1918–1950 BELLONA

1950–2007 MYŚL WOJSKOWA

BELLONA
Pismo naukowe
wydawane przez
Ministerstwo Obrony Narodowej

Rocznik XC (II)

Nr 2/2008 (653)
 TA B L E O F CO N T E N TS

SECURITY OF THE REPUBLIC OF POLAND

Maj (Ret) Tadeusz Nowak, PhD — United Nations’ Collective Security System.......................................7

Col Jarosław Kraszewski, — Military Missions vs. National Security Strategy.............................14

Col Jerzy Słowik, PhD

Małgorzata Gawryjołek, — Natural Environment Protection in Armed Conflicts.......................22

LtCol Zbigniew Czarnota

Marcin Kawałowski — Poland in European Defence Agency................................................30

Anna Antczak, PhD — Nationalism and Terrorism..............................................................38

ART OF WAR
Brig Gen Marek Ojrzanowski — Operational Capabilities vs. Effective Armed Forces......................47

Łukasz Przybyło — Revolution in Military Affairs...........................................................57

LtCol Adam Radomyski, PhD — Risk Management in Air Defense Planning.....................................67

LtCol (Ret) Jerzy Garstka, PhD — Sappers in Fight for the Atlantic Wall...............................................72

EXPERIENCE
Col Zdzisław Śliwa, PhD — Shanghai Cooperation Organization.................................................81
Col Yulin Ong

LtCol Stanisław Maksimiec, PhD — Chechen and Russian Conflicts.............................................................90

Col Olaf Truszczyński, PhD — In Service of Aviation Medicine....................................................100

Lucjan Golec, Dr

Lucjan Golec, Dr — Pilot’s Operational Capability vs. Hypoxia....................................109

LtCol Jeremiasz Ślipiec, PhD — Tuchatchevsky – Military Commander and Operation Theoretician..116

ARMY AND EDUCATION

Marian Kloczkowski, PhD — Soldier’s Profession.........................................................................124

Ryszard Kałużny, PhD —Self-Assessment of Officer Cadets..................................................130

LtCol Wiesław Chudy, PhD

Krzystof Uściński — Sport in the Army............................................................................139

TECHNOLOGY AND LOGISTICS

LtGen Ulrich H. M. Wolf — NCSA as NATO Communication and Information Service Provider .146

 Kwartalnik Bellona 2/2008

 TA B L E O F CO N T E N TS

BrigGen Marek Witczak — The Baltic Syndrome ......................................................................151

Col Andrzej Karasiński
LtCol Roman Jaworski

LtCol Przemysław Kupidura, PhD — Armament of Polish Solidier in the Future....................................158
Col Ryszard Woźniak, PhD

Col (Ret) Marian Pławiak — Role of Normalization in the Process of Creating Law..................166

BOOK REVIEWS AND OTHER

Julian Babula, Prof. — General Staff of the Polish Army – History....................................177

Col Stanisław Topolewski, PhD — Terms, New and Old........................................................................179

Col (Ret) Krzysztof Aleksandruk — Partisan Epopee...............................................................................181

Andrzej Makowski, Prof. — Development of the Maritime Art of War.......................................183

Col (Ret) Marian Pławiak — Agreement of Defense Products’ Quality.......................................185

Wiesław Klimczak, PhD

Jan Maciejewski, Prof. — Professionalization Of Uniformed Services....................................187

Col Dariusz Kozerawski, PhD — Army in the Peace Missions............................................................188

Jolanta Horyń — Andragogy in the Army...................................................................189

* * * — Summary..........................................................................................190

* * * — Terms of Publishing........................................................................194

Kwartalnik Bellona 2/2008 

 Szanghajska Organizacja
Współpracy
Z
płk dr
ZDZISŁAW ŚLIWA
absolwent AON oraz US Army
Command and General Staff
Collefe w Fort Leavenworth
w stanie Kansas. Pełnił m.in.
obowiązki szefa Oddziału
Planowania Operacyjnego J-5
w Dowództwie Operacyjnym
SZRP. Obecnie studiuje
w Centrum Studiów
Strategicznych Uniwersytetu
Obrony Narodowej
Armii Chińskiej w Pekinie
(Chiny).
płk
YULIN ONG
oficer sił zbrojnych
Singapuru. Obecnie studiuje
w Centrum Studiów
Strategicznych Uniwesytetu
Obrony Narodowej
Armii Chińskiej w Pekinie.
Ukończył Królewską
Akademię Wojskową
w Sandhurst, Szkołę Piechoty
armii USA w Fort Benning
oraz Akademię Dowódczo-
-Sztabową w Australii. Był
m.in. komendantem
Singapore Armed Forces
Training Institute.
1 M. B. Olcott: Kazakhstan: Pushing for Eurasia [w:] New States, New Politics: Building the Post-Soviet Nations. Eds. I. Bremmer, R. Taras. Cambridge 1997, s. 556.
2 Po uzyskaniu niepodległości pięć państw Azji Centralnej przystąpiło w 1992 r. do Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).
3 W. Konończuk: Fiasko integracji. WNP i inne organizacje międzynarodowe na obszarze poradzieckim 1991–2006. „Prace OSW” zeszyt nr 26, maj 2007, s. 18.
Kwartalnik Bellona 2/2008
chwilą rozpadu Związku Socjalis-
tycznych Republik Radzieckich zdez-
aktualizował się funkcjonujący do
tego momentu dwubiegunowy podział
świata. Spowodowało to zmiany w systemie
stosunków międzynarodowych. Przed istnie-
jącymi i nowo powstałymi państwami poja-
wiły się niespotykane do tej pory rodzaje
zagrożeń bezpieczeństwa. Jednocześnie wio-
dące państwa świata dążyły do budowania
nowego porządku światowego, inne podej-
mowały kroki w kierunku tworzenia syste-
mu podobnego do poprzedniego. Przykładem
nowych powiązań jest współpraca państw
w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw
(Commonwealth of Independent States –
CIS) oraz państw sygnatariuszy Układu
o bezpieczeństwie zbiorowym (Collective
Security Treaty – CST) (1), postrzegana
przez Stany Zjednoczone i państwa Europy
Zachodniej jako pewnego rodzaju kontynu-
acja Związku Radzieckiego oraz wyraz
dążeń Rosji do zachowania wpływów
w byłych republikach radzieckich.
Z kolei rozszerzenie Unii Europejskiej
oraz NATO, w tym przyjęcie w poczet człon-
ków tych struktur byłych państw Układu
Warszawskiego i byłych republik radziec-
kich, było i jest postrzegane przez Rosję
jako dążenie Europy i Stanów Zjednoczonych
do poszerzania wpływów w kierunku
wschodnim. Jest także traktowane jako krok
ku zabezpieczeniu interesów energetycznych
USA i Europy. Chodzi o kontrolę złóż ropy
naftowej i gazu oraz linii ich przesyłu,
począwszy od rejonu Morza Kaspijskiego
po wybrzeże Bałtyku. Szybkie rozszerzenie
NATO i UE było też widziane jako dążenie
do okrążenia Rosji i jej powstrzymywa-
nia przed ponownym rozszerzeniem strefy
wpływów.
W odpowiedzi na takie postrzeganie roz-
szerzania NATO w kierunku wschodnim
państwa sygnatariusze Układu o bezpieczeń-
stwie zbiorowym powołały w 2002 roku
Organizację Układu o Bezpieczeństwie
Zbiorowym (Collective Security Treaty
Organization – CSTO). Ponadto, w ramach
współpracy gospodarczej, w 2000 roku
została powołana Eurazjatycka Wspólnota
Gospodarcza (Eurasian Economic
Community – EEC).
Współzawodnictwo pomiędzy głównymi
mocarstwami świata dość szybko wkroczy-
ło do Azji Centralnej, której położenie
geostrategiczne jest bardzo istotne. Leży ona
bowiem na skrzyżowaniu szlaków pomiędzy
Europą i Azją. Ponadto jest to region bardzo
bogaty w surowce naturalne. Azja Centralna
– Uzbekistan, Kazachstan, Kirgistan,
Tadżykistan oraz Turkmenistan – jest po-
strzegana jako obszar dużych wpływów
rosyjskich. Ich przejęcie przez USA, Unię
Europejską lub NATO oznaczałoby zatem
koniec historycznie ukształtowanych
uwarunkowań. Należy zaznaczyć, że niepod-
ległość krajów Azji Centralnej nie jest wy-
nikiem walki o niezawisłość, lecz następ-
stwem pewnych wydarzeń historycznych1.
Wcześniej nie istniały one jako odrębne by-
ty. Były i są bardzo współzależne w wielu
dziedzinach i w dużej mierze polegają na
zbiorowych układach bezpieczeństwa2.
Szanghajska Piątka
Zbieżne obawy i interesy Rosji oraz Chin
związane z bezpieczeństwem legły u pod-
staw powstania w 1996 roku tzw. Szang-
hajskiej Piątki (Shanghai Five). W czerwcu
2001 roku to nieformalne forum konsul-
tacyjne przekształciło się w Szanghajską
Organizację Współpracy (SOW), do
której jako szóste państwo przystąpił
Uzbekistan3.
W skład Szanghajskiej Organizacji
Współpracy wchodzą, jako pełnoprawne
państwa członkowskie: Rosja, Chiny oraz
cztery państwa Azji Centralnej – Kazachstan,
Kirgistan, Tadżykistan i Uzbekistan. Indie,
Iran, Mongolia i Pakistan mają status obser-
watora. Kolejne państwo Azji Centralnej –
Turkmenistan – nie jest członkiem SOW,
gdyż deklarowało neutralność, jednak jego
prezydent obserwuje rozwój organizacji
i był obecny na jej szczycie w Biszkeku
w Kirgistanie w sierpniu 2007 roku.
81

WYJAŚNIENIE NR 1
Układ o bezpieczeństwie
zbiorowym, zwany też układem
taszkienckim, został zawarty
w 1992 r. przez: Armenię,
Białoruś, Gruzję, Kazachstan,
Kirgistan, Rosję, Tadżykistan
i Uzbekistan. Dotyczył współ-
działania i współpracy państw
sygnatariuszy w dziedzinie
obronności i bezpieczeństwa.
W 1993 r. Azerbejdżan,
Mołdawia i Ukraina przyjęły
status obserwatorów.
W 1999 r. Azerbejdżan, Gruzja
i Uzbekistan wycofały się
z CST; Ukraina i Mołdawia
przestały być zainteresowane
integracją wojskową. Na pod-
stawie tego układu w 2002 r.
w Kiszyniowie powołano
Organizację Układu
o Bezpieczeństwie Zbiorowym.
WYJAŚNIENIE NR 2
W Kirgistanie na bazę
amerykańską wykorzystano
międzynarodowe lotnisko –
Manas Air Base (nieoficjalnie
Ganci Air Base), w pobliżu
Biszkeku. W Uzbekistanie
bazę utworzono na lotnisku
Karshi-Khanabad (znana
też jako K-2 lub Camp
Stronghold Freedom).
4 http://www.sectsco.org.
5 Z. Brzezinski: The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. New York 1997, s. xiii.
6 Ibidem, s. 124–132.
7 Ibidem, s. 121.
8 Ibidem, s. 53.
9 J. Turner: What is Driving India’s and Pakistan’s Interest in Joining the Shanghai Cooperation Organization? “Strategic Insight”, Volume 4, Issue 8, August 2005.
10 SCO Joint Statement, Shanghai Convention on Combating Terrorism, Separatism and Extremism, październik 2001. Pełny tekst dostępny na stronie: http://www.sectsco.
org/news_detail.asp?id=93&LanguageID=2
11 http://www.usatoday.com/news/world/june01/2001-06-15-asiansummit.htm New Asian forum criticizes Washington. The Associated Press, 15.06.2001.
82
Doświadczenia
Proklamowane cele Szanghajskiej
Organizacji Współpracy to: wzmacnianie
wzajemnego zaufania oraz właściwych sto-
sunków dobrosąsiedzkich wśród państw
członkowskich; promowanie ich efektywnej
współpracy w zakresie polityki, handlu i eko-
nomii, nauki i technologii, kultury, jak też
edukacji, energetyki, transportu, turystyki,
ochrony środowiska naturalnego oraz w in-
nych obszarach; podejmowanie wspólnych
wysiłków w celu zapewnienia i utrzymania
pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji w re-
gionie, dążenie do ustanowienia nowego,
demokratycznego, sprawiedliwego i ra-
cjonalnego międzynarodowego ładu poli-
tycznego i ekonomicznego4.
W wyniku powstania SOW zwiększyły się
wpływy Rosji i Chin w Azji Centralnej.
Z pewną rezerwą i obawami patrzyły na to
inne państwa, zwłaszcza Stany Zjednoczone.
Warto przypomnieć, że Zbigniew Brzeziński
opisał Azję Centralną jako część Eurazji –
obszar rozciągający się od Niemiec i Polski
przez Rosję i Chiny, aż do Oceanu
Spokojnego, obejmujący Środkowy Wschód
oraz większość subkontynentu indyjskiego
– stanowiącą centrum potęgi światowej.
Według niego kluczem do kontroli Eurazji
są republiki Azji Centralnej5, zaś do ich kon-
trolowania – Uzbekistan6. Postrzega on rów-
nież Rosję i Chiny jako dwa ważne państwa,
których pewne zbieżne interesy mogą zagro-
zić wpływom Stanów Zjednoczonych w Azji
Centralnej. W efekcie Ukraina, Azerbejdżan,
Iran i Kazachstan muszą być potraktowane
przez USA z większą uwagą jako państwa
buforowe lub stanowiące przeciwwagę dla
dążeń rosyjskich i chińskich do przejęcia
kontroli nad złożami ropy naftowej, gazu
i minerałów rozmieszczonych w regionie7.
Brzeziński wskazuje także, że każde pań-
stwo, które stanie się siłą dominującą w Azji
Centralnej, może zagrozić kontroli złóż ro-
py naftowej w Zatoce Perskiej, sprawowanej
przez Stany Zjednoczone8.
Jeśli weźmiemy pod uwagę geostrategicz-
ne znaczenie surowców naturalnych dla go-
spodarki poszczególnych państw, nie dziwi
fakt, że Szanghajska Organizacja Współpracy
jest określana jako zagadka, organizacja
bezpieczeństwa, forum regionalne, koalicja
antyterrorystyczna czy też sojusz pod prze-
wodnictwem Rosji i Chin ukierunkowany na
przeciwdziałanie wpływom USA w regionie9.
Organizacja ta potencjalnie może też być so-
juszem energetycznym, który łączy dostaw-
ców i konsumentów na podstawie traktatu
służącego zapewnieniu wzajemnego bezpie-
czeństwa energetycznego.
Organizacja bezpieczeństwa
czy sojusz antyamerykański
Współzawodnictwo w Azji Centralnej na-
brało dynamiki, gdy Stany Zjednoczone, po
umocnieniu pozycji na Ukrainie oraz
w Gruzji, czyli w państwach graniczących
z Rosją, dostrzegły potrzebę powstrzymywa-
nia rozszerzania wpływów Rosji oraz prze-
ciwdziałania wzrostowi wpływów Chin w
regionie (na przykład przez poparcie
GUAM). Wyrazem tego było utworzenie
amerykańskich baz wojskowych (wysunię-
tych baz operacyjnych) w Kirgistanie
i Uzbekistanie w 2001 roku, bezpośrednio
po tragicznych wydarzeniach z 11 września
2001 roku. (2) Powołaną w tym samym
roku Szanghajską Organizację Współpracy
można było zatem uznać za sojusz przeciw
rozszerzającym się wpływom USA, mimo
że SOW wyraźnie deklarowała, że nie jest
skierowana przeciw żadnemu państwu lub
sojuszowi, lecz koncentruje się na bezpie-
czeństwie państw Azji Centralnej, w szcze-
gólności na zwalczaniu trzech sił zła: sepa-
ratyzmu, terroryzmu i ekstremizmu10.
Jednakże podczas inauguracyjnego spotka-
nia SOW w październiku 2001 roku przy-
wódcy państw członkowskich stwierdzili, że
będzie ona popierać multipolaryzację świa-
ta oraz wniesie wkład w ustanowienie spra-
wiedliwego i godziwego ładu międzynaro-
dowego11. (3) Stwierdzenie to znalazło się
w lekko zawoalowanym, lecz wyraźnym
oświadczeniu, w którym zapewniono, że
SOW dąży do kompensowania dominacji
Stanów Zjednoczonych w systemie między-
narodowym i redukowania ich wpływów
w bogatej w surowce Azji Centralnej. Tym
samym umocniło się wrażenie, że organiza-
cja jest jednak sojuszem, pod przywództwem
Kwartalnik Bellona 2/2008

Rosji i Chin, ukierunkowanym na powstrzy-
mywanie wpływów USA oraz – być może –
stanowi zręby organizacji zbliżonej charak-
terem do byłego Układu Warszawskiego,
która może dążyć do powstrzymywania roz-
szerzenia NATO w kierunku wschodnim.
Pogląd ten ugruntował się, gdy w 2005 ro-
ku została odrzucona prośba Stanów
Zjednoczonych o przyznanie im statusu
członka organizacji. Jednocześnie SOW
wezwała władze amerykańskie do wycofa-
nia sił z baz na terenie Azji Centralnej.
Wkrótce po tych wydarzeniach, w lipcu 2005
roku, baza lotnicza Karshi-Khanabad
w Uzbekistanie została zamknięta, choć bez-
pośrednie przyczyny tego kroku były zwią-
zane z wydarzeniami w Andiżanie, jakie
miały miejsce w maju tego roku. (4) Z kolei
Kirgistan zażądał zwiększenia opłat za ko-
rzystanie z bazy lotniczej Manas z 2 mln
USD do 200 mln USD rocznie.
Sojusz antyterrorystyczny
czy organizacja
bezpieczeństwa regionalnego
Dwuznaczny charakter Szanghajskiej
Organizacji Współpracy oraz stawiane czę-
sto pytanie, czy jest to sojusz antyterrory-
styczny (w szerokim ujęciu), czy też organi-
zacja bezpieczeństwa regionalnego, wynika
z jednej strony z celów, jakie ona sobie sta-
wia, związanych ze zwalczaniem terrory-
zmu, a z drugiej, ze skali organizowanych
międzynarodowych ćwiczeń wojskowych,
takich jak: „Cooperation 2003”, „Peace
Mission 2005” oraz „Peace Mission 2007”.
Liczba żołnierzy uczestniczących w ćwicze-
niach oraz ilość nowoczesnego sprzętu
bojowego, z jakiego korzystano, wskazywa-
ła, że nawiązywały one raczej do wojny kon-
wencjonalnej i antyterrorystcznej w Iraku
i Afganistanie, a nie do typowych ćwiczeń
antyterrorystycznych o małej skali. Rodzaj
sił i sprzętu – bombowce strategiczne, czoł-
gi, okręty podwodne – biorących udział
w ćwiczeniach sugerował, że ich cele obej-
mowały nie tylko zwalczanie zagrożeń trans-
granicznych, takich jak: handel narkotyka-
mi, zorganizowana przestępczość i separa-
tyzm etniczny, lecz także współpracę
między państwami i koordynację wspólnych
działań wojskowych oraz przeciwdziałanie
zagrożeniom wojskowym na większą
skalę12. Można tak sądzić między innymi na
12 Fissures in the Force: Multilateral Co-Operation Can Only Go So Far. “Jane’s Intelligence Review” z 1.06.2007, s. 4.
13 http://english.peopledaily.com.cn. PLA ready for Peace Mission challenge. “Peoples Daily Online”. 31.07.2007 r.; Chinese army says open to learn from SCO troops.
“Peoples Daily Online”. 13.08.2007 r.
14 M. K. Bhadrakumar: Shanghai Cooperation Organization Primed and Ready to Fire: Toward a Regional and Global Realignment? “Asia Times” 4.08.2007.
Kwartalnik Bellona 2/2008
Doświadczenia
podstawie celów ćwiczeń „Peace Mission
2007”, wskazanych przez starszego pułkow-
nika Lu Chuanganga – szefa grupy dowo-
dzenia chińskiego kierownictwa ćwiczeń.
Wymieniał on: doskonalenie zdolności do WYJAŚNIENIE NR 3
przemieszczania sił koleją i samolotami na Celem koordynacji wysiłków
dużą odległość, koordynowanie działań bo- w zwalczaniu terroryzmu,
separatyzmu i ekstremizmu
jowych prowadzonych przez pododdziały (trzy siły zła) Szanghajska
sześciu państw, wykonywanie uderzeń pre- Organizacja Współpracy powo-
cyzyjnych przy użyciu zaawansowanych łała na szczycie w Taszkiencie
technologicznie środków walki. Podkreślał, (Uzbekistan) w 2004 roku
Regionalną Strukturę
że programy szkoleniowe służą przygotowa- Antyterrorystyczną (Regional
niu do rzeczywistej wojny13. Anti-terrorism Structure –
Ze strategicznego punktu widzenia, RATS). W 2006 roku
przeprowadzenie ćwiczeń „Peace Mission ogłoszono plany zwalczania
2007” było swoistą deklaracją, że w stra- transgranicznych przestępstw
związanych z narkotykami,
tegicznej przestrzeni Azji Centralnej nie jako element zwalczania
ma „próżni”, którą miałaby wypełnić terroryzmu.
organizacja bezpieczeństwa pochodząca
spoza tego regionu14. Ponadto zostały
zaakcentowane bardzo dobre relacje rosyj-
sko-chińskie oraz efektywna współpraca
państw członków SOW z zakresu bezpie-
czeństwa. Jednocześnie podczas ćwiczeń
zarówno przedstawiciele Rosji, jak i Chin
wielokrotnie oświadczali, że SOW nie jest
sojuszem wojskowym oraz że jej celem nie
jest naruszenie interesów żadnego państwa
lub też stwarzanie jakiegokolwiek zagro- WYJAŚNIENIE NR 4
żenia dla państw trzecich. Podkreślono to W Andiżanie doszło do
także w oświadczeniu szefów sztabów niepokojów społecznych, które
generalnych: Chińskiej Armii Ludowo- 13 maja 2005 roku zostały
krwawo stłumione przez siły
-Wyzwoleńczej – generała Liang Guanglie rządowe. Stany Zjednoczone
oraz armii rosyjskiej – generała Jurija i Unia Europejska ostro
Balujewskiego, podczas podsumowania potępiły rząd Uzbekistanu
ćwiczeń „Peace Mission 2007”. za łamanie praw człowieka
i wprowadziły embargo
Sojusz energetyczny na dostawy broni oraz
sankcje ekonomiczne.
czy energetyczna geopolityka
Szanghajska Organizacja Współpracy
odgrywa bardzo ważną – i wciąż rosnącą
– rolę w zapewnieniu stabilności w poten-
cjalnie niestabilnej Azji Centralnej dzięki
współpracy w zakresie ekonomii i bezpie-
czeństwa. Podczas spotkania SOW
w Biszkeku w sierpniu 2007 roku prezy-
dent Rosji Władimir Putin zasugerował
utworzenie sojuszu (klubu) energetyczne-
go, w którego ramach państwa bogate
w zasoby naturalne surowców energetycz-
nych mogłyby współpracować z państwa-
mi, którym ich brakuje. Rozszerzenie
współpracy w tej dziedzinie jest w pew-
nym sensie naturalną konsekwencją
83

GUAM
(Organization for Democracy
and Economic Development)
to regionalna organizacja
międzynarodowa, powstała
w 1997 r. Zrzesza ona Gruzję,
Ukrainę, Azerbejdżan
i Mołdawię. Nazwa organizacji
pochodzi od pierwszych
liter nazw państw tworzących
forum. Celem GUAM jest m.in.
demokratyzacja krajów
członkowskich, ochrona praw
człowieka w regionie,
zapewnienie stabilizacji
i bezpieczeństwa na obszarze
państw członkowskich,
a także prowadzenie
i koordynacja działań
zmierzających do integracji
europejskiej i zacieśnienia
więzów z NATO. Często jest
kojarzona jako grupa
popierająca USA i mogąca
ograniczyć wpływy Rosji
w państwach członkowskich.
Organizacja odrzuca takie
sugestie, podkreśla swoje
zainteresowanie
rozwiązywaniem problemów
regionalnych. Uzbekistan
należał do niej (GUUAM)
w latach 1999–2005.
15 http://www.gazetawyborcza.pl/. A. Kublik: Gazprom przełamał opór Europy w Austrii. „Gazeta Wyborcza” z 2.10.2006.
84
Doświadczenia
posiadania na przykład dużych złóż gazu
przez Rosję, Kazachstan, Uzbekistan, po-
tencjalnego członka SOW – Turkmenistan,
oraz obecnego obserwatora – Iran, których
ilość ocenia się na około 50% światowych
dostaw. Zasobne złoża ropy naftowej znaj-
dują się również w Morzu Kaspijskim,
źródła energii hydroelektrycznej występu-
ją w Tadżykistanie i Kirgistanie. Istniejąca
obecnie sieć rurociągów przesyłu ropy
naftowej i gazu może w związku z tym
zostać rozbudowana na obszar wszystkich
państw członkowskich SOW.
Utworzenie tak postrzeganego sojuszu
energetycznego obecnych i potencjalnych
członków SOW (np. Iran, Indie i Pakistan)
mogłoby doprowadzić do powstania najsil-
niejszego sojuszu tego typu, który z powo-
dzeniem mógłby konkurować z Organizacją
Krajów Eksportujących Ropę Naftową –
OPEC (Organization of the Petroleum
Exporting Countries) i zapewnić bezpie-
czeństwo energetyczne poszczególnych
państw oraz rynki zbytu dla dostawców ener-
gii. W konsekwencji polityka energetyczna
SOW mogłaby w istotny sposób wpływać
na geopolitykę i bezpieczeństwo na całym
obszarze Eurazji.
Rosja w pewnym sensie już wykorzystuje
źródła energii jako „broń” przeciwko nara-
Źródło: http://www.lit.utexas.edu/maps/commonwealth/caucasus_central_asia_pol_2003.
Azja Centralna i Kaukaz
stającym wpływom zachodnim. Podjęła
również współpracę na zasadzie partnerstwa
energetycznego z Austrią i stworzyła nieja-
ko podstawy dla przyszłej ekspansji
Gazpromu na teren Unii Europejskiej15.
Zbliżenie Austrii do Rosji w tym zakresie
stanowi coup de grâce dla strategii amery-
kańskiej, mającej na celu zmniejszenie
udziału Rosji w zapewnieniu dostaw gazu
dla coraz bardziej potrzebującej go Europy.
Tym samym Rosja za pomocą gazu mogła-
by pośrednio wpływać na politykę zagra-
niczną państw europejskich. Z kolei nowy
sojusz energetyczny SOW, zapewniający
50% światowych dostaw gazu, mógłby
znacząco oddziaływać na rządy państw Azji
Centralnej i spowodować zagrożenie dla
interesów Stanów Zjednoczonych i Europy
w tym regionie.
Współzawodnictwo na arenie energetycz-
nej odnosi się również do sieci rurociągów
w Eurazji. Rosja jest zainteresowana moż-
liwością budowy rurociągu gazowego Iran
– Pakistan – Indie, który byłby wyzwaniem
dla amerykańskich zamiarów wykorzysta-
nia gazu z Afganistanu i/lub Turkmenistanu
do zaopatrzenia Afganistanu, Pakistanu
i Indii za pomocą nowego rurociągu, omi-
jającego zarówno Rosję, jak i Iran. Istnieją
również plany budowy nowych rurociągów
Kwartalnik Bellona 2/2008

z obszaru Morza Kaspijskiego i Azji
Centralnej z pominięciem obszaru Rosji.
Przykładem jest amerykańska propozycja
budowy rurociągów ropy naftowej i gazu, łą-
czących Kazachstan i Turkmenistan, przez
Morze Kaspijskie, z Europą.
Nowe linie przesyłu połączyłyby rurociąg
Baku (Azerbejdżan) – Tbilisi (Gruzja) –
Ceyhan (Turcja) z rurociągiem Baku –
Erzurum (Turcja). Tym samym Turcja
stałaby się europejskim węzłem energetycz-
nym. Z kolei rurociąg „Nabucco” połą-
czyłby Azerbejdżan i kraje Azji Centralnej
z rynkami w południowej Europie.
Rosja, w odpowiedzi na dążenia do zmniej-
szenia jej roli jako kluczowego dostawcy su-
rowców energetycznych do Europy, podpi-
sała trójstronną umowę z Turkme-
nistanem i Kazachstanem w celu poprawy
stanu i rozszerzenia sieci rurociągów, wzdłuż
Morza Kaspijskiego, bezpośrednio do Rosji.
W konsekwencji plan rozwoju rurociągów
transkaspijskiego i „Nabucco” stanął pod
znakiem zapytania, gdyż w zasadzie zależy
on od dostaw gazu właśnie z Turkmenistanu
i Kazachstanu16.
Duże znaczenie w tym współzawodnic-
twie ma Iran, jako drugi producent gazu
na świecie oraz możliwy jego dostawca
w ramach projektu „Nabucco”. Włączenie
Iranu do SOW w dużej mierze osłabiłoby
energetyczne i geopolityczne interesy Stanów
Zjednoczonych i Europy w Azji Centralnej
i Południowej.
Bezpieczeństwo regionu
W regionie państw członków Szanghajskiej
Organizacji Współpracy tkwią bardzo duże
możliwości rozwoju ekonomicznego.
Wynikają one z przemian politycznych oraz
dużych zasobów surowców energetycznych.
Bezpieczeństwo jest tą sferą, która stanowi
o budowaniu zaufania oraz atrakcyjności dla
inwestorów zagranicznych. Tylko jego wy-
soki poziom może zachęcić do inwesto-
wania w długoterminowe projekty. SOW
dąży do tego, aby odgrywać znaczącą rolę
w rozwoju tranzytu i eksportu regionalnych
surowców energetycznych. Przyczyniłoby
się to do zacieśniania współpracy, głównie
z partnerami na Zachodzie, zwiększe-
nia PKB w państwach członkowskich,
Doświadczenia
polepszenia jakości życia, zwiększenia
zaufania społecznego do obecnych przy-
wódców w regionie oraz wyeliminowania
rozruchów wynikających z przyczyn
socjalnych, jakie na przykład miały miejsce
w Uzbekistanie w maju 2005 roku oraz w Kir-
gistanie w 2006 roku17.
Zarówno w regionie, jak i poza nim, wy-
stępują czynniki, które mogą zdestabilizo-
wać sytuację w każdym z państw Azji
Centralnej, co może oddziaływać na Rosję
i Chiny. Państwa regionu stoją w obliczu
problemów etnicznych, ekonomicznych,
socjalnych i ekologicznych, które wymaga- Szanghajska
ją kompleksowego i kolektywnego podej- Piątka
ścia. Dodatkowo wzrastają zagrożenia zwią- powstała jako nieformalne
zane z międzynarodowym terroryzmem, forum konsultacyjne państw,
ekstremizmem religijnym oraz handlem nar- chcących uregulować spory
kotykami. Szanghajska Organizacja graniczne pomiędzy
Współpracy jest ważnym elementem regio- państwami powstałymi
po rozpadzie ZSRR.
nalnej struktury zbiorowego bezpieczeństwa, 26 kwietnia 1996 r.
stabilności. Stanowi odpowiedź na współ- w Szanghaju Chiny,
czesne zagrożenia tradycyjne i nietradycyj- Kazachstan, Kirgistan, Rosja
ne. Jest także istotnym forum współpracy i Tadżykistan podpisały
pomiędzy Rosją i Chinami. umowę o umocnieniu
środków zaufania
 Państwa Azji Centralnej. Powstanie w kwestiach wojskowych
Szanghajskiej Organizacji Współpracy na obszarze pogranicza
wpłynęło korzystnie zwłaszcza na zreduko- (tzw. układ szanghajski).
wanie napięć wynikających z wieloetnicz- 24 kwietnia 1997 r. na
ności regionu. Jego mieszkańcy są bowiem szczycie w Moskwie
mocniej związani relacjami lokalnymi, została podpisana umowa
o wzajemnej redukcji sił
plemiennymi i etnicznymi niż posiadaniem zbrojnych w rejonie granicy.
obywatelstwa danego państwa18. Organizacja Z czasem w obrębie
przyczyniła się do zwiększenia kontroli prze- zainteresowań Piątki znalazły
pływu ludności w regionie, a także uzbroje- się sprawy bezpieczeństwa
nia i sprzętu mogącego służyć terrorystom. (m. in. zagrożenie
terroryzmem). Kolejne szczyty
A co najważniejsze, uszczelnienie granic Szanghajskiej Piątki odbyły
wpływa na ograniczenie handlu narkotyka- się w Ałma Acie (Kazachstan;
mi i tym samym uderza w finanse organiza- 1998), Biszkeku (Kirgistan;
cji terrorystycznych19. 1999), Duszanbe
Szanghajska Organizacja Współpracy, (Tadżykistan; 2000).
Na szczycie w Moskwie
mimo że nie współpracuje bezpośrednio (14–15 czerwca 2001 r.)
z siłami NATO i Stanów Zjednoczonych, przyjęto deklarację
wspiera globalną wojnę z terroryzmem. Ma o utworzeniu Szanghajskiej
to duże znaczenie, jeżeli weźmiemy pod Organizacji Współpracy
uwagę istniejące napięcia etniczne w Azji (SOW), do której jako szóste
państwo przystąpił
Centralnej, mogące doprowadzić do sporów
Uzbekistan. 7 czerwca
między poszczególnymi państwami regio- 2002 r. na szczycie w Sankt
nu, które w szybkim czasie mogłyby się Petersburgu przyjęto ,,Kartę
przerodzić w szerszy konflikt i zdestabili- Szanghajskiej Organizacji
zować sytuację w tej części świata. Taki roz- Współpracy’’.
wój wydarzeń mógłby wpłynąć na sytuację

16 M. K. Bhadrakumar: Russia, Iran Tighten the Energy Noose. “Asia Times” z 22.12.2007.
17 F. Hill, K. Jones: Fear of Democracy or Revolution: The Reaction to Andijon. “The Washington Quarterly”, summer 2006, s. 111.
18 J. K. Davies, M. J. Sweeney: Central Asia in U.S. Strategy and Operational Planning: Where do we go from here? The Institute for Foreign Policy Analysis. Washington
February 2004, s. 22.
19 http://news.xinhuanet.com/english/2006-04/22/content_4459199.htm. Luan Shanglin: SCO to intensify fight against cross-border drug crimes. “China View”.
22.04.2006.

Kwartalnik Bellona 2/2008 85

 Doświadczenia
wojsk prowadzących operację antyterrory-
styczną w Afganistanie. Mógłby także pro-
wadzić do tego, że SOW zajęłaby stanowi-
sko wobec ewentualnej wojny domowej
w którymś z państw członkowskich sojuszu
i zaangażowałaby się w nią, lub też genero-
wać potrzebę utworzenia sił pokojowych
koniecznych do ewentualnej stabilizacji
sytuacji w regionie. Mogłoby to pośrednio
prowadzić do napięć, podejrzeń i powsta-
nia braku zaufania pomiędzy członkami
sojuszu.
Wewnętrzne rozruchy na tle socjalnym lub
etnicznym w którymś z państw regionu
mogłyby zagrozić istniejącym władzom pań-
stwowym. Z kolei brak ewentualnych następ-
ców, którzy mają silną pozycję, oraz rozwi-
niętej opozycji mógłby prowadzić do desta-
bilizacji w państwach i w regionie, co wy-
magałoby interwencji SOW. Destabilizacja
sytuacji politycznej w Azji Centralnej
mogłaby uaktywnić ruchy separatystyczne
i bezpośrednio zagrozić Rosji oraz Chinom,
jak też operacji sił sojuszniczych
w Afganistanie.
 Rosja. Azja Centralna jest tradycyjnym
obszarem wpływów Rosji. Wynikają one
z więzi historycznych, linii komunikacyjnych,
przebiegu rurociągów oraz kontaktów handlo-
wych. Pośrednio Rosja stara się w ten sposób
o ochronę tutejszej rosyjskiej mniejszości
narodowej, przykładowo w Kazachstanie
stanowiącej aż 25% populacji.
Szanghajska Organizacja Współpracy jest forum, na którym odbywa się
dyskusja na temat problemów, przed jakimi stoją Rosja, Chiny
oraz państwa Azji Centralnej.
Państwa tego regionu polegały na Rosji
w kwestii bezpieczeństwa. Stabilizacja
sytuacji i bezpieczeństwo są ważne z punk-
tu widzenia obecnego rozwoju ekonomicz-
nego Rosji oraz w związku z islamskim eks-
tremizmem – Azja Centralna jest tu swoistą
strefą buforową. Tak więc rosyjskie wpływy
w tym regionie są kluczem do bezpieczeń-
stwa narodowego Federacji Rosyjskiej.
Wyrażono to w koncepcji bezpieczeństwa
narodowego z 2001 roku. Wskazano wów-
czas, że jakikolwiek wysiłek w celu osłabie-
nia pozycji Rosji w tym regionie stanowi
istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa pań-
stwa20. Wspólny sojusz stanowi zatem
bufor strategiczny oraz krok w kierunku
20 J. Nichol: Central Asia’s Security: Issues and Implications for U.S. Interests. CRS Report for Congress. Washington 7.01.2005, s. 42.
21 R. Giragosian: The Strategic Central Asian Arena. “China and Eurasia Forum Quarterly” Volume 4, 2006 No. 1, s. 133–153.
86
umocnienia wpływów w kontekście dążenia
innych państw do ich przejęcia. Rosja uważ-
nie obserwuje operację prowadzoną przez
siły Stanów Zjednoczonych i NATO
w Afganistanie, jak też dążenia do budowy
baz, gdyż może to skutkować wpływami
w regionie. Jednak zwalczanie terroryz-
mu w Afganistanie jest korzystne również
dla Rosji, gdyż oddala widmo zmagań i za-
grożeń stwarzanych przez „trzy siły zła” –
separatyzm, terroryzm i ekstremizm.
 Chiny. W Xinjiang, zachodniej prowin-
cji Chin, żyją mniejszości etniczne bardzo
blisko związane z Azją Centralną. Chiny,
świadome zagrożeń z tego wynikających,
zdają sobie sprawę, że bliska współpraca
z państwami regionu w ramach Szanghajskiej
Organizacji Współpracy daje większe gwa-
rancje, że kraje te nie będą wspierać ruchów
separatystycznych. Potwierdzają to umowy
dwustronne oraz wspólne ćwiczenia, kon-
centrujące się na zwalczaniu separatyzmu,
terroryzmu i ekstremizmu jako wspólnych
zagrożeń.
Szanghajska Organizacja Współpracy
wzmacnia swoje wpływy w regionie. Jest
zatem także strategicznym buforem w od-
niesieniu do obecności USA w Azji
Centralnej.
Bardzo ważne jest, że dzięki współpracy
w ramach SOW Chiny mają zapewnione
alternatywne źródła dostaw gazu i ropy
naftowej, które są istotnym elementem bez-
pieczeństwa energetycznego, tak bardzo
potrzebnego dla dynamicznie rozwijającej
się gospodarki chińskiej. Poszukiwanie bez-
pieczeństwa energetycznego ma również na
celu zapewnienie bezpieczeństwa ekono-
micznego i politycznego21. Duże znaczenie
dostaw surowców z Azji Centralnej polega
na możliwości ich przesyłu drogą lądową za
pomocą rurociągów, co eliminuje groźbę
zakłócenia dostaw drogą morską przez
cieśninę Malaka (ponad 80% ropy importo-
wanej przez Chiny jest transportowane drogą
morską przez tę cieśninę).
Stabilna sytuacja w Azji Centralnej sprzy-
ja też rozwojowi ekonomicznemu zachod-
niej części Chin, która nie nadąża za bumem
Kwartalnik Bellona 2/2008

Źródło: Strona internetowa SCO http://www.sectsco.org/.
Uczestnicy szczytu SOW w Biszkeku, który odbył się w sierpniu 2007 roku
gospodarczym części wschodniej. Istniejące
tam ogromne możliwości będą sprzyjać po-
wstaniu drugiej odnogi potęgi ekonomicz-
nej i zniwelują lukę pomiędzy wybrzeżem
a zachodem. Rozwój ekonomiczny prowin-
cji centralnych i zachodnich to również
ważny element przeciwdziałający w sposób
naturalny niepokojom o podłożu socjalnym
i separatystycznym.
Szanghajska Organizacja Współpracy sta-
nowi także dla Chin pomost w rozszerzeniu
wpływów poza region Azji Wschodniej
przez włączenie w struktury organizacji
regionalnych, a w dalszej perspektywie – do
znalezienia miejsca w wielobiegunowym
układzie światowym.
Przyszłość Szanghajskiej Szóstki
Relacje między Rosją i Chinami oraz ich
wspólne obszary zainteresowań mają kluczo-
we znaczenie dla Szanghajskiej Organi-
zacji Współpracy. Państwa te systematycznie
poprawiają wzajemne stosunki, wymieniają
poglądy na temat roli USA w obecnym ładzie
światowym. Nie należy jednak zapominać, że
historycznie warunkowana nieufność, rywali-
zacja w sferze interesów czy też poglądy na
przyszłość SOW mogą wpłynąć na sytuację
w organizacji oraz regionie. Chiny bardziej się
koncentrują na politycznym i ekonomicznym
znaczeniu SOW. Traktują ją jako forum budo-
wania bezpieczeństwa w regionie i promowa-
nia multilateralizmu, w którego ramach Stany
Kwartalnik Bellona 2/2008
Doświadczenia
Zjednoczone Ameryki nie są obecne. Z kolei
Rosja dąży raczej do przekształcenia
organizacji w tradycyjny wojskowy sojusz bez-
pieczeństwa, związany z jej interesami w re-
gionie. Propozycja ta spotyka się jednak z opo-
zycją członków SOW, którzy preferują koncen-
trowanie się na zwalczaniu terroryzmu i na
współpracy ekonomicznej oraz unikają jedno-
znacznie antyamerykańskiej postawy.
Rozszerzenie SOW o obecnych obserwa-
torów – Indie, Pakistan, Mongolię, Iran oraz,
być może, Turkmenistan – wydaje się
nieuniknione. Państwa te łączą wspólne in-
teresy geostrategiczne, realne możliwości
szybkiego rozwoju ekonomicznego oraz
udogodnienia wynikające z mariażu pomię-
dzy dostawcami i konsumentami surowców
energetycznych. Jednakże Sekeretariat SOW
podkreśla, że obowiązująca obecnie Karta
Szanghajskiej Organizacji Współpracy nie
przewiduje szybkiego włączenia nowych
członków. Przyszły rozwój sojuszu będą
zresztą i tak warunkować różnorodne czyn-
niki geopolityczne. Wydaje się zatem, że bę-
dzie to proces stopniowy.
Obok prawnych aspektów wynikających
z Karty… istnieją też inne przeszkody na
drodze do przyjęcia wymienionych państw
do SOW. Rosja dąży do przyjęcia Indii.
Musiałaby jednak zawrzeć w tej sprawie
kompromis z Chinami i zaakceptować ich
sugestię o włączeniu Pakistanu. Porozumienie
w tej sprawie może na gruncie SOW ożywić
87
 Doświadczenia
zadawnione spory dzielące te ważne w re-
gionie państwa. Przyznanie tym państwom
pełnego członkowstwa może też pogłębić
WYJAŚNIENIE NR 5 różnice w kwestii długoterminowego zaan-
Dżammu i Kaszmir gażowania się USA i NATO w Azji
to północny stan Indii, będący Centralnej. Oba kraje polegają na zachod-
przedmiotem sporu terytorial- niej obecności wojskowej w Afganistanie
nego pomiędzy Pakistanem,
Chinami a Indiami. Indie w kwestii przeciwdziałania odrodzeniu się
traktują stan jako własne państwa talibów i ich sojuszników w regio-
terytorium, a kontrolują nie22. Ponadto wprowadzenie Indii i Pakis-
jedynie jego połowę; jedna tanu do SOW, jako pełnoprawnych part-
trzecia należy do Pakistanu, nerów, może wymagać od jej członków
zaś jedna szósta do Chin.
zajęcia stanowiska w sprawie Dżammu
i Kaszmiru, jak też innych ważnych pro-
blemów. (5) Pamiętać też trzeba, że zarów-
no Indie, jak i Pakistan posiadają broń
jądrową.
Turkmenistan nie zadeklarował jedno-
znacznie, czy zamierza przystąpić do SOW.
Jednak obecność prezydenta Turkmeni-
stanu, jako gościa honorowego, na szczycie
w Biszkeku w 2007 roku była ważnym wy-
darzeniem. Zarówno Rosja, jak i Chiny prze-
konują Turkmenistan o potrzebie ponowne-
go rozważenia jego neutralności i wstąpie-
nia do organizacji. Władze w Aszchabadzie
(stolicy Turkmenistanu) chcą jednak zacho-
wać również dobre stosunki z Waszyngtonem.
Nowe władze państwowe mogą skorzystać
z możliwości wzmocnienia swojej roli i na-
wiązania trwałej współpracy w regionie,
a także z umocnienia kontaktów z Moskwą
i Pekinem, właśnie dzięki wstąpieniu do
SOW. Przyłączenie się Turkmenistanu do
16 sierpnia 2007 roku w stolicy Kirgistanu Biszkeku odbyła się VII konferencja
przywódców krajów członkowskich Szanghajskiej Organizacji Współpracy. Wzięli
w niej także udział, jako obserwatorzy, prezydenci Mongolii, Iranu, Afganistanu
i Turkmenistanu, minister spraw zagranicznych Pakistanu, indyjski minister
ds. ropy naftowej i gazu ziemnego oraz główny doradca polityczny sekretarza
generalnego ONZ, Lynn Pascoe.
organizacji przybliżyłoby możliwość utwo-
rzenia w jej ramach silnego klubu energe-
tycznego. Jednocześnie zmniejszyłoby wpły-
wy amerykańskie w tym państwie. Należy
jednak zauważyć, że na szczycie w Biszkeku
nie doszło do wyraźnego zacieśnienia współ-
pracy między Turkmenistanem i SOW23.
Wydaje się też, że pozostali członkowie
organizacji nie są skłonni do takiego natych-
miastowego zbliżenia, gotowi zaś byliby naj-
22 R. Weitz: SCO Fails to Solve Its Expansion Dilemma. “Central Asia-Caucasus Analyst”. 19.09.2007.
23 http://osw.waw.pl. M. Kaczmarski: Szczyt Szanghajskiej Organizacji Współpracy. „Tydzień na Wschodzie” nr 19. 22.08.2007.
24  http://www.iiss.org/whats-new/iiss-in-the-press/press-coverage-2006/june-2006. Central Asia: Does The Road To Shanghai Go Through Tehran? “The Shangri-La
Dialogue” June 2006.
88
pierw przyznać Turkmenistanowi status
obserwatora i zintensyfikować współpracę
pomiędzy wszystkimi państwami, szczegól-
nie w kwestii surowców energetycznych.
Mongolia w ostatnim okresie nie wykaza-
ła większego zainteresowania statusem
członka SOW, natomiast Iranowi zależy na
pełnym uczestnictwie w tej organizacji. Jego
włączenie jest jednak problemem złożonym
politycznie. Powstałoby wrażenie, że mimo
obiekcji międzynarodowych, cała SOW
wspiera irański program nuklearny. Tym
samym sojusz azjatycki stanąłby w obliczu
potencjalnej politycznej konfrontacji ze
Stanami Zjednoczonymi, których stanowi-
sko wobec Iranu jednoznacznie przedstawił
prezydent George Bush w czasie wizyty na
Bliskim Wschodzie w styczniu 2008 roku.
Rosja jest za szybkim przyjęciem Iranu do
SOW, zwłaszcza w kontekście realizowania
wizji klubu energetycznego – włączenia do
projektu kolejnych państw o dużych zaso-
bach gazu i mających systemy rurociągów.
Ponadto jako pomost dla transportu turkmeń-
skiego gazu i czynnik mogący zakłócić
celowość budowy rurociągu „Nabucco”,
wspieranego przez Unię Europejską, ruro-
ciągi irackie mogą stanowić bezpośrednią
i relatywnie tanią drogę transportu gazu
czy ropy do rejonu Zatoki Perskiej i w dru-
gą stronę – na rynki azjatyckie.
Chiny nie są zainteresowane wzrostem na-
pięcia w stosunkach ze Stanami Zjednoczo-
nymi po przyjęciu Iranu do SOW. Mimo
obaw związanych z amerykańską doktryną
powstrzymywania, dobre stosunki bilateral-
ne ze Stanami Zjednoczonymi mają dla Chin
znaczenie strategiczne. Sposób postrzegania
Iranu przez USA i jednoczesne przyjęcie
tego państwa do SOW mogłoby naruszyć
wiarygodność organizacji jako sojuszu
antyterrorystycznego. Wyraził to były sekre-
tarz stanu USA Donald Rumsfeld podczas
spotkania Shangri-La Dialogue. Stwierdził
wówczas, że byłoby dziwne, gdyby ktoś przy-
jął do organizacji, która deklaruje się jako
antyterrorystyczna, jedno z wiodących
państw w zakresie terroryzmu – Iran24.
Z irańskiego punktu widzenia zagro-
żenie międzynarodowymi sankcjami
z powodu programu nuklearnego zwięk-
szyło strategiczne znaczenie państw sąsia-
dujących z Iranem oraz SOW jako poten-
Kwartalnik Bellona 2/2008

cjalnego gwaranta bezpieczeństwa. Takie
podejście wynika częściowo ze wsparcia,
jakiego organizacja udzieliła Uzbekis-
tanowi w czasie wydarzeń z Andiżanie
w maju 2005 roku.
Znaczenie Szanghajskiej
Organizacji Współpracy
Rola Szanghajskiej Organizacji Współ-
pracy w Azji i na świecie wciąż rośnie.
Bezpieczeństwo pozostaje zasadniczym
obszarem zainteresowania organizacji,
przy czym współpraca polityczna i gospo-
darcza w jej ramach jest coraz bardziej
intensywna. Azja Środkowa, zasobna
w strategicznie ważne surowce (ropa naf-
towa, gaz i inne), jest zainteresowana wy-
korzystaniem ich do zacieśnienia więzów
sektorów energetycznych poszczególnych
państw. Jednak jeszcze nie do końca spre-
cyzowany charakter organizacji może
Szanghajska Organizacja Współpracy
nie współdziała bezpośrednio z siłami
NATO i Stanów Zjednoczonych, jednak wspiera
globalną wojnę z terroryzmem.
utrudniać jej dalszy rozwój. Wynika to
z faktu, że w sferze militarnej konkuruje ona
z Organizacją Układu o Bezpieczeństwie
Zbiorowym (CSTO), zaś w sferze ekono-
micznej – z Eurazjatycką Wspólnotą
Gospodarczą. O ile Rosja dąży do zacieśnie-
nia kontaktów z CSTO i przekształcenia
SOW w organizację polityczno-wojskową,
o tyle Chiny są bardziej zainteresowane
budowaniem bezpieczeństwa przez współ-
pracę polityczną i ekonomiczną. Wspólne
obszary zainteresowania wspomnianych
organizacji, jak też podobny skład państw
członkowskich, mogą jednak prowadzić do
zbliżenia stanowisk, a nawet do ich połącze-
nia w przyszłości.
Szanghajska Organizacja Współpracy sta-
nowi forum, w którego ramach odbywa się
dyskusja na temat zbieżnych problemów,
przed jakimi stoją Rosja, Chiny oraz państwa
Azji Centralnej. Jest to zatem ważna organi-
zacja międzynarodowa. Stanowi ona element
regionalnej struktury bezpieczeństwa, służą-
Kwartalnik Bellona 2/2008
Doświadczenia
cy zapewnieniu pokoju i stabilności oraz
zapobiegający zagrożeniom tradycyjnym
i nietradycyjnym.
Korzyści płynące ze współpracy w ramach
SOW stały się czynnikami jednoczącymi tę
młodą organizację, której znaczenie na fo-
rum międzynarodowym systematycznie
rośnie. Jednakże jej przyszły status między-
narodowy zależy od zbieżności interesów
najbardziej wpływowych członków: Rosji
i Chin, a w przyszłości być może Indii (o ile
przystąpi do organizacji). Tym samym kon-
cepcje i relacje pomiędzy tymi głównymi
siłami w zasadniczy sposób ukształtują dal-
szy rozwój Szanghajskiej Organizacji
Współpracy.
W razie wstąpienia do sojuszu Turkme-
nistanu, Iranu, Indii oraz Pakistanu charak-
ter SOW zmieni się, co wpłynie na powsta-
nie nowej sytuacji geopolitycznej. Ważne jest
to, że Stany Zjednoczone, mimo bardzo zło-
żonej obecnie sytuacji w regionie oraz
zmniejszonych wpływów, będą bacznie przy-
glądać się rozwojowi wypadków i prawdo-
podobnie kontynuować poszukiwanie dróg
7 czerwca
zmiany sytuacji. 2002 roku
Mniejsza obecność USA w Azji Centralnej na szczycie SOW w Sankt
może skutkować zwiększeniem współpracy Petersburgu przyjęto ,,Kartę
Szanghajskiej Organizacji
z Ukrainą, Gruzją, co będzie przeciwdzia- Współpracy”. Dokument ten
łać wzrostowi wpływów rosyjskich, oraz reguluje kwestie instytu-
większym zaangażowaniem w Afganistanie cjonalne organizacji, określa
i Indiach w celu powstrzymywania wpływów zasady tworzenia budżetu,
chińskich. Osłabiona pozycja USA na kon- cele i zadania oraz wyznacza
tynencie azjatyckim i polityka ograniczenia kierunki jej rozwoju.
wpływów Chin mogą też powodować zwięk-
szenie amerykańskiej obecności na akwe-
nach wodnych, jak też w Korei Południowej,
Japonii, a nawet na Tajwanie. W efekcie,
mimo że SOW w istotny sposób wpłynęła
na bezpieczeństwo w Azji Centralnej,
w pewnych warunkach może się ona stać
źródłem wzrostu napięć i osłabienia bezpie-
czeństwa w Eurazji.  g
89