c



 

 

c

ñ Definizioa: Bizia duen organismo txikiena da. Izaki bizidunen oinarrizko egitura da.
ñ 1665ean Robert Hooke zientzialariak deskribatu zuen eta ³erlazulo´ izena jarri zion. .
ñ Motak:
-Eukariotikoak: Nukleoa mintz batez dago banatua zitoplasmatik.
- Prokariotikoak: Nukleoa ez dago mintz batez banatua zitoplasmatik

ñ Egitura:
-Zelula mintza (mintz plasmatikoa): Zelula biltzen duen geruza mehea da. Funtz ioak:
è Zelula mugatu eta ingurunetik bereiztu.
è Substantzien sartzea eta irteera erregulatzen du.
-Zitoplasma: Zelularen edukia da,nukleoa kontutan hartu gabe. Bertan organuluak daude. Nabarmenenak:
è Bakuoloak: Substantziak gordetzen dituen mintzez inguratutako barrunbeak.
è Mitokondrioak: Energia zentralak dira. Askatu tako energia zelulen funtzioak egiteko erabiltzen da.
-Nukleoa: Hemen ADNa (azido desoxiribonukleiokoa) dago eta honek izakiaren informazio genetikoa gordetzen du.

ñ Animali eta landareen gorputzak osatzen dituzten zelulak:

-Animali zelulak: itxura ezberdina dute funtzioaren arabera. Gehienak biribilak dira eta nukleoa zelularen erdialdean
dago.
-Landare zelulak: animaliek ez dituzte egitura bereizgarri batzuk dituzte.
è Zelula-pareta: mintz plasmatikoaren kanpoan dagoen azal lodia. Itxura erregularra em aten die.Zelulosaz
osatua dago.
è Erreserba bakuoloak: mintz batez inguratutako besikula handiak. Bertan substantziak gordetzen dira.
Zitoplasmaren zati handiena hartzen dute.
è Kloroplastoak: klorofila (pigmentu berdea) dute fotosintesia egiteko.
ñ Bizi funtzioak:
-Nutrizioa:
è Landare-zelulak: autotrofoak (fotosintesiaren bidez, materia organikoa egiten dute)

è Animali-zelulak: heterotrofoak (beste izaki bizidun batzuetatik lortzen dute materia -organikoa).

Energia lorpena: materia organikoa errekuntza izenek o erreakzio kimikoen bitartez erretzean, energia
askatzen da. Prozesu honi arnasketa deitzen zaio eta mitokondrioetan gertatzen da.

Materia organikoa + oxigenoa - karbono dioxidoa + ura + ENERGIA

-Erlazioa: Zelulek sentikortasuna dute eta erreakzionatu egiten dute aldaketei erantzuteko (substantziak sortuz edo
mugituz).
-Ugalketa: Zelula ama zatitu eta bi zelulakume berdin sortzen dira. Animali zeluletan erdibiketa bidez eta landare
zeluletan banaketa-trenkada sortuz.

ñ Kopurua: zelula kopuruaren arabera, izaki bizidun motak:

-Zelulabakarrak:
è Mikroskopikoak.
è Zelula bakar horrek izakiaren hiru bizi -funtzioak egiten ditu.

-Zelulanitzak:
è Gehienak makroskopikoak.
è Zelulek lana banatzen dute organismoaren funtzioak egiteko. Zelula espezializ atuak daude eta itxura eta
egitura egokienak hartzen dituzte dagokien funtzioa egiteko.
D



ñ Zelula eukariotikoa dute .

ñ Gehienak urtarrak dira.
ñ Bi talde nagusi daude:
-PROTOZOOAK:
è Zelulabakarrak.
è Heterotrofoak.
è Adb.: ameba, bortizela, tripanosoma .
-ALGAK:
è Zelulabakarrak edo zelulanitzak.
è Autotrofoak.
è Adb.: berdeak, arreak, gorriak.

[


ñ Zelula prokariotikoa dute .
ñ Zelulabakarrak
ñ Talde ezagunenak: bakterioak. Ezaugarriak:
-Itxura ezberdinak.
-Askotan koloniak.
-Zelula eukariotikoak baino txikiagoak dira eta organulu gutxiago dituzte.
-Autotrofoak edo heterotrofoak.
-Inguruneko aldaketak sumatu eta erantzun egiten diete. Egoera ez -egokietan espora bihurtzen dira (estalki lodi batez
estali eta lokartu egiten dira egoera hobetu arte)
-Erdibituz ugaltzen dira.
r

 


ñ Izaki bizidun mikroskopikoak dira. Erreinu ezberdinetako izakiak izan daitezke.

ñ Toki guztietan daude:
- Biosferan: gehienak onuragarriak eta beharrezkoak dira.
è Alga eta bakterio fotosintetikoak: materia organikoa sortzen dute ingurune urtarrean.
è Deskonposatzaileak: beste izaki bizidunen hondarraz elikatzeu eta materia ez -organikoan bihurtzen dute.
Biosferan materia birziklatzen dute.

- Elikagaiak: gure elikagaiak hartzen dituzte materia eta energia lortzeko. Ondor ioak:
è Elikagaiak kutsatu eta hondatu.
è Elikagai batzuk beste batzuetan bihurtu.

- Pertsonak: gure organismoan asko bizi dira. Batzuk kaltegarriak dira baina beste batzuk guztiz beharrezkoak (heste
florakoak, adibidez)
- Parasitoak: beste izaki bizidunen kontura bizi dira eta kalte egiten diote. Patogenoak (patho:´gaixotasuna´ eta geno:
³sortu´) deitzen zaie. Hauek eragindako gaixotasunei infekzioso esaten zaie.



ñ Ez dira zelulak. Beraz, ezin dira izaki biziduntzat hartu eta ezin dira erreinu bat ean sailkatu.
ñ Gaixotasun ugari reagiten dituzte.
ñ Bakterioak baino askoz txikiagoak dira.
ñ Egitura soila dute: kapsula bat dute eta birus gehiago sortzeko informazioa.
ñ Ugaltze funtzioa dute baina, zelula batean sartzen badira ugaldu daitezke bakarrik. Horrel a, zeluloa parasitatzen dute.