T12 Politika PERŞEMBE 24 NİSAN 2008

OKUMA NOTLARI
Halil Berktay
Türkiye ve Rusya;
CHP’nin çöküşü
ve Solun çöküşü
C HP çöktü mü? Evet, çöktü bence. Böyle bir
ideolojik iflâsın yanı sıra, artık en fazla
yüzde 20 oy alabiliyorsa, hiç lâfı dolandırmadan
buna çöküş demeli. Yelkenlerini hiçbir yeni fikir
kırıntısının rüzgârı doldurmuyor. Treni kaçırdı,
tarihsel fırsatın tümüyle dışında kaldı.
Bu, üzerine ölü toprağı serpilmişlik halinden,
nasıl, hangi platformla, kiminle çıkılır?
Deniz Baykal dümdüz etti koca partiyi.
Kendinden başka şahsiyet bırakmadı.
İlginç olan şu ki, Marksizmle alâkası olmayan
CHP’nin bu çöküşü Marksist kökenli Solun
çöküşüyle paralel ve iç içe gitti. Buna şaşmamak
gerek. Rusya ve Türkiye tarihi arasındaki
benzerlik ve etkileşimler sayılamayacak kadar
fazla. Gecikmiş, yarı-periferal modernizasyon
denemeleri: 19. yüzyılda Çarlık ve Tanzimat.
Toprak ve köylü sorunu. Geri tarım
ekonomilerinin üzerine, Avrupa devleti ve
ordusunun ithal edilip yamanması. Güçlü,
otoriter, benmerkezci bürokrasiler
(bkz. Gogol’un Müfettiş‘i). 20. yüzyıl başı: eski
imparatorlukların son demleri. Birinci Dünya
Savaşı. Götterdammerung (tanrıların alaca
karanlığı).
1905 ve 1908. Sonra 1917 ve 1919-22.
Sovyetler Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti: ulusal
kalkınmacılığın sosyalist ve milliyetçi (belki
doğrusu, sosyalist-milliyetçi ve saf milliyetçi)
iki varyantı. Geriden gelip, çağdaş sanayi
ekonomisine cebrî yürüyüşle, marş marşla
yetişme çabasının her iki topluma yukarıdan
aşağı empoze ettiği büyük zorlama. Aşırı
merkeziyet, otoritarizm, diktatörlük biçimleri.
Kemalizmin Atatürkçülüğe ve neo-
Atatürkçülüğe, Marksizmin Stalinizme ve
neo-Stalinizme dönüşmesi. Her iki kurucu
ideolojinin, muhalefetteki canlılığını yitirip
dumura uğraması. Bir türlü normaliteyi,
demokrasiyi üretemeyiş ya da benimseyemeyiş.
Çok daha “sert çekirdekli” ve dolayısıyla
sistemli, bütüncül, bağlayıcı bir teori olan
Devlet Marksizminin (ve onu taşıyan parti
apparat‘ının), geçirgenlikten, esneyip değişme
kapasitesinden yoksunluğu. Bu yüzden,
bir noktada toptan çökmesi ve çökerken,
sadece SSCB’yi değil, bütün uluslararası
24 Nisan’da ne olmuştu?
24 Nisan 1915’te 300’e yakın önde gelen Ermeni aydın ve siyasetçi tutuklanarak tehcir edildi. Ermeni tehcirinin başlangıcı
olarak kabul edilen bu olay ve tehcir edilenlerin hikayeleri bugün Bilgi Üniversitesi’ndeki konferansta anlatılacak
P ek çok Ermeni sivilin hayatını
kaybettiği 1915 Ermeni tehcirinin
24 Nisan tarihindeki tutuklamalarla
başladığı kabul görüyor. Bu tarihin ne
anlama geldiği ve Ermeniler
tarafından neden tehcirin başlangıcı
olarak kabul edildiği konusu, Bilgi
Üniversitesi’nde “24 Nisan’da ne
oldu?” başlıklı konferansta bugün
masaya yatırılıyor. Ermeni tarihçi Ara
Sarafian’ın da bir tebliğ sunacağı
konferans, Türkiye’de 1915 üzerine
yapılan ikinci tarafsız bilimsel etkinlik
olarak da göze çarpıyor.
SARAFİAN KİMDİR • Gomidas
Enstitüsü Genel Direktörü Ermeni
asıllı İngiliz tarihçi Ara Sarafian’ın
ismi daha evvel TTK Başkanı Yusuf
Halaçoğlu ile 1915 üzerine Harput’ta
ortak bir çalışmaya katılmayı kabul
etmesi ile gündeme gelmiş, ama
Sarafian’ın son anda çekilmesi üzerine
bu mümkün olmamıştı. Diasporadan
baskı gördüğü için ortak çalışmadan
çekildiği iddia edilen Sarafian,
özellikle Osmanlı arşivleri konusunda
alanında uzman tarihçilerden birisi
sayılıyor. Ara Sarafian, soykırım
sorununun mutlaka çözüleceğini
iddia ederken, konunun siyasileşmiş
olmasından ve sorunu siyasi mücadele
alanı olarak kullanan Türk ve Ermeni
aşırılıkçılardan yakınıyor. Ilımlı
yaklaşımları ve eleştiriye açık
bilimsellik anlayışı ile Sarafian, hem
diaspora, hem de Türkiye’deki diyalog
karşıtlarının sık sık tepkisini çekiyor.
24 NİSAN TUTUKLAMALARI •
Ermeniler ve pek çok tarihçinin ortak
fikrine göre, 24 Nisan tutuklama-
larında yüzlerce Ermeni aydın,
Arat Dink’e Guardian gazetecilik ödülü
Ermeni tarihçi Ara Sarafian’ın sunum yapacağı konferansın başlığı “24 Nisan’da ne oldu?”
siyasetçi ve cemaat önde geleni
Çankırı, Çorum ve Ayaş gibi
Anadolu’nun iç bölgelerine sürgün
edilmiş. Gomidas Vartabed gibi,
hatırlı dostları sayesinde küçük bir
grup hayatta kalabilmeyi başarsa da,
sayıları 220 ile 300 kişi arasında
olduğu iddia edilen Ermeni aydınların
büyük bir kısmının sürgünde hayatını
kaybettiği biliniyor. Sürgünde
öldürülen Ermeni önde gelenlerinin
listesini aşağıda sunuyoruz:
“Rupen Sevag (Şair, yazar, hekim),
Siamanto (şair, yazar), Krikor Zohrab
(milletvekili, yazar), Tanyel Varujan
(şair), Rupen Zartaryan (şair, yazar,
gazeteci), Sarkis Abo (öğretmen),
Levon Aghababian (Eğitimci), Hrant
Aghacanian (bankacı),Mihran
Tabakyan (yazar, eğitmen), Mihran
Aghajanian, Mihran Aghasyan (şair),
Haçadur Malumyan(gazeteci),
Vahram Altunyan (tüccar), V.
Arabyan (eğitimci), Sarkis Ardmantsi,
K.Armuni, Asadur Arsenyan (eczacı),
Artsruni (eğitimci), Baruyr
Arzumanyan, Harutyun Asaduryan,
Varteres Atanasyan (yerel yönetici),
Adzarik (eczacı), Haçik Bardizbanyan
(doktor), Hamparsum Boyacıyan
(doktor), Yervant Çavuşyan (bilim
adamı, eğitimci), Dikran Çöküryan
(gazeteci, eğitimci), Harutyun
Kalfayan (avukat, yerel yönetici),
Nazaret Dahavaryan (doktor), Boğos
Danyelyan (avukat), Yervant Der
Kaprielyan, Armen Dorian (şair),
Parunak Feruhyan (müzisyen, yerel
yönetici), Goncagülyan (tüccar),
Krikor Torosyan (gazeteci),
Gülistanyan (doktor), Mihtad
Haygazn (eğitimci, tüccar),
Hamparsum Hamparsumyan
(gazeteci-yazar), Ardaşes
Harutyunyan (gazeteci-yazar),
Apraham Harigyan (Türkolog),
Mıgırdiç Hovhanesyan (eğitimci),
TEHCİRİN SEMBOLÜ
K
Melkon Gürcüyan (gazeteci-yazar),
Krikor Hürmüz (gazeteci-yazar),
Haçik İdareciyan (eğitimci), Aris
İsrailyan (eğitimci), Apik Cambaz
(tüccar), Harutyun Cangülyan
(siyasetçi), Harutyun Kalfayan
(eğitimci), Arisdakes Kasparyan
(Avukat, tüccar), Husig A. Kahanayan yılında Kütahya’da dünyaya gelir ve
(din adamı), Kevork Kayıkçıyan
(tüccar), Levon Kayıkçıyan (tüccar),
Mihran Kayıkçıyan (tüccar), Prof.
Dikran Kelekyan (eğitimci, yazar),
Akrik Keresteciyan (tüccar), Karekin
Khacak (gazeteci), Hovhannes
Kiliciyan (matbaacı), Hovhannes
Kımpetyan (şair), Harutyun
Pekmezyan (tüccar), H.Kevork
Köleyan, Harutyun Konyalıyan
(tüccar), Şavarş Kırisyan (gazeteci-
yazar), Prof. Levon Kirişçiyan (şair,
eğitimci), Onnik Mağazacıyan
(coğrafyacı), Hazar Hazaryan
(eğitmen), A.D. Matteosyan (avukat,
yazar), Teodoros Menzikyan
(tüccar), Sarkis
Minasyan(siyasetçi, aktivist,
eğitimci ve gazeteci), Krikor
Miskçiyan (eczacı), Dr.
İstepan Miskçiyan,
Zareh Mumcuyan
(dilbilimci), Hovhannes
Onnikyan, Krikor
Onnikyan, Mıgırdiç
Onnikyan, Nerses
Papazyan (din adamı),
Keğam Parseğyan
(eğitimci-gazeteci), Dr.
Garabet Paşayan
(milletvekili), Yervant
Perdahçıyan (din
adamı), Purad Sımpat
Der gazaryan (yazar),
GOMİDAS
amuoyunun Paris’te 1915
kurbanları adına açılan anıtıyla
tanıdığı Gomidas Vartabed,
Ermenilerin 1915 Tehciri ile
özdeşleştirdikleri bir tarihsel
kimlik. Asıl ismi Soğomon
Soğomonyan olan Gomidas, 1869
küçük yaşta hem anne, hem de
babasını kaybeder. 11 yaşında rahip
olmak üzere Ermenistan’a gider.
Anadili Türkçe olduğundan,
manastır eğitimine Ermenice
öğrenerek başlar. Küçük yaşta
müziğe olan yeteneği fark edilir ve
hem Tiflis, hem de Almanya’da
önemli müzik okullarından
birincilikle mezun olur. Dönemin
oldukça tanınmış ve saygın
etnomüzikologlarından olan
Gomidas, Anadolu ve Kafkasları on
yıl boyunca dolaşarak aralarında
Türkçe, Ermenice, Kürtçe,
Farsça’nın da bulunduğu pek
çok dilde, kaybolmaya yüz
tutmuş söylence ve mayaları
kendi geliştirdiği nota
sistemiyle kayda geçirir. Tek
sesli Ermeni kilisesi
ayinini, çok sesli notaya
geçirir. 24 Nisan 1915’te
tutuklanarak
Anadolu’nun içlerine
gönderilen ve çoğunun
geri dönmediği sürgüne
gönderilir. Geniş çevresi
ve özellikle yakın dostları
Halide Edip Adıvar ve
Amerikan büyükelçisi
Morgenthau’nun
çabalarıyla son anda

“G
komünist hareketi, hattâ dünya çapında kurtarılır. İstanbul’a
uardian Gazetecilik Ödülü” başyazısını Dink’e ayırdı. İngiliz edildiğini belirten gazete, Arat Vramşabuh Samuelof
Marksizmi birlikte götürmesi. Buna karşılık, bu yıl Hrant Dink’in oğlu gazetesi, Agos gaztesinin yöneticisi Dink’in Türkler ve Ermenilerin aklını kaybetmiş olarak
böyle bir sert çekirdeği (= diyalektik ve tarihî (banker), Garabet
Arat Dink’e verildi. The Guardian olan Arat Dink’in, Hrant Dink’in ortak tarihi konusunda yüzleşmeyi Sarafyan (yerel yönetici), döner. Bir süre
materyalizmi, emek-değer ve artı-değer teorisi, gazetesi de, “Arat’a övgü” başlıklı 1915 olaylarını “soykırım” olarak erteledikleri düşündüğünü Şişli’deki La Paix
“bilimsel” sosyalizmi) olmayan Kemalizmin Jak Sayabalyan (konsolos
başyazısında Arat Dink’in 301’den tanımladığı, uluslararası bir haber vurguladı. Arat Dink’in, Türkler tercümanı), Vartkes psikiyatri hastanesinde
ve/ya Atatürkçülüğün, görece büyük bir ceza aldığını belirterek “babasının ajansına verdiği mülakatı yeniden ve Ermenilerin birbirlerinin kaldıktan sonra
Hovhannes Serengülyan
esneklik gösterip, en azından bir elli yıl, oğlu” ifadesini kullandı. yayımlaması üzerine yargılanarak kimliğini tehdit etmeden 1915 dostları tarafından
(milletvekil), Parseğ
ne kadar kuşatılmış ve vesayet altına alınmış da Arat Dink’e Sansür Endeksi bir yıl ertelenmiş hapis cezasına olaylarını tarihlerinin ortak bir Şahbaz (gazeteci-yazar), Paris’e gönderilir.
olsa enikonu çok-partili bir siyasal hayata Grubu tarafından “Guardian çarptırıldığını yazdı. parçası olarak birlikte anacakları Yenovk Şahen 1936 yılında aklını
az buçuk tahammül edebilmesi. Gazetecilik Ödülü”nün verilmesi Agos ekibinin halen aşırı günleri dört gözle beklediğini (oyuncu), Harutyun kaybetmiş bir halde
Hem Türkiye (ve CHP), hem Sovyetler dolayısıyla The Guardian, milliyetçiler tarafından tehdit kaydetti. ANKA Şahrikyan hayata gözlerini
(ve uluslar arası komünist hareket) için (avukat). TARAF Paris’teki Gomidas anıtı. yumar.
“Aşil topuğu”, canalıcı zaaf: Çok derin bir
devletçilik ortak paydası; ekonomide, siyasette,
kültürde, her alanda devlet (ve parti, lider,
hiyerarşi) fetişizmi.
Tek tük, bu boğulmuşluktan çıkış yolu
arayanlar. Giderek kemikleşen ulus-devlet için,
son bir mola, beş on yıllık: Turgut Özal’la
çıkagelen bir nefeslenme payı (Kruşçev’i mi
Resmi raporda Yahudi tehciri
Umumi Müfettiş İbrahim Tali Öngören tarafından 1934 yılında hazırlanan bir raporda Trakya’daki Yahudilerin tehciri isteniyor.
“Operasyonlar
durdurulsun”
BURHAN EKİNCİ

A
andırıyor, düşünmek lâzım). Küreselleşmeyi ralarında sanatçı Ferhat
yakalama gayreti. Komplekssiz
pragmatizminden kaynaklanan, bazı olumlu Yahudileri ‘Türklerin kanını emen casuslar’ olarak suçlayan raporundan sonra Yahudilere yönelik yağma hareketleri başlıyor Tunç, Aynur Doğan,
Metin-Kemal Kahraman,
açılımlar: Kürt sorununa barışçı çözüm arayışı; KURTULUŞ TAYİZ Haziran’da Çanakkale’deki Nilifür Akbal’ın da

T
hattâ 1991’de Amerika’daki bir danışma rakya’da yaşayan binlerce
toplantısında, küt diye “Ermeni soykırımını Yahudi’nin 1934 yılında evlerini,
tanısak ne olur ?” bile diyebilmesi. işlerini, servetlerini bırakarak
Tabii hatâları, kendi çizgisel şematizmi, kültür İstanbul’a kaçmalarına neden olan
eksikliği. Ucuz ve yanlış fırsatçılığı (Körfez Savaşı saldırı ve yağma olaylarının gayri
örneği). Yapmak istediklerini daha çok müslim azınlığa uygulanan planlı bir
bir “siyaset değişikliği” düzeyinde algılayıp, “tehcir” ve “iskan” politikasının
kurumları ve siyasal kültürüyle, en önemlisi, sonucu olduğu öne sürüldü.
yeni, evrensel demokrasi ve insan hakları Araştırmacı-Yazar Rıfat N. Bali,
norm’larıyla birlikte düşünememesi. Öte Edirne, Çanakkale, Kırklareli,
yandan, düşünebildiği ve yapabildiği kadarıyla Tekirdağ’da yaşayan Yahudi nüfusun
dahi, maruz kaldığı korkunç “liboş” düşmanlığı. 1934 yılında karşılaştığı yağma ve
Kısmen yeniçerilerin, Patrona Halil ve Kabakçı saldırı olaylarını araştırdığı “1934
Mustafa’ların “istemezük”çülüğünün devamı. Trakya Olayları” adlı kitabında T.C
Kısmen, Marksizme çöreklenen “revizyonizm” Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nden
düşmanlığının, “yeni fikir” düşmanlığının aldığı ilginç bir rapora yer verdi.
çağdaşı ve benzeri. Bu ideolojik duvara toslayıp RAPOR CHP’YE SUNULMUŞ • Trakya
Umum Müfettişi İbrahim Tali
durması, belki sonunda yok edilişi.
Öngören’e ait olan rapor, dönemin
Kruşçev sonrasında, Sovyetlerin Brejnev
Cumhuriyet Halk Fırkası Umumi
döneminde taşlaşması. Türkiye’de, Özal
Katibi Recep Peker’e sunulmuş.
sonrasında kâh Tansu Çiller, kâh Ecevit-Mesut Olayların başlamadan kısa bir süre
Yılmaz-Devlet Bahçeli hükümetlerinde önce Trakya Umum Müfettişi olarak
somutlanan bir taşlaşma. Yolların bir çöküşte bölgeye gönderilen İbrahim Tali
kesişmesi. Öngören, 33 gün süren bölgeye
yaptığı gezinin ardından hükümete
sunduğu raporda, Yahudileri
casusluk yapmakla suçlayıp
FT: Türkiye fay Trakya’dan temizlenmesini istemiş.
Öngören raporunda “Yahudiler
Yahudiler’e yönelikti. bulunduğu Munzurlu 29
Sokak çetelerinin Yahudi aydın ve sanatçı, Kürt
evlerine, iş yerlerine, sorunun barışçıl, demokratik
mallarına yönelik üç gün çözümü için operasyonların
süren saldırılarının durdurulmasını istedi.
ardından, 1500’ye yakın Ortak bir bildiri
Yahudi İstanbul’a kaçmak yayımlayan Munzur Aydın ve
zorunda kaldı. 2 Sanatçılar Platformu
temuzda Edirne’de, 3 (MASAP) üyesi yazar ve
temmuzda Kırklareli, 4 sanatçılar, sorunun barışçıl
temmuzda Tekirdağ ile çözümü yönünde adımlar
hayatı, Türk Çorlu ve Lüleburgaz atılmasının beklendiğini,
iktisadiyatı, Türk ilçelerinde yağma ancak son günlerde
emniyeti, Türk rejim hareketleri başladı. Bu operasyon, çatışma ve ölüm
ve inkilabı için olaylarda 3000 haberlerinin duyulduğunu
muhakkak gizli bir Yahudinin evlerini, hatırlattı. Bildiriye imza atan
tehlike halinde işyerlerini ve mallarını MASAP üyesi yazarlar şunlar:
yaşayan ve bir ihtimal terkederek İstanbul’a Cafer Solgun (Yüzleşme
olarak da işçi kulüpleriyle göre, 6 Mayıs 1934 tarihinde kaçtığı tahmin ediliyor. Derneği Başkanı), Ferhat
Tunç (Sanatçı), Aynur Doğan
memlekette komünizmin çekirdeğini başlayan ve 33 gün süren gezinin Kitapta ayrıca, saldırılardan bir ay
(Sanatçı), Yılmaz Çelik
kurmak isteyen (Yahudi) meselesini üzerinden iki hafta geçtikten sonra önce Meclis’te kabul edilen İskân
(Sanatçı), Mehmet Çetin
artık en köklü bir surette halletmek Çanakkale, Edirne, Kırklareli ve Kanunu’nda ‘Dahiliye Bakanı’nın
(Şair), Umur Hozatlı
Türk Trakya’ya nefes vermek için Tekirdağ’da aynı günlerde casuslukları sezilenleri sınır
(Yönetmen), Nilüfer Ercan
kati bir zarurettir.” Yahudiler’e yönelik yağma boylarından uzaklaştırmakla yetkili’
kılınmasına da dikkat çekiliyor. (Sanatçı, eğitmen), Cemal Taş
Bali’nin kitapta anlattıklarına hareketleri başladı. İlk saldırı 21
(Yazar), Hüseyin Ayrılmaz
(Sendikacı), Nesimi Aday
(Şair), Metin-Kemal
Yabancılara yüzde on taşınmaz sınırı Kahraman
(Sanatçı) ile

hattında kutuplaştı Trakya’yı Filistin’e eş yapma

davasındadır. Trakya’nın bütün ADNAN KESKİN/ANKARA gerçek kişiler bu alanlar ve sınırlı aynî hak edine-
pek çok
sanatçı ve

F inancial Times gazetesi dünkü sayısında “Laik

gerginlikler” başlıklı yazıda, Ak Parti’ye açılan
iktisadi kaynaklarına elini uzatmış
olan bu unsurun Trakya Türkü’nün
kanını daha fazla emmesine müsaade
Y abancı uyruklu gerçek ve tüzel
kişilere taşınmaz satışında
Anayasa Mahkemesi kararıyla
belirleninceye kadar taşınmaz
edinebilecek. Tasarıyla yabancılara
satışta getirilen esaslar şöyle:
meyecekleri alanları, ilgili kamu
kurum ve kuruluşlarının koordinat-
lı harita ve planları içeren teklifi
gazeteci.

davanın, Türkiye’yi en bariz fay hattı ekseninde
kutuplaştırdığı belirtildi. “İdeolojik olduğu kadar,
psikolojik ve sosyal de bir fay hattı bu” denen yazıda
şu değerlendirmeler yapıldı: “Bugüne dek Anayasa
Mahkemesi’ne bir partinin kapatılması için verilen
hiçbir dilekçe reddedilmedi. Ancak bundan önce
kapatılan Refah ve Fazilet partileri, halk desteğine ya
da güvenilirliğe sahip değildi. Ak Parti iki özelliğe de
fazlasıyla sahip. Piyasa ekonomisini benimsiyor.
Uluslararası desteğe ve Avrupa yanlısı bir bakış
açısına da sahip. Bu faktörler mahkemenin kararında
etkili olmalı.” TARAF
etmemek, Trakya’nın inkişafı
(gelişmesi) için en büyük ihtiyaçtır”
diyor.
CASUSLUĞA ÖNLEM • Dersim İsyanı
sırasında Tunceli’de Genel
Müfettişlik, Şeyh Said isyanının
ardından ise Doğu’da Birinci
Umumi Müfettişliği görevlerinde
bulunan Öngören, Yahudilerin
casusluk faaliyetleri için önlemler
alınması gerektiğine de işaret ederek
şunları söylüyor: “Trakya’da Türk
yaşanan sıkıntıyı çözmeye yönelik
tasarı TBMM’ye sevkedildi. Buna
göre, yabancı uyruklular ilçelerin
toplam alanlarının yüzde onuna
kadar kısmında taşınmaz satın
alabilecek. Bakanlar Kurulu’nun
yetkilerini yeniden düzenleyen
tasarıyla yabancı şirketlerin
alamayacakları alanların
yüzölçümleri valiliklerce üç ay
içinde belirlenecek, ancak yabancı
HASSAS-STRATEJİK ALANLAR •
Yabancı uyruklu gerçek kişiler ile
yabancı ülkelerdeki tüzel kişiliğe
sahip ticaret şirketlerinin; sulama,
enerji, tarım, maden, sit, inanç vd.
özellikleri nedeniyle korunması
gereken alanlar, özel koruma
alanları ile flora ve fauna nedeniyle
korunması gereken hassas alanlar,
stratejik yerlerde kamu yararı ve
ülke güvenliği bakımından taşınmaz
üzerine Bakanlar Kurulu
belirleyecek.
YÜZDE ONU • Yabancı uyruklu
gerçek kişiler merkez ilçe ve ilçeler
bazında, uygulama imar planı ve
mevzi imar plan sınırları içerisinde
kalan toplam alanların yüzölçü-
münün yüzde onuna kadar Aynur
kısmında taşınmaz ile bağımsız ve Doğan
sürekli nitelikte sınırlı ayni hak
edinebilecek.

TARAF 12 CMYK