reizen

T e k s t: K arin Rus. Beel d: T hi js Hesl enf el d

welkom in
Panama Voor het echt overspoeld raakt door Amerikaanse toeristen,
kijkt reisjournalist Karin Rus nog even rustig rond. Wat ze aantreft,
is een betaalbaar paradijs. Met witte stranden, oerwoud en een
bevolking die vaak warm en aardig is, en altijd oprecht.

Zondagmiddag in pittoresk Davíd: ‘Waarom zou je

ergens anders willen wonen?’ lacht moeder Cecilia.

32 - 25 25 - 33
 reizen | panama
COSTA RIC A
Bocas del Toro
Boquete
Davíd
wanneer
Panama heeft een tropisch
­klimaat met het hele jaar door
temperaturen tussen de 25 en 33
graden. De droge periode, van half
december tot half april, is de beste
tijd om het land te bezoeken.
In Panama is het ’s winters zes
uur vroeger dan in Nederland,
­tijdens zomertijd zeven uur.
hoe
KLM vliegt met ingang van
1 december vijf keer per week
rechtstreeks vanaf Amsterdam
naar Panama-stad.
Zie voor meer informatie en boekingen www.klm.nl
34 - 25
Caribische zee
Panama kanaal
Panama stad
PA N A M A
Golf van Panama
Pedasi
Stille Oceaan
CO LO M B IA
Waarom de bussen hier diablos
rojos heten, weet ik al als ik nog
geen vijf minuten in Panama
city ben. De bestuurders van
deze opvallend beschilderde
‘rode duivels’ houden zich niet
bepaald aan de verkeersregels
en ik word bijna van mijn slip-
pers gereden. Mooi zijn ze wel,
die mobiele couleur locale in een
verder moderne stad vol hoogbouw. Wie wil weten
hoe Panama-stad er vroeger uitzag, doet er goed
aan een bezoek te brengen aan de karakteristieke
wijk Casco Viejo. De wijk is door Unesco uitgeroe-
pen tot werelderfgoed en wordt momenteel ge­
renoveerd. Het is niet verstandig er ’s avonds rond
te struinen, om terug te komen naar het nieuwe
­gedeelte moet je namelijk door de beruchte wijk
Santa Ana. Een beter idee is het bruisende nacht­
leven van de moderne stad te verkennen. Panama-
stad is verder een uitstekend uitgangspunt voor
een rondreis per auto. Ten oosten ligt de provincie
Darién, een gigantisch, ongerept en goeddeels
­ondoordringbaar stuk oerwoud. Wij kiezen er
daarom voor naar het westen te rijden, over de
Pan-American Highway. Deze snelweg loopt van
Noord-Canada tot Vuurland en wordt alleen door
de diepste jungle van Darién onderbroken. Pana-
ma is overigens ook goedkoop en snel te bereizen
met behulp van binnenlandse vluchtjes. De eilan-
dengroepen San Blas (noordoost) en Bocas del
Toro (noordwest) zijn het beste te bereiken via de
lucht. Hetzelfde geldt voor duik- en snorkel­paradijs
Las Perlas (in het zuidwesten). Hier vind je parel-
witte stranden, kraakhelder water en dezelfde
­relaxte sfeer die in heel Panama te voelen is. Meer
zin in een Sound of music-landschap? Vlieg dan
naar Davíd in het uiterste westen en reis door naar
het gezellige stadje Boquete.
Panama-stad staat vol wolkenkrabbers, toch De oorspronkelijke bewoners: In Panama nog volop in gebruik: De bardame in Parita: imposant, maar ook
ligt het oerwoud zo’n beetje om de hoek. Embera Drua indianen. de publieke telefoon. weer met die zachtaardige uitstraling.
Reden we nog door de jungle rondom Panama- In Casco Viejo zie je hoe
stad, de aangrenzende provincie Coclé bestaat uit de stad vroeger was.
berglandschap met groene valleien en heldere
­riviertjes. Het oerwoud bij de hoofdstad is er niet
zomaar. Het Panamakanaal verbruikt een grote
hoeveelheid zoet water en om de aanvoer hiervan
te garanderen is het bos essentieel. Het is dan ook
beschermd gebied, met verregaande gevolgen
voor de Embera Drua indianen die hier samen
met ontelbare reptiel-, vogel- en zoogdiersoorten
­wonen. Ze zijn ongeveer dertig jaar geleden met
een aantal families uit Darién vertrokken om ge-
makkelijker handel te kunnen drijven met de stad.
Vroeger leefden ze in het bijna ondoordringbare
oerbos van het jagen met pijltjes gedoopt in kikker-
gif. Maar nu ze het woud niet meer mogen gebrui-
ken zoals ze gewend zijn, richten ze zich op het
toerisme. En dat is in opkomst, met name vanuit
Amerika. Panama is nog steeds verre van toeris-
tisch, maar de kans is groot dat áls je een buiten-
lander tegenkomt, deze afkomstig is uit Noord-
Amerika. Om op deze stroom bezoekers in te
spelen worden door het hele land luxe hotels uit de
grond gestampt. Overal zie je grote reclameborden
van internationale hotelketens die aankondigen
binnenkort een Panamese vestiging te openen.
Ook booming zijn investeringsprojecten voor ge-
pensioneerden, wederom vooral veel Amerikanen.
En dat valt op. Deze bezoekers lijken te denken dat
zij hier de dienst uitmaken, hun haast pretentieuze
manier van doen staat haaks op het vriendelijke,
gastvrije en vooral oprechte gedrag van de Pana-
Toeristisch blijkt een ruim begrip
mese bevolking.
Ik begrijp niet wat ze bedoelt, maar ze blijft het
proberen. Op een bankje op het kerkplein van rus-
tiek Natá probeer ik een beetje bruin te worden.
voor twee hotelletjes
Dan valt het kwartje: ze is bang dat ik verbrand. De
oudere dame die me voor deze ellende wil behoe- en een handjevol buitenlanders
den uit in rap Spaans haar bezorgdheid. Ik laat >
25 - 35
 panama | reizen

Supermarktje langs de Populair in Panama: ceviche, vis of schelpdieren Visser op het Azuero schiereiland.
Pan-American Highway. gemarineerd in citroensap, met rode uien en pepers. Ook hier is het kernwoord rust.

haar een fles zonnecrème zien en dat tovert een Een van de ‘rode duivels’, de prachtig beschilderde
glimlach op haar gezicht. Weer dat behulpzame, stadsbussen die Panama-stad onveilig maken.
haast ontroerende. Typisch iets voor mensen van
hier, zo blijkt ook als we op een tiental kilometer
van Natá in het net iets grotere maar zeker zo
drukke Aguadulce zijn. Het is lastig een radio­
zender te vinden die niet stoort, maar voor het
echte Panamagevoel wil ik graag de lokale muziek
horen. Een muziekwinkel kennen ze hier niet. Wel
een muziekman die gekopieerde cd’s verkoopt,
ook hier illegaal. Volgens het meisje van de
­kledingwinkel hangt hij rond bij de bank. De bewa-
ker daar vertelt me dat de mannen van de sociale
dienst aan de overkant wellicht weten waar hij is.
Ik leg baliemedewerker Carlos uit wie ik zoek en
hij loopt meteen mee naar buiten, kijkt de straat
door en gebaart me hem te volgen. Na een wande-
lingetje door kleine straatjes sta ik even later te
­onderhandelen met de muziekman, met een grijn-
zende Carlos naast me. Ik koop salsa en de plaatse-
lijke reggaetón voor een paar dollar. Grappig is dat
iedereen op de hoogte is van deze illegale verkoop-
praktijken, maar Mr. Music himself behoorlijk
schichtig zijn verkoopwaar tevoorschijn haalt.
Proefluisteren is onmogelijk, te gevaarlijk. Of zou
het te maken hebben met een wat dubieuze
­kopieerkwaliteit?

Met de salsamuziek aan rijden we door naar het

Azuero schiereiland aan de zuidkant van het land.
Als we in een barretje in het dorp Parita even een
pitstop houden, raken we aan de praat met de
stamgasten en de bardame, een imposante tante
met toch weer die zachtaardige uitstraling. Er
­komen hier tegenwoordig veel toeristen, vertellen
ze. Toch bijna elke dag wel iemand. Op de vraag of
Pedasí, de kustplaats waarnaar we onderweg zijn,
Leuk, zo’n bus, maar ik word wel
erg toeristisch is wordt met een volmondig ja
­geantwoord. Een ruim begrip, zo blijkt. Er zijn in bijna van m’n slippers gereden
Pedasí twee kleine hotelletjes en een handjevol >
25 - 37
reizen | panama
In Pedasí wil iedereen
een praatje maken.
Zelfs de reclame is hier mooi…
mensen uit het buitenland. Kinderen spelen in de
branding terwijl hun ouders met een drankje toe-
kijken vanuit restaurant Coco’s. Niet veel meer dan
een betonnen vloer, rieten overkapping en klein
keukentje. Een veelgebruikte formule voor uit-
gaansgelegenheden in deze regio. Jardin Brisas
(de drukbezochte ‘biertuin’ van het dorp) opereert
volgens hetzelfde principe. De kroeg biedt ont-
spanning voor iedereen: bijkletsen met vriendin-
nen terwijl je je haar in de krul zet, bordspelletjes
doen met de kinderen of gewoon lekker een biertje
drinken. We krijgen constant drankjes aange­
boden. Het weekend is in volle gang en dat is te
merken. Wat overdag is begonnen in Coco’s gaat
hier verder. Opvallend is dat iedereen, van jong tot
oud, gezellig meedoet en hoe ongedwongen alles
er aan toegaat. Als een man zijn pick-up per
­ongeluk tegen die van zijn buurman parkeert is er
nauwelijks commotie en zeker geen woede te
­bespeuren.
Rodeo Viejo heet het, het plaatsje dat we op de
kaart hebben zien staan. We rijden verder naar het
westen door een uitgestrekt landschap vol boerde-
rijen en cowboys. Dan zien we een circustent. Even
kijken. Circo Estrella Azul bestaat uit twee families
en een oma, schatten van mensen. Juan, een jochie
van 13, stelt ons trots voor aan zijn aapje Lola. Ik
zie hoe erg ze op elkaar gesteld zijn. Het was me al
eerder opgevallen dat de zwerfdieren er zo gezond
uitzien en hoe ontspannen en lief ze zijn. Hier
wordt het leven gerespecteerd, of het nu gaat om
dat van een mens, een zwerfhond of een klein
­slingeraapje. Als we bij La Mesa de Panamericana
afdraaien realiseren we ons dat Rodeo Viejo niet
groot kan zijn. Het rotsige zandpad is hier en daar
moeilijk begaanbaar en liftende kinderen zijn
maar wat blij dat ze mee mogen rijden. Rodeo
­Viejo is drie uur lopen en er komt haast nooit een
auto voorbij. Het medeverkeer bestaat eigenlijk
38 - 25
­ lleen uit mensen te voet of te paard. Nadat we de
a verbinding te maken van de Stille
kinderen hebben afgezet in wat niet meer blijkt
dan een gehucht van tien huizen, zien we een
vriendelijke man staan. We vragen of er in de buurt
een plaats is waar we kunnen overnachten en hij
heet ons meteen van harte welkom. Of we willen
douchen. Wat willen we drinken? En hebben we al
honger? Arcegio (kortweg Checho) Pineda is de
naam van onze weldoener. Ondanks de relaxte
plek volgt er toch een wat onrustige nacht. Een
rondfladderende vleermuis zet ons aan tot verha-
len over vampiers en we horen vreemde geluiden.
Het blijkt een moederkloek met kroost die ook in
ons hutje overnachten. Mij hoor je niet klagen, ik
ben stil van zo veel gastvrijheid.
Rijen dik staan ze op straat, ongeduldig in de verte
turend. Alle 5000 inwoners van Boquete lijken ver-
tegenwoordigd. Ze hopen een glimp op te vangen
van Ana Elisa, 7 jaar oud. Ze is de winnares van
Canta conmigo, de Panamese versie van Idols voor
kinderen. Vandaag wordt ze op een praalwagen
door het dorp gereden, compleet met politiebege-
leiding en een gevolg van uitzinnige fans. Het
meisje maakt een vermoeide indruk terwijl ze
langzaam naar haar dorpsgenoten zwaait. Haar
onechte glimlach doet me denken aan een Ameri-
kaanse schoonheidswedstrijd.
Wie de puurheid van Panama wil beleven moet er
wellicht snel bij zijn. Ik koester de hoop dat dit
vriendelijke volk ondanks de lokroep van het grote
geld en de enorme stroom Amerikanen zijn iden­
titeit blijft bewaren. Toch ben ik bang dat er op
­termijn het nodige zal veranderen. Maar dat is dui-
delijk niet vandaag. Ik duik in het feestgedruis en
dompel me nog even onder in de warmte die deze
mensen uitstralen. Ik ga ze missen!
leve het kanaal
Toeristische trekpleister, indrukwek-
kend staaltje bouwkunst, kortom
een begrip. Wie naar Panama gaat,
kan er niet omheen: het Panama­
kanaal. Eind 19e eeuw vatten de
Fransen het plan op een doorgaande
naar de Atlantische Oceaan. Wat zij
toen niet wisten, is dat dit gezien het
niveauverschil tussen de beide
­zeeën en het tij onmogelijk is. Na
tien jaar ploeteren was het geld op,
waren 20.000 arbeiders bezweken
en werd de poging gestaakt.
Amerika deed een nieuwe poging in
1904. Er werd begonnen met de
bouw van een kanaal voorzien van
sluizen, dat tien jaar en nog eens
5600 doden later eindelijk werd
­voltooid. Het kanaal is tot 1977 in
handen geweest van de Amerikaanse
staat, maar tegenwoordig is de
­opbrengst voor Panama zelf. Elk jaar
wordt ongeveer 1,2 miljard dollar
aan ­kanaaltol betaald. Het hele
­systeem werkt op basis van de
doorstroming van zoet water en
zwaartekracht. Een gigantisch
­stuwmeer, Lago Gatún, en een
­aanzienlijk kleiner zusje, Lago Mira-
flores, zorgen voor het vullen van de
sluizen en maken het de schepen
mogelijk in acht tot elf uur van de
Stille naar de Atlantische Oceaan te
varen of vice versa. In de sluizen
houden elektrische locomotieven de
schepen op koers. Ze varen welis-
waar op eigen kracht, maar vooral
de grote jongens zijn door gebrek
aan snelheid slecht door de bochten
in de vaarroute – iets meer dan 80
kilometer – te manoeuvreren.
De kanaalautoriteiten hebben
­daarvoor een lucratieve oplossing
bedacht: sleepboten voor 3000
­dollar per uur.