá
nía nacái judío íiwacanánái Pilato yàacawéetúa ibànùaca
béeyéica idècunitàacá nacháawàaca irí tàacáisi. Yá úumaca irí:
Jesús iináwaná ìwali mamáalàacata, “Piwasàa caquialéta yáara asìali
yá masànacata náicha Jesús, éwita mabáyawanéerica, núamacanicáiná
càmicáanítaté imàni ibáyawanáwa táiyápi bàwina. Yá núamacani
iyúwa nacháawàaná iináwaná irìcuíse máiní cáaluca
ìwali. 13 Iná yái Pilato gobernadorca núa manuísíwata Jesús ìwalíise,
isutáca yéemìawa Jesús. Yá íimaca ipíchaná pimànica irí báawéeri”,
Jesús irí: cài ubànùaca tàacáisi ùacawéeri
—¿Cáná càmita picàlida Pilato iríwa.
nulí piináwanáwa? Péemìa 20 Quéwa sacerdote íiwacanánái,
nacháawàaná piináwaná ìwali nía nacái judío íiwacanánáica

manùba wawàsi ìwalíise —íimaca nawènúadaca manùbéeyéi
yái Pilatoca. wenàiwicanái íiwitáise
14 Masànata quéwa yái Jesúsca, nasutáanápiná Pilato íicha
càmita icàlida iináwanáwa iwasàacaténá nalípiná Barrabás,
gobernador irí, ibatàa abéeri ichùulìaca nacái yàasu úwináiwa
tàacáisi pináta. Iná yái Pilato nanúanápiná Jesús. 21 Néese
gobernadorca íináidacawa gobernador Pilato isutáca yéemìawa
manuísíwata iicáidaca Jesús irí. nía àniwa:
—¿Càiríiná asìali pucháibéeyéica
Jesús es sentenciado a muerte íicha piwàwacué numàaca
15 Camuí imanùbaca judíonái yèepunícawa pirícué? —íimaca.
imànicaalíté Pascua yàasuná culto, Néese náimaca:
yáté gobernador romanosàiri —¡Piwasàa walí Barrabás! —
iwasàaca abéeri presoíri náimaca. 22 Pilato isutáca yéemìawa
judíonái irípiná càiríinácaalí nía:
85 SAN MATEO 27
—Néeni, nuwasàacaalícué ibàle. Yá náucaca ìwalíise cáaléeri

pirí Barrabás, ¿càinásicué ruana nacáiri quíiréeri càiride
piwàwa numànica Jesús irí, yái iyúwa romano icuèriná ibàle,
píiméericuéca ìwali, Mesíascani, yái nacuèriná naicácaténásatáni,
picuèrinápináca? —íimaca. Néese quéwa naicáanícáita meedá Jesús
macáita náimaca: iquíniná. 29 Néese namànica tuíri
—¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! — culèpi nacáiri icàyuwaniná càiride
náimaca. 23 Néese Pilato isutáca iyúwa romano icuèriná yàasu
yéemìawa nía: corona. Yá náiyàaca corona Jesús
—¿Cáná? ¿Càinásica báawéeri íiwita ìwali. Namàacaca sitùa Jesús
idé imànica? —íimaca yái Pilatoca. icáapi yéewápuwáiséeri irìculé
Quéwa nèepùa néemíanícawa: càide iyúwaté romano icuèriná
—¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! idènìaná yàasu àicu oroíriwa.
—náimaca. Néese nabàlùacawa nàuluì ipùata
24 Atata Pilato yáalíacawa càmita iyúwa Jesús irí càide iyúwa nàaca
yáalimá iwènúadaca náiwitáise, nacáicaalí icàaluíniná quéwa
iicáca nacái máiní calúaca nía naicáanícáita meedá iquíniná.
cachàiníwanái mamáalàacata Càmita báisíiri iyú nàa icàaluíniná.
nawàwáanápináté namànica Yá náimaca irí:
ùwicái gobierno íipunita yàcalé —¡Casíimái piwàwa, pìyaca
irìcu. Iná Pilato ichùulìaca yàasu manùba èeri, píasa judío
wenàiwicawa itéenápiná irí icuèrinásàirica! —náimaca,
úni. Yá Pilato íibaca icáapiwa càide iyúwaté romano íiwitáise
manùbéeyéi wenàiwica naicápiná natàidáaná nacuèrináwa,
yáasáidacaténá nalí yáawawa naicáanícaténá meedá Jesús
càide iyúwa canáca nacáiri iquíniná.
ibáyawaná Jesús ìwalíise, quéwa 30 Nàapìsáidacani, yá needáca
cabáyawanéeri mamáalàacatani yái sitùa icáapi íicha, yá nanúadáidaca

Pilatoca. Yá Pilato íimaca nalí: íiwita ìwali sitùa iyú. 31 Idécanáami
—Canáca nubáyawaná cài naicáaníca Jesús iquíniná, yá
pinúanácué yái asìalica. Pìasu needáca íicha yái ruana nacáiri
wawàsitacué pinúani —íimaca yái quíiréerica. Néese náiyàaca ìwali
Pilatoca. 25 Macáita wenàiwicanái ibàle, yá natéca natàtàacaténáni
náimaca irí: cruz ìwali.
—¡Wía cabáyawanéeyéica
ìwalíise, wéenibe nacái! — Jesús es crucificado
náimaca. 26 Iná Pilato iwasàaca 32 Nàacanáamiwa capìi
nalí Barrabás. Néese ichùulìaca íicha, càmita yéewa Jesús
yàasu úwináiwa nacapèedáidaca iwáacutaca yàasu cruz, canácáiná
Jesús mabàleta cachàiníiri cabèesi quirínama ichàini, úwináicáiná
iyú. Nadécanáami nacapèedáidaca icapèedáidacani báawanama. Iná
Jesús báawanama àta íimami úwinái íibàaca asìali íipidenéerica
ichalàacatalétawa íicha, yá Simón, Cirene ìyacàlená néeséeri.
Pilato yèepùadacani úwinái irí Yá nachùulìaca Simón iwáacutaca
natàtàanápináni cruz ìwali. cruz Jesús irípiná.
27 Néese gobernador yàasu 33 Natéca Jesús méetàuculé
úwinái natéca Jesús Pilato icapèe Jerusalén ìyacàlená íicha.

manuíri néré, bàacháwa irìculé. Yá Nàanàacaté Gólgota néré
namáidaca macáita néenánáiwa (íimáanáca “Iiwitasi yáapimi
úwináica nàwacáidáyacacaténáwa ìyacatalé”). 34 Yá nawàwacaté
Jesús itéese. 28 Needáca Jesús nàaca Jesús ìira uva ituní ipuíri,
SAN MATEO 27 86
nèewìadéerica dabé yèewi iwàwawa Dios ìwali, íibàacaténása

íipidenéeri hiel wéebacaténá Jesús nacái iwàwawa Dios iwéré Dios
iiná ipíchaná máiní yùuwichàacawa icùanápináténi báawéeri íicha.
cruz ìwali. Quéwa, idécanáami Quéwa báisícaalí cáinináca Dios
yáalimáidaca achúmáanata, yá iicácatáni, ¡yá Dios ichàiniadacatáni
càmíirita ìira náichani. yéetácáisi íicha ipíchaná yéetácawa!
35 Idécanáami úwinái natàtàaca ¡Iná càmita yéewa Dios Iiricani
Jesús cruz ìwali, yá náibàaca càide iyúwaté icàlidáaná ichìwawa!
ibàlemi, náucaca náichawa suerte —náimaca naicáaníca Jesús
naseríacaténá nalíwáaca Jesús iquíniná.
ibàlemi. 36 Néese úwinái iyamáa 44 Nía nacái cayéedéeyéica
yáawinacawa néré nacùacaténáni natàtèeyéica cruz ìwali mawiénita

ipíchaná áibanái yàanàaca yàatalé. Jesús irí, natàaníca nacái ìwali
37 Nachanàidaca tàacáisi cruz ìwali báawéeri iyú.
Jesús íiwita iwicáubàa. Yái tàacáisi
icàlidacaté cáná yéewa nanúacani. Muerte de Jesús
Yá tàacáisi íimaca: “Yácata Jesús, 45 Néeseté machacànicaalíté èeri,
yái judío icuèrináca”, íimacaté yái yá catáca macáita chái èeri irìcu
tàacáisica. máisiba horapiná catáca, àta las
38 Natàtàaca nacái pucháiba tresta táicalé. 46 Yásí horaquéi a las
cayéedéeyéi cruz ìwali mawiénita tres Jesús imáidaca cachàiníiri iyú
Jesús irí. Abéeri cruz ibàlùacawa itàacái iyúwa. Yá íimaca Dios irí:
Jesús yéewápuwáise, áiba cruz “Elí, Elí, ¿lema sabactani?”, íimaca
nacái ibàlùacawa apáuwáise Jesús yái Jesúsca. (Yái tàacáisi íimáanáca:
irí. 39 Níái ichàbéeyéicawa néenibàa “Nucuèriná Dios, Nucuèriná Dios,
àyapulìcubàa natàaníca Jesús ¿cánásica pimàaca núa abéerita?”
ìwali báawéeri iyú, nacusúadaca cài íimáanáca.)
náiwitawa irí naicáanícaténá 47 Abénaméeyéi néená níái
iquíniná. 40 Yá náimaca irí: ibàluèyéicawa néré néemìacáináni,

—¡Píata imáalàidéeripinása yá náimaca nalíwáaca:
templo, imichàidéeripinása —Yái asìali imáidaca ìyaca profeta
nacái àniwani máisiba èeri irìcu, Elías —náimaca.
pichàiniada píawawa yéetácáisi 48 Yá abéeri náicha yàaca
íicha ipíchaná péetácawa! yeedáca esponja wáluma nacáiri

¡Báisícaalí Dios Iirica pía, yá íisapiadacaténáni uva ituní iyú
piricùawa cruz íicha! —náimaca càaméeri ìiracaná. Yá idacùaca
naicáaníca Jesús iquíniná. esponja isàbéerica sitùa ipùatalìcu.
41 Càita nacái naicáaníca Néese imichàidacani mawiénita
Jesús iquíniná níái sacerdote Jesús inùma irí, yéewacaténá Jesús
íiwacanánáica, nía nacái ibèrùacani. 49 Aibanáita quéwa
yéewáidéeyéica wenàiwica templo yáapichéeyéi náimaca irí:
irìcu, nía nacái judío íiwacanánái —Tàacáwa, wacùacuécani
béeyéica. Náimaca nalíwáaca: waicáwa Elías yàanàacaalí
42 —Ichùnìacaté áibanái yeedácani cruz íicha —náimaca
ipíchanáté néetácawa, quéwa naicáaníca Jesús iquíniná.
càmita yáalimá ichàiniadaca 50 Néese àniwa Jesús
yáawawa yéetácáisi íicha. Báisícaalí imáidaca cachàiníiri iyú, yá

Israel itaquénáinámi icuèrinácatáni, imàacaca icáucawa yàacawa
¡yásí yáalimá iricùacawa cruz iiná íichawa. 51 Jesús
íichatá, weebáidacaténá itàacái! yéetácanacáitawa, yáta manuíri
43 Iimacaté manuícasa íináidacawa yáawàanáca templo irìcuírica
87 SAN MATEO 27
icacanácawa bamuchúamibàa itéca Jesús iinámi. 59 Ináté José

cáli iwérénama, pucháibawaca yàacawa cruz néré, yeedáca Jesús
yèewi, yái yáawàanáca ibàlièrica iinámi, yá yéepùacani masaquèeri
mabáyawanéeri Dios ìyacatáica wáluma linoíri iyú, càide iyúwa
wenàiwicanái ituí íicha. Yá wáiwitáise ìyáaná, wía judíoca.
icacanácawa chènuníise cáli 60 Yái José idènìaca yàasu càliculìi
iwérénama, yái yáawàanáca. wàlisàiwa. Yá irìadaca Jesús iinámi

Cáli icusúaca nacáiwa. Yá càliculìi irìculé. Yái càliculìica
íba manuínaméeyéi nacái áibanái íiquéericaté dúli ibàlài
nasubèriacawa cáli icusúacái iyú. irìcu, yéewacaténá càliculìicani,
52 Yáta madécaná càliculìi inùma càide iyúwa capìi imàdáaná.
nàacùacatéwa, yá nacáucàacawa José, áibanái nacái idécanáami
madécaná yeebáidéeyéicaté Dios nabàlìaca càliculìi inùma manuíri
itàacái, níái yéetéeyéimicatéwa. íba iyú, yá nàacawa íicha.
53 Néesetécáwa namusúacawa 61 Quéwa María Magdalena, áiba
càliculìi irìcuíse idécanáamité Jesús María nacái nayamáacawa néré,

imichàacawa yéetácáisi íicha. Yá náawinacáwacawa abéemàawáise
nawàlùacatéwa Dios yàasu yàcalé càliculìi íicha.
irìculé, yái Jerusalén ìyacàlenáca,
yáté madécaná wenàiwica naicáca La guardia ante el
nía néré. sepulcro de Jesús
54 Néese úwi íiwacaliná, nía nacái 62 Néeseté mapisáita àniwa, yái
yáapichéeyéica icuèyéicaté Jesús, sábado judíonái iyamáidacatáicawa,

naicácáiná cáli icusúacawa, yái sacerdote íiwacanánái, fariseonái
áiba wawàsi ichàbáaná nacáiwa, nacái nàacawa Pilato gobernador
yá cáaluca nía báawanama. Yá yàatalé, yái romanosàiri icuèricaté
náimaca nalíwáaca: nàasu cáli. 63 Yá náimaca irí:
—¡Báisícata yái asìalica Dios —Wáiwacali, pía icuèrica
Iirica! —náimaca. wía, wadéca wawàwalica yái
55 Nàyaca nacái néré manùba íimáanácaté yáara cachìwéerica
inanái iicáidéeyéica ìyaca Jesús idècunitàacá cáucani. Iimacaté
irí déecuíseta quéwa. Níái imichàanápinácatéwa yéetácáisi
inanáica nayúudàacaté Jesús íicha máisiba èeri irìcu.
yèepunícaalítéwa Galilea yàasu cáli 64 Iná pichùulìa úwinái nacùaca
íicha Jerusalén ìyacàlená nérépiná. cayábani yái càliculìica àta

56 Uyaca nèewi María Magdalenaca. imáalàacatáitawéi máisiba
Aiba María nacái ìya néré úái èeri ipíchaná yéewáidacalénái
náatúaca, níái Santiago, José nacái. yàanàaca táiyápi yá nayéedùaca
Aiba inanái nacái ìya néré úái iinámi càliculìi irìcuíse, ipíchaná
Zebedeo yéenibe yáatúaca. nacái nacàlidaca nachìwawa
wenàiwicanái irí idéenáca
Jesús es sepultado imichàacawa yéetácáisi íicha.
57 Néeseté catáca yàacawa, Níacáiná yéewáidacalénái
yá abéeri càasuíri yàanàaca nacàlidacaalí iináwaná idécasa
íipidenéerica José, Arimatea imichàacawa yéetácáisi íicha,
ìyacàlená mìnali. Yái Joséca yásí máiní yáawanáica báawaca
yeebáidacaté Jesús itàacái. íichani yái quéechéeri chìwáica
58 Yá José yàaca iicáca Pilato yái nacàlidáanácaté nachìwawa
gobernador yàatalé. Yá isutáca ìwali Mesíascasani, yái judío
Jesús iinámi Pilato íicha. Néese icuèrinápináca —náimaca. 65 Néese
Pilato ichùulìaca namàacaca José Pilato íimaca nalí:
SAN MATEO 27, 28 88
—Pidènìacuéca úwinái 7 Néese pìacàatétacuéwa picàlidaca
pichùulièyéipiná icùaca càliculìi. yéewáidacalénái iríni. Càicué

Pìacué pibàlìacani picùacué píimaca nalí: “Wáiwacali idéca
píalimáanáta cayábani, yái imichàacawa yéetácáisi íicha.
càliculìica, ipíchaná áibanái Siùcade yàacawa pipíchalécué
yàanàaca néré —íimaca yái Galilea yàasu cáli néré.
Pilatoca. Nérépinácué piicáni”, càicué
66 Néese nàacawa càliculìi néré. píimaca yéewáidacalénái iríwa.
Yá nachanàidaca sello íyanási Yácata tàacáisi iwàwacutéericuéca
nacáiri íba ìwali, yái manuíri íba nucàlidaca pirí —íimaca yái
nabàlièrica iyú càliculìi inùma. ángelca.
Canáca yéewaná wenàiwica 8 Néese níái inanáica napìacawa
iwàlùacawa càliculìi irìculé càliculìi íicha, yá cáaluca nía quéwa

càmicaalícáwa imàdáida sello casíimáica nawàwa manuísíwata.
quéechacáwa, yái sello íyanási Yá napìacawa nàacaténá nacàlidaca
nacáiri nachanàidéerica càliculìi walíni, wía Jesús yéewáidacaléca.
inùma ìwali. Yá namàacaca 9 Yáta Jesús imàacaca yáawawa
néré nacái úwinái icuèyéipináca naicácani, yá itàidaca nía. Yá

càliculìi ipíchaná áiba wenàiwica nàacawa Jesús yàatalé, náuwàa
iwàlùacawa néré. nalìacawa nanùmáawawa cáli iwéré
Jesús íipunita, náibàaca yàabàli
La resurrección de Jesús ìwali nàacaténá icàaluíniná, càide
28 Néese sábado
ichàbacatéwa judíonái
iyamáidacatáicawa. Yáté amaláca
iyúwa wáiwitáise ìyáaná, wía
judíoca. 10 Yá Jesús íimaca nalí:
—Picácué cáalu pía. Pìacué
yàacawa domingo, yá María picàlidaca nuénánái iríni
Magdalena, áiba María úapicha nàacaténáwa Galilea yàasu cáli
nacái nàaca naicáca càliculìi néré, yásí néréca naicápiná núawa
nérépiná. 2 Yáta cáli icusúacawa —íimaca yái Jesúsca.
cachàiníiri iyú, ángel Wáiwacali
néeséeri yàanàacáiná chènuníise. Lo que contaron los soldados
Yàanàaca càliculìi néré, yá 11 Néeseté níái inanáica
yeedáca manuíri íba càliculìi idècunitàacá nèepùaca nàacawa
inùma íicha, yá yáawinacawa càliculìi íicha, yá abénaméeyéi
íba íinata. 3 Yái ángel icànaca néená níái úwináica icuèyéicaté
càide iyúwa énu icamaláná càliculìi nèepùacawa Jerusalén
icànáaná. Idènìaca nacái ibàlewa ìyacàlená irìculé. Yá nacàlidaca
cabalèeri, mèlumèluíri càide iyúwa sacerdote íiwacanánái iríni macáita
nieve. 4 Uwinái naicácani, yá yái ichàbáanácatéwa. 12 Néese
natatácawa nacalùniwa, yá náuwàa sacerdote íiwacanánái nàaca
nalìacawa cáli íinatalé càide iyúwa natàaníca judío íiwacanánái béeyéi
yéetéeyéimiwa. 5 Néese ángel yáapicha. Yáté abédanamacata
íimaca inanái irí: náiwitáise. Néese nàaca madécaná
—Picácué cáalu pía nuícha. plata úwinái irí masànacaténá níái
Núalíacawa picutácuéca pìacawa úwináica. 13 Yáté náimaca úwinái
Jesús iinámi, yái natàtèericaté irí:
cruz ìwali. 6 Canáca cháníi, idéca —Picàlidacué áibanái iríni,
imichàacawa yéetácáisi íicha càide táiyápi bàwina idècunitàacá
iyúwaté íimáaná. Aquialécué piimácuéca pìyaca, yásasí níái
pìacuéwa piicáca aléi càliculìi Jesús yéewáidacalénáimica
irìculé nalìadacatáimicani. nàanàacaté needáca ichéecami,
89 SAN MATEO 28
càicué píimaca wenàiwicanái iríwa. icàaluíniná, quéwa abénaméeyéi

14 Néese gobernador yéemìacaalícué wéená càmitatécáwa neebáida
piináwaná ìwali càmíinácué báisíca Jesús yái naiquéerica.
picùa cayába yái càliculìimica, 18 Néese Jesús yàacawa wàatalé.
yásí watàanícuéca yáapicha Yá íimaca walí:

piwicáu ipíchanácué inúaca pía —Dios idéca imàacaca nulí
—náimaca nachùulìaca úwinái íiwitáisewa nucùanápiná macáita
nacàlidáanápiná nachìwawa. ìyéerica chènuniré, chái èeri
15 Néeseté úwinái needáca irìcu nacái. 19 Pìacuéwa macái
nalíwa yái plataca, yá nàacawa cáli íinatalé, péewáidacué macái
nacàlidaca nachìwawa càide iyúwa wenàiwicanái neebáidáanápiná
sacerdotenái ichùulìanáté nía. Càita nutàacái. Pibautizácué nacái
nacái madécaná judíonái nacàlidaca cawinácaalí yeebáidéeyéica
càiri cachìwéeri tàacáisi Jesús ìwali Wáaniri Dios, núa nacái yái
àta siùca nacáide. Dios Iirica, Espíritu Santo nacái.
20 Péewáidacué wenàiwica
El encargo de Jesús namànicaténá macáita càide
a los discípulos iyúwa nuchùulìanácué pía.
16 Ináté wía Jesús yéewáidacaléca Núatacué nacái píapicha,
once wamanùbaca, wàacatéwa nùacawéeridapinácué píawa
Galilea yàasu cáli néré, áiba dúli càiripináta àta yái èeriquéi
néré Jesús icàlidéericaté walí ìwali, imáalàacatalépinátawa,
wàwacáidáyacacatáipinácawa. nùanàapinácaalí àniwa —íimaca
17 Waicácaté Jesús, yá wàaca yái Jesúsca.
SAN MARCOS
càináwàiri, yá ibautizáca
Juan el Bautista en el desierto yàacawa wenàiwicanái néenibàa.
1 Yácata cayábéeri tàacáisi

icàlidéerica walí Jesucristo
ìwali, yái Dios Iirica. Yái tàacáisica
Yàalàaca nía nawènúadáanápiná
náiwitáisewa Dios irípiná,
nabautizáanápiná nacáiwa,
idàba cài: 2 Profeta Isaías itànàacaté náasáidacaténá namàacacaté
tàacáisi Dios íiméericaté Iiri iríwa. náichawa yái báawéerica
Dios íimacaté: namàníirica, yéewacaténá Dios
“Péemìa cayába, nubànùapiná imàacaca iwàwawa nabáyawaná
pipíchalé nùasu íicha. 5 Néese manùbéeyéi
wenàiwicawa icàlidéerica wenàiwica nàacatéwa Juan
nutàacáiwa. Yá yàapinácawa yàatalé néemìacaténá itàacái,
pipíchaléwa yàalàacaténá madécaná Judea yàasu cáli
wenàiwica nachùnìanápiná néeséeyéi, Jerusalén ìyacàlená
náiwitáisewa yéewanápiná mìnanái nacái. Néese nacàlidaca
natàidaca pía cayábéeri iyú náichawa yái báawéerica
pìanàacaalípiná nàataléwa. namàníirica, yá Juan ibautizáca
3 Icàlidapiná nalíwani cachàiníiri nía Jordán inanába yáaculé.
iyú manacúali yùucubàa 6 Yái Juan idènìaca ibàlewa
càináwàiri. Càipiná cáucuíri wáluma camello ichùna

íimaca nalí: ‘Càide iyúwa iwálumalená. Idènìaca nacái
wenàiwicanái ichùnìacaalí ìwalìabàawa pìrái íimamimi.
àyapu Náiwacali irípináwa, Iyáa nacái iyáacaléwa wirìichu
càitacué nacái iwàwacutácué nacáiyéi, mába ituní nacái
pichùnìaca píiwitáisewa Juan yàanèerica manacúali
Wacuèriná Dios irípiná, yùucubàa càináwàiri. 7 Càité Juan
pitàidacaténácué cayábéeri icàlidaca yèepunícawa nalíni:
iyúni. Pichùnìacué “Mesúnamáita áiba yàanàaca
píiwitáisewa yéewacaténá núamirìcubàa, máiníiri cachàinica
idàbaca yéewáidacuéca íiwitáise nuícha. Nuíwacalicani,
pìyaca machacàníiri iyú yái yàanèeripináca; nuicáca
càide iyúwa iwàwáaná’, núawawa iyúwa yàasu wenàiwica
càipiná íimaca yái nùasu càmíiri cachàini náicha canánama
wenàiwicaca”, máinícáiná cayábéerica nuíchani.
íimacaté yái Diosca. 8 Nudéca nubautizácuéca
4 Ináté macáita ichàbacawa pía úni yáaculé, yáta quéwa
càide iyúwaté profeta Isaías ibànuèripinácué pirí Espíritu
icàlidáanáté tàacáisi Dios Santo ibautizácaténácué píiwitáise
inùmalìcuíse. Juan el Bautista Espíritu Santo ichàini iyú”, íimaca
yàanàacaté manacúali yùuculé nalí yái Juanca.
90
91 SAN MARCOS 1
asìanái. Ibèeri íipidená Simón,

Jesús es bautizado iméeréeri íipidená Andrés.
9 Néenialíté Jesús yàanàaca Yúuquéeyéi yàasu tarayawa
Nazaret ìyacàlená néese, ìyéerica yèepunícawa calìsáacubàa,
Galilea yàasu cáli íinata. Jesús náibàacáiná cubái needácaténá
yàanàaca Juan yàatalé. Néese Juan nalíwa nàasu platawa. 17 Yá Jesús
ibautizáca Jesús Jordán inanába íimaca nalí:
yáaculé. 10 Idécanáami Jesús —Aquialécué síisaara,
imichàacawa úni yáacuíse, yáta pìacuéwa núapicha yéewacaténá
iicáca capìraléeri cáli yàacùacawa. nuéwáidacalénáicuéca pía.
Yá iicáca Espíritu Santo iricùacawa Pidécuéca píibàaca cubái
ìwali càiride iyúwa unùcu pìwacáidacaténácué nía, quéwa
iricùanáwa. 11 Yá néemìaca Dios siùcáisede nuéwáidapinácué píawa
itàacái chènuníise. Dios íimaca pìwacáidáanápiná nulí wenàiwica
Jesús irí: “Píacata Nuìri nuwàwéeri yéewanápiná nuéwáidacaléca
cáininéerica nuicáca. Cayábaca nía —íimaca yái Jesúsca. 18 Yáta
nuwàwa nuicáca pía”, íimaca yái namàacaca náichawa nàasu
Diosca. tarayawa. Yá nàacawa yáapicha.
19 Néese nèepunícawa nàacawa
Jesús es puesto a prueba àniwa calìsa idùlepiré, yá Jesús
12 Yáta Espíritu Santo itéca Jesús iicá nacái Zebedeo yéenibe
manacúali yùuculé càináwàiri. pucháiba asìanái, íipidenéeyéi
13 Jesús ìyaca néré cuarenta èeri Santiago, Juan nacái, ichùnièyéi
manacúali yùucubàa. Néréca yàasu chinchorrowa, nàasu barca
Satanás yáalimáida Jesús irìcuwa. 20 Jesús iicácanacáita nía,
imàníinápiná ibáyawanáwa, quéwa yá imáidaca nía. Yá caquialéta
càmita Jesús yeebá. Yá Jesús ìyaca namàacaca náaniriwa barca irìcu,
cuwèesinái yèewibàa. Angelnái yàasu wenàiwicanái yáapichawa
nacái yàacawéeridaca néréni, íibaidéeyéica Zebedeo irí. Yá
nayúudàacani. Santiago, Juan nacái nàacawa Jesús
yáapicha.
Jesús comienza su
trabajo en Galilea Un hombre que tenía
14 Néeseté áibanái wenàiwica un espíritu impuro
náucaca Juan el Bautista presoíyéi 21 Yá nàanàaca Capernaum
ibànalìculé. Néese Jesús yàacawa ìyacàlená néré. Néese áiba sábado

Galilea yàasu cáli néré. Yá judíonái iyamáidacatáicawa,
icàlidaca yèepunícawa yái tàacáisi yá Jesús iwàlùacawa judíonái
cayábéerica Dios inùmalìcuíse. yéewáidacàalu irìculé, yá
15 Jesús íimaca: “Idéca yàanàaca idàbaca yéewáidaca wenàiwica.
yéenáiwaná Dios icùacaténá 22 Yá náináidacawa néemìaca
canánama mesúnamáita. Iná yéewáidáaná nía, yéewáidacáiná

piwènúadacué píiwitáisewa nía càide iyúwa wenàiwica
pibáyawaná íichawa, peebáidacué idènièrica Dios íiwitáise
nacái yái tàacáisi cayábéerica”, icàlidacaténá tàacáisi Dios
íimaca yái Jesúsca. inùmalìcuíse. Càmita yéewáida nía
càide iyúwa judíonái yéewáidáaná
Jesús llama a cuatro pescadores wenàiwica, níái yéewáidéeyéica
16 Néese Jesús yèepunícawa wenàiwica templo irìcu, Dios
Galilea icalìsaniná icàinalená itàacái ìwali, profeta Moisés
íinatabàa. Yá iicáca pucháiba itànèericaté. 23 Néese ìyaca nàasu
SAN MARCOS 1 92
néewáidacàalu irìcu abéeri asìali yáta nacàlidaca irí uculúanáwa.

idènièrica demonio iwàwalìcuwa, 31 Néese Jesús yàacawa ùatalé,
abéeri demonio casaquèeri íiwitáise. íibàaca ucáapi, imichàidaca úa,

Yái demonio idacùaca asìali yáta mecuní ichàbacawa uícha.
íiwitáise. 24 Yáta demonio idàbaca Néese ùaca nayáapiná.
yéemíanícawa asìali isàna iyú. Yá
demonio íimaca Jesús irí: Jesús sana a muchos enfermos
—¿Cáná pisàiwica walí wawàsi, 32 Néeseté catáca yàacawa, èeri
pía Jesús Nazaret ìyacàlená idénáami iwàlùacawa, yáté yàcalé

néeséerica? ¿Pìanàasica mìnanái natéca macái néenánáiwa
pimáalàidacaténá wía? Núalíacawa cáuláiquéeyéi Jesús yàatalé,
nuicáca pía, núalíacawa pìwali, áibanái wenàiwica nacái demonio
Dios néeséeri mabáyawanéerica pía idacuèyéi íiwitáise. 33 Yá macáita
—íimaca. 25 Quéwa Jesús yàalàaca nàwacáidáyacacawa capìi inùma
demonio cachàiníiri iyú. Yá íimaca néeni Jesús ìyacatái. 34 Jesús
demonio irí: ichùnìacaté madécaná cáuláiquéeyéi
—¡Masànata pía! ¡Pimusúawa macái uláicái íiwitáaná íicha.
íicha yái asìalica! —íimaca yái Jesús yúucaca madécaná demonio
Jesúsca. wenàiwicanái íicha, càmita quéwa
26 Néese demonio casaquèeri ibatàa demonionái icàlidaca
íiwitáise itatáidaca asìali iináwaná ìwali, náalíacáiná
cachàiníiri iyú, yá demonio naicácani, yái Jesúsca.
yàacawa asìali íicha, yá demonio
íicháaníca yàacawa cachàiníiri Jesús anuncia el mensaje
iyú. 27 Néese macáita ìyéeyéica en las sinagogas
néré nacalùadacawa manuísíwata, 35 Néese táiyápicáwa, cáala èeri
íná nasutáca néemìawa níawáaca, ipíchawáise èeri imusúacawa, yá

náimaca nalíwáaca: Jesús imichàacawa, yàacawa
—¿Càinásica yái wàlisài imusúacawa yàcalé irìcuíse
yéewáidáanáca? Yéewáidaca yàacaténáwa canácatalé wenàiwica.
wenàiwica, ichùulìaca demonio Yá néré isutáca yáawawa Dios
nacái íiwitáise cachàiníiri iyúwa. íicha. 36 Néese Simón yàacawa
Ichùulìaca demonio casaquèeyéica yàacawéeyéiná yáapichawa
íiwitáise, yá namànica càide nacutáca Jesús. 37 Néese nàanàacani,
iyúwa ichùulìaná nía —náimaca yá náimaca Jesús irí:
nalíwáaca. —Macáita nacutáca nàyaca pía —
28 Néese ráunamáita macái náimaca. 38 Yá Jesús íimaca nalí:
Galilea yàasu cáli néeséeyéi —Wàacuéwa áibanái ìyacàle néré
náalíacawa Jesús iináwaná ìwali. ìyéeyéica mawiénibàa nucàlidacaténá
nalíni yái tàacáisi cayábéerica.
Jesús sana a la suegra Nudéca nùanàaca nucàlidacaténá
de Simón Pedro nalíni —íimaca yái Jesúsca.
29 Idécanáamité namusúacawa 39 Iná Jesús yàacawa macái yàcalé
judíonái yéewáidacàalu irìcuíse, ìyéeyéica Galilea yàasu cáli íinata.

Jesús yàacawa Santiago yáapicha, Icàlidaca nalíni nàasu néewáidacàalu
Juan nacái. Yá nawàlùacawa imanùbaca irìcu. Yá yúucaca demonio
Simón icapèe irìculé, Andrés wenàiwicanái íicha.
ìyacatalé ibèeri Simón yáapichawa.
30 Néenialíté Simón iyéeru Jesús sana a un leproso
uculúacawa mecuní iyú. Jesús 40 Néeseté
áiba asìali, cacháunéeri
iwàlùacadénáamiwa nacapèe irìculé, íimami lepra iyú, yàacawa Jesús
93 SAN MARCOS 1, 2
yàatalé. Yá ibàlùacawa yùuluì ìwacáidáyacacawa yàatalé íná

ipùata iyúwa Jesús irí, yàacaténá napuníadaca capìi, inùma
Jesús icàaluíniná, yéewacaténá nérénamata. Yá Jesús icàlidaca
catúulécanáca Jesús iicácani. Yá nalí Dios itàacái. 3 Néese báinúaca
íimaca Jesús irí: asìanái yàanàaca itéeyéica asìali
—Núalíacawa píalimá pichùnìaca máapinéeri iiná macáita, càmíirica
núa, piwàwacaalí quéwa pichùnìaca yáalimá imichàanícawa, irièricawa
núa —íimaca. 41 Yá catúulécanáca yàalubái íinatawa, iiméeri irìcu.
Jesús iicáca cáuláiquéeri, yá 4 Càmita náalimá nawàlùacawa
imàacaca icáapiwa ìwali, yá Jesús Jesús nérépiná dàalacáiná máiní

íimaca irí: wenàiwicanái néré, íná náiríacawa
—Nuwàwaca nuchùnìaca pía. escalera ìwalibàa capìi íinatalé,
¡Cayábaca píawa! —íimaca yái sàabadéeri, canéerica ipùata
Jesúsca. chènuniré. Néréca nawatàaca
42 Yáta icháuná lepra ichàbacawa capìi ibáiná Jesús iwicáu. Yá
asìali íicha. Yáta cayábaquéi nalicùadaca néenibàani, yéenúlusi
asìalica. 43 Quéwa Jesús ichùulìaca ìwali, yái máapinéerica iiná
asìali yèepùanápináwa íicha yàalubái íinatawa. 5 Néese Jesús
caquialéta. Yá nacái yàalàaca asìali yáalíacawa náiwitáise manuíca
cachàiníiri iyú. 44 Jesús íimaca náináidacawa nawàwawa Jesús
asìali irí: ìwali ichùnìanápináni, yá Jesús
—Péemìa cayába. Picá picàlida íimaca cáuláiquéeri irí:
áibanái iríni nuchùnìaná pía. Néese, —Pía, nùacawéerináca, nudéca
pìawa caquialéta píasáida sacerdote numàacaca nuwàwawa pibáyawaná
iicá píimamiwa, yáalíacaténáwa íicha cayábacaténá píapicha Dios —
cayábaca pía picháuná íichawa. íimaca yái Jesúsca.
Pimàaca nacái ofrenda Dios irí 6-7 Yá abénaméeyéi
càide iyúwaté profeta Moisés yéewáidéeyéica wenàiwica templo

ichùulìaná, cayábacáiná pía, irìcu nàyaca néré, yáawinéeyéicawa.
yéewanápiná macái wenàiwica Yá náináidacawa: “¿Cáná itàaní
yáalíacawa pidéca pichùnìacawa — cài yái asìali Jesúsca? Itàaníca
íimaca Jesús. ìyaca Dios ìwali báawéeri iyú,
45 Quéwa yái asìalica idàbaca canácáiná asìali yáaliméeri
icàlidaca macái wenàiwica irí Jesús imàacaca iwàwawa wenàiwicanái
iináwaná ichùnìanáni. Iná càmita ibáyawaná íicha cayábacaténá
quirínama Jesús yéewa iwàlùacawa náapicha Dios. Abéericata Dios
asáiwaca áiba yàcalé irìculé yáaliméeri imànica càiri wawàsi”,
madécanácáiná wenàiwica nawàwa náimaca náináidacawa nalíwa
naicácani. Iná yèepunícawa náicha nawàwalìcuísewa. 8 Yáta Jesús
manacúali yùucubàa càináwàiri yáalíacawa náináidáanáwa. Yá
canácatalé wenàiwicanái. Quéwa íimaca nalí:
macái yàcalé mìnanái nàacawa —¿Cánácué yéewa píináidacawa
yàatalé naicácaténáni. cài? 9 Máiní màulenáca wáimaca
máapinéeri irí: ‘Nudéca numàacaca
Jesús sana a un paralítico nuwàwawa pibáyawaná íicha
2 Néeseté cawàwanáta máisiba

èeri idénáami, yá Jesús yèepùa
iwàlùacawa Capernaum ìyacàlená
cayábacaténá píapicha Dios’,
càmicáiná áibanái yáalimá
iicáca asáisí báisícaalí cayábaca
irìculé. Quéwa manùbéeyéi yáapicha Dios. Quéwa máiní
yáalíaca iináwaná ìyaca capìirìcu. càulenáca wáimaca máapinéeri
2 Yá madécaná wenàiwica irí: ‘Pimichàawa, pìipìna’, áibanái
SAN MARCOS 2 94
wenàiwica náalimácáiná naicáca yáapicha, yéewáidacalénái yáapicha

asáisí wadécaalí wachùnìacani nacái, madécanácáiná wenàiwica
watàacái iyúwa, yái máapinéerica. nèepunícawa Jesús yáapicha.
10 Iná núa, asìali Dios néeséerica, 16 Néese abénaméeyéi fariseo,
nuchùnìapiná yái máapinéerica, áibanái nacái yéewáidéeyéica

píalíacaténácuéwa Dios idéca wenàiwica templo irìcu, naicáca
ichùulìaca numàacáanápiná Jesús iyáaca iyáacaléwa náapicha
nuwàwawa wenàiwicanái níái macáita cabáyawanéeyéica
ibáyawaná íicha chái èeri irìcu, wenàiwicaca. Néese náimaca Jesús
cayábacaténá náapicha Dios — yéewáidacalénái irí:
íimaca yái Jesúsca. Néese íimaca —Yái yéewáidéericuéca pía, ¿cáná
máapinéeri irí: iyáa iyáacaléwa náapicha níái
11 —Pía asìalica, pimichàawa, cabáyawanéeyéica wenàiwicaca,
peedá pìalubáiwa, pèepùawa náapicha nacái níái yeedéeyéica
picapèe néréwa —íimaca yái wáicha plata romanonái yàasu
Jesúsca. gobierno irípiná? —náimaca.
12 Néese yái cáuláiquéerica 17 Quéwa Jesús yéemìacani, yá
imichàacawa. Yá itéca yàalubáiwa. íimaca fariseonái irí:

Imusúacawa náicha idècunitàacá —Péemìacué comparación:
naicáidaca irí. Iná macáita Máuláicacaalí wenàiwica, yá
náináidacawa naicáidaca càmita nawàwacutá abéeri
manuísíwata Jesús irí. Nàaca nacái ichùnièripiná nía. Quéwa áibanái
Dios irí cayábéeri. Yá náimaca cáuláiquéeyéi nawàwacutácani,
nalíwáaca: yái ichùnièripináca nía. Càita
—¡Canácataté waiquéeri càiri nacái wenàiwica íináidéeyéica
wawàsica! —náimaca nalíwáaca. mabáyawanáca, càmita nacutá
abéeri ichùnièripiná náiwitáise
Jesús llama a Leví nabáyawaná íichawa. Quéwa
13 Néeseté Jesús yàacawa àniwa áibanái wenàiwica yáaliéyéicawa
Galilea icalìsaniná idùlepiré. Yá cabáyawanáca, níata icutáca
wenàiwicanái nàacawa yàatalé. abéeri iwènúadéeripiná náiwitáise
Néese yéewáidaca nía. 14 Néesecáwa báawéeri íicha. Càita nacái núa,
idècunitàacá yèepunícawa àniwa, càmita nùanàa numáidacaténá
yá iicáca Leví, yái Alfeo ìirica. wenàiwica íináidéeyéica
Yái Leví yáawinéericawa aléera mabáyawanáca, néese nudéca
yeedácatalécaté plata yéenánái nùanàaca numáidacaténá
judío íichawa romanonái yàasu wenàiwica yáaliéyéicawa
gobierno irípiná. Yá Jesús íimaca cabáyawanáca, nawènúadáanápiná
irí: náiwitáisewa nabáyawaná íichawa.
—Aquialé. Pìawa núapicha, Iná cayábaca nàwacáidáyacacawa
yéewacaténá nuéwáidacaléca pía — nùatalé níái cabáyawanéeyéica
íimaca yái Jesúsca. Yá Leví imichàa nuwènúadacaténá náiwitáise
yàacawa Jesús yáapicha. nabáyawaná íichawa —íimaca yái
15 Néese Jesús iyáaca iyáacaléwa Jesúsca.
Leví icapèe irìcu. Nàyaca néré
nacái mesa iwéré manùbéeyéi La cuestión del ayuno
wenàiwica yeedéeyéica plata 18 Aiba
èeri càide iyúwaté
néenánái judío íichawa romanonái náiwitáise ìyáaná, Juan el Bautista
yàasu gobierno irípiná, manùbéeyéi yéewáidacalénái, nía nacái
nacái cabáyawanéeyéica wenàiwica. fariseoca namàacacaté náichawa
Macáita nayáaca nayáacaléwa Jesús nayáacaléwa nasutácaténá níawawa
95 SAN MARCOS 2
Dios íicha manuísíwata. Néese yeebáidéeyéica nutàacái wàlisài,

wenàiwicanái nàacawa Jesús càmita nàya fariseonái yàasu
yàatalé. Yá náimaca irí: bàaluisàimi tàacáisi ìwali —íimaca
—Juan yéewáidacalénái yái Jesúsca.
namàacaca náichawa nayáacaléwa
càide iyúwa náiwitáise ìyáaná Los discípulos arrancan
nasutácaténá níawawa Dios espigas en el día de reposo
íicha manuísíwata, càita nacái 23 Aiba sábado judíonái
fariseonái namànica càita. Néeni, iyamáidacatáicawa Jesús

¿cáná càmita péewáidacalénái yèepunícawa àyapulìcubàa
namàaca náichawa nayáacaléwa yéewáidacalénái yáapichawa
nasutácaténá níawawa Dios íicha? bànacalé yèewibàa. Néese
—náimaca. 19 Jesús íimaca nalí: yéewáidacalénái nadàbaca
—Péemìacué comparación: needáca achúmáanata trigo ituíná
Asìali icásàacaalíwa, yá imáidaca nayáapináwa, yácáiná judío
yàacawéeyéináwa asìanái íiwitáise imàacaca wenàiwica
naicácaténá icásàacawa casíimáiri needáca nayáapináwani
iyú. Idècunitàacá ìyaca náapicha, achúmáanata ìyacaná áibanái
yá casíimáica nía, íná càmita ibànacale yéená, máapicaalí nía.
namàaca náichawa nayáacaléwa. 24 Néese abénaméeyéi fariseo
20 Quéwa áibaalípiná, áibanái naicácani iyúwa íibaidacalési, yái
itéca náichawani. Idécanáami Jesús yéewáidacalénái imàníirica,
natéca náichawani, yásí íná fariseonái íimaca Jesús irí:
namàaca náichawa nayáacaléwa, —Péemìa, ¿cáná péewáidacalénái
achúmacáiná nawàwa. Càita nacái íibaida siùca sábado
nuéwáidacalénáica, càmita yéewa wayamáidacatáicawa? Dios
achúmaca nawàwa idècunitàacá càmita imàaca wáibaidaca siùca
nùyaca náapicha. Iná càmita èeri —náimaca. 25 Yá Jesús íimaca
namàaca náichawa nayáacaléwa, fariseonái irí:
nùyacáiná náapicha. —Pidécuéca piimáichaca tàacáisi
21 “Péemìacué áiba comparación: piléericuéca Dios itàacái irìcuíse
Càmita wadé wachanàidaca wàawirimi rey David ìwali. Bàaluité
éwisàimi wabàlewa wàlisài wáluma David iwàwacutáca yàacàsi,
yéemami iyú. Wachanàidacaalí máapicáináni, áibanái nacái asìanái
cài, yásí wàlisài wáluma yéemami ìyéeyéica yáapicha. 26 Abiatar yàasu
imàacacawa, yá icacanáidaca èerité, yái sacerdote íiwacalináca,
éwisàimi bàlesi, yá quéwanáta néese David iwàlùacatéwa Dios
manuíca icháuná. 22 Péemìacué yàasu manuíri capìima íimamisíiri
áiba comparación: Càmita mabáyawanéeri irìculé, israelitanái
wadé wàucùaca wàlisài uva isutácatáipiná Dios íicha. Yá
ituní éwisàimi íimamisi irìculé. David iyáaca pan namàníiricaté
Wamànicaalí cài, néese uva Dios irí ofrenda piná sacerdotenái
ituní isáacawa dàchidàchiwaca iyáapiná. Dios itàacái imàacacaté
inànìacubàa, yásí éwisàimi níawamita sacerdotenái iyáaca yái
íimamisi icacanácawa, càmicáiná panca. Davidta quéwa iyáacani.
yáalimá imulacàacawa yàacawa. Yàaca nacái yáapichéeyéi iríwa
Yásí yúucacawa wáicha macáita nayáacaténá nacái. Dios càmita
uva ituníca, íimamisi nacái. Iná yùuwichàida nía, máapicáiná nía,
iwàwacutá wàucùaca wàlisài uva íná catúulécanáca Dios iicáca nía
ituní wàlisài íimamisi irìculé. —íimaca yái Jesúsca. 27 Jesús íimaca
Càita nacái nuéwáidacalénái fariseonái irí nacái:
SAN MARCOS 2, 3 96
—Dios idéca imàacaca walí yái nacái càmicáiná fariseonái iwàwa

èeri sábado wayamáidacatáicawa yeebáidaca itàacái. Yá Jesús íimaca
iyúudàacaténá wenàiwicanái, asìali irí:
catúulécanácáiná Dios iicáca —Piducúa picáapiwa —íimaca yái
wenàiwica. Dios càmíiritaté idàba Jesúsca. Yá asìali iducúaca icáapiwa,
wenàiwica sábado irípiná. 28 Iná yáta cayábaca icáapi. 6 Quéwa
Dios idéca ichùulìaca núa, asìali fariseonái namusúacanacáitawa
Dios néeséerica, numàacáanápiná judíonái yéewáidacàalu
nùasu wenàiwica namànica íicha, yá nàacawa caquialéta
càide iyúwa nuwàwáaná èeri nàwacáidáyacacawa áibanái judío
imanùbaca, yái èeri sábado nacái yáapicha, cayábéeyéi iicáca rey
wayamáidacatáicawa, wía judíoca Herodes, yái romanosàiri icuèrica
—íimaca yái Jesúsca. Galilea yàasu cáli. Yá natàaníca
náapicha càinápinácaalí iyú
El hombre de la mano tullida náalimáaná nanúaca Jesús.
3 Néese àniwa Jesús iwàlùacawa

judíonái yàasu yéewáidacàalu
irìculé. Iyaca néeni abéeri
Mucha gente a la orilla del lago
7 Néeseté Jesús yàacawa náicha
asìali icáapi ituwièricawa íicha. yéewáidacalénái yáapichawa

2 Abénaméeyéi fariseo naicáidaca Galilea icalìsaniná idùlepiré. Yá
Jesús irí naicácaténá asáisí Jesús manùba wenàiwica Galilea yàasu
ichùnìacaalípináté asìali sábado cáli néeséeyéi nàacawa Jesús
irìcu nayamáidacatáicawa, yáamiwáise. 8 Aibanái néemìacáiná
yéewanápiná nacháawàaca iináwaná imàníiná madécaná yái
Jesús iináwaná ìwali, ìwalíise càmíirica wenàiwica idé imànica,
yái imàníináca sábado irìcu yá nàacawa Jesús yàatalé nacái
Dios ichùulìacáináté judíonái naicácaténáni. Manùbéeyéi Judea
iyamáidacawa macái sábado yàasu cáli néeséeyéi yàacawa,
imanùbaca. Néese fariseonái Jerusalén ìyacàlená néeséeyéi nacái,
náimacaté íibaidacalésicani yái Idumea yàasu cáli néeséeyéi nacái,
Jesús ichùnìanáca wenàiwicanái. áiba cáli néeséeyéi nacái ìyéerica
3 Néese Jesús íimaca irí yái asìalica abéemàise Jordán inanába íicha,
icáapi ituwièricawa íicha: Tiro ìyacàlená néeséeyéi nacái,
—Pimichàawa, pibàlùawa Sidón ìyacàlená néeséeyéi nacái, nía
nàacuésemi —íimaca yái Jesúsca. nacái yàcalé ìyéeyéica natéesebàa.
4 Idécanáami asìali ibàlùacawa, yá 9 Manùbacáiná wenàiwica néré, íná
Jesús isutáca yéemìawa fariseonái: Jesús ichùulìaca yéewáidacalénáiwa

—Siùcata nusutácué nuémìawa icùanápiná barca yàacaténáwa
pía: ¿Càinásica Dios imàaca úni yáacubàa wenàiwicanái íicha
wamànica siùca èeri sábado déecuísetatá calìsa icàinalená
wayamáidacatáicawa? ¿Imàacasica íicha, ipíchaná wenàiwicanái
wamànica cayábéeri, càmicaalí iwesíaca iwéré. 10 Iwàwacutá cài
nacái báawéerisica? ¿Imàacasica imànica ichùnìacáináté manùba
wacáucàidaca wenàiwica, wenàiwica, íná madécaná
wamàacasica néetácawa? —íimaca cáuláiquéeyéi nawesíaca Jesús
yái Jesúsca. Quéwa masànata nía iwéré, namàacacaténá nacáapiwa
Jesús íicha. 5 Iná Jesús iicáidaca ìwali, yéewacaténá nachùnìacawa.
nalí, níái ìyéeyéica itéesebàa. Máiní 11 Demonionái naicácaté
maséeca íináidacawa iwàwawa, Jesús, yá namàacaca wenàiwica

yái Jesúsca, báawacáiná iicáca demonio idacuèyéica íiwitáise
náiwitáise. Achúmaca iwàwa nabàlùacawa nàuluì ipùata iyúwa
97 SAN MARCOS 3
Jesús irí nàacaténá icàaluíniná. Yá yéewáidacaléca. 21 Néese Jesús

demonionái náimaca cachàiníiri iyú yéenánái yéemìaca iináwaná
Jesús irí: ìwali, yá nàacawa Jesús yàatalé
—¡Píacata yái Dios Iirica! — needácaténá náichani, náimacáiná
náimaca irí. 12 Quéwa Jesús ìwali máiwitáisecasani, yái Jesúsca.
yàalàaca demonionái cachàiníiri 22 Nàyaca néré nacái abénaméeyéi
iyú, ipíchaná nacàlidaca yéewáidéeyéica wenàiwica templo

cawinácaalíni. irìcu, yàanèeyéicaté Jerusalén
ìyacàlená néese. Yá náimaca Jesús
Jesús escoge ìwali: “Beelzebúca, yái demonio
a los doce apóstoles íiwacalináca, yáquéi idacùaca
13 Néeseté Jesús yàacawa dúli íiwitáise yái asìalica Jesús. Iná
íinatalé, yá imáidaca yàataléwa yéewa Jesús yúucaca demonio
yéewáidacalénáiwa cayábéeyéi wenàiwica íicha Beelzebú íiwitáise
Jesús iicáca íiwitáise. Néese iyú”, náimaca Jesús ìwali.
nàanàaca yàatalé. 14 Néese Jesús 23 Iná Jesús imáidaca yàataléwa
yeedáca néená doce namanùbaca nía. Yá icàlidaca nalí comparación

nàacaténáwa yáapicha, yéewáidacaténá nía. Iimaca
yéewacaténá nacái ibànùaca nía nalí: “Satanás canácatáita iwàwa
nacàlidáanápiná Dios itàacái. yúucaca yàasu demonionáiwa
Yàaca náipidenápiná apóstolnái. wenàiwica íicha. 24 Càide iyúwa
15 Imàaca nacái nalí íiwitáisewa wenàiwicanái ìyáaná, napéliacaalí
náucacaténá demonio wenàiwicanái náipunitawáaca, yásí nàasu cáli
íicha. 16 Níái docéeyéica imanùbaca imáalàacawa. 25 Néese àniwa
íipidenéeyéica cài: Simón, yái asìali áibanái néenánái napéliacaalí
Jesús yàaca íipidenápiná wàlisài, náipunitawáaca, néese càmita
Pedro. 17 Nía nacái Zebedeo yéenibe náalimá nàyaca abéeri capìi
pucháiba, ibèeri íipidená Santiago, irìcu. 26 Càita nacái, Satanás
iméeréeri nacái íipidená Juan. yàasu demonionái napéliacaalí
Jesús yàaca wàlisài náipidenápiná náipunitawáacatá, néese càmita
Boanerges (íimáanáca “Caluéyéi yáalimá cachàini quirínamatáni,
íiwitáise càide iyúwa énu isàna”, yái Satanásca. Yá imáalàacawa
cài íimáanáca). 18-19 Andrés nacái, ichàinicatá. Iná iwàwacutácué
Felipe nacái, Bartolomé nacái, yá píalíacawa càmita núuca demonio
nacái Mateo, Tomás nacái, Santiago wenàiwica íicha Satanás íiwitáise
nacái, yái Alfeo ìirica, Tadeo iyú.
nacái, yá nacái Simón, áibaalí 27 “Nudé quéwa núucaca
íipidenéeri nacái celote, yá nacái demonio wenàiwica íicha

Judas Iscariote, yái itéeripinácaté nuíwitáise iyúwa, cachàinicáiná
Jesús yùuwidenái náibàacaténáni, núa Satanás íicha. Péemìacué
nanúawani. comparación: Càide iyúwa
cayéedéeri imàníiná, càmita
Acusan a Jesús de recibir cayéedéeri yáalimá iwàlùacawa
su poder del demonio irìculé áiba cachàiníiri asìali
20 Néese Jesús iwàlùacawa capìi icapèeca iyéedùacaténá íicha
irìculé yéewáidacalénái yáapichawa. yàasu, càmicaalícáwa cayéedéeri
Néese àniwa madécaná wenàiwica idacùaca íichawa yái cachàiníiri
nàwacáidáyacacawa néré, yá asìalica quéechacáwa. Iwàwacutá
dàalaca wenàiwica capìi irìcu, cayéedéeri cài imànica,
íná càmita náalimá nayáaca yéewacaténá iyéedùaca cachàiníiri
nayáacaléwa, yái Jesús, nía nacái asìali yàasu. Càita nacái núalimá
SAN MARCOS 3, 4 98
nudacùaca nuíchawa Satanás

nuwasàacaténá wenàiwica La parábola del sembrador
Satanás íicha. Pidécuéca pitàaníca
báawéeri iyú Espíritu Santo ìwali.
28 “Péemìacué cayába, Dios
4 Jesús idàbaca yéewáidaca
wenàiwica àniwa Galilea
icalìsaniná idùlepiré. Idècunitàacá
imàacapiná iwàwawa íichéi yéewáidaca nía, yá manùbéeyéi
macái íiwitáaná báawéerica wenàiwica nàwacáidáyacacawa
wenàiwica imàníirica, itàaníirica Jesús itéese. Iná Jesús iwàlùacawa
nacái Dios ìwali, nawènúadacaalí barca irìculé ìyéechúa calìsa yáacu.
náiwitáisewa nabáyawaná íichawa. Yá yáawinacawa yéewáidacaténá
29 Quéwa wenàiwica itàanícaalí wenàiwica iyaméeyéicawa calìsa
báawéeri iyú Espíritu Santo icàinalená íinata. 2 Néese idàbaca
ìwali, yá canácatáita Dios imàaca yéewáidaca nía madécaná wawàsi
iwàwawa ibáyawaná íicha, néese ìwali. Icàlidaca nalí comparación
cabáyawanáca càiripinátani èeri yéewáidacaténá nía. Iimaca nalí:
càmíiri imáalàawa”, íimaca yái 3 “Péemìacué comparación:
Jesúsca. Abéeri asìali ibànacaté yàacawa

30 Càita Jesús íimaca nalí níái ituínási. Yá yàacawa càide
yéewáidéeyéica wenàiwica templo iyúwa náiwitáise nabànáaná
irìcu, náimacáináté Jesús ìwali ituínási, yàaca icasáaca yàacawa
demoniosa idacùaca íiwitáise. bànacalé. 4 Iná yàaca icasáaca
yàacawani, yá abénaméeyéi ituínási
La madre y los hermanos yúuwàacawa àyapulìcubàa, yá
de Jesús màsibèenái yàanàaca néré, yá
31 Néeseté Jesús yáatúa yàanàaca nayáaca bànacalé íimi. 5 Aiba
yàatalé, yéenánái nacái. Quéwa ituínási yéená yúuwàacawa cáli
nabàlùacawa bàacháwáise íinata íba yèewiré, canácatáica
capìi íicha. Yá nachùulìaca áiba cayába cáli ibaníiri. Yá bànacalé
imáidacaténá Jesús. 32 Néese íimi ibacácawa ráunamáita,
áibanái yáawinéeyéiwa mawiénita càmicáiná ibaní néeni cáli. 6 Néese
Jesús irí náimaca irí: quéwa èeri yàacáináwa chènuniré
—Píatúa, péenánái nacái, mamáalàacata, yá yeemáca
péenánái inanái nacái nabàlùacawa púubéeyéi bànacalé, néese chuìca
bàacháwáise. Nawàwacutáca pía — nía, canácáiná napìchu cayába
náimaca. 33 Néese Jesús íimaca nalí cáaléeri, íná néetácawa. 7 Aiba
ìyéeyéica itéesebàa: ituínási yéená yúuwàacawa tuíri
—Péemìacué yái núumáanáca yèewiré. Néese tuíri idàwinàacawa
núatúa ìwaliwa, nuénánái ìwali dàalawaca bànacalé yèewibàa, íná
nacáiwa —íimaca yái Jesúsca. yái bànacaléca càmita idàwinàawa
34 Néese Jesús iicáidaca nalí níái cayába, canáca nacái bànacalé
yéewáidacaléca yáawinéeyéicawa ìyacaná. 8 Aiba ituínási yéená
itéese. Yá íimaca: yúuwàacawa cayábéeri cáli
—Piicácué, níái wenàiwicaca íinata. Yá idàwinàacawa cayába,
nuicáca nía càiyéide iyúwa idènìaca nacái ìyacanáwa manùba.
núatúanáiwa, nuénánái nacáiwa. Abénaméeyéi yéetaná idènìaca
35 Cawinácaalí wenàiwica ìyacanáwa treinta namanùbaca.
imàníirica càide iyúwa Dios Abénaméeyéi yéetaná idènìaca
iwàwáaná, yácata nuiquéeri càiride ìyacanáwa sesenta namanùbaca.
iyúwa nuénásàiriwa, nuénásàatúa Abénaméeyéi yéetaná idènìaca cien
nacáiwa, núatúa nacáiwa —íimaca namanùbaca ìyacaná”, íimaca yái
yái Jesúsca. Jesúsca.
99 SAN MARCOS 4
9 Jesús íimaca nacái: ibànacanéerimica nawàwalìculé.
“Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué 16 Aibanái wenàiwica, càica níade
nutàacái”, íimaca yái Jesúsca. iyúwa ituínási yúuwèericawa íba
yèewiré: Néemìaca Dios itàacái,
El porqué de la parábolas yá neebáidaca casíimáiri iyúni.
10 Néesetécáwa Jesús ìyaca 17 Néese quéwa, càmicáiná neebáida
abéerita, yá níái yáapichéeyéica, Dios itàacái tài íiméeri iyú, macái

nía nacái doce namanùbaca nachàini iyúwa, càide iyúwa
yéewáidacaléca nasutáca canácaalí bànacalé ipìchu cayába,
néemìawani càinácaalí íimáaná íná neebáidaca Dios itàacái maléená
yái comparaciónca. 11 Yá Jesús èeri meedá, càide iyúwa bànacalé
íimaca nalí: “Dios imàacacué yéetácaalíwa ráunamáita. Iná
píalíacawa càinácaalí iyú Dios idàbacaalí áibanái yùuwichàidaca
icùaca yàasu wenàiwicawa. Càmita nía Dios ìwalíise, neebáidacáiná
imàaca áibanái yáalíacawa. Néese itàacái, Satanás nacái
áibanái càmíiyéica yeebáida Dios yáalimáidacaalí nía namàníinápiná
itàacái, nucàlidaca nalíni yáawami nabáyawanáwa, yásí naméyáacawa
comparación iyú, ipíchaná náalía neebáidaca Dios itàacái. 18 Aibanái
néemìaca càinácaalí íimáaná. 12 Iná wenàiwica, càica níade iyúwa
éwita naicácáaníta yái numàníirica, ituínási ibànacanéerimica tuíri
càicáaníta càmita náalíawa yèewiré; néemìaca Dios itàacái.
ìwali càinácaalí íimáaná. Ewita 19 Quéwa báawaca náináidacawa
néemìacáaníta nutàacái, càicáaníta nawàwawa báawanama abéerita

càmita náalíawa néemìaca nàasu cawèníiri ìwaliwa, yái
càinácaalí íimáaná. Iná càmita èeri irìcuírica wawàsi meedá.
nawènúada náiwitáisewa Dios Cáinináca naicáca cawèníiri,
irípiná yéewanápiná Dios imàacaca yái ichìwáidéerica wenàiwica.
iwàwawa nabáyawaná íicha”, Nawàwa nacái needáca nalíwa
íimaca yái Jesúsca. macái cawèníiri nàasupináwa. Iná
náináidacáináwa ìwali macáita
Jesús explica la parábola yái cawèníirica, yá naimáichaca
del sembrador Dios itàacái. Càide iyúwa tuíri
13 Jesús íimacaté nalí: càmicaalí ibatàa bànacalé
“¿Cánásicué càmita píalía idènìaca ìyacanáwa, càita nacái
péemìaca càinácaalí íimáaná yái níái wenàiwicaca. Náináidacawa
comparaciónca? Càmicaalícué nawàwawa báawanama nàasu
píalíawa péemìacani, yásí cawèníiri ìwaliwa, íná càmita
càulenápinácuéca píichawa macáita namàni cayábéeri càide iyúwa
comparación nucàlidéeripinácué Dios iwàwáaná. 20 Quéwa áibanái
piríwa. 14 Yá íimáanáquéera yái wenàiwica, càica níade iyúwa
comparaciónca: Yái yèerica icasáaca ituínási ibànacanéerimica
yàacawa ituínási íimáanáca cayábéeri cáli irìculé. Néemìaca
càicanide iyúwa wenàiwica Dios itàacái, yá neebáidacani, yá
icàlidacaalí Dios itàacái áibanái namànica cayábéeri manuísíwata
irí. 15 Abénaméeyéi wenàiwica càide iyúwa bànacalé idènìacaalí
càica níade iyúwa ituínási ìyacanáwa manùba. Abénaméeyéi
yúuwèericawa àyapulìcubàa: namànica cayábéeri càide iyúwa
Néemìaca Dios itàacái, quéwa bànacalé idènìacaalí ìyacanáwa
idécanáami néemìacani, yá treinta namanùbaca macái yéetaná
Satanás yàanàacàatécata imàacaca imanùbaca. Aibanái namànica
naimáichaca Dios itàacái cayábéeri manuísíwata náicha
SAN MARCOS 4 100
càide iyúwa bànacalé idènìacaalí nacái càinácaalí achúméeri wawàsi

ìyacanáwa sesenta namanùbaca yáaliéricatéwa ìwali”, íimaca yái
macái yéetaná imanùbaca. Aibanái Jesúsca.
nacái namànica cayábéeri náicha
mamáalàacata càide iyúwa La parábola de la
bànacalé idènìacaalí ìyacanáwa semilla que crece
cien namanùbaca macái yéetaná 26 Néeseté Jesús yéewáidaca
imanùbaca”, íimaca yái Jesúsca. nía comparación iyú àniwa.

Iimaca nalí: “Yái Dios icùanáca
La parábola de la lámpara yàasu wenàiwicawa càicanide
21 Jesús íimacaté nalí nacái: iyúwa asìali ibànacaalí ituínási
“Péemìacué comparación: Càmita cáli yèewiré. 27 Idécanáami
watùcunìa lámpara watécaténáni ibànaca ibànacalewa, yá yàacawa
capìi irìculé wabàacaténáni yàalusi icapèe néréwa iimácaténá. Eeri
irìculé, càmita nacái wabàa imanùbaca icawàacawa. Catá
lámpara wàasu cama yáapiréwa imanùbaca iimáca. Canácata
yái waiméerica íinata. Càmita cài imàníiri ituínási irí, quéwa yái
wamàni. Néese watéca lámpara ituínási ibacácawa, néese bànacalé
capìi irìculé, yá wamàacaca idàwinàacawa cayába, éwita asìali
chènunibàani, icànacaténá capìi càmicáaníta yáalíawa càinácaalí
irìcuíyéi ìwali. 22 Yái lámparaca iyú ibànacale idàwinàanáwa.
íimáanáca càicanide iyúwacué 28 Càita cáli imànica yàasu
pìyáaná, píacué nuéwáidacaléca. wawàsitawa meedá: Quéechacáwa

Dios iwàwacué péewáidaca cáli imàacaca ituínási ibacácawa,
wenàiwica Dios itàacái iyú, yái néese cabáinácani yái bànacaléca,
tàacáisi ibàacanéeri píaliéricuécawa néese capùutunácani, néese
ìwali, càide iyúwa lámpara càyacanácani. 29 Néese quéwa
icànacaalí wenàiwica ìwali, míisicaalíni, yá asìali yeedáca
naicácaténá cayába. Dios iwàwa ìyacaná, yácáiná ibànacale ìyacaná
náalíacawa ìwali macáita yái yàasu èeri idéca yàanàaca”, íimaca
tàacáisi càmíiricáwa náalíawa yái Jesúsca.
ìwali. 23 Càuwíiyéicaalícué pía, yá
péemìacué nutàacái”, íimaca yái La parábola de la
Jesúsca. semilla de mostaza
24 Jesús íimaca nalí nacái: 30 Jesús íimacaté nalí nacái:
“Píináidacuéwa cayába ìwali “Siùcade nucàlidacué pirí càinácaalí

yái nucàlidéericuéca pirí. iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa.
Cayábacaalícué píináidawa Nuéwáidacué pía comparación
nutàacái ìwali, yásí Dios iyú. 31 Yái Dios icùanáca yàasu
imàacacué píalíacawa cayába wenàiwicawa càicanide iyúwa
ìwali, yái núuméericuéca pirí. Yá mostaza íimi wenàiwica ibànéerica
imàacapinácué píalíacawa áiba cáli yèewiré. Yái mostaza íimica
wawàsi ìwali mamáalàacata. máiní achúméeríinacani. 32 Ewita
25 Wenàiwicacáiná íináidacaalíwa achúméeríinacáanítani yái mostaza
cayába nutàacái ìwali, yá nacái íimica, càicáaníta idécanáami
yáalíacaalí yéemìaca càinácaalí nabànacani, yásí idàwinàacawa
íimáaná, yásí Dios imàacaca manuíripiná náicha canánama
yáalíacawa áiba wawàsi ìwali bànacaléca. Idènìaca yàanawa
mamáalàacata. Quéwa áibacaalí manuínaméeyéi, yásí màsibèe
wenàiwica càmita íináidawa cayába náalimá namànica namùlubèwa
nutàacái ìwali, yá iimáichapiná catámàacatalé”, íimaca yái Jesúsca.
101 SAN MARCOS 4, 5
íimaca yái Jesúsca. 41 Máiní cáaluca

El uso que Jesús hacía nía. Yá náimaca nalíwáaca:
de las parábolas —¿Cawinásica yái asìalica
33 Càité Jesús yéewáidaca ichùulièrica cáuli, màladàca
wenàiwica Dios ìwali manùba nacái, yásí neebáidaca càide iyúwa
comparación iyú càide iyúwa yái ichùulìaná nía? —náimaca nalíwáaca.
tàacáisica. Yéewáidaca wenàiwica
càide iyúwa náalimáaná néemìaca. El endemoniado de Gerasa
5
34 Jesús yéewáidaca wenàiwica Néeseté nàanàaca abéemàalé
comparación yáawami iyúta. Galilea icalìsaniná íicha,
Néeseta idècunitàacá ìyaca abéerita Gerasa yàasu cáli néré. 2 Néese
yéewáidacalénái yáapichawa, yá idècunitàacá Jesús imichàacawa
icàlidaca nalí macáita càinácaalí barca irìcuíse cáli íinatalépiná,
náimáaná níái comparaciónca yáta asìali yàanàaca Jesús yàatalé,
canánama. abéeri asìali demonio idacuèri
íiwitáise. Yái asìali yàacawa
Jesús calma el viento y las olas yéetáními icàliculèená néese. 3 Yái
35 Yáté èerica catácáiná yàacawa, asìali ìyacaté yéetáními icàliculèená
íná Jesús íimaca yéewáidacalénái yèewi. Canácata yáaliméeri
iríwa: idacùacani, ibatàa cadena iyú
—Wachàbacuéwa abéemàalé Galilea piná, càmita náalimá. 4 Ewitaté
icalìsaniná íicha —íimaca nalí. yàcalé mìnanái nadacùacáanítani
36 Néese yéewáidacalénái madécaná yàawiría, yàabàli, icáapi
nàacawa manùbéeyéi wenàiwica nacái cadena iyú, càicáaníta macái
íicha. Nawàlùacawa barca irìculé, èerita imàdáidacaté íichawa cadena,
natéca Jesús yáawinacawa yá nacái iwaaléminamata imànica
náapicha barca irìcu. Aibanái cadena. Iná canácata yáaliméeri
wenàiwica nàacawa náamiwáise idacùacani, canásíwata. 5 Yái
barca irìcu, máisibáwanáita quéwa asìali yèepunícawa yéemíanícawa
barcaca. Néesecáwa Jesús iimáca táiyápinama, èeríapinama nacái
íichawa. 37 Néese manuíri cáuli yéetáními icàliculèená yèewiré,
ipùaca nàwali. Máiníiri cachàinica dúli yèewiré nacái. Yá inúadáidaca
yái cáulica. Màladàca nacái yáawawa íba iyú. 6 Quéwa iicácáiná
yúuwàacawa barca irìculé, yá úni Jesús déecuíse, yá ipìacawa
ipuníadaca yàacawa barca. 38 Jesús Jesús yàatalé. Ibàlùacawa yùuluì
iimácáita quéwanáta. Abéeri ipùata iyúwa Jesús irí yàacaténá
íimamisi irìacawa barca yàapùa Jesús icàaluíniná. 7 Yá demonio
néese, Jesús irièri yàacawa íinata. yéemíanícawa asìali isàna iyú.
Néese nacawàidacani, náimaca irí: Iimaca Jesús irí:
—¡Wáiwacali! ¿Cáná pimàaca —¡Picá pisàiwica nulí wawàsi,
wasawíacawa? —náimaca Jesús irí. Jesús Dios Iirica yái Dios
39 Yá Jesús imichàacawa, yàalàaca chènuníiséeri náicha canánama.
cáuli cachàiníiri iyú, yá íimaca Nusutáca píicha wawàsi Dios
nacái màladàca irí: íipidená ìwali picá piùwichàida
—¡Wiú pía! —íimaca yái Jesúsca. núa! —íimaca yái demonioca. 8 Cài
Yáta wiúca yái cáulica, màladàca demonio íimaca, Jesús íimacáináté
nacái. 40 Néese Jesús íimaca irí:
yéewáidacalénái iríwa: —Pía, demonio casaquèeri
—¿Cánácué máiní cáaluca íiwitáiseca, pìawa asìali íicha —
pía? ¿Cánácué càmita manuí íimaca yái Jesúsca. 9 Néese Jesús
píináidacawa piwàwawa nùwali? — íimaca demonio irí:
SAN MARCOS 5 102
—¿Cawiná píipidená? —íimaca iyú Jesús ichùnìacani, yái

yái Jesúsca. Yá demonio íimaca asìalica demonio idacuèricaté
Jesús irí: íiwitáise. Nacàlidaca nalí nacái
—Nuípidená Legión, marranonáimi iináwaná ìwali.
íimáanáca “Cawàwanáta cinco 17 Iná nadàbaca nasutáca Jesús
mil namanùbaca”, máinícáiná íicha wawàsi manuísíwata

madécanáca wía —íimaca yái yèepùanápináwa nàasu cáli íicha.
demonioca. 18 Yá Jesús yèepùacawa barca
10 Néese demonionái isutáca Jesús yàatalé, néese yái asìali demonionái
íicha wawàsi manuísíwata ipíchaná idacuèricaté íiwitáise isutáca
ibànùaca nía méetàuculé íicha yái Jesús íicha wawàsi manuísíwata
cálica. 11 Mawiénita nalí dúli ìwali imàacáanápiná yàacawa yáapicha.
madécaná marranonái yèepuníwa. 19 Quéwa Jesús càmita imàaca asìali
Nayáaca nèepunícawa nayáacaléwa. yàacawa yáapicha. Néese Jesús

12 Iná demonionái nasutáca Jesús íimaca asìali irí:
íicha wawàsi manuísíwata: —Pèepùawa picapèe néréwa,
—Pichùulìacaténá wàanápináwa péenánái yàataléwa. Picàlida nalíni
marranonái yàatalé, yá pimàaca macáita yái cayábéerica Wacuèriná
wawàlùacawa marranonái Dios imàníirica pirí, iicá nacái
idèerìculé —náimaca. 13 Càita pipualé manuísíwata —íimaca yái
Jesús imàacaca nàacawa. Yá Jesúsca.
demonionái yàacawa asìali íicha. 20 Néese yái asìali yàaca
Yá nawàlùacawa marranonái icàlidacani diez namanùbaca

idèerìculé. Níái marranonái dos yàcalé irìcu ìyéeyéica Decápolis
mil namanùbaca cawàwanáta. yàasu cáli íinata. Icàlidaca Jesús
Napìacawa máiwitáisewaca imànicaté irí cayábéeri, yá macáita
demonio íiwitáise iyú, àta néemìacaalíténi, yá náináidacawa
nacaláacatalétawa quìratàli manuísíwata néemìacani.
íinatáise calìsa yáaculé, yá
nàisicùmacawa macáita, níái La hija de Jairo.
pìráica càmíiyéica Dios imàaca La mujer que tocó
judíonái idènìaca, casacàacáiná nalí la capa de Jesús
marrano iiná. 21 Néeseté idécanáami Jesús
14 Néese níái icuèyéicaté ichàbacawa àniwa abéemàalé
marranonáimi napìacawa, yá Galilea icalìsaniná íicha
nàaca nacàlidaca marrano barca irìcu yéewáidacalénái
iináwanámi manuíri yàcalé yáapichawa, yá manùba wenàiwica
irìcu, yàcalé púubéeyéi irìcu ìwacáidáyacacawa yàatalé. Yá Jesús
nacái ìyéeyéica mawiénibàa. Iná iyamáacawa calìsa icàinalená íinata.
madécaná wenàiwica nàacawa 22 Néese áiba asìali yàanàaca, abéeri
néré naicácaténá càinácaalí ìyáaná. néená níái judíonái yéewáidacàalu

15 Néese nàanàaca Jesús yàatalé. Yá íiwacanánái, íipidenéerica Jairo.
naicáca yái asìali madécanéeyéi Yá Jairo iicáca Jesús. Yá yúuwàa
demonio idacuèricaté íiwitáise. irìacawa inùmáawawa Jesús
Yáawinéericawa ìyaca, ibàle irí, yàacaténá Jesús icàaluíniná,
yáapichawa mawiénita Jesús irí, yéewanápiná Jesús iicáca ipualé.
cáiwitáise nacáicani. Yá cáaluca 23 Yá isutáca Jesús íicha wawàsi
níái wenàiwicaca. 16 Néese manuísíwata. Jairo íimaca Jesús irí:

níái icuèyéicaté marranonáimi, —Nuídu iculúacawa, uwàwa
iiquéeyéicaté macáitani, nacàlidaca uétácawa nuícha. Iná
yàcalé mìnanái iríni, càinácaalíté nuwàwacutáca pía nucapèe néréwa,
103 SAN MARCOS 5
pimàaca picáapiwa ùwali, ipíchaná péemìawa cawinácaalí idunùa

uétácawa —íimaca. pìwali? —náimaca Jesús irí.
24 Néese Jesús yàacawa Jairo 32 Quéwa Jesús iicáida itéesewa
yáapicha yéewáidacalénái mamáalàacata iicácaténá yái

yáapichawa. Madécaná wenàiwica idunuèricaté ìwali.
wenàiwicanái nacái nàacawa 33 Iná úái inanáica umusúacawa
yáamiwáise. Máinícáiná wenàiwicanái yèewíise. Yá ùanàaca

manùbaca wenàiwica, íná itatéechúawa icalùniwa, úalíacawa
nacàbadàayacacawa nàacawa uchùnìacatéwa. Yá ubàlùacawa
Jesús iwéré. 25 Abéechúa inanái ùuluì ipùata iyúwa Jesús irí
ùacawa manùbéeyéi wenàiwica ùacaténá icàaluíniná. Yá ucàlidaca
yèewi. Cáuláicacaté úa doce irí macáita uináwanáwa báisíiri iyú.
camuí, uíraná imusúacawa uícha 34 Néese Jesús íimaca ulí:
mamáalàacata. 26 Uuwichàacatéwa —Pía, inanáica, pimàacacáiná

báawanama idècunitàacá piwàwawa nùwali, íná yéewa
manùba cadèpìacáiyéi idèpìaca pidéca pichùnìacawa. Pìawa
úa. Ewitaté úucacáaníta ùasu matuíbanáita. Pidéca pimusúacawa
platawa macáita upáyaidacaténá càiripináta íicha yái uláicáica —
cadèpìacáiyéi, càicáaníta càmita íimaca yái Jesúsca. 35 Idècunitàacá
cayába úa, mamáalàacata Jesús icàlidaca ulíni, yá áibanái
quéwanáta cáuláicaca yáwanái nàanàaca judíonái yéewáidacàalu
úa. 27 Uémìacaté Jesús iináwaná íiwacali icapèe néese. Yá náimaca
ichùnìaná wenàiwica, íná ùaca Jairo irí:
nacáiwa manùbéeyéi wenàiwica —Píidumica yéetáwa. Picá
yáapicha. Yá ùacawa Jesús pisàiwica quirínama irí wawàsi,
yáamiwáise mawiénita irí yái yéewáidéerica wenàiwica
manùbéeyéi wenàiwica yèewi, —náimaca. 36 Jesús yéemìaca
yá udunùaca Jesús ibàle ìwali. natàaníiná, quéwa càmita itàaní
28 Umànica cài uínáidacáináwa náapicha. Jesús itàanícáita abéerita
ùacawa: “Nudunùacaalí ìwali, Jairo yáapicha, yái judíonái
éwita ibàle ìwalicáaníta meedáni, yéewáidacàalu íiwacalica. Jesús
yásí báisíta cayábapináca núawa”, íimaca irí:
cài úumaca uínáidacawa ulíwa —Picá cáalu pía. Peebáidacáita
uwàwalìcuísewa. 29 Udécanacáita nulí mamáalàacata —íimaca yái
udunùaca ibàle ìwali, yáta Jesúsca. 37 Néese càmita Jesús
uíraná iyamáacawa uícha, yá imàaca áibanái nàacawa náapicha
úalíacawa uwàwalìcuísewa udéca Jairo icapèe nérépiná. Imàaca
uchùnìacawa uláicái íicha. 30 Yáta nàacawa náapicha níawamicata
Jesús yáalíacawa iwàwalìcuísewa Pedro, Santiago nacái, Santiago
ichùnìacaté áiba wenàiwica iméeréeri nacái, íipidenéeri Juan.
íiwitáise iyúwa. Iná iwènúacawa 38 Yá néese nàanàaca judíonái
iicáidacaténá manùbéeyéi yéewáidacàalu íiwacali icapèe

wenàiwica irí. Néese Jesús isutáca néré, yá Jesús iicáca manùbéeyéi
yéemìawa nía. Iimaca nalí: wenàiwica cachàiníiyéi isàna,
—¿Cawiná idunùa nubàle ìwali? íicháaníiyéica báawanama,
—íimaca yái Jesúsca. 31 Néese nacántàa canción cachàiníiri
yéewáidacalénái íimaca irí: iyú yéetáními ìwali, càide iyúwa
—¿Càmita piicá níái judío íiwitáise ìyáaná. 39 Jesús
madécanéeyéi wenàiwicaca yáalíacawa icáucàidáanápiná úa
nacàbadàayacacawa nàacawa yéetéechúamicawa. Yá iwàlùacawa
piwéré? ¿Cánásica yéewa pisutá nacapèe irìculé, íimaca nalí:
SAN MARCOS 5, 6 104
—¿Cánácué pimàni pisànawa 3 Yácata ìirimi meedá yámide
báawanama, píicháanícué nacái yàalubáisi imàníirinámica. María

máiní? Uara sùmàuca càmíichúata ìirica meedáni. Nabèerica meedáni,
yéetáwa, uimácáicata ùyaca — níái Santiago, José nacái, Judas
íimaca yái Jesúsca, yáalíacáináwa nacái, Simón nacái. Yéenánái inanái
icáucàidáanápináté úa. nacái nàyaca wèewibàa meedá
40 Néese naicáaníca Jesús —náimaca nalíwáaca. Iná càmita
iquíniná, náalíacáináwa báisíiri nawàwa neebáidaca Jesús itàacái.
iyúcani uétácatéwa. Quéwa Jesús 4 Quéwa Jesús íimaca nalí:
imusúadaca nía canánama capìi —Batéwa macái wenàiwica

íicha. Néese itéca yáapichawa naicáca profeta cáimiétaquéeri
yéetéechúami yáaniri, úatúami iyú icàlidéerica tàacáisi Dios
nacái, nía nacái yéewáidacaléca inùmalìcuíse. Quéwa yàasu cáli
ìyéeyéica yáapicha. Yá nawàlùacawa néeséeyéi, yéenánái nacái, icapèe
sùmàumi irìacatalécawa. irìcuíyéi nacái, níawamita càmita
41 Néese íibàaca ucáapi ìwali, úái nawàwa neebáidaca itàacái.
yéetéechúamicawa, yá íimaca ulí: Càita nacái nùasu cáli néeséeyéi,
—Talita, cum (íimáanáca judíonái nuénánái nacái, nucapèe irìcuíyéi
itàacái iyú: “Pía, mànacàuca, nacái, càmita nawàwa neebáidaca
núuma pirí, pimichàawa”, cài nutàacái —íimaca yái Jesúsca.
íimáanáca) —íimaca yái Jesúsca. 5 Càmita Jesús imàni néré yái
42 Yáta úái sùmàuca, idènièchúaca càmíirica wenàiwica idé imànica,
doce camuí, umichàacawa, yá càmicáiná neebáida itàacái. Quéwa
uìpìna nacái. Yá náináidacawa imàacaca icáapiwa abénaméeyéi
manuísíwata naicáidaca ulí, níái cáuláiquéeyéi ìwali, cawàwanáta
wenàiwicaca ìyéeyéica néré. máisiba, yá ichùnìaca nía. 6 Yá
43 Quéwa Jesús yàalàaca nía achúmaca íináidacawa iwàwawa
cachàiníiri iyú ipíchaná nacàlidaca manuísíwata càmicáiná neebáida
áibanái iríni, icáucàidáanáté itàacái.
úa. Néese ichùulìaca nacái nàaca
uyáapiná, úái sùmàuca. Jesús envía a los discípulos
a anunciar el reino de Dios
Jesús en Nazaret Néeseté Jesús yèepuníca

Capernaum ìyacàlená yàasu
cáli íicha, yá yàanàaca yàasu
yéewáidaca wenàiwica áiba yàcalé
irìcubàa ìyéeyéica mawiénita
Nazaret ìyacàlená irí. 7 Jesús imáida
cáli néréwa, Nazaret ìyacàlenáca. yàataléwa níái doce namanùbaca
Yéewáidacalénái nàaca nacáiwa yéewáidacalécawa. Néese idàbaca
yáapicha. 2 Yá sábado irìcu judíonái ibànùaca nía pucháibanamata
iyamáidacatáicawa, Jesús idàbaca nàacaténáwa yàcalé imanùbaca.
yéewáidaca wenàiwica judíonái Ichàiniadaca nía náucáanápiná
yéewáidacàalu irìcu. Manùbéeyéi demonio wenàiwicanái íicha.
wenàiwica yéemìacáináni, 8 Càmita imàaca natéca wawàsi
yá báawaca náináidacawa nàasu àyapu imàluwenáwa.

nawàwalìcuísewa. Náimaca Imàacaca natéca abéerita nàasu
nalíwáaca: àicuwa natéeripiná àyapulìcubàa.
—Canáca yéewaná yéewáidaca Càmita imàaca natéca saco, yàacàsi
wía. Icàlidacáita áibanái yàasu nacái, plata nacái. 9 Imàacaca
tàacáisi meedá, càmicáiná yáalíawa nàwalica nàasu costiza nacáiriwa
cayába. Càmita báisí imàni yái nàabàli ìwaliwa, quéwa càmita
càmíirica wenàiwica idé imànica. imàaca nadènìaca pucháiba
105 SAN MARCOS 6
nabàlepináwa, abéerita meedá. íiwita. Idéca icáucàacawa —íimaca

10 Yá Jesús íimaca nalí: yái rey Herodesca.
—Piwàlùacuéwa abéeri capìi 17 Càica Herodes íimaca
irìculé, yá piimácué néréta àta ichùulìacáináté yàasu úwináiwa

pèepùacatalétacuéwa yàcalé náibàanápináté Juan calúacáiná
irìcuíse. 11 Aibalé càmicaalícué Herodes yàacawéetúa iicáca
namàaca piwàlùacawa, càmicaalí Juan, úái Herodes yàacawéetúa
nacái nawàwa néemìaca íipidenéechúaca Herodías. Yá
picàlidacuéca nalí nutàacái, yá úwinái nadacùacaté Juan cadena
iwàwacutácué pìacawa náicha. iyú presoíyéi ibànalìcu. Uái
Pichùpìacué cáli ichùmalé pìabàli Herodíasca, úacata Herodes
íichawa naicápiná càide iyúwa yéenásàiri Felipe yàacawéetúa
wáiwitáise ìyáaná, wía israelitaca, quéechatécáwa, quéwa Herodes
píasáidacaténácué nalí Dios imelùdacaté úa yéenásàiri íichawa.
yùuwichàidáanápiná níawa — 18 Iná Juan íimacaté rey Herodes
íimaca yéewáidacalénái iríwa, yái irí: “Báawéeriquéi peedáanáca

Jesúsca. péenásàiri yàacawéetúawa”,
12 Iná yéewáidacalénái nàacawa íimacaté yái Juanmica.
nàalàacaténá wenàiwica 19-20 Iná báawacaté Herodías
nawènúadáanápiná náiwitáisewa uicáca Juan, yá uwàwacaté

Dios irípiná. 13 Yá náucaca nacái unúacani, quéwa càmita úalimá
madécaná demonio wenàiwicanái unúacani, cáalucáiná rey Herodes
íicha. Nàucùaca olivo iséená iicáca Juan, yáalíacáináwa
manùbéeyéi cáuláiquéeyéica ìwali, cayábéericani, yái Juanca,
yá nachùnìaca nía. mabáyawanéeri nacái. Iná
Herodes icùaca Juan ipíchaná
La muerte de Juan el Bautista Herodes yàacawéetúa Herodías
14 Néeseté rey Herodes yéemìaca inúacani. Ewita rey Herodes
wenàiwica icàlidaca Jesús iináwaná càmicáaníta yáalíawa càinácaalí
ìwali, manùbacáiná wenàiwica iwàwacutáaná imànica macái
nacàlidaca nàyaca ìwali, yái èerita idécanáamité yéemìaca
Jesús imàníináca, càinácaalí iyú Juan icàlidaca irí Dios itàacái,
yéewáidaca wenàiwica nacái. Yá càicáaníta casíimáica rey Herodes
Herodes íimaca Jesús ìwali: yéemìaca Juan itàacái. 21 Quéwa
—Juan el Bautistami idéca áiba èerité Herodías úalimáca
icáucàacawa, íná yéewa yáalimá umànica Juan irí càide iyúwaté
imànica yái càmíirica wenàiwica uwàwáaná. Rey Herodes imànica
idé imànica —íimaca yái rey manuíri fiesta iwàwalicaténá yàasu
Herodesca, iyúunáidacáiná Juan èeriwa asáicatáicaténi. Yá imáidaca
el Bautistamicani yái Jesúsca. yáapichéeyéiwa iyúudèeyéica
15 Aibanái íimaca Jesús ìwali: Herodes icùaca Galilea yàasu cáli,
—Yácata profeta Elías yàanèerica nía nacái yàasu úwi íiwacanánáica,
àniwa —náimaca. Aibanái íima: nía nacái yàacawéeyéináca
—Yácata áiba profeta asìanáica caináwanéeyéica
càiride iyúwaté profetanáimi Galilea yàasu cáli néeséeyéica,
wapíchaléeyéimi —náimaca. nayáacaténá nayáacaléwa yáapicha,
16 Quéwa rey Herodes yéemìacaalíté namànicaténá yáapicha nacái
nacàlidaca Jesús iináwaná, yá manuíri fiesta. 22 Yá Herodías uídu
Herodes íimaca: iwàlùacawa asìanái iyáacàalu
—Yácata Juanmi, yái irìculé. Yá ulabàaca báawéeri iyú
nuchùulièricaté nawichùaca íicha abéechúata asìanái yàacuésemi
SAN MARCOS 6 106
naicácaténá úa. Naicácáiná uicácaténá báisíiri iyúcani Juan

ulabàaca, íná usíimáidaca yéetácatéwa.
nawàwa macáita rey Herodes, nía 29 Néese Juan yéewáidacalénáimi
nacái yáapichéeyéica iyéeyéica yéemìaca iináwanámi, yá nàacawa

iyáacaléwa yáapicha. Iná rey presoíyéi ibàna néré needácaténá
Herodes íimaca mànacàu irí: Juan ichéecami. Yá natéca
—Pisutá nuícha càinácaalí nabàlìawani.
piwàwéerica. Yásí nùaca piríwani
—íimaca ulí. Jesús da de comer a
23 Yá Herodes íimaca ulí cinco mil hombres
àniwa pucháiba yàawiríata báisí 30 Néeseté apóstolnái yèepùa
báisísíwatasa Dios yáaliéricawa ìwacáidáyacacawa Jesús yàatalé,

Herodes yàanápináté ulí càinácaalí idécanáami nacàlidaca Dios itàacái
wawàsi uwàwéerica íicha, éwitasa wenàiwicanái irí. Néese nacàlidaca
uwàwacaalíté íicha cáli yéema, Jesús irí macáita namàníiricaté,
yái Galilea yàasu cálica Herodes néewáidéerica iyú wenàiwicanái
icuèrica, yásí yàanápinása ulítáni nacái. 31 Jesús íimaca nalí:
báisíta, íimaca. 24 Yá ùacawa náicha, —Wàacuéwa wàanácuéwa
úumaca úatúa iríwa: walínáamitawa áibalé canácatalé
—¿Càiríinásica wawàsi nusutá wenàiwica, yéewanápiná
íicha? —úumaca úatúa iríwa. wayamáidacawa achúmáanacáwa
Yá Herodías úumaca ulí: —íimaca nalí, madécanácáiná
—Pisutá íicha Juan el wenàiwica yàanàaca yàacawa
Bautista íiwita —úumaca ulí nàatalé, áibanái nacái yèepùacawa
úái Herodíasca, uwàwacáináté yàacawa náicha, íná càmita
uicáca Juan íiwita utuí yéewa nayamáidacawa, ibatàa
iyúwa úalíacaténáwa báisíiri nayáanápiná nayáacaléwa, càmita
iyúcani Juan yéetácawa. náalimá. 32 Iná Jesús yàacawa barca
25 Néese úái mànacàuca uèpùa irìcu yàasu apóstolnái yáapichawa
uwàlùacàatétawa àniwa rey abéemàalé Galilea icalìsaniná
Herodes yàatalé. Yá úumaca irí: íicha, canácataléca wenàiwica.
—Siùcata nuwàwa pìaca nulí Juan 33 Quéwa madécaná wenàiwica
el Bautista íiwita quírápieli irìcu — iicáca nàanáwa, náalía nacái

úumaca irí. naicáca nía. Iná wenàiwicanái
26 Néese, éwita achúmacáaníta imusúacawa macái yàcalé íicha, yá
manuísíwata rey Herodes iwàwa, napìacawa néré. Yá manùbéeyéi
yéemìacáiná usutáaná íicha, wenàiwica nàanàaca napíchalé néré.
càicáaníta càmita Herodes idé 34 Néese Jesús imichàacawa barca
imáisanìaca uíchani, íimacáináté irìcuíse néré, yá iicáca madécaná

ulí nàacuésemi níái wenàiwicaca wenàiwica. Canáca nalí abéeri
yàanápinása ulí càinácaalí wawàsi yéewáidéeripiná nía Dios ìwali,
usutéerica íicha. 27 Yá rey Herodes íná catúulécanáca Jesús iicáca nía,
ichùulìaca úwisàiri iwichùanápiná càide iyúwa waicácaalí canéeyéi
Juan íicha íiwita, itécaténáni rey icuèriná ovejaca. Yá idàbaca
Herodes irí. 28 Néese úwisàiri yéewáidaca nía madécaná wawàsi
yàacawa presoíyéi ibàna néré. Yá ìwali. 35 Néese catáca yàacawa
iwichùaca Juan íicha íiwita. Càité nàwali, yá yéewáidacalénái
Juan yéetácawa. Yá úwisàiri itéca yàacawa Jesús yàatalé, yá náimaca
íiwitami quírápieli irìcu. Yá yàaca irí:
íiwitami ulí úái mànacàuca. Néese —Catáca yàacawa wàwali chái
úái mànacàuca utécani úatúa iríwa, canácatáica yàcalé. 36 Pichùulìa
107 SAN MARCOS 6
nèepùanápináwa nàacawa naputàa càisimalénácaalí inanái,

bànacalé yèewiré, yàcalé irìculé sùmanái nacái.
nacái ìyéeyéica mawiénita
nawènìacaténá nayáapináwa — Jesús camina sobre el agua
náimaca. 37 Quéwa Jesús íimaca 45 YátaJesús ichùulìaca
nalí: yéewáidacalénáiwa
—Píatacué yàa nayáapiná — nawàlùanápináwa caquialéta
íimaca nalí. Néese yéewáidacalénái barca irìculé nachàbacaténáwa
íimaca irí: ipíchalépiná abéemàalé Galilea
—¿Càmita píalíawa canáca icalìsaniná íicha nàanàacaténá
walí doscientos namanùbaca Betsaida ìyacàlená néré. Iwàwa
denario ocho quéeri iwènicatái? nàacawa ipíchalé idècunitàacá
Ewita wadènìacaalí yáara imàacaca wenàiwicanái
platatá, càicáaníta càmita yèepùacawa íicha. 46 Néeseté
wáalimá wawènìaca cayába pan idécanáami ibànùaca wenàiwicanái
wèeripináca nayáapinátá, níái yèepùanápináwa íicha canánama,
manùbéeyéi wenàiwicaca — yá Jesús yàacawa dúli íinatalé
náimaca. 38 Jesús íimaca nalí: isutácaténá yáawawa Dios íicha.
—¿Càisimalénácué pan pidènìa? 47 Néese idécanáami catáca
Picutácuécáwani —íimaca nalí. nawicáu, Jesús yéewáidacalénái

Néese idécanáami náalíacawa, yá nàyaca barca irìcu bamuchúami
náimaca irí: calìsa. Yá Jesús ìyaca abéerita
—Cinco namanùbaca pan, cáli íinatáisecáwa. 48 Néese iicáca
pucháiba cubái imìdecaná nacái máadáiní natenáca cachàiníiri
—náimaca. iyú cáulicáiná ipùaca náipunita,
39 Néese ichùulìaca nía íná càmita náalimá nachàbacawa
manùbéeyéi wenàiwicaca abéemàalé. Amalácaalí yàacawa
náawináanápináwa nàwacacawa nawicáu, yá Jesús yàacawa
ipuléeri masicái íinata. 40 Néese mawiénita nalí yèepuníiriwa
náawinacawa nàwacacawa úni inànìacubàa. Iwàwaca
manùbéeyéi yàalusipiná, cien ichàbacawa náicha machacàníiri
namanùbaca abénaméeyéi, iyú. 49 Quéwa naicáca ìipìnáaníca
cincuenta namanùbaca áibanái úni inànìacubàa, yá nayúunáidaca
nacái. 41 Néese Jesús yeedáca cinco wenàiwica iwàwanámicani.
imanùbaca pan icáapi irìculéwa, 50 Yá néemíanícawa macáicáiná
pucháiba cubái imìdecaná nacái. naicácani. Cáaluca nía báawanama,

Yá iicáida chènuniré, yàaca Dios càmicáiná náalía naicácani. Yáta
irí cayábéeri ìwali yái yàacàsica. quéwa Jesús íimaca nalí:
Néese isubèriadacani, iwacùaca —¡Matuíbanáicué pía, núaquéi,
pan yéewáidacalénái iríwa picácué cáalu pía! —íimaca yái
nawacùacaténá wenàiwicanái Jesúsca.
iríni. Néese iwacùaca cubái 51 Néese Jesús iwàlùacawa
imìdecaná nacái yéewáidacalénái nàatalé barca irìculé. Yáta wiúca

iríwa macáita. 42 Yá macáita cáuli, Jesús iwàlùacáináwa nàatalé
wenàiwicanái iyáaca cadénamani. barca irìculé. Yá náináidacawa
43 Néese yéewáidacalénái manuísíwata naicáidaca irí.
needáca doce mapíiri imanùbaca 52 Càmitàacáwa nadé náalíacawa
pan yéenáimi, cubái nacái cayába Jesús íiwitáise ìwali,

imàaquéericawa. 44 Níái éwitaté naicácáaníta imàníiná
wenàiwica iyéeyéica pan, cinco pan iyú yái càmíirica wenàiwica
mil namanùbaca asìanái. Càmita idé imànica, càulenácáiná
SAN MARCOS 6, 7 108
náicha náalíanápináwa néemìaca iicáca Jesús yéewáidacalénái.

càinácaalí íimáaná. 3 (Níái fariseoca, áibanái judío
nacái macáita namànica càide

Jesús sana a los enfermos iyúwaté nàawirináimi imàníiná.
de Genesaret Càmicaalícáwa náiba nacáapiwa
53 Nachàbacatéwa abéemàalé éeréeri iyú nayáacalé ipíchawáise,
Galilea icalìsaniná íicha, yá càmitàacá nayáa nayáacaléwa,
nàanàaca Genesaret yàasu cáli néré. canásíwata. Càmita nayáa
Yá nadacùaca barca calìsa idùlepiré. nayáacaléwa càmicaalícáwa
54 Namichàacanacáitawa barca namàni culto nacáiri náibacaténá
irìcuíse, yá wenàiwicanái náalía nacáapiwa éeréeri iyú càide
naicáca Jesús. 55 Yá wenàiwicanái iyúwa fariseo íiwitáise íimáaná.
napìacawa macái yàcalé irìculé 4 Idécanáami nacái nawènìaca
ìyéeyéica néré nacàlidacaténá yàacàsi yàcalérìcu, yá nèepùacawa

nalí Jesús yàanàaca. Néese nacapèe néréwa namànicaténá
manùbéeyéi wenàiwica nadàbaca culto nacáiri nàapìdáanápiná
natéca cáuláiquéeyéi wenàiwica náichawa ipíchawáise nayáa
yàalubái íinatawa náalíacataléca nayáacaléwa. Neebáidaca
Jesús ìyaca. 56 Néese àta alénácaalí nacái madécaná càide iyúwaté
Jesús yàawa achúméeri yàcalé nàawirináimi yéewáidáaná, íná
irìculé, manuíri yàcalé irìculé namànica culto nacáiri náibacaténá
nacái, manacúaliré nacái, yá éeréeri iyú macái íiwitáaná bacàa,
natéca nalìadaca cáuláiquéeyéi catùa nacái, mapuwáa nacái,
wenàiwica àyapulìcubàa Jesús nàasu cama nacái, naiméerica
ichàbacatabàapináwa. Yá íinata.) 5 Iná fariseonái, nía nacái
cáuláiquéeyéi nasutáca Jesús yéewáidéeyéica wenàiwica templo
íicha imàacáanápiná nadunùaca irìcu náimaca Jesús irí:
ìwali, càmicaalí nacái, ibàle ipùata —Níái péewáidacaléca, ¿cáná
ìwalita. Yá macáita idunuèyéica càmita namàni càide iyúwaté
Jesús ìwali, yá cayábaca nía uláicái wàawirináimi yéewáidáaná?
íicha. Càmita namàni culto nacáiri
náibacaténá nacáapiwa éeréeri
Lo que hace impuro al hombre iyú càide iyúwa wàawirináimi
7 Abénaméeyéi yéewáidéeyéi
wenàiwica templo irìcu
nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená
ichùulìanáté wía wamàníinápiná
ipíchawáise wayáaca wayáacaléwa,
íná casacàaca Dios iicáca níái
néese. Nàwacáidáyacacawa péewáidacaléca —náimaca. 6 Jesús
abénaméeyéi fariseo yáapicha. íimaca nalí:
Néese macáita nàacawa Jesús —Profeta Isaías itànàacaté
yàatalé. 2 Naicácaté abénaméeyéi tàacáisi machacàníiri iyú pìwalicué,
Jesús yéewáidacaléca nayáaca píacué pucháibéeyéica íiwitáise.
nayáacaléwa càmíiyéicáwa Isaías itànàacaté tàacáisi piináwaná
íiba icáapiwa éeréeri iyú càide ìwalicué Dios inùmalìcuíse. Dios
iyúwa fariseo íiwitáise íimáaná. íimacaté:
Càmita Jesús yéewáidacalénái ‘Níái israelitaca náimacáita
imàni culto nacáiri náibacaténá meedá nàacasa nucàaluíniná,
nacáapiwa éeréeri iyú ipíchawáise quéwa càmita cáininá
nayáaca nayáacaléwa càide iyúwa naicáca núa báisíiri iyú
fariseonái imàníiná. Iná fariseonái nawàwalìcuísewa.
itàaníca Jesús yéewáidacalénái 7 Caná iwèni nuicáca nàasu
ìwali, náimaca casacàacasa Dios culto namàníiricasa nulí.
109 SAN MARCOS 7
Càmita néewáida wenàiwica péemìaca càinácaalí íimáaná yái

nutàacái iyú, néese tàacáisi nucàlidéeripinácuéca
néewáidacáita wenàiwica piríwa. 15-16 Macái yàacàsi
náiwitáise iyúwa’, iwàluèriwa wenàiwica idèerìculé,
càica íimaca yái Diosca. 8 Pidécuéca canáca yéewaná casacàaca imànica
meedá pimàacaca píichawa wenàiwica íiwitáise Dios íicha.
Dios itàacái, peebáidacaténácué Abéerita wenàiwica ibáyawaná,
wenàiwicanái yàasu tàacáisi meedá yá nacái itàacái báawéerica
—íimaca yái Jesúsca. 9 Néese Jesús imusuéricawa iwàwalìcuíse, yácata
íimaca nalí àniwa: casaquèerica imànica wenàiwica
—Pidécuéca pimànica máiní íiwitáise Dios íicha —íimaca yái
báawéeri wawàsi, pimàacacáinácué Jesúsca.
píichawa Dios itàacái, 17 Néese Jesús yàacawa
pimànicaténácué meedá iyúwa wenàiwicanái íicha, yá iwàlùacawa

píiwitáise íimáaná. 10 Profeta capìi irìculé yéewáidacalénái
Moisés íimacaté Dios inùmalìcuíse: yáapichawa. Néese yéewáidacalénái
‘Pìa píaniri íimiétacanáwa, píatúa nasutáca néemìawani càinácaalí
nacáiwa’, íimaca yái Diosca. Yáté íimáaná yái tàacáisica Jesús
íimaca nalí àniwa: ‘Aibacaalí icàlidéerica yàacàsi ìwali. 18 Yá
itàaníca báawéeri iyú yáaniri Jesús íimaca nalí:
ìwaliwa, càita nacái itàanícaalí —¿Néeni, càmitasicué nacái píalía
báawéeri iyú yáatúa ìwaliwa, yá péemìacani yái nucàlidéerica?
iwàwacutácué pinúacani’, íimacaté ¿Càmitacué píalíawa canácata
yái Diosca. 11 Quéwa píacué yàacàsi yáaliméeri casacàaca
fariseoca, pidécuéca péewáidaca imànica wenàiwica íiwitáise
wenàiwicanái cayábacasa cài Dios íicha? 19 Yái yàacàsi càmita
náimaca náaniri iríwa, náatúa iwàlùawa wenàiwica iwàwa irìculé.
irí nacáiwa: ‘Càmita núalimá Iwàlùacáitawa idèerìculé. Néese
nuyúudàaca pía. Nudéca nucùaca yàacawa íicha meedá —íimaca nalí
Dios irípiná yái plataca, yái yái Jesúsca. Càita Jesús yéewáidaca
nuèripinámica pirí, íná canáca nía yàacàsi ìwali, Dios imàacaca
nulí cayába nuyúudèeripiná iyú wenàiwica iyáaca macái íiwitáaná
pía’, cài náimaca nasèenái iríwa. yàacàsica, masacàacáiná macáita
12 Càita pidécuéca péewáidaca nía. 20 Néese Jesús íimaca nalí
wenàiwica càmitasa iwàwacutá àniwa:
nayúudàaca náaniriwa, náatúa —Yái nabáyawaná namàníirica,
nacáiwa, náimacaalí cài nasèenái yá nacái tàacáisi báawéerica
iríwa. 13 Iná pidécuéca píasáidaca imusuéricawa wenàiwica iwàwa
piúcaca píichawa Dios itàacái, irìcuíse, yácata casaquèerica
peebáidacáinácué pìawirináimi imànica wenàiwicanái íiwitáise
íiwitáisewa, yái péewáidéericuéca Dios íicha. 21 Macáita íiwitáisesi
iyú wenàiwicanái Dios itàacái báawéeri imusúacawa wenàiwica
íicha. Pimànicuéca mamáalàacata iwàwa irìcuíse. Càita báawéeri
madécaná càiyéi wawàsi —íimaca íiwitáisesi: Namànica náalaniwa;
yái Jesúsca. namànica nainá iyúwa càide
14 Néese Jesús imáidaca iyúwa càmíiná Dios imàaca
yàataléwa níái wenàiwicaca wenàiwica imànica; nayéedùaca
ibàluèyéicawa mawiénita irí. Yá áibanái yàasu; nanúaca wenàiwica;
íimaca nalí: 22 naimáca áiba wenàiwica yáapicha
—Péemìacué nutàacái píacué càmíichúaca náinusíwa, càmíirica

macáita. Píalimáidacué píalíaca nacái nanìrisíwa; máiní nawàwa
SAN MARCOS 7 110
needáca nalíwa manùba wawàsi; ulí cayábéeri éwita càmicáaníta

namànica áibanái irí báawéeri; israelita úa. 28 Yá úumaca irí:
nachìwáidaca áibanái wenàiwica; —Báisíta, Nuíwacali, quéwa càide
mabáiníiri iyú namànica báawéeri iyúwa áulinái yáawinacaalíwa mesa
nainá iyúwa máaléquéeri iyú yáapíise, sùmanái yúucacaténá
áibanái wenàiwica yàacuésemi; nayáapiná yàacàsi yéenáimi, càita
báawaca naicáca áibanái wenàiwica nacái nuwàwaca Dios imànica
ìwalíise yái cawèníirica áibanái nulí cayábéeri éwita càmicáaníta
idènièrica; natàaníca báawéeri iyú israelita núa —úumaca. 29 Néese
áibanái ìwali; máiní cachàinica Jesús íimaca ulí:
naicáca níawawa; càmita náalía —Pidéca píasáidaca nulíni
cayábéeri ìwali báawéeri íichaná. pitàacái iyúwa peebáidaca nulí,
23 Macáita yái íiwitáaná báawéerica íná càmita iwàwacutá pisutáca
imusúacawa wenàiwica iwàwa nuícha quirínama nuyúudàanápiná
irìcuíse. Yácata casaquèerica píawa. Yá numàaca pèepùacawa
imànica wenàiwicanái íiwitáise picapèe néréwa, demoniocáiná
Dios íicha —íimaca yái Jesúsca. idéca yàacawa píidu íicha —íimaca
ulí yái Jesúsca. 30 Néese uèpùacawa
Una extranjera que ucapèe néréwa, yá ùanàaca
creyó en Jesús uíduwa irièchúawa matuíbanáita
24 Néeseté Jesús yàacawa Galilea uimácataléca. Quéwa demonio
yàasu cáli íicha yàanàacaténá yàacatéwa uícha.
Tiro ìyacàlená yàasu cáli néré.
Yá iwàlùacawa capìi irìculé. Jesús sana
Idècunitàacá ìyaca néré, càmita a un sordomudo
iwàwa yàcalé mìnanái náalíacawa 31 Néeseté Jesús yèepùa yàacawa
alénácaalí ìyaca. Càmita quéwa Tiro ìyacàlená yàasu cáli íicha.

yáalimá ibàaca iináwanáwa. Yá ichàbacawa Sidón ìyacàlená
25 Ráunamáita abéechúa inanái yèewibàa. Yá ichàbaca nacái diez
uémìaca iináwaná ìwali ìyaca capìi namanùbaca yàcalé Decápolis yàasu
irìcu. Udènìa uíduwa demonio cáli íinatéeyéica ìyaca. Yá yàanàaca
idacuèchúa íiwitáise. Uái inanáica Galilea icalìsaniná néré. 32 Néese
ùacàatécatawa Jesús yàatalé. Yá áibanái natéca asìali Jesús yàatalé,
ubàlùacawa ùuluì ipùata iyúwa abéeri asìali màuwíiri, càmíiri
Jesús íipunita, usutácaténá yáalimá itàaníca machacàníiri
iicáanápiná upualé. 26 Càmíichúata iyú. Yá nasutáca Jesús íicha
israelita úái inanáica. Néese wawàsi imàacáanápiná icáapiwa
Sirofenicia yàasu cáli néeséechúaca màuwíiri ìwali ichùnìacaténáni.
úa. Yá ùanàaca usutácaténá 33 Jesús itéca màuwíiri méetàucuta
Jesús íicha wawàsi yúucáanápiná wenàiwicanái íicha, yá Jesús

demonio uídu íicha. 27 Quéwa Jesús iwàlùadaca báipunitácanama
íimaca ulí: icáapi ipùatawa asìali yùuwíapuná
—Péemìa comparación: Càmita irìculé pucháibanama. Néese Jesús
wáuca sùmanái iyáacalé áulinái yàapìsaca icáapi ipùata ìwaliwa,
iyáapiná, càita nacái iwàwacutá yá idunùaca asìali inène ìwali
nuyúudàaca quéechacáwa icáapi ipùata iyúwa. 34 Néese Jesús
nuénánáicawa, níái israelitaca. iicáidaca chènuniré, yá yeedáca
Càmita cayába nuyúudàaca píacué icalésawa. Yá íimaca asìali irí:
càmíiyéica israelita —íima ulí, “¡Efata!” (íimáanáca hebreo itàacái
yáalimáidacaténá iicáwa úa, asáisí iyú: “¡Yàacùacawéi piùwica!”
uebáidacaalí Dios imàníinápiná íimáanáca.)
111 SAN MARCOS 7, 8
35 Yá yáalimá yéemìaca cayába yái yái yàacàsica. Yá isubèriadacani,
asìalica, yá cayábaca nacái inène, yàaca yéewáidacalénái iríwani.
yáalimá itàaníca machacàníiri Néese, yéewáidacalénái iwacùaca
iyú. 36 Néese Jesús yàalàaca níái pan wenàiwicanái irí. 7 Iyaca
wenàiwicaca ipíchaná nacàlidaca nacái nalí cawàwanáta máisiba
áibanái irí iináwaná ichùnìanáni, cubái imìdecaná púubéeyéi. Jesús
quéwa éwita ichùulìacáaníta nía yàaca Dios irí cayábéeri ìwali,
manùba yàawiría, càicáaníta yái cubáica. Yá ichùulìaca nacái
nacàlidaca iináwaná mamáalàacata. yéewáidacalénáiwa iwacùanápináni
37 Macái wenàiwica yéemièyéica wenàiwicanái irí. Yá nawacùaca
Jesús iináwaná ìwali náináidacawa nalíni. 8 Yá macáita nayáaca
manuísíwata néemìacani. Yá cadénamani, yái yàacàsica. Néese
náimaca nalíwáaca: “Imànica Jesús yéewáidacalénái needáca
macáita cayábéeri iyú. ¡Imàacaca siete mapíiri namanùbaca yàacàsi
màuwíiyéi yéemìaca! ¡Imàacaca yéenáimi imàaquéericawa. 9 Batéwa
nacái matàacáiyéi itàaníca!” báinúaca mil namanùbaca asìanái
náimaca Jesús ìwali. iyáacaté yái yàacàsica. Càmita
naputàa inanáinái, sùmanái nacái.
Jesús da de comer a Néese Jesús imàacaca nèepùacawa
cuatro mil personas íicha, níái manùbéeyéi wenàiwicaca.
8 Aiba èerité 10 Yá Jesús iwàlùacàatétawa barca
madécaná wenàiwica irìculé yéewáidacalénái yáapichawa.

nàwacáidáyacacawa àniwa Jesús Néese nàacawa abéemàalé Galilea
yàatalé. Néese canáca nayéeripiná icalìsaniná íicha, yá nàanàaca
néeni. Yá Jesús imáidaca yàataléwa Dalmanuta yàasu cáli néré.
yéewáidacalénáiwa. Yá íimaca nalí:
2 —Catúulécanáca nuicáca Los fariseos piden una
níái wenàiwicaca. Nadéca señal milagrosa
nàyaca núapicha máisiba èeri. 11 Néeseté abénaméeyéi fariseo
Siùcade canáca nalí nayáapiná. nàanàaca Jesús yàatalé. Yá

3 Nubànùacaalí nía máapíiyéica nadàbaca natàaníca cachàiníiri
nacapèe nérépináwa, cawàwanáta iyú Jesús yáapicha. Nawàwa
nawàwachàbacawa àyapulìcubàa náalimáidacani imàníinápiná
namáapicawa, abénaméeyéi áiba wawàsi báawéeri. Yá
nàanàacáiná déecuíse —íimaca yái nasutáca íicha imàníinápiná
Jesúsca. 4 Néese yéewáidacalénái naicáca wawàsi íiwitáise
náimaca irí: iyúwa càmíirica wenàiwica idé
—Canácata yáaliméeri yàaca imànica, yáasáidacaténá báisíta
nayáapiná chái, canácatáica Dios néeséericatani. 12 Yá Jesús
wenàiwicanái ibànacale — yeedáca icalésawa cachàiníiri iyú
náimaca. 5 Jesús isutáca yéemìawa máinícáiná báawaca íináidacawa
yéewáidacalénáiwa: iwàwawa. Yá íimaca nalí:
—¿Càisimalénácué pan ìya pirí? — —¿Cánácué pisutá
íimaca yái Jesúsca. Yá náimaca irí: numàníinápiná cài? Pidécuéca
—Iyaca walí siete namanùbaca piicáca numànica manùba, quéwa
pan —náimaca. càmitacué peebáida nutàacái.
6 Néese Jesús ichùulìaca Péemìacué cayába, càmitacué
wenàiwicanái yáawinacawa núasáida piicáca càiri wawàsi —
cáli íinata. Yá yeedáca níái siete íimaca yái Jesúsca.
namanùbaca panca icáapi irìculéwa. 13 Néese Jesús yèepùacawa
Yá yàaca Dios irí cayábéeri ìwali, náicha, yá iwàlùacawa àniwa

SAN MARCOS 8 112
barca irìculé yéewáidacalénái pìwacáidéericatécué? —íimaca yái

yáapichawa. Yá nàacawa àniwa Jesúsca. Néese náimaca irí:
abéemàalé Galilea icalìsaniná —Doceca mapíiri imanùbaca
íicha. iyamáacatéwa —náimaca. 20 Néese
íimaca nalí:
La levadura —Néeni, idécanáamité
de los fariseos nuwacùaca nalí siete
14 Jesús yéewáidacalénái namanùbaca pan nayáapiná,
naimáichacaté natéca náapichawa níái cuatro mil namanùbaca
nayáapináwa. Nadènìacáita abéeri asìanáica, ¿càisimaléná mapíiri
pan meedá náapichawa barca irìcu. imanùbaca iyamáawa yéenáimi
15 Néese Jesús yàalàaca nía ipíchaná pìwacáidéericatécué? —íimaca yái
nàyaca càide iyúwa báawéeyéi Jesúsca. Yá náimaca irí:
íiwitáise fariseo ìyáaná, rey —Sietecaté mapíiri imanùbaca
Herodes nacái. Iimaca nalí: yái imàaquéericawa —náimaca.
—Péemìacué cayába comparación: 21 Néese Jesús íimaca nalí:
Piicácué píichawa fariseonái yàasu —¿Néeni, cánácué càmitàacáwa

levadura, yá nacái rey Herodes píalíawa núalimá nùaca piyáapiná?
yàasu levadura —íimaca yái —íimaca yái Jesúsca.
Jesúsca. 16 Yá yéewáidacalénái
càmita náalíawa Jesús yàalàaná Jesús sana a un ciego
nía fariseonái yàasu tàacáisi íicha, en Betsaida
rey Herodes íiwitáise íicha nacái. 22 Néeseté nàanàaca Betsaida
Iná yéewáidacalénái náimaca ìyacàlená néré. Yá Betsaida mìnanái

nalíwáaca: natéca matuíri asìali Jesús yàatalé.
—Idéca cài íimaca walí canácáiná Yá nasutáca Jesús íicha wawàsi
walí pan —náimaca. 17 Jesús manuísíwata ichùnìanápináni.
yáalíacawa náináidáanáwa, íná 23 Néese Jesús itéca matuíri icáapi
íimaca nalí: ìwali, yá imusúadacani yàcalé

—¿Cánácué píima canácasa pirí irìcuíse. Jesús yàapìsáidaca
pan? Càmita nutàaní pan ìwali. icáapi irìculéwa, néese ipusúa
¿Cánácué càmita peebáida nulí yáawiruníwa matuíri ituí íimami
núalimáca nùacuéca piyáapiná ìwali. Yá Jesús imàacaca icáapiwa
càinácaalícué pimáapuèrica? matuíri ìwali. Yá isutáca yéemìawa
¿Néenicué, máinísica càulenáca matuíri asáisí yáalimácaalí
píichani? 18 Pidènìatacué iicáidaca. 24 Néese yái matuírica
pituíwatatá. ¿Cánácué càmita idàbaca iicáidaca, yá íimaca Jesús
píalía péemìaca ìwali yái irí:
piiquéerica? Pidènìatacué nacái —Nuiquéeyéitatá wenàiwica
piùwiwatatá. ¿Cánácué càmita càide iyúwa waicácaalí àicu,
píalía péemìaca càinácaalí ìipìnáaníiyéi quéwa —íimaca.
íimáaná yái núuméericuéca 25 Néese Jesús imàacaca icáapiwa
pirí? Báisíta iwàwacutácué àniwa matuíri ituí ìwali. Asáita

piwàwalica càinácaalíté iicáca cayába yái asìalica, idéca
ìyáaná nuwacùacaalíté pan ichùnìacawa, íná idé iicáca
wenàiwicanái irí nayáapiná. macáita cayába ituí iyúwa.
19 Idécanáamité nuwacùaca nalí 26 Néese Jesús ichùulìaca asìali
cinco namanùbaca pan nayáapiná, yèepùanápináwa icapèe néréwa.

níái cinco mil namanùbaca Yá íimaca asìali irí:
asìanáica, ¿càisimaléná mapíiri —Picá piwàlùawa yàcalé irìculé —
imanùbaca iyamáatéwa yéenáimi íimaca yái Jesúsca.
113 SAN MARCOS 8
nía nacái yéewáidéeyéica

Pedro declara que wenàiwica templo irìcu. Jesús
Jesús es el Mesías icàlidaca yéewáidacalénái
27 Néeseté Jesús yàacawa Betsaida iríwani náalíacaténátéwa
ìyacàlená íicha yéewáidacalénái iwàwacutáanápináté yùuwidenái
yáapichawa nachàbacaténá naicáca inúacani, quéwa máisiba èeri irìcu,
yàcalé ìyéeyéica mawiénita Cesarea yá icáucàanápinátéwa. 32 Càita
de Filipo ìyacàlená irí. Ipíchawáise Jesús icàlidaca nalí amaléeri iyúni.
nàanàaca néré, idècunitàacá Néese Pedro itéca Jesús méetàucuta
nèepunícawa àyapulìcubàa, náicha. Yá Pedro yàalàaca Jesús
yá Jesús isutáca yéemìawa cachàiníiri iyú, ipíchaná icàlidaca
yéewáidacalénáiwa. Iimaca nalí: càiri wawàsi. 33 Quéwa Jesús
—¿Càiná náimaca nùwali níara iwènúa iicáidaca yéewáidacalénái
wenàiwicaca? ¿Cawinása núa? — áibanái iríwa. Yá Jesús yàalàaca
íimaca yái Jesúsca. 28 Yá náimaca Pedro cachàiníiri iyú. Jesús íimaca
irí: Pedro irí:
—Abénaméeyéi íimaca pìwali —¡Pìawa nuícha, pía nùuwide
Juan el Bautistamicasa pía, Satanás nacáiri íiwitáise! Càmita
náimacáiná Juanmi idécasa píináidawa iyúwa Dios iwàwáaná.
icáucàacawa. Aibanái íimaca Píináida meedáwa càide iyúwa èeri
profeta Elíascasa pía, yèepuèricasa mìnanái íiwitáise ìyáaná —íimaca
yàanàaca àniwa, yái profeta Dios yái Jesúsca.
íiméericaté ìwali ibànùanápináté 34 Néese Jesús imáidaca yàataléwa
àniwani. Aibanái àniwa náimaca yéewáidacalénáiwa, áibanái

pìwali áiba profetanái yéenácasa nacái wenàiwica yèepuníiyéicawa
pía, níái icàlidéeyéicaté tàacáisi náapicha. Yá íimaca nalí:
bàaluité Dios inùmalìcuíse — —Abéericaalí péenácué
náimaca. 29 Néese Jesús íimaca nalí: iwàwa yàacawa núapicha iyúwa
—Néenicué pía, ¿cawinácué nacái nuéwáidacalé, yá càmita yéewa
píimaca nùwali? ¿Cawiná núa? — pimànica yái piwàwéerica pimànica.
íimaca yái Jesúsca. Néese Pedro Iwàwacutá matuíbanáiri iyú
íimaca irí: pimàaca áibanái yùuwichàidaca pía,
—Mesíasca pía, yái Dios éwita naicáanícaalí nacái piquíniná,
icàlidéericaté ìwali wàawirináimi éwita nanúacaalí píawa cruz ìwali
israelitanái irí, Dios ibànùanápináté peebáidacáiná nutàacái. Iwàwacutá
walí wacuèrinápiná —íimaca yái nacái pimànica mamáalàacata càide
Pedroca. 30 Quéwa Jesús yàalàaca iyúwa nuchùulìaná pía. 35 Níacáiná
nía ipíchaná nacàlidaca iináwaná cawinácaalí càmíiyéica iwàwa
áibanái irí, Mesíascani. yeebáidaca nutàacái ipíchaná
nàuwichàacawa nulípiná, canáca
Jesús anuncia su muerte nalí nacáuca càmíiri imáalàawa.
31 Néeseté Jesús idàbaca Quéwa cawinácaalí yeebáidéeyéica
yéewáidaca yéewáidacalénáiwa nutàacái mamáalàacata, nacàlida
náalíacaténátéwa iwàwacutáanáté nacái nutàacái áibanái irí, éwita
yùuwichàacawa manuísíwata, yái áibanái inúacaalí nía, nadènìapiná
Jesúsca, yái asìali Dios néeséerica. nacáucawa càmíiri imáalàawa.
Iwàwacutácaté nacái yùuwidenái 36 Ewita wenàiwica yeedácaalí
iicácani iyúwa canéeri iwèni, iríwa macáita chái èeri yàasu

càmita nacái neebáida itàacái, cawèníirica, quéwa yúuca íichawa
níái israelita icuèrinánáica, nía icáucawa càmíiri imáalàawa
nacái sacerdote íiwacanánái, càmicáiná yeebáida nutàacái,
SAN MARCOS 8, 9 114
yá canéerica iwèni meedá áiba nacái Elías irípiná —íimaca

iríni, macáita yái cawèníirica yái Pedroca.
yeedéerimica iríwa. 37 Canácáiná 6 Càica Pedro íimaca máinícáiná
áiba wawàsi wenàiwica yáaliméeri cáaluca níái yéewáidacaléca

yàaca yeedácaténá iríwa máisiba, íná Pedro càmita yáalíawa
icáucawa càmíiri imáalàawa, càinácaalí iwàwacutáaná íimaca
idécanáami yúucaca íichawani. Jesús irí. 7 Yáta acalèe iricùacawa,
38 Cawinácaalí wenàiwica yá ibàlìaca nía catámèeri iyú.
báiyéica icàlidaca cayábéeri Néese néemìaca Dios itàacái acalèe
nùwali, nutàacái ìwali nacái èeri yèewíise. Iimaca nalí: “Yácata Nuìri
mìnanái irí, níái èeri mìnanái nuwàwéeri cáininéerica nuicáca:
iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios Péemìacué itàacái”, íimaca yái
íicha, cabáyawanéeyéi nacái, néese Diosca. 8 Yáta naicáidaca natéesewa,
càmita núumapiná nàwaliwa níái yéewáidacaléca. Yá canácata
nùasunáica nía, núa asìali Dios naiquéeri áibanáica. Naicá abéerita
néeséerica, nùanàapinácaalí Jesús ibàluèricawa néeni.
Núaniri Dios íiwitáise iyúwa 9 Néesetécáwa idècunitàacá
icamaláná mèlumèluíri irìcu, nalicùacawa dúli íinatáise, Jesús

mabáyawanéeyéi ángel yáapicha yàalàaca nía ipíchaná nacàlidaca
nacáiwa, nucùacaténá macáita — áibanái iríni, yái naiquéericaté
íimaca yái Jesúsca. dúli íinatalé, àta Jesús
9 Jesús íimacaté nalí nacái:

—Péemìacué cayába,
abénaméeyéicué péená ìyéeyéica
imichàacatalétawa yéetácáisi
íicha, yái asìali Dios néeséerica.
10 Iná càmita nacàlida áibanái
chái siùca, càmita néetápináwa iríni, quéwa nasutáca néemìawa

ipíchawáise naicáca càinácaalípiná níawáaca ìwali càinácaalí
iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa íimáaná yái tàacáisi íiméerica
íiwitáise iyúwa —íimaca yái icáucàanápinásawa. 11 Néese
Jesúsca. nasutáca néemìawa Jesús:
—Níara yéewáidéeyéica
La transfiguración wenàiwica templo irìcu náimaca
de Jesús iwàwacutáanása profeta Elías
2-3 Néesetécáwa seis èeri Jesús yèepùa yàanàaca quéechacáwa
icàlidacadénáami nalíni, yá itéca aléi èeri irìculé àniwa ipíchawáise
yáapichawa Pedro, Santiago israelita icuèrinápiná yàanàaca, yái
nacái, Juan nacái. Yá yàacawa wacuèrináca Dios ibànuèripináca
náapicha dúli chènuníiri íinatalé. walí. ¿Cáná yéewa cài náimaca,
Yá néré naicáca Jesús iwènúacawa níái yéewáidéeyéica wenàiwica
áibawaca naicápiná. Máiníiri templo irìcu? —náimaca. 12 Néese
mèlumèluwaca ibàleca cabalèeri Jesús icàlidaca nalí Juan el
máiní íicha chái èeriquéi caná Bautistami ìwali:
idéeri íibaca cài. 4 Naicáca nacái —Báisíta, iwàwacutáca
pucháiba profetanái ìyéeyéicaté profeta Elías nacáiri yàanàaca
bàaluité, yái Elías, Moisés nacái, quéechacáwa. Yá iwènúadaca
itàaníiyéica ìyaca Jesús yáapicha. wenàiwicanái íiwitáise Dios irípiná
5 Néese Pedro íimaca Jesús irí: àniwa, yéewanápiná néemìaca
—Wáiwacali, ¡máiní cayábéeriquéi itàacái yái israelita icuèrinápináca
wàyáanáca chái! Siùcade Dios ibànuèrica nalí. Aiba wawàsi
wamànica máisiba capìi yáana nacái israelita icuèrinápiná ìwali,
wawàwalíinápinácué pía, abéeri iwàwacutácué píináidacawa ìwali
pìasupiná, áiba nacái Moisés irípiná, yái tàacáisi profetanái itànèericaté
115 SAN MARCOS 9
nuináwaná ìwali, núa asìali Dios wawàsi náucáanápiná demonio

néeséerica. Natànàacaté tàacáisi nuìri íicha, quéwa càmita náalimá
nuináwaná ìwali píalíacaténácuéwa náucaca íichani —íimaca yái
iwàwacutáanápiná nùuwichàacawa yáanirica. 19 Néese Jesús íimaca:
manuísíwata, israelitanái nacái —¡Píacué càmíiyéica yeebáida
caná nuwèni naicáanápiná núa, Dios! ¿Càinácué èeri iwàwacutá
báawapiná nacái naicáca núa. nùyacuéca píapicha quiríta?
13 Quéwa núumacué pirí, abéeri ¿Càinácué èeri iwàwacutá
profeta Elías nacáirimi idéca numànicuéca pirí quiríta?
yàanàaca, yái Juan el Bautistamica. Pìanàidacué nùataléni yái
Yá namànicaté irí báawéeri ùuculìirica —íimaca yái Jesúsca.
iyúwaté nawàwáaná, càide iyúwaté 20 Yá natéca ùuculìiri Jesús
profetanái itànàanáté tàacáisi yàatalé. Quéwa demonio

iináwaná ìwali càinácaalíté iicácanáami Jesús, yá demonio
ìyáanápiná —íimaca yái Jesúsca. yàaca tèwacáimi ùuculìiri irí.
Yá ùuculìiri yúuwàacawa cáli
Jesús sana a un muchacho que íinatalé. Yá italíanícawa, cacàlica
tenía un espíritu impuro inùmalìcuíse. 21 Néese Jesús isutáca
14 Néeseté Jesús, nía nacái yéemìawa ùuculìiri yáaniri:
yáapichéeyéica, nèepùacawa Jesús —¿Càisimaléná èeri idé idènìacani
yéewáidacalénái áibanái yàatalé. íisacadénáamini? —íimaca yái
Yá naicáca manùba wenàiwica Jesúsca. Néese yáaniri íimaca Jesús
Jesús yéewáidacalénái itéese. irí:
Nàyaca nacái néré abénaméeyéi —Sùmàicaalítàacáwani idàbaca
yéewáidéeyéica wenàiwica íisacani bàaluité. 22 Manùba
templo irìcu. Níái yéewáidéeyéica yàawiría nacái demonio yúucacani
wenàiwica, nía nacái Jesús quichái irìculé, úni yáaculé
yéewáidacaléca natàaníca nàyaca nacái inúacaténáni. Quéwa,
nalíwáaca ùuléeri wawàsi iyú. pidécaalísica pichùnìacani, néese
15 Néese wenàiwicanái iicáca piicá watúulécaná, yá piyúudàaca
Jesús, yá macáita napìacawa wía —íimaca yái yáanirica. 23 Jesús
íipunita natàidacaténáni, máiníiyéi íimaca irí:
íináidacawa iicáidaca Jesús irí. —¡Picá cài píimaca ‘pidécaalísica’!
16 Néese Jesús isutáca yéemìawa Iwàwacutá manuíca píináidacawa
yéewáidacalénáiwa: piwàwawa nùwali. Aibacaalí
—¿Càinácué ìwali pitàaní yeebáida nulí, Dios imànipiná irí
piríwáaca chàinisíiri iyú, píacué macái íiwitáaná cayábéerica —
nacái nía nacáide? —íimaca nalí. íimaca yái Jesúsca. 24 Yá ùuculìiri
17 Yá abéeri néená níái wenàiwica yáaniri íimaca cachàiníiri iyú Jesús
ìyéeyéica néré íimaca Jesús irí: irí:
—Nuíwacali, nudéca nutéca —Nuebáidaca pirí. ¡Piyúudàa
pìatalé nuìriwa demonio idacuèri nuebáidacaténá pirí cachàiníiri
íiwitáise. Yái demonioca masànaca iyú mamáalàacata! —íimaca yái
imànica nuìri. 18 Ata alénácaalí yáanirica.
nuìri ìyaca, yá demonio yàaca 25 Néese Jesús iicácáiná madécaná
irí tèwacáimi, yá yúucaca nuìri wenàiwica nàwacáidáyacacawa

cachàiníiri iyú cáli íinatalé, yá yàatalé caquialéta, íná yàalàaca
cacàlica inùmalìcuíse yái nuìrica, demonio cachàiníiri iyú. Jesús
yá nacái yaamíadaca iyéiwa, yá íimaca demonio irí:
pumùluca iiná macáita. Nudéca —Pía demonio, matàacáirica
nusutáca péewáidacalénái íicha màuwíirica nacái imànica
SAN MARCOS 9 116
wenàiwica, pìawa íicha yái Jesús icàlidéerica nalí. Yá cáaluca

ùuculìirica. Picá pèepùa nasutáca néemìawani ìwali.
piwàlùacawa àniwa iwàwalìculé
—íimaca yái Jesúsca. 26 Yá demonio ¿Quién es el más importante?
yéemíanícawa, yàaca tèwacáimi 33 Néeseté nàanàaca
ùuculìiri irí àniwa, yá imàacaca Capernaum ìyacàlená néré. Yá
ùuculìiri itatácawa cachàiníiri iyú nawàlùacanáamiwa capìi irìculé, yá
àniwa. Néese yàacawa ùuculìiri Jesús isutáca yéemìawa nía:
íicha, yá ùuculìiri irìacáitawa cáli —¿Càiná wawàsi ìwalicué
íinatalé càide iyúwa yéetéerimiwa. pitàaní siùcatàacáwa idècunitàacá
Iná madécaná náimaca ùuculìiri pèepunícawa àyapulìcubàa? —
yéetácasawa. 27 Quéwa Jesús íibàaca íimaca nalí.
icáapi ìwali imichàidacaténáni. Yá 34 Masànata quéwa nía Jesús íicha
ibàlùacawa yái ùuculìirica. báicáiná nía náiwitáise báawéeri

28 Néesetécáwa Jesús iwàlùacawa ìwalíisewa, natàanícáináté
capìi irìculé yéewáidacalénái chánácaalí néená máiníiri
yáapichawa méetàucuta áibanái cachàinica áibanái íicha canánama.
íicha. Yá nasutáca néemìawa Jesús: 35 Néese Jesús yáawinacawa,
—¿Cánácáwa càmita wadé yá imáidaca yàataléwa

wáucaca demonio? —náimaca. yéewáidacalénáiwa. Yá íimaca nalí:
29 Yá Jesús íimaca nalí: —Aibacaalí iwàwa Dios iicácani
—Máinícué càulenáca piúcaca iyúwa cachàiníirica áibanái
yái demonio íiwitáanáca. íicha canánama, iwàwacutá yái
Iwàwacutácué pisutáca píawawa wenàiwica iicáca yáawawa iyúwa
Dios íicha quéechacáwa, càmíiri cachàini náicha canánama.
pimàacacué píichawa nacái Iwàwacutá nacái iyúudàaca nía
piyáacaléwa, pidéenápinácué áibanái canánama —íimaca yái
piúcacani wenàiwica íicha —íimaca Jesúsca.
yái Jesúsca. 36 Néese Jesús yeedáca sùmài
ibàlùadacaténáni nèewi. Yá Jesús

Jesús anuncia por segunda yeedáca sùmài yàanalìculéwa. Yá
vez su muerte íimaca yéewáidacalénái iríwa:
30 Néese Jesús yàacatéwa náicha 37 —Cawinácaalí wenàiwica
yéewáidacalénái yáapichawa. Yá yeebáidéerica nutàacái, imànicaalí

nèepunícawa Galilea yàasu cáli cayábéeri sùmài irí nuípidená
íinatabàa. Jesús càmita iwàwa ìwali, càiride iyúwa yái sùmàica,
áibanái yáalíacawa alénácaalíni. yásí nuicáca yái cayábéerica
31 Jesús yéewáidacáiná yàacawa imàníirica sùmài irí càide iyúwa
yéewáidacaléwa. Yá icàlidaca idéca nacáicaalí imànica nulí
nalíni: cayábéeri. Càmita imàni abéerita
—Abénaméeyéi wenàiwica nulí cayábéeri, néese imànica nacái
presopináca namànica núawa irí cayábéeri yái Diosca ibànuèrica
namàacacaténá áibanái asìanái núa —íimaca yái Jesúsca.
inúaca núa, núa asìali Dios
néeséerica. Yá nanúapiná núawa. El que no está contra nosotros,
Quéwa máisiba èeri irìcu, yásí está a nuestro favor
nucáucàacawa àniwa —íimaca 38 Néeseté Juan íimaca Jesús irí:
yái Jesúsca. —Wáiwacali, wadéca waicáca

32 Quéwa níái yéewáidacaléca áiba yúuquéeri demonio wenàiwica
càmita náalía néemìaca íicha píipidená ìwali íimacáiná
càinácaalí íimáaná yái tàacáisi pimàacasaca cài imànica, quéwa
117 SAN MARCOS 9
càmita yèepuníwa wáapicha, íná iyúwa wenàiwica iwichùacaalí

wadéca wàalàacani cachàiníiri icáapiwa ipíchaná imànica
iyú ipíchaná yúucaca demonio ibáyawanáwa icáapi iyúwa.
wenàiwica íicha —íimaca yái Càita nacái iwàwacutá piúcaca
Juanca. 39 Néese Jesús íimaca nalí: píichawa píiwitáise báawéeriwa,
—Picácué pìalàa wenàiwica yéewanápiná pidènìaca picáucawa
càmíinápiná namàni cayábéeri, càmíiri imáalàawa, ipíchaná
canácáiná yáaliméeri itàaníca nacái pìacawa infierno irìculé,
báawéeri iyú nùwali idécanáami yái manuíri quicháica càmíirica
imànica nuípidená ìwali yái ichacàwa càiripinéerita ìyaca.
càmíirica wenàiwica idé imànica, 44 Infierno irìcu canácatáita
icàlidacaalí nacái iináwanáwa cáwi yéetáwa néré, níái cáwi

imàníinása cài nuíwitáise iyú. iyéeyéica nainá yáaséerica,
40 Macáicáiná càmíiyéita yùuwideca càmicatalé nacái quichái ichacàwa
imànica wía, nayúudàaca wía. càiripináta. 45 Piwàwacaalí
41 Péemìacué cayába, áibacaalícué pimànica pibáyawanáwa
iyúudàaca pía peebáidacáiná pìabàli iyúwa, pìanápináwa
nutàacái, núa Cristoca, éwita áibalé càmicataléca Dios iwàwa
yáalimácaalí yàaca pìiraca úni pìacawa, yá piúca píichawa
yáawami, càicáaníta Dios imànipiná píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná
irí cayábéeriwa —íimaca yái pimànica pibáyawanáwa, càide
Jesúsca. iyúwa wenàiwica iwichùacaalí
yàabàliwa ipíchaná imànica
El peligro de caer en pecado ibáyawanáwa yàabàli iyúwa.
42 Jesús íimacaté: “Aibacaalí Càita nacái iwàwacutá piúcaca
iméeràidaca nùasu píichawa píiwitáise báawéeriwa,
wenàiwica namànicaténá yéewanápiná pidènìaca picáucawa
nabáyawanáwa, níái púubéeyéica càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái
yeebáidéeyéica nutàacái, yásí Dios yúucaca pía infierno irìculé,
Dios yùuwichàidapináca yái manuíri quicháica càmíirica
manuísíwatani. Cayába cachàini ichacàwa càiripinéerita ìyaca.
irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise 46 Infierno irìcu canácatáita cáwi
iméeràidaca sùmanái. Aibanái yéetáwa néré, níái cáwi iyéeyéica

idacùacaalí manuíri íba icanápi nainá yáaséerica, càmicatalé nacái
ìwalíise náucacaténáni manuíri quichái ichacàwa càiripináta.
úni yáaculé isawíacaténáwa, yásí 47 Piwàwacaalí pimànica
ìisicùmacawa. Quéwa ìyacaalí pibáyawanáwa pituí iyúwa,

mamáalàacata chái èeri irìcu, piicáanápiná wawàsi càmíirica
néese iméeràidacaalí sùmanái Dios iwàwa piicáca, yá piúca
namànicaténá nabáyawanáwa, píichawa píiwitáise báawéeriwa,
yá máiní cachàiníwanái ipíchaná pimànica pibáyawanáwa,
yùuwichàapinácawa áibanái càide iyúwa wenàiwica
íicha infierno irìcu, yái imusúadacaalí ituíwa ipíchaná
manuíri quicháica. Iná cayába imànica ibáyawanáwa ituí iyúwa.
cachàini irítáni yéetácaalíwatá Càita nacái iwàwacutá piúcaca
ipíchawáise iméeràidaca píichawa píiwitáise báawéeriwa,
púubéeyéi. 43 Iná piwàwacaalí yéewanápiná pidènìaca picáucawa
pimànica pibáyawanáwa picáapi càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái
iyúwa, yá piúca píichawa Dios yúucaca pía infierno irìculé,
píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná yái manuíri quicháica càmíirica
pimànica pibáyawanáwa, càide ichacàwa càiripinéerita ìyaca.
SAN MARCOS 9, 10 118
48 Infierno irìcu canácatáita cáwi úa. Néese yàaca ulí yái cuyàlutaca,
yéetáwa néré, níái cáwi iyéeyéica yéewacaténá úasáidaca áibanái
nainá yáaséerica, càmicatalé nacái iríni, náalíacaténáwa manìrica úa.
quichái ichacàwa càiripináta. Yá ichùulìaca ùanápináwa íicha —
49 “Dios icasáapiná quichái náimaca irí. 5 Néese Jesús íimaca
nàwali macáita. 50 Péemìacué nalí:
comparación: Cayábéeri iwidùma —Bàaluité profeta Moisés
piyáacalé yáapichacué, quéwa imàacacué pimànica cài
càmicaalí quirínama puìwa yái máinícáinácué báawaca píiwitáise,
iwidùmaca, yá càmitacué píalimá píacué israelitaca, càmíiyéica
cayábéerica pimànica àniwani. iwàwa imànica cayábéeri càide
Càita nacái iwàwacutácué cáinináca iyúwa Dios ichùulìanácué pía.
piicáyacacawa, càide iyúwa Imàacacatécué pibànùaca píichawa
cayábéeri iwidùma puìwacaalí píinuwa báawacaalícué piicáca
imànica walí wayáacalé. Cáininácué úa, ipíchanácué piùwichàidaca
piicáyacawa yéewanápinácué pìyaca úa cachàiníwanái mamáalàacata.
matuíbanáiri iyú píapichawáaca”, 6 Quéwa bàaluité Dios càmitaté
íimaca yái Jesúsca. ibatàa wenàiwicanái imànica

cài. Iná báawaca Dios iicáca yái
Jesús enseña sobre el divorcio piúcáanácuéca píinuwa siùcade.

Capernaum ìyacàlená íicha
yéewáidacalénái yáapichawa. Yá
Profeta Moisés itànàacaté
càinácaalíté ìyáaná bàaluité Dios
idàbacaalíté wenàiwica. Moisés
nàacawa Judea yàasu cáli néré, itànàacaté: ‘Dios idàbacaté
áiba cáli néré nacái ìyéerica idàbáanéeri asìali, idàbáanéechúa
oriente iwéré èeri imusúacatáisewa, inanái nacái. 7 Iná siùcade,
abéemàalé Jordán inanába asìali iwàwacaalí icásàacawa,
íicha. Néré manùbéeyéi yásí yàacawa yáaniri íichawa,
wenàiwica ìwacáidáyacacawa yáatúa íicha nacáiwa, ìyacaténá
àniwa Jesús yàatalé, yá idàbaca abédanamata íinu yáapichawa.
yéewáidaca nía àniwa càide 8 Iná idécanáami asìali iimáca
iyúwaté íiwitáise ìyáaná. 2 Néese úapicha, càmita quirínama

abénaméeyéi fariseo nàacawa Dios iicáca nía iyúwa pucháiba
Jesús yàatalé náalimáidacaténá wenàiwica, néese Dios iicáca nía
naicáwani, icàlidáanápiná áiba iyúwa abéeri wenàiwica’, càité
wawàsi báawéeri, yéewacaténá itànàaca yái profeta Moisésca. Iná
nacháawàaca iináwaná ìwali càmita quirínama pucháibaca nía,
itàacái ìwalíisewa. Yá nasutáca néese abéericata nía. 9 Iná càmita
néemìawani asáisí cayábacaalí cayába wenàiwica nèepùadaca
asìali imàaca íichawa íinuwa. náichawáaca nía, níái Dios
3 Jesús íimaca nalí: imàaquéeyéica ìyaca càide iyúwa
—Picàlidacué nulí càinácaalíté abéeri wenàiwica —íimaca nalí yái
profeta Moisés ichùulìaca Jesúsca.
pìawirináimi imàníinápiná bàaluité 10 Néeseté nàyaca capìi irìcu, yá
—íimaca yái Jesúsca. 4 Néese Jesús yéewáidacalénái nasutáca

náimaca irí: néemìawani ìwali àniwa yái
—Profeta Moisés imàacacaté asìali tàacáisica. 11 Néese Jesús íimaca
yúucaca íichawa íinuwa. Càité nalí:
iwàwacutá namànica. Quéechacáwa —Asìali imàacacaalí íichawa
asìali itànàaca cuyàluta irìcu cáná íinuwa, yá yeedácaalí nacái
yéewaná iwàwa yúucaca íichawa iríwa íinupináwa áibata,
119 SAN MARCOS 10
yásí imànica ibáyawanáwa ulí, icàaluíniná. Yá isutáca yéemìawa

úái idàbáanéechúaca íinucawa, Jesús:
iimácáiná áiba inanái yáapicha —Pía cayábéeri yéewáidéerica
càmíichúaca íinusíwa. 12 Càita wía, ¿càinásica iwàwacutá
nacái inanái umàacacaalí uíchawa numànica nùyacaténá càiripináta
unìriwa, yá uedácaalí unìripináwa Dios yáapicha chènuniré? —íimaca.
áibata, yásí umànica nacái 18 Jesús íimaca irí:
ubáyawanáwa irí yái idàbáanéeri —Iwàwacutá píináidacawa cayába

unìricawa, uimácáiná áiba asìali ìwali yái píimáanáca, càinácaalí
yáapicha càmíirica unìrisíwa — íimáaná yái tàacáisi íiméerica
íimaca yái Jesúsca. cayábéericasa núa, canácáiná áiba
wenàiwica cayábéeri, abéericata
Jesús bendice a los niños Dios cayábéeri —íimaca irí
13 Néese wenàiwica natéca yái Jesúsca, iwàwacáiná asìali
néenibewa Jesús yàatalé yeebáidaca ìwali, Dioscani yái
imàacacaténá icáapiwa nàwali, Jesúsca. Néese Jesús íimaca irí
isutáca nalí Dios íicha imàníinápiná àniwa:
nalí cayábéeri. Quéwa Jesús 19 —Píalíacawa Dios itàacái ìwali
yéewáidacalénái nadàbaca profeta Moisés itànèericaté Dios

nacuísaca wenàiwica itéeyéica inùmalìcuíse. Càité ichùulìaca nía:
sùmanái, yéewáidacalénái íimaca ‘Picá pinúa wenàiwica, picá piimá
sùmanái nasàiwicasa Jesús áiba inanái yáapicha càmíichúaca
irí wawàsi. 14 Jesús iicáca yái píinusíwa, áiba asìali yáapicha
yéewáidacalénái imàníináca, íná nacái càmíirica pinìrisíwa, picá
báawaca iicáca náiwitáise. Yá piyéedùa, picá picàlida pichìwawa,
íimaca yéewáidacalénái iríwa: picá nacái pichìwáida áibanái,
—Pimàacacué sùmanái yàacawa néese pìa píaniri íimiétacanáwa,
nùatalé. Picácué pimáisanìa píatúa nacáiwa’, cài itànàacaté
nàanàaca, Dios icùacáiná yái Moisésca —íimaca yái Jesúsca.
wenàiwica neebáidacaalí itàacái 20 Néese asìali íimaca Jesús irí:
càide iyúwa sùmanái yeebáidáaná —Pía yéewáidéerica wía, nudéca

náaniri itàacáiwa. 15 Péemìacué numànica macáita càide iyúwa
cayába, iwàwacutá wenàiwica Dios ichùulìaná wamànica
neebáidaca Dios itàacái càide iyúwa sùmàicatáiseté núa àta siùca
púubéeyéi sùmanái yeebáidáaná nacáide —íimaca. 21 Yá Jesús
náaniri itàacáiwa. Càmicaalí cài iicáidaca irí, cáinináca nacái Jesús
wenàiwica neebáida, yá canácatáita iicácani, yá Jesús íimaca irí:
Dios yéenibeca nía —íimaca yái —Iyaca abéeri wawàsi
Jesúsca. 16 Néese Jesús yeedáca iwàwacutéericáwaca pimànica: Pìa
níái sùmanáica yàanalìculéwa. piwéndaca macáita pìasuwa. Néese
Imàacaca icáapiwa nàwali, yá pìa iwènináami catúulécanéeyéi
isutáca nalí Dios íicha imàníinápiná irí. Càita pidènìapiná pìasu
nalí cayábéeri. cawèníiriwa chènuniré. Néese
pèepùawa pìacaténáwa núapicha
Un hombre rico iyúwa nuéwáidacalé —íimaca yái
habla con Jesús Jesúsca.
17 Jesús idàbacaté yèepunícawa 22 Yái asìalica, idécanáami
àniwa, yá abéeri asìali yàanàaca yéemìacani, yá máiní achúmaca

ipìacawa Jesús yàatalé. Yá iwàwa, íná yàacawa Jesús íicha,
ibàlùacawa yùuluì ipùata máinícáiná càasucani, càmicáináté
iyúwa Jesús irí yàacaténá Jesús nacái iwàwa yàaca áibanái
SAN MARCOS 10 120
irí macáita yàasuwa. 23 Néese péená nàanápináwa nacapèe

Jesús iicáidaca wenàiwica irí íichawa nacàlidacaténá yái
ibàluèyéicawa itéese, néese íimaca cayábéeri tàacáisica èeri mìnanái
yéewáidacalénái iríwa: irí. Aibanái péenácué nacái
—¡Máiní càulenáca càasuíyéi nàapinácawa néenánái íichawa,
yeebáidaca Dios itàacái, Dios càmicaalí nacái náatúa íichawa,
yéenibecaténá nía! —íimaca yái càmicaalí nacái néenibenái
Jesúsca. 24 Yá yéewáidacalénái béeyéi íichawa, càmicaalí nacái
máiní náináidacawa néemìaca náaniri íichawa, càmicaalí
Jesús itàacái, càmicáinátécáwa nacái nabànacale yàaluná
néemìa càiri tàacáisi, quéwa Jesús íichawa, neebáidacáiná nutàacái,
íimaca nalí àniwa: nacàlidacaténá nacái yái tàacáisi
—Píacué nuénánáica, ¡máiní cayábéerica. Quéwa Dios
càulenáca neebáidaca Dios yàapinácué pirí chái èeri irìcu cien
itàacái Dios yéenibecaténá nía, imanùbaca yàawiríapiná àniwa
cawinácaalí imàaquéeyéica picapèepinácué, manùbéeyéi nacái
iwàwawa yàasu cawèníiri ìwaliwa! wenàiwica ìyéeyéipinácué pirí càide
25 Càide iyúwa camello càmíiná iyúwa péenánái, píatúanái nacái,
yáalimá iwàlùacawa siduwíapi ituí péenibe nacái, pidènìapinácué nacái
yáapuí irìcubàa, càita nacái máiní pibànacale yàaluná nacái. Ewita
càulenáca càasuíri yeebáidaca Dios áibanái yùuwichàidacaalícué píawa
itàacái, Dios isùmàirecaténáni, chái èeri irìcu, peebáidacáinácué
máinícáiná cáinináca càasuíri nutàacái, càicáaníta áiba èeriwa
iicáca yàasuwa Dios íicha —íimaca pìyapinácué càiripináta èeri
yái Jesúsca. imáalàacanáamiwa. 31 Quéwa
26 Idécanáami yéewáidacalénái manùbéeyéi wenàiwica áibanái
yéemìacani, yá máiní iiquéeyéica iyúwa máiníiyéica
cachàiníwanái náináidacawa Jesús cachàinica siùcade, càmita
itàacái ìwali, yá nasutáca néemìawa máiní cachàini níawa áiba
níawáaca. Yá náimaca nalíwáaca: èeriwa. Manùbéeyéi wenàiwica
—Néeni, ¿cawinápiná yáalimá nacái áibanái iiquéeyéica iyúwa
iwasàaca yáawawa Dios yàasu càmíiyéica máiní cachàini
yùuwichàacáisi íicha? —náimaca siùcade, áiba èeriwa yásí máiní
nalíwáaca. 27 Néese Jesús iicáidaca cachàiníwanái cachàinica níawa
nalí, yá íimaca nalí: áibanái íicha —íimaca yái Jesúsca.
—Càmita yéewa wenàiwicanái
nawasàaca níawawa Dios yàasu Jesús anuncia por tercera
yùuwichàacáisi íicha nachàini vez su muerte
iyúwa meedá, quéwa Dios 32 Néeseté nadàbaca nàacawa
yáaliméeri iwasàaca nía, Dios Jerusalén ìyacàlená nérépiná, yá

yáalimácáiná imànica macáita — Jesús yàacawa yéewáidacalénái
íimaca yái Jesúsca. 28 Néese Pedro ipíchaléwa. Jesús yéewáidacalénái
íimaca irí: icalùadacawa manuísíwata, yá nacái
—Wadéca wamàacaca macáita áibanái wenàiwica yèeyéicawa
wàasuwa, yá wadéca wàacawa náamiwáise, cáaluca náináidacawa
píapicha iyúwa péewáidacalénái ìwali yái yùuwichàacáisica
—íimaca yái Pedroca. 29-30 Jesús yàanèeripinácatéwa nàwali
íimaca nalí: Jerusalén ìyacàlená irìcu. Néese
—Péemìacué cayába, píacué Jesús iwènúacawa, imáidaca
nuéwáidacaléca yeebáidéeyéica yàataléwa níái yéewáidacalécawa
nutàacái. Numáidacué abénaméeyéi doce namanùbaca méetàucuta
121 SAN MARCOS 10
áibanái wenàiwica íicha. Yá idàbaca wenàiwica. ¿Píalimásicué

icàlidaca nalíni càinácaalíté piùwichàacawa càide iyúwa
yùuwidenái imàníinápináté irí nùuwichàanápináwa, iyúwa nacái
Jerusalén ìyacàlená irìcu. Yá íimaca nuétáanápináwa yéewacaténácué
nalí: 33 “Càide iyúwacué piicáaná, cachàiníiyéica pía càide iyúwacué
wàacawa wàyaca Jerusalén ìyacàlená pisutáaná nuícha? —íimaca yái
nérépiná. Aibanái presopináca Jesúsca. 39 Yá náimaca:
namànica núawa natécaténá núa —Wáiwacali, wáaliméerica
sacerdote íiwacanánái yàatalé, wamànica —náimaca. Néese Jesús
nàatalé nacái níái yéewáidéeyéica íimaca nalí:
wenàiwica templo irìcu, núa asìali —Báisítacué piùwichàapinácawa
Dios néeséerica. Yá nachùulìapiná càide iyúwa nùuwichàanápináwa,
càmíiyéi judío nanúanápiná núa. péetápinácuéwa càide iyúwa
34 Néese naicáanípiná nuquínináwa, nuétáanápináwa. 40 Quéwa Dios
yá nacái nàapìsáidapiná núawa, càmita ibatàa numàacapinácué
nacapèedáidapiná núa, yá píawinacawa núapicha abéericué
nanúapináca núa. Quéwa máisiba péená yáawinacaténáwa
èeri irìcu, yá numichàapinácawa nuéwápuwáise, áibacué péená
yéetácáisi íicha”, íimaca yái Jesúsca. nacái yáawinacawa apáulìcuíse
nulí, picùacaténápinácué
Santiago y Juan núapicha macái wenàiwicata,
piden un favor yácáináta Dios imàacapiná
35 Néeseté Zebedeo yéenibe nalíni, cawinácaalí wenàiwicanái
íipidenéeyéi Santiago, Juan nacái Dios íináidéeyéicatéwa
nàacawa Jesús yàatalé. Yá náimaca náawináanápináwa núapicha
irí: wacùacaténá macái wenàiwica —
—Wáiwacali, wawàwaca pimànica íimaca yái Jesúsca.
walí cayábéeri càide iyúwa 41 Néese yéewáidacalénái áibanái
wasutáanápiná píichawa wawàsi diez namanùbaca, néemìacaalíté

siùcade —náimaca. 36 Néese Jesús càinácaalí nasutáaná Jesús íicha
isutáca yéemìawa nía: wawàsi, yá calúaca nía pucháiba
—¿Càinásicué piwàwa asìanái yáapicha, níái Santiago,
numànicuéca pirí? —íimaca. Juan nacái. 42 Quéwa Jesús
37 Náimaca irí: imáidaca yàataléwa nía macáita. Yá
—Wawàwaca pimàacaca íimaca nalí:
wáawinacawa píapicha —Píalíacuécawa naináwaná ìwali,
wacùacaténá macái wenàiwica níái càmíiyéica judío icuèyéica
píapicha áiba èeriwa picùacaalípiná yàasu cáli néeséeyéiwa, casíimái
macáita píiwitáise cachàiníiri nacùaca wenàiwica cachàiníiri
iyúwa. Wawàwaca wáawinacawa iyú. Píalíacué nacáiwa casíimáica
píapicha, abéeri yáawinacaténáwa náiwacanánái nachùulìaca áibanái
péewápuwáise, abéeri nacái wenàiwica. 43 Quéwa iwàwacutácué
yáawinacawa apáulìcuíse pirí càmita pìya càide iyúwa nàyáaná.
wacùacaténá píapicha macái èeri Néese cawinácaalí péenácué
mìnanái —náimaca. 38 Néese Jesús iwàwéerica Dios iicácani càiride
íimaca nalí: iyúwa cachàiníirica íiwitáise,
—Càmitacué píalíawa iwàwacutá iyúudàacuéca pía
càinácaalí iwàwacutáanápiná macáita. 44 Cawinácaalí péenácué
pimànica Dios imàacacaténácué iwàwéerica Dios iicácani càiride
pirí yái pisutéericuéca nuícha, iyúwa cachàiníirica áibanái
picùanápinácué núapicha macái íicha, iwàwacutá íibaidacuéca
pirí macáita càide iyúwa yàasu matuíri yúucaca íichawa yàasu ruana
wenàiwica íibaidáaná íiwacali nacáiriwa yúuquéeri ìwalíisewa,
iríwa. 45 Iwàwacutácué cài pimànica, yéewacaténá ipìacawa, yá ipisìaca
núacáiná, núa asìali Dios néeséerica, ibàlùacawa, yàacawa Jesús yàatalé.
éwitacué Píiwacalicáaníta 51 Jesús isutáca yéemìawani:
núa, càicáaníta càmita nùanàa —¿Càinásica piwàwa numànica

náibaidacaténá nulí meedá. Néese pirí? —íimaca yái Jesúsca. Yá
nudéca nùanàaca nuíbaidacaténá matuíri íimaca:
áibanái wenàiwica irípiná, —Nuíwacali, nuwàwaca
numàacacaténá nacái nucáucawa pimàacaca catuíca núa —íimaca.
nuwasàacaténá manùba wenàiwica 52 Jesús íimaca irí:
Dios yàasu yùuwichàacáisi —Pìawa matuíbanáita, Dios

íicha yàanèeripinácawa nàwali idéca ichùnìaca pía peebáidacáiná
nabáyawaná ìwalíisewa —íimaca nuchùnìanápiná pía —íimaca yái
yái Jesúsca. Jesúsca. Yáta matuírimi iicáidaca
àniwa, yá yàacawa Jesús yáapicha
Jesús sana a Bartimeo àyapulìcubàa.
el ciego
46 Nàanàacaté Jericó ìyacàlená Jesús entra en Jerusalén
néré. Néesetécáwa Jesús yàacawa
yàcalé irìcuíse, yá yéewáidacalénái
yàacawa yáamiwáise, manùbéeyéi
11 Jesús yàanàacaté
néré yéewáidacalénái
yáapichawa mawiénita Jerusalén
wenàiwica nacái nàacawa ìyacàlená irí. Nàyacaté
náapicha. Matuíri asìali ìyaca néeni, bamuchúamibàa náicha pucháiba
íipidenéeri Bartimeo, íimáanáca yàcalé íipidenéeyéica Betfagé,
Timeo ìiri, yáawinéericawa àyapu Betania nacái, ìyéeyéica mawiénita
idùlepi isutéerica plata wenàiwicanái dúli irí íipidenéechúa Olivos,
íicha ichàbéeyéicawa néenibàa, yái olivo inàlimanáca. Jesús
yéewanápiná iwènìaca iyáapináwa. ibànùaca ipíchaléwa pucháiba
47 Bartimeo yéemìaca náimaca Jesús yéewáidacaléwa, idécanáami cài
Nazaret ìyacàlená néeséerica yái íimaca nalí:
cài ichàbacawa chábài, yá matuíri 2 —Pìacuéwa irìculé yái
idàbaca imáidaca Jesús irí: yàcaléca ìyéerica wapíchalé.

—¡Jesús, rey David itaquérinámi, Piwàlùacuéwa néré, yá
Dios ibànuèrica walí wacuèrinápiná, pìanàapinácué burro nadacuèrica
piicá nupualé! —íimaca. néré, canéeritàacáwa wenàiwica
48 Madécaná wenàiwica icuísacani yèeriwa íinata. Piwasàacuéni,
yái matuírica masànáanápináni, pitécué nulíwani. 3 Aibacaalícué
quéwa imáidaca quéwanáta isutá yéemìawa píawa cánácué
mamáalàacata cachàiníiri iyú: yéewa piwasàacani, picàlidacué
—¡Pía, rey David itaquérinámica, iríwani nuwàwacutácani, núa
Dios ibànuèrica walí wacuèrinápiná, Píiwacalicuéca, nubànùanápiná
piicá nupualé! —íimaca. 49 Iná Jesús nacái wenàiwica natécaténá burro
iyamáaca ibàlùacawa, yá íimaca nàatalé àniwa caquialéta —íimaca
wenàiwicanái irí: yái Jesúsca.
—Pimáidacué nùataléni —íimaca 4 Néese níái yéewáidacaléca
yái Jesúsca. Iná namáidaca matuíri, pucháiba nàacawa yàcalé irìculé,

yá náimaca irí: yá nàanàaca burro nadacuèrica
—Picá achúma piwàwa, ibàlùacawa bàacháwalé calle
pimichàawa, pìanáwa yàatalé; irìcubàa, mawiénita capìi inùma
imáidaca ìyaca pía —náimaca. 50 Yáta irí. Yá nawasàacani. 5 Abénaméeyéi
123 SAN MARCOS 11
wenàiwica ìyéeyéica néeni nasutáca yéewáidacalénái yáapichawa,

néemìawa nía: yá máapicani yái Jesúsca. 13 Yá
—¿Càinácué pimàni chái? iicáca déecuíse higuera yéetaná
¿Cánácué piwasàa burro? idènièrica ibáináwa. Yá Jesús
—náimaca. yàacawa néré icutácaténá ìyacaalí
6 Yá yéewáidacalénái icàlidaca higuera ìyacaná nacái. Quéwa
nalíni càide iyúwa Jesús íimáanáté canáca ìyacaná, idènìacáita ibáiná
nalí, íná wenàiwica imàacaca meedáwa, càmicáiná higuera yàasu
natéca burro. 7 Nalìada nàasu ruana èeri càyacanáanápinátáni. 14 Néese
nacáiriwa burro iwaalírìcubàa, Jesús íimaca àicu irí:
yéewanápiná Jesús yàalubáicani, yá —¡Càmita quirínama càyacanáca
natéca burro Jesús yàatalé. Néese píawa! —íimaca yái Jesúsca,
Jesús imichàa yáawinacawa burro yáasáidacaténá yéewáidacalénái
íinata. 8 Idècunitàacá Jesús yàacawa iríwa Dios yùuwichàidáanápináté
Jerusalén ìyacàlená nérépiná, yá israelitanái. Yá yéewáidacalénái
manùbéeyéi wenàiwica nalìada yéemìaca tàacáisi Jesús icàlidéerica
nàasu ruana nacáiriwa Jesús àicu irí.
ipíchalé àyapulìcubàa nàacaténá
Jesús icàaluíniná. Aibanái nacái Jesús purifica el templo
irìada wisìri nacáiri ibáiná 15 Nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená
àyapulìcubàa, yái báinási irìculé, yá Jesús iwàlùacawa templo
nawichuèrica manacúalibàa, ibàacháwalená irìculé. Yá idàbaca
burrocaténá ìipìna íinatabàa càide imusúadaca wenàiwica templo
iyúwaté náiwitáise nàanápiná ibàacháwalená irìcuíse, macáita
nacuèriná icàaluínináwa. 9 Yá iwéndéeyéicaté yàasusi, áibanái
macáita wenàiwica yèeyéicawa nacái iwènièyéica yàasusi templo
Jesús ipíchalé, áibanái nacái ibàacháwalená irìcu. Itamàaca
yèeyéicawa yáamiwáise namáidaca yúucawa náicha nàasu mesa
casíimáiri iyú: canánama, níái icambiéyéica plata
—¡Wàacué Dios irí cayábéeri! wenàiwica íicha needácaténá
¡Cayábéeriquéi Wacuèrináca, yái nalíwa plata. Jesús itamàaca
wenàiwica Dios ibànuèrica walí, yúucawa náicha nàalubáica áibanái
icùacaténá wía! 10 ¡Dios imànica irí iwéndéeyéica unùcu sacrificio
cayábéeri yái yàanèerica icùacaténá pinéerica. 16 Càmita nacái ibatàa
wía càide iyúwaté wàawirimi wenàiwica yèepunídaca iwéndawa
rey David icùanáté wàasu cáli! yàasusi templo ibàacháwalená
¡Wàacué irí cayábéeri, yái Dios irìcubàa. 17 Yá idàbaca yéewáidaca
chènuníiséerica! —náimaca wenàiwica néré. Iimaca nalí:
namáidaca nàacawa casíimáica nía. —Píalíacuécawa tàacáisi
11 Jesús iwàlùacawa Jerusalén ìwali profeta itànèericaté Dios
ìyacàlená irìculé, yá yàacawa inùmalìcuíse. Dios íimacaté yàasu
templo néré. Iicáca macáita yái templo ìwaliwa: ‘Yái nucapèeca
namàníináca templo irìcu. Néese nasutácàalupináca nuícha, macái
yàacawa Betania ìyacàlená néré èeri mìnanáica’, íimacaté yái Diosca.
yéewáidacalénái yáapichawa doce Quéwa, pidécuéca piwènúadaca
namanùbaca, táicacáináté yàacawa. cayéedéeyéi icapèe iyúni, yái
temploca, piyéedùacáinácué plata
Jesús maldice la higuera wenàiwica íicha pichìwa iyúwa —
sin fruto íimaca yái Jesúsca.
12 Néese mapisáita àniwa, Jesús 18 Néese sacerdote íiwacanánái,
yàacawa Betania ìyacàlená íicha nía nacái yéewáidéeyéica

SAN MARCOS 11 124
wenàiwica templo irìcu chènuníiséeri imàacaca iwàwawa

néemìacáiná yái tàacáisi Jesús pibáyawaná íichacuéwa. 26 Quéwa,
icàlidéerica nàwali, yá nawàwa càmicaalícué pimàaca piwàwawa
nanúacani. Yáté nadàbaca íicha yái báawéerica áibanái
náináidacawa càinápinácaalí imàníiricuéca pirí, càmitacué nacái
iyú náalimáaná nanúaca Jesús, Wáaniri Dios chènuníiséeri imàaca
cáalucáiná naicácani, máinícáiná iwàwawa pibáyawaná íichawa —
cayába macái wenàiwica yéemìaca íimaca yái Jesúsca.
Jesús yéewáidáanáca nía íiwitáise
cachàiníiri iyúwa. 19 Quéwa La autoridad de Jesús
catácáináté yàacawa, íná Jesús 27 Néeseté
nèepùacawa Jerusalén
imusúacawa yàcalé irìcuíse ìyacàlená néré. Yá idècunitàacá
yéewáidacalénái yáapichawa. Jesús ìipináaníca templo irìcu, yá
sacerdote íiwacanánái, nía nacái
La higuera sin fruto se seca yéewáidéeyéica wenàiwica templo
20 Néeseté amaláca nawicáu irìcu, nía nacái judío íiwacanánái
mapisáináami àniwa, yá nàaca béeyéica nàacawa Jesús yàatalé,
nachàbacawa mawiénita higuera yá nasutáca néemìawa Jesús. 28 Yá
yéetanámi irí. Yá naicáca náimaca irí:
àicumica chuìcani báawanama —¿Cawiná ibànùa pía
macáita, ipìchumi nacái. 21 Yá pimusúadáanápiná wenàiwica
Pedro iwàwalica tàacáisi Jesús templo ibàacháwalená irìcuíse, níái
icàlidéericaté higuera yéetaná irí, iwéndéeyéica yàasusi? ¿Cawiná
yá Pedro íimaca Jesús irí: ichùulìa pía pimusúadáanápiná nía?
—Wáiwacali, piicá higuera —náimaca. 29-30 Néese Jesús íimaca
yéetanámi piùwichàidéerimica. nalí:
Idéca chuìcani —íimaca yái —Núa nacái nuwàwa nusutácuéca
Pedroca. 22 Néese Jesús íimaca nalí: nuémìawa pía: ¿Cawiná ichùulìaté
—Iwàwacutácué peebáidaca Juan ibautizáanápináté wenàiwica,
Dios irí imàníinápinácué Diossica? ¿Wenàiwicanáisica?
pirí càinácaalícué cayábéeri Píimacué nulí càiríinácaalí náicha
pisutéericuéca íicha. 23 Péemìacué ichùulìacaté Juan ibautizáanápiná
cayába, cawinácaalí cài íimaca yái wenàiwica. Picàlidacué nulíni.
dúli irí: ‘Pimichàawa, picaláawa Picàlidacaalícué nulíni, yásí
manuíri úni yáaculé’, íimacaalí, nucàlidacué nacái piríwani
yeebáidacaalí nacái manuísíwata cawinácaalí ichùulìaca núa
macáita ichàbáanápináwa numusúadáanápiná wenàiwica
càide iyúwa isutáaná Dios íicha templo ibàacháwalená irìcuíse, níái
wawàsi, yásí Dios imànica iríwani. iwéndéeyéica yàasusi —íimaca yái
24 Iná núumacué pirí càinácaalí Jesúsca.
cayábéeri wawàsi pisutéericuéca 31 Néese nadàbaca natàaníca
Dios íicha imàníinápinácué nalíwáaca. Náimaca: “Wáimacaalí

pirí, yá peebáidacaalícué irí Dios ichùulièriquéera Juan, yásí
manuísíwata càide iyúwa Dios isutáca yéemìawa wíatá: ‘Néeni,
idéca nacáicaalí imànicuéca piríni, ¿cánácué càmita peebáidani?’
yásí Dios imànicuéca piríwani. càipiná íimaca walí.
25 Pisutácaalícué pìacawa Dios íicha, 32 Càmita nacái wawàwa wáimaca
yá áiba wenàiwica imànicaalíté pirí irí wenàiwica ichùulièriquéera

báawéeri, pimàacacué piwàwawa Juan”, cài náimaca nalíwáaca,
íicha yái báawéerica imàníiricaté cáalucáiná nía wenàiwicanái íicha,
pirí, yéewanápinácué Píaniri Dios macáita wenàiwica neebáidacáiná
125 SAN MARCOS 11, 12
Juan itàanícaté báisíiri iyú Dios manuísíwata. 5 Yá bànacalé íiwacali

inùmalìcuíse. 33 Iná nacàlidaca ibànùaca yàasu wenàiwicawa áibata
Jesús iríni: àniwa. Yá nanúacani. Néesecáwa
—Càmita wáalíawa —náimaca. íiwacali ibànùaca mamáalàacata
Néese Jesús íimaca nalí: yàasu wenàiwicawa áibanái àniwa
—Càita nacái càmitacué nucàlida manùbéeyéi. Yá níái icuèyéica
piríni cawinácaalí ichùulìaca núa uva ibànacalená nacapèedáidaca
numusúadáanápiná wenàiwica abénaméeyéi, nanúacaté nacái
templo ibàacháwalená irìcuíse níái áibanái.
iwéndéeyéica yàasusi —íimaca yái 6 “Néeseté yái bànacalé íiwacalica
Jesúsca. idènìacaté ìiriwa abéerita, yáta

máiní cáininéerica yáaniri
La parábola de los iicáca. Atata bànacalé íiwacali
labradores malvados ibànùaca nàatalé ìiriwa, íimacáiná
12 Néeseté Jesús yéewáidaca

nía comparación iyú.
Yá íimaca nalí: “Abéeri asìali
íináidacawa iríwa yái bànacalé
íiwacalica: ‘Báisíta nàapináca nuìri
íimiétacanáwa’, íimaca íináidacawa
idènìacaté ibànacale yàalunáwa iríwa. 7 Quéwa níái icuèyéica uva
uva ibànacalená yàalupiná. ibànacalená náimacaté nalíwáaca:
Yá ibànaca uva. Néese imànica ‘Yáara bànacalé íiwacalica
iwáiná ibànacale itéesebàawa. yéetápinácaalíwa, yásí yàaca
Yá íicaca íba irìculé imànicaténá uva ibànacalená ìiri iríwa. Ara,
utàwi nacáichúa uva ìyacaná wàacuéwa wanúanáni. Yásí wíacata
yàalupiná, napisùacatalépiná uva bànacalé íiwacanánái’, náimaca
ituní. Néese imànicaté chènuníiri nalíwáaca. 8 Càita náibàacani, yá
capìi naicáidacatáisepiná macáita nanúacani. Yá náucacaté ichéecami
uva ibànacalená yàalu, ipíchaná uva ibànacalená yèewíise.
cayéedéeri iwàlùacawa néré. Yá 9 “Siùca nucàlidacué pirí
imàacaca áibanái icuèyéipiná irí càinácaalí bànacalé íiwacali

yàasu uva ibànacalená yàalunáca, imàníinápiná nalí, níái icuèyéicaté
quéwa iwàwacutá nabànùaca irí bànacalé. Yàanàapiná nàataléwa, yá
yàasu uva ìyacaná yéenápiná yàasu inúapiná níawa. Néese imàacapiná
èerita, needácatáipináté ìyacaná. áibanái icùaca irí uva ibànacalená.
Idécanáami imànica náapicha 10 “Pidécuéca piléeca áiba
càiri wawàsi, néese yàacawa comparación Dios yàasu profeta

náicha áibalépiná. 2 Néeseté uva itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
yàasu èeri yàanàaca needácaténá ¿Cánácué càmita peebáida itàacái?
uva ìyacaná, yá bànacalé íiwacali Itànàacaté Dios ibànùanápináté
ibànùaca yàasu wenàiwicawa néré. israelita icuèrinápiná, quéwa
Ibànùaca néréni icutácaténá icuèyéi íimaca báawáanápináté naicácani.
íicha bànacalé íiwacali yàasu Càité profeta itànàaca:
uva ìyacaná yéenápiná. 3 Quéwa ‘Níái imàníiyéica íba icapèená,
níái icuèyéica bànacalé yàaluná nadéca náucaca abéeri
náibàacani, nacapèedáidacani, íba méetàuculé náichawa,
yá nachùulìaca yàacawa náicha, caná iwènicáiná naicácani.
càmita nabànùa yáapicha uva Quéwa Wacuèriná Dios
ìyacanáca. 4 Yá bànacalé íiwacali idéca imàacaca máiníiri
ibànùaca nàatalé àniwa yàasu iwàwacutácawa capìi irípiná
wenàiwicawa áibata. Yá náibàacani. yái íba náuquéericaté.
Yá namànica icháuná íiwita 11 Dios imànicáiná cài, íná wàaca
ìwali. Yá namànica irí báawéeri Dios irí cayábéeri’,
SAN MARCOS 12 126
càité profeta íimaca nùwali”, nawàwacáita nacháawàaca

íimaca yái Jesúsca, icàlidaca nalí iináwaná ìwali meedá itàacái
iináwanáwa, yái càiride iyúwa íba, ìwalíise. Iná íimaca nalí:
israelita icuèrinápináca. —¿Cánácué píalimáida piicáwa
12 Néeseté abénaméeyéi núa picháawàacaténá nuináwaná
néená níái judío íiwacanánáica ìwali ìwalíise yái núuméerica?
nawàwa náibàaca Jesús Néeni, pitécué nulí moneda
náucacaténáni presoíyéi ibànalìculé, nuicácaténáni —íimaca yái Jesúsca.
náalíacáináwa icàlidacaté nàwali 16 Yá natéca iríni. Néese Jesús
yái comparaciónca. Càmíirita íimaca nalí:

quéwa nadé náibàacani, cáalucáiná —¿Cawiná yéenáiwaná ichanàawa,
naicáca níái manùbéeyéi cawiná nacái íipidená ichanàawa
wenàiwicaca cayábéeyéica iicáca moneda ìwali? —íimaca yái Jesúsca.
Jesús. Iná nàacawa Jesús íicha. Náimaca irí:
—Emperador íipidenáquéi
El asunto de los impuestos ichanàawa, yéenáiwaná nacái
13 Néeseté judío íiwacanánái ichanàawa ìwali, yái romano
ibànùaca abénaméeyéi fariseo íiwacalináca, icuèrica macái èeri
nàacaténáwa Jesús yàatalé, áibanái mìnanái —náimaca. 17 Iná Jesús
nacái cayábéeyéi iicáca rey Herodes íimaca nalí:
íiwitáise. Nawàwacaté nasutáca —Pipáyaidacué píichawa
néemìawa Jesús càulenéeri emperador plata iyú càide iyúwa
wawàsi ìwali, náalimáidacaténá ichùulìanácué pipáyaidaca.
naicáwani icàlidáanápiná báawéeri Pimànicué nacái càide iyúwa Dios
iyúni yéewanápiná nacháawàaca iwàwáanácué pimànica —íimaca
iináwaná ìwali romanonái yàasu yái Jesúsca. Yá máiní náináidacawa
gobierno íiwacanánái irí. 14 Yá néemìaca manuísíwata Jesús
nàacawa Jesús yàatalé, yá náimaca íimáaná, càmicáiná náalimá
irí cáimiétaquéeri iyúta: nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái
—Pía, yéewáidéerica wenàiwica, ìwalíise.
wáalíacawa pitàaníca báisíiri iyú, La pregunta sobre
càmita nacái cáalu pía wenàiwica la resurrección
íicha càmicáiná pimàaca áiba 18 Néeseté abénaméeyéi saduceo
wenàiwica caináwanéeyéi nàaca naicáca Jesús. Saduceonái

iwènúadaca píiwitáise cayábéeri náimaca yéetéeyéimiwa càmitasa
íicha, néese péewáidaca wenàiwica nacáucàawa áibaalípiná.
báisíiri iyú nàyacaténá càide Saduceonái iwàwacaté
iyúwa Dios ichùulìaná nàyaca. Iná wenàiwicanái iicáaníca Jesús
picàlida walíni báisíiri iyú ìwali yái iquíniná, íná nasutáca néemìawa
wasutéeripináca wéemìawa píawa: Jesús, náalimáidacaténá naicáwani.
¿Cayábasica wapáyaida wáichawa Yá nacàlidaca irí tàacáisi. Náimaca
nía plata iyú níara emperador irí:
romanosàiri yàasu gobierno 19 —Pía yéewáidéerica wenàiwica,
íiwacanánái icuèyéica wàasu cáli, profeta Moisés itànàacaté tàacáisi

càmicaalí nacái báawasicani? Dios inùmalìcuíse íiméerica
¿Iwàwacutásica wapáyaidaca wíacué judíoca iwàwacutáca cài
wáichawa níara romanoca, wamànica: Asìali yéetácaalíwa
càmitasica iwàwacutá wapáyaidaca méenibeta, yásí iwàwacutá
wáichawa nía? —náimaca. yéenásàiri yeedáca iríwa yéenásàiri
15 Quéwa Jesús yáalíacawa íinumiwa yàacawéetúapináwa
càmita báisí nawàwa náalíacawa, yéewacaténá idènìaca úapicha
127 SAN MARCOS 12
yéenibewa naiquéeyéipiná yái Dios icuèrica Abraham, Isaac

iyúwa yéetéerimiwa yéenibemi nacái, Jacob nacái’, càité íimaca
yéewanápiná nàyaca wenàiwica yái Diosca. 27 ¡Dios càmita icùa
icuèyéipiná yéetéerimiwa yàasu yéetéeyéimiwa ichéeca meedá!
cáli. 20 Uwé, áibaalíté nàyaca ¡Néese Dios icùaca cáuyéi
siete namanùbaca yéenánái. Yá wenàiwica! Iná iwàwacutácué
nabèeri yeedáca íinupináwa. Yá píalíacawa cáuca nía Dios yáapicha,
yéetácawa uícha méenibeta. 21 Yá níái Abraham, Isaac, Jacob nacái,
iméeréerimi yeedáca úa íinupináwa. éwita néetácáanítatéwa madécaná
Yá yéetácawa uícha méenibeta. camuí ipíchawáiseté Moisés
Càita nacái iméeréerimi àniwa ìyaca. Iná yéewa wáalíacawa Dios
yeedáca iríwa úa, yá yéetácawa icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa
uícha méenibeta. 22 Càité níái áibaalípiná. Pidécuéca
sietéeyéica imanùbaca needáca úa piméeràacawa máiní déeculé
quéwaté méenibecata néetácawa báisíiri tàacáisi íicha —íimaca yái
uícha macáita. Néese uétácawa Jesúsca.
átata náami. 23 Uwé, báisícaalí El mandamiento
yéetéeyéimiwa icáucàacawa más importante
áibaalípinátá càide iyúwa áibanái 28 Abéeri néená níái
íináidáanáwa, néese ¿càinápinásica yéewáidéeyéica wenàiwica templo

unìri náicha níái sietéeyéimica? irìcu yéemìacaté saduceonái
Càmita náalimápiná náalíacawa isutáaná yéemìawa Jesús, yá nacái
macáicáináta náinucaté úa — yáalíacawa Jesús icàlidacaté nalíni
náimaca naicáaníca Jesús iquíniná. cayábéeri iyú. Néese yàacawa Jesús
24 Néese Jesús íimaca nalí: yàatalé, yá isutáca yéemìawa Jesús:
—Pidécuéca piméeràacawa —Nàyaca madécaná wawàsi Dios
báisíiri tàacáisi íicha càmicáinácué ichùulièrica wamàníinápináca.
píalíawa càinácaalí íimáaná Dios ¿Càiríiná náicha máiníiri cachàinica
itàacái profetanái itànèericaté náicha canánama wamàníinápiná?
Dios inùmalìcuíse. Càmitacué —íimaca. 29 Néese Jesús íimaca irí:
nacái píalíawa Dios íiwitáise ìwali, —Yái Dios ichùulìanáca máiníirica
yái yáaliméerica imichàidaca cachàinica náicha canánama
wenàiwica yéetácáisi íicha. wamàníinápiná cài íimaca:
25 Aibaalípiná yéetéeyéimiwa ‘Péemìacué, píacué israelitaca.
nacáucàapinácawa, quéwa càmita Iyaca abéerita Wacuèrinásàiri,
nacásàapináwa, níái asìanáica, yái Wacuèriná Dios. 30 Cáininá
inanái nacái, nàyapinácáiná piicáca Picuèrináwa Dios macái
càiwade iyúwa chènuníiséeyéi piwàwalìcuísewa, macái picáuca
ángel ìyáaná càmíiyéica iyú nacáiwa, macái píiwitáise
icásàawa. 26 Aiba wawàsi iyú nacáiwa, macái pichàini iyú
nacái, piyúunáidacuéca càmita nacáiwa’, cài íimaca yái Dios
Dios icáucàidapiná wenàiwica ichùulìanáca máiníirica cachàinica
áibaalípiná, quéwa pidécuéca náicha canánama wamàníinápináca.
piléeca cuyàluta profeta Moisés 31 Yá pucháibáaná tàacáisi Dios
itànèericaté Dios inùmalìcuíse, ichùulìanáca máiníiri cachàinica

íná ¿cánácué càmita píalía náicha canánama wamàníinápiná
péemìaca càinácaalí íimáaná? cài íima: ‘Cáininá piicáca áibanái
Moisés ibàlùacatéwa Dios íipunita wenàiwica càide iyúwa cáinináaná
mawiénita maléenéeri àicu irí piicáca píawawa’, cài íimaca
yeeméericawa quichái iyú, yá yái Diosca. Canáca áiba tàacáisi
Dios íimacaté Moisés irí: ‘Núacata cachàiníiri náicha níái pucháiba
SAN MARCOS 12 128
tàacáisica —íimaca yái Jesúsca. ìwali. 36 Espíritu Santo imàacacaté

32 Néese yái yéewáidéerica David itànàaca yái tàacáisica:
wenàiwica templo irìcu íimaca ‘Nucuèriná Dios íimacaté
Jesús irí àniwa: Nuíwacali irí: Píawinawa
—Cayábéeri yái picàlidéerica nuéwápuwáise picùacaténá
walí, pía yéewáidéerica wía. Pidéca núapicha macáita,
picàlidaca walí báisíiri iyúni. Iyaca idècunitàacá numawènìadaca
abéerita Dios. Canácata íicha áiba. píicha macái piùwidenáiwa,
33 Yá nacái cáininácaalí waicáca íimaca yái Diosca’,
Dios macái wawàwalìcuísewa, càité íimaca yái Davidca.
macái wáiwitáise iyú nacáiwa, 37 Yái rey David íimacaté Mesías
macái wachàini iyú nacáiwa, yá ìwali ‘Nuíwacali’, íná éwita rey David
nacái cáininácaalí waicáca áibanái itaquérinámicáanítani, yái Mesíasca,
wenàiwica càide iyúwa cáinináaná càicáaníta iwàwacutá náimaca
waicáca wíawawa, yásí máiní ìwali rey David Iiwacali nacáicani
cawènica Dios iicácani náicha macái —íimaca yái Jesúsca, icàlidaca nalí
pìrái íiwitáaná wanuéyéica Dios iináwanáwa, yái Mesíasca.
irí iyúwa sacrificio, macái ofrenda
íiwitáaná nacái wamàaquéerica Jesús acusa a los
Dios irí neemácaténá sacrificio altar maestros de la ley
íinata —íimaca yái yéewáidéerica 38 Idècunitàacá Jesús
wenàiwica templo irìcu. yéewáidaca nía, yá íimacaté

34 Cayábaca Jesús yéemìaca nalí: “Piicácué píichawa níái
icàlidáanácani, yái yéewáidéerica yéewáidéeyéica wenàiwica
wenàiwica icàlidacáináténi templo irìcu. Picácué pìyaca
cáalíacáiri iyú, íná Jesús íimaca irí: càide iyúwa nàyáaná. Casíimáica
—Yá batéwata pimàaca Dios nèepunícawa nanáawani cáaléeri
icùaca pía —íimaca yái Jesúsca. yáapichawa, náasáidacaténá nadéca
Néese cáaluca macáita níái Jesús néewáidacawa madécaná èeri,
yùuwideca. Càmita nawàwa nayúunáidacáiná casíimáica Dios
nasutáca néemìawa quirínamani, iicáca nía. Nawàwa wenàiwicanái
yái Jesúsca, náalimáidacaténá itàidaca nía cáimiétaquéeri iyú
naicáwani, yéewanápiná bamuchúamibàa yàcalé manùbéeyéi
nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái wenàiwica naicácaténá nía. 39 Máiní
ìwalíisewa. Cáaluca nasutáca nawàwa náawinacawa cayábéeri
néemìawani, ipíchaná báica nía yàalubáisi íinata cáimiétacanéeyéi
nacái wenàiwicanái yàacuésemi. wenàiwica yáawinacatáicawa macái
wenàiwica yàacuésemi judíonái
¿De quién desciende el Mesías? yéewáidacàalu irìcu. Nacutá
35 Idècunitàacá Jesús yéewáidaca nacái cayábanaméeyéi yàalubáisi
wenàiwicanái templo irìcu, yá cáimiétacanéeri yáawinacatáicawa
íimaca nalí: macái wenàiwica yàacuésemi
—Níara yéewáidéeyéica nayáacaténá nayáacaléwa
wenàiwica templo irìcu càmita náapicha, yéewacaténá áibanái
néewáida nía macái tàacáisi iyú naicáca nía iyúwa máiníiyéica
Dios itàacái icàlidéerica Mesías cachàinica. 40 Níái yéewáidéeyéica
ìwali, yái Picuèrinápinácuéca Dios wenàiwica templo irìcu nayéedùaca
ibànuèripinácuéca pirí, píacué nacái nacapèemi, nàasumi nacái,
judíoca. Náimacáita rey David náicha níái catúulécanéeyéi
itaquérinámicani. Quéwa rey David inanái inìrimi yéetéeyéimicawa
íimacaté áiba wawàsi nacái Mesías íicha. Néese nasutáca Dios íicha
déecuíri iyú, yéewacaténá áibanái iicácanáwa templo itéeséeyéica! —

iyúunáidaca cayábaca náiwitáise. íimaca. 2 Quéwa Jesús íimaca irí:
Níacata Dios yùuwichàidéeyéipiná —Péemìa cayába yái
cachàiníiri iyú náicha áibanái núuméeyéica pirí ìwali, níái capìi
cabáyawanéeyéica”, íimaca yái manuínaméeyéica. Aibaalípiná
Jesúsca. canácata capìi yàasu íba
yáawinéeripinácawa áiba íba
La ofrenda íinata. Macáita níái capìi templo
de la viuda pobre itéeséeyéica namáalàapináta
41 Aiba èerité Jesús yáawinacawa nacáiwa —íimaca yái Jesúsca.
templo irìcu, abéemàalé
ofrenda yàalu íicha wenàiwica Señales antes del fin
iwàlùadacataléca plata 3 Néeseté Jesús yàacawa
namàaquéerica Dios irí. Yá iicáca yéewáidacalénái yáapichawa
wenàiwicanái irìadaca yàasu dúli néré íipidenéechúa Olivos,
platawa ofrenda yàalu irìculé íimáanáca olivo inàlimaná. Uái dúli
namàacacaténáni Dios irí. Yá iicáca ìyéechúaca abéemàise templo íicha.
madécaná càasuíyéi nalìadaca Yá Jesús yáawinacawa. Néese Pedro,
néré manùba plata. 42 Néese inanái Santiago nacái, Juan nacái, Andrés
yàanàaca néré, catúulécanéechúa, nacái nàacawa yàatalé méetàucuta
inìrimi yéetéechúamicawa íicha. áibanái íicha. 4 Nasutáca néemìawa
Yá ulìadaca moneda ofrenda yàalu Jesús càicaalínápinácaalí ichàbawa
irìculé, pucháiba moneda cobréeyéi yái wawàsi Jesús icàlidéericaté nalí
púubéeyéi, càmíiyéica máiní templo ìwali, càinácaalí iyú nacái
cawènica. 43 Néese Jesús imáidaca nadépináté náalíacawa templo
yàataléwa yéewáidacalénáiwa. Yá imáalàanápinácatéwa mesúnamáita.
íimaca nalí: 5 Néese Jesús íimaca nalí:
—Péemìacué cayába, úái “Piicácué píichawa cayába ipíchaná

manìríichúami catúulécanéechúaca áibanái ichìwáidacuéca pía
udéca umàacaca ùasu ofrendawa ipíchawáise èeri imáalàapinácawa.
Dios iiquéeri iyúwa manuíri 6 Manùbacáiná wenàiwica
iwèni náicha canánama nàanàapiná icàlidéeyéipiná

yúuquéeyéica plata ofrenda ichìwawa. Náimapiná núacasa
yàalu irìculé. 44 Macáita níái níata. Yá nacàlidapiná nachìwawa.
áibanái nàacaté ichàbéericawa Càipiná náimaca: ‘Núacata yái
meedá, máisibáwanáita nàasu Mesíasca, íipidenéerica Jesucristo,
cawèníiri íichawa, quéwa úái israelita icuèrinápináca’, càipiná
catúulécanéechúaca, udéca náimaca namànica nachìwawa. Yá
umàacaca ofrenda Dios irí macáita nachìwáidapiná manùba wenàiwica.
yái udènièrimica uwènìanápináca 7 “Picácué cáalu piwàwa
uyáacaléwa —íimaca yái Jesúsca. péemìapinácaalícué áibanái

itàaníca ùwicái iináwaná ìwali,
Jesús anuncia que el namàníinása ùwicái mawiénita,
templo será destruido déecubàata nacái. Càita
13 Jesús imusúacatéwa
templo íicha, yá abéeri
yéewáidacalé íimaca irí:
iwàwacutá namànica, quéwa
càmitàacá imáalàapináwa yái
èeriquéi. 8 Manùbacáiná áiba cáli
—Wáiwacali, ¡piicácáwa néeséeyéi ipéliapiná áiba cáli
níái templo yàasu íba néeséeyéi íipunitawa, áibanái
cayábanaméeyéica, nía nacái capìi gobierno namànipiná ùwicái
manuínaméeyéica, cayábanaméeyéi áibanái gobierno íipunitawa.
SAN MARCOS 13 130
Yá canánama cáli icusúapinácawa. píawa peebáidacáiná nutàacái,

Yá nacái manùbéeyéi wenàiwica quéwa cawinácaalí yeebáidéeyéica
néetápináwa máapicái nutàacái mamáalàacata àta
iyú. Quéwa macáita yái néetácatalétawa, níacata
yùuwichàacáisica, yátanica nuwasèeyéipiná Dios yàasu
idàbáanéeri yùuwichàacáisica yùuwichàacáisi íichawa.
meedá, càide iyúwa inanái 14 “Aibaalípiná piicápinácué
idàbacaalí ùuwichàacawa ùasu èeri wenàiwica imànica áiba báawéeri

umusúadacaténá iicá èeri. casaquèeri wawàsi templo irìcu,
9 “Piicácué píichawa áibanáicáiná aléde càmicataléca Dios imàaca
judíonái náibàapinácué píawa wenàiwica imànica càiri wawàsi,
nacháawàacaténácué piináwaná casacàacaténá imànica templo
ìwali nàyacàle icuèrinánái iríwa. Dios íicha —píacué iléeyéica yái
Aibanái icapèedáidapinácué tàacáisica, péemìacué cayábani—
píawa judíonái yéewáidacàalu íná piicápinácaalícué yái wenàiwica
irìcu. Yá áibanái náibàapinácué ìyaca néré, yásí macáita wenàiwica
píawa nacháawàacaténá ìyéeyéica chái Judea yàasu
piináwaná ìwali càmíiyéi judío cáli iwàwacutá napìacawa dúli
icuèrinánái irí, reynái irí nacáiwa inàliméeri nérépiná. 15 Cawinácaalí
peebáidacáinácué nutàacái. wenàiwica iyamáidéeyéicawa ìyaca
Càipiná Dios imàacacué namànica icapèe ipùata sàabadéeri íinatawa
pirí, yéewanápiná picàlidaca néenialípiná, iwàwacutá càmita
nalí nutàacái. 10 Ipíchawáise nèepùa nawàlùacawa nacapèe
imáalàapinácawa yái èeriquéi, yá irìculéwa needácaténá nàasuwa
iwàwacutápiná macái èeri mìnanái ipíchawáise napìacawa Jerusalén
yéemìaca nutàacái cayábéeri. ìyacàlená íicha. 16 Cawinácaalí
11 Néenialípiná náibàapinácué ìyéeyéica manacúaliré, iwàwacutá
píawa nacháawàacaténácué càmita nèepùawa nacapèe
pía náiwacanánái iríwa, quéwa néréwa, ibatàa needáanápiná
picácué achúma píináidacawa nabàlewata, iwàwacutá
piwàwawa ìwali càinácaalí iyú càmita nèepùawa ipíchawáise
píalimá picàlidaca nalí nutàacái. napìacawa Jerusalén ìyacàlená
Pibàlùapinácué náipunita, yá íicha. 17 ¡Nàuwichàapinácawa
picàlidacué nalí càinácaalí tàacáisi manuísíwata cawinácaalí inanái
Dios ichùulièripinácuéca picàlidaca idéerìcuíyéica, nía nacái inanáica
nalí, càmicáinácué picàlidapiná yèeyéica quìrasìi ìira ìinisi!,
nalí pìasu tàacáisiwa meedá, néese càmicáiná náalimá napìacawa
picàlidapinácué nalí nutàacái ráunamáita, naicápiná nacái
Espíritu Santo imàaquéeripinácuéca néenibewa nàuwichàacawa.
píalíacawa. 12 Néenialípiná 18 Pisutácué Dios íicha ipíchanácué
wenàiwicanái nacháawàapiná iwàwacutá pipìacawa unìabépi,

néenánáisíwawa áibanái irí, máinícáinácué càulenáca pìacawa.
néenánái néetáanápináwa 19 Néenialípiná wenàiwicanái
neebáidacáiná nutàacái. Aibanái yùuwichàapinácawa báawanama.

nacái nasèenái nacháawàapiná Canácaté áiba yùuwichàacáisi
néenibewa néetáanápináwa báawéeríwanái íicha, Dios
neebáidacáiná nutàacái. Aibanái idàbacatáiseté yái èeriquéi, àta
néenibe nacái nawènúadapiná siùca nacáide. Càmíiripináta nacái
náiwitáisewa nasèenái íichawa, yá áiba yùuwichàacáisi báawéeríwanái
nanúaca nasèenáiwawa. 13 Macái íicha càiripináta chái èeri irìcu.
èeri mìnanái báawacuéca naicápiná 20 Càmicaalí Wacuèriná Dios
131 SAN MARCOS 13
imàaca maléenéeripinátáni yái 26 Néese macái èeri mìnanái
yùuwichàacáisica, yásí macái iicápiná núa, núa asìali Dios

èeri mìnanái yéetápinácawatá. néeséerica, nùanàapiná acalèe
Quéwa Dios idéca imàacaca yèewíise cachàiníiri nuíwitáise
maléenéeripinácani cáininácáiná iyúwa, nucamaláná mèlumèluíri
iicáca yàasu wenàiwicawa, níái irìcuwa nucùacaténá macáita.
wenàiwica Dios yeedéeyéica 27 Nubànùapiná nùasu ángelnáiwa,
yàasunáipináwa. yá nàwacáidapiná nulí nùasunái

21 “Néese néenialípiná áibanái nuedéeyéica èeri mìnanái
íimapinácué piríwa: ‘Aquialécué, yèewíise àta alénácaalí nàyaca
piicáca chácata ìyaca yái Mesíasca’, macái cáli imanùbaca chái èeri
càipiná náimaca; áibanái nacái irìcu.
náimapinácué piríwa: ‘Piicácué 28 “Péemìacué cayába
Mesías ìyaca néré, yái judío comparación higuera yéetaná

icuèrináca’, càipiná náimaca. ìwali: Càisinàacaalí higuera yàana,
Quéwa picácué peebáida nalíwani. yá imusúadacaalí ibáináwa, yá
22 Manùbacáiná cachìwéeyéi píalíacuécawa mawiénica camuí.
yàanàapináca, icàlidéeyéipiná 29 Càita nacái piicápinácaalícué
ichìwawa, náimapiná Mesíascasa ichàbacawa macáita yái

nía, judío icuèrinápiná; áibanái nucàlidéericuéca pirí ìwali, yásí
iwicùlidéeyéi nacái nàanàapiná píalíacuécawa mawiénica núa,
icàlidéeyéi ichìwawa. Náimapiná nùanápináwa néese àniwa, núa
natàaníinása Dios inùmalìcuíse. asìali Dios néeséerica, càide iyúwa
Namànipiná yái càmíirica wenàiwica ibàlùacaalíwa capìi
wenàiwica idé imànica. Càipiná inùma irìcu, iwàlùanápináwa capìi
náasáidaca nachàiniwa irìculé. 30 Péemìacué cayábani,
nachìwáidacaténá èeri mìnanái. macáita yái siùquéerica tàacáwa
Náalimáidapiná nachìwáidaca Dios nucàlidacuéca pirí ìwali, macáita
yàasu wenàiwica, Dios yeedéeyéica ichàbáanápinácawa ipíchawáise
yàasunáipináwa. Càmicaalí Dios néetácawa macáita wenàiwica
yàasunái iicá íichawa cayábani, yásí ìyéeyéipináca néenialíwa.
cachìwéeyéi náalimá nachìwáidaca 31 Yái capìraléeri cáli, èeriquéi
nía nacái. 23 Iná ¡piicácué nacái namáalàapinácawa áiba

píichawa cayábani! Nudéca èeriwa, néese nutàacái càmita
nucàlidacuéca piríni, macáita yái imáalàapináwa. Macáita
iwàwacutéericuéca píalíacawa ichàbapinácawa càiwade iyúwa
ipíchanácué nachìwáidaca pía. nucàlidáanácué piríni.
Nudéca nùalàacuéca pía náicha, 32 “Quéwa canácata yáaliériwa
ipíchawáise ichàbapinácawa”, chácatáinápinácaalí yái èerica,

íimaca yái Jesúsca. chènuníiséeyéi ángelnái nacái
càmita náalíawa, núa nacái
El regreso del Hijo Dios Iirica, càmita núalíawa
del hombre chácatáinápinácaalí yái èerica,
24 Jesús íimacaté nalí àniwa: hora nacái. Abéericata Núaniri
“Néenialípiná idécanáami Dios yáaliériwa.
ichàbacawa yái yùuwichàacáisica, 33 “Iná picùacué pìyacani, yái
yá catápináca èeri, quéeri nacáiwa èeripináca, pisutácué nacái Dios

càmita amalá icànaca. 25 Dùlupùta íicha, càmicáinácué píalíawa
nacái nacaláapináwa chènuníise. chácatáinápinácaalí nuénáiwaná
Yásí cachàiníiyéi wawàsi ìyéeyéica yàanàaca. 34 Péemìacué
chènuniré nacusúacawa macáiwa. comparación: Nuénáiwanápiná
ìyaca càide iyúwa asìali yàacaalíwa

ipáchiacaténá déeculé. Ipíchawáise Una mujer derrama
imusúacawa icapèe íichawa, yá perfume sobre Jesús
imáidaca yàasu wenàiwicanáiwa. 3 Jesús yàacatéwa Betania
Yá ichùulìaca nacùanápiná icapèe, ìyacàlená néré, yá iwàlùacawa

yàasu nacái. Macái icàlida nalí Simón icapèe irìculé, yái Simón
náibaidéeripináca. Yá ichùulìaca ichùnièricatéwa cháunási lepra
yàasu wenàiwicawa icuèripiná íicha. Néese idècunitàacá Jesús
capìi inùma ipíchaná iimáca, ìyaca mesa idaní iyáacaténá
ituíyàanápiná mamáalàacata iyáacaléwa, yá abéechúa
àta náiwacali yàanàacataléta inanái yàanàaca itéechúaca
àniwa. 35 Iná núumacué pirí, catùa ucáapi irìcuwa, abéechúa
picùacué cayába nùanàaca àniwa, catùa cawèníiri íba alabastro
càmicáinácué píalíawa nuénáiwaná, icatùalená, ipuniéchúawa séenási
núa ìyéerica càide iyúwa capìi pumèníiri isàni iyú, íipidenéeri
íiwacali, chácatáinápinácaalí nardo, máiníiri cawènica. Yá
nùanàaca àniwa, nùanàapinácaalí ubacáca catùa inùma, yá ùucùaca
táicalé, càmicaalí nacái catá séenási Jesús íiwita ìwali, yái
bamuchúami, càmicaalí nacái séenási pumèníirica isàni. 4 Néese
cawámai itàacaalí, càmicaalí abénaméeyéi néená níái ìyéeyéica
nacái mapisáita. 36 Picùacué néeni, yá calúaca nía ìwalíise yái
cayába nùanàaca ipíchanácué umàníináca. Náimaca nalíwáaca:
nuèpùapinácaalí nùanàaca àniwa, —Máiní báawéeriquéi úucáanáca
yáta nùanàacuéca pía meedá meedá yái pumèníirica isàni
càmíiyéica íibaida nulí cayába, cawèníirimica. 5 Yái pumèníirica
càide iyúwa wenàiwica iiméeyéica isàni iwèníiri trescientos
meedá. 37 Yái núuméericuéca ichàbaníiseta denario, cawèníiyéi
pirí, núuma nacái macáita nùasu plata abéeri camuí iwènicatái.
wenàiwica iríwa: Picùacué cayába Iná ¿cánácáwa càmita
nùanàaca àniwa”, íimaca yái uwéndani ùacaténá iwènináami
Jesúsca. catúulécanéeyéi irí? —náimaca
nalíwáaca. Yá nacuísaca náichawa
Conspiración para úái inanáica. 6 Quéwa Jesús íimaca
arrestar a Jesús nalí:
14 Iwàwacutácaté pucháiba
èeri ipíchawáise judíonái
yàasu culto íipidenéeri Pascua,
—Pimàacacué umànica càide
iyúwa uwàwáaná. Picácué pisàiwica
ulí wawàsi. Udéca umànica nulí
nayáacaalíté pan càmíiri idènìa cayábéeri. 7 Catúulécanéeyéi
levadura. Sacerdote íiwacanánái, wenàiwica nàyacuéca pèewi
áibanái nacái yéewáidéeyéica càiripináta, íná yéewa píalimá
wenàiwica templo irìcu nacutáca piyúudàaca nía càinácaalí èeri
càinápinácaalí iyú yéewanápiná piwàwacatáicatacué piyúudàaca
náibàaca Jesús ibàacanéeri iyú nía. Núa quéwa càmíirita ìyapiná
nanúanápináni. 2 Abénaméeyéi píapichacué càiripináta chái
náimaca: èeri irìcu. 8 Uara inanáica udéca
—Iwàwacutá càmita wáibàani umànica nulí yái cayábéerica
Pascua yàasuná culto yaalí, úaliméerica umànica. Udéca
ipíchaná calúaca wáapicha níái ùucùaca nùwali perfume
manùbéeyéi wenàiwicaca, ipíchaná nusànipiná ipíchawáise nuétácawa,
namànica ùwicái yàcalé irìcu yéewanápiná nabàlìaca núa,
—náimaca. càide iyúwa judíonái imàníiná
133 SAN MARCOS 14
yéetéeyéimiwa irí. 9 Péemìacué itéerica úni catùalìcu. Pìacuéwa

cayába, àta alénácaalí wenàiwica yáamiwáise, 14 àta iwàlùacatalétawa
nacàlidaca nutàacái chái èeri capìirìculé, néese píimacué capìi
irìcu, yái tàacáisi íiméerica íiwacali irí: ‘Yáara Yéewáidéerica
nuwasàaca wenàiwica Dios wía iwàwaca isutáca yéemìawa
yàasu yùuwichàacáisi íicha, yásí pía alénácaalí capìi imàdáaná
nacái nacàlidaca uináwaná ìya iyáacatáipiná iyáacaléwa
ìwali càinácaalí iyú úái inanáica Pascua pinéerica yéewáidacalénái
umàníináté nulí cayábéeri. Càipiná yáapichawa’, píimacué irí. 15 Néese
nawàwalica úawa —íimaca yái yáasáidapinácué piríwani, capìi
Jesúsca. imàdáaná manuíri ìyéerica
chènunibàa cáli inàni íicha,
Judas traiciona a Jesús nachùnièrica cayába. Pichùnìacué
10 Néeseté Judas Iscariote, abéeri walíni néré wayáapiná Pascua piná
néená níái docéeyéica imanùbaca —íimaca yái Jesúsca.
Jesús yéewáidacaléca, yàaca 16 Néese nàacawa Jesús íicha níái
itàaníca sacerdote íiwacanánái yéewáidacaléca, yá nawàlùacawa

yáapicha, itéenápiná nía Jerusalén ìyacàlená irìculé. Yá
Jesús yàatalé náibàacaténáni. nàanàaca macáita càide iyúwa
11 Níái sacerdote íiwacanánáica Jesús íimáanáté nalí. Néese
néemìacaalíni, yá máiní casíimáica nachùnìaca yàacàsi Pascua
nawàwa. Yá nacàlidaca Judas irí pinéerica. 17 Néeseté catáca
nàanápináté irí plata itéenápináca yàacawa, yá Jesús yàanàaca néré
nía Jesús yàatalé náibàacaténáni. doce namanùbaca yéewáidacalé
Néese Judas idàbaca icutáca wawàsi yáapichawa. 18 Néese idècunitàacá
càicaalínácatáipináta yáalimá itéca nayáaca nayáacaléwa mesa iwéré,
nía Jesús yàatalé náibàacaténáni. Jesús íimaca nalí:
—Péemìacué cayába, abéeri
La Cena del Señor péenácué, iyéerica iyáacaléwa
12 Idàbáanéeri èeri yàanàacaté núapicha siùcade, itépiná
judíonái yàasu culto yaalí nùuwidenái náibàacaténá núa —
íipidenéerica Pascua nayáacaalíté íimaca nalí.
pan càmíiri idènìa levadura. 19 Yá idàbaca achúmaca
Yáté èerica nanúacaté oveja nawàwa, íná nadàbaca nasutáca

wàlisài iyúwa sacrificio càide néemìawani abéerinamata.
iyúwaté náiwitáise ìyáaná Náimaca Jesús irí:
nayáacaténá oveja iiná Pascua —¿Núasica? —náimaca. 20 Jesús
yàasuná culto yaalí. Yáté èerica íimaca nalí:
Jesús yéewáidacalénái isutáca —Abéeri péenácué docenácué
yéemìawani. Náimaca irí: pimanùbaca pía, yái yáapúadéerica
—¿Alénásica piwàwa wàacawa pan núapicha quírápieli irìculé,
wachùnìacaténá piyáapiná yácata itéeripináca nùuwidenái
nacáiwa yàacàsi Pascua pinéerica náibàacaténá núa. 21 Báisíta
piyáacaténáni wáapicha? — núa, asìali Dios néeséerica,
náimaca irí. 13 Iná Jesús nuétápinácawa càide iyúwaté
imáidaca yàataléwa pucháiba profetanái itànàanáté tàacáisi
yéewáidacaléwa ibànùacaténá nía. nùwali Dios inùmalìcuíse; quéwa
Yá íimaca nalí: ¡máiníiripiná yùuwichàacawa yái
—Pìacuéwa Jerusalén asìalica itéeripináca nùuwidenái
ìyacàlená irìculé. Abéeri asìali náibàacaténá núa! Cayába
íipunitáidapinácué píawa, cachàinitésica irítáni càmicaalíté
SAN MARCOS 14 134
imusúa iicáca èeritá —íimaca yái pía néréwa —íimaca yái Jesúsca.
Jesúsca. 29 Néese Pedro íimaca irí:
22 Néese idècunitàacá nayáaca —Ewita macáita áibanái
nayáacaléwa, Jesús yeedáca pan iwènúadacaalí píicha íiwitáisewa,
icáapi irìculéwa, yá yàaca Dios irí càicáaníta càmita numànipiná
cayábéeri ìwali yái panca. Néese cài —íimaca yái Pedroca. 30 Jesús
isubèriadacani, iwacùaca nalíni. íimaca irí:
Iimaca nalí: —Péemìa cayába, yáta catáquéi,
—Peedácué piyáawani, yácata ipíchawáise cawámai itàaca
nuiná yái —íimaca nalí. pucháibáaná yàawiríapiná, yá
23 Néese yeedáca copa icáapi pimànipiná pichìwawa máisiba
irìculéwa, abéechúa copa yàawiría, píimapiná càmitasa
idènièchúa irìcuwa uva ituní. Yá píalía nùwali, ipíchaná nanúaca
yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái pía núapicha —íimaca yái
uva ituníca. Néese ichàbáida nalíni, Jesúsca. 31 Quéwa Pedro íimaca irí
yá macáita nàiracani. 24 Jesús cachàiníiri iyú mamáalàacata:
íimaca nalí: —Ewita iwàwacutácaalí nacái
—Yái uva ituníca, yácata nuíraná nuétácawa píapichawa, càicáaníta
imusuéripinácawa nuíchawa cruz càmita nucàlida nuchìwawa
ìwali manùbéeyéi wenàiwica càmíinása núalía pìwali —íimaca
irípináwa, imàaquéeri nacái yái Pedroca. Yá macáita níái
báisíiricani yái wàlisài wawàsi Dios áibanái cài náimaca nacái Jesús irí.
imàníirica wenàiwicanái yáapicha
iwasàacaténá níawa Dios yàasu Jesús ora en Getsemaní
yùuwichàacáisi íicha. 25 Péemìacué 32 Néeseté nàanàaca bànacalé
cayába, càmita nuèpùa nuìrapináca inàlima néré íipidenácataléca
quirínamani yái uva ituníca Getsemaní. Yá Jesús íimaca
àta áiba èeripiná nuìracataléta yéewáidacalénái iríwa:
wàlisài uva ituní yàcalé irìcu Dios —Píawinacuéwa chái idècunitàacá
icùacataléca macáita chènuniré — nùaca néré nusutáca núawawa Dios
íimaca yái Jesúsca. íicha —íimaca yái Jesúsca.
33 Yá itéca yáapichawa Pedro,
Jesús anuncia que Santiago nacái, Juan nacái. Yá
Pedro lo negará Jesús idàbaca icalùadacawa
26 Néeseté idécanáami nacántàaca báawanama, máiní achúmaca
salmos, yá nàacatéwa dúli nérépiná iwàwa íináidacawa icalùniwa.
íipidenéechúa Olivos, íimáanáca 34 Yá íimaca nalí:
olivo inàlimaná. 27 Jesús íimaca nalí: —Máiní achúmaca nuwàwa

—Macáitacué piwènúadapiná nuínáidacawa nuwàwalìcuísewa
nuícha píiwitáisewa, yá càide iyúwa wenàiwica iwàwéeri
pimàacapinácué núa abéerita, yéetácawa aquialéta. Chátacué
càide iyúwaté Dios yàasu profeta píara. Picácué piimá pìyaca —
itànàaná tàacáisi Dios icàlidéericaté íimaca nalí.
nùwali. Dios íimacaté: ‘Nunúapiná 35 Néese Jesús isirùacawa
yái icuèrica nupìra ovejanáiwa, napíchalé achúmáanata. Jesús

néese nupìra ovejanái napìapiná yúuwàa irìacawa inùmáawawa
nacàlàlìacawa’, íimacaté yái cáli iwéré. Yá isutáca Dios
Diosca. 28 Quéwa idécanáami íicha wawàsi asáisí cayábacaalí
numichàacawa yéetácáisi íicha, yásí iwasàanápiná Jesús yùuwichàacáisi
nùacuéwa pipíchalé Galilea yàasu íicha, yái yùuwichàacáisica
cáli néré, yá nuípunitáidapinácué yàanèeripinácatéwa
135 SAN MARCOS 14
ìwali mesúnamáitaté. 36 Càité wenàiwica inúaca núa, núa asìali

Jesús isutáca yáawawa Dios Dios néeséerica. 42 Pimichàacuéwa,
íicha: “Núaniri, píacata wàanácuéwa; áca néese yái asìalica
yáaliméerica imànica macái itéerica nùuwidenái náibàacaténá
wawàsi. Iná piwasàaca núa núa —íimaca yái Jesúsca.
íicha yái nùuwichàanápinácawa
yàanèeripinácawa nùwali siùcade; Arrestan a Jesús
quéwa, càmicaalí cayábani yái 43 Idècunitàacá Jesús itàaníca,
piwasàanáca núa, yá picá pimàni yáté Judas yàanàaca, yái abéeri
càide iyúwa nuwàwáaná, néese yéewáidacaléca, docenámica nía.
pimàni càide iyúwa piwàwáaná”, Yàanàaca madécaná wenàiwica
íimaca isutáca Dios íicha yái yáapicha cacáapisèeyéi. Natéca
Jesúsca. espada machete nacáiri, wacàba
37 Néese yèepùacawa nacái áiba. Sacerdote íiwacanánái,
yéewáidacalénái yàataléwa. Yá nía nacái yéewáidéeyéica
yàanàaca nía iiméeyéicáita. Néese wenàiwica templo irìcu, judío
íimaca Pedro irí: íiwacanánái nacái nabànùacaté
—Simón, ¿cáná piimá? ¿Cáná wenàiwica Judas yáapicha
càmita yéewa picawàacawa ibatàa íibèeyéipináca Jesús. 44 Judasca, yái
abéeri horapiná? 38 Picácué piimá itéeripinácaté Jesús yùuwidenái
pìyaca, pisutácué nacái píawawa náibàacaténáténi, icàlidacaté nalíni
Dios íicha yéewacaténácué quéechacáwa càinápinácaalí iyú
pimawènìadaca píichawa báawéeri, yáasáida Jesús. Càité Judas íimaca
Satanáscáiná yáalimáidapinácué nalí quéechatécáwa: “Yái asìali
pía pimàníinápiná pibáyawanáwa. nutàidéeripináca, nusùsuèripináca
Piwàwacuéca pimànica càide nacái inàni ìwali, yácata Jesús.
iyúwa nuwàwáaná, quéwa Iná píibàacuéni, pitécué pìacawa
machawàacáicatacué piiná meedá cachàiníiri iyúni”, càité íimaca nalí
—íimaca yái Jesúsca. yái Judasca. 45 Ináté Judas yàacawa
39 Néese Jesús yèepùa yàacawa Jesús yàatalé. Yá íimaca Jesús irí:
náicha àniwa. Yá yèepùa isutáca —¡Nuíwacali! —íimaca yái
Dios íicha càide iyúwa idéenáté Judasca. Néese Judas isùsùaca
isutácáwaca. 40 Néese yèepùacawa Jesús inàni ìwali càide iyúwa
yéewáidacalénái yàataléwa àniwa, judío íiwitáise ìyáaná natàidáaná
yásí yàanàaca nía iiméeyéicáita wenàiwica cáininéerica naicáca.
àniwa, máinícáiná cadapùleca 46 Néese níái manùbéeyéi
nía báawanama. Idécanáami wenàiwicaca náibàaca Jesús,

icawàidaca nía, yá báica naicáca nacùacani presoíri iyú.
níawawa iwéré. 41 Yá Jesús yèepùa 47 Quéwa abéerita néená níái
iwènúacawa náicha àniwa, yá yéewáidacaléca ìyéeyéica néré

isutáca yáawawa Dios íicha àniwa. Jesús yáapicha iwatàaca yàasu
Néese yèepùa yàacawa nàatalé espada machete nacáiriwa. Yá
àniwa máisiba yàawiríanápiná. Yá yáalimáidaca ipéliacatatá, yá
Jesús íimaca nalí: inúacatatá abéeri asìali ìwali
—¿Cánácué piimá pìyaca? espada iyú, quéwa isasàacáita
¿Cánácué piyamáidacáitacuéwa meedá yùuwi abéemàa, yái
meedá nacái? Pidécuéca sacerdote íiwacaliná yàasu
piimáca, íná pimichàacuéwa, wenàiwicaca. 48 Néese Jesús isutáca
nuénáiwanácáiná idéca yàanàaca yéemìawa níái wenàiwicaca:
presocatáipináca namànica núa —¿Cánácué pìanàa nùatalé
namàacacaténá cabáyawanéeyéi cacáapisàiwaca espada
SAN MARCOS 14 136
machete nacáiri, wacàba nacái báisíiri wawàsi ìwali. 56 Yácáiná

píibàacaténácué núa presoíri éwita manùbéeyéi wenàiwica
iyúpiná càide iyúwa piicáaná nacàlidacáaníta nachìwawa Jesús
cayéedéerimi? Càmitacué ìwali, càicáaníta càmita abédanama
iwàwacutá cài pimànica, natàaníca. 57 Aibanái nabàlùacawa
càmicáinácué nupéliapiná nacàlidacaténá nachìwawa. Yá
píipunita. 49 Macái èeri imanùbaca, náimaca:
nùyacatécué pèewi idècunitàacá 58 —Wadéca wéemìaca cài íimaca:
nuéwáidaca wenàiwica templo ‘Numáalàidapiná yái temploca

irìcu, yá càmitatécué píibàa núa asìanái imàníirica, néese máisiba
néenibàa. Quéwa píalimácué èeri irìcu, yá numichàidapiná áiba
píibàaca núa siùcade yéewanápiná templo càmíirita asìanái imàni’, cài
macáita ichàbacawa càide iyúwaté íimaca —náimaca nacháawàaca
profetanái itànàaná tàacáisi Jesús iináwaná ìwali.
nuináwaná ìwali Dios inùmalìcuíse 59 Quéwa éwita nacàlidacáaníta
—íimaca yái Jesúsca. càiri chìwái, càicáaníta càmita

50 Néese macáita Jesús abédanama natàaníca àniwa.
yéewáidacalénái namàacaca Jesús 60 Néese sacerdote íiwacaliná
abéerita néré. Yá napìacawa. 51 Núa imichàacawa ibàlùacawa

Marcos quéwa, ùuculìiricaté núa, nàacuésemi. Yá isutáca yéemìawa
nùacatéwa Jesús yáamiwáise. Jesús:
Nudènìacaté nùwaliwa manuíri —¿Cáná càmita picàlida
wáluma meedá, núuquéericaté piináwanáwa? ¿Càiná píimaca
nùwalíisewa. Néese níái ìwali yái nacàlidéerica pìwali
wenàiwica náibàaca núa. 52 Quéwa nacháawàanáca piináwaná ìwali? —
numusúacàatécatawa nùasu íimaca Jesús irí.
wálumami íichawa, yá nupìacawa 61 Quéwa, éwita càmicáaníta
náicha mabàleta meedá. cabáyawanáca yái Jesúsca,

càicáaníta masànata náicha
Jesús ante la Junta Suprema mamáalàacatani, canáca
53 Néeseté natéca Jesús sacerdote icàlidáaná iináwanáwa nalí. Néese
íiwacaliná icapèe néré. Néese sacerdote íiwacaliná isutáca
nàwacáidáyacacawa macáita yéemìawa àniwani. Yá íimaca
sacerdote íiwacanánái, judío Jesús irí:
íiwacanánái nacái, nía nacái —¿Píatasica yái Mesíasca, yái
yéewáidéeyéica wenàiwica judío icuèrinápináca, yái cayábéeri
templo irìcu. 54 Yá Pedro yàacawa Dios Iirica? —íimaca. 62 Jesús
Jesús yáamiwáise déecuíseta. Yá íimaca irí:
iwàlùacawa bàacháwa irìculé, —Báisíta, yáca núa yái. Yá
yái sacerdote íiwacaliná icapèe áibaalípiná piicápinácué
ibàacháwalenáca. Yá Pedro núawa, asìali Dios néeséerica.
yáawinacawa úwinái yèewi, Piicápinácué núawinacawa nùyaca
níái icuèyéica templo. Pedro Dios yéewápuwáise, yái Dios
yáawinacawa mawiénita quichái irí cachàiníirica náicha canánama
yàanabàcaténá néeni. nucùacaténá yáapicha macáita.
55 Néese sacerdote íiwacanánái, Yá piicápinácué nacái nùanàaca
nía nacái macáita Junta àniwa acalèe yèewíise chènuníise
Supremanái israelita íiwacanánái —íimaca yái Jesúsca.
nacutáca wawàsi Jesús ìwali 63 Néese sacerdote íiwacaliná
namàacáanápiná úwinái inúacani. icacanáidaca ibàlewa càide

Quéwa càmitaté náalimá nàanàaca iyúwaté judío íiwitáise ìyáaná
yáasáidacaténá báawaca yéemìaca —Yá asìaliquéi abéeri néená

yái tàacáisi Jesús íiméerica Dios níái Jesús yáapichéeyéica —
ìwali. Yá sacerdote íiwacaliná úumaca. 70 Quéwa Pedro icàlidaca
íimaca nalí: ichìwawa àniwa càmíinása yáalía
—¡Càmita iwàwacutá wéemìaca Jesús ìwali ipíchaná náibàacani
áibanái icàlidáaná iináwaná nacái, yái Pedroca. Néese achúma
ìwali! 64 Pidécuéca péemìaca yáwanáitàacáwa àniwa áibanái
itàaníca báawéeri iyú Dios ìwali, ìyéeyéica néeni náimaca Pedro irí
icàlidaca ìwaliwa Dios Iiricasani. àniwa:
¿Càinásicué wamànica irí? — —Báisíta píaca abéeri néená
íimaca. Yá abédanamata náiwitáise níái Jesús yáapichéeyéica, Galilea
macáita cabáyawanáca naicácani, yàasu cáli néeséericáiná nacái
iwàwacutáanása nacái yéetácawa, pía —náimaca. 71 Néese Pedro
náimaca. idàbaca icàlidaca ichìwawa
65 Néese abénaméeyéi néená cachàiníiri tàacáisi iyú, báawéeri
nadàbaca nàapìsáidaca Jesús nacái báawanama báisí báisísíwata
inàni, nabàlìa nacái ituí, yá Dios yáaliéricawa. Yá íimaca
nacapèedáidacani, náimaca irí: nalí:
—¡Piwicùlida, picàlida walíni —¡Càmita núalía ìwalíira asìali
cawinácaalí yái inúadáida pía! — pitàaníiricuéca ìwali! —íimaca
náimaca irí, naicáaníca iquíniná. icàlidaca ichìwawa yái Pedroca,
Yá nacái úwinái icuèyéica templo ipíchaná náibàacani, cáalucáináni,
nanúadáidaca Jesús inàni ìwali. yái Pedroca.
72 Yáta cawámai itàaca àniwa
Pedro niega pucháibáaná yàawiríapiná. Néese
conocer a Jesús Pedro iwàwalica tàacáisi Jesús
66 Pedro ìyacaté capìi íiméericaté irí: ‘Ipíchawáise
yàapumàalìcubàa, bàacháwáise. cawámai itàaca pucháibáaná
Néese inanái yàanàaca néré, yàawiríapiná, yá pimànipiná
sacerdote íiwacaliná yàasu pichìwawa máisiba yàawiría,
wenàiwicaca. 67 Uicáca Pedro píimapiná càmitasa píalía nùwali’,
yàanabàca quichái, yá uicáidaca irí. càité idéca íimaca yái Jesúsca. Yá
Néese úumaca irí: Pedro íicháaníca cachàiníiri iyú.
—Pía nacái yèepuníiritéwa Jesús
yáapicha, yái Nazaret ìyacàlená Jesús ante Pilato
néeséerica —úumaca. 68 Pedro
quéwa imànica ichìwawa, íimaca
càmitasa yáalía Jesús ìwali. Yá
15 Néeseté amalácaalí nawicáu,
yá nàwacáidáyacacawa,
níái sacerdote íiwacanánáica,
íimaca ulí: judío íiwacanánái nacái, nía
—Càmíirita núalía ìwali. nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
Càmita nacái núalía càinácaalí templo irìcu, nía macáita
ìwali pitàaníca pìyaca —íimaca Junta Supremanái, israelita
icàlidaca ichìwawa yái Pedroca, íiwacanánáica, náináidacaténáwa
cáalucáináni. Yá Pedro yàacawa càinácaalí namàníinápináté
náicha iwáiná inùma néré, yái Jesús irí. Yá nadacùaca náichawa
iwáiná bàacháwa itéeséerica. Jesús. Yá natécani presoíri iyú
Néese cawámai itàaca. 69 Néese úái Pilato gobernador yàatalé, yái
íibaidéechúaca uicáca Pedro àniwa. romanosàiri icuèricaté Judea
Yá udàbaca ucàlidaca Pedro yàasu cáli, yéewacaténá Pilato
iináwaná ìwali wenàiwicanái irí yéemìaca Jesús iináwaná ìwali,
ìyéeyéica néeni. Yá úumaca nalí: ichùulìanápiná úwinái inúaca Jesús.
SAN MARCOS 15 138
2 Néese Pilato isutáca yéemìawa náibàacaté Jesús nacháawàacaténá
Jesús: iináwaná ìwali Pilato irí.
—¿Báisísica judío icuèrinásàirica 11 Quéwa sacerdote íiwacanánái
pía? —íimaca. Néese Jesús íimaca nawènúadaca wenàiwicanái

irí: íiwitáise Jesús íicha nasutácaténá
—Báisíta, núacani. Pidéca cài Pilato íicha wawàsi iwasàanápiná
píimaca —íimaca yái Jesúsca. nalí Barrabás. 12 Pilato isutáca
3 Néese sacerdote íiwacanánái yéemìawa nía:
nacháawàaca Jesús iináwaná ìwali. —Néeni, nuwasàacaalícué
Náimaca Jesús imànicasa madécaná pirí Barrabás, ¿càinásicué
wawàsi báawéeri. 4 Iná Pilato piwàwa numànica Jesús irí,
isutáca yéemìawa Jesús àniwa. Yá yái píiméericuéca ìwali judío
íimaca Jesús irí: icuèrinásàirica? —íimaca yái
—¿Cáná càmita picàlida nulí Pilatoca. 13 Yá náimaca Pilato irí
piináwanáwa càinácaalí pidéená néemíanícawa:
pimànica? Péemìa nacháawàaná —¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! —
piináwaná ìwali manùba wawàsi náimaca madécaná yàawiría.
ìwali —íimaca yái Pilatoca. 14 Pilato íimaca nalí:
5 Canácata quéwa Jesús íimáaná —¿Cáná? ¿Càinásica báawéeri
irí, íná Pilato íináidacawa imàni? —íimaca yái Pilatoca.
manuísíwata iicáidaca Jesús Quéwanáta néemíanícawa àniwa:
irí, càmita Pilato yáalíawa —¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! —
íináidéeripináwa Jesús ìwali. náimaca. 15 Iná Pilato iwàwacáiná
cayábaca nía yáapicha, níái
Jesús es sentenciado a muerte judíoca, íná iwasàaca nalí Barrabás.
6 Camuí imanùbaca judíonái Yá ichùulìaca yàasu úwináiwa
imànicaalíté Pascua yàasuná culto, icapèedáidáanápiná Jesús mabàleta
yá Pilato gobernador romanosàiri cachàiníiri cabèesi iyú. Idécanáami
iwasàaca abéeri presoíri judíonái nacapèedáidaca Jesús báawanama
irípiná, càiríinácaalí presoíri àta íimami ichalàacatalétawa íicha,
nawàwéerica. 7 Néenialíté ìyaca yá Pilato yèepùadacani úwinái irí
asìali íipidenéerica Barrabás natàtàacaténáni cruz ìwali.
presoíyéi ibànalìcu, náapicha 16 Néese úwinái natéca Jesús
áibanái wenàiwica inuéyéicaté bàacháwáise capìi íicha, yái Pilato

wenàiwica ùwicái irìcuná, icapèe manuírica. Yá namáidaca
namànicaalíté ùwicái romanonái macáita néenánáiwa úwinái
yàasu gobierno íipunita. 8 Iná nàwacáidáyacacaténáwa Jesús
áibanái wenàiwica yàanàaca, yá itéese. 17 Néese náucaca ruana
nadàbaca nasutáca Pilato íicha Jesús ìwalíise, abéeri ruana nacáiri
wawàsi iwasàanápiná nalí abéeri cáaléeri, quíiréeri càiride iyúwa
presoíri càide iyúwaté íiwitáise romano icuèriná ibàle. Néese
ìyáaná. 9 Yá Pilato íimaca nalí: namànica tuíri culèpi nacáiri
—¿Piwàwasicué nuwasàaca icàyuwaniná càiride iyúwa
pirí Jesús, yái judío icuèrináca? romano icuèriná yàasu corona. Yá
—íimaca yái Pilatoca Jesús ìwali. náiyàaca corona Jesús íiwita ìwali,
10 Càica Pilato isutáca yéemìawa nacuèrinásàiri naicácaténásatáni,
nía, Pilato yáalíacáinátéwa quéwa naicáanícáita meedá
báawaca sacerdote íiwacanánái Jesús iquíniná. 18 Yá nadàbaca
iicáca Jesús, máinícáiná cayábaca néemíanícawa irí. Náimaca:
macái wenàiwica naicáca náicha —¡Casíimái piwàwa, pìyaca
Jesús, íná sacerdote íiwacanánái manùba èeri, píasa judío
139 SAN MARCOS 15
icuèrinásàirica! —náimaca, namanùbaca nawàwacani, yái

càide iyúwaté romano íiwitáise ibàlemica.
natàidáaná nacuèrináwa, 25 Mapisái yáwanái tàacáwa
naicáanícaténá meedá Jesús a las nueveta mapisáita, yáté

iquíniná. natàtàaca Jesús cruz ìwali.
19 Néese nanúadáidaca 26 Nachanàidacaté tàacáisi Jesús
Jesús íiwita ìwali àicu iyú. yàasu cruz ìwali icàlidéerica cáná
Yá nàapìsáidacani. Néese yéewa nanúacani. Yá tàacáisi
nabàlùacawa nàuluì iyúwa íimaca: “Judío icuèriná”, íimaca
Jesús irí càide iyúwa nàacaalí yái tàacáisica. 27 Natàtàaca nacái
icàaluíninátá, quéwa naicáanícáita pucháiba cayéedéeyéi mawiénita
Jesús iquíniná meedá. Càmita Jesús irí. Abéeri cruz ibàlùacawa
báisíiri iyú nàa icàaluíniná. Jesús yéewápuwáise, áiba cruz
20 Idécanáami cài naicáaníca Jesús nacái ibàlùacawa apáulìcuíse Jesús
iquíniná, yá nawatàaca íicha irí. 28 Càité macáita ichàbacawa
ruana nacáiri cáaléeri quíiréerica. càide iyúwaté profeta itànàanáté
Néese nàwalica Jesús ìwali ibàle tàacáisi Dios inùmalìcuíse
àniwa. Yá natécani yàcalé íicha, Jesús yéetáanápinátéwa.
natàtàacaténáni cruz ìwali. Càité profeta itànàacaté: “Yá
nàuwichàidapinácani báawéeyéi
Jesús es crucificado yáapicha”, íimacaté yái profetaca.
21 Néeseté abéeri asìali Cirene 29-30 Aibanái wenàiwica
ìyacàlená néeséeri yàanàaca ichàbéeyéicawa néenibàa

manacúali néese, íipidenéerica àyapulìcubàa natàaníca Jesús
Simón, yái náanirica níái Alejandro, ìwali báawéeri iyú, nacusúadaca
Rufo nacái. Yàacawa àyapulìcubàa náiwitawa irí naicáanícaténá
yái Simónca, néese úwinái iquíniná. Yá náimaca irí:
íibàacani, nachùulìaca iwáacutaca —¿Néeni?, píata
cruz Jesús irípiná, càmicáináté imáalàidéeripinása templo,
Jesús yáalimá iwáacutacani, pimichàidéeripinása nacái àniwani
canácáiná quirínama ichàini, máisiba èeri irìcu, ¿cáná càmita
úwináicáiná nacapèedáidacaté pichàiniada píawawa yéetácáisi
báawanamani. íicha ipíchaná péetácawa, yá
22 Natéca Jesús Gólgota néré piricùawa cruz íicha? —náimaca,
méetàuculé Jerusalén ìyacàlená naicáaníca Jesús iquíniná.
íicha. (Yái íipidená Gólgota 31 Càita nacái naicáaníca iquíniná
íimáanáca: “Iiwitasi yáapimi níái sacerdote íiwacanánáica, nía

ìyacatalé”.) 23 Yá nawàwa nàaca nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
Jesús ìira uva ituní ipuíri, templo irìcu. Náimaca nalíwáaca:
nèewìadéerica dabé yèewi —Ichùnìacaté áibanái ipíchanáté
íipidenéeri mirra wéebacaténá néetácawa, quéwa càmíirita
Jesús iiná ipíchaná máiní yáalimá ichàiniadaca yáawawa
yùuwichàacawa cruz ìwali. yéetácáisi íicha ipíchaná yéetácawa
Quéwa càmíirita ìira náichani. —náimaca naicáaníca Jesús
24 Néese natàtàaca Jesús cruz iquíniná. 32 Náimaca nacái Jesús irí:
ìwali. Yá úwinái ibàlùadaca cruz —¡Piricùawa cruz íicha, píasa
utàwi irìculé. Yá úwinái náucaca Mesíasca, yái Israel itaquénáinámi
náichawa suerte náalíacaténá icuèrinácasa, yéewacaténá waicáca,
chánácaalí néená yeedápiná yásí weebáidaca pitàacái! —
iríwa Jesús ibàle yéenámica, náimaca naicáaníca iquíniná. Nía
càiyéinácaalí néená úwinái nacái pucháiba asìanái natàtèeyéica
SAN MARCOS 15 140
cruz ìwali mawiénita Jesús irí, —Báisíiricata Dios Iiricaténi

natàaníca ìwali báawéeri iyú. yái asìalica —íimaca yái úwi
íiwacalináca.
Muerte de Jesús 40 Nàya nacái néré abénaméeyéi
33 Machacànicaalíté èeri, yáté inanái, iicáidéeyéica ìyaca Jesús
catáca macáita chái èeri irìcu irí déecuíseta quéwa. Nàyaca
máisiba hora, catáca èeri àta las nèewi níái íipidenéeyéica
tresta táicalé. 34 Yá horaquéi a las María Magdalena, áiba María
tresta, táicaca yàacawa, yá Jesús nacái, úái náatúaca ùuculìiri
imáidaca cachàiníiri iyú itàacái Santiago, José nacái. Aiba
iyúwa. Yá íimaca Dios irí: “Eloi, inanái nacái ubàlùacawa néeni,
Eloi, ¿lema sabactani?” íimaca yái íipidenéechúaca Salomé. 41 Níái
Jesúsca. (Yái tàacáisi íimáanáca: inanáica, Jesús yéewáidacaléca
“Nucuèriná Dios, Nucuèriná Dios, nacái nía, nayúudàacaté Jesús
¿cánásica pimàaca núa abéerita?” yèepunícaalítéwa Galilea yàasu cáli
cài íimáanáca.) 35 Abénaméeyéi íinata. Nàyaca náapicha néré nacái
ibàluèyéiwa néré néemìaca isàna. manùba inanái yàanèeyéicaté Jesús
Yá náimaca nalíwáaca, naicáaníca yáapicha Jerusalén ìyacàlená néré.
Jesús iquíniná:
—Péemìacué, imáidaca ìyaca Jesús es sepultado
profeta Elías —náimaca naicáaníca 42 Catáca yàacawa yáté
iquíniná. èerica iwàwacutácaalíté
36 Iná abéerita néená ipìaca namáalàidaca náibaidaca
íisapiadaca esponja wáluma nacáiri ipíchawáise judíonái yàasu sábado
uva ituní iyú càaméeri ìiracaná. Yá idàbaca, nayamáidacatáicawa.
idacùaca esponja sitùa ipùatalìcu, Yáté iwàwacutá nabàlìaca
yái wáluma nacáiri isàbéerica. yéetéeyéimiwa sábado ipíchawáise.
Néese imichàidacani mawiénita 43 Aiba asìali yàanàaca íipidenéerica
Jesús inùma irí, yéewacaténá Jesús José, Arimatea ìyacàlená

ibèrùacani. Néese yái asìalica mìnali. Yái Joséca, abéeri néená
íimaca yáapichéeyéi iríwa: nacáicani, níái Junta Supremaca,
—Wacùacué waicáwa Elíasmi israelita íiwacanánáica. Máiní
yàanàacaalí yeedácaténáni cruz cáimiétaquéeri iyú wenàiwica
íicha —íimaca, iicáaníca Jesús iicáca yái Joséca, iwàwéerica
iquíniná. nacái Dios icùaca macáita. Yá
37 Quéwa Jesús imáidaca José yàacawa macàaluínináta
cachàiníiri iyú, yá imàacaca Pilato yàatalé. Yá isutáca Pilato
icáucawa yàacawa iiná íichawa. íicha Jesús iinámi. 44 Yá Pilato
Càité yéetácawa. 38 Yáta manuíri yéemìacáiná Jesús yéetácatéwa,
yáawàanáca templo irìcuírica íná Pilato imáidaca úwi íiwacaliná
icacanácawa bamuchúamibàa cáli isutácaténá yéemìawani, asáisí
iwérénama pucháibawaca yèewi, báisícaalíté Jesús yéetáwa. 45 Yá úwi
yái yáawàanáca ibàlièrica íiwacaliná icàlidaca iríni báisícani
mabáyawanéeri Dios ìyacatáica Jesús yéetácatéwa, ínáté Pilato
wenàiwicanái ituí íicha. Yáta imàacaca José yeedáca Jesús iinámi
icacanácawa chènuníise cáli cruz íicha. 46 Néese José iwènìaca
iwérénama, yái yáawàanámica. manuíri wáluma lino yáawamíirica.
39 Néese úwi íiwacaliná romanosàiri Yá yeedáca Jesús iinámi cruz
ibàluèricawa Jesús yàasu cruz íicha. Yá yéepùacani wáluma
íipunita iicácáináté càinácaalí iyú linoíri iyú, càide iyúwaté judío
Jesús yéetáanátéwa, ínáté íimaca: íiwitáise ìyáaná. Néese irìadaca
Jesús iinámi càliculìi irìculé. Yái piicápinácué néréni càide iyúwaté

càliculìica áibanái íicacaténi dúli icàlidáanácué piríni’, càicué
íbéeri ibàlài irìcu, yéewacaténá píimaca nalí —íimaca yái ángelca.
càliculìicani càide iyúwa capìi 8 Néese níái inanáica
imàdáaná. Yá José ibàlìaca càliculìi namusúacawa napìacawa

inùma manuíri íba iyú. 47 María càliculìi íicha, cáalucáiná nía.
Magdalena, áiba María nacái, úái Yá quéechacáwa càmita nacàlida
José yáatúaca, naicácaté alénácaalí áibanái iríni, cáalucáináté nía.
nalìada Jesús iinámi.
Jesús se aparece a
La resurrección de Jesús María Magdalena
16 Néeseté sábado idénáami, 9 Jesús imichàacatéwa yéetácáisi
judíonái iyamáidacatáicawa, íicha domingo irìcu amalácaalíté

catáca yàacawa yáté sábadoca, yá yàacawa. Yáté èerica, quéechacáwa
María Magdalena, áiba María imàacaca yáawawa María
nacái, úái Santiago yáatúaca, áiba Magdalena iicácani, úái inanái
inanái nacái íipidenéechúaca Jesús yúuquéechúacaté íicha siete
Salomé, nawènìaca pumèníiri isàni namanùbaca demonio idacuèyéicaté
nacàlàlìacaténáni Jesús iinámi uíwitáise. 10 Néese uicácanáamité
ìwalíise, càide iyúwaté judío Jesús, yá ùacawa ucàlidaca
íiwitáise ìyáaná. 2 Yá domingo nalíni níái yèepuníiyéicatéwa
mapisáisíwa tàacáwa, níái inanáica Jesús yáapicha, achúméeyéica
nàacawa càliculìi nérépiná iwàwa, íicháaníiyéica ìyaca nacái.
mapisáisíwata idécanáamité èeri 11 Néemìaca ucàlidáaná cáuca
imusúacawa. 3 Yá náimaca nalíwáaca Jesús, uicácani nacái quéwa càmita

idècunitàacá nàacawa àyapulìcubàa: neebáida utàacái.
—¿Cawinásica iyúudàapiná wía
weedácaténá manuíri íba càliculìi Jesús se aparece a dos
inùma íicha? —náimaca nalíwáaca. de sus discípulos
4 Quéwa nàanàaca néré, yá 12 Néeseté àniwa Jesús imàacaca
naicáca manuíri íba càmíiri yáawawa áiba iicácanásita pucháiba

ibàlùawa inùma irìcu. Náináidacawa yéewáidacalénái iicácani, pucháiba
manuísíwata naicáidaca íba irí wenàiwica yèepuníiyéicatéwa
máinícáiná manuíricani yái íbaca. ìyaca àyapulìcubàa Jerusalén
5 Yá nawàlùacawa naicáwa càliculìi ìyacàlená íicha, manacúalibàa.
irìculé. Naicáca néré ùuculìiri 13 Nadécadénáami naicácani, yá
yáawinéericawa néewápuwáise nèepùacawa Jerusalén ìyacàlená

cabalèeri ináawani cáaléeri. Yá irìculé, nacàlidaca Jesús
cáaluca naicácani, níái inanáica. yéewáidacalénái iríni. Càmita
6 Quéwa íimaca nalí: quéwa Jesús yéewáidacalénái
—Picácué cáalu pía nuícha. yeebáida nàasu tàacáisi.
Núalíacawa picutácuéca pìacawa
Jesús, Nazaret ìyacàlená El encargo de Jesús
néeséericaté, yái natàtèericaté a los apóstoles
cruz ìwali. Yáta idéca icáucàacawa. 14 Néeseté àniwa Jesús imàacaca
Canáca cháníi. Piicácuéca chái yáawawa naicácani, níái once

nalìadacatáimicani. 7 Pìacué namanùbaca yéewáidacaléca
picàlidaca yéewáidacalénái iríni, idècunitàacá nayáaca nayáacaléwa.
Pedro irí nacái. Càicué píimaca Yàalàaca nía cachàiníiri iyú
nalí: ‘Jesús yàapinácuéwa pipíchalé càmicáináté neebáidacáwa
Galilea yàasu cáli néré. Yá icáucàacatéwa, càmicáináté
SAN MARCOS 16 142
nacái nawàwa néewáidacawa, ìwali; natàanípiná áiba tàacáisi

càmicáináté nacái neebáida iyú, càmíiyéicáwa náalíawa ìwali.
néenánái itàacáiwa, níái 18 Yá namàacacaalí nacáapiwa
iiquéeyéicaté Jesús idécanáamité àapi ìwali, nàuwidenái nàacaalí

icáucàacawa. 15 Néese Jesús nàiraca iculále, càmita néetáwa
íimaca nalí: “Pìacuéwa macái iyú. Namàacapiná nacái nacáapiwa
cáli íinatalé. Picàlidacué tàacáisi cáuláiquéeyéi ìwali nasutácaténá
macái wenàiwica irí, yái tàacáisi nalí Dios íicha, yá nachùnìapiná
íiméerica nuwasàaca wenàiwica cáuláiquéeyéi, nuípidená ìwali”,
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. íimaca yái Jesúsca.
16 Cawinácaalí yeebáidéeyéica
nutàacái, ibautizéeyéica nacáiwa, Jesús sube al cielo

níacata nuwasèeyéipináca 19 NéesetéWáiwacali Jesús
Dios yàasu yùuwichàacáisi idécanáamité icàlidaca nalí yái
íichawa. Aibanái càmíiyéica tàacáisica, yá Dios itécani náicha
iwàwa yeebáidaca nutàacái, chènuniré. Yá Jesús yáawinacawa
Dios yùuwichàidapiná níawa Dios yéewápuwáise icùacaténá
nabáyawaná ìwalíisewa. yáapicha macáita. 20 Néesetécáwa
17 Níái yeebáidéeyéica nutàacái Jesús yéewáidacalénái nàacatéwa
namànipiná yái càmíirica Jerusalén ìyacàlená íicha,
wenàiwica idé imànica, nacàlidacaténáté Jesús itàacái
náasáidacaténá báisíiricani, yái macái cáli íinata. Yá Wáiwacali
tàacáisica nacàlidéerica nalí nùwali. iyúudàaca nía, imàacaca
Càipiná namànica nuíwitáise namànica yái càmíirica wenàiwica
iyúwa nasutácáiná níawawa idé imànica, náasáidacaténáté
nuícha: Náucapiná demonio áibanái irí báisíiricani yái Dios
wenàiwica íichawa nuípidená itàacáica.
SAN LUCAS
Dios irípiná templo irìcu. Zacarías
Prólogo yàacawéetúa uípidená Elisabet,
1 Manùbéeyéi wenàiwica
nadéca natànàaca tàacáisi
nacàlidacaténá càinácaalíté
abéechúa Aarón itaquétúanámica
nacái úa. 6 Zacarías, Elisabet nacái
nàyacaté machacàníiri iyú càide
Jesucristo ìyáaná wèewi iyúwa Dios iwàwáaná, namàni
yèepunícaalítéwa chái èeri irìcu. nacái macáita càide iyúwaté Dios
2 Jesús yáapichéeyéi naicácaté natuí ichùulìaná israelitanái imànica, íná
iyúwani macáita yái Jesucristo canácata yáaliméeri icháawàaca
imàníirica. Néese Dios ichùulìacaté naináwaná ìwali. 7 Quéwa
nía nacàlidáanápiná áibanái iríni méenibeca nía càmicáiná yéewa
yái báisíiri tàacáisica Jesucristo quéenibeca Elisabet. Máiní nacái
ìwali iyúwaté naicáaná macáita. béeyéica nía.
Néeseté néewáidaca wía. Iná 8 Yái sacerdote Zacaríasca
madécaná wenàiwica nadéca íibaidacaté Dios irípiná imanùbaca

natànàaca tàacáisi càide iyúwaté yáapichawa templo irìcu. Aiba
Jesús yáapichéeyéi yéewáidáanáté èerité iwàwacutá namànica culto
nía. 3 Núa, Lucas, nubànùa pirí Dios irípiná templo irìcu nàacaténá
cuyàluta, Teófilo, nùacawéeriná Dios icàaluíniná. 9 Càide iyúwaté
máiní cáimiétacanéeri. Nudéca sacerdote íiwitáise ìyáaná, náucaca
nuéwáidacawa Jesucristo iináwaná náichawa suerte náalíacaténátéwa
ìwali macáita cayábéeri iyú. chánácaalí néená iwàluèripináwa
Yá nuínáidacawa cawàwanáta templo irìculé. Yá needáca Zacarías
cayábaca nutànàacaalí pirí iwàlùanápináwa yeemácaténá
tàacáisi Jesucristo iináwaná ìwali pumèníiri isàni Dios yàasu templo
machàcaníiri iyú. 4 Iná nutànàaca irìcu. 10 Iná Zacarías iwàlùacawa
pirí yái cuyàlutaca yéewanápiná templo irìculé. Idècunitàacá
píalíacawa cayába yái báisíiri yeemáca pumèníiri isàni, manùba
tàacáisica Jesucristo ìwali càide wenàiwica nasutáca Dios íicha
iyúwaté áibanái yéewáidáaná pía. templo ibàacháwalená irìcu.
11 Néese abéeri ángel Dios ibànuèri
Un ángel anuncia el nacimiento chènuníise imàacaca yáawawa
de Juan el Bautista Zacarías iicácani. Yái ángel
5 Bàaluité rey Herodes icùacaalíté ibàlùacawa altar yéewápuwáise, yái
Judea yàasu cáli, néenialí ìyacaté altar neemácatáica íinata pumèníiri
sacerdote íipidenéeri Zacarías, isàni. 12 Iicácáiná ángel, yá
abéeri Abías itaquénáinámi Zacarías íináidacawa iicáidaca irí
yéená, Aarón itaquérinámi manuísíwata, máiní cáalu nacáicani,
nacái. Sacerdotenáica níái Abías yái Zacaríasca. 13 Quéwa ángel
itaquénáinámica íibaidéeyéicaté íimaca irí:
143
SAN LUCAS 1 144
—Picá cáalu pía nuícha, Zacarías, siùcade càmita yéewa pitàaníca

Dioscáiná idéca yéemìaca àta pìiri imusúacatalétawa, yásí
pisutáaná íicha. Pìacawéetúa yéewa pitàaníca àniwa, càmicáiná
Elisabet quéenibéechúapiná piríwa peebáida yái núumáanáca pirí.
abéeri sùmàiwa; pimàni íipidená Néese, yái núumáanáca pìiri ìwali
Juan. 14-15 Imusúacaalípiná iicá piiquéeripinácawa yéenáiwaná
èeriwa, yá máiní casíimáica yàanàacaalíwa —íimaca yái
piwàwa, cayábasíwata piicácani. ángelca. Néese ángel yàacawa
Casíimáipiná nacái nawàwa Zacarías íicha.
áibanáica madécaná, máinícáiná 21 Idècunitàacá Zacarías
cachàiníirica pìiri íiwitáise Dios itàaníca ángel yáapicha, áibanái

ìwali. Càmíiripináta ìira ipuíri, wenàiwica bàacháwáiséeyéica
uva ituní nacái, canásíwata. nacùaca Zacarías imusúacawa.
Espíritu Santo icùapiná íiwitáise Náináidacawa manuísíwata cáná
càiripináta, icùapiná íiwitáise yéewa càmita imusúacàatétawa
nacái ipíchawáise imusúaca templo irìcuíse. 22 Atata Zacarías
iicá èeri. 16 Néese iwènúadapiná imusúacawa, yáté càmita yéewa
náiwitáise àniwa Nacuèriná Dios itàaníca náapicha, íná náalíacawa
irípináwa, níái manùbéeyéi Israel iicácaté yéenáiwanási nacáiri Dios
itaquénáinámica, neebáidacaténá néeséeri templo irìcu, itàanícáiná
àniwa Nacuèriná Dios itàacáiwa. náapicha icáapi iyúwa, càmicáiná
17 Yái pìirica Juanca icàlidapiná yéewa itàaníca. Yá matàacáica
nalíwa Wáiwacali iináwaná ìwali mamáalàacatani.
ipíchawáise Wáiwacali yàanàaca. 23 Idécanáamité imáalàidaca
Máiní cachàiníiri íiwitáise yái imànica íibaidacaléwa Dios

pìirica, càide iyúwaté profeta Elías irípiná templo irìcu, yá Zacarías
bàaluité. Iwènúadapiná nasèenái yèepùacawa icapèe néréwa.
íiwitáise cáininácaténá naicáca 24 Néesecáwa yàacawéetúa Elisabet
néenibewa. Iwènúadapiná nacái udéerìcuca sùmài. Yá cinco quéeri

náiwitáise, níái càmíiyéica yeebáida càmíichúata imusúawa icapèe
Dios itàacái, náalíacaténáwa irìcuísewa. Uumaca uínáidacawa
càinácaalí iwàwacutáaná namànica ulíwa: 25 “Dios idéca iicáca nupualé
nàyacaténá càide iyúwa Dios yéewanápiná càmita quirínama
iwàwáaná. Càita pìiri iwènúadapiná wenàiwicanái iicáaníca nuquíniná
wenàiwicanái íiwitáise méenibéenáca núa”, úumaca.
yéewacaténá neebáidaca Wáiwacali
itàacái yàanàacaalípiná nàatalé Un ángel anuncia el
—íimaca yái ángelca. 18 Néese nacimiento de Jesús
Zacarías isutáca yéemìawa ángel: 26 Elisabet udènìacaté seis
—¿Càinásica yéewaná quéeri udéerìcúuná, yáté Dios

núalíacawa asáisí báisícaalí ibànùaca ángel íipidenéeri Gabriel
yái tàacáisi picàlidéerica nulí? yàanápináwa Nazaret ìyacàlená
Máinícata béerica núa, càita nacái néré, ìyéerica Galilea yàasu cáli
nùacawéetúa béeruta nacái úa — íinata. 27 Dios ibànùacaté Gabriel
íimaca yái Zacaríasca. 19 Yá ángel icàlidacaténá tàacáisi abéechúa
íimaca irí: mànacàu irí, íipidenéechúa María,
—Núacata Gabriel, nuíbaida càmíichúacáwa iimá asìali yáapicha,
nacái Dios irípiná. Dios idéca quéwa imàníichúacaté matrimonio
ibànùaca núa nutàanícaténá ùyacàle mìnanái yàacuésemi.
píapicha nucàlidacaténá pirí yái Uacawéeripiná íipidená José, abéeri
tàacáisi cayábéerica. 20 Quéwa rey David itaquérinámi. 28 Yái ángel
145 SAN LUCAS 1
yàanàaca María yàatalé, yá íimaca íimaca yái ángelca. 38 Iná María

ulí: íimaca:
—Péemìa cayába, Dios imànipiná —Núacata yái Wacuèriná Dios
pirí cayábéeri manuí. Dios ìyaca yàasu wenàiwicaca. Yá numàacaca
píapicha. Dios iyúudàapiná píawa Dios imànica nulí càide iyúwa
manuísíwata áibanái inanái íicha píimáaná nulí —úumaca úái
canánama —íimaca yái ángelca. Maríaca. Néese, ángel yèepùacawa
29 María iicácaalí ángel, yá uícha.
ucalùadacawa manuísíwata
uémìaca íimáaná ulí. Yá María visita a Isabel
uínáidacawa càinácaalísica íimáaná 39 NéenialítéMaría ùacàatécatawa
yái tàacáisi ángel itàidéerica iyú úa. áiba yàcalé néré ìyéerica Judea
30 Néese ángel íimaca ulí àniwa: yàasu cáli dúlinaméeri íinata.
—María, picá cáalu pía Zacarías, Elisabet nacái nàyacaté
nuícha, cayábacáiná Dios iicáca néré. 40 Yá María uwàlùacawa
píiwitáise. 31 Iná péemìa cayábani, nacapèe irìculé, níái Zacaríasnáica.
mesúnamáita pidéerìcuca. Yá utàidaca Elisabet. 41 Elisabet
Pidènìapiná pìiriwa. Pimàni uémìacanacáita María itàidaca
íipidená Jesús. 32 Nacuèrinápinácani, úa, yá mùlimùlicani yái sùmài
cachàiníiri íiwitáise, icùapiná achúméeríinaca Elisabet
níawa. Náimapiná ìwali Dios idéerìcuírica. Yá Espíritu Santo
chènuníiséeri Iiricani. Wacuèriná icùaca Elisabet íiwitáise. 42 Néese
Dios imàacapiná pìiri icùaca Israel Elisabet úumaca cachàiníiri
itaquénáinámi càide iyúwaté iyú María irí Espíritu Santo
yàawirimi rey David icùanáté inùmalìcuíse:
nía. 33 Icùapiná nía càiripináta, —¡Dios idéca imànica pirí
níái Israel itaquénáinámica. cayábéeri áibanái inanái íicha
Càmíiripináta iyamáida icùaca canánama! ¡Idéca nacái imànica
nía —íimaca yái ángelca. 34 María cayábéeri pìiri irí! 43 Càmita
íimaca ángel irí: núalíawa cáná yéewa Dios imànica
—¿Càinásica yéewaná quéenibeca nulí yái cayábéerica imàacáaná
núa càmíichúacáwa ìya asìali Nuíwacali yáatúa ùanàaca nùatalé
yáapicha? —úumaca úái Maríaca. upáchiaca núa. 44 Nuémìacanacáita
35 Yá ángel íimaca ulí: pitàidaca núa, yáta nuìri
—Espíritu Santo yàanàapiná imùlimùliacawa nudèerìcu
pìataléwa. Dios chènuníiséeri casíimáicáináni. 45 ¡Dios imàacaca
íiwitáise iyamáapinácawa piwicáulé casíimáica piwàwa peebáidacáináté
iyúwa acalèe. Iná yéewa yái imàníinápiná pirí cayábéeri càide
sùmài pimusúadéeripináca iicá iyúwa íimáaná pirí! —úumaca úái
èeri íipidená Mabáyawanéeri. Elisabetca. 46 Néese María íimaca:
Iipidená nacái Dios Iiri. 36 Ua nacái “Nucàlidaca manuísíwata
péenásàatúaná íipidenéechúaca Wacuèriná Dios iináwaná
Elisabet udènìapiná uìriwa, ìwali, máiní cayábéericani;
éwita máinícáaníta béeruca 47 Casíimáica nuwàwa Dios
úa. Uái nacàlidéechúacaté ìwali yáapicha, yái iwasèerica
càmíichúasa yáalimá quéenibeca, núa yàasu yùuwichàacáisi
úata udéca udéerìcuca sùmài seis íichawa.
quéeri siùcade udécadénáami 48 Casíimáica nuwàwa Dios
udéerìcuca. 37 Dios yáalimácáiná yáapicha, Dioscáiná idéca
imànica macáita, íná canácata iicáca nupualé, núa yàasu
máiníiri càulenáca Dios íicha — wenàiwica càmíichúa máiní
SAN LUCAS 1 146
cachàini. Yá siùcáisede macái

wenàiwica nacàlidapiná Nacimiento de Juan el Bautista
nuináwaná ìwali Dios idéca 57 Néeseté yàanàaca Elisabet
imàacaca casíimáica núa. yéenáiwaná umusúadáanápiná

49 Casíimáica núa, yácáiná yái iicá èeri, yá umusúadaca uìriwa.
Dios Cachàiníirica náicha 58 Néese uyaquewéeyéi, uénánái
canánama idéca iyúudàaca nacái néemìaca uináwaná ìwali

núa manuísíwata. ¡Yácata Dios iicácaté upualé manuísíwata.
yái Mabáyawanéerica, yái Iná nàaca napáchiaca úa,
Diosca! nàacawéeridacaténá úa casíimáiri
50 Dios iicáca napualé càiripináta iyú. 59 Néeseté yái sùmàica
cawinácaalí wenàiwica idènìacanáamité ocho èeri, yá
yèeyéica icàaluíniná. natécani namànicaténáté irí
51 Dios imànipiná madécaná circuncisión. Yá néese nawàwa
ichàini manuíri iyúwa. namànica íipidená Zacarías càide
Imawènìadapiná wenàiwica iyúwa yáaniri íipidená. 60 Quéwa
cachàiníiyéica iicáca yáatúa íimaca nalí:
yáawawa. —Càmíirita, néese íipidenápiná
52 Níái icuèyéica èeri mìnanái, Juan —úumaca nalí. 61 Yá náimaca ulí:
Dios yúucapiná níawa —¿Cáná? Canámita péenánái càiri
nàalubái íinatáisewa, yá íipidená —náimaca.
càmita ibatàa nacùaca 62 Néese natàaníca nacáapi iyúwa
wenàiwicanái quirínama. Yá sùmài yáaniri irí nasutácaténá

Dios imichàidapiná áibanái néemìawani càinácaalí iwàwáaná
càmíiyéi máiní cachàini yàaca íipidená. 63 Yá yáaniri
icuèyéipináca wenàiwica isutáca náicha achúméeri tablero
náamirìcubàami. itànàacatáipiná sùmài íipidená.
53 Dios yàapiná madécaná Yá itànàacani: “Iipidenápiná
cayábanaméeri wawàsi Juan”, íimaca itànàaca. Yá
máapíiyéi wenàiwica irí. macáita náináidacawa naicáidaca
Ichùulìapiná càasuíyéi manuísíwata Zacarías irí. 64 Yáta
wenàiwica nèepùanápináwa yéewa itàaníca yái Zacaríasca. Yá
íicha. Yásí nèepùacawa íicha idàbaca yàaca Dios irí cayábéeri.
canéeyéi irí wawàsi icáapi 65 Néese cáaluca náináidacawa
irìcuwa. macáita níái nayaquewéeyéica.

54 Dios iyúudàapináca wíawa, Yá macái wenàiwica ìyéeyéicaté
wía yàasu wenàiwicaca, Judea yàasu cáli dúlinaméeri íinata
Israel itaquénáinámica. nacàlidaca nalíwáaca càinácaalíté
Càmíiripináta iimáicha iicáca Zacaríasnái ichàbáanáwa. 66 Yá
wapualé icùacaalípiná wía. macáita yéemièyéica naináwaná
55 Dios icàlidacaté càiri tàacáisi ìwali náináidacawa nawàwalìcuísewa
wàawirináimi irí, yá manuísíwata, náimaca nalíwa:
imànipiná càiripináta càide “¿Càinásica imànipiná béericaalíni,
iyúwaté íimáaná nalí, yái yái sùmàica?” cài náináidacawa.
Abrahamca, wía nacái Báisícáináta mamáalàacata Dios
itaquénáinámica”, iyúudàacani manuísíwata íiwitáise
úumaca úái Maríaca. cachàiníiri iyúwa.
56 María iyamáacawa Elisabet
yáapicha máisiba quéeri, néese El canto de Zacarías

máisiba quéeri idénáami, yá María 67 Néeseté
Espíritu Santo icùaca
uèpùacawa ucapèe néréwa. Zacarías íiwitáise, yái sùmài
147 SAN LUCAS 1, 2
yáanirica. Yá Zacarías icàlidaca náicha canánama, íimapiná

tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Yá pìwali yàasu profetaca pía,
íimaca: picàlidacáiná wenàiwicanái
68 “¡Wàacué irí cayábéeri, irí Wáiwacali iináwaná
yái Wacuèriná Dios, ìwali ipíchawáise yàanàaca,
yái icuèrica wía, wía pimichàidacaténá irípiná
Israel itaquénáinámica, wenàiwicanái íiwitáise,
yàanàapinácáiná wàatalé nacùanápiná Wáiwacali
iwasàacaténá wía yàasu yàanàaca nàatalé,
yùuwichàacáisi íichawa, neebáidáanápiná Wáiwacali
wía yàasu wenàiwicaca! itàacái.
69 Dios ibànùapiná walí abéeri 77 Péewáidapiná Wáiwacali yàasu
cachàiníiri íiwitáise wenàiwica náalíacaténáwa
iwasèeripiná wía Dios Dios imàacáanápiná
yàasu yùuwichàacáisi iwàwawa nabáyawaná íicha,
íicha. Yái yàanèeripináca iwasàanápiná nía nacái yàasu
wàatalé, yácata rey David yùuwichàacáisi íichawa.
itaquérinámica, yái David 78 Yácáiná Wacuèriná Dios iicáca
Dios yàasu wenàiwicaca wapualé manuísíwata,
bàaluité. yá nacái ibànùapiná
70 Dios idéca imànica walí càide walíni chènuníise yái
iyúwaté yàasu profetanái ichàiniadéeripináca wawàwa
icàlidáaná tàacáisi Dios càide iyúwa èeri icamaláná
inùmalìcuíse. isíimáidacaalí wawàwa
71 Nacàlidacaté Dios èeri imusúacanáamiwa
iwasàanápináté wía amalácaténá wawicáu àniwa.
wàuwidenái íichawa, náicha 79 Yácata yàanèeripiná
nacái macáita wenàiwica amalácaténá imànica
báawéeyéica iicáca wía. wáiwitáise wía catéeyéica
72 Profetanái icàlidacaté íiwitáise, cáaluíyéica
nacái Dios iicáanápináté iicáca yéetácáisi. Yàanàaca
wàawirináimi itúulécaná, yéewáidacaténá wía
yá nacái càmita iimáicha wàyacaténá machacàníiri iyú
wawàsi mabáyawanéerica yéewanápiná matuíbanáica
imàníiricaté wàawirináimi wía”,
yáapicha. íimaca yái Zacaríasca. 80 Néese yái
73 Yácata tàacáisi Dios sùmàica idàwinàacawa, cachàinica
icàlidéericaté máiní nacái íiwitáise Dios ìwali. Néese
cáimiétacanéeri iyú béericanáami yái Juanca, yáté ìyaca
wàawirimi Abraham irí: manacúali yùucubàa càináwàiri
74 Iwasàapiná wíawa wàuwidenái canácatalé wenàiwica, àta Dios
íichawa wáibaidacaténá ichùulìacataléta icàlidaca tàacáisi
irípiná macàaluínináta, Dios inùmalìcuíse israelitanái irí.
75 wàyacaténá nacái Dios
iicápiná machacàníiri iyú, Nacimiento de Jesús
mabáyawanéeri iyú nacái
2 Néenialíté,
Cirenio
1-2
macái èeri idècunitàacá icùacaalíté Siria yàasu cáli,

wàyaca chái èeri irìcu. néese emperador Agusto idàbacaté
76 Néese pía, nuìrica, ichùulìaca natànàaca náipidenáwa,
béericaalípiná pía, yásí Dios macái èeri mìnanái imanùbaca,
chènuníiséeri, cachàiníiri yéewacaténá romanonái iputàaca
SAN LUCAS 2 148
nía. 3 Iwàwacutá macáita idéca asáica yái Wáiwacalica, yái

nèepùacawa nàawirináimi ìyacàle Mesíasca, judío icuèrinápináca.
néréwa àniwa natànàacaténá 12 Pìanèeripinácué néepuèri wáluma
náipidenáwa néenibàata. 4 Ináté iyú, irìacawa pìrái iyáacàalu irìcu,

José yàaca nacáiwa Nazaret píalíacaténácuéwa càiríinácaalíni
ìyacàlená íicha, Galilea yàasu cáli yáara quìrasìica —íimaca nalí yái
néese, yàacaténáwa Judea yàasu ángelca.
cáli néré, Belén ìyacàlená irìculé, 13 Yáta madécaná ángelnái
rey David imusúacatáicaté iicá namàacaca níawawa chènuníise

èeri. Rey David itaquérinámica asìanái iicácaténá nía ángel
yái Joséca, ínáté yèepùacawa yáapicha, yèeyéica Dios irí
néré àniwa. 5 Yá yàacawa Belén cayábéeri. Náimaca:
ìyacàlená néré yái Joséca 14 “¡Pìacué Dios chènuníiséeri
itànàacaténá íipidenáwa María irí cayábéeri! ¡Máiní
yáapicha úái yàacawéetúapináca. matuíbanáiri iyú nàyaca
Idéerìcuíchúacáwa úái Maríaca. cawinácaalí èeri mìnanái
6 Néese idècunitàacá nàyaca casíimáiyéica Dios iicáca
Belén ìyacàlená néré, yáté íiwitáise!”
yàanàaca María yéenáiwaná náimaca ángelnáica.
umusúadáanápiná iicá èeri. 15 Idécanáamité ángelnái
7 Canáca nalí naimácatáipiná, nèepùacawa náicha chènuniré,
manùbacáiná wenàiwica néese níái icuèyéica ovejanái
yàanàacaté Belén ìyacàlená náimaca nalíwáaca:
irìculé. Atata nàanàaca pìrái yàalu, —Wàacuéwa Belén ìyacàlená
naimácatáipiná. Yá umusúadaca néré waicácaténá càinácaalí
iicá èeri yái idàbáanéerica ìyáaná, Wacuèriná Dios icàlidéerica
uìrica. Yá uépùacani wáluma walí iináwaná ìwali —náimaca
iyú. Néese ulìadaca uìriwa pìrái nalíwáaca níái icuèyéica ovejanái.
iyáacàalu irìculé, canácáiná áiba 16 Yáté nàacàatécatawa
naimácatáipiná. néré. Yá nàanàaca María, José

nacái, quìrasìi nacái irièriwa
Los ángeles y los pastores pìrái iyáacàalu irìcu. 17 Néese
8 Mawiénita Belén ìyacàlená irí naicácáináni, íná nacàlidaca
nàyacaté abénaméeyéi asìanái áibanái iríni yái tàacáisi ángel
icuèyéicaté ipìranáiwa oveja. icàlidéericaté nalí quìrasìi
Nàyaca manacúalibàa táiyápinama, ìwali. 18 Yá macáita wenàiwica
nacùacaténá napìranái ovejawa. yéemièyéica quìrasìi iináwaná,
9 Yáta Dios yàasu ángel imàacaca náináidacawa manuísíwata
yáawawa naicácani. Yá Dios càinácaalí íimáaná yái tàacáisi
icamaláná icànaca natéese, yá nacàlidéerica quìrasìi ìwali, níái
máiní cáaluca nía. 10 Quéwa ángel icuèyéica ovejanái. 19 Maríata
íimaca nalí: quéwa, canácatáita uimáicha
—Picácué cáalu pía nuícha, quirínama càinácaalíté
nutécáinácué pirí cayábéeri tàacáisi, náimáaná uìri ìwali, uínáidacawa
isíimáidéeripiná manuísíwata mamáalàacata nàasu tàacáisi ìwali.
macái wenàiwica: 11 Siùca èeri 20 Néese níái icuèyéica ovejanái
idéca imusúaca iicá èeri, yái nèepùacawa náicha napìranái

iwasèeripinácuéca píawa Dios yàatalépináwa. Casíimáiri iyú
yàasu yùuwichàacáisi íicha. nacàlidaca Dios iináwaná ìwali
Belén ìyacàlená irìcu rey David cayábéericani, nàaca nacái Dios
imusúacatáicaté iicá èeri, irí cayábéeri ìwali macáita yái
149 SAN LUCAS 2
naiquéerica, néemìaca nacái, àta idécataléta iicáca Mesías,

macáicáináta ichàbacatéwa càide yái asìali Dios ibànuèripinácaté
iyúwaté ángel íimáaná nalí. israelita icuèrinápináca. 27 Néese
Espíritu Santo ichùulìaca Simeón
El niño Jesús es presentado yàanápináwa templo néré. Yáté
en el templo Simeón ìyaca templo irìcu
21 Ocho èeri imusúacadénáamiwa nàanàacaalíté néré níái sùmài
yái sùmàica, yáté namànica irí isèenáica, yái sùmàica íipidenéerica
circuncisión. Yá nàaca íipidená Jesús. Natécaté Jesús templo
Jesús, càide iyúwaté ángel néré namànicaténá càide iyúwaté
icàlidáanáté María irí íipidenápiná, profeta Moisés itànàaná Dios itàacái
ipíchawáiseté udéerìcuca sùmài. israelitanái imàníinápiná néenibe
22 Néese cuarenta èeri asìanái iríwa. 28 Simeón yeedáca
imusúacadénáamiwa, yáté Jesús yàanalìculéwa, yá Simeón
iwàwacutá namànica càide iyúwaté yàaca Dios irí cayábéeri. Néese
profeta Moisés ichùulìanáté Simeón íimaca:
israelitanái imànica Dios 29 “Pía, Nucuèriná Dios, siùca
inùmalìcuíse, masacàacaténá Dios pidéca pimànica càide
iicáca nía àniwa, nasutáanápiná iyúwa píimáanáté nulí;
Dios íicha àniwa templo irìcu. Iná yásí cayábaca pimàacaca
natéca sùmài Jerusalén ìyacàlená nuétácawa matuíbanáiri iyú,
néré, yáasáidacaténáni Dios irí. núa pìasu wenàiwicaca.
23 Càité namànica yácáiná profeta 30 Nudéca nuicácani nutuí
Moisés itànàacaté càiri tàacáisi iyúwa, yái iwasèeripináca
Dios inùmalìcuíse: “Asìalicaalí wenàiwicanái Dios yàasu
idàbáanéerica uìrica, yásí yùuwichàacáisi íicha,
Dios yàasu wenàiwicapinácani 31 càide iyúwa pichùulìaná
yái sùmàica”, cài itànàacaté imànica macái èeri mìnanái
profeta Moisés. 24 Ináté nàacawa yàacuésemi.
namànicaténá sacrificio Dios irípiná, 32 Amaláca imànipiná
nanúanápiná pucháiba unùcu, náiwitáise, níara càmíiyéica
càide iyúwaté Dios ichùulìaná israelitaca, náalíacaténáwa
judíonái imànica catúulécanácaalí càinácaalí iwàwacutáaná
nía. Iwàwacutá nàaca pucháiba namànica nàyacaténá
unùcu púubéeyéi, càmicaalí càide iyúwa piwàwáaná.
nacái, nàaca pucháiba unùcu Cáimiétacanápiná nacái
manuínaméeyéi yéenibe. Ináté José, imànica wíawa, wía
María nacái namàacaca pucháiba pìasu wenàiwicaca, Israel
unùcu Dios irípiná ofrenda iyú itaquénáinámica”,
catúulécanácáiná nía. íimaca yái Simeónca.
25 Néenialíté ìyaca asìali 33 Néese José, úa nacái Jesús
Jerusalén ìyacàlená mìnali yáatúaca náináidacawa néemìaca

íipidenéeri Simeón. Yái asìali manuísíwata yái tàacáisica Simeón
máiníiri cayábaca íiwitáise, ìyéerica icàlidéerica sùmài ìwali. 34-35 Néese
machacàníiri iyú, yèeri nacái Simeón isutáca nalí Dios íicha
Dios icàaluíniná, icùa nacái Dios imàníinápiná nalí cayábéeri. Yá
iwasàaca Israel itaquénáinámi íimaca María irí àniwa úái Jesús
nàuwichàacái íichawa. Espíritu yáatúaca:
Santo nacái yàacawéeridaca Simeón. —Péemìa cayábani Dios idéca
26 Espíritu Santo imàacacaté Simeón ibànùaca yái sùmàica yéewanápiná
yáalíacawa càmíinápináté yéetáwa Israel itaquénáinámi néemìacani.
SAN LUCAS 2 150
Quéwa néemìacaalípináni, yá Dios ichùulìaná israelitanái

manùbéeyéi nacaláapinácawa imànica, yá nèepùacawa Galilea
Dios íicha càmicáiná yàasu cáli néré, nàyacàle
neebáida itàacái, yái sùmàica. nérépináwa, íipidenácatalé Nazaret.
Quéwa áibanái manùbéeyéi 40 Néese yái sùmài idàwinàacawa
nawènúadapiná náiwitáisewa cachàiníiripiná, cáalíacáiri yáwanái

Dios irípiná, neebáidacáiná nacái. Dios nacái imànica irí
itàacái, yái pìirica. Dios idéca cayábéeri.
ibànùacani yáasáidacaténá nalí
càinácaalí Dios iwàwáaná nàyaca El niño Jesús en el templo
íná manùbéeyéi wenàiwica 41 Càide iyúwaté Jesús isèenái
nàuwideca namànipinácani. íiwitáise ìyáaná, nàacawa
Càita yáasáidapiná càinácaalí napáchiaca camuí imanùbaca
ìwali manùbéeyéi wenàiwica Jerusalén ìyacàlená néré
náináidacawa nawàwalìcuísewa. naicácaténá néré náapicha judíonái
Quéwa pía, piicápiná iyúwa macáita yàasu culto íipidenéeri Pascua.
ichàbáanáwa, yásí achúmaca 42 Jesús idènìacáináté doce camuí,
piwàwa manuísíwata càide iyúwa yá nàacawa macáita Jerusalén

espada machete nacáiri idéca ìyacàlená néré càide iyúwaté
nacáicaalí isutàaca pía —íimaca yái náiwitáise ìyáaná Pascua yàasuná
Simeónca. culto ìwali. 43 Néese Pascua yàasuná
36 Uyaca nacái inanái templo culto idénáami nèepùacawa
irìcu icàlidéechúa tàacáisi Dios nàyacàle nérépináwa. Yái sùmài
inùmalìcuíse íipidenéechúa Jesús iyamáacawa Jerusalén
Ana. Uanirimi íipidenáté Fanuel, ìyacàlená irìcuta. Isèenái quéwa
abéeri Aser itaquérinámi. Máiní càmita náalíawa iyamáanátéwa
béeruca úái Anaca. Ucáasàacatéwa náicha. 44 Nayúunáidaca Jesús
mànacàucaalíté úa. Yáté ùyaca yàacawa imanùbaca yáapichawa,
siete camuí ùacawéerimi íná nàacawa èeríapinama. Néese
yáapichawa. 37 Néeseté yéetácawa nacutáca Jesús namanùbacanái
uícha ùacawéerimica, yáté ùyaca yèewibàawa, néenánái yèewibàa
templo irìcu ochenta y cuatro nacáiwa. 45 Néese, càmicáináté
camuí idécanáamité ùacawéerimi nàanàa Jesús, yá nèepùaca
yéetácawa uícha. Càmita umusúawa nàacaténá nacutácani Jerusalén
templo íicha, uíbaida quéwanáta ìyacàlená néré.
èeríapinama, táiyápinama nacái 46 Néese máisiba èeri irìcu, yá
Dios irípiná. Umàacaca uíchawa nàanàaca Jesús átata templo

uyáacaléwa, usutá nacái úawawa irìcu. Yái Jesús yáawinéeriwa
Dios íicha, ùacaténá icàaluíniná. nèewi níái yéewáidéeyéicaté
38 Yáté Ana yàanàaca néré. wenàiwica Dios itàacái iyú templo
Uicácanacáita yái sùmài Jesúsca, irìcu. Yéemìaca ìyaca néewáidáaná
yá udàbaca ùaca Dios irí cayábéeri wenàiwica. Isutáca yéemìawa nía
ìwali. Yá ucàlidaca áibanái irí nacái. 47 Néese macáita yéemièyéica
Jesús iináwaná ìwali, cawinácaalí Jesús íimáaná, yá náináidacawa
wenàiwica icuèyéicaté Dios néemìacani manuísíwata,
iwasàanápiná Jerusalén ìyacàlená máinícáiná cáalíacáicani,
mìnanái nàuwichàacái íichawa. yáalíacáiná nacái icàlidaca nalíni
cáalíacáiri iyú, nasutácaalí
El regreso a Nazaret néemìawani Dios itàacái ìwali.
39 Néese
isèenái namáalàidacaté 48 Néese, isèenái nàanàacani,
namànica macáita càide iyúwaté yá náináidacawa manuísíwata

151 SAN LUCAS 2, 3
naicáidaca irí. Yá María íimaca Dios irípiná, namàacáanápiná

Jesús irí: náichawa yái báawéerica
—Nuìri, ¿cáná pidé cài pimànica namàníirica, nabautizáca nacáiwa
walí? Píaniri, núa nacái wadéca neebáidacaténá Dios itàacái,
wacutáca pía máadáiní, máiní yéewanápiná Dios imàacaca
nacái achúmaca wawàwawa iwàwawa nabáyawaná íicha,
wáináidacawa pìwali —úumaca. yái báawéerica namàníiricaté.
49 Jesús íimaca nalí: 4 Bàaluité profeta Isaías itànàacaté
—¿Cánásicué picutá núa tàacáisi Dios inùmalìcuíse Juan el

áibalé? ¿Càmitasicué píalíawa Bautista ìwali. Càité Isaías itànàaca:
iwàwacutáaná nuíbaidaca Núaniri “Abéeri asìali icàlidapiná
irípináwa icapèe irìcu? —íimaca nalíwani cachàiníiri iyú
yái Jesúsca. 50 Càmita quéwa náalía manacúali yùucubàa
néemìaca càinácaalí íimáaná yái càináwàiri. Càipiná
tàacáisi Jesús icàlidéerica nalí. íimaca nalí: ‘Càide iyúwa
51 Néese, Jesús yèepùacawa wenàiwicanái ichùnìacaalí
náapicha Nazaret ìyacàlená néré. àyapu Náiwacali irípináwa,
Yá imànica macáita càide iyúwa càita nacái iwàwacutácué
nachùulìanáni. Quéwa yáatúa pichùnìaca píiwitáisewa
íináidacawa mamáalàacata Wacuèriná Dios irípiná
uwàwalìcuísewa ìwali, yái pitàidacaténácué cayábéeri
wawàsica. 52 Jesús idàwinàacawa iyúni. Pichùnìacué
yàacawa, cáalíacáica yáwanái píiwitáisewa yéewacaténá
nacáicani. Casíimái nacái Dios yéewáidacuéca pìyaca
iicáca íiwitáise. Yá macáita machacàníiri iyú càide
wenàiwica cayábaca naicáca Jesús. iyúwa Dios iwàwáaná.
5 Pichùnìacué píiwitáisewa
Juan el Bautista en el desierto Wacuèriná Dios irípiná
3 Idécanáamité emperador
Tiberio icùaca macái cáli
catorce camuí, néese yàasu
càide iyúwa wenàiwica
nachùnìacaalí àyapu
Náiwacali irípináwa
quincéená camuí irìcu, yá yéewacaténá yàanàaca
gobernador Poncio Pilato icùaca nàatalé. Napuníadaca
ìyaca Judea yàasu cáli. Herodes macái manuínaméeyéi
icùaca ìyaca Galilea yàasu cáli. utàwi cáli iyú. Náicaca
Herodes yéenásàiri íipidenéeri macái dúli, sàabadacaténá
Felipe icùaca ìyaca Iturea yàasu nía. Machacànica
cáli, Traconite yàasu cáli nacái. namànica macái éeruíri
Gobernador Lisanias icùaca ìyaca àyapu. Cayábaca namànica
Abilinia yàasu cáli. 2 Sacerdote báawéeri àyapu.
Anás, sacerdote Caifás nacái, 6 Yá macái èeri mìnanái
níacata sacerdote íiwacanánáica. naicápiná yái wenàiwica Dios
Néenialíté Dios ichùulìaca Juan ibànuèrica aléi èeri irìculé
el Bautista icàlidáanápiná itàacái iwasàacaténá èeri mìnanái
wenàiwicanái irí. Iyacaté manacúali Dios yàasu yùuwichàacáisi
yùucubàa càináwàiri yái Juanca, íicha’, càipiná íimaca”,
Zacarías ìirimica. 3 Ináté Juan íimacaté yái profeta Isaíasca.
yèepunícawa yàacawa mawiénibàa 7 Manùbéeyéi wenàiwica
Jordán inanába irí. Yá icàlidaca namusúacawa nàyacàle imanùbaca

wenàiwicanái irí iwàwacutáaná néesewa, yá nasutáca Juan íicha
nawènúadaca náiwitáisewa ibautizáanápiná nía. Quéwa
SAN LUCAS 3 152
Juan yáalíacawa abénaméeyéi yàatalé, nasutáca néemìawa Juan.

càmita nawènúada náiwitáisewa Náimaca irí:
nabáyawaná íichawa báisíiri iyú, —¿Càinásica iwàwacutá
ínáté Juan yàalàaca nía cachàiníiri wamànica? —náimaca irí. 11 Juan
iyú. Iimaca nalí: “¡Píacué, íimaca nalí:
càiyéide iyúwa àapi iculále! —Pidènìacaalícué pucháiba bàlesi,
Manuíri yùuwichàacáisi yàanàaca pìacué abéeri bàlesi áiba wenàiwica
mesúnamáita yùuwichàidacaténá irí canéerica ibàle. Pidènìacaalícué
wenàiwicanái. Piyúunáidacuéca yàacàsi, pìacué nayáapiná,
píalimáaná pichúuliacawa canéeyéica irí yàacàsi —íimaca yái
íicha, yái yùuwichàacáisica, Juanca.
pibautizácaalícáitawa, éwitacué 12 Nàyaca néeni abénaméeyéi
càmicáaníta piwènúada yeedéeyéica plata néenánái judío

píiwitáisewa báisíiri iyú íichawa Roma ìyacàlená yàasu
pibáyawaná íichacuéwa. gobierno irípiná. Nàacatéwa néré
¡Càmita nucàlidacué pirí càiri nabautizácaténáwa. Nasutáca
chìwái! 8 Iwàwacutácué pìyaca néemìawa Juan:
machacàníiri iyú càide iyúwa Dios —Pía yéewáidéerica wía,
iwàwáaná, yéewanápiná macái ¿càinásica iwàwacutá wamànica? —
wenàiwica naicáca amaléeri iyú náimaca. 13 Juan íimaca nalí:
piwènúadacuéca píiwitáisewa —Picácué picobra nía
báisíiri iyú Dios irípiná. Picácué ichàbanamawa. Peedácué
cài píima piríwáaca: ‘Canácatáita náicha càitade iyúwa romanonái
Dios yùuwichàida wíawa, ichùulìaná peedáca —íimaca yái
¡Abraham itaquénáinámicáiná Juanca. 14 Abénaméeyéi úwinái
wía!’ picácué píima. Péemìacué nacái nasutáca néemìawa Juan:
cayába, éwita Dios imáalàida —Wía nacái, ¿càinásica
macáitacué pía pibáyawaná iwàwacutá wamànica? —náimaca.
ìwalíisewatá, càicáaníta Dios Juan íimaca nalí:
yáalimá iwènúadaca níái íbaca —Picácué pibáulia pinúaca
Abraham itaquénáinámipiná wenàiwica piyéedùacaténá nàasu.
iyútá, Dios yàasu wenàiwicapiná Picácué picháawàa naináwaná
nía píamirìcubàacué. 9 Máiní ìwali pichìwa iyúwa, peedácaténá
mawiénica yái yùuwichàacáisica piríwa nàasu. Casíimáicué nacái
Dios imàaquéeripiná yàanàaca piicáca piwèniwa romanonái yàasu
báawéeyéi ìwali, càide iyúwa gobierno yèericuéca pirí —íimaca
mawiénicaalí wenàiwica iwichùaca yái Juanca.
àicu ìwali chipàali iyú, càita 15 Níái wenàiwicaca náináidacawa
nacái mawiénica yái Dios yàasu cawàwanáta Dios imàníinápináté

yùuwichàacáisica. Péemìacué naicá áiba wawàsi máiníiri cachàinica.
comparación: Càide iyúwa Náináida nacáiwa nawàwalìcuísewa
wàucacaalí macái àicu canéeri Juan ìwali cawàwanáta Mesíascani,
ìyacaná cayába weemácaténá nía yái judío icuèrinápináca, Dios
quichái irìcu, càita nacái Dios ibànuèrica nalí. 16 Quéwa Juan
yùuwichàidapiná wenàiwica íimaca macái wenàiwicanái irí:
quichái irìcu, cawinácaalí “Báisíta nubautizácuéca pía úni
wenàiwica càmíiyéica imàni yáaculé. Quéwa mesúnamáita áiba
cayábéeri càide iyúwa Dios yàanàaca. Yáta ibànùapiná Espíritu
iwàwáaná”, íimaca yái Juanca. Santo abénaméeyéi péenácué irí
10 Ináté manùbéeyéi wenàiwica ibautizácaténá náiwitáise Espíritu
yàanèeyéicaté Juan el Bautista Santo ichàini iyú, cawinácaalí
153 SAN LUCAS 3
wenàiwica yeebáidéeyéica itàacái, Juan ibautizácaté manùbéeyéi

yái yàanèeripináca. Quéwa áibanái wenàiwica. Juan ibautizá nacái
péenácué càmíiyéica yeebáida Jesús. Yái Jesúsca, idècunitàacá
itàacái, ibautizápiná níawa quichái isutáca yáawawa Dios íicha, yáta
iyú nàuwichàacaténáwa càiripináta. capìraléeri cáli yàacùacawa. 22 Yá
Máiní cachàiníirica íiwitáise nuícha. Espíritu Santo iricùacawa Jesús
Nuíwacalicani, yái yàanèeripináca; ìwali càiride iyúwa waicáaná unùcu
nuicáca núawawa càiride iyúwa iricùanáwa. Néese néemìaca Dios
yàasu wenàiwica càmíirica cachàini itàacái chènuníise. Dios íimaca
náicha canánama, máinícáiná Jesús irí:
cayábéerica nuíchani. 17 Càide iyúwa —Píacata Nuìri nuwàwéeri
wenàiwicanái itécaalí yàasu palawa cáininéeri nuicáca. Cayábaca
nacáapi irìcuwa, masacàacaténá nuwàwa nuicáca pía —íimaca yái
namànica nàasu trigo ituínáwa, Diosca.
náaláidacaténá nacái trigo iwìralèmi,
càita nacái yái yàanèeripináca Los antepasados de Jesucristo
núamirìcubàa yàanàaca 23 Jesúsidènìacaté cawàwanáta
iwàlisàidacaténá yàasu wenàiwica treinta camuí idàbacaalíté
íiwitáisewa, iseríacaténá nacái nía yéewáidaca wenàiwicanái.
náicha áibanái càmíiyéica yàasu. Abénaméeyéi wenàiwica
Càide iyúwa wenàiwica yeedácaalí nayúunáidaca José ìirimicaténi,
ibànacale trigo ituínáwa manuíri capìi yái Jesúsca. José yàacawéetúa
irìculé, ituínási yàaluca, càita nacái yáaniri íipidenáté Elí.
yái yàanèeripináca ìwacáidapiná 24 Elí yáaniri íipidenáté Matat.
yàataléwa yàasu wenàiwicanáiwa. Matat yáaniri íipidenáté Leví.

Càide iyúwa wenàiwica yeemácaalí Leví yáaniri íipidenáté Melqui.
ituíná iwìralèmi manuíri quichái Melqui yáaniri íipidenáté Jana.
irìcu, càita nacái yái yàanèeripináca Jana yáaniri íipidenáté José.
yùuwichàidapiná nía quichái 25 José yáaniri íipidenáté Matatías.
irìcu, càmíiyéica yàasu wenàiwica; Matatías yáaniri íipidenáté Amós.

yùuwichàidapiná nía quichái irìcu Amós yáaniri íipidenáté Nahúm.
càmíirica ichacàwa càiripinéerita Nahúm yáaniri íipidenáté Esli.
ìyaca”, íimaca yái Juanca. Esli yáaniri íipidenáté Nagai.
18 Càité Juan icàlidaca 26 Nagai yáaniri íipidenáté Maat.
nalíni. Yàalàaca nía déecuíri Maat yáaniri íipidenáté Matatías.

iyú icàlidacaténá wenàiwicanái Matatías yáaniri íipidenáté Semei.
irí cayábéeri tàacáisi Dios Semei yáaniri íipidenáté Josec.
ichùulièrica icàlidaca nalí. 19 Juan Josec yáaniri íipidenáté Judá.
yàalàaca gobernador rey Herodes 27 Judá yáaniri íipidenáté Joanán.
nacái cachàiníiri iyú, Herodes Joanán yáaniri íipidenáté Resa.

imelùdacáináté yéenásàiri Felipe Resa yáaniri íipidenáté Zorobabel.
íinuwa, íipidenéechúa Herodías, Zorobabel yáaniri íipidenáté
Herodes imànicáináté nacái manùba Salatiel.
báawéeri. 20 Herodes quéwa imànica Salatiel yáaniri íipidenáté Neri.
áiba wawàsi máiníiri báawaca náicha 28 Neri yáaniri íipidenáté Melqui.
canánama: Herodes yúucaca Juan Melqui yáaniri íipidenáté Adi.

presoíyéi ibànalìculé. Adi yáaniri íipidenáté Cosam.
Cosam yáaniri íipidenáté Elmadam.
Jesús es bautizado Elmadam yáaniri íipidenáté Er.
21 Quéwaipíchawáiseté Herodes 29 Er yáaniri íipidenáté Josué.
yúucaca Juan presoíyéi ibànalìculé, Josué yáaniri íipidenáté Eliezer.

SAN LUCAS 3, 4 154
Eliezer yáaniri íipidenáté Jorim.

Jorim yáaniri íipidenáté Matat. Jesús es puesto a prueba
4
30 Matat yáaniri íipidenáté Leví. Néeseté Espíritu Santo
Leví yáaniri íipidenáté Simeón. icùaca Jesús íiwitáise. Jesús
Simeón yáaniri íipidenáté Judá. yèepùacawa Jordán inanába
Judá yáaniri íipidenáté José. íicha, yá Espíritu Santo itéca Jesús
José yáaniri íipidenáté Jonam. manacúali yùuculé càináwàiri.
Jonam yáaniri íipidenáté Eliaquim. 2 Jesús ìyacaté néré cuarenta
31 Eliaquim yáaniri íipidenáté Melea. èeri. Satanás yáalimáidaca Jesús
Melea yáaniri íipidenáté Mena. imàníinápiná ibáyawanáwa quéwa
Mena yáaniri íipidenáté Matata. càmita Jesús imàni cài. Canácata
Matata yáaniri íipidenáté Natán. Jesús iyéeri iyáacaléwa cuarenta
32 Natán yáaniri íipidenáté rey èeri, yáté máapicani. 3 Néese,
David. Rey David yáaniri íipidenáté Satanás íimaca Jesús irí:
Isaí. Isaí yáaniri íipidenáté Obed. —Dios Iiricáiná pía, piwènúada
Obed yáaniri íipidenáté Booz. yái íbaca pan iyú piyáacaténáni —
Booz yáaniri íipidenáté Sala. íimaca yái Satanásca. 4 Jesús íimaca
Sala yáaniri íipidenáté Naasón. irí:
33 Naasón yáaniri íipidenáté —Càmíirita. Dios itàacái profeta
Aminadab. Aminadab yáaniri itànèericaté íimaca walí: ‘Picácué
íipidenáté Admin. wáináidawa yàacàsi ìwali Dios
Admin yáaniri íipidenáté Arni. íicha. Néese iwàwacutá weebáidaca
Arni yáaniri íipidenáté Esrom. macáita iyúwa Dios íimáaná
Esrom yáaniri íipidenáté Fares. yéewanápiná wàyaca machacàníiri
Fares yáaniri íipidenáté Judá. iyú’, íimaca yái Dios itàacáica —
34 Judá yáaniri íipidenáté Jacob. íimaca yái Jesúsca, càmicáiná
Jacob yáaniri íipidenáté Isaac. iwàwa imànica wawàsi meedá
Isaac yáaniri íipidenáté Abraham. irípináwa Dios íiwitáise iyú.
Abraham yáaniri íipidenáté Taré. 5 Néese, Satanás itéca Jesús
Taré yáaniri íipidenáté Nacor. chènuníiri dúli íinatalé. Yá Satanás

35 Nacor yáaniri íipidenáté Serug. yáasáidaca Jesús iicá aquialénamata
Serug yáaniri íipidenáté Ragau. macái cáli èeri irìcuírica. 6 Yá
Ragau yáaniri íipidenáté Peleg. Satanás íimaca Jesús irí:
Peleg yáaniri íipidenáté Heber. —Nùapiná piríwa macáita ìyéerica
Heber yáaniri íipidenáté Sala. chái èeri irìcu cawèníirica, yá
36 Sala yáaniri íipidenáté Cainán. picùapiná macái cáliwa; núacata
Cainán yáaniri íipidenáté Arfaxad. yèeri canánama nuwàwéeyéi iríwa
Arfaxad yáaniri íipidenáté Sem. núacáináta icuèrica macáitani. 7 Iná
Sem yáaniri íipidenáté Noé. pibàlùacaalíwa nulí piùluì ipùata
Noé yáaniri íipidenáté Lamec. iyúwa pìacaténá nucàaluíniná, yásí
37 Lamec yáaniri íipidenáté pìasupiná macáitani —íimaca yái
Matusalén. Matusalén yáaniri Satanásca. 8 Jesús íimaca irí:
íipidenáté Enoc. —Núa, càmíirita yàa picàaluíniná,
Enoc yáaniri íipidenáté Jared. yácáiná Dios itàacái profeta
Jared yáaniri íipidenáté Mahalaleel. itànèericaté íimaca: ‘Iwàwacutá
Mahalaleel yáaniri íipidenáté pìaca Picuèriná Dios icàaluínináwa.
Cainán. Iwàwacutá nacái pìaca abéerita
38 Cainán yáaniri íipidenáté Enós. Dios iyéininá’, càité itànàaca yái
Enós yáaniri íipidenáté Set. profetaca —íimaca yái Jesúsca.
Set yáaniri íipidenáté Adán, yái 9 Néese Satanás itéca Jesús
asìali Dios idàbéericaté. Jerusalén ìyacàlená néré. Yá

155 SAN LUCAS 4
Satanás imichàidaca Jesús templo íiwitáise ìyáaná. Néese ibàlùacawa

ipùata íinatalé chènuníiri náicha wenàiwicanái yàacuésemi
canánama. Néese Satanás íimaca iléecaténá nalí Dios itàacái. 17 Nàaca
Jesús irí: irí cuyàluta yéewacaténá iléeca
—Dios Iiricáiná pía, pipisìawa nalíni, yái cuyàluta idènièricaté
templo íicha cáli íinatalépiná. itànàawa profeta Isaías yàasu
10 Yácáiná Dios itàacái profeta tàacáisi itànèericaté Dios
itànèericaté cài íimaca pìwali: inùmalìcuíse. Jesús yàacùaca
‘Dios ichùulìapiná yàasu cuyàluta iwawanèericawa,
ángelnáiwa nacùanápiná yá yàanàaca tàacáisi Jesús
pía. íimáanápinácaté ìwaliwa, yái Dios
11 Namichàidapiná nacái píawa yàasu wenàiwicaca. Càita íimaca
nacáapi iyúwa ipíchaná ìwaliwa:
pinúaca píawawa íba iwéré’, 18 “Espíritu Santo, Dios ibànuèrica
càité profeta itànàaca Dios itàacái nulí, yàacawéeridaca
piináwaná ìwali —íimaca yái núa siùca, ichùulìacáiná
Satanásca. 12 Quéwa Jesús íimaca nucàlidáanápiná cayábéeri
Satanás irí: tàacáisi catúulécanéeyéi
—¡Càmíiri! Dios itàacái profeta irí. Idéca ibànùaca núa
itànèericaté cài íimaca walí: ‘Picá nucàlidacaténá wenàiwicanái
píalimáida piicáwa Picuèriná Dios iríni Dios iwàwaca iwasàaca
asáisí icùacaalípiná pía’, càité nía nabáyawaná íichawa.
profeta itànàaca Dios itàacái Ibànùaca núa catuícaténá
—íimaca yái Jesúsca. 13 Ináté numànica matuíyéi,
idécanáami Satanás yáalimáidaca nuwasàacaténá wenàiwica
Jesús imàníinápiná macái íiwitáaná nàuwichàacái íichawa nacái,
báawéeri, yáté Satanás yàacawa 19 nucàlidacaténá nacái nalíni
Jesús íicha àta áiba èeripináta Dios iwàwaca iyúudàaca
àniwa. nía siùcade”,
càité profeta Isaías itànàaca tàacáisi
Jesús comienza su Jesús ìwali.
trabajo en Galilea 20 Néese idécanáamité Jesús
14 Néeseté Jesús yèepùacawa iléeca nalíni, yá iwawanàacani
Galilea yàasu cáli néré. Espíritu yái cuyàlutaca, yá yèepùadaca
Santo icùaca Jesús íiwitáise. cuyàluta asìali irí icuèrica cuyàluta.
Néese macáita Galilea yàasu cáli Néese Jesús yáawinacawa nèewi
néeséeyéi néemìaca Jesús iináwaná yéewáidacaténá nía. Macáita
ìwali. 15 Jesús yèepunícatéwa ìyéeyéica néré naicáidaca irí
yéewáidaca wenàiwica judíonái mamáalàacata. 21 Néese Jesús
yéewáidacàalu irìcubàa yàcalé íimaca nalí:
imanùbaca. Macáita wenàiwica —Siùca idéca yàanàaca pèewiré
nacàlidaca Jesús iináwaná ìwali yái wenàiwicaca Dios itàacái
cayábéerica íiwitáise. icàlidéericaté iináwaná ìwali
profeta Isaías yàasu cuyàluta irìcu
Jesús en Nazaret —íimaca yái Jesúsca, icàlidaca
16 Jesús yàacatéwa Nazaret iináwaná ìwaliwa. 22 Macáita
ìyacàlená néré, yái yàcalé isèenái níái wenàiwicaca natàaníca
idàwinàacatáicaténi. Yá sábado cayábéeri iyú ìwali. Náináidacawa
irìcu judíonái iyamáidacatáicawa, manuísíwata néemìaca icàlidaca
Jesús iwàlùacawa judíonái nalíni máiní cáalíacáiri iyú.
yéewáidacàalu irìculé càide iyúwaté Náimaca nalíwáaca:
SAN LUCAS 4 156
—¿Cánásica yéewaná cài méetàuculé Israel yàasu cáli íicha.

icàlidacani? José ìirimi meedá yái — 27 Càita nacái profeta Eliseo yàasu
náimaca. 23 Ináté Jesús íimaca nalí: èerité nàyacaté nacái manùbéeyéi
—Báisíta piwàwacué picàlidaca cacháunéeyéi íimami lepra iyú
nulí yái tàacáisica: ‘Báisícaalí chái Israel yàasu cáli íinata, quéwa
píalimá pichùnìaca cáuláiquéeyéi, Dios càmitaté ichùnìa nía, ibatàa
néese pichùnìa píawawa waicápiná, abéeri pináta, càmitaté ichùnìa
yásí weebáidaca pitàacái’, cài nía. Néese ichùnìacaté áiba càmíiri
piwàwacué píimaca nulí, israelita, íipidenéeri Naamán,
piwàwacáinácué piicáca numànica Siria yàasu cáli néeséeri. Càita
yái càmíirica wenàiwica idé nacái Dios imànipiná cayábéeri
imànica. Piwàwacué nacái píimaca nalíwa áibanái wenàiwica
nulí: ‘Báisícaalí pimànicaté yái báawéeyéicuéca piicáca, càmíiyéica
càmíirica wenàiwica idé imànica judío, neebáidapinácáiná nutàacái
Capernaum ìyacàlená néenibàa —íimaca yái Jesúsca.
càide iyúwa wéemìaná nacàlidaca 28 Níái israelitaca, néemìaca
piináwaná ìwali, néese pimàni Jesús íimáaná càmíiyéi israelita

nacái càiri wawàsi chái, pìasu cáli ìwali, yá calúaca nía báawanama
íinatawa, yásí weebáidaca pitàacái’, canánama, níái ìyéeyéica judíonái
cài piwàwacué píimaca nulí, yéewáidacàalu irìcu, báawacáináté
càmicáinácué piwàwa peebáidaca naicáca càmíiyéi israelita.
nutàacái báisíiri iyú —íimaca nalí 29 Yá namichàacawa náibàaca
yái Jesúsca. 24 Néese Jesús íimaca Jesús, natécani cachàiníiri iyú

nalí àniwa: yàcalé íicha. Nawatàidaca Jesús
—Báisíta, núalíacawa quìratàli ipùata nérépiná, yái
càmíinápinácué peebáida nutàacái, quìratàli nàyacàle ìyéerica íinata,
càmicáiná wenàiwica nawàwa nawàwacáiná náucaca Jesús
néemìaca profeta itàacái nàasu chènuníiri quìratàli íinatáise,
cáli néeséericaalíni. 25-26 Quéwa, yéetácaténáwa. 30 Quéwa Jesús
péemìacué cayába, Dios imànipiná iwatàa yáawawa náicha, yá
cayábéeri áibanái wenàiwica irí ichàbacawa nèewibàa, yá yàacawa
báawéeyéicuéca piicáca, níara náicha.
càmíiyéica judío, neebáidapinácáiná
nutàacái, càide iyúwaté Dios Un hombre que tenía
imàníiná nalí cayábéeri bàaluité un espíritu impuro
profeta Elías yàasu èerité. Càmitaté 31 Néeseté, Jesús yàacawa
unía yúuwàawa máisiba camuí Capernaum ìyacàlená néré ìyéerica

y mediopináté, ìyacaté nacái Galilea yàasu cáli íinata. Aiba
manuíri máapicái chái Israel sábado judíonái iyamáidacatáicawa,
yàasu cáli imanuíca. Ewitaté yá Jesús yéewáidaca wenàiwicanái
nàyacáaníta manùbéeyéi inanái judíonái yéewáidacàalu irìcu.
inìrimi yéetéeyéimicawa íicha 32 Yá náináidacawa manuísíwata
chái Israel yàasu cáli íinata, néemìaca yéewáidáaná nía,

càicáaníta Dios càmitaté ibànùa yéewáidacáiná nía iyúwa abéeri
profeta Elías iyúudàacaténá nía. cachàiníiri íiwitáise, Dios
Néese, Dios ibànùacaté Elías ibànuèrica yéewáidacaténá
iyúudàacaténá abéechúa inanái wenàiwicanái.
inìrimi yéetéechúamiwa íicha, 33 Iyacaté áiba asìali
càmíichúa israelita, Sarepta néewáidacàalu irìcu. Yái asìali

ìyacàlená mìnalu, ìyéechúacaté demonio idacuèrica íiwitáise. Yá
mawiénita Sidón ìyacàlená irí, demonio yéemíanícawa asìali isàna
157 SAN LUCAS 4, 5
iyú. Yá íimaca cachàiníiri iyú Jesús natéca nía Jesús yàatalé. Natéca
irí: néenánáiwa idènièyéica macái
34 —¡Pèepùa píichawa! ¡Picá uláicái íiwitáaná. Jesús imàacaca
pisàiwica walí wawàsi, pía Jesúsca, icáapiwa nàwali macáita, yá
Nazaret ìyacàlená néeséeri! ichùnìaca nía. 41 Demonionái
¿Pìanàasica pimáalàidacaténá nàacawa nacái manùbéeyéi
wía? Núalía nuicáca pía, cáuláiquéeyéi íicha. Yá demonionái
núalíacawa pìwali, Dios néeséeri náimaca néemíanícawa cachàini:
mabáyawanéerica pía —íimaca. —¡Píacata yái Dios Iirica! —
35 Quéwa Jesús yàalàaca demonio náimaca. Quéwa Jesús yàalàaca
cachàiníiri iyú. Yá Jesús íimaca nía cachàiníiri iyú, níái demonioca,
demonio irí: càmita ibatàa natàaníca,
—¡Masànata pía! ¡Pimusúawa náalíacáináwa ìwali Mesíascani, yái
íicha yái asìalica! —íimaca yái judío icuèrinápiná Dios ibànuèrica
Jesúsca. Yá demonio yúucaca asìali nalí.
cáli íinatalé macái wenàiwicanái
yàacuésemi, néese yàacawa asìali Jesús anuncia el mensaje
íicha. Canáta demonio imàníiná en las sinagogas
asìali irí. 36 Macáita wenàiwica 42 Amalácaalíté nawicáu àniwa,
ìyéeyéica néeni, náináidacawa Jesús imusúacatéwa yàcalé

manuísíwata naicáidaca Jesús irí. irìcuíse, yá yàacawa canácatalé
Yá náimaca nalíwáaca: wenàiwica. Néese madécaná
—¿Càinásica yái yéewáidáanáca? wenàiwica icutácani. Yá nàanàaca
¡Yái asìali Jesús yàalàaca yàatalé. Càmita nawàwa namàacaca
demonionái cachàiníiri iyú íiwitáise yàacawa náicha. 43 Quéwa Jesús
cachàiníiri iyúwa, yá ichùulìacaalí íimaca nalí:
nía nàanápináwa wenàiwica —Iwàwacutá nucàlidaca nalí
íicha, yáta nàacawa! —náimaca cayábéeri tàacáisi áibanái ìyacàle
nalíwáaca. 37 Yá macáita Galilea néenibàa nacái, yái tàacáisi
yàasu cáli néeséeyéi nacàlidaca íiméerica càinácaalí iyú Dios icùaca
Jesús iináwaná ìwali. yàasu wenàiwicanáiwa, Dioscáiná
ibànùaca núa numànicaténá
Jesús sana a la suegra cài —íimaca yái Jesúsca. 44 Càité
de Simón Pedro Jesús yàaca icàlidaca yái tàacáisica
38 Néeseté Jesús imusúacawa judíonái yéewáidacàalu irìcubàa,
néewáidacàalu irìcuíse, yá yàaca ìyéeyéica Judea yàasu cáli íinata.
iwàlùacawa Simón icapèe irìculé.
Yá Simón iyéeru iculuéchúawa La pesca milagrosa
cáiwíiri mecuní iyú. Yá nasutáca
ulí Jesús íicha ichùnìanápiná úa.
39 Néese Jesús yàacawa ùatalé,
5 Aiba èerité Jesús ibàlùacawa
Genesaret icalìsaniná
yàasu càina íinatalé, áibaalí
yá yáawiaca iicáidaca ulí. Jesús íipidenéeri Galilea icalìsaniná.
yàalàaca mecuní cachàiníiri iyú. Madécaná wenàiwica nàyaca
Yá mecuní ichàbacawa uícha. Yáta néré nawàwacáiná néemìaca
umichàacawa, yá udàbaca umànica Jesús icàlidaca nalí Dios itàacái.
nayáapiná. Máiní manùbaca wenàiwica, yá
nacàbadàayacacawa Jesús iwéré.
Jesús sana a muchos enfermos 2 Néese Jesús iicáca pucháiba barca
40 Néese idècunitàacá èeri mawiénita iríwa càina íinatalé.
iwàlùacawa, yá macáita idènièyéica Canáca wenàiwica barca irìcu
cáuláiquéeyéi néenánáiwa namusúacáinátéwa barca irìcuíse
SAN LUCAS 5 158
níái asìanái íibèeyéica cubái, ìwalíisewa níái íipidenéeyéica

náibacaténá nàasu chinchorrowa. Santiago, Juan nacái, níái Zebedeo
3 Jesús iwàlùacawa barca irìculé, yéenibeca, náalíacáináwa Jesús
Simón yàasu barcaca. Néese isutáca idènìaca Dios íiwitáise. Quéwa
Simón íicha wawàsi iwesíanápiná Jesús íimaca Simón irí:
barca àanama íicha. Néese Jesús —Picá cáalu pía nuícha. Pidéca
yáawinacawa barca irìcu, yá peedáca cubái. Siùcáisede quéwa
yéewáidaca wenàiwica barca pìwacáidapiná nulíwa wenàiwicanái
irìcuíse. 4 Néese idécanáamité yéewacaténá nuéwáidacaléca nía —
yéewáidaca nía, yá Jesús íimaca íimaca yái Jesúsca.
Simón irí: 11 Iná natéca nàasu barcawa
—Piwesía barca depuíwacatalé cáli iwéré. Yá namàacaca

calìsa. Piúcacué pìasu chinchorrowa macáita nàasuwa, yá nàacawa
píibàacaténá cubái —íimaca yái Jesús yáapicha, yéewacaténá
Jesúsca. 5 Néese Simón íimaca Jesús yéewáidacaléca nía.
irí:
—Nuíwacali, wadéca wacamáaca Jesús sana a un leproso
táiyápinama, canácata weedéeri, 12 Aibaèerité, Jesús ìyacaté áiba
quéwa pìalàacáiná núa, íná yàcalé irìcu, néese asìali yàanàaca
nuchùulìaca náucaca chinchorro néré cacháunéeri íimami lepra iyú.
àniwa —íimaca yái Simónca. Iicáca Jesús, yá yúuwàa irìacawa
6 Néese idécanáami namànica inùmáawawa Jesús irí yàacaténá
càide iyúwa Jesús íimáaná nalí, Jesús icàaluíniná, yéewacaténá
yá náibàaca madécaná cubái. catúulécanáca Jesús iicácani.
Nàasu chinchorro icacanácawa Yá isutáca Jesús íicha wawàsi
yàacawa. 7 Iná náucaca nacáapiwa manuísíwata:
namáidacaténá nàacawéeyéináwa —Nuíwacali, núalíacawa píalimá
ìyéeyéica áiba barca irìcu nàacaténá pichùnìaca núa, piwàwacaalí
nayúudàaca nía. Néese nàanàaca quéwa pichùnìaca núa —íimaca yái
Simónnái yàatalé, yá napuníadaca asìalica. 13 Néese Jesús imàacaca
pucháibanama nàasu barcawa icáapiwa ìwali. Yá Jesús íimaca irí:
cubái iyú àta nawàwacataléta —Nuwàwaca nuchùnìaca
napulùnacawa cubái iyú, níái pía. ¡Cayábaca píawa! —íimaca
barcaca. 8 Quéwa Simón Pedro yái Jesúsca. Yáta icháuná lepra
iicácáiná madécaná cubái, yá yáawacawa íicha. 14 Néese Jesús
cáaluca íináidacawa ibáyawaná ichùulìacani. Iimaca irí:
ìwalíisewa, yá ibàlùacawa yùuluì —Picá picàlida áibanái iríni
iyúwa yàacaténá Jesús icàaluíniná. nuchùnìaná pía. Néese pìawa
Yá íimaca Jesús irí: caquialéta sacerdote yàatalé
—¡Iwàwacutá pìacawa nuícha, píasáidacaténá iicá píimamiwa,
Nuíwacali, cabáyawanácáiná núa! yáalíacaténáwa cayábaca
—íimaca yái Simón Pedroca. pía picháuná íichawa. Pité
9 Càica Simón íimaca Jesús irí nacái ofrenda profeta Moisés
cáalucáiná Simón ibáyawaná ichùulièricaté wenàiwica
ìwalíisewa, yáalíacáináwa namàacáanápiná Dios irí ofrenda
Jesús idènìaca Dios íiwitáise. iyú nachùnìacaalíwa lepra íicha,
Cáaluca nacái níái Simón Pedro yéewacaténá macái wenàiwica
yáapichéeyéica, naicácáiná yáalíacawa cayábaca pía —íimaca
madécaná cubái needéeyéica. yái Jesúsca.
10 Cáaluca nacái Simón 15 Quéwa éwita Jesús
imanùbacanáica nabáyawaná ichùulìacáanítani cài, càicáaníta

159 SAN LUCAS 5
manùbéeyéi wenàiwica nacàlidaca 21 Néese níái yéewáidéeyéica
Jesús iináwaná ìwali mamáalàacata wenàiwica templo irìcu, nía nacái

macái wenàiwica irí. Yá madécaná fariseonái nadàbaca náináidacawa.
wenàiwica nàwacáidáyacacawa Náimaca náináidacawa nalíwa
néemìacaténá Jesús itàacái, nawàwalìcuísewa: “¿Cáná yéewa
ichùnìacaténá nía nacái. 16 Quéwa itàaní cài yái asìali Jesúsca?
áibaalíté Jesús yàacawa méetàuculé Itàaníca ìyaca Dios ìwali báawéeri
wenàiwicanái íicha isutácaténá iyú, canácáináta asìali yáaliméeri
yáawawa Dios íicha. imàacaca iwàwawa wenàiwicanái
ibáyawaná íicha cayábacaténá
Jesús sana a un paralítico náapicha Dios. Abéerita Dios
17 Aiba èerité Jesús yéewáidaca yáaliméeri imànica cài”, cài
wenàiwicanái. Abénaméeyéi náimaca náináidacawa nalíwa.
fariseo, áibanái nacái 22 Quéwa Jesús yáalíacawa
yéewáidéeyéica wenàiwica templo náináidáanácawa. Yá isutáca

irìcu nàanàacaté néré, madécaná yéemìawa nía:
yàcalé mìnanái nacái ìyéeyéicaté —¿Cánácué píináidawa cài?
Galilea yàasu cáli íinata, Judea 23 Máiní màulenáca wáimaca
yàasu cáli íinata nacái. Aibanái máapinéeri irí: ‘Nudéca numàacaca

nàanàaca Jerusalén ìyacàlená nuwàwawa pibáyawaná íicha
néese nacái. Náawinacatéwa cayábacaténá píapicha Dios’,
néré Jesús yéewáidacatalé càmicáiná áibanái yáalimá
wenàiwicanái. Yá Jesús ichùnìaca iicáca asáisí báisícaalí cayábaca
cáuláiquéeyéi wenàiwica Dios yáapicha Dios. Quéwa máiní
íiwitáise cachàiníiri iyú. 18 Néese càulenáca wáimaca máapinéeri
áibanái asìanái nàanàaca néré irí: ‘Pimichàawa, pìipìna’, áibanái
itéeyéica máapinéeri asìali wenàiwica náalimácáiná naicáca
irièricawa yàalubái íinatawa asáisí wadécaalí wachùnìacani
iiméerica íinata. Nawàwa watàacái iyúwa, yái máapinéerica.
natéca asìali capìi irìculé, 24 Iná núa, asìali Dios néeséerica,
nalìadacaténáni Jesús íipunita, nuchùnìapiná yái máapinéerica

Jesús ichùnìacaténáni. 19 Càmita píalíacaténácuéwa Dios idéca
quéwa náalimá nawàlùacawa ichùulìaca núa numàacáanápiná
Jesús yàatalépiná dàalacáiná nuwàwawa wenàiwicanái
máiní wenàiwicanái néré. Iná ibáyawaná íicha chái èeri irìcu
náiríacawa escalera ìwalibàa capìi cayábacaténá náapicha Dios —
íinatalé, sàabadéeri, canéeri ipùata íimaca nalí yái Jesúsca. Néeseca
chènuniré. Néese nawatàaca Jesús íimaca máapinéeri irí:
capìi ibáiná Jesús iwicáu. Yá —Pía, nùacawéerináca, núuma
nalicùadaca cáuláiquéeri asìali pirí, pimichàawa, peedá pìalubáiwa,
yàalubái íinatawa yéenúlusi ìwali pèepùawa picapèe néréwa —íimaca
Jesús yàatalé, nàacuésemi macáita yái Jesúsca.
wenàiwica ìyéeyéica néeni. 20 Jesús 25 Yáta yái asìalica imichàacawa
yáalíacawa náiwitáise manuíca nàacuésemi, yá yeedáca yàalubáiwa

náináidacawa nawàwawa Jesús irièricatéwa íinata, néese yàacawa
ìwali ichùnìanápináni, yá Jesús icapèe nérépináwa, casíimáiri
íimaca cáuláiquéeri irí: iyú, yàaca Dios irí cayábéeri
—Pía, nùacawéerináca, nudéca idècunitàacá yèepunícawa.
numàacaca nuwàwawa pibáyawaná 26 Macáita ìyéeyéica néré
íicha cayábacaténá píapicha Dios — náináidacawa manuísíwata

íimaca yái Jesúsca. naicáidaca Jesús irí, nàaca nacái
SAN LUCAS 5 160
Dios irí cayábéeri. Cáaluca nacái abéeri ichùnièripiná nía. 32 Càita

náináidacawa, yá náimaca: nacái wenàiwica íináidéeyéica
—Siùca èeri wadéca waicáca mabáyawanáca, càmita nacutá
cayábéeri wawàsi Dios imàníirica abéeri ichùnièripiná náiwitáise
càmíiricáwaca waicá quéechacáwa nabáyawaná íichawa. Quéwa
—náimaca. áibanái wenàiwica yáaliéyéiwa
cabáyawanáca, níata
Jesús llama a Leví icutáca abéeri iwènúadéeripiná
27 Néesetécáwa Jesús imusúacawa náiwitáise báawéeri íicha.
capìi irìcuíse. Yá iicáca asìali Càita nacái núa, càmita nùanàa
íipidenéeri Leví, yeedéericaté numáidacaténá wenàiwica
plata yéenánái judío íichawa Roma íináidéeyéica mabáyawanáca,
ìyacàlená yàasu gobierno irípiná. néese nudéca nùanàaca
Yái Leví yáawinéericawa aléera numáidacaténá wenàiwica
yeedácatalécaté plata wenàiwica yáaliéyéicawa cabáyawanáca,
íicha. Néese Jesús íimaca irí: nawènúadáanápiná náiwitáisewa
—Aquialé, pìawa núapicha nabáyawaná íichawa. Iná yéewa
yéewacaténá nuéwáidacaléca cayábaca nàwacáidáyacacawa
pía —íimaca yái Jesúsca. 28 Yái nùatalé níái cabáyawanéeyéica
Leví imàacaca yàasuwa macáita, nuwènúadacaténá náiwitáise
yá imichàacawa, yàacawa Jesús nabáyawaná íichawa —íimaca
yáapicha. yái Jesúsca.
29 Néese Leví ichùulìaca yàasu
wenàiwicanáiwa nachanàacaténá La cuestión del ayuno

manùba yàacàsi icapèe irìcu. 33 Néesefariseonái nasutáca
Imáidaca yàataléwa Jesús néemìawa Jesús. Yá náimaca irí:
iyáacaténá iyáacaléwa Leví —Juan el Bautista yéewáidacalénái,
yáapicha, Leví iwàwacáiná yàaca nía nacái wéewáidacaléca, wía
Jesús íimiétacaná. Leví imáida fariseoca, namàacaca náichawa
nacái manùbéeyéi yeedéeyéi plata nayáacaléwa manùba yàawiría
yéenánái judío íichawa Roma nasutácaténá Dios íicha manuísíwata.
ìyacàlená yàasu gobierno irípiná. ¿Cáná càmita péewáidacalénái
Aibanái nacái nayáaca nayáacaléwa namàni cài? Nayáaca nayáacaléwa
náapicha néré. 30 Néese mamáalàacata —náimaca. 34 Jesús
abénaméeyéi fariseo, áibanái nacái íimaca nalí:
yéewáidéeyéi wenàiwica templo —Péemìacué comparación:
irìcu natàaníca báawéeri iyú Jesús Asìali icásàacaalíwa, yá
yéewáidacalénái ìwali. Yá náimaca imáidaca yàacawéeyéináwa
Jesús yéewáidacalénái irí: asìanái naicácaténá icásàacawa
—¿Cánácué piyáa piyáacaléwa casíimáiri iyú. Càmita nawàwa
náapicha, níái cabáyawanéeyéica, namàacaca náichawa nayáacaléwa
náapicha nacái níái yeedéeyéica idècunitàacá ìyaca náapicha,
wáicha plata romanonái yàasu yái nàacawéeriná imàníirica
gobierno irípiná? —náimaca. matrimonio, casíimáicáiná nawàwa.
31 Quéwa Jesús íimaca fariseonái 35 Quéwa áiba èeriwa, áibanái
irí: itépiná náichawani. Néenialípiná

—Péemìacué comparación: namàaca náichawa nayáacaléwa,
Máuláicacaalí wenàiwica, yá achúmacáiná nawàwa. Càita nacái
càmita nawàwacutá abéeri nuéwáidacalénái, càmita yéewa
ichùnièripiná nía. Quéwa áibanái achúmaca nawàwa idècunitàacá
idènièyéica uláicái nawàwacutáca nùyaca náapicha. Iná càmita
161 SAN LUCAS 5, 6
namàaca náichawa nayáacaléwa — ituíná nacáapi irìcuwa needácaténá

íimaca yái Jesúsca. íicha íimi nayáacaténáni,
36 Jesús icàlidaca nalí nacái áiba yácáiná judío íiwitáise imàacaca
comparación yéewáidacaténá nía: wenàiwica needáca nayáapináwani
—Càmita wadalúa wáluma achúmanamata ìyacaná áibanái
yéemami wàlisài bàlesi íicha ibànacale yéená máapicaalí nía.
wachanàidacaténá iyú éwisàimi 2 Abénaméeyéi fariseo iicáca
bàlesita. Wamànicaalí cài, yásí Jesús yéewáidacalénái imàníiná,

báawaca wamànica wàlisài yá fariseonái iicácani iyúwa
bàlesimi. Yá nacái wàlisài yéemami íibaidacalési. Iná fariseonái íimaca
càmita abédanama éwisàimi Jesús yéewáidacalénái irí:
bàlesi yáapichani. 37 Péemìacué —¿Cánácué píibaida siùca sábado
áiba comparación: Càmita wàucùa wayamáidacatáicawa? Dios càmita
wàlisài uva ituní éwisàimi íimamisi imàaca wáibaidaca siùca èeri —
irìculé yácáiná wàlisài uva ituní náimaca. 3 Néese Jesús íimaca nalí:
idàbaca isáacawa dàchidàchiwaca —Pidécuéca piimáichaca
inànìacubàa, yásí éwisàimi tàacáisi piléericuéca Dios itàacái
íimamisi icacanácawa, càmicáiná irìcuíse wàawirimi rey David
yáalimá imulacàacawa yàacawa. ìwali, bàaluité máapicaalíténi,
Wamànicaalí cài, yá yúucacawa áibanái nacái yáapichéeyéi
wáicha macáita uva ituníca, asìanáica. 4 David iwàlùacatéwa
íimamisi nacái. 38 Iná iwàwacutá Dios yàasu íimamisíiri capìima
wàucùaca wàlisài uva ituní wàlisài mabáyawanéeri irìculé, yái
íimamisi irìculé. Càita nacái níái israelitanái isutácatáipiná Dios
nuéwáidacaléca yeebáidéeyéica íicha. Yá David yeedácaté pan
nutàacái wàlisài, càmita nàya namàníiricaté Dios irí ofrenda
pìasu bàaluisàimi tàacáisi ìwali, piná sacerdotenái iyáapináwa.
píacué fariseoca. 39 Aiba wawàsi David iyáaca pan, néese yàaca
nacái, péemìacué comparación: yáapichéeyéi iyáapináwa nacái,
Idécanáami wenàiwica ìiraca éwita Dios imàacacáaníta
éwisàimi uva ituní ipuíri, yá càmita níawamita sacerdotenái iyáaca yái
iwàwa ìiraca wàlisài uva ituní panca. Dios càmitaté yùuwichàida
càmíirica ipuí íimacáiná: ‘Cayábéeri Davidnái, máapicáiná nía, ínáté
yáwanái yái ipuírica’, cài íimaca. catúulécanáca Dios iicáca nía —
Càita nacái píacué: Pìyacáinácué íimaca yái Jesúsca. 5 Néese Jesús
éwisàimi tàacáisi ìwali, íná íimaca fariseonái irí àniwa:
piyúunáidacuéca cayábéericani —Dios idéca ichùulìaca núa,
wàlisài tàacáisi íicha. Iná càmitacué núa asìali Dios néeséerica,
piwàwa peebáidaca yái nutàacái numàacáanápiná nùasu wenàiwica
wàlisàica —íimaca yái Jesúsca. namànica càide iyúwa nuwàwáaná
èeri imanùbaca, siùca èeri sábado
Los discípulos arrancan nacái wayamáidacatáicawa, wía
espigas en el día de reposo judíoca —íimaca yái Jesúsca.
6 Néeseté áiba sábado judíonái

nayamáidacatáicawa, Jesús
yèepunícawa àyapulìcubàa
El hombre de la mano tullida
6 Aiba sábado judíonái
yéewáidacalénái yáapichawa iyamáidacatáicawa, Jesús
bànacalé yèewibàa. Yá iwàlùacatéwa néewáidacàalu
yéewáidacalénái needáca irìculé, yá idàbaca yéewáidaca
achúmanamata trigo ituíná nía néré. Iyaca néeni abéeri
nayéeripiná. Yá naquiría trigo asìali icáapi yéewápuwáiséeri
SAN LUCAS 6 162
ituwièricawa íicha. 7 Nàyaca nacái náipidená cài: Simón, yái asìali

néeni abénaméeyéi yéewáidéeyéica Jesús yèerica íipidenápiná nacái
wenàiwica templo irìcu, áibanái Pedro; yá nacái Andrés, yái Simón
nacái fariseonái. Naicáidaca Jesús iméeréerica; Santiago nacái; Juan
irí mamáalàacata naicácaténá asáisí nacái; Felipe nacái; Bartolomé
ichùnìacaalípiná asìali, sábado irìcu, nacái. 15 Yá nacái Mateo; Tomás
nayamáidacatáicawa, yéewanápiná nacái; Santiago nacái, yái Alfeo
nacháawàaca Jesús iináwaná ìirimica; yá nacái Simón, áibaalí
ìwali, fariseonáicáiná náimacaté íipidenéeri celote; 16 Yá nacái Judas,
íibaidacalésicani yái Jesús yái Santiago yéenásàirica; yá nacái
ichùnìanáca wenàiwicanái. 8 Quéwa Judas Iscariote, yái itéeripinácaté
Jesús yáalíacawa náináidáanáwa. Jesús yùuwidenái náibàacaténáténi,
Yá Jesús íimaca asìali irí icáapi nanúawani.
ituwièricawa íicha:
—Pimichàawa, pibàlùawa Jesús enseña a mucha gente
nàacuésemi —íimaca yái Jesúsca. 17 NéesetéJesús iricùacawa
Yá asìali imichàa ibàlùacawa. dúli íinatáise yéewáidacalénái
9 Néese Jesús íimaca fariseonái irí: yáapichawa. Yá iyamáaca
—Siùcata nusutácué nuémìawa ibàlùacawa néeni manacúalibàa.
pía: ¿Càinásica Dios ibatàa Idéca nàwacáidáyacacawa néré
wamànica siùca èeri sábado madécaná Jesús yéewáidacaléca
wayamáidacatáicawa? ¿Imàacasica áibanái, madécaná nacái wenàiwica
wamànica cayábéeri, càmicaalí yàanèeyéica macái Judea yàasu
nacái, báawéerisica? ¿Imàacasica cáli néese, Jerusalén ìyacàlená
wacáucàidaca wenàiwica, càmicaalí néeséeyéi nacái, Tiro ìyacàlená
wéetáidasica wenàiwica? —íimaca néeséeyéi nacái, Sidón ìyacàlená
yái Jesúsca. néeséeyéi nacái, níái yàcalé
10 Néese iicáidaca nalí macáita ìyéeyéica manuíri úni idùlepi.
ìyéeyéica itéese. Yá néeseca Níái manùbéeyéi wenàiwicaca
iwènúacawa asìali irí àniwa, yái nàanàacaté néré néemìacaténá
báawéerica icáapi. Yá Jesús íimaca Jesús itàacái, yúucacaténá
irí: náicha nacái uláicái. Yáté
—Piducúa picáapiwa —íimaca yái ichùnìaca nía. 18 Aibanái nacái
Jesúsca. Yá asìali imànica iyúwa yùuwichèeyéicawa demonio
Jesús íimáaná irí. Yáta cayábaca idacùacáiná náiwitáise, Jesús
icáapi. 11 Quéwa fariseonái máiní ichùnìaca nía nacái. 19 Iná macáita
calúaca nía. Nadàbaca nasutáca wenàiwica nawàwaca namàacaca
néemìawa níawáaca càinácaalí nacáapiwa Jesús ìwali ichùnìacáiná
náalimáanápináté namànica Jesús nía canánama íiwitáise iyúwa, níái
irí. cáuláiquéeyéica.
Jesús escoge
a los doce apóstoles La felicidad y la infelicidad
12 Néenialíté Jesús yàacawa dúli 20 Néese Jesús iicáidaca
íinatalé. Iyamáacawa néenibàa yéewáidacalénái iríwa. Yá íimaca
isutácaténá Dios íicha táiyápinama nalí:
abéeri catá. 13 Amalácanáami “Casíimáipinácuéca piwàwa,
yàacawa, yá imáidaca yàataléwa píacué catúulécanéeyéica,
yéewáidacalénáiwa canánama. pimàacacáinácué Dios icùaca pía
Yeedáca nèewíise doce namanùbaca siùcáisede.
Jesús yèeyéica íipidenápiná 21 “Casíimáipinácuéca nacái
apóstolnái. 14 Níái docéeyéica píawa, píacué máapíiyéica siùca,

163 SAN LUCAS 6
Dioscáiná yàapinácué piyáapiná quéwa nachìwáidacaté wenàiwica

cadénama. meedá!”, íimaca yái Jesúsca.
“Casíimáipinácuéca nacái píawa,
píacué achúméeyéica iwàwa El amor a los enemigos
siùca, Dioscáiná imàacapinácué 27 Néese Jesús íimaca
casíimáica píawa. yéewáidacalénái iríwa: “Quéwa
22 “Casíimáipinácuéca nacái núumacué nacái pirí píacué
píawa, báawacaalícué wenàiwica yéemièyéica nulí: Iwàwacutácué
iicáca pía, náucacaalícué nacái pía cáinináca piicáca piùwidenáiwa.
náichawa, nacuísacaalícué pía nacái, Pimàni nacái nalí cayábéeri
natàanícaalícué báawéeri iyú pìwali, cawinácaalícué báawéeyéica
peebáidacáinácué nutàacái, núa iicáca pía. 28 Pisutácué nalí Dios
asìali Dios néeséerica. 23 Casíimáicué íicha imàníinápiná nalí cayábéeri,
piwàwa manuísíwata, piyanídacuéwa cawinácaalícué ibànuèyéica
casíimáiri iyú namànicaalícué pirí pìwali chàwicùli. Pisutácué
cài, yácáiná Dios imàacapinácué nalí Dios íicha cawinácaalícué
pirí manuísíwéeri cawèníiri icuíséeyéica pía. 29 Aiba inúacaalí
pìanàacaalípinácué chènuniré, pinàni ìwali, pimàaca inúaca
bàaluitécáiná níái wenàiwica pinàni ìwali abéemàawáise àniwa.
yàawirináimica namànicaté báawéeri Aiba yeedácaalí píicha pìasu
nacái profetanái irí, níái Dios yàasu ruana nacáiri, pimàaca yeedáca
wenàiwica profetanái íibaidéeyéicaté picamisani nacái. 30 Aiba isutácaalí
Dios irípiná càide iyúwacué pìyáaná”, píicha wawàsi, pimàaca iríni;
íimaca yái Jesúsca yéewáidacalénái imelùdacaalí píicha pìasu, picá
iríwa. pisutá yèepùadáanápiná piríni.
24 Néese Jesús íimaca áibanái 31 Pimànicué áibanái irí cayábéeri,
wenàiwica irí: “Quéwa, ¡máinícué càide iyúwacué piwàwáaná

piùwichàapinácawa, píacué namànica pirí cayábéeri.
càasuíyéica! Yácáiná Dios 32 “Cáininácaalícué piicáca
yùuwichàidapinácué píawa, néese níawamita cáininéeyéicuéca iicáca

càmitacué quirínama casíimái pía, càmitacué pimàni pìyaca
piwàwa pìasu cawèníirimi ìwaliwa, cayábéeri wawàsica áibanái íicha,
yái pidènièricuéca siùca. macái èeri mìnanái namànicáiná
25 “¡Máinícué piùwichàapinácawa, cài, nía nacái báawéeyéica íiwitáise
píacué ìyéeyéica iyáacaléwa namànica cài. Iná càmitacué máiní
cadénama, mesúnamáicáináta cayábéeyéi náicha pía. 33 Càita
piùwichàapinácué máapicái! nacái pimànicaalícué cayábéeri
“¡Máinícué piùwichàapinácawa nalí níawamita imàníiyéicuéca
píacué iicáaníiyéica siùca. Aiba pirí cayábéeri, càmitacué pimàni
èeriwa píicháanípinácuéca pìyaca cayábéeri wawàsica
achúmacáiná piwàwa! áibanái íicha, macái èeri mìnanái
26 “¡Máinícué piùwichàapinácawa namànicáiná cài, nía nacái
pitàanícáinácué méetàuculéeri báawéeyéica íiwitáise namàni cài.
tàacáisi ìwali, càmíiri Dios Iná càmitacué máiní cayábéeyéi
itàacái, íná yéewa macái èeri náicha pía. 34 Pìacaalícué
mìnanái càmíiyéica iwàwa Dios nacái áibanái ichàba pìasuwa
natàanícuéca pìwali cayábéeri níawamita píináidéeyéicuéca
iyú. Càité nacái pìawirináimicué nèepùadáanápiná pirí cawèníiri
itàanícaté cayábéeri iyú áibanái àniwa, càmitacué pimàni pìyaca
cachìwéeyéi iwicùlidéeyéi ìwali cayábéeri wawàsica áibanái íicha
itàaníiyéicasa Dios inùmalìcuíse, macái èeri mìnanái namànicáiná
SAN LUCAS 6 164
cài, nía nacái báawéeyéica íiwitáise cayábéeri àniwa manuísíwata.

nàaca áibanái báawéeyéi ichàba Quéwa pimànicaalícué áibanái
wawàsi needácaténá náicha irí cayábéeri achúméeri meedá,
cawèníiri àniwa. Iná càmitacué néese Dios imànicuéca nacái pirí
máiní cayábéeyéi náicha pía. cayábéeri achúmáana meedá”,
35 Iwàwacutácué cáinináca piicáca íimaca yái Jesúsca.
piùwidenáiwa, pimànicué nacái nalí 39 Jesús yéewáidaca nía áiba
cayábéeri, pìacué nacái nachàba comparación iyú. Yá íimaca nalí:

pìasuwa, éwita càmicaalí nèepùada “Matuíri wenàiwica càmita idé itéca
pirícuéni. Yásí Dios imàacapinácué áiba matuíri àyapulìcubàa, ipíchaná
pirí cawèníiri manuísíwata pucháibanama náuwàacawa utàwi
chènuniré, yá nacái Wáaniri Dios irìculé. Càita nacái càmitacué
yéenibepinácuéca píawa, yái yéewa matuíyéica píiwitáise,
Wáaniri Dios chènuníiséerica, iwàwacutácáiná péewáidaca
imàníirica cayábéeri èeri mìnanái wenàiwica matuíyéi íiwitáise
irí, éwita càmicáaníta nàaca náalíacaténá càinácaalí iyú
irí cayábéeri, níái báawéeyéica náalimá nàyaca machacàníiri
íiwitáise. 36 Iwàwacutácué iyú. 40 Cawinácaalícué wenàiwica
catúulécanáca piicáca áibanái péewáidéeyéica, càmitacué yéewa
wenàiwica càide iyúwacué Wáaniri cáalíacáica píicha nía, néese
Dios catúulécanáaná iicáca pía”, idécanáamicué péewáidaca nía,
íimaca yái Jesúsca. yásí náalíacawa abéerita yái
píaliéricuécawa. Iná iwàwacutácué
No juzgar a otros máiní cáalíacáica pía yéewacaténá
37 Jesús íimaca yéewáidacalénái piyúudàaca nía cayába.
iríwa: “Picácué máiní 41 “Pía, idènièrica ibáyawaná
picháawàaca áibanái iináwaná manuíriwa, picá píináidawa máiní

ìwali mamáalàacata, néese cayábaca pía áiba wenàiwica íicha
Dios càmitacué yùuwichàida idènièrica ibáyawanáwa achúméeri
píawa. Picácué píináidawa meedá. Péemìacué comparación:
piùwichàidáanápiná áibanái Pibáyawaná manuíri càicanide
imàníiyéica pirí báawéeri, néese iyúwa manuíri àicu idéca nacáicaalí
Dios càmitacué yùuwichàida píawa. yúuwàacawa pituí irìculé. Néese
Pimàacacué piwàwawa nabáyawaná áiba achúméeríwanái ibáyawaná
íicha, yásí Dios imàacacué iwàwawa càicanide iyúwa achúméeri
pibáyawaná íicha. 38 Pìacué áibanái imuluísi yúuwàacaalíwa ituí irìculé.
irí càinácaalí wawàsi namáapuèrica 42 Máinícáiná cabáyawanáca pía
píicha, yásí Dios yàacuéca piríwa manuísíwata, íná canáca yéewaná

càinácaalí wawàsi pimáapuèrica. báawaca piicáca píichawa áiba
Péemìacué comparación: Càide wenàiwica idènièrica ibáyawanáwa
iyúwa wenàiwica cayábéeri achúméeri meedá. Péemìacué
íiwitáise ipuníadacaalícué cayába comparación: Manuíri àicu
pìasu saco ituínási iyú, icusúa yúuwàacaalíwa pituí irìculétá,
nacáicani, icàbadàa nacái néréni yá càmita pidé piicáca cayába
yéewanápiná ipuníadaca saco àta pimusúadacaténá imuluísi áiba
ituínási itúadacatalétawa saco wenàiwica ituí irìcuísetá. Càita
inùma irìcuíse, càita nacái Dios nacái cabáyawanácaalí pía, picá
imànicuéca piríwa cayábéeri cài píima áiba wenàiwica irí:
manuísíwata. Pimànicaalícué ‘Nuénásàiri, pimàaca nucàlidaca pirí
áibanái irí cayábéeri manuísíwata, pibáyawaná ìwali, nuyúudàacaténá
yásí Dios imànicuéca piríwa pimàacaca píichawani’, picá cài
165 SAN LUCAS 6, 7
píimaca irí; pucháibaca píiwitáise comparación píalíacaténáwa

pìyaca. ¡Pidéca piimáichaca càinácaalí wenàiwica ìyaca
meedá pibáyawanáwa! Iwàwacutá yeebáidéerica nulí, yéemièrica
pimàacaca píichawa quéechacáwa nacái nutàacái, imàníirica nacái
yái báawéeri manuírica pimàníirica. càide iyúwa nuchùulìanáni.
Yásí pidéca pìalàaca áiba wenàiwica 48 Yái wenàiwicaca càicanide
imàacáanápiná íichawa achúméeri iyúwa asìali imàníirica capìi.

báawéeri imàníirica”, íimaca yái Quéechacáwa íicaca depuíwalé.
Jesúsca. Yá asìali yàanàaca manuíri íba
ìyéerica depuíwalé cáli irìcu,
El árbol se conoce por su fruto ibàlùadacaténá icapèewa íinata.
43 Jesús yéewáidaca nía Idécanáami imànica icapèewa íba
comparación iyú. Iimaca nalí: íinata, yá inanába yéesacawa. Yái
“Canáca cayábéeri àicu yáaliméeri yéesacái yàacawa cachàiníiri iyú
idènìaca ìyacanáwa báawéeri. asìali icapèe ìwali. Càmita idé
Canáca nacái báawéeri àicu quéwa yéesacái icusúadaca capìi,
yáaliméeri idènìaca ìyacanáwa asìali imànicáináté dàalawaca
cayábéeri. 44 Càita wáalíacawa icapèewa. Càide iyúwa capìi
macái àicu ìwali, waicácaalí ibàlùacaalíwa mamáalàacata, càita
ìyacaná, cayábéericaalíni, càmicaalí nacái cawinácaalí wenàiwica
nacái, yá báawéericani. Càmita yeebáidéeyéica nutàacái
weedá cayábéeri higuera ìyacaná nadènìapiná nacáucawa càmíiri
tuíri íicha. Càmita nacái weedá imáalàawa. 49 Aiba wenàiwica
cayábéeri uva ìyacaná áwa yúuba quéwa yéemìacaalí nutàacái,
íicha. 45 Càita nacái wáalimá néese càmita imàni càide iyúwa
wáalíacawa wenàiwicanái íiwitáise núumáaná irí. Yái wenàiwicaca
ìwali nacái: Cayábacaalí wenàiwica càicanide iyúwa wenàiwica
íiwitáise, yásí itàaníca cayábéeri imàníirica icapèewa cáli íinata,
tàacáisi iyú, yácáiná íiwitáise canéeri irí íba ibàluèripináwa íinata,
cayábéeri ìyaca iwàwalìcu. Càita yái capìica. Inanába yéesacawa, yá
nacái báawacaalí wenàiwica yéesacái yàacawa cachàiníiri iyú
íiwitáise, yásí itàaníca báawéeri capìi ìwali. Yá caquialéta capìi
tàacáisi iyú, yácáiná íiwitáise yúuwàacawa, imáalàacawa macáita.
báawéeri ìyaca iwàwalìcu. Wáalimá Càide iyúwa capìi imáalàanáwa,
wáalíacawa wenàiwicanái íiwitáise càita nacái cawinácaalí wenàiwica
ìwali wéemìacaalí càinácaalí càmíiyéica yeebáida nutàacái,
wawàsi natàaníca ìwali yácáiná canáca nacáuca càmíiri imáalàawa”,
nawàwa idéca ipuníacawa iyú, íimaca yái Jesúsca.
yái cayábéerica, càmicaalí nacái,
yá báawéerica meedáni. Iná Jesús sana al criado de
iwàwacutácué cayábéeri píiwitáise un oficial romano
piwàwalìcuísewa, yéewanápinácué
péewáidaca wenàiwicanái báisíiri
tàacáisi iyú”, íimaca yái Jesúsca.
7 Idécanáamité Jesús icàlidaca
wenàiwicanái iríni, yáté
yàacawa Capernaum ìyacàlená néré.
2 Iyaca néré abéeri romanonái yàasu
Las dos bases úwi íiwacaliná, idènièrica yàasu
46 Jesús íimaca: “Canéeri iwèni wenàiwicawa cáininéerica iicáca.
meedá píimáanácuéca nùwali Cáuláicaca úwi íiwacaliná yàasu
‘Wáiwacali’, càmicaalícáwa wenàiwica, iwàwéeri yéetácawa
pimànicué càide iyúwa núumáaná íiwacali íichawa. 3 Néese úwi
pirí. 47 Siùcade nucàlidacué pirí íiwacaliná yéemìaca Jesús iináwaná
SAN LUCAS 7 166
ìwali ichùnìaná wenàiwica, yá —Péemìacué cayába, canácata

ibànùaca abénaméeyéi judío nùanèeri càirica yeebáidéeri
íiwacanánái nasutácaténá Jesús nulí manuísíwata, ibatàa Israel
íicha wawàsi manuísíwata itaquénáinámi yéenápináta,
yàanàanápiná ichùnìaca yàasu càmitàacá nùanàa càiri —
wenàiwica. 4-5 Néese judío íimaca yái Jesúsca. 10 Néese níái
íiwacanánái nàacawa Jesús wenàiwicaca úwi íiwacaliná
yàatalé. Yá nasutáca íicha wawàsi ibànuèyéicaté nèepùacawa
manuísíwata, náimaca Jesús irí: úwi íiwacaliná icapèe néré, yá
—Cayábaca piyúudàacani, nàanàaca yàasu wenàiwica idéená
yáara úwi íiwacalináca, cayábacani.
cáininácáiná iicáca wía judíoca.
Ipáyaidacáináténi namànicaténá Jesús resucita al hijo
walí wàasu wéewáidacàalu de una viuda
—náimaca. 11 Néeseté àniwa, Jesús
6 Néese Jesús yàacawa náapicha, yàacawa Naín ìyacàlená nérépiná.
quéwa mawiénicaalíté Jesús Yàacawa yéewáidacalénái
ìyaca úwi íiwacaliná icapèe yáapichawa, madécaná nacái
irí, yá úwi íiwacaliná ibànùaca áibanái wenàiwica yáapicha.
yàacawéeyéináwa náimacaténá 12 Jesús ìyacaalíté mawiénita
Jesús irí: “Nuíwacali, càmita yàcalé irí, yá iicáca manùba

nuwàwa nusàiwicaca pirí wawàsi, wenàiwica namusúacawa íipunita
canácáiná yéewaná nuedáca yàcalé irìcuíse. Nawáacutáida
pía nùataléwa máinícáiná nàacawa yéetéerimiwa. Nàacawa
cayábéerica nuícha pía, íná nabàlìacaténáni. Yácata abéerita
báica nuicáca núawawa piwéré. uìrica úái yáatúaca inìrimi
7 Báica nuicáca núawawa piwéré, yéetéechúamicawa íicha. Madécaná
íná càmitaté nùa nucutáca pía, wenàiwica namusúacawa yàcalé
máinícáiná cayábéerica nuícha pía. irìcuíse nacái nàacawéeridacaténá
Pichùulìacáita ichùnìanápináwa úa. 13 Yá Wáiwacali iicáca
yái nùasu wenàiwicaca, yásí uícháaníca, yá catúulécanáca iicáca
ichùnìacawa. 8 Núalíacawa píalimá úa. Yá íimaca ulí:
pichùnìacani pitàacái iyúwa, —Picá píicháaní —íimaca ulí yái
níacáiná nuíwacanánái nachùulìa Jesúsca.
nacái núa. Núa nacái nuchùulìa 14 Néese Jesús yàacawa nàatalé,
nùasu úwináiwa. Nuchùulìacaalí níái itéeyéica yéetéerimiwa. Yá

abéeri yèepùacawa, yáta Jesús imàacaca icáapiwa yàalubái
yèepùacawa. Numáidacaalí abéeri, ìwali, chéecáisi irièriwa íinata.
yáta yàanàaca. Nuchùulìacaalí Yá wenàiwicanái nayamáa
àniwa nùasu wenàiwicawa nabàlùacawa. Yá néese Jesús íimaca
imàníinápiná áiba wawàsi, yéetéerimi iríwa:
yáta imànicani. Iná yéewa —Pía ùuculìirica, núuma pirí:
núalíacawa píalimá pichùnìacani ¡Pimichàawa! —íimaca yái Jesúsca.
nacái pitàacái iyúwa yái nùasu 15 Néese yái ùuculìirica imichàa
wenàiwicaca”, íimaca yái úwi yáawinacawa, cáuca àniwani. Yá

íiwacalináca. idàbaca itàaníca àniwa. Néese Jesús
9 Yá cayábaca Jesús íináidacawa itéca ùuculìiri yáatúa yàataléwa
yéemìaca úwi íiwacaliná itàacái. yèepùadacaténá ulí àniwani.
Néese Jesús iwènúacawa, yá íimaca 16 Macáita naicáca cáucani, yá
nalí, níái manùbéeyéi wenàiwicaca cáaluca nía, náalíacáináwa Jesús

yèeyéicawa yáamíise. idènìaca Dios íiwitáise cachàiníiri.
167 SAN LUCAS 7
Yá nàaca Dios irí cayábéeri. idéca iicáidaca, éeruíyéimi

Náimaca nalíwáaca: yàabàli nacái nadéca nàipìnáaníca,
—Idéca yàanàaca wàatalé cacháunéeyéimi íimami lepra iyú
cachàiníiri profeta icàlidéerica Dios nacái, idéca cayábaca nía uláicái
itàacái —náimaca Jesús ìwali. Yá íicha, màuwíiyéimi nacái nadéca
náimaca nacái: néemìaca, yéetéeyéimiwa nacái
—Dios idéca yàanàaca nadéca namichàacawa yéetácáisi
yàacawéeridacaténá wía —náimaca. íicha, catúulécanéeyéi nacái nadéca
17 Néese macáita ìyéeyéica néemìaca nuwàwaca nuwasàaca
Judea yàasu cáli íinata, nía nía Dios yàasu yùuwichàacáisi
nacái ìyéeyéica áiba yàcalé irìcu íicha. Picàlidacué Juan iríni
mawiéníiyéica néemìaca Jesús yáalíacaténáwa idéca nùanàaca,
iináwaná ìwali, icáucàidacaté núa Dios néeséerica. 23 ¡Casíimáica
yéetéerimiwa. cawinácaalí wenàiwica
yeebáidéeyéica nulí mamáalàacata!
Los enviados de Juan el Bautista —íimaca yái Jesúsca.
18 Juan el Bautista ìyacaté 24 Néese idécanáamité Juan
mamáalàacata presoíyéi ibànalìcu. yéewáidacalénái yèepùacawa Jesús

Néese yéewáidacalénái nacàlidaca íicha, yá Jesús idàbaca icàlidaca
irí macáita yái Jesús imàníirica. Juan el Bautista iináwaná ìwali.
Yáté Juan imáidaca pucháiba Jesús íimaca: “Bàaluité pìacatécué
yéewáidacaléwa. 19 Juan ibànùaca piicáca wenàiwica ìyéericaté
nía Jesús yàatalépiná nasutácaténá manacúali yùucubàa càináwàiri,
néemìawa Jesús asáisí báisícaalí yáara Juanca. Càmíiritaté
Dios néeséericani, yái wenàiwica machawàaca íiwitáise yái asìali
Dios ibànuèripinácaté judío piiquéericatécué, càide iyúwa
icuèrinápiná, néese càmicaalí masicái cáuli yáawiadáidéerica
yáníi, yá iwàwacutá nacùaca áiba meedá. 25 ¿Càinásicué piicá
yàanàaca. 20 Níái Juan ibànuèyéica néré bàaluité? Càmíiritaté asìali
nàacatéwa Jesús yàatalé. Yá cawèníiri ibàle yái piiquéericatécué.
náimaca irí: Píalíacuéwa cawinácaalí
—Juan el Bautista ibànùaca cawèníiyéica ibàle, ìyéeyéica nacái
wía wasutácaténá wéemìawa càasuíri iyú, nàyaca cayábéeri
pía, asáisí Dios néeséericaalí capìi irìcu càide iyúwa reynái
pía, yái iwàwacutéericaté ìyáaná, icuèyéica manùbéeyéi
yàanàapináca, quéwa càmicaalí wenàiwica. 26 Bàaluité pìacuécawa
píani, ¿iwàwacutásica wacùaca áiba manacúali yùuculé càináwàiri
yàanàaca? —náimaca. piicácaténáté profeta icàlidéerica
21 Idécanáamité Jesús yéemìaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Báisíta
natàacái, yáta èerica Jesús profetacani, yái Juanca, quéwa
ichùnìaca madécaná cáuláiquéeyéi máiníiri cachàinica áibanái profeta
nàuwichàacái íichawa, idècunitàacá íicha canánama. 27 Yái Juanca,
Juan yéewáidacalénái ìyaca yácata yáara nacàlidéericaté ìwali
néré. Jesús yúucaca demonio tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Profeta
abénaméeyéi wenàiwica íicha. itànàacaté tàacáisi Dios íiméericaté
Imàaca nacái manùbéeyéi matuíyéi Iiri iríwa. Dios íimacaté:
iicáidaca nacái. 22 Néese Jesús ‘Nuchùulìapiná pipíchalé nùasu
íimaca nalí níái Juan ibànuèyéica: wenàiwicawa icàlidéerica
—Pèepùacué picàlidaca Juan iríni nutàacáiwa. Yá yàapinácawa
pidéenácuéca piicáca, péemìaca pipíchalé yàalàacaténá
nacái. Picàlidacué iríni matuíyéimi wenàiwica nachùnìanápiná
SAN LUCAS 7 168
náiwitáisewa yéewanápiná píimacuéca Juan ìwali demoniosa

natàidaca pía cayába ìyaca iwàwalìcu. 34 Siùca nudéca
pìanàacaalíwa nàatalé’, nùanàaca, núa asìali Dios
íimacaté yái Diosca. 28 Péemìacué néeséerica. Nuyáaca nuyáacaléwa,
cayába, canácata áiba wenàiwica nuìra nacái uva ituní. Néese
cachàiníiri Juan íicha nèewíise píimacuéca nùwali camùníiricasa
macái wenàiwica imusuéyéicawa núa, cáanáirisa iyáaca iyáacaléwa
inanái íicha. Quéwa cawinácaalí núa, casíimáicasa nacái nucàmaca,
wenàiwica yeebáidéeyéica Dios nùacawéeridáanása nacái
itàacái siùcáisede, yéewanápiná cabáyawanéeyéi wenàiwica, nía
Dios icùaca nía, máiní nacái yeedéeyéica plata néenánái
cachàinipináca nía Juan íicha, judío íichawa Roma ìyacàlená yàasu
éwita càmicáaníta máiní cachàinica gobierno irípiná. Càita píimacuéca
nía Dios ìyacàle irìcu Dios nùwali càmicáinácué piwàwa
icùacataléca macáita chènuniré. peebáidaca nutàacái. 35 Quéwa
29 “Manùbéeyéi wenàiwica cawinácaalí yeebáidéeyéica
yéemièyéicaté Juan itàacái, Juan yàasu tàacáisi nutàacái
abénaméeyéi nacái yeedéeyéica nacái, náasáidaca Dios imàacaca
plata néenánái judío íichawa Roma cáalíacáica nía báisíiri iyú”, íimaca
ìyacàlená yàasu gobierno irípiná, yái Jesúsca.
nawènúadacaté náiwitáisewa
nabáyawaná íichawa, yá Jesús en casa de Simón
namàacaca Juan ibautizáca nía. el fariseo
Càité náasáidaca náalíacawa Dios 36 Abéeri fariseo íipidenéeri
icùaca wenàiwica machacàníiri Simón imáidaca yàataléwa Jesús

iyú. 30 Quéwa fariseonái, nía iyáanápiná iyáacaléwa yáapicha,
nacái yéewáidéeyéica wenàiwica íná Jesús yàacawa fariseo
templo irìcu, càmitaté namàaca icapèe irìculé, yá yáawinacawa
Juan ibautizáca nía, càmicáináté iyáacaténá iyáacaléwa. 37 Néese
nawènúada náiwitáisewa Dios inanái ùanàaca néré, ìyéechúa
irípiná. Càité caná iwèni meedá yàcalé irìcu, iiméechúacaté nacái
naicáca yái cayábéerica Dios asìanái yáapicha plata ìwalinápiná.
iwàwéericaté imànica nalí. Uémìacaté Jesús iináwaná ìwali
31 “Nucàlidacué pirí càiná iwàlùanáwa fariseo icapèe irìculé
píiwitáise, píacué wenàiwicaca iyáacaténá iyáacaléwa. Iná ùanàaca
ìyéeyéica siùca. 32 Péemìacué néré utéca catùa ucáapi irìcuwa,
comparación: Càicuéca píade abéechúa catùa cawèníichúa
iyúwa sùmanái yáawinéeyéicawa alabastro icatùalená, ipuniéchúawa
àyapulìcubàa bamuchúamibàa perfume pumèníiri isàni iyú.
yàcalé. Néese namáidaca nanacáiyéi 38 Uícháaníca ùacawa ubáyawaná
iríwa, ‘Wadéca wapùlìacuéca pirí ìwaliwa, yá ùacawa Jesús yàatalé.

íwa, quéwa càmitacué pilabàa; Uawinacawa mawiénita yàabàli irí.
néese wadéca wacántàaca pirícué Néese udàbaca uíbaca Jesús yàabàli
canción càide iyúwa nacántàaná utuíyáa iyúwa. Néese uchuìdaca
yéetéeyéimiwa ìwali, quéwa yàabàli uíwita ibáiná iyúwa,
càmitacué píicháaní’, cài náimaca. usùsùaca nacái Jesús yàabàli càide
33 Càita nacái pimànicuéca. Juan el iyúwaté judío íiwitáise nàanáté
Bautista yàanàacaté, yá imàacacaté náiwacali icàaluínináwa. Néese
íichawa iyáacaléwa isutácaténá ùucùaca perfume pumèníirica
Dios íicha manuísíwata, càmita isàni yàabàli ìwali. 39 Néese yái
nacái ìira uva ituní. Quéwa fariseo imáidéerica yàataléwa Jesús,
169 SAN LUCAS 7, 8
iicácáiná inanái imàníirica Jesús —¿Piicásica úái inanáica?

irí, íná fariseo íimaca íináidacawa Nudéca nùanàaca pìatalé picapèe
iríwa iwàwalìcuísewa: “Báisícaalí irìculé, quéwa càmita pité nulí
profetasíwa yái asìalitá, yá úni nuíbacaténá nùabàliwa,
yáalíacawa càinácaalí uíwitáisetá néese úái inanáica udéca uíbaca
úái imàaquéechúaca icáapiwa ìwali, nùabàli utuíyáa iyúwa, yá
úái imàníichúaca ibáyawanáwa”, uchuìdacani uíwita ibáiná iyúwa.
íimaca íináidacawa iríwa yái 45 Càmita pisùsùa nunàni ìwali
fariseo Simónca. Quéwa Jesús pitàidacaténá cayába núa càide

yáalíacawa Simón íináidáanáwa iyúwa wáiwitáise ìyáaná, wía
iwàwalìcuísewa. 40 Iná Jesús íimaca judíoca; quéwa úái inanáica,
fariseo irí: nudécanáami nuwàlùacawa capìi
—Simón, nuwàwaca nucàlidaca irìculé, càmita uyamáida usùsùaca
pirí wawàsi —íimaca yái Jesúsca. nùabàli ùacaténá nucàaluíniná,
Néese fariseo íimaca: càide iyúwa judío íiwitáise ìyáaná.
—Picàlida nulíni, pía 46 Càmita piùcùa mawèníiri olivo
yéewáidéerica wenàiwica —íimaca iséená nuíwita ìwali píasáidacaténá

yái fariseoca. casíimáica piicáca núa càide iyúwa
41-42 Néese Jesús íimaca fariseo irí: judío íiwitáise ìyáaná; quéwa úái
—Péemìa comparación. Iyacaté inanáica udéca ùucùaca cawèníiri
asìali yèerica plata áibanái ichàba perfume pumèníiri isàni nùabàli
maléená èeripiná. Néesetécáwa ìwali. 47 Iná núuma pirí nudéca
iwàwacutá nèepùadaca irí numàacaca nuwàwawa ubáyawaná
àniwani. Nàyacaté pucháiba asìanái íicha, yái ubáyawanáca manuírica,
imawènièyéica íicha plata. máinícáiná cáinináca uicáca núa;
Abéeri imawènìaca íicha quinientos quéwa pía iyúunáidéerica càmita
namanùbaca denario. Aiba máiní cabáyawanáca càmita máiní
imawènìaca íicha cincuenta cáinináca piicáca núa —íimaca yái
namanùbaca denario. Càmicáiná Jesúsca. 48 Néese Jesús íimaca ulí
náalimá napáyaidaca náichawa úái inanáica:
yái namawènìacálecawa, íná —Nudéca numàacaca nuwàwawa
catúulécanáca iicáca nía, yá pibáyawaná íicha cayábacaténá
imàacaca iwàwawa namawènìacále píapicha Dios —íimaca yái Jesúsca.
íicha, yéewacaténá càmita 49 Néese áibanái wenàiwica fariseo
iwàwacutá napáyaidaca náichawani. imáidéeyéica néré, nadàbaca

Picàlida nulíni, Simón, ¿cawiná náimaca nalíwáaca:
náicha cáininéeripiná yáwanái —Càmíirita Dios yái, íná
iicáca asìali yèerica wenàiwica canéerica iwèni meedá
ichàba plata? —íimaca yái Jesúsca. imàacáanácasa iwàwawa
43 Néese Simón íimaca Jesús irí: ubáyawaná íicha —náimaca
—Cawàwanáta yáara asìali náináidacawa nalíwa. 50 Quéwa
imawènièricaté íicha manùba plata Jesús íimaca ulí, úái inanáica:
íicha áiba asìali imawènièricaté. —Nudéca nuwasàaca pía Dios
Yácata cáininéerica yáwanái yàasu yùuwichàacáisi íicha,
iicácani, cawàwanáta —íimaca peebáidacáiná nulí. Pìawa
yái Simónca. Néese Jesús íimaca matuíbanáita —íimaca yái Jesúsca.
irí:
—Pidéca picàlidaca cayábani — Mujeres que ayudaban a Jesús
íimaca yái Jesúsca. 44 Néese Jesús
iwènúacawa, iicáca upualé, úái
inanáica, yá íimaca Simón irí:
8 Néeseté Jesús yàaca
ipáchiaca yèepunícawa
yàcalé manùbéeri irìculé,
SAN LUCAS 8 170
manuíri yàcalé, púubéeri nacái. ibatàa bànacalé idàwinàacawa

Yá icàlidaca nalí Dios itàacái cayába. 8 Aiba ituínási yéená
cayábéeri náalíacaténátéwa yúuwàacawa cayábéeri cáli íinata.
càinácaalí iyú Dios icùaca Idàwinàacanáamiwa, yá idènìaca
yàasu wenàiwicawa. Níái doce ìyacanáwa manùba. Madécaná
namanùbaca apóstolca nàacawa yéetaná nadènìaca natuínáwa
Jesús yáapicha. 2 Abénaméeyéi cien namanùbaca”, càité Jesús
inanái nàacawa náapicha nacái, yéewáidaca nía. Néese Jesús
Jesús yúuquéeyéica íicha demonio, íimaca nalí cachàiníiri iyú:
uláicái nacái. Abéechúa néená “¡Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué
íipidenéechúa María Magdalena, nutàacái!” íimaca yái Jesúsca.
úái Jesús yúuquéechúacaté íicha
siete namanùbaca demonio. El porqué de las parábolas
3 Uacawa náapicha nacái Cuza 9 Néese
Jesús yéewáidacalénái
yàacawéetúa íipidenéechúa nasutáca néemìawani càinácaalí
Juana. Uacawéeri Cuza ichùulìaca íimáaná yái comparaciónca. 10 Yá
rey Herodes yàasu wenàiwica Jesús íimaca nalí: “Dios imàacacué
íibaidéeyéica Herodes icapèerìcu; píalíacawa càinácaalí iyú icùaca
áiba inanái íipidenéechúa Susana yàasu wenàiwicawa. Càmita imàaca
ùacawéeridaca nía nacái; áibanái áibanái yáalíacawa. Nucàlida
nacái manùbéeyéi inanái nàacawa quéwa áibanái iríni comparación
náapicha nayúudàacaténá nía nàasu iyú, yéewanápiná càmita náalimá
iyúwa. náalía néemìacani càinácaalí
íimáaná. Ewita naicácáaníta yái
La parábola del sembrador numàníirica, càicáaníta càmita
4 Néeseté manùbéeyéi náalía ìwali càinácaalí íimáaná.
wenàiwica nàwacáidáyacacawa Ewita néemìacáaníta nutàacái,
naicácaténá Jesús. Namusúacawa càicáaníta càmita náalíawa
mamáalàacata manùba yàcalé néemìaca càinácaalí íimáaná”,
néese, yá nàanàaca Jesús íimaca yái Jesúsca.
yàatalé. Yá Jesús icàlidaca nalí
comparación yéewáidacaténá Jesús explica la parábola
nía. Yá íimaca nalí: 5 “Péemìacué del sembrador
comparación: Abéeri asìali ibàna 11-12 Jesús íimaca nalí: “Yácata
yàacawa ituínási. Yá yàacawa íimáanáca yái comparaciónca. Yái

càide iyúwa náiwitáise nabànáaná ituínásica íimáanáca càicanide
ituínási, yàaca icasáaca yàacawa iyúwa Dios itàacái. Yá ituínásica
bànacalé. Abénaméeyéi ituínási yúuwèericawa àyapulìcubàa
yúuwàacawa àyapulìcubàa, néese íimáanáca càicanide iyúwa
áibanái wenàiwica nabawàidaca wenàiwica yéemìacaalí Dios
ituínási. Néese màsibèenái itàacái, quéwa Satanás yàanàaca
yàanàaca néré, yá nayáaca íimi. imàacaca naimáichaca Dios
6 Aiba ituínási yéená yúuwàacawa itàacái ipíchaná neebáidacani,
cáli íinata íba yèewiré. Néese ipíchaná nacái namusúacawa
ituínási ibacácaalíwa, yá Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
yéetácawa chuìcáiná cáli. 7 Aiba 13 Yái ituínásica yúuwèericawa
ituínási yéená yúuwàacawa íba yèewiré íimáanáca càicanide

tuíri yèewiré. Yá idàwinàacawa iyúwa wenàiwica néemìacaalí
tuíri yáapicha. Quéwa tuíri Dios itàacái, yá neebáidaca
idàwinàacawa dàalawaca casíimáiri iyúni, quéwa neebáidaca
bànacalé yèewibàa, càmita maléená èeri meedáni. Càide
171 SAN LUCAS 8
iyúwa ituínási ibacácaalíwa, yá

idàwinàacawa maléená èeri, néese La parábola de la lámpara
yéetácawa canácáiná ipìchu cayába 16 NéeseJesús yéewáidaca nía
cáaléeri, càita nacái abénaméeyéi àniwa comparación iyú: “Càmita
wenàiwica yéemièyéica Dios watùcunìa lámpara wabàacaténáni
itàacái. Neebáidaca Dios itàacái yàalusi irìculé, càmita nacái wabàa
maléená èeri. Néese nadàbacaalí lámpara wàasu cama yáapiréwa,
nàuwichàacawa Dios irípiná, yái waiméerica íinata. Néese
neebáidacáiná itàacái, càmicaalí wamàacaca lámpara icànaca
nacái, Satanás yáalimáidacaalí nía chènunibàa yéewacaténá icànaca
namàníinápiná nabáyawanáwa, wenàiwica ìwali iwàluèyéicawa
yásí nacaláacawa Dios itàacái íicha, capìi irìculé. 17 Yái lámpara
yá nawènúadaca náiwitáisewa íimáanáca càicanide iyúwacué
Dios íicha. 14 Yái ituínásica pìyáaná, píacué nuéwáidacaléca.
yúuwèericawa tuíri yèewiré, Dios iwàwacué péewáidaca
yácata íimáanáca càicanide wenàiwica Dios itàacái iyú, yái
iyúwa wenàiwica néemìacaalí tàacáisi ibàacanéeri píaliéricuécawa
Dios itàacái, náináidacawa ìwali, càide iyúwa lámpara
nacái ìwali, quéwa càmita máiní icànacaalí wenàiwica ìwali,
namàni cayábéeri càide iyúwa naicácaténá cayába. Dios iwàwaca
Dios iwàwáaná. Càide iyúwa náalíacawa ìwali macáita yái
càmicaalí bànacalé idàwinàawa tàacáisi càmíiricáwaca náalíawa
cayába dàalacáiná tuíri ìyaca ìwali.
itéesebàa, càita nacái abénaméeyéi 18 “Iná péemìacué cayába nutàacái.
wenàiwica. Náináidacawa Píináidacuéwa cayába ìwali yái

nawàwawa nàasu ìwaliwa, yái èeri péemièricuéca nucàlidaca pirí.
irìcuírica. Náináidacawa nacái Píináidacaalícuéwa cayábéeri iyú
plata ìwali meedá càasucaténá nutàacái ìwali, yásí Dios imàacacué
nía. Náináidacawa nacái nàwali píalíacawa mamáalàacata. Quéwa
macái wawàsi isíimáidéeripináca càmicaalícué píináidawa cayába
níawa chái èeri irìcu. Càide iyúwa nutàacái ìwali, yásí piimáichacuéca
bànacalé idàwinàacaalíwa báawata, nacái àta càinácaalí wawàsi
quéwa canácatáita càyacanáni, piyúunáidéericuéca píalíacawa
càita nacái abénaméeyéi ìwali”, íimaca yái Jesúsca.
wenàiwica. Neebáca Dios itàacái
báawatata, càmíirita quéwa La madre y los
nawàwalìcuísewa, íná càmita hermanos de Jesús
máiní namàni cayábéeri càide 19 Néeseté Jesús yáatúa
iyúwa Dios iwàwáaná. 15 Néese yàanàaca yàatalé, Jesús yéenánái

yái ituínásica yúuwèericawa yáapicha. Càmita quéwa náalimá
cayábéeri cáli íinata íimáanáca nawàlùacawa capìi irìculé
càicanide iyúwa wenàiwica manùbacáiná wenàiwica néré.
cayábéeri íiwitáise néemìacaalí 20 Aiba wenàiwica icàlidaca Jesús
Dios itàacái, yá neebáidaca Dios iríni. Yá íimaca Jesús irí:

itàacái tài íiméeri iyú náiwitáise —Píatúaca úara ibàlùawa
cayábéeri yáapichawa machìwéeri bàacháwáise péenánái yáapicha.
nacái. Néese namànica cayábéeri Nawàwa naicáca pía —íimaca.
manuísíwata càide iyúwa bànacalé 21 Quéwa Jesús íimaca:
idènìacaalí mamáalàacata cayábéeri —Cawinácaalí wenàiwica

ìyacanáwa manùba”, íimaca yái yéemièyéica Dios itàacái,
Jesúsca. imàníiyéica nacái càide iyúwa Dios
SAN LUCAS 8 172
íimáaná, nuicáca nía càide iyúwa asìali iicáca Jesús, yá ibàlùacawa

núatúanáiwa, nuénánái nacáiwa — yùuluì ipùata iyúwa Jesús irí, yá
íimaca yái Jesúsca. demonio yéemíanícawa asìali isàna
iyú:
Jesús calma el viento y las olas —¡Picá pisàiwica nulí wawàsi,
22 Aiba èerité Jesús iwàlùacawa pía Jesús, yái Dios chènuníiséeri
barca irìculé yéewáidacalénái Iirica! Nusutáca píicha wawàsi, picá
yáapichawa. Yá íimaca nalí: piùwichàida núa —íimaca.
—Wachàbacuéwa abéemàalé 29 Isutáca Jesús íicha cài,
Galilea icalìsaniná íicha —íimaca. yácáiná Jesús ichùulìaca ìyaca

Iná nàacawa. 23 Idècunitàacá demonio yàanápináwa asìali
nachàbacawa calìsa ìwalìabàa, yá íicha. Demonio idacùacaté asìali
Jesús iimáca íichawa. Yáta manuíri íiwitáise manùba yàawiría. Yá
cáuli idàbaca ipùaca nàwali. Yá éwita áibanái idacùacáaníta asìali
màladàca idàbaca ipuníadaca barca cadena iyú, icáapi, yàabàli nacái
úni iyú, yá nasawíaca nàacawa. ipíchaná imusúacawa, càicáaníta
24 Iná nacawàidaca Jesús, yá imàdáidacaté íichawani yái
náimaca irí: cadenaca. Yá demonio ipìadáidaca
—¡Wáiwacali! ¡Wasawíaca asìali manacúali yùuculépiná
wàacawa! —náimaca Jesús irí. càináwàiri canácatalé wenàiwica.
Néese Jesús imichàaca ibàlùacawa, 30 Néese, Jesús isutáca yéemìawa
yá ichùulìaca cáuli, màladàca demonio:

nacái wiúnápináni. Yá wiúca —¿Càiná píipidená? —íimaca yái
macáita màladàca. 25 Néesecáwa Jesúsca. Néese demonio íimaca:
Jesús íimaca yéewáidacalénái —Nuípidená Legión, íimáanáca
iríwa: “cawàwanáta cinco mil namanùbaca”
—¿Cánácué càmita manuí —íimaca yái demonioca. Càité
píináidacawa piwàwawa nùwali? íimaca madécanácáiná demonio
—íimaca. Quéwa cáaluca nía, nawàlùacatéwa iwàwalìculé, yái
náináidacawa manuísíwata asìalica. 31 Néese, demonionái
naicáidaca Jesús irí nacái. Yá isutáca Jesús íicha wawàsi
nasutáca néemìawa níawáaca: manuísíwata ipíchaná ichùulìaca
—¿Cawinásica yái asìalica, nàacawa depuíwéeri utàwi
ichùulièrica cáuli, màladàca irìculé nàuwichàacatalépinácawa.
nacái, yásí neebáidaca càide 32 Mawiénita nalí manùbéeyéi
iyúwa ichùulìaná nía? —náimaca marranonái yèepuníwa. Nayáaca

nalíwáaca. nèepunícawa nayáacaléwa
dúli ìwali. Iná demonionái
El endemoniado de Gerasa isutáca Jesús íicha wawàsi
26 Atata nàanàacaté abéemàalé imàacáanápiná nawàlùacawa
Galilea icalìsaniná íicha, aléera marranonái idèerìculé. Yá
Gerasa yàasu cáli néré, ìyéerica Jesús imàacaca nàacawa. 33 Iná
abéemàise Galilea yàasu cáli íicha. demonionái yàacawa asìali íicha.
27 Jesús iricùacawa barca irìcuíse Yá nawàlùacawa marranonái
cáli íinatalé, yá asìali imusúacawa idèerìculé. Néese macáita
yàcalé íicha, demonio idacuèrica marranonái napìacawa iyúwa
íiwitáise, yá yàacawa Jesús yàatalé. máiwitáiséeyéi demonio íiwitáise
Madécaná camuí yèepunícawa iyú, nacaláacawa quìratàli
mabàleta yái asìalica. Càmita ìya íinatáise calìsa yáaculé. Yá macáita
capìirìcu. Néese ìyaca yéetáními nàisicùmacawa, níái pìráica
icàliculèená yèewibàa. 28 Néese càmíiyéica Dios imàaca judíonái
173 SAN LUCAS 8
idènìaca, casacàacáiná nalí Jairo. Judíonái yéewáidacàalu

marrano iiná. íiwacalicani, yái Jairoca. Yá
34 Néese níái icuèyéicaté yúuwàa irìacawa inùmáawawa
marranonáimi naicácaalíté Jesús irí yàacaténá Jesús
marranonái yéetáanáwa, yá icàaluíniná, yéewanápiná Jesús
napìacawa, nacàlidaca nalíni yàcalé iicáca ipualé. Yá isutáca Jesús íicha
irìcu, nalí nacái áibanái wenàiwica wawàsi manuísíwata yàanápináwa
ìyéeyéica yàcalé itéese. 35 Néese icapèe néré. 42 Jairo idènìacáiná
wenàiwicanái namusúacawa yàcalé abéechúata íiduwa, idènièchúa
íicha naicácaténá nàyáaná. Yá doce camuí, iculuéchúawa,
nàacawa Jesús yàatalé. Naicáca iwàwéechúa yéetácawa Jairo
asìali demonio yèericatéwa íicha. íicha. Yá Jesús yàacawa Jaironái
Yáawinéeriwa Jesús yàabàli yáapicha madécaná wenàiwica
néenibàa, cabàleta, cáiwitáisewaca. yèewi. Máinícáiná manùbaca
Yá cáaluca níái yàcalé mìnanáica. wenàiwica, íná nacàbadàayacacawa
36 Néese níái icuèyéicaté nàacawa Jesús iwéré. 43 Abéechúa
marranonáimi iiquéeyéicaté inanái ùacawa manùbéeyéi
macáitani, nacàlidaca yàcalé wenàiwica yèewi. Cáuláicaca úa
mìnanái irí Jesús ichùnìacaté doce camuí, uíraná yàacawa uícha
asìali demonionái ìyéericaté mamáalàacata. Uucacaté macáita
iwàwalìcu. 37 Néese macáita Gerasa ùasu platawa upáyaidacaténá
yàasu cáli néeséeyéi nasutáca cadèpìacáiyéi quéwa canácata
Jesús íicha wawàsi manuísíwata yáaliméerité ichùnìaca úa. 44 Uái
yèepùanápináwa náicha, inanáica ùacawa Jesús yáamíise
máinícáiná cáaluca naicácani. mawiénita irí. Yá udunùaca
Iná Jesús iwàlùacawa barca ibàle ipùata ìwali. Yáta uíraná
irìculé, yèepùacaténáwa náicha, iyamáacawa uícha. 45 Néese Jesús
yéewáidacalénái yáapichawa. isutáca yéemìawa níái wenàiwicaca:
38 Yái asìali demonio yèericatéwa —¿Cawiná idunùa nùwali? —
íicha isutáca Jesús íicha wawàsi íimaca nalí. Yá macáita náimaca
manuísíwata imàacáanápiná càmitasa nadunùa ìwali. Iná
yàacawa yáapicha. Quéwa Jesús Pedronái íimaca Jesús irí:
ichùulìacani iyamáanápináwa. Yá —Wáiwacali, dàalaca wenàiwica
Jesús íimaca irí: yèeyéicawa wáapicha, nawesíaca
39 —Pèepùawa picapèe néréwa, nàacawa pía macái pìwalíiseta.
picàlida péenánái iríwa ìwali yái ¿Cáná pisutáca péemìawa cài? —
cayábéerica Dios imàníirica pirí — íimaca yái Pedroca. 46 Quéwanáta
íimaca yái Jesúsca. Néese, yái asìali Jesús íimaca mamáalàacata:
yàaca icàlidaca macáita ìyacàle —Aibanáica níara idunùa nùwali.
mìnanái iríwani, Jesús imàníináté Núalíacawa nuchùnìaná wenàiwica
irí cayábéeri manuísíwata. nuíwitáise iyúwa cawinácaalí
idunuèrica nùwali —íimaca yái
La hija de Jairo. La mujer Jesúsca.
que tocó la capa de Jesús 47 Néese úái inanáica uémìacani,
40 Néese Jesús idécanáamité yá úalíacawa càmita udé ubàacawa
ichàbacawa àniwa abéemàalé uináwanáwa Jesús íicha. Néese
Galilea icalìsaniná íicha barca irìcu, ùanàaca itatéechúawa icalùniwa,
yá madécaná wenàiwica itàidacani yá ubàlùacawa ùuluì ipùata iyúwa
casíimáiri iyú, nacùacáináté Jesús Jesús irí ùacaténá icàaluíniná. Yá
yàanàaca néré. 41 Néese áiba asìali ucàlidacani nàacuésemi macái
yàanàaca Jesús yàatalé, íipidenéeri níái ìyéeyéica néeni cáná yéewa
SAN LUCAS 8, 9 174
udunùaca Jesús ìwali. Yá ucàlidaca naicáidaca ulí manuísíwata

nacái uchùnìanáwa udécanacáita naicácáiná cáuca úa, quéwa
udunùaca ibàle ìwali. 48 Néese Jesús casíimáica nawàwa manuísíwata.
íimaca ulí: Jesústa quéwa yàalàaca nía
—Pía inanáica, pidéca ipíchaná nacàlidaca áibanái irí
pichùnìacawa pimàacacáiná icáucàidacaté úa.
piwàwawa nùwali. Pìawa
matuíbanáita —íimaca yái Jesúsca. Jesús envía a los discípulos
49 Idècunitàacáwa Jesús icàlidaca a anunciar el reino de Dios
inanái iríni, yá áiba wenàiwica
yàanàaca nàatalé, itéerica
tàacáisi Jairo irí, yái judíonái
9
Néeseté Jesús imáidaca
yàataléwa níái doce
namanùbaca yéewáidacalécawa. Yá
yéewáidacàalu íiwacalica. Yá asìali imàaca nalí ichàiniwa náucacaténá
íimaca Jairo irí: macái demonio íiwitáaná
—Píidumica yéetáwa. Picá wenàiwicanái íicha, náucacaténá
pisàiwica quirínama irí wawàsi, yái nacái náicha macái uláicái. 2 Jesús
yéewáidéerica wenàiwica —íimaca. ibànùaca nía nacàlidacaténá
50 Quéwa, Jesús yéemìacani, yá wenàiwicanái irí càinácaalí iyú
íimaca Jairo irí: Dios icùaca yàasu wenàiwicawa,
—Picá cáalu pía. Peebáidacáita nachùnìacaténá nacái cáuláiquéeyéi.
nulí mamáalàacata, yásí cayábaca 3 Jesús íimaca yéewáidacalénái
píidu àniwa —íimaca yái Jesúsca. iríwa:

51 Néese nàanàacaté Jairo icapèe —Picácué peedá piríwa
néré, yá canácata Jesús imàaquéeri wàlisài àicu, saco nacái,
iwàlùacawa yáapicha. Níawamicata yàacàsi nacái, iwèni nacái.
iwàlùacawa Jesús yáapicha, yái Picácué pité pucháiba bàlesi.
Pedro, Santiago nacái, Juan nacái, 4 Pìacuéwa yàcalé irìculé, néese
úanirimi nacái, úatúami nacái, càiríinácaalícué capìi piwàlùawa

úái sùmàu yéetéechúamicawa. irìculé, piimácué néenibàata, àta
52 Nàyaca capìi irìcu madécaná pèepùacatalétacuéwa yàcalé
wenàiwica íicháaníiyéica irìcuíse. 5 Aibalé càmicaalícué
báawanama yéetéechúamiwa nabatàa piwàlùacawa yàcalé irìculé,
íiwitáise, càide iyúwa judío néese pìacuéwa íicha. Pichùpìacué
íiwitáise ìyáaná. Quéwa Jesús cáli ichùmalé pìabàli íichawa
yáalíacawa icáucàidáanápináté úa, naicápiná càide iyúwa judío
íná Jesús íimaca nalí: íiwitáise ìyáaná, píasáidacaténácué
—Càmita iwàwacutácué nalí Dios yùuwichàidáanápiná nía
píicháaníca. Uái mànacàuca, —íimaca yái Jesúsca.
càmíichúata yéetáwa. Uimácáita 6 Néese nàacawa Jesús íicha.
ùyaca —íimaca yái Jesúsca. Yá nàacawa macái yàcalé.

53 Néese naicáaníca Jesús iquíniná, Nacàlidaca nàacawa yái tàacáisica
náalíacáináwa báisícata uétácatéwa. íiméerica Jesús iwàwaca iwasàaca
54 Néese Jesús íibàaca ucáapi ìwali wenàiwicanái Dios yàasu
úái yéetéechúamicawa. Yá íimaca yùuwichàacáisi íicha. Nachùnìaca
ulí: nàacawa cáuláiquéeyéi wenàiwica
—¡Pía, mànacàuca, pimichàawa! nacái.
—íimaca ulí. 55 Yáta uwàwa cáuri
yèepùacawa uiná irìculé àniwa. Incertidumbre de Herodes
Yáta upisìaca ubàlùacawa. Néese 7 Néeseté rey Herodes yéemìaca
Jesús ichùulìaca nàaca uyáapiná. abénaméeyéi wenàiwica

56 Néese usèenái náináidacawa icàlidaca Jesús iináwaná ìwali,
175 SAN LUCAS 9
macáita nacái Jesús imàníirica. meedá, pucháiba cubái imìdecaná

Iná càmita Herodes yáalíawa nacái. ¡Càmita wáalimá wàaca
íináidéeripináwa, máiní càulenáca wawènìaca nayáapiná, níái
íichani; abénaméeyéi wenàiwica madécanéeyéi wenàiwicaca! —
náimacáiná Jesús ìwali Juan el náimaca. 14 Nàyacáiná néeni
Bautistamicani, náináidacawa cawàwanáta cinco mil namanùbaca
Juanmi icáucàacatéwa. 8 Aibanái asìanái. Càmita naputàa inanái,
nacái náimaca Jesús ìwali profeta sùmanái nacái. Quéwa Jesús íimaca
Elíascani, yèepuèricasa yàanàaca yéewáidacalénái iríwa:
àniwa; áibanái nacái náimaca Jesús —Pichùulìacué náawinacawa
ìwali bàaluisàimi profetanáimi cincuentanama nàwacaca
yéenácani, imichèericasawa náawinacawa —íimaca yái Jesúsca.
yéetácáisi íicha. 9 Quéwa Herodes 15 Néese nachùulìaca cài nía, yá
íimaca: macáita náawinacawa. 16 Néese

—Nuchùulìacaté nùasu úwináiwa Jesús yeedáca cinco namanùbaca
nawichùanápiná Juan íicha íiwita pan icáapi irìculéwa, pucháiba
yéetácaténátéwa. ¿Cawinásica yáara cubái imìdecaná nacái. Yá iicáidaca
asìalica nuémièrica nacàlidaca ìwali chènuniré, yàaca Dios irí cayábéeri
madécaná? —íimaca yái Herodesca. yàacàsi ìwali. Néese isubèriadaca
Ináté Herodes iwàwa iicáca Jesús. nía, yàaca yéewáidacalénái iríwani,
yéewacaténá nawacùaca yàacàsi
Jesús da de comer a wenàiwicanái irí. 17 Néese macáita
cinco mil hombres nayáaca cadénamani. Yá needáca
10 Néeseté apóstolnái nèepùacawa doce namanùbaca mapíiri yàacàsi
Jesús yàatalé àniwa, yá nacàlidaca yéenáimi imàaquéericawa.
Jesús irí ìwali yái namàníiricaté.
Néese Jesús itéca nía méetàuculé Pedro declara que
áibanái wenàiwica íicha, Betsaida Jesús es el Mesías
ìyacàlená néré. 11 Quéwa madécaná 18 Aiba èerité Jesús
wenàiwica yáalíacawa Jesús isutáca yáawawa Dios íicha

yàanàaná néré, yá nàacawa yàatalé. méetàuculé wenàiwicanái íicha.
Jesús itàidaca nía cayába. Icàlidaca Yéewáidacalénái nàyaca yáapicha.
nalí càinácaalí iyú Dios icùaca Yá isutáca yéemìawa nía:
yàasu wenàiwicanáiwa. Ichùnìa —¿Càiná náimaca nùwali níara
nacái cáuláiquéeyéi wenàiwica. áibanái wenàiwicaca? ¿Cawinása
12 Néese táicaca yàacawa, íná núa? —íimaca yái Jesúsca. 19 Néese
yéewáidacalénái doce namanùbaca yéewáidacalénái íimaca irí:
nàacawa Jesús yàatalé, yá náimaca —Abénaméeyéi íimaca pìwali
irí: Juan el Bautistamicasa pía,
—Pichùulìa wenàiwicanái náimacáiná Juanmi idécasa
nèepùanápináwa nacutácaténá icáucàacawa. Aibanái íimaca
naimácatáipiná, nayáacatáipiná profeta Elíascasa pía, yèepuèricasa
nacái yàcalé irìculé, bànacalé yàanàaca àniwa, yái profeta Dios
ìyacatalé nacái ìyéeyéica mawiénita. íiméericaté ìwali ibànùanápináté
Wàyacáiná chái canácatái àniwani. Aibanái íimaca nacái
wenàiwicanái iyáapiná —náimaca. pìwali bàaluisàimi profetanái
13 Quéwa Jesús íimaca nalí: yéenácasa pía, imichèericasawa
—Píatacué yàa nayáapiná —íimaca yéetácáisi íicha, níái profetami
yái Jesúsca. Néese náimaca irí: itàaníiyéicaté Dios inùmalìcuíse
—Canáca walí nayáapiná. —náimaca. 20 Néese Jesús isutáca
Wadènìa cinco namanùbaca pan yéemìawa nía:
SAN LUCAS 9 176
—Néenicué pía, ¿càinácué nacái càmíiri imáalàawa càmicáiná

píimaca nùwali? ¿Cawiná núa? — yeebáida nutàacái, yá canéerica
íimaca yái Jesúsca. Yá Pedro íimaca iwèni meedá iríni macáita yái
irí: cawèníirica yeedéerimica iríwa.
—Píacata yái Mesíasca, yái 26 Aibacaalí wenàiwica báica
wacuèrinápiná Dios icàlidéericaté icàlidaca cayábéeri nùwali

iináwaná ìwali wàawirináimi áibanái irí, nutàacái ìwali nacái,
israelitanái irí, ibànùanápináté càmita núumapiná ìwali nùasu
walí wacuèrinápiná —íimaca yái wenàiwicacani, núa asìali Dios
Pedroca. 21 Quéwa Jesús yàalàaca néeséerica, nùanàacaalípiná áiba
nía cachàiníiri iyú ipíchaná èeriwa cachàiníiri iyú nacamalá
nacàlidaca iináwaná áibanái irí, irìcu, yái Núaniri Dios, nía
Mesíascani. nacái mabáyawanéeyéi ángel,
nucùacaténá macáita èeri mìnanái.
Jesús anuncia su muerte 27 Péemìacué cayába, abénaméeyéi
22 Néese Jesús íimaca nalí: péenácué ìyéeyéica chái siùca èeri,
—Iwàwacutá nùuwichàacawa càmita néetápináwa ipíchawáise
manuísíwata, núa asìali Dios naicáca càinácaalí iyú Dios icùaca
néeséerica. Yá wenàiwica yàasu wenàiwicawa —íimaca yái
íiwacanánái, sacerdote íiwacanánái Jesúsca.
nacái, nía nacái yéewáidéeyéica
wenàiwica templo irìcu, náucapiná La transfiguración de Jesús
náichawa núa iyúwa canéeri 28 Néeseté abéeri semana
iwèni. Yá nanúapiná núawa, quéwa natàanícadénáami cài, yáté Jesús
máisiba èeri irìcu nucáucàapináwa yàacawa dúli íinatalé isutácaténá
—íimaca yái Jesúsca. 23 Néese Jesús yáawawa Dios íicha. Máisiba
íimaca nalí macáita wenàiwica asìanái nàacawéeridaca Jesús, yái
ìyéeyéica néré: Pedro, Santiago nacái, Juan nacái.
—Abéericaalí péenácué 29 Idècunitàacá Jesús isutáca Dios
iwàwa yàacawa núapicha iyúwa íicha, yá mèlumèluwaca inàni

nuéwáidacalé, càmita yéewa icànaca áibata iicácanáwa. Ibàle
pimànica abéerita yái piwàwéerica nacái cabalèeri icànaca, icànéeri
pimànica. Macái èeri imanùbaca mèlumèluwaca. 30 Yá pucháiba
iwàwacutá matuíbanáiri iyú asìanái namàacaca níawawa
pimàaca áibanái yùuwichàidaca pía, apóstolnái iicácaténá nía. Pucháiba
éwita naicáanícaalí nacái piquíniná, nabàlùa natàaníca Jesús yáapicha,
éwita nanúacaalí píawa cruz ìwali níacata profeta Moisés, profeta Elías
peebáidacáiná nutàacái. Iwàwacutá nacái. 31 Níái pucháiba asìanáica
nacái pimànica mamáalàacata càide cacamalánáca nía chènuníiséeri
iyúwa nuchùulìaná pía. 24 Níacáiná camalási iyú. Natàaníca nalíwáaca
cawinácaalí càmíiyéica iwàwa Jesús yáapicha càinácaalí iyú
yeebáidaca nutàacái ipíchaná Jesús yùuwichàanápinátéwa,
nàuwichàacawa nulípiná, canáca yéetáanápináté nacáiwa Jerusalén
nalí nacáuca càmíiri imáalàawa. ìyacàlená néeni. 32 Ewita
Néese cawinácaalí yeebáidéeyéica cadapùlecáaníta Pedro, nía nacái
nutàacái mamáalàacata éwita yàacawéeyéináca, càmitàacá máiní
áibanái inúacaalí nía, nadènìapiná naimásíwaca, yá naicáca Jesús
nacáucawa càmíiri imáalàawa. icamaláná chènuníiséerica. Naicá
25 Ewita wenàiwica yeedácaalí iríwa nacái níái pucháiba asìanáica
macáita chái èeri yàasu cawèníirica, ibàluèyéicawa yáapicha. 33 Néese
quéwa yúuca íichawa icáucawa idécanáamité nàacawa Jesús íicha
177 SAN LUCAS 9
níái pucháiba asìanáica, yá Pedro nuìri íicha, quéwa càmita náalimá

íimaca Jesús irí: nachùnìacani —íimaca. 41 Yá Jesús
—Wáiwacali, ¡cayábéeriquéi íimaca:
wàyáanáca chái! Siùcata —¡Píacué càmíiyéica yeebáida
wamànica máisiba capìi yáana Dios ìwali, báawéeyéi nacái
wawàwalíinápinácué pía, abéeri íiwitáise meedá! ¿Càinácué èeri
pìasupiná, áiba nacái Moisés irípiná, iwàwacutá nùyacuéca píapicha
áiba nacái Elías irípiná —íimaca quiríta? ¿Càinácué èeri iwàwacutá
yái Pedroca. Quéwa Pedro càmita numànicuéca pirí quiríta? —íimaca
íináidawa cayába ipíchawáise yái Jesúsca. Yá Jesús íimaca asìali
itàaníca. irí:
34 Yá idècunitàacá Pedro itàaníca, —Pìanàida cháni, yái pìirica
yáta acalèe yàanàaca nàatalé. Yá —íimaca yái Jesúsca. 42 Yái
acalèe ibàlìaca nía. Cáaluca nía ùuculìiri yàacawa Jesús yàatalé,
manuísíwata acalèe yèewi, níái yá demonio yúucaca ùuculìiri cáli
Pedronáica. 35 Néese néemìaca íinatalé itatáidacani. Quéwa Jesús
Dios itàacái acalèe yèewíise, yàalàaca demonio cachàiníiri
yá íimaca nalí: “Yácata Nuìri iyú, ichùulìaca demonio
nuwàwéeri cáininéerica nuicáca. yàacawa ùuculìiri íicha. Càita
Cayábaca nuwàwa nuicácani. Jesús ichùnìaca yái ùuculìirica,
Péemìacué itàacái”, íimaca yái yèepùadacani yáaniri iríwa
Diosca. nacái. 43 Yá macáita ìyéeyéica
36 Idécanáami néemìaca yái néeni náináidacawa manuísíwata
tàacáisica, yá naicáca Jesús naicáidaca Jesús irí idènìacáiná
ibàluèricawa néenibàa abéerita. Dios íiwitáise manuíri.
Néese masànacata níái Pedronáica.
Néenialíté càmíiyéi icàlida áibanái Jesús anuncia por segunda
iríni, yái naiquéericaté. vez su muerte
Macáita ìyéeyéica néré
Jesús sana a un muchacho náináidacawa manuísíwata
que tenía naicáidaca Jesús irí mamáalàacata,
un espíritu impuro natàaníca nàyaca náapichawáaca
37 Néeseté mapisáináami àniwa ìwali yái Jesús imàníirica, quéwa
idécanáami nalicùacawa dúli Jesús itàanícaté yéewáidacalénái
íinatáise, yá madécaná wenàiwica yáapichawa méetàucuta
yàacawa náipunitáidacaténá Jesús. wenàiwicanái íicha. Iimaca nalí:
38 Yá áiba asìali ìyaca manùbéeyéi 44 —Péemìacué cayábani,
wenàiwica yèewi. Iimaca picácué piimáichani: Abénaméeyéi

cachàiníiri iyú Jesús irí: wenàiwica presopináca namànica
—Pía, yéewáidéerica wía, pimàni núawa namàacacaténá áibanái
nulí cayábéeri, pìa piicá nuìri, asìanái inúaca núa, núa asìali
yácáináta abéerita nuìricani. Dios néeséerica —íimaca yái
39 Demonio idacùaca nuìri íiwitáise, Jesúsca.
yàaca irí tèwacáimi, yá imàaca 45 Càmita quéwa náalía néemìaca
yéemíanícawa, yá itatáidacani càinácaalí íimáaná yái tàacáisica

àta cacàlicataléta inùmalìcuíse. Jesús icàlidéerica nalí càmicáiná
Imàaca nacái nuìri inúadáidaca Dios imàaca náalíaca néemìaca
yáawawa cachàiníiri iyú, càmíiri càinácaalí íimáaná. Yá cáaluca
iwàwa iwasàaca nuìri. 40 Nudéca nasutáca Jesús íicha wawàsi
nusutáca péewáidacalénái íicha icàlidáanápiná nalíni càinácaalí
wawàsi náucáanápiná demonio íimáaná.
SAN LUCAS 9 178
nayúudàaca wía —íimaca yái

¿Quién es el Jesúsca.
más importante?
46 Néenialíté Jesús Jesús reprende a
yéewáidacalénái nadàbaca Santiago y a Juan
natàaníca náapichawáaca ùuléeri 51 Mawiénicaté Jesús yéenáiwaná
wawàsi iyú, chánácaalí néená yàanàaca imichàacatáipinátéwa

máiníiri cachàini áibanái íicha chènuniré, ínáté Jesús íináidacawa
canánama. 47 Quéwa Jesús iwàwalìcuísewa yàanápináwa
yáalíacawa náináidáanáwa. Yá Jerusalén ìyacàlená nérépiná.
yeedáca sùmài, yá ibàlùadaca sùmài 52 Yá ibànùaca ipíchaléwa tàacáisi
mawiénita iríwa. 48 Yá Jesús íimaca asìanái yáapicha. Yá nawàlùacawa

nalí: yàcalé irìculé Samaria yàasu
—Pimànicaalí cayábéeri cáli íinata nacutácaténá irí
nuípidená ìwali sùmài irí, càiride naimácatáipiná. 53 Quéwa, báawaca
iyúwa yái sùmàica peebáidacáiná samaritanonái iicáca judíonái íná
nutàacái, yásí nuicáca yái níái samaritanoca càmita nabatàa
cayábéerica pimàníirica sùmài Jesús iwàlùacawa nàyacàle irìculé
irí càide iyúwa pidéca nacáicaalí náalíacáináwa Jesús yàanápinátéwa
pimànica nulí cayábéeri. Càmita Jerusalén ìyacàlená nérépiná.
pimàni abéerita nulí cayábéeri, 54 Néese Jesús yéewáidacalénái
néese pimànica nacái irí cayábéeri Santiago, Juan nacái néemìacani,

yái Diosca ibànuèrica núa. Yái yá náimaca Jesús irí:
péená piiquéericuéca càiride —Wáiwacali, ¿piwàwasica
iyúwa càmíiri cachàini náicha wachùulìaca quichái
canánama càide iyúwa yái sùmàica, yúuwàanápináwa chènuníise nàwali
yácata Dios iiquéerica càiride imáalàidacaténá nía càide iyúwaté
iyúwa máiníiri cachàinica náicha profeta Elías imáidáanáté quichái
canánama níái péenáca. Iná yéewa yúuwàanápináwa chènuníise
yái cayábéerica pimàníiricuéca imáalàidacaténáté báawéeyéi
sùmài irí càmíiri cachàini náicha wenàiwica? —náimaca. 55 Quéwa
canánama, yá nuicápiná càinide Jesús iwènúa iicáidaca nalí, yá
iyúwa pidéca nacáicaalí pimànica yàalàaca nía cachàiníiri iyú. Yá
nulíni, yái cayábéerica —íimaca yái íimaca nalí:
Jesúsca. —Càmitacué píináidawa càide
iyúwa Dios iwàwáaná. 56 Càmita
El que no está contra nosotros, nuwàwa nùuwichàidaca nía, núa
está a nuestro favor asìali Dios néeséerica, càmicáiná
49 Néese Juan íimaca Jesús irí: nùanàa numáalàidacaténá
—Wáiwacali, wadéca waicáca wenàiwicanái, néese nùanàaca
áiba asìali yúuquéeri demonio nuwasàacaténá nía Dios yàasu
wenàiwica íicha píipidená ìwali yùuwichàacáisi íicha —íimaca yái
íimacáiná pimàacasa cài imànica, Jesúsca. Néese nàacawa áiba yàcalé
quéwa càmita yèepuníwa wáapicha, irìculé.
íná wadéca wàalàacani cachàiníiri
iyú ipíchaná yúucaca demonio Los que querían seguir a Jesús
wenàiwica íicha —íimaca yái 57 Idècunitàacá nèepunícawa
Juanca. 50 Néese Jesús íimaca nalí: àyapulìcubàa, áiba asìali íimaca

—Picácué pichùulìa càmíinápiná Jesús irí:
imàni cayábéeri, macáicáiná —Nuíwacali, nuwàwa nùacawa
càmíiyéica yùuwide imànica wía, píapicha àta alénácaalí pìawa
179 SAN LUCAS 9, 10
yéewacaténá péewáidacaléca núa — canáca yéewanáwa Dios yéenibeca

íimaca. 58 Jesús íimaca irí: nía, Dios icùacaténá nía —íimaca
—Píináidawa cayába quéechacáwa yái Jesúsca.
asáisí píalimácaalí nuéwáidacaléca
pía, càulenácáiná wenàiwica Jesús envía a los setenta
nàyaca càide iyúwa nùyáaná. y dos
Péemìa comparación: Yàlidunái
idènìaca ibànawa, cuìpìranái nacái
nadènìaca namùlubèwa, núacata
10 Néeseté Wáiwacali yeedáca
yéewáidacalénáiwa
áibanái setenta y dos namanùbaca.
quéwa, yái asìali Dios néeséerica, Yá ibànùaca nía ipíchaléwa
càmita nudènìa nuimácatáipináwa pucháibanamata. Yá ibànùaca nía
—íimaca yái Jesúsca. 59 Néese Jesús nàacaténáwa macái yàcalé irìculé,
íimaca áiba irí: wenàiwicanái ìyacatái nacái, níái
—Pìawa núapicha, iyúwa yàcaléca iwàwacutácataléca Jesús
nuéwáidacalé —íimaca yái Jesúsca. ipáchiaca.
Quéwa yái asìali íimaca Jesús irí: 2 Yá íimaca yéewáidacalénái
—Nuíwacali, pimàaca nùyaca iríwa: “Báisíta, madécaná

nuénánái yáapichawa àta wenàiwica nawàwa neebáidaca
núaniri yéetácatalépinátawa, nutàacái. Péemìacué comparación.
néese idécanáami nubàlìacani, Càica níade iyúwa bànacalé ituíná
yásí nùacawa píapicha iyúwa yàasu èeri yàanàacaalí wenàiwica
péewáidacalé —íimaca irí. 60 Néese needácatáipiná nabànacale
Jesús íimaca irí: ìyacanáwa, quéwa máisibáanatacué
—Pimàaca nabàlìaca pía, icàlidéeyéipiná nalí nutàacái.
níawáacata, cawinácaalí ìyéeyéica Iná pisutácué Dios íicha, yái
matuíbanáita Dios íicha. Píata càiride iyúwa bànacalé íiwacali,
quéwa, pìa picàlidaca Dios itàacái ibànùanápiná yàasu wenàiwicawa
wenàiwicanái irí náalíacaténáwa íibaidéeyéipiná irí, nacàlidacaténá
càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu nalí nuináwaná ìwali, yéewacaténá
wenàiwicawa —íimaca yái Jesúsca. neebáidaca nutàacái, yásí
61 Néese áiba íimaca Jesús irí: wàwacáidaca nía Dios yàasunáipiná,
—Nuíwacali, nuwàwa nùacawa càide iyúwa wenàiwica yeedácaalí
píapicha iyúwa péewáidacalé. bànacalé ìyacaná quíiracaalíni.
Quéwa pimàni nulí cayábéeri, 3 Pìacuéwa. Péemìacué cayába áiba
pimàacaca nuèpùacawa comparación: Nubànùacué pía èeri

quéechacáwa nucapèe néréwa, mìnanái yèewiré cuwèesi lobo
nucàlidacaténá nùanáwa nuénánái nacáiyéi íiwitáise, báawéeyéica
iríwa. Yásí nùacawa néese iicáca Dios. Càicuéca píade
nùacaténáwa píapicha —íimaca irí. nèewi iyúwa ovejanái yéenibe,
62 Néese Jesús íimaca irí: càmíiyéica yáalimá ipéliaca
—Péemìa comparación: caluéyéi cuwèesi lobo íipunita
Aibacaalí idàbaca íibaidaca iwàwéeyéica iyáaca oveja yéenibe.
ibànacale yàalunápináwa, néese 4 Picácué pité saco, moneda yàalu
íináidacaalíwa imàníinápiná áiba nacái, áiba pìasu costizapiná

wawàsi, yá iwènúacawa íibaidacalé nacáiwa. Pìacàatétacuéwa, picácué
íichawa, yásí canéerica iwèni piyamáa pibàlùacawa déecuíri
meedáni yái wenàiwicaca, càmita iyú àyapulìcubàa pitàanícaténá
íibaida machacàníiri iyú. Càita áibanái yáapicha. 5 Piwàlùacuéwa
nacái cawinácaalí wenàiwica nacapèe irìculé, yá pitàidacué
iwènuéyéicawa nuícha idécanáami nía quéechacáwa. Càicué
nadàbaca náibaidaca nulípiná, píimaca nalíwa: ‘¡Nusutáca
SAN LUCAS 10 180
Dios íicha imàníinápinácué pirí Sodoma ìyacàlená mìnanáimi íicha”,

cayábéeri, píacué ìyéeyéica capìi íimaca yái Jesúsca.
irìcu!’ càicué pitàidaca níawa.
6 Cayábacaalí náiwitáise níái capìi Los pueblos
irìcuíyéica, yásí Dios imànica desobedientes
nalíwa cayábéeri càide iyúwacué 13 Jesús íimaca: “¡Máinícué
pisutáaná íicha. Quéwa, càmicaalí piùwichàapinácawa, píacué

cayába náiwitáise, néese Dios israelitaca ìyéeyéica Corazín
càmita imànipiná nalí cayábéeri. ìyacàlená irìcu, Betsaida ìyacàlená
7 Piimácué nacapèe irìcu. Piyáacué irìcu nacái! Ewitacué piicácáaníta
nacái piyáacaléwa náapicha àta numànica pèewibàa madécaná yái
càiríinácaalí yàacàsi nadènièrica càmíirica wenàiwica idé imànica,
nawacùacaténácué pìasu, yácáiná càicáanítacué càmita piwènúada
cawinácaalí wenàiwica íibaidéerica, píiwitáisewa pibáyawaná
iwàwacutá namàacaca yeedáca íichacuéwa. Piyúunáidacuéca
iríwa íibaidacalé iwèniwa. Picácué máiníiyéica cayábaca pía náicha
pichàbawa áibanái icapèe irìculé, níara càmíiyéica israelitami
picutácaténácué cayábéeri yáwanái ìyéeyéicaté Tiro ìyacàlená irìcu,
yàacàsi, pìyacatáipiná nacái. Sidón ìyacàlená irìcu nacái,
8 Pìacuéwa áiba yàcalé irìculé, ìyéeyéica méetàuculé Israel yàasu
needácatalécué nàataléwa pía, yá cáli íicha. Quéwa càmitaté máiní
piyáacué piyáacaléwa náapicha àta báawaca nía píichacué. Càmitaté
càiríinácaalícué yàacàsi nèerica naicá áiba imànica nèewibàa
piyáapiná. 9 Pichùnìacué nacái càide iyúwa numàníiná pèewibàa.
cáuláiquéeyéi wenàiwica ìyéeyéica Quéwa naicácaalíté càiritá, yá
néenibàa. Càicué píimaca nalíwa: nawènúadacaté náiwitáisewatá
‘Dios icùaca wenàiwica ìyéeyéica caquialéta Dios irípinátá,
mawiénita pirícué’, càicué píimaca càmicáináté máiní báawéeyéica
nalíwa. 10 Quéwa, pìanàacaalícué nía iyúwacué pía, càita nacái
áiba yàcalé irìculé, néese càmita nàwalica nabàlesíamiwa báawéeri
nawàwa néemìaca pitàacái, iicácanáwatá, náawinaca nacáiwa
pimusúacuéwa capìi irìcuíse calle catáli yèewirétá náasáidacaténáté
irìculé. 11 Yá píimacué nalí: ‘¡Càmita achúmaca nawàwa nabáyawaná
wawàwa wàyaca píapichacué, ìwaliwatá. 14 Quéwa áiba
ipíchaná Dios yàasu yùuwichàacáisi èeriwa Dios yùuwichàidapiná
yàanàaca wàwali nacái! ¡Iná báawéeyéi wenàiwica, yásí
wàacuécawa píicha, wachùpìaca piùwichàapinácuéwa máiní
cáli ichùmalé wàabàli íichawa, yái cachàiníwanái náicha níara
pìyacàle yàasu calle ichùmaléca, càmíiyéica israelita ìyéeyéicaté Tiro
càide iyúwacué wáiwitáise ìyáaná, ìyacàlená irìcu, Sidón ìyacàlená
wía judíoca, wáasáidacaténácué irìcu nacái, máinícáinácué
pirí Dios yùuwichàidáanápinácué báawéeyéica náicha pía. 15 Píacué
píawa! Quéwa péemìacué cayába nacái Capernaum ìyacàlená
quiríta, Dios icùaca wenàiwica mìnanáica, piyúunáidacuéca
ìyéeyéica mawiénita pirícué’, càicué máinípiná cáimiétacanáca
píimaca nalíwa. 12 Núumacué pía, càide iyúwa Dios ìyáaná
pirí, èeri imáalàacaalípináwa, chènuniré. ¡Càmíirita! ¡Néese
Dios yùuwichàidapiná báawéeyéi Dios yúucapinácué píawa irìculé
wenàiwica, yásí yùuwichàidapiná yáara utàwi máiníiri depuíwaca,
níawa càmíiyéicué yeedáca máinícatalé depuíwaca náicha
yàataléwa pía máiní yáwanái canánama!” cài yàalàaca
181 SAN LUCAS 10
nía cachàiníiri iyú yái Jesúsca, pimawènìadáanápiná macáita

càmicáináté neebáida itàacái. wàuwidesàiri Satanás ichàini
16 Néese Jesús íimaca macháunéeri iyú. 20 Quéwa, picácué
yéewáidacalénái iríwa: piyanídawa ìwali yái píalimáanáca
“Cawinácaalí yeebéeyéicuéca piúcaca demonio wenàiwica
pitàacái, nuicápiná níawa íicha. Néese, piyanídacuéwa Dios
càide iyúwa nadéca nacáicaalí itànàacáináté píipidená yàasu
neebáidaca nutàacái. Quéwa cuyàluta irìcuwa yái cuyàluta
cawinácaalí iiquéeyéicuéca pía ìyéerica chènuniré —íimaca yái
iyúwa canéeri iwèni, nuicápiná Jesúsca.
níawa càide iyúwa nadéca
nacáicaalí naicáca núa càiride Jesús se alegra
iyúwa canéeri iwèni nacái. 21 Yáté Espíritu Santo imàacaca
Cawinácaalí iiquéeyéica núa casíimáica Jesús iwàwa
càiride iyúwa canéeri iwèni, Dios manuísíwata. Jesús íimaca Dios
iicápiná níawa càide iyúwa nadéca irí: “Pía, Núaniri Dios, nùaca pirí
nacáicaalí caná iwèni naicáca Dios, cayábéeri, pía Nacuèrinásàirica
yái Dios ibànuèrica núa”, íimaca macáita ìyéeyéica chènuniré, chái
yái Jesúsca. Néese níái setenta y èeri irìcuíyéica nacái. Nùaca pirí
dos namanùbaca nàaca nacàlidaca cayábéeri pimàacacáiná nalí
Jesús iináwaná ìwali wenàiwicanái píiwitáisewa, níái yeebáidéeyéica
irí. pitàacái càide iyúwa púubéeyéi
sùmanái neebáidáaná, yéewanápiná
Regreso de los setenta y dos áibanái èeri mìnanái iyúunáidéeyéi
17 Néeseté idécanáami nacàlidaca cáalíacáica, càmita náalimá
wenàiwicanái iríni, yáté Jesús náalíacawa píiwitáise ìwali. Báisíta,
yéewáidacalénái setenta y dos Núaniri, pidéca pimànica càide
namanùbaca nèepùacawa Jesús iyúwaté piwàwáaná pimànica”,
yàatalé, casíimáica nawàwa íimaca yái Jesúsca.
manuísíwata. Yá náimaca irí: 22 Néese Jesús íimaca
—¡Wáiwacali, Dios idéca wenàiwicanái irí: “Núaniri Dios

iyúudàaca wía manuísíwata, idéca imàacaca núalíacawa macáita.
imàacacaté nacái demonio Abéerita Núaniri yáaliéri báisíiri
yàacawa wenàiwicanái íicha, iyú nùwali, yái Iirica. Abéerita
wachùulìacáináté demonio núa, yái Iirica, yáaliéri báisíiri
píipidená ìwali nàanápináwa iyú Núaniri ìwali, níawamita
wenàiwica íicha! —náimaca. nacái cawinácaalí wenàiwicanái
18 Jesús íimaca nalí: numàaquéeyéica yáalíaca Núaniri
—Núalíacatéwa ìwali, càide iyúwa nuwàwáaná, yái
pimawènìadáanápinácué Satanás, Iirica”, íimaca yái Jesúsca.
piúcacaténácué yàasu demonionái 23 Néesecáwa Jesús iwènúacawa,
wenàiwica íicha, bàaluitécáiná icàlidaca yéewáidacalénái iríwani,

nuicáca Satanás icaláacawa méetàucuta áibanái íicha. Jesús
chènuníise càide iyúwa énu íimaca nalí: “Dios idéca imànicuéca
icamaláná icaláanáwa Dios pirí cayábéeri manuísíwata,
yúucacáináté Satanás chènuníise. imàacacáinácué piicáca yái
19 Nudéca nuchàiniadacuéca pía, numàníirica. 24 Péemìacué cayába,
píalimáanápinácué pìipìnaca bàaluité madécaná profetanái,
àapi íinatabàa, chália íinatabàa madécaná nacái nacuèrinánái
nacái, canátacué picháuná. nawàwacaté naicáca yái
Nudéca nuchàiniadacuéca pía piiquéericuéca, quéwa càmitaté
SAN LUCAS 10 182
naicáni. Nawàwacaté néemìaca yái 30 Iná Jesús icàlidaca iríni
péemièricuéca, quéwa càmitaté comparación iyú. Jesús íimaca

néemìani”, íimaca yái Jesúsca. irí: “Abéeri asìali judío yàacatéwa
àyapulìcubàa Jerusalén ìyacàlená
Parábola del buen íicha yàanàacaténá Jericó
samaritano ìyacàlená néréwa. Néese quéwa
25 Néese ìyacaté abéeri abénaméeyéi cayéedéeyéi
yéewáidéeri wenàiwica templo náibàacani. Yá namelùdaca íicha
irìcu. Yá yàacawa Jesús yàasu macáita, ibàle nacái macáita.
yàatalé itàanícaténá yáapicha, Yá nacapèedáidacani báawanama.
yáalimáidacaténá iicáwa Jesús. Yá nàacawa íicha, namàacaca
Yá íimaca Jesús irí: batéwéeri yéetácawa, yái judíoca.
—Pía, yéewáidéerica wenàiwica, 31 Néesecáwa àniwa áiba judíosàiri
¿càinásica iwàwacutá numànica sacerdote yàanàaca irìcu yái

nùyacaténá càiripináta Dios àyapuca àniwa. Quéwa idécanacáita
yáapicha chènuniré? —íimaca. iicáca inacáiriwa judíoca, yái
26 Néese Jesús íimaca irí: asìalica máiníirica, yá sacerdote
—Pidéca piléeca Dios itàacái ichàbaca yàacawa íicha déecubàata
profeta Moisés itànèericaté Dios abéemàabàa àyapu íicha. 32 Càita
inùmalìcuíse. Picàlidaca nulí nacái áiba judíosàiri levita
càinácaalí íimaca yáara —íimaca íibaidéerica templo irìcu yàanàaca
yái Jesúsca. 27 Yái yéewáidéerica néré, yá iicácani, yái inacáiricawa
wenàiwica templo irìcu íimaca: judíoca máiníirica, néese levita
—Yái tàacáisi Moisés itànèericaté, ichàbaca yàacawa abéemàabàa
cài íimaca: “Iwàwacutá cáinináca àyapu íicha. 33 Néese áiba asìali
piicáca Picuèriná Dios macái Samaria yàasu cáli néeséeri,
piwàwalìcuísewa, macái picáuca abéeri néená níái wenàiwicaca
iyú nacáiwa, macái pichàini judíonái iiquéeyéi iyúwa báawéeyéi,
iyú nacáiwa, macáita píiwitáise yácata càmíiri judío yàacawa
iyú nacáiwa. Iwàwacutá nacái nacái irìcubàa yái àyapuca. Yái
cáinináca piicáca áibanái asìalica samaritanosàiri iicáca
wenàiwica càide iyúwa cáinináaná judío máiníirica, yá catúulécanáca
piicáca píawawa”, íimaca yái iicácani. 34 Yá yàacawa máiníiri
tàacáisi Moisés itànèericaté yàatalé. Yá idèpìaca íicha icháuná
—íimaca yái yéewáidéerica olivo iséená iyú, uva ituní iyú
wenàiwica. 28 Néese Jesús íimaca nacái, dabé nacáirica. Yá ibàlìaca
irí: icháuná wáluma iyú. Néese
—Pidéca picàlidaca cayábani. samaritanosàiri imichàidacani
Pimànicaalí mamáalàacata càide ipìra íinataléwa. Yá itécani áiba
iyúwa yái tàacáisica íimáaná, yá capìi néré, naimácatáipiná. Yá
pidènìapiná picáucawa càmíiri icùacani táiyápinama. 35 Néese
imáalàawa —íimaca yái Jesúsca. mapisáináami àniwa, yái Samaria
29 Néese quéwa yái yéewáidéerica yàasu cáli néeséerica ipáyaidaca
wenàiwica templo irìcu iwàwacaté capìi íiwacali pucháiba moneda
cayábaca áibanái iicácani, níái dracma iyú, cawèníiyéi yáawami
áibanái wenàiwicaca ìyéeyéica plata quírameníiri, pucháiba èeri
néeni. Iná isutáca yéemìawa Jesús: iwènicatáica. Yá samaritanosàiri
—¿Néeni, cawinásica íimaca capìi íiwacali irí: ‘Picùa
níara áibanái wenàiwicaca cayába yái máiníirica. Piúcacaalí
iwàwacutéeyéicasa cáinináca plata mamáalàacata íicha yái
nuicáca? —íimaca. nuèrica pirí picùanápinátani,
183 SAN LUCAS 10, 11
yásí nupáyaidaca pía àniwa yái uémìanápiná yái nutàacáica,

piúquéerica nùanàacatáipináta cayábéeri áiba wawàsi íicha
àniwa’, íimaca yái Samaria yàasu canánama. Canácata yáaliméeri
cáli néeséerica”, íimaca yái Jesúsca. yeedáca uíchani —íimaca yái
36 Néese Jesús íimaca irí yái Jesúsca.
yéewáidéerica wenàiwica:
—Máisiba asìanái iicáca yái Jesús y la oración
máiníirica asìalica àyapulìcubàa.
¿Chánácaalí néená cáinináca
iicáca áiba wenàiwica, yái
11 Aiba èerité Jesús ìyaca
áibalé, yá isutáca yáawawa
Dios íicha. Idécanáami isutáca Dios
asìali cayéedéeyéi imàníirica irí íicha, néese abéeri yéewáidacalé
báawéeri? —íimaca yái Jesúsca. íimaca irí:
37 Néese yái yéewáidéerica —Wáiwacali, péewáida wía
wenàiwica íimaca Jesús irí: wasutáanápiná Dios íicha
—Yáara asìalica iiquéericaté ipualé càide iyúwaté Juan el Bautista
—íimaca. Néese Jesús íimaca irí: yéewáidáanáté yéewáidacalénáiwa
—Pìawa, pimàni mamáalàacata nasutáanápináté Dios. 2 Jesús
càita, áibanái irí nacái càmíiyéica íimaca nalí:
péenánái —íimaca yái Jesúsca. —Pisutácué Dios íicha, yá càicué
píimaca pisutácawa:
Jesús en casa de Marta y María ‘Pía, Wáaniri Dios chènuníiséeri,
38 Néeseté Jesús yèepùa pimàaca macái wenàiwica
yèepunícawa àniwa yàaca picàaluíniná. Pimàaca
yéewáidacalénái yáapichawa. Yá péenáiwaná yàanàaca
nàanàaca áiba yàcalé irìculé. Inanái caquialéta yái èerica
ùyacaté néré íipidenéechúa Marta. pidàbacatáipináta picùaca
Uedáca nía ucapèe irìculéwa, macáita. Pimàaca èeri
ùacaténá nayáapiná uénánái mìnanái namànica càide
yáapichawa. 39 Marta idènìaca iyúwa piwàwáaná chái
yùuchawa íipidenéechúa María. èeri irìcu càide iyúwa
Uái Maríaca úawinacawa mawiénita neebáidáaná pitàacái,
Jesús yàabàli irí uémìacaténá níara ìyéeyéica chènuniré.
yéewáidáaná yéewáidacalénáiwa. 3 Pìa wayáapiná wamáapuèrica
40 Martata quéwa máiní càulenáca èeri imanùbaca.
úa, uíbaidacáiná nayáacalé. 4 Pimàaca piwàwawa
Máadáiní uíbaidaca nayáapiná. wabáyawaná íicha,
Néese ùacawa Jesús yàatalé. Yá wíacáiná nacái wamàacaca
úumaca irí: wawàwawa nabáyawaná
—Nuíwacali, ¿cáná pibatàa íicha cawinácaalí imàníiyéica
nùucha umàaca nuíbaidaca walí báawéeri. Picá pimàaca
nulínáamitawa macáita wayáapiná? áibanái yáalimáidaca
Pichùulìa uyúudàanápiná núa — wía ipíchaná wamànica
úumaca úái Martaca. 41 Quéwa wabáyawanáwa, néese
Jesús íimaca ulí: piwasàa wía báawéeri
—Marta, péemìa cayába, ¿cáná Satanás íicha’,
máiní maséeca píináidacawa càicué píimaca Dios iríwa”, íimaca
piwàwawa, achúma nacái piwàwa yái Jesúsca. 5-6 Jesús íima nacái
manùba wawàsi ìwalíise? 42 Iyaca yéewáidacalénái iríwa:
abéerita wawàsi iwàwacutéeriwa —Péemìacué comparación: Aiba
wenàiwicanái irí, yái nutàacáica. asìali idènìaca yàacawéerináwa,
Piùcha María udéca uínáidacawa yá yàanàaca icapèe néré catá
SAN LUCAS 11 184
bamuchúami. Yá isutáca íicha chènuníiséerica? ¡Iná iwàwacutácué

mamáalàacata: ‘Pía nùacawéeriná, píalíacawa Dios ibànùanápiná
pìa nuchàba máisiba pan yácáiná nalí Espíritu Santo, cawinácaalí
áiba nùacawéeriná idéca yàanàaca isutéeyéica Dios íichani! —íimaca
nucapèe néré, idéca yàacawa yái Jesúsca.
déecuíse. Canáca nulí nuèripiná
iyáapiná’, íimaca irí. 7 Néese yái Acusan a Jesús de recibir
ìyéerica capìi irìcu càmita íima irí: su poder del demonio
‘Picá pisàiwica nulí wawàsi. Nudéca 14 Aiba èerité Jesús yúucaca
nubàlìaca capìi inùma. Nuénibe demonio asìali íicha. Yái demonio

nadéca nacùacawa, waimácaténá matàacáica imànicaté asìali. Néese
íná càmita núalimá numichàacawa demonio yàacadénáamiwa asìali
nùacaténá pirí quirínamatani’, íicha, yáta asìali yáalimá itàaníca
càmita cài íima irí. 8 Néese àniwa. Níái wenàiwica ìyéeyéica
núumacué pirí, éwita càmicáaníta néeni náináidacawa manuísíwata
imichàawa yàacaténá iríni naicáidaca Jesús irí ìwalíise yái
yàacawéerinácáanítani, càicáaníta imàníináca. 15 Quéwa abénaméeyéi
yàaca irí macáita yái imáapuèrica, náimaca: “Yái asìali Jesúsca
isutácáiná íicha mamáalàacata idènìaca Beelzebú íiwitáise, yái
cachàiníiri iyú. 9 Càita nacái demonio íiwacalináca. Iná yéewa
núumacué pirí: Pisutácué Jesús yúucaca demonio wenàiwica
mamáalàacata Dios íicha, yásí íicha Beelzebú íiwitáise iyú”,
imànicuéca piríwani. Càide iyúwa náimaca Jesús ìwali.
comparación íimáaná, picutácué 16 Aibanái nawàwa náalimáidaca
mamáalàacatani, yásí pìanàacuécani. naicáwa Jesús asáisí idènìacaalí

Pimáidacué mamáalàacata capìi Dios íiwitáise, íná nasutáca
inùma néeni, yásí yàacùacuéca íicha imàníinápiná yái càmíirica
piríwani. 10 Yácáiná cawinácaalí wenàiwica idé imànica. 17 Yá
isutéerica mamáalàacata, Jesús yáalíacawa náináidáanáwa
yeedápináca iríwani. Cawinácaalí nawàwáaná náalimáidaca
icutéerica mamáalàacatani, naicáwani. Yá íimaca nalí:
yàanàapinácani. Cawinácaalí “Péemìacué comparación:
imáidéerica mamáalàacata capìi Wenàiwicanái ipéliacaalí
inùma néeni, nàacùaca iríni. Càita íipunitawáaca, yásí nàasu cáli
nacái cawinácaalí isutéerica imáalàacawa. Néese àniwa
mamáalàacata Dios íicha, Dios áibanái néenánái napéliacaalí
imànica iríwa càide iyúwa isutáaná. náipunitawáaca, càmita náalimá
11 “Péemìacué comparación: nàyaca abéeri capìi irìcu. 18 Càita
Pidènìacaalícué pìiriwa, càmitacué nacái Satanás yàasu demonionái
pìa irí íba isutácaalí píicha napéliacaalí náipunitawáacatá,
pan iyáapináwa. Càmitacué néese càmita yáalimá cachàini
pìa iyáapiná àapi isutácaalí Satanás quirínamatá. Càicuéca
píicha cubái. 12 Càmitacué pìa núumaca pirí píimacáinácué nùwali
iyáapiná chália isutácaalí píicha núucáanása demonio wenàiwica
cawámai yéewé. 13 Ewitacué íicha Beelzebú íiwitáise iyú, yái
báawéeyéicáaníta íiwitáiseca pía, demonio íiwacalináca. 19 Quéwa
càicáaníta cáininácuéca piicáca picháawàacaalícué nuináwaná
péenibewa, píalimácué nacái pìaca ìwali mamáalàacata núucáanása
nalí cayábéeri wawàsi. Néeni, demonio wenàiwica íicha Beelzebú
¿càmitasicué píalíawa cayábáaná íiwitáise iyú, néese iwàwacutácué
íiwitáise yái Wáaniri Dios picàlidaca nulí cawinácaalí
185 SAN LUCAS 11
ichàini iyú péewáidacalénáicué íináidacawa iríwa: ‘Nuèpùacawa

yúucaca demonio wenàiwica àniwa nucapèe néréwa yáara
íicha. Píalíacawa càmita náuca wenàiwicaca nùacatáisecatéwa
demonio Beelzebú íiwitáise iyú. Iná íicha’, íimaca iríwa yái demonioca.
péewáidacalénái nadéca náasáidaca 25 Néese demonio yèepùacawa
càmitacué picàlida nuináwaná àniwa, yásí demonio yàanàaca

ìwali báisíiri iyú. 20 Nudéca wenàiwica cáiwitáiséeri càide
núucaca demonio wenàiwica íicha iyúwa cayábéeri capìi natunuérica,
Dios íiwitáise iyú. Iná nudéca nachùnièrica nacái cayába. 26 Néese
núasáidacuéca pirí Dios icùaná demonio yàaca ìwacáidaca
abéechúanaméeyéi wenàiwica yáapichawa siete namanùbaca
pèewibàa. demonio máiníiyéi báawaca íicha.
21-22 “Núucaca demonio Néese macáita nawàlùacawa
wenàiwica íicha nuíwitáise wenàiwica iwàwalìculé
iyúwa, cachàinicáiná núa Satanás nadacùacaténá íiwitáise. Yásí
íicha. Péemìacué comparación: namànica wenàiwica irí báawéeri
Cachàinicaalí asìali, idènìacaalí máiní íicha yái idàbáanéerica
cayába icáapisàiwa, yásí icùaca demonio imàníiricaté irí
icapèewa cachàiníiri iyú, yàasu quéechacáwa”, íimaca yái Jesúsca.
nacáiwa ìyéerica icapèe irìcu,
ipíchaná cayéedéeri yàanàaca La felicidad verdadera
imelùdacaténá íichani. Quéwa 27 IdècunitàacáJesús icàlidaca
cawàwanáta áiba asìali yàanàaca nalíni, yá abéechúa inanái úumaca
cachàiníirica capìi íiwacali íicha, cachàiníiri iyú:
néese imawènìadaca íichawa —¡Casíimáica pìwali úara
capìi íiwacali, yásí imelùdaca inanáica imàaquéechúacaté
íicha icáapisàimi, yàasumi nacái pimusúaca piicá èeri, úara
yàacaténá yáapichéeyéi iríwani. idàwinèechúacaté pía! —úumaca.
Càita nacái Satanás idacùaca 28 Quéwa Jesús íimaca ulí:
wenàiwica íiwitáise, cachàiníiri —¡Báisíta, quéwa cachàini

iyú ipíchaná namusúacawa íicha. yáwanái casíimáica uícha
Quéwa núata iwasàaca wenàiwica nía, cawinácaalí wenàiwica
Satanás íicha cachàinicáiná núa yeebáidéeyéica Dios itàacái,
Satanás íicha. namànica nacái càide iyúwa
23 “Píacué càmíiyéica abédanama íimáaná! —íimaca yái Jesúsca.
íiwitáise núapicha, piùwidecuéca
pimànica núa; càmitacué piyúudàa La gente mala pide una
nùwacáidaca wenàiwica Dios irípiná, señal milagrosa
néese piyúudàacuéca Satanás 29 Néeseté manùba wenàiwica
iméeràidacaténá wenàiwica Dios nàwacáidáyacacawa mamáalàacata

íicha meedá”, íimaca yái Jesúsca. Jesús itéese. Yá Jesús idàbaca
icàlidaca nalíni: “Báawaca
El espíritu impuro náiwitáise níái wenàiwicaca
que regresa ìyéeyéica siùcade; nasutáca
24 Jesús íimaca nalí: “Demonio nuícha numàníinápiná naicá yái
yàacaalíwa wenàiwica íicha, càmíirica wenàiwica idé imànica.
yásí demonio iméeràacawa Càmita quéwa numànipiná nalí
chuìri cáli íinata, yá càiri wawàsi. Numàacacáita
icutáca iyamáacatáipináwa. naicáca numàníinápiná càide
Càmicaalí demonio yàanàa iyúwaté profeta Jonás ìyáaná.
iyamáacatáipináwa, néese íimaca 30 Càide iyúwaté Nínive ìyacàlená
SAN LUCAS 11 186
mìnanáimi náalíanáwa Dios nutàacái. Iná máiní cabáyawanáca

ibànùacaté nàatalé profeta Dios iicáca nía”, íimaca yái Jesúsca.
Jonás, càita nacái numàacapiná
wenàiwica náalíacawa nùwali, La lámpara del cuerpo
núa asìali Dios néeséerica, 33 Jesúsíimaca nalí: “Péemìacué
numànipinácáiná càide iyúwaté comparación: Watùcunìacaalí
profeta Jonás ìyáanáté. 31 Aiba lámpara, càmita wabàani
èeriwa, Dios yùuwichàidapiná catácatalé, càmita nacái yàalusi
báawéeyéi wenàiwica, yásí níái irìculé. Néese wamàacaca lámpara
wenàiwicaca ìyéeyéica siùcade icànaca chènunibàa amalácaténá
nabàlùapináwa Dios íipunita wenàiwicanái irí iwàluèyéicawa
yéewacaténá Dios icàlidaca néré. 34 Pituí nacái ìyaca pirí
naináwaná ìwali, càinácaalí càide iyúwa lámpara pituícáiná
báawéeri namàníiricaté. Néese Sur imàacaca piicáca. Cayábacaalí
yàasu cáli icuèchúami càmíichúa pituí, yásí amalánamaca
israelita umichàapinácawa piicáca. Quéwa, báawacaalí
ucháawàacaténá naináwaná ìwali pituí, néese catáca piicáidaca.
níái israelitaca ìyéeyéica siùca. 35 Néese, yái píináidéericawa
Bàaluitécáiná ùanàaca máiní piwàwalìcuísewa ìyaca càide

déecuíse wàasu cáli íinatalépiná iyúwa catuíri íiwitáise. Iná picùa
uémìacaténáté rey Salomón itàacái cayába piwàwawa, masaquèeri
máiní cáalíacáica, úalíacáinátéwa iyú, picá cáininá piicáca áiba
Dios imàacacaté Salomón icàlidaca wawàsi Dios íicha, ipíchaná catáca
tàacáisi cáalíacáiri iyú. Quéwa píiwitáise. 36 Amalácaalí píiwitáise,
éwita nùyacáaníta nèewibàa, níái canásíwacaalí catá píiwitáise, yásí
israelitaca, núa cachàiníirica píalíaca piicáca cayábéeri báawéeri
íiwitáise rey Salomón ichàini íichaná, càide iyúwa lámpara
íicha, càicáaníta càmita neebáida icànacaalí pìwali”, íimaca yái
nutàacái. Iná cabáyawanáca Dios Jesúsca.
iicáca nía. 32 Nía nacái càmíiyéica
israelita ìyéeyéicaté Nínive Jesús acusa a los fariseos y
ìyacàlená irìcu namichàapinácawa a los maestros de la ley
èeri imáalàacaalíwa Dios 37 Idécanáamité Jesús
yùuwichàidapinácaalí báawéeyéi icàlidacani wenàiwicanái irí, yá

wenàiwica. Néese níái israelitaca abéeri fariseo imáidaca Jesús
ìyéeyéica siùca nabàlùapináwa iyáacaténá iyáacaléwa. Ináté Jesús
Dios íipunita yéewacaténá Dios iwàlùacawa fariseo icapèe irìculé,
icàlidaca naináwaná ìwali, yá yáawinacawa mesa iwéré. 38 Yái
càinácaalí báawéeri namàníiricaté. fariseo íináidacawa manuísíwata
Yásí Nínive ìyacàlená mìnanáimi iicáidaca Jesús irí iicácáiná
nacháawàapiná israelitanái Jesús càmita imàni culto nacáiri
iináwaná ìwali, bàaluitécáiná íibacaténá icáapiwa éeréeri iyú,
Nínive ìyacàlená mìnanáimi iyúwa fariseonái íiwitáise ìyáaná
nawènúadaca náiwitáisewa Dios ipíchawáise iyáaca iyáacaléwa.
irípiná néemìacáináté profeta 39 Quéwa Wáiwacali íimaca irí:
Jonás icàlidaca nalíni Dios —Píacué fariseoca, pimànicuéca

inùmalìcuíse. Néese, éwita madécaná wawàsi éeréeri iyú
nùyacáaníta nèewibàa siùcade, càide iyúwaté pìawirináimi
níái israelitaca, núa cachàiníirica yéewáidáanácué pía, yá macái
íiwitáise profeta Jonás ichàini wenàiwica nayúunáidaca
íicha, càicáaníta càmita neebáida masacàacuéca píiwitáise. Péemìacué
187 SAN LUCAS 11
comparación: Càicuéca píade iyúwa yàcalé áibanái wenàiwica

bacàa, quírápieli nacái wáibéeyéica naicácaténácué natàidaca pía.
íinatabàa. Quéwa máiní báawaca 44 “¡Dios yùuwichàidapinácué
píiwitáise piwàwalìcuísewa càide píawa! Péemìacué comparación:

iyúwa bacàa ipuniéchúacawa Càicuéca píade iyúwa càliculìi
casaquèeri iyú, peedácáinácué càmíiyéi wenàiwica yáalíawa
piríwa manùba wawàsi piyéede alénácaalí càliculìi ìyaca, néese
iyúwa, iyú nacái yái báawéerica wenàiwica nàipìnaca càliculìi
pimàníiricuéca. 40 ¡Píacué càmíiyéica íinatabàa, quéwa càmita náalíawa
yáalíawa! ¿Càmitacué píalíawa Dios nàipìnaca casaquèeri íinatabàa.
yáalimá iicáca piwàwalìculéwa Càita nacái áibanái néemìaca
càide iyúwa iicáaná nacái macái péewáidáanácué nía quéwa càmita
wawàsi wenàiwica yáaliméerica náalíawa casacàacuéca píiwitáise”,
iicáca ituí iyúwa? 41 Quéwa, íimaca yái Jesúsca.
iwàwacutácué masacàaca pimànica 45 Iná abéeri yéewáidéeri
píiwitáisewa piwàwalìcuísewa wenàiwica templo irìcu íimaca

quéechacáwa yéewanápinácué Jesús irí:
pìaca catúulécanéeyéi irí —Pía, yéewáidéerica wenàiwica,
cayábéeri ofrenda Dios irípiná. picàlidacáiná càiri tàacáisi
Masacàacaalícué pimànica fariseonái irí, íná pitàaníca pìyaca
píiwitáisewa, yásí masacàaca Dios wàwali nacái báawéeri iyú, wía
iicácué macáita yái pimàníiricuéca. yéewáidéeyéica wenàiwica templo
42 “¡Dios yùuwichàidapinácué irìcu —íimaca. 46 Quéwa Jesús
píawa, píacué fariseoca! íimaca:
Pimàacacuéca bànacalé ofrenda —¡Dios yùuwichàidapinácué
iyú Dios irí abéerinama néená níái pía nacái, píacué yéewáidéeyéica
diéyéica imanùbaca pibànacaleca wenàiwica templo irìcu! Péemìacué
púubéeyéica, níái menta ibáiná, comparación: Càicuéca píade
ruda ibáiná nacái, macái bànacalé iyúwa náiwacanánái ichùulièyéica
íiwitáaná nacái, càide iyúwaté wenàiwica iwáacutáidaca máiní
Dios ichùulìanácué pimàacaca imiéri wawàsi, néese càmita
irí nía ofrenda iyú sacerdotenái nayúudàa iwáacutáidacani, ibatàa
iyáapiná. Quéwa, càmitacué picùa nacáapi ipùata achúméeríina
wenàiwicanái machacàníiri iyú, iyúpináta, càmita nayúudàa
càmitacué nacái cáininá piicáca iwáacutáidacani. Càita nacái
Dios. Máinícué iwàwacutá cài pichùulìacuéca wenàiwica
pimànica, quéwa picácué piyamáida namàníinápiná madécaná
pimàaca pìasu cawèníiriwa Dios càulenéeri wawàsi píimacáinácué
irípiná ofrenda iyú. Dios iwàwacasa cài namànica,
43 “¡Dios yùuwichàidapinácué néese càmitacué pimàni càide
píawa, píacué fariseoca!, iyúwa pichùulìaná áibanái imànica.
iwàwéeyéica máiní yáawinacawa 47 “¡Dios yùuwichàidapinácué
macái wenàiwica yàacuésemi píawa!, píacué imàníiyéica

chènunibèeri yàalubáisi cayábanaméeyéi iicácanáwa capìi
íinata néewáidacàalu irìcu profetanáimi yàasu càliculìimi
pimànicaténácué culto, iwicáubàa, piwàwacáinásacué
yéewacaténácué naicáca pía piwàwalica nía, Dios yàasu
iyúwa máiníiyéica cachàinica. wenàiwica profetanáimica
Casíimáicuéca piwàwa nacái pìawirináimi inuéyéicaté. 48 Iná
natàidacáinácué pía máiní píasáidacuéca abédanama
cáimiétaquéeri iyú bamuchúamibàa píiwitáise pìawirináimi
SAN LUCAS 11, 12 188
yáapichawa, cayábaca piicácuéca Néese nadàbaca nasutáca

yái namàníiricaté; nanúacáináté néemìawa Jesús manùba wawàsi
profetanái, néese cayábacuéca ìwali nasàiwicacaténá irí wawàsi.
pimànica profetanáimi yàasu 54 Náalimáidaca naicáwani
càliculìimi. íimáanápiná áiba wawàsi báawéeri

49 “Iná Dios íimaca cáalíacáiri iyú: yéewanápiná nacháawàaca
‘Nubànùapiná profetanái, apóstolnái iináwaná ìwali itàacái ìwalíisewa.
nacái nacàlidacaténá nutàacái
israelitanái irí. Néese israelitanái Jesús enseña contra
namànipiná báawéeri abénaméeyéi la hipocresía
irí, nanúapiná nacái áibanái
néená’, càité íimaca yái Diosca.
50 Yácáiná Dios yùuwichàidapinácué
12 Néenialíté madécaná mil
namanùbaca wenàiwica
nàwacáidáyacacawa Jesús yàatalé
píawa, píacué israelitaca naicácaténáni. Máinícáiná
ìyéeyéica siùca ìwalíise yái dàalaca néré wenàiwica, íná
pìawirináimicué inúanácaté Dios nabawàidáyacacawa. Yá Jesús
yàasu wenàiwica profetanái, Dios idàbaca icàlidaca quéechacáwa
idàbacatáisecaté èeriquéi àta siùca yéewáidacalénái iríwani. Yá
nacáide. 51 Yáara idàbáanéerica íimaca nalí: “Picácué píichawa
nanúacaté íipidenéericaté fariseonái yàasu levadura. Yái
Abel. Néese nanúacaté áibanái levadura íimáanáca càicanide
manùbéeyéi. Yáara nanuéricaté iyúwa náiwitáise pucháibéeri,
namáalàidáaná canánama ipíchanácué nacái pucháibacuéca
íipidenáté Zacarías, yái profeta píiwitáise. 2 Càmitacué píalimá
nanuéricaté templo ibàacháwalená pibàaca pibáyawanáwa càiripináta.
irìcu, bamuchúamibàa náicha Aibaalípiná macáita náalíacawa
altar, templo nacái. Iná núumacué ìwali. 3 Iná macáita wawàsi
pirí, Dios yùuwichàidapinácué pitàaníiricuéca ìwali catéeri irìcu,
píawa, píacué israelitaca ìyéeyéica áibaalípiná macáita néemìapináca
siùca ìwalíise yái pìawirináimicué amalánama ìwali. Macáita wawàsi
inúanácaté profetanái, pitàaníiricuéca ìwali ibàacanéeri
icàlidéeyéicaté tàacáisi Dios iyú áibanái íicha, picapèe
inùmalìcuíse. imàdáaná irìcuwa, yásí áiba èeriwa
52 “¡Dios yùuwichàidapinácué náiríacawa capìi ipùatalìculé, yá
píawa, píacué yéewáidéeyéica nacàlidapinácani cachàiníiri iyú
wenàiwica templo irìcu! Péemìacué macái yàcalé mìnanái irí”, íimaca
comparación: Càicuéca píade iyúwa yái Jesúsca.
wenàiwica iyéeduèyéica capìi yàasu
llave, néese càmita nawàlùawa A quién se debe tener miedo
capìi irìculé, càmita nacái nabatàa 4 Jesús
íimaca yéewáidacalénái
áibanái iwàlùacawa. Càita nacái iríwa: “Píacué nùacawéeyéiná,
píacué: Ewitacué píalíacáanítawa núumacuéca pirí, càmita iwàwacutá
càinácaalí Dios itàacái íimáaná, cáalucuéca pía náicha èeri mìnanái
càicáaníta càmitacué piwènúada yáaliméeyéica inúacuéca pía,
píiwitáisewa peebáidacaténáni, quéwa idécanáamicué nanúaca
càmita nacái pibatàa áibanái pía, néese càmita quirínama
yeebáidacani”, íimaca yái Jesúsca. náalimá namànica pirí báawéeri.
53 Idécanáami cài Jesús íimaca 5 Quéwa nucàlidacuéca pirí
nalí, yá calúaca nía báawanama, ìwali cawinácaalí iwàwacutá

níái yéewáidéeyéica wenàiwica cáalucuéca pía íicha: Iwàwacutácué
templo irìcu, nía nacái fariseoca. cáaluca pía Dios íicha, yái
189 SAN LUCAS 12
yáaliméerica yeedácuéca picáuca, 11 “Náibàapinácué píawa
yúucacaténácué pía infierno irìculé. nacháawàacaténácué piináwaná

Báisíta, iwàwacutácué cáaluca pía ìwali judíonái yéewáidacàalu
íicha manuísíwata, ipíchanácué irìcu, jueznái yàatalé nacái, yàcalé
pimànica pibáyawanáwa, íiwacanánái yàatalé nacái, quéwa
pìacaténácué nacái icàaluíniná. picácué achúma píináidawa
6 “Péemìacué comparación: piwàwawa ìwali càinácaalí iyú
Nawénda cinco namanùbaca yéewanápiná picàlidaca piináwaná
púubéeyéi màsibèe pucháiba ìwaliwa, ìwali nacái yái tàacáisi
moneda ìwalinápiná càmicáiná iwàwacutéericuéca picàlidaca nalí.
máiní cawènica màsibèe. Quéwa 12 Iwàwacutácaalípiná picàlidaca
Dios càmita iimáicha nía piináwanáwa, yásí Espíritu Santo

ibatàa abéeripiná, càmita Dios yéewáidacué píawa, càinácaalícué
iimáichani, yái màsibèeca. 7 Càita iwàwacutáanápiná picàlidaca
nacái Dios icùacuéca pía. Dios nalíni”, íimaca yái Jesúsca.
yáalíacuécawa macáita pìwali,
àta càisimalénácaalícué píiwita El peligro de las riquezas
ibáiná, yáalía nacáiwa Dioscáiná 13 Néeseté áiba asìali ibàluèricawa
idéca iputàaca nía abénamata. wenàiwicanái yèewi íimaca Jesús irí:
Iná picácué cáalu píináidacawa —Pía, yéewáidéerica wía, pichùulìa
piwàwawa, Dioscáiná iicácuéca nuénásàiri yàaca nulí nùasupiná
pía iyúwa cawèníiri yáwanái wáaniri yàasumi yéená —íimaca.
náicha macái púubéeyéi màsibèe 14 Jesús íimaca irí:
manùbéeyéi”, íimaca nalí yái —Pía, nùacawéerináca, càmita

Jesúsca. nùanàa càide iyúwa juez imàníiná
nuémìacaténá wenàiwicanái
Los que reconocen a Jesucristo nacháawàaca áibanái iináwaná
delante de los hombres ìwali, càmita nacái nùanàa
8 Jesús íimaca nalí: “Núumacué nuseríacaténá náaniri yàasumi
pirí, cawinácaalí wenàiwica yèewi —íimaca yái Jesúsca.
icàlidéerica iináwanáwa yeebáidaca 15 Néese Jesús íimaca nacái:
nutàacái wenàiwicanái yàacuésemi, —Piicácué píichawa cayába.

yásí núa nacái, asìali Dios Picácué piwàwa peedáca piríwa
néeséerica, nucàlidapiná iináwaná mamáalàacata cawèníiri wawàsi.
ìwali nùasu wenàiwicacani Dios Wáalimáca wàyaca casíimáiri
yàasu ángelnái yàacuésemi. iyú éwita canácaalí walí manùba
9 Aibacaalí quéwa càmita icàlida cawèníiri. Ewita wenàiwica
iináwanáwa yeebáidaca nutàacái idènìacaalí yàasuwa madécaná
wenàiwicanái yàacuésemi, néese cawèníiri, càicáaníta càmita
nucàlidapiná iináwaná ìwali, yáalimá yáalíacawa asáisí
càmita nùasu wenàiwicani Dios ìyacaalípiná madécaná camuí —
yàasu ángelnái yàacuésemi. íimaca yái Jesúsca.
10 “Aibacaalí itàaní báawéeri iyú 16 Néese Jesús yéewáidaca
nùwali, núa asìali Dios néeséerica, nía. Yá íimaca nalí: “Péemìacué

néese iwènúadacaalí íiwitáisewa comparación: Iyacaté càasuíri
báawéeri íicha, yásí Dios asìali, idènièricaté madécaná
imàacapiná iwàwawa ibáyawaná ibànacalewa. Néese áiba camuíté
íicha. Quéwa áibacaalí itàaní càasuíri yeedáca manùba ìyacanási
báawéeri iyú Espíritu Santo ìwali, ibànacale íichawa. 17 Néese càasuíri
néese càmita Dios imàaca iwàwawa íináidacawa, yá íimaca iríwa:
ibáyawaná íicha. ‘¿Càinásica iwàwacutá numànica?
SAN LUCAS 12 190
Canáca nulí cayába capìi 24 Piicáidacué nalí níái cuìpìraca.
imanùbaca nùwacáidacatalépiná Càmita nabàna nabànacalewa.

yàacàsi yái nuedéerica Càmita nacái needá nabànacalewa.
nubànacale íichawa’, íimaca iríwa. Canáca nacái nacapèe
18-19 Néese íimaca iríwa àniwa: nadènìacatalépiná nabànacale
‘Siùca núalíacawa càinácaalí ìyacanáwa. Quéwa Diosta yàaca
numàníinápiná. Nucàlàlìapiná nayáapiná. Néeni, ¡máinícuéca
nucapèewa nuchùnìacaténá àniwa cáinináca Dios iicáca pía náicha
manuínaméeyéi iyú nabàlùacawa níái màsibèeca! Iná iwàwacutácué
yéewanápiná nucùaca nalìcu píalíacawa Dios icùanácué
macáita yái nubànacaleca pía nacái. 25 Néese, éwitacué
nuedéerica, macáita nùasu nacáiwa. píináidáanícaalíwa piwàwawa
Néesecáwa, yásí núumaca nulíwa: báawanama, càicáaníta càmitacué
Pía, nùacawéerináca, siùcade píalimá cáala pimànicuéca
pidènìaca manùba cawèníiri picáucawa, ibatàa abéeri hora
picuèrica pirípináwa pìyacaténá piná, càmitacué píalimá cài.
iyú madécaná camuípiná. Iná 26 Càmicáinácué píalimá pimànica
piyamáida píawawa, piyáa càiri achúméeri wawàsi, íná canéeri

piyáacaléwa, pìira nacái, casíimái iwèni meedá píináidacaalícuéwa
nacái piwàwa’, íimaca iríwa yái piwàwawa báawanama yàacàsi
càasuírica. 20 Quéwa Dios íimaca ìwali, bàlesi nacái.
irí: ‘Pía asìali máiwitáiséerica. Yáta 27 “Piicáidacué càinácaalí
catáquéi péetáwa. Néese macáita íiwinási nadàwinàacawa: Càmita

yái pìwacáidéerica pirípináwa, náibaida. Càmita nacái needá
áibanái needápiná nalíwani sáawáli namàníiripiná nabàlewa.
macáita, áibanái wenàiwica Quéwa núumacué pirí nadènìaca
càmíiyéica píalía ìwali’, íimaca yái náiwináwa cayábéeri iicácanáwa
Diosca. 21 Càita ìyaca cawinácaalí rey Salomón ibàle íicha, éwitaté
wenàiwica ìwacáidéericáita iríwa máinícáaníta càasuca Salomónca.
meedá cawèníiri yàasupináwa, 28 Dios idéca imàacaca masicái
càmíiri quéwa imàni càide iyúwa ibàlepiná cayábéeri iicácanáwa,

Dios iwàwáaná”, íimaca yái Jesúsca. éwita masicái nàyacáaníta maléená
èeri meedá manacúalibàa, néese
Dios cuida de sus hijos táwicha, yá wenàiwica neemácani
22 Néeseté Jesús íimaca quichái iyú. Dios imànica
yéewáidacalénái iríwa: cayábéeri masicái irí waiquéerica
“Péemìacué cayába: Picácué càiride iyúwa canéeri iwèni,
achúma píináidáanícawa íná iwàwacutácué píalíacawa
piwàwawa ìwali càinácaalícué iyú Dios yàanápinácué pibàlepiná
yéewanápiná peedáca piyáacaléwa, nacái. ¿Cánácué càmita manuí
pìyacaténácué, càinácaalícué píináidacawa piwàwawa Dios
iyú yéewanápiná nacái peedáca ìwali icùanápinácué pía? 29 Picácué
pibàlepináwa, pìwalicaténácué píináidáaníwa mamáalàacata
pibàlewa. 23 Máiníiri cawènica càinácaalícué iyú yéewanápiná
wacáuca yàacàsi íicha. Wainá nacái peedáca piyáacaléwa. Picácué máiní
máiníiri cawènica bàlesi íicha. Dios achúmaca píináidacawa piwàwawa
idéca yàaca wacáuca chái èeri ìwali mamáalàacata. 30 Níacáiná
irìcu, wainá nacái cawèníiri íná macái èeri mìnanái càmíiyéica
yéewa wáalíacawa yàanápiná walí Dios yéenibeca náináidáanícawa
wawàsi càmíirica máiní cawènica, nawàwawa ìwali, yái wawàsica.
yái yàacàsica, yái bàlesica nacái. Quéwa ìyacué pirí Wáaniri Dios
191 SAN LUCAS 12
yáaliéricawa càiríinácaalí wawàsi yàasu wenàiwicanái. Péemìacué

pimáapuèricuéca. 31 Píalimáidacué cayába, yái náiwacali ichùnìapináca
pimànica càide iyúwacué Dios yàasuwa iwacùacaténá nalí
ichùulìaná pimànica, macái nayáapiná. 38 Casíimáica níawa,
pichàini iyúwa, yásí Dios yàacué náiwacali yàanàacaalí nía càmíiyéi
pirí nacái macáita càinácaalícué iimá, éwita yàanàacaalí néré catá
pimáapuèrica”, íimaca yái Jesúsca. bamuchúami, càmicaalí nacái,
cacámalaléwa nacái. 39 Péemìacué
Riqueza en el cielo comparación: Capìi íiwacali
32 Jesús íimaca yéewáidacalénái yáalíacaalítéwa càinácaalípiná
iríwa: “Picácué cáalu pía, hora irìcu cayéedéeri yàanàacatá,
píacué nùasu ovejanáica; néese càmita ibatàa nàacùaca
máisibáwanáitacué pía, quéwa capìinùma nayéedùanápiná íicha
Wáaniri Dios idéca yeedácuéca pía yàasutá. Càmita quéwa capìi íiwacali
imàacáanápinácué yàasunáica pía, yáalíawa càinácaalípiná hora irìcu
icùacaténácué pía. 33 Piwéndacué cayéedéeri yàanàa. 40 Càita nacáicué
pìasuwa. Pìacué iwènináami pía. Pichùnìacué píiwitáisewa
catúulécanéeyéi irí. Yásí picùacaténácué nùacawa néese, núa
pidènìapinácué cawènisíwéeri asìali Dios néeséerica, nùacáináwa
càmíirica imáalàawa Dios néese càmicatáipinátacué picùa
yèeripinácué pirí chènuniré, aléera nùanàa”, íimaca yái Jesúsca.
càmicataléca éwisàimipinácué
píichani, càmicatalé cayéedéeri El criado fiel y el criado infiel
yáalimá iwàlùacawa, càmita nacái 41 NéesetéPedro isutáca
cuwée imáalàidacuéca píichani. yéemìawa Jesús:
34 Yásí pìasucué cawèníirisíwa —Wáiwacali, ¿picàlidasica yái
ìyapiná chènuniré, íná comparaciónca péewáidacaténá
piwàwapinácué pìyaca chènuniré”, wíawamita wía péewáidacaléca,
íimaca yái Jesúsca. càmicaalí nacái, péewáidasica
canánama wenàiwica? —íimaca yái
Hay que estar preparados Pedroca.
35 Néeseté Jesús íimaca 42 Néese Wáiwacali íimaca:
yéewáidacalénái iríwa: “Pichùnìacué “Péemìacué comparación:

píiwitáisewa picùacaténácué Iwàwacutácué pìyaca càide iyúwa
nùacawa néese. Péemìacué capìi íiwacali yàasu wenàiwica.
comparación: Pìyacué càide Cáibaidacáiricani, yái yàasu
iyúwa wenàiwica idécanáami wenàiwicaca, yeebáidéeri nacái
ìwalica ibàlewa, ipucúadaca nacái íiwacali itàacáiwa machacàníiri iyú.
yàasu lámparawa. 36 Picùacué Iná yái capìi íiwacalica, ipíchawáise
nùacawa néese càide iyúwa yàacawa icapèe íichawa, yá
áibanái íibaidéeyéica nacùacaalí ichùulìaca yàasu wenàiwicawa
náiwacaliwa yèepùacawa casamiento icùanápiná yàasu wenàiwica
néese, áibanái imànicatalé fiesta áibanái, yàacaténá nacái nayáapiná
nacásàacadénáamiwa. Nacùaca èeri imanùbaca. 43 Néesecáwa
náiwacaliwa yàacawa néese àta íiwacali yàanàacaalípiná àniwa,
yàanàacataléta casamiento néese, yá casíimáica yàasu wenàiwica
yéewanápiná nàacùaca irí capìi imànicaalícáwa ìyaca càide
inùma ráunamáita yàanàacaalípiná iyúwa íiwacali íimáanáté irí.
imáidaca. 37 Yái náiwacali 44 Péemìacué cayába, yái íiwacali
yàanàacaalípiná, yá yàanàacaalí imàacapiná yàasu wenàiwicawa

nía càmíiyéica iimá, yásí casíimáica icùaca macáita yàasu, yácáiná
SAN LUCAS 12 192
yàasu wenàiwica íibaidaca cayába iyúwa quichái yeemácaalí

íiwacali iríwa, idècunitàacá wenàiwica; yá ¡máiní nuwàwa
canáca yái íiwacalica. 45-46 Quéwa quichái idàbaca ipucúacawa
yái íiwacali yàasu wenàiwicaca ráunamáita! 50 ¡Iwàwacutápiná
iyúunáidacaalí íiwacali nùuwichàacawa cáiwíiri
idècunìacawa mamáalàacata, yá yùuwichàacáisi iyú, yá máiní
nacái idàbacaalí icapèedáidaca báawaca nuínáidacawa nuwàwawa
inacáiyéiwa íibaidéeyéica, yá siùcade àta numáalàidacatalépináta
iyamáidaca íibaidaca iyáacaténá nùuwichàacawa! 51 Picácué
manuí iyáacaléwa, ìiraca nacái, píináidawa wenàiwicanái nàyapiná
icàmáanápiná nacái, yáta matuíbanáita náapichawáaca
íiwacali yàanàapináca yáta èerica nùanàacáaníta aléi èeri irìculé.
yàasu wenàiwica càmicatáita ¡Càmíirita! Néese, càmita
icùa yàanàaca, áiba hora nacái abédanama náiwitáise nùwali.
càmíiri yáalíawa ìwali íiwacali 52 Siùcáisede nàyacaalí cinco
yàanàanápiná. Yásí íiwacali namanùbaca néenánái, yásí máisiba

idalúaca yèewi pucháibawaca, yái càmita abédanama náiwitáise
yàasu wenàiwica báawéerica, càide pucháiba yáapicha, càita nacái,
iyúwa yùuwichàidáaná wenàiwica càmita abédanama pucháiba
càmíiyéica yeebáida itàacái. íiwitáise máisiba yáapicha. 53 Asìali
47 “Cawinácaalí yàasu yùuwideca imànipináca ìiriwa.
wenàiwicanái yáaliéyéicawa Iiri nacái yùuwideca imànipiná
càinácaalí náiwacali iwàwáaná yáaniriwa. Inanái ùuwideca
namànica, quéwa càmíiyéica icùa umànipináca uíduwa. Uídu nacái
íiwacali yàanàaca, càmíiyéica ùuwideca umànipiná úatúawa.
yeebáida nacái íiwacali itàacáiwa, Ua nacái ucuíruca ùuwideca
yá náiwacali icapèedáidapiná umànipiná uinìruwa. Uinìru nacái
níawa manùba yàawiría cachàiníiri ùuwideca umànipiná ucuíruwa,
cabèesi iyú. 48 Néeseta quéwa níacáiná abénaméeyéi néená
cawinácaalí yàasu wenàiwica neebáidapiná nutàacái, quéwa
càmíirica yáalíawa cayába áibanái càmita neebáidapiná
càinácaalí íiwacali iwàwáaná nutàacái”, íimaca yái Jesúsca.
yàasu wenàiwica imànica,
néese imànicaalí ibáyawanáwa, Las señales de los tiempos
yásí íiwacali icapèedáidaca 54 YáJesús íimaca wenàiwicanái
báawatatàani. Cawinácaalí irí: “Péemìacué comparación:
yáaliéyéicawa cayába, iwàwacutá Chái Israel yàasu cáli
namànica máiní machacàníiri íinata, piicácaalícué manùba
iyú. Cawinácaalí yàasu wenàiwica acalèe namichàacawa èeri
íiwacali imàaquéeyéica icùaca iwàlùacatáisewa, yásí píimacuéca
manùba, iwàwacutá nacùaca nía piríwáaca: ‘Aca uníara wàatalé’.
máiní cayábéeri iyú náicha áibanái Yásí yúuwàacawa. 55 Néese cáuli
càmíiyéica icùa manùba”, íimaca ipùacaalí sur néese, yásí píimacuéca
yái Jesúsca. ùuleca cáminá walíwa. Yásí
ùulecani. 56 ¡Píacué pucháibéeyéica
Jesús es causa de división íiwitáise! Píalíacuécawa càinácaalí
49 Néeseté Jesús íimaca íimáaná yái acalèe iicácanáwa,
yéewáidacalénái iríwa: “Nudéca chái cáli nacái. Iná píalíacuéca
nùanàaca aléi èeri irìculé, íná nacáiwa càinácaalí íimáaná yái
càulenéeri wawàsi yàanàapináca Dios imàníirica siùca, quéwa
macái èeri mìnanái ìwali càide picàlidacáitacué pichìwawa
càmitasacué píalíawa cawinácaalí yéewa náiranámi yèewìacawa

núa”, íimaca yái Jesúsca. napìra íiranámi yèewiwa.
2 Néese Jesús íimaca nalí: “Níara
Procura ponerte en paz Galilea yàasu cáli néeséeyéica
con tu enemigo néetácatéwa máiní báawéeri iyú.
57 Jesús íimaca nalí: “¿Cánácué Iná cawàwanátacué piyúunáidaca
càmita píináidawa machacàníiri cabáyawanácaté nía náicha
iyú pimàníinápinácué cayábéeri? canánama ìyéeyéica nàasu cáli
58 Pisutá Dios íicha caquialéta íinata. 3 Núumacué pirí, càmitaté
imàacáanápiná iwàwawa cabáyawaná nía áibanái íicha.
pibáyawaná íicha, ipíchaná Néese càmicaalícué piwènúada
yùuwichàidaca pía. Càmicaalí píiwitáisewa Dios irípiná, yásí
cài pimàni, yásí Dios ìyaca pirí péetápinácué nacáiwa méetàuculé
càiride iyúwa piùwide. Péemìa Dios íicha. 4 Péemìacatécué
comparación: Piùwide itécaalí pía nacái naináwaná ìwali áibanái
icháawàacaténá piináwaná ìwali dieciocho namanùbaca
nacuèrinánái irí, yá iwàwacutá yéetéeyéicatéwa Siloé néré
pitàaníca yáapicha éeréta chènuníiri capìi yúuwàacáinátéwa
àyapulìcubàa. Pisutá íicha wawàsi náinatabàa. Picácué píináidawa
caquialéta imàacáanápiná iwàwawa cabáyawanéeyéica nía náicha
pibáyawaná íicha ipíchaná itéca macáita Jerusalén ìyacàlená
pía juez yàatalé; càmicaalí pisutá mìnanáica. 5 Núumacué pirí,
íicha cài, yásí juez imàacaca úwinái càmitaté cabáyawaná nía áibanái
náibàaca pía, yá úwinái náucapiná íicha. Néese càmicaalícué
píawa presoíyéi ibànalìculé, piwènúada píiwitáisewa Dios
nacapèedáidacaténá píawa. irípiná, yásí macáita péetápinácué
59 Péemìa cayába. Canácatáita nacáiwa méetàuculé Dios íicha”,
namusúawa nàuwichàacái íimaca yái Jesúsca.
íichawa presoíyéi ibàna irìcuíse
àta napáyaidacataléta náichawa La parábola de la
namawènìacálewa macáita, àta higuera sin fruto
abéeri centavo piná, yái centavo 6 Néeseté Jesús yéewáidaca
namáalàidáaná canánama. Càita nía comparación iyú àniwa,

nacái càmita píalimá pimusúacawa náalíacaténáwa mesúnamáita Dios
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha yùuwichàidáanápináté israelitanái.
càiripináta”, íimaca yái Jesúsca. Yá íimaca nalí: “Aiba asìali
idènìacaté higuera yéetaná yàasu
Importancia de la uva ibànacalená yèewiréwa. Yàaca
conversión iicácaténá idènièricaalí ìyacanáwa
13 Néenialíté abénaméeyéi
wenàiwica nàacawa Jesús
yàatalé, yá nacàlidaca Jesús iríni,
yái àicuca, quéwa canáca yàanèeri
ìyacanáca. 7 Iná bànacalé íiwacali
íimaca yàasu wenàiwica iríwa
Pilato gobernador imàacacaté yàasu icuèrica uva ibànacalená: ‘Piicá yái
úwináiwa inúaca wenàiwica Galilea àicuca. Nudéca nucutáca ìyacaná
yàasu cáli néeséeyéi. Yáté Galilea máisiba camuí imanùbaca. Yá canáca
néeséeyéi íiranámi yèewìacawa ìyacaná. Iná piùcani. Canápináta
napìra íiranámi yèewiwa, níái meedá wamàaca ibàlùacawa chái
pìráimica nanuéyéicaté sacrificio màyacanéeri’, íimaca. 8 Quéwa
piná nàacaténá Dios icàaluíniná. yái icuèrica bànacalé íimaca
Uwinái inúacáiná nía mawiénita íiwacali iríwa: ‘Nuíwacali, pimàaca
irí yáni nanúacatái napìrawa, íná ibàlùacawa chái quirítàacáwa abéeri
SAN LUCAS 13 194
camuípiná. Yá nubàsabàsáidaca wayamáidacatáicawa úái Abraham

itéesebàa cáli, nùwacáidapiná nacái itaquétúanámica, úái inanái
pìrái ìyami cayábacaténá irí cáli. Satanás idacuèchúa uláicái iyú
9 Yá cawàwanáta càyacanácani. dieciocho camuí? —íimaca yái
Néese quéwa màyacanácaalí Jesúsca.
mamáalàacatani, yásí piùcacani’, 17 Idécanáami Jesús icàlidaca
íimaca íiwacali iríwa”, íimaca yái nalíni, yá báica yùuwidenái

Jesúsca. wenàiwicanái yàacuésemi. Quéwa
macáita wenàiwica casíimáica
Jesús sana en el día de reposo nawàwa naicácáináté yái Jesús
a una mujer jorobada imàníirica íiwitáise cachàiníiri
10 Aiba sábado judíonái iyúwa, yái càmíirica áibanái
iyamáidacatáicawa, Jesús wenàiwica idé imànica.
yéewáidacaté nía néewáidacàalu
irìcu. 11 Uyaca néeni cáuláiquéechúa La parábola de la
inanái. Demonio yùuwichàidacaté semilla de mostaza
úa dieciocho camuí. Càmita 18 Jesús íimaca nalí nacái:
demonio ibatàa ubàlùacawa “Siùcade nucàlidacué pirí càinácaalí

machacànita, canásíwa, cawaalíca iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa.
úa mamáalàacata. 12 Néese Jesús Nuéwáidacué pía comparación
iicáca úa, yá imáidaca yàataléwa úa. iyú. 19 Yái Dios icùaná yàasu
Iimaca ulí: wenàiwicawa ìyaca càide iyúwa
—Pía inanái, nuwasàaca pía achúméeríina mostaza íimi, asìali
uláicái íicha —íimaca yái Jesúsca. ibànéerica ibànacale yèewiwa.
13 Néese Jesús imàacaca icáapiwa Máiní achúméeríinaca yái íimica,
ùwali úái inanáica. Yáta cayábaca quéwa idàwinàacawa manuíripiná
úa. Yá úalimáca ubàlùacawa mamáalàacata càiride iyúwa
machacànita. Yá udàbaca ùaca àicusíwa. Máiníiri manuícani, íná
Dios irí cayábéeri. 14 Quéwa yái yéewa màsibèe nàanàaca namànica
néewáidacàalu íiwacali iicáca namùlubèwa mostaza yéetaná
Jesús ichùnìaná úa càide iyúwa yàana íinata”, íimaca yái Jesúsca.
íibaidacalési, íná calúacani Jesús
yáapicha Jesús ichùnìacáiná úa La parábola de la levadura
sábado irìcu nayamáidacatáicawa. 20 Jesús íimaca nalí nacái:
Yá néewáidacàalu íiwacali íimaca “Siùcade nuéwáidacué pía

wenàiwicanái irí: comparación iyú píalíacaténácuéwa
—Iyaca walí seis èerita càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu
wáibaidacatáipiná. Iwàwacutácué wenàiwicawa. 21 Càicanide iyúwa
pìanàaca quéechacáwatá levadura ìyáaná. Inanái yèewìadaca
ichùnìacaténácué píatá, levadura máisibàawiríacatái harina
càmita siùca èeri sábado yèewi, yéewanápiná macáita íbesi
wayamáidacatáicawa —íimaca. inísàacawa”, íimaca yái Jesúsca.
15 Néese Jesús íimaca nalí:
—Píacué pucháibéeyéica La puerta angosta

íiwitáise, péemìacué comparación: 22 Néeseté idècunitàacáwa Jesús
Macáitacué piwasàaca pipìranáiwa yèepunícawa Jerusalén ìyacàlená

pacá itéeyéica yàasusi, burro nérépiná, yá ichàbacawa áibanái
nacái pitécaténácué nàiraca úni ìyacàle irìcubàa imanùbaca,
siùca èeri wayamáidacatáicawa. manuínaméeri, púubéeri
16 Néeni, ¿cánácué càmita pibatàa nacái yàcaléca. Yá yéewáidaca
uèpunícawa cayába siùca èeri wenàiwicanái néenibàa nacái.
195 SAN LUCAS 13
23 Aiba wenàiwica isutáca yéemìawa méetàuculé. 29 Madécanácáiná
Jesús: wenàiwica nàanàapiná néréwa,
—Wáiwacali, ¿máisibáwanáitasica macái cáli néeséeyéica, norte
wenàiwica níara Dios néeséeyéi, sur néeséeyéi nacái, este
iwasèeyéipináca yàasu néeséeyéi nacái, oeste néeséeyéi
yùuwichàacáisi íichawa? —íimaca. nacái, nayáacaténá nayáacaléwa
24 Jesús íimaca irí: Dios ìyacàle irìcu Dios icùacataléca
—Píalimáidacué macái macáita chènuniré. 30 Néese
pichàini iyúwa peebáidacaténá abénaméeyéi càmíiyéica máiní
nutàacái. Máiní càulenáca cachàini siùcade chái èeri irìcu
wenàiwica neebáidaca nutàacái, áiba èeriwa máiní cachàinica
nawàlùacaténáwa Dios ìyacàle níata áibanái íicha. Aibanái nacái
irìculé, càide iyúwacué càulenáaná cachàiníiyéica siùcade, áiba èeriwa
wawàlùacawa máucuíri capìi càmita máiníiyéi cachàinica níata
inùma irìcubàa. Núumacué pirí èeri imáalàacaalípináwa —íimaca
madécaná wenàiwica nawàwapiná yái Jesúsca.
nawàlùacawa Dios ìyacàle
irìculé ìyéerica chènuniré Dios Jesús llora por Jerusalén
icùacataléca macáita, quéwa 31 Yáté èerica abénaméeyéi
càmita náalimápiná, càmicáináté fariseonái nàanàaca Jesús yàatalé.
neebáida nutàacái báisíiri iyú. Yá náimaca Jesús irí:
25 Numànipiná càide iyúwa capìi —Ara, pìacàatétawa, rey Herodes
íiwacali imàníiná. Nudécanáami iwàwacáiná inúaca pía —náimaca.
nubàlìaca capìi inùma chènuniré, 32 Quéwa Jesús íimaca nalí:
yásí píacué ìyéeyéica méetàuculé —Pìacuéwa rey Herodes yàatalé,

capìi íicha, pìanàapinácuéca yáara cachìwéerica. Píimacué
inùma néré, yá pimáidapinácuéca irí cài: ‘Péemìa cayába, maléená
nulíwa: ‘Wáiwacali, pìacùa èeri quirítàacáwa núuca demonio
walíni’, càipinácué píimaca nulí. wenàiwicanái íicha, nuchùnìa nacái
Quéwa núumacuéca piríwa: cáuláiquéeyéi. Néese mesúnamáita
‘Càmitacué núalía nuicáca pía numáalàidaca numànica
síisáanéeyéicaalícué pía’, cài nuíbaidacaléwa’, cài píimacué iríwa.
núumacuéca pirí. 26 Néese 33 Quéwa iwàwacutá nuèpunícawa
píimapinácuéca nulí: ‘Wayáacaté maléená èeri quirítàacáwa àta

wayáacaléwa píapicha. Péewáidacaté nùanàacataléta Jerusalén ìyacàlená
wía wàyacàle yàasu calle irìcubàawa’, irìculé, níacáiná israelitanái
càipinácué píimaca nulí. 27 Quéwa nanúacaté batéwa macáita Dios
núumapinácué pirí àniwa: ‘Nudéca yàasu profetanái Jerusalén
núumacuéca pirí, càmitacué núalía ìyacàlená irìcu. Iná iwàwacutá núa
nuicáca pía síisáanéeyéicaalícué nacái nuétácawa néenibàa.
pía. Pìacuéwa nuícha macáita 34 “¡Píacué Jerusalén ìyacàlená
píacué imàníiyéica ibáyawanáwa’, mìnanáica, píacué inuéyéica Dios

càipinácué núumaca pirí. 28 Yá yàasu profetanái, inuéyéica nacái
píicháanípinácuéca néenibàawa, wenàiwica íba iyú, níái wenàiwica
piamíadapinácuéca piyéiwa Dios ibànuèyéica icàlidacaténácué
piùwichàacái iyúwa, piicácáinácué pirí tàacáisi inùmalìcuíse!
pìawirináimi Abraham, Isaac nacái, ¡Manùba yàawiría nuwàwacaté
Jacob nacái, macái profetanái nùwacáidacuéca nucùaca pía càide
nacái nàyaca Dios ìyacàle irìcu, iyúwa cawámai ùwacáidacaalí
icùacataléca macáita chènuniré, uénibewa ubáiná yáapíisewa!
píacué quéwa piúcapinácuécawa Quéwa càmitacué piwàwa nucùaca
pía. 35 Iná péemìacué cayába, imàacaca wachùnìaca cáuláiquéeyéi

máiséeyéipiná picapèemicuéca wenàiwica macái èeri imanùbaca,
idécanáami piùwidenái imànicuéca sábado nacái? —íimaca yái Jesúsca.
píipunita ùwicái; núumacué nacái 6 Néese báica nía, càmita
pirí, càmitacué piicá núa quirínama náalimá nacàlidaca iríni, Jesús

àta píimacatalépinátacué nùwali: imawènìadacáináté nía.
‘¡Cayábéericani yái yàanèerica
Wacuèriná Dios íipidená ìwali, Los invitados a la fiesta de bodas
Dios ibànuèrica walí!’ càipinácué 7 Níái asìanái fariseo
píimaca nùwali —íimaca yái imáidéeyéicaté néré nacutáca

Jesúsca. náawinacatáipináwa
cáimiétacanéeyéi yàasu yàalubáisi
Jesús sana a un enfermo íinata, cáimacáicáiná naicáca
de hidropesía níawawa, nawàwacáiná nacái
14 Aiba sábado judíonái

iyamáidacatáicawa, Jesús
yàacawa iyáacaténá iyáacaléwa
áibanái naicáca nía cáimiétaquéeri
iyú. Jesús iicácáiná namàníiná,
íná yàalàaca nía comparación iyú.
abéeri fariseo íiwacaliná icapèe Iimaca nalí:
irìcu. Nàyaca néenibàa áibanái 8 —Aiba imáidacaalí pía fiesta
fariseo nacái iicáidéeyéica casamiento nérépiná, picá

ìyaca Jesús irí, naicácaténá píawinawa cáimiétacanéeyéi
asáisí imànicaalí áiba wawàsi yàasu yàalubáisi íinata yácáiná
nacháawèeripiná iináwaná ìwali cawàwanáta áiba wenàiwica
ìwalíise. 2 Iyaca abéeri cáuláiquéeri yàanàaca, capìi íiwacali imáidéerica
nacái Jesús íipunita. Yái néré, cachàiníirica píicha. 9 Néese
cáuláiquéerica yéenéeriwa macáita capìi íiwacali, yái imáidéericuéca
ìwalíisewa. 3 Néese Jesús isutáca pía pucháiba, yàanàapiná pìatalé,
yéemìawa níái yéewáidéeyéica yá íimapináca piríwa: ‘Pimàaca
wenàiwica templo irìcu, nía nacái áiba yáawinacawa pìatalé’, càipiná
fariseonái. Yá íimaca nalí: íimaca pirí. Néese báica pía meedá
—¿Càinácué píináidacawa? naicácáiná piwàwacutáaná pìaca
¿Dios imàacasica wachùnìaca píawinacawa yàalubáisi íinata
cáuláiquéeyéi wenàiwica siùca èeri namáalàidáaná canánama, càmíiyéi
sábado wayamáidacatáicawa? — cáimiétacaná yáawinacatáiwa,
íimaca yái Jesúsca. déeculé capìi íiwacali íicha.
4 Quéwa masànata íicha nía 10 Iwàwacutá cài pimànica:
meedá. Néese Jesús imàacaca Namáidacaalí pía, yá píawinawa

icáapiwa ìwali yái cáuláiquéerica, yàalubáisi íinata namáalàidáaná
yá ichùnìacani. Yá Jesús imàacaca canánama, càmíiyéi cáimiétacaná
asìali yèepùacawa náicha yáawinacatáiwa, yéewanápiná capìi
matuíbanáiri iyú. 5 Néese Jesús íiwacali yàanàaca néré, yásí íimaca
íimaca fariseonái irí: pirí: ‘Nùacawéeriná, pichàbawa
—Nucàlidacué pirí áibacatalé cáimiétacanéeyéi
comparación: Abéericaalícué yáawinacatáicawa’, càipiná íimaca
pìiri, càmicaalí nacái, pipìra pirí. Càita áibanái yáawinéeyéicawa
pacá, yúuwàacaalíwa utàwi píapicha mesa iwéré naicápiná capìi
nacáichúa irìculé namusúadacatáise íiwacali iicáca pía cáimiétaquéeri
úni, ¿càmitasicué pimusúada iyú. 11 Cawinácaalí wenàiwica
caquialétani, éwita sábadocáaníta, cáimacáiyéica iicáca yáawawa, Dios
yái èeri wayamáidacatáicawa? Iná imàacapiná báica nía, càmíiyéi
¿cánácué càmita píalíawa Dios nacái cachàini. Néese cawinácaalí
197 SAN LUCAS 14
wenàiwica càmíiyéica cáimacái nayáapináni. Yá imáidaca néré

iicáca yáawawa, Dios imàacapiná manùba wenàiwica. 17 Néese
cáimiétacanáca nía, cachàini nacái yéenáiwaná yàanàaca nayáanápiná
—íimaca yái Jesúsca. nayáacaléwa, yá ibànùaca yàasu
12 Néese Jesús íimaca capìi wenàiwicawa icàlidacaténá
íiwacali irí imáidéericaté Jesús nalíni níái wenàiwicaca càasuíri
néré: asìali imáidéeyéicaté. Yá íimaca
—Pimáidacaalí áibanái nalí: ‘Aquialécué macái, nudéca
nayáacaténá nayáacaléwa píapicha, nuchùnìaca macáita’, íimaca
picá pimáida pìacawéeyéináwa, nalí. 18 Néeseta quéwa macáita
nía nacái péenánáiwa, nía nacái nacàlidaca càmitasa náalimá
pìawiría yéenáca, nía nacái nàacawa néré. Yái idàbáanéerica
càasuíyéica ìyéeyéica mawiénita íimaca: ‘Nudéca nuwènìaca cáli
pirí; níacáiná áibaalípiná bànacalé yàalupiná. Iwàwacutá
náalíacawa iwàwacutáaná nùacawa néré nuicácaténá néréni.
namáidaca nàataléwa pía nacái Pimàni nulí cayábéeri picàlidaca
piyáacaténá piyáacaléwa náapicha. píiwacali iríwani càmita núalimá
Càita napáyaidaca pía yàacàsi nùacawa icapèe néré’, íimaca irí.
ìwaliná pièricaté nalí. Quéwa 19 Aiba íimaca irí nacái: ‘Nudéca
càmita cayába cài pimànica. nuwènìaca diez namanùbaca

13 Néese pichùnìacaalí manùba pacá íibaidéeyéipiná. Iwàwacutá
yàacàsi áibanái iyáapiná, yá nùacawa néré núalimáidacaténá
pimáida catúulécanéeyéi wenàiwica, nía asáisí náibaidacaalí cayába.
báawéeyéi iiná nacái, éeruíyéi Pimàni nulí cayábéeri, picàlidaca
yàabàli nacái, matuíyéi nacái. píiwacali iríwani càmita núalimá
14 Yásí casíimáipináca piwàwa nùacawa icapèe néré’, íimaca irí.
càmicáiná náalimá napáyaidaca 20 Aiba íimaca irí àniwa: ‘Nudéca
pía àniwa. Yásí Dios imàaca nuedáca nùacawéetúapináwa,

piríwa cayábasíwéeri cawèníiri íná càmita núalimá nùacawa
chènuníiséerica áiba èeriwa néré’, íimaca irí. 21 Néese yái
namichàacaalípináwa yéetácáisi yàasu wenàiwicaca yèepùacawa
íicha macáita wenàiwicanáimi íiwacali yàataléwa. Yá icàlidaca
cayábéeyéica íiwitáise —íimaca yái irí naináwaná. Néese calúaca
Jesúsca. yái íiwacalica. Yá íimaca yàasu
wenàiwica iríwa: ‘Pìacàatétawa
La parábola de la gran cena yàcalé néré. Picutáca wenàiwica
15 Néeseté idécanáami Jesús carretera manuínaméeyéi irìcubàa,
icàlidaca nalíni, yá áiba àyapu púubanaméeyéi irìcubàa
yáawinéericawa néenibàa nacái. Pimáida catúulécanéeyéi
iyáacaténá iyáacaléwa náapicha yàanàacaténá nucapèe néré, nía
íimaca Jesús irí: nacái éeruíyéi yàabàli, nía nacái
—¡Casíimáipinácani cawinácaalí yàana ituwièyéicawa íicha, nía
wenàiwica iyéeripináca iyáacaléwa nacái macàwéeyéica’, íimaca
manùbéeyéi yáapicha Dios ìyacàle yái íiwacalica. 22 Néese yàasu
irìcu Dios icùacataléca macáita wenàiwica imáidaca nía. Yá íimaca
chènuniré! —íimaca. 16 Néese Jesús íiwacali iríwa: ‘Nuíwacali, nudéca
íimaca irí: numànica càide iyúwa píimáaná
—Péemìa comparación: Càasuíri nulí, quéwa càmitàacá ipuníawa
asìali ichùnìacaté madécaná yàacàsi yái picapèeca’, íimaca irí. 23 Néese
icapèe irìcuwa iwacùacaténá íiwacali íimaca irí: ‘Pìawa macái
manùbéeyéi wenàiwica yèewi àyapu imanùbaca chuìtaliré
SAN LUCAS 14 198
yàcalé íicha, ànalìmalé nacái àta iputàaca cayába capìi iwènipiná

alénácaalí nàyaca wenàiwica. Pité yáalíacaténáwa asáisí idènìacaalí
néese wenàiwica nawàlùanápináwa, iwènipiná imáalàidacaténá imànica
yéewanápiná ipuníacawa yái capìi. 29 Néese, càmicaalí cài imàni,
nucapèeca’, íimaca yái íiwacalica. néese idécanáami dàalaca imànica
24 Níacáiná idàbáanéeyéica cáli ibàlùadacaténá capìi íba
wenàiwicaca numáidéeyéicaté íinata, càmita yáalimá imáalàidaca
quéecha, núumacuéca pirí, imànica capìi. Yásí macáita
canácata néená iyáapiná iyáacaléwa wenàiwica iiquéeyéica capìi
nuchùnièrica nucapèe irìcuwa”, yéenámi, nadàbapiná naicáaníca
íimaca yái Jesúsca. asìali iquíniná. 30 Yá náimapináca
ìwali: ‘Yái asìali idàbacaté imànica
Lo que cuesta chènuníiri capìi, néese càmita
seguir a Cristo yáalimá imáalàidaca imànicani’,
25 Madécaná wenàiwica càipiná náimaca, naicáaníca
yèepunícatéwa Jesús yáapicha, iquíniná. 31 Péemìacué áiba
yéewáidacalécaténá nía. Yá Jesús comparación: Aiba nacuèrinásàiri
iwènúa iicáidaca nalí. Iimaca nalí: iwàwacutácaalí imànica ùwicái
26 “Piwàwacaalícué nuéwáidacaléca áiba cáli íipunita, quéechacáwa
pía, néese iwàwacutácué cáinináca yáawinacawa íináidacaténáwa
piicáca núa íicha yái cáinináanáca cayába asáisí yàasu úwinái diez
piicáca píaniricuéwa, píatúa mil namanùbaca náalimácaalí
nacáiwa, pìacawéetúa nacáiwa, namawènìadaca náichawa áiba
péenibe nacáiwa, péenánái cáli icuèriná yàasu úwinái
nacáiwa, íichacué nacái yái veinte mil namanùbaca. 32 Néese
cáinináanáca piicáca picáucawa. càmicaalí yáalimá imawènìadaca
Càmicaalícué cáininá piicáca íichawa nía, yásí ibànùaca
núa íicha yái cáinináanáca yàasu wenàiwicanáiwa áiba cáli
piicáca nía, néese càmitacué icuèriná yàatalé, ipíchawáise
yéewa nuéwáidacalécuéca yàanàaca mawiénita, nasutácaténá
pía. 27 Piwàwacaalícué pìacawa néemìawani càisimalénácaalí
núapicha iyúwa nuéwáidacalé, iyú iwàwacutá ipáyaidaca
iwàwacutácué matuíbanáiri iyú íichawani, yéewanápiná
pimàacaca áibanái yùuwichàidaca imàacaca nàyaca matuíbanáita.
pía, éwita naicáanícaalícué 33 Càita nacái iwàwacutácué
piquíniná, éwita nanúacaalícué píináidacawa cáalíacáiri iyú asáisí

píawa peebáidacáiná nutàacái, píalimácaalícué pimànica càide
càide iyúwa iwàwacutácaalí iyúwa nuchùulìaná pía, yácáiná,
nawáacutáidaca nàasu cruzwa càmicaalícué pimàaca piwàwawa
cawinácaalí yéetéeyéipinácawa cruz íicha macáita pìasumica, néesecué
ìwali. Iwàwacutácué nacái pimànica canáca yéewanáwa nuéwáidacaléca
mamáalàacata càide iyúwa pía”, íimaca nalí yái Jesúsca.
nuchùulìanácué pía. Càmicaalícué
cài pimànica, néese càmitacué Cuando la sal deja
píalimá nuéwáidacalécuéca pía. Iná de estar salada
iwàwacutácué píináidacawa cayába 34 Jesús íimaca nalí: “Péemìacué
quéechacáwa asáisí píalimácaalícué comparación: Nuéwáidacalénái

nuéwáidacaléca pía. 28 Péemìacué nàyaca machacàníiri iyú, namàni
comparación: Abéericaalí péenácué nacái cayábéeri. Càica níade iyúwa
iwàwa imànica chènuníiri capìi, cayábéeri iwidùma, puìwéerica
quéechacáwa yáawinacawa imànica yàacàsi yéewanápiná
caséeca wenàiwica nayáacani. nupìra ovejawa yúuquéericatéwa

Néese càmicaalí quirínama puìwa nuícha’, càipiná íimaca yái
iwidùmaca, yá càmita yáalimá oveja íiwacalináca”, íimaca yái
puìwaca àniwani. 35 Canéeri iwèni Jesúsca. 7 Néese Jesús íimaca nalí:
meedáni yái iwidùmaca. Càmita “Péemìacué cayába. Càita nacái
cayába cáli iríni. Càmita cayába abéeri wenàiwica iwènúadacaalí
irí nacái yáníi nàwacáidacataléca íiwitáisewa báawéeri íicha, yásí
pìrái ìyami. Wáuca meedáni, ángelnái ìyéeyéica chènuniré
yái iwidùmamica. Càita nacái nayanídacawa abéeri wenàiwica
iwàwacutácué pìyaca machacàníiri ìwali manuísíwata íicha yái
iyú, pimànicué cayábéeri nayanídáanácawa noventa y nueve
nacái, píacué nuéwáidacaléca, namanùbaca ìwali íináidéeyéicawa
yéewanápiná wenàiwica nawàwa mabáyawanáca, íináidéeyéica
neebáidaca yái báisíiri tàacáisica. nacáiwa càmita iwàwacutá
Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué nawènúadaca náiwitáisewa
nutàacái”, íimaca yái Jesúsca. báawéeri íicha càide iyúwacué
píináidáanáwa pìwaliwa. Iná yéewa
La parábola del pastor que cayábacata nàwacáidáyacacawa
encuentra su oveja nùatalé níái yáaliéyéicawa
15 Néenialíté madécaná
yeedéeyéicaté plata
néenánái judío íichawa Roma
cabáyawanáca nawènúadacaténá
náiwitáisewa nabáyawaná íichawa”,
íimaca yái Jesúsca.
ìyacàlená yàasu gobierno
irípiná, áibanái nacái báawéeyéi La parábola de la mujer que
íiwitáise, nàacawa Jesús yàatalé, encuentra su moneda
néemìacaténá itàacái. 2 Néese 8 Néeseté Jesús yéewáidaca
abénaméeyéi fariseo, áibanái nacái nía comparación iyú. Yá íimaca

yéewáidéeyéica wenàiwica templo nalí: “Inanái idènìacaalí diez
irìcu, natàaníca báawéeri iyú Jesús namanùbaca moneda máiníiyéi
ìwali. Náimaca Jesús ìwali: cawènica yáawamíiyéi plata
—Yái asìalica itàidaca cayába quírameníiri, néese abéechúa
báawéeyéi íiwitáise, yá iyáaca monedacaalí yúucawa uícha, yásí
iyáacaléwa náapicha —náimaca. upucúadaca lámpara ucutácaténá
3 Iná Jesús yéewáidaca nía moneda yúuquéechúacawa uícha.
comparación iyú. Yá íimaca Yá utunúaca ucapèe irìcubàawa
nalí: 4 “Péemìacué comparación: éeréeri iyú àta ùanàacataléta
Abéeri péenácué idènìacaalí cien moneda cawèníichúaca. 9 Néese
namanùbaca ipìra ovejanáiwa, yá ùanàacanáami úa, yá ùwacáidaca
abéeri oveja iméeràacaalíwa, yásí uyaquewéeyéiwa inanái, áibanái
náiwacali imàacaca ipìranáiwa nacái ùacawéeyéináca inanáica.
noventa y nueve namanùbaca Yá úumaca nalí: ‘Casíimáicué
manacúalibàa yàacaténá icutáca piwàwa núapicha, nudéca
oveja yúuquéericawa íicha nùanàaca cawèníichúa moneda
àta yàanàacatalétani. 5 Néese yúuquéechúacatéwa nuícha’,
yàanàacaalíni, yásí casíimáiri iyú úumaca nalí. 10 Núumacué pirí,
imichàidaca oveja iwáacutaléwa. càita nacái casíimáica Dios yàasu
6 Néese yàanàaca icapèe néréwa, ángelnái abéeri wenàiwica ìwali,
yá ìwacáidaca yàacawéeyéináwa, cawinácaalí báawéericaté íiwitáise
áibanái nacái iyaquewéeyéicawa. iwènúadéerica íiwitáisewa báawéeri
Yá íimaca nalí: ‘Casíimáicué piwàwa íicha Dios irípiná”, íimaca yái
núapicha, nudéca nùanàaca yái Jesúsca.
SAN LUCAS 15 200
pirí, càipiná núumaca núaniri

La parábola del padre iríwa’, íimaca íináidacawa iríwa
que perdona a su hijo yái iméeréerica. 20 Iná yàacawa,
11 Néeseté Jesús yéewáidaca yèepùacawa yáaniri icapèe néréwa.
nía àniwa comparación iyú. Yá “Quéwa déecuísecaalí
íimaca nalí: “Càasuíri asìali tàacáwani, yá yáaniri iicácani.
idènìacaté yéenibewa pucháiba Yá catúulécanáca iicáca ìiriwa.
asìanái. 12 Néese iméeréeri íimaca Yá yáaniri ipìacawa íipunitáidaca
yáaniri iríwa: ‘Pápa, pìa nùasu ìiriwa. Yá yàanalìcuca ìiriwa
yéená yái pìasucawa pièripináca itàidaca cayábani. Isùsùaca
nulí péetácaalípináwa’, íimaca ìiri inàni ìwaliwa càide iyúwa
yáaniri iríwa. Yá néese náaniri náiwitáise natàidáaná wenàiwica
iwacùaca macáita yàasu yèewiwa cáininéerica naicáca. 21 Néese
nalí. 13 Néesecáwa cawàwanáta yái ìiri iméeréeri íimaca yáaniri
máisiba èeri idénáami, iméeréeri iríwa: ‘Pápa, nudéca numànica
iwéndaca íichawa yáaniri yàasuwa, Dios irí báawéeri, pirí nacái.
yá itéca iwènináami, néese yàacawa Siùcade càmita quirínama cayába
déeculé áiba cáli néré. Yá yúucaca nuíwitáise, íná canáca yéewaná
macáita yàasu platawa ìyacaténá quirínama núumáanápiná pirí
máiní máiwitáiséeri iyú. 14 Néese núanirica píata’, íimaca. 22 Yáanirita
idécanáami yúucaca macáita, quéwa íimaca yàasu wenàiwicanái
yá idàbaca canáca nayáacalé iríwa: ‘Caquialétacué, peedácué
cachàiníiri iyú néenibàa. Yá ibàlepiná cayábanaméeri áiba
iméeréeri idàbaca máapicani. 15 Yá bàlesi íicha. Pìwalicué ìwalini.
icutáca íibaidacalépináwa áiba Pìwalicué anillo icáapi íiduná ìwali.
asìali yáapicha yái cáli néeséeri. Pìwalicué nacái izapatonipiná
Yái asìali ichùulìaca iméeréeri yàabàli ìwali. 23 Peedácué
yàacawa yàasu manacúaliré nacái pacá íidu walíibèechúaca.
yàacaténá ipìra marranonái Pinúacué wayáapináni. Siùcade
iyáapiná. 16 Máiní iméeréeri wamànicué fiesta. 24 Yácáiná
iwàwaca iyáaca marranonái nuìrica, nuyúunáidéericaté
iyáacalé yéenáca anáica, quéwa yéetácatéwa nuícha, siùca quéwade
càmita wenàiwica ibatàa iyáaca idéca yèepùacawa nùatalé àniwa.
nía, ibatàa abéeri pináta, càmita Yúucacatéwa nuícha, quéwa siùca
nàa iyáapiná. 17 Atata ùuculìiri nudéca nùanàaca àniwani’, íimaca
idàbaca íináidacawa cáalíacáiri iyú nalí yái yáanirica. Néese nadàbaca
àniwa. Yá íimaca iríwa: ‘Núaniri namànica fiesta.
idènìaca yàasu wenàiwicawa 25 “Idècunitàacá namànica
manùbéeyéi. Nadènìa nayáacaléwa fiesta, yá ìiri béeri íibaidaca

cayábata, imàacaca nacáiwa nalí yèepunícawa yáaniri yàasu
manuí. Quéwa, núa chái nuétácawa manacúali néenibàawa. Yá
máapicái iyú. 18-19 Siùcade yèepùaca yàacawa capìi nérépiná,
nuèpùacawa núaniri icapèe néréwa yásí yéemìaca namànica música,
àniwa. Yá núumapiná iríwa: abénaméeyéi nacái nalabàaca
Pápa, nudéca numànica Dios irí casíimáiri iyú. 26 Yái ìiri béerica
báawéeri, pirí nacái. Siùcade càmita imáidaca yàataléwa abéeri
quirínama cayábaca nuíwitáise, íibaidéeri. Yá isutáca yéemìawa
íná canáca yéewaná quirínama càinácaalí namàníiná capìi
núumáanápiná pirí núanirica irìcu. 27 Yá íibaidéeri íimaca irí:
píata. Pimàaca nùyaca càide iyúwa ‘Idéca yèepùacawa néese àniwa
pìasu wenàiwica, yásí nuíbaidaca piméeréerica, íná píaniri idéca
ichùulìaca nanúanápiná wayáapiná icuèrica càasuíri yàasu cawèníiri.

pacá íidu walíibèechúa yáwanái, Yá áibanái nàanàaca nacháawàaca
yácáiná piméeréeri idéca yàanàaca yàasu wenàiwica iináwaná ìwali
cayábata’, íimaca irí. 28 Néese yái wenàiwicaca icuèrica íiwacali
calúacani, yái ìiri béerica. Càmita yàasuwa. Náimaca yúucáanása
iwàwa iwàlùacawa capìi irìculé, íná meedá íiwacali yàasu platawa
iwàwacutá yáaniri imusúacawa máiwitáiséeri iyú. 2 Néese íiwacali
isutácaténá íicha iwàlùanápináwa imáidaca yàataléwani. Yá íiwacali
néré náapicha. 29 Quéwa ìiri béeri íimaca irí: ‘Nudéca nuémìaca
càmita yeebá, yá íimaca yáaniri piináwaná piúcaca nùasu plata.
iríwa: ‘Nudéca nuíbaidaca pirí Siùcade pichùnìa nùasuwa
madécaná camuí. Nudéca numànica picàlidacaténá nulí macáita
mamáalàacata càide iyúwa píibaidacalé ìwaliwa càmicáiná
pichùulìaná numànica. Canácatáita nubatàa picùaca nùasu quirínama’,
pìa nulí ibatàa abéeri cabra íimaca yái íiwacalica. 3 Néese yái
achúméeríinapináta, numànicaténá asìali yàacawa íiwacali íichawa. Yá
fiesta nùacawéeyéiná yáapichawa. íimaca iríwa: ‘¿Càinásica numàni
30 Siùca idéca yàanàaca yái pìirica, siùcade nuíwacali iwàwacáiná
yúuquéericaté macáita pìasu yúucaca núa? Canáca nuchàini
platami máaléquéeri iyú nalípiná nubànacaténá nubànacalewa. Báica
inanáica iiméeyéica asìanái nacái nusutáca plata áibanái íicha
yáapicha plata ìwalinápiná, yá nuwènièripiná iyú nuyáapináwa.
pidéca pinúaca irí iyáapiná pacá 4 Uwé, siùca núalíacawa càinácaalí
íidu walíibèechúa’, íimaca yái ìiri numàníinápiná àniwa yéewanápiná

béerica. áibanái yeedáca yàataléwa núa,
31 “Néese yáaniri íimaca irí: idécanáami nuíwacali yúucaca
‘Nuìri. Pidéca piyamáacawa núa’, íimaca iríwa. 5 Néese yái asìali
núapicha càiripináta. Pìasucata imáidaca wenàiwica imawènièyéica
macáita yái nudènièrica. íiwacali íicha plata nàanàanápiná
32 Siùcade quéwa máiní cayábaca abéerinamata namanùbaca
wamàníináca fiesta, casíimáica iyúwa. Yá íimaca idàbáanéeri irí:
nacái wía. Piméeréericáiná idéca ‘¿Càisimaléná pimawènìa nuíwacali
yàanàaca, yái ìyéericaté càide íicha?’ íimaca. 6 Néese idàbáanéeri
iyúwa yéetéerimiwa, quéwa idéca wenàiwica íimaca: ‘Numawènìa
yèepùacawa wàatalé càide iyúwa píiwacali íicha cien namanùbaca
idéca nacáicaalí yèepùacawa cáuca yàalu olivo iséená’, íimaca. Néese
àniwani; yúucacatéwa nuícha, íiwacali yàasu wenàiwica íimaca
yá wadéca wàanàaca àniwani’, irí: ‘Cháta ìyaca pimawènìacáleca
íimaca yái yáanirica. Càita nacái cuyàluta ibáiná irìcu. Piúca
Dios itàidaca cayába cawinácaalí meedáni. Ara, píawinacàatétawa
wenàiwica iwènúadéerica pitànàa àniwa áiba cuyàluta ibáiná
íiwitáisewa ibáyawaná íichawa”, irìcu cincuenta namanùbaca
íimaca yái Jesúsca. pimawènìanápiná nuíwacali íicha
meedá. Yásí iwàwacutá pèepùadaca
La parábola del mayordomo irí cincuenta namanùbaca
que abusó de la confianza meedá’, íimaca irí. 7 Néese yái

yéewáidacalénáiwa
comparación iyú. Iimaca nalí:
íiwacali yàasu wenàiwicaca
íimaca áiba irí: ‘¿Néeni pía?
¿Càisimaléná pimawènìa?’ íimaca
“Iyacaté abéeri náiwacali càasuíri. irí. Yái áiba asìali íimaca irí: ‘Cien
Idènìaca yàasu wenàiwicawa namanùbaca yàalu trigo ituíná’,
SAN LUCAS 16 202
íimaca irí. Néese íiwacali yàasu 13 “Péemìacué comparación:
wenàiwica íimaca irí: ‘Cháta Canácata yàasu wenàiwica

ìyaca pimawènìacáleca cuyàluta yáaliméeri imànica machacàníiri
ibáiná irìcu. Piúca meedáni. iyú càide iyúwa íiwacanánái
Pitànàa áiba cuyàluta ibáiná pucháiba ichùulìaná imànica,
irìcu àniwa ochenta namanùbaca báawacáiná iicáca abéeri
pimawènìanápiná íicha meedá. íiwacaliwa, cáinináta quéwa
Yásí iwàwacutá pèepùadaca irí iicáca íiwacaliwa áiba. Càmicaalí
ochenta namanùbaca meedá’, nacái, néese yàapiná íiwacali
íimaca irí. Càita imànica náapicha áiba icàaluínináwa, quéwa caná
macáita wenàiwica imawènièyéica iwèni meedá iicápiná íiwacali
íiwacali íicha yàasusi. áibawa. Càita nacái càmitacué pidé
8 Néese yái íiwacali yáalíacawa píibaidaca cayába Píiwacali Dios
bàsabàsaca yàasu wenàiwica irípináwa càide iyúwa iwàwáaná
íiwita, yái báawéerica íiwitáise cáininácaalícué piicáca plata”,
icuèricaté íiwacali yàasuwa, íimaca yái Jesúsca.
iwènúadacáiná namawènìacále. 14 Néese abénaméeyéi fariseo
Nudéca nucàlidacuéca pirí yái cáininéeyéica iicáca plata,

comparaciónca píalíacaténáwa néemìacáiná macáita Jesús íimáaná
máiníiyéi cáalíacáica èeri plata ìwali, íná naicáaníca Jesús
mìnanáica càmíiyéica yeebáida iquíniná. 15 Quéwa Jesús íimaca
Dios itàacái namànicaalí nalí: “Pidécuéca picàlidaca
wawàsi nanacáiyéi yáapichawa, piináwaná ìwaliwa wenàiwicanái
cáalíacáica nía píichacué, píacué irí cayábáanása píiwitáise.
yeebáidéeyéica Dios itàacái. Neebáidacué nacái pichìwa. Quéwa
9 “Iná nùalàacuéca pía Dios yáalíacuécawa píiwitáise
pimàníinápinácué cayábéeri ìwali, càinácaalí ìyáaná. Casíimáica
áibanái irí pìasu plata iyúwa, èeri mìnanái iicácuéca píiwitáise
yéewanápinácué cáinináca báawéeri, quéwa Dios iicácuéca
naicáca píawa. Néesecáwa, plata píiwitáise iyúwa yáaséerimi isàni
imáalàacaalípináwa píichacué, yásí meedá”, íimaca yái Jesúsca.
needácué nàataléwa pía aléera
chènuniré nàyacatalé càmíirica La ley y el reino de Dios
imáalàawa. 16 Jesúsíimaca: “Bàaluité
10 “Aiba wenàiwica icùacaalí iwàwacutá wenàiwica neebáidaca
achúméeri wawàsi machacàníiri iyúwa profeta Moisés itànàanáté
iyú, yá icùapináca cayába tàacáisi Dios inùmalìcuíse, iyúwa
nacái manùba wawàsi. Quéwa nacái profetanái itànàanáté Dios
imànicaalí ibáyawanáwa itàacái. Càité ìyaca àta Juan el
idènìacaalí achúmanamata, yá Bautista yàanàacatalétaté. Néese
imànipináca ibáyawanáwa Juan, núa nacái wadéca wacàlidaca
nacái idènìacaalí manùba. 11 Iná wenàiwicanái iríni yái cayábéeri
càmicaalícué pimàni cayábéeri tàacáisica náalíacaténáwa
pìasu plata iyúwa chái báawéeri càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu
èeri irìcu, néese càmitacué wenàiwicawa. Siùca madécaná
namàacapiná picùaca báisíiri wenàiwica nawàwa nàuwichàidaca
cawèníirica ìyéerica chènuniré. Dios yàasu wenàiwica
12 Néese àniwa càmicaalícué yeebáidéeyéica yái tàacáisica.
picùa áibanái yàasu machacàníiri 17 “Quéwa máiníiri cayábacani yái
iyú, néese càmita nàacué pirí Dios itàacái bàaluisàimica profeta

pìasusíwapináwa. Moisés, áibanái profeta nacái
203 SAN LUCAS 16
natànèericaté Dios inùmalìcuíse. néenibàa báawéeyéimi

Macáita ichàbapinácawa càiwade nàacatalépinácawa néetácaalíwa,
iyúwaté Dios itàacái íimáaná. íipidenácatalé infierno. Càasuírimi
Aibaalípiná Dios imáalàidapiná iicáidaca déeculé, yá iicáca
capìraléeri cáli, yá nacái èeriquéi. Abraham, Lázaro nacái, ìyéeyéica
Néese càmíiripináta itàacái Dios yáapicha paraíso irìcu.
bàaluisàimi imáalàapináwa, ibatàa 24 Iná yái càasuírimica imáidaca
abéeri letra achúméeríina pináta, cachàiníiri iyú Abraham irí. Yá

canácatáita imáalàawa. Macáita íimaca Abraham irí: ‘¡Nùawiri,
ichàbapinácawa càiwade iyúwaté Abraham, piicá nupualé!
Dios itàacái íimáaná”, íimaca yái Pibànùa síisa Lázaro nùatalé
Jesúsca. idupíadacaténá úni nunène ìwali
Jesús enseña icáapi iyúwa, nùuwichàacáináwa
sobre el divorcio báawanama chái quichái irìcu’,
18 Jesús íimaca: “Asìali íimaca. 25 Quéwa Abraham
imàacacaalí íichawa íinuwa, íimaca irí: ‘Pía nutaquérinámica,
néese yeedácaalí iríwa iwàwacutá piwàwalica pìyáanáté
áiba, imànica ibáyawanáwa, máiní cayábéeri iyú idècunitàacá
iimácáiná áiba inanái yáapicha cáuca pía, quéwa yái Lázaroca
càmíichúaca íinusíwa. Aiba asìali ìyacaté máiní catúulécanéeri iyú,
yeedácaalí íinupináwa abéechúa idècunitàacá cáucani. Siùca Lázaro
namàaquéechúami, imànica ìyaca cayába chái, píata quéwa
ibáyawaná nacáiwa, iimácáiná yùuwichèeriwa ìyaca néenibàa.
úapicha, úara áiba asìali íinuca”, 26 Càmita núalimá nubànùaca
íimaca yái Jesúsca. pìatalé Lázaro, ìyacáiná manuíri

yàawa nacáiri depuíwéeri béecaná
El rico y Lázaro chái bamuchúamicué wáicha, pía,
19 Néeseté Jesús yéewáidaca nía wía nacái. Iná canáta yéewaná
àniwa. Yá íimaca nalí: “Iyacaté náalimá nachàbacawa aléera.
càasuíri asìali. Cayábanaméeri Píacué nacái síisaara, càmitacué
ibàle iicácanáwa cawèníiri nacái. píalimá pìacawa síisa nacáira’,
Macái èeri imanùbaca imànica íimaca yái Abrahamca.
fiesta máiníiri cawènica. 20 Iyacaté 27-28 “Néese càasuírimi íimaca
nacái catúulécanéeri asìali àniwa: ‘Uwé, néese pimàni nulí

cacháunéeri ìwalíise íipidenéeri cayábéeri, pía nùawiri Abraham,
Lázaro. Yái Lázaro yáawinacawa pimàaca Lázaro imichàacawa
càasuíri icapèe inùmalìcu. 21 Yái yéetácáisi íicha, yá pibànùa Lázaro
catúulécanéerica iwàwacaté iyáaca núaniri icapèe nérépiná. Nàyaca
àta càinácaalí yàacàsi ituériwa néeni cinco namanùbaca nuénánái.
càasuíri yàasu mesa íinatáise. Pichùulìa Lázaro yàalàanápiná
Aulinái nacái nàanàaca Lázaro nuénánái ipíchaná nàacawa aléi
yàatalé nabèrùacaténá icháuná ituí yùuwichàacáisi irìculé’, íimaca
yái catúulécanéerica. 22 Aiba èerité, yái càasuírimica. 29 Quéwa
catúulécanéeri yéetácawa. Yá Abraham íimaca irí: ‘Péenánái
ángelnái itécani ìyacaténá paraíso nadènìaca Dios itàacái profeta
irìcu, aléera Abraham yàatalé Moisés itànèericaté bàaluité,
Dios yáapicha. Yá nacái càasuíri profetanái itànèericaté nacái
yéetácawa. Yá nabàlìacani, yái Dios inùmalìcuíse. Iwàwacutá
càasuírimica. péenánái yeebáidaca natàacái’,
23 “Yái càasuírimica íimaca yái Abrahamca. 30 Néese
yùuwichàacawa mamáalàacata yái càasuírimica íimaca: ‘Báisíta,
quéwa iwàwacutácawa nalí iwènúadacaalí íiwitáisewa báawéeri

áiba wawàsi quiríta. Lázaro íicha, pimàaca piwàwawa íicha
imichàacaalíwa yéetácáisi íicha yái báawéerica imàníirica pirí.
imàacacaténá yáawawa naicácani, 4 Ewita imànicaalí pirí báawéeri
yásí nawènúadaca náiwitáisewa siete imanùbaca yàawiría abé èeri

báawéeri íicha’, íimaca yái irìcu, yá yàanàacaalí pìatalé siete
càasuírimica. 31 Quéwa Abraham imanùbaca yàawiría nacái, yá
íimaca irí: ‘Càmicaalí neebáida íimacaalí pirí: ‘Càmita quirínama
Dios itàacái càide iyúwa Moisés, numàni pirí báawéeri àniwa’,
profetanái nacái natànàanáté, càicaalí íima pirí, iwàwacutá
néese càmita nacái neebáidapiná pimàacaca piwàwawa íicha yái
Dios itàacái, éwita yéetéerimiwa báawéerica imàníirica pirí”, íimaca
imichàacaalíwa yéetácáisi íicha yái Jesúsca.
yàalàacaténá nía’, íimaca yái
Abrahamca”, íimaca yái Jesúsca. El poder de la fe
5 Néese apóstolnái nasutáca
El peligro de caer en pecado Wáiwacali íicha wawàsi. Náimaca

yéewáidacalénái iríwa:
“Macái èeri imanùbaca ìyaca
irí:
—Piyúudàa wía manuícaténá
wáináidacawa wawàwawa pìwali
madécaná wawàsi imàaquéerica cachàiníiri iyú mamáalàacata —
wenàiwica nawàwaca namànica náimaca. 6 Néese Wáiwacali íimaca
nabáyawanáwa. Quéwa, ¡máiní nalí:
Dios yùuwichàidapiná cawinácaalí —Càmitàacáwacué manuí
wenàiwica yéewáidéerica píináidacawa piwàwawa nùwali,
áibanái namànicaténá ibatàa achúméeríina iyúpináta.
nabáyawanáwa! 2 Aibacaalí Manuícaalícué píináidacawa nùwali
wenàiwica iméeràidaca áibanái achúméeríina iyútá, càide iyúwa
namànicaténá nabáyawanáwa, mostaza íimíinaca achúméeríina
yásí Dios yùuwichàidapiná ìyáaná, yásí yéewanápinácué cài
manuísíwatani. Cayába cachàini píimaca irí yái manuíri morera
irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise yéetanácatá: ‘Piwatàa píawawa
iméeràidaca wenàiwica. Aibanái cáli íicha, néese pibàna píawawa
idacùacaalí manuíri íba icanápi manuíri úni yáaculé’, yásí àicu
ìwalíise, náucacaténáni manuíri imànica càide iyúwacué píimáaná
úni yáaculé isawíacaténáwa, yásí irítá —íimaca yái Jesúsca.
ìisicùmacawa. Quéwa ìyacaalí
mamáalàacata chái èeri irìcu, El deber del que sirve
néese iméeràidacaalí sùmanái 7 NéesetéJesús yéewáidaca nía
namànicaténá nabáyawanáwa, àniwa comparación iyú, yá íimaca
yá máiní cachàiníwanái nalí: “Abéeri náiwacali idènìacaalí
yùuwichàapinácawa áibanái yàasu wenàiwicawa ichùnièrica
íicha infierno irìcu. Iná cayába bànacalé yáapíise, cawàwanáta
cachàini irítáni yéetácaalíwatá nacái icùaca íiwacali ipìrawa, néese
ipíchawáise iméeràidaca idécanáami íibaidaca, yá yèepùacawa
púubéeyéi. 3 ¡Piicácué píichawa bànacalé néese, yá iwàlùacawa
cayába piméeràidacáichacué íiwacali icapèe irìculéwa. Néese,
púubéeyéi Dios íicha namànicaténá íiwacali càmita íima yàasu wenàiwica
nabáyawanáwa! iríwa: ‘Caquialéta, píawinawa,
“Aibacaalí imàni pirí báawéeri, piyáa piyáacaléwa’, càmita cài
pitàaní yáapicha ìwali. Néese íima. 8 Néese íiwacali íimapiná irí
205 SAN LUCAS 17
meedá: ‘Pichùnìa nuyáapiná. Pìwali iicácáiná masacàaca íimami lepra

cayába pibàlewa pitécaténá nulí íicha, íná yèepùacawa Jesús yàatalé.
nuyáapiná, idècunitàacá nuyáaca Idècunitàacá yèepùacawa, yàaca
nuyáacaléwa. Néesecáwa idécanáami cayábéeri Dios irí cachàiníiri
nuyáaca nuyáacaléwa, yásí numàaca iyú. 16 Yàanàaca Jesús yàatalé, yá
piyáaca piyáacaléwa’, càipiná íimaca ibàlùacawa yùuluì ipùata iyúwa
yái íiwacalica yàasu wenàiwica Jesús irí. Yáawiada inàniwa cáliaculé
iríwa. 9 Càmita nacái íiwacali yàaca yàacaténá Jesús icàaluíniná,
cayábéeri tàacáisi yàasu wenàiwica yàacaténá nacái irí cayábéeri. Yái
iríwa idécanáami imànica càide asìali Samaria yàasu cáli néeséerica,
iyúwa íiwacali ichùulìanáni, yàasu càmíirica judío. 17 Yá néeseca Jesús
wenàiwicacáiná meedáni, íná íimaca yéewáidacalénái iríwa:
iwàwacutá íibaidaca íiwacali iríwa —Nudéca nuchùnìacáwa diez
càide iyúwa ichùulìaná imànica. namanùbaca cacháunéeyéi. Níara
10 Càita nacái idécanáamicué nueve namanùbacaca càmita
pimànica macáita càide iyúwa Dios nèepùawa, éwita israelitacáaníta
ichùulìanácué pía, picácué cáimacái nía, nàacaténá cayábéeri Dios
piicáca píawawa ìwalíise, néese irí. 18 Abéerita yái càmíirica judío
píimacué Dios irí: ‘Wíacata pìasu yèepùacawa nùatalé yàacaténá
wenàiwicanái canéeyéica iwèni cayábéeri Dios irí —íimaca yái
meedá. Wadéca wamànica càide Jesúsca. 19 Néese Jesús íimaca
iyúwa iwàwacutáaná wamànica, Samaria yàasu cáli néeséeri irí:
càide iyúwa pichùulìaná wamànica’, —Pimichàawa. Pìawa. Uláicái idéca
càicué píima Dios iríwa”, íimaca yái ichàbacawa píicha, peebáidacáiná
Jesúsca. nulí —íimaca yái Jesúsca.
Jesús sana a diez leprosos Cómo llegará el reino de Dios

11 Néeseté Jesús idècunitàacá 20 Fariseonái nasutáca néemìawa
yàacawa Jerusalén ìyacàlená Jesús càicaalínápinácaalí Dios icùa
nérépiná, yá yèepunícawa macáita wenàiwicanái. Néese Jesús
bamuchúamibàa náicha Samaria íimaca nalí:
yàasu cáli, Galilea yàasu cáli nacái. —Càmitacué píalimá piicáca
12 Jesús yàanàacaté mawiénita áiba càinácaalí iyú Dios icùaca
yàcalé irí, yá diez namanùbaca wenàiwicanái. 21 Càmita náimapiná:
asìanái cacháunéeyéi íimami ‘Piicácué, Dios icùaca wenàiwica
lepra iyú nàanàaca Jesús íipunita. chái cáli’; càmita nacái náimapiná:
Déecuíseta quéwa nabàlùacawa ‘Aiba cáli íinata nacái Dios icùaca
Jesús íicha, càmicáiná judíonái wenàiwica’, càmita náimapiná
ibatàa nàanàaca mawiénita áibanái càmicáiná náalimá naicáca natuí
irí. 13 Yá namáidaca cachàiníiri iyú iyúwani càinácaalí iyú Dios
Jesús irí: icùaca yàasu wenàiwicanáiwa,
—¡Pía Jesús, Wáiwacali, icùacáiná náiwitáise, icùa nacái
catúulécaná piicáca wía! —náimaca abéechúanaméeyéi wenàiwica
Jesús irí. 14 Jesús iicáca nía, yá pèewibàa —íimaca yái Jesúsca.
íimaca nalí: 22 Néese Jesús icàlidacaté
—Pìacué pimàacaca sacerdotenái yéewáidacalénái iríwani:

iicáca píimami náalíacaténáwa —Máadáinícuéca piwàwa
pidécuéca pichùnìacawa —íimaca piicáca núa áiba èeriwa,
nalí. Yá idècunitàacá nàacawa, yá éwitasica píalimácaalí piicáca
ichàbacawa náicha yái uláicáica. 15 Yá núa abé èeri piná meedátá,
abéeri néená níái cacháunéeyéimica piwàwapinácuéca piicáca
SAN LUCAS 17 206
núa, núa asìali Dios néeséerica. Lotnái namusúacawa Sodoma

Máinícué piwàwapiná piicáca ìyacàlená íicha, yáté quichái
nùanàaca nucùacaténá macáita, yèewièricawa azufre yèewi
quéwacué càmitàacá piicápiná yúuwàacatéwa chènuníise
núa. 23 Aibanái nacàlidapiná Sodoma mìnanái ìwali. Yáté
nachìwawa, náimapiná nudécasa néetácawa macáita. 30 Càita nacái
nùanàaca. Náimapináca: ‘Mesías yùuwichàacáisi yàanàapináwa
idéca yàanàaca chái’; áibanái ráunamáita èeri mìnanái ìwali
náimapinácué pirí: ‘Mesías áibaalípiná numàacacaalípiná
idéca yàanàaca néré’. Quéwa núawawa naicáca núa, núa asìali
picácué pìawa néré, picácué nacái Dios néeséerica.
pìawa náapicha. 24 Péemìacué, 31 “Néenialípiná áibacaalí
nùacaalípináwa néese àniwa, yásí iyamáidapináwa ìyaca icapèe

macái èeri mìnanái naicápiná ipùata sàabadéeri íinatabàawa,
nucànacawa amaláwaca, càide idènìacaalí nacái yàasuwa capìi
iyúwa énu icànáaná macáita irìcu, iwàwacutá càmita yèepùa
capìraléeri cáli ìwali chènuniré iwàlùacawa icapèe irìculéwa
èeri imusúacatáisewa àta èeri yeedácaténá yàasuwa ipíchawáise
iwàlùacataléwa. Càipiná nacái ipìacawa Jerusalén ìyacàlená íicha.
nùacawa néese àniwa nuénáiwaná Aibacaalí nacái yèepunípináwa
yàanàacatáiwa, núa asìali Dios manacúalibàa, iwàwacutá
néeséerica. Càmita nùawa càmita yèepùawa icapèe néréwa
ibàacanéeri iyúwa. 25 Quéwa ipíchawáise ipìacawa Jerusalén
iwàwacutá nùuwichàacawa ìyacàlená íicha. 32 Piwàwalicué
manuísíwata quéechacáwa, yá càinácaalíté Lot íinumi yéetácawa,
iwàwacutá èeri mìnanái ìyéeyéica cáininéechúacaté iicáca
siùca báawaca naicáca núa càiride yàasumiwa èeri irìcuírica, úái
iyúwa canéeri iwèni meedá. yéetéechúamicatéwa càmicáináté
26 Mawiénicaalípiná nuénáiwaná upìacawa yàcalé íicha càide
nùanàacatáipiná àniwa, núa asìali iyúwaté Dios yàalàaná úa.
Dios néeséerica, yásí wenàiwicanái 33 Cawinácaalí càmíirica yeebáida
nàyapiná càide iyúwaté èeri nutàacái iwàwacáiná icùaca

mìnanái ìyáaná Noé yàasu icáucawa chái èeri irìcu, yúucapiná
èerité. 27 Matuíbanáicaté nàyaca icáucawa càmíiri imáalàawa, quéwa
Dios íicha bàaluité. Nayáacaté cawinácaalí yeebáidéerica nutàacái
nayáacaléwa, néese nàiraca nacái, mamáalàacata éwita áibanái
needácaté náinupináwa, àta inúacaalíni, idènìapiná icáucawa
Noénái iwàlùacatalétawa arca càmíiri imáalàawa.
irìculé. Yáté manuíri yéesacái 34 “Néese núumacué pirí
yàanàaca, yá néetácatéwa macáita nùanàacaalí táiyápi, yá pucháiba

wenàiwica càmíiyéicaté iwàlùawa wenàiwica naimápiná nàyaca
Noénái yáapicha arca irìculé. cama irìcu. Angelnái itépiná
28 Càité nacái Lot yáapichéeyéimi abéeri wenàiwica, áibapiná nacái
Sodoma ìyacàlená mìnanái imàacawa néenita. 35 Yá pucháiba
nàyacaté matuíbanáita Dios íicha. inanái namulúapináca nàyaca
Nayáacaté nayáacaléwa, nàiraca ituínási. Angelnái itépiná abéechúa
nacái nàiracaléwa. Nawènìa inanái, abéechúapiná nacái
nacái nàasupináwa. Nabànacaté imàacawa néenita. 36 Pucháiba
nabànacalewa, nawénda nacái asìanái yèepuníiyéipinácawa
nàasuwa. Namànicaté nacái manacúalibàa. Angelnái itépiná
nacapèewa. 29 Quéwa idécanáamité abéeri asìali, abéeripiná nacái
imàacawa néenita —íimaca yái 6 Yá Wáiwacali íimaca nalí
Jesúsca. 37 Néese yéewáidacalénái àniwa: “Pidécuéca péemìaca

nasutáca néemìawa Jesús: itàacái yái juez báawéerica
—Wáiwacali, ¿chábàanásica íiwitáiseca. Ewita báawéericáaníta
nàanàa needácaténá nía? — íiwitáiseni, càicáaníta átata
náimaca. Néese Jesús íimaca nalí: iyúudàaca manìríichúami. 7 Néeni,
—Màulenéeri iyú piicápinácué ¿càmitasicué píalíawa cayábéeri
chábàanácaalí nàacawa Dios íiwitáise? Iná iwàwacutácué
càide iyúwacué píalíanáwa píalíacawa Dios iyúudàapiná
chábàanácaalí yéetéerimiwa irìawa cawinácaalí wenàiwica Dios
piicácaalí manùbéeyéi wáchuli yeedéeyéica yàasunáipináwa,
nàwacáidáyacacawa —íimaca yái cawinácaalí isutéeyéica yáawawa
Jesúsca. íicha manuísíwata mamáalàacata
èeríapinama, táiyápinama nacái.
La parábola de la viuda Yá Dios imawènìadapiná náicha
y el juez nacái nàuwidenái. Càmita Dios

nía comparación iyú
náalíacaténáwa iwàwacutáaná
idècunìapináwa déecuíri iyú
iyúudàanápiná nía. 8 Núumacué pirí,
Dios iyúudàapiná níawa caquialéta,
nasutáca Dios íicha mamáalàacata, imawènìadapiná náicha nàuwidenái.
yàalàacaténá nía nacái ipíchaná Núa asìali Dios néeséerica,
naméyáacawa nasutáca Dios íicha. nùanàapiná àniwa aléi èeri
2 Yá Jesús íimaca nalí: “Iyacaté irìculé, quéwa càmita nùanàapiná
juez áiba yàcalé irìcu. Càmita yàa manùbéeyéi yeebáidéeyéica nutàacái
Dios icàaluíniná. Càmita nacái yàa mamáalàacata”, íimaca yái Jesúsca.
wenàiwica íimiétacaná. 3 Uyacaté
nacái yàcalé irìcu abéechúa inanái La parábola del fariseo y el
inìrimi yéetéechúamicatéwa íicha. cobrador de impuestos
Aiba wenàiwica iwàwacaté yeedáca 9 Néeseté Jesús yéewáidaca
uícha ùacawéeri yàasumi. Iná abénaméeyéi wenàiwica

usutáca juez íicha wawàsi manùba comparación iyú, níara
yàawiría iyúudàanápiná úa. Yá cachàiníiyéica iicáca
úumaca juez irí: ‘Piyúudàa núa. yáawawa nayúunáidacáiná
Pichùulìa nàuwichàidáanápiná mabáyawanéeyéica nía, íná
nuícha nùuwideca yeedéerica báawaca naicáca náichawa áibanái
nuícha nùacawéeri yàasumi’, wenàiwica. Jesús íimaca nalí:
úumaca juez irí. 4-5 Manùba èeri 10 “Pucháiba asìanái nàacatéwa
càmita juez yeebá usutáaná íicha. templo irìculé nasutácaténá

Néese maséeca iwàwa idècuni níawawa Dios íicha. Abéeri fariseo,
yéemìaca usàna. Yá íimaca iríwa: áiba asìali nacái yeedéeri plata
‘Ewita càmicáaníta nùa Dios yéenánái judío íichawa Roma
icàaluíniná, éwita nacái càmicáaníta ìyacàlená yàasu gobierno irípiná.
nùa wenàiwicanái íimiétacaná, 11-12 Yái fariseo ibàlùacawa abéerita
càicáaníta siùcade nuyúudàaca úara méetàucuta áibanái íicha, isutáca

inanáica, nùuwichàidaca uícha yáawawa Dios íicha. Cài íimaca:
ùuwide, máinícáiná usàiwicaca ‘Pía Dios, nùaca pirí cayábéeri
nulí wawàsi, ipíchaná ùanàaca núacáiná càmíirica iyúwa áibanái
mamáalàacata, yá usàiwica nulí wenàiwica canánama. Núa nacái
wawàsita àta nuétácatalétawa’, càica càmita nuyéedùa. Càmita báawa
íimaca iríwa yái juez báawéerica nuíwitáise nacái. Càmita nuimá
íiwitáise”, íimaca nalí yái Jesúsca. áiba inanái yáapicha càmíichúaca
SAN LUCAS 18 208
nuínusíwa. Càmita numàni nalí cayábéeri. Quéwa, Jesús

nubáyawanáwa càide iyúwa yéewáidacalénái naicáca nía, yá
imàníiná yái asìali yeedéerica nadàbaca nacuísaca náichawa
wáicha plata romanonái yàasu wenàiwica itéeyéica yéenibewa
gobierno irípiná. Núa nacái Jesús yàatalé, yéewáidacalénái
numàaca nuíchawa nuyáacaléwa náimaca sùmanái nasàiwicasa Jesús
pucháiba èeri semana ìwali irí wawàsi. 16 Quéwa Jesús imáidaca
nusutácaténá Dios íicha. Macái sùmanái nàanápináwa yàatalé. Yá
néená níái diéyéica wawàsi íimaca yéewáidacalénái iríwa:
nuedéerica nulíwa, numàaca —Pimàacacué sùmanái yàacawa
abéeri néená Dios irípiná ofrenda nùatalé, picácué pimáisanìa
iyú’, cài íimaca ìwaliwa yái nàanàaca, Dioscáiná icùaca
fariseoca. 13 Néeseta quéwa yái wenàiwica yeebáidéeyéica itàacái
asìalica yeedéerica plata yéenánái càide iyúwa sùmanái yeebáidáaná
judío íichawa romanonái yàasu náaniri itàacáiwa. 17 Péemìacué
gobierno irípiná, yáta ibàlùacawa cayába, iwàwacutá wenàiwica
déecuíseta fariseo íicha. Máinícáiná neebáidaca Dios itàacái càide iyúwa
báica iicáca yáawawa Dios iwéré púubéeyéi sùmanái yeebáidáaná
ibáyawaná ìwalíisewa, íná càmita náaniri itàacáiwa. Càmicaalí
iicáida chènuniré. Néese, ibàbàida wenàiwica neebáida cài, néese
yùucutawa mamáalàacata icáapi canácatáita Dios yéenibeca nía —
iyúwa máinícáiná achúmaca iwàwa íimaca yái Jesúsca.
ibáyawaná ìwaliwa. Yá íimaca
mamáalàacata Dios irí: ‘Pía Dios, Un hombre rico habla con Jesús
piicá nupualé, cabáyawanéerica 18 Néeseté abéeri judío íiwacaliná
núaquéi’, cài íimaca isutáca isutáca yéemìawa Jesús. Yá íimaca

Dios íicha”, íimaca yái Jesúsca. Jesús irí:
14 Néese Jesús íimaca nalí àniwa: —Pía cayábéeri yéewáidéerica
“Núumacué pirí, Dios imàacacaté wía, ¿càinásica iwàwacutá
iwàwawa ibáyawaná íicha, yái numànica nùyacaténá càiripináta
asìali yeedéerica plata yéenánái Dios yáapicha chènuniré? —íimaca.
íichawa romanonái yàasu gobierno 19 Jesús íimaca irí:
irípiná, néese asìali yèepùacawa —Iwàwacutá píináidacawa cayába

matuíbanáita icapèe néréwa. ìwali yái píimáanáca, càinácaalí
Quéwa yái fariseoca, càmita Dios íimáaná yái tàacáisica íiméerica
imàaca iwàwawa ibáyawaná íicha, cayábéericasa núa, canácáiná áiba
níacáiná cawinácaalí wenàiwica wenàiwica cayábéeri, abéericata
icàlidéeyéica iináwaná ìwaliwa Dios cayábéeri —íimaca yái Jesúsca,
máiníinása cayábaca nía áibanái iwàwacáiná asìali yeebáidaca
íicha, Dios imàacapiná báica nía. Dioscani yái Jesúsca. 20 Néese Jesús
Cawinácaalí quéwa icàlidéeyéica íimaca irí àniwa:
íichawa ibáyawanáwa, Dios —Píalíacawa Dios itàacái
imànipiná irí cayábéeriwa”, íimaca ichùulìaná wía: ‘Picá piimá áiba
yái Jesúsca. inanái yáapicha càmíichúaca
píinusíwa, áiba asìali yáapicha
Jesús bendice a los niños nacái càmíirica pinìrisíwa; picá
15 Néeseté àniwa áibanái natéca pinúa wenàiwica; picá piyéedùa;
néenibewa púubéeyéi Jesús yàatalé picá nacái pichìwáida áibanái; pìa
yéewacaténá Jesús imàacaca náimiétacaná píaniri, píatúa nacái’
icáapiwa nàwali, isutácaténá —íimaca yái Jesúsca. 21 Néese
nalí Dios íicha imàníinápiná asìali íimaca irí:
209 SAN LUCAS 18
—Nudéca numànica macáita càide péená nàanápináwa nacapèe

iyúwa Dios íimáaná sùmàicatáiseté íichawa namànicaténá càide
núa àta siùca nacáide —íimaca. iyúwa Dios iwàwáaná. Aibanái
22 Jesús yéemìacani, yá íimaca irí: péenácué nacái nàapináwa
—Iyaca abéeri wawàsi maléená èeri nàacawéeri íichawa,
iwàwacutéeri pimànica quiríta: Pìa càmicaalí nacái néenánái íicha
piwéndaca macáita pìasuwa, pìa nacáiwa, càmicaalí nacái nasèenái
nacái iwènináami catúulécanéeyéi íicha nacáiwa, càmicaalí nacái
irí. Càipiná pidènìaca pìasu néenibenái béeyéi íicha nacáiwa,
cawèníiriwa chènuniré. Néese namànicaténá càide iyúwa Dios
pèepùawa pìacaténáwa núapicha iwàwáaná. 30 Yásí Dios yàapinácué
nuéwáidacalécaténá pía —íimaca pirí madécaná wenàiwica
yái Jesúsca. piiquéeyéipiná càiyéide iyúwa
23 Yái asìali quéwa, péenánáiwa chái èeri irìcu. Néese,
yéemìacanáami, yá máiní èeri imáalàacaalípináwa, yásí Dios
achúmaca iwàwa máinícáiná yàacué picáuca càmíiri imáalàawa
càasucani, càmicáiná nacái iwàwa chènuniré —íimaca yái Jesúsca.
yàaca áibanái irí macáita yàasuwa.
24 Jesús yáalíacáináwa achúmaca Jesús anuncia por tercera
iwàwa yái asìalica, íná Jesús íimaca vez su muerte
yáapichéeyéi iríwa: 31 Yáté Jesús imáidaca yàataléwa
—¡Máiní càulenápináca càasuíyéi yéewáidacalénáiwa doce

yeebáidaca Dios itàacái, Dios namanùbaca méetàucuta áibanái
yéenibecaténá nía! 25 Càide iyúwa íicha. Yá íimaca nalí:
camello càmíiná yéewa iwàlùacawa —Siùcade wàacawa Jerusalén
siduwíapi ituí yáapuí irìcubàa, càita ìyacàlená nérépiná. Namànipiná
nacái càulenáca càasuíri wenàiwica nulí macáita càide iyúwaté
yeebáidaca Dios itàacái Dios profetanái itànàaná tàacáisi
icùacaténáni —íimaca yái Jesúsca. nuináwaná ìwali, núa asìali Dios
26 Níái yéemièyéica Jesús íimáaná, néeséerica. 32 Yá presopináca
náimaca Jesús irí: namànica núawa namàacacaténá
—Néeni, ¿cawinápiná yáalimá càmíiyéi judío inúaca núa, yá
iwasàaca yáawawa Dios yàasu naicáanípiná nuquíniná, yá
yùuwichàacáisi íicha? —náimaca. natàanípiná báawéeri iyú
27 Jesús íimaca nalí: nùwali, yá nàapìsáidaca núawa.
—Canáca yéewaná wenàiwicanái 33 Nanúadáidapiná nacái núawa,
nawasàaca níawawa Dios yàasu yásí nanúaca núa. Quéwa máisiba

yùuwichàacáisi íicha nachàini èeri irìcu nucáucàapináwa —íimaca
iyúwa meedá, quéwa Dios yái Jesúsca.
yáaliméeri iwasàaca nía, Dios 34 Quéwa, Jesús yéewáidacalénái
yáalimácáiná imànica macáita — càmita náalía néemìaca càinácaalí

íimaca yái Jesúsca. 28 Néese Pedro íimáaná yái tàacáisica, càmita
íimaca Jesús irí: nacái náalimá náalíacawa ìwali.
—Wáiwacali, wadéca
wamàacaca wàasuwa macáita Jesús sana a un ciego de Jericó
wàacaténáwa píapicha yéewacaténá 35 Néeseté, Jesús ìyaca mawiénita
péewáidacaléca wía —íimaca. 29 Yá Jericó ìyacàlená irí, yá matuíri

Jesús íimaca nalí: asìali ìyaca néeni, yáawinéericawa
—Péemìacué cayába, píacué àyapu idùlepi isutéerica plata
nuéwáidacaléca yeebáidéeyéica wenàiwicanái íicha ichàbéeyéicawa
nutàacái. Numáidacué abénaméeyéi néenibàa. Isutáca náicha plata
yéewanápiná iwènìaca iyáapináwa. Quéwa, càmita yáalimá iicácani,

36 Yái matuírica yéemìaca manùbacáiná wenàiwica Jesús
manùbéeyéi isàna nachàbáanáwa, itéesebàa. Maléenéeri nacái yái
yá isutáca yéemìawa nía, Zaqueoca, íná càmita yáalimá iicáca
cawinácaalí yàawa náapicha Jesús. 4 Iná yái Zaqueo ipìacawa
néeni. 37 Nacàlidaca iríni Jesús Jesús ipíchalépiná. Yá íiríacawa
Nazaret ìyacàlená néeséericani yái sicómoro yéetaná yàana ìwalibàa
cài ichàbacawa chábài. 38 Iná yái yéewanápiná idéca iicáca Jesús. Yái
matuírica imáidaca: àicu ibàluèricawa àyapu idùlepita,
—¡Jesús, rey David itaquérinámi, Jesús ichàbacatabàapinácawa.
Dios ibànuèrica walí wacuèrinápiná, 5 Quéwa, Jesús ichàbaca yàacawa
piicá nupualé! —íimaca. sicómoro yéetaná yáwibabàa, yá

39 Néese áibanái yèeyéicawa Jesús iicáidaca chènuniré. Iicáca Zaqueo
ipíchalé nacuísaca náichawani, yáawinéeriwa àicu yàanalìcu.
yái matuírica, masànáanápináni. Néese Jesús íimaca Zaqueo irí:
Imáidaca quéwanáta mamáalàacata —Zaqueo, piricùawa caquialéta,
cachàiníiri iyú: siùcacáináta iwàwacutá
—¡Pía, rey David itaquérinámica, nuyamáacawa picapèe néré —
Wacuèrinápiná, piicá nupualé! — íimaca yái Jesúsca.
íimaca. 40 Néese Jesús iyamáaca 6 Yá Zaqueo iricùacàatétawa
ibàlùacawa. Yá Jesús ichùulìaca néese. Yá casíimáiri iyú yeedáca

natéenápiná matuíri Jesús yàatalé. Jesús yàataléwa. 7 Néese áibanái,
Néese matuíri yàacawa néré, yá naicácáiná Jesús iwàlùacawa
Jesús íimaca irí: néré, yá natàaníca báawéeri iyú
41 —¿Càinásica piwàwa numànica Jesús ìwali. Yá náimaca nalíwáaca
pirí? —íimaca yái Jesúsca. Néese Jesús iwàlùacasawa icapèerìculé
matuíri íimaca: asìaliquéi báawéerica, cáanáiricasa
—Nuíwacali, pimàaca catuíca núa ibáyawaná, yái Zaqueoca.
—íimaca. 42 Jesús íimaca irí: 8 Néesecáwa Zaqueo imichàa
—Catuíca píawa, peebáidacáiná ibàlùacawa nàacuésemi. Yá Zaqueo

nuchùnìanápiná pía. Iná yéewa íimaca Jesús irí:
cayábaca píawa —íimaca yái —Péemìacáwa, Nuíwacali,
Jesúsca. macáita yái nudènièrica, nùapináca
43 Yáta matuírimi iicáidaca àniwa. yéema catúulécanéeyéi iríwa.
Yá yàacawa Jesús yáapicha. Yàaca Níara wenàiwica nucobréeyéica
nacái Dios irí cayábéeri. Néese ichàbanamawa nuchìwa iyúwa,
áibanái iiquéeyéicani, nàaca nacái nuèpùadapiná nalíwani báinúaca
Dios irí cayábéeri. yàawiriéricatái yáwanái íicha
yái platami nuedéericaté náicha
Jesús y Zaqueo ichàbanamawa —íimaca. 9 Yá Jesús
19 Néeseté, Jesús iwàlùacawa

Jericó ìyacàlená irìculé.
Ichàbacáitawa néenibàa. 2 Abéeri
íimaca irí:
—Siùca èeri Dios idéca iwasàaca
pía yàasu yùuwichàacáisi íichawa
asìali càasuíri ìyaca néeni, abéeri —íimaca yái Jesúsca. Néese, Jesús
Jericó mìnali, íipidenéeri Zaqueo. iwènúacawa íimaca áibanái irí:
Yái Zaqueo, náiwacalicani, níái —Yácáiná asìalica, Abraham
yeedéeyéica plata yéenánái itaquérinámiquéi nacái,
judío íichawa Roma ìyacàlená éwitaté iméeràacáanítawa
yàasu gobierno irípiná. 3 Yái Dios íicha. 10 Núacáiná, núa
Zaqueo iwàwa iicáca Jesústàatá, asìali Dios néeséerica, nudéca
yáalíacaténá iicáca Jesús. nùanàaca nucutácaténá níái
211 SAN LUCAS 19
cabáyawanéeyéica, nuwasàacaténá plataca. Nuedácaté pirípiná diez

nía Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha namanùbaca yàawiría ipualé yái
—íimaca yái Jesúsca. plata pièricaté nuchàba’, íimaca.
17 Néese náiwacali íimaca irí:
La parábola del dinero ‘Cayábacáani. Cayábéeri nùasu
11 Néeseté idécanáami wenàiwicaca pía. Pimànicáiná
wenàiwicanái yéemìaca Jesús machacàníiri iyú achúméeríina
íimáaná, yá Jesús yéewáidaca iyú càide iyúwa nuwàwáaná, íná
nía comparación iyú. Icàlidaca yéewa siùcade numàaca picùaca
nalíni yái comparaciónca Jesús diez namanùbaca yàcalé mìnanái’,
ìyacáináté mawiénita Jerusalén íimaca yái náiwacalica. 18 Néese
ìyacàlená irí ínáté nayúunáidaca yàasu wenàiwica áiba yàanàaca
Jesús icuèyéipináté israelitanái yàatalé. Yá íimaca íiwacali iríwa:
caquialétatá. ‘Nuíwacali, nudéca numànica
12 Yá íimaca nalí: “Péemìacué nùasu wawàsiwa iyú yái pìasu
comparación: Iyacaté abéeri plataca. Nuedácaté pirípiná cinco
náiwacali, yèeripinácatéwa áiba namanùbaca yàawiría ipualé yái
cáli néré déeculé, yéewanápiná plata pièricaté nuchàba’, íimaca.
icuèriná imàacaca náiwacali 19 Néese náiwacali íimaca irí
icùaca yàasu cáli néeséeyéiwa, nacái: ‘Numàaca picùaca cinco

yásí yèepùanápinátéwa néese namanùbaca yàcalé mìnanái’,
icùacaténá nía. 13 Ipíchawáise íimaca yái náiwacalica.
náiwacali yàacawa, yá imáidaca 20-21 “Néeseta quéwa náiwacali
yàataléwa diez namanùbaca yàasu yàasu wenàiwica áiba yàanàaca

wenàiwicawa. Yá yàaca nachàba yàatalé. Yá íimaca íiwacali
manùba plata náalimáwanama. Yá iríwa: ‘Nuíwacali, yáca pìasu
íimaca nalí: ‘Pìacué pimànicaténá platéi. Nuépùacaténi wáluma iyú
pìasu wawàsiwa iyú yái plataca nucáapica cayábani, cáalucáiná
àta nùanàacataléta àniwa’, íimaca nuicáca pía, máinícáiná caluéri
nalí. Néese yàacawa náicha. píiwitáise, peedáca yái càmíiricaté
14 Aibanáita quéwa náiwacali yàasu píibaida piríwa. Peedáca piríwa
cáli néeséeyéi máiní báawaca nacái áibanái ibànacale, càmíiricaté
naicácani. Yá nabànùaca áibanái pibàna piríwa’, íimaca. 22-23 Iná
wenàiwica náiwacali yáamiwa náiwacali íimaca irí: ‘Pía, nùasu
néré nacàlidacaténá nacuèriná wenàiwica báawéerica íiwitáise,
iríwani. Náimaca: ‘Càmita wawàwa pitàacái iyúwa nucháawàaca
wacuèrinápiná yái asìalica’, piináwaná ìwali nùuwichàidacaténá
náimaca. píawa. Píalíacaalítéwa caluérisa
15 “Quéwa, idéca nacuèriná nuíwitáise, píalíacaalíté nacáiwa
imàacaca náiwacali icùaca yàasu nuedáaná nulíwa yái càmíiricaté
cáli néeséeyéiwa, yá náiwacali nuíbaida nulíwa, nuedáaná
yàanàaca néese àniwa. Yá imáidaca nacái áibanái íicha nabànacale
yàataléwa yàasu wenàiwicanáiwa, càmíiricaté nubànacaleta, néese,
níái yeedéeyéicaté íicha ¿cáná càmita pimàaca nùasu plata
plata, yáalíacaténáwa náicha caja néré inísàacaténátéwa nulípiná
càisimalénácaalí needá náiwacali quirítatá àta nùanàacatalétaté
irípináwa. 16 Yái yàasu wenàiwicaca àniwa?’ íimaca yái náiwacalica.
idàbáanéerica yàanàaca íiwacali 24 Néese náiwacali íimaca áibanái
yàataléwa. Yá íimaca íiwacali irí ìyéeyéica néeni: ‘Peedácué

iríwa: ‘Nuíwacali, nudéca numànica íicha yái plataca. Pìacué iríni yái
nùasu wawàsiwa iyú yái pìasu asìalica idènièrica diez namanùbaca
SAN LUCAS 19 212
yàawiría ipualé yái plataca’, nawasàaca burro, yá burro

íimaca nalí yái náiwacalica. íiwacanánái isutáca yéemìawa nía:
25 Yá náimaca náiwacali iríwa: —¿Cánácué piwasàa wapìra? —
‘Wáiwacali, ¿cánásica cài pimàni? náimaca. 34 Náimaca nalí:
Yái asìali idéca idènìaca diez —Wáiwacalica iwàwacutáni
namanùbaca yàawiría ipualé —náimaca.
yái plataca’, náimaca. 26-27 Néese 35 Néese yéewáidacalénái
náiwacali íimaca nalí: ‘Péemìacué irìadaca yàasu ruana nacáiriwa

cayába. Cawinácaalí íibaidéeyéica burro iwaalírìcubàa, yéewanápiná
nulí cayába, numàacáanápiná Jesús yàalubáicani, yá natéca
náibaidaca nulí mamáalàacata. burro Jesús yàatalé. Néese Jesús
Quéwa cawinácaalí càmíiyéica imichàa yáawinacawa burro
íibaida cayába, nuedápiná náicha íinata. 36 Idècunitàacá Jesús
náibaidacalémica. Níata quéwa, yàacawa burro íinata Jerusalén
nùuwidenáica càmíiyéicaté iwàwa ìyacàlená nérépiná, manùbéeyéi
núa nacuèrinápináwa, pìacué nalìada nàasu ruana nacáiriwa
píibàaca nía. Peedácué nía nùatalé Jesús ipíchalé àyapulìcubàa
cháta, yá pinúacué nía’, íimaca burrocaténá ìipìna íinatabàa càide
nalí yái nacuèrináca”, íimaca yái iyúwaté náiwitáise nàanápiná
Jesúsca. nacuèrinásàiri icàaluínináwa.
37 Yàacawa Jerusalén ìyacàlená
Jesús entra en Jerusalén nérépiná Olivos yàasu dúli yàasu
28 Idécanáamité cài Jesús yàawa irìculé, yá canánama nía
íimaca nalí, yá yàacawa Jesús yéewáidacaléca, níái nacái
Jerusalén ìyacàlená nérépiná, yèepuníiyéicawa yáapicha,
yéewáidacalénái yáapichawa. macáita nadàbaca namáidaca
29 Yá batéwata nàanàaca ìyacatái casíimáiri iyú. Nàaca nacái Dios
pucháiba yàcaléca. Abéeri yàcalé irí cayábéeri naicácáináté Jesús
íipidenéeri Betfagé, áiba nacái imànica madécaná íiwitáise
íipidená Betania. Iyaca nacái néeni iyúwa yái càmíirica wenàiwica
abéechúa dúli íipidenéechúa Olivos, idé imànica. 38 Nacàlidaca
yái olivo inàlimanáca. Yá Jesús nèepunícawa:
ibànùaca ipíchaléwa pucháiba —¡Cayábéeriquéi Wacuèrináca,
yéewáidacaléwa idécanáami cài Dios ibànuèrica walí icùacaténácué
íimaca nalí: wía! ¡Píacué canánama ìyéeyéica
30 —Pìacuéwa irìculé yái yàcaléca chènuniré, casíimáicué piwàwa!
ìyéerica wapíchalé. Piwàlùacuéwa ¡Wàaca pirí cayábéeri, pía
néré, yá pìanàapinácué Dios chènuníiséerica! —náimaca.
burro nadacuèrica néeni, 39 Néese abénaméeyéi fariseo
canéeritàacáwa wenàiwica yèeriwa yèepuníiyéicawa náapicha

íinata. Piwasàacuéni, pitécué wenàiwicanái yèewi náimaca Jesús
nulíwani. 31 Aibacaalícué isutá irí:
yéemìawa píawa cánácué yéewa —Pía, yéewáidéerica wenàiwica,
piwasàacani, néese picàlidacué pìalàa nía cachàiníiri iyú níái
iríwani nuwàwacutácani, núa péewáidacalécawa, masànáanápiná
Píiwacalicuéca —íimaca nalí yái nía, nacàlidacáiná piináwaná ìwali
Jesúsca. Dios inacáiricasa pía —náimaca.
32 Néese níái pucháiba 40 Yá Jesús íimaca nalí:
yéewáidacaléca nàacawa íicha. —Péemìacué cayába, masànacaalí

Yá nàanàaca macáita càide iyúwa níái nuéwáidacalécatá, yáta níái
Jesús íimáanáté nalí. 33 Idàbaca íbaca nacàlidaca nuináwaná ìwali
Diosca núatá —íimaca nalí yái templo ìwaliwa: ‘Yái nucapèeca

Jesúsca. nasutácàalupináca nuícha’, íimacaté
41 Néese Jesús iyamáa ibàlùacawa yái Diosca. Quéwa, pidécuéca
mawiénita Jerusalén ìyacàlená piwènúadacani cayéedéeyéi icapèe
irí, yá iicáca Jerusalén, néese iyú, yái temploca, piyéedùacáinácué
íicháaníca manuísíwata ìwali plata wenàiwica íicha pichìwa
yái yàcaléca, catúulécanácáiná iyúwa —íimaca yái Jesúsca.
iicáca yàcalé mìnanái, yácáiná 47 Néese èeri imanùbaca Jesús
Jesús yáalíacatéwa manuíri yéewáidaca wenàiwicanái templo

yùuwichàacáisi yàanàanápináté irìcu. Sacerdote íiwacanánái, nía
nàwali. 42 Yá íimaca: “¡Máiní nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
nuwàwa píalíacuécawa siùca templo irìcu, judío íiwacanánái
èeri càinácaalícué iwàwacutáaná nacái, náináidacawa nàyaca
pimànica cayábacaténácué píapicha càinápinácaalí iyú náalimá nanúaca
Dios! Cayábacaalícué píapicha Jesús. 48 Càmitàacá quéwa náalimá
Diostá, néese càmitacué yàanàa náibàacani, níacáiná canánama
pìwali yàasu yùuwichàacáisitá. wenàiwica cayábaca néemìaca
Quéwa càmitacué píalíawa Jesús itàacái.
càinácaalí iwàwacutáaná pimànica.
43 Yàanàapinácué pirí báawéeri La autoridad de Jesús
èeri. Piùwidenáicué namànipinácué
iwáiná pìyacàle itéesebàa macáita,
ipíchanácué pimusúacawa yàcalé
20 Aiba èerité Jesús
ìyaca templo irìcu. Yá
yéewáidaca ìyaca wenàiwicanái,
íicha. Macáitacué náawapinácuéca icàlidaca nalí nacái Dios itàacái
píawa. Yá namànipiná ùwicái cayábéerica, yái tàacáisi íiméerica
píipunitacué pitéesebàa macáita. Jesús iwàwa iwasàaca wenàiwica
44 Yásí namáalàidacué pìyacàle Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
macái, nanúapiná macáita Yá sacerdote íiwacanánái, áibanái
wenàiwica ìyéeyéica yàcalé nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
irìcu. Nacàlàlìapinácué picapèe. templo irìcu, nía nacái judío
Càmita namàacapiná capìi yàasu íiwacanánái béeyéica nàacawa
íba yáawinacawa áiba íba íinata, Jesús yàatalé. 2 Yá náimaca irí:
yá nacàlàlìacuéca macáita yái —¿Cawiná ibànùa pía
pìyacàlecuécawa. Piicácáinácué pimusúadáanápiná nía templo
càiride iyúwa canéeri iwèni pirí ibàacháwalená irìcuíse, níái
yái nuénáiwanáca siùca èeri Dios iwéndéeyéica yàasusi? ¿Cawiná
ibànùacatáita núa pìatalécué, ichùulìa pía pimusúadáanápiná nía?
nuwasàacaténácué pía yàasu —náimaca. 3 Néese Jesús íimaca
yùuwichàacáisi íicha”, íimaca yái nalí:
Jesúsca. —Nuwàwa nusutácuéca
nuémìawa pía nacái. Picàlidacué
Jesús purifica el templo nulíni: 4 ¿Cawiná ichùulìaté Juan
45 Néeseté Jesús iwàlùacawa ibautizáanápináté wenàiwica;
templo ibàacháwalená irìculé. Diossica, wenàiwicanáisica?
Yá idàbaca imusúadaca macáita Píimacué nulí càiríinácaalí náicha
wenàiwica iwéndéeyéicaté yàasusi ichùulìaca Juan ibautizáanápináté
templo ibàacháwalená irìcu. 46 Yá wenàiwica —íimaca yái Jesúsca.
íimaca nalí: 5 Nadàbaca natàaníca nalíwáaca.
—Pidécuéca péemìaca tàacáisi Yá náimaca nalíwáaca: “¿Càinásica

profeta itànèericaté Dios wáimaca? Wáimacaalí irí, ‘Dioscaté
inùmalìcuíse; Dios íimacaté yàasu ichùulìacani’, yásí isutáca yéemìawa
SAN LUCAS 20 214
wía, ‘¿Cánácué càmita peebáidani?’ bànacalé íiwacali yèepùa ibànùaca

càipiná íimaca walí. 6 Néese áibata àniwa. Yá àniwa níái
wáimacaalí irí, ‘Wenàiwicacaté icuèyéica uva ibànacalená
ichùulìaca meedáni’, yásí cacháunáca namànicani. Yá
wenàiwica macáita nanúaca wía íba náucacani méetàuculé bànacalé
iyú, níacáiná macáita neebáidaca yàaluná íicha.
tài íiméeri iyú Juan itàanícaté 13 “Néese yái uva ibànacalená
Dios inùmalìcuíse”, cài natàaníca íiwacali íimaca íináidacawa iríwa:

nalíwáaca. 7 Néese nacàlidaca Jesús ‘¿Càinásica numàni? Siùcade
iríni càmitasa náalíawa cawinácaalí nubànùa nuìriwa, yái cáininéerica
ichùulìaté Juan ibautizáanápináté nuicáca. Cawàwanáta nàaca
wenàiwica. 8 Néese Jesús íimaca íimiétacaná’, íimaca íináidacawa
nalí: iríwa. 14 Quéwa níái icuèyéica uva
—Càita nacái càmita nucàlidacué ibànacalená naicácani, yá náimaca
piríwani cawinácaalí ichùulìaca nalíwáaca: ‘Yácata yái yeedéeripiná
núa numusúadáanápiná nía templo iríwa uva ibànacalená yáaniri
ibàacháwalená irìcuíse, níái yéetácaalípináwa. Ara, wàacuéwa
iwéndéeyéica yàasusi —íimaca yái wanúanáni weedácaténá walíwa
Jesúsca. yàasu bànacalé’, náimaca nalíwáaca.
15 Iná náibàacani, yá nawatàida
La parábola de los náucacani méetàucuta bànacalé
labradores malvados yàaluná íicha. Yá nanúacani”,
9 Néeseté Jesús idàbaca íimaca nalí yái Jesúsca.
yéewáidaca wenàiwicanái Néese Jesús íimaca nalí níái
comparación iyú. Yá íimaca wenàiwicaca: “¿Càinásicué
nalí: “Abéeri asìali ibànacaté píináidacawa? ¿Càinásica uva
uva ibànacalená. Yá imàacaca ibànacalená íiwacali imànipiná
áibanái icuèyéipiná irí yàasu nalí níái icuèyéicaté irípiná
uva ibànacalená, quéwa bànacalé? 16 Siùcade nucàlidacué
iwàwacutá nabànùaca irí yàasu piríni: Yàanàapiná nàatalé, yá
uva ìyacaná yéenápiná, yàasu inúapiná níawa. Yásí imàaca
èeripiná needácatáita ìyacaná. áibanái icùaca irípiná yàasu uva
Idécanáamité imànica náapicha ibànacalená —íimaca yái Jesúsca.
càiri wawàsi, yá yàacawa náicha Néese wenàiwicanái idécanáami
áibalé madécaná èeri. 10 Uva yàasu néemìacani, yá náimaca Jesús irí:
èeri yàanàacaté needácaténá —¡Càmíirita, canácatáita Dios
ìyacaná, yá bànacalé íiwacali imànipiná walí cài! —náimaca.
ibànùaca yàasu wenàiwicawa néré 17 Quéwa Jesús iicáidaca nalí, yá
icutácaténá náiwacali yàasu uva íimaca:

ìyacaná yéenápináwa icuèyéi íicha. —Néeni, càmicaalícué piwàwa
Quéwa níái icuèyéica bànacalé Dios yùuwichàidacuéca pía, néese
nacapèedáidacani, yái náiwacali iwàwacutácué píináidacawa
yàasu wenàiwicaca. Yá nachùulìaca cayába càinácaalí íimáaná yái
yàacawa náicha, càmita nabànùa tàacáisi profeta itànèericaté
yáapicha uva ìyacanáca. 11 Néese Dios inùmalìcuíse. Icàlidacaté
bànacalé íiwacali ibànùaca nàatalé Dios ibànùanápináté israelitanái
yàasu wenàiwicawa áibata. Quéwa irí nacuèrinápiná, quéwa
àniwa natàaníca irí báawéeri iyú, báawáanápináté naicácani. Càité
nacapèedáidacani. Yá nachùulìaca íimaca:
yàacawa náicha, càmita nabànùa ‘Níái imàníiyéica íba icapèená,
yáapicha uva ìyacanáca. 12 Néese nadéca náucaca abéeri
215 SAN LUCAS 20
íba méetàuculé náichawa, nasutáca néemìawa Jesús. Yá

caná iwènicáiná naicácani. náimaca irí:
Quéwa siùcade máiníiri —Pía, yéewáidéerica wenàiwica,
iwàwacutácawa wáalíacawa pitàaníca báisíiri iyú,
capìi irípiná yái íba péewáidaca wenàiwica nacái báisíiri
náuquéericaté’, tàacáisi iyú càiripináta. Wáalíaca
cài itànàacaté profetaca”, íimaca nacáiwa piicáca macái wenàiwica
nalí yái Jesúsca, yéewacaténá abédanamata, péewáida nacái
náalíacawa yái íba íimáanáca wenàiwica nàyacaténá càide iyúwa
càicanide iyúwa Jesús, yái Dios ichùulìaná nàyaca. 22 Siùcade
nacuèrinápiná Dios ibànuèrica picàlida walíni: ¿Cayábasica
judíonái irí. 18 Néese Jesús íimaca wapáyaidacaalí wáichawa plata iyú
nalí àniwa: níara emperador romanosàiri yàasu
—Péemìacué áiba comparación gobiernonái icuèyéica wàasu cáli?
íba ìwali: Cawinácaalí wenàiwica —náimaca.
yúuwèeyéicawa iwéré yái íbaca, 23 Quéwa Jesús yáalíaca
yásí wenàiwica isubèriacawa. náiwitáise báawéeri nawàwáaná

Néese íba yúuwàacaalíwa nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái
áibanái íinatabàa, yásí náalacawa ìwalíise. Yá íimaca nalí:
ichùmalési iyú —íimaca yái 24 —Píasáidacué nuicá abéechúa
Jesúsca, náalíacaténáwa Dios moneda. ¿Cawiná yéenáiwaná

yùuwichàidáanápináté manuísíwata ichanàawa moneda ìwali? ¿Cawiná
cawinácaalí càmíiyéica yeebáida nacái íipidená ichanàawa ìwali?
Jesús itàacái. —íimaca yái Jesúsca. Yá náimaca
19 Néese sacerdote íiwacanánái, Jesús irí:
nía nacái yéewáidéeyéica —Emperador íipidenáquéi
wenàiwica templo irìcu, nawàwaca ichanàawa ìwali, yéenáiwaná nacái
náibàaca Jesús yáté èerica ichanàawa ìwali, yáara romano
náucacaténáni presoíyéi ibànalìculé, íiwacaliná, icuèrica macái èeri
náalíacáináwa icàlidacaté mìnanái —náimaca. 25 Yá Jesús
nàwali yái comparaciónca. íimaca nalí:
Càmíiri nadé náibàaca quéwani —Pipáyaidacué píichawa
cáalucáiná naicáca wenàiwicanái, emperador plata iyú càide iyúwa
manùbacáiná níái yéemièyéica ichùulìanácué pipáyaidacani.
Jesús itàacái casíimáiri iyú. Pimànicué nacái càide iyúwa
Dios iwàwáanácué pimànica
El asunto de los impuestos —íimaca yái Jesúsca. 26 Iná
20 Néeseté sacerdote canácata báawéeri tàacáisi Jesús
íiwacanánái nachùulìaca áibanái íiméerica wenàiwicanái
asìanái nàacawa Jesús yàatalé, yàacuésemi yéewanápiná
natàanícaténá cáimiétaquéeri nacháawàaca iináwaná ìwali.
iyú Jesús yáapicha, iyúwa Néese náináidacawa néemìaca
cayábéeyéi íiwitáise iwàwéeyéica manuísíwata Jesús íimáaná, yá
yéemìadaca Dios itàacái. Quéwa masànacáicata nía íicha.
cachìwéeyéica nía meedá, nàacawa
néré náalimáidacaténá Jesús La pregunta sobre
itàaníinápiná báawéeri iyú la resurrección
romanonái yàasu gobierno ìwali 27 Néeseté abénaméeyéi
yéewanápináta meedá náibàacani saduceo nàaca naicáca Jesús.

nacháawàacaténá iináwaná ìwali Saduceonái náimaca càmitasa
gobernador romanosàiri irí. 21 Iná yéetéeyéimiwa nacáucàawa
SAN LUCAS 20 216
áibaalípiná. Saduceonái iwàwaca iyúwa ángelnái ìyáaná. Níacáiná

wenàiwicanái iicáaníca Jesús Dios yéenibepináca nía, Dios
iquíniná, íná nasutáca néemìawa imichàidacáiná nía yéetácáisi
Jesús, náalimáidacaténá naicáwani. íicha. 37 Profeta Moisés nacái
Yá nacàlidaca irí tàacáisi. Náimaca yáasáidacaté walí yéetéeyéimiwa
irí: nacáucàanápinácawa áiba
28 —Pía, yéewáidéerica èeriwa. Moisés itànàacaté tàacáisi
wenàiwica, profeta Moisés wáalíacaténáwa maléenéeri àicu
itànàacaté tàacáisi íiméerica ìwali yeeméericatéwa ìyaca quichái
Dios ichùulìanácué wía judíoca iyú, Dios ìyacáináté néré, yáté
wamàníinápiná cài: Asìali Moisés yéemìaca tàacáisi íiméerica:
yéetácaalíwa méenibeta, néese Yái Wacuèriná Dios, yácata
iwàwacutá yéenásàiri yeedáca Nacuèrináca, níái wàawirináimica
iríwa yéenásàiri íinumiwa Abraham, Isaac nacái, Jacob nacái.
yàacawéetúapináwa yéewacaténá 38 ¡Dios càmita icùa yéetéeyéimi
idènìaca úapicha yéenibewa ichéeca meedá! ¡Néese Dios

naiquéeyéipiná càiyéide iyúwa icùaca cáuyéi wenàiwica! Iná
yéetéerimiwa yéenibemi, iwàwacutácué píalíacawa cáuca
yéewanápiná nàyaca wenàiwica nía Dios yáapicha siùca, níara
icuèyéipiná yéetéerimiwa yàasu Abraham, Isaac, Jacob nacái,
cáli. 29 Uwé, áibaalíté nàyaca siete éwita néetácáanítatéwa madécaná
namanùbaca yéenánái. Nabèeri camuí ipíchawáiseté Moisés ìyaca,
yeedáca abéechúa íinupináwa, cáucáiná macáita wenàiwica
quéwa yéetácawa uícha méenibeta. Dios icuèyéica. Iná yéewa
30 Ináté iméeréerimi yeedáca ibèeri wáalíacawa Dios icáucàidáanápiná
íinumicawa. Néese yéetácawa uícha yéetéeyéimiwa áiba èeriwa —
méenibeta. 31 Néese iméeréerimi íimaca yái Jesúsca.
àniwa yeedáca úa, càita nacái 39 Néese áibanái yéewáidéeyéi
yéetácawa uícha méenibeta. Càité wenàiwica templo irìcu náimaca

níái sietéeyéicaté imanùbaca Jesús irí:
needáca úa. Yá néetácawa uícha —Pidéca picàlidaca cayábani,
macáita méenibeta. 32 Néese pía yéewáidéerica wenàiwica —
úanama yéetáwa náami nacái. náimaca. 40 Yá cáaluca níái Jesús
33 Uwé, báisícaalí yéetéeyéimiwa yùuwidenáica. Càmita nawàwa
icáucàacawa áibaalípinátá càide nasutáca néemìawani quirínama,
iyúwa áibanái íináidáanáwa, ipíchaná báica nía wenàiwicanái
¿càinápinásica unìri náicha níara yàacuésemi.
sietéeyéimica? Càmita náalimápiná
náalíacawatá, macáicáináta náinuca ¿De quién desciende el Mesías?
úa —náimaca, naicáaníca Jesús 41 Jesús íimaca nalí:
iquíniná. 34 Néese Jesús íimaca nalí: —Càmitacué píalíawa

—Chái èeri irìcu, asìanái, inanái cayába Mesías ìwali, yái
nacái nacásàacawa. 35 Quéwa picuèrinápinácuéca Dios
cawinácaalí wenàiwicanái Dios ibànuèripinácuéca pirí, píacué
imàaquéeyéipináca icáucàacawa judíoca. Píimacáitacué rey David
áiba èeriwa nàacaténáwa itaquérinámica meedáni. Quéwa rey
chènuniré, asìanái, inanái David íimacaté nacái áiba wawàsi
nacái, càmita nacásàapináwa. Mesías ìwali. 42 David itànàacaté
36 Càmita nacásàapináwa tàacáisi Dios inùmalìcuíse, yái
càmicáiná náalimá néetácawa tàacáisi waléerica cuyàluta Salmos
quirínama, nàyapinácáiná càide irìcuíse. Càité David íimaca:
‘Nucuèriná Dios íimacaté yùuwichàidéeyéipiná cachàiníiri

Nuíwacali irí: Píawinawa iyú yáwanái náicha áibanái
nuéwápuwáise picùacaténá cabáyawanéeyéica”, íimaca nalí yái
núapicha macáita, Jesúsca.
43 idècunitàacá numawènìadaca
píicha macái piùwidenáiwa, La ofrenda de la viuda
íimaca yái Diosca’, pobre
càité íimaca yái Davidca. 44 Yái
rey Davidca íimacaté Mesías ìwali
‘Nuíwacali’, íná éwita rey David
21 Jesús ìyacaté templo irìcu,
yá iicáidaca wenàiwica irí
irìadéeyéica yàasu platawa ofrenda
itaquérinámicáanítani, yái Mesíasca, yàalu irìculé namàacacaténá
càicáaníta iwàwacutá náimaca Dios iríni. Yá iicáca càasuíyéi
ìwali rey David Iiwacali nacáicani nalìadaca plata. 2 Néese Jesús
—íimaca nalí yái Jesúsca, icàlidaca iicáca inanái yàanàaca néré,
nalí ìwaliwa, yái Mesíasca. máiní catúulécanéechúa, inìrimi
yéetéechúamicatéwa íicha. Yá
Jesús acusa a los ulìadaca ùasu ofrendawa ofrenda
maestros de la ley yàalu irìculé, pucháiba moneda
45 Macái wenàiwicanái cobréeyéi púubéeyéi, càmíiyéica
ìyéeyéica néeni néemìaca máiní cawènica. 3 Néese Jesús
nàyaca Jesús itàacái, yá Jesús íimaca yéewáidacalénái iríwa:
íimaca yéewáidacalénái iríwa: —Péemìacué cayába, úái
46 “Piicácué píichawa níái catúulécanéechúa manìríichúamica
yéewáidéeyéica wenàiwica udéca umàacaca plata Dios irípiná
templo irìcu. Picácué pìyaca ofrenda iyú Dios iiquéeri càiride
càide iyúwa nàyáaná. Casíimáica iyúwa manuíri iwèni náicha
nèepunícawa nanáawani cáaléeri canánama, níái yúuquéeyéica plata
yáapichawa, náasáidacaténá nadéca ofrenda yàalu irìculé. 4 Macáita níái
néewáidacawa madécaná èeri, áibanái nàaca ichàbéericawa meedá,
nayúunáidacáiná nasíimáidaca máisibáwanáita nàasu cawèníiri
Dios. Nawàwa wenàiwicanái íichawa; úata quéwa éwita
itàidaca nía cáimiétaquéeri iyú catúulécanácáaníta úa, càicáaníta
bamuchúamibàa yàcalé manùbéeyéi ùaca macáita yái udènièrimica
wenàiwica naicácaténá nía. Máiní uwènìanápináca uyáacaléwa —
nawàwa náawinacawa yàalubáisi íimaca yái Jesúsca.
íinata náawinacatáicawa níara
cáimiétacanéeyéica wenàiwicaca Jesús anuncia que el
judíonái yéewáidacàalu templo será destruido
irìcu. Nacutá nacái yàalubáisi 5 Aibanái natàaníca nàacawa
cayábanaméeyéi macái wenàiwica templo ìwali cayábéeri

yàacuésemi nayáacaténá iicácanáwani, yàasu cawèníiyéi íba
nayáacaléwa náapicha, ìwali nacái, áiba cawèníiri wawàsi
yéewacaténá áibanái naicáca nacái wenàiwica imàaquéerica Dios
nía càiyéide iyúwa máiníiyéica irípiná ofrenda iyú. Néese Jesús
cachàinica. 47 Nayéedùa nacái íimaca nalí:
náicha nacapèemi, nàasumi nacái 6 —Aibaalípiná imáalàacawa
níái catúulécanéeyéi inanáica macáitacué piiquéerica yái

manìríiyéimica. Néese nasutáca temploca. Yásí canácata capìi yàasu
Dios déecuíri iyú, yéewacaténá íba yáawinéeripinácawa áiba íba
áibanái iyúunáidaca cayábaca íinata. Namáalàidapiná macáita —
náiwitáise. Níacata Dios íimaca yái Jesúsca.
SAN LUCAS 21 218
12 “Quéwa ipíchawáise
Señales antes del fin naicáca càiri wawàsi, yá
del mundo áibanái náibàapinácué píawa,
7 Néese nasutáca néemìawa Jesús. namànipinácué pirí báawéeri
Yá náimaca irí: peebáidacáinácué nutàacái.
—Wáiwacali, ¿chácaalínásica Nawatàidapinácué píawa
ichàbapináwa yái picàlidéerica judíonái yéewáidacàalu néréwa
walí templo ìwali? ¿Càinásica nacháawàacaténácué piináwaná
iyú wadépiná wáalíacawa ìwali. Yá náucapinácué píawa
mawiénica yéenáiwaná, yái templo presoíyéi ibànalìculé. Natépinácué
imáalàacatáipinácawa? —náimaca. píawa nacháawàacaténácué
8 Néese Jesús íimaca nalí: piináwaná ìwali nacuèrinánái
“Piicácué píichawa cayába ipíchaná iríwa, náiwacanánái irí nacáiwa
áibanái ichìwáidacuéca pía peebáidacáinácué nulí. 13 Càita
ipíchawáise èeri imáalàacawa. Dios imàacapinácué picàlidaca nalí
Manùbacáiná wenàiwica nuináwaná ìwali, peebáidacuéca
nàanàapiná icàlidéeyéi ichìwawa. nutàacái. 14 Ipíchawáise
Náimapiná núacasa níata. Yá náibàacuéca pía, picácué
nacàlidapiná nachìwawa. péewáidawa càinácaalípinácué
Càipiná náimaca: ‘Núacata yái picàlidáaná nalí piináwanáwa.
Mesíasca, íipidenéeri Jesucristo, 15 Néenialícáiná numàacapinácué
israelita icuèrinápináca’, càipiná pitàaníca máiní cáalíacáiri iyú,

náimaca namànica nachìwawa. yéewanápiná càmitacué piùwidenái
Aibanái nacái náimapiná: ‘Idéca nadé namawènìadacuéca pìasu
Jesucristo yàanàaca icùacaténá tàacáisi. 16 Quéwa, pisèenáicué,
macáita’, càipiná náimaca. Quéwa péenánáisíwacué nacái, pìawiría
picácué peebáida nalíwani. yéenánái nacái, pìacawéeyéiná
9 Nacàlidapinácué pirí ùwicái nacái, nacháawàapinácué
iináwaná ìwali, náimapiná nacái piináwaná ìwali nacuèrinánái
namàníinása ùwicái nacuèrinánái iríwa. Nanúapinácué abénaméeyéi
íipunitawa, quéwa picácué cáalu péenáwa. 17 Yásí macái èeri
píawa. Càita iwàwacutápiná mìnanái báawacuéca naicáca
namànica quéechacáwa, quéwa píawa peebáidacáinácué
càmitàacá imáalàapináwa yái nutàacái. 18 Quéwa càmitacué
èeriquéi”, íimaca yái Jesúsca. yúucapináwa nuícha abéeri péená,
10 Néese Jesús íimaca nalí àniwa: ibatàa achúméeríina pináta,
“Aiba cáli néeséeyéi napéliapiná càmita yúucapináwa nuícha.
áiba cáli néeséeyéi íipunitawa. 19 ¡Peebáidacué mamáalàacata
Aibanái gobierno namànipiná tài íiméeri iyú, pìidenìacué

ùwicái áibanái gobierno íipunitawa. piùwichàanáwa nacái matuíbanáiri
11 Yá cáli icusúapináwa cachàiníiri iyú, yéewacaténácué peedáca
iyú madécaná yàcalé. Manùbéeyéi piríwa picáucawa càmíiri
wenàiwica néetápináwa máapicái imáalàawa!
iyú, uláicái iyú nacái, madécaná 20 “Piicácaalípinácué
cáli néeséeyéi. Capìraléeri úwinái ibàlùacawa Jerusalén

cáli irìcuwa naicáwa wawàsi ìyacàlená itéese, yásí
icalùadéeripiná naicáca, áiba píalíacuécawa mesúnamáita
wawàsi nacái manuínaméeyéi namáalàidáanápiná yái Jerusalénca.
yáasáidéeyéipináca èeri mìnanái 21 Iná iwàwacutápiná cawinácaalí
irí mawiénica yái èeriquéi wenàiwica ìyéeyéica chái Judea

imáalàanápinácawa. yàasu cáli íinata napìacawa dúli
219 SAN LUCAS 21
inàliméeri nérépiná. Cawinácaalí màladàca nacái ipìapinácawa

ìyéeyéica Jerusalén ìyacàlená cachàiníiri iyú. 26 Néenialípiná
irìcu iwàwacutápiná napìacawa achúma wenàiwica néetápináwa
yàcalé irìcuíse. Cawinácaalí nacalùniwa, cáalucáiná
nacái ìyéeyéica manacúalibàa, náináidapinácawa idècunitàacá
iwàwacutápiná càmita nèepùawa nacùaca yàanàaca yái manuíri
Jerusalén ìyacàlená irìculé. yùuwichàacáisi yàanèeripinácawa
22 Néenialícáiná Dios yàasu manuíri èeri mìnanái ìwali. Níacáiná
yùuwichàacáisi yàanàapiná cachàiníiyéi wawàsi ìyéeyéica
israelitanái ìwali. Macáita chènuniré, nacusúacawa macáiwa.
ichàbapinácawa càide iyúwaté 27 Néese macái èeri mìnanái
profetanái itànàaná tàacáisi Dios iicápiná núa, núa asìali Dios

inùmalìcuíse. 23 ¡Néenialípiná inanái néeséerica, nùanàapiná acalèe
nàuwichàapináwa manuísíwata, yèewíise cachàiníiri nuíwitáise
cawinácaalí idéerìcuíyéica, nía iyúwa, nucamaláná mèlumèluíri
nacái inanáica yèeyéica quìrasìi irìcuwa nucùacaténá macáita.
ìiraca ìinisi!, càmicáiná náalimá 28 Idàbacaalípiná ichàbacawa
napìacawa ráunamáita, naicápiná macáita yái wawàsica, yásí

nacái néenibewa nàuwichàacawa. pichàiniadacué piwàwawa,
Yá nàuwichàapinácawa pimichàidacué píiwitáisewa
báawanama níái Israel yàasu cáli nuípunita, piicáidacué chènuniré,
néeséeyéica, yácáiná Dios yàasu caquialécáináta nùanàapináca
yùuwichàacáisi yàanàapiná nàwali. nuwasàacuéca pía”, íimaca yái
24 Abénaméeyéi néetápináwa Jesúsca.
espada machete nacáiri iyú. Uwinái 29 Néese Jesús icàlidaca nalí
íibàapiná áibanái, yá natépiná comparación yéewáidacaténá nía.

níawa macái cáli imanùbaca Yá íimaca nalí: “Piicácué higuera
íinatalépiná. Néese càmíiyéi yéetaná, áibanái àicu íiwitáaná
judío namáalàidapiná Jerusalén nacái ìyéeyéica chái Israel yàasu
ìyacàlená, yá nacùapinácani àta cáli íinata. 30 Piicácaalícué àicu
imáalàacatalépinátawa nàasu imusúadaca ibáináwa, yásí
èeri Dios imàaquéeripiná nalí píalíacuécawa mawiénica camuí.
nacùanápináni, ipíchawáise 31 Càita nacáicué piicácaalípiná
yèepùadacani judíonái irí àniwa, yái ichàbacawa yái nucàlidéericuéca

Jerusalénca”, íimaca yái Jesúsca. pirí ìwali, yásí píalíacuécawa
mawiénica Dios yàasu èeri
El regreso del Hijo del hombre icùacaténá macáita.
25 Jesús íimaca nalí: “Néese 32 “Péemìacué cayába, macáita
wenàiwica naicápiná wawàsi yái siùquéerica tàacáwa

capìraléeri cáli irìcuwa, nucàlidacuéca pirí ìwali, macáita
manuínaméeyéi wawàsi ichàbáanápináwa ipíchawáise
nacalùadéeripiná naicáca, èeri néetácawa macáita wenàiwica
ituírìcu, quéeri nacáiwa, dùlupùta ìyéeyéica néenialíwa. 33 Yái
nacáiwa náalíacaténáwa mawiénica capìraléeri cáli, èeriquéi nacái
yái èeriquéi imáalàanápinácawa. namáalàapináwa áibaalípiná, néese
Chái èeri irìcu nacái, èeri mìnanái nutàacái càmita imáalàapináwa.
máiní cáaluca náináidapináwa, Macáita ichàbapinácawa càide
càmita náalíawa càinácaalí iyúwa nucàlidáanácué piríni.
iwàwacutáanápiná namànica, 34 “Piicácué píichawa cayába
manuíri únicáiná imànipiná ipíchaná piwènúadacuéca nuícha

isànawa cachàini, manuínaméeyéi píiwitáisewa pimàníinápinácué
pibáyawanáwa, picàmáanápiná náibàacaténáni. 5 Yá casíimáica

nacái, píináidáanápiná nacáiwa nawàwa, náimaca irí nàanápináté
mamáalàacata èeri irìcuíri wawàsi irí plata itéenápiná nía Jesús
ìwali. Picácué cài pimànica, yàatalé náibàacaténáni. 6 Cayábaca
néese picùacué nùanàaca àniwa. Judas yéemìaca náimáaná irí. Yá
35 Yácáiná yùuwichàacáisi Judas idàbaca icutáca wawàsi
yàanàapiná ráunamáita macái càinácaalícatáipináta yáalimá itéca
èeri mìnanái ìwali càide nía Jesús yàatalé náibàacaténáni,
iyúwa trampa íibàaná cuwèesi càmicataléta máiní manùba
isicúasíwata. 36 Pichùnìacué cayába wenàiwica ìyaca Jesús yáapicha.
píiwitáisewa. Pisutácué Dios íicha
mamáalàacata cachàinicaténácué La Cena del Señor
píiwitáise pìidenìanápinácué 7 Néeseté yéenáiwaná yàanàaca
macáita yái ichàbáanápinácawa, judíonái imànicatáica yàasu
yéewacaténácué pìanàaca cultowa íipidenéeri Pascua,
pibàlùacawa nuípunita, núa asìali nayáacatáita pan càmíiri idènìa
Dios néeséerica”, íimaca yái Jesúsca. levadura. Yáté èerica iwàwacutá
37 Néenialíté Jesús yéewáidaca nanúaca oveja wàlisài nayáacaténá
wenàiwica èeríapinama templo oveja iiná Pascua yàasuná culto
irìcu. Néese catá imanùbaca yaalí. Càita judíonái iwàwalica
yàaca iyamáacawa dúli néré càinácaalíté iyú Dios iwasàaca
íipidenácatalé Olivos, yái olivo nàawirináimi Egipto yàasu cáli
inàlimanáca. 38 Yá èeri imanùbaca íicha. 8 Néese, Jesús ichùulìaca
macáita wenàiwica nàanàaca Pedro, Juan nacái, yá íimaca nalí:
templo irìculé mapisáisíwata —Pìacué pichùnìa walípiná
néemìacaténá Jesús itàacái. yàacàsi Pascua pinéerica
wayáacaténáni —íimaca yái
Conspiración para Jesúsca. 9 Yá nasutáca néemìawani:
arrestar a Jesús —¿Alénásica piwàwa
22 Mawiénicaté judíonái yàasu

culto íipidenéeri Pascua
nayáacaalíté pan càmíiri idènìa
wachùnìacani? —náimaca. 10 Jesús
íimaca nalí:
—Piwàlùacuéwa Jerusalén
levadura. 2 Sacerdote íiwacanánái, ìyacàlená irìculé, yá
nía nacái yéewáidéeyéica pìanàapinácuéca asìali iwáacutéeri
wenàiwica templo irìcu nacutáca úni catùalìcu. Pìacuéwa asìali
càinápinácaalí iyú yéewanápiná yáamíise aléera iwàlùacatalécawa.
nanúaca Jesús, ibàacanéeri iyúta 11 Píimacué capìi íiwacali
quéwa cáalucáiná nía wenàiwicanái irí: ‘Yáara Yéewáidéerica wía

íicha. iwàwaca isutáca yéemìawa pía,
3 Néese Satanás iwàlùacawa Judas alénácaalí capìi imàdáaná ìya
iwàwalìculé, ichùulìaca Judas iyáacatáipiná iyáacaléwa Pascua
imànicaténá càide iyúwa Satanás pinéerica yéewáidacalénái
iwàwáaná, yái íipidenéerica yáapichawa’, píimacué irí. 12 Néese
Judas Iscariote, abéeri Jesús yáasáidapinácué piríwani, manuíri
yéewáidacaléca docenácaté nía. capìi imàdáaná ìyéerica chènunibàa
4 Néese Judas yàacawa itàaníca cáli inàni íicha, nachùnièrica
sacerdote íiwacanánái yáapicha, cayába. Pichùnìacué walí
náapicha nacái úwi íiwacanánái wayáapiná néeni Pascua piná —
templo néeníiyéica. Yá Judas íimaca yái Jesúsca.
itàaníca náapicha Jesús ìwali 13 Iná nàacawa, yá nàanàaca
yéewanápiná itéca nía Jesús yàatalé macáita càide iyúwa Jesús

221 SAN LUCAS 22
íimáanáté nalí. Néese nachùnìaca Dios imàníirica wenàiwicanái

yàacàsi Pascua pinéerica. yáapicha nuwasàanápiná níawa
14 Néesecáwa catácanáami nàwali, Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
iwàwacutácaalíté nayáaca, yá Jesús nuíranácáiná imusúapinácawa
yàanàaca yáawinacawa mesa iwéré nuíchawa nalípináwa. 21 Quéwa,
apóstolnái yáapicha. 15 Néese, Jesús siùcata yái asìalica itéeripináca
íimaca nalí: nùuwidenái náibàacaténá núa,
—¡Máadáiní nuwàwacatécué yácata yái yáawinéericáwacawa
nuyáaca píapicha yái yàacàsi iyáaca iyáacaléwa núapicha.
Pascua pinéerica ipíchawáise 22 Núacáiná, núa asìali Dios
nuétácawa! 16 Càmicáiná nuyáapiná néeséerica, nuétápinácawa càide

quirínamani àta ichàbacatalétawa iyúwaté profetanái itànàaná
macáita càide iyúwa Pascua tàacáisi nuináwaná ìwali. ¡Quéwa
íimáaná, yásí nuyáapiná àniwani máiní yùuwichàapinácawa yái
píapichacué, Dios ìyacàle irìcu Dios asìalica itéeripináca nùuwidenái
icùacataléca macáita chènuniré — náibàacaténá núa! —íimaca yái
íimaca yái Jesúsca. Jesúsca.
17 Néese Jesús yeedáca abéechúa 23 Néese Jesús yéewáidacalénái
copa icáapi irìculéwa, idènièchúa nadàbaca nasutáca néemìawa

irìcuwa uva ituní. Idécanáami níawáaca chánácaalísica néená yái
yàaca Dios irí cayábéeri, yá íimaca cài itéeripinácaté Jesús yùuwidenái
nalí: náibàacaténáni, càmicáinátécáwa
—Peedácuéni, pìiracuéni, náalíawa càinácaalí Judas
piwacùacué pìwaliwáacawani; imàníinápináté.
18 càmicáiná nuìrapiná quirínamani
yái uva ituníca àta Dios Quién es el más importante

idàbacatalépináta icùaca macáita — 24 Néese níái yéewáidacaléca
íimaca yái Jesúsca. natàaníca nalíwáaca ùuléeri
19 Néese Jesús yeedáca pan icáapi wawàsi iyú chánácaalí néená
irìculéwa. Idécanáami yàaca Dios wenàiwicanái iiquéeripináté
irí cayábéeri, yá isubèriadacani, yá càiride iyúwa máiníiri cachàini
iwacùaca nalíni. Néese íimaca nalí: áibanái íicha canánama. 25 Quéwa
—Yácata nuiná yái, Jesús íimaca nalí: “Chái èeri
yéetéeripinácuécawa píichawalíná irìcu, càmíiyéi judío icuèrinánái
ipíchaná Dios yùuwichàidacuéca pía nacùaca nàasu cáli néeséeyéiwa
pibáyawaná ìwalíisewa. Piyáacué cachàiníiri iyú, nachùulìa
yái panca piwàwalicaténácué nacái nàasu wenàiwicawa
nuétáanácuéwa píichawalíná — nacàlidáanápiná nàwali:
íimaca yái Jesúsca. ‘Cayábéeriquéi wacuèrinásàirica,
20 Néesecáwa idécanáami nayáaca imàníirica walí cayábéeri’, cài
yái yàacàsi Pascuaca, Jesús yeedáca nachùulìaca nàasu wenàiwicawa
copa icáapi irìculéwa, abéechúa nacàlidáanápiná. 26 Quéwa,
copa idènièchúa irìcuwa uva ituní. iwàwacutácué càmita pìya càide
Yá íimaca nalí: iyúwa nàyáaná. Cawinácaalícué
—Yái uva ituníca, yácata nuíraná péená iwàwéerica Dios iicácani
imusuéripinácawa nuíchawa cruz càiride iyúwa cachàiníirica náicha
ìwali pirípinácuéwa, ipíchanácué canánama, néese iwàwacutá
Dios yùuwichàidacuéca pía iicáca yáawawa càiride iyúwa
pibáyawaná ìwalíisewa. Yái máiníiri càmita cachàini náicha
uva ituníca yáasáidacuéca pirí canánama, iyúwa piméeréericué,
báisíiricani yái wàlisài wawàsi íibaidáanápiná áibanái irí
SAN LUCAS 22 222
canánama. Cawinácaalícué péená tài íiméeri iyú —íimaca yái Jesúsca.

nacái iwàwéerica Dios imàacaca 33 Néese Simón íimaca Jesús irí:
ichùulìaca áibanái wenàiwica, —Nuíwacali, abédanama

iwàwacutá íibaidacuéca pirí nuíwitáise píapicha nùanápiná
canánama càide iyúwacué pìasu presoíyéi ibànalìculé píapicha,
wenàiwica imàníiná. 27 Chái èeri éwita iwàwacutácaalí nuétácawa
irìcu níara máiníiyéica cachàini nacái píapichawa —íimaca yái
áibanái íicha náawinacawa mesa Simón Pedroca. 34 Jesús íimaca
iwéré nayáacaténá nayáacaléwa, Pedro irí:
néese áibanái càmíiyéi cachàini —Pedro, péemìa cayába,
náibaidaca nalí, natéca nalí ipíchawáise cawámai itàaca yáta
nayáapináwa. Quéwa càmitacué catáquéi, yá pimànipiná pichìwawa
nuwàwa pimànica càide iyúwa máisiba yàawiría, píimapiná
èeri mìnanái icuèrinánái imàníiná. càmitasa píalía nùwali ipíchaná
Nudéca núasáidacuéca pirí nanúaca pía núapicha —íimaca yái
càinácaalí iwàwacutáanácué pìyaca. Jesúsca.
Núa, Píiwacalicuéca, nudéca
nùyaca pèewibàa càide iyúwa Se acerca la hora de la prueba
càmíiri cachàini, iyúwa wenàiwica 35 Néese Jesús isutáca yéemìa nía:
íibaidéerica áibanái irí canánama. —Bàaluité nubànùacué pía

28 “Pidécuéca pìyaca núapicha picàlidacaténá nalí nutàacái,
mamáalàacata, pìidenìacuéca yáté càmitacué nubatàa pitéca
nacái núapicha nùuwichàacái. saco, plata yàalu nacái, áiba
29 Iná numàacapinácué picùaca costiza nacáiripiná nacái. Néeni,
núapicha wenàiwicanái càide ¿iwàwacutéerisícuéwa pirí quirítani
iyúwa Núaniri Dios imàacáanáté néenialíté? —íimaca yái Jesúsca.
nucùanápiná wenàiwicanái. Néese náimaca irí:
30 Yá piyáapinácuéca piyáacaléwa —Càmíiri —náimaca irí. 36 Néese
núapicha Dios ìyacàle irìcu Jesús íimaca nalí àniwa:
nucùacatalépináca macáita. —Quéwa, siùca péemìacué
Néenialípiná píawinacuécawa comparación: Siùcade cawinácaalí
pìasu yàalubáisi íinatawa idènièrica saco, iwàwacutá itéca
picùacaténácué doce namanùbaca yáapichawani, itéca nacái plata
Israel itaquénáinámi yàawiríaca”, yàalu. Cawinácaalí canéerica
íimaca yái Jesúsca. irí espada machete nacáiri,
iwàwacutá iwéndaca yàasu
Jesús anuncia que ruana nacáiriwa yúuquéeri
Pedro lo negará ìwalíisewa, iwènìacaténá iríwa
31 Néese àniwa Jesús íimaca espada. 37 Nudéca nucàlidacuéca
Pedro irí: pirí yái comparaciónca
—Simón, péemìa cayábani. píalíacaténácuéwa càulenápináca
Satanás idéca isutáca Dios píicha yái ichàbáanápinácawa
íicha wawàsi imàacáanápiná mesúnamáita iwàwacutácáiná
Satanás yáalimáidacuéca iicáwa namànica nulí macáita iyúwaté
pía cachàiníiri iyú. 32 Quéwa, profetanái itànàanáté tàacáisi
nudéca nusutáca pirí Dios íicha, Dios inùmalìcuíse. Abéeri
imàacáanápiná peebáidaca nulí profeta íimacaté nùwali: ‘Yá
mamáalàacata. Néese idécanáami nàuwichàidapinácani báawéeyéi
piwènúadaca píiwitáisewa nulípiná yáapicha’, càité itànàaca tàacáisi
àniwa, yá pichàiniada nawàwa, níái nuináwaná ìwali. Macáita
péenánáicawa neebáidacaténá nulí tàacáisi natànèericaté nùwali
223 SAN LUCAS 22
Dios inùmalìcuíse, iwàwacutá yàataléwa. Yá yàanàaca nía

ichàbacawa càitade iyúwaté iiméeyéicáita máinícáiná achúmaca
natànàaná —íimaca yái Jesúsca. nawàwa, ínáté naimáca nàyaca.
38 Néese náimaca Jesús irí: 46 Néese Jesús íimaca nalí:
—Wáiwacali, ìyaca walí pucháiba —¿Cánácué piimá pìyaca?

espada machete nacáiri —náimaca. Pimichàacuéwa pidapùle íichawa.
Yá Jesús íimaca nalí: Pisutácué píawawa Dios íicha,
—Yácata, wadéca watàaníca — càmíinápiná imàaca Satanás
íimaca yái Jesúsca, càmicáináté yáalimáidaca pía ipíchanácué
náalía néemìaca càinácaalíté pimànica pibáyawanáwa —íimaca
íimáaná yái comparación Jesús yái Jesúsca.
icàlidéerica nalí.
Arrestan a Jesús
Jesús ora en Getsemaní 47 IdècunitàacáJesús itàaníca nalí,
39 Néesetécáwa Jesús imusúacawa yá madécaná wenàiwica yàanàaca
Jerusalén ìyacàlená irìcuíse. nàatalé. Judas yàacawa náiwitápu,
Càide iyúwaté íiwitáise ìyáaná yái abéeri yéewáidacaléca,
néenialíté, yàacawa táiyápi dúli docenámica nía. Néese Judas
néré, íipidenéechúa Olivos, yái yàacawa Jesús yàatalé isùsùacaténá
olivo inàlimanáca. Yéewáidacalénái Jesús inàni ìwali càide iyúwaté
nàacawa yáamiwáise. 40 Jesús náiwitáise ìyáaná natàidáanáté
yàanàaca néré, yá íimaca nalí: wenàiwica cáininéerica naicáca.
—Pisutácué píawawa Dios íicha, Càica Judas imànica yáasáidacaténá
càmíinápiná imàaca Satanás nalí cawinácaalíni, yái Jesúsca.
yáalimáidacuéca pía ipíchanácué 48 Néese Jesús íimaca irí:
pimànica pibáyawanáwa —íimaca —Judas, ¿cáná picháawàa

yái Jesúsca. núa nùuwidenái iríwa iyú yái
41 Néese Jesús yàacawa náicha pisùsùanáca nunàni ìwali, càide
càita meedá idècuni iyúwa asìali iyúwa cáinináca nacáicaalí piicá
yúucacatalé íba. Yá ibàlùacawa núa, núa asìali Dios néeséerica? —
yùuluì ipùata iyúwa néeni íimaca yái Jesúsca.
isutácaténá Dios íicha. 42 Yá 49 Níái yéewáidacaléca ìyéeyéica
Jesús íimaca Dios irí: “Núaniri, Jesús yáapicha naicácáiná

piwàwacaalí, yá piwasàaca núa càinácaalí Judas imàníinápináté,
íicha yái nùuwichàanápinácawa. ínáté náimaca Jesús irí:
Quéwa, càmicaalí piwàwa —Wáiwacali, ¿piwàwasica
piwasàaca núa, yá picá pimàni wanúaca nía espada iyú?
càide iyúwa nuwàwáaná, néese —náimaca.
pimàni càide iyúwa piwàwáanáwa”, 50 Néese abéeri néená níái
íimaca yái Jesúsca. yéewáidacaléca iwatàaca yàasu

43 Yáta abéeri ángel chènuníiséeri espada machete nacáiriwa. Yá
imàacaca yáawawa Jesús iicácani. yáalimáidaca ipéliacatatá, yá
Yá ángel ichàiniadaca Jesús iwàwa. inúacatàatáni espada iyú sacerdote
44 Máiní Jesús yùuwichàacawa íiwacaliná yàasu wenàiwica.
manuísíwata idècunitàacá isutáca Quéwa isasàacáita asìali yùuwi
Dios íicha manuísíwata. Yá yéewápuwáiséechúa. 51 Quéwa
isìabèdeca imusúacawa íicha iyúwa Jesús íimaca yéewáidacalénái iríwa:
irái idupíacaalíwa cáli iwéré. —Pimàacacuéni, picácué pipélia
45 Idécanáami Jesús isutáca Dios —íimaca yái Jesúsca. Yá Jesús
íicha, yá imichàa ibàlùacawa, imàacaca icáapiwa yùuwi ìwali yái
yàacawa yéewáidacalénái asìalica, yá ichùnìacani. 52 Néese
SAN LUCAS 22 224
Jesús isutáca yéemìawa sacerdote Pedroca, ipíchaná náibàacani.

íiwacanánái, nía nacái úwinái 59 Néese batéwa abéeri hora
icuèyéica templo, nía nacái judío idénáami àniwa áiba íimaca nalí
íiwacanánái béeyéica yàanèeyéicaté àniwa cachàiníiri iyú:
náibàacaténáni. Jesús íimaca nalí: —Báisíta, yáapichéerimicani yái
—¿Cánácué pìanàa nùatalé asìalica, yácáiná Galilea yàasu cáli
cacáapisàiwaca, espada, wacàba néeséeri nacáicani —íimaca nalí
nacái, càide iyúwa piicáaná Pedro ìwali. 60 Quéwa Pedro íimaca
cayéedéerimi? Càmitacué irí:
iwàwacutá cài pimànica —Pía, asìali, càmita núalíawa
càmicáinácué nupéliapiná càinácaalí íimáanáca yái
píipunita. 53 Macái èeri imanùbaca píiméerica —íimaca yái Pedroca.
nùyacatécué píapicha templo irìcu, Idècunitàacá Pedro itàaníca nalí,
quéwa càmitatécué píibàa núa, yáta cawámai itàaca. 61 Néese Jesús
ibatàa pidunùanápinácué nùwalita, iwènúa iicáidaca Pedro irí, yáta
càmitacué píibàa núa. Quéwa, Pedro iwàwalica tàacáisi Jesús
siùcade Dios imàacacué píibàaca icàlidéericaté irí: “Ipíchawáise
núa, yácata nacái Satanás yàasu cawámai itàaca yáta catáquéi,
èeri ichùulìacatáicuéca píiwitáise yá pimànipiná pichìwawa
catéeri —íimaca yái Jesúsca. máisibàawiría, píimapiná càmitasa
píalía nùwali”, càité Jesús íimaca
Pedro niega conocer a Jesús Pedro irí. 62 Yá Pedro imusúacawa
54 Néese náibàaca Jesús. náicha, yá íicháaníca cachàiníiri
Yá natéca Jesús sacerdote iyú.
íiwacaliná icapèe néré. Pedro
yàacawa náamiwáise déecuíseta. Se burlan de Jesús
55 Ipíchawáiseté nàanàaca néré 63 Néeseníái úwica icuèyéica
áibanái napucúadacaté quichái Jesús, naicáaníca iquíniná,
bamuchúami bàacháwalìcu. Níái nanúadáidaca nacái Jesús.
úwinái náawinaca nàanabàca 64 Nabàlìaca Jesús ituí, yá
quichái. Néese Pedro yàanàaca nanúadáidaca inàni ìwali. Néese

néré yáawinaca nacáiwa yàanabàca náimaca Jesús irí:
náapicha. 56 Néese inanái —Piwicùlida, picàlida walíni,
íibaidéechúa néeni uicáca Pedro ¿cawinásica níara inúadáidéeyéica
yáawinacawa ìyaca yàanabàca pía? —náimaca, naicáaníca
quichái, yá uicáidaca irí. Néese iquíniná. 65 Yá natàaníca
úumaca nalí: ìwali madécaná báawéeri iyú,
—Yá asìaliquéi Jesús yáapichéeri mamáalàacata naicáaníca Jesús
—úumaca nalí. 57 Quéwa, Pedro iquíniná, nabáiniadacaténáni.
icàlidaca ichìwawa, íimaca
càmitasa yáalía Jesús ìwali. Yá Jesús ante
Pedro íimaca ulí: la Junta Suprema
—Pía, inanái, càmita núalía ìwali 66 Néeseté amaláca yàacawa
—íimaca yái Pedroca, cáalucáináni. nawicáu, yá úwinái natéca

58 Néese áiba iicácani, yá íimaca Jesús Junta Suprema yàatalé
Pedro irí: ìwacáidáyaquéeyéicawa,
—Pía nacái néená, níara judío íiwacanánái, sacerdote
yáapichéeyéica —íimaca. Quéwa íiwacanánái nacái, nía nacái
Pedro íimaca irí: yéewáidéeyéica wenàiwica templo
—Càmíirita, asìali, càmíirica irìcu. Yá nasutáca néemìawa
néená núaquéi —íimaca yái Jesús:
67 —Picàlida walíni, ¿píatasica 4 NéesePilato íimaca sacerdote
yái Mesíasca, judío icuèrináca Dios íiwacanánái irí, áibanái nacái
ibànuèripinácaté walí? —náimaca. ìyéeyéica néeni:
Néese Jesús íimaca: —Càmita nuicá ìwali ibáyawaná,
—Nucàlidacaalícué pirí yái asìalica —íimaca yái Pilatoca.
núacatáni, néese càmitacué 5 Náimaca quéwa cachàiníiri iyú
peebáida nulítáni. mamáalàacata:

68 Nusutácaalícué nuémìawa —Báawaca imànica
píatá, càmitacué picàlida macái wenàiwica íiwitáise
nulítáni. 69 Mesúnamáita quéwa náináidáanápiná namànica ùwicái
núa, asìali Dios néeséerica, gobierno íipunita. Idéca yéewáidaca
núawinapináwa yéewápuwáise macáita Judea yàasu cáli néeséeyéi.
yái Dios cachàiníirica náicha Idàbacaté yéewáidaca wenàiwica
canánama, nucùacaténá macáita Galilea yàasu cáli néré. Siùcade
Dios yáapicha chènuniré —íimaca iwàwa yéewáidaca wenàiwica chái
yái Jesúsca. 70 Yá macáita nasutáca Jerusalén ìyacàlená irìcu
néemìawani: —náimaca.
—Néeni, ¿Dios Iirisica pía? —
náimaca. Néese Jesús íimaca nalí: Jesús ante Herodes
—Yáca núa yái càide iyúwacué 6 Néese Pilato yéemìaca nalíni,
píimáaná —íimaca yái Jesúsca. íná isutáca yéemìawa nía asáisí
71 Yá náimaca nalíwáaca: Galilea yàasu cáli néeséericaalíni,
—¡Canácata iwàwacutáaná yái Jesúsca. 7 Néese idécanáami
wéemìaca áiba icháawèeri Pilato yáalíacawa Galilea
iináwaná ìwali quirínama! ¡Wadéca néeséericani, yá Pilato ichùulìaca
wéemìaca itàacái báawéeri, natéca Jesús rey Herodes
icàlidaca ìwaliwa Dios Iiricasani! — yàatalépiná, Herodes icùacáináté
náimaca nalíwáaca. Galilea yàasu cáli. Néenialíté
Herodes ìyaca Jerusalén ìyacàlená
Jesús ante Pilato irìcu iicácaténá náapicha Pascua
23 Néese macáita
namichàacawa natéca
Jesús Pilato gobernador yàatalé, yái
yàasuná culto. Iná natéca
Jesús Herodes yàatalé. 8 Néese
Herodes iicácáiná Jesús, yá
romanosàiri icuèricaté Judea yàasu casíimáica Herodes iwàwa,
cáli. 2 Néese nadàbaca nacháawàaca madécaná èericáináté Herodes
Jesús iináwaná ìwali Pilato irí, yá iwàwaca iicáca Jesús. Herodes
náimaca Pilato irí: yéemìacáináté Jesús iináwaná
—Wadéca wàanàaca yái asìalica ìwali, ínáté iwàwa iicáca Jesús
báawéerica imànica wàasu cáli imànica áiba wawàsi íiwitáise
néeséeyéi íiwitáise namàníinápiná iyúwa, càmíirica wenàiwica
ùwicái gobierno íipunita. Iimaca idé imànica. 9 Néese Herodes
càmitasa cayába wapáyaidaca isutáca yéemìawa Jesús
wáichawa emperador plata iyú, yái madécaná yàawiría. Quéwa
romano icuèrinásàirica. Iiméerica Jesús càmíirita itàaní. 10 Néese
ìwaliwa nacái Mesíascani, yái judío sacerdote íiwacanánái, nía nacái
icuèrinácasa —náimaca. 3 Néese yéewáidéeyéica wenàiwica
Pilato íimaca Jesús irí: templo irìcu ìyéeyéica néeni,
—¿Píatasica judío icuèrinásàirica? nacháawàaca Jesús iináwaná
—íimaca. Néese Jesús íimaca irí: ìwali mamáalàacata cachàiníiri
—Báisíta, núacani, càide iyúwa iyú. 11 Néese Herodes, nía nacái
píimáaná —íimaca yái Jesúsca. yàasu úwinái yáapichéeyéica
SAN LUCAS 23 226
namànica Jesús irí báawéeri macáita néemíanícawa macáita

nabáiniadacaténáni, natàaníca namanùbaca iyúwa:
nacái ìwali báawéeri iyú. Néese —¡Pinúacuéni! Pimàacacué
náucaca cayábéeri bàlesi Jesús Barrabás yèepunícawa —náimaca.
ìwalíise, cawèníiri nacái càide 19 Iyacáináté presoíri
iyúwa romano icuèriná ibàle, íipidenéerité Barrabás imàníiricaté

nacuèrinásàiri naicácaténásatáni, ùwicái yàcalé irìcu gobierno
yái Jesúsca. Càité úwinái imànica íipunita, íná náibàacaténi,
naicáanícaténá Jesús iquíniná. inúacáináté nacái wenàiwica.
Néese Herodes ichùulìaca 20 Néese Pilato itàaníca judíonái
natéca Jesús àniwa Pilato yáapicha àniwa iwàwacáiná

yàatalépiná. 12 Quéechatécáwa imàacaca Jesús yèepunícawa.
Pilato, Herodes nacái nàuwideca 21 Néemíanícawa quéwanáta máiní
namàníiyéicacawa. Yáté cachàiníiri nasàna iyúwa. Càica

èerica Pilato, Herodes imànica náimaca:
yàacawéeriná iyúwani. —¡Pinúacuéni! ¡Pitàtàacuéni cruz
ìwali! —náimaca.
Jesús es sentenciado 22 Néese Pilato itàaníca náapicha
a muerte máisiba yàawiríanápiná itàaníca
13 Néeseté Pilato ìwacáidaca náapicha. Iimaca nalí:
sacerdote íiwacanánái, judío —Néeni, ¿càinásica ibáyawanácué
íiwacanánái nacái, madécanáca pirí? Canácata nuiquéeri
áibanái wenàiwica náapicha néeni. ibáyawanáca numàacáanápiná
14 Yá Pilato íimaca nalí: nanúacatáni. Siùcata nuchùulìa
—Pidécuéca pitéca nùatalé yái nacapèedáidacani. Idécanáami
asìalica. Pidécuéca picàlidaca nulí nacapèedáidacani, yásí numàaca
iináwaná. Pidécuéca picháawàaca yèepunícawa —íimaca yái Pilatoca.
iináwaná ìwali píimacáinácué 23 Néemíanícawa àniwa
yéewáidacasa wenàiwica lúasi iyú, nasutáca Pilato íicha

namàníinápiná ùwicái gobierno ichùulìanápiná úwinái inúanápiná
íipunita. Quéwa, nudécata nusutáca Jesús. Máinícáiná néemíanícawa
nuémìawani pìacuésemicué, mamáalàacata, íná Pilato imàacaca
yá canácata nuiquéeri ìwali nalíni átata, càide iyúwa nasutáaná
ibáyawanáca càide iyúwacué íichani. 24 Càité Pilato iwènúadaca
picháawàaná iináwaná ìwali. íiwitáisewa imàacáanápiná
15 Herodes nacái canácata iiquéeri nanúaca Jesús càide iyúwa
ìwali ibáyawaná, íná Herodes idéca nasutáaná íichani. 25 Iná Pilato
ibànùacani néese àniwa wàataléta. imàacaca Barrabás yèepunícawa,
Pidécuéca piicáca canácata ìwali yái presoíri nasutéerica Pilato
ibáyawaná wanúanápinátáni. íicha, ìyéericaté presoíyéi ibànalìcu
16 Iná siùcata nuchùulìaca imànicáináté ùwicái yàcalé irìcu,
nacapèedáidáanápináni. inúacáináté nacái wenàiwica.
Idécanáami nacapèedáidacani, yásí Quéwa, Pilato yèepùadaca nalí
numàaca yèepunícawa —íimaca Jesús namànicaténá irí càide iyúwa
yái Pilatoca. 17 Càide iyúwaté nawàwáaná.
náiwitáise Pascua yàasuná culto
imanùbacata, iwàwacutá Pilato Jesús es crucificado
iwasàaca nalí abéeri presoíri 26 Néese,idècunitàacá úwinái
yèepunícaténáwa casíimáicaténá itéca Jesús nanúacaténáni, yá
judíonái. Ináté Pilato iwàwaca náibàaca asìali Cirene ìyacàlená
imàacaca Jesús yàacawa. 18 Quéwa, néeséerica, íipidenéerica Simón,
227 SAN LUCAS 23
yèeriwa manacúali néese. utàwi irìculéwa. Abéeri cruz

Nachùulìaca Simón iwáacutaca ibàlùacawa Jesús yéewápuwáise.
Jesús yàasu cruz yàacaténáwa Aiba cruz nacái ibàlùacawa
Jesús yáamiwáise, canácáiná apáulìcuíse Jesús irí. 34 Idècunitàacá
quirínama Jesús ichàini, úwinái úwinái natàtàaca Jesús, yá Jesús
icapèedáidacáináté báawanamani. íimaca Dios irí:
27 Madécaná wenàiwica, inanái —Núaniri, pimàaca piwàwawa
nacái manùbéeyéi, nàacawa nabáyawaná íicha càmicáiná
Jesús yáamiwáise. Níái inanái náalíawa cawinácaalí núa yái
náicháaníca manuísíwata Jesús nanuérica —íimaca yái Jesúsca.
ìwali, máinícáiná achúmaca Néese úwinái náucaca náichawa
nawàwa. 28 Néese, Jesús iwènúa suerte naseríacaténá nalíwáaca
iicáidaca nalí, níái inanáica. Yá Jesús ibàlemi. 35 Madécaná
íimaca nalí: wenàiwica nabàlùa naicáidaca
—Píacué inanái Jerusalén Jesús irí. Níata nacái judío
ìyacàlená mìnanái. Picácué íiwacanánái iicáaníca
píicháaní nùwali. Néese Jesús iquíniná. Yá náimaca
píicháanícué pìwaliwata, péenibe nalíwáaca:
ìwali nacáiwa. 29 Aibaalípiná —Ichàiniadacaté áibanái
piùwichàacuéwa báawanama. yéetácáisi íicha ipíchanáté
Yá píimapinácué piríwáaca: néetácawa. Báisícaalí Mesíascani,
‘Casíimáica cawinácaalí inanái yái wacuèrinápináca Dios
càmíiyéica yáalimá quéenibeca. ibànuèrica walí, néese ¿cáná
Casíimáica nacái cawinácaalí càmita ichàiniada yáawawa
càmíiyéicaté idéerìcuca. Casíimáica ipíchaná yéetácawa? —náimaca
nacái cawinácaalí càmíiyéicaté nalíwáaca, naicáaníca Jesús
yàaca quìrasìi ìira ìinisi’, iquíniná.
càipiná píimacuéca piríwáaca, 36 Nía nacái úwináica naicáaní
níacáiná inanái quéenibéeyéica nacái iquíniná, nabáiniadacaténáni.

náicháanípináca néenibemi Nàa nabàlùacawa mawiénita irí,
ìwaliwa. 30 Néese áibanái péenácué namichàidaca mawèníiri uva ituní
náimapiná manuínaméeyéi càaméeri ìiracaná mawiénita inùma
dúli irí: ‘¡Picaláawa wáinatabàa, irí náimacáiná nàacasa icàaluíniná
yéewacaténá wéetácawa iyúwa nacuèriná nacáiricasani.
ráunamáita!’, càipiná náimaca. Càita namànica naicáanícaténá
Néese àniwa náimaca áiba dúli irí: Jesús iquíniná meedá, bàaluitécáiná
‘¡Pibàlìacué wía!’ càipiná náimaca. romanonái yàaca icuèrináwa
31 Nanúaca núa mabáyawanéerica ìirapiná uva ituní. 37 Náimaca Jesús
siùca èeri càmicatái namàni úwi. irí:
¡Cáanáica nàuwichàidapinácué —¡Báisícaalí judío icuèrináca pía,
píawa namànicaalípiná ùwicái yá pichàiniada píawawa yéetácáisi
píipunitacué! —íimaca yái Jesúsca. íicha ipíchaná péetácawa! —
32 Níái úwinái natéca pucháiba náimaca Jesús irí, naicáaníca
cabáyawanéeyéi nanúacaténá nía iquíniná.
Jesús yáapicha. 33 Néese nàanàaca 38 Nachanàidaca tàacáisi
aléera íipidenácataléca La Calavera, Jesús íiwita iwicáubàa. Máisiba

íimáanáca “Iiwitasi yáapimi tàacáisi íiwitáaná ichanàawa
ìyacatalé”. Yá natàtàaca Jesús cruz néeni, griego itàacái iyú, latín
ìwali. Natàtàaca nacái pucháiba itàacái iyú nacái, hebreo itàacái
báawéeyéi íiwitáise. Néese úwinái iyú nacái. Yái tàacáisi íimáanáca:
nabàlùadaca máisiba cruz nàasu “Yái ibàluèricawa chái, yácata
SAN LUCAS 23 228
judío icuèrináca”, íimáanáca yái —¡Núaniri, nubànùa nucáucawa

tàacáisica. pirí aléera picáapi irìculé! —
39 Néese abéeri báawéeri íiwitáise íimaca yái Jesúsca. Idécanáami
natàtèerica nacái yàasu cruz cài íimaca, yá imàacaca icáucawa
ìwaliwa, mawiénita Jesús yàasu yàacawa, yá yéetácawa. 47 Yái
cruz irí, itàaníca báawéeri iyú Jesús úwi íiwacalináca romanosàiri
irí. Iimaca Jesús irí: iicácáináté càinácaalí
—Báisícaalí Mesíasca pía, yái ichàbáanáwa, yá yàaca Dios irí
judío icuèrinápináca, néese cayábéeri. Néese íimaca:
pichàiniada píawawa yéetácáisi —Báisícata mabáyawanéerica yái
íicha. Pichàiniada nacái wía asìalimica —íimaca.
yéetácáisi íicha ipíchaná wéetácawa 48 Macáita wenàiwica ìyéeyéica
—íimaca. 40 Néese áiba báawéeri néeni idécanáami naicáca

íiwitáise natàtèerica nacái yàalàaca yéetácawa, yá nèepùacawa néese,
yáapichéeriwa cachàiníiri iyú. máiní achúmaca nawàwa, cáaluca
Iimaca: nía nacái. 49 Macáita quéwa
—¿Cáná càmita cáalu piicá níái yáaliéyéica Jesús ìwali, nía
Dios?, pía nàuwichàidéerica nacái inanáica yèeyéicatéwa
càide iyúwa nàuwichàidáaná yáapicha Galilea yàasu cáli
yái asìalica. 41 Wàuwichàacawa néese, nabàlùaca naicáidaca irí
wàyaca wabáyawaná déecuíseta naicácaténá càinácaalí
ichùulìacawa wamànicáináté ichàbáanápinátéwa.
wabáyawanáwa. Quéwa, yái
asìaliquéi, mabáyawanéerita — Jesús es sepultado
íimaca. 42 Néese isutáca Jesús íicha 50-51 Iyacatéáiba asìali cayábéeri
wawàsi: íiwitáise, yeebáidéerica Dios
—Jesús, piwàwali núa nùyacaténá itàacái, íipidenéeri José, Arimatea
píapicha pidàbacaalípiná picùaca ìyacàlená mìnali, yái yàcalé
canánama wenàiwica —íimaca. ìyéerica Judea yàasu cáli íinata.
43 Néese Jesús íimaca irí: Yái José abéeri néenáca, níái judío
—Péemìa cayába, siùca èeri íiwacanánáica, Junta Supremanáica.
pìyapináca núapicha paraíso José iwàwacaté Dios icùaca macáita.
irìcuwa —íimaca yái Jesúsca. Ináté càmita yéewa abédanama
José íiwitáise judío íiwacanánái
Muerte de Jesús yáapicha iwàwéeyéicaté inúaca
44 Néese machacànicaalíté Jesús. 52 Iná José yàacawa Pilato
èerica, yá catáca báawanama èeri gobernador yàatalé. Isutáca Pilato
icamaláná macái chái èeri irìcu. íicha wawàsi yàanápiná irí Jesús
Máisiba horaca catáca, àta las tresta iinámi. Yá Pilato imàacaca José
táicalé. 45 Yái èeri icamalánáca iríni. 53 Néese José yàacawa cruz
càmita icàna. Yá nacái manuíri yàatalé. Yá iricùadaca Jesús iinámi
yáawàanáca templo irìcuírica cruz ìwalíise, yá yéepùacani linoíri
icacanácawa bamuchúamibàa wáluma iyú, càide iyúwa judío
cáli iwérénama pucháibawaca íiwitáise ìyáaná. Néese iwàlùadaca
yèewi, yái yáawàanáca Jesús iinámi càliculìi irìculé. Yái
ibàlièrica mabáyawanéeri Dios càliculìi áibanái náicacaténi
ìyacatáica wenàiwica ituí íicha. dúli ibàlàirìcu yéewanápiná
Yá icacanácawa chènuníise càliculìicani, iyúwa capìi imàdáaná.
cáli iwérénama yái manuíri Yái càliculìi wàlisàicatàacáwa,
yáawàanáca. 46 Néese Jesús íimaca canácatái nabàlièricáwa. 54 Yáté
cachàiníiri iyú Dios irí: èerica viernesca nachùnìacatáipiná
yàacàsi sábado piná, ipíchawáise natàtàacani cruz ìwali

sábado judíonái iyamáidacatáicawa. yéetácaténátéwa, yái asìali Dios
Catácalìcubàa yàacawa, yá idàba néeséerica. Iimacatécué pirí nacái
sábado nayamáidacatáipináwa. icáucàanápinátéwa máisiba èeri
Ináté iwàwacutá nawàlùadaca Jesús irìcu —náimaca.
iinámi caquialéta càliculìi irìculé. 8 Yá inanái nawàwalica yái
55 Abénaméeyéi inanái tàacáisica Jesús icàlidéericaté
yèeyéicatéwa Jesús yáapicha nalí. 9 Néese nèepùacawa càliculìi
Galilea yàasu cáli néese, nàaca íicha. Nacàlidaca nalíni níái
naicáca càliculìi, yá naicáca oncéeyéica imanùbaca apóstolca,
càinácaalí iyú nawàlùadaca áibanái irí nacái náapichéeyéica.
Jesús iinámi càliculìi irìculé. 10 Níái inanái icàlidéeyéica
56 Néese nèepùacawa nacapèe tàacáisi Jesús yéewáidacalénái
néréwa, yá nachùnìaca pumèníiri irí náipidená María Magdalena,
isàni, pomada nacáiri nacái Juana nacái, Santiago yáatúa nacái,
napusúadacaténáni Jesús iinámi íipidenéechúa María, áibanái inanái
ìwali, càide iyúwa judíonái náapichéeyéi nacái. 11 Quéwa,
imàníiná yéetéerimiwa irí. Néese apóstolnái càmita neebáida nalíni,
nayamáidacawa sábado irìcu càide nayúunáidacáita canéeri iwèni
iyúwaté Dios ichùulìaná judíonái. tàacáisica meedáni.
12 Quéwa Pedro ipìacawa
La resurrección de Jesús càliculìi néré. Néese yáawiaca
24 Néeseté, domingo
irìcu, níái inanáica
nàacatéwa càliculìi nérépiná
iicáidaca càliculìi imàdáaná
irìculé, yá iicáca níawamita ibàlemi
néepùanáté Jesús iinámi. Néese
mapisáisíwata. Natéca pumèníiri Pedro yèepùacawa icapèe néréwa.
isàni nachùnièricaté. Aibanái Iináidacawa iwàwalìcuísewa
inanái nacái nàacawa náapicha. càinácaalísica ichàbáanátéwa.
2 Nàanàaca càliculìi néré, yá
naicáca íba ibàluèricawa En el camino a Emaús

méetàucuta càliculìi inùma íicha, 13 Yáté
èericaté pucháiba Jesús
nabàlìanáca càliculìi inùma. 3 Yá yéewáidacalénái nèepùacawa
nawàlùacawa néré, yá canáta nàyacàle nérépináwa,
naiquéeri néeni Wáiwacali Jesús íipidenácatalé Emaús. Once
iinámica. 4 Cáaluca nía, càmita namanùbaca kilómetro idècuni
náalíawa càinácaalí íimáaná. ìyaca Jerusalén ìyacàlená íicha.
Yáta naicáca pucháiba asìanái 14 Natàaní nàacawa nalíwáaca
mèlumèluíyéi ibàle ibàluèyéicawa ìwali yái Jesús yéetáanácawa.

mawiénita nalí. 5 Máiní cáaluca níái 15 Idècunitàacá natàaníca nàacawa
inanáica, yá naicáidaca cáliaculé. nalíwáaca Jesús iináwaná ìwali,

Quéwa níái asìanáica náimaca nalí: yá Jesús yàacawa mawiénita nalí
—¿Cánácué picutá yáara cáuri àyapulìcubàa. Yá yàacawa náapicha.
wenàiwicaca chái yéetáními 16 Ewita naicácáanítani, càicáaníta
yèewiré? 6 Canáca cháníi. Idéca càmita náalía Jesúscani. 17 Néese

icáucàacawa. Piwàwalicué yái Jesús isutáca yéemìawa nía:
tàacáisi icàlidéericatécué pirí —¿Càiná ìwalicué pitàaní
idècunitàacá ìyaca Galilea yàasu pìacawa àyapulìcubàa? —íimaca
cáli néese. 7 Iimacatécué pirí yái Jesúsca. 18 Yá nayamáa
iwàwacutáanápináté presoca nabàlùacawa, achúmaca nawàwa.
namànicani namàacacaténáté Abéeri néená íipidenéeri Cleofas
cabáyawanéeyéi wenàiwica íimaca Jesús irí:
SAN LUCAS 24 230
—Macáita Jerusalén ìyacàlená inùmalìcuíse! 26 Nacàlidacatécué

mìnanái náalíacawa ìwali yái piríni machacàníiri iyú
namàníiricaté Jerusalén ìyacàlená iwàwacutáanápináté Mesías
irìcu áténama, siùca nacáide. yùuwichàacawa ipíchawáiseté
¿Abéeritasica pía càmíirita wenàiwica nàaca icàaluíniná, yái
yáalíawa nèewíise macáita judío icuèrinápináca —íimaca yái
ìyéeyéica Jerusalén ìyacàlená Jesúsca.
néeni? —íimaca. 19 Jesús isutáca 27 Néese Jesús idàbaca
yéemìawa nía: icàlidaca nalíni macáita iyúwaté

—¿Càináté ìyaca néeni? —íimaca profetanái itànàaná tàacáisi Dios
yái Jesúsca. Yá náimaca Jesús irí: inùmalìcuíse. Quéechacáwa
—Wadéca watàaníca walíwáaca icàlidaca nalí tàacáisi profeta
Jesús iináwaná ìwali yái Nazaret Moisés itànèericaté Jesús
ìyacàlená néeséerica, abéeri ìwali, áibanái profeta nacái
profeta icàlidéerica Dios itàacái icàlidéeyéicaté tàacáisi Jesús
cáimiétacawaca macái wenàiwica irí, ìwali Dios inùmalìcuíse.
imàníirica nacái nalí yái càmíirica Yéewáidaca nía náalíacaténá
wenàiwica idé imànica. 20 Watàaníca néemìaca càinácaalí íimáaná
nacái sacerdote íiwacanánái macáita tàacáisi profetanái
ìwali, judío íiwacanánái ìwali itànèericaté Mesías ìwali, yái
nacái, yái presonáca namànicani judío icuèrinápináca.
namàacacaténá romanonái inúacani, 28 Néeseté nàanàaca nàyacàle
yéewanápiná nanúacani cruz néréwa. Quéwa Jesús iwàwacaté

ìwali. 21 Quéwa, wíacaté nacái yàacawa áibaléta. 29 Yá nasutáca
watuíyàacaté Jesús iwasàanápináté íicha wawàsi iyamáanápináwa
wía, wía Israel itaquénáinámica, náapicha nacapèe irìculé. Yá
wàuwidenái íichawa. Siùca náimaca irí:
èeri idéca idènìaca máisiba èeri —Piyamáawa wáapicha
nanúacadénáamini. 22 Quéwa máinícáiná catáca yàacawa —
abénaméeyéi inanái ìyéeyéica náimaca. Yá Jesús iwàlùacawa
wèewi siùca èeri nacalùadaca wía nacapèe irìculé náapicha
bàwinacáiná mapisáisíwata nàaca iyamáacaténáwa.
naicácaténá càliculìi néré. 23 Canáta 30 Néese náawinacawa mesa
quéwa nàanèeri Jesús iinámica iwéré nayáacaténá nayáacaléwa,

néeni. Yá nèepùacawa nacapèe yá Jesús yeedáca pan icáapi
néréwa. Néese nacàlidacaté walíni irìculéwa, yá yàaca Dios irí
naicácasa ángelnái yéenáiwanási cayábéeri, néese isubèriadacani,
nacáiri irìcuíse. Angelnái náimaca yá iwacùaca nalíni, yái panca.
inanái irí cáucasa Jesús. 24 Néese 31 Yáta náalíaca naicácani, yá
áibanái asìanái wáapichéeyéi náalíacawa Jesúscani. Yáta

nàacawa càliculìi néré, yá ichalíacawa natuí íicha. 32 Yá
nàanàaca néeni càide iyúwa inanái náimaca nalíwáaca:
icàlidáanáté walíni, càmíiritàacá —Báisícata Jesúscani. Yácata
quéwa naicá Jesús —náimaca Jesús Jesús yái cài icàlidéerica walíni
irí. càinácaalí íimáaná Dios itàacái
25 Néese Jesús íimaca nalí: àyapulìcubàa, íná yéewa wawàwa
—¡Càmíiyéicué yáalíawa yáalanícatéwa ìyaca —náimaca
pía, máinícué càulenáca nalíwáaca.
píichani, peebáidáanápinácué 33 Yá càmita nayamáawa nacapèe
macáita tàacáisi profetanái irìcuwa, néese nèepùacàatécatawa

icàlidéericaté Dios Jerusalén ìyacàlená néré
231 SAN LUCAS 24
àniwa. Nàacawa once pirí macáitani càinácaalíté

namanùbaca apóstolnái yàatalé nuchàbáanápinátéwa. Iwàwacutáté
ìwacáidáyaquéeyéicawa, áibanái numànica càitade iyúwaté
yáapicha. 34 Néese apóstolnái profetanái itànàaná tàacáisi
náimaca nalí, níái pucháiba nuináwaná ìwali. Profeta Moisés
yàanèeyéica nàatalé: itànàacaté tàacáisi nùwali càide
—Báisíta, Wáiwacali idéca iyúwa Dios ichùulìanáté itànàaca.
icáucàacawa. Simón Pedro idéca Profetanái nacái, áibanái nacái
iicácani —náimaca nalí. itànèeyéicaté Salmos nacàlidacaté
35 Néese níái pucháiba Emaús tàacáisi nuináwaná ìwali. Yá
ìyacàlená néeséeyéica nacàlidaca macáita idéca ichàbacawa càide
nalí càinácaalíté ichàbáanáwa iyúwaté natànàaná —íimaca yái
àyapulìcubàa. Nacàlidaca nacái Jesúsca.
nalíni náalíacatéwa Jesúscani 45 Néese Jesús imàacaca
isubèriadacaalíté pan. náalíacawa cayába càinácaalí

íimáaná yái Dios itàacáica. 46 Yá
Jesús se aparece íimaca nalí àniwa:
a los discípulos —Natànàacaté tàacáisi
36 Idècunitàacá natàaníca, yáta íiméerica iwàwacutáanápináté
Jesús yàanàaca ìyaca nèewi. Yá nuétácawa, núa Mesíasca,
íimaca nalí: judío icuèrinápináca. Quéwa,
—¿Néenicué? Matuíbanáicué pía náimacaté numichàanápinátéwa
—íimaca yái Jesúsca. yéetácáisi íicha máisiba èeri
37 Cáaluca nía manuísíwata irìcu. Bàaluité profetanái
nayúunáidacáiná iwàwanásicani yái itànàacaté nacái tàacáisi íiméerica
cài naicáca. 38 Yá Jesús íimaca nalí: iwàwacutáanápinácué picàlidaca
—¿Cánácué cáalu pía? ¿Cánácué nuináwaná ìwali canánama èeri
càmita peebáida núacani? mìnanái irí. 47 Quéechacáwa
39 Piicácué yái nucáapica, nùabàli iwàwacutácué picàlidaca nalíni
nacái, útuwi yáami, núacata yái. chái Jerusalén ìyacàlená irìcu.
Pimàacacué picáapiwa nùwali Picàlidacué nacái macáita
piicáwa. Canáca wenàiwica wenàiwicanái iríni neebáidacaténá
icáucami iiná, yáapi nacái, quéwa nutàacái, namàacacaténá
núa, cáapica núa, caináca nacái núa, náichawa nacái yái báawéerica
ínácué yéewa píalimá píalíacawa namàníirica yéewacaténá Dios
cáuca núa —íimaca yái Jesúsca. imàacaca iwàwawa nabáyawaná
40 Idécanáami icàlidaca nalíni, yá íicha. 48 Píacué nuéwáidacaléca,
yáasáidaca naicá icáapiwa, yàabàli pidécuéca piicáca macáita yái
nacáiwa, útuwi yáami. 41 Càmitàacá numàníirica. 49 Aibaalípiná
neebáida Jesúscani máinícáiná nubànùacuéca Espíritu Santo
nayanídacawa casíimáicáiná nía. piwàwa irìculé càide iyúwa
Néese Jesús íimaca nalí: Núaniri Dios íimáanátécué pirí,
—¿Pidènìasicué yàacàsi? —íimaca pimànicaténácué càide iyúwa
yái Jesúsca. Dios iwàwáaná. Piyamáacuéwa
42 Yá nàaca irí cubái imìdecaná cháta Jerusalén ìyacàlená irìcu.
yéená, mába ituní nacái nàaca irí. Picácué pimusúawa íicha àta
43 Yá yeedáca yàacàsica, yá naicáca Espíritu Santo yàanàacatalépináta
iyáacani. 44 Néese Jesús íimaca iwàlùacawa piwàwalìculécué,
nalí: yèeripinácué pichàini
—Idècunitàacá nùyaca chènuníiséerica —íimaca yái
píapichacué, nucàlidacatécué Jesúsca.
SAN LUCAS 24 232
cayábéeri. 51 Idècunitàacá isutáca

Jesús sube al cielo nalí Dios íicha, yá yàacawa náicha,
50 Néesetécáwa Jesús itéca nía imichàacawa náicha chènuniré.
méetàuculé Jerusalén ìyacàlená 52 Nàaca icàaluíniná, néese
íicha. Yá nàanàaca Betania nèepùacawa Jerusalén ìyacàlená

ìyacàlená néré. Yá imichàidaca irìculé casíimáiri iyú. 53 Yá nàyaca
icáapiwa napualé. Yá isutáca èeri imanùbaca templo irìcu,
nalí Dios íicha imàníinápiná nalí yèeyéica Dios irí cayábéeri.
SAN JUAN
íipidenéeri Juan el Bautista. 7 Dios
La Palabra de Dios hecha hombre ibànùacaté Juan icàlidacaténá
1 Jesucristo ìyacaté bàaluité

ipíchawáise idàbacawa yái
èeriquéi. Yái Jesucristoca, yácata
tàacáisi Dios inùmalìcuíse,
icàlidacaténá nacái wenàiwicanái
irí Jesucristo yàanàacaté, yái
Tàacáisi imàaquéerica wáalíacawa amaléerica imànica wenàiwicanái
Dios ìwali. Iyacaté abédanaméeri íiwitáise náalíacaténáwa
íiwitáise Dios yáapicha, yái càinácaalí iyú náalimá nàyaca
Dios yáapichéerica Jesucristo. machacàníiri iyú. Dios ibànùacaté
Yácata Wacuèriná Dioscani, yái Juan, yéewacaténá wenàiwicanái
Jesucristoca, bàaluité èeri, siùca neebáidaca Jesucristo itàacái
nacáide. 2 Yái Jesucristoca, idécanáamité néemìaca Juan
yáté ìyaca Dios yáapicha èeri icàlidaca Jesucristo iináwaná
ipíchawáise. 3 Dios imàacacaté ìwali. 8 Yái Juanca càmitaté
Jesucristo idàbaca macái wawàsi. amalá imànica wenàiwica
Canácata wawàsi ìyéerica càmíirité íiwitáise. Quéwa Dios ibànùacaté
Jesucristo idàba, canásíwa. Juan icàlidacaténá Jesucristo
Yácata imàníiricaté macáita. iináwaná ìwali, yái imàaquéerica
4 Yái Jesucristoca, yácata yèerica wenàiwica náalíacawa càinácaalí
nacáuca, macáita yái ìyéerica. Yái iyú náalimá nàyaca machacàníiri
Jesucristo yèerica macái wawàsi iyú. 9 Yái Jesucristoca, yácata
icáuca, yácata nacái imàaquéerica abéerita amaléerica imànica macái
wenàiwica náalíacawa càinácaalí wenàiwica íiwitáise yeebáidéeyéica
iwàwacutáaná namànica itàacái náalíacaténáwa càinácaalí
nàyacaténá machacàníiri iyú iwàwacutáaná namànica
báisíiri tàacáisi ìwali càide iyúwa nàyacaténá machacàníiri iyú;
camalási imàacacaalí waicáca yácata yàanèericaté aléi èeri irìculé.
amaláwaca. 5 Yái Jesucristoca 10 Yái báisíiri Tàacáisica
imàacaca wáalíacawa ìyaca càide íipidenéerica Jesucristo

iyúwa camalási icànéeri catéeri yèepunícatéwa chái èeri irìcu.
irìculé. Yàanàacaté aléi èeri irìculé Ewita Dios imàacacáanítaté
amalácaténá imànica wenàiwicanái Jesucristo idàbaca canánama
íiwitáise yéewanápiná càmita chái èeri irìcuírica, càicáaníta
quirínama namàni càide iyúwa èeri mìnanái càmitaté náalíawa
catéeri íiwitáise Satanás ichùulìaná cawinácaalíni, càmita nacái cayába
nía. Satanás càmitaté idé naicácani. 11 Jesucristo yàanàacaté
imawènìadaca íichawa Jesucristo. aléi èeri irìculé idàbéericaté
6 Néeseté idècunitàacá Jesucristo irípináwa, néese níái wenàiwica
ìyaca chái èeri irìcu, néenialíté Jesucristo imàníiyéicaté càmitaté
ìyaca asìali Dios ibànuèricaté natàida cayábani.
233
SAN JUAN 1 234
12 Quéwa cawinácaalí Jesucristo, yái Dios Iiri abéerita,
wenàiwica iwàwéeyéica Jesucristo, yácata Wacuèriná Dioscani, yái
yeebáidéeyéi nacái itàacái, yá Jesucristoca, cáininéerica Dios
Jesucristo imàacaca Dios yéenibeca iicáca; yái Jesucristo yácata
nía. 13 Dios yéenibeca nía, quéwa abéerita imàaquéerica wáalíaca
càmita càide iyúwa wenàiwica Wáaniri Dios ìwaliwa, càinácaalí
imàníiná yéenibewa, càmita Dios íiwitáise ìyaca.
nacái iyúwa wenàiwica iwàwáaná
imànica iiná iyúwa. Dios càmíiri Juan el Bautista da
imàni càide iyúwa wenàiwica testimonio de Jesucristo
imàníiná. Dios yeedácáita nía 19 Bàaluité Juan el Bautista
yéenibepináwa iyúwata iwàwáaná icàlidacaté Dios itàacái

imànica. wenàiwicanái irí. Néese judío
14 Yái báisíiri Tàacáisica íiwacanánái ìyéeyéica Jerusalén
íipidenéerica Jesucristo, yàanàacaté ìyacàlená irìcu nabànùaca wenàiwica
aléi èeri irìculé, yá yèepunícatéwa Juan yàatalé, abénaméeyéi sacerdote,
iyúwa asìali. Yá yèepunícatéwa levita nacái íibaidéeyéica templo
wáapicha achúma èeríinata, irìcu. Nabànùaca nía nasutácaténá
idènièri abéerita cayábéeri néemìawa Juan cawinácaalíni. 20 Yá
íiwitáisewa, icàlidéeri nacái Juan icàlidaca nalí iináwanáwa
abéerita yái báisíiri tàacáisica. machacànita báisíiri iyú. Iimaca nalí:
Wadéca waicáca máiníiri —Càmita Mesías núaquéi, yái
cachàinica íiwitáise, icànéeri wacuèrinápináca Dios ibànuèripiná
icamaláná chènuníiséeri iyúwa, walí, wía israelitaca —íimaca yái
yácáináta abéerita Dios Iirica, yái Juanca. 21 Néese nasutáca néemìawa
Jesucristoca. 15 Juan el Bautista àniwani:
icàlidacaté cachàiníiri iyúni —Néeni, ¿cawiná pía? ¿Profeta
Jesucristo iináwaná ìwali. Juan Elíassica pía yàanèerica àniwa
íimaca: “Yácata nucàlidéericatécué càide iyúwaté áiba profeta íimáaná?
pirí ìwali núumacaalíté áiba —náimaca. Néese Juan íimaca nalí:
máiníiri cachàinica nuícha —Càmita núa yái —íimaca
yàanàanápináté núamirìcubàa. yái Juanca. Néese náima irí
Cachàiníirica nuíchani, ìyacáináté mamáalàacata:
bàaluitésíwa nupíchawáise, —Néese, ¿píasica profeta Dios
ipíchawáiseté numusúaca nuicá ibànuèripináca walí càide iyúwaté
èeri”, íimaca yái Juanca. profetanái íimáaná wàawirináimi
16 Máiní cayábéeri íiwitáise, irí? —náimaca. Néese Juan íimaca:
yái Jesucristoca, yá imànica —Càmíiri —íimaca yái Juanca.
walí madécaná cayábéeri 22 Néese náimaca irí:
quéwanáta mamáalàacata, —Néeni, ¿cawiná pía? Iwàwacutá

macáita wía yeebáidéeyéica wáalíacawa machacàníiri iyú
itàacái. 17 Dios imàacacaté profeta wacàlidacaténá nalíni, níái
Moisés yéewáidaca wàawirináimi ibànuèyéica wía. ¿Càiná píimaca
israelitanái namànicaténáté càide pìwaliwa? —náimaca irí. 23 Néese
iyúwa Dios ichùulìaná nía quéwa Juan íimaca nalí:
Jesucristo idéca yáasáidaca walí —Núaca yái asìali icàlidéerica
cáinináca Dios iicáca wenàiwica. nalí cachàiníiri iyúni, manacúali
Jesucristo yéewáida wía nacái yùucubàa càináwàiri, càide iyúwaté
macái Dios itàacái báisíiri iyú. profeta Isaías itànàaná tàacáisi
18 Canácatàacá áiba Jesucristo Dios inùmalìcuíse. Yá núumaca
íicha iiquéeri Dios, quéwa nalí: ‘Càide iyúwa wenàiwicanái
235 SAN JUAN 1
ichùnìacaalí machacàníiri àyapu núamirìcubàawa, yácata cachàiníiri

Náiwacali irípináwa, càitacué nuícha, ìyacáináté bàaluité
nacái iwàwacutácué pichùnìaca nupíchawáise ipíchawáiseté
píiwitáisewa Wacuèriná Dios numusúaca nuicá èeri’, càité
irípiná, pitàidacaténácué cayábéeri núumacué pirí. 31 Núa nacái
iyúni’, cài núumaca nalí —íimaca càmitaté núalía càiríinácaalíni, yái
yái Juanca. 24 Níái wenàiwica Dios ibànuèripinácaté walí, quéwa
yèeyéicatéwa Juan yàatalé, nudéca nùanàaca nubautizácaténá
fariseonái ibànùacaté nía. 25 Yá wenàiwica úni yáaculé
nasutáca néemìawa Juan: yéewanápiná Israel itaquénáinámi
—Néeni, càmicaalí Mesías pía, yái náalía naicácani”, íimaca yái
wacuèrinápiná Dios ibànuèripináca Juanca.
walí, wía israelitaca, càmicaalí 32 Néese Juan el Bautista íimaca
nacái profeta Elías pía, yàanèerica àniwa: “Nudéca nuicáca Espíritu

àniwa, càmicaalí nacái profeta pía Santo iricùacawa chènuníise
Dios ibànuèripinácaté walí càide càiride iyúwa unùcu iicácanáwa,
iyúwaté profeta Moisés íimáaná yá Espíritu Santo iyamáacawa
wàawirináimi irí, néese, ¿cáná ìwali. 33 Néese càmitàacáwa
pibautizá wenàiwica? —náimaca. núalíawa mamáalàacata
26 Juan íimaca nalí: cawinácaalíni, quéwa Dios, yái
—Nubautizá wenàiwica úni ibànuèrica núa nubautizáanápiná
yáaculé, quéwa ìyaca pèewi wenàiwica úni yáaculé íimaca
áiba càmíiricuéca píalía ìwali. nulí: ‘Piicápiná Espíritu Santo
27 Yàanàaca núamirìcubàawa. iricùacawa iyamáacawa abéeri
Máiní cachàiníiri íiwitáise nuícha. asìali ìwali, yásí píalíacawa yácata
Nuíwacalicani, yái yàanèeripináca; yái ibànuèripináca Espíritu Santo
nuicáca núawawa càiride iyúwa wenàiwicanái irí, yái Espíritu
yàasu wenàiwica càmíiri cachàini yàacawéeridéeripináca níawa,
náicha canánama, máinícáiná ibautizácaténá náiwitáise Espíritu
cayábéerica nuíchani —íimaca yái Santo ichàini iyú’, cài íimaca nulí
Juanca. yái Diosca. 34 Nudéca nuicáca càide
28 Càité Juan icàlidaca nalíni iyúwa Dios íimáanáté nulí ìwali, íná
aléera íipidenácataléca Betania, nucàlidacué piríni, Dios Iiricani”,
ìyéerica abéemàalé Jordán íimaca yái Juanca.
inanába íicha, Juan ibautizácatalé
wenàiwica. Los primeros discípulos
de Jesús
Jesús, el Cordero de Dios 35 Néeseté mapisáináami àniwa,
29 Néeseté mapisáináami Juan el Bautista ìyaca néeni àniwa
àniwa Juan iicáca Jesús yàacawa pucháiba yéewáidacalé yáapichawa.
ipualé. Juan íimaca Jesús ìwali: 36 Juan iicáca Jesús yèepunícawa
“¡Piicácué Dios yàasu Cordero, néenibàa, yá Juan íimaca

yéetéeripináwa càide iyúwa yéewáidacalénái iríwa:
nanúacaalí oveja wàlisài iyúwa —¡Piicácué Dios yàasu Cordero
sacrificio nabáyawaná ìwalíisewa. yéetéeripináwa càide iyúwa
Yácata yùuwichèeripinácawa nanúacaalí oveja wàlisài iyúwa
Dios yàasu yùuwichàacáisi iyú sacrificio nabáyawaná ìwalíisewa!
èeri mìnanái ibáyawaná ìwalíise! —íimaca yái Juanca.
30 Nudéca nucàlidacuéca pirí 37 Néese níái pucháiba Juan
iináwaná ìwali núumacaalítécué yéewáidacaléca idécanáami

pirí: ‘Aiba yàanàapinácawa néemìaca Juan íimáaná nalí, yá
SAN JUAN 1, 2 236
nàacawa Jesús yáamíisewa. 38 Néese Nazaret ìyacàlená néeséerica

Jesús iwènúa iicáidaca nalí, nàacawa náiméerica ìwali José ìirimica —
yáamíisewa, yá íimaca nalí: íimaca. 46 Néese Natanael íimaca:
—¿Càinásicué piwàwa? —íimaca —Canáca cayábéeri wenàiwica
nalí. Néese náimaca irí: Nazaret ìyacàlená irìcu —íimaca
—Pía yéewáidéerica wía, yái Natanaelca. Quéwa Felipe
¿alénásica picapèe? —náimaca irí. íimaca irí:
39 Néese Jesús íimaca nalí: —Aquialé, pìaca piicácani —
—Wàacué waicáca —íimaca íimaca. 47 Néese Jesús iicáca
nalí. Iná nàacawa yáapicha, Natanael yàacawa ipualé, yá Jesús
yá naicáca alénácaalí ìya. Yá íimaca Natanael ìwali:
nayamáacawa yáapicha yáté èerica —Aca néese israelitasíwa, ìyéerica
déecucáiná èeri a las cuatrota táica machacàníiri iyú càide iyúwa Dios
nàanàacaalíté néré. iwàwáaná, canácatáita ichìwáida
40 Abéeri néená íipidená Andrés, áibanái —íimaca yái Jesúsca.
níái pucháiba yéemièyéica Juan el 48 Néese Natanael íimaca Jesús irí:
Bautista íimáaná néese nàacawa —¿Càinásica pidéená píalía

Jesús yáamíisewa. Yái Andrésca, nùwali? —íimaca. Néese Jesús
yácata Simón Pedro iméeréerica. íimaca irí:
41 Néese Andrés yàacawa caquialéta —Nuicácaté pía ipíchawáise Felipe
icutáca ibèeriwa Simón. Yá Andrés imáidaca pía pìyacaalíté higuera
íimaca Simón irí: yéetaná yáamibàa —íimaca yái
—Wadéca wàanàaca yái Mesíasca Jesúsca. 49 Néese Natanael íimaca
(íimáanáca “Cristo” griego itàacái irí:
iyú), yái wacuèrinápiná Dios —Nuíwacali, ¡Dios Iirica pía!
ibànuèrica walí, wía israelitaca — ¡Píacata yái icuèripináca wía, wía
íimaca yái Andrésca. 42 Néese Andrés Israel itaquénáinámica! —íimaca.
itéca Simón Jesús yàatalé. Yá Jesús 50 Jesús íimaca irí:
iicáidaca Simón irí, yá íimaca irí: —¿Peebáidasica nutàacái

—Píacata Simón, Juan ìiri. Quéwa núumacáinácáita pirí nuicácaté
siùcade numàaca píipidená Cefas pía higuera yéetaná yáamibàa?
(íimáanáca Pedro griego itàacái iyú) Mesúnamáita piicápiná áiba wawàsi
—íimaca yái Jesúsca. cachàiníwanái —íimaca yái Jesúsca.
51 Jesús íimaca nacái:
Jesús llama a Felipe —Péemìacué cayába, áibaalípiná
y a Natanael piicápiná capìraléeri cáli
43 Néeseté mapisáináami àniwa yàacùacawa, yásí Dios yàasu
Jesús iwàwa yàacawa Galilea yàasu ángelnái namichàacawa nuícha,
cáli néré, yá Jesús yàanàaca Felipe. nalicùacawa àniwa nùwali, núa
Yá íimaca Felipe irí: asìali Dios néeséerica —íimaca yái
—Aquialé, pìawa núapicha, Jesúsca.
yéewacaténá nuéwáidacaléca pía —
íimaca yái Jesúsca. Una boda en Caná de Galilea
2
44 Yái Felipe Betsaida ìyacàlená Néesetécáwa máisibáaná èeri
néeséeri alé nacáide Andrés, irìcu, abéeri asìali icásàacawa
Pedronái ìyacataléca. 45 Néese Felipe áiba yàcalé irìcu íipidenácatalé
yàaca icutáca Natanael, yá Felipe Caná, Galilea yàasu cáli íinata. Yá
íimaca Natanael irí: namànica irí fiesta. Jesús yáatúa
—Wadéca wàanàaca yái asìali ìyaca fiesta néré. 2 Néese Jesús
profeta Moisés itànèericaté ìyaca nacái néeni wáapicha, wía
iináwaná ìwali. Yácata Jesús, yái yéewáidacaléca, namáidacáiná wía
237 SAN JUAN 2
wàacaténá waicáca náapicha fiesta. —Aibanái namànicaalí fiesta,

3 Néese uva ituní imáalàacawa yá nàaca nàirapiná quéechacáwa
náicha, yá Jesús yáatúa úumaca irí: cayábéeri yáwanái uva ituní, néese
—Idéca imáalàacawa náicha uva idécanáami nàiraca madécaná, yá
ituníca —úumaca. 4 Quéwa Jesús yàaca nàirapiná áiba báawatéerita.
íimaca ulí: Quéwa pidéca pidènìaca yái
—Núatúa, ¿cánásica cài píimaca cayábéeri yáwanái àta siùca
nulí? Càmitàacá nuénáiwaná nacáide —íimaca.
yàanàa —íimaca yái Jesúsca. 11 Yái cayábéeri wawàsi Jesús
5 Quéwa Jesús yáatúa íimaca nalí imàníirica nalí Caná ìyacàlená
níái iwacuèyéica nalí yàacàsi: néré Galilea yàasu cáli íinata,
—Pimànicué macáita iyúwata yácata idàbáanéeri cayábéeri
ichùulìanácué pía —úumaca. imàníirica càmíirica wenàiwica
6 Nàyacaté néré seis namanùbaca idé imànica. Càita yáasáidaca nalí
catùa manuínaméeyéi íba íiwitáise chènuníiséeriwa. Ináté wía
icatùalená, nàucùacaténá yéewáidacaléca weebáidaca itàacái
nalìculé úni, càide iyúwa judío cachàiníwanái.
íiwitáise ìyáaná, iwàwacutácáiná 12 Néesecáwa Jesús yàacawa
judíonái imànica culto nacáiri Capernaum ìyacàlená néré. Jesús

náibacaténá nàasuwa, nacáapi yáatúa ùacawa yáapicha, yéenánái
nacáiwa ipíchawáise nayáaca nacái, wía nacái yéewáidacaléca
nayáacaléwa masacàacaténá wàacawa yáapicha. Yá wàyaca
Dios iicáca nía. Abénaméeyéi néeni máisiba èeritasica.
catùa manuínaméeyéi náalimá
napuníacawa cincuenta litro Jesús purifica el templo
imanùbaca úni iyú, áibanái setenta 13 Néenialítémawiénica judíonái
litro imanùbaca iyú náalimá nacái yàasu culto íipidenéeri Pascua
napuníacawa. 7 Néese Jesús íimaca wawàwalicaténá càinácaalíté
nalí níái íibaidéeyéica néré: iyú Dios iwasàaca wàawirináimi
—Pipuníadacué níái catùa úni Egipto yàasu cáli íicha. Wàacawa
iyú —íimaca yái Jesúsca. Yá Jesús yáapicha Jerusalén ìyacàlená
napuníadaca nía macáita, àta catùa néré. 14 Néese Jesús iwàlùacawa
inùma nérénama. 8 Néese Jesús templo ibàacháwalená irìculé, yá
íimaca nalí: iicáca wenàiwicanái iwéndéeyéica
—Siùca peedácué achúmanamata pacá, oveja nacái, unùcu nacái.
catùa irìcuíse, yá pitécuéni fiesta Nawéndaca pìrái wenàiwica irí
íiwacali irí, yáalimáidacaténáni iwàwéeyéica imànica sacrificio Dios
—íimaca yái Jesúsca. Yá namànica irí nabáyawaná ìwalíisewa, ofrenda
iyúwata Jesús íimáaná. piná nacái. Nàyaca nacái áibanái
9 Yá fiesta íiwacali yáalimáidaca icambiéyéica plata wenàiwica
úni iwènuéricatéwa uva ituní íicha. Yáawinéeyéicawa yàasu mesa
iyú, quéwa càmita yáalíawa iwéréwa nacambiacaténá náicha
síisáanácaalíté needá yái uva plata. 15 Néese Jesús ìwacáidaca
ituníca. Níawamita íibaidéeyéica íyanási, yá imànica cabèesi nacáiri,
néré náalíacawa ìwali yá icalùadaca namusúawa macáita
napuníadacáináté catùa yáawami wenàiwica templo ibàacháwalená
úni iyú. Néese fiesta íiwacali irìcuíse, nàasu pìrái yáapichawa,
imáidaca yàataléwa yái asìali ovejanái, pacá nacái. Néese níái
wàlisàiri cáinuca imàníiricaté icambiéyéica plata wenàiwica
matrimonio. 10 Yá fiesta íiwacali íicha needácaténá nalíwa plata,
íimaca irí: yá Jesús yúucaca nàasu moneda
SAN JUAN 2, 3 238
canánama cáli íinatalé, yá nacái ìwali. Weebáidacaté nacái Jesús

itamàaca yúucawa náicha nàasu itàacái.
mesa canánama. 16 Néese Jesús Jesús conoce a todos
yàalàaca nía cachàiníiri iyú níái 23 Idècunitàacá Jesús ìyaca
iwéndéeyéica unùcu: Jerusalén ìyacàlená néeni

—¡Pitécué yái yàasusi templo iicácaténá náapicha judíonái yàasu
íicha! ¡Picácué pimàni Núaniri Dios culto Pascua, yáté madécaná
icapèe iyúwa nawéndacàalu! — neebáidaca Mesíascani, yái
íimaca yái Jesúsca. Jesúsca, israelita icuèrinápiná Dios
17 Néese wía yéewáidacaléca ibànuèrica nalí, naicácáináté Jesús
wawàwalicaté tàacáisi rey David imànica yái càmíirica wenàiwica
itànèericaté Dios Iiri inùmalìcuíse idé imànica. 24 Quéwa Jesús
cuyàluta Salmos irìcu. Iimacaté: yáalíacawa càmita neebáida itàacái
“Máiní báawa nuicáca yái báisíiri iyú yáalíacáiná macáita
namàníináca báawéeri wawàsi náiwitáise. 25 Càmitaté iwàwacutá
pìasu templo irìcu, pía Nucuèriná áibanái icàlidaca Jesús irí nàwali
Dios; namànipiná nulí báawéeri níái wenàiwicaca, yácáiná Jesús
máinícáiná cáinináca nuicáca yáalíacawa macáita wenàiwica
picapèe”, íimacaté yái Dios Iirica. íiwitáise.
18 Néese abénaméeyéi judío Jesús y Nicodemo
íiwacanánái ibàluèyéicawa néeni
náimaca Jesús irí:
—¡Canáca yéewaná pimusúadaca
3 Iyacaté fariseo íipidenéeri
Nicodemo, abéeri judío
íiwacanánái yéená máiníiri
nía templo ibàacháwalená íicha! cáimiétacanáca. 2 Yái Nicodemo
Báisícaalí Mesíasca pía, yái yàacawa ipáchiaca Jesús
wacuèrinápináca Dios ibànuèrica yàatalé táiyápi itàanícaténá
walí, wía israelitaca, néese yáapicha. Nicodemo yàacawa
pimàni waicá áiba wawàsi néré táiyápicáwa ipíchaná
càmíirica wenàiwica idé imànica yàacawéeyéiná fariseo náalíacawa
píasáidacaténá pidènìaca Dios ìwali ipáchianá Jesús. Yá Nicodemo
íiwitáise —náimaca. 19 Jesús íimaca íimaca Jesús irí:
nalí: —Pía yéewáidéerica wía,
—Ewitanica pimáalàidacáanítacué wáalíacawa pìwali Dios idéca
yái temploca, càicáaníta ibànùaca pía péewáidáanápiná
numichàidapiná ibàlùawa àniwani wía. Cài wáalíacawa càmicáiná
máisiba èeri irìcuwa —íimaca yáalimá áiba imànica yái càmíirica
yái Jesúsca. 20 Néese níái judío wenàiwica idé imànica, càide
íiwacanánái náimaca irí: iyúwa pimàníiná, càmicaalí Dios
—Nadéca náibaidaca cuarenta yàacawéerida nía —íimaca yái
y seis camuí namànicaténá Nicodemoca. 3 Néese Jesús íimaca irí:
yái temploca. Càmita pidé —Péemìa cayábani, càmicaalí
pimichàidaca ibàlùawa àniwani Dios imàaca wenàiwica imusúaca
máisiba èeri irìcu —náimaca irí. iicá èeri àniwa wàlisài iyú, néese
21 Quéwa Jesús itàanícaté ìyaca càmita yéewa yáalíacawa càinácaalí
ìwaliwata iyúwa templo. 22 Iná iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa
idécanáamité Jesús imichàacawa —íimaca yái Jesúsca. 4 Néese
yéetácáisi íicha, néese wía Nicodemo isutáca yéemìawa Jesús:
yéewáidacaléca wawàwalicaté yái —¿Càinásica béeri asìali yáalimá
tàacáisi Jesús icàlidéericaté nalí, imusúacawa wàlisài iyú àniwa?
ínáté weebáidaca manuísíwata Dios ¿Yáalimásica iwàlùacawa yáatúa
itàacái profetanái itànèericaté Jesús idèerìculéwa imusúacaténá iicá èeri
239 SAN JUAN 3
wàlisài iyú àniwa? —íimaca yái 13 “Canáca áiba nuícha chái
Nicodemoca. 5 Jesús íimaca irí: èeri irìcu ìyéericaté chènuniré

—Péemìa cayábani, macái icàlidacaténá càinácaalí
wenàiwica namusúaca naicá ìyáaná néré, abéerita núa yái
èeri idàbáanéeri yàawiría úni iricuèricatéwa chènuníise, núa
nacáiri yèewi. Néeseta quéwa asìali Dios néeséerica, núa
iwàwacutá Espíritu Santo imàacaca chènuníiséerica. 14 Péemìacáwa
wàlisài náiwitáise, nadènìacaténá comparación: Bàaluité madécaná
nacáucawa chènuníiséeri Espíritu wàawirináimi iwàwacaté yéetácawa
Santo yèerica nalí. Càita yéewa Dios àapi iyú àapinái yaamíacáináté nía
yàasunáica nía, Dios icùanápiná manacúali yùucubàa càináwàiri.
nía. 6 Cawinácaalí wenàiwica Néese profeta Moisés imànicaté
imusuéricawa inanái íicha, idènìaca àapi yéenáiwaná bronce imànicaná.
iináwa chái èeri irìcuírica, quéwa Néeseté Moisés imichàidaca
cawinácaalí wenàiwica Espíritu àapi yéenáiwaná àicu cáaléeri
Santo imàaquéerica wàlisài ìwali yéewanápináté macáita
íiwitáise, idènìaca Espíritu Santo. wenàiwica naicáidaca irí, níái àapi
7 Píalimáida péemìaca càinácaalí yaamiéyéicaté. Naicáidacaalíté
íimáaná yái tàacáisi núuméerica yéenáiwanási irí, yáté cáuca nía
pirí: ‘Iwàwacutá Dios imàacaca iculále íicha. Càita nacái iwàwacutá
wenàiwica imusúaca iicá èeri wenàiwicanái imichàidaca núa
àniwa wàlisài iyú’, cài núumaca chènuniré cruz ìwali, núa asìali
pirí. 8 Péemìa comparación: Cáuli Dios néeséerica, yéewanápiná
ipùaca àta alénácaalí Dios imàacaca macái wenàiwica naicáidaca
cáuli yàacawa. Yá péemìaca cáuli nulí. 15 Càita Dios imàacapiná
isàna quéwa càmita píalíawa namànica nulí yéewanápiná
síisáanácaalí yàawa yái cáulica. macáita cawinácaalí wenàiwica
Càmita nacái píalía ìwali alénácaalí yeebáidéeyéica nutàacái càmita
yàawa. Càita nacái càmita píalimá náucawa Dios íicha càiripináta,
píalíacawa càinácaalí iyú Espíritu néese nadènìaca nacáucawa càmíiri
Santo wàlisài imànica wenàiwica imáalàawa Dios yáapicha —íimaca
íiwitáise, nadènìacaténá nacáucawa yái Jesúsca.
chènuníiséeri Espíritu Santo yèerica
nalí —íimaca yái Jesúsca. 9 Néese El amor de Dios
Nicodemo isutáca yéemìawa Jesús para el mundo
àniwa: 16 “Máiní cáinináca Dios iicáca
—Néeni, ¿càinásica yéewaná macái èeri mìnanái íná cài imànica

càicani? —íimaca. 10 Jesús íimaca irí: nalí: ibànùaca nalí Iiriwa abéerita
—Píacata caináwanéeri yéewanápiná macáita cawinácaalí
yéewáidéerica Israel itaquénáinámi, wenàiwica yeebáidéeyéica Dios
¿cáná càmita píalíawa ìwali yái Iiri itàacái càmita náucawa Dios
núumáanáca? 11 Péemìa cayábani, íicha càiripináta, néese nadènìaca
watàaníca ìwali yái wáaliérica nacáucawa càmíiri imáalàawa
ìwali, wacàlidacué nacái piríni, yái Dios yáapicha. 17 Càmicáináté
waiquéerica, quéwa càmitacué Dios ibànùa Iiriwa aléi èeri irìculé
peebáida watàacái. 12 Càmicaalícué yùuwichàidacaténá èeri mìnanái
peebáida nucàlidacaalícué pirí nabáyawaná ìwalíise. Néese Dios
ìwali yái Dios imàníirica chái èeri ibànùacaté Iiriwa iwasàacaténá nía
irìcu, néese, ¿càinásicué píalimá Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
peebáidaca nucàlidacaalícué pirí 18 “Càmita Dios yùuwichàidapiná
ìwali yái Dios imàníirica chènuniré? càiripináta cawinácaalí

SAN JUAN 3 240
wenàiwica yeebáidéeyéica Dios mawiénita Salim ìyacàlená irí

Iiri itàacái. Quéwa Dios idéca ìyacáiná néeni manùba úni. Ináté
íináidacawa yùuwichàidáanápiná wenàiwica yàanàaca néré. Yá
càiripináta cawinácaalí càmíiyéica Juan ibautizáca nía. 24 Càité
yeebáida Dios Iiri itàacái, yái imànica ipíchawáiseté romanonái
Dios Iirica abéerita, càmicáiná icuèyéicaté wàasu cáli náucaca
neebáidani. 19 Dios idéca Juan el Bautista presoíyéi
íináidacawa yùuwichàidáanápiná ibànalìculé.
nía, cawinácaalí càmíiyéica 25 Néese abénaméeyéi néená
yeebáida Dios Iiri itàacái. Péemìa Juan yéewáidacalénái, abéeri

comparación: Yái Dios Iiri ìyaca judío nacái nadàbaca natàaníca
càide iyúwa camalási chái èeri irìcu, nalíwáaca ùuléeri wawàsi iyú, ìwali
imàaquéeri waicáca cayába yácáiná càiríinácaalí ibautizá cayábáwanái,
Dios Iiri yáasáidaca wenàiwicanái Juan el Bautistasica, càmicaalí
irí cabáyawanáca nía. Quéwa nacái Jesús yéewáidacalénáisica.
níái èeri mìnanáica càmíiyéica 26 Iná Juan yéewáidacalénái
yeebáida Dios Iiri itàacái casíimáica yàacawa Juan yàatalé. Yá náimaca

namànica nabáyawanáwa irí:
catácáiná náiwitáise, íná —Pía yéewáidéerica wía,
càmita cayába naicá Dios Iiri yáara asìali ìyéericaté píapicha
yáasáidéerica cabáyawanáca abéemàalé Jordán inanába íicha,
nía. 20 Péemìa comparación: yái picàlidéericaté walí ìwali,
Cawinácaalí wenàiwica imàníiyéica siùca macáita nàacawa yàatalé
ibáyawanáwa càmita nàawa nabautizácaténáwa, yá nàacawa
camalási yàatalé ipíchaná yáapicha, yéewáidacalécaténá nía —
áibanái naicáca yái báawéerica náimaca. 27 Néese Juan íimaca nalí:
namàníirica, càita nacái —Dios imàacaca walí íibaidacalési
cawinácaalí càmíiyéica yeebáida iyúwata iwàwáaná imàacaca
Dios Iiri itàacái báawaca naicáca wáibaidacalépiná, íná yéewa
Dios Iiri manuísíwata, náuca nacái wáalíacawa Dios idéca imàacaca
náichawani, ipíchaná yáasáidaca cachàiníirica nuíchani, yái
áibanái iicá nabáyawaná. 21 Quéwa Jesúsca. 28 Bàaluité péemìacuéca
cawinácaalí yeebáidéeyéica báisíiri nucàlidáanáté nalí machacàníiri
tàacáisi càmita cài namàni. Néese, iyúni càmíirita Mesías núa, yái
namàacaca áibanái iicáca macáita wacuèrinápináca Dios ibànuèrica
namàníirica yéewacaténá áibanái walí, wía israelitaca. Néese,
náalíacawa namànica càide iyúwa núumacatécué pirí núata yái
Dios iwàwáaná”, íimaca yái Jesúsca. wenàiwica Dios ibànuèrica Mesías
ipíchalé. 29 Péemìacué comparación:
Juan el Bautista vuelve Asìali yeedácaalí yàacawéetúapináwa,
a hablar de Jesús yá natéca úa ùacawéeri yàataléwa,
22 Néeseté Jesús yàacawa yá casíimáica iwàwa, itàaníca
wáapicha, wía yéewáidacaléca casíimáiri iyú náapicha. Néese yái
Judea yàasu cáli íinatalé. Yá asìali yàacawéeriná ibàluèricawa
wàyaca néeni máisibáwanái èeri. néeni, máiní casíimáica yéemìaca
Yá Jesús imàacaca wabautizáca yàacawéeriná itàacáiwa. Yá
wenàiwicanái, náasáidacaténá casíimáica íináidacawa
nawènúadacaté náiwitáisewa yàacawéeriná ìwaliwa mànacàu
Dios irípiná. 23 Juan el Bautista yàanàacáiná ùyacaténá ùacawéeri
ibautizácaté yàacawa wenàiwica yáapichawa. Càita nacái núa.
nacái Enón ìyacàlená néré Casíimáica nuínáidacawa wenàiwica
241 SAN JUAN 3, 4
nàacáináwa Jesús yàatalé, wenàiwica Juan el Bautista íicha.

yàasunáicaténá nía. 30 Iwàwacutá Jesús càmitaté ibautizá wenàiwica,
macáita nuéwáidacalé manùbéeyéi néese imàacaca wabautizáca
nàacawa nuícha nàacaténá Jesús nía. 3 Jesús yáalíacawa fariseonái
icàaluíniná cachàinicáiná nuícha íináidacawa caluéri iyú ìwali, íná
càiripinátani —íimaca yái Juanca. Jesús yàacawa Judea yàasu cáli
íicha. Yá yèepùacawa yàacawa
El que viene de arriba Galilea yàasu cáli nérépiná.
31 Juan el Bautista íimaté nacái: 4 Jesús iwàwacutácaté ichàbacawa
“Yái Dios Iiri yàanèerica chènuníise, Samaria yàasu cáli íinatalé.

yácata cachàiníiri náicha canánama. 5 Iná yàanàaca wáapicha, wía
Quéwa núa, imusuéricaté iicá èeri yéewáidacaléca, Sicar ìyacàlená

càide iyúwa macái wenàiwica néré Samaria yàasu cáli íinata. Yái
ìyáaná, nùyaca chái èeri irìcu yàcaléca ìyaca mawiénita Jacob
càide iyúwa asìali ìyáaná meedá, yàasu cáli irí, yái cálica Jacob
nucàlida nacái ìwali yái wawàsi yèericaté ìiri iríwa íipidenéericaté
Dios imàaquéerica núalíacawa ìwali José. 6 Iyaca néeni utàwi nacáiri
chái èeri irìcu. Quéwa yái Dios nàisèeri irìcuíse úni íipidenéeri
Iiri yàanèerica chènuníise, yácata Jacob yàasumi. Jesús yàanàaca
cachàiníiri náicha canánama. néré chamàléeri yàacawa àyapu iyú,
32 Icàlida nacái ìwali yái iiquéerica yá yáawinacawa mawiénita utàwi
chènuniré, yá nacái yéemièrica nacáiri irí, yái nàisèerica irìcuíse
quéwa máisibáwanáita nía cài úni. Wàanàacaté néré batéwacaalíté
yeebáidéeyéica itàacái. 33 Quéwa machacànica èeri. 7-8 Néese
cawinácaalí yeebáidéerica Dios Iiri wàacawa yàcalé irìculé, wía Jesús
itàacái, yái wenàiwicaca yáasáidaca yéewáidacaléca, wawènìacaténá
yeebáidaca Dios itàaníca báisíiri iyú. wayáapináwa. Néese inanái
34 Yái Jesús Dios ibànuèrica itàaníca Samaria yàasu cáli néeséechúa
Dios inùmalìcuíse, Dioscáiná idéca ùanàaca uìsàacaténá úni. Yá Jesús
yàaca irí Espíritu Santo manuísíwata, íimaca ulí:
càmita Dios imáisanìa Espíritu Santo —Pìa nuìra úni —íimaca ulí.
Jesús íicha. 35 Cáinináca Wáaniri 9 Quéwa càmita cayába judíonái,
Dios iicáca Iiriwa, idéca nacái Dios samaritanonái nacái naicáyacacawa.

imàacaca Iiri icùanápiná macáita. Càmita nacái nàira náapichawáaca
36 Cawinácaalí yeebáidéerica Dios bacàa irìcuíse úni. Iná úái Samaria
Iiri itàacái, idènìaca icáucawa yàasu cáli néeséechúaca úumaca
càmíiri imáalàawa Dios yáapicha, Jesús irí:
quéwa cawinácaalí càmíirica iwàwa —Píacata judíosàiri, ¿cáná pisutá
yeebáidaca Dios Iiri itàacái, canáca nuícha úni, núa Samaria yàasu cáli
icáuca càmíiri imáalàawa, néese néeséechúaca? —úumaca. 10 Néese
yùuwichàapinácawa manuísíwata Jesús íimaca ulí:
Dios yàasu yùuwichàacáisi iyú”, —Càmita píalíawa ìwali yái
íimaca yái Juanca. cayábéerica Dios iwàwéerica
imànica pirí. Càmita nacái píalíawa
Jesús y la mujer de Samaria cawinácaalí núa, núa isutéerica
4 Néeseté fariseonái píicha úni. Píalíacaalí cawinácaalí

1-2
náalíacawa Jesús idènìaca núatá, yásí pisutáca nuícha únitá,

yéewáidacalénáiwa manùbéeyéi yá nùaca pirí cáuri únitá —íimaca
Juan el Bautista íicha: Náalíacaté yái Jesúsca. 11 Néese úumaca irí:
nacáiwa Jesús imàacaca —Néeni, canáca pirí úni
wabautizáca manùbéeyéi yàalu peedácaténá úni, máiní
SAN JUAN 4 242
depuíwalécani yái única. ¿Síisáaná Jerusalén ìyacàlená néenibàata —

peedápiná cáuri úni? 12 Wàawirimi úumaca. 21 Néese Jesús íimaca ulí:
Jacob imàacacaté walí yái —Péemìa nulí cayába, peebáida
utàwica wàisèeripiná irìcuíse úni. nutàacái. Mesúnamáitacué
Yeedácatáicaté ìirapináwa úni. pìapiná Wáaniri Dios icàaluíniná,
Càita nacái Jacob yéenibe, ipìranái quéwa càmitacué iwàwacutápiná
nacái nàiracaté úni chái. ¿Píasica pìanàaca aléi dúli íinatalé,
cachàiníiri wàawirimi Jacob íicha? càmitacué nacái iwàwacutá
—úumaca. 13 Néese Jesús íimaca ulí: pìacawa Jerusalén ìyacàlená
—Cawinácaalí wenàiwica irìculé. 22 Píacué samaritanoca
ìiréeyéica yái única ìyéerica càmitacué píalía Dios ìwali
chái, mamáalàacata nèepùaca pièricuéca icàaluíniná. Quéwa
macàlaca nawàwa àniwa. 14 Quéwa wía judíoca wáalíaca Dios ìwali
cawinácaalí ìiréerica úni nuèrica irí yái wèerica icàaluíniná, yácáiná
càmita quirínama yèepùa macàlaca judíosàiricani yái iwasèeripináca
iwàwa àniwa. Néese úni nuèrica irí, wenàiwica Dios yàasu
imichàapinácawa mamáalàacata yùuwichàacáisi íicha. 23 Quéwa
iwàwalìcu yàacaténá irí icáuca máiní mesúnamáita, siùca èeri
càmíiri imáalàawa —íimaca yái nacái, cawinácaalí báisíiyéica
Jesúsca. 15 Uái inanáica úumaca iwàwa yàaca Wáaniri Dios
Jesús irí: icàaluíniná nàapiná icàaluíniná
—Uwé, pìa nulí única báisíiri iyú manuísíwata macái
yéewanápiná càmita nuèpùawa nawàwalìcuísewa càide iyúwa
macàlaca nuwàwa àniwa, càmita Espíritu Santo iwàwáaná, yácáiná
nacái iwàwacutá nuèpùaca nuìsàaca Wáaniri Dios iwàwa cài wenàiwica
úni àniwa —úumaca. 16 Jesús yàaca icàaluíniná. 24 Canáca Dios
íimaca ulí: iiná càide iyúwa wenàiwica iiná
—Pìa pimáidaca pìacawéeriwa. èeri irìcuírica íná càmita idé
Pité néeseni —íimaca yái Jesúsca. wenàiwica iicáca Dios. Càita nacái
17 Néese úumaca irí: càmita wáalimá waicáca watuí
—Canácata nunìri —úumaca. iyúwa càinácaalí iyú wenàiwica
Néese Jesús íimaca ulí: yàaca Dios icàaluíniná, nàacáiná
—Pidéca picàlidaca nulí báisíiri icàaluíniná nawàwalìcuísewa.
iyúni canáca pinìri. 18 Pidéca Iwàwacutá wenàiwica nàaca Dios
pidènìaca cinco namanùbaca icàaluíniná báisíiri iyú macái
pinìrináiwa, yá pidéca piúcaca nawàwalìcuísewa, càide iyúwa
píichawa macáita nía. Asìali Espíritu Santo iwàwáaná —íimaca
pìyéerica yáapicha càmíirita pinìri. yái Jesúsca. 25 Néese úái inanáica
Iná pidéca picàlidaca nulí báisíiri úumaca:
iyúni —íimaca yái Jesúsca. 19 Néese —Núalíacawa Mesías
úái inanáica idécanáami uémìacani, yàanàanápiná (íimáanáca
yá úumaca irí: “Cristo” griego itàacái iyú), yái
—Siùca nuínáidacawa wacuèrinápináca Dios ibànuèripiná
cawàwanáta profetaca pía, walí. Mesías yàanàacaalípiná,
icàlidéerica tàacáisi Dios yásí icàlidaca walíwa macáita,
inùmalìcuíse. 20 Wàawirináimi wáalíacaténá wéemìaca cayába —
samaritano nàacaté Dios úumaca. 26 Jesús íimaca ulí:
icàaluíniná chái manuíri dúli —Núacata yái, itàaníirica píapicha
íinata, quéwa píacué judíoca, —íimaca yái Jesúsca.
píimacuéca iwàwacutáanása macái 27 Idécanacáita cài Jesús íimaca,
wenàiwica nàaca Dios icàaluíniná wíacata Jesús yéewáidacaléca

243 SAN JUAN 4
wàanàaca néré, yá wáináidacawa mesúnamáicáináta neebáidapiná

waicáidaca Jesús irí itàanícáiná nutàacái, yásí wàwacáidaca
inanái yáapicha. Quéwa cáaluca nía nulípiná nùasunáicaténá
wasutáca wéemìawani íná nía, càide iyúwa wenàiwica
canáca wéená isutéeri yéemìawa yeedácaalí bànacalé ìyacaná.
Jesús cáná yéewaná itàaní 36 Cawinácaalí ìwacáidéerica nulí
úapicha. 28 Néese úái inanáica wenàiwica nùasunáipiná, càipiná

umàacaca ùasu úni yàaluwa, yá nùaca iwèniwa: Numàacaca
uèpùacàatécatawa yàcalé irìculé. Yá casíimáicani iicácáiná wenàiwica
úumaca wenàiwicanái irí: neebáidaca nutàacái. Cawinácaalí
29 —Aquialécué, piicá abéeri wenàiwica yeebáidéeyéica
asìaliquéi icàlidéerica nulí macáita nutàacái needápiná nalíwa
nudéená numànica. ¿Píináidasicué nacáucawa càmíiri imáalàawa.
cawàwanáta Mesíascani, yái Péemìacué comparación: Bànacalé
wacuèrinápiná Dios ibànuèrica íiwacali ichùulìaca yàasu
walí? —úumaca. 30 Néese wenàiwicanáiwa náibaidáanápiná
namusúacawa yàcalé irìcuíse, bànacalé yùucubàa. Abéeri
yá nàacawa Jesús yàatalépiná. wenàiwica ibànacaalí ituíná,
31 Quéwa ipíchawáiseté yàcalé yásí casíimáipinácani áiba
mìnanái nàanàaca Jesús yàatalé, íibaidéeri yáapicha yeedéeripiná
yá wía, yéewáidacaléca wasutáca ìyacanási quíiracaalíni. Càita
Jesús íicha wawàsi manuísíwata. Yá nacái cawinácaalí icàlidéerica
wáimaca irí: nutàacái idàbáanéeri yàawiría
—Wáiwacali, piyáa piyáacaléwa wenàiwicanái irí, yá nacái áiba
—wáimaca. 32 Quéwa Jesús íimaca wenàiwica iwènúadéerica nulípiná
walí: náiwitáise, yá casíimáica nawàwa
—Nudènìa nuyáapináwa áibata abédanamata, níái pucháibaca
càmíiricuéca píalíawa ìwali — íibaidéeyéica nulí. 37 Báisíta
íimaca yái Jesúsca. 33 Néese ìyaca càide iyúwa comparación
wía yéewáidacaléca wáimaca íimáaná watàacái iyú: ‘Abéeri
walíwáaca: náiwacali yàasu wenàiwica ibàna
—¿Cawàwanáta áibanái idéca ituíná, néese náiwacali yàasu
yàaca iyáapiná? —wáimaca. wenàiwicanái áibanái needáca
34 Quéwa Jesús íimaca walí: bànacalé ìyacaná quíiracaalíni’,
—Casíimáipináca núa idécanáami íimaca yái comparaciónca. 38 Càita
numànica càide iyúwa Dios nacái nudéca nubànùacuéca pía
iwàwáaná, yái ibànuèrica piwènúadáanápiná nulí wenàiwica
núa, idécanáami numáalàidaca íiwitáise nùasunáicaténá nía,
numànica yái íibaidacalésica càide iyúwa náiwacali yàasu
Dios ichùulièricaté numànica, wenàiwicanái yeedácaalí bànacalé
càide iyúwacué casíimáiná ìyacaná aléera náiwacali yàasu
pía pidécanáamicué piyáaca wenàiwica áibanái ibànacatalécaté.
piyáacaléwa. 35 Péemìacué Càide iyúwa comparación íimáaná:
comparación: Picácué píima Náiwacali yàasu wenàiwica idéca
piríwáaca: ‘Iwàwacutéeri ibànaca ituínási, néese náiwacali
báinúaca quéeri àta needácataléta yàasu wenàiwicanái áibanái
bànacalé ìyacaná’, picácué píima. needápiná bànacalé ìyacaná
Núumacué pirí, piicácué macáita quíiracaalíni. Càita nacái píacué:
níái wenàiwicaca yàanèeyéica Uái inanáica udéca ucàlidaca yàcalé
wàatalépiná. Càica níade iyúwa mìnanái irí nuináwaná ìwali, càide
bànacalé ìyacaná quíiréeri, iyúwa udéca nacáicaalí ubànaca
SAN JUAN 4 244
ituínási, néesecué piwènúadapiná culto, íná yéewa naicácaté macáita

nulíwa náiwitáise, níái yàcalé yái Jesús imàníiricaté néenibàa,
mìnanáica. Yásí pìwacáidacué nulí yái càmíirica áiba wenàiwica idé
níawa nùasunáipiná càide iyúwa imànica.
wenàiwica yeedácaalí bànacalé 46 Néese Jesús yàanàaca áiba
ìyacaná quíiracaalíni —íimaca yái yàcalé néré íipidenácatalé

Jesúsca. Caná, Galilea yàasu cáli íinatalé
39 Uái inanáica ucàlidacaté imàacacataléca úni iwènúacawa uva
Jesús iináwaná ìwali nalí níái ituní iyú. Aiba yàcalé íipidenácatalé
ìyéeyéica yàcalé irìcu ìyéerica Capernaum ìyaca mawiénita Caná
Samaria yàasu cáli íinata. ìyacàlená irí. Iyacaté Capernaum
Uumaca nalí: “Idéca icàlidaca ìyacàlená mìnali, gobierno yàasu
nulí macáita nudéená numànica”, wenàiwica máiníiri cachàinica
úumaca. Iná yéewa madécaná íibaidéerica rey irí, yái reyca
wenàiwica neebáidaca Jesús itàacái icuèricaté nàasu cáli. Yá cáuláicaca
Mesíascani, yái nacuèrinápiná Dios gobierno yàasu wenàiwica ìiri.
ibànuèripinácaté nalí. 40 Ináté níái 47 Yái gobierno yàasu wenàiwica
samaritanoca idécanáami nàanàaca yéemìacanacáita Jesús iináwaná

Jesús yàatalé, yá nasutáca ìwali yàanàanáté Galilea yàasu
íicha wawàsi iyamáanápináwa cáli néré Judea yàasu cáli íicha, yá
náapicha. Jesús ìyacaté náapicha yàaca iicáca Jesús. Isutáca Jesús
pucháiba èeri. 41 Yá madécaná íicha wawàsi yàanápináwa icapèe
áibanái yeebáidaca Jesús itàacái néré ichùnìacaténá ìiri iwàwéeri
néemìacáiná icàlidáaná nalíni. 42 Yá yéetácawa. 48 Néese Jesús íimaca irí:
náimaca ulí úái inanáica: —Iwàwacutácué peebáidaca
—Siùca weebáidaca Jesús itàacái nutàacái éwita càmicáaníta
càmíirita abé pitàacái ìwalíise, piicá numànica yái càmíirica
néese wadéca wéemìaca itàacái. Yá wenàiwica idé imànica. Quéwa,
wáalíacawa báisíiri iyú Jesús ìwali càmitacué piwàwa peebáidaca
Mesíascani, yái wacuèrinápiná Dios nulí àta piicácaalítacué numànica
ibànuèrica walí, yái iwasèeripináca áiba wawàsi imàaquéericuéca
èeri mìnanái Dios yàasu píináidacawa piicáidaca nulí —
yùuwichàacáisi íicha —náimaca. íimaca yái Jesúsca. 49 Quéwa
gobierno yàasu wenàiwica íimaca
Jesús sana al hijo de Jesús irí:
un oficial del rey —Nuíwacali, pìacàatétawa
43 Néeseté idécanáami Jesús nucapèe néré ipíchaná nuìri
ìyaca náapicha pucháiba èeri, yéetácawa —íimaca. 50 Néese Jesús
yá yàacawa Samaria yàasu cáli íimaca irí:
íicha, yá idàbaca yàacawa àniwa —Pèepùawa picapèe néréwa.
Galilea yàasu cáli nérépiná. Cáuca pìirica. Idéca mecuní
44 Jesús íimacáiná: Profeta yàasu ichàbacawa íicha —íimaca yái
cáli néeséeyéi càmita neebáida Jesúsca. Yá asìali yeebáidaca
profeta itàacái, yái itàaníirica Jesús itàacái, íná yèepùacawa
Dios inùmalìcuíse, càmita nacái icapèe nérépináwa. 51 Néese
naicácani cáimiétaquéeri iyú. mawiénicaalíténi icapèe iríwa, yá
45 Jesús yàanàacaté Galilea yàasu yàasu wenàiwicanái namusúacawa
cáli néré, yá níái ìyéeyéica néeni icapèe irìcuíse náipunitáidacani. Yá
natàidaca Jesús cayábéeri iyú náimaca irí:
nàyacáináté Jerusalén ìyacàlená —¡Cayábaca pìirica! ¡Cáucáani! —
néeni naicácaténá Pascua yàasuná náimaca. 52 Néese isutáca yéemìawa
245 SAN JUAN 4, 5
nía càinácaalíté hora irìcu idé treinta y ocho camuí. 6 Néeseté

mecuní ichàbacawa íicha. Yá Jesús yàanàaca néré, yá iicáca
náimaca irí: yái cáuláiquéeri irièricawa
—Táquicha a la unata táicalé néenibàa. Jesús yáalíacáinátéwa
mecuní ichàbacawa íicha iináwaná ìwali yái cáuláiquéerica
—náimaca. yùuwichàacatéwa madécaná camuí,
53 Néese yáaniri yáalíacawa íná Jesús íimaca irí:
hora ìwali, yáta horaca Jesús —¿Piwàwasica cayábaca pía
íimacatáicata irí: “Cáuca pìirica. àniwa? —íimaca yái Jesúsca.
Idéca mecuní ichàbacawa íicha”, 7 Yái cáuláiquéerica íimaca irí:
càité íimaca yái Jesúsca. Yá —Néeni, canáca nulí áibanái

yeebáidaca Jesús itàacái, macái itéenápiná núa úni yáaculé
yéenánái yáapichawa. icusúacaalíwa yái única. Macái
54 Yácata pucháibáaná yàawiríata nuwàwacaalí
wawàsi Jesús imàníirica, yái nulicùacawa néré, yá áiba
càmíirica wenàiwica idé imànica iricùacawa nupíchalé —íimaca.
idécanáamité yèepùacawa Judea 8 Néese Jesús íimaca irí:
yàasu cáli íicha Galilea yàasu cáli —Pimichàawa. Pichùnìa

néré. pìalubáiwa, pìanáwa —íimaca yái
Jesúsca.
Jesús sana al paralítico 9 Yáta cayábaca yái asìalica.
de Betzata Néese yeedáca yàalubáiwa, yá
5 Néeseté àniwa judíonái

namànica áiba culto
Jerusalén ìyacàlená irìcu, íná Jesús
idàbaca yèepunícawa. Quéwa
Jesús ichùnìacani sábado irìcu
judíonái iyamáidacatáicawa. 10 Iná
yàacawa néré àniwa. 2 Jerusalén abénaméeyéi judío íiwacanánái
ìyacàlená néeni ìyacaté abéeri náimaca irí yái cáuláiquéerimica:
úni yàalu manuíri náiquéericaté —Siùca sábado
cáli yèewiré mawiénita Jerusalén wayamáidacatáicawa, íná càmita
iwáiná inùma irí, abéeri inùma wàawirináimi íiwitáise imàaca
íipidenéeri Ovejanái yàasu. Yái pèepunídaca pìalubáiwa —náimaca.
úni yàalu manuírica íipidenéeri 11 Néese yái asìali íimaca nalí:
Betzata hebreo itàacái iyú idènièri —Yáara ichùnièrica núa íimaca

itéesewa cinco namanùbaca nulí: ‘Pichùnìa pìalubáiwa,
capìima nacáiyéi manuínaméeyéi. pìanáwa’, íimaca nulí —íimaca yái
3 Madécaná cáuláiquéeyéi cáuláiquéerimica. 12 Néese nasutáca
wenàiwica nàyaca macái capìima néemìawani:
irìcu mawiénita úni yàalu manuíri —¿Cawiná ichùulìa pichùnìaca
irí. Nàyaca néeni matuíyéi, éeruíyéi pìalubáiwa, pìanápináwa? ¿Cawiná
yàabàli nacái, máapinéeyéi cài íimaca pirí? —náimaca.
nacái. Yá nalìacawa cáli íinata 13 Quéwa yái asìali càmita yáalíawa
natuíyàacaténá úni icusúanícawa. cawinácaalíni yái ichùnièricaténi

4 Yácáiná áibaalíté ángel iricùacawa madécanácáiná wenàiwica ìyaca
chènuníise yèewìadacaténá úni. néeni, Jesús nacái yàacatéwa íicha.
Néese cawinácaalí idàbáanéeri 14 Néesecáwa Jesús yàanàaca yái
cáuláiquéeri iricùacawa úni asìalica templo irìcu. Yá Jesús

yáaculé, yásí cayábacani, yá íimaca irí:
uláicái ichàbacawa íicha càinácaalí —Péemìa cayába. Idéca cayábaca
uláicái wenàiwica idènièrica. pía uláicái íicha. Picá pimàni
5 Néese ìyaca cáuláiquéeri asìali pibáyawanáwa quirínama ipíchaná
cáuláiquéeyéi yèewi. Cáuláicacaténi áiba yùuwichàacáisi báawéeríwanái
SAN JUAN 5 246
yàanàaca pìwali —íimaca yái báawéeyéica, nùuwichàidáanápiná

Jesúsca. nía nabáyawaná ìwalíisewa, núa
15 Néese yái asìali yàacawa Dios Iirica. 23 Idé cài Núaniri
icàlidaca judío íiwacanánái irí Jesús Dios imànica yéewacaténá macái
iináwaná ìwali ichùnìacaténi. 16 Iná wenàiwica nàaca nucàaluíniná,
níái judío íiwacanánáica nàuwideca núa Dios Iirica, càide iyúwa
namànica Jesús, nasàiwicaca nàaná Núaniri Dios icàaluíniná.
irí wawàsi nacái mamáalàacata Cawinácaalí wenàiwica càmíirica
ichùnìacáináté wenàiwica sábado yàa nucàaluíniná, càmita nacái
irìcu judíonái iyamáidacatáicawa. nàaca Núaniri Dios icàaluíniná, yái
17 Quéwa Jesús íimaca nalí: ibànuèrica núa.
—Núaniri Dios íibaidaca 24 “Péemìacué cayábani,
mamáalàacata, càita nacái cawinácaalí yéemièrica nutàacái

nuíbaidaca —íimaca yái Jesúsca. cayábéeri iyú, yeebáida nacái
18 Iná níái judío íiwacanánáica Dios itàacái, yái ibànuèrica
máiní cachàiníwanái nawàwaca núa, yái wenàiwicaca idènìaca
nanúacani. Yá báawaca naicácani siùcáisede icáucawa càmíiri
ichùnìacáiná wenàiwica sábado imáalàawa, yá ìyapiná càiripináta
irìcu judíonái iyamáidacatáicawa. Dios yáapicha. Iná càmita
Icàlidaca nacái iináwaná ìwaliwa iwàwacutápiná nuémìaca áibanái
càide iyúwa abéeri Dios inacáiri, icháawàanáca iináwaná ìwali
íimacáiná Dios ìwali yáaniricani. càinácaalíté imàni ibáyawanáwa,
ìyacáiná càide iyúwa wenàiwica
La autoridad del Hijo de Dios imichèericawa yéetácáisi íicha,
19 Néeseté Jesús íimaca judío idènìacáiná siùcáisede icáucawa
íiwacanánái irí: “Péemìacué càmíiri imáalàawa. 25 Péemìacué
cayábani, núaquéi Dios Iiri cayábani, máiní mesúnamáita
càmita yéewa numàni wawàsi wenàiwicanái canéeyéi icáuca
nulínáamitawa. Numànica abéerita càmíiri imáalàawa néemìanápiná
yái nuiquéerica Núaniri Dios nutàacái. Yá néemìaca nàyaca
imànica. Macáita yái Núaniri Dios nutàacái siùca, núa Dios Iirica.
imàníirica, càita nacái numànica, Cawinácaalí yeebáidéeyéica
núa Dios Iirica. 20 Cáininácáiná nutàacái, nadènìapiná nacáucawa
Núaniri Dios iicáca núa, íná càmíiri imáalàawa Dios yáapichawa.
yáasáidaca nulí macáita yái 26 Càide iyúwa Núaniri Dios
imàníirica. Yáasáidapiná nacái idènìaná ichàiniwa yàacaténá

nuicá wawàsi cachàiníwanái, nacáuca càmíiri imáalàawa,
imàaquéeripinácué píináidacawa càita nacái idéca imàacaca
piicáidaca nulí. 21 Càide iyúwa nudènìaca nuchàiniwa, núa
Núaniri Dios imichàidáaná Iirica, nùacaténá nacáuca càmíiri
wenàiwica yéetácáisi íicha imáalàawa. 27 Núaniri Dios idéca
yàacaténá nacáuca àniwa, càita ichùulìaca nucàlidaca èeri mìnanái
nacái numànica, núa Dios Iirica: iináwaná nùuwichàidáanápiná
Nùaca nacáuca cawinácaalí nía nabáyawaná ìwalíisewa, núa
nuwàwéeyéica idènìaca Dios Iirica, wenàiwicacáiná nacái
icáucawa. 22 Canácatáita Núaniri núa, núa asìali Dios néeséerica.
icàlida wenàiwica iináwaná 28 Picácué píináidawa máiní
ìwali yùuwichàidáanápiná nía càulenéericani yái tàacáisi

nabáyawaná ìwalíisewa, Dioscáiná nucàlidéericuéca pirí, yácáiná áiba
idéca imàacaca nucàlidáanápiná èeriwa macáita yéetéeyéimiwa
naináwaná ìwali macáita wenàiwica néemìapiná nutàacái, núa Dios
247 SAN JUAN 5
Iirica, numáidacaalípiná níawa. Juan yéewáidacatécué pía

29 Néemìacaalípiná numáidáaná amalácaténácué píiwitáise
nía, yásí namichàacawa pìyáanápinácué machacàníiri iyú.
càliculìi irìcuíse. Cawinácaalí Yáté achúma èerita casíimáicatécué
imàníiyéicaté cayábéeri, piwàwa péemìaca Juan itàacái.
namichàapinácawa nàyacaténá 36 Quéwa ìyaca áiba wawàsi
càiripináta Dios yáapicha, quéwa cawèníiri Juan itàacái íicha. Yái

cawinácaalí imàníiyéicaté numàníirica càmíirica áiba
ibáyawanáwa, namichàapinácawa wenàiwica idé imànica, càide iyúwa
nàuwichàacaténáwa càiripináta”, Núaniri Dios ichùulìaná numànica,
íimaca yái Jesúsca. yácata yáasáidaca báisíiri iyúcani
Dios idéca ibànùaca núa. 37 Núaniri
Pruebas de la autoridad de Jesús Dios, yái ibànuèrica núa, yácata
30 Jesús íimacaté judío nacái imàaquéericaté profetanái
íiwacanánái irí: “Càmita yéewa itànàaca tàacáisi nuináwaná
numànica wawàsi nulínáamitawa. ìwali bàaluité Dios imàacacáináté
Nucàlidapiná wenàiwicanái natànàaca itàacái, éwitacué
iináwaná ìwali nùuwichàidáanápiná càmicáaníta píalimá péemìaca
nía nabáyawaná ìwalíisewa Núaniri Dios itàaníca, càmitacué
càide iyúwa Núaniri Dios nacái píalimá piicácani. 38 Quéwa
ichùulìaná. Nucàlidapiná nacái càmitacué piwàwa peebáidaca Dios
naináwaná ìwali machacàníiri itàacái Dios ibànuèricatécué pirí,
iyú nùuwichàidáanápiná níawa, càmicáinácué piwàwa peebáidaca
càmicáiná numàni càide iyúwa nutàacái, núa asìali Dios ibànuèrica.
nuwàwáaná. Néese numànica càide 39 Pidécuéca péewáidacawa
iyúwa Núaniri Dios iwàwáaná yái cayábéeri iyú Dios itàacái ìwali
ibànuèrica núa aléi èeri irìculé. profetanái itànèericaté Dios
31 Nucàlidacaalí nuináwaná inùmalìcuíse piyúunáidacáinácué
ìwaliwa máiníiná cachàinica núatá, pìyapináca càiripináta ìwalíise
yásí yéewaná piyúunáidacuéca yái péewáidáanácuécawa meedá
canéerica iwèni meedátáni, yái Dios itàacái ìwali, quéwa Dios
nutàacáica. 32 Quéwa ìyacaté áiba itàacái icàlidaca nuináwaná
icàlidéericaté nuináwaná ìwali ìwali. 40 Quéwa éwita Dios
cawinácaalí núa, yácata Juan itàacái icàlidacáaníta nùwali,
el Bautistami. Yá núalíacawa càicáanítacué càmita piwàwa
icàlidacaté nùwali báisíiri iyú. peebáidaca nulí pidènìacaténácué
33 Pibànùacatécué wenàiwica picáucawa càmíiri imáalàawa Dios
nasutácaténáté néemìawa Juan el yáapicha.
Bautista càinácaalíté íimaca nùwali. 41 “Càmita nucutá mamáalàacata
Yáté icàlidaca nuináwaná ìwali wenàiwicanái naicáanápiná núa

báisíiri iyú. 34 Quéwa càmíiri máiní càiride iyúwa máiníirica cachàinica
iwàwacutéeriwa nulí wenàiwicanái chái èeri irìcu. 42 Núalíacuéca
itàacái. Nucàlidacáitacué pirí ìwali nuicá píiwitáise. Yá núalíacawa
yái tàacáisi Juan icàlidéericaté càmitacué cáininá piicáca Dios.
nùwali yéewanápinácué peebáidaca 43 Núaniri Dios idéca ibànùacuéca
nutàacái nuwasàacaténácué nùa pìatalé, quéwa càmitacué

pía Dios yàasu yùuwichàacáisi pitàida núa cayába, càmitacué
íicha. 35 Péemìacué comparación: nacái peebáida nutàacái. Quéwa
Juan ìyacaté càide iyúwa áibacaalí péenácué yàanàa
lámpara ipucuéricawa, icànéeri icàlidéeri yàasu tàacáisiwa
wenàiwicanái ìwali. Càita meedá, yásí peebáidacuéca itàacái
SAN JUAN 5, 6 248
nutàacái íicha. 44 Càmitacué máiníiri iwàwacutácawa nalí

píalimá peebáidaca nutàacái, íipidenéeri Pascua. 5 Néese Jesús
piwàwacáinácué meedá pimànica iicáidaca nalí níái manùbéeyéi
iyúwa pinacáiyéi iwàwáaná wenàiwicaca yèeyéicawa
cayábacaténácué naicáca pía. yàatalépiná. Iná Jesús íimaca Felipe
Càmitacué piwàwa pimànica càide irí:
iyúwa Dios iwàwáaná, yái abéerita —¿Alénásica yéewa wawènìaca
Diosca, yéewacaténácué casíimáica nayáapiná níái manùbéeyéi
iicáca pía. 45 Picácué píináidawa wenàiwicaca? —íimaca
nucháawàanápinácué piináwaná yái Jesúsca. 6 Jesús isutáca
ìwali Núaniri Dios iríwa. Càmita yéemìawani yáalimáidacaténá
iwàwacutá nucháawàacuéca iicáwa Felipe, yáalíacaténáwa
piináwaná ìwali, ìyacáiná áiba càinácaalí Felipe íináidáanáwa,
icháawèericuéca piináwaná ìwali, Jesúscáiná yáalíacatéwa càinácaalí
yái profeta Moisés itànèericaté imàníinápináté wàacaténá
tàacáisi pibáyawaná ìwalicué, wenàiwica iyáapiná. 7 Néese Felipe
éwitacué piyúunáidacáaníta Moisés íimaca:
yàasu tàacáisi iwasàanápinácué —Càmita wáalimá wàaca
pía Dios yàasu yùuwichàacáisi nayáapiná. Ewita wadènìacaalí
íicha. 46 Profeta Moisés itànàacaté doscientos denario imanùbacatá,
tàacáisi nuináwaná ìwali Dios yái doscientos èeri iwènicatái,
inùmalìcuíse. Quéwa càmitacué càicáaníta caná yéewanáwa
peebáida Moisés yàasu tàacáisi wawènìaca pan cayába
báisíiri iyú. Báisícaalícué yáaliméeripiná wàaca nayáatá,
peebáidaca Moisés yàasu tàacáisitá, ibatàa púubanamáanápinátá —
yá peebáidacuéca nutàacái nacáitá íimaca. 8 Néese abéeri wéená, wía
Moiséscáiná itànàacaté nuináwaná yéewáidacaléca, íipidenéeri Andrés,
ìwali. 47 Quéwa càmitacué peebáida yái Simón Pedro iméeréerica,
tàacáisi profeta Moisés itànèericaté íimaca Jesús irí:
nuináwaná ìwali, íná càmita 9 —Iyaca chái abéeri sùmài
nacáicué peebáidapiná yái tàacáisi idènièri cinco namanùbaca

nucàlidéeripinácuéca pirí”, íimaca cebadéeri panca, pucháiba
yái Jesúsca. cubái imìdecaná nacái, quéwa
càmita náalimá níái manùbéeyéi
Jesús da de comer a wenàiwicaca —íimaca yái Andrésca.
cinco mil hombres 10 Néese Jesús íimaca walí:
6 Néesetécáwa, Jesús yàacawa

abéemàalé Galilea icalìsaniná
íicha, áibaalí íipidenéeri Tiberias.
—Pichùulìacué náawinacawa
canánama —íimaca yái Jesúsca.
Iyacatái madécaná masicái, yá
Wía yéewáidacaléca wàacawa náawinacawa. Nàyaca cawàwanáta
yáapicha. 2 Manùbéeyéi wenàiwica cinco mil namanùbaca asìanái.
nàacawa Jesús yáamiwáise àta Càmita waputàa càisimalénácaalí
alénácaalí yàawa, naicácáináté inanái, sùmanái nacái. 11 Néese
imànica madécaná yái càmíirica Jesús yeedáca níái panca icáapi
wenàiwica idé imànica irìculéwa, yá yàaca Dios irí
ichùnìacaténá cáuláiquéeyéi. cayábéeri. Néese isubèriadaca
3 Néese Jesús yàacawa dúli íinatalé, nía, yàaca walíni, wía
yá yáawinacawa wáapicha wía yéewáidacaléca, yéewacaténá
yéewáidacaléca. 4 Mawiénicaté wawacùaca wenàiwicanái iríni, níái
Pascua yàasu èeri judíonái yáawinéeyéicawa néeni. Càita nacái
imànicatáicaté yàasu cultowa Jesús imànica cubái imìdecaná
249 SAN JUAN 6
yáapicha, yá wawacùaca nalíni, —¡Núaquéi, picácué cáalu pía! —

càinácaalíté imanuíca nawàwa íimaca walí. 21 Néese casíimáiri iyú
nayáaca. 12 Idécanáami nayáaca weedáca Jesús barca irìculé, yáta
cadénama, yá Jesús íimaca walí, barca yàanàaca wawàwacataléca
wía yéewáidacaléca: wàacawa.
—Pìacué peedá yéenáimi
imàaquéericawa, ipíchaná La gente busca a Jesús
yúucacawa —íimaca yái Jesúsca. 22 Mapisáitaàniwa níái
13 Iná wàaca weedáca pan yéenáimi manùbéeyéi wenàiwicaca
imàaquéericawa, yá wapuníadaca wamàaquéeyéicaté abéemàalé
doce namanùbaca mapíiri pan Galilea icalìsaniná íicha
yéenáimi iyú, yái imàaquéericawa nawàwacaté nacutáca Jesús.
cinco namanùbaca cebadéeri Náalíacawa càmitaté Jesús yàawa
pan íicha. 14 Níái wenàiwicaca wáapicha, wía yéewáidacaléca
naicácáiná Jesús imànica yái táicalémi watécaalíté yái abéeri
càmíirica áiba wenàiwica idé barcaca ìyéericaté néeni. 23 Quéwa
imànica, íná náimaca nalíwáaca: abénaméeyéi wenàiwica Tiberias
—Báisíta yácata yái profeta ìyacàlená néeséeyéi nàanàaca
icàlidéerica tàacáisi Dios barca irìcu mawiénita cáli irí yái
inùmalìcuíse, yái wacuèrinápiná cálica wenàiwica iyáacatáicaté
càide iyúwaté profeta Moisés pan idécanáamité Wáiwacali
itànàanáté tàacáisi ìwali yàaca Dios irí cayábéeri. 24 Néese
yàanèeripinácaté aléi èeri wenàiwicanái càmicáináté nàanàa
irìculé —náimaca. 15 Quéwa Jesús Jesús, càmicáiná nacái nàanàa
yáalíacawa nawàwáaná náibàacani wía, wía Jesús yéewáidacaléca,
cachàiníiri iyú namàacacaténá ínáté nawàlùacawa madécaná
Jesús iyúwa nàasu rey icùanápiná barca irìculé nachàbacaténá
nía, íná Jesús yàacawa náicha dúli calìsa nàanàanápiná Capernaum
íinatalé ìyacaténá abéerita. ìyacàlená néré nacutácaténáni, yái
Jesúsca. Yá nachàbaca calìsa.
Jesús camina sobre el agua
16 Táicacaalíté yàacawa, néese Jesús, el pan de la vida
wía yéewáidacaléca walicùa 25 Idécanáamiténàanàaca
wàacawa Galilea icalìsaniná abéemàalé calìsa íicha, yá nàanàaca
néré. 17 Néese wawàlùacawa barca Jesús. Náimaca irí:
irìculé, yá wadàbaca wachàbaca —Pía, yéewáidéerica wía,
wàacawa abéemàalé calìsa ¿càicaalínáté pìanàa aléi? —
íicha wàanàacaténá Capernaum náimaca. 26 Quéwa Jesús íimaca
ìyacàlená nérépiná. Idé catáca nalí:
wàwali quéwa Jesús càmíiritàacá —Péemìacué cayába, càmitàacáwa
yàanàa wàatalé. 18 Néese manuíri píalía péemìaca càinácaalí
màladàca imichàacawa cáulicáiná íimáaná yái numàníirica càmíirita
ipùa wía cachàini. 19 Néese áiba wenàiwica idé imànica.
máadáiní watenácaté cawàwanáta Píalíacáitacuéwa piyáacaté
cinco kilómetro, seis kilómetro piyáacaléwa cadénama meedá,
idècuni cawàwanáta, yá waicáca íná picutácuéca núa yàacàsi
Jesús yèepuníiriwa úni inànìacubàa, ìwalinápiná meedá. 27 Picácué máiní
mawiénita yàacawa wàasu barca cáinináca piicáca piyáacaléwa chái
irí. Yá cáaluca wía báawanama, èeri irìcu imáalàapinácáináwa
càmicáiná wáalía waicácani. meedá caquialéta yái yàacàsica.
20 Quéwa Jesús íimaca walí: Néese, iwàwacutácué cawèníirica
SAN JUAN 6 250
piicáca yái yàacàsica yèerica càicáaníta máapitacué pía

picáuca càmíiri imáalàawa, yái àniwa, macàlacué nacái piwàwa
Dios yúuleca nuèripinácuéca àniwa. Quéwacué peebáidacaalí
pirí, núa asìali Dios néeséerica. nulí, pimànicaalícué nacái
Yácáiná Núaniri Dios idéca càide iyúwa nuwàwáaná, yásí
imàacaca nudènìaca nuchàiniwa matuíbanáicuéca piwàwa Dios
nùacaténácué picáuca càmíiri yáapicha càiripináta, càide iyúwa
imáalàawa —íimaca yái Jesúsca. casíimáiná wenàiwica càmíiyéica
28 Néese náimaca Jesús irí: máapi, càmíiyéi nacái macàla iwàwa.
—¿Càinásica iwàwacutá 36 Quéwa nudéca nucàlidacuéca
wamànica wamànicaténá càide piríni, éwitacué piicácáaníta yái

iyúwa Dios iwàwáaná? —náimaca. numàníirica, càicáanítacué càmita
29 Jesús íimaca nalí: peebáida nutàacái mamáalàacata.
—Dios iwàwacué peebáidaca 37 Cawinácaalí Núaniri Dios
nutàacái, núa wenàiwica Dios imàaquéeyéica nùasunáipiná, níata

ibànuèrica —íimaca yái Jesúsca. yeebáidapiná nutàacái. Néese
30 Néese nasutáca néemìawani: macáita yeebáidéeyéica nutàacái,
—¿Càiríiná wawàsi áiba canácatáita núuca nuíchawa
wenàiwica càmíiri idé imànica nía. 38 Càmita nùanàa chènuníise
pimàníiripiná waicá yéewanápiná numànicaténá meedá iyúwa
weebáidaca pitàacái? ¿Càinásica nuwàwáaná. Néese nudéca nùanàaca
píalimá pimànica? 31 Wàawirináimi numànicaténá càide iyúwa Núaniri
nayáacaté pan nacáiri èeri Dios iwàwáaná, yái ibànuèrica núa.
imanùbaca íipidenéericaté maná 39 Núaniri Dios yái ibànuèrica núa
nèepunícaalítéwa manacúali càmita iwàwa yúucacawa nuícha

yùucubàa càináwàiri, càide iyúwaté abéeri nùasu wenàiwicanái yéená,
profeta itànàaná Dios itàacái Dios imàaquéeyéica yeebáidaca
Salmos irìcu: ‘Imàacacaté pan nutàacái. Néese Dios iwàwa
nacáiri yúuwàacawa chènuníise èeri numichàidaca nía yéetácáisi íicha
imanùbaca nayáapiná’, cài profeta èeri imáalàacaalípináwa. 40 Yácáiná
itànàacaté Moisés iináwaná ìwali — Núaniri Dios iwàwa nadènìaca
náimaca. 32 Jesús íimaca nalí: nacáucawa càmíiri imáalàawa
—Péemìacué cayába, Moisés Dios yáapicha macáita wenàiwica
càmitaté yàa nayáapiná pan yeebáidéeyéica Dios Iirica núa,
chènuníiséeri. Yácata Núaniri Dios yeebáidéeyéi nacái nutàacái. Néese
yèericaté nalíni, èeri imanùbaca, numichàidapiná níawa yéetácáisi
quéwa siùcáisede yàacué pirí yái íicha èeri imáalàacaalípináwa —
báisíiri yàacàsi chènuníiséerica. íimaca yái Jesúsca.
33 Núacata yái Dios yúule 41 Néese níái judío íiwacanánáica
cáurica Dios yèericuéca pirí, núa nadàbaca natàaníca báawéeri iyú

iricuèricawa chènuníise, yá nùaca Jesús ìwali íimacáináté: “Núacata
nacáuca càmíiri imáalàawa níái yái Dios yúuleca chènuníiséeri
èeri mìnanáica —íimaca yái Dios yèericuéca pirí, nùacaténácué
Jesúsca. 34 Néese nasutácani: picáuca càmíiri imáalàawa”, íimaca.
—Uwé, pìa wayáa yái yàacàsica 42 Yá náimaca nalíwáaca:
mamáalàacata —náimaca. 35 Jesús —¡Yácata Jesús meedá, yái

íimaca nalí: José ìirimica! Wáalíaca waicáca
—Núacata yái yàacàsica yèerica isèenái, yáanirimi, yáatúa nacái.
wenàiwicanái icáuca càmíiri ¡Ichìwaca meedá yái icàlidacáiná
imáalàawa. Ewita piyáacáanítacué iricùacasawa chènuníise! —
piyáacaléwa èeri irìcuíri yàacàsi, náimaca. 43 Néese Jesús íimaca nalí:
251 SAN JUAN 6
—Picácué cài pitàaní piríwáaca. 52 Néese níái judío íiwacanánáica

44 Abéerita Núaniri Dios imàaquéeri nadàbaca natàaníca nalíwáaca
wenàiwica neebáidaca nutàacái, chàinisíiri iyú. Yá néemíanícawa,
yéewanápiná nùasu wenàiwicaca náimaca nalíwáaca:
nía. Yá numichàidapiná —¡Canáca yéewaná yàaca wayáa
níawa yéetácáisi íicha èeri iináwa yái asìalica! —náimaca.
imáalàacaalípináwa. 45 Profeta 53 Jesús íimaca nalí:
Isaías itànàacaté tàacáisi Dios —Péemìacué cayábani,

inùmalìcuíse. Càité íimaca: ‘Dios càmicaalícué piyáa nuiná, núa
yéewáidapiná macái wenàiwica’, asìali Dios néeséerica, càmicaalícué
cài itànàaca. Iná yéewa macáita nacái pìira nuíraná, càmitacué
yéemièyéica Núaniri Dios itàacái, pidènìapiná picáucawa càmíiri
yéewáidéeyéi nacáiwa ìwali, imáalàawa. 54 Cawinácaalí
neebáidapiná nutàacáiwa. iyéerica nuiná, ìiréeri nacái
46 “Canácatàacá áiba nuícha nuíraná, idènìaca siùcáisede
iiquéeri Núaniri Dios. Abéerita icáucawa càmíiri imáalàawa; néese
núa, yái Dios ibànuèrica chènuníise, numichàidapinácani yéetácáisi
nudéca nuicácani. 47 Péemìacué íicha èeri imáalàacaalípináwa.
cayába, cawinácaalí yeebáidéerica 55 Cayábéeri yàacàsi yái nuináca.
nutàacái idènìaca siùcáisede Cayábéeri nacái nuíraná wenàiwica

icáucawa càmíiri imáalàawa. ìirapiná. 56 Cawinácaalí iyéeri
48 Núacata yái yàacàsica yèerica nuiná, ìiréeri nacái nuíraná, ìyaca
wenàiwica icáuca càmíiri abédanamata núapicha, núa nacái
imáalàawa. 49 Pìawirináimicué nùyaca abédanamata yáapicha.
nayáacaté nayáacaléwa èeri 57 Núaniri Dios yái ibànuèrica núa
imanùbaca, yái pan nacáirica ìyaca càiripináta. Núa nacái nùyaca

íipidenéericaté maná Dios càiripináta Núaniricáiná yàaca
ibànuèricaté nalí chènuníise nucáuca. Càita nacái cawinácaalí
idècunitàacá nèepunícawa iyéerica nuiná, yá nùaca nacái
manacúali yùucubàa càináwàiri. icáuca càmíiri imáalàawa.
Nayáacaté maná èeri imanùbaca, 58 Nucàlidacué pirí nùwaliwa yái
quéwa béeyéicaalíté nía, yáté yàacàsica iricuèricawa chènuníise.

néetácawa càide iyúwa macái èeri Yái yàacàsica càmíiricata càide
mìnanái yéetáanáwa. 50 Quéwa iyúwa maná yái pan nacáirica
nucàlidacué pirí nùwaliwa, pìawirináimi iyéericatécué,
núacata yái yàacàsica iricuèricawa quéwaté béeyéicaalí nía, yá
chènuníise: Cawinácaalí wenàiwica néetácatéwa càmicáiná yéewa
iyéerica yái yàacàsica, ìyapiná maná yàaca nacáuca càmíiri
càiripináta Dios yáapicha. imáalàawa. Quéwa cawinácaalí
51 Núacata yái yàacàsi cáurica iyéerica yái yàacàsica nuèripináca
iricuèricawa chènuníise: irí, idènìapiná icáucawa càmíiri
Cawinácaalí iyéerica yái yàacàsi imáalàawa —cài Jesús icàlidaca
cáurica, idènìapiná icáucawa nalí comparación, yéewáidacaténá
càmíiri imáalàawa Dios yáapicha. nía iwàwacutáanápináté imàacaca
Yái yàacàsi nuèripináca nalí, yácata icáucawa yéewacaténá yàasu
nuiná yái. Yá numàacapiná nuináwa wenàiwica nadènìaca nacáucawa
nuétácaténáwa yéewanápiná èeri càmíiri imáalàawa.
mìnanái nadènìaca nacáucawa 59 Càité Jesús yéewáidaca
càmíiri imáalàawa Dios yáapicha — judíonái nàwacáidáyacacaalítéwa

íimaca yái Jesúsca yéewáidacaténá néewáidacàalu irìcuwa Capernaum
nía imàacáanápináté icáucawa. ìyacàlená néeni.
SAN JUAN 6, 7 252
Jesús yáapicha nèepùacawa

Palabras de vida eterna íicha. Càmita quirínama nàacawa
60 Néeseté manùbéeyéi néená níái yáapicha. 67 Néese Jesús isutáca
yèepuníiyéicatéwa Jesús yáapicha yéemìawa wía, wía yéewáidacaléca,
quéechatécáwa, idécanáamité doce wamanùbaca. Yá íimaca walí:
néemìaca Jesús itàacái —¿Néenicué nacái pía
yéewáidéerica iyú nía, yá náimaca yèeyéipináta nacáiwa? —íimaca
nalíwáaca: yái Jesúsca. 68 Quéwa Simón Pedro
—Máiní càulenáca weebáidaca íimaca irí:
yái tàacáisi icàlidéerica walí. —Wáiwacali, canácata áiba
¡Càmita wawàwa weebáidaca yéewáidéeri wía. Abéerita
itàacái! —náimaca. 61 Quéwa Jesús pía icàlidéeri walí càinácaalí
yáalíacawa natàaníca báawéeri iyú iwàwacutáaná wamànica
itàacái ìwali. Yá íimaca nalí: wadènìacaténá wacáucawa càmíiri
—¿Cánácué báawa péemìacani, imáalàawa. 69 Weebáidaca pitàacái.
yái nucàlidéericuéca pirí? Wáalíaca nacái mabáyawanéeri
62 Néese, ¿càinásicué píináidacawa Mesíasca pía, yái wacuèrináca,
piicácaalícué núa, asìali Dios yái cáuri Dios Iirica —íimaca yái
néeséerica, numichàacawa Pedroca. 70 Jesús íimaca walí:
chènuniré àniwa, aléera —Nudéca nuedácuéca pía, píacué
nùyacataléca bàaluité? 63 Abéerita docéeyéica imanùbaca. Quéwa
Espíritu Santo yèeri wenàiwica abéeri péenácué Satanás yàasu —
icáuca càmíiri imáalàawa. íimaca yái Jesúsca.
Canácaalí Espíritu Santotá, yásí 71 Càité Jesús icàlidaca Judas
canéerica iwèni meedá yái ìwali, yái Simón Iscariote ìirimi.

nuinácatá. Yái comparación Ewita abéeri wéenácáanítani, wía
nucàlidéericuéca pirí yàacàsi ìwali yéewáidacaléca doce wamanùbaca,
íimáanáca Espíritu Santo yàacuéca càicáaníta Judas itéenápinácaté
picáuca càmíiri imáalàawa Jesús yùuwidenái náibàacaténáni.
peebáidacaalícué nutàacái báisíiri
iyú. Càmita íimáaná iwàwacutácué Los hermanos de Jesús
piyáaca nuinásíwa. 64 Quéwa nàyaca no creían en él
abénaméeyéi pèewi càmíiyéipiná
idènìa icáucawa càmíiri imáalàawa
càmicáiná neebáida nutàacái —
7 Néese Jesús yèepunícatéwa
Galilea yàasu cáli íinatabàa.
Càmitaté iwàwa ìyaca Judea
íimaca yái Jesúsca. Cài Jesús yàasu cáli íinata, níacáiná
íimaca yácáiná idàbacatáiseté judío íiwacanánái nawàwacaté
imáidaca yéewáidacalénáiwa nanúacani. 2 Quéwa mawiénicaté
quéechatécáwa, yáté yáalíacawa judíonái yàasu culto abéeri
cawinácaalí nía càmíiyéipinácaté semanéerica íipidenéeri Enramadas,
yeebáida itàacái, yáalía nacáiwa nàyacaténáté capìima irìcu. 3 Iná
chánácaalí wéená itéeripinácaté Jesús yéenánái náimaca irí:
Jesús yùuwidenái náibàacaténáni. —Picá piyamáawa chái, néese
65 Néese Jesús íimaca nalí nacái: pìawa Judea yàasu cáli néré
—Iná nudéca nucàlidacuéca yéewacaténá pìasu wenàiwica
piríni canácata yáaliméeri nùasu ìyéeyéica néeni naicáca yái
wenàiwicapiná càmicaalícáwa pimàníiricasa càmíirica áiba
Núaniri Dios imàaca yeebáidaca wenàiwica idé imànica. 4 Aiba
nutàacái —íimaca yái Jesúsca. iwàwacaalí manùba wenàiwica
66 Néese madécaná néená níái náalía naicácani, néese càmita
yèepuníiyéicatéwa quéechatécáwa imàni wawàsi ibàacanéeri iyú.
253 SAN JUAN 7
Báisícaalí píalimá pimànica yái néré. 15 Níái judío íiwacanánáica

càmíirica wenàiwica idé imànica, náináidacawa manuísíwata
yá iwàwacutá pimànicani manùba néemìaca Jesús yéewáidáaná. Yá
wenàiwica yàacuésemi —náimaca. náimaca ìwali:
5 Càica Jesús yéenánái icàlidaca —¡Canéeri iwèni meedá yàasu
iríni, càmicáiná nacái neebáida irí. tàacáisi càmicáináté yéewáidawa
6 Néese Jesús íimaca nalí: wàasu escuela irìcu! —náimaca
—Càmitàacá nuénáiwaná yàanàa, nawènúadacaténá wenàiwica
quéwacué píalimá píibaidaca pìasu íiwitáise Jesús íicha. 16 Néese Jesús
wawàsiwa macái èeri imanùbaca. íimaca nalí:
7 Aibanái èeri mìnanái càmíiyéica —Yái nuéwáidéericuéca pía ìwali
yeebáida nutàacái càmitacué càmíirita nùasu tàacáisi.
yéewa báawaca naicáca pía, quéwa Nucàlidacué pirí yàasu tàacáisi
báawaca naicáca núa numàacacáiná yái Núaniri Dios, yái ibànuèrica
náalíacawa nabáyawaná ìwaliwa. núa. 17 Aibacaalí iwàwa imànica
8 Pìacuéwa culto néré, núa càide iyúwa Dios iwàwáaná, yásí
quéwa càmitàacá nùawa siùca, yáalíacawa nuéwáidaca nía Dios
càmicáinátàacá nuénáiwaná yàanàa yàasu tàacáisi iyú; náalía nacáiwa
cayába —íimaca yái Jesúsca. càmita nuéwáida nía nùasu tàacáisi
9 Néese idécanáami cài icàlidaca iyúwa meedá. 18 Cawinácaalí
nalíni, yá Jesús iyamáacawa náicha itàaníirica íiwitáise iyúwa meedá
Galilea yàasu cáli néré. iwàwa wenàiwicanái yàaca
íimiétacaná, quéwa núa iwàwéeri
Jesús en la fiesta de wenàiwicanái yàaca Núaniri Dios
las Enramadas íimiétacaná, yái ibànuèrica núa. Iná
10 Néeseté idécanáami Jesús nutàaníca báisíiri iyú, núacáináta
yéenánái yàacawa, yá Jesús yái báisíirica, càmita nacái nuchìwa.
yàacawa nacái Jerusalén ìyacàlená 19 “Profeta Moisés icàlidacaté
nérépiná. Càmita quéwa yàawa pìawirináimicué iríni càinácaalí

manùba wenàiwica yáapicha; Dios iwàwáanácué pimànica.
yàacawa batéwa ibàacanéeri Quéwa canácatacué pèewi áiba
iyú. 11 Néese judío íiwacanánái imàníirica càide iyúwa Dios
nacutácani culto yaalí, Jerusalén iwàwáaná. ¿Cánácué piwàwa
ìyacàlená irìcu. Yá nasutáidaca pinúaca núa? —íimaca yái Jesúsca.
néemìawa wenàiwicanái: 20 Néese níái wenàiwicanáica
—¿Alénásica yáara asìalica? — náimaca irí:

náimaca. 12 Nía nacái wenàiwicaca —¡Demonio ìyaca piwàwalìcu
natàaníca ibàacanéeri iyú idacuèri píiwitáise, íná
nalíwáaca Jesús ìwali: “Cayábéeri máiwitáiseca pía meedá! ¡Canácata
íiwitáise”, náimaca. Quéwa iwàwéeri inúaca pía! —náimaca.
áibanái náimaca: “Càmíirita 21 Néese Jesús íimaca nalí:
cayába, ichìwáidacáiná wenàiwica —Macáitacué píináidacawa

meedá”, náimaca. 13 Quéwa manuísíwata piicáidaca yái
macáita natàaníca Jesús ìwali numàníiricaté áiba sábado
ibàacanéeri iyú cáalucáiná bàaluité piyamáidacatáicuécawa,
naicáca judío íiwacanánái, nuchùnìacaalíté cáuláiquéeri
níái báawéeyéica iicáca Jesús. asìali, íná báawacuéca piicáca
14 Idècunitàacá namànica culto núa numànicáiná yái wawàsi
semana ìwalìabàacatái, yáté Jesús píiméericuéca ìwali càmíiricasa
iwàlùacawa templo irìculé. Yá Dios imàaca wamànica sábado
idàbaca yéewáidaca wenàiwica irìcu judíonái iyamáidacatáicawa.
SAN JUAN 7 254
22 Quéwa Dios imàacaca wáibaidaca macái wenàiwica yàacuésemi,
sábado irìcu iwàwacutácaalí quéwa wáiwacanánái càmita nàalàa
wamànica áiba cayábéeri wawàsi cachàiníiri iyúni. Cawàwanáta
Dios ichùulièrica wamànica. Càita wáiwacanánái náináidacawa
ìyaca circuncisiónca. Profeta Moisés ìwali Mesíascani, wacuèrinápiná
yéewáidacaté nía circuncisión wía judíoca, Dios ibànuèrica
ìwali, càide iyúwaté wàawirináimi walí. 27 Quéwa càmita yéewa
imàníináté circuncisión néenibe Mesíascani, wáalíacáináwa
asìanái iríwa madécaná camuí ácatáiséericaalí yái asìalica, quéwa
Moisés ipíchawáise. Yái Moisés Mesías yàanàacaalípiná, yá canáca
yéewáidacaté nía iwàwacutáanácué yáaliéripiná ìwali síisáanéericaalíni
pimànica circuncisión sùmài irí —náimaca. 28 Idècunitàacá Jesús
abéeri semana idénáami imusúaca yéewáidaca wenàiwica templo irìcu,
iicá èeri éwita ìyacáaníta sábado yá yéemìaca yái náiméerica ìwali.
piyamáidacatáicuécawa. Iná Néese Jesús íimaca cachàiníiri iyú:
pimànicuéca circuncisión péenibe —Piyúunáidacuéca píalíacawa
asìanái iríwa càinácaalí èeri nùwali. Piyúunáidacué nacái
iwàwacutácatáicué pimànicani, píalíacawa síisáanéericaalí
yéewacaténácué pimànica núa. Quéwa càmita nùanàa
machacàníiri iyú càide iyúwa Dios numànicaténá càide iyúwa
ichùulìaná. 23 Càita pimànicuéca nuwàwáaná, néese nudéca
càide iyúwa profeta Moisés nùanàaca Dios ibànùacáiná núa,
ichùulìaná wàawirináimi Dios yái Dios báisíirica, càmíiricué
inùmalìcuíse, yá pimànicuéca píalía ìwali. 29 Núalíaca Dios ìwali
circuncisión péenibe asìanái nùanàacáiná yàatanáise. Ibànùa
iríwa éwitacué iwàwacutácáaníta nacái núa néese —íimaca yái
pimànicani sábado irìcu Jesúsca.
wayamáidacatáicawa, idènìacaalí 30 Néese judío íiwacanánái
abéeri semana yái sùmàica. Néese, nawàwa náucaca Jesús presoíyéi

¿cánácué báawa piwàwa núapicha ibànalìculé, quéwa càmitaté náibàani
ìwalíise yái nuchùnìanáca macái càmicáinátàacá Jesús yéenáiwaná
iiná yáara asìalica cáuláiquéerimica yàanàa nanúacatáipinácaténi.
sábado piyamáidacatáicuécawa? 31 Quéwa madécaná wenàiwica
24 Picácué picháawàa wenàiwica neebáidaca Mesíascani, yái judío
iináwaná ìwali ipíchawáisecué icuèrinápináca Dios ibànuèrica nalí.
píalía nàwali cayába càinácaalí Yá náimaca nalíwáaca:
namàníiná. Iwàwacutácué —Iwàwacutá Mesíascani yái
píináidacawa cáalíacáiri iyú asìalica imànicáiná macái íiwitáaná
ipíchawáise picàlidacuéca yái càmíirica áiba wenàiwica idé
naináwaná ìwali. Néese, pitàanícué imànica càide iyúwaté profetanái
báisíiri iyú —íimaca yái Jesúsca. itànàaná tàacáisi Mesías ìwali
Dios inùmalìcuíse, yái Mesías
Jesús habla de su origen yàanèeripinácaté icùacaténá wía,
25 Idécanáamité néemìaca Jesús wía israelitaca —náimaca.
íimáaná, néese abénaméeyéi
ìyéeyéica Jerusalén ìyacàlená néeni Los fariseos intentan
nadàbaca náimaca nalíwáaca: arrestar a Jesús
—¡Yácata Jesús, yái asìali 32 Néeseté abénaméeyéi fariseo
judío íiwacanánái nacutéerica néemìaca wenàiwicanái itàaníca

nanúacaténáni! 26 Piicácué yái, ibàacanéeri iyú nalíwáaca Jesús
itàaníca iyúwa iwàwáaná itàaníca ìwali. Iná fariseonái, sacerdote
255 SAN JUAN 7
íiwacanánái yáapicha nabànùaca canácatáita chuìni —íimaca yái

nàasu úwináiwa icuèyéica templo Jesúsca.
náibàacaténá Jesús náucáanápináni 39 Jesús icàlidaca nalí yái
presoíyéi ibànalìculé. 33 Iná Jesús comparaciónca yéewáidacaténá

íimaca: nía Espíritu Santo ìwali, yái
—Nùyacué pèewi achúma èerita. icuèripinácaté náiwitáise
Néese nuèpùacawa Dios yàataléwa cawinácaalí yeebáidéeyéica Jesús
yái ibànuèricaté núa. 34 Néese itàacái. Yái úni cáurica íimáanáca
picutápinácué núawa, quéwacué càicanide iyúwa Espíritu Santo.
càmita pidé pìanàaca núawa Quéwa néenialíté càmitàacá
càmicáinácué yéewa pìanàaca néré Espíritu Santo yàanàaca aléi
nùyacatalépináca —íimaca yái èeri irìculé càmicáinátécá Jesús
Jesúsca. 35 Néese judíonái náimaca yéetáwa, càmicaalítécá nacái
nasutáca néemìawa níawáaca: imichàawa chènuniré ìyacaténá
—¿Alénásica yàawa yái asìalica cáimiétacanéeri iyú Dios yáapicha.
càmicatalépinácasa wadé Ináté càmitàacá yéewa Espíritu
wàanàacani? Cawàwanáta yàacawa Santo yàanàaca aléi èeri irìculé.
wéenánái yàatalé ìyéeyéica càmíiyéi
judío yèewiré yéewáidacaténá División entre la gente
càmíiyéi judío. Quéwa canápináta 40 Néesetéabénaméeyéi néená
meedá yàacawa, càmicáiná níái wenàiwicaca idécanáami
neebáida itàacái. 36 ¿Càinásica néemìaca Jesús itàacái, yá náimaca:
íimáaná? ‘Picutápinácué núawa —Báisícata profetacani yái
quéwacué càmita pidé pìanàaca Jesúsca, càide iyúwa profeta Moisés
núawa càmicáinácué yéewa itànàanáté tàacáisi profeta ìwali
pìanàaca néré nùyacatalépináca’, yàanèeripinácaté yéewáidacaténá
cài íimaca —náimaca, naicáaníca wía —náimaca. 41 Aibanái íimaca:
Jesús iquíniná. —Mesíascani, yái wacuèrinápiná
Dios ibànuèrica walí, wía judíoca —
Ríos de agua viva náimaca. Quéwa áibanái íima:
37 Aiba èerité namáalàidáanápiná —Càmita yéewa wacuèrinápiná
namànica culto, máiníiri Mesías yàanàaca Galilea yàasu
iwàwacutácawa nalí yái èerica. Yá cáli néese. 42 Iwàwacutá rey David
Jesús ibàlùacawa nàacuésemi, yá itaquérinámicani yái Mesíasca,
íimaca cachàiníiri iyú, icàlidaca càide iyúwaté Dios itàacái íimáaná
nalí comparación: profetanái itànèericaté. Iwàwacutá
—Piwàwacaalícué picáucawa nacái imusúaca iicá èeri Belén
càmíiri imáalàawa càide iyúwa ìyacàlená irìcu, yái yàcaléca
macàléeyéi iwàwa nawàwacaalí úni, David imusúacatalécaté iicá èeri.
néese peebáidacué nutàacái. Yásí Quéwa yái asìalica Jesús, Nazaret
nùacué picáuca càmíiri imáalàawa, ìyacàlená néeséeri meedá. Iná
càide iyúwa wàacaalí nàiraca càmita yéewa Mesíascani —
úni, cawinácaalí macàléeyéica náimaca, càmicáináté néemìa Jesús
iwàwa. 38 Càide iyúwa Dios itàacái iináwaná ìwali imusúacaté iicá èeri
íimáaná profeta itànèericaté Belén ìyacàlená irìcu, rey David
Dios inùmalìcuíse, cawinácaalí itaquérinámi nacáicani, yái Jesúsca.
wenàiwica yeebáidéerica nutàacái, 43 Càita náináidacawa Jesús ìwali,
idènìapiná cáuri úni iwàwalìcuwa, íná càmita abédanama náiwitáise

yái úni cáurica yèerica icáuca náapichawáaca níái wenàiwicaca.
càmíiri imáalàawa càide iyúwa 44 Aibanái nawàwa náibàacani
cayábéeri únibàa depuíwéeri quéwa càmitaté náibàani.

SAN JUAN 7, 8 256
Las autoridades no La mujer adúltera
8
creían en Jesús Quéwa Jesús yàacatéwa
45 Néeseté úwinái icuèyéica dúli néré íipidenéechúa
templo nèepùacawa fariseonái Olivos, íimáanáca olivo inàlimaná.
yàatalé, sacerdote íiwacanánái 2 Néese mapisáita àniwa
nacái. Yá náimaca úwinái irí: amalácaalí yàacawa nawicáu, yá

—¿Cánácué càmita pité néeseni? Jesús yèepùacawa templo néré.
—náimaca. 46 Néese úwinái íimaca Manùbéeyéi wenàiwica nàacawa
nalí: yàatalé, yá Jesús yáawinacawa
—¡Canátàacá áiba wenàiwica yéewáidacaténá nía.
itàaníirica àta siùca nacáide càide 3 Néese abénaméeyéi
iyúwa itàaníiná yáara asìalica! yéewáidéeyéi wenàiwica templo

—náimaca. 47 Néese fariseonái irìcu, fariseonái nacái natéca
náimaca nalí: inanái Jesús yàatalé, abéechúa
—¿Pimàacasicué ichìwáidaca pía inanái canìríichúa. Nàanàacaté úa
nacái càide iyúwa ichìwáidáaná idècunitàacá uimáca áiba asìali
áibanái? 48 Canácata wéená yáapicha càmíirica unìrisíwa. Yá
wía náiwacanánáica, wía nacái nabàlùadaca úa nàacuésemi níái
fariseoca, canácata wéená ìyéeyéica néeni. 4 Yá náimaca Jesús
yeebáidéeri itàacái. 49 Quéwa irí:
áibanái wenàiwica yeebáidéeyéica —Pía yéewáidéerica wenàiwica,
itàacái, canéeyéica iwèni meedá wadéca wàanàaca úái inanáica
nía, càmíiyéi yáalíawa Dios itàacái idècunitàacá uimáca áiba asìali
ìwali, Dios yúuquéeyéipiná íichawa yáapicha càmíirica unìrisíwa. 5 Dios
meedá —náimaca. itàacái profeta Moisés itànèericaté
50 Néese Nicodemo yái fariseo Dios inùmalìcuíse íimaca
ipáchiéricaté Jesús yàatalé áiba catá iwàwacutáanápiná wanúaca úa íba
ìyaca néeni fariseonái yèewi, judío iyú cawinácaalí inanái iiméechúaca
íiwacanánái nacái. Yá Nicodemo áiba asìali yáapicha càmíirica
íimaca nalí: unìrisíwa. Néeni pía, ¿càinásica
51 —Dios itàacái càmita ibatàa píimaca ùwali úái inanáica?
wanúaca wenàiwica àta —náimaca.
wéemìacataléta icàlidaca 6 Nasutáca néemìawa Jesús
iináwanáwa, wáalíacaténáwa yéewanápiná náalimáidaca

ìwali yái imàníináca —íimaca yái naicáwa Jesús nacháawàacaténá
Nicodemoca. 52 Néese náimaca iináwaná ìwali itàacái ìwalíisewa.
Nicodemo irí: Néese Jesús yáawiacawa itànàaca
—¿Píatasica Galilea yàasu cáli ìwali icáapi ipùata iyúwa.
cáli néeséeri nacái? Pitàaníca 7 Quéwa nasutáca néemìawa
máiwitáiséeri iyú meedá càide Jesús mamáalàacata. Néese Jesús

iyúwa canéeyéi iwèni Galilea yàasu ibàlùacawa machacànita àniwa,
cáli néeséeyéica. Pìa péewáidacawa yá íimaca nalí:
Dios itàacái ìwali profetanái —Néeni, cawinácaalícué
itànèericaté, yásí píalíacawa péenáquéi mabáyawanéeri, yásí
canáca profeta imusuéricatéwa iwàwacutá idàbaca inúaca úa íba
Galilea yàasu cáli néese —náimaca iyú —íimaca yái Jesúsca.
naimáichacáináté abénaméeyéi 8 Néese Jesús yáawiacawa
profeta nàanàacaté Galilea yàasu itànàaca cáli ìwali àniwa icáapi

cáli néese. 53 Néese nèepùacawa ipùata iyúwa. 9 Quéwa idécanáami
macáita nacapèe néréwa. néemìacani, yá nadàbaca
257 SAN JUAN 8
nawàwalica macái báawéeri yáalíacawa asáisí báisícaalíni —

namàníirica, Dios imàacacáiná náimaca. 14 Jesús íimaca nalí:
nawàwalica nabáyawanáwa. Yá —Cawèníiriquéi yái nucàlidéerica
nàacawa náicha abéerinamata éwita nucàlidacáaníta nuináwaná
namanùbaca iyúwa. Níái béeyéica ìwaliwani, núalíacáináwa
náicha canánama, yá idàbaca síisáanácaalí nùanàa, núalía
nàacawa náicha quéechacáwa, nacáiwa alénácaalípiná nùawa.
néese ùuculìiyéi nàacawa náicha. Quéwa càmitacué píalíawa
Idécanáamité fariseonái macáita síisáanácaalí nùanàaca,
nèepùacawa náicha, yá Jesús alénácaalí nacái nùapináwa.
ibàlùacawa machacànita àniwa. Yá 15 Pidécuéca píimaca áibanái
iicáca úái inanáica ibàluèchúacawa ìwali iwàwacutáanása Dios

abéechúata. 10 Néese Jesús isutáca yùuwichàidaca nía nabáyawaná
yéemìawa úa: ìwalíisewa. Quéwa píináidacuéca
—¿Néeni níái icháawèeyéica meedáwa èeri mìnanái
piináwaná ìwali? ¿Canátasica íiwitáise iyú. Néese càmita cài
iwàwéeri inúaca pía pibáyawaná nuínáidacawa. Càmita nacái
ìwalíisewa? —íimaca yái Jesúsca. nuémìa naináwaná ìwali chái
11 Néese úumaca Jesús irí: èeri irìcu nùuwichàidacaténá nía.
—Nuíwacali, canácata iwàwéeri 16 Quéwa núumacaalí siùca nàwalitá
yùuwichàidaca núa —úumaca. iwàwacutáaná nùuwichàidaca

Néese Jesús íimaca ulí: níatá, yásí nùuwichàidaca nía
—Uwé, núa nacái càmita machacàníiri iyútá, càmicáiná
nùuwichàida pía. Siùcade pìawa, nuínáidawa nulínáamitawa
picá pimàni pibáyawanáwa àniwa nùuwichàidáanápiná níatá, néese
—íimaca yái Jesúsca. nuínáidacawa abédanamata
Núaniri Dios yáapichawa càide
Jesús, iyúwa iwàwáaná. 17 Dios itàacái
la luz del mundo profeta Moisés itànèericaté bàaluité
12 Néeseté wenàiwicanái íimaca: Abédanamacaalí pucháiba
ìwacáidáyacacawa Jesús yàatalé wenàiwica íiwitáise náapichawáaca
àniwa, yá íimaca nalí: nacàlidáanápiná áibanái iináwaná
—Péemìacué comparación: ìwali, yásí cawènica natàacái. 18 Uwé,
Càica núade iyúwa camalási nàyaca pucháiba icàlidéeyéica
chái èeri irìcu nuéwáidacáiná nuináwaná ìwali cawinácaalí núa:
èeri mìnanái náalíacaténá Dios Núacata icàlidéerica nuináwaná
ìwali. Cawinácaalí yeebáidéeyéica ìwaliwa, yácata nacái Núaniri
nutàacái càmita nèepuníwa catéeri Dios, yái ibànuèrica núa, icàlida
náiwitáise yáapichawa iyúwa nacái nuináwaná ìwali cawinácaalí
wenàiwica càmíiyéica yáalía núa. Yá abédanamacata wáiwitáise
Dios ìwali, íná càmita namàni wáapichawáaca, íná yéewa
mamáalàacata nabáyawanáwa. cawèníirica watàacái pucháibacáiná
Néese, amaláca numànica wía —íimaca yái Jesúsca. 19 Néese
náiwitáise, náalíacaténá Dios náimaca Jesús irí:
ìwali, nùacáiná nacáuca càmíiri —Wadéca wéemìaca piináwaná
imáalàawa —íimaca yái Jesúsca. ìwali càmita píalíawa cawinácaalíté
13 Néese fariseonái náimaca Jesús píanirimica —náimaca. Néese Jesús
irí: íimaca nalí:
—Canéeri iwèni meedá pitàacái —Núalíacawa càmitacué píalíawa
picàlidacáiná piináwaná ìwaliwata, cawinácaalí núa, càiná nacái
íná caná yéewaná wenàiwica nuíwitáise. Núalíacawa nacái
SAN JUAN 8 258
càmitacué píalía Núaniri Dios ìwali. nuináwanáwa cawinácaalí

Píalíacaalícuéwa cawinácaalí núatá, núa. Siùcade canápináta
yá píalíacuécawa nacái Núaniri meedá nutàanícuéca píapicha
Dios ìwalitá —íimaca yái Jesúsca. càmicáinácué piwàwa peebáidaca
20 Càité Jesús íimaca idècunitàacá nutàacái. 26 Iyaca madécaná
yéewáidaca wenàiwicanái templo wawàsi nucàlidacaténácué pirí
irìcu, mawiénita ofrenda yàalu péemìacaténácué pibáyawaná
irí náucacataléca nàasu platawa ìwaliwa. Quéwa yái ibànuèrica
namàaquéericaté Dios irípiná núa itàaníca báisíiri iyú, yá nacái
ofrenda iyú. Quéwa càmitaté tàacáisi nucàlidéerica èeri mìnanái
náibàani càmicáinátécáwa Jesús irí yácata tàacáisi nuémièrica
yéenáiwaná yàanàa icàlidaca, yái ibànuèrica núa —
nanúacatáipináténi. íimaca yái Jesúsca.
27 Quéwa níái judío íiwacanánáica
“A donde yo voy, càmita náalíawa Jesús icàlidaca
ustedes no pueden ir” ìyaca Yáaniri Dios ìwaliwa. 28 Iná
21 Néeseté Jesús íimaca nalí Jesús íimaca nalí:
àniwa, níái judío íiwacanánáica: —Pimichàidacaalípinácué núa
—Yá nùacawa mesúnamáita, cruz ìwali pinúacaténácué núa,
néese picutápinácué núawa, núa asìali Dios néeséerica, yásí
nuwasàacaténácué pía píalíacuécawa nùwali núacata yái
yùuwichàacáisi íicha, quéwa càide iyúwacué núumáaná pirí.
càmitacué pidé pìanàaca núa, íná Píalíapinácué nacáiwa càmita
péetápinácuécawa méetàuculé Dios numàni wawàsi nulínáamitawa,
íicha pibáyawaná yáapichacuéwa. néese, nucàlidaca càide iyúwa
Nùacawa aléera canácatalépináca Núaniri Dios yéewáidáaná núa.
yéewanácué piwàlùacawa — 29 Yái Núaniri Dios ibànuèrica núa
íimaca yái Jesúsca. 22 Néese judío ìyaca núapicha. Càmita Núaniri

íiwacanánái náimaca nalíwáaca: imàaca núa abéerita numànicáiná
—Cawàwanáta inúapináca mamáalàacata càide iyúwa
yáawawa íná cài íimaca iwàwáaná —íimaca yái Jesúsca.
yàanápináwa alénácaalí caná 30 Jesús idécanáami cài íimaca, yá
yéewaná wawàlùacawa —náimaca madécaná wenàiwica neebáidaca

naicáaníca Jesús iquíniná. 23 Néese itàacái.
Jesús íimaca nalí:
—Eeri mìnanáicuéca pía, quéwa Los hijos de Dios y los
núaquéi chènuníiséeri. Pìyacuéca esclavos del pecado
chái èeri irìcu quéwa càmita 31 Néeseté Jesús íimaca nalí
èeri mìnali núa. 24 Iná nudéca abénaméeyéi judío icàlidéeyéica

núumacuéca pirí péetáanápinácawa neebáidáanása itàacái:
méetàuculé Dios íicha pibáyawaná —Peebáidacaalícué mamáalàacata
yáapichawa. Càmicaalícué peebáida nutàacái pimànicaténácué càide
iyúwa núumáanácué pirí cawinácaalí iyúwa nuchùulìanácué pía, yásí
núa, yásí péetácuécawa pibáyawaná nuéwáidacalécuéca pía báisíiri
yáapichawa —íimaca yái Jesúsca. iyú. 32 Yásí píalíacuécawa ìwali yái
25 Néese náimaca Jesús irí: nutàacái báisíirica. Yá nutàacái
—¿Cawiná pía? —náimaca. Néese báisíirica iwasàapinácué píawa —
Jesús íimaca nalí: íimaca yái Jesúsca. 33 Náimaca irí:
—Nudàbacaalíté nuéwáidaca —Wíaquéi Abraham
wenàiwica, nucàlidacatécué itaquénáinámi, canácatáita
piríni mamáalàacata áibanái yàasu wenàiwica wía.
259 SAN JUAN 8
¡Canáca yéewaná píimaca walí abéerita Wáaniriwa wèerica

piwasàanápinása wíawa! — icàaluíniná, yái Diosca. Càmita
náimaca. 34 Jesús íimaca nalí: wáuca wáichawani wàacaténá ídolo
—Péemìacué cayába, cawinácaalí cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná —
imàníiyéica ibáyawanáwa náimaca. 42 Néese Jesús íimaca nalí:
mamáalàacata, namànica —Báisícaalícué Diosquéi
meedá càide iyúwa nabáyawaná píaniricatá, yásí cáininácuéca
ichùulìaná nía, càide iyúwa áibanái piicáca núatá, Dios néeséericáiná
wenàiwica íibaidáaná mawèníiri núa, ìyéerica chái. Càmita nùanàa
iyú náiwacali iríwa, yàasu nùasu wawàsi ìwaliwa meedá,
wenàiwicacáiná nía. 35 Náiwacali néese Dioscata yái ibànuèrica
càmita íima yàasu wenàiwica núa numànicaténá càide iyúwa
ìwaliwa: ‘Nuénásàiriquéi’, càmita iwàwáaná. 43 ¿Cánácué càmita
íima. Néese íimaca yéenibe píalimá píalíaca péemìaca yái
ìwaliwa: ‘Nuìrica yái’, cài nucàlidéericuéca pirí? Núalíacawa
íimaca. 36 Iná núa Dios Iirica, càmitacué meedá piwàwa
nuwasàacaalícué pía pibáyawaná peebáidaca nutàacái, íná càmitacué
íichawa, yásí càmitacué píalimá píalíaca péemìaca
iwàwacutá pimànica càide iyúwa càinácaalí íimáaná. 44 Píaniricué
pibáyawaná ichùulìanácué yácata Satanásca. Píacué nacái
pía, Dios yéenibecáinácué yàasu wenàiwicaca. Piwàwacué
pía báisíta. 37 Núalíacawa nacái pimànica càide iyúwa
Abraham itaquénáinámicuéca iwàwáaná. Satanás idéca iwàwaca
pía, quéwa piwàwacué pinúaca inúaca wenàiwica mamáalàacata
núa càmicáinácué peebáida èeri idàbacatáisewa àta siùca
nutàacái. 38 Nucàlidacué pirí ìwali nacáide. Càmita íináidawa báisíiri
yái báisíiri tàacáisica Núaniri tàacáisi ìwali, báawacáiná Satanás
Dios yáasáidéerica nulí. Quéwa iicácani. Itàaníca yáawamita chìwái
núalíacawa pimànicuéca càide mamáalàacata càide iyúwa íiwitáise
iyúwa píaniri íimáanácué pirí — iyáaná, cachìwéericáiná meedáni.
íimaca yái Jesúsca. 39 Náimaca Yácata chìwái yáanirica, yái
Jesús irí: Satanásca, imàacacáiná wenàiwica
—Abrahamquéi wàawirimica, itàaníca chìwái. 45 Quéwa
canáca áiba wáaniri —náimaca. nucàlidacáinácué pirí báisíiri
Quéwa Jesús íimaca nalí: tàacáisi, íná càmitacué peebáida
—Báisícaalícué Abraham nutàacái. 46 Macáitacué píalíacawa
itaquénáinámica pía nùwali mabáyawanéerica núa.
piwàwalìcuísewatá, yá pimànicuéca Nucàlidacué pirí báisíiri iyúni, íná
càide iyúwaté Abraham imàníinátá. ¿cánácué càmita peebáida nutàacái?
40 Quéwa éwita nucàlidacáanítacué 47 Dios yéenibe neebáidaca itàacái
pirí báisíiri iyúni càide iyúwa quéwa càmitacué Dios yéenibe pía,
Dios yéewáidáaná núa, càicáaníta íná càmitacué piwàwa peebáidaca
piwàwacué pinúaca núa meedá. itàacái —íimaca yái Jesúsca.
¡Càmitaté Abraham iwàwa inúaca
wenàiwica Dios ibànuèyéicaté Cristo existe desde
Abraham yàatalé! 41 Pimànicuéca antes de Abraham
meedá càide iyúwa píaniri imàníiná 48 Néese judío íiwacanánái
—íimaca yái Jesúsca. Néese náimaca Jesús irí:

náimaca Jesús irí: —Báisíta wacàlidacaté pìwali
—Càmíiyéica wáatúa yéenibe machacàníiri iyúni wáimacaalíté
úalani irìcuíse wíaquéi. Wadènìa pìwali samaritanosàirica pía,
SAN JUAN 8, 9 260
càmíiri judío ìiri meedá. Iyaca nacái Núacata yái yáaliérica Dios ìwali.
demonio piwàwalìcu idacuèrica Núumacaalí càmitasa núalía Dios
píiwitáise, íná máiwitáiseca pía ìwalitá, yásí nucàlidaca
meedá —náimaca. 49 Jesús íimaca nuchìwawatá càide iyúwacué
nalí: pía. Quéwa núalíaca Dios ìwali
—Canáca demonio nuwàwalìcu. báisíiri iyú, nuebáida nacái càide
Yái numàníirica numànicani iyúwa íimáaná. 56 Pìawirimicué
núasáidacaténá cayábéerica Núaniri Abraham casíimáica iwàwa bàaluité
Dios yéewanápiná wenàiwicanái Dios imàacacáináté Abraham
yàaca icàaluíniná. Quéwa yáalíacawa nuénáiwanápiná
càmitacué piicá núa cáimiétaquéeri ìwali, nùanàacatáipináté aléi èeri
iyú. 50 Càmita nucutá wenàiwica irìculé. Yáté Abraham yáalíacawa
nacàlidacaténá cayábéeri nùwali, nùanàanápináté, íná yéewa
quéwa Núaniri Dios iwàwaca casíimáicaté Abraham iwàwa
wenàiwicanái yàaca nulí cayábéeri, manuísíwata —íimaca yái Jesúsca.
yá Dios yáasáidapiná cawinácaalí 57 Néese judío íiwacanánái náimaca
cabáyawanéeyéi. 51 Péemìacué Jesús irí:

cayábani, cawinácaalí wenàiwica —Càmitàacá pidènìa cincuenta
imàníirica càide iyúwa nutàacái camuí. Càmita yéewa pidé
íimáaná, idènìaca siùcáisede piicáca wàawirimi Abraham,
icáucawa càmíiri imáalàawa — Abrahamcáiná ìyacaté néese siùca
íimaca yái Jesúsca. 52 Néese judío dos mil camuí —náimaca. 58 Jesús
íiwacanánái íimaca irí: íimaca nalí:
—Siùca wáalíacawa báisíiri —Péemìacué cayábani, núacata
iyú demonio ìyaca piwàwalìcu. yái ìyéericaté càiripináta
Néetácatéwa macáita profetaca ipíchawáiseté Abraham imusúaca
icàlidéeyéicaté tàacáisi Dios iicá èeri, núacáiná yái Diosca —
inùmalìcuíse bàaluité, Abraham íimaca yái Jesúsca icàlidacaténá
nacái yéetácatéwa. Néese, ¿cáná iináwanáwa Dioscani, yái càmíirica
cài píimaca: ‘Cawinácaalí imáalàawa.
imàníirica càide iyúwa nutàacái 59 Néese náibàaca íba
íimáaná, idènìaca siùcáisede nanúacaténá Jesús íba iyú quéwa

icáucawa càmíiri imáalàawa’, Jesús ibàacawa náicha. Yá
cáná cài píimaca? 53 ¡Pía càmíiri imusúacawa templo irìcuíse. Yá
cachàini íicha yái wàawirimi yàacawa manùbéeyéi wenàiwica
Abrahamca! Abraham yéetácatéwa, yèewibàa; càité Jesús ichàbacawa
nía nacái profetaca néetácatéwa náicha.
nacái. Càmita yéewa cachàiníiri
náicha pía. ¡Càmita máiní Jesús da la vista a un
cachàiníirica pía càide iyúwa hombre que nació ciego
piyúunáidáaná! —náimaca.
54 Jesús íimaca nalí:
—Nucàlidacaalí nuináwaná
9 Néeseté Jesús idècunitàacá
yèepunícawa áibalépiná
wáapicha wía yéewáidacaléca,
ìwaliwa cayábéerica núatá, yásí yá iicáca matuíri asìali. Quéwa
canéerica iwèni meedátáni, yái yáta asáináni matuírita. 2 Néese
nutàacáica. Quéwa Núaniri Dios wasutáca wéemìawa Jesús, wía
icàlidaca nùwali cayábéerica yéewáidacaléca. Wáimaca irí:
núa, yácata Dios picàlidéericué —Wáiwacali, ¿cánásica imusúawa
ìwali Picuèrinásacué Dioscani. matuíri iyú yái asìalica? ¿Isèenái
55 Quéwa càmitacué píalía Dios ibáyawaná ìwalíisesica cài matuíca
ìwali càinácaalí íiwitáise ìyaca. yái asìalica, càmicaalí nacái,
261 SAN JUAN 9
ibáyawaná ìwalíisetasicawa? — isutácaténá plata wenàiwica íicha

wáimaca. 3 Néese Jesús íimaca walí: yéewanápiná iwènìaca iyáapináwa?
—Càmita ibáyawaná —náimaca. 9 Abénaméeyéi íima:
ìwalíisewéera, càmita nacái isèenái —Yácata yái —náimaca. Aibanái
ibáyawaná ìwalíisewéera. Yái náima:
asìalica imusúacawa matuíri iyú —Càmíiri, áibacata yái, quéwa
yéewanápiná macái wenàiwica càiride iyúwa iicácanáwa —
yáalíacawa Dios ichùnìacani, náimaca. Quéwa yái asìali íimaca:
naicácaténá Dios cáimiétaquéeri —Núacata yái matuírimica —
iyú. 4 Péemìacué comparación: íimaca. 10 Néese náimaca irí:
Iwàwacutá wenàiwica náibaidaca —¿Néeni? ¿Cáná yéewa catuíca
èeríapi idècunitàacá amaláca pía? —náimaca. 11 Yá íimaca nalí:
nawicáu. Catácaalí nàwali, yá —Yáara asìali íipidenéerica Jesús
càmita náalimá náibaidaca. Càita yèewìadaca cáli yáawiruní yèewiwa.
nacái iwàwacutácué wamànica Yá ipusúaca cáli nutuí íimami
cayábéeri siùca èeri càide iyúwa ìwali, yá íimaca nulí: ‘Pìawa úni
Dios iwàwáaná, yái ibànuèrica yàalu néré namusúadacatáiseca
núa. Nuénáiwaná yàanàaca úni íipidenéeri Siloé, yái manuíri
mesúnamáita nuétácatáipináwa, yàaluca náiquéericaté cáli yèewiré.
néese càmita yéewa nuíbaidaca. Píiba pituíwa úni iyú’, íimaca nulí.
5 Idècunitàacá nùyaca chái èeri Yá nùacawa néré. Yá idécanáami
irìcu, yá càica núade iyúwa nuíbaca nutuíwa, yá nuicáidaca
camalási icànéeri wenàiwica ìwali, —íimaca yái asìalica. 12 Néese
amalácáiná numànica náiwitáise nasutáca néemìawani:
náalíacaténá Dios ìwali —íimaca —¿Alénásica yáara asìalica? —
yái Jesúsca. náimaca. Yá íimaca nalí:
6 Néese Jesús idécanáami cài —Càmita núalíawa —íimaca.
íimaca, néese yàapìsáidaca cáli
yèewiré. Yá yèewìadaca cáli Los fariseos interrogan al
isàbecaténáni. Néese ipusúaca cáli ciego que fue sanado
matuíri ituí íimami ìwali. 7 Néese 13-14 Sábado yáté èerica, judíonái
Jesús íimaca irí: iyamáidacatáicawa Jesús

—Pìa píibaca pituíwa úni yèewìadacaalíté cáli catuícaténá
yáaculé namusúadacatáiseca úni imànica matuíri. Iná abénaméeyéi
íipidenéeri Siloé náiquéericaté wenàiwica natéca matuírimi
cáli yèewiré —íimaca yái Jesúsca. fariseonái yàatalé. 15 Néese
(Yái íipidenéerica Siloé íimáanáca: fariseonái nasutáca néemìawa
“Ibànuèri”.) Néese matuíri yàaca matuírimi cáná yéewaná iicáidaca.
íibaca yáawawa néré. Néese Yá íimaca nalí:
idécanáami yèepùacawa icapèe —Idéca ipusúaca cáli nutuí íimami
néréwa, yá catuícani. 8 Néese ìwali. Néese nuíbaca nutuíwa, yá
áibanái wenàiwica matuírimi nuicáidaca —íimaca. 16 Néese
imanùbacanái naicácani. Aibanái abénaméeyéi fariseo náimaca irí:
nacái náalíaca naicácani —Yáara asìali imàníirica
naicácáináté isutáca plata cài càmita yéewa Dios
wenàiwica íicha iwènìacaténáté néeséericani, íibaidacáiná sábado
iyáapináwa. Néese níái yáaliéyéica wayamáidacatáicawa, wía judíoca
iicácani nasutáca néemìawa —náimaca. Quéwa áibanái fariseo
níawáaca: náimaca:
—¿Càmitasica yái asìalica matuíri —Cabáyawanácaalítáni, néese
yáawinéericatéwa àyapu idùlepi càmita yéewa imàniquéi càmíirica
SAN JUAN 9 262
wenàiwica idé imànicatá —náimaca. —Càmita núalíawa ìwali

Iná càmita abédanama náiwitáise cabáyawanéericasicani
Jesús ìwali, níái fariseoca. 17 Yá mabáyawanéericaalíni. Abéerita
nasutáca néemìawa matuírimi núalíawa báisíiri iyú matuíricaté
àniwa. Yá náimaca irí: núa quéwa siùcade catuíca núa —
—¿Néeni pía? ¿Càiná píimaca íimaca. 26 Néese náimaca irí àniwa:
ìwali yáara asìali catuírica imànica —¿Càiná imàni pirí? ¿Càiná imàni
pía? —náimaca irí. Néese íimaca ichùnìacaténá pituí? —náimaca.
nalí: 27 Yá íimaca nalí:
—Núumacué pirí profetacani, —Nudéca nucàlidacuéca piríni,

icàlidéerica tàacáisi Dios néese càmitacué peebáida.
inùmalìcuíse —íimaca. 18 Quéwa ¿Cánácué piwàwa nucàlidaca
judío íiwacanánái càmita neebáida pirícué iináwaná ìwali àniwa?
matuínáani, néese catuícani íná Cawàwanáta piwàwacué pìacawa
namàacaca matuírimi yàacawa yáapicha nacái yéewáidacalénáipiná
náicha, néese namáidaca matuírimi —íimaca iicáaníca naquíniná.
isèenái. 19 Nasutáca néemìawa 28 Néese nacuísaca náichawa
matuírimi isèenái: matuírimi báawéeri iyú, yá

—¿Pìirisica yáara asìalica? náimaca irí:
¿Idésica imusúacawa matuíwaca? —¡Píacata yáara asìali
Néeni, ¿cáná yéewa catuí siùcanide? yéewáidacaléca meedá! Wía quéwa,
—náimaca. 20 Néese isèenái náimaca profeta Moisés yéewáidacaléca wía.
nalí: 29 Wáalíacawa Dios itàaníca Moisés
—Wáalíacawa wàiriquéera. yáapicha bàaluité, quéwa càmita

Wáalíaca nacáiwa imusúacatéwa wáalíawa síisáanéericaalí yáara
matuíwaca. 21 Quéwa càmita Jesúsca, cawinácaalí íiwitáise iyú
wáalíawa càinácaalí iyú yéewaná nacái imàni wawàsi, íná càmita
catuíca siùcanide. Càmita nacái yéewa idé yàanàaca Dios néese —
wáalíawa cawinácaalí ichùnìa ituí. náimaca. 30 Néese yái matuírimi
Pisutácué péemìawani. Béericáináni íimaca nalí, iicáaníca naquíniná:
íná yáalimá icàlidacuéca piríni —¡Yée, canácatàacá nuémièri
—náimaca. càiri wawàsi àta siùca nacáide!
22 Càité isèenái náimaca, Píatacué icàlidéeyéica iináwanáwa
cáalucáiná naicáca judío píalíanásacué Dios ìwali, siùca
íiwacanánái. Níái judío píimacuéca càmitasacué píalíawa
íiwacanánáica abédanamata síisáanéericaalí Jesús, cawinácaalí
náiwitáise náucacaténá wenàiwica íiwitáise iyú nacái imàni wawàsi,
judíonái yéewáidacàalu íicha, quéwa idéca ichùnìaca nutuí,
cawinácaalí icàlidéerica Jesús ìwali nuicáidacaténá àniwa. ¿Cánácué
Mesíascani yái judío icuèrinápináca càmita píalíawa? ¿Dàalasicué píiwita?
Dios ibànuèrica. 23 Iná matuírimi 31 Wáalíacawa cayábéeri iyú Dios
isèenái náimaca: “Pisutácué càmita yéemìa cabáyawanéeyéi

péemìawani béericáináni”, cài isutáaná íicha. Yeebáida abéta
náimaca. 24 Néese judíonái nasutáaná íicha cawinácaalí
namáidaca matuírimi àniwa. yèeyéica icàaluíniná, imàníiyéi
Náimaca irí: nacái càide iyúwa Dios iwàwáaná.
—Picàlida walí báisíiri iyúni 32 Canácatàacá wéemièri àta siùca
Dios iicápiná. Wáalíacawa nacáide áiba wenàiwica iináwaná

cabáyawanéerica yáara asìalica ìwali chái èeri irìcu yáaliméeri
Jesús —náimaca. 25 Néese íimaca ichùnìaca wenàiwica imusuéricawa
nalí: matuíri iyú. 33 Càmicaalí yàanàa
263 SAN JUAN 9, 10
Dios yàatanáisetá, néese càmita idé wenàiwica Dios ìwali —náimaca.

imànica càiri wawàsitá —íimaca. 41 Néese Jesús íimaca nalí:
34 Néese judío íiwacanánái nacuísaca —Báisícaalícué càmita píalíawa
náichawa matuírimi báawéeri iyú pibáyawanáwa ìwalitá, yásí càmita
àniwa, yá náimaca irí: máiní cabáyawanácuéca píatá,
—Pía cáanáiri ibáyawaná, quéwa éwitacué píalíacáanítawa
imusuériwa cabáyawanéeri, pibáyawaná ìwaliwa, càicáaníta
canáca yéewaná péewáidaca càmitacué peebáida nutàacái, íná
wía, wía yáaliéyéica madécaná cabáyawanácuéca pía —íimaca yái
píicha —náimaca. Yá náucacani Jesúsca.
néewáidacàalu íichawa.
El pastor y sus ovejas
10
Ciegos espirituales Néeseté Jesús íimaca:
35 Néeseté Jesús yáalíacawa “Péemìacué cayába
matuírimi iináwaná ìwali, judío comparación. Aibanái iwàwacaalí
íiwacanánái náucacani néewáidacàalu iwàlùacawa oveja icorralni irìculé
íichawa. Iná Jesús yàanàaca yái càmíirica nàasu, càmita nawàlùawa
matuírimica, yá íimaca irí: corral inùma irìcubàa, néese
—¿Néeni, peebáidasica Dios Iiri náiríacawa meedá iwáiná ìwali. Yá
itàacái, yái asìali Dios néeséerica? wáimaca nàwali cayéedéeyéica nía.
—íimaca ìwaliwa yái Jesúsca. 36 Yá 2 Quéwa áiba iwàluèriwa inùma
asìali íimaca Jesús irí: irìcubàa, yá wáimaca ìwali pastor,

—Nuíwacali, picàlida nulí yái icuèrica ipìra ovejanáiwa. 3 Aiba
cawinácaalíni yáara asìalica Dios wenàiwica icuèrica corral inùma,
néeséerica, nuebáidacaténá itàacái yàacùaca inùma yéewacaténá oveja
—íimaca. 37 Jesús íimaca irí: icuèriná iwàlùacawa. Yàasu ovejanái
—Pidéca piicácani. Núaca yái Dios yéemìaca nacuèriná itàacáiwa. Yá
néeséerica, yái itàaníirica píapicha imáidaca yàasu ovejanáiwa náipidená
—íimaca yái Jesúsca. 38 Néese ìwali. Yá yeedáca nía corral irìcuíse.
asìali ibàlùacawa yùuluì ipùata 4 Idécanáami yeedáca macáita yàasu
iyúwa Jesús irí yàacaténá Jesús ovejanáiwa corral irìcuíse, néese

icàaluíniná. Yá íimaca Jesús irí: yàacawa napíchalé. Yàasu ovejanái
—Nuíwacali, nuebáidaca pitàacái nàacawa yáamíise náalíacáiná
—íimaca. 39 Néese Jesús íimaca: néemìaca isàna. 5 Càmita nàawa
—Nudéca nùanàaca aléi èeri yáamíise yái càmíirica náalía
irìculé núasáidacaténá cawinácaalí néemìaca itàacái. Napìanícawa meedá
wenàiwica yeebáidéeyéica nutàacái, íicha càmicáiná náalía néemìaca
cawinácaalí nacái càmíiyéica itàacái cawinácaalí càmíirica náalía
yeebáida. Nùanàaca catuícaténá naicá”, íimaca yái Jesúsca.
numànica náiwitáise cawinácaalí 6 Càité Jesús yéewáidaca nía
yáaliéyéica cabáyawanáca. Néese comparación iyú quéwa càmita

cawinácaalí iyúunáidéeyéica náalía néemìaca càinácaalí íimáaná.
catuíca íiwitáise, càica níade iyúwa
matuíyéi càmíiyéi yáalimá iicáidaca Jesús, el buen pastor
nayúunáidacáiná mabáyawanáca 7 NéesetéJesús íimaca nalí
nía —íimaca yái Jesúsca. àniwa: “Péemìacué cayába nucàlida
40 Néese abénaméeyéi fariseo piríni càinácaalí íimáaná yái
ibàluèyéicawa mawiénita Jesús irí comparaciónca: Càica núade iyúwa
néemìacani, íná náimaca Jesús irí: corral inùma ovejanái ìyacatáica.
—Wíata quéwa càmíiyéi matuí Níái ovejaca íimáanáca càicanide
íiwitáise, wía yéewáidéeyéica iyúwa wenàiwica yeebáidéeyéica
SAN JUAN 10 264
nutàacái nùasunáipiná. 8 Macái iináwanáwa nawàwáanása nacùaca

cachìwéeyéi yàanèeyéicaté nùasu wenàiwica. Càmita namàaca
nupíchatécáwa icàlidéeyéicaté nacáucawa nùasu wenàiwicanái
ichìwawa Dios ibànùacasa nía, íichawalíná.
càica níade iyúwa cayéedéeyéi 14-15 “Núacata yái cayábéeri
meedá, quéwa nùasu wenàiwica pastor icuèrica cayába yàasu

càmitaté néemìa nalí, càide iyúwa wenàiwicanáiwa. Càide iyúwa
ovejanái càmicaalí neebáida Núaniri Dios yáalíaná iicáca núa,
itàacái càmíirica nacuèriná. càide iyúwa nacái núalíaná nuicáca
9 Càica núade iyúwa corral inùma. Núaniri Dioswa, càita nacái núalía
Cawinácaalí yeebáidéeyéica nuicáca nùasu wenàiwicanáiwa,
nutàacái nuwasàapiná níawa Dios náalía nacái naicáca núa. Yá
yàasu yùuwichàacáisi íicha. Yásí numàacapiná nucáucawa nùasu
nucùapiná nùasu wenàiwicawa, yá wenàiwicanái íichawalínáwa.
nàyapiná matuíbanáita càide iyúwa 16 Nudènìa nacái nùasu
ovejanái imusúacaalíwa èeríapi, yá wenàiwica áibanái càmíiyéica

nàanàaca nayáapináwa cayábéeri, israelita, iwàwacutéeyéica
néese nèepùa nawàlùacawa táiyápi nacái nuedáca. Yá neebáidapiná
nayamáidacaténáwa. nutàacáiwa, yásí nùwacáidaca
10 “Aibanái cachìwéeyéica níawa abédanamacaténá macáita
càica níade iyúwa náiwitáise náapichawáaca níái
cayéedéeyéi, yàanèeyéica nùasu wenàiwicaca yéewanápiná
iyéedùaca, nanúacaténá nacái, abéerita núa icuèripiná nía.
namáalàidacaténá nacái ovejanái. 17 “Cáinináca Núaniri Dios
Càita nacái cachìwéeyéi nawàwaca iicáca núa numàacapinácáiná

namànica báawéeri áibanái irí. nucáucawa nùasunái
Quéwa nudéca nùanàaca nùacaténá íichawalínáwa, yéewanápiná
èeri mìnanái icáuca càmíiri nuedáca nulíwa nucáucawa àniwa,
imáalàawa yéewanápiná nàyaca nucáucàacaténáwa. 18 Canácata
casíimáiri iyú. 11 Càica núade yáaliméeri inúaca núa àta
iyúwa cayábéeri pastor icuèrica numàacacaalíta nanúaca núa.
yàasu ovejanáiwa, nucùacáiná Quéwa numàacapiná nanúaca
nùasu wenàiwicawa yeebáidéeyéica núa. Dios idéca ichùulìaca
nutàacái. Yá nacái numàacapiná numàacáanápiná nucáucawa.
nucáucawa nùasu wenàiwicanái Nudènìa nacái nuchàiniwa
íichawalínáwa. 12 Quéwa áiba nuedáanápiná nulíwa nucáucawa
íibaidéeri icuèrica áibanái irí napìra àniwa, nucáucàacaténáwa Núaniri
ovejanái yeedácaténá iríwa plata Dioscáiná idéca ichùulìaca
meedá, càmita icùa oveja cayába. numàníinápiná cài”, íimaca yái
Néese iicácaalí caluéri cuwèesi lobo Jesúsca.
yàanàaca, yá imàacaca ovejanái, 19 Néese judíonái idécanáami
yá ipìacawa náicha icalùniwa néemìaca yàasu tàacáisi, yáté

càmicáiná oveja icuèrináni, càmita abédanamata náiwitáise
càmita nacái náiwacalini. Néese náapichawáaca. 20 Madécaná
caluéri cuwèesi lobo íibàaca náimaca:
abéeri oveja, yá áibanái oveja —¡Picácué péemìa irí!
napìa nacàlàlìacawa. 13 Yái asìali Demonio idacùaca íiwitáise
ipìacawa náicha íibaidacáiná meedá íná máiwitáisecani —náimaca.
plata ìwalinápiná. Càmita nacái 21 Quéwa abénaméeyéi íimaca:
cáininá iicáca ovejanái. Càita nacái —Demonio idacùacaalí

nàyaca abénaméeyéi icàlidéeyéica íiwitáisetá, néese càmita yéewa
265 SAN JUAN 10
itàaní cáalíacáiri iyútá, càmita —Nudéca numànica madécaná

nacái yáalimá ichùnìa matuíyéitá wawàsi cayábéeri pìacuésemicué
—náimaca. Núaniri Dios ichàini iyúwa.
¿Càiríinácué ìwalíise piwàwa
Los judíos rechazan a Jesús pinúaca núa íba iyú ìwalíise
22 Néeseté àniwa unìabépi, yái numàníináca? —íimaca yái
Jerusalén ìyacàlená mìnanái Jesúsca. 33 Judío íiwacanánái
namànicaté culto nawàwalicaténá íimaca irí:
áiba èerimité masacàacatái —Càmita wanúa pía ìwalíise
namànicaté templo Dios irípiná. yái pimàníináca cayábéeri, néese
23 Yá Jesús ìyaca templo irìcu, wawàwa wanúaca pía pitàanícáiná
ìipìnaca abéeri imàdáaná irìcubàa báawéeri iyú Dios ìwali. Eeri
íipidenácatalé Pórtico de Salomón. mìnalicáiná meedá pía quéwa
24 Néese judío íiwacanánái picàlidaca piináwaná ìwaliwa
nàwacáidáyacacawa, nabàlùacawa Dioscasa pía —náimaca. 34 Néese
Jesús itéesebàa. Yá náimaca irí: Jesús íimaca nalí:
—Picá máiní pidècunìacawa —Pidécuéca picàlidaca
picàlidáanápiná walí báisíiri piináwanáwa piléecasa Dios itàacái.
iyúni cawinácaalí pía. Báisícaalí Uwé, yái cuyàluta profetanái
Mesíasca pía, yái wacuèrinápiná itànèericaté Dios inùmalìcuíse
Dios ibànuèrica walí, néese picàlida íimaca: ‘Núumacatécué pirí
walí amaléeri iyúni —náimaca irí. càicuéca píade iyúwa Dios ìyáaná’,
25 Jesús íimaca nalí: càité íimaca yái Diosca israelitanái
—Nudéca nucàlidacuéca piríni irí, yàacaalíté nalí itàacáiwa.
quéwa càmitacué peebáida 35 Wáalíacawa canácata yáaliméeri
nutàacái. Yái numàníirica Núaniri imáalàidaca Dios itàacái, néese

Dios íiwitáise iyúwa, yáasáidaca báisícatani càiripináta. Yáté
amaléeri iyúni cawinácaalí Dios íimaca càica níade iyúwa
núa. 26 Quéwa càmitacué Dios ìyáaná, níái wenàiwicaca
peebáida nutàacái càmicáinácué Dios yèeyéicaté irí itàacáiwa
nùasu wenàiwica pía. 27 Nùasu nacàlidacaténá áibanái iríni.
wenàiwicanái náalía néemìaca 36 Càita nacái núa. Dios idéca
nutàacái càide iyúwa ovejanái imàacaca nuíbaidaca irípiná, yá

náalíaná néemìaca nacuèriná ibànùaca núa aléi èeri irìculé
itàacáiwa. Núalía nacái nuicáca nuyúudàacaténá èeri mìnanái. Iná,
nía, yá namànica càide iyúwa ¿cánácué yéewa cài píimaca nùwali
nuchùulìaná nía. 28 Yá nùaca nutàaníinása Dios ìwali báawéeri
nacáuca càmíiri imáalàawa, íná iyú núumacáiná Dios Iirica núa?
càmita namáalàapináwa. Canácata 37 Càmicaalí numàni càide iyúwa
áiba yáaliméeri yeedáca nía Núaniri Dios imàníinátá, néese

nucáapi irìcuíse. 29 Cachàiníiri càmitacué iwàwacutá peebáidaca
náicha canánama yái Núaniri nutàacáitá. 38 Quéwa numànicáiná
Dios, yái yèerica nulí nùasu càide iyúwa Núaniri Dios imàníiná,
wenàiwicanái. Yá canácata íná iwàwacutácué peebáidaca
yáaliméeri yeedáca nía Núaniri nutàacái ìwalíise yái numàníináca
icáapi irìcuíse. 30 Càide iyúwa éwitacué càmicáaníta peebáida
Núaniri Dios ìyáaná, càita nacái yái tàacáisi nucàlidéerica. Néese
nùyaca —íimaca yái Jesúsca. peebáidacaalícué nutàacái
31 Néese judío íiwacanánái náibàaca ìwalíise yái numàníináca, yásí
íba àniwa nanúacaténá Jesús íba píalíacuécawa amaléeri iyú càica
iyú. 32 Quéwa Jesús íimaca nalí: núade iyúwa Núaniri Dios ìyáaná,
SAN JUAN 10, 11 266
Núaniri Dios nacái càicanide iyúwa cachàiníiri, núa Dios Iirica —íimaca
núa —íimaca yái Jesúsca. yái Jesúsca.
39 Néese Jesús idécanáami 5-6 Ewita Jesús cáininéeyéicáaníta
icàlidaca nalíni, yá nawàwa iicáca Martanái, Lázaro nacái,

náibàacani àniwa, quéwa càmita càicáaníta idécanáami yéemìaca
nadé náibàacani Jesús yàacáináwa iináwaná iculúacawa yái Lázaroca,
náicha. yá Jesús iyamáacawa néeni
40 Néese Jesús yèepùacawa pucháiba èeri, abéemàalé Jordán
abéemàalé Jordán inanába íicha. Yá inanába íicha. 7 Yá néese íimaca
iyamáacawa néré Juan el Bautista walí wía yéewáidacaléca:
ibautizácatalécaté wenàiwica. —Wàacuéwa Judea yàasu cáli
41 Madécaná wenàiwica yàacawa néré àniwa —íimaca walí. 8 Néese
néré néemìacaténá Jesús itàacái. Yáwáimaca irí:
náimaca nalíwáaca: —Wáiwacali, táquicha tàacáwa
—Ewitaté càmicáaníta Juan judío íiwacanánái ìyéeyéica néeni
imànica yái càmíirica wenàiwica nawàwacaté nanúaca pía íba iyú.
idé imànica, càicáaníta báisíiricata
¿Cáná piwàwa pìacawa néré àniwa?
macáita tàacáisi Juan icàlidéericaté
—wáimaca irí. 9 Néese Jesús íimaca
ìwali yái asìalica —náimaca walí:
Jesús ìwali. 42 Yá madécaná —Péemìacué comparación: Iyaca
wenàiwica neebáidaca Jesús itàacái doce imanùbaca hora camalási
idècunitàacá yéewáidaca nía èeri imanùbaca; wenàiwica
néenibàa. yèepunícaalíwa èeríapi, yá càmita
yúuwàawa amalácáiná iicáca chái
Muerte de Lázaro èeri irìcu. 10 Quéwa yèepunícaalíwa
11 Néese ìyacaté áiba asìali

iculuériwa íipidenéeri
Lázaro, abéeri Betania ìyacàlená
táiyápi, yásí yúuwàacawa
càmicáiná asái iicáidaca —íimaca
walí yái Jesús wáalíacaténáwa
mìnali. Nàyaca néeni nacái Lázaro judío íiwacanánái càmitaté
yéenánái inanái pucháiba. Uucha náalimápiná nanúacani àta Dios
íipidenéechúa María, ubèeru imàacacatalépináta nanúacani.
íipidenéechúa nacái Marta. 11 Néese Jesús íimaca walí àniwa:
2 Uái Maríaca, úacata Lázaro —Yái wàacawéerináca Lázaroca
yéenásàatúa, yùucuèchúapinácaté iimáca ìyaca, quéwa nùacawa
pumèníiri isàni Wáiwacali yàabàli néré nucawàidacaténáni —íimaca
ìwali. Yá uchuìdaca yàabàli walí yái Jesúsca, yáalíacáináwa
uíwita ibáiná iyúwa. 3 Níái Lázaro yéetácatéwa yái Lázaroca. 12 Néese
yéenánái pucháibaca nabànùaca wía yéewáidacaléca wáimaca
tàacáisi Jesús irí ìyéerica Jesús irí, wayúunáidacáiná Lázaro
abéemàalé Jordán inanába íicha. iimácáita meedá:
Náimaca: —Wáiwacali, iimácaalí ìyaca,
—Wáiwacali, pìacawéeriná yásí mecuní ichàbacawa íicha
iculúacawa —náimaca irí. —wáimaca irí. 13 Quéwa Jesús
4 Idécanáami Jesús yéemìacani, yá iwàwaca wáalíaca wéemìaca Lázaro
íimaca walí, wía yéewáidacaléca: yéetácatéwa, néese wayúunáidaca
—Yáara mecuní càmita inúapináni. Jesús itàaníca iimácái ìwali meedá.
Néese mecuní yáasáidapiná 14 Yá Jesús íimaca walí amaléeri iyú:
wenàiwicanái iicá Dios íiwitáise —Lázaro idéca yéetácawa.

cachàiníiri, nàacaténá Dios 15 Casíimáica nuwàwa, canácáiná
icàaluíniná; yáasáidapiná nacái néeni núa nuchùnìacaténáni

wenàiwicanái iicá nuíwitáise idècunitàacá cáucani, cayábacáiná
267 SAN JUAN 11
cachàini pirícuéni, yéewanápinácué yèepùapináta cáuca àniwa èeri

peebáidaca nulí manuísíwata. imáalàapinácaalíwa. 26 Néenialípiná
Quéwa, wàacué waicácani —íimaca macáita cáuyéicáwaca
yái Jesúsca. 16 Iná Tomás, áibaalí yeebáidéeyéica núa, èeri
náiméerica ìwali Gemelo, íimaca imáalàacatáipináwa, canácatáita
walí wía Jesús yéewáidacaléca néetápináwa. ¿Marta, peebáidasica
áibanái: nutàacái? —íimaca yái Jesúsca.
—Wàacué nacái wéetácawa 27 Yá úumaca:
yáapicha yái Wáiwacalicawa — —Báisíta, Nuíwacali, nuebáidaca

íimaca yái Tomásca. pitàacái. Núalíacawa Mesíasca pía,
judío icuèrinápináca, yái Dios Iirica,
Jesús, la resurrección y la vida wacuèricaté Dios ibànuèripináca
17 Néeseté wàacawa Jesús walí aléi èeri irìculé —úumaca.
yáapicha Betania ìyacàlená néré.
Yá wàanàacaté néré, wéemìaca Jesús llora junto al
Lázaromi iináwaná irìacawa sepulcro de Lázaro
báinúaca èeri càliculìi irìcu. 18 Yái 28 Néeseté utàanícadénáami
Betania ìyacàlená ìyaca mawiénita Jesús yáapicha, yá Marta yàacawa

Jerusalén ìyacàlená íicha, máisiba umáidaca uénásàatúa Maríawa.
kilómetro idècuni ìyaca íichawáaca. Yá úumaca ulí ibàacanéeri iyú:
19 Madécaná judíonái nàanàacaté —Wáiwacali ìyaca aléde,
nàacawéeridacaténá María, Marta iwàwacutáca pía —úumaca ulí.
nacái yéetácáinátéwa náicha 29 Néese María uémìacaalíni,
néenásàirimica. 20 Yá nacàlidaca yá ùacawa uípunitáidacani, yái

Marta irí Jesús yàanàaca. Yá Jesúsca. 30 Quéwa Jesús càmita
Marta imusúacawa capìirìcuíse iwàlùawa yàcalé irìculé, ìyacáwaca
ùaca uípunitáidaca Jesús. María alé Marta íipunitáidacatáicani.
uyamáacawa capìi irìcuta. 21 Yá 31 Néese níái judío úapichéeyéica
Marta íimaca Jesús irí: ìyéeyéica capìi irìcu, naicácanacáita

—Nuíwacali, pìyacaalíté umusúacawa capìi irìcuíse, yá
wáapichatá, yá càmita yéetáwatéi nàaca nacáiwa úamiwáise
nuénásàirimica. 22 Quéwa nayúunáidacáiná ùacawa càliculìi
núalíacawa Dios imàníinápiná nérépiná uícháanícaténá néenibàa.
pirí siùcade macáita iyúwata 32 Néese María ùanàaca Jesús
pisutáanáca íichawa, éwita yàatalé, yá ubàlùacawa ùuluì ipùata

nuénásàiri idéca yéetácawa — iyúwa irí. Yá María íimaca Jesús irí:
úumaca. 23 Jesús íimaca ulí: —Nuíwacali, pìyacaalíté
—Péenásàiri yèepùapiná cáuca — wáapichatá, yá càmita
íimaca yái Jesúsca. 24 Marta íimaca: yéetáwatéi nuénásàirimica —
—Báisíta, núalíacawa úumaca irí. 33 Jesús iicácáiná
yèepùanápiná cáuca àniwani uícháaníca úái Maríaca, nía
namichàacaalípináwa nacái judío úapichéeyéica, yá
macái yéetéeyéimicawa èeri achúmaca íináidacawa iwàwawa
imáalàacaalíwa canánama — manuísíwata, yái Jesúsca. 34 Yá
úumaca. 25 Jesús íimaca: íimaca nalí:
—Núacata yái imichàidéeripináca —¿Aléná nabàlìani? —íimaca yái
yéetéeyéimiwa. Núacata yái Jesúsca. Néese náimaca irí:
yèeripináca nacáucawa èeri —Wáiwacali, aquialé, pìa piicáca
imáalàapinácaalíwa. Cawinácaalí néréni —náimaca irí. 35 Néese Jesús
yeebáidéerica núa, éwita ituíyáa imusúaca nacáiwa. 36 Iná
yéetácaalíwa, càicáaníta judíonái náimaca nalíwáaca:
SAN JUAN 11 268
—Piicácué, cáininácaté iicáca —Piwasàacué íichani. Pimàacacué

yáara yéetéerimicawa —náimaca. yèepunícawa —íimaca yái
37 Quéwa áibanái judíonái yéená Jesúsca. Yá nawasàaca íicha yái
náimaca: néepùanácani.
—Yái ichùnièricaté matuíri, ¿cáná
càmita ichùnìa Lázaromi ipíchanáté Conspiración para
yéetácawa? —náimaca nalíwáaca. arrestar a Jesús
45 Idécanáamité naicáca Jesús
Resurrección de Lázaro imichàidaca Lázaro yéetácáisi
38 Néese, máiní báawaca Jesús íicha, yá madécaná judío
yéemìaca natàacái. Yá máiní neebáidaca Jesús itàacái, níái
báawaca iwàwa. Yá yàacawa judío yàacawéeridéeyéicaté
càliculìi yàatalé, yái utàwi María, naicáca nacái yái Jesús
nabàlièrica inùma manuíri íba iyú. imàníirica. 46 Quéwa abénaméeyéi
Yái càliculìi náicacaté dúli ibàlài nàacawa fariseonái yàatalé, yá
irìcu, yéewanápiná càliculìicani, nacàlidaca fariseonái irí ìwali
càide iyúwa capìi imàdáaná. yái Jesús imàníirica. 47 Iná
39 Néese Jesús íimaca nalí: fariseonái, sacerdote íiwacanánái
—Peedácué íba càliculìi inùma nacái nàwacáidáyacacawa Junta
íicha —íimaca yái Jesúsca. Suprema yáapicha, níái israelita
Uái Martaca, yéetéeriwa íiwacanánáica béeyéica. Yá
yéenásàatúamica, úumaca Jesús irí: náimaca nalíwáaca:
—Wáiwacali, yáaséeriquéera, —¿Càinásica yéewa wamànica?
idènìacáiná báinúaca èeri Yáara asìalica imànica ìyaca
yéetácadénáamiwa —úumaca. madécaná wawàsi cachàiníiri
40 Jesús yàalàaca úa: càmíiri áiba wenàiwica idé
—Núumacaté pirí, peebáidacaalí imànica. 48 Wamàacacaalí imànica
núa, yásí piicáca Dios íiwitáise cài mamáalàacata, yásí macáita
cachàiníiri —íimaca yái Jesúsca. wàasu cáli néeséeyéi neebáidapiná
41 Néese needáca manuíri íba Mesíascani, yái wacuèrinápináca
càliculìi inùma íicha. Jesús wía judíoca. Néese namànipiná
iicáidaca chènuniré, íimaca Dios irí: ùwicái wacuèrinánái romanonái
—Núaniri, nùaca pirí cayábéeri íipunitawa, íná romanonái
peebácáiná nulí iyúwa nusutáaná nàanàapiná wáipunita, yásí
píicha. 42 Núalíacawa báisíiri iyú namáalàidaca wàasu templo, wàasu
peebáca càiripináta nulí iyúwata cáli néeséeyéi nacái —náimaca.
nusutáaná píicha. Quéwa cài 49 Quéwa abéeri néená íipidenéeri
núumaca pirí yéewacaténá níái Caifás, yácata sacerdote íiwacaliná

wenàiwicaca neebáidaca pidéca yáté camuíca, íimaca nalí:
pibànùaca núa —íimaca yái Jesúsca. —Píacué càmíiyéita yáalíawa,
43 Néese Jesús idécanáami cài dàaléeyéicuéca íiwita pía meedá.
íimaca Dios irí, yá iicáidaca càliculìi 50 Càmitacué nacái píalíawa
irìculé. Yá íimaca cachàiníiri iyú: cayábáanápiná cachàini pirícuéni

—¡Lázaro, pimusúawa síisaara! — wanúacaalí abéeri asìali ipíchaná
íimaca yái Jesúsca. macái wàasu cáli néeséeyéi
44 Yá yéetéerimiwa imusúacawa imáalàacawa —íimaca yái Caifásca.
nadacuèri macáita ìwalíise 51 Quéwa yái Caifásca càmita
wáluma iyú, yàabàli, icáapi nacái, icàlida càiri tàacáisi íiwitáise

néepuèri nacái inàni wáluma iyú, iyúwata, néese ìyacáináté sacerdote
càide iyúwa judíonái yéepùaná íiwacaliná yáté camuíca, ínáté
yéetéerimiwa. Yá Jesús íimaca nalí: Dios imàacaca Caifás icàlidaca
269 SAN JUAN 11, 12
tàacáisi Dios inùmalìcuíse Uái Martaca uwacùaca nalí

íiméerica Jesús yéetáanápinátéwa nayáapiná. Lázaro abéeri néená
judíonái íichawalíná. 52 Càmita níái yáawinéeyéicawa iyáaca
yéetáanápinátéwa abéta judíonái iyáacaléwa Jesús yáapicha mesa
íichawalíná, néese macái èeri iwéré. 3 Néese María itéca catùa
mìnanái íichawalíná yéewanápiná idènièchúa trescientos gramos,
nàyaca Dios yéenibe macái cáli batéwa medio litro yái séenásica
íinatabàa. 53 Iná yáté èerica pumèníirica isàni yáawamíiri
judío íiwacanánái náináidacawa íipidenéeri nardo, quéwa máiníiri
nanúanápináté Jesús. cawènica. Yá ùucùaca pumèníiri
54 Iná Jesús càmita yèepuníwa isàni Jesús yàabàli ìwali. Néese
judíonái yèewibàa, néese yàacawa uchuìdaca yàabàli àniwa uíwita
Judea yàasu cáli íicha wáapicha ibáiná iyúwa. Yá macáita
wía yéewáidacaléca. Yáté wàacawa wenàiwica capìi irìcuíyéi namìaca
Efraín ìyacàlená néré ìyéerica isàni pumèniwaca. 4 Néese Simón
mawiénita manacúali yùucu ìirimi íipidenéeri Judas Iscariote,
càináwàiri, canácatalé máiní abéeri Jesús yéewáidacalé yéená
wenàiwica. Jesús iyamáacawa néeni itéeripinácaté Jesús yùuwidenái,
wáapicha wía yéewáidacaléca. náibàacaténáni, íimaca Jesús irí:
55 Mawiénicaté judíonái yàasu 5 —¿Cáná pimàaca úucaca plata
culto Pascua, íná madécaná yàcalé meedá máiwitáiséeri iyú? ¿Cánáté

mìnanái nàacawa Jerusalén càmita pichùulìa uwéndacani yái
ìyacàlená néré namànicaténá séenási pumèníirimica trescientos
quéechacáwa áiba culto nacáiri denario ìwalinápiná, yái abéeri
masacàanápiná Dios iicáca camuí iwènicatáica, yéewanápiná
nía, ipíchawáiseté namànica wayúudàaca catúulécanéeyéi? —
Pascua yàasuná culto. 56 Yá íimaca yái Judas Iscarioteca.
macái wenàiwica nacutáca Jesús 6 Yái Judas quéwa càmita
Jerusalén ìyacàlená irìcubàa. catúulécaná iicáca wenàiwica.

Nabàlùacawa templo irìcu, yá Cayéedéericáita meedáni,
nasutáca néemìawáaca. Yá náimaca: iwàwéeri iyéedùaca plata wàasu
—¿Càiná píináidacawa? plata yàalu irìcuíse, Judascáiná
¿Yàanàasica aléi iicácaténá culto, icùacaté wàasu plata, wía Jesús
càmitasica yàanàa? —náimaca. yéewáidacaléca, yáté áibaalí
57 Fariseonái, sacerdote íiwacanánái iyéedùaca yàacawa wàasu plata
nacái nachùulìacaté macái púubanamataté. 7 Néese Jesús
wenàiwica nacàlidáanápiná nalíni íimaca Judas irí:
náalíacaalí alénácaalí ìya Jesús, —Pimàaca umànica iyúwa
náibàacaténáni. uwàwáaná. Picá pisàiwica ulí
wawàsi. Udènìacaté yái pumèníirica
Una mujer derrama isàni ùucùacaténá nùwalini
perfume sobre Jesús nusànipiná nabàlìacaténá nuinámi
12 Seis èeri ipíchawáiseté

judíonái yàasu culto
Pascua, Jesús yàacatéwa Betania
càide iyúwa judío íiwitáise ìyáaná.
8 Catúulécanéeyéi wenàiwica
nàyacuéca píapicha mamáalàacata

ìyacàlená néré, yái yàcaléca càiripináta íná yéewacué píalimá
ìyacatáiquéi Lázaro, yái asìali piyúudàaca nía piwàwacatáicatacué
Jesús imichàidéericaté yéetácáisi piyúudàaca nía. Núa quéwa
íicha. Wía Jesús yéewáidacaléca càmíirita ìyapiná píapichacué
wàacawa yáapicha. 2 Aibanái càiripináta chái èeri irìcu —íimaca
imànica yàacàsi Jesús iyáacalépiná. yái Jesúsca.
SAN JUAN 12 270
matuíbanáiri iyú nacái,

Conspiración contra Lázaro yáawinéericawa burro
9 Madécaná judío yáalíacatéwa wàlisài íinata”,
Jesús ìyaca Betania ìyacàlená íimacaté yái Diosca.
irìcu. Nàacawa néré naicácaténá 16 Quéechatécáwa, wía Jesús
Jesús, yá nawàwacaté naicáca yéewáidacaléca càmitaté wáalía

Lázaro nacái, yái asìali Jesús wéemìaca càinácaalíté íimáaná yái
imichàidéericaté yéetácáisi íicha. wenàiwicanái imàníirica Jesús irí.
10 Iná sacerdote íiwacanánái Quéwa néesecáwa idécanáamité
náináidacawa nanúanápiná Jesús imichàacawa chènuniré
Lázaro nacái. 11 Madécanácáiná ìyacaténá cáimiétacanéeri iyú
judío nayamáidacaté neebáidaca Dios yáapicha, átata wawàwalica
sacerdote íiwacanánái itàacái, profetanái itànàacaté tàacáisi Jesús
neebáidáanápiná Jesús itàacái. ìwali Dios inùmalìcuíse càinácaalíté
Càité neebáidaca Jesús itàacái wenàiwica namànipináca Jesús irí.
naicácáiná cáuca Lázaro. 17 Néese níái wenàiwica
iyéeyéicaté Jesús yáapicha

Jesús entra en Jerusalén imáidacaalíté Lázaro càliculìi
12 Madécaná wenàiwica irìcuíse, imichàidacaténáni
nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená yéetácáisi íicha, yá nacàlidaca
néré naicácaténá Pascua áibanái irí Jesús iináwaná, yái
yàasuná culto. Néese mapisáita naicáanácaté Jesús icáucàidaca
àniwa néemìaca tàacáisi Jesús Lázaro. 18 Iná manùbéeyéi
iináwaná ìwali yàanàanápináté wenàiwica nàaca náipunitáidaca
Jerusalén ìyacàlená néré. 13 Iná Jesús néemìacáináté iináwaná
nawichùaca wisìri nacáiri ibáiná, Jesús imàníiná yái càmíirica áiba
yá natéca báinási nacáapi irìcuwa wenàiwica idé imànica. 19 Quéwa
náasáidacaténá casíimáica nía fariseonái náimaca nalíwáaca:
Jesús ìwali. Yá namusúacawa —¿Cánácué pidècunìawa
Jerusalén ìyacàlená irìcuíse mamáalàacata? Iwàwacutá
náipunitáidáanápiná Jesús wamáalàidacani caquialéta.
natàidacaténáni. Yá namáidaca Piicácué, ¡macái èeri mìnanái
nàacawa casíimáiri iyú: yàacawa yáapicha! —náimaca.
—¡Wàacué Dios irí cayábéeri!
¡Cayábéeriquéi Wacuèrináca, yái Unos griegos buscan a Jesús
wenàiwica Dios ibànuèrica walí, 20 Manùbéeyéi wenàiwica
icùacaténá wía! ¡Cayábéeriquéi yàanàacaté nàacaténá Dios
Wacuèrináca, wía Israel icàaluíniná Pascua yàasuná culto
itaquénáinámica! —náimaca. yaalí Jerusalén ìyacàlená irìcu.
14 Jesús yàanàaca burro, yá Nàyaca nèewi abénaméeyéi Grecia
yáawinacawa burro íinata, yàasu cáli néeséeyéi, càmíiyéi
iwàlùacaténáwa Jerusalén judío. 21 Yá nàacawa natàaníca
ìyacàlená irìculé, càide iyúwaté Felipe yáapicha yái Betsaida
profeta itànàanáté tàacáisi Dios ìyacàlená mìnalica Galilea yàasu
inùmalìcuíse. Dios íimacaté: cáli íinatéerica ìyaca. Yá nasutáca
15 “Picácué cáalu pía, píacué Felipe íicha wawàsi manuísíwata.
ìyéeyéica Jerusalén Náimaca irí:
ìyacàlená irìcu, áibaalí —Néeni, pimàni walí
íipidenácatalé Sión. Piicácué, cayábéeri, pité wía Jesús yàatalé
Picuèriná yàanàaca watàanícaténá yáapicha —náimaca.
pìatalécué, cáimiétacanéeri, 22 Yá Felipe yàacawa icàlidaca
271 SAN JUAN 12
naináwaná Andrés irí. Néese Felipe, Jesúsca. 28 Néese Jesús íimaca Dios
Andrés nacái nàaca nacàlidaca irí: “Núaniri, pimàaca wenàiwica
Jesús iríni. 23 Néese Jesús íimaca náalíacawa máiníiri cachàinica
nalí: pía”, íimaca yái Jesúsca. Néese níái
—Nuénáiwaná idéca yàanàaca wenàiwica ibàluèyéicawa néenibàa
nuétáanápináwa yéewacaténá néemìaca tàacáisi chènuníise.
Dios imàacaca cáimiétacanéerica Yá tàacáisi íimaca: “Nudéca
núa chènuniré, núa asìalica numàacaca wenàiwica náalíacawa
Dios néeséerica. 24 Péemìacué cachàinica núa, yá cài numàacapiná
comparación. Càica núade iyúwa náalíacawa àniwa”, íimaca yái
trigo ituíná íimi. Càmicaalí ituíná tàacáisica.
yúuwàawa cáli yèewiré ìyacaténá 29 Néese áibanái wenàiwica
iyúwa yéetéerimiwa, néese ìyaca ibàluèyéicawa néenibàa idécanáami

abéerita càiripináta. Quéwa néemìaca tàacáisi, yá náimaca
iwàlùacaalíwa cáli yèewiré iyúwa néemìacasa énu nacáiri isàna,
yéetéerimiwa, yásí idàwinàacawa càide iyúwa tiríricaalí èeri isàna.
needácaténá manùba ìyacaná Abénaméeyéi quéwa náimaca:
quíiracaalíni. Càita nacái núa, —Angel itàaníca yáapicha —
iwàwacutá nuétácawa yéewacaténá náimaca. 30 Néese Jesús íimaca nalí:
madécaná wenàiwica nadènìaca —Dios idéca itàaníca nulí, éwita
nacáucawa càmíiri imáalàawa. núalíacáaníta yeebáca nulí càide
25 Cawinácaalí càmíirica iwàwa iyúwa nusutáaná íicha, quéwa
yeebáidaca nutàacái cáininácáiná itàaníca nulí píalíacaténácuéwa
iicáca icáucawa chái èeri irìcu, Dios yeebáca nulí càide iyúwa
imáalàidaca íichawa icáucawa. nusutáaná íicha. 31 Mesúnamáita
Quéwa cawinácaalí yeebáidéerica Dios yùuwichàidapiná macái èeri
nutàacái éwita nanúacaalíni cruz mìnanái càmíiyéi yeebáida nutàacái,
ìwali càmicáiná cáininá iicáca yásí Dios yúucapiná méetàuculé
nuícha icáucawa, idènìapiná báawéeri Satanás, yái ichùulièrica
icáucawa càmíiri imáalàawa Dios èeri mìnanái íiwitáise siùcade. 32 Yá
yáapicha càiripináta. 26 Aibacaalí namichàidacaalípiná núawa cruz
iwàwa íibaidaca nulípiná iwàwacutá ìwali chènunibàa, yásí wenàiwica
yeebáidaca nutàacái imànicaténá macái cáli néeséeyéi neebáidapiná
càide iyúwa nuwàwáaná. nutàacái —íimaca yái Jesúsca.
Cawinácaalí íibaidéerica nulípiná 33 Càité Jesús icàlidaca walíni
ìyapiná núapicha nùyacatalé wáalíacaténáwa yéetáanápinátéwa

chènuniré. Cawinácaalí íibaidéerica cruz ìwali. 34 Níái wenàiwicaca
nulípiná, Núaniri Dios imàacapiná náimaca Jesús irí:
cáimiétacanéericani, yái wenàiwica —Wadéca waléeca Dios itàacái
íibaidéerica nulípiná —íimaca yái profetanái itànèericaté Mesías ìwali
Jesúsca. Mesías ìyáanápiná càiripináta, yái
wacuèrinápináca Dios ibànuèrica
Jesús anuncia su muerte walí wía judíoca. Quéwa pidéca
27 Néeseté Jesús íimaca: “¡Siùca picàlidaca pìwaliwa, yái asìali Dios
máiní cáaluca nuínáidacawa néeséericasa, iwàwacutáanápinása
nuwàwawa! ¿Càinásica núumapiná nanúaca pía cruz ìwali. ¿Cawinásica
Núaniri Dios iríwa? ¿Núumasica yáara asìali Dios néeséerica? —
irí: ‘Núaniri, piwasàa núa íicha náimaca. 35 Néese Jesús íimaca nalí:
yái yùuwichàacáisica’, núumasica —Achúma èeritacué nuéwáidaca
irí? ¡Càmíirita! Nudéca nùanàaca pía amalácaténácué píiwitáise.
nùuwichàacaténáwa”, íimaca yái Peebáidacué nutàacái siùcata.
SAN JUAN 12 272
Picácué pichàbáida péenáiwanáwa, Jesús ìyáanápináté cáimiétacanéeri

ipíchanácué piúcacawa méetàuculé iyú Dios yáapicha chènuniré. Yáté
Dios íicha càiripináta. Cawinácaalí Isaías icàlidaca tàacáisi Jesús ìwali.
càmíiyéica yeebáida nutàacái, 42 Quéwa madécaná judío
catáca náiwitáise, càmita náalíawa neebáidaca Jesús itàacái.

náucáanápinácawa càiripináta. Abénaméeyéi judío íiwacanánái
Càica níade iyúwa wenàiwica neebáida nacái quéwa
yèepuníiriwa catéeri irìcu, càmíiri ibàacanéeri iyúta, cáalucáiná
yáalíawa alénácaalí yàawa. 36 Núata naicáca nanacáiyéiwa fariseo
càiride iyúwa camalási íná ipíchaná náucaca nía judíonái
peebáidacué nutàacái idècunitàacá yéewáidacàalu íicha. 43 Náimaca
nùyaca píapicha, amalácaténácué nawàwáanása cayábaca Dios
píiwitáise, pèepuníinápiná Dios iicáca náiwitáise, quéwa máiní
yáapicha —íimaca yái Jesúsca. cachàiníwanái nawàwaca cayábaca
Jesús idécanáami icàlidaca nalíni, nanacáiyéi iicáca nía, íná nabàaca
yá yàacawa náicha. Iyamáacawa naináwanáwa neebáidáaná Jesús
náicha ibàacanéeri iyú. itàacái, ipíchaná nanacáiyéi
báawaca naicáca nía Jesús ìwalíise.
Por qué los judíos no
creían en Jesús Las palabras de Jesús
37 Ewita Jesús imànicáanítaté juzgarán a la gente
madécaná yái càmíirica wenàiwica 44 Jesús íimacaté cachàiníiri
idé imànica judíonái yàacuésemi, iyú: “Cawinácaalí yeebáidéerica

càicáaníta manùbéeyéi càmita nutàacái, càmita yeebáida abéerita
neebáida itàacái. 38 Ináté macáita nutàacái, néese yeebáida nacái
ichàbacawa càide iyúwaté profeta Núaniri Dios itàacái yái ibànuèrica
Isaías itànàanáté tàacáisi Dios núa aléi. 45 Cawinácaalí yáaliérica
inùmalìcuíse. Isaías íimacaté: nùwali càinácaalí nuíwitáise ìyaca,
“Pía, Wacuèriná Dios, canácata yáalíaca ìwali nacái yái Núaniri
yeebáidéeri walí wàasu Diosca, yái ibànuèrica núa aléi.
tàacáisi wacàlidéerica nalí 46 Càica núade iyúwa camalási.
pinùmalìcuíse. Canácata Nudéca nùanàaca aléi èeri irìculé

yáaliériwa píiwitáise ìwali, yéewanápiná amaláca náiwitáise
càmicáiná neebáida pitàacái”, cawinácaalí yeebáidéeyéica
íimaca yái Isaíasca. 39 Isaías nutàacái, yéewacaténá càmita nàya
icàlidacaté cáná yéewa càmita càide iyúwa wenàiwica càmíiyéi
náalimá neebáidaca. Isaías yáalía Dios ìwali. 47 Aibacaalí
íimacaté: yéemìa nutàacái quéwa càmíiri
40 “Dios imàacacaté matuíca yeebáida, càmitàacá nùuwichàida
náiwitáise, càmíiyéi nacái siùcanide, càmicáiná nùanàa aléi
yáalíawa. Iná càmita náalimá èeri irìculé nùuwichàidacaténá
náalíaca néemìaca itàacái wenàiwica, néese nudéca nùanàaca
càinácaalí íimáaná, càmita nuwasàacaténá wenàiwica
nacái neebáida báisíiri iyú; Dios yàasu yùuwichàacáisi
càmita náalimá nawènúadaca íicha. 48 Aibacaalí báawa iicáca
náiwitáisewa Dios irípiná, núa, càmíiri nacái yeebáida
íná càmita Dios iwàlisàida nutàacái, ìyaca áiba wawàsi
nawàwa”, yáasáidéeripiná cabáyawanácani:
íimacaté yái Isaíasca. 41 Càité Isaías Yái tàacáisi nucàlidéerica, yácata
icàlidacaté nalíni, iicácáináté yáasáidéeripiná cabáyawanácani,
yéenáiwanási nacáiri íimáanáca èeri imáalàacaalípináwa.
273 SAN JUAN 12, 13
49 Càmicáiná nutàaní nùasu yái wáluma idacuèrica ìwalìabàawa
wawàsiwa. Núaniri Dios yái càide iyúwa wáiwitáise ìyáaná
ibànuèrica núa aléi, yácata wía judíoca, càmicáináté wamàni
ichùulièrica núa nucàlidáanápiná walíwáaca yái cayábéerica.
tàacáisi inùmalìcuíse, 6 Yàanàaca Simón Pedro yàatalé
nuéwáidáanápiná nacái wenàiwica. íibacaténá Pedro yàabàli, quéwa

50 Yá núalíacawa nadènìanápiná Pedro íimaca Jesús irí:
nacáucawa càmíiri imáalàawa —Nuíwacali, ¡càmita cayába
macáita wenàiwica yeebáidéeyéica píiba nùabàli, càmicáiná nùasu
iyúwa Núaniri Dios ichùulìaná. wenàiwica pía! —íimaca yái
Iná yái nucàlidéericuéca pirí, yá Pedroca. 7 Jesús íimaca irí:
nucàlidacuéca piríni càide iyúwa —Siùca càmita píalía péemìaca
Núaniri Dios ichùulìaná núa”, càinácaalí íimáaná yái numàníirica
íimaca yái Jesúsca. pirícué quéwa áibaalípiná yásí
píalía péemìacani —íimaca yái
Jesús lava los pies de Jesúsca. 8 Quéwa Pedro íimaca irí:
sus discípulos —¡Canácatáita nubatàa píibaca
13 Iwàwacutácaté abé
èeri ipíchawáise
judíonái imànicaté nàasu
nùabàli! —íimaca yái Pedroca.
Jesús íimaca irí:
—Càmicaalí nuíba pìabàli, néese
cultowa íipidenéeri Pascua. càmita nùasu wenàiwica pía —
Jesús yáalíacawa yéenáiwaná íimaca yái Jesúsca. 9 Néese Simón
yàanàacaté yàanápináwa èeri Pedro íimaca irí:
íicha yèepùacaténáwa Yáaniri Dios —Iyá, Nuíwacali, pìapìdáida
yàataléwa. Cáininácaté Jesús iicáca núa, píiba nùabàli, nucáapi
wía, mamáalàacata manuísíwata, nacái, nuíwita nacái macáita,
wía yàasu wenàiwica ìyéeyéica chái numànicáiná nubáyawanáwa
èeri irìcu, càita nacái cáininácaté nucáapi iyúwa, nuíwitáise iyú
iicáca wía àta yéetácatalétawa. nacáiwa —íimaca yái Pedroca.
2-4 Satanás imàacacaté Judas 10 Quéwa Jesús íimaca irí:
íináidacawa itéenápiná Jesús —Péemìa comparación: Aibacaalí

yùuwidenái náibàacaténáni. Yái yàapìdáaníca quéechatécáwa, yá
Judas, Simón Iscariote ìiricani. masacàacani. Casacàaca meedá
Jesús nacái yáalíacatéwa yàabàli, ìipìnacáiná àyapulìcubàa,
yàanàacaté Dios yàatanáise, íná íibacáita yàabàliwa. Càita nacái
yáalíacaté nacáiwa píacué. Nudéca nùapìdáidacuéca
yèepùanápinátéwa Dios yàatalé píiwitáise masacàacaténácué
àniwa. Jesús nacái yáalíacatéwa Dios iicáca pía, numàacacáináté
Dios imàacacaté Jesús icùaca nuwàwawa pibáyawaná
macáita Dios íiwitáise iyú. íichacué peebáidacáinácué
Néese idècunitàacá Jesús iyáaca nutàacái. Néese pimànicaalícué
iyáacaléwa wáapicha, wía pibáyawanáwa áibaalí àniwa,
yéewáidacaléca, yá yàacawa iwàwacutácué picàlidaca
mesa íicha, imàacaca íichawa píichawani nuíbacaténácué
yàasu ruana nacáiriwa yúuquéeri píicha yái báawéerica pimàníirica
ìwalíisewa. Yá idacùaca wáluma áibaalípiná chái èeri irìcu, càide
ìwalìabàawa. 5 Néese Jesús iyúwa wáibacaalí wenàiwica
yùucùaca úni ponchera irìculé. Yá yàabàli. Quéwa abéeri péenácué
imànica walí cayábéeri, idàbaca casaquèeri meedá íiwitáise
íibaca wàabàli, wía yéewáidacaléca, mamáalàacata —íimaca yái Jesúsca.
yá ichuìdaca wàabàli wáluma iyú, 11 Jesús yáalíacatéwa chánácaalí
SAN JUAN 13 274
wéená itéeripináté yùuwidenái 18 “Càmita macáicué cài núumaca
náibàacaténáni, ínáté Jesús íimaca: pìwaliwa. Núalíacawa nàwali níái

“Abéeri péenácué casaquèeri meedá nuedéeyéica nùasunáipináwa.
íiwitáise mamáalàacata”, cài íimaca Quéwa iwàwacutá macáita
yái Jesúsca. ichàbacawa càide iyúwaté profeta
12 Néese idécanáami Jesús íibaca itànàaná tàacáisi nùuwide ìwali
wàabàli, yá yúucaca ìwalíisewa Dios inùmalìcuíse bàaluité. David
yàasu ruana nacáiriwa àniwa. Yá íimacaté: ‘Yái nùacawéeriná
yáawinacawa mesa iwéré àniwa. iyéericaté iyáacaléwa núapicha,
Iimaca walí: yácata idé yùuwideca imànica
—Siùcade nucàlidacué núa, imànicaténá nulí báawéeri’,
piríni càinácaalí íimáaná íimacaté yái Davidca. 19 Yá
yái nuíbáanácuéca pìabàli. nucàlidacuéca piríni ipíchawáise
13 Píimacuéca nùwali yéewáidéeri nùuwide imànica nulí báawéeri.
wía, Wáiwacali nacái. Yá Néese idécanáami cài imànica
cayábéeriquéi píimáanácuéca nulí, yásí peebáidacuéca nutàacái,
cài nùwali, núacáináta càiri. Diosca núa, yái càmíirica
14 Núa, yái yéewáidéericuéca imáalàawa. 20 Péemìacué cayába,
pía, Píiwacalicuéca nacái, cawinácaalí yeebáidéerica nùasu
nudéca nuíbaidaca pirípinácué wenàiwica itàacái, yeebáida nacái
càiride iyúwacué pìasu nutàacái. Néese nacái, cawinácaalí
wenàiwica càmíiri cachàini yeebáidéerica nutàacái, yeebáida
náicha canánama íibaidéericué nacái Dios itàacái yái Dios
pirípiná, numànicaténácué pirí ibànuèrica núa aléi —íimaca walí
yái cayábéerica nuíbáanácuéca yái Jesúsca.
pìabàli. Nudéca nuíbaidacuéca
pirípiná càide iyúwa pìasu Jesús anuncia que Judas
wenàiwica càmíiri cachàini lo traicionará
náicha canánama íibaidéericué 21 Idécanáamité Jesús icàlidaca
pirí, éwitacué Píiwacalicáaníta walíni, néese máiní achúmaca

núa, íná iwàwacutácué píibaidaca iwàwa. Yá íimaca walí amaléeri iyú:
pirípináwáaca pimànicaténácué —Péemìacué cayába, abéeri
piríwáaca cayábéeri. péenácué itéeripiná nùuwidenái
15 Nudéca cài núasáidacuéca náibàacaténá núa —íimaca yái
piríni pimànicaténácué Jesúsca.
cayábéeri piríwáaca càide 22 Néese wía yéewáidacaléca
iyúwa numàníinácué pirí. waicáidáidaca walíwáaca. Càmita

16 Péemìacué comparación: Canáca wáalíawa càiríinácaalí yái cài
yàasu wenàiwica cachàiníiri Jesús íimaca ìwali. 23-24 Núa Juan,
íiwacali íichawa. Iná picácué yái yéewáidacalé cáininéerica
píináidawa cachàiníiyéicuéca Jesús iicáca, núawinacawa nùyaca
nuícha pía. Càide iyúwa mawiénita Jesús irí. Iná Simón
nuíbaidáanácuéca pirípiná, càita Pedro yúucaca icáapiwa nulí
nacái iwàwacutácué píibaidaca nusutáanápiná nuémìawa Jesús
pirípináwáaca. 17 Píalíacaalícué càiríinácaalí yái cài Jesús íimaca
péemìaca càinácaalí ìwali. 25 Iná núawiacawa Jesús
íimáaná yái núuméericuéca ipualé, nusutácaténá nuémìawani.
pirí, píibaidacaalícué nacái Yá núumaca irí:
pirípináwáaca càide iyúwa —Nuíwacali, ¿càiríiná yái cài
nuchùulìanácué pía, yásí píimaca ìwali? —núumaca irí.
casíimáicuéca piwàwawa. 26 Jesús íimaca nulí:
275 SAN JUAN 13, 14
—Yácata yái núapúadéerica 34 Nuchùulìacué pía pimàníinápiná
irípiná pan quírápieli irìculé — áiba wawàsi wàlisàita: Cáininácué

íimaca yái Jesúsca. Iná idécanáami piicáyacacawa. Càide iyúwa
yáapúadaca pan, yá yàaca Judas cáinináanácué nuicáca pía, càita
iríni, yái Simón Iscariote ìirica. nacái iwàwacutácué cáinináca
27 Néese Judas yeedácanacáita iríwa piicáyacacawa. 35 Cáininácaalícué
pan yéená isàbéeri, yá Satanás piicáyacacawa, yásí macái èeri
iwàlùacawa Judas iwàwalìculé mìnanái yáalíacuécawa pìwali
ichùulìacaténá Judas íiwitáise. nuéwáidacalécuéca pía —íimaca
Néese Jesús íimaca Judas irí: yái Jesúsca.
—Yáara wawàsi pimàníiripináca,
pìa pimànica ráunamáitani — Jesús anuncia que
íimaca yái Jesúsca. Pedro lo negará
28 Yáté èerica canáta 36 Néese Simón Pedro isutáca
wéenáquéi yáaliériwa cáná yéemìawa Jesús:

yéewa Jesús icàlidaca Judas —Nuíwacali, ¿alénápinásica
iríni. 29 Abénaméeyéi wéená pìawa? —íimaca yái Pedroca. Yá
nayúunáidaca Jesús ichùulìaca Jesús íimaca irí:
Judas iwènìanápináté yàacàsi —Aléera nùacatalépinácawa
wamáapuèrica Pascua piná. Aibanái càmita yéewa pìacawa núapicha
wéená nayúunáida nacái Judas siùca, quéwa áibaalípiná yásí
yàacaténá plata catúulécanéeyéi irí. pìacawa núami néréwa —íimaca
Judascáiná icuèrité wàasu plata. yái Jesúsca. 37 Yá Pedro íimaca irí:
30 Iná Judas idécanáami iyáaca —¡Càmíirita, Nuíwacali!
iríwa pan yéená isàbéerica, yá Núalimáca nùacawa píapicha
imusúacawa wáicha machacànita. siùcasíwata. Ewita iwàwacutáca
Yá catáca ìwali. nuétácawa píichawalíná, yá
cayábaca nuétácawa —íimaca yái
El nuevo mandamiento Pedroca. 38 Néese Jesús íimaca irí:
31 Ináté idécanáami Judas —¿Báisítasica pimàacaca nanúaca
yèepùacawa wáicha, yá Jesús pía nuíchawalíná? Càmíirita,
íimaca walí: máinícáiná càulenáca píichani.
—Siùcáisede wenàiwica Péemìa cayába, ipíchawáise
naicápiná núa cáimiétaquéeri cawámai itàaca, yá pimànipiná
iyúwa, núa asìali Dios néeséerica. pichìwawa máisiba yàawiría,
Núasáidapiná nalíwa nacái píimapiná càmitasa píalía nùwali
cachàinica Dios íiwitáise. 32 Càide ipíchaná nanúaca pía núapicha —
iyúwa núasáidáanápiná nalíwa íimaca yái Jesúsca.
cachàinica Dios íiwitáise, càita
nacái Dios yáasáidapiná nalíwa Jesús, el camino al Padre
cachàinica nacái nuíwitáise, núa
asìali Dios néeséerica. Càicatanica
Dios imànipiná mesúnamáisíwata.
walí wía yéewáidacaléca:
“Picácué cáalu pía. Manuícué
33 Péemìacué nulí pía nuénánáica píináidaca piwàwawa Dios
cáininéeyéica nuicáca, nùyacué ìwali, nùwali nacái. 2 Núaniri
píapicha achúma èerita. Yá Dios icapèe ìyéerica chènuniré
picutápinácué núawa quéwa idènìaca imàdáanáwa madécaná
núumacué pirí càide iyúwa wenàiwica ìyacatáipiná. Canácaalí
núumáanáté judío íiwacanánái irí: ìyéeri nérétá, yá càmitacué
Càmitacué yéewa pìacawa núapicha nucàlida pirítáni. Yá nùacawéera
siùca aléera nùacatalépinácawa. nuchùnìacaténácué pìyacatáipiná.
SAN JUAN 14 276
3 Nudécanáamicué nùacawa Dios ìyáaná, Núaniri Dios nacái
píicha, yá nuchùnìacuéca nacái ìyaca càide iyúwa nùyáaná. Yái
pìyacatáipiná, yásí nuèpùacawa nucàlidéericuéca pirí càmita
néese àniwa, yá nutécué pía nutàaní nunùmalìcuísewa.
núapichawa, yéewacaténácué Néese nutàaníca Núaniri Dios
pìyapináca núapicha aléera inùmalìcuísewa. Càmita nacái
nùyacataléca. 4 Píalíacuécawa numàni nùasu wawàsiwa chái
alénácaalí nùawa. Píalíacué èeri irìcu, néese Núaniri Dios
nacáiwa càinácaalí iwàwacutáaná ìyaca nuwàwalìcu, yácata
pimànica pìacaténácuéwa néré imàníirica iyúwa iwàwáaná
nacái”, íimaca yái Jesúsca. 5 Néese imànica. 11 Peebáidacué nùyaca
Tomás íimaca Jesús irí: càide iyúwa Núaniri Dios ìyáaná,
—Wáiwacali, càmita wáalíawa Núaniri Dios nacái ìyaca càide
alénácaalí pìawa. Iná càmita iyúwa nùyáaná. Càmicaalícué
yéewa wáalíacawa càinácaalí píalimá peebáidaca yái núuméerica
iwàwacutáaná wamànica pirícué nùyáaná iyúwa Núaniri
wàacaténáwa néré —íimaca. 6 Jesús Dios ìyáaná, néese peebáidacué
íimaca irí: piicácáiná yái numàníirica
—Iwàwacutácué peebáidaca càmíirita áiba wenàiwica idé
nutàacái pìacaténácuéwa Núaniri imànica. 12 Péemìacué cayába,
Dios yàatalé. Núalíacawa, nuémìaca cawinácaalí yeebáidéerica nutàacái,
nacái macáita báisíiri tàacáisi imànipiná càide iyúwa numàníiná.
Dios ìwali. Núacata yái yèerica Imànipiná nacái cachàiníiri íicha
nacáuca càmíiri imáalàawa yái numàníirica nùacáináwa
macáita wenàiwica yeebáidéeyéica Núaniri Dios yàataléwa. 13 Macáita
nutàacái. Canácata yáaliméeri cayábéeri wawàsi pisutéeripinácué
yàacawa Núaniri Dios yàatalé Dios íicha nunùmalìcuíse
àta yeebáidacaalíta nutàacái. càide iyúwa nuwàwáaná
7 Píalíacáinácué nùwali, íná nuchùulìacáinácué pisutáanápiná
píalíapinácué nacáiwa Núaniri Dios Dios íichani, yá numànipinácuéca
ìwali, yá siùcáisede píalíacuécawa piríwani yéewacaténá núa yái
Dios ìwali. Piicácatécué Dios Dios Iirica núasáidaca macái
madécaná èeri, íná píalíacuéca wenàiwica irí máiní cachàinica
ìwali —íimaca yái Jesúsca. 8 Néese Núaniri Dios íiwitáise. 14 Macáita
Felipe íimaca irí: cayábéeri wawàsi pisutéeripinácué
—Wáiwacali, pimàaca waicáca nuícha càide iyúwa nuwàwáaná,
Píaniri Dios, yásí casíimáica yá numànipinácuéca piríwani —
wawàwa. Yácata abéerita wawàsi íimaca yái Jesúsca.
iwàwacutáwa walí —íimaca. 9 Jesús
íimaca irí: Jesús promete enviar
—Felipe, nudéca nùyacuéca el Espíritu Santo
píapicha madécaná èeri. 15 Néeseté Jesús íimaca walí,
¿Cáná càmitàacáwa píalíawa wía yéewáidacaléca. Yá íimaca

cawinácaalí núa? Cawinácaalí walí: “Báisícaalícué cáinináca
wenàiwica yáaliérica nùwali piicáca núa, yásí pimànicuéca
yáalía nacái Núaniri Dios ìwali. càide iyúwa nuchùulìaná pía.
Iná iwàwacutá càmita pisutá 16 Yá nusutápiná Núaniri Dios
nuícha numàacáanápinácué íichawa ibànùanápinácué pirí

piicáca Núaniri Dios. Pidécuéca áiba Yàacawéeridéeripinácué
piicácani. 10 Iwàwacutá peebáidaca píawa, yái Espíritu Santo
nùyaca càide iyúwa Núaniri yéewáidéeripinácuéca pía
277 SAN JUAN 14
báisíiri tàacáisi iyú Dios ìwali, —Càmicáiná cáininá naicáca núa.

yàalèeripinácué pía nacái. Yásí Cawinácaalí cáininéerica iicáca núa,
Espíritu Santo yàacawéeridacué yeebáidaca nutàacái; Núaniri Dios
píawa càiripináta. Canácatáitacué nacái cáininéeripiná nacái iicácani.
imàaca píawa. 17 Quéwa èeri Yá nacái Núaniri Dios, núa nacái
mìnanái càmíiyéi yeebáida wàanàapináca wàyacaténá yáapicha.
nutàacái, càmita náalimá needá 24 Quéwa, cawinácaalí càmíirica
nawàwalìculéwani, yái Espíritu cáininá iicáca núa, càmita nacái

Santoca, càmicáiná náalimá yeebáida nutàacái. Yái tàacáisi
naicácani, càmíiri nacái náalía péemièricuéca nucàlidaca pirí,
ìwali, quéwa píalíacué ìwali càmíirita nutàacái, néese Núaniri
ìyacáinácué píapicha siùca. Yásí Dios itàacáicani, yái ibànuèrica núa.
mesúnamáita iyamáacuéwa 25 “Nucàlidacuéca pirí macáita
piwàwalìcuwa càiripináta yái tàacáisica idècunitàacá

icùacaténácué píiwitáise. nùyaca píapicha. 26 Quéwa
18 “Càmita numàacapinácué pía nudécanáamicué nùacawa píicha,
abéerita iyúwa canéeyéi isèenái. yá nusutápiná Núaniri Dios
Nuèpùa nùanàaca nùyacaténácué íichawa, yásí ibànùacué pirí
píapicha àniwa. 19 Achúma èeri yái Yàacawéeridéeripinácuéca
áibanái èeri mìnanái càmíiyéica píawa, yái Espíritu Santoca,
yeebáida nutàacái, càmitanica iyúudàanápinácué pía nulípiná,
naicápiná núawa quirínama, yàalèeripinácué pía nacái. Yá
quéwacué piicácata núa àniwa. Espíritu Santo yéewáidapinácuéca
Yásí cáuca núa àniwa íná yéewa píawa píalíacaténáwa macáita
picáucàapinácuéca nacáiwa. wawàsi ìwali. Yá imàacapinácuéca
20 Néenialípiná idécanáami piwàwalica macáita yái
Espíritu Santo yàanàaca, yásí nucàlidéericuéca pirí.
píalíacuécawa nùyaca càide iyúwa 27 “Nùacaalípináwa, yá
Núaniri Dios ìyáaná, pìyacué numàacacué matuíbanáica piwàwa

abédanamata nacái núapicha, càide iyúwa matuíbanáiná nuwàwa,
nùya nacái piwàwalìculécué. càmita càide iyúwa áibanái
21 Cawinácaalí yeebáidéerica èeri mìnanái ìyáaná càmíiyéica
iyúwa nuchùulìanáni, yá nacái yeebáida nutàacái. Picácué achúma
imàníirica càide iyúwa núumáaná, píináidacawa piwàwawa, picácué
yácata yáasáidéerica báisíiri iyú nacái cáalu piwàwa. 28 Nucàlidacué
cáinináca iicáca núa. Núaniri pirí nùanápinácuéwa píicha, néese
Dios nacái cáininéeripiná iicáca nuèpùapinácué nùyaca píapicha
cawinácaalí wenàiwica cáininéerica àniwa. Báisícaalícué cáinináca
iicáca núa. Yá nacái cáinináca piicáca núa manuísíwatatá, yásí
nuicápinácani, yá nùanàapináca casíimáicuéca piwàwatá
yàatalé numàacacaténá yáalíaca péemìacáinácué nùanápináwa
nùwali báisíiri iyú”, íimaca walí yái Núaniri Dios yàataléwa
Jesúsca. cachàinicáiná nuícha Núaniri Dios.
22 Néese Judas, (càmíirita quéwa 29 Nucàlidacuéca piríni ipíchawáise
Iscariote), íimaca Jesús irí: nùacawa yéewanápiná idécanáami

—Wáiwacali, ¿cánásica nùacawa, yásí peebáidacuéca yái
pimàacapiná píawawa waicácaténá nucàlidéericuéca pirí.
pía, quéwa càmita pimàacapiná 30 “Siùca canáca nulí èeri
píawawa èeri mìnanái naicácaténá nutàaníinápinácué déecuíri iyú

pía? —íimaca irí. 23 Néese Jesús píapicha, Satanáscáiná yàanàaca
íimaca irí: mesúnamáisíwata, yái ichùulièrica
SAN JUAN 14, 15 278
èeri mìnanái íiwitáise càmíiyéica mamáalàacata. Péemìacué

yeebáida nutàacái. Quéwa Satanás comparación: Abéya yàana càmita
càmita yáalimá imawènìadaca yéewa càyacanáni méetàuculé
íichawa núa. 31 Néese, éwita Satanás abéya íicha. Càita nacái càmitacué
càmicáaníta yáalimá imawènìadaca píalimá pimànica cayábéeri
núa, càicáaníta numàacapiná càide iyúwa Dios iwàwáaná
cài imànica, núasáidacaténá píináidacaalícuéwa nuícha.
macái èeri mìnanái irí cáinináca 5 “Càica núade iyúwa abéyéeri
nuicáca Núaniri Dioswa, numàni uva yéetaná. Píatacué càiyéide

nacái càide iyúwa ichùulìaná núa. iyúwa abéya yàana. Cawinácaalí
Pimichàacuéwa. Wàanácuéwa — yeebáidéerica nutàacái
íimaca walí yái Jesúsca. mamáalàacata, yá nùyaca
iwàwalìcu, yásí imànica madécaná
La vid verdadera cayábéeri. Càmicáinácué píalimá
15 Idècunitàacá wàacawa,
Jesús íimacaté walí, wía
yéewáidacaléca: “Péemìacué
pimànica cayábéeri méetàuculé
nuícha. 6 Cawinácaalí càmíirica
yeebáida nutàacái mamáalàacata,
comparación: Càica núade iyúwa Núaniri Dios yúucapiná
abéyéeri uva yéetaná máiníiri méetàuculéni, càide iyúwa
cawènica. Núaniri Dios ìyaca wáucacaalí yàanami méetàuculé,
càide iyúwa icuèrica abéyéeri macáita yàana màyacanéeri àta
uva yéetaná. 2 Cawinácaalí míisicatalétani, néese wenàiwica
yeebáidéeyéica nutàacái càica yeedáca yàanami náucacaténá nía
níade iyúwa abéya yàana. Macái quichái irìculé neemácaténáni.
wenàiwica càmíiyéica imàni càide 7 “Peebáidacaalícué nutàacái
iyúwa Núaniri Dios iwàwáaná mamáalàacata, càmicaalícué nacái

càica níade iyúwa abéya yàana piimáicha tàacáisi nuéwáidéeri
màyacanéeri. Néese Núaniri Dios iyú pía, yá pisutácué nuícha
yúucaca nía méetàuculé càide numàníinápinácué pirí càinácaalí
iyúwa wawichùacaalí yàana abéya cayábéeri piwàwéericuéca,
íicha, macái yàana màyacanéerica. yá numànicuéca piríwani.
Néese cawinácaalí wenàiwica 8 Pimànicaalícué madécaná
imàníiyéica càide iyúwa Núaniri cayábéeri càide iyúwa Dios

Dios iwàwáaná, càica níade iwàwáaná, yásí áibanái naicápiná
iyúwa abéya yàana càyacanéeri. Núaniri Dios cáimiétaquéeri iyú.
Níái yeebáidéeyéica nutàacái, Càita nacái píasáidapinácuéca
Dios itéca náicha càinácaalí nuéwáidacalécuéca pía.
báawéeri ìyaca nalí, namànicaténá 9 Cáininácuéca nuicáca pía càide
cayábéeri cachàiníwanái, càide iyúwa cáinináaná Núaniri

iyúwa wawichùacaalí cáaléeri Dios iicáca núa, íná peebáidacué
yàana ipùata cayábéeri yàana mamáalàacata nutàacái
íicha masacàacaténá yái yàanaca píasáidacaténácué cáinináca piicáca
yéewanápiná idènìaca ìyacanáwa núa càide iyúwa cáinináanácué
cayábéeri manùbéeri nacái. nuicáca pía. 10 Pimànicaalícué
3 Siùcáisede masacàacuéca iyúwa nuchùulìaná pía, yásí
píiwitáise, Núaniri Dioscáiná idéca cáininácuéca nuicáca píawa càide
imàacaca iwàwawa pibáyawaná iyúwa cáinináaná Núaniri iicáca
íichacué, peebáidacáinácué núa numànicáiná iyúwa ichùulìaná
nutàacái. 4 Picácué piwènúada núa.
píiwitáisewa nuícha 11 “Càicuéca núumaca pirí
yéewanápinácué nùyaca piwàwalìcu casíimáicaténácué piwàwa

279 SAN JUAN 15
núapicha, yéewanápiná nacái pía. 19 Pìyacaalícué càide iyúwa

casíimáicuéca pía manuísíwata. èeri mìnanái ìyáanátá, yá
12 Nuchùulìacué cài pimànica: cáininácuéca èeri mìnanái iicáca
Cáininácué piicáyacawa càide píatá, càide iyúwa cáinináaná
iyúwa cáinináanácuéca nuicáca naicáyacacawa. Quéwa nudéca
pía. 13 Péemìacué comparación: nuedácuéca pía èeri mìnanái
Aibacaalí imàacaca icáucawa yèewíise, peebáidacaténácué
yàacawéeriná íichawalínáwa, nutàacái, íná báawaca naicácuéca
yásí wáalíacawa báisíiri iyú pía càmicáinácué pìya càide
cáinináca iicáca yàacawéerináwa iyúwa nàyáaná. 20 Piwàwalicué
macái iwàwalìcuísewa. yái núuméericatécué pirí:
Càita nacái numàacapiná ‘Canáca yàasu wenàiwica
nucáucawa píichawalínácué cachàiníiri íiwacali íichawa’, càité
cáininácáinácué nuicáca núumaca. Càita nacái càmita
pía. 14 Néese, pimànicaalícué yéewacué cachàinica nuícha pía.
mamáalàacata iyúwa núumáaná, Iwàwacutácué piùwichàacawa
cáininácaténácué piicáyacacawa, càide iyúwa nùuwichàanáwa.
yásí nùacawéeyéinácuéca pía. Abénaméeyéi nàuwideca
15 Càmitacué quirínama núuma namànica núa, íná nàuwidecuéca
pìwali nùasu wenàiwicacuéca nacái namànica píawa. Quéwa
pía, càmicáiná yàasu wenàiwica áibanái yeebáidaca nutàacái,
yáalíawa ìwali yái íiwacali íná neebáidapiná nacái iyúwa
imàníináca. Néese núumacué péewáidáanácué nía. 21 Quéwa
pìwali nùacawéeyéinácuéca pía áibanái càmíiyéi yeebáida nutàacái
nucàlidacáinácué pirí macáita namànipiná pirí báawéeriwa
yái Núaniri Dios íimáanáca peebáidacáinácué nutàacái
nulí. 16 Càmitaté peedácué càmicáiná náalía Dios ìwali, yái
núa píiwacalipináwa. Néese ibànuèrica núa aléi.
nuedácatécué pía nùasunáipináwa, 22 “Càmicaalíté nùanàatá
yá nudéca nuchùulìacuéca nucàlidacaténá wenàiwicanái

pía pimàníinápiná cayábéeri, irí nutàacáiwatá, yá càmita
yéewacaténácué nacái yái cabáyawaná nía nùwalíisetá.
cayábéerica pimàníiricuéca Quéwa siùcáisede canáca
iyamáacawa càiripináta. Yásí yéewaná náimaca càmíinápinása
Núaniri Dios imànicuéca piríwa cabáyawaná nía nùwalíise
càinácaalí cayábéeri wawàsi néemìacáináté núumaca nalí
pisutéeripinácuéca íicha nudéca nùanàaca Dios yàatanáise.
nunùmalìcuíse, pisutácaalícué 23 Máiníiyéi cabáyawanáca
càide iyúwa nuwàwáaná. níara wenàiwicaca càmíiyéica

17 Iná nuchùulìacué cài pimànica: yeebáida nutàacái, yácáiná
Cáininácué piicáyacacawa”, íimaca cawinácaalí báawéerica iicáca
walí yái Jesúsca. núa, idéca báawaca iicáca núa
báawacáináté iicáca Núaniri Dios
El mundo odia a Jesús quéechatécáwa. 24 Càmicaalíté
y a los suyos numàni nàacuésemi yái càmíirica
18 Jesús íimacaté walí: “Aibanái áiba wenàiwica idé imànicatá, yá
èeri mìnanái càmíiyéi yeebáida càmita cabáyawaná nía nùwalíisetá.
nutàacái báawapiná naicácuéca Quéwa éwita naicácáaníta cài
píawa, íná piwàwalicué numànica, càicáaníta báawaca
báawáanáté naicáca núa quéechaté naicáca núa, báawa nacái naicáca
ipíchawáiseté báawaca naicácuéca Núaniri Dios. 25 Quéwa iwàwacutá
SAN JUAN 15, 16 280
macáita ichàbacawa càide iyúwaté siùcáade yá nùacawa nùyacaténá

rey David icàlidáaná tàacáisi yáapicha yái Dios ibànuèricaté
nunùmalìcuíse bàaluité. David núa aléi. ¿Cánácué càmita pisutá
íimacaté: ‘Máiní báawacaté naicáca péemìawa núa siùcade ìwali
núa éwita canácáaníta ìwalíise yái nùanápinácawa Núaniri
báawáanápiná naicáca núa’, cài Dios yàataléwa? Iwàwacutácué
íimacaté nunùmalìcuíse yái casíimáica piwàwa núapicha.
Davidca. 6 Quéwa, máiní achúmacuéca
26 “Quéwa nudécanáami piwàwa siùca nucàlidacáinácué
nuèpùacawa Núaniri Dios piríni. 7 Quéwa, péemìacué
yàataléwa, yásí nubànùacué piríwa cayába. Cayába cachàiníwanái
Espíritu Santo, yái Espíritu Dios pirícuéni nuèpùanápinácawa
yàatanáiséerica, itàaníirica báisíiri Núaniri Dios yàataléwa. Càmicaalí
iyú, yái Yàacawéeridéericuéca nuèpùawa Núaniri Dios
pía. Espíritu Santo yàanàapiná, yàataléwa, néese càmita yàanàa
yásí yéewáidacuéca píawa nùwali yái Yàacawéeridéeripinácuéca
yéewanápinácué picàlidaca pía, yái Espíritu Santoca. Quéwa
nuináwaná ìwali. 27 Pidécuéca nùacaalípináwa, yá nubànùacuéca
pìyaca núapicha mamáalàacata piríwani. 8 Espíritu Santo
nudàbacatáiseté nuéwáidaca yàanàapiná, yásí imàacaca èeri
wenàiwica àta siùca nacáide, íná mìnanái náalíacawa cabáyawanáca
picàlidapinácué nuináwaná ìwali nía. Imàacapiná náalíacawa nacái
èeri mìnanái iríwa”, íimaca walí yái nudéca nùyaca machacàníiri
Jesúsca. iyú Dios iicá. Espíritu Santo
16 Jesús íimaca walí àniwa:

“Nudéca nucàlidacuéca
piríni ipíchaná piwènúadacuéca
imàacapiná náalíacawa nacái
càinácaalí iwàwacutáanápiná
namànica nàyacaténá
píiwitáisewa nuícha isicúata, machacàníiri iyú. Espíritu Santo
nadàbacaalípiná nàuwideca imàacapiná nacái náalíacawa
namànicuéca pía. 2 Yásí náucacué Dios yùuwichàidáanápiná
píawa judíonái yéewáidacàalu cabáyawanéeyéi wenàiwica.
íicha, càmitacué quirínama 9 Espíritu Santo imàacapiná
nabatàa piwàlùacawa néré náalíacawa cabáyawanáca nía

àniwa. Aibaalípiná nayúunáida càmicáiná neebáida nutàacái.
nacái náibaidaca nàyaca Dios 10 Yá Espíritu Santo imàacapiná
irípiná nanúacaalícué píawa. èeri mìnanái náalíacawa nudéca

3 Yá namànipinácué pirí báawéeri nùyaca machacàníiri iyú Dios
càmicáiná náalía Núaniri Dios iicá íná yéewa nùacawa Núaniri
ìwali, nùwali nacái. 4 Nucàlidacuéca Dios yàataléwa. Espíritu Santo
piríni siùcata yéewanápinácué imàacapiná nacái náalíacawa
nadàbacaalípiná namànicuéca càinácaalí iwàwacutáaná namànica
pirí báawéeri, yásí piwàwalicuéca nàyacaténá machacàníiri iyú
nudéca nucàlidacuéca piríni”, Dios iicá, càmicáinácué piicá núa
íimaca yái Jesúsca. chái èeri irìcu. 11 Espíritu Santo
imàacapiná èeri mìnanái náalíacawa
Lo que hace el Espíritu Santo nacái Dios yùuwichàidáanápiná
Jesús íimacaté walí àniwa: níawa càiripináta. Càipiná
“Idàbacaalíté nuéwáidaca wenàiwica, náalíacawa Dioscáiná idéca
càmitaté nucàlidacué piríni íináidacawa yùuwichàidáanápiná
piùwichàanápinácuéwa nulípiná, Satanás càiripináta, yái ichùulièrica
nùyacáinátécué píapicha. 5 Quéwa èeri mìnanái íiwitáise.
281 SAN JUAN 16
12 “Iyaca madécaná mesúnamáita piicápinácué
nucàlidéeripinácué pirí, quéwacué núa àniwa. ¿Pisutásicué
siùca càmita píalimá píalíaca péemìawa píawáaca ìwali
péemìaca macáita, càinácaalí yái tàacáisica? 20 Péemìacué
íimáaná. 13 Quéwa Espíritu Santo cayábani. Achúmáanatàacá
yàanàapiná, yái itàaníirica báisíiri píicháanípinácuéca, yá
iyú, yásí yéewáidacuéca píawa achúmapinácuéca piwàwa
macái báisíiri tàacáisi ìwali, nanúacaalí núawa, quéwa áibanái
càmicáiná icàlidapiná yàasu èeri mìnanái càmíiyéi yeebáida
wawàsiwa, néese icàlidapiná nutàacái, casíimáipináca nawàwa.
macáita càinácaalí tàacáisi Dios Quéwa éwita achúmacáanítacué
icàlidéeri irí. Néese Espíritu piwàwa maléená èeri nuétácái
Santo imàacapinácué píalíacawa ìwalíise, càicáaníta mesúnamáita
càinácaalí ichàbáanáwa áiba casíimáicuéca piwàwa
èeriwa. 14 Espíritu Santo imàacapiná nuétácái ìwaliwa. 21 Péemìacué
wenàiwica náalíacawa cachàinica comparación: Achúmaca
nuíwitáise, icàlidacáinácué inanái iwàwa ùasu èericaalí
pirí nutàacái péemìacaténácué yàanàaca umusúadáanápiná
càinácaalí íimáaná. 15 Macáita yái iicá èeri. Yá achúmaca uwàwa
Núaniri Dios idènièrica nudènìata ùuwichàacáináwa cáiwíiri iyú,
nacái yáapichani, íná núumacué quéwa idécanáami asáica uìri,
pirí Espíritu Santo icàlidapinácué yásí uimáichaca yái cáiwíirica,
piríwa nutàacái, imàacacué nacái máinícáiná casíimáica uwàwa
píalíaca péemìacani, càinácaalí umusúadacáiná iicá èeri. 22 Càita
íimáaná. nacái siùcade achúmacuéca
16 “Achúmáanatàacá càmitacué piwàwa. Quéwa nuèpùapinácawa
piicápiná núa, néese mesúnamáita nuicácuéca pía àniwa, yásí
piicápinácué núa àniwa nùacáinácá máinícué casíimáica piwàwa,
Núaniri Dios yàataléwa”, íimaca yá canácata yáaliméeripiná
walí yái Jesúsca. achúmaca imànicuéca piwàwa
àniwa.
La tristeza se cambiará en alegría 23 “Néenialípiná càmitacué
17 Néeseté abénaméeyéi wéenánái iwàwacutá pisutáca péemìawa
wía yéewáidacaléca, náimaca núa, yácáiná Espíritu Santo
nalíwáaca: yéewáidapinácué píawa.
—¿Càinásica íimáaná yái Péemìacué cayába, Núaniri Dios
tàacáisica? Idéca íimaca walí imànipinácué piríwa càinácaalí
achúmáanatàacá càmíinápinása cayábéeri wawàsi pisutéericuéca
waicáni, néese mesúnamáitasa imàníinápiná pirí, pisutácaalícué
yèepùa waicápináca àniwani, Dios íicha nunùmalìcuíse càide
yàacáinásacáwa Yáaniri Dios iyúwa nuwàwáaná. 24 Càmitàacá
yàataléwa. 18 ¿Càinásica íimáaná pisutácué Núaniri Dios íicha
yái tàacáisica ‘achúmáanatàacá’? nunùmalìcuíse imàníinápinácué
Càmita wáalíawa càinácaalí ìwali pirí cayábéeri càide iyúwa
itàaní —náimaca. nuwàwáaná. Pisutácué Dios íicha
19 Néese Jesús yáalíacawa nunùmalìcuíse imàníinápiná
wawàwaca wasutáca wéemìawa pirí cayábéeri, yásí imànicuéca
ìwalini. Yá íimaca walí: piríwani càide iyúwa nuwàwáaná,
—Nudéca núumacuéca pirí yéewacaténácué casíimáica
achúmáanatàacá càmitacué piwàwa manuísíwata —íimaca
piicápiná núawa, néesecué walí yái Jesúsca.
SAN JUAN 16, 17 282
abéerisíwa núa, Núaniricáiná

Jesucristo, vencedor del mundo ìyaca núapicha. 33 Nucàlidacuéca
25 Jesús íimacaté walí àniwa: pirí macáita yái tàacáisica
“Nudéca nuéwáidacuéca pía yéewacaténácué matuíbanáica pía
càulenéeri comparación iyú. peebáidacáinácué nutàacái. Chái
Quéwa áibaalípináwa càmitacué èeri irìcu piùwichàapinácawa,
nutàaní pirí comparación quéwa pichàiniadacué piwàwawa.
iyú. Néese nutàanípinácué Nudéca numawènìadaca
pirí amaléeri iyú Núaniri Dios Satanás íiwitáise cachàiníiri, yái
ìwaliwa, píalíacaténácué péemìaca ichùulièrica èeri mìnanái íiwitáise
ráunamáitani, càinácaalí íimáaná. namàníinápiná nabáyawanáwa,
26 Néenialípiná pisutápinácué íná yéewacué píalimápiná
Dios íicha nunùmalìcuíse pimawènìadaca píichawa Satanás
imàníinápinácué pirí cayábéeri nacái —íimaca walí yái Jesúsca.
càide iyúwa nuwàwáaná, yá
càmita iwàwacutá nusutáca Dios Jesús ora por sus discípulos
íicha manuísíwata pirípinácué.
27 Cáininácáiná Dios iicácuéca pía,
íná càmita iwàwacutá nusutáca

17 Néeseté idécanáami
Jesús icàlidaca walíni, yá
iicáidaca chènuniré, yá íimaca Dios
Dios íicha manuísíwata pirípinácué. irí: “Núaniri, idéca nuénáiwaná
Cáininácuéca Dios iicáca pía yàanàaca. Pimàaca èeri mìnanái
cáininácáinácué piicáca núa, náalíacawa cachàinica nuíwitáise,
peebáidacuéca nacái nùanàacaté núa Pìirica, yéewanápiná numàaca
Dios yàatanáise. 28 Nudéca nùacawa nacái náalíacawa cachàinica
Núaniri Dios yàatanáisewa píiwitáise. 2 Pidéca pimàacaca nulí
nùanàacaténá aléi èeri irìculé. píiwitáisewa nucùanápiná èeri
Siùcáade nuèpùacawa èeri íicha mìnanái canánama, nùacaténá
nùacaténáwa àniwa Núaniri Dios nacáuca càmíiri imáalàawa, níái
yàataléwa”, íimaca walí yái Jesúsca. pièyéica nulí nùasunáipiná, núa
29 Néese wía, Jesús Pìirica. 3 Nadènìapiná nacáucawa
yéewáidacaléca wáimaca irí: càmíiri imáalàawa níái yáaliéyéica
—Siùca pitàaníca pìyaca wàwali, pía abéerita Dios
amaléeri iyú, càmita picàlida báisíirica, núa nacái Jesucristo yái
pìyaca càulenéeri comparación. pibànuèrica aléi èeri irìculé.
30 Siùca wáalíacawa píalíacawa 4 “Nudéca núasáidaca nalí
macáita wawàsi. Càmita cachàinica píiwitáise chái èeri irìcu,

iwàwacutá wasutáca wéemìawa íná nudéca numáalàidaca numànica
pía píalíacáinátawa càinácaalí macáita càide iyúwaté pichùulìaná
wáináidáanáwa wawàwalìcuísewa numànica. 5 Iná Núaniri siùcade
píalíacáináwa wáiwitáise ìwali. pimàaca cáimiétacanéerica núa
Iná weebáidaca pìanàacaté Dios píapicha chènuniré càide iyúwaté
yàatanáise —wáimaca irí. 31 Néese nùyáaná píapicha bàaluitésíwa èeri
Jesús íimaca nalí: ipíchawáise.
—Piyúunáidacuéca peebáidaca 6 “Pidéca peedáca níái
nutàacái tài íiméeri iyú macái wenàiwicaca èeri mìnanái yèewíise

piwàwalìcuísewa, quéwa pìacaténá nulí nía nùasunáipiná. Yá
càmitàacáwa cachàinicué píiwitáise nudéca numàacaca náalíaca pìwali
nùwali. 32 Mesúnamáisíwatacué iyúwa pìyáaná. Quéechatécáwa
pipìacuécawa picàlàlìacawa pìasunáica nía, yá pidéca pìaca
nuícha, yá pimàacapinácuéca núa nulí nía nùasunáipiná, nadéca
abéeritawa. Quéwa càmita máiní nacái namànica càide iyúwa
283 SAN JUAN 17
pichùulìaná nía. 7 Siùca náalíacawa báawaca èeri mìnanái iicáca nía

macáita yái numàníirica, yá càmicáiná nàya càide iyúwa èeri
nacái tàacáisi nuéwáidéerica iyú mìnanái ìyáaná, càide iyúwa núa
nía, nudéca numànicani pichàini nacái càmíiná nùya càide iyúwa
iyú, yái pichàini pimàaquéerica èeri mìnanái ìyáaná. 15 Càmita
nulí. 8 Nudéca nucàlidaca nalíni nusutá píicha pitéenápiná nía
yái tàacáisica pièricaté nulí, yá èeri íicha, néese nusutáca píicha
neebáidaca nulíni. Náalíacawa picùanápiná nía Satanás íicha
báisíiri iyúcani nùanàacaté yái báawéerica. 16 Càide iyúwa
pìatanáise. Neebáida nacái càmíiná nùya èeri mìnanái
pibànùanáté núa. íiwitáise ìwali, càita nacái
9 “Nusutáca nalí píicha níái yeebáidéeyéica nutàacái
manuísíwata. Càmita nusutá càmíiyéita nacái ìya èeri mìnanái
píicha áibanái èeri mìnanái irípiná íiwitáise ìwali. 17 Masacàaca
càmíiyéi yeebáida nutàacái. Néese pimànica náiwitáise pitàacái
nusutáca píicha nalí níái pièyéica báisíiri iyúwa náibaidacaténá
nulí pìasunáicáiná nía. 10 Macáita pirí càide iyúwa piwàwáaná.
níái nùasunáica níacata pìasunái Báisíiri tàacáisica yái pitàacáica.
nacái. Macáita níái pìasunáica 18 Càide iyúwa pibànùanáté núa
níacata nùasunái nacái. Nàyacáiná èeri mìnanái yèewiré, càita nacái

machacàníiri iyú, íná náasáidaca nubànùaca níái nùasunáicawa
cachàinica nuíwitáise. èeri mìnanái yèewiré càmíiyéica
11 “Siùcáade càmita nuyamáawa yeebáida nutàacái. 19 Yá siùcáade
chái èeri irìcu, quéwa numàacapináca nucáucawa
nayamáapinácawa chái èeri irìcu, náichawalíná numànicaténá
idècunitàacá nùyaca píapicha. Pía, càide iyúwa piwàwáaná
Núaniri mabáyawanéerica, picùa yéewanápiná masacàaca pimànica
nía pirípináwa pichàini iyúwa náiwitáise pitàacái báisíiri iyúwa
neebáidáanápiná mamáalàacata náibaidacaténá pirípiná càide
pitàacái, níái pièyéica nulí iyúwa piwàwáaná.
nùasunáipiná, yéewacaténá 20 “Càmita nusutáca píicha abéta
abédanamaca náiwitáise nalí níái yeebáidéeyéica nutàacái,

náapichawáaca càide iyúwa néese nusutáca píicha nacái áibanái
abédanamáaná nuíwitáise píapicha. irípiná yeebáidéeyéipiná nutàacái
12 Idècunitàacá nùyaca náapicha áibaalípiná néemìacaalípiná
chái èeri irìcu, yá nucùacaté nía nuéwáidacalénái icàlidaca nalíni.
pirípiná pichàini iyú, níái pièyéica 21 Núaniri, nusutáca píicha
nulí nùasunáipiná. Canácata néená pimàacáanápiná abédanamaca

yúuquéeriwa nuícha, abéerita náiwitáise náapichawáaca
meedá yáara yúuquéericatéwa macáita manuísíwata, càide
quéechatécáwa. Iná yéewa iyúwa abédanamáaná wáiwitáise
macáita ichàbapinácawa iyúwa wáapichawáaca. Càide iyúwa
profetanái itànàanáté tàacáisi ìwali pìyáaná núapicha, nùyáaná nacái
pinùmalìcuíse bàaluité. píapicha, càita nacái pimàacaca
13 “Siùcáade nùacawa pìatalé, abédanamaca náiwitáise
Núaniri. Quéwa idècunitàacá náapichawáaca nàyacaténá
nùyaca chái èeri irìcu, yá nusutáca abédanamata wáapicha,
píicha nalí casíimáicaténá yéewanápiná áibanái èeri mìnanái
nawàwa manuísíwata càide iyúwa neebáidaca pidéca pibànùaca
casíimáiná nuwàwa. 14 Nudéca núa aléi. 22 Pidéca pimàacaca
nucàlidaca nalí pitàacái quéwa núasáidaca nalí chái èeri irìcu
SAN JUAN 17, 18 284
cachàinica píiwitáise. Núa nacái, itécaténá Jesús yùuwidenái

nudéca numàacaca náasáidaca náibàacaténáni, yáalíacawa ìwali
áibanái irí cachàinica píiwitáise yái bànacaléca, Jesús ìyacáináté
yéewanápiná abédanamaca néeni wáapicha madécaná yàawiría,
náiwitáise náapichawáaca càide wía yéewáidacaléca. 3 Iná Judas
iyúwa abédanamáaná wáiwitáise yàanàaca bànacalé inàlimaná
wáapichawáaca. 23 Nùyaca néré, itéeri yáapichawa madécaná
nawàwalìcu, pía nacái ìyaca romanonái yàasu úwinái, áibanái
nuwàwalìcu abédanamacaténá nacái judíonái yàasu úwinái
náiwitáise náapichawáaca icuèyéica templo. Sacerdote
manuísíwata, yéewanápiná èeri íiwacanánái, fariseonái nacái
mìnanái càmíiyéi yeebáida nutàacái nabànùacaté nàasu úwináiwa
náalíacawa pidéca pibànùaca núa, Judas yáapicha. Nadènìaca
yéewanápiná nacái náalíacawa nacáapisàiwa. Naté nacái nàasu
cáinináca piicáca níái nùasunáica béeriasiwa, lámpara nacái
càide iyúwa cáinináaná piicáca núa. nacamalápináwa, catácáiná
24 “Núaniri, pidéca pìaca nulí nía nàwali. 4 Quéwa Jesús yáalíacawa
nùasunáipiná. Nuwàwaca nàyaca càinácaalí namàníinápináté irí, íná
núapicha aléera nùyacatalépiná imusúacawa náipunita, yá isutáca
naicácaténá pimàacáaná macáita yéemìawa nía:
naicáca núa cáimiétaquéeri iyú —¿Cawinácué picutá? —íimaca
nùyacaalípiná píapicha chènuniré, yái Jesúsca. 5 Náimaca irí:
cáininácáináté piicáca núa —Jesús Nazaret ìyacàlená
bàaluitésíwa èeri ipíchawáise. néeséerica wacutá —náimaca irí.
25 Pía, Núaniri mabáyawanéeri, Néese Jesús íimaca nalí:
áibanái èeri mìnanái càmíiyéi —Núaquéi —íimaca yái Jesúsca.
yeebáida nutàacái càmita Judas, yái itéerica Jesús yùuwidenái
náalía pìwali, quéwa núalíaca náibàacaténáni, ibàlùacawa néeni
pìwali. Níái nacái nùasunáica úwinái yáapicha. 6 Idété Jesús
náalíacawa pibànùacaté núa aléi. íimaca: “Núaquéi”, yáta cáaluca
26 Nudéca numàacaca náalíacawa nía Jesús íicha, yá néerúacawa
píiwitáise ìwali. Yá numàacapiná íicha, yá náuwàacawa cáli íinatalé
mamáalàacata náalíaca pìwali nacalùniwa. 7 Néese Jesús isutáca
càiripináta yéewanápiná yéemìawa nía àniwa:
cáinináca naicáyacacawa càide —¿Cawinácué picutá? —íimaca.
iyúwa cáinináaná piicáca núa, Néese náimaca àniwa:
yéewanápiná nacái nùyaca —Jesús Nazaret ìyacàlená
nawàwalìcu”, íimaca yái Jesúsca néeséerica wacutá —náimaca irí.
isutáca walípiná Yáaniri Dios 8 Iná Jesús íimaca nalí àniwa:
íichawa. —Nudéca nucàlidacuéca

piríni nuináwanáwa núaquéi.
Arrestan a Jesús Picutácáinácué núa, néese
18 Jesús idécanáami
isutáca walípiná Dios
íicha, yá yàacawa wáapicha wía
pimàacacué nèepùacawa níái
núapichéeyéica —íimaca yái
Jesúsca.
yéewáidacaléca, wàacaténáwa 9 Yá macáita ichàbacawa
abéemàalé únibàa íicha, íipidenéeri càide iyúwaté Jesús íimáanáté:

Cedrón. Iyaca néeni bànacalé “Núaniri, níái pièyéica nulí
inàlimaná. Yá Jesús iwàlùacawa nùasunáipiná canácata néená
néré wáapicha wía yéewáidacaléca. yúuquéeriwa nuícha”, càité
2 Judas, yái yèericatéwa wáicha íimaca yái Jesúsca, iwàwacáináté
285 SAN JUAN 18
icùaca wía yùuwichàacáisi íicha, —¿Píasica nacái abéeri néená níái

wía yéewáidacaléca. 10 Néese Jesús yéewáidacaléca? —úumaca
Simón Pedro, idènièrica espada Pedro irí. Néese Pedro íimaca ulí:
machete nacáiri, yá iwatàaca —Càmita núani —íimaca yái
espada yàalu irìcuísewa, Pedroca, ipíchaná náibàacani.
yáalimáidaca ipéliacatatá 18 Néese casalínicaté nàwali
quéwa isasàacáita meedá asìali níái sacerdote yàasu wenàiwicaca

yùuwi yéewápuwáiséechúa yái ìyéeyéica néeni, úwinái
íipidenéerica Malco, sacerdote nacái icuèyéica templo, íná
íiwacaliná yàasu wenàiwicaca. napucúadacaté quichái, yá
11 Quéwa Jesús íimaca Pedro irí: nàanabàca. Pedro yàanabàca nacái
—Píiyàa pìasu espadawa náapicha quichái.
yàalu irìculéwa. Iwàwacutá
nùuwichàacawa manuísíwata càide El sumo sacerdote
iyúwa Núaniri Dios iwàwáaná — interroga a Jesús
íimaca yái Jesúsca. 19 Idècunitàacá Pedro ìyaca
bàacháwáise manuíri capìi

Jesús ante Anás íicha, yá capìi irìcu sacerdote
12 Néeseté níái úwinái, náiwacali íiwacaliná idàbacaté isutáca
yáapichawa, nía nacái judíonái yàasu yéemìawa Jesús wàwali macáita
úwinái icuèyéica templo náibàaca wía yéewáidacaléca. Isutáca
Jesús. Yá nadacùaca náichawa icáapi. yéemìawa Jesús nacái càinácaalí
13 Néese quéechacáwa natéca Jesús ìwali yéewáida wenàiwica. 20 Jesús
Anás icapèe néré. Caifás icuíricani íimaca irí:
yái Anásca. Néenialíté sacerdote —Càmita nuéwáida nía
íiwacalinácani yái Caifásca. 14 Yái ibàacanéeri iyú. Nudéca nucàlidaca
Caifás, yácata icàlidéericaté judío tàacáisi macái wenàiwica
íiwacanánái irí cayábáanápináté yàacuésemi. Nudéca nuéwáidaca
cachàiníwanái nalíni abéeri asìali wenàiwica mamáalàacata
yéetácaalípinátéwa macái wenàiwica judíonái yéewáidacàalu irìcu,
íichawalíná, ipíchaná romanonái templo irìcu nacái, aléde
inúaca macáita judíonái. nàwacáidáyacacatalécawa macái
judíoca. 21 ¿Cáná pisutá péemìawa
Pedro niega conocer a Jesús núa? Pìa pisutáca péemìawa áibanái
15 Néese Simón Pedro, núa Juan yéemièyéicaté nutàacái càinácaalíté
nacái, wàacawa Jesús yáamiwáise ìwali nuéwáidaca nía. Náalíacawa
déecuta. Wàanàaca sacerdote ìwali yái nucàlidéerica nalí —
íiwacaliná icapèe néré, yá íimaca yái Jesúsca. 22 Idécanáami
namàacaca nuwàlùacawa Jesús Jesús cài íimaca nalí, néese abéeri
yáamiwáise capìi ibàacháwalená néená níái úwi icuèyéica templo
irìculé, yácáiná sacerdote inúaca Jesús inàni ìwali. Yá íimaca
íiwacaliná yáalía iicáca núa. Jesús irí:
16 Pedro ibàlùacawa bàacháwáiséeri —Picá cài pitàaníca sacerdote
inùma íicha. Iná nùacawa bàacháwa íiwacaliná irí —íimaca. 23 Jesús
íicha nutécaténá Pedro núapichawa íimaca irí:
bàacháwa irìculé. Yá nusutáca —Nutàanícaalí báawéeri iyú,
wawàsi inanái íicha icuèchúaca picàlida nulíni càinácaalí báawéeri
capìi inùma bàacháwáise nutàaní. Quéwa càmicaalí nutàaní
umàacáanápiná Pedro iwàlùacawa. báawéeri iyú, néese canácata
Yá umàacaca iwàlùacawa. 17 Néese yéewaná picapèedáidaca núa —
usutáca uémìawa Pedro: íimaca yái Jesúsca.
SAN JUAN 18 286
24 Néese Anás ichùulìaca —¿Càinácué ibáyawaná pirí
úwinái natéca Jesús nadacuèrimi yái asìalica? —íimaca. 30 Néese
Caifás yàatalé yái áiba sacerdote náimaca irí:
íiwacaliná. —Càmicaalí imàni
ibáyawanáwatá, néese càmita waté
Pedro niega pìatalétáni —náimaca. 31 Pilato
otra vez a Jesús íimaca nalí àniwa:
25 Idècunitàacá Pedro ibàlùaníca —Pitécuéni piùwichàidacuéni
yàanabàca ìyaca, yá áibanái càide iyúwa pìawirináimi íiwitáise
ìyéeyéica néeni nasutáca íimáaná —íimaca yái Pilatoca.
néemìawani: Níái judíoca náimaca Pilato irí
—¿Càmitasica pía nacái abéeri àniwa:
néená níái Jesús yéewáidacaléca? —Píacué romanonái icuèyéica
—náimaca. Quéwa Pedro imànica wàasu cáli càmitacué pibatàa
ichìwawa àniwa. Yá íimaca nalí: wanúaca wenàiwica cruz ìwali, wía
—Càmíirita núa —íimaca yái judíoca —náimaca irí.
Pedroca, cáalucáináni, ipíchaná 32 Càité namànica càide iyúwaté
náibàacani. Jesús icàlidáanáté ìwaliwa

26 Néese sacerdote íiwacaliná nanúanápináténi cruz ìwali, níái
yàasu wenàiwica, abéeri càmíiyéica judío. 33 Pilato yèepùa
yéenásàiriná yái asìali Pedro iwàlùacawa icapèe manuíri
isasèericaté yùuwi, yácata isutáca irìculéwa. Yá imáidaca yàataléwa
yéemìawa Pedro nacái. Yá íimaca Jesús. Pilato íimaca Jesús irí:
Pedro irí: —¿Píatasica judío icuèrinápiná? —
—¿Càmitasica pía yái íimaca. 34 Jesús íimaca irí:
nuiquéericaté Jesús yáapicha —¿Pisutásica péemìawa núa
bànacalé inàlimaná néeni? — píináidacáináwa pisutáanápiná
íimaca. 27 Yá Pedro imànica péemìa núa, càmicaalí nacái,
ichìwawa àniwa, íimaca càmitasa pisutásica péemìawa núa áibanái
yáalía Jesús ìwali, yáta cawámai icàlidacáiná piríni? —íimaca yái
itàaca. Jesúsca. 35 Pilato íimaca irí àniwa:
—¡Núa càmíirita judío! Péenánái
Jesús ante Pilato judíonái, nía nacái sacerdote
28 Néeseté natéca Jesús íiwacanánái nadéca natéca
Caifás icapèe íicha gobernador pía nùatalé nacháawàacaténá
romanosàiri icapèe nérépiná. piináwaná ìwali. ¿Càiná
Amaláca yàacawa nawicáu, íná báawéeriquéi pimànica? —íimaca.
càmita nawàlùawa gobernador 36 Néese Jesús íimaca irí:
càmíiri judío icapèe irìculé, —Càmita nucùa wenàiwica

náimacáiná càmitasa nawàwa càide iyúwa èeri mìnanái icùaná
casacàaca nía Dios íicha ìwalíise yàasu wenàiwicawa chái èeri
yái nawàlùanácawa càmíiri judío irìcu. Nucùacaalí cài nùasu
icapèe irìculé. Càide iyúwaté wenàiwicawatá, yá nudènìaca
profeta Moisés ichùulìaná nía, nùasu úwináiwatá imàníiyéipiná
casacàacaalí Dios iicáca nía yáté úwi ipíchaná nùuwidenái íibàaca
èerica, yá càmita náalimá nayáaca núa presoíri iyú natécaténá núa
nayáacaléwa Pascua yàasuná judío íiwacanánái yàatalétá. Quéwa
culto yaalí. 29 Iná gobernador càmita nucùa nùasunáiwa èeri
Pilato imusúacawa icapèe íichawa mìnanái íiwitáise ìwali —íimaca
itàanícaténá náapicha. Yá íimaca yái Jesúsca. 37 Néese Pilato isutáca
nalí: yéemìawa Jesús àniwa:
287 SAN JUAN 18, 19
—¿Néeni, píatasica abéeri náucaca ruana nacáiri Jesús

nacuèriná? —íimaca. Néese Jesús ìwalíise, abéeri ruana nacáiri
íimaca. cáaléeri quíiréeri nacái càiride
—Báisíta, núaquéi càide iyúwa romano icuèriná ibàle,
iyúwa píimáaná. Nacuèrináca nacuèrinásàiri naicácaténásatáni.
núa. Numusúacaté nuicá èeri 3 Néese nàacawa yàatalé
nucàlidacaténá nalí báisíiri abéerinamata namanùbaca iyúwa,

tàacáisi. Cawinácaalí wenàiwica càide iyúwa nàaca nacáicaalí
iwàwéeyéica yáalíacawa báisíiri icàaluíniná, quéwa naicáanícáita
tàacáisi ìwali, néemìaca cayába iquíniná meedá, càmita báisíiri iyú
nucàlidáanáca nalíni —íimaca nàa icàaluíniná. Yá náimaca irí:
yái Jesúsca. 38 Néese Pilato íimaca —¡Casíimái piwàwa, pìyaca
Jesús irí: manùba èeri, píasa judío
—Canácata yáaliméeri yáalíacawa icuèrinásàirica! —náimaca,
càide iyúwaté romano íiwitáise
càiríinácaalíni, yái píiméerica ìwali
báisíiricasa tàacáisica —íimaca yái natàidáaná nacuèrináwa,
Pilatoca. naicáanícaténá meedá Jesús
iquíniná. Yá nanúadáidaca Jesús
Jesús es sentenciado a muerte inàni ìwali.
Néese Pilato idécanáamité cài 4 Néese Pilato imusúacawa àniwa
isutáca yéemìawa Jesús, yá Pilato itàanícaténá judíonái irí. Yá íimaca

imusúacawa icapèe íichawa àniwa nalí:
itàanícaténá judíonái yáapicha. —Piicácué yái, nudéca nutécuéca
Iimaca nalí: pìataléni, yéewacaténácué
—Càmita nuicá ìwali ibáyawaná píalíacawa càmita nuicá ìwali
yái asìalica. 39 Quéwa, càide ibáyawaná, canásíwa —íimaca.
iyúwacué píiwitáise ìyáaná, 5 Néese namusúadaca Jesús
nuwasàapinácué piríwa abéeri capìi irìcuíse idènièri tuíri culèpi

presoíri Pascua yàasuná culto nacáiri icàyuwaniná íiwita ìwaliwa,
yaalíwa. ¿Piwàwasicué numàacaca idènièri ìwalíisewa bàlesi quíiréeri
yèepunícawa pirí Jesús, yái judío nacái. Yá Pilato íimaca nalí:
icuèrináca? —íimaca yái Pilatoca. —¡Piicácuéni, yácata yái asìalica!
40 Néese macáita néemíanícawa: —íimaca.
—¡Càmíirita! ¡Piwasàa walí 6 Néese sacerdote íiwacanánái, nía
Barrabás! —náimaca néemíanícawa. nacái judíonái yàasu úwi icuèyéica

Yái Barrabásca abéeri presoíri templo, naicácanacáita Jesús, yá
imàníiricaté ùwicái romanonái nadàbaca néemíanícawa. Náimaca:
yàasu gobierno íipunita. —¡Pinúacuéni! ¡Pitàtàacuéni cruz
19 Néeseté Pilato ichùulìaca

yàasu úwináiwa
nacapèedáidaca Jesús mabàleta
ìwali! —náimaca. Néese Pilato
íimaca nalí:
—Píatacué ité itàtàawani cruz
cachàiníiri cabèesi iyú. Yá ìwali, càmicáiná nuicá ìwali
nacapèedáidaca Jesús báawanama ibáyawaná, canásíwa —íimaca.
àta íimami ichalàacatalétawa 7 Níái judíoca náimaca:
íicha. Néese úwinái namànica

2 —Wadènìaca wàawirináimi yàasu
tuíri culèpi nacáiri icàyuwaniná tàacáisiwa íiméerica iwàwacutáaná
càiride iyúwa romano icuèriná yéetácawa icàlidacáiná iináwanáwa
yàasu corona. Yá náiyàaca corona Dios Iiricasani —náimaca.
Jesús íiwita ìwali nacuèrinásàiri 8 Néese idécanáami Pilato
naicácaténásatáni, naicáanícaténá yéemìaca natàacái, yá cáaluca

meedá Jesús iquíniná. Néese manuísíwatani. 9 Yèepùa
SAN JUAN 19 288
iwàlùacawa icapèe manuíri —¡Piicácué yái picuèrináca! —

irìculéwa àniwa, yá Pilato isutáca íimaca. 15 Quéwa néemíanícawa:
yéemìawa Jesús: —¡Pinúacuéni! ¡Pinúacuéni!
—¿Síiséeríiná pía? —íimaca. ¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! —náimaca.
Quéwa Jesús càmíirita itàaní. Pilato íimaca nalí:
10 Néese Pilato íimaca irí: —Càmita cayába nutàtàacué
—¿Cáná càmita pitàaní nulí? picuèriná cruz ìwali —íimaca.
Píalíacawa núalimá nuchùulìaca Quéwa sacerdote íiwacanánái
natàtàaca pía cruz ìwali, íná náimaca:
iwàwacutá picàlidaca nulí —¡Canáca áiba wacuèriná
piináwanáwa numàacáanápiná emperador romanosàiri íicha!
pèepunícawa càmicaalí piwàwa —náimaca.
péetácawa —íimaca. 11 Néese Jesús 16 Ináté Pilato yèepùadaca nalí
íimaca irí: Jesús natàtàacaténáni cruz ìwali. Yá

—Càmicaalí Dios ibatàa pimànica natécani.
càide iyúwa iwàwáanátá, yá
canácata píaliméeri pimànica nulítá, Jesús es crucificado
íná yáara wenàiwica ibànuèricaté 17 Néeseté natéca Jesús yàcalé
núa presoíri iyú pìatalé, máiní íicha. Jesús itéca yàacawa yàasu
yáwanái ibáyawaná píicha —íimaca cruzwa. Néese nàanàaca néré
yái Jesúsca. íipidenácatalé La Calavera
12 Yáta Pilato icutáca íimáanáca “Iiwitasi yáapimi
càinápinácaalí iyú yáalimá ìyacatalé” (áibaalí íipidenácatalé
imàacaca Jesús yèepunícawa, quéwa Gólgota hebreo itàacái iyú).
judío íiwacanánái néemíanícawa: 18 Néese natàtàacani cruz ìwali. Yá
—¡Pimàacacaalí yèepunícawa yái natàtàaca nacái áibanái cruz ìwali.

asìalica, néese càmita quirínama Nabàlùadaca abéeri cruz Jesús
cayába píapicha emperador inanàcubàa, abéeri cruz nacái
romanosàirica, yái píiwacalisíwa abéemàawáise. Yá nabàlùadaca
icuèrica macái cáli imanùbaca! Jesús yàasu cruz bamuchúamibàa
¡Cawinácaalí wenàiwica iwàwéerica nalí. 19 Pilato gobernador
icùaca wenàiwica iyúwa nacuèriná, ichùulìacaté nachanàidaca tàacáisi
yùuwideca imànica píiwacali Jesús yàasu cruz ìwali. Yá tàacáisi
emperador! —náimaca. íimaca: “Jesús, Nazaret ìyacàlená
13 Néese, idécanáami Pilato néeséeri, yái judío icuèrináca.” 20 Yá
yéemìaca natàacái, yá ichùulìaca madécaná judío iléeca tàacáisi
úwinái natéenápiná Jesús capìi úwináicáiná natàtàacaté Jesús
irìcuíse. Yá Pilato yáawinacawa cruz ìwali mawiénita Jerusalén
yàasu yàalubáisi íinatawa ìyacàlená irí. Yá náalimá naléeca
yéemìacataléca wenàiwica tàacáisi natànàacáináté máisiba
iináwaná, íipidenácatalé Gabata tàacáisi iyúni: hebreo itàacái iyú,
hebreo itàacái iyú, áibaalí latín itàacái iyú nacái, griego
íipidenácatalé íba sàabadanaméeyéi. itàacái iyú nacái. 21 Ináté judíonái
14 Yáté èerica Pascua yàasuná yàasu sacerdote íiwacanánái
culto ipíchawáiséeri, yáté judíonái nàacawa Pilato yàatalé. Yá náimaca
nachùnìaca yàacàsi nayáacaténá irí:
nayáacaléwa Pascua yaalí, —Báawéeriquéi meedá yái
càmicáiná yéewaná náibaidaca tàacáisica pichùulièrica natànàaca
Pascua yàasuná culto yaalí. Néese íiméerica ‘Judío icuèriná’, íná
mawiénicaalíté machacànica èeri, pichùulìa natànàaca áibata àniwa.
yá Pilato íimaca judíonái irí: Pichùulìa cài natànàanápiná:
289 SAN JUAN 19
‘Yái íiméerica ìwaliwa judío nucapèerìcuwa idécanáamité Jesús

icuèrinácasani’, cài pichùulìaca yéetácawa.
natànàanápináni —náimaca.
22 Quéwa Pilato íimaca nalí: Muerte de Jesús
—Numàacaca càitanide iyúwa 28 NéesetéJesús yáalíacawa
natànàanácani —íimaca. imáalàidacaté imànica macáita
23 Néese idécanáami úwinái càide iyúwaté Dios ichùulìaná
natàtàaca Jesús cruz ìwali, yá imànica, íná Jesús íimaca:
nàwacáidaca ibàlemi, naseríaca —Macàlaca nuwàwa —íimaca
báinúacanama nàwaliwáacani, yá nalí imànicaténá càide iyúwaté
macái úwisàiri imanùbaca yeedáca áiba profeta itànàanáté Dios itàacái
iríwa abéeri yéená. Néese úwinái bàaluité.
yeedáca ináawanimi cáaléeri 29 Uyaca néeni catùa
càmíiri isucúacaná, yái wáluma ipuniéchúawa uva ituní iyú

ináawaniná iyàacanéeri chènuníise càaméeri ìiracaná. Yá náisapiaca
àta cáliaculénama. 24 Iná úwinái esponja wáluma nacáiri uva
náimaca nalíwáaca: ituní iyú. Yá nadacùaca wáluma
—Picácué wacacanáidani, nacáiri isàbéeri hisopo yéetaná
waseríanápiná wàwaliwáacani. yàana ipùatalìcu, yái hisopo sitùa
Cayába wáucaca wáichawa suerte nacáirica. Néese namichàidacani
ìwalinápiná wáalíacaténáwa mawiénita Jesús inùma irí,
càinácaalí wéená yeedéeripiná yéewacaténá ibèrùacani. 30 Yá
wáichani —náimaca. Càita Jesús ibèrùaca achúmanamata
namànica càide iyúwaté profeta íisapiacaténá inùmawa iyú yái
itànàanáté tàacáisi Jesús uva ituníca càaméeri ìiracaná,
inùmalìcuíse bàaluité. Càité íimaca yéewacaténá itàaníca cachàiníiri
“Naseríaca nàwaliwáaca nubàlemi, iyú. Néese Jesús íimaca:
yá náucaca náichawa suerte —Nudéca numáalàidaca numànica
nunáawanimi ìwalinápiná nacái, macáita càide iyúwaté Dios
càinácaalí néená yeedéeripiná ichùulìaná numànica —íimaca yái
iríwani”, cài profeta itànàacaté Jesúsca. Néese icùadaca íiwitawa,
tàacáisi Jesús inùmalìcuíse. Càité yá imàacaca icáucawa yàacawa iiná
namànica níái úwináica. íichawa.
25 Jesús yáatúa ibàlùacawa
mawiénita Jesús yàasu cruz Un soldado abre con su

irí, uénásàatúa nacái. Uyaca lanza el costado de Jesús
náapicha nacái María, úái Cleofas 31 Yáté èerica viernes
yàacawéetúaca. María Magdalena ipíchawáiseté judíonái

ìyaca náapicha nacái. 26 Jesús iyamáidacawa Pascua yàasuná
iicáca yáatúawa ibàluèchúacawa culto yaalí. Iná judíonái càmitaté
núapicha mawiénita cruz irí, núa nawàwa yéetéeyéimiwa ichéecami
yéewáidacaléca cáininéerica Jesús ichanàacawa cruz ìwali nàasu
iicáca, yá Jesús íimaca yáatúa sábado irìcu nayamáidacatáicawa.
iríwa: Yáté èerica nayamáidacatáicawa
—Yái nuéwáidacaléca, piicá máiníirica iwàwacutácawa nalí
càinide iyúwa pìiriwa —íimaca yái namànicaténá nàasu cultowa
Jesúsca. 27 Néese Jesús íimaca nulí, íipidenéeri Pascua. Iná nasutáca
núa Juanca: Pilato íicha wawàsi ichùulìanápiná
—Picùa úa càide iyúwa úwinái inúaca imalàawa nacàwa
píatúawa —íimaca yái Jesúsca. Yá yáapi, níái ichanèeyéicawa cruz
nucùacaté úa nuénánái yáapichawa ìwali néetácaténáwa ráunamáita,
SAN JUAN 19, 20 290
yéewacaténá áibanái nalicùadaca yèericatéwa áiba catá itàanícaténá

nachéecami cruz íicha. 32 Iná Jesús yáapicha, yàanàaca néré
úwinái yàaca inúaca imalàawa itéeri nacái treinta kilo pumèníiri
icàwa yáapi yái idàbáanéerica isàni, yèewìadéericaté pucháiba
nàanàaca. Namalàata nacái pumèníiyéi isàni íiwitáaná iyú,
icàwa yáapi yái áiba natàtèerica íipidenéeyéi mirra, áloe nacái
mawiénita Jesús irí. 33 Quéwa áiba. 40 Càité Nicodemo yeedáca
nàacawa Jesús yàatalé, yá naicáca Jesús iinámi José yáapicha. Yá
yéetácatéwa, íná càmita nanúa néepùacani cáaléeri wáluma iyú
namalàawa icàwa yáapi. náisapièricaté pumèníiri isàni iyú,
34 Quéwa abéeri úwi isutàaca Nicodemo itéerica. Namànicaté
Jesús ibàlài irìcu ùlibàna iyú. Yáta càide iyúwa judíonái imàníiná
íiranámi imusúacawa icháuná yéetéeyéimiwa irí ipíchawáise
irìcuíse úni nacáiri yèewi. 35 Nudéca nabàlìaca nía. 41 Iyacaté bànacalé
nucàlidacani iyúwaté nuicáanáténi, inàlimaná mawiénita irí yái
núa Juanca, nuicácáináté Jesús nanúacatáica Jesús. Bànacalé
yéetácatéwa ipíchawáiseté úwi inàlimaná yèewi ìyaca wàlisài
isutàaca ibàlài irìcu ùlibàna càliculìi canácáwa nabàlièri
iyú. Iná yéewa nucàlidacuéca yéetéerimiwa néré. Yái càliculìica
pirí báisíiri iyúni. Núalíacawa áibanái íicacaté dúli ibàlài irìcu
nucàlidacuéca pirí báisíiri iyúni, yéewanápiná càliculìicani, capìi
peebáidacaténácué nacái Jesús imàdáaná nacáiri. 42 Nalìadaca
itàacái. 36 Namànicaté macáita Jesús iinámi càliculìi irìculé
Jesús irí càide iyúwaté profetanái mawiénicáiná cruz iríni yái
itànàaná tàacáisi bàaluité Dios càliculìica, catácáiná nacái yàacawa
inùmalìcuíse Mesías ìwali, yái judío yáté èerica viernesca, ipíchawáise
icuèrinápiná Dios ibànuèripinácaté sábado judíonái iyamáidacatáicawa.
nalí. Profeta itànàacaté tàacáisi
Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté: La resurrección de Jesús
“Picácué pimalàa yáapi, yái oveja
wàlisàica pinuéricuéca Pascua
yàasuná culto piná”, íimacaté
20
Mapisáisíwata domingo
irìcu, María Magdalena
ùacatéwa càliculìi néré catácatái
yái Diosca. 37 Aiba profeta tàacáwa. Yá uicáca manuíri íba
nacái itànàacaté tàacáisi Dios ibàluèricawa méetàucuta càliculìi
inùmalìcuíse Mesías ìwali. Profeta inùma íicha, yái íba nabàlìanáca
íimacaté: “Naicáidapiná irí, yái càliculìi inùma. Yái càliculìica
asìali nasutèericaté”, càité itànàaca
áibanái íicacaté dúli ibàlài irìcu
yái profetamica. yéewanápiná càliculìicani, capìi
imàdáaná nacáiri. 2 Néeseté
Jesús es sepultado upìacawa wàatalé, yái Simón Pedro,
38 Néesetécáwa José, abéeri núa Juan nacái yái yéewáidacalé
Arimatea ìyacàlená mìnali, yàacawa cáininéerica Jesús iicáca. Yá
Pilato gobernador yàatalé, yá úumaca walí:
isutáca Pilato íicha Jesús iinámi. —¡Nadéca needáca Wáiwacali
Yái Joséca yeebáidacaté Jesús iinámi càliculìi irìcuíse, yá càmita
itàacái quéwa ibàacanéeri iyúta wáalíawa alénácaalí náucani!
quéechacáwa cáalucáináté José —úumaca.
judío íiwacanánái íicha. Yá Pilato 3 Néese Pedro, núa nacái Juan,
imàacaca José yeedáca Jesús iinámi, wàaca waicácaténá càliculìi

íná José yàaca yeedáca Jesús iinámi nérépiná. 4 Wía asìanái wapìacawa
cruz íicha. 39 Nicodemo nacái, yái pucháibanamata. Nupìacawa
291 SAN JUAN 20
cachàini Pedro íicha. Yá idàba báawata, yá abéeri wenàiwica

nùanàaca càliculìi néré. 5 Yá ibàlùacawa néeni. Càmita quéwa
núawia nuicáidaca càliculìi irìculé, úalíawa Jesúscani. 15 Néese Jesús
yái càliculìi náiquéericaté dúli íimaca ulí:
ibàlài irìcu iyúwa capìi imàdáaná. —¿Néeni? ¿Cáná píicháaní?
Nuicáca ibàlemi, yái néepùanácaté Càmita iwàwacutá píicháaníca.
Jesús iinámi. Càmita quéwa ¿Cawiná picutá? —íimaca yái
nuwàlùawa càliculìi irìculé. 6 Néese, Jesúsca. Uyúunáidéeri meedá
Simón Pedro yàanàa núamiwáise, icùaca bànacalé inàlimaná càliculìi
yá iwàlùacawa càliculìi imàdáaná ìyacatáica. Iná úumaca irí:
irìculé. Pedro nacái iicáca yái —Píatasica idéca itécani, néese
ibàlemica. 7 Iicáca nacái wáluma pimàni nulí cayábéeri, picàlida
néepuèricaté iyú Jesús íiwitami. nulíni alénácaalí pirìadani,
Méetàucuta irìawa áiba wáluma nutécaténáni —úumaca irí. Yá
íicha ituwièriwa cayába. 8 Néese núa uwènúacawa íicha àniwa. 16 Néese
Juan, yái idàbáanéerica yàanàaca Jesús íimaca ulí:
càliculìi néré, nuwàlùacawa nacái —¡María! —íimaca ulí. Yá uèpùa
nuicácaténá néré. Nuicáca iyúwa uwènúa uicáidaca irí àniwa, yá
ìyáaná, yá nuebáidaca Jesús úumaca irí hebreo itàacái iyú:
imichàacatéwa yéetácáisi íicha. —¡Raboni! —úumaca irí
9 Càmicáináté wáalía wéemìaca (íimáanáca “Nuíwacali”). Yá úuwàa
cayába quéechatécáwa càinácaalíté ulìacawa unùmáawawa Jesús irí,
Dios itàacái íimáaná íiméericaté uíbàaca yàabàli ìwali ùacaténá
ìwali iwàwacutáanápináté icàaluíniná, càide iyúwaté judío
Jesús imichàacawa yéetácáisi íiwitáise ìyáaná. 17 Quéwa Jesús
íicha. 10 Néese, wía pucháiba íimaca ulí:
yéewáidacaléca wèepùacatéwa —¡Picá píibàa nùwali!,
wacapèe néréwa. iwàwacutácáiná numichàacawa
Núaniri Dios yàataléwa. Pìawa
Jesús se aparece a picàlidacaténá nuénánái iríni,
María Magdalena níara nuéwáidacaléca, siùcasíwata
11 Quéwa María Magdalena numichàapinácawa Núaniri Dios
uyamáacatéwa mawiénita càliculìi yàataléwa, Píaniri Dios yàatalécué
irí. Idècunitàacá uícháaníca, yá nacái —íimaca yái Jesúsca. 18 Iná
úawia uicáidaca càliculìi imàdáaná María Magdalena ùacawa ucàlidaca
irìculé. 12 Yá uicáca pucháiba walíni, wía Jesús yéewáidacaléca.
ángel cabalèenaméeyéi ibàle Yá úumaca walí:
yáawinéeyéicawa Jesús iinámi —¡Wáiwacaliquéi nudéca nuicáca
irìacatáicawa. Abéeri yáawinéeriwa siùcasíwatàacáwa! —úumaca walí.
Jesús íiwitami néeni. Aiba nacái Ucàlidaca nacái walí yái íimáanáca
yáawinéeriwa yàabàlimi néeni. ulí.
13 Níái ángelca náimaca ulí: Jesús se aparece
—Néeni, ¿cáná píicháaní? Càmita a los discípulos
iwàwacutá píicháaníca —náimaca. 19 Néeseté idécanáami catáca
Yá úumaca nalí: walí yái domingomica, wía Jesús

—Nadéca natéca Nuíwacali iinámi, yéewáidacaléca wàwacáidáyacacawa
yá càmita núalíawa alénácaalí capìi irìcu. Yá wabàlìacaté macái
náucani —úumaca úái María capìi inùma llave iyú cáalucáiná wía
Magdalenaca. ipíchaná judío íiwacanánái nanúaca
14 Udécanacáita cài úumaca, néese wía nacái. Yáta Jesús ìyaca wèewi.
uwènúaca uicáidaca uémaléwa Yá íimaca walí:
SAN JUAN 20, 21 292
—¿Néenicué? Matuíbanáicué pía 26 Néeseté abéeri semana
—íimaca yái Jesúsca. idénáami, wía Jesús yéewáidacaléca

20 Idécanáami cài íimaca walí, yá wàwacáidáyacacawa àniwa capìi
yáasáidaca waicá icáapiwa, útuwi irìcu. Tomás ìyacaté néeni wáapicha.
yáami, ibàlàirìcu nacáiwa ùlibàna Néese éwita wabàlìacáanítaté capìi
yáami. Yá casíimáica wawàwa inùma llave iyú, macái capìi inùma,
waicácáiná báisícata Wáiwacalicani. càicáaníta Jesús yàanàaca néré,
21 Néese Jesús íimaca walí àniwa: ibàlùacawa wèewi. Yá itàidaca wía.
—Matuíbanáicué pía. Càide Iimaca walí:
iyúwa Núaniri Dios ibànùanáté —¿Néenicué? Matuíbanáicué pía
núa, càita nacái nubànùapinácué —íimaca yái Jesúsca. 27 Néese Jesús
píawa pimànicaténácué càide iyúwa íimaca Tomás irí:
nuchùulìaná —íimaca walí yái —Pimàaca picáapi ipùatawa
Jesúsca. nucáapi icháuná irìcu útuwi yáamica,
22 Néese Jesús ipùa icalésawa yá piicáida nucáapi irí. Pimàaca
wapualé yáasáidacaténá picáapiwa nubàlài icháuná irìcu,
wadènìanápiná wacáucawa ùlibàna yáamica. Picá píináidawa
wàlisàiwa. Yá íimaca walí: mamáalàacata càide iyúwa
—Peedácué nuícha Espíritu Santo, wenàiwica càmíiri yeebáida, néese
icuèripinácué píiwitáise. 23 Aibanái ¡peebáida nudéca numichàacawa
iwènúadacaalí íiwitáisewa Dios yéetácáisi íicha! —íimaca yái Jesúsca.
irípiná, yá numàacaca pirícué 28 Néese Tomás íimaca Jesús irí:
nuíwitáisewa picàlidáanápinácué —¡Nuíwacali, píacata Nucuèriná

nalí Dios imàacaca iwàwawa Dios! —íimaca yái Tomásca. 29 Jesús
nabáyawaná íicha. Quéwa íimaca irí:
cawinácaalí càmíiyéica iwènúada —Tomás, siùca peebáidaca átata
íiwitáisewa Dios irípiná, yá piicácáiná núa. Casíimáipináca
numàacaca pirícué nuíwitáisewa áibanái yeebáidéeyéipiná nutàacái
picàlidáanápinácué nalí Dios càmita éwita càmíiyéicáaníta iicá núa —
imàaca iwàwawa nabáyawaná íicha íimaca yái Jesúsca.
—íimaca walí yái Jesúsca.
El porqué de este libro
Tomás ve al Señor resucitado 30 Wía Jesús yéewáidacaléca
24 Tomás áibaalí íipidenéeri waicácaté Jesús imànica madécaná
Gemelo, abéeri wéená wía Jesús wawàsi íiwitáise cachàiníiri iyúwa.
yéewáidacaléca doce wamanùbaca, Quéwa càmita nutànàa macáita chái
càmitaté ìya wáapicha Jesús cuyàluta irìcu. 31 Nudéca nutànàaca
yàanàacaalíté wèewiré. yái tàacáisica peebáidacaténácué
25 Néese wía Jesús yéewáidacaléca Jesús itàacái Mesíascani, yái judío
áibanái wáimaca Tomás irí: icuèrinápináca Dios ibànuèricaté
—Wadéca waicáca Wáiwacaliwa — walí, Dios Iiricani, yéewanápinácué
wáimaca. Quéwa Tomás íimaca walí: pidènìaca picáucawa càmíiri
—Càmicaalícáwa nuicá icáapi imáalàawa chènuniré, píacué
icháuná útuwi yáamica, yá nacái yeebáidéeyéica Jesús itàacái.
càmicaalícá numàaca nucáapi
ipùatawa néeni útuwi yáami irìcu, Jesús se aparece a siete
yá nacái càmicaalícá numàaca de sus discípulos
nucáapiwa ibàlài icháunálìcu
ùlibàna yáami, yá càmitàacá
núalimá nuebáidaca cáucani
21
Néesetécáwa àniwa
Jesús imàacaca yáawawa
waicácani, wía yéewáidacaléca
—íimaca. Galilea icalìsaniná néeni, áibaalí
293 SAN JUAN 21
íipidenéeri Tiberias icalìsaniná. 8 Wía yéewáidacaléca áibanái
Càité imànica: 2 Siete wamanùbaca wàanàaca càina néré barca irìcu. Yá

wía ìyéeyéicaté néeni: Simón Pedro; wawatàidaca chinchorro ipuniériwa
Tomás nacái, áibaalí íipidenéeri cubái iyú barca yáamíisewa. Càmita
Gemelo; Natanael nacái, Caná máiní déeculé wía càina íicha,
ìyacàlená mìnali, Galilea yàasu cawàwanáta wàyaca cien metro
cáli íinatéeri yàcaléca; wía nacái idècuni càina íicha weedácaalíté
Zebedeo yéenibe pucháibaca; níái cubáica. 9 Wamusúacanáamiwa
áibanái nacái Jesús yéewáidacalé barca irìcuíse, yá waicáca abéeri
pucháiba. 3 Yá Simón Pedro íimaca cubái irìadéeri quichái imení íinata
walí: pan yáapicha. 10 Jesús íimaca walí:
—Nùacá nuíbàaca cubái —íimaca —Peedácué néená níái cubáica
yái Pedroca. Néese wáimaca irí: píibèeyéica —íimaca yái Jesúsca.
—Uwé. Wàata nacáiwa 11 Yá Simón Pedro iwàlùacawa
píapicha —wáimaca. Yá wàaca barca irìculé, yá iwatàidaca

wawàlùacawa barca irìculé. Yá chinchorro càina íinatalé, yái
máadáiní wacamáaca wèepunícawa chinchorro ipuniéricawa
táiyápinama. Quéwa canácata manuínaméeyéi cubái iyú. Yá
wacaméerica. 4 Néeseté amalácaalí waputàaca nía, ciento cincuenta y
yàacawa, yá Jesús imàacaca tres namanùbaca manuínaméeyéi
yáawawa waicácani càina cubáica. Ewita manùbacáaníta
íinata idècunitàacá wàyaca úni nía, càicáaníta càmita namàdá
yáacubàa barca irìcu. Quéwa wía chinchorro. 12 Néese Jesús íimaca
yéewáidacaléca càmitaté wáalía walí:
waicácani. 5 Néese Jesús imáidaca —Aquialé, pìacué piyáaca
walí calìsa icàinalená íinatáise. piyáacaléwa —íimaca yái Jesúsca. Yá
Iimaca walí: canácata wéená wía yéewáidacaléca
—¡Néenicué, nùacawéeyéiná! isutéeri yéemìawa cawinácaalíni
¿Canátacué picaméeri? —íimaca wáalíacáináwa Wáiwacalicani.
imáidaca walí. Néese wáimaca irí: 13 Néese Jesús yàacawa quichái néré,
—Canáca wacaméeri —wáimaca yá yeedáca pan icáapi irìculéwa, yá

irí. 6 Néese Jesús íimaca walí: iwacùaca walíni, wía yéewáidacaléca,
—Piúcacué pìasu chinchorrowa yá iwacùaca nacái walí yái cubáica.
yéewápuwáise barca íicha, yásí 14 Yácata máisibáaná yàawiría
píibàacuéca nía —íimaca. Néese Jesús imàacaca yáawawa waicácani

wamànica càide iyúwa ichùulìaná wía yéewáidacaléca, idécanáamité
wía, quéwa càmita wáalimá imichàacawa yéetácáisi íicha.
weedáca wàasu chinchorrowa úni
yáacuíse manùbacáiná níái cubáica Jesús habla con Simón Pedro
ìyéeyéica irìcu. 7 Néeseté núa Juan, 15 Néeseté
wadécanáami wayáaca
yái yéewáidacalé cáininéerica Jesús wayáacaléwa, yá Jesús íimaca
iicáca, núumaca Pedro irí: Simón Pedro irí:
—¡Yácata báisí Wáiwacali! —Simón, Jonás ìiri, ¿cáininásica
—núumaca. Simón Pedro piicáca núa náicha? —íimaca yái
yéemìacanacáita Wáiwacalicani, Jesúsca. Pedro íimaca irí:
yá ìwalica ibàlewa iwatàacáináté —Báisíta, Nuíwacali, píalíacawa
íichawani idècunitàacá íibaidaca. cayábaca nuicáca pía —íimaca yái
Yá Simón Pedro ipisìacawa úni Pedroca. Néese Jesús íimaca irí
yáaculé, yá imàlacawa càina àniwa:
íinatalépiná yàanàacaténá Jesús —Péewáida nùasu wenàiwica
yàatalé ráunamáita wapíchalépiná. siùquéeyéica tàacáwa idàba
SAN JUAN 21 294
yeebáidaca nutàacái. Picùa nía yeebáidacáiná Jesús itàacái. Néese

càide iyúwa oveja icuèriná icùacaalí Jesús íimaca Pedro irí:
oveja cáininéeri iyú, níái oveja —¡Pìawa núamiwáise! —íimaca
púubanaméeyéi yáanaca —íimaca yái Jesúsca.
yái Jesúsca. 16 Néese Jesús isutáca
yéemìawa Pedro àniwa. Jesús El discípulo a quien
íimaca irí: Jesús quería mucho
—Simón, Jonás ìiri, ¿cáininásica 20 Néeseté Pedro iwènúacawa
piicáca núa? —íimaca yái Jesúsca. iicáidaca íinataléwa, yá iicáca

Pedro íimaca irí: nùacawa náamíisewa, núa
—Báisíta, Nuíwacali, píalíacawa Juanca. Núacata yái yéewáidacalé
cayábaca nuicáca pía —íimaca yái cáininéerica Jesús iicáca. Núacata
Pedroca. Néese Jesús íimaca irí: yái yáawinéericatéwa mawiénita
—Picùa nùasu wenàiwica Jesús irí wayáacaalíté wayáacaléwa
yeebáidéeyéica nutàacái. Picùa Pascua yaalí Jesús yáapicha;
nía càide iyúwa oveja icuèriná núacata yái isutéericaté yéemìawa
icùacaalí oveja cayábéeri iyú — Jesús: “Nuíwacali, ¿cawiná
íimaca yái Jesúsca. 17 Néese Jesús yái itéeripináca piùwidenái
isutáca yéemìawa àniwani máisiba náibàacaténá pía?” núumacaté
yàawiríanápiná. Jesús íimaca Pedro Jesús irí. 21 Néese Pedro iicáca núa,
irí: yá isutáca yéemìawa Jesús:
—Simón, Jonás ìiri, ¿cayábasica —Nuíwacali, ¿néeni yái asìalica?
piicáca núa? —íimaca yái Jesúsca. ¿Càinácaalí ìyáanápiná? —íimaca
Yá achúmaca Pedro iwàwa, Jesús yái Pedroca. 22 Jesús íimaca Pedro
isutácáiná yéemìawani máisiba irí:
yàawiría cáinináaná iicácani. Yá —Nuwàwacaalí ìyaca àta
Pedro íimaca irí: nùanàacatalépináta àniwa, càmita
—Nuíwacali, píalíacawa macáita iwàwacutá píalíacawa nuíwitáise.
ìwali. Píalíacawa cayábaca nuicáca Iwàwacutá peebáidaca nutàacái
pía —íimaca yái Pedroca. Néese mamáalàacata —íimaca yái
Jesús íimaca irí: Jesúsca.
—Péewáida nùasu wenàiwica 23 Iná áibanái yeebáidéeyéica
yeebáidéeyéica nutàacái. Péewáida Jesús itàacái nayúunáidaca

nía nutàacái iyú càide iyúwa càmíinápiná nuétáwa. Quéwa
oveja icuèriná icutácaalí ipìra Jesús càmita cài íima. Néese
iyáapináwa. 18 Péemìa cayába. íimacaté: “Nuwàwacaalí ìyaca àta
Bàaluité ùuculìiricaalíté pía, yáté nùanàacatalépináta àniwa, càmita
pìwalica pibàlewa, yá pìacatéwa iwàwacutá píalíacawa nuíwitáise”,
àta alénácaalíté piwàwa pìacawa, càité íimaca yái Jesúsca.
quéwa béericaalípiná pía, yásí 24 Núacata yái Juanca, Jesús
piducúaca pìanawa, yá áibanái yéewáidacalécaté, yái icàlidéerica

nadacùapiná pìwalìabàa, yá Jesús iináwaná ìwali. Nudéca
natépiná píawa càmicatalé piwàwa nutànàacuéca piríni. Macáita
pìacawa —íimaca yái Jesúsca. wáalíacawa nudéca nucàlidaca
19 Jesús icàlidaca Pedro báisíiri iyúni.
iríni wéemìacaténá Pedro 25 Jesús imànicaté manùba
yéetáanápinátéwa cruz ìwali, càmíiri nutànàa ìwali. Natànàacaalí

yáasáidacaténá èeri mìnanái irí macáita yái Jesús imàníiricatá, yá
cachàinica Dios íiwitáise Pedro cuyàluta napuníadaca macái chái
yéetácaalípinátéwa Jesús ìwali èeritá.
LOS HECHOS
núumáanácuéca pirí. 5 Báisíta
La promesa del Espíritu Santo Juan el Bautista ibautizácaté
1 Nubànùa pirí cuyàluta,

Teófilo, nùacawéeriná
máiníiri cáimiétacanáca.
wenàiwicanái úni yáaculé. Quéwa
mesúnamáita Dios ibànùacué
piríwa Espíritu Santo, yái
Bàaluité nutànàaca pirí yáara yàacawéeridéeripinácuéca píawa,
idàbáanéericaté cuyàlutaca ibautizácaténácué píiwitáise
nucàlidacaténá pirí macáita Jesús Espíritu Santo ichàini iyú —íimaca
imàníináté, yéewáidáanáté nacái yái Jesúsca.
quéechatécáwa. 2 Nucàlidacaté
piríni nùasu idàbáanéerité cuyàluta Jesús asciende al cielo
irìcu càinácaalíté Jesús imànica 6 Néesetéidècunitàacá
yèepunícaalítéwa chái èeri irìcu nàwacáidáyacacawa Jesús yáapicha,
àta imichàacatalétatéwa chènuniré. yá apóstolnái náimaca nasutáca
Ipíchawáiseté yàacawa èeri íicha, néemìawani:
yá imáidaca yàataléwa yàasu —Wáiwacali, ¿siùcatasica piwasàa
apóstolnáiwa, íibaidéeyéipináté irí wía romanonái íicha, wía judíoca,
yáamirìcubàa. Néese Espíritu Santo yéewacaténá píata icùaca wàasu
íiwitáise iyú, Jesús yàalàaca nía cáli néeséeyéi? —náimaca. 7 Néese
náalíacaténáwa càinácaalípináté Jesús íimaca nalí:
iwàwacutáaná namànica. 3 Jesús —Càmitacué iwàwacutá píalíacawa
yéetácadénáamitéwa, néese càiná èeri irìcucaalí Núaniri
imichàacatéwa yéetácáisi íicha. Dios imànipinácué pirí wawàsi.
Yá imàacaca yáawawa apóstolnái Abéerita Núaniri Dios yáaliéricawa.
iicácani. Cuarenta èeri imàacacaté Càmita icàlida áibanái iríni càiná
yàacawa yáawawa naicácani èeri irìcucaalípináni. Càmitacué
náalíacaténátéwa báisíiri iyú iwàwacutá píalíacawa. 8 Quéwa
cáucani. Yéewáidaca nía nacái Espíritu Santo iwàlùapinácué
neebáidáanápiná Dios itàacái piwàwalìculéwa, yái yèeripinácuéca
namànicaténá càide iyúwa Dios pichàiniwa chènuníiséericawa,
iwàwáaná. yéewanápinácué pìa picàlidaca
4 Idècunitàacá ìyaca yàasu nuináwaná ìwali, ipíchanácué
apóstolnái yáapichawa, yáté cáaluca piicáca wenàiwicanái.
Jesús yàalàaca nía ipíchanáté Càitacué nacái picàlidapiná
namusúacawa Jerusalén ìyacàlená nuináwaná ìwali Jerusalén ìyacàlená
íicha. Iimacaté nalí: irìcu, Judea yàasu cáli néenibàa
—Picùacué Espíritu Santo nacáiwa, Samaria yàasu cáli
yàanàaca, yái Núaniri Dios néenibàa nacái, nía nacái yàcalé
íiméericaté ìwali ibànùanápinácué déecubàanaméeyéica, chái èeri irìcu
piríwani, càitade iyúwa —íimaca nalí yái Jesúsca.
295
LOS HECHOS 1 296
9 Idécanáamité cài íimaca, 15 Néenialíté Pedro imichàa
idècunitàacá naicáidaca irí, yá ibàlùacawa nàacuésemi, níái

imichàacatéwa náicha chènuniré. yeebáidéeyéica Jesús itàacái,
Yá iwàlùacawa acalèe yèewiré, ciento veinte namanùbaca
càmita quirínama nadé naicácani. ìwacáidáyaquéeyéicawa néré. Yá
10 Idècunitàacá Jesús imichàacawa, íimaca nalí: 16 “Píacué nuénánáica,
yá naicáidaca yáamíisewa idéca ichàbacawa macáita càide
chènuniré. Yá pucháiba asìanái iyúwa rey David itànàanáté
cabalèenaméeyéi ibàle namàacacaté Dios itàacái, Espíritu Santo
níawawa apóstolnái iicáca nía. inùmalìcuíse. Bàaluitécáiná David
11 Yá náimaca apóstolnái irí: itànàaca tàacáisi Judas Iscariotemi
—Píacué Galilea yàasu iináwaná ìwali, yái yèericatéwa
cáli néeséeyéica, ¿cánácué pibàlùa náiwitápu níái úwinái íibèeyéicaté
piicáidaca chènuniré? Yái Jesús Jesús presocaténáté namànicani.
siùquéerica tàacáwa imichàacawa 17 Yèepunícáinátéwa wáapicha,
chènuniré pèewíisecué, yàanàapiná yái Judasmica. Iibaidacaté nacái

àniwa acalèe yèewíise càide iyúwa Dios irí wáapicha”, íimaca yái
pidéenácué piicácáwa imichàacawa Pedroca. 18 Sacerdote íiwacanánái
—náimaca níái ángelca. iwènìacaté abéeri cáli Judas
yàasu plata iyú yái nèericaté irí
Se escoge a Matías para platamica imàníiricaté ìwalíise
reemplazar a Judas ibáyawanáwa. Imulacàacatéwa
12 Néeseté apóstolnái yèepùacawa yái Judas ichéecamica, yá
dúli íinatáise, íipidenéechúa yúuwàacawa isubèriacawa
Olivos, olivo inàlimanáca. Yá ìwalìabàawa balánamái, ìyapicúami
nàacawa Jerusalén ìyacàlená imusúacawa íicha canánama.
néré. Uái dúli yáawinéechúacawa 19 Néese, Jerusalén ìyacàlená
mawiénita Jerusalén ìyacàlená mìnanái yéemìacaalíté Judasmi

íicha, batéwa abéeri kilómetro ìyáaná, yá nàaca íipidená yái cálica
idècuni, càiride iyúwaté judíonái Acéldama, íimáanáca natàacái iyú:
íiwitáise imàacáaná nèepunícawa “Irái yàalu”. 20 Pedro itàaníca nalí
sábado irìcu nayamáidacatáicawa. àniwa níái yeebáidéeyéica Jesús
13 Nàanàacaté yàcalé néré, yá itàacái. Pedro íimaca nalí: “Càité
macáita nayamáacawa abéeri capìi rey David itànàacaté tàacáisi Judas
imàdáaná irìcu ìyéerica chènunibàa Iscariotemi ìwali cuyàluta Salmos
cáli inàni íicha. Once namanùbaca irìcu. David íimacaté:
níái asìanáica iwàluèyéicawa ‘Máisapináca icapèemica,
néré: Pedro, Juan nacái, Santiago canácata ìyéeripiná
nacái, Andrés nacái, Felipe icapèemi irìcu’,
nacái, Tomás nacái, Bartolomé càité David itànàaca. Itànàacaté
nacái, Mateo nacái, Santiago àniwa:
nacái yái Alfeo ìirica, Simón nacái, ‘Aiba wenàiwica àniwa
áibaalí íipidenéeri Celote, Judas íibaidapiná yáamirìcubàami’,
nacái, yái Santiago yéenásàirica. càité David itànàaca Salmos irìcu”,
14 Abédanamata náiwitáise íimaca yái Pedroca.
náapichawáaca canánama 21 Pedro idécanáamité icàlidaca
nàwacáidáyacacawa nasutácaténá nalíni Judasmi iináwaná

níawawa Dios íicha mamáalàacata, ìwali, yá íimaca nalí àniwa:
náapicha nacái abénaméeyéi “Iyéeyéica wèewi níái asìanáica
inanáica, María nacái, Jesús yèepuníiyéicatéwa wáapicha
yáatúaca, Jesús yéenánái nacái. èeri imanùbaca idècunitàacá
297 LOS HECHOS 1, 2
Wáiwacali Jesús ìyaca wáapicha. itàacái nàwacáidáyacacawa abéeri

22 Yèepuníiyéicawa wáapicha capìi irìcu. 2 Yátaté néemìaca
Juan ibautizácatáiseté Jesús àta manuíri sànasi chènuníiséeri càide
Wáiwacali imichàacatalétatéwa iyúwa wéemìaná cachàiníiri cáuli
wáicha chènuniré. Càide iyúwaté isàna. Macáita yáawinéeyéicawa
rey David itànàanáté tàacáisi capìi irìcu néemìaca yái sànasica.
íiméerica: ‘Aiba wenàiwica àniwa 3 Yá naicáca quichái nacáiri
íibaidapiná yáamirìcubàami’, càita ipèrùa manùba càide iyúwa

nacái iwàwacutá abéeri íibaidaca waicáaná quichái. Yá quichái
Dios irípiná wáapicha Judas ipèrùa iseríacawa náiwita ìwali
yáamirìcubàami icàlidacaténá Jesús náalimáwanama, macáita níái
iináwaná ìwali idéca imichàacawa wenàiwicaca. 4 Yá Espíritu
yéetácáisi íicha”, íimaca yái Santo iwàlùacawa nawàwalìculé
Pedroca. canánama, icùacaténá náiwitáise.
23 Iná macáita Jesús Yá nadàbaca nacàlidaca tàacáisi
yéewáidacaléca manùbéeyéi Dios inùmalìcuíse áiba cáli
needáca nèewíisewa pucháiba néeséeyéi itàacái iyú, yái tàacáisica
asìanái. Abéeri íipidená José, càmíiritécáwa nadé náalíaca
áibaalí íipidená Barsabás, áibaalí natàaníca iyú, càide iyúwa Espíritu
íipidená nacái Justo, máisibaca Santo imàacáaná nacàlidacani.
íipidená. Yá nacái yàacawéerináca 5 Néenialíté áibanái judío ìyaca
íipidená Matías. 24-25 Yá macáita néeni Jerusalén ìyacàlená irìcu,

nasutáca níawawa Dios íicha yàanèeyéicaté macái cáli néese.
macáita namanùbaca iyúwa. Níái judíoca neebáidacaté Dios
Náimaca: “Wáiwacali, píacata itàacái cáalíacáiri iyú. 6 Judíonái
yái yáaliérica macái wenàiwica yéemìacanacáita yái sànasi
íiwitáise. Píasáida walí càiríinácaalí chènuníiséerica, yá manùba
néená níái pucháiba asìanáica nàwacáidáyacacawa capìi néré.
piwàwéeri íibaidaca pirí iyúwa Néemìaca apóstolnái, áibanái
apóstol Judas yáamirìcubàami, nacái náapichéeyéica, nacàlidaca
yái Judas íibaidacalémica Judas nalíni natàacái imanùbaca iyú.
yúuquéericaté íichawa ibáyawaná Macái wenàiwica yéemìaca
ìwalíisewa, yàacaténátéwa itàacáiwa. Náináidacawa
yùuwichàacatalépinácawa, yái manuísíwata néemìaca
infiernoca”, náimaca nasutáca Dios. natàacáiwa, níái manùbéeyéica
26 Néese, iyúwaté judío íiwitáise judíoca yàanèeyéicaté capìi néré.
ìyáaná, náucaca náichawa 7 Yá judíonái nasutáca néemìawa
suerte púubanaméeyéi íba, níawáaca:

náalíacaténátéwa càiríinácaalí —¿Càinásica yéewaná natàaníca
néená Dios yeedéericaté watàacái imanùbaca iyú? Ewita
íibaidéeripináté Dios irí náapicha Galilea yàasu cáli néeséeyéicáaníta
níái apóstolca. Yá needáca náicha nía canánama, càicáaníta
Matías, íibaidéeripiná Dios irí natàaníca watàacái imanùbaca
náapicha. Yácata doce apóstol iyú. 8 ¿Càinásica yéewaná
yéenáca, yái Matíasca. náalimá nacàlidacani watàacái
iyú? 9 Manùba cáli néeséeyéi wía:
La venida del Espíritu Santo Partia yàasu cáli, Media yàasu
2 Néenialíté judíonái
namànicaté nàasu cultowa
íipidenéerica Pentecostés, yá
cáli nacái, Elam yàasu cáli nacái,
Mesopotamia yàasu cáli nacái,
Judea yàasu cáli nacái, Capadocia
macáita yeebáidéeyéica Jesús yàasu cáli nacái, Ponto yàasu
LOS HECHOS 2 298
cáli nacái, Asia yàasu cáli nacái, icàméeri mapisái yáawanáitàacáwa

10 Frigia yàasu cáli nacái, Panfilia a las nueveta. 16 Néese Dios idéca
yàasu cáli nacái, Egipto yàasu cáli ibànùaca Espíritu Santo càide
nacái, Libia yàasu cáli néeséeyéi iyúwa profeta Joel icàlidáanáténi
nacái, ìyéeyéica mawiénita Cirene bàaluité, itànàanáté tàacáisi Dios
yàasu cáli irí, Roma ìyacàlená inùmalìcuíse nacái. Dios íimacaté:
mìnanái nacái ipáchiéyéica ìyaca 17 ‘Mawiénicaalí yái èeri
chái, 11 áibanái nacái judíosíwanái, imáalàacatáipináwa, yá
áibanái nacái càmíiyéica judío nubànùapiná Espíritu Santo
iwènúadéeyéicaté íiwitáisewa wenàiwicanái irí canánama,
neebáidacaténá Dios itàacái iyúwa yàacawéeridacaténá nía;
judíosíwanái, Creta yàasu cáli íná yéewanápinácué
néeséeyéi nacái, Arabia yàasu péenibe nacàlidaca tàacáisi
cáli néeséeyéi nacái. Manùba cáli nunùmalìcuíse; nubànùapiná
néeséeyéica wía, quéwa macáita tàacáisi ùuculìiyéi irí
wáalimáwanama wéemìaca yéenáiwanási nacáiri iyú,
natàaníca watàacái iyú nacàlidaca béeyéi irí nacái náamacani
ìwali yái Dios imàníináca cayábéeri irìcuísewa.
íiwitáise cachàiníiri iyúwa — 18 Néenialípiná nubànùa
náimaca nalíwáaca. Espíritu Santo nùasu
12 Níái manùbéeyéi wenàiwicaca, wenàiwicanái iwàwalìculéwa,
càmitaté náalíawa càinácaalí iyú yàacawéeridacaténá nía,
yéewaná apóstolnái cài natàaníca asìanái, inanái nacái,
madécaná tàacáisi iyú yéewanápiná yéewanápiná nacàlidaca
manùbéeyéi cáli néeséeyéi tàacáisi nunùmalìcuíse.
yéemìaca itàacáiwa. Nasutáca 19 Capìraléeri cáli irìcuwa
néemìawa níawáaca: núasáidapiná naicá wawàsi
—¿Càinásica yéewaná cài nacalùadéeripiná naicáca,
natàaníca? —náimaca nalíwáaca. íinata nacái cáliquéi—irái,
13 Abénaméeyéi quéwa quichái, acalèe nacáiri
naicáanícáita apóstolnái iquíniná íisaca nacái.
meedá. Iná náimaca: 20 Yái èeri icamaláná
—¡Icàméeyéica nía meedá! — catéeripináwa, quéeri
náimaca naicáaníca. nacáiwa naiquéechúapiná
quíirawaca càide iyúwa
Discurso de Pedro waicáaná irái, ipíchawáise
14 Néeseté Pedronái, níái nùasu èeri máiní cayábéeri
docéeyéica imanùbaca apóstolca, yàanàaca, caiyéininéeri nacái.
namusúacawa manùbéeyéi 21 Quéwa macáita cawinácaalí
yèewíise, níái ciento veinte wenàiwica isutéeyéica
namanùbaca yeebáidéeyéica yáawawa nuícha
Jesús itàacái nacàlidacaténá nuicáanápiná napualé,
manùbéeyéi wenàiwica iríni. Yá nuwasàapiná níawa nùasu
Pedro icàlidaca nalíni cachàiníiri yùuwichàacáisi íichawa’,
tàacáisi iyú. Iimaca nalí: “Píacué, íimacaté yái Diosca, càité profeta
nuénánái judíoca, macáitacué Joel itànàacaté tàacáisi Dios
pía nacái Jerusalén ìyacàlená inùmalìcuíse.
mìnanáica, péemìacué cayábani 22 “Iná péemìacué cayábani
yái nucàlidéeripinácuéca piríwa. yái nucàlidéeripinácuéca piríwa,

15 Piyúunáidacuéca nacàmaca níái píacué israelitaca: Píalíacuécawa
wenàiwicaca. ¡Càmíirita! Canácata machacàníiri iyú càinácaalíté
299 LOS HECHOS 2
ìyáaná pèewibàa, yái Jesúsca, rey David yéetácatéwa, yáté

Nazaret ìyacàlená néeséerica. nabàlìacani. Siùcade macáita wía
Dios idéca yáasáidacuéca piríni, judíoca wáalíacawa alénácaalí
píalíacaténáwa Jesús ìwali, David yàasu càliculìimi ìyaca
abéeri Dios néeséericani, yái chái wèewibàa. 30 Profetacaté yái
Jesúsca. Dios imàacacaté Jesús rey Davidmica, yá yáalíacatéwa
imànica máiníiri cayábanaméeri nacái Dios imànicaté wawàsi
wawàsi, càmíirica wenàiwica David yáapicha cáimiétacanéeri
idé imànica, yáasáidacaténácué iyú imàacáanápináté rey David
pirí Dios ibànùacani. 23 Ewitacué itaquérinámi icùaca israelitanái
píalíacáanítatéwa ìwali Dios David yáamirìcubàami. 31 David
néeséericani, càicáanítacué icàlidacaté yái tàacáisi Dios
píibàacaténi, pinúacaténáni. Quéwa inùmalìcuíse, càide iyúwa David
bàaluitésíwa Dios íináidacatéwa idéca nacáicaalí iicáca macáita yái
imàacáanápiná áiba wenàiwica ichàbáanápinácawa. Iná yéewa rey
iyúudàacuéca píibàaca Jesús David icàlidacaté tàacáisi íiméerica
presoíri iyú, yéewanápinácué Mesías icáucàanápinátéwa,
pimàacaca báawanaméeyéi asìanái yái israelita icuèrinápináca.
itàtàacani cruz ìwali. 24 Quéwa Dios David íimacaté nacái Mesías
iwasàacaté Jesús yéetácáisi íicha, càmíinápináté iyamáawa càliculìi
yáté imichàidaca Jesús yéetácáisi irìcu, càmíinápináté nacái iinámi
íicha càmicáiná yéetácáisi yáalimá ibadáwa. 32 Yái Jesúsca, Dios
imawènìadacani. 25 Yáté rey David idéca icáucàidacani, yá nacái
icàlidacaté tàacáisi Jesús ìwali macái wía, wadéca waicáca
Dios inùmalìcuíse. Jesús íimacaté cáucani. 33 Dios idéca imichàidaca
Dios irí: Jesús chènuniré, imàaca nacái
‘Nucuèriná Dios, núalíacawa yáawinacawa yéewápuwáise
pìyáanápiná núapicha Dios irí, icùacaténá macáita Dios
càiripináta, pìacawéeridaca yáapicha chènuniré. Yá càide
nacái núa. Iná canácata iyúwaté Jesús icàlidáaná walíni,
yáaliméeri imàacaca Wáaniri Dios idéca imàacaca Jesús
nucaláacawa píicha, ibànùaca walí Espíritu Santo. Siùca
pía Nucuèriná Diosca. èeri pidécuéca péemìaca, piicáca
26 Iná yéewa casíimáica nuwàwa, nacái càinácaalí iyú Espíritu Santo
yásí nucántàa nacái icùaca wenàiwicanái íiwitáise.
casíimáiri iyú. Yá máiní 34 Wáalíacawa Mesíascani yái
manuíca nuínáidapinácawa Jesúsca, Dios ibànuèripinácaté

nuwàwawa pìwali, icùacaténá wía, yácáiná rey David
27 càmicáiná pimàacapiná núa càmitaté imichàawa chènuniré
càliculìi irìcu. Càmita icáuca yáapichawa, quéwa David
nacái pimàacapiná icàlidacaté tàacáisi Mesías ìwali
ibadácawa yái nuináca, Dios inùmalìcuíse. David íimacaté:
núa pìasu wenàiwicaca ‘Wacuèriná Dios íimacaté
mabáyawanéerica. Nuíwacali irí: Píawinawa
28 Pidéca pimàacaca cáuca núapicha nuéwápuwáise
núa, yá nuyanídapinácawa picùacaténá núapicha
nùyacaalípináta píapicha’, macáita,
íimacaté yái Jesúsca, càité David 35 idècunitàacá numawènìadaca
itànàaca Jesús itàacái. píicha macái piùwidenáiwa,
29 “Píacué nuénánáica, íimaca yái Diosca’,
macáitacué wáalíacawa wàawirimi càité David íimaca.
LOS HECHOS 2, 3 300
36 “Píacué macái Israel nàaca nacái nalíwáaca nàasuwa.
itaquénáinámica, iwàwacutácué Nàwacáidáyacacawa nasutácaténá
píalíacawa báisíiricani: Yái Jesúsca, níawawa Dios íicha, nawacùacaténá
pinuéricatécué cruz ìwali, yácata nàwaliwáaca pan, yái Santa Cenaca,
Dios imàaquéerica Wáiwacalipiná, nawàwalicaténá Jesús yéetácatéwa
Mesías nacái, yái wacuèrinápináca, náichawalíná.
wía judíoca”, íimaca yái Pedroca. La vida de los
37 Néese níái wenàiwica primeros cristianos
ìwacáidáyaquéeyéicawa néré, 43 Néeseté apóstolnái ichùnìaca
néemìacáiná Pedro yàasu tàacáisi, yàacawa manùbéeyéi cáuláiquéeyéi

íná máiní achúmaca nawàwa Dios íiwitáise iyú. Dios imàaca
nabáyawaná ìwaliwa. Yá nasutáca nacái namànica manùba cachàiníiri
néemìawa Pedro, apóstolnái nacái. iyú càmíiri wenàiwica idé imànica.
Yá náimaca nalí: Iná Jerusalén ìyacàlená mìnanái
—Píacué wéenánáica, ¿càinásica cáaluca nawàwa náináidacáwacawa
iwàwacutá wamànica? —náimaca. canánama. 44 Macáita níái
38 Néese Pedro íimaca nalí: yeebáidéeyéica Jesús itàacái,
—Piwènúadacué píiwitáisewa abédanamata náiwitáise, nàaca
Dios irípiná. Pibautizácué nacái nalíwáaca nàasuwa. 45 Yá
nacáiwa Jesucristo íipidená ìwali nawéndaca nàasuwa càinácaalí
píasáidacaténácué peebáidaca nadènièrica nawacùacaténá
itàacái. Yásí Dios imàacacué iwènináami catúulécanéeyéi
iwàwawa pibáyawaná íicha. irí yeebáidéeyéica Jesús. 46 Eeri
Ibànùapinácué pirí Espíritu imanùbaca nàwacáidáyacacawa
Santo icùacaténácué píiwitáise. templo irìculé nàacaténá Dios irí
39 Yái Espíritu Santoca, Dios cayábéeri. Nàwacáidáyaca nacáiwa
iwàwéericuéca yàaca pirí, péenibe nacapèe irìculéwa nawacùacaténá
irí nacái, nalí nacái macáita nàwaliwáaca pan, yái Santa Cenaca
ìyéeyéica déeculé, yácáiná Dios nawàwalicaténá Jesús yéetácatéwa
ibànùapiná Espíritu Santo nalí náichawalíná. Yá nayáaca
canánama, cawinácaalí Wacuèriná nayáacaléwa náapichawáaca
Dios iwàwéeyéica imáidaca casíimáiri iyú nawàwalìcuísewa.
yàasunáipináwa —íimaca yái 47 Jerusalén ìyacàlená mìnanái
Pedroca. 40 Càita Pedro icàlidaca cáimiétaquéeri iyú naicáca

nalíni déecuíri iyú, yàalàa nacái wenàiwica yeebáidéeyéica Jesús
nía. Iimaca nalí: itàacái. Eeri imanùbaca Wáiwacali
—Piwènúadacué píiwitáisewa iwasàaca áibanái wenàiwica
ipíchaná Dios yùuwichàidacuéca Dios yàasu yùuwichàacáisi
pía náapicha níái cabáyawanéeyéi íicha néenánáicaténá nía, níái
wenàiwicaca —íimaca yái Pedroca. yeebáidéeyéica Jesús itàacái.
41 Ináté níái yeebáidéeyéicaté
Pedro yàasu tàacáisi, Un cojo es sanado

nabautizácawa. Tres mil
namanùbaca níái yeebáidéeyéicaté
Jesús itàacái yáté èerica.
3 Aiba èerité Pedro, Juan nacái
nàacawa templo néré a las
trescatáica táicalé càide iyúwa
42 Nàwacáidáyacacawa náapicha judío íiwitáise ìyáaná nasutáca
áibanái yeebáidéeyéica níawawa Dios íicha èeri imanùbaca.
néemìacaténá apóstolnái 2 Macái èeri imanùbaca ìyacaté
yéewáidáaná nía. Yá macáita néré abéeri asìali éeruíri yàabàli,

neebáidaca cachàiniwaca. quéwa yáta imusúanátawa. Eeri
Abédanamata nacái náiwitáise, imanùbaca áibanái itécani templo
301 LOS HECHOS 3
inùma nérépiná, yái templo inùma nàacawa íicha yái Pedroca, Juan
íipidenácatáica Hermosa. Néré nacái. Nabàlùacawa abéeri
isutáca plata wenàiwicanái íicha, imàdáaná néeni templo irìcuíri. Yái
níái iwàluèyéicawa templo irìculé. imàdáanáca íipidenácaté Pórtico
Isutáca náicha plata iwènìacaténá de Salomón. Madécaná wenàiwica
iyáapináwa. 3 Iicáca Pedro, Juan náináidacawa manuísíwata
nacái iwàluèyéiwa templo néemìaca Pedronái iináwaná,
irìculépiná, yá isutáca náicha plata. íná napìacawa néré naicácaténá
4 Idècunitàacá isutáca náicha plata, nía. 12 Néese Pedro iicácáiná
yá naicáidaca irí. Pedro íimaca irí: nàwacáidáyacacawa, yá íimaca nalí:
—Piicáida walí —íimaca yái “¿Cánásicué máiní píináidacawa
Pedroca. 5 Yái asìali éeruíri manuísíwata piicáidaca walí,
yàabàli iicáidaca nalí machacànita, píacué israelitaca? Picácué
iyúunáidacáiná nàapináca irí plata. píináidawa wadéca wachùnìaca
6 Quéwa Pedro íimaca irí: yái asìalica wáiwitáise iyúwa
—Canáca nulí plata, orocáaníta meedáta. ¡Càmíirita! Càmita nacái
canácata nulíni. Numànica piríwa wadé wamàacaca ìipìnaca ìwalíise
yái núaliméerica numànica. yái wamàníináca culto Dios irí.
Núumaca pirí Jesucristo Nazaret 13 Achúmatàacáwa nucàlidacué
ìyacàlená néeséeri inùmalìcuíse, piríwani càinácaalí yéewaná

yái ichàiniadéerica núa, ìipìnaca. Péemìacué cayába
nuchùnìacaténá pía, pimichàawa quéechacáwa: Wacuèriná Dios,
pìipìná —íimaca yái Pedroca. yái Dios wàawirináimi Abraham,
7 Yá Pedro íibàaca asìali icáapi Isaac nacái, Jacob nacái nèericaté
yéewápuwáiséeri, yá Pedro icàaluíniná, yácata imàaquéerica
imichàidaca ibàlùawa yái asìalica. Jesús ìyaca cáimiétacanéeri iyú
Idècunitàacá imichàacawa náicha canánama, íibaidéerica Dios
yái asìalica, yáta cachàinica irípiná. Yái Jesúsca presocatécué
yàabàli. 8 Yá ipisìa ibàlùacawa. pimànicani, pimàacacaténáté
Yá idàbaca ìipìnaca. Iwàlùacawa càmíiyéi judío inúacani, níái
Pedronái yáapicha templo irìculé, icuèyéica wàasu cáli. Néeseté
ipisìaníca nacái yàacawa, yàaca gobernador Pilato iwàwacaalíté
Dios irí cayábéeri néeninamata. iwasàaca Jesús, yá pitàanícatécué
9 Macáita wenàiwica ìyéeyéica báawéeri iyú Jesús ìwali, íná
templo irìcu naicáca ìipìnáaníca. càmitatécué pimàaca Pilato
Néemìa nacái itàacái yàaca Dios iwasàacani. 14 Càmitacué pisutá
irí cayábéeri. 10 Náináidacawa Pilato iwasàanápináténi, yái Jesús
manuísíwata naicáidaca irí, cáalu mabáyawanéerica imàníirica
nacái náináidacawa nawàwawa càide iyúwa Dios ichùulìaná.
ìwali, yái asìali ichàbáanácawa, Néeseté pisutácuéca Pilato íicha
náalíacáinátéwa Dios íiwitáise iwasàanápinátécué pirí abéeri
ìyaca néré, náalíacáiná naicácani inuéricaté wenàiwica. 15 Càita
yái asìalica, náalíacáiná nacáiwa pinúacatécué yái yèerica wacáuca
ìwali yáawináaníirimicawa isutáca càmíiri imáalàawa. Quéwa Dios
náicha plata templo inùma néré imichàidacaténi yéetácáisi íicha.
íipidenácatáica Hermosa. Wía nacái, wadéca waicáca cáucani,
yái Jesúsca. 16 Siùcade yái asìali
Discurso de Pedro en el piiquéericuéca chái, píaliéricué
Pórtico de Salomón nacái piicáca, idéca ichùnìacawa
11 Yái asìali éeruíricaté yàabàlimi, cachàinicaténáni Jesús íipidená
ichùnièricatéwa, càmita iwàwa ìwali, ìipìnacaténá, yeebáidacáiná
LOS HECHOS 3, 4 302
Jesús itàacái. Dios idéca imàacaca Samuel yáamíisàna nacàlidacaté

wachùnìacani cayába, càide Mesías yéenáiwaná ìwalipináté.
iyúwa piicáanácué macáitani, 25 Profetanái nacàlidacaté tàacáisi
weebáidacáiná Jesús itàacái. Dios inùmalìcuíse íiméericaté

17 “Píacué nuénánáica, Dios ibànùanápinácué pìatalé
núalíacuécawa pìwali, píiwacanánái picuèrinápiná. Siùca idéca
nacái pinúacaalítécué Jesús, ibànùacuéca pìataléni càide
càmitacué báisíiri iyú píalíacawa iyúwaté íimáaná. Dios imànicaté
cawinácaalí yái pinuéricatécuéca. wawàsi cáimiétacanéeri
18 Quéwa Dios imàacacatécué iyú wàawirináimi yáapicha
pimànica càide iyúwaté yàasu imàníinápinácué pirí cayábéeri,
profetanái canánama nacàlidaca píacué nataquénáinámica. Siùcade
tàacáisi Dios inùmalìcuíse ìwali idéca imànicuéca pirí cayábéeri
yái yàasu Mesíasca. Náimacaté càide iyúwaté íimáaná. Yácáiná
iwàwacutáanápináté Mesías Dios íimacaté wàawirimi Abraham
yéetácawa, yái wacuèrinápináca irí: ‘Pitaquénáinámi ìwalíise
Dios ibànuèrica walí, wía numànipiná cayábéeriwa macái
israelitaca. 19 Iná, piwènúacuéwa èeri mìnanái irí’, càité íimaca
Dios irí àniwa, piwènúadacué yái Diosca. 26 Idécanáamité Dios
nacái píiwitáisewa Dios irípiná imichàidaca Iiriwa yéetácáisi íicha,
yéewacaténácué imàacaca yá ibànùaca wía wacàlidacaténácué
iwàwawa pibáyawaná íicha. pirí iináwaná ìwali quéechatécáwa,
Piwènúadacaalícué píiwitáisewa imànicaténácué pirí cayábéeri,
pibáyawaná íichawa caquialéta, píacué israelitaca, yéewanápiná
yá cawàwanáta Wacuèriná Dios macáitacué piwènúadaca
imàacapinácué pìyaca matuíbanáiri píiwitáisewa pibáyawaná íichawa”,
iyú. 20 Piwènúadacué píiwitáisewa íimaca yái Pedroca.
Dios irípiná yéewanápinácué
Dios ibànùaca pìatalé Jesús, Pedro y Juan ante
yái Mesíasca. Bàaluité Dios las autoridades
íináidacawa imàacáanápinácué
picuèrinápinácani, píacué
israelitaca. 21 Quéwa iwàwacutá
4 Idècunitàacá Pedro, Juan
nacái nacàlidaca yái tàacáisi
wenàiwicanái irí, yá sacerdotenái
Jesucristo iyamáacawa chènuniré nàanàaca néré, yá nacái úwi
àta Dios ichùnìacataléta macái íiwacaliná, níái úwi icuèyéica
wawàsi càide iyúwaté profetanái templo, abénaméeyéi saduceo
íimáaná Dios inùmalìcuíse, níái nàanàaca náapicha nacái. 2 Calúaca
Dios yàasu profetaca íibaidéeyéicaté nía yácáiná Pedro, Juan nacái
Dios irípiná bàaluité èeri. 22 Càité néewáidaca wenàiwicanái tàacáisi
profeta Moisés íimaca wàawirináimi iyú íiméerica Dios idéca yáasáidaca
irí: ‘Aibaalípiná Wacuèriná báisíiri iyú icáucàidáanápiná
Dios ibànùapinácué pirí profeta yéetéeyéimiwa, Dios
péenátacuéwa, nuíwitáise nacáirica. icáucàidacáináté Jesús. 3 Yá úwinái
Peebáidacué macáita càide iyúwa náibàaca nía, presoca namànica
ichùulìaná pimànica. 23 Macái Pedro, Juan nacái. Namàacaca nía
cawinácaalí càmíiyéica yeebáida presoíyéi ibànalìcu, máinícáiná
iyúwa yái profetaca ichùulìanápiná, catáca yàacawa, íná namàacaca
Dios yùuwichàidapiná níawa nía néré táiyápinama. 4 Quéwa
càiripináta’, íimacaté yái Moisésca. manùbéeyéi néená yéemièyéicaté
24 “Yá macáita profetanái, yái Pedro icàlidáaná nalíni, neebáidaca
Samuel, nía nacái profetanái Jesús itàacái. Macáita níái
303 LOS HECHOS 4
yeebáidéeyéica Jesús itàacái imàacaca máiní cachàiníiri náicha

batéwa cinco mil namanùbaca canánama, yái Jesúsca. Péemìacué
níawami asìanáita. Càmita naputàa comparación: Càicuéca píade iyúwa
càisimalénácaalí inanái, sùmanái wenàiwica imàníiyéica íba icapèená.
nacái yeebáidéeyéica Jesús. Nayúunáidaca báawaca abéeri íba,
5 Néese mapisáináami àniwa, íná náucaca náichawani. Néese yái
judío íiwacanánái sacerdotenái, íbaca máiní iwàwacutácawa capìi
judío icuèrinánái béeyéi nacái, irípiná áiba íba íicha canánama.
áibanái nacái yéewáidéeyéica Càita nacái Dios idéca imàacaca
wenàiwica templo irìcu máiníiri cáimiétacanáca náicha
nàwacáidáyacacawa Jerusalén canánama yái Jesúsca, éwitacué
ìyacàlená néré. 6 Iyacaté néré piyúunáidacáaníta canáca iwèni.
náiwacanánái yèewi Anás, yái 12 Canácata áiba Jesús íicha
sacerdote íiwacalináca. Nàyaca yáaliméeri iwasàaca wía Dios yàasu

néré áibanái sacerdote nacái: yùuwichàacáisi íicha, canácáiná
Caifás, Juan nacái, Alejandro áiba Jesús íicha chái èeri irìcu
nacái, áibanái nacái sacerdote Dios imàaquéeri iwasàaca wía
íiwacanánái yéenánáisíwa macáita. Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha —
7 Néese nachùulìaca natéca nàatalé íimaca yái Pedroca.
Pedro, Juan nacái. Yá namàacaca 13 Idécanáami náiwacanánái
Pedronái nabàlùacawa nàacuésemi. yéemìaca Pedro, Juan nacái

Yá nasutáca néemìawa Pedronái. nacàlidáaná macàaluíninátani
Náimaca Pedronái irí: Jesús iináwaná ìwali, yá
—¿Cawiná íiwitáise iyú pidécué náiwacanánái náináidacawa
cài pimànica? ¿Cawinácué ichùulìa manuísíwata néemìaca Pedronái
pimànica càiri wawàsi? —náimaca. itàaníca cáalíacáiri iyú, níacáiná
8 Néese Espíritu Santo icùaca Pedro náiwacanánái náalíacawa càmitaté
íiwitáise. Yá icàlidaca nalíni: Pedronái yéewáidawa judíonái
—Píacué nuénánái judío yàasu escuela irìcu, íibaidéeyéica
íiwacanánáica, wacuèrinánái meedá nía nacái. Yá nawàwalica
béeyéica nacái: 9 Pidécuéca Pedronái nèepunícatéwa Jesús
pisutáca péemìawa wía ìwali yáapicha. 14 Yái éeruíricaté
yái wamàníináca cayábéeri yàabàlimi nacái ichùnièricatéwa
cáuláiquéeri irí, píalíacaténácuéwa ibàlùacawa néré náapicha, íná
càinácaalí yéewaná asìali judío íiwacanánái càmitaté
ichùnìacawa. 10 Uwé, wacàlidacué náalimá natàaníca báawéeri
piríni yéewanápiná macáita Israel iyú Pedronái ìwali. 15 Néeseté
itaquénáinámi náalíacawa. Yái níái ìwacáidáyaquéeyéicawa
asìalica ìyéerica chái macáita nachùulìaca úwinái namusúadaca
wenàiwicanái yàacuésemi, idéca Pedronái méetàucuta náicha
ichùnìacawa Jesucristo Nazaret achúmáanata. Yá namusúadaca
ìyacàlená néeséeri íipidená ìwali, Pedronái. Néese sacerdotenái
Jesús ichùulìacáiná wachùnìacani, natàaníca náapichawáaca Pedronái
yái Mesíasca Dios ibànuèrica walí ìwali. 16 Yá náimaca nalíwáaca:
wacuèrinápináca, wía judíoca. —¿Càinápinásica wamàni
Pinúacatécué Jesús cruz ìwali, nalí, níara asìanáica? Macáita
quéwa Dios icáucàidacaténi. Jerusalén ìyacàlená mìnanái
11 Píacué nuénánáica israelita náalíacawa nadéca namànica yái
íiwacanánáica, báawacatécué càmíirica wenàiwica idé imànica.
piicáca Jesús, piyúunáidacáinácué Iná càmita yéewa wáimaca
canáca iwèni, quéwa Dios idéca càmitasa namàni càiri wawàsi.
LOS HECHOS 4 304
17 Quéwa iwàwacutácué wàalàaca píacata yái imàníiricaté capìraléeri
nía cachàiníiri iyú ipíchaná cáli, chá nacái èeriquéi, manuíri
nacàlidaca siùcáisede Jesúsmi úni nacái, canánama wawàsi nacái
iináwaná ìwali, ipíchaná macái ìyéerica. 25 Pía Wacuèriná Diosca,
wenàiwica nacàlidaca nalíwáaca bàaluité Espíritu Santo icùaca pìasu
mamáalàacata asìali iináwaná wenàiwica rey David íiwitáise,
ìwali, yái éeruíricaté yàabàlimi yáara wàawirimica, yéewacaténáté
nachùnièrica —náimaca. icàlidaca tàacáisi pinùmalìcuíse.
18 Néese namáidaca Pedronái David íimacaté:
àniwa. Yá nàalàaca nía ipíchaná ‘Canápináta meedá càmíiyéi
nacàlidaca Jesús iináwaná ìwali, israelita namànica
ipíchaná nacái néewáidaca ùwicái Dios íipunita.
wenàiwica Jesús ìwali. 19 Quéwa Canápináta meedá
Pedro, Juan nacái náimaca nalí: israelitanái náináidacawa
—Wadéca wáináidacawa namàníinápiná ùwicái,
wamàníinápiná càide iyúwa càmicáiná náalimá
Dios ichùulìaná wía. Néese namawènìadaca náichawa
píalíacuécawa càmita wadé Dios.
weebáidacuéca pitàacái Dios itàacái 26 Aibanái èeri mìnanái
íicha. 20 Càmita yéewa masànaca icuèrinánái, náiwacanánái
wía. Iwàwacutá wacàlidaca ìwali nacái nàwacáidáyacacawa
yái waiquéerica, wéemièri nacái — namànicaténá ùwicái
náimaca níái Pedronáica. Wacuèriná Dios íipunita,
21 Néese náiwacanánái nàalàaca íipunita nacái yái Dios
nía cachàiníiri iyú, nabáuliaca yàasu Mesíasca, Dios
nàuwichàidáanápiná Pedronái ibànuèripináca icùacaténá
càmicaalí namàni càide iyúwa israelitanái’,
nachùulìaná nía. Néese namàacaca càité íimaca yái Davidca.
Pedronái namusúacawa náicha. 27 “Báisíta macáita idéca
Càmita náalimá nàuwichàidaca ichàbacawa càide iyúwaté profeta

Pedronái yácáiná macái wenàiwica rey David itànàanáté tàacáisi
yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái Dios inùmalìcuíse: rey Herodes,
asìali ichùnìanácawa. 22 Yái asìali gobernador Poncio Pilato nacái
ichùnièricatéwa Dios íiwitáise nàwacáidáyacacawa chái Jerusalén
iyú idènìacaté cuarenta camuí ìyacàlená irìcu náapicha níái
ichàbaníise. càmíiyéica israelita, israelitanái
nacái, nanúacaténá Pìiri Jesús,
Los creyentes piden pìasu wenàiwica mabáyawanéerica,
confianza y valor yái Mesíasca pibànuèricaté
23 Néeseté Pedro, Juan nacái icùacaténá israelitanái. 28 Càité
idécanáamité nàacawa náicha, yá namànica macáita càide iyúwaté
nàacawa nàwacáidáyacacawa píináidáanáwa iwàwacutáanápináté
nàacawéeyéiná yáapichawa. ichàbacawa. 29 Siùcade pía
Pedronái icàlidaca nalí macáita yái Wacuèriná Diosca, péemìa
sacerdote íiwacanánái íimáanácaté, natàacái yái nabáulianáca
nía nacái judío icuèrinánái béeyéica. nàuwichàidáanápiná wía.
24 Néemìacanáami, yá macáita Pichàiniada wía, wía pìasu
nasutáca níawawa Dios íicha wenàiwicaca wacàlidacaténá
abédanamata macáita namanùbaca pitàacái mamáalàacata,
iyúwa. Náimaca: “Wacuèriná macàaluíninátani nacái yái Jesús
Dios, cachàiníiri náicha canánama, iináwanáca. 30 Pimàaca wachùnìaca
305 LOS HECHOS 4, 5
cáuláiquéeyéi pichàini iyúwa.

Pimàaca nacái wamànica yái El pecado de Ananías y Safira
càmíirica wenàiwica idé imànica
Jesús íipidená ìwali weebáidacáiná
yái Pìiri Jesús mabáyawanéerica,
5 Quéwa, ìyacaté áiba
asìali íipidenéericaté
Ananías, yàacawéetúa nacái
íibaidéerica nacái pirípiná”, cài íipidenéechúa Safira. Náináidacawa
nasutáca níawawa Dios íicha. nawéndáanápiná bànacalé yàaluná,
31 Néeseté idécanáami nasutáca yá nawéndacani. 2 Yái asìali yeedáca
níawawa Dios íicha, yá icusúacawa iríwa iwènináami yéená, yá itéca
yái capìica nàwacáidacàaluca, nacái yéená apóstolnái yàatalé, yá
yá Espíritu Santo icùaca imàacaca nalíni nawacùacaténáni
náiwitáise macáita. Yá cachàinica catúulécanéeyéi irí, icàlidaca
nawàwa, nacàlidaca Dios itàacái nacái nalíni idécasa imàacaca
macàaluínináta. macáita iwènináami. Yàacawéetúa
nacái úalíacawa ìwali ùacawéeri
Todas las cosas eran yeedáanáca iríwa yéená. 3 Néese
de todos Pedro íimaca irí:
32 Abédanamata náiwitáise —Ananías, ¿cáná pimàaca
náapichawáaca níái manùba Satanás ichùulìaca píiwitáise
wenàiwica yeebáidéeyéica pimànicaténá pichìwawa Espíritu
Jesús itàacái. Canácata néená Santo irí? Pidéca picàlidaca walí
imáisanièri yàasuwa áibanái íicha, piináwanáwa pitécasa wàatalé
áibanái imáapùacaalíté wawàsi. macáita iwènináami, quéwa pidéca
33 Apóstolnái nacái namànicaté peedáca piríwa iwènináami yéená
madécaná Dios ichàini iyú, yái piwéndéerica pìasu cálimicawa.
mamáalàacata nacàlidaca nacái 4 Yáara bànacalé yàalunámica
Wáiwacali Jesús iináwaná ìwali pìasusíwataté, càmitaté iwàwacutá

icáucàacatéwa. Yá Dios imànica piwéndacani, càmicaalí cài
cayábéeri nalí macáita manuísíwata. piwàwa. Néese pidécanáamité
34-35 Canácata nèewi áiba imáapuèri piwéndacani, yáté pìasusíwata yái
wawàsi, níacáiná cawinácaalí iwènináamica. Càmitaté iwàwacutá
idènièyéicaté bànacalé yàaluná, pimàaca macáitani ofrenda iyú
capìi nacái, nawéndaca nía, yá càmicaalí cài piwàwatá. ¿Cáná
natéca iwènináami apóstolnái yéewa píináidacawa pimànica
yàatalé. Yá apóstolnái nawacùaca yái báawéerica? Càmitaté pimàni
iwènináami catúulécanéeyéi pichìwawa abéta wenàiwicanái iríta,
irí, àta càisimalénácaalí néese pidéca pimànica pichìwawa
namáapuèrica. 36 Càité ìyaca Dios irí nacái —íimaca yái Pedroca.
nèewi abéeri levita íipidenéerica 5 Yéemìacanacáitani, yáta
José, íibaidéericaté Dios yàasu Ananías yéetácawa ibàlùacawa, yá

templo irìcu, abéeri Chipre yàasu ichéecami yúuwàacawa. Macáita
iwàwata néeséeri. Apóstolnái yéemièyéica iináwaná yéetáanáwa,
nàacaté nacái íipidená Bernabé. yá cáaluca nía macáita
(Yái íipidená Bernabé íimáanáca: manuísíwata. 6 Néese abénaméeyéi
“Yái asìali ichàiniadéerica wawàwa” ùuculìiyéi yàanàaca, yá néepùaca
íimáanáca). 37 Yái Bernabé ichéecami wáluma iyú. Yá natéca
idènìacaté bànacalé yàaluná, yá nabàlìawani.
iwéndacani. Yá itéca iwènináami 7 Máisiba hora idénáami, yá
apóstolnái yàatalé nayúudàacaténá Ananías yàacawéetúami ùanàaca

catúulécanéeyéi wenàiwica uwàlùacawa néré nàwacáidacàalu
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. irìculé. Càmíichúaca yáalíawa
LOS HECHOS 5 306
yái ichàbáanácawa. 8 Néese Pedro nalìadaca nacái nía cusíduma

isutáca yéemìawa úa: nacáiri íinata. Nacùaca Pedro
—Picàlida nulíni, ichàbacawa néenibàa, imàacacaténá
¿piwéndacaalítécué yáara icáapiwa nàwali, càmicaalí nacái
bànacalé yàaluná, peedátésicué Pedro itáaná ichàbawa nàwalíise,
yái iwènináamica picàlidéerimicué yéewacaténáté uláicái ichàbacawa
walíni? —íimaca yái Pedroca. Yá náicha. 16 Manùbéeyéi wenàiwica
úumaca irí: nàanàaca ìyéeyéica mawiénita
—Báisíta, wadéca wamàacaca Jerusalén ìyacàlená irí, natéca
ofrenda iyú macáita yái nacái néenánáiwa cáuláiquéeyéi,
iwènináamica weedéerica — nía nacái wenàiwica demonio
úumaca. 9 Néese Pedro íimaca ulí: yùuwichàidéeyéica. Yá macáita
—¿Cánácué yéewa abédanamata cáuláiquéeyéi nachùnìacawa.
píiwitáise píapichawáaca
píalimáidáanápinácué piicáwa Pedro y Juan perseguidos
Espíritu Santo, yái Wáiwacali 17 Néeseté sacerdote íiwacaliná,
ibànuèrica walí? Aca néese níara nía nacái saduceo yéenáca
siùquéeyéica tàacáwa yàaca ìyéeyéica yáapicha, calúaca naicáca
ibàlìaca pìacawéerimi. Siùca apóstolnái, cayábacáiná wenàiwica
nacáide natépiná nabàlìawa pía — naicáca apóstolnái sacerdotenái
íimaca yái Pedroca. íicha. 18 Yá sacerdotenái náibàaca
10 Yáta uétácawa ubàlùacawa, yá apóstolnái, yá náucaca nía presoíyéi
uchéecami yúuwàacawa Pedro ibànalìculé. 19 Táiyápita quéwa
yàabàli idaní. Nawàlùacawa néré Wáiwacali yàasu ángel yàanàaca
níái ùuculìiyéica, yá nàanàaca yàacùaca presoíyéi ibàna inùma.
uchéecami. Yá natéca nabàlìawa Yá imusúadaca nía néese. Yá ángel
úa ùacawéerimi idaníbàawa. íimaca nalí: 20 “Pìacuéwa templo
11 Néese macáita yeebáidéeyéica irìculé. Picàlidacué wenàiwicanái
Jesús itàacái, macáita nacái iríni yái tàacáisica íiméerica
áibanái yéemièyéica yái Wáiwacali iwasàaca wenàiwica
ichàbáanácawa, yá cáaluca nía Dios yàasu yùuwichàacáisi
manuísíwata. íicha”, íimaca nalí yái ángelca.
21 Idécanáami néemìacani, yá
Muchos milagros y señales nawàlùacawa templo irìculé
12 Apóstolnái namànicaté nàacawa mapisáita. Yá nadàbaca néewáidaca
madécaná cayábéeri wawàsi wenàiwicanái ìyéeyéica néeni.
wenàiwicanái irí, Dios íiwitáise Idècunitàacá nàyaca néré, néese
iyú. Nàwacáidáyacacawa abéeri sacerdote íiwacaliná, nía nacái
imàdáaná irìculé templo irìcuírica. yáapichéeyéica nàanàaca templo
Yái imàdáanáca íipidenácaté néré, áiba imàdáaná irìculé quéwa.
Pórtico de Salomón. 13 Abénaméeyéi Yá nàwacáidaca Junta Suprema,
cáaluca nèepunícawa apóstolnái níái israelita íiwacanánáica
yáapicha. Aibanái wenàiwica macáita. Yá nachùulìaca úwinái
cayábaca naicáca apóstolnái yàaca yeedáca apóstolnái presoíyéi
cáimiétaquéeri iyú. 14 Manùbéeyéi ibàna irìcuíse, natécaténá
wenàiwica neebáidacaté Wáiwacali nía sacerdotenái yàatalépiná.
itàacái, asìanái, inanái nacái 22 Uwináita quéwa nàanàaca
manùbéeyéi. 15 Iná nèepunída presoíyéi ibàna néré, yá canáca

nàacawa cáuláiquéeyéi wenàiwica néeni níái apóstolca. Yá úwinái
àyapulìcubàa. Néese náawináidaca yèepùa icàlidaca náiwacanánái
cáuláiquéeyéi yàalubáisi íinata, iríwani. 23 Uwinái íimaca nalí:
307 LOS HECHOS 5
—Wàanàaca presoíyéi ibàna imichàidéericaté Jesús yéetácáisi

ibàlièricawa cayába yái inùmaca. íicha, yái Jesús pinuéricatécué
Níái úwi nacùaca cayábani, yái cruz ìwali. 31 Quéwa Dios idéca
inùmaca. Quéwa, wàacùaca imàacaca Jesús wacuèrinápiná,
waicáwa presoíyéi ibàna inùmaca, yéewanápiná Jesús icùaca
yá canáca ìyéeri irìcu —náimaca wenàiwicanái canánama. Dios
níái úwica. imàacaca Jesús Wáiwacalipiná,
24 Idécanáami néemìacani, wía Israel itaquénáinámica. Dios
néese sacerdote íiwacaliná, úwi nacái imàacaca Jesús iwasàaca
íiwacaliná nacái, níái úwi icuèyéica wía Dios yàasu yùuwichàacáisi
templo, nía nacái sacerdote íicha, yéewanápiná wawènúadaca
íiwacanánáica, càmita náalimá wáiwitáisewa wabáyawaná íichawa,
náalíacawa ìwali càinácaalí Dios imàacacaténá iwàwawa
íimáaná, yá nasutáca néemìawa wabáyawaná íicha. 32 Wáalíacawa
níawáaca càinácaalísica apóstolnái báisíiricani yái tàacáisica,
ìyáaná. 25 Néese áiba asìali wacàlida nacái wenàiwicanái
yàanàaca. Yá íimaca nalí: iríni, waicácáináni watuí iyúwa,
—Níara asìanáica yái Jesús, imichèericatéwa
pibàlièyéicatécué presoíyéi yéetácáisi íicha. Wacàlida ìwali
ibànalìcu, nabàlùacawa áiba yái waiquéerica. Espíritu Santo
imàdáaná irìcu, chái templo nacái iicácaté macáita yái
irìcuírica. Néewáidaca nàyaca ichàbáanácatéwa, íná yéewa
wenàiwica templo irìcu —íimaca. wacàlidacani Espíritu Santo
26 Néese úwi íiwacaliná yàacawa inùmalìcuíse, yái Espíritu Santoca
úwinái yáapicha. Yá yeedáca níái Dios ibànuèrica walí canánama,
apóstolca. Càmita quéwa inúadáida wía yeebáidéeyéica Jesús itàacái —
nía, cáalucáiná úwinái iicáca íimaca nalí yái Pedroca.
wenàiwica, ipíchaná wenàiwica 33 Néese, idécanáami judío
nanúaca úwinái íba iyú. 27 Natéca íiwacanánái néemìacani, yái Pedro

apóstolnái Junta Suprema yàatalé. itàacáica, yá calúaca nía. Nawàwa
Néese sacerdote íiwacaliná íimaca nanúaca Pedronái. 34 Iyacaté quéwa
apóstolnái irí: judío íiwacanánái yèewi áiba asìali
28 —Wadéca wachùulìacuéca fariseonái yéená, íipidenéericaté
pía machacànita cachàiníiri Gamaliel. Yéewáidéeri
iyú càmíinápiná quirínama wenàiwicanái Dios itàacái iyú,
péewáidaca wenàiwicanái ìwali profeta Moisés itànèericaté.
yáara asìalimica Jesúsca. Quéwa Cáimiétacanéeri yái Gamalielca. Yá
pidécuéca péewáidaca Jerusalén imichàa ibàlùacawa. Yá ichùulìaca
ìyacàlená mìnanái canánama. úwinái namusúadaca náichawa níái
Piwàwacué nacái picháawàaca apóstolca achúmáanata. Yá úwinái
waináwaná ìwali cabáyawanácasa imusúadaca apóstolnái. 35 Néese,
wía ìwalíise yái yéetáanácawa, Gamaliel íimaca judío íiwacanánái
yáara asìalimica —íimaca nalí. irí:
29 Quéwa Pedro, apóstolnái —Píacué nuénánáica Israel
yáapichéeyéi nacái náimaca itaquénáinámica. Péemìacué
sacerdotenái irí: cayába. Cayábacué, píináidacuéwa
—Iwàwacutá weebáidaca Dios cayába ìwali quéechacáwa, yái
itàacái, éwita wenàiwicanái píináidéericuéca pimàníinápiná
ichùulìacáaníta càmíinápiná nalí, níara asìanáica. 36 Piwàwalicué
cài wamàni. 30 Wàawirináimi yáara asìalimica Teudas.
yàacaté Dios icàaluíniná, yái Dios Yàacatéwa icàlidaca ìwaliwa
LOS HECHOS 5, 6 308
máiníirisa cachàinicani, íná

áibanái asìanái cuatrocientos Se nombra a siete diáconos
namanùbaca nèepunícawa yáapicha.
Quéwa, áibanái nanúacani,
yái Teudasmica, yá macáita
6 Néenialíté manùbáwanái
nàacawa mamáalàacata níái
yeebáidéeyéicaté Jesús itàacái.
yáapichéeyéimi naseríacawa. Yáté Madécaná judíonái itàaníiyéica
imáalàacawéi wawàsica. 37 Néese griego itàacái iyú nàanàacaté áiba
àniwa, néenialíté watànàacaalíté cáli néese naicácaténáté judíonái
wáipidenáwa gobierno irí, yàasu culto Jerusalén ìyacàlená
naputàacaténá wía, ìyacaté néeni néré. Nadécanáami neebáidaca
Judasmi, Galilea yàasu cáli néeséeri. Jesús ìwali, yá nayamáacawa
Abénaméeyéi nàacatéwa yáapicha. néré. Nàyaca nèewi abénaméeyéi
Néese áibanái inúacani. Yá macáita inanái inìrimi yéetéeyéimicawa
naseríacawa níái yáapichéeyéimica. íicha, íná canáca nalí nayáapiná.
38 Iná nùalàacuéca pía, pimàacacué Apóstolnái iwacùacaté nayáapiná
matuíbanáica níara asìanáica èeri imanùbaca níái imáapuèyéica
apóstolca. Picácué pisàiwica nalí yàacàsi, quéwa nawàwacutácaté
wawàsi. Wenàiwica íiwitáise quiríta yàacàsi níái itàaníiyéica
iyúcaalí meedáni, yái tàacáisi griego itàacái iyú. Iná níái
néewáidéerica iyú wenàiwicanái, itàaníiyéica griego itàacái iyú
yásínica imáalàacawa. 39 Quéwa natàaníca áibanái judíonái ìwali
Dios íiwitáisecaalíni, yá càmitacué báawéeri iyú, itàaníiyéica hebreo
píalimá pimáalàidacani. Iná itàacái iyú. 2 Néese níái doce
cayábacué nuénánái, ipíchanácué namanùbaca apóstol nàwacáidaca
pimànica ùwicái Dios íipunita — macáita wenàiwica yeebáidéeyéica
íimaca nalí yái Gamalielca. Néese Jesús itàacái. Yá apóstolnái íimaca
judío íiwacanánái neebáca iyúwa nalí:
Gamaliel yàalàaná nía. —Càmita cayába wayamáida
40 Yá namáidaca apóstolnái wacàlidaca Dios itàacái
nàatalépináwa àniwa. Yá needáca wenàiwicanái irí wawacùacaténá
apóstolnái ibàle, nanúadáidaca nía yàacàsi catúulécanéeyéi irí. 3 Iná
àicu iyú, treinta y nueve yàawiría píacué wéenánáica, picutácué siete
nacapèedáidaca nía àicu iyú. Yá namanùbaca asìanái pèewiwa.
nachùulìaca apóstolnái càmíinápiná Iwàwacutá cayába náiwitáise,
quirínama nacàlidaca Jesús càmíiyéi áibanái icháawàa
iináwaná ìwali. Néese namàacaca ibáyawaná ìwali. Iwàwacutá nacái
namusúacawa. 41 Níái apóstolca cáalíacáica nía, iwàwacutá nacái
nèepùacawa judío íiwacanánái Espíritu Santo icùaca náiwitáise.
íicha. Casíimáica nawàwa, nàaca Yásí wachùulìa nawacùanápiná
nacái Dios irí cayábéeri, Dios yàacàsi catúulécanéeyéi irí.
iicácáináté nía cáimiétaquéeri iyú, 4 Néese wía apóstolca wasutápiná
imàacáanápináté nàuwichàacawa wíawawa Dios íicha mamáalàacata,

Jesús irípiná, neebáidacáiná wéewáidaca nacái wenàiwica Dios
itàacái. 42 Apóstolnái càmitaté itàacái iyú, Jesús iináwaná ìwali —
nayamáida néewáidaca wenàiwica, náimaca níái apóstolca.
nacàlidaca nacái Jesús iináwaná 5 Yá abédanamata náiwitáise
ìwali, yái Mesíasca Dios canánama ìwali yái apóstolnái

ibànuèricaté icùacaténá israelitanái. icàlidéerica nalí ìwali. Yá needáca
Néewáidacaté wenàiwica Esteban, abéeri yeebáidéerica
èeri imanùbaca templo irìcu, Jesús itàacái manuísíwata, Espíritu
wenàiwicanái icapèe irìcu nacái. Santo icuèri nacái Esteban íiwitáise.
309 LOS HECHOS 6, 7
Needáca nacái Felipe, Prócoro iyú, Espíritu Santo íiwitáise iyú.

nacái, Nicanor nacái, Timón nacái, 11 Néeseté nàaca áibanái irí plata
Parmenas nacái, Nicolás nacái, nacàlidáanápiná nachìwawa
yái Antioquía ìyacàlená mìnalica, néemìacasa Esteban itàaníca
abéeri càmíiri israelita quéwa báawéeri iyú profeta Moisés
iwènúadéericaté íiwitáisewa Dios ìwali, Dios ìwali nacái. 12 Càité
irípiná yeebáidacaténá càide iyúwa báawaca namànica Jerusalén
judíonái yeebáidáaná. 6 Néese ìyacàlená mìnanái íiwitáise, nía
natéca níái siete namanùbaca nacái Jerusalén íiwacanánái, nía
asìanái apóstolnái yàatalé. Yá nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
apóstolnái isutáca nalí Dios, profeta Moisés yàasu tàacáisi
namàacaca nacáapiwa sietéeyéi iyú. Yá napìacatéwa Esteban
ìwali náasáidacaténá macái yàatalé, náibàacani, yá natécani
wenàiwica irí náibaidáanápináté nacháawàacaténá iináwaná
Dios irí, níái sietéeyéica imanùbaca ìwali, Junta Suprema yàacuésemi,
diáconoca. níái judío íiwacanánái béeyéica.
7 Néeseté macáita yeebáidéeyéica 13 Needáca áibanái àniwa
Jesús itàacái nacàlidaca Dios itàacái natàanícaténá nachìwawa Esteban

Jesús iináwaná ìwali manùbéeyéi ìwali. Yá náimaca Esteban ìwali:
wenàiwica irí cachàiníwanái —Yái asìalica itàaníca
mamáalàacata. Yá máiní manùbaca mamáalàacata báawéeri iyú
nía mamáalàacata Jerusalén wàasu templo ìwali, yái wàasu
ìyacàlená mìnanái yeebáidéeyéica templo mabáyawanéerica. Itàaníca
Jesús itàacái. Manùbéeyéi nacái báawéeri iyú Dios itàacái ìwali,
sacerdotenái judíonái neebáidaca profeta Moisés itànèericaté.
Jesús itàacái. 14 Wadéca wéemìaca icàlidáaná
Jesús Nazaret ìyacàlená néeséerimi

Arrestan a Esteban imáalàidapinása wàasu templo,
8 Abéeri diácono, íipidenéericaté iwènúadapinása nacái wáiwitáise
Esteban, itàaníiri cayába profeta Moisés itàacái íicha —
Dios íiwitáise iyú, ichùnìaca náimaca namànica nachìwawa.
cáuláiquéeyéi wenàiwica. Imàni 15 Néese macáita náiwacanánáica,
nacái yái càmíirica wenàiwica nía nacái yáawinéeyéicawa néré

idé imànica, Dios íiwitáise iyú. naicáidaca Esteban irí. Yá naicáca
9 Nàyacaté Jerusalén ìyacàlená irìcu Esteban inàni icànaca càiride iyúwa
abénaméeyéi Esclavos Libertados ángel inàni icànáaná.
nàasu yéewáidacàalu néená, Cirene
yàasu cáli néeséeyéi, Alejandría Defensa de Esteban
ìyacàlená néeséeyéi nacái, Cilicia
yàasu cáli néeséeyéi nacái, Asia
yàasu cáli néeséeyéi nacái. Macáita
7 Néeseté, sacerdote
íiwacaliná isutáca yéemìawa
Esteban asáisí báisícaalíni, yái
natàaníca Esteban yáapicha, náimáanáca nacháawàanáca
chàinisíiri iyú wenàiwicanái Esteban iináwaná ìwali. 2 Néese
yàacuésemi. Nasutáca néemìawa Esteban íimaca nalí: “Píacué
Esteban, náalimáidacaténá nuénánáica, wacuèrinánái béeyéi
naicáwani, nawàwacáináté nacái, péemìacué nulí: Wacuèriná
náasáidaca càmitasa báisíiritáni, Dios icànéeri máiní mèlumèluíri
yái Esteban itàacáica. iyú, yácata imàaquéericaté
10 Quéwa, canácata yéewaná yáawawa wàawirimi Abraham
namawènìadaca Esteban yàasu iicácani Abraham ìyacaalíté
tàacáisi, itàanícáiná cáalíacáiri Mesopotamia yàasu cáli íinata,
LOS HECHOS 7 310
ipíchawáiseté yàacawa ìyacaténá Isaac imànicaté circuncisión ìiri

Harán ìyacàlená irìcu. 3 Dios iríwa íipidenéericaté Jacob. Jacob
íimacaté Abraham irí: ‘Pimàaca imànicaté nacái circuncisión
pìasu cáliwa, péenánái nacáiwa. yéenibe asìanái iríwa doce
Pìawa áiba cáliré núasáidéeripiná namanùbaca. Néese Jacob yéenibe
pirí’, íimacaté yái Diosca. 4 Néese docéeyéica imanùbaca, níacata
Abraham yàacatéwa Caldea yàasu wàawirináimica, wía doce
cáli íicha, yàacawa ìyacaténá Harán wamanùbaca Israel itaquénáinámi
ìyacàlená irìcu. Néese Abraham yàawiríaca.
yáaniri yéetácadénáamiwa, yá 9 “Wàawirináimica níái Jacob
Dios itéca Abraham íinatalépiná yéenibecaté. Néeseté báawaca

yái cáliquéi càicuéca pìyacuéca naicáca naméeréeriwa José,
siùcade. 5 Quéwa Dios càmitaté cayábacáiná náichani. Yáté
imàaca Abraham idènìaca yái nawéndaca José áibanái irí
cálica, ibatàa ibàlùacatáipináwa natécaténáni Egipto yàasu cáli néré.
yàabàli iyúwa, càmitaté Dios Quéwa Dios yàacawéeridacaté José
yàaca cáli Abraham irí. Dios Egipto yàasu cáli néeni. 10 Yáté Dios
íimacáita Abraham irí yàanápináté iwasàaca José yùuwichàacáisi íicha.
iríni, yéewanápiná Abraham Dios imàacaca cáalíacáicani, yái
itaquénáinámi idènìaca yái cálica, Joséca, íná faraón, yái icuèricaté
Abraham yéetácadénáamitéwa, Egipto yàasu cáli, cayábacaté iicáca
éwitaté méenibecáanítàacáwa yái José. Yáté faraón imàacaca José
Abrahamca yáté èerimicaté. 6 Dios icùaca yáapicha Egipto yàasu cáli.
icàlidacaté Abraham iríni nacái Imàaca nacái José icùaca faraón
itaquénáinámi nàyáanápináté icapèe manuíri.
iyúwa canéeyéi yàasu cáli 11 “Néeseté máapicái ìyacaté
áiba cáli íinata. Dios íimacaté Egipto yàasu cáli imanuíca,

nàyáanápináté néré càulenáwaca, chái wàasu cáli íinata nacái,
áibanái yàasu wenàiwicapináté íipidenácatalécaté Canaán.
nía, yá nacái yáara cáli néeséeyéica Yá macái wenàiwicanái
nàuwichàidáanápináté Abraham yùuwichàacatéwa báawanama
itaquénáinámi cuatrocientos máapicái iyú. Wàawirináimi nacái
camuípináté. 7 Quéwa Dios íimacaté càmitaté nàanàa nayáapináwa
Abraham irí: ‘Nùuwichàidapiná chái nàasu cáli íinatawa. 12 Quéwa
níara ìyéeyéica áiba cáli Jacob yéemìacaté Egipto yàasu
íinata imàníiyéipináca yàasu cáli iináwaná nàwacáidacaté trigo
wenàiwicawa pitaquénáinámi. Yá ituíná Egipto yàasu cáli néeni. Iná
pitaquénáinámi namusúapináwa Jacob ibànùacaté néré yéenibewa,
íicha yáara cálica, yásí nàapiná níái wàawirináimica. Néeseté
nucàaluíniná chái Canaán yàasu nàacawa Egipto néré idàbáanáté
cáli’, càité íimaca yái Diosca. 8 Dios nàacawa. 13 Néeseté nàacawa
imànicaalíté wawàsi Abraham néré pucháibáanáté yàawiríapiná,
yáapicha, yáté ichùulìaca Abraham yáté José icàlidaca iináwanáwa
imàníinápiná circuncisión yéenibe yéenánái iríwa néenásàiricani.
asìanái iríwa nawàwalicaténá Dios Iná yéewa, yái faraón icuèricaté
yàasu wenàiwicaca nía, yèeyéica Egipto yàasu cáli, yáalíacawa nacái
icàaluíniná. Iná idécanáamité José ìwali, càinácaalí íiwitáaná
Abraham ìiri Isaac imusúaca wenàiwicacani. 14 Néeseté José
iicá èeri, yáté Abraham imànica ibànùacaté tàacáisi yáaniri Jacob
circuncisión Isaac irí Isaac iríwa itéenápináté yáapichawa
idènìacaalíté ocho èeri. Càita nacái yéenánáiwa macáita Egipto yàasu
311 LOS HECHOS 7
cáli nérépináté. Nàyacaté setenta Moisés yàacawa iyúudàacaténá

y cinco namanùbaca asìanái catúulécanéeri israelita. Moisés
Jacob yéenibeca, itaquénái nacái, inúaca Egipto yàasu cáli néeséerica.
manùbéeyéi inanái nacái. 15 Càité 25 Moisés iyúunáidacáiná yéenánái
Jacob yàacawa ìyacaténá Egipto yáalíacawa Dios imàacáanápináté

yàasu cáli íinata. Jacob yéetácawa Moisés iwasàaca nía nàuwidenái
néré máinícaalíté béericani. íichawa, níái Egipto yàasu cáli
Wàawirináimi nacái béeyéicaalíté néeséeyéica. Càmitaté quéwa cài
nía, yá néetáté nacáiwa Egipto náináidacawa, níái israelitaca.
yàasu cáli íinata. 16 Néeseté Jacob 26 Néese mapisáináami àniwa
yáapimi natécawa Siquem néréni Moisés yàanàaca pucháiba

nabàlìacaténáni càliculìi irìcu, yái israelitanái ipéliayaquéeyéiwa. Yá
càliculìi Abraham iwènièricaté Moisés iwàwa namàacáyacacawa.
Hamor yéenibe íicha níái Siquem Iná íimaca nalí: ‘Abémisanacuéca
mìnanáica. pía, ¿cánácué pimàni báawéeri
17 “Mawiénicaalíté néenáiwaná piríwáaca?’ íimaca yái Moisésca.
Dios imànicatáipináté càide 27 Néese yái asìali imàníiricaté
iyúwaté íimáaná Abraham irí, báawéeri yéenásàiri iríwa iwesíaca

yáté madécanáca nía, níái Israel íichawa Moisés. Yá íimaca Moisés
itaquénáinámica Egipto yàasu irí: ‘¡Pía càmíirita icùa wía! ¿Cáná
cáli néré. 18 Néeseté madécaná yéewaná pìalàa wáichawáaca
camuí idécanáamité José wía? 28 ¡Càmita píalimá pinúaca
yéetácawa, yá áiba nacuèriná núa càide iyúwa pinúaná Egipto
Egipto mìnali idàbaca icùaca mìnali táquicha!’ íimaca. 29 Néese
Egipto yàasu cáli càmíiricaté Moisés yéemìacaalíni, yá ipìacawa
yáalíawa José iináwanámi ìwali. Egipto yàasu cáli íicha. Yá yàacawa
19 Néese nacuèriná ichìwáidacaté Madián yàasu cáli néré. Moisés
wàawirináimi. Yáté imànica ìyacaté néré càide iyúwa canéeri
nalí báawéeri. Ichùulìaca yàasu cáli. Néeseté yeedáca
náuca néenibewa quìrasìinái yàacawéetúapináwa. Yá idènìaca
néetácaténátéwa. 20 Yáté èerica yéenibewa pucháiba asìanái.
Moisés imusúaca iicá èeri. Yá 30 “Néese áiba cuarenta camuí
cayábéeri Dios iicáca yái idénáami, yáté Moisés ìyaca

quìrasìica. Moisés isèenái icùacani manacúali yùucubàa càináwàiri
máisiba quéeri nacapèe irìcuwa. mawiénita manuíri dúli irí
21 Néese iwàwacutá namàacaca íipidenéeri Sinaí. Yá Moisés iicáca
méetàuculétani. Quéwa faraón íidu Dios càiri iicácanáwade iyúwa
yàanàaca yái sùmàica, yá uedácani ángel imàaquéerica yáawawa
uìripináwa, yá udàwinàacani càide Moisés iicácani quichái yèewíise,
iyúwa uìrisíwa. 22 Càité Moisés maléenéeri àicu yèewíise,
yéewáidacawa macái wawàsi yeeméeriwa quichái iyú. 31 Yá
ìwali Egipto yàasu cáli néeséeyéi Moisés icalùadacawa iicáca yái
yáalíanácawa. Yá Moisés itàaníca yéenáiwanási nacáirica. Néese
cáalíacáiri iyú, cachàiníiri nacái yàacawa mawiénita iicácaténá
íiwitáise. cayábani, yá yéemìaca Wacuèriná
23 “Néese idécanáamité idènìaca Dios itàacái. Dios íimacaté Moisés
cuarenta camuí, yá Moisés irí: 32 ‘Núacata yái Dios pìawirinái
iwàwacaté ipáchiaca yéenánái yèerica icàaluíniná. Núacata yái
yàataléwa, níái israelitaca. 24 Néré Dios icuèrica Abraham, Isaac nacái,
iicáca Egipto yàasu cáli néeséeri Jacob nacái’, íimacaté yái Diosca.
icapèedáidéeri israelitasàiri. Yá Yá Moisés itatácawa icalùniwa.
LOS HECHOS 7 312
Yá cáaluca iicáidaca néré. 33 Néese chuìri cáli néré néemìacaténá Dios

Wacuèriná Dios íimaca irí: ‘Piwatàa itàaníca nalí. Moisés itàanícaté
píichawa pizapatoniwa pìacaténá Dios yáapicha càiri iicácanáwade
nucàaluíniná, pibàlùacáináwa iyúwa ángel Sinaí yàasu manuíri
nuípunita, núa mabáyawanéerica. dúli ipùatalìculé, yá Moisés
34 Báisíta nudéca nuicáca icàlidaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse
nàuwichàanáwa, níái wenàiwica wàawirináimi irí. Yácata Moisés
cáininéeyéica nuicáca ìyéeyéica nacái yéemièricaté Dios itàacái
Egipto yàasu cáli néré. Nudéca icàlidéerica càinácaalí iyú Dios
nuémìaca nasàna náicháaníca yàaca wenàiwica nacáuca càmíiri
manuísíwata. Iná nudéca imáalàawa, yéewacaténá Moisés
nulicùacawa nuwasàacaténá nía icàlidaca walíni yái tàacáisica.
nàuwidenái íichawa. Iná aquialé, 39 “Wàawirináimi quéwa càmitaté
nubànùapiná pía Egipto yàasu cáli nawàwa neebáidaca Moisés

néré’, íimaca yái Diosca. itàacái. Nawàwacaté náucaca
35 “Ewitaté canácáaníta iwèni náichawa meedáni, nawàwaté
naicáca Moisés náimacaalíté irí: nacái nèepùacawa Egipto yàasu
‘¡Pía càmíirita icùa wía, canáca cáli néré. 40 Ináté idècunitàacá
yéewaná pìalàa wáichawáaca Moisés ìyaca Dios yáapicha Sinaí
wía!’ cài náimacaté, càicáaníta yàasu manuíri dúli ipùatalìculé,
Dios ibànùacaté nalí Moisés yá wàawirináimi náimacaté
nacuèrinápináca iwasèeripinácaté Aarón irí, yái Moisés ibèerica:
nía nàuwidenái íichawa. Yái Dios ‘Pimàni walí wàasu cuwáináipiná
càiri iicácanáwade iyúwa ángel icuèyéipiná wía, càmicáiná
imàaquéerica yáawawa Moisés wáalíawa càinácaalí ìyáaná yáara
iicácani maléenéeri àicu yèewíise Moisésca yeedéerimicaté wía
yeeméericawa quichái iyú, yácata Egipto yàasu cáli íicha’, náimaca.
yái Diosca yàacawéeridéericaté 41 Néeseté namànica ídolo, pacá
Moisés iwasàacaténáté, icùaca yéenibe yéenáiwaná, nàasu

nacái níái israelitaca. 36 Yáté cuwáisàiripináwa. Yá nanúaca
Moisés yàacawa Egipto yàasu cáli napìrawa iyúwa sacrificio
néré. Néese Moisés iwasàacaté ídolo irí, nàacaténá cuwáisàiri
wàawirináimi Egipto yàasu cáli icàaluíniná. Yá casíimáiri iyú
íicha. Moisés imànicaté madécaná namànicaté manuíri fiesta ídolo
Dios ichàini iyú càmíiri idé áiba irípiná, nàacaténá cayábéeri
wenàiwica imànica, iwasàacaténáté nàasu cuwáisàiri iríwa, yái
israelitanái. Càité Moisés imànicani ídolo namàníiricaté nacáapi
Egipto yàasu cáli néeni, Mar Rojo iyúwa. 42 Ináté Dios iwènúadaca
yàasu manuíri úni néré nacái, íiwitáisewa náicha, yá imàacaca
manacúali yùucubàa càináwàiri nàaca dùlupùta icàaluíniná
nacái idècunitàacá nèepunícawa yéewacaténá nàuwichàacawa
chuìri cáli íinatabàa cuarenta nabáyawaná ìwalíisewa. Càité Dios
camuí. 37 Yácata Moisés yàasu profeta itànàacaté tàacáisi
icàlidéericaté wàawirináimi irí Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
nacái: ‘Aibaalípiná Wacuèriná ‘Píacué israelitaca, bàaluité
Dios ibànùapinácué piríwa càmitacué pìa cayába
profeta péenátacuéwa, nuíwitáise nucàaluíniná sacrificio
nacáirica’, íimacaté yái Moisésca. iyú, ofrenda iyú nacái,
38 Yácata Moisés nacái ìyéericaté idècunitàacá pèepunícawa
Israel itaquénáinámi yáapicha cuarenta camuí manacúali
ìwacáidáyaquéeyéicawa yùucubàa càináwàiri:
313 LOS HECHOS 7
43 ¡Càmíirita!Núalíacatéwa 48 Quéwa Dios chènuníiséeri càmita
pìacuéca mamáalàacata ìya templo irìcu wenàiwicanái

cuwáisàiri Moloc icàaluíniná, imàníirica icáapi iyúwa. Càité Dios
yá nacái cuwáisàiri Refán yàasu profeta Isaías íimacaté Dios
yàasu dùlupùta nacái, níara inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
cuwáinái yéenáiwaná 49 ‘Núacata yái Dios ìyéerica
pimàníiyéicatécué picáapi chènuniré, máiní nacái
iyúwa, pimànicaténácué achúméeri nuícha èeriquéi.
nuícha culto nalípiná. Iná Canácata wenàiwica
núucapinácué píawa pìasu yáaliméeri imànica nucapèe,
cáli íichawa, máiní déeculé nuyamáacatáipináwa,
Babilonia ìyacàlená íicha’, 50 núacáiná máiní manuíri
íimacaté yái Diosca. náicha macáita yái
44 “Manacúali yùucubàa wawàsi nudàbéericaté’,
càináwàiri, wàawirináimi íimacaté yái Diosca”, íimaca nalí
nadènìacaté Dios yàasu manuíri yái Estebanca.
capìima mabáyawanéeri íimamisíiri, 51 Yá Esteban icàlidaca nalíni
yái nasutácatáipináca Dios íicha. àniwa níái judío íiwacanánáica:

Nacùacaté pucháiba íba sàabadéeyéi “Píacué quéwa, mamáalàacatacué
capìima irìcu, níái íbaca Dios càmita piwàwa peebáidaca
itànèeyéicaté ìwali itàacáiwa. Dios itàacái. Càmitacué
Namànicaté Dios yàasu manuíri piwàwa péemìaca Dios itàacái.
capìima íimamisíiri càide iyúwa Píináidacuécawa piwàwalìcuísewa
Dios ichùulìanáté Moisés. Yáté càide iyúwa wenàiwica càmíiyéi
Moisés ichùulìaca namànicani yáalíawa Dios ìwali. Piùwidecuéca
càide iyúwa iicáanáté yéenáiwanási pimànica Espíritu Santo
nacáiri irìcuíse Dios imàaquéericaté càiripináta. Píináidacuécawa
Moisés iicáca Sinaí yàasu manuíri càide iyúwa pìawirináimi
dúli ipùatalìculé. 45 Néeseté náináidáanáwa bàaluité.
wàawirináimi yeedáca Dios yàasu 52 Pìawirináimicué namànicaté
capìima nasèenáimi íichawa. Néese báawéeri macáita Dios yàasu

wàawirináimi yàanèeyéicaté profetanái irí, níái icàlidéeyéicaté
Josué yáapicha, natéca Dios yàasu tàacáisi Dios inùmalìcuíse.
capìima aléi wàasu cáli íinatalé Pìawirináimicué nanúacaté
idécanáamité namawènìadaca wenàiwica icàlidéeyéicaté tàacáisi
áibanái wenàiwica wàasu cáli íiméericaté Jesús yàanàanápináté
íicha. Níara áibanái wenàiwicanái yái mabáyawanéerica. Néese
íiwitáanáca, Dios yúucacaté nía siùcade idéca yàanàaca yái
wàasu cáli íicha yàacaténáté nàasu mabáyawanéerica Jesucristo,
cáli wàawirináimi irí. Wàawirináimi quéwa picháawàacatécué Jesucristo,
nadènìacaté yái manuíri capìima yáté pinúacuécani. 53 Péemìacatécué
íimamisíiri àta rey David yàasu Dios itàacái ángelnái icàlidéerica
èeripináté. 46 Néeseté Dios imànica wàawirináimi irí, quéwa càmitacué
cayábéeri rey David irí, cayábacáiná peebáida yái tàacáisica”, íimaca yái
iicáca David íiwitáise, íná David Estebanca.
iwàwacaté imànica wàlisài capìisíwa
Dios ìyacatáipiná, yái Dios Jacob Muerte de Esteban
itaquénáinámi nèericaté icàaluíniná, 54 Néeseté idécanáami judío
níái wàawirináimica. 47 Quéwa íiwacanánái yéemìaca Esteban

Dios imàacacaté rey David ìiri icàlidáaná nalíni, yá máiní calúaca
Salomón imànica Dios yàasu templo. nía. Yá naamíaca nayéiwa nalúa
LOS HECHOS 7, 8 314
iyúwa. 55 Quéwa Espíritu Santo yàasu cáli nérépiná, Samaria yàasu

icùaca Esteban íiwitáise, yá Esteban cáli nérépiná nacái. Níawamita
iicáidaca chènuniré, yá iicáca apóstolnái càmíiyéi yèepùawa
Dios ìyacàle irìculé icànéerica Jerusalén íicha. 2 Abénaméeyéi
Dios icamalá iyú. Esteban iicáca asìanái yeebáidéeyéi Dios itàacái
nacái Jesús ibàluèricawa Dios cáalíacáiri iyú natéca nabàlìawa
yéewápuwáise. 56 Yá Esteban íimaca: Estebanmi. Yá náicháaníca íiwitáise
—Piicácué nacái núapichani. cachàiníiri iyú. 3 Quéwa Saulo
Nuicá capìraléeri cáli yàacuèricawa. iwàwacaté imáalàidaca macáita
Nuicá nacái yái asìali Dios yeebáidéeyéica Jesús itàacái. Yá
néeséerica ibàluèricawa Dios itéca úwinái, iwàlùacawa nacapèe
yéewápuwáise —íimaca yái irìculé macáita íibàacaténá
Estebanca. asìanái, inanái nacái, yá úwinái
57 Quéwa judío íiwacanánái iwatàidaca nía nacapèe irìcuísewa,
nabàlìacáita meedá nàuwiwa yá Saulo ibànùaca nía presoíyéi
nacáapi iyúwa Esteban itàacái ibànalìculépiná.
íicha. Néemíanícawa quéwanáta
cachàiníiri iyú. Yá napìaca Anuncio del evangelio
náibàaca Esteban. 58 Yá en Samaria
namusúadacani yàcalé íicha. Néese 4 Quéwa áibanái
níái icháawèeyéica Esteban iwàwacutéeyéicaté ipìacawa

iináwaná ìwali náucaca náichawa Jerusalén ìyacàlená íicha,
nàasu ruana nacáiriwa. Abéeri nàacatéwa nacàlàlìacawa madécaná
asìali íipidenéeri Saulo icùaca yàcalé néré, yá àta alénácaalíté
nalípiná nàasu ruana nacáiri. Yá nàacawa nacàlidaca yái tàacáisi
nadàbaca nanúaca Esteban íba iyú. íiméerica Jesús iwasàaca wenàiwica
59 Idècunitàacá nanúaca Esteban Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
íba iyú, Esteban isutáca yáawawa 5 Aiba Felipe, abéeri néená níái
Jesús íicha mamáalàacata, íimaca imusuéyéicatéwa Jerusalén

Jesús irí: “Nuíwacali Jesús, ìyacàlená íicha, yàacawa manuíri
peedácàatéta nucáuca”, íimaca yái Samaria ìyacàlená néré. Yá idàbaca
Estebanca. 60 Néese Esteban yúuwàa icàlidaca nalí Cristo iináwaná
ibàlùacawa yùuluì ipùata iyúwa, yá ìwali. 6 Madécaná wenàiwica
íimaca cachàiníiri iyú: “¡Nuíwacali, nàwacáidáyacacawa néré, yá
pimàaca piwàwawa nabáyawaná néemìaca cayábéeri iyú yái tàacáisi
íicha yái nanúanáca núa!” íimaca Felipe icàlidéerica, naicácáiná
yái Estebanca. Idécanáamité cài Felipe imànica madécaná Dios
íimaca, yá yéetácawa Estebanca. ichàini iyú yái càmíirica wenàiwica
idé imànica. 7 Felipe yúucacaté
Saulo persigue a la iglesia demonio madécaná wenàiwica
8 Yái Saulo abédanamata

íiwitáise náapicha, níái
inuéyéicaté Esteban. Yáté èerica
íicha. Yá demonionái yàacawa
yéemíaníiyéiwa wenàiwicanái íicha.
Felipe ichùnìaca nacái madécaná
manùbéeyéi nàuwideca namànica máapinéeyéi iiná, áibanái nacái
wenàiwica yeebáidéeyéica Jesús éeruíyéi yàabàli. 8 Iná yéewa
itàacái Jerusalén ìyacàlená irìcu. casíimáica nawàwa manuísíwata
Nadàbaca namànica ùwicái níái Samaria ìyacàlená mìnanáica.
cachàiníiri iyú yeebáidéeyéi 9 Quéwa ìyacaté néeni abéeri
íipunita. Iná macáita asìali íipidenéerica Simón.

yeebáidéeyéica Jesús nèepùacawa Quéechatécáwa imànicaté
Jerusalén ìyacàlená íicha Judea imàliyéidewa yàcalé irìcu, yácáiná
315 LOS HECHOS 8
camàliquéericani, yái Simónca. Samaria ìyacàlená mìnanáica. Càité

Ichìwáidacaté Samaria ìyacàlená Espíritu Santo yàanàaca nàwali
mìnanái, íimacáináté ìwaliwa yàacawéeridacaténá nía.
máiníirisa cachàinica íiwitáise. 18 Simón iicáca càinácaalí iyú
10 Quéechatécáwa macáita Samaria Espíritu Santo yàanàaca nàwali
ìyacàlená mìnanái, sùmanái, apóstolnái namàacacaalíté
béeyéi nacái macáita neebáidacaté nacáapiwa nàwali, yá Simón
Simón itàacái. Yá náimacaté iwàwacaté yàaca plata apóstolnái
nalíwáaca: “Yácata náiméerica ìwali irí nawéndacaténá irí yái Espíritu
idènièricasa Dios íiwitáise manuíri”, Santo ichàinica. 19 Simón íimaca
náimacaté Simón ìwali. nalí:
11 Quéechatécáwa néemìaca —Pìacué nacái nulí yái
irí cayábéeri iyú yái Simónca, pichàinicawa yéewanápiná
ichìwáidacáináté wenàiwica imàlica nacái numàacacaalí nucáapiwa
iyúwa madécaná camuí. 12 Quéwa cawinácaalí ìwali, yásí yàanàaca
neebáidacaté yái cayábéeri tàacáisi nàwali yái Espíritu Santoca —
Felipe icàlidéerica nalí, íiméerica íimaca yái Simónca. 20 Yá Pedro
Dios icùaca yàasu wenàiwicawa, íimaca irí:
yái tàacáisi Jesucristo ìwali nacái, —¡Pía imáalèeripinácawa yàasu
ínáté nabautizácawa, níái asìanáica, plata yáapichawa!, càmicaalí
inanái nacái, yeebáidéeyéicaté piwènúada píiwitáisewa báawéeri
Jesús itàacái. 13 Yái Simónca nacái íicha, piyúunáidacáiná píalimápiná
yeebáidacaté Jesús iináwaná ìwali, piwènìaca Espíritu Santo ichàini
yá ibautizácawa. Néese Simón pìasu plata iyúwa, yái Espíritu
yàacawa Felipe yáapicha, Simón Santo Dios yèerica wenàiwicanái irí
íináidacáináwa manuísíwata mawèníiri iyú. 21 Canáca yéewaná
iicáidaca Felipe irí Felipe peedápiná piríwani, càmicáiná
imànicáiná manuísíwata madécaná cayába píiwitáise Dios iicápiná.
wawàsi càmíiri wenàiwica idé 22 Piúca píichawa yái píiwitáisecawa
imànica. báawéerica. Pisutá píawawa Dios

14 Néeseté apóstolnái ìyéeyéica íicha manuísíwata. Cawàwanáta
Jerusalén ìyacàlená irìcu, néemìaca imàaca iwàwawa pibáyawaná
naináwaná Samaria ìyacàlená íicha, yái píináidáanácawa
mìnanáica neebáidacaté Dios báawéeri iyú Espíritu Santo ìwali.
itàacái Jesús ìwali, íná apóstolnái 23 Núalíacáináwa ipisíirica piwàwa
nabànùaca Pedro, Juan nacái lúasi iyú càide iyúwa ipisíiri culáli,
nàacaténáwa Samaria ìyacàlená yá nacái píiwitáise báawéeri
néré. 15 Idécanáami nàanàaca idacùaca pía —íimaca yái Pedroca.
Samaria ìyacàlená néré, yá 24 Yá Simón íimaca nalí:
Pedronái nasutáca nalí Dios —Pisutácué Dios íicha nulípiná

ibànùanápiná Espíritu Santo ipíchaná imàacaca yàanàaca nùwali
nawàwalìculé. 16 Càité apóstolnái yái píiméerica nulí ìwali —íimaca.
isutáca Dios íicha càmicáinácáwa 25 Néese níái apóstolca,
Espíritu Santo yàanàa Samaria nadécanáamité nacàlidaca

ìyacàlená mìnanái ìwali, ibatàa naináwanáwa neebáidaca Jesús
abéeri ìwalipiná, càmitàacáwa itàacái, nadécanáami nacái
yàanàa nàwali. Nabautizácáitawa néewáidaca wenàiwica Dios itàacái
Wáiwacali Jesús íipidená ìwali, iyú, yá nàacawa náicha. Nacàlidaca
náasáidacaténá neebáidaca nacái yái cayábéeri tàacáisica Jesús
itàacái. 17 Néese Pedro, Juan nacái ìwali áiba yàcalé irìcubàa Samaria
namàacaca nacáapiwa nàwali níái yàasu cáli íinatéeyéica ìyaca. Càité
LOS HECHOS 8 316
nèepùacawa Jerusalén ìyacàlená ovejawa iyúwa sacrificio,

néré àniwa. càide iyúwa cordero
ibàlùacaalíwa nàacuésemi
Felipe y el funcionario etiope níái idaluéyéica ichùna.
26 Néeseté àniwa Wáiwacali yàasu Quéwa càmita itàaní
ángel íimaca Felipe irí: “Pìawa sur nalí báawéeri iyú, níái
iwéré àyapu irìcubàa yèericawa imàníiyéica irí báawéeri,
Jerusalén ìyacàlená íicha Gaza càmita nacái icuísa íichawa
ìyacàlenámi nérépiná”, íimaca yái nía.
ángelca. Yáara àyapu yèericawa 33 Yá nawàwaca nabáiniadacani,
manacúali yùuculé càináwàiri, naicáaníca iquíniná. Ewita
canácatalé wenàiwica. 27 Yá Felipe càmicáanítaté imàni
yàacawa. Néese Felipe yàanàaca ibáyawanáwa, càicáaníta
asìali àyapulìcubàa, Etiopía nàuwichàidacani.
yàasu cáli néeséeri. Yácata nàasu Canácata itaquénáinápiná
wenàiwica cachàiníiri, gobiernosàiri, nanúacáináni”,
íibaidéerica Etiopía yàasu cáli càité itànàaca yái profeta Isaíasca.
icuèrinásàatúa irí, icùaca ùasu 34 Néese yái gobierno icuèriná
cawèníiri. Quéechatécáwa yàacawa etiopesàiri íimaca Felipe irí:

Jerusalén ìyacàlená néré yàacaténá —Pimàni nulí cayábéeri, picàlida
Dios icàaluíniná. 28 Néeseté yái nulíni cawinácaalí wenàiwica ìwali
asìali yèepùacawa yàacawa yàasu profeta icàlidaca yái tàacáisica.
cáli nérépináwa àniwa. Yàacawa ¿Icàlidasica ìwaliwata, áiba
yàasu carro irìcuwa, caballonái ìwalitasica nacái? —íimaca.
iwatàidéerica yèepunícawa 35 Néese Felipe icàlidaca irí
yáamiwáisewa. Yáawinéericawa yái cayábéeri tàacáisi Jesús

ìyaca yàasu carro irìcuwa iléeri ìwali. Quéechatécáwa Felipe
néeni Dios itàacái profeta Isaías icàlidaca iríni càinácaalí íimáaná
itànèericaté cuyàluta irìcu. yái tàacáisi profeta Isaías
29 Yá Espíritu Santo íimaca itànèericaté. Isaías itànàacaté
Felipe irí àniwa: “Pìawa yàatalé tàacáisi Dios inùmalìcuíse
yái carroca”, íimaca yái Espíritu íiméerica Jesús yàanàanápináté
Santoca. 30 Iná Felipe ipìacawa yùuwichàacaténátéwa, yái tàacáisi
néré, yàanàaca carro yàatalé, yá etiopesàiri iléericaté. 36 Néese
Felipe yéemìaca etiopesàiri itàacái nachàbaca nàacawa úni néenibàa,
iléeca Dios itàacái profeta Isaías yá gobierno icuèriná íimaca Felipe
itànèericaté cuyàluta irìcu. Yá irí:
Felipe isutáca yéemìawani: —Piicá úni; ¿cayábasica
—¿Péemìasica càinácaalí íimáaná pibautizáca núa? —íimaca. 37 Néese
yái piléerica? —íimaca yái Felipeca. Felipe íimaca irí:
31 Yá etiopesàiri íimaca irí: —Uwé, peebáidacaalí Jesús
—Càmita yéewa nuémìaca itàacái macái piwàwalìcuísewa —
càinácaalí íimáaná canácáiná íimaca yái Felipeca. Néese asìali
yéewáidéeri núa —íimaca. Yá íimaca:
isutáca Felipe íicha wawàsi —Nuebáidaca Dios Iiricani yái
iwàlùanápiná yáawinacawa Jesucristoca —íimaca.
yáapicha carro irìculé Felipe 38 Néese etiopesàiri ichùulìaca
yéewáidacaténáni. 32 Yái tàacáisi nayamáidaca carro, yá nalicùacawa

etiopesàiri iléericaté íimaca: úni yáaculé, yá Felipe ibautizácani.
“Natéca nanúawani càide iyúwa 39 Namichàacatéwa úni yáacuíse,
nanúacaalí napìrawa yáta Espíritu Santo Wáiwacali

317 LOS HECHOS 8, 9
ibànuèrica, itéca Felipe. Gobierno itatácawa icalùniwa. Néese íimaca:

icuèriná càmita quirínama “Nuíwacali, ¿càinásica piwàwa
iicáca Felipe. Néese etiopesàiri numànica?” íimaca yái Sauloca.
yèepùa yàacawa yàasu cáli Néese Wáiwacali íimaca irí:
nérépináwa àniwa casíimáica “Pimichàawa pìanáwa yàcalé irìculé.
iwàwa manuísíwata. 40 Yáta Felipe Nérénica nacàlidaca piríwani
yàanàaca Azoto ìyacàlená néré, càinácaalí iwàwacutá pimànica”,
yá icàlidaca nalíni yái tàacáisi íimaca yái Wáiwacalica.
cayábéerica Jesús iináwaná ìwali. 7 Aibanái Saulo yáapichéeyéica
Néese Felipe ipáchiaca yèepunícawa asìanáica cáaluca nía báawanama

macái yàcalé irìcubàa ìyéeyéica néemìacáiná sànasi quéwa
àyapu ìwalibàa, yá icàlidaca macái canéeyéita iiquéeri wenàiwicaca.
yàcalé irìcuni àta yàanàacatalétaté 8 Néese Saulo imichàacawa
Cesarea ìyacàlená néré. cáli íicha. Yá yàacùaca ituíwa,

quéwa càmita yéewa iicáidaca.
Conversión de Saulo Iná náibàacáita natéwa Saulo
9 Quéwa Saulo icutácaté

mamáalàacata inúanápiná
wenàiwicanái yeebáidéeyéica
icáapi ìwali Damasco ìyacàlená
irìculépiná. 9 Saulo ìyaca Damasco
ìyacàlená irìcu máisiba èeri, càmita
Jesús itàacái. Iná Saulo yàacawa idé iicáidaca. Càmíirita iyáa
sacerdote íiwacaliná yàatalé. iyáacaléwa, ibatàa únipiná ìira.
2 Saulo isutáca íicha ibànùanápiná 10 Iyaca néré Damasco ìyacàlená
tàacáisi Damasco ìyacàlená néré, mìnali íipidenéerica Ananías. Néese,

judíonái yéewáidacàalu imanùbaca Wáiwacali imàacaca yáawawa
íiwacanánái irí, namàacacaténá Ananías iicácani yéenáiwanási
Saulo íibàaca yeebáidéeyéi, asìanái, nacáiri irìcuíse. Yá íimaca Ananías
inanái nacái, ìyéeyéica Damasco irí: “¡Ananías!” íimaca yái Jesúsca.
irìcu, itécaténá nía presoíri Néese Ananías íimaca: “¿Càiná,
iyú Jerusalén ìyacàlená néré. Nuíwacali?” íimaca yái Ananíasca.
3 Idécanáamité Saulo yeedáca iríwa 11 Yá Wáiwacali íimaca Ananías
cuyàluta namanùbaca, yá yàacawa irí: “Pìawa irìcubàa yái àyapuca

Damasco ìyacàlená nérépiná. íipidenéerica Derecha. Piwàlùawa
Iyacaalíté mawiénita Damasco Judas icapèerìculé. Pisutá
irí àyapulìcubàa, yáta camalási íichani, pitàaníinápiná áiba asìali
chènuníiséeri icànacaté Saulo yáapicha, Tarso ìyacàlená néeséeri,
itéese máiní mèlumèluíri iyú. íipidenéeri Saulo. Siùca isutáca
4 Yá Saulo yúuwàa irìacawa cáli ìyaca yáawawa Dios íicha. 12 Idéca
íinatalé, yéemìaca tàacáisi. Yái iicáca áiba asìali yéenáiwanási
tàacáisi íimaca Saulo irí: “Saulo, nacáiri irìcuíse íipidenéeri Ananías,
¿cáná piùwide pimànica núa?” iwàluèricawa imàacaca icáapiwa
íimaca yái tàacáisica. ìwali yéewanápiná idé iicáidaca
5 Saulo isutáca yéemìawani: àniwa”, íimaca yái Jesúsca.
“¿Cawiná pía, Nuíwacali?” 13 Quéwa Ananías, idécanáami
íimaca yái Sauloca. Yái tàacáisi yéemìacani, yá íimaca: “Nuíwacali,

íimaca Saulo irí: “Núacata yái madécaná nacàlidaca nulíni
Jesús. Núacata yái piùwidéerica iináwaná ìwali, yáara asìalica.
pimànica. Catúulécanáca pimànica Nadéca nacàlidaca nulíni ìwali
píawawa báawanama, pipéliacáiná imànica báawéeri nalí níara
nuípunita, càide iyúwa pacá yeebáidéeyéica pitàacái Jerusalén
ibawàacaalí cáiréeri ipùatalìcu”, ìyacàlená néeni. 14 Sacerdote
íimaca yái Wáiwacalica. 6 Yá Saulo íiwacanánái nadéca nachùulìaca
LOS HECHOS 9 318
yàanàanápiná aléi itécaténá néeni. Yácata yái yàanèericaté aléi

macáita wía presoíri iyú, wía nacái itécaténá nía presoíri iyú,
isutéeyéica yáawawa píicha”, yéewanápiná sacerdote íiwacanánái
íimaca yái Ananíasca. yùuwichàidaca nía. ¿Cánásica
15 Quéwa Wáiwacali íimaca iwàwa icàlidaca Jesúsmi iináwaná
Ananías irí: “Pìawa matuíbanáiri ìwali? —náimaca nalíwáaca.
iyú; nudéca nuedáca yái asìalica 22 Quéwa Saulo icàlidaca yàacawa
icàlidacaténá nuináwaná ìwali cachàiníwanái. Yéewáidaca

áibanái wenàiwica irí, nalí nacái wenàiwica náalíacaténáwa Mesíasca
áiba cáli néeséeyéica, nacuèrinánái yái Jesús, israelita icuèrinápináca
irí nacái, israelitanái irí nacái. Dios ibànuèripinácaté nalí.
16 Núasáidapiná iríwa nuíwitáisewa Itàaníca cáalíacáiri iyú yái
càinácaalí iyú iwàwacutápiná Sauloca, íná judíonái Damasco
yùuwichàacawa nulípiná, ìyacàlená mìnanái càmitaté yéewa
yeebáidacáiná nutàacái”, íimaca namawènìadaca Saulo yàasu
yái Jesúsca. tàacáisi. Yá càmíiyéi yáalíawa
17 Néese Ananías yàacawa capìi náiméeripiná irí. Iná masànacáicata
néré, Saulo ìyacatalé ìyaca. Yá nía íicha meedá.
iwàlùacawa néré imàacaca icáapiwa
Saulo ìwali. Yá Ananías íimaca Saulo escapa de los judíos
Saulo irí: 23 Néesetécáwa madécaná èeri
—Nuénásàiri Saulo, Wáiwacali idénáami, yá judío íiwacanánái
Jesús imàaquéericaté yáawawa natàaníca náapichawáaca
piicácani àyapulìcubàa, yáquéi ibàacanéeri iyúta quéwa,
ibànùaca núa pìatalé yéewanápiná abédanamacaténá náiwitáise
pidé piicáidaca àniwa, yéewanápiná nanúanápináté Saulo. 24 Quéwa
nacái Espíritu Santo icùaca Saulo yáalíacatéwa nawàwaca
píiwitáise —íimaca yái Ananíasca. nanúacani. Nachùulìaca nàasu
18 Yáta cubái íimami nacáiri wenàiwicawa nacùanápiná yàcalé
itúacawa Saulo ituírìcuíse, yá idé inùma imanùbaca, èeríapinama,
iicáidaca àniwa. Yá imichàacawa táiyápinama nacái nanúacaténá
ibautizácawa. 19 Néese Saulo iyáaca Saulo. 25 Iná níái yeebáidéeyéica
iyáacaléwa, cachàinica àniwani. Jesús itàacái nawàlùadaca Saulo
Iyamáacawa néeni máisibáwanáita manuíchúa mapíiri irìculé. Yá
èeri náapicha níái yeebáidéeyéica táiyápi nalicùadaca Saulo mapíiri
Jesús itàacái, ìyéeyéica Damasco irìcu yéenúlusi ìwali chènuníiséeri
ìyacàlená irìcu. ventana irìcubàa yàcalé iwáiná
íinatáise, yàanàacaténá cáli iwéré
Saulo predica en Damasco méetàucuta yàcalé íicha. Càita
20 Néeseté Saulo idàbaca idéca imusúacawa náicha yái
yèepunícawa yéewáidaca Sauloca.
wenàiwica judíonái yéewáidacàalu
irìcu. Icàlidaca nalíni Dios Iiriquéi Saulo en Jerusalén
Jesúsca. 21 Macáita yéemièyéica 26 NéesetéSaulo, idécanáamité
Saulo icàlidáaná, náináidacawa yàanàaca Jerusalén ìyacàlená néré,
manuísíwata néemìaca yàasu yá iwàwacaté ìwacáidáyacacawa
tàacáisi. Néese náimaca nalíwáaca: náapicha níái yeebáidéeyéica Jesús
—¿Cánásica yéewa imàni cài? itàacái. Quéwa macáita cáaluca
Yái asìalica yùuwidecaté imànica naicácani, càmicáiná neebáida
wenàiwica yeebáidéeyéica Jesúsmi iwènúadacaté íiwitáisewa báisíiri
iináwaná ìwali Jerusalén ìyacàlená iyú yeebáidáanáca Jesús itàacái.
319 LOS HECHOS 9
27 Quéwa Bernabé itéca Saulo íipidenéeri Eneas. Irìaníiricáitawa
yáasáidacaténáni apóstolnái irí. yàalubái íinatawa ocho camuí,
Bernabé icàlidaca nalíni Saulo máapinácáináni, yái Eneasca.
iicácaté Wáiwacali àyapulìcubàa, 34 Néese Pedro íimaca irí:
Wáiwacali itàanícaté nacái Saulo —Eneas, siùcade Jesucristo

yáapicha, Saulo icàlidacaté nacái ichùnìaca píawa. Pimichàawa
macàaluíninátani yái tàacáisica peedá pìalubáiwa —íimaca yái
Jesús iináwaná ìwali Damasco Pedroca. Yáta Eneas imichàacawa.
ìyacàlená irìcu. Iná idécanáamité 35 Macáita Lida ìyacàlená mìnanái,
apóstolnái yéemìaca Bernabé Sarón ìyacàlená mìnanái nacái

icàlidaca nalí Saulo iináwaná, naicáca Eneas imichàacawa, yá
yáté needáca nàataléwa Saulo. nawènúadaca náiwitáisewa
28 Néese Saulo iyamáacawa Wáiwacali irípiná.
náapicha Jerusalén ìyacàlená
irìcu, yèepunícawa nacái náapicha. Resurrección de Dorcas
Icàlidaca cachàiníiri iyúni 36 Uyacaté inanái Jope ìyacàlená
macàaluínináta Wáiwacali iináwaná irìcu yeebáidéechúa Jesús itàacái,
ìwali. 29 Itàaní nacái náapicha íipidenéechúa Tabita, (íimáanáca
áibanái judío itàaníiyéica griego Dorcas griego itàacái iyú). Uái
itàacái iyú, càmíiyéica yeebáida inanáica umànicaté cayábéeri
Jesús ìwali. Saulo icàlidaca nalíni mamáalàacata. Uyúudàaca nacái
cachàiníiri iyú macàaluínináta. catúulécanéeyéi wenàiwica.
Quéwa nawàwacaté nanúaca Saulo. 37 Néeseté, idècunitàacá Pedro ìyaca
30 Néese níái yeebáidéeyéica Jesús Lida ìyacàlená néeni, yá cáuláicaca
itàacái, náalíacáináwa áibanái Dorcas, yá uétácawa. Néese
nawàwaca nanúaca néenásàiri abénaméeyéi inanái nàapidáidaca
Saulo, yá natéca Saulo Cesarea uinámi, yá nàwalica ùwali ubàlemi,
ìyacàlená néré. Yá nabànùacani yá nalìadaca úa capìi imàdáaná
Cesarea íicha yàacaténáwa Tarso irìculé ìyéerica chènunibàa cáli
ìyacàlená nérépiná. inàni íicha. 38 Yái Jope ìyacàlená
31 Ináté yéewa níái yeebáidéeyéica ìyaca mawiénita Lida ìyacàlená
Jesús itàacái ìyéeyéica macái Judea irí, Pedro ìyacataléca. Níái
yàasu cáli imanuíca, Galilea yàasu yeebáidéeyéica Jesús itàacái
cáli néeséeyéi nacái, Samaria náalíacatéwa Pedro ìyaca Lida
yàasu cáli néeséeyéi nacái, nàyaca ìyacàlená irìcu, yá nabànùaca
matuíbanáiri iyú. Cachàiníwanái pucháiba asìanái yèeyéipiná
náiwitáise Dios ìwali, neebáidaca imáidaca Pedro. Náimaca irí:
itàacái tài íiméeri iyú, “Aquialé Jope ìyacàlená néré
nadàwinàidaca náiwitáisewa Dios aquialésíwata”, náimaca.
íiwitáise iyú. Nàaca Wáiwacali 39 Yáté Pedro yàacawa náapicha.
icàaluíniná. Espíritu Santo nacái Idécanáamité yàanàaca néré,

iyúudàaca nía nawènúadáanápináté yá natécani néré Dorcasmi
áibanái íiwitáise Wáiwacali irípiná, irìacatalécawa. Madécaná inanái
íná yéewa manùbáwanái nàacawa. inìrimi yéetéeyéimicatéwa íicha
nàyaca néré, nabàlùacawa Pedro
Curación de Eneas itéese, íicháaníiyéi, náasáidaca
32 Néenialíté Pedro yàaca nacái Pedro iicá bàlesi, ruana
ipáchiaca wenàiwica yeebáidéeyéica nacái umàníiyéicaté nalí, úái
Jesús itàacái. Yá yàaca ipáchiaca Dorcasmica idècunitàacá cáuca úa.
áibanái ìyéeyéica Lida ìyacàlená 40 Néese Pedro ichùulìacaté macáita
irìcu. 33 Pedro yàanàaca áiba asìali namusúacawa capìi imàdáaná

LOS HECHOS 9, 10 320
irìcuíse. Yá ibàlùacawa yùuluì Jope ìyacàlená néré namáidacaténá

ipùata iyúwa, yá isutáca Dios íicha. néese Simón áibaalí íipidenéeri
Néese iicáidaca yéetéechúamiwa irí. Pedro. 6 Yái Pedroca ìyaca áiba
Yá íimaca ulí: asìali icapèe irìcu íipidenéeri
—¡Tabita, pimichàawa! —íimaca Simón ichùnièrica pìrái íimamimi
yái Pedroca. Yáta ùacùaca utuíwa. iwéndacaténá nía, idènièrica
Uicáca Pedro, yá umichàaca icapèewa manuíri úni idùlepi.
úawinacawa. 41 Pedro íibàaca Yái Pedroca icàlidapiná piríwani
ucáapi ìwali, yá imichàidaca úa. càinácaalí iwàwacutá pimànica”,
Imáidaca níái yeebáidéeyéica Jesús íimaca yái ángelca.
itàacái, nía nacái manìríiyéimica, 7 Idécanáami yàacawa yái
yáasáidacaténá nalí úa, cáuca úa ángel itàaníirica yáapicha, yá

àniwa. 42 Macáita Jope ìyacàlená Cornelio imáidaca pucháiba yàasu
mìnanái néemìaca uináwaná, yá wenàiwicawa. Imáidaca nacái
madécaná wenàiwica iwènúadaca abéeri úwi íibaidéeri Cornelio
íiwitáisewa Wáiwacali irípiná. 43 Yá irí, yèerica Dios icàaluíniná
Pedro iyamáacawa Jope ìyacàlená manuísíwata, Cornelio yáaliérica
irìcu madécaná èeri. Pedro ìyaca cayábaca íiwitáise imàníinápiná
icapèe néeni áiba asìali íipidenéeri cayábéeri. 8 Cornelio icàlidaca
Simón ichùnièrica pìrái íimamimi nalíni macáita yái ángel
iwéndacaténá nía. icàlidéericaté irí. Yá Cornelio
ibànùaca nía Jope ìyacàlená
Pedro y Cornelio nérépiná.
10 Aiba asìali càmíiri judío 9 Néese mapisáináami àniwa,
íipidenéeri Cornelio cawàwanáta machacànicaalíté

ìyacaté Cesarea ìyacàlená irìcu. èeri, yá nàyaca mawiénita Jope
Yái Cornelioca, náiwacalicani ìyacàlená irí. Yáta hora nacái
níái romanonái yàasu úwinái Pedro, ìyéerica Simón icapèe irìcu,
yéenáca íipidenéeri el Italiano. 2 Yái yàacawa capìi ipùata sàabadéeri
Cornelioca yàaca Dios icàaluíniná íinatalé, machacànicaalíté èeri.
cáalíacáiri iyú, macáita yéenánái Pedro yàacawa néré isutácaténá
yáapichawa. Imàaca nacái manùba yáawawa Dios íicha. 10 Máiní
plata ofrenda iyú iyúudàacaténá máapicani íná iwàwa iyáaca
judíonái. Isutéeri yáawawa Dios iyáacaléwa. Quéwa idècunitàacá
íicha mamáalàacata. 3 Aiba èeri namànica iyáapiná, Pedro iicáca
cawàwanáta a las trescatáita táica, yéenáiwanási nacáiri. 11 Yá iicáca
Cornelio iicáca yéenáiwanási capìraléeri cáli yàacùacawa, yá
nacáiri: Yá iicáca amaléeri iyú Dios áiba wawàsi iricùacawa chènuníise
yàasu ángel iwàlùacawa Cornelio cáli íinatalépiná, abéeri wawàsi
yàatalé. Yá íimaca Cornelio irí: càiri iyúwa manuíri sábana
“¡Cornelio!” íimaca yái ángelca. idacùacanéeri ipùata báinúacanama
4 Yá Cornelio iicáidaca ángel irí yéenúlusi iyú. 12 Chái sábana irìcu
manuísíwata icalùni iyúwa. Yá nàyaca néeni macái cuwèesinái
íimaca ángel irí: “¿Càinásica íiwitáaná, pìrái nacái, àapinái
piwàwa numànica pirípiná?” nacái, cuìpìranái nacái, macái
íimaca yái Cornelioca. Néese ángel íiwitáaná ìyéeyéica chái èeri irìcu.
íimaca irí: “Dios idéca yéemìaca 13 Néese Pedro yéemìaca tàacáisi
yái pisutáanáca íicha, cayába chènuníise. Yá tàacáisi íimaca:

nacái iicáca yái piyúudàanáca “Pimichàawa, Pedro. Pinúa piyáawa
catúulécanéeyéi wenàiwica. nía”, íimaca. 14 Néese Pedro íimaca:
5 Siùcade pibànùa wenàiwica “Càmíiri, Nuíwacali. Canácatáita
321 LOS HECHOS 10
nuyáa níái casaquèeyéica waicáca, machacàníiri iyú Dios iicá, yèeri

profeta Moisés ichùulìacáináté wía nacái Dios icàaluíniná. Macái
judíoca pinùmalìcuíse ipíchaná judíonái naicáca cáimiétaquéeri
wayáaca nía”, íimaca yái Pedroca. iyúni, yá nacái cáinináca
15 Néese tàacáisi íimaca irí àniwa: naicácani. Dios yàasu ángel
“Masacàacaalí Dios imànica ichùulìacaté Cornelio ibànùanápiná
áiba wawàsi, picá píima ìwali wenàiwica namáidacaténá pía,
casacàacani”, íimaca yái tàacáisica. yéewacaténá pìacawa icapèe néré
16 Máisiba yàawiríaté Pedro iicáca yéewanápiná Cornelio yéemìaca yái
sábana nacáiri iricùacawa, yéemìa picàlidéeripináca irí —náimaca.
nacái tàacáisi. Néese sábana yèepùa 23 Néese Pedro yeedáca yàataléwa
imichàacawa chènuniré àniwa. nía. Yá nayamáacawa néeni Pedro

17 Pedro íináidacawa manuísíwata yáapicha abéeri catá. Mapisáita
iwàwalìcuísewa càinácaalí íimáaná àniwa yá Pedro yàacawa náapicha.
yái yéenáiwanási nacáirica, Abénaméeyéi Jope ìyacàlená
máinícáiná càulenáca íichani. mìnanái yeebáidéeyéica Jesús
Idècunitàacá íináidacawa ìwali, itàacái nàacawa náapicha.
yá Cornelio yàasu wenàiwicanái 24 Néese mapisáita àniwa
nàanàaca capìi inùma néré. nàanàaca Cesarea ìyacàlená néré,

Nèepunícawa nasutáca néemìawa chái Cornelio icùacatáica nàanàaca.
alénácaalí Simón icapèe ìya. Ipíchawáiseté nàanàaca, yáté
18 Nàanàaca néré, yá namáidaca Cornelio imáidaca néré yéenánáiwa,
cachàini nasutácaténá néemìawa yàacawéeyéiná nacáiwa
asáisí ìyacaalí néeni áiba asìali cáininéeyéica Cornelio iicáca.
íipidenéeri Simón, íipidenéeri nacái 25 Pedro yàanàaca icapèe néré, yá
Pedro. Cornelio imusúacawa íipunita

19 Idècunitàacá Pedro yeedácaténá yàataléwani. Cornelio
íináidacawa mamáalàacata ìwali ibàlùacawa yùuluì ipùata iyúwa
yái yéenáiwanási nacáirica, yá Pedro irí yàacaténá icàaluíniná.
Espíritu Santo íimaca irí: “Piicá, 26 Quéwa Pedro imichàidacani. Yá
máisiba asìanáica níara icutá íimaca irí:

pía. 20 Pimichàawa, pìawa —Pimichàa pibàlùacawa.
nàatalé pèepuníináwa náapicha. Asìalicata nacái núaquéi càide
Picá achúma píináidacawa iyúwa pía —íimaca yái Pedroca.
piwàwawa, néese manuí píináidaca 27 Idècunitàacá Pedro itàaníca
piwàwawa; nudéca nubànùaca yáapicha, yá iwàlùacawa

nía pìatalé”, íimaca yái Espíritu iicáca madécaná wenàiwica
Santoca. Iwàwacutácaté Espíritu ìwacáidáyaquéeyéiwa néré,
Santo ichàiniadaca Pedro iwàwa càmíiyéi judío. 28 Néese Pedro
bàaluitécáiná profeta Moisés íimaca nalí:
ichùulìacaté judíonái càmíinápiná —Píalíacuécawa judío íiwitáise
nèepuníwa càmíiyéi judío yáapicha, càmita ibatàa wàwacáidáyacacawa
íná Espíritu Santo ichàiniadaca píapichacué, píacué càmíiyéica
Pedro iwàwa. 21 Néese Pedro judío, ibatàa wawàlùanápinátawa
yàacawa nàatalé, yá íimaca nalí: picapèe irìculé, càmitasa cayába
—Núaquéi picutéericuéca. cài wamàni. Quéwa Dios
¿Càinásicué piwàwa numànica idéca yàalàaca núa càmíinápiná
pirípiná? —íimaca yái Pedroca. quirínama casacàaca nuicáca
22 Náimaca irí: áibanái, càmita nacái nuicá nía
—Cornelio ibànùaca wía, iyúwa canéeri iwèni Dios irípiná
abéeri úwi íiwacaliná, ìyéerica nía. 29 Iná namáidacaalíté núa, yá
LOS HECHOS 10 322
nùanàaca néese aquialéta, càmita itaquénáinámica. Dios icàlidaca

báawa nuínáidacawa nuwàwawa walí yái cayábéeri tàacáisica
ìwali. Iná siùcade nuwàwa íiméerica Jesucristo imàacáanápiná
núalíacawa càiná ìwalicaalícué wàyaca Dios yáapicha matuíbanáiri
pimáida núa —íimaca yái Pedroca. iyú. Yái Jesucristo, yácata
30 Yá Cornelio íimaca irí: macái wenàiwicanái Iiwacali.
—Báinúaca èerica néese siùcáade, 37 Píalíacuécawa cayába
chácatáicaté èeri càide iyúwa càinácaalíté ìya judíonái yàasu

siùcade, nùyacaté chái nucapèe cáli imanuíca. Quéechatécáwa
irìcuwa, imàaquéeri íichawa Juan el Bautista icàlidaca nalíni
iyáacaléwa, isutéeri yáawawa iwàwacutáaná wenàiwicanái
Dios íicha táicalénama. Yáté ibautizácawa, náasáidacaténá
áiba asìali mèlumèluíri ibàle nawènúadacaté náiwitáisewa Dios
imàacaca yáawawa nuicácani. irípiná. Néeseté Jesús idàbacaté
31 Iimaca nulí: ‘Cornelio, Dios yéewáidaca wenàiwica Galilea
idéca yéemìaca yái pisutáanáca yàasu cáli íinata. 38 Píalíacué
íicha. Cayábaca Dios iicáca yái nacáiwa Dios ibànùacaté
piyúudàanáca catúulécanéeyéi Espíritu Santo Jesús ìwali
wenàiwica. 32 Pibànùa wenàiwica icùacaténá Jesús íiwitáise
Jope ìyacàlená néré namáidacaténá manuísíwata, ichàiniadacaténáni
néese áiba asìali íipidenéeri nacái, yái Jesús Nazaret
Simón, íipidenéeri nacái Pedro. ìyacàlená néeséerica. Píalíacué
Yái Pedro ìyaca áiba Simón nacáiwa Jesús yèepunícaté
icapèe irìcu, yáara ichùnièrica imànica yàacawa cayábéeri
pìrái íimamimi iwéndacaténá wenàiwicanái irí, ichùnìacaté
nía, idènièrica icapèewa manuíri nacái macáita wenàiwica Satanás
úni idùlepi’, cài íimaca nulí. 33 Iná yùuwichàidéeyéica. Càité Jesús idé
nubànùacaté nía ráunamáita imànica Dios yàacawéeridacáináni.
nacutáca pía, yá pidéca pimànica 39 Wadéca waicáca macáita yái
nulí cayábéeri pìanàacáiná. Jesús imàníiricaté Judea yàasu

Siùcade macáita wàyaca chái Dios cáli íinata, Jerusalén ìyacàlená
iicápiná, yá wawàwaca wéemìaca irìcu nacái. Néese natàtàacani cruz
macáita tàacáisi Wacuèriná Dios ìwali, càité nanúacani. 40 Néeseté
ichùulièrica picàlidáanápiná walíni máisiba èeri irìcu idécanáamité
—íimaca yái Cornelioca. nanúacani, yá Dios icáucàidacani.
Néese Dios ibànùacaté Jesús
Discurso de Pedro imàacaca yáawawa waicácani,
en casa de Cornelio wáalíacaténáwa cáucani. 41 Jesús
34 Néeseté Pedro idàbaca icàlidaca càmitaté imàaca yáawawa macái
nalíni. Yá íimaca nalí: wenàiwica iicácani. Néeseté
—Siùcade núalíacawa báisíiri imàacaca yáawawa waicácani,
iyú Dios càmita iicá abéeri wía Dios íináidéeyéicatéwa ìwali
wenàiwica íiwitáaná iyúwa bàaluité imàacáanápináté iicáca
cayábéeri áibanái íicha, néese cáucani, yái Jesúsca. Yá nacái
iicáca macái wenàiwica íiwitáaná wayáacaté wayáacaléwa yáapicha
abédanamata. 35 Néese, cayábaca idécanáamité imichàacawa
Dios iicáca náiwitáise canánama, yéetácáisi íicha. 42 Néeseté Jesús
macái wenàiwica íiwitáaná ichùulìacaté wacàlidáanápiná
yèeyéica icàaluíniná, imàníiyéica israelitanái iríni, yái tàacáisi
nacái cayábéeri. 36 Dios idéca íiméerica Dios idéca imàacaca Jesús
icàlidaca walí tàacáisi, wía Israel icàlidáanápiná báawéeyéi iináwaná
323 LOS HECHOS 10, 11
ìwali, cáuyéica, yéetéeyéimiwa

nacái, yùuwichàidacaténá níawa Informe de Pedro
càiripináta nabáyawaná ìwalíisewa, a la iglesia de Jerusalén
èeri imáalàacaalípináwa.
43 Ipíchawáiseté Jesús yàanàaca
aléi èeri irìculé, yáté macáita

11 Néeseté apóstolnái, nía
nacái yeebáidéeyéica
Jesús itàacái ìyéeyéicaté Judea
profetanái nacàlidacaté iináwaná yàasu cáli íinata néemìaca
ìwali. Nacàlidacaté nacái Dios càmíiyéi judío iináwaná ìwali
imàacáanápináté iwàwawa neebáidacaté Dios itàacái càide
wenàiwicanái ibáyawaná íicha, iyúwa judíonái yeebáidáanáté.
Jesús yéetácáinátéwa nabáyawaná 2 Quéwa idécanáamité Pedro
ìwalíise, cawinácaalí wenàiwica yèepùacawa Jerusalén ìyacàlená

yeebáidéeyéica Jesús itàacái — néré àniwa, néese abénaméeyéi
íimaca yái Pedroca. judío yeebáidéeyéica Jesús
itàacái natàaníca ìwali yái Pedro
Los no judíos reciben imàníináca càmíiyéi judío yáapicha.
el Espíritu Santo 3 Náimaca Pedro irí:
44 Néeseté idècunitàacá Pedro —¿Cánáté pìa pipáchiaca nàatalé
icàlidaca nalíni, yá Espíritu níara càmíiyéica judío? ¿Cáná piyáa
Santo iricùacawa nàwali piyáacaléwa náapicha? —náimaca.
icùacaténá náiwitáise macáita 4 Néese Pedro icàlidaca nalí macáita
níái yéemièyéica Pedro icàlidáaná yái idàbáanácaté ichàbacawa. Yá

nalíni, neebáidacáiná yái tàacáisica. íimaca nalí:
45 Níái judío yeebáidéeyéica 5 —Nùyacaté Jope ìyacàlená
Jesús itàacái yàacawéeridéeyéica irìcu. Idècunitàacá nusutáca

Pedro, náináidacawa manuísíwata núawawa Dios íicha, yá nuicácaté
naicáidaca càmíiyéi judío irí yéenáiwanási nacáiri. Nuicácaté
Dios yàacáináté Espíritu Santo áiba wawàsi càiri iyúwa manuíri
càmíiyéi judío irí nacái. 46 Judíonái sábana iricùacawa chènuníise,
yéemìaca nacái càmíiyéi judío idacùacanéeri ipùata báinúacanama
itàaníca áiba tàacáisi iyú, càmíiri yéenúlusi iyú. Yáté iricùacawa
èeri mìnanái itàacái, nàaca nacái nùatalé. 6 Nuicáidacaté cayába irí
Dios irí cayábéeri. 47 Néese Pedro nuicácaténá càinácaalí wawàsi
íimaca: ìya sábana irìcu, yá nuicáca
—Dios idéca ibànùaca Espíritu macái pìrái íiwitáaná, cuwèesinái
Santo nàwali yàacawéeridacaténá nacái, àapinái nacái, cuìpìranái
níái càmíiyéica judío càide nacái, macái íiwitáaná ìyéeyéica
iyúwaté ibànùaná Espíritu Santo chái èeri irìcu. 7 Yáté nuémìaca
wàwali, wía judíoca. Wàacué tàacáisi. Iimaca nulí: ‘Pimichàawa,
wabautizáca nacái nía. Canáca Pedro. Pinúa piyáawa nía’, íimaca
yéewaná wamáisanìaca náicha nulí. 8 Quéwa núumacaté irí:
nabautizáanáwa —íimaca yái ‘Càmíiri, Nuíwacali. Canácatáita
Pedroca. nuyáa níái casaquèeyéica waicáca,
48 Yá Pedro ichùulìaca profeta Moisés ichùulìacáináté wía
yáapichéeyéiwa ibautizáca níái judíoca pinùmalìcuíse ipíchaná
càmíiyéica judío Jesucristo wayáaca nía’, cài núumaca. 9 Néese
íipidená ìwali náasáidacaténá yái tàacáisi chènuníiséerica
neebáidaca Jesús itàacái. Néese níái íimacaté nulí àniwa. Iimaca
càmíiyéica judío nasutáca Pedro nulí: ‘Masacàacaalí Dios imànica
íicha iyamáanápináwa náapicha áiba wawàsi, yá picá píima ìwali
máisibáwanái èeri. casacàacani’, íimaca. 10 Máisiba
LOS HECHOS 11 324
yàawiría nuicácaté sábana nacáiri ìyacàlená irìcu, nadécanáami

iricùacawa, nuémìa nacái tàacáisi. néemìaca yái tàacáisica, yá càmita
Yáté macáita yèepùa imichàacawa quirínama natàaníca báawéeri iyú
chènuniré àniwa. 11 Yáta máisiba Pedro ìwali, néese nàaca Dios irí
asìanái Cesarea ìyacàlená cayábéeri. Yá náimaca:
néeséeyéi nàanàacaté nucapèe néré —¡Dios idéca ibatàaca càmíiyéi
wàyacatáica. Náiwacali ibànùacaté judío nawènúadaca nacái
nía nacutáanápiná núa. 12 Yáté náiwitáisewa irípiná yéewacaténá
Espíritu Santo ichùulìaca nùacawa nacái nadènìaca nacáucawa càmíiri
náapicha, ipíchaná achúmaca imáalàawa, càide iyúwa wàyáaná,
nuínáidacawa nuwàwawa ìwali. wía judíoca! —náimaca.
Níái seis namanùbaca wéenánái
nacái nàacatéwa núapicha. La iglesia de Antioquía
Macáita wawàlùacatéwa áiba 19 Nadécanáamité nanúaca
asìali icapèe irìculé. 13 Yái asìalica Esteban Jerusalén ìyacàlená
icàlidaca walíni iicácaté ángel néeni, yá nadàbacaté namànica
icapèe irìcu. Yá ángel íimacaté ùwicái yeebáidéeyéi íipunita
irí: ‘Pibànùa wenàiwica Jope canánama. Iná napìacatéwa
ìyacàlená nérépiná namáidacaténá áibalépiná. Abénaméeyéi
néese Simón íipidenéeri nacái yàacatéwa Fenicia yàasu cáli
Pedro. 14 Yái Pedroca icàlidapiná nérépiná. Aibanái yàacatéwa
piríwani càinácaalí iyú píalimá Chipre yàasu iwàwata nérépiná.
piwasàaca píawawa Dios yàasu Aibanái yàacatéwa Antioquía
yùuwichàacáisi íicha, pía nacái, ìyacàlená nérépiná. Nacàlidacaté
péenánái nacái’, íimacaté yái Jesucristo iináwaná ìwali abéta
ángelca. 15 Néeseté idécanacáita judíonái irí. Càmita nacàlida
nudàbaca nucàlidaca nalíni, yá càmíiyéi judío iríni. 20 Aibanáita
Espíritu Santo yàanàaca nàwali, yeebáidéeyéi Jesús itàacái Chipre
yàacawéeridacaténá nía, càide yàasu iwàwata néeséeyéi, Cirene
iyúwaté Espíritu Santo yàanàanáté ìyacàlená mìnanái nacái áibanái,
wàwali bàaluité. 16 Néeseté nàanàacaté Antioquía ìyacàlená
nuwàwalica tàacáisi Wáiwacali irìculé. Nadàbacaté nacàlidacani
icàlidéericaté walí. Iimacaté: càmíiyéi judío irí. Nacàlidaca nalí
‘Báisíta Juan el Bautista ibautizácaté Jesús iináwaná Wáiwacalicani.
wenàiwicanái úni yáaculé. Quéwa 21 Wáiwacali íiwitáise cachàiníiri
mesúnamáita Dios ibànùapinácué ìyacaté nalí, ínáté yéewa

piríwa Espíritu Santo, yái manùbéeyéi wenàiwica namàacaca
yàacawéeridéeripinácuéca pía, náichawa náiwitáise bàaluisàimiwa,
ibautizácaténácué píiwitáise yá neebáidaca Wáiwacali itàacái.
Espíritu Santo ichàini iyú’, íimaca 22 Néese, níái yeebáidéeyéica
yái Wáiwacalica. 17 Uwé, Dios idéca Jesús, Jerusalén ìyacàlená

yàaca Espíritu Santo càmíiyéi judío néeníiyéica néemìaca Antioquía
irí càide iyúwaté yàanáté walíni, ìyacàlená mìnanái iináwaná. Yá
wía judíoca, weebáidacaalíté nabànùaca Bernabé yàacaténáwa
Wáiwacali Jesucristo itàacáiwa, Antioquía ìyacàlená nérépiná.
íná canáca yéewaná wapéliaca 23 Bernabé yàanàacaté néré, yá
Dios íipunita, canáca yéewaná yáalíacawa Dios imànica nalí

wamáisanìaca náichani, yái Espíritu cayábéeri. Iná casíimáica Bernabé
Santoca —íimaca yái Pedroca. iwàwa, iyanídacawa náapicha.
18 Néese níái yeebáidéeyéica Yàalàaca nía, ichàiniadaca nacái
Jesús itàacái ìyéeyéica Jerusalén nawàwa canánama, cachàiníinápiná
náiwitáise neebáidáanápiná iyúwa ofrenda náapicha níái

mamáalàacata Wáiwacali itàacái Bernabé, Saulo nacái natécaténáni
tài íiméeri iyú. 24 Cayábéericáiná ancianonái irí icuèyéica wenàiwica
íiwitáise yái asìalica, yái Bernabéca, yeebáidéeyéica Jesús itàacái Judea
Espíritu Santo icùacáiná íiwitáise. yàasu cáli íinata, nayúudàacaténá
Yeebáida Dios itàacái manuísíwata catúulécanéeyéi wenàiwica
tài íiméeri iyú. Càita áibanái yeebáidéeyéi Jesús itàacái.
manùbéeyéi àniwa néemìaca
Bernabé icàlidáaná nalíni, yá Muerte de Santiago y
nawènúadaca náiwitáisewa encarcelamiento de Pedro
neebáidacaténá Wáiwacali itàacái.
25 Néeseté Bernabé yàacawa Tarso
ìyacàlená irìculé icutácaténá Saulo.

12 Néenialíté rey Herodes
idàbaca yùuwideca imànica
abénaméeyéi yeebáidéeyéi Jesús
Idécanáamité yàanàacani, yá itéca itàacái Jerusalén ìyacàlená
Saulo Antioquía ìyacàlená néré. néeníiyéica ìyaca. Herodes
26 Bernabé, Saulo yáapicha nàyacaté idàbacaté yùuwichàidaca nía.
néré abéeri camuí náapicha níái 2 Herodes ichùulìaca úwinái
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. iwichùaca Santiago íicha

Néewáidacaté madécaná wenàiwica. íiwita, yéetácaténátéwa, yámi
Antioquía ìyacàlená néeni áibanái Juan ibèerimica. 3 Néese, yái
nàacaté yeebáidéeyéi íipidenápiná Herodesca, yáalíacawa casíimáica
cristianonái, íimáanáca Cristo judío íiwacanánái ìwali yái
yéewáidacalénái, Cristo yéetáanácawéi Santiagomica,
yáapichéeyéi nacái íimáanáca. íná ichùulìaca úwinái íibàaca
27 Néenialíté abénaméeyéi profeta Pedro nacái. Yá náibàacani
itàaníiyéica Dios inùmalìcuíse judíonái yàasu culto Pascua yaalí
nàacatéwa Jerusalén ìyacàlená nayáacaalíté pan càmíiri idènìa
íicha, yá nàanàaca Antioquía levadura. 4 Idécanáamité náibàaca
ìyacàlená néré. 28 Abéeri néená, Pedro, néese Herodes ichùulìaca
íipidenéeri Agabo, ibàlùacawa nacùaca Pedro presoíyéi ibànalìcu.
nàacuésemi, níái yeebáidéeyéica Ichùulìaca nacùacani, níái úwinái
Jesús itàacái. Yá Espíritu Santo báinúaca náiwitáaná imanùbaca.
icùaca Agabo íiwitáise icàlidacaténá Nàyaca báinúacanama úwinái
nalí tàacáisi Dios inùmalìcuíse. macái náiwitáaná imanùbaca.
Yá icàlidaca nalíni ìyáanápináté Herodes iwàwacaté ichàbáidaca
máapicái cachàiníiri iyú nàasu Pedro judíonái irí nanúanápináni
cáli néré, yái Israel yàasu cálica. Pascua yàasuná culto idénáami.
Càité ichàbacawa néesetécáwa 5 Càité Pedro ìyaca presoíyéi
idècunitàacá emperador ibànalìcu. Nacùaca cayábani.

romanosàiri Claudio icùaca macái Quéwa manùbéeyéi yeebáidéeyéica
cáli imanùbaca. 29 Iná Antioquía Jesús itàacái nasutáca Dios
ìyacàlená mìnanái yeebáidéeyéica íicha Pedro irípiná manuísíwata
Jesús itàacái náináidacatéwa mamáalàacata.
nabànùanápináté plata iyúwa
ofrenda nayúudàacaténá áibanái Dios libra de la cárcel a Pedro
yeebáidéeyéica Jesús ìyéeyéica 6 Yáta catáca mapisáipináta
Judea yàasu cáli íinata. Macái Herodes ichàbáidapináté Pedro

wenàiwica imanùbaca nabànùaca judíonái irí, nanúanápináni, yá
plata iyúwata náalimáaná Pedro iimáca ìyaca bamuchúamibàa
namàacaca ofrenda. 30 Càité náicha pucháiba úwinái. Pedro
nàwacáidaca plata, yá nabànùacani nadacuèri pucháiba cadena iyú.
LOS HECHOS 12 326
Aibanái úwi ibàluèyéiwa presoíyéi íipidená Marcos. Quéechatécáwa

ibàna inùma néeni nacùaca madécaná wenàiwica
presoíyéi ibàna ipíchaná Pedro ìwacáidáyacacawa néré, yá
imusúacawa. 7 Yáta Dios yàasu nasutáca nàyaca Dios íicha. 13 Pedro
ángel yàanàaca néré, ibàlùacawa inúacaté bàacháwáiséerica iwáiná
mawiénita Pedro irí. Yá camalási inùmaca, yá abéechúa mànacàu
ipuníada presoíyéi ibàna irìculé. íipidenéechúa Rode umusúacawa
Néese ángel icapèedaca Pedro capìi íicha, ùacatéwa mawiénita
ibàlài ìwali icawàidacani. Yá iwáiná inùma irí uémìacaténá
íimaca Pedro irí: “¡Caquialéta, néré cawinácaalí cài isàna néese.
pimichàawa!” íimaca yái ángelca. 14 Ualíaca uémìaca Pedro itàacái,
Yáta pucháiba cadena icaláacawa quéwa càmita ùacùa irí iwáiná

Pedro icáapi íicha. 8 Yá ángel inùma, máinícáiná casíimáica úa
íimaca Pedro irí: “Pìwali pibàlewa, íná upìacawa capìi irìculé àniwa
pizapatoni nacáiwa”, íimaca yái ucàlidaca nalíni Pedro ibàlùanáwa
ángelca. Idécanáami Pedro imànica bàacháwáiséeri iwáiná inùma néeni.
càide iyúwaté ángel íimáaná irí, 15 Yá náimaca ulí:
yá ángel íimaca irí àniwa: “Peedá —¡Máiwitáiseca pía! —náimaca

pìasu ruana nacáiriwa, piúca ulí. Quéwa úumaca báisícatani.
pìwalíisewani. Pìawa núamiwáise”, Néese náimaca:
íimaca irí yái ángelca. —Canácani. Iwàwa cáurimica
9 Yá Pedro imusúacawa ángel meedá yáara cài péemìaca isàna
yáamiwáise. Càmita yáalíawa asáisí —náimaca ulí, nayúunáidacáiná
báisícaalíni, ángel imusúadáanácani úwinái nanúacaténi.
presoíyéi ibàna irìcuíse. Pedro 16 Idècunitàacá natàaníca capìi
iyúunáidaca yéenáiwanási nacáiri irìcu, quéwanáta Pedro inúaca

cài iicáca meedá. 10 Nachàbacatéwa mamáalàacata bàacháwáiséeri
idàbáanéeyéi úwi íicha, néese iwáiná inùma. Néese nàacùaca
nachàbacawa áibanái íicha bàacháwáiséeri iwáiná inùma,
àniwa icuèyéica presoíyéi ibàna. yá naicáca Pedro ibàluèricawa
Nàanàaca inùma néré, yái manuíri néeni. Yá náináidaca manuísíwata
inùma yáawami hierroírita, naicáidaca irí. 17 Néese
namusúacatáipinácawa carretera Pedro yúucaca icáapiwa nalí
irìculé yàcalérìcu, yá inùma masànacaténá nía. Yá icàlidaca
yàacùacawa yàasu wawàsitawa nalíni càinácaalíté iyú Wáiwacali
meedá. Yá namusúacawa íicha. imusúadacani presoíyéi ibàna
Nèepunícanáamiwa abéeri irìcuíse. Yá íimaca nacái nalí:
carretera irìcubàa, yáta ángel —Picàlidacué Santiago iríni, yái
imàacaca Pedro abéerita. Wáiwacali iméeréerica. Picàlidacué
11 Néese átata Pedro yáalíacawa nacái nalíni, níara yáapichéeyéica
imusúacatéwa náicha. Yá íimaca yeebáidéeyéica Jesús itàacái —
iríwa: “Siùcade núalíacawa báisíiri íimaca yái Pedroca. Néese Pedro
iyú, Dios idéca ibànùaca yàasu yàacawa náicha áibalépiná.
ángelwa nùatalé imusúadacaténá 18 Néeseté mapisáita àniwa,
núa Herodes íicha, náicha nacái cáanáica úwinái napìanícawa

níara judíoca iwàwéeyéica inúaca presoíyéi ibàna irìcubàa nacutáca
núa”, íimaca iríwa yái Pedroca. Pedro, néemíaníca nacáiwa
12 Idécanáami íináidacawa ìwali nalíwáaca lúasi iyú, càmicáiná
macáita ìyáaná, néese yàacatéwa nadé nàanàaca Pedro. 19 Herodes
María icapèe néré, úái Juan ichùulìacaté nacutácani, quéwa
yáatúaca. Yái Juanca áibaalí càmita náalimá nàanàacani.
Iná Herodes isutáca yéemìawa nacáiyéi iyáacáiná ìyapicúa irìcuíse

naináwaná, níái úwi icuèyéicaté ipíchawáiseté yéetácawa.
Pedro presoíyéi ibàna irìcu. Yá 24 Quéwa níái wenàiwica
ichùulìaca yàasu wenàiwicawa yeebáidéeyéica Jesús itàacái

nanúanápiná níái úwica. Néese nacàlidaca nàacawa Dios itàacái
Herodes yàacatéwa Judea yàasu mamáalàacata áibanái wenàiwica
cáli íicha ìyacaténá Cesarea irí. Yá manùbéeyéi neebáidacani
ìyacàlená irìcu. macái yàcalé.
25 Idécanáamité Bernabé, Saulo
La muerte de Herodes nacái namáalàidaca namànica
20 Néeseté calúaca rey Herodes náibaidacaléwa Dios irípiná, yáté
áibanái yáapicha, Tiro ìyacàlená nèepùacawa Jerusalén ìyacàlená
mìnanáica, Sidón ìyacàlená íicha. Yá natéca náapichawa Juan,
mìnanái nacái. Iná níái pucháiba íipidenéeri nacái Marcos.
yàcalé mìnanáica natàaníca
náapichawáaca, yá abédanamata Bernabé y Saulo comienzan
namànica náiwitáisewa su trabajo misionero
nàanápináwa Herodes yàatalé
natàanícaténá yáapicha éeréeri
iyú, yéewacaténá cayábaca iicáca
13 Madécaná Antioquía
ìyacàlená mìnanái
neebáidacaté Jesús itàacái.
nía àniwa. Nàaca plata Blasto Abénaméeyéi profeta, áibanái
irí, abéeri Herodes yáapichéeri nacái yéewáidéeyéica wenàiwica
máiníiri cachàini, nawàwacáináté nàyacaté yeebáidéeyéi yèewi.
Blasto itàaníca nawicáu Herodes Càica náipidená: Bernabé; Simón
yáapicha, yéewanápiná Herodes nacái, áibaalí íipidená Negro; Lucio
ibatàa nàyaca matuíbanáita. nacái, Cirene yàasu cáli néeséeri;
Iwàwacutácaté nàyaca cayába Manaén nacái, idàwinèericatéwa
Herodes yáapicha nawènìacaténáté rey Herodes yáapicha, yái
yàacàsi áiba cáli néeni Herodes Herodes icuèricaté Galilea yàasu
icuèricaté. 21 Herodes imàacaca nalí cáli; Saulo nacái áiba. 2 Aiba
abé èeri nàwacáidáyacáanápináwa èeri namànicaté nàyaca culto
yàatalé. Idéca èeri yàanàaca, yá Wáiwacali irí, namàacaca náichawa
Herodes ìwalica ibàle cawèníiriwa. nacái nayáacaléwa. Yáté Espíritu
Néese yàacawa wenàiwicanái Santo íimacaté nalí: “Peedácué
yàacuésemi, yá yáawinacawa yàasu pèewíisewa nulípiná níái Bernabé,
yàalubáisi chènuníiri íinatawa. 22 Yá Saulo nacái namànicaténá càide
idàbaca icàlidaca nalíni. Néese níái iyúwa nuwàwáaná namànica”,
wenàiwica yéemièyéica Herodes irí íimaca yái Espíritu Santoca.
nadàbaca cài namáidáidaca: “¡Yái 3 Néese nasutáca Dios íicha
icàlidéerica walíni càmíirita asìali, nalípiná àniwa, namàaca náichawa

néese abéeri chènuníiséericani!” nacái nayáacaléwa mamáalàacata,
cài namáidáidaca mamáalàacata, yá namàacaca nacáapiwa nàwali,
Dioscáinásatáni, yái Herodesca, níái Bernabé, Saulo nacái. Néese
náimaca. 23 Yáta Wáiwacali yàasu nabànùaca nía, náibaidacaténáté
ángel ibànùaca uláicái Herodes Dios irípiná.
ìwali, càmicáiná Herodes yàa Dios
icàaluíniná, néese imàacacáita Los apóstoles en Chipre
wenàiwicanái yàaca irí cayábéeri, 4 Néeseténamànica càide iyúwa
Dioscáinásatáni, yái Herodesca, Espíritu Santo ibànùaná nía, yá
náimaca. Néeseté Herodes Bernabé, Saulo nacái nàacatéwa
yéetácawa cáiwíiri iyú, enìsi Seleucia ìyacàlená néré, mawiéníiri
LOS HECHOS 13 328
ìyaca manuíri úni irí. Néenita yá yeebáidaca, íináidacáináwa

nawàlùacawa nave irìculé, yá manuísíwata Wáiwacali itàacái
nàacawa úni yàasu iwàwata ichàini ìwali.
íinatalé íipidenácatalé Chipre.
5 Idécanáamité nàanàaca néré, yá Pablo y Bernabé en
nawàlùacawa Salamina ìyacàlená Antioquía de Pisidia
irìculé. Yá nadàbaca nacàlidaca nalí 13 Néeseté Pablo iwàlùacawa nave
Dios itàacái judíonái yéewáidacàalu irìculé ìyéerica Pafos íidalutalená

irìcu. Juan Marcos yàacawa néeni yàacawéeyéiná yáapichawa.
náapicha nacái iyúudàacaténá nía. Yá nàacawa manuíri úni yáacubàa
6 Yá nàacawa iwàwata imanuíca Perge íidalutalená néré, ìyéerica
macáita yàcalé imanùbaca ìyéerica Panfilia yàasu cáli íinata. Quéwa
iwàwata íinata. Yá nàanàacaté Pafos Juan Marcos yèepùacatéwa náicha
ìyacàlená néré. Nàanàaca judíosàiri Jerusalén ìyacàlená nérépiná.
íipidenéerica Barjesús. Yácata 14 Yá Pablo, Bernabé nacái
camàliquéeri. Itàaníca ichìwawa. nachàbacatéwa Perge ìyacàlená

Iimaca ìwaliwa itàanícasa Dios íicha, nàacawa machacànita
inùmalìcuíseta, quéwa ichìwa Antioquía ìyacàlená irìculé. Yái
meedá. 7 Yái camàliquéeri yàcalé ìyaca Pisidia yàasu cáli
ìyaca gobernador yáapicha, yái íinata. Yá nawàlùacatéwa judíonái
gobernador íipidenéerica Sergio yéewáidacàalu irìculé, sábado,
Paulo, abéeri cáalíacáiri icuèricaté judíonái iyamáidacatáicawa. Pablo,
manùbéeyéi wenàiwica. Yái Bernabé nacái náawinacawa néré
gobernadorca imáidaca yàataléwa néemìacaténá naléeca Dios itàacái.
Bernabé, Saulo nacái, gobernador 15 Néese judíonái yéewáidacàalu
iwàwacáináté yéemìaca Dios íiwacanánái naléeca nalí Dios

itàacái. 8 Quéwa yái camàliquéerica, itàacái profeta Moisés itànèericaté,
íipidenéerica Elimas griego itàacái áibanái profeta itànèericaté nacái.
iyú, yùuwideca imànica apóstolnái. Néese nabànùaca tàacáisi Pablonái
Iwàwa nacái iwènúadaca irí. Yá náimaca Pablonái irí:
gobernador íiwitáise ipíchaná —Wéenánái, pidènìasicué tàacáisi
yeebáidaca Dios itàacái. 9 Néese pìalèeripinácué iyú wenàiwica,
Saulo, íipidenéeri Pablo griego ára picàlidacué walíni —náimaca
itàacái iyú, Espíritu Santo icuèri Pablonái irí.
íiwitáise, yá iicáidaca machacàníiri 16 Néese Pablo imichàa
iyú Elimas irí. 10 Yá íimaca irí: ibàlùacawa, yá yúucaca nalí

—Pía cachìwéerica, báawéeri icáapiwa masànáanápiná nía.
meedá, Satanás nacáiri íiwitáise, Yá íimaca nalí: “Péemìacué,
pía, nàuwideca canánama píacué israelitaca, píacué nacái
cayábéeyéi íiwitáise. ¿Cáná càmíiyéica judío, yèeyéica Dios
càmita piyamáida piwènúadaca icàaluíniná. 17 Yái Dios icuèrica
Dios itàacái pichìwa iyúwa? 11 Iná Israel itaquénáinámi yeedácaté
siùcade Dios yùuwichàidapiná wàawirináimi yàasunáipináwa.
píawa. Matuípináca píawa maléená Dios imàacacaté madécanáca nía
èerita. Càmita píalimá piicáca èeri idècunitàacá nàyaca Egipto yàasu
icamaláwa —íimaca yái Pabloca. cáli íinata, càmíirica nàasu cáli.
Yáta catáca Elimas iicáca. Yá Néeseté Dios iwasàaca nía ichàini
icutáca wenàiwica itécaténáni iyúwa íicha yáara cálica. 18 Ewitaté
icáapi ìwali, càmicáiná yáalimá nawènúadacáaníta náiwitáisewa
iicáca ituí iyúwa. 12 Yá idécanáami Dios íicha, càicáaníta icùacaté
gobernador iicáca càinácaalí ìyáaná, nía cuarenta camuí idècunitàacá
329 LOS HECHOS 13
nèepunícawa chuìri manacúali núawawa iyúwa yàasu wenàiwica

yùucubàa càináwàiri, canácatalé càmíiri cachàini náicha canánama,
wenàiwica. 19 Néeseté Dios máinícáiná cayábéerica nuíchani’,
imáalàidacaté siete namanùbaca íimacaté yái Juan el Bautistaca.
wenàiwica íiwitáaná ìyéeyéicaté 26 “Píacué nuénánáica, Abraham
Canaán yàasu cáli íinata yàacaténáté itaquénáinámi, píacué nacái

nàasu cáli wàawirináimi irí. 20 Càité càmíiyéica judío yèeyéica
Dios imànica wàawirináimi irí Dios icàaluíniná, Dios idéca
cawàwanáta cuatrocientos cincuenta ibànùacuéca pirí yái tàacáisica
camuí. píalíacaténácuéwa Jesús iwàwaca
“Néeseté Dios ibànùaca nalí iwasàacuéca pía Dios yàasu
náiwacanánáipiná nacùacaténáté yùuwichàacáisi íicha. 27 Siùcade
nía àta profeta Samuel yàasu nucàlidacué piríni. Níara Jerusalén
èeripináté. 21 Néeseté wàawirináimi ìyacàlená mìnanáica, nía nacái
nasutáca Dios íicha wawàsi náiwacanánáica, càmitaté náalíawa
imàacáanápináté nalí abéeri rey cawinácaalíni yái Jesúsca. Siùcade
icuèripiná nía. Yá Dios imàacaca mamáalàacata càmita náalía
nalí rey icuèripinácaté nía cuarenta néemìaca càinácaalí íimáaná
camuí. Yái idàbáanéeri reyca macáita tàacáisi profetanái
íipidenácaté Saúl, yái Cis ìirica, itànèericaté Jesús iináwaná
Benjamín itaquérinámi. 22 Néeseté ìwali, éwita naléecáanítani
Dios càmita quirínama ibatàa néewáidacàalu irìcuwa sábado
Saúl icùaca israelitanái. Yá Dios imanùbaca nayamáidacatáicawa.
imàacacaté rey David icuèripináté Iná nachùulìacaalíté úwinái inúaca
israelitanái Saúl yáamirìcubàami. Jesús, yáté judíonái namànicaté
Dios íimacaté David ìwali: ‘Yái macáita càide iyúwaté profetanái
Davidca, Isaí ìirica, cayába itànàanáté tàacáisi Jesús iináwaná
nuicáca íiwitáise. Núalíacawa ìwali. 28 Ewitaté càmicáaníta
iwàwa imànica macáita càide nàanàa Jesús ìwali ibáyawaná
iyúwa nuwàwáaná’, cài íimaca yái nanuéripiná ìwalíiseni, càicáaníta
Diosca. 23 Yái rey Davidca idènìaca nasutáca Pilato gobernador íicha
itaquérinámiwa, íipidenéeri Jesús. wawàsi ichùulìanápináté úwinái
Dios ibànùacaté Jesús iwasàacaténá natàtàaca Jesús cruz ìwali. Càité
Israel itaquénáinámi Dios yàasu yéetácawa. 29 Néese nadécanáamité
yùuwichàacáisi íicha, càide namànica irí macáita càide iyúwaté
iyúwaté Dios icàlidáaná bàaluité. Dios itàacái icàlidáanácani Jesús
24 Ipíchawáiseté Jesús yàanàaca, ìwali, yáté áibanái nalicùadacani
Juan el Bautista icàlidacaté tàacáisi cruz ìwalíise. Yá nabàlìacani.
macái Israel itaquénáinámi irí. 30 Quéwa Dios imichàidacaté Jesús
Icàlidaca nalíni iwàwacutáanáté yéetácáisi íicha. 31 Yáté manùba

nawènúadaca náiwitáisewa Dios èeri Jesús imàacacaté yáawawa
irípiná, nabautizáanápiná nacáiwa, naicácani níái yèepuníiyéicatéwa
náasáidacaténá nawènúadacaté yáapicha Jerusalén ìyacàlená néré
náiwitáisewa báawéeri íicha. Galilea yàasu cáli íicha. Siùcade
25 Néese mawiénicaté Juan yàasu nacàlidaca nàacawa Jesús iináwaná
èeri yéetáanápinátéwa, yá íimaca: ìwali wenàiwicanái irí.
‘Núa càmíiri Mesías, icuèripiná 32 “Càita wacàlidacuéca piríni
israelitanái càide iyúwacué yái cayábéeri tàacáisica: Dios

píináidáanáwa nùwali, néese idéca imànica macáita càide iyúwa
áiba yàanàapiná núamirìcubàawa icàlidáanáté cáimiétacanéeri iyúni
máiníiri cachàinica nuícha. Nuicáca wàawirináimi irí. 33 Iná siùcade
LOS HECHOS 13 330
Dios idéca imànica walíni wía Dios iwàwaca wàawirináimi

nataquénáinámica càide iyúwaté nàyaca, wía nacái. Quéwa, éwita
icàlidáaná tàacáisi wàawirináimi wamànicaalí macáita càide
irí, íiméerica imichàidáanápináté iyúwa Moisés itàacái íimáanátá,
Jesús yéetácáisi íicha. Yái rey càicáaníta càmita Dios iicá wía
Davidca nacái itànàacaté tàacáisi iyúwa mabáyawanéeritá. Néese,
Jesús iináwaná ìwali pucháibáaná siùcade weebáidacaalí Jesús itàacái,
salmo irìcu, David itànàacáináté yásí Dios imàacaca iwàwawa
tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios wabáyawaná íicha, mabáyawanáca
íimacaté Iiri iríwa: ‘Píacata iicáca nacái wía, éwita càmicáaníta
Nuìrica; siùcade nudéca numàacaca mabáyawaná wía. 40 Iná cayábacué,
èeri mìnanái náalíacawa nuénánái, ipíchanácué Dios yàasu
Nuìrica pía’, cài íimacaté yái yùuwichàacáisi yàanàaca pìwali
Diosca. 34 Dios icàlidacaté walíni càide iyúwaté profetanái itànàanáté
imichàidáanápináté Jesús tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios
yéetácáisi íicha ipíchaná iinámi íimacaté:
ibadácawa. Càité Dios íimaca 41 ‘Péemìacué cayába, píacué
walí profeta Isaías yàasu tàacáisi báawéeyéica iicáca
iyú. Dios íimacaté israelitanái irí: núa. Picalùadacuéwa,
‘Nucàlidacaté rey David irí tàacáisi néese péetácuéwa,
mabáyawanéeri, cáimiétacanéeri mesúnamáicáináta
iyú machìwéeri nacái, íiméerica nubànùacué pìwali
numàníinápináté irí cayábéeri. Yá manuíri yùuwichàacáisi,
numànipinácué pirí macáita yái càulenéeripiná peebáidaca
cayábéerica nucàlidéericaté ìwali iináwaná ìwali, éwita áibanái
David irí’, íimacaté yái Diosca. icàlidacáaníta pirícué
35 Báisíta Dios idéca imànica càide yùuwichàacáisi iináwaná
iyúwaté íimáaná, càmitaté imàaca ìwali’,
Jesús iinámi ibadácawa, ínáté rey càité íimaca yái Diosca”, íimacaté
David itànàaca áiba salmo Dios Iiri nalí yái Pabloca.
inùmalìcuíse. Dios Iiri íimacaté: 42 Yá Pablo imáalàidaca icàlidaca
‘Càmita pimàacapiná ibadácawa yái nalíni. Idècunitàacá namusúacawa

nuináca, núa pìasu wenàiwicaca judíonái yéewáidacàalu irìcuíse,
mabáyawanéerica’, íimacaté yái yá càmíiyéi judío nasutáca Pablo
Dios Iirica. 36 Uwé, siùcade macáita íicha wawàsi yèepùanápináté
wáalíacawa rey David icùacaté icàlidacaténá nalíni àniwa, yái
israelitanái càide iyúwaté Dios tàacáisica, áiba sábadopináté
iwàwáaná. Néeseté béericaalíténi, nayamáidacatáicawa.
yá yéetácawa, yái Davidmica, yá 43 Idécanáamité namáalàidaca
nabàlìacani yàawirináimi yàasu namànica culto, yá namusúacawa

càliculìi irìculéwa. Yáté ichéecami macáita yéewáidacàalu íicha, yá
ibadácawa. 37 Quéwa yái Jesús, Dios manùbéeyéi judíonái yàacawa
imichàidéericaté yéetácáisi íicha, náapicha níái Pablo, Bernabé
càmitaté iiná ibadáwa. 38-39 Iná nacái; áibanái nacái càmíiyéi judío,
píacué nuénánáica, wacàlidacué yeebéeyéi quéwa càiyéide iyúwa
pirí yái tàacáisica: Peebáidacaalícué judíonái yeebáidáaná Dios itàacái,
Jesús itàacái, yásí Dios imàacacué níacata yèeyéicatéwa Pablonái
iwàwawa pibáyawaná íichawa. yáapicha. Yá Pablonái yàalàaca nía
Bàaluité profeta Moisés itànàacaté neebáidáanápiná mamáalàacata
Dios itàacái, yái tàacáisica Wáiwacali itàacái, yéewacaténá
icàlidéericaté nalíni càinácaalíté Dios imànica nalí cayábéeri.
44 Néese áiba sábado àniwa manùbéeyéi wenàiwica ìyéeyéica
judíonái iyamáidacatáicawa, batéwa Pisidia yàasu cáli íinata néemìaca
macáita wenàiwica ìyéeyéica yàcalé Wáiwacali itàacái. 50 Quéwa
irìcu nàwacáidáyacacawa néré abénaméeyéi judío natàaníca
néemìacaténá Pablonái icàlidáaná báawéeri iyú Pablonái ìwali.
nalí Wáiwacali itàacái. 45 Quéwa Judíonái itàaníca yàcalé
abénaméeyéi judío íiwacanánái íiwacanánái yáapicha, náapicha
naicácáiná madécaná wenàiwica nacái abénaméeyéi inanái
ìwacáidáyaquéeyéicawa, yá cáimiétacanéeyéica yeebáidéeyéica
calúaca níái judío íiwacanánáica, càide iyúwa judíonái. Càita judíonái
cayábacáiná wenàiwica iicáca nawènúadaca yàcalé íiwacanánái
náicha Pablonái, níái apóstolca. íiwitáise nàuwidecaténá namànica
Yá judío íiwacanánái nadàbaca apóstolnái. Yáté namusúadaca
natàaníca casaquèeri iyú Pablo Pablonái nàasu cáli íichawa.
ìwali. Natàaní nacái báawéeri iyú 51 Néese, Pablonái nachùpìaca
ìwali, yái tàacáisi Pablo icàlidéerica cáli ichùmalé nàabàli íichawa

wenàiwicanái irí. 46 Iná Pablo, judíonái iicápiná càide iyúwa judío
Bernabé nacái nacàlidaca judíonái íiwitáise ìyáaná, náasáidacaténá
iríni macàaluínináta. Yá náimaca: Dios yùuwichàidáanápináté níái
—Quéecháwanáimi judíoca. Yá Pablonái yàacawa
iwàwacutácaté wacàlidacuéca piríni, Iconio ìyacàlená néré. 52 Níacata
píacué judíoca, quéwacué pidéca quéwa Antioquía ìyacàlená mìnanái
piwènúadaca píiwitáisewa Dios yeebáidéeyéica Jesús itàacái,
itàacái íicha, càmicáinácué piwàwa casíimáica nawàwa manuísíwata,
picáucawa càmíiri imáalàawa. Espíritu Santo nacái icùaca
Iná péemìacué cayába, siùcade náiwitáise.
wàaca wacàlidaca Dios itàacái
càmíiyéi judío irí. 47 Wáiwacali Pablo y Bernabé en Iconio
idéca ichùulìaca wía, càide iyúwaté
profeta Isaías itànàaná Dios itàacái.
Wáiwacali íimacaté:
14 Néeseté Pablo, Bernabé
nacái, nàanàaca Iconio
ìyacàlená irìculé, yá nawàlùacawa
‘Nudéca nuedáca pía judíonái yéewáidacàalu irìculé.
péewáidacaténá càmíiyéi Yá nacàlidaca nalí Wáiwacali
israelita, càide iyúwa itàacái cáalíacáiri iyú, íná
camalási icànacaalí nàwali, yéewa manùbéeyéi yeebáidaca
náalíacaténáwa nùwali. nalíni, abénaméeyéi judío,
Picàlidáanápiná nalíni, áibanái nacái càmíiyéi judío.
nuwàwaca nuwasàaca nía 2 Aibanáita quéwa judío càmíiyéi
Dios yàasu yùuwichàacáisi yeebáida, nawènúadaca yàcalé

íicha, macái èeri mìnanái mìnanái íiwitáise, càmíiyéica
ìyéeyéica macái cáli judío, nàuwidecaténá namànica
déecuíséeyéi’, wenàiwica yeebáidéeyéica
íimaca walí yái Wáiwacalica — Jesús itàacái. 3 Iná apóstolnái
náimaca níái Pablonáica. iyamáacatéwa néeni madécaná
48 Néese idécanáami càmíiyéi èerisíwata. Nacàlidaca nalíni
judío yéemìacani, yá casíimáica cáalíacáiri iyú Wáiwacali
nawàwa. Yá nàaca Dios irí inùmalìcuíse. Yá Wáiwacali
cayábéeri itàacái ìwali. Yá macáita imàacaca nalí ichàiniwa
wenàiwica Dios yèeyéica icáuca nachùnìacaténá cáuláiquéeyéi
càmíiri imáalàawa, neebáidaca wenàiwica. Imàaca nacái namànica
Pablonái yàasu tàacáisi. 49 Càité yái càmíirica wenàiwica idé
LOS HECHOS 14 332
imànica. Ináté yéewa macáita —¡Cuwáináica níái wenàiwicaca!

náalíacawa Pablonái icàlidaca ¡Nadéca nalicùacawa chènuníise
tàacáisi Dios inùmalìcuíse, báisíiri wàatàna iyúwa asìanái! —cài
iyú. 4 Níái wenàiwica ìyéeyéica náimaca Pablonái ìwali.
yàcalé irìcu càmita abédanamata 12 Náimaca Bernabé ìwali
náiwitáise náapichawáaca. cuwáisàiricasani íipidenéerica

Abénaméeyéi yeebáidaca judío Zeus. Náimaca Pablo ìwali
íiwacanánái itàacái, áibanái cuwáisàiricasani íipidenéerica
abédanamata náiwitáise apóstolnái Hermes, Pablo icàlidacáiná
yáapicha. 5 Néeseté abénaméeyéi tàacáisi wenàiwicanái irí. 13 Iyaca
judío, áibanái nacái càmíiyéi judío néré sacerdote icuèrica templo
natàaníca yàcalé íiwacanánái ìyéerica mawiénita yàcalé inùma
yáapicha. Yá abédanamaca irí, yái nasutácàaluca nàasu
náináidacawa náibàanápiná cuwáisàiriwa íipidenéeri Zeus.
Pablonái, nanúanápiná nacái nía Yái sacerdoteca itéca pacá
íba iyú. 6 Quéwa Pablo, Bernabé idènièyéica ichílanáwa íiwinási.
nacái náalíacawa naináwaná ìwali, Yá itéca pacá Pablonái yàatalé. Yái
ínáté nàacawa náicha. Yá nàacawa sacerdoteca, wenàiwicanái nacái
áiba yàcalé néré íipidenéeyéi Listra, canánama nawàwacaté nanúaca
Derbe áiba ìyéeyéica Licaonia pacá iyúwa sacrificio, nàacaténáté
yàasu cáli íinata. Ináté Pablonái Pablonái icàaluíniná naicácáináté
nèepunícawa yàcalé imanùbaca Pablonái iyúwa chènuníiséeyéi.
ìyéeyéica mawiénibàa Listra, 14 Níái apóstolca, Bernabé, Pablo
Derbe nacái íicha. 7 Nacàlidaca nacái idécanacáita náalíacawa

yái cayábéeri tàacáisica, íiméerica wenàiwicanái nawàwáaná
Jesús iwasàaca wenàiwicanái Dios nàaca nacàaluíniná, yá Pablonái
yàasu yùuwichàacáisi íicha. icacanáidaca ibàlewa càide iyúwaté
judío íiwitáise ìyáaná máinícaalí
Apedrean a Pablo en Listra achúmaca nawàwa. Yá Pablonái
8 Iyacaté áiba Listra ìyacàlená ipìacawa wenàiwicanái yèewiré,
mìnali, éeruíri yàabàli, càmíiri namáidáidaca napìacawa. Náimaca
idé ìipìnáaníca. Yáawináanícawa wenàiwicanái irí:
meedá yácáináta imusúanáwa 15 —Píacué wenàiwicaca,
yáatúa íichawa. Canácatáita picácué cài pimàni. Wíacáiná

ìipìnáaní. 9 Yái asìali yéemìaca wenàiwicanáita nacái càitade
tàacáisi Pablo icàlidéerica. Néese iyúwacué pía. Wadéca wàanàaca
Pablo iicáidaca irí. Yá Pablo wacàlidacaténácué pirí tàacáisi
yáalíacawa éeruíri yàabàli cayábéeri íiméerica iwàwacutácué
yeebáidaca cayába yéewanápiná piwènúadaca píiwitáisewa íicha,
ichùnìacawa. 10 Néese Pablo íimaca yái canéerica iwèni wawàsica
irí cachàiníiri iyú: pisutácaténácué píawawa cáuri
—Pimichàawa pibàlùacawa Dios íicha, yái imàníiricaté macáita
machacàníiri iyú pìabàli iyúwa waiquéerica chènuniré, dùlupùta
—íimaca yái Pabloca. Yáta éeruíri yàasu cáli nacái, yá nacái èeriquéi,
yàabàli ipisìa imichàa ibàlùacawa. manuíri úni nacái, macáita nacái
Yá idàbaca ìipìnáaníca. 11 Níái ìyéerica chái èeri irìcu. 16 Bàaluité
wenàiwica idécanáami naicáca Dios imàacaca wenàiwicanái
yái Pablo imàníirica, yá canánama nàyaca iyúwaté
néemíanícawa cachàiníiri iyú. nawàwáaná. 17 Mamáalàacata
Néemíanícawa Licaonia yàasu cáli quéwa imànicatécué pirí cayábéeri
néeséeyéi itàacái iyú. Náimaca: imàacacaténácué píalíacawa
cawinácaalíni. Ibànuèri unía. Yèeri ipíchawáise wawàlùacawa Dios

walí cayábéeri bànacalé yàasu èeri ìyacàle irìculé, Dios icùacataléca
irìcuwa. Yèeri nacái wayáapiná macáita chènuniré. 23 Yàcalé
casíimáicaténá wawàwa —náimaca imanùbaca Pablonái ibàlùadaca
níái Pablonáica. ancianonái yeebáidéeyéica
18 Ewita Pablonái icàlidacáaníta Jesús itàacái, nacuèrinánáipiná,
nalíni, níái wenàiwicaca, càicáaníta níái yeebáidéeyéica Jesús
mamáalàacata máiní wenàiwica itàacái macái yàcalé imanùbaca.
nawàwacaté nanúaca pacá iyúwa Apóstolnái namàacacaté
sacrificio Pablonái irí nàacaténá náichawa nayáacaléwa,
apóstolnái icàaluíniná. nasutácaténá Wáiwacali íicha
19 Néese abénaméeyéi judío nalípiná icùanápiná wenàiwica
yàanàaca Antioquía ìyacàlená néese, yeebáidéeyéica itàacái.
ìyéerica Pisidia yàasu cáli íinata.
Aibanái judío yàanàaca Iconio Pablo y Bernabé vuelven
ìyacàlená néese nacái. Yá natàaníca a Antioquía de Siria
nawènúadáanápiná yàcalé mìnanái 24 Néeseté Pablo, Bernabé nacái
íiwitáise Pablo íicha nanúanápináni nachàbacawa Pisidia yàasu cáli,

íba iyú. Ináté nanúadáida Pablo íba yá nàanàacaté Panfilia yàasu cáli
iyú nanúacaténáni. Nayúunáidaca néré. 25 Yá nacàlidaca Dios itàacái
néetáidacaténi, íná nawatàidacani wenàiwicanái irí Perge ìyacàlená
yàcalé irìcuíse, yái Pabloca. 20 Níái irìcu. Néeseté Pablonái yàacawa
yeebáidéeyéica Jesús itàacái Atalia íidalutalená néré. 26 Atalia
nàwacáidáyacacawa Pablo itéesebàa, néeni nawàlùacatéwa nave irìculé,
yá Pablo imichàacawa yèepùa yá nàacawa manuíri úni yáacubàa
iwàlùacawa yàcalé irìculé àniwa. àta nàanàacatalétaté Antioquía
Néeseté mapisáináami àniwa, Pablo ìyacàlená néré, namáalàidacáináté
yàacatéwa Bernabé yáapicha Derbe namànica macáita náibaidacaléwa
ìyacàlená nérépiná. Dios irípiná. Antioquía
21 Nacàlidaca nalíni Derbe néesecáináté áibanái ibànùacaté
ìyacàlená irìcu yái tàacáisi nía, nasutácanáamité Dios íicha
íiméerica Jesús iwasàaca Pablonái irípiná, náibaidáanápináté
wenàiwicanái Dios yàasu irí. 27 Pablonái yàanàacaté
yùuwichàacáisi íicha, yá Antioquía ìyacàlená néré, yá
manùbéeyéi yeebáidaca Wáiwacali nàwacáidaca Antioquía mìnanái
Jesús itàacái. Idécanáami yeebáidéeyéica Jesús itàacái. Yá
nacàlidacani Derbe irìcu, yáté Pablonái icàlidacaté nalíni Dios
nèepùa napáchiaca Listra iyúudàacaté nía manuísíwata,
ìyacàlená néré, Iconio ìyacàlená Dios imàacáanáté nacái càmíiyéi
néré nacái, Antioquía ìyacàlená judío neebáidaca itàacái. 28 Pablo,
néré nacái, ìyéerica Pisidia Bernabé nacái nàyacaté néeni
yàasu cáli íinata. 22 Macái yàcalé madécaná èeri náapicha, níái
imanùbaca Pablonái ichàiniadaca yeebáidéeyéica Jesús itàacái.
nawàwa níái yeebáidéeyéica
Jesús itàacái. Pablonái yàalàaca La reunión en Jerusalén
nía cachàiníinápiná náiwitáise
neebáidáanápiná mamáalàacata
Wáiwacali itàacái tài íiméeri iyú.
15 Néenialíté abénaméeyéi
asìanái nàacatéwa Judea
yàasu cáli íicha. Yáté nàanàaca
Nacàlidaca nalíni nacái iwàwacutá Antioquía ìyacàlená néré. Néese
wàuwichàacawa Wáiwacali nadàbaca néewáidaca Antioquía
irípináwa manùba yàawiría ìyacàlená mìnanái yeebáidéeyéica
LOS HECHOS 15 334
Jesús itàacái. Náimacaté nalíni Dios iyúudàacaté nía

iwàwacutáanása càmíiyéi judío manuísíwata. 5 Quéwa abénaméeyéi
namànica nalíwa circuncisión càide fariseo yeebáidéeyéica Jesús
iyúwaté profeta Moisés ichùulìanáté itàacái namichàacawa. Yá náimaca
judíonái imànica, néese, càmicaalí Pablonái irí:
namàni nalíwa circuncisión, yá —Iwàwacutácué wamànica
càmitasa Jesús iwasàa nía Dios circuncisión càmíiyéi judío irí
yàasu yùuwichàacáisi íicha, yeebáidéeyéica Jesús itàacái.
náimaca. 2 Pablo, Bernabé nacái Iwàwacutácué nacái wachùulìaca
nàalàaca nía cachàiníiri iyú namàníinápiná càide iyúwaté
báawacáiná Pablonái yéemìaca profeta Moisés ichùulìanáté
nàasu tàacáisi. Néese macáita wàawirináimi imànica —náimaca
náimaca nalíwáaca chàinisíiri níái fariseoca.
tàacáisi iyú. Atata níái Antioquía 6 Iná apóstolnái, ancianonái nacái
ìyacàlená mìnanái yeebáidéeyéica nàwacáidáyacacawa natàanícaténá

Jesús itàacái nabànùaca Pablo, ìwali yái wawàsica. 7 Idécanáami
Bernabé nacái, áibanái nacái natàaníca nalíwáaca déecuíri iyú,
náapicha nàanápináwa Jerusalén néese Pedro imichàacawa itàaníca
ìyacàlená néré. Iwàwacutá Pablonái nalí. Yá íimaca nalí:
nasutáca néemìawa apóstolnái, —Píacué nuénánáica,
ancianonái nacái icuèyéica píalíacuécawa bàaluité Dios
Jerusalén ìyacàlená mìnanái yeedáca núa pèewíisecué
yeebáidéeyéica Jesús. Iwàwacutá nucàlidacaténá tàacáisi càmíiyéi
Pablonái nasutáca néemìawa nía judío irí, yái cayábéeri
càinácaalí Pablonái iwàwacutáaná tàacáisica íiméerica Wáiwacali
ichùulìaca càmíiyéi judío namànica iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
circuncisión ìwali. yùuwichàacáisi íicha, yéewanápiná
3 Ináté Antioquía ìyacàlená neebáidaca Jesús itàacái. 8 Néese
mìnanái yeebáidéeyéica Jesús Dios, yái yáaliérica wenàiwica
itàacái nayúudàaca Pablonái nàasu íiwitáise, yáasáidacaté walí
àyapupiná, yá nabànùaca nía. cayábaca iicáca càmíiyéi judío
Pablonái nàacatéwa nachàbacawa iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios
Fenicia yàasu cáli íinatalé, Samaria irípiná. Càité Dios yáasáidaca
yàasu cáli nacái. Yá nacàlidacaté walíni yàacáináté nalí Espíritu
nalíni càmíiyéi judío iináwaná ìwali Santo yàacawéeridacaténá nía càide
namàacacaté náichawa náiwitáise iyúwaté yàaná walí Espíritu Santo.
bàaluisàimiwa neebáidacaténá 9 Dios iicáca macáita wenàiwica
Dios itàacái. Macáita wenàiwica abédanama, wía judíoca, nía nacái

yeebáidéeyéica Jesús itàacái, càmíiyéica judío. Càica wáalíacawa
idécanáami néemìacani, yá Dios imàacacáiná iwàwawa
casíimáica néemìaca yái tàacáisica. nabáyawaná íicha neebáidacáiná
4 Néese Pablo, Bernabé nacái Wáiwacali itàacái, íná masacàaca
nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená Dios iicáca náiwitáise éwita
néré. Yá macáita wenàiwica càmicáaníta namàni macáita
yeebáidéeyéica Jesús itàacái iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná
Jerusalén ìyacàlená mìnanái, wàawirináimi imànica. 10 Cayábaca
apóstolnái nacái, ancianonái nacái Dios iicáca nía, íná ¿cánásicué
icuèyéica wenàiwica yeebáidéeyéica piwàwa pimànica iyúwa Dios
Jesús itàacái, macáita natàidaca càmíiná iwàwa? Pichùulìacaalícué
Pablonái cayábéeri iyú. Néese namànica circuncisión, níara
Pablo, Bernabé nacái nacàlidaca càmíiyéica judío yeebáidéeyéica
335 LOS HECHOS 15
Jesús itàacái, pichùulìacaalícué níái wenàiwicaca

nacái namànica macáita càide numáidéeyéica nulípináwa.
iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná 18 Núa, Picuèrinácué Dios,
wàawirináimi, yásí píalimáidacuéca núumacatécué piríni,
piicáwa Dios, Dios imàacacáináté yá báisíta numànipiná
iwàwawa nabáyawaná íicha macáita càide iyúwaté
éwita càmicáaníta namàni núumáaná bàaluité’,
iyúwa Moisés yàasu tàacáisi íimacaté yái Diosca. 19 Iná
íimáaná, yái càulenéeri wawàsica nuínáidacawa càmita cayába
càmíirica wáalimá wamànica wachùulìa namànica circuncisión,
cayába, wàawirináimi nacái yá nacái iyúwa profeta Moisés
càmitaté náalimá namànica ichùulìanáté, níara càmíiyéica judío
cayábani. 11 Càmitacué cayába cài imàaquéeyéica íichawa íiwitáise
pimànica, macáicáináta wía judíoca bàaluisàimiwa neebáidacaténá
weebáidaca Wáiwacali Jesús idéca Dios itàacái. 20 Iwàwacutácáita
imànica walí cayábéeri mawèníiri watànàacuéca nalí tàacáisi
iyú, iwasàanápináté wía Dios yàasu wàalàacaténácué nía ipíchaná
yùuwichàacáisi íicha ìwalíise yái nayáaca iinási áibanái inuérica
weebáidáanáca Jesús, càide iyúwa iyúwa sacrificio ídolo irípiná,
nacái iwasàaná níara càmíiyéica yái cuwáinái yéenáiwanáca;
judío —íimaca yái Pedroca. càmíinápiná nacái naimá áiba
12 Néese masànacata nía yáapicha càmíichúaca náinusíwa,
macáita. Yá néemìacaté Bernabé, càmíirica nacái nanìrisíwa;
Pablo nacái nacàlidaca nalíni càmíinápiná nacái nayáa iinási
Dios imàacacaté nalí ichàiniwa càmíirica íiraná imusúawa
nàyacaalíté càmíiyéi judío yèewi íicha; càmíinápiná nacái nayáa
namànicaténá madécaná wawàsi irái. 21 Néese nawàwacaalí
càmíiri áiba wenàiwica idé imànica. néewáidacawa ìwali yái tàacáisi
13 Idécanáami natàaníca, yá profeta Moisés itànèericaté
Santiago íimaca nalí macáita: Dios inùmalìcuíse, yá cayábaca
—Píacué, nuénánáica, péemìacué néewáidacawa ìwali, yácáiná
nulí: 14 Simón Pedro idéca icàlidaca idàbáanátatéwa bàaluitémi
walíni càinácaalíté iyú Dios áibanái judío nadéca néewáidaca
imànica cayábéeri càmíiyéi judío wenàiwica profeta Moisés yàasu
irí quéecháwanáimi yeedácaténá tàacáisi iyú, yá siùca nacáide macái
nèewíise nacái yàasunáipináwa, yàcalé imanùbaca naléeca Moisés
neebáidacáiná Jesús itàacái. yàasu cuyàluta néewáidacàalu
15 Càita nacái Dios yàasu profetanái irìcuwa sábado imanùbaca judíonái
náimacaté, nacàlidacaté Dios iyamáidacatáicawa —íimaca yái
itàacái. Profeta itànàacaté tàacáisi Santiagoca.
Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
16 ‘Néenialípiná nuèpùawa néese La carta a los no judíos
àniwa, yá numàacapiná 22 Néeseapóstolnái,
àniwa rey David ancianonái nacái, macái nacái
itaquénáinámi icùaca ìwacáidáyaquéeyéicawa néré
Israel yàasu cáli, Jerusalén ìyacàlená mìnanái
17 yéewanápiná israelitanái yeebáidéeyéi Jesús itàacái, macáita
imàaquéeyéicawa nasutáca náináidacawa needáanápiná
níawawa nuícha àniwa, nèewíisewa abénaméeyéi
càmíiyéi israelita yáapicha nabànùacaténá nía Antioquía
yeebáidéeyéica nutàacái, ìyacàlená néré náapicha níái
LOS HECHOS 15 336
Pablo, Bernabé nacái. Yá needáca 29 Picácué piyáa iinási áibanái
Judas, áibaalí íipidenéeri Barsabás; inuérica iyúwa sacrificio ídolo

needáca Silas nacái, pucháiba irí, yái cuwáinái yéenáiwanáca.
asìanái cáimiétacanéeyéi nèewi níái Picácué nacái piyáa irái. Picácué
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. 23 Yá nacái piyáa iinási càmíirica
nabànùaca náapicha cuyàluta. Yáté íiraná imusúawa íicha. Picácué
íimaca: nacái piimá áiba yáapicha
“Wía apóstolca, wía nacái càmíichúaca píinusíwa, càmíirica
ancianoca, péenánáicuéca nacái pinìrisíwa. Piicácaalícué
Jesucristo ìwalíisená, wawàwalicué píichawa yái báawéerica, yásí
pía wéenánái càmíiyéica judío pìyapinácué machacàníiri iyú.
ìyéeyéica Antioquía ìyacàlená irìcu, Yácata imanùbaca. Wawàwalicuéca
Siria yàasu cáli íinata nacái, Cilicia pía macáita”, càité íimaca yái
yàasu cáli íinata nacái. 24 Wadéca cuyàlutaca.
wéemìaca áibanái iináwaná 30 Càité Pablonái, idécanáamité
ìwali, càmíiyéica wabànùacué natàaníca Jerusalén mìnanái

pìatalé, nasàiwicacuéca yáapicha, yáté nàacawa náicha
pirí wawàsi nàasu tàacáisi nèepùacaténáwa Antioquía
iyúwa. Iná càmitacué píalíawa ìyacàlená néré cuyàluta yáapicha.
càinácaalícué iwàwacutáanápiná Nàanàaca néré, yá nàwacáidaca
pimànica, nacàlidacáinácué piríni macáita wenàiwica yeebáidéeyéica
iwàwacutáanásacué pimànica Jesús itàacái néré. Yá nàaca nalí
circuncisión. Náima nacái yái cuyàlutaca. 31 Idécanáamité
iwàwacutáanása pimànicuéca càide naléecani, yáté casíimáica
iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná nawàwa manuísíwata cuyàluta
wàawirináimi imànica, wía judíoca, ichàiniadacáináté nawàwa.
éwita càmicáaníta wachùulìa 32 Yái Judas, Silas nacái profetaca
néewáidáanápinácué pía càiri nía, icàlidéeyéica tàacáisi Dios

tàacáisi iyú. 25 Iná abédanamata inùmalìcuíse. Iná yéewa Judas,
wáináidacawa weedáanápiná Silas nacái nachàiniadaca yàcalé
asìanái wèewíisewa nàacaténácué mìnanái iwàwa manuísíwata,
naicáca pía, náapicha níái nàalàa nacái nía cayábéeri iyú, níái
wéenánáica Bernabé, Pablo nacái Antioquía ìyacàlená mìnanáica
máiníiyéica cáinináca waicáca. yeebáidéeyéica Jesús itàacái.
26 Níái Pablonáica, nadéca nacái 33 Judas, Silas nacái nayamáacawa
nacàlidaca Wáiwacali Jesucristo néré máisibáwanáita semana.

itàacái náibaidacaténá irípiná, Néeseté níái yeebáidéeyéica
éwita áibanái iwàwacáaníta Jesús itàacái nàwacáidáyacacawa
inúaca nía. 27 Iná wabànùacué namàacacaténá nèepùacawa
pìatalé Judas, Silas nacái náicha matuíbanáiri iyú
natàaníinápinácué píapicha, Jerusalén ìyacàlená nérépiná
nacàlidáanápinácué pirí àniwa, nacàlidacaténá nalíni níái
machacàníiri iyúni macáita yái ibànuèyéicaté nía. 34 Silas quéwa
watànèericuéca pirí cuyàluta íináidacatéwa iyamáanápinácawa
irìcu. 28 Wíacáiná abédanamata Antioquía ìyacàlená irìcu. 35 Pablo,
wáiwitáise Espíritu Santo Bernabé nacái nayamáacawa
yáapicha càmíinápinácué Antioquía ìyacàlená néré. Néese
wachùulìa pimànica madécaná Pablonái, áibanái nacái manùbéeyéi,
càulenéeri wawàsi méetàuculé néewáidaca wenàiwica, nacàlidaca
íicha yái máiníirica nacái nalí Wáiwacali iináwaná
iwàwacutácuéca pimànica: ìwali.
griegosàiri, càmíirica judío.

Pablo comienza su segundo 2 Listra ìyacàlená mìnanái
viaje misionero yeebáidéeyéi Jesús itàacái,
36 Aiba èerité Pablo íimaca Iconio ìyacàlená mìnanái nacái
Bernabé irí: nacàlidacaté Timoteo iináwaná
—Wàa wapáchiaca néré àniwa ìwali, cayábéerica íiwitáise. 3 Yáté
wéenánáiwa yeebáidéeyéica Jesús Pablo iwàwaca Timoteo yàacawa
itàacái macái yàcalé imanùbaca náapicha. Yá itéca Timoteo
wacàlidacatalécaté Wáiwacali namànicaténá irí circuncisión
iináwanáwa. Wàa waicáca báawacáicha judíonái iicáca
càinácaalí nàyaca —íimaca yái Timoteo, níái judíoca ìyéeyéica
Pabloca. yàcalé irìcu Pablo iwàwéeyéica
37 Néese Bernabé iwàwacaté ipáchiaca, macái judíocáiná
itéca náapicha Juan áibaalí náalíacatéwa Timoteo yáanirimi
íipidenéeri Marcos. 38 Quéwa Pablo ìwali griegosàirimicani, càmíiri
íináidacawa càmíinápiná cayába judío. 4 Néese Pablonái ipáchiaca
natécani, Marcos yèepùacáinátéwa yèepunícawa yàcalé imanùbaca.
náicha Panfilia yàasu cáli néese, Ata alénácaalí nàacawa nacàlidaca
yá càmitaté iyamáawa náapicha cuyàluta irìcuíri tàacáisi nalí níái
íibaidacaténáté Dios irípiná yeebáidéeyéica Jesús itàacái, yái
náapicha, nacàlidacaalíté nàacawa tàacáisi apóstolnái, ancianonái
Dios itàacái. 39 Níái Pablo, Bernabé nacái Jerusalén mìnanáica
nacái, canáca yéewaná abédanama natànèericaté cuyàluta irìcu,
náiwitáise, canásíwa, íná nàacawa nàalàacaténáté càmíiyéi judío. 5 Iná
náichawáaca. Yá Bernabé itéca yéewa níái yeebáidéeyéica Jesús
Marcos. Yáté nawàlùacawa nave itàacái ìwacáidáyaquéeyéicawa
irìculé nàacaténáwa manuíri úni yàcalé imanùbaca, néemìaca
yáacubàa, Chipre yàasu iwàwata Pablonái yàalàaná nía, yá
nérépiná. 40 Pablo nacái itéca Silas. neebáidaca cachàiníwanái. Yá èeri
Níái yeebáidéeyéica Jesús itàacái imanùbaca áibanái mamáalàacata
nasutáca nalí Dios iyúudàanápiná nawènúadaca náiwitáisewa
nía, yá nabànùaca náichawa neebáidáanápiná Jesús itàacái.
Pablonái, náibaidáanápináté
Dios irípiná. 41 Yá Pablonái La visión que Pablo tuvo
nachàbacawa Siria yàasu cáli de un hombre de Macedonia
íinatalé, Cilicia yàasu cáli nacái. 6 Néeseté Espíritu Santo
Yá nachàiniadaca nawàwa néré càmita ibatàa Pablonái icàlidaca

níái yeebáidéeyéica Jesús itàacái, Dios itàacái Asia yàasu cáli
ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé néré. Iná nachàbacawa Frigia
imanùbaca. yàasu cáli íinatalé, Galacia
yàasu cáli nacái. 7 Néese
Timoteo acompaña nàyacaalíté mawiénita Misia
a Pablo y a Silas yàasu cáli irí, yá náináidacatéwa
16 Néeseté Pablo, Silas nacái

nàanàacaté pucháiba
yàcalé néré íipidenéeyéica Derbe,
nawàlùanápináwa Bitinia yàasu
cáli íinatalépiná quéwa Espíritu
Santo Jesús ibànuèrica càmitaté
Listra nacái. Nérété nàanàaca imàaca nàacawa néré. 8 Néese
áiba ùuculìiri yeebáidéeri Jesús nachàbacatéwa Misia yàasu cáli
itàacái íipidenéeri Timoteo. Yáatúa íinatalé. Yá nalicùacawa Troas
judíosàatúa, yeebáidéechúa íidalutalená néré. 9 Yá táiyápi Pablo
Jesús itàacái. Yáanirimi quéwa iicácaté yéenáiwanási nacáiri, Dios
LOS HECHOS 16 338
néeséeri. Yá iicáca asìali Macedonia nalíni. Yá Wáiwacali imàacaca

yàasu cáli néeséeri. Yái asìali uebáidaca yái tàacáisi cayábéerica
ibàlùacawa isutáca Pablo íicha Pablo icàlidéerica nalí. 15 Yá
wawàsi manuísíwata. Yá íimaca ubautizácawa, áibanái nacái ucapèe
Pablo irí: “Aquialé Macedonia irìcuíyéica. Néese úumaca walí:
yàasu cáli íinatalé, piyúudàa wía”, —Píináidacaalícuéwa nuebáidaca
íimaca. 10 Néese Pablo iicácáináté Wáiwacali itàacái báisíiri iyú,
yái yéenáiwanási nacáirica, ínáté yásí aquialécué piyamáacuéwa
wachùnìaca wàasuwa àyapu piná nuénánái yáapicha —cài
caquialéta wàacaténáwa Macedonia úumaca walí mamáalàacata àta
yàasu cáli néré, wáalíacáináwa wàacatalétatéwa wayamáacawa
báisíiri iyú Dios imáidacaté wía nacapèerìcu.
wacàlidáanápiná nalí cayábéeri 16 Néesetécáwa áiba èeri
tàacáisi Jesús iináwaná ìwali. àniwa, wàacawa inanába

nérépiná wasutácaténá wíawawa
Pablo y Silas en Filipos Dios íicha, yá wàanàaca
11 Néeseté Pablo, Silas nacái, áiba mànacàu demonio
núa nacái náapicha, núa Lucas, idacuèchúaca íiwitáise, íná yéewa
wawàlùacatéwa nave irìculé, uwicùlidaca demonio íiwitáise
ìyéerica Troas íidalutalená iyú. Wenàiwicanái ipáyaidaca
néré. Yá wàacawa machacànita uwicùlidacaténá. Uíwacanánái
manuíri úni yáacubàa iwàwata needácaté nalíwa manùba plata
néré íipidenéechúa Samotracia. ùwalíise úái iwicùlidéechúaca,
Yá mapisáita àniwa wàacawa nàasu wenàiwicacáiná úa.
wàanàaca Neápolis ìyacàlená néré 17 Uái mànacàuca udàbaca ùacawa
ìyéerica iwàwata íinata. 12 Wàacawa wáamiwáise, wía Pablonáica. Yá

cáli íinatabàa Neápolis ìyacàlená uémíaníca ùacawa:
íicha àta wàanàacataléta Filipos —Níái asìanáica, náibaidaca
ìyacàlená irìculé, nàyacataléca chènuníiséeri Dios irípiná.
níái manùbéeyéi romanosíwa. Nàanàaca nacàlidacaténácué piríni
Yái yàcaléca máiníiri cachàinica Dios iwàwaca iwasàacuéca pía
Macedonia yàasu cáli yéená yàasu yùuwichàacáisi íichawa —
íinata. Wàyaca néeni cawàwanáta úumaca wàwali, wía Pabloca.
máisiba èeri. 13 Aiba sábado 18 Uémíanícawa ucàlidacani
judíonái iyamáidacatáicawa, madécaná èeri àta maséecataléta

Pablo, Silas nacái, núa nacái Pablo yéemìaca usàna. Yá Pablo
náapicha, wamusúacawa yàcalé iwènúacawa, yá íimaca demonio irí
íicha. Yá wàacawa inanábalé idacuèrica uíwitáise:
wéemìacáináté judíonái iináwaná —Jesucristo inùmalìcuíse
ìwali nasutáca níawawa Dios nuchùulìa pìacawa uícha —íimaca
íicha néré. Abénaméeyéi inanái yái Pabloca. Yáta yàacawa uícha
nàyaca néré nàwacáidáyacacawa caquialéta yái demonioca.
nasutácaténá níawawa Dios íicha. 19 Néese mànacàu íiwacanánái
Yá wáawinacawa néré, wacàlidaca náalíacawa canácata quirínama

nalí Dios itàacái. 14 Abéechúa needápináté nalíwa plata ùwalíise,
néená íipidenéechúa Lidia, Tiatira íná náibàaca Pablo, Silas nacái,
ìyacàlená mìnalu. Uái Lidia yá natéca nía yàcalé íiwacanánái
iwéndéechúa cawèníiri wáluma yàatalé, yàcalé mìnanái
cúulíiri capìraléwaca iicácanáwa. nàwacáidacàalu. 20 Yá nacháawàaca
Uái inanái, yèechúa Dios Pablonái iináwaná ìwali jueznái irí.
icàaluíniná, uémìaca wacàlidáaná Yá náimaca Pablonái ìwali:
339 LOS HECHOS 16
—Níái asìanáica judíonái meedá. 29 Néese yái icuèrica presoíyéi
Calúaca namànica wàyacàle ibàna ichùulìaca yàasu

mìnanái. 21 Néewáidaca wía wenàiwicawa itéenápiná irí quichái
wèepuníinápináwa càide iyúwa áiba lámpara nacáiri, yá ipìa iwàlùacawa
íiwitáisesi íimáaná méetàuculéerica Pablonái yàatalé itatácawa yàacawa
wáiwitáise íicha. Càmita cayába icalùniwa. Yá ibàlùacawa yùuluì
weebáidani, romanocáiná wía, íná ipùata iyúwa Pablonái irí. 30 Yá
canáca yéewaná weebáidacani imusúadaca nía presoíyéi ibàna
—náimaca. irìcuíse, níái Pablonáica. Yá isutáca
22 Iná yàcalé mìnanái canánama yéemìawa nía:
nadàbaca néemíanícawa báawéeri —Píacué asìanáica, ¿càinásica
iyú Pablonái ìwali, yá jueznái iwàwacutá numànica yéewanápiná
nachùulìaca needáca Pablonái ibàle. Dios iwasàaca núa yàasu
Yá nanúadáidaca Pablonái àicu yùuwichàacáisi íichawa? —íimaca
iyú manùba yàawiría àta náiraná nalí. 31 Yá náimaca irí:
imusúacatalétawa nàwalíise. —Peebáidacaalí Wáiwacali Jesús
23 Idécanáami nanúadáidaca itàacái, yásí Dios iwasàaca pía
nía báawanama, yá náucaca yàasu yùuwichàacáisi íichawa, nía
Pablonái presoíyéi ibànalìculé. Yá nacái picapèe irìcuíyéica —náimaca
nachùulìaca yái icuèricaté presoíyéi irí.
ibàna icùanápiná nía cayába. 32 Néese nacàlidaca irí Wáiwacali
24 Yeebáca yái nachùulìanácani, itàacái, nalí nacái ìyéeyéica
íná yái icuèrica presoíyéi ibàna icapèe irìcu, yái icuèrica presoíyéi
itéca iwàlùadawa Pablo, Silas ibàna. 33 Yá néese, yáté horaca,
nacái presoíyéi ibànaná irìculé bamuchúami catá, yái icuèrica
alé imáalàanácawa. Yá icàbadàaca presoíyéi ibàna íibaca Pablonái
nacàwa pucháiba tabla imiéyéi icháuná, nanúadáidacatabàaca nía
iwéré ipíchaná namusúacawa. àicu iyú. Yá ibautizácawa, yéenánái
25 Quéwa bamuchúami catá Pablo, canánama nacái nabautizácawa.
Silas nacái nasutáca níawawa Dios 34 Néese yái icuèrica presoíyéi ibàna
íicha, nacántàaca nacái Dios irí, yá itéca nía icapèe irìculéwa. Yá yàaca
áibanái presoíyéi yéemìaca natàacái. nayáapiná. Yá cayábaca iwàwa,
26 Néese yáta cáli icusúacawa yéenánái nacái, neebáidacáiná Dios
cachàiníiri iyú, íná yái presoíyéi itàacái.
ibànaca icusúacawa macáita 35 Amalácaté yàacawa nawicáu, yá
cachàiníiri iyú. Yá presoíyéi ibàna jueznái nabànùaca úwinái presoíyéi

inùma imanùbaca nàacùacawa ibàna néré nachùulìacaténá
macáita, cadena nacái nadacùanáca nawasàaca Pablonái. 36 Yái icuèrica
nía nacaláacawa náicha macáita presoíyéi ibàna íimaca Pablo irí:
níái presoíyéica ìyéeyéica presoíyéi —Níara juezca nachùulìaca
ibànalìcu. 27 Néeseté, yái asìali nuwasàacuéca pía, íná
icuèrica presoíyéi ibàna icawàacawa. pimusúacuéwa matuíbanáita —
Yá iicáca presoíyéi ibàna inùma íimaca Pablonái irí. 37 Quéwa Pablo
canánama yàacùacanéerica, yá íimaca úwinái irí:
imusúadaca yàasu espada machete —Nadéca nanúadáidaca wía
nacáiriwa, inúacaténá yáawawa, àicu iyú, wía romanosíwaca
iyúunáidacáiná nachúuliacatéwa wenàiwicanái yàacuésemi.
íicha, níái presoíyéica. 28 Quéwa Càmitaté namàaca wacàlidaca
Pablo imáidaca irí: waináwaná ìwaliwa. Canácaté
—¡Picá pinúa píawawa! ¡Wàyaca nacái nàanèeri wàwali wabáyawaná
macáita! —íimaca yái Pabloca. nàuwichàidéeripiná wía ìwalíise.
Yá nadéca náucaca wía presoíyéi néese idécanáamité yéetácawa, yá

ibànalìculé. Siùcade nawàwa iwàwacutácaté nacái icáucàacawa.
nawasàaca wía ibàacanéeri iyú. Yá Pablo íimaca nalí:
Quéwa càmita wawàwa wamàni cài. —Yái Jesús nucàlidéericuéca
Pìacué picàlidaca nalí níani juezca pirí iináwaná ìwali, yácata yái
níacaténáta iwasàa wía —íimaca Mesíasca Dios ibànuèripinácaté
yái Pabloca. walí Wacuèrinápiná, wía judíoca —
38 Néese úwinái nacàlidaca íimaca yái Pabloca.
jueznái iríni. Iná cáaluca 4 Néese abénaméeyéi judío
jueznái néemìaca naináwaná neebáidaca yái tàacáisi

ìwali romanonáicáiná níái Pablo icàlidéerica nalí. Yáté
Pablonáica. 39 Néese níái juezca nèepunícawa Pablonái yáapicha.
nàacawa presoíyéi ibàna néré. Yá Madécaná griegonái yèeyéi Dios
nasutáca Pablonái íicha wawàsi icàaluíniná, neebáidacaté Jesús
namàacáanápiná nawàwawa itàacái, madécaná nacái inanái
íicha yái báawéerica jueznái cáimiétacanéeyéi neebáida nacái.
imàníiricaté nalí. Yá jueznái 5 Quéwa áibanái judío càmíiyéi
iwasàaca nía presoíyéi ibàna yeebáida Jesús itàacái, yá báawaca

íicha. Néese nasutáca Pablonái naicáca Pablonái, manùbacáiná
íicha wawàsi manuísíwata wenàiwica nawàwa néemìaca Pablo
nèepùanápináwa yàcalé íicha. itàacái. Yá judíonái nàwacáidaca
40 Pablonái namusúacawa presoíyéi áibanái báawéeyéi íiwitáise, níái
ibàna íicha, yá napáchiaca Lidia machawàaquéeyéica ìyéeyéica
néré. Idécanáami nàwacáidaca calle irìcubàa, nawènúadáanápiná
wenàiwica yeebáidéeyéica Jesús yàcalé mìnanái íiwitáise canánama
itàacái, yá Pablonái nachàiniadaca calúacaténá naicáca Pablonái.
nawàwa Dios itàacái iyú. Néese Yá wenàiwicanái ipìacawa,
Pablonái nèepùacawa náicha. néemíanícawa, yá nawàlùacawa
cachàiníiri iyú Jasón icapèe irìculé
El alboroto en Tesalónica nacutácaténá Pablo, Silas nacái
17 Pablo, Silas nacái

napáchiacaté nèepunícawa,
yá nachàbacawa Anfípolis ìyacàlená
náibàacaténá nía natéenápiná
nacái nía yàcalé íiwacanánái
yàatalé nacháawàacaténá
irìcubàa, Apolonia ìyacàlená Pablonái iináwaná ìwali. 6 Quéwa
nacái. Yáté nàanàaca Tesalónica canácaté néré níái Pablonáica, íná
ìyacàlená néré. Iyaca néré judíonái níái manùbéeyéi wenàiwicaca
yéewáidacàalu. 2 Càide iyúwaté náibàaca Jasón, náibàaca nacái
Pablo íiwitáise ìyáaná, iwàlùacawa áibanái yeebáidéeyéica Jesús
néewáidacàalu irìculé sábado itàacái. Yá nawatàidaca Jasónnái
imanùbaca, máisiba sábado irìcu nacháawàacaténá naináwaná
judíonái iyamáidacatáicawa. Yá yàcalé íiwacanánái irí. Yá náimaca
itàaníca náapicha, icàlidaca nacái néemíanícawa:
nalíni càinácaalí íimáaná yái —¡Níara Pablo, Silas nacái nadéca
tàacáisi profetanái itànèericaté Dios báawaca namànica macái èeri
inùmalìcuíse. 3 Yá Pablo icàlidaca mìnanái íiwitáise calúacaténá
nalí tàacáisi profetanái itànèericaté naicáca wacuèriná emperador!
Dios inùmalìcuíse Mesías ìwali, ¡Iná càmita èeri mìnanái nàyaca
yái israelita icuèrinápináca matuíbanáiwaca! ¡Siùca Pablonái
Dios ibànuèripinácaté nalí. nadéca nawàlùacawa wàyacàle
Pablo icàlidaca nalíni Mesías irìculé nacái! 7 ¡Yái Jasón idéca
iwàwacutácaté yéetácawa, yeedáca nía icapèe irìculéwa! Macái
341 LOS HECHOS 17
namànica máiní méetàuculéeri íiwitáise nawàwacaténá náibàaca

wawàsi emperador itàacái Pablonái nàuwichàidacaténá nía.
íicha, yái wacuèriná emperador 14 Yásí níái yeebáidéeyéica Jesús
romanosàirica icuèrica macái itàacái nabànùaca Pablo caquialéta

cáli imanùbaca, náimacáiná áiba yàcalé nérépiná ìyéerica
ìyacasa áiba wacuèrinápiná, yáara manuíri úni idùlepi. Silas, Timoteo
íipidenéerimica Jesús —náimaca. nacái nayamáacatéwa Berea
8 Idécanáamité néemìacani, yá ìyacàlená irìcu. 15 Níái itéeyéicaté
báawaca náináidacawa nawàwawa, Pablo nàacawéeridacani àta
níái wenàiwicaca, nía nacái yàcalé nàanàacatalétaté Atenas ìyacàlená
íiwacanánáica. 9 Quéwa Jasón, néré. Néese nèepùacawa íicha.
áibanái nacái ìyéeyéica yáapicha, Pablo ibànùaca náapicha tàacáisi
napáyaidaca náichawa plata iyú imáidacaténá Silas, Timoteo nacái
yàcalé íiwacanánái càide iyúwa nàanápinátéwa caquialéta Pablo
yàcalé íiwacanánái ichùulìaná yàatalépiná.
napáyaidaca nía. Yásí namàacaca
Jasónnái nèepunícawa. Pablo en Atenas
16 InátéPablo ìyaca Atenas
Pablo y Silas en Berea ìyacàlená irìcu. Icùaca ìyaca
10 Néeseté níái Tesalónica nàanàaca néré níái Silas, Timoteo
ìyacàlená mìnanái yeebáidéeyéica nacái. Yá báawaca Pablo
Jesús itàacái nayúudàaca iwàwa iicácáiná manùbéeyéi
Pablo, Silas nacái namusúacawa ídolo, yái cuwáinái yéenáiwaná
caquialéta nàacaténáwa táiyápi ibàluèyéicawa néenibàa, Atenas
Berea ìyacàlená nérépiná. ìyacàlená mìnanái isutéeyéica
Nàanàaca néré, yá nawàlùacawa yáawawa íicha. 17 Iná Pablo itàaníca
judíonái yéewáidacàalu judíonái yáapicha néewáidacàalu
irìculé. 11 Abénaméeyéi judío irìcu, náapicha nacái áibanái
ìyéeyéica Berea ìyacàlená irìcu yèeyéica Dios icàaluíniná.
cáimiétacanéeyéica nía Tesalónica Icàlidaca nalí Jesucristo iináwaná
ìyacàlená mìnanái íicha, íná ìwali. Nasutáca néemìawani
néemìaca cáalíacáiri iyú yái nacái. Eeri imanùbacata nacái
tàacáisi Pablo icàlidéerica nalí. Pablo itàaníca áibanái yáapicha
Eeri imanùbaca Berea ìyacàlená càiyéinácaalí ibàluèyéicawa
mìnanái yéewáidacawa tàacáisi yàcalé bamuchúamibàa. Pablo
ìwali profetanái itànèericaté Dios iwàwaca iwènúadaca náiwitáise
inùmalìcuíse, náalíacaténáwa asáisí neebáidáanápiná Jesús itàacái.
báisíiricaalíni, yái tàacáisi Pablo 18 Nàyaca néeni abénaméeyéi
icàlidéerica nalí. 12 Iná madécaná asìanái yéewáidéeyéiwa

nawènúadaca náiwitáisewa epicureonái yàasu tàacáisi
neebáidacaténá Jesús itàacái. ìwali. Aibanái asìanái nacái
Aibanái nacái griegonái manùbéeyéi yéewáidéeyéiwa estoiconái yàasu
neebáida nacái, madécaná tàacáisi ìwali. Aiba èeri nàanàaca
wenàiwica cáimiétacanéeyéi, Pablo. Yá nasutáca néemìawa
inanái, asìanái nacái. 13 Quéwa níawáaca:
abénaméeyéi judío Tesalónica —¿Càinásica ìwali itàaní
ìyacàlená néeséeyéi néemìacaté mamáalàacata yái asìalica? —
Pablo iináwaná ìwali icàlidáaná náimaca nalíwáaca. Quéwa áibanái
Dios itàacái Berea ìyacàlená íimaca Pablo ìwali:
irìcu nacái, yá nàacawa néré. Yá —Cawàwanáta itàaníca
báawaca namànica yàcalé mìnanái áibanái cuwáinái inùmalìcuíse
LOS HECHOS 17 342
áiba íiwitáaná cuwáinái wàasu yái yèerica wacáuca, yèeri wacalésa

cuwáinái íicha —náimaca ìwali, nacái, yèeri nacái macáita wàasu.
Pablo icàlidacáiná nalí Jesús 26-27 “Dios idàbacaté abéeri
iináwaná ìwali imichàacatéwa asìali, abéechúa inanái nacái.

yéetácáisi íicha. 19 Iná namáida Wàawirináimicaté nía, wía èeri
natéwa Pablo nàwacáidacàalu mìnanáica canánama, ìyéeyéica
néréwa íipidenácataléca macái cáli. Dios ichùulìacaté
Areópago, náiwacanánái wàwali macáita càinápinácaalí
ìwacáidáyacacatalécawa, wàasu èeri, càinápinácaalí
cáalíacáiyéi nacái. Yá nasutáca nacái wàasu cáli, wacutácaténá
néemìawa Pablo: wáalíacawa Dios ìwali, éwita
—¿Cawinásica yái wàlisài càmicáaníta wáalimá waicácani
tàacáisi picàlidéerica? watuí iyúwa. Quéwa càmita
20 Picàlidacáiná walí áiba tàacáisi càulená wáalíacawa ìwali. 28 Dios
càmíiricáwa wáalíawa ìwali. Iná yèericáiná wacáuca, wachàini
wawàwa wáalíacawa càinácaalí nacái, càide iyúwa nacái náimáaná
íimáaná yái tàacáisica —náimaca níara abénaméeyéi pèewi
Pablo irí. itànèeyéica tàacáisi íiméerica:
21 Càité náimaca Pablo irí ‘Wíacata nacái Dios yéenibe’, cài
níacáiná Atenas ìyacàlená natànàaca. 29 Dios yéenibecáiná
mìnanáica, áibanái nacái ìyéeyéica wía, íná càmita cayába
nèewi, casíimáica néemìaca wáináida Dios yéenáiwanáca
natàaníca èeríapinama macái yái ídoloca, yái yéenáiwanási
wàlisài tàacáisi ìwali. wenàiwica imàníirica oro íicha
22 Iná Pablo yàa ídolopiná, yá nacái platéechúa
ibàlùacawa nàacuésemi níái ídoloca, íbéechúa ídoloca nacái
ìwacáidáyaquéeyéicawa Areópago iyúwa nayúunáidáaná Dios
néeni. Yá íimaca nalí: yéenáiwanácani. 30 Bàaluité
“Píacué, Atenas ìyacàlená èeri, càmitaté wàawirináimi
mìnanáica, núalíacuécawa yáalíawa, íná Dios ìidenìacaté
piináwaná ìwali pìanácué yái namàníináca. Quéwa siùcade
cuwáinái icàaluíniná manuísíwata. ichùulìaca wawènúadáanápiná
23 Nuchàbacáináté nuicáca níara wáiwitáisewa wabáyawaná
manùbéeyéi pisutácatáicuéca, íichawa, wamàacacaténá
yá nùanàaca áiba altar tàacáisi wáichawa yái wabáyawaná
ichanèericawa ìwali. Yá tàacáisi wamàníirica. 31 Dios idéca
íimaca: ‘Dios irípiná, yáara ichùulìaca wawènúadáanápiná
càmíirica wáalíawa ìwali’, íiméeri. wáiwitáisewa; idéca imàacaca abé
Quéwa péemìacué cayábani. Yái èeripiná icàlidáanápiná báisíiri
Dios pièricuéca irí cayábéeri iyú èeri mìnanái ibáyawaná
càmíiricué píalía ìwali, yáca Dios ìwali, yéemìacaténá naináwaná
yái nucàlidéericuéca pirí iináwaná ìwali cáalíacáiri iyú. Dios
ìwali. idéca imàacaca abéeri asìali
24 “Dios idàbacaté chái cáli. icàlidáanápiná naináwaná ìwali
Idàbaté nacái macáita wawàsi yùuwichàidacaténá nía. Idéca
ìyéerica. Náiwacalica nacái macái yáasáidaca walí canánama
cáli chènuníiséeyéica, yá nacái càiríinácaalíni, yái Jesúsca, Dios
cáliquéi. Càmita Dios ìya templo imichàidacáináté Jesús yéetácáisi
irìcu wamàníirica wacáapi iyúwa. íicha”, íimaca nalí yái Pabloca.
25 Canáca imáapuèri wáicha 32 Néese Atenas mìnanái
wamàníiripiná irí. Abéerita Dios idécanáami néemìaca iináwaná

imichàanáwa yéetácáisi íicha, yá 5 Silas, Timoteo nacái
abénaméeyéi nèewi naicáaníca nàanàacaalíté Pablo yàatalé

Pablo iquíniná. Quéwa áibanái Macedonia yàasu cáli néese,
íimaca Pablo irí: yáté Pablo imàacaca íichawa
—Wawàwaca picàlidaca walí yàasu íibaidacalésiwa capìima
àniwani, áibaalípiná —náimaca íimamisíirica icàlidacaténá
Pablo irí. mamáalàacata Jesús itàacái,
33 Iná Pablo yèepùacawa náicha. iwènúadacaténá nacái judíonái
34 Quéwa abénaméeyéi nèewi íiwitáise neebáidáanápiná Jesús
nàacawa Pablo yáapicha, yá itàacái, nàasu Mesíascani, yái
neebáidaca iríni. Abéeri íipidená nacuèrinápináca Dios ibànuèricaté
Dionisio, abéeri néenáca, níái judíonái irí. 6 Quéwa abénaméeyéi
Areópagoca. Aiba yeebáidéechúa, judío nàuwideca namànica
uípidená Dámaris. Aibanái Pablo, yá nadàbaca natàaníca
náapicha nacái neebáidacaté Jesús ìwali báawéeri iyú. Néese Pablo
itàacái. icusúaca napualé yàasu ruana
nacáiriwa càide iyúwa judío
Pablo en Corinto íiwitáise ìyáaná, yáasáidacaténá
18 Néeseté Pablo yàacawa

Atenas ìyacàlená íicha
Corinto ìyacàlená nérépiná.
Dios yùuwichàidáanápináté nía. Yá
íimaca nalí:
—Píacué judíoca,
2 Corinto ìyacàlená irìcu Pablo piùwichàapináwa pibáyawaná
yàanàaca abéeri judío íipidenéeri ìwalíisecuéwa. Canácata
Aquila, abéeri Ponto yàasu nubáyawaná ìwalíise yái
cáli néeséeri. Achúma èerité piùwichàanápinácuécawa,
ipíchawáiseté Pablo yàanàaca nùalàacáinácué pía yùuwichàacáisi
néré, Aquila yàanàacaté Italia íichaná. Siùcade nùacawa
yàasu cáli néese, yàacawéetúa nucàlidacaténá yái tàacáisica
Priscila yáapichawa. Iwàwacutácaté càmíiyéi judío irí —íimaca yái
namusúacawa Italia yàasu Pabloca.
cáli íicha, yácáiná emperador 7 Yá Pablo imusúacawa judíonái
romanosàiri Claudio, icuèricaté yéewáidacàalu irìcuíse. Yá

macái cáli imanùbaca, ichùulìacaté iwàlùacatéwa áiba asìali icapèe
macái judíonái imusúacawa irìculé càmíiri judío, íipidenéerica
Roma ìyacàlená íicha. Ináté níái Ticio Justo. Yái asìali yèericaté
Aquilanáica nàacatéwa Italia Dios icàaluíniná. Idènìaca
yàasu cáli íicha, néese nàanàacaté icapèewa judíonái yéewáidacàalu
Corinto ìyacàlená néré. Yá Pablo idaníbàa. 8 Iyacaté áiba judío
ipáchiaca níái Aquilanáica. 3 Pablo íipidenéeri Crispo, yácata abéeri
iyamáacatéwa íibaidacaténá néewáidacàalu íiwacali. Yái Crispo
náapicha náibaidacáiná yái yeebáidacaté Wáiwacali itàacái,
wawàsi Pablo yáaliérica íibaidaca, macái yéenánái yáapichawa.
capìima íimamisíirica. 4 Néese Madécaná Corinto ìyacàlená
sábado imanùbaca judíonái mìnanái nacái néemìaca Jesús
iyamáidacatáicawa, Pablo iináwaná ìwali, yá neebáidaca
iwàlùacawa néewáidacàalu irìculé. Jesús itàacái, yá nabautizá nacáiwa,
Yá icàlidaca nalí Jesús iináwaná náasáidacaténá neebáidaca Jesús.
ìwali. Iwàwacaté nacái iwènúadaca 9 Néese áiba catá Wáiwacali íimaca
náiwitáise neebáidáanápiná Jesús Pablo irí yéenáiwanási nacáiri

itàacái, níái judíoca, nía nacái irìcuíse: “Picá cáalu pía. Picàlida
càmíiyéica judío. nalí nutàacái mamáalàacata, picá
LOS HECHOS 18 344
masàna pía. 10 Núacáináta píapicha Yá nacapèedáidacani gobernador

íná canácata yáaliméeri imànica íipunita. Quéwa matuíbanái meedá
pirí báawéeri, nudènìacáiná Galión iicáca yái namàníirica.
madécaná nùasu wenàiwicawa
judíonái yeebáidéeyéipiná Pablo vuelve a Antioquía
nutàacái yá yàcaléquéi”, íimaca y comienza su tercer
yái Wáiwacalica. 11 Càité Pablo viaje misionero
iyamáacawa abéeri camuí y 18 Néeseté Pablo iyamáacatéwa
medio Corinto ìyacàlená irìcu. Yá Corinto ìyacàlená irìcu madécaná

yéewáidaca wenàiwicanái Dios èeri mamáalàacata. Néese itàaníca
itàacái iyú. náapicha níái yeebáidéeyéica
12 Quéwa néenialíté Galión Jesús itàacái icàlidacaténá nalí
gobernador icùacaté Acaya iináwanáwa yàanápináwa náicha, yá
yàasu cáli. Néese madécaná namàacaca yàacawa matuíbanáita.
judío nàwacáidáyacacawa, yáté Néeseté Pablo iwàlùacawa nave
náibàaca Pablo. Yá nawatàidaca irìculé náapicha níái Priscila,
Pablo nacháawàacaténá iináwaná Aquila nacái yàacaténáwa manuíri
ìwali Galión gobernador irí. 13 Yá úni yáacubàa Siria yàasu cáli
náimaca gobernador irí: nérépiná. Quéechatécáwa nàanàaca
—Yái asìalica icàlidaca Cencrea íidalutalená néré. Yá
yèepunícawa iwènúadaca nayamáidacawa néré maléená
wenàiwicanái íiwitáise nàacaténá èerita. Ipíchawáiseté nawàlùacawa
Dios icàaluíniná iyúwa càmíiná nave irìculé àniwa, Pablo idalúaca
romanonái ibatàa wamànica íiwita ibáináwa imáalàidacáináté
—náimaca. imànica áiba íibaidacalési càide
14 Néese Pablo batéwa idàbaca iyúwa icàlidáanáté Dios iríni,
itàaníca, quéwa yái Galión íimaca iyúwaté judío íiwitáise ìyáaná.
judíonái irí: 19 Néeseté nàacawa àniwa manuíri
—Isàiwicacaalí áiba wenàiwica úni yáacubàa àta nàanàcataléta

irí wawàsitá, càmicaalí nacái, Efeso íidalutalená néré. Yá Pablo
imànicaalí ibáyawanáwa yàacawa náicha, níái Priscila,
manuísíwatatá, yásí báisíta Aquila nacái iwàlùacaténáwa
nuìdenìaca quiríta nuémìacaténácué judíonái yéewáidacàalu irìculé.
cayába pisàna picháawàanácué Yá itàaníca judíonái yáapicha
iináwaná ìwali, píacué judíoca. ìwacáidáyaquéeyéicawa néré.
15 Quéwa pìasu wawàsicué meedáni, 20 Yá nasutáca Pablo íicha wawàsi
pitàanícaténácué piríwáaca manuísíwata iyamáanápináwa

chàinisíiri iyú, canéeri iwèni náapicha quiríta yéewáidacaténá
tàacáisi ìwali, náipidená ìwali nacái, nía, quéwa càmitaté iwàwa
ìwali nacái yái pichùulìanácuéca. iyamáacawa néré. 21 Ipíchawáiseté
Pichùnìacué píawamitani yái Pablo yàacawa náicha, yá íimaca
wawàsica càmicáiná nuwàwa nalí: “Iwàwacutá nùyaca Jerusalén
nuémìacuéca pìasu wawàsi ìyacàlená irìcu áiba èeriwa
iináwaná ìwali —íimaca yái nuicácaténá náapicha mesúnamáita
gobernadorca. áiba culto namàníiripináca. Quéwa
16 Yá yúucaca íichawa nía capìi Dios iwàwacaalí nuèpùacawa néese
irìcuíse, yái capìi imàdáanáca àniwa, yásí nuèpùacué nupáchiaca
gobernador yéemìacataléca pía àniwa”, íimaca yái Pabloca.
wenàiwica iináwaná ìwali. 17 Néese Néeseté Pablo iwàlùacawa nave
macáita náibàaca Sóstenes, áiba irìculé, yàacaténáwa manuíri
judíonái yéewáidacàalu íiwacali. úni yáacubàa. Yá yàacawa Efeso
ìyacàlená íicha. 22 Idécanáami Yá nabànùaca yáapicha cuyàluta

Pablo yàanàaca Cesarea wenàiwicanái irí yeebáidéeyéica
íidalutalená néré, yáté yàacawa Jesús itàacái Acaya yàasu cáli
cáli íinatabàa Jerusalén ìyacàlená néeni, natàidáanápináni cayábéeri
néré itàidacaténá wenàiwica iyú, yái Apolosca. Yàanàacaté
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. Acaya yàasu cáli néré, yá Apolos
Idécanáamité itàidaca nía néré, iyúudàaca nía manuísíwata, níái
yáté yàacawa Antioquía ìyacàlená Dios imàníiyéica irí cayábéeri
néré. 23 Néese ipáchiaca nía néré mawèníiri iyú imàacáanápiná
achúmáanata, yá yàacatéwa neebáidaca Jesús itàacái. 28 Yácáiná
náicha àniwa, yèepunícaténáwa Apolos icàlidacani macái wenàiwica
yàcalé imanùbaca Galacia yàasu yàacuésemi, cachàiníiri iyú nacái
cáli íinatabàa, Frigia yàasu cáli imawènìadaca nàasu tàacáisi
íinatabàa nacái. Càité yèepuní níái judíoca. Icàlidacaté nalí
ichàiniadaca nawàwa macáita níái machacàníiri iyúni càinácaalí
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. íimáaná tàacáisi profetanái
itànèericaté Dios inùmalìcuíse,
Apolos predica en Efeso yáasáidacaténá Mesíascani yái
24 Néenialíté áiba judío Jesúsca, judío icuèrinápiná Dios
íipidenéeri Apolos, Alejandría ibànuèricaté nalí.
ìyacàlená néeséeri yàanàacaté
Efeso ìyacàlená néré. Yái Apolos Pablo en Efeso
yáalíaca icàlidaca Dios itàacái
cáalíacáiri iyú, yéewáidacaté
nacáiwa cayábéeri iyú tàacáisi
19 Idècunitàacá Apolos ìyaca
Corinto ìyacàlená irìcu,
yá Pablo yàacawa ichàbacawa
ìwali profetanái, áibanái nacái dúlinaméeri cáli néenibàa. Yá
itànèericaté Dios inùmalìcuíse, íná yàanàaca Efeso ìyacàlená irìculé.
yéewa yáalíacawa ìwali cayába. Néré Pablo yàanàaca abénaméeyéi
25 Apolos yéewáidacatéwa tàacáisi yeebáidéeyéi. 2 Yá íimaca nalí:
ìwali icàlidéerica càinácaalí —¿Dios ibànùasicué pirí Espíritu
Wáiwacali iwàwáaná wàyaca. Yá Santo, peebáidacaalítécué? —
icàlidaca Wáiwacali iináwaná ìwali íimaca yái Pabloca. Yá náimaca irí:
manuísíwata macái iwàwalìcuísewa. —Càmíiri. Canácata wéemièricáwa
Yéewáida wenàiwicanái amaláwaca Espíritu Santo iináwaná ìwali
Jesús ìwali, éwita yáalíacáanítawa yàanàaná —náimaca. 3 Néese Pablo
abéerita ìwali yái Juan el isutáca yéemìawa nía àniwa:
Bautista ibautizáanáté wenàiwica —¿Càiríinácaalícué
iwènúadéeyéicaté íiwitáisewa tàacáisi peebáidaté ìwali,
Dios irípiná. 26 Yá Apolos idàbaca nabautizácaténácué pía? —íimaca
icàlidaca macàaluíninátani yái Pabloca. Néese náimaca irí:
judíonái yéewáidacàalu irìcu. —Weebáidacaté yái tàacáisi Juan
Quéwa Priscila, Aquila nacái el Bautista yéewáidéericaté iyú
idécanáamité néemìaca Apolos, wenàiwica wawènúadáanápináté
yá natécani méetàucuta nàataléwa wáiwitáisewa Dios irípiná —
nacàlidacaténá amaláwaca iríni náimaca. 4 Pablo íimaca nalí:
macáita yái Wáiwacali iináwanáca. —Juan ibautizácaté wenàiwica
27 Néese Apolos iwàwacaté yàaca náasáidacaténá nawènúadacaté
icàlidaca Wáiwacali itàacái Acaya náiwitáisewa Dios irípiná.
yàasu cáli néré. Níái yeebáidéeyéica Juan icàlidacaté nalí nacái
Jesús itàacái nawàwacaté iwàwacutáanápináté neebáidaca
nayúudàacani yàasu àyapu piná. áiba itàacái, yái yàanèeripinácaté
LOS HECHOS 19 346
Juan yáamirìcubàa, yái Jesúsca — 13 Quéwa áibanái judío
íimaca yái Pabloca. yàanàacaté ipáchiaca néré

5 Idécanáami néemìacani, yá náucacaténá demonio wenàiwicanái
nabautizácawa Wáiwacali Jesús íicha. Nawàwacaté náucaca
íipidená ìwali, neebáidacáiná demonio wenàiwica íicha
itàacái. 6 Néese Pablo imàacaca Wáiwacali Jesús íipidená iyú. Yá
icáapiwa nàwali, yá Espíritu Santo náimaca demonionái irí: “Jesús
yàanàaca yàacawéeridacaténá inùmalìcuíse wachùulìacuéca
nía, yá natàaníca áiba tàacáisi pìacawa, yái Jesúsca Pablo
iyú, càmíiri èeri mìnanái icàlidéerica iináwaná ìwali”,
itàacái. Nacàlidaca tàacáisi Dios náimaca.
inùmalìcuíse. 7 Cawàwanáta 14 Càité siete asìanái judíonái
doce namanùbaca asìanáica níái imànica. Náaniri íipidenáté Esceva,

yeebáidéeyéica Wáiwacali itàacái. abéeri sacerdote íiwacalináca.
8 Néese Pablo iyamáacatéwa 15 Quéwa áiba èeri náalimáidacaté
nèewi Efeso ìyacàlená néré náucaca demonio asìali íicha, yá

máisiba quéeri. Eeri imanùbaca demonio íimaca nalí: “Núalíaca
icàlidaca nalíni judíonái nuicáca Jesús. Núalía nacáiwa
yéewáidacàalu irìcu. Icàlidaca Pablo ìwali. Càmitacué núalía
nalíni macàaluínináta, itàaní nacái nuicáca pía”, íimaca nalí yái
náapicha, iwènúadaca náiwitáise demonioca.
náalíacaténáwa càinácaalí iyú Dios 16 Yáta yái asìali demonio idacuèri
icùaca yàasu wenàiwicanáiwa. íiwitáise, ipisìacawa nàwali, níái

9 Quéwa abénaméeyéi judío sietéeyéica imanùbaca asìanáica.
báawaca néemìaca Pablo yàasu Yá inúadáidaca nía cachàiníiri
tàacáisi, yá càmita nawàwa iyú báawanama macáita, yá
neebáidacani. Natàaníca inúadáidaca nía canánama
wenàiwicanái irí báawéeri iyú cáiwíiri iyú, àta nèepùacatalétawa
tàacáisi ìwali, yái cayábéeri napìacawa capìi irìcuíse, mabàleta,
tàacáisi Pablo icàlidéerica nalí. cacháunéeyéi báawanama. 17 Néese
Iná Pablo yàacawa náicha, càmita macáita Efeso ìyacàlená mìnanái,
quirínama icàlida nalíni judíonái judíonái canánama, càmíiyéi judío
yéewáidacàalu irìcu. Itécaté nacái nacái, néemìacaté naináwaná
yáapichawa níái yeebáidéeyéica ìwali, níái sietéeyéi asìanáica, íná
Jesús itàacái. Yá nàacawa Tirano yéewa cáaluca macáita wenàiwica
yàasu yéewáidacàalu irìculé. Yáté manuísíwata, yá náináidacawa
Pablo icàlidaca nalí Dios itàacái cáimiétaquéeri iyú Wáiwacali Jesús
èeri imanùbaca. 10 Pablo icàlidacaté ìwali.
nalíni pucháiba camuí. Ináté 18 Madécaná wenàiwica
yéewa macáita Asia yàasu cáli yeebáidéeyéica Jesús itàacái,

néeséeyéi néemìaca Wáiwacali nabàlùacawa wenàiwicanái
iináwaná ìwali. Judíonái, nía yàacuésemi, yá nacàlidaca
nacái càmíiyéica judío néemìata náichawa nabáyawanáwa
nacái. 11 Yá Dios imàacaca Pablo namàníiricaté. 19 Madécaná nacái
ichùnìaca manùbéeyéi máiníiyéi camàliquéeyéi natéca nàasu
cáuláicaca. 12 Abénaméeyéi cuyàlutawa manùbawaca, yái
nalìadaca Pablo yàasu panuelo, cuyàluta icàlidéerica sapìi ìwali,
ibàle yéená nacái cáuláiquéeyéi namàlica ìwali nacái. Yá neemáca
ìwali, yá nachùnìacawa níái nàasu cuyàlutawa macáita Efeso
cáuláiquéeyéica. Pablo yúucaca ìyacàlená mìnanái iicápiná
demonio wenàiwicanái íicha nacái. náasáidacaténá nawènúadacaté
347 LOS HECHOS 19
náiwitáisewa namàlica íichawa. Demetrio ìwacáidaca nía, áibanái

Aibanái naputàacaté nawèni níái yáapicha imàníiyéica platéeri
cuyàlutamica, yá nawèni cincuenta wawàsi, yá íimaca nalí canánama:
mil namanùbaca dracma, yái “Píacué asìanáica, píalíacuécawa
cincuenta mil èeri iwènicatái. wàyaca càasuíri iyú ìwalíise yái
20 Càité manùbéeyéi wenàiwica wáibaidacaléca. 26 Pidécuéca
yéemìaca Wáiwacali itàacái, yá piicáca, péemìaca nacái yáara
neebáidacani, madécanéeyéi Pablo icàlidéerica yèepunícawa
wenàiwicaca. tàacáisi. Itàaníirica wáibaidacalé
21 Idécanáamité ichàbacawa yái ìwali, níái ídolo cuwáinái
wawàsica, yá Pablo íináidacatéwa yéenáiwaná wamàníiyéica,
ipáchíanápiná Macedonia yàasu Pablo íimaca càmitasa báisí
cáli néré, Acaya yàasu cáli Diosca nía. Càita Pablo idéca
néré nacái yàacaténáwa àniwa iwènúadaca manùbéeyéi
Jerusalén ìyacàlená nérépiná. wenàiwica íiwitáise cuwáinái
Iimacaté nacái idécanáamité íicha chái Efeso ìyacàlená irìcu,
ipáchiaca Jerusalén ìyacàlená macái Asia yàasu cáli néenibàa
néré, yá nacái iwàwacutápináté nacái. 27 Máiníiri báawaca,
yàacawa Roma ìyacàlená néré, cawàwanáta imáalàacawa wáicha
íimaca. 22 Iná yéewa Pablo yái wáibaidacaléca, càmicáiná
ibànùacaté pucháiba wenàiwica quirínama wenàiwica iwènìapiná
iyúudèeyéicani nàacaténáwa yái ídoloca wamàníirica. Ua
ipíchalépiná Macedonia yàasu cáli nacái wasutácàalu iináwaná
néré. Níái yàacawéeyéiná náipidená imáalàapinácawa wáicha, úara
Timoteo, Erasto nacái. Idècunitàacá manuíchúa temploca wasutácàalu
nèepunícawa nérépiná, yá Pablo wíawawa wàasu cuwáisàatúa
iyamáacawa Asia yàasu cáli néré íicha íipidenéechúaca Artemisa,
achúma èerita. wenàiwica iyamáidacaalí nàaca
ucàaluíniná, úái macái wenàiwica
El alboroto en Efeso yèechúaca icàaluíniná, wía
23 Néenialíté áibanái nadàbaca wenàiwicanái canánama Asia
natàaníca báawéeri iyú nàwali yàasu cáli íinatéeyéica ìyaca,
níái yeebáidéeyéica Jesús macái èeri mìnanái nacái”, íimaca
itàacái. Iná abénaméeyéi Efeso yái Demetrioca.
ìyacàlená mìnanái báawaca 28 Néese Demetrio yáapichéeyéi
naicáca Dios itàacái, calúaca idécanáami néemìaca Pablo

nacái náináidacawa. 24 Abéeri iináwaná, yá máiní báawaca
asìali íipidenéeri Demetrio nawàwa ìwalíise. Yá nadàbaca
báawacaté imànica Efeso mìnanái néemíanícawa cachàiníiri iyú,
íiwitáise nàuwidecaténá namànica néemíanícawa mamáalàacata:
wenàiwica yeebáidéeyéica “¡Cayábéechúaca wàasu cuwáisàatúa
Jesús itàacái. Demetriocáiná Artemisaca, wía Efeso ìyacàlená
imàníirité platéeri yéenáiwanási mìnanáica!” cài néemíanícawa
cawèníiri. Imànicaté achúméeri mamáalàacata.
capìi platéeri, templo nacáiyéi 29 Yá manùbéeyéi wenàiwica
iicácanáwa nasutácàalu níawawa napìacawa néemìaca nasàna àta

nàasu cuwáisàatúa íichawa máiwitáisecataléta madécaná Efeso
íipidenéechúa Artemisa. Aibanái ìyacàlená mìnanái. Yá náibàaca
imàníiyéi achúmanaméeyéi Gayo, Aristarco nacái, níái Pablo
capìi platéeri, càasuca máiní yàacawéeyéináca, Macedonia
nía Demetrio yáapicha. 25 Iná yàasu cáli néeséeyéica. Yá
LOS HECHOS 19 348
napìacawa nawatàidaca nía manuíri imànica nía, yá íimaca nalí: “Píacué

nàwacáidacàalu irìculéwa, ìyéerica Efeso mìnanáica. Macái èeri
Efeso ìyacàlená irìcu. 30 Néese mìnanái náalíacawa wàyacàle Efeso
Pablo iwàwacaté iwàlùacawa iináwaná, wía icuèyéica cayába
néré icàlidacaténáni manùbéeyéi templo wasutácàalu wíawawa
wenàiwica irí. Quéwa áibanái wàasu cuwáisàatúa Artemisa
yeebáidéeyéica Jesús itàacái íichawa, náalía nacáiwa wacùaca
càmita nabatàa Pablo iwàlùacawa Artemisa uénáiwanámi, yáara
néré. 31 Aibanái nacái, Asia náiméerica ìwali yúuwèericasawa
yàasu cáli icuèrinánáica, Pablo chènuníise bàaluité cuwáinái
yàacawéeyéináca nía, nabànùaca yàasu cáli íicha. 36 Macái èeri
tàacáisi Pablo irí isutácaténá mìnanái náalíacawa báisícani,
íicha wawàsi manuísíwata íná matuíbanáicué pía. Picácué
ipíchanáté iwàlùacawa néré. máiwitáise píawa, pimànicáichacué
32 Yá nàwacáidacàalu irìcu wawàsi máiwitáiséeri iyú.
abénaméeyéi néemíanícawa 37 Níacáiná asìanáica pitéeyéicuéca
nàyaca abéeri wawàsi. Aibanái aléi, càmita nayéedùa wawàsi

nacái néemíanícawa nàyaca áiba irìcuíse, yáara wasutácàalu
wawàsi nacái máiwitáisecáiná wíawawa Artemisa íicha, càmita
nía canánama meedá. nacái natàaní báawéeri iyú
Manùbéeyéi nèewi càmita ùwali. 38 Yái Demetrioca, áibanái
náalíawa càinápinácaalí wawàsi nacái íibaidéeyéica yáapicha
ìwali nàwacáidáyacacatéwa. nawàwacaalí nacháawàaca
33 Néese abénaméeyéi judío naináwaná ìwali jueznái irí, yá
ìyéeyéica néeni náibàaca ìyaca jueznái yéemièripiná
nawesíaca asìali íipidenéeri natàacái. Macáita náalimá
Alejandro, ibàlùacaténáwa macái nacháawàayacacawa machàcaníiri
wenàiwica yàacuésemi. Yá iyú yàcalé íiwacanánái irí.
áibanái wenàiwica nacàlidacani 39 Piwàwacaalícué áiba wawàsi,
Alejandro irí. Néese yái Alejandro yá iwàwacutácué pisutáca náicha

yúucaca icáapiwa manùbéeyéi wawàsi níara yàcalé íiwacanánáica,
wenàiwica irí masànacaténá nàwacáidáyacapinácaalíwa, càide
nía, Alejandro iwàwacáináté iyúwa wacuèrinánái romanonái
icàlidaca judíonái iináwaná ichùulìaná wamànica. 40 Máiníiri
ìwali manùbéeyéi wenàiwica báawaca yái pimàníiricuéca
irí náalíacaténáwa canácasa chái. Cawàwanáta romanonái
judíonái imàníiri ibáyawanáwa. icháawàaca waináwaná ìwali,
34 Quéwa idécanacáita manùbéeyéi wía Efeso ìyacàlená mìnanáica,
wenàiwica náalíacawa judíocani, náimapiná wamànicasa ùwicái
yái Alejandroca, yá nadàbaca wacuèrinánái romanonái
néemíanícawa. Pucháiba hora íipunitawa. Náiwacanánái
néemíanícawa mamáalàacata yéemìacaalí càinácaalícué
macáita namanùbaca iyúwa pimàníiná chái bàwina, yásí nasutá
abéeri isàna iyú. Náimaca: néemìawa núawa cánácué yéewaná
“¡Cayábéechúaca wàasu cuwáisàatúa pimàni máiní máiwitáiséeri iyú.
Artemisaca, wía Efeso ìyacàlená Càmita núalimápiná nucàlidaca
mìnanáica!”, cài náimaca nalíwani”, íimaca yái yàcalé
néemíanícawa mamáalàacata. icuèrináca. 41 Néese yái yàcalé
35 Néeseté áiba Efeso ìyacàlená icuèriná idécanáami icàlidaca
mìnanái icuèriná iwàwaca icàlidaca nalíni, yá ichùulìaca nèepùacawa.
nalíni. Idécanáami masànaca Néese macáita namusúacawa
nàwacáidacàalu irìcuísewa, yá wàacawa Filipos íidalutalená íicha

nàaca náichawáaca, nèepùacawa manuíri úni yáacubàa nave irìcu.
nacapèe néréwa. Néese báinúaca èeri idénáami,
mapisáináami àniwa, yá wàanàaca
Viaje de Pablo a níái wáapichéeyéicawa Troas
Macedonia y Grecia íidalutalená néré. Yá wayamáacawa
20 Idécanáamité imáalàacawa
yái Efeso ìyacàlená
mìnanái imàníináca máiwitáiséeri
néré siete èeri.
Visita de Pablo a Troas

iyú, yá Pablo imáidaca yàataléwa 7 Néeseté domingo irìcu,
níái wenàiwica yeebáidéeyéica wàwacáidáyacacawa náapicha
Jesús itàacái, yàalàacaténá nía. níái yeebáidéeyéica Jesús
Néese idécanáami ichàiniadaca itàacái wawacùacaténá
nawàwa, yá yàacawa náicha wàwaliwáaca pan, yái Santa
Macedonia yàasu cáli nérépiná. Cenaca. Yá Pablo icàlidaca nalí.
2 Pablo ipáchiaca macái yàcalé Iwàwacutápináté Pablo yàacawa
imanùbaca ìyéeyéica Macedonia náicha mapisáita, íná icàlidaca
yàasu cáli íinata. Yá ichàiniadaca nalí àta bamuchúamicataléta
nawàwa manuísíwata, yàalàaca nía catá. 8 Wàwacáidáyacacatéwa
déecuíri iyú níái yeebáidéeyéica abéeri imàdáaná irìculé ìyéerica
Jesús itàacái. Néese Pablo yàanàaca chènunibàa cáli inàni íicha.
Grecia yàasu cáli néré. 3 Yá Nàyaca néré madécaná lámpara
iyamáacawa néré máisiba quéeri. ipucuèyéicawa nacamalá piná.
Néeseté mawiénica yéenáiwaná 9 Néese abéeri ùuculìiri íipidenéeri
iwàlùanápinátéwa nave irìculé Eutico yáawinéeriwa ìyaca

yàacaténáwa manuíri úni yáacubàa ventana irìcu. Pablo itàanícáiná
Siria yàasu cáli nérépiná. Yá mamáalàacata, yá cadapùleca
yéemìaca judíonái iináwaná báawanama yái ùuculìirica. Yá
náináidáanáwa namàníinápiná iimáca íichawa yáawinacawa.
irí báawéeri. Iná iwènúadaca Néese icaláacawa ventana irìcuíse,
íiwitáisewa, yá íináidacawa máisiba pisoíri ichènunica. Yá
yèepùanápinátéwa cáli íinatabàa, yéetácawa. 10 Pablo iricùacawa
ichàbacaténáwa àniwa Macedonia ùuculìiri yàatalé. Néese Pablo
yàasu cáli íinatalé. 4 Nàa nacáiwa yáawia iicáidaca ùuculìirimi irí, yá
yáapicha áibanái íipidenéeyéi: Pablo yeedácani yùucutaléwa. Yá
Sópater, yái Pirro ìirica, Berea íimaca nalí níái yeebáidéeyéica
ìyacàlená mìnali; Aristarco nacái, Jesús itàacái:
Segundo nacái, níái pucháiba —Picácué cáalu pía. Cáucani —
asìanáica Tesalónica ìyacàlená íimaca yái Pabloca.
mìnanáica; Gayo nacái, Derbe 11 Néeseté Pablo yèepùa
ìyacàlená mìnalica; Timoteo iwàlùacawa nàwacáidacàalu irìculé

nacái; Tíquico nacái, Trófimo chènuniréerica. Yá iwacùaca
nacái, níái pucháiba asìanáica nalí pan, yái Santa Cenaca,
Asia yàasu cáli néeséeyéica. iyáaca iyáacaléwa náapicha
5 Níái asìanáica nàacatéwa nacái, yá Pablo icàlidacaté nalí
wapíchalépiná, wía Pablo, núa mamáalàacata, àta amalácataléta
Lucas nacái, nacùacaténá wàanàaca wawicáu. Néese yàacawa
Troas íidalutalená néré. 6 Néese náicha. 12 Néese yái ùuculìirica,
idécanáamité ichàbacawa Pascua yèepùacawa yéenánái yáapichawa,
yàasuná culto, judíonái iyáacaalíté icáucàacáinátéwa, íná yéewa
pan càmíiri idènìa levadura, yáté casíimáica nawàwa manuísíwata.
LOS HECHOS 20 350
núawawa. Máiní achúmacaté

Viaje desde Troas a Mileto nuwàwa nàwali níara càmíiyéicaté
13 Néeseté wàacawa Pablo yeebáida Wáiwacali itàacái.
ipíchalépiná. Wàacawa nave Nùuwichàacaté nacáiwa cáiwíiri
irìcu manuíri úni yáacubàa àta iyú judíonái nawàwacáináté
wàanàacatalétaté Aso íidalutalená imànica nulí báawéeri.
néré wáipunitáidacaténá Pablo 20 Ewitaté nùuwichàacáanítawa
néré càide iyúwaté iwàwáaná, manuísíwata, càicáaníta

iwàwacáináté yàacawa néré cáli càmitaté numáisanìa píichacué
íinatabàa. 14 Wàanàaca Pablo Aso tàacáisi iyúudèeripinácuécaté
íidalutalená néré, yá iwàlùacawa pía, ibatàa abéeri tàacáisipináta
wàatalé nave irìculé. Yá wàacawa idècunitàacá nucàlidacuéca piríni
manuíri úni yáacubàa Mitilene nàwacáidacàalu néré, nacapèe irìcu
íidalutalená néré. 15 Néeseté nacái. 21 Nùalàacaté níara judíoca,
wàacawa Mitilene íicha. Wàacawa càmíiyéi judío nacái. Núumacaté
abé èeri manuíri úni yáacubàa. nalí iwàwacutáaná nawènúadaca
Néese wàacawa mawiénita Quío náiwitáisewa Dios irípiná
yàasu iwàwata irí. Néese mapisáita neebáidáanápiná nacái Wáiwacali
àniwa wàanàaca Samos íidalutalená Jesús itàacái. 22 Iná siùcade nùacawa
néré, idécanáamité wayamáidacawa Jerusalén ìyacàlená nérépiná.
Troguilio íidalutalená néré. Néese Espíritu Santo idéca ichùulìaca
mapisáita àniwa wèepùa wàacawa. nùanápináwa néré, càmita quéwa
Yá wàanàaca Mileto íidalutalená núalíawa càinápinácaalí namànica
néré. 16 Càité wèepunícawa nulí néré. 23 Núalíacáitawa abéeri
càmicáináté Pablo iwàwa wawàsi. Yàcalé imanùbaca
idècunìacawa manùba èeri Asia Espíritu Santo icàlidaca nulíni
yàasu cáli íinata. Càmitaté nacái náucáanápiná núa presoíyéi
iwàwa yàacawa Efeso ìyacàlená ibànalìculé, nùuwichàanápiná
néré. Néese, iwàwacaté yàanàaca nacáiwa madécaná yàawiría.
caquialéta Jerusalén ìyacàlená 24 Quéwa càmita nuicá nucáucawa
néré iwàwacáináté iicáca náapicha iyúwa máiníiri cawènica

judíonái yàasu culto íipidenéerica nulí. Abéerita nuwàwacáita
Pentecostés. numáalàidaca numànica
nuíbaidacaléwa casíimáiri iyú,
Discurso de Pablo a los yái nuíbaidacalécawa Wáiwacali
ancianos de Efeso Jesús ichùulièrica numànica,
17 Idècunitàacá Pablo ìyaca Mileto nucàlidáanápiná tàacáisi
íidalutalená néré, yáté ibànùaca wenàiwicanái irí, yái cayábéeri
tàacáisi Efeso ìyacàlená néré tàacáisi íiméerica cáinináca Dios
imáidacaténá ancianonái icuèyéica iicáca wenàiwica.
wenàiwica yeebáidéeyéica Jesús 25 “Siùcade núalíacawa
itàacái Efeso ìyacàlená mìnanái. báisíiri iyú càmitacué piicá núa

18 Idécanáamité ancianonái quirínama, píacué nucàlidéeyéicaté
nàanàaca yàatalé, yá Pablo íimaca irí yái tàacáisica icàlidéerica
nalí: “Píalíacuécawa nuináwaná càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu
ìwali, càinácaalíté nùyacuéca pèewi wenàiwicawa. 26 Iná siùcade
èeri imanùbaca nùanàacatáiseté nuwàwacué nucàlidaca piríni,
Asia yàasu cáli íinatalé àta siùca canáca nubáyawanácué pìwalíise,
nacáide. 19 Macái èerité nùyaca péetácaalícuéwa pibáyawaná
pèewi íibaidéeri Wáiwacali yáapichawa, nùalàacáinátécué
irípiná. Càmitaté cachàini nuicáca pía. 27 Nucàlidacatécué pirí
macái tàacáisi Dios iwàwéericuéca núa nacái, núapichéeyéi nacái.

píalíacawa ìwali; càmitacué nubàa 35 Nucàlidacatécué pirí càiripináta
píicha tàacáisi, ibatàa abéeripináta, iwàwacutáanácué wáibaidaca,

càmitacué nubàa píichani. 28 Iná wayúudàacué nacái catúulécanéeyéi
piicácué píichawa cayába, picùacué wenàiwica. Piwàwalicué Wáiwacali
píiwitáisewa báawéeri íicha. Jesús itàacái. Yá íimacaté walí:
Picùacué nacái macáita níara ‘Casíimái cachàini wía wàacaalí
yeebáidéeyéica Jesús itàacái áibanái irí yái namáapuèrica, íicha
ìwacáidáyaquéeyéicawa pìyacàle yái nàanáca walí cawèníiri’, càité
nérécué, yácáiná Espíritu Santo íimaca yái Wáiwacalica”, íimaca yái
imàacacué picùaca Dios yàasu Pabloca.
wenàiwica Dios iwènièyéicaté Iiri 36 Idécanáami Pablo icàlidaca
íiraná iyúwa. 29 Núalíaca nacáiwa nalíni, yá ibàlùacawa yùuluì

nùacanáamiwa píichacué, ipùata iyúwa. Yá isutáca Dios
yásí áibanái nàanàaca pìatalécué íicha náapicha. 37 Néese macáita
iwàwéeyéica iwènúadacuéca náicháaníca achúmaca nawàwa
píiwitáise Wáiwacali íichawa Pablo yàacáinátéwa náicha. Yá
càide iyúwa caluéyéi cuwèesi asìanái nàanalìcuca Pablo
lobo namáalàidacaalí ovejanái. nasùsùa nacái inàni ìwali, càide
30 Abénaméeyéi péenácué, áiba iyúwa judío íiwitáise ìyáaná,
èeriwa néewáidaca wenàiwicanái namàacacaalí yèepùacawa náicha
nachìwa báawéeri iyúwa, wenàiwica cáininéeri naicáca. 38 Yá
nachìwáidacaténá wenàiwica máiní achúmaca nawàwa Pablo
yeebáidéeyéica Jesús itàacái íimacáináté nalí càmíinápináté
nàacaténáwa cachìwéeyéi yáapicha. yèepùa iicáca nía quirínama. Néese
31 Iná piicácué píichawa cayába. nàaca nàacawéeridaca Pablo àta
Piwàwalicué cayába nùalàacatécué nàanàacataléta nave néré.
pía máisiba camuí èeríapi, táiyápi
nacái. Nùalàacatécué pía macáita Viaje de Pablo a Jerusalén
manuísíwata, nuícháanícaté nacái
pìwalicué.
32 “Siùcade nuénánái
21 Wàacanáamitéwa náicha
níái yeebáidéeyéica Jesús
itàacái, yá wawàlùacawa nave
numàacacué Dios icùaca pía, irìculé. Néese wàacawa manuíri
péewáidáanápinácué úni yáacubàa machacànita Cos
nacáiwa tàacáisi ìwali, yái yàasu iwàwata nérépiná. Néese
nucàlidéericatécué pirí íiméerica mapisáita àniwa wàacawa Rodas
cáinináca Dios iicáca èeri yàasu iwàwata néré. Néese
mìnanái. Dios itàacái yáalimácué wàacawa Pátara íidalutalená néré.
ichàiniadaca píiwitáise Dios 2 Néese idècunitàacá wàyaca Pátara
ìwali, yáalimácué nacái imàacaca íidalutalená néré, yáté wàanàaca

píalíacawa cayába ìwali yái nave yèericawa Fenicia yàasu
cawèníirica Dios yèeripinácuéca cáli nérépiná. Yá wawàlùacawa
piríwa áiba èeriwa, náapicha irìculé. Yá wàacawa náapicha.
macáita yàasu wenàiwicaca Dios 3 Wàacawa manuíri úni yáacubàa,
yeedéeyéica yàasunáipináwa. yá waicáca Chipre yàasu iwàwata.

33 Càmitaté nuwàwa nùasupináwa Yá wàacatéwa yéewápuwáise íicha
áibanái yàasu plata, nabàle nacái. àta wàanàacalétaté Siria yàasu
34 Píalíacuécawa nuíbaidacaté cáli néré. Yá wawàlùacatéwa Tiro
cachàiníiri iyú nucáapi iyúwa íidalutalená néré iwàwacutácáináté
nuwènìacaténáté càinácaalí wawàsi nave imàacaca yàasusi néré.
wamáapuèricaté, 4 Néese Tiro ìyacàlená néré
LOS HECHOS 21 352
wacutáca áibanái yeebáidéeyéica Agabo, icàlidéerica tàacáisi Dios

Jesús itàacái, yá wayamáacawa inùmalìcuíse. 11 Idécanáami Agabo
náapicha néré siete èeri. Espíritu yàanàaca wàatalé, yá yeedáca Pablo
Santo icàlidacaté nalí Pablo yàasu cinturón. Néese yái profeta
yùuwichàanápinátéwa Jerusalén Agabo idacùaca yàabàliwa, icáapi
ìyacàlená néré, íná nasutáca Pablo nacáiwa Pablo yàasu cinturón iyú.
íicha wawàsi manuísíwata ipíchaná Yá Agabo íimaca walí:
yàacawa néré. 5 Quéwa idécanáami —Espíritu Santo íimaca:
wayamáacawa néré siete èeri, Níara judío Jerusalén ìyacàlená
yáté wàacawa náicha. Macái mìnanáica idacùapiná yái cinturón
níái yeebáidéeyéica Jesús itàacái, íiwacalica presocaténá namànicani,
nàacawéetúanái nacái, néenibe namàacacaténá càmíiyéi judío
nacái, nàacawéeridacaté wía yùuwichàidacani —íimaca yái
yàcalé íicha. Néese wabàlùacawa profetaca.
wàuluì ipùata iyúwa càina íinatalé 12 Wéemìacáináni, níái nacái
wasutácaténá wíawawa Dios Cesarea ìyacàlená mìnanáica, íná

íicha néré. 6 Néese wacàlidacaté wasutáca Pablo íicha wawàsi
nalí wàanápináwa náicha. Yá manuísíwata ipíchaná yàacawa
wawàlùacawa nave irìculé. Jerusalén ìyacàlená néré. 13 Néese
Nèepùacawa nacái nacapèe néréwa. Pablo íimaca walí:
7 Yá wàacatéwa Tiro íidalutalená —¿Cánácué píicháaní? ¿Cánácué
íicha manuíri úni yáacubàa piwàwa cáaluca pimànica
àta wàanàacataléta Tolemaida núa? Nudéca nuínáidacawa
íidalutalená néré. Yáté wadéca numàacáanápiná nadacùaca núa,
wamáalàidaca wèepuníináwa nanúacaténá nacái núa Jerusalén
manuíri úni yáacubàa. Wàanàacaté ìyacàlená néré Wáiwacali Jesús
Tolemaida ìyacàlená néré, ìwalíise, Dios iwàwacaalí cài
yá watàidaca abénaméeyéi namànica —íimaca yái Pabloca.
yeebáidéeyéi Jesús itàacái. Yá 14 Yá càmita wáalimá
wayamáacawa náapicha abé wawènúadaca Pablo íiwitáise,

èeri. 8 Néeseté mapisáita àniwa íná masànaca wía. Wáimacáita
Pablo, wía nacái yèepuníiyéicawa walíwáaca:
yáapicha, wàacawa náicha cáli —Wasutácué irí Wáiwacali
íinatabàa. Néese wàanàaca íichawa imàníinápiná irí càide
Cesarea ìyacàlená néré. Yá iyúwa Dios iwàwáaná —wáimaca.
wawàlùacawa Felipe icapèe irìculé, 15 Néese wachùnìaca wàasuwa
yái icàlidéerica Wáiwacali itàacái wàacaténáwa. Yá wàacawa

áibanái irí. Yái Felipe abéeri Jerusalén ìyacàlená néré. 16 Nàa
néená níái sietéeyéica imanùbaca nacáiwa wáapicha abénaméeyéi
diáconoca, iyúudèeyéicaté yeebáidéeyéica Jesús itàacái
apóstolnái quéecháwanáimi Cesarea ìyacàlená néeséeyéi.
Jerusalén ìyacàlená irìcu. Yá Wàanàacaté Jerusalén ìyacàlená
wayamáacawa Felipe yáapicha. néré, yá natéca wía Mnasón
9 Yái Felipe idènìacaté báinúaca icapèe néré, abéeri asìali béeríina
yéenibe inanáiwa manìríiyéi. yeebáidéericaté Jesús itàacái
Níái inanáica, profetaca nía, madécaná camuí. Yá wayamáacawa
icàlidéeyéica tàacáisi Dios yáapicha néré.
inùmalìcuíse. 10 Wayamáacatéwa
néré máisibáwanái èerita, yá áiba Pablo visita a Santiago
profeta yàanàaca néré, Judea 17 Idécanáamitéwàanàaca
yàasu cáli néeséeri íipidenéeri Jerusalén ìyacàlená néré, néese
353 LOS HECHOS 21
níái yeebáidéeyéica Jesús itàacái irìculé. Piwènìa nacái nalípiná

natàidaca wía casíimáiri iyú. pìrái nawàwacutéerica namàacaca
18 Néese mapisáita àniwa Pablo ofrenda iyú sacrificio piná templo
yàacawa wáapicha wapáchiacaténá néré. Yásí náalimá nadalúaca
Santiago. Nàyaca nacái néré náiwita ibáináwa, náasáidacaténá
macáita ancianonái, icuèyéica nadéca namáalàidaca namànica
Jerusalén ìyacàlená mìnanái náibaidacaléwa Dios irípiná. Càita
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. 19 Yá macái judíonái náalíapinácawa
Pablo itàidaca nía. Néese icàlidaca càmíinápiná báisíiri yái
nalíni éeréeri iyú macáita yái néemièricaté piináwaná ìwali
Dios imàníiricaté càmíiyéi judío pimànicáiná machacàníiri iyú
yèewi Pablo icàlidacaalíté nalí càide iyúwaté profeta Moisés
Wáiwacali itàacái. 20 Níái ancianoca ichùulìaná wamànica, wía judíoca.
idécanáami néemìacani, yá nàaca 25 Quéwa watànàacaté cuyàluta
Dios irí cayábéeri. Néese náimaca càmíiyéi judío irí yeebáidéeyéica

Pablo irí: Jesús itàacái, náalíacaténáwa
—Uwé, wéenásàiri, péemìa càmita iwàwacutá namànica càide
cayábani, píalíacawa madécaná mil iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná
namanùbaca judíonái neebáidaca wamànica wía judíoca. Abéerita
Jesús itàacái. Yá macáita náimaca iwàwacutá càmita nayáa iinási
mamáalàacata iwàwacutáanása áibanái imàaquéerica ídolo irí
wía judíoca wamànica càide iyúwa sacrificio, yái cuwáinái
iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná yéenáiwanáca. Iwàwacutá nacái
wàawirináimi imànica, éwita càmita nayáa irái. Iwàwacutá nacái
weebáidacáaníta Jesús itàacái. càmita nayáa iinási càmíirica íiraná
21 Níái judíoca yeebáidéeyéica imusúawa íicha. Iwàwacutá nacái
Jesús itàacái nadéca néemìaca càmita naimá áiba wenàiwica
áibanái cachìwéeyéi icàlidaca yáapicha càmíichúaca náinusíwa,
piináwaná ìwali péewáidacasa càmíirica nacái nanìrisíwa —íimaca
macái judíonái ìyéeyéica áiba cáli yái Santiagoca.
nayamáidáanápiná namànica càide
iyúwa profeta Moisés ichùulìanáté. Arrestan a Pablo en el templo
Náimaca pìalàacasa judíonái 26 Néeseté mapisáita àniwa Pablo
ipíchaná namànica circuncisión itéca níái báinúaca asìanáica.
néenibe asìanái iríwa, ipíchaná Imànica náapicha culto nacáiri,
nacái namànica càide iyúwa nàapìda náichawa nacái càide
wáiwitáise ìyáaná, wía judíoca, iyúwa judío íiwitáise ìyáaná
náimaca. 22 ¿Càinásica wamàni? masacàanápiná judíonái iicáca nía.
Báisíta néemìapiná piináwaná Néese iwàlùacawa templo irìculé
ìwali pìanàaná aléi Jerusalén icàlidacaténá sacerdotenái irí càiná
ìyacàlená irìculé. 23 Cawàwanáta èeri irìcucaalípináté namáalàidaca
cayábaca pimànicaalí càide namànica náibaidacaléwa Dios
iyúwa wàalàaná pía. Nàyaca irípiná, natécatáipinácaté nàasu
wèewi chái báinúaca asìanái ofrendawa namàacacaténá Dios
iwàwacutéeyéica íibaidaca Dios iríni sacrificio piná.
irípiná càide iyúwaté nacàlidáaná 27 Iwàwacutácaté nacùaca
irí. 24 Pité nía píapichawa siete èeri. Batéwacaalíté

pimànicaténá náapicha culto namáalàacawa níái sieteca èeri,
càide iyúwa judío íiwitáise ìyáaná, namàacacatáipináté pìrái ofrenda
masacàanápinácué judíonái iicáca iyú, yá Pablo ìyaca templo irìcu.
pía, piwàlùanápinácuéwa templo Abénaméeyéi judío Asia yàasu cáli
LOS HECHOS 21 354
néeséeyéi naicáca Pablo templo nàatalé, yá íibàaca Pablo. Yá

irìcu. Yá natàaníca báawéeri iyú ichùulìaca úwinái nadacùaca
Pablo ìwali báawacaténá namànica Pablo pucháiba cadena iyú. Néese
áibanái wenàiwica íiwitáise úwi íiwacaliná isutáca yéemìawa
calúanápiná naicáca Pablo, níái nía cawinácaalíni, càinácaalí
wenàiwica ìyéeyéica templo irìcu. báawéeri nacái imànica yái
28 Càité judíonái néemíanícawa Pabloca. 34 Quéwa níái wenàiwicaca
wenàiwicanái irí: “¡Píacué abénaméeyéi néemíanícawa
israelitaca, piyúudàacué wía! Yái nacàlidaca abéeri wawàsi. Aibanái
asìaliquéi yèepuníiriwa macái cálita, yéemíanícawa nacàlidaca nàasu
yéewáida yèepunícawa macái wawàsita nacáiwa áibalé áiba
wenàiwica báawacaténá naicáca íicha. Yái úwi íiwacalináca càmita
wía, wía judíoca. Yéewáidaca nía asái yéemìacani, namànicáiná
nacái náináidacaténáwa báawéeri madécaná nasànawa. Yá
iyú Dios itàacái ìwali, profeta ichùulìaca yàasu úwináiwa
Moisés itànèericaté. Yéewáidaca natéenápiná Pablo nacapèe
nacái báawáanápiná naicáca templo. irìculéwa. 35 Nàanàaca escalera
Idéca nacái itéca càmíiyéi judío néré, úwinái icapèe yàasu yàawa
aléi templo irìculé casacàacaténá irìculé, yá iwàwacutáca úwinái
imànica templo Dios íicha, yái iwáacutáidaca Pablo nacùacaténá
Dios yàasu templo masaquèerica”, náichani, níái manùbéeyéi caluéyéi
náimaca Pablo ìwali. wenàiwicaca, iwàwéeyéica inúacani.
29 Càité nacháawàaca Pablo 36 Nàacáináwa Pablo yáamiwáise
iináwaná ìwali, naicácáináté Pablo néemíanícawa mamáalàacata:

Jerusalén ìyacàlená irìcu, Trófimo “¡Pinúacuéni!” náimaca
yáapicha, Efeso ìyacàlená mìnali, néemíanícawa.
càmíirica judío. Iná nayúunáidaca
Pablo itécaté yáapichawa Trófimo Pablo se defiende
templo irìculé. delante de la gente
30 Iná madécaná wenàiwica 37 Batéwa úwinái iwàlùadaca
nàanàaca napìacawa, Pablo nacapèe irìculéwa, quéwa

néemíanícawa, máiwitáiséeri iyú, Pablo itàaníca griego itàacái iyú
níái Jerusalén ìyacàlená mìnanái úwi íiwacaliná irí. Pablo íimaca irí:
manùbéeyéica. Yá náibàaca Pablo —¿Càmitasica pimàaca nutàaníca
nawatàidacani templo irìcuíse. píapicha abéeri wawàsi? —íimaca
Idécanacáita namusúadacani, yá yái Pabloca. Néese úwi íiwacaliná
áibanái nabàlìaca íicha templo íimaca Pablo irí:
inùma imanùbaca. 31 Idècunitàacá —Càmita núalía píalía
nanúacani, yá romanonái yàasu úwi pitàaníca griego itàacái iyú.
íiwacaliná yéemìaca naináwaná 38 Nuyúunáidacáita píaca Egipto
namànicasa máiwitáiséeri iyú, yàasu cáli néeséeri, yái itéericaté

níái Jerusalén ìyacàlená mìnanái báinúaca mil namanùbaca asìanái
macáita. 32 Yá ráunamáita itéca inuéyéica wenàiwica manacúali
yàasu úwináiwa, náiwacanánái yùuculé càináwàiri imànicaténá
yáapichawa, yá nalicùa napìacawa úwi romanonái yàasu gobierno
wenàiwicanái yèewiré. Níái íipunita —íimaca. 39 Néese Pablo
manùbéeyéi wenàiwicaca, íimaca irí:
naicácanacáita úwi íiwacaliná, —Judíocata núa. Numusúacatéwa
yàasu úwinái yáapichawa, yá Tarso ìyacàlená irìcu, yái yàcalé
nayamáidaca nanúadáidaca Pablo. máiníiri cachàinica Cilicia yàasu
33 Néese úwi íiwacaliná yàacawa cáli íinatéerica ìyaca. Pimàni nulí
cayábéeri, pimàaca nucàlidaca

nalíni, níái wenàiwicaca —íimaca Pablo cuenta su conversión
yái Pabloca. 6 Pablo íimaca nalí àniwa:
40 Néese úwi íiwacaliná “Nùacatéwa àyapulìcubàa
imàacaca Pablo itàaníca. Iná Damasco ìyacàlená nérépiná, yá
Pablo ibàlùacawa escalera machacànicaalíté èeri nùyaca
íinata. Yá yúucaca icáapiwa nalí, mawiénita Damasco irí, yáta
masànacaténá nía, níái manùbéeyéi camalási chènuníiséeri icànaca núa
judíoca. Néese idéca masànaca nía, cachàiníiri iyú. 7 Ináté núuwàacawa
yá icàlidaca nalíni natàacái iyú, nulìacawa nucalùniwa cáli íinatalé.
hebreo iyú. Néese nuémìaca tàacáisi chènuníise.
22 Pablo íimacaté nalí:

“Péemìacué, nuénánái,
siùcade nucàlidacué pirí
Yá íimaca nulí: ‘Saulo, ¿cáná
piùwide pimànica núa?’, íimaca
nulí. 8 Néese nusutáca nuémìawani:
nuináwanáwa”, íimaca nalí yái ‘¿Cawiná pía, Nuíwacali?’ núumaca
Pabloca. irí. Yá tàacáisi íimaca nulí: ‘Jesús
2 Idécanacáita néemìaca Nazaret ìyacàlená néeséerica
itàaníca natàacái iyú, hebreo núaquéi, yái piùwidéerica
iyú, yá masànata cachàiníwanái pimànica’, íimaca nulí. 9 Aibanái
nabàlùacawa néemìaca irí. 3 Iimaca núapichéeyéica naicáca camalási,
nalí àniwa yái Pabloca: “Judíoca íná cáaluca nía. Càmita quéwa
núaquéi. Numusúacatéwa Tarso neebá tàacáisi itàaníirica núapicha.
ìyacàlená irìcu, Cilicia yàasu cáli 10 Néese núumaca irí: ‘Nuíwacali,
íinata. Quéwa nudàwinàacatéwa ¿càiná iwàwacutá numànica?’,

chái Jerusalén ìyacàlená néeni. núumaca irí. Yá Wáiwacali íimaca
Gamaliel yéewáidacaté núa. nulí: ‘Pimichàawa, pìanáwa
Nuéwáidacatéwa macái tàacáisi Damasco ìyacàlená irìculé; nérénica
ìwali Dios ichùulièricaté iyú nacàlidaca piríwani macáita
wàawirináimi. Máiní nuwàwaca iwàwacutéeripiná pimànica’, íimaca
numànica iyúwa Dios iwàwáaná nulí. 11 Yái camalásica matuícaté
càide iyúwa píacué siùcade. imànica núa, íná núapichéeyéica
4 Bàaluité numànica ùwicái natéca núa nucáapi ìwaliwa, yá
náipunita, níái yeebáidéeyéicaté wàanàacaté Damasco ìyacàlená
Jesús itàacái. Nubànùacaté nía irìculé.
yéewacaténá úwinái inúaca 12 “Iyacaté néré áiba asìali
nía. Nudacùacaté nía, asìanái, íipidenéeri Ananías. Níara judíoca

inanái nacái yéewacaténá úwinái ìyéeyéica Damasco ìyacàlená irìcu,
itéca nía presoíyéi ibànalìculé. natàanícaté cáimiétaquéeri iyú
5 Sacerdote íiwacaliná, nía nacái Ananías ìwali, cáalíacáiri iyúcáiná
Jerusalén ìyacàlená íiwacanánái yeebáidaca Dios itàacái, yái
macáita náalimá nacàlidaca tàacáisi profeta Moisés itànèericaté
nuináwaná ìwali nuedácaté náicha Dios inùmalìcuíse. 13 Yá Ananías
cuyàluta judíonái yéewáidacàalu yàanàacaté nùatalé iicácaténá
íiwacanánái irípiná, ìyéeyéicaté núa. Yàanàacaté itàidaca núa
Damasco ìyacàlená irìcu. cayábéeri iyú. Yá íimaca nulí:
Nùacatéwa néré nuíbàacaténá ‘Nuénásàiri Saulo, catuíca píawa’,
nía presoíri iyú nutécaténá nía íimaca nulí. Yáta catuíca núa. Yáté
Jerusalén ìyacàlená nérépiná núalimá nuicácani, yái Ananíasca.
nàuwichàacaténátéwa, níái 14 Néese íimaca nulí: ‘Yái Diosca,
yeebáidéeyéicaté Jesús itàacái”, wàawirináimi yeebáidéericaté

íimaca yái Pabloca. itàacái,
LOS HECHOS 22 356
idéca yeedáca pía píalíacaténáwa

càinácaalí iwàwáaná pimànica. Pablo en manos del comandante
Idéca imàacaca piicáca Jesús, 22 Néemìacanacáita yái Pablo
yái mabáyawanéerica. Idéca icàlidéerica càmíiyéi judío

imàaca nacái péemìaca Jesús ìwali, yá càmita quirínama
itàaníca píapicha. 15 Iná picàlida judíonái yéemìaca Pablo iríni.
macáita èeri mìnanái iríwani, Néese nadàbaca néemíanícawa
yái piiquéerica, yái péemièrica cachàiníiri iyú Pablo ìwali.
nacái. 16 Siùcade picá pidècunìawa. Náimaca néemíanícawa:
Pimichàawa, pibautizáanáwa, “¡Pinúacuéni, yái asìalica!
pisutá píawawa Wáiwacali ¡Cayábéerica yéetácawéi!” náimaca
íicha imàacáanápiná iwàwawa néemíanícawa. 23 Idècunitàacá
pibáyawaná íicha’, càité Ananías néemíanícawa, yá nacusúa
íimaca nulí”, íimaca yái nàasu ruana nacáiriwa, náucaca
Pabloca. nacái cáli ichùmalé chènuniré,
máinícáiná calúaca nía. 24 Iná
Pablo cuenta cómo fue úwi íiwacaliná ichùulìaca úwinái
enviado a los no judíos itéca Pablo nacapèe irìculéwa.
17 Néeseté Pablo íimaca nalí Yá ichùulìaca nacapèedáidaca
àniwa: “Nuèpùacanáamitéwa Pablo cabèesi iyú, icàlidacaténá
Jerusalén ìyacàlená irìculé, nalí iináwanáwa, báisíiri iyúta,
yá nùacatéwa templo irìculé náalíacaténáwa cáná yéewa
nusutácaténá núawawa Dios íicha. wenàiwicanái néemíanícawa Pablo
18 Idècunitàacá nusutáca Dios íicha, ìwali. Uwi íiwacaliná càmitaté
yá nuicáca Wáiwacali yéenáiwanási yáalíawa càmicáiná yéemìa
nacáiri irìcuíse. Yá íimaca nulí: hebreo itàacái, yái tàacáisi Pablo
‘Pèepùawa Jerusalén ìyacàlená íicha icàlidéericaté iyúni wenàiwicanái
caquialéta, càmicáiná neebáidapiná irí. 25 Quéwa, idécanáami úwinái
piríwani, yái picàlidéerica nadacùaca náichawa Pablo
nunùmalìcuíse’, íimaca yái nacapèedáidacaténáni, yá Pablo
Wáiwacalica. 19 Néese núumaca irí: íimaca áiba capitán irí ibàluèricawa
‘Nuíwacali, náalíacawa nuináwaná néeni. Pablo íimaca capitán irí:
ìwali nùanátéwa néewáidacàalu —Báawéeriquéi
imanùbaca irìculé, yáté nuíbàaca picapèedáidáanácuéca
nutéwa wenàiwica presoíyéi núa, romanosàiricáiná núa,
ibànalìculé, níái yeebáidéeyéica càmíiricáwaca juez yéemìa
pitàacái. Nuchùulìacaté nacái icàlidáaná iináwanáwa —íimaca yái
úwinái icapèedáidaca nía. Pabloca. 26 Iná capitán yàacawa úwi
20 Nanúacaalíté Esteban íba íiwacaliná yàatalé. Iimaca irí:
iyú, yái icàlidéericaté tàacáisi —Cayába, picá pimàni
pinùmalìcuíse, yá nubàlùacatéwa irí báawéeri, yái asìalica.
néeni abédanamata nacái Romanosàiriquéi —íimaca.
nuíwitáise náapicha, nucùacaté 27 Néese, úwi íiwacaliná yàacawa
nacái nàasu ruana nacáiri, níara Pablo yàatalé, isutácaténá

inuéyéicaté Esteban’, càité núumaca yéemìawa Pablo. Yá íimaca Pablo
Wáiwacali irí. 21 Quéwa Wáiwacali irí:
íimaca nulí: ‘Pìawa, nubànùacáiná —¿Báisí romanosàirica pía? —
pìacawa déeculé picàlidacaténá íimaca. Néese Pablo íimaca irí:
nacái nuináwaná ìwali càmíiyéi —Báisíta, núaquéi —íimaca yái
judío irí’, càité íimaca nulí yái Pabloca. 28 Néese úwi íiwacaliná
Wáiwacalica”, íimaca yái Pabloca. íimaca Pablo irí àniwa:
—Iwàwacutácaté nupáyaidaca càide iyúwaté profeta Moisés

madécaná plata iyú, ichùulìaná, néese, ¿cáná pichùulìa
namàacacaténáté romanosàirica namànica, yái nacapèedáanáca
núa —íimaca. Quéwa Pablo íimaca núa? —íimaca yái Pabloca. 4 Néese
irí: níái ìyéeyéica néré náimaca Pablo
—Emperador imànicaté cayábéeri irí:
nusèenáimi judíonái irí, imàacacaté —¡Picá picuísa píichawa Dios
romanonáica nía. Càicata yàasu sacerdote íiwacaliná! —
romanonái ìiricata núaquéi, íná náimaca. 5 Néese Pablo íimaca
yéewa romanosàirisíwacata núa — àniwa:
íimaca yái Pabloca. —Píacué nuénánáica, càmitaté
29 Níái úwinái idacuèyéicaté núalíawa sacerdote íiwacalinácani,
Pablo nacapèedáidacaténáni, núalíacáináwa Dios itàacái íimaca:
néemìacáiná iináwaná ‘Picácué pitàaní báawéeri iyú
romanosàiricani, yá nèepùacasíwa picuèriná ìwaliwa’, íimaca yái Dios
Pablo íicha. Yá nacái cáaluca úwi itàacáica.
íiwacalináca, ichùulìacáináté 6 Néese Pablo yáalíaca iicáca
úwinái idacùacani, yái Pabloca, nía, níái Juntaca. Yáalíacawa

romanosàirica. saduceonái yéenáca abénaméeyéi
nèewi, fariseonái yéenáca áibanái
Pablo ante la Junta nèewi. Iná Pablo íimaca nalí
Suprema de los judíos cachàiníiri iyú:
30 Néese mapisáináami àniwa, —Píacué nuénánáica, fariseoca
úwi íiwacaliná iwàwacaté núaquéi. Fariseonáicaté nacái
yéemìaca machacàníiri iyú ìwali nùawirináimica. Nùyaca chái
cáná yéewa judíonái icháawàaca presoíri iyú áibanáicáiná
Pablo iináwaná ìwali. Yá iwasàaca icháawàaca nuináwaná
cadena Pablo íicha. Néese ìwali nuebáidacáiná Dios
ichùulìaca nàwacáidáyacacawa icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa
macái sacerdote íiwacanánái, wenàiwica áiba èeriwa —íimaca yái
Junta Suprema nacái, níái judío Pabloca.
icuèrinánái béeyéica. Néese itéca 7 Néese idécanacáita icàlidaca
Pablo nàatalé, yá imàacaca Pablo nalíni, yá níái fariseoca, saduceonái

ibàlùacawa nàacuésemi. nacái nadàbaca néemíanícawa
23 Néeseté Pablo iicáidaca

machacàníiri iyú nalí níái
Junta Supremaca. Yá íimaca nalí:
nalíwáaca ùuléeri tàacáisi iyú.
8 Níacáiná saduceoca náimaca
càmitasa yéetéeyéimiwa
—Píacué nuénánái, Dios nacáucàapináwa, canása nacái
yáalíacawa nudéca nùyaca ángelnái, canása nacái wenàiwica
machacàníiri iyú Dios iicá iwàwa cáuri. Quéwa fariseonái
sùmàicaalíté núa àta siùca nacáide neebáidaca macáita. 9 Yá macáita
—íimaca yái Pabloca. néemíanícawa nalíwáaca lúasi
2 Néeseté Ananías yái sacerdote iyú. Néese abénaméeyéi fariseo
íiwacalináca ichùulìaca áiba yéewáidéeyéi wenàiwica templo
ibàluèriwa mawiénita Pablo irí irìcu namichàacawa, yá náimaca:
icapèedáanápiná Pablo inùma. —Yái asìali càmita imàni
3 Néese Pablo íimaca irí: báawéeri. Cawàwanáta ángel idéca
—¡Dios yùuwichàidapiná píawa, itàaníca yáapicha, càmicaalí nacái
pía pucháibéeri íiwitáiseca! cawàwanáta wenàiwica iwàwa
Báisícaalí píawinawa néré cáuri idéca icàlidaca irí tàacáisi
péemìacaténá nuináwaná ìwali —náimaca.
LOS HECHOS 23 358
10 Néese, nadàbaca ipíchawáise yàanàaca pìatalécué
napéliayacacawa, yá icalùadacawa —náimaca.
yái úwi íiwacalináca íináidacawa 16 Quéwa Pablo yéenásàatúa ìiri
namàdáidáanápiná náichawáaca yéemìacaté nawàwáanáté nanúaca

yèewi yái Pabloca. Iná úwi Pablo. Yá yàacawa úwinái icapèe
íiwacaliná ichùulìaca yàasu néré icàlidacaténá Pablo iríni.
úwináiwa nawasàanápiná Pablo 17 Néese Pablo imáidaca capitán. Yá
judíonái íicha cachàiníiri iyú. Yá Pablo íimaca capitán irí:

úwinái itéca Pablo úwinái icapèe —Pité yái ùuculìirica píiwacali
néré. yàataléwa, yáara úwi íiwacalináca,
11 Néeseté táiyápi Wáiwacali iwàwacutácáiná ùuculìiri icàlidaca
imàacaca yáawawa Pablo iicácani. irí wawàsi —íimaca yái Pabloca.
Yá íimaca Pablo irí: “Picá cáalu 18 Yá capitán itéca ùuculìiri úwi
pía, iwàwacutácáiná picàlidaca íiwacaliná yàatalé. Yá íimaca úwi

nuináwaná ìwali wenàiwicanái íiwacaliná irí:
irí Roma ìyacàlená irìcu, càide —Yái Pablo presoírica idéca
iyúwa picàlidáanácáwa nalíni chái imáidaca núa. Yá isutáca
Jerusalén ìyacàlená irìcu”, íimaca nuícha wawàsi nutéenápiná
yái Wáiwacalica. pìatalé yái ùuculìirica.
Iwàwacutása icàlidaca pirí wawàsi
Planes para matar —íimaca.
a Pablo 19 Néese úwi íiwacaliná itéca
12 Mapisáita àniwa abénaméeyéi ùuculìiri icáapi ìwaliwa, yá itécani
judío abédanama namànica méetàucuta áibanái íicha. Yá íimaca
náiwitáisewa náapichawáaca ùuculìiri irí:
nanúanápiná Pablo. Néese —¿Càinásica piwàwa picàlidaca
náimaca nalíwáaca Dios íipidená nulí? —íimaca. 20 Néese ùuculìiri
ìwali càmíinápináté nayáa íimaca irí:
nayáacaléwa, ibatàa únipiná —Abénaméeyéi judío
nàira àta nanúacataléta Pablo. nadéca abédanama namànica
Náimaca Dios inúanápináté nía náiwitáisewa náapichawáaca
càmicaalí namàni càide iyúwa nasutáanápiná píicha wawàsi
náimáanáté, náimacáinása cài Dios pitéenápiná Pablo táwicha Junta
íipidená ìwali, náimaca. 13 Càité Suprema yàatalé nawàwacáinása
náimaca cuarenta ichàbaníise néemìaca Pablo iináwaná ìwali
asìanáica. 14 Iná nàacawa sacerdote cayábéeri iyú. 21 Picánica quéwa
íiwacanánái yàatalé, yàcalé peebá, nadènìacáiná cuarenta
íiwacanánái néré nacái. Yá ichàbaníise asìanáica icuèyéi
náimaca: ibàacanéeri iyú nanúacaténáni.
—Wadéca wamànica wawàsi Yá nadéca namànica wawàsi
wáapichawáaca Dios íipidená ìwali, náapichawáaca Dios íipidená
Dios inúanápiná wía wayáacaalí ìwali, Dios inúanápinása
wayáacaléwa ipíchawáise nía, nayáacaalí nayáacaléwa
wanúaca Pablo. 15 Iná píacué, nía ipíchawáise nanúaca Pablo.
nacái Junta Suprema, pisutácué Siùcade nadéca nachùnìaca
úwi íiwacaliná íicha wawàsi macáita. Abéta iwàwacutá nasutá
yeedáanápiná pìatalé Pablo píicha wawàsi —íimaca.
táwicha. Píimacué úwi íiwacaliná 22 Néese úwi íiwacaliná imàacaca
irí piwàwáanácué péemìaca Pablo ùuculìiri yàacawa íicha. Ichùulìaca

iináwaná ìwali quiríta cayábéeri ùuculìiri càmíinápiná icàlida
iyú. Yásí wacùacani wanúacaténáni áibanái iríni.
báawéeri wawàsi nadènìaca

Envían a Pablo ante yáapicha. Yácata imanùbaca, núa
Félix el gobernador Claudio Lisias”, íimacaté yái
23 Néeseté úwi íiwacaliná imáidaca cuyàlutaca.
pucháiba yàasu capitánwa. Yá 31 Néeseté úwinái namànicaté
ichùulìaca nàwacáidáanápiná càide iyúwa náiwacali ichùulìanáté

doscientos namanùbaca úwi, nía. Yá needáca natéwa Pablo
yèeyéiwa yàabàli iyúwa, setenta táiyápicáwa Jerusalén ìyacàlená
namanùbaca úwi nacái yèeyéiwa íicha àta nàanàacataléta Antípatris
caballo íinata, áiba doscientos ìyacàlená néré. 32 Néese mapisáita
namanùbaca úwi itéeyéica yàasu àniwa, níái úwi yèepuníiyéicawa
ùlibànawa. Ichùulìaca namusúacawa yàabàli iyúwa nèepùacawa úwinái
Jerusalén ìyacàlená íicha icapèe néré Jerusalén ìyacàlená
nàacaténáwa Cesarea ìyacàlená irìculé. Aibanái úwi yèeyéicawa
nérépiná a las nuevecatái catá. caballo íinata nàaca natéca Pablo
24 Ichùulìa nacái nachùnìanápiná mamáalàacata. 33 Nàanàacaté
caballonái yéewacaténá Pablo Cesarea ìyacàlená néré, yá úwinái
yàacawa caballo íinata. Ichùulìaca yàaca cuyàluta gobernador
macáita nacùanápiná cayábani yái irí. Nachàbáida nacái irí Pablo.
Pabloca, natéenápináni gobernador 34 Gobernador iléecanáami
Félix yàatalé. 25 Yá ibànùaca náapicha cuyàluta, yá isutáca yéemìawa

cuyàluta. Yá cuyàluta íimaca: síisáanéericaalí yái Pabloca.
26 “Núa, Claudio Lisias, Néese gobernador yéemìacáiná
nuwàwalica pía manuísíwata, Cilicia yàasu cáli néeséericani, yá
pía máiníiri cáimiétacanáca gobernador íimaca Pablo irí:
Félix gobernador. 27 Níái judíoca 35 —Nàanàacaalípiná níara
náibàacaté yái asìalica, yá icháawèeyéica piináwaná ìwali,

nawàwacaté nanúacani, quéwa yásí nuémìa piináwanáwa —íimaca.
nuémìacanacáita iináwaná ìwali Néese gobernador ichùulìaca
romanosàiricani, yá nùacawa úwinái icùaca Pablo cayába
nàatalé nùasu úwinái yáapichawa Herodes icapèe manuíri irìcu.
nuwasàacaténáni judíonái
íicha, yái asìalica. 28 Néese Defensa de Pablo ante Félix
nuwàwacaté núalíacawa càiná
ìwalíisecaalí nacháawàaca
iináwaná ìwali, íná nutécani
24 Néeseté cinco èeri
idénáami, yáté Ananías,
yái sacerdote íiwacaliná,
judíonái yàasu Junta yàatalé, níái yàanàaca Cesarea ìyacàlená
judío íiwacanánáica. 29 Cài meedá néré. Abénaméeyéi Jerusalén
nacháawàaca iináwaná ìwali ìyacàlená íiwacanánái yàanàaca
nàawirináimi íiwitáise ìwaliwa, Ananías yáapicha, abogado
quéwa càmita nàanàa ìwali nacái íipidenéeri Tértulo. Yá
ibáyawaná nanuéripiná ìwalíiseni, nàacawa Félix gobernador yàatalé
càmita nacái wáuquéeripináni nacháawàacaténá Pablo iináwaná
presoíyéi ibànalìculé. 30 Quéwa ìwali. 2 Néese úwinái natéca
nuémìacáináté judíonái iináwaná Pablo néré, yá Tértulo idàbaca
ìwali náináidacatéwa icháawàaca Pablo iináwaná ìwali.
nanúanápináni, íná nubànùacani Tértulo íimaca Félix gobernador irí:
pìatalé. Nudéca nacái nusutáca —Cayábéeri píiwitáise, pía
náicha, níara icháawèeyéica gobernador, pidéca picùaca
iináwaná ìwali nàanápiná pìatalé wía cayába. Siùcade wàyaca
nacàlidacaténá piríni càinácaalí matuíbanáiri iyú picùacáiná wía
LOS HECHOS 24 360
cayába, pidéca nacái pimànica nacháwàaca núa. Pidéca picùaca

madécaná cayábéeri wawàsi wàasu cáli madécaná camuí,
piyúudàacaténá wàasu cáli pidéca nacái péemìaca waináwaná,
néeséeyéi. 3 Iná macái wía àta íná yéewa píalíacawa cayába
alénácaalí wàyaca, wàaca pirí càinácaalí wàyaca càide iyúwa
cayábéeri càiripináta, pía máiníiri wàawirináimi íiwitáise ìyáaná,
cáimiétacanáca Félix. 4 Quéwa wía judíoca. 11 Piwàwacaalí
càmita wawàwa wasàiwicaca pisutáca péemìawa áibanái, yásí
pirí wawàsi mamáalàacata, píalíacawa nùwali nùanàacaté
abéerita wasutáca píicha Jerusalén ìyacàlená néré doce èeri
wawàsi pimàníinápiná walí néese siùcáade, nùacaténáté Dios
cayábéeri péemìanápiná wasàna icàaluíniná. 12 Càmita nàanàa núa
quiríta. 5 Wadéca wáalíacawa itàaníirica chàinisíiri tàacáisi iyú
máiní báawéerica íiwitáise wenàiwicanái yáapicha templo
yái asìalica. Macái cáli íinata irìcuta. Càmita nacái nuwènúada
báawaca imànica macái judío wenàiwicanái íiwitáise calúacaténá
íiwitáise náapichawáaca. Yácata nía namàníinápiná máiwitáiséeri
náiwitápu níara nazarenoca, iyú. Càmita nacái numàni cài
yeebáidéeyéica áiba tàacáisi judíonái yéewáidacàalu irìcu,
méetàuculéerica wàawirináimi áibacatalé Jerusalén ìyacàlená
íiwitáise íicha. 6 Iwàwacaté irìcubàa nacái. 13 Níái wenàiwica
nacái casacàaca imànica wàasu ìyéeyéica chái càmita náalimá
templo Dios íicha. Iná wáibàacani náasáidaca pirí báisícani yái
wàuwichàidacaténáni càide nacháawèerica nuináwaná ìwali
iyúwa wàawirináimi yàasu ìwalíise. 14 Quéwa nucàlida piríni
tàacáisi ichùulìaná wamànica. nuíbaidaca Dios irípiná, yái Dios
7 Quéwa yáara úwi íiwacaliná wàawirináimi nèericaté icàaluíniná.
Lisias iwàlùacatéwa wèewiré, yá Yá nuebáidaca càide iyúwa
itéca wáichani cachàiníiri iyú. íimáaná yái tàacáisi íipidenéerica
8 Néese Lisias icàlidacaté walí Wàlisài Ayapu, yái tàacáisica
iwàwacutáanása nàanàaca pìatalé, níái wenàiwicaca íiméerica ìwali
níái iwàwéeyéica icháawàaca càmíirisa báisíta, quéwa nuebáidaca
iináwaná ìwali. Quéwa píalimá mamáalàacata macáita tàacáisi
pisutáca péemìawani, yái úwi profeta Moisés icàlidéericaté,
íiwacalináca ìyéerica Jerusalén profetanái nacái natànèericaté
ìyacàlená irìcu, píalíacaténáwa Dios inùmalìcuíse. 15 Nuebáida
machàcaníiri iyú ìwali yái nacái Dios icáucàidáanápiná
wacháawàanáca iináwaná ìwali, yái macái yéetéeyéimiwa, cayábéeyéi,
asìalica —íimaca yái abogadoca. báawéeyéi nacái, càide iyúwa
9 Càita nacái áibanái judío níái judíoca yeebáidáaná nacái.
ibàluèyéicawa néré náimaca Félix 16 Iná núalimáidaca numànica
irí abédanamatasa náiwitáise macáita machacàníiri iyú

nacháawàaca Pablo iináwaná càiripináta amalácaténá nuíwitáise
ìwali. 10 Néese gobernador wenàiwicanái iicápiná, Dios
yúucaca icáapiwa Pablo irí iicápiná nacái.
yáasáidacaténá imàacaca Pablo 17 “Táquicha tàacáwa,
icàlidaca iináwanáwa. Yá Pablo nuèpunícanáamiwa áiba cáliré

íimaca: máisibáwanáita camuí, yá
—Casíimáica nuwàwa nuèpùacawa aléi nùasu cáli
nucàlidáanápiná pirí nuináwaná íinataléwa nutécaténá plata
ìwaliwa, càinácaalí ìwalíise nuénánái catúulécanéeyéi iríwa,
numàacacaténá nacái plata —Nucùaca yàanàaca yáara úwi

ofrenda iyú Jerusalén ìyacàlená íiwacaliná Lisiasca, yásí nuémìacué
néeni. 18-19 Néese nùyacaté quiríta ìwali, yái pìasu wawàsica —
templo irìcu, numàacacaténáté íimaca yái Félixca.
ofrenda, idécanáamité namànica 23 Néese Félix ichùulìaca úwisàiri
culto nacáiri, nùapìda nuíchawa capitán icùanápiná Pablo presoíri

nacái càide iyúwa judío íiwitáise iyú, quéwa imàacáanápiná Pablo
ìyáaná masacàacaténá naicáca yèepunícawa matuíbanáita capìi
núa, càide iyúwaté profeta irìcubàata, imàaca nacái Pablo
Moisés ichùulìaná wàawirináimi yàacawéeyéiná napáchiacani,
imànica, ipíchawáise nawàlùacawa nayúudàacaténáni, càinácaalí
templo irìculé. Canáca máiní wawàsi Pablo imáapuèri.
wenàiwica núapicha, càmita nacái 24 Néeseté máisiba èeríwanái
wawènúada wenàiwicanái íiwitáise idénáami, yá Félix yàanàaca àniwa

namànicaténá máiwitáiséeri yàacawéetúa Drusila yáapichawa,
iyú. Néeseté abénaméeyéi abéechúa judíosàatúa. Yá Félix
judío Asia yàasu cáli néeséeyéi ichùulìaca needáca yàatalé Pablo.
nàanàaca núa néré. Níaté báawaca Yá yéemìaca Pablo icàlidaca nalí
imànica wenàiwicanái íiwitáise Jesucristo iináwaná ìwali, yái
calúacaténáté naicáca núa. Iná tàacáisi íiméerica iwàwacutáaná
iwàwacutá níata yàanàaca wenàiwica yeebáidaca Jesucristo
aléi pìatalé nacháawàacaténá itàacái. 25 Néese Pablo icàlidaca
nuináwaná ìwali báisícaalíté nalíni iwàwacutá wàyaca
naicáca numànica nubáyawanáwa. machacàníiri iyú, iwàwacutá
20 Càmicaalí níara Asia yàasu wacùaca wáiwitáisewa ipíchaná
cáli néeséeyéica nàanàaca, yá wamànica wabáyawanáwa, yá
pimàaca níái judío ìyéeyéica chái nacái Dios yùuwichàidáanápináca
nacàlidaca piríni càiríinácaalí báawéeyéi wenàiwica
nubáyawaná nàanàaca nùwali imáalàapinácaalíwa yái èeriquéi,
nubàlùacaalítéwa judíonái yàasu ínáté cáaluca Félix. Yá íimaca Pablo
Junta Suprema yàacuésemi, irí:
níái judío icuèrinánái béeyéica. —Siùcade pèepùawa wáicha.
21 Abéerita wawàsi ìwalíise Aibaalípiná numáidaca pía àniwa
cawàwanáta náalimá nacháawàaca nudènìacaalíta èeri —íimaca yái
nuináwaná ìwali: Nubàlùacaalítéwa Félixca.
Junta Suprema yàacuésemi, yá 26 Félix iwàwacaté nacái Pablo
nucàlidacaté nalíni cachàiníiri iyú: yàaca irí plata iwasàacaténáni, íná

‘Pidécuéca picháawàaca nuináwaná Félix imáidaca yàataléwa Pablo
ìwali nuebáidacáiná Dios manùba yàawiría itàanícaténá
icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa’, yáapicha. 27 Néeseté pucháiba
càité núumaca”, íimaca yái Pabloca. camuí idénáami, Félix càmita
22 Néese Félix idécanáamité quirínama icùa yáara cálica. Yá
yéemìacani, yá ichùulìaca íichawa Porcio Festo icùaca cáli Félix
níái judíoca, yéemìacaténása yáamirìcubàa. Félix iwàwacaté
nacháawàaná Pablo iináwaná ìwali cayábaca judíonái iicácani, ínáté
quiríta áiba èeripinása, yácáiná imàacaca Pablo presoíyéi ibànalìcu.
Félix yáalíacatéwa càinácaalíté
nàyaca níái yeebáidéeyéica Jesús Pablo delante de Festo
itàacái, yái tàacáisi áibanái yàaca
íipidená Wàlisài Ayapu. Yá Félix
íimaca nalí:
25 Néeseté Festo yàanàaca
Cesarea ìyacàlená néré
icùacaténá cáli. Yá máisiba èeri
LOS HECHOS 25 362
idénáami àniwa, Festo yàacatéwa judíonái yàasu templo irí, càmitaté

Cesarea ìyacàlená íicha Jerusalén numàni ùwicái emperador
ìyacàlená nérépiná. 2 Idécanáami romanosàiri íipunita, yái icuèrica
Festo yàanàaca Jerusalén néré, macái cáli imanùbaca —íimaca yái
yá sacerdote íiwacanánái, nía Pabloca.
nacái judío máiníiyéi cachàinica 9 Quéwa Festo iwàwacaté
icháawàaca Pablo iináwaná ìwali casíimáica judíonái iicácani yái

Festo irí. 3 Nasutáca Festo íicha Festoca, íná isutáca yéemìawa
wawàsi imàníinápiná nalí cayábéeri Pablo:
ichùulìaca úwinái natéenápiná —¿Piwàwasica pìacawa
Pablo Jerusalén ìyacàlená néré, Jerusalén ìyacàlená néré
níacáiná judíoca nadènìaca nuémìacaténá piináwaná
nàasu wenàiwicawa icuèyéica ìwali néré judío íiwacanánái
Pablo yàanàaca àyapulìcubàa yàacuésemi wáalíacaténáwa asáisí
nanúacaténáni. 4 Quéwa Festo iwàwacutácaalí wàuwichàidaca
icàlidaca nalíni iwàwacutáanáté pía ìwalíise yái wawàsi
romanonái icùaca Pablo Cesarea nacháawèerica pía ìwalíise? —
ìyacàlená néeni, yá nacái Festo íimaca yái Festoca. 10 Néese Pablo
yèeripináté néréwa mesúnamáita, íimaca irí:
íimaca. 5 Yá Festo íimaca judíonái —Nùyaca chái emperador
irí: romanosàiri yàasu gobierno
—Iná iwàwacutácué ichùulìacataléca péemìaca
píiwacanánái nàacawa núapicha nuináwaná ìwali, wenàiwica
Cesarea ìyacàlená néré. Néese icháawàacaalí nuináwaná ìwali,
báisícaalíté Pablo imànica càide iyúwa iwàwacutáaná
ibáyawanáwa, yásí yéewacué péemìaca nulí, romanosàiricáiná
picháawàaca iináwaná ìwali — núa. Canáca yéewaná judíonái
íimaca yái Festoca. néemìaca nuináwaná ìwali
6 Festo iyamáacawa Jerusalén nàuwichàidacaténá núa.
ìyacàlená irìcu ocho èeri, Píalíacawa cayábéeri iyú
cawàwanáta diez èeri. Yáté canáca nubáyawaná judíonái
yèepùacawa Cesarea ìyacàlená irí. 11 Báisícaalí numànicaté
néré. Néese mapisáináami àniwa nubáyawanáwa nanuéripiná
yáawinacawa yàalubái íinatawa ìwalíise núatá, yá càmita nusutá
yéemìacaténá wenàiwicanái nawasàanápiná núa yéetácáisi
iináwaná. Yá Festo ichùulìaca íichatá. Càmita quéwa báisí yái
úwinái itéca yàatalé Pablo. 7 Pablo nacháawèerica nuináwaná ìwalíise,
iwàlùacawa néré, néese níái judío íná iwàwacutá càmita pèepùada
yàanèeyéicaté Jerusalén ìyacàlená nalí núa. Nuwàwaca emperador
íicha nàacawa Pablo yàatalé. Yá romanosàiri yéemìaca nuináwaná
nacháawàaca Pablo iináwaná ìwali —íimaca yái Pabloca.
ìwali; náimaca Pablo imànicasa 12 Néeseté Festo itàaníca
madécaná wawàsi báawéeri, éwita áibanái asìanái yáapicha, níái

càmicáaníta náalimá náasáidaca yáapichéeyéica yàalèeyéicani. Festo
báisícatani, yái náiméerica ìwali. itàaníca náapicha, néese íimaca
8 Néese Pablo íimaca Festo irí Pablo irí:
icàlidacaténá iináwaná ìwaliwa: —Pidéca pisutáca nuícha wawàsi
—Càmitaté numàni áiba wawàsi nubànùanápiná pía emperador
méetàuculéeri judío yàawirináimi yàatalé yéemìacaténá piináwaná
íiwitáise íicha, càmita nacái ìwali, íná nubànùapiná pía néréwa
numàni áiba báawéeri wawàsi —íimaca yái Festoca.
363 LOS HECHOS 25
Jesúsca. 20 Càmicáiná núalíawa

Pablo ante el rey Agripa càinápinácaalí numàníiripiná
13 Néeseté máisibáwanáita èeri ìwali yái wawàsica, yá nusutácaté
idénáami, rey Agripa yàanàaca nuémìawa Pablo asáisí iwàwacaalí
Cesarea ìyacàlená néré, Berenice yàacawa Jerusalén ìyacàlená néré
yáapicha. Nàanàacaté natàidacaténá nuémìacaténá néré yàasu wawàsi.
Festo, yái gobernadorca. 14 Yá 21 Quéwa isutáca nuícha wawàsi
nayamáacawa máisibáwanáita nubànùanápináni emperador

èeri, íná Festo icàlidaca rey Agripa yàatalé, yái emperador romanosàiri
irí Pablo iináwaná ìwali. Yá Festo wèericuéca íimiétacaná, icuèrica
íimaca rey Agripa irí: macái cáli imanùbaca, yéewacaténá
—Iyaca chái abéeri asìali emperador yéemìaca nacháawàaca
Félix imàaquéericaté presoíyéi yái asìali iináwaná ìwali. Iná
ibànalìcu, íipidenéerica Pablo. nuchùulìaca úwinái icùaca
15 Nupáchiacaalíté Jerusalén Pablo presoíyéi ibànalìcu àta
ìyacàlená néré, níara sacerdote núalimácataléta nubànùacani
íiwacanánáica, nía nacái emperador yàatalé —íimaca yái
Jerusalén ìyacàlená íiwacanánáica, Festoca.
nacháawàaca nulí iináwaná 22 Néese rey Agripa íimaca Festo
ìwali. Nawàwacaté numàacaca irí:

nanúacani. 16 Yáté nucàlidaca —Núacáanítani nuwàwa nuémìaca
nalíni càide iyúwa wáiwitáise yáara asìali icàlidáaná iináwaná
iyáaná, wía romanoca, càmita ìwaliwa —íimaca yái Agripaca. Yá
wachùulìa nanúaca wenàiwica Festo íimaca irí:
àta iicácataléta cawinácaalí —Táwicha péemìawani —íimaca
icháawèeyéica iináwaná yái Festoca.
ìwali, yéewacaténá icàlidaca 23 Néese mapisáináami àniwa
iináwaná ìwaliwa nacái, yái Agripa, Berenice nacái nàanàaca

wawàsi nacháawèerica iináwaná máiní cáimiétaquéeri iyú, nabàle
ìwalíise. 17 Iná idécanáamité cawèníiri yáapichawa, namanùbaca
nàanàaca aléi, yáté càmita yáapichawa nacái manùbéeyéi.
núuca èeri. Néeseté mapisáita Yá nawàlùacawa capìi imàdáaná
àniwa núawinacatéwa nùasu manuíri irìculé, nàwacáidacàalu
yàalubáisi íinatawa nuémìacataléca néemìacataléca wenàiwica
nacháawàaná wenàiwica iináwaná iináwaná ìwali. Uwi íiwacanánái
ìwali. Yá nuchùulìaca úwinái nawàlùacawa náapicha, nía nacái
needáca nùataléwa yái asìalica. Cesarea ìyacàlená íiwacanánái
18 Néese níái icháawèeyéicaté máiníiyéica cachàini. Néese Festo
iináwaná ìwali càmita nacàlida ichùulìaca úwinái yeedáca Pablo. Yá
ìwali báawéeri wawàsi càide natéca Pablo. 24 Néese Festo íimaca
iyúwa nuínáidáanátéwa nalí, níái manùbéeyéi wenàiwicaca:
nacháawàanápináté iináwaná —Rey Agripa, píacué nacái
ìwali. 19 Nacháawàacáitaté ìwacáidáyaquéeyéicawa wáapicha.
iináwaná ìwali meedá ìwalíise Yácata asìalíi. Madécaná judío
yái nàawirináimi íiwitáiseca. nadéca nacháawàaca nulí iináwaná
Nacháawàa nacái iináwaná ìwali Jerusalén ìyacàlená néeni,
ìwali icàlidacáinása tàacáisi áiba chái Cesarea ìyacàlená nacái.
asìalimi ìwali íipidenéerimicaté Mamáalàacata néemíanícawa
Jesús, yéetéericatéwa quéwa nulí, nasutáca numàacáanápiná
náimaca Pablo icàlidacasa nanúacani. 25 Quéwa càmita nùanàa
mamáalàacatani cáunásani, yái ìwali ibáyawaná nuchùulièripiná
nanúacani ìwalíise. Táquicha cayába nuináwaná ìwali”, íimaca

tàacáwa isutáca nuícha wawàsi yái Pabloca.
nubànùanápináni emperador
yàatalé, yái emperador wèerica La vida de Pablo antes
íimiétacaná, yéewacaténá de su conversión
emperador yéemìaca yàasu 4 Pablo íimacaté nalí: “Macái
wawàsi, asáisí iwàwacutácaalí judíonái náalíacawa nùwali

nàuwichàidacani. Iná nudéca càinácaalíté nùyaca sùmàicaalíté
nuínáidacawa nubànùanápiná núa àta siùca nacáide àniwa nùasu
Pablo yàacaténáwa emperador cáli néese, Jerusalén ìyacàlená
yàatalé. 26 Quéwa càmita núalíawa irìcu nacái. 5 Càmita nawàwa
càinácaalí iwàwacutáanápiná nacàlidaca piríni, quéwa náalía
nutànàaca nuíwacali emperador nacáiwa fariseonái yéenáca
iríwa, càmicáiná nùanàa ìwali núa ùuculìiricatáiseté núa àta
ibáyawaná, yái Pabloca. Iná siùca nacáide, yá nudéca nùyaca
nudéca nùwacáidaca macáitacué càide iyúwa fariseo íiwitáise
pía, pía nacái rey Agripa ìyáaná madécaná camuí. Càide
wasutácaténá wéemìawa cayábani iyúwa píalíanáwa, wía fariseoca
pìacuésemi, pìalàacaténá núa, weebáidaca machacàníiri iyú
yéewanápiná nutànàaca cuyàluta macáita càide iyúwa wàawirináimi
emperador irí, wacàlidacaténá irí íiwitáise íimáaná wàanápiná
càinácaalí ibáyawaná, yái asìalica. Dios icàaluíniná. Píalía
27 Canápináta meedá nubànùaná nacáiwa canáca áibanái judío
presoíri càmicaalí nutànàa càiná yeebáidéeyéi macáita cáalíacáiri
ìwalíisecaalí nacháawàaca iináwaná iyú cachàiníwanái wáicha, wía
ìwali —íimaca yái Festoca. fariseoca. 6 Siùcade nadéca
nacháawàaca nuináwaná ìwali
Pablo presenta su caso nuebáidacáiná Dios imàníinápiná
ante el rey Agripa walí cayábéeri càide iyúwaté
26 Néeseté rey Agripa íimaca

Pablo irí:
—Yá numàacaca picàlida
icàlidáanáté cáimiétacanéeri
iyúni wàawirináimi irí,
icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa
piináwaná ìwaliwa —íimaca yái áiba èeripiná. 7 Macái wía
Agripaca. Néese Pablo imichàidaca Israel itaquénáinámi doce
icáapiwa napualé. Yá idàbaca wàawiría wamanùbaca
icàlidaca nalíni: 2 “Casíimáica wacùaca Dios imàníinápiná
nuwàwa nucàlidáanápiná càide iyúwaté icàlidáaná
piríni siùcade, pía rey Agripa, walíni, icáucàidáanápiná wía
máiníiri cáimiétacanáca, áiba èeriwa. Iná wàaca Dios
nucàlidáanápiná pirí nuináwaná icàaluíniná, wáibaida nacái
ìwaliwa machacàníiri iyú, irípiná èeríapinama, táiyápinama
nucàlidacaténá ìwali yái nacái. Yácata wawàsíira ìwalíise
wawàsi judíonái nacháawèerica yái judíonái icháawàaca
núa ìwalíise. 3 Casíimáica nuináwaná ìwali siùcade, pía
nuwàwa nucàlidáanápiná piríni, rey Agripa, nuebáidacáiná càide
píalíacáináwa ìwali macáita yái iyúwa náimáaná neebáidacasa
wáiwitáiseca, wía judíoca; píalía nacái, yái tàacáisi íiméerica Dios
nacáiwa ìwali yái wawàsica icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa.
càmíirica abédanamata wáiwitáise 8 ¿Cánásicué càmita peebáida Dios
ìwali. Iná nusutáca pimàníinápiná icáucàidáaná yéetéeyéimiwa?”

nulí cayábéeri péemìacaténácáwa íimaca yái Pabloca.
365 LOS HECHOS 26
nuémìaca tàacáisi. Yá íimaca

Pablo cuenta cómo nulí hebreo itàacái iyú: ‘Saulo,
perseguía a los cristianos ¿cáná piùwide pimànica núa?
9 Pablo íimacaté nacái: “Bàaluité, Catúulécanáca pimànica píawawa
éwita nuebáidacáaníta Dios báawanama, pipéliacáiná nuípunita,
icáucàidáanápináté yéetéeyéimiwa, càide iyúwa pacá ibawàacaalí
càicáaníta nuyúunáidaca cáiréeri ipùatalìcu’, íimaca nulí.
iwàwacutáaná nùuwichàidaca 15 Néese núuma irí: ‘¿Cawiná pía,
wenàiwicanái yeebáidéeyéicaté Nuíwacali?’ núumaca irí. Néese

Jesús itàacái, yái Nazaret Wáiwacali íimaca nulí: ‘Núacata yái
ìyacàlená néeséerica, càmicáináté Jesús, yái piùwidéerica pimànica.
nuebáida icáucàacatéwa. 10 Càité 16 Siùcade pimichàa pibàlùacawa,
numànica Jerusalén ìyacàlená nudéca numàaca núawawa piicáca

irìcu. Yáté sacerdote íiwacanánái núa píibaidacaténá nulípiná,
nabànùaca núa, núucacaténá nía picàlidáanápiná nacái wenàiwicanái
presoíyéi ibànalìculé, madécaná irí yái siùquéerica tàacáwa piicáca,
yeebáidéeyéica Jesús itàacái. yá nacái núasáidéeripináca
Néese úwinái inúacaalíté nía, yá pirí. 17 Yá nuwasàapináca píawa
abédanamata nuíwitáise náapicha, judíonái íichawa, càmíiyéi judío
níái inuéyéicaté nía. 11 Manùba íicha nacái. Siùcade nubànùa pía
yàawiría nùuwichàidaca nía picàlidacaténá nutàacái càmíiyéi
núalimáidacaténá nuicáwa nía, judío irí. 18 Nubànùapiná píawa
nawènúadáanápiná náiwitáisewa nàatalé picàlidacaténá nalí nutàacái,
Jesús íicha. Càité numànica macái amalácaténá náiwitáise, nàyacaténá
judíonái yéewáidacàalu irìcu Dios icamaláná irìcu, ipíchaná
namanùbaca. Máinícáiná calúaca nàyaca mamáalàacata càide iyúwa
báawanama nuíwitáise náapicha, Satanás ichùulìaná nía, néese
ínáté càmita nuyamáawa chái nèepunícaténáwa Dios yáapicha;
wàasu cáli íinata, néese nùaca yéewanápiná nacái neebáidaca
nacái nucutáca nía àta áiba yàcalé nutàacái, Dios imàacacaténá
ìyéeyéica méetàuculé wàasu cáli iwàwawa nabáyawaná íicha,
íicha, nùuwichàidacaténáté nía”, numàacacaténá nacái Dios yàasu
íimaca yái Pabloca. wenàiwicaca nía, Dios yeedéeyéica
yàasunáipináwa, neebáidacáiná
Pablo cuenta otra vez nutàacái’, càité íimaca nulí yái
su conversión Wáiwacalica”, íimaca yái Pabloca.
12 Pablo íimacaté nalí nacái:
“Nùacatéwa nùuwichàidacaténá Pablo obedece a la visión

nía Damasco ìyacàlená néré, 19 Pabloíimacaté àniwa: “Iná,
idécanáamité sacerdote íiwacanánái pía rey Agripa, nudéca numànica
nabànùaca núa nuíbàanápináté càide iyúwa Wáiwacali ichùulìaná
wenàiwica yeebáidéeyéica Jesús numànica irìcuíse yái yéenáiwanási
itàacái. 13 Péemìa cayába, pía nacáiri chènuníiséerica.
rey, nuèpunícatéwa àyapulìcubàa 20 Quéechatécáwa nucàlidaca
machacànicaalíté èeri, yáté nuicáca itàacái Damasco ìyacàlená

camalási chènuníise icànéericaté mìnanái irí. Néese nucàlidacani
cachàiníiri iyú èeri íicha. Yá Jerusalén ìyacàlená mìnanái irí,
icànaca núa mèlumèluwaca, nía macái Judea yàasu cáli imanuíca
nacái núapichéeyéica. 14 Néese nacái. Nucàlidaca nacái càmíiyéi
macáita wáuwàacawa walìacawa judío iríni nawènúadacaténá
wacalùniwa cáli íinatalé, yá náiwitáisewa Dios irípiná,
LOS HECHOS 26 366
namàníinápiná cayábéeri iríni, núalíacáináwa báisícata

náasáidacaténá nawènúadaca rey Agripa yáalíacawa cayába
náiwitáisewa Dios irípiná. 21 Càiri ìwali yái wawàsica, càmicáiná
wawàsi ìwalité judíonái náibàacaté nutàaní wawàsi ìwali wenàiwicanái
núa templo irìcu nanúacaténá imàníirica ibàacanéeri iyú —íimaca
núa. 22 Quéwa Dios idéca yái Pabloca. 27 Néese Pablo icàlidaca
iyúudàaca núa àta siùca nacáide. àniwa rey Agripa iríni. Pablo
Yá nucàlidaca nuèpunícawa Dios íimaca irí:
itàacái mamáalàacata macái irí, —Rey Agripa, máiníiri
púubéeyéi irí, béeyéi irí nacái. cáimiétacanáca, ¿peebáidasica
Nucàlidaca nalí abéerita yái tàacáisi profetanái icàlidéericaté
tàacáisi profetanái itànèericaté, yá Dios inùmalìcuíse? Núalíacawa
nacái profeta Moisés itànèericaté peebáidacani —íimaca yái Pabloca.
Dios inùmalìcuíse, íiméerica 28 Néese Agripa íimaca Pablo irí:
càinácaalí Mesías imàníinápináté, —¿Cánásica piwàwa piwènúadaca

yái wacuèrinápináca Dios nuíwitáise ráunamáita meedá
ibànuèripinácaté walí. 23 Níacáiná yéewanápiná cristianoca núa
profetanái itànàacaté tàacáisi nuebáidáanápiná Jesús itàacái? —
Dios inùmalìcuíse íiméerica íimaca yái rey Agripaca. 29 Néese
iwàwacutáanápináté Mesías Pablo íimaca irí:
yéetácawa, yái wacuèrinápináca —Núalimácaalí nuwènúadaca
Dios ibànuèripinácaté walí, wía píiwitáise Jesús irípiná ráunamáita,
judíoca. Profetanái íimacaté nacái càmicaalí nacái éeréeri iyú,
idécanáamité Mesías yéetácawa, yásí casíimáipiná nuwàwa,
yáté Mesías ìyáanápináté nusutácáinácué pirí Dios, pía rey
idàbáanéeri wenàiwica Dios Agripa, macái nacái yéemièyéica
icáucàidéeripinácaté ìyacaténá nutàacái siùca, macáitacué
càiripináta, icàlidéeripináté tàacáisi peebáidacaténá Jesús itàacái càide
judíonái irí, càmíiyéi judío irí nacái, iyúwa nuebáidáaná, abéerita
yái tàacáisi íiméerica Dios iwàwa càmíinápinácué nadacùa pía cadena
iwasàaca nía yàasu yùuwichàacáisi iyú càide iyúwa nùyáaná —íimaca
íichawa”, íimaca yái Pabloca. yái Pabloca.
30 Idécanáami cài Pablo
Pablo trata de convencer a íimaca, yá rey Agripa imichàa
Agripa de que se haga cristiano ibàlùacawa, gobernador nacái,
24 Idècunitàacá Pablo icàlidaca Berenice nacái, macáita náapicha
nalí iináwanáwa, yá Festo íimaca níái yáawinéeyéicawa néré. 31 Yá
Pablo irí cachàiníiri iyú: nàacawa méetàucuta natàanícaténá
—¡Máiwitáiseca pía meedá, Pablo! ìwali yái wawàsica. Yá náimaca
Pidéca péewáidacawa báawanama nalíwáaca:
madécaná wawàsi ìwali íná —Yáara asìali càmita imàni
máiwitáiseca pía —íimaca yái ibáyawanáwa nanuéripiná
Festoca. 25 Quéwa Pablo íimaca irí: ìwalíiseni, càmíiripiná nacái
—Càmíirica máiwitáise núaquéi, náucacani presoíyéi ibànalìculé —
pía Festo máiníiri cáimiétacanáca. náimaca. 32 Néese rey Agripa íimaca
Néese nucàlidaca báisíiri tàacáisi Festo irí:
cáiwitáiséeri iyú. 26 Iyaca chái rey —Càmicaalíté isutá píicha
Agripa, yáaliéricawa cayába ìwali wawàsitá pibànùanápináté
yái wawàsi nutàaníirica ìwali, íná emperador yàataléni, emperador
yéewa manuíca nuínáidacawa yéemìanápiná iináwaná, yá
nuwàwawa nucàlidáanápiná píalimácaté pimàacaca
yèepunícawa matuíbanáiri iyútá — yáacubàa. Máiní càulenáca wàacawa

íimaca yái rey Agripaca. mawiénita Gnido íidalutalená íicha.
Néese cáulicáiná ipùa wáipunita
Pablo enviado a Roma mamáalàacata, yá wàacawa
27 Néeseté náináidacawa
nabànùanápiná wía
abéemàalé manuíri úni íicha,
mawiénita Salmón irí. Uyaca
wéewápuwáise úái iwàwataca
íipidenéechúa Creta. 8 Máiní
Roma ìyacàlená nérépiná, càulenáca wàacawa mawiénibàata
ìyéerica Italia yàasu cáli íinata. cáli irí, yái Creta yàasu iwàwataca,
Iná nachàbáidaca presoíyéi àta wàanàacataléta ídalutale néré
áiba capitán irí, níái presoíyéi íipidenácataléca Buenos Puertos.
Pablo, áibanái nacái presoíyéi Iyaca mawiénita Lasea ìyacàlená irí.
yáapicha. Yái capitán íipidená 9 Wadéca wáucaca madécaná èeri.
Julio, abéeri náiwacali níái úwi Càulenápinácaté wàanápinátéwa

íipidenéeyéica Emperador yàasu manuíri úni yáacubàa,
úwinái. 2 Núa nacái Lucas nùacawa mawiénicáináté unìabé. Iná Pablo
náapicha. Yá wawàlùacawa nave yàalàaca nave íiwacanánái. 10 Pablo
irìculé, Adramitio íidalutalená íimaca nalí:
néré. Yái nave yèeripinácatéwa —Píacué, asìanáica, núalíacawa
madécaná ídalutale nérépiná, yái àyapuca máiní yáwanáiripiná
ìyéeyéica Asia yàasu cáli íinata. càulenáca. Iná imáalàapinácawa
Iya nacái wáapicha yái Aristarco, wáicha yái naveca, nave íisanái
Tesalónica ìyacàlená mìnali, nacáiwa macáita. Yá cawàwanáta
yái yàcalé ìyéerica Macedonia nacái wéetápinácawa —íimaca yái
yàasu cáli íinata. Yá wadàbaca Pabloca.
wàacawa manuíri úni yáacubàa. 11 Quéwa capitán yeebáidaca nave
3 Mapisáináami àniwa wàanàaca íiwacanánái irí Pablo itàacái íicha.
Sidón íidalutalená irìculé. Yá 12 Báawaca yái ídalutaca unìabépi
capitán Julio imànicaté cayábéeri íná càmitaté yéewa wayamáacawa

Pablo irí, imàacaca Pablo yàaca néenibàa. Yá manùbéeyéi néená
ipáchiaca yàacawéeyéiná néréwa nayúunáidaca cayábapináca
nàacaténá irí càinácaalí wawàsi wèepùacawa néesetá, yéewanápiná
Pablo imáapuèri. 4 Wamusúacatéwa wàanàaca Fenice íidalutalená
Sidón íidalutalená néese, yá néré, Creta yàasu cáli íinatéeri
wachàbacawa mawiénita Chipre ìyaca. Yái Fenice íidalutalená ìyaca
yàasu iwàwata irí, ùyaca apáuwáise síisíamàade èeri iwàlùacatalécawa
wáicha úái iwàwataca. Càité íná càmita cachàini cáuli ipùaca
wàacawa cáulicáiná ipùa wáipunita. néeni unìabépi. Iná nawàwacaté
5 Yá wàacatéwa manuíri úni nayamáacawa Fenice íidalutalená
yáacubàa náaliméerica machacànita néré unìabépi.
níái cáli Cilicia, Panfilia nacái. Yá
wàanàaca Mira íidalutalená irìculé La tempestad en el mar
Licia yàasu cáli íinatéeri ìyaca. 13 Néesetécáuli idàbaca ipùaca
6 Mira néeni capitán Julio síisade cuculíawa èeri ìwali,
yàanàacaté áiba nave Alejandría íná nayúunáidaca cawàwanáta
ìyacàlená néeséeri, yèeripinátéwa wáalimáaná wàacawa àniwa
Italia yàasu cáli nérépiná. Yá capitán manuíri úni yáacubàatá. Yá
ichùulìaca wawàlùacawa nave irìculé, wàacawa ídalutale íicha, yá
wàacaténáwa nave irìcu yáapicha. wàacawa mawiénita Creta yàasu
7 Yáté wàacawa máisibáwanái iwàwata irí. 14 Quéwa achúmáanata
èerita éerénamata, manuíri úni àniwa cáuli ipùaca nave íipunita
LOS HECHOS 27 368
àniwa. Yái cáuli máiníiri cachàinica yúuwàawa wàwali yái báawéericatá,

íipidenéeri Noreste. Yá cáuli càmita nacái wáuca wàasuwatá.
iwesíaca nave déeculé cáli íicha. 22 Quéwa siùcade, picácué achúma
15 Néese cáuli iwesíacáiná yái piwàwa. Nave imáalàapinácawa,
naveca, yá càmitaté wáalimá quéwa canáta yéetéeriwa wéenáca.
wàacawa alénácaalí wawàwa 23 Táiyápicáiná bàwina Dios, yái
wàacawa. Iná iwàwacutácaté nuíbaidéerica irípiná, nuèrica

wamàacaca nave yàacawa. Yá nacái icàaluíniná ibànùaca ángel
úni yàalaca iwatàidaca wía. imàacáanápiná yáawawa nuicácani.
16 Yá wachàbacatéwa úamíisewa, 24 Yá ángel íimaca nulí: ‘Picá cáalu
úái iwàwata achúméechúaca píawa, Pablo, iwàwacutácáiná

íipidenéechúaca Cauda. Càmita picàlidaca piináwaná ìwaliwa
máiní cachàini cáuli ipùaca emperador romanosàiri irí, yái
néré, íná yéewa wamichàidaca icuèrica macái cáli imanùbaca.
barca achúméechúa nave Dios idéca yéemìaca pisutáaná
irìculé càulenéeri iyú, úái barca íicha, íná icùapiná canánama
achúméechúaca nave itéechúacaté yéetácáisi íicha níái píapichéeyéica
yáamiwáisewa. 17 Nadécanáami ìyéeyéica nave irìcu’, íimaca
namichàidaca barca nave irìculé, yá nulí yái ángelca. 25 Iná píacué
nadacùaca nave ìwalìabàa ipíchaná asìanáica, manuícué píináidacawa
nave isubèriacawa. Néese cáaluca piwàwawa, nuebáidacáiná Dios
nía náináidacawa wàabácawa càina itàacái, núalíacawa nacái báisíiri
íinatalé, yái càina íipidenéerica iyú macáita ichàbáanápinácawa
Sirte, ìyéerica úni yáaculé càiwade iyúwa ángel íimáaná nulí.
mawiénita Libia yàasu cáli irí. Iná 26 Abéerita nave ibacápináwa áiba
nalicùadaca macáita vela nave íicha iwàwata iwéréwa —íimaca nalí yái
ipíchaná cáuli itéca wía Sirte yàasu Pabloca.
càina íinatalé. Yá namàacaca cáuli 27 Càité wachàbaca pucháiba
itéca nave éeréta. 18 Mapisáináami semana wèepuníináwa manuíri

àniwa cáuli ipùaca mamáalàacata úni yáacubàa, yá wàyaca manuíri
cachàiníiri iyú. Yá nadàbaca úni yáacubàa íipidenéeri Adriático.
náucaca macái wawàsi ìyéerica Abéeri catá úni yàalaca iwatàidaca
nave irìcu úni yáaculé, misàacaténá wía éeréta abéemàalé manuíri
quiríta yái naveca. 19 Mapisáináami úni íicha. Bamuchúamibàa catá
àniwa, yá wáucaca nave yàasunámi níái íibaidéeyéica nave irìcu
úni yáaculé. Càité cáuli ipùaca náináidacawa mawiénica wía cáli
wía máisiba èeri. 20 Madécaná irí. 28 Náalimáidaca idepuíwaca yái
èerita càmitaté wadé waicáca èeri, única. Idepuíwaca ìyaca treinta y
dùlupùta nacái catácáiná máiní íná seis metros. Néese achúmáanata
wayúunáidaca wéetápinácawatá àniwa náalimáidaca idepuíwaca
cachàinicáiná ipùaca wàwali yái àniwa. Idepuíwaca àniwa veintisiete
cáulica. metros meedá. 29 Ináté cáaluca nía
21 Canáca wayéeri madécaná náináidacawa nave inúanápiná
èeri, íná Pablo ibàlùacawa wèewi yáawawa íba iwéré ìyéerica úni
icàlidacaténá walíni. Yá íimaca yáacubàa. Natúadaca báinúaca
walí: imiéyéi ancla nave yàapùa néese
—Píacué asìanáica, cayába cáaléeyéi cadena ìwali ipíchaná
cachàinitésicué pirítáni nave yàacawa máiní. Yá nasutáca
peebáidacaalícuécá nutàacáitá, níawawa Dios íicha manuísíwata
ipíchanáté wèepùacawa Creta amaláanápiná nawicáu. 30 Néese
yàasu iwàwata íichatá, yá càmita níái íibaidéeyéica nave irìcu
nawàwaca nachúuliacawa nave càina ìyacatalé. Yá nawàwaca

íicha ibàacanéeri iyú ipíchaná nawàlùadaca nave néré càina
néetácawa. Iná nadàbaca íinatalépiná. 40 Iná nadalúaca ancla
nalicùadaca achúméechúa barca íiyaná, yá namàacaca nacaláacawa
úni yáaculé, càide iyúwa natúadaca úni yáaculé níái anclamica. Yá
nacáicaalí áiba ancla nave íidacua nawasàaca manuíri téna nacáiri
néeni. 31 Quéwa Pablo icàlidacani namachacàniacaténá nave. Néese
úwinái irí, capitán irí nacái. Yá namichàidaca vela ibàlùawa nave
Pablo íimaca nalí: íidacualé, cáuli itécaténá wía
—Nachúuliacaalíwa wáicha àniwa. Yá nave idàbaca yàacawa
níái íibaidéeyéica nave irìcu, yásí càina nérépiná. 41 Naveta quéwa
péetácuécawa macáita —íimaca yái yàabácawa dàalanama cáli
Pabloca. 32 Iná úwinái nadalúaca iwéré, ìyéerica úni yáacu cálica.
barca íiyaná, yá ucaláacawa úni Dàalanamaca yàanàaca càina
yáaculé, úái barcamica. iwéré yái nave íidacuaca, canásíwa
33 Amalácaté yàacawa wawicáu, yá yéewaná imusúacawa càina
Pablo yàalàaca wía wayáanápináté íicha. Nave yàapùami ibacácawa
wayáacaléwa. Yá íimaca walí: màladàca ichàini iyú.
—Pucháiba semana canátacué 42 Ináté úwinái nawàwa nanúaca
piyéeri, canátacué nacái piimáaná macáita presoíyéi, ipíchaná

cayába. 34 Iná nusutácué nachúuliacawa namàlacawa náicha
píicha wawàsi manuísíwata cáli nérépiná. 43 Capitánta quéwa
piyáanápinácué piyáacaléwa iwàwa icùaca Pablo náicha, íná
achúmáanata, pichàinipinácuéwa. càmita ibatàa úwinái inúaca
Canácata yéetéeripináwa. nía. Néese capitán ichùulìaca
Canácatacué nacái picháunáwa — cawinácaalí yáaliéyéica imàlacawa
íimaca yái Pabloca. napisìanápináwa nave íicha
35 Idécanáami cài íimaca, yá quéechacáwa namàlacaténátéwa
Pablo yeedáca pan icáapi irìculéwa. cáli iwérépiná. 44 Néese capitán
Yá yàaca Dios irí cayábéeri ichùulìaca áibanái nawatácawa àicu
wàacuésemi wía ìyéeyéica nave íinata, níái àicu nave yéemamica,
irìcu. Yá isubèriadaca iríwani, yá cawinácaalí càmíiyéica yáalía
idàbaca iyáacani. 36 Iná yéewa imàlacawa. Càité macáita wadéca
manuíca wáináidacawa wawàwawa wàanàaca cáli iwéré. Canáta wéená
macáita, yá wayáaca wayáacaléwa yéetáanáwa.
nacái. 37 Wamanùbaca wía nave
irìcuíyéica, doscientas setenta y Pablo en la isla de Malta
seis wamanùbaca wía wenàiwicaca.
38 Néese idécanáamité macáita
wayáaca wayáacaléwa càide

28 Idécanáamité macáita
wàanàaca cáli iwéré,
yá nacàlidaca walí iwàwata
iyúwaté wawàwáaná, yá wáucaca íipidenéechúaca Malta.
trigo ituíná imàaquéerimiwa 2 Abénaméeyéi Malta néeséeyéi
macáita úni yáaculé, misàacaténá namànicaté walí cayábéeri, yá

quiríta yái naveca. napucúadaca walí manuíri
quichái, máinícáiná casalínica
Se hunde el barco wàwali yúuwàacáiná wía uníaca.
39 Néeseté amaláca wawicáu, Yá namáidaca wía macáita
yá níái íibaidéeyéica nave wàanabàcaténá. 3 Yá Pablo
irìcu, càmitaté náalía naicáca yàanàidaca abéeri ibàpi quichái.
yái iwàwataca. Yá naicáca úni Quéwa idécanacáita irìadacani
iwènuériwa wiúcataléca úni quéwa quichái irìculé, yáta àapi ipisìa
LOS HECHOS 28 370
ipìacawa quichái yèewíise. Néese ìyéericaté unìabépinama Malta

yaamía ichanàacawa Pablo yàasu iwàwata néeni. Alejandría
icáapi ìwali, yái àapica. 4 Níái ìyacàlená néeséericani, yái naveca,
Malta mìnanáica naicácáiná íipidenéeri Cástor, Pólux yáapicha,
àapi yaamíaca Pablo icáapi níara romanonái yàasu cuwáináica.
ìwali ichanàacawa, yá náimaca Yá wàacatéwa Malta yàasu iwàwata
nalíwáaca: “Yá asìaliquéi íicha. 12 Yá wàacatéwa manuíri
cawàwacanéeri inúaca wenàiwica. úni yáacubàa àta wàanàacataléta
Ewita cáucáanítani manuíri Siracusa íidalutalená irìculé. Yá
úni íicha, càicáaníta wàasu wàyaca yàcalé irìcu máisiba
cuwáisàatúa càmita imàacapiná èeri. 13 Néeseté wawàlùacawa
cáucani”, náimaca nalíwáaca. nave irìculé àniwa, yá wàacawa
5 Quéwa Pablo yúucaca àapi àniwa mawiénibàata cáli irí. Yá
quichái irìculé icáapi ìwalíisewa. wàanàaca Regio íidalutalená néré.
Yá canácata ìyáaná yái Pabloca. Mapisáináami àniwa cáuli ipùaca
6 Macáita nacùaca yéenacawa yái cuculíawa èeri ìwali, yá iwesíaca
Pabloca àapi iyú. Nacùa nacái nave wàacaténáwa manuíri úni
yúuwàanápiná yéetácawa aquialéta. yáacubàa àniwa. Yá pucháiba
Idécanáami nacùaca mamáalàacata èeri idénáami, wàanàacaté átata
yéetácaténáwa, yá canácata Puteoli íidalutalená néré. Yá
naicá ìyáaná. Néese nadàbaca wamàacaca nave, wàacaténáwa
náináidacawa áiba wawàsi ìwali cáli íinatabàa. 14 Abénaméeyéi
àniwa, cuwáisàirica cámináni, yái wenàiwica yeebáidéeyéica Jesús
Pabloca, náimaca. itàacái ìyéeyéica néré nasutáca
7 Iyacaté asìali íipidenéeri Publio, wáicha wawàsi wayamáanápináwa
yácata iwàwata icuèrináca, idènìaca náapicha abéeri semana. Iná
ibànacalewa mawiénita néré. Yá wayamáacatéwa náapicha. Néese,
Publio yeedáca wía yàataléwa, abéeri semana idénáami, yá
imànica walí cayábéeri, icùaca wía, wàacawa náicha, cáli íinatabàa,
yàaca nacái wayáapiná máisiba èeri. Roma ìyacàlená nérépiná.
8 Iyaca nacái néré Publio yáaniri. 15 Abénaméeyéi Roma ìyacàlená
Irièricáitawa meedá yàasu cama mìnanái, yeebáidéeyéi Jesús

íinatawa, iculuériwa, íisuadéeri itàacái, néemìacaté waináwaná
nacái. Yá Pablo yàaca iicáca néréni. ìwali. Iná namusúacawa yàcalé
Idécanáami Pablo isutáca irí Dios, íicha náipunitáidacaténá wía
yá Pablo imàacaca icáapiwa Publio àyapulìcubàa. Yá wàanàaca nía
yáaniri ìwali, yá ichùnìacani. 9 Iná Foro de Apio ìyacàlená irìcu.
áibanái Malta yàasu iwàwata Macáita wàacawa àniwa, yá
néeséeyéi cáuláiquéeyéi nàanàaca wàanàaca áibanái yeebáidéeyéi
wàatalé, yá nachùnìacawa. 10 Iná Jesús itàacái Tres Tabernas
nàaca walí manùba wàasupiná ìyacàlená irìcu. Pablo iicácáiná
mawèníiri iyú. Néese, máisiba nía, íná yàaca Dios irí cayábéeri,
quéeri idénáami, wawàlùacawa yá manuíca íináidacawa iwàwawa.
áiba nave irìculé àniwa, yá nàaca 16 Wàanàacaté Roma ìyacàlená
walí macáita wawàsi wamáapuèrica irìculé, néese capitán ichàbáida

wàacaténáwa àniwa. presoíyéi áiba asìali irí, yái icuèrica
presoíyéi ibàna. Quéwa capitán
Pablo llega a Roma imàacaca Pablo ìyaca méetàuculé
11 Wàyacatémáisiba quéeri presoíyéi ibàna íicha áiba capìi
Malta yàasu iwàwata íinata. irìcuta. Iyaca nacái Pablo yáapicha
Néeseté wawàlùacawa nave irìculé abéeri úwi icuèripináni.
371 LOS HECHOS 28
piináwaná ìwali. 22 Wawàwaca

Pablo en Roma wéemìaca càinácaalí píináidacawa,
17 Idécanáami wàyaca néeni wáalíacáináwa macái cáli
máisiba èeri, yá Pablo imáidaca imanùbaca abénaméeyéi judío
yàataléwa judío íiwacanánái natàaníca báawéeri iyú nàwali,
ìyéeyéica Roma ìyacàlená irìcu. níara yeebáidéeyéica áiba tàacáisi
Néese nàwacáidáyacacawa néré, wàawirináimi íiwitáise íicha —
yá Pablo íimaca nalí: náimaca Pablo irí. 23 Yá namàacaca
—Nuénánái, canáca nubáyawaná abé èeri nàwacáidáyacacatáipináwa
judíonái irí. Canáca nacái néemìacaténá Pablo icàlidaca
numàníiri áiba wawàsi càmíiri iináwaná ìwaliwa.
wàawirináimi íiwitáise imàaca Néeseté madécaná wenàiwica
wamànica. Ewita canácáaníta ìwacáidáyacacawa Pablo
numàníiri nubáyawanácawa, ìyacatáica. Yá Pablo icàlidaca
càicáaníta abénaméeyéi judío nalíni èeríapinama, yái tàacáisi
Jerusalén ìyacàlená mìnanái íiméerica Dios iwàwaca
nachàbáidacaté núa presoíri iyú wenàiwicanái nawènúadaca
romanonái irí. 18 Néese romano náiwitáisewa neebáidáanápiná
íiwacanánái nasutáca néemìawa Jesús iináwaná Mesíascani,
nuináwaná ìwali, yá nawàwacaté yái nacuèrinápináca Dios
nawasàaca núa, càmicáináté ibànuèripinácaté nalí, càide
nàanàa nùwali nubáyawaná iyúwaté Dios ichùulìanáté profeta
nanuéripiná núa ìwalíise. Moisés itànàaca tàacáisi Jesús
19 Quéwa càmitaté judíonái iwàwa ìwali, iyúwa nacái profetanái
numusúacawa, ínáté iwàwacutácaté itànàanáté tàacáisi Jesús ìwali
nusutáca romanonái íicha Dios inùmalìcuíse. 24 Néeseté
wawàsi nabànùanápináté tàacáisi abénaméeyéi judío neebáidaca yái
emperador irí emperadorcaténá tàacáisi Pablo icàlidéerica Jesús
yéemìaca nucàlidaca irí ìwali. Aibanái càmíiyéita yeebáida
nuináwaná ìwaliwa. Càmita iríni. 25 Càmita abédanamata
quéwa nuwàwa nucháawàaca náiwitáise náapichawáaca íná
nuénánái judío iináwaná ìwaliwa. nadàbaca nèepùacawa Pablo íicha.
Canáca nudènièri náapicha Iná Pablo íimaca nalí:
báawéeri wawàsi. 20 Iná nudéca —Báisíiri iyúta profeta Isaías
numáidacuéca nùataléwa pía icàlidacaté tàacáisi Espíritu Santo
nucàlidacaténácué pirí nuináwaná inùmalìcuíse pìawirináimi irícué.
ìwaliwa, núalíacaténácué nacáiwa Isaías íimacaté:
pìwali. Presocaté namànica 26 ‘Dios ichùulìaca nucàlidacuéca
núa, idacuèriwa cadena iyú, piríni, yái tàacáisica:
nucàlidacáináté nalí Mesías Ewitacué péemìacáaníta
ìwali, yái wacuèricaté Dios mamáalàacata piùwi iyúwa,
ibànùanápináté walí wacuèrinápiná, càicáanítacué canácatáita
wía israelitaca —íimaca nalí píalíapinácuéwa càinácaalí
yái Pabloca. 21 Néese níái judío íimáaná. Ewitacué
íiwacanánáica náimaca Pablo irí: piicácáaníta madécaná
—Canácatàacá wéemièri wawàsi pituí iyúwa,
piináwaná ìwali, canácáiná càicáanítacué canácatáita
nabànuèri walí cuyàluta Judea píalíapiná piicácani. Cài
yàasu cáli néese. Aibanái wéenánái ibànùacuéca pirí tàacáisi
judíoca nadéca nàanàaca aléi, yái Diosca. Yá íimaca nulí
quéwa canáta nacháawèeri walí àniwa yái Diosca:
LOS HECHOS 28 372
27 Níái
wenàiwicaca, Israel Níata yeebáidapinácani yái Dios
itaquénáinámica, cadapùleca itàacáica —íimaca nalí yái Pabloca.
náiwitáise, cadapùleca 29 Idécanáami cài Pablo íimaca,
neebáca nutàacái. Càica yá judíonái yèepùacawa íicha,

níade iyúwa màuwíiyéi, namusúacawa itàaníiyéica iríwáaca
càmita nawàwa néemìaca cachàiníiri iyú, náimaca nalíwáaca
nutàacái. Nadéca naimáidaca chàinisíiri iyú náapichawáaca.
natuíwa, càmíiyéi iwàwa 30 Néese pucháiba camuí
yáalíacawa càinácaalí macáinaméeri Pablo ìyacaté

íimáaná yái nutàacáica, capìi irìcu. Pablo ipáyaidaca capìi
ipíchaná nawènúadaca íiwacali. Yá Pablo itàidaca cayába
náiwitáisewa báawéeri íicha, macáita cawinácaalí yèeyéica
nuwasàacaténá nía nùasu ipáchiacani. 31 Matuíbanáiri
yùuwichàacáisi íichawa. iyú icàlida nalíni yái cayábéeri
Càité íimaca nulí yái Diosca’, tàacáisica, íiméerica càinácaalí iyú
íimacaté yái profeta Isaíasca. Dios icùaca yàasu wenàiwicanáiwa.
28 Péemìacué cayábani, Yéewáida nacái nía Wáiwacali
siùcade Dios iwàwaca iwasàaca Jesucristo ìwali. Canáca
áibanái wenàiwica Dios yàasu isàiwiquéeri Pablo irí wawàsi
yùuwichàacáisi íicha, néré, néese namàacaca itàaníca
níái càmíiyéica judío. matuíbanáita.
ROMANOS
wenàiwicanái macái cáli imanùbaca
Saludo yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
1 Núa Pablo, Jesucristo yàasu

wenàiwicaca núa, nutànàacué
pirí cuyàluta. Dios imáidacaté
imàníiyéica nacái càide iyúwa
ichùulìaná nía. 6-7 Píatacué
nacái, peebáidacuéca Jesucristo
núa, yàasu apóstolcaténá núa, itàacái, píacué ìyéeyéica Roma
ibànùacaténá núa nuíbaidáanápiná ìyacàlená irìcu. Iná nutànàacué
abéerita Dios irípiná. Dios pirí cuyàluta. Cáininácué Dios
imáidaca núa nucàlidacaténá iicáca pía, idéca nacái imáidacuéca
itàacái cayábéeri áibanái irí, yái pía yéewacaténácué Jesucristo
tàacáisi íiméerica Jesucristo yàasu wenàiwicaca pía. Nusutácué
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu Wáaniri Dios íicha pirípinácué,
yùuwichàacáisi íicha. Wáiwacali Jesucristo nacái
2 Bàaluité Dios icàlidacaté namàníinápinácué pirí cayábéeri
wenàiwicanái iríni, yái tàacáisi manuísíwata, mawèníiri iyú,
cayábéerica. Yáté Dios imàacaca namàacáanápinácué nacái pìyaca
yàasu profetanái itànàaca matuíbanáita.
inùmalìcuíseni, yái tàacáisica.
3-4 Yácata tàacáisi icàlidéerica Pablo quiere visitar Roma
walí Dios Iiri ìwali, íipidenéeri 8 Quéechacáwa nuwàwa nùaca
Jesucristo, yái Wáiwacalica. Abéeri Dios irí cayábéeri pìwalicué
rey David itaquérinámicani, yái Jesucristo íipidená ìwali,
Wáiwacalica, imusuéricaté iicá peebáidacáinácué Wáiwacali itàacái.
èeri càide iyúwa wenàiwica. Nùaca Dios irí cayábéeri pìwalicué
Quéwa éwita wenàiwicacáanítani, canánama nuémìacáiná wenàiwica
càicáaníta idènìaca íiwitáisewa nacàlidacué piináwaná ìwali
mabáyawanéeri càide iyúwa Dios macái cáli imanùbaca, náimaca
ìyáaná. Idécanáamité Wáiwacali peebáidacuéca Jesucristo itàacái.
yéetácawa, néese imichàacatéwa 9 Nuíbaida Dios irípiná macái
yéetácáisi íicha. Càité Dios nuchàini iyúwa nucàlidáanápiná

yáasáidaca Dios Iiricani, yái yái cayábéeri tàacáisica Dios Iiri
Wáiwacali Jesucristo cachàiníirica iináwaná ìwali. Dios yáalíacawa
íiwitáise. nusutáca íicha pirípinácué
5 Jesucristo yéetácatéwa mamáalàacata. 10 Nusutáca
nuíchawalíná, íná Dios idéca Dios íicha mamáalàacata
imànica nulí cayábéeri manuísíwata imàacáanápinácué nupáchiaca pía
mawèníiri iyú ibànùanápiná núa átata bàaluitécáiná nuwàwacaté
iyúwa yàasu apóstol nucàlidacaténá nupáchiacuéca pía àta siùca nacáide.
tàacáisi inùmalìcuíse. Càité 11 Nuwàwacáiná nuicácuéca pía
Dios imànica yéewanápiná ìyaca nuéwáidacaténácué pía iyúwa
373
ROMANOS 1 374
Espíritu Santo yéewáidáaná núa tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Yáté

peebáidacaténácué mamáalàacata íimaca: “Cawinácaalí wenàiwica
tài íiméeri iyú cachàiníwanái. Dios iiquéerica mabáyawanéeri
12 Yá nuchàiniadapinácué piwàwa iyú ìwalíise yái yeebáidáanáca
Dios itàacái iyú, càita nacáicué Dios, yácata ìyéeripiná càiripináta
pichàiniadapiná nuwàwa Dios càmíiri imáalàawa Dios yáapicha”,
itàacái iyú, yái peebáidéericuéca, íimacaté yái profetaca.
nuebáidéerica nacái.
13 Píacué nuénánáica, nuwàwacué La culpa de la humanidad
píalíacawa abéeri wawàsi: 18 Quéwa wáalíacawa
Madécaná yàawiría nuwàwacaté Dios, yái ìyéerica chènuniré,
nùaca nuicácuéca pía, quéwaté yùuwichàidapiná manuísíwata
càmitàacá nudé núalimá. macáita wenàiwica càmíiyéica
Nuwàwatécué nùacawa pìatalé yàa icàaluíniná, imàníiyéica
nuéwáidacaténácué pía Dios itàacái nacái báawéeri áibanái irí.
iyú yéewanápiná mamáalàacata Níái wenàiwicaca imàníiyéica
áibanái wàlisàna neebáidaca pèewi ibáyawanáwa, nadéca nawènúadaca
càide iyúwaté áibanái yeebáidáaná náiwitáisewa báisíiri tàacáisi íicha,
áiba cáli íinata nucàlidacaalíté càmicáiná nawàwa neebáidacani.
nalí Dios itàacái. 14 Nudènìaca 19 Nadéca náalíacawa cayába Dios
manuíri numawènìacálewa Dios íiwitáise ìwali Dios yáasáidacáináté

yáapicha, Dios imànicáiná nulí nalíni, càinácaalí íiwitáise ìyaca.
cayábéeri manuísíwata. Iwàwacutá 20 Ewita càmicáaníta yéewa
nuéwáidaca cáimiétacanéeyéi wenàiwica iicáca Dios, càicáaníta

wenàiwica, nía nacái càmíiyéica yéewa náalíacawa Dios íiwitáise
cáimiétacaná, nía nacái ìwali, ìwalíise macáita yái Dios
cáalíacáiyéica, nía nacái càmíiyéica imànicaléca chái èeri irìcu. Bàaluité
cáalíacái. 15 Iná máinícué nuwàwaca èeri Dios idàbacatáiseté macáita
nuéwáidaca pía nacái ìwali yái àta siùca nacáide, èeri mìnanái
tàacáisi cayábéerica, píacué idéca iicáca amaléeri iyúni yái Dios
ìyéeyéica Roma ìyacàlená irìcu. imànicaléca, íná canáca yéewaná
báawéeyéi wenàiwica íimaca
El poder del evangelio càmitasa náalíawa cachàiníirica
16 Càmita bái nucàlidaca yái Dios càiripináta. 21 Ewitaté
tàacáisi cayábéerica, Dios ichàini náalíacáaníta Dios íiwitáise
manuíricáináni, yáaliméerica ìwali, càicáaníta càmitaté nàa
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu icàaluíniná, yái Dios cachàiníirica.
yùuwichàacáisi íicha, macáita Càmitaté nacái nàa irí cayábéeri.
cawinácaalí yeebáidéeyéica Néeseté nadàbacaté náináidacawa
itàacái. Wáalíacawa judíonái máiwitáiséeri iyú meedá, báawéeri
irípinéericani yái tàacáisica, Dios nacái, namàacacáiná nawàwawa
yàasu wenàiwicacáináté nía canéeri iwèni wawàsi ìwali, yá
quéechatécáwa. Quéwa siùca catéeyéica íiwitáise nía, càmíiyéica
càmíiyéi judío nacái neebáidaca yéewa yáalíacawa Dios ìwali.
Dios itàacái. 17 Yái tàacáisi 22 Náimacaté cáalíacáiyéicasa
yáasáidaca walí càinácaalí iyú nía, quéwa máiwitáiséeyéica nía

mabáyawanáca Dios iicáca wía. meedá. 23 Càmitaté nawàwa nàaca
Ewita cabáyawanácáaníta wía, Dios icàaluíniná, yái cachàiníirica
càicáaníta mabáyawanáca Dios íiwitáise, icànéeri mèlumèluíri
iicáca wía weebáidacaalí Dios. iyú icamaláná irìcuwa, càmíirica
Càité nacái áiba profeta itànàacaté yéetáwa. Nàacáita meedá
375 ROMANOS 1, 2
nàasu cuwáinái yéenáiwaná macái báawéeri íiwitáaná. Máiní

icàaluínináwa, wenàiwica namànica báawéeri áibanái irí.
yéetéeripináwa yéenáiwanáca, Máiní nawàwa needáca nalíwa
cuìpìranái nacái, cuwèesinái madécaná cawèníiri. Máiní
nacái, àapinái nacái. Càité nàaca náináidacawa mamáalàacata
cuwáinái icàaluíniná Dios íicha. càinápinácaalí náalimá namànica
24 Iná Dios idéca iwènúacawa báawéeri áibanái irí. Báawaca
náicha, yá imàacaca nàyaca naicáca áiba wenàiwica idènièrica
cài nabáyawaná yáapichawa cawèníiri wawàsica náicha.
máinícáiná nawàwa namànica Nanúaca wenàiwica. Nacuísáyacaca
wawàsi càmíirica Dios ibatàa nacáiwa. Nachìwáidaca nacái
wenàiwica imànica. Yá nadéca áibanái. Nacàlidaca báawéeri
namànica náapichawáaca máiní tàacáisi áibanái ìwali ibàacanéeri
báawéeri iyú. 25 Dios idéca iyú náicha. 30 Natàaníca báawéeri
iwènúacawa náicha càmicáiná iyú áibanái ìwali. Nàuwideca
nawàwa náalíacawa báisíiri Dios namànica Dios. Càmita nàa
ìwali. Nadéca nàaca nacàaluíniná, áibanái íimiétacaná. Cachàiníiyéi
níara wawàsi Dios idàbéeyéicaté. iicáca yáawawa áibanái
Càmita nàa Dios icàaluíniná, íicha. Canùmaséeca nacái nía.
yái báisíiri Cadàbacáirica, éwita Náináidacawa mamáalàacata
iwàwacutácáaníta wàaca irí namànicaténá áiba íiwitáaná
cayábéeri càiripináta. Báisíta, amén. báawéerica wàlisài. Càmita
26 Iná Dios idéca iwènúacawa neebáida nasèenái itàacáiwa.
náicha, yá imàacaca nàyaca 31 Càmita náalíawa Dios ìwali,
nabáyawaná yáapichawa canásíwata. Càmita namàni càide

máinícáiná nawàwa namànica iyúwa náimáaná. Càmita cáininá
wawàsi nainá iyúwa, yái wawàsi naicáca néenánáiwa. Càmita
càmíirica Dios ibatàa wenàiwica nawàwa namàacaca nawàwawa
imànica. Inanái càmita quirínama áibanái ibáyawaná íicha. Càmita
naimá asìanái yáapicha, néese catúulécaná naicáca áibanái.
naimáca inanái yáapicha meedá. 32 Níái báawéeyéica náalíacawa
27 Càité nacái asìanái càmita amaléeri iyú Dios idéca íimaca
quirínama naimáca inanái yáapicha. iwàwacutáaná néetácawa
Yáté máiní nawàwaca naimáca nabáyawaná ichùulìacawa,
asìanái yáapicha meedá. Yá asìanái cawinácaalí wenàiwica imàníiyéica
naimáca nanacáiri yáapichawa, càiri báawéeri. Quéwa namànica
namànica máiní báawéeri nabáyawanáwa mamáalàacata.
iyú náapichawáaca. Nadéca Casíimáica nacái naicáca áibanái
naméeràacawa namànicaténá càiri imànica càiri báawéeri iyúwa
báawéeri, íná Dios yùuwichàidaca namàníiná.
nainá manuísíwata.
28 Càmicáináté nawàwa naicáca Dios juzga conforme a la verdad
Dios cáimiétaquéeri iyú, íná Dios
idéca iwènúacawa náicha, yá
imàacaca nàyaca nabáyawaná
2 Iná cabáyawanáca pía nacái,
judíocaalí pía, càmicaalí
nacái, càmíiricaalí judío pía.
yáapichawa máinícáiná nawàwa Pidéca cabáyawanáca piicáca
náináidacawa casaquèeri iyú, áibanái íiwitáise. Pidéca picàlidaca
canéeri iwèni wawàsi ìwali nacái iwàwacutáanása Dios
nacái. Càita namànica wawàsi yùuwichàidaca nía nabáyawaná
càmíirica cayába wenàiwica ìwalíisewa. Pidéca cài píimaca
imàníiná. 29 Máiní namànica áibanái ìwali, íná pidéca cài
ROMANOS 2 376
píimaca pìwaliwata nacái iyú chènuniré Dios yáapicha,

pimànicáiná pibáyawanáwa càide nàyacaténá Dios icamaláná
iyúwata nacái namàníiná. Iná mèlumèluíri irìcu. Dios imàacapiná
cabáyawanáca pía nacái. 2 Quéwa nadènìaca yáapicha nacáucawa
wáalíacawa Dios icàlidaca càmíiri imáalàawa. 8 Quéwa
wenàiwica iináwaná ìwali áibanái càmita nawàwa Dios
machacàníiri iyú, báisíiri iyú nacái. icùaca nía, càmíiyéi nacái
Iná Dios íimacaalí cabáyawanáca yeebáida báisíiri tàacáisi, néese
wenàiwicanái, iwàwacutáaná neebáida meedá iyúwa náiwitáise
nacái nàuwichàacawa nabáyawaná báawéeri ichùulìaná nía. Dios
ichùulìacawa, yá wáalíacawa yùuwichàidapiná nía manuísíwata
Dios idéca icàlidacani báisíiri iyú. báawacáiná iicáca náiwitáise.
3 Néese pía, pidéca cabáyawanáca 9 Nàuwichàapinácawa manuísíwata,
piicáca áibanái, quéwa máinípiná achúmaca nawàwa

pidéca pimànica càide iyúwa nacái, macáita níái wenàiwicaca
namàníiná, íná càmita píalimá imàníiyéica ibáyawanáwa.
piwasàaca píawawa Dios yàasu Macáita wáalíacawa Dios
yùuwichàacáisi íicha. 4 Máiní yùuwichàidáanápiná judíonái,
cayábéeri Dios íiwitáise, iwàwéeri quéwa càmita yùuwichàida abéta
imànica cayábéeri wenàiwicanái nía, néese yùuwichàidapiná
irí mamáalàacata. Càmíiri càmíiyéi judío nacái. 10 Quéwa
yùuwichàida wenàiwica caquialéta macáita cawinácaalí wenàiwica
namànicaalí nabáyawanáwa imàníiyéica cayábéeri, Dios
néese icùaca nawènúadacaténá imàacapiná nàyaca yáapicha
náiwitáisewa nabáyawaná íichawa. chènuniré icamaláná mèlumèluíri
Cài Dios iicáca pipualé iwàwacáiná irìcu, cáimiétaquéeri iyú,
iwènúadaca píiwitáise báawéeri matuíbanáiri iyú nacái càiripináta.
íicha. Quéwa caná iwèni piicáca Macáita wáalíacawa càipiná Dios
yái cayábéerica Dios imàníirica pirí. imànica judíonái irí, quéwa càmita
5 Càmita piwàwa Dios imànica pirí abéta judíonái irí, néese càmíiyéi
cayábéeri, càmita nacái piwàwa judío irí nacái.
piwènúadaca píiwitáisewa Dios 11 Dios yàapiná macái
irípiná, pimàacacaténá píichawa wenàiwicanái iwèni machacàníiri

yái báawéerica pimàníirica. iyú càmicáiná Dios iicá áiba
Iná pìwacáida pìyaca piríwa wenàiwica íiwitáaná iyúwa
piùwichàanápináwa áibaalípiná cayábéeri áibanái íicha. 12 Iná
Dios yùuwichàidacaalípiná macáita imàníiyéica ibáyawanáwa
báawéeyéi wenàiwica èeri càmíiyéica yáalíawa Dios itàacái
imáalàacaalípináwa. Néenialípiná ìwali profeta Moisés itànèericaté,
Dios yéemìaca macái wenàiwica néetápinácawa méetàuculé Dios
imanùbaca iináwaná ìwali íicha càiripináta nabáyawaná
icàlidacaténá càinácaalípiná ichùulìacawa, namàníirica
iwàwacutáaná nàuwichàacawa méetàuculé Dios itàacái íicha. Nía
nabáyawaná ichùulìacawa. 6 Yásí nacái imàníiyéica ibáyawanáwa
Dios yàaca macái wenàiwica éwita náalíacáaníta Dios itàacái
imanùbaca iwèni, ìwalíise yái ìwali profeta Moisés itànèericaté,
namàníirica chái èeri irìcu. Dios yùuwichàidapiná nía càide
7 Abénaméeyéi nadéca namànica iyúwa itàacái íimáaná. 13 Càmita
cayábéeri mamáalàacata mabáyawaná Dios iicá wenàiwica
máinícáiná nawàwa nàyaca néemìacaalícáita meedá itàacái.
càiripináta, cáimiétacanéeri Néese mabáyawanáca Dios iicáca
377 ROMANOS 2
cawinácaalí imàníiyéica càide yáalíawa Dios ìwali, càide iyúwa

iyúwa itàacái ichùulìaná nía. watécaalí matuíri icáapi ìwali. Càita
14 Quéwa áibaalí abénaméeyéi nacái píináidacawa píalimáaná
càmíiyéi judío, éwita càmicáaníta amaláca pimànica áibanái
náalíawa Dios itàacái ìwali profeta íiwitáise, ìyéeyéica càide iyúwa
Moisés itànèericaté, càicáaníta náiwitáise catéeri ichùulìaná nía
áibaalí namànica cayábéeri wawàsi namànicáiná nabáyawanáwa. Càita
càide iyúwa Dios itàacái ichùulìaná píináidacawa pidènìacáiná Dios
wía, áibaalícáiná nawàwa namànica itàacái profeta Moisés itànèericaté,
cài. Namànicaalí cayábéeri, yá yái báisíiri tàacáisi imàaquéerica
náiwitáise ìyaca nalí càiride iyúwa cáalíacáica nía cawinácaalí
tàacáisi ichùulièrica namànica wenàiwica yeebáidéeyéicani.
cayábéeri. 15 Namànicaalí cayábéeri, 21 Pía, yéewáidéerica áibanái,
yá náasáidaca náalíacawa ¿cáná càmita péewáida píawawa?

nawàwalìcuísewa Dios iwàwaca Pidéca pìalàaca áibanái ipíchaná
wamànica cayábéeri. Náalíacáiná nayéedùa. Néeni pía, ¿cáná
cayábéeri ìwali báawéeri íichaná, piyéedùa? 22 Pidéca pìalàaca áibanái
íná náasáidaca náalíacawa ipíchaná naimáca áiba yáapicha
càinácaalí Dios iwàwáaná càmíichúaca náinusíwa, càmíirica
wamànica. Náalíapinácawa nacái nanìrisíwa. Néeni pía, ¿cáná
nawàwalìcuísewa nadéca namànica pimàni cài? Pidéca picàlidaca
cayábéeri, càmicaalí nacái báawacasa piicáca ídolonái,
nadéca namànica nabáyawanáwa. níara cuwáinái yéenáiwanáca,
16 Càipiná náalíacawa èeri néese, ¿cáná piwàlùawa ídolo
imáalàacaalípináwa, càide yàasu templo irìculé, wenàiwica
iyúwa nucàlidáanácué pirí isutácàalu nàasu cuwáinái íichawa?
Dios itàacái cayábéeri; Dios Báawéeriquéi piwàlùanácawa
imàacapiná Jesucristo yéemìaca néré piyéedùacaténá nàasu
macái báawéeyéi iináwaná ìwali cawèníiri. 23 Máiní cáimacáica
yùuwichàidacaténá nía nabáyawaná piicáca píawawa áibanái íicha
ìwalíise, yái báawéerica pidènìacáiná Dios itàacái profeta
namàníirica ibàacanéeri iyú. Moisés itànèericaté, quéwa pidéca
píasáidaca caná iwèni piicáca Dios
Los judíos y la ley de Moisés càmicáiná pimàni càide iyúwa
17 Picàlidaca pìacawa itàacái íimáaná. 24 Càité nacái áiba
piináwanáwa judíoca pía. Píimaca profeta icàlidacaté Dios itàacái
nacái cayábacasa Dios iicáca pía machacàníiri iyú israelitanái irí.
pidènìacáiná Dios itàacái profeta Iimacaté nalí: “Níara càmíiyéica
Moisés itànèericaté. Cáimacáica israelita naicácáinácué pimànica
piicáca píawawa áibanái íicha pibáyawanáwa, íná máiní natàaníca
nacái píalíacáináwa báisíiri Dios báawéeri iyú Picuèrinácué Dios
ìwali, pìacáiná nacái icàaluíniná. ìwali pibáyawaná ìwalíise, píacué
18 Picàlidaca pìacawa píalíanásawa israelitaca”, íimacaté yái profetaca.
càinácaalí Dios iwàwáaná 25 Báisíta, áibacaalí judío yeebáida
pimànica. Picàlidaca nacái cayába Dios itàacái profeta Moisés

piináwanáwa, Dios itàacái idécasa itànèericaté, yá cayábaca Dios
yéewáidaca pía, píalíacaténáwa iicáca íiwitáise náicha níara
cayábéeri ìwali báawéeri íichaná. càmíiyéica judío cabáyawanéeyéica.
19-20 Pidéca manuíca píináidaca Quéwa càmicaalí judío imàni càide
piwàwawa pìwaliwa píalimácáinása iyúwa Dios itàacái íimáaná, néese
péewáidaca wenàiwica càmíiyéica éwita judíocáanítani, càicáaníta
ROMANOS 2, 3 378
báawaca Dios iicáca íiwitáise càide Dios íicha. Quéwaté Dios

iyúwa cabáyawanéeri càmíiri càmíiri imáalàida yái wawàsica
judíocaalítáni. 26 Néese, áibacaalí imàníiricaté nàawirináimi yáapicha
càmíiri judío imàni càide iyúwa bàaluité. 4 ¡Càmíirita! Dios càmíiri
Dios itàacái íimáaná, yá cayábaca itàaní chìwái iyúwa. Ewitasica
Dios iicáca íiwitáise càide iyúwa cachìwacaalí macái wenàiwicatá,
judíocaalítáni, éwita càmicáaníta càicáaníta Dios imànipiná
judíoni. 27 Cawinácaalí càmíirica càiripináta báisíiri iyútáni, càide
judío yeebáida Dios itàacái, profeta iyúwa íimáaná. Càité nacái áiba
Moisés itànèericaté, yá éwita profeta itànàaca tàacáisi Dios
càmicáaníta judíoni, càicáaníta inùmalìcuíse, yá íimaca:
cayábaca Dios iicáca íiwitáise “Pía Dios, áibanái náimaca
judíonái íicha càmíiyéica imàni càmitasa báisí pitàacái,
càide iyúwa Dios itàacái íimáaná, quéwa píasáidapiná
éwita nadènìacáaníta Dios itàacái. macái wenàiwicanái irí
28 Càmita Dios iicá wenàiwica báisíiricani yái pitàacáica
càide iyúwa yàasunáiwa ìwalíise pimànicaalípiná macáita
meedá yái nadènìanáca nasèenáiwa machacàníiri iyú càide
judíonái, nadènìaná nacái iyúwaté píimáaná”,
judíonái iicácanáwa íinatabàawa íimacaté yái profetaca.
meedá. 29 Néese Dios iicáca iyúwa 5 Wía èeri mìnanáica
yàasunáiwa cawinácaalí wenàiwica wamànica wabáyawanáwa

yeebáidéeyéica Dios itàacái báisíiri chái èeri irìcu, quéwa canáca
iyú. Canéeri iwèni meedáni Dios ibáyawaná, canásíwa. Iná
judíonái namànicaalí circuncisión cawàwanáta abénaméeyéi judío
càide iyúwa Dios itàacái ichùulìaná báawéeyéi íiwitáise nawàwa
judíonái imànica, càmicaalí náimaca: “Cayábaca wamànicaalí
nawènúada náiwitáisewa Dios wabáyawanáwa manuísíwata
irípiná báisíiri iyú. Cawinácaalí yéewacaténá macái èeri mìnanái
wenàiwica yeebáidéeyéica Dios náalíacawa máiní cayábéeri
itàacái báisíiri iyú, yásí Dios iicáca wáichani, yái Diosca. Càipiná
nía iyúwa yàasunáiwa, éwita wayúudàaca Dios, íná càmita
càmicáaníta judío nía. Dios icùa wenàiwica machacàníiri
3 Iná cawàwanáta áiba iwàwa

isutáca yéemìawa núa:
“¿Càinásica cayábéeri wawàsi
iyú yùuwichàidacaalí wía,
wayúudàacáináni”, cài abénaméeyéi
judío náimaca. Núumacáita
judíonái idènìa áibanái wenàiwica meedá càide iyúwa abénaméeyéi
íicha? ¿Dios imànicatésica íináidáanápináwa cawàwanáta.
cayábéeri cachàiníwanái judíonái 6 ¡Càmíirita! Báisícaalí càmita Dios
irí imàníiyéica circuncisión imàni wenàiwica irí machacàníiri

càide iyúwa Dios ichùulìaná iyútá, yá canáca yéewaná Dios
judíonái imànica?” cài áibanái yùuwichàidaca nía nabáyawaná
iwàwa isutáca yéemìawa núa ìwalíisetá.
cawàwanáta. 2 Báisíta, Dios idéca 7 Aibanái báawéeyéi nacái
imànica madécaná cayábanaméeri nawàwa náimaca: “Cayábaca

wawàsi judíonái irí. Yái wawàsi wamànicaalí wachìwawa
cayábéeri náicha canánama, yácata áibanáicaténá yáalíacawa
Dios itàacái Dios imàaquéericaté máiní machìwéerica Dios,
quéechatécáwa judíonái irí. cayábéeri nacái èeri mìnanái
3 Wáalíacawa abénaméeyéi judío íichani, yái Diosca. Iná canáca
nadéca nawènúadaca náiwitáisewa yéewaná Dios yùuwichàidaca
379 ROMANOS 3
wía, wayúudàacáináni”, cài 14 Cáanáicanalúa, nacuísaca

áibanái báawéeyéi náimaca. náichawa áibanái báawéeri
8 Néese náima àniwa: “Wàacué tàacáisi iyú.
wamànica báawéeri manuísíwata 15 Caquialéta nàaca nanúaca
wayúudàacaténá Dios manuísíwata”, wenàiwica canéerica
cài áibanái báawéeyéi náimaca. ibáyawaná.
Aibanái iwàwéeyéica imànica 16 Ata alénácaalí nàya
nulí báawéeri, nadéca nacàlidaca nàuwichàidaca wenàiwica.
nachìwawa nùwali, náimaca 17 Càmita náalimá nayúudàaca
nuéwáidacasa wenàiwica càiri áibanái ìyáanápiná
cachìwéeri tàacáisi iyú. Quéwa matuíbanáiri iyú
cawinácaalí càiyéica íimaca, náapichawáaca.
Dios yùuwichàidapiná níawa 18 Canásíwacatáita náalíawa
nabáyawaná ìwalíisewa. iwàwacutá cáaluca naicáca
Dios”,
Todos somos culpables càité náimaca níái profetaca
9 Iná báisíta wía judíoca, càmita itànèeyéicaté tàacáisi Dios
cayába wía áibanái íicha. Nudéca inùmalìcuíse.
núasáidaca cabáyawanáca wía 19 Wáalíacawa Dios imàacacaté
judíoca càide iyúwa macái èeri profetanái itànàaca càiri tàacáisi

mìnanái cabáyawanáaná nía. judíonái irí, wía idènièyéica
Macáita nacái wabáyawaná idéca Dios itàacái wáalíacaténáwa
idacùaca wía iyúwa presoíyéi. canáca yéewaná wáimaca
10 Càité profetanái natànàacaté Dios mabáyawanácasa wía, yácáiná
itàacái. Náimaca: Dios itàacái bàaluisàimi yáasáidaca
“¡Canácata wenàiwica walí cabáyawanáca macáita,
imàníirica cayábéeri! wía èeri mìnanáica, iwàwacutá
¡Canásíwata, ibatàa abéeri nacái Dios yùuwichàidaca wía
piná! canánama wabáyawaná ìwalíisewa.
11 Canásíwata nacái yáaliériwa 20 Iwàwacutá Dios yùuwichàidaca
Dios íiwitáise ìwali, canácata wía canánama canácáiná

icutéeri yáalíacaténáwa Dios wenàiwica Dios iiquéeripiná
ìwali. mabáyawanéeri iyú, canácáiná
12 Macáita nacái náucacawa wenàiwica yáaliméerica imànica
nèepunícawa déeculé macáita càide iyúwa tàacáisi
Dios íicha. Macáita íimáaná profeta Moisés itànèericaté
nadéca nawènúadaca Dios inùmalìcuíse. Yái tàacáisi
náiwitáisewa cayábéeri íicha, bàaluisàimica yáasáidacáita walí
namànicaténá nabáyawanáwa cabáyawanáca wía, wía imàníiyéica
meedá. Canácata imàníirica ibáyawanáwa.
cayábéeri, canásíwata.
13 Càica nacanápide iyúwa La salvación es por medio de la fe
càliculìi yàacuèricawa, 21-22 Quéwa Dios idéca yáasáidaca
nacàlidacáiná casaquèeri walí áiba wawàsi wàlisài, càinácaalí

tàacáisi càiride iyúwa yéewanápiná mabáyawanáca Dios
yáaséeri chéecáimi isàni. iicáca wía, éwita càmicáaníta
Cáanáica nachìwa. Namànica wáalimá wamànica macáita càide
áibanái irí báawéeri natàacái iyúwa itàacái bàaluisàimi íimáaná.
iyúwa càide iyúwa àapi Wáalíacawa báisícani, yái wawàsi
yùuwichàidacaalí wía iculále wàlisàica, Dios itàacái bàaluisàimi
iyúwa. icàlidacáiná walíni, yái Dios itàacái
ROMANOS 3, 4 380
profeta Moisés itànèericaté Dios Iná canáca yéewaná wáimaca

inùmalìcuíse, áibanái profeta nacái. wadécasa wamànica cayábéeri
Mabáyawanáca Dios iicáca wía yéewanápinása mabáyawanáca
cawinácaalí wéená yeebáidéerica Dios iicáca wía. ¡Canásíwa!
Jesucristo. Càita Dios imànica Canáca yéewaná cáimacái waicáca
abédanamata macái wenàiwica wíawawa áibanái íicha. Càmita
irí cawinácaalí yeebáidéerica, wamàni macáita càide iyúwa Dios
cáininácáiná Dios iicáca macái itàacái ichùulìaná wía, yái tàacáisi
wenàiwica íiwitáaná abédanamata. profeta Moisés itànèericaté Dios
23 Dios imànica abédanamata inùmalìcuíse. Néese mabáyawanáca
macáita irí, níacáiná macáita Dios iicáca cawinácaalí wenàiwica
namànica nabáyawanáwa, yá yeebáidéeyéica Jesucristo. 28 Iná
canácata imàníirica càide iyúwa yéewa wadéca wáalíacawa
Dios iwàwáaná cayábáanápiná cayábani: Mabáyawanáca Dios
Dios iicáca nía. 24 Quéwa iicáca wenàiwicanái neebáidacaalí
Dios idéca imànica walí yái Jesucristo. Càmita mabáyawaná
cayábéerica mawèníiri iyú Dios iicá nía ìwalíise yái
nacái: Mabáyawanáca iicáca wía. namàníináca càide iyúwa Dios
Càita Dios idéca iwasàaca wía itàacái bàaluisàimi íimáaná.
yàasu yùuwichàacáisi íichawa, 29 Dios càmíirita abéta judíonái
cawinácaalí yeebáidéeyéica Cristo icuèrináca. Nacuèrináta nacái níái

Jesús. 25 Dios imàacacaté Cristo càmíiyéica judío. 30 Yácáiná abéerita
yéetácawa wáichawalíná. Cristo yái Diosca. Canácata íicha áiba, yái
yéetácáinátéwa, íná Dios imàacaca Diosca iiquéerica mabáyawanéeri
iwàwawa wenàiwicanái ibáyawaná iyú macái wenàiwica yeebáidéerica
íicha, cawinácaalí yeebáidéeyéica Jesucristo. Cài Dios imànica
Cristo yéetácatéwa nabáyawaná judíonái irí, càmíiyéi judío irí nacái.
ìwalíise. Càita Dios imáalàidacaté 31 Quéwa, éwita wáalíacáanítawa
wáicha wàuwichàanápinátéwa mabáyawanáca Dios iicáca

méetàuculé Dios íicha wenàiwicanái neebáidacaalí
càiripináta. Dios imànicaté Jesucristo, càicáaníta càmita caná
cài yáasáidacaténáté imànica iwèni waicáca yái tàacáisi
macáita machacàníiri iyú, éwitaté bàaluisàimica Dios imàaquéericaté
ìidenìacáaníta wàawirináimi wàawirináimi irí. Néese wawàwa
namàníiná nabáyawanáwa wáasáidaca máiníiri cawènicani.
bàaluité. 26 Dios imàacacaté
Cristo yéetácawa wabáyawaná El ejemplo de Abraham
ìwalíise yáasáidacaténá siùcade
4 Néese,
cawàwanáta
1-2
Dios imànica ìyaca macáita abénaméeyéi judío nawàwa

machacàníiri iyú, iwàwacutácáináté náimaca nulí: “Wàawirimi
mabáyawanéeri wenàiwica Abraham imànicaté cayábéeri ínáté
yùuwichàacawa Dios yàasu yéewa cayábaca Dios iicácani”,
yùuwichàacáisi iyú èeri mìnanái cài nawàwa náimaca. Quéwa
ibáyawaná ìwalíise. Mamáalàacata càmitaté Dios iicá Abraham
nacái Dios imànica macáita mabáyawanéeri iyú ìwalíise yái
machacàníiri iyú mabáyawanácaalí cayábéerica Abraham imàníiricaté.
iicáca wenàiwica cawinácaalí Mabáyawanácaalíté Dios iicáca
yeebáidéeyéica Jesús yéetácatéwa Abraham ìwalíise yái cayábéerica
nabáyawaná ìwalíise. Abraham imàníiricatá, yáté
27 Cài Dios imànica walí yéewa Abraham cáimacáica iicáca
mabáyawanácaténá iicáca wía. yáawawa áibanái íichatá. Quéwa,
381 ROMANOS 4
canácaté yéewaná Abraham Dios iicáca Abraham bàaluité

cachàinica iicáca yáawawa Dios Abraham yeebáidacaalíté Dios.
iicá. 3 Canácaté yéewaná Abraham Néeseté namànica circuncisión
cáimacáica iicáca yáawawa yácáiná Abraham irí. Càité circuncisión iyú
Dios itàacái profeta itànèericaté Dios yáasáidaca mabáyawanácaté
íimaca: “Abraham yeebáidacaté iicáca Abraham yeebáidacaalíté
Dios, ínáté mabáyawanáca Dios Dios. Cayábacaté Dios iicáca
iicáca Abraham”, cài íimaca Dios Abraham íiwitáise Abraham
itàacái profeta itànèericaté. 4-5 Uwé, yeebáidacaalíté Dios ipíchawáiseté
macáita wáalíacawa wenàiwica judíocani yái Abrahamca. Iná
íibaidacaalí chái èeri irìcu, yásí yéewa yái Abrahamca, càicanide
nàaca iwèni. Càmita nàa iríni iyúwa nàawirimi macái càmíiyéi
mawèníiri iyú, néese iwàwacutá judío yeebáidéeyéica Dios. Càita
íibaidaca yeedácaténá iríwa plata. mabáyawanáca Dios iicáca
Quéwa càmita cài Dios yàaca yàasu càmíiyéi judío nacái, neebáidacaalí
wenàiwica iwèniwa. Dios imànica Dios, éwita càmicáaníta
nalí cayábéeri mawèníiri iyú. namàni circuncisión. 12 Yácata
Cawinácaalí yeebáidéerica Dios, yái judíonái yàawirimi nacái, yái
Diosca iwàwéerica mabáyawanáca Abrahamca, cawinácaalí judíonái
iicáca wenàiwica cabáyawanéeyéi, yeebáidéeyéica Dios càide
yásí mabáyawanáca Dios iicáca iyúwaté Abraham yeebáidáaná
cawinácaalí yeebáidéerica Dios, ipíchawáiseté judíocani.
éwita càmicáanítàacá imàni wawàsi
cayábéeri Dios iicáca. 6 Càité nacái La promesa se cumple
rey David itànàaca Dios itàacái por medio de la fe
bàaluité. David íimacaté casíimáica 13 Píalíacuéwa Abraham ìyacaté
cawinácaalí wenàiwica Dios cawàwanáta quinientos camuí

iiquéerica mabáyawanéeri iyú éwita ipíchawáiseté Moisés yàasu
càmicáanítàacá imàni macáita èerité. Bàaluité Dios icàlidaca
càide iyúwa Dios iwàwáaná. 7 Càité Abraham irí cáimiétacanéeri
David itànàaca: iyúni yàanápináté Abraham irí
“¡Casíimáica wenàiwicanái Dios macái cáli ìyéerica chái èeri irìcu,
imàaquéeyéica iwàwawa itaquénáinámi irí nacái Abraham
ibáyawaná íicha, càinácaalí yáapicha. Quéwaté Dios càmíirita
báawéeri namàníiricaté! icàlida Abraham irí càiri tàacáisi
8 ¡Casíimáica wenàiwica cáimiétacanéeri iyú ìwalíise yái
càmíirica Wacuèriná Dios Abraham imàníináca càide iyúwa
iicá cabáyawanéeri iyú!” Dios itàacái íimáaná profeta
càité íimaca David. Moisés itànèericaté, bàaluitécáiná
9 David càmitaté icàlida wàwali canátàacáwa Moisés yàasu
abéta wía judíoca casíimáiná cuyàluta Abraham yàasu èerité.
wía. Néese icàlidacaté nàwalini Néese Dios icàlidacaté Abraham
nacái níái càmíiyéica judío, iríni Abraham yeebáidacaalíté
cawinácaalí yeebáidéeyéipináté Dios imàníinápináté Abraham irí
Jesucristo. Wadéca wacàlidaca cayábéeri. Yáté mabáyawanáca Dios
mabáyawanácaté Dios iicáca iicáca Abraham. 14 Abénaméeyéi
Abraham yeebáidacaalíté Dios. judío náimaca iwàwacutáanása
10 Mabáyawanácaté Dios iicáca wamànica càide iyúwa profeta
Abraham ipíchawáiseté namànica Moisés yàasu cuyàluta íimáaná
Abraham irí circuncisión. yéewanápinása Dios imànica walí
11 Quéechatécáwa mabáyawanáca cayábéeri, yái cayábéerica Dios
ROMANOS 4 382
icàlidéericaté ìwali Abraham irí yeebáidáaná. Yácata Wacuèriná

cáimiétacanéeri iyú. Quéwa càmita Dios wàawirimi Abraham
báisí natàacái. Báisícaalítáni, yá yeebáidéericaté, yái Diosca
canéerica iwèni meedátáni, yái icáucàidéerica yéetéeyéimiwa,
weebáidáanáca Dios, canéerica yáaliméeri nacái idàbaca wawàsi
iwèni nacái yái tàacáisi Dios càmíiricáwa ìya siùca.
icàlidéericaté Abraham irítá, 18 Ewitaté máinícáaníta béericani
canácáináta wenàiwica yáaliméeri yái Abrahamca, càicáaníta

imànica macáita càide iyúwa Abraham yeebáidacaté Dios itàacái
profeta Moisés yàasu cuyàluta yéewanápináté idènìaca ìiriwa.
íimáaná. 15 Càmita yéewa cayába Ináté “Madécaná wenàiwica
wáapicha Dios profeta Moisés íiwitáaná yàawiricani”, yái
yàasu tàacáisi iyú, yácáiná Dios Abrahamca, càide iyúwaté Dios
itàacái yáasáidaca cabáyawanáca icàlidáaná iríni: “Manùbéeyéipiná
wía, iwàwacutá nacái Dios pitaquénáinámica”, íimacaté
yùuwichàidaca wía wabáyawaná yái Diosca. 19 Abraham
ìwalíisewa. Dios itàacái ìyaca chái idènìacaalíté batéwa cien
èeri irìcu, íná yéewa wáalíacawa camuí, yáté yeebáidacaté Dios
cabáyawanáca wía macáita, wía mamáalàacata, éwitaté Abraham
èeri mìnanáica. yáalíacáanítawa néetáanápinátéwa
16 Wáalíacawa canácata wéená mesúnamáita, yái Abrahamca,
yáaliméerica imànica macáita úa nacái yàacawéetúa Saraca.
machacàníiri iyú càide iyúwa Dios Càité Abraham yeebáidaca Dios,
itàacái íimáaná. Iná iwàwacutá éwita máinícáaníta béeyéica
Dios imànica walí cayábéeri nía nadènìanápináté néenibewa.
mawèníiri iyú, wía yeebáidéeyéica 20 Abraham yeebáidacaté
Dios, yéewacaténá macáita wía Dios mamáalàacata. Càmitaté

Abraham itaquénáinámica, weedáca Abraham iwènúada íiwitáisewa
walíwa yái cayábéerica Dios tàacáisi íicha Dios icàlidéericaté
icàlidéericaté ìwali cáimiétacanéeri irí cáimiétacanéeri iyú
iyú wàawirimi Abraham irí, wía imàacáanápináté quéenibeca
judíoca, píacué nacái càmíiyéica Abraham. Yeebáidacaté Dios
judío. Yái cayábéerica, càmíiricata manuísíwata cachàiníwanái
abéta walípiná, wía judíoca mamáalàacata. Yàacaté nacái
yeebáidéeyéica Dios itàacái profeta Dios irí cayábéeri. 21 Yáté
Moisés itànèericaté. Néese Dios Abraham yeebáidaca macái
imànipiná cayábéeri càmíiyéi judío ichàini iyúwa cachàinica Dios,
irí canánama nacái, cawinácaalí yáaliméericaté imànica macáita
yeebáidéeyéica Dios càide iyúwaté càide iyúwaté íimáaná Abraham
Abraham yeebáidáaná. Càita Dios irí cáimiétacanéeri iyú. 22 Abraham
iicáca Abraham iyúwa wàawirimi, yeebáidacaalíté Dios tài íiméeri iyú,
macáita wía yeebáidéeyéica Dios. yá mabáyawanácaté Dios iicácani.
17 Dios icàlidacaté càiri tàacáisica 23 Càmitaté natànàa abéerita
Abraham irí bàaluité. Dios íimacaté: Abraham ìwali mabáyawanácaté

“Nudéca numàacaca pía madécaná Dios iicácani. 24 Néese natànàacaté
wenàiwica íiwitáaná yàawiripiná càiri tàacáisi wàwali nacái,
pía”, íimacaté yái Diosca. Iná mabáyawanácáiná Dios iicáca
mabáyawanáca Dios iicáca wía weebáidacaalí Dios, yái Dios
madécaná wenàiwica íiwitáaná imichàidéericaté Wáiwacali Jesús
cawinácaalí yeebáidéeyéica yéetácáisi íicha. 25 Dios imàacacaté
Dios càide iyúwaté Abraham Jesús yéetácawa wabáyawaná
383 ROMANOS 4, 5
ìwalíise iwasàacaténá wía Dios imàaquéerica wáalíacawa macái

yàasu yùuwichàacáisi íicha. Néeseté wawàwalìcuísewa cáinináca Dios
Dios imichàidaca Jesús yéetácáisi iicáca wía manuísíwata.
íicha yéewanápiná mabáyawanáca 6 Wáalíacawa cáinináca
Dios iicáca wía. Dios iicáca wía, bàaluitécáiná

càmicaalíté wáalimá
Libres de culpa wawasàaca wíawawa Dios yàasu
5 Iná siùcáisede
mabáyawanáca Dios
iicáca wía, wía yeebáidéeyéica
yùuwichàacáisi íicha, yáté
Cristo yàanàaca aléi èeri irìculé
yàasu èerité, yáté yéetácawa
Wáiwacali Jesucristo itàacáiwa. wáichawalíná, wía báawéeyéica.
Mabáyawanáca Dios iicáca wía, 7 Máiní càulenáca wéetácawa
íná cayábaca wáapicha Dios áiba wenàiwica íichawalíná

matuíbanáiri iyú Wáiwacali wayúudàacaténáni, éwita
Jesucristo ìwalíise, Wáiwacali cayábéericáaníta íiwitáiseni.
yéetácáinátéwa wabáyawaná Quéwa cayábasíwéericaalí íiwitáise,
ìwalíise. 2 Cristo yéetácatéwa yá cawàwanáta abénaméeyéi
wáichawalíná, íná cayábaca Dios yéetápinácawa íichawalíná
iicáca wía, imànica walí cayábéeri, nayúudàacaténáni. 8 Quéwa Dios
wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái. ibànùacaté Cristo yéetáanápinátéwa
Yá manuíca wáináidaca wawàwawa wáichawalíná éwitaté
Dios ìwali, casíimái nacái wawàwa cabáyawanácáaníta wía. Càité Dios
idècunitàacá wacùaca wàyáanápiná yáasáidaca walí cáinináca iicáca
chènuniré Dios yáapicha icamaláná wía. 9 Siùcáisede mabáyawanáca
mèlumèluíri irìcu, cáimiétaquéeri Dios iicáca wía Cristo
iyú nacái, càide iyúwa Dios yéetácáinátéwa wáichawalíná,
ìyáaná. 3 Càita nacái casíimáica íná yéewa wáalíacawa báisíiri
wawàwa siùcáisede iwàwacutácaalí iyúcani Cristo iwasàanápiná
wàuwichàacawa. Wáalíacáináwa wíawa Dios yàasu yùuwichàacáisi
yùuwichàacáisi yéewáidaca íicha, èeri imáalàapinácaalíwa.
wía yéewacaténá màulenáca 10 Wáalíacawa Dios iwasàanápiná
wía, cachàini nacái wáiwitáise wíawa, bàaluitécáiná idècunitàacá

Wáiwacali ìwaliwa wàidenìanápiná wàuwideca wamànica Dios,
wàuwichàanáwa mamáalàacata. yáté cáinináca Dios iicáca wía,
4 Màulenácaalí wía, yásí wáasáidaca iwàwacaté nacái imànica walí
weebáidaca Wáiwacali itàacáiwa cayábéeri, Dios Iiri yéetácáinátéwa
tài íiméeri iyú. Idécanáami cài wabáyawaná ìwalíise. Iná yéewa
wáasáidaca cachàinica wáiwitáise, cayábaca wáapicha Dios siùcáisede
yásí máiní cachàiníwanái matuíbanáiri iyú. Néeseté Cristo
manuíca wáináidaca wawàwawa imichàacatéwa yéetácáisi íicha,
Wáiwacali ìwaliwa wáalimáanápiná íná yéewa wáalíacawa báisíiri
wàidenìaca wàuwichàanáwa iyúcani Cristo iwasàanápiná wíawa
mamáalàacata àta wàanàacataléta Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
chènuniré. 5 Néese manuícaalí íiwitáise cáuri iyúwa, cachàiníiri
wáináidaca wawàwawa, yá càmita nacái, cayábacáiná wáapicha Dios
bái wía, yácáiná Dios imànipiná siùcáisede matuíbanáiri iyú. 11 Yá
walí cayábéeriwa chènuniré nacái casíimáica wawàwa Dios
càide iyúwaté íimáaná walí. yáapicha Wáiwacali Jesucristo
Wáalíacawa Dios imàníinápiná ìwalíise, cayábacáiná wáapicha
cài ibànùacáináté Espíritu Santo Dios matuíbanáiri iyú Cristo
wawàwalìculé, yái Espíritu yéetácáinátéwa wáichawalíná.
ROMANOS 5 384
Dios idéca imànica cayábéeri

Adán y Cristo mawèníiri iyú wenàiwicanái
12 Bàaluité, yái idàbáanéericaté irí abéeri asìali ìwalíisená, yái
asìalica imànicaté ibáyawanáwa; Jesucristoca, mabáyawanácaalíté
càité idàbaca wenàiwicanái imànica Dios iicáca wenàiwica imàníiyéicaté
ibáyawanáwa chái èeri irìcu. ibáyawanáwa manuísíwata.
Càité nacái idàbaca néetácawa 17 Báisíta wenàiwicanái néetácatéwa
méetàuculé Dios íicha nabáyawaná abéeri asìali ibáyawaná ìwalíise, yái

ichùulìacawa. Càité nacái yéetácáisi Adánca. Quéwa Dios imànica walí
yàanàaca macái wenàiwicanái cayábéeri manuísíwata mawèníiri
ìwali macáicáináta namànicaté iyú, íná yéewa wáalíacawa báisíiri
nabáyawanáwa. 13 Ipíchawáiseté iyúcani, wía Dios iiquéeyéica
Dios imàacaca itàacáiwa profeta mabáyawanéeri iyú, wàyapiná
Moisés irí israelitanái irípiná, yáté cáimiétaquéeri iyú, casíimáiri iyú
macái èeri mìnanái yàawirináimi nacái wacáuca wàlisài yáapichawa
namànicaté nabáyawanáwa. abéeri asìali ìwalíisená, yái
Ináté néetácawa nabáyawaná Jesucristoca.
ichùulìacawa. Càmicaalíté 18 Càité Adán ibáyawaná
wenàiwica yáalíawa Dios iwàwáaná cabáyawanácaté imànica

nàyaca machacàníiri iyútá, yá macái wía èeri mìnanáica Dios
càmitaté cabáyawaná níatá. Quéwa yùuwichàidáanápináté wía.
náalíacatéwa. 14 Yáté wenàiwicanái Quéwa Jesucristo imànicaté
yéetácawa Adán yàasu cayábéeri càide iyúwaté Dios
èericatáiseté àta profeta Moisés iwàwáaná yéetáanápinátéwa
yàasu èerité nacái namànicáináté wabáyawaná ìwalíise yéewacaténá
nabáyawanáwa éwita càmicáanítaté mabáyawanáca Dios iicáca
nayáa àicu ìyacaná càide iyúwaté macáita wía. 19 Iimáanáca
Adán iyáaná abéeri àicu ìyacaná cabáyawanáca wía madécaná
íiwitáaná càmíiricaté Dios ibatàa wenàiwicaca abéeri asìali
wenàiwica iyáaca. Siùcade ibáyawaná ìwalíise yái báawéerica
wéewáidacuéwa Adán ìwali, Cristo abéeri asìali imàníiricaté, yái
ìwali nacái, yái yàanèeripinácaté Adánca, càmíiricaté imàni càide
madécaná camuí Adán idénáami. iyúwaté Dios íimáaná. Càita nacái
15 Quéwa yái Adán mabáyawanáca Dios iicápiná wía
ibáyawanámicaté, máiní áiba madécaná wenàiwicaca ìwalíise
íiwitáanáde íicha yái cayábéerica yái cayábéerica abéeri asìali
Dios imàníirica walí mawèníiri imàníiricaté, yái Jesucristoca,
iyú. Madécaná wenàiwica yái yeebáidéericaté iyúwa Dios
néetácawa abéeri asìali ibáyawaná ichùulìaná imànica.
ìwalíise, yái Adánca, quéwa Dios 20 Dios imàacacaté itàacáiwa
idéca imànica walí cayábéeri profeta Moisés irí yéewacaténá

manuísíwata mawèníiri iyú wía wenàiwicanái yáalíacawa máiní
madécaná wenàiwicaca. Dios idéca cabáyawanáca nía. Quéwa éwita
imànica walí cayábéeri abéeri wamànicáanítaté wabáyawanáwa
asìali ìwalíisená, yái Jesucristoca. manuísíwata, càicáaníta Dios
16 Abéeri asìali ibáyawaná, yái imànicaté walí cayábéeri mawèníiri
Adánca, máiní áiba íiwitáanáde iyú manuísíwata cachàiníwanái
íicha yái cayábéerica Dios wabáyawaná manuíri íicha.
imàníirica walí mawèníiri iyú. 21 Quéechatécáwa wenàiwica
Cabáyawanáca macáita wenàiwica néetácatéwa méetàuculé Dios

Adán ibáyawaná ìwalíise quéwa íicha càiripináta nabáyawaná
385 ROMANOS 5, 6
ichùulìacawa. Quéwa siùcáisede 4 Yái wabautizáanácawa, yácata

Dios, yái cayábéeri íiwitáiseca, yéetácáisi yéenáiwaná nacáiri.
icùaca wía imànicaténá walí Càide iyúwa nabàlìacaalí
cayábéeri mawèníiri iyú, yá yéetéerimiwa càliculìi irìculé, càita
mabáyawanáca Dios iicáca wía, nacái walicùacatéwa úni yáaculé
yàaca nacái wacáuca càmíiri càide iyúwa wéetáca nacáicaalíwa
imáalàawa Wáiwacali Jesucristo Cristo yáapicha wabautizácaalítéwa
yéetácái ìwalíise. wáasáidacaténá weebáidaca Cristo
itàacái. Wabautizácaalítéwa,
Muertos respecto al pecado yáté wáasáidaca wadàbacaté
pero vivos en Cristo wàyaca iyúwa wenàiwica
6 Cawàwanáta áibanái
iyúunáidaca nùasu
tàacáisi íimáanáca cayábaca
yéetéeyéicatéwa ibáyawaná
íichawa. Wabautizácaalítéwa, yáté
wáasáidaca Dios yàacaté wacáuca
càicaalí wáimaca: “Wamànicué wàlisài yéewanápiná wàyaca
wabáyawanáwa mamáalàacata wàlisài wáiwitáise yáapichawa
manuísíwata yéewanápiná càide iyúwaté Wáaniri Dios
macái èeri mìnanái náalíacawa cachàiníiri íiwitáise imichàidáanáté
máiníiri cayábaca Dios íiwitáise Cristo yéetácáisi íicha.
néemìacáiná Dios imàacaca 5 Wàyacáiná abédanamata
iwàwawa wabáyawaná Cristo yáapicha, íná wadéca

manuíri íicha”, cài áibanái wadàbaca wàyaca iyúwa wenàiwica
íináidacawa. 2 ¡Càmíirita! Wía yéetéeyéicatéwa, càide iyúwaté
yeebáidéeyéica Cristo Jesús itàacái Cristo yéetáanáwa. Càita nacái
càmita iwàwacutá wamànica báisíiri iyú wadènìaca siùcáisede
wabáyawanáwa quirínama. wacáuca wàlisàiwa Cristo
Péemìacué comparación: Wenàiwica yáapicha. 6 Wáalíacawa Dios idéca
yéetéerimiwa càmita yáalimá ichuìdaca wáicha wabáyawaná,
imànica quirínama ibáyawanáwa yái wáiwitáise bàaluisàimi
chái èeri irìcu. Càita nacái wía. ichàinica, Cristo yéetácái ìwalíise,
Càica wíade iyúwa wenàiwica yái natàtèericaté cruz ìwali,
yéetéeyéicatéwa ibáyawaná íichawa, yéewanápiná chuìca wáicha
íná iwàwacutá càmita quirínama wabáyawaná, yéewanápiná nacái
wamànica wabáyawanáwa. càmita wamàni mamáalàacata
Wamànicaalí wabáyawanáwa wabáyawanáwa, iyúwa áibanái
mamáalàacata, càmita wáalimá yàasu wenàiwicanái iwàwacutáaná
wàyaca abédanamata Dios yáapicha. íibaidaca mawèníiri iyú náiwacali
3 ¿Càmitasicué píalíawa wadàbacaté iríwa. 7 Càide iyúwa yéetéerimiwa
wàyaca càide iyúwa wenàiwica càmíiná imàni ibáyawanáwa
yéetéeyéicatéwa ibáyawaná quirínama chái èeri irìcu, càita
íichawa? Càité wadàbaca wàyaca nacái wàyaca iyúwa wenàiwica
weebáidacaalíté Cristo Jesús yéetéeyéicatéwa ibáyawaná
itàacái wabautizáanápinátéwa íichawa, íná iwàwacutá càmita
wáasáidacaténá weebáidaca. quirínama wamàni wabáyawanáwa.
Siùcade wàyacáiná abédanamata 8 Wàyacáiná abédanamata Cristo
Cristo Jesús yáapicha, yái yáapicha, íná wadéca wadàbaca

yéetéericatéwa wáichawalíná, íná wàyaca iyúwa wenàiwica
iwàwacutá wàyaca càide iyúwa yéetéeyéicatéwa, càide iyúwaté
wenàiwica yéetéeyéicatéwa Cristo yéetáanáwa. Iná yéewa
ibáyawaná íichawa, càmíinápiná wáalíacawa báisíiri iyúcani wàyaca
quirínama wamàni wabáyawanáwa. abédanamata Cristo yáapicha.
ROMANOS 6 386
9 Cristo idéca imichàacawa Yá Dios íimacaté cabáyawanácuéca
yéetácáisi íicha, íná yéewa pía, iwàwacutáanácué nacái
wáalíacawa càmita quirínama piùwichàacawa pibáyawaná
yéetáwa àniwa. Càmita quirínama ichùulìacawa. Quéwa Dios
yéetácáisi yáalimá imawènìadacani. idéca imànicuéca pirí cayábéeri
10 Cristo yéetácatéwa abé yàawiríata mawèníiri iyú imàacáanápináté
ichuìdacaténá wáicha wabáyawaná iwàwawa pibáyawaná íichacué,
càiripináta, yái wabáyawaná íná siùcade iwàwacutácué càmita
ichàinica, quéwa siùcáisede Cristo pimàni càide iyúwa píiwitáise
ìyaca càiripináta Dios yáapicha bàaluisàimi cabáyawanéeri
imànicaténá càide iyúwa Dios ichùulìanácué pía, néese Dios
iwàwáaná. 11 Càitacué nacái ichàiniadapinácué píawa
pía. Cristo Jesús yéetácatéwa pimànicaténácué càide iyúwa
píichawalínácué, néeseté iwàwáaná.
icáucàacawa, íná iwàwacutácué Un ejemplo tomado
piicáca píawawa iyúwa wenàiwica de la esclavitud
yéetéeyéicatéwa ibáyawaná 15 Wáalíacawa Dios idéca imànica
íichawa, pìyacáinácué abédanamata walí cayábéeri cài mawèníiri iyú:

Cristo Jesús yáapicha. Iná picácué Mabáyawanáca iicáca wía éwita
pimàni pibáyawanáwa. Néese càmicáaníta wamàni macáita càide
pìyacué iyúwa cáuyéi wenàiwica iyúwa iwàwáaná. Néese siùcade
Dios irípiná, iyúwa wenàiwica cawàwanáta áibanái nayúunáidaca
imichèeyéicatéwa yéetácáisi íicha, nùasu tàacáisi íimáanáca cayábaca
pìyacáinácué abédanamata Cristo wamànicaalí wabáyawanáwa Dios
Jesús yáapicha píibaidacaténácué imàacacáiná iwàwawa wabáyawaná
Dios irípiná cáimiétaquéeri iyú. íicha éwita càmicáaníta wamàni
12 Iná picácué pimàaca píiwitáise macáita iyúwaté profeta Moisés
cabáyawanéeri ichùulìaca pía ichùulìaná. ¡Càmíirita! 16 Péemìacué
pimàníinápiná pibáyawanáwa comparación: Píalíacuéwa
iyúwa píiwitáise cabáyawanéeri pimàacacaalícué píawawa áiba
iwàwáaná. 13 Picácué pimàaca wenàiwica irí pimànicaténá càide
píiwitáise bàaluisàimi iyúwa ichùulìanácué pía, yásí
cabáyawanéeri ichùulìaca pía yàasu wenàiwicaca imànicuéca
iyúwa píiwacali pimàníinápinácué pía íibaidéeripiná irí mawèníiri
mamáalàacata pibáyawanáwa iyú. Iwàwacutácué nacái pimànica
piiná iyúwa, píiwitáise iyú nacáiwa. càide iyúwa ichùulìaná pía. Càita
Néese pimàacacué píawawa Dios nacái píacué: Pimàacacaalícué
irí pimànicaténácué cayábéeri pibáyawaná ichùulìaca pía, yásí
càide iyúwa Dios iwàwáaná. pibáyawaná yàasu wenàiwicaca
Bàaluitécáiná pìyacatécué déeculé imànipinácuéca píawa, yá
Dios íicha iyúwa yéetéeyéimiwa péetápinácuécawa méetàuculé
pibáyawanácué yáapichawa, quéwa Dios íicha pibáyawaná yáapichawa.
siùcade iwàwacutácué pimàacaca Quéwa pimànicaalícué càide iyúwa
píawawa Dios irí pìyacaténácué Dios ichùulìaná pía, yásí Dios yàasu
càide iyúwa píiwitáise wàlisài wenàiwicaca imànipinácuéca píawa,
íimáaná picáuca wàlisài yá pìyapinácuéca machacàníiri
yáapichawa, pimànicaténácué iyú. 17 Quéwa nùaca Dios irí
cayábéeri macái píiwitáise iyúwa cayábéeri pìwalicué. Bàaluité
càide iyúwa Dios iwàwáaná. pimànicatécué càide iyúwaté
14 Bàaluité píiwitáise bàaluisàimi pibáyawaná ichùulìanácué pía,
cabáyawanéeri ichùulìacatécué pía. quéwa siùcade peebáidacuéca
387 ROMANOS 6, 7
tài íiméeri iyúni yái tàacáisi imàníiyéica ibáyawanáwa. Needáca

cayábéerica Dios ibànuèricaté nalíwa meedá yéetácáisi. Quéwa
wenàiwica irí néewáidacaténácué Dios imànica walí cayábéeri
iyú pía. 18 Dios idéca iwasàacuéca mawèníiri iyú, yàaca wacáuca
pía píiwacali bàaluisàimi íichawa, càmíiri imáalàawa Wáiwacali
yái pibáyawaná ichàinica Cristo Jesús yáapicha, wía
ichùulièricatécué pía. Yá pidécuéca yeebáidéeyéica itàacái.
pidàbaca pìyaca machacàníiri iyú
càide iyúwacué Píiwacali wàlisài Un ejemplo tomado
ichùulìanácué pía, yái Wáiwacali del matrimonio
Jesucristoca. 19 (Nucàlidacuéca
nùyaca piríni càide iyúwa
wenàiwica itàaníiná aliséeri
7 Píacué nuénánái judíoca,
yáaliéyéicawa tàacáisi ìwali
profeta Moisés itànèericaté Dios
tàacáisi iyú càmicáinácué píalía inùmalìcuíse. Píalíacuéwa yái
péemìaca cayábani càinácaalí tàacáisi ichùulìaca wenàiwica
íimáaná, càulenácáinácué píichani.) abéta idècunitàacá cáucani
Quéechatécáwa pimàacacatécué yái wenàiwicaca. 2 Péemìacué
pibáyawaná ichùulìaca pía comparación: Dios itàacái íimaca
pimànicaténáté pibáyawanáwa walí, canìríichúa inanái càmita
casaquèeri manuísíwata. Quéwa udé uèpùacawa unìri íichawa
siùcade iwàwacutácué pimàacaca àta yéetácatalétawa uícha,
píawawa Dios irí pìyacaténácué íimacáiná cài yái tàacáisica Dios
machacàníiri iyú càide iyúwa Dios imàaquéericaté profeta Moisés irí.
iwàwáaná, píibaidacaténácué Dios Quéwa unìri yéetácaalíwa uícha,
irípiná mabáyawanáwaca macái yá imáalàacawa yái matrimonioca,
pichàini iyúcuéwa. yásí canáca ubáyawaná éwita
20 Pimànicaalítécué càide uedácaalí ulíwa áiba àniwa. 3 Iná
iyúwa pibáyawaná ichùulìanácué uimácaalí áiba asìali yáapicha
pía, yáté càmitacué píibaida càmíirica unìrisíwa idècunitàacá
Dios irípiná, ínáté càmitacué cáuca yái unìrica, yá umànica
pimàni cayábéeri pìyacaténácué ubáyawanáwa. Quéwa unìri
machacàníiri iyú. 21 Píalíacuéwa yéetácaalíwa uícha, yá imáalàacawa
cayába càmitaté pìya casíimáiri yái matrimonioca. Yásí úalimá
iyú, néese pibáyawanácué itécaté ucásàacawa áiba asìali yáapicha
yàacawa pía irìculé yái yéetácáisica mabáyawanéeri iyú.
càmíirica imáalàawa. Báicuéca pía 4 Càita nacái píacué nuénánáica.
siùca ìwalíise yái pimàníiricatécué, Bàaluité máiní cabáyawanácuéca

íná canéerica iwèni piríni yái pía, ínáté càmitacué píalimá
iyúwaté pìyáaná bàaluité. 22 Quéwa pimànica càide iyúwaté Dios
Dios idéca ichuìdacuéca píicha itàacái íimáaná, yái tàacáisi profeta
pibáyawaná, yái píiwitáise Moisés itànèericaté. Quéwa Cristo
bàaluisàimi ichàinica. Yá pidécuéca yéetácatéwa píichawalínácué,
pidàbaca píibaidacuéca Dios íná yéewa càicuéca píade iyúwa
irípiná iyúwa yàasu wenàiwica. wenàiwica yéetéeyéicatéwa
Yá pidécuéca peedáca piríwa yái profeta Moisés yàasu tàacáisi íicha.
cayábéeri iwènica: Dios imàacacué Càmitacué quirínama yáalimá
píibaidaca irípiná mabáyawanéeri ichùulìaca pía. Siùcáisede Cristo
iyú chái èeri irìcu, yá nacái yàasu wenàiwicacuéca pía, yái
imàacapinácué pìyaca yáapicha imichèericatéwa yéetácáisi íicha.
chènuniré càiripináta. 23 Abéericata Càita wáalimá wamànica cayábéeri
nawèni needáca nalíwa cawinácaalí càide iyúwa Dios iwàwáaná.
ROMANOS 7 388
5 Bàaluité wàyaca wabáyawaná núa ìwalíise yái Dios itàacáica,
yáapichawa, yáté wéemìaca Dios imàacáanápiná nuínáidacawa
itàacái profeta Moisés itànèericaté numàníinápiná nubáyawanáwa
íiméerica càinácaalí Dios macái íiwitáaná, macái wawàsi
iwàwaca wàyaca machacàníiri iyú. Dios imáisanièrica wamànica.
Wáalíacatéwa càiríinácaalí wawàsi Càmicaalí wáalíawa Dios
Dios imáisanièricaté wamànica, imáisanìaca wamànica áiba wawàsi
ínáté máiní wawàwacaté báawéeri, néese càmita máiní
wamànica càiri wawàsi. Iná yái wawàwa wamànica yái wawàsi
wabáyawanáca itécaté yàacawa báawéerica. 9 Bàaluité càmita
wía yéetácáisi irìculé méetàuculé núalía Dios imáisanìaca wawàwaca
Dios íicha càiripináta. 6 Quéwa wamànica wabáyawanáwa, ínáté
idéca chuìca wáicha wabáyawaná, nùyaca matuíbanáita, càmita
yái wáiwitáise bàaluisàimi achúma nuínáidacawa nuwàwawa
ichàinica, ichùulièricaté wamànica nubáyawaná ìwaliwa. Quéwa
wabáyawanáwa méetàuculé idécanáamité núalíacawa Dios
Dios itàacái íicha. Iná Dios idéca càmita iwàwa wáináidacawa
iwasàaca wía wáibaidacaténá wamàníinápiná wabáyawanáwa, yá
irípiná wacáuca wàlisài yáapichawa máiní cachàinicaté mamáalàacata
Espíritu Santo yèerica walí. Càmita yàacatéwa nubáyawaná
quirínama iwàwacutá wamànica ichàini nuwàwáanápináté
càide iyúwa wabáyawaná numànica nubáyawanáwa. Yá
ichùulìaná wía, yái wáiwitáise núalíacatéwa cabáyawanáca
bàaluisàimica càmíiri iwàwa núa, iwàwacutáanápináté nacái
wamànica càide iyúwa Dios itàacái nuétácawa méetàuculé Dios
íimáaná, yái bàaluisàimi tàacáisica íicha càiripináta nubáyawaná
profeta Moisés itànèericaté. ichùulìacawa. 10 Dios imàacacaté
itàacái cayábéeriwa profeta
El pecado que está en mí Moisés irí yáasáidacaténá
7 Cawàwanáta áibanái wenàiwica walí càinácaalí iwàwacutáaná
iyúunáidaca nùasu tàacáisi wamànica wàyacaténá casíimáiri
íimáanáca báawaca meedáni iyú, mabáyawanéeri iyú
yái tàacáisi Dios imàaquéericaté nacái Dios yáapicha. Quéwa
profeta Moisés irí. ¡Càmíirita! nubáyawaná ichìwáidaca núa
Néese, máiní cayábéericani yái numàníinápiná nubáyawanáwa,
tàacáisica, quéwa núalíacáinátéwa íná yái tàacáisica imàacacaté
Dios imáisanìata nuwàwaca núalíacawa cabáyawanéerica
numànica nubáyawanáwa, íná núa, iwàwacutáanápináté
máiní nuwàwacaté numànica nacái nuétácawa méetàuculé
nubáyawanáwa. Càmicaalíté Dios íicha càiripinátá. 11 Yáté
tàacáisi imáisanìa nuwàwaca nubáyawaná yáalimáidaca núa
numànica nubáyawanáwatá, yá Dios itàacái cayábéeri ìwalíise,
càmitaté máiní nuwàwa numànica yáté nubáyawaná ichìwáidacaté
nubáyawanáwatá. 8 Quéwa máiní núa. Yá nubáyawaná cabáyawanáca
cachàinicaté mamáalàacata imànicaté núa Dios itàacái iyú,
yàacatéwa nubáyawaná ìwalíise nuétáanápinátéwa méetàuculé
yái tàacáisi profeta Moisés Dios íicha càiripináta nubáyawaná
itànèericaté Dios inùmalìcuíse, yái ichùulìacawa.
tàacáisi imáisanièricaté nuwàwaca 12 Máiní cayábéericani, yái
numànica nubáyawanáwa. Yá tàacáisica Dios imàaquéericaté

nubáyawaná yáalimáidacaté profeta Moisés irí, imáisanìacáiná
389 ROMANOS 7
wamànica wabáyawanáwa. Máiní nudéca núasáidaca núalíacawa

cayábéerica nacái yái tàacáisi cayábéerica Dios itàacái, báisíirica
imáisanièrica wawàwaca wamànica nacái. 17 Iná núa, idènièrica wàlisài
wabáyawanáwa. Yái tàacáisica íiwitáisewa, càmita nuwàwa
yéewáidaca wía wàyacaténá numànica nubáyawanáwa. Quéwa
machacàníiri iyú càide iyúwa éwita càmicáaníta nuwàwa
Dios iwàwáaná. Cayábéericani numànica nubáyawanáwa,
yái tàacáisica iyúudàacáiná wía càicáaníta nuíwitáise bàaluisàimi
wàyacaténá casíimáiri iyú. 13 Yái cabáyawanéeri ichùulìaca
cayábéeri tàacáisica profeta Moisés numàníinápiná nubáyawanáwa.
itànèericaté, canáca yéewaná 18 Núalíacawa canáca irí
wayúunáidaca báawéericani cayábéeri, yái nuíwitáise

ìwalíise yái íimáanáca iwàwacutáca bàaluisàimi cabáyawanéerica.
wéetácawa méetàuculé Dios Ewita nuwàwacáaníta numànica
íicha càiripináta wabáyawaná cayábéeri, càicáaníta càmita
ichùulìacawa. ¡Càmíirita! Néese núalimá cài numànica nuchàini
máinícáiná cabáyawanáca iyúwa. 19 Càmita numàni
núa, íná núalíacáinátéwa Dios cayábéeri càide iyúwa nuwàwáaná,
itàacái cayábéeri imáisanìaca néese numàni mamáalàacata
numànica nubáyawanáwa, ínáté nubáyawanáwa, yái càmíirica
máiní nuwàwaca numànica nuwàwa numànica. 20 Iná
nubáyawanáwa, yá iwàwacutácaté numànicaalí yái càmíirica nuwàwa
nuétáanápináwa méetàuculé numànica, yá càmita núa yái
Dios íicha càiripináta. Iná yéewa iwàwéerica imànica ibáyawanáwa,
núalíacawa amaléeri iyúni, máiní néese nuíwitáise bàaluisàimi
báawacani yái nubáyawanáca, cabáyawanéeri, yácata ichùulièrica
nubáyawanácáiná ichùulìaca numàníinápiná nubáyawanáwa.
numànica nubáyawanáwa éwita 21 Cài ichàbaca núa, macái èerita
núalíacáaníta Dios itàacái cayábéeri nuwàwacatáita numànica cayábéeri,

imáisanìaca numànica càiri. càmita yéewa numànicani,
14 Wáalíacawa báisíiri iyú néese numànicáita yáawami
cayábéericani yái tàacáisica nubáyawanáwa. 22 Máiní cáinináca
profeta Moisés itànèericaté yácáiná nuicáca Dios itàacái. 23 Quéwa ìyaca
Espíritu Santo imàacacaté Moisés nuwàwalìcu áiba chàinisi càmíirica
itànàacani. Quéwa báawéeri imàaca nuínáidacawa machacàníiri
meedá nuíwitáise càide iyúwa iyú, ipéliéri nacái nuíwitáise wàlisài
macái èeri mìnanái íiwitáise íipunita. Yácata nuíwitáise, yái
ìyáaná: Nubáyawaná ichùulìaca cachàini, yái nuíwitáise bàaluisàimi
núa cachàiníiri iyú numàníinápiná cabáyawanéerica, idacuèrica núa
nubáyawanáwa, càide iyúwa iyúwa presoíri.
áiba náiwacali báawéeri íiwitáise 24 ¡Máiní achúmaca nuwàwa!
ichùulìaná cachàiníiri iyú yàasu ¿Cawiná iwasàapiná núa íicha yái

wenàiwicawa íibaidéerica irí nubáyawaná ichàinica iwàwéerica
mawèníiri iyú càiripináta. 15 Càmita itéca núa yéetácáisi irìculé,
núalía cáná yéewa nuíwitáise càica nuétácaténáwa méetàuculé Dios
ìyaca; càmita numàni càide iyúwa íicha càiripináta nubáyawaná
nuwàwáaná, néese, numànicáita ichùulìacawa? 25 Abéericata
meedá báawéeri wawàsi càmíirica Dios yáaliméeri ichuìdaca
nuwàwa numànica, yái máiníirica nuícha nubáyawaná ìwalíise
báawaca nuicáca. 16 Báawaca yái cayábéerica Wáiwacali
nuicáca yái numàníirica, càita Jesucristo imàníiricaté nulípiná,
ROMANOS 7, 8 390
íná nùaca Dios irí cayábéeri. machacàníiri iyú càide iyúwa

Càita nùyaca chái èeri irìcu: ichùulìaná wía irìcuíse yái tàacáisi
Nuwàwaca numànica càide Dios imàaquéericaté profeta Moisés
iyúwa Dios ichùulìaná wamànica, irí. Iwàwacutácáiná càmita wamàni
quéwa nuíwitáise bàaluisàimi càide iyúwa wáiwitáise bàaluisàimi
cabáyawanéeri ichùulìaca núa cabáyawanéeri iwàwáaná, néese
mamáalàacata numàníinápiná iwàwacutá wamànica càide iyúwa
nubáyawanáwa. Quéwa Dios idéca Espíritu Santo iwàwáaná wamànica.
ichuìdaca nuícha nubáyawaná. 5 Cawinácaalí wenàiwica
imàníirica càide iyúwa íiwitáise

La vida conforme al cabáyawanéeri iwàwáaná,
Espíritu de Dios íináidacawa meedá wawàsi ìwali
8 Iná yéewa wáalíacawa Dios

càmita yùuwichàidapiná
wíawa wabáyawaná ìwalíisewa
isíimáidéeripinácani báawéeri iyú.
Quéwa cawinácaalí imàníirica
càide iyúwa Espíritu Santo
infierno irìcu, yái manuíri iwàwáaná, íináidacawa imànicaténá
quicháica, wía ìyéeyéica wawàsi casíimáiripináca Dios
abédanamata Cristo Jesús yáapicha. iicá. 6 Cawinácaalí wenàiwica
2 Yácáiná Espíritu Santo yàaca imàaquéeyéica yáawawa
wacáuca càmíiri imáalàawa, wía namànicaténá càide iyúwa
ìyéeyéica abédanamata Cristo Jesús náiwitáise cabáyawanéeri
yáapicha. Yá Espíritu Santo ichàini iwàwáaná, yá náiwitáise
ichuìdaca wáicha wabáyawaná, itépiná níawa yéetácáisi irìculé
yéewanápiná càmita iwàwacutá méetàuculé Dios íicha càiripináta
wamànica mamáalàacata nabáyawaná ìwalíisewa. Quéwa
càide iyúwa wabáyawaná cawinácaalí imàaquéeyéica
ichùulìaná wía, yái wáiwitáise yáawawa namànicaténá
bàaluisàimica iwàwéerica càide iyúwa Espíritu Santo
itéca wía yéetácáisi irìculé, iwàwáaná, nadènìaca nacáucawa
wéetácaténáwa méetàuculé Dios càmíiri imáalàawa, nàya nacái
íicha càiripináta. 3 Dios imàacacaté matuíbanáiri iyú, cayábacáiná
itàacáiwa profeta Moisés náapicha Dios. 7 Cawinácaalí
irí, quéwa wáalimáidacaalíté wenàiwica imàaquéeyéica
wamànica càide iyúwa yái yáawawa namànicaténá càide
tàacáisi íimáaná, yáté càmita iyúwa náiwitáise cabáyawanéeri
wáalimá wachuìdaca wáichawa iwàwáaná, nàuwideca namànica
wabáyawanáwa máinícáináté Dios, càmicáiná náalimá namànica
wawàwa wamànica wabáyawanáwa, càide iyúwa Dios itàacái íimáaná,
wía èeri mìnanáica. Quéwa càmita nacái nawàwa namànica cài.
Dios idéca imànica walí yái 8 Iná cawinácaalí ìyéeyéica càide
cayábéerica càmíiricaté wáalimá iyúwa náiwitáise cabáyawanéeri

wamànica: Dios ibànùacaté Iiriwa ichùulìaná nía, càmita náalimá
càiride iyúwa waicácanáwa, namànica yái casíimáirica Dios iicá.
wía èeri mìnanái imàníiyéica 9 Píacué quéwa, càmitacué
ibáyawanáwa. Dios ibànùaca Iiriwa pìya càide iyúwa bàaluisàimi

yéetáanápináwa iyúwa sacrificio íiwitáisesi ìyáaná, néese
wabáyawaná ìwalíise. Càité Dios núalíacué pìyaca càide iyúwa
yùuwichàidaca Iiriwa wabáyawaná Espíritu Santo iwàwáaná, yácáiná
ìwalíise ichuìdacaténá wáicha Espíritu Santo ìyacué piwàwalìcu
wabáyawaná. 4 Dios imànicaté yàacawéeridacaténácué pía.
cài yéewanápiná wáalimá wàyaca Cawinácaalí wenàiwica canéerica
391 ROMANOS 8
irí Espíritu Santo Cristo ibànuèrica “¡Pía Wáaniri!” cài wáimaca Dios
walí, càmíirica Cristo yàasu irí. 16 Yái Espíritu Santoca, yácata
wenàiwicacani. 10 Cristo ìyacaalícué icàlidéerica walíni wawàwalìcuíse,
piwàwalìcu, yá cáuca Espíritu Santo Dios isùmanáireca wía. 17 Dios
imànica píiwitáise càiripináta, yéenibecáiná wía, íná Dios yàapiná
éwitacué yái piináca pidènièricuéca walí cawèníiri càide iyúwaté
chái èeri irìcu yéetácáanítawa íimáaná cáimiétacanéeri iyú. Yá
áibaalíwa, machawàacacáiná wainá weedápiná yái cawèníirica Cristo
macáita ìwalíise yái wàawirimi yáapichawa, wàuwichàacáináwa
Adán ibáyawanáca. Cáuca Espíritu Cristo irípiná weebáidacáiná itàacái,
Santo imànicuéca píiwitáise, wàyacaténá cáimiétaquéeri iyú
mabáyawanácáinácué Dios iicáca yáapicha chènuniré icamaláná
pía. 11 Wáaniri Dios icáucàidacaté mèlumèluíri irìcu.
Jesús yéetácáisi íicha. Néeseté Dios
ibànùaca Espíritu Santo ìyacaténá La gloria que ha de venir
wawàwalìcu. Espíritu Santo 18 Nuicáca iyúwa achúméeríina
ìyacaalícué piwàwalìcu, yásí Dios meedá yái wàuwichàanácawa chái
icáucàidapinácué píawa wàlisài èeri irìcu nuínáidacáináwa ìwali yái
iyú yéetácáisi íicha áibaalípiná wàyáanápináca cáimiétaquéeri iyú
càide iyúwaté Dios icáucàidáanáté Wáiwacali yáapichawa chènuniré
Cristo yéetácáisi íicha. Yá Dios icamaláná mèlumèluíri irìcu
icáucàidapinácué píawa Espíritu wacùacaténá yáapicha macáita.
Santo ichàini iyú, yái Espíritu 19 Macáita wawàsi Dios idàbéericaté
ìyéericuéca piwàwalìcu. chái èeri irìcu, capìraléeri

12 Iná nuénánái, wáalíacáináwa cáli íinata nacái, macáita
Dios icáucàidapiná wíawa, íná máiní natuíyàaca wéenáiwaná
iwàwacutá wamànica càide iyúwa yàanàaca caquialéta, Dios
Espíritu Santo ichùulìaná wía. yáasáidacatáipinácata yéenibeca
Picácué wamàni iyúwa wáiwitáise wía. 20 Dios yùuwichàidacaté
bàaluisàimi cabáyawanéeri macáita wawàsi idàbéericaté, íná
ichùulìaná wía. 13 Pimànicaalícué càmita máiní cayábaca nàyaca
pìacawa càide iyúwa píiwitáise siùcade, Dios íináidacáinátéwa
bàaluisàimi cabáyawanéeri yùuwichàidáanápináté nía. Quéwa
ichùulìaná, yá péetápinácuécawa Dios iwàwacaté iwasàaca macáita
méetàuculé Dios íicha càiripináta. wawàsi yùuwichàacáisi íicha
Quéwa pimàacacaalícué Espíritu áibaalípiná. 21 Macái wawàsi
Santo iyúudàacuéca pichuìdaca Dios idàbéericaté, áibaalípiná
píichawa pibáyawanáwa, yái Dios iwasàapiná níawa báawéeri
píiwitáise bàaluisàimi ichàinica, íicha, càmita quirínama nacái
yá pìyapinácuéca càiripináta. nabadácawa, néese nàyapiná
14 Macái imàníiyéica càide cayábéeri iyú wáapicha, wía
iyúwa Espíritu Santo yàalàaná nía, Dios yéenibeca, wàyapinácáiná
níacata Dios yéenibe. 15 Yái Espíritu mabáyawanáwaca, cáimiétaquéeri
Santo Dios ibànuèrica walí càmita iyú nacái Dios icamaláná
máiní ichùulìa wía cachàiníiri mèlumèluíri irìcu. 22 Wáalíacawa
iyú, càmita nacái cáalu imànica macái wawàsi Dios idàbéericaté
wía, càide iyúwa áiba náiwacali chái èeri irìcu, capìraléeri cáli
ichùulìaná yàasu wenàiwicawa íinata nacái, macáita yái ìyéerica
cachàiníiri iyú. Néese Espíritu idéca yùuwichàacawa déecuíri iyú
Santo imàacaca Dios yéenibeca Dios idàbacatáiseté yùuwichàidaca
wía, íná yéewa wamáidaca Dios irí: nía àta siùca nacáide, èeri
ROMANOS 8 392
mìnanái ibáyawaná ìwalíise. Yá ichàbacawa, iyúudàacaténá

macáita nàuwichàacawa, càide wía, yéewanápiná wàyaca
iyúwa inanái ùuwichàacaalíwa càide iyúwa iwàwáaná, wía
umusúadacaténá iicá èeri. 23 Càmita cáininéeyéica iicáca Dios, Dios
abéta yùuwichàacawa yái macáita imáidéeyéica càide iyúwaté
wawàsi Dios idàbéerica, wíacáaníta íináidáanáwa imáidáanápináté
nacái wàuwichàacawa, wía Dios wía yàasunáipináwa. 29 Dios
yèeyéicaté irí Espíritu Santo yáalíacatéwa wàwali bàaluitésíwa,
wáalíacaténáwa Dios imàníinápiná yáté íináidacawa imàacáanápináté
walí cayábéeri càide iyúwaté wadènìaca waicácanáwawa Dios Iiri
íimáaná walí. Wàuwichàacawa iicácanáwa nacáiri, wadènìacaténá
wáináidacawa wawàwalìcuísewa nacái wáiwitáisewa càide
idècunitàacá watuíyàaca iyúwa Dios Iiri íiwitáise ìyáaná
wéenáiwaná yàanàaca, Dios yéewanápiná wabèericani, yái
yáasáidacatáipináta yéenibeca Iirica, icuèrica wía manùbéeyéica.
wía imichàidacaalípiná wíawa 30 Wía Dios íináidéeyéicatéwa ìwali
yéetácáisi íicha. 24 Dios idéca quéechatécáwa imàacáanápináté

iwasàaca wía yàasu yùuwichàacáisi wàyaca càide iyúwa Iiri ìyáaná,
íichawa, imànicaténá walí wíacata Dios imáidéeyéicaté
cayábéeri áibaalípiná yàasunáipináwa. Wía Dios
wapíchalécáwa. Imáalàidacaalíté imáidéeyéicaté yàasunáipináwa,
imànica walí yái cayábéeritá, yá wíacata nacái mabáyawanéeyéicaté
càmita iwàwacutá watuíyàacatáni. Dios iicá. Wía Dios iiquéeyéicaté
25 Quéwa càmitàacá yéewa waicáca mabáyawanéeri iyú, wíacata
yái cayábéeri watuíyèerica nacái Dios íináidéeyéicatéwa
siùcade, íná iwàwacutá watuíyàaca ìwali imàacáanápiná wàyaca
mamáalàacatani, matuíbanáiri cáimiétacanéeri iyú yáapicha
iyú, càmita nacái waméyáawa chènuniré icànéeyéipiná Dios
watuíyàacani. icamaláná mèlumèluíri iyú.
26 Càita nacái Espíritu Santo 31 ¡Iná péemìacué cayábani,
iyúudàaca wía, ichàiniadaca nuénánái! ¡Dios yàacawéeridacáiná

wáiwitáise, càmicáiná wáalíawa wía, íná canácata yáaliméerica
cayába càinácaalí iwàwacutáaná imáalàidaca wía! 32 Dios
wasutáca Dios íicha càide iyúwa càmitaté imáisanìaca wáicha
iwàwacutáaná wáalíacawa. Quéwa Iiriwa, càmitaté nacái icùa Iiriwa
Espíritu Santo isutáca walípiná Dios yùuwichàacáisi íicha, néese Dios
íicha manuísíwata. Isutáca walí ibànùacaté Iiriwa yéetáanápinátéwa
Dios íicha tàacáisi iyú càmíirica wáichawalíná wabáyawaná
yéewa èeri mìnanái yáalimá ìwalíise. Dios imànicáináté walí
icàlidaca natàacái iyúwa. 27 Diosca, yái cayábéeri manuísíwéerica,
yái yáaliérica wawàwa, yáalía nacái íná yéewa wáalíacawa báisíiri
yéemìaca càinácaalí íimáaná yái iyúcani Dios yàanápiná walíni
tàacáisi Espíritu Santo icàlidéerica, Iiri yáapichawa, macáita yái
yácáiná Espíritu Santo isutáca wamáapuèrica. 33 ¡Canácata
walí Dios íicha càide iyúwa Dios yáaliméeripiná icháawàaca
iwàwáaná, wía Dios yéenibeca. wabáyawanámi iináwaná ìwali
Dios irí, wía Dios yeedéeyéicaté
Más que victoriosos yàasunáipináwa! Yácáiná idéca
28 Wáalíacawa macáita yái mabáyawanáca Dios iicáca wía.
wachàbáanácawa, wía Dios 34 ¡Canácata yáaliméeripiná
yàasunáica, Dios idéca imàacaca yúucaca wía infierno irìculé

393 ROMANOS 8, 9
wabáyawanámi ìwalíise!, yácáiná wéetácaalíwa, éwita wàyacaalí

Cristo Jesús yéetácatéwa quiríta nacái, càicáaníta canácata
wáichawalíná wabáyawaná yáaliméeri yeedáca wía Dios
ìwalíise, imichàacaté nacáiwa íicha. Angelnái nacái, demonio
yéetácáisi íicha. Yáté yàacawa íiwacanánái nacái càmita náalimá
chènuniré yáawinacaténáwa needáca wía Dios íicha. Canácata
Dios yéewápuwáise icùacaténá báawéeriquéi yáaliméeri yeedáca
macáita Dios yáapicha. Jesucristo wía Dios íicha, yái báawéerica
isutáca ìyaca Dios íicha walípiná ìyéerica siùcade, càita nacái
mamáalàacata, itàaníca wawicáu báawéeri ìyéeripiná wapíchalécáwa,
Dios yáapicha. 35 ¡Canácata canácata yáaliméeripiná yeedáca
yáaliméeripiná yeedáca wía Cristo wía Dios íicha. 39 Ewita wàacaalíwa
íicha, yái cáininéerica iicáca dùlupùta yàasu cáli néré, càita
wía! Ewita wàuwichàacaalíwa, nacái walicùacaalíwa depuíwalé
éwita nacái máinícaalí achúmaca cáli irìculé, càicáaníta canácata
wáináidaca wawàwawa, éwita nacái yáaliméeri yeedáca wía Dios
nàuwichàidacaalí wíawa Wáiwacali íicha. ¡Yá canáca áiba wawàsi
ìwalíise weebáidacáiná itàacái, Dios idàbéericaté yáaliméeripiná
éwita máapicaalí wía manuísíwata, yeedáca wía Dios íicha, yái
éwita catúulécanácaalí wía, éwita wáaliéricawa cáinináca iicáca
máinícaalí nawàwa namànica wía ibànùacáináté Wáiwacali
walí báawéeri, éwita nanúacaalí Cristo Jesús yéetáanápinátéwa
wíawa, càicáaníta canácata wáichawalíná wabáyawaná
yáaliméeri yeedáca wía Cristo ìwalíise!
íicha, yái cáininéerica iicáca
wía. 36 Aiba profeta icàlidacaté Dios ha escogido a Israel
Dios itàacái bàaluité íiméerica
càinácaalí Dios yàasu wenàiwicanái
yùuwichàanápinátéwa. Iimacaté:
9 Núa, yeebáidéerica Cristo
itàacái, núumacué pirí báisíiri
iyú, càmitacué nacái nuchìwáida
“Mamáalàacata nawàwa pía. Espíritu Santo imàacacáiná
nanúaca wía weebáidacáiná matuíbanáica nuwàwa, íná
pitàacái. Càide iyúwa yéewa núalíacawa nucàlidacani
wenàiwica itécaalí ipìrawa báisíiri iyú. 2 Máiní catúulécanáca
oveja alé yàatalé inuérica numànica nuwàwawa nuénánái
pìrái, càita nacái nawàwa israelitanái ìwaliwa, achúma
nanúaca wía”, nacái nuwàwa mamáalàacata
íimacaté yái profetaca. nàwali. 3 Máiní cáinináca nuicáca
37 Quéwa éwita nuénánáisíwawa, nùawiría
wàuwichàacáanítawa càiri yéenánái, ínáté batéwa nuwàwacaté
wawàsi ìwalíise, càicáaníta càmita Cristo yàasu wenàiwica
wamawènìadaca wàacawa macái núa Dios yùuwichàidáanápináté
báawéeri íiwitáaná, cachàiníwanái núa càiripináta núalimácaalí
mamáalàacata nacái wáiwitáise nuétácawa nuénánái israelita
Wáiwacali Jesucristo ìwaliwa, íichawalínáwa, nuwasàacaténá nía
ichàini iyú nacái, iyúudàacáiná Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
wía, yái Wáiwacalica cáininéericaté Quéwa càmita yéewa nuétácawa
iicáca wía, yéetáanápinátéwa náichawalíná nabáyawaná
wáichawalíná. 38 Núalíacáináwa ìwalíise, éwita cáininácáaníta
báisíiri iyúcani canácata yáaliméeri nuicáca nía manuísíwata. 4 Israel
yeedáca wía Dios íicha yái itaquénáinámica nía. Dios
cáininéerica iicáca wía. Ewita yeedácaté nía yàasunáipináwa
ROMANOS 9 394
iicácaténá nía iyúwa yéenibewa. Dios icàlidéericaté Abraham irí

Bàaluité Dios ìyacaté nàacuésemi cáimiétacanéeri iyú, íiméerica
icamaláná mèlumèluíri irìcuwa. Dios imàníinápináté cayábéeri
Imànicaté nacái náapicha wawàsi Abraham itaquénáinámi irí.
icùanápináté nía. Imàacacaté 9 Dios icàlidacáináté Abraham
nacái itàacáiwa profeta Moisés irí, iríni cáimiétacanéeri iyú

yéewacaténá israelitanái yáalíacawa imàacáanápináté quéenibeca
càinácaalíté Dios iwàwáaná nàyaca. Abraham. Yáté cài Dios íimaca:
Dios yéewáidacaté nía nacái “Aiba camuípiná numàacapiná
namànicaténá culto nàacaténá quéenibeca pirí úara pìacawéetúaca
Dios icàaluíniná. Icàlidacaté nacái Saraca, yá udènìapináca uìriwa”,
nalí cáimiétacanéeri iyúni íimacaté yái Diosca.
imàníinápináté nalí cayábéeri 10 Iyaca áiba wawàsi nacái:
manuísíwata. 5 Níái israelitaca, Wàawirimi Abraham ìiri

níacata wàawirináimi íipidenéericaté Isaac idènìacaté
itaquénáinámica. Néeseté yéenibewa yàacawéetúa Rebeca
Wáiwacali, yácata israelitanái yáapichawa. Pucháiba asìanáica
yàasu Mesías, yái nacuèrinápináca níara Isaac yéenibeca. Ibèeri
Dios ibànuèricaté nalí. Wáiwacali íipidenáté Esaú, iméeréeri nacái
yàanàacaté aléi èeri irìculé, íipidenáté Jacob. 11-13 Quéwa
yáté imusúaca iicá èeri iyúwa ipíchawáiseté namusúa naicá èeri,
israelitasàiri. Yái Wáiwacali, yácata ipíchawáiseté nacái namànica
Wacuèriná Diosca cachàiníirica cayábéeri, báawéeri nacái, yáté
náicha canánama, icuèrica nacái Dios íimaca Rebeca irí: “Ibèeri
macáita, íná wàacué Wáiwacali íibaidapiná iméeréeri iríwa”,
iríwa cayábéeri càiripináta. Báisíta, càité íimaca yái Diosca. Càité
amén. nacái profeta itànàacaté tàacáisi
6 Quéwa éwita càmicáaníta nàwali Dios inùmalìcuíse. Dios
macáita Israel itaquénáinámi íimacaté: “Cáininácaté nuicáca
neebáida Dios itàacái, càicáaníta Jacob, quéwa càmitaté nuedá
Dios càmita yúuca íichawa Esaú nùasu wenàiwicapináwa”,
itàacáiwa icàlidéericaté nalí càité íimaca yái Diosca. Càita
cáimiétacanéeri iyú, íiméerica wáalíacawa Dios yeedáca nía yàasu
imàníinápiná nalí cayábéeri. Quéwa wenàiwicanáipináwa càide iyúwaté
càmita Dios iicá macáita Israel íináidáanáwa. Yásí imáidaca
itaquénáinámi iyúwa yàasunáiwa, wenàiwica yàasunáipináwa quéwa
báisí israelitanáisíwaca, níacáiná càmita ìwalíise yái namàníirica.
abénaméeyéi néená càmita 14 Iná cawàwanáta áibanái íimaca
neebáida Jesucristo itàacái. 7 Dios báawacasa Dios íiwitáise càmicáiná

càmita iicá iyúwa yàasunáiwa imáida wenàiwica yàasunáipináwa
macáita Abraham itaquénáinámi, ìwalíise yái namàníirica. ¡Càmíirita!
yácáiná Dios cài íimacaté Abraham 15 Dios íimacáináté profeta Moisés
irí: “Nuicápiná iyúwa nùasunáiwa irí: “Nuicápiná napualé cawinácaalí

pìiri Isaac itaquénáinámi”, cài nuwàwéeyéica nuicáca ipualé. Càita
íimacaté yái Diosca, éwita Abraham nacái catúulécanápiná nuicáca
idènìacáanítaté yéenibewa áibanái. cawinácaalí nuwàwéeyéica nuicáca
8 Iná yéewa wáalíacawa Dios itúulécaná”, càité Dios íimaca. 16 Iná
càmita iicá iyúwa yéenibewa yéewa wáalíacawa Dios càmita
macáita Abraham itaquénáinámi, iicá wenàiwica ipualé ìwalíise yái
néese níawamita cawinácaalí nawàwéerica, ìwalíise nacái yái
yeebáidéeyéica Dios itàacái namàníirica macái nachàini iyúwa.
395 ROMANOS 9
Néese iicáca napualé íináidacáináté iicáca wía, imàníinápináté nacái

imàníinápiná nalí cayábéeri. walí cayábéeri manuísíwata.
17 Càité nacái bàaluité Dios Iináidacaté nacáiwa imàacáanápiná
íimacaté faraón irí, yái icuèricaté wàyaca cáimiétacanéeri iyú
Egipto yàasu cáli. Dios íimacaté: yáapicha chènuniré icamaláná
“Nudéca numàacaca picùaca mèlumèluíri irìcu. Cài imànica
pìasu cáliwa núasáidacaténá walí yáasáidacaténá íiwitáise
nuchàiniwa macái èeri mìnanái cachàiníiriwa macái wenàiwica
irí numànicaalípiná pirí wawàsi irí. 24 Iná Dios idéca imáidaca wía
caiyéininéeri. Iná yéewa macái èeri yàasunáipináwa, abénaméeyéi
mìnanái yéemìapiná nuináwaná wéenánái wía judíoca, abénaméeyéi
ìwali”, íimacaté yái Diosca. nacái càmíiyéi judío. 25 Càité nacái
18 Càita wáalíacawa catúulécanáca profeta Oseas itànàacaté tàacáisi
Dios iicáca cawinácaalí Dios bàaluité Dios inùmalìcuíse. Dios
iwàwéeyéica iicáca itúulécaná. íimacaté:
Dàalaca nacái imàacaca áibanái “Aibanái càmíiyéité nucùa
íiwitáise dàalacaténá náináidacawa bàaluité, nucùapiná níawa
nawàwalìcuísewa. áibaalípiná. Nía nacái
19 Cawàwanáta píimaca càmíiyéica áibanái iwàwa
píináidacawa piríwa: “Dios bàaluité, cáininápináca
imànicáiná cài, íná canáca yéewaná nuicáca níawa.
Dios yùuwichàidaca báawéeyéi 26 Alé núumacatalécaté nalí:
wenàiwica Dios imàacacáiná ‘Càmíiyéicué pía nùasu
namànica nabáyawanáwa”, cài wenàiwica’, alé núumapináca
píináidacawa cawàwanáta. 20 Picá nàwaliwa nuénibeca nía,
cài píimaca. Wenàiwicacáiná pía núa cáuri Diosca”,
meedá, canáca yéewaná pisutáca íimacaté yái Diosca. 27 Bàaluité
péemìawa Dios cáná yéewa imàni profeta Isaías íimacaté israelitanái
wawàsi. Péemìa comparación: ìwali: “Ewita manùbéeyéicáaníta
Canácatáita cài catùa íimaca irí yái níái Israel itaquénáinámica
imàníirica úa: “¿Cáná cài pimànica càide iyúwa càina imuluí,
núa?”, càmita yéewa úuma úái càicáaníta càmíiyéipiná manùba
catùaca. 21 Yái imàníirica catùa nía Dios iwasèeyéipiná yàasu
yáalimá imànica ibái iyúwata yùuwichàacáisi íichawa. 28 Yácáiná
iwàwáaná imànicani. Iná imànica Wacuèriná Dios imànipiná
ibái yéená úasíwaná, yéenáta nacái mesúnamáita macáita càide
imàni áiba iwàsape iyú. iyúwaté íimáaná imàníinápináté
22 Càita nacái báisíiri iyú chái èeri irìcu”, càité íimaca yái
Dios yéewa imànica càide Isaíasca. 29 Càité nacái profeta
iyúwa iwàwáaná. Dios yéewa Isaías íimaca bàaluité:
yùuwichàidaca manuísíwata “Wacuèriná Dios, cachàiníiri
ichàini manuíri iyúwa macáita náicha canánama,
wenàiwica Dios íináidéeyéicatéwa càmicaalíté ichàiniada
yùuwichàidáanápiná nía, wéenibe yéetácáisi íichatá,
cawinácaalí imàníiyéica wía israelitaca, yáté càica
ibáyawanáwa. Dios idéca ìidenìaca wíatáde iyúwa pucháiba
yái namàníináca nabáyawanáwa yàcalémi Sodoma,
déecuíri iyú. 23 Càita nacái Gomorra nacái, Dios
Dios imànica yeedácaténá wía imáalàidéeyéicaté
yàasunáipináwa. Dios nabáyawaná ìwalíisewa”,
íináidacatéwa catúulécanáanápináté càité íimaca yái profetaca Isaías.
ROMANOS 9, 10 396
Quéwa abénaméeyéi néená

Los judíos y el evangelio càmitapiná neebáida itàacái,
30 Péemìacué cayábani. calúa nacái naicápinácani.
Abénaméeyéi càmíiyéi judío, Quéwa abénaméeyéi
càmíiyéicaté nacái icutá Dios néená neebáidapiná
cayábáanápiná iicáca nía, itàacái, íná càmita achúma
mabáyawanáca Dios iicáca nía, nawàwa neebáidáaná
cawinácaalí yeebáidéeyéica ìwalíisewa, yácáiná Dios
Jesucristo. 31 Quéwa, israelitanái imànipiná nalíwa macáita
càmitaté cài namànica. Nadènìacaté càide iyúwaté íimáaná nalí”,
tàacáisi profeta Moisés itànèericaté íimacaté yái Diosca.
Dios inùmalìcuíse icàlidéerica
càinácaalíté israelitanái
iwàwacutáaná nàyaca machacàníiri
10 Píacué nuénánáica, máiní
nuwàwaca Jesucristo
iwasàaca israelitanái Dios yàasu
iyú Dios iicápiná. Néese máiníté yùuwichàacáisi íicha. Iná nusutáca
náalimáidaca namànica macáita Dios íicha nalípiná mamáalàacata
cayábéeri iyú càide iyúwa yái neebáidáanápiná. 2 Núalimá
tàacáisi íimáaná, náimacáináté nucàlidaca nàwali yái cayábéerica:
mabáyawanácasa Dios iicáca Níái israelitaca máiní nawàwaca
nía ìwalíise yái cayábéerica nàaca abéerita Dios icàaluíniná,
namàníiricaté. Quéwa càmitaté quéwa càmita náalíawa cayába
mabáyawaná Dios iicáca nía. càinácaalí Dios iwàwáaná.
32 Nucàlidacué piríni siùcade 3 Càmita nawàwa neebáidaca
cáná yéewa càmita mabáyawaná Cristo yéetácatéwa yéewanápiná

Dios iicáca nía: Nawàwacáiná mabáyawanáca Dios iicáca nía.
cayábaca Dios iicáca nía ìwalíise yái Nawàwaca meedá namànica
namàníináca cayábéeri iyú càide nachàini iyúwani, cayábáanápinása
iyúwa profeta Moisés ichùulìanáté Dios iicáca nía ìwalíise yái
nàawirináimi. Càmita nawàwa cayábéerica namàníirica. Càmita
cayábaca Dios iicáca nía ìwalíisecáita nawàwa neebáidaca Cristo càide
yái neebáidáanáca Dios. Iná yéewa iyúwa Dios iwàwáaná, yéewanápiná
nacaláacawa Dios íicha Jesucristo mabáyawanáca Dios iicáca nía.
ìwalíise, báawacáiná naicáca 4 Abéericata Cristo yái yáaliméerica
Cristo yéetáanáwa cruz ìwali. Càita imànica macáita càide iyúwa

Jesucristo ìyaca nalí siùcade iyúwa Dios itàacái íimáaná profeta Moisés
manuíri íba wenàiwica yúuwèeriwa itànèericaté. Iná yéewa macáita
iwéré cáiwíiri iyú. 33 Càité nacái áiba cawinácaalí yeebáidéeyéica Cristo
profeta itànàacaté tàacáisi bàaluité itàacái, mabáyawanáca Dios iicáca nía.
Dios inùmalìcuíse Jesucristo ìwali. 5 Bàaluité profeta Moisés
Yái Jesucristoca càicanide iyúwa itànàacaté càinácaalí wenàiwica

manuíri íba. Dios íimacaté: náalimáaná nàyaca machacàníiri
“Càide iyúwa wenàiwica iyú namànicaalí macáita càide
yeedácaalí cayábéeri íba iyúwa Dios itàacái íimáaná
manuíri idàbacaténá imànica Moisés itànèericaté. Moisés
capìi dàalanama, càita íimacaté: “Cawinácaalí wenàiwica
nacái nubànùapiná abéeri imàníirica macáita càide iyúwa
wenàiwica israelitanái iríwa Dios ichùulìaná, yácata ìyéeripiná
nacuèrinápiná máiníiri casíimáiri iyú”, càité íimaca.
cayábaca, níara ìyéeyéica 6 Quéwa mabáyawanáca Dios
Jerusalén ìyacàlená irìcu, iicáca wenàiwica cawinácaalí

áibaalí íipidenácatalé Sión. yeebáidéeyéica Cristo. Dios
397 ROMANOS 10
itàacái profeta Moisés itànèericaté wía nacái wadènìacáiná abéerita

íimaca: “Picá cài píináidacawa: Wáiwacaliwa, macáita wía
‘Canácata yáaliméeripiná íiríacawa yeebáidéeyéica Wáiwacali Cristo
chènuniré’ ”, càité íimaca Moisés. itàacáiwa. Wáiwacali imàni nacái
Yái tàacáisi íimáanáca càmita cayábéeri manuísíwata nalí macáita
iwàwacutá weedáca Cristo yèeyéica icàaluíniná. 13 Càicáináté
chènuníise iyúudàacaténá wía. áiba profeta itànàaca Dios itàacái
7 Moisés íimacaté nacái: “Picá Wáiwacali Cristo ìwali: “Macáita
nacái píináidawa: ‘Canácata cawinácaalí isutéeyéica Wáiwacali
yáaliméeripiná iricùacawa íicha iicáanápiná napualé, yá
yéetéeyéimiwa yèewiré’ ”, càité Wáiwacali iwasàapináca níawa
íimaca Moisés. Yái tàacáisi Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha”,
íimáanáca càmita iwàwacutá íimacaté yái profetaca. 14 Iná
weedáca Cristo yéetácáisi íicha yéewa wáalíacawa iwàwacutáaná
iyúudàacaténá wía. Càmita wàaca wacàlidaca Wáiwacali
iwàwacutá wamànica càiri iináwaná ìwali áibanái wenàiwica
càulenáca wawàsi yéewanápiná irí, càmicáiná náalimá nasutáca
mabáyawanáca Dios iicáca wía. íicha iicáanápiná napualé, yái
8 Péemìa Dios itàacái íiméerica: càmíiricáwaca neebáida itàacái.
“Yái tàacáisi ìyaca mawiénita pirí Càmita nacái náalimá neebáidaca
pinùmalìcu, piwàwalìcu nacái”, ìwali yái càmíiricáwaca néemìa
cài íimaca Dios itàacái. Yácata iináwaná ìwali. Càmita nacái
tàacáisi wacàlidéerica íiméerica náalimá néemìaca iináwaná ìwali
iwàwacutáaná weebáidaca canácaalí áibanái icàlidéeyéipiná
Jesucristo, yéewanápiná nalí itàacái. 15 Càmita nacái
mabáyawanáca Dios iicáca wenàiwicanái yàa icàlidaca nalí
wía. 9 Picàlidacaalí áibanái irí itàacái càmicaalí áibanái ibànùa
Jesús iináwaná ìwali Wacuèriná nía. Càité profeta itànàaca Dios
Dioscani, peebáidacaalí itàacái bàaluité: “¡Máiní casíimáica
nacái piwàwalìcuísewa Dios waicáca nàanàanáca wàatalé,
imichàidacaté Jesús yéetácáisi íicha, níái itéeyéica walí cayábéeri
yásí Jesucristo iwasàaca píawa tàacáisi!” càité íimaca. 16 Quéwa
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. càmita neebáida Jesucristo itàacái
10 Weebáidacaalí wawàwalìcuísewa, iwasàacaténá nía Dios yàasu
yásí mabáyawanáca Dios iicáca wía. yùuwichàacáisi íicha. Càité profeta
Càita nacái wacàlidacaalí áibanái Isaías itànàacaté Dios itàacái
irí waináwanáwa weebáidaca bàaluité. Iimacaté: “Wáiwacali,
Jesucristo itàacái Wacuèriná canácata yeebáidéerica walí wàasu
Dioscani, yásí iwasàaca wía Dios tàacáisi, yái wacàlidéerica nalí
yàasu yùuwichàacáisi íicha. pinùmalìcuíse”, càité íimaca yái
11 Aiba profeta itànàacaté Isaíasca. 17 Iná yéewa wáalíacawa
Dios itàacái icàlidéerica iwàwacutá wenàiwicanái yéemìaca
tàacáisi Wáiwacali Cristo ìwali: áiba icàlidaca nalí Cristo itàacái
“Cawinácaalí yeebáidéeyéica yéewacaténá neebáidaca Cristo.
itàacái, càmita achúma nawàwa 18 Quéwa nusutáca nuémìawa:
neebáidáaná ìwalíisewa, yácáiná ¿Cawàwanáta càmitaté néemìa

Dios imànipiná nalí macáita Dios itàacái, yái tàacáisi
càide iyúwaté íimáaná nalí”, cài icàlidéerica Dios iináwaná ìwali?
íimaca Dios itàacái. 12 Cáinináca ¡Báisíta, nadéerica néemìaquéera!
Dios iicáca wía abédanamata, Yácáiná Dios itàacái áiba profeta
judíocaalí wía, càmicaalí judío itànèericaté íimaca:
ROMANOS 10, 11 398
“Macái èeri mìnanái àta ¡Càmíirita!, núacáiná nacái

alénácaalí nàyaca chái èeri israelitaca núa, Abraham
irìcu náalíacawa ìyaca abéeri itaquérinámi, Benjamín yàawiría
Dios, naicácáiná macáita yéenáca núa. 2 Bàaluitésíwa
wawàsi Dios idàbéericaté Dios yeedáca israelitanái yàasu
chái èeri irìcu, capìraléeri wenàiwicanáipináwa, yá siùcade
cáli íinata nacái”, càmita yúuca íichawa nía.
càité íimaca yái profetaca. 19 Yá Píalíacuéwa càinácaalí Dios itàacái
nuèpùa nusutáca nuémìawa àniwa: icàlidáaná profeta Elías ìwalité.
¿Càmitasica israelitanái yáalíatéwa Elías isutácaté Dios íicha, yáté Elías
Dios yeedáanápináté càmíiyéi icháawàaca israelitanái iináwaná
israelita yàasunáipináwa? Báisíta, ìwali Dios irí. Elías íimacaté Dios
nadéerica néemìaquéera, yácáiná irí: 3 “Nuíwacali, israelitanái nadéca
profeta Moisés itànàacaté tàacáisi nanúaca pìasu profetanái, nadéca
Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté: namáalàidaca pìasu altar canánama,
“Píacué israelitaca, piicápinácué nàawirináimi nàacatalécaté
numànica cayábéeri càmíiyéi picàaluíniná. Abéericata núa
israelita irí, yásí máinícué ìyaca quiríta. Nawàwata nacái
báawaca píináidacawa, quéwa nanúaca núa”, íimacaté yái
calúacuéca nacái piicáca nía, Elíasca. 4 Quéwa Dios íimacaté
níái piyúunáidéeyéicuéca Elías irí: “Nudéca nucùaca nía
càmíiyéica yáalimá báawéeri íicha, nùasu wenàiwicawa
yáalíacawa Dios ìwali”, israelitanái siete mil namanùbaca
íimacaté yái Moisésca. 20 Néese asìanái càmíiyéica yàa cuwáisàiri
càmitaté cáalu profeta Isaías, yá Baal yéenáiwaná icàaluíniná”,
itànàacaté càiri tàacáisica àniwa íimacaté yái Diosca. 5 Càita nacái
Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté: siùcade nàyaca mamáalàacata
“Nudéca numàacaca náalíacawa máisibáwanáita israelitanái Dios
nùwali, níara càmíiyéica yeedéeyéica yàasunáipináwa
israelitaca, càmíiyéicaté íináidacáinátéwa imàníinápiná nalí
iwàwa yáalíacawa nùwali. cayábéeri mawèníiri iyú. 6 Dios
Nudéca nacái núasáidaca càmita yeedá nía yàasunáipináwa
nuíwitáise cachàiníiriwa ìwalíise yái cayábéerica
nalí, níara càmíiyéicaté isutá namàníirica irípiná nachàini iyúwa.
yéemìawa nuináwaná ìwali”, Néese Dios yeedáca nía yàasu
càité íimaca yái Diosca, càmíiyéi wenàiwicapináwa iwàwacáiná
israelita ìwali. 21 Isaías itànàacaté imànica nalí cayábéeri mawèníiri
Dios itàacái nacái israelitanái ìwali. iyú. Dios imànicaté nalí cayábéeri
Dios íimacaté: “Mamáalàacata mawèníiri iyú yeedácaalíté
núalimáidacaté nuwènúadaca nía yàasunáipináwa, éwita
náiwitáise báawéeri íicha, níái càmicáanítaté namàni cayábéeri.
israelitaca càmíiyéica yeebáida 7 Iná càica nàyaca: Madécaná
nutàacái, càmíiyéi nacái iwàwa israelitanái nawàwacaté Dios

nucùaca nía”, íimacaté yái Diosca. iicáca nía mabáyawanéeri
iyú, quéwa Dios càmitaté cài
El Israel escogido imàni. Néese abénaméeyéi
11 Iná cawàwanáta áibanái

iyúunáidaca Dios
idéca yúucaca íichawa yàasu
israelitanái Dios íináidéeyéicatéwa
yeedáanápináté nía yàasunáipináwa,
mabáyawanáca Dios iicáca nía.
wenàiwicawa cáininéeyéica Quéwa áibanáica, dàalacaté Dios
Dios iicáca, níái israelitaca. imàacaca náiwitáise dàalacaténá
399 ROMANOS 11
náináidacawa, càulenácaténáté Jesucristo itàacái. 12 Càmitaté

neebáidacani, níái càmíiyéica judíonái yeebáida Cristo itàacái, íná
iwàwa yeebáidaca Dios itàacái. Dios idéca imàacaca càmíiyéi judío
8 Càité nacái profetanái itànàaca yeebáidaca. Càita càmíiyéi judío
Dios itàacái israelitanái ìwali. nadéca nàanàaca cayábéeri wawàsi
Náimacaté: “Dios imàacacaté càmicáiná judíonái yeebáida Cristo
dàalaca náiwitáise, dàalacaténá itàacái. Iná yéewa wáalíacawa
náináidacawa, càmíiyéipiná yáalía Dios imàníinápiná máiní cayábéeri
yéemìaca càinácaalí báisíiri tàacáisi cachàiníwanái macái èeri mìnanái
íimáaná. Càita nacái nía siùcade. irí judíonái iwènúadapinácaalí
Péemìacué comparación: Càica íiwitáisewa Dios irípiná àniwa
níade iyúwa wenàiwica idènièyéica yéewacaténá manùbéeyéi
ituíwa càmíiri náalimá naicáidaca neebáidaca Cristo itàacái.
iyú, idènièyéica nacái yùuwiwa 13 Quéwa siùcade nuwàwacué
càmíiri náalimá néemìaca iyú”, nucàlidaca pirí wawàsi, píacué

càité náimaca níái profetaca. 9 Rey càmíiyéica judío. Dios idéca
David itànàacaté nacái Dios itàacái ibànùaca núa nucàlidacaténá
israelitanái ìwali. Iimacaté: itàacái càmíiyéi judío irí, íná
“Nàasu cayábéeri yàacàsi, máiní cawènica nuicáca yái
cawèníiri wawàsi nuíbaidacalécawa, nuwàwaca nacái
nacái ichìwáidapiná nuíbaidaca Dios irípiná cachàiníiri
nía, nayúunáidacaténá iyú. 14 Nuwàwaca nuénánái judíonái
cayábaca náapicha Dios. iicáca càinácaalícué pìyáaná
Néese, ráunamáita Dios casíimáiri iyú Dios yáapicha,
yùuwichàidapiná nía yéewacaténá nawàwaca neebáidaca
nabáyawaná ìwalíisewa. Cristo itàacái càide iyúwacué
10 Càipináca níade iyúwa matuíyéi, peebáidáaná. Càita cawàwanáta
càmicáiná náalíawa Dios núalimá nuwènúadaca náiwitáise
yùuwichàidáanápiná níawa. Cristo irípiná iwasàacaténá nía Dios
Dios imàacapiná báawéeri yàasu yùuwichàacáisi íicha. 15 Dios
yúuwàacawa nàwali, idéca iwènúacawa judíonái íicha
yá nàuwichàapinácawa càmicáináté nawàwa neebáidaca
mamáalàacata”, Cristo itàacái, íná siùcade
càité íimaca yái Dios itàacáica. yáalimá cayábaca Dios macái èeri
mìnanái yáapicha. Iná yéewa
La salvación de los no judíos wáalíacawa Dios imàníinápiná
11 Inácawàwanáta áibanái máiní cayábéeri cachàiníwanái
iyúunáidaca Dios idéca yúucaca mamáalàacata macái èeri mìnanái
íichawa judíonái càiripináta irí judíonái nawènúadacaalípiná
nabáyawaná ìwalíise, yái náiwitáisewa Dios irípiná àniwa.
càmíináca neebáida Jesús itàacái. ¡Yásí máinípiná cayábaca walíni
¡Càmíirita! Dios càmitaté imàaca càide iyú wenàiwica icáucàacaalíwa
naméeràacawa yúucacaténá yéetácáisi íicha! 16 Péemìacué
íichawa nía meedá càiripináta. comparación: Judíonái imànicaalí
Néese Dios iwàwacaté càmíiyéi idàbáanéeri pan ofrenda piná
judío yeebáidaca Jesús itàacái namàacacaténáni Dios irí
yéewanápiná judíonái iicáca sacerdotenái iyáapiná, yásí
càinácaalí càmíiyéi judío nàyáaná Dios yàasucani, yái idàbáanéeri
casíimáiri iyú Dios yáapicha, panca namàníirica íbesi íicha
yéewacaténá judíonái iwènúadaca panpiná. Dios yàasucáináni, yái
íiwitáisewa neebáidacaténá nacái idàbáanéerica panca, íná Dios
ROMANOS 11 400
yàasuca yái íbesica macáirita. idàbáanéeri yàanami

Càita nacái wamàacacaalí àicu ichanàidacaténá núa olivo yéetaná
ipìchu ofrenda iyú Dios irí, yásí ìwali. Càita Dios imàacaca
Dios yàasuca nacái àicu yàanaca yàasu wenàiwicaca núa, íná
canánama. Yái comparaciónca cayábéerica núa judíonái íicha”,
íimáanáca càicanide iyúwa cài piwàwa píimaca cawàwanáta.
judíonái yàawirináimi. Dios yàasu 20 Cayába, nuénásàiri, picá cài
wenàiwicacaté nía idàbáanéeyéicaté, píináidacawa. Piwàwali Dios

íná yéewa wáalíacawa áibaalípiná yúucacaté íichawa nía càmíiyéicaté
Dios yàasu wenàiwicapináca nacái yeebáida itàacái, idéca nacái
nataquénáinámi, níái judíoca. imàacaca yàasu wenàiwicaca pía
17 Péemìacué áiba comparación: peebáidacáiná Jesucristo, càide
Dios iicáca yàasu wenàiwicawa iyúwa wawichùacaalí báawéeri
càide iyúwa olivo yéetaná. yàanami olivo yéetaná íicha
Quéechatécáwa yàasu wenàiwicaca wachanàidacaténá áiba íiwitáaná
níái judíoca. Néeseté abénaméeyéi olivo yàana àicu ìwali. Càité Dios
néená nawènúadaca náiwitáisewa imànica pirí cayábéeri, íná picá
Dios íicha. Ináté càmita quirínama cachàini piicáca píawawa judíonái
Dios yàasu wenàiwica nía, càide íicha, néese pìaca Dios icàaluíniná,
iyúwa wawichùacaalí báawéeri picá píichawa cayába nacái,
yàanami olivo yéetaná íicha. Néese ipíchaná pimànica pibáyawanáwa.
Dios imáidacaté pía, pía càmíirica 21 Càmicáináté Dios imàaca
judío yàasu wenàiwicacaténá pía iwàwawa nabáyawaná íicha níái

judíonái yáamirìcubàa, càide iyúwa idàbáanéeyéimica yàanaca, níái
wachanàidacaalí áiba íiwitáaná judíoca càmíiyéica yeebáida Cristo
olivo yàanata ànalìmáiséerica itàacái. Iná yéewa wáalíacawa
idàbáanéeri yàanamica càmita imàacapiná iwàwawa
yáamirìculé càyacanácaténáni pibáyawaná íicha pimànicaalí
olivo yéetaná ìwali. Yái yàanaca pibáyawanáwa mamáalàacata
ànalìmáiséeri wachanàidéerica càide iyúwaté judíonái imàníiná.
olivo yéetaná ìwali íimáanáca 22 Iná píináidawa cayába Dios
càicanide iyúwa pía, pía càmíirica ìwali máiníiri cayábaca íiwitáise,

judío yeebáidéerica Cristo quéwa máiníiri cachàinica íiwitáise
itàacái, yéewacaténá Dios yàasu nacái. Dios imànicaté cachàini
wenàiwicaca pía, càide iyúwaté nalí icaléeyéicatéwa Dios íicha
judíonái ìyáaná quéechatécáwa. nabáyawaná ìwalíisewa, néese
18 Picá cáimacái piicáca píawawa imànicaté pirí cayábéeri. Quéwa
náicha níái Dios yàasu wenàiwica iwàwacutá peebáidaca itàacái
idàbáanéeyéimica, níái judíoca. mamáalàacata, piwènúadacaténá
Piyúunáidacaalí cayábaca pía píiwitáisewa pibáyawaná
judíonái íicha, néese piwàwali íichawa. Càmicaalí cài pimàni,
càmita yéewa cachàinica pía Dios yásí yúuca íichawa pía càide
yàasu wenàiwica idàbáanéeyéi iyúwa wawichùacaalí báawéeri
íicha, níara judíonái yàawirináimi yàanami olivo yéetaná íicha.
yeebáidéeyéicaté Dios itàacái 23 Quéwa judíonái nawènúadacaalí
bàaluité, càide iyúwa àicu yàana náiwitáisewa neebáidacaténá

càmíiná yéewa càiyacanácani Cristo itàacái, yásí Dios yàasu
ichàini iyúwa méetàuculé àicu wenàiwicaca nía àniwa, càide
ipìchu íicha. iyúwa wachanàidacaalí olivo
19 Cawàwanáta cài píimaca: yàanami àniwa olivo yéetaná
“Quéwa Dios iwichùacaté ìwali wàlisài iyú, cachàiníiricáiná
401 ROMANOS 11
Dios imànicaténá cài. 24 Péemìa nuwàwawa nabáyawaná

comparación: Wáalimá wamànica íicha”,
càulenéeri wawàsi wachanàidáaná íimacaté yái Diosca.
ànalìmáiséeri àicu yàana 28 Siùcade manùbéeyéi judío
cayábéeri olivo yéetaná ìwali yéená càmitàacáwa neebáida yái

idàwinàacaténáwa, íná yéewa tàacáisi icàlidéerica Jesucristo
wáalíacawa càmíirica máiní iwàwaca iwasàaca wenàiwicanái
càulenáca wachanàidaca olivo Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
yàanamisíwa olivo yéetaná ìwali, íná Dios iicáca judíonái iyúwa
yái yàanamica wawichuèricaté yùuwidenáiwa. Nàuwidecaté
olivo yéetaná íicha. Càita nacái namànica Dios, néeseté
Dios imànica: Dios imàacacaté píacué càmíiyéica judío
yàasu wenàiwicaca pía, éwita pidàbacatécué péemìaca Dios
càmicáaníta judío pía, íná yéewa itàacái peebáidacaténácué
wáalíacawa imàacáanápiná yàasu náamirìcubàa. Quéwa cáinináca
wenàiwicapiná nía àniwa níái Dios iicáca judíonái mamáalàacata
judíoca, neebáidacaalí Cristo imànicáináté wawàsi nàawirináimi
itàacái, idàbáanéeyéicáináté Dios yáapicha yeedáanápináté nía
yàasu wenàiwicaca nía bàaluité. yàasunáipináwa. 29 Cáinináca Dios
iicáca judíonái mamáalàacata
La salvación final càmicáiná Dios yèepùadapiná
de los de Israel náichawa yái cayábéeri wawàsica
25 Píacué nuénánáica, nuwàwacué imàníiricaté nàawirináimi yáapicha,
píalíacawa wawàsi ibàacanéeri càmita nacái Dios yúucapiná
ìwali ipíchanácué máiní cáimacáica íichawa nía, níái wenàiwica Dios
piicáca píawawa israelitanái íicha. imáidéeyéicaté yàasunáipináwa.
Dios idéca imàacaca dàalaca 30 Bàaluité càmitacué pimàni càide
náiwitáise achúma èerita, níái iyúwaté Dios iwàwáaná. Quéwa

israelitaca. Càipiná israelitanái siùcade càmicáiná judíonái imàni
ìyaca àta macáita càmíiyéi judío càide iyúwa Dios iwàwáaná, íná
néená neebáidacataléta Jesucristo catúulécanáca Dios iicácuéca pía,
itàacái, macáita càmíiyéi judío píacué càmíiyéica judío. 31 Càide
Dios yeedéeyéica yàasunáipináwa. iyúwacué càmíináté pimàni càide
26 Idécanáami cài ichàbacawa, iyúwa Dios iwàwáaná, càita nacái
yásí Dios iwasàapiná Israel siùcade judíonái càmita namàni
itaquénáinámi canánama Dios càide iyúwa Dios iwàwáaná. Càide
yàasu yùuwichàacáisi íicha. iyúwa Dios iicáanácué pipualé
Càica wáalíacawa bàaluitécáiná càmicáináté judíonái yeebáida,
profetanái itànàacaté tàacáisi Dios càita nacái Dios iicápiná judíonái
inùmalìcuíse. Càité Dios íimaca: ipualé àniwa. 32 Dios iicápiná
“Yái iwasèeripináca judíonái ipualé Dioscáiná idéca
israelitanái yàanàapiná cabáyawanáca iicáca macái
Sión ìyacàlená néesewa. wenàiwica íiwitáaná, yéewanápiná
Yá iwènúadapiná náiwitáise Dios iicáca macái wenàiwicanái
nabáyawaná íichawa, ipualé abédanamata.
níái Jacob itaquénáinámica. 33 ¡Máiní manuísíwata Dios iicáca
27 Càipiná numànica nalíwa wenàiwicanái ipualé, imànicaténá

machacàníiri iyúni càide nalí cayábéeri manuísíwata!
iyúwaté numàníináté ¡Máiníiri cáalíacáicani áibanái
wawàsi nàawirináimi íicha canánama yái Diosca! ¡Máiní
yáapicha, numàacáanápináté nacái yáalíacawa macái wawàsi
ROMANOS 11, 12 402
ìwali! Canácata yáaliméerica Ichùulìaca núa nùalàanápinácué

yáalíacawa macáita wawàsi Dios pía. Iná núumacué pirí: Picácué
íináidéericawa ìwali; càita nacái máiní cachàini piicáca píawawa
canácata yáaliéricawa cayába Dios càmicaalícué máiní cachàini pía.
íiwitáise ìwali macáisíwata. 34 Càité Néese, iwàwacutácué píináidacawa
áiba profeta itànàaca Dios itàacái pìwaliwa cáiwitáiséeri iyú.
íiméerica: “Canácata yáaliméerica Picácué píalimáida pimànica
yáalíacawa cayába càinácaalí áiba píibaidacaléwa Dios irípiná
Wacuèriná Dios íináidáanáwa. càmicaalí Dios imàaca pirí càiri
Canácata nacái yáaliméerica chàinisi píibaidacaténá cài.
yàalàaca Dios. 35 Macáita yái Dios Néese pimànicué píibaidacaléwa
idènièrica, càmitaté áibanái yàaca Dios irípiná, yái íibaidacalési
iríni, íná Dios càmita imawènìa Dios imàaquéericuéca pirí càiri
áibanái íicha wawàsi, càmita nacái chàinisi pimànicaténáni, yái
iwàwacutá ipáyaidaca íichawa chàinisi Dios imàaquéericatécué
imawènìacálewa”, íimacaté yái pirí idàbacaalítécué peebáidaca
profetaca. 36 Canácata cachàiníirica itàacái. 4 Péemìacué comparación:
Dios íicha, Dios idàbacáináté Abéericata yái waináca, quéwa
macáita wawàsi, yá nacái Dios wadènìaca wàwalíiséeriwa
icùaca macáitani, yá nacái macáita madécaná. Iya nacái wáiwita,
yái ìyéerica, ìyaca Dios irípiná. wacáapi nacái, wàabàli nacái,
¡Iná wàacué Dios irí cayábéeri wàuwi nacái, watuí nacái. Macái
càiripináta! Báisíta, amén. wàwalíiséeri imanùbaca nadènìaca
náibaidacaléwa méetàucunamata
La vida consagrada a Dios náichawáaca. 5 Càita nacái wía
12 Píacué nuénánáica, Dios

idéca iicáca wapualé
manuísíwata imànicaténá walí
yeebáidéeyéica Cristo itàacái.
Ewita manùbéeyéicáaníta wía,
càicáaníta wàyaca càide iyúwa
cayábéeri, íná nùalàacué pía abéeri wenàiwica Cristo ichàini
manuísíwata pimàacáanápinácué iyú. Yá waicáyacacawa càide iyúwa
píawawa Dios irí iyúwa cáuri abémisana, càide iyúwa wainá
ofrenda, mabáyawanéeri nacái, idènìaná ìwalíiséeriwa madécaná
casíimáiri nacái Dios iicáca. Yácata quéwa abéericata yái waináca.
báisíiri culto Dios iwàwéericuéca 6 Dios imàacacaté walí chàinisi
pimànica irí, pìacaténácué Dios wáalimáwanama méetàucunamata

icàaluíniná cáiwitáiséeri iyú. wáichawáaca càide iyúwa
2 Picácué quirínama pìyaca càide iwàwáaná imàacaca walíni. Iná
iyúwa èeri mìnanái ìyáaná siùcade, iwàwacutá wamànica cayábéeri
níái càmíiyéica yáalíawa Dios walíwáaca wayúudàayacacaténáwa,
ìwali. Néese piwènúadacué yái wáibaidáanápiná Dios irí càide
píináidáanácawa yéewacaténácué iyúwa Dios imàacáanáté walí
pìyaca píiwitáise wàlisài chàinisi. Wadènìacaalí chàinisi
yáapichawa, yéewanápinácué Dios néeséeri wacàlidacaténá
nacái píalíacawa Dios tàacáisi inùmalìcuíse, yásí
íiwitáise ìwali, càinácaalí Dios iwàwacutá wacàlidaca tàacáisi
iwàwáanácué pimànica cayábéeri, inùmalìcuíse càide iyúwa
mabáyawanéeri iyú, casíimáirica Dios imàacáaná wáalíacani.
Dios iicáca. 7 Wadènìacaalí chàinisi Dios
3 Dios idéca imànica nulí néeséeri wayúudàacaténá áibanái,
cayábéeri mawèníiri iyú yásí iwàwacutá wayúudàaca
imàacáanápiná nuíbaidaca irípiná. nía cayábéeri iyú. Cawinácaalí
403 ROMANOS 12
wéenáca Dios imàaquéericaté namáapuèrica. Pitàidacué cayába

irí chàinisi yéewáidacaténá cawinácaalícué ipáchiéyéica pía,
áibanái wenàiwica Dios itàacái níái yeebáidéeyéica Jesucristo,
iyú, iwàwacutá yéewáidaca nía peedácaténácué pìataléwa nía.
cachàiníiri iyú. 8 Cawinácaalí 14 Aibanáicaalí imànicué pirí
wéenáca Dios imàaquéericaté báawéeri, pisutácué nalí Dios

irí chàinisi yàalàanápiná imàníinápiná nalí cayábéeri.
áibanái ichàiniadacaténá Picácué pisutá Dios íicha
nawàwa, iwàwacutá imichàidaca yùuwichàidáanápiná nía.
áibanái íiwitáise mamáalàacata. 15 Casíimáicué piwàwa náapicha
Cawinácaalí wéenáca yèerica cawinácaalí casíiméeyéica iwàwa.

cawèníiri iyúudàacaténá áibanái, Pìacawéeridacué nacái cawinácaalí
iwàwacutá càmíirica canùmasée achúméeyéica iwàwa.
yàasu ofrenda ìwaliwa. Cawinácaalí 16 Abédanamacué píiwitáise
wéenáca icuèrica wía icùacaténá píapichawáaca. Picácué cachàini

wenàiwica yeebáidéeyéica piicáca píawawa áibanái íicha,
Jesucristo itàacái, iwàwacutá icùaca néese pìacawéeridacué wenàiwica
wía cáalíacáiri iyú. Cawinácaalí càmíiyéica cachàini áibanái íicha
wéenáca Dios imàaquéericaté irí canánama. Picácué píináidawa
chàinisi iicácaténá catúulécanéeyéi máiní cáalíacáica pía áibanái íicha.
ipualé iyúudàanápiná nía, 17 Aibanáicaalí imànicué pirí
iwàwacutá iyúudàaca nía casíimáiri báawéeri, picácué pimàni nalí

iyú. báawéeri píipuináwa. Pìyacué
machacàníiri iyú macái wenàiwica
Deberes de la vida cristiana iicápiná. 18 Pimànicué píalimáanáta
9 Cáininácué piicáyacacawa pìyacaténá matuíbanáiri iyú
báisíiri iyú. Pimàacacué píichawa áibanái yáapicha macáita. 19 Píacué
píiwitáise báawéeriwa. Pimànicué nuénánái cáininéeyéica nuicáca,
mamáalàacata abéerita yái áibanáicaalí imànicué pirí báawéeri,
cayábéerica. 10 Iwàwacutácué picácué pimàni nalí báawéeri
cáinináca piicáyacacawa iyúwa píipuináwa, néese, pimàacacué
abémisana. Iwàwacutácué Dios yùuwichàidaca nía. Càité áiba
piicáyacacawa iyúwa cachàiníiyéi profeta itànàaca tàacáisi bàaluité
íichawáaca, cáimiétaquéeri iyú Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
nacái. “Núacata yái yùuwichàidéeripináca
11 Cachàinicué píiwitáise, picácué wenàiwica nabáyawaná ìwalíisewa,
ínu pía. Píibaidacué Wáiwacali yásí nùaca nawèniwa, macáita
irípiná cachàiníiri iyú macái imàníiyéica báawéeri áibanái irí”,
pichàini iyúwa. íimacaté yái Diosca. 20 Càité nacái
12 Piyanídacuéwa casíimáiri Dios íimaca: “Máapicaalí piùwide,
iyú wacùacáinácué wàyáanápiná pìa iyáapiná. Macàlacaalí iwàwa,
càiripináta Dios yáapicha. pìa ìira úni. Pimànicaalí irí cài
Pìidenìacué piùwichàanáwa cayábéeri, yásí báicani ibáyawaná
matuíbanáiri iyúni ìwaliwa, yái yùuwidéenáca
piùwichàacaalícuéwa Wáiwacali imànica pía”, íimacaté yái Diosca.
irípiná peebáidacáinácué itàacái. 21 Picácué piwàwali yái báawéerica
Picácué piméyáawa pisutáca imàníiricatécué pirí, ipíchaná

píawawa Dios íicha mamáalàacata. imawènìadacuéca píiwitáise
13 Piyúudàacué wenàiwica cayábéeri. Picácué pimàni irí
yeebáidéeyéica Dios báawéeri àniwa píipuináwa.
itàacái. Pimàacacué nalí yái Néese pimànicué irí cayábéeri
ROMANOS 12, 13 404
pimawènìadacaténá íiwitáise píichawa nía, náibaidacáiná iyúwa

báawéeri, pìacawéeridacaténácué Dios imàacáaná náibaidaca.
pimànicani. 7 Pimànicué macái picuèrinánái
13 Píacué yeebáidéeyéica
Jesucristo itàacái,
iwàwacutácué macái peebáidaca
iríwa càide iyúwa nachùulìaná
pía, níái icuèyéicuéca pìasu
cáli. Pipáyaidacué píichawa
natàacái níái icuèyéicuéca níái yeedéeyéica plata gobierno
pìasu cáli, Dioscáiná idéca irípiná. Pipáyaidacué nacái níái
yàaca nachàini nacùanápinácué yeedéeyéica plata pìasu cawèníiyéi
pìasu cáli, idéca nacái Dios ìwalíisecuéwa gobierno irípiná.
imàacaca nacùaca wenàiwica. Càita nacái pìacué nacàaluíniná níái
2 Iná cawinácaalí càmíiyéica iwàwacutéeyéica pìaca icàaluíniná.
yeebáida yàasu cáli icuèrinánái Càita nacái pìaca náimiétacaná níái
itàacáiwa, nàuwideca namànica iwàwacutéeyéica pìaca íimiétacaná.
Dios yái imàaquéerica nàasu cáli 8 Picácué pimawènìa áibanái
icuèrinánái icùaca wenàiwica. íicha wawàsi mamáalàacata,

Néese cawinácaalí càmíiyéica cài plata nacái, idécanáamicué
yeebáida, nàuwichàapinácawa. pimawènìacále yàasu èeri yàanàaca
3 Níái icuèyéica wàasu cáli càmita pipáyaidáanápinácué píichawani.
nàya nacalùadacaténá wenàiwica Iyacáinácué pirí abéeri wawàsi
imàníiyéica cayábéeri, néese cayábéeri iwàwacutéericuéwa
nàyaca nacalùadacaténá wenàiwica pimànica, yái cáinináanácuéca
imàníiyéica báawéeri áibanái irí. piicáyacacawa. Canácatáita
Piwàwacaalí pìyaca macàaluínináta wáaliméeripiná wamáalàidaca
náicha níái icuèyéica pìasu wapáyaidaca wáichawa macáita
cáli, néese pìya machacàníiri yái wamawènìacálecawa
iyú, yásí cayábaca naicáca píawa, cáinináanápiná waicáca áibanái
níái icuèyéica pìasu cáli. 4 Níái wenàiwica càiripináta càide
icuèyéica pìasu cáli, idéca Dios iyúwa Dios itàacái ichùulìaná
imàacaca nacùaca wenàiwicanái, wía, yái tàacáisi profeta Moisés
imànicaténá pirí cayábéeri. Quéwa itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
pimànicaalí báawéeri, yásí 9 Càité íimaca yái tàacáisica: “Picá
iwàwacutá cáaluca pía náicha, piimá áiba wenàiwica yáapicha

Dioscáiná imàacaca nàuwichàidaca càmíichúaca píinusíwa, càmíirica
wenàiwicanái báawéeyéi pinìrisíwa nacái, picá pinúa
íiwitáise. Dios imàacaca nacùaca wenàiwica, picá piyéedùa, picá
wenàiwicanái nàuwichàidacaténá picàlida pichìwawa áibanái
machacàníiri iyú cawinácaalí ìwali, picá piwàwa pìasupináwa
imàníirica báawéeri áibanái áibanái yàasu”, cài íimaca yái
irí. 5 Iná iwàwacutá wamànica Dios itàacáica. Nàyaca nacái
càide iyúwa nachùulìaná áiba wawàsi Dios ichùulièyéica
wía, níái icuèyéica wàasu cáli. wamànica, quéwa macáita yái
Càmita meedá weebáidaca nía ichùulìacanásica íimáanáca
ipíchaná wàuwichàacawa, néese abéeri wawàsi, càide iyúwa
weebáidaca nía wáalíacáináwa yái ichùulìacanási maléenéeri
wawàwalìcuísewa Dios iwàwa íimáaná: “Cáininá piicáca áibanái
wamànica càide iyúwa nachùulìaná wenàiwica càide iyúwa cáinináaná
wía. 6 Dios imàacacué nacùaca piicáca píawawa pimànicaténá nalí
pìasu cáli, íná iwàwacutácué abéerita cayábéeri”, cài íimaca yái
pipáyaidaca nía càide iyúwa Dios itàacáica. 10 Cáininácaalí waicá
gobierno ichùulìanácué pipáyaidaca áibanái wenàiwica, càmita wamàni
405 ROMANOS 13, 14
nalí báawéeri, íná cáininácaalí nàuwidenái íichawa. Yá picácué

waicáca áibanái wenàiwica, yásí picutá pisíimáidacaténá píiwitáise
wamànica wàacawa macáita càide bàaluisàimiwa ipíchanácué
iyúwa Dios itàacái íimáaná. pimànica pibáyawanáwa.
11 Aiba wawàsi nacái,
iwàwacutácué piwàwalica No critiques a tu hermano

máiní báawéerica yái èerica
wàyáanáca siùcade, iwàwacutá
nacái wacawàacawa wadapùle
14 Nàyaca abénaméeyéi
yeebáidéeyéica Jesucristo
itàacái, quéwa càmíiyéi cachàini
íichawa wáibaidacaténá cachàiníiri íiwitáise Wáiwacali ìwali càmicáiná
iyú Dios irípiná, yácáiná náalíawa càinácaalí iwàwacutáaná
mawiéníwanáica wéenáiwaná nàyaca, càmita nacái náalíawa
Wáiwacali iwasàacatáipiná wíawa. cayába ìwali yái cayábéerica Dios
Mawiéníwanáica walíni íicha imàníirica walí mawèníiri iyú
yáara èerimicaté wadàbacatáicaté mabáyawanácaténá iicáca wía.
weebáidaca itàacái. 12 Mesúnamáita Quéwa picácué báawa piicáca
imáalàapinácawa wáicha yái nía càmíiyéica cachàini íiwitáise,
èeriquéi, siùcade amaláca yàacawa néese pìacawéeridacué nía. Picácué
wawicáu yáara wéenáiwanápináca pitàaní náapicha chàinisíiri iyú
Wáiwacali iwasàacatáipináca piwènúadacaténá náiwitáise
wíawa, íná iwàwacutá wamàacaca náináidáanápináwa càide iyúwacué
wáichawa wáiwitáise catéeriwa píináidáanáwa. 2 Níacáiná
ipíchaná wamànica càide iyúwa abénaméeyéi yeebáidéeyéica
èeri mìnanái catéeyéi íiwitáise Jesucristo itàacái náináidacawa
imàníiná. Yá wamànicué cayábéeri cayábacani nayáacaalí macái
màulenácaténá wía Dios icamaláná yàacàsi íiwitáaná, iinási nacái,
irìcu wamànicaténácué cayábéeri quéwa áibanái yeebáidéeyéica
macái wenàiwica iicápiná. Càipiná Jesucristo itàacái nayáaca
wamànica ùwicái Satanás íipunita, yáawami bànacalé, àicu ìyacaná
càide iyúwa úwinái ìwalicaalí nacái, ipíchaná nayáaca iinási
quírameníiri bàlesi dàaléeri áibanái inuérimica nàacaténá
nabàlùacaténáwa tài íiméeri iyú ídolo icàaluíniná, níái cuwáinái
nàuwidenái íipunitawa. 13 Yá yéenáiwanáca. Cáaluca nayáaca
wamànicué machacàníiri iyú macái iinási càmicáiná cachàini náiwitáise
wenàiwica iicápiná càide iyúwa Wáiwacali ìwali. Càmitàacá
wenàiwica ìyéeyéica Dios icamaláná manuí náináidacawa nawàwawa
irìcu. Picácué wacàma wàyaca. Wáiwacali ìwali. 3 Uwé, cawinácaalí
Picácué nacái wamàni báawéeri iyéerica macái yàacàsi íiwitáaná,
fiesta máaléquéeri iyú. Picácué iwàwacutá càmita cachàini iicáca
nacái waimáca náapicha níara yáawawa yéenásàiri íichawa,
iiméeyéica asìanái yáapicha plata yái càmíirica cachàini íiwitáise
ìwalinápiná; càita nacái picácué Wáiwacali ìwali. Yái iyéerica macái
wamàni wáalaniwa. Picácué yàacàsi íiwitáaná iwàwacutá càmita
nacái wacuísáyacawa chàinisíiri iicáaní yéenásàiri iquínináwa,
iyú. Picácué nacái báawa waicáca càmita nacái caná iwèni iicácani,
áibanái nàasu cawèníiri ìwalíisewa. iyúwa càmíiri yáalíawa nacái.
14 Néese pìyacué càide iyúwa Càita nacái yái càmíirica iyáa
Wáiwacali Jesucristo ìyáanáté, yásí macái yàacàsi íiwitáaná iwàwacutá
Wáiwacali icùacué píawa wàuwide càmita itàaní báawéeri iyú ìwali
Satanás íicha, càide iyúwa úwinái yái wenàiwica iyéerica macái
ibàle dàaléeri icùacaalí úwinái íiwitáaná, cayábacáiná Dios iicáca
ROMANOS 14 406
íiwitáise. 4 Péemìa comparación: wéetáwa walípináwa. 8 Néese wía

Canáca yéewaná pitàaníca báawéeri yeebáidéeyéica Wáiwacali itàacáiwa,
iyú áiba asìali yàasu wenàiwica idècunitàacá wàyaca chái èeri
ìwali. Cayábacaalí íiwacali irìcu, yá wàyaca wáibaidacaténá
iicáca yái íibaidacalési yàasu Wáiwacali irípináwa. Càita nacái
wenàiwica imàníirica irí, càita wéetácaalípináwa, yásí wéetácawa
nacái báawacaalí iicáca yái wawàsi càide iyúwa Wáiwacali iwàwáaná.
yàasu wenàiwica imàníirica, yácata Iná idècunitàacá wàyaca chái èeri
íiwacali yàasu wawàsica, càmíirica irìcu, càita nacái wéetápinácaalíwa,
pìasu wawàsi. Càita nacái canáca yá Wáiwacali yàasunáica wía
yéewaná pitàaníca báawéeri iyú mamáalàacata. 9 Wáiwacali
áiba wenàiwica ìwali yeebáidéerica yàasunáica wía, yácáiná Cristo
Wáiwacali itàacái, Wáiwacali yéetácatéwa, yáté nacái yèepùaca
yàasu wenàiwicacáináni, càmíirica cáuca àniwa Náiwacalicaténáni
pìasu. Quéwa Wáiwacali yáalimá níara yéetéeyéimicawa, nía nacái
iyúudàaca yàasu wenàiwicawa cáuyéica chái èeri irìcu.
imàníinápiná càide iyúwa 10 Iná picá pitàaní báawéeri iyú
Wáiwacali iwàwáaná. áiba wenàiwica ìwali yeebáidéerica

5 Abénaméeyéi nacái Jesucristo itàacái. Picá nacái caná
náináidacawa máiníiri cayábaca iwèni piicácani. Iwàwacutácáiná
abé èeri macái semana imanùbaca macáita wàacawa áibaalípiná
áiba èeri íicha canánama. Quéwa wabàlùacaténáwa Dios íipunita
áibanái wenàiwica naicáca macái yéewanápiná Dios icàlidaca
èeri imanùbaca abédanamata. waináwaná ìwali, càinácaalíté
Iwàwacutá náalimáwanama wamàníiná, wáináidaca nacáiwa
náalíacawa machacàníiri iyú chái èeri irìcu. 11 Wáalíacawa
càinácaalí Dios iwàwáaná báisíiricatani, áiba profetacáiná
namànica. 6 Cawinácaalí itànàacaté yái tàacáisi Dios
íináidéericawa máiníiri cayábaca inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
abé èeri macái semana imanùbaca, “Péemìacué cayábani,
cài imànica yàacaténá Wáiwacali núumacáiná cáimiétacanéeri
icàaluíniná. Càita nacái cawinácaalí iyúni, núa Picuèrinácuéca
iiquéerica macái èeri imanùbaca Dios, macái wenàiwicanái
abédanamata, cài imànica ibàlùapinácawa yùuluì iyúwa
yàacaténá Wáiwacali icàaluíniná. nuípunita, yá nàapináca nulí
Cawinácaalí iyéerica macái yàacàsi cayábéeriwa”,
íiwitáaná, cài imànica yàacaténá íimacaté yái Diosca.
Wáiwacali icàaluíniná, yàaca nacái 12 Iwàwacutápiná macáita wía
Dios irí cayábéeri iyáacalé ìwaliwa. wacàlidaca waináwaná ìwaliwa

Aiba wenàiwica càmita iyáa macái Dios irí, càinácaalíté wamàníiná,
yàacàsi íiwitáaná ipíchaná iyáaca wáináidaca nacáiwa chái èeri irìcu.
iinási áibanái inuérimica nàacaténá
ídolo icàaluíniná, níái cuwáinái No hagas tropezar a tu hermano
yéenáiwanáca. Càmicaalí iwàwa 13 Iná picácué watàaníca
iyáaca iinási, yá cài imànica báawéeri iyú áibanái ìwali

yàacaténá Wáiwacali icàaluíniná, yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
yàaca nacái Dios irí cayábéeri Néese píalimáidacué càmíinápiná
iyáacalé ìwaliwa. pimàni áiba wawàsi imàaquéeripiná
7 Wía yeebáidéeyéica áibanái imànica ibáyawanáwa.
Wáiwacaliwa, càmita wàya 14 Núa, yeebáidéerica Wáiwacali
walípináwa, càmita nacái Jesús itàacái, núalíacawa báisíiri

407 ROMANOS 14, 15
iyúcani càmita yáalimá casacàaca wawàwawáaca, yéewacaténá

yàacàsi irínáamitawa, íná càmita cachàiníwanái mamáalàacata
báawa wayáacani. Quéwa áibacaalí wáiwitáise canánama Wáiwacali
wenàiwica casacàacaalí iicáca ìwaliwa. 20 Dios imàacaca yàacawa
yái yàacàsica ídolo cuwáinái cayábéeri wawàsi péenásàiri
yéenáiwaná ìwalíise, yá casacàaca iwàwalìculé, yái càmíirica cachàini
iríni, yái yàacàsica, íná báawaca íiwitáise Wáiwacali ìwali. Iná picá
iyáacani. 15 Quéwa áibanái pimàaca piyáacalé imáalàidaca
wenàiwica yeebáidéeyéica yái cayábéerica Dios imàaquéerica
Jesucristo itàacái naicácaalí piyáaca péenásàiri iwàwalìculé. Báisíta
yàacàsi casaquèerica naicáca masacàaca macái yàacàsi, quéwa
ídolo ìwalíise, níái cuwáinái abéericaalí wéená icaláacawa
yéenáiwanáca, nadàbacaalí nacái Dios íicha wayáacalé ìwalíise, yá
nayáacani càide iyúwa pìyáaná wamànica wàacawa irí báawéeri.
piyáacaléwa, yá namànica 21 Aiba wenàiwica imànicaalí
nabáyawanáwa, achúma nacái ibáyawanáwa iicácáiná piyáaca

nawàwa ìwalíise, nayúunáidacáiná iinási, pìira nacái ìiracalési ipuíri,
Dios càmita iwàwa nayáaca iinási pimàni nacái áiba wawàsi, yá
áibanái inuérimica nàacaténá cayába cachàiníwanái pimàacacaalí
cuwáinái icàaluíniná. Yá càmita píichawa macáita yái wawàsica,
pimàni cayábéeri, càmita nacái ipíchaná áiba wenàiwica imànica
cáininá piicáca áibanái. ¡Picá ibáyawanáwa, icaláacáichawa
pimàni càiri wawàsi imàaquéerica Dios íicha ìwalíise yái pimàníirica.
áiba wenàiwica icaláacawa Dios 22 Píalíacaalíwa càmita pimàni
itàacái íicha, piwàwacáiná piyáaca pibáyawanáwa piyáacaalí iinási

meedá áiba yàacàsi íiwitáaná! áibanái inuérimica yàacaténá
Picá piimáicha Cristo yéetácatéwa ídolo icàaluíniná, yá cayábaca cài
íichawalíná nacái. 16 Ewita píináidacawa abéerita Dios iicápiná,
càmicáaníta báawa piríni yái quéwa picá canùmasée pía ìwali
wawàsica, càicáaníta càmita cayába áibanái yàacuésemi. Casíimáica
pimànicani áibanáicaalí itàaníca iwàwa cawinácaalí yáaliéricawa
báawéeri iyú Dios itàacái ìwali càmita imàni wawàsi Dios iiquéerica
ìwalíise yái pimàníirica. 17 Dios báawéeri iyú. 23 Quéwa áiba
càmitaté imáida wía icùacaténá wenàiwica càmita yáalíawa cayába
wía iyúwa yàasu wenàiwicanái asáisí Dios imàacacaalí iyáaca áiba
yéewanápiná meedá wayáaca yàacàsi, ìira nacái. Néese iyáacaalí
yàacàsi, wàira nacái càide iyúwa yái yàacàsica, yásí cabáyawanácani,
wawàwáaná. Néese Dios icùaca càmicáiná yáalíawa cayába
wía wàyacaténá machacàníiri iwàwalìcuísewa asáisí Dios
iyú, matuíbanáiri iyú nacái imàacacaalí iyáacani. Wamànicaalí
wáapichawáaca, casíimáiri iyú wawàsi càmíirica wáalíawa cayába
nacái Espíritu Santo ìwalíise. wawàwalìcuísewa Dios imàacáaná
18 Cawinácaalí cài íibaidéerica Cristo wamànicani, yá wamànica wàacawa
irípiná, cayábaca Dios iicácani. Yá wabáyawanáwa.
nacái áibanái wenàiwicanái iicáca
cáimiétaquéeri iyúni. Agrada a tu prójimo,
19 Dios iwàwacáiná cài wàyaca, no a ti mismo
íná wamànicué wáalimáanáta
macái wachàini iyúwa wàyáanápiná
matuíbanáiri iyú wáapichawáaca
15 Abénaméeyéi wenàiwica
itàacái, càmitàacá náalíawa
yéewanápiná wachàiniadaca cayába, íná càmita máiní cachàini
ROMANOS 15 408
náiwitáise Wáiwacali ìwali. Uwé,

wía yeebáidéeyéica tài íiméeri El evangelio es anunciado
iyú, iwàwacutá wàidenìacani a los no judíos
matuíbanáiri iyú càmicaalítàacá 7 Iná iwàwacutácué piicáyacacawa
abénaméeyéi wenàiwica náalíawa iyúwa abémisana éwita

macáita, wayúudàacaténá nía, abénaméeyéi càmicáanítàacá
níái càmíiyéica cachàini íiwitáise náalíawa macáita, Cristocáiná
Wáiwacali ìwali. Iwàwacutá yeedácatécué pía yàasunáipináwa,
nacái càmita wamàni càide macáitacué pía, yéewacaténá
iyúwa wawàwáanáwa meedá, macáita náalíacawa máiní
wasíimáidáanápiná meedá cachàinica Dios, nàanápiná irí
wíawawa. 2 Macáita wía iwàwacutá cayábéeri. 8 Nuwàwacué nucàlidaca
wayúudàaca áibanái yeebáidéeyéica piríni Cristo yàanàacaté chènuníise
Jesucristo itàacái yéewanápiná iyúudàacaténá judíonái. Càité
cachàinica náiwitáise Wáiwacali Cristo imànica càide iyúwaté Dios
ìwali cachàiníwanái mamáalàacata. icàlidáaná wàawirináimi iríni
3 Cristocáiná càmitaté imàni cáimiétacanéeri iyú. Càité Cristo
càide iyúwaté iwàwáaná imànica yáasáidacaténá Dios
isíimáidáanápiná meedá yáawawa, imànica machacàníiri iyúni càide
néese imànicaté càide iyúwa áiba iyúwa icàlidáaná wenàiwicanái
profeta itànàanáté tàacáisi Cristo iríni cáimiétacanéeri iyú. 9 Cristo
inùmalìcuíse. Cristo íimacaté Dios yàanàacaté yéewacaténá càmíiyéi
irí: “Níái icuíséeyéica íichawa pía judío nacái nàaca Dios irí
báawéeri iyú, nadéca nacuísaca cayábéeri ìwali yái Dios iicáanáca
náichawa núa nacái”, íimacaté wenàiwicanái ipualé. Càité
yái Cristoca. 4 Macái yái tàacáisi profetanái itànàaca tàacáisi Cristo
profetanái itànèericaté bàaluité íiméericaté Dios irí. Cristo íimacaté:
Dios inùmalìcuíse Dios imàacacaté “Iná nùapiná pirí cayábéeriwa
natànàacani yéewáidacaténá càmíiyéica israelita
wía. Yái tàacáisi yéewáidaca yàacuésemi, nucántàapiná
wía, ichàiniada nacái wawàwa nacái píipidená ìwaliwa
wàidenìacaténá wàuwichàanáwa nucàlidacaténá piináwaná
matuíbanáiri iyú cachàiníwanái, ìwali cáimiétaquéeri iyú”,
àta wàanàacatalépináta íimacaté yái Cristoca. 10 Càita nacái
chènuniré. 5-6 Yá nusutáca profeta Moisés itànàacaté tàacáisi
Dios íicha pirípinácué, yái Dios inùmalìcuíse. Moisés íimacaté:
iyúudèerica wàidenìaca “¡Píacué càmíiyéica israelita,
wàuwichàanáwa matuíbanáiri casíimáicué piwàwa
iyú, ichàiniadéerica nacái israelitanái yáapicha, Dios
wawàwa. Nusutácué Dios íicha yàasu wenàiwicanáica!”
pirípiná iyúudàanápinácué íimacaté yái Moisésca. 11 Aiba
pìyaca matuíbanáiwaca profeta nacái itànàacaté tàacáisi
píapichawáaca, càide Dios inùmalìcuíse. Yáté íimaca:
iyúwaté Cristo Jesús ìyáaná, “¡Pìacué Wacuèriná Dios irí
yéewanápinácué pìaca Dios irí cayábéeri, macáitacué pía
cayábéeri abédanamata càide càmíiyéica israelita!”
iyúwa wenàiwicanái icántàacaalí íimacaté yái profetaca. 12 Profeta
abédanamata macáita namanùbaca Isaías itànàacaté nacái tàacáisi Dios
iyúwa, pìacaténácué Dios irí inùmalìcuíse. Isaías íimacaté:
cayábéeri, yái Wáiwacali Jesucristo “Isaí ìiri rey David
Yáanirica. itaquénáinámi nàyaca
409 ROMANOS 15
siùcade iyúwa àicumi Cawinácaalí yeebáidéeyéica yái

yùuquéeriwa, càmicáiná tàacáisica nucàlidéerica nalí,
cachàini nía. Quéwa càica níade iyúwa nùasu ofrenda
càide iyúwa wàlisài àicu numàaquéerica Dios irí. Casíimáica
achúméeri ibacácaalíwa Dios iicáca nía Espíritu Santocáiná
àicu ipìchu yèewíise, idéca masacàaca imànica náiwitáise,
idàwinàacaténáwa wàlisài íná Dios iicáca nía iyúwa cayábéeri
iyú àniwa, càita nacái abéeri ofrenda, mabáyawanéeri nacái.
rey David itaquérinámi 17 Cristo Jesús idéca iyúudàaca
imichàapinácawa icùacaténá núa, yái Cristo Jesús nuebáidéerica

càmíiyéi israelita, yásí itàacái. Cristo iyúudàacáiná
neebáidapiná itàacáiwa”, núa, íná càmíiyéi judío nadéca
íimacaté yái Isaíasca, neebáidaca itàacái; yá máiní
icàlidacaténáté Cristo icùanápináté casíimáica nuwàwa siùcade ìwalíise
càmíiyéi israelita. yái nuíbaidacaléca Dios irípiná.
13 Nusutácué Dios íicha pirípinácué 18 Canácatáita nuwàwa nucàlidaca
yái imàaquéerica manuíca nuináwanáwa canùmaséeri iyú,

wáináidaca wawàwawa néese nuwàwacáita nucàlidaca
ìwali. Nusutáca Dios íicha Cristo iináwaná ìwali, càinácaalí
imàacáanápinácué casíimáica cayábéeri wawàsi Cristo
piwàwa manuísíwata, imàníirica nuíbaidacalé ìwalíise,
matuíbanáicaténácué píiwitáise, nùasu tàacáisi ìwalíise nacái,
píacué yeebáidéeyéica iwènúadacaténá càmíiyéi judío
itàacái. Nusutáca Dios íicha íiwitáise neebáidacaténá Dios
imàacáanápinácué manuíca itàacái. 19 Neebáidaca Cristo
píináidaca piwàwawa ìwali itàacái naicácáináté numànica
manuísíwata, Espíritu Santo ichàini iyú. Dios ichàini iyú yái càmíirica
14 Píacué nuénánáica, núalíacawa wenàiwica idé imànica. Càité
máiní cayábacuéca píiwitáise, Cristo imáidaca nía Espíritu Santo
máiní cáalíacáiyéicuéca nacái ichàini iyú, yái Espíritu Dios
pía, píalíacué nacái càinácaalí yàatanáiséerica. Càita nudéca
iwàwacutáanácué pìalàayacacawa numáalàidaca nucàlidaca nalíni yái
éeréeri iyú. 15 Quéwa nudéca tàacáisica íiméerica Cristo iwàwaca
nutànàacuéca pirí yái iwasàaca wenàiwicanái Dios yàasu
cuyàlutaca nucàlidacaténácué yùuwichàacáisi íicha. Nudéca
pirí abénaméeyéi wawàsi ìwali nucàlidacani Jerusalén ìyacàlená
machacàníiri iyú, macàaluínináta, mìnanái irí, nalí nacái ìyéeyéica
ipíchanácué piimáichaca nía. áiba cáli íinata canánama, àta
Nudéca cài numànicani Dios nùanàacatalétaté Iliria yàasu cáli
imànicáináté nulí cayábéeri néré. 20 Càité núalimáidaca macái
mawèníiri iyú imàacáanápiná nuchàini iyúwa nucàlidáanápináté
nuíbaidaca Jesucristo irípiná. nalíni alé càmicatalécaté
16 Dios idéca ichùulìaca néemìatécáwa Cristo iináwaná
nuíbaidáanápiná Jesucristo irí ìwali náalíacaténáwa Cristo
nuyúudàacaténá càmíiyéi judío. iwàwaca iwasàaca nía Dios yàasu
Nuíbaidaca Dios irípiná càide iyúwa yùuwichàacáisi íicha. Càmitaté
sacerdote imàacacaalí ofrenda nuwàwa nuéwáidaca wenàiwica
Dios irí. Nucàlidaca càmíiyéi judío alé áibanái yéewáidacatalécaté
iríni, yái Dios itàacáica íiméerica nía Cristo ìwali, nuwàwacáináté
Jesucristo iwàwaca iwasàaca nía nucàlidaca abéta nalíni,
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. cawinácaalí càmíiyéicaté
ROMANOS 15 410
yéemìacáwa Cristo iináwaná ichùulièricaté nàwacáidáanápiná

ìwali. 21 Càita nucàlidaca nalíni plata. Néese nadéca namànica
numànicaténá càide iyúwaté áiba cayábéeri, níacáiná càmíiyéi
profeta itànàaca tàacáisi Dios judío imawènìaca judíonái íicha
inùmalìcuíse. Profeta itànàacaté cayábéeri. Quéecháwanáimi
wenàiwicanái néemìanápináté judíonái neebáidacaté Jesucristo
Cristo iináwaná ìwali: itàacái, néese nàacatéwa
“Níái càmíiyéicaté yéemìacáwa nacàlidáanápiná càmíiyéi judíonái
iináwaná ìwali, náalíapináca iríni. Càité judíonái iwacùacaté
ìwali; yá néemìapináca yái cayábéeri wawàsica càmíiyéi
iináwaná ìwali, yái judío irí, nayúudàacaténá càmíiyéi
càmíiricaté néemìacáwa”, judío íiwitáise. Iná càmíiyéi
íimacaté yái profetaca. judío imawènìaca judíonái íicha
cayábéeri, íná siùcade iwàwacutá
Pablo piensa ir a Roma càmíiyéi judío iyúudàaca judíonái
22 Manùba yàawiría máadáiní nàasu wawàsi iyúwa èeri irìcuírica,
nuwàwacaté nupáchiacuéca níara judío yeebáidéeyéica
pía, quéwa càmitaté núalimá Jesucristo itàacái. Càipiná
máinícáináté càulenáca núa càmíiyéi judío iwacùaca cayábéeri
nuèpunícáinátéwa nucàlidaca wawàsi judíonái iríwa, yái plataca
Cristo iináwaná ìwali. 23 Quéwa iyúudèeripináca judíonái. 28 Iná
nudéca numáalàidaca numànica nudécanáami numáalàidaca
nuíbaidacaléwa Dios irípiná numànica yái wawàsica nùanápiná
chái áiba cáli íinata, íná yéewa nalí yái ofrendaca, yásí nùacawa
nupáchiapinácuéca píawa càide España yàasu cáli nérépináwa, yá
iyúwaté nuwàwáaná numànica nupáchiapinácué píawa nùwaliwa
madécaná camuí. 24 Nuínáidacawa ipíchawáise nùacawa España yàasu
núalimáanápiná nupáchiacuéca cáli nérépiná. 29 Núalíacawa cayába
pía nùapinácaalíwa España yàasu nùapinácaalícuéwa pìatalé, yá
cáli nérépináwa. Néese idécanáami Cristo imànipiná nulí cayábéeri
nupáchiacuéca pía casíimáiri iyú manuísíwata.
maléená èeripiná, yá nusutácué 30 Píacué nuénánáica, núalíacawa
píicha wawàsi piyúudàanápinácué cáininácuéca piicáca Wáiwacali

núa nùacaténáwa España yàasu Jesucristo, núalíaca nacáiwa
cáli nérépináwa. 25 Quéwa siùcade Espíritu Santo idéca imàacaca
nùacáwacawa Jerusalén ìyacàlená cáinináca waicáyacacawa.
nérépináwa nutécaténá nalí plata, Iná nusutácué píicha wawàsi
níara yeebáidéeyéica Jesucristo manuísíwata pisutáanápinácué
itàacái. 26 Nutépiná nalí plata nulí Dios piyúudàacaténácué
néré áibanáicáiná wéenánái numànica ùwicái Satanás
càmíiyéi judío, Macedonia yàasu íipunita. 31 Pisutácué Dios íicha
cáli néeséeyéi, Acaya yàasu cáli nulípiná icùanápiná núa náicha
néeséeyéi nacái, nadéca namàacaca abénaméeyéica càmíiyéica yeebáida
plata ofrenda iyú nabànùacaténá Jesucristo itàacái ìyéeyéica Judea
nalíni níara wéenánái judío yàasu cáli íinata. Pisutácué nacái
catúulécanéeyéica ìyéeyéica Dios íicha yéewanápiná casíimáiri
Jerusalén ìyacàlená néré. 27 Nadéca iyúca wéenánái judíonái Jerusalén
nàwacáidaca plata casíimáicáiná ìyacàlená mìnanái needáca nalíwa
nawàwa nayúudàanápiná yái ofrendaca nutéeripináca nalí.
judíonái yeebáidéeyéica 32 Pisutácué Dios íicha nulípiná
Jesucristo itàacái. Canácata imàacáanápinácué nùacawa pìatalé

411 ROMANOS 15, 16
casíimáiri iyú, Dios iwàwacaalí cáli néeséeyéica. Nàyacaté

cài numànica, nuicácaténácué pía, núapicha presoíyéi ibànalìcu.
wachàiniadacaténá wawàwawáaca. Apóstolca nía, caináwanéeyéica,
33 Nusutácué Dios íicha pirípinácué namànicáiná cayábéeri manuísíwata.
imàacáanápinácué macáita pìyaca Neebáidacaté Cristo itàacái
matuíbanáiri iyú. Báisíta, amén. nupíchawáise.
8 Nuwàwali Ampliato,
Saludos personales nùacawéeriná cáininéerica
16 Siùcade nucàlidacué pirí

wéenásàatúa Febe iináwaná
ìwali, cayábéechúa íiwitáise,
nuicáca yeebáidéerica Wáiwacali
itàacái. 9 Nuwàwali nacái Urbano,
wàacawéeriná íibaidéerica
yeebáidéechúa Jesucristo itàacái. wáapicha Cristo irípiná. Nuwàwali
Udéca uíbaidaca Dios irípiná nacái yáara cáininéerica nuicáca
nèewiré níara yeebáidéeyéica Estaquis. 10 Nuwàwali nacái Apeles
Jesucristo itàacái ìyéeyéica Cencrea yáasáidéericaté manùbàawiría
ìyacàlená irìcu. 2 Pitàidacué yeebáidaca Cristo itàacái tài íiméeri
úa cayába Wáiwacali íipidená iyú yùuwichàacaalítéwa Cristo
ìwali iyúwa péenásàatúacué, irípiná. Nuwàwali nacái Aristóbulo
peedácaténácué pìataléwa úa, càide yéenánái. 11 Nuwàwali nacái
iyúwa iwàwacutáaná wamànica nùasu cáli néeséeri íipidenéerica
wéenánái iríwa, cawinácaalí Herodión, Narciso yéenánái nacái
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. yeebáidéeyéica Wáiwacali itàacái.
Piyúudàacué nacái úa càiríinácaalí 12 Nuwàwali nacái úara Trifena,
wawàsi umáapuèri, uyúudàacáiná úa nacái Trifosa, níara inanái

madécaná wéenánáiwa, núacáaníta íibaidéeyéica Wáiwacali irípiná.
nacái. Nuwàwali nacái úara cáininéechúaca
3 Nuwàwali nacái úara Prisca, waicáca wéenásàatúa Pérsidaca,
ùacawéeri Aquila nacái, níara íibaidéechúaca cachàiníiri iyú
yàacawéeridéeyéicaté núa Wáiwacali irípiná. 13 Nuwàwali
wáibaidacaalíté Cristo Jesús Rufo yeebáidéerica Wáiwacali
irípiná. 4 Achúmacaté néetácawa itàacái cayábéeri iyú. Nuwàwali
nawasàacaténá núa áibanái íicha nacái yáatúa imàníichúacaté nulí
iwàwéeyéicaté inúaca núa. Iná nùaca cayábéeri càide iyúwa núatúasíwa.
nalí cayábéeri, càita nacái macáita 14 Nuwàwali nacái níara asìanáica
wéenánái càmíiyéica judío nàaca Asíncrito, Flegonte nacái, Hermes

nalí cayábéeri, níara wéenánái nacái, Patrobas nacái, Hermas
ìyéeyéica yàcalé imanùbaca, nacái, nía nacái wéenánái ìyéeyéica
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. náapicha yeebáidéeyéica Jesucristo
5 Càita nacái nuwàwali wéenánái itàacái. 15 Nuwàwali nacái yáara
alé ìwacáidáyaquéeyéicawa Filólogo, úara Julia nacái, yái Nereo
namànicaténá culto nacapèe nacái, yéenásàatúa nacái, Olimpas
irìcu, yái nacapèeca Prisca, Aquila nacái, macáita nacái ìyéeyéica
nacái. Nuwàwali nùacawéerináwa náapicha yeebáidéeyéica Jesucristo
cáininéerica nuicáca íipidenéeri itàacái.
Epenetoca. Yái Epenetoca, 16 Pitàidáyacacuéwa cayábéeri
yácata idàbáanéeri wenàiwica iyú. Macáita yeebáidéeyéica Cristo

yeebáidéericaté Cristo itàacái Asia itàacái ìwacáidáyaquéeyéicawa
yàasu cáli néeni. 6 Nuwàwali nacái imànica culto yàcalé imanùbaca,
María, íibaidéechúaca cachàiníiri nawàwalicuéca pía.
iyú Dios irípiná pèewi. 7 Nuwàwali 17 Píacué nuénánáica, piicácué
Andrónico, Junias nacái, nùasu píichawa cayába cawinácaalí

ROMANOS 16 412
icàlidéeyéicuéca pirí áiba tàacáisi 23 Gayo nacái iwàwalicué pía, yái
càmíiricuéca imàaca abédanamata nùyéerica icapèe irìcu, núa Pabloca.

píiwitáise píapichawáaca, Yái Gayoca imàaquéerica nacái
imàaquéericué nacái piseríacawa icapèewa nàwacáidáyacacaténáwa
píichawáaca. Nawàwacué namànica culto macáita
náalimáidaca pía, pimàníinapinácué yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
pibáyawanáwa, pitàanícaténácué Erasto iwàwalicué nacái pía, yái
pìwaliwáaca báawéeri iyú. Piicácué icuèrica gobierno yàasu plata chái
píichawa nía, càmicáiná namàni yàcalé irìcu. Wéenásàiri Cuarto
càide iyúwa íimáaná yái tàacáisica iwàwalicué nacái pía. 24 Nusutácué
péewáidéericatécuéwa ìwali. Wáiwacali Jesucristo íicha
Pìacuéwa náicha. 18 Iwàwacutácué pirípinácué imàníinápinácué pirí
pìacawa náicha càmicáiná náibaida cayábéeri canánama. Báisíta, amén.
Wáiwacali Jesucristo irípiná. Néese
náibaidacáita nasíimáidacaténá Alabanza final
níawawa meedá. Nàaca wenàiwica 25 Wàacué Dios irí cayábéeri, yái
icàaluíniná, natàaníca éeréeri yáaliméericuéca dàalanamaca
iyú, cayábéeri tàacáisi iyúca nacái imànica pía, pimànicaalícué càide
casíimáiri wenàiwica yéemìaca. iyúwa tàacáisi íimáaná, yái tàacáisi
Càita natàaníca nachìwáidacaténá nucàlidéerica wenàiwicanái irí,
wenàiwica bàsabàséeyéica íiwita, yái tàacáisi íiméerica Jesucristo
càmíiyéica yáalíawa cayába báisíiri iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
tàacáisi ìwali. 19 Ata alénácaalí yùuwichàacáisi íicha. Dàalanama
nùacawa, yá macáita náalíacuéca Dios imànipinácué píawa
piináwaná ìwali peebáidacuéca pimànicaalícué càide iyúwa
Jesucristo itàacái, íná casíimáica tàacáisi íimáaná nuéwáidéerica iyú
nuwàwa. Nuwàwacué cáalíacáica wenàiwica Jesucristo iináwaná ìwali.
pía pimàníinápiná cayábéeri Yá nucàlidaca nalíni càinácaalíté Dios
mamáalàacata, ipíchanácué íináidáanáwa iwàwacutáanápináté
pimànica pibáyawanáwa. wamànica. Dios idéca yáasáidaca
20 Pimànicaalícué cayábéeri walíni yái tàacáisi Dios ibèericaté
mamáalàacata, càmicaalícué nacái wenàiwicanái íicha bàaluitésíwa
peebáida cachìwéeyéi itàacái, yásí ipíchawáiseté idàbaca èeri. 26 Quéwa
yái Dios imàaquéerica wàyaca siùcáisede Dios imàacaca wáalíacawa,
matuíbanáiri iyú iyúudàapinácué waléecaalí tàacáisi profetanái
pimawènìadaca píichawa Satanás, itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Càita
machawàacacaténácué píichani, nacái wacàlidaca yái tàacáisi càide
càide iyúwa àapimi pìabàli yáapiré. iyúwa Dios ichùulìaná wía, yái Dios
Nusutácué Wáiwacali Jesucristo càmíirica imáalàawa. Yái tàacáisi
íicha pirípinácué imàníinápinácué Dios ibèericaté wenàiwicanái
pirí cayábéeri. íicha icàlidaca càinácaalíté Dios
21 Timoteoca, yái nùacawéerináca íináidáanáwa imàníinápináté.
chái íibaidéerica núapicha Dios Siùcade Dios imàacaca wenàiwica
irípiná, iwàwalicuéca pía. Níái macái cáli néeséeyéi yéemìaca
nùasu cáli néeséeyéi Lucio, Jasón yái tàacáisi Dios ibèericaté náicha.
nacái, Sosípater nacái ìyéeyéica Siùcade Dios imàacaca wenàiwica
chái núapicha, nawàwalicuéca pía. yeebáidacani.
22 Núa, Tercio, nutànàaca 27 ¡Iyaca abéerita Dios, canáca
yái cuyàlutaca Pablo irípiná, íicha áiba cáalíacáiri, íná wàacué

nuwàwalicué pía Wáiwacali íipidená irí cayábéeri càiripináta Jesucristo
ìwali, weebáidacáiná itàacái. ìwalíise! Báisíta, amén.
1 CORINTIOS
idéca imànicuéca pirí cayábéeri
Saludo mawèníiri iyú Cristo Jesús ìwalíise,
1 Núa Pablo, nutànàacué pirí

cuyàluta. Dios idéca imáidaca
núa nuíbaidacaténá Jesucristo
yái pìyéericuéca abédanamata
yáapicha. 5 Pìyacáinácué
abédanamata Cristo Jesús
irípiná iyúwa apóstol, Jesucristo yáapicha, íná Dios idéca càasuca
ibànùacaténá núa càide iyúwa imànicuéca pía madécaná chàinisi
Dios iwàwáaná nucàlidacaténá chènuníiséeri iyú. Iná yéewa
Jesucristo iináwaná ìwali píalimácué picàlidaca Cristo
wenàiwicanái irí. Yái wéenásàiri iináwaná ìwali cayábéeri iyú.
Sóstenes yeebáidéerica Jesucristo Píalíacué nacáiwa cayába ìwali
itàacái ìyaca nacái núapicha yái tàacáisi báisíirica. 6 Càita
chái. Yá Sóstenes itànàacuéca peebáidacuéca tài íiméeri iyú
pirí núapichani, yái cuyàlutaca. yái tàacáisi icàlidéerica Cristo
2 Nutànàacué pirí cuyàluta iináwaná ìwali. Peebáidacuéca
píacué Dios yàasu wenàiwica Cristo itàacái, íná yéewa pìyacuéca
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, siùcade machacàníiri iyú Dios
ìyéeyéica Corinto ìyacàlená irìcu. iicápiná. Càita píasáidacuéca
Peebáidacáinácué Cristo Jesús báisíiricani, yái tàacáisica. 7 Iná
itàacái, íná pìyacuéca abédanamata canáta pimáapuèricuéca chàinisica
Cristo Jesús yáapicha, yá nacái quiríta Dios néeséeri idècunitàacá
Dios idéca masacàaca imànicuéca picùacuéca Wáiwacali Jesucristo
píiwitáise yàasunáicaténácué yàanàaca àniwa. 8 Yá Dios
pía, íibaidéeyéipiná abéerita Dios ichàiniadapinácué piwàwawa
irípiná. Dios idéca imáidacuéca peebáidacaténácué itàacái àta
pía yàasunáipináwa, náapicha èeri imáalàacatalépinátawa
macáita wenàiwica isutéeyéica yéewanápiná canáta yéewanácué
yáawawa Wáiwacali Jesucristo nacháawàaca pía Wáiwacali
íicha macái cáli íinata, yái Jesucristo yàanàacaalí àniwa. 9 Dios
Wáiwacali, Náiwacali nacái. imàni càiripináta càide iyúwa
3 Nusutácué Wáaniri Dios íicha icàlidáaná. Yá idéca imáidacuéca
pirípiná, Wáiwacali Jesucristo nacái pía yàasu wenàiwicapináwa
namàníinápinácué pirí cayábéeri pìyacaténácué abédanamata
mawèníiri iyú manuísíwata, Dios Iiri yáapicha, yái Wáiwacali
namàacáanápinácué pìyaca Jesucristoca.
matuíbanáiri iyú.
Divisiones en la iglesia
Bendiciones por medio de Cristo 10 Píacué
nuénánáica,
4 Nùaca cayábéeri Dios irí nusutácué píicha manuísíwata
pìwalicué mamáalàacata Dioscáiná Wáiwacali Jesucristo íipidená
413
1 CORINTIOS 1 414
ìwali yàasu wenàiwicacáinácué wenàiwica. Néese Cristo idéca

pía, abédanamacué pimànica ibànùaca núa nucàlidacaténá
píiwitáisewa; picácué quirínama wenàiwicanái iríni Cristo
piseríaca píichawáaca. iwàwa iwasàaca nía Dios yàasu
Abédanamacué píiwitáise yùuwichàacáisi íicha. Quéwa
canánama píapichawáaca, abéeri càmita nucàlida cayábanaméeri
íiwitáisesi iyúta. 11 Càicuéca tàacáisi iyúni càide iyúwa
núumaca pirí, píacué nuénánáica, casíimáiná èeri mìnanái yéemìaca
níacáiná Cloé uénánái nacàlidaca càmíiyéica yeebáida Dios itàacái.
nulíni picuísáyacáanásacuéwa Càmita nuwàwa nucàlidacani èeri
pìyaca. 12 Nuémìacuéca mìnanái yáalíacái iyú, ipíchanácué
piináwaná ìwali abénaméeyéi wenàiwicanái iimáichaca abéerita
péená íimaca: “Núacata Pablo yái Cristo yéetáanácawa iwasàaca
yéewáidacalé píichacué”; wía Dios yàasu yùuwichàacáisi
áibanái nacái íima: “Núacata íicha, yái Cristo yéetéericatéwa
Apolos yéewáidacalé píichacué”; cruz ìwali wáichawalíná.
càita nacái áibanái náimaca:
“Núacata Pedro yéewáidacalé Cristo, poder y sabiduría de Dios
píichacué”; áibanái nacái íima: 18 Wacàlidaca wèepunícawa yái
“Núacata Cristo yéewáidacalé tàacáisica: Cristo yéetácatéwa

píichacué”, cài náimaca. 13 Quéwa wáichawalíná cruz ìwali, íná yéewa
abéericata yái Cristoca, càmíirita yáalimá iwasàaca wía Dios yàasu
wáalimá waseríacani, wíacáiná yùuwichàacáisi íicha. Aibanái
yeebáidéeyéica Cristo itàacái, yèeyéipinácawa infierno irìculé
càica wíade iyúwa Cristo iiná néemìacaalí yái tàacáisica, yá
ìyéerica chái èeri irìcu. Canáca naicácani iyúwa máiwitáiséeyéi
yéewaná waseríaca Cristo iiná. itàacái, náimaca càmitasa yéewa
Iná báawéeriquéi piseríanácuéca cáiwitáiséeyéi yeebáidacani. Quéwa
píichawáaca. Núa nacái, Pablo, wía Cristo iwasèeyéipiná Dios yàasu
càmitaté nuétáwa píichawalínácué yùuwichàacáisi íicha, wéemìaca
pibáyawaná ìwalíise. Càmitatécué cáalíacáiri iyúni, yái tàacáisica,
nacái pibautizáwa nuípidená ìwali. wáalíacáináwa weebáidacaalí yái
Iná báawéeriquéi picàlidáanácuéca tàacáisi Cristo ìwali, yásí Dios
pìwaliwáaca nuéwáidacalécuéca iwàlisàidaca wáiwitáise cayábéeri
pía áibanái íicha yeebáidéeyéica iyú íiwitáise cachàiníiri iyúwa.
Jesucristo itàacái. 14 ¡Nùaca 19 Càité nacái profeta itànàaca Dios
Dios irí cayábéeri canácáináté itàacái. Dios íimacaté:

nubautizéerica péenácuéca, “Yá numáalàidapiná
ipíchanácué píimaca pìwaliwa náicha náalíacái, níái
nuéwáidacalécuéca pía áibanái íináidéeyéicawa cáalíacáica
íicha! Níawamita Crispo, Gayo, níái nuícha nía, cayábéeyéi nacái
nubautizéeyéicaté nùyacaalítécué iicáca èeri mìnanái yáalíacái.
píapicha. 15 Iná caná yéewaná Càipiná nacái núasáidaca
náimaca nabautizáanásawa càmita báisí náalíacawa”,
nuípidená ìwali. 16 Quéwa íimaca yái Diosca.
nubautizácaté nacái Estéfanas 20 Iná canáca iwèni meedá yái
yéenánái, quéwa càmita núalimá náalíacáica, níái èeri mìnanái

nuwàwalica asáisí nubautizácaalíté càmíiyéica yeebáida Dios, éwita
áibanái. 17 Càmicáináté Cristo náináidacáanítawa cáalíacáica nía,
ibànùacué núa pìyacàle néré néewáida nacái áibanái, náalía
nubautizáanápiná madécaná nacái natàaníca èeri yàasu wawàsi
415 1 CORINTIOS 1
ìwali. ¡Dios idéca yáasáidaca cáalíacáiri iyú macái èeri mìnanái

canáca iwèni meedá yái èeri yáalíacái íicha. Naicácaté Cristo
mìnanái yáalíacáica càmíiyéica iyúwa machawàaquéeri wenàiwica,
yeebáida Dios! 21 Máiní cáalíacáica yéetácáinátéwa máiní báawéeri
Dios áibanái íicha canánama. iyú cruz ìwali, quéwa wáalíacawa
Dios íináidacatéwa càmíinápináté Cristo yáasáidacaté ìyaca walí
imàaca èeri mìnanái yáalíacawa Dios ichàini máiníiri manuíca
ìwali náalíacái iyúwa. Néese Dios macái èeri mìnanái ichàini íicha.
íináidacatéwa iwasàanápináté wía 26 Píacué nuénánáica, iwàwacutácué
yàasu yùuwichàacáisi íichawa, piwàwalica Dios imáidacatécué pía

ìwalíise yái weebáidáanáca tàacáisi yàasunáipináwa nàyacaalítécué
íiméerica Cristo yéetácatéwa pèewi máisibáwanáita cáalíacáiri
wáichawalíná cruz ìwali. Aibanái èeri mìnanái íiwitáise iyú,
èeri mìnanái càmíiyéica yeebáida máisibáwanái péenácué nacái
Cristo, caná iwèni naicáca yái ichùulièyéicaté áibanái wenàiwica,
tàacáisica. càitacué nacái pisèenáimi càmitaté
22 Abénaméeyéi judío náimaca máiní càasuca nía, càmita nacái
neebáidáanápinása Cristo itàacái máiní cachàinica nía chái èeri irìcu.
naicácaalí wamànica áiba wawàsi 27 Aibanái èeri mìnanái càmíiyéi
càmíirica wenàiwica idé imànica yeebáida Dios naicácuéca pía

wáasáidacaténá wadènìaca iyúwa máiwitáiséeyéi, quéwa Dios
Dios ichàini chènuníiséeri. Nía yeedácatécué pía yàasunáipináwa
nacái càmíiyéica judío, caná ibáiniadacaténá wenàiwica
iwèni naicáca yái tàacáisica íináidéeyéicawa cáalíacáica nía
càmicáiná ìya abédanamata áibanái íicha canánama. Càita
náalíacái yáapicha, yái èeri nacái èeri mìnanái iicácuéca
mìnanái yáalíacáica. 23 Quéwa pía iyúwa machawàaquéeyéi,
wacàlidaca yái tàacáisica: Yái quéwa Dios yeedácatécué pía
Jesucristoca, yácata Mesías, Dios yàasunáipináwa ibáiniadacaténá
ibànuèricaté icùacaténáté judíonái. wenàiwica cachàiníiyéica iicáca
Néese yái Mesíasca yéetácatéwa yáawawa. 28 Dios yeedácatécué pía
wáichawalíná cruz ìwali. Judíonái yàasunáipináwa, píacué áibanái
yéemìacaalí yái tàacáisica, càmita iiquéeyéica iyúwa báawéeyéica
nawàwa neebáidacani. Nía nacái meedá, iyúwa canéeyéica iwèni
càmíiyéica judío néemìacaalí yái nacái, iyúwa càmíiyéica máiní
tàacáisica, yá caná iwèni naicácani cachàini chái èeri irìcu, iyúwa
iyúwa máiwitáiséeyéi itàacái. wawàsi càmíirica ìya. Càita Dios
24 Quéwa wía Dios imáidéeyéica yeedácatécué pía yáasáidacaténá
yàasunáipináwa, judíocaalí caná iwèni iicáca èeri mìnanái
wía, càita nacái càmicaalí judío ichàini, cawinácaalí cáimacáiyéica
wía, weebáidaca yái Mesíasca, iicáca yáawawa áibanái íicha
íipidenéerica Cristo, yéetéericatéwa canánama. 29 Iná canáca yéewaná
cruz ìwali, wáalíacáináwa Cristo cachàinica wenàiwica iicáca
idènìaca Dios ichàini manuíri, yáawawa Dios yàacuésemi, ibatàa
idènìa nacái Dios yáalíacái abéeripiná. 30 Quéwa Dios idéca
iwasàacaténá wía Dios yàasu imàacacué pìyaca abédanamata
yùuwichàacáisi íicha. 25 Dios Cristo Jesús yáapicha. Dios imàaca
ibànùacaalíté Cristo yéetácaténáwa nacái Cristo yáasáidaca walí
wáichawalíná, yáté caná iwèni èeri Dios íiwitáise cáalíacáiri. Dios
mìnanái iicáca yái Dios imàníirica, nacái mabáyawanáca iicáca wía
quéwa Dios imànicaté máiní ìwalíise yái Cristo yéetáanácawa
1 CORINTIOS 1, 2 416
wáichawalíná. Cristo nacái Néese, Espíritu Santoquéi

masacàaca imànica wáiwitáise iwènúadéericatécué píiwitáise
wabáyawaná íicha yéewacaténá Dios ichàini iyú peebáidacaténáté
wáibaidaca abéerita Dios irípiná, Jesucristo itàacái. 5 Càité Dios
iwasàaca nacái wía Dios yàasu imàacaca nucàlidacuéca piríni
yùuwichàacáisi íicha. 31 Iná canáca yéewacaténá macáita náalíacawa
yéewaná cachàinica waicáca càmitacué yáalimá èeri mìnanái
wíawawa. Càité profeta itànàaca yáalíacái iwènúadaca píiwitáise
Dios itàacái íiméerica: “Picá Dios irípiná, néese abéericata Dios
picàlida piináwaná ìwaliwa ichàini idéca imàacacué peebáidaca
máinícasa cayábéerica pía áibanái Jesucristo.
iicácaténá pía cáimiétaquéeri
iyú; néese picàlida Wáiwacali Dios se da a conocer por
iináwaná ìwali, macáita yái medio de su Espíritu
cayábéerica Wáiwacali imàníirica 6 Quéwa wacàlidaca tàacáisi
pirí, yéewacaténá áibanái iicáca yáasáidéerica Dios yáalíacái

Wáiwacali cáimiétaquéeri iyú”, wenàiwicanái irí wàyacaalí
íimaca yái Dios itàacáica. wenàiwicanái yáapicha
yeebáidéeyéica Jesucristo tài
El mensaje de Cristo crucificado íiméeri iyú. Quéwa yái
2 Quéwacué nuénánái bàaluité

nùanàacaalítécué pìatalé,
nucàlidacatécué pirí yái tàacáisi
yáalíacáisi wacàlidéerica iyú
nalíni, càmíiricata èeri mìnanái
yáalíacái, níái càmíiyéica yeebáida
Dios ibèericaté wenàiwicanái Dios, càmíiricata nacái náalíacái
íicha; siùcáisede Dios imàacaca níái icuèyéica yái èeriquéi,
wacàlidacuéca piríni, íiméerica imáalèeripinácawa mesúnamáita.
Jesucristo iwasàaca wenàiwica 7 Néese wacàlidaca nalí tàacáisi
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. yáasáidéerica nalí Dios yáalíacái,

Càmitaté nucàlidacué piríni yái tàacáisi Dios ibèericaté
càulenéeri tàacáisi iyú, càmita iyú èeri mìnanái íicha. Bàaluité
nacái yái èeri mìnanái yáalíacáica ipíchawáiseté Dios idàbaca èeriquéi,
càmíiyéica yeebáida Dios. 2 Néeseté néenialíté Dios íináidacawa
nùyacaalítécué píapicha, yáté imàacáanápináté wàyaca yáapicha
nuínáidacawa nucàlidáanápinácué chènuniré cáimiétacanéeri iyú,
pirí abéerita Jesucristo iináwaná icànéeyéipináca mèlumèluíri iyú
ìwali, abéerita yái tàacáisi íiméerica nacái, wacùacaténá yáapicha
Jesucristo yéetácatéwa cruz ìwali macáita. Quéwa, quéechatécáwa
wáichawalíná, iwasàacaténá wía càmitaté Dios icàlida wenàiwicanái
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. iríni. 8 Níara èeri mìnanái
3 Càmitaté nucàlidacué piríni icuèrinánáica inuéyéicaté
nuchàini iyúwa núalíacáinátéwa Wáiwacali cruz ìwali, càmitaté
nuwàwacutáca Dios iyúudàaca núa. náalíawa Dios íináidacatéwa
Nutatácatéwa nucalùniwa Dios iicá imàníinápináté walí cayábéeri.
máinícáináté nuwàwaca numànica Náalíacaalítéwa ìwalitá, yá càmitaté
macáita càide iyúwaté Dios nanúa Wáiwacalitá, yái máiníirica
ichùulìaná núa. 4 Nutàanícaalíté cáimiétacanáca, cachàiníirica nacái
píapichacué, nucàlidacaalíté íiwitáise, icànéerica mèlumèluíri
nacái pirí yái tàacáisica, càmitaté iyú chènuniré, icuèrica macáita
nuwàwa nuchìwáidacuéca pía Dios yáapicha. 9 Quéwa Dios idéca
èeri mìnanái yàasu tàacáisi iyú, imàacaca wáalíacawa ìwali yái
nuwènúadacaténáté píiwitáise. cayábéerica imàníiripináca walí.
417 1 CORINTIOS 2, 3
Càité profeta itànàaca Dios itàacái 14 Aibanái càmíiyéica idènìa
íiméerica: Espíritu Santo nawàwalìcuwa,

“Dios idéca ichùnìaca nalípiná càmita neebáida iyúwa Espíritu
cayábéeri wawàsi, níái Santo Dios néeséeri yéewáidáaná
cáininéeyéica iicáca Dios, wía, caná iwènicáiná naicáca
yái cayábéeri wawàsi Espíritu Santo yàasu tàacáisi.
càmíiricáwaca wenàiwica Càmita nacái náalía néemìaca
iicá, càmíiricáwaca nacái càinácaalí íimáaná, níacáiná
néemìa iináwaná ìwali, níawamita cawinácaalí idènièyéica
yá nacái càmíiricáwaca Espíritu Santo iwàwalìcuwa, níata
náináidawa ìwali”, yáalía yéemìaca càinácaalí íimáaná
íimaca yái Dios itàacáica. 10 Yácata yái Espíritu Santo yàasu tàacáisica.
wawàsi Dios imàaquéerica Espíritu 15 Quéwa wía idènièyéica Espíritu
Santo yéewáidaca wía ìwali, Santo iwàwalìcuwa wáalíaca

yácáiná Espíritu Santo yáalíaca cayábéeri ìwali báawéeri íichaná.
Dios íiwitáise ìwali macáita, àta Canáca yéewaná èeri mìnanái
càinácaalí Dios íináidáanáwa nayúunáidaca wáináidacawa
iwàwalìcuísewa nacái, yái càmíirica máiwitáiséeri iyú wawàwalìcuísewa.
áiba yáalía yéemìaca càinácaalí 16 Càulenáca náichani, yái iyúwa
íimáaná. wáináidáanáwa càmicáiná nadènìa

11 Canáca áiba wenàiwica Cristo íiwitáise càide iyúwa
yáaliériwa càinácaalí áiba wadènìaná. Càité nacái profeta
wenàiwica íináidáanáwa itànàaca Dios itàacái íiméerica:
iwàwalìcuísewa. Abéericata yái “Canáca wenàiwica yáaliériwa
wenàiwica yáaliéricawa càinácaalí càinácaalí Wáiwacali íináidáanáwa
íináidáanáwa iwàwalìcuísewa. iwàwalìcuísewa. Eeri mìnanái nacái
Càita nacái abéericata Espíritu càmita náalimá nàalàaca Wáiwacali
Santo yái yáaliéricawa càinácaalí nacàlidacaténá iríni càinácaalí
Dios íináidáanáwa iwàwalìcuísewa. iwàwacutáanápiná imànica”, cài
12 Dios càmitaté ibànùa íimaca. Quéwa wía yeebáidéeyéica
wawàwalìculé áiba wenàiwica Cristo itàacái, wíata yáalíawa
íiwitáise, néese ibànùacaté walí ìwali yái Cristo íináidáanácawa
Espíritu Santo yéewacaténá iwàwalìcuísewa wadènìacáiná
Dios íiwitáise ìyaca wawàwalìcu, Cristo íiwitáise.
yéewanápiná wáalíacawa ìwali
yái wawàsi cayábanaméerica Dios Compañeros de trabajo
yèerica walí. 13 Wéewáidacué al servicio de Dios
pía píalíacaténácué ìwali yái
cayábéerica Dios imàníirica walí,
yá wacàlidacuéca piríni càide
3 Néeni, píacué nuénánáica,
¿cánácué càmitàacá pibatàa
Espíritu Santo yéewáidaca pía?
iyúwa Espíritu Santo yéewáidáaná ¿Cánácué píináidawa mamáalàacata
wía, yái Espíritu Dios néeséerica. iyúwa èeri mìnanái canéeyéica
Càmitacué wacàlida piríni irí Espíritu Santo? Iná càmitaté
èeri mìnanái yáalíacái iyú yái núalimá nuéwáidacuéca pía
néewáidéericawa ìwali chái èeri càulenéeri tàacáisi iyú Cristo
irìcu. Néese wacàlidacué piríni ìwali, néeseté iwàwacutácué
píalíacaténácuéwa Dios íiwitáise nuéwáidaca pía màulenéeri tàacáisi
ìwali càide iyúwa Espíritu Santo iyú càide iyúwa sùmanáicaalícué
iwàwáanácué íimaca pirí, píacué pía, càmíiyéica yáalía yéemìaca
idènièyéica iwàwalìcuwa yái càinácaalí íimáaná, yái càulenéeri
Espíritu Santo. tàacáisica. 2 Nuéwáidacatécué
1 CORINTIOS 3 418
pía éeréeri iyú càide iyúwa wenàiwicawa áiba yùucùacaténá

nàacaalí quìrasìi ìiraca ìinisi néré úni, ipíchaná chuìca cáli.
càmicáiná yáalimá iyáaca iinási. Yá Dios imàacaca bànacalé
Nuéwáidacatécué pía màulenéeri idàwinàacawa cayába. Càita
tàacáisi iyú, càmicáinácué nacái Wáiwacali ibànùacaté núa
píalía péemìaca càinácaalí pìatalécué nuíbaidáanápináté irí
íimáaná yái càulenéeri tàacáisica. pèewibàa nuéwáidáanápinácué
¡Siùca nacáide mamáalàacata pía itàacái iyú quéecháwanáimi;
càmitacué píalía péemìacani! néeseté Wáiwacali ibànùacaté
3 ¡Càmitacué píalía péemìaca Apolos íibaidacaténá irípiná
càinácaalí càulenéeri tàacáisi núamirìcubàa yéewáidacaténácué
íimáaná pidènìacáinácué èeri pía mamáalàacata Cristo ìwali
mìnanái íiwitáise mamáalàacata! cachàinicaténácué píiwitáise Cristo
Núalíacawa báawacuéca ìwali. Quéwa abéericata Dios
piicáyacacawa pìasu cawèníiri yái imichàidéericuéca píiwitáise.
ìwalíisewáaca, báawacué nacái 7 Iná núa ibànéericaté Dios itàacái
piicáyacacawa macáicáiná piwàwalìcu, Apolos nacái yái

péenácué iwàwaca áibanái iicácani icuèricatécué pía núamirìcubàa,
iyúwa cachàiníiri áibanái íicha càmíiyéi cachàini wía áibanái
canánama ichùulìacaténácué pía íicha, yácáiná Diosca yái abéericata
macáita. Iná picuísáyacacuécawa imichàidéericatécué píiwitáise.
pìyaca nacái, piseríacuéca 8 Apolos, núa nacái wáibaidaca
píichawáaca nacái. Iná Dios irípiná wáapichawáaca,

pidènìacuéca mamáalàacata èeri Dios yàasu wenàiwicacáiná wía.
mìnanái íiwitáise, mamáalàacata Càmita cachàini abéeri wéená
nacái pimànicuéca pìacawa áiba wéená íicha, néese Dios idéca
càide iyúwa èeri mìnanái imàacaca walí wáibaidacalépiná
imàníiná càmíiyéica yeebáida méetàucunamata wáichawáaca.
Cristo itàacái. 4 Abénaméeyéi Quéwa Dios yàapiná
péenácué íimaca: “Núacata Pablo nawèni cawinácaalí íibaidéeyéica
yéewáidacalé píichacué”, cài irípiná. Yàapiná nawèni ìwalíise
náimaca; áibanái nacái íimaca: yái namàníináca náibaidacaléwa
“Núacata Apolos yéewáidacalé Dios imàaquéerica nalí.
píichacué”, càicaalícué píimaca, yá 9 Wíata íibaidéeyéi Dios irípiná
pèepunícuécawa càide iyúwa èeri wáapichawáaca, quéwa píacué,

mìnanái íináidáanáwa báawéeri iyú. càicuéca píade iyúwa Dios
5 Càmitacué cayába cài ibànacale, cáininéerica Dios
píináidacawa, càmíiyéicáiná iicáca, iyúwa nacái cayábéeri
cachàini wía áibanái íicha, núa capìi Dios imàníirica ìyaca. Iná
Pablo, yá nacái Apolos. Dios yàasu Dios ibànùaca wía wáibaidacaténá
wenàiwicaca wía, íibaidéeyéica irípiná wayúudàanápinácué pía.
irípiná. Wacàlidacatécué 10 Péemìacué comparación: Aiba
pirí Wáiwacali iináwaná wenàiwica iwàwacaalí imànica

peebáidacaténácué itàacái. Wadéca cayábéeri capìi íba icapèená, yásí
wamànica yái wáibaidacalécawa quéechacáwa ibànùaca yàasu
Wáiwacali imàaquéericaté walí. wenàiwicawa irìadacaténá néré
6 Péemìacué comparación: Abéeri cachàiníiri íba ibàlùadacatáipináca
náiwacali idènìaca ibànacale íinata capìi iwáiná. Néese
yàalunáwa. Yá ibànùaca yàasu capìi íiwacali ibànùaca
wenàiwicawa ibànacaténá yàasu wenàiwicawa áibanái
néré. Néese ibànùaca yàasu náawináidacaténá cayábanaméeyéi
419 1 CORINTIOS 3
íba capìi iwáinápiná. Nabàlùadaca èeriwa, èeri imáalàacatáipinátawa,

capìi iwáiná cachàiníiri íba íinata, Dios yáasáidapiná amaláwacani
yái íba idàbáanéeri wenàiwica yái wáibaidéerica irípiná, quichái
irìadéerica. Yái Dios, càicanide yéenáiwaná yàanàapinácaalí.
iyúwa náiwacali ichùulièrica Néesecué quichái yáalimáidapiná
namànica capìi. Quéechatécáwa iicáwa wáibadacalé wamàníirica
Dios ibànùacaté núa yàasu Dios irípiná cawiná íiwitáanácaalíni.
wenàiwica nucàlidacaténá Càipiná Dios yáasáidaca asáisí
wenàiwicanái irí Jesucristo cayábacaalíni, càmicaalí nacái
iináwaná ìwali. Siùcade Dios caná iwèni, yái wéewáidáanáca
ibànùaca áibanái yéewáidacaténá wenàiwica. 14 Wéewáidacaalí
wenàiwica mamáalàacata. Quéwa wenàiwica cayába nàyacaténá
cawinácaalí Dios ibànuèrica machacàníiri iyú càide iyúwa Dios
yéewáidacaténá wenàiwica, iwàwáaná, yásí yái wáibaidéerica
iwàwacutá iicáca íichawa cayába Dios irípiná ìidenìapiná quichái,
imànicaténá machacàníiri iyú càide iyúwa cawèníiri íba icapèená
càide iyúwa Dios iwàwáaná. càmíirica yeemáwa, yásí Dios
11 Yái Jesucristoca, càicanide yàapináca wawèniwa, wía yàasu
iyúwa idàbáanéeri íba cachàiníiri wenàiwicawa. 15 Quéwa càmicaalí
nalìadéerica cayábéeri iyú wéewáida wenàiwica cayába
nabàlùadacatáipináca íinata nàyacaténá machacàníiri iyú Dios
capìi iwáiná. Yái nuéwáidáanáca iicápiná, yásí quichái imáalàidapiná
wenàiwica Jesucristo ìwali, yái wáibaidéerica, càide iyúwa
càicanide iyúwa nalìadacaalí quichái yeemácaalí capìi idènièrica
cayábéeri iyú idàbáanéeri iwáináwa masicái meedá, yásí yái
íba cachàiníiri. Canáca wáibaidéerica imáalàapinácawa
yéewaná áibanái yéewáidaca wáicha, càmita nacái Dios
wenàiwica méetàuculé íicha yàapiná wawèni. Quéwa éwita
yái tàacáisica, canácáiná áiba yái wáibaidéerica imáalàacaalíwa
Jesucristo íicha weebáidéeripiná wáicha, càicáaníta cáupiná wíawa
itàacái iwasàacaténá wía Dios quichái íicha iyúwa wenàiwica
yàasu yùuwichàacáisi íicha. ipìacaalíwa quichái ipèrùa yèewíise,
12 Wéewáidacaalí wenàiwica yá càmita wamáalàapináwa.
cáalíacáiri iyú càide iyúwa Dios 16 Abénaméeyéi wenàiwica
iwàwáaná, nàyacaténá machacàníiri namànica manuíri capìi íipidenéeri

iyú, níái yeebáidéeyéica Jesucristo templo, yá nawàlùacawa nàacaténá
itàacái, yásí càica wíade iyúwa Dios icàaluíniná. ¿Càmitasicué
wenàiwica ichanàidéeyéica píalíawa Dios yàasu temploca
cawèníiri wawàsi capìi iwáinápiná, pía Espíritu Santo ìyacáinácué
yái oroca, quírameníiri plata piwàwalìcu? 17 Abéerita Dios
nacái, cawèníiri íba nacái, yái irípinácué pía, càide iyúwa Dios
cayábanaméeri wawàsi càmíirica icapèe. Píacatacué yái Dios
yéewa quichái imáalàidaca. Quéwa yàasu temploca. Iná áibacaalí
wéewáidacaalí nía canéeri iwèni báawa imànicuéca píiwitáise
tàacáisi iyú, càmíirica iyúudàa cachìwéeri tàacáisi iyú, yásí Dios
nàyaca machacàníiri iyú Dios yùuwichàidapiná manuísíwatani.
iicápiná, yásí càica wíade iyúwa 18 Picácué píináidawa máiníiná
wenàiwica ichanàidéeyéica púuba cáalíacáica pía. Aibacaalí péenácué

capìi iwáinápiná, masicái nacái, íináidawa máiníiná cáalíacáicani
sitùa ibáiná nacái, yái wawàsi èeri mìnanái yáalíacái iyú,
quichái imáalàidéeripináca. 13 Aiba iwàwacutá iwènúadaca íiwitáisewa
íicha yái íináidáanácawa iicácaténá wía wéewáidacaténácué pía

yáawawa iyúwa càmíirica cáalíacái iyú yái cayábéeri tàacáisica
áibanái íicha. Càita yáalimá Dios ibèericaté áibanái íicha.
cáalíacáicani báisíiri yáalíacáisi Siùcáisede Dios imàacaca
iyú, yái yáalíacáisi yàanèerica wáalíacawa cayábéeri tàacáisi
Dios néese. 19 Caná iwèni Dios ìwali. 2 Wenàiwica íibaidacaalí
iicáca èeri mìnanái yáalíacái áiba irí, iwàwacutá imànica
càide iyúwaté profeta itànàaná càide iyúwa íiwacali íimáaná
Dios itàacái íiméerica: “Dios irí. 3 Iná càmita nuínáidawa
yùuwichàidapiná nía cawinácaalí ìwali yái píimáanácuéca nùwali,
cáimacáiyéica iicá yáawawa, níái píimacaalícué nùwali càmitasa
icàlidéeyéica náalíanásawa manùba nuíbaida cayába. Càita nacái
wawàsi ìwali chái èeri mìnanái càmita nuínáidawa ìwali yái
íiwitáise iyú. Yái báawéerica áibanái íimáanáca nùwali.
nawàwéerica namànica áibanái irí, Núa nacái canáca yéewaná
Dios imàacapiná yàanàaca nàwali núumaca nuíbaidacasa cayába
idècunitàacá nachìwáidaca áibanái Dios irípiná càmicáiná núalimá
náalíacái iyúwa”, íimaca. 20 Càité núalíaca nuíwitáisewa càide
nacái áiba profeta itànàaca Dios iyúwa Dios yáalíanáwa. 4 Càmita
itàacái íiméerica: “Wacuèriná Dios nuwàwali asáisí numànicaalíté
yáalíacawa canáca iwèni meedá áiba wawàsi báawéeri, quéwa
yái náináidáanácawa cawinácaalí cawàwanáta nudéca numànica
íináidéeyéica cáalíacáica èeri áiba wawàsi càmíirica núalíawa
mìnanái yáalíacái iyú”, íimaca. ìwali. Abéericata Wáiwacali
21 Iná picácué cachàini piicáca yái yáaliéricawa, yácata yái
píawawa ìwalíise yái áiba icàlidéeripináca nuináwaná
wenàiwica yéewáidáanáca pía, ìwali asáisí nuíbaidacaalíté
náiméerica ìwali cayábéericasani irípiná cayába, càita nacái
áibanái íicha yéewáidéeyéi canéerica iwènicaalí meedáni,
wenàiwica. Iwàwacutácué yái numàníiricaté. 5 Iná picácué
cayábaca piicáca nía canánama picàlida áibanái iináwaná ìwali
abédanamata Dios imàacacáinácué càmitasa náibaida cayába Dios
pirí macáita. 22 Dios imàacacué pirí irípiná. Picùacué Wáiwacali
núa Pabloca, yá nacái Apolosca, yá yàanàanápiná, yásí yáasáidapiná
nacái Pedro wéewáidacaténácué amaléeri iyú yái wamàníirica
pía. Dios imàacacué pirí yái ibàacanéeri iyú. Yáasáidapiná
èeriquéi pìyacaténácué chái nacái càinácaalíté wáináidáanáwa
èeri irìcu. Imàacacué pirípiná wawàwalìcuísewa wèepunícaalíté
nacái yéetácáisi. Imàacacué pirí wáibaidaca Dios irípiná. Néese
nacái siùca èeride, macái èerita cayábacaalí Dios iicá yái
wapíchalépinácáwa nacái. Càicué wamàníirica, yásí Dios icàlidapiná
Dios imàacaca pirí macáita. 23 Yá wamànicaté cayábéeri.
Cristo yàasu wenàiwicacuéca nacái 6 Píacué nuénánáica,
pía, Cristocáiná nacái Dios yàasu nùalàacuéca pía càiri tàacáisi

wenàiwicaca. iyú nuyúudàacaténácué pía,
yéewanápinácué nacái pìyaca càide
El trabajo de los apóstoles iyúwa Apolos ìyáaná, núa nacái,
4 Càita iwàwacutácué
píináidacawa wàwali, wía
apóstolca, íibaidéeyéica Cristo
ipíchanácué picutáca áiba tàacáisi
Dios itàacái íicha, yéewanápinácué
nacái cayábaca piicáca
irípiná, Cristo ibànùacáiná abédanamata macáita wenàiwica
421 1 CORINTIOS 4
íibaidéeyéica Dios irípiná, nía píawawa iyúwa cáiwitáiséeyéi

nacái yéewáidéeyéicuéca pía. Cristo itàacái ìwalíise. Píimacuéca
Báawéeriquéi cachàiníinácuéca càmitasa pimàni iyúwa
piicáca píawawa ìwalíise máiwitáiséeyéi ipíchanácué
yái pidènìanácuéca áiba piùwichàacawa iyúwa wía.
yéewáidéericuéca pía píiméericuéca Eeri mìnanái iicáca wía iyúwa
ìwali cayábéericasani áibanái íicha machawàaquéeyéi càmicáiná
canánama. 7 Néeni, ¿cánácué yéewa wéewáida wenàiwica èeri mìnanái
cáimacái piicáca píawawa áibanái yáalíacái iyú. Néese piicácuéca
íicha canánama? ¿Càmitasicué píawawa iyúwa cachàiníiyéica
píalíawa Dioscata yái yèerica pirí íiwitáise, cáimiétacanéeyéica
macáita pidènièricuéca? Dios nacái, quéwa èeri mìnanái iicáca
yàacáinácué piríni, néese ¿cánácué wía iyúwa canéeyéi iwèni, wía
yéewa cachàinica piicáca píawawa apóstolca. 11 Mamáalàacata àta
càide iyúwa pidéca nacáicaalícué siùca nacáide wàuwichàaca
peedáca piríwani pichàini iyúwa? máapicái, macàlaca nacái wawàwa,
8 Piyúunáidacuéca píalíacawa canáca nacái wabàle cayába.
macáita wawàsi Dios ìwali. Aibaalí nacapèedáidaca wía. Canáca
Piyúunáidacuéca pìyaca càide nacái wacapèesíwa. 12 Wáibaida
iyúwa càasuíyéi idènièyéica nacái wacáapi iyúwa cachàiníiri
manùba cawèníiri, càmíiyéica iyú àta chamàlecataléta wía
iwàwacutá áibanái iyúudàaca. wawènìacaténá wayáawa. Aibanái
Piyúunáidacuéca píalíacawa icuísaca íichawa wía, quéwa
macáita yái iwàwacutéericuéca wasutáca nalí Dios imàníinápiná
píalíacawa, íná càmitacué piwàwa nalí cayábéeri. Nàuwideca
wéewáidaca pía quirínama. namànica wía quéwa wàidenìaca
Piicácuéca píawawa iyúwa èeri yái báawéerica namàníirica walí.
mìnanái icuèrinánái càmíiyéica 13 Natàaníca báawéeri iyú wàwali,
iwàwacutá wayúudàaca. Dios quéwa càicáaníta watàaníca

imàacacaalícué picùaca macái nalí éeréeri iyú quéwanáta.
wenàiwica cachàiníiri iyútá, Mamáalàacata àta siùca nacáide
yá nucùacuéca nía píapichatá. namànica walí càide iyúwa
Quéwa càmita nacuèriná núa náucacaalí náichawa báawéeri
chái èeri irìcu, canásíwata. 9 Wía yáaséerimi, casaquèeri wawàsi
apóstolca, càmita yéewa wàya natunuérica bàacháwalìcuíse.
iyúwa èeri mìnanái icuèrinánái, 14 Càmita núumacué pirí cài
nuínáidacáináwa cawàwanáta Dios nubáiniadáanápinácué pía, néese

idéca imàacaca wàuwichàacawa nuwàwacáita nùalàacuéca pía càide
manuísíwata, wía apóstolca. iyúwa nuénibewa, cáininácáinácué
Báawaca èeri mìnanái iicáca nuicáca pía. 15 Yácáiná
wía iyúwa presoíyéi imàníiyéica éwitasica diez mil namanùbaca
ibáyawanáwa manuísíwata, yàanàacaalí néewáidacaténácué
yéetéeyéipinácawa máiní báawéeri pía Cristo ìwali, càicáaníta
iyú nabáyawaná ìwalíisewa. càmitacué pidènìa madécaná
Eeri mìnanái, ángelnái nacái pisèenáiwa. Núacata càide
náináidacawa manuísíwata iyúwacué píaniri, bàaluitécáiná
naicáidaca walí idècunitàacá nucàlidacué pirí Cristo Jesús
wàuwichàacawa. 10 Madécaná iináwaná, yáté peebáidacuéca
wenàiwica naicáca wía iyúwa itàacái, iwasàanápinácué pía
máiwitáiséeyéi wàuwichàacáináwa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
Cristo irípiná. Quéwa piicácuéca 16 Iná nusutácué píicha wawàsi
manuísíwata pimànicaténácué píináidacaténáwa machacàníiri

càide iyúwa numàníiná, càide iyú, piicácaténácué píawawa
iyúwacué píaniricaalícué núa. iyúwa càmíiyéica cachàini,
17 Nudéca nubànùacuéca pìatalé yéewacaténácué nùalàaca pía
Timoteo, yái nuiquéerica iyúwa éeréeri iyú cáininácáinácué nuicáca
nuìriwa cáininéerica nuicáca pía.
Wáiwacali ìwalíise. Núalíacawa
Timoteo ìwali imàníinápiná Juicio sobre un caso
cayábéeri mamáalàacata de inmoralidad
càide iyúwa nusutáaná
íicha. Nubànùacaté Timoteo
iwàwalicaténácué pía càinácaalí
5 Macáita nacàlidacué nalíwáaca
piináwaná ìwali báawéeri
iyú ìyacáiná abéeri péenácué
nùyaca mamáalàacata càide iyúwa yeedéericaté iríwa yáatúanáwa,
iwàwacutáaná wenàiwica ìyaca úara yáaniri yàacawéetúaca.
yeebáidéerica Cristo Jesús itàacái. ¡Máiní báawéerica yái namàníirica
Càita nuéwáidaca wenàiwica pèewi! Ewita èeri mìnanái
nàyacaténá cài macái níái càmicáaníta neebáida Jesucristo
yeebáidéeyéica Cristo Jesús itàacái itàacái, càicáaníta càmita máiní
macái cáli íinata, àta alénácaalí namàni càiri báawasíwéeri wawàsi,
nuèpuníwa. 18 Abénaméeyéi càide iyúwacué péená imàníiná.
péenácué cachàinica naicáca 2 ¿Cánácué cachàini piicáca píawawa
níawawa nayúunáidacáiná mamáalàacata? ¡Iwàwacutácué

cáaluca nùaca nupáchiacuéca pía. máiní achúmaca piwàwa
19 Quéwa nuwàwacué nùacawa manuísíwata pibáyawaná ìwaliwa!
nuicáca pía mesúnamáita Yái asìali imàníirica càiri báawéeri,
Wáiwacali imàacacaalí numànica iwàwacutácué piúcaca pèewíisewani
cài. Yásí nùacawa nuicácaténá yái yái asìalica. 3 Ewita càmicáaníta
náiméerica náalimáanása namànica nùyaca píapichacué néré, càicáaníta
náibaidacaténása Dios irípiná, nuicáca núawawa iyúwacué abéeri
náimaca, níara cachàiníiyéica péená. Nudéca nuínáidacawa
iicáca yáawawa. Càmita nùawa nùuwichàidáanápiná yái asìalica
néré nuémìacaténácáita nasàna càide iyúwa nùyaca nacáicaalícué
meedá, náimaca cachàiníinása píapicha néré. Yái Wáiwacali
nía. 20 Càmita nuwàwa nuémìaca Jesucristo idéca ichùulìaca núa
nacàlidacáicata naináwanáwa, nucàlidáanápiná càinácaalí
yácáiná cawinácaalí wenàiwica iwàwacutáanápiná yùuwichàacawa
Dios icuèyéica náasáidaca Dios yái imàníirica càiri báawasíwéerica.
yàasu wenàiwicaca nía idènièyéica 4 Pìwacáidáyacacuéwa, yá
Dios ichàini náibaidacaténá Dios píináidacuéwa nùwali càide

irípiná cachàiníiri iyú, nàyacaténá iyúwa nùyaca nacáicaalícué
nacái machacàníiri iyú. Càmita píapicha, nùalàacaténácué pía.
nacàlidacáita meedá naináwaná Yásí Wáiwacali Jesús cachàiníiri
ìwaliwa nadènìanása Dios ichàini. íiwitáise ìyapinácué píapichawa.
21 Néeni, ¿càinásicué piwàwa 5 Iná iwàwacutácué pèepùadaca yái
numànica? ¿Piwàwasicué nùanàaca asìalica Satanás irí yéewanápiná

pìatalé nùuwichàidacaténácué Satanás imáalàidaca iiná uláicái
pía pibáyawaná ìwalíisewa, yái iyú àta yéetácatalépinátawa
cachàiníinácuéca piicáca píawawa? ipíchaná yùuwichàacawa Dios yàasu
Càmicaalícué piwàwa nùacawa yùuwichàacáisi iyú càiripinátawa
pìatalé nùuwichàidacaténácué pía, Wáiwacali Jesús yàanàacaalípiná
néese piwènúadacué píiwitáisewa àniwa.
423 1 CORINTIOS 5
6 Picácué picàlida piináwanáwa 10 Quéwa càmitacué píalía péemìaca
canùmaséeri iyú cayábáanásacué cayábani càinácaalíté íimáaná
pía idècunitàacá pimàacacué abéeri yái núuméericatécué pirí. Càmita
péená imànica càiri báawéeri. nuchùulìacué pìanápináwa
Píalíacuéwa comparación íiméerica: déeculé náicha macái èeri mìnanái
“Nèewìadacaalí achúmanamata càmíiyéica yeebáida Jesucristo
levadura íbesi yèewi, yá itàacái, níái iiméeyéica áiba
levadura imàacaca macáita íbesi yáapicha càmíichúaca náinusíwa,
inísàapinácawa”, cài íimaca yái càmíirica nacái nanìrisíwa, nía
comparaciónca wabáyawaná nacái iwàwéeyéica yeedáca
ìwali. Yái levadura íimáanáca iríwa macái wawàsi cawèníiri,
càicanide iyúwa wenàiwica nía nacái cayéedéeyéica, nía
ibáyawaná. Iná pimàacacaalícué nacái yèeyéica ídolo icàaluíniná,
abéeri péená imànica ibáyawanáwa yái cuwáinái yéenáiwanáca.
mamáalàacata, yásí mesúnamáita Càmitàacá píalimácué pìacawa
macáitacué pía pimànipiná pìacawa náicha àta péetácatalétacuéwa
pibáyawanáwa. 7 Iná piúcacué pìacaténáwa èeri íicha. 11 Càmitaté
pèewíisewa yáara levadura cài nuchùulìacuéca pía, néese
nacáirica íiwitáise, yái péenácuéca nùalàacatécué pía ipíchaná
imàníirica báawéeri, ipíchanácué pìacawéeridaca wenàiwica
báawaca imànica píiwitáise icàlidéeyéica iináwaná ìwaliwa
canánama. Yásí píalimácué pìyaca neebáidáanása Jesucristo itàacái
wàlisài iyú, mabáyawanéeri iyú quéwa namàni nàacawa càiri
nacái. Càicuéca píade iyúwa wàlisài báawéeri: Naimáca áiba yáapicha,
pan, càmíiri idènìa levadura, càmíichúaca náinusíwa, càmíirica
Dioscáiná idéca yúucacué píicha nacái nanìrisíwa; nawàwaca
yái báawéerica pimàníiricaté. needáca nalíwa macái wawàsi
Càide iyúwa judíonái nanúacaalí cawèníiri; nàaca ídolo icàaluíniná
oveja wàlisài nàasu culto Pascua yái cuwáinái yéenáiwanáca;
yaalíwa nawàwalicaténá iyúwaté natàaníca báawéeri iyú áibanái
Dios iwasàaná nía, càita nacái ìwali, áibaalí nacái nacàmaca;
wàasu Cordero íipidenéerica Cristo áibaalí nacái nayéedùaca, quéwa
yéetácatéwa iwasàacaténá wía, mamáalàacata nacàlidaca
wàyacaténá wàlisài iyú. 8 Judíonái naináwanáwa neebáidáanása
namànica nàasu Pascuawa, yá Jesucristo itàacái. Picácué
náucaca náichawa macáita levadura. pìacawéerida nía; picácué piyáa
Càita nacái, wáucacué wáichawa piyáacaléwa náapicha. 12-13 Dios
yái levadura nacáirica wáiwitáiseca càmitacué ichùulìa wàuwichàidaca
bàaluisàimica. Picácué wàya èeri mìnanái càmíiyéica yeebáida
quirínama wabáyawaná Jesucristo itàacái. Néese Diosta
yáapichawa. Càide iyúwa pan yùuwichàidapiná níawa.
càmicaalí idènìa levadura, Quéwa cawinácaalí ìyéeyéica
càita nacái iwàwacutá wàyaca pèewibàa, nacàlidacaalí
masaquèeri wáiwitáise yáapichawa, naináwanáwa neebáidáanása
watàanícué nacái báisíiri iyú. Jesucristo itàacái, quéwa
9 Bàaluité nutànàacatécué pirí namànica nabáyawanáwa, néese
áiba cuyàluta nùalàacaténácué iwàwacutácué picháawàaca
pía ipíchanácué pìacawéeridaca naináwaná ìwali, pìalàacaténácué
wenàiwica iiméeyéica áiba nía cachàiníiri iyú. Iná piúcacué
yáapicha càmíichúaca náinusíwa, pèewíisewa yái imàníirica
càmíirica nacái nanìrisíwa. ibáyawanáwa.
1 CORINTIOS 6 424
pipélianácuéca, picháawàayaca
Pleitos ante jueces no creyentes nacáiwa jueznái irí, quéwa
6 Aiba yeebáidéeri Jesucristo

itàacái imànicaalícué
pirí báawéeri, ¿cánácué
báawéeriquéi cachàiníwanái
picháawàanácuéca piináwaná
ìwaliwáaca jueznái irí càmíiyéica
picháawàa iináwaná ìwali yeebáida Jesucristo itàacái!
jueznái irí càmíiyéica 7 Picháawàacaalícué piináwaná
yeebáida Jesucristo itàacái? ìwaliwáaca, yá pidécuéca

Báawéeriquéi pimàníinácuéca pimàacaca báawéeri icàbadàacuéca
cài. Néese iwàwacutácué pía, càmitacué nacái pimàni
picháawàaca iináwaná ìwali càide iyúwa Dios iwàwáaná. Aiba
Dios yàasu wenàiwica irí, yeebáidéeri Jesucristo itàacái,
yeebáidéeyéica Jesucristo imànicaalícué pirí báawéeri,
itàacái ìwacáidáyaquéeyéicawa, iyéedùacaalícué píicha pìasu
nachùnìacaténácué pirí yái nacái, yá cayába cachàiníwanái
wawàsica. 2 Píacué Dios yàasu pìidenìacaalícué piùwichàanáwa
wenàiwicaca, píalíacuéwa Dios masànatatá, ipíchaná èeri mìnanái
imàacáanápinácué péemìaca càmíiyéica yeebáida Jesucristo
èeri mìnanái iináwaná ìwali itàacái naicácuéca pipéliayacacawa.
èeri imáalàacaalípináwa 8 ¡Quéwacué càmita pìidenìani,
picàlidacaténácué iwàwacutáaná néese pimànicuéca cài

nàuwichàacawa càiripinátawa pibáyawanáwa cachàiníwanái:
nabáyawaná ìwalíisewa. Iná Pimànicuéca áibanái irí báawéeri,
yéewa píalimácué péemìaca piyéedùacuéca nàasu, éwita
piináwanáwáaca achúméeríina pimanùbacacáaníta nía!
wawàsi ìwali chái èeri irìcu 9-10 Píalíacuéwa báawéeyéi
pichùnìacaténácué wawàsi íiwitáise càmita nawàlùapináwa

piríwáaca, píacué yeebáidéeyéica Dios ìyacàle irìculé, yái
Jesucristo itàacái. 3 Píalíacuéwa icùacataléca chènuníiséerica.
nacái wéemìanápiná nacái ángelnái Picácué pibatàa áibanái ichìwáidaca
iináwaná ìwali wacàlidacaténá pía cachìwéeri tàacáisi iyú.
cayábacaalíni, báawacaalí nacái, Càmíiyéipiná iwàlùawa Dios ìyacàle
èeri imáalàacaalípináwa. Iná irìculé cawinácaalí imàníiyéica
màulenáca meedá péemìacuéca yáalaniwa; nía nacái yèeyéica ídolo
piináwanáwáaca chái èeri irìcu, cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná;
pichùnìacaténácué piríwáacani, nía nacái iiméeyéica inanái
yái achúméeri wawàsica. 4 Iná yáapicha càmíichúaca náinusíwa,
abéeri péenácué yeebáidéerica nía nacái iiméeyéica asìali yáapicha
Jesucristo itàacái chái èeri irìcu càmíirica nanìrisíwa; nía nacái
imànicaalícué pirí báawéeri, asìanái imàaquéeyéica áiba asìali
¿cánácué picháawàa iináwaná iduìca, áibanái nacái asìanái
ìwali jueznái irí picàlidéeyéica iiméeyéica inacáiri yáapichawa;
iináwaná canápinéeyéicasa nía nacái iyéeduèyéica; nía nacái
nía, níara càmíiyéica yeebáida iwàwéeyéica yeedáca iríwa
Jesucristo itàacái? 5 Núumacué macái wawàsi cawèníiri, nía
pirí cài báicaténácué pía, nacái icàméeyéica; nía nacái
piwènúadacaténácué píiwitáisewa. itàaníiyéica báawéeri iyú áibanái
¿Càmitasicué ìya abéeri péená ìwali, nía nacái ipéliéyéica
yáaliméeri yéemìacuéca piináwaná, áibanái nayéedùacaténá nàasu.
ichùnìacaténácué píichawáaca Nía càmíiyéipináta iwàlùawa
yái wawàsica? 6 ¡Báawéeriquéi Dios ìyacàle irìculé chènuniré.
425 1 CORINTIOS 6
11 Càitécué abénaméeyéi nachìwawa meedá náimacaalí
péená ìyacaté ipíchawáiseté cayábacasa waimáca áibanái
piwènúadacuéca píiwitáisewa yáapicha cawinácaalí wawàwéeri,
Dios irípiná peebáidacaténácué càmicáaníta wáinusíwani, càita
Jesucristo itàacái. Quéwa Dios nacái càmicáaníta wanìrisíwani.
idéca imàacacué iwàwawa Càmita báisí natàacái, néese,
pibáyawaná íicha càide iyúwa yái waináca, yácata Wáiwacali
idéca nacáicaalícué íibaca yàasu weebáidacaténá itàacái.
píichani. Idéca nacái yeedácuéca Wáiwacali nacái wainá irípinéeri,
pía yàasu wenàiwicapináwa ichàiniadacaténá wainá,
mabáyawanácaténá iicácuéca pía. yéewanápiná wáibaidaca irípiná.
Càita Dios idéca imànicuéca pirí 14 Càide iyúwaté Dios imichàidáaná
cayábéeri Wáiwacali Jesucristo Wáiwacali yéetácáisi íicha, càita

íipidená ìwali, yéetácáinátéwa nacái imichàidapiná wíawa
wáichawalíná. Dios idéca yéetácáisi íicha íiwitáise cachàiníiri
imàacacué yàasu wenàiwicaca iyúwa, yái chàinisi imichàidéericaté
pía Espíritu Santo ichàini iyú, iyú Wáiwacali.
yái Espíritu Dios ibànuèricuéca 15 ¿Càmitasicué píalíawa piiná
piwàwalìculé. ìwaliwa Cristo iiná ìwalíiséericani?

Yácáiná wía yeebáidéeyéica
La santidad del cuerpo Cristo itàacái, càica wíade
12 Abénaméeyéi nacàlidaca: iyúwa Cristo iiná ìyéerica chái
“Càmicaalí Dios imáisanìa èeri irìcu. ¡Iná máiní báawaca
numànica áiba wawàsi, yásí abéericaalí wéená imànica
cayábaca numànica macái wawàsi ibáyawanáwa inanái yáapicha
nuwàwéerica numànica”, cài iiméechúaca asìanái yáapicha plata
náimaca. Quéwa, núumacué pirí, ìwalinápiná! ¡Picácué wamàni
éwita Dios càmicáaníta imáisanìa càiri báawéeri! 16 ¿Càmitasicué
wamànica áiba wawàsi, càicáaníta píalíawa asìali iimácaalí inanái
càmita macái wawàsi iyúudàa yáapicha iiméechúaca asìanái
wía, áibanái nacái. Báisíta Dios yáapicha plata ìwalinápiná, yásí
imàacaca wamànica càide iyúwa níái pucháibaca abéericata nainá?
wawàwáaná càmicaalí báawa yái Càité profeta itànàaca Dios itàacái
wawàwéerica wamànica, quéwa nàwali cawinácaalí iiméeyéica
iwàwacutá wacùaca wíawawa yáapichawáaca: “Dios iicáca
ipíchaná yái wawàsi wawàwéerica níái pucháibaca iyúwa abéeri
wamànica idacùaca wía cachàiníiri wenàiwica”, cài íimaca. 17 Quéwa
iyú àta càmicataléta wáalimá wenàiwica yeebáidacaalí Wáiwacali
wamàacaca wáichawani. Báawaca itàacái, yásí ìyaca abédanamata
wamàacacaalí áiba wawàsi idacùaca Wáiwacali yáapicha.
wáiwitáise. 13 Nacàlidaca báisíiri 18 Iná pìacuéwa náicha caquialéta
iyúni náimacaalí yàacàsi ìwali cawinácaalí iimáidéeyéicuéca

watùra irípinéerica, watùra nacái pía piimáanápiná áiba yáapicha
wayáacalé irípiná. Báisíta, Dios càmíirica pinìrisíwa, càmíichúaca
imàacaca wayáaca macái yàacàsi nacái píinusíwa. Macái áiba
wawàwéerica. Quéwa áibaalípiná nabáyawaná íiwitáaná càmita
Dios imáalàidapiná yàacàsi, watùra imàni báawéeri nainá iríwa, quéwa
nacái càmicáiná iwàwacutá cawinácaalí iiméeyéica áiba
wayáaca wayáacaléwa quirínama. yáapicha càmíirica nanìrisíwa,
Quéwa wainá càmita ìya càide càmíichúaca nacái náinusíwa,
iyúwa yàacàsi; namànicáita namànica nabáyawanáwa nainá
iríwa. 19 ¿Càmitasicué píalíawa 6 Càmitacué nuchùulìa pía
piiná ìwalicuéwa Espíritu Santo peedáanápiná piríwa

yàasu templocani, yái Espíritu pìacawéeripináwa, quéwa
Santo Dios imàaquéericatécué pirí, piwàwacaalícué picásàacawa, yá
yá nacái Espíritu Santo ìyacuéca cayábacani. 7 Macái wenàiwica
piwàwalìcu? Càmitacué píiwacali náalimácaalí nàyaca abéeritatá
píawawa. 20 Yái Diosca, yácatacué càide iyúwa nùyáaná canéeri
Píiwacali, Dioscáiná iwènìacatécué íinutá, yá cayábacatáni, quéwa
pía cawèníiri wawàsi iyú, yái càmita macái náalimá nàyaca
Iiri íiranáca. Iná picácué pimàni abéerita. Néese Dios imàacaca
pibáyawanáwa piiná iyúwa, néese walí wáalimáwanama madécaná
pìyacué mabáyawanéeri iyú chàinisi íiwitáaná wáibaidacaténá
yéewanápiná áibanái náalíacawa irípiná, wadènìanápiná
máiní cayábéerica íiwitáise yái wáalimáwanama wáibaidacaléwa
Diosca. méetàucunamata wáichawáaca.
Dios imàaca abénaméeyéi wéená
Consejos sobre el matrimonio nàyaca abéerita casíimáiri iyú.
7 Siùcade nucàlidacué piríni

yái pisutéericuéca péemìawa
núa ìwali pibànùacaalítécué
Imàaca áibanái wéená nàyaca
nàacawéeri yáapichawa casíimáiri
iyú.
nulí cuyàluta. Báisíta cayábaca 8 Núumacué pirí píacué
càmicaalí asìanái idunùa inanái máinuíyéica, manìríiyéi

ìwali. 2 Quéwa madécaná nacái, píacué nacái inìrimi
wenàiwica nawàwaca naimáca áiba yéetéeyéimicawa íicha, cayábaca
yáapicha, càmíichúaca náinusíwa, piyamáacaalícuéwa abéerita càide
càmíirica nacái nanìrisíwa, íná iyúwa nùyáaná abéerita. 9 Quéwa
cayábacata macái asìanái yeedáca càmicaalícué píalimá picùaca
íinuwa, macái inanái nacái uedáca píawawa ipíchaná pimànica
unìriwa. 3 Iwàwacutá asìali iimáca pibáyawanáwa, yásí iwàwacutácué
íinusíwa yáapichawa càide iyúwa peedáca pinìriwa, píinu nacáiwa,
iwàwacutáaná imànica. Càita nacái cayábacáiná cachàiníwanái
iwàwacutá inanái uimáca unìrisíwa picásàacaalícuéwa máinícáichacué
yáapichawa. 4 Uái inanáica càmita píináidáanícawa piimáanápiná áiba
uiná íiwacalu úa, néese unìri yáapicha.
yàasucani. Càita nacái asìali, 10-11 Quéwa nuchùulìacué
càmita iiná íiwacalini, néese íinu pía, píacué cáinuíyéica, píacué

yàasucani. 5 Picácué pimáisanìa nacái canìríiyéica càide
piináwa píinu íichawa, pinìri íicha iyúwaté Wáiwacali íimáaná
nacáiwa, càmicaalícué abédanama walí, càmíinápiná inanái imàaca
píiwitáise píapichawáaca inìriwa, càita nacái càmíinápiná
quéechacáwa càmíinápiná piimá asìali imàaca íinuwa. Càmíiricata
píapichawáaca maléená èerita núa meedá yái ichùulièricuéca
pisutáanápinácué Dios íicha pía, néese Wáiwacalicata yái
manuísíwata. Pidécanáamicué ichùulièricuéca càmíinápiná pimàni
pimáalàidaca pimànica cài, néese cài. Quéwa inanái uèpùacaalíwa
iwàwacutácué pèepùa piimá unìri íichawa, iwàwacutá
píapichawáaca àniwa ipíchanácué uyamáacawa abéechúata, canáca
càmita píalimá picùaca píawawa, yéewaná uedá ulíwa áiba àniwa.
yá Satanás yáalimáidacuéca pía Néese càmicaalí quirínama uwàwa
pimàníinápiná pibáyawanáwa áiba ùyaca abéechúata, yá iwàwacutá
yáapicha. unìri, úa nacái nawènúadaca
427 1 CORINTIOS 7
náiwitáisewa nalíwáaca nàyacaténá nèepùacawa píichacué càmicáiná

abédanamata náapichawáaca àniwa. Dios iwàwa wapéliayacacawa,
12 Siùcade nuwàwacué néese Dios idéca imáidaca wía
nùalàaca pía quiríta càide iyúwa wàyáanápiná matuíbanáiri iyú.
nuínáidáanáwa, píacué áibanái 16 Nawàwacaalícué nèepùacawa
yeebáidéeyéica Wáiwacali píicha, pimàacacué nèepùacawa

itàacái. Càmita Wáiwacali ipíchanácué pipéliayacacawa,
ichùulìa núa nùalàanápinácué pía càmicáinácué píalíawa, píacué
tàacáisi iyú núuméeripinácuéca inanáica, asáisí píalimácaalí
pirí, quéwa nuínáidacawa piwènúadaca pinìri íiwitáisewa
cayábacani. Péemìacué: Abéeri Dios irípiná. Càita nacái píacué
asìali yeebáidéeri Jesucristo asìanáica, càmitacué píalíawa asáisí
itàacái íinucaalí càmíichúa píalimácaalí nacái piwènúadaca
yeebáida, quéwa uwàwacaalí píinu íiwitáisewa Dios irípiná.
ùyaca yáapicha, iwàwacutá asìali 17 Píalimáwanama macáitacué
yeebáidéerica Jesucristo càmita iwàwacutáca pìyaca càide iyúwaté

imàaca íichawa úa. 13 Càita nacái Wáiwacali imàacáanátécué
inanái yeebáidéechúa Jesucristo pirí chàinisi píibaidacaténácué
itàacái unìricaalí càmíiri irí. Càmicaalícué báawa yái
yeebáida, quéwa iwàwacaalí píibaidacaléca, néese pìyacué
ìyaca úapicha, iwàwacutá inanái càide iyúwaté pìyáaná Dios
yeebáidéechúa Jesucristo càmita imáidacaalítécué pía. Càita
umàaca uíchawani. 14 Cayábaca nùalàaca macáita wenàiwica
nayamáacawa náapichawáaca, yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
yácáiná Dios iicáca iyúwa ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé
yàasu wenàiwicapináwa yái imanùbaca. 18 Dios imáidacaalí
asìalica ùwalíise úái íinuca asìali namàníiricaté irí circuncisión,
yeebáidéechúaca Jesucristo. Càita càmita iwàwacutá iwènúadaca
nacái Dios iicáca iyúwa yàasu yàasu circuncisiónwa. Càita nacái
wenàiwicapináwa úái inanáica Dios imáidacaalí asìali càmíiricaté
ìwalíise yái unìrica yeebáidéerica namàni irí circuncisión, càmita
Jesucristo. Píacué yeebáidéeyéica iwàwacutá imàacaca namànica
Jesucristo, càmicaalícué piyamáawa iríni siùcade. 19 Picácué achúma
pìacawéeri yáapichawa càmíirica píináidáanícawa piwàwawa
yeebáida, yá cawàwanátacué circuncisión ìwali, cáininácáiná
péenibe càmita neebáida Jesucristo Dios iicáca macái wenàiwica
itàacái; néese piyamáacaalícuéwa íiwitáaná abédanamata. Abéerita
pìacawéeri yáapichawa, péenibe píináidacuéwa pimàníinápiná
yáapichawa nacái, yásí Dios machacàníiri iyú càide iyúwa
iicácuéca péenibe iyúwa yàasu Dios iwàwáaná. 20 Càmicaalícué
wenàiwicapináwa. 15 Quéwa báawa píibaidacalé, néese
yái unìrica, úa nacái íinuca, iwàwacutácué macáita pìyaca càide
càmíiyéica yeebáida Jesucristo iyúwa pìyáanáté quéecha Dios
itàacái máinícaalí nawàwaca imáidacaalítécué pía. 21 Aibanái
nèepùacawa nàacawéeri íichawa yàasu wenàiwicacaalíté pía
yeebáidéerica, pimàacacué íibaidéericaté mawèníiri iyú Dios
nèepùacawa náicha. Píacué imáidacaalíté pía, picá achúma
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, piwàwa ìwali. Quéwa namàacacaalí
càmitacué iwàwacutá piyamáacawa pèepunícawa matuíbanáita,
pìacawéeri yáapichawa yá cayábaca pèepunícawa
càmíirica yeebáida nawàwacaalí máiwacalináwaca. 22 Cáinináca Dios
1 CORINTIOS 7 428
iicáca macái wenàiwica íiwitáaná canìríiyéica nàyapiná càulenéeri

abédanamata, íná áibanái yàasu iyú chái èeri irìcu, iwàwacutácáiná
wenàiwicacaalíté pía íibaidéerica nàuwichàacawa Cristo irípiná. Iná
mawèníiri iyú Dios imáidacaalíté nùalàacuéca pía ipíchanácué máiní
pía peebáidáanápináté Wáiwacali pìyaca càulenéeri iyú.
itàacái, néese siùcade éwita 29 Píacué nuénánáica càicué
áibanái yàasu wenàiwicacáaníta nuwàwaca nùalàaca pía: Iyaca

pía mamáalàacata, càicáaníta wapíchalé achúma èeríinata
iwàwacutá piwàwalica Wáiwacali meedá, íná siùcade cawinácaalí
idéca iwasàaca pía Dios yàasu idènièyéica yàacawéeriwa,
yùuwichàacáisi íicha píibaidacaténá iwàwacutá náibaidaca Wáiwacali
Wáiwacali irípiná; càita nacái pía irípiná càide iyúwa náalimáanáta
yèepuníiricatéwa máiwacalináwaca cachàiníiri iyú. 30 Càita nacái
chái èeri irìcu Dios imáidacaalíté cawinácaalí achúméeyéica iwàwa
pía, siùcáisede Cristo yàasu yéenánái yéetéeyéimiwa ìwaliwa
wenàiwicaca pía íibaidéeripiná iwàwacutá náibaidaca Wáiwacali
Cristo irí càiripináta. 23 Dios irípiná càide iyúwa càmíiyéi
iwènìacatécué pía cawèníiri wawàsi achúma iwàwa. Cawinácaalí nacái
iyú, yái Iiri íiranáca. Iná picácué imàníiyéica fiesta iwàwacutá
píináidáanícawa ìwali yái èeri nàyaca cáimiétaquéeri iyú
mìnanái íimáanáca pìwali. Picácué càide iyúwa càmíiyéi máiní
nacái cáimacái piicáca píawawa casíimái iwàwa náibaidacaténá
iyúwa èeri mìnanái. 24 Iná píacué cáalíacáiri iyú Wáiwacali irípiná.
nuénánáica, càmicaalícué báawa Cawinácaalí nacái iwènièyéica
píibaidacalé, néese iwàwacutácué wawàsi iwàwacutá càmita máiní
pìyaca mamáalàacata càide iyúwa cáinináca naicáca nàasuwa,
pìyáanátécué Dios imáidacaalítécué néese iwàwacutá náináidacawa
pía. càide iyúwa canéeyéica yàasu,
25 Siùcade nùalàacué pía nàwali náibaidacaténá cachàiníiri iyú
níara càmíiyéicáwaca icásàawa. Wáiwacali irípiná. 31 Cawinácaalí
Wáiwacali càmita imàaca nulí nacái imàníiyéica yàasu wawàsiwa
tàacáisi nuchùulìanápiná nía chái èeri irìcu needácaténá nalíwa
quéwa núalimá nùalàaca nía Dios plata, iwàwacutá càmita máiní
iyúudàacáiná núa manuísíwata, báawaca nawàwa náináidáanícawa
iicácáiná nupualé, yéewanápiná nàasu cawèníiri ìwaliwa chái èeri
nùalàaca wenàiwica cáalíacáiri irìcuírica, yácáiná mesúnamáita
iyú. 26 Nuínáidacawa cayábaca imáalàapinácawa macáita yái
macáita wenàiwica nayamáacaalíwa waiquéerica chái èeri irìcu.
càide iyúwa nùyáaná máinuta, 32 Càmitacué nuwàwa
manìrita nacái macáicáinácué píináidáanícawa báawanama

càulenápiná wàasu èeri siùcade, chái èeri yàasu wawàsi ìwali.
nàuwichàidapinácaalí wía Cristo Máinucaalí asìali, yásí íináidacawa
ìwalíise, weebáidacáiná itàacái. Wáiwacali yàasu wawàsi ìwali
27 Quéwa cáinucaalí pía, picá imànicaténá càide iyúwa Wáiwacali
pimàaca píichawa úa. Máinucaalí pía, iwàwáaná casíimáicaténá imànica
cayábaca càmicaalí peedá píinuwa. Wáiwacali iwàwa. 33 Quéwa
28 Quéwa peedácaalí píinupináwa, cáinucaalí asìali, yá iwàwacutá
càmita pimàni pibáyawanáwa. íináidacawa chái èeri yàasu wawàsi
Càita nacái mànacàu uedácaalí ìwali casíimáicaténá imànica íinu
unìriwa, càmita cabáyawaná úa. iwàwawa. Yái asìali càmita yáalimá
Quéwa níái cáinuíyéica, nía nacái íibaidaca macái ichàini iyúwa
íinu irípináwa, Wáiwacali irípiná iwàwacutá ucásàacawa abéeri

nacái. 34 Càita nacái manìríichúa, yáapicha yeebáidéerica Jesucristo
áiba inanái nacái càmíichúaca itàacái. 40 Quéwa nuínáidacawa
icásàawa, náináidacawa Wáiwacali casíimáinápiná cachàiníwanái
yàasu wawàsi ìwali, casíimáicaténá uwàwa càmicaalí uedá unìripináwa
namànica Wáiwacali iwàwa, àniwa. Càita nuínáidacawa,
namàacacaténá naináwa, náiwitáise nuebáida nacái Espíritu Santo
nacáiwa Dios irí, náibaidacaténá Dios néeséeri idéca iyúudàaca
cachàiníiri iyú irípiná. Quéwa áiba nuínáidáanáwa cài.
inanái canìríichúaca iwàwacutá
uínáidacawa chái èeri yàasu Los alimentos consagrados
wawàsi ìwali usíimáidacaténá a los ídolos
unìriwa.
35 Càita nùalàacuéca pía
nuyúudàacaténácué pía. Càmita

8 Siùcade nucàlidacué piríni
ìwali yái pisutéericuéca
péemìawa núa ìwali pìasu cuyàluta
numáisanìacué picásàacawa, irìcuwa: yái iinási áibanái inuérica
néese núumacué pirí cài iyúwa sacrificio nàacaténá
pìyacaténácué cáimiétaquéeri ídolo cuwáinái yéenáiwaná
iyú, píibaidáanápinácué nacái icàaluíniná, càide iyúwa
Wáiwacali irípiná macái pichàini náiwitáise ìyáaná, níara áibanáica
iyúwa. càmíiyéica yeebáida Jesucristo
36 Quéwa áibacaalí asìali itàacái. Pidécuéca píimaca
íináidawa càmita cayába cáalíacáicasacué pía macáita.
imáisanìacaalí mamáalàacata Cayábacué nuénánái, ipíchanácué
íiduwa ucásàacawa béerucáiná cáimacáica piicáca píawawa
úa, uwàwacaalí ucásàacawa píalíacái ìwalíisewa. Cayába
nacái, yásí cayábaca úaniri cachàiníwanái cáininácaalícué
imàacacaalí ucásàacawa. Càmita piicáyacacawa, yéewanápinácué
namàni nàyaca nabáyawanáwa, píiwitáise idàwinàacawa Dios
níái icásèeyéicawa. 37 Quéwa íiwitáise iyú peebáidacaténácué
áibacaalí idènìa íiduwa, càmicaalí itàacái tài íiméeri iyú. 2 Cawinácaalí
iwàwacutá íidu icásàacawa iyúunáidéerica yáalíacawa
asìali yáapicha, càmicaalí nacái madécaná wawàsi ìwali, càmitàacá
uwàwa ucásàacawa, úaniri nacái yáalíawa cayába càide iyúwa
íináidacaalíwa càmíinápiná imàaca iwàwacutáaná yáalíacawa. 3 Quéwa
ucásàacawa yáapicha yái asìalica, cawinácaalí cáinináca iicáca
yá úaniri imànica ìyaca cayábéeri Dios, yásí Dios yáalía iicáca yái
wawàsi. 38 Iná cawinácaalí wenàiwicaca, cayábaca Dios iicáca
imàaquéerica íiduwa icásàacawa íiwitáise nacái.
imànica cayábéeri wawàsi. 4 Pisutácatécué péemìawa núa
Quéwa cawinácaalí càmíirica asáisí cayábacaalícué piyáaca

imàaca ucásàacawa imànita nacái iinási nanuérica iyúwa sacrificio
cayábéeri yáwanái. nàacaténá ídolo icàaluíniná,
39 Uái canìríichúaca canáca níái cuwáinái yéenáiwanáca.
yéewaná umàaca uíchawa Càitacué núumaca pirí ìwali:
unìriwa. Iwàwacutá uyamáacawa Báisíta canéerica iwèni meedáni,
yáapicha idècunitàacá cáucani. canáca nacái ichàini yái ídoloca,
Quéwa yéetácaalíwa uícha, yásí cuwáisàiri yéenáiwanáca meedáni
úalimáca udéca ucásàacawa chái èeri irìcu, canácáiná áiba
àniwa yáapicha cawinácaalí asìali báisíiri Dios íicha, abéerita yái
máinuírica uwàwéerica, quéwa Diosca. 5 Báisíta nàyaca madécaná
demonio íiwacanánái cachàiníiyéi áibanái inuérica iyúwa sacrificio

báawéeyéi íiwitáise icuèyéica ídolo cuwáisàiri yéenáiwaná irí,
yàasu cáliwa chènuníiséeri cáuli càicáaníta iwàwacutácué piicá
irìcubàa, chái èeri irìcu nacái píichawa cayába ipíchanácué abéeri
èeri mìnanái yèeyéica íipidená wéenásàiri càmíirica yeebáida tài
cuwáinái (íimáanáca diosnái). íiméeri iyú imànica ibáyawanáwa
Madécaná wenàiwica nàaca iicácáinácué piyáacani, yái iinásica.
demonio icàaluíniná, wenàiwica 10 Píacáiná yáaliéricawa Dios
icàlidéeyéica ìwali cuwáináicasa imàacaca piyáaca yái iinásica,

nía. 6 Quéwacué canáca walí áiba néese píawinacaalíwa piyáacaténá
wèeripiná icàaluíniná íicha yái piyáacaléwa ídolo yàasu templo
abéerita Wáaniri Diosca. Wáaniri néré, nawacùacataléca iinási
Dios imànicaté macáita, íná nanuérimica iyúwa sacrificio ídolo
wawàwa wàyaca càide iyúwa irí, yá cawàwanáta abéeri wéená
iwàwáaná. Iya nacái abéerita càmíiri yeebáida tài íiméeri iyú
Wacuèriná, yái Wáiwacali iicáca pía néré, néese iwàlùacawa
Jesucristoca, yái idàbéericaté néré nacái iyáacaténá yái iinásica,
macáita, àta wía nacái, Wáaniri éwita íináidacáanítawa càmita
Dios irípiná. Dios iwàwa imànica cài. 11 Pidéca
7 Quéwa càmitacué macái wéená píimaca pìwaliwa píalíanásawa
náalía néemìaca cayába càinácaalí madécaná, quéwa yái píalíacáica
íimáaná yái tàacáisica. Càmita càmita iyúudàa péenásàiri yái
cachàini náiwitáise Dios ìwali càmíirica yeebáida tài íiméeri
càmicáinácá náalía cayába. Níái iyú, néese pidéca pimànica irí
wéenánái yéewánéeyéita yàaca máiní báawéeri píalíacái iyúwa,
ídolo cuwáisàiri yéenáiwaná yá cawàwanáta yéetápinácawa
icàaluíniná ipíchawáiseté méetàuculé Dios íicha ibáyawaná
nawènúadaca náiwitáisewa yáapichawa, yái péenásàirica,
neebáidacaténá Jesucristo itàacái. éwitaté Cristo yéetácáanítawa
Nayáacaalí nayáacaléwa áibanái nacái íichawalíná. 12 Iná
yáapicha, nawènìacaalí iinási nacái péewáidacaalícué péenánáiwa
yàcalé irìcu, yá náalíacawa áibanái càmíiyéica yeebáida tài íiméeri
nadéca nanúaca yái pìráimica iyú namàníinápiná áiba wawàsi
iyúwa sacrificio nàacaténá náináidéerica ìwali càmíirica Dios
ídolo icàaluíniná. Abénaméeyéi iwàwa namànica, yá pimànicuéca
wéená iyáacaalí yái iinásica, yá pìacawa pibáyawanáwa péenánái
nayúunáidaca càmita báisí Dios iríwa, Cristo irí nacái. 13 Iná yái
imàaca nayáacani. Quéwa nuyáanáca iinási imàacacaalí
nayáacani quéwanáta. Iná nadàbaca nuénásàiri imànica ibáyawanáwa
náináidacawa méetàuculé Dios nuyáacalé ìwalíise, yásí cayába
íicha, yá báawaca náiwitáise cachàiníwanái càmíinápiná
ìwalíise yái namàníináca wawàsi quirínama nuyáaca iinási,
náináidéerica Dios imáisanìaca ipíchaná núalimáidaca nuicáwa
namànica. 8 Báisíta càmita cayába nuénásàiriwa àta imànicataléta
Dios iicáca wía ìwalíise meedá yái ibáyawanáwa.
wayéerica, íná càmita cayábáwanái
Dios iicáca wía áiba wawàsi ìwalíise Los derechos de un apóstol
wayáacaalíni. Càita nacái càmita
báawa Dios iicáca wía ìwalíise yái
càmíirica wayáa. 9 Quéwacué éwita
9 Ewita apóstolcáaníta núa, yái
Dios ibànuèrica, càicáaníta
càmita nuèpuníwa càide iyúwa
Dios imàacacáaníta piyáaca iinási isíimáidáaná núa meedá, néese
431 1 CORINTIOS 9
nuwàwaca nuyúudàaca áibanái. wenàiwica ibànacaalí ibànacalewa

Báisíta Dios imàacacaté núa abéyéeri uva yéetaná, càmita
apóstolpiná, íná canáca ichùulièri iwàwacutá ipáyaidaca iyáacaténá
núa chái èeri irìcu. Nudéca nuicáca yàasu uva ìyacanáwa. Càita nacái
Wáiwacali Jesús. Píacué nacái abéeri icùacaalí áibanái ipìra
yáasáidéeyéica apóstolca núa ovejanái, canáca imáisanièri
bàaluitécáiná piwènúadacuéca ìiraca leche yeedéerica ovejanái
píiwitáisewa Dios irípiná íicha. Càita nacái Dios imàacaca
nuíbaidacaalíté Wáiwacali irípiná apóstolnái isutáca iyáapináwa
pèewibàa, nucàlidáanápinácué wenàiwicanái íicha yeebáidéeyéica
pirí iináwaná ìwali. 2 Cawàwanáta Jesucristo itàacái Dios ibànùacáiná
áibanái càmita naicá núa càide apóstolnái nàatalé. 8 Picácué
iyúwa apóstol, yái Dios ibànuèrica, píináidawa núumáanáca càiri
quéwa píalíacuéwa báisíiri iyú tàacáisi nuíwitáise iyúwa meedá,
apóstolca núa, bàaluitécáiná bàaluitécáiná Dios cài íimaca
piwènúadacuéca píiwitáisewa imàacacaalíté itàacáiwa profeta
peebáidacaténá Wáiwacali itàacái, Moisés irí, Moisés icàlidacaténáté
nucàlidacaalítécué pirí iináwaná israelitanái iríni. 9 Càité Moisés
ìwali. Càita Dios yáasáidacuéca pirí itànàaca tàacáisi bàaluité Dios
apóstolca núa. inùmalìcuíse: “Picácué pidacùa
3 Natàanícaalí báawéeri iyú pacá inùma ituínási íicha
nùwali, náimacaalí nacái càmitasa idècunitàacá uíbaidaca pirí
apóstolca núa, yásí cài núuma ubawàidaca ituínási, ùulùacaténá
nalíwa: 4 Dios ibànùacaté núa ituínási iwìralè, néese pimàacacué
iyúwa apóstol nucàlidacaténá uyáacani idècunitàacá uíbaidaca
Wáiwacali iináwaná, íná Dios uèpunícawa”, íimaca. Dios
imàacaca nusutáca nuyáapináwa íimacaté cài walí wáalíacaténáwa
wenàiwicanái íicha yeebáidéeyéica catúulécanáca iicáca pacá, quéwa
Jesucristo itàacái. 5 Dios imàaca iwàwacutácué wáalíacawa áiba
nacái macái apóstol idènìaca wawàsi quiríta. 10 Dios íimacaté cài
íinuwa yeebáidéechúa Jesucristo icàlidacaténá walí iwàwacutáanáca
itàacái, imàaca nacái apóstol wayúudàaca wenàiwica
itéca yáapichawa úa idècunitàacá iyúudèeyéica wía. Dios ichùulìacaté
yèepunícawa icàlidacaténá Dios Moisés itànàanápináté yái tàacáisi
itàacái, càide iyúwa áibanái apóstol wamànicaténá cayábéeri nalí
namàníiná, nía nacái Wáiwacali cawinácaalí yéewáidéeyéica
yéenánái iméeréerináica, Pedro wía Dios itàacái iyú. Péemìacué
nacái. Iná nudènìacaalí nuínuwatá, comparación: Asìali ichùnìacaalí
yá cayábaca nutéca núapichawa cáli nabànacatáipiná, yá iwàwacutá
úatá. 6 Dios imàaca nacái Bernabé, namàacaca yeedáca yàasupináwa
núa nacái wayamáidaca wáibaidaca quíiracaalí yái ìyacanásica. Càita
wacáapi iyúwa, wasutácaténácué nacái cawinácaalí yùuluèrica
píicha wayáapináwa idècunitàacá ituínási iwìralè, iwàwacutá
wacàlidaca pirícué Dios itàacái. namàacaca yeedáca yàasupináwa.
Quéwa éwita Dios ibatàacáaníta Càita nacái wía yéewáidéeyéicuéca
wamànica cài, càicáaníta càmitaté pía, Dios imàacaca wasutácuéca
wasutácué píicha wayáapináwa, píicha wayáapináwa.
néese wíata ipáyaidaténi. 11 Wabànacatécué Dios itàacái
7 Péemìacué comparación: piwàwalìcu, íná cayábaca
Píalíacuéwa úwinái càmita wasutácué píicha weedácaténá
nawènìa nayáapináwa. Càita nacái wàasupináwa,
1 CORINTIOS 9 432
yái wayáapiná, wabàlepiná nacái, ichùulìacáiná núa. ¡Máiní báawéeri

wayamáacatáipiná nacái chái yùuwichàacáisi yàanèeripináca
èeri irìcu. 12 Dios imàacacáiná nùwali càmicaalí nucàlida yái
áibanái yéewáidéeyéicuéca pía tàacáisica wenàiwicanái irí! 17 Iná
isutácuéca píichani, yá máiní nucàlidacaalíté yái tàacáisica
cachàiníwanái Dios imàaca nuíwitáise iyúwa meedátá, yá
wasutácuéca píichani, wíacáináté nuedácaté wenàiwicanái íicha
idàbáanéeyéicaté icàlidacuéca pirí nuwènipináwatá. Quéwa càmita
Jesucristo iináwaná. Quéwa, éwita nucàlidani nuíwitáise iyúwa,
Dios imàacacáaníta wasutácuéca néese Dioscata yái ichùulièrica
píicha wayáapináwa, càicáaníta nucàlidacani. 18 Yácata nuwèni
càmita cài wamànica. Néese yái: Casíimáica nuwàwa
wàidenìacaté wàuwichàanáwa nucàlidacáiná mawèníiri iyúni
wáibaidaca wawènìanápiná yái tàacáisica íiméerica Cristo
wayáawa ipíchanácué báawaca iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
péemìaca Cristo itàacái ìwalíise yùuwichàacáisi íicha. Càita
yái wasutáanácuéca wayáapináwa nucàlidaca mawèníiri iyúni:
píicha. Ewita Dios imàacacáaníta
13 Píalíacuéwa naináwaná ìwali, nusutácué píicha nuyáapináwa
cawinácaalí íibaidéeyéica templo nucàlidacáinácué pirí itàacái,
irìcu. Needáca nayáawa templo càicáaníta càmita cài nusutácuéca
irìcuíse. Iimáanáca, cawinácaalí píichani.
inuéyéica pìrái iyúwa sacrificio, 19 Ewita càmicáaníta áibanái
needáca nalíwa iinási yéenáimi, yàasu wenàiwica núa íibaidéerica

macái pìrái yéená nanuérica mawèníiri iyú, càicáaníta
neemácaténáni altar íinata. 14 Càita numàacaca núawawa càide iyúwa
nacái Wáiwacali idéca ichùulìaca macái wenàiwicanái yàasu
cayábáanápiná nàyaca náibaidacalé wenàiwica íibaidéerica
ìwaliwa namàníirica Dios mawèníiri iyú nuyúudàanápiná
irípiná, cawinácaalí icàlidéeyéica áibanái wenàiwica manùbéeyéi
yái tàacáisi cayábéerica, íná nawènúadáanápiná náiwitáisewa
cayábaca nasutáca nayáapináwa Cristo irípiná. 20 Nùyacaalí judíonái
wenàiwicanái íicha yeebáidéeyéica yáapicha, yá nùyaca càide iyúwa
Wáiwacali itàacái. Yácata náiwitáise ìyáaná nuyúudàacaténá
nawèni, níái icàlidéeyéica Dios nawènúadaca náiwitáisewa Cristo
itàacái. 15 Quéwa canácatáita irípiná. Càita nacái numànica
cài numànité nùyacaalítécué nùyacaalí náapicha níái càmíiyéica
píapicha, càmita nacái nutànàacué judío yeebáidéeyéica tàacáisi Dios
pirí cuyàluta siùca pìacaténácué imàaquéericaté profeta Moisés irí
nulí wawàsi. ¡Máiní casíimáica bàaluité; yá nùaca Dios icàaluíniná
nuwàwa nucàlidacué pirí náapicha càide iyúwa náiwitáise
Dios itàacái mawèníiri iyú! ìyáaná, yéewacaténá néemìaca
¡Cayába cachàiníwanái nulítáni nucàlidaca nalí Cristo iináwaná
nuétácaalíwatá ipíchaná ìwali, éwitacué càmicáaníta
nuyamáidaca nucàlidaca Dios iwàwacutá wamànica càide iyúwa
itàacái mawèníiri iyú! Moisés yàasu tàacáisi íimáaná
16 Càmita cachàini nuicá núawawa wàacaténá Dios icàaluíniná, wía
ìwalíise yái nucàlidáanáca yeebáidéeyéica Cristo itàacái.
Cristo iwasàaca wenàiwica 21 Càita nacái nùyacaalí náapicha
Dios yàasu yùuwichàacáisi níái càmíiyéica judío, càmíiyéica

íicha. Néese nucàlidacani Cristo ìya Moisés yàasu tàacáisi
ìwali, yá càmita numàni iyúwa yàasu wenàiwicanái iríwa

wenàiwica imàníirica càide iyúwa chènuniré. 25 Chái èeri irìcu macáita
Moisés yàasu tàacáisi íimáaná, iwàwéeyéica isàiwicaca deporte
nuwàwacáiná nuwènúadaca needácaténá nalíwa cawèníiri,
náiwitáise Cristo irípiná. Quéwa néewáidacawa cachàiníiri iyú
éwita càmicáaníta numàni càide yéewacaténá cachàinica nainá;
iyúwa wenàiwica ìyéerica càide namàacaca náichawa macái wawàsi
iyúwa Moisés yàasu tàacáisi imàníirica báawéeri nainá irí. Yá
íimáaná, càicáaníta nuebáidaca néewáidacawa cachàiníiri iyú
mamáalàacata Dios itàacái càide needácaténá nalíwa abéeri corona,
iyúwa Cristo ichùulìaná núa. laurel ibáiná icàyuwaniná. Quéwa
22 Nùyacaalí áibanái yáapicha báinásíiri corona yèepùaca chuìca
càmíiyéica yeebáida tài íiméeri ráunamáita, yá imáalàacawa, néese
iyú, yá nuèpùa nùyaca càide wía yeebáidéeyéica Jesucristo
iyúwa abéeri néená, nuicá itàacái wáibaidaca cachàiníiri iyú
nacái cáimiétaquéeri iyú yái Wáiwacali irípináwa weedácaténá
náináidáanácawa, càmita nuicáaní walíwa áiba cawèníiri càmíirica
naquíniná. Càita nùyaca náapicha imáalàawa ìyéerica chènuniré.
nuyúudàacaténá neebáidaca 26 Núacata càmíiri iyúwa matuíri
Jesucristo itàacái cachàiníwanái. ipìanícaalíwa éeruwaca, càmita

Iná núalimáidaca nùyaca nacái iyúwa áiba inúadáidéeri
abédanamata náapicha macái cáuli meedá. Néese núalíacawa
wenàiwica íiwitáaná numànicaténá càinácaalí Wáiwacali iwàwáaná
àta càinácaalí núalimáanáta numànica, yá nuíbaidaca
numànica nuyúudàacaténá cachàiníiri iyú Wáiwacali irípiná.
abénaméeyéi nawènúadaca 27 Nucùaca núawawa, nuiná
náiwitáisewa Cristo irípiná nacáiwa cachàiníiri iyú ipíchaná

yéewacaténá iwasàaca nía Dios numànica nubáyawanáwa,
yàasu yùuwichàacáisi íicha. 23 Càita ipíchaná nacái numànica áiba
numànica yéewacaténá madécaná wawàsi càmíirica iyúudàa áibanái,
wenàiwica yéemìaca yái tàacáisi càmicáiná nuwàwa Wáiwacali
cayábéerica íiméerica Cristo imáisanìaca nuíbaidáanápiná irí
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu quirínama idécanáami nuéwáidaca
yùuwichàacáisi íicha, nuwàwacáiná áibanái.
nacái Dios imànica nulí cayábéeri
náapicha níái yeebáidéeyéica Cristo. Consejos contra la idolatría
10
24 Péemìacué comparación: Píacué nuénánáica,
Píalíacuéwa ìwali yái picácué piimáicha
napìaníinácawa carrera ìwali, yá macái wàawirináimi israelitanái
macáita napìanícawa, quéwa namusúacatéwa profeta Moisés
abéerita yái imawènìadéerica yáapicha Egipto yàasu cáli
áibanái yeedáca iríwa cawèníiri. íicha. Néeseté idècunitàacá
Càide iyúwa níái ipìaníiyéicawa nèepunícawa nàacawa manacúali
cachàiníiri iyú carrera ìwali, càita yùucubàa càináwàiri, yáté Dios
nacái iwàwacutácué píibaidaca imàacaca manuíri acalèe yàacawa
Dios irípiná cachàiníiri iyú, napíchalépiná yáasáidacaténáté
píalimáidacué macái pichàini alénácaalí iwàwacutá nàacawa.
iyúwa pimànicaténá càide iyúwa Macáita nèepunícatéwa acalèe
ichùulìanácué pía. Càicué pimàni yáapíise, catámèeri irìcu ùuléeri
peedácaténácué piríwa yái íicha. Macáitaté nàacawa Moisés
cawèníirica Wáiwacali yèeripináca yáapicha, yá nachàbacatéwa chuìri
1 CORINTIOS 10 434
cáli íinatabàa Mar Rojo yàasu nabáyawanáwa mamáalàacata

manuíri úni ìwalìabàa. 2 Càité néese Dios yùuwichàidacaté nía.
macáita abédanama namànicaté Yáté néetácawa àapi iyú Dios
náiwitáisewa Moisés yáapicha ibànuèyéica nèewiré. 10 Picácué
namànicaténáté iyúwa Moisés picuísa píichawa Dios càide iyúwaté
ichùulìaná nía càide iyúwaté abénaméeyéi nacuísáidacaté Dios,
nadéca nacáicaalí nabautizácawa yáté Dios ibànùaca yàasu ángelwa
nèepunícáinátéwa Moisés yáapicha inuérica wenàiwica, yá inúacaté nía.
acalèe yáapíise, úni ìwalìabàa 11 Càité ichàbacawa. Dios
nacái. 3 Càité nacái macáita yùuwichàidacaté wàawirináimi

nayáacaté chènuníiséeri yàacàsi yéewáidacaténá wía ipíchaná
Dios yèericaté nalí, yái pan wamànica càide iyúwa namàníináté.
nacáirica íipidenéericaté maná. Néeseté áibanái profeta natànàacaté
4 Macáita nacái nàiracaté úni Dios itàacái nàalàacaténá wía
Dios imàaquéericaté imusúacawa ipíchaná wamànica wabáyawanáwa,
íba yèewíise. Yái Cristo wía ìyéeyéica siùcade ipíchawáise
yàacawéeridéericaté yèepunícawa èeri imáalàacawa. 12 Iná
nía, càicanide iyúwa cachàiníiri píináidacaalícuéwa cachàinica
íba Cristo yàacáináté nacáuca. píiwitáise, cáalíacáiri nacái,
5 Quéwaté báawaca Dios iicáca iwàwacutácué piicá píichawa
náiwitáise batéwa macáita, ínáté cayába ipíchaná picaláacawa
Dios inúaca nía, yá nachéecami Dios íicha pimànicáichacué
icàlàlìacatéwa manacúali yùucubàa pibáyawanáwa. 13 Pidàbacaalícué
càináwàiri. piwàwaca pimànica pibáyawanáwa,
6 Càité nachàbacawa. Dios néese piwàwalicué macái èeri
yùuwichàidacaté nía mìnanái nachàbaca càiri wawàsi
yéewáidacaténá wía ipíchaná yáalimáidéerica nía namàníinápiná
wawàwaca báawéeri càide nabáyawanáwa. Quéwa cayábéeri
iyúwaté nawàwáaná báawéeri. Dios íiwitáise, imàníirica nacái
7 Iná picácué pìa ídolo cuwáinái machacàníiri iyú càide iyúwa
yéenáiwaná icàaluíniná càide íimáaná, yá iyúudàapinácué pía
iyúwaté abénaméeyéi nanúanáté ipíchaná pimànica pibáyawanáwa.
pìrái, nayáaca nacái iinási Iná yéewa píalimácué manuíca
nàacaténá ídolo icàaluíniná. Càité píináidacawa piwàwawa
profeta itànàaca Dios itàacái Dios ìwali càmíinápinácué
íiméerica: “Níara wenàiwicaca imàaca càulenéeri wawàsi
náawinacatéwa nayáacaténá yáalimáidaca pía cachàiníwanái
iinási, yáté nàiraca nacái, néese íicha yái píaliméericuéca
namichàacatéwa nasàiwicacaténá pìidenìaca. Néese càulenéeri
náapichawáaca, yá naimáca wawàsi yáalimáidacaalícué pía
náapichawáaca”, íimaca. 8 Píacué pimàníinápiná pibáyawanáwa,
nuénánái, picácué waimá áiba yásí Dios iyúudàacué píawa
yáapicha càmíichúaca wáinusíwa, yéewacaténá pìidenìaca
càmíirica nacái wanìrisíwa, mamáalàacatani ipíchanácué
càide iyúwaté abénaméeyéi pimànica pibáyawanáwa. Càipiná
imàníináté. Yáté veintitres mil Dios iyúudàapinácué píawa, íná
namanùbaca néetácawa Dios càmitacué iwàwacutá pimànica
inúacáináté nía nabáyawaná pibáyawanáwa.
ìwalíise. 9 Picácué nacái wáalimáida 14 Iná píacué nuénánái
waicáwa Cristo càide iyúwaté nuwàwéeyéica, picácué

abénaméeyéi namàníináté pìacawéerida wenàiwica
435 1 CORINTIOS 10
yèeyéica ídolo cuwáinái iinási íiwitáaná íicha. 20 Néese

yéenáiwaná icàaluíniná. Pìyacué nuwàwacué píalíacawa nàwali níara
déeculé náicha cawinácaalí áibanái yèeyéica ídolo icàaluíniná.
imàníiyéica cài. 15 Núalíacawa Namàaca iinási iyúwa sacrificio
cáiwitáisecuéca pía, íná ídolo irí, quéwa càmita nàa Dios
nutàanícué pirí nuwàwacáinácué icàaluíniná, néese nàaca demonio
píináidacawa cáalíacáiri iyú ìwali icàaluíniná. Iná càmitacué nuwàwa
yái núuméericuéca pirí. Yásí piyáaca náapichani idècunitàacá
píalíacuéwa báisícatani. 16 Macái nàaca ídolo íimiétacaná fiesta irìcu,
imanùbaca wamànicaalí Santa ipíchanácué pìyaca abédanamata
Cena, yá wasutáca Dios íicha demonio yáapicha, náapicha
cayábacaténá imànica walí uva nacái níara yèeyéica demonio
ituní, wàa nacái Dios irí ìwali icàaluíniná. 21 Càmitacué Dios
cayábéeri, yácáiná uva ituní imàaca pìiraca uva ituní Santa Cena
íimáanáca càicanide iyúwa Cristo yaalí Wáiwacali yàasu copa irìcuíse,
íiraná imusuéricatéwa íicha pìiracaalícué nacái demonio yàasu
cruz ìwali wáichawalíná. Macái copa irìcuíse. Càita nacái càmitacué
imanùbaca wàiracaalí yái uva Dios ibatàa piyáaca piyáacaléwa
ituníca, yá wáasáidaca wàyaca Santa Cenaca Wáiwacali yàasu
abédanamata Cristo yáapicha, mesa iwéré, piyáacaalícué
yéetácáinátéwa cruz ìwali piyáacaléwa nacái demonio yàasu
wáichawalíná. Macái imanùbaca mesa iwéré, aléera namànicataléca
wayáacaalí wáalimáwanama fiesta nadécanáami nanúaca pìrái
pan yéená wasubèriadéerica, yá iyúwa sacrificio nàacaténá ídolo
wáasáidaca wàyaca abédanamata cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná.
Cristo yáapicha, Cristo iiná 22 ¡Picácué wamàni cài
yùuwichàacáinátéwa cruz ipíchanácué máiní báawaca

ìwali wáichawalíná. 17 Ewita Wáiwacali iicáca wáiwitáise!
manùbéeyéicáaníta wía, càicáaníta ¡Picácué wayúunáida
macáita wayáaca abéeri pan yéená cachàiníwanáica wía Wáiwacali
macáita wamanùbaca iyúwa. íichawa! Canáca yéewaná
Càita wáasáidaca abédanamata wamànica irí càiri báawéeri wawàsi.
wáiwitáise wáapichawáaca
wàyacáiná abédanamata Cristo La libertad y el amor cristiano
yáapicha, éwita manùbéeyéicáaníta 23 Abénaméeyéi nacàlidaca:
wía. “Càmicaalí Dios imáisanìa

18 Piwàwalicué Dios ichùulìacaté wamànica áiba wawàsi, yásí
Israel itaquénáinámi bàaluité. cayábaca wamànica càinácaalí
Abédanamata namànica wawàsi wawàwéerica wamànica”,
náiwitáisewa náapichawáaca cài náimaca. Quéwa núumacué
nayáacaalíté iinási macáita pirí, éwita Dios càmicáaníta
namanùbaca iyúwa, yái pìráimi imáisanìa wamànica áiba wawàsi,
nanuéricaté iyúwa sacrificio cáuri càicáaníta càmita macái wawàsi
Dios irí. 19 Càmita núuma nàaca iyúudàa wía, áibanái nacái. Báisíta
Dios icàaluíniná cawinácaalí Dios imàacaca wamànica càide
inuéyéica pìrái iyúwa sacrificio iyúwa wawàwáaná, càmicaalí
ídolo irí. Càmita báisí cáurica yái báawa yái wawàwéerica
ídolo cuwáisàiri yéenáiwanáca, wamànica, quéwa càmita macái
íná canáca iwèni meedá. Yá wawàsi imàaca wáiwitáise
nacái pìrái iinámi neeméerica idàwinàacawa Dios íiwitáise iyú
ídolo irí, càmíirita cachàini áiba weebáidacaténá itàacái tài íiméeri
iyú, wayúudàacaténá nacái áibanái càmicáiná náalíawa cayába

neebáidáanápináni. 24 Picácué càide iyúwacué píalíanáwa.
wacutácáita wasíimáidáanápiná Nayúunáidaca báawáanápiná
wíawawa meedá, néese wacutácué Dios iicáca nía yàacàsi ìwalíise.
wayúudàacaténá áibanái Quéwa cawàwanátacué piwàwa cài
nadàwinàidaca náiwitáisewa Dios píimaca nulí: “Dios idéca imàacaca
íiwitáise iyú àta neebáidacataléta numànica càide iyúwa nuwàwáaná
itàacái tài íiméeri iyú. càmicaalí báawa yái nuwàwéerica
25 Piyáacué macáita cawinácaalí numànica, íná canáca yéewaná
iinásica piwènièricuéca áiba imáisanìaca numànicani
nawéndacataléca iinási; picácué achúmacáicha meedá iwàwa.
pisutá péemìawa nía Nudéca nùaca Dios irí cayábéeri
iwéndéeyéicani píalíacaténácuéwa yàacàsi ìwali, íná canáca yéewaná
asáisí áibanái inúacaalíté yái áiba itàaníca báawéeri iyú nùwali
pìráimica nàacaténá ídolo nuyáacalé ìwalíisewa”, càicué
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná, piwàwaca píimaca cawàwanáta.
achúmacáichacué piwàwa ìwali. 31 Báisíta, quéwa péemìacué nulí,
Dios imàacacué piyáacani íná nuénánái. Càinácaalícué wawàsi

piwènìacué matuíbanáiri iyúni. piyáaca, càinácaalícué wawàsi
26 Càmitacué iwàwacutá achúmaca nacái pimànica, pimànicué
piwàwa yàacàsi ìwali Wáiwacali abéerita yái imàaquéerica áibanái
yàasucáiná macái wawàsi èeri iicáca Dios cáimiétaquéeri iyú.
irìcuírica. 32 Picácué pimàni wawàsi cài
27 Néese áibacaalí càmíiri áibanáicaalícué iicá pimànicani
yeebáida Jesucristo itàacái, yá nacaláacawa Dios íicha, yá
imáidacaalícué piyáaca piyáacaléwa namànica nabáyawanáwa, macáita
yáapicha, piwàwacaalícué nacái cawinácaalí nía, judíocaalí nía,
piyáaca yáapicha, néese piyáacué càmíiyéicaalí judío nía,
macáita yàacàsi yèericuéca piyáa. nía nacái Dios yàasu wenàiwica
Picácué nacái pisutá péemìawa nía yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
iinási ìwali píalíacaténácuéwa asáisí 33 Núa nacái, àta càinácaalí
áibanái inúacaalíté yái pìráimica numànica, núalimáidaca

iyúwa sacrificio nàacaténá ídolo nuyúudàaca macái wenàiwica
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná, íiwitáaná. Càmita nucutá
achúmacáichacué piwàwa. 28 Quéwa numànicaténá abéerita yái
áibacaalícué cài yàalàaca pía: isíimáidéeripináca núa, néese
“Yái iinásica, nadéca nanúacani nucutáca numànicaténá yái
iyúwa sacrificio nàacaténá ídolo iyúudèeripináca manùbéeyéi
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná”, wenàiwica, yéewanápiná
càicaalícué íima pirí, néese nawènúadaca náiwitáisewa
picácué piyáani pimànicáichacué Cristo irípiná iwasàacaténá nía
báawéeri irí yái yàalèericuéca pía Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
ipíchaná iwènúadaca íiwitáisewa
Dios íicha, càmicáiná yeebáida Las mujeres en el culto
tài íiméeri iyú néese iyúunáidaca
Dios imáisanièrica wayáaca
yái iinásica. 29-30 Abénaméeyéi
11 Pìyacué nacái càide
iyúwa nùyáaná càide
iyúwa nacái Cristo ìyáanáté.
càmitàacá neebáida tài íiméeri iyú, 2 Píacué nuénánáica, ìyéeyéica
íná machawàacaca náináidacawa. Corinto ìyacàlená irìcu, nadéca

Cáaluca namànica wawàsi nacàlidacuéca nulí piináwaná ìwali.
càmíiricué cáalu pimànica, Cayábéeriquéi piwàwalíinácuéca
437 1 CORINTIOS 11
núa mamáalàacata, pimànicuéca íná iwàwacutá inanái ubàlìaca

nacái mamáalàacata càide iyúwa uíwitawa, ángelnái iicácáiná
nucàlidáanátécué pirí tàacáisi. úa. 11 Quéwa wía yeebáidéeyéica
3 Quéwa nuwàwacué píalíacawa Jesucristo itàacái, cáinináca Dios
áiba wawàsi: Càide iyúwa Dios iicáca wía abédanamata: Asìanái
ichùulìaná Cristo, yá Cristo càmita nàya isicúa canácaalí inanái,
yeebáidaca Dios itàacái, càita nacái càita nacái inanái càmita nàya
Cristo ichùulìaca macái asìanái isicúa canácaalí asìali. 12 Ewitaté
yeebáidéeyéica itàacái; néese càide Dios iwènúadacáaníta asìali ibàlài
iyúwa Cristo ichùulìaná macái yáapi idàbáanéechúa inanái iyú,
asìanái yeebáidéeyéica itàacái, yá asìali yàacawéetúapiná, càicáaníta
neebáidaca itàacái, càita nacái siùcade asìanái imusúaca iicá èeri
macái asìanái idènièyéica íinuwa inanái íicha. Quéwa Dios idàbacaté
iwàwacutá nachùulìaca náinuwa, yá macáita, wía èeri mìnanáica.
iwàwacutá nacái inanái neebáidaca 13 ¿Càinásicué píináidacawa?
nàacawéeri itàacáiwa. 4 Asìali ¿Cayábasica inanái usutácaalí

ibàlìacaalí íiwitawa idècunitàacá Dios íicha càmicaalícáwa ubàlìa
isutáca yáawawa Dios íicha, icàlida uíwitawa? 14 ¿Càmitasica macáita
nacái tàacáisi Dios inùmalìcuíse, wáalíacawa cáalacaalí asìali
càmita yàa Cristo íimiétacaná. íiwita ibáiná idàwinàacawa,
5 Quéwa càmicaalí inanái ibàlìa yásí báawaca áibanái iicácani?
uíwitawa idècunitàacá usutáca 15 Quéwa cáalacaalí inanái
Dios íicha, ucàlida nacái tàacáisi íiwita ibáiná idàwinàacawa, yá

Dios inùmalìcuíse, càmita ùa unìri casíimáica uicácani, úalíacáináwa
íimiétacanáwa, néese càica úade Dios imàacaca ulí uíwita ibáiná
iyúwa inanái nàuwisèechúaca íicha uépùacaténá uíwitawa iyú.
íiwita ibáiná macáita. 6 Càmicaalí 16 Quéwa abénaméeyéi péenácué
inanái ibàlìa uíwitawa, iwàwacutá iwàwacaalí itàaníca chàinisíiri iyú

udalúaca uíchawa uíwita ibáináwa. ìwali yái tàacáisica, càmicáiná
Quéwa báicaalí udalúaca uíwita nawàwa namànica càide iyúwa
ibáináwa macáita, iwàwacutá núumáanácué pirí, yá nùalàaca
ubàlìaca uíwitawa. 7 Iwàwacutá nía cachàiníiri iyú namàníinápiná
asìali càmita ibàlìa íiwitawa. iyúwa núumáaná. Wía apóstolca,
Dios idàbacaté idàbáanéeri asìali macáita nacái Dios yàasu
quéechatécáwa iyúwa Dios wenàiwicaca yeebáidéeyéica
iicácanáwa, íná iwàwacutá asìanái Jesucristo itàacái, càmita wamàni
yáasáidaca cachàiníirica Dios càiri méetàuculéeri wawàsi,
íiwitáise. Quéwa iwàwacutá inanái iyúwacué pimàníiná.
yáasáidaca cáimiétacanáca unìri.
8 Bàaluitécáiná Dios idàbacaalíté Abusos en la Cena del Señor
idàbáanéeri asìalica, càmitaté 17 Siùcade
nutànàacué pirí áiba
Dios iwènúada inanái ibàlài yáapi wawàsi ìwali, quéwacué càmita
asìali iyú ùacawéeripiná, néese núalimá núumaca cayábéeri
Dios yeedácaté asìali ibàlài yáapi, pìwali càmicáinácué pimàni
yá iwènúadacaté yáapi inanái iyú cayába. Macái imanùbaca
asìali yàacawéetúapiná. 9 Càmitaté pìwacáidáyacacaalícuéwa, yá
Dios imàni asìali inanái irípiná. pimànicuéca báawéeri piríwáaca,
Néese Dios imànicaté inanái asìali càmitacué piyúudàayacawa.
irípiná. Iná iwàwacutá inanái 18 Quéechacáwa nuwàwacué
uebáidaca unìri itàacáiwa. 10 Dios nutànàaca piríni iyúwa áibanái

imànicaté inanái asìali irípiná, icàlidáanácué piináwaná ìwali. Cài
1 CORINTIOS 11 438
náimaca: Pìwacáidáyacacuécawa úwinái Wáiwacali Jesús yàatalé

pimànicaténá culto, quéwa náibàacaténáni, yá Wáiwacali
càmitacué abédanama píiwitáise, yeedáca pan icáapi irìculéwa.
íná piwènúadacuéca píiwitáisewa 24 Néese idécanáamité yàaca
píichawáaca. Batéwa nuínáidacawa Dios irí cayábéeri pan ìwali, yá

báisícani yái náimáanácuéca pìwali. isubèriadacani. Yá íimaca: “Yácata
19 ¡Piwènúadacuéca píiwitáisewa nuiná yái, yéetéeripinácuécawa
píichawáaca cachàinicáinácué píichawalíná ipíchanácué Dios
piicáca píawawa píichawáaca yùuwichàidacuéca pía pibáyawaná
piwàwacáinácué áibanái ìwalíisewa. Piyáacuéni yái panca
náináidacawa abéericatacué pía piwàwalíiripinácué càinácaalí
níái yeebáidéeyéica Cristo itàacái nuétácawa píichawalíná”,
báisíiri iyú! 20 Piseríacuécawa íimaca yái Wáiwacalica. 25 Càité
píichawáaca, íná éwitacué nacái idécanáamité nayáaca
pìwacáidáyacacáanítawa, nayáacaléwa, yá Jesús yeedáca
càicáaníta càmitacué pimàni copa icáapi irìculéwa, abéechúa
Santa Cena machacàníiri iyú copa idènièchúa irìcuwa uva
càide iyúwa Wáiwacali iwàwáaná. ituní. Yá íimaca: “Yái uva ituníca,
21 Yàanàacáiná yàasu èericatái yácata nuíraná imusuéripinácawa
piyáacaténá piyáacaléwa nuíchawa cruz ìwali pirípinácué,
píapichawáaca ipíchawáise ipíchaná Dios yùuwichàidacuéca
pimànicuéca Santa Cena, yá pía pibáyawaná ìwalíisewa. Yái
ráunamáita piyáacuéca piyáacaléwa uva ituníca yáasáidacuéca pirí
méetàucunamata píichawáaca, yái báisíiricani yái wàlisài wawàsi
yàacàsi pitéericuéca píapichawa. Dios imàníirica wenàiwicanái
Néese áibanái catúulécanéeyéica yáapicha iwasàacaténá nía Dios
yàanèeyéicué píamíisewa yàasu yùuwichàacáisi íicha.
canéeyéica irí yàacàsi natéeripiná, Macái imanùbaca pìiracaalícuéni,
yá máapica nía, quéwa áibanái piwàwalicué càinácaalí nuétácawa
càasuíyéi nacàmaca nàiracáiná píichawalíná”, íimacaté yái
manuí uva ituní. 22 Píacué Wáiwacalica. 26 Iná nuénánái,
càasuíyéica, ¿cánácué càmita piyáacáinácué yái panca,
piyáa piyáacaléwa picapèerìcutawa pìiracáinácué nacái yái uva ituníca,
ipíchawáisecuéca pìanàaca? íná píasáidacuéca pìacawa áibanái
¿Cánácué báawa piicáca Dios irí càinácaalíté iyú Wáiwacali
yàasu wenàiwica yeebáidéeyéica yéetácawa wáichawalíná cruz
Jesucristo itàacái? ¿Cánácué ìwali. Pimànicué cài àta Wáiwacali
pibáiniada catúulécanéeyéi yàanàacataléta àniwa.
wenàiwica canéeyéica irí yàacàsi
natéeripiná? Piyúunáidacuéca Cómo se debe tomar
nucàlidáanápiná pirí pimànicuéca la Cena del Señor
cayábéeri. ¡Càmíirita! ¡Càmitacué 27 Iná macái imanùbaca
pimàni cayábéeri! pimànicaalícué Santa Cena,

iwàwacutácué piwàwalica yái
La Cena del Señor pan íimáanáca càicanide iyúwa
23 BàaluitéWáiwacali Wáiwacali iiná, yá nacái uva
yéewáidacaté núa càinácaalí ituní copa irìcuírica íimáanáca
iwàwacutáaná wamànica yái càicanide iyúwa Wáiwacali íiraná.
Santa Cenaca. Càita nacái Néese abéericaalí péenácué càmita
nuéwáidacatécué pía: Yátaté iyáa yái panca cáimiétaquéeri
catáca, ipíchawáiseté Judas itéca iyú, ìira nacái yái uva ituníca, yá
imànica ibáyawanáwa Wáiwacali piyáaca piyáacaléwa machacàníiri

irí, càmicáiná iicá cáimiétaquéeri iyú macáita pimanùbaca iyúwa,
iyú Wáiwacali iiná, íiraná nacái. ipíchaná Dios yùuwichàidaca
28 Iná ipíchawáise wayáaca wenàiwica idènièyéica cayába
pan, wàira nacái uva ituní copa yàacàsi nayáacáiná nayáacaléwa
irìcuíse, iwàwacutá wáináidacawa cadénama ipíchawáise
wáalimáwanama wawàwalìcuísewa catúulécanéeyéi yàanàaca. Néeni,
Dios iicápiná asáisí ìyacaalí áiba nùanàapinácaalícué nupáchiaca
báawéeri wawàsi wamàníirica pía, yá nuchùnìaca áiba wawàsi,
iwàwacutéerica wacàlidaca yái pisutéericuéca péemìawa núa
wáichawa quéechacáwa Dios irí ìwali pìasu cuyàluta irìcuwa.
ipíchawáise wayáaca, wàiraca
nacái yái Santa Cenaca. 29 Macái Los dones espirituales
imanùbaca wayáacaalí yái
panca, wàiracaalí nacái yái uva
ituníca, iwàwacutá wawàwalica
12 Píacué nuénánáica,
nuwàwacué nucàlidaca pirí
áiba wawàsi píalíacaténácuéwa
íimáanáca càicanide iyúwa ìwali yái chàinisica Espíritu Santo
Wáiwacali iiná, íiraná nacái, imàaquéerica walí wáalimáwanama,
yéetácáinátéwa wáichawalíná wáibaidacaténá Wáiwacali
cruz ìwali. Càmicaalí cài irípináwa.
wáináidacawa, néese wáalimáidaca 2 Píalíacuéwa cayába bàaluité
Dios yùuwichàidáanápiná wíawa. càmitacué peebáida Jesucristo

30 Manùbéeyéi péenácué nadéca itàacái, íná demonionái
namànica cài, íná cáuláicaca iméeràidacatécué pía iyúwa
nía, machawàacaca nacái nía. máiwitáiséeyéi pìacaténáté
Abénaméeyéi nadéca néetácawa. madécaná ídolo icàaluíniná,
31 Quéwa wáináidacaalíwa níara cuwáinái yéenáiwanáca,
wáalimáwanama wawàwalìcuísewa càmíiyéica yáalimá itàaníca.
cayába Dios iicápiná asáisí 3 Bàaluité càmitacué ídolo iyúudàa
ìyacaalí áiba wawàsi báawéeri pía, íná siùcade nuwàwacué

wamàníirica iwàwacutéerica nucàlidaca piríni càinácaalícué
wacàlidaca wáichawa Dios irí, píalimá píalíacawa asáisí
néese càmita iwàwacutá Wáiwacali wenàiwica itàanícaalí Espíritu
yùuwichàidaca wía. 32 Quéwa Santo inùmalìcuíse: Cawinácaalí
Wáiwacali yùuwichàidacaalí wía, itàaníiyéica báawéeri iyú Jesús
yá imànica cài yéewáidacaténá wía, ìwali, náimacaalí nacái càmitasa
wawènúadáanápiná wáiwitáisewa Dios yái Jesúsca, yásí píalíacuéwa
báawéeri íicha, ipíchaná Dios càmita natàaní Espíritu Santo
yúucaca wía infierno irìculé ichàini iyú. Néese áibanáicaalí
náapicha áibanái èeri mìnanái íima: “Yái Wáiwacali Jesús, yácata
càmíiyéica yeebáida itàacái. Wacuèriná Dios”, càicaalí náima,
33 Iná nuénánái, macái imanùbaca yásí píalíacuéwa náimaca càiri
pìwacáidáyacacaalícuéwa tàacáisi Espíritu Santo ichàini iyú.
piyáacaténá piyáacaléwa 4 Càmita abédanama Espíritu
píapichawáaca, iwàwacutácué Santo imàaca wáalimáwanama

picùaca macáita pimanùbacanái wachàini wáibaidacaténá
yàanàaca. 34 Máinícaalí máapica Wáiwacali irípináwa. Quéwa
abéeri péenácué, néese iwàwacutá abéerita yái Espíritu Santo
iyáaca iyáacaléwa icapèe néenitawa, imàaquéerica walí ichàiniwa, wía
ipíchaná Dios yùuwichàidacuéca yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
pía ìwalíise yái càmíinácuéca 5 Càmita abédanama macáita yái
1 CORINTIOS 12 440
wáibaidacaléca Wáiwacali irípiná, nacái áibanái wéená yéewanápiná

néese wadènìaca wáalimáwanama nacàlidaca walíni watàacái iyú
wáibaidacaléwa méetàucunamata càinácaalí íimáaná yái tàacáisica
wáichawáaca. Quéwa abéerita áibanái icàlidéerica càmíirica èeri
yái Wáiwacali ichùulièrica mìnanái itàacái iyú. 11 Abéerita
wáibaidáanápiná irí. 6 Wadènìaca Espíritu Santo imàaquéerica
chàinisi wáalimáwanama Dios walí chàinisi wáibaidacaténá
imàaquéerica walí méetàucunamata Wáiwacali irípináwa. Yá Espíritu
wáichawáaca, wáibaidacaténá Santo iwacùaca walí chàinisi
Wáiwacali irípináwa, quéwa wáalimáwanama càide iyúwa
abéerita yái Diosca ichàiniadéerica iwàwáaná.
wía canánama, wamànicaténá
macáita yái iwàwéerica wamànica. Todos pertenecemos
7 Dios idéca imàacaca macái a un solo cuerpo
wáalimáwanama chàinisi 12 Péemìacué comparación:
yáasáidéerica wadènìaca Espíritu Wainá idènìaca ìwalíiséeriwa

Santo, wía yeebáidéeyéica madécaná: níái wacáapica, wacàwa
Jesucristo itàacái yéewanápiná nacái, wàabàli nacái, watuí
wayúudàayacacawa. 8 Espíritu nacái, wàuwi nacái, madécaná
Santo ichàiniadaca abénaméeyéi áiba ìwalíiséeri nacái. Quéwa
wéená yeebáidéeyéica Jesucristo éwita wainá idènìacáaníta
itàacái natàanícaténá cáalíacáiri ìwalíiséeriwa madécaná, càicáaníta
iyú nàalàacaténá áibanái. Néese abéericatani, yái waináca. Càica
Espíritu Santo ichàiniadaca íimaca yái comparaciónca. Uwé,
áibanái wéená néewáidacaténáwa wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái,
cachàiníiri iyú nacàlidáanápiná càica wíade iyúwa Cristo iiná
Dios itàacái cayábéeri iyú áibanái ìyéerica chái èeri irìcu. Càide iyúwa
irí. 9 Espíritu Santo ichàiniadaca abéeri wenàiwica iiná idènìaná
nacái abénaméeyéi wéená ìwalíiséeriwa madécaná, càita
manuícaténá náináidaca nawàwawa nacái ìyaca madécaná wéená,
Dios ìwali neebáidacaténá tài madécaná wenàiwica íiwitáaná
íiméeri iyú. Ichàiniadaca nacái nacái. 13 Càica wíade iyúwa abéeri
abénaméeyéi nachùnìapiná wenàiwica iiná, yácáiná Espíritu
cáuláiquéeyéi. 10 Espíritu Santo Santo abédanamata imànica
ichàiniadaca nacái áibanái wéená wáiwitáise wáapichawáaca, macái
namàníinápiná wawàsi càmíiri wía judíocaalí wía, càita nacái
wenàiwica idé imànica. Aibanái càmíiyéica judíocaalí wía, càita
wéená nacái Espíritu Santo nacái áibanái yàasu wenàiwicacaalí
ichàiniadaca nía nacàlidacaténá wía, càita nacái yèepuníiyéicaalíwa
tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Espíritu máiwacalináwaca wía. Càica wíade
Santo nacái imàacaca áibanái iyúwa abéeri wenàiwica iiná.
wéená yáalíacawa càiríinácaalí Wabautizáanáwa iyú wáasáidaca
wenàiwica icàlidaca ìyaca abédanamata wáiwitáise
tàacáisi báisíiri iyú Espíritu Santo wáapichawáaca càide iyúwa abéeri
inùmalìcuíse, yá nacái càiríinácaalí wenàiwica iiná, ìyacáiná abéerita
icàlidaca ìyaca cachìwéeri tàacáisi Espíritu Santo iwàluèricatéwa
demonio inùmalìcuíse. Aibaalí wawàwalìculé macáita, wía
nacái Espíritu Santo imàaca yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
abénaméeyéi wéená itàaníca áiba 14 Péemìacué comparación:
tàacáisi iyú càmíirica èeri mìnanái Abéeri wenàiwica iiná càmita

itàacái. Espíritu Santo ichàiniada idènìa ìwalíiséeriwa abéerita,
441 1 CORINTIOS 12
néese idènìaca ìwalíiséeriwa Càita Dios idéca ichùnìaca wainá

madécaná. 15 Cawàwanáta yàabàli wamànicaténá cáimiétaquéeri
íima: “Càmíiricata núa icáapi, iyú cachàiníwanái irí yái wainá
íná canéerica iwèni núa meedá, ìwalíiséerica waiquéerica
càmíiricata iiná ìwalíiséeri”, iyúwa càmíiri cachàini náicha
cài íimaca cawàwanáta. Quéwa canánama. Càita íimaca walí yái
éwita cài íimaca, càicáaníta comparaciónca, wáalíacaténáwa
mamáalàacata iiná ìwalíiséericani. càica wíade iyúwa Cristo iiná
16 Càita nacái yùuwicaalí cài íimaca: ìyéerica chái èeri irìcu. 25 Dios
“Càmíiricata núa ituí, íná canéerica imàacaca wàyaca càide iyúwa
iwèni núa meedá, càmíiricata iiná abéeri wenàiwica iiná yéewanápiná
ìwalíiséeri”, cài íimaca cawàwanáta. abédanamata wáiwitáise
Quéwa éwita cài íimaca, càicáaníta wáapichawáaca, yéewanápiná nacái
mamáalàacata iiná ìwalíiséericani. waicáyacacawa catúulécanéeri
17 Iná ituícaalí macáita yái iyú, yéewacaténá nacái wamànica
wainácatá, ¿càinásica wáalimá cayábéeri walíwáaca abédanamata,
wéemìaca? Càita nacái yùuwicaalí wía yeebáidéeyéica Jesucristo
macáita yái wainácatá, ¿càinásica itàacái. 26 Abéericaalí wéená
wáalimá wamìaca pumèníiri yùuwichàacawa, yá achúmaca
isàni? 18 Quéwa Dios idéca wawàwa macáita. Càita nacái
imàacaca macái wainá ìwalíiséeyéi namànicaalí cáimiétaquéeri iyú
alénácaalí iwàwa imàacaca nía. abéeri wéená irí, yásí casíimáica
19 Abéeri ìwalíiséericaalí yái wía macáita.
waináca macáitatá, yá canáca 27 Iná macáitacué pía, càicuéca
wainá macáiritá. 20 Báisíta, éwita píade iyúwa Cristo iiná ìyéerica

wainá idènìacáaníta ìwalíiséeriwa chái èeri irìcu, yá píacué canánama
madécaná, càicáaníta abéerita yái píalimáwanama abéeri Cristo
waináca. iiná ìwalíiséerica pía, yái Cristo
21 Canáca yéewaná watuí iináca ìyéerica chái èeri irìcu.
íimaca wacáapi irí cài: “Càmita 28 Iná Dios iwàwaca wáibaidaca
nuwàwacutá pía”; càita nacái wáapichawáaca Wáiwacali

canáca yéewaná wáiwita íimaca irípináwa, wía yeebáidéeyéica
wàabàli irí: “Càmita nuwàwacutá Jesucristo itàacái. Quéechacáwa
pía”. 22 Néese yái wainá Wáiwacali ibànùaca abénáméeyéi
ìwalíiséeri waiquéerica iyúwa wéená iyúwa apóstolnái,
machawàaquéeri náicha canánama, nèepunícaténáwa áibalé
yácata máiníiri wawàwacutáca. nacàlidacaténá Wáiwacali iináwaná
23 Yá wainá ìwalíiséeri càmíirica ìwali, yéewanápiná áibanái
máiní cayábaca iicácanáwa, iwènúadaca íiwitáisewa Jesucristo
yáta wamàníirica irí cayábéeri irípiná; abénáméeyéi wéená
wáiyàanápiná ìwali cayába, yàanàaca apóstolnái yáamirìcubàa,
cawèníiri nacái. Yá nacái wainá níái profetaca icàlidéeyéica
ìwalíiséeri báirica wamàacaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Néese
áibanái iicá, yáta iwàwacutéerica Dios imàacaca áibanái wéená
wamànica irí cáimiétaquéeri iyú yéewáidaca wenàiwica Dios
cachàiníwanái, wáiyàanápiná ìwali itàacái iyú, wía yeebáidéeyéica
ibàlepiná càiripináta. 24 Quéwa Jesucristo itàacái. Dios imàaca
wainá ìwalíiséeri cayábéerica nacái áibanái imànica yái càmíirica
iicácanáwa, càmita máiní wenàiwica idé imànica; imàaca
iwàwacutá wàaca íimiétacaná, nacái abénaméeyéi ichùnìaca
íná càmita wáiyàa ibàle. cáuláiquéeyéi wenàiwica; imàaca
nacái abénaméeyéi iyúudàaca yáalíacáica; éwita nacái manuícaalí

áibanái; imàaca nacái abénaméeyéi nuínáidaca nuwàwawa Dios ìwali
wéená icùaca wenàiwica; imàaca tài íiméeri iyú nuedácaténá manuíri
nacái áibanái itàaníca áiba dúli yàalu íichawa áibacatalépiná,
tàacáisi iyú càmíirica èeri mìnanái càicáaníta canéerica iwèni núa
itàacái. 29 Càmita apóstol macái meedá, càmicaalí cáininá nuicáca
wía, Wáiwacali ibànuèyéica wenàiwica. 3 Ewita nuwacùacaalí
wacàlidacaténá iináwaná ìwali. macáita nùasuwa catúulécanéeyéi
Càmita nacái profeta macái irí, éwita nacái numàacacaalí
wía, icàlidéeyéica tàacáisi Dios neemáca núa Dios ìwalíise
inùmalìcuíse. Càmita nacái macái càmicáiná numéyáawa nuebáidaca
wéewáida wenàiwica. Càmita nacái itàacái, càicáaníta canéerica iwèni
macái wamànica yái càmíirica núa meedá, càmicaalí cáininá
wenàiwica idé imànica. 30 Càita nuicáca wenàiwica.
nacái càmita macái wadènìa 4 Cawinácaalí cáininéerica iicáca
Dios ichàini wachùnìanápiná wenàiwica, yácata yáaliméerica

cáuláiquéeyéi. Càmita nacái macái ìidenìaca yùuwichàanáwa
watàaní áiba tàacáisi iyú càmíirica matuíbanáiri iyú áibanái imànicaalí
èeri mìnanái itàacái. Càmita irí báawéeri, càmíiricata nacái
nacái macái wáalía wacàlidaca calúa ráunamáita áibanái yáapicha.
càinácaalí íimáaná yái tàacáisi Iicáca áibanái ipualé iyúudàanápiná
càmíirica èeri mìnanái itàacái. nía. Càmíiricata nacái báawa iicáca
31 Pisutácué Dios íicha manuísíwata íichawa áibanái nàasu cawèníiri
imàacáanápinácué pirí chàinisi ìwalíise. Càmíiricata nacái
máiníiri wamáapùaca náicha canùmasée, càmicáiná cachàini
canánama, piyúudàacaténácué iicáca yáawawa. 5 Cawinácaalí
wía macáita, wía yeebáidéeyéica cáininéerica iicáca wenàiwica,
Jesucristo itàacái. Quéwa ìyaca càmíiricata cáimacái iicáca
áiba wawàsi máiníiri cayábaca yáawawa, càmíirica nacái imàni
cachàiníwanái náicha canánama. áibanái irí báawéeri; càmíirica
Siùcade nuéwáidapinácué pía ìwali. nacái ichùulìa áibanái cachàiníiri
iyú namàníinápiná abéerita càide
El amor iyúwa iwàwáaná namànica. Ewita
13 Iyaca áiba wawàsi cayábéeri

náicha canánama chàinisi.
Yácata cáinináanáca waicáca
áibanái yáalimáidacáaníta iicáwani,
càicáaníta càmita calúani, càmita
nacái iwàwali mamáalàacata yái
áibanái wenàiwica. Nutàanícaalí báawéerica áibanái imàníirica irí,
áiba èeri mìnanái itàacái iyú néese imàacaca iwàwawa íicha.
càmíiricáwaca nuéwáidawa ìwali, 6 Càmita casíimái iicáca wenàiwica
nutàanícaalí nacái ángelnái itàacái namànica nabáyawanáwa

iyú, quéwa càmicaalí cáininá nàuwichàidacaténá áibanái,
nuicáca wenàiwica, yá canéerica néese casíimáica iwàwa iicáca
iwèni meedá nutàacái càide iyúwa wenàiwicanái ìyaca machacàníiri
báawéeri sànasi nanúadáidacaalí iyú. 7 Cawinácaalí cáininéerica
lata nacáiri, quírápieli nacái. iicáca áibanái wenàiwica,
2 Ewita nucàlidacaalí tàacáisi càmíiricata icháawàa naináwaná
Dios inùmalìcuíse, éwita nacái ìwali ráunamáita namànicaalí
núalíacaalí macái wawàsi ìwali báawéeri, néese imàacaca
Dios ibèericaté áibanái íicha; éwita iwàwawa nabáyawaná íicha;
nacái nuémìacaalí càinácaalí iicá nacái macáita wenàiwica
íimáaná macái íiwitáaná Dios iyúwa cayábéeyéipiná íiwitáise;
ituíyàa nacái nawènúadáanápiná yásí wáalíacawa amaláwaca Dios

náiwitáisewa namànicaténá íiwitáise ìwali càide iyúwa Dios
cayábéeri; yá ìidenìaca macáita yáalíanáwa wáiwitáise ìwali.
càiripináta matuíbanáiri iyú, éwita 13 Càide iyúwa núumáaná,
càulenácáaníta íichani. macáita yái chàinisi Dios

8 Dios iwàwaca cáinináca imàaquéerica walí wáibaidacaténá
waicáca áibanái càiripináta irípiná, áiba èeriwa Dios
chái èeri irìcu, áibaalípiná nacái imàacapiná nachàbacawa wáicha.
idécanáami èeri imáalàacawa. Yá Quéwa càmíiyéipináta nachàbawa
áibaalípiná càmíiripináta iwàwacutá wáicha níái máisiba wawàsica: yái
wenàiwica nacàlidaca tàacáisi Dios weebáidáanáca Jesucristo, yá nacái
inùmalìcuíse. Càmíiripináta nacái wáalíanácawa idéca iwasàaca wía
natàaníca áiba tàacáisi iyú càmíirica Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
èeri mìnanái itàacái. Càmíiripináta yá nacái cáinináanáca waicáca
nacái iwàwacutá néewáidaca áibanái. Níái máisiba wawàsica
wenàiwica Dios yáalíacái ìwali. canácatáita nachàbawa wáicha,
9 Aibaalípiná Dios imàacapiná quéwa cachàinica náicha canánama
nachàbacawa wáicha macáita yái cáinináanáca waicáca áibanái.
yái wawàsica, yácáiná éwita Dios
imàacacáaníta wáalíacawa siùcade, El hablar en lenguas
càicáaníta wáalía yéenáta meedá.
Dios imàacaca abénaméeyéi wéená
nacàlidaca tàacáisi inùmalìcuíse,
14 Píalimáidacué manuísíwata
cáinináanápiná piicáca
áibanái. Néese pituíyàacué
quéwa náalimá nacàlidaca yéenáta nacái Dios imàacáanápinácué
meedá nacái. 10 Quéwa Cristo pirí chàinisi píibaidacaténá
yàanàapinácaalí cachàiníiri Wáiwacali irípiná. Cayába
íiwitáise yáapichawa, icamalá cachàiníwanái pituíyàacaalícué
irìcu nacáiwa icùacaténá macáita, Dios imàacáanápiná pirí chàinisi
yásí wáalíacawa macáita, yá nacái picàlidáanápinácué tàacáisi Dios
imáalàapinácawa yái càmíináca inùmalìcuíse pimanùbacanái itàacái
wáalíawa cayába siùcade. iyúwa, piyúudàacaténácué nía. 2 Cài
11 Péemìacué comparación: núumacuéca pirí yácáiná áibacaalí
Sùmàicaalíté núa, yáté nutàaníca itàaní áiba tàacáisi iyú càmíirica
sùmài íiwitáise iyú, càité nacái èeri mìnanái itàacái, càmita
nuínáidacawa iyúwa sùmài, quéwa iyúudàa nía yàasu tàacáisi iyúwa,
idécanáamité béerica núa, yáté néese itàanícáita Dios yáapicha,
numàacaca nuíchawéi sùmàináca canácáiná áibanái yáalíaná
nuíwitáise. 12 Càita nacái wía, wía yéemìacani càinácaalí íimáaná,
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái éwita néemìacáaníta isàna. Espíritu
chái èeri irìcu. Siùcade càmita Santo ichàiniadacani icàlidacaténá
wáalíawa Dios ìwali cayába, quéwa càiri tàacáisi ibàacanéeri wawàsi
áiba èeriwa, yásí wáalíacawa ìwali càmíirica èeri mìnanái
cayába. Siùcade wáalía wéemìaca itàacái iyú, quéwa itàaníca tàacáisi
yéenáta meedá càinácaalí íimáaná càmíirica yáalía càinácaalí íimáaná.
yái Dios yáalíacáica, càide iyúwa Iná yái tàacáisi càmita iyúudàa
waicácaalí wíawawa samànéechúa áibanái. 3 Quéwa cawinácaalí
inàni chapúaca irìculé, quéwa icàlidéerica tàacáisi Dios
áiba èeriwa waicápiná Dios inàni inùmalìcuíse pitàacái iyúcué, yáta
amaláwaca. Siùcade wáalíacawa iyúudàacué pía yéewáidacáinácué
yéenáta meedá Dios ìwali, quéwa pía pidàwinàidacaténá
áiba èeriwa wapíchalépinácáwa, píiwitáisewa Dios íiwitáise iyú
1 CORINTIOS 14 444
cachàiníinápinácué píiwitáise núalíaca ìwali, nucàlidacaalícué

Dios ìwali. Yái icàlidéericuéca pirí nacái pirí pitàacái iyúni càinácaalí
tàacáisi Dios inùmalìcuíse pitàacái íimáaná yái báisíiri tàacáisica,
iyú, yáta imichàidacuéca píiwitáise, nucàlidacaalícué nacái pirí
ichàiniadacué nacái piwàwa tàacáisi Dios inùmalìcuíse pitàacái
peebáidacaténácué Dios tài íiméeri iyú, nuéwáidacaalícué pía nacái
iyú. 4 Cawinácaalí itàaníirica Dios ìwali, yásí nùasu tàacáisi
Dios yáapicha áiba tàacáisi iyú iyúudàacuéca pía, yéewanápinácué
càmíirica èeri mìnanái itàacái, peebáidaca Dios itàacái tài íiméeri
yáta ichàiniadéerica íiwitáisewa iyú.
Dios ìwali. Quéwa cawinácaalí 7 Péemìacué comparación:
icàlidéericuéca pirí tàacáisi Dios Napùlìacaalí flauta íwa nacáiri

inùmalìcuíse pitàacái iyú, yáta namànicaténá música, nanúacaalí
iyúudàacué pía pidàwinàidacaténá arpa nacái, càmicaalí namàni
píiwitáisewa Dios íiwitáise iyú música machacàníiri iyú, néese
cachàinicaténácué píiwitáise áibanái càmita náalía néemìaca
Dios ìwali, píacué yeebáidéeyéica cawinácaalí música íiwitáanáquéi
Jesucristo itàacái. cài namànica. 8 Néeni, nucàlidacué
5 Macáita péenácué idènìacaalí pirí áiba comparación ùwicái
chàinisi itàanícaténá áiba tàacáisi ìwali: Aibacaalí ipùlìa trompeta
iyú càmíirica èeri mìnanái itàacái, imáidacaténá úwinái, càmicaalí
yá cayábaca casíimáicáiná nuicáca ipùlìa amaláwaca, néese càmita
yái pimàníinácuéca cài. Quéwa náalíawa iwàwacutáaná nachùnìaca
cayába cachàiníwanái nuwàwa nacáapisàiwa namànicaténá
picàlidacaalícué tàacáisi Dios ùwicái. 9 Càitacué nacái pía:
inùmalìcuíse péenánái itàacái Càmicaalícué pitàaní pitàacái
iyúwa. Cayába cachàiníwanái iyúwa péewáidacaténá wenàiwica
yái picàlidáanácuéca tàacáisi amaléeri tàacáisi iyú náaliérica
Dios inùmalìcuíse péenánái néemìaca càinácaalí íimáaná,
itàacái iyúwa, íicha yái néese càmitacué náalía néemìaca
pitàaníinácuéca áiba tàacáisi iyú, pìasu tàacáisi. ¡Yái tàacáisi
càmicaalícáwa nacái picàlidacué picàlidéericuéca nalí càmita
nalí càinácaalí íimáaná yái iyúudàapiná nía! 10 Báisíiri iyúcata
tàacáisi picàlidéericuéca. ìyaca madécaná íiwitáaná èeri
Iwàwacutácué picàlidaca nalíni mìnanái itàacái chái èeri irìcu.
natàacái iyú, piyúudàacaténácué Nía nacái itàaníiyéica cài náalíaca
nadàwinàidaca náiwitáisewa néemìacani, natàacáicáináni.
Dios íiwitáise iyú, cachàinicaténá 11 Quéwa càmicaalí núalía nuémìaca
náiwitáise Dios ìwali. 6 Iná càinácaalí tàacáisi íimáaná áiba

nuénánái nupáchiacaalícué pía, yá wenàiwica icàlidéerica nulí, yásí
nutàanícaalícué pirí áiba tàacáisi nuínáidacawa ìwali áiba cáli
iyú càmíirica èeri mìnanái itàacái, néeséericani nùasu cáli íicha. Càita
yá càmitacué píalía péemìaca nacái íináidacawa nùwali càmicáiná
càinácaalí íimáaná nùasu tàacáisi. núalía nuémìaca càinácaalí
Numànicaalí cài, néese nùasu itàacái íimáaná. 12 Càita nacái
tàacáisi càmita iyúudàacué pitàanícaalícué áiba tàacáisi iyú,
pía. Iná canéerica iwèni meedá càmíirica èeri mìnanái itàacái, yásí
pirícuéni, yái nùasu tàacáisica. áibanái càmita náalimá néemìaca
Quéwa nucàlidacaalícué piríni càinácaalí pìasu tàacáisi íimáaná,
machacàníiri iyú pitàacái iyú, yá càmitacué piyúudàa nía. Iná
yái tàacáisi Dios imàaquéerica piwàwacáinácué Dios imàacaca
445 1 CORINTIOS 14
pirí chàinisi píibaidacaténácué náalía néemìaca càinácaalí wàasu

irípiná cachàiníiri iyú, yá tàacáisi íimáaná. 18 Nùaca Dios
pituíyàacué Dios imàacáanápinácué irí cayábéeri nutàanícáiná Dios
pirí chàinisi yéewacaténácué yáapicha cachàiníwanái píichacué
piyúudàaca wenàiwica manuísíwata canánama áiba tàacáisi iyú
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái càmíirica èeri mìnanái itàacái,
nadàwinàidacaténá náiwitáisewa idècunitàacá nùyaca nulínáamitawa
Dios ìwali, neebáidacaténá itàacái méetàucuta áibanái íicha
tài íiméeri iyú. nusutácaténá núawawa Dios íicha.
13 Iná cawinácaalí wenàiwica 19 Quéwa culto irìcu, nùyacaalí
Dios imàaquéerica irí chàinisi áibanái yèewi yeebáidéeyéica

itàanícaténá áiba tàacáisi iyú Jesucristo itàacái, yásí cayába
càmíirica èeri mìnanái itàacái, cachàiníwanái núumacaalí cinco
iwàwacutá isutáca Dios íicha namanùbaca palabra natàacái iyú
imàacáanápiná irí chàinisi náaliérica néemìaca càinácaalí
icàlidacaténáni áibanái irí natàacái íimáaná nuéwáidacaténá nía
iyúwa càinácaalí íimáaná yái íicha yái núumáanáca diez mil
tàacáisica. 14 Càita nacái núa: namanùbaca palabra áiba tàacáisi
Espíritu Santo imàacacaalí nusutáca iyú càmíirica náalía néemìaca
Dios íicha áiba tàacáisi iyú càinácaalí íimáaná.
càmíirica èeri mìnanái itàacái, yá 20 Píacué nuénánáica, picácué
nusutáca Dios íicha manuísíwata, píináidawa càide iyúwa sùmài

quéwa càmita núalíawa íináidáanáwa càmíiyéi yáalíawa
càinácaalí nùasu tàacáisi íimáaná. cayába. Pìyacué càide iyúwa
Nutàanícaalí cài, yá càmita nudé sùmanái càmíiyéica yáalíawa
nuyúudàaca wenàiwica nùasu madécaná báawéeri ìwali. Quéwa
tàacáisi iyúwa. 15 Iná nucàlida píináidacuéwa cáalíacáiri iyú càide
pirí càinácaalí numàníinápináca: iyúwa béeyéi, píalíacaténácué
Nusutápiná Dios íicha áiba tàacáisi péemìaca yái núuméericuéca pirí
iyú càmíirica èeri mìnanái itàacái, ìwali yái tàacáisi càmíirica èeri
nucántàa nacái Dios irí tàacáisi mìnanái itàacáica. 21 Bàaluité
iyú càmíirica èeri mìnanái itàacái. profeta itànàaca tàacáisi Dios
Quéwa nusutápiná Dios íicha nacái inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
wenàiwica itàacái iyú, nucántàa “Nutàanípiná israelitanái yáapicha
nacái Dios irí wenàiwica itàacái iyú. quéwa áiba cáli néeséeyéi itàacái
16 Càita numànica yácáiná, wàacaalí iyú. Nubànùapiná càmíiyéi
cayábéeri Dios irí manuísíwata israelitanái nacàlidacaténá tàacáisi
áiba tàacáisi iyú càmíirica èeri nunùmalìcuíse israelitanái irí,
mìnanái itàacái, néese níái áibanái quéwa éwita numànicáaníta
yéemièyéica wasàna càmicaalí cài, càicáaníta níái israelitaca
náalíawa néemìacani yái tàacáisica, càmita neebáidapiná nutàacáiwa”,
yá càmita yáalimá abédanama íimaca Wacuèriná Dios. 22 Iná
náiwitáise wáapicha iyúwa wàaná watàanícaalí áiba tàacáisi iyú,
Dios irí cayábéeri, càmicáiná náalía càmíirica èeri mìnanái itàacái,
néemìacani, càinácaalí íimáaná yá càmita wáasáida Dios ichàini
yái wasutéerica. 17 Cawàwanáta wenàiwicanái irí yeebáidéeyéica
wàaca cayábéeri Dios irí cayábéeri Jesucristo itàacái, néese wáasáidaca
iyú, quéwa áibanái wenàiwica Dios ichàini áibanái irí càmíiyéica
íiwitáise càmita idé idàwinàacawa yeebáida Jesucristo ìwali. Quéwa
Dios íiwitáise iyú, neebáidacaténá wacàlidacaalí tàacáisi Dios
itàacái tài íiméeri iyú, càmicáiná inùmalìcuíse watàacái iyúwa,
1 CORINTIOS 14 446
yá càmita wáasáida Dios ichàini icàlidaca càinácaalí íimáaná

áibanái irí càmíiyéica yeebáida yái tàacáisica. Quéwa, piicácué
Jesucristo itàacái, néese wáasáidaca píichawa cayába yéewanápiná
Dios ichàini wenàiwicanái irí macáita yái pimàníiricuéca
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. culto irìcu iyúudàaca wenàiwica
23 Néese culto irìcu, píacué nadàwinàidacaténá náiwitáisewa
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, Dios íiwitáise iyú neebáidáanápiná
macáicaalícué pitàaníca áiba Dios tài íiméeri iyú, níái
tàacáisi iyú càmíirica èeri mìnanái yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
itàacái iyú, yá cawàwanáta áiba 27 Natàanícaalí culto irìcu áiba
wenàiwica iwàlùacawa càmíirica tàacáisi iyú càmíirica èeri mìnanái

yáalíawa ìwali yái pimàníinácuéca, itàacái, pimàacacué pucháiba
áiba nacái càmíiri yeebáida itàaníca, áibacaalí ìya, néese
Jesucristo itàacái. Yásí néemìacuéca pimàacacué máisiba wenàiwica
pisàna, yá náináidacawa itàaníca abéerinamata. Iwàwacutá
máiwitáiséeyéicuéca pía macáita. nacái áiba ìyaca néré píapichacué
24 Quéwa macáicaalícué picàlida icàlidacaténácué pirí càinácaalí
tàacáisi Dios imàaquéerica pirí íimáaná, yái tàacáisi nacàlidéerica.
pitàacái iyúwa, yá nacái áibacaalí 28 Quéwa canácaalí áiba
wenàiwica iwàlùawa càmíirica icàlidéeripinácué pitàacái iyúni,

yáalíawa ìwali yái pimàníinácuéca, càinácaalí íimáaná yái tàacáisi
áiba nacái càmíirica yeebáida áibanái iwàwéerica icàlidaca,
Jesucristo itàacái, yásí nawàwalica iwàwacutá masànaca nía culto irìcu,
nadéca namànica nabáyawanáwa, ipíchaná natàaníca áiba tàacáisi
náalíacáiná néemìaca macáita iyú. Iwàwacutá natàaníca Dios
yái picàlidéericuéca, natàacái yáapicha nàyacaalí nalínáamitawa
iyúcáináni. 25 Iná néemìacáináni, méetàucuta áibanái íicha. 29 Càita
yá náalíacawa Dios iicáca nacái nàyacaalí abénaméeyéi
náiwitáise, iyúwa náináidáanáwa péenácué icàlidéeyéica tàacáisi
nawàwalìcuísewa ibàacanéeri iyú Dios inùmalìcuíse, pimàacacué
áibanái íicha. Yásí nabàlùacawa pucháibata itàaníca, áibacaalí
nàuluì ipùata iyúwa nàacaténá ìya, néese pimàacacué máisiba
Dios icàaluíniná, nàacaténá nacái wenàiwica itàaníca abéerinamata.
irí cayábéeri. Yá nacàlidapinácué Iwàwacutá áibanái yéemìacani yái
piináwaná ìwali nacái Dios nacàlidéerica, náináidacaténáwa
ìyáanácué píapicha báisíiri iyú. cáalíacáiri iyú ìwali, yéewanápiná
náalíacawa asáisí báisícaalí
Háganlo todo decentemente natàaníca Dios inùmalìcuíse.
y con orden 30 Quéwa Dios imàacacaalí tàacáisi
26 Uwé, píacué nuénánáica, áiba wenàiwica irí yáawinéericawa
macái imanùbaca pimànicaalícué néré, yásí yái idàbáanéeri
culto, abénaméeyéi péenácué wenàiwicaca iwàwacutá
icántàapiná salmos nàacaténá yáawinacawa imàacacaténá áiba
Dios irí cayábéeri, abénaméeyéi icàlidaca nacái nalíni. 31 Càita
péenácué nacái yéewáida píacué macáita icàlidéeyéica
wenàiwica Dios itàacái iyú, áibanái tàacáisi Dios inùmalìcuíse,
péenácué nacái icàlidaca tàacáisi píalimácué picàlidacani
Dios imàaquéerica náalíacawa, abéerinamata yéewanápiná macáita
áibanái péenácué itàaníca áiba néemìaca càinácaalí tàacáisi
tàacáisi iyú, càmíirica èeri mìnanái Dios imàaquéerica píalíacawa,
itàacái, áibanái péenácué nacái nachàiniadacaténá nawàwawa.
32 Cawinácaalí icàlidaca tàacáisi 39 Iná nuénánái, pituíyàacué
Dios inùmalìcuíse náalimá Dios imàacáanápinácué pirí

masànaca namànica níawawa chàinisi picàlidacaténá tàacáisi
ìyacaalí áiba iwàwéerica icàlidaca inùmalìcuíse. Picácué pimáisanìa
tàacáisi Dios imàaquéerica irí. áibanái itàaníca áiba tàacáisi iyú
33 Càita iwàwacutácué pimànica càmíirica èeri mìnanái itàacái.
culto càmicáiná Dios ibatàa 40 Quéwa iwàwacutácué pimànica
macáita nacàlidaca tàacáisi macáita macáita machacàníiri iyú culto

namanùbaca iyúwa, néese imàaca irìcu, pimàacacué wenàiwica
natàaníca abéerinamata. Càmita icàlidaca tàacáisi abéerinamata,
iwàwa wamànica culto canéerica áiba itàaní áiba yáamíise.
iwèni iyúwa máiwitáiséeyéi.
Iwàwacutácué pimànica nacái La resurrección de Cristo
càide iyúwa macáita Dios yàasu
wenàiwica imàníiná, níara áibanái
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
15 Siùcade píacué nuénánáica,
nuwàwacué nucàlidacuéca
pirí àniwa piwàwalicaténáni yái
ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé tàacáisica nucàlidéericatécué
imanùbaca. 34 Iná iwàwacutá pirí, yái tàacáisi íiméerica Cristo
masànaca inanái culto irìcu. iwasàacuéca pía Dios yàasu
Canáca yéewaná inanái itàaníca yùuwichàacáisi íicha. Yácata
culto irìcu. Néese iwàwacutá tàacáisi peebáidéericatécué,
nàaca nàacawéeri íimiétacanáwa, siùca nacáide peebáidacuéca
neebáida nacái itàacái, càide pìyacani tài íiméeri iyú. 2 Yásí
iyúwa Dios itàacái íimáaná profeta Cristo iwasàacué píawa Dios
Moisés itànèericaté. 35 Néeni, yàasu yùuwichàacáisi íicha
inanái nawàwacaalí náalíacawa peebáidacaalícué mamáalàacata
wawàsi ìwali, iwàwacutá nasutáca yái tàacáisi nucàlidéericatécué pirí,
néemìawa nàacawéeriwa nacapèe báisícaalícué peebáidacaté Cristo
néenitawa, báawacáiná inanái itàacái.
itàaníca culto irìcu. 3 Quéechaté nucàlidacuéca pirí
36 Piwàwalicué Dios itàacái yái tàacáisi cachàiníiri náicha
càmíirica píapicha idàbatéwa. canánama càide iyúwaté Cristo
Càmitacué nacái pía abéta yéewáidáaná núa. Nucàlidacatécué
yeebáidani. Iná iwàwacutácué pirí Cristo yéetácatéwa
peebáidaca càide iyúwa Dios wáichawalíná ipíchaná Dios
itàacái íimáaná. 37 Báisícaalícué yùuwichàidaca wía wabáyawaná
píalimá picàlidaca Dios itàacái ìwalíisewa càide iyúwa Dios
wenàiwicanái irí, càita nacái itàacái íimáaná profetanái
báisícaalícué Espíritu Santo itànèericaté. 4 Nucàlidacatécué pirí
imàacacaté pirí chàinisi nacái nabàlìacaté Cristo càliculìi
cáalíacáicaténácué pía, yásí irìculé, quéwa imichàacatéwa
píalíacuéwa Wáiwacali yéetácáisi íicha máisiba èeri irìcu
ichùulìacaté nutànàanápinácué càide iyúwaté íimáaná nacái Dios
pirí yái tàacáisica. Iná itàacái profetanái itànèericaté.
iwàwacutácué peebáidacani. 5 Nucàlidacatécué pirí nacái Cristo
38 Quéwa nàyacaalí abénaméeyéi imàacacaté yáawawa Pedro iicácani,
càmíiyéica iicá nùasu tàacáisi néese imàacacaté yáawawa
iyúwa Wáiwacali itàacái, naicácani, níái doce namanùbaca
picácué péemìa nalí, càmicáiná apóstolca, Cristo ibànuèyéicaté
natàaní báisíiri iyú Dios nacàlidacaténá itàacái. 6 Néeseté
inùmalìcuíse. Cristo imàacaca yáawawa
1 CORINTIOS 15 448
naicácani, áibanái quinientos íicha, quéwa abénaméeyéi

ichàbaníiséeyéica yeebáidéeyéica péenácué náimaca càmitasa
itàacái. Yá batéwa macáita néená wenàiwicanái imichàawa yéetácáisi
ìyaca siùcade nutànàacaalícáwa yái íicha. Báawéeriquéi nacàlidáanáca
cuyàlutaca, quéwa abénaméeyéi càiri cachìwéeri tàacáisi.
néená nadéca néetácawa. 7 Néeseté 13 Càmicaalípiná yéetéeyéimiwa
Cristo imàacaca yáawawa iméeréeri idé imichàacawa yéetácáisi íichatá,

iicácani, yái Santiagoca, néeseté néese iwàwacutá nacái wáimaca
macáita apóstolnái naicácaté Cristo càmitaté báisí Cristo imichàacawatá.
nacái. 14 Néese, càmicaalíté báisí Cristo
8 Néeseté idécanáami imàacaca imichàawatá, yá canéerica
yáawawa macái áibanái iicácani, iwènitáni yái tàacáisica
yáté átata imàacaca nacái yáawawa wacàlidéerica. Yá nacái canéerica
nuicácani. Iná nuicáca núawawa iwèni meedáni yái peebáidáanáca
càiride iyúwa sùmài càmíiricáwa Jesucristo itàacáitá. 15 Quéwa ìyaca
imusúawa yàasu èeri irìcuwa, áiba wawàsi báawéeri yáwanái:
máinícáináté náamíiseca Wáiwacali Càmicaalípiná yéetéeyéimiwa idé
imáidaca núa ibànùacaténá núa imichàacawa yéetácáisi íichatá,
iyúwa apóstol. 9 Núacata càmíiri néese àta wía apóstolca wadéca
cachàini náicha canánama wacàlidaca wachìwawa Dios ìwalitá,
níái apóstolca, Wáiwacali wacàlidacáiná Dios imichàidacaté
ibànuèyéica nacàlidacaténá Cristo yéetácáisi íicha. Quéwa
iináwaná. Canácaté yéewaná càmicaalípiná Dios imichàida
núumaca nùwaliwa apóstolca núa yéetéeyéimiwatá, néese iwàwacutá
nupìadáidacáináté Dios yàasu wacàlidaca càmitaté Dios imichàida
wenàiwica, nùuwichàidacaténáté Cristotá. 16 Yácáiná càmicaalípiná
nía, níái yeebáidéeyéicaté yéetéeyéimiwa idé imichàacawatá,
Jesucristo itàacái. 10 Quéwa Dios néese càmitaté báisí nacái Cristo
idéca imànica nulí cayábéeri imichàawatá. 17 Càmicaalí Cristo
mawèníiri iyú imáidáanápináté imichàacatéwa yéetácáisi íichatá,
núa yéewanápináté apóstolca núa, néese iwàwacutá canéerica iwèni
éwita nùuwichàidacáanítaté yàasu meedátáni yái peebáidáanácuéca
wenàiwica manuísíwata. Yá càmita Cristo itàacái, yá pìyacuéca
caná iwèni yái imáidáanáca núa, mamáalàacata pibáyawaná
nuíbaidacáiná irípiná cachàiníwanái yáapichawatá. 18 Càmicaalípiná
macái áibanái apóstol íicha. Quéwa yéetéeyéimiwa idé imichàacawa
càmita cài numànica nuchàini yéetácáisi íichatá, néese áibanái
iyúwa, néese Dios yái imàníirica yeebáidéeyéimicaté Cristo itàacái
nulí cayábéeri mawèníiri iyú, ipíchawáiseté néetácawa nadéca
yácata iyúudèerica núa. 11 Quéwa náucacawa Dios íichatá. 19 Wadéca
éwita wáibaidacáaníta Dios irípiná, wawènúadaca wáiwitáisewa
níái áibanái apóstol, núa nacái, íicha macáita yái èeri irìcuírica,
càicáaníta ìyaca áiba wawàsi weebáidáanápiná Cristo itàacái
cachàiníiri wáicha canánama, wacùanápiná cayábéeri èerica
yácata yái tàacáisi wacàlidéericuéca yàanèeripináca, wáalíacáináwa
pirí, yái tàacáisi peebáidéericatécué wamichàanápináwa yéetácáisi íicha.
nacái. Iná càmicaalípiná yéetéeyéimiwa
idé imichàacawa yéetácáisi íichatá,
La resurrección de los muertos yá wadéca weebáidaca cachìwéeri
12 Wadéca wacàlidacuéca pirí tàacáisitá, iwàwacutá nacái
Cristo imichàacatéwa yéetácáisi áibanái iicáca wía càiyéide iyúwa
449 1 CORINTIOS 15
yùuwichèeyéiwa catúulécanéeri iyú macáita Yáaniri Dios iríwa

cachàini áibanái íicha canánama. àniwa, Dios icùacaténá macáita.
20 ¡Quéwa Cristo idéca 25 Iwàwacutácáiná Cristo icùaca
imichàacawa yéetácáisi macáita siùcáisede idècunitàacá

íicha báisíiri iyú! Yácata yái Dios imawènìadaca macáita
idàbáanéericaté imichàacawa Cristo yùuwidenái. 26 Yái wàuwide
yéetácáisi íicha càmíiripiná namáalàidáanáca canánama,
quirínama yéetácawa àniwa. yácata yái yéetácáisica; yá Dios
Càita nacái yácata Cristo imawènìadéeripiná, imáalàidapiná
idàbáanéerica wamanùbacanái nacái yéetácáisi, iwasàapinácaalí
yéenáca, wía manùbéeyéica wía yéetácáisi íicha. 27 Dios
imichèeyéipinácawa yéetácáisi idéca imàacaca Cristo icùaca
íicha càide iyúwa bànacalé macáita, íná yéewa wáalíaca
imusúacaalíwa cáli irìcuíse ìyaca abéerita càmíirica Cristo
wenàiwica yeedácaténá ìyacaná ichùulìa, yái Yáaniricawa yái
manùba. 21 Bàaluité wàawirimi Diosca. 28 Aibaalípiná idécanáami
Adán, yái idàbáanéericaté Dios imawènìadaca macáita Cristo
wenàiwica, imànicaté ibáyawanáwa, yùuwidenái, néese Cristo, yái
ínáté yéetácáisi iwàlùacatéwa Dios Iirica, imàacapiná yáawawa
irìculé èeriquéi. Néese Cristo Dios irí, imànicaténá càiripináta
imànicaté cayábéeri càide iyúwa càide iyúwa Dios ichùulìaná, yái
Dios iwàwáaná, íná yéewa idéca imàaquéericaté Cristo icùaca
iwàlùacawa aléi èeri irìculé yái macáita. Yásí Dios icùa macáita
wamichàanápinácawa yéetácáisi càiripináta, macáita yái ìyéerica.
íicha. 22 Macáita wía Adán 29 Néese abénaméeyéi péenácué
itaquénáinámi wéetápinácawa nadéca neebáidaca Jesucristo

wadènìacáiná wàawirimi Adán itàacái, nawàwacáiná nadènìaca
íiwitáise cabáyawanéeriwa. Càide nacáucawa càmíiri imáalàawa
iyúwa macáita wía wadènìaná áiba èeriwa néenánáimi
abéeri wàawirimi, yái Adánca, yáapichawa, níara yéetéeyéimicawa
càita nacái wía ìyéeyéica yeebáidéeyéicaté Jesucristo
abédanamata Cristo yáapicha itàacái. Yá nadéca nabautizácawa
wamichàapinácawa yéetácáisi íicha náasáidacaténá nàyáanápiná
wadènìacáiná wacáuca wàlisàiwa àniwa néenánáimi yáapichawa
càmíiri imáalàawa. 23 Quéwa Dios áiba èeriwa. Quéwa càmicaalípiná
idéca íináidacawa imàacáanápiná yéetéeyéimiwa idé imichàacawa
wamichàacawa yéetácáisi íicha yéetácáisi íichatá, néese canéerica
Cristo yáamíise: Quéechatécáwa iwèni meedátáni, yái wenàiwicanái
Cristo imichàacatéwa càide iyúwa ibautizáanácawa nàwaliná. 30 Néeni
idàbáanéeri needáca ìyacanásica càmicaalípiná yéetéeyéimiwa
nabànacale íichawa. Néese idé imichàacawa yéetácáisi
Cristo yàanàapiná àniwa, yásí íichatá, néese canéerica iwènitáni
macáita wamichàapinácawa, wía wèepunícaalíwa wacàlidacaténá
yàasu wenàiwicaca. 24 Néese èeri Jesucristo iináwaná ìwali áibalé
imáalàacaalípináwa, yásí Cristo nawàwacataléca nanúaca wía
imáalàida nachàini, macái èeri macái èeri imanùbaca. 31 Báisíta
mìnanái icuèrinánáica, demonio nuénánái, áibanái iwàwaca inúaca
íiwacanánái nacái. Néese núa macái èeri imanùbaca; càita
idécanáami Cristo imànica macáita nacái báisíta máiní casíimáica
càide iyúwa Dios ichùulìanáni, nuicácuéca pía peebáidacáinácué
yásí Cristo yèepùadapiná Wáiwacali Jesucristo itàacái.
1 CORINTIOS 15 450
32 Chá nacái Efeso ìyacàlená meedá! Péemìacué comparación:
irìcu nawàwacaté nanúaca Wabànacaalí bànacalé íimi cáli
núa, níái áibanái càmíiyéica irìculé, néese bànacalé íimi
yeebáida, caluéyéi cuwèesi iwàwacutá ìyaca càiride iyúwa
nacáiyéi íiwitáise, iwàwéeyéicaté yéetéerimiwa yéewanápiná
imàdáidaca nuèwi. Quéwa ìyaca yái bànacaléca. 37 Yái íimi
càmicaalípiná yéetéeyéimiwa idé wabànéerica, càmíirita íimi
imichàacawa yéetácáisi íichatá, yái imusuéricawa cáli irìcuíse.
yá canéerica iwèni meedátáni Wabànacáita bànacalé íimi,
yái nùuwichàanácawa Wáiwacali cawàwanáta trigo ituíná íimi,
irípiná. Piicácué píichawa càmicaalí áiba bànacalé íimi
cawinácaalí càmíiyéica yeebáida nacái. 38 Yái ibaquéericawa Dios
yéetéeyéimiwa imichàanápináwa, yàa iicácanáwa càide iyúwa Dios
náimacáiná càiri cachìwéeri iwàwáaná. Macái bànacalé íimi
tàacáisi: “Wàacué wayáaca íiwitáaná, Dios idéca imàacaca
wayáacaléwa cadénama, wàira idènìaca bànacalé iicácanáwa càide
nacái manuí, táwichacáiná iyúwa Dios iwàwáaná. 39 Càita nacái
wéetápinácawa, néese canáca wía, iinási càmita abédanamani. Wía
canáca nacái yùuwichàidéeripiná èeri mìnanáica wadènìaca waináwa
wíawa wabáyawaná ìwalíise”, áiba íiwitáanáta. Cuwèesinái
náimaca. nadènìa nacái naináwa áibata.
33 Picácué pimàaca nachìwáidaca Cuìpìra iiná, áiba íiwitáanáta
pía, néese pìacuéwa náicha, càide nacái. Cubái iiná, áiba íiwitáanáta
iyúwa áiba tàacáisi íimáaná nacái. 40 Càita nacái níara ìyéeyéica
cáalíacáiri iyú: “Wamàacacaalí chènuniré nadènìaca naináwa
báawéeyéi íiwitáise yàacawéeridaca áibata íicha yái naináca macáita
wía, yásí namáalàidaca wáicha níái ìyéeyéica chái èeri irìcu.
wáiwitáise cayábéeri”, íimaca. Quéwa chènuníiséeyéi áibata
34 Piwènúadacué píiwitáisewa nadènìa cayábéeri naicácanáwa
báawéeri íicha píináidacaténácuéwa èeri irìcuíyéi íicha, yácáiná
cáiwitáiséeri iyú càide iyúwacué chènuníiséeyéi iináca icànaca
iwàwacutáaná pìyaca machacàníiri mèlumèluíri iyú. 41 Càita nacái níái
iyú; yá picácué pimàni quirínama ìyéeyéica capìraléeri cáli íinata.
pibáyawanáwa. Cài núumacué pirí Nadènìaca nacamaláwa áibata.
báicaténácué pía, núalíacáináwa Néese èeri udènìaca ucamaláwa
abénaméeyéicué pèewi áibata. Néese quéeri udènìaca
càmitàacáwa náalía Dios ìwali ucamaláwa áibata. Néese dùlupùta
báisíiri iyú. nadènìaca nacamaláwa áibata.
Nía nacái dùlupùtaca nadènìaca
Cómo resucitarán los muertos nacamaláwa méetàucunamata
35 Abénaméeyéi péenácué náichawáaca. Càita íimaca
càmita neebáida yéetéeyéimiwa comparaciónca.
imichàanápináwa yéetácáisi 42 Càipiná nacái namichàacawa
íicha, íná namànica naquíniwa níái yéetéeyéimicawa. Idécanáami

ìwali, yá náimaca: “Càmita nabàlìaca wainámi cáli irìculé,
náalimá nacáucàacawa, níái yá wainámi ibadápinácawa,
yéetéeyéimicawa. ¿Càiríinásica quéwa wainá imichèeripinácawa
chéecáisi íiwitáaná iyú yéetácáisi íicha, càmíirita yéewa
namusúapináwa càliculìi ibadácawa. 43 Yá nabàlìaca
irìcuíse?” cài náimaca naicáaníca. wainámi càliculìi irìculé, chéecáisi
36 ¡Natàanícáita máiwitáiséeri iyú báawéeri iicácanáwa, néese
451 1 CORINTIOS 15
wainá icáuquèeripinácawa 50 Píacué nuénánáica, nuwàwacué
icànapiná mèlumèluíri iyú, nucàlidaca pirí áiba wawàsi: Yái

cayábéeri iicácanáwa. Nabàlìaca wainá idènièrica íiranáwa chái
wainámi machawàaquéeri néese èeri irìcu càmíiripiná yéewa
cachàinipinácani yái waináca iwàlùacawa Dios ìyacàle irìculé
imichèeripinácawa càliculìi Dios icùacataléca macáita, wainá
íicha. 44 Nabàlìaca wainámi, chái imáalàacáináwa áiba èeriwa. Iná
èeri irìcuírica, néese wainá càmita yáalimá iwàlùacawa néré
chènuníiséeri imichàapinácawa, càmicatalépináca imáalàawa.
ìyacáiná wainá èeri irìcuíri, càita 51 Quéwacué nuwàwa píalíacawa
nacái ìyaca wainá chènuníiséeri. áiba wawàsi Dios ibèericaté

45 Càité profeta itànàaca Dios wenàiwicanái íicha, quéwa
itàacái bàaluité: “Idécanáamité siùcade imàacaca wáalíacawa. Wía
Dios imànica wàawirimi Adán yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
iiná, yái idàbáanéericaté càmita wéetápináwa canánama,
wenàiwicaca, yáté Dios cáucaté quéwa Dios iwènúadapiná
imànica Adán ìyacaténáté chái èeri wíawa macáita wàlisanácaténá
irìcu iyúwa èeri mìnali”, íimaca waicácanáwa. 52 Wéemìapiná
yái Dios itàacáica. Quéwa máiní trompeta isàna, yái trompeta
cachàinica Cristo íiwitáise Adán namáalàidáanáca canánama, yásí
íicha, yácáiná idécanáamité Cristo abéerìcuíseta Dios iwàlisàidapiná
yéetácawa, yáté imichàacatéwa waináwa ráunamáita càide iyúwa
yéetácáisi íicha yàacaténá wacáuca bàli íimacaalí watuí. Yácáiná
càmíiri imáalàawa. 46 Siùca wéemìapiná trompeta isàna,
càmita wadènìa chènuníiséeri yásí namichàacawa càliculìi
iicácanáwa idècunitàacá wàyaca irìcuíse macái yéetéeyéimicawa
chái èeri irìcu. Wadènìaca èeri yeebáidéeyéicaté Jesucristo itàacái.
irìcuíri iicácanáwa quéechacáwa, Namichàapinácawa yéetácáisi
néesepiná wadènìaca chènuníiséeri íicha nainá wàlisài yáapichawa,
iicácanáwa. 47 Dios imànicaté càmíiyéipiná yèepùa yéetácawa
cáli ichùmalé wàawirimi Adán quirínama. Yásí wíaca nacái
iyú, yái asìali idàbáanéerimica. cáuyéica Dios iwènúadapiná wíawa
Yáté èeri mìnalicani, yái Adánca. wàlisanácaténá waicácanáwa.
Néeseté Cristo yàanàaca, yáté 53 Yácáiná wainá èeri irìcuírica
chènuníiséericani. 48 Wía ìyéeyéica càmita yéewa ìyaca càiripináta,

chái èeri irìcu, wadènìaca íná iwàwacutá Dios iwàlisàidaca
waináwa chái èeri irìcuírica wainá wadènìacaténá waináwa
càide iyúwaté yái asìali iiná Dios wàlisài càmíiri imáalàawa. 54 Néese
idàbéericaté cáli ichùmalé íicha idécanáami Dios iwàlisàidaca
asìalipiná, yái wàawirimi Adánca. wainá, wadènìacaténá waináwa
Néese, weebáidacaalí Cristo wàlisài càmíiri imáalàawa, yásí
itàacái wàyacaténá chènuniré, wàyapiná càiwade iyúwaté
yásí wadènìapiná waináwa profetanái itànàanáté Dios
chènuníiséeri càide iyúwa Cristo itàacái bàaluité. Náimaca: “Yái
ìyáaná, yái chènuníiséerica. yéetácáisi idéca imáalàacawa. Dios
49 Càide iyúwacué wadènìaná idéca imáalàidaca wáichani, yái
iicácanáwa yái wàawirimi Adán wàuwideca yéetácáisica. 55 Pía
Dios idàbéericaté cáli ichùmalé yéetácáisi, càmita quirínama
íicha asìalipiná, càita nacái yéewa pimawènìadaca wía. Pía
wadènìapiná iicácanáwa yái Cristo càliculìi, càmita quirínama yéewa
yàanèericaté chènuníise. piùwichàidaca wía, canácáiná
quirínama píiwi”, càipiná iwàwacutá pimichàidaca plata

wáimaca. 56 Yái wabáyawanáca picùacaalícué méetàucutani semana
ìyaca càide iyúwa yéetácáisi imanùbaca. 3 Néese nùanàapinácaalí
íiwica, yácáiná wabáyawaná néré, yásí nubànùaca wenàiwica
ìwalíise, iwàwacutácaté natécaténá plata Jerusalén
wéetáanápinácawa méetàuculé ìyacàlená nérépiná, cawinácaalí
Dios íicha càiripináta. Yá nacái wenàiwica peedéeyéicuéca
yái tàacáisi Dios imàaquéericaté pèewíisewa natécaténá pìasu
profeta Moisés irí càicanide ofrenda néré. Yá nubànùapiná
iyúwa idéca nacáicaalí yàaca náapicha cuyàluta nalí níara
wabáyawaná ichàini, wíacáiná yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái
wáalíacaalítéwa càinácaalí wawàsi ìyéeyéica Jerusalén ìyacàlená irìcu,
Dios imáisanièri wamànica, néese natàidacaténá nía cayába níái
máiníté cachàiníwanái wawàwaca péenácuéca pibànuèyéipinácuéca
wamànica wabáyawanáwa. néré. 4 Nuínáidacaalíwa cayábaca
57 Quéwa Wáiwacali Jesucristo nùacaalíwa nacái, yásí nàacawa
yéetácatéwa wáichawalíná, íná núapicha.
idéca iwasàaca wía íicha yái
wéetáanápinácawa méetàuculé Planes de viaje de Pablo
Dios íicha càiripináta; càita nacái 5 Nùapinácuéwa pìatalé,
Wáiwacali Jesucristo yéetáaná yá iwàwacutá nuchàbaca
ìwalíise, Dios iyúudàaca wía Macedonia yàasu cáli néenibàa.
ipíchaná wamànica wabáyawanáwa. Nudécanáami nuchàbacawa
¡Iná wàacué Dios irí cayábéeri! néenibàa, yá nùanàapinácué
58 Iná píacué nuénánáica pìyacàle néréwa Corinto
cáininéeyéica nuicáca, cachàinicué ìyacàlená néré. 6 Cawàwanátacué
píiwitáise, píibaidacué nupáchiaca píawa achúma èerita,
mamáalàacata Wáiwacali irípiná càmicaalí cài, yá nùyapinácué
cachàiníwanái, píalíacáinácuéwa píapichawa unìabépinama. Néese
cawèníiricani, yái píibaidéericuéca píalimápinácué piyúudàaca
Wáiwacali ichàini iyú. núa nùwacáidacaténá wawàsi
numàluwepináwa alénácaalí
La colecta para los hermanos iwàwacutápiná nùacawa.
16 Siùcade nucàlidacué 7 Càmitacué nuwàwa nupáchiaca
pirí ìwali yái ofrenda pía maléená èeri meedá, néese

pìwacáidéeripinácuéca nuwàwacuéca nùyaca píapicha
pibànùacaténácué plata iyúwa madécaná èeri Wáiwacali
ofrenda catúulécanéeyéi irí, imàacacaalícué nùyaca píapicha.
níái yeebáidéeyéica Jesucristo 8 Quéwa nuyamáapinácawa chái
itàacái. Pìwacáidacué ofrenda Efeso ìyacàlená irìcu àta judíonái

càide iyúwa nucàlidáanáté nalí imànicatalépináta nàasu cultowa
áibanái yeebáidéeyéica Jesucristo íipidenéerica Pentecostés. 9 Nuwàwa
itàacái ìwacáidáyaquéeyéicawa nuyamáacawa quirítàacáwa chái,
yàcalé imanùbaca Galacia nàyacáiná madécaná wenàiwica
yàasu cáli íinatéeyéica ìyaca. iwàwéeyéica yéemìaca Jesucristo
2 Domingo imanùbaca semana iináwaná ìwali, íná nuíbaidacáwaca
ìwali, macáitacué pía canánama chái Wáiwacali irípiná, éwita
iwàwacutácué pìwacáidaca yéená nàyacáaníta nacái madécaná
yái plata peedéericuéca piríwa. wàuwideca, càmíiyéica iwàwa
Yá picùacué méetàucutani. Iná nuéwáidaca wenàiwica Dios itàacái
nùanàapinácaalí néré, càmitacué iyú.
453 1 CORINTIOS 16
10 Timoteo yàanàacaalícué pìatalé, wenàiwica, íibaidéeyéica nacái
pitàidacué cayábani casíimáicaténá Wáiwacali irípiná.
iwàwa píapichacuéwa. Pimànicué 17 Casíimáica nuwàwa
irí cayábéeri íibaidacáiná níacáiná áibanái péenácué

Wáiwacali irípiná càide iyúwa nadéca nàanàaca nùatalé, níái
núa. 11 Iná piicácué píichawa Estéfanas, Fortunato nacái,
cayába ipíchaná abéeri péenácué Acaico nacái. Nadéca namànica
caná iwèni iicáca Timoteo. Néese nulí cayábéeri càmíiricué
piyúudàacué Timoteo yàasu àyapu píalimá pimànica canácáinácué
ìwali yàanápináwa matuíbanáiri pía núapicha. 18 Nadéca
iyú nùatalé, nucùacáiná yàanàaca nachàiniadacuéca piwàwa,
náapicha níara áibanái wenàiwica nuwàwa nacái. Iwàwacutácué
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. piicáca cáimiétaquéeri iyú macái
12 Néeni, nudéca nusutáca wawàsi wenàiwica ìyéeyéica càide iyúwa
manuísíwata wéenásàiri Apolos nàyáaná.
íicha yàanápinácué ipáchiaca pía 19 Nawàwalicué pía níái
áibanái wéenánái yáapicha. Quéwa ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé

siùca càmitàacáwa iwàwa yàacawa. imanùbaca chái Asia yàasu
Néesecáwa ipáchiapinácué píawa cáli íinata, níái yeebáidéeyéica
idènìacatáita wawàsi. Jesucristo itàacái. Yái Aquila,
úái nacái yàacawéetúaca Prisca
Saludos finales nawàwalicué pía manuísíwata
13 Piicácué píichawa cayába. Wáiwacali íipidená ìwali, náapicha
Peebáidacué Jesucristo itàacái macáita ìwacáidáyaquéeyéicawa
tài íiméeri iyú mamáalàacata. nacapèe irìcu namànicaténá
Picácué cáalu pía, néese culto. 20 Macáita wenàiwica
píináidacuéwa cáiwitáiséeri yeebáidéeyéica Jesucristo
iyú càide iyúwa béeyéi asìanái. itàacái chái nawàwalicué pía.
14 Macáita yái pimàníiricuéca, Pitàidáyacacuéwa cayábéeri iyú.
pimànicué cáininéeri iyúni, 21 Núa Pablo nutànàacué pirí yái
piyúudàacaténácué áibanái. achúméeríina tàacáisica nucáapi

15 Siùcade píacué nuénánáica, iyúwa nuwàwalicáinácué pía.
píalíacué naináwaná ìwali níara 22 Aibanáicaalí càmita cáininá
Estéfanas yéenánáica ìyéeyéicuéca iicáca Wáiwacali Jesucristo,

píapicha. Níacata idàbáanéeyéicaté Dios yùuwichàidapiná níawa.
yeebáidaca Jesucristo itàacái ¡Pía, Wáiwacali, pìawa síisaara
Acaya yàasu cáli íinata. Yá nadéca caquialéta!
namàacaca níawawa Dios irí 23 Nusutácué Wáiwacali
nayúudàacaténácué pía, píacué Jesucristo íicha pirípinácué

yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. imàníinápinácué pirí cayábéeri
16 Nuwàwacué pimànica càide mawèníiri iyú. 24 Nuwàwalicué
iyúwa nàalàanácué pía, níái pía manuísíwata cáininácáiná
Estéfanas yéenánáica, cawinácaalí nuicácuéca pía Cristo Jesús
nacái inacáiyéica iyúudèeyéica ìwalíise.
2 CORINTIOS
manuísíwata Cristo irípiná
Saludo weebáidacáiná itàacái, càicáaníta
1 Núa Pablo, Jesucristo

imáidéericaté yàasu
apóstolcaténá núa ibànùacaténá
Cristo ichàiniadaca wawàwa
manuísíwata nacái yéewacaténá
wàidenìaca wàuwichàanáwa.
núa càide iyúwa Dios iwàwáaná. 6 Siùcade wía apóstolca
Núa Pablo, Timoteo yáapicha, wàuwichàacawa wacàlidacáinácué

yái wéenásàiri yeebáidéerica pirí Jesucristo iináwaná ìwali
Jesucristo itàacái, wawàwalicué yéewacaténácué ichàiniadaca
pía. Nubànùacué pirí cuyàluta, piwàwa, iwasàacaténácué pía nacái
píacué Dios yàasu wenàiwica Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái Quéwa Dios idéca ichàiniadaca
ìwacáidáyaquéeyéicawa Corinto wawàwa, wía apóstolca,
ìyacàlená irìcu, píacué nacái Dios yéewacaténá wachàiniadacuéca
yàasu wenàiwica ìyéeyéica macái piwàwa, píalíacaténácué
Acaya yàasu cáli íinata. 2 Nusutácué nacáiwa Dios iyúudàanápinácué
Wáaniri Dios íicha pirípinácué, pìidenìaca piùwichàanáwa
Wáiwacali Jesucristo nacái piùwichàapinácaalíwa càide iyúwa
namàníinápinácué pirí cayábéeri wàuwichàanáwa Cristo irípiná
mawèníiri iyú, namàacáanápinácué weebáidacáiná itàacái. 7 Manuíca
nacái pìyaca matuíbanáiri iyú. wáináidacawa wawàwawa
pìwalicué píalimáanápinácué
Sufrimientos de Pablo pìidenìaca piùwichàanáwa Cristo
3 Wàacué cayábéeri Dios irí, yái irípiná, wáalíacáináwa càide iyúwa
Wáiwacali Jesucristo Icuèriná piùwichàanácuéwa wáapicha
Diosca, Yáaniri nacái, yácáiná yái Cristo irípiná, càita nacái Dios
Diosca, yácata Wáaniri iiquéerica ichàiniadacué piwàwa siùcade càide
watúulécaná, ichàiniadéerica iyúwa ichàiniadáaná wawàwa.
nacái wáiwitáise macái èerita 8 Píacué wéenánáica,
achúmacaalí wawàwa. 4 Macái wawàwacuéca piwàwalica

imanùbaca wàuwichàacaalíwa, wàuwichàacatéwa manuísíwata
yásí Dios ichàiniadaca Asia yàasu cáli íinata. Máinícáináté
wawàwa yéewacaténá wáalimá càulenéerica yái wàuwichàanácawa,
wachàiniadaca áibanái iwàwa, yáté càmita wáalimá wàidenìaca
cawinácaalí yùuwichèeyéicawa. quirínamani wachàini
Yá wachàiniadaca nawàwa iyúwa. Yáté wayúunáidaca
càide iyúwa Dios ichàiniadáaná wéetáanápinácatéwa néré. 9 Wía
wawàwa. 5 Wáalimá wachàiniadaca apóstolca waicácaté wíawawa
áibanái iwàwa yácáiná éwita càide iyúwa nacháawèeyéi
iwàwacutácáaníta wàuwichàacawa nanuéyéipináca. Quéwa cayábacaté
454
455 2 CORINTIOS 1
walíni yái wàuwichàanácawa, 15 Manuícaté nuínáidacawa
wéewáidacáinátéwa càmíinápiná nuwàwawa pìwalicué,

wáibàa wawàwawa wachàini casíimáinácué pía núapicha, íná
iwéréwa, néese Dios iwérépiná quéechatécáwa nuínáidacatéwa
wáibàaca wawàwawa yái Dios nupáchianápinácué pía
icáucàidéerica wenàiwica yéetácáisi pucháibàawiría nuyúudàacaténácué
íicha. 10 Dios iwasàacaté wía íicha pía. 16 Quéechatécáwa
yái wéetáanápinácatéwa máiní nuwàwacatécué nupáchiaca pía
báawéeri iyú, wía apóstolca. nuèpunícaalítéwa Macedonia
Iwasàaca nacái wía mamáalàacata yàasu cáli nérépiná. Nuwàwacaté
siùcade. Manuíca wáináidacawa nacái nupáchiacuéca pía àniwa
wawàwawa Dios ìwali iwasàanápiná nuèpùacaalítéwa Macedonia yàasu
wíawa madécaná yàawiría. cáli néese. Càité nuwàwacatécué
11 Quéwa iwàwacutácué piyúudàaca piyúudàaca núa nùanápinátéwa
wía pisutácué Dios íicha walípiná. Judea yàasu cáli nérépiná. 17 Néese
Manùbéeyéicaalí isutá Dios íicha càmitaté nùa pìatalécué càide
walípiná, yásí manùbéeyéi nàapiná iyúwaté nucàlidáanácué piríni.
nacái Dios irí cayábéeri icùacáiná Quéwa picácué píináidawa càmitaté
wía cayábéeri iyú. nuínáidawa cáimiétacanéeri iyú.
Picácué píináidawa nutàaníca
Por qué no fue Pablo a Corinto càide iyúwa èeri mìnali
12 Iyaca áiba wawàsi pucháibéeri íiwitáise, íiméerica
isíimáidéerica wawàwa, wía “báisíta” inùma iyúwa quéwa
apóstolca, yái wáalíanácawa íináidacáitawa iwàwalìcuísewa
wawàwalìcuísewa wadéca wàyaca “càmita”. 18 ¡Càmíirita pucháiba
masaquèeri wáiwitáise yáapichawa íiwitáise núaquéi! Dios yáalíacawa
chái èeri irìcu machìwéeri iyú nacái watàaníinácuéca pirí báisíiri iyú,
Dios iicá, yá máiní cài wàyacaté càita nacái càmitacué wáima
wàyacaalítécué píapicha. Càmitaté pirí “báisíta” wáináidacaalíwa
cài wàyaca wáalíacái iyúwa, néese wawàwalìcuísewa “càmita”. 19 Núa
Dios imànicaté walí cayábéeri Pablo, yá nacái Silvano, áibaalí
mawèníiri iyú iyúudàacaté wía íipidenéeri Silas, yá nacái Timoteo,
wàyáanápináté cài pèewibàa. wadéca wacàlidacuéca pirí Cristo
13-14 Macái wàasu cuyàluta irìcu Jesús iináwaná ìwali, yái Dios
watànèericuéca pirí, wacàlidacué Iirica. Càmita pucháibéeri íiwitáise
piríni machacàníiri iyú, machìwéeri yái Cristo Jesúsca. Cristo càmita
iyú nacái, piléecaténácué íima “báisíta” íináidacaalíwa
péemìawani màulenéeri iyú iwàwalìcuísewa “càmita”, néese
càinácaalí íimáaná. Nuwàwacué yái Cristo càicanide iyúwa Dios
macáita manuíca píináidaca yàasu tàacáisi íiméerica “báisíta”,
piwàwawa nùwali, càide iyúwa Cristo icàlidacáiná macáita
batéwa macáitacué píináidáanáwa báisíiri iyú, imàni nacái càide
nùwali siùcade. Càitacué nuwàwa iyúwa íimáaná. 20 Cristo idéca
píináidacawa yéewanápiná imànica macáita càide iyúwaté
casíimáica wawàwa macáita. Dios icàlidáanáté ìwali. Iná macái
Yáalimápinácué casíimáica piwàwa imanùbaca wàacaalí Dios irí
wàwali, wía apóstolca, ìwalíise yái cayábéeri, yá wáimaca “Amén”,
wéewáidáanácatécué pía, càide Cristo Jesús ìwalíise, íimáanáca
iyúwa yáalimáanápiná casíimáica “báisíta”, weebáidacáiná Cristo
wawàwa pìwalicué néenialípiná Jesús itàacái. 21 Yái Diosca,
Wáiwacali Jesús yàanàacaalí àniwa. yácata ichàiniadéerica wía
apóstolca, píacué nacái ipíchaná néeseté nubànùacuéca pirí cuyàluta,

wawènúadaca wáiwitáisewa Cristo pichùnìacaténácué wawàsi
íicha. Dios idéca ibàlùadaca wía ipíchawáise nùanàaca pìatalécué,
yàasunáipináwa, wáibaidáanápiná càmicáináté nuwàwa nùacawa néré
irí. 22 Dios idéca ibànùaca Espíritu achúmacaténá nuwàwa pìwalicué,
Santo wawàwalìculé, íná yéewa yácáiná nuwàwacué casíimáica
wáalíacawa báisíiri iyúcani Dios pimànica nuwàwa. Manuícaté
yàasunáica wía, wáalíaca nacáiwa nuínáidacawa nuwàwawa nacái
Dios imàníinápiná walí macáita pìwalicué casíimáinápináté
yái cayábéerica icàlidéericaté walí piicáca nùacawa pìatalé casíimáiri
ìwali. iyú. 4 Bàaluité nutànàacuéca pirí
23 Quéwa éwitaté yáara quéechéeri cuyàlutaca
nucàlidacáanítacué pirí nùalàacaténácué pía cachàiníiri
nùanàanápináté pìyacàle Corinto iyú, néeseté máiní achúmaca
néré nupáchiacaténácué pía, nuínáidáanícawa nuwàwawa.
càicáaníta càmitaté nùawa néré. Catúulécanáca numànicaté
Siùcade nuwàwaca nucàlidacuéca nuwàwawa manuísíwata àta
piríni cáná yéewaná càmitaté nuícháanícataléta. Quéwa
nùawa néré. Nucàlidacué piríni càmitaté nutànàacué pirí cuyàluta
Dios yéemìapiná: Càmitaté achúmáanápinácué piwàwa, néese
nuwàwa nùuwichàidacuéca nutànàacatécué pirí yáara cuyàluta
pía cachàiníiri iyú pibáyawaná píalíacaténácuéwa máiní cáinináca
ìwalíisewa ipíchanácué nuicácuéca pía manuísíwata.
máiní achúmaca piwàwa
nùwalíise. Ináté nuínáidacawa Perdón para el que había
cawàwanáta cayábáwanái ofendido a Pablo
pirícuéni càmicaalípináté 5 Yái imàníiricaté ibáyawanáwa
nùawa pìatalé ráunamáita. pìatalécué, achúmacaté imànicuéca

24 Wía apóstolca, wáalíacawa piwàwa canánama. Càita nacái
peebáidacuéca Jesucristo itàacái achúmacaté imànica nuwàwa.
tài íiméeri iyú, íná càmita Quéwa siùcade càmita nuwàwa
wawàwa wachùulìacuéca pía nucháawàaca iináwaná ìwali
cachàiníiri iyú peebáidáanápinácué mamáalàacata cachàiníiri iyú,
càide iyúwa iwàwacutáanácué néese nuwàwaca numàacaca
peebáidaca. Néese wawàwacáitacué nuwàwawa ibáyawaná íicha,
wayúudàaca pía casíimáicaténácué yùuwichàacáinátéwa manuísíwata.
piwàwa. 6 Batéwa macáitacué pidéca
2 Ináté nuínáidacawa
càmíinápinátécué
nupáchiaca pía caquialéta
piúcaca píichawani, íná idéca
yùuwichàacawa ibáyawaná
ichùulìacawa. Càmitacué iwàwacutá
àniwa ipíchanácué máiní piùwichàidaca mamáalàacatani.
achúmaca piwàwa báawanama. 7 Iná siùcade iwàwacutácué
Nùacaalítéwa pìatalécué pimàacaca piwàwawa ibáyawaná

ipíchawáiseté piwènúadaca íicha. Pichàiniadacué iwàwa
píiwitáisewa pibáyawaná nacái ipíchaná máiní achúmaca
íichawatá, yá iwàwacutácaté iwàwa àta yúucacatalétawa
nùuwichàidacuéca pía cachàiníiri píichacué càiripináta. 8 Iná
iyútá. 2 Máinícaalícué achúmaca nusutácué píicha manuísíwata
numànica piwàwa, néese càmitacué píasáidáanápinácué cáinináca
yéewa wasíimáidáyacacawa. piicácani, peedácué pèewiréwa
3 Ináté càmitacué nupáchia pía, àniwani. 9 Nutànàacatécué pirí ìwali
yái wawàsica núalimáidacaténácué isàni icàlàlìanáwa. 15 Yá cayábaca

nuicáwa pía núalíacaténátéwa Dios iicáca wacàlidáaná Cristo
asáisí pimànicaalícué càide iyúwa iináwaná. Càica wíade iyúwa
nuéwáidáanácué pía. 10 Iná siùcade pumèníiri incienso isàni Cristo
pimàacacaalícué piwàwawa áiba yèerica Dios irí iyúwa ofrenda,
wenàiwica ibáyawaná íicha, yásí Cristo ìyacáiná wawàwalìcu. Yá
nacái numàacaca nuwàwawa Cristo iináwaná icàlàlìacawa
íicha. Yá nudéca numàacaca macái wenàiwica íiwitáaná
nuwàwawa Cristo iicápiná irí. Icàlàlìacawa wenàiwicanái
péenásàiricué ibáyawaná íicha, irí Cristo iwasèeyéipináca Dios
yái báawéerica imàníiricaté nulí, yàasu yùuwichàacáisi íicha
nuwàwacáinácué casíimáica neebáidacáiná Cristo itàacái.
piwàwa macáita. 11 Wamàacacué Càita nacái Cristo iináwaná
wawàwawa ibáyawaná íicha icàlàlìacawa wenàiwicanái
ipíchanácué Satanás imawènìadaca irí yúuquéeyéipinácawa Dios
wía. Wáalíacáináwa báisíiri iyú íicha càmicáiná neebáida
Satanás yáalimáidaca wenàiwica Cristo itàacái. 16 Yái Wáiwacali
namàníinápiná nabáyawanáwa. itàacáica càicanide abénaméeyéi
iríni iyúwa chéecáisimi isàni
Intranquilidad de Pablo inuérica wenàiwica, cawinácaalí
en Troas yúuquéeyéipinácawa Dios íicha
12 Nùanàacaté Troas ìyacàlená nàuwichàapinácáináwa càiripináta.
néré nucàlidacaténá nalí Cristo Néese yái Wáiwacali itàacáica
itàacái, yá Dios imàacacaté càicanide áibanái iríni iyúwa
numànica cachàiníiri iyú pumèníiri isàni yèerica wenàiwica
nuíbaidacaténá Wáiwacali icáuca càmíiri imáalàawa,
irípiná, nucàlidáanápiná iináwaná cawinácaalí wenàiwica Cristo
madécaná wenàiwica irí. 13 Quéwa iwasèeyéipináca Dios yàasu
achúmacaté nuwàwa nuínáidacawa yùuwichàacáisi íicha nàyapinácáiná
càmicáiná nùanàa nùacawéerináwa Dios yáapicha càiripináta. Quéwa,
Tito yái nuiquéerica iyúwa canácata wenàiwica yáaliméeri
nuénásàiriwa, yeebáidacáiná icàlidaca Wáiwacali itàacái
Jesucristo itàacái. Néese ichàini iyúwa meedá. 17 Wacàlida
càmicáináté nùanàa Tito néré, ínáté wèepunícawa Dios itàacái quéwa
nucàlidaca nuináwanáwa Troas càmita cài wamàni weedácaténá
ìyacàlená mìnanái irí nùacaténáwa walíwa plata càide iyúwa madécaná
náicha, yá nùacatéwa Macedonia áibanái imàníiná. Néese wacàlidaca
yàasu cáli nérépiná. Dios itàacái machìwéeri iyú Dios
iicápiná càide iyúwa wenàiwica
Victoriosos en Cristo Dios ibànuèyéica báisícáináta
14 Quéwa nùaca Dios irí wawàwa wamànica càide iyúwa
cayábéeri imawènìadacáiná wáicha Dios ichùulìaná wamànica,
wàuwidenái càiripináta, níara wàyacáiná nacái abédanamata
càmíiyéica iwàwa wacàlidaca Cristo Cristo yáapicha.
Jesús iináwaná, yái wàyéerica
abédanamata yáapicha. Nùaca Dios El mensaje del nuevo pacto
irí cayábéeri nacái imàacacáiná
wacàlidaca itàacái madécaná
wenàiwica irí. Yá Wáiwacali
3 Wadéca cài wacàlidaca
waináwanáwa, wía apóstolca,
íná cawàwanáta abénaméeyéi
iináwaná icàlàlìacawa macái péenácué iyúunáidaca wadàbaca
cáli íinata càide iyúwa pumèníiri watàaníca wàwaliwa canùmaséeri
2 CORINTIOS 3 458
iyú càide iyúwacué abénaméeyéi wacàlidacaténácué pirí itàacái.

péená icháawàanáté wía 5 Càmita wáalimá wacàlidaca Dios
quéechatécáwa. Quéwa càmita itàacái wachàini iyúwa meedá,

cài wamànica. Càita nacái càmita néese macáita yái wamàníirica
iwàwacutá wáasáidacuéca pirí Dios idéca ichàiniadaca wía
cuyàluta áibanái itànèerica wamànicaténáni. 6 Dios idéca
waináwaná ìwali píalíacaténácuéwa ichàiniadaca wía wáibaidacaténá
Dios ibànuèyéica wía. Càmitacué irípiná, wacàlidáanápiná yái
nacái iwàwacutá wasutáca píicha tàacáisica icàlidéerica wàlisài
cuyàluta picàlidáanácué waináwaná wawàsi ìwali, yái wawàsi Dios
ìwali áibanái irí needácaténá imàníirica wenàiwicanái yáapicha
nàataléwa wía. Madécaná áibanái icùanápiná nía iyúwa yàasunáiwa.
yéewáidéeyéicué pía nadéca Yái wawàsi wàlisài càmíirita càide
nasutáca píicha càiri cuyàluta, iyúwa wawàsi bàaluisàimica profeta
quéwa càmita cài wamànica. Moisés itànèericaté iináwaná
2 Canáca iwàwacutácué walí píicha ìwali, yái tàacáisi íiméericaté
cuyàlutaca píacáinácué càicuéca Dios icùanápináté israelitanái
píade iyúwa cuyàluta icàlidéeripiná namànicaalí càide iyúwa ichùulìaná
waináwaná ìwali áibanáicaalí nía. Yái bàaluisàimi tàacáisica
iwàwa yáalíacawa wàwali asáisí Moisés itànèericaté icháawàaca
Dios ibànùacaalí wía, bàaluitécáiná wía wéetáanápináwa càmicáiná
peebáidacatécué Jesucristo wáalimá wamànica macáita
itàacái wacàlidacaalítécué càide iyúwa íimáaná. Quéwa
pirí iináwaná. Càicuéca píade siùcade Dios ichàiniadaca wía
iyúwa cuyàluta Dios itànèerica wéewáidacaténácué pía wàlisài
wawàwalìcu wáalíacaténáwa Dios wawàsi ìwali Dios imàníirica
ibànùacaté wía, wía apóstolca. wáapicha wawàwalìcuíse, yàaca
Macái wenàiwica náalíacawa walí Espíritu Santo, yái Espíritu
peebáidacatécué Jesucristo yèerica wacáuca càmíiri imáalàawa.
itàacái wacàlidacaalítécué pirí 7 Bàaluité Dios itànàacaté
iináwaná. 3 Macáita náalíacawa itàacáiwa íba sàabadéeyéi ìwali,

amaléeri iyú càicuéca píade profeta Moisés yéewáidacaténá
iyúwa cuyàluta Cristo itànèerica wàawirináimi israelitanái.
wáibaidacalé iyú peebáidacáinácué Máinícáiná Dios icànaca
Cristo itàacái wacàlidéericuéca mèlumèluíri iyú, íná yéewa
pirí. Càmitacué cài píade iyúwa idécanáamité Moisés ìyaca Dios
cuyàluta wenàiwica itànèerica yáapicha yeedácaténá Dios íicha
tinta iyú. Càmitacué cài píade yái bàaluisàimi tàacáisica, yáté
iyúwa tàacáisi natànèerica íba Moisés inàni icànaca nacái máiní
ìwali càide iyúwaté Dios itànàanáté mèlumèluíri iyú. Israelitanái
itàacáiwa íba ìwali profeta Moisés càmitaté náalimá naicáidaca Moisés
irípiná. Néese cáuri Dios idéca inàni irí máinícáiná inàni icànaca.
ibànùacuéca Espíritu Santo piwàwa Quéwaté yái camalásica ichacàcawa
cáuri irìculé yáasáidacaténá Cristo yàacawa Moisés inàni íicha.
yàasunáicuéca pía. Iná yéewa Ewita yái bàaluisàimi tàacáisica
macáita náalíacawa Dios ibànùacaté yáasáidacáaníta iwàwacutáaná
núa nucàlidacaténácué pirí itàacái. wéetácawa wabáyawaná
4 Cristo idéca imàacaca manuíca ichùulìacawa, càicáanítaté
wáináidacawa wawàwawa Dios yàanàaca aléi èeri irìculé máiní
ìwali, wía apóstolca, yá wáalíacawa mèlumèluíri iyú yàanàacáináté
báisíiri iyú Dios ibànùacaté wía Dios néese. 8 ¡Iná yéewa
459 2 CORINTIOS 3
wáalíacawa Dios imàníinápiná yái tàacáisica bàaluisàimica

walí cayábéeri cachàiníwanái, Dios imàaquéericaté profetanái
wía Dios imàníiyéica yáapicha irí, yá mamáalàacata càmita
wàlisài wawàsi imàacáanápiná náalía néemìacani càinácaalí
Espíritu Santo iwàlùacawa íimáaná matuícáiná náiwitáise
wawàwalìculé! 9 Núumacué pirí càide iyúwa cáucuíri wáluma
àniwa; éwita yái bàaluisàimi idéca nacáicaalí ibàlìaca náiwita.
tàacáisica icháawàacáaníta wía Càmita idé catuíca náiwitáise
wéetáanápinátéwa wabáyawaná yácáiná abéerita Cristo yáalimá
ichùulìacawa, càicáanítaté Dios imàacaca náalía néemìacani, quéwa
yáasáidaca wenàiwicanái irí càmita neebáida itàacái. 15 Ata
ichàini manuíriwa icànéerica siùca nacáide naléecaalí macáita
mèlumèluíri iyú imàacacaalíté yái cuyàlutaca profeta Moisés
itàacáiwa profeta Moisés irí. itànèericaté, yá mamáalàacata
¡Iná yéewa wáalíacawa máiní càmita náalía néemìaca càinácaalí
cayábéericani cachàiníwanái yái íimáaná, càide iyúwa cáucuíri
wàlisài wawàsica Dios imàníirica wáluma idéca nacáicaalí ibàlìaca
wáapicha iicácaténá wía iyúwa náiwita. 16 Quéwa áibacaalí
mabáyawanéeyéi, cayábacaténá israelita iwènúada íiwitáisewa
nacái imànica wáiwitáise! Wáiwacali irípiná, yásí Wáiwacali
10 Báisíta yái tàacáisi bàaluisàimica imàacaca yáalíaca yéemìaca Dios
yàanàacaté mèlumèluíri iyú. itàacái, càide iyúwa Wáiwacali
Quéwa siùcade waicácani iyúwa idéca nacáicaalí yeedáca cáucuíri
càmíirica máiní cawènica yácáiná wáluma wenàiwica íiwita íicha,
wàlisài wawàsi idéca yàanàaca, yéemìacaténá Dios itàacái.
máiníiri cayába cachàiníwanái 17 Wáiwacali ìyaca abédanamata
quéechéerimi íicha. 11 Càide Espíritu Santo yáapicha, íná

iyúwaté tàacáisi bàaluisàimi wadènìacáiná Espíritu Santo,
yàanàanáté mèlumèluíri iyú yásí Espíritu Santo iwasàaca
éwitaté imáalàapinátéwa, càita wía wacàlidacaténá Dios itàacái
nacái cayábéeri cachàiníwanái yái macàaluínináta, wáalíacaténá
wàlisài wawàsica iyamáacáináwa wéemìaca nacái càinácaalí
càiripináta wáapicha. íimáaná. 18 Péemìacué comparación:
12 Wáalíacawa wàlisài wawàsi Càmita wabàlìa wanàniwa
iyamáanápináwa càiripináta, cáucuíri wáluma iyú. Càita nacái
íná wacàlidaca Dios itàacái macáita wía yeebáidéeyéica
macàaluínináta, càmita nacái Jesucristo itàacái, càmita wabàa
wamáisanìa Dios itàacái wenàiwica Wáiwacali íiwitáisewa áibanái
íicha. 13 Càmita iwàwacutá wenàiwica íicha. Càide iyúwa
wamànica càide iyúwa profeta chapúa íibàacaalí èeri icamaláná
Moisés imàníináté. Idécanáamité quírameníwaca, icànacaténá èeri
Moisés icàlidaca Dios itàacái icamaláná iyú, càita nacái Espíritu
israelitanái irí, yá ibàlìacaté Santo imàacaca wáasáidaca
inàniwa wáluma iyú ipíchaná áibanái irí máiní cayábéerica
israelitanái iicáca camalási Wáiwacali íiwitáise. Càide iyúwa
ichacàca yàacawa inàni íicha, waicáidaca nacáicaalí Wáiwacali
yái camalásica càmíirica icàna yéenáiwaná iríwa icànéerica
càiripináta. 14 Quéwa càmitaté mèlumèluíri iyú chapúa irìcuíse,
náalía néemìaca càinácaalí íimáaná càita nacái wamàacaca wawàwawa
yái Dios itàacáica, matuícáináté Wáiwacali ìwaliwa, weebáida nacái
náiwitáise. Siùca nacáide naléecaalí itàacái, íná yéewa Espíritu Santo
imàacaca wáiwitáise iwènúaca yáasáidéerica walí càinácaalí Dios

yàacawa Wáiwacali íiwitáise íiwitáise ìyaca, Dioscáináni yái
iyúwa, wàyacaténá càide iyúwa Cristoca. 5 Wía apóstolca, càmita
Wáiwacali ìyáaná. Macái yàawiría wacàlida tàacáisi wàwaliwa
imanùbaca wadènìaca Wáiwacali yéewacaténá cayábaca wenàiwica
íiwitáisewa cachàiníwanái. iicáca wía, néese wacàlidaca
Càita Wacuèrinásàiri imànica Jesucristo ìwali Wacuèriná
wawàwalìcu, yái Espíritu Santoca. Dioscani. Wáimacáita nacái
4 Iná wía apóstolca, càmita

cáalu wacàlidaca Jesucristo
iináwaná ìwali. Càmita nacái
wàwaliwa pìasu wenàiwicacuéca
wía wáibaidacaténácué pirí
cáininácáiná waicáca Jesús.
waméyáawa, Dios iicácáiná 6 Wacàlidaca Jesucristo iináwaná
wapualé, imáidaca wía ìwali, yácáiná Dios idéca imàacaca

wáibaidacaténá irípiná. 2 Càmita wáalíacawa ìwali. Bàaluitésíwa
wamàni wawàsi báawéeri canácaté camalási chái èeri irìcu.
ibàacanéeri iyú iwàwacutéerica Néeseté Dios ichùulìacaté camalási
báica wía ìwalíise. Càmita icànáanápináté catéeri irìcuíse.
wéewáida wenàiwica cachìwéeri Càita nacái Dios idéca imàacaca
tàacáisi iyú. Càmita nacái icamaláwa icànaca wawàwalìculé
wawènúada Dios itàacái amalácaténá wáiwitáise
wachìwáidacaténá áibanái. Néese yéewanápiná wáalíacawa Dios
wacàlidaca Dios itàacái abéerita, íiwitáise ìwali máiní cayábéericani.
machacàníiri iyú, yái báisíiri Jesucristo yáasáidaca walí amaléeri
tàacáisica. Càita wamànica macáita iyú càinácaalí Dios íiwitáise ìyaca,
báisíiri iyú yéewacaténá macái Dioscáináni yái Jesucristoca.
wenàiwica náalía watàaníca
báisíiri iyú Dios iicápiná. El vivir por la fe
3 Wacàlidaca amaléeri iyúni yái 7 Yáwadènìaca Dios icamaláná
tàacáisi íiméerica Jesucristo wawàwalìcuwa, íná wáalíacawa
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu Dios ìwali. Wadènìa nacái ichàini
yùuwichàacáisi íicha. Abénaméeyéi wàyacáiná abédanamata Jesucristo
wenàiwica càmita náalía yáapicha. Yái camalásica, chàinisi
néemìaca cayábani càinácaalí nacái càicanide iyúwa wawàsi
íimáaná, quéwa níawamita máiníiri cawènica, cayábéeri
yúuquéeyéipinácawa méetàuculé nacái iicácanáwa, iwàwacutéeri
Dios íicha càiripináta. 4 Càmicáiná wacàlidaca ìwali áibanái irí.
neebáida íná yéewa Satanás idéca Quéwa wadènìaca yái cawèníirica
matuíca imànica náiwitáise, yái wawàsica wainá machawàaquéeri
Satanás, nàasu cuwáisàiricani irìcuwa càiride iyúwa catùa
ichùulièrica èeri mìnanái íiwitáise. mawèníichúa, bàcabàquéechúaca
Càide iyúwa matuíyéimi càmíiná meedá, ibái icatùalenáca. Càita
náalimá naicáca camalási icànéeri wáasáidaca Dios néeséericani
mèlumèluíri iyú, càita nacái yái chàinisi manuírica ìyéerica
Satanás matuíca imànica náiwitáise, wawàwalìcu. Càmita wáibaida
níái càmíiyéica yeebáida Jesucristo wachàini iyúwa. 8 Iná éwita
itàacái, ipíchaná náalíacawa máinícáaníta càulenáca namànica
máiní cayábéericani yái tàacáisi walí macái watéesebàa, càicáaníta
wacàlidéerica Cristo iináwaná wáalimá wáibaidaca Dios irípiná.
ìwali, yái Cristo cachàiníirica Ewita nacái achúmacáaníta
íiwitáise icànéerica mèlumèluíri iyú, wáináidáanícawa wawàwawa
cáimiétacanéeri náicha canánama, ìwalíise yái wàuwichàanácawa,
càicáaníta càmita wawènúada Yá manùbéeyéicaalícué péená

wáiwitáisewa Dios íicha. nawènúada náiwitáisewa Dios
9 Napìadáidaca nàuwichàidáanápiná irípiná, yásí manùbéeyéi nàapiná
wía, quéwa Dios càmíirita imàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái
wía abéerita. Náucaca wía cayábéerica imàníirica nalí,
cáli íinatalé, quéwa càmitàacá yéewacaténá manùbéeyéi yáwanái
namáalàida wía. 10 Ata alénácaalí náalimá náalíacawa máiní
wàacawa, yá abénaméeyéi iwàwaca cayábéerica Dios íiwitáise.
inúaca wía, íná wàyaca càiripináta 16 Iná càmita waméyáawa
càide iyúwa Jesús ìyáanáté, yái wacàlidaca Jesucristo iináwaná

yáaliéricatéwa yéetáanápinátéwa ìwali. Ewita wainá máinícáaníta
cáiwíiri iyú. Càita wàuwichàacawa béeri yàacawa, càicáaníta Dios
chái èeri irìcu wáasáidacaténá iwàlisàida yàacawa wáiwitáise
macái wenàiwica irí cáuca èeri imanùbaca. 17 Ewita
Jesús, yái icuèrica wía báawéeri wàuwichàacáanítawa manuísíwata
íicha. 11 Idècunitàacá wàyaca Cristo irípiná madécaná èeri,
chái èeri irìcu, yá macái èeri càicáaníta waicáca wàuwichàanáwa
imanùbaca abénaméeyéi iwàwaca chái èeri irìcu iyúwa achúméeri
inúaca wía weebáidacáiná Jesús wawàsi ichàbéeripinácawa
itàacái, wacàlidacáiná nacái wáicha ráunamáita máinícáiná
iináwaná. Càita wáasáidaca manuísíwéerica yái cawèníirica
áibanái irí wadènìaná Jesús wadènièripináca càiripináta
icáuca càmíiri imáalàawa éwita chènuniré ìwalíise yái
wainá yéetácáanítawa áibaalípiná. wàuwichàanácawa Cristo
12 Wacàlidacatécué pirí Jesucristo irípiná, yácáiná wàyapiná máiní
iináwaná, íná áibanái iwàwaca cáimiétaquéeri iyú Dios yáapicha
inúaca wía, quéwa pidécuéca chènuniré, icànéeyéi mèlumèluíri
peedáca piríwa picáucawa càmíiri iyú càiripináta. 18 Iná càmita
imáalàawa peebáidacáinácué máiní wáináidáanícawa ìwali yái
Jesucristo itàacái. wàuwichàanácawa, càmicáiná
13 Bàaluité profetanái itànàaca cawèni waicá yái wawàsi ìyéerica
tàacáisi Dios inùmalìcuíse chái èeri irìcu, yácáiná macáita
íiméerica: “Nuebáidaca Dios yái ìyéerica chái èeri irìcu
íná nucàlidaca wenàiwicanái imáalàapinácawa mesúnamáita.
irí manuíca nuínáidacawa Néese wamàacaca wawàwawa
nuwàwawa Dios ìwali”, cài ìwali yái cawèníiri chènuníiséerica
íimaca yái tàacáisica. Càita càmíiricáwaca waicá, ìyéerica
nacái wía, wadéca weebáidaca néré wàyacatalépináca càiripináta,
Dios càide iyúwaté profetanái wáalíacáináwa yái chènuníiséerica
yeebáidáaná, íná wacàlidaca càmíiricáwaca wadé waicáca
nacái áibanái irí Dios iináwaná. siùcade ìyéeripiná càiripináta èeri
14 Wacàlidaca Dios iináwaná càmíiri imáalàawa.
wáalíacáináwa Dios imichàidacaté
Wáiwacali Jesús yéetácáisi íicha.
Càita nacái wáalíacawa Dios
5 Wáalíacawa wainá ìyaca
càide iyúwa capìi wadènièrica
chái èeri irìcu, càide iyúwa
imichàidáanápiná wía yéetácáisi nacái capìima càmíirica ìya
íicha wàyacáiná abédanamata càiripináta. Néese wéetácaalíwa
Jesús yáapicha. Yá Dios itépiná wía càide iyúwa capìi imáalàacaalíwa,
yàataléwa, píacáanítacué nacái. yá wadènìapiná waináwa
15 Wía apóstolca, wàuwichàacawa chènuníiséeri, Dioscáiná idéca
wayúudàacaténácué pía. ichùnìaca walípináni, càiride iyúwa
2 CORINTIOS 5 462
wacapèepiná chènuníiséerica Wáiwacali yáapichawa. 10 Yácáiná

càmíirica imáalàawa, càmíirica wía yeebáidéeyéica Cristo
wenàiwica imànicalé icáapi itàacái, iwàwacutápiná macáita
iyúwa. 2 Iná yéewa idècunitàacá wabàlùacawa Cristo íipunita
wàyaca chái èeri irìcu wainá áibaalípiná chènuniré, Cristo
èeri irìcuírica yáapichawa, yá icàlidacaténá waináwaná ìwali,
máiní wawàwaca wàwalica càinácaalíté wamànica wàyacaalíté
wainá wàlisàiwa chènuníiséerica. chái èeri irìcu wainá irìcuwa.
3 Yá wàwalipiná wainá wàlisàiwa Wáibaidacaalí cayábéeri iyú Cristo
néré càide iyúwa wàwalicaalí irípiná, yásí yàaca wawèni. Quéwa
wabàlewa. 4 Idècunitàacá wàyaca càmicaalí wáibaida cayába irípiná,
chái èeri irìcu wainá irìcuwa, yá càita nacái canácaalí iwèni yái
achúmaca wawàwa wáináidacawa wáibaidacaléca, yá canáca wàasu
wainá ìwaliwa, wawàwacáiná cawèníiri.
wàwalica wainá wàlisàiwa,
yéewanápiná wainá èeri irìcuíri El mensaje de la paz
iwènúacawa wàlisài iyú ìwalíise 11 Iná
wáalíacáináwa iwàwacutáca
yái wacáuca càmíirica imáalàawa wàaca Wáiwacali iyéinináwa,
Dios yèeripináca walí. 5 Dios wía apóstolca, íná wáalimáidaca
idéca màulenáca imànica wía cachàiníiri iyú wáasáidacaténá
wàwalicaténá wacáuca wàlisàiwa. áibanái irí watàaníca báisíiri iyú,
Dios idéca nacái imàacaca walí Dios idéca nacái ibànùaca wía.
Espíritu Santo yàacawéeridacaténá Dios yáalíacawa wàwali cayábéeri
wía yéewanápiná wáalíacawa iyú, ìwali nacái yái wamàníirica.
báisíiri iyúcani Dios yàanápiná Yá nuwàwacué píalíacawa nacái
walí wacáuca wàlisài càide iyúwa Dios idéca ibànùaca wía. 12 Picácué
íimáanáté walí. píináidawa watàanícáita wàwaliwa
6 Iná yéewa manuíca cayábéeri iyú meedá càide
wáináidacawa wawàwawa Dios iyúwaté abénaméeyéi péenácué
ìwali mamáalàacata. Wáalíacawa icháawàaná waináwaná ìwali
idècunitàacá wàyaca chái èeri quéechatécáwa. Càmita cáimacái
irìcu wainá irìcuwa, wàyaca waicá wíawawa áibanái íicha,
càide iyúwa canéeyéi yàasu cáli, néese wawàwacáita píalíacuécawa
càmicáinácá wàya Wáiwacali càinácaalí wamànica, càinácaalí
yáapichawa. 7 Càmitàacá wáalimá watàaníca nacái wawènúadacaténá
waicáca Wáiwacaliwa, quéwa wenàiwica íiwitáise Dios irípiná.
weebáidacani wáiwitáise iyúwa Càita wacàlidacuéca piríni
idècunitàacá wàyaca chái èeri irìcu. casíimáicaténácué piicáca wía,
8 Manuíca nacái wáináidacawa wía yéewáidéeyéicatécué pía.
wawàwawa Wáiwacali ìwaliwa. Iná áibanái íimacaalícué pirí
Wáalíaca nacáiwa cayábáanápiná càmitasa Dios yàasu apóstol núa,
cachàiníwanái walíni wéetácaalíwa íibaidéerica Dios irípiná, yásí
wamusúacaténáwa wainá íichawa píalimácué pimawènìadaca nàasu
wàacaténá wàyaca chènuniré tàacáisi, níara cachàiníiyéica
Wáiwacali yáapichawa. Càita máiní iicáca yáawawa iyúwa cayábéerica
wawàwa wàyaca yáapicha. 9 Iná iicácanáwa, icàlidéeyéi nacái
wáalimáida wamànica càide iyúwa máiní cayábéeri iyúni, quéwa
Wáiwacali iwàwáaná càiripináta càmita báisí nawàwa náibaidaca
idècunitàacá wàyaca wainá Dios irípiná náiwitáise cayábéeri
irìcuwa chái èeri irìcu, càita nacái yáapichawa. 13 Abénaméeyéi
wéetácaalíwa wàacaténá wàyaca péenácué nadéca náimaca wàwali
máiwitáisecasa wía máinícáiná Dios idéca iwènúadaca wáiwitáise

wáibaidaca Dios irípiná cachàiníiri irípiná, yá siùcáisede cayábaca
iyú, wacàlidacáiná nacái itàacái wáapicha Dios, idéca nacái Dios
macái wachàini iyúwa. Quéwa imáidaca wía wáibaidacaténá
wadéca wamànica cài cáininácáiná irípiná, wacàlidacaténá itàacái
waicáca Dios, wawàwa nacái macái wenàiwica irí yéewanápiná
áibanái yàaca irí cayábéeri. Néese neebáidacani, cayábacaténá
macáitacué píalíacawa wadéca náapicha Dios nacái. 19 Yái tàacáisi
wéewáidaca pía éeréeri iyú, íimáanáca, Cristo yéetácatéwa èeri
cáimiétaquéeri iyú nacái càide mìnanái íichawalíná nabáyawaná
iyúwa cáiwitáiséeyéi. Wadéca cài ìwalíise, yéewanápiná cayábaca
wamànica wayúudàacaténácué náapicha Dios, yá Dios imàacaca
pía. 14 Wáalíacawa cáinináca Cristo iwàwawa nabáyawaná íicha,
iicáca wía manuísíwata, íná yéewa cawinácaalí yeebáidéeyéica Cristo
máiní wawàwaca wáibaidaca itàacái. Dios idéca ichùulìaca
irípiná macái wacáuca iyúwa wacàlidáanápiná yái tàacáisi
wáalíacáináwa báisíiri iyúcani wenàiwicanái irí. 20 Iná Cristo
abéeri wenàiwica, yái Cristoca, ibànuèyéica wía wacàlidacaténá
idéca yéetácawa macái wenàiwica itàacái wenàiwicanái irí.
íichawalíná. Iná yéewa Dios iicáca Wacàlidacuéca pirí Cristo
macái wenàiwica càide iyúwa itàacái Dios imáidacáinácué
nadéca nacáicaalí néetácawa pía wàasu tàacáisi iyú. Yá
nabáyawaná ichùulìacawa. wasutácué píicha wawàsi
15 Cristo idéca yéetácawa manuísíwata Cristo inùmalìcuíse
macái wenàiwica íichawalíná, piwènúadáanápinácué píiwitáisewa
yéewanápiná cawinácaalí ìyéeyéica Dios irípiná yéewanápinácué
chái èeri irìcu yeebáidéeyéica cayábaca píapicha Dios. 21 Cristo
Cristo itàacái càmita nàya càide càmitaté imàni ibáyawanáwa;
iyúwa nawàwáanáta meedá, quéwa Dios yùuwichàidacaténi
néese iwàwacutá nàyaca càide wáichawalíná càide iyúwa
iyúwa Cristo iwàwáaná, yái cabáyawaná nacáiricani, yái
yéetéericatéwa wáichawalíná, Cristoca. Dios yùuwichàidacaté
imichèericaté nacáiwa yéetácáisi Cristo càide iyúwa idéca
íicha wàwalinápiná. 16 Iná nacáicaalí macái èeri mìnanái
siùcáisede càmita waicá áibanái ibáyawaná ìyaca ìwali, yái
càide iyúwa èeri mìnanái iicáaná Cristo mabáyawanéerica. Càité
wenàiwica. Ewita bàaluité Dios imànica yéewanápiná
canácáaníta iwèni waicáca mabáyawanáca iicáca wía,
Cristo, càide iyúwa èeri mìnali wía ìyéeyéica abédanamata
meedá, càicáaníta siùcade càmita Cristo yáapicha, Cristo
quirínama wáináidacawa ìwali cài. yùuwichàacáinátéwa
17 Iná cawinácaalí wenàiwicaca yùuwichàacáisi iyú
ìyéerica abédanamata Cristo yàanèeripinácatéwa wàwali
yáapicha, Dios idéca iwàlisàidaca wabáyawaná ìwalíisewa.
íiwitáise. Yái iyúwaté ìyáaná
quéechatécáwa idéca ichàbacawa
íicha, yá idéca idàbaca ìyaca wàlisài
6 Iná siùcade wáibaidacáinácué
Dios irípiná píapicha, yá
wasutácué píicha wawàsi
iyú. càmíinápinácué piúca píichawa yái
18 Dioscata yái imàníirica càiri cayábéeri Dios imàníiricuéca pirí
cayábéeri wenàiwicanái irí. Cristo mawèníiri iyú iwasàacaténácué
yéetácatéwa wáichawalíná, íná pía yàasu yùuwichàacáisi íichawa.
2 CORINTIOS 6 464
2 Bàaluitécáiná profeta itànàacaté nacái, càita nacái máapicaalí wía
Dios itàacái. Dios íimacaté: canácáiná wayáapiná. 6 Càita
“Nuémìacaté pisutáaná nuícha wamànica wáasáidacaténá
nuwàwacaalíté nuicáca Dios yàasu wenàiwicaca wía
pipualé; yáté nuwasàaca íibaidéeyéica irípiná. Wàyaca
pía nùasu yùuwichàacáisi masaquèeri iyú; wáalíaca báisíiri
íichawa nuyúudàacaténá pía”, tàacáisi; càmita calúa wía
cài íimaca yái Diosca. Siùcade ráunamáita áibanái yáapicha,
wéenánái, idéca wéenáiwaná wamàni nacái nalí cayábéeri;
yàanàaca cayábéeri iyú Dios Espíritu Santo ìyaca wawàwalìcu;
iicácaténá wapualé siùcade, íná cáinináca waicáca wenàiwica
iwàwacutá wenàiwica isutáca Dios báisíiri iyú yeebáidéeyéica
íicha siùca. ¡Siùca Cristo iwàwaca Jesucristo itàacái. Càita wáasáidaca
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu Dios yàasu wenàiwicaca wía
yùuwichàacáisi íicha! íibaidéeyéica irípiná. 7 Càita nacái
3 Wáalimáidaca macái wachàini wacàlidaca yái tàacáisi báisíirica,
iyúwa wàyacaténá machacàníiri wamànica nacái Dios ichàini iyú yái
iyú càiripináta ipíchaná áibanái càmíirica wenàiwica idé imànica.
báawaca naicáca Dios itàacái Yái wàyáanáca machacàníiri
wacàlidéerica nalí, néese càmita iyú, càicanide iyúwa wacáapisài
nawàwa nawènúadaca náiwitáisewa chènuníiséerica wapéliéripiná iyú
Dios irípiná. Wàyaca machacàníiri Dios irípiná. Càita wamànica ùwicái
iyú càmicáiná wawàwa áibanái Dios irípiná: Wamànica ùwicái
itàaníca báawéeri iyú ìwali yái Satanás íipunita wawènúadacaalí
wáibaidáanáca Dios irípiná. wenàiwica íiwitáise Dios irípiná.
4 Néese càinácaalí wawàsi wamàni, Wàyacaalí nacái machacàníiri iyú,
yá wáalimáidaca wáasáidaca yásí wacùaca wíawawa ipíchaná
Dios yàasu wenàiwicaca wía wamànica wabáyawanáwa.
íibaidéeyéica irípiná. Càita 8 Abénaméeyéi wenàiwica nàaca
wáasáidaca Dios yàasu wenàiwicaca wáimiétacaná. Aibanái nacái caná

wía: Wàidenìaca wàuwichàanáwa wawèni naicáca wía. Abénaméeyéi
máiní matuíbanáiri iyú, natàaníca wàwali cayábéeri
éwita canácaalí walí wawàsi iyú; áibanái nacái natàaníca
wamáapuèrica, càita nacái wàwali báawéeri iyú. Naicáca
áibanáicaalí càulenáca namànica wía càide iyúwa cachìwéeyéi
walíni. 5 Càita nacái wàidenìaca éwita wacàlidacáaníta yái báisíiri
wàuwichàanáwa matuíbanáiri iyú tàacáisica. 9 Namànica walí
éwita nacapèedáidacaalí wía, càita báawéeri càide iyúwa càmicaalí
nacái náucacaalí wía presoíyéi náalía naicáca wía, éwita
ibànalìculé, càita nacái báawacaalí náalíacáaníta naicáca wía cayába.
namànica yàcalé mìnanái Naicáca wía iyúwa yéetéeyéipináwa,
íiwitáise àta napìacatalétawa quéwa cáuca wía. Nàuwichàidaca
nàwacáidáyacacawa nanúacaténá wía manuísíwata quéwacá càmita
wía. Càita nacái wàidenìaca nanúa wía. 10 Naicáca wía iyúwa
wàuwichàanáwa matuíbanáiri achúméeyéi iwàwa, yá báisícata
iyú éwita iwàwacutácaalí áibaalí achúmaca wawàwa, quéwa
wáibaidaca cachàiníiri iyú àta wayanídacawa mamáalàacata
máinícataléta chamàleca wía, càita wawàwalìcuísewa. Ewita
nacái càmicaalí waimá cayába catúulécanácáaníta wía, càicáaníta
táiyápinama wáibaidacaténá wadéca wawacùaca yái báisíiri
Dios irípiná, wasutácaténá íicha cawèníirica madécaná wenàiwica
irí, yái tàacáisi íiméerica Jesucristo íicha, càmicáinácué yéewa wàaca

iwasàaca wenàiwica Dios yàasu cuwáinái icàaluíniná wàacaalí
yùuwichàacáisi íicha. Wàyaca càide Dios icàaluíniná. Píacué, càicuéca
iyúwa canásíwéeyéi yàasu, quéwa píade iyúwa cáuri Dios yàasu
Dios yáapicha wadènìaca macáita. templo, cáuri Dios ìyacáinácué
11 Píacué wéenánáica Corinto piwàwalìcu. Dios ìyacáinácué
ìyacàlená mìnanáica, wadéca píapicha, íná canáca yéewaná
wacàlidacuéca pirí macáita iyúwa pìyaca abédanamata áibanái
wáináidáanáwa. Càmitacué wabàa yáapicha càmíiyéica yeebáida Dios.
píicha wáiwitáisewa. 12 Càmita Dios idéca cài íimaca wàwali, wía
wawènúada píicha wáiwitáisewa, yàasu wenàiwicaca:
néese cáinináca waicácuéca pía “Nùyapiná nèewibàa,
mamáalàacata. Quéwa càmitacué nuèpunípiná nacáiwa
máiní cáininá piicáca wía. 13 Iná náapicha; núatapiná
nusutácué píicha wawàsi càide Nacuèriná Dios,
iyúwa abéeri náaniri isutáaná níatapiná nacái nùasu
yéenibe íichawa wawàsi: wenàiwica”,
Cáininácué piicáca wía báisíiri iyú cài íimaca yái Diosca. 17 Iná
càide iyúwa cáinináanácué waicáca Wáiwacali íimaca walí nacái:
pía. “Pimusúacuéwa nèewíise,
Somos templo pìacué nacáiwa
del Dios viviente náicha; picácué pimàni
14 Picácué picásàawa náapicha pibáyawanáwa náapicha,
níara càmíiyéica yeebáida níara casaquèeyéica
Jesucristo itàacái, càita nacái íiwitáise. Néese
picácué pimàni wawàsi náapicha, nuedápinácué píawa
càmicáiná yéewa abédanamacué nùasu wenàiwicapináwa.
píiwitáise náapicha; yácáiná 18 Núatapiná Píaniricué,
cawinácaalí iwàwéerica ìyaca píatapinácué nacái
machacàníiri iyú càide iyúwa nuénibewa”,
Dios iwàwáaná càmita yéewa íimaca yái Wáiwacalica, yái
abédanama íiwitáise áiba cachàiníirica náicha canánama.
wenàiwica yáapicha càmíirica
iwàwa ìyaca machacàníiri iyú.
Càide iyúwa càmíiná yéewa
7 Iná péemìacué cayába, píacué
wéenánái cáininéeyéica
waicáca, nudéca nucàlidacuéca
camalási yàacawéeridaca piríni càide iyúwa Dios íimáanáté
catéeri, càita nacái càmita yéewa cáimiétacanéeri iyú imàníinápiná
abédanama amaléeri íiwitáise walí. Iná iwàwacutá wacùaca
catéeri íiwitáise yáapicha. 15 Càide wíawawa masaquèeri iyú
iyúwa càmíiná yéewa abédanamata méetàuculé báawéeri íicha
Cristo íiwitáise Satanás ipíchaná wamànica wabáyawanáwa
yáapicha, càita nacái cawinácaalí wainá iyúwa, wáiwitáise iyú
yeebáidéerica Jesucristo itàacái nacáiwa. Iwàwacutácué wàaca
càmita nacái yéewa abédanamata Dios iyéininá, wamàaca irí nacái
íiwitáise yáapicha abéeri càmíirica wíawawa wáalimáidacaténá wàyaca
yeebáida Jesucristo itàacái. mabáyawanéeri iyú.
16 Péemìacué comparación: Canáca
yéewaná wenàiwica itéca ídolonái, La conversión de los corintios

níái cuwáinái yéenáiwanáca, Dios 2 Píacué
wéenánáica, wasutácué
yàasu templo irìculé, yái capìi píicha wawàsi cáinináanápinácué
wenàiwica isutácàaluca Dios piicáca wía àniwa. Canácatacué
2 CORINTIOS 7 466
báawéeri wamàníirité pirí. achúmaca nuwàwa núalíacáinátéwa

Càmitaté nacái wawènúadacué achúmaca nùasu quéechéeri
píiwitáise cayábéeri íicha. Canátaté cuyàluta imànicuéca piwàwa
wachìwáidáanácué pía. 3 Càmita achúma èeripinátaté. 9 Siùca
cài núuma nucháawàacaténácué quéwa casíimáica nuwàwa.
pía. Càide iyúwaté núumáanácué Càmita casíimái nuwàwa ìwali
pirí quéechatécáwa: Cáininácuéca yái achúmáanácuéca piwàwa,
nuicáca pía manuísíwata, néese casíimáica nuwàwa
idècunitàacá nùyaca chái èeri irìcu, piwènúadacáinátécué píiwitáisewa
càita nacái wéetácaalíwa. 4 Manuíca Dios irípiná àniwa achúmacáinácué
nuínáidacawa nuwàwawa pìwalicué piwàwa ìwalíise yái báawéerica
pimàníinápinácué machacàníiri pimàníiricatécué. Achúmacatécué
iyú càide iyúwa núumáaná. Máiní piwàwa càide iyúwa Dios iwàwáaná,
casíimáica nuicácuéca pía nacái íná yéewa yáara quéechéeri
pimànicáinácué cayábéeri. Ewita cuyàlutaca nutànèericatécué
wàuwichàacáanítawa manuísíwata, pirí idéca iyúudàacuéca
wía apóstolca, càicáaníta pía. 10 Achúmacaalí wawàwa
nuchàiniadaca nuwàwawa wabáyawaná ìwaliwa càide iyúwa
casíimáiri iyú manuísíwata Dios iwàwáaná, yásí wawènúadaca
nuémìacáinácué piináwaná ìwali. wáiwitáisewa báawéeri íicha
5 Wàanàacatáiseté aléi Macedonia Jesucristo iwasàacaténá wía Dios
yàasu cáli íinatalé, càmita wadé yàasu yùuwichàacáisi íicha. Néese
wayamáidacawa matuíbanáiri càmita quirínama iwàwacutá
iyú, néese namànica walí máiní achúmaca wawàwa ìwalíise.
càulenéeri iyú àta alénácaalí Quéwa áibanái èeri mìnanái
wàacawa. Abénaméeyéi nawàwaca càmíiyéica yeebáida Jesucristo
napéliaca wía. Yá nacái achúmaca itàacái, achúmacaalí nawàwa
wáináidacawa wawàwawa iwàwacutácáiná nàuwichàacawa
wacalùniwa wawàwalìcuísewa. nabáyawaná ichùulìacawa chái
6 Quéwa Dios, yái ichàiniadéerica èeri irìcu, càmita nawènúada
nawàwa, cawinácaalí achúméeyéica náiwitáisewa Dios irípiná. Iná
iwàwa, ichàiniadacaté wawàwa néetápinácawa nabáyawaná
nacái Tito yàanàacaalíté wàatalé. yáapichawa méetàuculé Dios íicha
7 Càmíiritaté abéta Tito ìwali càiripináta. 11 Idéca achúmacuéca
casíimáica wawàwa yàanàanáca, piwàwa pibáyawaná ìwalicuéwa
néese casíimáicaté wawàwa càide iyúwa Dios iwàwáaná,
pichàiniadacáinácué Tito iwàwa ¡íná Dios idéca imànicuéca pirí
ìyacaalítécué píapicha. Tito cayábéeri manuísíwata! Dios idéca
icàlidacaté walí máinícué piwàwa imàacacué píináidacawa cáalíacáiri
piicáca wía. Icàlidacaté nacái walí iyú ìwali yái báawéeri wawàsica,
achúmáanácué piwàwa nùwaliná, ínáté pidécuéca pichùnìacani
máinícué nacái piwàwaca pimànica ipíchanácué cabáyawanáca
càide iyúwa nùalàanácué pía. pía ìwalíise mamáalàacata. Yá
Ináté nuémìacáináté càiri tàacáisi, máiní calúacatécué piicáca yái
íná casíimáicaté nuwàwa máiní báawéeri wawàsica namàníiricaté
cachàiníwanái. pèewi. Cáalucatécué nacái
8 Ewitaté nùasu quéechéeri pía càmicáinácué piwàwa
cuyàluta nutànèericatécué pirí Dios yùuwichàidacuéca pía.
achúmacaté imànicuéca piwàwa, Néeseté piwàwacuéca piicáca
càicáaníta siùca càmita achúma núa. Piwàwacatécué nacái
nuwàwa ìwali. Quéechatécáwa piùwichàidaca péenásàiri
imàníiricaté ibáyawanáwa. Iná chái Macedonia yàasu cáli íinata.

pidécuéca píasáidaca càmita 2 Ewita nàuwichàacáanítawa
quirínama cabáyawanáca pía manuísíwata Jesucristo irípiná

ìwalíise yái wawàsi báawéerica. neebáidacáiná itàacái, càicáaníta
12 Iná nutànàacaalícué pirí yáara máiní casíimáica nawàwa. Máiní
quéechéeri cuyàlutaca, báisícata catúulécanáca nía quéwa nadéca
nuínáidacatéwa nùyaca ìwali namàacaca manùba plata Dios
yái wenàiwica imàníiricaté irípiná manuíri ofrenda iyú càide
ibáyawanáwa, nuyúudàacaténá iyúwa càasuíyéi. 3 Nudéca nuicáca
nacái yái yùuwichèericawa nutuí iyúwani namàacaca plata
báawéeri ìwalíise. Quéwa máiní Dios irípiná iyúwata nadènìaná.
cachàiníwanái nuínáidacatéwa Núalíacawa nacái nadéca
nùyaca pìwalicué canánama namàacaca ofrenda casíimáiri
yéewanápináté píasáidacuéca Dios iyú manuísíwata cachàiníwanái
iicápiná cáinináanácuéca piicáca íicha yái náalimáanáca
wía. 13 Càita Dios idéca ichàiniadaca namàacaca plata Dios irí ofrenda
wawàwa yéewacaténá casíimáica iyú, càide iyúwaté nawàwáaná
wía àniwa. nawàwalìcuísewa. 4 Nasutácaté
Quéwa máiní casíimáica wáicha wawàsi manuísíwata
cachàiníwanái wawàwa wamàacáanápináté namàacaca
waicáca casíimáiná Tito iwàwa, plata Dios irí ofrenda iyú càide
yácáiná macáitacué pidéca iyúwaté áibanái imàacáanáté
pichàiniadaca iwàwa manuísíwata. ofrenda nayúudàacaténá wéenánái
14 Ipíchawáiseté Tito yàaca catúulécanéeyéi, yeebáidéeyéi
ipáchiacuéca pía, yáté nucàlidaca Jesucristo itàacái. 5 Níái Macedonia
iríni cayábaca nuicácuéca píiwitáise, yàasu cáli néeséeyéica nadéca
càmitaté nacái bái núa pìwalíisecué. namàacaca manùba plata manuíri
Néese càide iyúwa wacàlidáanácué ofrenda iyú cachàiníwanái íicha
pirí abéerita yái báisíiri tàacáisica, yái watuíyèericaté. Quéechatécáwa
càita nacái báisíirica macáita yái namàacaca níawawa Wáiwacali
wáimáanácaté Tito irí wáimacaalíté irí namànicaténá càide iyúwa
irí casíimáicué waicáca píiwitáise. iwàwáaná, neebáidacaté nacái
15 Yá cáinináca Tito iicácuéca pía walí namànicaténáté càide iyúwa
cachàiníwanái mamáalàacata wàalàaná nía Dios inùmalìcuíse,
iwàwalicáiná peebáidacatécué néese namàacacaté plata ofrenda
itàacái, pitàidacatécué nacái iyú Dios irípiná. 6 Iná wadéca
cayábéeri iyúni, cáimiétaquéeri wasutáca Tito íicha wawàsi
iyú nacái. 16 ¡Yá casíimáica yàanápinácawa pìatalécué àniwa
nuwàwa núalimácáiná manuíca yeedácaténácué píicha yái manuíri
nuínáidacawa nuwàwawa pìwalicué ofrenda pidàbéericuécáwaca pìaca
núalíacáináwa báisíiri iyúcani irí bàaluité. 7 Pidécuéca pimànica
casíimáináca waicáyacacawa cayábéeri iyú manuísíwata.
àniwa! Pidécuéca peebáidaca Jesucristo
itàacái tài íiméeri iyú. Pidécuéca
Generosidad en las ofrendas nacái picàlidaca Dios itàacái
8 Píacué wéenánáica
wawàwacué wacàlidaca
piríni siùcade càinácaalí iyú Dios
cayábéeri iyú. Pidécuéca píalíacawa
Dios itàacái ìwali, pidécuéca
píibaidaca cayába Dios irípiná.
idéca imànica cayábéeri nalí Pidécuéca nacái cáinináca
níái yeebáidéeyéica Jesucristo piicáca áibanái manuísíwata
itàacái, ìwacáidáyaquéeyéicawa càide iyúwa wéewáidáanácué
2 CORINTIOS 8 468
pía, íná iwàwacutácué pimàacaca piyúudàacaténácué áibanái àta

manuísíwéeri ofrenda nacái canácatalétacué pirí yái
Dios irípiná casíimáiri iyú, pimáapuèrica. 14 Néese núumacué
piyúudàacaténácué catúulécanéeyéi pirí cayábaca piyúudàacaalícué nía
wenàiwica yeebáidéeyéica nàyacaténá càide iyúwacué pìyáaná,
Jesucristo itàacái. càmíiyéica máiní càasu píicha,
8 Càmitacué cài núumaca pirí càita nacái càmíiyéicué máiní
nuchùulìacaténácué pía cachàiníiri catúulécaná píicha. Siùcade
iyú pimàacáanápinácué plata pidènìacué pìasuwa cayába
ofrenda iyú Dios irípiná. Néese piyúudàacaténácué catúulécanéeyéi
nuwàwacáitacué píalíacawa wenàiwica. Néese áibaalípiná
áibanái yeebáidéeyéica Jesucristo nadènìaca nàasuwa cayába,
itàacái nadéca namàacaca ofrenda yásí náalimá nayúudàacuéca
casíimáiri iyú, nuwàwacáinácué pía, càmicaalícué pidènìa
numichàidaca píiwitáise yái pimáapuèrica. Càitacué
píasáidacaténácué cáinináca piicáca píalimápiná pìyaca abédanamata.
áibanái báisíiri iyú. 9 Yácáiná 15 Cayábaca ìyacaalí càide iyúwaté
píalíacuéwa Wáiwacali Jesucristo Dios imàníiná israelitanái irí

imànicaté walí cayábéeri mawèníiri bàaluité. Dios imàacacaté pan
iyú. Ewitaté máinícáaníta càasucani nacáiri yúuwàacawa chènuníise
Dios yáapicha icùacáináté macáita israelitanái nàwacáidacaténáni
chènuníise, càicáaníta imàacaca nayáapináwa. Yá Dios yàasu profeta
íichawa yàasu cawèníiriwa itànàacaté Dios itàacái íiméerica:
macáita, yá ìyacaté chái èeri irìcu “Abénaméeyéi ìwacáidacaté manùba
iyúwa canéeri yàasu cáininácáiná maná quéwa càmitaté nadènìa
iicácuéca pía. Iná yéewa manùba íicha yái namáapuèrica.
càasucuéca pía siùcáisede cawèníiri Càita nacái abénaméeyéi
chènuníiséeri iyú Wáiwacali ìwacáidacaté achúmáanata maná
itúulécaná ìwalíise. quéwa nadènìacaté macáita
10 Nuwàwaca nuyúudàacuéca namáapuèrica”, cài íimaca. Iná
pía, íná nucàlidacué pirí siùcade iwàwacutá wayúudàaca áibanái
càinácaalí nuínáidacawa pìasu yeebáidéeyéi Jesucristo itàacái.
ofrendapiná ìwali: Aiba camuímité
pidàbacatécué pìwacáidaca pìasu Tito y sus compañeros
ofrendawa, pimàacacatécué 16 Nùaca Dios irí cayábéeri
plata Dios irípiná casíimáiri imàacacáináté Tito cáininácuéca
iyú. 11 Siùca nùalàacué pía iicáca pía càide iyúwa
pìwacáidáanápiná mamáalàacatani cáinináanácué nuicáca pía
càide iyúwacué píalimáanáta àta nacái. Iná yéewa Tito iwàwaca
pimáalàidacatalétacué pìwacáidaca iyúudàacuéca pía. 17 Iná
yái plata picàlidéericatécué nulí nusutácaalíté Tito yàanápinácué
ìwali. Pimànicué nacái casíimáiri pìatalé, yáté yeebáca nulí
iyúni càide iyúwaté pidàbáanáté casíimáiri iyú. Iwàwacáinácué
pimànicani. 12 Báisícaalí wenàiwica nacái iyúudàaca pía, íná idéca
iwàwa imàacaca plata Dios irípiná íináidacawa yàanápinácué iicáca
ofrenda iyú, yásí cayábaca Dios pía siùcade.
iicáca yàasu ofrenda. Dios càmita 18 Iyaca chái áiba
isutá wáicha wawàsi càmíirica wéenásàiri cayábéeri iináwaná,

wadènìa. yeebáidéerica Jesucristo
13 Càmita nuchùulìa pía itàacái, yánica wabànùacani
pìanápinácué pìasuwa macáita Tito yáapicha. Macái wenàiwica
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái níaca ibànùa nía, náibaida

itàacái ìwacáidáyaquéeyéicawa nacái Cristo irípiná yéewacaténá
yàcalé imanùbaca nacàlidaca áibanái yàaca Cristo icàaluíniná.
iináwaná ìwali cayábéeri iyú 24 Iná nàanàapinácaalícué
yái wéenásàirica, íibaidacáiná pìatalé, yá píasáidacué nalí

cayába Dios irípiná icàlidacaténá cáininácuéca piicáca nía báisíiri
yái tàacáisi íiméerica Jesucristo iyú, yéewanápiná macáita
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu wenàiwica áiba cáli néeséeyéi
yùuwichàacáisi íicha. 19 Yá nacái yeebáidéeyéica Jesucristo
níái yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái náalíacawa pimànicuéca
itàacái nadéca needácani yái cayábéeri, náalíacaténá nacáiwa
wéenásàirica yàacawéeridacaténá wacàlidacatécué piináwaná ìwali
wía, iyúudàaca nacái watéca machacàníiri iyú, watàanícaalíté
ofrenda, yéewacaténá wàaca cayábéeri iyú pìwalicué.
Wáiwacali íimiétacanáwa,
wáasáidacaténá nacái wawàwaca La colecta para
wayúudàaca wenàiwica los hermanos
catúulécanéeyéi, yeebáidéeyéica
Jesucristo itàacái. 20 Wawàwa
watéca wáapichawani yái
9 Càmita iwàwacutá
nutànàacuéca pirí àniwa
ìwali yái pìasu ofrendapináca,
wéenásàirica cayábéeri iináwaná pìwacáidéeripinácuéca
ipíchaná áibanái itàaníca báawéeri piyúudàacaténácué catúulécanéeyéi
iyú wàwali ofrenda ìwalíise, wenàiwica yeebáidéeyéica
yái wàwacáidéerica wàyaca, Jesucristo itàacái. 2 Núalíacáináwa
manuícáináni, yái ofrendaca. cayábacuéca píiwitáise, núalíaca
21 Wawàwa cài wamànica nacáiwa piwàwacué pìwacáidaca
wáalimáidacáiná wamànica plata pimàacacaténáni Dios irípiná
machacàníiri iyú macáitani, ofrenda iyú. Càita nucàlidacué
càmíiricata abéta Wáiwacali casíimáiri iyú piináwaná ìwali
iicápiná, néese macái wenàiwica càiripináta nalí níái Macedonia
iicápiná nacái. yàasu cáli néeséeyéica. Nudéca
22 Wabànùaca nacái náapicha nucàlidacuéca nalí piináwaná
áiba yeebáidéeri Jesucristo itàacái, ìwali, píacué ìyéeyéica Acaya
yái yáasáidéerica walí madécaná yàasu cáli íinata, píináidáanátécué
yàawiría íibaidáaná Dios irípiná pìwacáidaca ofrenda idé abéeri
cachàiníiri iyú. Siùca nacái camuíca néese. Iná yéewa
máiní cachàiníwanái iwàwaca batéwa macáita ìyéeyéica chái
iyúudàacuéca pía manuícáiná Macedonia yàasu cáli íinata
íináidacawa iwàwawa pìwalicué nadéca namichàidaca náiwitáisewa
manuísíwata, yéemìacáinácué néemìacáinácué piináwaná ìwali
piináwaná piwàwáanácué pimàacáanápinácué plata Dios
piyúudàaca áibanái. 23 Aibacaalícué irí ofrenda iyú, íná nawàwaca
isutá yéemìawa pía Tito namàacaca plata Dios irípiná
ìwali, yá picàlidacuéni nalí ofrenda iyú nacái. 3 Quéwa
nùacawéerinácani, íibaidéerica nubànùacuéca pìatalé níái
nacái núapicha Dios irípiná wéenánáica yeebáidéeyéica
wayúudàacaténácué pía. Jesucristo itàacái ipíchanácué
Nasutácaalícué nacái néemìawa pía càmitàacáwa pimàni càide iyúwa
nàwali níái áibanái wéenánáica Tito nucàlidáanátécué piináwaná
yáapichéeyéica, yá picàlidacué nalí ìwali cayábéeri iyú pìasu ofrenda
cài, níái yeebáidéeyéica Jesucristo ìwalipiná. Nuwàwaca báisíta
2 CORINTIOS 9 470
pimáalàidacuéca pìwacáidacani imanùbaca imàacaca plata Dios

ipíchawáise nùanàacuéca pìatalé irípiná ofrenda iyú càide iyúwa
càide iyúwaté nucàlidáaná íináidáanáwa iwàwalìcuísewa.
áibanái irí piináwaná ìwalicué. Cáinináca Dios iicáca wenàiwica
4 Aibanái Macedonia yàasu cáli imàaquéeyéica ofrenda casíimáiri
néeséeyéi nàanàacaalí núapicha iyú. Càmita Dios iwàwa wamàacaca
pìatalécué, càmita nuwàwa plata ofrenda iyú báawacaalí
nàanàacuéca pía càmíinácáwa wawàwa ìwalíise, càide iyúwa
pìwacáida ofrenda, ipíchaná báica áibanái idéca nacáicaalí ichùulìaca
wía ìwalíise yái wacàlidáanáca wía cachàiníiri iyú. 8 Dios
manuíca wáináidacawa wawàwawa yáalimá imànicuéca pirí macái
pìwalicué pìwacáidáanápinácué cayábéeri íiwitáaná manuísíwata
ofrenda. Yá nacái báipinácué càiripináta pidènìacaténácué
píawa canácaalícué pìasu ofrenda macáita pimáapuèricuéca,
piyúudàacaténácué áibanái pidènìacaténácué nacái pìasuwa
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. cayába piyúudàacaténácué macái
5 Iná nudéca nuínáidacawa íibaidacalési íiwitáaná cayábéeri.
nusutáanápiná náicha wawàsi 9 Càité profeta itànàacaté Dios
níái wéenánáica yeebáidéeyéica itàacái bàaluité:

Jesucristo itàacái, nàanápinácué “Yái wenàiwica cayábéerica
napáchiaca pía quéecha íiwitáise idéca yàaca
nupíchalécáwa, nayúudàacaténácué catúulécanéeyéi yàasupiná
pimáalàidaca pìwacáidaca manuísíwata. Imànipiná
pìasu ofrendawa càide iyúwaté áibanái iríwa machacàníiri
picàlidáaná bàaluité. Iná iyú càiripináta”,
pimáalàidacanáamicué pìwacáidaca cài íimaca. 10 Dios yàacuéca walí
pìasu ofrendawa cayába, yásí bànacalé íimi wabànacaténácué
náalíacawa pimàacacué plata wabànacalewa. Yàacué nacái
Dios irípiná casíimáiri iyú walí yàacàsi wayáapiná. Càita
piwàwacáinácué piyúudàaca nacái Dios yàapinácué pirí
áibanái yeebáidéeyéica Jesucristo macáita yái pimáapuèrica.
itàacái. Néeni càmicaalícuécáwa Dios imàacapinácué pidènìaca
pimáalàida pìwacáidaca ofrenda, pìasuwa cayába pìacaténácué
yásí áibanái náináidacawa catúulécanéeyéi yàasupiná.
càmitacué báisí piwàwa pimàacaca Néese Dios imàacapinácué
plata Dios irípiná ofrenda iyú, pìasu ofrenda iyúudàaca nía
nayúunáidapiná nacái weedácuéca manuísíwata. Yásí Dios imànicuéca
píichani cachàiníiri iyú. piríwa cayábéeri manuísíwata,
6 Péemìacué cayába comparación: yéewanápinácué piyúudàaca
Aibacaalí wenàiwica ibàna áibanái àniwa. 11 Càipinácué
achúmáana, yásí yeedáca pidènìapinácué macái cawèníiri
yàacàsi achúmanamata; quéwa íiwitáaná yéewanápinácué pìaca
ibànacaalí manuí, yásí yeedáca catúulécanéeyéi yàasupiná manùba.
manùba yàacàsi. Càita nacái Pibànùacaalícué pìasu ofrendawa
pimàacacaalícué achúméeri núapicha catúulécanéeyéi
ofrenda, yásí Dios imànicuéca irípiná, yásí níái yeebáidéeyéica
pirí achúméeríina cayábéeri; Jesucristo itàacái nàapiná Dios irí
quéwa pimàacacaalícué manuíri cayábéeri pìasu manuíri ofrenda
ofrenda, yásí Dios imànicuéca ìwalíise. 12 Yácáiná watépinácué
pirí cayábéeri àniwa manuísíwata. pìasu ofrenda catúulécanéeyéi irí
7 Iwàwacutá macái wenàiwica yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
quéwa càmíiricata abéta wàa náiwitáisewa báawéeri íicha.

nalí yái wawàsica namáapuèrica, 3 Báisícata iwàwacutá wàyaca chái
néese wachàiniadapiná nawàwawa èeri irìcu càide iyúwa macái èeri

nacái nàacaténá Dios irí cayábéeri mìnanái, quéwa càmita wamàni
manuísíwata. 13 Nàapiná Dios irí ùwicái Dios irípiná càide iyúwa
cayábéeri, yácáinácué pìasu ofrenda èeri mìnanái imàníiná ùwicái
yáasáidapiná nalíwa peebáidacuéca nàuwidenái íipunitawa nacáapisài
Cristo itàacái cayábéeri iyúwa èeri irìcuírica. 4 Yái
pimànicaténá càide iyúwa Cristo wacáapisài càmíirica càide iyúwa
ichùulìanácué pía. Nàapiná nacái èeri mìnanái icáapisài, néese yái
Dios icàaluíniná ìwalíise yái Dios ichàinica, yácata wacáapisài
manuíri ofrenda pimàaquéericuéca yáaliméerica imáalàidaca Satanás
piyúudàacaténá nía, áibanái nacái. imànicalé cachàiníirica, yái
14 Yá nacái nasutápinácué Dios íicha Satanás idacùanáca wenàiwica
pirípinácué manuísíwata, máiní íiwitáise. 5 Iná yéewa Dios ichàini
cáininéeri iyú, Dios imànicáinácué iyú wáasáidaca cachìwéerica
pirí cayábéeri mawèníiri iyú. nàasu tàacáisi cawinácaalí
15 ¡Wàacué Dios irí cayábéeri ichìwáidéeyéica áibanái ipíchaná
imànicáiná walí cayábéeri neebáidaca Jesucristo itàacái.
mawèníiri iyú manuísíwata, quéwa Wáasáidaca nacái cachìwéeyéica
máiní manuí cachàiníwanái íicha nía, cawinácaalí cáimacáiyéica
yái wáaliméeripináca wacàlidaca iicáca yáawawa, icàlidéeyéica
èeri mìnanái itàacái iyú! cachìwéeri tàacáisi ipíchaná
wenàiwica yeebáidaca Dios.
La autoridad de Pablo Wadènìacáiná yái wacáapisàicawa,
como apóstol yái Dios ichàinica, íná yéewa
10 Núa Pablo, nùalàacué pía

manuísíwata, quéwa éeréeri
iyúta nacái càide iyúwa Cristo
wáalimá wawènúadaca
wenàiwica íiwitáise Cristo irípiná
neebáidacaténá itàacái. 6 Càita
yàalàaná wenàiwica éeréeri iyú, nacái Dios ichàini iyú wáalimá
imàni nacái cayábéeri wenàiwica wàuwichàidaca níara abénaméeyéi
irí. Abénaméeyéi péenácué náimaca péenácuéca càmíiyéica iwàwa
nùwali cáalucasa nuicácuéca imànica càide iyúwa wàalàaná
pía, náimaca nacái nùalàacasa nía, pidécanáamicué pimànica
wenàiwica éeréeri iyú idècunitàacá machacàníiri iyú càide iyúwa
nùyaca píapicha, quéwa náimaca wáimáaná.
nùyacaalícué déeculé píicha, yá 7 Càmitacué píalimá píináidacawa
nùalàacuécasa pía cachàiníiri machacàníiri iyú piicácáinácué

iyú, náimaca. 2 Uwé, nusutácué wenàiwica iicácanáwa meedá,
píicha wawàsi manuísíwata, ínácué piicáca núa càide iyúwa
picácué píalimáida piicáwa núa machawàaquéeri. Aibanáicaalí
nùacaalípiná nupáchiacuéca pía, pèewi icàlida iináwanáwa Cristo
ipíchaná iwàwacutáca nùalàaca nía yàasunáicasa nía, iwàwacutá
cachàiníiri iyú níara péenácuéca nawàwalica Cristo yàasunáica nacái
icháawèeyéica nuináwaná ìwali wía, wía apóstolca. 8 Cawàwanáta
náimacáiná numànicasa càide piyúunáidacuéca canùmaséeca
iyúwa èeri mìnanái imàníiná núa nucàlidacáiná madécaná ìwali
càmíiyéica yeebáida Dios. Nudéca yái wachùulìanápinácuéca pía,
nuínáidacawa nùalàanápiná nía quéwa càmita báipiná núa nutàacái
cachàiníiri iyú nùyacaalípinácué ìwalíisewa yácáiná núasáidapinácué
píapicha càmicaalícáwa nawènúada piríwa amaléeri iyú Wáiwacali
2 CORINTIOS 10 472
idéca imàacaca wàalàacuéca pía icàlidéeyéica yái cayábéeri

wayúudàacaténácué pidàwinàidaca tàacáisica Cristo iináwaná
píiwitáisewa Dios íiwitáise iyú ìwali. 15 Aibacaalí íibaidaté Dios
cachàinicaténácué píiwitáise irípiná pèewi icàlidacaténácué
Dios ìwali. Càmitaté imàaca walí pirí Jesucristo itàacái, yá
ichàiniwa wamáalàidacaténácué pía. cayábaca. Càmita watàaní áibanái
9 Càmitacué nuwàwa piyúunáidaca íibaidacalé ìwali càide iyúwa
nuwàwaca nucalùadaca pía nùasu wadéca nacáicaalí wamànicani.
cuyàluta iyúwa. 10 Aibanái íimaca Càmita nacái wamàni áiba
nutànàacasa cachàiníiri tàacáisi wawàsi íicha yái wáibaidacaléca
cuyàluta irìcu, nùalàacaténá Dios imàaquéerica wamànica
wenàiwica cachàiníiri iyú, irípiná. Néese wawàwacué
quéwa náimaca càmitasa wáibaidaca àniwa Dios irípiná
núalimápiná nutàaníca cayába pèewi wayúudàacaténácué
nùyacaalípinácué píapicha, peebáidaca Jesucristo itàacái
náimaca nacái càmitasa cachàini cachàiníwanái. Yásí píalimácué
nuíwitáise nuchùulìanápiná piyúudàaca wàanápináwa áibalé
wenàiwica, náimaca. 11 Quéwa wáibaidacaténá Dios irípiná
níara icàlidéeyéica cài iwàwacutá càide iyúwa imàacáaná walí
náalíacawa cachàiníinápiná wáibaidacalépiná. 16 Wawàwa
wáiwitáise wamànicaténá nacái wàacawa déeculé yáwanái
cachàiníiri iyú wàyacaalípinácué pìasu cáli íichacué wacàlidacaténá
píapicha càide iyúwa Jesucristo iináwaná ìwali
wabànùanácuéca pirí cachàiníiri iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
tàacáisi cuyàluta iyú. yùuwichàacáisi íicha. Càmita
12 Nàyaca abénaméeyéi quéwa wawàwa wéewáidaca
pèewi icàlidéeyéica ìwaliwa wenàiwica áiba yàcalé irìcu
máiníiyéicasa cayábaca nía. Quéwa áibanái yéewáidacatalécaté
péemìacué cayábani, càmita nía Jesucristo ìwali, càmicáiná
báisí cáalíacáica nía. Náimaca wawàwa watàaníca canùmaséeri
cawinácaalí wenàiwica ìyéerica iyú càide iyúwa wadéca nacáicaalí
càide iyúwa nàyáaná, máinícasa wéewáidaca wenàiwica néré
cayábaca íiwitáise, náimaca. Iná ipíchawáiseté áibanái yàanàaca
cáimacáica naicáca níawawa néré néewáidacaténá nía.
áibanái íicha máinícáinása 17 Picácué canùmasée pía
cayábéerica náiwitáise, náimaca. pìwaliwa, néese pitàanícué

Càmita numàni cài, báawacáináni. cayábéeri iyú Wáiwacali
13 Càmita watàaní wàwaliwa ìwali. Picàlidacué Wáiwacali
canùmaséeri iyú. Wacàlidacáita idéca imànicuéca pirí
wáibaidacalé iináwanáwa, yái cayábéeri. Iwàwacutácué
íibaidacalési Dios imàaquéerica cawènica piicáca yái Wáiwacali
walí wamàníinápiná irí. Dioscata icàlidáanáca piináwaná ìwali
yái yáasáidéerica walí alénácaalí pidécuéca pimànica cayábéeri.
iwàwa wáibaidaca irípiná. 18 Wawàwacaalí áibanái iicáca wía
Imàacacaté wàanàaca pìatalécué cáimiétaquéeri iyú, iwàwacutá

Corinto ìyacàlená néré. 14 Ináté càmita wáima wàwaliwa
càmita wachàbawa íicha yái máinícasa cayábaca wía. Néese
Dios imàacacataléca wáibaidaca iwàwacutácué wamànica càide
irípiná wàalàacaténácué pía, iyúwa Wáiwacali ichùulìaná
wàyacaalítécué píapicha. Wíaté yéewacaténá Wáiwacali icàlidaca
idàbáanéeyéi yàanàaca pìatalécué waináwaná ìwali cayábéeri iyú.
473 2 CORINTIOS 11
icàlidaca áiba tàacáisi Jesús

Pablo y los falsos apóstoles ìwali áibalé íicha yái tàacáisica
11 Cawàwanátacué píalimá
pìidenìaca nutàaníináca
nùwaliwa achúmáana iyúwa
wacàlidéerica. Piwàwacuéca
peebáidaca áiba tàacáisi íicha
yái tàacáisi wacàlidéerica
máiwitáiséeri, càide iyúwa Espíritu Santo ìwali càide
canùmaséeri. Pìidenìacué iyúwacué peebáidaca nacáicaalí
achúmáanata. Càmita báisí áiba yàacawéeridéericuéca pía
nuwàwa nutàaníca cài quéwa Espíritu Santo íicha. Casíimáica
iwàwacutá nucàlidacuéca piríni, nacái peebáidacuéca áiba
máinícáinácué ráunamáita tàacáisi méetàuculéeri íicha yái
piwènúadaca píiwitáisewa peebáidéericatécué Jesucristo
báisíiri tàacáisi íicha. 2 Máinícué ìwali iwasàanáca wenàiwica
cáinináca nuicáca pía càide iyúwa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
cáinináaná Dios iicácuéca pía. 5 Uwé, nuínáidacawa càmita caná
Dios, núa nacái càmita wawàwa nuwèni náicha níara cachìwéeyéica

piwènúadacué píiwitáisewa Cristo icàlidéeyéica ìwaliwa apóstolcasa
íicha. Péemìacué comparación: nía, níara peebáidéeyéicuéca irí,
Cayábacaalí mànacàu íiwitáise, piiquéeyéicuéca iyúwa máiníiyéi
càmita uimá ùuculìiri yáapicha. cayábaca íiwitáise yéewáidaca.
Néese ucùaca úawawa masaquèeri 6 Báisícata càmita nucàlida tàacáisi
iyú asìanái íicha àta uedácataléta èeri mìnanái yáalíacái iyú íná
ulíwa unìriwa cáininácaténá píináidacuécawa càmita núalimá
uicáca abéerita yái unìrisíwaca. nutàaníca ibaniéri tàacáisi iyú.
Càitacué nacái pía: Nuwàwacué Quéwa núalíacawa cayábéeri iyú
picùaca píawawa masaquèeri ìwali yái tàacáisi nucàlidéericuéca
iyú cachìwéeri tàacáisi íicha pirí. Madécaná yàawiríaté
yéewanápinácué cáinináca piicáca wáasáidacuéca pirí Dios idéca
abéerita Cristo. 3 Quéwa achúmaca imàacaca wáalíacawa cayába,
nuwàwa nuínáidacawa pìwalicué piicácaalítécué càinácaalí wamàni
cawàwanáta pimàacáanápinácué pèewibàa.
Satanás ichìwáidaca pía. Bàaluité 7 Bàaluité nucàlidacatécué pirí
Satanás ichacamàanícawa yái tàacáisi íiméerica Jesucristo

cáalíacáiri àapi iyú. Satanás iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
icàlidacaté cachìwéeri tàacáisi yùuwichàacáisi íicha, yáté càmita
Eva irí, úái idàbáanéechúaté nuchùulìa pipáyaidáanápinácué
inanáica. Yáté Satanás núa. Néese nuíbaidacaté
yáalimáidacaté úa uyáanápináté nucáapi iyúwa nuwènìacaténáté
abéeri íiwitáaná àicu ìyacaná, yái nuyáapináwa. Quéwa siùcade
íiwitáaná càmíiricaté Dios ibatàa píimacuéca canácasa iwèni yái
wenàiwica iyáaca. Achúmaca tàacáisi nucàlidéericatécué pirí
nuwàwa nuínáidacawa pìwalicué càmicáináté nucobracué pía,
cawàwanáta Satanás yàasu nùyacáináté nacái iyúwa càmíirica
wenàiwica ichìwáidacuéca pía cachàini píichacué. Iná calúacuéca
piwènúadáanápinácué píiwitáisewa pía núapicha siùcade càide iyúwa
Cristo íicha, piméyáacaténácué nudéca nacáicaalí numànicuéca
cáinináca piicáca abéerita Cristo pirí báawéeri manuísíwata.
mabáyawanéeri iyú. 4 Achúmaca Quéwa càmitaté nucobracué pía
nuwàwa nuínáidacawa pìwalicué, nuwàwacáináté nuyúudàacuéca
casíimáicáinácué péemìaca natàacái pía yéewanápinácué pìyaca
cachìwéeri níara yèepuníiyéicawa cáimiétaquéeri iyú Dios yáapicha.
2 CORINTIOS 11 474
8 Aibanái yeebáidéeyéica Jesucristo ìwaliwa Cristo yàasu apóstolcasa
itàacái nàacaté nulí plata iyúwa nía, quéwa nachìwáidacáita
ofrenda nuwènìacaténáté nuyáawa wenàiwica meedá. 14 Núalíacatéwa
iyú idècunitàacá nuéwáidacatécué namàníinápináté cài, namànicáiná
pía. 9 Néeseté imáalàacatéwa càide iyúwa náiwacali Satanás
nuícha yái plata idècunitàacá imàníiná. Satanás yáalimácáiná
nùyaca píapichacué, quéwa imàacaca yáawawa cacamalánéeri
càmitaté nusutácué píicha plata iyú wenàiwica iicácaténáni
éwitaté canácáaníta nulí yái càide iyúwa mèlumèluíri ángel
numáapuèrica, yá canácaté Dios néeséeri ichìwáidacaténá
wenàiwica nusàiwiquéeri irí wenàiwica namàníinápiná
wawàsi yàanápináté nuyáapiná, nabáyawanáwa. 15 Iná yéewa
ibatàa abéeri piná. Néeseté áibanái wáalíacawa Satanás yàasu
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái wenàiwica íibaidéeyéica irí
nàanàacaté Macedonia yàasu cáli namànica càide iyúwa Satanás
néese, yá nàacaté nulí plata iyúwa imàníiná. Yá náimaca nàwaliwa
ofrenda, ínáté yéewa nudènìaca cayábanaméeyéicasa íiwitáise nía,
yái numáapuèrica. Càité nuwàwaca íibaidéeyéicasa Dios irípiná, quéwa
numànica ipíchanáté nusàiwicacué nachìwáidacáita wenàiwica meedá.
pirí wawàsi pìacaténácué ¡Iná nàuwichàapinácawa Dios yàasu
nuyáapiná, ipíchanáté càulenácuéca yùuwichàacáisi iyú càiripináta
píichani. Siùca nacáide nuwàwa namànicáiná nabáyawanáwa!
numànica cài mamáalàacata.
10 Càide iyúwa núalíanáwa báisíiri Sufrimientos de Pablo
tàacáisi ìwali, yái icàlidéerica como apóstol
Cristo iináwaná ìwali, càita 16 Nusutácué píicha wawàsi
nacái nudéca nuínáidacawa àniwa, picácué píináidawa

nucàlidáanápiná mamáalàacata máiwitáiseca núa. Càmita
Cristo iináwaná ìwali mawèníiri báisí nuwàwa nutàaníca cài
iyú aléera pìasu cálicué nucàlidacaténá máiní nùwaliwa,
imanuíca, yái Acaya yàasu cálica, quéwa iwàwacutá nutàanícuéca pirí
yéewanápiná casíimáica nuwàwa iyúwa máiwitáiséeri máinícáinácué
ìwalíise càiripináta yái càmíináca piwàwaca piwènúadaca
nusàiwicacué pirí wawàsi píiwitáisewa Jesucristo íicha. Iná
nuedáanápinácué píicha plata iwàwacutá canùmaséeca núa
nulípináwa. 11 Néeni, ¿cánásica nacái achúmáanata, càide iyúwa
nutàaní cài? ¿Càmicáinásica níara áibanái cáimacáiyéica
cáininá nuicácuéca pía? Càmíirita. iicá yáawawa. Quéwa càmita
¡Dios yáalíacawa cáinináca báisí nuwàwa nutàaníca iyúwa
nuicácuéca pía manuísíwata! nía. 17 Wáiwacali càmita iwàwa
12 Quéwa nuwàwa nucàlidaca wacàlidaca wàwaliwa máinícasa
nuèpunícawa mamáalàacata cayábaca wía. Quéwa iwàwacutá
Cristo iináwaná ìwali mawèníiri canùmaséeca núa achúmáanata
iyú numawènìadacaténá níara càide iyúwa máiwitáiséeri
cachìwéeyéica icàlidéeyéica piwàwacáinácué péemìaca
ìwaliwa náibaidacasa Dios irípiná máiwitáiséeyéi itàacái meedá, níara
càide iyúwa núa. Quéwa nasutácué canùmaséeyéica iicáca yáawawa.
píicha nawènipináwa, íná càmita 18 ¡Iwàwacutá canùmaséeca
báisí náibaida Dios irípiná càide núa nacái, nucàlidacaténá

iyúwa núa. 13 Níacáináta meedá nuináwanáwa máiwitáiséeri iyú
cachìwéeyéi icàlidéeyéica iináwaná càide iyúwa wenàiwica cachàiníiri
475 2 CORINTIOS 11
iicáca yáawawa áibanái íicha! càiri wawàsica nùwaliwa, níacáiná

Càita iwàwacutá nutàanícuéca abéta máiwitáiséeyéi natàaníca
pirí nuyúudàacaténácué pía, cài canùmaséeri iyú nàwaliwa.
máinícáinácué piwàwaca péemìaca Quéwa iwàwacutá nucàlidacuéca
yáawamita máiwitáiséeyéi pirí cài píalíacaténácuéwa
itàacái. 19 Càmitacué máiní báisícata apóstolca núa, Dios
cáalíacáicuéca pía càide iyúwa ibànuèrica. Yá nudéca nuíbaidaca
píináidáanáwa, quéwa piicácuéca Cristo irípiná cachàiníiri iyú
píawawa iyúwa máiníiyéica náicha. Nudéca nùuwichàacawa
cáalíacáica áibanái íicha, íná cachàiníwanái náicha. Nùuwidenái
yéewa pìidenìacuéca nía casíimáiri yúucaca núa presoíyéi ibànalìculé
iyú níara máiwitáiséeyéica. 20 Iná manùba yàawiría náicha. Aibanái
yéewa casíimáica piicáca níara máiní nacapèedáidacaté núa
cachìwéeyéica yéewáidéeyéicuéca cachàiníwanái náicha. Manùba
pía, éwita nachùulìacáanítacué yàawiría áibanái iwàwacaté
píibaidaca nalí, éwita nacái inúaca núa. 24 Cinco yàawiríaté
nayáacáanítacué macáita judíonái nàuwichàidaca núa.
pìasu yàacàsi, éwita nacái Cinco yàawiríaté nacapèedáidaca
nachìwáidacáanítacué pía, éwita núa cabèesi iyú treinta y nueve
nacái nanúacáanítacué pinàni ìwali. yàawiría. 25 Máisibàawiría
21 Càmita wamànicué pirí càiri nacapèedáidacaté núa àicu
wawàsi, íná piicácuéca wía iyúwa iyú. Abé yàawiríaté nanúadáida
machawàaquéeyéi càmicáináté núa íba iyú nanúacaténáté núa.
wamànicué pirí báawéeri. Yá nacái Máisibàawiríaté nùacawa manuíri
piwàwacuéca pibáiniadaca wía úni yáacubàa nave irìcu, yáté
ìwalíise yái càmíinácuéca wamàni nave nasawíacawa wáicha. Abé
pirí cachàiníiri iyú. yàawiríaté batéwa nuisicùmacawa
Quéwa càmicáiná cáalu níara nùyaté táiyápinama, abé èeri nacái
cachìwéeyéica nacàlidáanápiná manuíri úni yáaculé, nuwatácawa
nàwaliwa máiní canùmaséeri àicu íinata. 26 Nudéca nuèpunícawa
iyú, íná iwàwacutá canùmaséeca madécaná yàawiría, déeculé
núa macàaluínináta nacái nacái nucàlidacaténá Dios itàacái.
iyúwa máiwitáiséeri éwita Nudéca nuchàbacawa caiyéininéeri
càmicáaníta nuwàwa nutàaníca inanába yáacubàa; iwàwacutácaté
cài báawacáináni. Quéwa nuèpunícawa cayéedéeyéi
iwàwacutá núasáidacuéca pirí yèewibàa nacái. Nuicácaté nacái
apóstolca núa, Dios ibànuèrica cáalunáiri nùasu cáli néeséeyéi
yéewáidéeripinácué pía. 22 Níara yèewiwa, càmíiyéi nacái nùasu
cachìwéeyéica nacàlidaca hebreoca cáli néeséeyéi yèewi. Nuicácaté
nía. Núa nacái hebreosàirita, nacái cayéininéeri yàcalé irìcu,
itàaníirica hebreo itàacái iyú. nawàwacataléca nanúaca núa,
Nacàlidaca nacái israelitaca nía. càita nacái manacúaliré, manuíri
Núacáanítani israelitasàirita, úni yáacubàa nacái. Nudéca
Israel itaquérinámicáiná nuicáca cáalunáiri nèewi nacái
núa. Nacàlida nacái Abraham abénaméeyéi cachìwéeyéi
itaquénáinámica nía. Núacáanítani icàlidéeyéica iináwaná ìwaliwa
Abraham itaquérinámita nacái. neebáidacasa Jesucristo
23 Náimaca náibaidáanása Cristo itàacái. 27 Nudéca nuíbaidaca
irípiná. Núacáaníta nacái máiní cachàiníiri iyú. Nudéca nacái
cachàiníwanái náicha, quéwa nùuwichàacawa càulenéeri
càmita báisí nuwàwa nucàlidaca wawàsi iyú, nuíbaidacaténá Dios
irípiná, íná madécaná yàawiría

càmita núalimá nuimáca cayába. Visiones y revelaciones
Nudéca nùuwichàacawa máapicái
iyú macàláaná nacái nuwàwa.
Madécaná yàawiría càmita nudé
12 Canápináta meedáni
wacàlidacaalícué
waináwaná ìwaliwa canùmaséeri
nuyáaca nuyáacaléwa. Nudéca iyú, quéwa níara cachìwéeyéica
nacái nùuwichàacawa casalíníiri nacàlidaca canùmaséeri iyú
iyú, canácaté nacái nubàle cayába. nàwaliwa, náimaca nadécasa
28 Nàyaca nacái manùba naicáca yéenáiwanási nacáiri
áiba wawàsi càulenéeri Dios néeséeri, íná iwàwacutá
nuícha. Càita nacái macái nacái nucàlidaca Wáiwacali idéca
èeri imanùbaca catúulécanáca imàacaca nuicáca yéenáiwanási
numànica nuwàwawa nacáiri yáasáidacaténá nulí
nàwali macáita wenàiwica wawàsi ibàacanéeri iyú. 2 Catorce
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái camuí néese siùcade, núa, yái
ìwacáidáyaquéeyéicawa macái cáli yeebáidéerica Cristo itàacái,
imanùbaca. 29 Aibacaalí càmíiri nùacatéwa chènuniré Dios
yeebáida Jesucristo itàacái tài itécáináté núa aquialénamata
íiméeri iyú, yá achúmaca nuwàwa àta nùanàacataléta máisibáaná
máinícáiná nuwàwaca nuyúudàaca cáli chènuníiséeri néré, yái Dios
nía. Aibacaalí icaláawa Dios ìyacàle chènuníiséerica. Càmita
íicha imànicaténá ibáyawanáwa núalíawa asáisí nùacaalítéwa
ìwalíise yái nachìwáidáanácani, yá néré nuiná yáapichawa, càmicaalí
achúmaca nuwàwa báawanama, nuwàwa cáuri iyú. Diosta yáalíawa.
báawa nacái nuínáidacawa. 3 Núalíacawa Dios itécaté núa
30 Iwàwacutácaalí canùmaséeca núa aquialénamata paraíso néré, quéwa
péemìacaténácué nulí, yá cayába càmita núalíawa asáisí nùacaalítéwa
cachàiníwanái canùmaséecaalí nuiná yáapichawa, càmicaalí
núa ìwali yái wawàsi yáasáidéerica nuwàwa cáuri iyú nùawa. Abéerita
machawàacaca núatá, yéewacaténá Dios yáalíawa. 4 Nùacatéwa paraíso
macáita náalíacawa abéericata néré, yá nuémìacaté tàacáisi
Diosca yái ichàiniadéerica núa. máiníirica ibàacanáca íná Dios
31 Wáiwacali Jesucristo Yáaniri, yái càmita ibatàa wenàiwica icàlidaca
Icuèriná Diosca, yái wèeripináca irí áibanái iríni. 5 Ewita máinícáaníta
cayábéeri càiripináta, yáalíacawa cayábéericani yái nuchàbáanácawa
nucàlidáaná nuináwanáwa báisíiri paraíso néré, càicáaníta càmita
iyú. 32 Nùyacaalíté Damasco nuwàwa nutàaníca nùwaliwa
ìyacàlená irìcu, yái gobernador canùmaséeri iyú, néese
íibaidéericaté rey Aretas irí nucàlidacáita machawàacáanáca
ichùulìacaté yàasu úwináiwa núa chái èeriquéi. 6 Nuínáidacaalíwa
nacùanápináté macái iwáiná nucàlidáanápiná cayába
inùmaca, yái yàcalé itéeséerica nuináwaná ìwaliwatá, yá càmita
iwáináca, náibàanápináté núa. nutàaní máiwitáiséeri iyútá,
33 Quéwa áibanái nayúudàacaté néese nucàlida cáimiétaquéeri
núa, yá nalicùadacaté núa iyútáni, báisícáinátáni, yái
manuíri mapíiri irìcu yéenúlusi núuméeripinácatá. Quéwa càmita
ìwali chènuníiséeri ventana numànipiná cài ipíchaná áibanái
irìcubàa yàcalé iwáiná íinatáise iyúunáidaca máiní yáwanáica
nùanàacaténá cáli iwéré cachàini núa íicha yái naicáanáca
méetàucuta yàcalé íicha. Càité núa, íicha nacái yái néemìanáca
numusúacawa náicha. nucàlidaca Dios itàacái. 7 Yáara
477 2 CORINTIOS 12
yéenáiwanási nacáiri nuiquéericaté, iyúwa máiwitáiséeri. Càmita

máiní yáwanáiri ichùnica, máiní báisí nuwàwa nutàaníca cài,
nacái Dios yáasáidaca nulí wawàsi quéwa iwàwacutá numànicani
ibàacanéeri iyú, íná ipíchaná càmicáinácué picàlida
máiní cachàinica nuicáca núawawa nuináwaná ìwali cayábéeri
áibanái íicha, yáté Dios imàacaca iyú. Cayába cachàinitésicatáni
nulí uláicái. Yái uláicáica cáiwica picàlidacaalítécué nuináwaná
nulíni càide iyúwa manuíri tuíri cayábéeri iyútá, càmicáiná caná
ìyacaalí wainálìcu cáiwíiri iyú. nuwèni náicha níara cachìwéeyéica
Siùcade Satanás yùuwichàidaca núa peebáidéeyéicuéca irí icàlidéeyéica
mamáalàacata iyú yái uláicáica. ìwaliwa apóstolcasa nía Dios
Càita Dios imàacaca nùuwichàacawa ibànuèyéicasa máiníiyéicasa
ipíchaná máiní cáimacáica cayábaca áibanái apóstol íicha.
nuicáca núawawa càide iyúwa Ewita canéeri iwènicáaníta
wenàiwica cachàiníirica iicáca núa, càicáaníta Dios imàacaca
yáawawa áibanái íicha. 8 Máisiba cachàinica núa náicha. 12 Bàaluité
yàawiríaté nusutáca Wáiwacali nùyacaalícué píapicha, yá
íicha yeedáanápináté nuícha yái numànicaté mamáalàacata báisíiri
uláicáica. 9 Quéwa Wáiwacali apóstol íibaidacalé, yái càmíirica
íimaca nulí: “Càmíiri. Quéwa núata wenàiwica idé imànica, ínáté yéewa
píapicha. Càmita pimáapùa áiba píalíacuéwa báisíiri iyúcani Dios
wawàsi íicha yái cáinináanáca ibànuèrica núa. 13 Iyacaté abéeri
nuicáca pía. Machawàacacaalí pía, wawàsi càmíiricaté numànicué
yásí wenàiwica naicápiná nuchàini pirí numàníiricaté áibanái irí
amaléeri iyú cachàiníwanái. canánama, níái yeebáidéeyéica
Naicácaalí pimànica cachàiníiri Jesucristo itàacái macái áiba cáli
iyú éwita machawàacacáaníta imanùbaca: Yái nusutáanáca náicha
pía, yásí náalíacawa pimànicani nuyáapináwa, nuimácatáipiná nacái.
nuchàini iyú”, cài íimaca nulí Inácué cawàwanáta báawacuéca
yái Wáiwacalica. Iná casíimáica piicáca núa meedá càide iyúwa
núa machawàacáanáca núa, nudéca nacáicaalí numànicuéca pirí
yéewanápiná Cristo ichàini báawéeri càmicáináté nusàiwicacué
iyamáacawa nùwali, núasáidacaténá pirí wawàsi ipíchanácué
áibanái irí cachàiníirica Cristo nuínataléca piríni. Báawacaalícué
íiwitáise. 10 Iná yéewa cayábaca piicáca núa, nusutácué píicha
nuwàwa machawàacáanáca núa, wawàsi pimàacáanápinácué
namàníiná nacái nulí báawéeri piwàwawa íicha.
nabáiniadacaténá núa; cayába nacái 14 Siùcade màulenáca núa
nuwàwa éwita catúulécanácaalí nupáchiacaténácué pía àniwa

núa, nàuwichàidacaalí nacái núa máisibàawiríanápiná. Yá
Cristo ìwalíise nuebáidacáiná mamáalàacata càmitacué
Cristo itàacái, càulenácaalí nacái nusutápiná nuyáapináwa
namànica nulíni. Máinícaalí píicha, ipíchanácué nusàiwicaca
machawàacaca núa, yásí máiní pirí wawàsi. Yácáiná càmita
cachàiníwanái Cristo ichàini cáininá nuicácuéca pìasu plata,
iyamáacawa nùwali. néese cáinináca nuicácuéca
pía. Càmitacué nucutá
Preocupación de Pablo por pìwacáidáanápiná plata nulípiná,
la iglesia de Corinto yácáiná nuicácuéca pía càide iyúwa
11 Nudéca nucàlidaca nuináwaná nuénibewa, yá píalíacuéwa sùmanái
ìwaliwa canùmaséeri iyú càide càmita nàwacáida plata nasèenái
irípináwa. 15 Càita nacái núucapiná càmita nùanàapinácué pìyaca

macáita nùasuwa casíimáiri càide iyúwa nuwàwáaná
iyú, nuyúudàacaténácué pía. Yá nùanàacaalípinácué nuicáca pía.
nacái iwàwacutácaalí numàacaca Càita nacái achúmaca nuwàwa
nucáucawa numànicaténácué pirí nuínáidacawa cawàwanátacué
cayábéeri, yá cayábaca. Càita càmita pìanàapiná núa casíimáiri
nuwàwacué nuyúudàaca pía núa píapichacuéwa. Nuínáidacawa
éwitacué pimànicáaníta nulí càide cawàwanáta nàyacué abénaméeyéi
iyúwa càmíiyéi máiní cáinináca péená icuísáyaquéeyéiwa,
iicáca núa, éwita máinícáanítacué abénaméeyéi nacái báawéeyéica
cáinináca nuicáca pía. iicáca áibanái wenàiwica nàasu
16 Báisíta, càmitatécué nusutá cawèníiri ìwalíise, abénaméeyéi
píicha nuyáapináwa, quéwa nacái caluéyéica, abénaméeyéi
abénaméeyéi péenácué nacàlidaca nacái cachàiníiyéica iicáca
nùwali nudécasa nuchìwáidacuéca yáawawa, abénaméeyéi nacái
pía nuchìwa iyúwa, náimaca itàaníiyéica báawéeri iyú áibanái
nacái nudécasa nuedácuéca ìwali, abénaméeyéi nacái
píicha plata máalíacanéeri icuíséeyéica íichawa áibanái,
iyú. 17 Quéwa, píalíacuéwa abénaméeyéi nacái cáimacáiyéica
cayába càmitaté nachìwáidacué iicáca yáawawa áibanái íicha,
pía needácaténá píicha plata abénaméeyéi nacái càmíiyéica
nulípiná níái nubànuèyéicatécué iwàwa abédanaméeri íiwitáise
pìatalé. 18 Nusutácaté wawàsi áibanái yáapicha. 21 Achúmaca
Tito íicha ipáchianápinátécué nuwàwa nuínáida nacáiwa
pía. Nubànùacaté nacái áiba cawàwanáta Nucuèriná Dios
yeebáidéeri Jesucristo itàacái imàacapiná báica núa pìwalíisecué,
yàacaténátéwa Tito yáapicha. nùanàacaalípinácué pìatalé
Píalíacuéwa Tito càmitaté àniwa, yá nacái cawàwanáta
ichìwáidacué pía yeedácaténácué iwàwacutápiná nuícháanícuéca
píicha plata nulípiná. Píalíacuéwa pìwali, manùbéeyéicaalí
báisíiri iyúcani wía pucháibaca, péenácué nadéca nèepùaca
núa Pabloca, Tito nacái wadéca namànica nabáyawanáwa àniwa
wamànicuéca pirí abédanamata bàaluitéerìcuíse àta siùca nacáide,
abédanamacáiná wáiwitáise càmíiyéicáwa nacái iyamáida
wáapichawáaca. iimáca áiba yáapicha càmíichúaca
19 Cawàwanátacué píináidacawa náinusíwa, càmíirica nacái
wacàlidacáitacué pirí waináwanáwa nanìrisíwa.
càide iyúwa wawàwaca nacáicaalí
wáasáidacuéca pirí mabáyawanáca Advertencias y saludos finales
wía. Quéwa càmita wawàwa
wamànica cài, néese watàaníca
Dios iicápiná Cristo yàasu
13 Yácata máisibéeri
yàawiríaná
nupáchianápinácué pía. Profeta
wenàiwicacáiná wía. Yá macáita yái Moisés itànàacaté Dios itàacái
wacàlidéericuéca pirí chái cuyàluta íiméerica: Aibanáicaalí iwàwa
irìcu, wadéca wacàlidacuéca piríni icháawàaca wenàiwica ibáyawaná
yéewanápinácué pidàwinàidaca nàuwichàidacaténáni, iwàwacutá
píiwitáisewa Dios íiwitáise iyú natéca náapichawa pucháiba
peebáidacaténácué itàacái tài wenàiwica nacàlidacaténá
íiméeri iyú, píacué wéenánái iináwaná càmicaalí máisiba
cáininéeyéica waicáca. 20 Achúmaca nacái. Uwé, nùapinácuéwa
nuwàwa nuínáidacawa cawàwanáta pìataléwa máisibàawiríanápiná
479 2 CORINTIOS 13
nùalàacaténácué pía báawéeri wasutá Dios cài píasáidacaténácué

íichaná. Càmicaalícué wadéca wéewáidacuéca pía
peebáida, yásí nùuwichàidacué cayába, néese wawàwacáitacué
píawa. 2 Píacué imàníiyéicaté pimànica cayábéeri, éwitasica
ibáyawanáwa manuísíwata bàaluité, áibanái íináidacawa càmita apóstol
canánamacué nacái pía. Nùalàacué wía, càmicáiná wàuwichàidacué
pía macáita àniwa idècunitàacá pía wáasáidacaténá báisíirica
nùyaca déeculécué píicha càide apóstolca wía idènièyéica Dios
iyúwaté nùalàanácué pía bàaluité ichàini wàuwichàidacaténá
nùyacaalítécué píapicha yái báawéeyéi. 8 Yácáiná iwàwacutá
pucháibáaná yàawiríanáca. wamichàidaca wenàiwica íiwitáise
Néeni nupáchiacaalícué pìatalé namàníinápiná cayábéeri, càide
àniwa, yá càmita quirínama iyúwa Dios itàacái báisíiri íimáaná.
numàni nalí cayábéeri iyú, Canáca yéewaná watuíyàaca
níara imàníiyéica yàacawa namànica nabáyawanáwa
ibáyawanáwa mamáalàacata. yéewanápiná wàuwichàidaca nía.
3 Cachàinipiná numànicuéca piríwa 9 Iná wàanàacaalípinácué pìatalé,
picàlidacáinácué piwàwacasa yá wàanàacaalícué pía yeebáidéeyéi

píalíacawa asáisí nutàanícaalí ìyaca tài íiméeri iyú, càmicaalí
Cristo inùmalìcuíse. Cristo nacái iwàwacutá wàuwichàidacuéca
càmita yùuwichàidapinácué pía pibáyawaná ìwalíisewa, yásí
píawa machawàaquéeri iyú, néese cayábaca wawàwa éwitasica áibanái
cachàiníiri iyúpinácué yùuwichàida iicáca wía iyúwa machawàaquéeyéi
píawa. 4 Báisíta natàtàacaté Cristo càmicáiná wáasáida Dios ichàini
cruz ìwali idècunitàacá ìyaca chái wàuwichàidacaténácué pía.
èeri irìcu iyúwa machawàaquéeri. Wawàwacáita peebáidacuéca
Quéwa siùcáisede ìyaca Dios Jesucristo itàacái tài íiméeri iyú,
yáapicha, idènìaca nacái macáita cachàinicaténácué píiwitáise ìwali.
Dios íiwitáise cachàiníiri. Càita Yá wasutácué Dios íicha pirípinácué
nacái machawàacaca wía chái èeri mamáalàacata ichùnìanápinácué
irìcu càide iyúwaté Cristo ìyáanáté píiwitáise cayábéeri iyú.
quéwa wàyaca abédanamata 10 Nudéca nutànàacuéca pirí yái
Cristo yáapicha, íná yéewanápiná cuyàlutaca ipíchawáise nùacué

wàyaca Dios ichàini iyú, nuicáca pía. Nùanàacaalícué pía
wayúudàacaténácué pía. imàníiyéi yàacawa ibáyawanáwa
5 Picácué píalimáida piicáwa nùanàacaalípinácué pìatalé, yásí
wía, néese píináidacuéwa iwàwacutá numànicuéca pirí
piwàwalìcuísewa asáisí cachàiníiri iyú, nudènìacáiná
báisícaalícué peebáidacaté Cristo Wáiwacali ichàini nucùacaténácué
itàacái. Nuínáidacawa píalíacuéwa pía. Iná nutànàacué pirí yái
Cristo ìyacué piwàwalìcu. Quéwa, cuyàlutaca quéechacáwa
canácaalíni, ¡néesecué càmitàacá piwènúadacaténácué píiwitáisewa
peebáida Cristo báisíiri iyú! báawéeri íicha. Wáiwacali
6 Nutuíyàaca píalimáanápinácué càmita imàaca nulí ichàiniwa
píalíacawa báisíiri iyúcani wadéca nuwènúadáanápinácué píiwitáise
weebáidaca Cristo báisíiri iyú, Dios íicha, néese imàacaca nulí
Cristo idéca ibànùaca wía nacái ichàiniwa nuyúudàacaténácué
wáibaidacaténá irípiná iyúwa yàasu pía yéewanápinácué cachàinica
apóstolnái. 7 Wasutáca Dios íicha píiwitáise Dios ìwali.
pirípinácué nacái ipíchanácué 11 Yáta imanùbaca, píacué
pimànica pibáyawanáwa. Càmita nuénánáica. Nuwàwacué pìyaca

2 CORINTIOS 13 480
casíimáiri iyú. Picutácué pìyacaténá iyú. 13 Macáita níái yeebáidéeyéica

machacàníiri iyú Dios iicápiná. Jesucristo itàacái ìyéeyéica chái
Pimichàidacué píiwitáisewa nawàwalicué pía.
peebáidacaténácué iyúwa nùalàaná 14 Nusutácué Wáiwacali
pía. Abédanamacué pimàni Jesucristo íicha imàníinápinácué

píiwitáisewa píapichawáaca. pirí cayábéeri mawèníiri iyú;
Pìyacué nacái matuíbanáiri càita nacái nusutáca Dios íicha
iyú píapichawáaca. Yásí imàacáanápinácué píalíacawa
yéewapinácué Dios ìyaca píapicha, piwàwalìcuísewa cáininácuéca
yái Dios imàaquéerica wàyaca Dios iicáca pía; càitacué nacái
matuíbanáiri iyú, imàaquéerica abédanamáanápiná píiwitáise
nacái cáinináca waicáyacacawa. Espíritu Santo yáapicha
12 Pitàidáyacacuéwa cayábéeri càiripináta.
GALATAS
iyú, icànéeri nacái icamaláná
Saludo mèlumèluíri irìcuwa! Báisíta, amén.
1 Núa Pablo nubànùacué pirí

cuyàluta. Apóstolca núa,
Dios ibànuèrica nucàlidacaténá
No hay otro mensaje
de salvación
itàacái wenàiwicanái irí. Càmitaté 6 Máinícué achúmaca nuwàwa
wenàiwica níái cài imàaca núa nuínáidacawa nuémìaca piináwaná

apóstolpiná càmitaté nacái ìwali, càulenáca nacái nuebáidaca
wenàiwica níái cài ibànùa núa yái náimáanáca pìwalicué
nucàlidacaténá Dios itàacái. piwènúadacasacué píiwitáisewa
Néese yái Jesucristoca yácata caquialéta Dios íicha. Dios idéca
ibànuèrica núa. Idéca nacái imáidacuéca pía yéewanápinácué
Dios ibànùaca núa, yái Wáaniri Cristo imànica pirí cayábéeri
Dios imichàidéericaté Jesucristo mawèníiri iyú quéwa pidécuéca
yéetácáisi íicha. 2 Macáita níái piwènúadaca píiwitáisewa
wéenánáica núapichéeyéica peebáidacaténácué cachìwéeri
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, tàacáisi áibanái íiméerica ìwali
nawàwalicuéca pía. Nubànùacué iwasàanápinásacué pía Dios
pirí cuyàluta píacué macáita yàasu yùuwichàacáisi íicha.
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái 7 Quéwa canáca áiba tàacáisi
ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé báisíiri iwasèeripináca wía Dios

imanùbaca Galacia yàasu cáli yàasu yùuwichàacáisi íicha.
íinatéeyéica ìyaca. 3 Nusutácué Néese nàyaca meedá áibanái
Wáaniri Dios íicha pirípinácué, pìatalécué imènìadéeyéicuéca
Wáiwacali Jesucristo nacái pía cachìwéeri tàacáisi iyú íná
namàníinápinácué pirí cayábéeri báawaca píiwitáise píapichawáaca.
mawèníiri iyú namàacáanápinácué Nawàwa nacái nawènúadaca Dios
nacái pìyaca matuíbanáiri iyú. 4 Yái itàacái báawacaténá namànicani,
Jesucristo imàacacaté icáucawa yái tàacáisi icàlidéerica Cristo
yéetácaténáwa wáichawalíná, iwasàaca wenàiwica Dios
ipíchaná Dios yùuwichàidaca wía yàasu yùuwichàacáisi íicha.
wabáyawaná ìwalíisewa. Càité 8 Quéwa, péemìacué cayába,
Jesucristo imànica iwasàacaténá áibanáicaalí icàlidacué pirí áiba

wía íicha yái báawéeri èerica tàacáisi méetàuculéeri íicha yái
càide iyúwaté Wáaniri Dios wacàlidéericatécué pirí, yásí Dios
iwàwáaná imànica walí, yái yùuwichàidacani càiripináta. Càita
Wacuèriná Diosca. 5 ¡Iná wàacué nacái nucàlidacaalícué pirí áiba
Dios irí cayábéeri càiripináta, yái tàacáisi, yásí Dios yùuwichàidaca
cachàiníiri íiwitáiseca ìyéerica núa càiripináta. Càita nacái
chènuniré cáimiétaquéeri chènuníiséeri ángel icàlidacaalícué
481
GALATAS 1 482
pirí áiba tàacáisi, yásí Dios iyúwa wàawirináimi judío íiwitáise

yùuwichàidacani càiripináta. íimáaná. 15 Quéwa ipíchawáiseté
9 Nudéca nucàlidacuéca piríni numusúaca nuicáca èeri, Dios
quéwa siùcade nucàlidacuéca pirí yeedácaté núa nuíbaidacaténá
àniwani: Aibacaalí icàlidacué pirí irípiná. Yá cáininácáiná Dios iicáca
áiba tàacáisi méetàuculéeri íicha núa, íná imànica nulí cayábéeri
yái wacàlidéericatécué pirí, yá Dios mawèníiri iyú imáidáanápináté núa
yùuwichàidéeripiná càiripináta. nuíbaidacaténá irípiná. Néese Dios
10 Càmita quirínama nucutá íináidacatéwa imàacáanápináté
cayábacaténá meedá wenàiwicanái nuicáca Jesucristo. Yáté nuicácani.
iicáca núa, néese nucutáca 16 Dios imàacacaté núalíacawa
cayábacaténá Dios iicáca yái Dios Iiricani yái Jesucristoca,

numàníirica. ¡Núalimáidacaalí yéewanápiná nucàlidaca yái
mamáalàacata numànica tàacáisi Jesucristo ìwali càmíiyéi
meedá càide iyúwa casíimáiná judío irí. Idécanáamité Dios
wenàiwicanái iicácatá, néese imàacaca nuicáca Iiri, yá càmitaté
càmita Cristo yàasu wenàiwica nuwàwacutá áibanái wenàiwica
núatá! yéewáidáanápináté núa. 17 Càmitaté
nacái nùawa Jerusalén ìyacàlená
Cómo llegó Pablo a ser apóstol néré nuicácaténá níara apóstolca,
11 Píacué nuénánáica, nuwàwacué Dios imáidéeyéicaté nupíchawáise.
píalíacawa ìwali yái tàacáisi Càmitaté nusutá nuémìawa
nucàlidéericuéca pirí Jesucristo nía nùasu tàacáisi ìwali Dios
ìwali, yái tàacáisi íiméerica imàaquéericaté nulí. Néeseté
Jesucristo iwasàaca wenàiwica nùacatéwa machacànita Arabia
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. yàasu cáli néré. Néesetécáwa
Càmitaté èeri mìnanái níái cài nuèpùacawa Damasco ìyacàlená
ichùnìaca yái tàacáisi náalíacái néré.
iyúwa. 12 Càmitaté wenàiwicanái 18 Néeseté máisiba camuí
níái cài imàaca nulí yái tàacáisica. idénáami, yá nùacatéwa átata

Càmita nacái néewáida núa Jerusalén ìyacàlená néré,
cài. Néese Jesucristocata yái nupáchiacaténáté Pedro néré,
imàaquéerica núalíacawa idàbáanáté nùacawa yéewanápiná
nucàlidacaténá wenàiwicanái iríni. núalía nuicáca Pedro. Yáté
13 Pidécuéca péemìaca nuináwaná nuyamáacawa Pedro yáapicha
ìwali càinácaalíté numànica quince èeri. 19 Quéwa canácata
bàaluité nuèpunícaalítéwa càide nuiquéeri áibanái apóstol, abéerita
iyúwa judíonái yéewáidáaná. Santiagoquéi nuicá, yái Wáiwacali
Píalíacuéwa nùuwichàidacaté iméeréerica. 20 Núumacué pirí
Dios yàasu wenàiwica báisíiri iyú, abéerita Jesucristo
mamáalàacata, máiní báawéeri yái cài imàaquéericaté núalíacawa
iyú, níara yeebáidéeyéicaté itàacái. Dios yáalíacawa
Jesucristo itàacái. Nunúacaté nucàlidacuéca pirí báisíiri iyúni.
manùbéeyéi numáalàidacaténá 21 Néese idécanáamité nupáchiaca
nía. 14 Nuèpunícáinátéwa càide néré, yáté nùacawa Siria yàasu

iyúwa judío íiwitáise ìyáaná, yáté cáli néré, Cilicia yàasu cáli
máiní numànica cachàiníiri iyú néré nacái. 22 Níara wéenánái
náicha madécaná nunacáiyéicawa yeebáidéeyéicaté Cristo itàacái
nuénánái judíoca máinícáináté ìwacáidáyaquéeyéicatéwa yàcalé
cachàiníwanái náicha numànicaté imanùbaca Judea yàasu cáli
macáita machacàníiri iyú càide íinata, càmíiyéicáwaté yáalía
483 GALATAS 1, 2
iicáca núa. 23 Néemìacáitaté nacháawàaca waináwaná ìwali

nuináwaná ìwali. Cài náimacaté càmicáináté wamàni macái
nùwali: “Yáta yùuwichàidéericaté càulenéeri wawàsi profeta Moisés
wía bàaluité, yái iwàwéericaté ichùulièricaté israelitanái imànica
imáalàidaca wía ìwalíise yái nàacaténáté Dios icàaluíniná.
weebáidáanáca Jesucristo itàacái, Quéwa Cristo Jesús iwasàacaté
siùcade yàaca yàalàaca wenàiwica wía Moisés yàasu tàacáisi íicha.
neebáidáanápiná Jesucristo Càité cachìwéeyéi namànica
itàacái”, cài náimacaté nùwali. 24 Yá nawàwacáináté nadacùaca
nàacaté Dios irí cayábéeri nùwali wía wamàníinápináté àniwa
Dios iwènúadacáináté irípináwa càide iyúwa Moisés ichùulìaná
nuíwitáise. israelitanái bàaluité. 5 Quéwa
càmitaté weebá natàacái
Los otros apóstoles ibatàa abéeri momentopináta,
aceptan a Pablo wawàwacáináté wacùacuéca
2 Néeseté catorce camuí

idénáami, yáté nuèpùa
nùacawa Jerusalén ìyacàlená
pirípináni yái tàacáisi
báisíirica íiméerica Jesucristo
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
néré àniwa Bernabé yáapicha, yùuwichàacáisi íicha mawèníiri iyú.
yá nutécaté Tito núapichawa. 6 Níái nacuèrinánái áibanái
2 Nùacatéwa néré Dios iiquéeyéica cáimiétaquéeri iyú,
ichùulìacáináté nùanápináwa càmitaté nachùulìa nucàlidáanápiná
néré. Néeseté Jerusalén ìyacàlená áiba wawàsi wàlisài càmíiyéi
néenibàa nùacawa nàatalé níara judío irí, néese cayábacaté
nacuèrinánái cáimiétacanéeyéica, naicáca nucàlidáanáté Jesucristo
watàanícaténá wáapichawáaca iináwaná. Quéwa càmitaté nucutá
méetàucuta áibanái íicha. Yá cayábáanápiná naicáca núa
nucàlidacaté nacuèrinánái irí yái éwita cáimiétacanéeyéicáaníta
tàacáisica nucàlidéerica càmíiyéi nacuèrinánáica nía, càmicáiná
judío irí, íiméerica Jesucristo Dios iicá abéeri wenàiwica iyúwa
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu cayábéeri áibanái íicha. 7 Càmitaté
yùuwichàacáisi íicha. Nuwàwacaté nachùulìa nucàlidáanápináté áiba
cayábaca néemìaca nùasu tàacáisi wawàsi wàlisài, néese náimacaté
ipíchanáté canáca iwèni yái nùwali báisícata Dios ichùulìacaté
íibaidacalésica numàníiricaté Dios nucàlidáanápiná itàacái càmíiyéi
irípiná, càita nacái yái íibaidacalési judío irí, yái tàacáisi íiméerica
numàníirica siùcade. 3 Néenialíté Jesucristo iwasàaca wenàiwica
abénaméeyéi cachìwéeyéica Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha;
nacàlidacaté iwàwacutáanása càité nacái Dios ichùulìacaté
namànica circuncisión Tito irí, Pedro icàlidáanápiná yái tàacáisi
yái núapichéerica griegosàiri, judíonái irí. 8 Dios ibànùacáináté
càmíirica judío. Quéwa níái Pedro iyúwa apóstol icàlidacaténá
nacuèrinánáica càmitaté Jesucristo iináwaná ìwali judíonái
nachùulìa Tito namàníinápiná irí irí. Càita nacái Dios ibànùaca núa
circuncisión. 4 Níara ichùulièyéicaté iyúwa apóstol nucàlidacaténáni
namàníinápiná circuncisión Tito càmíiyéi judío irí.
irí, cachìwéeyéica nía meedá 9 Ináté Santiago, Pedro
icàlidéeyéicaté iináwanáwa nacái, Juan nacái, níái

neebáidáanása Jesucristo áibanái iiquéeyéicaté iyúwa
itàacái. Nawàlùacatéwa wèewiré nacuèrinánáiwa, níata yáalíacatéwa
ibàacanéeri iyú. Yá nawàwacaté Dios imànicaté nulí yái cayábéerica
GALATAS 2 484
mawèníiri iyú, imàacacaténáté iyúwa pucháibéeyéi íiwitáise.

nucàlidaca itàacái càmíiyéi Yáté càmita quirínama Bernabé
judío irí. Néeseté náibàaca yàacawéeridaca wéenánái
nacáapiwáaca wáapicha, núa, càmíiyéi judío. 14 Nuicácaté càmita
Bernabé nacái náasáidacaténá namàníiná càide iyúwa báisíiri
casíimáica naicáca wía iyúwa tàacáisi yéewáidáaná wía, yái
nàacawéeyéináwa iyúudèeyéica tàacáisi íiméerica Jesucristo
nía. Yáté abédanamata náiwitáise iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
nacái wáapicha wacàlidáanápináté yùuwichàacáisi íicha mawèníiri
Jesucristo iináwaná ìwali càmíiyéi iyú, cawinácaalí wenàiwica
judío irí idècunitàacá áibanái yeebáidéeyéica Jesucristo. Ináté
apóstol íibaidaca Dios irípiná nùalàaca Pedro cachàiníiri
nacàlidacaténá itàacái judíonái iyú nàacuésemi macáita níái
irí. 10 Nasutácaté wáicha abéeri yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái
wawàsi meedá wayúudàanápináté ìwacáidáyaquéeyéicatéwa
catúulécanéeyéi wenàiwica, néré. Núumacaté Pedro irí: “Pía
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. judíosàirica, quéechatécáwa
Càita núalimáidaca numànica pìacawéeridacaté wéenánái
cáalíacáiri iyú càiripináta. càmíiyéica judío càide iyúwa
càmíiri judío, píalíacáinátéwa
Pablo reprende a Pedro cáinináca Dios iicáca macái
en Antioquía wenàiwica íiwitáaná abédanamata,
11 Quéwa Pedro idécanáamité íná ¿cáná pichùulìa cài nàyaca
yàanàaca Antioquía ìyacàlená càide iyúwa judío íiwitáise ìyáaná,
néré, néese nùalàacani cachàiníiri níái wéenánái càmíiyéica judío
iyú imànicáináté yàacawa áiba yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái?”
wawàsi báawéeri. Càité imànica: càité núumaca Pedro irí.
12 Quéechatécáwa Pedro imànicaté
cayábéeri, yáté iyáaca iyáacaléwa Los judíos y los no judíos

wéenánái yáapicha, níara alcanzan la salvación por la fe
càmíiyéica judío yeebáidéeyéica 15 Néeseté núumaca Pedro irí:
Jesucristo itàacái. Néeseté “Pía, núa nacái, wíata asáiyéi iyúwa

abénaméeyéi judío yàanàaca judíonái, càmitaté wamàni iyúwa
néré nacái, níái judío Santiago càmíiyéi judío imàníiná, càmíiyéica
ibànuèyéicaté néré, Jerusalén yeebáida Dios itàacái profeta
ìyacàlená néeséeyéi. Idécanáamité Moisés itànèericaté. 16 Quéwa
nàanàaca, yá báawacaté naicáca éwita judíocáaníta wía, càicáaníta
Pedro, yàacawéeridacáináté wáalíacawa càmita mabáyawaná
càmíiyéi judío. Ináté Pedro Dios iicáca wía ìwalíise yái
iwènúacawa càmíiyéi judío íicha wamàníináca càide iyúwa Dios
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, itàacái íimáaná profeta Moisés
càmitaté iyáa iyáacaléwa náapicha itànèericaté. Néese mabáyawanáca
cài quirínama cáalucáináté Pedro Dios iicáca wía abéerita ìwalíise
iicáca níái judío yàanèeyéicaté yái weebáidáanáca Jesucristo.
Jerusalén néese, casacàacáiná Iná wía nacái judíoca wadéca
judíonái iicáca càmíiyéi judío. weebáidaca Jesucristo yéewanápiná
13 Néeseté áibanái judío ìyéeyéicaté mabáyawanáca Dios iicáca wía
yàcalé irìcu yeebáidéeyéica ìwalíise yái weebáidáanáca
Jesucristo itàacái, abédanamata Jesucristo, càmita ìwalíise
namànica náiwitáisewa Pedro yái wamàníináca càide iyúwa
yáapicha, namànicaténá càide Moisés yàasu tàacáisi íimáaná.
485 GALATAS 2, 3
Canácáiná wenàiwica Dios iiquéeri yéewa idècunitàacá nùyaca chái

mabáyawanéeri iyú ìwalíise yái èeri irìcu, yá nuebáidaca Dios Iiri
imàníináca càide iyúwa Moisés itàacái, yái cáininéericaté iicáca
yàasu tàacáisi íimáaná”, núumacaté núa, imàaquéericaté nacái icáucawa
Pedro irí. yéetácaténáwa nuíchawalíná.
17 Uwé, càita weebáidaca: 21 Càmita caná iwèni nuicáca yái
Mabáyawanáca Dios iicáca wía Dios imàníináca walí cayábéeri

wàyacáiná abédanamata Cristo mawèníiri iyú, néese núalíacawa
yáapicha. Iná áibanái judío càmíiyéi Cristo yéetácatéwa wáichawalíná
yeebáida Cristo náimaca wàwali wabáyawaná ìwalíise yéewanápiná
càicasa wíade iyúwa càmíiyéi judío mabáyawanáca Dios iicáca
cabáyawanéeyéica, càmicáiná wía. Néeni, mabáyawanácaalíté
wachùulìa wenàiwica namànica Dios iicáca wía ìwalíise yái
macáita càide iyúwa Moisés yàasu wamàníináca càide iyúwa itàacái
tàacáisi íimáaná. Iná náimaca bàaluisàimi ichùulìaná wamànicá,
Cristo idécasa cabáyawanáca yá canáca iwèni meedá yái Cristo
imànica wía. ¡Càmíirita! 18 Néese yéetáanácawatá.
cabáyawanáca wía báisíiri
iyú wèepùacaalí wéewáidaca La ley o la fe
wenàiwica iwàwacutáanápinása
namànica càide iyúwa profeta
Moisés yàasu tàacáisi ichùulìaná
3 ¡Píacué Galacia yàasu cáli
néeséeyéica, càmitacué
píináidawa cáalíacáiri iyú! Aiba
yéewacaténása cayábaca Dios iicáca wenàiwica idéca ichìwáidacuéca
wía. Wadéca wáasáidaca càmita pía, íná píináidacuécawa
Dios iicá wía mabáyawanéeri máiwitáiséeri iyú, yá pidécuéca
iyú ìwalíise yái cayábéerica peebáidaca cachìwéeri tàacáisi.
wamàníirica. 19 Yái tàacáisi Dios Nucàlidacatécué pirí Jesucristo
imàaquéericaté profeta Moisés irí iináwaná ìwali máiní machacàníiri
yáasáidacaté nulí iwàwacutáanáté iyú. Nucàlidacatécué pirí
nuétácawa nubáyawaná Cristo yéetáanátéwa cruz ìwali
ichùulìacawa càmicáináté nudé wáichawalíná. Yáté píalíacuéwa
numànica macáita machacàníiri iyú cayába amaléeri iyúni cáná
càide iyúwa Dios itàacái ichùulìaná yéewaná Jesucristo yéetácatéwa,
wía. Quéwa Cristo yéetácatéwa càide iyúwa nudéca nacáicaalícué
cruz ìwali nuíchawalíná ipíchaná numàacaca piicácani pituí iyúwa.
Dios yùuwichàidaca núa 2 Péemìacué cayábani: Píalíacuéwa
nubáyawaná ìwalíisewa. Siùcade Espíritu Santo càmitaté iwàlùawa

nùyaca abédanamata Cristo piwàwalìculé ìwalíise yái
yáapicha. Iná yái tàacáisi Dios pimàníinácuéca càide iyúwa Moisés
imàaquéericaté Moisés irí càmita yàasu tàacáisi íimáaná, yái tàacáisi
quirínama icháawàaca nubáyawaná. Dios imàaquéericaté profeta Moisés
Càmita nacái nucutá Dios iwasàaca irí. ¡Càmíirita! Néese Espíritu
núa yàasu yùuwichàacáisi íichawa Santo iwàlùacatécué piwàwalìculé
ìwalíise yái numàníináca càide peebáidacáináté yái tàacáisi
iyúwa Moisés yàasu tàacáisi péemièricatécué, yái Jesucristo
íimáaná. Càité Dios imànica iináwanáca, iwasàa wenàiwica
nulí nùyacaténá machacàníiri Dios yàasu yùuwichàacáisi
iyú siùcade càide iyúwa Dios íicha. Iná píalíacatécué amaléeri
iwàwáaná. 20 Siùcáisede càmita iyúni Espíritu Santo càmitacué
nùya nucáuca iyúwa, néese Cristo iwàlùawa piwàwalìculé ìwalíise yái
icáuca iyúcata cài nùyaca. Iná pimàníináca iyúwa Moisés yàasu
GALATAS 3 486
tàacáisi íimáaná. 3 ¿Cánásicué 10 Abénaméeyéi wenàiwica
yéewaná máiní máiwitáiseca pía? iwàwaca mabáyawanáca Dios

Pidàbacatécué pèepunícawa Cristo iicáca nía ìwalíise yái namàníináca
yáapicha Espíritu Santo ichàini càide iyúwa Moisés yàasu tàacáisi
iyú, íná siùcade, ¿cánácué piwàwa íimáaná. Quéwa càmita náalimá
píalimáidaca pìyaca machacàníiri namànica machacàníiri iyú macáita
iyú pichàini iyúcuéwa meedá? 4 Yái càide iyúwa yái tàacáisi ichùulìaná
Espíritu Santo idéca imànicuéca namànica. Iná cabáyawanáca
pirí madécaná cayábéeri. ¿Cánácué nía, iwàwacutá nacái néetácawa
piwàwa piúcaca píichawa siùcade nabáyawaná ichùulìacawa, yácáiná
meedá macáita yái cayábéerica? áiba profeta itànàacaté Dios
¡Nutuíyàaca càmíinápinácué pimàni itàacái íiméerica: “Iwàwacutá
cài! 5 Dios idéca imàacacuéca pirí yéetácawa ibáyawaná ichùulìacawa
Espíritu Santo, yá siùcade Dios cawinácaalí càmíirica imàni
imànica ìyaca pèewi yái canáca mamáalàacata macáita càide iyúwa
áiba yáaliméeri imànica. Dios Moisés yàasu tàacáisi ichùulìaná”,
càmitacué imàni pirí càiri cayábéeri íimaca. 11 Iná wáalíacawa amaléeri
ìwalíise yái pimàníinácuéca càide iyúni canácata wenàiwica
iyúwa itàacái bàaluisàimi íimáaná, mabáyawanéeripiná Dios iicáca
yái tàacáisi Dios imàaquéericaté ìwalíise yái imàníináca càide iyúwa
profeta Moisés irí. Néese Dios Moisés yàasu tàacáisi íimáaná.
imànicuéca pirí yái cayábéerica Yácáiná áiba profeta itànàacaté Dios
ìwalíise yái peebáidáanácuéca itàacái íiméerica: “Mabáyawanáca
tàacáisi péemièricatécué Cristo Dios iicáca níawamita
ìwali. yeebáidéeyéica Dios. Nàyapiná
6 Abraham yeebáidacaté Dios, Dios yáapicha càiripináta”, íimaca
yáté mabáyawanáca Dios iicácani. yái Dios itàacáica. 12 Quéwa
7 Iná iwàwacutácué píalíacawa yái tàacáisi Moisés itànèericaté
cawinácaalí yeebáidéeyéica càmíirita ichùulìa wenàiwica
Dios càide iyúwaté Abraham yeebáidáanápiná Dios, néese
yeebáidáaná, Dios iicáca nía iyúwa yái tàacáisi íimacáita meedá:
báisíiyéi Abraham itaquénáinámi. “Cawinácaalí imàníirica càide
8 Dios itàacái yáasáidaca walí iyúwa yái tàacáisi íimáaná, yáta
Dios íináidacatéwa bàaluité mabáyawanéeripiná Dios iicáca”,
iwasàanápináté càmíiyéi judío íimaca. Quéwa canácata èeri mìnali
nabáyawaná íichawa, yéewacaténá yáaliméeri imànica càide iyúwa yái
mabáyawanáca iicáca nía, tàacáisi íimáaná, ínáté iwàwacutá
cawinácaalí yeebáidéeyéipinácaté macáita wéetácawa wabáyawaná
Dios. Càité Dios icàlidaca Abraham ichùulìacawa.
iríni bàaluité, yái tàacáisi 13 Cristo idéca iwasàaca wía íicha
cayábéerica. Dios íimacaté yái yùuwichàacáisi yàanèeripináca

Abraham irí: “Numànipiná wàwali ìwalíise yái càmíináca
cayábéeriwa macái èeri mìnanái wamàni càide iyúwa Dios itàacái
irí yeebáidéeyéica núa càide iyúwa íimáaná, yái tàacáisi Moisés
peebáidáaná”, íimacaté yái Diosca. itànèericaté. Dios imàacacaté
9 Iná yéewa macáita wenàiwica yàasu yùuwichàacáisi yàanàaca
cawinácaalí yeebáidéeyéica, Cristo ìwali yéetácaténátéwa
Dios imànica nalí cayábéeri wáichawalíná. Wáalíacawa Dios
càide iyúwaté imàníiná Abraham yàasu yùuwichàacáisi yàanàacaté
iríni, yái yeebáidéericaté Dios Cristo ìwali yácáináté áiba profeta
nacái. itànàacaté Dios itàacái íiméerica:
487 GALATAS 3
“Cawinácaalí nachanàidéerica àicu yàasu tàacáisi càmita yéewa

ìwali yéetácaténáwa, náimapiná canéerica iwèni imànica yái
ìwali Dios idéca yùuwichàidacani idàbáanéeri wawàsica Dios
manuísíwata”, íimaca. 14 Càité imàníiricaté Abraham yáapicha.
Cristo Jesús yéetácatéwa Càmita nacái yéewa Moisés
píichawalínácué yéewanápiná yàasu tàacáisi canéerica iwèni
Dios imànicuéca nacái pirí yái imànica Dios itàacái bàaluitéeri
cayábéerica icàlidéericaté ìwali cachàiníwanái Moisés yàasu
Abraham irí, píacué càmíiyéica tàacáisi íicha, Dios icàlidacáináté
judío yeebáidéeyéica Cristo Jesús Abraham iríni cáimiétacanéeri iyú
itàacái, yéewanápiná nacái macáita madécaná camuí Moisés yàasu
wía weedáca Espíritu Santo tàacáisi ipíchawáiseté. 18 Càmita
wawàwalìculéwa càide iyúwa Dios Dios imàni walí cayábéeri
íimáaná weebáidacaalí Jesucristo ìwalíise yái wamàníináca càide
itàacái. iyúwa Moisés yàasu tàacáisi
íimáaná. Néese Dios icàlidacaté
La ley y la promesa Abraham iríni cáimiétacanéeri
15 Píacué nuénánáica, siùcade iyú imàníinápináté nalí cayábéeri
nucàlidacué pirí comparación mawèníiri iyú, cawinácaalí
nàwali níái chái èeri irìcuíyéica: yeebáidéeyéica Dios càide iyúwaté
Asìali imànicaalí wawàsi áiba Abraham yeebáidáaná. Iná
wenàiwica yáapicha, yá natànàaca wáalíacawa càmita yéewa weedáca
nàasu wawàsi iináwaná ìwaliwa walíwa yái cayábéerica ìwalíise yái
cuyàluta irìcu. Néese natànàaca wamàníináca càide iyúwa Moisés
náipidenáwa cuyàluta irìcu yàasu tàacáisi íimáaná.
náasáidacaténá cawèníiricani, yái 19 Siùcade cawàwanáta áibanái
wawàsi namàníirica náapichawáaca. iwàwa isutáca yéemìawa núa

Yá canáca yéewaná áiba wenàiwica cánáté yéewaná Dios imàacaca
yúucaca yái wawàsica, càmita nacái itàacáiwa profeta Moisés irí
yéewa áiba wenàiwica itùculìadaca ichùulìacaténáté israelitanái. Uwé,
tàacáisi quiríta. 16 Càité nacái Dios imàacacaté nalí itàacáiwa
Dios icàlidaca Abraham iríni yéewanápiná wáalíacawa
cáimiétacanéeri iyú imàníinápináté cabáyawanáca macái èeri mìnanái,
Abraham irí cayábéeri, càmita nacái wamàni càide iyúwa
itaquérinámi irí nacái. Yái tàacáisi Dios íimáaná. Iwàwacutácaté
càmita íima “itaquénáinámi”, namànica càide iyúwa Moisés yàasu
íimáanáca manùbéeyéi, néese tàacáisi íimáaná àta Abraham
íima “itaquérinámi”, íimáanáca itaquérinámi yàanàacatalétaté
abéeri wenàiwica. Yái Abraham aléi èeri irìculé, yái Cristoca, Dios
itaquérinámi yácata yái Cristoca. icàlidéericaté irí cáimiétacanéeri
17 Yácata nuwàwéericuéca iyú imàacáanápináté Cristo
núumaca pirí: Dios imànicaté imànica cayábéeri èeri mìnanái
wawàsi Abraham yáapicha, néese irí. Dios imàacacaté tàacáisi yàasu
cawèníirica Dios imànica yái ángelnái iríwa nacàlidacaténáté
wawàsi íipidená ìwaliwa máiní itàacái Moisés irí, néese Moisés
cáimiétacanéeri iyú. Néeseté ichùulìacaté israelitanái
cuatrocientos treinta camuí namàníinápináté càide iyúwa
Abraham yàasu èeri idénáamité Dios íimáaná. 20 Quéwa abéerita
àniwa, yá Dios imàacacaté yái Dios itàaníiricaté Abraham
itàacáiwa profeta Moisés irí, irí, càmitaté Dios ibànùa ángelnái
nalípiná níara israelitaca. Moisés nacàlidacaténáté Abraham irí
GALATAS 3, 4 488
Dios imàníinápináté irí cayábéeri mabáyawanáca Dios iicáca wía

mawèníiri iyú. Iná yái wawàsi Dios ìwalíise yái weebáidáanáca
imàníiricaté cáimiétacanéeri iyú Cristo. 25 Quéwa Cristo idéca
Abraham yáapicha, cachàiníiricani yàanàaca, íná weebáidaca itàacái.
Moisés yàasu tàacáisi íicha. Càmita quirínama profeta Moisés
yàasu tàacáisi icùaca wía, càide
El propósito de la ley iyúwa càasuíri yàasu wenàiwica
21 Yái tàacáisi nucàlidéericuéca càmita icùa íiwacali yéenibewa,
pirí càmita íimáaná profeta Moisés béeyéicaalí nía. Néese Cristo icùaca
yàasu tàacáisi yùuwide imànica wía siùcáisede. 26 Yá nacái Dios
Dios itàacái, yáara wawàsi Dios yéenibecuéca pía macáita, píacué
imàníiricaté cáimiétacanéeri iyú càmíiyéica judío peebáidacáinácué
Abraham yáapicha. ¡Càmíirita! Cristo Jesús itàacái. Yá pìyacuéca
Néese Dios càmita mabáyawaná abédanamata Cristo Jesús yáapicha.
iicáca wía ìwalíise yái wamàníináca 27 Bàaluité pibautizácuécawa
càide iyúwa Moisés yàasu tàacáisi píasáidacaténácué peebáidaca

ichùulìaná wía. Iná Moisés yàasu Cristo Jesús, yá pidàbacatécué
tàacáisi càmita yáalimá yàaca pìyaca abédanamata Cristo
wacáuca càmíiri imáalàawa. yáapicha, pìyacuéca nacái siùcade
22 Càita nacái Dios itàacái icàlidaca càide iyúwa Cristo íiwitáise ìyáaná.
walíni: Wabáyawaná ichàini 28 Cáinináca Dios iicáca wía macáita
idacùaca wía iyúwa presoíyéi, abédanamata. Canácata wenàiwica

macáita wía èeri mìnanáica. Càica Dios iiquéerica iyúwa áiba
Dios itàacái íimaca yéewanápiná íiwitáaná judíonái íicha, judíocaalí
cawinácaalí yeebáidéeyéica wía, càita nacái càmíiyéicaalí judío
Jesucristo náalimáanápiná needáca wía, càita nacái áibanái yàasu
nalíwa yái cayábéerica Dios wenàiwicacaalí wía, càita nacái
íiméericaté cáimiétacanéeri iyú yèepunícaalíwa máiwacalináwaca
imàníinápináté nalí. wía, càita nacái asìanáicaalí wía,
23 Ipíchawáiseté Jesucristo càita nacái inanáicaalí wía, néese
yàanàaca aléi èeri irìculé, wía wàyacaalí abédanamata Cristo
judíoca càmitaté yéewa Jesús yáapicha, yá cayábaca Dios
weebáidacani iwasàacaténá iicáca wía macáita abédanamata.
wía Dios yàasu yùuwichàacáisi 29 Yá nacái Cristo yàasunáicaalícué
íicha. Yái tàacáisi profeta Moisés pía, yásí Dios iicácuéca pía iyúwa
itànèericaté Dios inùmalìcuíse Abraham itaquénáinámi nacái.
ichùulìacaté wía cachàiníiri Càipiná nacái Dios imànicuéca
iyú, idacùacaté wía nacái iyúwa piríwa yái cayábéerica càide
presoíyéi, cabáyawanácáináté iyúwaté icàlidáanáté Abraham iríni
wía. Càité wàyaca, wía judíoca, cáimiétacanéeri iyú.
àta Dios imàacacatalétaté
4 Siùcade nucàlidacué
1-2
wáalíacawa iwàwacutáanáté pirí comparación

weebáidaca Jesucristo. píalíacaténácuéwa profeta Moisés
24 Péemìacué comparación: yàasu tàacáisi ìwali, yái áiba
Càasuíri asìali idènìaca yàasu íiwitáanáca tàacáisi Jesucristo
wenàiwicawa icuèrica íiwacali itàacái íicha. Cawinácaalí
yéenibewa. Càita nacái yái Moisés wenàiwica imàníiyéica
yàasu tàacáisica, càicaténide mamáalàacata càide iyúwa
iyúwa Dios yàasu wenàiwica Moisés yàasu tàacáisi íimáaná
icuèricaté wía judíoca àta Cristo nawàwacáiná cayábaca Dios iicáca
yàanàacatalétaté yéewanápiná nía, càica níade iyúwa càasuíri
489 GALATAS 4
ìiri idècunitàacá sùmàicani. 6 Néese yáasáidacaténá Dios
Càmitàacá yéewa idènìaca yáaniri yéenibeca wía, yá Dios ibànùaca

yàasu cawèníiriwa. Iwàwacutá walí Espíritu Santo wawàwalìculé,
imànica càide iyúwa icuèrinánái yái Espíritu Dios Iiri ibànuèrica. Iná
íimáaná. Iná càicanide iyúwa yéewa wáimaca Dios irí Espíritu
nàasu wenàiwica íibaidéerica Santo íiwitáise iyú: “¡Pía, Wáaniri,
mawèníiri iyú càiripináta. Quéwa cáininéerica waicáca!” íná yéewa
yái sùmài yáanirica idéca imàacaca wáimaca. 7 Càita Dios isùmàireca
abé èeripiná, béericatalépináta pía, càmita quirínama demonio
yái ìirica. Iná yéewa yàanàacaalí idacùa píiwitáise càmicáiná nàasu
ùuculìiri yàasu èeri, yásí wenàiwica pía quirínama, néese
namàacaca idènìaca yáaniri yàasu Dios Iiri idéca iwasàaca pía náicha.
cawèníiriwa. Yái ùuculìirica, Siùcáisede Dios isùmàireca pía, íná
càicanide iyúwa wía ìyéeyéica Dios idéca nacái iwasàaca pía yàasu
abédanamata Jesucristo yáapicha. yùuwichàacáisi íichawa.
Wáaniri Dios idéca yàaca walí yái
cawèníirica: Idéca iwasàaca wía Pablo se preocupa
yàasu yùuwichàacáisi íichawa por los creyentes
ìwalíise yái weebáidáanáca 8 Píacué càmíiyéica judío, bàaluité
Jesucristo. 3 Bàaluité càicuéca wíade càmitacué píalíawa Dios ìwali, yáté

iyúwa yái sùmài nachùulièricaté. càicuéca píade iyúwa demonio
Wàyacaté càide iyúwa nàasu yàasu wenàiwica, demonionái
wenàiwica íibaidéeyéica mawèníiri idacùacáinácué píiwitáise,
iyú càiripináta, demonionái pìacaténáté nacàaluíniná, níara
idacùacáináté wáiwitáise cuwáináica, íipidenéeyéica diosnái,
bàaluité, níara báawéeyéica bàaluitécáiná piyúunáidacuéca
ángelca icuèyéica yàasu cáli báisíiri Diosca nía. 9 Quéwacué
chènuníiséeyéiwa, ichùulièyéica siùcade píalíacuécawa Dios
nacái èeri mìnanái íiwitáise ìwali. Cayába cachàini núumaca
càmíiyéica yáalía Dios ìwali. Dios idéca iicácuéca pipualé
4 Quéwa Dios íináidacatéwa quéechatécáwa imànicaténácué
ibànùanápináté Iiriwa aléi pirí cayábéeri. Iná ¿cánácué
èeri irìculé, íná yéenáiwaná piwàwa pèepùacawa Dios íicha
yàanàacaalíté, yáté Dios ibànùaca peebáidacaténá demonio itàacái
Iiriwa imusúacaténáwa abéechúa àniwa, níái canápinéeyéica
inanái íicha. Judíosàiricaténi, càmíiyéicué yáalimá iyúudàaca
íná imànicaté càide iyúwa judío pía? ¿Cánácué piwàwa pimàacaca
íiwitáise ìyáaná, iyúwa nacái nadacùaca píiwitáise àniwa?
Dios itàacái íimáaná, yái tàacáisi Pidàbacaalícué pimànica càide
profeta Moisés itànèericaté iyúwa Moisés yàasu tàacáisi
ichùulìacaténá judíonái. 5 Dios íimáaná cayábáanápiná Dios
ibànùacaté Iiriwa iwasàacaténá iicácuéca pía, yásí càicuéca píade
wía íicha yái càulenéeri tàacáisi iyúwa wenàiwica iwàwéeyéica
profeta Moisés itànèericaté Dios demonio nadacùaca íiwitáise.
inùmalìcuíse, wía judíoca. Càité 10 Aibanái idéca ichìwáidacuéca pía,
Dios Iiri iwasàaca wía, iwasàacué íná pidécuéca pidàbaca pimànica

nacái pía, Dios yeedácaténá wía macái culto íiwitáaná càide iyúwa
macáita yéenibepináwa. Iná càmita judíonái imàníiná sábado irìcu,
iwàwacutá wamànica càide iyúwa áiba èeri nacái, quéeri imanùbaca
Moisés yàasu tàacáisi íimáaná nacái, camuí imanùbaca nacái.
cayábáanápiná Dios iicáca wíatá. Càitacué pimànica madécaná culto
GALATAS 4 490
cayábáanápinácué máadáiní Dios ínáté píalimácaalícué pimusúadaca

iicáca pía, piyúunáidacáinácué pituíwa pimàacacaténácué
piwasàanápiná píawawa Dios yàasu nutuípinátáni, yá pimànicatécué
yùuwichàacáisi íicha ìwalíise yái càiritá. 16 Quéwa siùcade
pimàníináca culto. 11 Iná máiní nuínáidacawa cawàwanátacué
achúmaca nuwàwa nuínáidacawa piicáca núa càide iyúwa piùwidewa,
pìwalicué cawàwanáta canáca ìwalíise yái nucàlidáanácatécué pirí
iwèni yái nuéwáidáanátécuéca báisíiri tàacáisi.
pía. Peebáidacaalícué cachìwéeyéi 17 Níara cachìwéeyéica nàacué
yàasu tàacáisi, yásí canáca iwèni picàaluíniná, namànicuéca

meedá yái nuéwáidáanátécuéca pía. pirí máiní cayábéeri iyú nacái
12 Píacué nuénánáica, nusutácué cáininácaténácué piicáca nía,
píicha wawàsi manuísíwata. quéwa càmitacué nawàwa pirí
Pìyacué càide iyúwa nùyáaná. cayábéeri. Nawàwacué báawaca
Càmita numàni mamáalàacata piicáca wía piicácaténácué níata
càulenéeri wawàsi judíonái cáimiétaquéeri iyú. 18 Cayábaca
imàníirica cayábáanápiná nuémìaca áibanái iináwaná ìwali
náapicha Dios. Néese nuíbàaca namànicaalícué pirí cayábéeri
nuwàwawa abéerita Jesucristo nawàwacáiná nayúudàacuéca pía.
iwéré iwasàacaténá núa Dios Cayábaca nacái namànicaalícué
yàasu yùuwichàacáisi íicha càide pirí cayábéeri càiripináta,
iyúwacué píibàanáté piwàwawa càmíirita abéta nùyacatáitacué
Jesucristo iwéré peebáidacaalítécué píapicha. 19 Píacué cáininéeyéica
itàacái quéechatécáwa. Bàaluité nuicáca càide iyúwa nuénibewa,
nùyacaalítécué píapicha, máinícué achúmaca nuínáidacawa
càmitaté pimàni nulí báawéeri. nuwàwawa pìwalicué àniwa
13 Píalíacuéwa nùuwichàacatéwa càide iyúwa achúmáaná inanái
uláicái iyú quéechatécáwa iwàwa ùuwichàacaalíwa
nucàlidacaalítécué pirí yái cáiwíiri iyú umusúadacaténá
tàacáisi íiméerica Jesucristo iicá èeri. Yá nùuwichàapináwa
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu nuwàwalìcuísewa mamáalàacata
yùuwichàacáisi íicha. 14 Yái àta peebáidacataléta Cristo itàacái
nùuwichàanácawa uláicái iyú tài íiméeri iyú pidènìacaténácué
yáalimáidacatécué iicáwa pía Cristo íiwitáise manuísíwata.
báawáanápináté piicáca núa, nùasu 20 ¡Máinícué nuwàwaca nùyaca
tàacáisi nacái, máinícáiná báawaca píapicha siùcade nutàanícaténácué

yái uláicáica. Quéwacué càmitaté píapicha éeréeri iyúta, càmicáiná
báawa piicáca núa uláicái ìwalíise. núalía cayába càinácaalícué
Càmitaté nacái piúca píichawa núa, iwàwacutáaná núumaca pirí!
néese pitàidacatécué núa cayábéeri
iyú, peedácatécué núa pìataléwa El ejemplo de Agar y Sara
càide iyúwa idéca nacáicaalí Dios 21 Picàlidacuénulí abéeri
yàasu ángel yàanàaca pìatalécué; wawàsi, píacué càmíiyéica judío
¡pimànicatécué nulí cayábéeri càide iwàwéeyéica idacùaca íiwitáisewa
iyúwa idéca nacáicaalí Jesucristo pimànicaténácué càide iyúwa
yàanàaca pìatalécué! 15 ¿Cánácué càulenéeri tàacáisi íimáaná,
càmita casíimái piwàwa núapicha yái tàacáisi profeta Moisés
càide iyúwaté quéechatécáwa? itànèericaté ichùulìacaténáté
Núalimácué nucàlidaca piináwaná judíonái. Báisícaalícué piwàwa
ìwali cayábéeri iyú máinícuéca pimànica càide iyúwa yái tàacáisi
piwàwacaté piyúudàaca núa, íimáaná Dios iwasàanápinácué
491 GALATAS 4
pía yàasu yùuwichàacáisi íichawa, yáatúa íiwacali iríwa mawèníiri iyú

néese ¿cánácué càmitàacá càiripináta. Càita nacái cawinácaalí
péewáidawa ìwali cayábéeri iyú wenàiwica iwàwéeyéica isíimáidaca
píalíacaténácuéwa càinácaalí Dios ìwalíise yái namàníináca
íimáaná? 22 Dios itàacái profeta càide iyúwa Moisés yàasu tàacáisi
Moisés itànèericaté íimaca: íimáaná, càica níade iyúwa áibanái
Abraham idènìacaté íinuwa yàasu wenàiwica íibaidéeyéica
idàbáanéechúa íipidenéechúaca mawèníiri iyú càiripináta. 25 Iná
Sara, càmíichúaca yàasu Agar íimáanáca càicanide iyúwa
wenàiwica. Idènìacaté nacái íinuwa Sinaí yàasu manuíri dúli, ìyéerica
íipidenéechúa Agar, úái Sara Arabia yàasu cáli íinata. Siùcade
yàasu wenàiwicaca íibaidéechúaca Jerusalén ìyacàlená mìnanái
nalí mawèníiri iyú càiripináta. càmíiyéi yeebáida Jesucristo itàacái
Abraham idènìacaté ìiriwa càica níade iyúwa Agar yéenibe, úái
Ismael Agar yáapicha. Idènìacaté nàasu wenàiwica íibaidéechúacaté
nacái ìiriwa Isaac Sara yáapicha. mawèníiri iyú càiripináta, níacáiná
23 Uái Agarca, nàasu wenàiwica judíonái namànica mamáalàacata
íibaidéechúaca nalí, udéerìcucaté, càide iyúwa bàaluisàimi tàacáisi
néese umusúadaca iicá èeri càide íimáaná Moisés itànèericaté
iyúwa macái èeri mìnanái imàníiná. ichùulìacaténá israelitanái,
Quéwa úái Saraca, càmíichúataté quéwa canácatáita náalimá cài
nàasu wenàiwica, umusúadacaté nawasàaca níawawa Dios yàasu
iicá èeri Dios imànicáináté yái yùuwichàacáisi íicha. 26 Quéwa
càmíirica wenàiwica idé imànica, úái Saraca, càmíichúataté nàasu
càmicáináté yáalimá Sara udéerìcu, wenàiwica, íimáanáca càicanide
quéwa Dios ichàiniadacaté úa iyúwa wàyacàlepiná chènuníiséeri
udènìacaténá uìriwa Abraham íipidenácataléca wàlisài Jerusalén,
yáapicha càide iyúwaté Dios wía yeebáidéeyéica Jesucristo
icàlidáaná Abraham iríni itàacái. Canácata idacuèri
quéechatécáwa, cáimiétacanéeri wía iyúwa nàasu wenàiwica
iyú. 24 Yái tàacáisi pucháiba íibaidéeyéica mawèníiri iyú
inanái ìwalíirica yáasáidaca walí càiripináta, Jesucristocáiná idéca
comparación. Níái pucháiba iwasàaca wía íicha yái càulenéeri
inanáica íimáanáca càicanide tàacáisica Moisés ichùulièricaté
iyúwa pucháiba wawàsi Dios iyú israelitanái. 27 Wáalíacawa
imàníiricaté wenàiwicanái yáapicha wadènìaca wàyacàlepináwa yái
yàasu wenàiwicacaténáté nía. Jerusalén ìyacàlená chènuníiséerica,
Abéeri wawàsi yácata yái Dios yácáiná áiba profeta itànàacaté
itàacái profeta Moisés itànèericaté comparación Jerusalén ìwali Dios
ichùulìacaténá israelitanái inùmalìcuíse. Càica íimáanáca
nàyamáacaalítéwa mawiénita yái comparaciónca: Píacué
manuíri dúli irí íipidenéeri Sinaí, Jerusalén ìyacàlená chènuníiséeri
Dios imànicatáicaté náapicha mìnanáica. Aibanái iicácuéca
wawàsi icùanáté nía. Yái Moisés pía iyúwa máisibáanata meedá
yàasu tàacáisica, càicanide càide iyúwa abéechúa inanái
iyúwa Agar, úái nàasu wenàiwica càmíichúa yáalimá idènìaca
íibaidéechúacaté mawèníiri yéenibewa. Quéwa, siùcade
iyú càiripináta. Péemìacué casíimáicué piwàwa manuísíwata,
comparación: Macái sùmài pimáidacué casíimáiri iyú nacái.
imusuéricatéwa nàasu wenàiwica Manùbapinácué pía náicha níara
íicha iwàwacutácaté íibaidaca imàníiyéica mamáalàacata càide
GALATAS 4, 5 492
iyúwa profeta Moisés yàasu tàacáisi wenàiwica, Jesucristocáiná idéca

bàaluisàimi íimáaná cayábáanápiná iwasàaca wía, yéewacaténá Dios
Dios iicáca nía, càica íimáanáca yéenibeca wía.
yái comparaciónca. 28 Píacué
nuénánáica, càicuéca píade iyúwa Firmes en la libertad
Abraham ìiri íipidenéericaté Isaac.
Píatacué Dios iiquéeyéica iyúwa
Abraham itaquénáinámi. Píatacué
5 Cristo idéca iwasàaca wía
íicha yái càulenéeri tàacáisica
profeta Moisés ichùulièricaté
Dios icàlidéeyéicaté ìwali Abraham iyú israelitanái. Iná càmita
irí itaquénáinápináté nía, píacué iwàwacutá wamànica càide
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. iyúwa Moisés yàasu tàacáisi
29 Quéwa siùcade áibanái judío íimáaná cayábáanápiná wáapicha
càmíiyéica yeebáida Jesucristo Dios Cristo yéetácáinátéwa
itàacái namànica walí báawéeri wáichawalíná wabáyawaná
càide iyúwa Agar ìiri Ismael ìwalíise iwasàacaténá wía
imàníináté báawéeri Sara ìiri irí, Dios yàasu yùuwichàacáisi
íipidenéericaté Isaac. Yái Ismael íicha. Iná cachàinicué
imusúacaté iicá èeri càide iyúwa píiwitáise pèepunícaténácuéwa
macái èeri mìnanái ìyáaná, quéwa macàaluínináwaca. Aibanái
Espíritu Santo imànicaté yái iwàwa idacùacuéca píiwitáise
càmíirica wenàiwica idé imànica àniwa iyúwa nàasu wenàiwica
yéewacaténáté Isaac imusúa iicá iwàwacutéeyéica íibaidaca cachàini
èeri. Càita nacái Espíritu Santo mawèníiri iyú càiripináta. Náimaca
idéca imàacaca Dios yéenibeca iwàwacutáanásacué pimànica
wía. Yá nacái judíonái imàníiyéica càide iyúwa Moisés yàasu tàacáisi
mamáalàacata càide iyúwa Moisés bàaluisàimi íimáaná cayábáanápiná
yàasu tàacáisi bàaluisàimi íimáaná Dios iicácuéca pía. Picácué peebá
nàuwichàidaca wía. 30 Dios íimacaté nachìwa.
Abraham irí bàaluité: “Pichùulìa 2 Péemìacué nulí cayába. Núa
píichawa úái Agarca, pìasu Pablo núumacué pirí, píacué

wenàiwicaca íibaidéechúaca pirí càmíiyéica judío, pimàacacaalícué
mawèníiri iyú; pibànùa úapicha cachìwéeyéi namànicuéca pirí
uìri nacái, nàacaténáwa déeculé circuncisión piwasàanápinácué
píicha; canácáiná yéewanápiná píawawa Dios yàasu yùuwichàacáisi
íibaidéechúa pirí uìri yeedáca íicha, néese càmitanica Cristo
pìasumi yáapicha yái pìiri Isaac, iwasàacué píawa. 3 Nuwàwa
pidènièrica píinu Sara yáapichawa, nucàlidacuéca pirí àniwani:
úái càmíichúaca íibaida mawèníiri áibacaalí asìali imàacacaalí
iyú càiripináta”, càité íimaca. namànica irí circuncisión
31 Iná píacué nuénánáica, wía cayábáanápiná Dios iicácani,
yeebáidéeyéica Jesucristo yásí iwàwacutáca imànica
itàacái, càmita cài wíade iyúwa macáita machacàníiri iyú càide
Agar yéenibe, íibaidéeyéipináté iyúwa Moisés ichùulìanáté
mawèníiri iyú càiripináta càide israelitanái. 4 Píacué iwàwéeyéica
iyúwa áibanái yàasu wenàiwica mabáyawanáca Dios iicáca pía
meedá. Càmita iwàwacutá ìwalíise yái pimàníinácuéca
wamànica mamáalàacata càide càide iyúwa Moisés yàasu
iyúwa Moisés yàasu tàacáisi tàacáisi íimáaná. Péemìacué
bàaluisàimi íimáaná. Néese càica cayába: Pidécuéca piwènúadaca
wíade iyúwa Sara yéenibe, úái píiwitáisewa Cristo íicha,
càmíichúacaté áibanái yàasu piúcacáinácué píichawani, yái
493 GALATAS 5
cayábéerica Dios iwàwéericuéca ìwalíisewa, níacáiná judíoca

imànica pirí. 5 Quéwa wía nawàwaca macáita namànica
yeebáidéeyéica Jesucristo circuncisión, náimacáiná càmitasa
itàacái, Espíritu Santo imàacaca cayába Dios iicáca wenàiwica
wáalíacawa, imàaca nacái càmíiyéica imàni circuncisión.
weebáidaca mabáyawanáanáca Quéwa báawaca meedá judíonái
Dios iicáca wía. 6 Wía ìyéeyéica iicáca nucàlidáaná Cristo
abédanamata Cristo Jesús yáapicha, ìwali yéetáanátéwa cruz ìwali
canáta iwèni Dios irí áibanái wáichawalíná iwasàacaténá wía
imànicaalí walí circuncisión, càita Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
nacái càmicaalí namàni walí 12 Quéwa níara imènìadéeyéicuéca
circuncisión. Abéerita iwàwacutá pía cachìwéeri tàacáisi iyú

weebáidaca Jesucristo itàacái. pimàacacaténácué namànica pirí
Báisícaalí weebáidaca, yásí circuncisión cayábáanápiná Dios
wamànipiná áibanái irí cayábéeri iicáca pía, néese ¿cáná càmita
cáininéeri iyú. nèepùawa píichacué náiríadacaténá
7 Quéechatécáwa peebáidacatécué naináwatá? Báawacáiná Dios iicáca
cayába. ¿Cánácué pimàaca yái nachùulìanácuéca pimànica
áibanái cachìwéeyéi iwènúadaca circuncisión, píacué càmíiyéica
píiwitáise íicha yái báisíiri judío.
tàacáisica? 8 Càmíirita Dios yái 13 Néeni píacué nuénánáica,
imènìadéericuéca pía; néese Dios idéca imáidacuéca

Dios idéca imáidacuéca pía pía iwasàacaténácué pía
iwasàacaténácué pía íicha yéewanápinácué pèepunícawa
yái càulenéeri wawàsica. matuíbanáiri iyú. Càmitacué
9 Aiba comparación íimaca: iwàwacutá pimànica càide iyúwa
“Nèewìadacaalí achúmanamata càulenéeri tàacáisi íimáaná Moisés
levadura íibesi yèewi, yásí itànèericaté, quéwa picácué pimàni
levadura imàacaca macáita íibesi máiwitáiséeri iyú meedá càide
inísàacawa”, cài íimaca. Càita nacái iyúwa píiwitáise bàaluisàimi
pimàacacaalícué áiba wenàiwica iwàwáaná imànica mamáalàacata.
yéewáidacuéca pía cachìwéeri Néese piyúudàayacacuéwa
tàacáisi iyú, yásí mesúnamáita píasáidacaténácué cáinináca
macáita piméeràapinácuécawa piicáyacacawa. 14 Macáita
báisíiri tàacáisi íicha. 10 Quéwa tàacáisi Moisés itànèericaté
manuíca nuínáidacawa nuwàwawa Dios inùmalìcuíse íimáanáca
Wáiwacali ìwali càmíinápinácué abéerita wawàsi. Cài íimaca yái
píináidawa áibalé íicha yái abéerita ichùulìacanásica máiníiri
nuínáidáanácawa. Núalía nacáiwa iwàwacutáca weebáidaca: “Cáininá
Dios yùuwichàidáanápiná piicáca áibanái wenàiwica,
abédanama macáita cawinácaalí càide iyúwa cáinináaná piicáca
imènìadéericuéca pía cachìwéeri píawawa”, cài íimaca. 15 Picácué
tàacáisi iyú. picuísáyacawa, càita nacái
11 Píacué nuénánáica píalíacuéwa picácué pitàaní báawéeri iyú
cayába càmita nuchùulìa piríwáaca càide iyúwa cuwèesinái
wenàiwica namàníinápiná nalíwa yaamíayacacaalíwa, nayáayacaca
circuncisión cayábáanápiná nacáiwa. Pimànicaalícué càiri
Dios iicáca nía. Nucàlidacaalí báawéeri, néese càmitacué
mamáalàacata nalítáni, yásí quirínama cáinináca piicáyacacawa,
judíonái càmita nàuwichàida yá nacái càmitacué quirínama
mamáalàacata núatá nùasu tàacáisi peebáida Cristo itàacái.
GALATAS 5 494
wenàiwica; icàméeyéi nacái;

Los deseos humanos y la camùnica nía, iyéeyéica máiní
vida por el Espíritu manuí iyáacaléwa; yá namànica
16 Iná núumacué pirí: Pìyacué macái báawéeri íiwitáaná.
càide iyúwa Espíritu Santo Càita nùalàacuéca pía siùca
ichùulìanácué pía. Picácué àniwade càide iyúwaté
pimàni càide iyúwa píiwitáise nucàlidáanácué pirí bàaluité:
bàaluisàimi iwàwáanácué Macái wenàiwica imàníiyéica
pimànica pibáyawanáwa. 17 Yácáiná ìyaca ibáyawanáwa cài
wáiwitáise bàaluisàimi yùuwideca mamáalàacata, canáca
imànica Espíritu Santo. Càita nacái yéewanápiná nawàlùacawa Dios
Espíritu Santo yùuwideca imànica ìyacàle irìculé Dios icùacataléca
wáiwitáise bàaluisàimi iwàwéerica macáita chènuniré.
wamànica wabáyawanáwa. 22 Quéwa Espíritu Santo icùacaalí
Yá máiní nàuwidéyacacawa wáiwitáise, yásí cáinináca

náipunitawáaca íná càulenácuéca waicáca áibanái; cayábaca nacái
pimànica cayábéeri càide iyúwa wawàwa; matuíbanáica nacái
piwàwáaná. 18 Quéwa Espíritu wáiwitáise; wàidenìaca nacái
Santo icùacaalícué píiwitáise, wàuwichàanáwa matuíbanáiri iyú
néese càmita yéewa Moisés yàasu áibanái imànicaalí walí báawéeri;
tàacáisi bàaluisàimi icháawàacuéca cayábaca nacái wáiwitáise; wamàni
pibáyawaná, pimànicáinácué nacái áibanái irí cayábéeri;
cayábéeri càide iyúwa Dios wamànica macáita machacàníiri
ichùulìaná. iyú yéewanápiná manuíca
19 Macáita wáalíacawa áibanái íináidacawa iwàwawa
càinácaalí iyú namànica wàwali. 23 Espíritu Santo icùacaalí
níara yèepuníiyéicawa càide wáiwitáise, yá càmita cáimacái
iyúwa náiwitáise bàaluisàimi waicá wíawawa áibanái íicha;
cabáyawanéeri ichùulìaná nía: wacùa nacái wíawawa ipíchaná
Naimáca áiba yáapicha càmíichúaca wamànica wabáyawanáwa. Iná
náinusíwa, càmíirica nacái wamàacacaalí Espíritu Santo icùaca
nanìrisíwa; namàni nacái nainá wáiwitáise, yásí wamànica wàyaca
iyúwa casaquèeri wawàsi càmíirica càide iyúwa Dios itàacái ichùulìaná
Dios ibatàa wenàiwica imànica; wía. 24 Càide iyúwaté natàtàaná
namànica macái báawéeri íiwitáaná Jesucristo cruz ìwali, càita
máaléquéeri iyú, mabáiníiri iyú nacái wía Jesucristo yàasunáica,
áibanái yàacuésemi. 20 Nàaca wadéca wawènúacawa wáiwitáise
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná, bàaluisàimi íichawa, càide iyúwa
níái ídoloca; namàni nacái wadéca nacáicaalí watàtàaca
namàliyéidewa namáidacaténá wáiwitáise bàaluisàimiwa cruz
demonionái iyúudàanápiná nía; ìwali yéetácaténáwa, macáita
nàuwidéyacacawa náipunitawáaca. yái wabáyawanáca wawàwéerica
Nacuísáyacacawa; báawaca wamànica. Càita iwàwacutá
naicáyacacawa nàasu cawèníiri waicáca wíawawa iyúwa
ìwalíisewáaca. Ráunamáita calúaca yéetéeyéimiwa càmíiyéica yáalimá
nía. Namànica macái wawàsi imànica ibáyawanáwa, ipíchaná
nalípináwa meedá; càmita nawàwa wamànica wabáyawanáwa.
abédanaméeri náiwitáise áibanái 25 Espíritu Santo idéca yàaca
yáapicha; naseríaca náichawáaca. wacáuca wàlisài càmíirica

21 Nawàwa needáca nàasupináwa imáalàawa, íná iwàwacutá
áibanái wenàiwica yàasu; nanúaca wamàacaca Espíritu Santo icùaca
495 GALATAS 5, 6
wáiwitáise wamànicaténá càide 6 Cawinácaalícué yéewáida pía
iyúwa ichùulìaná wía. iyú yái Dios itàacái íiméerica

26 Picácué cáimacái waicáca Jesucristo iwasàaca wenàiwica Dios
wíawawa áibanái íicha. yàasu yùuwichàacáisi íicha, pìacué
Picácué nacái wáalimáidaca yàasupiná macái pìasu yéenáwa
waicá wíawáaca calúanápiná cayábéeri íiwitáaná imanùbaca
wamàníyacacawa. Picácué nacái pìacaténácué iwèni.
báawa waicáyacacawa wàasu 7 Abénaméeyéi cachìwéeyéi
cawèníiri ìwalíisewáaca. náimaca càmitasa yéewa Dios

iicáca yái pimàníiricuéca, càmitasa
Ayúdense unos a otros nacái yùuwichàidapinácué píawa
píalíacaalíwa abéeri
péená idéca imànica isicúata
pibáyawaná ìwaliwa. Quéwa
nachìwa meedá. Picácué peebá nalí.
Càmitacué yéewa pichìwáidaca
ibáyawanáwa, néese abénaméeyéi Dios, piicáanícaténácáita iquíniná
pèewi Espíritu Santo icuèyéica meedá. Péemìacué comparación:
íiwitáise níata iwàwacutá Aiba ibànacaalí bànacalé íimi,
iyúudàacani iwènúadacaténá yásí yeedáca yái bànacalé
íiwitáisewa Dios irípiná àniwa, íiwitáaná ìyacanáca yàasu èeri
nàalàacani nacái imàacáanápiná irìcu. Càita nacái, càinácaalícué
íichawa ibáyawanáwa. Quéwa pimànica, yásí Dios yàapinácué
iwàwacutácué pìalàacani piwèni. 8 Cawinácaalí imàníirica
éeréeri iyú. Piicácué píichawa ibáyawanáwa càide iyúwa
cayába nacái ipíchaná Satanás íiwitáise cabáyawanéeri iwàwáaná,
yáalimáidacuéca pía nacái yéetápinácawa yùuwichàacaténáwa
pimàníinápinácuéca pibáyawanáwa. càiripináta. Quéwa cawinácaalí
2 Piyúudàayacacuéwa imàníirica càide iyúwa Espíritu
piwènúadáanápiná píiwitáisewa Santo iwàwáaná, yeedápináca
Dios irípiná àniwa pibáyawaná iríwa icáucawa càmíiri imáalàawa
íichacuéwa. Càipinácué pimànica Espíritu Santo yèeripináca irí. 9 Iná
càide iyúwaté Cristo ichùulìaná wía, iwàwacutá càmita waméyáawa
wía yeebáidéeyéica itàacái. wamànica cayábéeri, yácáiná
3 Picácué cachàini waicáca càmicaalí waméyáawa wamànica
wíawawa áibanái íicha, wíacáiná cayábéeri, yásí Dios yàapiná walí
èeri mìnanái, càmita báisí wàasu cawèníiriwa áibaalípiná
cachàinica wía. Cáimacáicaalí yéenáiwaná yàanàacatalépináca.
waicáca wíawawa áibanái íicha, 10 Iná chácatáinápinácaalí
yásí wachìwáidacáita wíawawa wáalimáca wamànica cayábéeri,

meedá. 4 Macáitacué iwàwacutá iwàwacutá wamànica cayábéeri
píináidacawa piwàwalìcuísewa macái iríta, cachàiníwanái
ìwali yái pimàníiricuéca asáisí nacái nalí waiquéeyéica iyúwa
cayábacaalíni. Néese cayábacaalíni, wéenánáisíwawa neebáidacáiná
yásí yáalimácué casíimáica Jesucristo itàacái.
pía piwàwalìcuísewa ìwali yái
pimàníirica. Iwàwacutácué càmita Advertencias y saludos finales
cáimacái piicáca píawawa áibanái 11 ¡Piicácué yái manuíri letra
íicha. 5 Macáicáináta wía èeri nutànèericuéca pirí siùcade

mìnanáica áibaalí wawàwaca nutànàacaténácué pirí yái
wamànica wabáyawanáwa, achúméeríina tàacáisica nucáapi
canácáiná mabáyawanéeri chái èeri iyúwa! 12 Níara ichùulièyéica
irìcu. pimàníinápinácué piríwa
GALATAS 6 496
circuncisión nacàlidaca wenàiwica yéetéericatéwa íicha

càiri cachìwéeri tàacáisi macái wawàsi báawéerica èeri
cayábacaténácáita áibanái mìnanái iwàwéerica numànica.
judíonái iicáca nía meedá. Càmita Canéeri nulí iwèni macáita yái
nawàwa judíonái yùuwichàidaca báawéerica, càmita quirínama
nía ìwalíise yái nacàlidáanáca nuwàwa numàni cài. 15 Néese,
tàacáisi íiméerica Jesucristo wàyacaalí abédanamata Cristo
yéetáanátéwa cruz ìwali Jesús yáapicha, yá canéeri walí
wáichawalíná iwasàacaténá iwèni wasèenái imànicaalí walí
wía Dios yàasu yùuwichàacáisi circuncisión, càita nacái càmicaalí
íicha. 13 Níara judíoca càmita namànité walí circuncisión.
namàni macáita càide iyúwa Abéerita cawèníirica walí yái
profeta Moisés yàasu tàacáisi Dios iwàlisàidáanáca wáiwitáise,
ichùulìaná judíonái imànica. wía yeebáidéeyéica Jesucristo
Canácata yáaliméerica imànica itàacái. 16 Nusutácué Dios íicha
macáita machacàníiri iyú càide pirípinácué imàacáanápiná pìyaca
iyúwa Moisés yàasu tàacáisi matuíbanáiri iyú, iicáanápinácué
íimáaná. Nawàwacáita nacàlidaca pipualé nacái, macáitacué pía
naináwanáwa pìwalicué yeebáidéeyéica càide iyúwa
canùmaséeri iyú meedá; nawàwa nucàlidáanácué piríni, macáitacué
nacàlidaca nachùulìacuécasa pía pía nacái Dios yàasu wenàiwicaca
pimànicaténácué circuncisión báisíiri iyú.
áibanáicaténá yáalíacawa 17 Siùcáisede càmita nuwàwa
néewáidacalécuéca pía, níái áibanái íimaca càmitasa Jesús

cachìwéeyéica. 14 Quéwa ibànùa núa, nasàiwicacaténá
càmita nuwàwa nucàlidaca nulí wawàsi. Yái cabèesi
nuináwanáwa canùmaséeri yáaminá nùwalíiséerica
iyú. Néese nuwàwa nucàlidaca yáasáidaca amaléeri iyú nudéca
abéerita Wáiwacali Jesucristo nùuwichàacawa Jesús irípiná
iináwaná ìwali, yéetácatéwa yàasu wenàiwicacáiná núa.
cruz ìwali iwasàacaténá wía 18 Píacué nuénánáica, nusutácué
Dios yàasu yùuwichàacáisi Wáiwacali Jesucristo íicha

íicha. Cristo yéetácatéwa cruz pirípinácué imàníinápiná
ìwali nuíchawalíná, íná nuicáca pirí cayábéeri mawèníiri iyú,
núawawa nacái càide iyúwa macáitacué pía. Báisíta, amén.
EFESIOS
Dios iicápiná. 5 Cáininácáináté
Saludo Dios iicáca wía èeri ipíchawáiseté,
1 Núa Pablo, nubànùacué pirí

cuyàluta, núa abéeri Jesucristo
yàasu apóstol. Jesucristo ibànùaca
ínáté íináidawa yeedáanápináté
wía iicácaténá wía iyúwa
yéenibewa. Jesucristo yéetácatéwa
núa nucàlidacaténá wenàiwicanái wáichawalíná càide iyúwaté
irí tàacáisi càide iyúwa Dios Dios íináidáanátéwa. Iná Dios
iwàwáaná, Dios imáidacáiná iicáca wía iyúwa yéenibewa.
núa. Nubànùacué pirí cuyàluta, 6 Iná wàaca Dios irí cayábéeri
píacué Dios yàasu wenàiwicaca mamáalàacata imànicáiná

yeebáidéeyéica Cristo Jesús walí cayábéeri manuísíwata
itàacái ìyéeyéica Efeso ìyacàlená mawèníiri iyú. Càité Dios imànica
irìcu. 2 Nusutácué Wáaniri Dios walí cayábéeri, imàacacaté Iiri
íicha pirípinácué, Wáiwacali yéetácawa wáichawalíná, yái
Jesucristo nacái namàníinápinácué Iirica cáininéerica Dios iicáca.
pirí cayábéeri mawèníiri iyú, 7 Cáininácáiná Dios iicáca wía, íná
namàacáanápinácué nacái pìyaca ibànùacaté Iiriwa yéetácaténátéwa

matuíbanáita. wáichawalíná. Dios Iiri íiraná
imusúacatéwa íicha cruz ìwali
Bendiciones espirituales yéetácaalítéwa wáichawalíná, íná
en Cristo Dios idéca iwasàaca wía yàasu
3 Wàacué Dios irí cayábéeri, yái yùuwichàacáisi íichawa, imàaca
Wáiwacali Jesucristo Yáanirica, nacái iwàwawa wabáyawaná íicha,
Dioscáiná idéca imànica walí bàaluitécáiná Dios iwàwacaté
cayábéeri Cristo ìwalíise, yái imànica walí cayábéeri mawèníiri
wàyéerica abédanamata yáapicha, iyú. Dios imànicáiná wenàiwicanái
wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái. irí cayábéeri manuísíwata
Dios idéca imànica walí macái càmíiri imáalàawa. 8 Dios idéca
cayábéeri íiwitáaná chènuníiséeri yáasáidaca walí cáinináca iicáca
iyúudèeripiná wáiwitáise, wía. Wáalíacawa cáinináca iicáca
wàyacáiná abédanamata Cristo wía imàacacáiná cáalíacáica wía
yáapicha. 4 Dios yeedácaté wáalíacaténáwa macái wawàsi ìwali,
wía yàasu wenàiwicacaténá yái iwàwacutéerica wáalíacawa
wía, ipíchawáiseté idàbaca ìwali wàyacaténá machacàníiri iyú
èeri yáalíacáinátéwa Cristo càide iyúwa Dios iwàwáaná. 9 Dios
yéetáanápinátéwa wáichawalíná. imàaca nacái wáalíacawa yàasu
Dios yeedácaté wía imàacacaténá cayábéeri ìwali, yái cayábéerica
wàyaca yáapicha chènuniré, Dios iwàwéericaté imànica walí,
wáibaidacaténá nacái abéerita càmíirité wenàiwicanái yáalíawa
Dios irípiná mabáyawanéeri iyú ìwali quéechatécáwa. Dios
497
EFESIOS 1 498
íináidacáináté ibànùanápináté Dios imàníirica mawèníiri iyú

Cristo aléi èeri irìculé imànicaténá wenàiwicanái irí.
càide iyúwa Dios iwàwáaná.
10 Aibaalípiná Dios imànipiná Pablo pide a Dios que
càide iyúwaté íináidáanáwa dé sabiduría a los creyentes
imàníinápiná alétade yéenáiwaná 15 Nudéca nuémìacuéca piináwaná
yàanàacatalépináta. Càipiná Dios ìwali íná yéewa núalíacawa

imànica: Imàacapiná Cristo icùaca peebáidacuéca Wáiwacali Jesús
macáita ìyéerica chènuniré, chá itàacái. Nudéca nuémìaca nacái
nacái èeri irìcu. cáininácuéca piicáca macái Dios
11 Dios yeedácaté wía èeri yàasu wenàiwicanái. 16 Iná nùaca
ipíchawáiseté imàacacaténá wàyaca Dios irí cayábéeri mamáalàacata
abédanamata Cristo yáapicha, pìwalicué. Yá nusutácué Dios íicha
wía yeebáidéeyéica itàacái, pirípinácué. 17 Nusutácué Dios
yéewanápiná weedáca walíwa yái íicha pirípinácué, yái Wáiwacali
cawèníirica càide iyúwaté Dios Jesucristo Icuèrináca, yái Wáaniri
íináidáanáwa imàacáanápináté Dios cachàiníirica íiwitáise,
walíni, yái Dios imàníirica macái icànéerica mèlumèluíri iyú.
wawàsi machacàníiri iyú, cayábéeri Nusutácué Dios íicha pirípinácué
iyú nacái càide iyúwa iwàwáaná imàacáanápiná cáalíacáica
imànicani. 12 Dios idéca cài pía Espíritu Santo yáalíacái
imànica walí, wía judíoca, níái iyú, píalíacaténácué péemìaca
idàbáanéeyéicáwaca yeebáidaca cayába càinácaalí íimáaná yái
Cristo ìwali yéewanápiná wàyaca tàacáisica, píalíacaténácué
machacàníiri iyú chái èeri irìcu, nacái Dios ìwali cayábéeri iyú
yéewacaténá áibanái canánama cachàiníwanái mamáalàacata.
yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái 18 Nusutácué Dios íicha
manuíri cayábéerica Dios imàníirica pirípinácué amalácaténá imànica

mawèníiri iyú wenàiwicanái píiwitáise píalíacaténácuéwa
irí. 13 Píacué nacái càmíiyéica ìwali yái cawèníirica Dios
judío, bàaluité péemìacuéca imàaquéeripinácuéca pirí.
yái báisíiri tàacáisi icàlidéerica Dios idéca imáidacuéca pía
Cristo iwàwaca iwasàaca pía Dios picùanápinácué imàacaca
yàasu yùuwichàacáisi íicha, yá piríni, cawèníiricáináni yái
peebáidacatécué Cristo itàacái. cayábéerica, manuísíwata nacái,
Ináté Dios imàacacué pìyaca áibaalícáiná Dios imàacapinácué
abédanamata Cristo yáapicha, pìyaca yáapicha chènuniré
Dios imàacacué nacái Espíritu cáimiétacanéeri iyú manuísíwata,
Santo iwàlùacawa piwàwalìculé máiní mèlumèluíri iyú nacái,
càide iyúwaté Dios íimáaná, píacué Dios yàasu wenàiwicaca.
píalíacaténácuéwa Dios yàasunáica 19 Nusutácué nacái Dios íicha
pía. 14 Espíritu Santo ìyacáiná pirípinácué píalíacaténácuéwa Dios

wawàwalìcu íná yéewa wáalíacawa ichàini ìwali máiní manuíri càmíiri
báisíiri iyú Dios imàacáanápiná imáalàawa nacái, càmíiri nacái
walí macáita yái cawèníirica càide yéewa wáalimáidacani, càinácaalí
iyúwa icàlidáaná walíni, áiba imanuíca, yái ichàini manuírica
èeriwa idécanáami imáalàidaca ìyéerica wawàwalìcu, wía
iwasàaca wía, wía yàasunáica, yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
yéewacaténá áibanái canánama Yái ichàinica ìyéerica wawàwalìcu,
yàapináca Dios irí cayábéeri yácata Dios ichàini manuírica Dios
ìwali yái cayábéeri manuírica yáasáidéericaté cachàiníiri iyú,
499 EFESIOS 1, 2
manuísíwata nacái imichàidacaalíté Dios imáisanièrica wamànica.

Cristo yéetácáisi íicha. 20 Dios Wamànicaté wabáyawanáwa càide
imichàidacaté Cristo yéetácáisi iyúwaté wáiwitáise cabáyawanéeri
íicha cachàiníiri íiwitáise iyúwa, iwàwáaná, iyúwaté nacái
néeseté Dios imàacaca ichàini wáináidáaná wamàníinápiná.
iyúwa Cristo yáawinacaténátéwa Báawacáináté wáiwitáise, ínáté
Dios yéewápuwáise chènuniré iwàwacutáca Dios yùuwichàidaca
icùacaténá macáita Dios yáapicha. wía manuísíwata, iyúwa
Yácata Dios ichàini manuírica áibanái èeri mìnanái canánama
ìyéerica wawàwalìcu. 21 Dios càmíiyéica judío. 4 Quéwa Dios
imichàidacaté Cristo chènuniré, iicácaté wapualé manuísíwata,
yá imàacacaté Cristo icùaca yáté máiní cáinináca iicáca wía.
macái chàinisi íiwitáaná, macái 5 Ewitaté wàyacáaníta càide iyúwa
íiwitáisesi íiwitáaná nacái, macái yéetéeyéimiwa, wáucacáinácuéwa

nacuèrinánái íiwitáaná nacái, Dios íicha wabáyawaná ìwalíisewa,
macái náiwacanánái íiwitáaná càicáaníta cáininácaté Dios iicáca
nacái, macái wawàsi ìyéerica nacái. wía. Ináté imàacacué wàyaca
Siùcáisede Cristo icùaca macáita, abédanamata Cristo yáapicha.
icùapiná macáita nacái áibaalí Càité Dios yàaca wacáuca càmíiri
iwàlisàidacaalípiná macáita. 22 Dios imáalàawa. Pidécuéca pimusúacawa
idéca imàacaca Cristo irí macái Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha
íiwitáisewa, Cristo icùacaténá Dioscáiná imànicatécué pirí
macáita. Dios idéca nacái yái cayábéerica mawèníiri iyú.
ibàlùadaca Cristo wáiwitápupiná 6 Wàyacáiná abédanamata Cristo
icùacaténá wía macáita, wía Jesús yáapicha, yái imichèericatéwa

yeebáidéeyéica itàacái. 23 Wíacáiná yéetácáisi íicha, íná Dios iicáca wía
yeebáidéeyéica Cristo itàacái, càide iyúwa idéca nacáicaalí Dios
càica wíade iyúwa Cristo iiná imichàidaca wía yéetácáisi íicha,
chái èeri irìcu, wáiwitápucáináni Dioscáiná idéca yàaca wacáuca
yái Cristoca, yái icuèrica macáita, wàlisài wàyacaténá machacàníiri
ìyaca macáita nacái, yáaliméeri iyú càide iyúwa Dios iwàwáaná.
nacái imànica macáita càide iyúwa Dios iicáca wía nacái càide iyúwa
iwàwáaná. wadéca nacáicaalí wáawinacawa
Cristo Jesús yáapicha chènuniré
Salvos por el amor de Dios wacùacaténá macáita Cristo
2 Bàaluité pìyacatécué iyúwa

yéetéeyéimiwa pibáyawaná
ìwalíisewa piúcacáinácuéwa
yáapicha, yái yáawinéericatéwa
néré icùacaténá macáita.
7 Càita Dios idéca imànica walí
Dios íicha. 2 Pèepunícatécuéwa yéewacaténá yáasáidaca càiripináta

pibáyawaná yáapichawa, cáinináca iicáca wía manuísíwata
pimànicáinátécué càide iyúwa èeri càmíiri imáalàawa,
èeri mìnanái imàníiná, iyúwa yáasáidacaténá nacái imàníináca
nacái Satanás iwàwáaná, yái walí cayábéeri mawèníiri iyú Cristo
ichùulièrica demonionái ìyéeyéica Jesús yéetácáinátéwa wáichawalíná,
cáuli irìcu, ichùulièrica nacái yái wàyéerica abédanamata
èeri mìnanái íiwitáise càmíiyéica yáapicha. 8 Dios idéca iwasàacuéca
yeebáida Dios itàacái. 3 Càité pía yàasu yùuwichàacáisi íicha,
wàyaca nacái macáita bàaluité, Dioscáiná imànicatécué pirí
wía judíoca. Yá wamànicaté yái cayábéerica mawèníiri iyú
macáita càide iyúwaté wawàwáaná peebáidacáinátécué Cristo Jesús.
wamànica meedá macáita wawàsi Càmitacué píalimá píibaidaca
EFESIOS 2 500
ìwalinápiná peedácaténácué imàacaca abédanamata wáiwitáise

piríwani yái iwasàanácuéca pía. wáapichawáaca, wía yeebáidéeyéica
Néese Dioscata yái yèericuéca piríni itàacái. Abéerita wenàiwica
mawèníiri iyú. 9 Canáca wáaliméeri íiwitáaná imànica wía, wía
wamànica Dios iwasàacaténá wía judíoca, píacué nacái càmíiyéica
yàasu yùuwichàacáisi íichawa, íná judío. Cristo imáalàidacaté
càmita yéewa canùmaséeca wía wáicha nacái canánamani yái
ìwali, cachàinicaténá waicáca wàuwidéyacáanácawa càide iyúwa
wíawawa áibanái íicha. 10 Yácáiná idéca nacáicaalí imáalàidaca
Dioscata yái idàbéerica wía wàlisài manuíri iwáiná ìyéericaté
iyú wàyacaténá abédanamata bamuchúamibàa wáicha. 15 Cristo
Cristo Jesús yáapicha yéewanápiná imáalàidacaté iiná iyúwani,
wamànica cayábéeri càide iyúwaté yái wàuwidéyacáanácawa
Dios íináidáanáwa bàaluité wàwali yéetácáinátéwa cruz ìwali.
wamàníinápináté cayábéeri. Bàaluitécáiná Dios ichùulìaca
israelitanái imàníinápiná madécaná
La paz que tenemos por càulenéeri wawàsi masacàacaténáté
medio de Cristo Dios iicáca náiwitáise. Quéwa
11 Iná piwàwalicué càinácaalíté Cristo yéetácatéwa imáalàidacaténá
pìyáaná bàaluité. Càmitacué judío ichàini, yái tàacáisi bàaluisàimica,
pía íná judíonái náimacuéca pìwali íná Cristo idéca iwasàaca macái
“càmíiyéi imàni circuncisión”, wenàiwicanái. Yá imàacaca
níacáiná judíonái namànica wàyaca càide iyúwa abéerita
circuncisión asìanái íimami wenàiwica íiwitáaná wàlisàna,
ìwali. Yá náimaca nalíwáaca “wía wía judíoca, píacué nacái
imàníiyéica circuncisión”, náimaca. càmíiyéica judío, wàyacaténá
Iná báawaca judíonái iicáca abédanamata Cristo yáapicha.
càmíiyéi judío iyúwa casaquèeyéi Càité imàacaca abédanamata
Dios íicha. 12 Piwàwalicué wáiwitáise wáapichawáaca. 16 Cristo
càinácaalíté pìyáaná: Bàaluité yéetácáinátéwa cruz ìwali, yá
càmitacué píalíawa Cristo ìwali. imáalàidacaté wàuwidéyacáanáwa,
Càmitacué Israel itaquénáinámi wía pucháiba íiwitáaná
yéená pía. Càmitacué Dios imànité wenàiwicaca. Yá Cristo imàacaca
píapicha wawàsi imànicaténáté cayábaca wáapicha Dios, yá idéca
pirí cayábéeri càide iyúwaté imàacaca abédanamata wáiwitáise
imàníiná wawàsi israelitanái wáapichawáaca càide iyúwa abéeri
yáapicha. Pìyacatécué chái èeri wenàiwica.
irìcu canéeyéitaté icuèriná Dios, 17 Cristo yàanàacaté chènuníise
càmitaté nacái píalíawa Dios icàlidacaténá walí macáita

ìwali. Canátatécué pirí abéeri yái cayábéeri tàacáisica
iyúudèeripinácué pía. 13 Quéwa wáalíacaténáwa càinácaalí yéewa
Cristo Jesús íiraná imusúacatéwa cayábaca wáapicha Dios, píacué
íicha cruz ìwali, yáté yéetácawa càmíiyéica judío ìyéeyéicaté iyúwa
wáichawalíná. Inácué siùcáisede yúuquéeyéiwa Dios íicha, wía
pìyaca abédanamata Cristo Jesús nacái judíoca, yáaliéyéicatéwa
yáapicha. Píacué càmíiyéica Dios iináwaná ìwali. 18 Cristo
judío, ìyéeyéicaté iyúwa yéetácatéwa wáichawalíná, íná
yúuquéeyéiwa Dios íicha, Dios cayábaca wáapicha Wáaniri
idéca imawiénidacuéca iríwa Dios, macáita wía, píacué nacái,
pía, Cristo Jesús yéetácáinátéwa Espíritu Santo iyúudàacáiná
píichawalínácué. 14 Cristo wía macáita. 19 Iná càmitacué
501 EFESIOS 2, 3
pìya iyúwa canéeyéi yàasu cáli, 3 Dios idéca imàacaca núalíacawa
iyúwa nacái càmíiyéi wéenánái, càinácaalíté íináidacawa

píacué càmíiyéica judío, néese imàníinápiná, càmíirité imàaca
pìyacuéca wáapicha iyúwa áibanái yáalía ìwali. Dios idéca
wàasu cáli néeséeyéi, wía Dios imàacaca núalíacawa, yá nudéca
yàasu wenàiwicaca, yá Dios nucàlidacuéca piríni maléenéeri
yéenibecuéca pía wáapicha. cuyàluta irìcu. 4 Piléecaalícuéni,
20 Càicué pía wáapicha iyúwa yásí píalíacuéwa núalíacawa ìwali
capìi ibàluèricawa cachàiníiri íba yái tàacáisi Dios ibèericaté áibanái
íinata. Níara apóstolca, profetanái íicha, Cristo yáasáidéerica nulí.
nacái, càica níade iyúwa cachàiníiri 5 Bàaluité Dios càmita imàaca
íba capìi ibàluèricawa íinata, wenàiwicanái yáalíacawa yái

nacàlidacáináté tàacáisi Dios tàacáisi ìwali, quéwa Dios idéca
inùmalìcuíse quéechatécáwa, imàacaca Espíritu Santo yáasáidaca
yéewacaténá wenàiwicanái nalíni, níái Dios yàasu apóstolca,
yeebáidaca Jesucristo itàacái. Yái profetanái nacái, icàlidéeyéica
Jesucristoca, càicanide iyúwa tàacáisi Dios inùmalìcuíse siùcade.
capìi yàasu íba cachàiníiri náicha 6 Yácata tàacáisi ibàacanéeri: Níái
canánama, máiníiri iwàwacutácawa càmíiyéica judío, neebáidacaalí yái

capìi irípiná, Wáiwacalicáináni, tàacáisi cayábéeri íiméerica Cristo
yái Jesucristo wàyéerica Jesús iwasàaca wenàiwicanái Dios
abédanamata yáapicha. 21 Càide yàasu yùuwichàacáisi íicha, yá
iyúwa wenàiwicanái ibàlùadacaalí Dios imànipináca nalíwa cayábéeri
íba icapèená, càita nacái macáita manuísíwata abédanamata càide
wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái iyúwa imàníiná cayábéeri judíonái
iwàwacutá abédanamata wáiwitáise irí, cawinácaalí yeebáidéeyéica
wáapichawáaca macáita càide Cristo Jesús itàacái, nàyacáiná
iyúwa wamànica nacáicaalí iyúwa abéeri wenàiwica iiná, yái
templo abéta Wáiwacali irípináwa, Cristo iináca, judíonái yáapicha,
wàyacáiná abédanamata Cristo Dioscáiná idéca imànica wawàsi
yáapicha. 22 Iná píacué ìyéeyéica nacái càmíiyéi judío yáapicha
abédanamata Cristo yáapicha, imàníinápiná nalí cayábéeri
abédanamacué píiwitáise nàyacaalí abédanamata Cristo
píapichawáaca yéewanápinácué Jesús yáapicha, càide iyúwa Dios
pìyaca càide iyúwa templo Dios imàníiná cayábéeri judíonái irí.
ìyéerica irìcu, Espíritu Santo 7 Dios idéca imànica nulí càiri
ìyacáinácué piwàwalìcu. cayábéeri mawèníiri iyú: Imàacaca

nuíbaidaca irípiná nucàlidacaténá
Pablo encargado de llevar yái tàacáisica. Càité Dios imànica
el evangelio a los no judíos nulí cayábéeri mawèníiri iyú,
3 Dios idéca imànicuéca pirí

cayábéeri mawèníiri iyú,
píacué càmíiyéica judío, íná
ichàiniadaca nacái núa íiwitáise
cachàiníiri iyúwa. 8 Núacata
yái càmíirica cachàini náicha
yéewa presoca núa, núa Pablo, canánama Dios yàasu wenàiwicaca,
nucàlidacáiná Cristo Jesús itàacái quéwa Dios idéca imànica nulí
càmíiyéi judío irí. 2 Núalíacawa càiri cayábéeri mawèníiri iyú:
pidécuéca péemìaca nuináwaná Imàacaca nucàlidaca cayábéeri
ìwali Dios imàníináté nulí cayábéeri tàacáisi càmíiyéi judío irí, yái
mawèníiri iyú ichùulìanáté tàacáisi icàlidéerica walí máiní
nucàlidáanápinácué pirí itàacái, cayábéerica Cristo íiwitáise, imàni
píacué càmíiyéica judío. nacái wenàiwica irí cayábéeri
EFESIOS 3 502
manuísíwata. Canácata wenàiwica icàaluíniná. 15 Macáita Dios

yáaliméeri iputàaca yái cawèníirica yàasunái ìyéeyéica chái èeri irìcu,
Cristo idènièrica, yá nacái cayábéeri nía nacái ìyéeyéica chènuniré, Dios
manuírica Cristo imàníirica idéca idàbaca nía. 16 Yái Wáaniri
wenàiwicanái irí. 9 Yácata Dios, Dios, máiní cachàinica íiwitáise
yái idàbéericaté macáita, idéca náicha canánama, icànéeri nacái
ichùulìaca nucàlidáanápiná macái mèlumèluíri iyú mamáalàacata,
wenàiwica irí càinácaalíté Dios imàníiri nacái walí cayábéeri
íináidacawa ibàacanéeri iyú mawèníiri iyú càiripináta càmíiri
bàaluitésíwa, yái tàacáisi Dios imáalàawa. Nusutácué Wáaniri Dios
ibèericaté bàaluitésíwa. 10 Càité íicha pirípinácué ichàiniadáanápiná
Dios imànica yéewanápiná macái píiwitáise manuísíwata Espíritu
ángel íiwacanánái ìyéeyéica Santo ichàini manuíri iyú.
chènuniré, demonio íiwacanánái 17 Nusutácué Dios íicha pirípinácué
nacái icuèyéica yàasu cáliwa cáuli imàacáanápiná peebáidaca Cristo

irìcu, náalíacawa átata cayábéeri itàacái yéewanápinácué Cristo ìyaca
iyú máiní cáalíacáica Dios áibanái piwàwalìcu. Càipinácué cachàinica
íicha canánama imànicaténá macái píiwitáise Cristo ìwali càide
íiwitáanáta càulenéeri wawàsi. iyúwa manuíri àicu idènìacaalí
Cài nadéca náalíacawa naicácáiná ipìchuwa depuíwalé cáli irìculé,
Dios imàacaca abédanamata cáininácaténácué piicáca Dios,
wáiwitáise wáapichawáaca, áibanái nacái. 18 Yásí píalimácué
macáita wía yeebáidéeyéica píalíacawa náapicha macáita
Jesucristo itàacái iwasàacaténá wenàiwica yeebáidéeyéica Cristo
wía Dios yàasu yùuwichàacáisi itàacái cáinináca Cristo iicáca
íicha. 11 Dios idéca imànica càide wía manuísíwata, bàaluitésíwa
iyúwaté íináidáanáwa bàaluitésíwa èeri ipíchawáiseté, àta siùca
èeri ipíchawáiseté. Yá Wáiwacali nacáide, càiripinátawa, càmíiri
Jesucristo idéca imànica macáita imáalàawa, yácáiná àta alénácaalí
cayábéeri iyú càide iyúwaté Dios wàacawa, néréta nacái cáinináca
iwàwáaná Wáiwacali imànica. Cristo iicáca wía. 19 Iná nusutácué
12 Néese wàyacáiná abédanamata Dios íicha pirípiná píalíacaténáwa
Cristo yáapicha, yá macàaluínináta cáinináca Cristo iicáca wía
wasutáca wíawawa Dios íicha manuísíwata, máiní manuíri íicha
wamawiénidacaténáni. Yá yái wáaliméerica wáalíacawa
manuíca wáináidaca wawàwawa càinácaalí imanuíca. Càicué
Dios ìwali wasutácaténá íicha nusutáca pirí Dios ìyáanápinácué
weebáidacáiná Cristo itàacái. piwàwalìcu manuísíwata
13 Iná nusutácué píicha wawàsi icùacaténácué píiwitáise macáita,
manuísíwata càmíinápinácué yái Dios máiníirica cayábaca náicha
píináidáaníwa ìwalíise yái canánama.
nùuwichàanácuécawa pìwalíise 20 Siùcade, wàacué Dios irí
nucàlidacáináté pirícué Dios itàacái. cayábéeri, yái cachàiníirica

Néese pichàiniadacué piwàwawa, íiwitáise náicha canánama,
yácáiná yái nùuwichàanácawa yáaliméerica imànica walí
imàacaca áibanái iicácuéca pía cayábéeri máinísíwata manuíri
cáimiétaquéeri iyú. cachàiníwanái íicha yái
wasutéerica, manuísíwata íicha
El amor de Cristo nacái yái wáináidéericawa, yái
14 Iná
nubàlùacawa nùuluì ipùata Dios ichàiniadéerica wía ichàini
iyúwa Wáaniri Dios irí nùacaténá iyúwa ìyéerica wawàwalìcu.
503 EFESIOS 3, 4
21 ¡Wàacué Dios irí cayábéeri wía càide iyúwa iwàwáaná imàacaca
yeebáidéeyéica Cristo Jesús itàacái, walíni, wáibaidacaténá irípiná,
ìyéeyéica abédanamata yáapicha! wamànicaténá irí wáibaidacaléwa
¡Wàacué irí cayábéeri càiripináta wáalimáwanama. 8 Iná cài íimaca
èeri càmíiri imáalàawa! Báisíta, yái Dios itàacáica áiba profeta
amén. itànèericaté Cristo ìwali:
“Imichàacatéwa chènuniré,
Unidos por el Espíritu itéeri
4 Iná núaquéi presoíri

nucàlidacáiná Wáiwacali
itàacái, nusutácué píicha wawàsi
yáamiwáisewa yùuwidenáiwa,
manùbéeyéi presoíyéica
idacuèyéicawa.
manuísíwata pìyáanápinácué Idéca yàaca cayábéeri
machacàníiri iyú càide iyúwa chàinisi wenàiwicanái irí
iwàwacutáaná nàyaca cawinácaalí náibaidacaténá irípiná”,
Dios imáidéeyéica yàasunáipináwa, íimaca yái tàacáisica.
Dioscáiná idéca imáidacuéca 9 Néeni, ¿píalíasicué càinácaalí
pía. Picácué cáimacái piicáca

2 íimáanáquéi tàacáisi íiméerica
píawawa áibanái íicha. “Cristo imichàacatéwa”? Yá
Picácué calúa píiwitáise, néese íimáanáca Cristo iwàlùacatéwa
iwàwacutácué casíimáica píiwitáise quéechatécáwa càliculìi irìculé,
áibanái yáapicha. Cáininácué infierno irìculé nacái. 10 Yái Cristo
piicáyacacawa pìidenìacaténácué iricuèricatéwa, yácata imichèericaté
piùwichàanáwa matuíbanáiri nacáiwa chènuniré Dios yàatalé,
iyú áibanái imànicaalícué pirí yái cáli chènuníiséerica náicha
báawéeri. 3 Píalimáidacué macái canánama, icùacaténá macáita
pichàini iyúwa yéewanápinácué Dios yáapicha, cáimiétacanéeri
abédanamata píiwitáise iyú, mèlumèluíri iyú nacái. Càité
píapichawáaca, càide iyúwacué Cristo imànica ipuníadacaténáté
Espíritu Santo iyúudàaná macáita íiwitáise iyúwa. Iná yéewa
pía, yéewanápinácué pìyaca ìyaca macáita, icùaca nacái macáita
matuíbanáiri iyú píapichawáaca depuíwalé náicha canánama
iyúwa abéeri wenàiwica. àta chènuníise náicha canánama
4 Weebáidacáiná Cristo Jesús itàacái, nacái, yácáiná Dioscani yái
íná càica wíade iyúwa Cristo iiná, Cristoca. 11 Cristo imàacacaté walí
yái abéerita iináca ìyéerica chái èeri cayábéeri chàinisi wáalimáwanama
irìcu. Abéericata nacái yái Espíritu wáibaidacaténá irípiná. Idéca
Santoca. Càita nacái Dios idéca imàacaca abénaméeyéi wéená
imáidaca wía abédanamacaténá apóstolnáipiná nía, ibànùacaténá
wáiwitáise wacùanápiná abéerita nía madécaná yàcalé néré
yái iwasàanápináca wíawa nacàlidacaténá iináwaná ìwali.
yàasu yùuwichàacáisi íichawa. Idéca imàacaca abénaméeyéi wéená
5 Iyaca walí abéerita Wáiwacali. profetanáipiná nía, icàlidéeyéica
Weebáidaca abéerita tàacáisi. Iyaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse;
abéerita wabautizáanáwa. 6 Iyaca Cristo imàacaca abénaméeyéi
abéerita Dios, yái Wáanirica wéená icàlidaca yái cayábéeri
macáita, yái icuèrica wía macáita, tàacáisica íiméerica Cristo
iyúudèerica nacái wía macáita, iwasàaca wenàiwicanái Dios yàasu
ìyéerica nacái wawàwalìcu macáita. yùuwichàacáisi íicha; Cristo idéca
7 Quéwa Cristo idéca imàacaca imàacaca abénaméeyéi wéená
walí wáalimáwanama cayábéeri pastornáipiná nía nacùacaténá
chàinisi wamanùbaca nacáitawa, wenàiwica yeebáidéeyéica Cristo
EFESIOS 4 504
itàacái abéeri yàcalé mìnanái. iyúwa abéeri wenàiwica iiná. Yá

Imàaca abénaméeyéi yéewáidaca nacái cachàinicaalí macái wéená
wenàiwica Dios itàacái iyú. 12 Càita íiwitáise Cristo ìwali, wáibaidacaalí
Cristo idéca ichàiniadaca wía, wía cayába Cristo irípiná nacái, yásí
yàasu wenàiwicaca wáibaidacaténá cachàinica wáiwitáise yàacawa
irípiná, wayúudàacaténá áibanái, macáita, wamichàida nacái
wamichàidacaténá nacái náiwitáise wáiwitáisewáaca cáininácaténá
níái yeebáidéeyéica Cristo itàacái, waicáyacacawa.
càiyéide iyúwa Cristo iiná chái
èeri irìcu. 13 Iwàwacutácué cài La nueva vida en Cristo
wamichàidaca wáiwitáisewáaca 17 Yácata tàacáisi núuméericuéca
àta weebáidacataléta abédanama pirí, nuchùulièricuéca iyú pía
Dios Iiri itàacái tài íiméeri iyú, nacái Wáiwacali íipidená ìwali
àta nacái wáalíacatalétawa Dios Wáiwacali ichùulìacáináté
Iiri ìwali báisíiri iyú càide iyúwa nucàlidáanápinácué piríni: Picácué
íiwitáise ìyáaná. Càipiná cachàini pìya quirínama càide iyúwa áibanái
yàacawa wáiwitáise Cristo íiwitáise iyáaná càmíiyéica yeebáida Dios
iyú iyúwa béeyéi wenàiwica itàacái, imàníiyéi nacái càide iyúwa
àta wáalimácataléta wàyaca íimáaná áiba íiwitáisesi canéerica
machacàníiri iyú, cáalíacáiri iyú iwèni. 18 Catáca meedá náiwitáise
nacái càide iyúwa Cristo iwàwáaná nabáyawaná ìwalíisewa. Canáca
wàyaca. 14 Càicaalí wàyaca, néese nacáuca wàlisài càmíiri imáalàawa
càmita wèepunípináwa càide Dios yèerica wenàiwica irí,
iyúwa sùmanái iwènúadéeyéica càmicáiná náalía Dios ìwali. Càmita
ráunamáita íiwitáisewa madécaná náalía Dios ìwali matuícáiná
yàawiría, càiyéide iyúwa ída náiwitáise. 19 Dàalaca náiwitáise
cachàiníiri cáuli, màladàca nacái ichàbanamawa, càmita quirínama
iwatèeyéica. Càmita wamàacapiná báica nía nabáyawaná ìwalíisewa,
macái wàlisài tàacáisi iméeràidaca càmita nacái achúma nawàwa ìwali.
wía Dios íicha càide iyúwa cáuli Càmita quirínama náináidacawa
itécaalí cáli ichùmalé déeculé. napíchaléwa nabáyawaná ìwaliwa,
Càmita wabatàapiná nachìwáidaca nadéca namàacaca níawawa
wía níara cachìwéeyéica namànicaténá náapichawáaca
imàníiyéica càide iyúwa cachìwéeri máiní báawéeri wawàsi nainá
tàacáisi íimáaná. 15 Néese iyúwa áibanái yàacuésemi, yá
iwàwacutá cáinináca waicáca namànica casaquèeri wawàsi
áibanái watàanícaténá nalí éeréeri macái íiwitáanáta máiwitáiséeri
iyú wacàlidáanápiná nalí yái iyú nasíimáidáanápiná níawawa.
báisíiri tàacáisica yéewanápiná 20 Quéwa càmitatécué píalía Cristo
wadàwinàidaca wáiwitáisewa ìwali pìyáanápinácué meedá

Cristo íiwitáise iyú càide iyúwa iyúwa nàyáaná, níái càmíiyéica
béeyéi wamànicaténá càide iyúwa yáalíawa. 21 Núalíacawa pidécuéca
Cristo iwàwáaná, wáiwitápucáináni, péemìaca Cristo iináwaná ìwali,
wía yeebáidéeyéica itàacái, càiyéide idéca nacái Cristo yéewáidacuéca
iyúwa Cristo iiná iyéerica chái pía píalíacaténácuéwa càiríinácaalí
èeri irìcu. 16 Iná macáita wía yái báisíiri tàacáisica. 22 Piúcacué
yeebáidéeyéica Cristo itàacái píichawa píiwitáise bàaluisàimiwa
càiyéide iyúwa Cristo iiná, wàyaca yái iyúwaté pìyáaná bàaluité, yái
abédanamata Cristo yáapicha, píiwitáise yáaséerimica. Bàaluité
wáiwitápucáináni. Abédanamata piwàwacatécué pimànica yái
wáiwitáise wáapichawáaca càide càmíirica Dios ibatàa wenàiwica
505 EFESIOS 4, 5
imànica, ínáté píiwitáise mabáyawanéerica. Yái Espíritu

bàaluisàimi ichìwáidacatécué pía. Santoca idéca iwàlùacuécawa
23 Pimàacacué Dios iwàlisàidaca piwàwalìculé yáasáidacaténácué
píiwitáise piwàwalìcu. 24 Pìyacué Dios yàasunáica pía. Càipiná
píiwitáise wàlisài yáapichawa, yái Espíritu Santo imànica
píiwitáisecuéca Dios idàbéericaté, èeri imáalàacaalípináwa, Dios
Dios íiwitáise inacáiripiná iwasàacaalípinácué píawa macái
pìyacaténácué machacàníiri iyú, yùuwichàacáisi íicha.
mabáyawanéeri iyú nacái càide 31 Piúcacué píichawa yái
iyúwa báisíiri tàacáisi íimáaná. báawáanáca piicáyacacuécawa.

25 Iná picácué pitàaní pichìwawa Piúcacué píichawa pilúawa.
áibanái irí. Néese pitàanícué báisíiri Picácué picuísáyacacawa, càita
iyúta piríwáaca iwàwacutácáiná nacái picácué pitàaní áibanái
abédanamata wáiwitáise ìwali báawéeri iyú; càita nacái
wáapichawáaca wíacáiná canánama piúcacué píichawa macáita
wáalimáwanama, abéeri Cristo iiná píiwitáise báawéeriwa. 32 Néese
ìwalíiséerica wía, yái Cristo iiná cayábacué píiwitáise píapichawáaca,
ìyéerica chái èeri irìcu. càita nacái catúulécanácué
26 Calúacaalícué pía, picácué piicáyacacawa, pimàacacué
pimàni pibáyawanáwa, néese piwàwawa íicha càiríinácaalí
piúcacué píichawa pilúawa báawéeri péenásàiri imàníirica pirí,
ipíchawáise èeri iwàlùacawa; càide iyúwa Dios imàacáanáté
pimàacacué caquialéta nacái iwàwawa wabáyawaná íicha Cristo
piwàwawa íicha càiríinácaalí yéetácáinátéwa wáichawalíná.
báawéeri áibanái imàníiri
pirí. 27 Calúacaalícué pía Como deben vivir los
déecuíri iyú, yásí màulenáca hijos de Dios
Satanás yáalimáidacuéca pía,
pimàníinápinácué pibáyawanáwa.
28 Cawinácaalí péenácué
5 Píacué Dios yéenibeca,
cáininéeyéica Dios iicáca,
pìyacué càide iyúwa Dios ìyáaná.
cayéedéeri, iwàwacutá iyamáidaca 2 Cáininácué piicáyacawa,
iyéedùaca íibaidacaténá càita nacái cáininácué piicáca

machacàníiri iyú icáapi Dios, áibanái nacái, càide
iyúwa yéewanápiná idènìaca iyúwaté cáinináaná Cristo iicáca
yàasuwa cayába iyúudàacaténá wía, yá imàacacaté icáucawa
catúulécanéeyéi wenàiwica. yéetácaténátéwa wáichawalíná
29 Picácué pitàaní báawéeri iyúwa sacrificio. Yá casíimáicaté
wawàsi ìwali, néese Dios iicáca Cristo cáininácáináté
pitàanícué cayábéeri wawàsi Cristo iicáca wía imàacáanápináté
ìwali, càiríinácaalí wawàsi icáucawa wáichawalíná. Dios iicáca
iwàwacutéerica wenàiwicanái Cristo yéetáanáwa iyúwa cayábéeri
yéemìaca, abéerita yái wawàsi ofrenda, sacrificio nacái neeméerica
iyúudèeripináca wenàiwica pumèníiri isàni yáapicha.
yéemièyéicuéca picàlidáaná, 3 Píacué nuénánáica, Dios
pimichàidacaténácué náiwitáise, yàasunáicáinácué pía, íná

yéewanápiná Dios imànica nalí iwàwacutácué canácatáita piimá
cayábéeri mawèníiri iyú ìwalíise áiba wenàiwica yáapicha
yái picàlidéericuéca nalí. 30 Picácué càmíirica pinìrisíwa, càmíichúaca
pitàaní báawéeri wawàsi ìwali nacái píinusíwa. Càita nacái
ipíchanácué achúmaca pimànica iwàwacutácué canácatáita pimàni
Espíritu Santo iwàwa, yái Dios casaquèeri wawàsi piiná iyúwa,
EFESIOS 5 506
càita nacái picácué piwàwa wenàiwica amaléeyéi íiwitáise,

pìasupináwa áibanái yàasu. ìyéeyéica mabáyawanéeri iyú
4 Picácué picàlida casaquèeri càide iyúwa báisíiri tàacáisi
tàacáisi. Càita nacái picácué íimáaná. 9 Wèepunícaalíwa
picàlida tàacáisi canéeri iwèni amaléeri wáiwitáise yáapichawa
càide iyúwa máiwitáiséeyéi. càide iyúwa Dios iwàwáaná
Càita nacái picácué piicáaní wàyaca mabáyawanéeri iyú, yásí
casaquèeri tàacáisi ìwali. Macái cayábéeri wáiwitáise, wàyaca
tàacáisi casaquèeri, càmita nacái machacàníiri iyú, wèepuní
iyúudàa wenàiwica. Néese, cayába nacáiwa càide iyúwa báisíiri
cachàiníwanái pìacaalícué Dios tàacáisi íimáaná. 10 Píalimáidacué
irí cayábéeri. 5 Dios imàacapiná pimànica yái casíimáirica
walí cayábéeri cawèníirica, wía Wáiwacali iicáca. 11 Picácué
Dios yéenibeca áiba èeriwa pimàni pibáyawanáwa canéerica
wawàlùacaalípináwa chènuniré, yái iwèni náapicha níara áibanái
yàcalé Cristo icùacataléca macáita yèepuníiyéicawa catéeri íiwitáise
Dios yáapicha. Quéwa píalíacuéwa yáapichawa, càmíiyéica yáalíawa
canácata néená iwàluèripinácawa Dios ìwali, néese pìalàacué nía
néré, ibatàa abéeri néená náalíacaténáwa báawaca Dios iicáca
piná, cawinácaalí càmíiyéica yái namàníirica. 12 Iwàwacutácué
yeebáida Cristo itàacái, nía nacái pìalàaca nía namàacáanápiná
iiméeyéica áiba yáapicha càmíirica náichawa yái báawéerica
nanìrisíwa, càmíichúaca nacái namàníirica, máinícáiná báawacani
náinusíwa, nía nacái imàníiyéica yái namàníirica nainá iyúwa
casaquèeri wawàsi iiná iyúwa, nía ibàacanéeri iyú áibanái íicha, íná
nacái iwàwéeyéica yàasupináwa báica natàaníca ìwali. 13 Quéwa
áibanái yàasu, Dios iicácáiná nía pìalàacaalícué nía Dios itàacái iyú,
iyúwa wenàiwica yèeyéica ídolo yásí náalíacawa namànica nàacawa
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná nabáyawanáwa. 14 Iná cài íimaca
cáininácáiná naicáca cawèníiri áiba tàacáisi:
wawàsi Dios íicha. 6 Picácué pibatàa “Pía yèepuníiricawa íiwitáise
áibanái ichìwáidaca pía cachìwéeri catéeri yáapichawa,
tàacáisi iyú pimànicáichacué càiri pimànicáiná pibáyawanáwa
báawéeri máinícáiná báawaca matuíbanáiri iyú Dios
Dios iicáca yái namàníirica, yásí íicha, càica píade iyúwa
yùuwichàida níawa manuísíwata, wenàiwica iiméerica ìyaca,
cawinácaalí càmíiyéica imàni iyúwa nacái yéetéerimiwa;
càide iyúwa Dios ichùulìaná. 7 Iná íná iwàwacutá piwènúadaca
picácué pìacawéerida wenàiwica píiwitáisewa pibáyawaná
imàníiyéica càiri báawéeri. íichawa càide iyúwa
8 Bàaluité pìyacatécué wenàiwica icawàacaalíwa
catéeri píiwitáise yáapichawa, idapùle íichawa, iyúwa nacái
pimànicáinátécué pibáyawanáwa, yéetéerimiwa imichàacaalíwa
quéwa siùcáisede pìyacuéca yéetácáisi íicha, yásí amaláca
amaléeri píiwitáise yáapichawa, Cristo imànica píiwitáise
pìyacuéca nacái iyúwa camalási pìyacaténá machacàníiri iyú
chái èeri irìcu, pìyacáinácué Cristo icamaláná irìcu”,
abédanamata Wáiwacali yáapicha, íimaca yái tàacáisica.
píasáidacáinácué nacái áibanái 15 Iná piicácué píichawa cayába,
irí càinácaalí Dios íiwitáise ìyaca. picùacué píawawa pìyacaténácué

Iwàwacutácué pìyaca càide iyúwa machacàníiri iyú càide
507 EFESIOS 5
iyúwa Dios iwàwáaná. Picácué Cristo idéca nacái iwasàaca wía

pìya càide iyúwa máiwitáiséeyéi Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
wenàiwica, néese pìyacué wía càiyéide iyúwa Cristo iiná chái
cáalíacáiri iyú. 16 Picácué piúca èeri irìcu. Càica wíade iyúwa Cristo
èeri máiwitáiséeri iyú, néese iiná wàyacáiná abédanamata Cristo
píalimáidacué pimànica cayábéeri yáapicha. 24 Néese càide iyúwa
èeri imanùbaca, idècunitàacá iwàwacutáaná wía yeebáidéeyéica
wàyaca chái èeri irìcu ipíchawáise Cristo itàacái wamànica càide
èeri imáalàacawa, máinícáiná èeri iyúwa Cristo ichùulìaná wía, càita
mìnanái imànica ibáyawanáwa nacái píacué inanái canìríiyéica
siùcade. 17 Picácué máiwitáise iwàwacutácué pimànica macáita
pía, néese péewáidacuéwa càide iyúwa pinìri ichùulìaná pía.
píalíacaténácuéwa càinácaalí Dios 25 Píacué asìanái cáinuíyéica,
iwàwáanácué pimànica. 18 Picácué iwàwacutácué cáinináca

picàma ipíchanácué pimáalàidaca piicáca píinuwa, càide iyúwaté
píawawa máiwitáiséeri iyú, cáinináaná Cristo iicáca wía,
néese pimàacacué Espíritu Santo wía yeebáidéeyéica itàacái. Yá
icùaca píiwitáise manuísíwata Cristo imàacacaté icáucawa
pimànicaténácué càide iyúwa yéetáanápinátéwa wáichawalíná.
Dios iwàwáaná. 19 Pitàanícué 26 Cristo imànicaté cài
pìacawa piríwáaca Wáiwacali yeedácaténá wía yàasunáipináwa

iináwaná ìwali. Pimichàidacué idécanáamité masacàaca imànica
píiwitáisewáaca salmos iyú, wáiwitáise báawéeri íicha itàacái
himnos iyú nacái, cantos iyú iyúwa wabautizácaalítéwa
nacái ichàiniadéeyéica wáiwitáise wáasáidacaténáté weebáidaca
Espíritu Santo ichàini iyú. itàacái. 27 Cristo imànicaté
Picántàacué manuísíwata casíimáiri cài yéewanápiná imàacaca
iyú Wáiwacali irí, pìacué nacái irí wabàlùacawa íipunita chènuniré
cayábéeri. 20 Pìacué mamáalàacata icànéeyéipiná mèlumèluíri iyú,
Wáaniri Dios irí cayábéeri ìwali cayábéeyéi iicácanáwa, canéeyéi
yái macáita imàaquéericuéca ibáyawaná ibatàa achúméeríina
pirí. Pìacué Dios irí cayábéeri piná, néese mabáyawanéeyéi
Wáiwacali Jesucristo íipidená Cristo irípiná, wía yeebáidéeyéica
ìwali, pìyacáinácué abédanamata itàacái. 28 Asìali idènìacaalí
Jesucristo yáapicha. íinuwa, yá iwàwacutá cáinináca
iicáca úa càide iyúwa cáinináaná
La vida familiar del cristiano iicáca yáawawa. Cawinácaalí
21 Cáimiétaquéeri iyúcué cáininéerica iicáca íinuwa, imànica
piicáyacawa, péemìacué piríwáaca ìyaca iríwa cayábéeri, Dios
nacái pìacaténácué Cristo iicácáiná níái pucháibaca iyúwa
icàaluíniná. abéeri wenàiwica. 29 Canáca asìali
22 Píacué inanái canìríiyéica, báawéeri iicáca iináwa, néese
pimànicué càide iyúwa pinìri icùaca iináwa yàacàsi iyú, bàlesi
ichùulìaná pía, pimànicaténácué iyú nacái. Càita nacái iwàwacutá
càide iyúwa Wáiwacali iwàwáaná. asìali iicáca íinuwa càide iyúwa
23 Iwàwacutácué peebáidaca pinìri iicáaná iináwa, icùacaténá úa
itàacáiwa Dioscáiná idéca imàacaca cáininéeri iyú, càide iyúwa Cristo
píiwitápupináni, yái pinìrica, icùaná wía cáininéeri iyú, wía
càide iyúwa Dios imàacáaná yeebáidéeyéica itàacái. 30 Cristo
wáiwitápupiná yái Cristoca, icùaca wía wàyacáiná iyúwa iiná
wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái. chái èeri irìcu. Wía nacái, càica
EFESIOS 5, 6 508
wíade iyúwa Cristo iiná ìwalíiséeyéi, lúasi iyú mamáalàacata ipíchanácué

wía yeebáidéeyéica itàacái píalimáidaca piicáwa nía àta
wàyacáiná abédanamata Cristo calúacataléta náiwitáise. Néese
yáapicha càide iyúwa inanái ùyáaná pidàwinàa nía neebácaténá pitàacái.
abédanamata unìri yáapichawa. Péewáidacué nía nacái, pìalàacué
31 Dios itàacái icàlidacaté walíni, nía, pimichàidacué nacái náiwitáise
yái tàacáisi profeta Moisés neebáidacaténá Wáiwacali itàacái,
itànèericaté Dios inùmalìcuíse. cáininácaténá nacái naicáca
Iimaca: “Iná asìali yàacawa yáaniri Wáiwacali.
íichawa, yáatúa íicha nacáiwa, 5 Píacué áibanái yàasu
ìyacaténá abédanamata íinu wenàiwicaca íibaidéeyéica

yáapichawa. Néese idécanáami mawèníiri iyú, peebáidacué
asìali iimáca úapicha, yásí Dios píiwacanánái itàacáiwa
iicáca níái pucháibaca iyúwa ichùulièyéicuéca pía chái èeri
abéeri wenàiwica”, cài íimaca. irìcu. Pìacué náimiétacaná,
32 Máiní iwàwacutá wawàwalica nacàaluíniná nacái, báisíiri iyú.
yái cayábéeri tàacáisica Dios Píibaidacué nalí cachàiníiri iyú
yáasáidéerica walí asìali càide iyúwa píibaidaca nacáicaalí
ìwali íinu yáapichawa, quéwa Cristo irípiná. 6 Píibaidacué
nuwàwa nuéwáidacuéca pía nalí cayábéeri iyú càiripináta,
comparación iyú, Cristo ìwali, càmíirica abéta naicáidacaalícué
yàasu wenàiwicanái yáapichawa pirí cayábacaténácáita
nacái, wía yeebáidéeyéica itàacái. naicácué pía meedá, néese
33 Iná nucàlidacuéca pirí àniwani, píibaidacué iyúwa Cristo yàasu
iwàwacutácué macáita péená wenàiwica íibaidéeyéica irípiná,
cáinináca iicáca íinuwa càide pimànicaténácué càide iyúwa
iyúwa cáinináaná iicáca yáawawa. Dios iwàwáaná macái pichàini
Càita nacái píacué canìríiyéica, iyúwa báisíiri iyú. 7 Pimànicué
iwàwacutácué piicáca pinìriwa píibaidacaléwa casíimáiri iyú
cáimiétaquéeri iyú, pimànicué càide iyúwa píibaidaca nacáicaalí
nacái càide iyúwa ichùulìaná pía. Wáiwacali irípiná, càmíirica èeri
6 Píacué sùmanái, peebáidacué

càide iyúwa pisèenái
ichùulìanácué pía píasáidacaténácué
mìnanái irí meedá. 8 Càicué píibaida
píalíacáinácuéwa Wáiwacali
yàanápiná walí cawèníiyéi
cáinináca piicáca Wáiwacali, wamanùbaca nacáitawa ìwalíise
cayábacáiná pimànicaalícué cài. yái cayábéerica wamàníirica,
2-3 Iyaca abéeri ichùulìacanási áibanái yàasu wenàiwicacaalí
máiníiricué iwàwacutá piwàwalica, wía íibaidéeyéica mawèníiri
icàlidéericuéca pirí càinácaalí Dios iyú, càita nacái wèepunícaalíwa
ichùulìaná pimànica. Dios íimacaté máiwacalináwaca.
cáimiétacanéeri iyú imàníinápiná 9 Píacué wenàiwica
cayábéeri nalí cawinácaalí íiwacanánáica, pimànicué

yeebáidéeyéica yái tàacáisica cayábéeri pìasu wenàiwicanái
íiméerica: “Pìacué nacái píaniri iríwa càide iyúwa nuchùulìaná
íimiétacanáwa, píatúa íimiétacaná nía náibaidáanápinácué pirí
nacáiwa, casíimáicaténácué piwàwa, cayába. Picácué pibáulia
pìyacaténácué nacái madécaná èeri picapèedáidáanápiná nía
chái èeri irìcu”, càité íimaca yái náibaidacaténácué pirí cachàiníiri
Diosca. iyú. Piwàwalicué Wáiwacali
4 Néenicué pía quéenibéeyéica, chènuníiséeri ichùulìacuéca pía,
picácué pichùulìa péenibewa càita nacái ichùulìacué pìasu
509 EFESIOS 6
wenàiwica, cáininácáiná Wáiwacali cachàinica píiwitáise Wáiwacali

iicáca macái wenàiwica íiwitáaná ìwali mamáalàacata ipíchanácué
abédanamata, càmita nacái iicá Satanás imawènìadaca pía. Càide
abéeri wenàiwica iyúwa cayábéeri iyúwa úwisàiri idacùacaalí
áibanái íicha. ìwalìabàawa yàasu cinturónwa
ipíchaná ibàle hierro nacáiri
Las armas espirituales icaláacawa íicha, càita nacái
del cristiano picùacué cayába píawawa báisíiri
10 Néese nuénánái, cachàinicué tàacáisi iyú. Yái úwisàiri ìwalica
píiwitáise Wáiwacali ìwali, ìwalìabàawa dàaléeri ibàlewa
íiwitáise manuíri iyú. 11 Càide yùucutalìcubàawa ipíchaná
iyúwa úwisàiri ìwalicaalí ibàlewa yùuwidenái isutàacani. Càita
dàaléeri hierro nacáiri ipíchaná nacái iwàwacutácué pìyaca
yùuwidenái isutàacani, càita nacái machacàníiri iyú mabáyawanéeri
picùacué píawawa Dios ichàini iyú nacái picùacaténácué píawawa
iyú macáita. Peedácué piríwa Dios ipíchanácué Satanás imawènìadaca
íicha píiwitáise ibàlìanápináwa pía. 15 Néese àniwa càide iyúwa
hierro nacáiri cachàinicaténácué úwisàiri ìwalicaalí izapatoniwa
píiwitáise macàaluínináta yéewanápiná imusúacawa
Satanás íipunita, càide iyúwa caquialéta imànicaténá ùwicái,
úwisàiri ibàlùacaalíwa tài íiméeri càita nacái péewáidacuéwa
iyú yùuwidenái íipunitawa. cayába picàlidacaténácué áibanái
Iwàwacutácué cachàinica píiwitáise irí yái tàacáisi cayábéerica
Dios ichàini iyú ipíchaná yái íiméerica Cristo imàacaca
icháawàidéerica wía íipidenéeri wenàiwica nàyaca matuíbanáiri
Satanás imawènìadacuéca pía, iyú Dios yáapicha. 16 Máiní
yái cachìwéerica yáalimáidéerica iwàwacutá úwisàiri icáapica
wenàiwica namàníinápiná yàasu manuíri escudowa, yái
nabáyawanáwa. 12 Càmicáiná wawàsi dàaléerica, cáucuíri nacái
wamàni úwi èeri mìnanái íipunita, úwisàiri itéerica icáapi irìcuwa
néese wamànica wàacawa úwi ichacàidacaténá íichawa ipièrica
náipunita níara canéeyéica ipualé chucùlu yeeméericawa
iiná, canéeyéica yáapi, demonio ipìacawa ipualé. Càita nacái
íiwacanánáica cáuli irìcuíyéica, peebáidacué Cristo itàacái tài
níái báawéeyéica ángel íiméeri iyú picùacaténácué
ichùulièyéica èeri mìnanái catéeyéi píawawa Satanás íicha, yái
íiwitáise. 13 Iná peedácué piríwa báawéerica yáalimáidéerica wía
píiwitáise ibàlìanápináwa hierro cachàiníiri iyú càide iyúwacué
nacáiri, Dios imàaquéericuéca ichàwidàaca nacáicaalí wía
pirí cachàinicaténácué chucùlu yeeméeri iyúwa,
píiwitáise càinácaalí báawéeri wamànicaténá wabáyawanáwa,
èeri náalimáidacatáitacué waméyáacaténáwa weebáidaca
pía. Màulenácaalícué pimànica Cristo itàacái. 17 Néese àniwa
píiwitáisewa ùwicái piná, yásí càide iyúwa úwisàiri ibàlìacaalí
píalimácué pibàlùacawa tài íiwitawa dàaléeri càyuwa nacáiri
íiméeri iyú Satanásnái íipunita iyú ipíchaná nanúaca íiwita, càita
yéewanápinácué càmita pimàni nacái iwàwacutácué piwàwalica
pibáyawanáwa. Cristo idéca iwasàacuéca pía Dios
14 Càide iyúwa úwisàiri yàasu yùuwichàacáisi íicha, íná
ibàlùacaalíwa tài íiméeri iyú éwitacué Satanás icháawàacáaníta
yùuwidenái íipunitawa, càita nacái piináwaná ìwali Dios irí, càicáaníta
EFESIOS 6 510
càmitacué iwàwacutá pimànica wáalíacawa ìwali siùcade. 20 Dios

pibáyawanáwa. Néese càide iyúwa idéca ibànùaca núa nucàlidacaténá
úwisàiri yeedácaalí espada machete inùmalìcuíse yái tàacáisi
nacáiri ipéliacaténá yùuwidenáiwa, cayábéerica. Siùcade nùyaca
càita nacái iwàwacutácué peedáca presoíri iyú nucàlidacáiná áibanái
piríwa Dios itàacái, yái wacáapisài iríni càide iyúwa Dios ibànùaná núa
Espíritu Santo imàaquéerica walí, nucàlidáanápináni. Iná pisutácué
péewáidacué nacáiwa Dios itàacái Dios íicha nulípiná nucàlidáanápiná
ìwali, píalíacaténácuéwa ìwali itàacái macàaluínináta.
piwàwalìcuísewa, yéewanápinácué
picàlidaca áibanái iríni. Càita Saludos finales
píalimácué pimànica ùwicái 21 Yánubànùacué pìatalé yái
Satanás íipunita. 18 Pìacué pimànica Tíquicoca, wéenásàiri
ùwicái Satanás íipunita èeri cáininéerica waicáca iyúudèeri
imanùbaca: Picácué piméyáawa cayába nacái wáibaidacaténá
pisutáca píawawa Dios íicha. Wáiwacali irípináwa. Yá Tíquico
Pisutácué Dios íicha manuísíwata icàlidapinácué pirí nuináwaná
càiripináta, càide iyúwa Espíritu ìwali, ìwali nacái yái numàníirica.
Santo iyúudàanácué pisutáca Dios 22 Iná nubànùacué pìataléni
íicha. Piicácué píichawa cayába, icàlidacaténácué pirí waináwaná

pichàiniadacué píiwitáisewa, ìwali. Càipiná ichàiniadacué
picácué piúca piwàwawa, néese piwàwawa.
pisutácué Dios íicha nalípiná, 23 Nusutácué Wáaniri Dios íicha
macáita Dios yàasu wenàiwicaca. pirípinácué Wáiwacali Jesucristo

19 Pisutácué nacái Dios íicha nacái namàacáanápinácué pìyaca
nulípiná imàacáanápiná núalíacawa matuíbanáiri iyú, píacué macáita
càinácaalí iwàwacutáaná núumaca wéenánáica, cáininácaténácué
nucàlidacaténá cayába yái piicáyacacawa nacái,
tàacáisi cayábéerica íiméerica peebáidacáinácué Jesucristo
Cristo iwasàaca wenàiwica Dios itàacái. 24 Nusutácué Dios íicha
yàasu yùuwichàacáisi íicha, nacái pirípiná imàníinápinácué
nucàlidacaténáni macàaluínináta pirí cayábéeri mawèníiri iyú
áibanái irí, yái tàacáisi Dios macáitacué pía cáininéeyéica iicáca
ibèericaté wenàiwicanái íicha Wáiwacali Jesucristo mamáalàacata
bàaluité quéwa yái imàaquéerica báisíiri iyú càiripináta.
FILIPENSES
imànica íibaidacalé cayábéeriwa
Saludo piwàwalìcuíse, yáté imàacacué pirí
1 Núa Pablo, Timoteo

yáapicha, Jesucristo yàasu
wenàiwicaca wía, íibaidéeyéica
píiwitáise wàlisài pimànicaténácué
cayábéeri. Càita nacái núalíacawa
báisíiri iyú Dios imànipinácué
irípiná. Watànàacué pirí cuyàluta yái íibaidacalé cayábéeriwa
píacué Filipos ìyacàlená mìnanáica, piwàwalìcuíse mamáalàacata
píacué Dios yàasu wenàiwicaca àta imáalàidacataléta
ìyéeyéica abédanamata Cristo ichùnìacuéca píiwitáise
Jesús yáapicha, macáitacué pía cayábéeri iyú néenialípiná
yeebáidéeyéica itàacái, píacué nacái Jesucristo yàanàapinácaalí àniwa.
ancianonáica, diácononái nacái 7 Cayábéeriquéi nuínáidáanácawa
canánama. 2 Nusutácué Wáaniri cài pìwalicué casíimáiri iyú

Dios íicha pirípinácué, Wáiwacali cáininácáinácué nuicáca pía, Dios
Jesucristo nacái namàníinápinácué imànicáinácué pirí cayábéeri
pirí cayábéeri mawèníiri iyú, nacái càide iyúwa imàníiná nulí
namàacáanápinácué pìyaca cayábéeri siùca idècunitàacá nùyaca
matuíbanáiri iyú. chái presoíyéi ibànalìcu, càita nacái
macái yàawiríata nubàlùacaalíwa
Oración de Pablo náipunita nacái níái nacuèrinánáica
por los creyentes nucàlidacaténá nalí nuináwanáwa
3 Nùaca Nucuèriná Dios iríwa nuebáidáaná Jesucristo itàacái,
cayábéeri macái imanùbaca núasáidacaténá nacái báisíiricani
nusutácaalí íicha pirípinácué. yái tàacáisi íiméerica Jesucristo
4 Nusutáca Dios íicha iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
pirípinácué, yá macái yàawiríata yùuwichàacáisi íicha. 8 Dios
mamáalàacata nusutácué yáalíacawa máiní cáinináca
Dios íicha pirípiná canánama nuicácuéca pía macáita Jesucristo
casíimáiri iyú. 5 Casíimáicué imàacacáiná cáinináca nuicácuéca
nuwàwa pìwali piyúudàacáinácué pía manuísíwata. 9 Nusutácué Dios
núa nucàlidacaténá Jesucristo íicha pirípinácué iyúudàanápinácué
iináwaná ìwali áibanái irí pía cáininácaténá piicáyacacawa
náalíacaténáwa iwàwa iwasàaca cachàiníwanái mamáalàacata,
nía Dios yàasu yùuwichàacáisi imàacáanápinácué nacái cáalíacáica
íicha. Piyúudàacatécué núa pía manuísíwata píalíacaténácuéwa
bàaluité idàbacatáisetacué càinácaalí Dios iwàwáaná
péemìaca Jesucristo iináwaná pimànica, píalíacaténácué piicáca
ìwali àta siùca nacáide. 6 Bàaluité cayábéeri báawéeri íichaná.
peebáidacuéca Jesucristo 10 Càita nusutácué Dios íicha
itàacái, yáté Dios idàbacatécué pirípinácué píalíacaténácuéwa
511
FILIPENSES 1 512
piicáca cayábéeri báawéeri íichaná, núa meedá. Quéwa áibanái

pimànicaténácué nacái cayábéeri nacàlidaca Cristo iináwaná ìwali
cachàiníwanái mamáalàacata. cayábéeri náiwitáise yáapichawa.
Càicaalícué pimànica, yásí 16 Nacàlidaca Cristo iináwaná
píalimácué pìyaca masaquèeri ìwali cáininácáiná naicáca núa,

iyú, canácata yáaliméeripiná náalíacáináwa
icháawàacuéca piináwaná ìwali Dios idéca imàacaca presoca núa
Cristo yàanàapinácaalí àniwa. nucàlidacaténá madécaná
11 Pimànicué cayábéeri manuísíwata wenàiwica irí càinácaalí íimáaná
Jesucristo ichàini iyú yéewacaténá yái tàacáisi íiméerica Jesucristo
áibanái wenàiwica náináidacawa iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
cayába Dios ìwali, natàanícaténá yùuwichàacáisi íicha. 17 Quéwa
nalíwáaca cayábéeri iyú Dios ìwali níara báawéeyéica iicáca núa
nacái. nacàlidaca Cristo iináwaná ìwali
caináwanácaténá nuícha nía.
Para mi la vida es Cristo Càmita báisí nawàwa nacàlidaca
12 Píacué nuénánáica, Cristo iináwaná ìwali, néese
nadéca náucaca núa presoíyéi nawàwa meedá càulenáca
ibànalìculé báawacáiná naicáca cachàiníwanái namànica nulíni
yái nucàlidáanáca Jesucristo presocáiná núa. 18 Quéwa éwita
iináwaná ìwali. Quéwa nacàlidacáaníta Cristo iináwaná
nuwàwacué píalíacawa macáita ìwali báawacáiná naicáca núa,
yái nuchàbáanácawa iyúudàaca càicáaníta càmita achúma nuwàwa
áibanái wenàiwica nacàlidacaténá ìwali. Néese casíimáica nuwàwa,
yái tàacáisi íiméerica Jesucristo càide iyúwa casíimáiná nuwàwa
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu nacàlidacaalí Cristo iináwaná
yùuwichàacáisi íicha. 13 Iná yéewa ìwali cáininácáiná naicáca núa.
macáita wenàiwica, nía nacái úwi 19 Yá mesúnamáita casíimáica
ìyéeyéica nacuèriná icapèe manuíri cachàiníwanái nuwàwa

irìcuwa, càita nacái macáita núalíacáináwa macáita yái
áibanái wenàiwica ìyéeyéica chái namàníirica iyúudàanápiná
yàcalé, náalíacawa nuináwaná ìwali numusúacawa cayába,
presoca núa nuebáidacáiná Cristo pisutácáinácué Dios íicha nulípiná,
itàacái. 14 Nía nacái yeebáidéeyéica Espíritu Santo nacái iyúudàaca
Jesucristo itàacái ìyéeyéica núa, yái Espíritu Jesucristo
chái yàcalé, batéwa macáita ibànuèrica yàacawéeridacaténá
nachàiniadaca náiwitáisewa wía. 20 Núalíacáináwa báisíiri iyú
idécanáami naicáca núa presoíyéi nuwàwalìcuísewa Dios càmíinápiná
ibànalìcu. Naicácáiná nuìdenìaca ibáiniada núa ìwalíise yái
nùuwichàanáwa matuíbanáiri nuebáidáanáca itàacái nucùacaténá
iyú, íná cachàinica náiwitáise iyúudàaca nutàaníca nalí; néese
manuísíwata cachàiníwanái. núalíacawa iyúudàanápiná núa
Càmita cáalu nacàlidaca Dios nutàanícaténá macàaluínináta
itàacái, néese náibàaca nawàwawa nàacuésemi macáita. Manuíca
Wáiwacali iwéré iyúudàanápiná nía nuínáidaca nuwàwawa Dios
nacái. ìwali iyúudàanápiná núa càide
15 Báisíta abénaméeyéi nèewi iyúwa iyúudàaná núa càiripináta
nacàlidaca Cristo iináwaná núasáidacaténá cayábéeri iyú
ìwali báawacáiná naicáca cachàiníwanái máiní cayábéericani,
caináwanáca náicha núa. yái Cristoca, cachàiníiri nacái
Nawàwaca namawènìadaca íiwitáise. Càipiná Dios iyúudàaca
513 FILIPENSES 1
núasáidaca cáimiétacanéericani yái machacàníiri iyú càide iyúwa

Cristoca, idècunitàacá nùyaca chái Cristo ìyáanáté, yéewanápiná
èeri irìcu, càita nacái nuétácaalíwa. áibanái iwàwaca yéemìaca
21 Nuwàwa núasáidaca cachàiníirica Cristo iináwaná ìwali. Càita
íiwitáise yái Cristoca, núacáiná nùacaalí nupáchiacuéca pía,
nudéca numàacaca núawawa Cristo càmicaalícué nacái nùawa
irí numànicaténá abéerita càide pìatalé, yá nuwàwacué nuémìaca
iyúwa iwàwáaná idècunitàacá piináwaná ìwali peebáidacuéca
nùyaca chái èeri irìcu; néese Jesucristo itàacái tài íiméeri iyú,
nanúacaalí núa Cristo ìwali abédanamacacué nacái píiwitáise
nuebáidacáiná itàacái, yá cayába píapichawáaca Espíritu Santo
cachàini nulíni íichéi nùyáanáca ichàini iyú. Càita iwàwacutácué
chái èeri irìcu níacáiná madécaná pimànica ùwicái Dios irípiná:
yáwanái wenàiwica néemìapiná Píibaidacué Dios irípiná
Cristo iináwaná ìwali nuétáaná cachàiníiri iyú píapichawáaca
ìwalíise, yá nacái nùyapináca picàlidacaténácué macàaluínináta
yáapicha chènuniré. 22 Quéwa yái tàacáisica, yéewanápiná
núalíacawa núalimá nuíbaidaca áibanái yeebáidaca Jesucristo
mamáalàacata Cristo irípiná itàacái, yéewacaténá iwasàaca
nuyamáacaalícáwa chái èeri irìcu. nía Dios yàasu yùuwichàacáisi
Iná càmita núalíawa càiríinácaalí íicha. 28 Picácué máiwitáise pía
nuwàwéeri náicha, yái nucáuca chái picalùniwa piùwidenái ìwalíisewa,
èeri irìcuírica, càmicaalí nucáuca ibatàa abé yàawiríapiná.
chènuníiséeri. 23 Máiní càulenáca Piùwidenái iicácaalícué
núalíacaténáwa càiríinácaalí pìidenìaca piùwichàanáwa
náicha nuwàwéeri numànica. Cristo irípiná matuíbanáiri iyú,
Nuínáidacaalíwa abéerita nùwaliwa, yásí náalíacawa amaléeri iyú
yá nuwàwa nuétácawa yéewanápiná nàuwichàanápinácawa càiripináta
nùyaca Cristo yáapicha chènuniré nabáyawaná ìwalíisewa. Càipiná
cayábacáiná cachàinica nulíni nacái Dios imàacacué píalíacawa
nùyáanáca néeni íicha èeriquéi. Jesucristo idéca iwasàacuéca pía
24 Quéwa, nuwàwalicaalícué pía, Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
yá núalíacawa iwàwacutácué 29 Dios idéca imànicuéca pirí yái
nùyaca píapicha chái èeri irìcu, cayábéerica Cristo ìwalíisená:

nuyúudàacaténácué pía. Dios imàacacué peebáidaca
25 Núalíacáináwa iwàwacutáanácué Cristo itàacái, càita nacái Dios
nuyúudàaca pía quiríta, íná yéewa imàacacué piùwichàacawa
nuebáidaca nuwàwalìcuísewa Cristo irípiná chái èeri irìcu,
nùyáanápinácué mamáalàacata peebáidacáinácué itàacái.
píapicha chái èeri irìcu 30 Píacué, núa nacái abédanamata
nuchàiniadacaténácué píiwitáise wamànica wàacawa ùwicái

peebáidacaténácué Jesucristo Dios irípiná. Càita wamànica
itàacái manuísíwata cachàiníwanái ùwicái: Wàuwichàacawa Cristo
mamáalàacata, casíimáiri iyú irípiná weebáidacáiná itàacái.
nacái. 26 Iná nùyapinácaalícué Bàaluité piicácuéca namànica
píapicha àniwa, yásí cáimiétaquéeri nulí báawéeri nùyacaalítécué
iyúpiná piicáca Cristo Jesús píapicha. Pidécuéca péemìaca
nùwalíisená, icùacáiná núa nuináwaná ìwali àniwa namànica
cayába. nulí báawéeri mamáalàacata chái.
27 Péemìacué abéeri wawàsi: Càita numànica nùacawa ùwicái
Máinícué iwàwacutáca pìyaca Dios irípiná.
FILIPENSES 2 514
yá nacái icamalánáwa
icànéerica mèlumèluíri iyú
La humillación y la chènuniré Dios yáapicha.
grandeza de Cristo Yáté Cristo Jesús imànica
2 Píacué nuénánáica, núalíacawa

Cristo idéca imichàidacuéca
píiwitáise, pidécuéca pichàiniadaca
yáawawa iyúwa Dios yàasu
wenàiwica íibaidacaténá
Dios irí, yá imusúacaté
piwàwawa nacái cáininácáinácué iicá èeri iyúwa wenàiwica.
Cristo iicáca pía. Núalíacawa nacái 8 Yèepunícatéwa iiná èeri
Espíritu Santo yàacawéeridacuéca irìcuíri yáapichawa, yá

pía. Càita nacái núalíacawa ìyacaté càide iyúwa càmíiri
piicáanácué áibanái ipualé, cachàini náicha canánama.
cáinináca piicácuéca nía Dios ichùulìacaté Cristo
nacái. 2 Iná yéewa píalimácué Jesús yéetáanápinátéwa, yá
casíimáica pimànica nuwàwa Cristo Jesús imànicaté càide
pimànicaalícué cài: Abédanamacué iyúwaté Dios ichùulìanáni.
píiwitáise píapichawáaca, Càmitaté yéetáwa càide
píacué macáita. Cáininácué iyúwa macái èeri mìnanái
piicáyacawa. Abédanamacué yéetáanáwa, néese
piwàwa píináidacawa, píibaidacué yùuwichàacaté yéetácáisi
cachàiníiri iyú Dios irípiná macáita máiníiri báawaca, báiri
pimanùbaca iyúwa. 3 Picácué pimàni nacái wenàiwica iicáca
piríwata cayábéeri yéewanápiná nanúacáináténi cruz ìwali
meedá caináwanácuéca pía càide iyúwa nanúaná
áibanái íicha; càita nacái picácué wenàiwica imàníirica
cáimacái piicáca píawawa. Néese ibáyawanáwa manuísíwata.
iwàwacutácué piicáca píawawa 9 Ináté idécanáamité Jesús
iyúwa càmíiri cachàini áibanái imichàacawa yéetácáisi

íicha. Picácué picutá cachàinicaténá íicha, yá Dios imàacacaté
pimànica píawawa áibanái Jesús ìyaca cáimiétacanéeri
íicha, néese piicá áibanái iyúwa iyú áibanái íicha canánama,
cayábéeyéi íiwitáise píicha. 4 Picácué yéewacaténá macáita yàaca
pimàni abéerita piríwata cayábéeri, Jesús iyéininá iyúwa Dios.
néese picutácué piyúudàacaténá 10 Càité Dios imànica Jesús irí
áibanái, pimànicaténácué nalí yéewanápiná macáita nàaca

cayábéeri. Jesús icàaluíniná, macáita
5 Píináidacuéwa càide iyúwaté níara ìyéeyéica chènuniré,
Cristo Jesús íináidáanáwa. nía nacái èeri irìcuíyéica,
6 Càité Cristo Jesús imànica: nía nacái yéetéeyéimicawa.
Ewitaté Dioscáanítani, Càipiná nàaca Jesús iyéininá
yái Cristo Jesúsca, Dioscáiná idéca imàacaca
càicáaníta càmitaté cachàinicani náicha
cachàini imànica canánama.
yáawawa áibanái íicha 11 Yá macáita nacàlidapiná
macáicaténáté yàaca Jesucristo ìwali

icàaluíniná càiride iyúwa Wáiwacalicani,
abéeri Dios inacáiri. cachàiníirica náicha
7 Néese iwàwacáináté imànica canánama icuèrica
càide iyúwaté Dios iwàwáaná, macáita. Càipiná
ínáté Cristo Jesús imàacaca nàaca Wáaniri Dios irí
íichawa ichàini manuíriwa, cayábéeri Jesucristo ìwali.
515 FILIPENSES 2
núalíacáináwa cawèníiricani
Los cristianos son como yái nuéwáidáanácuéca
luces en el mundo pía. Cawèníirica nacái yái
12 Iná píacué nuénánáica nuíbaidacaléca Dios irípiná.
cáininéeyéica nuicáca, càide 17 Péemìacué comparación:
iyúwacué peebáidáanáté Judíonái imàacacaalí pìrái ofrenda

nutàacái nùyacaalícué píapicha iyú Dios irípiná nàacaténá irí
bàaluité, càita nacái nuwàwacué cayábéeri, yá nàucùaca quíiréeri
peebáidaca nutàacái tài íiméeri uva ituní cáli íinatabàa iyúwa
iyú cachàiníwanái mamáalàacata sacrificio yéewacaténá cawèníiri
idècunitàacá nùyaca déeculé cachàiníwanái namànica nàasu
píichacué. Jesucristo idéca ofrendawa Dios irípiná. Càita
iwasàacuéca pía Dios yàasu nacái peebáidacuéca Jesucristo
yùuwichàacáisi íicha, íná itàacái, piùwichàacuécawa irípiná
píalimáidacué macái pichàini nacái. Yácatacué pìasu ofrenda
iyúwa pimàníinápinácué càide Dios irípiná. Uwé, cawàwanáta
iyúwa Dios iwàwáaná pìacaténácué Dios iwàwaca nuétácawa Cristo
iyéininá cáimiétaquéeri ìwali càide iyúwa sacrificio
iyú, ipíchanácué pimànica íiranámi imusúacaalíwa íicha
pibáyawanáwa. 13 Píalimápinácué cáli íinatabàa. Càita núalimácué
cài pimànica Dioscáiná idéca cawènica cachàiníwanái numànica
imàacacué pirí píiwitáise cayábéeri pìasu ofrendawa Dios irípiná, yái
yéewacaténácué piwàwaca peebáidáanácuéca Jesucristo
pimànica cayábéeri, Dios nacái itàacái, piùwichàanácuéwa irípiná
iyúudàacuéca pía pimànicaténácué nacái. Quéwa éwita nanúacaalí
càide iyúwa iwàwáaná. núa, càicáaníta casíimáica núa,
14 Picácué pitàaní lúasi iyú, nuyanídacawa píapichacué
picácué nacái pitàaní piríwáaca nacái. 18 Casíimáicué piwàwa,
chàinisíiri iyú, ìwalíise yái piyanídacuéwa nacái núapicha.
iwàwacutéericuéca pimànica,
néese píibaidacué Dios irípiná Timoteo y Epafrodito
píapichawáaca. 15 Pimànicué 19 WáiwacaliJesús iwàwacaalí
cài, yéewanápinácué canácata cài, yá nuwàwaca nubànùacuéca
áibanái yáaliméeri icháawàaca pìatalé Timoteo mesúnamáita
pibáyawaná, càmitacué nacái ipáchiacaténácué pía,
pucháiba píiwitáise. Dios nuwàwacáinácué icàlidaca nulí
yéenibecáinácué pía, íná pìyacué piináwaná ìwali casíimáicaténá
mabáyawanéeri iyú nèewi nuwàwa. 20 Yá nubànùacué pìatalé
níái èeri mìnanái báawéeyéica Timoteo canácáiná núapicha
íiwitáise, iméerèeyéicawa. áiba wenàiwica íináidéeriwa
Càicuéca píade chái èeri irìcu abédanamata núapicha,
iyúwa dùlupùta ipucuèyéicawa iyúudàacaténácué pía càide
catéeri irìcu, píalíacáinácué iyúwa nuwàwáaná. 21 Macáita
Dios ìwali. 16 Picàlidacué nalí yái níara áibanáica náináidacáitawa
báisíiri tàacáisica yéewanápiná nàasu wawàsi ìwaliwa. Càmita
nadènìaca nacáucawa càmíiri máiní nawàwa namànica càide
imáalàawa. Iná pimànicaalícué iyúwa Jesucristo iwàwáaná.
càide iyúwa nuéwáidáanácué 22 Quéwa píalíacuécawa Timoteo
pía, yá casíimáipináca iináwaná ìwali ìyaca machacàníiri

nuwàwa pìwalíisecué iyú, íibaida nacái Dios irípiná
Cristo yàanàacaalípiná núapicha, wacàlidacaténá Dios
FILIPENSES 2, 3 516
itàacái, yá Timoteo iyúudàaca núa cayábéerica càmíiricuéca píalimá

càide iyúwa asìali iyúudàacaalí pimànica nulí déeculécáinácué pía
yáaniriwa. 23 Iná nuwàwaca nuícha.
nubànùacani iicácaténácué pía,
idécanacáita núalíacawa càinácaalí Lo verdaderamente valioso
namàníinápiná nulí chái presonái
ibànaná irìcu. 24 Quéwa manuíca
nuínáidaca nuwàwawa Wáiwacali
3 Siùcade nuénánái casíimáicué
piwàwa Wáiwacali ìwali,
yàasu wenàiwicacáinácué pía. Yá
ìwali nùanápiná nuicácuéca pía casíimáica nuwàwa nutànàacuéca
caquialéta, Wáiwacali iwàwacaalí pirí àniwani càide iyúwa
numànica cài. nudéenácué nutànàacáwa piríni
25 Càita nacái nuínáidacawa iwàwacutácáinácué píalíacawa
iwàwacutáaná nubànùacuéca péemìaca cayábani. 2 Iná péemìacué
pìatalé wéenásàiri Epafrodito, cayábani: Piicácué píichawa
yái yeebáidéerica Jesucristo cayába níara báawéeyéica íiwitáise,
itàacái, íibaidéerica núapicha Dios yèepuníiyéicawa càide iyúwa
irípiná, wamànicaténá ùwicái íibaidacanacáiyéi Dios irí, quéwa
Satanás íipunita Jesucristo irípiná. namànicáita nabáyawanáwa
Bàaluité pibànùacatécué nùatalé meedá. Nachùulìaca càmíiyéi
yái Epafroditoca iyúudàanápináté judío yeebáidéeyéica Jesucristo
núa. 26 Máiní Epafrodito iwàwaca itàacái nadalúanápiná naináwa
iicácuéca pía macáita. Achúmaca circuncisión iyú càide iyúwa judío
iwàwa manuísíwata pìwalicué íiwitáise ìyáaná. 3 Picácué péemìa
péemìacáináté iináwaná nalí, wíacáiná Dios yàasunáisíwaca
ìwali iculúanátéwa. 27 Báisíta wía, wía yèeyéica Dios icàaluíniná
iculúacatéwa, batéwa nacái báisíiri iyú càide iyúwa Espíritu
yéetácawa, quéwa Dios iicácaté Santo imichàidáaná wáiwitáise. Yá
ipualé. Dios iicácaté nacái nupualé, casíimáica wàyaca abédanamata
íná càmitaté imàaca Epafrodito Cristo Jesús yáapicha. Càmita nacái
yéetácawa máinícáicha achúmaca cáimacái waicáca wíawawa ìwalíise
nuwàwa cachàiníwanái náicha yái wáaliméerica wamànica
macáita yái wawàsica imàaquéerica wachàini iyúwa. 4 Idécaalí Dios
achúmaca nuwàwa. 28 Iná máiní yàasu wenàiwicaca wía ìwalíise
cachàiníwanái nuwàwaca yái wamàníiricatá, yáté Dios yàasu
nubànùacuéca pìataléni caquialéta wenàiwicaca núa ráunamáita
casíimáicaténácué piwàwa piicáca áibanái íicha canánamatá,
àniwani. Piicácaalípinácué máinícáiná judíosíwaca núa.
Epafrodito ìyaca cayába siùca, 5 Namànicaté nulí circuncisión
yásí matuíbanáica nuwàwa. nudènìacaalíté ocho èeri, càide

29 Pitàidacué Epafrodito casíimáiri iyúwaté Dios ichùulìaná judíonái
iyú càiride iyúwa péenásàiri imànica nawàwalicaténáté Dios
yeebáidacáiná Wáiwacali itàacái; yàasu wenàiwicaca nía. Israelitaca
pìacué nacái náimiétacaná núa, Israel itaquérinámicáiná
càiripináta, cawinácaalí núa, Benjamín itaquénáinámi
cayábéeyéica íiwitáise càide iyúwa yéenáca núa, yái Israel ìirimicaté
Epafrodito ìyáaná. 30 Batéwaté íipidenéericaté Benjamín. Núacata
yéetácawa íibaidacáináté hebreosíwa, hebreosíwacáiná
cachàiníiri iyú Cristo irípiná. macáita nùawirináimica, càmíiyéité
Yùuwichàacatéwa cáalunáiri iyú icásàawa càmíiyéi israelita
iyúudàacaténáté núa, imànicaténáté yáapicha. Nutàaníca nacái
nulí cayábéeri píichawalínácué, yái hebreo itàacái iyú, càmitaté nacái
517 FILIPENSES 3
núuca nuíchawa israelita íiwitáise ìwalíise yái nuebáidáanáca Cristo.

nùyacaténáté iyúwa càmíiri 10 Máiní nuwàwaca núalíaca
israelita. Yá nuéwáidacatéwa Cristo ìwali, nudènìacaténá
Dios itàacái ìwali profeta Moisés ichàini nuwàwalìcu, yái
itànèericaté, yá fariseocaté núa chàinisi Cristo idènièrica
yeebáidéericaté manuísíwata càide imichàacáinátéwa yéetácáisi íicha,
iyúwa fariseonái yéewáidáaná, níái nùuwichàacaténáwa irípiná nacái
yeebáidéeyéica cachàiníiri iyúni nuebáidacáináni, àta
náicha canánama. 6 Máinícáináté nuíwitáise ìyacataléta càide
nuebáidacaté cachàiníiri iyú iyúwaté Cristo íiwitáise ìyáanáté
fariseonái yàasu tàacáisi, ínáté yéetácaalítéwa. 11 Càita nuwàwaca
nùuwichàidaca nùacawa níara nùyaca càide iyúwa Cristo ìyáanáté
yeebáidéeyéicaté Jesucristo numichàacaténáwa yéetácáisi íicha
itàacái. Nùyacaté machacàníiri càide iyúwaté Cristo icáucàanátéwa.
iyú càide iyúwa profeta Moisés
ichùulìanáté wàawirináimi, ínáté La lucha por llegar
canácata yáaliméeri icháawàaca a la meta
núa Moisés yàasu tàacáisi ìwalíise. 12 Càmitàacá macáita nuíwitáise
7 Bàaluité cawèníiricaté nulí ìya càide iyúwa Cristo Jesús
nuicáca macáita yái wawàsica íiwitáise ìyáaná. Càmitàacá nacái
quéwa siùcáisede caná iwèni mabáyawaná núa càide iyúwa
nulí nuicácani, núalíacáináwa Cristo ìyáaná. Quéwa núalimáida
càmita yéewa iwasàaca núa Dios nùacawa mamáalàacata nùyacaténá
yàasu yùuwichàacáisi íicha, néese càide iyúwa Cristo ìyáaná, yácáiná
nuwàwaca Cristo icùaca núa. Cristo Jesús idéca yeedáca núa
8 Càita nacái nuicáca macái wawàsi yàasu wenàiwicapináwa. 13 Píacué
càiride iyúwa canéeri iwèni íicha nuénánáica, núumacué pirí àniwa,
yái Nuíwacali Cristo Jesúsca, càmitàacá núalimá nùyaca càide
máinícáiná cawènica nuicácani, iyúwa Cristo ìyáaná. Néese cài
nuwàwa nacái núalíaca ìwali numànica: Numàacaca nuwàwawa
manuísíwata. Nuebáidacáináté íicha macáita yái numàníiricaté
Cristo, yáté yúucacawa nuícha bàaluité. Yá càmita quirínama
macáita yái wawàsi judío íiwitáise nuínáidacawa ìwali, néese
ìwalíirica. Siùcáisede nuicáca yái nuchàiniadaca nuíwitáisewa
wawàsica iyúwa náuquéerimi numànicaténá yái ìyéerica
wawàsi báawéeri nuwàwacáiná nupíchalé núalimáidáanápiná
nudènìaca Cristo Jesús macái nuchàini iyúwa nùyacaténá
Nuíwacalipináwa, nuwàwacáiná càide iyúwa Cristo ìyáaná.
nacái núalíaca nùacawa ìwali 14 Nuchàiniadaca nuíwitáisewa,
manuísíwata cachàiníwanái yá núalimáidaca nùacawa

mamáalàacata àta nùanàacataléta mamáalàacata macái nuchàini
yàatalé chènuniré. 9 Nuwàwa iyúwa nùyacaténá iyúwa Cristo
nacái nùyaca abédanamata Cristo ìyáaná càide iyúwa wenàiwica
yáapicha càiripináta. Núalíacawa ipìaníiricawa carrera ìwali
càmíiripiná mabáyawaná Dios ipìacaalíwa cachàiníiri iyú àta
iicáca núa ìwalíise yái numàníináca yàanàacataléta carrera yàasu
càide iyúwa itàacái íimáaná, yái imáalàacataléwa néré yeedácaténá
tàacáisi profeta Moisés itànèericaté iríwa cawèníiri premio. Càita nacái
Dios inùmalìcuíse; néese manuíca nùapinácaalíwa chènuniré, yá Dios
nuínáidaca nuwàwawa Dios ìwali imàacapiná nulí yái cawèníirica
mabáyawanáanápiná iicáca núa Dios imáidéerica wía weedáanápiná
FILIPENSES 3, 4 518
walíwa Cristo Jesús ìwalíise, wainá machawàaquéerica cayábéeri

weebáidacáiná itàacái. iyú ìyacaténá càide iyúwa iiná
15 Báisícaalícué cachàinica chènuníiséeri ìyáaná, icànéerica
píiwitáise Jesucristo ìwali mèlumèluíri iyú. Càipiná imànica
peebáidacaténácué itàacái tài ichàini iyúwa, idènìacáiná
íiméeri iyú, néese iwàwacutácué ichàiniwa icùacaténá macáita.
píináidacawa càide iyúwa
núumáanácué pirí. Iyacaalí abéeri Alégrense siempre
wawàsi píináidéericuécawa ìwali en el Señor
méetàuculé nuícha, yásí Dios
imàacacué píalíacawa nacái càide
iyúwa iwàwacutáanácué píalíacawa.
4 Iná peebáidacué Wáiwacali
tài íiméeri iyú, píacué
nuénánáica cáininéeyéica nuicáca.
16 Quéwa iwàwacutá wàyaca Máiní nuwàwaca nuicácuéca
machacàníiri iyú báisíiri tàacáisi pía àniwa. Píacué cáininéeyéica
ìwali càide iyúwa Dios imàacáaná nuicáca, píatacué isíimáidéeyéica
wáalíacawa. nuwàwa. Càicuéca píade iyúwa yái
17 Píacué nuénánáica, pimànicué cawèníirica Dios yèeripináca nulí
càide iyúwa nùyáaná. Piicáidacué píasáidacáinácué cawènica Dios
nalí níara wenàiwicaca ìyéeyéica iicáca yái nuíbaidacaléca irípiná.
càide iyúwaté wàyáanácué 2 Nusutáca wawàsi uícha úara
pèewibàa, wía apóstolca, Evodiaca, uícha nacái úara

píalíacaténácuéwa càinácaalí Síntiqueca abédanamáanápiná
iwàwacutáaná pìyaca. 18 Nudéca náiwitáise náapichawáaca
nucàlidacuéca piríni madécaná càide iyúwa abémisana
yàawiría, quéwa siùca nucàlidacué neebáidacáiná Wáiwacali
pirí àniwani nutuíyáa yáapichawa: itàacái. 3 Pía nacái íibaidéerica
Madécaná wenàiwica nacàlidaca Dios irípiná núapicha cayábéeri
naináwanáwa neebáidáanása iyú, nusutáca píicha wawàsi
Cristo itàacái báisíiri iyú, piwènúadáanápiná náiwitáise
quéwa nàuwideca namànica nalíwáaca, níara pucháiba inanáica
Cristo, canácáiná iwèni naicáca abédanamacaténá náiwitáise,
Cristo yéetáanácawa cruz nayúudàacáináté wamànica úwi
ìwali wáichawalíná. 19 Quéwa Dios irípiná wacàlidacaténáté
èeri imáalàacaalípináwa, yásí yái tàacáisi íiméerica Jesucristo
nàuwichàacawa càiripináta, níara iwasàaca wenàiwica Dios
báawéeyéica íiwitáise. Camùnica yàasu yùuwichàacáisi íicha,
nía, nayáaca nayáacaléwa máiní wáibaidacaalíté Dios irípiná
cadénama, namànicaténá càide Clemente yáapicha, áibanái
iyúwa natúra iwàwáaná meedá. yáapicha nacái idènièyéica
Yá cáimacáica naicáca níawawa íipidenáwa cuyàluta irìcu chènuniré,
nabáyawaná ìwaliwa, yái yái cuyàluta idènièrica náipidená
báawéerica namàníirica, yái wawàsi canánama wenàiwica Dios yèeyéica
iwàwacutéericuéca báica wamànica. icáuca càmíiri imáalàawa.
Náináidacawa mamáalàacata èeri 4 Casíimáicué piwàwa càiripináta
irìcuíri wawàsi ìwali. 20 Wía quéwa Wáiwacali ìwali. Yá núumacué pirí

wadènìaca wàasu cáliwa chènuniré. àniwani: ¡Casíimáicué piwàwa!
Wacùaca nacái Wáiwacali 5 Pimànicué áibanái irí éeréeri iyú
Jesucristo yàanàaca chènuníise, yéewacaténácué macái wenàiwica

yái iwasèerica wía Dios yàasu náalíacawa cayábéericuéca
yùuwichàacáisi íicha. 21 Néese píiwitáise. Mawiénica Wáiwacali
Wáiwacali Jesucristo iwàlisàidapiná yéenáiwaná yàanàacaténá àniwa.
519 FILIPENSES 4
6 Picácué achúma píináidáanícawa piwàwalicáinácué núa àniwa.
piwàwawa áiba wawàsi ìwali Núalíacawa càmitacué piimáichaté
càinácaalícué pichàbáanáwa, núa, néese càmitaté píalimácué
néese picàlidacué Dios irí macáita, piyúudàaca núa. 11 Nudènìaca
macái imanùbaca pisutácaalícué siùcade yái numáapuèrica, íná
píawawa Dios íicha. Pisutácué càmita nutànàa pirí cuyàluta
nacái íicha wawàsi. Pìacué pibànùanápinácué nulí ofrenda
nacái irí cayábéeri. 7 Yásí Dios àniwa, núacáiná nudéca
imàacacué matuíbanáica píiwitáise nuéwáidacawa casíimáinápiná
manuísíwata, manuísíwéeri nùyaca iyú càinácaalí nudènièrica.
cachàiníwanái mamáalàacata íicha 12 Aibaalí nùyaca catúulécanéeri
yái èeri mìnanái yáaliméerica iyú. Aibaalí nacái nùyaca càasuíri

yáalíacawa ìwali. Yá nacái Dios iyú. Nudéca nuéwáidacawa
icùapinácué piwàwa, píiwitáise matuíbanáicaténá nùyaca chái
nacái, pìyacáinácué abédanamata èeri irìcu càinácaalí nùyáaná,
Cristo Jesús yáapicha. éwita máapicaalí núa, càita nacái
nudènìacaalí cayába nuyáacaléwa,
Piensen en todo càita nacái nudènìacaalí madécaná
lo que es bueno nùasuwa, càita nacái canácaalí nulí
8 Néese, ìyaca abéeri wawàsi yái numáapuèrica. 13 Càinácaalí
quiríta nucàlidéeripinácué pirí iyú iwàwacutá nùyaca, núalimá
nuénánái: Píináidacuéwa macái nuìdenìaca macáita yácáiná
báisíiri tàacáisi ìwali. Píináidacué Cristo ichàiniadaca núa. 14 Quéwa,
nacáiwa macái cáimiétacanéeri pidécuéca pimànica nulí cayábéeri
wawàsi ìwali, píináidacuéwa ìwali manuísíwata pibànùacaalíté
nacái macáita yái iwàwacutéerica nulí plata, áiba wawàsi nacái
wamànica wàyacaténá machacàníiri numáapuèricaté.
iyú. Píináidacué nacáiwa macái 15 Bàaluité nucàlidacatécué
wawàsi ìwali càmíirica yáalimáida pirí yái tàacáisica íiméerica

wenàiwica imàníinápiná Jesucristo iwasàaca wenàiwica
ibáyawanáwa, càita nacái macái Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
wawàsi cayábéeri iicácanáwa, càita Néeseté nuèpùacawa pìasu cáli
nacái macái wawàsi cayábéeri íichacué, yáara Macedonia yàasu
iináwaná. Píináidacué nacáiwa cálica, nùacaténáté nucàlidaca
ìwali macái cayábéeri íiwitáaná, yái tàacáisica áibanái irí.
ìwali nacái macáita wacàlidéerica Píalíacuéwa nuèpùacaalítéwa
iináwaná cayábéericani. píichacué, píacué Filipos
9 Pimànicué càide iyúwaté ìyacàlená mìnanái yeebáidéeyéica
nuéwáidáanácué pía, càide iyúwa Jesucristo itàacái, yáté abétacué
nacái nùalàanácué pía. Pimànicué pía ibànuèricaté nulí plata,
nacái càide iyúwaté nucàlidáanácué áiba yàasusi nacái iyúwa
pirí, càide iyúwaté nacái ofrenda piyúudàacaténácué
piicáanácué numànica. Pimànicué núa, piwàwacáinácué pìaca
cài, yásí Dios yàacawéeridacuéca Dios irí cayábéeri ìwali yái
píawa, yái imàaquéerica nucàlidáanácuéca pirí itàacái.
matuíbanáica wáiwitáise. 16 Càita nacái ipíchawáiseté
nùacawa Macedonia yàasu

Ofrendas de los filipenses cáli íicha, idècunitàacá
para Pablo nùyaca Tesalónica ìyacàlená
10 Casíimáica nuwàwa néré, yáté pibànùacatécué
manuísíwata Wáiwacali ìwali nulí plata, áiba yàasusi nacái
FILIPENSES 4 520
iyúwa ofrenda máisibáwanái pimáapuèricuéca chái èeri irìcu,

yàawiría nudènìacaténáté píacué ìyéeyéica abédanamata
yái numáapuèrica. 17 Càmita Cristo Jesús yáapicha, Dios
nuínáidawa nùasu ìwaliwa idènìacáiná máiní manuísíwata
meedá nuedácaténá nulíwa cawèníiri chènuniré. 20 ¡Wàacué
nùasupináwa, néese nuwàwaca Wáaniri Dios iríwa cayábéeri
Dios imànicuéca pirí cayábéeri càiripináta! Báisíta, amén.
manuísíwata piyúudàacáinácué
núa. 18 Nudéca nuedáca macáita Saludos finales
yái pibànuèricatécué nulí, yá 21 Nuwàwali macáita níara Dios
nudènìaca cayábáwanái íicha yái yàasu wenàiwicaca ìyéeyéica
numáapuèrica. Pibànùacatécué néeni yeebáidéeyéica Jesucristo
nulí plata, áiba yàasusi nacái itàacái. Níái wéenánái ìyéeyéica
Epafrodito yáapicha, íná yéewa chái núapicha yeebáidéeyéica
nudènìaca cayábáwanái íicha Jesucristo itàacái nawàwalicué
yái numáapuèrica. Yái pìasu pía nacái. 22 Macáita níái Dios
ofrenda pibànuèricuéca nulí, yàasu wenàiwicaca ìyéeyéica chái
càicanide iyúwa pumèníiri isàni yàcalé, nía nacái íibaidéeyéica
neeméerica nàacaténá Dios emperador romanosàiri icapèerìcu
irí cayábéeri, yá casíimáica nawàwalicué pía nacái.
Dios iicácuéca yái pimàníirica 23 Yá nusutácué Wáiwacali
piyúudàacaténácué núa. 19 Iná Jesucristo íicha pirípinácué

Nucuèriná Dios imàacapinácué imàníinápinácué pirí cayábéeri
pirí manuísíwata macáita mawèníiri iyú macáita.
COLOSENSES
Jesucristo iwàwaca iwasàacuéca pía
Saludo Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
1 Núa Pablo, abéeri Jesucristo

yàasu apóstol, Jesucristo
ibànuèrica nucàlidacaténá
Yáté peebáidacuécani. 6 Yái báisíiri
tàacáisica áibanái icàlidéericatécué
pirí, idéca manùbéeyéi yéemìacani,
Jesucristo iináwaná ìwali yá neebáidacani macái cáli íinata.
wenàiwicanái irí càide iyúwa Yá macái wenàiwica íiwitáaná
Dios iwàwáaná. Nubànùacué pirí nèewi nàyaca abénaméeyéi
cuyàluta. Yái wéenásàiri Timoteo yeebáidéeyéica yái tàacáisi
yeebáidéerica Jesucristo itàacái càide iyúwacué peebáidáaná,
ìyaca núapicha, iwàwalicuéca pía bàaluitécáiná péemìacuéca
nacái. 2 Nutànàacué pirí cuyàluta cáinináca Dios iicácuéca pía
píacué wéenánáica, Dios yàasu báisíiri iyú. 7 Wéenásàiri
wenàiwicaca ìyéeyéica Colosas cáininéerica waicáca íipidenéerica
ìyacàlená irìcu yeebáidéeyéica Epafras, yéewáidacatécué pía
Cristo itàacái tài íiméeri iyú. báisíiri tàacáisi iyú. Yái Epafras
Nusutácué Wáaniri Dios íicha íibaidaca Dios irípiná wáapicha.
pirípinácué imàníinápinácué Yá siùcade Epafras íibaidaca
pirí cayábéeri mawèníiri iyú, mamáalàacata Cristo irípiná
imàacáanápinácué pìyaca cachàiníiri iyú. 8 Epafras idéca
matuíbanáiri iyú nacái. icàlidacuéca walí piináwaná
ìwali. Icàlidaca walí Espíritu
La oración de Pablo Santo idéca ichàiniadacuéca pía
por los creyentes cáininácaténácué piicáca wenàiwica
3 Macái imanùbaca wasutácaalí yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
Wáaniri Dios íicha pirípinácué, yái 9 Ináté wéemìacanacáitacué
Wáiwacali Jesucristo Yáanirica, piináwaná ìwali, yá càmita

yá wàaca irí cayábéeri pìwalicué. wayamáida wasutáca Dios íicha
4 Wadéca wéemìacuéca piináwaná pirípinácué imàacáanápinácué
ìwali peebáidacuéca Cristo Jesús píalíacawa càinácaalícué iwàwáaná
itàacái, cáininácué nacái piicáca pimànica, imàacáanápiná nacái
macáita Dios yàasu wenàiwica cáalíacáicuéca pía, cáiwitáisecaténá
yeebáidéeyéica Cristo Jesús nacái píalíacaténácuéwa
itàacái. 5 Píalimácuéca cáinináca cayábéeri ìwali báawéeri
piicáca nía píalíacáinácuéwa íichaná. 10 Dios imànicaalícué
pìyáanápiná chènuniré Dios pirí cài, yásí píalimácué pìyaca
yáapicha casíimáiri iyú. Pidécuéca càide iyúwa iwàwacutáaná
pidàbaca picùaca pìyáanápinácué Wáiwacali yàasu wenàiwica
néré péemìacáináté yái báisíiri imànica, pimànicaténácué
tàacáisi cayábéerica icàlidéerica mamáalàacata cayábéeri càide
521
COLOSENSES 1 522
iyúwa Wáiwacali iwàwáaná ángelnái icuèyéica yàasu cáliwa

wamànica, pimànicaténácué chènuníiséeyéi. Dios Iiri idàbacaté
píibaidacaléwa macái cayábéeri irípináwa macáita yái ìyéerica.
íiwitáaná Dios irípiná idècunitàacá 17 Cristo ìyacaté macái wawàsi
píalíacuécawa Dios ìwali cayábéeri ipíchawáise, yá siùca Cristo icùaca

iyú cachàiníwanái mamáalàacata. macáita namànicaténá càide iyúwa
11 Wasutácué Dios íicha nacái iwàwacutáaná namànica. 18 Cristo
pirípinácué ichàiniadáanápinácué nacái icùaca wía, ichùulìaca wía
pía íiwitáise chènuníiséeri iyúwa, nacái, wía yeebáidéeyéica itàacái.
yái icànéerica mèlumèluíri iyú. Càide iyúwa wenàiwica íiwitáise
Càitacué píalimá pìidenìaca macái ichùulìaná iináwa, càita nacái
wawàsi matuíbanáita, tài íiméeri wáiwitaca yái Cristoca, wíacáiná
iyú nacái. 12 Càita nacái píalimácué càica wíade iyúwa Cristo iiná chái
pìaca Wáaniri Dios irí cayábéeri èeri irìcu. Cristoca yái yèerica
casíimáiri iyú, yái màulenéericuéca macái wawàsi icáuca, imàacacaté
imànica pía cayábéeri iyú, nacái weebáidaca itàacái. Yácata
píacué yeebáidéeyéica Jesucristo yái idàbáanéericaté imichàacawa
itàacái, peedácaténácué piríwa yéetácáisi íicha. Iná Cristo icùaca
yái cawèníirica Dios yèeripináca macái wawàsi, cachàinicáiná
yàasu wenàiwicanái iríwa Dios íiwitáise, manuíri íiwitáise nacái
ìyacàle cacamaléeri irìcu. 13 Dios náicha macáita yái wawàsica
idéca iwasàaca wía Satanás Cristo imàníiricaté. 19 Dios
íiwitáise catéeri íicha, íná càmita íináidacatéwa iwàwáaná íiwitáise
quirínama Satanás idacùa manuíri ìyaca Cristo iwàwalìcu
wáiwitáise; Dios idéca imàacaca máiní manuísíwata. 20 Dios
Iiriwa icùanápiná wía, yái Iirica iwàwacaté nacái Cristo yéetácawa
cáininéerica Dios iicáca. 14 Yái Dios wáichawalíná cruz ìwali, ipíchaná
Iirica yéetácatéwa wáichawalíná, wàuwichàacawa Dios yàasu
ipíchaná Dios yùuwichàidaca wía yùuwichàacáisi iyú wabáyawaná
wabáyawaná ìwalíisewa. Càita ìwalíisewa. Yáté Cristo íiraná
Dios Iiri idéca iwasàaca wía íiraná imusúacatéwa íicha cruz ìwali.
iyúwa Dios yàasu yùuwichàacáisi Càité Dios iwàwaca imànica
íicha. Iná Dios imàacaca yéewacaténá cayábaca iicáca macái
iwàwawa wabáyawaná íicha, wía wawàsi, níái macáita ìyéeyéica
yeebáidéeyéica Dios Iiri itàacái. chái èeri irìcu, nía nacái ìyéeyéica
chènuníiséeri cáli íinata.
La paz con Dios por medio 21 Quéechatécáwa càmitacué
de la muerte de Cristo Dios yàasu wenàiwica pía, iyúwa
15 Càmita wáalimá waicáca canéeyéi yàasu cáli. Bàaluité Dios
Dios watuí iyúwa, quéwa yái yùuwidecuéca pía manuísíwata,
Cristo, yácata Dios yéenáiwaná pimànicáinátécué pibáyawanáwa.
wáaliméerica waicáca. Yácata Dios 22 Quéwacué Dios idéca cayábaca
Iirica, ìyéericaté ipíchawáiseté iicácuéca píiwitáise imàacacáináté

idàbacawa macáita yái ìyéerica. iwàwawa pibáyawaná íicha, Cristo
16 Dios imàacacaté Iiri idàbaca yùuwichàacáináté yéetácáisi
macáita yái ìyéerica, macáita iiná yáapichawa, yái iiná
ìyéerica capìraléeri cáli íinata, èeri irìcuírica. Dios idéca cài
chái èeri irìcu nacái. Idàbacaté imànicuéca pirí itécaténácué pía
macáita yái waiquéerica, yá nacái ibàlùadáanápinácué pía íipunitawa,
càmíiricáwa wáalimá waicáca. masaquèeyéipiná íiwitáise,
Dios Iiri idàbacaté macáita mabáyawanéeri iyú nacái.
523 COLOSENSES 1, 2
23 Quéwa piwàwacaalícué pìyaca Dios iwàwacatécué imàacaca
Dios yáapicha, iwàwacutácué píalíacawa ìwali yái tàacáisi
peebáidaca Jesucristo itàacái tài máiníiri cayábaca, máiníiri nacái
íiméeri iyú mamáalàacata. Picácué cawènica, Dios ibèericaté áibanái
piméyáa picùaca Jesucristo íicha. Yácata yái tàacáisica: Dios
iwasàanápiná píawa Dios yàasu idéca imàacacué Cristo ìyaca
yùuwichàacáisi íicha, néese piwàwalìcu, píalíacaténácuéwa
peebáidacué mamáalàacata càide pìyáanápiná chènuniré Dios
iyúwa nacàlidáanátécué pirí yáapicha, cáimiétacanéeri
cayábéeri tàacáisi. Yácata tàacáisi iyú, mèlumèluíripiná picamalá
madécaná wenàiwica íiwitáaná yáapichawa.
yéemièrica macái cáli íinata. Núa 28 Wía apóstolca, wacàlidaca
nacái Pablo, nudéca nucàlidaca Cristo itàacái wenàiwicanái irí.

wenàiwicanái iríni. Wàalàaca nía éeréeri iyú macái
wenàiwica íiwitáaná. Wéewáida
Pablo encargado de nacái macái wenàiwicanái
servir a la iglesia macáita Dios yáalíacái iyú
24 Siùca casíimáica nuwàwa náalíacaténá néemìaca cayábani,
nùuwichàacawa chái càinácaalí íimáaná wawàwacáiná
presoíyéi ibànalìcu ìwalíise wabàlùadaca nía Dios íipunita
yái nucàlidáanácuéca pirí cachàiníiyéi íiwitáise Cristo
Jesucristo iináwaná, madécaná ìwali. 29 Iná nuíbaidaca Dios
áibanái wenàiwica irí nacái, irípiná cachàiníiri iyú macái
nuwàwacáiná núasáidaca nuchàini iyúwa, yái chàinisi Cristo
áibanái irí càinácaalíté Cristo imàaquéerica nulí.
yùuwichàanáwa náichawalíná
imàacacaténá yàasu wenàiwicaca
nía, cawinácaalí yeebáidéeyéica
2 Nuwàwacué píalíacawa
nusutácué Dios íicha pirípiná
manuísíwata, píacué Colosas
itàacái, ìyéeyéipiná càiwade ìyacàlená mìnanáica. Càita nacái
iyúwa Cristo iiná ìyéerica chái nusutáca Dios íicha nalípiná níara
èeri irìcu. 25 Dios idéca ichùulìaca Laodicea ìyacàlená mìnanáica,
nuíbaidáanápinácué pirí, píacué macáita nacái yeebáidéeyéica
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, Jesucristo itàacái, càmíiyéicáwa
nuyúudàacaténácué pía. Dios iicá núa. 2 Nusutácué Dios
ichùulìacaté núa nucàlidáanápiná íicha pirípiná canánama Dios
itàacái wenàiwicanái irí, quéwa ichàiniadáanápinácué piwàwa,
iwàwacutáca nucàlidaca itàacái yéewanápiná nacái cáinináca
macáita, àta yái tàacáisi Dios piicáyacacawa abédanamata.
ibèericaté wenàiwicanái íicha. Nusutácué Dios íicha nacái
26 Bàaluitésíwa, èeri ipíchawáiseté, imàacáanápinácué píalíacawa
néenialíté Dios ibàacaté yái tàacáisi manuísíwata Cristo ìwali. Yái
macái ángelnái íicha. Néeseté Jesucristoca, yácata tàacáisi
idécanáami idàbaca wenàiwicanái, Dios ibèericaté wenàiwicanái
yáté ibàaca náichani nacái, yái íicha, quéwa siùca Dios imàacaca
tàacáisica. Iná madécaná mil wáalíacawa Jesucristo ìwali. 3 Dios
camuí Dios idàbacatáiseté èeri iwàwa wáalíacawa Cristo ìwali,
àta siùca nacáide, idéca ibàaca yácáiná Cristo idènìaca macáisíwata
yái tàacáisica wenàiwicanái Dios yáalíacái, máiní cayábéerica.
íicha. Quéwa siùca Dios imàacaca Iná wáalíacaalíwa Cristo ìwali,
yàasu wenàiwicanái yáalíacawa yásí imàaca wáalíacawa macái
ìwali. 27 Píacué càmíiyéica judío, wawàsi ìwali Dios iwàwéerica
COLOSENSES 2 524
wáalíacawa ìwali. 4 Núumacué pirí piwàwa pìyacáinácué abédanamata

cài ipíchanácué nachìwáidaca pía Cristo yáapicha, yái Cristo
cachìwéeri tàacáisi iyú casíimáirica ichùulièrica macái ángelnái
wenàiwicanái yéemìaca, níái íiwitáaná, demonionái nacái,
càmíiyéica yáalía Dios ìwali. macáita icuèyéica yàasu cáliwa
5 Ewitacué canácáaníta núa píapicha chènuníiséeyéi, chái èeri irìcu nacái.
siùca, càicáanítacué nuwàwali pía Iná cachàiníirica náicha canánama
mamáalàacata càide iyúwa nùyaca yái Cristoca. 11 Péemìacué
nacáicaalícué píapicha. comparación: Dios ichùulìacaté
Yá casíimáica nuwàwa nuémìacué judíonái namàníinápináté
piináwaná ìwali abédanamacué circuncisión néenibe asìanái
píiwitáise píapichawáaca iríwa nawàwalicaténáté Dios
pìyacaténácué machacàníiri iyú yàasunáica nía. Yái circuncisión
Dios iicápiná, peebáidáanácué íimáanáca càicanide iyúwa Dios
nacái Cristo itàacái tài íiméeri iyú. idéca nacáicaalí idalúaca náicha
náiwitáise cabáyawanéeri. Càité
La nueva vida en Cristo Dios iwàwaca judíonái imànica
6 Pidécuéca peebáidaca Wáiwacali àta Cristo yàanàacatalétaté. Siùca
Jesucristo iwasàanápinácué pía Dios pìyacáinácué abédanamata
yàasu yùuwichàacáisi íicha, íná Cristo yáapicha, íná Cristo idéca
iwàwacutácué pìyaca abédanamata ichuìdacuéca píicha píiwitáise
Wáiwacali yáapicha. 7 Càide iyúwa cabáyawanéeri càide iyúwa
manuíri àicu ipìchu ibàlùacaalíwa idéca nacáicaalí idalúacuéca
depuíwalé cáli irìcu, yá canácata píicha báawéeri. Càitacué Cristo
yáaliméeri iwatàacani, càita yáasáidaca yàasu wenàiwicaca
nacái iwàwacutácué peebáidaca pía. 12 Càita nacái íimáaná
Jesucristo itàacái mamáalàacata yái pibautizáanácuécawa:
tài íiméeri iyú càide iyúwatécué Quéechatécué piricùacaalítéwa úni
néewáidáaná pía. Pìacué nacái yáaculé, yá píasáidacatécué Cristo
cayábéeri Dios irí mamáalàacata. idéca ichuìdacuéca pibáyawaná
8 Piicácué píichawa cayába machawàacacaténácué pibáyawaná
ipíchanácué áibanái iwènúadacuéca iyúwa yéetéerimiwa. Iná càicatécué
píiwitáise báisíiri tàacáisi íicha píade iyúwa yéetéeyéimiwa
nawàwacáiná nachìwáidacuéca Cristo yáapicha càliculìi irìcu,
pía nàasu cachìwéeri tàacáisi piricùacaalítécuéwa úni yáaculé.
iyúwa. Càmita nacàlida Cristo Néese pimichàacaalítécuéwa
itàacái, càmita nacái Cristo iyúudàa úni yáacuíse, yáté píasáidacuéca
nía. Néese nacàlidacáita meedá pidàbacaté pìyaca picáuca wàlisài
càide iyúwa èeri mìnanái íiwitáise yáapichawa càide iyúwa pidéca
íimáaná, yá nacái nàawirináimi nacáicaalícué pimichàacawa
yàasu tàacáisica. Nacàlida nacái yéetácáisi íicha Cristo yáapicha,
demonionái yàasu tàacáisi, níara peebáidacáináté cachàiníirica Dios
demonio ichùulièyéica èeri íiwitáise, yái imichàidéericaté
mìnanái íiwitáise namànicaténá Cristo yéetácáisi íicha. 13 Bàaluité
nabáyawanáwa. càicuéca píiwitáise iyúwa
9 Picácué péemìa cachìwéeyéi yéetéeyéimiwa, pimànicáinátécué
irí yácáiná yái Cristoca, yácata pibáyawanáwa. Ináté càmitacué
abéerita wenàiwica idènièrica píalimá pimànica cayábéeri càide
macáita Dios íiwitáise cachàiníiri iyúwa yéetéerimiwa càmíiná
manuísíwata. 10 Dios íiwitáise yáalimá imànica cayábéeri,
cachàiníiri idéca ipuníadacuéca píiwitáise cabáyawanéeri
525 COLOSENSES 2
idacùacáinátécué pía. Quéwa Dios nacái yái càmíinácuéca pimàni

idéca cáuca imànicuéca píiwitáise judíonái yàasu manuíri culto
pìyacáinácué abédanamata Cristo macái camuí imanùbaca,
yáapicha. Dios idéca imàacaca macái quéeri imanùbaca nacái,
iwàwawa macáita wabáyawaná macái semana imanùbaca
íicha, ìwalíise yái Cristo nacái, sábado irìcu, judíonái
yéetáanácawa wáichawalíná. iyamáidacatáicawa. 17 Bàaluité
14 Bàaluité càmita wamàni càide Dios ichùulìacaté israelitanái
iyúwaté Dios ichùulìaná wamànica namàníinápináté macáita yái
imàacacaalíté itàacáiwa profeta wawàsica náináidacaténátéwa
Moisés irí. Ináté yái tàacáisi ìwali nacuèrinápináca Dios
icháawàacaté waináwaná ibànuèripináté nalí, yái Cristoca.
ìwali. Dios itàacái íimacaté Quéwa Cristo yàanàacaté aléi èeri
iwàwacutáanáté wàuwichàacawa irìculé, íná càmita iwàwacutá
wabáyawaná ichùulìacawa. Yái wamànica wàacawa quirínama
yùuwichàacáisica càicanide yái wawàsica iyúwa áibanái
iyúwa wamawènìacále manuíri cachìwéeyéi náimáanácué pirí siùca.
iwàwacutéerica wapáyaidaca 18 Péemìacaalícué cachìwéeyéi
wáichawa càiripináta càmicáináté irí, yásí nachìwáidacué píawa;

wáalimá wamànica macáita picácué péemìa nacháawàaná
machacàníiri iyú càide iyúwa piináwaná ìwali. Càita nacàlidaca
Dios itàacái íimáaná. Quéwa Dios nèepunícawa nàasu tàacáisi
idéca imáalàidaca wáicha yái cachìwéeriwa: Náimaca
wamawènìacáleca imàacacáináté iwàwacutáanása wàyaca máiní
iwàwawa wabáyawaná íicha catúulécanéeri iyú, wamàacáanása
Cristo yéetácáinátéwa cruz nacái wáichawa wayáacaléwa
ìwali wáichawalíná. Iná càmita cayábáanápinása Dios iicáca wía.
iwàwacutá wàuwichàacawa Náimaca nacái iwàwacutáanása
càiripináta wabáyawaná wàaca ángelnái icàaluíniná,
ichùulìacawa. Dios idéca iwasàaca wasutáanása náicha wawàsi
wía íicha. 15 Cristo yéetácáinátéwa natàaníinápiná wawicáu Dios
cruz ìwali wáichawalíná, yáté yáapicha, cachìwéeyéi íimacáiná
Dios imawènìadaca demonionái càmitasa Dios iwàwa yéemìaca
ichàini, níara demonio wasutáaná íicha. Nacàlidaca
íiwacanánáica ichùulièyéica èeri nachìwawa nacái naicácasa
mìnanái íiwitáise. Yá Dios yéenáiwanási nacáiri Dios néeséeri.
ibáiniadaca nía macàaluínináta Yá nacái máiní cáimacáica
macái chènuníiséeyéi iicápiná. Yá naicáca níawawa manuísíwata
nacái Dios imàacaca Cristo itéca náiwitáise èeri irìcuíri ìwalíisewa.
yáamíisewa demonio íiwacanánái 19 Càmita nàya abédanamata
presoíri iyú, càide iyúwa cachàiníiri Cristo yáapicha, yái icuèrica wía,
úwi íiwacaliná itécaalí yáamíisewa wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái.
yùuwidenáiwa idécanáami úwi Cristo ichùulìaca wía càide iyúwa
íiwacaliná imawènìadaca nía. wenàiwica íiwitáise ichùulìaná
iináwa, wíacáiná càica wíade
Busquen las cosas que iyúwa Cristo iiná ìyéerica chái èeri
son del cielo irìcu. Cristo ichàiniadaca wawàwa,
16 Iná càmitacué iwàwacutá imàacacué nacái abédanamata
péemìaca nalí níara áibanái wáiwitáise wáapichawáaca
icháawèeyéica piináwaná ìwali wamànicaténá càide iyúwa Dios
piyáacalé ìwalíisewa, ìwalíise iwàwáaná.
COLOSENSES 2, 3 526
20 Pìyacáinácué abédanamata càide iyúwa Cristo ichùulìaná
Cristo yáapicha, yái yéetéericatéwa pía peedácaténácué piríwa yái
píichawalínácué, íná yéewa cayábéeri cawèníirica ìyéerica
càicuéca píade iyúwa wenàiwica chènuniré, Cristo ìyacataléca
yéetéericatéwa Cristo yáapicha yáawinacawa Dios yéewápuwáise
demonionái íicha, níara demonio icùacaténá macáita Dios
ichùulièyéica èeri mìnanái yáapicha. 2 Píináidacuéwa ìwali
íiwitáise. Iná càmitacué quirínama yái cawèníiri ìyéerica chènuniré
iwàwacutá pìyaca càide iyúwa peedéeripinácuéca piríwa
èeri mìnanái íiwitáise iyáaná. áibaalípiná. Picácué píináidawa
Càmitacué iwàwacutá peebáidaca mamáalàacata ìwali yái èeri
iyúwa cachìwéeyéi ichùulìanácué irìcuírica. 3 Càicuéca píade iyúwa
pía. 21 Càita nacàlidaca nachìwawa wenàiwica yéetéeyéicatéwa
cayábáanápinásacué Dios iicáca Cristo yáapicha. Càide iyúwa
pía. Náimaca: “Picácué pidunùa yéetéerimiwa càmíiná íináidawa
yái wawàsi ìwali; picácué piyáa yái quirínama èeri irìcuíri ìwali,
yàacàsica; picácué peedáni picáapi càita nacái picácué píináidawa
irìculéwa”, náimaca. 22 Macáita yái mamáalàacata èeri yàasu
tàacáisica nacàlidacáita wawàsi wawàsi ìwali. Cristo, yái ìyéerica
ìwali imáalèeripinácawa, íná càmita abédanamata Dios yáapicha,
iwàwacutá wéemìaca nàasu tàacáisi icùaca ìyaca picáuca càmíiri
irí, Dios imànicáináté yàacàsi imáalàawa Dios irípiná ibàacanéeri
wayáapiná. Níara cachìwéeyéica iyú áibanái èeri mìnanái íicha.
nachùulìaca wenàiwica, néewáidaca 4 Pìyacáinácué abédanamata Cristo
nacái nía èeri mìnanái yàasu yáapicha, íná abéericata Cristo

tàacáisi iyú. 23 Báisíta madécaná yái yèericuéca picáuca càmíiri
wenàiwica iyúunáidaca cáalíacáica imáalàawa. Aibaalípiná Cristo
nía cawinácaalí yeebáidéeyéica yàanàapiná àniwa, yásí pìyapinácué
cachìwéeyéi itàacái, áibanáicáiná icamaláná mèlumèluíri irìcu Cristo
nayúunáidaca náalimáaná nàaca yáapicha, picùapiná macáita Cristo
Dios icàaluíniná cayábéeri iyú yáapicha, yái ìyéerica chènuniré
cachàiníwanái náicha canánama máiníiri cáimiétaquéeri iyú naicáca,
namànicaalícáita càulenéeri icùacáiná macáita.
wawàsi, nàyacaalí nacái máiní
catúulécanéeri iyú, namàacacaalí La vida antigua y la vida nueva
náichawa nayáacaléwa, 5 Aibaalípiná pìyapinácué
nàuwichàidacaalí nacái naináwa Cristo yáapicha chènuniré, íná

báawanama. Quéwa macáita yái siùca chái èeri irìcu pimànicué
canéeri iwèni wawàsica càmita ùwicái cachàiníiri iyú íipunita
iyúudàa wía wadacùacaténá yái píiwitáise bàaluisàimica,
wáichawa wáiwitáise báawéerica, yái ichùulièricuéca pimànica
yái ichùulièrica wamàníinápiná pibáyawanáwa mamáalàacata:
wabáyawanáwa. Picácué piimá áiba yáapicha
3 Iná pìyacáinácué abédanamata

Cristo yáapicha, yái
imichèericatéwa yéetácáisi íicha,
càmíirica pinìrisíwa, càmíichúaca
nacái píinusíwa. Picácué pimàni
báawéeri piiná iyúwa, yái
íná siùca pìyacuéca picáuca wàlisài wawàsi càmíirica Dios ibatàa
yáapichawa, càide iyúwa pidéca wenàiwica imànica. Picácué nacái
nacáicaalícué pimichàacawa pimàni càide iyúwa píiwitáise
Cristo yáapicha yéetácáisi íicha. báawéeri iwàwáaná pimànica.
Iná iwàwacutácué pimànica Picácué piwàwa peedáca piríwa
527 COLOSENSES 3
mamáalàacata macái wawàsi macáita wamànica: Iwàwacutá

cawèníiri. Cáininácaalícué piicáca wadènìaca Wáiwacaliwa abéerita
cawèníiri wawàsi, yá pìacuéca macáita, yái Cristoca. Yá nacái
èeri irìcuíri wawàsi icàaluíniná Cristo ìyaca wawàwalìcu macáita.
Dios íicha, íná pimànicuéca càide 12 Cáinináca Dios iicácuéca
iyúwa wenàiwica yèeyéica ídolo pía. Dios idéca yeedáca pía yàasu
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná wenàiwicacaténácué pía. Iná
Dios íicha. 6 Cawinácaalí pìyacué machacàníiri iyú. Piicácué
imàníiyéica cài nàuwichàapinácawa áibanái itúulécaná báisíiri iyú.
manuísíwata áibaalípiná Dios Pimànicué áibanái irí cayábéeri.
yàasu yùuwichàacáisi caiyéininéeri Picácué cachàini piicá píawawa
yàanàapinácaalí nàwali, áibanái íicha, néese iwàwacutácué
càmicáiná neebáida Dios itàacái. piicáca áibanái iyúwa
7 Càitécué pimànica bàaluité cachàiníiyéica píicha. Pìidenìacué
píináidacáinátécuéwa ìwali yái piùwichàanáwa matuíbanáiri
èeri irìcuírica. 8 Quéwa siùca iyú áibanái imànicaalícué
pimàacacué píichawa macáita pirí báawéeri. 13 Aibacaalí
yái báawéerica. Picácué calúa péenácué imàni pirí báawéeri, yá
píiwitáise, càita nacái picácué calúa pìidenìacuéni, néese pimàacacué
pía ráunamáita. Picácué báawa piwàwawa íicha, yái báawéerica
piicáca áibanái. Picácué picuísa imàníiricuéca pirí. Càide iyúwa
píichawa áibanái, càita nacái Wáiwacali imàacáanátécué
picácué pitàaní nàwali báawéeri iwàwawa pibáyawaná íicha, càita
iyú. Picácué pitàaní casaquèeri nacái pimàacacué piwàwawa
tàacáisi iyú. 9 Piwènúacatécuéwa íicha yái báawéerica áiba péená
píiwitáise bàaluisàimi íichawa, imàníiricuéca pirí. 14 Iyaca
íicha nacái yái báawéerica abéeri wawàsi cachàiníiri náicha
pimàníiricatécué ipíchawáiseté canánama, yái cáinináanáca
peebáidaca Jesucristo itàacái, waicáyacacawa. Cáininácaalí
íná picácué picàlida pichìwawa waicáyacacawa, yásí abédanamata
piríwáaca. 10 Siùcade pidènìacuéca wáiwitáise wáapichawáaca
wàlisài píiwitáisewa ìyéerica manuísíwata. 15 Pimàacacué Cristo
càide iyúwa wàlisài wenàiwica. Yá iyúudàaca pía pìyacaténácué
píiwitáisecué wàlisài idàwinàacawa matuíbanáiri iyú píapichawáaca
yàacawa Dios íiwitáise inacáiripiná, yácáiná Dios imáidacatécué pía
yéewanápinácué píalíacawa cayába abédanamacaténácué píiwitáise
Dios ìwali, yái Dios idàbéericatécué píapichawáaca càide iyúwa Cristo
pía. 11 Weebáidacaalí Cristo itàacái, iiná ìyéerica chái èeri irìcu. Pìacué
yá cayábaca Dios iicáca wía macáita Dios irí cayábéeri ìwali macáita yái
abédanamata, Cristo ìwalíise, cayábéerica Dios imàníiricuéca pirí.
judíocaalí wía, càmíiyéicaalí 16 Píináidacuéwa mamáalàacata
judío wía nacái, imàníiyéicaalí Cristo itàacái ìwali

circuncisión wía nacái, piwàwalìcuísewa píalíacaténácué
càmíiyéicaalí imàni circuncisión péemìaca manuísíwatani.
nacái wía, yàanèeyéicaalí áiba Péewáidáyacacuéwa Dios yáalíacái
cáli néese wía nacái, càmíiyéicaalí iyú. Pichàiniadacué piwàwawáaca
yáalía wía nacái, áibanái yàasu nacái cáalíacáiri iyú. Picántàacué
wenàiwicacaalí wía nacái, cachàiníiri iyú pìacaténácué Dios
íibaidéeyéica mawèníiri iyú, irí cayábéeri. Picántàacué Dios
náiwacanánáicaalí wía nacái. Iyaca irí salmos iyú, himnos iyú nacái,
abéerita wawàsi iwàwacutéeri canciones iyú nacái, iyúwa Espíritu
COLOSENSES 3, 4 528
Santo iyúudàanácué picántàaca. cawèníiri yéenáwa yàacaténácué

17 Càinácaalícué wawàsi pimàni, piwèni áibaalípiná pìanàacaalícué
càinácaalícué nacái picàlida, chènuniré, píibaidacáinácué Cristo
pimànicué macáita Wáiwacali Jesús irípiná, yái Píiwacalisíwacué
íipidená ìwali, píasáidacaténácué abéerita. 25 Quéwa cawinácaalí
íiwitáise áibanái irí. Pìacué Wáaniri imàníirica ibáyawanáwa, Dios
Dios irí cayábéeri nacái Wáiwacali ipáyaidapináni yùuwichàacáisi iyú,
Jesús íipidená ìwali. ìwalíise yái báawéerica imàníirica,
càmicáiná Dios iicá áiba wenàiwica
Deberes sociales del cristiano íiwitáaná iyúwa cayábéeri áibanái
18 Píacué inanái canìríiyéica, íicha, néese iicáca macái wenàiwica
peebáidacué pinìri itàacáiwa, abédanamata.
yácáiná cawinácaalí inanái
yeebáidéechúaca Wáiwacali itàacái
iwàwacutá umànica càide iyúwa
4 Píacué náiwacanánái
iwàwacutácué picùaca
pìasu wenàiwicawa machacàníiri
ùacawéeri ichùulìaná úa. 19 Píacué iyú. Picácué piùwichàida nía
asìanái cáinuíyéica, cáininácué máiwitáiséeri iyú, néese
piicáca píinuwa, pimànicué ulí pimànicué nalí cáalíacáiri iyú.
cayábéeri. Picácué piùwichàida úa. Piwàwalicué pidènìaca Píiwacaliwa
Picácué nacái pitàaní ulí ipisíiri chènuníiséeri. Yá áibaalípiná
tàacáisi iyú. iwàwacutácué picàlidaca
20 Píacué sùmanáica, peebáidacué piináwanáwa irí càinácaalícué
pisèenái itàacáiwa macáita cayábéeri, báawéeri nacái
casíimáicáiná Wáiwacali iicácué pimàníirica chái èeri irìcu.
pimàni cài. 21 Píacué asìanái 2 Píacué wéenánáica, picácué
quéenibéeyéica, picácué píalimáida piméyáawa pisutáca píawawa Dios

piicáwa péenibenáiwa àta íicha. Néese pisutácué píawawa
calúacataléta náiwitáise, ipíchaná Dios íicha manuísíwata. Yá pìacué
achúmaca nawàwa manuísíwata, Dios irí cayábéeri. 3 Pisutácué
yá càmita quirínama neebáidacué nacái Wáiwacali íicha walípiná
pitàacái. imàacáanápiná wacàlidaca yái
22 Píacué áibanái yàasu cayábéeri tàacáisica áibanái irí
wenàiwicaca, íibaidéeyéica mamáalàacata, wacàlidacaténá
mawèníiri iyú píiwacali iríwa, nacái nalí yái tàacáisi càmíiricaté
pimànicué macáita càide iyúwa wenàiwica yáalía ìwali, yái tàacáisi
píiwacali ichùulìaná pía chái èeri íiméerica Cristo iwasàaca càmíiyéi
irìcu. Pimànicué cayábani yái judío Dios yàasu yùuwichàacáisi
píibaidacalécawa, càmíirica abéta íicha. Iná pisutácué Dios íicha
píiwacali iicáidacaalícué pirí, nulípiná ipíchaná cáaluca núa,
cayábacaténácáita iicácué nùyacáiná siùca chái presoíyéi
pía meedá, néese píibaidacué ibànalìcu nucàlidacáiná yái
cayába càiripináta píiwitáise tàacáisica wenàiwicanái irí.
cayábéeri yáapichawa báisíiri 4 Pisutácué nulí Dios amalácaténá
iyú, píasáidacaténácué pìaca Dios numànica nalí yái tàacáisica

icàaluíniná. 23 Cawinácaalícué yéewanápiná náalíaca néemìacani,
pimàni, pimànicué cayábani càinácaalí íimáaná.
casíimáiri iyú càide iyúwacué 5 Piicácué píichawa cayába,
píibaidaca nacáicaalí Wáiwacali pimànicué cáalíacáiri iyú,

irí, càmíirica wenàiwica irí meedá. iwàwacutácaalícué pimànica
24 Càicué pimàni píalíacáinácuéwa wawàsi nèewi níara áibanái
Wáiwacali yàanápinácué pirí yàasu càmíiyéica yeebáida Jesucristo
529 COLOSENSES 4
itàacái. Càicaalínácaalícué píalimá nacái pía. Yá mamáalàacata

picàlidaca nalí Wáiwacali iináwaná isutácuéca Dios íicha pirípinácué
ìwali, yá picàlidacué nalíni. manuísíwata cachàinicaténácué
6 Iwàwacutácué pitàaníca éeréeri píiwitáise Jesucristo ìwali,
iyú càiripináta, cáiwitáiséeri iyú pimàacáanápinácué píawawa
nacái. Iwàwacutácué píalíaca nacái Dios irí pimànicaténácué
picàlidaca machacàníiri iyú nalíni, càide iyúwa Dios iwàwáaná.
macáita cawinácaalí wenàiwica 13 Núalíacawa Epafras isutácué
isutéeyéica yéemìawa pía. Dios íicha pirípinácué manuísíwata,

càita nacái Epafras isutáca Dios
Saludos finales íicha nalípiná níara Laodicea
7 Wéenásàiri cáininéerica waicáca ìyacàlená mìnanáica, Hierápolis
íipidenéerica Tíquico icàlidapinácué ìyacàlená mìnanáica nacái.
piríwa macáita nuináwaná. Tíquico 14 Lucas nacái yái cadepìacáirica
yàacawéeridaca wía cayába, cáininéerica waicáca, iwàwalicuéca

íibaidaca nacái Wáiwacali irípiná pía nacái. Càita nacái Demas
núapicha. 8 Iná nubànùacué iwàwalicuéca pía.
pìataléni icàlidacaténácué pirí 15 Nuwàwali níara wéenánáica
waináwaná ichàiniadacaténácué yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái

píiwitáise Wáiwacali ìwali. Laodicea ìyacàlená mìnanái.
9 Onésimo yái wéenásàiri Nuwàwali nacái Ninfa, nía
cáininéerica waicáca, pìyacàle nacái ìwacáidáyaquéeyéicawa
néeséericué nacái, yàapinácawa ucapèerìculé namànicaténá
Tíquico yáapicha. Yásí nacàlidacué culto. 16 Pidécanáamicué piléeca
piríwa macáita ìwali càinácaalí yái cuyàluta piríwáaca, yá
ìyáaná chái. pibànùacuéni naléecaténáni, níara
10 Aristarco yái ìyéerica presoíri yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
iyú núapicha presoíyéi ibànalìcu, Laodicea ìyacàlená mìnanáica.
iwàwalicuéca pía. Càita nacái Píacué nacái, piléecué nacái
Marcos, yái Bernabé yéenásàirináca, yáara cuyàlutaca nubànuèrica
iwàwalicuéca pía nacái. Nudéca nalí Laodicea néré. 17 Píimacué
nucàlidacuéca pirí Marcos ìwali, cài Arquipo irí: “Píibaida cayába
ipáchiacaalícué pía, yá pitàidacué pimànicaténá píibaidacaléwa
cayábéeri iyúni. 11 Aiba wenàiwica càide iyúwa Wáiwacali ichùulìaná
íipidenéeri Jesús, áibaalí íipidenéeri pimànica irípináni”, cài núumaca
Justo, iwàwalicuéca pía nacái. Arquipo irí.
Níacata abéta judío yeebáidéeyéica 18 Núa Pablo nutànàacué pirí
Jesucristo itàacái íibaidéeyéica yái tàacáisi achúméeríinaca

núapicha, wacàlidacaténá nucáapi iyúwa nuwàwalicáinácué
càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu pía. Pisutácué Dios íicha nulípiná
wenàiwicawa. Càita nachàiniadaca presocáiná núa. Nusutácué
nuwàwa. 12 Epafras abéericué nacái Dios íicha pirípinácué
pìyacàle néeséeri íibaidéerica imàníinápinácué pirí cayábéeri
Cristo irípiná iwàwalicuéca mawèníiri iyú.
1 TESALONICENSES
yàasu wenàiwicacaténácué
Saludo pía. 5 Wacàlidacaalítécué pirí
1 Núa Pablo, Silvano yáapicha,

áibaalí íipidenéeri Silas,
Timoteo yáapicha nacái nutànàacué
Jesucristo iwasàaca wenàiwica
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
càmitaté wacàlidacáitacué piríni
pirí cuyàluta, píacué wéenánái yáawami tàacáisi iyú meedá, néese
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái wacàlidacatécué piríni Espíritu
Tesalónica ìyacàlená mìnanái, Santo ichàini iyú, wáalíacaté
píacué ìyéeyéica abédanamata nacáiwa báisíiri iyú báisícani yái
Wáaniri Dios yáapicha, Wáiwacali tàacáisi wacàlidéerica. Píalíacué
Jesucristo yáapicha nacái. nacáiwa amaléeri iyú wàyacaté
Wawàwalicué pía. Wía apóstolca, machacàníiri iyú pèewibàa,
wasutáca Dios íicha pirípinácué wayúudàacaténácué pía, íná
imàníinápinácué pirí cayábéeri píalíacuéwa wacàlidacaté pirí Dios
mawèníiri iyú, imàacáanápinácué itàacái báisíiri iyú.
pìyaca matuíbanáiri iyú nacái. 6 Wía apóstolca, wáalíacawa Dios
yàasunáica píacué, bàaluitécáiná

El ejemplo de fe que daban pidàbacué pìyaca machacàníiri
los de Tesalónica iyú càide iyúwa wáasáidáanátécué
2 Macái imanùbaca wasutácaalí pirí, càide iyúwaté nacái Wáiwacali
Dios íicha pirípinácué, wàaca ìyáaná. Yá peebáidacatécué
irí cayábéeri pìwalicué macáita. Jesucristo itàacái casíimáiri iyú,
3 Wàaca Wáaniri Dios iríwa càide iyúwaté Espíritu Santo
cayábéeri mamáalàacata imàacáanácué casíimáica pía,
píibaidacáinácué Dios irípiná éwitaté áibanái càmíiyéi yeebáida
cachàiníiri iyú peebáidacáinácué nàuwichàidacáanítacué pía
Jesucristo itàacái. Wáalía nacáiwa báawanama peebáidacáinácué
piyúudàacuéca áibanái manuísíwata Jesucristo itàacái. 7 Càita
cáininácáinácué piicáca Dios. píasáidacuéca áibanái irí càinácaalí
Wáalía nacáiwa picùacuéca iwàwacutáaná neebáidaca, macáita
manuísíwata Wáiwacali Jesucristo yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
yàanàanápiná àniwa, íná yéewa ìyéeyéica Macedonia yàasu cáli
pìidenìacuéca piùwichàanáwa íinata, Acaya yàasu cáli íinata nacái.
matuíbanáiri iyú idècunitàacá 8 Wáalíacawa pimàacacué madécaná
namànicuéca pirí báawéeri áibanái náalíacawa Wáiwacali

ìwalíise yái peebáidáanácuéca itàacái ìwali, càmíirica abéta
Jesucristo itàacái. 4 Píacué níara ìyéeyéica Macedonia yàasu
wéenánáica, cáininácuéca Dios cáli íinata, nía nacái ìyéeyéica
iicáca pía. Wáalíaca nacáiwa Acaya yàasu cáli íinata, néese
Dios idéca yeedácuéca pía macái cáli imanùbaca manùbéeyéi
530
531 1 TESALONICENSES 1, 2
wenàiwica náalíacué piináwaná weedácaténácué píicha plata.

ìwali. Náalíacawa peebáidáanácué 4 Néese Dios yáalimáidacaté iicáwa
Dios itàacái, íná càmita iwàwacutá wía asáisí wáibaidacaalí irípiná
wacàlidacuéca nalí piináwaná machacàníiri iyú, wía apóstolca.
ìwali. 9 Néese, níata icàlidaca Néese idécanáamité cayábaca Dios
ìyaca walí piináwanácué ìwali, iicáca iyúwaté wáibaidáaná irí, yá
íná náalíacawa wapáchíanácué ibànùacaté wía wacàlidáanápináté
pía bàaluité, pitàidacatécué wía yái tàacáisi íiméerica Jesucristo
cayába, péemìacatécué nacái wàasu iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
tàacáisi. Piyamáidacatécué pìaca yùuwichàacáisi íicha. Iná yéewa
ídolo icàaluíniná, níara cuwáinái wacàlidaca wenàiwicanái
yéenáiwanáca, yá pimàacacatécué iríni. Càmita wáalimáida
píawawa cáuri Dios irí, yái wasíimáidacáita wenàiwica meedá
báisíirica, peebáidacaténácué wàasu tàacáisi iyúwa, néese
itàacái, píibaidacaténácué irípiná wacàlidaca Dios itàacái càide
nacái. 10 Nacàlidaca nacái walí iyúwa Dios iwàwáaná, yái Dios
picùacuéca Jesús yàanàaca yáaliérica wawàwa. 5 Píalíacué
chènuníise àniwa, yái Dios nacáiwa càmitaté wachìwáidacué
Iirica, Dios imichàidéericaté pía cachìwéeri tàacáisi iyú càide
yéetácáisi íicha. Yácata Jesús iyúwa èeri mìnanái iwàwáaná
iwasèerica wía Dios yàasu yéemìaca. Càmitaté wamàni cài
manuíri yùuwichàacáisi íicha, yái weedáanápinácué píicha cawèníiri.
yùuwichàacáisi yàanèeripináca èeri Càmitaté nacái wamàni wawàsi
imáalàacaalípináwa. ibàacanéeri iyú weedácaténácué
píicha plata. Càité wàyacué
El trabajo de Pablo pèewibàa machacàníiri iyú Dios
en Tesalónica iicá. 6 Càmitaté wawàwa wenàiwica
2 Iná píacué wéenánáica

píalíacuéwa Dios imànicatécué
pirí cayábéeri wapáchiacaalícué
naicáca wía iyúwa máiníiyéica
cayába áibanái íicha. Càmitacué
wacutá píicha càiri, áibanái
pía bàaluité. 2 Péemìacatécué íicha nacái, ibatàa abéeri piná,
waináwaná ìwali, wía apóstolca, éwita Dios imàacacáaníta walí
ipíchawáiseté wàanàacué cáimiétacanéeri íibaidacalési, wía
pìatalé, yáté Filipos ìyacàlená apóstolca. Càité nacái, éwita Dios
mìnanái namànicaté walí máiní imàacacáaníta walí íiwitáisewa
báawéeri, natàanícaté nacái wachùulìacaténácué pía cachàiníiri
wàwali báawéeri iyú idècunitàacá iyú, càicáaníta càmitaté wamàni
nàuwichàidaca wía ìwalíise cài. 7 Càmitaté wachùulìacué
yái wacàlidáanáca Jesucristo pía cachàiníiri iyú, éwita Cristo
itàacái. Quéwa Dios iyúudàacaté yàasu apóstolcáaníta wía. Néese
wía wàanàacaténáté pìyacàle watàanícatécué pirí éeréeri iyú.
nérécué wacàlidáanápinácué Wamànicatécué pirí càide iyúwa
piríni macàaluínináta, yái inanái udàwinàacaalí uénibewa,
tàacáisica íiméerica Jesucristo ucùa nacái nía cáininéeri iyú.
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu 8 Càité nacái cáinináca waicácuéca
yùuwichàacáisi íicha, éwitaté pía íná wawàwacaté wacàlidacuéca

áibanái nàuwidecáaníta namànica pirí Dios itàacái cayábéeri, yá
wía manuísíwata. 3 Càmitaté wáibaidacaté macái wachàini
wacàlidacué pirí cachìwéeri tàacáisi, iyúwa wayúudàacaténácué
càmita nacái watàanícué pirí pía. ¡Yá wacàlidacatécué pirí
wachìwáidacaténácué pía meedá, Dios itàacái mamáalàacata
1 TESALONICENSES 2 532
cáininácáiná waicácuéca pía! judíonái nàuwichàidacaté nía

9 Píacué wéenánáica, píalíacuéwa ìwalíise yái neebáidáanáca
wáibaidacaté wacáapi iyúwa Jesucristo itàacái. 15 Níara judíoca
mamáalàacata cachàiníiri iyú nanúacaté Wáiwacali Jesús,
wawènìacaténáté wayáapináwa, càide iyúwaté nàawirináimi
wàyacaalíté pèewibàa. Càmitaté inúanáté Dios yàasu wenàiwica
wawàwa wáinataléca pirícuéni, profetanái icàlidéeyéicaté tàacáisi
íná wáibaidacaté èeríapinama, Dios inùmalìcuíse. Judíonái
táiyápinama nacái ipíchanácué yùuwichàidacaté wía nacái, náucaca
wacutáca píicha wayáapináwa wía nacái nàasu cáli íichawa.
idècunitàacá wacàlidacatécué pirí Càmita namàni càide iyúwa
Dios itàacái. casíimáiná Dios iicáca. Nàuwideca
10 Píalíacuéwa amaléeri iyúni namànica macái wenàiwica.
wàyacatécué pèewibàa 16 Macái imanùbaca wawàwacaalí
machacàníiri iyú piicápinácué, wacàlidaca Dios itàacái càmíiyéi

mabáyawanéeri iyú nacái Dios iicá. judío irí, yéewacaténá Jesucristo
11 Píalíacué nacáiwa wàalàacatécué iwasàaca nía nacái Dios yàasu
pía, wamichàidacatécué píiwitáise, yùuwichàacáisi íicha, judíonái
wachàiniadacatécué piwàwa, píacué càmita namàaca wacàlidaca Dios
abéechúanaméeyéica càide iyúwa itàacái càmíiyéi judío irí. Càita
náaniri cayábéeri íiwitáise imàníiná máiní namànica nabáyawanáwa,
yéenibe iríwa. 12 Wàalàacatécué níái judíoca. Quéwa átata Dios
pía pimàníinápinácué càide yàasu yùuwichàacáisi máiníiri
iyúwa iwàwacutáaná Dios yàasu manuíca idéca yàanàaca mawiéniré
wenàiwica imànica, yái Dios nalí, yàanàacaténá nàwali
imáidéericuéca pía icùacaténácué mesúnamáita.
pía iyúwa Picuèriná, pìyacaténácué
nacái Dios icamaláná mèlumèluíri Pablo desea visitar otra
irìcu chènuniré. vez a los de Tesalónica
13 Iyaca áiba wawàsi nacái 17 Píacué wéenánáica, achúmacaté
wèerica Dios irí cayábéeri wawàwa iwàwacutácáináté

ìwalíise mamáalàacata: Bàaluité wàacawa píichacué, achúma
péemìacanáamicué wacàlidaca pirí èeripináté, yáté éwita càmicáaníta
Dios itàacái, yáté peebáidacuécani waicácué pía, càicáaníta
píalíacáinátéwa Dios itàacáicani wawàwalicué pía mamáalàacata
báisíiri iyú, càmita càide iyúwa wawàwalìcuísewa. Iná wawàwacaté
wenàiwica itàacái meedá. Báisíta wàacawa pìatalécué máinícáináté
Dios itàacáicani, iwàlisàidéericuéca wawàwaca wapáchiacuéca
píiwitáise piwàwalìcuísewa, píacué pía. 18 Yáté wáináidacawa
yeebáidéeyéicani. 14 Iná píacué wapáchíanápináté píacué. Núa,
wéenánáica, peebáidacáinácué Pablo nuwàwacaté nupáchiacuéca
Jesucristo itàacái, ínáté pía madécaná yàawiría quéwa
ìwalíise pìasu cáli néeséeyéi càulenácaté Satanás imànica
nàuwichàidacatécué pía, níái nuíchani, íná càmitaté núalimá
càmíiyéica yeebáida. Yá nùanàaca néré. 19 Wía apóstolca,
piùwichàacatécuéwa càide máiníté wawàwaca waicácuéca
iyúwa Dios yàasu wenàiwica pía casíimáicáinácué pimànica
nàuwichàanátéwa, níara wawàwa wacùacáinácué
yeebáidéeyéica Cristo Jesús wabàlùanápináwa píapicha
itàacái Judea yàasu cáli íinata, Wáiwacali Jesucristo íipunita áiba
bàaluitécáiná néenánái nacái èeriwa Wáiwacali yàanàacaalípiná
àniwa. Néenialípiná, ¡máiní Jesucristo itàacái mamáalàacata

casíimáipináca wawàwa pìwalicué tài íiméeri iyú. Nubànùacatécué
peebáidacáinácué Jesucristo pìataléni achúmacáináté
itàacái tài íiméeri iyú! 20 Báisíta, nuwàwa nuínáidacawa
wacàlidapinácué piináwaná ìwali pìwalicué cawàwanáta
casíimáiri iyú, pimànicáinácué Satanás yáalimáidacatécué pía
máiní cayábéeri. piwènúadáanápinácué píiwitáisewa
3 Néeseté máiní nuwàwacaté

nuémìaca piináwaná ìwalicué,
quéwa càmitaté núalimá nùaca
Jesucristo íicha. Càita Satanás
iwàwa imànica yéewanápiná
canáca iwèni, yái wacàlidéericuéca
nupáchiacuéca pía. Càmicáináté pirí Dios itàacái bàaluité.
núalimá nuìdenìaca mamáalàacata 6 Quéwa siùcade Timoteo idéca
yái càmíináca núalíawa, ínáté yèepùacawa pìyacàle néesecué,

nuínáidacawa nuyamáanápinátéwa yáara Tesalónica ìyacàlenáca. Yá
abéerita Atenas ìyacàlená néré. idéca icàlidaca walí cayábáanácué
2 Yáté nubànùaca wéenásàiri piináwaná peebáidacáinácué
Timoteo yeebáidéerica Jesucristo Jesucristo itàacái mamáalàacata tài
itàacái, ipáchiacaténácué pía. íiméeri iyú, cáininácáinácué nacái
Yái Timoteo abéeri wéená wía piicáyacacawa. Idéca icàlidaca walí
íibaidéeyéica Dios irípiná, wía piwàwalíinácué wía cáininéeri
icàlidéeyéica yái cayábéeri iyú mamáalàacata, máiní nacái
tàacáisica Cristo iináwaná ìwali. piwàwacué piicáca wía càide
Yáté nubànùacué pìatalé Timoteo iyúwa wawàwáanácué waicáca
imichàidacaténácué píiwitáise, pía. 7 Iná píacué wéenánáica,
ichàiniadacaténácué piwàwa éwita wàuwichàacáanítawa
nacái, yéewanápinácué peebáidaca manuísíwata, càicáaníta wadéca
Jesucristo itàacái mamáalàacata wachàiniadaca wawàwawa, wía
tài íiméeri iyú. 3 Nubànùacaté apóstolca, wéemìacáinácué
Timoteo pìatalécué yàalàacaténácué piináwaná ìwali peebáidacuéca
pía, báawacáichacué piwàwa Jesucristo itàacái mamáalàacata
piùwichàacái ìwalíisewa, tài íiméeri iyú. 8 Yá wáalimá
ipíchanácué piwènúadaca wàidenìaca yùuwichàacáisi
píiwitáisewa Jesucristo íicha. wéemìacáinácué piináwaná ìwali
Píalíacuéwa iwàwacutáaná càmíinácué piméyáawa peebáidaca
wàuwichàacawa cài, wía Wáiwacali itàacái tài íiméeri
yeebáidéeyéica Jesucristo iyú. 9 Càmíiripináta wayamáida
itàacái. 4 Càita nacái bàaluité wàaca Dios irí cayábéeri
wàyacaalítécué píapicha, yáté piináwaná ìwalíisecué, yá nacái
wacàlidacué pirí áibanái pimàníinácuéca cayábéeri. Iná
nàuwichàidáanápiná wía, yéewa casíimáica wía Dios iicápiná
weebáidacáiná Jesucristo itàacái. pìwalinácué. 10 Eeríapinama,
Siùca píalíacuéwa wadéca táiyápinama nacái wasutáca Dios
wadàbaca wàuwichàacawa càide íicha manuísíwata imàacáanápiná
iyúwaté wacàlidáanácué piríni. 5 Iná waicácuéca pía watuí iyúwa
càmicáináté núalimá nuìdenìaca wéewáidacaténácué pía
quirínamani, yái càmíinácuéca mamáalàacata iwàwacutácáinácué
núalía piináwaná ìwali, yáté píalíacawa áiba wawàsi ìwali
nubànùaca Timoteo isutácaténácué peebáidacaténácué Jesucristo
yéemìawa pía yéewanápiná itàacái tài íiméeri iyú.
núalíacuéca piináwaná ìwali 11 Wía apóstolca, wawàwaca
asáisí peebáidacaalícué Wáaniri Dios, Wáiwacali

1 TESALONICENSES 3, 4 534
Jesucristo nacái nayúudàaca naicáyacacawa cáimiétaquéeri

wía yéewanápiná wáalimáca iyú. Picácué pimàni cài. 6 Picácué
wapáchiacuéca pía mesúnamáita. nacái piimá áiba asìali íinu
12 Wasutá Wáiwacali íicha yáapicha, càita nacái áiba inanái
pirípinácué, imàacáanápinácué inìri yáapicha. Pimànicaalícué
cáinináca piicáyacacawa càiri báawéeri áiba wenàiwica irí,
cachàiníwanái mamáalàacata, yásí Wáiwacali yùuwichàidacué
càita nacái cáinináanápinácué píawa manuísíwata, càide iyúwacué
piicáca áibanái wenàiwica wàalàanáté pía cáimiétaquéeri
canánama, càide iyúwa cáinináaná iyú. 7 Dios càmita imáida wía
waicácuéca pía. 13 Càita nusutáca wamàníinápiná wabáyawanáwa
Wáiwacali íicha pirípinácué casaquèeri iyú, néese imáidaca
ichàiniadáanápinácué píiwitáise, wía wàyacaténá mabáyawanéeri
yéewanápinácué mabáyawanáca iyú, yéewanápiná wáibaidaca
Dios iicáca pía Wáiwacali Jesús abéerita irípiná. 8 Yái tàacáisi
yàanàacaalípiná macáita yàasunái nùalèericuéca iyú pía, càmíirita
mabáyawanéeyéi yáapichawa meedá wenàiwica yàasu tàacáisi,
èeri imáalàapinácaalíwa. Báisíta, néese Dios itàacáicani, íná
amén. cawinácaalí càmíirica yeebáida
yái tàacáisi, idéca yúucaca íichawa
La vida que agrada a Dios Dios, yái Dios ibànuèricuéca
4 Siùcade píacué wéenánáica

itàacái, wasutácué píicha
Espíritu Santo piwàwalìculé.
Yái Espíritu Santo íipidená
íimáanáquéi “Yái Mabáyawanéerica”
wawàsi manuísíwata, wàalàacué íimáanáca, Espíritu yàanàacáináté
pía nacái Wáiwacali Jesús mabáyawanácaténá imànica wía.
inùmalìcuíse. Pìyacué 9 Quéwa càmita iwàwacutá
machacàníiri iyú cachàiníwanái nùalàacuéca pía cáinináanápinácué

mamáalàacata casíimáicaténácué piicáyacacawa Dioscáiná idéca
Dios iicáca píiwitáise càide yéewáidacuéca pía cài, íná núalíacawa
iyúwacué pidàbáanáté pìyaca cáininácuéca piicáca áibanái
péemìacanacáitacué wéewáidaca yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
pía. 10 Wáalíacawa cáininácuéca piicáca
2 Péemìacatécué cayába yái macáita wenàiwica yeebáidéeyéica
tàacáisi wacàlidéericatécué Jesucristo itàacái ìyéeyéica Macedonia
pirí Wáiwacali Jesús yàasu cáli íinata. Quéwa wasutácué
inùmalìcuíse. 3 Dios iwàwacué píicha wawàsi manuísíwata, píacué
pìyaca mabáyawanéeri iyú wéenánáica, cáinináanápinácué
píibaidacaténácué abéerita irípiná. cachàiníwanái mamáalàacata
Càmita iwàwacué piimáca áiba piicáca macáita yeebáidéeyéica
yáapicha càmíirica pinìrisíwa, Jesucristo itàacái. 11 Píalimáidacué
càmíichúa nacái píinusíwa. 4 Càita pìyacaténá matuíbanáiri iyú áibanái
Dios iwàwacué pìyaca, yéewanápiná yáapicha. Picácué máiní pisutáida
cawinácaalí asìali iwàwéerica péemìawa áibanái yàasu tàacáisi
icásàacawa yáalimá yeedáca iríwa ìwali, néese píibaidacué picáapi
íinupináwa mabáyawanáwaca, iyúwa càide iyúwaté wàalàanácué
ìyacaténá úapicha cáimiétaquéeri pía. 12 Píibaidacué cachàiníiri iyú
iyú. 5 Aibanái wenàiwica càmíiyéica yéewanápiná áibanái càmíiyéica
yáalíawa Dios ìwali needáca inanái yeebáida Jesucristo itàacái
máinícáiná nawàwacáita naimáca naicácuéca pía cáimiétaquéeri
náapicha meedá. Càmita báisí iyú, pidènìacaténácué nacái yái
pimáapuèrica, ipíchanácué picutáca wàyaca Wáiwacali yáapichawa

piyáapináwa áibanái íicha. càiripináta. 18 Iná pichàiniadacué
piwàwawáaca iyú yái tàacáisi
El regreso del Señor cayábéerica ipíchanácué máiní
13 Píacué wéenánáica, achúmaca piwàwa péenánái
wawàwacué píalíacawa yéetácaalíwa píicha.
càinácaalí nàyáanápiná níara
yéetéeyéimicawa yeebáidéeyéicaté
Jesucristo itàacái achúmacáichacué
5 Píacué nuénánáica
itàacái, càmitacué iwàwacutá
piwàwa manuísíwata càide iyúwa nutànàaca pirí tàacáisi ìwali
achúmáaná èeri mìnanái iwàwa yái Wáiwacali yéenáiwanáca
càmíiyéica yeebáida Jesucristo yàanàacatáipináta, càisimalénácaalí
itàacái. Achúmaca nawàwa camuí ìya wapíchalé. 2 Píalíacuéwa
manuísíwata càmicáiná nacùa cayába canáca èeri mìnanái
néenánáimi imichàacawa yéetácáisi yáaliériwa càicaalínápinácaalí
íicha. 14 Wadéca weebáidaca Wáiwacali yàanàaca àniwa. Càide
Jesús iináwaná ìwali yéetácatéwa, iyúwa cayéedéeri yàanàacaalí
néese imichàacaté nacáiwa táiyápi càmicatáita wenàiwicanái
yéetácáisi íicha. Càita nacái íináidawa ìwali, càita nacái
weebáidaca Dios imichàidáanápiná Wáiwacali yàapináwa néese àniwa
yéetéeyéimiwa yéetácáisi íicha, níái càmicatáita èeri mìnanái icùa
yéetéeyéimicawa yeebáidéeyéicaté yàanàaca. 3 Néenialípiná wenàiwica
Jesús itàacái. Nacáucami nacàlidapiná cài: “Cayába
yàanàapiná Jesús yáapicha macáita. Canáca ùwicái. Wàyaca
namichàacaténáwa yéetácáisi íicha matuíbanáita”, càipiná náimaca.
Jesús yàanàapinácaalí àniwa. Néese ráunamáita yùuwichàacáisi
15 Iná wacàlidacué pirí yái yàanàapinácawa nàwali cáiwíiri iyú
tàacáisi càide iyúwa Wáiwacali imáalàidacaténá nía, càide iyúwa
yéewáidáaná wía: Wía inanái idàbacaalí yùuwichàacawa
cáuyéicáwaca mamáalàacata isicúasíwata umusúadacaténá
chái èeri irìcu Wáiwacali iicá èeri. Yásí càmita náalimá
yàanàacaalípiná, càmita wàawa napìacawa Dios yàasu
napíchalé chènuniré níái yùuwichàacáisi íicha. 4 Quéwa
yéetéeyéimicawa yeebáidéeyéicaté píacué wéenánáica càmitacué catá
Jesucristo itàacái. 16 Wéemìapiná píiwitáise, píalíacáinácuéwa Dios
chènuníiséeri tàacáisi imáidéerica ìwali. Iná càmitacué Wáiwacali
wía cachàiníiri iyú, yá ángel yéenáiwaná icalùada píawa,
íiwacaliná imáidapiná nacái yàanàapinácaalí càide iyúwa
wíawa, yá nacái Dios yàasu cayéedéeri icalùadacaalí wenàiwica.
trompeta casànapiná wéemìawa 5 Amalácáinácué píiwitáise macáita,
napulìacaalíni. Yásí Wáiwacali píalíacáinácuéwa Dios ìwali,

iricùapináwa chènunibàata. picùacáinácué nacái Wáiwacali
Néese níái yéetéeyéimicawa yàanàaca. Càmita wàya càide
yeebáidéeyéicaté Cristo itàacái, iyúwa catéeyéi íiwitáise ìyáaná,
níata idàbapiná icáucàacawa càmíiyéica yáalía Dios ìwali.
quéechacáwa. 17 Néese wía 6 Iná iwàwacutá wamichàidaca
cáuyéicáwaca wamichàapinácawa wáiwitáisewa wacùanápiná

náapichawa cáuli irìculé, Wáiwacali yàanàaca. Picácué wàya
wawàlùacaténáwa acalèe yèewiré iyúwa iiméeyéi meedá, càmíiyéica
wáipunitáidacaténá Wáiwacaliwa icùa Jesús yàanàanápiná. Yá
capìraléeri cáli íinatalé. Càipiná waicáidacué Wáiwacali íipunitawa
cáalíacáiri iyú, wacùacaténá pèewibàa, nacùacaténácué

wíawawa ipíchaná wawènúadaca pía, nàalàacaténácué pía
wáiwitáisewa Wáiwacali íichawa. Wáiwacali itàacái iyú, píacué
7 Aibanái catéeyéica íiwitáise yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
càmita náalíawa Dios ìwali. Càica 13 Iwàwacutácué pìaca ancianonái
níade iyúwa wenàiwica iiméeyéica íimiétacaná, cáininácué nacái

meedá táiyápinama, iyúwa nacái piicáca nía manuísíwata ìwalíise
wenàiwica icàméeyéica catéeri yái íibaidacalésica namàníirica
irìcu. 8 Quéwa wía amaléeyéica Dios irípiná, yái nacùanácuéca
íiwitáise, icuèyéica nacái Wáiwacali pía. Pìyacué matuíbanáita
yàanàanápiná, iwàwacutá wacùaca píapichawáaca.
wíawawa cayába ipíchaná 14 Wachùulìacué pía, píacué
wamànica wabáyawanáwa. wéenánáica, pìalàacué cachàiníiri

Iwàwacutá weebáidaca Jesucristo iyú níara péená càmíiyéica iwàwa
itàacái, càita nacái cáininácué íibaidaca. Pichàiniadacué nawàwa
waicáyacacawa, càita nacái nacái cawinácaalí achúméeyéica
manuícué wáináida wawàwawa íináida iwàwawa, nàuwichàacái
Jesucristo ìwali iwasàanápiná ìwalíisewa. Piyúudàacué nacái
wíawa Dios yàasu yùuwichàacáisi níara machawàaquéeyéica íiwitáise,
íicha. Wamànicaalí cài, yásí càmíiyéicáwaca yeebáida tài
wacùapiná wíawawa cayába íiméeri iyú. Pimànicué macáita irí
Satanás íicha ipíchaná wamànica éeréeri iyú mamáalàacata.
wabáyawanáwa, càide iyúwa 15 Aibanáicaalí imànicué pirí
úwisàiri ìwalicaalí icàyuwaniwa, báawéeri, picácué pimàni irí

ibàle nacáiwa dàaléeri hierro báawéeri nacái píipuináwa, néese
nacáiri icùacaténá yáawawa píalimáidacué pimànica cayábéeri
yùuwidenái íichawa. 9 Dioscáiná piríwáaca càiripináta, macái
càmitaté yeedá wía yàasunáipináwa wenàiwica irí nacái.
imàacáanápiná yàasu manuíri 16 Cayábacué piwàwa càiripináta.
yùuwichàacáisi yàanàaca 17 Pisutácué píawawa Dios íicha
wàwali, néese idéca yeedáca mamáalàacata. 18 Pìacué Dios irí

wía iwasàacaténá wía yàasu cayábéeri càinácaalícué pìyáaná,
yùuwichàacáisi íichawa ìwalíise yái càicáinácué Dios iwàwa pimànica,
Wáiwacali Jesucristo yéetáanácawa píacué yeebáidéeyéica Cristo Jesús
wáichawalíná. 10 Jesucristo itàacái.
yéetácatéwa wáichawalíná 19 Càide iyúwa càmicaalí
wàyacaténá yáapicha càiripináta, wachacàida cayábéeri quichái

éwita nacái wéetácaalíwa, càita iyúudèerica wía, càita nacái picácué
nacái cáucaalícáwa wía áiba pimáalàida píichawa yái cayábéerica
èeriwa Jesucristo yàapinácaalíwa Espíritu Santo imàníiricuéca
néese àniwa. 11 Iná pimichàidacué piwàwalìcuíse. 20 Picácué caná iwèni
píiwitáisewáaca mamáalàacata, piicáca natàacái níái wenàiwica
pichàiniadacué nacái piwàwawáaca Espíritu Santo ichàiniadéeyéica
càide iyúwa pimàníinácué pìacawa nacàlidacaténá tàacáisi Dios
siùcade. inùmalìcuíse. 21 Quéwa píináidacuéwa
cáalíacáiri iyú ìwali macái tàacáisi
Pablo aconseja a los hermanos péemièricuéca píalíacaténácuéwa
12 Píacué wéenánáica wasutácué asáisí báisícaalí Dios itàacáicani, néese
píicha wawàsi manuísíwata, peebáidacué abéerita yái cayábéeri
pìacué ancianonái íimiétacaná, tàacáisica. 22 Piwènúacuéwa macái
níái íibaidéeyéica Dios irípiná báawéeri íiwitáaná íicha.
537 1 TESALONICENSES 5
23 Wasutáca Dios íicha pirípinácué,
yái Dios matuíbanáirica imànica Saludos y bendición final

wáiwitáise, masacàanápinácué 25 Píacuéwéenánáica, pisutácué
imànica píiwitáise píibaidacaténácué Dios íicha walípiná nacái.
abéerita Dios irípiná, icùanápinácué 26 Pitàidacué cayábéeri iyú
nacái píiwitáise manuísíwata, macáita wenàiwica yeebáidéeyéica

piwàwa nacái, piiná nacái Jesucristo itàacái. 27 Nuchùulìacué
mabáyawanéeri iyú àta Wáiwacali pía Wáiwacali inùmalìcuíse,
Jesucristo yàanàacataléta àniwa. piléecué yái nùasu cuyàlutaca
24 Càipiná Dios imànicuéca piríni. nalí macáita níara yeebáidéeyéica
Yái Dios imáidéericatécué pía Jesucristo itàacái. 28 Yá wasutáca
yàasunáicaténácué pía, imànipinácué Wáiwacali Jesucristo íicha
pirí macáita càide iyúwa pirípinácué, imàníinápinácué pirí
icàlidáanácué piríni. cayábéeri mawèníiri iyú.
2 TESALONICENSES
piùwichàacáanítawa madécaná
Saludo càulenéeri wawàsi iyú. 5 Iná yéewa
1 Núa Pablo, Silvano

yáapicha, áibaalí íipidenéeri
Silas, Timoteo yáapicha nacái,
wáalíacawa amaléeri iyú Dios
yàanápiná macái wenàiwica iwèni
machacàníiri iyú, namànicaalí
nutànàacué pirí cuyàluta, píacué cayábéeri, càita nacái namànicaalí
wéenánái yeebáidéeyéica Jesucristo nabáyawanáwa. Siùcade
itàacái Tesalónica ìyacàlená irìcu, piùwichàacuécawa pìyaca ìwalíise
píacué ìyéeyéica abédanamata yái peebáidáanácuéca iyúwa Dios
Wáaniri Dios yáapicha, Wáiwacali ichùulìanácué pía, quéwa
Jesucristo yáapicha nacái. càmitacué piméyáawa peebáidaca.
Wawàwalicué pía. 2 Wasutáca Iná Dios icàlidapinácué piináwaná
Wáaniri Dios íicha pirípinácué, ìwali pimàníinácuéca cayábéeri, yá
Wáiwacali Jesucristo nacái imàacapinácué piwàlùacawa Dios
namàníinápinácué pirí cayábéeri ìyacàle irìculé Dios icùacataléca
mawèníiri iyú, namàacáanápinácué yàasu wenàiwicanáiwa càiripináta
nacái pìyaca matuíbanáiri iyú. chènuniré.
6 Dios yàapiná macái wenàiwica
Dios juzgará a los pecadores iwèni machacàníiri iyú,
cuando Cristo vuelva yùuwichàidapiná nacái níara
3 Píacué wéenánáica, casíimáica wenàiwica nabáyawaná ìwalíisewa,
wàaca Dios irí cayábéeri càiripináta níái yùuwichàidéeyéicuéca pía
pìwalicué. Yá cayábaca cài siùcade. 7 Dios yàapiná macái
wamànica peebáidacáinácué wenàiwica iwèni machacàníiri
pìacawa Jesucristo itàacái iyú, imàacapinácué nacái
manuísíwata cachàiníwanái, yá piyamáidacawa piùwichàacái
nacái wáalíacawa cáinináanácué íichawa càide iyúwa imàacáanápiná
yáwanái piicáyacacawa wayamáidaca nacáiwa. Càipiná
mamáalàacata. 4 Iná wacàlidacuéca Dios imànica walí macáita
piináwaná ìwali casíimáiri iyú néenialípiná Wáiwacali Jesús
áibanái irí Dios yàasu wenàiwicaca yàanàacaalípiná chènuníise
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái mèlumèluíri iyú, quichái ipèrùa
macái yàcalé wapáchiacatabàa. yèewíise yàasu cachàiníiyéi ángel
Wacàlidaca nalíni pìidenìanácuéca yáapichawa. 8 Yá Wáiwacali Jesús
piùwichàanáwa mamáalàacata yàanàapiná yùuwichàidacaténá
matuíbanáiri iyú, peebáidáanácué wenàiwica nabáyawaná ìwalíisewa,
nacái mamáalàacata Jesucristo níái càmíiyéica iwàwa yáalíaca
itàacái éwitacué áibanái Dios ìwali, macáita nacái
nàuwichàidacáanítacué pía càmíiyéica yeebáida yái tàacáisi
madécaná yàawiría, éwitacué nacái íiméerica Wáiwacali Jesucristo
538
iwasàaca wenàiwicanái Dios Píalimápinácué pimànica cài

yàasu yùuwichàacáisi íicha. 9 Yá yácáiná Wacuèriná Dios, Wáiwacali
Wáiwacali yúucapiná íichawa Jesucristo nacái nayúudàacuéca pía
nía déeculé, nàuwichàacaténáwa mawèníiri iyú.
nabáyawaná ìwalíisewa càiripináta,
èeri càmíiri imáalàawa, yá càmita Aclaraciones sobre el
quirínama naicáca Wáiwacali, regreso del Señor
yái mèlumèluírica iicácanáwa,
icuèrica macáita cáimiétacanéeri
iyú, máinícáiná cachàinica
2 Siùcade píacué wéenánáica,
píalíacuéwa Wáiwacali
Jesucristo yàanàanápiná
íiwitáise manuíri. 10 Càipiná àniwa. Píalíacué nacáiwa Dios
Wáiwacali imànica nalíwa ìwacáidáanápiná wíawa Wáiwacali
néenialípiná yàanàacaalípiná Jesucristo yàatalé. Siùcade
àniwa. Yàapinácawa néese wawàwaca wéewáidacuéca pía ìwali
àniwa yéewacaténá macáita quiríta. 2 Cawàwanáta abénaméeyéi
yàasunái, wía yeebáidéeyéica cachìwéeyéi nacàlidapinácué piríni
itàacái, wàaca irí cayábéeri idécasa ichàbacawéi Wáiwacali
manuísíwata cáimiétaquéeri iyú yéenáiwaná yàacaténáwa néese
casíimáiwaca. Núalía nacáiwa àniwa. Wasutácué píicha wawàsi
piicáanápinácué Wáiwacali manuísíwata ipíchaná piúcáida
yàanàaca, pìapinácué nacái irí piwàwawa picalùniwa caquialéta
cayábéeri, peebáidacáinácué iyúwa sìcusìcuíyéi iwàwa. Picácué
iyúwaté wacàlidáaná pirí Wáiwacali cáalu pía áibanái cachìwéeyéi
iináwaná. náimacaalícué pirí nacàlidacasa
11 Wáalíacawa pìanápinácué tàacáisi Dios inùmalìcuíse
Wáiwacali irí cayábéeri íiméerica idécasa ichàbacawéi
néenialípiná, íná wasutáca Wáiwacali yéenáiwaná, càita
Wacuèriná Dios íicha pirípinácué nacái néewáidacaalícué pía
mamáalàacata. Wasutáca Dios iyú càiri cachìwéeri tàacáisica.
íicha iyúudàanápinácué pía Cawàwanáta náasáidapinácué
pìyacaténácué càide iyúwa pirí cuyàluta náiméerica ìwali
wenàiwica Dios imáidéeyéica nutànàacasacué piríni, quéwa
nàyacaténá machacàníiri iyú picácué peebáida nachìwa,
càide iyúwa Dios iwàwáaná. picácué nacái cáalu pía. 3 Picácué
Càita nacái wasutáca Dios íicha pimàaca áibanái ichìwáidacuéca
pirípinácué ichàiniadáanápinácué pía áiba tàacáisi cachìwéeri
pía íiwitáise cachàiníiri iyúwa, iyú, ibatàa abéeri tàacáisi
pimànicaténácué macái cayábéeri iyúpináta. Ipíchawáise Wáiwacali
wawàsi piwàwéericuéca pimànica, yéenáiwaná yàanàaca yàacaténáwa
yá nacái píibaidacalécuéca néese, yá madécaná wenàiwica
pimàníirica peebáidacáinácué nawènúadapiná náiwitáisewa
Jesucristo itàacái. 12 Càita wasutáca Dios íicha manuísíwata, yá càmita
Dios íicha pirípinácué yéewanápiná nawàwapiná Dios icùaca nía. Abéeri
áibanái nacái nàapináca Wáiwacali asìali nacái yàanàapiná, máiníiri
Jesús irí cayábéeri naicácaalípiná cabáyawanáca, Satanás inacáiri
ichàiniadacuéca pía pimànicaténá íiwitáise, yáalimáidéeripiná
cayábéeri, yéewanápiná nacái èeri mìnanái namàníinápiná
píacué ìyéeyéica abédanamata nabáyawanáwa. Máinípiná
Wáiwacali Jesús yáapicha báawacani, yái asìalica,
píasáidacuéca áibanái irí cayábéeri íná Dios idéca íináidacawa
íiwitáisecani, yái Wáiwacalica. imáalàidáanápináni báisíiri iyú.
4 Yái asìali yàanèeripináca, yácata inuéripináca caquialéta itàacái
Dios yùuwidesíwaca báawéerica iyúwa. Wáiwacali yàanàapiná
náicha canánama. Yá máinípiná cachàiníiri íiwitáise yáapichawa,
cáimacáica iicáca yáawawa. icamalá mèlumèluíri irìcu nacáiwa,
Icàlidapiná ìwaliwa cachàinicasani yá Wáiwacali imáalàidapinácani
Dios íicha, cachàinisa nacáicani yáara máiníiri cabáyawanáca.
macái cuwáinái íicha áibanái 9 Quéwa néenialípiná, idècunitàacá
yèeyéica icàaluíniná, íná ìyaca chái èeri irìcu, yáara máiníiri

ichùulìapiná èeri mìnanái yàaca cabáyawanáca, yásí Satanás
icàaluíniná Dios íicha. Néese ichàiniadapinácani manuísíwata
imànipiná càiri báawasíwéeri: idènìacaténá ichàini manuíriwa.
Ibàlùadapiná yàasu manuíri Yásí yáara máiníiri cabáyawanáca
yàalubáisiwa Dios yàasu templo imànipiná madécaná wawàsi
irìcu, yá yáawinacawa néré cachàiníiri iyú càmíiri wenàiwica
icùacaténá macáita, Dioscáinásani, idé imànica ichìwáidacaténá
càipiná íimaca yéewacaténá èeri wenàiwica. 10 Imànipiná nacái
mìnanái yàaca icàaluíniná. Yá macái báawéeri íiwitáaná
icàlidapináca iináwanáwa Dioscani. ichìwáidacaténá wenàiwica
5 Núalíacawa piwàwalicuéca Dios yùuwichàidéeyéipiná
cayábani yái tàacáisi nabáyawaná ìwalíise càiripináta
nucàlidéericatécué pirí. Bàaluité càmicáiná cáininá naicáca báisíiri
nùyacaalítécué píapicha, yáté tàacáisi neebáidacaténáni. Dios
nucàlidacuéca pirí iináwaná ìwali yùuwichàidapiná nía càmicáiná
yáara máiníiri cabáyawanáca neebáida báisíiri tàacáisi
yàanèeripináca áibaalípiná. yéewanápiná Jesucristo iwasàaca
6 Siùcade píalíacuéwa càiríinácaalí nía Dios yàasu yùuwichàacáisi
chàinisi càmíiritàacá ibatàa íicha. 11 Càmicáiná nawàwa
yáasáidacawa yáara máiníiri neebáidaca báisíiri tàacáisi, íná
cabáyawanáca, àta idécatalépináta Dios imàacapiná cachìwéeri tàacáisi
yéenáiwaná yàanàaca, Dios ichìwáidaca nía, neebáidacaténáni
imàaquéerica irí yàanàacatáipiná. cachàiníiri iyú. 12 Càipiná
7 Dios imàacaca wáalíacawa Dios imànica yáasáidacaténá
Satanás idéca idàbaca iwènúadaca yùuwichàidáanápiná càiripináta
wenàiwicanái íiwitáise Dios macáita wenàiwica càmíiyéica
íicha. Quéwa càmitàacá idé iwàwa yeebáidaca yái báisíiri
Satanás yáalimá imànica macáita tàacáisica, néese casíimáica meedá
yái báawéerica iwàwéerica namànica nabáyawanáwa.
imànica, ìyacáiná siùcade abéeri
imáisanièrica Satanás imànica Escogidos para ser salvados
macáita càide iyúwa iwàwáaná 13 Quéwa wía apóstolca,
imànica. Aibaalípiná yàapinácawa iwàwacutá wàaca Dios irí
èeri íicha yái càmíiricáwaca ibatàa cayábéeri càiripináta pìwalicué,
Satanás imànica macáita yái píacué wéenánáica cáininéeyéica
iwàwéerica imànica. Idécanáami Wáiwacali iicáca. Wàaca Dios
yàacawa èeri íicha, yásí Satanás irí cayábéeri bàaluitécáiná
yáalimápiná imànica macáita Dios yeedácuéca pía èeri
càide iyúwa iwàwáaná chái èeri ipíchawáise iwasàacaténácué pía
irìcu. 8 Néese yáara máiníiri yàasu yùuwichàacáisi íichawa,
cabáyawanáca wenàiwica Espíritu Santo imàacacáinácué
yáasáidapinácawa chái èeri Dios yàasu wenàiwicaca pía,
irìcu, yái asìali Wáiwacali Jesús peebáidacáinácué nacái yái báisíiri
tàacáisica. 14 Dios iwàwacáináté iyú càide iyúwacué peebáidáaná.

iwasàacuéca pía, íná Dios 2 Pisutácué Dios íicha nacái
ibànùacaté wía wacàlidacaténácué icùanápiná wía báawéeri

pirí yái tàacáisi íiméerica íicha, nàyacáiná abénaméeyéi
Jesucristo iwasàaca wenàiwica wenàiwica máiníiyéica báawaca
Dios yàasu yùuwichàacáisi íiwitáise, iwàwéeyéica imànica
íicha. Càita Dios imáidacatécué walí báawéeri càmicáiná macái
pía yàasunáicaténácué pía, wenàiwica yeebáida Wáiwacali
yéewanápinácué pìyaca Wáiwacali itàacái. 3 Quéwa Wáiwacali imànica
Jesucristo yáapicha cáimiétacanéeri macáita càiripináta càide iyúwa
iyú, icamaláná mèlumèluíri irìcu íimáaná, íná yéewa wáalíacawa
nacái càide iyúwa Wáiwacali ichàiniadáanápinácué píiwitáise
ìyáaná. peebáidacaténácué itàacái
15 Iná píacué wéenánáica, mamáalàacata, tài íiméeri iyú,
cachàinicué píiwitáise icùanápinácué pía nacái Satanás
Jesucristo ìwali, peebáidacué íicha, ipíchanácué pimànica
itàacái mamáalàacata tài pibáyawanáwa. 4 Manuíca
íiméeri iyú. Picácué piimáicha wáináidaca wawàwawa Wáiwacali
yái wacàlidéericatécué pirí ìwaliwa iyúudàanápinácué
wàyacaalícué píapicha bàaluité. pía pimànicaténácué pìacawa
Picácué nacái piimáicha yái tàacáisi mamáalàacata càide iyúwa
wacàlidéericuéca pirí cuyàluta wachùulìanácué pía. 5 Wasutáca
irìcu watànèericuéca pirí. 16 Yá Wáiwacali íicha pirípinácué
wasutáca Wáiwacali Jesucristo iyúudàanápinácué cáinináca piicáca
íicha pirípinácué, Wáaniri Dios Dios càide iyúwa cáinináanácué
íicha nacái, yái cáininéerica Dios iicáca pía. Càita nacái
iicáca wía, imàníirica nacái walí wasutáca Wáiwacali íicha
cayábéeri mawèníiri iyú. Càita ichàiniadáanápinácué píiwitáise
idéca ichàiniadaca wawàwa pìidenìacaténácué piùwichàanáwa
càiripináta, imàaca nacái manuíca matuíbanáiri iyú càide iyúwaté
wáináidaca wawàwawa Dios ìwali Cristo ìidenìaná yùuwichàanáwa.
imàníinápiná walí cayábéeri càide
iyúwa icàlidáanáté walíni. 17 Yá El deber de trabajar
wasutáca Dios íicha pirípinácué 6 Píacuéwéenánáica,
ichàiniadáanápinácué piwàwa, wachùulìacué pía Wáiwacali
imàacáanápinácué nacái pimànica Jesucristo íiwitáise iyúwa, picácué
cayábéeri mamáalàacata macái pìacawéerida cawinácaalí péenácué
íiwitáanáta, pitàanícaténácué nacái càmíirica iwàwa íibaidaca,
yáawamita cayábéeri wawàsi ìwali. càmíirica nacái ìya càide iyúwa
wéewáidáanácué pía. 7 Píalíacuéwa
Oren por nosotros càinácaalí iwàwacutáanácué
3 Píacué wéenánáica, ìyaca

nacái áiba wawàsi quiríta
wawàwéericuéca wacàlidaca pirí:
pìyaca pimànicaténácué càide
iyúwaté wáasáidáanácué
pirí wàyacaalítécué píapicha.
Pisutácué Dios íicha walípiná Néenialí wàyacaalítécué píapicha,
imàacáanápiná wacàlidaca wía apóstolca, wáibaidacaté
Wáiwacali itàacáiwa áibanái irí wawènìacaténá wayáapináwa.
caquialéta macái cáli imanùbaca. 8 Càmitaté nacái wayáacué píicha
Pisutácué Dios íicha imàacáanápiná yàacàsi mawèníiri iyú. Néese wía

madécaná wenàiwica neebáidaca apóstolca wáibaidacaté cachàiníiri
Wáiwacali itàacái cáimiétaquéeri iyú èeríapi, táiyápi nacái
wapáyaidacaténá wayáapináwa, péenácué càmita imàni càide

ipíchanácué piùwichàacawa iyúwa wachùulìanáni chái cuyàluta
wàwalíise, càmicáináté wawàwa irìcu, picàlidacué iináwaná ìwali
wáinatalécuéca piríni, ibatàa macái wenàiwicanái yàacuésemi,
abéeri péená irí. 9 Ewita Dios níái yeebáidéeyéica Jesucristo
imàacacáaníta wasutácuéca píicha itàacái. Picácué pìacawéeridani,
wayáapináwa mawèníiri iyú yéewacaténá báicani ibáyawaná
wéewáidacáinácué pía, càicáaníta ìwaliwa. 15 Quéwa picácué piùwide
càmitaté wamàni cài. Néese pimànica yái wenàiwicaca, néese
wáibaidacaté cachàiníiri iyú pìalàacué éeréeri iyútani, càide
wáasáidacaténácué pirí càinácaalí iyúwacué pìalàaca nacáicaalí
iwàwacutáanácué píibaidaca péenásàiriwa.
cachàiníiri iyú. 10 Wàyacaalítécué
píapicha, yáté wachùulìacuéca Bendición final
pía càiri tàacáisi iyú íiméerica: 16 Wasutáca Wáiwacali íicha
Aibacaalí péenácué càmita iwàwa pirípinácué, yái imàaquéerica
íibaidaca, picácué pìa iyáapiná. matuíbanáica yàasu wenàiwica
11 Quéwa wadéca wéemìacuéca iwàwa, imàacáanápiná
piináwaná ìwali ínucué pèewibàa matuíbanáicuéca piwàwa
abénaméeyéi péená, càmíiyéica càiripináta càinácaalícué
íibaida ibatàa achúméeríina pìyáaná. Wasutáca
íibaidacalési piná. Càmita Wáiwacali íicha pirípinácué
nabatàa áibanái íibaidaca, néese yàacawéeridáanápinácué pía
nasàiwicaca nalí wawàsi meedá. manuísíwata.
12 Níara ínuíyéica, càmíiyéica 17 Núa Pablo nutànàacué pirí yái
íibaida, wachùulìa nía, wasutáca achúméeríina tàacáisica nucáapi

náicha wawàsi manuísíwata iyúwa nuwàwalicáinácué pía.
nacái Wáiwacali Jesucristo Càita nutànàacani macái nùasu
íiwitáise iyúwa, náibaidáanápiná cuyàluta irìcuwa. Cài nutànàacani
matuíbanáiri iyú needácaténá píalíacaténácuéwa càinácaalí
nayáapináwa. iicácanáwa, ipíchanácué áibanái
13 Píacué wéenánáica, picácué ichìwáidaca pía. 18 Nusutácué
chamàle pimànica cayábéeri Wáiwacali Jesucristo íicha
ipíchaná piméyáacawa, néese pirípinácué, imàníinápinácué pirí
pimànicué pìacawa cayábéeri cayábéeri mawèníiri iyú, píacué
mamáalàacata. 14 Aibacaalí canánama.
1 TIMOTEO
mamáalàacata áiba tàacáisi
Saludo cachìwéeri ìwali náiméerica ìwali
1 Núa Pablo nubànùaca pirí

cuyàluta. Núa Pablo Jesucristo
yàasu apóstol, Dioscáiná ibànùaca
icàlidacasa càinácaalí nàawirináimi
imàníiná bàaluité, ipíchaná nacái
nacàlidaca mamáalàacata macáita
núa nuíbaidáanápiná irí. Yái nàawirináimi íipidenáwa madécaná.
Diosca, yácata iwasèerica wía Wenàiwicanái yéewáidacaalíwa
yàasu yùuwichàacáisi íichawa. nàwali, yá nasutáca néemìawa
Wáiwacali Jesucristo nacái níawáaca mamáalàacata, natàaníca
ibànùaca núa, yái Jesucristo náapichawáaca chàinisíiri iyú
imàaquéerica manuíca wáináidaca nacái. Yái tàacáisi cachìwéerica
wawàwawa ìwali imàníinápiná walí càmita iyúudàa wenàiwica
macáita càide iyúwaté íimáaná neebáidáanápiná Dios itàacái
walí. 2 Nutànàaca pirí cuyàluta nàyacaténá càide iyúwa Dios
Timoteo, píacata nuiquéerica iwàwáaná.
càiride iyúwa nuìriwa báisíta 5 Dios idéca ichùulìaca wía
peebáidacáiná Jesucristo itàacái, cáinináanápiná waicáyacacawa.

càide iyúwa nuebáidáaná nacái. Wáalimá cài wamànica
Yá nusutáca Wáaniri Dios íicha masacàacaalí wáiwitáise macái
pirípiná, Wáiwacali Cristo Jesús báawéeri íicha, wawènúadacaalí
nacái, namàníinápiná pirí cayábéeri nacái wáiwitáisewa Dios
mawèníiri iyú, naicáanápiná nacái irípiná imàacacaténá iwàwawa
pipualé namàacáanápiná nacái wabáyawaná íicha, weebáidacaalí
matuíbanáica piwàwa. nacái Jesucristo itàacái báisíiri
iyú. 6 Abénaméeyéi càmita cài
Advertencia contra nàyaca nawènúacáinátéwa Dios
enseñanzas falsas itàacái íicha, yá naméeràacawa
3 Pimàni càide iyúwaté nùalàaná déeculé báisíiri tàacáisi íicha.
pía ipíchawáiseté nùacawa Siùcade natàaníca náapichawáaca
píicha Macedonia yàasu cáli chàinisíiri iyú canéeri iwèni
nérépiná. Nuwàwaca piyamáacawa wawàsi ìwalíise meedá. 7 Náimaca
aléera Efeso ìyacàlená irìcu nawàwacasa néewáidaca wenàiwica
pìalàacaténá cachàiníiri iyú áibanái Dios itàacái iyú, yái tàacáisi
wenàiwica néeníiyéica ìyaca profeta Moisés itànèericaté Dios
nayamáidáanápiná néewáidaca inùmalìcuíse, quéwa càmita
wenàiwica cachìwéeri tàacáisi iyú. náalía néemìaca càinácaalí
4 Pìalàa nía nacái cachàiníiri iyú íimáaná Moisés yàasu tàacáisi.
ipíchaná neebáidaca nàawirináimi Nayúunáidaca náalía néemìaca
yàasu cachìwéeri tàacáisiwa, yái tàacáisica, íná manuíca
ipíchaná nacái néewáidacawa náináidaca nawàwawa nàwaliwa
543
1 TIMOTEO 1 544
néewáidáanápiná wenàiwica,
quéwa càmita náalía néemìaca Gratitud por la
tàacáisi néewáidéerica iyú misericordia de Dios
wenàiwica. 12 Yá nùaca Wáiwacali Jesucristo
8 Wía yeebáidéeyéica Jesucristo irí cayábéeri, yái ichàiniadéerica
itàacái, wáalíacawa cayábéericani, núa. Nùaca irí cayábéeri
yái profeta Moisés yàasu tàacáisica, bàaluitécáiná iicáca núa càiride
cayábaca nacái wéewáidacaalí iyú iyúwa abéeri imàníiripináté
wenàiwica yái tàacáisica, quéwa càide iyúwa ichùulìaná núa, yáté
iwàwacutá wéewáidaca nía càide imàacaca nuíbaidaca irípiná.
iyúwa Dios iwàwáaná. 9 Iwàwacutá 13 Càita idéca imànica nulí yái
wawàwalica Dios itàacái càmita cayábéerica éwitaté nutàanícáaníta

imáisanìa wamànica cayábéeri, báawéeri iyú Jesús ìwali
néese icháawàaca naináwaná quéechatécáwa, nùuwichàidacaté
ìwali cawinácaalí imàníiyéica nacái wenàiwica yeebáidéeyéicaté
ibáyawanáwa, càmíiyéica nacái itàacái, numànicaté nacái nalí
iwàwa yeebáidaca Dios itàacái. Cài báawéeri manuísíwata iyúwa
namànica: Nàuwideca namànica wenàiwica cáimacáiri iicáca
Dios, namànica nabáyawanáwa; yáawawa áibanái íicha. Quéwa
càmita nàa Dios iyéininá, caná Dios iicácaté nupualé càmicáináté
iwèni naicáca áibanái yàanáca Dios núalíawa nùuwichàidáanáté
icàaluíniná; nanúaca náaniriwa, nùacawa yàasu wenàiwicanái
náatúa nacáiwa, nanúa nacái ipíchawáiseté nuebáidaca Jesucristo
áibanái wenàiwica. 10 Naimáca áiba itàacái. 14 Yá Wáiwacali idéca
yáapicha càmíichúaca náinusíwa, imànica nulí cayábéeri mawèníiri
càmíirica nanìrisíwa nacái, asìanái iyú manuísíwata. Yá imàacaca
naimáca nanacáiri yáapichawa, nuebáidaca itàacái, cáinináca
inanái naimáca nanacáichúa nacái iicáca núa. Càita wàyaca, wía
yáapichawa nacái; náibàaca ìyéeyéica abédanamata Cristo Jesús
wenàiwica plata ìwalinápiná; yáapicha, yeebáidéeyéica itàacái.
nacàlidaca nachìwawa, nachìwáida 15 Nucàlidacué pirí báisísíwéeri
nacái áibanái, nacháawàaca tàacáisi. Iwàwacutá macáita

áibanái iináwaná ìwali nachìwa yeebáidacani: Cristo Jesús
iyúwa. Càita áibanái wenàiwica yàanàacaté aléi èeri irìculé
nàyaca imàníiyéica macái báawéeri iwasàacaténá cabáyawanéeyéi
íiwitáaná méetàuculé íicha yái wenàiwica Dios yàasu
yéewáidacalésica machacàníirica. yùuwichàacáisi íicha. Núacata
Iná Dios itàacái profeta Moisés yái cabáyawanéerica náicha
itànèericaté icháawàaca naináwaná canánama èeri irìcuíyéica
ìwali, íimaca iwàwacutáanápiná cabáyawanéeyéica. 16 Dios iicácaté
nàuwichàacawa nabáyawaná nupualé, núa cabáyawanéerica
ìwalíisewa. 11 Moisés yàasu tàacáisi náicha canánama, yéewacaténá
báisíirica ìyaca abédanamata Jesucristo yáasáidaca macáita
yáapicha yái tàacáisi Dios wenàiwica irí máiní cayábéerica
imàaquéerica nulí, nucàlidacaténá íiwitáise, náalíacaténáwa
áibanái iríni yéewanápiná nacái càmita yùuwichàida
náalíacawa Jesucristo iwasàaca wenàiwica ráunamáita, néese
wenàiwicanái Dios yàasu icùaca déecuíri iyú yéewanápiná
yùuwichàacáisi íicha, yái Dios wenàiwica nawènúadaca irípiná
mèlumèluírica iicácanáwa; náiwitáisewa. Càipiná náalíacawa
iwàwacutá wàaca Dios icàaluíniná. néemìapinácaalí nuináwaná ìwali,
545 1 TIMOTEO 1, 2
náalíacaténáwa Dios iicáanápiná Dios íicha nalípiná, wàaca nacái

napualé nacái neebáidacaalí Dios irí cayábéeri nàwali macáita.
Jesucristo itàacái needácaténá 2 Iwàwacutá wasutáca Dios íicha
nalíwa nacáucapináwa càmíiri nalípiná níái icuèyéica cáli,

imáalàawa. 17 ¡Wàacué Dios nalí nacái macáita icuèyéica
irí cayábéeri manuísíwata wenàiwicanái, yéewacaténá wàyaca
càiripináta, wàacué iyéininá nacái matuíbanáita, yéewanápiná nacái
cáimiétaquéeri iyú, yái Wacuèriná wàaca Dios icàaluíniná
Dios càmíirica imáalàawa, càmíiri matuíbanáiri iyú, yéewanápiná
nacái yéetáwa, càmíiri nacái yéewa nacái wàyaca cáimiétaquéeri iyú
èeri mìnanái iicáca, yái abéericata macái wenàiwicanái iicápiná.
Dios! Báisíta, amén. 3 Cayábéeriquéi wasutáanáca Dios
18-19 Néeni, Timoteo, nuiquéeri íicha nalípiná, casíimái nacái
càiride iyúwa nuìriwa, Dios yéemìaca yái wasutáanáca
nuchùulìacaté pía pìalàanápiná íicha nalípiná, yái Dios iwasèerica
cachàiníiri iyú níara wía yàasu yùuwichàacáisi
yéewáidéeyéica wenàiwica íichawa. 4 Cayábaca Dios yéemìaca
cachìwéeri tàacáisi iyú. Cài wasutáaná íicha nalípiná Dioscáiná
nuchùulìaca pía pimànicaténá iwàwaca Jesucristo iwasàaca
cayábéeri ùwicái cachìwéeyéi macái wenàiwicanái Dios yàasu
íipunita, pimawènìadacaténá nía yùuwichàacáisi íicha; Dios iwàwa
báisíiri tàacáisi iyú. Píalimápiná nacái náalíacawa ìwali yái báisíiri
pimawènìadaca nía peebáidacaalí tàacáisica. 5 Iyacáiná abéerita Dios.
mamáalàacata yái tàacáisi Iyaca nacái abéerita wenàiwica
báisíirica, piwènúadacaalí yáaliméerica itàaníca Dios yáapicha
nacái píiwitáisewa càiripináta èeri mìnanái iwicáu, yái wenàiwica
pibáyawaná íichawa. Iwàwacutá íipidenéerica Jesucristo. Canácata
pimànica càide iyúwaté áiba Jesucristo íicha yáaliméerica
abénaméeyéi yeebáidéeyéica imàacaca wàyaca abédanamata
Jesucristo itàacái nacàlidáanáté Dios yáapicha. 6 Jesucristo
tàacáisi pìwali Dios inùmalìcuíse. imàacacaté icáucawa macái èeri
Náimacaté píibaidáanápináté mìnanái íichawalíná iwasàacaténá
Dios irí cáalíacáiri iyú. Aibanái nía Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
càmitaté nawènúada náiwitáisewa càide iyúwaté Dios yáasáidáaná
nabáyawaná íichawa báisíiri iyú, walí iwàwacáináté wáalíacawa.
íná nadéca naméyàaca neebáidaca 7 Dios imàacacaté apóstolca núa
yái báisíiri tàacáisica. 20 Càita ibànùacaténá núa nucàlidáanápiná

nadéca namànica níara Himeneo, càiri tàacáisi inùmalìcuíse
Alejandro nacái. Iná nudéca Jesucristo iináwaná ìwali. Núumaca
numàacaca nía yéewanápiná pirí báisíiri iyú, càmita nuchìwa:
Satanás yùuwichàidaca nía Dios ibànùaca núa nuéwáidacaténá
namàacacaténá náichawa yái càmíiyéi judío báisíiri tàacáisi iyú,
natàaníináca báawéeri iyú Dios neebáidacaténá Jesucristo itàacái.
ìwali. 8 Iná àta alénácaalí
nàwacáidáyacacawa, níái
Instrucciones sobre la oración yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
2 Quéechacáwa nuwàwa
pìalàaca níara yeebáidéeyéica
Jesucristo itàacái nasutáanápiná
nuwàwaca asìanái isutáca
Dios íicha. Namichàidacaalí
nacáapiwa nasutácaténá Dios
Dios íicha macái èeri mìnanái íicha, iwàwacutá masacàaca
irípiná. Iwàwacutá wasutáca nawàwa mabáyawanéeri iyú càide
1 TIMOTEO 2, 3 546
iyúwa cayábáaná Dios iicáca. yéewa wáalíacawa canáca yéewaná

Iwàwacutá càmita calúa nía, càmita inanái ichùulìaca asìanái. 15 Quéwa
nacái natàaní náapichawáaca níái inanáica namusúapinácawa
chàinisíiri iyú. 9 Cayábaca nacái Dios yàasu yùuwichàacáisi
inanái nadènìacaalí nabàlewa íicha namànicaalí càide iyúwa
iyúwa cáimiétacanéeyéi inanái, iwàwacutáaná namànica néenibe
ipíchaná asìanái naicáidaca iríwa, neebáidacaalí nacái
nalí, néese náináidacawa inanái mamáalàacata Jesucristo itàacái
ìwali báawanama. Cayábaca cáalíacáiri iyú càide iyúwa
càmicaalí nachùnìa náiwita cáimiétacanéeyéi, cáininácaalí
ibáináwa máiní cawèníiri iyú, oro nacái naicáca áibanái. Iwàwacutá
yáapicha, cawèníiyéi tùliquìchi nacái masacàaca náiwitáise macái
yáapicha nacái, cawèníichúa íba báawéeri íicha, náibaidacaténá Dios
perla yáapicha nacái. Cayábaca irí mabáyawanéeri iyú.
nacái càmicaalí nàwalica máiníiri
cawènica bàlesica. 10 Càmita cayába Cómo deben ser los dirigentes
inanái náasáidaca meedá nadènìaca
madécaná cawèníiri, néese
cayábaca inanái náasáidacaalí
3 Báisíta cayábaca máinícaalí
abéeri iwàwaca íibaidaca Dios
irípiná iyúwa anciano icùacaténá
nadéca namàacaca níawawa Dios irí wenàiwica yeebáidéeyéica
nàacaténá iyéininá báisíiri iyú. Cài Jesucristo itàacái. Báisíta máiní
náalimá náasáidaca náiwitáisewa: cayábéeri, cáimiétacanéerica
Iwàwacutá namànica cayábéeri nacái yái anciano íibaidacaléca
áibanái irí. 11 Iwàwacutá masànaca Dios irípiná. 2 Iná cawinácaalí
inanái culto irìcu, néemìacaténá íibaidéerica Dios irípiná iyúwa
asìanái yéewáidaca wenàiwica anciano icùacaténá wenàiwica
Dios itàacái iyú. Iwàwacutá yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
nacái inanái nàaca náimiétacaná, iwàwacutá ìyaca machacàníiri
cawinácaalí asìanái yéewáidéeyéica iyú yéewanápiná càmita áibanái
wenàiwicanái. 12 Càmita numàaca yáalimá icháawàaca iináwaná
inanái yéewáidaca asìanái ìwali, ipíchaná náimaca anciano
Dios itàacái iyú culto irìcu imànicasa ibáyawanáwa. Iwàwacutá
macái wenàiwica yàacuésemi anciano idènìaca abéechúata
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. íinuwa. Iwàwacutá nacái icùaca
Càmita nacái numàaca inanái yáawawa cáimiétaquéeri iyú
ichùulìaca asìanái, néese iwàwacutá ipíchaná imànica ibáyawanáwa.
masànaca inanái néemìacaténá Iwàwacutá nacái casíimáica
asìanái yéewáidaca wenàiwica yeedáca yàataléwa áibanái
Dios itàacái iyú. 13 Canáca yéewaná nayamáacaténáwa icapèe irìcu, níái
inanái ichùulìaca asìanái, Dios yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái
idàbacáináté Adán quéecha, néeseté yèepuníiyéicawa déeculé icapèe
idàbaca Eva, níara idàbáanéeyéicaté íichawa. Iwàwacutá nacái anciano
wenàiwicaca, wàawirináimica yáalimá yéewáidaca wenàiwica
nía, wía èeri mìnanáica canánama. cayába. 3 Càmita nacái anciano
14 Yái Adán càmitaté Satanás icàma. Càmita nacái ipélia, néese
ichìwáidani, néese Satanás càmíiri calúa iwàwa, càmita nacái
icàlidacaté ichìwawa inanái irí, iwàwa itàaníca chàinisíiri tàacáisi
yá uebáidacani, uyáacaté abéeri iyú. Càmita icutá mamáalàacata
àicu ìyacaná càmíiricaté Dios yeedácaténá iríwa manùba
ibatàa nayáaca. Càité umànica plata. 4 Iwàwacutá anciano
ubáyawanáwa quéechaté. Iná icùaca icapèerìcuíyéiwa cayába.
547 1 TIMOTEO 3
Iwàwacutá yéenibe neebáidaca nacái inanái íibaidéeyéica Dios

itàacái, nàa nacái íimiétacaná irípiná iyúwa diácono. Iwàwacutá
manuísíwata. 5 Iwàwacutá cài nàyaca cáimiétaquéeri iyú,
anciano icùaca icapèerìcuíyéiwa, càmíiyéica itàaní áibanái ìwali
yácáiná càmicaalí yáalimá báawéeri iyú, càmíiyéita nacái
icùaca cayába icapèerìcuíyéiwa, icàma, namànica nacái macáita
néese càmita nacái yáalimá náibaidacaléwa machacàníiri
icùaca Dios yàasu wenàiwica iyú càide iyúwa iwàwacutáaná
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. namànicani. 12 Iwàwacutá diácono
6 Iná iwàwacutá anciano càmíirica idènìaca abéechúata íinuwa.
wàlisài yeebáidaca Jesucristo Iwàwacutá nacái icùaca yéenibewa
itàacái, ipíchaná cachàinica iicáca cayába, icapèerìcuíyéi nacáiwa.
yáawawa áibanái íicha, 13 Iwàwacutá cài nàyaca níái
yá imànica ibáyawanáwa, néese diáconoca, níacáiná, náibaidacaalí

Dios yùuwichàidacani càide cayába Dios irí, yásí áibanái
iyúwaté Satanás cachàiníináté iicáca nía cáimiétaquéeri iyú, yá
iicáca yáawawa Dios íicha, yáté nacái manuípináca diácononái
imànica ibáyawanáwa, íná Dios íináidaca iwàwawa, cachàiníiri
yùuwichàidapinácani báawanama yáwanái náiwitáise nacàlidacaténá
càiripináta. 7 Iwàwacutá nacái naináwanáwa macàaluínináta
anciano ìyaca machacàníiri iyú neebáidáaná Cristo Jesús itàacái.
yéewanápiná áibanái càmíiyéica
yeebáida Jesucristo itàacái, La verdad revelada de
naicáca cáimiétaquéeri iyúni, nuestra religión
yái ancianoca. Càmicaalí cài 14 Nutuíyàaca núalimáanápiná
anciano ìyaca, yá cawàwanáta nùaca nupáchiaca pía mesúnamáita,

áibanái itàaníca ìwali báawéeri quéwa siùcade nutànàaca pirí
iyú, néese Satanás yáalimáidacani cuyàluta. 15 Iná càmicaalí núalimá
imàníinápiná ibáyawanáwa. nùacawa pìatalé mesúnamáita,
càicáaníta píalíapinácawa
Cómo deben ser los diáconos càinácaalí iwàwacutáaná wàyaca,
8 Càita nacái diácononái: wía Dios yéenibeca, cáuri Dios
Iwàwacutá nàyaca cáimiétaquéeri yàasunáica, yeebáidéeyéica
iyú, càmíiyéita cachìwa, néese Jesucristo itàacái. Iwàwacutá
namànica càide iyúwa náimáaná; wéewáidaca wenàiwica càiripináta
càmíiyéita nacái icàma, càmíiyéita báisíiri tàacáisi iyú. 16 Macáita
nacái iwàwa imànica yàasu wawàsi wáalíacawa báisíiri iyú, máiní
báawéeriwa needácaténá nalíwa cachàiníirica yái tàacáisi Dios
plata. 9 Iwàwacutá diácononái ibèericaté wenàiwica íicha bàaluité
yeebáidaca tài íiméeri iyú yái quéwa siùca Dios idéca imàacaca
tàacáisi báisíirica weebáidéerica, wáalíacawa ìwali. Yácata tàacáisi
Dios imàaquéerica wáalíacawa icàlidéerica walí càinácaalí
ìwali. Iwàwacutá nacái iwàwacutáaná weebáidaca:
masacàaca diácononái íiwitáise. Cristo yàanàacaté aléi
10 Yá iwàwacutá piicáca náiwitáise èeri irìculé càide iyúwa
quéecha asáisí náibaidacaalí wenàiwica. Néese Espíritu
cayába Dios irípiná, nàyacaalí Santo icàlidacaté Cristo
nacái machacàníiri iyú. Néese ìwali mabáyawanéericani,
càmicaalí namàni nabáyawanáwa, ángelnái nacái naicácani.
yásí náalimáca náibaidaca Dios Aibanái nadéca nacàlidaca
irípiná iyúwa diácono. 11 Càita iináwaná wenàiwicanái
1 TIMOTEO 3, 4 548
irí; abénaméeyéi èeri wayáacaalíni Dios itàacái íimacáiná

mìnanái neebáidaca itàacái; walí cayábacani, yá nacái
néeseté Cristo imichàacawa wasutáaná Dios íicha masacàaca
chènuniré àniwa, ìyacaténá imànica walí macáita yàacàsi.
cáimiétacanéeri iyú,
icamaláná mèlumèluíri irìcu Un buen siervo de Jesucristo
nacáiwa. 6 Iwàwacutá péewáidaca
wenàiwica yeebáidéeyéica
Los que se apartarán de la fe Jesucristo itàacái. Péewáida nía
4 Quéwa Espíritu Santo

icàlidaca yái tàacáisi
amaléeri iyú: Aibaalípiná
iyú yái tàacáisi yàacàsi
ìwalíirica, pìalàa nía nacái
ipíchaná neebáidaca cachìwéeyéi
maléená èeri ipíchawáise èeri yàasu tàacáisi. Péewáidawa
imáalàacawa, yásí abénaméeyéi mamáalàacata nacái ìwali yái
nawènúadaca náiwitáisewa tàacáisi icàlidéerica walí càinácaalí
Jesucristo íicha, càmita quirínama iwàwacutáaná weebáidaca
neebáidapiná itàacái. Néese Jesucristo itàacái. Peebáida nacái
neebáidapiná demonionái itàacái mamáalàacata yái cayábéeri
cachìwéeri, demonionái yàasu yéewáidacalésica càide iyúwa
yéewáidacalési cachìwéeri pidàbáanáté peebáidacani àta siùca
nacái. 2 Néenialípiná wenàiwica nacáide. Càicaalí pimànica, yásí
néemìapiná pucháibéeyéi íiwitáise píibaidapiná pìacawa Jesucristo
irí, cachìwéeyéi nacái. Níara irípiná cayábéeri iyú.
cachìwéeyéica náalíapinácawa 7 Eeri mìnanái càmíiyéi yáalía
cabáyawanáca nía, quéwa càmita Dios ìwali nacàlidaca nàasu

quirínama báipiná nía nabáyawaná tàacáisiwa canéerica iwèni,
ìwaliwa, càmita nacái achúma máiwitáiséerica, cachìwéerica
nawàwa ìwali, néese namànipiná nacái, càide iyúwa abénaméeyéi
mamáalàacata nabáyawanáwa. béeyéi inanái icàlidáaná wenàiwica
3 Níara cachìwéeyéica càmita irí. Piúca píichawa macáita càiri
nabatàa wenàiwica nacásàacawa. tàacáisi. Picá péemìa nalí. Néese
Namáisanìaca wenàiwica iyáaca péewáidawa cachàiníiri iyú
abénaméeyéi yàacàsi íiwitáaná, pìyacaténá machacàníiri iyú càide
quéwa Dios idéca imàacaca iyúwa Dios iwàwáaná. 8 Cayábaca
wenàiwicanái icásàacawa; walíni cachàinicaalí wainá chái
Dios iwàwaca nacái nàaca irí èeri irìcu idècunitàacá wàyaca
cayábéeri náinu ìwaliwa, nanìri chái maléená èeri. Quéwa cayába
ìwali nacáiwa. Dios idéca nacái cachàini walíni càiripináta
idàbaca macái yàacàsi íiwitáaná wàyacaalí machacàníiri iyú càide
wayáapiná idécanáami wàaca irí iyúwa Dios iwàwáaná, yácáiná
cayábéeri ìwali, yái yàacàsica, càicaalí wàyaca, yá cayábaca
wía yeebáidéeyéica Jesucristo Dios iicáca wáiwitáise siùcade.
itàacái, yáaliéyéicawa báisíiri Néese áiba èeriwa wàyapináca
tàacáisi ìwali nacái. 4 Cayábaca yáapicha càiripináta. 9 Báisícata
wayáacaalí macái yàacàsi yái tàacáisica. Iwàwacutá
íiwitáaná, cayábacáiná macáita macái wenàiwica yeebáidacani.
yái Dios idàbacaléca íná càmita 10 Iná wáibaidaca cachàiníiri
iwàwacutá wáucaca wáichawa iyú, weebáidacáiná cáuri

áiba yàacàsi, néese weedácani Dios, manuícaténá wáináidaca
casíimáiri iyú idécanáami wàaca wawàwawa ìwali càiripináta, yái
Dios irí cayábéeri ìwali. 5 Cayábaca iwasèerica macái wenàiwicanái
549 1 TIMOTEO 4, 5
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,

cawinácaalí yeebáidéeyéica Cómo portarse con los creyentes
Jesucristo itàacái.
11 Càita iwàwacutá pichùulìaca
nàyaca, níara yeebáidéeyéica

5 Picá pìalàa nía cachàiníiri
iyú, níara béeyéica asìanáica,
néese pìalàa nía éeréeri iyú càide
Jesucristo itàacái, péewáida nacái iyúwa pìalàaca nacáicaalí píaniriwa
nía, iyú yái tàacáisica nucàlidéerica éeréta. Pìalàa nacái ùuculìiyéi
pirí. 12 Timoteo, picá pimàaca càide iyúwa pìalàaca nacáicaalí
caná piwèni naicáca pía, éwita péenásàiriwa. 2 Pìalàa béeyéi inanái
ùuculìiricáaníta pía. Néese píasáida càide iyúwa pìalàaca nacáicaalí
nalí càinácaalí iwàwacutáaná píatúawa éeréta. Pía ùuculìirica,
nàyaca machacàníiri iyú níara péewáidacaalí mànacanái, piicá
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. nía càiyéide iyúwa péenásàatúanái,
Pitàaní abéerita cayábéeri wawàsi picùa nacái píawawa càiripináta
ìwali. Pìya machacàníiri iyú ipíchaná pimànica pibáyawanáwa.
wenàiwicanái iicápiná. Cáininá 3 Píacué yeebáidéeyéica
piicáca áibanái, piyúudàanápiná Jesucristo itàacái, nàyacuéca

nía. Peebáida Dios. Iwàwacutá pèewi abénaméeyéi inanái
masacàaca píiwitáise macái inìrimi yéetéeyéimicawa íicha.
báawéeri íicha. 13 Pilée nalí Piyúudàacué níara manìríiyéimica
Dios itàacái macái imanùbaca canéeyéica yéenibe, canéeyéica
nàwacáidáyacacaalíwa, níara nacái yéenánái iyúudèeyéipiná
yeebáidéeyéica Jesucristo nía. 4 Quéwa manìríichúami
itàacái: Pimichàida náiwitáise idènìacaalí yéenibewa, càita nacái
mamáalàacata neebáidáanápiná udènìacaalí utaquénáiwa, yásí
cachàiníwanái; péewáida iwàwacutá nayúudàaca úa quéecha
nía nacái Dios itàacái iyú àta nàacaténá uímiétacaná càide
nùanàacataléta pìatalé. 14 Picá iyúwa Dios ichùulìaná. Iwàwacutá
pibatàa imáalàacawa píicha yái nayúudàaca úa nèepùadacaténá
chàinisi Dios imàaquéericaté yái cayábéerica nasèenáimi
pirí píibaidáanápiná irí, bàaluité imàníiricaté nalí, casíimáicáiná
ancianonái imàacacaalíté icáapiwa Dios iicáca namànica ulí cayábéeri.
pìwali, nacàlidacaté nacái tàacáisi 5 Nàyaca abénaméeyéi inanái
pìwali Dios inùmalìcuíse íiméerica manìríiyéimi catúulécanásíwéeyéi,

píibaidáanápináté Dios irípiná. canácáiná néenánái iyúudèeyéipiná
15 Pimàni mamáalàacatani nía. Níara manìríiyéimica
macái pichàini iyúwa càide iyúwa náibàaca nawàwawa Dios
núumáaná pirí, yéewacaténá iwéré iyúudàanápiná nía, yá
macáita wenàiwica náalimá naicáca nasutáca níawawa Dios íicha
pimànica pìacawa cayábéeri èeríapinama, táiyápinama nacái.
cachàiníwanái mamáalàacata. Iná iwàwacutácué piyúudàaca nía,
16 Picùa píawawa wenàiwica píacué Dios yàasu wenàiwicaca.
ibáyawaná íicha. Péewáidawa 6 Quéwa càmitacué iwàwacutá
mamáalàacata Dios itàacái piyúudàaca áiba manìríichúami

ìwali, néese péewáida wenàiwica ùyacaalí meedá càasuíri iyú
cáalíacáiri iyú càide iyúwa Dios usíimáidacaténá úawawa. Càmita
iwàwáaná. Pimànicaalí cài, yásí uínáidawa Dios ìwali, íná ùyaca
piwasàaca píawawa cachìwéeyéi càide iyúwa yéetéechúamiwa.
yàasu tàacáisi íicha. Càita nacái 7 Càita iwàwacutá pichùulìaca
piwasàapiná nía cachìwéeri tàacáisi níara yeebáidéeyéica Jesucristo

íicha, níara yéemièyéica pirí. itàacái nàyáanápiná machacàníiri
1 TIMOTEO 5 550
iyú ipíchaná áibanái nacháawàaca 13 Abénaméeyéi inanái nacái

naináwaná ìwali. 8 Aiba icàlidacaalí napáchiaca nàacawa meedá capìi
iináwanáwa yeebáidacasa imanùbaca, yá ínuca náibaidaca
Jesucristo itàacái, quéwa càmita meedá; càmita ínucáita nía
iyúudàa yéenánáiwa, icapèerìcuíyéi meedá, néese nadàbaca natàaníca
nacáiwa, idéca iyamáidaca áibanái ìwali báawéeri iyú; máiní
yeebáidaca Jesucristo itàacái. nawàwaca náalíacawa áibanái
Báawéerica íiwitáise áibanái íicha yàasu tàacáisi ìwali; néese
càmíiyéica yeebáida Jesucristo nacàlidaca áibanái irí tàacáisi
itàacái. càmíirica cayába nacàlidaca nalí.
9 Aiba manìríichúami iwàwacaalí 14 Iná nuwàwaca nacásàacawa
íibaidaca abéerita Dios irípiná àniwa níara manìríiyéimica, inìrimi

mamáalàacata uyúudàacaténá yéetéeyéimicawa íicha, cawinácaalí
wenàiwica yeebáidéeyéica inanái càmíiyéitàacáwa idènìa
Jesucristo itàacái, yá iwàwacutá sesenta camuí, nadàwinàacaténá
udènìaca sesenta camuí. Iwàwacutá nacái néenibewa, nacùa nacái
nacái abéeríichúamica inìri. nacapèewa àniwa, ipíchaná
10 Iwàwacutá nacái caináwanáca úa wàuwidenái itàaníca báawéeri
ìwalíise yái umàníináca áibanái irí iyú wàwali, wía yeebáidéeyéica
cayábéeri; idàwinèechúa yéenibewa Jesucristo itàacái. 15 Níacáiná
cayába nàyacaténá machacàníiri abénaméeyéi manìríiyéimi nadéca
iyú; yeedéechúa wenàiwica nawènúadaca náiwitáisewa
ucapèerìculéwa casíimáiri iyú, Jesucristo íicha namànicaténá càide
ùacaténá nayáapiná; iyúudèechúa iyúwa Satanás iwàwáaná.
cayába áibanái yeebáidéeyéica 16 Abéechúa inanáicaalí
Jesucristo itàacái uíbaidáanápiná yeebáidéechúa Jesucristo itàacái,

nalí càide iyúwa nàasu wenàiwica udènìacaalí uénánáiwa inanáiwa
íibéerica wenàiwicanái yàabàli; inìrimi yéetéeyéimicawa íicha, yá
iyúudèechúa nacái cawinácaalí iwàwacutá uyúudàaca nía, ipíchaná
yùuwichèeyéicawa; íimáanáca níara yeebáidéeyéica Jesucristo
uwàwacaalí umànica macái itàacái iwàwacutá nayúudàaca nía.
cayábéeri íiwitáaná áibanái irí. Yásí níara yeebáidéeyéica Jesucristo
11 Pitànàacaalí inanái íipidená itàacái náalimá nayúudàaca inanái
cuyàluta irìcu, náibaidacaténá manìríiyéimi canéeyéica yéenánái
abéerita Dios irípiná càiripináta, iyúudèeyéipiná nía.
picá pitànàa náipidená cawinácaalí 17 Iwàwacutá níara yeebáidéeyéica
manìríiyéimica càmíiyéitàacáwa Jesucristo itàacái namàacaca

idènìa sesenta camuí; níacáiná nàasu platawa ofrenda iyú
abénaméeyéi manìríiyéimi napáyaidacaténá ancianonái
nawènúadapiná náiwitáisewa íibaidéeyéica mamáalàacata Dios
náibaidacalé íichawa náiméericaté irípiná, icuèyéica wenàiwica
ìwali namàníinápinása Cristo yeebáidéeyéica. Anciano icùacaalí
irípiná nawàwacáiná needáca nía cayába, íibaidacaalí cachàiníiri
nalíwa nanìripináwa àniwa. iyú Dios irípiná mamáalàacata
12 Néese namànicaalí cài, yá icàlidacaténá nalí Dios itàacái,
cabáyawanáca nía càmicáiná yéewáidacaténá nía mamáalàacata
namàni càide iyúwaté nacàlidáaná nacái, yá iwàwacutá namàacaca
quéecha náibaidáanápinása nàasu platawa ofrenda iyú pucháiba
abéerita Dios irípiná mamáalàacata yàawiriéricatái íicha yái ofrenda
nayúudàacaténá wenàiwica namàaquéerica áiba anciano irí,
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. nàacaténá iwèni yéewanápiná
551 1 TIMOTEO 5, 6
anciano idènìaca cayába pía nacái, càide iyúwa pidéca

iyáapináwa, yéenibe yáapichawa. nacáicaalí piyúudàaca imànica
18 Cayábaca Dios iicáca namànica ibáyawanáwa. Picùa píawawa
cài bàaluitécáiná profeta itànàaca masacàawaca macái báawéeri íicha.
tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios 23 Núalíacawa pidéca piyamáidaca
íimacaté: “Picácué pidacùa pacá pìiraca uva ituní píasáidacaténá

inùma ituínási íicha, idècunitàacá càmita piwàwa picàmaca iyúwa
uíbaidaca pirí ubawàidaca ituínási áibanái báawéeyéi. Quéwa
ùulùacaténá iwìralè, néese cáuláicaca pidèerìcubàa madécaná
pimàacacué uyáacani idècunitàacá yàawiría, íná nùalàaca pía ipíchaná
uíbaidaca uèpunícawa”, íimacaté pìiraca yáawami únita, néese
yái Diosca. Càité nacái Wáiwacali pèewìada achúmanamata uva ituní
íimaca: “Iwàwacutácué pìaca iwèni úni yèewi pìiracaténáni iyúwa dabé.
yái íibaidéericuéca pirí”, íimaca. 24 Píináidawa cáalíacáiri
19 Picá péemìa irí cawinácaalí iyú ipíchawáise pibàlùadaca
icháawàaca anciano iináwaná ìwali áiba anciano nacuèrinápiná.
canácaalí pucháiba, càmicaalí nacái Abénaméeyéi namànica
máisiba icháawèeyéica anciano nabáyawanáwa amalánama
iináwaná ìwali. wenàiwicanái yáaliéricawa ìwali
20 Quéwa cawinácaalí imàníiyéica ipíchawáise áibanái icháawàaca
ibáyawanáwa mamáalàacata, naináwaná ìwali, quéwa áibanái
iwàwacutá pìalàaca nía cachàiníiri namànica nabáyawanáwa
iyú macái wenàiwica yàacuésemi ibàacanéeri iyú, càmita nacái
cáalucaténá áibanái namànica wáalíawa ìwali madécaná èeripiná.
nabáyawanáwa, níái yeebáidéeyéica 25 Càita nacái waicáca amalánamata
Jesucristo itàacái. yái cayábéerica abénaméeyéi

21 Nuchùulìaca pía Dios imàníirica. Aibanái nacái namànica
iicápiná, Jesucristo iicápiná nacái, cayábéeri ibàacanéeri iyú quéwa
mabáyawanéeyéi ángel iicápiná càmita yéewa ibàacawa càiripináta,
nacái, pimàníinápiná macáita càide yái cayábéerica namàníirica.
iyúwa núumáaná pirí siùcatàacáwa.
Cawinácaalí imàníiyéica
ibáyawanáwa, pìalàa nía cachàiníiri
6 Níara áibanái yàasu
wenàiwicaca yeebáidéeyéica
Jesucristo itàacái, iwàwacutá
iyú, níái yeebáidéeyéica Jesucristo nàaca náiwacali icàaluínináwa
itàacái. Pìalàa nía, iwàwacutá cáimiétaquéeri iyú náibaidacáiná
nacái càmita cayába piicáca abéeri irí, ipíchaná áibanái càmíiyéica
wenàiwica áibanái íicha, néese yeebáida Jesucristo itàacái
pìalàa nía macáita abédanamata, natàaníca báawéeri iyú Dios
cawinácaalí imàníiyéica ìwali, ìwali nacái yái tàacáisi
ibáyawanáwa. 22 Picá pimàaca wéewáidéerica iyú wenàiwica.
picáapiwa mesúnamáita asìali 2 Náiwacalicaalí yeebáida Jesucristo
ìwali pibàlùadacaténáni iyúwa itàacái, iwàwacutá càmita

anciano icuèrinápiná wenàiwica nayamáida nàaca icàaluíniná
yeebáidéeyéica Jesucristo cáimiétaquéeri iyú mamáalàacata,
itàacái. Picùa piicáwani asáisí éwita néenásàiricáanítani
yèepunícaalíwa machacàníiri iyú, Jesucristo ìwalíisená. Néese
isicúacáicha cabáyawanéericani yái iwàwacutá náibaidaca irí
asìalica idécanáami pibàlùadacani cachàiníwanái mamáalàacata
iyúwa anciano. Pibàlùadacaalí nayúudàacaténáni, náiwacalicáiná
càiri anciano, néese imànicaalí yeebáidaca Jesucristo itàacái,
ibáyawanáwa, yásí cabáyawanáca iwàwacutá nacái cáinináca
1 TIMOTEO 6 552
naicácani, néenásàiricáináni, bàaluitécáiná canáca watéeri

Jesucristo ìwalíisená. wáapichawa wamusúacaalíté
waicá èeri; càita nacái canácata
La verdadera riqueza watéeripiná wáapichawa
3 Aibacaalí yéewáidaca wàacaalíwa èeri íicha. 8 Néese
wenàiwica cachìwéeri tàacáisi wadènìacaalí wayáapináwa,
iyú, càmicaalí nacái abédanama wabàlepiná nacáiwa, yásí yéewa
íiwitáise yeebáidacaténá yái casíimáica wawàwa. 9 Quéwa
báisíiri tàacáisi Wáiwacali cawinácaalí iwàwéeyéica càasuca,
Jesucristo yéewáidéericaté iyú neebáidaca Satanás itàacái,
wenàiwica, càmicaalí nacái yáalimáidacáiná nía namàníinápiná
yeebáida yái tàacáisi icàlidéerica nabáyawanáwa, yá nacaláacawa
càinácaalí iwàwacutáaná wàyaca, Dios íicha, yá nabáyawaná
yá cáimacáica iicácawa. 4 Máiní íibàaca nía càide iyúwa trampa
cachàinica iicáca yáawawa meedá íibàacaalí cuwèesi ráunamáita.
áibanái íicha, quéwa càmita báisí Néese máiní nawàwa namànica
yáalíawa, ibatàa abéeri wawàsipiná, madécaná báawéeri wawàsi
càmita yáalíawa. Cáuláicaca máiwitáiséeri iyú, yái báawéerica
íiwitáise máinícáiná iwàwa icuísaca càmíirica iyúudàa wenàiwica,
íichawa áibanái canéeri iwèni néese iwatàidéerica nía yéetácáisi
tàacáisi ìwalíise; yá idécanáami irìculé, càide iyúwa wenàiwica
natàaníca náapichawáaca isicùmacaalíwa depuíwéeri
chàinisíiri iyú, yá báawaca áibanái úni yáaculé. 10 Cawinácaalí
iicáca nía náimacáiná náalíacasa wenàiwica cáininéerica iicáca
nacàlidaca máiní cáalíacáiri iyúni. plata, imànica macái báawéeri
Néese càmita yáalimá abédanamata íiwitáaná yeedácaténá iríwa
náiwitáise náapichawáaca, yá mamáalàacata plata. Abénaméeyéi
nadàbaca nacuísáyacacawa máiní nacái cáininéeyéica iicáca plata
báawéeri iyú. Néese nadàbaca nadéca nawènúadaca náiwitáisewa
nayúunáidaca báawaca áibanái Jesucristo íicha nacutácaténá
íiwitáise canánama. Càmita mamáalàacata plata, néese nadéca
náalimá manuíca náináidaca needáca nalíwa manuísíwéeri
nawàwawa áibanái ìwali. 5 Néese yùuwichàacáisi, íná achúmaca
napéliayacacawa mamáalàacata nawàwa siùca nàuwichàacáináwa.
níái báawéeyéica íiwitáise,
càmíiyéica yáalía báisíiri tàacáisi La buena lucha de la fe
ìwali. Nacàlidaca naináwanáwa 11 Quéwa pía, Timoteo, píacata
meedá neebáidáanása Jesucristo Dios yàasu wenàiwicaca
itàacái, quéwa càmita neebáida íibaidéerica Dios irípiná, íná piúca
báisíiri iyúni. Nacàlidacáita píichawa macáita yái báawéerica
naináwanáwa cài needácaténá namàníirica. Píalimáida macái
nalíwa plata. 6 Báisíta weedáca pichàini iyúwa pìyacaténá
walíwa cawèníiri wàyacaalí càide machacàníiri iyú càide iyúwa Dios
iyúwa Dios iwàwáaná, quéwa yái iwàwáaná. Pìa Dios icàaluíniná,
cawèníirica ìyaca wawàwalìcu peebáida itàacái, cáininá nacái
Dios imàacacáiná casíimáica wía piicácani, pìidenìa piùwichàanáwa
cayábacaalí waicáca wàasuwa Dios mamáalàacata matuíbanáiri iyú.
imàaquéerica walí, matuíbanáicaalí 12 Píalimáida macái pichàini iyúwa
nacái wía cawèníiri wawàsi íicha. pimànicaténá cayábéeri ùwicái

7 Canápináta meedá cáinináaná Dios irípiná. Yácata cayábéeri
waicáca cawèníiri wawàsi, ùwicáica: yái picàlidáanáca báisíiri
553 1 TIMOTEO 6
tàacáisi íiméerica iwàwacutá cachàiníirica náicha canánama èeri

wenàiwica yeebáidaca Jesucristo càmíiri imáalàawa! Báisíta, amén.
itàacái. Cài iwàwacutá pimànica, 17 Pìalàa níara càasuíyéica
yásí peedápiná piríwa picáucawa idènièyéica chái èeri yàasu

càmíiri imáalàawa. Dioscáiná cawèníiri. Pìalàa nía ipíchaná
imáidacaté pía pimànicaténá cài. cáimacái naicáca níawawa áibanái
Dios imáidacáináté pía, íná yéewa íicha. Iwàwacutá nacái càmita
picàlidacaté cayába piináwanáwa manuí náináidaca nawàwawa
madécaná wenàiwicanái nàasu cawèníiri ìwaliwa, càmicáiná
yàacuésemi peebáidáaná Jesucristo yéewa nàasu cawèníiri icùaca nía
itàacái. 13 Siùcade Dios, yái yèerica báawéeri íicha, yá nacái nàasu
nacáuca, macáita yái ìyéerica, cawèníiri imáalàapinácawa
yéemìaca yái nuchùulìanáca pía. áibaalípiná. Néese iwàwacutá
Jesucristo nacái yéemìaca yái manuíca náináidaca nawàwawa
nuchùulìanáca pía, yái Jesucristo Dios ìwali icùanápiná nía,
icàlidéericaté cayábéeri tàacáisi, yái Dios imàaquéerica walí
icàlidacaté nacái iináwanáwa madécaná wawàsi casíimáicaténá
machacàníiri iyú Poncio Pilato irí. wawàwa. 18 Pichùulìa càasuíyéi
14 Iná nuchùulìa pía Dios iicápiná, namànica cayábéeri áibanái irí
Jesucristo iicápiná nacái, pimàni nayúudàacaténá nía. Cayába
macáita càide iyúwa nuchùulìaná namànicaalí áibanái irí cayábéeri
pía. Picá piwènúada yái tàacáisica, manuísíwata nadènìacáiná manùba
ibatàa abéeri tàacáisi piná, ipíchaná cawèníiri. Iwàwacutá casíimáica
iwàwacutá nùalàaca pía cachàiníiri nàaca catúulécanéeyéi irí
iyú. Pimàni mamáalàacata càinácaalí wawàsi catúulécanéeyéi
càiripináta càide iyúwa imáapuèrica. 19 Càasuíyéi
nuchùulìaná pía àta Wáiwacali imànicaalí cài, yásí nadènìapináca
Jesucristo yàanàacataléta àniwa. cawènisíwéeri nàasuwa áiba èeriwa,
15 Dios imàacapiná Wáiwacali yái nacáuca báisíirica càmíirica
Jesucristo yàacawa néese àniwa imáalàawa.
yéenáiwaná yàanàacaalíwa càide
iyúwa abéerita Dios yáalíanáwa, Encargo final a Timoteo
chácaalínápiná èeri irìcucaalí. 20 Timoteo, pimàni cayába
Càipiná Dios imànica abéericáináta píibaidacaléwa Dios imàaquéericaté
Dios máiníiri cayábaca, pirí picàlidáanápiná yái báisíiri
cachàiníirica nacái náicha tàacáisica. Picá peebá èeri mìnanái
canánama; yácata Wacuèriná nacái yàasu tàacáisi canéeri iwèni,
cachàiníirica áibanái nacuèrinánái casaquèeri nacái. Aibanái nacái
íicha canánama; yácata Wáiwacali nawàwa natàaníca náapichawáaca
nacái cachàiníirica áibanái chàinisíiri wawàsi iyú nàasu
íiwacanánái íicha canánama. 16 Yái tàacáisi cachìwéeri ìwaliwa.
Diosca, yácata abéerita càmíirica Náimaca cáalíacáicasa nía quéwa
imáalàawa, ìyéerica icamaláná càmita báisí náalíacawa. Picá
irìcuwa canácatalé áiba yáaliméeri peebá nalí. 21 Abénaméeyéi nadéca
yàanàaca mawiéniré irí, máinícáiná neebáidaca nàasu yéewáidacalési
mèlumèluíricani. Canácata èeri cachìwéeri, yá nadéca nawènúadaca
mìnali iiquéericaté Dios. Canácata náiwitáisewa Jesucristo íicha.
nacái èeri mìnali yáaliméeri Nusutácué Dios íicha pirípinácué
iicácani. ¡Macáita nàapiná abéerita imàníinápinácué pirí cayábéeri
Dios iyéininá càiripináta, yái Dios mawèníiri iyú.
2 TIMOTEO
uípidená, píatúami nacái Eunice
Saludo uípidená, neebáidacaté Jesucristo
1 Núa Pablo nubànùa pirí

cuyàluta. Núacata abéeri
apóstol Jesucristo ibànuèrica càide
itàacái, yá núalíacawa báisíiri iyú
peebáidáaná nacái.
6 Iná cài nùalàaca pía: Càide
iyúwa Dios iwàwáaná. Jesucristo iyúwa wapucúadacaalí quichái

ibànùaca núa Dios íimacáináté capèrùacaténáni, càita nacái
imàacáanápiná wenàiwica iwàwacutá picáucàidaca
nadènìaca nacáucawa càmíiri chàinisi Dios imàaquéericaté
imáalàawa cawinácaalí ìyéeyéica pirí numàacacaalíté nucáapiwa
abédanamata Cristo Jesús yáapicha. pìwali; yá pimàni píibaidacaléwa
2 Nubànùa pirí cuyàluta, Timoteo cachàiníiri iyú, yái íibaidacalésica
cáininéerica nuicáca càiride iyúwa Dios imàaquéericaté pirí,
nuìriwa. Nusutáca Wáaniri Dios ichùulièrica nacái pimànica.
íicha pirípiná, Wáiwacali Jesucristo 7 Píalimá pimànica píibaidacaléwa
nacái namàníinápiná pirí cayábéeri cachàiníiri iyú yái íibaidacalésica

mawèníiri iyú, naicáanápiná nacái Dios imàaquéericaté pirí, Dioscáiná
pipualé, namàacáanápiná nacái idéca yàaca walí Espíritu Santo.
pìyaca matuíbanáiri iyú. Yái Espíritu Santo càmíirita cáalu
imànica wía, néese ichàiniadaca
Dar testimonio de Cristo wía wáibaidacaténá Dios irípiná,
3 Nusutáca Dios íicha pirípiná imàaca nacái cáinináca waicáca
èeríapi, táiyápi nacái, yá nùaca Dios, áibanái wenàiwica nacái,
Dios irí cayábéeri pìwali, yái Dios iyúudàaca nacái wacùaca wíawawa
nuíbaidéerica irípiná, nuèrica ipíchaná wamànica wabáyawanáwa,
nacái icàaluíniná matuíbanáiri yéewacaténá nacái wamànica
iyú nùyacáiná machacàníiri iyú macáita cáalíacáiri iyú. 8 Picá bái
càide iyúwaté nùawirináimi yàaná picàlidaca áibanái irí Wáiwacali
Dios icàaluíniná. 4 Macái yàawiría iináwaná. Picá nacái bái pía
nusutácatáita Dios íicha pirípiná, nùwalíise, yái nùuwichàanácawa
máiní nuwàwa nùaca nuicáca pía, presoíri iyú Wáiwacali irípiná
nuwàwalicáiná achúmacaté piwàwa nucàlidacáiná iináwaná. Néese
manuísíwata nuèpùacaalítéwa pìidenìa yùuwichàacáisi núapicha
píicha. Iná nuwàwa nuicáca pía wacàlidacáiná tàacáisi íiméerica
àniwa casíimáicaténá nuwàwa Jesucristo iwasàaca wenàiwica Dios
manuísíwata. 5 Yá nùaca Dios irí yàasu yùuwichàacáisi íicha. Píalimá
cayábéeri pìwali núalíacáináwa pìidenìaca piùwichàanápináwa
peebáidaca Jesucristo itàacái yácáiná Dios yàaca pichàini.
báisíiri iyú macái piwàwalìcuísewa. 9 Dios idéca iwasàaca wía yàasu
Quéechatécáwa píirumi Loida yùuwichàacáisi íichawa. Ichùulìaca
554
555 2 TIMOTEO 1, 2
wàyaca mabáyawanéeri iyú nacái. Cristo Jesús itàacái, cáininá piicáca

Càmitaté iwasàa wía, imáida wía Dios, wenàiwicanái nacái càide
nacái ìwalíise yái wamàníirica iyúwa Cristo Jesús ichàiniadáaná
wachàini iyúwa. Néese iwasàacaté pía. 14 Picùa cayába yái tàacáisi
wía yàasu yùuwichàacáisi íichawa, cayábéerica Dios imàaquéericaté
imáida wía nacái íináidacáinátéwa pirí, ipíchaná áibanái iwènúadacani.
imàníinápináté walí cayábéeri Picùa cayábani Espíritu Santo
mawèníiri iyú, cáininácáináté nacái ichàini iyú, yái Espíritu ìyéerica
iicáca wía ìwalíise yái cayábéerica wawàwalìcu, ichàiniadéerica nacái
Cristo Jesús imàníiripinácaté walí. wía.
Bàaluitécáiná èeri ipíchawáiseté, 15 Píalíacawa macáita Asia
néenialíté cáinináca Dios iicáca yàasu cáli néeséeyéi nadéca

wía. 10 Siùcade Dios imàacaca namàacaca núa abéerita. Càita
wáalíacawa cáinináca iicáca wía, nacái nawènúacatéwa nuícha
iwàwa nacái imànica walí cayábéeri níara Figelo, Hermógenes
mawèníiri iyú. Cài yáasáidaca nacái, yáté càmita nayúudàa
walíni: Ibànùacaté Jesucristo, núa quirínama idécanáamité
yái iwasèerica wía Dios yàasu romanonái yúucaca núa presoíyéi
yùuwichàacáisi íicha. Jesucristo ibànalìculé. 16 Quéwa Onesíforo
idéca imáalàidaca wáicha yái idéca iyúudàaca núa, íná nusutáca
yéetácáisica imàaquéeripiná Dios íicha iicáanápiná napualé,
wéetácawa méetàuculé Dios íicha níái Onesíforo icapèerìcuíséeyéica,
càiripináta, íná càmita quirínama yácáiná Onesíforo idéca iyúudàaca
iwàwacutá cáaluca waicáca núa madécaná yàawiría, yá
wéetáanápináwa. Wéetácaalíwa, yá ichàiniadacaté nuwàwa. Càmitaté
wéetápinácawa Dios icáapirìcuta, bái ipáchiaca núa éwita
íná càmita cáalu wía. Jesucristo presocáaníta núa presoíyéi
idéca nacái imàacaca wáalíacawa ibànalìcu. 17 Néese idécanáamité
wàyáanápinácué càiripináta Onesíforo yàanàaca aléi Roma
wacáuca càmíiri imáalàawa ìyacàlená irìculé, yáté icutáca núa
yáapichawa weebáidacaalí mamáalàacata àta yàanàacataléta
Jesucristo itàacái. núa chái presoíyéi ibànalìcu. 18 Yá
11 Dios idéca ichùulìaca nusutáca Dios íicha iicáanápiná
nucàlidáanápiná yái tàacáisica. Onesíforo ipualé, imàni nacái irí
Yá ibànùaca nùa iyúwa apóstol cayábéeri néenialípiná Jesucristo
nuéwáidacaténá wenàiwicanái yàanàacaalípiná àniwa. Píalíaca
iyú yái tàacáisica. 12 Iná siùcade nacáiwa Onesíforo iyúudàacaté
nùuwichàacawa presoíri iyú. wía nacái wàyacaalíté néeni Efeso
Quéwa càmita bái núa ìwalíise ìyacàlená irìcu.
yái nùuwichàanácawa Jesucristo
irípiná, núalíacáiná ìwali yái Un buen soldado de Jesucristo
nuebáidéerica, yái Jesucristoca,
núalíaca nacáiwa báisíiri iyú
cachàiníiricani icùacaténá núa
2 Iná Timoteo, nuiquéerica
càiride iyúwa nuìriwa,
pimàaca Dios ichàiniadaca
yéewanápiná nuebáidaca itàacái píiwitáise Cristo Jesús ichàini
mamáalàacata àta yàanàacataléta iyú, yái imàníirica pirí cayábéeri
àniwa. mawèníiri iyú pìyacáiná
13 Pìa picàlidaca machacàníiri abédanamata yáapicha. 2 Bàaluité
iyúni yái tàacáisi càide péemìaca nucàlidaca yái tàacáisica
iyúwaté péemìaná nucàlidaca madécaná wenàiwica yàacuésemi.
piríni. Peebáida mamáalàacata Siùcade iwàwacutá péewáidaca
2 TIMOTEO 2 556
áiba asìanái, pichùulìa nacái Jesucristo, yái wenàiwica Dios

nacàlidaca Jesucristo itàacái. imichàidéericaté yéetácáisi íicha.
Iwàwacutá cayábéeyéica íiwitáise, Yácata rey David itaquérinámi
yeebáidéeyéica tài íiméeri iyú, nacái, yái Jesucristoca. Cài
imàníiyéica nacái machacàníiri iyú nucàlidaca yái tàacáisica íiméerica
càide iyúwa náimáaná. Iwàwacutá Jesucristo iwasàaca wenàiwica
nacái náalíaca néewáidaca áibanái Dios yàasu yùuwichàacáisi
wenàiwica iyú yái tàacáisica. íicha. 9 Yá nàuwichàidaca núa
3 Pìidenìa piùwichàanáwa nucàlidacáiná yái tàacáisica. Yá
Jesucristo irípiná wáapicha nadéca nadacùaca núa cadena
wía yéewáidéeyéica wenàiwica iyú chái presoíyéi ibànalìcu,
Jesucristo itàacái iyú càide iyúwa càide iyúwa cabáyawanéeri.
cayábéeri úwisàiri ìidenìaná Quéwa yái Dios itàacáica, càmita
yùuwichàanáwa imànicaténá náalimá nadacùacani, néese
càide iyúwa íiwacali iwàwáaná. áibanái icàlidaca yàacawa
4 Péemìa comparación: Uwisàiri mamáalàacatani. 10 Iná
càmita ìya càide iyúwa càmíiyéi nuìdenìa macái yùuwichàacáisi
úwi, néese yeebáidaca íiwacali nalípiná níái wenàiwica Dios
iríwa iwàwacáiná isíimáidaca yeedéeyéica yàasunáipináwa. Cài
íiwacaliwa, yái imáidéericani. nùuwichàacawa yéewanápiná
Càita nacái iwàwacutá pimàacaca neebáidaca Cristo Jesús itàacái
píawawa Cristo Jesús irí iwasàacaténá nía Dios yàasu
píibaidacaténá irí cachàiníiri iyú. yùuwichàacáisi íicha, yéewanápiná
5 Iwàwacutá pimànica càide iyúwa nàyaca yáapicha cáimiétacanéeri
wenàiwica isàiwicacaalí deporte iyú, nacamaláná mèlumèluíri irìcu
imawènìadacaténá áibanái. Canáca nacáiwa càiripináta.
yéewaná yeedáca iríwa cawèníiri 11 Báisíiricata yái tàacáisica
premio yái coronaca, càmicaalí íiméerica:

isàiwica machacàníiri iyú càide Weebáidaca Jesucristo
iyúwa nachùnìaná deporte. Càita itàacái, yái yéetéericatéwa
nacái iwàwacutá péewáidacawa wáichawalíná, íná càica
cachàiníiri iyú, píibaida nacái wíade iyúwa wenàiwica
machacàníiri iyú pimànicaténá yéetéeyéicatéwa
macáita càide iyúwa Jesucristo ibáyawanámi íichawa. Yá
iwàwáaná; yásí yàaca piríwa wàyapiná nacái Jesucristo
cawèníiri pìapinácaalíwa chènuniré. yáapicha càiripináta;
6 Iwàwacutá pimànica càide iyúwa 12 wàidenìacaalí yùuwichàacáisi
wenàiwica íibaidacaalí ibànacalewa Jesucristo irípiná, yá
cachàiníiri iyú, yá yáalimá iyáaca wacùapináca macáita
idàbáanéeri ibànacale ìyacanáwa. yáapicha áiba èeriwa;
Càita nacái iwàwacutá píibaidaca quéwa wáimacaalí
cachàiníiri iyú Jesucristo irí, càmitasa yàasunái wía,
néese yàapináca piríwa cawèníiri càita nacái íimapináca
chènuníiséerica. 7 Píináidacawa càmita yàasunái wía;
cayába ìwali yái tàacáisi 13 cawàwanáta wawènúadapiná
siùquéerica tàacáwa nucàlidaca pirí, wáiwitáisewa íicha, quéwa
yásí Wáiwacali imàacaca píalíacawa Jesucristo imànipiná
macáita piwàwacutéerica macáita càide iyúwa
píalíacawa ìwali. íimáaná càmicáiná yéewa
8 Píalimápiná pìidenìaca iwènúadaca íiwitáisewa
piùwichàanáwa piwàwalicaalí áiba íiwitáisesi ìwali.
557 2 TIMOTEO 2
íná càmita neebáida Jesucristo

Un trabajador aprobado itàacái tài íiméeri iyú. 19 Quéwa
14 Picàlida nalí àniwani, yái cachàiníirica càiripinátani, yái
tàacáisi nucàlidéericaté pirí ìwali, Dios itàacái báisíirica, càide iyúwa
níara yeebáidéeyéica Jesucristo manuíri íba wabàlùadéeripináca
itàacái. Pìalàa nía Dios iicápiná íinata manuísíwéeri capìi. Iyaca
ipíchaná natàaníca náapichawáaca nacái tàacáisi íba ìwali, yái
chàinisíiri iyú canéeri iwèni wawàsi tàacáisi íiméerica: “Wáiwacali
ìwali. Canéerica iwèni yá tàacáisi yáalíacawa cawinácaalí níái yàasu
natàaníirica ìwali. Natàanícaalí wenàiwicaca”, cài íimaca. Yá íimaca
càiri canéeri iwèni wawàsi ìwali, àniwa: “Cawinácaalí icàlidéeyéica
càmita nayúudàa wenàiwica, néese iináwanáwa Wáiwacali yàasu
báawaca namànica wenàiwicanái wenàiwicaca nía, neebáidaca nacái
íiwitáise cawinácaalí yéemièyéica itàacái, iwàwacutáca namàacaca
nàasu tàacáisi, íná càmita neebáida náichawa macái nabáyawanáwa
Jesucristo itàacái tài íiméeri iyú. namàníirica”, íimaca.
15 Píalimáida macái pichàini iyúwa 20 Péemìa comparación: Càasuíri
píibaidacaténá cayábéeri iyú Dios icapèe manuíri irìcu nàyaca

irípiná, casíimáicaténá Dios iicáca madécaná quírápieli íiwitáaná.
yái pimàníirica, càide iyúwa abéeri Nadènìaca abénaméeyéi cawèníiyéi
yàasu wenàiwica íibaidacaalí quírápieli oro imànicaná,
cayába, yá càmita iwàwacutá quírameníiri plata imànicaná
báicani ìwalíise yái imàníirica. nacái. Iyaca nacái abénaméeyéi
Yá picàlidaca machacàníiri iyú quírápieli càmíiyéica cawèni, cáli
nalíni, yái tàacáisi báisíirica Dios imànicaná, àicu imànicaná nacái.
itàacáica. 16 Picá pitàaní wenàiwica Yá capìi íiwacali icùaca càiripináta
yáapicha natàanícaalí máiwitáiséeri níái cawèníiyéica quírápielica,
iyú chái èeriquéi yàasu tàacáisi quéwa áibaalípiná yúucaca meedá
cachìwéeri ìwali, méetàuculéeri íichawa quírápieli canéeyéica iwèni.
tàacáisi nacái, níacáiná itàaníiyéica Càita nacái àta alénácaalí nàyaca
máiwitáiséeri iyú càiri wawàsi Wáiwacali yàasunái, yá ìyaca
ìwali naméeràidaca wenàiwica nèewi abénaméeyéi càmíiyéica
déeculé Dios íicha, nàyacaténá yàasu. 21 Iná abéeri Wáiwacali
iyúwa càmíiná Dios iwàwa. 17 Yái yàasu wenàiwica icùacaalí cayába
nàasu tàacáisi néewáidéerica yáawawa masaquèeri iyú ipíchaná
iyú wenàiwica máiní báawaca imànica ibáyawanáwa, yásí yáalimá
imànica wenàiwicanái íiwitáise. íibaidaca cayába Wáiwacali
Nàasu tàacáisi idàwinàacawa irípiná, imànicaténá àta càinácaalí
wenàiwicanái iwàwalìcu càide cayábéeri íibaidacalési Wáiwacali
iyúwa cháunási ibadéericawa ichùulièrica imànica, càide iyúwa
iyáacaalí yàacawa wainá nacùacaalí cawèníiri quírápieli
máuláiquéerica. Càita néewáidaca abéerita capìi íiwacali irípiná.
wenàiwica níara Himeneo, Fileto 22 Iná picá pimàni càide iyúwa
nacái. 18 Nadéca naméeràacawa abénaméeyéi ùuculìiyéi iwàwáaná

báisíiri tàacáisi íicha. Nadéca imànica meedá, néese pimàni
nawènúadacani. Nacàlidaca cayábéeri macái pichàini iyúwa.
nachìwawa meedá cài: Náimaca Peebáida Jesucristo itàacái.
idécasa ichàbacawa wáicha yái Cáininá piicáca Dios, áibanái
namichàanácawa yéetácáisi wenàiwica nacái. Pìya matuíbanáiri
íicha. Càita nadéca báawaca iyú náapicha cawinácaalí
namànica abénaméeyéi íiwitáise masaquèeyéica íiwitáise isutéeyéica
2 TIMOTEO 2, 3 558
yáawawa Wáiwacali Jesucristo quirínama áibanái irí, Dios irí

íicha. 23 Picá pitàaní náapicha nacái. Caná iwèni naicápiná
cawinácaalí iwàwéeyéica itàaníca áibanái yàanáca Dios icàaluíniná.
canéeri iwèni wawàsi ìwali càide 3 Càmita cáininá naicápiná
iyúwa máiwitáiséeyéi càmíiyéica néenánáiwa. Càmita abédanamata

yáalíawa. Píalíacawa natàanícaalí náiwitáise áibanái yáapicha
càiri wawàsi ìwali, yá nadàbaca matuíbanáiri iyú. Nacàlidapiná
natàaníca náapichawáaca nachìwawa báawéeri iyú áibanái
chàinisíiri iyú, tàacáisi ùuléeri iyú ìwali. Càmita nacùapiná níawawa
nacái. 24 Pía íibaidéerica Wáiwacali cayába íná namànipiná macái
irípiná iwàwacutá càmita pipélia íiwitáaná báawéeri namàlíawalé
pìacawa, néese iwàwacutá càmíirica iyúwa. Caluéyéipiná íiwitáise
calúa píiwitáise macái wenàiwica iyúwa cuwèesinái. Nàuwidepiná
yáapicha. Iwàwacutá nacái píalíaca namànica macái íiwitáaná
péewáidaca wenàiwica cayába. cayábéeri. 4 Yá nacháawàapiná
Iwàwacutá nacái pìidenìaca nanacáiyéiwa nàuwidenái iríwa.
piùwichàanáwa matuíbanáiri Ráunamáita namàni nàacawa
iyú áibanái imànicaalí pirí nabáyawanáwa máiwitáiséeri iyú
báawéeri, càmicaalí nacái nawàwa ipíchawáise náináidacawa ìwali
néewáidacawa. 25 Abénaméeyéi yái namàníiripináca. Yá máiní
nàuwideca namànica báisíiri cayábapiná naicáca níawawa
tàacáisi. Pìalàa nía éeréeri iyú. áibanái íicha. Nawàwapiná
Iwàwacutá càmita cáimacái piicáca namànica meedá càinácaalí wawàsi
píawawa náicha. Cài iwàwacutá isíimáidéeripiná nawàwa. Càmita
pimànica yéewacaténá cawàwanáta nacutápiná náalíacaténá Dios ìwali
Dios imàacaca nawènúadaca namànicaténá càide iyúwa Dios
náiwitáisewa neebáidacaténá yái iwàwáaná. 5 Pucháibéeyéipiná
báisíiri tàacáisica, 26 yéewacaténá íiwitáise, namànipiná càide
nacái Dios iwasàaca nía Satanás iyúwa wenàiwica yèeyéica Dios
ichàini íicha. Satanás idéca íibàaca icàaluíniná báisíiri iyú, quéwa
nía càide iyúwa trampa íibàacaalí nachìwa iyúwa meedá. Càmita
cuwèesi. Dios iwasàacaalí nía, yásí namàacapiná Dios icùaca náiwitáise
náalimá namànica càide iyúwa Dios nàyacaténá machacàníiri iyú. Pìawa
iwàwáaná. náicha cawinácaalí imàníiyéica cài.
6 Picá pìacawéerida wenàiwica
Cómo será la gente en imàníiyéica cài nàyacáiná
los tiempos últimos nèewi abénaméeyéi asìanái
3 Iwàwacutá píalíacawa abéeri

wawàsi: Aibaalípiná maléená
èeri ipíchawáise èeri imáalàacawa,
ichìwáidéeyéica wenàiwica
namàacáanápiná nawàlùacawa
nacapèe irìculé. Néese
yá máinípiná càulenáca wenàiwica nachìwáidaca máalíawáiséeyéi
nàyaca chái èeri irìcu. 2 Máinípiná inanái, bàsabàséeyéi íiwita,
cáinináca wenàiwica naicáca máiníiyéi cabáyawanáca,
níawawa áibanái íicha, cáininápiná imàníiyéica madécaná báawéeri
nacái naicáca plata, máiní namàlíawalé iyúwa càide
cáimacáica naicápiná níawawa iyúwa máiníiná nawàwa
áibanái íicha. Cachàinipiná nacái namànica. 7 Ewita níara inanáica
naicáca níawawa. Natàanípiná néewáidacáanítawa mamáalàacata
báawéeri iyú Dios ìwali. Càmita áiba tàacáisi wàlisài ìwali,
neebápiná nasèenái ichùulìacawa. càicáaníta canácatáita náalimá
Càmita nàapiná cayábéeri tàacáisi náalíaca néemìaca càinácaalí
559 2 TIMOTEO 3
íimáaná yái tàacáisi báisíirica. canánama. 12 Báisíta macáita

8 Níái cachìwéeyéica nàuwideca cawinácaalí iwàwéeyéica ìyaca
namànica báisíiri tàacáisi, càide machacàníiri iyú càide iyúwa Dios
iyúwaté pucháiba camàliquéeyéi iwàwáaná nàyacáiná abédanamata
íipidenéeyéicaté Janes, Jambres Cristo Jesús yáapicha, yá áibanái
nacái. Bàaluité nàuwideca yùuwichàidapiná níawa Cristo Jesús
namànicaté profeta Moisés, ìwali. 13 Quéwa níái báawéeyéica,
icàlidéericaté Dios itàacái. Siùca nía nacái ichìwáidéeyéica
nacáide, níái báawéeyéica máiní wenàiwica namànipiná nàacawa
éruca náiwitáise, náináidacawa mamáalàacata nabáyawanáwa
abéerita báawéeri ìwali. Caná cachàiníwanái, yá nachìwáidapiná
nawèni Dios iicáca nía càmicáiná wenàiwica mamáalàacata,
neebáida Jesucristo itàacái báisíiri nachìwáidaca nacái níawawa.
iyú. 9 Quéwa càmita náalimápiná 14 Quéwa pía Timoteo, iwàwacutá
nawènúadaca wenàiwicanái peebáidaca yái tàacáisica

íiwitáise mamáalàacata macáicáiná mamáalàacata, pimàni nacái càide
wenàiwica náalimápiná náalíacawa iyúwa péewáidáanátéwa, iyúwa nacái
máiwitáiseca nía. Néese píalíanáwa báisíiricata yái tàacáisi
nachàbapinácawa càide iyúwaté péewáidéericawa ìwali, píalíacáináwa
nachàbáanáwa, níara pucháiba néewáidacaté pía báisíiri tàacáisi
yùuwidéeyéicaté imànica profeta iyú, níara yéewáidéeyéicaté pía.
Moisés. 15 Piwàwali píalíacatéwa Dios itàacái
ìwali sùmàicatáiseta pía àta siùca

El último encargo de nacáide, yái tàacáisi profetanái
Pablo a Timoteo itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
10 Quéwa Timoteo, pidéca Píalíacawa Dios itàacái ìwali
peebáidaca cayába càide íná yéewa cáalíacáica pía. Píalía
iyúwaté nuéwáidáaná wenàiwica nacáiwa peebáidacaalí Cristo
báisíiri tàacáisi iyú. Píalía Jesús itàacái, yá iwasàapiná píawa
nacáiwa càinácaalí nùyaca, Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
càinácaalí nacái nuínáidaca 16 Macáita yái Dios itàacáica Dios
numànica. Píalíacawa càinácaalí imàacacaté wenàiwica náalíacawa

nuebáidaca Dios, càinácaalí nacái càinácaalíté iwàwacutáaná
núalimáidaca mamáalàacata natànàaca itàacái inùmalìcuíse.
nuéwáidacaténá wenàiwica éeréeri Iná cayábaca wéewáidaca
iyú. Píalíacawa cáinináca nacái wenàiwicanái Dios itàacái iyú,
nuicáca Dios, áibanái wenàiwica wàalàaca nía nacái cachàiníiri
nacái. Píalíacawa càinácaalí iyú namànicaalí nabáyawanáwa.
nuìdenìaca nùuwichàanácawa Yá cayábéerica Dios itàacái
Wáiwacali irípiná. 11 Píalía nacáiwa wéewáidacaténá iyú wenàiwica,
càinácaalíté nàuwichàidaca wawènúadacaténá náiwitáise Dios
núa, yá nùuwichàacawa irípiná, wáasáidacaténá nacái
Wáiwacali irípiná nuíbaidacáiná càinácaalí iwàwacutáaná namànica
irí. Píalíacawa macáita nàyacaténá machacàníiri iyú Dios
ìwali yái nuchàbáanácatéwa iicá. 17 Iná iwàwacutá wía Dios
nàuwichàidacaalíté núa Antioquía yàasu wenàiwicaca wéewáidacawa
ìyacàlená irìcu, Iconio ìyacàlená Dios itàacái ìwali yéewacaténá
irìcu nacái, Listra ìyacàlená wáalíacawa, yéewacaténá nacái
irìcu nacái. Píalíacawa ìwali wáalimá wamànica càinácaalí
yái nùuwichàanácatéwa quéwa cayábéeri wawàsi Dios ichùulièrica
Wáiwacali iwasàacaté núa náicha wamànica.
2 TIMOTEO 4 560
4 Nuchùulìa pía manuísíwata

Dios iicápiná, Cristo
Jesús iicápiná nacái, yái
tàacáisi íiméerica Cristo Jesús
iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
yùuwichàacáisi íicha. Pimàni
yàanèeripináca icàlidacaténá cayába macáita píibaidacalécawa
macái èeri mìnanái iináwaná ìwali, càide iyúwa Dios ichùulìaná
càinácaalí báawéerica namànica, pimànica.
yùuwichàidacaténá nía nabáyawaná 6 Iwàwacutá píibaidaca cachàiníiri
ìwalíisewa, níái cáuyéica, nía nacái iyú Dios irípiná núamirìcubàami,

yéetéeyéimicawa. Nuchùulìaca yácáiná nuénáiwaná idéca yàanàaca
pía manuísíwata Cristo Jesús nuétácatáipináwa Wáiwacali ìwali,
yàacáináwa néese àniwa icùacaténá íná nuétápináwa càide iyúwa
macáita. 2 Nuchùulìaca pía sacrificio Wáiwacali ìwali. 7 Nudéca
manuísíwata picàlidáanápiná nuíbaidaca Jesucristo irípiná
báisíiri tàacáisi wenàiwicanái cachàiníiri iyú càide iyúwa úwisàiri
irí. Picàlida nalíni mamáalàacata imànicaalí cayábéeri ùwicái.
éwita càmicaalí nawàwa néemìaca Nudéca numáalàidaca numànica
piríni. Pìalàa nía cachàiníiri nuíbaidacaléwa Jesucristo
iyú cawinácaalí imàníiyéica irípiná càide iyúwa wenàiwica
ibáyawanáwa, piwènúadacaténá imáalàidacaalí ipìanícawa carrera
náiwitáise nabáyawaná ìwali. Càmitaté nuwènúawa
íichawa. Pimichàida náiwitáise Dios íicha, néese nuebáidaca yái
namàníinápiná cayábéeri. tàacáisi báisíirica mamáalàacata.
Picá piméyáa péewáidaca nía 8 Càide iyúwa nàacaalí corona
càmicaalí neebáida caquialéta, wenàiwica irí, yái wenàiwica

néese péewáida nía éeréeri iyú ipìaníiricatéwa carrera ìwali
mamáalàacata. 3 Picàlida nalíni imawènìadaca nacái áibanái, càita
siùcade, mesúnamáicáináta càmita nacái siùcade ìyaca nulí nùasu
wenàiwica nawàwa néemìaca cawèníiri chènuniré, Wáiwacali
irí yái tàacáisi báisíirica. Néese yèeripináca nulí yàacaalíwa
nacutápiná nalíwa meedá máiní néese àniwa, numànicáiná
madécaná yéewáidéeyéipináca cayábéeri machacàníiri iyú càide
níawa, icàlidéeyéipináca nalí iyúwa iwàwáaná. Yái Wáiwacali,
abéerita tàacáisi nawàwéerica cayábéerica íiwitáise, icùaca
néemìaca, càinácaalí wàlisài wenàiwica machacàníiri iyú,
tàacáisi itiquilíadáidéeripiná yùuwichàidapiná nacái báawéeyéi.
nàuwi. Nàwacáidapiná nalíwa Càmita nulípiná abéerita yàacani,
càiyéi yéewáidéeyéica wenàiwica yái cawèníirica, néese yàapiná
nawàwacáiná namànica cawèníiri macái wenàiwica irí
nabáyawanáwa nasíimáidacaténá cawinácaalí máiní iwàwéeyéica
níawawa. 4 Nawènúapinácawa iicáca Wáiwacali yàacawa néese
báisíiri tàacáisi íicha, yá àniwa cáininácáiná naicácani.
càmita quirínama nawàwapiná
néemìacani, néese naméeràacawa Instrucciones personales
meedá neebáidaca èeri mìnanái 9 Pimàni macáita càide
yàasu tàacáisi cachìwéeri iyúwa iwàwacutáaná pimànica
càide iyúwa abénaméeyéi pìacaténáwa nùatalé mesúnamáita.
béeyéi inanái icàlidáaná. 10 Nuwàwacutáca pía, Demascáiná
5 Quéwa pía Timoteo, píináidawa idéca imàacaca núa abéerita
mamáalàacata machacàníiri iyú. cáininácáiná iicáca èeri mìnanái
Pìidenìa yái piùwichàanácawa. íiwitáise. Idéca yàacawa Tesalónica
Picàlida mamáalàacata yái ìyacàlená néré. Crescente idéca
561 2 TIMOTEO 4
yàacawa Galacia yàasu cáli néré. íná yéewa nudéca numáalàidaca

Tito nacái idéca yàacawa Dalmacia nucàlidaca yái tàacáisi íiméerica
yàasu cáli néré. 11 Abéerita Jesucristo iwasàaca wenàiwica
Lucasquéi ìya núapicha. Pìa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha,
picutáca Marcos pitécaténáni yéewacaténáté macáita càmíiyéi
píapichawa iyúudàacáiná núa judío néemìaca Jesucristo
cayábéeri iyú nuíbaidacaténá Dios iináwaná ìwali. Wáiwacali
irípiná. 12 Nuwàwacutáca Marcos iwasàacaté núa cáalunáiri íicha
iyúudàaca núa nubànùacáiná càide iyúwa idéca nacáicaalí
Tíquico yàacaténáwa Efeso iwasàaca núa león inùma
ìyacàlená néré. 13 Idècunitàacá íicha, cháwi quíiréeri nacáirica.
pìanàaca nùatalépiná, peedá nulí 18 Yá núalíacawa Wáiwacali
nùasu ruana nacáiri núuquéeri iwasàanápiná núawa macái

nùwalíisewa, numàaquéericaté báawéeri íiwitáaná íicha, yá
Carpo icapèe irìcu, Troas ìyacàlená itépiná núawa cayábacatalé
néeni. Peedá nacái nùasu cuyàluta chènuniré Wáiwacali icùacataléca
imanùbaca iwawanèericawa. macáita. ¡Néese macáita
Máiní nuwàwacutáca nacái nàapiná irí cayábéeri càiripináta,
nùasu cuyàluta iwawanèericawa yái icuèripináca macáita
canánama, níái pìrái íimamimica cáimiétacanéeri iyú, icamaláná
namàníirica cuyàluta piná. mèlumèluíri irìcuwa càiripináta!
14 Alejandro yái íibaidéerica Báisíta, amén.
hierro idéca imànica nulí
báawéeri manuísíwata. Wáiwacali Saludos y bendición final
yùuwichàidapinácani ìwalíise yái 19 Nuwàwali níara Prisca, Aquila
báawéerica imàníirica. 15 Piicá nacái, nía nacái Onesíforonáica.
píichawa cayábani yái asìalica 20 Erasto iyamáacatéwa Corinto
ipíchaná imànica pirí báawéeri ìyacàlená irìcu. Numàacacaté

nacái máinícáina yùuwideca Trófimo iculuéricawa Mileto
imànica yái tàacáisi wacàlidéerica. ìyacàlená irìcu. 21 Pimàni macáita
16 Quéechatécáwa iyúwata píalimáanáta, pìacaténáwa
nubàlùacaalítéwa nàacuésemi mesúnamáita nùatalé ipíchawáise
níái yàcalé íiwacanánáica, yá unìabéca. Nawàwali pía macáita
nucàlidacaté nalí nuináwaná níái ìyéeyéica chái yàcalé, níái
ìwaliwa yái nùuwidenái Eúbulo, Pudente nacái, Lino nacái,
icháawàanáca nuináwaná úa nacái Claudia, macáita nacái
ìwali. Yáté canáca áibaquéi yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
yàacawéeridéeripinácaté núa. 22 Pía Timoteo, nusutáca
Macáicata namàacacaté núa Wáiwacali Jesucristo íicha pirípiná

abéerita. Nusutáca Dios íicha ichàiniadáanápiná píiwitáise.
nalípiná, ipíchaná yùuwichàidaca Píacué canánama, nusutácué
nía ìwalíise yái namàacáanácaté Dios íicha nacái pirípinácué
núa abéerita. 17 Quéwa Wáiwacali imàníinápinácué pirí cayábéeri
idéca yàacawéeridaca núa, mawèníiri iyú manuísíwata, píacué
ichàiniadaca nacái nuíwitáise, yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
TITO
Dios íicha pirípiná, Jesucristo
Saludo nacái, yái iwasèericaté wía Dios
1 Núa, Pablo, nubànùa pirí

cuyàluta, pía Tito. Núa
íibaidéerica Dios irípiná. Nucàlida
yàasu yùuwichàacáisi íicha,
namàníinápiná pirí cayábéeri,
namàacáanápiná nacái pìyaca
tàacáisi nacái Jesucristo matuíbanáiri iyú.
inùmalìcuíse. Numàni cài
yéewanápiná macáita wenàiwica El trabajo de Tito en Creta
Dios yeedéeyéica yàasu 5 Numàacacaté pía Creta yàasu
wenàiwicapináwa neebáidaca iwàwata íinata pimànicaténá
Dios itàacái tài íiméeri iyú, yái íibaidacalési càmíiricáwaca
yéewanápiná nacái náalíacawa numáalàida numànica nèewi
macáita yái tàacáisi yéewáidéerica níái yeebáidéeyéica Jesucristo
wía wáalíacaténáwa càinácaalí itàacái. Nuwàwa nacái pibàlùadaca
Dios iwàwa wàyaca chái èeri irìcu. ancianonáipiná macái yàcalé
2 Nuíbaida Dios irípiná, nutàaní imanùbaca nacuèrinánáipináca
nacái Jesucristo inùmalìcuíse níara yeebáidéeyéica Jesucristo
núalíacáináwa báisíiri iyúcani itàacái. Iwàwacutá nacái ancianonái
Dios yáalimá imàacaca wàyaca nàyaca càide iyúwaté núumáaná
yáapicha càiripináta. Yái Diosca, pirí. 6 Càita iwàwacutá ancianonái
yái càmíirica cachìwa, icàlidacaté nàyaca: Iwàwacutá anciano ìyaca
tàacáisi bàaluitésíwa èeri mabáyawanéeri iyú yéewanápiná
ipíchawáise. Dios icàlidacaté càmita áibanái yáalimá icháawàaca
cáimiétacanéeri iyúni, yàanápiná iináwaná ìwali, ipíchaná náimaca
wacáuca càmíiri imáalàawa. imànicasa ibáyawanáwa. Iwàwacutá
Wáalía nacáiwa imàníinápiná anciano idènìaca abéechúata
cài. 3 Siùcáisede Dios imàacaca íinuwa. Yéenibe nacái iwàwacutá
wáalíacawa tàacáisi ìwali Dios neebáidaca Jesucristo itàacái.
icàlidéericaté. Yá wáalíacawa Iwàwacutá anciano yéenibe nàyaca
ìwali yái tàacáisica, Dios machacàníiri iyú yéewanápiná
ibànùacáináté wenàiwica càmita áibanái yáalimá icháawàaca
néewáidacaténá wía. Yácata naináwaná ìwali, ipíchaná
yái tàacáisica Dios ichùulièrica áibanái náimaca anciano yéenibe
nucàlidaca wenàiwicanái nawàwáanása namànica meedá
irí, yái Dios iwasèericaté wía macái báawéeri íiwitáaná, càmitasa
yàasu yùuwichàacáisi íichawa. nacái neebáida náaniri itàacáiwa.
4 Nubànùa pirí cuyàluta, Tito. 7 Yácáiná anciano íibaidaca Dios
Báisíta, nuicáca pía càiride iyúwa irípiná, icùacaténá Dios irípiná

nuìriwa weebáidacáiná Jesucristo yàasu wenàiwica, íná iwàwacutá
itàacái. Nusutáca Wáaniri anciano ìyaca mabáyawanéeri
562
563 TITO 1
iyú yéewanápiná càmita áibanái pibàlùadéeyéica iwàwacutá

yáalimá icháawàaca iináwaná ìwali. nachùulìaca masànáanápiná níara
Iwàwacutá càmíirita canùmasée icàlidéeyéica càiri cachìwéeri
yái ancianoca, càmíiri cachàini tàacáisica, níacáiná cachìwéeyéica
iicáca yáawawa. Càmita nacái nadéca nawàlùacawa abénaméeyéi
calúa. Càmita nacái icàma. Càmita icapèerìculé, néese cachìwéeyéi
nacái icuísa íichawa wenàiwica. iméeràidaca wenàiwica báisíiri
Càmita íináidawa mamáalàacata tàacáisi íicha, canánama níái
yeedácaténá iríwa plata. 8 Néese, capìirìcuíyéica. Naméeràidaca
iwàwacutá anciano itàidaca áibanái néewáidacáiná nía
wenàiwica cayába, cawinácaalí meedá chìwái iyú, càmíirica báisí
yèepuníiyéicawa déeculé icapèe tàacáisica, yéewanápiná needáca
íichawa, anciano yeedáanápiná nalíwa plata nachìwa iyúwa meedá.
yàataléwa nía, nayamáacaténáwa 12 Iwàwacutá ancianonái
icapèerìcu. Iwàwacutá casíimáica ichùulìaca masànáanápiná níara

nacái anciano imànica yáawamita cachìwéeyéica, bàaluitécáiná
cayábéeri áibanái irí. Iwàwacutá ìyacaté áiba cáalíacáiri Creta yàasu
cáimiétacanéeri, cáalíacáiri nacái, cáli néeséeri. Yá íimacaté yàasu
yái ancianoca. Iwàwacutá ìyaca cáli néeséeyéi ìwaliwa: “Níái Creta
machacàníiri iyú. Iwàwacutá yàasu cáli néeséeyéi nachìwáidaca
anciano yàaca Dios icàaluíniná. áibanái wenàiwica mamáalàacata.
Iwàwacutá anciano icùaca Càica níade iyúwa caluéyéi
yáawawa ipíchaná imànica cuwèesi. Inuca nacái nía, càita
ibáyawanáwa. 9 Iwàwacutá nacái nacái camùnica nía. Nawàwaca
anciano yeebáidaca tài íiméeri nayáaca nayáacaléwa cadénama
iyúni yái tàacáisi báisíirica meedá, napuníadacaténá natúrawa”,
wéewáidéerica iyú wenàiwica íimacaté yái cáalíacáirica. 13 Yái
yéewanápiná anciano yáalimá cáalíacáirica Creta yàasu cáli
yàalàaca wenàiwica báisíiri tàacáisi néeséeri itàanícaté báisíiri iyú
iyú, yéewanápiná nacái anciano yàasu cáli néeséeyéi ìwaliwa. Iná
yáalimá imawènìadaca cachìwéeyéi pìalàa nía cachàiníiri iyú, níái
wenàiwica báisíiri tàacáisi iyú yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái
cawinácaalí cachìwéeyéica neebáidáanápiná tài íiméeri iyú
yéewáidéeyéica wenàiwica abéericata yái tàacáisi báisíirica.
cachìwéeri tàacáisi iyú. 14 Pìalàa nía nacái ipíchaná
10 Pibàlùada ancianonáipiná càide neebáidaca cachìwéeri tàacáisi
iyúwa núumáaná pirí, manùbacáiná áibanái icàlidéerica ichìwa
wenàiwica càmita neebáida iyúwa, judíonái yàawirináimi
nacuèrinánái itàacáiwa. Manùba yàasu tàacáisimica. Pìalàa nacái
wenàiwica natàaníca máiwitáiséeri nía ipíchaná neebáidaca iyúwa
iyú meedá. Nachìwáidaca nacái cachìwéeyéi ichùulìaná namànica,
áibanái wenàiwica. Abénaméeyéi níái càmíiyéica yeebáida báisíiri
judío yéewáidéeyéica wenàiwica, tàacáisi.
máiní cachìwéeyéica nía 15 Pìalàa nacái nía cachàiníiri
cachàiníwanái áibanái íicha, iyú. Cayábacaalí wenàiwicanái

náimacáiná iwàwacutáanása íiwitáise, yásí cayábacani
càmíiyéi judío imànica circuncisión macáita yái namàníirica. Néese,
idécanáami neebáidaca Jesucristo báawacaalí wenàiwicanái
itàacái. Nachìwacáita meedá, níái íiwitáise, yá càmicaalí neebáida
judío icàlidéeyéica càiri tàacáisica. Dios itàacái, yásí báawacani
11 Cawinácaalí ancianonái macáita yái namàníirica. Càita
TITO 1, 2 564
nàyaca: Náináidacawa báawéeri nanìrisíwa. Iwàwacutá nacái béeyéi

ìwali, càmita bái nía nabáyawaná inanái néewáidaca mànacanái
ìwaliwa. 16 Pìalàa nía cachàiníiri canìríiyéi náibaidáanápiná
iyú, níara cachìwéeyéica. Ewita néenánái irípináwa nacapèerìcuwa,
nacàlidacáaníta naináwaná ìwaliwa namàníinápiná nacái cayábéeri
Dios yàasu wenàiwicacasa nía, áibanái irí, namàníinápiná nacái
càicáaníta náasáidaca càmita Dios càide iyúwa unìri íimáaná ulí.
yàasu wenàiwica nía. Náasáidaca Iwàwacutá mànacanái namànica cài
càmita Dios yàasunáica nía, ipíchaná áibanái itàaníca báawéeri
namànicáiná wawàsi báawéerica iyú Dios itàacái ìwali.
Dios iicá, càmicáiná nacái neebáida 6 Càita nacái pìalàaca ùuculìiyéi
càide iyúwa Dios iwàwáaná nacùanápiná níawawa ipíchaná

namànica. Canácatáita namàni namànica nabáyawanáwa.
cayábéeri. 7 Pimàni abéerita yái cayábéerica
yéewanápiná pinacáiyéi
La sana enseñanza ùuculìiyéica náalíacawa càinácaalí
2 Tito, iwàwacutá péewáidaca

wenàiwica nàyáanápiná
machacàníiri iyú càide iyúwa
iwàwacutáaná nàyaca. Péewáida
nía cáimiétacanéeri iyú abéta
báisíiri tàacáisi iyú. 8 Pitàaní nacái
báisíiri tàacáisi íimáaná. 2 Péewáida báisíiri iyú yéewanápiná áibanái
béeyéi asìanái ipíchaná nacàmaca, càmita náalimá nacháawàaca pía
iwàwacutá cáimiétacanáca nía, ìwalíise, yái pitàaníináca. Pitàaní
iwàwacutá nacái nacùaca níawawa báisíiri iyú càiripináta, báicaténá
ipíchaná namànica nabáyawanáwa. piùwidenái càmicáiná nàanàa
Iwàwacutá neebáidaca Dios pìwali wawàsi nacháawàanápiná
itàacái tài íiméeri iyú. Iwàwacutá pía ìwalíise.
cáinináca naicáca Dios báisíiri 9 Néese, pìalàa nacái níara áibanái
iyú. Iwàwacutá nacái nàidenìaca yàasu wenàiwica íibaidéeyéica

nàuwichàanáwa matuíbanáiri mawèníiri iyú áiba wenàiwica
iyú áibanáicaalí imàacaca irí neebáidáanápiná càiripináta
nàuwichàacawa neebáidacáiná náiwacali itàacáiwa, càide iyúwa
Jesucristo itàacái. 3 Càita nacái ichùulìaná nía. Iwàwacutá namànica
péewáida béeyéi inanái. Iwàwacutá càide iyúwa náiwacali iwàwáaná.
nàyaca càide iyúwa inanái ìyáaná Pìalàa nía nacái ipíchaná natàaníca
yeebáidéeyéica Dios itàacái. lúasi iyú náiwacali yáapichawa,
Iwàwacutá càmita natàaní báawéeri náiwacali ichùulìacaalípiná
iyú áibanái ìwali. Iwàwacutá càmita náibaidaca. 10 Pìalàa níara
nàira mamáalàacata ìiracalési íibaidéeyéica mawèníiri iyú
ipuíri. Iwàwacutá béeyéi inanái áibanái irí ipíchaná nayéedùaca
néewáidaca áibanái namàníinápiná náiwacali yàasuwa. Iwàwacutá
cayábéeri. 4 Iwàwacutá nacái namànica cayábéeri náiwacali iríwa
béeyéi inanái nàyaca machacàníiri mamáalàacata, matuíbanáicaténá
iyú néewáidacaténá mànacanái náapichani, yái náiwacalica.
canìríiyéica cáinináanápiná Iwàwacutá namànica cayábéeri
naicáca nanìriwa, néenibe mamáalàacata yéewanápiná
nacáiwa. 5 Iwàwacutá nacái béeyéi áibanái nacái neebáidaca walí
inanái néewáidaca mànacanái yái tàacáisi wacàlidéerica Dios
canìríiyéi nacùanápiná níawawa ìwali, yái iwasèericaté wía yàasu
ipíchaná namànica nabáyawanáwa. yùuwichàacáisi íichawa.
Iwàwacutá nacái càmita náináidawa 11 Cawinácaalí yeebáidéeyéica
áiba asìali ìwali càmíirica Jesucristo itàacái iwàwacutá

565 TITO 2, 3
nàyaca machacàníiri iyú, càide namàníinápiná càide iyúwa

iyúwaté núumáaná pirí, Dioscáiná nutànàaná pirí chái cuyàluta irìcu.
idéca yáasáidaca amaléeri iyú Pìalàa cachàiníiri iyú cawinácaalí
èeri mìnanái iríni náalíacaténáwa càmíiyéica yeebáida càide iyúwa
iwàwaca iyúudàaca wenàiwica nuéwáidáaná wenàiwica. Péewáida
cài: Iwàwaca iwasàaca nía nía, pìalàa nía cachàiníiri iyú,
yàasu yùuwichàacáisi íichawa. Dioscáiná idéca ibànùaca pía,
12 Dios idéca imànica walí yái pìalàacaténá nía. Picá pimàaca caná
cayábéerica, íná yéewa wáalíacawa iwèni naicáca pìasu tàacáisi.
iwàwacutáaná wayamáidaca
wamànica macái wawàsi càmíirica Deberes de los creyentes
Dios iwàwa. Iwàwacutá nacái
càmita wawàwa quirínama
wamànica càide iyúwa èeri
3 Tito, ìyaca áiba wawàsi
pimàníiripiná: Piwàwali nía,
níara yeebáidéeyéica Jesucristo
mìnanái nawàwáaná namànica, itàacái, neebáidáanápiná
níái càmíiyéica yeebáida Jesucristo nacuèrinánái itàacáiwa, nía
itàacái. Néese, idècunitàacá nacái náiwacanánái áibanái.
wàyaca chái èeri irìcu, iwàwacutá Iwàwacutá namànica càide iyúwa
wacùaca wíawawa ipíchaná náiwacanánái íimáaná nalí.
wamànica wabáyawanáwa. Iwàwacutá casíimáica namànica
Iwàwacutá wamànica cayábéeri, cayábéeri càiripináta. 2 Iwàwacutá
iwàwacutá nacái wàyaca càide càmita quirínama natàaní báawéeri
iyúwa Dios iwàwáaná wàyaca. iyú áibanái ìwali. Iwàwacutá càmita
13 Càita iwàwacutá wàyaca nacái natàaní náapichawáaca
idècunitàacá wacùaca yàanàaca yái chàinisíiri iyú. Iwàwacutá nacái
wáaliéricawa yàanàanápiná àniwa, naicáca áibanái ipualé. Iwàwacutá
yái Jesucristoca. Dios imànica nacái cáimiétaquéeri iyú naicáca
walí cayábéeri Jesucristo ìwalíise. macái wenàiwica càiripináta.
Yái Jesucristo, yácata Wacuèriná 3 Tito, picàlida nalí àniwani,
cachàiníirica íiwitáise, iwasèerica namàníinápiná càide iyúwa

wía Dios yàasu yùuwichàacáisi nutànàaná pirí, bàaluitécáiná
íicha. Wacùaca Jesucristo wía macáita wamànicaté
yàanàanápiná àniwa icamalá wabáyawanáwa. Bàaluité
cachàiníiri irìcuwa, cáimiétacanéeri máiwitáisecaté wía meedá,
iyú nacái, máiní nacái cachàiníirica càmitaté nacái weebáida Dios
íiwitáise icùacaténá macái èeri itàacái. Bàaluité weebáidaca
mìnanái. 14 Jesucristo imàacacaté cachìwéeri tàacáisi. Bàaluité
yáawawa yéetácaténátéwa wawàwaca wamànica
wáichawalíná, yéewanápiná Dios mamáalàacata macái báawéeri
imàacaca iwàwawa wabáyawaná íiwitáaná càide iyúwa èeri mìnanái
íicha macáita. Jesucristo nawàwáaná namànica càmíiyéica
imàacacaté yáawawa wáichawalíná yeebáida Jesucristo itàacái.
masacàacaténá imànica wáiwitáise, Mamáalàacataté wáináidacawa
yéewacaténá nacái yàasu wamàníinápiná wabáyawanáwa.
wenàiwicaca wía, yéewanápiná Wawàwacaté wàasupináwa áibanái
nacái casíimáica wamànica yàasu. Aibanái báawacaté naicáca
cayábéeri càiripináta. nacái wía. Wía nacái báawacaté
15 Iná pía Tito, péewáida waicáyacacawa. 4 Quéwa, éwitaté
wenàiwica iyú yái tàacáisi wamànicáaníta cài, càicáanítaté
nutànèerica pirí. Pìalàa níara Dios yáasáidaca walí iicáca
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái wenàiwica ipualé, cáinináca
TITO 3 566
nacái Dios iicáca wenàiwica, yái profeta Moisés itànèericaté. Picá

Diosca iwasèericaté wía yàasu picuísáyacawa áibanái yáapicha
yùuwichàacáisi íichawa. 5 Yásí ìwali, yái wawàsica. Pitàanícaalí
Dios iwasàacaté wía yàasu cài chàinisíiri iyú, càmita piyúudàa
yùuwichàacáisi íichawa. Càmitaté wenàiwica. Canéeri iwèni meedá
iwasàa wía ìwalíise yái cayábéerica walítáni wacuísáyacacaalíwa
wamàníiricaté. Néese iwasàacaté mamáalàacata ìwali yái tàacáisica.
wía yàasu yùuwichàacáisi 10 Néese áibacaalí yéewáida
íichawa, iicácáináté wapualé, wenàiwica cachìwéeri tàacáisi

imàacacáináté nacái iwàwawa iyú, níara yeebáidéeyéica
íicha yái báawéerica wamàníiricaté. Jesucristo itàacái, néese pichùulìa
Espíritu Santo ichàini iyú, iyamáidáanápiná yéewáidaca nía
Dios iwasàacaté wía yàasu cài. Néese, càmicaalí iyamáida
yùuwichàacáisi íichawa, imàacaca yéewáidaca nía cài, yá pìalàani abé
nacái wàyaca wáiwitáise wàlisài yàawiría quiríta imàacáanápiná
yáapichawa, wàyacaténá wàlisài íichawani. Néese, càmicaalí imàaca
iyú. 6 Dios idéca ibànùaca walí íichawani, yá picá pibatàa ìyaca
Espíritu Santo iyúudàacaténá wía náapicha níara yeebáidéeyéica
manuísíwata. Dios yáalimá imànica Jesucristo itàacái. 11 Píalíacáináwa
cài yácáiná Jesucristo yéetácatéwa cawinácaalí yéewáidéeyéica
wáichawalíná, iwasàacaténá wenàiwica cachìwéeri tàicáisi iyú,
wía Dios yàasu yùuwichàacáisi nadéca naméeràacawa báisíiri
íicha. 7 Dios iwasàacaté wía tàacáisi íicha, íná namànica
yàasu yùuwichàacáisi íichawa, nabáyawanáwa meedá. Càita
yéewanápiná weedáca walíwa náasáidaca cabáyawanáca nía.
Dios íicha wacáuca wàlisài càmíiri
imáalàawa, wía Dios yéenibeca. Instrucciones personales
Manuíca wáináidaca wawàwawa 12 Uwé,Tito, ìyaca abéeri
Dios ìwali yàanápiná walíni, yái wawàsi quiríta: Nubànùapiná
wacáuca càmíiri imáalàawa, pìatalé Artemas, càmicaalí
Dioscáiná iicácaté wapualé, Tíquico. Yàanàacaalípiná pìatalé,
mabáyawanácaté nacái iicáca wía. pìacàatétawa píipunitáidacaténá
8 Iná báisícáiná nutàacái núa Nicópolis ìyacàlená
nutànèerica pirí, íná iwàwacutá néré, nuínáidacáináwa
péewáidaca nía cachàiníiri nuyamáanápináwa néenibàa
iyú nùasu tàacáisi iyú, níara unìabépinama. 13 Piyúudàa nacái
yeebáidéeyéica Dios itàacái. yáara abogado íipidenéerica Zenas,
Péewáida nía yéewanápiná Apolos nacái nachùnìacaténá
náalimáidaca cachàiníiri iyú nàasuwa nèepùanápináwa Creta
namànicaténá cayábéeri càiripináta. yàasu cáli íicha. Pimàni nalí
Yái tàacáisi nuéwáidéerica iyúwa píalimáanáta pimànica,
iyú pía, cayábéeri tàacáisica, yéewanápiná nadènìaca macáita
iyúudàa nacái wenàiwica. càinácaalí namáapuèrica
9 Iwàwacutá nacái càmita pitàaní nàacaténáwa. 14 Càita nacái
mamáalàacata áibanái yáapicha macái wenàiwica yeebáidéeyéica
canéeri iwèni wawàsi ìwali. Picá Jesucristo itàacái iwàwacutá
péemìa cachìwéeri tàacáisi irí casíimáica nayúudàaca áibanái
wàawirináimi judío icàlidéericaté nadènìacaténá yái namáapuèrica.
nachìwa iyúwa. Picá nacái pitàaní Namànicaalí cài, yásí cawènica
chàinisíiri iyú áibanái yáapicha Dios iicáca náibaidacalé
càinácaalí íimáaná tàacáisi namàníirica irípiná.
567 TITO 3
macáita níara píapichéeyéica

Saludos y bendición final yeebáidéeyéica Jesucristo
15 Yáta imanùbaca nutànàaca pirí, itàacái, cáininéeyéica iicáca wía.
Tito. Macáita níái núapichéeyéica Wasutácué Dios íicha pirípinácué
chái yeebáidéeyéica Jesucristo, imàníinápinácué pirí cayábéeri,
nawàwalica pía. Wawàwali nacái macáitacué pía.
FILEMON
machacàníiri iyú ìwali macáita
Saludo yái cayábéerica wadènièrica
1 Núa Pablo ìyéerica presoíri iyú weebáidacáiná Cristo itàacái.
Cristo Jesús irípiná, nucàlidacáiná 7 Cayábaca nuwàwa manuísíwata
iináwaná ìwali, nubànùa pirí píapicha, pía nuénásàirica,

cuyàluta. Wéenásàiri nacái cáininácáiná piicáca núa, íná yéewa
yeebáidéerica Jesucristo itàacái, manuíca nuínáidaca nuwàwawa;
yái Timoteoca, iwàwalica pía. casíimáica nuwàwa nacái
Wabànùa pirí cuyàluta, pía Filemón, pichàiniadacáiná nawàwa, níara
wàacawéeriná cáininéerica yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
waicáca íibaidéerica Dios irípiná
wáapicha. 2 Wawàwali nía Pablo pide un favor para
nacái yeebáidéeyéica Jesucristo el esclavo Onésimo
itàacái ìwacáidáyaquéeyéicawa 8-10 Iná éwita Dios imàacacáaníta
namànicaténá culto picapèe nuchùulìaca pía Cristo yàasu

irìcu, úa nacái wéenásàatúa apóstolcáiná núa nuchùulìacaténá
Apphíaca, yá nacái Arquipo, pía ìwali, yái iwàwacutéeripináca
wàacawéeriná yàacawéeridéerica pimànica, càicáaníta nuwàwa
wía wamànicaténá ùwicái wàuwide nusutáca píicha wawàsi
Satanás íipunitawa. 3 Nusutácué manuísíwata cáininácáiná
Wáaniri Dios íicha pirípinácué nuicáca pía. Núa Pablo, máiní
canánama, Wáiwacali Jesucristo béerica, presoca nacái núa Cristo
nacái, namàníinápinácué Jesús irípiná, nusutáca píicha
pirí cayábéeri manuísíwata, wawàsi Onésimo iwicáu, yái
namàacáanápinácué nacái nuiquéerica càiride iyúwa nuìriwa,
matuíbanáica pía. nuwènúadacáináté íiwitáise chái
preso ibànalìcu yeebáidáanápiná
El amor y la fe de Filemón Jesucristo itàacái.
4-5 Nùaca Nucuèriná Dios 11 Aibaalíté yái Onésimo
iríwa cayábéeri pìwali macái ìyacaté pirí canéeri iwèni pìasu

imanùbaca nusutácaalí Dios íicha wenàiwicaca. Quéwa siùcáisede
pirípiná, pía Filemón, nuémìacáiná Onésimo yáalimá iyúudàaca pía
piináwaná ìwali, cáinináca piicáca cayába, càide iyúwa iyúudàaná
Wáiwacali Jesús, peebáidaca nacái núa. 12 Yásí nubànùaca Onésimo
Wáiwacali itàacái tài íiméeri iyú, pìatalépiná àniwa, yái Onésimo
cáinináca nacái piicáca macáita cáininéerica nuicáca manuísíwata.
Dios yàasu wenàiwica. 6 Nusutáca Pimàni irí cayábéeri càide iyúwa
Dios íicha pirípiná, pía Filemón, pimàníiná nulí. 13 Iyamáacaalíwa
yeebáidéerica abédanamata núapichatá, yá cayábaca nuwàwatá,
wáapicha, yéewanápiná píalíacawa yéewanápiná yáalimá iyúudàaca
568
569 FILEMON
núa mamáalàacata píamirìcubàata, píicha. 19 Núa Pablo nutànàaca

idècunitàacá presoca núa piríni nucáapi iyúwani nuípidená
nucàlidacáiná wenàiwicanái yáapichawa nupáyaidapiná
irí Wáiwacali Jesucristo itàacái. píawa Onésimo imawènìacále.
14 Càmita quéwa nuwàwa Picá piimáicha nucàlidacaté pirí
Onésimo iyamáacawa núapicha Wáiwacali itàacái, pidènìacaténá
càmicaalí piwàwa numànica cài. picáucawa càmíiri imáalàawa.
Càmicaalí nacái piwàwa Onésimo Numànicáináté pirí cayábéeri
iyamáacawa núapicha, yá canáca manuí, íná iwàwacutá pimànica
yéewanáwa iyamáacawa núapicha. nulí cayábéeri peebá nusutáaná
Càmita nuwàwa nuchùulìaca pía píicha. 20 Báisíta, nuénásàiri,
cachàiníiri iyú pimàacáanápiná nuwàwaca pimànica nulí cayábéeri
Onésimo iyamáacawa núapicha. peebáidacáiná Wáiwacali
Néese nuwàwaca pimàaca itàacái. Pisíimáida nuwàwa, pía
iyamáacawa núapicha càicaalíta nuénásàirica yeebáidéerica Cristo
piwàwa. 15 Cawàwanáta Dios itàacái.
imàacacaté Onésimo yàacawa 21 Nutànàa piríni núalíacáináwa
píicha achúma èeríinata, báisíiri iyú pimàníinápiná càide

yéewacaténá Dios yèepùadaca pirí iyúwa nuwàwáaná. Núalía nacáiwa
càiripinátani. 16 Càmita quéwa pimàníinápiná cachàiníwanái
Dios yèepùada pirí Onésimo pìasu íicha yái nusutéerica píicha.
wenàiwicapinániwatá meedá. 22 Aiba wawàsi quiríta, pimàni
Siùcáisede Onésimo ìyaca pirí nulí cayábéeri, pichùnìa nulí

cayábéeri íicha pìasu wenàiwica nùyacatáipináwa, nucùacáiná Dios
meedá: Iyaca pirí siùcáisede imàacáanápiná nùacawa pìatalécué
péenásàirisíwa Wáiwacali nùyacaténácué píapicha, càide
ìwalíisená. Máiní cáinináca iyúwacué pisutáaná Dios íicha
nuicácani, quéwa iwàwacutá nulípiná.
cáinináca piicácani cachàiníwanái,
càmita iyúwa piicáaná áiba Saludos y bendición final
wenàiwica meedátá, néese iyúwa 23-24 Yái
Epafras iwàwalica pía,
piicáaná péenásàirisíwawa yáca nùacawéeriná presoírica chái
Wáiwacali ìwalíisená. presoíyéi ibànalìcu icàlidacáiná
17 Piicácaalí núa iyúwa Cristo Jesús iináwaná ìwali. Nía
péenásàiriwa Wáiwacali ìwalíisená, nacái áibanái iyúudèeyéica
yá nusutáca píicha wawàsi nuíbaidáanápiná Dios irípiná, yái
pitàidáanápiná Onésimo cayábéeri Marcos, Aristarco nacái, Demas
iyú càide iyúwa pitàidáaná núa. nacái, Lucas nacái, nawàwalica pía.
18 Imànicaalítésica pirí báawéeri, 25 Nusutáca Wáiwacali Jesucristo
imawènìacaalí píicha plata íicha imàníinápinácué pirí

nacái iyéedùacáináté pìasu, yásí cayábéeri ichàiniadacaténácué
nuíchata peedá yái imawènièrica piwàwa.
HEBREOS
masacàacaténá imànica wáiwitáise
Dios ha hablado por wabáyawaná íichawa, yéewanápiná
medio de su Hijo cayábaca wáapicha Dios nacái.
1 Bàaluité Dios imàacacaté

yàasunái wenàiwica profetanái
icàlidaca tàacáisi inùmalìcuíse
Néeseté imichàacawa chènuniré,
yá idéca yáawinacawa Dios
yéewápuwáise icùacaténá macáita
judíonái yàawirináimi irí. cáimiétacanéeri iyú Dios yáapicha.
Profetanái icàlidacaté Dios itàacái
madécaná yàawiría idécanáamité El Hijo de Dios es
néemìaca itàacái náamacani superior a los ángeles
irìcuísewa, yéenáiwanási nacáiri 4 Yái Dios Iiri máiní cachàiníirica
irìcuíse nacái. Néeseté nacàlidaca íiwitáise náicha macái ángelnái.

Dios itàacái wàawirináimi Cài wáalíacawa Dioscáiná idéca
irí, wía judíoca. Càité Dios imàacaca Iiri icùaca macáita, icùa
itàanícaté wàawirináimi yáapicha nacái ángelnái. Néese càmita Dios
icàlidacaténá nalí máisibáawanáita imàaca ángelnái icùaca macáita.
wawàsi ìwali Dios imàníiripinácaté. 5 Canácáiná Dios icàlidáaná ángel
2 Quéwa siùca ipíchawáise èeri irí “Nuìrica pía”, ibatàa abéeri piná.
imáalàacawa, Dios idéca ichùulìaca Néese Dios idéca íimaca Jesús irí:
Iiriwa icàlidáanápiná walí tàacáisi “Nuìrica pía, siùca èeri nudéca
Dios inùmalìcuíse, yáasáidacaténá numàacaca macáita
walí Dios íiwitáise càinácaalíté náalíacawa Nuìrica pía”,
Dios íináidáaná imàníinápiná walí. íimaca yái Diosca. Càita nacái
Bàaluité Dios ichùulìaca Iiriwa canáca Dios icàlidáaná ángel ìwali
idàbáanápináté macái wawàsi. “Nuìricani”, ibatàa abéeri piná.
Néese Dios imàacaca Iiri icùanápiná Néese Dios idéca íimaca Jesús ìwali
macáita. 3 Dios Iiri icànaca Dios càiri tàacáisi. Dios íimacaté:
icamaláná mèlumèluíri iyú, “Núacata Yáaniri,
cachàiníiri íiwitáise nacái càide yácata nacái Nuìri”,
iyúwa Dios ìyáaná. Macáita íimaca yái Diosca. 6 Quéwa Dios
yái Dios Iiri íiwitáise, yá nacái ibànùacaalíté yái idàbáanéeri
macáita yái Dios Iiri imàníirica Iiricawa aléi èeri irìculé, yáté Dios
yáasáidaca walí Dios íiwitáise. íimaca yàasu ángelnái iríwa:
Iná yéewa wáalíacawa báisíiri “Pìacué Nuìri icàaluíniná,
iyú, Dioscani, yái Dios Iirica, yái macáita píacué nùasu
icuèrica, ichùulièrica nacái macái ángelca”,
wawàsi itàacái máiníiri cachàini íimaca yái Diosca. 7 Cài Dios íimaca
iyúwa, macáita yái ìyéerica chái yàasu ángelnái iináwaná ìwaliwa:
èeri irìcu, chènuniré nacái. Dios “Nudàbaca nùasu wenàiwicawa
Iiri yéetácatéwa wáichawalíná ángelnáiwa náibaidacaténá
570
571 HEBREOS 1, 2
nulí, natécaténá tàacáisi íimaca yái Diosca. 14 Iná cachàinica

caquialénamata càide Dios Iiri íiwitáise náicha ángelnái
iyúwa cáuli ipìanáwa; canánama, níacáiná ángelca, Dios
nùasu ángelnái íibaidéeyéica yàasu wenàiwicaca nía meedá,
nulí, càica níade iyúwa íibaidéeyéica irí. Cáuli nacáiyéica
quichái ipèrùa”, nía macáita, càmíiyéica yéewa
íimaca yái Diosca. 8 Quéwa Dios waicáca watuí iyúwa. Dios ibànùaca
íimaca Iiri iríwa: nía aléi èeri irìculé nayúudàacaténá
“Pía Dios, picùapiná macáita wía, wía Jesucristo iwasèeyéipináca
càiripináta, picùapiná nía Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
cayába, machacàníiri iyú
nacái. No hay que descuidar
9 Casíimáica pimànica abéerita la salvación
cayábéeri. Báawa nacái
piicáca báawéeri. Iná núa
Picuèriná Dios numàacapiná
2 Dios idéca itàaníca walí
Iiri itàacái irìcubàawa, yái
cachàiníiri íiwitáiseca náicha
picùaca macáita casíimáiri ángelnái canánama, íná iwàwacutá
iyú náicha canánama weebáidaca cayábani, cáalíacáiri
píapichéeyéica”, iyú nacái yái tàacáisi Dios
íimaca yái Diosca. 10 Dios íimaca Iiri icàlidéerica walí ipíchaná
nacái Iiri iríwa: wawènúadaca íicha wáiwitáisewa.
“Pía, Nuíwacali, bàaluité 2 Bàaluité Dios ibànùaca itàacáiwa
pidàbacaté yái èeriquéi; ángelnái yáapicha, yái tàacáisi

píacata imàníiricaté Dios imàaquéericaté profeta
macáita ìyéerica chènuniré. Moisés irí icàlidacaténáté
11 Yá macáita yái wawàsica wàawirináimi israelitanái irí
namáalàapinácawa macáita, càinácaalíté iwàwacutáaná nàyaca
quéwa pìyapiná càiripináta. machacàníiri iyú càide iyúwaté
Macáita isíamipináca nía Dios iwàwáaná. Cawinácaalíté
càide iyúwa bàlesi. imàníirica ibáyawanáwa, càmíirica
12 ¡Càide iyúwa wenàiwica nacái yeebáida yái tàacáisica, yáté
ituwìacaalí ibàlewa, yá nàuwichàidacani ráunamáita
pituwìapiná yái pidàbacaléca, càide iyúwaté Dios itàacái
chái èeriquéi, chènuníise íimáaná. 3 Càmicáináté náalimá
nacái, pimàníinápiná áiba namusúacawa yùuwichàacáisi
àniwa wàlisài iyú! Quéwa pía, íicha, íná yéewa wáalíacawa
canácatáita piwènúadapiná càmita wáalimá wachúuliacawa
píiwitáisewa áiba íiwitáisesi Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha
ìwali. Néese pìyapiná wawènúadacaalí wáiwitáisewa
càiripinátawa, càmíiripináta Jesucristo íicha, yái imàníirica
imáalàawa”, walí càiri cayábéeri manuísíwata
íimaca yái Diosca. 13 Canácatáita iwasàanápiná wía Dios yàasu
Dios imàacaté ángel icùaca yùuwichàacáisi íicha. Yái Wáiwacali,
yáapicha macáita, ibatàa abéeri yácata idàbéericaté icàlidaca yái
piná. Quéwa Dios idéca íimaca Iiri tàacáisica íiméerica Jesucristo
iríwa: iwàwaca iwasàaca wenàiwica
“Píawinawa núapicha Dios yàasu yùuwichàacáisi
nuéwápuwáise picùacaténá íicha. Néese níái yéemièyéicaté
núapicha macáita icàlidaca nalíni, nacàlidacaté
idècunitàacá numawènìadaca walíni. 4 Càita nacái Dios idéca
píicha macái piùwidenái”, yáasáidaca walí báisíiricani yái
HEBREOS 2 572
tàacáisica imàacacáináté ichàiniwa iicáca wenàiwica ínáté iwàwaca

yàasu wenàiwicanái iríwa Jesús yéetácawa macái wenàiwica
namànicaténá macái íiwitáanáta íichawalíná. Jesús yùuwichàacaté
cachàiníiri wawàsi càmíirica yái yéetácáisica, íná Dios idéca
áibanái idé imànica. Wáalíacawa imàacaca máiníiri cachàinica Jesús,
báisíiricani yái tàacáisica Dioscáiná mèlumèluíri icamaláná yáapichawa
idéca ibànùaca Espíritu Santo icùacaténá macáita chènuníise.
wawàwalìculé, yái imàaquéerica 10 Macáita yái wawàsi ìyéerica
walí chàinisi wáalimáwanama ìyaca Dios irípiná, bàaluité

càide iyúwa iwàwáaná, nacái Dios idàbacaté macáita.
wáibaidacaténá Dios irípiná. Dios iwàwaca yéenibe macáita
nàyaca cáimiétacanéeri iyú
Jesucristo, hecho como Dios yáapicha chènuniré,
sus hermanos icamaláná mèlumèluíri irìcu.
5 Dios càmita imàacapiná ángelnái Ináté iwàwacutá Dios imàacaca
icùaca wàlisài èeri wacàlidéerica Jesucristo yùuwichàacawa cruz
iináwaná ìwali, yái wàlisài èeri ìwali, yéewacaténáté Jesucristo
Dios imàníiripináca wàlisài iyú. imànica macáita machacàníiri iyú
Néese imàacapiná wenàiwicanái càide iyúwaté Dios íináidáanáwa.
icùaca yái èerica. 6 Càita íimaca Iná Jesucristo idéca imànica
Dios itàacái profeta itànèericaté: macáita yéewanápiná Wáiwitápuca
“Pía Dios, éwita máinícáaníta yàacawa, iwasàacaténá wía Dios
cachàinica píiwitáise, yàasu yùuwichàacáisi íicha, wía
càicáaníta pidéca picùaca Dios yéenibeca. 11 Jesucristoquéi
wenàiwicanái, pidéca masaquèerica imànica wáiwitáise
nacái piicáca wapualé, wabáyawaná íichawa, imàacacaténá
wía càmíiyéica cachàini. Dios yàasu wenàiwicaca wía
7 Pidéca pidàbaca wía, yá siùcade íibaidéeyéipiná Dios irípiná. Iná
machawàacaca wía ángelnái yéewa Dios Iiri, wía nacái Dios
íicha achúma èeríinapináta; yéenibeca wadènìaca Wáaniriwa
quéwa áiba èeriwa abéerita, yái Diosca. Iná càmita bái
pimàacapiná máiníiyéi Dios Iiri icàlidaca waináwaná ìwali,
cachàinica wía wacamaláná yéenánáica wía. 12 Càité Dios Iiri
mèlumèluíri irìcuwa, íimaca Yáaniri Dios iríwa. Abéeri
wacùacaténá macáita profeta itànàacaté yái tàacáisica
yái pidàbacaléca; Dios Iiri inùmalìcuíse. Dios Iiri
8 yá pimàacapiná wachùulìaca íimacaté:
macáita”, “Nucàlidapiná piináwaná ìwali
íimacaté yái profetaca, nàwali níái nuénánái iríwa, nucántàapiná
yeebáidéeyéica Dios. Càita Dios nacái himnos nàacuésemi
idéca íináidacawa imàacáanápiná níái yeebáidéeyéica pitàacái”,
wacùaca macáita. Canácata áiba íimacaté yái Dios Iirica. 13 Iimacaté
wawàsi càmíiripiná wacùa, wía nacái:
yeebáidéeyéica itàacái. Quéwa “Nuebáidapiná Dios itàacái”,
càmitàacáwa wacùa macáita íimacaté yái Dios Iirica. Iimacaté
siùcade. 9 Néese wadéca wáalíacawa nacái àniwa:
Jesús iináwaná ìwali idéca “Cháta nùyaca, náapicha níái
yàanàaca aléi èeri irìculé, yái nuiquéeyéica càiyéide
Dios imàaquéericaté ìyaca iyúwa iyúwa nuénibewa, níái
machawàaquéeri ángelnái íicha wenàiwicaca Dios yèeyéica
achúma èeríinaté. Cáinináca Dios nulí nucuèyéipiná”,
573 HEBREOS 2, 3
íimacaté yái Dios Iirica. Dios yàasu yùuwichàacáisi

14 Wía Dios yéenibeca, èeri iyú wáichawalíná. 18 Jesús
mìnanáica wía, idènièyéica yùuwichàacatéwa manuísíwata
iináwa, íiraná nacáiwa. Càita càide iyúwa èeri mìnali, Satanás
nacái Jesús yàanàacaalíté nacái yáalimáidacaté Jesús
aléi èeri irìculé, imusúaca iicá cachàiníiri iyú imàníinápináté
èeri, idènìacaté iináwa, íiraná ibáyawanáwa càide iyúwa Satanás
nacáiwa càide iyúwa macái èeri yáalimáidáaná macái èeri mìnanái,
mìnanái. Jesús ìyacaté chái èeri íná siùcáisede Jesús yáalimá
irìcu iyúwa èeri mìnali, néeseté iyúudàaca wía, macái imanùbaca
nanúacani. Càité Jesús yéetácawa Satanás yáalimáidacaalí wía.
wáichawalíná imawènìadacaténáté
yái icháawàidéerica waináwaná Jesús es superior a Moisés
ìwali, yái Satanásca, idènièricaté
ichàiniwa inúacaténáté wenàiwica.
15 Jesús yéetácatéwa wáichawalíná,
3 Iná píacué nuénánáica, Dios
yàasu wenàiwicanái, Dios idéca
imáidacuéca pía yàasunáicaténá
íná idéca iwasàaca wía wacalùni pía. Iná iwàwacutácué píináidacawa
íichawa, wía ìyéeyéicaté cáalíacáiri iyú Cristo Jesús ìwali.
mamáalàacata iyúwa presoíyéi Yái Cristo Jesús, yácata Dios yàasu
wacalùni iyúwa idacuèricaté wía, apóstol cayábéeri náicha canánama,
máinícáiná cáalucaté waicáca Dios ibànuèrica chènuníise
wéetáanápinátéwa. Siùcáisede icàlidacaténá walí Dios itàacái.
càmita iwàwacutá cáaluca waicáca Yácata nacái Dios yàasu sacerdote
yéetácáisi. 16 Jesús càmitaté yàanàa íiwacaliná itàaníirica wawicáu Dios
aléi èeri irìculé iyúudàacaténáté yáapicha isutácaténá Dios íicha
ángelnáita, néese yàanàacaté wawàsi imàacáanápiná iwàwawa
chènuníise iyúudàacaténá wía wabáyawaná íicha, yái Cristo Jesús
yeebáidéeyéica Dios itàacái, weebáidéerica itàacái. 2 Jesús idéca
Dios iiquéeyéica càiyéide iyúwa imànica macáita cayábéeri iyú,
Abraham itaquénáinámi. 17 Ináté machacàníiri iyú nacái càide iyúwa
iwàwacutá Jesús ìyaca chái èeri Dios ichùulìaná imànica, càide
irìcu càide iyúwa èeri mìnalisíwa, iyúwaté profeta Moisés íibaidáanáté
yéewanápiná ibàlùacawa Dios cayába Dios irí icùacaténáté Dios
íipunita íibaidacaténá Dios irípiná yàasunái wenàiwica israelitanái,
càide iyúwa sacerdote íiwacaliná, càide iyúwa wenàiwica icùacaalí
itàaníirica wawicáu Dios yáapicha, áiba wenàiwica icapèe. 3 Quéwa
imàníirica macáita machacàníiri iwàwacutá waicáca Jesús
iyú càide iyúwa Dios iwàwáaná, cáimiétaquéeri iyú Moisés íicha,
iiquéerica wía nacái catúulécanéeri càide iyúwa cawinácaalí imàníirica
iyú, wía yeebáidéeyéica itàacái. capìi, cáimiétacanéericani capìi
Jesús íibaidaca ìyaca Dios irípiná íicha. 4 Macái capìi ìyéerica, idéca
càide iyúwa sacerdote íiwacaliná áiba wenàiwica imànicani, quéwa
imànicaténá walí yái cayábéerica: Dios idàbacaté macái wawàsi
Itàaníca wawicáu Dios yáapicha ìyéerica chái èeri irìcu, chènuniré
isutácaténá Dios íicha wawàsi nacái. 5 Càité nacái Moisés, yái Dios
imàacáanápiná iwàwawa yàasu wenàiwicaca, íibaidacaté
wabáyawaná íicha. Jesús yáalimá cayába Dios irípiná icùacaténáté
cài isutáca Dios íicha wawàsi Jesús Dios yàasunái wenàiwica
yéetácáinátéwa wáichawalíná israelitanái. Iwàwacutácaté Moisés
iyúwa sacrificio wabáyawaná icàlidaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse
ìwalíise, yùuwichàacaténátéwa israelitanái irí càinácaalíté Dios
HEBREOS 3 574
íimáanápináté wenàiwicanái nàwali cáimiétacanéeri

irí Moisés idénáami. 6 Quéwa iyú, càmíinápináté
Cristo, yái Dios Iirica, icùaca Dios nawàlùawa íinatalé
icapèe cayábéeri iyú, càide iyúwa yái cálica nuchùnièrica
iwàwacutáaná capìi íiwacali ìiri nùasunái irípináwa”,
icùaca yáaniri icapèewa. Càica íimacaté yái Espíritu Santoca.
wíade iyúwa yái Dios icapèeca, 12 Píacué nuénánáica, piicácué
wíacáiná yeebáidéeyéica Dios píichawa cayába báawacáichacué

itàacái, Dios iicáca wía càiride piwàwa cáuri Dios íicha,
iyúwa icapèewa, weebáidacaalí piùwidecáichacué pimànica Dios
itàacái mamáalàacata tài íiméeri càmicáinácué peebáida itàacái
iyú, casíimáiri iyú nacái àta cayába. 13 Néese pimichàidacué
wéetácatalétawa, wacùacaténá Dios píiwitáisewáaca èeri imanùbaca,
imànica walí cayábéeri càide iyúwa cachàinicaténácué píiwitáise
íimáaná walí. peebáidáanápinácué Jesucristo
itàacái idècunitàacá wàyaca
Reposo del pueblo de Dios chái èeri irìcu siùcade càide
7 Iná iwàwacutá weebáidaca iyúwa tàacáisi íimáaná profeta
Cristo itàacái, càide iyúwaté profeta itànèericaté Dios inùmalìcuíse.
itànàaná Dios itàacái Espíritu Santo Pimichàidacué píiwitáisewáaca
inùmalìcuíse. Iimacaté: ipíchanácué pibáyawaná
“Siùcade péemìacaalícué yái ichìwáidaca pía, ipíchaná
tàacáisi Dios íiméerica pirí, nacái piùwide pimànica Dios.
8 picácué piwènúada píiwitáisewa 14 Weebáidacaalí Cristo itàacái
Dios íicha càide iyúwaté tài íiméeri iyú mamáalàacata

pìawirináimi israelitanái àta wéetácatalétawa càide iyúwa
imàníiná nàuwidecaalíté weebáidáanáté quéechatécáwa, yásí
namànica Dios bàaluité, wadènìaca nacái cayábéeri Cristo
iyúwa nacái náalimáidáanáté yáapichawa, yái cawèníirica Dios
naicáwa Dios imàaquéeripináca Cristo irí.
nèepunícaalítéwa manacúali 15 Iná cài Dios itàacái yàalàaca
yùucubàa càináwàiri. wía:

9 Pìawirináimicué yáalimáidacaté “Siùcade, péemìacaalícué yái
iicáwa núa, éwitaté tàacáisica Dios íiméerica
naicácáaníta madécaná pirí, picácué piwènúada
cayábéeri numàníirica nalí píiwitáisewa Dios íicha
nuíwitáise cachàiníiri iyúwa càide iyúwaté pìawirináimi
cuarenta camuí bàaluité. israelitanái imàníiná
10 Ináté máiní báawaca nuicácaté nàuwidecaalíté namànica
náiwitáise níara wenàiwicaca, Dios bàaluité”,
yáté núumaca nàwali: ‘Máiní cài íimaca. 16 Píalíacuéwa profeta
nawàwa naméeràacawa Moisés itécaté israelitanái
nuícha càiripináta, càmita yàawirináimi Egipto yàasu cáli
nawàwa nucùaca nía, càmita íicha. Néeseté macáita néemìaca
nacái nawàwa náalíacawa Dios itàacái icàlidacáináté nalí
nutàacái ìwali nàyacaténá itàacáiwa càinácaalíté iwàwáaná
machacàníiri iyú càide nàyaca machacàníiri iyú, quéwa
iyúwa nuchùulìaná nía’, nàuwidecaté namànica Dios,
càité núumaca. níara manùbéeyéica, càmitaté
11 Máinícáináté báawaca nuicáca nawàwa namànica càide
náiwitáise, ínáté núumaca iyúwa Dios ichùulìaná nía.
575 HEBREOS 3, 4
17 Ináté máiní báawaca Dios iicáca càité íimaca yái Diosca, éwitaté
náiwitáise cuarenta camuí bàaluité, ichùnìacáaníta yái
níái imàníiyéicaté yàacawa nayamáidacatalépinácatéwa.
ibáyawanáwa. Yáté néetácawa Wáalíacawa Dios imáalàidacaté
manacúali yùucubàa càináwàiri. imànica macáita íibaidacaléwa
18 Níái càmíiyéicaté imàni càide idécanáamité idàbaca yái èeriquéi,
iyúwaté Dios ichùulìaná, Dios chènuníise nacái. 4 Aiba profeta
icàlidacaté nàwali cáimiétacanéeri itànàacaté càiri tàacáisi Dios
iyú càmíinápináté nawàlùawa inùmalìcuíse sietená èeri ìwali.
íinatalé yái cáli íipidenácataléca Iimacaté:
Canaán Dios ichùnièricaté yàasunái “Dios iyamáidacatéwa
irípináwa. 19 Iná wáalíacawa macái íibaidacalé íichawa
naináwaná ìwali càmitaté sietená èeri irìcu”,
nawàlùawa càmicáináté neebáida íimaca. 5 Quéwa, càmitaté
Dios itàacái. nawàlùawa, càmicáináté neebáida
4 Dios idéca icàlidaca walíni

wáalíacaténáwa báisíiri iyú
imàacáanápiná wawàlùacawa
Dios itàacái, càide iyúwaté áiba
profeta itànàaná tàacáisi Dios
inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
irìculé yái wayamáidacatalécawa “Càmita nawàlùapináwa
wàyacaténá Dios yáapicha irìculé yái wenàiwicanái
chènuniré, quéwa iwàwacutá iyamáidacatalécawa
waicáca wáichawa cayába núapicha chènuniré”,
ipíchanácué abénaméeyéi íimacaté yái Diosca. 6 Néese
péená càmita náalimápiná áibanái iwàlùapinácawa irìculé
nawàlùacawa néré ìwalíise yái yái nayamáidacatalécawa Dios
càmíináca neebáida. 2 Iwàwacutá yáapicha chènuniré quéwa
weebáidaca wéemìacáináté nacái càmita níái idàbáanéeyéicaté
yái tàacáisi cayábéerica íiméerica yéemìaca yái tàacáisi icàlidéerica
Dios iwasàaca wenàiwica yàasu Jesucristo iwasàaca wenàiwica
yùuwichàacáisi íichawa, càide Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha
iyúwaté israelitanái yéemìanáté, càmicáináté neebáida Dios itàacái.
níara wenàiwicaca profeta Moisés 7 Iná Dios idéca imàacaca áiba
yáapichéeyéicaté. Quéwaté yái wéenáiwanápiná, yácata siùca

tàacáisica, càmitaté iyúudàa nía, èeri yéewacaténá wenàiwicanái
càmicáináté neebáida càide iyúwa iwàlùacawa. Dios imàacacaté
áibanái yeebáidáanáté. 3 Quéwa rey David icàlidaca tàacáisi
wía yeebáidéeyéica Jesucristo inùmalìcuíse wáalíacaténáwa
itàacái, wawàlùapinácawa irìculé wéenáiwaná ìwaliwa. Rey
yái wayamáidacatalépinácawa, David itànàacaté tàacáisi Dios
wàyacaténá Dios yáapicha inùmalìcuíse madécaná camuí
chènuniré. Càité Dios íimaca idécanáamité profeta Moisés
ìwali yái wenàiwicanái yáapichéeyéi yéetácawa. Càité David
iyamáidacatalécawa Dios yáapicha. itànàacaté Dios itàacái càide iyúwa
Dios íimacaté: núumáanácué pirí siùca tàacáwa
“Máinícáináté báawaca nuicáca chái cuyàluta irìcu. David íimacaté:
náiwitáise, ínáté núumaca “Siùcade péemìacaalícué yái
nàwali cáimiétacanéeri iyú tàacáisica Dios íiméerica
càmíinápináté nawàlùawa pirí, picácué piwènúada
irìculé yái wenàiwicanái píiwitáisewa Dios íicha”,
iyamáidacatalécawa íimacaté. 8 Idécanáamité profeta
núapicha chènuniré”, Moisés yéetácawa, yáté Josué
HEBREOS 4, 5 576
icùacaté israelitanái Moisés wawàwalìcuísewa càmíirica áibanái

yáamirìcubàami. Yá Josué yáalíawa ìwali. 13 Canácata wéená
itécaté israelitanái Canaán yáaliméeri ibàacawa Dios íicha, wía
yàasu cáli íinatalé. Quéwa Dios idàbéeyéicaté, macái wawàsi
madécaná camuí Josué nacái Dios idàbéericaté. Dios
idénáami, yáté Dios yèepùacaté yáalíaca iicáca wáiwitáise macáita
itàaníca áiba néenáiwaná amaláwaca. Néese áibaalípiná
ìwali yàasu wenàiwicanái iwàwacutápiná wabàlùacawa
iwàlùacatalépinácatéwa irìculé Dios íipunita wacàlidáanápiná irí
yái nayamáidacatalécawa Dios waináwanáwa.
yáapicha. Càita wáalíacawa
càmíirita wayamáidacatalépináwa Jesús es el gran sumo sacerdote
yái cáli Canaán. 9 Néese Dios 14 Yái Jesús, yái Dios Iirica, yácata
icùaca ìyaca mamáalàacatani, sacerdote íiwacaliná cachàiníiri

yái wayamáidacatalépinácawa íiwitáise. Jesús ichàbacatéwa
chènuniré wàyacaténá Dios macái cáli ìyéeyéica chènuniré
yáapicha, wía yàasu wenàiwicaca. àta iwàlùacatalétawa aléera
10 Níacáiná iwàluèyéipinácawa Dios yàatalé chènuníiséerica.
néré nàyacaténá Dios yáapicha, Dios Iiri iwàlùacatéwa néré
nayamáidapinácawa náibaidacalé iyúudàacaténá wía, itàanícaténá
íichawa, nàuwichàacái íicha wawicáu Dios yáapicha. Iná
nacáiwa càide iyúwaté Dios weebáidacué Jesús itàacái tài
iyamáidáanáwa íibaidacalé íiméeri iyú mamáalàacata. 15 Yái
íichawa, idécanáamité idàbaca Jesús, yácata sacerdote íiwacaliná
macáita yái èeriquéi, chènuníise itàaníirica wawicáu Dios yáapicha,
nacái. 11 Iná iwàwacutá weebáidaca yáaliméerica iicáca watúulécaná,
Dios itàacái mamáalàacata macái wía càmíiyéica cachàini, Jesús
wachàini iyúwa yéewacaténá yùuwichàacáinátéwa càide
wawàlùacawa irìculé yái iyúwa wàuwichàanáwa. Jesús
wayamáidacatalépinácawa Dios yùuwichàacatéwa Satanás
yáapicha chènuniré ipíchaná yáalimáidacaalíténi quéwa càmitaté
wamànica càide iyúwaté níái Jesús imàni ibáyawanáwa. 16 Iná
Moisés yáapichéeyéimica càmíináté wamawiénidacué Dios wáiwitáise
neebáida Dios. iyúwa macàaluínináwaca
12 Dios itàacái idènìacáiná wasutácaténá Wacuèriná Dios
cáuri Dios ichàini. Máiní íichawa, yái cáininéerica iicáca wía.
cachàiníirica yái Dios itàacáica, Wasutácué Dios íicha iicáanápiná
càide iyúwa espada machete wapualé, imàníinápiná nacái
nacáiri báipunitácanaméeri walí cayábéeri mawèníiri iyú
caserùnica. Quéwa espada iyúudàacaténá wía chácaalínácaalí
yáalimácáita íiríadaca iinási, wawàwacutá iyúudàaca wía.
yáapi nacái, néese cachàiníirica
Dios itàacái macái espada
íicha yáalimácáiná iwàlùacawa
5 Píalíacuéwa judíonái
needácaté nèewíisewa abéeri
néenáwa sacerdote íiwacalinápiná
depuíwalé wawàwalìculé, íibaidacaténáté Dios irípiná. Yáté
yáalimá nacái iwàlùacawa sacerdote íiwacaliná itàanícaté
irìculé yái wáiwitáise wabèerica nawicáu Dios yáapicha, imàacacaté
áibanái íicha, yá Dios itàacái nacái ofrenda, inúacaté nacái pìrái
yáasáidaca asáisí cayábacaalí iyúwa sacrificio judíonái ibáyawaná
wáiwitáise, càita nacái báawacaalí ìwalíise, isutácaténáté Dios íicha
wáiwitáise, yái wáináidáanácawa wawàsi imàacáanápiná iwàwawa
577 HEBREOS 5
nabáyawaná íicha. 2 Aibaalíté yáté isutáca yáawawa Dios

sacerdote íiwacaliná imànicaté íicha manuísíwata àta ituíyáa
ibáyawanáwa, wenàiwicacáiná imusúacatalétatéwa ituí íicha.
meedáni càide iyúwa wía macáita. Càité Jesús isutáca yáawawa Dios
Ináté yéewa yàalàaca wenàiwicanái íicha, yái Dios yáaliméericaté
éeréeri iyú namànicaalíté iwasàacani yéetácáisi íicha,
nabáyawanáwa níái càmíiyéica ipíchanáté Jesús yéetácawa
yáalíawa. 3 Sacerdote íiwacaliná ipíchawáiseté natàtàacani cruz
imànicáináté ibáyawaná nacáiwa, ìwali. Yáté Dios yéemìaca Cristo
ínáté iwàwacutáca inúaca pìrái isutáaná, Cristo yàacáináté
iyúwa sacrificio ibáyawaná Dios iyéininá, yeebáidaté nacái
ìwalíisewa, càide iyúwaté Dios itàacái. 8 Càité Cristo,
iwàwacutáaná nacái imànica éwitaté Dios Iiricáanítani,
sacrificio Dios irí macái judíonái càicáaníta yùuwichàacatéwa
ibáyawaná ìwalíise, isutácaténáté yéewáidacaténátéwa yeebáidaca
Dios íicha wawàsi imàacáanápiná Dios itàacái. 9 Cristo imànicáináté
iwàwawa nabáyawaná íicha macáita càide iyúwaté Dios
macáita. 4 Canácaté yáaliméeri ichùulìanáni, íná yéewa Cristo
ibàlùadaca yáawawa iyúwa yáalimá iwasàaca wenàiwicanái
sacerdote íiwacaliná, wenàiwicanái Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha
iicácaténáni cáimiétaquéeri càiripináta, macáita yeebáidéeyéica
iyú, néeseté iwàwacutá Dios Cristo itàacái. 10 Yáté Dios imàacaca
imáidacani íibaidacaténáté Dios Cristo sacerdote íiwacalinápináca,
irí càide iyúwaté Dios imáidáanáté itàanícaténá wawicáu Dios yáapicha
Aarón, yái idàbáanéerité sacerdote càide iyúwa sacerdote Melquisedec
íiwacalináca. 5 Càita nacái Cristo. imàníináté bàaluité.
Càmitaté Cristo idé ibàlùadaca
yáawawa iyúwa sacerdote Peligro de renunciar a la fe
íiwacaliná itàanícaténá wawicáu 11 Nuwàwaca nucàlidacuéca
Dios yáapicha, néese Dioscata yái pirí madécaná tàacáisi Cristo
cài imàaquéericaté Cristo sacerdote ìwali yái itàaníirica wawicáu
íiwacalinásíwapiná, itàaníirica Dios yáapicha. Quéwa máinícué
wawicáu Dios yáapicha, yái Cristo càulenáca nucàlidaca piríni
waiquéerica cáimiétaquéeri iyú. càmicáinácué piwàwa píalíaca
Wáalíacawa Dios idéca imànica cài, péemìacani, càinácaalí íimáaná.
Dios íimacáináté Cristo ìwali: 12 Pidécuéca peebáidaca Jesucristo
“Nuìrica pía, siùca èeri nudéca itàacái madécaná camuí, íná

numàacaca macáita iwàwacutácué péewáidaca áibanái
náalíacawa Nuìrica pía”, wenàiwica quéechacáwatá. Quéwa
íimacaté yái Diosca. 6 Càité nacái càmitàacá péewáidacué áibanái.
profeta itànàacaté áiba tàacáisi Dios Néese iwàwacutá mamáalàacata
íiméericaté Cristo irí. Dios íimacaté: wéewáidacuéca pía iyú yái
“Sacerdoteca pía càiripináta, wawàsi màulenéerica yáwanáica
íibaidéerica nulípiná, Dios itàacái yéewáidéerica iyú
itàaníirica núapicha nùasu wía. Pidécuéca pèepùacawa
wenàiwicanái iwicáu machawàacaca píináidacawa iyúwa
càide iyúwaté sacerdote sùmài. Iwàwacutá wéewáidacuéca
Melquisedec íibaidáanáté pía màulenéeri tàacáisi iyú càide
nulípiná”, iyúwa quìrasìi ìiracaalí ìinisi
íimaca yái Diosca. 7 Idècunitàacá càmicáiná idé iyáaca dàaléeri
Cristo ìyacaté chái èeri irìcu, iinási. Càicuéca píade càmicáiná
HEBREOS 5, 6 578
píalía péemìaca càinácaalí wéemièricaté quéechatécáwa,

íimáaná yái càulenéeri tàacáisica. quéwa iwàwacutá wachàbacani
13 Cawinácaalí càmíiyéica yáalía siùcade wéewáidacaténáwa quiríta
yéemìaca càinácaalí íimáaná càulenéeri tàacáisi ìwali. 3 Siùcade
yái càulenéeri tàacáisica, càica wéewáidacuéwa càulenéeri
níade iyúwa quìrasìi ìiréeyéi tàacáisi ìwali wadàwinàidacaténá
ìinisi. Càmita náalía cayába macái wáiwitáisewa cáalíacáiri iyú Dios
càulenéeri tàacáisi ìwali Dios imàacacaalí wamànica cài.
íiméerica walí, càmita nacái náalía 4 Aibanáicáiná abénaméeyéi
cayábéeri ìwali báawéeri íichaná, wenàiwica nadéca néemìaca báisíiri

càide iyúwa quìrasìi càmíiná idé tàacáisi. Náalíacawa Dios imànica
iyáaca iinási. 14 Quéwa cawinácaalí cayábéeri mawèníiri iyú imàacáaná
yáaliérica yéemìaca càinácaalí iwàwawa wenàiwicanái ibáyawaná
íimáaná yái càulenéeri tàacáisica íicha. Nadéca naicáca càinácaalí
Dios íiméerica walí, càica níade iyú Espíritu Santo icùaca wenàiwica
iyúwa béeyéi yáaliéyéica iyáaca íiwitáise namànicaténá cayábéeri.
dàaléeri yàacàsi. Nadéca namànica 5 Náalíaca nacáiwa cayábéericani
cayábéeri madécaná yàawiría, íná yái Dios itàacáica, náalíaca nacáiwa

náináidacawa cayába, náalía nacái Dios yáasáidáanápiná ichàiniwa
cayábéeri ìwali báawéeri íichaná. áibaalípiná iwàlisàidacaalí yái
6 Iwàwacutá wéewáidacawa èeriquéi. 6 Néese nawènúadacaalí

1-2
wáináidacaténáwa Dios náiwitáisewa Jesucristo íicha

itàacái ìwali iyúwa béeyéi nèepùacaténá nacaláacawa
íiwitáise. Bàaluité wadàbacaté Dios íicha, yá càmita náalimá
weebáidaca Cristo itàacái, yá nèepùacawa nawènúadaca
wéewáidacatéwa idàbáanéeri náiwitáisewa Dios irípiná
tàacáisi ìwali, yái tàacáisi àniwa, namànicáiná báawéeri
wéemièricaté nacàlidáaná walí. Dios Iiri irí àniwa náucacaténá
Nacàlidacaté walí iwàwacutáaná náichawani, càide iyúwa nadéca
wawènúadaca wáiwitáisewa nacáicaalí natàtàacani cruz ìwali
Dios irípiná, iwàwacutá nacái àniwa, namàacacaténá áibanái
wayamáidaca wamànica iicáaníca Dios Iiri iquíniná
wabáyawanáwa, itéericaté àniwa. Abédanamata namànica
yàacawa wía yéetácáisi irìculé, náiwitáisewa báawéeyéi yáapicha
iwàwacutá nacái weebáidaca inuéyéicaté Dios Iiri. 7 Càica
Dios itàacái. Nacàlidacaté walí níade iyúwa waicáaná cáli
nacái cáná yéewaná iwàwacutáca ìiracaalí unía yúuwàacaalíwa
wabautizácawa. Nacàlidacaté cáli ìwali, Dios imànicáiná cáli
walí nacái ancianonái namàacaca irí yái cayábéerica, quéwa cáli
nacáapiwa wáiwita ìwali idàwinàida báawéeri bànacalé
wadàbacaalíté weebáidaca meedá. Péemìacué comparación:
Jesucristo itàacái nasutácaténá Cáli idàwinàidacaalí bànacalé
walí Dios áibanái yàacuésemi. cayába nalí níái ibànéeyéicani,
Bàaluité nacái nacàlidacaté yásí nacùaca cayábani, yái cálica.
walí Dios imichàidáanápiná Càita nacái Dios imànica cayábéeri
yéetéeyéimiwa, yùuwichàidapiná mawèníiri iyú wenàiwicanái irí.
nacái macái báawéeyéi wenàiwica Neebáidacaalí itàacái, namànicaalí
càiripináta. Bàaluité wéemìaca cayábéeri càide iyúwa iwàwáaná,
cayába yái idàbáanéeri tàacáisica. yásí Dios imàaca nalí cayábéeri
Iwàwacutá càmita waimáicha manuísíwata cachàiníwanái
yái tàacáisi màulenéerica mamáalàacata. 8 Quéwa áiba cáli
579 HEBREOS 6
idàwinàidacaalí báawéeri tuíri icàlidacaténi íipidená yáapichawa,

canéerica iwèni meedá, áwa yúuba cáimiétacanéeri iyú nacái,
nacái, yásí caná iwèni cáli íiwacali yéewacaténáté Abraham yáalíacawa
iicáca yái cálica, yá yeemáca meedá Dioscata yái imàníiripinácaté irí yái
yái báawéerimica. Càita nacái cayábéerica. Càita Dios icàlidacaté
wenàiwica càmíiyéica yeebáida Abraham iríni íipidená yáapichawa
Dios itàacái: Dios íináidapinácawa canácáiná áiba cachàiníiri Dios
imáalàidáanápiná nía, yásí íicha, canáca nacái áiba yáaliméeri
mesúnamáita neemápinácawa imànica càide iyúwa Dios imàníiná.
quichái iyú. 14 Yáté Dios íimaca Abraham irí:
“Báisíiricata núuma pirí, numànipiná

La esperanza que nos piríwa cayábéeri manuísíwata.
mantiene firmes Numàacapiná nacái manùbéeyéipiná
9 Píacué nuénánái cáininéeyéica níara pitaquénáiná”, íimacaté
nuicáca, éwitacué cài nùalàaca yái Diosca. 15 Dios icàlidacáináté
pía, càicáaníta càmitacué cài cài Abraham iríni, íná Abraham
nuínáidacawa pìwali, néese icùacaté mamáalàacata matuíbanáiri
núalíacawa peebáidáanácuéca iyú. Néese càité Dios imànica
Jesucristo itàacái iwasàacaténácué iríni, imàacacaté quéenibeca
pía Dios yàasu yùuwichàacáisi yái Abrahamca; yá Abraham
íicha. 10 Dios icùacáiná wenàiwica idènìacaté ìiriwa íipidenéericaté
machacàníiri iyú, íná càmita Isaac, càide iyúwaté Dios íimáaná
iimáichapiná yái cayábéerica Abraham irí cáimiétacanéeri iyú.
pimàníiricuéca. Càmita iimáicha 16 Péemìacué comparación: Aiba
nacái yái piyúudàanácuéca áibanái wenàiwica báawéeri íiwitáise

yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái iwàwacaalí áibanái yeebáidaca
píasáidacaténá cáinináca piicáca itàacái, yá icàlidaca nalíni Dios
Dios, càide iyúwacué piyúudàaná íipidená yáapicha, cachàinicáiná
pìacawa nía mamáalàacata wenàiwica íichani, yái Diosca. Néese
nacái. 11 Quéwa máiní nuwàwaca idécanáami cài icàlidacani, yásí
macáita cáininácuéca piicáca áibanái càmita nawàwa náimaca
áibanái mamáalàacata àta càmíinápiná báisí itàacái náimacáiná
imáalàacatalétawa yái èeriquéi, Dios yùuwichàidapinácasa nía.
yéewacaténácué peedáca 17 Quéwa Dios càmita imàni càide
piríwa pìasu cawèníiriwa iyúwa wenàiwica imàníiná. Néese

macáita, yái cayábéerica Dios Dios iwàwacaté yáasáidaca amaléeri
imàaquéeripinácuéca piríwa. iyúni yéenibe iríwa báisíiricani yái
12 Càmitacué nuwàwa pèepùa itàacáica, wía yàasu wenàiwicaca
ínucuéca pía àniwa, néese nuwàwa Dios imàaquéeyéipináca irí yái
pìyacuéca càide iyúwa níara cawèníirica càide iyúwaté icàlidáaná
ìyéeyéica siùca Dios yáapicha walí cáimiétacanéeri iyúni. Dios
chènuniré yeedéeyéica iríwa yái iwàwacaté yáasáidaca amaléeri
cawèníirica Dios icàlidéericaté iyú walíni, imàníinápiná walí
nalí ìwali cáimiétacanéeri macáita machacàníiri iyú, càide
iyú imàacáanápináté nalíni iyúwaté íimáaná wáalíacaténáwa
neebáidacáináté itàacái càmíiripiná iwènúada íiwitáisewa
mamáalàacata tài íiméeri iyú. íicha yái wawàsi imàníiricaté
13 Bàaluité Dios icàlidacaté wáapicha. Ináté Dios icàlidacaténi
Abraham irí ìwali yái íipidená yáapichawa Abraham irí
imàníinápinácaté Abraham cáimiétacanéeri iyú, Abraham
irí cayábéeri, yásí Dios yáalíacaténátéwa báisíiri iyúcani
HEBREOS 6, 7 580
Dioscata yái imàníiripinácaté íibaidéericaté Dios irípiná, yái Dios

irí cayábéeri. 18 Iná Dios idéca chènuníiséerica, itàanícaténáté
yáasáidaca walíni pucháiba Dios yáapicha wenàiwicanái iwicáu.
wawàsi iyú, níái pucháiba wawàsi Néenialíté Abraham imànica
càmíiyéica idé iwènúacawa, yái ùwicái áiba yàcalé icuèrinánái
Dios itàacáica, yá nacái Dios íipunita iwasàacaténá náicha
íipidenáca. Wáalíaca nacái Dios, ìirináwa íipidenéericaté Lot.
yái cachàiníirica íiwitáise, càmíiri Néeseté idécanáamité Abraham
yéewa cachìwa itàacái ìwaliwa, imawènìadaca nacuèrinánái,
íipidená ìwali nacáiwa. Iná yéewa yásí Abraham yèepùacawa
wáalimá manuíca wáináidaca ùwicái íicha. Yáté Melquisedec
wawàwawa Dios ìwali tài íiméeri yàaca íipunitáidaca Abraham,
iyú, yái ichàiniadéerica wawàwa, itàidacaténáténi. Melquisedec
wía isutéeyéica yáawawa Dios isutácaté Dios íicha imàníinápiná
íicha icùanápiná wía yàasu cayábéeri Abraham irí. 2 Dios
yùuwichàacáisi íichawa. Yá wadéca iyúudàacaté Abraham, ínáté
weebáidaca itàacái, wáalíaca Abraham imàacaca cawèníiri
nacáiwa báisíiri iyú iwasàanápiná yàasusi ofrenda iyú Melquisedec irí.
wía yàasu yùuwichàacáisi íichawa. Abraham yèepùadacaté madécaná
19 Néese wáalíacáináwa báisíiri cawèníiri nacuèrinánái íicha,
iyú Dios iwasàanápiná wía yàasu níái nacuèrinánái íibèeyéicaté
yùuwichàacáisi íichawa, íná Abraham ìiriná imanùbacanái
yéewa cachàinica wáiwitáise yáapicha. Néese macái néená níái
weebáidáanápiná Jesucristo diéyéica cawèníiyéi yàasusica,
itàacái mamáalàacata. Péemìacué Abraham imàacacaté abéerinama
comparación: Càica wíade iyúwa néená Melquisedec irí ofrenda
nave lancha nacáiri yèericawa iyú, Dios iyúudàacáináté Abraham.
manuíri úni yáacubàa. Yái naveca Melquisedec íipidená íimáanáca
idènìaca yàasu ancla imiériwa “Yái Wacuèriná mabáyawanéerica,
yéenúlusi ìwalíiri úni yáaculé icuèrica wía machacàníiri
ipíchaná nave iméeràacawa iyú”, íimáanáca. Salem
cáuli iyú, màladàca ichàini iyú ìyacàlená íipidená íimáanáquéi
nacái. Càita wía nacái. Càmita “Matuíbanái”; íná Melquisedec
waméeràawa Dios íicha, wàyacáiná icuèricáináté Salem ìyacàlená,
abédanamata Jesús yáapicha, yái íná yéewa íimáanáquéi nacái
iwàluèricatéwa Dios yàatalé, aléera “Yái Wacuèrináca, wía ìyéeyéica
yáawàaná íinatawáise ìyéerica matuíbanáiri iyú, cayábacáiná
templo irìcu chènuníiséerica. 20 Jesús wáapicha Dios”, íimáanáquéi.
iwàlùacatéwa néré yàacùacaténá 3 Profetanái càmitaté nacàlida
walí wawàlùanápináwa néré Dios walí Melquisedec yáanirimi ìwali,

yàatalé, Dios imàacacáináté Jesús yáatúami nacái, yàawirináimi
sacerdote íiwacaliná càiripináta nacái. Càmitaté nacàlida walí
itàaníiri wawicáu Dios yáapicha càicaalínácaalíté Melquisedec
càide iyúwaté sacerdote Melquisedec imusúa iicá èeri, càita nacái
íibaidáanáté Dios irí bàaluité. càicaalínácaalíté yéetáwa. Iná
yéewa yái Melquisedec càicanide
Jesús, sacerdote de la misma iyúwa Dios Iiri, abéeri sacerdote
clase que Melquisedec ìyéerica càiripináta, itàaníirica Dios
7 Bàaluité Melquisedec,
yácata Salem ìyacàlená
icuèrináca, sacerdote nacáicani
yáapicha wenàiwicanái iwicáu.
4 Iná píináidacuéwa cayába ìwali
yái Melquisedec, cachàiníiricani

581 HEBREOS 7
macái wenàiwica íicha bàaluité. yéewacaténáté Dios imànica

Cachàinicaté Melquisedec wàawirimi cayábéeri cachàiníwanái Abraham
Abraham íicha, ínáté Abraham irí. 8 Chái èeri irìcu israelitanái
imàacaca cawèníiri yàasusi ofrenda yèewi sacerdotenái yeedáca ofrenda
iyú Melquisedec irí. Macái néená néenánái israelita íichawa; macái
níái diéyéica yàasusica cawèníiyéica, néená níái diéyéica yàasusica
Abraham imàacacaté abéerinama wenàiwica yeedéerica iríwa,
néená Melquisedec irí, yái cawèníiri sacerdotenái yeedáca abéerinama
yàasusi Abraham yèepùadéericaté néená iyúwa ofrenda Dios irípiná.
náicha níái nacuèrinánáica Abraham Quéwa idécanáamité béeyéica níái
imàníiyéicaté íipunita ùwicái. sacerdoteca, yáté néetácawa, quéwa
5 Píalíacuéwa Dios itàacái ìwali profetanái natànàacaté tàacáisi
profeta Moisés itànèericaté. Yái Dios inùmalìcuíse Melquisedec
tàacáisi icàlidaca Leví itaquénáinámi ìwali càide iyúwa Melquisedec
ìwali níacata iwàwacutéeyéicaté ìyaca nacáicaalí siùcáisede
íibaidaca Dios irí iyúwa sacerdotenái. mamáalàacata càiripináta. Iná
Dios imàacacaté sacerdotenái yéewa wáalíacawa cachàiníirica
yeedáca cawèníiri yàasusi ofrenda Melquisedec áibanái sacerdote
piná néenánái íichawa, níái íicha canánama. 9-10 Bàaluité
israelitaca. Macái néená níái Abraham imàacacaalíté cawèníiri
diéyéica yàasusica israelitanái yàasusi ofrenda iyú Melquisedec irí,
yeedéeyéicaté iríwa, sacerdotenái néenialíté càmitàacá imusúa iicá
yeedácaté náicha abéerinama èeri yái Abraham itaquérinápinácaté
néená iyúwa ofrenda Dios irípiná. íipidenéericaté Leví, yái macái
Càité sacerdotenái icobraca sacerdotenái yàawirimica.
nía, éwita néenánáicáaníta nía, Siùca sacerdotenáica níái Leví
nadènìacáanítaté nacái nàawirimiwa itaquénáinámi, yá needáca ofrenda
abéerita, yái Abrahamca. israelitanái íicha; macái néená
6 Quéwa yái Melquisedec éwitaté níái diéyéica yàasusi israelitanái
càmicáaníta Leví itaquérinámini, yeedéerica iríwa, Leví itaquénáinámi
càicáanítaté yeedáca ofrenda yeedáca abéerinama néená iyúwa
Abraham íicha; macái néená ofrenda. Bàaluité Abraham
níái diéyéica yàasusica Abraham idènìatàacáwa nía iiná irìcuwa, níara
idènièricaté, Abraham imàacacaté Leví itaquénáinámi, Leví nacái,
abéerinama néená Melquisedec Melquisedec yàacaalíté íipunitáidaca
irí ofrenda iyú, cachàinicáináté Abraham. Iná yéewa wáalimá
Melquisedec Abraham íicha éwitaté wáimaca nàwali níái sacerdoteca,
Dios icàlidacáanítaté Abraham irí Leví itaquénáinámica, namàacacaté
cáimiétacanéeri iyú imàníinápináté ofrenda Melquisedec irí, yácáináté
Abraham irí cayábéeri. Melquisedec nàawirimi Abraham imàacacaté
nacái icàlidacaté cayábéeri cawèníiri yàasusi ofrenda iyú
tàacáisi Abraham íipidená Melquisedec irí madécaná camuí
ìwali yéewacaténáté Dios ipíchawáiseté namusúa naicá èeri.
imànica Abraham irí cayábéeri, Càica wáalíacawa cachàiníirica
Melquisedec yáalimácáináté Melquisedec macái sacerdotenái
itàaníca Dios inùmalìcuíse. 7 Iná íicha canánama, níái Leví
yéewa macáita wáalíacawa itaquénáinámica.
cachàinicaté Melquisedec Abraham 11 Néeseté madécaná camuí
íicha, yácáináté Melquisedec Abraham idénáamité, Dios

yáalimácaté icàlidaca cayábéeri imàacacaté itàacáiwa Israel
tàacáisi Abraham íipidená ìwali itaquénáinámi irí. Yáté Dios
HEBREOS 7 582
yeedáca Leví itaquérinámi itaquénáinámi sacerdotenáipináté

íipidenéericaté Aarón, yéenibe nía íibaidéeyéipiná irí. Quéwa
yáapichawa náibaidacaténáté càmita Dios imàaca walí Cristo
Dios irí iyúwa sacerdotenái, sacerdotepiná yàawiría ìwalíisewa,
itàaníiyéipinácaté Dios néese Dios imàacaca sacerdotecani
yáapicha wenàiwicanái yái Cristoca, Cristo idènìacáiná
iwicáu. Quéwa càmitaté icáuca cachàiníiriwa yái càmíirica
yéewa Aarón itaquénáinámi imáalàawa, càmíirica nacái
iwasàaca wenàiwicanái Dios áiba yáaliméeri imáalàidaca.
yàasu yùuwichàacáisi íicha 17 Wáalíacawa báisíiricani Dioscáiná
càmicáináté sacerdotenái idéca cài íimaca Wáiwacali irí:

yáalimá mabáyawanáca imànica “Sacerdoteca pía càiripináta,
wenàiwicanái. Ináté iwàwacutáca íibaidéerica nulípiná,
Dios ibànùaca Cristo, yái áiba itàaníirica núapicha
íiwitáaná sacerdote Aarón nùasu wenàiwicanái
itaquénáinámi íicha, yái Cristo iwicáu càide iyúwaté
ìyéerica càide iyúwaté Melquisedec sacerdote Melquisedec
ìyáanáté. 12 Dios imàacacáiná walí íibaidáanáté nulípiná”,
wàlisài íiwitáaná sacerdote, yái íimaca yái Diosca. 18 Yái
Cristoca, íná iwàwacutá ìyaca áiba quéechéericaté tàacáisica Dios
wàlisài tàacáisi sacerdote ìwali, imàaquéericaté profeta Moisés
áiba íiwitáaná tàacáisi profeta irí icàlidacaté nalíni càinácaalíté
Moisés yàasu tàacáisi íicha, yái iyú sacerdotenái iwàwacutáaná
tàacáisi Moisés itànèericaté Dios íibaidaca Dios irí, àta Wáiwacali
inùmalìcuíse. 13 Wáalíacawa yàanàacatalétaté. Dios idéca
iwàwacutáca ìyaca wàlisài tàacáisi iwènúacawa íicha yái quéechéeri
càmicáiná Leví itaquérinámi yái tàacáisimica sacerdotenái ìwalíirica,
Wáiwacalica, yái Dios itàacái machawàacacáináté nía, níái
icàlidéerica walí ìwali. Wáiwacali sacerdoteca, càmíiyéicaté yáalimá
idènìaca áibata yàawiríawa iwasàaca wenàiwicanái Dios
náicha níái sacerdote yàawiríaca. yàasu yùuwichàacáisi íicha. 19 Níái
Canácatáita Wáiwacali yàawiría sacerdoteca náibaidacaté Dios
yéená íibaidaté Dios irí iyúwa irí càide iyúwaté Dios ichùulìaná
sacerdote. 14 Wáalíacawa Judá profeta Moisés icàlidáanápináté
itaquérinámicani yái Wáiwacalica. nalíni. Quéwa càmitaté náalimá
Bàaluité Dios íimacaté abéeri mabáyawanáca namànica
Judá itaquérinámi icùanápináté wenàiwica Dios iicá. Néese siùcade
israelitanái. Càmitaté Dios ichùulìa wadènìaca Cristo, yái cayábéeri
profeta Moisés yeedáanápináté Judá náicha canánama sacerdoteca,
itaquénáinámi náibaidacaténáté mabáyawanéerica imànica wía
Dios irí iyúwa sacerdotenái Dios iicápiná, imàaquéeri nacái
itàaníiyéipináté Dios yáapicha wamawiénidaca Dios wáiwitáise
wenàiwica iwicáu. iyúwa.
15 Iná wáalíacawa amaléeri 20 Dios icàlidacaté tàacáisi
iyú ìyaca áiba wàlisài sacerdote íipidená yáapichawa

íiwitáaná, yácáiná Cristo, yácata cáimiétacanéeri iyú
wàlisài sacerdoteca íibaidéerica wáalíacaténáwa báisíiri iyú Dios
Dios irípiná càide iyúwaté idéca imàacaca sacerdotecani
Melquisedec ìyáanáté, itàanícaténá càiripináta yái Wáiwacalica,
wawicáu Dios yáapicha. itàanícaténá wawicáu Dios yáapicha.
16 Bàaluité Dios yeedáca Leví 21 Dios càmitaté icàlida càiri
583 HEBREOS 7
tàacáisi áibanái sacerdote ìwali, sacerdote irí, canásíwata. 25 Iná

níái Leví itaquénáinámica. Néese yéewa Jesús yáalimá iwasàaca
Dios icàlidacaté tàacáisi íipidená wía Dios yàasu yùuwichàacáisi
yáapichawa cáimiétacanéeri iyú íicha báisíiri iyú càiripináta, wía
wáalíacaténáwa báisíiri iyú idéca yeebáidéeyéica Jesús itàacái,
imàacaca sacerdotecani càiripináta wamawiénidacaténá Dios
yái Wáiwacalica. Iná cài Dios wáiwitáise iyúwa Jesús ìyacáiná
íimaca Cristo irí: càiripináta isutácaténá Dios íicha
“Núa, Picuèriná Dios, walípiná, itàanícaténá wawicáu
nucàlidacaté tàacáisi Dios yáapicha nacái.
nuípidená yáapichawa 26 Iná Jesús, yácata sacerdote
cáimiétacanéeri iyú íiwacaliná báisíirica íibaidéerica

yéewacaténá macáita Dios irípiná, yái wawàwacutéerica
náalíacawa báisíiri itàanícaténá wawicáu Dios
iyúcani, yá canácatáita yáapicha. Yá mabáyawanéericani,
nuwènúadapiná nuíwitáisewa càmíirica nacái yáalimá imànica
íicha. Núumacaté pirí: ibáyawanáwa. Yái Jesúsca,
‘Sacerdoteca pía càiripináta, yácata áiba íiwitáaná wenàiwica
íibaidéerica nulípiná, cabáyawanéeyéi wenàiwica
itàaníirica núapicha nùasu íicha, ìyéerica siùcáisede déeculé
wenàiwicanái iwicáu náicha, Dios imichàidéericaté
càide iyúwaté sacerdote chènuniré náicha canánama níái
Melquisedec íibaidáanáté cáli chènuníiséeyéica, icùacaténá
nulípiná’, càité núumaca pirí”, macáita Dios yáapicha. 27 Càmita
íimacaté yái Diosca Wáiwacali iwàwacutá Jesús íibaidaca
irí. 22 Jesús ìyacáiná sacerdote càide iyúwa áibanái sacerdote
càiripináta itàanícaténá wawicáu íiwacanánái. Iwàwacutácaté
Dios yáapicha, íná wáalíacawa nanúaca pìrái namànicaténá
Jesús idéca imànica walípiná sacrificio Dios irí èeri imanùbaca.
wàlisài wawàsi Dios yáapicha Quéechacáwa nanúacaté pìrái
cayábéeri íicha yái bàaluisàimi iyúwa sacrificio nabáyawaná
wawàsica, Dios imàníiricaté ìwalíisewa nasutácaténáté Dios
israelitanái yáapicha icùanáté nía íicha wawàsi imàacáanápiná
iyúwa yàasu wenàiwicanáiwa. Yái iwàwawa nabáyawaná íicha.
wàlisài wawàsi Jesús imàníirica Néeseté nanúaca áiba pìrái iyúwa
walípiná Dios yáapicha íimáanáca sacrificio àniwa wenàiwicanái
Dios icùanápiná wía càiripináta, ibáyawaná ìwalíise cayábacaténá
Jesús ìyacáiná càiripináta. Dios iicáca náiwitáise. Càmita
23 Manùbacaté níái sacerdoteca iwàwacutá Jesús imàni cài, néese
bàaluisàna, Leví itaquénáinámica, Jesús imànicaté abéta sacrificio abé
càmicáináté nadé náibaidaca Dios yàawiríata, cawèníirica càiripináta,
irípiná càiripináta néetácáinátéwa imàacacaté icáucawa wáichawalíná,
nàacawa, ínáté càmita náalimá nanúacaténáténi cruz ìwali,
natàaníca Dios yáapicha yùuwichàacaténátéwa Dios yàasu
wenàiwicanái iwicáu càiripináta. yùuwichàacáisi iyú wabáyawaná
24 Quéwa Jesús càmíiripiná ìwalíise. 28 Dios ichùulìacaté
yéetáwa, íná yéewa íibaidaca profeta Moisés yeedáanápináté
Dios irípiná càiripináta iyúwa Aarón itaquénái náibaidacaténáté
sacerdote itàanícaténá wawicáu Dios irí iyúwa sacerdote
Dios yáapicha; càmíiripiná Jesús íiwacanánái, itàaníiyéipinácaté
imàaca íichawa íibaidacaléwa áiba Dios yáapicha wenàiwicanái
HEBREOS 7, 8 584
iwicáu. Quéwa èeri mìnanái meedá manùbacáiná níái judíoca

nía, cabáyawanéeyéica. Néeseté càmíiyéica yeebáida Jesucristo
madécaná camuí Moisés idénáamité, itàacái. 5 Quéwa canéerica iwèni
Dios icàlidacaté tàacáisi íipidená meedáni yái náibaidacaléca
yáapichawa cáimiétacanéeri siùcáisede, níái judíonái yàasu
iyú wáalíacaténáwa báisíiri sacerdoteca, náibaidacáiná chái èeri
iyúcani idéca imàacaca sacerdote irìcu meedá. Nàasu templo, yácata
íiwacalinácani, yái Iirica báisíiri templo yéenáiwaná meedáni,
mabáyawanéerica, imàníirica yái báisíiri templo ìyéerica
macáita càide iyúwa Dios chènuniré, Dios ìyacàle báisíirica.
ichùulìaná, yéewacaténá íibaidaca Càica wáalíacawa bàaluitécáiná
Dios irípiná càiripináta iyúwa ipíchawáiseté profeta Moisés
sacerdote íiwacaliná, itàaníirica ichùulìaca israelitanái imànica
wawicáu Dios yáapicha. Dios yàasu capìima mabáyawanéeri,
yái capìima íimamisíirica,
Jesús, mediator de israelitanái isutácatáipiná Dios
un nuevo pacto íicha, yáté Dios íimaca Moisés
8 Péemìacué cayába, ìyaquéi

walí sacerdote íiwacaliná, yái
Cristoca, itàaníirica wawicáu Dios
irí: “Píibaida cáalíacáiri iyú.
Pimàni macáita cayába càide
iyúwa yái núasáidéerica pirí
yáapicha. Cristo idéca yáawinacawa capìima yéenáiwanápiná manuíri
Dios yéewápuwáise chènuniré dúli íinatalé íipidenéerica
icùacaténá macáita Dios yáapicha. Sinaí”, íimaca yái Diosca. Càité
2 Yá Cristo íibaidaca ìyaca iyúwa Dios yáasáidaca Moisés irí
sacerdote báisíiri templo irìculé báisíiri templo chènuníiséeri
ìyéerica chènuniré, Wacuèriná Dios yéenáiwanápiná yéewacaténáté
imàníiricaté, càmíirica wenàiwica Moisés yáalíacawa càinácaalíté
imàni. iyú iwàwacutáaná namànica Dios
3 Iwàwacutácaté macái sacerdote yàasu capìima mabáyawanéeri
íiwacaliná imàaca cawèníiri israelitanái isutácatáipináté Dios
yàasusi ofrenda iyú Dios irí, íicha chái èeri irìcu. 6 Quéwa
iwàwacutácaté nacái inúaca siùcáisede Jesucristoca, yái
pìrái iyúwa sacrificio Dios irí íibaidéerica Dios irípiná iyúwa
wenàiwicanái ibáyawaná ìwalíise sacerdote íiwacaliná itàanícaténá
yéewacaténáté Dios imàacaca wawicáu Dios yáapicha, yácata
iwàwawa wenàiwicanái ibáyawaná imàníirica ìyaca culto máiníiri
íicha bàaluité. Iná iwàwacutácaté cayába cachàiníwanái íicha yái
Jesucristo imàacaca cayábéeri culto sacerdotenái imàníirica chái
wawàsi nacái Dios irí ofrenda èeri irìcu. Càita Jesucristo idéca
piná. 4 Jesucristo ìyacaalícáwa imàacaca wàyaca abédanamata
siùca chái èeri irìcutá, càmita Dios yáapicha Jesucristocáiná idéca
judíonái ibatàa íibaidaca Dios irí imànica walípiná wàlisài wawàsi
templo irìcu iyúwa sacerdotetá, Dios yáapicha, Dios icùaná wía.
càmicáiná Leví itaquérinámini, Yái wàlisài wawàsi, cayábéericani
yái Jesucristoca; yá nacái bàaluisàimi wawàsi íicha Dios
judíonái nadènìaca mamáalàacata imàníiricaté israelitanái yáapicha,
néenánáiwa sacerdote íibaidéeyéica Dioscáiná idéca icàlidaca walíni
templo irìcu inuéyéica pìrái iyúwa cáimiétacanéeri iyú imàníinápiná
sacrificio wenàiwicanái ibáyawaná walí cayábéeri cachàiníwanái.
ìwalíise càide iyúwaté profeta 7 Yái quéechéericaté wawàsi
Moisés ichùulìanáté nàawirináimi, càmita iyúudàa wenàiwicanái

585 HEBREOS 8, 9
cayába imàacacaténá náapichéeyéica, nía nacái

mabáyawanáca nía Dios iicápiná, néenánáica, macáicáiná
íná iwàwacutácaté Dios imànica náalíapináca nùwali, macáita
wàlisài wawàsi wenàiwicanái púubéeyéi, béeyéi nacái.
yáapicha. 8 Quéwa cabáyawanácaté 12 Yá numàacapináca nuwàwawa
Dios iicáca níara israelitaca nabáyawaná íicha, càmita
namànicáináté nabáyawanáwa. quirínama nuèpùa
Cài íimaca Dios itàacái profeta nuwàwalica yái báawéerica
itànèericaté Dios inùmalìcuíse: namàníiricaté, íimacaté yái
“Wacuèriná Dios íimaca: Diosca”,
Aibaalípiná numànipiná cài íimaca yái profetaca. 13 Dios
wàlisài wawàsi náapicha idéca icàlidaca walí yái tàacáisica
níái Israel itaquénáinámica, wàlisài wawàsi ìwalíirica, yái
Judá itaquénáinámi nacái, wawàsi Dios imàníirica wáapicha
nucùanápiná nía cayábéeri Jesucristo ìwalíise, íná yéewa
iyú. wáalíacawa Dios idéca iicáca
9 Yái wàlisài wawàsica quéechéeri wawàsi càiride
càmíiripiná càide iyúwa iyúwa éwisàimi, yái wawàsi Dios
bàaluisàimi wawàsi imàníiricaté abéta israelitanái
numàníiricaté nàawirináimi yáapicha, Leví itaquénáinámi
yáapicha bàaluité íibaidacaténáté Dios irí iyúwa
numusúadacaalíté nía sacerdotenái. Yá idéca imáalàacawa
Egipto yàasu cáli íicha càide yái éwisàimi wawàsica sacerdotenái
iyúwa wenàiwica itécaalí ìwalíirica, Dioscáiná idéca
ìiriwa icáapi ìwali. Néese imàacaca íichawani.
càmicáináté namàni càide
iyúwaté nuchùulìaná nía, El templo terrenal y el
ínáté núucaca nuíchawa nía, templo celestial
íimaca yái Diosca.
10 Néese Dios íimaca àniwa:
Aibaalípiná ipíchawáise
9 Quéechatécáwa Dios imànicaté
wawàsi israelitanái yáapicha,
imàacacaténá Leví itaquénáinámi
èeri imáalàacawa, yá íibaidaca irí iyúwa sacerdotenái.
numànipiná náapicha wawàsi Yáté Dios icàlidacaté profeta Moisés
àniwa, nucùanápiná nía, iríni, càinácaalíté iyú iwàwacutáaná
níái Israel itaquénáinámica. sacerdotenái imànica culto chái
Càipiná numànica nalí, èeri irìcu Dios yàasu capìima
núa Nacuèriná mabáyawanéeri irìculé, yái manuíri
Diosca: Numàacapiná capìima íimamisíirica, israelitanái
nuíwitáise náiwitalìcu, isutácatáipináca Dios íicha
náalíacaténáwa nutàacái bàaluité. 2 Namànicaté manuíri
ìwali nawàwalìcuísewa, capìima idènièricaté imàdáanáwa
yéewanápiná neebáidaca pucháiba. Idènìacaté inùmawa
machacàníiri iyú càide abéeri yáawàaná. Iinatawáise
iyúwa nuchùulìaná nía. yái capìima inùma wáluméerica
Yá núapinácata Nacuèriná ìyacaté idàbáanéeri imàdáanáca
Diosca, níapinácata íipidenéerité Mabáyawanéeri.
nacái nùasu wenàiwica Imàdáaná irìcu ìyacaté abéeri
cáininéeyéica nuicáca. lámpara, àicu cáiwináca nacáiri
11 Càmita iwàwacutápiná iicácanáwa, sietéericaté icamalá
néewáidáyacacawa imanùbaca. Iyacaté néeni abéeri
náalíacaténá nùwali, níái mesa nacái, nalìadéericaté íinata
HEBREOS 9 586
pan namàaquéericaté Dios irí ìwali yéewacaténá Dios imàacaca

ofrenda iyú sacerdotenái iyáapiná. iwàwawa israelitanái ibáyawaná
3 Bamuchúamibàa capìima irìcu íicha. Quéwa canáca nulí èeri
ìyacaté áiba yáawàaná, wáluma cayába siùcade nucàlidáanápiná
cáucuíri iyú. Iinatawáise yái macáitani ìwali yái wawàsica.
pucháibáanáca yáawàaná, 6 Càité nachùnìaca capìima
ìyacaté áiba imàdáaná capìima bàaluité. Sacerdotenái

imáalàanáwa. Yái imàdáaná, nawàlùacatéwa èeri imanùbaca
yácata Dios ichàini ìyacataléca, irìculé yái capìima imàdáanáca
yái Dios mabáyawanéerica náicha idàbáanéerica namànicaténá
canánama, ínáté imàdáaná culto Dios irí càide iyúwaté Dios
íipidenácaté Mabáyawanéeri náicha ichùulìanáté nía nàanápináté
canánama. 4 Iyacaté oroíri altar Dios icàaluíniná. 7 Quéwa
mesa nacáiri ìyéericaté mawiénita abéericata sacerdote íiwacaliná
pucháibáanáca yáawàaná irí. iwàlùacatéwa irìculé yái
Neemácaté pumèníiri isàni altar imàdáaná imáalàidáanáca abé
íinata nàacaténá Dios icàaluíniná. yàawiríata camuí imanùbaca,
Iyacaté nacái Dios yàasu aléera Dios ichàini icamaláná
yàalusi nacáiri mabáyawanéeri mèlumèluíri ìyacatáica, yái
nachanàidéeri macáita íinatabàa Dios mabáyawanéerica
oro iyú. Yàalusi nacáiri irìculé náicha canánama. Sacerdote
náawináidacaté oroíchúa catùa íiwacaliná iwàlùacaalítéwa néré,
ipuniéchúawa maná iyú, yái iwàwacutácaté itéca pìrái íiranámi.
pan nacáirica Dios ibànuèricaté Itéca pìrái íiranámi yái inuéricaté
nalí chènuníise nayáapiná. iyúwa sacrificio ibáyawaná
Náawináidacaté nacái Aarón yàasu ìwalíisewa, yéewacaténáté Dios
àicu yàalusi nacáiri irìculé, yái imàacaca iwàwawa sacerdote
Aarón yàasu àicu yèepuèricaté íiwacaliná ibáyawaná íicha.
imusúadaca íiwináwa àniwa. Itécaté nacái áiba pìrái íiranámi
Nàyacaté nacái íba yàalusi nacáiri sacerdote inuéricaté macái
irìcu, níái pucháiba sàabadéeyéica israelitanái ibáyawaná ìwalíise,
íba Dios itànèeyéicaté ìwali Dios imàacacaténáté iwàwawa
itàacáiwa diez namanùbaca tàacáisi nabáyawaná íicha, yái báawéerica
israelitanái yeebáidacaténáté iyúwa càmíiricaté náalíawa namànicaté.
Dios ichùulìaná nía. 5 Pucháiba 8 Quéwa sacerdotenái imànicaté
querubín yéenáiwaná ángel culto èeri imanùbaca idàbáanéeri

càanabáiyéi náipunitawáaca imàdáaná irìcu nàacaténá Dios
nabàlùacawa nalíwáaca yàalusi icàaluíniná. Càita Espíritu Santo
nacáiri inùmabàalé íinata, yáasáidaca walí wáalíacaténáwa
naicáidaca yàalusi inùma irí. idècunitàacá namànicaté culto
Dios ichàini icamaláná icànacaté idàbáanéerica capìima imàdáaná
mèlumèluíri iyú bamuchúamibàa irìcu, yáté canáca yéewaná macái
náicha níái querubín yéenáiwanáca. wenàiwica yàacawa mawiénita Dios
Querubín yàanabái ipùata irí, canácáináté áiba yáaliméeri
yàanàacaté iwéréwáaca yàalusi mabáyawanáca imànica nía Dios
nacáiri inùmabàalé iwicáulé. iicá. Càide iyúwa canáanáté
Yái yàalusi nacáiri inùmabàalé yéewaná nawàlùacawa áiba
íipidenéericaté “Dios imàacacatái imàdáaná irìculé naicácaténáté
iwàwawa wabáyawaná íicha”. Dios ichàini icamaláná mèlumèluíri,
Sacerdote íiwacaliná idàchìadacaté càité nacái canácaté yéewaná
pìrái íiranámi yàalusi inùmabàalé wenàiwica nàacawa chènuniré
587 HEBREOS 9
nàyacaténá Dios yáapicha, Yái templo chènuníiséerica,

càmitaté nacái yéewa nàyaca càmíirita wenàiwica imànicaléta,
abédanamata Dios yáapicha. 9 Iná càmíirita nacái ìya chái èeri
Espíritu Santo yéewáidaca wía irìcu. 12 Cristo iwàlùacatéwa
siùca comparación iyú ìwali yái irìculé yái mabáyawanácataléca
capìimami bàaluisàimica, capìima náicha canánama, Dios ìyacatái
yàasu wawàsi ìwali nacái. Ewitaté chènuníiséerica, quéwa càmitaté
namàacacáaníta ofrenda Dios Cristo ité chivo íiranámi, pacá
irí, nanúacaté nacái pìrái iyúwa yéenibe íiranámi nacái; néese Cristo
sacrificio Dios irí imàacacaténáté itécaté íiranátawa iyúwa sacrificio
iwàwawa nabáyawaná íicha càide yéetácáinátéwa macái wenàiwica
iyúwaté ichùulìaná nía, càicáaníta íichawalíná. Càité iwàlùacawa abé
càmitaté yáalimá pìrái íiranámi yàawiríata imànicaténáté sacrificio;
mabáyawanáca imànica nía càmita quirínama iwàwacutá
Dios iicá, níái yèeyéicaté Dios yèepùa imànica sacrificio
icàaluíniná pìrái íiranámi iyú. 10 Yái àniwa. Cristo idéca iwasàaca
bàaluisàimi tàacáisica càmitaté idé wía Dios yàasu yùuwichàacáisi
iwàlisàidaca wenàiwica íiwitáise íicha càiripináta. 13 Bàaluité
nàyacaténáté machacàníiri iyú, Dios ichùulìaca sacerdotenái
néese yéewáidacáita nía meedá nadàchìadaca toro íiranámi, chivo
càiríinácaalíté yàacàsi Dios íiranámi nacái wenàiwica ìwali níái
imàaquéeri nayáaca, càiríinácaalí wenàiwicaca Dios iiquéeyéicaté
wawàsi nacái Dios imàaquéeri iiná casaquèeri iyú. Nachùchùaca
nàiraca, càinácaalíté iyú nacái becerra imenínáami wenàiwica
iwàwacutáaná nàapìdaca ìwali nacái Dios iicácaténá nainá
náichawa masacàacaténá Dios masaquèeri iyú yéewacaténáté
iicáca nía. Yái bàaluisàimi nasutáca níawawa Dios íicha
tàacáisica ichùulìacaté wenàiwica àniwa. Macáita yái wawàsica
nachùnìanápináté náinatabàawa; namànicáitaté wenàiwica
yéewáidacaté nía Dios ìwali nacái, íinatabàa meedá. 14 Quéwa
àta yéenáiwaná yàanàacatalétaté cawènicáináté níara wawàsi
Dios ichùnìanápináté cayába bàaluisàimica masacàacaténáté
wàlisài wawàsi yàasu wenàiwicanái Dios iicáca wenàiwica iiná, ¡íná
yáapichawa Cristo ìwalíise. yéewa wáalíacawa cawènica
11 Quéwa Cristo yàanàacaté. Cristo íiraná cachàiníwanái
Siùcáisede Cristoca yái sacerdote náicha, masacàanápiná imànica
íiwacaliná íibaidéerica Dios wáiwitáise Dios iicápiná! Yácáiná
irípiná, itàanícaténá wawicáu Cristo imàacacaté icáucawa
Dios yáapicha. Yá Cristo imànica Espíritu Santo ichàini iyú, yái
ìyaca walí cayábéeri càmíiricaté càmíirica imáalàawa. Càité Cristo
wenàiwica yáalíawa ìwali bàaluité. yéetácawa imànicaténáté càide
Imichàacatéwa chènuniré, déeculé iyúwa Dios iwàwáaná. Yéetácatéwa
capìraléeri cáli íicha, càide iyúwa mabáyawanéeri sacrificio
iyúwaté sacerdote íiwacaliná wabáyawaná ìwalíise. Cristo
ichàbáanátéwa irìcubàa yái capìima yéetácatéwa wáichawalíná, íná
imàdáanáca idàbáanéerica. Yá yéewa íiraná masacàaca imànica
Cristo iwàlùacatéwa templo wáiwitáise canánama íicha yái
chènuníiséeri irìculé, yái báisíiri báawéerica wamàníirica itéericaté
temploca, cayábéeri íicha, yàacawa wía yéetácáisi irìculé. Iná
mabáyawanéeri íicha nacái siùcáisede wáalimá wáibaidaca
yáara capìimami bàaluisàimica. cáuri Dios irípiná.
HEBREOS 9 588
15 Ináté cài Jesucristo iyúudàaca Dios iicá. Néese Moisés yeedáca
wía: Yéetácatéwa wáichawalíná púubanaméeri hisopo yéetaná
yéewacaténá itàaníca wawicáu yàana idènièrica pumèníiri
Dios yáapicha. Càita Jesucristo ibáináwa. Yá yéepùaca hisopo
imànica walípiná wàlisài wawàsi yéetaná yàana quíiréeri lana iyú.
Dios yáapicha cayábacaténá Dios Néese íisapíadacaténi pacá yéenibe
iicáca wía. Cristo yéetácáinátéwa íiranámi iyú, chivo íiranámi iyú
wáichawalíná, íná Dios idéca nacái, yèewìadéerica úni yèewi.
imàacaca iwàwawa wabáyawaná Yá idàchìadacaté íiranámi cuyàluta
íicha, yái báawéerica wamàníiricaté ìwali, yái cuyàluta idènièricaté
idècunitàacá wàyacaté càide iyúwa Dios itàacái Dios ichùulièricaté
bàaluisàimi tàacáisi íimáaná. israelitanái yeebáidaca. Néese
Càité Jesucristo imànica walí Moisés idàchìadacaté nacái pìrái
yéewanápiná wía Dios íiranámi macái wenàiwica ìwali,
imáidéeyéica weedáca walíwa yái pìrái íiranámi yèewìadéerimica
yái cawèníirica càmíirica úni yèewi, masacàacaténáté
imáalàawa Dios icàlidéerica Dios iicáca nía. 20 Néese Moisés
walí ìwali cáimiétacanéeri iyú íimacaté nalí: “Yácata íiranámi,
yàanápiná walíni. 16 Péemìacué yái pìráimica yéetéerimicawa
comparación romanonái íiwitáise pibáyawaná ìwalíisecué
ìwali: Ipíchawáise romanosàiri masacàacaténácué Dios iicáca
yéetácawa, yásí itànàaca cuyàluta pía, yéewanápiná cawènica yái
icàlidacaténáni càide iyúwa wawàsica Dios imàníiricuéca
iwàwáaná naseríaca yàasumi píapicha, peebáidáanápiná iyúwa
idécanáami yéetácawa. Quéwa ichùulìanácué pía”, íimacaté
canéeritàacá iwèni yái cuyàlutaca nalí yái Moisésca. 21 Moisés
àta náalíacatalétawa báisíiri iyúcani idàchìadacaté nacái pìrái íiranámi
yéetácatéwa, yái itànèericaté Dios yàasu manuíri capìima
cuyàluta. 17 Iná càmíiritàacá ìwali, yái nasutácatáipináca
cawèni yái cuyàlutaca idècunitàacá Dios íicha. Idàchìadaca pìrái
cáucani yái itànèericani, íná canáca íiranámi macái yàalubáisi
yéewaná áiba wenàiwica yeedáca imanùbaca ìwali nacái ìyéerica
nalíwa yàasu cawèníiri càide capìima irìcu, nía nacái quírápieli
iyúwaté icàlidáaná nalíni. Quéwa nacáiyéica iwàwacutéeyéicawa
yéetácanáamiwa yái itànèericaté nalí culto irípiná nàacaténáté
cuyàluta, yásí cawèníirica nalí Dios icàaluíniná. 22 Càide
cuyàluta, níái yeedéeyéipináca iyúwa íimáaná yái bàaluisàimi
iríwa yàasumi. 18 Càité nacái Dios tàacáisi Dios imàaquéericaté nalí,
imànicaté quéechéeri wawàsi iwàwacutácaté namànica càiri culto
israelitanái yáapicha, yáté pìrái íiranámi iyú batéwa macái
càmíiritàacá cawèni yái bàaluisàimi wawàsi ìwaliná masacàacaténáté
tàacáisica àta nanúacatalétaté pìrái namànicani Dios iicá. Canácaté
iyúwa sacrificio. Ináté israelitanái Dios imàacáaná iwàwawa
inúaca pìrái iyúwa sacrificio nabáyawaná íicha càmicaalíté
cawènicaténáté namànica nalíwa nanúa napìrawa yéewanápináté
yái wawàsi Dios imàníiricaté pìrái íiraná imusúacawa náicha
náapicha. 19 Bàaluité profeta wenàiwica ibáyawaná ìwalíise.
Moisés iléecaté Dios itàacái Iwàwacutácaté pìrái yéetácawa
macái israelitanái irí, yái tàacáisi wenàiwica íichawalíná. Càita nacái
Dios ichùulièrica neebáidaca càmicaalíté Jesucristo yéetáwa
nàyacaténáté machacàníiri iyú wáichawalínátá íiranácaténá
589 HEBREOS 9, 10
yàapìdáidaca wáiwitáisetá, yá siùca nacáide. Quéwa siùca

canáca yéewaná Dios imàacaca ipíchawáise èeri imáalàacawa
iwàwawa wabáyawaná íichatá. Cristo idéca iwàlùacawa aléi
èeri irìculé imàacacaténáté
El sacrificio de Cristo yáawawa yéetácaténátéwa
quita el pecado iyúwa sacrificio abé yàawiríata
23 Càité iwàwacutáca càiripináta. Càité ichuìdaca
nanúaca pìrái iyúwa sacrificio wáicha wabáyawaná. 27 Dios
masacàacaténá namànica manuíri icàlidacaté iwàwacutáanápiná
capìima pìrái íiranámi iyú, capìima macái wenàiwica yéetácawa
yàasu wawàsi nacái, yái capìima abé yàawiríata, néese
íimamisíirica, nasutácatáipináca idécanáami néetácawa, yá Dios
Dios íicha bàaluité. Yái capìimaca, yùuwichàidapiná báawéeyéi
yácata chènuníiséeri templo wenàiwica. 28 Càita nacái
yéenáiwanáca. Quéwa yái Cristo imàacacaté yáawawa
wawàsi chènuníiséericáwaca yéetácaténáwa iyúwa sacrificio
iwàwacutácaté cayábéeri íiranámi abé yàawiríata yéewanápináté
pìrái íiranámi íicha, yái pìrái madécaná wenàiwica ibáyawaná
íiranámi masaquèericaté imànica ìyaca ìwali. Néese yàanàapiná
bàaluisàimi capìima chái èeri irìcu. àniwa quéwa càmita quirínama
24 Càmicáináté Cristo iwàlùawa yéetácawa wenàiwicanái ibáyawaná
irìculé yái capìima wenàiwica ìwalíise, néese yàanàapiná
imàníiricaté. Yái bàaluisàimi iwasàacaténá yàasu wenàiwicawa,
capìimaca yáasáidacáicata walí wía icuèyéica yàanàaca.
meedá càiride iyúwa báisíiri
temploca chènuníiséeri iicácanáwa.
Cristo quéwa iwàlùacatéwa Dios
10 Bàaluité Dios imàacacaté
itàacáiwa profeta Moisés
irí icàlidacaténáté israelitanái iríni
yàatalé chènuniré náicha macái yéewanápináté náalíacawa Dios
capìraléeri cáli chènuníiséeyéica. iwàwaca nàyaca machacàníiri iyú.
Siùca Cristo ibàlùacawa Dios Quéwa yái bàaluisàimi tàacáisi
íipunita itàanícaténá wawicáu Dios càmitaté yáasáida nalí amaléeri
yáapicha. 25 Camuí imanùbaca iyú macáita yái cayábéerica Cristo
bàaluité israelitanái yàasu imàníiripinácaté walí. Iná yái
sacerdote íiwacaliná iwàlùacatéwa bàaluisàimi tàacáisica càmitaté idé
irìculé yái mabáyawanácataléca mabáyawanáca imànica wenàiwica
náicha canánama Dios ichàini Dios iicá, níái inuéyéica pìrái
icamaláná icànacataléca capìima iyúwa sacrificio Dios irí camuí
imàdáaná irìcu. Ináté sacerdote imanùbaca nabáyawaná ìwalíisewa
íiwacaliná iwàlùacawa néré nàacaténá Dios icàaluíniná. 2 Yái
madécaná yàawiríaté itécaténá bàaluisàimi tàacáisi yáalimácaalíté
pìrái íiranámi. Càmitaté sacerdote mabáyawanáca imànica
íiwacaliná ité íiranáwa. Quéwa wenàiwicatá, yá nayamáidacaté
Cristo iwàlùacatéwa chènuniré nanúaca pìrái iyúwa sacrificiotá
itécaténá néré íiranáwa, yá bàaluitécáiná mabáyawanácaalíté
càmitaté Cristo imàni càide iyúwa níatá, yá càmitaté nèepùa
judíonái yàasu sacerdote íiwacaliná achúmaca náináidacawa nawàwawa
imàníiná. 26 Iwàwacutácaalíté nabáyawaná ìwaliwatá. 3 Quéwa
Cristo iwàlùacawa néré camuí nanúacáináté pìrái iyúwa sacrificio,
imanùbacatá, yásí iwàwacutá yáté nawàwalica nabáyawanáwa
yéetácawa madécaná yàawiríatá camuí imanùbaca. 4 Càmicáináté
èeri idàbacatáise bàaluité àta yéewa toro íiranámi, chivo íiranámi
HEBREOS 10 590
nacái imáalàida wenàiwica ibáyawaná ìwalíise. 10 Idéca

ibáyawaná. mabáyawanáca Dios iicáca wía
5 Iná Cristo iwàlùacatéwa aléi èeri wáibaidacaténá abéerita Dios
irìculé, yáté íimaca Dios irí: irípiná, Jesucristo imànicáináté
“Pía, Dios, càmita quirínama càide iyúwaté Dios iwàwáaná
piwàwa wenàiwicanái imàacacáináté yáawawa iyúwa
inúaca pìrái iyúwa sacrificio sacrificio yéetáanápináwa
nabáyawaná ìwalíisewa, abé yàawiríata càiripináta
càmicáiná yéewa pìrái wenàiwicanái ibáyawaná ìwalíise.
íiranámi imáalàidaca 11 Iyaca sacerdote judíosàiri
wenàiwica ibáyawaná, inuérica pìrái iyúwa sacrificio Dios

néese pidéca pibànùaca irí israelitanái ibáyawaná ìwalíise
núa iyúwa wenàiwica èeri imanùbaca. Namànica yái
nuétácaténáwa wenàiwicanái sacrificio bàaluisànamica madécaná
ibáyawaná ìwalíise. yàawiría éwita càmicáaníta
6 Càmita quirínama casíimái yéewa pìrái íiranámi imáalàidaca
piicáca wenàiwicanái inúaca wenàiwica ibáyawaná. 12 Quéwa
ipìrawa iyúwa sacrificio Jesucristo imàacacaté yáawawa
nabáyawaná ìwalíisewa, yéetáanápináwa iyúwa sacrificio
càmicáiná yéewa pìrái wenàiwica ibáyawaná ìwalíise
íiranámi imáalàidaca càiripináta. Néeseté imichàacawa
wenàiwica ibáyawaná. chènuniré, yá yáawinacatéwa
7 Iná núumacaté pirí: ‘Nudéca Dios yéewápuwáise icùacaténá
nùanàaca aléi èeri irìculé macáita Dios yáapicha. 13 Siùca
càide iyúwaté profetanái Jesucristo iyamáacawa chènuniré
itànàanáté tàacáisi idècunitàacá Dios imawènìadaca
pinùmalìcuíse numànicaténá íicha yùuwidenái. Yásí áibaalípiná
càide iyúwa piwàwáaná, Dios imáalàidapiná imawènìadaca
pía Dios’ ”, Jesucristo yùuwidenái. 14 Yácáiná
íimacaté yái Cristoca. Jesucristo imàacacaté yáawawa
8 Quéechatécáwa Cristo íimaca yéetáanápináwa wáichawalíná abé
càmita quirínama Dios iwàwa yàawiríatá, yáté mabáyawanáca
sacrificio, càmita quirínama nacái imànica wía Dios iicápiná
casíimáica iicáca wenàiwica inúaca càiripináta, wía Dios yeedéeyéica
pìrái iyúwa sacrificio nabáyawaná yàasunáipináwa wáibaidacaténá
ìwalíisewa, éwita Dios itàacái abéerita Dios irípiná. 15 Espíritu
bàaluisàimi ichùulìacáanítaté Santo nacái icàlidaca walí tàacáisi
namànica cài. Càmita quirínama wáalíacaténáwa báisíiri iyúcani
cayába Dios iicáca nàasu sacrificio, càmita iwàwacutá Jesucristo
càmicáiná yéewa pìrái íiranámi yèepùa yéetácawa wáichawalíná
imáalàidaca wenàiwica ibáyawaná. àniwa. Càité Espíritu Santo íimaca:
9 Néese Cristo íimaca Dios irí 16 “Aibaalípiná ipíchawáise
àniwa: “Nudéca nùanàaca aléi èeri èeri imáalàacawa, yá
irìculé numànicaténá càide iyúwa numànipiná náapicha wàlisài
piwàwáaná, pía Dios”, íimacaté yái wawàsi àniwa nucùanápiná
Cristoca. Yái tàacáisica íimáanáca nía, núa Nacuèriná
Cristo imáalàidáanápináté Diosca. Càipiná numànica
macáita sacrificio bàaluisàna nalí, núa, Nacuèriná
imàacacaténáté yáawawa Diosca. Numàacapiná
iyúwa sacrificio náamirìcubàa, nuíwitáisewa nawàwalìculé,
yéetáanápinátéwa wenàiwicanái náalíacaténáwa nutàacái
591 HEBREOS 10
ìwali náiwitalìcuwa, wàacawa Dios yàatalé siùcáisede

yéewanápiná neebáidaca Jesucristo yéetácái ìwalíise. Yá
machacàníiri iyú càide iyúwa nacái Jesucristo iináca, càicanide
nuchùulìaná nía, iyúwa yái yáawàanámica,
17 càmita quirínama nuèpùa iwàwacutácáináté Jesucristo
nuwàwalica nabáyawaná, yái iiná icacanácawa cruz ìwali
báawéerica namàníiricaté”, yéetácaténáwa wáichawalíná
íimacaté yái Espíritu Santoca. yéewanápináté yàacùaca walí
18 Dios idéca imàacaca iwàwawa wáapunápiná wàacaténáwa Dios
wabáyawaná íicha, íná càmita yàatalé. 21 Iyaca walí Jesús yái
quirínama iwàwacutá wanúaca sacerdote íiwacaliná cachàiníirica,
pìrái iyúwa sacrificio wabáyawaná íibaidaca Dios irípiná, itàanícaténá
ìwalíisewa. wawicáu Dios yáapicha. Jesúscata
yái icuèrica Dios yàasu templo
Debemos acercarnos a Dios chènuníiséerica, icuèrica
19 Iná píacué nuénánáica, nacái wía, wía Dios yéenibeca.
siùcáisede manuíca wáináidaca 22 Iná wamawiénidacué Dios
wawàwawa wáalimáanápiná wáiwitáise iyúwa, wàacaténá

wawàlùacawa macàaluínináta icàaluíniná báisíiri iyú. Wáibàacué
irìculé yái mabáyawanácataléca wawàwa nacáiwa Dios iwéré
náicha canánama, Dios ìyacàle cachàiníiri iyú yeedáanápiná wía
chènuníiséerica, Jesucristo yàataléwa, yácáiná Jesús íiraná
yéetácáinátéwa wáichawalíná, idéca yàapìdáidaca wáiwitáise
itéenápináté néré íiranáwa, wabáyawaná íichawa, Jesús
Dios imàacacaténá iwàwawa yéetácáinátéwa wáichawalíná.
wabáyawaná íicha. Càité Iná càmita iwàwacutá achúmaca
Jesucristo yàacùaca wáapunápiná wáináidacawa wawàwawa
yéewanápiná wamawiénidaca Dios wabáyawanámi ìwaliwa, yácáiná
wáiwitáise iyúwa. 20 Jesucristo Espíritu Santo masacàacaté imànica
idéca yàacùaca walí wàlisài àyapu wáiwitáise wabautizácaalítéwa
cáuri wawàlùacaténáwa irìculé yái úni yáaculé. 23 Cachàinicué
Dios ìyacàleca chènuníiséerica. Yái wáiwitáise mamáalàacata Dios
Jesucristo yácata wáapuná cáurica ìwali, picácué nacái wawènúada
imàaquéerica wamawiénidaca wáiwitáisewa Dios íicha, néese
Dios, Jesucristo yéetácáinátéwa weebáidacué Jesucristo itàacái
wáichawalíná, néese imichàacatéwa tài íiméeri iyú càide iyúwa
chènuniré déeculé macái wacàlidáaná waináwanáwa
chènuníiséeri cáli íicha. Péemìacué weebáidáaná, yácáiná Dios
comparación: Bamuchúamibàa imànipiná walíwa macáita
judíonái yàasu templo irìcu yái cayábéerica càide iyúwaté
ìyacaté manuíri yáawàaná icàlidáaná walíni cáimiétacanéeri
wáluma cáucuíri iyú ibàlièricaté iyú. 24 Wamichàidacué
Dios ichàini wenàiwicanái ituí wáiwitáisewáaca cáininácaténá
íicha. Ináté canáca yéewaná waicáyacacawa cachàiníwanái
wenàiwica nàacawa Dios mamáalàacata, wamànicaténá
yàatalé. Quéwaté, Jesucristo nacái cayábéeri. 25 Picácué
yéetácáinátéwa wáichawalíná, wayamáida wàwacáidáyacacawa
yáté yái manuíri yáawàanáca wamànicaténá culto, wàaca
icacanácatéwa bamuchúamibàa nacái Dios icàaluíniná. Picácué
cáli iwérénama, pucháibawaca wamàni càide iyúwa náiwitáise
yèewi, wáalíacaténáwa wáalimá ìyáaná níara abénaméeyéi
HEBREOS 10 592
càmíiyéica ìwacáidáyacawa Iiri íiranáca, yácata cawèníirica

wáapicha, néese wachàiniadacué imànica wàlisài wawàsi Dios
wawàwawáaca siùcade. Iwàwacutá imàníirica wáapicha iwasàacaténá
cài wamànica cachàiníwanái wía yàasu yùuwichàacáisi
mamáalàacata wáalíacáináwa íichawa. Yái Jesucristo íiranáca
mawiénica Wáiwacali masacàaca imànica wáiwitáise
yéenáiwaná yàanàacatáipiná, èeri wabáyawaná íichawa Dios
imáalàanápiná nacáiwa. iicápiná. 30 Wáalíacawa Wacuèriná
26 Wamànicaalí wàacawa Dios idéca íimaca: “Núacata yái
wabáyawanáwa mamáalàacata yùuwichàidéeripináca wenàiwica
wéemìacadénáami yái báisíiri imàníiyéica ibáyawanáwa. Núacata
tàacáisica Jesucristo ìwali, yá yái yèeripináca nawèni”, íimaca
canáca walí quirínama áiba yái Diosca. Idéca íimaca nacái:
yéetéeripináwa iyúwa sacrificio “Núa Dios, nùuwichàidapiná
wáichawalíná wabáyawaná nùasu wenàiwicawa namànicaalí
ìwalíise, canácáiná áiba Jesucristo nabáyawanáwa”, íimaca yái
íicha Dios iiquéeri càiride iyúwa Diosca. 31 ¡Máiníiri caiyéinináca
cawèníiri yéetáanápináwa yùuwichàacáisiquéi cáuri Dios
wáichawalíná. 27 Iná wáucacaalí yùuwichàidacaalí wíawa!
wáichawa Jesucristo, yá ìyaca 32 Quéwa piwàwalicué
walí wapíchalépiná abéta Dios càinácaalíté iyú pidàbaca péemìaca

yàasu yùuwichàacáisi máiníiri yái cayábéeri tàacáisica Jesucristo
caiyéinináca, cáaluíri waicáca, yá ìwali, pìidenìacatécué nacái
nacái manuíri quichái caluérica, piùwichàanáwa mamáalàacata
ipucuéricawa ìyaca cachàiníiri matuíbanáiri iyú áibanái
iyú, yeeméeripináca Dios imànicaalíté píipunita manuíri
yùuwidenái. 28 Bàaluité áibacaalí ùwicái peebáidacáiná Jesucristo
wenàiwica càmita imàni càide itàacái. 33 Abénaméeyéicué
iyúwa Dios itàacái íimáaná, yái píapichéeyéi nàuwichàacatéwa
bàaluisàimi tàacáisica profeta manuísíwata Wáiwacali irípiná
Moisés icàlidéericaté nalí Dios macái wenàiwica yàacuésemi.
inùmalìcuíse, néese ìyacaalíté Aibanái càmíiyéi yeebáida
nacái pucháiba wenàiwica, Wáiwacali natàanícaté máiní
càmicaalí máisiba nacái báawéeri iyú nàwali, naicáaní
icháawèeyéicani, náalíacáináté nacái naquíniná, nàuwichàidacaté
imànica ibáyawanáwa, yáté càmita nacái abénaméeyéi.
nacuèrinánái iicá ipualé, néese Achúmacatécué piwàwa
nanúacani ráunamáita. 29 Iná nàwali nàuwichàacáinátéwa.
píalíacuéwa nàuwichàanápinácawa 34 Pidécuéca piicáca napualé
manuísíwata cachàiníwanái cáininéeri iyú pitécaténácué

nayamáidacaalí neebáidaca Dios Iiri nayáapiná, níái píapichéeyéica
namànicaténá irí báawéeri, càide yùuwichèeyéicatéwa presoíyéi
iyúwa nabawàidaca nacáicaalíni ibànalìcu, neebáidacáináté
nàabàli iyúwa; càide iyúwa nacái Jesucristo itàacái. Pìidenìacatécué
casacàaca nacáicaalí naicáca Dios nacái piùwichàanáwa casíimáiri
Iiri íiraná, caná iwèni naicácáiná iyú piùwidenái imelùdacaalítécué
Dios Iiri yéetáanáwa wáichawalíná; pìasuwa píalíacáinácuéwa pidènìaca
càide iyúwa nadéca nacáicaalí áiba pìasuwa càmíiri imáalàawa
natàaníca nacái báawéeri iyú chènuniré cayábéeri íicha yái
naquíniwa Espíritu Santo ìwali, yái pìasumica chái èeri irìcuírica.
cáininéerica iicáca wía. Yái Dios 35 Picácué piméyáawa, néese
593 HEBREOS 10, 11
manuícué píináidaca piwàwawa iicáca abénaméeyéi wàawirináimi

Dios ìwali; peebáidacaalícué israelitanái íiwitáise bàaluité
Dios itàacái tài íiméeri iyú neebáidacáináté Dios.
mamáalàacata, yásí yàacué 3 Weebáidacáiná Dios íná
piríwa cawèníiri manuísíwéeri yéewa wáalíacawa Dios

chènuniré. 36 Iwàwacutácué idàbacaté macáita itàacái iyúwa,
cachàinica píiwitáise mamáalàacata macái wawàsi ìyéerica chái
pìidenìacaténácué piùwichàanáwa èeri irìcu, chènuníiséeyéi cáli
matuíbanáiri iyú, pimànicaténácué íinata nacái macáita, íná yéewa
càide iyúwa Dios iwàwáaná wáalíacawa Dios iwènúadacaté
yéewanápinácué peedáca wawàsi càmíirica wadé waicáca
piríwa nacái yái cawèníirica imànicaténá macáita yái
Dios icàlidéericatécué pirí ìwali waiquéerica.
cáimiétacanéeri iyú. 37 Iwàwacutá 4 Bàaluité Abel yeebáidaca Dios
wàidenìaca wàuwichàanáwa quiríta ínáté imànica càide iyúwaté

wacùanápiná Cristo yàacawa néese, Dios ichùulìanáni. Abel inúacaté
càide iyúwa Dios itàacái íimáaná ipìrawa iyúwa sacrificio ibáyawaná
profeta itànèericaté. Cài íimacaté: ìwalíisewa, isutácaténá Dios íicha
“Caquialésíwata yàanàapináca imàacáanápiná iwàwawa Abel
yái yèeripinácawa néese, ibáyawaná íicha. Cayábacaté Dios
càmíirita nacái idècunìawa iicáca yái Abel imàníináca. Iná
càiripináta. mabáyawanácaté Dios iicáca Abel.
38 Nùasu wenàiwica nuiquéerica Quéwa Abel ibèeri íipidenéericaté
mabáyawanéeri iyú Caín càmitaté imàni càide
yeebáidacáiná núa, ìyapiná iyúwaté Dios ichùulìaná. Néese
càiripináta yeebáidacaalí Caín yàacáita Dios irí ibànacale
mamáalàacata nutàacái, ìyacanáwa meedá, càmíiricaté Dios
quéwa iwènúadacaalí ichùulìa wenàiwicanái imàaca
nuícha íiwitáisewa icalùni Dios irí nabáyawaná ìwalíisewa.
ìwalíisewa, néese càmita Ináté cayábéeri Dios iicáca Abel
cayába nuicá íiwitáise”, íiwitáise Caín íicha. Iná éwita
íimaca yái Diosca. 39 Quéwacué Abel yéetácáanítatéwa madécaná
càmíiyéi néená wía, níara camuí néese siùcade, càicáaníta
iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios siùcade wéemìaca iináwaná ìwali,
íicha icalùni ìwalíisewa, yásí yásí wawàwalica càinácaalíté iyú
namáalàacawa. Néese wíata yeebáidáaná Dios, yá wáalíacawa
yái yeebáidéeyéica Dios itàacái iwàwacutáaná weebáidaca Dios
mamáalàacata, Jesucristo nacái.
iwasèeyéipináca Dios yàasu 5 Bàaluité Enoc nacái yeebáidaca
yùuwichàacáisi íicha. Dios, yáté Dios itécani chènuniré

méetáanánamata icáuca
La fe yáapichawa. Càmitaté quirínama
11 Báisícaalí weebáidaca Dios,

yásí wáalíacawa báisíiri
iyúcani wawàwalìcuísewa Dios
nàanàaca Enoc chái èeri irìcu
Dios itécáináténi. Dios itàacái
profeta itànèericaté icàlidaca
imàníinápiná walí càide iyúwa walí Enoc iináwaná: Ipíchawáiseté
icàlidáaná walíni; báisícaalí Dios itéca Enoc chènuniré,
weebáidaca Dios, yásí wáalíacawa Enoc ìyacaté machacàníiri
báisíiri iyúcani ìyaca báisíiri iyú ínáté cayábaca Dios iicáca
wawàsi càmíiricáwa wadé waicáca íiwitáise. 6 Quéwa càmita
watuí iyúwa. 2 Cayábacaté Dios wáalimá wàyaca iyúwa casíimáiná
HEBREOS 11 594
Dios iicáca càmicaalí weebáidani. íimamisíiri capìima irìcu. Càité

Wawàwacaalí wamawiénidaca nàyaca nacái níái Abraham
Dios wáiwitáise iyúwa ìiri íipidenéericaté Isaac, Isaac
wáalíacaténá ìwali, iwàwacutáca ìiri nacái íipidenéericaté Jacob.
weebáidaca ìyaca cáuri Dios. Ewitaté Dios càmicáanítàacá
Iwàwacutá weebáidaca nacái Dios yàa nalí yái cálica càide iyúwa
iicáanápiná wapualé, imàaca icàlidáanáté nalíni cáimiétacanéeri
nacái iwàwawa wabáyawaná íicha, iyú, càicáanítaté neebáidaca
wía icutéeyéicani manuísíwata Dios mamáalàacata yàanápináté
wáalíacaténá ìwali. nalíni áibaalípinácáwa. 10 Càité
7 Bàaluité Noé nacái yeebáidacaté Abraham ìyaca iyúwa canéeri yàasu
Dios. Néese Dios yàalàacáináté cáli icùacáináté yàanàanápiná
Noé yùuwichàacáisi íichaná, áiba yàcalé íiwitáaná néré, yái
yái ichàbéeripinácatéwa ipíchalé, cayábéeri yàcalé chènuníiséerica,
càmíiritécáwaca idé Noé iicáca, ibàluèricawa cachàiníiri íba íinata
ínáté Noé yeebáidaca Dios itàacái. càmíirica imáalàawa, yái yàcalé
Noé imànicaté manuíri arca lancha Dios idàbéericaté.
nacáiri iwasàanápináté yéenánáiwa 11 Sara nacái, úái Abraham íinuca,
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha, yeebáidéechúa Dios itàacái. Ewitaté

yái manuíri yéesacáica càmicáaníta yéewa quéenibeca
imáalàidéeripinácaté macái èeri úa máinícáináté béeruca úa,
mìnanái. Noé yeebáidacaté Dios, Abraham nacái máinícaté béericani,
ínáté yái arca Noé imàníirica càicáanítaté Dios ichàiniadaca
yáasáidacaté cabáyawanáca macái Abraham idènìanápináté ìiriwa Sara
èeri mìnanáica, iwàwacutáanáté yáapicha Abraham yeebáidacáináté
nacái néetácawa nabáyawaná Dios imàníinápináté macáita
ichùulìacawa. Quéwa Noé machacàníiri iyú càide iyúwaté
yeebáidacáináté Dios, ínáté icàlidáaná Abraham iríni
mabáyawanáca Dios iicácani cáimiétacanéeri iyú. 12 Càité
iwasàanápináté Noé Dios Abraham idènìaca ìiriwa yái
yàasu yùuwichàacáisi íicha. Isaac, éwitaté máinícáaníta
8 Bàaluité Abraham nacái béericani yái Abrahamca,
yeebáidaca Dios, ínáté Dios nayúunáidéeri yéetápinácatéwa
imáidacaalíténi, yáté Abraham mesúnamáita. Néeseté Abraham
yeebáidaca irí, yá yàacawa yàasu ìiri íipidenéericaté Isaac idènìacaté
cáli íichawa yàacaténátéwa áiba yéenibe nacáiwa, itaquénái
cáli nérépiná Dios yèeripinácaté irí. nacáiwa madécaná. Iná yéewa
Abraham imusúacaalítéwa yàasu siùca nàyaca manùbéeyéi
cáli íichawa, càmitaté yáalíawa Abraham itaquénáinámi càide
alénácaalí yàawa. 9 Càmitaté iyúwa dùlupùta imanùbaca
Abraham iméyáawa, néese chènuníiséeyéica, iyúwa nacái
yeebáidacaté Dios mamáalàacata, imanùbaquéi manuíri úni yàasu
éwitaté iwàwacutácáaníta càina imuluíca càmíirica wáalimá
yèepunícawa iyúwa canéeri yàasu waputàaca.
cáli idécanáamité yàanàaca íinatalé 13 Macáita níái Abrahamnáica
yái cáli Dios icàlidéericaté irí yeebáidéeyéicaté Dios itàacái,

iináwaná ìwali cáimiétacanéeri neebáidacaté Dios mamáalàacata
iyú, yàanápináté Abraham iríni. tài íiméeri iyú àta néetácatalétawa,
Càmitaté Abraham imàni icapèewa éwitaté càmicáanítaté needá
néenibàa, néese yèepunícáitawa nalíwa cayábéeri wawàsi Dios
yàacawa, ìyacaté mamáalàacata icàlidéericaté nalí iináwaná ìwali
595 HEBREOS 11
cáimiétacanéeri iyú yàanápináté irí wenàiwica, néese càicáicaté Dios

nalí nía. Quéwa neebáidacáiná yáalimáidaca iicáwa Abraham. Yá
Dios tài íiméeri iyú, ínáté yéewa Abraham iwàwacaté yeebáidaca
naicáca yái cayábéerica náiwitáise Dios itàacái, íná íináidacatéwa
iyúwa, càmíiri natuí iyúwa, yái inúanápiná Isaac iyúwa sacrificio
cayábéerica Dios imàníiripinácaté Dios irí, yái abéerita ìirica,
nataquénáinámi irí chái èeri irìcu, éwitaté Dios icàlidacáaníta
chènuniré nacái. Casíimáicaté Abraham iríni cáimiétacanéeri iyú
nawàwa naicácáináténi náiwitáise imàacáanápináté Isaac idènìaca
iyúwa càide iyúwa waicácaalí madécaná itaquénáiwa, Abraham
wenàiwica déecuíséericáwaca itaquénáinámipiná. 18 Càité Dios
wáicha, wamáidacani íimaca Abraham irí idècunitàacá
watàidacaténáni casíimáiri sùmàicani yái Isaac: “Nuicápiná
iyú idècunitàacá wàacawa iyúwa nùasunáiwa pìiri Isaac
wáipunitáidacani. Càité nacái níái itaquénáinámi”, íimacaté yái
Abrahamnáica, casíimáiri iyúca Diosca. 19 Quéwa Abraham
nèepunícáitawa nàacawa iyúwa íináidacatéwa inúanápináté ìiriwa
canéeyéi yàasu cáli náalíacáinátéwa Dios irí Abraham yeebáidacáináté
napáchiacáita nèepunícawa irìcu Dios yáalimá imichàidacani
yái èeriquéi, nadènìacáináté yéetácáisi íicha, yái Isaac, Abraham
nàasu cálipináwa chènuniré. yáalíacáináwa cachàiníirica yái
14 Cawinácaalí cài icàlidéeyéica Diosca. Achúmacaté Abraham
iináwanáwa náasáidaca amaléeri inúa ìiriwa, càmita imáisanìa
iyú nacutáca nàacawa natuíyàaca Dios íichani, yái Isaac. Quéwa
nàasu cálipináwa càmíirica chái Dios imáidacaté Abraham irí
èeri irìcuíri. 15 Càmitaté náináidawa ichùulìacaténá Abraham ipíchanáté
ìwali yáara cáli nàacatáisecaté. inúa ìiriwa. Iná Abraham
Náináidacaalítéwa ìwalitá, yáté yeebáidacáináté Dios, ínáté
náalimá nèepùacawa nérétá. yéewa Abraham yeedáca ìiriwa
16 Quéwa nawàwacaté nàasu cáuritàacáwa, càide iyúwa Dios
cálipináwa cayábáwanáiri, yái idéca nacáicaalí imichàidaca Isaac
Dios yàasu cáli chènuníiséerica, yéetácáisi íicha.
Dios icùacataléca macáita. Iná 20 Càité nacái Isaac yeebáidaca
càmíirita bái nàwalíise yái Dios. Iná icàlidacaté tàacáisi

Diosca, néese casíimáica yéemìaca Dios inùmalìcuíse íiméerica Dios
nacàlidáaná naináwanáwa imàníinápináté cayábéeri Jacob irí,
nadènìaca Nacuèrináwa, yái Esaú irí nacái, níái Isaac yéenibe
Diosca. Cài wáalíacawa càmita bái asìanáica.
Dios nàwalíise, Dioscáiná idéca 21 Jacob nacái yeebáidacaté
ichùnìaca nalípiná cayábéeri yàcalé Dios, ínáté maléenácaalí irí

chènuniré. èeri ipíchawáise yéetácawa,
17 Abraham yeebáidaca Dios Jacob icàlidacaté tàacáisi Dios
tài íiméeri iyú mamáalàacata inùmalìcuíse itaquénái íipidená
éwitaté Dios yáalimáidacáaníta ìwaliwa, níái José yéenibe
iicáwani asáisí báisícaalí Abraham pucháiba ùuculìiyéica. Yái tàacáisi
yàaca Dios iyéininá. Càité Dios íimacaté Dios imàníinápináté
yáalimáidaca iicáwa Abraham: nalí cayábéeri. Yá Jacob éwitaté
Ichùulìacaté Abraham inúanápináté machawàacacáanítani béecái
ìiriwa Isaac iyúwa sacrificio iyú, càicáanítaté íináidacawa
yàacaténáté Dios icàaluíniná. cáalíacáiri iyú. Yáté imichàacawa
Càmita báisí Dios iwàwaca wanúaca quiríta yàasu cama íichawa, yá
HEBREOS 11 596
íibàaca ichaquèewa ìipìnáaníirica 26 Moisés yáalimápinácaté idènìaca
ìwali icùadáanápiná íiwitawa, macáita cawèníiri ìyéericaté

yàacaténá Dios icàaluíniná. Càité Egipto yàasu cáli icuèriná irí,
Jacob yeebáidaca Dios éwitaté naicácáináté Moisés càiride
iwàwacutácáaníta itéca yéenibewa iyúwa faraón ìiri, quéwa Moisés
macáita Egipto yàasu cáli néré. imàacacaté íichawa macáita,
22 José nacái yeebáidacaté cawènicáiná cachàiníwanái iicácaté
Dios, ínáté maléenácaalí irí èeri yái yùuwichàanápinácatéwa
ipíchawáise yéetácawa, yá José Dios irípiná càide iyúwa Cristo
icàlidacaté yéenánái iríwani, níái yùuwichàanápinátéwa áibaalípináté.
israelitaca, namusúanápinátéwa Càité Moisés íináidacawa
Egipto yàasu cáli íicha áibaalípináté. yeebáidacáináté Dios yàanápináté
José yeebáidacaté Dios cawèníiri nalí chènuniré
iyúudàanápináté israelitanái, íná cawinácaalí yùuwichèeyéicawa
José ichùulìacaté nía natéenápináté Dios irípiná neebáidacáiná itàacái.
yáapimi chácatáinápinácaalíté 27 Moisés yeebáidacaté Dios, ínáté
namusúawa Egipto yàasu cáli íicha, yéewa itéca israelitanái Egipto

nabàlìacaténáté yáapimi áiba cáli yàasu cáli íicha, macàaluínináta
néré, yái cáli Dios imàaquéericaté rey ilúa íicha, yái icuèricaté Egipto
Abraham irí. yàasu cáli. Yáté cachàinica Moisés
23 Néeseté nacái Moisés isèenái íiwitáise Dios ìwali imànicaténáté
neebáidacaté Dios iyúudàanápináté càide iyúwa Dios ichùulìanáni.
nía, nía nacái néenánái israelitaca. Moisés imànicaté cachàiníiri
Iná idécanáamité Moisés imusúaca iyú macàaluínináta càide iyúwa
iicá èeri, yá isèenái icùacaténi iicáidaca nacáicaalí mamáalàacata
ibàacanéeri iyú máisiba quéeri Dios irí, yái Dios càmíirica yéewa
cayábacáináté naicáca iicácanáwa waicáca. 28 Moisés yeebáidacaté
yái sùmài yáanaca càiride iyúwa Dios itàacái, ínáté ichùulìaca
wenàiwica íibaidéeripináté israelitanái namànica idàbáanéerité
Dios irípiná. Egipto yàasu cáli Pascua yàasuná culto càide iyúwaté
icuèriná ichùulìacaté israelitanái Dios icàlidáaná Moisés iríni. Iná
nanúanápináté néenibewa asìanáica, israelitanái nanúacaté napìrawa
quéwa càmita cáalu Moisés isèenái, oveja yéenibe. Macái capìi
ínáté càmita namàni càide iyúwaté imanùbaca irìcuíyéi iwàwacutácaté
egipcionái icuèriná ichùulìaná nía. nanúaca abéeri oveja wàlisài. Néese
24 Moisés nacái yeebáidacaté napusúa oveja íiranámi nacapèe
Dios. Quéechatécáwa Egipto yàasu inùma ìwaliwa ipíchaná Dios yàasu
cáli icuèriná íidu udàwinàacaté ángel inuérica wenàiwica inúaca
Moisés càide iyúwa uìriwa. israelitanái idàbáanéeyéica néenibe
Quéwa idécanáamité béerica asìanáica.
Moisés, càmitaté iwàwa náimaca 29 Càita nacái israelitanái
ìwali itaquéricani, yái faraón neebáidacaté Dios, ínáté

icuèricaté Egipto yàasu cáli. nachàbacawa Mar Rojo yàasu
25 Néese cayába cachàiníwanái manuíri úni ìwalìabàa. Dios
iicácaté yùuwichàanápináwa Dios yàacùaca yèewi yái única
yàasu wenàiwica yáapicha, níái nachàbáanápináwa abéemàalé.
israelitaca, íicha yái ìyáanápinácaté Yáté nàacawa chuìri cáli
càasuíri iyú achúma èeríinata íinatabàa. Càité Dios imàacaca
náapicha níái Egipto yàasu cáli napìacawa nàuwidenái íichawa
íiwacanánáica, imàníiyéicaté níái Egipto yàasu cáli néeséeyéica.
ibáyawanáwa casíimáiri iyú. Néese egipcionái nawàwacaté
597 HEBREOS 11
nachàbacawa nacái náibàacaténáté áibanái nacái manuíri quichái

israelitanái, quéwa Dios imàacaca íicha. Aibanái neebáidacáináté
ibàlìacawa yái única, ínáté Egipto Dios, íná Dios iwasàacaté nía
yàasu cáli néeséeyéi nàisicùmacawa. nàuwidenái íichawa iwàwéeyéicaté
30 Néese israelitanái neebáidacaté inúaca nía espada machete nacáiri
Dios, ínáté Dios iyúudàaca iyú. Aibanái canáca cayába
nía namànicaténáté ùwicái nachàini, quéwa Dios yàacaté
nàuwidenái íipunitawa, áiba yàcalé nachàinipiná neebáidacáináté
mìnanái, íipidenácataléca Jericó. itàacái, yá namànicaté ùwicái
Nàipìnáaníca Jericó itéesebàa siete cachàiníiri iyú, yá namawènìadaca
èeri, yái yàcalé iwáiná itéesebàa nàuwidenái yàasu úwináiwa.
càide iyúwaté Dios íimáaná nalí, 35 Inanái nacái neebáidacaté Dios,
yáté iwáiná yúuwàacawa. 31 Ua íná Dios icáucàidacaté nalí néenibe

nacái Rahab, Jericó ìyacàlená yéetácáisi íicha.
mìnaluca. Quéechatécáwa uimácaté Quéwa áibanái néetácatéwa
asìanái yáapicha plata ìwalinápiná. cabèesi iyú càmicáináté nawènúada
Quéwa uwènúadacaté uíwitáisewa náiwitáisewa Dios íicha nàuwidenái
ubáyawaná íichawa, yá uebáidacaté nacapèedáidacaalíté nía. Càmitaté
Dios itàacái. Ináté pucháiba nawènúada náiwitáisewa Dios íicha
israelitanái yàanàacaalíté Jericó nawàwacáináté namichàacawa
ìyacàlená néré naicáanápináténi yéetácáisi íicha áiba èeripiná
ipíchawáiseté macái israelitanái nàyáanápiná cayába Dios yáapicha.
imànica ùwicái Jericó íipunita, yáté 36 Aibanái nàuwichàacatéwa
Rahab ubàaca nía Jericó ìyacàlená nàuwidenái iicáanícaalíté

yàasu úwinái íicha. Uyúudàacáináté naquíniná, nacapèedáida nacái
israelitanái, íná càmitaté nanúa nía, nadacùaca nía cadena iyú,
úa namawènìadacaalíté Jericó náucacaté nía presoíyéi ibànalìculé
ìyacàlená. Yáté càmita uétáwa neebáidacáináté Dios itàacái.
náapicha níái Jericó ìyacàlená 37 Aibanái nacái néetácawa
mìnanáica càmíiyéicaté yeebáida nàuwidenái nanúacáináté nía

Dios itàacái. íba iyú, nasiéráidacaté nía
32 Iyaca madécaná càiri tàacáisi nacái, nanúacaté nía nacái
nàwali áibanáica yeebáidéeyéicaté espada machete nacáiri iyú. Níái
Dios. Canáca nulí cayába èeri yeebáidéeyéicaté Dios itàacái
nucàlidacaténá naináwaná ìwali nèepunícatéwa macapèeta. Canáca
macáita, níái Gedeón, Barac, nabàle cayába, nàwalica nabàlewa
Sansón, Jefté, rey David, Samuel, oveja íimami, cabra íimami nacái.
áibanái profeta nacái. 33 Israelitanái Catúulécanácaté nía, naméeràacawa.
neebáidacáináté Dios, ínáté Dios Aibanái yùuwichàidacaté nía.
iyúudàaca namànica ùwicái Aibanái imànicaté nalí báawéeri.
Canaán yàasu cáli mìnanái íipunita 38 Ewitaté canácáaníta nawèni
needácaténáté nàasu cáli. Dios èeri mìnanái iicáca nía, càicáaníta

iyúudàacaté israelita íiwacanánái cawènica nía èeri mìnanái íicha,
nacùaca wenàiwicanái machacàníiri máinícáináté báawaca èeri mìnanái
iyú. Dios imànicaté nalí madécaná íiwitáise. Nèepunícatéwa canácatalé
cayábéeri càide iyúwaté íimáaná wenàiwica manacúali yùucubàa
nalí cáimiétacanéeri iyú. Dios càináwàiri, dúli yèewibàa nacái,
icùacaté nacái áibanái ipíchaná nacutácaté utàwi nàyáanápináté cáli
león cháwi nacáiri iyáaca nía, íná irìculé, íba yéecalìcubàa nacái.
yéewa nabàlìacaté cháwinái inùma 39 Macáita nía neebáidacaté Dios,
Dios ichàini iyú. 34 Dios icùacaté íná mabáyawanácaté Dios iicáca

HEBREOS 11, 12 598
nía. Quéwa càmitaté needá nalíwa iyúwa báawéeyéi yùuwichàanáwa

yái cayábéerica Dios icàlidéericaté máiní báiri iyú, cáiwíiri iyú nacái
nalí ìwali cáimiétacanéeri iyú namànicáiná nabáyawanáwa
imàacáanápináté nalíni. 40 Yácáiná manuíri cachàiníwanái náicha
Dios íináidacatéwa wàwali, àta canánama. Quéwa éwitaté
wamusúacataléta waicá èeri, nawàwacáaníta nabáiniadaca
imàníinápináté walí cayábéeri Jesús nanúacaalíténi, máiní nacái
cachàiníwanái mamáalàacata cáiwíiricani, càicáaníta Jesús
náapicha, yéewanápiná Dios iicácaté yùuwichàanáwa càiride
yàaca macáita wacáuca càmíiri iyúwa achúméeri wawàsi meedá
imáalàawa náapicha, áibaalí èeri yáalíacáinátéwa casíimáinápináté
imáalàacaalípináwa. iwàwa manuísíwata chènuniré
yùuwichàacáisi idénáami. Néese
Fijemos la mirada en Jesús idécanáamité icáucàacawa, yá
12 Madécanácaté nía, níái

wenàiwica ìyéeyéicaté
chái èeri irìcu yeebáidéeyéicaté
imichàacatéwa chènuniré
yáawinacawa Dios yéewápuwáise
icùacaténá macáita Dios yáapicha.
Dios itàacái. Siùcáisede nàyaca 3 Iná píináidacuéwa Jesús
chènuniré, iyúwa manuíri ìwali, yái ìidenièricaté manuíri

acalèe wawicáulé, iicáidéeyéica yùuwichàacáisi cabáyawanéeyéi
walí naicácaténá càinácaalí imànicáináté irí máiní báawéeri,
wàyáaná. Wadéca wéemìaca nacuísáidacaté náichawani
naináwaná, íná wáalíacawa cachàiníiri iyú. Píináidacuéwa
iwàwacutá weebáidaca Dios tài Jesús ìwali cachàinicaténácué
íiméeri iyú nacái. Péemìacué píiwitáise ìwali, ipíchaná
comparación: Iwàwacutácaalí chamàleca píibaidaca Dios
wenàiwica ipìanícawa carrera irípiná, machawàacacáichacué
ìwali, yá imàacaca íichawa macái nacái pía picalùniwa, Jesús
wawàsi imiéri, càmita nacái yùuwichàacáinátéwa
idacùa yàabàliwa, iwàwacáiná cachàiníwanáicué píicha.
ipìanícawa cayába cachàiníiri iyú. 4 Càmitàacáwa piùwichàacuéwa
Càita nacái wía yeebáidéeyéica manuísíwata àta péetácatalétawa

Jesucristo itàacái: Wamàacacué iyúwaté Jesús yéetáanáwa. Iná
wáichawa macái yái càulenéerica picácué ínu pía, néese pimànicué
imànica walíni, wamàacacué ùwicái manuísíwata cachàiníwanái
wáichawa nacái wabáyawanáwa pibáyawaná íipunitawa
idacuèrica wía. Néese wáibaidacué pimànicáichacué pibáyawanáwa.
cachàiníiri iyú Dios irípiná; Pìidenìacué nacái piùwichàanáwa
wàidenìacué wàuwichàanáwa matuíbanáiri iyú càinácaalí
mamáalàacata matuíbanáiri báawéeri áibanái imàníiricuéca
iyú; weebáidacué Dios nacái tài pirí ìwalíise yái peebáidáanáca
íiméeri iyú yéewanápiná wàanàaca Jesús itàacái. 5 Picácué piimáicha
chènuniré. 2 Manuícué wáináidaca càinácaalíté Dios yàalàanácué
wawàwawa mamáalàacata Jesús pía, Dios yéenibecáinácué pía.
ìwali. Jesús yeebáidacáináté Cài íimaca Dios itàacái profeta
Dios tài íiméeri iyú náicha itànèericaté:
canánama, íná nacái yáalimá “Péemìa nulí nuìri, picá caná
iyúudàaca wía weebáidacaténá iwèni piicáca Wacuèriná Dios
Dios mamáalàacata àta imàacáaná piùwichàacawa
wàanàacataléta chènuniré. Jesús yéewáidacaténá pimànica
yùuwichàacatéwa cruz ìwali, càide cayábéeri; picá nacái
599 HEBREOS 12
máiní achúmaca piwàwa yùuwichàidaca wía imànicaténá

yùuwichàidacaalí pía walí cayábéeri, iyúudàacaténá
cachàiníiri iyú pibáyawaná wía nacái, yéewanápiná wàyaca
ìwalíisewa. mabáyawanéeri iyú càide
6 Yácáiná Wacuèriná iyúwa Dios ìyáaná. 11 Dios
Dios yéewáidaca wía yéewáidacaalí wía yùuwichàacáisi
yùuwichàacáisi iyú wía iyú, yùuwichàidacaalí wía
cáininéeyéica Dios iicáca; nacái wabáyawaná ìwalíisewa,
yùuwichàida nacái wía yá achúmaca wawàwa yátaca
macáita wamànicaalí èericani cáiwicáiná walíni. Quéwa
wabáyawanáwa, wía Dios idécanáami yùuwichàacáisi
yeedéeyéica yéenibepináwa”, ichàbacawa, yá wéewáidacaalíwa
íimaca yái Dios itàacáica. cayába, yásí wàyaca machacàníiri
7 Pìidenìacué piùwichàanáwa Dios iyú, matuíbanáiri iyú nacái càide
yùuwichàidacaalícué pía. Càicué iyúwa Dios iwàwáaná, cayábaca
imànica pirí yéenibecáinácué nacái wáapicha Dios.
pía. Macáita wenàiwica
quéenibéeyéi néewáidaca El peligro de rechazar
néenibewa, nacapèedaca nía la voz de Dios
nacái namànicaalí nabáyawanáwa. 12 Iná pimichàidacué píiwitáisewa
Càita nacái Dios imàacacué wàlisài iyú píibaidacaténácué

piùwichàacawa yéewáidacaténácué Dios irípiná cachàiníiri iyú.
pìidenìaca mamáalàacatani, Pichàiniadacué piwàwawa
yùuwichàidacuéca pía nacái Dios ìwali pìidenìacaténácué
pimànicaalícué pibáyawanáwa. piùwichàanáwa. 13 Pìyacué
8 Càmicaalícué Dios yùuwichàida machacàníiri iyú càide iyúwa
pía càide iyúwa yùuwichàidáaná báisíiri tàacáisi íimáaná
yéenibewa canánama, néese yéewanápinácué píapichéeyéi
càmitacué Dios yéenibesíwa pía, càmíiyéi máiní cachàinica íiwitáise
néese canéeyéica yáaniricuéca Jesús ìwali càmita nacaláawa Dios
pía meedá. 9 Càita nacái bàaluité íicha, ipíchaná nacái naméeràacawa
sùmanáicaalíté wía, yáté wasèenái íicha nabáyawaná ìwalíisewa.
chái èeri irìcu néewáidacaté 14 Picutácué píalimáanáta
wía, nàuwichàidacaté wía nacái pìyacaténácué macái wenàiwicanái

wamànicaalíté wabáyawanáwa, yáapicha matuíbanáiri iyú. Càita
yáté wàaca náimiétacaná. Iná nacái píalimáidacué pìyaca
Wáaniri Dios chènuníiséeri mabáyawanéeri iyú, yácáiná
yéewáidacaalí wía yùuwichàacáisi cawinácaalí càmíirica ìya
iyú, yá iwàwacutá weebáca mabáyawanéeri iyú, càmita
cachàiníwanái, yùuwichàidacaalí yáalimá ìyaca Wáiwacali
wía nacái wabáyawaná ìwalíisewa yáapicha. 15 Piicácué píichawa
chái èeri irìcu, wadènìanápiná cayába ipíchaná abéeri péenácué
yáapicha wacáucawa càmíiri iwènúadaca íiwitáisewa Dios íicha,
imáalàawa. 10 Bàaluité wasèenái yái imàníirica walí cayábéeri
chái èeri irìcuíyéica néewáidacaté mawèníiri iyú. Cawinácaalí
wía, nàuwichàidacaté wía nacái iwènúadéerica íiwitáisewa
achúma èerita càide iyúwaté Jesucristo íicha, càicanide
nawàwáaná. Quéwa Dios iyúwa bànacalé idènièrica
yéewáidaca wía yùuwichàacáisi ìyacaná ipisíiriwa, iculálecáináni,
iyú, yùuwichàidaca wía nacái inuérica wenàiwica. Càita nacái
wamànicaalí wabáyawanáwa. Dios cawinácaalí iwènúadéerica
HEBREOS 12 600
íiwitáisewa Jesucristo íicha, nalí. Níái yéemièyéicaté Dios

càmita iwasàapiná yáawawa itàacái, nasutáca Dios íicha wawàsi
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha, manuísíwata ipíchanáté itàaníca
néese báawaca meedá imànica nalí àniwa, máinícáináté cáaluca
áibanái íiwitáise Jesucristo íicha. néemìaca itàacái. 20 Càité nasutáca
16 Piicácué píichawa ipíchaná Dios íicha càmicáináté náalimá
abéeri péenácué iimáca áiba nàidenìaca yái tàacáisi Dios
yáapicha càmíirica unìrisíwa, ichùulièricaté iyú nía. Cài íimaquéi
càita nacái càmíichúaca íinusíwa. tàacáisica: “Cawinácaalí wenàiwica,
Cayábacué nacái ipíchanácué pìrái nacái yèericawa mawiénita
caná iwèni piicáca yái cayábéerica manuíri dúli irí, iwàwacutácué
Dios iwàwéericuéca imànica pirí. pinúacani íba iyú, càmicaalí nacái
Picácué píináidawa iyúwaté Esaú ùlibàna iyú”, íimacaté yái Diosca.
íináidáanátéwa, yái Jacob ibèerica 21 Máinícáiná caiyéininéerica yái
bàaluité. Caná iwèni Esaú iicácaté naiquéericaté néeni, ínáté profeta

yái cayábéerica Dios iwàwéericaté Moisés íimaca: “Nutatácawa
imànica irí, yái Isaac ìirica nucalùniwa”, íimaca yái Moisésca.
idàbáanéerica. Iná abé yàawiríaté, 22 Quéwa píacué yeebáidéeyéica
máinícáináté máapica yái Esaúca, Jesucristo itàacái pidécuéca

íná iwéndacaté íichawani yái pìanàaca mawiéniré cáuri Dios
cayábéerica Dios imàníiripinácaté ìyacàle irí, áibaalí íipidenácatalé
irí. Iwéndacani iméeréeri iríwani, Sión yàasu manuíri dúli, yái Dios
yàacàsi ìwaliná. 17 Píalíacuéwa, ìyacàle íipidenéerica wàlisài
Esaú yèepùacaalíté iwàwaca yáaniri Jerusalén chènuníiséeri, alé
icàlidaca cayábéeri tàacáisi Esaú madécaná mil namanùbaca
íipidená ìwali Dios inùmalìcuíse ángelnái ìwacáidáyacatalécawa
yéewacaténáté Dios imànica nàacaténá Dios irí cayábéeri.
cayábéeri Esaú irí idécanáamité 23 Dios yéenibe nacái nadéca
Isaac yéetácawa, càmitaté Isaac nàwacáidáyacacawa néenibàa

yeebá Esaú irí éwitaté Esaú idènièyéica íipidenáwa cuyàluta
íicháanícáaníta manuísíwata chènuníiséeri irìcu. Pidécuéca
Dios imàníinápináté irí cayábéeri. pìanàaca mawiéniré Dios irí yái
Càité Dios yùuwichàidaca Esaú icuèrica macáita machacàníiri
canácáiná iwèni Esaú iicácaté Dios iyú, yái yùuwichàidéeripináca
imàníinápináté irí cayábéeri. báawéeyéi wenàiwica. Pidécuéca
18 Dios idéca imànicuéca pirí pìanàaca mawiéniré nalí níara
cayábéeri cachàiníwanái náicha wenàiwica cayábanaméeyéica
níái israelitanái yàawirináimica. íiwitáise ìyéeyéica siùcáisede
Bàaluité Dios ichùulìaca Dios yáapicha mabáyawanéeri
nabàlùanápináwa manuíri dúli iyú. 24 Pidécuéca pìanàaca
íipunita, íipidenéerica Sinaí, mawiéniré Jesús irí nacái, yái
néemìacaténá Dios icàlidaca imàníirica walípiná wàlisài wawàsi
nalí itàacáiwa. Níái israelita Dios yáapicha, Dios icùanápiná
naicáidacaté dúli irí ipucuéricawa wía iyúwa yéenibewa. Jesús
manuíri quichái iyú, ibàlièrica yéetácatéwa wáichawalíná, íná
nacáiwa catéeri iyú; cachàiníiri yéewa íiraná idéca yàapìdáidacuéca
cáuli nacái ipùaca manuíri píiwitáise pibáyawaná íichawa.
dúli ìwali. 19 Néese israelitanái Yái Jesús íiranáca yáasáidaca walí
néemìacaté trompeta isàna Dios iwàwa imànica walí cayábéeri
máiníiri cachàini; néemìa nacái mawèníiri iyú, iwasàacaténá wía
Dios itàacái idècunitàacá itàaníca yàasu yùuwichàacáisi íichawa.
601 HEBREOS 12, 13
Jesús íiraná càmita imàni càide yùuwichàidapinácáiná manuísíwata

iyúwa Abel íiranámi. Bàaluité macái báawéeyéi wenàiwica càide
Abel ibèeri íipidenéeri Caín iyúwa manuíri quichái yeemácaalí
inúacaté Abel. Caín iicácaalíté macái báawéeri.
iméeréeri íiranámiwa cáli
íinatabàa, yá cáaluca Caín, Como agradar a Dios
íináidacawa cawàwanáta áiba
inúaca íipuináni, Abel ìwalíise.
Caín yáalíacaté nacáiwa Dios
13 Píacué yeebáidéeyéica
Jesucristo itàacái,
picácué piyamáida cáinináca
yùuwichàidáanápináténi. Quéwa piicáyacacawa mamáalàacata
Jesús íiraná yáasáidaca walí càide iyúwa abémisana. 2 Picácué
Dios iwàwa imàacaca iwàwawa piimáicha pitàidaca wenàiwicanái
wenàiwicanái ibáyawaná íicha. cayábéeri iyú, peedácaténácué
25 Iná piicácué píichawa pìataléwa nía, cawinácaalí áibanái
cayába ipíchanácué piwènúadaca yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái
píiwitáisewa Jesucristo íicha, yái yèepuníiyéicawa déecuíse icapèe
icàlidéerica walí Dios itàacái. íichawa. Abénaméeyéi Dios yàasu
Càmicáináté israelitanái neebáida wenàiwica nadéca cài namànica
Dios itàacái iyúwa profeta Moisés cayábéeri, yá needácaté nàataléwa
icàlidáanáté nalíni chái èeri irìcu, ángelnái Dios ibànuèyéica càiyéide
ínáté càmita náalimá napìacawa iyúwa wenàiwica iicácanáwa. Ináté
Dios yàasu yùuwichàacáisi Dios imànica nalí cayábéeri.
íicha. Iná wáalíacawa máinípiná 3 Catúulécanácué piicáca presoíyéi,
cachàiníwanái wàuwichàanápináwa piyúudàacué nía, ipíchaná

wawènúadacaalí wáiwitáisewa nàuwichàacawa máiní. Piwàwalicué
Jesús íicha, yái chènuníiséerica nía càide iyúwa pìyaca nacáicaalí
icàlidéerica walí Dios itàacái náapicha néeni, nàyacáiná presoíyéi
siùcáisede. 26 Bàaluité nàyacaté ibànalìcu neebáidacáiná Jesucristo
manuíri dúli itéesebàa, íipidenéeri itàacái. Piyúudàacué wenàiwica
Sinaí, yáté Dios itàacái icusúacaté yùuwichèeyéicawa ìwalíise
cáli cachàiníiri iyú. Quéwa Dios yái neebáidáanáca Jesucristo
idéca íimaca walí: “Abé yàawiríata itàacái. Piicácué piwènúawa
àniwa nucusúapiná cáli, macái náicha, áibaalícáiná cawàwanáta
capìraléeri cáli chènuníiséeri iwàwacutácué cài piùwichàacawa
nacái, numáalàidacaténá macáita”, nacái.
íimaca yái Diosca. 27 Yái tàacáisi 4 Iwàwacutácué piicáca
íiméerica “abé yàawiríata àniwa” cáimiétaquéeri iyú macáita

íimáanáca Dios imáalàidapiná cawinácaalí idènièyéica inìriwa,
idàbacaléwa macáita chái èeri irìcu, íinu nacáiwa. Picácué piimá áiba
chènuníise nacái, yéewanápiná yáapicha càmíichúaca píinusíwa,
yáawamita wawàsi càmíirica càmíirica nacái pinìrisíwa. Yácáiná
imáalàawa iyamáapináwa. Dios yùuwichàidapiná macáita
28 Càmíiripináta imáalàawa yái imàníiyéica yáalaniwa, cawinácaalí
wawàsi Dios imàníiricaté wáapicha nacái iiméeyéica áiba wenàiwica
imàacáanápiná wacùaca macáita. yáapicha càmíichúaca íinusíwa,
Iná wàacué Dios irí cayábéeri, càmíirica nacái unìrisíwa.
wàacué nacái Dios icàaluíniná 5 Picácué cáininá piicáca
báisíiri iyú càide iyúwa iwàwáaná plata. Casíimáicué piicáca yái

wàaca iyéininá. 29 Yácáiná Wáaniri pidènièricuéca siùca. Picácué
Dios càicanide iyúwa caiyéininéeri achúma píináidáanícawa piwàwawa
quichái imáalàidéerica macáita, càinácaalícué iyú yéewanápiná
HEBREOS 13 602
peedáca wawàsi pimáapuèrica. siùca, macáita inuéyéica pìrái Dios

Yácáiná Dios idéca íimaca: irí mamáalàacata nawàwacáiná
“Càmíiripináta numàaca pía, càmita cayábaca Dios iicáca náiwitáise,
nacái núuca nuíchawa píawa”, canáca yéewaná náalíacawa
íimaca walí yái Diosca. 6 Iná yéewa Dios ìwali. Yácáiná Dios idéca
wáalimá wáimaca macàaluínináta: imàacaca walí áiba sacrificio
“Nuíwacali iyúudàapiná núawa; íiwitáaná, cayábéeri macái pìrái
íná càmita cáalupiná núa. íicha. Yái Jesucristo, yéetácatéwa
Càmita cáalupiná nuicá wáichawalíná iyúwa sacrificio
càinácaalí báawéeri áibanái cruz ìwali wabáyawaná ìwalíise
imàníiripináca nulí”, yéewacaténá Dios imàacaca
cài wáimaca. iwàwawa wabáyawaná íicha.
7 Piwàwalicué níara 11 Bàaluité sacerdote íiwacaliná
picuèrinánáimi ancianonái itécaté pìrái íiranámi Dios yàasu

icàlidéeyéicatécué pirí Dios manuíri capìima imàdáaná irìculé,
itàacái. Piwàwalicué càinácaalíté yái israelitanái isutácatáipináca
nàyáaná machacàníiri iyú, àta Dios íicha. Itéca irái imàdáaná
néetácatalétawa. Piwàwalicué irìculé, mabáyawanácataléca
neebáidáanáté Jesucristo tài íiméeri náicha canánama, Dios ichàini
iyú éwitaté áibanái inúacáaníta nía. ìyacatalécaté. Idàchìadacaté irái
Néese pìyacué nacái càide iyúwaté yàalusi nacáiri ìwali, imànicaténáté
nàyáaná, neebáidáanáté nacái ofrenda nacáiri Dios irí,
Jesucristo itàacái. isutácaténáté Dios íicha wawàsi
8 Jesucristo canácatáita iwènúada imàacáanápináté iwàwawa
íiwitáisewa áiba íiwitáisesi israelitanái ibáyawaná íicha.
ìwali. Càide iyúwaté íiwitáise Quéwa neemácaté pìrái iinámi
ìyáaná bàaluité, càita nacái ìyaca méetàucuta nàyacàle íichawa.
siùcáisede, càiripináta nacáiwa èeri 12 Càité nacái Jesús yùuwichàacawa,
càmíiri imáalàawa. 9 Iná picácué yéetácawa méetàucuta yàcalé

pibatàa áibanái iméeràidacué íicha. Yéetácatéwa wáichawalíná,
pía méetàuculé íicha yái tàacáisi wía yàasu wenàiwicaca,
peebáidéericuéca. Aibanái yéewacaténá Dios imàacaca
nawàwacué peebáidaca madécaná iwàwawa wabáyawaná íicha, Dios
tàacáisi yàacàsi ìwalíirica yeedácaténá wía yàasunáipináwa
icàlidéerica walí càiríinácaalí íibaidéeyéipináca abéerita Dios
yàacàsi wáalimá wayáaca. Macáita irípiná. Càita Jesús yàapìdáidaca
yái canéerica iwèni tàacáisi yàacàsi wáiwitáise wabáyawaná íichawa
ìwalíirica canácatáita idé iyúudàaca íiraná iyúwa, yéetácáinátéwa
wenàiwica náalíacaténáwa Dios wáichawalíná. 13 Càide iyúwa Jesús
ìwali. Néese macái wenàiwica yàanátéwa méetàucuta yàcalé íicha
yeebáidéeyéica càiri tàacáisi, yùuwichàacaténátéwa, càita nacái
càmita cachàini náiwitáise iwàwacutácué wàyaca méetàuculé
Wáiwacali ìwali. Cayába cachàini èeri mìnanái íiwitáise íicha. Càide
walíni wamàacacaalí Dios imànica iyúwaté Jesús yùuwichàanáwa
walí cayábéeri mawèníiri iyú wáichawalíná, càita nacái
ichàiniadáanápiná wawàwa. iwàwacutá wèepunícawa yáapicha,
10 Bàaluité sacerdotenái wàuwichàaca nacáiwa irípiná
inúacaalíté pìrái iyúwa sacrificio weebáidacáiná itàacái. 14 Chái
macái israelitanái ibáyawaná èeri irìcu canácata wàyacàle
ìwalíise, yáté càmita Dios ibatàa ìyéerica càiripináta. Néese
nayáaca yái iinásica. Càita nacái wèepunícawa wàacawa nérépiná yái
603 HEBREOS 13
yàcalé yàanèeripináca chènuníise Wacuèriná cachàiníirica icuèrica

áibaalípiná, yái Dios ìyacàleca, wía cayába càide iyúwa pastor
wàlisài Jerusalén. 15 Jesucristo icùacaalí ipìrawa ovejanái. Dios
yéetácatéwa wáichawalíná, icáucàidacaté Jesús, imàacaca
íná wàacué Dios irí cayábéeri nacái Wacuèrinápinácani Jesús
càiripináta Jesucristo ìwali. Yái yéetácáinátéwa wáichawalíná,
wàanáca cayábéeri Dios irí, yácata íná yéewa Wáiwacali Jesús
wàasu sacrificio wamàaquéerica íiraná cawènica imànica yái
Dios irí ofrenda iyú càide iyúwa wàlisài wawàsica Dios imàníirica
iwàwacutáaná wamàacaca iríni wáapicha icùanápiná wía
wàacaténá icàaluíniná. ¡Iná càiripináta. 21 Yá nusutácué
wacàlidacué áibanái irí Dios Dios íicha pirípinácué
iináwaná ìwali cayábéeri íiwitáise! ichàiniadáanápinácué pía
16 Picácué piméyáawa pimànica píalimácaténácué pimànica macái
cayábéeri áibanái irí. Piyúudàacué íiwitáaná cayábéerica càide iyúwa
áibanái yeebáidéeyéica Jesucristo Dios iwàwáaná. Nusutáca Dios
itàacái pìasu iyúwa casíimáicáiná íicha nacái imàacáanápiná macáita
Dios iicáca wamàníiná irí càiri wàyaca càide iyúwa iwàwáaná
sacrificio, wàacaténá icàaluíniná. Jesucristo íiwitáise cachàiníiri
17 Peebáidacué natàacái níara iyú. ¡Wàacué cayábéeri Cristo
picuèrinánáicuéca ancianonáica. irí, yái ìyéerica cáimiétacanéeri
Pimànicué nacái càide iyúwa iyú, icànéeri nacái mèlumèluíri
náimáaná nacùacáinácué pía. iyú, icuèripiná nacái macáita
Nawàwa nacùacuéca pía cayába càiripináta! Báisíta, amén.
náalíacáináwa iwàwacutá 22 Píacué nuénánáica,
nacàlidaca naináwanáwa Dios irí nusutácué píicha

càinácaalíté iyú nacùanácuéca píináidáanápinácuéwa cáalíacáiri
pía. Peebáidacaalícué natàacái, iyú ìwali yái nùalàanácuéca
yá casíimáica náibaidaca Dios irí. pía chái achúméeríina
Quéwa, càmicaalícué peebáida cuyàluta irìcu, nutànàacáináni
natàacái, yá achúmaca nawàwa nuchàiniadacaténácué piwàwa
náibaidacalé ìwalíisewa, yá nacái mamáalàacata. 23 Nuwàwaca
Dios yùuwichàidapinácué píawa. nucàlidacuéca nacái pirí wéenásàiri
18 Pisutácué Dios íicha Timoteo iináwaná nadéca
walípiná. Wáalíacawa wadéca namàacaca yèepunícawa presoíyéi
wáalimáidaca wamànica cayábéeri ibànaná íicha. Yàanàacaalí
càiripináta, íná càmita bái caquialéta nùatalé, yásí nutéca
wía ìwalíise yái wamàníirica. núapichawani, nupáchiacaténácué
19 Nusutácué píicha wawàsi píawa.
manuísíwata pisutáanápinácué 24 Nuwàwalicué macáita
Dios íicha nulípiná imàacáanápiná picuèrinánái ancianonái, macáita

nuèpùacawa pìatalécué caquialéta. nacái níara Dios yàasu wenàiwica
canánama. Níái Italia yàasu
Bendición y saludos finales cáli néeséeyéica yeebáidéeyéica
20 Nusutácué Dios íicha Jesucristo itàacái, nawàwalicué pía.
pirípiná, yái imàaquéerica 25 Nusutácué Dios íicha
matuíbanáica wáiwitáise, yá pirípinácué macáita

nacái imichàidéericaté Wáiwacali imàníinápinácué pirí cayábéeri
Jesús yéetácáisi íicha, yái manuísíwata mawèníiri iyú.
SANTIAGO
icuísa íichawa wía wasutácaalí
Saludo íicha imàacáanápiná caalíacáica
1 Núa, Santiago, yái Dios

yàasu wenàiwica íibaidéerica
irípiná, Wáiwacali Jesucristo
wía. 6 Quéwa iwàwacutá manuíca
wáináidaca wawàwawa Dios ìwali
wasutácaalí íicha imàacáanápiná
yàasu wenàiwicaca nacái núa. cáalíacáica wía. Cawinácaalí
Nuwàwalicué pía, píacué doce wenàiwica càmíirica manuí
namanùbaca Israel itaquénáinámi íináidaca iwàwawa Dios ìwali,
nàawiría icàlàlièyéicawa macái càmita yáalimá yeebáida Dios tài
cáli íinata. íiméeri iyú, néese iméeràacawa
méetàuculé Dios íicha. Càicanide
La sabiduría que viene de Dios iyúwa màladàca manuíri úni ìwali,
2 Píacué nuénánáica, cáuli itéeri abéemàalé, néese
iwàwacutácué casíimáica yèepùacawa abéemàa iwéré àniwa.
piicáca yái piùwichàanácawa 7 Yái íináidéericawa cài, càmita
macái yùuwichàacáisi íiwitáaná Wáiwacali imàacapiná cáalíacáicani.

iyú. 3 Píalíacáinácuéwa 8 Càmita Dios imànipiná irí
piùwichàacaalíwa Dios irípiná cayábéeri yácáiná yái wenàiwica

peebáidacáiná Dios, yásí éeruírica íiwitáise íináidacawa
péewáidacuéwa pìidenìacaténá abéeri wawàsi ìwali siùcatái, néese
yùuwichàacáisi matuíbanáiri táwichanáami íináidacawa áiba
iyú, cachàiníiri píiwitáise wawàsi ìwali àniwa, yá càmita
yáapichacuéwa. 4 Quéwa yáalimá ìyaca machacàníiri iyú
píalimáidacué pìidenìaca macái èeri imanùbaca.
piùwichàanáwa mamáalàacata 9 Catúulécanácaalí áiba
matuíbanáiri iyú cachàiníwanái wenàiwica, yá iwàwacutá

cachàinicaténácué píiwitáise Dios casíimáica iwàwa Dioscáiná iicácani
ìwali. Yásí píalimácué pimànica càiride iyúwa cáimiétacanéeri.
macáita càide iyúwa Dios 10 Càasucaalí áiba wenàiwica, yá
iwàwáaná. iwàwacutá nacái casíimáica iwàwa

5 Aibacaalí péenácué càmíiri càmicáiná cayába Dios iicácani
yáalíawa cayába càinácaalí yàasu cawèníiri ìwalíise. Níacáiná
iwàwacutáaná imànica ìyacaténá macái càasuíyéi wenàiwicaca
machacàníiri iyú, yá iwàwacutá nadènìaca maléená èeri nàyacaténá
isutáca yáawawa Dios íicha chái èeri irìcu, càide iyúwa macái
imàacáanápiná cáalíacáicani, wenàiwica. Càica níade iyúwa
yásí Dios imàaca cáalíacáicani. íiwinási ibàlùacaalíwa masicái
Càmicáiná Dios imáisanìa wáicha yèewi manacúalibàa, càmíirica
wáalíacáica, néese imàacacué ìya càiripináta. Càita nacái
walí manuísíwatani, càmita nacái càmita càasuíyéi idècunìawa
604
605 SANTIAGO 1
chái èeri irìcu càiripináta. 11 Eeri chènuníiséeyéi, níái èeri, quéeri,

imusúacaalíwa, yá ùuleca máiní. dùlupùta nacái. Quéwa yái Wáaniri
Yá chuìca yái masicáica, néese Dios càmíirita càide iyúwa èeri
íiwiná nacái icaláacawa. Yá ìyáaná, yái èeri iwènuéricawa
imáalàacawa cayábéeri iicácanáwa. yàacawa, càmíiri nacái icàna
Càita nacái càasuíri yéetápináwa, cayába càiripináta. Néese Wáaniri
idècunitàacá imànica ìyaca yàasu Dios canácatáita iwènúada
wawàsiwa yeedácaténá iríwa plata íiwitáisewa áiba íiwitáisesi ìwali.
mamáalàacata. 18 Dios idéca yàaca wacáuca càmíiri
imáalàawa weebáidacaalíté báisíiri

Pruebas y tentaciones tàacáisi. Càité Dios imànica càide
12 Aibaalí wawàwacaalí iyúwaté iwàwáaná, yéewanápiná
wamànica wabáyawanáwa, quéwa Dios yéenibeca wía, cayábéeyéi
càmicaalí cài wamàni, yásí áiba wawàsi íicha macáita Dios
casíimáica wawàwa manuísíwata. idàbéericaté chái èeri irìcu.
Wadécanáami wáasáidaca càmita
wawènúada wáiwitáisewa Dios La verdadera religión
íicha, yásí Dios yàaca walí wacáuca 19 Inápiwàwalicué cayábani,
càmíiri imáalàawa càide iyúwaté píacué nuénánái cáininéeyéica
Dios icàlidáaná cáimiétacanéeri nuicáca: Macáitacué pía
iyúni yàanápiná nacáuca càmíiri iwàwacutácué péemìaca cáalíacáiri
imáalàawa macáita cáininéeyéica iyúni áibanái itàanícaalícué
iicáca Dios. 13 Piwàwacaalícué píapicha, yéewáidacaalí nacáicué
pimànica pibáyawanáwa, picácué pía. Néese píináidacuéwa cayába
píináidawa Dios yáalimáidáaná pía ipíchawáise pitàaníca. Picácué
pimàníinápinácué pibáyawanáwa. nacái calúa pía ráunamáita.
Canácatáita Dios iwàwa imànica 20 Cawinácaalí caluérica íiwitáise,
ibáyawanáwa, càita nacái càmita yáalimá imànica càide

canácatáita yáalimáida wenàiwica iyúwa Dios iwàwáaná. 21 Iná
namàníinápiná nabáyawanáwa. pimàacacué píichawa casaquèeri
14 Néese píiwitáise báawéeri, píiwitáisecawa, yá nacái
yácata imáidéerica pía, yáalimáida pibáyawaná manuíricawa. Néese
nacái pía, néese idacùaca pía àta peebáidacué yái tàacáisi báisíirica
máinícataléta piwàwaca pimànica píiwitáise cayábéeri iyúwa, yái
pibáyawanáwa. 15 Néese máinícáiná tàacáisi néewáidéericuéca iyú pía;
piwàwaca pimànica pibáyawanáwa, peebáidacaalícué yái tàacáisica,
íná pimànica pibáyawanáwa. yásí Jesucristo iwasàacué píawa
Pimànicaalí pìacawa pibáyawanáwa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.
mamáalàacata àta péetácatalétawa, 22 Báisíta iwàwacutácué
yásí piwàlùacawa irìculé yái péemìaca yái tàacáisica, quéwa

yéetácáisi càmíirica imáalàawa péemìacaalícáita meedáni, néese
méetàuculé Dios íicha càiripináta. càmicaalícué pimàni càide iyúwa
16 Píacué nuénánái cáininéeyéica íimáaná, yá pichìwáidacáitacué
nuicáca. Picácué píima Dios píawawa meedá. Piyúunáidacuéca
idécasa itàaníca pirí piwàwalicuíse cayábaca Dios iicáca píiwitáise,
piwàwacaténásacué pimànica quéwa báawaca iicácué píiwitáise.
pibáyawanáwa. 17 Macáita yái 23 Aibacaalí yéemìacáita Dios
cayábéerica wadènièrica, Dios itàacái, néese càmita imàni

yái ìyéerica chènuniré, idéca càide iyúwa íimáaná, càicanide
imàacaca walíni, yái Wáaniri iyúwa wenàiwica iicácaalí
Dios idàbéericaté camalási inàniwa chapúalìculé. 24 Yá iicáca
SANTIAGO 1, 2 606
yáawawa chapúalìculé. Néese macái wenàiwica abédanamata.

iwènúacanacáitawa chapúa 2 Pìwacáidáyacatáicawa
íicha, yá iimáichaca caquialéta pìacaténácué Dios icàaluíniná,

càinácaalí iicácanáwa, íná càmita néese áiba càasuíri iwàlùacaalíwa
ichùnìa yáawawa. 25 Weebáidacaalí pèewiré idènièrica anillo
Dios itàacái cayábéeri, yásí Dios oro yáawamíiyéita, ibàlewa
ichuìdaca wáicha wabáyawaná cawèníiri nacái. Yáta nacái áiba
yéewanápiná càmita quirínama catúulécanéeri iwàlùacaalíwa,
iwàwacutá wamànica càide iyúwa idènièrica ibàlewa éewisàimi,
wabáyawaná ichùulìaná wía, Dios báawéeri meedá. 3 Néese, càmitacué
itàacáicáiná imáisanìaca wamànica pimàni cayábéeri, pitàidacaalícué
wabáyawanáwa, quéwa yàalàaca cayábani yái idènièrica ibàlewa
wía wamànicaténá cayábéeri. Iná cayábéeri, yá nacái píimacuéca
yéewa càmicaalí waimáicha Dios irí: “Píawinawa chái cayábéeri
itàacái, wamànicaalí nacái càide yàalubáisi íinata”, quéwa
iyúwa íimáaná, yá casíimáica píimacuéca catúulécanéeri irí:
Dios imànica wawàwa ìwali yái “Pibàlùawa alé, càmicaalí nacái
wamàníirica. piwàwa pibàlùacawa alé, yá
26 Picàlidacaalícué píawinawa alé cáli íinata”, càicuéca
piináwanáwa peebáidáanása pidéca píimaca. 4 Pimànicaalícué
Dios itàacái, quéwa càmitacué càiri báawéeri, yá pucháibacuéca
píalimá picùaca pinùmawa píiwitáise pìyaca, càmitacué cáininá
ipíchaná pitàaníca báawéeri piicáyacacawa abédanamata. Yá
iyú, yá pichìwáidacáitacué nacái píináidacuécawa báawéeri
píawawa, canáca iwèni nacái yái iyú meedá, piicácáinácué
picàlidáanáca peebáidáanásacué càasuíri càiride iyúwa cayábéeri
Dios itàacái. Piyúunáidacuéca catúulécanéeri íicha.
cayábaca Dios iicáca píiwitáise, 5 Péemìacué cayábani, píacué
quéwa báawaca meedá iicácué nuénánái cáininéeyéica nuicáca:

píiwitáise. 27 Piwàwacaalícué Dios idéca yeedáca yàasunáipináwa
píasáidaca Wáaniri Dios irí níara ìyéeyéica catúulécanéeri
peebáidáaná itàacái báisíiri iyú, iyú chái èeri irìcu neebáidacaténá
yá pimànicué cài: Piyúudàacué itàacái tài íiméeri iyú, yéewanápiná
sùmanái canéeyéica isèenái, iwasàaca nía yàasu yùuwichàacáisi
nía nacái inanái inìrimi íicha càide iyúwaté Dios
yéetéeyéimicawa íicha ipíchaná icàlidáaná cáimiétacanéeri iyúni
nàuwichàacawa. Picácué nacái imàníinápiná nalí cayábéeri,
pimàni pibáyawanáwa càide iyúwa macáita cáininéeyéica iicácani.
áibanái èeri mìnanái imàníiná. 6 Iná, ¿cánácué máiní báawaca
piicáca catúulécanéeyéi wenàiwica

Advertencia contra la càiyéide iyúwa canéeyéi iwèni?
discriminación ¿Cánácué pibáiniada nía?
yeebáidéeyéica Wáiwacali
Jesucristo itàacái, yái cachàiníirica
¿Càmitasicué píalíawa càasuíyéi
nàuwichàidacuéca pía, namànicué
nacái pirí báawéeri needácaténácué
íiwitáise, icànéerica mèlumèluíri píicha pìasu ipíchanácué nacái
iyú, yá nacái icuèrica macáita pidènìaca yái pimáapuèrica? Yá
cáimiétacanéeri iyú Dios yáapicha. natécuéca pía yàcalé icuèrinánái
Picácué piicá abéeri wenàiwica yàatalé nacháawàacaténácué
íiwitáaná iyúwa cayábéeri áibanái piináwaná ìwali càmicaalícué
íicha, néese cáininácué piicáca píalimá pipáyaidaca píichawa
607 SANTIAGO 2
pimawènìacálecawa. 7 Níara yùuwichàacáisi íichawa. Dios

càasuíyéica naicáaníca Jesucristo icàlidapiná waináwaná ìwali,
iquíniná, natàaníca nacái báawéeri asáisí wamànicaalíté càide iyúwa
iyú ìwali, yái cayábéerica itàacái íimáaná. Iná iwàwacutácué
íiwitáise, cáimiétacanéeri pitàaníca cáalíacáiri iyú, pìyacué
nacái, yeedéericuéca pía yàasu nacái machacàníiri iyú Dios
wenàiwicanáipináwa. iicápiná. 13 Níacáiná cawinácaalí
8 Pimànipinácué cayábéeri càmíiyéica iicá áibanái ipualé,
pimànicaalícué machacàníiri iyú càmitapiná Dios iicá napualé
càide iyúwa Dios ichùulìanácué áibaalípiná yùuwichàidacaalí níawa,
pía, yái ichùulìacanási cachàiníirica quéwa cawinácaalí iiquéeyéica
náicha canánama íiméerica: áibanái ipualé, yásí Dios iicápiná
“Cáininá piicáca áibanái càide napualé. Yá Dios iwasàapináca
iyúwa cáinináaná piicáca píawawa”, níawa yàasu yùuwichàacáisi
càita iwàwacutácué pimànica íichawa.
áibanái irí cayábéeri. 9 Quéwa
càmicaalícué cáininá piicáca Hechos y no palabras
macái wenàiwica abédanamata, 14 Píacué nuénánáica, caná iwèni
yá pimànicuéca pìacawa Dios iicáca yái picàlidáanáca

pibáyawanáwa, cabáyawanácuéca peebáidáanásacué Dios
pía nacái càmicáinácué pimàni càmicaalícué pimàni cayábéeri
càide iyúwa Dios itàacái ichùulìaná píasáidacaténácué peebáidaca
wía. 10 Cabáyawanácuéca pía, Dios báisíiri iyú. Dios càmita
éwitacué pimànicáaníta batéwa iwasàapinácué píawa yàasu
macáita iyúwa Dios ichùulìaná, yùuwichàacáisi íichawa pisàna
càicáaníta cabáyawanácuéca iyúwa meedá yái cài píimacuéca.
pía pimànicaalícué abéeri 15 Iyacaalícué pèewi asìali càmicaalí
wawàsi càmíiricué Dios iwàwa nacái inanái, yeebáidéeyéi Dios

pimànica. Yá cabáyawanácuéca itàacái, canácaalí nabàlepiná,
pía iyúwa wenàiwica imàníiyéica canácaalí nacái nayáapiná
macái báawéeri íiwitáaná. namáapuèrica yáta èerica, yá
11 Cabáyawanácuéca pía éwitacué iwàwacutácué piyúudàaca nía.
pimànicáaníta abéeri wawàsi 16 Néese abéeri péenácué íimacaalí
báawéeri, yácáiná abéericata nalí: “Pìacuéwa cayába pìwalicué

yái Diosca ichùulièricaté pibàlewa, pìacué piyáaca nacái
wía càmíinápiná wamàni piyáacaléwa cadénama”, íimacaalí
wabáyawanáwa macái íiwitáanáta. nalí quéwa càmita yàa nalí yái
Dios íimaca: “Picá piimá áiba namáapuèrica, yá canéerica iwèni
wenàiwica yáapicha càmíichúaca meedá itàacái, càmicáiná itàacái
píinusíwa, càmíirica nacái iyúudàa nía. 17 Càita nacáicué
pinìrisíwa”, íimaca yái Diosca. pía: Báisícaalícué peebáidaca
Càita nacái Dios íimaca: “Picá pinúa Dios, yá pimànipinácué áibanái
wenàiwica”, íimaca. Iná éwita irí cayábéeri. Càmicaalícué
càmicáanítacué piimá áiba yáapicha pimàni áibanái irí cayábéeri, yá
càmíichúaca píinusíwa, càmíirica píasáidacuéca càmitacué peebáida
nacái pinìrisíwa, càicáaníta Dios báisíiri iyú.
cabáyawanácuéca pía pinúacaalícué 18 Quéwa cawàwanátacué
wenàiwica. Càmitacué pimàni piwàwaca píimaca nulí:

càide iyúwa Dios itàacái ichùulìaná “Abénaméeyéi yeebáidaca Dios
wía. 12 Weebáidacaalí Dios báisíiri iyú, éwita càmicáaníta
itàacái, yásí iwasàaca wía yàasu namàni áibanái irí cayábéeri.
SANTIAGO 2, 3 608
Aibanái càmita neebáida Dios náimacaté Abraham ìwali Dios

quéwa namànica áibanái irí yàacawéerinácani, imànicáináté
cayábéeri”, càicué piwàwaca càide iyúwa Dios ichùulìanáni.
píimaca nulí cawàwanáta. Quéwa 24 Iná píalíacuéwa cawinácaalí
pidécuéca piwènúacawa. Càmitacué yeebáidéerica Dios tài íiméeri iyú

píináidawa machacàníiri iyú. imànicaténá càide iyúwa Dios
Càmicaalícué pimàni áibanái irí ichùulìanáni, yácata Dios iiquéerica
cayábéeri, yá pidécuéca píasáidaca mabáyawanéeri iyú, ìwalíise yái
càmita peebáida Dios báisíiri cayábéerica imàníirica, càmíirita
iyú. Cawinácaalí yeebáidéerica abéta ìwalíise yái yeebáidáanáca
Dios báisíiri iyú, yácata Dios. 25 Càité nacái úara Rahab,
imàníirica áibanái irí cayábéeri. càmíichúa israelita. Quéechatécáwa
19 Pidécuéca peebáidaca ìyaca uimácaté asìanái yáapicha plata
abéerita Dios. Yá cayábéeriquéi ìwalinápiná, quéwa uwènúadacaté
peebáidáanácuéca cài, quéwa uíwitáisewa Dios irípiná. Néese
macái demonio neebáidaca nacái uyúudàacaté pucháiba wenàiwica
ìyaca abéerita Dios, yá natatácawa israelitanái ibànuèyéicaté. Ubàaca
nacalùniwa náalíacáináwa Dios nía nàuwidenái íichawa. Uyúudàaca
yùuwichàidáanápiná níawa. Iná nía nacái namusúacaténáwa áiba
peebáidacaalícáita ìyaca abéerita àyapulìcubàa báawéeyéi wenàiwica
Dios, càmitacué pimàni máiníiri íicha. Ináté mabáyawanáca
cayábaca wawàsi demonionái Dios iicáca úa. 26 Péemìacué
íicha. 20 Picácué máiwitáise comparación: Càide iyúwa
pía. Iwàwacutácué píalíacawa, wenàiwica iiná yéetáanáwa
càmicaalícué pimàni cayábéeri idécanáami iwàwa cáuri yàacawa
áibanái irí, yá píasáidacuéca íicha, càita nacái cawinácaalí
càmitacué peebáida Dios báisíiri íiméerica ìwaliwa yeebáidáanása
iyú. 21 Mabáyawanácaté Dios iicáca Dios, quéwa càmita imàni
wàawirimi Abraham ìwalíise cayábéeri áibanái irí, yá canéerica
yái imàníirica càide iyúwaté iwèni meedá yái itàacáica iyúwa
Dios ichùulìanáni. Dios isutácaté chéecáisimi, càmicáiná yeebáida
Abraham íicha inúanápiná ìiriwa, Dios báisíiri iyú.
yái Isaac, Dios iwàwacáináté
yáalimáidaca iicáwa Abraham La lengua
asáisí yeebáidacaalí Dios tài íiméeri
iyú. Yáté achúmaca Abraham
inúaca ìiriwa iyúwa sacrificio Dios
3 Píacué nuénánái,
iwàwacutácué càmita
manùbéeyéi péená nabàlùadaca
irípiná, quéwa Dios imáidacaté níawawa néewáidacaténá
Abraham irí ipíchanáté inúaca wenàiwica. Cayábacué nuénánái
Isaac. Abraham yeebáidacaté Dios ipíchanácué Dios yùuwichàidaca
tài íiméeri iyú, íná mabáyawanáca píawa. Píalíacuéwa Dios
Dios iicácani. 22 Abraham yùuwichàidáanápiná wíawa
yeebáidacaté Dios, imànicaté nacái manuísíwata áibanái íicha, wía
càide iyúwaté Dios ichùulìanáni. yéewáidéeyéica wenàiwica,
Càité nacái Abraham yáasáidaca càmicaalí wàya machacàníiri iyú
yeebáidacaté Dios tài íiméeri iyú. càide iyúwa Dios itàacái íimáaná.
23 Càité ichàbacatéwa càide iyúwaté 2 Madécaná yàawiría macáita wía
áiba profeta itànàanáté Dios itàacái watàaníca càmíiri máiní cáalíacáiri

íiméerica: “Abraham yeebáidacaté iyú. Càulenáca wacùaca wanùmawa
Dios, ínáté mabáyawanáca Dios ipíchaná watàaníca báawéeri
iicácani”, cài íimaca. Néese iyú. Cawinácaalí càmíirica imàni
609 SANTIAGO 3
ibáyawanáwa itàacái iyúwa, yá macáita yái wamàníirica chái èeri

béerica íiwitáise, yáaliéri nacái irìcu, càmita nacái wáalimá wàyaca
icùaca yáawawa macái cáalíacáiri casíimáiri iyú áibanái yáapicha.
iyú, ipíchaná imànica ibáyawanáwa. 7 Wía èeri mìnanáica, wáalimá
3 Péemìacué comparación: macàalunica wamànica madécaná
Wachanàidaca achúméeri freno íiwitáaná pìrái, cuwèesinái nacái,
caballo inùmalìculé yéewanápiná cuìpìranái nacái, àapinái nacái,
caballo imànica càide iyúwa áibanái cuwèesi nacái ìyéeyéica
wawàwáaná. Càita wáalimá manuíri úni yáaculé. Yá wáalimá
wawènúadáidaca manuíri caballo. wéewáidaca nía namànicaténá
4 Càita nacái nave manuínaméeyéi, càide iyúwa wawàwáaná. 8 Quéwa
lancha nacáiyéi yèeyéicawa canácata wenàiwica idéeri
manuíri úni yáacubàa cáuli iyú. macàalunica imànica inènewa
Ewita manuínaméeyéicáaníta icùanápináni ipíchaná itàaníca
nía, éwita nacái cachàiníiri báawéeri iyú. Yái watàacái
cáuli iwatàidacáaníta nía nacái, báawéerica càmita quirínama iwàwa
càicáaníta yái itéerica nave yáalimá iyamáacawa. Càicanide iyúwa
iwènúadáidaca manuíri nave àapi iculále inuérica wenàiwica,
càide iyúwa iwàwáaná achúméeri wáalimácáiná wàuwichàidaca
téna nacáiri iyú. 5 Càita nacái áibanái wenàiwica báawanama
ìyaca wanène; achúméeri wainá watàanícaalí báawéeri iyú nàwali.
ìwalíiséericani yái wanèneca, quéwa 9 Máiní éeruíri wáiwitáise: Wàaca
yáaliméeri imànica madécaná cayábéeri Wáaniri Dios iríwa

wawàsi, wáalimácáiná wamànica wanène iyúwa. Néese wanène
wanène iyúwa cayábéeri manuí, iyúwa nacái watàaníca báawéeri iyú
báawéeri nacái manuíta. Yái áibanái wenàiwica ìwali, wacuísaca
wàasu tàacáisi imusuéricawa wáichawa nía nacái, níái wenàiwica
wanùma irìcuíse càicanide iyúwa Dios idàbéeyéica nàyacaténá càide
achúméeríina quichái idàbacaalí iyúwa Dios inacáiyéi. 10 Abéerita
yeemáca manuíri ànalìma. wanùma irìcuíse imusúacawa
Càmicaalí áiba ichacàidani, cayábéeri tàacáisi Dios irí, báawéeri
yásí quichái yeemáca ànalìma tàacáisi wenàiwicanái irí nacái.
macáita. Càita nacái wía, éwita Píacué nuénánáica, càmita
achúmacáaníta yái wanèneca, cayába wamàni cài. 11 Péemìacué
càicáaníta yáalimá imànica áibanái comparación: Canáca yéewaná
irí báawéeri manuísíwata, càmicaalí ipisíiri úni imusúacawa dápu
wacùa watàacáiwa ipíchaná néenibàa yáapichéi úni cayábéerica.
watàaníca báawéeri iyú. 6 Càica 12 Càita nacái higuera yéetaná
wàasu tàacáisi ìyacade iyúwa càmita yáalimá yàaca walí olivo

quichái wáalimácáiná wamànica ìyacaná. Càmita yéewa uva yéetaná
máiní báawéeri áibanái irí watàacái abéya nacáiri yàaca walí higo
iyúwa, madécaná íiwitáaná ìyacaná. Càmita yéewa puìwéeri
báawéeri. Yái tàacáisi báawéerica dápu yàaca walí cayábéeri úni
imusuéricawa wanùma irìcuíse, wàiréeripiná. Càita nacái càmita
casacàaca imànica wáiwitáise macái. wáalimá watàaníca báawéeri iyú
Satanás, yáara demonio íiwacalináca, báisícaalí cayábaca wáiwitáise
yácata náiwacalica macáita wawàwalìcuísewa.
wenàiwicaca itàaníiyéica báawéeri
iyú mamáalàacata. Watàanícaalí La verdadera sabiduría
báawéeri iyú, yásí watàacái báawéeri 13 Báisícaalícué
cáalíacáica
máiní báawaca imànica yàacawa pía, cáiwitáise nacái càide iyúwa
SANTIAGO 3, 4 610
picàlidáanácué piináwanáwa, áibanái iicápiná càinácaalí wàyaca,

néese pìyacué machacàníiri iyú yá nawàwapiná namànica cayábéeri
càide iyúwa Dios iwàwáaná. nacái.
Picácué nacái cáimacái
piicáca píawawa áibanái íicha. La amistad con el mundo
Càita píalimácué píasáidaca
cáalíacáicuéca pía báisíiri iyú.
14 Quéwa máinícaalícué báawaca
4 Píacué judíoca, ¿cánácué
pimàni ùwicái píipunitawáaca?
¿Cánácué nacái pipélia
piicáca áibanái nàasu cawèníiri píapichawáaca? Nucàlidacué
ìwalíise, piwàwacaalícué nacái piríwani. Máinícué piwàwaca
pichùulìaca áibanái canánama, peedáca piríwa cawèníiri wawàsi
iwàwacutácué càmita piyúunáidaca casíimáicaténácué piwàwa, íná
cáalíacáica pía áibanái íicha, néese pipéliacuéca píapichawáaca.
píasáidacuéca càmitacué píalía 2 Piwàwacuéca peedáca piríwa
báisíiri tàacáisi. 15 Pimànicaalícué cawèníiri wawàsi, néese

cài, yásí wáalíacawa píiwitáise càmicáinácué pidé peedácani, yásí
píiméericuéca ìwali cáalíacáicasani pinúacuéca wenàiwica peedácaténá
càmíirita yái náalíacáica Dios yàasumi. Yá báawacuéca piicáca
imàaquéerica wenàiwica irí. áibanái wenàiwica nàasu cawèníiri
Néesecué chái èeri irìcuírica meedá ìwalíise, néese càmicáinácué
yái píiwitáiseca càide iyúwa èeri píalimá peedáca piríwani, íná
mìnanái íináidáanáwa, Satanás pimànicuéca ùwicái píipunitawáaca,
ichùulìacáiná náiwitáise. 16 Ata pipélia nacái píapichawáaca
alénácaalí nàyaca wenàiwica peedácaténácué áibanái yàasu.
báawéeyéica iicáca áibanái Càmitacué pidé peedáca piríwani
nàasu cawèníiri ìwalíise, nía yáara piwàwéerica càmicáinácué
nacái iwàwéeyéica ichùulìaca pisutá Dios íichani. 3 Néese
áibanái canánama, yásí napéliaca éwita pisutácáanítacué Dios
níawáaca, namànica nacái macái íichani, càmitacué yàa piríni,
íiwitáaná nabáyawanáwa. 17 Quéwa báawacáinácué píiwitáise pisutáca
cawinácaalí idènièyéica yáalíacáiwa Dios íichani, pisíimáidacaténácué
Dios néeséerica, yá wáalíacawa píawawa meedá báawéeri
ráunamáita cawinácaalí nía, iyú. 4 ¡Píacué wenàiwicaca
nàyacáiná machacàníiri iyú iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios
náiwitáise masaquèeri yáapichawa. íicha! ¿Càmitasicué píalíawa
Masacàacáiná náiwitáise, íná pidécuéca piùwide pimànica
yéewa nàyaca nacái matuíbanáiri Dios, cáininácáinácué piicáca èeri
iyú áibanái yáapicha. Càmíiyéi irìcuíyéi íiwitáise? Cawinácaalí
nacái calúa íiwitáise, yéemièyéica iwàwéerica ìyaca càide iyúwa èeri
áibanái irí cáalíacáiri iyú. Naicáca irìcuíyéi íiwitáise íimáaná, idéca
áibanái ipualé, yá nayúudàaca yùuwide imànica Dios. 5 Càmíirica
catúulécanéeyéi. Cayábaca caná iwèni yái tàacáisica
naicáca macái wenàiwica áiba profeta itànèericaté Dios
íiwitáaná abédanamata, natàaníca inùmalìcuíse. Iimaca: “Máiní
machacàníiri iyú, càmita nacái cáinináca Dios iicáca wía, íná
nachìwáida wenàiwica, néese càmita iwàwa wawènúadaca íicha
namànica áibanái irí cayábéeri. wáiwitáisewa ipíchaná cáinináca
18 Wayúudàacaalí áibanái waicáca Dios íicha áiba”, íimaca.
ìyáanápiná matuíbanáiri iyú 6 Quéwa Dios iyúudàaca wía
náapichawáaca, yásí wía nacái cachàiníwanái mamáalàacata

wàyapiná matuíbanáiri iyú. Néese imànicaténácué walí cayábéeri
611 SANTIAGO 4
mawèníiri iyú càide iyúwaté piicáyacacawa. Càmitacué piicá

profeta itànàaná Dios itàacái Dios itàacái cáimiétaquéeri iyú,
bàaluité. Iimacaté: “Dios yùuwideca néese píasáidacuéca báawaca
imànica wenàiwica icàlidéeyéica piicáca Dios itàacái càiride
iináwanáwa càmitasa nawàwacutá iyúwa wawàsi canéerica iwèni.
Dios, quéwa Dios imànica cayábéeri Quéwa pimànicaalícué cài, yá
mawèníiri iyú nalí cawinácaali píasáidacuéca piicáca píawawa
yáaliéyéicawa nawàwacutáca càiride iyúwa cachàiníirica Dios
Dios iyúudàaca nía”, íimaca. 7 Iná íicha, picàlidacáinácué càmitasa
pimàacacué Dios icùaca píiwitáise, iwàwacutá pimànica càide iyúwa
pimànicaténácué càide iyúwa Dios itàacái íimáaná. 12 Iyaca
íimáaná. Pibàlùacuéwa tài íiméeri abéerita Dios, yái imàaquéerica
iyú Satanás íipunita, picácué walí itàacáiwa. Piwàwalicué
peebá irí, yásí ipìacuécawa píicha. nacái yái Dios imàaquéerica
8 Piwènúadacué píiwitáisewa walí itàacáiwa, yácata nacái
Dios irípiná, yá iicácuéca yùuwichàidéeripináca báawéeyéi
pipualé imànicaténácué pirí wenàiwica, iwasèeripiná nacái
cayábéeri mawèníiri iyú. ¡Píacué áibanái wenàiwica Dios yàasu
cabáyawanéeyéica, pimàacacué yùuwichàacáisi íicha. Iná canáca
píichawa yái báawéerica yéewanácué pitàaníca báawéeri iyú
pimàníiricuéca! ¡Masacàacué áiba wenàiwica ìwali, abéericáináta
pimànica piwàwawa pibáyawaná Diosquéi yáaliéricawa wenàiwica
íichawa, yái píináidéericuécawa íiwitáise.
báawéeri iyú piwàwalìcuísewa,
píacué pucháibéeyéica íiwitáiseca! Inseguridad del día de mañana
Càmitacué píalimá cáinináca 13 Siùcade péemìacué
piicáca Dios cáininácaalícué cayába píacué icàlidéeyéica

piicáca èeri irìcuíyéi íiwitáise cài: “Siùcade wàacawa áiba
càmíiyéica yáalía Dios ìwali. yàcalé irìculé, táwicha nacái. Yá
9 ¡Píicháanícué ìwali yái báawéerica wayamáapinácawa néenibàa
pimàníiricuéca! ¡Picácué abéeri camuí. Yá wamànipiná
casíimáica piicáaníca pibáyawaná wàasu wawàsiwa weedácaténá
ìwaliwa, néese píicháanícué walíwa plata mamáalàacata”,
ìwali! ¡Pimàacacué píichawa yái càicué píimaca. 14 ¡Picácué cài
casíimáiná piwàwa pibáyawaná píimaca, càmicáinácué píalíawa
ìwaliwa, néese iwàwacutácué càinápinácaalí pichàbáanápináwa
achúmaca piwàwa pibáyawaná táwicha èeri! Canácata wéená
ìwaliwa! 10 Picàlidacué píichawa yái ìyéeri càiripináta chái èeri
báawéerica pimàníirica Wáiwacali irìcu. Càide iyúwa waicácaalí
imàacacaténácué iwàwawa samànéeri achúmasíwata, néese
pibáyawaná íicha. Yásí imànicuéca yáta canácani, càita nacái wàyaca
pirí cayábéeri. chái achúma èeríinata. Càmita
wáalíawa càicaalínápiná wéetáwa.
No juzgar al hermano 15 Iwàwacutácué cài píimaca:
11 Píacué nuénánáica, picácué “Wáiwacali iwàwacaalí wamànica
pitàaní báawéeri iyú pìwaliwáaca. cài, yásí wàyaca néenibàawa,
Pitàanícaalícué báawéeri iyú wamànica nacái wawàsi”, càicué
áiba wenàiwica ìwali, càita nacái iwàwacutá píimaca. 16 Quéwa
báawacaalícué piicácani ìwalíise yái máinícué piwàwaca pitàaníca
imàníirica, càmitacué pimàni iyúwa canùmaséeri iyú, cachàinicáinácué
Dios ichùulìaná cáinináanápinácué piicáca píawawa. Báawaca meedá
SANTIAGO 4, 5 612
Dios iicáca yái cáimacáinácuéca nawalíibàidéeyéica cayábéeri

piicáca píawawa. 17 Cawinácaalí yàacàsi iyú ipíchawáise nanúaca
yáaliérica càinácaalí iwàwacutáaná nía. ¡Yá máinícué mawiénica pìasu
imànica cayábéeri, néese càmicaalí èeri Dios yùuwichàidacatáipinácué
imàni cài, yá imànica ìyaca píawa càide iyúwa natécaalí pìrái
ibáyawanáwa. nanúacaténá nía! 6 Picàlidacuéca
pichìwawa picháawàacaténá
Advertencias a los ricos mabáyawanéeyéi iináwaná ìwali,
5 ¡Péemìacué cayábani,
píacué judío càasuíyéica
càmíiyéica yeebáida Dios itàacái!
néese pinúacuéca nía, éwita
càmicáanítacué napélia pía.
¡Píicháanícué, péemíanícawa nacái La paciencia y la oración

ìwali yái báawéeri yùuwichàacáisi 7 Quéwa, píacué nuénánáica
yàanèeripinácuécawa pìwali! yeebáidéeyéica Wáiwacali itàacái,
2 Yá báawapinácuéca píichani pìidenìacué piùwichàanáwa
macáita pìasu cawèníirica. mamáalàacata matuíbanáiri iyú
Cuwée iyáapinácuéca píicha àta Wáiwacali yàanàacataléta.
pibàle cayábéerica. 3 Yá Péemìacué comparación:
cayàmipinácuéca píichani macáita Yái ibànéerica ibànacalewa
yái pìasu oroca, plata nacái. iwàwacutá icùaca mamáalàacata
Cayàmicaalípinácué píichani, yásí matuíbanáiri iyú àta idàbacataléta
macáita náalíacuéca piináwaná unía yúuwàacawa. Néese
ìwaliwa càmitacué piyúudàa iwàwacutá icùaca quiríta
catúulécanéeyéi pìasu plata àta unía imáalàacatalétawa
iyúwa, yái plata cáininéericuéca àniwa yeedácaténá bànacalé
piicáca. Yácué pìasu cawèníiri ìyacaná. 8 Càita nacái picùacué
imáalàapinácuécawa píicha, néese mamáalàacata matuíbanáiri
piùwichàapinácuécawa cáiwíiri iyú, peebáidacué tài íiméeri iyú
iyú. Pidécuéca pìwacáidaca nacái mawiénicáiná Wáiwacali
madécaná cawèníiri pìasupináwa yéenáiwaná yàanàanápiná.
maléená èeri ipíchawáise èeri 9 Píacué nuénánáica, picácué
imáalàacawa. 4 Pìasu plata pitàaní piríwáaca lúasi iyú,

yáasáidapiná cabáyawanácuéca ipíchaná Dios yùuwichàidacuéca
píawa, yái plata càmíiricuéca pìa píawa. Yá mawiénica Dios
wenàiwica irí íibaidéeyéicatécué yàasu èeri yùuwichàidáanápiná
pirí needácaténácué pirí wenàiwica, càide iyúwa wenàiwica
pibànacale ìyacaná. Yái ibàlùacaalíwa capìi inùmalìcu
Wáiwacali cachàiníirica náicha ipíchawáise iwàlùacawa. 10 Píacué
canánama, ichùulièrica nacái nuénánáica, iwàwacutácué
chènuníiséeyéi úwi, idéca yéemìaca pìyaca càide iyúwa profetanái
catúulécanéeyéi íicháaníca icàlidéeyéicaté tàacáisi Wacuèriná
irí, níái íibaidéeyéicuéca pirí, Dios inùmalìcuíse. Yáté
nacháawàanácué piináwaná ìwali, nàuwichàacawa Dios irípiná
yá Wáiwacali yùuwichàidapinácué neebáidacáináté itàacái, quéwa
píawa. 5 Chái èeri irìcu pìyacuéca nàidenìacaté nàuwichàanáwa
cayábéeri iyú, càasuíri iyú mamáalàacata matuíbanáiri
nacái. Pidènìacuéca macáita yái iyú. 11 Wáalíacawa casíimáica
piwàwéerica casíimáicaténácué nía siùcáisede bàaluitécáiná
piwàwa. Pidécuéca piyáaca nàidenìaca nàuwichàanáwa
cadénama, yá walíibàacuéca pía matuíbanáiri iyú Dios irípiná.
càide iyúwa pìrái walíibèeyéi Píalíacuécawa Job iináwaná
613 SANTIAGO 5
ìwali. Satanás yáalimáidacaté ichùnìacawa yái cáuláiquéerica,

iicáwani cachàiníiri iyú. Ewitaté yá Wáiwacali yeedápináca íichani,
Job yùuwichàacáanítawa yái uláicáica. Cáuláiquéeri
manuísíwata, càicáaníta ìidenìacaté imànicaalíté ibáyawanáwa, yásí
yùuwichàanáwa mamáalàacata; Wáiwacali imàacaca iwàwawa
càmitaté iwènúada íiwitáisewa ibáyawaná íicha. 16 Iná picàlidacué
Dios íicha. Píalíacué nacáiwa píichawa yái báawéerica
idécanáamité Job yùuwichàacawa pimàníiricuéca piríwáaca,
manuísíwata, néeseté Wacuèriná pisutáyacacuéwa píichawáaca
Dios imànicaté irí cayábéeri pimàacáanápinácué piwàwawa
manuísíwata, máinícáiná Dios íicha yái pibáyawanácuéca. Néese
iicáca wapualé, catúulécaná nacái pisutácué pìwaliwáaca Dios íicha
iicáca wía. ichùnìanápinácué pía. Cayábacaalí
12 Quéwa péemìacué cayábani wáiwitáise Dios iicápiná, wàyacaalí
nuénánái yái tàacáisi máiníirica nacái machacàníiri iyú, néese
cachàini: Picácué píima “Báisí wasutácaalí wíawawa Dios íicha,
báisísíwata, Dios yáaliéricawa”, yásí Dios imànicué walí cayábéeri
picácué cài píima. Picácué nacái manuísíwata. 17 Piwàwalicué
cài píima capìraléeri cáli íipidená càinácaalíté ìyáaná Dios yàasu
ìwali, cáli íipidená ìwali nacái, profeta íipidenéericaté Elías. Yácata
càinácaalí áiba wawàsi íipidená abéeri asìali wanacáiri, quéwa
ìwali nacái. Píimacaalícué Elías isutácaté Dios manuísíwata
“Báisíta”, iwàwacutácué báisíirica ipíchanáté unía yúuwàacawa,
pitàacáica. Píimacaalícué “Càmita”, yéewacaténáté báawéeyéi
iwàwacutácué báisíirica pitàacáica. wenàiwica nàuwichàacawa
Picácué píima: “Báisí báisísíwata, nabáyawaná ichùulìacawa. Yá
Dios yáaliéricawa”, ipíchanácué máisiba camuí y medio canácaté
Dios yùuwichàidaca píawa. unía; Dios imànicaté càide iyúwa
13 Aibanáicaalí péenácué Elías isutáaná íicha. 18 Néese
yùuwichàacawa, iwàwacutá Elías isutácaté Dios íicha àniwa
nasutáca níawawa Dios unía yúuwàacaténáwa àniwa, yá
íicha. Aibanáicaalí casíimái yèepùaca unía yúuwàacawa àniwa
iwàwa, iwàwacutá nacántàaca cáli ìwali, yèepùa bànacalé yàaca
casíimáiri iyú Dios irí nàacaténá ìyacanáwa.
irí cayábéeri. 14 Aibacaalí 19 Píacué nuénánáica, áiba
cáuláica, iwàwacutá imáidaca péenácué iwènúadacaalí

ancianonái, níara icuèyéica íiwitáisewa Dios itàacái
wenàiwica yeebáidéeyéica íicha, néese piyúudàacaalícué
Jesucristo itàacái. Iwàwacutá iwènúadaca íiwitáisewa Dios
imáidaca nía nasutácaténá irí irípiná àniwa, yá pimànicuéca
Dios, napusúacaténá nacái séenási pìacawa cayábéeri manuísíwata.
ipùdàlìcu idècunitàacá nasutáca 20 Péemìacué cayábani, cawinácaalí
irí Dios Wáiwacali íipidená ìwali. iwènúadéerica áiba wenàiwica

15 Yá manuícaalí ancianonái ibáyawaná íichawa, idéca icùaca
íináidaca iwàwawa Dios ìwali cabáyawanéeri ipíchaná yéetácawa
ichùnìanápiná cáuláiquéeri, méetàuculé Dios íicha càiripináta.
náalíacáináwa Wáiwacali iwàwaca Yá nacái Dios imàacapiná iwàwawa
ichùnìaca cáuláiquéeri, yásí ibáyawaná manuíri íicha.
1 SAN PEDRO
imichàacáinátéwa yéetácáisi íicha.
Saludo Iná yéewa manuíca wáináidaca
1 Núa Pedro abéeri apóstol

Jesucristo ibànuèrica
nucàlidacaténá itàacái. Nutànàacué
wawàwawa idècunitàacá
wacùaca Dios imàníinápiná
walí càide iyúwaté íimáaná.
pirí cuyàluta píacué càmíiyéica ìya 4 Dios idéca iwàlisàidacuéca
yàasu cáli íinatawa, ìyéeyéica Ponto píiwitáise yàacaténácué pirí pìasu

yàasu cáli íinata, Galacia yàasu cáli cawèníiripináwa chènuníiséerica.
íinata nacái, Capadocia yàasu cáli Siùcáisede Dios icùaca ìyaca
íinata nacái, Asia yàasu cáli íinata pirípinácué pìasu cawèníiri
nacái, Bitinia yàasu cáli íinata cayábéeri, càmíirica yéewa
nacái. 2 Nutànàacué pirí cuyàluta, áiba imáalàidacani càiripináta.
píacué Wáaniri Dios yeedéeyéica 5 Peebáidacáinácué Dios itàacái,
yàasu wenàiwicanáipináwa càide íná icùacuéca pía ichàini iyúwa,

iyúwaté íináidáanáwa bàaluité. iwasàacaténácué pía yàasu
Dios idéca ibànùaca Espíritu Santo yùuwichàacáisi íichawa èeri
piwàwalìculécué masacàacaténácué imáalàacaalípináwa, càide iyúwaté
imànica píiwitáise, yéewanápinácué íináidáanáwa imàníinápinácué pirí
píibaidaca abéerita Dios irípiná, cayábéeri macáita naicápiná.
pimànicaténácué nacái càide 6 Iná yéewa casíimáicuéca
iyúwa ichùulìaná. Jesucristo íiraná piwàwa siùcáisede éwitàacáwa

imusúacatéwa íicha cruz ìwali cawàwanáta iwàwacutácué
yéetácaalítéwa píichawalínácué, piùwichàacawa manuísíwata
píacué yeebáidéeyéica itàacái, íná achúma èeríinatàacá, manuíri
Dios idéca imàacacué iwàwawa yùuwichàacáisi iyú. 7 Péemìacué
pibáyawaná íicha. Nusutácué Dios comparación: Nawasàaca oro
íicha pirípinácué imàníinápinácué ùuléeri quichái iyú needácaténá
pirí cayábéeri mawèníiri iyú íicha macái wawàsi casaquèeri
manuísíwata, imàacáanápinácué yéewanápiná masacàasíwaca
nacái pìyaca matuíbanáiri iyú. yái oroca, cawèníirica nacái,
quírameníiri nacái. Càita
Una vida de esperanza nacái yái piùwichàanácuécawa
3 Wàacué Dios irí cayábéeri, yáalimáidacué iicáwa pía
yái Wáiwacali Jesucristo píasáidacaténácué peebáidaca
Yáanirica. Dios idéca iicáca Jesucristo itàacái báisíiri iyú.
wapualé manuísíwata, íná Pìidenìacaalícué piùwichàanáwa
idéca iwàlisàidaca wáiwitáise matuíbanáiri iyú, yásí Dios
wadènìacaténá wacáuca wàlisàiwa iicácuéca peebáidáaná càiride
chènuníiséerica. Càita Dios idéca iyúwa máiníiri cawènica macái oro
imànica walí cayábéeri Jesucristo íicha, orocáiná imáalàapinácáitawa
614
615 1 SAN PEDRO 1
meedá áiba èeriwa. Iná ìwali náalíacaténáwa càinácaalíté

peebáidacaalícué Jesucristo íimáaná yái tàacáisi Espíritu Santo
itàacái tài íiméeri iyú, éwitacué imàaquéericaté nalí. 12 Quéwa
piùwichàacáanítawa, yá Dios Dios imàacacaté profetanái
icàlidapinácué piináwaná cayábéeri náalíacawa càmíinápináté
iyúwa, imàacapinácué nacái pìyaca nàasu èeri pinátani yái tàacáisi
cáimiétacanéeri iyú yáapicha, Espíritu Santo imàaquéericaté
picamaláná mèlumèluíri irìcuwa, nacàlidaca Dios inùmalìcuíse;
Jesucristo yàacaalípináwa néese néese Dios imàacacaté náalíacawa
àniwa. yàacaté nalí tàacáisi pirípinácué
8 Cáininácuéca piicáca Jesucristo ìyéeyéipinácaté madécaná camuí
éwitacué càmicáanítàacáwa pidé náamiwáise. Pidécuéca péemìaca
piicácani pituí iyúwa. Càita nacái Dios yàasu apóstolnái icàlidáaná
peebáidacuéca itàacái siùca, yái pirí Cristo itàacái, íiméerica
càmíiricuécáwaca piicá, íná yéewa Cristo iwasàaca wenàiwica Dios
piyanídacuécawa casíimáiri iyú yàasu yùuwichàacáisi íicha.
manuísíwata Dioscáiná idéca Nacàlidacatécué piríni Espíritu
isíimáidacuéca pía. Eeri mìnanái Santo ichàini iyú, yái Espíritu
càmita náalimá nacàlidacani Cristo ibànuèrica chènuníise.
natàacái iyúwa cánácué yéewaná ¡Máiní Dios yàasu ángelnái
casíimáica pía. 9 Peebáidacáinácué chènuníiséeyéi nawàwaca náalíaca
Jesucristo, íná idéca iwasàacuéca néemìaca càinácaalí iyú Cristo
pía Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. iwasàaca wenàiwica Dios yàasu
10 Bàaluité Dios yàasu profetanái yùuwichàacáisi íicha!
icàlidéeyéicaté tàacáisi Dios
inùmalìcuíse néewáidacatéwa Dios nos llama a una vida santa
Dios itàacái ìwali cachàiníiri iyú 13 Iná pimichàidacué píiwitáisewa
náalíacaténáwa càinápinácaalíté píináidacaténácuéwa cáalíacáiri

iyú wenàiwicanái yáalimá iyú. Picácué picàma, néese pìyacué
iwasàaca yáawawa Dios yàasu cáimiétaquéeri iyú, piicácaténácué
yùuwichàacáisi íicha. Yáté píichawa cayába. Manuícué
nacàlidaca Dios itàacái íiméerica píináidaca piwàwawa Dios ìwali
Dios imàníinápinátécué pirí picùacaténácué matuíbanáiri
cayábéeri mawèníiri iyú. 11 Bàaluité iyú Dios imàníinápinácué pirí
Espíritu Santo, Cristo ibànuèrica, cayábéeri mawèníiri iyú Jesucristo
imàacacaté Dios yàasu profetanái yàanàacaalípiná àniwa. 14 Picácué
yáalíacawa Cristo yàanàanápináté, pimàni pibáyawanáwa càide
yùuwichàanápináté nacáiwa, iyúwacué pimàníiná bàaluité
ìyáanápináté nacái cáimiétacanéeri ipíchawáiseté píalíaca Dios ìwali.
iyú chènuniré icamaláná Néese peebáidacué Wáaniri Dios
mèlumèluíri irìcuwa Dios itàacái. 15 Pìyacué mabáyawanéeri
yáapicha icùacaténá macáita. iyú, mabáyawanéericáiná yái
Néese profetanái néewáidacatéwa Diosca imáidéericuéca pía. 16 Càité
cachàiníiri iyú náalíacaténáwa nacái profeta itànàaca Dios
cawinápinácaalí wenàiwicacani, itàacái bàaluité; Dios íimacaté:
yái wenàiwica Dios imàaquéericaté “Pìyacué mabáyawanéeri iyú,
nacàlidaca iináwaná ìwali mabáyawanéericáiná núa”, íimaca
ipíchawáiseté yàanàaca, càita nacái yái Diosca.
càicaalínápinácaalíté yéenáiwaná 17 Píalíacuéwa càmita Dios iicá
yàanàaca. Néese profetanái abéeri wenàiwica íiwitáaná càiride

náináidacatéwa mamáalàacata iyúwa cayábéeri áibanái íicha,
1 SAN PEDRO 1, 2 616
néese yùuwichàidapiná canánama áibanái báisíiri iyú cawinácaalí

báawéeyéi, ìwalíise yái báawéerica wenàiwica yeebáidéeyéica
namàníirica. Iná píimacaalícué Jesucristo itàacái, piicáanápinácué
Dios ìwali Wáaniricani, yá nía càiyéide iyúwa péenánáiwa
iwàwacutácué pìaca iyéininá Wáiwacali ìwalíisená. Iná
mamáalàacata idècunitàacá iwàwacutácué cáinináca
pìyacuéca chái èeri irìcu. piicáyacacawa mabáyawanéeri
18 Dioscáiná idéca iwasàacuéca pía iyú, báisíiri iyú nacái, macáitacué
íicha yái píiwitáisemica canéerica pichàini iyúwa. 23 Dios idéca
iwèni, yái pìawirináimi íiwitáiseca. iwàlisàidacuéca píiwitáise
Píalíacuéwa máiníiricaté cawènica pidènìacaténácué picáucawa
Dios iríni yái iwasàanácatécué chènuníiséerica. Càmitacué Dios
pía yàasu yùuwichàacáisi íichawa. yàa picáuca imáalèeriwa càide
Càmitaté ipáyaidani oro iyú, iyúwacué pisèenáimi imàníináté
càmita nacái quírameníiri plata chái èeri irìcu. Néese yái Dios
iyú, yái wawàsi imáalèeripinácawa. cáurica, càmíirica imáalàawa,
19 Néese Dios iwasàacaté wía idéca iwàlisàidacuéca píiwitáise
yàasu yùuwichàacáisi íichawa itàacái iyúwa, yái tàacáisi
Cristo íiraná cawèníiri iyú, Cristo peebáidéericuéca. 24 Càité nacái
yéetácáinátéwa iyúwa sacrificio profeta itànàacaté Dios itàacái
wáichawalíná. Bàaluité Dios íiméerica:
ichùulìaca yàasu wenàiwica “Càide iyúwa masicái
nanúanápináté cordero iyúwa idaluériwa imáalàacaalíwa
sacrificio nabáyawaná ìwalíisewa, ráunamáita, càide iyúwa
yái oveja wàlisài cayábéeri, nacái íiwichi yúuwàacaalíwa
canéerita isacàa. Càita nacái masicái íicha, càita nacái
Cristo, yái cayábéerica íiwitáise, wía wenàiwicaca canánama:
mabáyawanéeri nacái yéetácatéwa Ewita càasuíyéicaalí wía,
wáichawalíná yéewacaténá Dios cáalíacáiyéicaalí wía
imàacaca iwàwawa wabáyawaná nacái, càicáaníta wàyacáita
íicha. 20 Bàaluitésíwata èeri maléená èerita chái èeri irìcu.
ipíchawáiseté, yáté Dios 25 Quéwa Wáiwacali itàacái ìyaca
íináidacawa ibànùanápináté Cristo càiripináta”,
yéetáanápináwa èeri mìnanái càité íimaca yái profetaca. Yái
íichawalíná. Cristo idéca yàanàaca Wáiwacali itàacái, yácata
maléená èeri ipíchawáise èeri tàacáisi nacàlidéericatécué pirí
imáalàacawa, iyúudàacaténácué píalíacaténácuéwa Jesucristo
pía. 21 Cristo idéca imàacacué iwasàacuéca pía Dios yàasu
peebáidaca Dios itàacái, yái Dios yùuwichàacáisi íicha.
imichàidéericaté Cristo yéetácáisi
íicha. Néeseté Dios imàacaca
Cristo ìyaca yáapicha chènuniré
2 Iná piúcacué píichawa
píiwitáise báawéerimiwa
macái íiwitáaná, macái chìwái
cáimiétacanéeri iyú, icamaláná nacái, macái nacái pucháibáanácué
mèlumèluíri irìcuwa icùacaténá píiwitáiseca, yá nacái macái
macáita. Càita peebáidacuéca báawáanácué piicáca áibanái
Dios, picùacuéca pìyaca nacái Dios nàasu cawèníiri ìwalíise, yá nacái
imàníinápinácué pirí cayábéeri. macái báawéeri tàacáisi íiwitáaná
22 Peebáidacuéca càide iyúwa picàlidéericuéca áibanái ìwali.
íimáaná yái tàacáisi báisíirica, íná 2 Péemìacué comparación: Máiní
Dios idéca masacàaca imànicuéca quìrasìinái icutáca ìinisi yáawamita

píiwitáise cáininácaténácué piicáca nachàiniadacaténá naináwa. Càita
617 1 SAN PEDRO 2
nacái iwàwacutácué péewáidacawa pibáyawaná ìwalíise. 6 Aiba profeta

Dios itàacái ìwali cachàiníiri itànàacaté càiri tàacáisi bàaluité
iyú, yái machìwéeri tàacáisica, Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
pichàiniadacaténácué píiwitáisewa “Càide iyúwa wenàiwica
Dios ìwali, àta Jesucristo yeedácaalí cayábéeri íba
yàanàacataléta iwasàacaténácué manuíri idàbacaténá imànica
pía macái báawéeri íicha. 3 Càita capìi dàalanama, càita nacái
iwàwacutácué péewáidacawa Dios nubànùapiná israelitanái
itàacái ìwali píalíacáinácuéwa iríwa nacuèrinápiná, níái
báisíiri iyúcani Wáiwacali iicáca ìyéeyéica Jerusalén ìyacàlená
wapualé manuísíwata. irìcu, áibaalí íipidenéeri
Sión. Máiní cayábéeri
Cristo, la piedra viva íiwitáise yái nacuèrinápináca
4 Abédanamacué pimànica nubànuèripináca nalíwa,
píiwitáisewa Wáiwacali yáapicha máiní nacái nùasu
mamáalàacata. Péemìacué wenàiwicanái iwàwacutácani.
comparación: Aibanái imàníiyéicaté Càicanide iyúwa cayábéeri
íba icapèená, náucacaté íba manuíri, máiníiri
náichawa abéeri íba canácáináté iwàwacutácawa nacái capìi
iwèni naicácani. Càita nacái irípiná, yái íba wenàiwica
abénaméeyéi èeri mìnanái needéerica nadàbacaténá
caná iwèni naicáca Wáiwacali, namànica capìi. Cawinácaalí
quéwa Dios idéca ibàlùadacani yeebáidéeyéipináca itàacái,
iyúwa abéeri cachàiníiri náicha yái nacuèrináca, càmita
canánama. Yái Wáiwacali, achúma nawàwa neebáidáaná
càicanide iyúwa manuíri íba cáuri ìwalíisewa, numànipinácáiná
Wáiwacali yàacáiná wacáuca nalíwa macáita càide iyúwaté
càmíiri imáalàawa. 5 Píacatacué núumáaná nalí”,
càiyéide iyúwa cáuyéi íba, píacué càité íimaca yái Diosca.
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái. 7 Máinícué cawènica pirí yái
Dios idéca ìwacáidacuéca pía íbaca, yái Jesucristoca, píacué

irípináwa. Càicuéca píade iyúwa yeebáidéeyéica itàacái, quéwa
manuíri templo cayábéeri, Dios Dios imànipiná cachàiníiri iyú
imàníirica icapèepináwa, Espíritu áibanái irí càmíiyéica yeebáida
Santo ìyacaténá irìcu. Dios idéca Jesucristo itàacái càide iyúwa yàasu
masacàaca imànicuéca píiwitáise profetanái itànàaná Dios itàacái
píibaidacaténácué abéerita bàaluité. Náimaca:
irípiná càide iyúwa sacerdotenái “Níái imàníiyéicaté íba icapèená,
mabáyawanéeyéi, isutéeyéica náucacaté náichawa abéeri
Dios íicha áibanái irípiná, íba, canácáináté iwèni
pimànicaténácué nalí cayábéeri naicácani. Quéwa siùcade
nacái, pimàacacaténácué nacái máiníiri iwàwacutácawa capìi
píawawa Dios irí, pìacaténácué irípiná yái íba náuquéericaté”,
irí cayábéeri nacái. Yácata íimacaté yái profetaca
sacrificio Dios iwàwéericuéca icàlidacaténáté Jesucristo iináwaná.
pimànica irípiná píiwitáise 8 Càita nacái áiba profeta itànàacaté
cayábéeri yáapichawa. Yá Dios itàacái Jesucristo ìwali.

casíimáipinácué Dios iicáca Iimacaté:
pìasu sacrificio pìyacáinácué “Aibanái càmitapiná neebáida
abédanamata Jesucristo yáapicha, itàacái, calúapiná nacái
yái yéetéericatécué píichawalíná naicácani”,
1 SAN PEDRO 2 618
cài íimaca yái tàacáisica. Siùca píiwitáise imàníiricuéca ùwicái

báawaca naicáca Jesucristo píipunita, ipíchanácué picaláacawa
càmicáiná neebáida Dios itàacái. Yá Dios íicha. 12 Pìyacué machacàníiri
Dios yùuwichàidapiná níawa càide iyú chái èeri irìcu yéewanápiná
iyúwaté íináidáanáwa bàaluité. áibanái càmíiyéica yeebáida
9 Quéwa Dios idéca yeedácuéca Dios naicáca yái cayábéerica
pía yéenibepináwa, íná yéewa pimàníiricuéca. Siùca natàanícué
càicuéca píade iyúwa abéeri pìwali báawéeri iyú càide
wenàiwica yàawiría. Wacuèriná iyúwacué pidéca nacáicaalícué
Dios idéca imàacacué pía pimànica pibáyawanáwatá. Quéwa
sacerdotenáipiná, píibaidacaténácué pimànicaalícué cayábéeri siùcade,
irípiná, pisutácaténá Dios íicha yásí áibaalípiná nàapináca Dios irí
wenàiwicanái irípiná, pìacaténácué cayábéeriwa Dios yéemìacaalípiná
nacái cayábéeri Wacuèriná Dios èeri mìnanái iináwaná ìwali
iríwa. Càicuéca píade iyúwa abéeri càinácaalíté namàníirica,
cáli néeséeyéi mabáyawanéeyéica, càinácaalíté nacái nàyaca.
Dios yeedéeyéica yàasu 13 Pimànicué càide iyúwa
wenàiwicapináwa íibaidéeyéipiná nachùulìanácué pía, macáita

abéerita Dios irípiná. Càita icuèyéicuéca pìasu cáli,
Dios idéca imànicuéca pirí píasáidacaténácué cayábéeri
yéewanápinácué picàlidaca íiwitáise yái Wáiwacalica.
iináwaná ìwali idéca imànica Peebácué itàacái yái náiwacalináca
madécaná cayábéeri ichàini icuèricuéca pìasu cáli. 14 Pimànicué
manuíri iyúwa, yái Dios càide iyúwa nachùulìanácué
imáidéericatécué pía catéeri íicha, pía, níara gobernadornái
yái pibáyawanáca pimàníiricatécué náiwacaliná ibànuèyéicuéca pìatalé
càmicaalíté píalía Dios ìwali. nacapèedáidacaténá báawéeyéi
Dios idéca imáidacuéca pía íiwitáise, namànicaténá nacái
amalácaténácué imànica píiwitáise áibanái irí cáimiétaquéeri iyú,
yéewanápinácué pìyaca Dios cawinácaalí imàníiyéica cayábéeri.
icamalá irìcu, náapicha macáita 15 Dios iwàwacáinácué pimànica
yáaliéyéica Dios ìwali. 10 Bàaluité cayábéeri, yéewanápinácué càmita

pìyacuéca càide iyúwa canéeyéi náalimá nacháawàaca piináwaná
yàawiría, quéwa siùcade Dios ìwali, áibanái máiwitáiséeyéica
icuèyéicuéca pía. Bàaluité càmíiyéica iwàwa yáalíacawa.
càmitacué píalíawa Dios iicáca 16 Báisíta pidènìacué abéerita
pipualé, quéwa siùcáisede Píiwacaliwa chènuníiséerica, yái

píalíacuéwa Dios iicáca pipualé iwasèericatécué pía báawéeri íicha.
manuísíwata. Quéwa càmita Wáiwacali iwasàacué
pía pimànicaténácué pibáyawanáwa
Vivan para servir a Dios meedá. Néese pimànicué abéerita
11 Píacué nuénánái cáininéeyéica càide iyúwa Dios ichùulìaná, yàasu
nuicáca, nusutácué píicha wawàsi wenàiwicacáinácué pía. 17 Piicácué
manuísíwata piicáanápinácué píawa macái wenàiwica cáimiétaquéeri
iyúwa wenàiwica yèepuníiyéicawa iyú. Cáininácué piicáca macái
déeculé yàasu cáli íichawa, yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
idècunitàacá pìyacuéca chái níacáinácué péenánáica nía
èeri irìcu, yácáinácué pìasu cáli Wáiwacali ìwalíisená. Pìacué
ìyaca chènuniré. Picácué pimàni Dios icàaluíniná. Pìacué nacái
báawéeri càide iyúwa píiwitáise íimiétacaná yái wenàiwica
bàaluisàimi iwàwáaná, yái icuèricuéca pìasu cáli.
619 1 SAN PEDRO 2, 3
24 Cristocata yái itéericaté ìwaliwa
El ejemplo del wabáyawaná yùuwichàanápinátéwa
sufrimiento de Cristo wabáyawaná ìwalíise iiná iyúwa
18 Píacué áibanái yàasu cruz ìwali. Yáté Cristo yéetácatéwa
wenàiwicaca, íibaidéeyéica wáichawalíná wabáyawaná
mawèníiri iyú. Peebáidacué ìwalíise, yéewanápiná wamàacaca
píiwacali itàacáiwa cáimiétaquéeri wáichawa yái báawéerica
iyú, càmita abéta níái wamàníirica. Càité Cristo
ichùulièyéicuéca pía éeréeri iyú, yéetácawa yéewanápiná wàyaca
néese nía nacái báawéeyéica machacàníiri iyú Dios iicápiná.
íiwitáise, imàníiyéicuéca pirí Nacapèedáidacaté Cristo cabèesi
báawéeri. 19 Cayábaca Dios iyú báawanama ipíchawáiseté
iwàwa iicáca pìidenìacuéca natàtàacani cruz ìwali. Inácué
yùuwichàacáisi matuíbanáiri Cristo icháuná ìwalíise idéca
iyú mabáyawanácaalícué píiwitáise ichùnìacawa pibáyawaná
pía, piùwichàacaalícuéwa cài íichacuéwa. 25 Quéechatécáwa
pisíimáidacaténá Dios. 20 Quéwa piméeràacatécuéwa méetàuculé
pimànicaalícué pibáyawanáwa, Dios íicha càide iyúwa ovejanái
néese pìidenìacaalícué iméeràacaalíwa canéeyéica icuèriná.
piùwichàanáwa matuíbanáiri Quéwa pidécuéca piwènúadaca
iyú nàuwichàidacaalícué píiwitáisewa Cristo irípiná yái
pía, néese càmitacué cawèni icuèricuéca píiwitáise cáininéeri
Dios iicáca piùwichàanáwa, iyú càide iyúwa pastor icùacaalí
cabáyawanácáinácué pía meedá. yàasu ovejanáiwa.
Quéwa nàuwichàidacaalícué
pía ìwalíise yái cayábéerica Cómo deben vivir los casados
pimàníirica, néese pìidenìacaalícué
3 Càita nacái píacué inanái
1-2
piùwichàanáwa matuíbanáiri canìríiyéica, pimànicué càide

iyú, yásí cawènica Dios iyúwa pinìri iwàwáaná. Yásí níara
iicácué piùwichàanácawa. abénaméeyéi càmíiyéicatàacáwa
21 Yácáiná Dios imáidacatécué yeebáida Jesucristo itàacái
pía pìidenìacaténácué nawènúadapiná irí náiwitáisewa,
piùwichàanáwa matuíbanáiri iyú éwitacué càmicáaníta pìalàa
nàuwichàidacaalícué pía ìwalíise nía báawanama, naicácáiná
yái cayábéerica pimàníirica. pimànicuéca cayábéeri,
Cristo yùuwichàacáinátéwa pìyacaalícué machacàníiri iyú
píichawalínácué yáasáidacaténácué nacái pinìri yáapichawa
pirí iwàwacutácué pimànica pìacaténácué íimiétacaná càide
càide iyúwaté Cristo imàníiná. iyúwa Dios ichùulìanácué pía.
22 Canácatáita Cristo imànité 3 Píacué inanái canìríiyéica, picácué
ibáyawanáwa, canásíwata. máiní píináidáanícawa ìwali

Càmitaté ichìwáida wenàiwica, càinácaalícué iicácanáwa. Picácué
ibatàa abéeripináta. 23 Nacuísacaté máiní pichùnìaca píiwita ibáináwa
náichawani báawéeri iyú, quéwa cawèníiri iyú. Càita nacái picácué
càmitaté itàaní báawéeri iyú máiní picùada pìwaliwa oroíri
nalí. Nàuwichàidacaté Cristo, tùliquìchi cawèníirica. Picácué
quéwa canátaté ibáulianá nía. nacái máiní picutáca pibàlepináwa
Néese imàacacaté yáawawa máiníiri cawènica. 4 Néese
Dios irí mamáalàacata, yái pichùnìacué cayába píiwitáisewa
yùuwichàidéeripináca báawéeyéi piwàwalìcuísewa. Picácué cachàini
wenàiwica machacàníiri iyú. piicáca píawawa áibanái íicha,
1 SAN PEDRO 3 620
néese pimànicué áibanái irí éeréeri báawéeri. Picácué nacái picuísani

iyú. Yásí casíimáicué Dios iicáca éwita icuísacaalícué pía. Néese
píiwitáise càiride iyúwa wawàsi pitàanícué irí cayábéeri iyú,
cayábéeri iicácanáwa, càmíiri pimànicué irí cayábéeri nacái,
imáalàawa. 5 Càité nacái inanái Dioscáiná imáidacatécué pía
namànica bàaluité, Dios yàasu imànicaténácué pirí cayábéeri.
wenàiwicaca. Nachùnìacaté 10 Càité áiba profeta idéca itànàaca
náiwitáisewa cayábéeri iyú Dios itàacái:

nawàwalìcuísewa bàaluité, yáté “Piwàwacaalí pìyaca manùba
cawènica Dios iicáca náiwitáise. èeri casíimáiri iyú, yá
Manuícaté náináidaca nawàwawa iwàwacutá picùaca
Dios ìwali imàníinápináté nalí pinènewa pitàanícáicha
cayábéeri càide iyúwaté íimáaná báawéeri tàacáisi, picùa
nalí. Namànicaté nacái càide iyúwa nacái pinùmawa ipíchaná
nàacawéeri iwàwáaná. 6 Càité picàlidaca pichìwawa.
Sara imànica, úái Abraham íinuca. 11 Piwènúada píiwitáisewa
Umànicaté càide iyúwa Abraham báawéeri íicha, yá pimàni
iwàwáaná. Yáté úumaca ìwali cayábéeri. Píalimáida
“nuíwacali”. Yá càicuéca píade macái pichàini iyúwa
iyúwa Sara íidunái pimànicaalícué pìyacaténá matuíbanáiri
cayábéeri pìacawéeri iríwa, iyú áibanái yáapicha;
càmicaalí nacái cáalu píacué. picácué pipélia nía.
7 Càita nacái píacué asìanái 12 Yácáiná Wacuèriná Dios
cáinuíyéica. Pìyacué píinu icùaca wenàiwica ìyéeyéica
yáapichawa cáalíacáiri iyú. machacàníiri iyú Dios
Peedácué ùasupiná pìacaténácué iicápiná, yeebá nacái
uímiétacaná. Pimànicué cài ulí nasutáaná íicha; quéwa
cayábéeri cáalíacáiri iyú càmicáiná Dios yùuwideca imànica
cachàini úa càide iyúwacué wenàiwica imàníiyéica
cachàiníiná pía. Pìacué uímiétacaná ibáyawanáwa”,
nacái Dioscáiná idéca imànica ulí íimaca yái Dios itàacáica.
cayábéeri mawèníiri iyú yàacaténá 13 Batéwa macái wenàiwica
ucáuca càmíiri imáalàawa càide cayába naicápinácué píawa

iyúwa imàníinácué pirí. Pìacué pimànicaalícué cayábéeri
uímiétacaná yéewanápiná Dios mamáalàacata, yá càmitacué
yeebácuéca pirí pisutáanácué íicha. nàuwichàida píawa. 14 Quéwa éwita
nàuwichàidacaalí píawa ìwalíise
Los que sufren yái cayábéerica pimàníiricuéca,
por hacer el bien càicáaníta Dios imànipinácué
8 Siùcade péemìacué pirí cayábéeri. Picácué cáalu pía
cayába, macáitacué pía. piùwidenái íichawa. Picácué nacái
Abédanamacué pimànica achúma píináidacawa piwàwawa.
píiwitáisewa píapichawáaca, 15 Néese pìacué Píiwacali
piicáyacacaténácuéwa Cristo icàaluínináwa macái

catúulécanéeri iyú, cáininéeri piwàwalìcuísewa. Aibanáicaalícué
iyú nacái, abémisanacáinácué pía isutá yéemìawa pía càinácaalí
Wáiwacali ìwalíisená. Piicácué peebáidéerica, yá picàlidacué
pipualéwáaca. Picácué cáimacái nalí Jesucristo iináwaná, yái
piicáca píawawa áibanái íicha. peebáidéericuéca itàacái.
9 Picácué pimàni irí báawéeri Picàlidacué nalíni cáimiétaquéeri
cawinácaalí imàníiricuéca pirí iyú, éeréeri iyú nacái. 16 Pimànicué
cayábéeri, yéewanápiná áibanái mìnanái canánama. 21 Yái yéesacái

itàanícaalícué pìwali báawéeri iyú íimáanáca càicanide iyúwa
peebáidacáinácué Cristo itàacái, wabautizáanáwa úni yáaculé, wía
yásí báica nía natàacái báawéeri yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
ìwaliwa, pimànicáinácué abéerita Càide iyúwaté arca iwasàanáté
yái cayábéerica. Noénái úni yéesacái íicha, càita
17 Pimànicaalícué pibáyawanáwa, nacái Jesucristo iwasàaca wía
yásí piùwichàapinácuéwa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha
pibáyawaná ichùulìacawa. weebáidacaalí Jesucristo itàacái
Quéwa caná iwèni Dios iicá wabautizácaténáwa úni yáaculé.
yái piùwichàanácuécawa Jesucristo yáalimá iwasàaca wía
cabáyawanácáinácué pía meedá. imichàacáinátéwa yéetácáisi íicha.
Quéwa Dios imàacacaalícué áibanái Yái wabautizáanácawa, càmita
yùuwichàidaca pía ìwalíise yái íimáaná wàapìdacáita wáichawa
cayábéerica pimàníiricuéca, yásí meedá, néese íimáanáca wasutáca
máiní cawènica Dios iicácuéca Dios íicha wawàsi imàacáanápiná
piùwichàanáwa, càmicáinácué iwàwawa wabáyawaná íicha,
cabáyawaná pía. 18 Yácáiná ichàiniadacaténá wía nacái
Cristo nacái yùuwichàacatéwa yéewanápiná wàyaca machacàníiri
mabáyawanéeri iyú. Cristo iyú Dios iicápiná. 22 Jesucristo
yéetácatéwa wáichawalíná imichàacatéwa chènuniré, yá ìyaca
wabáyawaná ìwalíise, abé siùcáisede Dios yéewápuwáise
yàawiríata, néese càmita quirínama icùacaténá macáita Dios yáapicha,
yéetácawa. Cayábéericaté íiwitáise macáita ángelnái, macáita demonio
yái Cristoca, quéwa càicáaníta íiwacanánái nacái icuèyéica yàasu
yùuwichàacatéwa wáichawalíná, cáliwa chènuníiséeyéi, chái èeri
wía báawanaméeyéica itécaténá irìcu nacái.
wía Dios yàatalé, yéewanápiná
nacái cayábaca wáapicha Servir según los dones
Dios. Yéetácatéwa càide iyúwa recibidos de Dios
wenàiwica, quéwa cáucaté iwàwa
cáuri mamáalàacata. 19 Néese
idécanáamité Cristo yéetácawa,
4 Cristo yùuwichàacatéwa
iiná iyúwa, íná càita
nacái iwàwacutácué pichùnìaca
yáté yàacawa iwàwa cáuri iyú píiwitáisewa yéewanápinácué
yàacaténáté iicáca infierno irìculé màulenáca pía piùwichàacaténáwa
icàlidacaténáté nalí tàacáisi, níara Cristo irípiná matuíbanáiri iyú.
yéetéeyéimicawa báawéeyéica Wàuwichàacaalíwa wainá iyúwa
íiwitáise nadacuèyéica presoíri Cristo irípiná weebáidacáiná
iyú. 20 Níacata càmíiyéicaté itàacái, yásí chuìca wáicha
yeebáida Dios itàacái bàaluité Noé wabáyawaná, yái wáiwitáise
yàasu èerimité. Idècunitàacá Noé bàaluisàimi cabáyawanéerica.
imànicaté arca, yái manuíri lancha 2 Néese idècunitàacá pìyacuéca chái
nacáirica, yáté Dios idècunìacawa èeri irìcu, yá pimànipinácué càide

quiríta nawènúadacaténáté iyúwa Dios iwàwáaná, càmíiritacué
náiwitáisewa báawéeri íicha, càide iyúwa píiwitáise bàaluisàimi
níara èeri mìnanáica. Ochocaté iwàwáaná. 3 Bàaluité piúcacatécué
namanùbaca níái Noénáica madécaná èeri pimànicaténácué
yeebáidéeyéicaté Dios itàacái càide iyúwa èeri mìnanái
nawàlùacaténátéwa arca irìculé, imàníiná càmíiyéica yeebáida
yá cáucaté nía manuíri yéesacái Dios itàacái. Pimànicatécué
íicha, inuéricaté áibanái èeri báawéeri macái íiwitáaná
1 SAN PEDRO 4 622
mamáalàacata mabáiníiri iyú néese piyúudàacué wenàiwica

áibanái yàacuésemi. Pimànicatécué yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái
nacái piiná iyúwa yái càmíirica nèepunícaalíwa déeculé nacapèe
Dios ibatàa wenàiwica imànica. íichawa. 10 Dios idéca imàacacué
Picàmacatécué nacái manuíri fiesta pirí chàinisi abéechúanaméeri iyú
irìcu, piyáacaalítécué piyáacaléwa pimànicaténácué píibaidacaléwa
manuí máiwitáiséeri iyú áibanái Dios irípiná. Dios imàacacué pirí
yáapicha icàméeyéicué píapicha pìasu cawèníiri nacái, càide iyúwa
báawanama, imàníiyéicatécué iwàwáanácué imàacaca piríni,
píapicha nacái máiní báawéeri yéewanápinácué piyúudàayacacawa.
wawàsi nainá iyúwa pìacaténácué Iná pimànicué cayábéeri piríwáaca
ídolo icàaluíniná, níái cuwáinái càide iyúwa Dios ichàiniadáanácué
yéenáiwanáca. 4 Siùcacué pía. 11 Picàlidacaalícué Dios itàacái,
pìacawéeyéiná bàaluisàna picàlidacué nalíni càide iyúwa Dios
náináidacawa naicáidacuéca itàacái íimáaná. Piyúudàacaalícué
pirí, natàanícué nacái pìwali áibanái, piyúudàacué nía càide
báawéeri iyú càmicáinácué iyúwa Dios imàacáanácué pirí
quirínama pìacawéeridaca nía chàinisi. Càinácaalícué pimàni,
namànicaalí nabáyawanáwa pimànicué macáita machacàníiri
manuísíwata máaléquéeri iyú, mabáyawanéeri iyú nacái
iyú. 5 Quéwa áiba èeriwa yéewanápiná áibanái wenàiwica
iwàwacutápiná nabàlùacawa Dios neebáidaca Jesucristo itàacái
íipunita, yái Dios icàlidéeripináca nàacaténá Dios irí cayábéeri.
iwàwacutáaná nàuwichàacawa Jesucristo icùapiná macáita
nabáyawaná ichùulìacawa, macáita càiripináta íiwitáise cachàiníiri
báawéeyéi, níái cáuyéicáwaca, iyúwa, icànéerica mèlumèluíri iyú
nía nacái yéetéeyéimicawa. 6 Níái chènuniré. Báisíta, amén.
yéetéeyéimicawa yeebáidéeyéicaté
Jesucristo itàacái chái èeri Sufrir como cristianos
irìcu néemìacaté yái cayábéeri 12 Píacuénuénánái cáininéeyéica
tàacáisica yéewanápináté nadènìaca nuicáca. Manuíri yùuwichàacáisi
nacáucawa càmíiri imáalàawa Dios idéca yàanàaca pìwalicué. Picácué
yáapicha, éwitaté iwàwacutácáaníta píináidawa manuísíwata piicáca
néetácawa càide iyúwa macái èeri yái manuíri yùuwichàacáisica
mìnanái. yáalimáidéericuéca iicáwa pía
7 Siùca mawiénicani yái èeri càide iyúwa quichái masacàacaalí
imáalàanápinácawa. Iná picùacué imànica oro, yáasáidacaténá asáisí
píawawa cayába pisutácaténácué báisícaalícué peebáida Cristo.
píawawa Dios íicha cáimiétaquéeri Picácué píináidawa càmíinápinácué
iyú iyúwa cáalíacáiyéi. iwàwacutá piùwichàacawa. 13 Néese
8 Máiní iwàwacutácué cáinináca casíimáicué piwàwa manuísíwata
piicáyacacawa. Cáininácaalí píalimácáinácué pìidenìaca
waicáca áibanái, yásí wamàacaca piùwichàanáwa Cristo irípiná
wawàwawa nabáyawaná íicha, càide iyúwa Cristo ìidenìanáté
càinácaalí báawéerica namàníirica yùuwichàanáwa, yéewanápinácué
walí, yéewanápiná nacái Dios piyanídacawa cachàiníwanái
imàacaca iwàwawa wabáyawaná Cristo yàanàacaalípiná cachàiníiri
íicha. 9 Peedácué pìataléwa iyú, icamaláná mèlumèluíri
áibanái wenàiwica casíimáiri irìcuwa, icùacaténá macáita
iyú, yeebáidéeyéica Jesucristo íiwitáise cachàiníiri iyúwa.
itàacái. Picácué calúa pía ìwalíise, 14 Casíimáipinácué piwàwa áibanái
itàanícaalícué pìwali báawéeri imàníiripináca nacái walí càide

iyú ìwalíise yái peebáidáanácuéca iyúwaté íimáaná.
Cristo itàacái. Yá casíimáipinácué
piwàwa yácáiná Espíritu Consejos para los creyentes
Santo yàacawéeridacuéca pía
mamáalàacata icùacaténácué
píiwitáise Dios ichàini manuíri iyú.
5 Siùcade nuwàwaca
nùalàacuéca pía píacué
ancianoca icuèyéica wenàiwica
15 Càmita nutàaní yùuwichàacáisi yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
ìwali yàanèerica èeri mìnanái ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé
ìwali inuéyéica wenàiwica, nía imanùbaca. Ancianoca núa nacái
nacái cayéedéeyéica, nía nacái càide iyúwacué pía. Nuicácaté
imàníiyéica báawéeri áibanái irí; Cristo yùuwichàacawa cruz ìwali,
nía nacái máiníiyéica iwàwaca yá nucàlidaca iináwaná ìwali.
isutáca yéemìawa áibanái Néese Cristo yàanàapinácaalí
yàasu tàacáisi ìwali. 16 Quéwa àniwa icamaláná mèlumèluíri
piùwichàacaalícuéwa ìwalíise yái irìcuwa, yásí wàyapiná Cristo
peebáidáanácuéca Cristo itàacái, yáapicha cáimiétacanéeri iyú,
picácué bái pía ìwalíise, néese pìa wacùacaténá yáapicha macáita.
Dios irí cayábéeri náalíacáinácué 2 Píacué ancianoca, picùacué Dios
pìwali Cristo yàasu wenàiwicaca pía. yàasu wenàiwica yeebáidéeyéica

17 Idéca yàanàaca nàasu èeri Dios Jesucristo itàacái, níara wenàiwica
idàbacatáipináta yùuwichàidaca Dios imàaquéeyéicuéca picùaca.
èeri mìnanái nabáyawaná Péewáidacué nía, picùacué nía
ìwalíise. Quéechacáwa Dios cáininéeri iyú càide iyúwa pastor
yùuwichàida wía siùca, wía Dios icùacaalí yàasu ovejanáiwa.
yéenibeca. Dios idéca idàbaca Picùacué nía casíimáiri iyú càide
imàacaca wàuwichàacawa iyúwa Dios iwàwáaná. Píacué
càide iyúwa wenàiwica ancianoca, picácué picutá
icapèedáidacaalí yéenibewa, íná madécaná plata. Néese píibaidacué
yéewa wáalíacawa máinípiná Dios irípiná picùacaténácué
cachàiníwanái Dios yùuwichàidaca yéenibe cayába macái pichàini
èeri mìnanái manuísíwata, iyúwa piwàwalìcuísewa. 3 Picácué
cawinácaalí càmíiyéica yeebáida pichùulìa nía cachàiníiri iyú;
Dios itàacái. 18 Iwàwacutá picácué piwàwa náiwacalicuéca pía,
wàuwichàacawa manuísíwata níái Dios imàaquéeyéicuéca picùaca.
chái èeri irìcu, éwita Dios yàasu Néese picùacué nía cayábéeri iyú,
wenàiwicacáaníta wía, Dios pìyacué nacái machacàníiri iyú
yéewáidacáiná wía yùuwichàacáisi Dios iicápiná, píasáidacaténácué
iyú àta wàacatalétawa nalí càinácaalí Dios iwàwáaná
èeri íicha. Iná wáalíacawa nàyaca. 4 Yá áibaalípiná Wáiwacali
Dios yùuwichàidáanápiná yàanàapiná, yái Wáiwacalisíwaca,
cabáyawanéeyéi wenàiwica wía ancianoca icuèyéica wenàiwica
càiripináta, cawinácaalí nacái yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái,
báawéeyéica iicá Dios. 19 Iná wía càide iyúwa pastor icùacaalí
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, yàasu ovejanáiwa cáininéeri iyú.
Dios iwàwacaalí wàuwichàacawa Wacùacaalí nía cayábéeri iyú, yásí
Cristo irípiná, yá iwàwacutá Wáiwacali yàapiná walí wàasu
wamànica cayábéeri mamáalàacata, coronawa càmíiri imáalàawa,
wamàacacué nacái wíawawa wáiwita ìwalíiripiná, yá wàyapiná
Dios icáapi irìculé icùacaténá Wáiwacali yáapichawa icamaláná
wía, yái Dios idàbéericaté wía, mèlumèluíri irìcu càiripináta,
1 SAN PEDRO 5 624
cáimiétacanéeri iyú, wacùacaténá nacaláacawa Dios íicha càide

macáita yáapicha. iyúwa león cháwi nacáiri
5 Càita nacái píacué càmíiyéica caluérica yèepunícaalíwa,
máiní béeyéi, pìacué ancianonái íicháaníca, canàicáináni,
íimiétacaná, níái icuèyéica icutáca iyáapináwa wenàiwica.
wenàiwica yeebáidéeyéica 9 Peebáidacué Jesucristo itàacái
Jesucristo itàacái. Pimànicué cachàiníiri iyú, yéewacaténácué

nacái càide iyúwa nàalàanácué pibàlùacawa tài íiméeri iyú
pía. Pìacué píimiétacanáwáaca Satanás íipunita, ipíchanácué
piyúudàayacacuéwa, picácué piwènúada píiwitáisewa Dios
cáimacái piicáca píawawa, càide íicha. Càmitacué pía abéta
iyúwa Dios itàacái íimáaná, abéeri yùuwichàawa Cristo irípiná. Néese
Dios yàasu wenàiwica itànèericaté: péenánáicué ìyéeyéica macái cáli
“Dios yùuwideca imànica íinata imanùbaca, nàuwichàaca
wenàiwica icàlidéeyéica nacáiwa siùcata Cristo irípiná
iináwanáwa càmitasa càide iyúwacué piùwichàanáwa,
nawàwacutá Dios, quéwa neebáidacáiná itàacái. 10 Quéwa
Dios imànica cayábéeri idécanáamicué piùwichàacawa
mawèníiri iyú nalí Cristo irípiná achúma èerita, yásí
cawinácaalí yáaliéyéicawa Dios ichàiniadacué píiwitáisewa
nawàwacutáca Dios cayábéeri iyú peebáidacaténácué
iyúudàaca nía”, Jesucristo itàacái macàaluínináta
íimaca yái Dios itàacáica. tài íiméeri iyú cachàiníwanái
6 Iná pìacué Dios icàaluíniná, yái mamáalàacata. Yái Diosca,
cachàiníirica náicha canánama; yácata yái cáininéerica iicáca
pimànicué nacái càide iyúwa wía manuísíwata, imáidacaté
ichùulìanácué pía. Picácué máiní wía wàyáanápiná abédanamata
cachàini piicáca píawawa Dios Jesucristo yáapicha, wacànacaténá
iicápiná, picácué máiní cáimacái mèlumèluíri iyú yáapicha
piicáca píawawa. Néese áibaalípiná càiripináta Dios icamaláná irìcu
yàanàacatáipinátacué péenáiwaná, chènuniré. 11 Wàacué Dios irí
èeri imáalàapinácaalíwa, yásí cayábéeri icùapinácáiná macáita
Dios imànicué pirí cayábéeriwa càiripináta ichàini manuíri iyúwa.
wenàiwicanái iicápiná. 7 Picàlidacué Báisíta, amén.
Dios irí yái cáalúunácuéca
píináidacawa, néese manuícué Saludos finales
píináidaca Dios ìwali, píibàacué 12 Nubànùacué pirí yái achúméeríina
piwàwawa iwéré, Dioscáiná cuyàlutaca Silvano yáapicha, áibaalí
iwàwalicuéca pía mamáalàacata, íipidenéerica Silas, yái wéenásàirica
icùacuéca nacái pía. yeebáidéerica Jesucristo itàacái.
8 Picùacué cayába píawawa Manuíca nuínáidaca nuwàwawa
cáalíacáiri iyú ipíchanácué Silvano ìwali imàníinápiná cayábéeri
pimànica pibáyawanáwa. Piicácué càide iyúwa nusutáaná íicha. Nudéca
píichawa cayába ipíchanácué nutànàacuéca pirí yái cuyàlutaca
piùwide Satanás yáalimáidaca nùalàacaténácué pía éeréeri iyú,
pía, piwènúadacáichacué nucàlidacaténácué pirí nacái Dios
píiwitáisewa Dios íicha. Satanás, idéca imànicuéca pirí cayábéeri
yái icháawàidéerica waináwaná mawèníiri iyú yáasáidacaténá
ìwali, yèepunícawa yáalimáidaca cáininácuéca iicáca pía báisíiri iyú.
wenàiwica yeebáidéeyéica ¡Peebáidacué itàacái mamáalàacata
Jesucristo itàacái, imàacacaténá cachàiníiri iyú!
625 1 SAN PEDRO 5
13 Níái ìyéeyéica chái Babilonia iyúwa nuìriwa iwàwalicué nacái
ìyacàlená irìcu yeebáidéeyéica pía. 14 Pitàidáyacacuéwa cayábéeri
Jesucristo itàacái, Dios iyú càide iyúwa abémisana.
yeedéeyéica yàasunáipináwa Nusutácué Dios íicha pirípinácué
càide iyúwa yeedáanácué pía, imàacáanápinácué pìyaca
nawàwalicué pía. Càita nacái matuíbanáiri iyú, píacué Cristo
Marcos yái nuiquéerica càiride yàasu wenàiwicaca.
2 SAN PEDRO
wàyacaténá yáapicha icamaláná
Saludo mèlumèluíri irìcu, cáimiétacanéeri
1 Núa Simón Pedro nubànùacué

pirí cuyàluta. Núacata abéeri
Jesucristo yàasu wenàiwica,
iyú nacái, yái Jesucristo
cayábéerica náicha canánama.
4 Càita Dios idéca imànica walí
yàasu apóstol nacái Jesucristo cayábéeri ichàini manuíri iyúwa

ibànuèrica nucàlidacaténá càide iyúwa íimáanáté, yái
itàacái. Nubànùacué pirí yái cayábéerica manuísíwéeri cawèníiri
cuyàlutaca, píacué yeebáidéeyéica nacái, yéewanápinácué pidènìaca
Jesucristo itàacái cáimiétaquéeri Dios íiwitáise mabáyawanéeri,
iyú abédanama càide iyúwa yéewanápinácué nacái iwasàaca
weebáidáaná. Càita Wacuèriná pía èeri mìnanái íiwitáise íicha
Dios yái Jesucristoca, idéca imáalèeripinácawa yáaséeri
imànica walí macáita abédanamata, iyú nabáyawaná ìwalíisewa,
icùacáiná wenàiwica machacàníiri máinícáiná nawàwaca namànica
iyú, yái Jesucristo iwasèerica wía nabáyawanáwa, níái èeri mìnanáica
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. càmíiyéica yeebáida Jesucristo
2 Nusutácué Dios íicha pirípinácué itàacái. 5 Dios idéca imànicuéca
imàacáanápinácué píalíacawa Dios pirí yái cayábéerica, íná píacué
ìwali manuísíwata cachàiníwanái yeebáidéeyéica Jesucristo,
mamáalàacata, Wáiwacali píalimáidacué macái pichàini
Jesús ìwali nacái, yéewanápiná iyúwa pìyáanápiná mabáyawanéeri
namànicuéca pirí cayábéeri iyú. Néese, píalimáidacué
mawèníiri iyú manuísíwata, píalíanápináwa Dios ìwali
namàacacaténácué nacái pìyaca cachàiníwanái mamáalàacata,
matuíbanáiri iyú. píalíacaténácué cayábéeri ìwali
báawéeri íichaná cáalíacáiri
Cualidades del cristiano iyú. 6 Néese píalimáidacué
3 Diosidéca imànica walí picùanápiná píawawa báawéeri
cayábéeri ichàini iyúwa, wía íicha ipíchanácué pimànica
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, pibáyawanáwa. Néese
íná wadènìaca macáita yái chàinisi píalimáidacué pìidenìanápiná
wamáapuèrica wàyacaténá siùcade piùwichàanáwa mamáalàacata
càide iyúwa Dios iwàwáaná matuíbanáiri iyúta. Néese
wacáuca càmíiri imáalàawa píalimáidacué pìanápiná Dios
yáapichawa, wàacaténá nacái Dios iyéininá machacàníiri iyú,
iyéininá machacàníiri iyú. Càité pimànicaténácué cayábéeri
Dios imànica walí imàacacaalíté áibanái irí. 7 Néese píalimáidacué
wáalíacawa Jesucristo ìwali, yái cayábáanápiná piicáca áibanái
imáidéericaté wía irípináwa, yeebáidéeyéi Jesucristo itàacái,
626
627 2 SAN PEDRO 1
càide iyúwa yéenáyaquéeyéiwa. núalimáanáta nucàlidacaténácué

Néese píalimáidacué pirí yái tàacáisi báisíirica,
cáinináanápiná piicáca nacái yéewanápiná nuétácadénáamiwa,
macáita èeri mìnanái. yá píalimápinácué piwàwalica yái
8 Pimànicaalícué manuísíwata tàacáisica nuéwáidéericuéca iyú pía.
macáita yái nucàlidéericuéca pirí,
yásí máiní cawènica Dios iicáca Los que vieron la
yái pimàníiricuéca. Cawèníirica grandeza de Cristo
yái píalíanácuécawa Wáiwacali 16 Bàaluité wéewáidacué pía
Jesucristo ìwali. 9 Quéwa Wáiwacali Jesucristo íiwitáise

cawinácaalí càmita imàni càide cachàiníiri ìwali. Càita nacái
iyúwa nucàlidáanácué pirí, yá wacàlidacatécué pirí Wáiwacali
catáca íiwitáise càide iyúwa yàanàanápiná aléi èeri irìculé
matuíri, cài nacáide iyúwa àniwa. Càmitaté wéewáidacué
wenàiwica càmíiri yáalimá pía iyú yái pìawirináimi íiwitáise
iicáca déeculé, iimáichacáiná cachìwéerica, yái wawàsi
Dios imàacacaté iwàwawa íicha namàníirica náalíacái iyúwa
yái báawéerica imàníiricaté nachìwáidacaténá áibanái. Néeseté
quéechacáwa. 10 Iná nuénánái, Dios wéewáidacuéca pía báisíiri tàacáisi
idéca imáidacuéca pía, idéca nacái iyú waicácáináté Wáiwacali watuí
yeedácuéca pía yàasunáipináwa, iyúwa, yái Wáiwacali cachàiníiri
íná iwàwacutácué píalimáidaca íiwitáise icànéerica mèlumèluíri
pimàníinápiná cayábéeri macái iyú, yái icamaláná chènuníiséerica,
pichàini iyúwa cawènicaténácué wàyacaalíté yáapicha manuíri
pimànica yái imáidáanácuéca pía. dúli íinata. 17 Waicácaté
Pimànicaalícué cài, yá canácatáita Wáiwacali néenialíté Wáaniri
picaláacuéwa Dios íicha. 11 Càita Dios imàacacaalíté Wáiwacali
Dios itàidapinácué píawa máiní imàacaca yáawawa waicácani
cayábéeri iyú imàacáanápinácué cáimiétacanéeri, mèlumèluíri
pirí pìasu cawèníiripiná manuíri nacái icamaláná chènuníiséeri
piwàlùacaténácuéwa yàcalé yáapichawa. Yáté Dios itàaníca
chènuníiséeri irìculé Wáiwacali chènuníise, yá icàlidaca tàacáisi
Jesucristo icùacataléca macáita Wáiwacali ìwali íiméerica: “Yácata
càiripináta, yái Wáiwacali Nuìri nuwàwéeri cáininéeri nuicáca.
iwasèerica wía Dios yàasu Cayábaca nuwàwa nuicácani”,
yùuwichàacáisi íicha. íimaca yái Diosca. 18 Wéemìacaté
12 Iná nucàlidapinácué piríwani yái tàacáisi chènuníiséerica,
cài mamáalàacata éwitacué wàyacáináté Wáiwacali
péemìacáanítani bàaluité, píalíacué yáapichawa manuíri dúli íinatalé,
nacái ìwali cayába, éwitacué nacái chènuníiséeyéi imàacacaalíté
peebáidacáaníta tài íiméeri iyú yái yáawawa waicáca nía.
báisíiri tàacáisi néewáidéericatécué 19 Iná macáita idéca ichàbacawa
iyú pía. 13 Idècunitàacá nùyaca càide iyúwaté profetanái

chái èeri irìcu, iwàwacutácué itànàanáté Dios itàacái Cristo
nùalàaca pía numichàidacaténácué iináwaná ìwali. Càita wáalíacawa
píiwitáise ipíchanácué piimáichaca cachàiníwanái báisíiri iyúcani
yái tàacáisica píaliéricuécawa Cristo yàanàanápiná àniwa.
ìwali. 14 Wáiwacali Jesucristo Iwàwacutácué péewáidacawa ìwali
idéca imàacaca núalíacawa yái tàacáisi Dios íiméericaté Cristo
nuétáanápináwa mesúnamáita. ìwali, peebáidacué nacái, yácáiná
15 Quéwa numànipiná macáita yái tàacáisi imàacaca wáalíacawa
2 SAN PEDRO 1, 2 628
càinácaalí Dios iwàwa wàyaca. icàlidéeyéica iináwanáwa

Yái Dios itàacái càicanide iyúwa neebáidáanása Jesucristo itàacái
lámpara icànacaalí catácatalé àta neebáidapiná cachìwéeyéi yàasu
Jesucristo yèepùacataléta yàanàaca tàacáisi, yá namànipiná macái
àniwa aléi èeri irìculé. 20 Quéwa báawéeri íiwitáaná mabáiníiri
iwàwacutácué piwàwalica abéeri iyú nainá iyúwa wenàiwicanái
wawàsi càiripináta: Càmita yéewa yàacuésemi. Iná nàwalíise áibanái
wáalíacawa wéemìacani wachàini natàanípiná báawéeri iyú báisíiri
iyúwa meedá càinácaalí íimáaná tàacáisi ìwali, wàwali nacái, wía
yái tàacáisi Dios yàasu profetanái yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái.
itànèericaté inùmalìcuíse. Néese 3 Níara cachìwéeyéica máiní
iwàwacutá Espíritu Santo iyúudàaca nawàwa needáca nalíwa manùba

wía wáalíacaténá wéemìacani, cawèníiri, íná nachìwáidapinácué
càinácaalí íimáaná. 21 Níacáiná píawa cachìwéeri tàacáisi iyú
Dios yàasu profetanái càmitaté néewáidacáinácué pía pìacaténácué
nacàlida tàacáisi náiwitáise iyúwa nalí plata. Bàaluité quéwa Dios
càide iyúwaté nawàwáaná meedá; íináidacawa yùuwichàidáanápiná
néese Dios yàasu wenàiwicaca cawinácaalí imàníiyéica cài,
nía icàlidéeyéicaté tàacáisi Dios idéca nacái ichùnìaca nalípiná
inùmalìcuíse, càide iyúwaté nàuwichàanápinácawa càmíiri
Espíritu Santo imàacáanáté imáalàawa, yá canácata
nacàlidacani. iwasèeripiná níawa nàuwichàacái
íichawa.
Los que enseñan mentiras 4 Wáalíacawa Dios
2 Bàaluité nacái israelitanái

yèewi nàyacaté abénaméeyéi
cachìwéeyéi iwicùlidéeyéica.
yùuwichàidáanápiná nía,
càmicáináté Dios imàaca
iwàwawa nabáyawaná íicha
Nacàlidacaté nachìwawa, níara báawéeyéica ángel
náimacaté Dios yàasu iwènúadéeyéicaté íiwitáisewa Dios
profetanáicasa nía, icàlidéeyéicasa íicha. Néese yúucacaté nía infierno
tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Càita irìculé; yáté idacùaca nía cadena
nacái abénaméeyéi cachìwéeyéi iyú icùacaténá nía iyúwa presoíyéi
yéewáidéeyéica wenàiwica catéeri irìcu mamáalàacata àta
nàanàapinácué pèewiré. Yá áibaalípiná Dios icàlidacataléta
néewáidapiná wenàiwica nabáyawaná iináwaná ìwali,
cachìwéeri tàacáisi iyú, quéwa yùuwichàidáanápiná nía càiripináta.
namànipiná cài ibàacanéeri iyú 5 Càité nacái càmita Dios imàaca
yéewanápiná áibanái iyúunáidaca iwàwawa nabáyawaná íicha níara

cachìwéeyéi néewáidaca wenàiwica bàaluisàna èeri mìnanáica. Néese
báisíiri tàacáisi iyú. Nàasu tàacáisi ibànùacaté manuíri yéesacái
cachìwéeri itépiná wenàiwica imáalàidacaténáté macáita
Dios yàasu yùuwichàacáisi báawéeyéi wenàiwica. Dios icùacaté
irìculé. Nacàlidapiná nachìwawa ocho namanùbaca wenàiwica
Wáiwacali ìwali, náimapiná yéesacái íicha, yái Noé, yàalèericaté
càmitasa Wacuèrináni, yái wenàiwica nawènúadáanápiná
Jesucristoca yéetéericatéwa náiwitáisewa báawéeri íicha, yá
wáichawalíná iwasàacaténá wía nacái siete namanùbaca wenàiwica
Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. Noé yáapichéeyéica. 6 Càité
Quéwa néetápinácaalíwa, yáta nacái Dios ibànùaca manuíri
Dios idàbapiná yùuwichàidaca yùuwichàacáisi imáalàidacaténáté
níawa manuísíwata. 2 Madécaná pucháiba yàcalémi Sodoma,
629 2 SAN PEDRO 2
Gomorra. Dios yeemácaté nía yàasu cáliwa chènuníiséeyéi cáuli

àta imenínáamicataléta irìcuíyéi. 11 Néese Dios yàasu
imàacacawa. Càité Dios ángelnái cachàinica nía náicha
imáalàidaca níái wenàiwicaca macái demonio íiwacanánái, quéwa
yáasáidacaténá áibanái báawéeyéi éwita cachàinicáaníta ángelnái
irí, ìyéeyéipinácaté náamiwáise, demonionái íicha, càicáaníta càmita
yùuwichàidáanápiná nía ángelnái icuísa íichawa demonionái
nacái cawinácaalí imàníiyéica Wáiwacali yàacuésemi. Iná picácué
ibáyawanáwa. 7 Quéwa Dios wacuísa wáichawa demonionái.
iwasàacaté Lot Sodoma ìyacàlená 12 Quéwa níái cachìwéeyéica,
íicha. Yái cayábéeri íiwitáiseca yéewáidéeyéica wenàiwica chìwái

Lot máiníté achúmaca iwàwa iyú, càica níade iyúwa cuwèesinái
iicáca namànica nabáyawanáwa máiwitáiséeyéi. Càmita náináidawa
mabáinináwacata nainá iyúwa, cáalíacáiri iyú, néese namànicáita
níái Sodoma ìyacàlená mìnanáica meedá macáita càinácaalí
bàaluité. nawàwéeri namànica càide iyúwa
8 Yái asìali cayábéerica íiwitáise cuwèesinái imàníiná. Càide iyúwa
íipidenéericaté Lot, ìyacaté wenàiwica náibàacaalí cuwèesi
báawéeyéi wenàiwica yèewi. nanúacaténáni, càita nacái Dios
Yáté máiní achúmaca iwàwa idéca íináidacawa íibàanápiná níái
manuísíwata ìwalíise macáita cachìwéeyéica yùuwichàidacaténá
yái báawéerica iiquéericaté nía càiripináta. Nacuísa náichawa
namànica, natàaníca nacái macái demonionái máiní báawéeri iyú,
èeri imanùbaca. 9 Wáiwacalicata éwita càmicáaníta náalía cayába
yái yáaliméerica iwasàaca wía demonionái iináwaná ìwali;
íicha yái wawàsi yáalimáidéerica quéwa Dios yùuwichàidapiná
wía ipíchaná wamànica cachìwéeyéi càiripináta càide
wabáyawanáwa, wía Dios yàasu iyúwa yùuwichàidáanápiná
wenàiwica yeebáidéeyéica itàacái. nacái demonionái. 13 Níái
Siùcata Dios yùuwichàida ìyaca cachìwéeyéica nàuwichàapinácawa
níái báawéeyéimica presoíri iyú càide iyúwa nàuwichàidáanáté
àta néenáiwaná yàanàacataléta áibanái wenàiwica. Casíimáica
Dios icàlidacatáipináta nàyaca càasuíri iyú, nayáaca
nabáyawaná iináwaná nacái nayáacaléwa, cawèníiri
ìwali, yùuwichàidáanápiná yàacàsica, náináidacáináwa
nía càiripináta. 10 Máiní abéerita ìwali yái siùquéeri
cachàiníwanái mamáalàacata wawàsica. ¡Càica níade iyúwa
Dios yùuwichàidapiná wenàiwica casaquèeri wawàsi, namànicáiná
imàníiyéica yàacawa ibáyawanáwa nabáyawanáwa mabáiníiri iyú
iiná iyúwa, yái casaquèeri pèewibàa pìwacáidáyacacaalícuéwa
wawàsi càmíirica Dios ibatàa piyáacaténá piyáacaléwa! Camùnica
wenàiwica imànica. Càita nacái nía, casíimáiri iyúta nayáaca
Dios yùuwichàidapiná cawinácaalí manuí nayáacaléwa cawèníiri
càmíiyéica iwàwa Jesucristo yàacàsi, nàiraca nacái. Náimaca
Náiwacalipináwa icùacaténá neebáidáanása báisíiri tàacáisi,
nía. Macáita níái yéewáidéeyéica quéwa nachìwa meedá.
wenàiwica chìwái iyú, càmita nàa 14 Naicácanacáita inanái,
áibanái íimiétacaná. Càmita cáalu yá nawàwaca naimáca úapicha.

natàaní báawéeri iyú báawéeyéi Canácatáita chamàle namànica
ángel ìwali, níái cachàiníiyéi nabáyawanáwa. Náalimáida
demonio íiwacanánáica icuèyéica nawènúadáanápiná inanái íiwitáise,
2 SAN PEDRO 2 630
asìanái nacái namàníinápiná nía namàníinápiná macái báawéeri

nabáyawanáwa náapichawáaca, íiwitáaná mabáinináwacata
níái wenàiwicaca càmíiyéica nainá iyúwa áibanái wenàiwica
yeebáida Jesucristo itàacái tài yàacuésemi. 19 Níái cachìwéeyéica
íiméeri iyú. Nadéca néewáidaca nacàlidaca wenàiwicanái irí
níawawa nawàwacaténá cayábacasa wàyaca iyúwa canéeyéi
nàasupináwa áibanái yàasu íiwacali wamànicaténá càide iyúwa
cawèníiri. Níata wenàiwicaca Dios wawàwáaná meedá, náimacáiná
yùuwichàidéeyéipiná càiripináta. càmitasa iwàwacutá weebáidaca
15 Nadéca naméeràacawa Dios iyúwa Dios ichùulìaná. Quéwa
íicha namàacacáiná níawawa níái cachìwéeyéica càmita nàya
namànicaténá nabáyawanáwa. iyúwa canéeyéi íiwacali, néese
Namàni càide iyúwaté Beor càica níade iyúwa presoíyéi,
ìirimica Balaam imàníináté. nabáyawanácáiná idacùaca nía
Bàaluité Balaam iwàwacaté cachàiníiri iyú namànicaténá
icháawàaca israelitanái íipidená meedá nabáyawanáwa itéeripináca
ìwali imapùacaténáté nía chàwicùli nía yéetácáisi irìculé déeculé
iyú, yéewanápináté báawéeri Dios íicha càiripináta. Yácáiná
yúuwàacawa nàwali níái Dios cawinácaalí wawàsi idacuèrica
yàasu wenàiwicaca. Càité Balaam wenàiwica íiwitáise, yácata
iwàwacaté imànica yeedácaténá yái wenàiwica íiwacalica.
iríwa cawèníiri wawàsi israelitanái 20 Cawinácaalí wenàiwicanái
yùuwidenái íicha. 16 Néeseté Dios yáaliéyéicawa Wáiwacali Jesucristo

yàalàaca Balaam cachàiníiri iyú ìwali, yái iwasèerica wía Dios yàasu
ipíchanáté icháawàaca israelitanái yùuwichàacáisi íicha, yá Wáiwacali
íipidená ìwali chàwicùli iyú. Dios iwasàaca nía èeri mìnanái íiwitáise
imàacaca Balaam ipìra burro íicha, macái casaquèeri wawàsi
utàaníca wenàiwica isàna iyú èeri mìnanái imàníirica. Néese,
Balaam irí. Càité burro umáisanìaca níái yáaliéyéicawa Wáiwacali ìwali,
Balaam imànica ibáyawanáwa, íná nawènúadacaalí náiwitáisewa
càmitaté yáalimá Balaam ibànùaca cayábéeri íicha àniwa, yá
chàwicùli Dios yàasu wenàiwica namàacacaalí nabáyawanáwa
ìwali, Dios icùacáináté nía. idacùaca nía àta yái báawéerica
17 Cawinácaalí yéewáidéeyéica icàbadàacataléta nía, yá máiní
wenàiwica siùcade cachìwéeri cachàiníwanái cabáyawanáca
tàacáisi iyú, canéeyéica iwèni nía nía íicha yái quéechéericatécáwa.
càide iyúwa dápu canéerica irí úni, 21 Quéechatécáwa náalíacawa
càide iyúwa nacái cúulíiri acalèe càinácaalí Dios iwàwáaná

cáuli itéerica quéwa canácatáita wàyaca machacàníiri iyú, néese
unía yúuwèeriwa wenàiwica nawènúadaca náiwitáisewa
ibànacale ìwali. Yá Dios yúucapiná Jesucristo itàacái íicha, yái
íichawa níái cachìwéeyéica tàacáisi mabáyawanéerica
nàuwichàacaténáwa càiripináta Dios imàaquéericaté walí; íná
irìcu yái máinícataléca cúulica catá. Dios yùuwichàidapiná níawa
18 Níacáiná cachìwéeyéi nacàlidaca manuísíwata cachàiníwanái
canéeri iwèni wawàsi canùmaséeri náicha cawinácaalí càmíiyéica
iyú. Idécanacáita wenàiwica yéemìacáwaca Jesucristo iináwaná
yeebáidaca Jesucristo, nayamáidaca ìwali. 22 Níái yèepuèyéica imànica
nacái namànica càide iyúwa ibáyawanáwa àniwa nadécanáami
cachìwéeri tàacáisi íimáaná, néese náalíacawa Jesucristo iináwaná
cachìwéeyéi idàbaca yáalimáidaca ìwali, càica níade iyúwa
áiba comparación íimáaná: “Auli èeriquéi. 5 Cawinácaalí wenàiwica

yèepùacawa iyáacaténá yèeculèwa. icàlidéeyéica càiri tàacáisi
Marrano nacái nadécanáami càmita báisí nawàwa náalíacawa
nàapìdáidaca úa, yá uèpùaca càinácaalíté Dios imànica. Càmita
utalíacawa casacàalirìculé àniwa”, nawàwa náalíacawa Dios idàbacaté
íimaca yái comparaciónca. chènuníiséeyéi cáli itàacái iyúwa
bàaluité. Néese Dios ichùulìacaté
El regreso del Señor chuìri cáli imusúacawa manuíri
3 Píacué nuénánái cáininéeyéica

nuicáca, yáta pucháibáaná
cuyàluta nutànèericuéca pirí. Iná
úni yáacuíse. Néese iseríacaté
úni yéewacaténáté yéená ìyaca
chènuniré, áiba yéená nacái
nudéca nùalàacuéca pía pucháiba iyamáacatéwa chái. 6 Néeseté
yàawiría nuwàwacáinácué àniwa Dios imàacacaté úni
numichàidaca píiwitáise yéesacawa macái cáli ìwali àta
masaquèeri píináidacaténácuéwa idapúadacatalétaté macáita. Ináté
cáalíacáiri iyú. 2 Píináidacuéwa Dios imáalàidacaté macáita chái
ìwali yái tàacáisi Dios yàasu èeri irìcuírica úni iyú, yái manuíri
profetanái icàlidéericaté yéesacáica bàaluité. 7 Quéwa
bàaluité. Píináidacué nacáiwa siùca chènuníiséeyéi cáli, yá
Wáiwacali Jesucristo itàacái nacái cáliquéi ìyéerica chái èeri
ìwali, yái ichùulièrica wamànica, irìcu siùca, Dios icùaca ìyaca
yái Wáiwacali iwasèerica wía nía yeemácaténá nía quichái
Dios yàasu yùuwichàacáisi iyú áibaalípiná. Yá quichái
íicha. Wía apóstolca Jesucristo yeemápiná níawa néenialípiná
ibànuèyéica wacàlidacaténá Dios icàlidapinácaalí báawéeyéi
itàacái, wadéca wéewáidacuéca íiwitáise ibáyawaná iináwaná
pía pimànicaténácué càide iyúwa yùuwichàidáanápiná níawa
Wáiwacali ichùulìaná. càiripináta.
3 Péemìacué cayába, ìyaca abéeri 8 Píacué nuénánái cáininéeyéica
wawàsi máinícué iwàwacutéeri nuicáca, picácué piimáicha

píalíacawa. Ipíchawáise èeri Dios iicáca abé èeri ichàbacawa
imáalàacawa, yá wenàiwicanái càide iyúwa waicáaná mil camuí
ìyáanápiná iicáaníiyéica waquíniná, ichàbacawa. Càita nacái Dios iicáca
wía yeebáidéeyéica Cristo itàacái. mil camuí ichàbacawa càide iyúwa
Namànipiná nabáyawanáwa macái waicáaná abé èeri ichàbacawa.
íiwitáaná càide iyúwa náiwitáise 9 Aibanái nayúunáidaca idéca
báawéeri iwàwáaná. 4 Nasutápiná ichàbacawa wáicha Wáiwacali

néemìawa wía, namànica yéenáiwaná yàanàanápiná àniwa
naquíniwa cài: “Pidécuéca píimaca càide iyúwa icàlidáanáté walíni.
walí Cristo íimacasa bàaluité Quéwa càmitàacá ichàbawa yái
yàanàanápináté àniwa. ¿Néenicué, Wáiwacali yéenáiwanáca, néese
cáná càmitàacá yàanàa? Níara Wáiwacali idècunìacáicatawa
wàawirináimi iiquéeyéicaté Cristo icùacáiná ìyaca áibanái
nadéca néetácawa bàaluité, quéwa nawènúadáanápiná náiwitáisewa
Cristo càmitàacá yàanàa. Yá macái irípiná. Càita icùaca éeréeri iyú
wawàsi ìyéerica chái yèepunícawa càmicáiná iwàwa yúucacawa íicha
ìyaca mamáalàacata iyúwataté ibatàa abéeripináta, néese iwàwa
ìyáaná Dios idàbacatáiseté macáita nawènúadaca náiwitáisewa
èeri àta siùca nacáide”, càipiná Dios irípiná.
náimaca càmicáiná neebáida 10 Canácata yáaliériwa Wáiwacali
Dios imáalàidáanápiná yái yéenáiwaná, càicaalínápinácaalí

2 SAN PEDRO 3 632
yàanàaca àniwa, càide iyúwa iyú yéewacaténá iwasàaca wía

càmicaalí wenàiwica náalíawa Dios yàasu yùuwichàacáisi
càiná èeri irìcucaalí cayéedéeri íicha. Càita nacái wéenásàiri
yàanàapiná nacapèe néré. Néese Pablo, yái cáininéerica waicáca,
Wáiwacali yàanàapinácaalí idéca itànàacuéca pirí cuyàluta
àniwa, yásí chènuníiséeyéi cáli píalíacaténácuéwa Wáiwacali
namáalàapinácawa máiníiri yàanàanápiná, càide iyúwa Dios
yáwanái tiríríiri isàna manuíri imàacáaná Pablo yáalíacawa.
iyú, caiyéininéeri macái 16 Pablo idéca icàlidacuéca pirí
énu íicha. Yá macái wawàsi cài Wáiwacali yàanàanápiná

ìyéerica iwasàapináwa ùuléeri àniwa macái yàasu cuyàluta
iyú neemácáináwa quichái irìcuwa. Pablo idéca icàlidaca
irìcu, yá nachalíapinácawa. áiba wawàsi ìwali càulenéeri
Yásí macáita yái èeriquéi, yá wenàiwica yáalía yéemìaca
nacái èeri irìcuíri wawàsica càinácaalí íimáaná. Néese áibanái
canánama neemápinácawa Dios càmíiyéicá yéewáidawa cayába,
imáalàidacaalí níawa. càmíiyéi nacái yeebáida Jesucristo
11 Dios imáalàidapiná macáita itàacái tài íiméeri iyú, nadéca
quichái iyú, macáita yái ìyéerica. nawènúadaca Pablo yàasu tàacáisi,
¡Iná iwàwacutácué pìyaca yá càmita nacàlida machacàníiri
mabáyawanéeri iyú, pìacué iyúni càide iyúwa íimáaná. Càita
nacái Dios iyéininá! 12 Picùacué nacái nadéca nawènúadaca Dios
Dios yéenáiwaná yàanàaca. itàacái profetanái itànèericaté. Iná
Pimànicué píalimáanáta Dios yùuwichàidapiná cawinácaalí
yéewanápiná yéenáiwaná yàanàaca càmíiyéica icàlida Dios itàacái
caquialéta cachàiníwanái. machacàníiri iyú.
Néenialípiná chènuníiséeyéi 17 Píacué nuénánái cáininéeyéica
cáli namáalàapinácawa quichái nuicáca, píalíacuéwa cachìwéeyéi

iyú, yá macái wawàsi ìyéerica yàanàanápiná. Iná piicácué
iwasàapinácawa ùuléeri iyú quichái píichawa cayába ipíchanácué
ipèrùa yèewi. 13 Quéwa wíata báawéeyéi íiwitáise ichìwáidacuéca
icùaca ìyaca Dios idàbáanápiná pía nawatàidacaténácué
wàlisài capìraléeri cáli, wàlisài pía nachìwa iyúwa déeculé
cáli nacái, càide iyúwa Dios báisíiri tàacáisi íicha àta
icàlidáaná walí imàníinápiná. piméyáacatalétacuéwa peebáidaca
Yá macáita ìyéeripináca néré, Jesucristo itàacái. Picácué peebá
cayábapiná náiwitáise, ìyéeyéipiná nalí. 18 Néese píalimáidacué
machacàníiri iyú càiripináta. píalíacaténáwa manuísíwata
14 Iná nuénánái cáininéeyéica cachàiníwanái mamáalàacata
nuicáca, idècunitàacá picùaca Wáiwacali Jesucristo ìwali, yái
Wáiwacali yéenáiwaná iwasèerica wía Dios yàasu
yàanàanápiná, yá pimànicué yùuwichàacáisi íicha. Pimàacacué
macáita píalimáanáta macái nacái Wáiwacali ichàiniadaca pía
pichàini iyúwa pìyacaténácué íiwitáise cachàiníiri iyúwa, yái
matuíbanáiri iyú áibanái yáapicha, Wáiwacali cáininéerica iicácuéca
mabáyawanéeri iyú nacái Dios pía. ¡Wàacué Wáiwacali iríwa
iicápiná. 15 Picácué piimáicha cayábéeri siùcáisede, càiripináta
Wáiwacali idècunìacawa éeréeri nacái! Báisíta, amén.
1 SAN JUAN
Dios, imàaca nacái wáalíaca
La palabra de vida Dios ìwali, càide iyúwa camalási
1 Wabànùacué pirí cuyàluta.

Wacàlidacué pirí Jesucristo
ìwali, yái ìyéericaté èeri
imàacacaalí waicáca cayába.
Canéeri Dios ibáyawaná,
canásíwata. 6 Wáimacaalí, “Wàyaca
ipíchawáise bàaluité. Wacàlidacué abédanamata Dios yáapicha”,
pirí Jesucristo ìwali, yái quéwa wamànicaalí mamáalàacata
wéemièrica itàacái wàuwi wabáyawanáwa, yá cachìwéeyéi
iyúwa, yái waiquéerica watuí wía meedá, càmita nacái wàya
iyúwa, wíacáiná waicácaté Jesús, machacàníiri iyú. 7 Quéwa,
wamàaca nacái wacáapiwa ìwali. wàyacaalí mabáyawanéeri
Yái Jesucristo, yácata Tàacáisi iyú càide iyúwa Dios ìyáaná
yèerica wacáuca càmíiri imáalàawa. mabáyawanáwaca icamaláná
2 Jesucristo imàacacaté yáawawa irìcuwa, yásí abédanamata
waicácani yèepunícaalítéwa wáiwitáise wáapichawáaca. Dios
chái èeri irìcu, yáté waicácani. Iiri Jesús íiraná imusúacatéwa
Iná yéewa wacàlidaca iináwaná icháuná irìcuísewa cruz ìwali, yá
ìwali, yá wacàlidacué pirí yéetácatéwa. Yùuwichàacatéwa
nacái yái tàacáisica Jesucristo wáichawalíná wabáyawaná ìwalíise,
ìwali, yái càmíirica imáalàawa, yéewanápiná Dios imàacaca
ìyéericaté càiripináta Wáaniri iwàwawa wabáyawaná íicha, yái
Dios yáapicha, yái Jesucristo báawéerica wamàníirica.
imàaquéericaté yáawawa 8 Néese, wáimacaalí “Canáca
waicácani. 3 Iná wacàlidacué pirí wabáyawaná”, cài wáimacaalí, yá

iináwaná ìwali yái Jesucristo ichìwáidéeyéi yáawawa meedá wía.
waiquéericaté, wéemièrica Càmita nacái watàaní báisíiri iyú.
nacái itàacái, yéewanápinácué 9 Wáalíacawa machìwéericani, yái
abédanamata píiwitáise wáapicha, Diosca, imàni nacái macáita càide

wàyacáiná abédanamata Wáaniri iyúwa íimáaná. Wáalía nacáiwa Dios
Dios yáapichawa, yáapicha nacái icùaca wenàiwica machacàníiri iyú.
yái Dios Iirica, Jesucristoca. Iná yéewa wacàlidacaalí wáichawa
4 Iná wabànùacué pirí cuyàluta, Dios irí yái báawéerica wamàníirica,
casíimáicaténácué piwàwa yásí Dios imàacaca iwàwawa
wáapicha. wabáyawaná íicha, masacàaca nacái
imànipiná wáiwitáisewa macái
Dios es luz báawéeri íiwitáaná íicha. 10 Quéwa,
5 Wacàlidacué pirí yái tàacáisica wáimacaalí “Canáca wabáyawaná”,
iyúwaté Jesucristo yéewáidáaná cài wáimacaalí, yá waicáca Dios
wía. Jesucristo yéewáidacaté wía càiride iyúwa cachìwéeri, càmita
wáalíacaténáwa mabáyawanáca nacái weebáida Dios itàacái báisíiri
633
1 SAN JUAN 1, 2 634
iyú. Dios idéca icàlidaca waináwaná nutànèericuéca pirí. Yái tàacáisi,

ìwali wamànica wabáyawanáwa. yácata tàacáisi peebáidéericatécué
piwènúadacaalítécué píiwitáisewa
Cristo, nuestro abogado Jesucristo irípiná. Yái tàacáisi
2 Píacué, nuiquéeyéica càiyéide

iyúwa nuénibewa, nutànàacué
pirí cuyàluta pimànicáichacué
bàaluisàimica yácata tàacáisi
péemièricuéca bàaluité.
8 Ewitacué péemìacáanítani
pibáyawanáwa. Quéwa, éwita bàaluité, càicáaníta siùca

wamànicaalí wabáyawanáwa, àniwade nutànàacué piríni, càide
càicáaníta Jesucristo, yái iyúwa tàacáisi wàlisàita. Càide
mabáyawanéerica ìyéerica Wáaniri iyúwaté Jesucristo yeebáidáaná
Dios yáapicha, yàacawéeridaca yái tàacáisica, càita nacáicué
wía, itàaníca wawicáu Dios peebáidacani, píacué cáininéeyéica
yáapicha, Dios imàacacaténá iicáyacacawa. Pidécuéca
iwàwawa wabáyawaná íicha. piwènúadaca píiwitáisewa báawéeri
2 Jesucristo imàacacaté icáucawa íicha peebáidacaténácué Jesucristo
iyúwa sacrificio, yéewanápiná Dios itàacái, càide iyúwa waicácaalí
imàacaca iwàwawa wabáyawaná catéeri ichalíacawa cachàiníiri
íicha, yái báawéerica wamàníirica camalási icànacaalí catéeri irìculé.
wàyaca. Càmíiritaté yéetáwa 9 Aibacaalí cài íimaca
abéta wáichawalíná, néese “Nuebáidaca Jesucristo

yùuwichàacatéwa macái èeri itàacái, nuèpuníca nacáiwa
mìnanái íichawalíná nabáyawaná mabáyawanáwaca Dios icamaláná
ìwalíise. irìcu”, quéwa meedá báawaca
3 Wamànicaalí càide iyúwa iicáca áiba wenàiwica, yá meedá
Dios ichùulìaná wamànica, yèepuníiriwa mamáalàacata
yásí wáalíacawa báisíiri iyú ibáyawaná yáapichawa, càide
wáalíacawa Dios ìwali, wàyaca iyúwa wenàiwica iméeràacaalíwa
nacái abédanamata Dios yáapicha. catácatalé, máiníiri catáca.
4 Aibacaalí cài íimaca “Núalíaca 10 Cawinácaalí cáininéerica iicáca
Dios ìwali”, càicaalí íima, càmicaalí áibanái, yácata yeebáidéerica

quéwa imàni càide iyúwa Dios Jesucristo itàacái, yèepuníiri
ichùulìaná wamànica, cachìwéeri nacáiwa mabáyawanáwaca Dios
meedáni yái wenàiwicaca, càmita icamaláná irìcu, yá canáca wawàsi
nacái yeebáida báisíiri tàacáisi. yáaliméeri iwènúadaca íiwitáise
5 Néese àniwa cawinácaalí imàníinápiná ibáyawanáwa.
imàníirica càide iyúwa Dios 11 Quéwa cawinácaalí báawa meedá
ichùulìaná, yácata cáininéerica iicá áibanái, càmita yeebáida

iicáca Dios báisíiri iyú. Iná yéewa Jesucristo itàacái báisíiri iyú, yá
wáalimá wáalíacawa báisíiri iyú yèepuníiri nacáiwa ibáyawaná
wàyaca abédanamata Dios yáapicha yáapichawa, càide iyúwa wenàiwica
wamànicaalí càide iyúwa Dios iméeràacaalíwa catácatalé.
íimáaná. 6 Cawinácaalí cài íiméerica Yá càmita yáalimá imànica
“Nùyaca abédanamata Dios yáapicha cayábéeri, ilúacáiná matuí imànica
mamáalàacata”, càicaalí íima, íiwitáise, càide iyúwa wenàiwica
iwàwacutá ìyaca càide iyúwa yúuquéeriwa càmíiná yáalíawa
Jesucristo ìyáanáté chái èeri irìcu. alénácaalí yàawa.
12 Píacué nuiquéeyéica càiyéide
El nuevo mandamiento iyúwa nuénibewa, nutànàacué
7 Píacuénuénánái cáininéeyéica pirí cuyàluta Dioscáiná idéca
nuicáca, càmita wàlisài yái tàacáisi imàacaca iwàwawa pibáyawaná
635 1 SAN JUAN 2
íicha, Jesucristo yéetácáinácuéwa cawinácaalí imàníirica càide

píichawalíná. 13 Píacué, béeyéica, iyúwa Dios iwàwáaná, ìyapiná Dios
nutànàacué pirí cuyàluta yáapicha càiripináta.
píalíacáinácué Jesucristo ìwali, yái
ìyéericaté èeri ipíchawáise. Píacué La verdad y la mentira
nacái ùuculìiyéica, nutànàacué 18 Píacué, nuiquéeyéica càiyéide
nacái pirí cuyàluta núalíacáináwa iyúwa nuénibewa, yái èeriquéi
pidécuéca pimawènìadaca báawéeri imáalàapinácawa mesúnamáita.
Satanás. Pidécuéca péemìaca iináwaná
14 Nutànàacatécué nacái pirí ìwali abéeri asìali yàanèeripináca
cuyàluta, píacué nuiquéeyéica íipidenéerica Cristo yùuwide.
càiyéide iyúwa nuénibewa, Siùcasíwata madécaná Cristo
píalíacáinácué Wáaniri Dios ìwali. yùuwidenái nadéca nàanàaca, íná
Nutànàacatécué nacái pirí cuyàluta yéewa wáalíacawa mawiénica
píacué béeyéica píalíacáinácué yái èeriquéi imáalàanápinácawa
Jesucristo ìwali, yái ìyéericaté èeri mesúnamáita. 19 Níái Cristo
ipíchawáise. Nutànàacatécué nacái yùuwidenáica nàacatéwa
pirí cuyàluta, píacué ùuculìiyéica wèewíisewa. Níacaté quéwa
cachàinicáinácué píiwitáise càmíiyéi wéenánáisíwa Wáiwacali
peebáidacáinácué Dios itàacái tài ìwalíisená. Wéenánáisíwacaalíté
íiméeri iyú, núalíacáiná nacáiwa níatá, yá nayamáacatéwa
pidécuéca pimawènìadaca báawéeri wáapichatá. Dios imàacacaté
Satanás. nàacawa wèewíise yéewanápiná
15 Picácué cáininá piicáca chái wáalíacawa abénaméeyéi ìyéeyéica
èeriquéi. Picácué cáininá piicáca wèewibàa, càmita wéenánáisíwa
èeri mìnanái íiwitáise càmíiyéica nía Wáiwacali ìwalíisená.
cáininá iicáca Dios. Cawinácaalí 20 Cristo idéca ibànùacuéca pirí
cáininéerica iicáca èeri mìnanái Espíritu Santo íná cáiwitáisecuéca

íiwitáise, càmita yáalimá cáinináca pía canánama. 21 Iná nutànàacué pirí
iicáca Wáaniri Dios. 16 Aibanái cuyàluta píalíacáinácuéwa báisíiri
èeri mìnanái càmíiyéica yeebáida tàacáisi ìwali. Píalíacué nacáiwa
Jesucristo itàacái, canácata néená piicáca báisíiri tàacáisi chìwái
imàníiri càide iyúwa Wáaniri Dios íichaná. 22 Siùcade nucàlidacué
ichùulìaná, canásíwa. Namànicáita pirí cawinácaalí cachìwéerica.
meedá càide iyúwa náiwitáise Cachìwéericani, cawinácaalí cài
iwàwáaná. Càita namànica: Máiní íiméerica, “Càmíirité Mesías yáara
máalíawáiséeri iyú nawàwa Jesúsmica”, cài íimaca imànica
namànica wawàsi càmíirica Dios ichìwawa. Yácata nacái abéeri
ibatàa namànica, nasíimáidacaténá Cristo yùuwide, càmicáiná yeebáida
níawawa meedá; máiní nawàwa Wáaniri Dios itàacái, Dios Iiri itàacái
naicáca báawéeri wawàsi, càmíirica nacái. 23 Cawinácaalí càmíirica
Dios iwàwa wenàiwica iicáca, yeebáida Mesíascani yái Dios Iirica,
casíimáicaténá nawàwa báawéeri yái wenàiwica Dios ibànuèricaté
iyú meedá; namàaca nacái icùacaténá èeri mìnanái, càmita
nawàwawa nàasu cawèníiri ìwaliwa, yáalía Wáaniri Dios ìwali. Quéwa
yá cáimacáica naicáca níawawa cawinácaalí icàlidéerica Dios Iiri
áibanái íicha. 17 Yái chéerica èeri ìwali Mesíascani, yái Mesías Dios
irìcuírica, macáita imáalàapináwa, ibànuèricaté walí, yácata yáaliérica
nía nacái èeri mìnanáica nacái Wáaniri Dios ìwali.
iwàwéeyéica báawéeri meedá, 24 Iná peebáidacué cayábani
namáalàapiná nacáiwa. Quéwa, mamáalàacata tài íiméeri iyú, yái

1 SAN JUAN 2, 3 636
tàacáisi nacàlidéericatécué pirí 2 Píacué nuénánái cáininéeyéica
bàaluité. Peebáidacaalícué cayábani nuicáca, siùcáisede Dios yéenibeca

tài íiméeri iyú, yásí pìyacuéca wía. Ewita càmicáaníta wáalíawa
abédanamata càiripináta Dios càinápinácaalí wàyaca áiba
Iiri yáapicha, yáapicha nacái yái èeriwa, càicáaníta wáalíacawa
Wáaniri Diosca. 25 Jesucristo idéca Jesucristo yàanàapináca àniwa, yásí
icàlidaca walíni cáimiétacanéeri wàyapináca càiwade iyúwa ìyáaná,
iyú yàanápiná wacáuca càmíiri asáiripinácáiná waiquéeripiná
imáalàawa, wáalíaca nacáiwa Jesús, càide iyúwa ìyáaná.
imàníinápiná càide iyúwaté 3 Macáita icuèyéica Jesucristo
íimáaná. yàanàanápináwa, masacàaca

26 Siùca nubànùacué pirí cuyàluta namànica náiwitáisewa báawéeri
nùalàacaténácué pía náichaná íicha, càide iyúwa Jesucristo ìyáaná
níara áibanái iwàwéeyéica mabáyawanéeri iyú.
ichìwáidacuéca pía. 27 Quéwa, 4 Quéwa cawinácaalí imàníiyéica
ìyacué pirí Espíritu Santo, yái yàacawa ibáyawanáwa, càmita

Espíritu Santo Jesucristo neebáida Dios itàacái. Càmicaalí
ibànuèricatécué pirí. Càmita weebáida Dios itàacái, yá wamànica
iwàwacutá áibanái yéewáidacuéca wàacawa wabáyawanáwa.
pía Espíritucáiná yácata 5 Píalíacuéwa Jesucristo yàanàacaté
yéewáidéericuéca pía macái wawàsi aléi èeri irìculé yúucacaténá wáicha

ìwali. Espíritu yéewáidaca wía wabáyawaná. Píalíacué nacáiwa
báisíiri iyú. Canácatáita ichìwáida canácata Jesucristo ibáyawaná,
wía. Peebáidacué mamáalàacata canásíwata. 6 Cawinácaalí ìyéeyéica
Cristo itàacái, càide iyúwa Espíritu abédanamata Jesucristo yáapicha
yéewáidáanácué pía. mamáalàacata, càmita namàni
28 Siùcade píacué nuiquéeyéica nàacawa nabáyawanáwa. Macáita
càiyéide iyúwa nuénibewa, quéwa imàníiyéica yàacawa
peebáidacué mamáalàacata Cristo ibáyawanáwa mamáalàacata,
itàacái manuícaténá wáináidaca càmitàacá náináidawa Jesús
wawàwawa waicácaalípiná ìwali, càmitàacá náalía
Jesucristo, yàanàapinácaalí, ìwali. 7 Píacué nuiquéeyéica
ipíchaná báica waicáca càiyéide iyúwa nuénibewa,
wíawawa iwéré wabáyawaná abénaméeyéi wenàiwica
ìwalíisewa yàanàapinácaalí nawàwa nachìwáidacuéca pía,
àniwa. 29 Píalíacuécawa Jesucristo náimacáinácué pirí cayábacasa
ìwali mabáyawanácani. Iná pimànicaalícué pibáyawanáwa
iwàwacutácué píalíaca nacáiwa mamáalàacata éwitacué Dios
báisíiri iyú cawinácaalí ìyéeyéica yéenibecáaníta pía. Nachìwacáita
mabáyawanéeri iyú, Dios yéenibeca meedá. Picácué pimàaca áibanái
nía. ichìwáidaca pía cài. Cawinácaalí
imàníirica yàacawa cayábéeri,
Hijos de Dios yácata cayábéeri íiwitáise càide
3 Wáalíacawa cáinináca Wáaniri

Dios iicáca wía, Dioscáiná
idéca yàaca wáipidená “Dios
iyúwa Jesús ìyáaná mabáyawanéeri
iyú. 8 Cawinácaalí quéwa
imàníirica yàacawa ibáyawanáwa
yéenibe”. Báisíta, Dios yéenibeca mamáalàacata, yácata Satanás
wía. Iná áibanái èeri mìnanái yàasu wenàiwica, yái wàuwide
càmíiyéica Dios yéenibe càmita Satanás, icháawàidéerica
náalíawa Dios yéenibeca wía waináwaná ìwali, Satanás
càmicáiná náalía Dios ìwali. imànicáináté ibáyawanáwa
637 1 SAN JUAN 3
mamáalàacata èeri ipíchawáiseté Cawinácaalí càmíirica cáininá

àta siùca nacáide mamáalàacata iicáca áibanái, ìyaca mamáalàacata
àniwa. Ináté Dios Iiri yàanàaca càide iyúwa yéetéerimiwa
imáalàidacaténá macáita yái canéerica icáuca càmíiri imáalàawa.
Satanás imàníirica. 15 Cawinácaalí báawéerica iicáca
9 Báisícaalí Dios yéenibeca áibanái, Dios iicáca càinide iyúwa
wía, néese càmita wamànipiná inuérica wenàiwica. Píalíacué
wabáyawanáwa mamáalàacata, nacáiwa cawinácaalí inuérica
wadènìacáiná Dios íiwitáise. meedá wenàiwica, canáca icáuca
Càmita wáalimá wamànica càmíiri imáalàawa. 16 Jesucristo
wàacawa wabáyawanáwa idéca yéewáidaca wía càinácaalí
mamáalàacata, báisícaalí Dios iwàwacutáaná cáinináca waicáca
yéenibeca wía. 10 Càita wáalíacawa áibanái, Jesucristo imàacacáináté
càiyéinácaalí níái Dios yéenibeca, icáucawa imànicaténá walí
càiyéinácaalí nacái Satanás cayábéeri. Càita nacái iwàwacutá
yéenibeca. Cawinácaalí càmíiyéica wamàacaca wíawawa áibanái
imàni cayábéeri, nía nacái irípináwa yeebáidéeyéica Jesucristo
báawéeyéica iicáca áibanái itàacái. 17 Pidènìacaalí cayába
wenàiwica, níacata càmíiyéica pìasuwa, píalíacaalí nacáiwa
Dios yéenibe. Quéwa cawinácaalí áibanái càmita nadènìa yái
imàníiyéica cayábéeri, nía nacái namáapuèrica, néese càmicaalí
cayábéeyéica iicáca áibanái piyúudàa nía, yásí wáalíacawa
wenàiwica, níacata Dios yéenibeca. càmita cáininá piicáca Dios
báisíiri iyú. 18 Píacué nuiquéeyéica
Amémonos unos a otros càiyéide iyúwa nuénibewa, picácué
11 Yái idàbáanéeri tàacáisi wacàlidacáita meedá waináwanáwa
péemièricatécuéca madécaná canéeri iwèni iyú. Picácué
yàawiría íimaca walí: “Cáininácué wacàlidacáita meedá cáininácasa
piicáyacacawa”, íimaca. 12 Picácué waicáca áibanái wenàiwica
wamàni càide iyúwa Caín yeebáidéeyéica Jesucristo
imàníináté, yái báawéeri Satanás itàacái. Néese wayúudàacué nía
yàasu wenàiwicaca, inuéricaté wáasáidacaténá cáinináca waicáca
meedá iméeréeriwa. ¿Píalíasicuéwa nía báisíiri iyú.
cánáté yéewa Caín inúaca
iméeréeriwa? Calúacáináté Caín Confianza delante de Dios
iicáca yéenásàiri íiwitáisewa, 19 Wamànicaalí cài, yásí
yéenásàiricáiná imànicaté wáalíacawa weebáidaca báisíiri
cayábéeri, quéwa Caín imànicáita tàacáisi, wàyaca nacái Dios iicápiná
meedá ibáyawanáwa. mabáiníiri iyú, macàaluínináwaca
13 Píacué nuénánáica, nacái. 20 Achúmacaalí wáináidaca
iwàwacutácué piwàwalica wawàwawa wabáyawaná ìwaliwa,
báawáanápiná naicáca pía níái iwàwacutá wawàwalica cáalíacáica
èeri mìnanái càmíiyéica yeebáida wáicha Dios, yáaliéri nacái macáita
Jesucristo itàacái. 14 Bàaluité wawàsi ìwali. 21 Píacué nuénánái
wàyaca càide iyúwa yéetéeyéimiwa, cáininéeyéica nuicáca, càmicaalí
canácáiná wacáuca càmíiri Dios imàaca achúmaca wáináidaca
imáalàawa. Néeseté Dios yàaca wawàwawa wawàwalìcuísewa, yásí
wacáuca càmíiri imáalàawa. manuíca wáináidaca wawàwawa
Cáininácaalí waicáca áibanái, mabáinináwaca Dios iicápiná.
yásí wáalíacawa Dios idéca yàaca 22 Néese Dios yàapiná walí macáita
wacáuca càmíiri imáalàawa. wasutéerica íicha, wamànicáiná

1 SAN JUAN 3, 4 638
càide iyúwa ichùulìaná wía, íiwitáise, máiníiri cachàinica

wamàni nacái yái casíimáirica íiwitáise Satanás íicha, yái Satanás
Dios iicáca. 23 Dios ichùulìa ichùulièrica èeri mìnanái íiwitáise,
weebáidáanápiná Iiri itàacáiwa, càmíiyéica yeebáida Jesucristo
yái Jesucristoca. Ichùulìa nacái itàacái. 5 Níara cachìwéeyéica
cáinináanápiná waicáyacacawa càmita neebáida Jesucristo itàacái.
càide iyúwa ichùulìaná wía. Chái èeri irìcuíri náiwitáise
24 Cawinácaalí imàníiyéica càide meedá, íná nacàlidaca tàacáisi
iyúwa Dios ichùulìaná, níacata èeri yàasu wawàsi ìwali meedá,
ìyéeyéica abédanamata Dios íná yéewa èeri mìnanái yeebáca
yáapicha. Dios ìyaca nacái náapicha. natàacái, níái càmíiyéica yeebáida
Espíritu Santo nacái imàacaca Jesucristo itàacái. 6 Quéwa wíata
wáalíacawa Dios ìyaca wáapicha, Dios yéenibeca. Cawinácaalí
yái Espíritu Dios ibànuèricaté walí yáaliérica Dios ìwali, yéemìaca
yàacawéeridacaténá wía. wàasu tàacáisi. Aibanái quéwa
càmíiyéica Dios yéenibe, càmita
El Espíritu de Dios y el espíritu néemìa walí. Càita wáalíacawa
del enemigo de Cristo càiyéinácaalí níái icàlidéeyéica
4 Píacué nuénánái cáininéeyéica

nuicáca, manùbéeyéi náimaca
nacàlidacasa tàacáisi Dios
tàacáisi Espíritu Santo inùmalìcuíse
báisíiri iyú, càiyéinácaalí nacái
níái icàlidéeyéica ichìwawa Cristo
inùmalìcuíse. Picácué peebáida yùuwide íiwitáise iyú.
caquialéta natàacái macáita. Néese
píináidacuéwa cáalíacáiri iyú Dios es amor
nàasu tàacáisi ìwali quéechacáwa 7 Píacué nuénánái cáininéeyéica
píalíacaténácuéwa asáisí báisícaalí nuicáca, iwàwacutá cáinináca
natàaníca Dios inùmalìcuíse. waicáyacacawa, cáininácáiná Dios
Nàyacáiná chái èeri irìcu madécaná iicáca wía. Cawinácaalí cáininéerica
cachìwéeyéica icàlidéeyéicasa iicáca áibanái wenàiwica, yácata
tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios isùmàireca, yáalía nacái Dios
2 Píalíacuéwa càiyéinácaalí níái ìwali. 8 Cawinácaalí càmíirica
icàlidéeyéica tàacáisi báisíiri cáininá iicáca áibanái, càmitàacá
iyú Espíritu Santo inùmalìcuíse yáalía Dios ìwali, cáininácáiná
nacàlidacáiná Jesús iináwaná ìwali, Dios iicáca wenàiwica. 9 Dios
Mesíascani, yái Wacuèrinásàiri quéwa idéca yáasáidaca walí
Dios ibànuèricaté walí iyúwa asìali. cáinináca iicáca wía, ibànùacáináté
3 Cawinácaalí càmíiri cài icàlidaca Iiriwa, yái abéerita Iirica aléi èeri
tàacáisi, canáca irí Espíritu Santo. irìculé, yéewanápiná wadènìaca
Iyaca irí Cristo yùuwide íiwitáise. wacáucawa càmíiri imáalàawa, Dios
Pidécuéca péemìaca iináwaná Iiri yéetácáinátéwa wáichawalíná.
ìwali, yàanàanápiná yáara Cristo 10 Siùcata càmita nutànàacué
yùuwideca íiwitáise. Siùca idéca nùyaca pirí ìwali, yái cáinináanáca

yàanàaca wàatalé aléi èeri irìculé, waicáca Dios. Néese nuwàwacué
yái Cristo yùuwideca íiwitáise. píalíacawa cáinináca Dios iicáca
4 Píatacué quéwa nuiquéeyéica wía manuísíwata báisíiri iyú, íná
càiyéide iyúwa nuénibewa, Dios ibànùacaté Iiriwa imàacacaténá
yéenibecuéca pía. Pidécuéca icáucawa iyúwa sacrificio,
pimawènìadaca píichawa níara yéewanápiná Dios imàacaca
cachìwéeyéica, càmicáinácué iwàwawa wabáyawaná íicha.
peebáida nàasu tàacáisi cachìwéeri, 11 Píacué nuénánái cáininéeyéica
ìyacáinácué piwàwalìcu Dios nuicáca, cáinináca Dios iicáca

639 1 SAN JUAN 4, 5
wía manuísíwata, càide iyúwacué canásíwa. Quéwa, cáalucaalí wía,

núumáaná pirí, íná nacái yásí yái cáalucáica yùuwichàidaca
iwàwacutá macái cáinináca wíawa. Iná, cáalucaalí wía, yásí
waicáyacacawa. 12 Canácatáita áiba wáalíacawa càmitàacá cáininá
èeri mìnali iicácaté Dios. Quéwa, waicáca Dios manuísíwata, áibanái
cáininácaalí waicáyacacawa, nacái.
yásí Dios ìyaca wawàwalìcu, 19 Cáinináca waicáca Dios,
yàacawéerida nacái wía, yásí yácáiná Dios cáininácaté iicáca wía

wadàbaca wàyaca càide iyúwa ipíchawáiseté cáinináca waicácani.
Dios ìyáaná, yái cáininéerica 20 Aibacaalí cài íimaca, “Cáinináca
iicáca wía. 13 Dios idéca ibànùaca nuicáca Dios”, cài íimacaalí, quéwa
walí Espíritu Santo. Espíritu meedá báawaca iicáca áibanái,
imàacaca wáalíacawa báisíiri iyú yácata cachìwéeri meedá. Càmicaalí
wàyaca Dios yáapicha, wáalíaca wáalimá cáinináca waicáca
nacáiwa Dios ìyaca wawàwalìcu, áibanái wenàiwica waiquéeyéica
yàacawéeridaca nacái wía. 14 Wía watuí iyúwa chái èeri irìcu, néese
nacái apóstolca wadéca waicáidaca càmita wadé cáinináca waicáca
Jesucristo irí watuí iyúwa íná Dios yái càmíiricáwaca waicá
yéewa wacàlidaca áibanái iríni watuí iyúwa. 21 Jesucristo idéca
Wáaniri Dios idéca ibànùaca ichùulìaca wía cài: Cawinácaalí
Iiriwa Jesucristo iwasàacaténá èeri icàlidéeyéica cáininácasa naicáca
mìnanái Dios yàasu yùuwichàacáisi Dios, iwàwacutá cáinináca naicáca
íicha, macáita yeebáidéeyéica áibanái wenàiwica nacái.
itàacái. 15 Cawinácaalí icàlidéerica
Jesús ìwali Dios Iiricani, Dios ìyaca Nuestra victoria
iwàwalìcu, yàacawéeridacani nacái. sobre el mundo
Yái wenàiwicaca ìyaca nacái Dios
yáapicha.
16 Iná wáalíacawa, weebáida
5 Macáita cawinácaalí
yeebáidéeyéica Mesíascani, yái
Jesúsca, yái Wacuèrinásàiri Dios
nacái cáinináca Dios iicáca wía. ibànuèrica walí, Dios yéenibeca
Cáinináca Dios iicáca wenàiwica. nía. Cawinácaalí cáininéeyéica
Cawinácaalí cáininéerica iicáca iicáca Wáaniri Dios, cáinináca nacái
áibanái wenàiwica, ìyaca Dios naicáca Dios yéenibe. 2 Cáininácaalí
yáapicha. Dios ìyaca nacái waicáca Dios, wamànicaalí nacái
iwàwalìcu, yàacawéeridacani càide iyúwa ichùulìaná wía, yásí
nacái. 17 Càita nacái wadàbaca wáalíacawa cáinináca waicáca
wàyaca càide iyúwa Dios Dios yéenibe nacái. 3 Wamànicaalí
ìyáaná, yái cáininéerica iicáca càide iyúwa Dios ichùulìaná wía,
áibanái, yéewanápiná manuíca yásí wáasáidaca cáinináca waicáca
wáináidaca wawàwawa Dios. Càmíirita máiní càulenáca
mabáiníiri iyú áibaalípiná Dios wáicha wamàníinápiná càide iyúwa
yùuwichàidacaalípiná báawéeyéi Dios ichùulìaná wía. 4 Macáita
wenàiwica, wàyacáiná chái èeri wía Dios yéenibeca, wáalimá
irìcu càide iyúwa Jesucristo wamànica càide iyúwa Dios
ìyáaná. 18 Báisícaalí cáinináca iwàwáaná, wáalimá wamàacaca
waicáca Dios, áibanái nacái, càmita wáichawa wabáyawanáwa yái
iwàwacutá cáaluca wía Dios báawéerica wamàníirica chái èeri
íicha, wenàiwicanái íicha nacái. irìcu, weebáidacáiná Jesucristo
Néese àniwa, manuísíwacaalí itàacái. 5 Wía yeebáidéeyéica Dios
cáinináca waicáca Dios, áibanái Iiricani, yái Jesúsca, wíawamita
nacái, yá canácata cáaluíri waicáca, yáaliméeyéica imàacaca íichawa
1 SAN JUAN 5 640
ibáyawanáwa, yái báawéerica càmíiri imáalàawa. Quéwa

wamàníirica chái èeri irìcu. cawinácaalí càmíirica yeebáida
Dios Iiri itàacái, càmita yáalía Dios
El testimonio acerca Iiri ìwali báisíiri iyú, yá canáca irí
del Hijo de Dios icáuca càmíiri imáalàawa.
6 Jesucristo yàanàacaté aléi èeri
irìculé, yá imàacacaté wáalíacawa Conclusión

Dios Iiricani, ibautizácaalítéwa y consejos finales
úni yáaculé, néese àniwa nacái 13 Nudéca nutànàacuéca pirí yái
íiraná imusúacaalítéwa icháuná cuyàlutaca píacué yeebáidéeyéica

irìcuísewa cruz ìwali. Iná idéca Dios Iiri itàacái píalíacaténácuéwa
imàacaca wáalíacawa Dios Iiricani pidènìaca picáucawa càmíiri
úni iyú, íiraná iyú nacáiwa. imáalàawa.
7 Espíritu Santo icàlidaca nacái 14 Manuíca wáináidaca
Jesucristo iináwaná ìwali, Dios wawàwawa Dios ìwali,

Iiricani, Espíritu icàlidacáiná wáalíacáináwa wasutácaalí íicha
báisíiri iyúni. 8 Nàyaca máisiba wawàsi Dios iwàwéerica wadènìaca,
chènuniré icàlidéeyéica walíni, yái yásí yeebáidaca walí. 15 Càide
Wáaniri Diosca, yá nacái Dios Iirica, iyúwa wáalíanáwa Dios yéemìaca
yá nacái Espíritu Santo. Ewita wasutáaná íicha, càita nacái wáalía
máisibacáaníta nía, càicáaníta nacáiwa Dios yàapiná walí yái
abéericata nía, abédanama wasutéerica íicha.
náiwitáise náapichawáaca. Máisiba 16 Piicácaalícué wenàiwica
nacái níái icàlidéeyéica Jesucristo yeebáidéeri Jesucristo itàacái

iináwaná ìwali, Dios Iiricani, chái imànica ìyaca ibáyawanáwa, quéwa
èeri irìcu, yái Espíritu Santoca, yái càmíirica Dios inúa wía ìwalíise,
única nacái, yái íiranáca nacái. Níái iwàwacutácué pisutáca Dios íicha
máisibaca abédanamata náiwitáise irípiná. Yásí Dios icáucàidaca yái
nacàlidaca Jesucristo iináwaná yeebáidéerica Jesucristo itàacái
ìwali, Dios Iiricani. 9 Aibaalí càmicaalí imàni ibáyawanáwa
wéemìaca wenàiwica icàlidáanáca Dios inuérica wía ìwalíise. Iyaca
walí. Quéwa, yái Dios icàlidáanáca, áiba wabáyawaná íiwitáaná Dios
cawèníiri cachàini manuísíwatani, inuéricuéca wía ìwalíise. Càmita
Dios icàlidacáiná walí Jesús nuchùulìacué pisutáca Dios íicha
iináwaná ìwali, Dios Iiricani. nalípiná namànicaalí cài. 17 Macáita
10 Cawinácaalí yeebáidéerica Dios yái báawéerica wamàníirica, yácata
Iiri itàacái, yáalíacawa báisíiri iyú wabáyawanáca, quéwa, ìyaca
iwàwalìcuísewa Dios Iiricani. Dios wabáyawaná íiwitáaná càmíirica
idéca icàlidaca Iiri ìwaliwa Dios Dios inúa wía ìwalíise.
Iiricani. Cawinácaalí wenàiwica 18 Wáalíacawa Dios yéenibe
càmíirica yeebáidani iicáca càmita namàni nàacawa

Dios càiride iyúwa cachìwéeri, nabáyawanáwa mamáalàacata, Dios
càmicáiná yeebáida tàacáisi Dios Iiri icùacáiná nía, íná báawéeri
icàlidéerica Iiri ìwaliwa. 11 Yácata Satanás càmita yáalimá íibàaca
tàacáisi Dios icàlidéerica walí: nía. 19 Wáalíacawa Dios yéenibeca
Dios idéca yàaca wacáuca càmíiri wía. Wáalía nacáiwa Satanás
imáalàawa, wía yeebáidéeyéica ichùulìaca macáita èeri mìnanái
Dios Iiri itàacái. 12 Cawinácaalí íiwitáise, càmíiyéica yeebáida
yeebáidéerica Dios Iiri itàacái, Jesucristo itàacái. 20 Wáalía nacáiwa
yácata yáaliérica Dios Iiri ìwali Dios Iiri idéca yàanàaca aléi èeri
báisíiri iyú, idènìa nacái icáucawa irìculé. Yá imàacaca cáalíacáica
641 1 SAN JUAN 5
wía, wáalíacaténá Dios ìwali, abéerita báisísíwéeri Dios, yèerica

yái báisísíwéeri Diosca. Wàyaca wacáuca càmíiri imáalàawa.
yáapicha yái báisísíwéerica, 21 Píacué nuiquéeyéica càiyéide
yáapicha nacái yái Iirica, yái iyúwa nuénibewa, picácué pìa

Jesúsca, Dios ibànuèricaté. Yácata cuwáinái icàaluíniná.
2 SAN JUAN
cáinináca waicáyacacawa.
La verdad y el amor 6 Cáininácaalí waicáca Dios, yásí
1 Núa Juan, ancianoca núa, wamàni càide iyúwa ichùulìaná
nubànùacué pirí cuyàluta. wía. Bàaluité piwènúadacaalítécué
Nuwàwalicué pía manuísíwata, píiwitáisewa Jesucristo irípiná, yáté
píacué ìwacáidáyaquéeyéicawa péemìacatécué Dios ichùulìaca
aléera, Dios yeedéeyéica yàasu cáinináanápinácué piicáyacacawa.
wenàiwicapináwa. Nuwàwalicué
nacái níái píapichéeyéicuéca. Los engañadores
Cáininácué nuicáca pía báisíiri 7 Nàyacáiná manùbéeyéi
iyú. Macáita nacái yáaliéyéica iwàwéeyéica ichìwáidaca wía chái
báisíiri tàacáisi, cáininácuéca èeri irìcu. Càmita nacàlida Jesús
naicáca pía. 2 Cáininácué nuicáca iináwaná ìwali Mesíascani, yái
pía weebáidacáiná báisíiri Wacuèrinásàiri Dios ibànuèricaté
tàacáisi, yái tàacáisi ìyéerica walí aléi iyúwa asìali. Cawinácaalí
càiripináta èeri càmíiri imáalàawa. icàlidéeri cài ichìwawa, yácata
3 Wáaniri Dios, Jesucristo nacái, ichìwáidéerica wía, Cristo
yái Wáaniri Iirica, namànipinácué yùuwidecani nacái. 8 Cayábacué,
pirí cayábéeriwa, naicápinácué ipíchanácué piúcaca píibaidacaléwa,
píawa catúulécanéeri iyú nacái, yái pimàníirica Dios irípiná.
namàacapinácué matuíbanáica Píibaidacué cayába Dios irípiná,
píiwitáise nacái, peebáidacáinácué pimáalàidacué nacái pimànica
mamáalàacata báisíiri yái pimàníirica Dios irípiná
tàacáisi, cáininácáinácué nacái yéewanápinácué peedáca piríwa
piicáyacacawa. macáita pìasu cawèníiriwa Dios
4 Casíimáica nuwàwa manuísíwata iwàwéericuéca yàaca pirí ìwaliná,
nùanàacáiná abénaméeyéi yái píibaidáanácuéca irípiná.
péenácué píapichéeyéi ìyéeyéica 9 Aibacaalí yeebáidéeri áibanái
machacàníiri iyú càide iyúwa yàasu tàacáisi méetàuculéeri Jesús

báisíiri tàacáisi íimáaná, càide itàacái íicha, yácata càmíirica
iyúwa Wáaniri Dios ichùulìaná yáalíawa Dios ìwali. Quéwa,
wàyaca. 5 Siùcade, píacué nuénánái cawinácaalí yeebáidéerica
cáininéeyéica nuicáca, nusutácué mamáalàacata Jesús itàacái,
píicha wawàsi manuísíwata, yácata yáaliériwa Wáaniri Dios
cáininácué waicáyacacawa. Yái ìwali, ìwali nacái yái Dios Iirica.
tàacáisi nutànèericuéca pirí 10-11 Nàanàacaalícué pìatalé áibanái
càmíirita wàlisài ichùulìacanási. yéewáidéeyéipinácué pía cachìwéeri

Yácata idàbáanéeri tàacáisica tàacáisi iyú Jesús itàacái íicha,
Jesucristo ichùulièricaté picácué pimàaca nawàlùacawa
weebáidáanápiná: Iwàwacutá picapèe irìculé. Picácué pitàida
642
643 2 SAN JUAN
nía. Pitàidacaalícué nía, yásícué cuyàluta irìcuni. Nucùa àta

pìacawéeyéináca pimànica níawa, núalimácatalépináta nùacawa
níara imàníiyéica ibáyawanáwa nupáchiacuéca píawa, yéewanápiná
meedá. casíimáica wawàwa manuísíwata.
13 Níái pìacawéeyéináca
Palabras finales ìwacáidáyaquéeyéicawa chábài,
12 Nuwàwacué nucàlidaca pirí Dios yeedéeyéica nacái yàasu
manùba tàacáisi mamáalàacata, wenàiwicapináwa, nawàwalicuéca
quéwa càmita nuwàwa nutànàaca pía.
3 SAN JUAN
nàasu àyapu ìwalipiná, càide
Alabanzas a Gayo iyúwa casíimáinápiná Dios iicáca
1 Núa Juan, ancianoca núa, wamànica. 7 Nadéca nadàbaca
nubànùa pirí cuyàluta, pía Gayo nèepunícawa náibaidacaténá
nùacawéerináca, cáininéerica Jesucristo irípiná, càmita nacái
nuicáca báisíiri iyú. needá nalíwa wawàsi áibanái
2 Pía nuénásàiri cáininéerica íicha càmíiyéica yeebáida
nuicáca, nusutáca Dios íicha Jesús itàacái. 8 Iná iwàwacutá
imàníinápiná pirí cayábéeri wía yeebáidéeyéica Jesús
ìwalíise, yái macáita pimàníirica. itàacái weedáca wàataléwa nía,
Nusutáca Dios íicha nacái wàacawéeridacaténá nía, níái
imàacacaténá máuláicaca pía. icàlidéeyéica yèepunícawa báisíiri
Núalíacawa cachàinica píiwitáise tàacáisi.
Dios ìwali. 3 Casíimáica nuwàwa
manuísíwata nàanàacáiná nùatalé La mala conducta
táquicha tàacáwa abénaméeyéi de Diótrefes y el buen
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, ejemplo de Demetrio
yá nacàlidaca nulí piináwaná 9 Nudéca nutànàaca nalí
peebáidaca mamáalàacata báisíiri abéeri cuyàluta, níara

tàacáisi. 4 Canácata áiba tàacáisi ìwacáidáyaquéeyéicawa aléera.
càiri isíimáidéeri núa càide iyúwa Quéwa, Diótrefes càmita iwàwa
casíimáiná nuwàwa nuémìacaalí yeebáidaca nutàacái, máinícáiná
nuéwáidacalénái iináwanáwa iwàwa ichùulìaca nía macáita.
neebáidaca báisíiri tàacáisi 10 Yá nùacaalípináwa néré, yásí
machacàníiri iyú. nutàaníca yáapichawa ìwali yái

5 Pía nuénásàiri cáininéerica càmíináca iwàwa yeebáidaca
nuicáca, cayábéericani yái nutàacái, icháawàacáiná
píibaidacaléca pimàníirica yèepunícawa wía máiwitáiséeri
Dios irípiná, yái cayábéerica iyú, báawéeri iyú nacái.
pimàníirica áibanái irí Néeseca, iwàwaca imànica
yeebáidéeyéica Jesucristo itàacái, áiba wawàsi mamáalàacata,
éwita déecuíséeyéicáaníta íná càmita yeedá yàataléwa
nía, càmíiyéicáwaca píalía wenàiwica wabànuèyéica néré
piicáca. 6 Táquicha tàacáwa yeebáidéeyéica Jesucristo
wàwacáidáyacacaalíwa chábài, itàacái. Néese, áibanáicaalí
wamànicaténá culto, yá péenácué nawàwacaalí natàidaca
nacàlidacaté walí piináwaná nía, Diótrefes càmita ibatàa
ìwali, náimaca cáinináca needáca nàataléwa nía, yúuca
piicáca nía. Siùcade, pimàni nacái nía pèewíise, píacué
nulí cayábéeri, piyúudàa nía ìwacáidáyaquéeyéicawa néenibàa.
644
645 3 SAN JUAN
11 Pía nuénásàiri cáininéerica
nuicáca, pimàni cayábéeri Palabras finales

càide iyúwa cayábéeyéi 13-14 Nudènìabàwina madécaná
íiwitáise imàníiná. Picá pimàni tàacáisi nucàlidéeripináca
pibáyawanáwa iyúwa báawéeyéi pirí, càmita quéwa nuwàwa
íiwitáise imàníiná. Cawinácaalí nutànàaca cuyàluta irìcuni,
imàníirica cayábéeri, yácata Dios nuwàwacáiná nuicáca pía aquialéta,
isùmàireca. Quéwa, cawinácaalí nutàanícaténá píapichawa.
imàníirica ibáyawanáwa, càmita 15 Nusutáca Dios íicha
yáalía Dios ìwali. imàacáanápiná matuíbanáica

12 Macáita wenàiwica, báisíiri pía. Níái wàacawéeyéináca
tàacáisi nacái, nacàlidaca nàyaca ìyéeyéica chái nawàwalica pía.
cayábéeri iyú Demetrio ìwali. Wía Pimàni nulí cayábéeri, picàlida
nacái wacàlidaca cayábéeri iyú nalíni nuwàwalica nía macáita
Demetrio ìwali. Píalía nacáiwa ìyéeyéica néenibàa, níara
nutàaníca báisíiri iyú. wàacawéeyéináca.
SAN JUDAS
nachìwawa báawéeri iyú, náimaca
Saludo cayábacasa waimáca manùbéeyéi
1 Núa Judas, Jesucristo yàasu yáapicha báawéeri iyú, Dioscáiná
wenàiwica íibaidéerica irípiná, imàacaca iwàwawa wabáyawaná
Santiago yéenásàirica nacái núa, íicha, càita nacàlidaca nachìwawa.
nubànùacué pirí cuyàluta píacué Náasáidaca càmita nawàwa
cáininéeyéica Wáaniri Dios iicáca, Jesucristo Náiwacalipináwa,
Dios imáidéeyéica yàasunáipináwa, yái abéerita Wáiwacalica,
píatacué nacái Jesucristo icuèyéica. Wacuèrinásàiri nacái.
2 Nusutácué Wáaniri Dios íicha 5 Ewitacué píalíacáanítawa yái
pirípinácué iicáanápinácué pipualé tàacáisi ìwali macáita, càicáaníta

manuísíwata, yéewanápinácué nuwàwa nucàlidacuéca pirí àniwani,
nacái matuíbanáica pía, piwàwalicaténácuéni. Bàaluité Dios
yéewanápinácué nacái imusúada israelitanái Egipto yàasu
cáinináca piicáyacacawa macái cáli íicha. Ewitaté Dios itécáaníta
piwàwalìcuísewa. macáita nía Egipto yàasu cáli
íicha, càicáanítaté imáalàidaca
Los que enseñan mentiras macáita néená càmíiyéicaté
3 Píacué nuénánái cáininéeyéica yeebáida itàacái. 6 Nía nacái
nuicáca, nuwàwacatécué máiní ángelnái imàaquéeyéicaté íichawa
nutànàaca pirí cuyàluta ìwali yái íibaidacaléwa Dios imàaquéericaté
Jesucristo iwasàanáca wía Dios nalí, níara imàaquéeyéicaté
yàasu yùuwichàacáisi íicha. Siùcata ìyacatáiwa chènuniré, yá níaquéi
quéwa iwàwacutácué nutànàaca Dios idacùacaté, presoíyéica
pirí tàacáisi nusutácaténácué imànica nía, catéeri irìculé
píicha wawàsi manuísíwata. càiripinátawa, àta áibaalípiná Dios
Iwàwacutácué pìalàaca nía icàlidacatalépináta nabáyawaná
cachàiníiri iyú, níara cachìwéeyéica, iináwaná ìwali, yùuwichàidacaténá
ipíchaná nawènúadaca yái báisíiri níawa. 7 Càide iyúwaté ángelnái
tàacáisica Dios imàaquéericaté abé ìyáaná, càita nacái nàyacaté yàcalé
yàawiríaté yàasu wenàiwicanái mìnanáimi, pucháiba yàcalémi,
iríwa. 4 Péewáidacué wenàiwica Sodoma, Gomorra nacái, áiba nacái
macàaluínináta báisíiri tàacáisi yàcalémi ìyéeyéicaté mawiénita
iyú, níacáiná cachìwéeyéi nadéca nalí, máiní naimácaté manùbéeyéi
nawàlùacawa ibàacanéeri iyú yáapicha mamáalàacata càmíiyéica
pèewiré. Bàaluité Dios itàacái nàacawéeyéi. Nía nacái asìanái
icàlidacaté naináwaná ìwali, níái naimácaté nanacáiri yáapichawa
cachìwéeyéica, càinácaalí iyú namànicaténá yái càmíirica
Dios yùuwichàidáanápiná níawa. Dios ibatàa wenàiwica imànica.
Báawaca naicáca Dios. Nacàlidaca Ináté Dios yùuwichàidaca nía
646
647 SAN JUDAS
quichái iyú, yái quichái càmíirica ichùulìacawa. 12 Níái cachìwéeyéica

ichacàwa, càiripinéerita ìyaca. nàyaca càide iyúwa casaquèeri
Càita Dios imàacaca wáalíacawa wawàsi, níacáiná mabáiníiri
yùuwichàidáanápiná macáita iyú namànica nabáyawanáwa
imàníiyéica ibáyawanáwa. pèewi pìwacáidáyacacaalícuéwa
8 Càita nacái níara piyáacaténácué piyáacaléwa Santa
yéewáidéeyéica wenàiwica chìwái Cena ipíchawáise. Casíimáiri iyúta
iyú, éwita náalíacáanítawa nayáaca nayáacaléwa manuíri,
Dios yàasu yùuwichàacáisi nàiraca nacái macàaluínináta.
ìwali, càicáaníta namànica Iiwacanánái báawéeyéica meedá
nacái báawéeri. Néewáidaca níara, camùnica nía nacái
wenàiwica cachìwéeri tàacáisi iyéeyéica iríwa meedá yàacàsi
iyú néemièricasa náamacani cadénama. Canéeyéica iwèni níara
irìcuísewa, namànicaténá nainá càide iyúwa acalèe canéerica irí
iyúwa yái càmíirica Dios ibatàa unía yèepuníiricawa cáuli iyú.
wenàiwica imànica; càmita nacái Canéeyéica iwèni níara càide
neebáida Wáiwacali itàacái; natàaní iyúwa àicu màyacanéerica yàasu
nacái báawéeri iyú ángelnái èeri yàanàacaalí, íná wenàiwica
ìwali. 9 Quéwa ángelnái íiwacali iwatàaca àicu cáli yèewíise, yásí
íipidenéerica Miguel càmitaté àicu yéetácawa báisíiri iyú. 13 Níái
itàaní báawéeri iyú ángelnái ìwali. cachìwéeyéica imàníiyéica máiní
Miguel itàanícaté chàinisíiri iyú yáaséeri nabáyawanáwa áibanái
Satanás yáapicha càiríinácaalí wenàiwica yàacuésemi, nàyaca
náicha yeedéeripinácaté Moisés càide iyúwa manuíri màladàca.
ichéecami, yáté Miguel yáalíacawa Cachàiníiri cáuli ipùacaalí manuíri
canácaté yéewaná icuísaca úni, yásí màladàca namichàidaca
íichawa Satanás báawéeri iyú. báawéeri úni icàli càina
Ináté Miguel íimacáita Satanás íinatalépiná. Níái cachìwéeyéica
irí: “¡Nusutáca Wáiwacali íicha naméeràidaca áibanái,
yàalàanápiná pía cachàiníiri iyú!” nàyacáiná càide iyúwa dùlupùta
íimaca yái Miguelca. 10 Níata quéwa iméerèeyéicawa, càmíiyéica icàna
cachìwéeyéica asìanái natàaníca cayába wáapunálìcubàa. Iná
báawéeri iyú ángelnái ìwali, éwita Dios ichùulìapiná nàyáanápiná
càmicáaníta náalíawa cayába càiripináta catéeri irìcu
ángelnái iináwaná ìwali. Namànica máinícataléca cúulica catá.
meedá macáita càiríinácaalí 14 Bàaluité Enoc ìyaca, yái sietéená
nawàwa namànica càide iyúwa Adán itaquérinámi waléerica

cuwèesinái imàníiná. Iná iináwaná ìwali. Enoc icàlidacaté
namáalàidaca nacáucawa Dios íicha. tàacáisi Dios inùmalìcuíse
11 ¡Dios yùuwichàidapiná níawa!, cachìwéeyéi ìwali càinácaalí
nàyacáiná báawéeri iyú càide iyú Dios yùuwichàidáanápiná
iyúwaté Caín ìyáaná. Nawènúadaca níawa. Enoc íimacaté: “Péemìacué
náiwitáisewa néewáidacaténá cayába, nudéca nuicáca
wenàiwica cachìwéeri tàacáisi Wáiwacali yàanèeripináwa
iyú, needácaténá nalíwa náapicha níái yàasu manùbéeyéi
plata, càide iyúwaté Balaam mil namanùbaca ángelnáica
imàníiná. Namànica nacái ùwicái mabáyawanéeyéica. 15 Yàanàapiná
nacuèrinánái íipunitawa càide yéemìacaténá naináwaná ìwali
iyúwaté Coré imàníiná. Iná canánama, yáasáidacaténá
néetápiná nacáiwa méetàuculé nacái cabáyawanáca macáita
Dios íicha càiripináta nabáyawaná báawéeyéica íiwitáise, ìwalíise
SAN JUDAS 648
macáita báawéerica namàníirica, 22 Piicácué natúulécaná
ìwalíise nacái yái báawéeri pìalàanápinácué níawa, cawinácaalí

tàacáisi náiméerica Dios ìwali, níái iwàwéeyéica iwènúadaca
báawéeyéica íiwitáise imàníiyéica íiwitáisewa méetàuculé Dios íicha.
ibáyawanáwa”, íimacaté yái Enoc. 23 Níái iwàwéeyéica iwènúadaca
16 Níái cachìwéeyéica natàaníca íiwitáisewa méetàuculé Dios íicha,
ibàacanéeri iyú nacuèrinánái càica níade iyúwa wenàiwica
ìwaliwa. Báawaca naicáca macái yúuwàacaalí yàacawa quichái
wenàiwica. Máiní nawàwa irìculé, nawàwacáiná nacaláacawa
namànica càinácaalí báawéeri Dios íicha namànicaténá
isíimáidéeri níawawa. Máiníiyéi nabáyawanáwa. Pìalàacué nía,
canùmaséeca nía, cachàiníiyéica peedácué nía ráunamáita Dios
iicáca yáawawa. Natàaníca yàasu yùuwichàacáisi íicha, càide
cayábéeri iyú áibanái irí, iyúwa weedácaalí wenàiwica
needácaténá náicha wawàsi meedá. quichái íicha. Aibanái wenàiwica
namànica nàacawa nabáyawanáwa
Amonestaciones a los creyentes manuísíwata. Báawacué piicá
17 Quéwa píacué nuénánái yái báawéerica namàníirica,
cáininéeyéica nuicáca, piwàwalicué quéwa piicácué natúulécaná
yái tàacáisi Wáiwacali Jesucristo níái wenàiwicaca. Pìalàacué nía
yàasu apóstolnái icàlidéericatécué cachàiníiri iyú, namàacáanápiná
pirí, íiméerica càinácaalí náichawa yái báawéerica
ichàbáanápináwa wapíchalécáwa. namàníirica, quéwa piicácué
18 Náimacatécué pirí: “Aibaalípiná píichawa cayába, ipíchanácué
maléená èeri ipíchawáise èeri cayábaca piicáca yái báawéerica
imáalàacawa, yásí abénaméeyéi namàníirica nainá iyúwa. Picácué
wenàiwica naicáanípinácué pimàni náapicha pibáyawanáwa.
piquíniná peebáidacáinácué
Jesucristo itàacái. Namànipiná Alabanza final
nabáyawanáwa càide iyúwa 24-25 Yái
abéerita Diosca,
nawàwáaná”, náimacatécué pirí iwasèerica wía yàasu yùuwichàacáisi
níái apóstolca. 19 Quéwa níara íichawa, yáta yáalimácué icùaca
cachìwéeyéica, nawènúadaca pía ipíchanácué pimànica
áibanái íiwitáise báawáanápiná pibáyawanáwa. Dios yáalimácué
naicáyacacawa. Náináidacáita nacái itéca píawa chènuniré
meedá irìcu èeriquéi. Canáca nalí ibàlùadacaténácué pía íipunitawa
Espíritu Santo. mabáyawanéeyéica, máinícuéca
20 Quéwacué pía nuénánái nacái casíimáica piwàwawa,
cáininéeyéica nuicáca, peebáidacué Dios ìyacàle chènuníiséeri irìcu,
tài íiméeri iyú Dios itàacái icànéerica mèlumèluwaca Dios
mabáyawanéerica, yéewanápinácué icamaláná iyú. Wàacué Dios irí
cachàinica píiwitáise. Pimàacacué cayábéeri ìwalíise yái cayábéerica
Espíritu Santo yéewáidaca pía, Wáiwacali Jesucristo imàníirica
pisutáanápinácué píawawa Dios walípiná, máinícáiná cachàiníirica
íicha. 21 Picácué piwènúada Dios íiwitáise, máiní cáimiétacanéeri
píiwitáisewa méetàuculé Dios íicha, Wacuèriná nacáicani, icuèrica
yái cáininéerica iicáca wía. Néese nacái macáita, cachàiníirica
manuícué píináidaca piwàwawa náicha canánama, bàaluitésíwa
picùacaténá Wáiwacali Jesucristo èeri ipíchawáiseté, siùca nacáide,
yàaca wacáuca càmíiri imáalàawa, càiripináta nacáiwa, èeri càmíiri
iicácáiná wapualé. imáalàawa. Báisíta, amén.
EL APOCALIPSIS
pirí cayábéeri, namàacáanápiná
La revelación de Jesucristo nacái matuíbanáicuéca pía. Dios
1 Yái cuyàlutaca icàlidaca

walí tàacáisi ìwali Dios
imàaquéericaté Jesucristo
ìyacaté bàaluité, siùca nacáide,
ìyéeripiná càiripináta, càmíiri
imáalàawa. Yái Espíritu Santoca
yáalíacawa ìwali ibàacanéeri máiníiri cayábaca ìyaca Dios yàasu
iyú áibanái íicha, yéewanápiná yàalubáisi íipunita. 5 Jesucristo
Jesucristo yáasáidacani Dios yàasu itàaníca báisíiri iyú, imànica
wenàiwicanái irí náalíacaténáwa macáita machacàníiri iyú càide
càinácaalí iwàwacutáanápiná iyúwa íimáaná, icàlidacaté báisíiri
ichàbacawa caquialéta. Jesucristo tàacáisi éwitaté nanúacáanítani.
ibànùacaté yàasu ángelwa Yái Jesucristo, yácata idàbáanéerica
yáasáidacaténá yái tàacáisica Juan wenàiwica imichèericatéwa
irí, yái Juan, Jesucristo yàasu yéetáními yèewíise, idènièri iináwa
wenàiwicaca. 2 Juan itànàacaté càmíiri imáalàawa. Jesucristo
báisíiri iyúni cuyàluta irìcu macáita ichùulìaca macái cáli icuèrinánái.
yái Dios itàacái Juan yéemièrica, Cáinináca Jesucristo iicáca wía.
yá nacái Jesucristo yàasu báisíiri Jesucristo íiraná imusúacatéwa
tàacáisica, idécanáamité Juan iicáca icháuná irìcuíse cruz ìwali àta
macáita tàacáisi yéenáiwanási yéetácatalétawa wáichawalíná.
nacáiri irìcuíse. Jesucristo yéetácáinátéwa
3 Casíimáica iwàwa cawinácaalí wáichawalíná, íná Dios idéca
iléerica nalíni, yái cuyàlutaca, imàacaca iwàwawa wabáyawaná
culto irìcu, yái tàacáisi íicha. 6 Jesucristo idéca imàacaca
icàlidéerica walí càinácaalí yàasu wenàiwicaca wía. Imàacaca
ichàbáanápináwa. Casíimáica nacái wáibaidaca irípiná iyúwa
nacái nawàwa cawinácaalí sacerdotenái, wasutácaténá Dios
yeebéeyéica yái tàacáisica Juan íicha wenàiwicanái irípiná, yái
itànèerica chái cuyàluta irìcu, Dios Jesucristo Yáanirica. Máiní
mesúnamáipinácáináta iwàwacutá nuwàwaca macái wenàiwica
ichàbacawa. yàaca cayábéeri Jesucristo irí,
nuwàwa nacái Jesucristo icùaca
Juan escribe a las siete iglesias wenàiwicanái canánama càiripináta
4 Núa Juan nutànàacuéca pirí èeri càmíiri imáalàawa. Báisíta,
cuyàluta, píacué yeebáidéeyéica amén.
Jesucristo itàacái, píacué ìyéeyéica 7 ¡Jesucristo yàapináwa néese
siete namanùbaca yàcalé Asia yàasu acalèe yèewíisewa! Macáita
cáli íinata. Nusutácué Dios íicha wenàiwica naiquéeripináni,
pirípinácué, Espíritu Santo nacái, nía nacái inuéyéicaténi,
Jesucristo nacái, namàníinápinácué naiquéeripináwa. Macáita
649
EL APOCALIPSIS 1 650
èeri mìnanái càmíiyéica namanùbaca cáaléeyéi lámpara

yeebáida itàacái oroíyéi. 13 Néese nuicá nèewibàa
náicháanípiná nacalùniwa níái siete namanùbaca lámparaca
naicápinácaalí yàanàaca, cài iicácanáwade iyúwa asìali.
cáalucáiná naicácani. Idènìaca ináawaniwa cáaléeri
Báisíta, amén. àta yàabàli ipùata néré. Idènìa
8 Wacuèriná Dios cachàiníiri nacái cáucuíri iwaalíbapi oroíri
náicha canánama, ìyacaté bàaluité, yùucutalìcubàawa. 14 Cabalèeri
siùca nacáide, ìyapiná càiripináta, íiwita ibáiná càide iyúwa waicáaná
càmíiri imáalàawa. Wacuèriná cabalèeri lana, nieve nacáiri
Dios íimaca walí: “Núacata yái áiba. Ituí nacái nàya càide iyúwa
idàbéericaté macáita, núacata nacái waicáaná quichái ipèrùa. 15 Yá
yái imáalàidéeripináca macáita. mèlumèluíyéi yàabàli càide iyúwa
Iná núacata càiride iyúwa las letras waicáaná naquéesièrica bronce
alfa y omega”, cài íimaca walí yái nacáirica nawasèerica ùuléeri iyú
Wacuèriná Diosca. quéechacáwa manuíri quichái
irìcu ipíchawáise naquéesìacani.
Una visión del Cristo glorioso Cachàinica itàacái càide iyúwa
9 Núa Juan, péenásàiricué, wéemìaná manuíri inanába isàna
nùuwichàacawa píapichacué yúuwèericawa íba yèewibàa.
Jesús irípiná weebáidacáiná 16 Idènìa siete namanùbaca
itàacái. Weebáidaca itàacái, dùlupùta icáapi irìcuwa

íná wacùapiná macáita Jesús yéewápuwáiséeriwa. Itàacái ìyaca
yáapichawa. Abédanamata càide iyúwa espada machete nacáiri
nacái wáiwitáise Jesús yáapicha báipunitácanaméeri caserùnica.
wàidenìacaténá wàuwichàanáwa Inàni nacái icànaca iyúwa
matuíbanáiri iyú. Yáté presocaté èeri icànáaná mèlumèluíri iyú
núa Patmos yàasu iwàwata íinata cachàiniwaca machacànicaalí èeri.
nucàlidacáináté Dios itàacái áibanái 17 Nuicácanacáitani, yá núuwàa
irí, nucàlidacáináté nacái Jesús nulìacawa nunùmáawawa

iináwaná ìwali. 10 Néeseté áiba nucalùniwa yàabàli idaní
domingomi, Espíritu Santo icùacaté càide iyúwa yéetéerimiwa.
nuíwitáise. Yá nuémìacaté tàacáisi Quéwa imàacaca icáapiwa
nuínatawáisewa, yái cachàiníiri yéewápuwáisewa nùwali. Yá
tàacáisi càiride iyúwa wéemìaná íimaca nulí: “Picá cáalu pía
trompeta isàna. 11 Yá íimaca nulí: nuícha. Núacata yái idàbéericaté
“Pitànàa cuyàluta, picàlidacaténá macáita. Núacata nacái yái
nalíni càinácaalí piicáaná. Néese imáalàidéeripináca macáita.
pibànùa nalíni níara yeebáidéeyéica 18 Núacata yái Cáurica. Nuétácatéwa
nutàacái ìyéeyéica siete quéwa, péemìa cayába, siùcáisede

namanùbaca yàcalé Asia yàasu cáli nùyaca càiripináta. Núacata
íinata. Níái yàcaléca náipidená: imàaquéerica wenàiwica yéetácawa
Efeso ìyacàlená, Esmirna ìyacàlená néenáiwaná yàanàacatáita
nacái, Pérgamo ìyacàlená nacái, néetácatáipinátawa; nucùa nacái
Tiatira ìyacàlená nacái, Sardis infierno, yáara báawéeyéimi
ìyacàlená nacái, Filadelfia ìyacàlená íiwitáise yùuwichàacatalécawa
nacái, Laodicea ìyacàlená nacái”, íipidenácataléca infierno.
íimaca nulí. 19 Iná pitànàa macáita yái
12 Yá nuwènúa nuicáidaca núasáidéeripináca piicá. Pitànàa
nuínataléwa nuicácaténá yái nacái yái ichàbéericawa siùcade,
itàaníirica nulí. Yá nuicáca siete yá nacái ichàbéeripinácawa áiba
651 EL APOCALIPSIS 1, 2
èeriwa wapíchalécáwa. 20 Siùcade manuísíwata nuípidená ìwali

nucàlida piríni càinácaalí íimáaná peebáidacáinácué nutàacái.
níái siete namanùbaca dùlupùta Càmitacué nacái chamàle
piiquéeyéica nucáapi irìcu. Nucàlida píiwitáise píibaidáanápinácué nulí.
nacái pirí càinácaalí íimáaná níái 4 Quéwa nuicácué pìwali abéeri
siete namanùbaca cáaléeyéica wawàsi báawéeri. Càmitacué

lámpara oroíyéica. Níái siete cáininá piicáca áibanái càide
namanùbaca dùlupùta, íimáanáca iyúwaté cáinináaná piicáca nía
càicanide iyúwa siete namanùbaca quéechatécáwa. 5 Iná píináidacuéwa
nacuèrinánái icuèyéica ìwali yái quéechéeri píiwitáise
wenàiwicanái yeebáidéeyéica cayábéerica piúquéericatécué
nutàacái siete namanùbaca píichawa. Piwènúadacué
yàcalé mìnanái. Níái siete píiwitáisewa machacàníiri iyú,
namanùbaca lámpara cáaléeyéica, pimànicaténácué cayábéeri áibanái
íimáanáca càicanide iyúwa irí càide iyúwacué pimàníináté
siete namanùbaca náapichéeyéi quéechatécáwa. Càmicaalícué
ìwacáidáyaquéeyéicawa cài pimànica, yásí nùacawa
yáapichawáaca yeebáidéeyéica caquialéta pìatalécué, yá nuedácué
nutàacái”, íimaca nulí yái Cáurica, píicha pìasu lámpara ìyacatái
yái Wáiwacali Jesucristoca. íichawa, càmicaalícué piwènúada
píiwitáisewa. 6 Quéwa ìyacué
Mensajes a las siete pirí yái cayábéerica. Báawacuéca
iglesiasEl mensaje a Efeso piicáca yái báawéerica nicolaítanái
2 Néese Wáiwacali íimaca nulí

àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica
irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica
imàníirica càide iyúwa nacái
báawáaná nuicáca yái namàníirica.
7 Néese, càuwíiyéicaalícué pía,
wenàiwicanái yeebáidéeyéica péemìacué cayába yái tàacáisica

nutàacái Efeso ìyacàlená irìcu: ‘Cài Espíritu Santo icàlidéerica
núumacuéca pirí, núa idènièrica wenàiwicanái irí yeebáidéeyéica
siete namanùbaca dùlupùta nucáapi nutàacái, ìyéeyéica yàcalé
irìcuwa nuéwápuwáisewa, núa imanùbaca. Macáita cawinácaalí
yèepuníiricawa nèewibàa níái siete imawènìadéeyéica báawéeri,
namanùbaca cáaléeyéi lámpara numàacapiná nayáaca nayáacaléwa
oroíyéica: 2 Núalíacawa macáitacué àicu ìyacanáca yèerica nacáuca
pìwali yái pimàníiricuéca; càmíiri imáalàawa, yái àicu
núalíacawa píibaidacuéca nulípiná ìyéerica paraíso néeni, Dios ìyacàle
cachàiníiri iyú; núalíacawa irìcu’, cài pitànàaca nalí cuyàluta”,
pìidenìacuéca piùwichàanáwa íimaca yái Cáurica, yái Wáiwacali
nacái matuíbanáiri iyú; Jesucristoca.
núalíacawa báawacuéca piicáca
náiwitáise níara báawéeyéica El mensaje a Esmirna
wenàiwicaca. Núalíaca nacáiwa 8 Néese Wáiwacali íimaca nulí
píalimáidacuéca piicáwa nàasu àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica
tàacáisi níara icàlidéeyéica irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica
iináwaná ìwaliwa apóstolcasa wenàiwicanái yeebáidéeyéica
nía, quéwa nachìwa meedá. nutàacái Esmirna ìyacàlená
Pidécuéca píasáidaca cachìwéeyéica irìcu: ‘Cài núumacuéca pirí,
meedá nía. 3 Núalíacawa núa idàbéericaté macáita, núa
pìidenìacué piùwichàanáwa imáalàidéeripináca macáita
mamáalàacata. Núalíaca nacáiwa nacái, núa yéetéericatéwa,
piùwichàacuécawa nulípiná néeseté yèepùaca nucáucàacawa:
9 Núalíacawa piùwichàacuécawa Satanás icùacataléca. Núalíacawa
pìyaca. Núalíacawa peebáidacuéca nutàacái
catúulécanácuéca pía, quéwacué mamáalàacata tài íiméeri iyú.
nuicáca pía càiyéide iyúwa Càmitacué piméeyáa peebáidaca
càasuíyéi. Núalía nacáiwa nutàacái éwitaté nanúacáaníta
càinácaalí iyú nacháawàanácué Antipas, yái nanuéricaté
piináwaná ìwali báawéeri iyú, yeebáidacáiná nutàacái pèewi,
níara icàlidéeyéica iináwanáwa píacué ìyéeyéica yàcalé Satanás
judíocasa nía, quéwa càmíiyéi judío icùacataléca. 14 Quéwa nuicácué
nía nawàwalìcuísewa, càmicáiná pìwali máisibáwanáita báawéeri
neebáida nutàacái. Báawéeri wawàsi, yái càmíirica cayába
Satanás yéewáidacaléca meedá nuicáca: Pidènìacué píapichawa
nía. 10 Picácué cáalu piicáca abénaméeyéi yéewáidéeyéica
yái piùwichàanápinácuécawa. wenàiwica càide iyúwaté
Péemìacué cayába, mesúnamáita Balaam yéewáidáaná wenàiwica.
Satanás yúuca abénaméeyéi Bàaluité Balaam yàalàacaté Balac
péenácué presoíyéi ibànalìculé yáalimáidáanápiná israelitanái
yáalimáidacaténácué iicáwa namànicaténá nabáyawanáwa.
pía macáita, piwènúadáanápiná Ichùulìacaté nayáanápiná iinási
píiwitáisewa nuícha. Yá nanuérimica iyúwa sacrificio
piùwichàapinácuéwa diez èeri. nàacaténá ídolo icàaluíniná,
Quéwa cachàinicué píiwitáise cuwáinái yéenáiwanáca. Ichùulìaté
mamáalàacata, éwitacué nanúacaalí naimáca áibanái inanái yáapicha
pía, yásí nùacué piríwa picáuca càmíiyéica náinusíwa. 15 Càita nacái,
càmíiri imáalàawa càide iyúwa ìyacué pèewibàa abénaméeyéi
nàacaalí corona wenàiwicanái yeebáidéeyéica nicolaítanái
irí imawènìadéeyéica áibanái. yàasu cachìwéeri tàacáisi.
11 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué 16 Iná piwènúadacué píiwitáisewa
cayába yái tàacáisi Espíritu Santo báawéeri íicha. Càmicaalícué cài

icàlidéerica wenàiwicanái irí pimànica, yásí nùacuéwa pìatalé
yeebáidéeyéica nutàacái, ìyéeyéica caquialéta. Yá numànipiná úwi
yàcalé imanùbaca. Cawinácaalí náipunitawa nutàacái iyúwa, càide
imawènìadéeyéica báawéeri, iyúwa wenàiwica namànicaalí
canácatáita yéewanáwa pucháiba úwi espada machete nacáiri iyú.
yàawiriéri yéetácáisi íibàaca níawa, 17 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué
canásíwa’, cài pitànàaca nalí cayába yái tàacáisi Espíritu Santo

cuyàluta”, íimaca yái Cáurica, yái icàlidéerica wenàiwicanái irí
Wáiwacali Jesucristoca. yeebáidéeyéica nutàacái, ìyéeyéica
yàcalé imanùbaca. Cawinácaalí
El mensaje a Pérgamo imawènìadéerica báawéeri,
12 Néese Wáiwacali íimaca nulí nùaca iyáapiná maná, yái pan
àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica nacáirica ibàacanáta áibanái
irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica wenàiwica íicha. Nùa nacái irí
wenàiwicanái yeebáidéeyéica cabalèeri íba natànèerica ìwali
nutàacái Pérgamo ìyacàlená wàlisài íipidenápiná. Abéerita yái
irìcu: ‘Cài nuchùulìacuéca pía, idènièrica yàasu íbawa, yáalía ìwali
núa idènièrica espada machete yái íipidenápináca wàlisài, canáca
nacáiri báipunitácanaméeri áibanái yáaliériwa ìwali’, cài
caserùnica: 13 Núalíacawa macáita pitànàaca nalí cuyàluta”, íimaca
ìwali yái pimàníiricuéca. Núalía yái Cáurica, yái Wáiwacali
nacáiwa pìyacuéca aléera yàcalé Jesucristoca.
653 EL APOCALIPSIS 2
yái báawéerica namàníirica

El mensaje a Tiatira úapicha. 23 Nunúapiná nacái uénibe
18 Néese Wáiwacali íimaca nulí yéetácáisi iyú. Néese macáita
àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica yeebáidéeyéica nutàacái yàcalé
irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica imanùbaca, néemìapinácaalí
wenàiwicanái yeebáidéeyéica uináwaná ìwali, yásí náalíacawa
nutàacái Tiatira ìyacàlená núacata yái iiquéerica náiwitáise,
irìcu: ‘Cài núumacuéca pirí, nawàwa nacái. Yásí numànicuéca
núa Dios Iirica, núa idènièrica pirí cayábéeriwa, nùuwichàidapiná
ituíwa càide iyúwa quichái nacáiwa píalimáwanama càide
ipèrùa ìyáaná, núa idènièrica iyúwa imanuícanamacué pimànica
nacái yàabàliwa càide iyúwa cayábéeri, báawéeri áibata.
naquéesièrica bronce nacáirica 24 Néese píacué Tiatira ìyacàlená
iicácanáwa. 19 Núalíacawa ìwali mìnanái càmíiyéica yeebáida

yái pimàníiricuéca. Núalíacawa Jezabel itàacái, càmíiyéi nacái
cáininácuéca piicáca áibanái, yéewáidawa tàacáisi ìwali yáara
núalíacawa peebáidacuéca nutàacái. náiméerica ìwali Satanás yàasu
Núalía nacáiwa piyúudàacuéca íiwitáise ibàacanéeriwa. Núumacué
áibanái, pìidenìacuéca pirí, ìyaca quiríta abéeri wawàsi
piùwichàanáwa nacái matuíbanáiri iwàwacutéeri nuchùulìapinácué
iyú. Núalíacawa pimànicuéca pimànica. 25 Peebáidacué
cayábéeri cachàiníwanái íicha mamáalàacata nutàacái càide
yái pimàníiricatécué quéecha, iyúwacué peebáidáaná siùca àta
pidàbacaalítécué peebáidaca nùanàacatalépináta. 26 Cawinácaalí
nutàacái. 20 Quéwa nuicácué imawènìadéeyéica báawéeri,
pìwali áiba wawàsi quiríta. imàníiyéi nacái mamáalàacata
Pidécuéca pimàacaca ùyaca càide iyúwa nuwàwáaná àta
matuíbanáita pèewibàa, úái néetácatalétawa, numàacaca
inanáica Jezabelca. Nacàlidaca nacùaca núapicha macái èeri
uináwaná utàanícasa Dios mìnanái. 27 Càide iyúwa Núaniri
inùmalìcuíse, quéwa uéwáidaca Dios imàacáaná nucùaca èeri
wenàiwica cachìwéeri tàacáisi iyú mìnanái Dios íiwitáise iyúwa,
meedá uchìwáidacaténá nùasu càita nacái nùasu wenàiwica
wenàiwica naimáanápiná áiba nacùapiná èeri mìnanái cachàiníiri
yáapicha càmíichúaca náinusíwa, iyú, nàuwichàidapiná nacái
càmíirica nacái nanìrisíwa, macáita wenàiwica càmíiyéica
nayáanápiná nayáacaléwa nacái yeebáida nutàacái, càide
iinási nanuérica ídolo irí nàacaténá iyúwa hierro ibaquíadacaalí
cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná. catùa achúmáanamata
21 Nudéca nùalàaca úa cachàiníiri yéemáanáami. 28 Numàaca nacái
iyú uwènúadáanápiná uíwitáisewa nàyaca nucamaláná irìcu, yái
ubáyawaná íichawa, quéwa càmita nucamaláná icànéerica càide
uebá uwènúadáanápiná uíwitáisewa iyúwa dùlupùta icànáaná
íicha, yái uimáanáca manùbéeyéi waiquéerica mapisáisíwata.
yáapicha. 22 Siùcade, péemìacué 29 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué
cayába, nùuwichàidapiná úa cayába yái tàacáisica Espíritu

uláicái iyúwa, macáita nacái Santo icàlidéerica wenàiwicanái irí
iiméeyéica úapicha, núucapiná yeebáidéeyéica nutàacái, ìyéeyéica
níawa manuíri yùuwichàacáisi yàcalé imanùbaca’, cài pitànàaca
irìculéwa, càmicaalí nawènúada nalí cuyàluta”, íimaca yái Cáurica,
náiwitáisewa nabáyawaná íichawa, yái Wáiwacali Jesucristoca.
Càmita nacái nutunúa náipidená

El mensaje a Sardis cuyàluta irìcuíse yái cuyàlutaca
3 Néese Wáiwacali íimaca nulí

àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica
irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica
idènièrica náipidená macáita
cáuyéica càmíiyéica imáalàawa. Yá
nucàlidapiná naináwaná ìwaliwa
wenàiwicanái yeebáidéeyéica nùasunáica nía Núaniri Dios
nutàacái Sardis ìyacàlená irìcu: iríwa, yàasu ángelnái irí nacái.
‘Cài núumacuéca pirí, núa ìyéerica 6 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué
yáapicha yái Espíritu Santoca cayába yái tàacáisi Espíritu Santo

máiníiri cayábaca, núa idènièrica icàlidéerica wenàiwicanái irí
nacái siete namanùbaca dùlupùta: yeebáidéeyéica nutàacái yàcalé
Núalíacawa ìwali macáita imanùbaca’, cài pitànàaca nalí
píibaidacalécuéca. Nuémìacué cuyàluta”, íimaca yái Cáurica,
piináwaná ìwali cáucasacué yái Wáiwacali Jesucristoca.
pía, quéwa nuicácuéca pía
càiyéide iyúwa yéetéeyéimiwa. El mensaje a Filadelfia
2 Pimichàidacué píiwitáisewa, 7 Néese Wáiwacali íimaca nulí
pichàiniadacué píiwitáise àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica
cayábéeriwa ìyéericuéca pirí quiríta, irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica
iwàwéerica ichàbacawa píicha, wenàiwicanái yeebáidéeyéica
nuicácáiná yái pimàníiricuéca nutàacái Filadelfia ìyacàlená
càmíirica cayába Nucuèriná Dios irìcu: ‘Cài núumacuéca pirí,
iicáca. 3 Iná píináidacuéwa ìwali núa Mabáyawanéerica, núa
yái tàacáisi péemièricatécué, yái Báisíirica, núa rey David
peebáidéericatécué nacái itaquérinámica, imàaquéerica nacái
quéechacáwa. Pimànicué wenàiwica iwàlùacawa Dios ìyacàle
mamáalàacata cayábéeri càide irìculé, Dios icùacataléca macáita.
iyúwa yái tàacáisi íimáaná. Nùacùacaalí nalíni, yá canáta
Piwènúadacué píiwitáisewa yáaliméeri ibàlìaca náichani. Néese
pibáyawaná íichawa. Càmicaalícué nubàlìacaalí náichani, canácata
pimichàida píiwitáisewa, yásí nacái yáaliméeri yàacùaca nalíni.
nùanàacué pìatalé càide Péemìacué: 8 Cayábaca nuicáca yái
iyúwa cayéedéeri yàanàacaalí pimàníiricuéca. Péemìacué cayába,
càmicatáita wenàiwica icùa numàacacué picàlidaca nuináwaná
nùanàaca, càmitacué nacái píalíawa ìwali áibanái irí, càmitacué nacái
chácaalínácaalí nuénáiwaná yéewa nasàiwicaca pirí wawàsi,
yàanàa nùanàacatáipinácué peebáidacáinácué nutàacái,
pìatalé. 4 Quéwa abénaméeyéicué càmitacué nacái piwènúada
péená Sardis ìyacàlená mìnanái píiwitáisewa nuícha, éwitacué
càmita nàya cabáyawanéeri iyú. càmicáaníta máiní cachàinica
Càide iyúwa wenàiwica icùacaalí pía. 9 Péemìacué cayába. Nàyaca
masacàata ibàlewa, càita nacái pìyacàle néeni abénaméeyéi judío
abénaméeyéi péenácué nacùaca icàlidéeyéica iináwaná ìwaliwa
níawawa masaquèeri iyú, báawéeri judíosíwacasa nía, quéwa nachìwa
íicha. Yá áiba èeripiná nèepunícawa meedá, càmicáiná neebáida
núapichawa nabàle cabalèeri nutàacái báisíiri iyú. Satanás
yáapichawa namànicáiná cayábéeri yéewáidacaléca nía meedá.
càide iyúwa Dios iwàwáaná Mesúnamáita numàacapiná
chái èeri irìcu. 5 Cawinácaalí nabàlùacawa nàuluì ipùata iyúwa
imawènìadéeyéica báawéeri, píipunitacuéwa nàacaténácué
nadènìapiná nabàlewa cabalèeri. picàaluíniná. Yásí náalíacawa
cáininácuéca nuicáca pía. máiní piwènúadaca nuícha

10 Pidécuéca peebáidaca nutàacái píiwitáisewa, càmitacué nacái
pìidenìacaténácué piùwichàanáwa máiní pimichàida píiwitáisewa
matuíbanáiri iyú, íná nucùapinácué peebáidacaténá cayába nutàacái.
píawa áibaalípiná yùuwichàacáisi Iwàwacutácué píináidacawa
yàanàapinácaalí macái cáli ìwali, càinácaalí pimàníinápiná.
yùuwichàidacaténá èeri mìnanái. ¿Piwènúadapinásicué nuícha
11 Nùacawa néese caquialéta. píiwitáisewa? ¿Néeni,
Peebáidacué tài íiméeri iyú yái pimichàidapinásicué píiwitáisewa?
peebáidéericuéca; picácué pimàaca ¿Càinásicué pimànipiná? 16 Néese,
áibanái iwènúadacuéca nuícha càmicáinácué peebáida cayába
píiwitáise ipíchanácué piúcaca nutàacái macái piwàwalìcuísewa,
píichawa pìasu cawèníiri coronawa íná núucapinácué nuíchawa pía.
Dios iwàwéericuéca yàaca pirí 17 Picàlidacáinácué cài pìwaliwa:
áiba èeriwa. 12 Cawinácaalí “Càasuíyéica wía, máiní nacái

imawènìadéeyéica báawéeri, cayábaca wía. Wadéca weedáca
numàacapiná nàyaca Nucuèriná walíwa manùba wàasupináwa.
Dios yáapicha càiripináta, càide Càmita wawàwacutá Dios
iyúwa àicu íricusi ibàluèriwa iyúudàaca wía”, càicué píimaca
càiripináta Dios yàasu templo pìwaliwa. ¿Cánácué càmita
irìcuírica. Canácatáita nàawa Dios píalíawa cáuláicaca píiwitáise
íicha. Nutànàapiná nacái Nucuèriná pibáyawaná iyúwa? Dios
Dios íipidenáwa nàwali yái iicácuéca pía càiyéide iyúwa
Nucuèriná Dios ìyacàle íipidenáwa catúulécanéeyéi, màasuíyéi nacái.
nacái, yái yàcalé íipidenéerica Matuíyéicué nacái píiwitáise,
Wàlisài Jerusalén, iricuèripinácawa báica nacáicué pía pibáyawaná
chènuníise Nucuèriná Dios ìwaliwa iyúwa mabàléeri
yàatanáise. Nutànàapiná nacái wenàiwica. 18 Iná nùalàacué pía
nuípidená wàlisàiwa nàwali. pimàacáanápinácué numànica
13 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué pirí cayábéeri manuísíwata càide
cayába yái tàacáisi Espíritu Santo iyúwa wenàiwica iwéndacaalí
icàlidéerica wenàiwicanái irí áiba wenàiwica irí cayábéeri
yeebáidéeyéica nutàacái yàcalé oro masaquèericaté namànica
imanùbaca’, cài pitànàaca nalí quichái irìcu. Néese idécanáami
cuyàluta”, íimaca yái Cáurica, numànicuéca pirí cayábéeri,
yái Wáiwacali Jesucristoca. yásí báisícata càasuíyéicuéca
pía chènuníiséeri cawèníiri
El mensaje a Laodicea iyú. Peedácué nacái nuícha
14 Néese Wáiwacali íimaca nulí píiwitáisepiná mabáyawanéeri
àniwa: “Pitànàa yái tàacáisica càide iyúwacué pibàlepiná
irí yáara nacuèrinásàiri icuèrica cabalèeri, ipíchanácué báica pía
wenàiwicanái yeebáidéeyéica pibáyawaná ìwaliwa. Pimàacacué
nutàacái Laodicea ìyacàlená nuchùnìaca píiwitáise matuírica
irìcu: ‘Cài núumacuéca pirí, núa càide iyúwa natuí idàbená
íipidenéerica Báisíiri, càmíirica ichùnìacaalí wenàiwica ituí,
ichìwáida wenàiwica, núa catuícaténácué píiwitáise,
icàlidéerica báisíiri iyúni, núa píalíacaténácuéwa nùwali.
idàbéericaté macáita Dios irípiná 19 Nùalàaca nùasunái cachàiníiri iyú,
chái èeri irìcu: 15 Núalíacawa macáita wenàiwica cáininéeyéica

ìwali yái macáita pimàníiricuéca. nuicáca. Nùuwichàidaca nía nacái.
Núalíacawa càmitacué Iná pimichàidacué píiwitáisewa
EL APOCALIPSIS 3, 4 656
càiripináta, piwènúadacué Espíritu Santo imàacaca nuicáca

nacái píiwitáisewa pibáyawaná cayábéeri yàalubáisi ibàluèricawa
íichawa. 20 Péemìacué cayába, chènunibàa. Nuicáca abéeri
mesúnamáita nùacawa néese, càide yáawinéericawa yàalubáisi
iyúwa wenàiwica ibàlùacaalíwa íinata icùacaténá macáita.
capìi íipunita imáidacaténá 3 Yái yáawinéericawa yàalubáisi
wenàiwica ìyéeyéica capìirìcu. íinata càiride iyúwa waicáaná

Cawinácaalí yéemièyéica nutàacái, cuniéri íba cabalèeri íipidenéeri
nawàwacaalí neebáidaca nutàacái, jaspe, iyúwa nacái waicáaná íba
yá càica níade iyúwa wenàiwica íipidenéeri cornalina quíiréeri,
yàacùacaalí icapèe inùmawa áiba cuniéri nacái. Yá mèlumèluwaca
irí, yeedácaténá yàataléwani. àrawàli icànaca yàalubáisi
Néese cawinácaalí yeebáidéeyéica itéese càide iyúwa waicáaná
nutàacái, yásí nùyaca náapicha, cuniéri íba esmeralda ipuléeri.
nàyaca nacái núapicha, càide 4 Nàyaca yàalubáisi itéesebàa
iyúwa wenàiwica iwàlùacaalíwa áiba veinticuatro namanùbaca

capìirìculé iyáacaténá iyáacaléwa yàalubáisi. Náawinacawa yàalubáisi
yéenánái yáapichawa. íinata veinticuatro namanùbaca
21 Cawinácaalí imawènìadéeyéica nacuèrinánái. Idènièyéi cabalèeri
báawéeri, numàacapiná ibàlewa. Nadènìa nacái nàasu
náawinacawa núapicha nùalubái coronawa yáawami orota náiwita
íinatalé, nacùacaténá macáita ìwaliwa. 5 Yái yáawinéericawa
núapicha, càitatéde iyúwa yàalubáisi íinata icànaca
numawènìadáanáté báawéeri, mamáalàacata iyúwa énu
néese núawinacatéwa Núaniri icànáaná, itàaníca nacái càide
Dios yáapichawa, yàalubái íinatalé iyúwa wéemìaná cachàiníiri énu
nucùacaténá macáita yáapicha. isàna tiríricaalí. Nàyaca yàalubáisi
22 Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué íipunita siete namanùbaca lámpara
cayába yái tàacáisi Espíritu Santo nacáiyéi idènièyéica icamaláwa,
icàlidéerica wenàiwicanái irí quichái ipèrùa nacáiri. Yái
yeebáidéeyéica nutàacái yàcalé quicháica, yácata máiníiri cayábaca
imanùbaca’, cài pitànàaca nalí Espíritu Santoca. 6 Iyaca nacái calìsa
cuyàluta”, íimaca yái Cáurica, yái nacáiri yàalubáisi íipunita, abéeri
Wáiwacali Jesucristoca. calìsa càiride iyúwa vidrio máiníiri
cuníaca. Yàalubáisi itéesebàa
La adoración en el cielo nàyacaté báinúaca cáuyéi ángel
4 Néeseté idécanáami
Wáiwacali cài íimaca nulí,
yáté nuicáidaca chènuniré, yá
madécanéeyéi ituí naicácaténá
napíchaléwa, naicácaténá nacái
náinataléwa. 7 Yái idàbáanéeri
péemìacué cayába, nuicáca abéeri ángel cáurica càiride iyúwa león
capìi inùma yàacùacanéerica. iicácanáwa. Pucháibáaná cáuri
Néese idàbáanéeri tàacáisi ángel àniwa càiride iyúwa toro
nuémièricaté itàaníca nulí iicácanáwa. Máisibáaná cáuri ángel
iyúwa cachàiníiri trompeta àniwa càiri inànide iyúwa asìali.
isàna, yácata tàacáisi íimaca nulí Báinúacáaná cáuri ángel àniwa
àniwa: “Pimichàawa síisaara. càiride iyúwa áwa iicácanáwa
Yá núasáidaca pirí càinácaalí idècunitàacá yáalanícawa.
ichàbáanápinácawa áibaalípiná”, 8 Níái báinúaca ángel cáuyéica
íimaca nulí. 2 Aquialénamata nadènìaca seis namanùbaca

Espíritu Santo icùaca nuíwitáise nàanabáiwa náalimáwanama.
manuísíwata, péemìacué cayába, Macái cáuyéi ipuniéyéiwa natuí
iyúwa náinatabàawa, nalìcuísewa iyú: “¿Cawinásica wenàiwica

nacái. Yá cài náimaca èeríapinama, Dios ibatèeripiná iwasàaca yái
táiyápinama mamáalàacata: nadacùanácani, yàacùacaténá
“¡Mabáyawanéericani, yái cuyàlutaca?” íimaca yái
mabáyawanéericani, ángelca. 3 Quéwa canáca náicha
mabáyawanéericani, yái níái chènuníiséeyéica, nía nacái
Wacuèriná Dios cachàiníirica ìyéeyéica chái èeri irìcu, nía
náicha canánama, yái nacái yéetéeyéimicawa, canácata
ìyéericaté, ìyéerica nacái yáaliméeri yàacùaca cuyàluta,
siùcade, ìyéeripiná nacái iléecaténátáni. 4 Yá nuícháaníca
càiripináta, càmíiri manuísíwata canácáiná nàanèeri
imáalàawa!” cài náimaca. wenàiwica Dios ibatèeripiná
9-10 Néese idècunitàacá cáuyéi yàacùaca cuyàluta, iléecaténáni.
ángel nàaca icàaluíniná, nàaca 5 Néese abéeri néená níái
nacái iyéininá, nàaca nacái irí nacuèrinánáica íimaca nulí: “Picá

cayábéeri, yái yáawinéericawa píicháaní quirínama. Piicáida irí
yàalubáisi íinata, ìyéerica cayába, yái israelita icuèrinásàiri,
càiripináta èeri càmíiri rey David itaquérinámica,
imáalàawa, yá veinticuatro idéca imawènìadaca báawéeri,
namanùbaca nacuèrinánái náuwàa yéewacaténá iwasàaca siete
nalìacawa nanùmáawawa irí, namanùbaca nadacùanáca,
yái yáawinéericawa yàalubáisi yàacuèripiná nacái cuyàluta”,
íinata, nàacaténá icàaluíniná, yái íimaca nulí.
ìyéerica càiripináta èeri càmíiri 6 Néese nuicáca Cordero
imáalàawa. Yá nalìadaca nàasu ibàluèricawa nèewi yái yàalubáisica,

coronawa yàalubáisi yàabàli nía nacái báinúaca ángel cáuyéica,
idaní náasáidacaténá Dios yàasu nía nacái nacuèrinánáica. Yái
wenàiwicaca nía. Yá náimaca irí: Cordero idènìaca icháunáwa
11 “Máiní cayábéeri píiwitáise, bàaluitécáiná nanúacani iyúwa
pía Wacuèriná Wáiwacali sacrificio. Idènìa nacái siete
Dios, íná wàaca picàaluíniná, namanùbaca ichàlewa, siete
wàaca nacái píimiétacaná, namanùbaca nacái ituíwa. Níái siete
wáalíaca nacáiwa ituí íimáanáca càicanide iyúwa
máiní cachàiníirica pía, máiníiri cayába Espíritu Santo
pidàbacáináté macáita, Dios ibànuèrica macái cáli íinatalé.
yá nàyacaté píiwitáise iyú, 7 Néese Cordero yàaca yeedáca
pidàbacáináté nía”, cuyàluta icáapi yéewápuwáise

cài náimaca nacántàaca. íicha, yái yáawinéericawa
yàalubáisi íinata. 8 Néese
El rollo escrito y el Cordero Cordero idécanáami yeedáca
5 Néeseté nuicáca cuyàluta

iwawanèeriwa icáapirìcu
yéewápuwáise, yái yáawinéericawa
cuyàluta, yá báinúaca ángel
cáuyéica, nía nacái veinticuatro
namanùbaca nacuèrinánáica
yàalubáisi íinata. Yái cuyàluta náuwàa nalìacawa nanùmáawawa
iwawanèericawa idènìaca tàacáisi Cordero irí nàacaténá icàaluíniná.
irìculéwa, íinatawáise nacáiwa. Nacuèrinánái náalimáwanama
Yái cuyàluta nadacuèrica cayába nadènìaca arpa, nadènìa nacái
siete namanùbaca nadacuèrica bacàa níawami orota ipuniéyéiwa
iyúni. 2 Néese nuicáca áiba ángel pumèníiri isàni iyú. Yái pumèníiri
cachàiníiri. Yá isutáca yéemìawa isàni íimáanáca càicanide iyúwa
nía macáita. Iimaca cachàiníiri nasutáaná Dios íicha, macáita Dios
yàasu wenàiwicaca. 9 Yá nacántàaca nacái, macáisíwa canánama

wàlisài canción Cordero irí. Náima náimaca Dios irí. Cài náimaca:
nacántàaca cài: “¡Wàaca cayábéeri irí yái
“Dios imàacaca peedáca yái yáawinéericawa yàalubáisi
cuyàlutaca, piwasàanápiná íinata, irí nacái yái
nadacùanácani, Corderoca! ¡Cáimiétaquéeri
pimàacacáináté nanúaca iyú waicáca nía, wàaca
pía iyúwa sacrificio, yá nacái nacàaluíniná! ¡Máiní
piwènìacaté wenàiwicanái cachàinica náiwitáise
píiranámi iyúwa Dios irípiná càiripináta, èeri càmíiri
nèewíise macái yàawiría, imáalàawa!” náimaca.
macái itàaníiyéica áiba 14 Néese báinúaca ángel cáuyéica
tàacáisi iyú nacái, macái náimaca: “¡Báisíta, amén, càita

wenàiwica nacái, macái nacái wáimaca!” cài náimaca.
cáli néeséeyéi nacái. Níái veinticuatro namanùbaca
10 Pidéca pimàacaca Dios nacuèrinánái nabàlùacawa nàuluì
yàasu wenàiwicaca nía, iyúwa nàacaténá icàaluíniná, yái
icuèyéipiná macáita píapicha, ìyéerica càiripináta, càmíirica
isutéeyéipiná nacái Dios imáalàawa.
íicha wenàiwicanái irípiná,
yá nacùapiná macái cáli”, Los siete sellos
náimaca nacántàaca.
11 Yáté nuicáidaca néré, yá
nuémìaca madécaná ángel

6 Néeseté nuicáca Cordero
iwasàaca idàbáanéeri néená
níái siete namanùbaca nadacùanáca
isàna ibàluèyéicawa natéesebàa cuyàluta iwawanèericawa. Yá
yái yàalubáisica, nía nacái nuémìaca abéeri néená níái ángel
báinúaca ángel cáuyéica, nía cáuyéica íimaca cachàiníiri iyú
nacái nacuèrinánáica. Nuicáca càide iyúwa tiríricaalí: “¡Aquialé,
madécaná millones namanùbaca pìa piicáca!” cài íimaca. 2 Néeseté
ángel, càmíiyéi wenàiwica yáalimá nuicáidaca néré. Yá, péemìacué
iputàaca nía, càisimalénácaalí nía. cayába, nuicáca cabalèeri caballo.
12 Yá náimaca cachàiníiri iyú: Yái asìali yáawinéericawa
“¡Wàacué Cordero icàaluíniná, caballo íinata idènìaca demápu
yái Corderoca imàaquéericaté imàníiripiná iyú ùwicái. Yá
nanúacani iyúwa sacrificio, náawináidaca corona íiwita ìwali.
yácáiná Dios idéca imàacaca Néese imawènìadaca yàacawa
Cordero icùanápiná imawènìadacaténá mamáalàacata
canánama, idéca imàacaca áibanái.
càasuíricani, yái Corderoca! 3 Néese Cordero iwasàaca
¡Máiní cáalíacáiricani yái pucháibáaná nadacùanáca cuyàluta,

Corderoca, cachàiníiri yá nuémìaca pucháibáaná cáuri
nacái íiwitáise! ¡Cayábaca ángel íimaca: “¡Aquialé, pìa
waicácani, wàacué nacái piicáca!” cài íimaca. 4 Yá áiba
icàaluíniná, wàacué nacái caballo imusúacawa, máiní
irí cayábéeri!” cài náimaca quíiréeri quéwa, càide iyúwa
níái ángelca. waicáaná irái. Nuicáca wenàiwica
13 Nuémìa nacái macáita yáawinéericawa caballo íinata.
Dios idàbéeyéica náimaca irí, Yá namàacaca imàníinápiná
macái ìyéeyéica chènuniré, cáli ùwicái chái èeri irìcu, ipíchaná
íinatéeyéica nacái, nía nacái wenàiwicanái nàyaca matuíbanáiri
yéetéeyéimicawa, úni irìcuíyéica iyú, imàacáanápiná nacái
wenàiwicanái inúayacacawa. Yá 10 Néese náimaca cachàiníiri iyú:
nàaca irí cáaléeri espada machete “Wacuèriná Dios mabáyawanéeri,

nacáiri báipunitácanaméeri wáalíacawa pimànica macáita
caserùnica. càide iyúwa píimáaná machìwéeri
5 Néese Cordero iwasàaca iyú. ¿Chácaalínápinácaalí
máisibáaná nadacùaná cuyàluta, piùwichàidapiná èeri mìnanái
yá nuémìaca máisibáaná cáuri ìwalíise yái nanúanáca wía?” cài
ángel íimaca: “¡Aquialé, pìa náimaca. 11 Néese yàaca nalí
piicáca!” cài íimaca. Yáté cáaléeri nanáawanipiná cabalèeri.
nuicáidaca néré. Yá, péemìacué Yá ichùulìaca nacùanápiná
cayába, nuicáca cúulíiri caballo. achúmáanata èeri quiríta àta
Yái yáawinéericawa caballo íinata nanacáiyéi yéetácatalétawa
idènìaca abéeri wapésáidáaná íibaidéeyéica Náiwacali irípiná, nía
imiéri. 6 Néese nuémìaca tàacáisi nacái néenánáica iwàwacutéeyéica
nacáiri cáuyéi ángel yèewibàa, yá yéetácawa càide iyúwaté
íimaca: “Abéeri kilo trigo ituíná néetáanáwa.
iwèníiri abéeri denario, yái abé 12 Néese Cordero iwasàaca seisná
èeri iwènicatáica. Máisiba kilo imanùbaca nadacùaná cuyàluta,

nacái cebada ituíná iwèníiri yáté nuicáidaca néré, péemìacué
abéeri denario, picá quéwa pimàni cayába, nuicáca cáli icusúacawa
báawéeri olivo inàlimaná irí, uva cachàiníiri iyú, yá catáca èeri càide
ibànacalená irí nacái”, cài íimaca. iyúwa waicáaná cúulíiri wáluma.
7 Néese Cordero iwasàaca Yá nacái macàpucuícaalí quéerica,
báinúacáaná nadacùaná cuyàluta, quíiraca úa càide iyúwa waicáaná
yá nuémìaca báinúacáaná cáuri irái. 13 Dùlupùta nacái nacaláacawa
ángel íimaca: “¡Aquialé, pìa cáli íinatalé càide iyúwa higuera
piicáca!” cài íimaca. 8 Néese yéetaná imàacacaalí icaláacawa
nuicáidaca néré, yá péemìacué ìyacanáca éemíirica cachàinicáiná
cayába, nuicáca áiba cáuli ipùaca ìwali. 14 Yá capìraléeri
caballo éewéeri nacáiri. Yái cáli icacanácawa chènuníise càide
yáawinéericawa caballo íinata iyúwa wáluma icacanácaalíwa.
íipidená Yéetácáisi. Aiba Néese iwawanàacawa abéemàalé,
íipidenéerica Infierno yàacawa abéemàa néese nacái càide iyúwa
Yéetácáisi yáapicha. Namàacaca cuyàluta ibáiná iwawanàacaalíwa.
Yéetácáisi, Infierno nacái Yá canáca capìraléeri cálimica. Yá
nanúanápiná madécaná èeri macái dúli manuínaméeyéi, macáita
mìnanái. Macái néená níái nacái iwàwata nachacàacawa
báinúaquéeyéica wenàiwicaca, nàyacatái íichawa. 15 Néese
abéeri néená yéetácawa. Yá macáita èeri mìnanái nabàacawa
nanúaca wenàiwicanái ùwicái iyú, íba yéecalìcubàa, íba isabàlìcubàa
máapicái iyú nacái, uláicái iyú nacái. Macáita nabàacawa, níái
nacái. Nachùulìa nacái caluéyéi èeri mìnanái icuèrinánáica, nía
cuwèesi nanúanápiná wenàiwica. nacái wenàiwica íiwacanánáica,
9 Néese Cordero iwasàaca nía nacái úwi íiwacanánáica,
cinconá imanùbaca nadacùaná nía nacái càasuíyéica, nía nacái
cuyàluta, yáté nuicáca nacáucami cachàiníiyéica úwica, macáita
altar yáapiré, níái Dios yàasu èeri mìnanái canánama, nía
wenàiwicaca nanuéyéicaté nacái íibaidéeyéica mawèníiri
neebáidacáináté Dios itàacái, iyú áibanái irí, nía nacái
ìwalíise nacái yái tàacáisi báisíirica yèepuníiyéica máiwacalináwaca.
nacàlidéericaté wenàiwicanái irí. 16-17 Yá náimaca manuínaméeyéi
dúli irí, manuínaméeyéi íba nacái doce mil namanùbaca Gad

irí nacái: “¡Picaláacuéwa itaquénáinámi. 6 Càita nacái
wáinatabàa, pibàacué wía ituí doce mil namanùbaca Aser
íicha, yái yáawinéericawa itaquénáinámi. Càita nacái doce mil
yàalubáisi íinata, íicha nacái namanùbaca Neftalí itaquénáinámi.
Cordero yàasu yùuwichàacáisi Càita nacái doce mil namanùbaca
ibànuèripináca wàwali! Manasés itaquénáinámi. 7 Càita
Idéca yàanàaca wéenáiwaná nacái doce mil namanùbaca Simeón
nàuwichàidacatáipináta wía, itaquénáinámi. Càita nacái doce mil
yá canácata wéená yáaliméeri namanùbaca Leví itaquénáinámi.
ìidenìaca nàasu yùuwichàacáisica”, Càita nacái doce mil namanùbaca
cài náimaca. Isacar itaquénáinámi. 8 Càita nacái
doce mil namanùbaca Zabulón
Los señalados de las itaquénáinámi. Càita nacái doce
tribus de Israel mil José itaquénáinámi. Càita nacái
7 Idécanáamité nuicáca cài, yá

nuicácaté áiba yéenáiwanási
nacáiri, yá nuicáca báinúaca
doce mil namanùbaca Benjamín
itaquénáinámi.
ángel ibàluèyéicawa chènuniré, La multitud vestida de blanco

iwicáubàa yái èeriquéi macáirica. 9 Idécanáamité nuicáca cài, yá
Yá náibàaca macái cáuli ipíchaná nuicáca áiba yéenáiwanási nacáiri,
cáuli ipùaca cáli ìwali, manuíri úni péemìacué cayába, yá nuicáca
ìwali nacái, àicunái ìwali nacái chínamái wenàiwica canáca
canánama. 2 Néeseté nuicáca áiba yáaliméeri iputàaca nía, macái
ángel imichàacawa cáli íinatáise íiwitáaná cáli néeséeyéi yéenáca,
èeri imusúacatáisecawa. Yá macái yàawiría yéená nacái, macái
ángel idènìaca cáuri Dios yàasu wenàiwica íiwitáaná yéená nacái,
néenáiwanápiná. Angel icàlidaca macái itàaníiyéica áiba tàacáisi
nalíni cachàiníiri iyú, níái iyú íiwitáaná yéená nacái. Yá
báinúaca ángel Dios yèeyéicaté nabàlùacawa yàalubáisi íipunita,
ichàinipiná nàuwichàidacaténá Cordero íipunita nacái. Nadènìaca
cáli, manuíri úni nacái. Yá íimaca cáaléeri nanáawani cabalèeriwa.
nalí: 3 “¡Picácué piùwichàida cáli, Nadènìa wisìri nacáiri ibáiná
manuíri úni nacái, àicunái nacái nacáapi irìcuwa. 10 Macáita náimaca
càmicaalícá wachanàida Dios yàasu cachàiníiri iyú:
néenáiwanápiná napùdàlìcu, níái “¡Wacuèriná Dios, yái
Wacuèriná Dios yàasu wenàiwica yáawinéericawa yàalubáisi
íibaidéeyéica irípiná!” cài íimaca íinata, Cordero nacái,
yái ángelca. nadéca nawasàaca wía Dios
4 Néese nuémìaca yàasu yùuwichàacáisi íicha!”
càisimalénácaalí nía idènièyéica cài náimaca.
Dios yàasu néenáiwanápiná 11 Néese macáita ángel
napùdàlìcu. Namanùbaca nàyaca ibàluèyéicawa yàalubáisi itéese,

ciento cuarenta y cuatro mil nacuèrinánái itéese nacái, báinúaca
namanùbaca israelitanái, nèewíise cáuyéi ángel itéese nacái, náuwàa
macáita israelita yàawiríanáica. nalìacawa nanùmáawawa
5 Doce mil namanùbaca Judá yàalubáisi íipunita nàacaténá Dios
itaquénáinámi idènièyéica Dios icàaluíniná. 12 Yá náimaca:
yàasu néenáiwanápiná napùdàlìcu. “¡Báisíta, amén! ¡Wacàlidacué
Càita nacái doce mil namanùbaca Wacuèriná Dios iináwaná
Rubén itaquénáinámi. Càita ìwaliwa cayábéericani,
wàacué nacái icàaluíniná!

¡Máiní cáalíacáica El séptimo sello y el
Wacuèriná Dios, wàacué irí incensario de oro
cayábéeri, cáimiétaquéeri
iyúcué waicácani, máiníiri
cachàinica íiwitáise
8 Néese nuicácaté Cordero
iwasàaca cuyàluta íichani, yái
sietená namanùbaca nadacùanácani,
càiripináta èeri càmíiri yá masànaca macáita chènuniré
imáalàawa! ¡Báisíta, amén!” cawàwanáta media hora. 2 Néese
cài náimaca. nuicáca siete namanùbaca ángel
13 Néeseté abéeri néená níái ibàluèyéicawa Dios íipunita. Yàaca
nacuèrinánáica isutáca yéemìawa nalí siete namanùbaca trompeta.
núa. Yá íimaca nulí: “¿Píalíasica 3 Néese áiba ángel yàanàaca.
cawinácaalí níái idènièyéica Idènìaca quichái yàalu oro

cáaléeri nanáawani cabalèeriwa, yáawamíirica. Yá ángel ibàlùacawa
síisáanácaalí nacái nàanàa?” cài altar íipunita. Nàaca irí manùba
íimaca nulí. 14 Néese núumaca pumèníiri isàni. Yèewìadaca
irí: “Càmita núalíawa. Pimàni pumèníiri isàni nèewi níái
nulí cayábéeri, picàlida nulíni”, nasutáanáca Dios íicha, macáita
núumaca irí. Néese íimaca nulí: Dios yàasu wenàiwicaca. Néese
“Nadéca namusúacawa manuíri ángel yeemáca pumèníiri isàni altar
yùuwichàacáisi íicha. Dios idéca íinata, yái altar oro yáawamíirica
imàacaca iwàwawa nabáyawaná ibàluèricawa yàalubáisi íipunita.
íicha, neebáidacáiná Cordero 4 Càita pumèníiri íisalená
itàacái, yái Cordero yéetéericatéwa imichàacawa ángel icáapi íicha

nabáyawaná ìwalíise. chènuniré Dios íipunita, yáapicha
15 “Iná yéewa nàyaca Dios yái nasutáanáca Dios íicha, níái
yàasu yàalubáisi Dios yàasu wenàiwicaca. 5 Néese
íipunita. Náibaida ángel yeedáca quichái yàaluca, yá
irípiná táiyápinama, ipuníadaca yàalu quichái iyú altar
èeríapinama nacái íinatáiséeri quicháica. Néese ángel
yàasu templo yúucaca quichái yàalu chènuníise
chènuníiséeri irìcu. cáli íinatalépiná. Yá nuémìaca
Yái yáawinéericawa madécaná énu isàna, madécaná
yàalubáisi íinata ìyaca tàacáisi nacái. Nuicáca madécaná
náapicha icùacaténá nía. énu icànaca mèlumèluwaca. Cáli
16 Càmita quirínama máapica nacái icusúacawa.
nía, càmita quirínama
macàla nawàwa nacái. Las trompetas
Càmita èeri yeemá níawa. 6 Néese níái siete namanùbaca
Uuléeri nacáiwa càmita ángel idènièyéica siete namanùbaca
íisa nía quirínama. trompeta nabàlùacawa
17 Yái Cordero ìyéerica napùlìacaténá nàasu trompetawa.
yàalubáisi íipunita icùapiná 7 Yái idàbáanéerica ángel ipùlìaca
níawa càide iyúwa pastor yàasu trompetawa. Yá granizo íba

icùacaalí ipìranái ovejawa nacáiyéi yúuwàacawa cáli íinatalé
cáininéeri iyú. Yá Cordero quichái yáapicha yèewièricawa irái
imàacaca nàiraca úni iyú. Yá yeemáca madécaná cáli.
yèerica nacáuca càmíiri Macái néená níái máisibéeyéica
imáalàawa. Dios nacái cálica, abéeri néená yeemácawa.
itunúapiná náicha natuíyáa”, Yeemáca nacái manùbéeyéi àicu.
cài íimaca nulí. Macái néená níái máisibéeyéica
àicuca, abéeri néená yeemácawa. nacáiri imáidaca cachàiníiri

Yeemáca nacáiwa macáita masicái iyú idècunitàacá yáalanícawa
ìyéerica cáli íinata. cáli iwicáubàa machacànita.
8 Néese pucháibáaná ángel Yá íimaca: “¡Máinícué
ipùlìaca yàasu trompetawa. Yá áiba piùwichàapinácawa, píacué èeri
wawàsi yúuwàacawa manuíri úni mìnanáica báawéeyéica íiwitáise,
yáaculé, yái wawàsi manuírica dúli casànapinácaalí áiba trompeta
nacáiri iicácanáwa, yeeméericawa mamáalàacata, áiba máisiba ángel
quichái iyú. 9 Néese madécaná ipùlièyéipináca mesúnamáita!” cài
manuíri úni nachacamàacawa íimaca.
irái iyú. Macái néená níái
máisibéeyéica manuíri única, abéeri
néená ichacamàacawa irái iyú.
9 Néeseté nuémìaca cinconá
imanùbaca ángel ipùlìaca
yàasu trompetawa. Yá nuicáca áiba
Manùbéeyéi néetácawa ìyéeyéica ángel dùlupùta nacáiri iicácanáwa
manuíri úni yáaculé. Ata alénácaalí iricuèricatéwa chènuníise cáli
manuíri úni ichacamàacawa íinatalépiná. Nàaca irí llave
irái iyú, yá macáita néetácawa yàacùacaténá utàwi inùma yái
ìyéeyéica úni yáaculé, càita nacái máiníirica depuíwaca. 2 Néese
manùbéeyéi nave imáalàacawa, ángel yàacùaca utàwi inùma
lancha nacáiyéica yèeyéicawa máiníirica depuíwaca. Yá ísa
úni yáacubàa. Macái néená níái imichàacawa utàwi inùma
máisibéeyéica naveca, abéeri néená irìcuíse càide iyúwa yùucanìasi
imáalàacawa náicha. íisalená. Yái ísa utàwi irìcuíséerica
10 Néese máisibáaná ángel catáca imànica èeri icamaláná,
ipùlìaca yàasu trompetawa. macái cáuli nacái. 3 Néese
Yá manuíri dùlupùta nacáiri wirìichu nacáiyéi namusúacawa
yúuwàacawa chènuníise ísa yèewíise, yá nàacawa cáli
yeeméericawa cachàiníiri íinatabàa. Níái wirìichu nacáiyéica
quichái iyú. Yá dùlupùta nacáiri nadènìaca náiwiwa náucacaténá
yúuwàacawa madécaná inanába wenàiwica càide iyúwa chália
yáaculé, únibàa nacái, úni yúucáaná wía. 4 Iwàwacutápiná
imusúacatáisecawa cáli irìcuíse càmita nàuwichàida masicái
nacái. 11 Yái dùlupùta íipidenéeri idàwinèericawa cáli íinata, macái
Ipisíiri. Yá macái néená níái bànacalé nacái, macái àicu nacái
máisibéeyéica única, abéeri néená canánama. Abéta iwàwacutápiná
ichacamàacawa ipisíiri iyú. Yá nàuwichàidaca wenàiwica
madécaná wenàiwica néetácawa canéeyéica irí Dios íipidená
úni iyú, ipisíiricáináni. napùdàlìcu. 5 Iwàwacutápiná
12 Néese báinúacáaná ángel nàuwichàidaca wenàiwica cinco
ipùlìaca yàasu trompetawa. Yá imanùbaca quéeripiná, càmita
imáalàacawa máisibáaná néená quéwa ibatàa wirìichu inúaca
èeri icamalánáca, máisibáaná wenàiwica. Yái icáicha cáiwica
yéená nacái quéeri icamalánáca, wenàiwica iríni càide iyúwa chália
máisibáaná néená nacái níái yúucáaná wía.
dùlupùta nacamalánáca. Càita 6 Néenialípiná wenàiwica nacutáca
catáca máisibáaná néená néetácaténáwa quéwa càmita

nacamalánáca. Càmita nacái náalimápiná néetácawa. Máiní
nacàna máisibáaná néená èeríapi, nawàwapiná néetácawa, quéwa
táiyápi nacái. yéetácáisi càmíiripiná íibàa nía.
13 Néeseté nuicáidaca néré, 7 Níái wirìichu càica níade iyúwa
yá nuémìaca áiba ángel áwa caballonái úwinái ichùnièyéica

namànicaténá ùwicái. Nadènìa Dios idacùacaté nía iwasàacaténá

corona oro yáawamíiri náiwita nía áiba èeripiná. Abéerita Dios
ìwaliwa. Wirìichunái càiyéi yáaliéricawa càinácaalí horapiná,
inànide iyúwa wenàiwica inàni. èeripiná nacái, quéeripiná nacái.
8 Nadènìaca nacái náiwita 16 Nuémìaca càisimalénácaalí
ibáináwa càide iyúwa inanái íiwita úwinái níái yèeyéipinácawa

ibáiná. Nadènìa nacái nayéiwa caballo íinata. Nàacawa doscientos
càide iyúwa león cháwi nacáiri millones namanùbaca úwináica.
iyéi. 9 Nadènìaca náimamiwa 17 Nuicáca cài níái caballoca
càide iyúwa hierro nàucutalìcuwa, yéenáiwanási nacáiri irìcuíse.

ipíchaná áibanái isutàaca nía. Níái yèeyéicawa caballo íinata
Casànaca nàanabái idècunitàacá nadènìaca nabàle dàaléeriwa
náalanícawa càide iyúwa nàucutabàawa, yái dàaléeri bàlesica
wéemìaná manùbéeyéi caballo quíiréeri, capìraléeri nacái, éewéeri
yàabàli isàna ipìacawa itéeyéica nacái. Caballonái nadènìaca
madécaná carro ùwicái nérépiná. náiwitawa càide iyúwa león
10 Nadènìaca nacái nasìpiwa càide cháwi nacáiri íiwita. Imusúacawa
iyúwa chália íiwi. Náiwi idènièrica caballonái inùmalìcuíse: quichái,
icáichawa yùuwichàidacaténá ísa nacái, azufre nacái, yái éewéeri
wenàiwica cinco quéeripiná. íba yeeméericawa máiní ùuléeri
11 Níái wirìichu nadènìaca iyú. 18 Yásí madécaná èeri mìnanái
náiwacaliwa, yái ángel icuèrica néetápináwa, iyú yái imusuéricawa
utàwi máiníirica depuíwaca. caballonái inùmalìcuíse, yái
Angel íipidená Abadón hebreo quichái, ísa nacái, azufre nacái.
itàacái iyú, Apolión griego itàacái 19 Níái caballoca nadènìaca
iyú, íimáanáca “Imáalàidéeri nachàiniwa nanùma irìcuísewa,

wía”. nasìpi néeni nacáiwa. Nasìpi ipùata
12 Yácata idàbáanéeri càiri iicácanáwade iyúwa àapi
yùuwichàacáisi manuírica íiwita. Nasìpi iyúwa nanúapiná
yàanèeripináca èeri mìnanái wenàiwica.
ìwali. Péemìacué cayába, nàyaca 20 Quéwa níái wenàiwicaca
pucháiba yùuwichàacáisi ìyéeyéicáwaca mamáalàacata,

mamáalàacata yàanèeyéipiná càmíiyéicáwaca caballonái
mesúnamáita. inúaca, càmita nawènúadapiná
13 Néese seisná ángel ipùlìaca náiwitáisewa íicha yái báawéerica
yàasu trompetawa. Yá nuémìacaté namàníirica. Càmita nayamáida
tàacáisi imusuéricawa nèewíise nàaca demonio icàaluíniná, ídolo
níái altar iculuwí báinúaca, yái icàaluíniná nacái, yái cuwáinái
altar oro yáawamíirica, ìyéerica yéenáiwaná oroírica, platéeri
Dios íipunita. 14 Yái tàacáisi nacái, broncéeri nacái, íbéeri
íimaca seisná ángel irí ipùlièrica nacái, àicuíri nacái. Níara
yàasu trompetawa: “Piwasàa ídoloca càmita náalimá naicáca,
báinúaca ángel idacuèyéicawa càmita nacái néemìa, càmita
manuíri inanába néenibàa nacái nèepuníwa. 21 Càmita èeri
íipidenéeri Eufrates”, cài íimaca. mìnanái iwènúada íiwitáisewa
15 Yá iwasàaca báinúaca ángel íicha yái nanúanáca wenàiwica,
nanúacaténá madécaná èeri namàníináca nacái namàliyéidewa,
mìnanái. Macái néená níái nayéedùaná nacái, naimáaná
máisibéeyéica wenàiwicaca nacái áiba yáapicha càmíichúaca
abéeri néená yéetápinácawa náinusíwa, càmíirica nacái
náicha. Níái báinúaca ángelca nanìrisíwa.
8 Néeseté nuémìaca àniwani yái
El ángel con el rollito escrito tàacáisi chènuníiséerica. Itàaníca
10 Néeseté nuicáca áiba

cachàiníiri ángel
iricuèricawa chènuníise. Yá
núapicha àniwa, íimaca nulí: “Pìa
peedáca cuyàluta yàacùacanéerica
icáapirìcu yái ángel ibàluèricawa
yéepuèriwa acalèe iyú, idènìaca manuíri úni yáaculé, chuìtaliré
àrawàli íiwita itéesebàawa. Inàni nacái”, cài íimaca nulí. 9 Néese
icànaca càide iyúwa èeri icànáaná. nùacawa ángel yàatalé, yá
Càiri icàwade iyúwa waicáaná nusutáca íichani yái cuyàluta
quichái. 2 Idènìaca cuyàluta achúméeríinaca. Yá yàaca nulíni.
icáapi irìcuwa, abéeri cuyàluta Iimaca nulí: “Peedáni, piyáani.
achúméeríina yàacùacanéerica. Idècunitàacá piyáacani, yá
Yá ángel ibàlùadaca yàabàli puchìchacani pinùma irìcu càide
yéewápuwáisewa manuíri úni iyúwa mába ituní, quéwa piyapicúa
yáaculé. Yá ibàlùadaca abéemàa irìcu, yásí ipisícani”, íimaca nulí.
yàabàli apáuwáisewa chuìtaliré. 10 Néese nuedáca achúméeríina
3 Néese imáidaca cachàiníiri cuyàluta ángel icáapi irìcuíse.
iyú càide iyúwa león cháwi Yá nuyáacani. Puchìchacani
nacáiri íichacaalí. Idécanáami nunùma irìcu, quéwa idécanáami
imáidaca, yá siete namanùbaca nuwetúacani, yá ipisícani
énu natàaníca nasàna iyúwa. nudèerìcuíse. 11 Néese náimaca
4 Idécanáami casànaca énunái, yá nulí: “Iwàwacutá picàlidaca
nuínáidacawa nutànàanápináté tàacáisi àniwa Dios inùmalìcuíse
énunái itàacái, quéwa nuémìaca manùbéeyéi wenàiwica ìwali,
tàacáisi chènuníiséeri. Yá íimaca manùbéeyéi cáli néeséeyéi ìwali
nulí: “Pibàa tàacáisi áibanái íicha, nacái, nàwali nacái itàaníiyéica
yái tàacáisi siete namanùbaca énu áiba tàacáisi iyú, nacuèrinánái
náiméerica ìwali. Picá pitànàa yái ìwali nacái”, náimaca nulí.
náiméerica ìwali”, cài íimaca nulí.
5 Néese yái ángel nuiquéerica Los dos testigos
ibàluèricawa manuíri úni yáaculé,
chuìtaliré nacái, yá imichàidaca
icáapi yéewápuwáisewa chènuniré.
11 Néeseté nàaca nulí cáaléeri
metro sitùa nacáiri. Yá
nuémìacaté tàacáisi íiméerica nulí:
6 Yá icàlidaca Dios yàasu tàacáisi “Aquialé, píalimáida Dios yàasu
cáimiétacanéeri iyú, yái Dios templo, nasutácàalu Dios íicha;
ìyéerica càiripináta èeri càmíiri píalimáida altar nacái, càisimaléná
imáalàawa, yái idàbéericaté metrocaalí nadènìaca. Piputàa
capìraléeri cáli, nía nacái nacái càisimalénácaalí wenàiwica
chènuníiséeyéi cáli, nía nacái yèeyéica Dios icàaluíniná
ìyéeyéica chái èeri irìcu, manuíri néenibàa. 2 Picá quéwa píalimáida
úni nacái, nía nacái ìyéeyéica templo ibàacháwalená, néese
úni yáaculé. Yá íimaca: “Càmita pimàacani. Nadéca nàaca templo
quirínama Dios idècunìawa. 7 Yá ibàacháwalená càmíiyéi judío irí. Yá
yàanàapinácaalí sietená ángel nabawàidapináni nàabàli yáapiréwa
yéenáiwaná idàbacatáipináta yái yàcalé mabáyawanéerica
ipùlìaca yàasu trompetawa, yásí Jerusalén ìyacàlená, idècunitàacá
Dios imáalàidapiná imànicani, yái nacùapinácani cuarenta y dos
ibèericaté wenàiwicanái íicha, quéeriwa. 3 Yá nubànùapiná
càide iyúwa icàlidáanáté yàasu pucháiba nùasu wenàiwicawa
wenàiwicanái iríwa, níái profetaca”, nacàlidacaténá nutàacái
cài íimaca. nunùmalìcuíse mil doscientos
sesenta èeri. Nadènìapiná nabàlewa níái icàlidéeyéimica. Casíimáica

cúulíiri wáluma cáucuíri, iyúwa èeri mìnanái iwàwa íná
nabàle ìyáaná níái íicháaníiyéica nàapiná nalíwáaca cawèníiri,
yéetéeyéimiwa ìwali”, íimaca nulí. níacáiná pucháiba profetamica
4 Níái pucháiba icàlidéeyéipináca yùuwichàidaca èeri mìnanái.
tàacáisi Dios inùmalìcuíse, 11 Quéwa máisiba èeri y medio
níacata pucháiba olivo yéetaná, idénáami, yásí Dios icáucàidapiná

níacata nacái pucháiba lámpara nía àniwa, yásí namichàapiná
ibàluèyéicawa Dios íipunita, yái nabàlùacawa, yá máiní cáalupináca
icuèrica canánama. 5 Aibacaalí èeri mìnanái iicáca níái pucháibaca.
iwàwa imànica nalí báawéeri 12 Néese néemìapiná cachàiníiri
níái pucháibaca, yásí quichái tàacáisi chènuníiséerica.

imusúacawa nanùmalìcuíse, níái Yá íimapiná pucháiba irí:
pucháibaca, yá neemápináca “¡Pimichàacuéwa síisaara!” càipiná
macáita nàuwidenáiwa. Càita íimaca nalí. Yásí namichàapinácawa
iwàwacutá yéetácawa cawinácaalí chènuniré acalèe yèewiré
iwàwéerica imànica nalí báawéeri. nàuwidenái yèewíisewa. 13 Yáta cáli
6 Níái pucháiba nadènìapiná icusúapináwa máiní cachàiníiri iyú
nachàiniwa nabàlìacaténá Jerusalén ìyacàlená néenibàa, yá
capìraléeri cáli ipíchaná unía manùbéeyéi capìi náuwàapináwa.
yúuwàacawa néenialípiná Macái néená níái diéyéica capìica,
idècunitàacá nacàlidaca tàacáisi abéeri néená yúuwàapináwa. Yá
Dios inùmalìcuíse. Nadènìa siete mil namanùbaca Jerusalén
nachàiniwa nacái nawènúadacaténá ìyacàlená mìnanái néetápináwa cáli
úni irái iyú. Yá náalimá nabànùaca icusúacái iyú. Yá máiní cáalupináca
macái íiwitáaná yùuwichàacáisica wenàiwica ìyéeyéica mamáalàacata.
cáli ìwali iyúwata nawàwáaná. Yá nàapiná Dios icàaluíniná yái
7 Néese idécanáami namáalàidaca ìyéerica chènuniré.
nacàlidaca tàacáisi Dios 14 Yácata pucháibáaná
inùmalìcuíse, yásí caluéri cuwèesi yùuwichàacáisi manuíri

imusuéripinácawa utàwi depuíwéeri yàanèeripináca èeri mìnanái ìwali,
irìcuíse imànipiná ùwicái náipunita. quéwa yàanàapiná caquialéta yáara
Imawènìadapiná níawa, yásí inúaca máisibáaná yùuwichàacáisica.
nía. 8 Yá nachéecami irìapináwa
carretera irìcubàa manuíri La séptima trompeta
yàcalé irìcu, Jerusalén ìyacàlená, 15 Néese sietená ángel ipùlìaca
áibanáimi itàtàacatalécaté yàasu trompetawa, yáté nuémìaca

Náiwacali cruz ìwali. Espíritu cachàiníiri tàacáisi chènuniré. Yá
Santo imàacaca wáalíacawa náimaca:
Jerusalén ìyacàlená mìnanái nàyaca “Wáiwacali Dios icùapiná
càide iyúwaté Sodoma ìyacàlená macái èeri mìnanái Cristo
mìnanáimi ìyáanáté, iyúwa yáapichawa, yái Cristo
nacái Egipto yàasu cáli néeséeyéi Dios imàaquéerica icùaca
ìyáaná. 9 Néese máisiba èeri y canánama. Yá icùaca
mediopiná manùbéeyéi wenàiwica macáita càiripináta,
macái cáli néeséeyéi naicáidapiná èeri càmíiri imáalàawa”,
nachéecami irí, níái icàlidéeyéica cài náimaca.
tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Càmita 16 Néese veinticuatro namanùbaca
nabatàapiná áibanái ibàlìaca nía. nacuèrinánái yáawinéeyéicawa

10 Casíimáipináca èeri mìnanái yàalubái íinatawa Dios íipunita
iwàwa néetácanáamiwa náuwàa nalìacawa nanùmáawawa
Dios irí nàacaténá icàaluíniná. 17 Yá yáapíise. Udènìa nacái corona

náimaca: uíwita ìwaliwa, abéeri corona
“Wàaca pirí cayábéeri, pía doce namanùbaca dùlupùta
Wáiwacali Dios cachàiníirica ìyaca ìwali. 2 Idéerìcuíchúacáwa
náicha canánama, pía úái inanáica. Yá uícháaníca
ìyéericaté bàaluité, ìyéerica cáiwicáiná ulíni umusúadacaténá
nacái siùcade, ìyéeripiná iicá èeri. 3 Néese nuicáca áiba
càiripináta. Wàaca pirí wawàsi chènuniré, péemìacué
cayábéeri cachàinicáiná cayába, nuicáca manuíri màanu
píiwitáise. Pidéca pidàbaca quíiréeri quéwa. Idènìaca siete
picùaca macáita. namanùbaca íiwitawa, diez ichàle
18 Calúaca píapicha níái èeri imanùbaca nacái. Idènìaca corona
mìnanáica, quéwa báawaca íiwita ìwaliwa yáalimáwanama.
piicáca yái namàníirica. 4 Yái màanu íibàaca manùbéeyéi
Idéca yàanàaca néenáiwaná dùlupùta isìpi iyúwa. Yúucaca nía

piùwichàidacatáipináta cáli íinatalépiná. Macái néená níái
yéetéeyéimiwa báawéeyéi máisibéeyéica dùlupùtaca, abéeri
íiwitáise, pìacaténá néená icaláacawa cáli íinatalé.
nacái cawèníiri nalí, níái Yái màanuca ibàlùacawa inanái
íibaidéeyéica pirípiná, nía íipunita. Màanu icùaca iyáacaténá
nacái profeta icàlidéeyéica uìri idécanacáita imusúacawa.
tàacáisi pinùmalìcuíse, nía 5 Uái inanái umusúadaca iicá
nacái pìasu wenàiwicaca, nía èeri yái asìali icuèripináca macái

nacái yèeyéica picàaluíniná, èeri mìnanái cachàiníiri iyú.
sùmanái nacái, béeyéi nacái. Néeseta quéwa Dios yeedáca uìri
Idéca yàanàaca néenáiwaná chènuniré, íimáanáca Wáiwacali,
pimáalàidacatáipináta yá Dios itéca yàataléwani yàalubái
macáita cawinácaalí íinataléwa. 6 Uái inanái upìacawa
báawéeyéica imànica èeri manacúali yùuculé, chuìri cáli
mìnanái íiwitáise”, cài nérépiná, canácatalé wenàiwica.
náimaca. Aléera ìyaca ulí ùyacatalépiná, Dios
19 Néeseté nuicáca Dios yàasu ichùnièricaté ulípiná. Néré nàapiná
templo chènuníiséeri yàacùacawa, uyáapináwa mil doscientos sesenta
yá naicáca Dios yàasu yàalusi èeripiná.
nacáiri templo irìcuírica, 7-8 Néese nuicáca namànica ùwicái
yái yàalusica imàaquéerica chènuniré. Yái ángel íiwacaliná

nawàwalica Dios imànicaté wawàsi íipidenéeri Miguel, yàasu ángelnái
israelita yàawirináimi yáapicha nacái namànica ùwicái màanu
icùanápináté nía. Néese manùba íipunita. Yái màanuca, nía nacái
énu icànaca, néemìaca manùba yàasu ángelnáica, namànica
tàacáisi, énu isàna manùba nacái, ùwicái Miguelnái íipunita, quéwa
cáli icusúa nacáiwa, granizo Miguelnái imawènìadaca nía,
manuínaméeyéi íba nacáiyéi íná màanunái càmita quirínama
yúuwàacawa cáli íinatalé nacái. náalimá nàyaca chènuniré. 9 Càita
náucacani chènuníise yái manuíri
La mujer y el dragón màanuca, yái bàaluitéeri àapica
12 Néeseté nuicáca manuíri

yéenáiwanási nacáiri
chènuniré, abéechúa inanái
íipidenéeri Diablo, íimáanáca
“Icháawàidéeri waináwaná
ìwali”, íipidenéeri nacái Satanás,
yéepuèchúawa èeri icamaláná íimáanáca “Wàuwidesàiri”, yái
iyú. Udènìaca quéeri ùabàli ichìwáidéerica macái èeri mìnanái.
Yácata náuquéeri chènuníise cáli ùanabáipiná manuínaméeyéi úái

íinatalépiná, yàasu ángelnái nacái inanáica, càide iyúwa áwa yàanabái,
náucacawa yáapicha chènuníise. yéewanápiná úalacawa màanu íicha
10 Néese nuémìaca cachàiníiri chuìri cáli nérépiná, canácatalé
tàacáisi chènuníise. Yá íimaca: wenàiwica alé ùyacatalépiná,
“Wacuèriná Dios idéca iwasàaca nàacatalépiná uyáapiná máisiba
wía. Dios idéca yáasáidaca camuí y medio piná. 15 Yá màanu
íiwitáise cachàiníiriwa imusúadaca úni inùmalìcuísewa
icùacaténá macáita. Dios inanái yáamiwáisepiná, càide
imàacapiná Cristo icùaca iyúwa inanába, isicùmáidacaténá
yáapicha macáita, yái úa yéesacái iyú, úái inanáica.
Cristo Dios ibànuèricaté. 16 Cálita quéwa iyúudàaca úa,
Idéca Wàuwidesàiri yá yàacùacawa inùmasi nacáiri

yúucacawa chènuníise, cáli yèewiré iwetúacaténá
yái icháawàidéerica inanába màanu imusúadéerica
wéenánái iináwaná ìwali, inùmalìcuísewa. 17 Néese máiní
icháawàidéerica naináwaná calúaca yái màanuca inanái
ìwali Wacuèriná Dios irí yáapicha. Yá yàacawa imànicaténá
èeríapinama, táiyápinama úwi náipunita níái uénibeca áibanái,
nacái, icháawàaca naináwaná yeebáidéeyéica càide iyúwa Dios
ìwali. ichùulìaná nía, icàlidéeyéica
11 Wéenánái nadéca nacái naináwaná ìwaliwa Jesús
namawènìadaca yàasunáica nía.
Wàuwidesàiri neebáidacáiná
Cordero itàacái, yái Los dos monstruos
Cordero yéetéericatéwa
wáichawalíná, nacàlidacáiná
nacái naináwaná ìwaliwa
13 Néeseté nuicáca màanu
ibàlùacawa manuíri úni
icàinalená íinata, yá nuicáca
Jesucristo yàasunáica cachàiníiri cuwèesi caluéri
nía, càmicáiná nacái nacái imusúacawa manuíri
nawènúadaca náiwitáisewa úniácuíse. Yái cuwèesi idènìaca
Jesucristo íicha éwita áibanái siete namanùbaca íiwitawa,
inúacáaníta nía. diez namanùbaca nacái ichàle.
12 ¡Casíimáicué piwàwawa, Idènìaca corona ichàle ìwaliwa
píacué ìyéeyéica chènuniré! yáalimáwanama. Macái íiwita
¡Quéwa píacué èeri imanùbaca idènìaca íipidenáwa
mìnanáica, máinícué itàaníiyéica casaquèeri iyú Dios
piùwichàapinácawa, yácáiná ìwali, icàlidéeyéica Dioscasa yái
Diablo icháawàidéerica cuwèesica. 2 Yái cuwèesi càiride
waináwaná ìwali, idéca iyúwa cháwi iicácanáwa. Idènìaca
iricùacawa chènuníise yàabàliwa càide iyúwa sálu
pìatalécué máiníiri calúaca yàabàli. Idènìaca nacái inùmawa
íiwitáise, yáalíacáináwa càide iyúwa león cháwi quíiréeri
ìyaca irí maléená èeri!” nacáiri. Néese màanu imàacaca
cài náimaca. íiwitáise cachàiníiriwa cuwèesi
13 Néese yái màanuca irí, yéewacaténá caluéri cuwèesi
yáalíacáináwa náucacaténi ichùulìaca manùbéeyéi wenàiwica
chènuníise cáli íinatalé, yá cachàiníiri iyú. 3 Abéeri néená
ipìacawa úami úái inanái níái caluéri cuwèesi íiwitaca
imusúadéechúaca iicá èeri. idènìaca icháuná báawéeriwa
14 Quéwa nàaca ulí pucháiba imàaquéericaté íiwita yéetácawa,
quéwa cháunási ichùnìacawa, yá peebáidacué mamáalàacata, píacué

íiwita icáucàacawa àniwa. Yá Dios yàasu wenàiwicaca.
macáita èeri mìnanái máiní 11 Néese nuicáca áiba caluéri
náináidacawa naicáidaca caluéri cuwèesi imusúacawa cáli irìcuíse.

cuwèesi irí, neebáida nacái Idènìaca pucháiba ichàlewa
càide iyúwa ichùulìaná nía. 4 Yá càide iyúwa oveja ichàle, quéwa
wenàiwica nàaca màanu icàaluíniná itàaníirica càide iyúwa màanu
yácáiná màanu imàacaca caluéri itàaníiná. 12 Idènìaca íiwitáise
cuwèesi icùaca èeri mìnanái. cachàiníiriwa imànicaténá macáita
Nàaca nacái cuwèesi icàaluíniná. càide iyúwa idàbáanéeri cuwèesi
Náimaca: “Máiní cachàiníiri náicha imàníiná idècunitàacá ìyaca
canánama yái caluéri cuwèesica. caluéri cuwèesi yáapicha. Yá
¡Canácata yáaliméerica ipéliacani!” ichùulìaca macáita èeri mìnanái
cài náimaca. nàaca idàbáanéeri cuwèesi
5 Màanu imàaca nacái icàaluíniná, yái imichèericawa
canùmaséecani, yái caluéri yéetácáisi íicha. 13 Imàni yàacawa
cuwèesica, itàanícaténá casaquèeri nacái madécaná yái càmíirica
iyú Dios ìwali. Yá imàacaca cuwèesi áiba idé imànica, ichùulìaca
ichùulìaca èeri mìnanái cachàiníiri nacái quichái yúuwàacawa
iyú cuarenta y dos quéeri. 6 Cuwèesi chènuníise wenàiwicanái
itàaníca casaquèeri iyú Dios iicápiná. 14 Yái idàbáanéeri
ìwali, itàaníca nacái báawéeri caluéri cuwèesi imàacaca
iyú Dios íipidená ìwali, itàaníca pucháibáaná cuwèesi imànica
nacái báawéeri iyú Dios ìyacàle yáapicha yái càmíirica wenàiwica
ìwali, nàwali nacái níái ìyéeyéica idé imànica, ichìwáidacaténá
chènuniré. 7 Màanu imàaca nacái èeri mìnanái. Yá pucháibáaná
caluéri cuwèesi imànica úwi Dios cuwèesi ichùulìaca namànica
yàasu wenàiwicanái íipunita. Yá caluéri cuwèesi yéenáiwaná
cuwèesi imawènìadaca nía. Màanu yái idàbáanéerica cuwèesica
imàacaca cuwèesi ichùulìaca idènièrica icháunáwa espada
macái èeri mìnanái. 8 Macái machete nacáiri yáami quéwa ìyaca
èeri mìnanái nàapiná caluéri quiríta, cáucani. 15 Namàacaca
cuwèesi icàaluíniná, cawinácaalí pucháibáaná cuwèesi yàaca
càmíiyéica idènìa íipidená idàbáanéeri cuwèesi yéenáiwaná
ichanèericawa Cordero yàasu icáucapiná. Yá ichàiniadaca
cuyàluta irìcu èeri ipíchawáiseté, yéenáiwanási yéewanápiná itàaníca,
yái cuyàluta idènièrica ichùulìacaténá nacái nanúaca
náipidená macái wenàiwicaca macái wenàiwica càmíiyéica yàa
Cordero yèeyéica icáuca icàaluíniná, yái idàbáanéerica
càmíiri imáalàawa, yái Cordero cuwèesi yéenáiwanáca. 16 Ichùulìaca
nanuéricaté. 9 Càuwíiyéicaalícué nacái natànàanápiná cuwèesi
pía, péemìacué cayába yái tàacáisi yéenáiwaná macái wenàiwica icáapi
núuméeripinácuéca pirí: yéewápuwáise ìwali, càmicaalí
10 “Iwàwacutácaalícué náibàaca nacáapi, néese napùdàlìcu áibata,
pía, yásí náibàacué píawa; macái sùmanái, béeyéi nacái,
iwàwacutácaalícué nanúaca càasuíyéi nacái, catúulécanéeyéi
pía espada machete nacáiri nacái, nía nacái yèepuníiyéicawa
iyú, yásí nanúacué pía espada máiwacalináwaca, nía nacái
iyúwa”, càicué núumaca pirí. íibaidéeyéica mawèníiri iyú
Iná iwàwacutácué pìidenìaca áibanái irí. 17 Iná canáca yáaliméeri
piùwichàanáwa matuíbanáiri iyú, iwènìaca, iwéndáanápiná
nacái canácaalí irí yái cuwèesi icàlidacaténáni èeri mìnanái irí,

yéenáiwanáca, yái cuwèesi macái cáli néeséeyéi irí nacái,
íipidenáca, càmicaalí íipidená, macái yàawiría irí nacái, macái
néese íipidená yàasu número áibata. wenàiwica itàaníiyéica áiba tàacáisi
18 Iná iwàwacutá cáalíacáica wía. iyú, macái wenàiwica íiwitáaná irí
Péemìacaalícué càinácaalí íimáaná, nacái. 7 Yá íimaca cachàiníiri iyú:
yá iwàwacutácué píalíacawa “Peebáidacué Dios itàacái. Pìacué
cuwèesi yàasu número ìwali, nacái irí cayábéeri, máinícáinácué
wenàiwica yàasu númerocáináni. mawiénica péenáiwaná Dios
Yácata yái númeroca, seiscientos icàlidacatáipináta èeri mìnanái
sesenta y seis namanùbaca. iináwaná ìwali, yùuwichàidacaténá
nía nabáyawaná ìwalíisewa. Iná
El canto de los 144,000 pìacué Dios icàaluíniná, yái
14 Néeseté, péemìacué
cayába, nuicáca Cordero
ibàlùacawa Sión yàasu dúli íinata.
idàbéericaté capìraléeri cáli, yái
cálica nacái, puìwéeri úni nacái,
úni càmíiri puìwa nacái”, cài
Nàyaca yáapicha ciento cuarenta y íimaca.
cuatro mil namanùbaca wenàiwica 8 Néese áiba ángel yàacawa
catànèeyéi ipùdàlìcu Cordero idàbáanéeri ángel yáamiwáise.

íipidená iyú, Yáaniri Dios íipidená Yá íimaca: “Idéca imáalàacawa
iyú nacái. 2 Néese nuémìaca yái manuíri yàcaléca, Babilonia
manuíri tàacáisi chènuníiséeri ìyacàlená, idéca imáalàacawa.
càide iyúwa wéemìaná madécaná Babilonia ìyacàlená mìnanáimi
inanába isàna, cài nacáide iyúwa náalimáidacaté macái cáli
wéemìaná cachàiníiri énu isàna néeséeyéi namàníinápiná náapicha
tiríricaalí, cài nacáide iyúwa nabáyawanáwa máiní báawéeri”,
wéemìaná madécaná inuéyéica cài íimaca.
yàasu arpawa namànicaténá música. 9-10 Néese áiba ángel yàacawa
3 Yá nacántàaca wàlisài canción náamiwáise. Yá íimaca cachàiníiri
yàalubáisi néenibàa, nàacuésemi iyú: “Aibacaalí yàaca caluéri
nacái níái báinúaca cáuyéi cuwèesi icàaluíniná, yéenáiwanási
ángel, nacuèrinánái yàacuésemi icàaluíniná nacái, áibanáicaalí
nacái. Canáca áibanái yáaliméeri imàaca natànàaca caluéri cuwèesi
yéewáidacawa nacántàanápináquéi íipidená napùdàlìcu, nacáapi ìwali
canciónca, níawamita ciento áibata, yá Dios yùuwichàidapiná
cuarenta y cuatro mil namanùbaca níawa báawanama máiní
èeri mìnanái, Dios iwasèeyéica chái báawéeri yùuwichàacáisi iyú. Dios
èeri irìcuíse. 4 Níacata càmíiyéica yùuwichàidapiná níawa quichái
iimá inanái yáapicha. Nàacawa ùuléeri béecaná iyú, íipidenéeri
Cordero yáapicha àta alénácaalí azufre, Dios yàasu ángelnái
yàawa. Níacata Dios iwasèeyéica yàacuésemi, Cordero iicápiná
irípináwa càide iyúwa idàbáanéeri nacáiwa. 11 Yái quichái íisalená
ofrenda èeri mìnanái yèewíise, imichàacawa càiripináta èeri
Cordero irípiná nacái. 5 Càmíiyéita càmíiri imáalàawa, yái quichái
cachìwa masacàacáiná náiwitáise. yùuwichàidéerica nía. Canácatáita
nayamáidawa nàuwichàacái
Los mensajes de los tres ángeles íichawa, èeríapi, táiyápi nacái,
6 Néese nuicáca áiba ángel cawinácaalí yèeyéica caluéri
yáalanícawa cáli iwicáubàa cuwèesi icàaluíniná, yéenáiwanási
machacànita, idènièri cayábéeri icàaluíniná nacái, nía nacái
tàacáisi càmíiri imáalàawa imàaquéeyéica natànàaca
nàwali caluéri cuwèesi íipidená”, yéecuacanéeri. 18 Yá áiba ángel

cài íimaca. yàacawa altar íicha, yái ángel
12 Iná iwàwacutácué cachàinica icuèrica quichái. Yá imáidaca
píiwitáise, píacué Dios yàasu cachàiníiri iyú irí yái ángel
wenàiwicaca, pìidenìacaténácué idènièrica macàpucuíri wisuanási
piùwichàanáwa matuíbanáiri iyú, yéecuacanéeri. Yá íimaca irí:
píacué yeebáidéeyéica càide iyúwa “Piwichùa nía pìasu wisuanási
Dios ichùulìaná, yeebáidéeyéica macàpucuíri iyúwa, peedá uva
nacái Jesús itàacái. ìyacaná abéyéeri uva yéetaná íicha
13 Néese nuémìaca áiba tàacáisi ìyéerica cáli íinata, quíiracáiná
chènuníiséeri. Yá íimaca nulí: níái ìyacanáca uvaca”, cài íimaca.
“Pitànàa yái tàacáisica: ‘Casíimáica 19 Néese ángel iwichùaca nía
cawinácaalí yéetéeyéipinácawa yàasu macàpucuíri wisuanási

siùcáisede yeebáidéeyéica iyúwa, yá yeedáca uva ìyacaná
mamáalàacata Wáiwacali itàacái’, cáli íicha. Yá yúucaca uva
cài pitànàaca”, íimaca yái ìyacaná manuíri yàalusi irìculé
tàacáisica. Néese Espíritu Santo napisùacatalépiná uva ituní. Yái
íimaca: “¡Báisícata, casíimáica nía, yàalusi íimáanáca càicanide
nayamáidapináwa nàuwichàacái iyúwa Dios yàasu yùuwichàacáisi,
íichawa, yácáiná yái cayábéerica yùuwichàidacatalépináta
namàníiricaté áibanái irí báawéeyéi wenàiwica. 20 Yá
yàapinácawa náapicha!” cài íimaca napisùaca uva ìyacaná méetàuculé
yái Espíritu Santoca. yàcalé íicha. Yá madécaná irái
imusúacawa yàalusi íicha. Yái irái
La cosecha de la tierra yéesáidaca àta caballo yàasu freno
14 Néeseté, péemìacué cayába, néenibàa idepuíwaca. Trescientos
nuicácaté cabalèeri acalèe. Yá namanùbaca kilómetros idècuni
nuicáca abéeri yáawinéericawa imusúacawa yàalusi íichawa yái
acalèe íinata càiride iyúwa asìali iráica.
iicácanáwa. Idènìaca oroíri
corona íiwita ìwaliwa. Idènìa Los ángeles con las siete
nacái macàpucuíri wisuanási últimas calamidades
yéecuacanéeri. 15 Yá áiba
ángel imusúacawa Dios yàasu
templo chènuníiséeri íicha, yá
15 Néeseté nuicáca chènuniré
áiba manuíri yéenáiwanási
nacáiri icalùadéerica nuicáca: siete
imáidaca cachàiníiri iyú irí yái namanùbaca ángelnái idènièyéica
yáawinéericawa acalèe íinata. siete namanùbaca yùuwichàacáisi
Iimaca irí: “Pisìaca pìasu wisuanási manuíri. Níacata namáalàidáanáca
macàpucuíri iyúwa, peedácaténá macáita. Idécanáami siete
ituíná ìyacaná. Idéca yàanàaca namanùbaca yùuwichàacáisi
yàasu èeri weedácaténáni, yàanàaca èeri mìnanái ìwali,
míisicáináni, yái ituínásica ìyéerica yásí imáalàacawa Dios yàasu
cáli íinata”, cài íimaca. 16 Néese yái yùuwichàacáisi chái èeri irìcuírica.
yáawinéericawa acalèe íinata isìaca 2 Nuicá nacái càiride iicácanáwa
yàasu macàpucuíri wisuanási iyúwa iyúwa manuíri úni asáiri

cáli ìwalibàa, yá yeedáca ituínási yáaculé càide iyúwa waicáaná
cáli íicha. vidrio yèewìadéeriwa quichái
17 Néese áiba ángel imusúacawa yèewi. Nuicáca wenàiwica
Dios yàasu templo irìcuíse imawènìadéeyéica caluéri cuwèesi,
chènuníiséeri, idènièrica càmicáiná nàa icàaluíniná, yàasu
nacái macàpucuíri wisuanási yéenáiwanási nacái. Càmita nacái
namàaca natànàaca nàwali caluéri yái Dios máiníiri cachàinica

cuwèesi íipidená yàasu número. Yá íiwitáise. Yá canáca yáaliméeripiná
nabàlùacawa idùlepi yái manuíri iwàlùacawa templo irìculé àta
úni asáirica yáaculé, nadènìaca arpa namáalàacatalétawa níái siete
Dios yèerica nalí. 3 Yá nacántàaca namanùbaca yùuwichàacáisica siete
Moisés yàasu canción, yái Dios yàasu namanùbaca ángel idènièyéica.
wenàiwica íibaidéericaté Dios irípiná.
Nacántàa nacái Cordero yàasu Las copas del castigo
canción. Yái canción íiméerica cài:
“¡Máiníiri cayábaca macáita yái
pimàníirica càmíirica wadé
16 Néese nuémìaca cachàiníiri
tàacáisi templo irìcuíséeri,
yái templo ìyéerica chènuniré. Yá
wamànica, pía Wacuèriná íimaca nalí níái siete namanùbaca
Dios, cachàiníiri náicha ángelca: “Pìacuéwa, picasáaca
canánama! Píacata icuèri yùuwichàacáisi cáli íinatalé, yái
macáita machacàníiri iyú, Dios yàasu yùuwichàacáisi ìyéerica
báisíiri iyú nacái, pía icuèrica siete namanùbaca bacàa irìcu”, cài
macái cáli néeséeyéi. íimaca nalí.
4 Macáita nàapiná 2 Iná idàbáanéeri ángel yàaca
píimiétacanáwa, cáalucáiná icasáaca yàasu bacàa íisawa cáli

naicáca pía. Macáita nacái iwéré. Yá cacháunáca èeri mìnanái
nàapiná pirí cayábéeriwa, idènièyéica caluéri cuwèesi
pía Wáiwacalica. Píacáiná yéenáiwaná napùdàlìcu, macái
abéerita mabáyawanéeri. wenàiwica yèeyéica cuwèesi yàasu
Macái cáli néeséeyéi yéenáiwanási icàaluíniná. Báawéeri
nàanàapiná pìataléwa, yá cháunási imusúacawa nàwalíise,
nàapináca picàaluínináwa yáasaca imànica nasàni.
naicácáiná picùaca macáita 3 Néese pucháibáaná ángel
machacàníiri iyú”, yàaca icasáaca yàasu bacàa íisawa

cài náimaca. manuíri úni yáaculé. Yá macái
5 Néeseté nuicáca yàacùacawa manuíri úni ichacamàacawa
yái templo ìyéerica chènuniré, yái yéetáními íiranámi iyú. Yá macáita
templo mabáyawanéeri Dios ìyéerica néetácawa ìyéeyéica manuíri úni
irìcu. 6 Yá siete namanùbaca ángel yáaculé.
namusúacawa templo irìcuíse 4 Néese máisibáaná ángel yàaca
idènièyéica siete namanùbaca icasáaca yàasu bacàa íisawa macái

yùuwichàacáisi manuíri. Lino inanába yáaculé, macái úni yáaculé
yáawamica nabàle masaquèeri nacái, úni imusúcatáisecawa cáli
mèlumèluíri nacái. Nadènìa nacái irìcuíse. Yá nachacamàacawa irái
nàwalìabàawa cáucuíri cinturón iyú. 5 Néese nuémìaca ángel yái
oroíri nàucutalìcubàawa. 7 Néese icuèrica úni, íimaca Dios irí:
abéeri néená níái báinúaca cáuyéi “Pidéca piùwichàidaca nía
ángel yàaca náalimáwanama machacàníiri iyú, pía
abéechúa bacàa yáawami Dios mabáyawanéerica,
oroíchúata, níái siete ángelca. Níái ìyéerica siùcade, ìyéerica
bacàa ipuniéyéiwa Dios yàasu nacái bàaluité. Cayábacata
yùuwichàacáisi iyú, yái Dios ìyéerica piùwichàidaca nía.
càiripináta, èeri càmíiri imáalàawa. 6 Nadéca nanúaca pìasu
8 Yái templo chènuníiséerica wenàiwica, pìasu profetanái
ipuníacawa ísa iyú, imusuéricawa nacái. Siùca pidéca pìaca
Dios yàatanáise, yái Dios ìyéerica nàirapiná irái. Cayábacata
icamaláná mèlumèluíri irìcuwa, piùwichàidaca nía cài,
néetácaténáwa, nanúacáináté iwicùlidéeri inùmalìcuíse. Níái

pìasu wenàiwica”, íimaca. demonio casaquèeyéi íiwitáise
7 Néese nuémìa nacái áiba càiyéide iyúwa balùta iicácanáwa.
tàacáisi altar irìcuíséeri, yá 14 Demoniocáiná nía yáaliméeyéica
íimaca: “¡Báisícata, Wacuèriná imànica yái càmíirica wenàiwica

Dios, cachàiníiri náicha canánama! yáalimá imànica. Néese
¡Pidéca pimànica càide iyúwaté demonionái nàacawa macái èeri
píimáaná! ¡Yácata nabáyawaná mìnanái icuèrinánái yàatalé,
iwèni! ¡Pidéca piùwichàidaca nía nàwacáidacaténá nacuèrinánái
machacàníiri iyú!” cài íimaca. namàníinápiná ùwicái Dios íipunita
8 Néese báinúacáaná ángel áibaalípiná Dios yàasu èeripiná
yàaca icasáaca yàasu bacàa íisawa máiníiri caiyéinináca, yái Dios
èeri ìwali. Yá yèepùacawa máiní cachàiníirica náicha canánama.
ùuléerica yái èeri icamalánáca. 15 Wáiwacali íimaca walí:
Yá èeri icamalánáca yeemáca “Péemìacué cayába, nùapinácawa

wenàiwica càide iyúwa quichái néese àniwa isicúasíwata càide
yeemáaná wía. 9 Yá wenàiwicanái iyúwa cayéedéeri yàanàacaalí
yeemácawa ùuléeri iyú báawanama, càmicatáipináta wenàiwicanái
yá nacuísa náichawa Dios icùa nùanàaca. Casíimáica iwàwa
báawéeri iyú, yái Dios ibànuèrica cawinácaalí icuèrica nùanàanápiná,
nàwali yùuwichàacáisi, càmita íibaidéeri nacái nulípiná àta
nacái nawènúada náiwitáisewa nùanàacataléta, ipíchaná
neebáidáanápiná càide iyúwa Dios ibáiniacawa nuwéré ibáyawaná
ichùulìaná nía. ìwalíisewa”, cài íimaca Wáiwacali.
10 Néese cinconá ángel yàaca 16 Néese demonio casaquèeyéica
icasáaca yàasu bacàa íisawa caluéri íiwitáise nàwacáidaca macái

cuwèesi yàalubái íinatalé. Yá catáca èeri mìnanái icuèrinánái alé
èeri, caluéri cuwèesi yàasu cáli íipidenácataléca Armagedón hebreo
icùacataléca wenàiwica. Néese itàacái iyú.
yàasu wenàiwica naamíadaca 17 Néese sietená ángel yàaca
nanènewa yùuwichàacáisi icasáaca yàasu bacàa íisawa cáuli

iyú. 11 Nacuísaca Dios báawéeri irìcubàa. Yá nuémìaca cachàiníiri
iyú, yái Dios chènuníiséerica tàacáisi imusúacawa chènuníiséeri
yùuwichàidacáiná nía cáiwíiri templo irìcuíse yàalubáisi yèewíise.
iyú, cháunási iyú nacái. Càmita Yá íimaca: “¡Yácata imanùbaca!”
nacái nawènúada náiwitáisewa cài íimaca. 18 Néese énu icànaca
nabáyawaná íichawa. mèlumèluíri iyú, nuémìa nacái
12 Néese seisná ángel yàaca manùba tàacáisi, casànaca nacái
icasáaca yàasu bacàa íisawa énu madécaná. Yá cáli icusúaca
manuíri inanába yáaculé íipidenéeri nacáiwa máiní cachàiníiri iyú,
Eufrates. Yá chuìca yái inanába máiní cachàiníiri náicha macái
yéewacaténá nachàbacawa chuìri cáli icusúacái waiquéerica chái
cáli íinatabàa, níara icuèyéica cáli èeri irìcu. 19 Néese manuíri yàcalé
ìyéerica èeri imusúacatáisewa. iseríaca yèewiwa máisibawaca,
13 Néeseté nuicáca máisiba cálicáiná yàacùacawa cáli icusúacái
demonio casaquèeyéi íiwitáise. iyú. Yá namáalàacawa níái yàcaléca
Abéeri demonio imusúacawa macái cáli íinatéeyéica ìyaca. Néese
màanu inùmalìcuíse, áiba demonio Dios iwàwalica manuíri yàcalé
imusúacawa caluéri cuwèesi Babilonia, yùuwichàidacaténáni
inùmalìcuíse, áiba demonio manuísíwata. 20 Macái
nacái imusúacawa cachìwéeri iwàwata nasawíacawa manuíri
úni yáaculé. Manuínaméeyéi dúli iyú, yái uimáanáca manùbéeyéi

nacái namáalàacawa canánama. yáapicha casaquèeri iyú ùacaténá
21 Granizo yúuwàa nacáiwa cuwáinái yéenáiwaná icàaluíniná,
chènuníise wenàiwica ìwali, yái níái ídoloca. 5 Udènìa uípidenáwa
granizo manuínaméeyéi íba ibàacanáta upùdàlìcuwa: “Manuíri
nacáiyéi cuarenta namanùbaca Babilonia ìyacàlená, úái náatúaca
kilonaméeri cawàwaná imíaca, macái inanái iiméeyéica asìanái
àta wenàiwicanái icuísacataléta yáapicha plata ìwalinápiná, náatúa
íichawa Dios báawéeri iyú, ìwalíise nacái macái èeri mìnanáica
yái yùuwichàacáisica granizo imàníiyéica ibáyawanáwa
yúuwèericawa nàwali, máinícáiná nàacaténá cuwáinái icàaluíniná,
báawacani. níái ídoloca”, cài íimáanáca yái
uípidenáca. 6 Yáté nuicáca ucàmaca
Condenación de la úái inanáica uìracáiná náiranámi,
gran prostituta níái Dios yàasu wenàiwicamica,
17 Néeseté nuicáca abéeri

néená níái siete
namanùbaca ángel idènièyéica
náiranámi nacái níái nanuéyéica
neebáidacáiná Jesús itàacái.
Nudécanáami nuicáca úa, yá
siete namanùbaca bacàa. Yá íimaca máiní nuínáidacawa manuísíwata
nulí: “Aquialé, núasáidaca piicá nuicáidaca ulí, càmicáináté
yùuwichàacáisi yàanèeripináca núalíawa càinácaalí iimáaná yái
ùwali úái iiméechúaca manùbéeyéi yéenáiwanási nacáirica.
asìanái yáapicha plata ìwalinápiná 7 Néese ángel íimaca nulí: “¿Cáná
yáawinéechúacawa manùbéeyéi yéewa máiní cáulenáca píichani?

úni inànìacubàa. 2 Macái cáli Yáca numàacapiná píalíacawéera
icuèrinánái chái èeri irìcuíyéica càinácaalí íimáaná, úái inanáica,
nadéca naimáca úapicha càinácaalí íimáaná nacái yái caluéri
nàacawéeyéi íichawa. Nía nacái èeri cuwèesi itéerica úa, idènièrica
mìnanái nadéca nacàmaca ùasu siete namanùbaca íiwitawa, diez
ìiracalési ipuíri iyú, umàaquéerica namanùbaca nacái ichàle. 8 Yái
nalí naimácaténá úapicha”, íimaca caluéri cuwèesi piiquéerica ìyacaté,
nulí. quéwa càmíiri ìya siùca. Néese
3 Néese yái ángel itéca núa imusúapináwa depuíwéeri utàwi
manacúali yùuculé, càináwàiri, irìcuíse, néesecáwa imáalàapináwa.
canácatalé wenàiwica. Yá nuicáca Eeri mìnanái yàapiná caluéri
inanái yáawinéechúawa quíiréeri cuwèesi icàaluínináwa, macáita
cuwèesi íinata. Cuwèesi íipidená canéeyéica íipidená ichanàacawa
madécaná ichanàacawa cuwèesi cuyàluta irìcu èeri ipíchawáiseté,
ìwalíise, yái íipidená íiméerica yái cuyàluta idènièrica náipidená
“Dioscata núa”. Idènìaca siete macái wenàiwicaca Dios yèeyéica
namanùbaca íiwitawa, diez nacái icáuca càmíiri imáalàawa. Quéwa
namanùbaca ichàle. 4 Uái inanáica èeri mìnanái máiníiripiná cayábaca
udènìaca ubàlewa capìralesíwéeri naicáca yái caluéri cuwèesi ìyéerica
iicácanáwa, quíiréeri nacái. Udènìa bàaluité, néese yéetácatéwa, quéwa
nacái madécaná tùliquìchi, oroíri, yèepuèripináwa cáuca àniwa.
cawèníichúa íba nacái, cawèníichúa 9 “Siùcade péemìacué
perla nacái. Udènìa nacái bacàa cayába, píacué cáalíacáiyéica,

ucáapirìcuwa, abéechúa bacàa oro píalíacaténácuéwa càinácaalí
yáawamíichúa ipuniéchúawa iyú íimáaná: Níái siete namanùbaca
ubáyawaná umàníirica manuísíwata íiwitaca íimáanáca càicanide
Dios iiquéerica máiní báawéeri iyúwa siete namanùbaca dúli,
inanái yáawinéechúacawa néeséeyéi nacái, macái wenàiwica

íinata. 10 Iimáanáca càicanide itàaníiyéica áiba tàacáisi iyú nacái
iyúwa nacái siete namanùbaca chái èeri irìcuíyéica. 16 Níái diez
nacuèrinánái icuèyéica wenàiwica namanùbaca ichàle piiquéeyéica,
néenibàa. Cinco namanùbaca íimáanáca càicanide iyúwa
nacuèrinánái nadéca nacaláacawa, nacuèrinánái ìyéeyéica caluéri
yá nadéca néetácawa. Abéeri cuwèesi yáapicha. Máiní báawaca
néená icùaca wenàiwica siùca. naicápiná úái iiméechúaca asìanái
Aiba yàanàapináwa icùacaténá yáapicha plata ìwalinápiná. Yá
wenàiwica. Quéwa yàanàapinácaalí, náucaca úa abéechúata, mabàleta.
yá icùapiná wenàiwica maléená Néese nayáapiná uinámi, yá
èeri. 11 Yái caluéri cuwèesica neemápiná uchéecami quichái
ìyaca bàaluité, néese yéetácatéwa, iyú. 17 Dioscáiná idéca imàacaca
yácata ochonáca nacuèrinásàiri, náináidacawa namàníinápiná càide
quéwa abéeri néenácani, níái iyúwa iwàwáaná namànica, íná
siete namanùbacaca, yá nacái níái diez namanùbaca icuèyéica
imáalàapináwa. cáliquéi, abédanamapináta
12 “Níái diez namanùbaca náiwitáise náapichawáaca
ichàle piiquéeyéica íimáanáca neebáidáanápiná caluéri cuwèesi
càicanide iyúwa diez namanùbaca itàacái, namàacáanápiná nacái
nacuèrinánái càmíiyéicáwa icùaca nàasu cáli néeséeyéi, àta
idàba icùaca wenàiwica. Quéwa ichàbacatalétawa macáita càide
nacùapiná níawa maléená èeriwa iyúwa Dios icàlidáanáté. 18 Uái
yáapicha yái caluéri cuwèesica. inanái piiquéechúaca, yácata
13 Yá abédanamata náiwitáise níái manuíri yàcaléca ichùulièrica macái
diez namanùbaca nacuèrinánái cáli icuèrinánái”, cài íimaca nulí
náibaidáanápiná caluéri cuwèesi yái ángelca.
irí, namànicaténá càide iyúwa
iwàwáaná, namàacáanápiná nacái La caída de Babilonia
caluéri cuwèesi icùaca nàasu
cáli néeséeyéi. 14 Yá namànipiná
ùwicái Cordero íipunitawa
18 Néeseté àniwa nuicáca áiba
ángel iricùacawa chènuníise.
Yá cachàiníirica íiwitáise. Cáli
quéwa Cordero imawènìadapiná icànaca iyú yái ángel icamaláná
níawa, cachàiníiricáináni cayábéerica. 2 Yá íimaca máiní
náicha canánama èeri mìnanái cachàiníiri iyú:
icuèrinánáica. Níacáiná nacái “¡Idéca imáalàacawa yái manuíri
Cordero yáapichéeyéica, yàcalémica Babilonia
Cordero idéca imáidaca nía, ìyacàlená, idéca imáalàacawa!
idéca nacái yeedáca nía yàasu ¡Yá demonionái ìyaca
wenàiwicapináwa, nadéca néenibàa! ¡Macái íiwitáaná
nacái neebáidaca itàacái éwita báawéeyéi demonio icùacani
nàuwichàacáanítawa”, cài íimaca yái yàcalémica! ¡Macái
nulí yái ángelca. íiwitáaná báawéeyéi màsibèe,
15 Yái ángel íimaca nulí àniwa: casaquèeyéi cuìpìra nacái
“Pidéca piicáca úái iiméechúaca nadéca namànica nabànawa
manùbéeyéi asìanái yáapicha plata néenibàa, namùlubè nacáiwa!
ìwalinápiná, yáawinéechúawa 3 Níacáiná macái èeri mìnanái
manuínaméeyéi úni inànìacubàa. nadéca nacàmaca ùasu
Níái manuínaméeyéi úni íimáanáca ìiracalési ipuíri iyú,
càicanide iyúwa macái íiwitáaná imàaquéechúaca yáawawa
wenàiwica namanùbaca, macái cáli nalí naimácaténá úapicha.
Níái icuèyéica cáli canánama 9 Néese níái icuèyéica
chái èeri irìcuíyéica nadéca cáliquéi, iiméeyéica úapicha

naimáca úapicha, úái càmíichúaca náinusíwa, níái
càmíichúaca náinusíwa. Nía ìyéeyéicaté càasuíri iyú úapicha,
nacái cacharreroca chái èeri yá náicháanípiná cáiwíiri iyú
irìcuíyéica nadéca càasuca ùwali, naicácáiná uemámicawa.
nía úapicha, ùyacáiná máiní 10 Yá nabàlùapinácawa déeculé
càasuíri iyú umànicaténá uícha, cáalucáiná naicáca

ubáyawanáwa máaléquéeri ùuwichàanácawa. Yá náimaca
iyú”, cài íimaca. nalíwáaca:
4 Néese nuémìaca áiba tàacáisi “¡Catúulécanáca waicáca pía, pía
chènuníiséeri. Yá íimaca: yàcalé manuírica Babilonia,
“Pimusúacuéwa yàcalé íicha, yái yàcaléca cachàiníirimica!
píacué cáininéeyéica Aquialénamata abé hora irìcu,
nuicáca, ipíchanácué Dios idéca yùuwichàidaca
pimànica pibáyawanáwa pía”, càipiná náimaca.
úapicha, ipíchanácué nacái 11 Nía nacái cacharreroca chái
nùuwichàidaca pía úapicha. èeri irìcuíyéica, náicháanípiná

5 Máinícáiná manuírica nacái ùwali. Yá máiní achúmaca
ubáyawaná, íná iwàwacutá nawàwa nacái càmicáiná quirínama
Dios yùuwichàidaca úa. wenàiwica iwènìa náicha nàasu
Dios yáalíacawa ìwali, yái natéerica. 12 Natécaté néré oro,
ubáyawanáca. quírameníiri plata nacái, cawèníiyéi
6 Piùwichàida úa ìwalíise yái íba nacái, perla nacái, cayábéeri
báawéerica umàníirica wáluma lino nacái, wáluma
áibanái irí, yá piùwichàida capìralesíwéeri iicácanáwa nacái,
úa cachàiníiri iyú pucháiba wáluma seda nacái, quíiréeri nacái,
yàawiriéricatái yáwanái macái íiwitáaná àicu pumèníiri
íicha yái báawéerica isàni nacái, macái wawàsi nacái
umàníirica áibanái irí. namàníirica marfil imànicaná,
7 Càide iyúwa cachàiníiná macái wawàsi nacái namàníirica
uicáca úawawa, uedáaná cawèníiri àicu imànicaná, bronce
nacái ulíwa macái cawèníiri, imànicaná nacái, hierro imànicaná
càita nacái piùwichàida nacái, cawèníiri íba mármol
úa, pimàaca uícháaníca. imànicaná nacái. 13 Natécaté
Uumacáiná uwàwalìcuísewa: nacái canela, casàníiri nacái,
‘Núacata icuèchúaca macái incienso pumèníiri isàni nacái,
wenàiwica. Canácatáita pumèníiri mirra nacái, perfume
nuícháaníwa càide iyúwa nacái, uva ituní ipuíri nacái,
manìríichúami íicháaníiná’, séenási nacái, cayábéeri harina
úumaca uínáidacawa ulíwa. nacái, trigo ituíná nacái. Natécaté
8 Iná yéewa abé èeri irìcu nawéndacaténá nacái napìranáiwa
yàanàapiná ùwali yái pacá, oveja nacái, caballo nacái,
ùuwichàanápinácawa, yásí carro nacái, wenàiwicanái nacái
uícháanícawa umáapicawa, nawéndacaténá nía yàcalé mìnanái
yá uétápiná nacáiwa. Néese irí. 14 Cacharreronái náimapiná
uemápinácawa quichái yàcalé irí:
iyú macáita, cachàinicáiná “¡Canáca pirí ìyacanási
Wacuèriná Dios íiwitáise, cawèníirica, caséericaté
yái yùuwichàidéeripináca úa”, piyáaca! ¡Idéca yúucacawa
íimaca. píicha càiripináta pìasu
cawèníiri yàacàsica, macái manuíri úni yáacubàa.

pìasu cayábéeri wáluma Aquialénamata abéeri hora
nacái! ¡Canácatáita pìanàa irìcu idéca imáalàacawa
nía àniwa!” náimaca. macái yái yàcalémica”,
15 Níái iwéndéeyéicaté càiri náimaca.
wawàsi yàcalé mìnanái irí, 20 Quéwa casíimáicué piwàwa
yeedéeyéicaté nacái nalíwa yàcalémi ìwali, píacué
plata yàcalé mìnanái íicha, ìyéeyéica chènuniré,
nabàlùapináwa déeculé yàcalémi píacué nacái Dios
íicha, cáalucáiná naicáca yàcalémi yàasu wenàiwicaca,
yùuwichàanáwa. Yá náicháanípiná píacué nacái apóstolca,
cachàiníiri iyú, máiní achúmaca píacué nacái profetaca,
nawàwa. 16 Yá náimapiná nalíwáaca: icàlidéeyéica tàacáisi Dios
“¡Catúulécanáca waicáca yái inùmalìcuíse. Casíimáicué
manuíri yàcalémica! Yàcalé piwàwa Dioscáiná
mìnanáimi nadènìacaté idéca yùuwichàidaca
nabàlewa cayábéeri lino, yái yàcalémica ìwalíise
wáluma capìralesíwéeri macáita yái báawéerica
iicácanáwa nacái, quíiréeri umàníiricatécué pirí.
nacái. Cachìlanáca nía nacái 21 Néese nuicáca áiba cachàníiri
oro iyú, cawèníiri íba iyú ángel imichàidaca manuíri íba

nacái, perla iyú nacái. macàpucuíri. Yá manuíca yái
17 ¡Yá abéerìcuíseta, abéeri íbaca càide iyúwa manuíri íba
minuto irìcu, idéca nàulùanápiná iyú trigo ituíná.
imáalàacawa macáita Néese ángel yúucaca yái manuíri
nàasumi cawèníirica!” íbaca manuíri úni yáaculé. Yá
náimaca. íimaca:
Macáita idènièyéica nave lancha “Càita nacái piúcapinácawa,
nacáiri, nía nacái cacharreroca pimáalàacawa ráunamáita,
yèeyéicawa nave irìcu, nía pía yàcalé manuírica
nacái íibaidéeyéica nave irìcu, Babilonia ìyacàlená. Yá
yèeyéicawa manuíri úni yáacubàa, canáca náalimáaná nèepùa
nabàlùapináwa déeculé yàcalémi nàanàaca pía àniwa.
íicha. 18 Naicápiná yàcalémi 22 Càmita nacái néemìapiná
íisalená imichàacawa yàcalémi nasàna pìasu calle irìcubàa,
íicha, yásí náimaca náicháaníca níái inuéyéica sànasi arpa
cachàiníiri iyú: “¡Canácata áiba iyú, nía nacái icántèeyéica,
manuíri yàcalé càide iyúwa nía nacái ipùlièyéica íwa,
yái yàcalé cayábéeriquéi!” trompeta nacái. Canáca
náimaca. 19 Yá namutúapiná cáli nacái íibaidéeyéi néenibàa
ichùmalé náiwita íinatabàawa, canácáiná náibaidéeripiná.
càide iyúwa náiwitáise ìyáaná Càmita nacái nàulùapiná
máinícáiná achúmaca nawàwa. Yá ituínási.
náicháanípináca cachàiníiri nasàna 23 Càmita napucúadapiná lámpara
iyúwa. Yá náima: néenibàawa. Càmita nacái
“¡Catúulécanáca waicáca yái namànipiná matrimonio,
yàcalé manuírimica! Yàcalé máinícáináté cachàiníiri
yàasu cawèníirimi iyú naicáca níawawa níái
nadéca càasuca namànica yàcalémi yàasu cacharreroca,
níawawa, níái idènièyéica nía nacái yàcalé mìnanáimi
yàasu navewa lancha nacáiri naméeràidacaté canánama
èeri mìnanái Dios íicha irí cayábéeri!” náimaca. 5 Néese

nàasu màlìacáisi iyúwa. nuémìaca cachàiníiri tàacáisi
24 Nanúacaté Dios yàasunái yàalubáisi néeséeri. Yá íimaca:
profetamica icàlidéeyéicaté “¡Pìacué irí cayábéeri, yái
tàacáisi Dios inùmalìcuíse, nía Wacuèriná Diosca,
nacái Dios yàasu wenàiwicamica, macáitacué pía íibaidéeyéica
nía nacái canánama nanuéyéicaté irípiná, píacué nacái yèeyéica
neebáidacáiná Dios itàacái, chái Dios icàaluíniná, píacué
èeri irìcu”, íimaca yái ángelca. sùmanái, béeyéi nacái
19 Néeseté àniwa nuémìaca

cachàiníiri tàacáisi nacáiri,
càide iyúwa wéemìaná manùbéeyéi
canánama!” cài íimaca.
La fiesta de las bodas

wenàiwica itàacái ìyéeyéica del Cordero
chènuniré. Yá náimaca cachàiníiri 6 Néese nuémìaca nacái áiba
iyú: tàacáisi nacáiri càide iyúwa

“¡Aleluya! Wàacué Wacuèriná wéemìaná madécaná wenàiwica
Dios iríwa cayábéeri imáidáaná, càide iyúwa nacái
Dioscáiná idéca iwasàaca wéemìaná manùbéeri màladàca
wía yàasu yùuwichàacáisi isàna, càide iyúwa nacái wéemìaná
íichawa, wàacué icàaluíniná, casànéeyéi énu manuíyéi tiríricaalí.
máiní cachàiníiri íiwitáise Yá náimaca:
Wacuèriná Diosca. “¡Aleluya, wàacué cayábéeri
2 Yácáiná Dios yùuwichàidaca Wacuèriná Dios cachàiníiri
báawéeyéi wenàiwica iríwa, yái cachàiníirica
machacàníiri iyú. Idéca náicha canánama, idàbacáiná
yùuwichàidaca úái inanái icùaca macáita!
iiméechúacaté asìanái 7 Yá casíimáicué wía,
yáapicha plata ìwalinápiná, wayanídacuéwa manuísíwata.
úái iwènúadéechúacaté Wàacué Dios irí cayábéeri.
macái èeri mìnanái íiwitáise Idéca Cordero yéenáiwaná
namànicaténá báawéeri yàanàaca yeedácatáipináta
naimácáináté úapicha iríwa yàacawéetúapináwa.
càmíichúaca náinusíwa. Uái yàacawéetúapiná udéca
Dios idéca imáalàidaca úa uchùnìaca úawawa.
unúacáináté wenàiwica 8 Idéca imàacaca ùwalica
íibaidéeyéica Dios irípiná”, ubàlewa cayábéeri
náimaca. lino, masaquèeri nacái,
3 Néese náimaca àniwa: mèlumèluíri nacái. Yái
“¡Aleluya! Wàacué Dios irí cayábéeri wáluma lino
cayábéeri. Yái uísalená íimáanáca càicanide iyúwa
imichàacawa càiripináta, yái cayábéerica Dios yàasu
èeri càmíiri imáalàawa”, wenàiwicanái imàníirica”,
náimaca. cài náimaca.
4 Néese níái veinticuatro 9 Néese ángel íimaca nulí:
namanùbaca nacuèrinánáica, “Pitànàani: ‘Casíimáica níái

nía nacái báinúaca cáuyéi ángel wenàiwicaca Dios imáidéeyéica
náuwàa nalìacawa nanùmáawawa Cordero yàasu matrimonio
Dios íipunita nàacaténá icàaluíniná, nérépiná, yeedápinácaalí
yái yáawinéericawa yàalubái iríwa yàacawéetúapináwa’, cài
íinatawa. Yá náimaca: “¡Báisíta, pitànàacani”, íimaca nulí. Néese
amén! ¡Aleluya, wàacué Dios íimaca nulí àniwa: “Yái tàacáisi
nucàlidéerica pirí, báisíiri imàníiyéica ibáyawanáwa máiníiri

tàacáisicani Dios inùmalìcuíséerica”, báawaca Dios iicáca, yái Dios
íimaca nulí. cachàiníirica náicha canánama.
10 Yá nubàlùacawa nùuluì Imáalàidapiná níawa càide iyúwa
ipùata iyúwa ángel irí nùacaténá wenàiwica ibawàidacaalí uva
icàaluíniná, quéwa ángel íimaca ìyacaná ipisùacaténá uva ituní.
nulí: “Picá pimàni cài. Núacata 16 Idènìaca íipidenáwa ináawani
íibaidéeri Dios irípiná càide ìwaliwa, icuuchuí ìwaliwa nacái:

iyúwa pía, nía nacái péenánái “Nacuèrinásàiri, níái macái cáli
icàlidéeyéica mamáalàacata icuèrinánáica. Náiwacali nacái níái
naináwaná ìwaliwa Jesús macái èeri mìnanái íiwacanánáica”.
yàasunáica nía. Pìa Dios 17-18 Néese nuicáca áiba ángel
icàaluíniná”, íimaca nulí. Yácáiná ibàluèricawa èeri ituí irìcu. Yá

Espíritu Santo imàaquéericaté íimaca cachàiníiri iyú wáchulinái
profetanái icàlidaca tàacáisi Dios irí yáalaníiyéicawa chènunibàa:
inùmalìcuíse, yácata Espíritu “Caquialécué, pìwacáidáyacacuéwa
imàaquéerica Jesús yàasu piyáacaténácué piyáacaléwa
wenàiwica icàlidaca iináwaná ìwali. cadénama yái yàacàsi
Dios ichùnièripinácué pirí.
El jinete del caballo blanco Piyáacaténácué piyáacaléwa
11 Néeseté nuicáca capìraléeri nainámi níái ichùulièyéicaté
cáli yàacùacanéerica chènuníise, wenàiwica, nía nacái úwi
Dios ìyacàle nacái, yá péemìacué íiwacanánáimica, nía nacái
cayába, nuicáca cabalèeri caballo. wenàiwicanáimi cachàiníiyéica,
Yái wenàiwica yáawinéericawa nía nacái caballomica, nía nacái
caballo íinata, yácata Wáiwacali, yèeyéimicawa caballomi íinata,
íipidenéeri Cayábéeri íiwitáise, nía nacái macái wenàiwicamica,
Machìwéeri nacái. Machacàníiri nía nacái íibaidéeyéimica
iyú yùuwichàidaca báawéeyéi mawèníiri iyú áibanái irí, nía
wenàiwica, imànica nacái náipunita nacái yèepuníiyéimicawa
ùwicái. 12 Yá mèlumèluíri ituí càide máiwacalíiyéimica, nía nacái
iyúwa waicáaná quichái ipèrùa. sùmanáimica, béeyéimica nacái”,
Idènìaca madécaná corona íiwita cài íimaca yái ángelca wáchulinái
ìwaliwa. Idènìaca íipidenáwa irí.
ìwaliwa, quéwa abéerita Wáiwacali 19 Néese nuicáca yái caluéri
yáalíawa càinácaalí íimáaná yái cuwèesi, nía nacái ichùulièyéica

íipidenáca. 13 Wáiwacali ináawani èeri mìnanái. Nuicá nacái
idéca yáapúacawa irái yáaculé, náapicha nàasu úwinái
yá idènìaca íipidenáwa, Dios ìwacáidáyaquéeyéicawa
itàacái. 14 Chènuníiséeyéi úwi namànicaténá ùwicái Wáiwacali
nàacawa yáamiwáise. Nadènìaca íipunita yái yáawinéericawa
nabàlewa cayábéeri wáluma cabalèeri caballo íinata, náipunita
lino cabalèeri, masaquèeri nacái yàasu úwinái yèeyéicawa
nacái. Nàacawa náalimáwanama yáapicha chènuníise. 20 Yá
cabalèeri caballo íinata. náibàaca caluéri cuwèesi. Náibàaca
15 Wáiwacali yùuwichàidapiná nacái cachìwéeri iwicùlidéerica,
èeri mìnanái itàacái cachàiníiri imàníirica yái càmíirica wenàiwica
iyúwa, macái cáli néeséeyéi idé imànica idècunitàacá ìyaca
càmíiyéica yeebáida itàacái. caluéri cuwèesi yáapicha,
Yùuwichàidapiná níawa cachàiníiri ichìwáidacaténá wenàiwica
iyú. Yá imáalàidapiná wenàiwica imàaquéeyéica nachanàidaca
caluéri cuwèesi íipidená nàwali, nía ìwali, nacàlidaca nacái Dios itàacái
nacái yèeyéica cuwèesi yéenáiwaná áibanái irí. Càmíiyéicaté yàa
icàaluíniná. Yá náucaca caluéri caluéri cuwèesi icàaluíniná, yàasu
cuwèesi quichái irìculé icáuca yéenáiwanási nacái. Càmitaté
yáapichatawa, yàasu cachìwéeri namàaca áibanái nachanàidaca
iwicùlidéeri yáapichawa manuíri caluéri cuwèesi íipidená
quichái irìculé, yáara manuíri napùdàlìcu, nacáapi ìwali áiba. Yá
yàawa nacáirica ipucuéricawa nèepùapináwa cáuca àniwa, yá
mamáalàacata cachàiníiri azufre nacùapiná wenàiwicanái Cristo
iyú, càiripinéerita ìyaca. 21 Néese yáapicha mil camuípiná. 5-6 Yácata
yái Wáiwacali yáawinéericawa idàbáanéeri namichàanácawa.
caballo íinata inúaca cuwèesi Casíimáica nía, mabáyawanéeyéica
yàasu úwináimi macáita. Inúaca nía nacái, níái imichèeyéipinácawa
nía itàacái iyúwa imusuéricawa yéetácáisi íicha idàbáanéerica
inùmalìcuíse. Yá macáita wáchuli namichàanácawa. Yá machàinica
nayáaca nayáacaléwa cadénama náicha yáara pucháibáaná
úwinái ichéecami yéetéeyéimicawa yéetácáisica. Sacerdotepináca
àta cadécataléta níái wáchulica. níawa íibaidéeyéica Dios irípiná,
Cristo irí nacái. Yá nacùapiná
Los mil años wenàiwicanái Cristo yáapicha
20 Néeseté nuicáca ángel

iricùacawa chènuníise.
Idènìaca llave icáapi irìcuwa
mil camuípiná. Quéwa áibanái
yéetéeyéimicawa càmitàacá
namichàapináwa yéetácáisi íicha
yàacuèripiná iyú depuíwéeri utàwi àta imáalàacatalétawa yái mil
inùma. Idènìa nacái manuíri camuíca.
cadena icáapi irìcuwa. 2 Néese ángel
íibàaca màanu, yái bàaluitéeri Derrota del diablo
àapica, idènièrica íipidenáwa cài: 7 Néese mil camuí idénáami, yásí
Diablo, íimáanáca “Icháwàidéeri ángelnái namusúadapiná Satanás
waináwaná ìwali”, Satanás nacái, irìcuíse yái nadacùacatalécani. 8 Yá
íimáanáca “Wàuwidesàiri”. Angel imusúapináwa ichìwáidacaténá
idacùaca màanu cadena iyú macái èeri mìnanái, nía nacái
mil camuí piná. 3 Néese ángel íipidenéeyéica Gog, Magog nacái.
yúucaca màanu depuíwéeri utàwi Yá ìwacáidapiná nía namànicaténá
irìculé. Yá ángel ibàlìaca utàwi ùwicái. Chínamáipináca níái úwica
inùma. Ibàlìaca utàwi inùma càide iyúwa càina ituíná.
cachàiníiri iyú màanu iwicáu àta 9 Yá nàapináwa namanùbaca
imáalàacatalétawa yái mil camuíca, iyúwa chínamáinama níái úwica,

ipíchaná màanu ichìwáidaca èeri Israel yàasu cáli íinatalé, yá
mìnanái. Néese mil camuí idénáami, nabàlùapináwa itéesebàa yái
yá iwàwacutápiná nawasàaca Dios yàasu wenàiwica ìyacàleca,
màanu àniwa maléená èeripináta. yái yàcalé cáininéerica Dios
4 Néese nuicáca madécaná iicáca. Néeseta quéwa Dios
yàalubáisi. Níái yáawinéeyéicawa ibànùapiná quichái chènuníise,
yàalubáisi íinata nacùapiná yásí yeemáca macáita níái
wenàiwica nàuwichàidacaténá úwináimica. 10 Néese Diablo, yái
cawinácaalí imàníiyéica Satanás icháwàidéerica waináwaná
ibáyawanáwa. Nuicá nacái ìwali, yái ichìwáidéerica
wenàiwica yéetéeyéimicawa wenàiwica, Dios yúucapináni
nawichuèyéicaté íicha íiwita quichái irìculé, yáara manuíri
nacàlidacáináté Jesús iináwaná yàawa nacáirica ipucuéricawa
ìyaca mamáalàacata cachàiníiri nacáirica ipucuéricawa quichái

azufre iyú, alé ìyacatalépináca iyú càiripinéerita ìyaca. 15 Yá
yái caluéri cuwèesica, yá nacái macáita wenàiwica canéeyéica
yàasu cachìwéeri iwicùlidéerica. íipidená ichanàacawa cuyàluta
Yá nàuwichàapináwa càiripináta irìcu, yásí yúucaca nía quichái
èeríapinama, táiyápinama nacái, irìculé, yái manuíri yàawa nacáirica
èeri càmíiri imáalàawa. ipucuéricawa mamáalàacata quichái
iyú, canácáiná náipidená cuyàluta
El juicio ante el gran irìcu, yái cuyàluta idènièrica
trono blanco wenàiwicanái íipidená idènièyéica
11 Néeseté nuicáca manuíri icáucawa càmíiri imáalàawa.
yàalubáisi cabalèeri. Nuicá nacái
yái yáawinéericawa yàalubáisi El cielo nuevo y la tierra nueva
íinata. Yá cáliquéi, yá nacái
capìraléeri cáli chènuníiséerica
nachalíacawa, yá canáca nía
21 Néeseté, núa Juan, nuicáca
wàlisài capìraléeri
cáli, nuicá nacái wàlisài chái
quirínama, Dios imáalàidacáiná cáli, imáalàapinácáináwa yáara
nía, yái Dios yáawinéericawa idàbáanéerimica capìraléeri
yàalubáisi íinata. 12 Néese nuicá cálica, chái idàbáanéerimica
níái yéetéeyéimicawa canánama, cálica nacái. Canácata quéwa
níái manuínaméeyéica, nía nacái manuíri úni. 2 Néese nuicáca
púubéeyéica. Yá nabàlùacawa mabáyawanéeri yàcalé, yái wàlisài
yàalubáisi íipunita. Néese cuyàluta Jerusalénca. Iricùacawa chènuníise
nàacùacawa. Yàacùacawa Dios yàatanáise. Cayábéerica
nacái áiba cuyàluta idènièrica yái yàcaléca Dios ichùnièrica
wenàiwicanái íipidená idènièyéica cayába. Cayábéeri iicácanáwa
icáucawa càmíiri imáalàawa. càiride iyúwa inanái iicácanáwa
Néese icàlidaca naináwaná ìwali udécanáami ùwalica ubàle
níái yéetéeyéimicawa, càide cawèníiriwa ùacawéeri irípináwa,
iyúwa naléená cuyàluta irìcuíse ipíchawáise umànica matrimonio
naináwaná, càinácaalíté namàníiná yáapicha. 3-4 Néeseté nuémìaca
idècunitàacá cáuca nía. 13 Macái cachàiníiri tàacáisi Dios yàalubái
wenàiwica yéetéeyéicatéwa irìcuíséeri, yái yàalubáisi Dios
manuíri úni yáaculé namusúacawa yáawinacatáicawa, icùacaténá
úni yáacuíse, yá nabàlùacawa canánama. Yá cài íimaca: “Péemìa
Dios íipunita. Macáita nacái cayábani, siùcáisede Dios ìyaca èeri
yéetéeyéimiwa nàanàaca mìnanái yáapicha. Yèepunípináwa
yéetácáisi íicha, càliculìi íicha náapicha, icùapiná nacái níawa.
nacái, síisáanácaalíté néetácawa. Dioscata yàacawéeridapiná nía,
Yá icàlidapiná naináwaná ìwali Nacuèrinápiná nacáicani. Dios
canánama càinácaalíté namàníiná itunúapiná náicha natuíyáa
idècunitàacá cáuca nía. 14 Néese macáita. Canáca yéetácáisi néré.
yúucaca yéetácáisi quichái irìculé; Càmíiyéipiná íicháaní néenibàa.
yúucaca infierno quichái irìculé Càmita achúma nawàwa. Canáca
nacái, yái infierno báawéeyéimi cáiwíiri yácáiná idéca imáalàacawa
íiwitáise yùuwichàacatalécawa. càiripináta canánama yáara
Yúucaca nía quichái irìculé, quéechéerimicaté ìyaca”, íimaca
yái manuíri yàawa nacáirica nulí.
ipucuéricawa ìyaca mamáalàacata 5 Néese Dios, yái yáawinéericawa
quichái iyú. Yácata pucháibáaná manuíri yàalubáisi íinata,

yéetácáisica, yái manuíri yàawa icùacaténá canánama, íimaca:
“Péemìa cayába, numànica nùyaca

macáita wàlisàita àniwa”, íimaca. La nueva Jerusalén
Néese íima nulí àniwa: 9 Néeseté áiba ángel yàanàaca
“Pitànàacani, càide iyúwa nùatalé, abéeri néená níái
núumáaná pirí, báisíiricáiná siete namanùbaca ángelca
nutàacáica íná píalimá idènièyéicaté siete namanùbaca
peebáidacani”, íimaca nulí yái bacàa ipuniéyéicawa iyú yái siete
Diosca. namanùbaca yùuwichàacáisi Dios
6 Yá íimaca nulí nutànàacaténá ibànuèripináca namáalàidáaná
tàacáisi: “Nudéca numáalàidaca canánama yùuwichàacáisica chái
numànicani. Núacata yái èeri irìcuírica. Yái ángel íimaca
ìyéericaté èeri ipíchawáiseté, nulí: “Aquialé, núasáidacaténá piicá
núacata nacái yái namáalàidáaná úara Cordero yàacawéetúapináca”,
canánama càide iyúwa las letras íimaca nulí yái ángelca. 10 Néese
alfa y omega. Cawinácaalí Espíritu Santo imàacaca nuicáca
macàléerica iwàwa, nùaca ángel itéca núa, yéenáiwanási
ìirawa úni yèeri icáuca càmíiri nacáiri iyúta quéwa, alé chènuníiri
imáalàawa, mawèníiri iyú dúli íinatalé. Néese ángel yáasáida
quéwa nùaca ìirani”, íimaca nulí nuicáca Cordero yàacawéetúa, yái
nutànàacaténáni. 7 Yá íimaca nulí cayábéeri yàcalé mabáyawanéerica,
àniwa yái Diosca: “Cawinácaalí íipidenéeri Jerusalén, iricuèricawa
imawènìadéeyéica báawéeri, chènuníise Dios yàatanáise. 11 Yái
nùaca nalí macáita yái cawèníirica yàcaléca mèlumèluíricani Dios
mawèníiri iyú, níái nuénibeca. icamaláná iyú. Mèlumèluíri càide
Núacata nacuèrinápináwa. Níacata iyúwa cawèníiri íba cabalèeri
nuénibepiná nacáiwa”, íimaca nulí íipidenéeri jaspe, cuniéri quéwa
nutànàacaténáni. 8 Néese íimaca iyúwa cayábéeri vidrio. 12 Yái
nulí àniwa yái Diosca: “Quéwa yàcalé idènìaca itéesewa iwáináwa
cawinácaalí níái càmíiyéica chènuníirica, manuíri nacái. Yái
yeebáida nutàacái cáalucáiná iwáiná idènìaca doce namanùbaca
nàuwichàacawa nulípiná, nía inùmawa. Macái inùmata abéeri
nacái iwènúadéeyéica nuícha ángel ibàlùaca icùacani. Macái
íiwitáisewa, nía nacái càmíiyéica inùmata náipidená ichanàacawa
yeebáida nutàacái, nía nacái doce namanùbaca yàawiría Israel
casaquèeyéica íiwitáise, nía itaquénáinámica. 13 Nuicáca
nacái inuéyéica wenàiwica máisiba inùma iwáiná ìwali
meedá, nía nacái iiméeyéica áiba este iwéré, máisiba nacái inùma
yáapicha càmíichúaca náinusíwa, nàyaca norte iwéré, máisiba
càmíirica nacái nanìrisíwa, nía nacái inùma nàyaca sur iwéré,
nacái camàliquéeyéica, nía máisiba nacái inùma nàyaca oeste
nacái yèeyéica ídolo cuwáinái iwérécata. 14 Yái yàcalé iwáiná
yéenáiwaná icàaluíniná, nía doce namanùbaca íba yáapíiséeyéi
nacái macáita cachìwéeyéica, náalimáwanama náipidená
iwàwacutápiná nàacawa manuíri ichanàacawa níái doce namanùbaca
quichái irìculé yái manuíri apóstol yèepuníiyéicatéwa Cordero
yàawa nacáirica ipucuéricawa yáapicha.
mamáalàacata azufre iyú, máiníiri 15 Yái ángel itàaníirica
ùuleca, càiripinéerita ìyaca. Yái núapicha idènìaca oroíri metro

quichái íipidenéeri ‘Pucháiba yáalimáidacaténá yàcalé, ibàlài
yàawiriéri yéetácáisica’ ”, íimaca néeséeri iwáiná nacái, inùma nacái.
nulí yái Diosca. 16 Yái yàcaléca abédanaméerita
ibàlài icáalaca. Néese ángel cawèníiriwa yàcalé irìculé. 25 Yàcalé

yáalimáidaca metro iyúni yái inùmaca canánama canácatáita
yàcaléca. Dos mil doscientos ibàlìawa èeríapi. Canáca catá néré.
namanùbaca kilómetros icáalaca, 26 Natéeripiná nàasu cawèníiriwa
càita nacái icáalaca ichènunica, néré yàcalérìculé, níái macái èeri

càita nacái icàcumàa icáalaca. mìnanái càasuíyéica. 27 Quéwa
Abédanamata icáalaca yái yàcaléca. báawéeyéi íiwitáise canácatáita
17 Néese ángel yáalimáidaca iwáiná yéewaná nawàlùacawa néré.
yàcalé itéeséerica. Sesenta y cinco Cawinácaalí iiméeyéica áiba
namanùbaca metros ichènunica yáapicha càmíirica nanìrisíwa,
càide iyúwa èeri mìnanái càmíichúaca nacái náinusíwa, nía
yáalimáidáaná wawàsi. nacái cachìwéeyéica, canácata
18 Yái iwáináca yáawami cabalèeri yéewanápiná nawàlùacawa néré.
íba cawèníiri íipidenéerica jaspe. Níawamita idènièyéica íipidenáwa
Yái yàcaléca yáawami orota càide ichanàacawa Cordero yàasu
iyúwa masaquèeri vidrio. 19-20 Doce cuyàluta irìcu, yái cuyàlutaca
namanùbaca manuínaméeyéi íba idènièrica náipidená canánama
iwáiná yáapíise. Iba imanùbaca níái Dios yèeyéica icáuca càmíiri
ichanèerica ìwali abéeri imáalàawa.
íiwitáaná cawèníiri íba: jaspe,
cabalèeri íba; zafiro, capìraléeri,
cuniéri íba; ágata, capìraléeri
22 Néeseté ángel yáasáida
nuicáca masaquèeri
inanába, yèeri wacáuca càmíiri
erúamàwaca, samànéeri íba; imáalàawa. Asáiri yáaculé
esmeralda, ipuléerisíwa, cuniéri manuísíwata càide iyúwa
íba; ónice, éewéeri, samànéeri waicáaná vidrio. Yái inanába
íba; cornalina, quíiréeri, cuniéri imusúacawa Dios yàalubái
íba; crisólito, éewéeri, cuniéri íba; yèewíise, yái yáawinacatáicawa
berilo, ipuléeri, cuniéri íba; topacio, Cordero yáapicha, nacùacaténá
éewéeri, cuniéri íba; crisoprasa, canánama. 2 Yái inanába iwatácawa
éewaca nacáiri, samànéeri íba; bamuchúamibàa yàcalé yàasu
jacinto, chubénaméeri, cuniéri íba; manuíri carretera yèewibàa. Aicu
amatista, capìralesíwéeri, cuniéri nabàlùacawa carretera idùlepibàa,
íba; 21 Níái yàcalé inùmaca doce càita nacái abéemàawáise
namanùbaca yáawami perlata, nabàlùata nacáiwa néenibàa. Yái
cabalèeri íba cawèníirica. Inùma àicuca, yácata yèerica wacáuca
imanùbaca imàníiri abéeri perla càmíiri imáalàawa. Idènìaca
íicha, iwáiná inùmapiná. Yái yàcalé ìyacanáwa, doce yàawiría yàaca
yàasu manuíri carretera yáawami ìyacanáwa macái camuíta. Quéeri
orota, cuniéri vidrio nacáiri. imanùbacata càyacanácani. Yái
22 Canácata templo yàcalé irìcu àicu ibáináca cayábéeri dabéca
nasutácàalupináca Dios íicha. ichùnièrica macái èeri mìnanái.
Yàcalé imanuícata nàaca Dios 3 Yàcalé irìcu, canácatáita ìya
icàaluíniná, yái cachàiníirica wawàsi Dios iiquéerica iyúwa

náicha canánama, nàaca Cordero báawéeri. Dios, Cordero yáapicha,
icàaluíniná nacái. 23 Càmita íipidenéerica Jesucristo, nacùapiná
iwàwacutá èeri icànaca yàcalé ìwali, èeri mìnanái néenibàa. Nàasu
quéeri nacái, icànacáiná ìwali yái wenàiwicanái yàaca nacàaluíniná.
Dios, Cordero nacái nacamalánáca. 4 Naicáwa Dios inàni néréwa.
24 Macái cáli néeséeyéi yèepunícawa Nadènìapiná Dios íipidená
yàcalé icamalá irìcu. Wenàiwica napùdàlìcuwa. 5 Canáca néré
íiwacanánái natéca nàasu catéeriwa. Níái ìyéeyéipináca
néenibàawa càmita iwàwacutá imàníiyéica ibáyawanáwa, nía nacái

napucúadaca lámpara, càmita nacái casaquèeyéica íiwitáise, iwàwacutá
iwàwacutá èeri icànaca nàwali. nawènúadaca náiwitáisewa
Wáiwacali Diosta icànapiná nàwali. nabáyawaná íichawa caquialéta.
Nacùapiná macáita Dios yáapicha Cawinácaalí nacái cayábéeyéica
càiripináta, èeri càmíiri imáalàawa. íiwitáise iwàwacutá namànica
cayábéeri mamáalàacata, nía nacái
La venida de Jesucristo masaquèeyéica íiwitáise iwàwacutá
está cerca nèepunícawa mamáalàacata
6 Néeseté ángel íimaca nulí: mabáyawanéeri iyú”, íimaca.
“Báisíiricata yái tàacáisica, íná 12-13 Wáiwacali íimaca walí:
yéewa píalimá peebáidacani “¡Péemìacué cayábani, nùanàapiná

macái piwàwalìcuísewa. Yá nacái mesúnamáita! Yásí nutéca cawèníiri,
Wáiwacali Dios, yái imàaquéerica yá nacái yùuwichàacáisica
profetanái icàlidaca tàacáisi numàaquéeripináca macáita
inùmalìcuíse, idéca ibànùaca wenàiwica irí náalimáwanama
yàasu ángelwa yáasáidacaténá càide iyúwa imanuícanama nadéca
yàasu wenàiwicanái irí càinácaalí namànica cayábéeri, báawéeri
ichàbáanápináwa mesúnamáita”, áibata. Núacata yái ìyéericaté èeri
íimaca nulí yái ángelca. ipíchawáiseté; núacata nacái yái
7 Wáiwacali íimaca walí: namáalàidáaná canánama càide
“¡Péemìacué cayábani, nùanàapiná iyúwa las letras alfa y omega.
mesúnamáita! ¡Casíimáica nawàwa Núacata yái idàbéericaté macáita,
cawinácaalí yeebáidéeyéica yái imáalàidéeripiná nacáiwa macáita”,
tàacáisica Juan itànèerica cuyàluta íimaca.
irìcu, yái icàlidéerica càinácaalí 14 Casíimáica cawinácaalí
ichàbáanápináwa!” cài íimaca yái masaquèeyéica imànica íiwitáisewa

Wáiwacalica. báawéeri íicha yéewacaténá
8 Núa Juan, núacata yái nayáaca nayáacaléwa yái àicu
yéemièrica, iiquéerica nacái ìyacaná yèerica nacáuca càmíiri
macáita yái tàacáisica. Idécanáami imáalàawa, yéewanápiná nacái
nuémìacani, nuicácani nacái yái nawàlùacawa iwáiná inùma
wawàsica, yá nubàlùacawa nùuluì irìcubàa wàlisài Jerusalén
ipùata iyúwa ángel irí nùacaténá ìyacàlená irìculé. 15 Déeculé yàcalé
icàaluíniná, yái yáasáidéerica íicha nàyaca níara casaquèeyéica
nulí yái tàacáisica. 9 Quéwa ángel íiwitáise, nía nacái camàliquéeyéica,
íimaca nulí: “Picá pimàni cài. nía nacái iiméeyéica áiba yáapicha
Núacata pìacawéeriná íibaidéerica càmíichúaca náinusíwa, càmíirica
Dios irípiná píapicha, péenánái nacái nanìrisíwa, nía nacái
yáapicha nacái níái profetaca inuéyéica wenàiwica meedá, nía
icàlidéeyéica tàacáisi Dios nacái yèeyéica ídolo cuwáinái
inùmalìcuíse, náapicha nacái níái yéenáiwaná icàaluíniná, macáita
yeebáidéeyéica tàacáisi pitànèerica nía nacái casíimáiyéica ichìwáidaca
chái cuyàluta irìcu. Pìaca abéerita áibanái wenàiwica.
Dios icàaluíniná”, íimaca nulí. 16 “Núa, Jesús, nudéca nubànùaca
10 Néese íimaca nulí àniwa: nùasu ángelwa icàlidacaténácué
“Picá pibàani áibanái íicha yái pirí yái tàacáisica, nalípiná
tàacáisi pitànèerica chái cuyàluta macáita yeebáidéeyéica nutàacái,
irìcu, icàlidéerica càinácaalí ìwacáidáyaquéeyéicawa yàcalé
ichàbáanápináwa, mawiénicáiná imanùbaca. Núacata yái rey David
yái èerica”, íimaca. 11 Cawinácaalí itaquérinámica. Núacata nacái
idàbéeripináca Dios yàasu èeri yái wenàiwica yùuwichàacáisi

máiní cayábéeri càiride iyúwa iyú, yái yùuwichàacáisi Juan
mèlumèluíri dùlupùta ichanèericawa itànèerica ìwali chái cuyàluta irìcu.
mèlumèluwaca mapisáisíwata èeri 19 Aibacaalí yúucaca tàacáisi cuyàluta
imanùbaca”, íimaca yái Jesúsca. irìcuíseta yái icàlidéerica càinácaalí

17 Yái Espíritu Santo, úa nacái ichàbáanápináwa, càmita Dios imàaca
Cordero yàacawéetúapiná náimaca iyáaca iyáacaléwa àicu ìyacaná
Jesús irí: “¡Aquialé!” cài náimaca yèeri wacáuca càmíiri imáalàawa,
Jesús irí. Macáitacué pía yéemièyéica càmita nacái Dios imàaca ìyaca
yái tàacáisica, “¡Aquialé!” cài mabáyawanéeri yàcalé irìcu, yái
píimacué Jesús irí. Macáitacué pía àicuca, yái yàcaléca nacái waléeyéica
nacái iwàwéeyéica icáucawa càmíiri ìwali chái cuyàlutaca irìcu.
imáalàawa, aquialécué, peedácué 20 Yái Wáiwacali Jesús
piríwani mawèníiri iyú, càide iyúwa icàlidéerica walíni yái tàacáisica

macàléeyéi iwàwa iwàwáaná ìiraca íimaca: “Báisíta, nùanàapiná
úni. mesúnamáita”, cài íimaca yái
18 Yá nùalàacué pía cachàiníiri Wáiwacalica.
iyú macáitacué pía yéemièyéica Néeseté núumaca: “Báisíta, amén.
yái tàacáisi Juan itànèerica chái ¡Aquialé, Wáiwacali Jesús!” cài
cuyàluta irìcu, icàlidéerica càinácaalí núumaca.
ichàbáanápináwa. Aibacaalí 21 Nusutácué Wáiwacali Jesús
itùculìada néeni áiba tàacáisi íicha pirípinácué imàníinápinácué

àniwa, Dios yùuwichàidapiná pirí cayábéeri.

Piapoco Bible - New Testament

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Piapoco Bible - New Testament

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EL NUEVO TESTAMENTO

DE NUESTRO SEÑOR JESUCRISTO

©2009 Wycliffe Bible Translators

3ra edición 2009

Primera edición 1986

Segunda edición 1994

Licencia Creative Commons

1 Yái cuyàluta icàlidaca

Abraham nacái. israelitanái ìyaca presoíri iyú

yéenibe asìanái náipidenáté Fares, Abiud ìiri íipidenáté Eliaquim.

Esrom. Esrom ìiri íipidenáté Aram. Sadoc ìiri íipidenáté Aquim.

Naasón ìiri íipidenáté Salmón. Eleazar ìiri íipidenáté Matán.

Roboam ìiri íipidenáté Abías. namanùbaca Abraham

iyú Babilonia néré. Néeseté “Abéechúa mànacàu

yáapicha, càmíichúaca iimá úapicha àta uìri imusúacatalétaté

yàasu wenàiwicanái íiwitáisewa cáalíacáiyéi iináwaná, íná máiní

templo irìcu. Herodes imáidaca 10 Néese naicácáiná dùlupùta, yá

yá íimaca nalí: táiyápi, itécani yái sùmàica, yáatúa

yá picàlidacué nulí iináwaná, yéetácatalétatéwa. Ináté macáita

itàacái, yá nàacawa íicha níái naináwaná ìwali níái cáalíacáiyéica

nacái ìyéeyéica mawiénibàa Belén profetanái íimáanáté Jesús ìwali.

yáaliméeripiná isíimáidaca asìalica profeta Isaías itànèericaté

néré. Yá nàacawa Galilea yàasu wáluma cáucuíri camello ichùna

irìcu. Nàyacaté néré càide iyúwaté ìyacàlená mìnanái, madécaná nacái

Judea yàasu cáli néeséeyéi, Jordán wàucacaalí macái àicu canéeyéi

iwàwáaná, yéewanápiná macái iyúwa wenàiwica natécaalí

canáca Jesús ibáyawaná. 15 Quéwa Jerusalén ìyacàlená néré, yái

4 Néeseté Espíritu Santo itéca

ìyacaté néré cuarenta èeri, catá chènuníiri dúli íinatalé. Yá Satanás

—Nùapináca piríwa macáitani canéeyéica icáuca càmíiri

profetaca —íimaca yái Jesúsca. Galilea icalìsaniná icàinalená

Galilea yàasu cáli nérépiná. —Aquialécué síisaara,

15 “Píacué israelita ìyéeyéica idùlepiré, yá Jesús iicáca áibanái

16 Píacué catéeyéica íiwitáise, náaniri nacáiwa, yá nàacawa Jesús

yéewáida yèepunícawa judíonái yáawawa, itàaníiyéi nacái

íiwitáaná. 24 Macái Siria yàasu cáli máiníiyéica iwàwa imànica

áibanái idènièyéica tèwacáimi iiquéeyéica áibanái ipualé,

nàacawa Jesús yáapicha: Galilea masaquèeyéica íiwitáise, casíimáica

íinatéeyéica ìyaca, áibanái nacái iwènúadéeyéica áibanái íiwitáise

yùuwichèeyéicawa Dios irípiná

5 Néeseté Jesús iicáca

néemìacaténá itàacái, yá yàacawa áibanái icuísacaalícué pía

yáaliéyéi nacáiwa nawàwacutáaná nacáiwa manuísíwata, yácáiná

Sal y luz del mundo Jesús enseña sobre la ley

cayábéeri nacái, yéewanápiná cachàiníiricani yái Dios itàacái

Jesúsca. templo irìcu, nía nacái fariseoca

nacàlidaca naináwaná ìwaliwa báawéerica pimàníiricaté irí. Néese

càide iyúwa Dios iwàwáaná caquialéta imàacáanápiná iwàwawa

pibáyawaná ìwalíisewa’, íimacaté namusúawa nàuwichàacái

Dios yùuwichàidacani infierno irìcu, péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté:

ipíchawáise pìaca Dios icàaluíniná. pimànica pibáyawanáwa pituí

iwàwa piicáca, néese piúca píichawa

íichawa ituíwa, ipíchaná imànica péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté

yái manuíri quicháica càmíirica iwàwacutácué báisíca pitàacáica.

iwàwacutá yàaca ulí cuyàluta péemìaca tàacáisi nacàlidéericaté

icháawàaca piináwaná ìwali Nía nacái báawéeyéica íiwitáise

imàacaca èeri icànaca báawéeyéi catúulécanéeyéi, quéwa picácué

cayábéeri iyú. Péemìacué cayábani, càmíiyéi judío imàníiná càmíiyéica

Wáaniri Dios íicha ìyéerica píapicha nabáyawaná íicha cawinácaalícué

imàacapiná iwàwawa pibáyawaná pidènìacaténácué pìasu báisíiri

yá pipìa cayába píiwita ibáináwa catáca piicáidaca. Néese yái

nacái, néese yàapiná íiwacali 28 “¿Cánácué píináidawa

áiba icàaluínináwa, quéwa caná piwàwawa mamáalàacata ìwali

máiníiyéica báawaca iicáca Dios.