DU KHÍ DI N NGHĨA

(Sưu tҫm)

Lӡi tӵa
Công cuӝc tìm kiӃm, thăm dò dҫu khí ӣ ViӋt Nam đӵoc tiӃn hành tӯ nhӳng năm đҫu
thұp niên 60 do Tәng Cөc Đӏa chҩt đóng tҥi sӕ 6 Phҥm Ngũ Lão ± Hà Nӝi tiӃn hành. Sau khi
miӅn Nam hoàn toàn giҧi phóng. Vào tháng 9 năm 1975 Tәng Cөc Dҫu khí (TCDK) đưӧc thành
lұp, đӭng đҫu là Tәng Cөc Trưӣng NguyӉn Hòa. Do yêu cҫu công viӋc, ba cơ sӣ là ViӋn Dҫu-
Khí, Công ty Dҫu Khí 1, Công ty Đӏa- Vұt lý đưӧc thành lұp, chӏu trách nhiӋm tìm kiӃm thăm dò
dҫu khí ӣ đӗng bҵng Sông Hӗng và khu vӵc BiӇn Đông. Công ty Dҫu khí 2 đóng ӣ miӅn Nam,
thăm dò dҫu khí ӣ đӗng bҵng sӕng Cӱu Long và thӅm lөc đӏa phía Nam. Xí nghiӋp LDDK ViӋt-
Xô đӵoc thành lұp năm 1981 ӣ Vũng Tàu.

Trҧi qua nhiӅu bưӟc thăng trҫm, nhӳng ngưӡi lãnh đҥo và vӏ trí đóng quân cӫa các cơ quan đã
nhiӅu lҫn thay đәi cho phù hӧp vӟi tình hình thӵc tӃ. Sӵ nghiӋp dҫu khí đҥt đuӧc kӃt quҧ rӵc rӥ
vào thұp kӹ 80. Lúc này Công ty Dҫu khí 1 có nhiӋm vө chính là khoan và khai thác mӓ dҫu,
đang đóng quân tҥi Thӏ xã Thái Bình, do ông NguyӉn Ngӑc Cư làm Giám đӕc. Công ty Đӏa vұt
lý có nhiӋm vө dùng các phương pháp đӏa vұt lý đӇ tìm ra vӏ trí mӓ dҫu, đóng quân ӣ miӅn Xuân
Thӫy do Trung tá NguyӉn ĐiӅn làm quyӅn Giám đӕc. ViӋn Dҫu khí có nhiӋm vө phân tích mүu
và tәng hӧp tài liӋu, do ông Hӗ Đҳc Hoài làm ViӋn trưӣng, đóng quân tҥi Hà thành, Thӏ xã Hưng
Yên. Vұy là ba cơ quan đóng quân tҥi 3 vùng, cùng chung nhiӋm vө thăm dò dҫu khí và chӏu sӵ
điӅu hành cӫa cơ quan đҫu não là TCDK đóng quân ӣ Hà Thành.

Mô hình ҩy có phҫn giӕng như ba nưӟc Ngô, Ngөy, Thөc thӡi Tam Quӕc khi xưa, mӛi bên hùng
cӭ mӝt phương, nhưng cùng là chư hҫu cӫa vua HiӃn ĐӃ. Vӟi ý tưӣng trên đây, dӵa trên cơ sӣ
ngưӡi thӵc viӋc thӵc (có hư cҩu ít nhiӅu) tác giҧ Phҥm Quang Tú đã phӓng theo giӑng văn Tam
Quӕc mà ghi lҥi mӝt sӕ sӵ kiӋn trong ngành, chí ít ra cũng phҧn ánh mӝt thӡi kǤ quan trӑng
trong công cuӝc thăm dò dҫu-khí ӣ nưӟc ta, cũng đһng mua vui cho bҥn bè khi bӳa tiӋc trà bӳa
rưӧu. Trong bӕi cҧnh ҩy ³Dҫu khí diӉn nghĩa´ ra đӡi, bҳt đҫu tӯ tháng 7/1983 khi tác giҧ vӅ nhұn
công tác trong ngành, tҥi công ty Đӏa vұt lý ӣ Xuân Thӫy- Hà Nam. Ra đӡi tҥi Xuân Thӫy, sang
quán Toan (Hҧi Phòng) rӗi phiêu dҥt tӟi Phà Rӯng ³Dҫu khí diӉn nghĩa´ đã bӏ tam sao thҩt bҧn
và đưӧc nhiӅu ngưӡi thuӝc lòng tӯng đӑan.

May thay, nguyên bҧn đưӧc ông Mұu ngưӡi Algiêri gӕc Pháp cùng phu nhân cҭn trӑng bҧo quҧn
và giӳ gìn, đӇ mãi hơn 14 năm sau, vào buәi chiӅu ngày 30/8/1997 tác giҧ cùng ngưӡi biên tұp
nhұn lҥi tҥi Vũng Tàu.

Xin cҧm ơn ông Mұu cùng phu nhân và tҩt cҧ nhӳng ngưӡi tӯng hâm mӝ ³Dҫu khí diӉn nghĩa´
đã giúp đӥ đӇ bây giӡ bҥn đӑc có đưӧc nguyên bҧn trên tay.

Hӗi thӭ nhҩt

 Mӝng vàng đen thiên hҥ xôn xao
TӃ đҩt trӡi, chiêu hiӅn đãi sĩ

Vào năm Kӹ Hӧi trӡi làm đҥi hҥn, đҩt An Nam mҩt mùa, nҥn cưӟp bóc nәi lên như trҩu. Mӝt
thҫy đӏa lý ngưӡi Nga La Tư tên gӑi là KITOVANI sang đҩt An Nam chiêu tұp vài chөc dân binh
đӇ dò tìm long mҥch và tìm kiӃm vàng đen mà dân quanh vùng quen gӑi là Dҫu Khí. HiӅm vì xӭ
lҥ quê ngưӡi, đӏa thӃ gұp gӅnh, lam sơn chưӟng khí mӏt mù nên công viӋc tiӃn hành chұm chҥp,
ròng rã mҩy năm trӡi mà kӃt quҧ thu đưӧc chҷng đáng là bao. Sĩ tӕt bҭm vӟi KITO nên lұp đàn
cũng tӃ đҩt trӡi đӇ cҫu hiӅn đãi sĩ. KITO mӯng lҳm bèn dӑn mình ăn chay cҧ tháng không gҫn
gũi đàn bà, gӝi mình tҳm rӱa bҵng nưӟc lá thơm. Đӑan sai sĩ tӕt lұp mӝt đҥo tràng bên cӱa rӯng
rӗi xõa tóc, đi chân đҩt, đұp đҫu xuӕng bên đàn tӃ. Cҫu đҧo ròng rã suӕt bҧy ngày bҧy đӃm. ĐӃn
khoҧng canh ba tӵ nhiên có cơn gió to nәi lên, cát bөi mù trӡi khiӃn KITO sa sҭm cҧ mһt mày
ngã nhào xuӕng đҩt. Trong cơn mê sҧng KITO thҩy có mӝt thánh nhân chân đi hài đӓ, đҫu đӝi
mũ lông chim, tay cҫm cây ThiӃt bәng, tӵ xưng là Thә thҫn đҩt An Nam cai quҧn đám âm binh
suӕt mӝt vùng Sơn Nam Hҥ. Thánh nhân phán rҵng, nӝi trong nӱa tuҫn trăng sӁ có hiӅn nhân đӃn
gһp mһt. Bҩt kӇ sang hèn phҧi mau trӑng dөng thì viӋc lӟn mӟi thành. Vӯa nói tӟi đây mһt đҩt
bӛng nӭt ra ra hiӋn lên mӝt chiӃc kiӋu vàng, Thә thҫn nhҽ nhàng bưӟc ngӗi lên kiӋu rӗi cùng
kiӋu vàng biӃn vào lòng đҩt. KITO bàng hoàng, lұp cұp chҥy theo chưa kӏp đưa tay vái lҥy thì có
ánh chӟp sáng lòe kèm theo mӝt tiӃng nә long trӡi, mһt đҩt đã khép lҥi như xưa. KITO tӍnh dұy
mӟi hay là mӝt giҩc mơ, mӗ hôi còn vã ra như tҳm.
Đưӧc Thánh nhân báo mӝng KITO cҧ mӯng bèn sai sĩ tӕt cӭ cách nhau nӱa dһm mӝt tên, rҧi kín
mưӡi bҧy cánh rӯng, mưӡi ba ngӑn suӕi, đӇ đӧi hiӅn nhân. LӋnh lҥi ban rҵng bҩt kӇ giá nào cũng
không thӇ rӡi bӓ vӏ trí. HӉ thҩy bóng hiӅn nhân thì phҧi phi báo vӅ ngay đӇ KITO đích thân ra
ngênh tiӃp. Kҿ nào tӵ tiӋn bӓ vӅ sӁ bӏ chiӇu theo quân pháp, phҧi tӝi chém ngang lưng. Ròng rã
đã bҧy ngày đêm mà cҧ vùng sơn cưӟc hoang vҳng không có lҩy mӝt bóng ngưӡi, nưӟc uӕng
lương thӵc mang theo đã cҥn, khiӃn quân sĩ nhiӅu kҿ đói lҧ ngӫ gөc ӣ cánh rӯng. Đôi ba kҿ liӅu
mҥng trӕn vӅ bӏ quân canh bҳt đưӧc đóng gông giam vào ngөc tӕi đӧi khi xông viӋc rӗi mang ra
trӏ tӝi. Mãi tӟi ngày thӭ tám vào khoҧng chiӅu tàn quan canh báo vӅ có mӝt ngưӡi trҿ tuәi, dáng
dҩp như kҿ thư sinh lӥ đӝ đưӡng, muӕn xin vào quân doanh ngӫ trӑ, KITO nghe tin, thҩt vӑng vô
cùng, nhưng còn bán tín bán nghi nên sai quân canh dүn kҿ lҥ vào ra mҳt.

ThӃ mӟi thӵc là

Đã quyӃt mӝt lòng cҫu hiӅn sĩ
Thҫn linh ӭng báo thҩy đưӧc ngay

Không biӃt khách lҥ đó là ai xem hӗi sau mӟi hiӇu.

Hӗi thӭ hai

Kitôvani gһp đưӧc ngưӡi hiӅn
KӃt anh em, anh hùng tương ngӝ

Lҥi nói, vӯa trông thҩy khách lҥ mҳt sang như sao băng, cҵm vuông cương nghӏ, giӑng nói sang
sҧng như chuông đӗng. KITO biӃt ngay đó là hiӅn nhân mà thә thҫn báo mӝng. Bèn thân hành
tӟi tұn thӅm đón rưӟc, lҥi quát tҧ hӳu bày tiӋc, sai mang thӭ rưӧu đăc biӋt mang tӯ cӕ quӕc sang.
Rưӧu này đã ӫ trong lò bát quái hơn ba vҥn ngày lҥi có pha huyӃt cӫa KǤ lân chín đҫu và mұt
cӫa Kim quy ngàn năm tuәi. Rưӧu ҩy trong đӡi chӍ đưӧc uӕng có mӝt lҫn khi gһp ngưӡi tri kӹ. Sĩ
tӕt còn chưa hiӇu vì sao Kito lҥi trӑng vӑng ngưӡi này đӃn thӃ, thì lҥi bàng hoàng vì khách lҥ nói
đưӧc thӭ tiӃng xì xӗ còn nhanh hơn cҧ tiӃng An Nam.

Hӓi ra mӟi biӃt khách lҥ hӑ NguyӉn tên Giao, sinh hҥ ӣ vùng Bình Đӏnh. Cө tә 21 đӡi nhà Giao
là Tәng đӕc tôn thҫn nhà NguyӉn cҫm quân trăm vҥn dҽp lӑan Chiêm Thành, mӣ mang bӡ cõi
xuӕng phía Nam. Sau thҩy nơi đây phong cҧnh hӳu tình lҥi nhiӅu vưӧng khí nên dӯng chân ӣ
đây lұp ra mӝt chi hӑ NguyӉn. Vùng này núi không cao nhưng thanh nhã, nưӟc không sâu mà
trong suӕt, đҩt không rӝng nhưng bҵng phҷng, rӯng không lӟn nhưng rұm rҥp, vưӧn hҥc quҩn
quýt, thông trúc um tùm, ngҳm mãi cҧ ngày không chán. Nơi đây có thӭ quҧ lҥ mà dân đen quen
gӑi quҧ dӯa, nәi tiӃng cҧ mӝt vùng suӕt tӯ sông Hҵng qua Tây Tҥng sang đӃn tұn Java. Trai gái
Bình Đӏnh không chӍ giӓi võ nghӋ, múa roi đi quyӅn mà cũng rҩt tinh thông chӳ nghĩa thánh
hiӅn.

Trong sӕ môn đӋ ngưӡi An Nam cӫa Kito có kҿ khi xưa đã biӃt tiӃng NguyӉn Giao bèn nói nhӓ
vӟi Kito rҵng khi xưa Giao chӍ thưӡng giao du vӟi hào kiӋt nhiӅu nơi. Nhӳng ngưӡi kia hӑc hành
rҩt chăm chӍ nhưng Giao chӍ xem qua nhӳng đӑan cӕt yӃu, thưӡng ngӗi rung đùi ngâm vӏnh rӗi
chӓ vào dám bҥn bè mà nói rҵng: Các anh sau này có làm quan thì chӍ làm đӃn thӭ sӱ quұn thú là
 cùng. Hӑ hӓi chí NguyӉn Giao thӃ nào thì NguyӉn Giao chӍ cưӡi không nói, thưӡng bàn nhӳng
chuyӋn lҩp bӇ dӡi non. Sӕ ít nhӳng ngưӡi hiӇu NguyӉn Giao đӅu cho rҵng sӵ nghiӋp sau này cӫa
NguyӉn Giao rӗi sӁ như Khương Tӱ Nha làm nên cơ đӗ 800 năm nhà Chu hay Trương Lương Tӱ
Phòng làm nên cơ đӗ 400 năm nhà Hán, còn sӭc hӑc cӫa NguyӉn Giao hư thӵc thӃ nào mà sau
này thiên hҥ gӑi là Sĩ Giao, vì bao nhiêu hӑc hàm hӑc vӏ cao ngҩt chín tҫng trӡi như TiӃn sĩ, viӋn
sĩ, Giao đӅu giành đưӧc cҧ thì sӁ nói đӃn sau này.

Nay hãy trӣ vӅ vӟi viӋc Kito trӑng đãi NguyӉn Giao, sau 3 tuҫn rưӧu Kito dүn NguyӉn Giao ra
phía bìa rӯng khoát tay chӍ mӝt vùng rӯng núi bao la mà rҵng: Bây giӡ bӕn phương lӑan lҥc,
thiên hҥ rӕi ren, dân chúng An Nam làm than cơ cӵc, cuӝc sӕng quê mùa. Nay tôi muӕn cҫu đҧo
hiӅn tài đӇ chuyӇn xoay trӡi đҩt, chҳp vá càn khôn, giúp dân An Nam tìm đưӧc vàng đen đӇ mưu
đӗ cuӝc thái bình, dám mong tiên sinh hӃt sӭc giúp đӥ. NguyӉn Giao tӯ tӕn đáp: Giao tôi bҩy lâu
nương náu chӕn quê mùa, chân quen lӝi bùn đҥp nưӟc, tay quen đan sӧi tơ dӯa, chӇnh mҧng viӋc
đӡi, chӍ e cái chí cӫa ngài Giao không theo kӏp.

Kito lҥi nói: Đҩt An Nam lam sơn chưӟng khí thӃ này, kҿ nói đưӧc tiӃng ngoҥi bang và hiӇu
đưӧc Kito tôi không quá 10 ngưӡi, nӃu tiên sinh không muӕn giúp cho thì viӋc tìm kiӃm vàng
đen rӗi sӁ thӃ nào? làm sao đӇ đӡi sӕng dân đen thóat khӓi vòng mông muӝi. Thҩy Kito rҩt thұt
lòng muӕn giúp ngưӡi An Nam Giao mӟi nhұn lӡi nguyӋn giành trӑn cuӝc đӡi cho viӋc tìm kiӃm
vàng đen. Tӯ đó Kito đãi NguyӉn Giao vào hàng thưӧng khách, ăn cùng mâm, ngӫ cùng mӝt
chiӃu, bàn chuyӋn thiên hҥ tӕi ngày.

Kito nói: ³ Theo sách tháng hiӅn thì vàng đen dҥng lӓng, là nưӟc đái cӫa rӗng đҩt ngâm qua ngàn
năm biӃn đәi mà ra. Kho vàng nҵm sâu dưӟi đҩt cӫa Diêm Vương. HiӅm vì đӡi sӕng An Nam
còn khӕn khó, cơm không đӫ ăn mà lҩy đâu ra cӑc sҳt dài ngàn trưӧng đӇ cҳm xuӕng đҩt tìm biӃt
nơi nao có dҩu vàng đen. Trong tay chúng ta chӍ có chiӃc búa cùn, balo rách. Chҷng hay tiên sinh
có mҽo mӵc thӃ nào, ta hãy cùng nhau viӃt ra mӝt chӳ xem ý có giӕng nhau không´. Đӑan quát
tҧ hӳu mang cho Giao mӝt thҿ tre và mӝt bút lông ngӛng. Bҧn thân Kito cũng dùng bút lông viӃt
vào mӝt thҿ. Khi mӣ ra đӕi chiӃu vӟi nhau thҩy cҧ hai cùng ghi mӝt chӳ: ³Khҧo sát vùng rìa´.

Kito thҩt kinh, ngӱa mһt lên trӡi than rҵng: ³ Sinh ra ta là bӕ mҽ ta nhưng hiӇu đưӧc ta chӍ có
Giao này´. Thҩy gһp ngưӡi tri kӹ hiӇu rõ lòng mình, Kito muӕn cùng Giao kӃt làm huynh đӋ.
ThӃ rӗi hai ngưӡi uӕng máu ăn thӅ cùng nhau kӃt nghĩa anh em. Hӓi ra mӟi biӃt Kito hơn tuәi
nên đưӧc làm anh. Vì đã là huynh đӋ nên Giao cũng nhұn thêm cҧ hӑ cӫa Kito và gӑi là Kito
Giao. Tӯ đó anh em Kito suӕt ngày trên ngӵa sҳt U-óat đi khҧo sát khҳp vùng. Tài sҧn cӫa nhà
Kito chӍ có balo, mӝt cһp la bàn, mҩy chiӃc đèn pin và vài chiӃc búa.
Anh em nhà Kito dүn quân vưӧt đèo lӝi suӕi, ăn uӕng đҥm bҥc như kҿ thҧo dân. NhiӅu khi quân
lương không chi viӋn kӏp phҧi uӕng nưӟc suӕi, ăn quҧ rӯng đӇ sӕng qua ngày. Cánh quân cӫa
Giao đã dһt chân lên hҫu khҳp đҩt An Nam. Suӕt mӝt dҧi tӯ Nông Cӕng, Hoa Lư đӃn Móng cái,
Ba ChӁ, Tiên Yên, vưӧt qua Tà Ô Sìn tӟi tұn Mù Căng Chҧi. Tӟi đâu, quân cӫa Giao cũng đưӧc
dân đen chào đón vì hӑ cũng hy vӑng tìm đӵơc vàng đen. ĐӃn bây giӡ trong dân gian có câu
đӗng giao rҵng:

³Thiên hҥ đӗn lao xao

Vàng đen dҩu nӟi nào
Muӕn đi tìm cho đưӧc
Hӓi Kitova Giao´

Đi tӟi đâu anh em Kito cũng đo vӁ đӏa hình lҩy mүu quһng đá vӅ xem rӗi đánh dҩu trên tҩm đӏa
đӗ. Hӑ dùng màu tím cӫa hҥt mӗng tơi và màu vàng cӫa cӫ nghӋ đӇ tô lên tҩm bҧn đӗ có màu
xanh đӓ tím vàng, mà ngưӡi đӡi sau còn gӑi là bҧn đӗ đӏa chҩt. Lҥi cũng cho ra tҩm đӏa đӗ có cái
tên rҩt lҥ tai là: ³ Khoanh vùng triӇn vӑng´ theo đó đã chӍ rõ nơi nào có dҩu vàng đen. Sau này
hұu thӃ cӭ theo đó mà tìm thӃ nào cũng thҩy . Theo đӏa đӗ cӫa nhà Kito thì vàng đen cũng như
nưӟc chҧy xuôi vӅ biӇn, ҳt hҷn tұp trung ӣ mҥn Thái Bình tӯ TiӅn Hҧi tӟi KiӃn Xương qua miӋt
Đông Quan mà chҥy dài ra ngoài biӇn Bҳc mà đӡi sau gӑi đҩy là bӇ Trҫn tích Sông Hӗng. Vàng
đen lҥi chҧy dӑc đҩt Quy Nhơn rӗi vӅ tұp trung ӣ vùng Cӱu Long, Bҥch Hә.

Sau khi đã hoàn tҩt đӏa đӗ và làm dҩu cho hұu thӃ có thӇ tìm đưӧc vàng đen, mӝt bӳa gió heo
 may vӅ đem cái lҥnh thҩu xuӕng xӭ An Nam khiӃn Kito chҥnh lòng nhӟ xӭ tuyӃt, muӕn trӣ lҥi
cӕ hương. Kito cho tұp hӧp quân sĩ nói vӟi hӑ rҵng: Sӵ nghiӋp cho hұu thӃ Kito tôi đã làm gҫn
xong, nay vì thương nhӟ mҽ già cô đơn, chiӃc bóng nên đành phҧi ra đi mong anh em hãy hӃt
lòng vì sӵ nghiӋp vàng đen đӇ tên tuәi đưӧc ghi vào tӡ lөa, đӯng như Kito này hӳu thӫy vô
chung. NguyӉn Giao buӗn bã nói vӟi Kito rҵng: huynh đi lҫn này phương trӡi cách biӋt biӃt bao
giӡ mӟi gһp đưӧc nhau, nói đӑan hai hàng nưӟc mҳt đҫm đìa chҧy tràn như suӕi. Kito khuyên
Giao nên cùng mình sang xӭ tuyӃt đӇ mӣ rӝng bang giao, hӑc thêm chӳ thánh hiӅn tu luyӋn cho
đӃn ngày đҳc đҥo. Đӏa đӗ đã lұp xong rӗi, viӋc hút vàng đen lên hãy đӇ cho hұu thӃ. NguyӉn
Giao cũng cho là phҧi, thӃ rӗi hai anh em Kito cưӥi chim sҳt, xé gió bay lên trӡi trӣ vӅ xӭ tuyӃt.
Nói vӅ công lao anh em nhà Kito ngưӡi đӡi sau có thơ rҵng:

Trong tay vài dөng cө đơn sơ

Hào kiӋt dưng lên mӝt cơ đӗ
Vàng đen khai thác tuôn như suӕi
Công ҩy là nhӡ hӑ Kito

Không biӃt hұu thӃ có tìm đӵơc vàng đen và Giao có đҳc đҥo hay không xem hӗi sau sӁ rõ.

Hӗi thӭ ba
Thҩy sao rơi ӭng vӟi mӋnh trӡi
Hӝi bӡ hӗ, anh hùng tương ngӝ

Lҥi nói sau khi tin anh em nhà Kito đã lұp xong bҧn đӗ: ³ Phân vùng triӇn vӑng´ chӍ rõ nơi nào
có dҩu vàng đen thҩt thoát ra ngoài. NhiӅu kҿ phú nông cũng toan bán hӃt ruӝng vưӡn, tұp hӧp
hӑ hàng đào nhӳng hӕ sâu trăm trưӧng đӇ tìm kiӃm vàng đen mong sӵ đәi đӡi nhưng rӗi nhà cӱa
ruӝng vưӡn chӍ thҩy đӝi nón ra đi mà không ngày trӣ lҥi. Thiên hҥ bӓ cҧ ruӝng vưӡn, bӓ quên
canh cӱi suӕt ngày bàn chuyӋn vàng đen nhưng vүn chưa có hào kiӋt nào đӭng lên mưu đӗ viӋc
lӟn. Vào khoҧng canh ba ngày dҫn tháng giêng cũng năm ҩy có ba ngôi sao tө lҥi rơi xuӕng đҩt
Hà Thành, mӑi ngưӡi lҩy làm lҥ lҳm.

Quҧ nhiên sáng sӟm hôm sau, ngưӡi dân đánh cá bên hӗ ThuyӅn Quang thҩy có ba ngưӡi tưӟng
mҥo khác thưӡng ngӗi cҥnh gӕc cây hӑp bàn viӋc lӟn. Ngưӡi ngӗi giӳa tên gӑi NguyӉn ĐiӅn là
hào kiӋt sinh hҥ tҥi Quҧng Yên, ĐiӅn vӕn ngưӡi hùng biӋn, có tài thu phөc nhân tâm, khi xưa đã
tӯng cҫm quân đánh Đông dҽp Bҳc đưӧc phong tài chӭc trung lang tưӟng quân, mà ngưӡi đӡi
sau quen gӑi là trung tá. Sau vì chán cҧnh nӗi da nҩu thӏt ĐiӅn bӓ viӋc quân mưu tìm dҫu khí.
Ngưӡi ngӗi bên tҧ tên Hoài, tӵ Hӗ Đҳc vӕn nhà dòng dõi trâm anh, mһt đҽp như ngӑc, mình hә
tay vưӧn, bөng beo hông sói, tưӟng mҥo phương phi. Ngưӡi ngӗi bên hӳu là Cư tӵ là NguyӉn
Ngӑc, có sӭc khӓe hơn ngưӡi, tính nóng như Trương Phi, quát to như sҩm.
Sau chén rưӧu mӣ đҫu, ĐiӅn mӟi cҧ cưӡi mà nói rҵng: ³Tôi khi xưa đã tӯng cҫm quân trăm vҥn,
đánh Đông dҽo Bҳc, anh kiӋt mӝt thӡi, sau vì chán cҧnh nӗi da nҩu thӏt mà bӓ vӅ mưu tìm dҫu
khí có lӧi cho muôn dân. Nay nӃu nưӟc đưӧc các ông mang ra tài ra giúp thì viӋc lӟn mӟi mong
thành. Đҳc Hoài vӝi đӥ lӡi: ³Tôi vӕn dòng dõi con nhà trâm anh, đӑc rӝng biӃt nhiӅu, thông thҥo
36 cuӕn kinh thi cӫa Khәng Tӱ, biӃt đưӧc cái lӁ hơn thiӋt ӣ đӡi, khiӃn cho nhân dân bӕn phương
thҫm phөc. Nay nӃu các ông không giúp tôi phҩt cao cӡ nghĩa, thì e không hӧp vӟi đҥo ngưӡi
quân tӱ mà cũng trái vӟi lӁ trӡi´. Cư nghe xong nét mһt hăm hăm, hҩt đә chén rưӧu trên tay
xuӕng đҩt, mà rҵng: ³ Cư đây vӕn xuҩt thân là thҫy đӏa lý, dưӟi biӃt xem long mҥch, trên thông
thҥo thiên văn mà còn e không làm nәi, nay các ông muӕn giơ vai gánh vác lҩy, nӃu viӋc lӟn
không thành thì đӇ thҽn cho muôn đӡi con cháu mai sau, há mà còn mһt mũi nào đӭng trong trӡi
đҩt này nӳa?´.

Ba ngưӡi còn đang to tiӃng mӝt hӗi lâu mà vүn không thӕng nhҩt đưӧc điӅu chi, thì chӧt trong
thҩy mӝt cө già tӯ xa đi đӃn cҧ cưӡi mà nói vӟi hӑ rҵng: ³ các ngươi đӅu là ngưӡi hào kiӋt,
nhưng không phөc tài nhau. Nay ta bày cho các ngưӡi mӝt kӃ này thì chҷng nhӳng viӋc lӟn mau
thành, mà tên tuәi các ngươi cũng đưӧc đӡi đӡi lưu trong sӱ sách´. Cҧ ba thҩt kinh nhìn cө già
vӯa tӟi.

Chưa biӃt ngưӡi ҩy là ai, xem hӗi sau sӁ rõ.

 Hӗi thӭ tư
Chén rưӧu thӅ, thiên hҥ chia ba
NguyӉn Ngӑc Cư tám đêm liӅn mҩt ngӫ

Lҥi nói cө già vӯa đӃn tӯ xưng hӑ NguyӉn tên Hòa, vӕn là trө cӝt cӫa Thiên TriӅu đang đi tìm
ngưӡi tài giúp nưӟc. Bӳa ҩy đi dҥo bên hӗ, thҩy có 3 ngưӡi tưӟng mҥo khác thưӡng, biӃt đó là
ngưӡi hào kiӋt NguyӉn Hòa mӯng lҳm, liӅn bҧo vӟi hӑ rҵng: ³ Bây giӡ các ngươi ba ngã tӵ mình
thu thұp dân binh mưu đӗ tìm đҫu khí, kҿ nào tìm ra dҫu trưӟc thì mӟi đang mһt anh hào, muôn
đӡi sӱ sách lưu tên, con cháu đӡi đӡi vinh hiӇn´. Cҧ ba đӅu cho là phҧi, hӑ bèn cùng nhau uӕng
chung chén rưӧu thӅ rӗi mӛi ngưӡi đi vӅ mӝt phía.

NguyӉn ĐiӅn mӝt mình mӝt ngӵa men theo bӡ Sông Hӗng nhҵm phía Nam mà tiӃn. Đi tӟi đâu,
ĐiӅn giӣ tài thu phөc nhân tâm tӟi đó, chҧ mҩy chӕc quân sĩ tӟi vài trăm

Tháng 3 ngày 8, đêm không trăng

Tưӟng hai sao dүn đҫu vài trăm sĩ
Ngưӡi ngұm tăm
Ngӵa bӓ nhҥc
Nhҵm hưӟng thành nam thҷng tiӃn...

Sau bao ngày đêm ngưӡi ngӵa đã mӋt, ĐiӅn bèn dӯng chân nghӍ lҥi mӝt thӏ trҩn ven sông, ӣ đây
bӕn bӅ sông nưӟc mênh mông, lau sұy um tùm, đӏa hình vô cùng hiӇm trӣ. ĐiӅn bèn đi dҥo mӝt
vòng mӟi thҩy cá tôm đҫy chӧ, ngao sò ӕc hӃn nhan nhҧn khҳp nơi, hӓi ra mӟi biӃt đҩy là vùng
Xuân Thӫy. ĐiӅn mӯng lҳm, bèn ra lӡi kêu gӑi tө hӧp dân binh, lҩy đây là nơi đóng quân hҥ trҥi.
Chҷng mҩy lúc binh sĩ cӫa ĐiӅn đã lên hơn 800 ngưӡi. ĐӇ gây thanh thӃ, điӅn cho quân xây
thành dҳp lũy suӕt đӃm ngày, lҥi sai Đӛ Hұu mang thuyӅn lӟn tàu to đi tҳt qua đưӡng Ba Lҥt mà
chiӃm lҩy vùng Vұt Cách, Quán Toan. lҥi sai tuӟng Đӛ Ngӑc Vinh mang đӏa lôi đi chôn nә khҳp
các cánh đӗng, vì vұy thanh thӃ cӫa ĐiӅn lên như diӅu gһp gió.
 Đҳc Hoài kéo quân vӅ chiӃm Hà Thành ӣ thӏ xã Hưng Yên, Phӕ HiӃn. Nơi đây bӕn mùa hoa
thơm cӓ ngӑt, hӗng xiêm lê táo rҩt nhiӅu và vӕn dĩ mӝt thӡi lӯng danh là chӕn kinh kǤ. Hoài cho
xây thành đҳp lũy rҩt kiên cӕ đӇ tính kӃ lâu dài, lҥi dӵa vào các hә tưӟng cӫa mình như Bàng
Thӕng, Trӑng Cán, Huy Quynh, nên lҩy làm yên chí lҳm.

Riêng Ngӑc Cư mãi mҩy tháng trӡi vүn chưa tìm đưӧc nơi đóng quân hҥ trҥi. Theo lӡi tâu cӫa
tưӟng tâm phúc, Cư kéo quân vӅ thӏ xã Thái Bình, nơi đây lҳm lúa nhiӅu khoai lҥi thông thương
thuұn tiӋn. Phía Nam là cҧng Trà Lý có thӇ buôn bán vӟi nưӟc ngoài, phía Đông có cҫu Bo chҽn
lҩy đuӡng đӝc đҥo sang phía Hҧi Phòng, phía Tây chӍ cҫn vưӧt phà Tân ĐӋ là chiӃm đưӧc thành
Nam.

Mӝt bӳa Cư đang ngӗi trong trưӟng thì nghe tiӃng đӏa lôi nә ҫm ҫm. Theo tin thám báo mӟi vӅ
thì quân cӫa ĐiӅn đã tràn sang tӟi vùng Đông Quan, Phưӧng Ngãi. Cư thҩt kinh vӝi tӃ ngӵa ra bӡ
tҧ sông Hӗng, nhìn sang Xuân Thӫy thҩy cӡ xí ngӧp trӡi, thuyӅn bè đҫy sông, ngưӡi ngӵa đi lҥi
tҩp nұp... bèn ngӱa mһt lên trӡi mà than rҵng: ³ Ta nghe nói ĐiӅn là kҿ anh hùng đӡi nay, lҥi là
ngưӡi có tài thu phөc nhân tâm, đãi sĩ rҩt hұu. Trí cӫa ĐiӅn lӟn lҳm, nӃu đӇ con giao long kia gһp
bӇ thì cái hӑa ҩy ta e không nhӓ´. Đӑan đưӡng vӅ trưӟng cӫa mình, bӓ cҧ cơm ăn thuӕc hút, thӭc
suӕt mҩy đêm ròng. Mãi đӃn đêm thӭ tám, có kҿ xin vào hҫu và bҭm vӟi Cư rҵng: ³ Thҫn xin
hiӃn đҥi vương mӝt kӃ này, chҷng nhӳng viӋc lӟn mau thành mà cũng tránh cho muôn dân cҧnh
nӗi da nҩu thӏt´. ThӃ mӟi rõ thұt là:

³Lo viӋc nưӟc, anh hùng mҩt ngӫ

Mӝt kӃ hay trăm hӑ đưӧc nhӡ´
 Chưa biӃt ngưӡi ҩy hiӃn cho Cư đưӧc kӃ gì, xem hӗi sau sӁ rõ

Hӗi thӭ năm

Phҥm Tú tӃ vòn hӗn dân Trưӡng Mӓ
Giang Thӏnh mưu đӗ chiӃm Hҧi Dương

Lҥi nói ngưӡi đó là Cao Tҩt Toҥi, tên thұt là Tôn Thҩt Toҥi, vӕn dòng dõi cháu 10 đӡi cӫa quan
đҥi thҫn Tôn Thҩt ThuyӃt khi xưa tӯng thҧo chiӃu Cҫn vương giúp vua Hàm Nghi đánh Pháp.
Thuӣ nhӓ Toҥi theo hӑc mӝt ông thҫy hӑ Cao đưӧc thҫy quý mӃn như con đҿ nên cho phép đәi
theo hӑ cӫa thày. Tӯ đó Toҥi mӟi có hӑ là Cao. Tӑai vӕn xҩu trai, hình dung cә quái, nhưng đӑc
rӝng biӃt nhiӅu, thҥo nghӅ phù thӫy, xem tưӟng cho ngưӡi không sai lҩy mӝt li, lҥi có tài ӭng
đӕi, nên rҩt đưӧc Cư tin dùng. Tuy không sinh hҥ ӣ miӅn Vĩnh Bҧo nhưng Toҥi lҥi nghiӋn thuӕc
lào. Sáng ra khi gà vӯa gáy là Toҥi hút liӅn ba mӗi thuӕc, bӳa sáng như vұy kӇ đã xong. Nhӳng
lúc Cư gӑi lên hӓi kӃ sách Toҥi cũng không quên mang theo ӕng điӃu cày. Khi gһp viӋc khó
khăn hay viӋc quân nan giҧi, Toҥi bèn ngӱa mһt lên trӡi lҩy hơi bҳn liӅn mҩy mươi điӃu thuӕc.
Tinh thҫn bӛng trӣ nên sáng suӕt lҥ thưӡng, miӋng phán như thánh sӕng, tay chém không khí vù
vù khiӃn trăm quan muôn phҫn vӏ nӇ. Khi đi khҧo sát ngoài thӵc đӏa Toҥi thưӡng xҳn quҫn móng
lӧn, ӕng thҩp ӕng cao, tay cҫm theo điӃu cày cùng mӝt bӏch thuӕc đӫ cho ngưӡi thưӡng dùng
trong cҧ tháng.

Tuy tưӟng mҥo có vҿ xuӅ xòa nhưng Toҥi lҥi rҩt tinh thông vҥn vұt. cҧ mӝt vùng duyên hҧi Thái
Bình, không có đám cưӟi đám hӓi, cҩt nhà nào mà không mӡi Toҥi tӟi xem ngày giӡ hưӟng đҩt.
Tҩt cҧ nhӳng đám này vӅ sau đӅu con cháu đҫy đàn, tiӃn chӭc thăng quan, suӕt đӡi phú quý. Cӭ
tài ҩy mà suy thì Toҥi phҧi dӵ vào hàng khanh tưӟng cӫa triӅu đình. HiӅm vì Toҥi tính khí ngang
tàng, suӕt đӡi không phөc tài ai, lҥi hay khích bác các quan trong triӅu, kӇ cҧ đám cô chiêu cұu
ҩm cӫa Hoàng gia nên Toҥi không đưӧc triӅu đình cҩt nhҳc. Mãi đӃn khi tuәi đã xӃ chiӅu, lông
mi đã bҥc hӃt Toҥi mӟi đưӧc bә nhiӋm tҧ tưӟng quân mà vӅ sau gӑi là chӭc Trưӣng phòng. TiӃc
cho mӝt đӡi tài hoa mà không gһp vұn, âu đó cũng là căn nguyên cӫa hai chӳ đӑan trưӡng.

Bӳa ҩy thҩy Cư bӓ cơm ăn, thuӕc bӓ hút, Toҥi liӅn bҭm vӟi Cư rҵng: ³ Thҫn xem Kinh Thi thҩy
nói phía Bҳc An Nam không đҫy vҥn dһm có giӕng ngưӡi mҳt xanh mũi lõ, lҳm cӫa nhiӅu tiӅn,
lҥi giӓi nghӅ kiӃm tìm dҫu khí. Giӕng ngưӡi này mình cao tám thưӟc, ngӗi kín cҧ mӝt xe, lҥi nói
tiӃng xì xӗ, líu ríu như chim khiӃn dân An Nam ta ít ngưӡi hiӇu đưӧc. Nay đҥi vương nên cҩp
cho hӑ ít lương bәng thұt cao đӇ hӑ hӃt lòng giúp đӥ. Lҥi nên đӝng viên nhӳng kҿ trí giҧ vương
trong vùng cӕ gҳng mà hӑc hӓi hoһc đánh cҳp lҩy nhӳng bí quyӃt cӫa ngoҥi bang thì nghiӋp lӟn
cӫa đҥi vương chҧ mҩy chӕc mà thành, lҥi tránh cho trăm hӑ cҧnh binh đao, công ҩy không mҩy
đӡi có đưӧc. Cư nghe xong mӯng lҳm, bèn cҩp cho các đҥo sĩ ngoҥi bang xe tӕt, ngӵa khӓe, nhà
cӱa tiӋn nghi sang trӑng nhҩt vùng. Lҥi sӭc cho ba quân phҧi tìm mӑi cách mà hӑc lҩy bí quyӃt
cӫa ngoҥi bang. Phàm nhӳng kҿ đưӧc lòng ngoҥi bang hoһc hӑ đưӧc cҩp chӭng chӍ thì dù cho
chưa có tiӃn chӭc, thăng quan nhưng lương bәng cũng đưӧc tăng vài bұc. Còn kҿ làm phұt ý
ngoҥi bang thì kӇ như vĩnh viӉn không còn cơ hӝi thành ngưӡi, chӍ có mӝt con đưӡng vӅ quê lҩy
đít trâu làm thưӟc ngҳm.
 Đám ngoҥi bang dҥy cho quân cӫa Cư dùng các ӕng sҳt nӕi vӟi nhau rӗi cҳm sâu xuӕng đҩt đӇ
hút lҩy vàng đen, lҥi dҥy ba quân cách dùng bóng đèn treo ngưӧc thҳp sáng cҧ mӝt vùng. Cũng
vì có chính sách ҩy mà quân cӫa Cư mҥnh lên trông thҩy, đã lăm le tính chuyӋn chinh phҥt đӇ
mӣ rӝng biên cương Đҳc Hòai ӣ mҥn hưng Yên, NguyӉn ĐiӅn ӣ miӅn Xuân Thӫy thҩy vұy cҧ sӧ
cũng vӝi vàng làm theo kӃ sách cӫa Cư.

Vào năm KiӃn An thӭ 18, ĐiӅn lên ngôi vua, lҩy hiӋu là giám đӕc, đӇ an lòng dân mӛi tháng
ĐiӅn cho xe chӣ tưӟng sĩ thăm quê hương xӭ sӣ. ĐiӅn lҥi trích công quӻ thưӣng cho ba quân, vì
thӃ mӑi ngưӡi vui vҿ làm ăn. Suӕt mҩy năm liӅn, cҧ mӝt vùng Xuân Thӫy- Hà Nam sóng yên bӇ
lһng.

Bҩy giӡ ӣ đҩt An Nam có nhóm sĩ phu khăn gói lên tұn Mӓ Chè ӣ vùng rӯng núi Thái Nguyên
theo thҫy hӑc đҥo. Sau năm năm sôi kinh nҩu sӱ hӑ đã hӑc đưӧc các phép lҥ vӅ đӏa lý, thiên văn,
giӓi nghӅ đo đҥc. Nghe nói ӣ vùng Xuân Thӫy có NguyӉn ĐiӅn là đҩng anh hào dùng ngưӡi hiӅn
chiêu kӹ sĩ, hӑ bèn rӫ nhau xin gia nhұp doanh trҥi cӫa ĐiӅn, nhӳng mong đưӧc thi thӕ sӭc mình
như thӡi vua Nghiêu, vua Thuҩn xưa kia. Nhưng chҷng đưӧc bao lâu thì trong triӅu sinh biӃn,
các tưӟng không lo viӋc nưӟc chӍ mưu đөc khóet cӫa dân. Đӡi sӕng mӑi ngưӡi vô cӯng cơ cӵc,
tiӃng kêu oan khóc khҳp nơi, nhưng không thҩu tӟi triӅu đình.

Trӝm cҳp xuҩt hiӋn như rươi. Kҿ ӣ ngưӡi đi, nhân tâm ly tán, mӑi ngưӡi chӍ chӡ có cơ hӝi tӕt đӇ
trӕn khӓi doҥnh trҥi cӫa ĐiӅn. Tưӟng tài như NguyӉn Lӝc thì bӓ ĐiӅn vӅ ҭn vӟi vӧ con ӣ vùng
Nhã Nam- Hà Bҳc, hә tưӟng Phҥm Dương có gan chӕng lҥi triӅu đình cũng xúyt bӏ đưa ra chӏu
tӝi phҧi vӝi vã trӕn vӅ vӟi Đҳc Hoài ӣ mҥn Hưng Yên. Các tưӟng như Trҫn Hòa, NguyӉn Xăng
cũng treo ҩn tӯ quan đӇ xin vӅ Tân Cҫu tăng gia nuôi lӧn.

Nghe theo lӡi quan xiӇm nӏnh, ĐiӅn lҥi bҥc đãi cҧ vӟi nhóm sĩ phu mӟi ӣ Thái Nguyên vӅ. Mӑi
ngưӡi chӍ còn biӃt ngӱa mһt lên trӡi cùng nhau than thӣ, tiӃc cho nhӳng năm kinh sӱ, sách đèn.
Trong sӕ các sĩ phu ҩy có Phҥm Tú là ngưӡi sinh ra ӣ vùng Vĩnh Bҧo- Hҧi Phòng, đҩt ҩy nәi
tiӃng tӯ thӡi Mã ViӋn khi xưa, vì có thuӕc lào ngon làm đӗ cúng viӃng lҥi là nơi văn vұt, trҿ con
mӟi lên ba đã thuӝc sҩm cӫa Trҥng Trình. Tú có tài hӑc thuӝc, nhӟ lâu biӃt nhiӅu truyӋn tӯ thӡi
Xuân Thu- ChiӃn Quӕc, đi bҧy bưӟc làm xong mӝt bài thơ, nên đuӧc bә nhiӋm làm quan ngӵ sӱ
ӣ trong triӅu. Cҧm thương đӗng đӝi Tú đã ngӱa mһt lên trӡi mà than rҵng:

³ Hӥi ôi! QuyӃt đӏnh ký rӗi, lòng ngưӡi trӡi tӓ

Gҫn 5 năm dày công bút mӵc, chưa biӃt tҩm lòng xanh đӓ ra sao
Bӏ bұt sӟi xuӕng đây, tin buӗn ҩy tiӃng nghe như sét đánh

Nhӟ khi xưa:

Đêm thӭc tàn canh, chăm lo đӑc sách, lo lúc vào thi chӍ mong thày gұt
Luӝc sҳn, luӝc mì, lұt giưӡng, cұy giҳt, tay vӕn quen làm
Giұt tranh, giұt mái, đӕt quҫn cәng trưӡng, mһt ta tӯng ngó
Bӳa thҩy đàn anh ra công tác, nghĩ cũng hay hay
Ngày nghe thҩy nói thưӣng nhiӅu, cũng muӕn đi xuӕng thӱ.

Khá thương thay!

Vӕn chҷng phҧi đam mê công viӋc, theo đòi đӇ lҩy tiӃng thơm
 Chҷng qua vì không chӕn nương thân, bҩt đҳc dĩ phҧi vӅ đây cho qua chuyӋn
Nào ai đòi, ai bҳt, gҳng mà theo cho kӏp bҥn bè.
Chҷng cҫn tiӃng Nhұt, tiӃng Tây, thân hèn kém mong chi thӭ ҩy
Ngòai cҥt có mӝt manh áo bҥt, nào đӧi mang găng tӕt ӫng bӅn
Trong tay cҫm mӝt cuӝn màn chăn, không cҫn chiӃu dүu đêm nay giá rét
Thәi cơm rút trӝm tranh lá mía, mӛi bӳa ăn phҧi mưӧn nӗi xoong.
Ba tên trùm mӝt chiӃc chăn bông, cũng gҳng sӕng hӃt mùa đông năm nӑ
Không mһc không diӋn, có thӭ gì bán sҥch
Rưӧu chè suӕt sáng cho vơi nӛi lo toan
Nào sӧ hàng năm có thưӣng nӑ thưӣng kia
Thӭ bҧy ta vӅ, liӅu mình như chҷng có
Kҿ xin đi, ngưӡi chӕi ӣ, làm cho trưӣng phó phòng lҳm lúc đҫu đau.
Bӑn hò trưӟc, lõ ó sau, lúc hӑp hàng quý bình bҫu xét thưӣng
Nhӳng mưu viӋc lӟn không thành, biӃt đâu sӭc tàn lӵc kiӋt
Ôi thôi thôi! năm đây đӧi đi Nga không đӃn lưӧt
Tҩm lòng son gӱi lҥi bóng trăng rҵm
Ngӗi nghe Tây hӑ nói xì xҫm, tӫi phұn bҥc trôi theo dòng nưӟc đә
Đau đӟn thay mӛi đӧt bình xét thưӣng, phұn mình đây sao mãi cӭ ³C´ hoài
Não nùng thay vӧ yӃu đӧi chӗng vӅ
Không có lҩy mӝt đӗng xu dính túi
Nghĩ khi xưa lúc còn đi hӑc: ngày ngày ăn sҳn luӝc mà vui
Nhìn lҥi bҥn bè, lòng lҥi mơ vӅ Trưӡng Mӓ
Kӻ sư làm chi 300 đӗng bҥc, lo tiӅn ăn, lo áo mһc, nghĩ lҥi thêm buӗn
Kӻ sư làm chi chӍ thҩy thiӃu tiӅn, chia rưӧu lһt gһm bánh mǤ nghe càng thêm khә
Thà trưӟc mà đӯng ham đӑc sách đi vӅ chҥy chӧ cũng vinh
Hơn là hӑc tiӃng Nhұt, tiӃng Tây ӣ mãi nơi đây rҩt khә.
Đҩt Xuân Thӫy xa xôi mӡ mӏt, thân nҵm đây nhưng dҥ nhӟ đô thành
Thương vì hұu thӃ mai sau, nên cӕ gҳng gӱi mҩy lӡi chúc lҥi´

Vì bài văn tӃ ҩy, ngưӡi đӡi sau có thơ khen Phҥm Tú rҵng:

³ Phҥm Tú sinh ra trên đҩt thuӕc lào

Tuәi trҿ nhưng mà có chí cao
Văn tӃ tӓ lòng thương đӗng đӝi
Ngàn năm nhӟ mãi bұc anh hào´

Trong triӅu đình bҩy giò có Giang Thӏnh là kҿ đa mưu, bҩy lâu vүn đưӧc ĐiӅn dùng làm mưu sĩ.
Thҩy vұn nưӟc ngã nghiêng, Thӏnh bèn làm sӟ tâu vӟi ĐiӅn rҵng: ³Đҥi vương đóng quân ӣ đҩt
Xuân Thӫy này, tuy lҳm cá nhiӅu tôm, mênh mông sông nưӟc, lau sұy um tùm, đӏa thӃ vô cùng
hiӇm yӃu. Nhưng đҩt này nơi quҫn ngư tranh thӵc, lҥi bҩt lӧi vӅ mһt giao thông. NӃu nay mai
quân cӫa Liên Doanh theo đuӡng biӇn tӯ phía Nam kéo ra chiӃm lҩy mӝt vùng Ba Lҥt, quân cӫa
Ngӑc Cư tӯ Thái Bình theo đưӡng đò mӝ đҥo tiӃn sang, còn quân cӫa Đҳc Hoài vưӧt qua phà
TriӅu Dương mà chiӃm lҩy cҫu treo Nam Đӏnh, bӏt con đưӡng đӝc đҥo xuӕng đây, lúc đó e rҵng
đҥi vương giӣ tay không kӏp, nghiӋp lӟn cӫa đҥi vương chӍ chӕc mà tiêu tan. Chi bҵng ta hãy kéo
quân ra chiӃm lҩy khách sҥn Hҧi Dương tiӋn bӃn tàu xe, đҩt rӝng ngưӡi đông tha hӗ mӣ mang bӡ
cõi. Lҥi có thӇ liên kӃt vӟi tưӟng Đӛ Hұu ӣ Hҧi Phòng tҥo thành thӃ chân vҥc, đҫu đuӕi có thӇ
 ӭng cӭu đưӧc nhau, thì dүu Đҳc Hoài có hӧp tác vӟi Ngӑc Cư đã dӉ gì phá đưӧc. ViӋc gҩp lҳm
rӗi xin đҥi vương hãy mau mau quyӃt đӏnh. ĐiӅn nghe Thӏnh tâu xong chӍ ngӱa mһt lên trӡi cưӡi
ngҩt, rӗi vүy tay truyӅn cho Thӏnh lui ra. Chưa biӃt ý cӫa ĐiӅn ra sao, xem hӗi sau mӟi hiӇu.

Hӗi thӭ sáu

Cơn gió to báo hiӋu chҷng lành
Lҩy lòng dân NguyӉn ĐiӅn viӃt hӏch

Lҥi nói sau khi nghe Thӏnh tâu, ĐiӅn cҧ mӯng bèn sai các tưӟng sӱa sӑan ngӵa xe, điӇm hơn
ngàn binh mã, chӑn ngày lành tháng tӕt kéo quân đi. Đҥi tưӟng NguyӉn Giáp đưӧc cӱ làm tưӟng
tiên phong. Lҥi nói, Giáp vӕn ngưӡi sӏnh hҥ miӅn Duyên Hҧi - Hҧi Phòng, tưӟng mҥo khôi ngô,
tính khí hiӅn lành, dáng ngưӡi nho sĩ. Thuӣ nhӓ giáp thưӡng bӏ bӑn trҿ trâu trong làng bҳt nҥt,
làm cho bӕ mҽ rҩt phiӅn lòng. Mӝt hôm nҵm mơ Giáp thҩy sao Văn Xương sa xuӕng nóc nhà.
Quҧ nhiên sáng hôm sau có mӝt nӕt ruӗi dӓ mӑc ngay bên cҥnh huyӋt đan điӅn. Dân làng biӃt đó
là quý tưӟng, bèn khyên bӕ mҽ Giáp cho Giáp lên kinh kǤ theo thҫy hӑc đҥo. Quҧ nhiên sau này
Giáp làm quan to, lҥi là ngưӡi có đӭc đӝ nên đưӧc ba quân mӃn phөc, mà ĐiӅn cũng rҩt tin dùng.

Thӕng lĩnh trung quân là mưu sĩ Giang Công Thӏnh, ngưӡi xӭ Thái Bình vӕn đӑc rӝng hiӇu sâu,
lҥi có tài uӕn ba tҩc lưӥi, nghĩ ra nhiӅu mҽo mӵc, thích xӱ thӃ công viӋc theo cách nghĩ cӫa
ngươi Tàu. Tuy chӭc tưӟc không to, chӍ là mưu sí, nhưng Thӏnh thưӡng góp tay chèo lái công
viӋc trong triӅu khiӃn cho lҳm kҿ phҧi đem lòng vӏ nӇ.

Thӕng lĩnh hұu quân là quan hành chính Trҫn Hoҥt, chuyên lo ngӵa xe, lương thҧo. ViӋc chuҭn
bӏ chưa xong thì bӛng đâu bão lӟn đә vӅ, ngưӡi ngӵa, lӧn gà, thương vong vô kӇ, đӗn lũy tan
hoang, nên khi vӯa tan cơn bão ĐiӅn vӝi lӋnh cho Giáp dүn quân đi. Bӳa ҩy mưa to, kҿ ӣ ngưӡi
đi tiӉn nhau dài hàng hàng mҩy dһm. Nói vӅ buәi tiӉn đưa hôm ҩy, ngưӡi đӡi sau có thơ rҵng:

³Hành trang sҳp đһt gӑn gàng

Mӕi sҫu xҿ nӱa dһm đàng chia hai
Buӗn trông Xuân Thӫy quê ngưӡi
Nhà siêu vách nát, rã rӡi lau thưa
Ngoài trӡi lác đác rơi mưa
Ngәn ngang cây đә lá xơ xác vàng´

Giáp kéo đҥi quân tӟi phà Lҥc Quҫn thì trơi vӯa tӕi, quân lính sӱa sӑan bҳc cҫu qua sông thì
bӛng đâu sóng gió nәi lên, mây kéo đҫy trӡi. Trên mһt nưӟc có rҩt nhiӅu hình ngưӡi dҳt tay nhau
nhҧy múa, tiӃng kêu khóc vang rӅn cҧ mӝt khúc sông. Giҩp thҩt kinh, vӝi xuӕng ngӵa hӓi mӝt cө
già mӟi hay rҵng: Tҥi khúc sông này trong trұn huyӃt chiӃn năm xưa có nhiӅu ngưӡi bӏ chӃt oan
dưӟi hòn tên mũi đҥn. Vì thӃ, chiӅu chiӅu khi vàng mһt trӡi, các oan hӗn thưӡng hiӋn lên quҩy
nhiӉu. Giáp thҩy vұy bèn gӝi đҫu tҳm rӱa bҵng nưӟc lá thơm, lҥi sai lұp mӝt đàn tràng bên vӡ
sông rӗi đұp đҫu xuӕng đҩt tӃ.

TӃ rҵng:
 ³Than ôi!
Trӡi thҷm đҩt dày, gió mưa sùi sөt.
Tҩm lòng thương tiӃc, tưӣng nhӟ vong hӗn.
Nhӟ các quan xưa!
Trí rӝng tài cao, hӃt lòng giúp nưӟc, mӝt gánh quan hà giӳa đưӡng lâm nҥn
Sӕng đánh giһc, chӃt cũng đánh giһc, linh hӗn theo giúp cơ binh
Sӕng thӡ vua, chӃt cũng thӡ vua, nào đӧi gươm hùm treo mӝ
Vì ai khiӃn quan quân khó nhӑc, ăn tuyӃt nҵm sương.
Vì ai xui đӗn lũy tan tành, xiêu mưa ngã gió.
Tӯ đây đҩt vàng mӝt nҩm, bão táp mưa sa, ngàn năm không ngưӡi thăm viӃng.
Giáp tôi thành khҭn, có chút lӉ thưӡng, kính biӃu các ngài, dám mong soi sét
Than ôi!
Thưӧng hưӣng!

Đӑan sai ném 49 thӫ lӧn xuӕng lòng sông. Quҧ nhiên chӍ mӝt lúc sau mһt sông phҷng lһng như
tӡ, mây đen tan hӃt. Các hӗn ma bóng quӹ cũng theo chiӅu gió mà tan đi, ngưӡi ngӵa qua sông
rҩt an toàn. Khi kéo quân tӟi bӡ sông Nhӏ Hà thì trӡi sҭm tӕi, Giáp cho quân dӯng lҥi thәi nҩu
ven sông.

Sáng sӟm hôm sau, vào đӝ canh 5 bӛng đâu có mӝt cơn gió mҥnh thәi lên làm gãy lá cӡ súy
trung tâm. Đám trҿ bán táo bên cҫu lҥi dҳt tay nhau mà hát:

³Gió hҳt hưu nưӟc sông Nhӏ lҥnh tê

Tưӟng sĩ đi trұn mong chi ngày vӅ´
 TiӃng hát thұt buӗn làm não lòng quân sĩ. Tưӟng tâm phúc cuҧ ĐiӅn là Chí HiӃu bҩm đӝn biӃt
ngay là điӇm gӣ bèn bҭm vӟi ĐiӅn rҵng: ³Đҥi vương kéo quân ra Hҧi Dương thұt hӧp ý trӡi,
song thҫn e đưӡng sá xa xôi lҥi chưa xây xong đӗn lũy khó lòng mà giӳ đưӧc. Chi bҵng ta hãy
tҥm rút vӅ Xuân Thӫy đӇ tích thêm lương thҧo, mӝt vài năm nӳa hãy kéo quân đi cũng chҷng vӝi
gì´. ĐiӅn nghe xong giұn lҳm mҳng HiӃu rҵng: Ta thương nghe Dӵ Nhưӧng nuӕt than báo thù
cho chӫ, Thôi Tӱ cҳt thӏt đùi nҩu cháo cho vua, sách lҥi dҥy rҵng: quân xӱ thҫn tӱ, thҫn bҩt tӱ bҩt
trung, phө xӱ tӱ vong, tӱ bҩt vong bҩt hiӃu (nghĩa là vua bҧo chӃt thҫn chӃt, thҫn không chӃt
không trung...). Ngưӡi xưa còn như vұy, nay sao nhà ngươi không noi theo gương cә nhân, còn
khuyên can ta rút quân, làm nҧn lòng quân sĩ? Đӑan quát võ sĩ lôi HiӃu ra chém. Ba quân xúm lҥi
can mãi ĐiӅn mӟi tha cho, nhưng cũng bҳt HiӃu lưu đày ra ngoài Quán Toan- Chùa VӁ.

Qӫa nhiên theo như điӅm báo, ra tӟi Hҧi Dương mӝt tuҫn mà ĐiӅn vүn loay hoay chưa tìm đưӧc
nơi đóng quân hҥ trҥi. Phҫn thì không hӧp thӫy thә, phҫn thì đưӡng sá xa xôi không vân chuyӇn
đưӧc lương thҧo khiӃn cho ĐiӅn phҧi lӋnh rút quân vӅ. Trên đưӡng rút chҥy, xe cӝ hӓng hóc
không biӃt bao nhiêu mà kӇ, ngưӡi ngӵa đâu ӕm rҩt nhiӅu. Tӯ đó trӣ đi, đӡi sӕng dân tình càng
thêm khӕn khә, quân sĩ càng mҩt lòng tin ӣ NguyӉn ĐiӅn. Thҩy vұy ĐiӅn bèn cho triӋu tұp đông
đӫ ba quân, áo mũ chӍnh tӅ rӗi tӃ ngӵa ra dưӟi cӡ mà truyӅn hӏch:

Hӥi ba quân!
Ta cùng các ngươi sinh ra phҧi thӡi lӑan lҥc, lӟn lên gһp buәi gian nan, thҩy bӑn tiêu cӵc đi lҥi
nghênh ngang ngòai đưӡng, lҩy cӟ lҳm tiӅn mà sӍ mҳng ngưӡi nghèo, đem thân ngu dӕt mà bҳt
nҥt mҩy thҵng kӻ thuұt. Lҥi mưӧn cӟ nóng nӵc mà đòi tӫ lҥnh, bӏp bӧm dân đen mà vơ vét quҥt
trҫn. Cӫa công ty có hҥn mà lòng tham cӫa chúng khôn cùng, thұt khác nào mang thӏt mà nuôi hә
đói, sao cho khӓi tai vҥ vӅ sau?

Ta thưӡng cҳt bӳa cơm trưa, bӓ ăn suҩt sáng, ruӝt đau như cҳt, nưӟc mҳt đҫm đìa. ChӍ căm tӭc vì
chưa tìm ra đưӧc mӓ. Dүu cho trăm thân này phơi ngoài thӵc đӏa, ngàn xác này gói trong báo
cáo, ta cũng cam lòng. Nay các ngưӡi ӣ cùng ta nghiên cӭu dҫu khí đã lâu ngày, không có ngӵa
thì ta cho xe, đi công tác ta cho phө cҩp, thăm dò trên bӝ ta cho mìn, thăm dò dưӟi biӇn ta cho
tàuthӫy. Lúc bӏ sӵ cӕ thì cùng nhau sӕng chӃt, lúc có tiӅn thưӣng thì lҥi cùng nhau vui cưӡi.
Cách đӕi đãi so vӟi vương Công Kiên cӕt đãi Ngӝt Lung ngày trưӟc phӓng có kém gì.

Nay các ngươi nhìn Tәng Cөc ngày càng thu hҽp mà không biӃt lo, thҩy lái xe xem thưӡng dân
kӻ thuұt mà không biӃt thҽn, hӑc nưӟc ngòai vӅ mà sӕng ӣ Xuân Thӫy mà không biӃt tӭc, chӍ lҩy
viӋc đánh cӡ, đi quán làm vui, lҩy viӋc mua xә sӕ làm trò tiêu khiӇn, hoһc ham lӧn gà mà quên
viӋc đӑc sách, hoһc lo quҩn thuӕc mà quên viӋc can in.

NӃu mai đây quân Liên Doanh tràn ra, thì tàu Bình Minh cӫa ông Hұu đӏch sao đưӧc vӟi tàu
Pôisk cӫa đӏch, can mҳm tép cӫa ông Uy tuy đӓ cũng không đӏch đưӧc vӟi thӏt hӝp cӫa quân thù.
Thuӕc cuӝn cӫa bà Thi tuy ngon cũng không làm đӏch say mà chӃt, đàn lӧn cӫa ông Hoa tuy đҽp
cũng không làm cho đӏch thҩt kinh. Lúc bҩy giӡ ta cùng các ngưӡi sӁ bӏ cách chӭc, đau xót biӃt
chӯng nào. Chҷng nhӳng lӧi nhuұn quý tư cӫa ta không còn mà tiӅn thưӣng quý ba cӫa các
ngưӡi cũng mҩt. Cơm chiӅu xong, dүu các ngươi có muӕn rong chơi tán gái, phӓng có đưӧc ru?
Rӗi mai đây, con cháu sӁ cưӡi chúng ta rҵng gҫn 20 năm hao tiӅn tӕn cӫa mà không tìm ra đưӧc
mӝt giӑt dҫu. TiӃng dơ khôn rӱa, tiӃng xҩu còn lưu, há còn mһt nào đӭng trong trӡi đҩt nӳa? Ta
viӃt ra hӏch này đӇ các ngươi biӃt bөng ta´.
 ThӃ mӟi thӵc là:

Hӏch dҫu khí nӭc lòng tưӟng sĩ

Mӝng Hҧi Dương liӋu mҩt hay còn´

Không biӃt NguyӉn ĐiӅn có kéo quân ra Hҧi Dương mӝt lҫn nӳa hay không, xem hӗi sau sӁ
hiӇu.

Hӗi thӭ bҧy

Hӝi ba bên cҳt đҩt cҫu hòa
ChiӃm Hҧi Phòng kӃ nhӡ Trí LiӉn

Lҥi nói sau khi đҥi bҥi ӣ Hҧi Dương, mӑi ngưӡi càng mҩt lòng tin ӣ ĐiӅn, tưӟng lĩnh dao đӝng,
sĩ tӕt hoang mang, kҿ ӣ ngưӡi đi, nhân tâm ly tán. Thêm vào đó, bӑn giһc cӓ ӣ vùng duyên hҧi
bүi Đӗ Sơn lҥi nәi lên quҩy nhiӉu, khiӃn cho ĐiӅn phҧi cӱ thêm bӝ tưӟng là Alikha ra cùng Đӛ
Hұu bàn mưu giӃt giһc, giӳa lúc viӋc nưӟc ngәn ngang lҥi có tin: ³ Mưu sĩ cӫa Đҳc Hoài là Bàng
Thӕng, nӝi có mӝt ngày đêm đã chiӃm xong vùng Thành Công- Giҧng Võ. Thӕng lҥi sai sĩ tӕt
ngӵa khӓe lên tұn miӅn Trung du chӣ gӛ tӕt vӅ cҩt nhà xây thành đҳp lũy tính kӃ lâu dài. ThӃ cӫa
Thӕng như trҿ tre khiӃn chúng thҫn rҩt lҩy làm lo lҳng.
Lҥi nói Bàng Thӕng khi xưa đã tӯng cҫm quân trăm vҥn đánh dҽp trӑn vùng Kinh Bҳc. Vӕn xuҩt
thân là thҫy đӏa lý nhưng Thӕng nәi tiӃng là ngưӡi đӭc đӝ, có tài thu phөc nhân tâm. Thuӣ còn
hàn vi theo thҫy hӑc đҥo Thӕng đưӧc thҫy yêu mӃn dҥy cho các bí quyӃt cӫa 2 cuӕn ´Thái ҩt
thҫn kinh´ và ³Âm dương vҥn vұt´ nên Thӕng hiӇu đưӧc các lӁ hơn thiӋt ӣ đӡi, giӓi nghӅ đӏa lý
thiên văn, có tài nhìn trên mһt đҩt mà biӃt đưӧc nhiӅu viӋc âm phӫ. VӅ sau Thӕng đem binh mã
vӅ vӟi Đҳc Hoài. Mҩy chөc năm liӅn hùng cӭ mӝt vùng thӏ xã Hưng Yên. Sau vì thҩy Hưng Yên
thông thương cách trӣ, mӟi bàn vӟi Đҳc Hoài chiӃm lҩy Thành Công đӇ tính chuyӋn lâu dài. Vì
thӃ ngưӡi đӡi sau có thơ khen Thӕng rҵng:

³ Bàng Thӕng tiên sinh lҳm mҽo hay

Đӏa tҫng nghiӅn ngүm suӕt đêm ngày
Lҥi giӓi dөng binh tài thao lưӧc
Giҧng Võ ± Thành Công chiӃm đưӧc ngay´

Nghe chúng tâu vұy ĐiӅn vӝi thҩt kinh bèn gӑi Giang Thӏnh vào hӓi han kӃ sách. Thӏnh Tâu:
³Kҿ bҫy tôi nay đưӧc tin: lâu nay bӑn thӫy quái ӣ BiӇn Đông thuӡng hiӋn vӅ quҩy nhiӉu làm cho
tàu Bình Minh mҩy phen mҳc cҥn ӣ đҧo Cát Bà. Quan đҥi thҫn Trҫn Thө lҥi sinh thêm con gái
thӭ ba khiӃn trong lòng buӗn bӵc, chӍ thích rưӧu chè, không thiӃt gì tӟi viӋc quân nhung. Mà thӃ
cӫa Hoài thì đang mҥnh lҳm, Bàng Thӕng kia chiӃm Hà Thành ҳt có dөng ý chi đây. Tưӟng cӫa
Ngӑc Cư là Trҫn Hӗi cũng đã chiӃm xong hai nhánh nâng Khóai Châu- TiӅn Hҧi, lҥi đang lăm le
thôn tính nӕt vùng vát nhӑn ӣ Vĩnh Bҧo ± Đông Quan. NӃu hӑ kéo quan tҳt qua Vũ Tiên sang
đҩy đánh úp thì Xuân Thӫy, Hҧi Phòng đҫu đuôi không ӭng cӭu đưӧc nhau, nghiӋp lӟn cӫa đҥi
vương e khó lòng giӳ đưӧc. Chi bҵng ta hãy cҳt cho hӑ mӝt phҫn đҩt đӇ cҫu hòa, tĩnh dưӥng sӭc
dân lҥi có thӡi gian mà sӱa sang đӗn lũy´.

Nghe Thӏnh tâu xong ĐiӅn bèn ngӱa mһt vӅ phương Tӕn mà khóc rҵng: ³Mӝng chiӃm Hҧi
Dương đã không thành giӡ lҥi cҳt đҩt cho đӏch thì bao giӡ thu phөc đưӧc giang sơn´. Ngưӡi đӡi
sau có thơ rҵng:

³ Mӝng chiӃn Hҧi Dương đã không thành

Tәn hao công sӭc đám dân lành
Cҳt đҩt cҫu hòa dân bӟt khә
Can gì phҧi khóc vӟi trӡi xanh´

Nhưng cӵc chҷng đã ĐiӅn phҧi nghe theo, bèn sai ngưӡi thân tín mang thư đi đӇ cҫu hòa. TiӃp
đưӧc thư ĐiӅn, Ngӑc Cư và Đҳc Hoài mӯng lҳm, bèn cӱ các tưӟng cӫa mình theo ngày giӡ đã
hҽn trong thư tӟi Xuân Thӫy cùng ĐiӅn thương nghӏ. Trong sӕ các tưӟng chӍ có Trӑng Cán là
ngưӡi lão luyӋn viӋc quân. Cán khi xưa xuҩt thân tӯ thҫy đӏa lý, biӃt xem long mҥch lҥi có tài
quҩn thuӕc ngon nәi tiӃng mӝt vùng, ngưӡi đӡi sau có thơ khen Cán rҵng:

³Khen anh Trӑng Cán lҳm tài sao

Thuӕc cuӝn anh làm bán giá cao
ThӃ mà anh vүn mê kiӃn tҥo
Đӏa lũy mũi nhô vӟi đӏa hào´
 Sau mӝt ngày thương nghӏ, ĐiӅn đã đӗng ý trao cho Đҳc Hoài tҩm bҧn đӗ Khóai Châu- Kim
Đӝng. Lҥi cho Ngӑc Cư mӝt vùng tӯ Phưӧng Ngãi tӟi KiӃn Xuơng. Sau bӳa đҥi tiӋc, các tưӟng
cӫa Đҳc Hoài và Ngӑc Cư lên ngӵa xe vui vҿ ra vӅ, chӍ có NguyӉn ĐiӅn cũng các hҥ bӝ cӫa
mình vүn ngӗi bàn viӋc lӟn.

Ngӗi trên ngai vàng, NguyӉn ĐiӅn châu mày mà phán: ³tӯ ngày tưӟng Giáp đҥi bҥi ӣ Hҧi
Dương, trүm thҩy trong lòng buӗn bӵc không yên, nay lҥi phҧi cҳt đҩt cҫu hòa khiӃn trүm càng
thêm lo lҳng. ChӍ e mҩt nӕt vùng Xuân Thӫy thì trүm và các khanh không còn đҩt mà gӱi nҳm
xương tàn. Vұy các khanh có kӃ gì hãy giúp trүm´.

Mӑi ngưӡi nhìn nhau không ai nghĩ đưӧc kӃ gì, thì quan đҥi thҫn Trҫn Thө bӛng nói to lên rҵng:
³Tưӟng quân Trí LiӉn khi xưa có đӇ lҥi mӝt kӃ này có thӇ phá tan giһc dӳ´. Mӑi ngưӡi thӣ phào
nhҽ nhõm và cùng giөc Thө nói ngay.

Lҥi nói Trí LiӉn vӕn hào kiӋt sinh hҥ ӣ miӅn Thanh Hóa, nhà dӵa lưng vào dãy Hoành Sơn, phía
tҧ cách Hàn Rӗng không đҫy nӱa dһm, phía hӳu quay ra sông Mã. Thұt là danh lam thҳng cҧnh
sơn thӫy hӳu tình, khí thiêng sông núi quҫn tө nơi đây. Ngay tӯ thuӣ nhӓ LiӉn đã nәi tiӃng vì
tính khí ngang tàng, cҫm đҫu lũ trҿ trong làng vưӧt sông Mã như trӣ bàn tay. Mӝt hôm có thҫy
phù thӫy ngưӡi Tàu ghé vào làng dò tìm long mҥch, thҩy Trí LiӉn là ngưӡi khí khái lҥi có tưӟng
mҥo khôi ngô, đã đóan rҵng sau này LiӉn không làm tӟi Bá Vương thì cũng dӵ vào hàng công
hҫu khanh tưӟng. Quҧ nhiên lên kinh kǤ theo hӑc đưӧc vài năm LiӉn đã nәi tiӃng là ngưӡi có tài
kinh bang tӃ thӃ, miӋng nói thӵc thӵc hư hư, biӃn hóa khôn lưӡng, khiӃn ngưӡi đӡi không hiӇu
đưӧc. LiӉn đã tӯng nhiӅu phen bôn ba hҧi ngoҥi, hӑc đưӧc nhiӅu phép lҥ trong viӋc nә mìn khúc
xҥ sӱ dөng đӏa lôi, tӯng cҫm quân trăm vҥn đánh dҽp mӝt vùng tӯ Nam Đӏnh tӟi KiӃn An. Sau
đem binh mã vӅ làm quan dưӟi trưӟng cӫa NguyӉn ĐiӅn. Đưӧc thӡi gian, chán cҧnh triӅu đình
lөc đөc, LiӉn bèn trao trҧ ҩn tín cho ĐiӅn và nói rҵng muӕn đi chu du thiên hҥ mӝt phen, ĐiӅn
nghe nói vұy cҫm tay LiӉn khóc mà rҵng:

³Giӳa lúc tuҩn kiӋt như sao buәi sӟm

Nhân tài như lá mùa thu
ViӋc thu nә thiӃu kҿ đӥ đҫn
Khi phương án thiӃu ngưӡi bàn bҥc
Trӡi thӱ lòng trao cho mӋnh lӟn
Ai giúp trүm lúc gһp gian nan?´

Nhưng ĐiӅn nói thӃ nào LiӉn cũng không nghe. Sau khi tӯ biӋt bҥn bè, LiӉn bӓ lҥi gia quyӃn vӧ
con ӣ miӅn Xuân Thӫy mӝt mình tӃ ngӵa ra đi. Mӑi ngưӡi tiӉn LiӉn tӟi bӡ sông Nhӏ Hà, nét mһt
ai cũng buӗn rҫu như thái tӱ nưӟc Yên tiӉn Kinh Kha đӃn bên bӡ sông Dӏch. Tӟi bӡ sông LiӉn
rút ra mӝt gói nhӓ bҧo vӟi Thө rҵng: ³Cũng chӍ vì viӋc nưӟc tôi phҧi ra đi, khi nào quӕc gia nguy
biӃn thì hãy mӣ gói ra, mҽo mӵc trong này đã ghi đӫ cҧ. Cӭ như thӃ, như thӃ mà làm´. Nhìn bӡ
sông mӡ mӏt, LiӉn ngӱa mһt lên trӡi mà than rҵng:

³Nhӳng tưӣng đưӡng đӡi phҷng lһng, gió đàn vương thuұn nҿo, tha hӗ xe ngӵa ngênh ngang.
Nào ngӡ thӃ cuӝc xoay vҫn, lұn đұn bưӟc công danh, nghĩ vұn nưӟc càng ngao ngán nӛi´, đӑan
tӃ ngӵa ra đi. Mӑi ngưӡi nghe xong cҧm đӝng vô cùng, bá quan đҫm đìa nưӟc mҳt.
Thө kӇ tӟi đây bèn rút túi mӣ cҭm nang ra thì chӍ thҩy mӝt hàng chӳ vàng ghi trên giҩy lөa: ³Đӗ
Sơn nhҩt đái, khҧ dĩ vҥn đҥi dung thân´, tӭc là ³ Đҵng đҵng mӝt dҧi Đӗ Sơn, có thӇ dung thân
muôn đӡi´.

Vì thӃ ngưӡi đӡi sau có thơ khen Trí LiӉn rҵng:

³ Nӱa đӡi tóc ngҧ màu sương

Vì đâu LiӉn phҧi tìm đưӡng vào Nam
Bӓ bao công viӋc chưa làm
Đӡi sau mӟi biӃt LiӉn ham Hҧi Phòng
Mưu đӗ chiӃm cҧ biӇn Đông
Ra đi, Trí LiӉn vүn mong ngày vӅ´

Chưa biӃt NguyӉn ĐiӅn quyӃt đӏnh ra sao, xem hӗi sau sӁ hiӇu

Hӗi thӭ tám

Phép dөng binh đӏa chҩn đӏa tҫng
Hӝi nghӏ bàn bӓ đҩt liӅn ra biӇn

Giũa lúc ĐiӅn còn phân vân chưa quyӃt có nên theo kӃ cӫa Trí LiӉn hay không, thì có tin báo vӅ:
³Bӝ tưӟng cӫa Ngӑc Cư đang đóng quân ӣ Lӛ khoan 76 thì bӛng đâu cҧ vùng gһp cơn tai biӃn,
khí đӕt phun lên dӳ dӝi làm cho đҩt bҵng tөt xuӕng thành mӝt hӕ sâu, khiӃn cho ngӵa xe bӏ chôn
vùi, thiӋt hҥi không biӃt bao nhiêu mà kӇ´. ĐiӅn vӝi vàng cho quân dò la xem thӵc hư ra sao, thì
đưӧc biӃt thêm rҵng sau khi Trҫn Hӗi kéo đám tàn quân ӣ Lӛ khoan 76 trӣ vӅ ra mҳt Ngӑc Cư,
Cư giұn lҳm toan rút gươm ra chém, ba quân xúm lҥi can mãi Cư mӟi tha cho, nhưng tӯ đó sinh
lòng chán nҧn không thiӃt gì tӟi viӋc triӅu đình nӳa.

Rӗi bӛng mӝt hôm, Cư không cҧ tҥm biӋt bҥn bè, chӍ đem theo gia quyӃn và vài ba tay chân tin
cұy bӓ đҩt Thái Bình vào ӣ vӟi Liên doanh, quyӅn hành vӅ tay Trương Thiên nҳm giӳ. Tӯ đó
quan cӫa Liên Doanh mҥnh lên như đҥi bàng đuӧc chҩp thêm móng sҳc.

Cũng vào năm đó, đҩt Bҳc Hà sinh lӑan lҥc, các bên chӍ lo thôn tính lүn nhau, chinh chiӃn liên
miên hao cӫa tӕn tiӅn làm cho lòng dân ngao ngán. Thêm vào đó viӋc làm cũng hӃt, lương
thưӣng hàng năm đӅu bӏ cҳt giҧm mӝt phҫn khiӃn đӡi sӕng dân tình ngày càng khӕn khó. Ngưӡi
đӡi sau hҷn còn nhӟ cái thuӣ: ³Thơ- ông Danh, đanh- ông Thám, cám- ông Nghӏ, ký- ông Ninh,
tình- ông Tuҩt, phҩt- ông Hӗi, ngӗi ± ông Tráng, sang- Ông Phúc, tөc- ông Chӣi, tҩt tưӣi- Phô
Chi´.

Giӳa lúc ҩy lҥi có tin dӳ báo vӅ: ³Quân cӫa Liên doanh sҳp kéo ra Bҳc Bӝ´. TriӅu đình bèn ra
chiӃu chӍ đòi các bên phҧi cӱ tưӟng tài vӅ kinh kǤ hӑp bàn viӋc lӟn. TiӃp đưӧc chiӃu chӍ cӫa
Thiên triӅu. ĐiӅn vӝi cӱ Phҥm Tú cùng Giang Thӏnh vӅ kinh thө giáo.

Lҥi nói các tưӟng cӫa NguyӉn ĐiӅn lâu nay vүn đóng quân ӣ vùng Xuân Thӫy, nưӟc mһn đӗng
 chua dân chúng quê mùa nên không hiӇu mҩy vӅ chӕn phӗn hoa đô thӏ. Tӟi kinh đô chӍ thҩy hӓa
xa chҥy ҫm ҫm, phӕ xá chi chít tӵa bàn cӡ cũng khiӃn các quan vô cùng kinh ngҥc, có ý muӕn
lưu lҥi vài hôm cho thӓa cái chí tang bӗng. Hai ngưӡi hӓi thăm vào đưӧc đӃn nơi thì đã thҩy mӑi
ngưӡi hàng ngũ chӍnh tӅ, thưӧng thư NguyӉn HiӋp sӱa sang áo mũ nói vӟi bá quan: ³ tháng thìn
năm nay có 2 sao Thát sát, Đà La chiӃu vӅ phương Tӕn báo hiӋu chuyӋn chҷng lành. Bóng ngӵa
lưu tinh lҥi tӯ phương Nam sҧi vó phóng ra mang nhiӅu tin dӳ. Quân cӫa Liên Doanh đã tìm thҩy
vàng đen ӣ vùng Bҥch Hә, lҥi thôn tính các cҩu tҥo Cau , Dӯa, chӍ ngày mӝt ngày hai tҩt kéo
quân ra Bҳc Bӝ. Quân cӫa Liên doanh đӝng binh phen này, ngòai Ngô Thưӡng San là tay hào
kiӋt lҥi có NguyӉn Ngӑc Cư ӣ Thái Bình chҥy vào làm ám trӧ, còn có các đҥo sĩ ngưӡi Nga có
nhiӅu phép lҥ, xông pha trăm trұn như vào chӛ không ngưӡi, chúng thҫn rҩt lҩy làm lo lҳng. Bây
giӡ chӍ có diӋu kӃ cӫa Văn Cӵ tiên sinh mӟi mong cӭu đưӧc thҫn dân trăm hӑ.´

Cҧ gian điӋn im lһng vì lo lҳng, không hiӇu diӋu kӃ đó là gì.

Lҥi nói Văn Cӵ tiên sinh vӕn xuҩt thân tӯ thҫy đӏa lý, nhưng đã nhiӅu năm xông pha trұn mҥc
nên luӗng lҥch biӇn Đông thuӝc như ao cá trong nhà. Sau khi dҥy cho các quan bài binh bӕ trұn
miӅn Duyên Hҧi theo phép đӏa chҩn đӏa tҫng, tiên sinh chӍ lên tҩm đӏa đӗ Duyên Hҧi mà hӓi các
quan rҵng: ³ NӃu nay mai quân Lien Doanh chia làm hai ngҧ, mӝt cánh tiӃn theo sӕng Lӗi rìa rӗi
tràn qua Phú Khánh chiӃm lҩy Đӗ Sơn, cánh thӭ hai đi tҳt qua trũng biӇn Đông tràn qua đӟi nâng
Hoàng Sa mà tiӃn vào miӅn Dinh Cơ, Nam Hҧi, thì lúc đó e rҵng mӝt đӏa hào Hà Nӝi không đӫ
chӕn nương thân. Vұy các khanh đӯng mҳc cái sai lҫm cӫa Nưӟc Ngu, nưӟc Quҳc khi xưa, xóa
bӓ cӯu thù, kӃt làm cái nghĩa môi răng cùng nhau tiӃn quân chiӃm lҩy bӇ Sông Hӗng, rӗi thӯa cơ
kéo vào Phú Khánh. Nơi đây mһt Nam dӵa vào khӕi Kon Tum có núi non hiӇm trӣ, Mһt Tây có
vùng khâu sông Mã là vùng xung yӃu thì lo gì mà không thҳng đưӧc liên doanh?´.

Các quan triӅu đình cho đó là diӋu kӃ, nhưng còn e biӇn Đông có nhiӅu thӫy quái lҥi song lӟn gió
to. Bӛng mӝt tưӟng quát to lên rҵng: ³Thҫn tuy tuәi đã nhiӅu nhưng tӯng quen chinh chiӃn,
muӕn đưӧc báo đӅn ơn nưӟc mӝt phen. NӃu viӋc không thành xin dám đem đҫu nӝp dưӟi
trưӟng´.

Mӑi ngưӡi quay lҥi mӟi biӃt ngưӡi vӯa nói hӑ NguyӉn tên Khuông, làm quan thái úy trong triӅu.
Khuông vӕn ngưӡi sinh hҥ ӣ mҥn Hà Tây, thӡi trҿ tӯng khăn gói vӅ kinh dùi mài kinh sӱ,
Khuông vӕn hӑc rӝng biӃt nhiӅu, nәi tiӃng thông minh nên chưa đҫy 4 năm đã hӑc hӃt chӳ thҫy,
đưӧc đһc cách phong làm quan trҩn thӫ, cҫm quân thu phөc mӝt vùng tӯ Thái Thөy tӟi QuǤnh
Côi. Sau trӣ vӅ làm quan dưӟi trưӟng cӫa Ngӑc Cư. Khuông vӕn có nhiӅu phép lҥ trong viӋc liên
kӃt đӏa tҫng, nhưng tính cương trӵc không chӏu đưӧc sӵ dèm pha cӫa quân xiӇm nӏnh, nên đưӧc
vài năm bèn bӓ Ngӑc Cư mà bôn ba hҧi ngoҥi hӑc cái lӁ thiӋt hơn ӣ đӡi, rӗi vӅ triӅu viӃt binh thư
cho ba quân tham khҧo. Ngưӡi đӡi có thơ rҵng:

³Liên kӃt đӏa tҫng lҳm phép hay

Binh thư nghiӅn ngүm suӕt đêm ngày
Giӳa lúc nưӟc nhà cơn bĩ cӵc
Trung kiên vүn giӳ tҩm lòng ngay.´

Đưa bàn tay gày guӝc vuӕt mái tóc đã điӇm màu sương, lão tưӟng NguyӉn Khuông bӯng bӯng
nét mһt, đưa mҳt nhìn suӕt hai hàng văn võ bá quan , mӑi ngưӡi bàng hoàng đӭng lһng. Văn Cӵ
tiên sinh tӯ trên bӋ rӗng bưӟc xuӕng cҧm đӝng nҳm chһt tay vӏ lão thҫn. Thӕng đӕc Alikha ngưӡi
đưӧc mӋnh danh là con cá kình vùng Duyên Hҧi cũng khҷng khái nói rҵng: ³ Làm tưӟng đem
quân đánh chiӃm Hҧi Phòng, phҧi đưӧc chӃt trên tàu Bình Minh, ném xác xuӕng biӇn cho cá
mұp ăn mӟi sưӟng´.

Ngưӡi đӡi sau có thӡ rҵng:

³Nghe đӗn có NguyӉn Văn Kha

Sáng vӅ Xuân Thӫy, tӕi ra Hҧi Phòng
Bao giӡ Dҫu Khí thành công
ThӃ gian sӁ đúc tưӧng đӗng cho anh´.

Nghe Kha nói xong, mӝt tưӟng rҩt giӓi là Trҫn Hӗi, bӝ tưӟng cӫa Trương Thiên đұp đҫu xuӕng
đҩt mà khóc rҵng: ³ Vүn biӃt kéo quân ra biӇn Đông là diӋu kӃ, hiӅm mӝt nӛi rҵng suӕt mҩy chөc
năm qua lương bәng ba quân trong cҧ vào mҩy lӛ khoan vùng KiӃn Xương TiӅn Hҧi. Nay bӓ đҩt
ҩy mà đi, muôn dân biӃt lҩy gì mà sinh sӕng. Thҫn lҥi nghe nói ngoài biӇn sóng to gió lӟn, chinh
chiӃn như Alikha mà còn mҩy phen đӇ cho tàu mҳc cҥn. Nay chưa có thuyӅn lӟn cҧng to mà đã
kéo quân ra biӇn Hҧi Phòng e không khӓi làm mӗi cho cá dӳ, thұt là có tӝi vӟi dân lành. Hҥ thҫn
chưa biӃt tính sao.´

Văn Cӵ nghe xong, thì cҧ cưӡi, bèn rút lông ngӛng dҳt ӣ mang tai khoanh ngay mҩy vòng trong
trên tҩm đӏa đӗ miӅn Duyên Hҧi, lҥi trao cho NguyӉn HiӋp lá cӡ tiӃt chӃ toàn quyӅn thӕng lĩnh
ba quân, dһn dò mҽo mӵc cӭ thӃ cӭ thӃ ... mà làm. ThӃ mӟi rõ thӵc là:

³Hӧp sӭc nhau thôn tính Hҧi Phòng

Làm cho thiên hҥ mӓi mòn trông
Tưӟng tiên phong nӃu dùng NguyӉn HiӋp
ViӋc lӟn lo gì chҷng thành công´.

Không biӃt có bên nào kéo quân ra Hҧi Phòng hay không, xem hӗi sau mӟi hiӇu.

Hӗi thӭ chín

ThiӃu mҩt mӝt ít, bә xung sau.

ĐӇ công viӋc đưӧc tiӃn hành nhanh, ĐiӅn cҩp thêm cho mӛi ngưӡi 30 quân mӝt ngày, vì thӃ mӑi
 ngưӡi làm viӋc không kӇ ngày đӃm. Mӟi đҫu mùa dưa lê mà tҩm đӏa đӗ đã xong quá nӱa, ĐiӅn
lҥi sai Giang Thӏnh xem thiên văn chӑn ngày lành tháng tӕt đӇ kéo đҥi quân đi, nhưng tưӟng sĩ
cӫa ĐiӅn còn xôn xao bàn tán. Có kҿ không muӕn đi vì Xuân Thӫy đang vào mùa lҳm tôm nhiӅu
cá. Có kҿ sӧ ra Hҧi phòng vì không thҥo viӋc buôn bán, kҿ quên phұn mình vì vui bҫy lӧn nái, kҿ
tham cuӕc đҩt vì tham bөi sҳn dây.

Vì thӃ mҩy tháng liӅn NguyӉn ĐiӅn vүn còn phân vân chưa quyӃt. Quan tư vҩn Vũ TiӃn Hҧi bàn
vӟi ĐiӅn rҵng: ³ Tôi nghe nói quan đҫu tӍnh Hҧi Phòng tính tình ngang bưӟng khó bӅ thu phөc
đưӧc. Chi bҵng ta hãy sai Cưӡng Binh ӣ Quán Toan ӗ ҥt kéo quân vӅ, lҥi sai Giang Thӏnh có vӧ
con ӣ Hҧi Phòng đӭng ra làm nӝi ӭng thì mӑi viӋc mӟi mong thành´. ĐiӅn khen là phҧi bèn sai sĩ
tӕt, ngӵa khӓe đi đêm ngày phҧi mang lӋnh tiӉn tӟi Cưӡng Binh, hҽn ngày ҩy, tháng ҩy phҧi
mang quân xuӕng chiӃm Hҧi Phòng.

Lҥi nói vӅ Cưӡng Binh vӕn sinh hҥ trên đҩt Xuân Trưӡng cách thành Nam không đҫy mưӡi dһm.
Khi xưa Binh đã tӯng mӝt mình bơi mҧng chuӕi dӑc sông Nhӏ Hà trong mùa con nưӟc đӇ xem
đӏa hình, vì thӃ đưӧc gӑi là thӫy sư đô đӕc NguyӉn Cưӡng Binh. Sau Binh lҥi làm tӟi chӭc chánh
văn phòng cai quҧn mӝt vùng thӏ xã Hҧi Dương, trong tay có mҩy nӳ tǤ hҫu hҥ. Binh vӕn có tài
lҩy vӧ trҿ hơn ngưӡi, lҥi thích vӁ đӏa đӗ, suӕt ngày lҩy viӋc cҥo chì tҭy xóa làm vui, ngһt vì tính
tình ngang bưӟng nên sĩ tӕt dưӟi quyӅn có kҿ đem lòng thù óan. Khi bӵc bӝi điӅu gì, Binh
thưӡng trӧn mҳt, nghiӃn răng, nҳm chһt hai tay đҩm mҥnh xuӕng bàn, rӗi ngӱa mһt lên trӡi mà
than rҵng: ³ thұt là kinh khӫng!´. Nhưng khi cao hӭng lên, Binh đưa nét bút đi như rӗng bay
phưӧng múa, rӗi hӇ hҧ nói vӟi sĩ tӕt rҵng: ³Trong tay sҹn có bút chì, nâng lên hҥ xuӕng có gì khó
khăn´. Có lҫn xem tҩm đӏa đӗ cӫa Binh chӍ thҩy đưӡng xanh đӓ tím vàng nhì nhҵng như mҥng
nhӋn, HiӃu đã mҳng Bình rҵng:

³ ChӍ vì có NguyӉn Cưӡng Binh

Cho nên đӭt gãy mӟi linh tinh thӃ này´.

Sĩ tӕt cũng hӑa theo:

³NӃu tôi là NguyӉn Cưӡng Binh

Đӯng hòng tôi vӁ linh tinh thӃ này´.

Nay Binh nhұn đưӧc lӋnh cӫa ĐiӅn thì trong lòng vô cùng lo sӧ, vӝi tӃ ngӵa vӅ Xuân Thӫy bҭm
vӟi ĐiӅn rҵng: ³Thҫn trӝm nghĩ dân Hҧi Phòng quen viӋc ăn chơi, tiӅn tiêu như nưӟc chҧy, nay
nӃu đҥi vương bӓ đҩt Xuân Thӫy lҳm tôm nhiӅu cá mà đi, đӡi sӕng gһp khó khăn, sĩ tӕt sinh lòng
làm phҧn thì cái hҥi ҩy thұt khôn cùng´. ĐiӅn nghe xong giұn lҳm, bèn quát to: ³ Lôi Cưӡng
Binh ra ngoài chém´. Đi giӳa hai hàng gươm giáo sáng lòa, nét mһt vүn tӍnh như không và còn
ngӱa mһt lên trӡi nói to nhӳng lӡi khҧng khái:

³Cũng chӍ vì lo viӋc dân sinh

Ngӡ đâu tai hӑa đӃn vӟi mình
300 năm nӳa ta đâu biӃt
Thiên hҥ ai ngưӡi khóc Cưӡng Binh´.

Thҩy Binh là ngưӡi nghĩa khí, ĐiӅn mӟi lӋnh tha cho, nhưng cũng cách chӭc chánh văn phòng,
 bҳt vӅ làm viӋc dưӟi trưӟng cӫa tưӟng quân Trҫn Thө.

ThӃ rӗi chӑn đúng ngày lành tháng tӕt, ĐiӅn thân hành lên ngӵa U óat kéo đҥi quân đi. Nhìn vӏ
tưӟng già mái đҫu đã điӇm suơng vүn còn lұn đҥn viӋc quân, nhiӅu ngưӡi trong vùng không sao
cҫm đưӧc nưӟc mҳt. Các cө già không dám khóc to thành tiӃng cho khӓi sai trong ngày ra quân.
ThӃ rӗi cơ nào đӝi nҩy diӉu đi trong tiӃng trӕng tung trӡi, tinh kǤ rӧp đҩt các thuyӅn chiӃn cũng
nhҵm cӱa Ba Lҥt mà rҫm rӝ lao đi. Nhưng vì đưӡng sá xa xôi, ngӵa xe lҥi ít, nên hҫu hӃt vӧ con
các chiӃn binh phҧi bӓ lҥi ӣ vùng Xuân Thӫy. Vì thӃ mӟi diӉn ra cҧnh kҿ ӣ ngưӡi đi, vӧ chӗng ly
tán, tiӃng lӧn kêu như con khóc vang rӅn cҧ mӝt khúc sông.

Ngưӡi đӡi sau có thơ trách ĐiӅn rҵng:

³ Hҧi Dương Xuân Thӫy lҥi Hҧi Phòng

BiӃt rӗi có chuyӇn nӳa hay không
Sĩ tӕt nhӑc nhҵn, dân khӕn đӕn
Cҧnh ҩy ai trông chҷng xót lòng´.

ĐiӅn kéo quân ra Hҧi Phòng đã hơn mӝt tuҫn mà chưa tìm đưӧc nơi đóng quân hҥ trҥi, bèn vӝi
cӱ Đӛ Chí HiӃu làm quan thuyӃt khách, đӭng ra thương lưӧng vӟi quan đҫu tӍnh Hҧi Phòng.

Lҥi nói Chí HiӃu là ngưӡi sinh hҥ ӣ đҩt Thái Bình, nhưng đã nhiӅu năm trҩn thӫ vùng Quán
Toan, Chùa VӁ, HiӃu mình cao tám thưӟc, dáng ngưӡi đưӡng bӋ phi thuӡng, khiӃn cho nhiӅu
ngưӡi lҫm tưӣng là khách ngoҥi bang. Khi xưa HiӃu đã tӯng nhiӅu phen bôn ba hҧi ngoҥi, lҥi có
tài uӕn ba tҩc lưӥi nói đưӧc thӭ tiӃng xì xӗ chҷng khác gì các đҥo sĩ ngưӡi Nga. Sau vài ba lҫn
thương nghӏ, cҧm vì tài thuyӃt khách nên quan đҫu tӍnh Hҧi Phòng đã đӗng ý cho ĐiӅn mưӧn
mӝt nӱa tòa lâu đài ӣ đҩt Lҥch Tray làm nơi đóng quân hҥ trҥi. Tòa lâu đài này có lӟp rào cây
mӑc um tùm, gió thәi không qua, ngưӡi đӡi sau quan gӑi đây là trưӡng Tô HiӋu.

Nhưng quҧ như Cưӡng Binh nói, sau khi ӣ Hҧi Phòng đã đưӧc nӱa năm, các tưӟng còn hoang
mang giao đӝng, có kҿ xót vӧ thương con còn bơ vơ ӣ miӅn Xuân Thӫy, có kҿ lo không biӃt bày
lӧn nái bây giӡ sӕng chӃt ra sao. Tưӟng NguyӉn Cưӡng Binh đã mҩy phen phҧi vӅ mua cá khô ӣ
miӅn Xuân Thӫy đem ra tiӃp tӃ. Tưӟng Sách Trӑng muӕn bӓ ĐiӅn đӇ vӅ vӟi Đҳc Hoài ӣ mҥn
Hưng Yên, đӃn quan ngӵ sӱ như Phҥm Tú cũng muӕn bӓ ĐiӅn vӅ vӟi NguyӉn Ngӑc Trâm ӣ
miӅn Cә NhuӃ.

Các tin ҩy đӃn tai ĐiӅn khiӃn cho ĐiӅn buӗn rҫu lo lҳng, khí huyӃt không đưӧc lưu thông lâu
ngày sinh thành căn bӋnh. Giӳa lúc ҩy lҥi có trát cӫa quan đҫu tӍnh đòi trҧ lҥi tòa lâu đài, khiӃn
ĐiӅn càng không biӃt xoay sӣ ra sao. Nhưng trát đòi gҩp quá ĐiӅn đành kéo đҥi quân đi. Các
tưӟng mҥnh ai nҩy chҥy, cưӟp đưӡng tháo thân. Tưӟng Văn Vưӧng kéo đám tay chân giӓi nghӅ
vô tuyӃn vӅ chiӃm khách sҥn Cҫu Rào. Tưӟng Giáp kéo đám tàn quân chҥy vӅ Quán Toan- Chùa
VӁ. Còn NguyӉn ĐiӅn thân hành dүn đҥi quân cùng đám tay chân thân cұn chҥy vӅ vùng Vҥn
Mӻ-Cҫu Tre, trên đưӡng rút chҥy ngưӡi ngӵa dӗn đҥp lên nhau thiӋt hҥi rҩt nhiӅu. Trong đám
lӑan quân có mӝt tưӟng ngӱa mһt lên trӡi mà than rҵng: ³ Ta đây sinh ra làm tưӟng ӣ đӡi, dүu
rҵng ngӵa cưӥi dù che mà đӇ cho muôn dân phҧi lҫm than cơ cӵc thì sӕng cũng bҵng thӯa´.
Đӑan rút gươm tӵ vүn. ThӃ mӟi thӵc là:
 ³ViӋc nưӟc xưa nay có bҥi thành
Bҥc tóc vì thương lũ dân lành
Rút kiӃm toan vӅ nơi cӵc lҥc
Quên mình cho vҽn chút thanh danh´.

Chưa biӃt mӋnh tưӟng ҩy ra sao, xem hӗi sau mӟi hiӇu

Hӗi thӭ Mưӡi

ChiӃm Hưng Yên tưӟng mӟi đã vӅ
Khoan công trình kéo tàu ra biӇn

Lҥi nói vӅ tưӟng vӯa rút quân toan tӵ vүn, mһc chiӃn bào, dáng ngưӡi thҩp bé, dân chúng trông
xem ai hóa ra là Cưӡng Binh. Sau khi dâng sӟ khuyên can không nên chiӃm Hҧi Phòng, Binh bӏ
cҳt chӭc chánh văn phòng và phҧi vӅ làm viӋc dưӟi trưӟng cӫa quan đҥi thҫn Trҫn Thө. Đưӧc ít
lâu sau, Binh lҥi đәi sang làm phө tá cho Vũ Lư chuyên lo vӅ ngӵa xe cho đҥi quân rút chҥy,
Binh cҧ sӧ, thӭc trҳng đêm quên cҧ ăn uӕng, nghӍ ngơi mà Binh cũng chӍ lo đưӧc hơn chөc ngӵa
u óat và mҩy chөc chiӃn xa. Các tưӟng lҥi giành nhau cưӟp lҩy xe tӕt, ngӵa khӓe đӇ chҥy tháo
thân, nên hҫu hӃt ba quân phҧi vác hành trang cӫa mình mà chҥy bӝ. Trong khi rút chҥy ngưӡi
ngӵa dүm đҥp lên nhau thiӋt hҥi không biӃt bao nhiêu mà kӇ. Sĩ tӕt không ngӟt lӡi óan trách
Cưӡng Binh, tiӃng kêu khóc vang đӝng cҧ góc trӡi. Thҩy cҧnh điêu linh, Binh thұt đau lòng bèn
rút gươm toan tӵ vүn, bӝ hҥ cӫa Binh xúm lҥi căn ngăn Binh mӟi nguôi đi. Nhưng tӯ đó không
thích tӟi viӋc triӅu chính nӳa, mҩy phen toan treo ҩn tӯ quan đһng rút vӅ ӣ ҭn tҥi Hưng Yên, điӅn
viên vui thú vӟi vӧ hiӅn.
Lҥi nói vӅ NguyӉn ĐiӅn, sau khi kéo đҥi quân vӅ vùng Cҫu Tre-Vҥn Mӻ, bèn sai cho quân ra sӭc
xây thành đҳp lũy đӇ tính kӃ lâu dài. Mӝt bӳa ĐiӅn đang ngӗi trong trưӟng thì sӵc có tin thám
báo vӅ rҵng: ³NguyӉn Đҳc ӣ Thái Bình đã đóng xong thuyӅn lӟn cáp to đӇ chuҭn bӏ kéo quân ra
tìm vàng đen ӣ ngoài biӇn cҧ. Đҳc lҥi lên tұn Hà Thành, vào cҫu cӭu Tӱ Kính tiên sinh mưӧn
đưӧc hơn 100 quân giӓi nghӅ sông nưӟc, xông pha nơi đҫu sóng ngӑn gió như vào chӛ không
ngưӡi.

ĐiӅn nghe nói thҩt kinh chưa biӃt đӏnh liӋu ra sao thì lҥi tiӃp thư cӫa Đҳc muӕn cҫu hòa và xin
quân viӋn trӧ: ³ Đҳc tôi lâu nay nҵm mӝng thҩy ngoài biӇn cҧ có dҩu hiӋu vàng đen, nên đã mҥo
muӝi mua sҳm thuyӅn lӟn tàu to. HiӅm mӝt nӛi binh sĩ không thuӝc luӗng lҥch ӣ biӇn cҧ e không
khӓi làm mӗi cho cá giӳ. Nay nӃu đưӧc ngài hҥ cӕ cho tàu Bình Minh dүn đưӡng thҧ phao giúp
sӭc, giúp cho viӋc lӟn sӟm thành thì thұt có phúc cho muôn dân và may cho Đҳc tôi lҳm. Kính
thư´.

ĐiӅn xem xong mӯng lҳm, bèn mӣ tiӋc khoҧn đãi sӭ giҧ rӗi mӝt mһt cho hӑp các đӏnh thҫn lҥi đӇ
bàn viӋc lӟn, mһt khác lҥi sai Phҥm Tú, Vũ Nghiêm đi kinh lý Nam Phương, vào tұn đҩt Vũng
Tàu thө giáo các đҥo sĩ ngưӡi Nga, hӑc lҩy phép thuұt đӏa chҩt công trình đӇ phòng khi có bҩt
trҳc. Khi nghe ĐiӅn muӕn tìm ngưӡi tài giúp nưӟc, có kҿ thưa rҵng: ³ViӋc dүn tàu thuyӅn đi trên
 biӇn cҧ thì không ai làm nәi ngoài quan giӓi nghӅ đo đҥc NguyӉn Đӭc Uy.

Lҥi nói Uy vӕn là ngưӡi sinh ra ӣ mҥn Trâu QuǤ- Bình Sinh, Uy vӕn giӓi nghӅ đo đҥc, ngҳm
tiêu. lҥi vӕn tham viӋc buôn bán, lҳm ruӝng, nhiӅu vưӡn, lê táo quanh năm, nên ngưӡi đӡi
thưӡng gӑi là đӏa chӫ NguyӉn Đӭc Uy. Vӕn dĩ đҽp trai, lҥi là phong tình nên Uy đưӧc chӏ em
đem lòng cҧm mӃn. Nghe đӗn thӡi trai trҿ Uy phҧi lòng nàng Kim Thi ӣ xӭ Ninh Bình, nhà tӵa
lưng vào núi đá vôi, trưӟc mһt trông ra dòng sông Mã, thұt là danh lam thҳng cҧnh sơn thӫy hӳu
tình. Mùa xuân năm nӑ hai ngưӡi bàn nhau tӟi đӝng Hương Sơn đӇ vãn cҧnh chùa, chҷng hiӇu vì
duyên cӟ gì, cuӕi cùng Uy lҥi làm mһt giұn không đi khiӃn cho nàng Kim Thi mҩt vui trong hӝi
chùa năm ҩy. Ngưӡi đӡi có thơ trách Uy rҵng:

³Thi đi Uy lҥi ӣ nhà

Cái dưa thì khú, cái cà thì thâm
Thà rҵng đi cҧ cho xong
Cái dưa khӓi khú, khӓi thâm cái cà´.

Sau lҫn ҩy Uy sinh lòng chán nҧn, khiӃn cho mӟi có mҩy tháng mà tóc trên đҫu ba phҫn đã bҥc
quá hai, mҩy phen muӕn lui vӅ ӣ ҭn, vui cҧnh vưӡn rau ao cá, bҫy lӧn đàn ong. Nay tuәi Uy đã
nhiӅu, lҥi đưӧc ĐiӅn giao trӑng trách khiӃn không khӓi phҫn ái ngҥi, nhưng rӗi cũng quyӃt nghe
theo. Chӑn đúng ngày lành, Uy cùng NguyӉn Đҳc giáp trө sáng lòa đӭng trên mũi tàu Bình
Minh, dүn theo xà lan B700 và tàu con thoi Bҥch Hә hùng dung tiӃn ra biӇn Đông.

Nhưng mӟi làm viӋc trên biӇn mӝt ngày, thì bӛng nhiên ban đêm mây đen kéo đӃn mù trӡi, gió
bҩc thәi vè, biӇn Đông nәi sóng, bӑt tung trҳng xóa mӝt vùng. Bao nhiêu cӑc sҳt đâm xuӕng biӇn
đӅu bӏ sóng đánh dҥt, làm cho tàu thuyӅn đӭt cáp trôi dҥt khҳp nơi, ba quân nôn ӑe nҵm bҩt tӍnh
trên tàu. NguyӉn Đҳc thҩt kinh bèn hӓi vài tên lính già còn tӍnh táo xem sӵ cӕ ra sao. Chúng thưa
rҵng: ³ Vào thӡi chiӃn quӕc có con gái vua Viêm ĐӃ theo chӗng đi dҽp lӑan ӣ Nam Phương. Qua
vùng biӇn Đông, hӑ gһp phҧi bão to nên thuyӅn bè đҳm cҧ. Tӯ đó các oan hӗn thưӡng hiӋn vӅ
quҩy nhiӉu, gây mưa nәi sóng đánh chìm thuyӅn bè qua đây´. Đҳn nghe theo lӡi tâu, bèn lҩy bӝt
mì nһn thành thӫ lӧn, đҫu dê rӗi ném xuӕng biӇn xanh làm đӗ tӃ lӉ. Quҧ nhiên, mӝt lúc sau sóng
gió dӏu dҫn. Đҳc vӝi nhìn quanh mһt biӇn thì không thҩy bóng dáng tàu Bình Minh. Đóan rҵng
tàu Bình Minh đã bӏ thӫy quái đánh chìm mҩt đêm qua, Đҳc thương cҧm vô cùng, đұp đҫu xuӕng
xà thành xa lan mà khóc, nưӟc mҳt như mưa.

Tӟi đҫu canh 5 thì trӡi lһng gó, biӇn Đông phҷng lһng như gương. Đҳc vӝi hҥ lӋnh cho ba quân
rút chҥy thҷng vào hưӟng cҧng Vұt Cách ± Quán Toan. Gҫn tӟi bӡ, sĩ tӕt vào bҭm vӟi Đҳc rҵng:
³Chҷng nhӳng tàu Bình Minh không bӏ đҳm, mà đã bӓ mһc quân cӫa Đҳc rút chҥy mӝt mình.
Các chiӃn binh cӫa tàu đang đӭng trên boong mà nhҧy múa´. Đҳc nӱa tin, nӱa ngӡ, vӝi chҥy ra
xem hư thӵc ra làm sao. Sau mӝt ngày đêm vұt lӝn vӟi gió mưa, trông Đҳc lúc này không đưӧc
oai vӋ như buәi ra quân. Dép đӭt mҩt mӝt bên, quҫn xҳn móng lӧn, mũ áo tҧ tơi. Khi nhìn sang
tàu Bình Minh qӫa thҩy các chiӃn binh đang ngӗi uӕng rưӧu, Đҳc giұn lҳm, rút gươm chӍ thҷng
sang Đӭc Uy ± Đӛ Hұu mà mҳng rҵng: : Quân các ông toàn đӗ sӧ chӃt´. Vì thӃ đӡi sau có thơ
khen rҵng:

´Tung hoành ngang dӑc giӳa biӇn khơi

Dép đӭt mӝt bên mũ tҧ tơi
 Khoan công trình giӳa ngày mưa bão
Sà lan mӝt phút chҷng chӏu rӡi´.

Sau đó mӝt thӡi gian, NguyӉn ĐiӅn lҥi giao tàu Bình Minh đi thҧ phao giúp Đҳc, nhưng viӋc vүn
không thành khiӃn lòng vô cùng buӗn bӵc sinh đau yӃu luôn luôn. Mӝt bӳa ĐiӅn cho gӑi lão
tưӟng Alikha và Chí HiӃu đӃn mà rҵng: ³Trүm lâu nay thҩy trong ngưӡi yӃu lҳm, muӕn lui vӅ
tĩnh dưӥng. HiӅm vì con trүm tài hèn đӭc mӓng không đӫ sӭc gánh vác viӋc giang san, nay trүm
muӕn truyӅn cho các khanh ngôi báu, chҷng hay các khanh nghĩ thӃ nào?´. Hai tưӟng nghe nói
xong, cҧ sӧ đұp đҫu xuӕng đҩt khóc mà rҵng: ³Hҥ thҫn cҳp giáo theo hҫu đҥi vương tӯ thӫa hàn
vi, mҩy chөc năm qua ăn lӝc cӫa nhà NguyӉn đã nhiӅu. Tҩm thân này dүu nát vӟi cӓ cây còn e
không đӅn đáp đuӧc ơn sâu, đâu dám sinh lòng làm phҧn´.

NguyӉn ĐiӅn còn phân vân chưa quyӃt đӏnh thì có kҿ tâu rҵng: ³Tôi biӃt mӝt ngưӡi đӫ đӭc đӫ
tài, cũng lҥi là tôn thҫn nhà NguyӉn, sao không tìm ngưӡi ҩy mà dùng? Ngưӡi này tên LiӋu, tӵ là
NguyӉn Đăng, vӕn dòng dõi quan tri huyӋn vùng Thӫ Đӭc. LiӋu vӕn mình cao tám thưӟc, tưӟng
mҥo phương phi, trí dũng hơn ngưӡi, tӯng nhiӅu phen bôn ba hҧi ngoҥi, mҩylҫn ra Bҳc vào Nam,
tӟi đâu cũng đưӧc ba quân hӃt lòng yêu mӃn. HiӋn LiӋu đang đҫu quân cho Đҳc Hoài ӣ mҥn
Hưng Yên, nӃu đҥi vương sai ngưӡi có tài thuyӃt khách khiӃn cho LiӋu bӓ Hoài vӅ đây giúp sӭc,
thì lo gì không khôi phөc đưӧc giang sơn´.

ĐiӅn nghe tâu xong bèn sai mҩy ngưӡi có tài uӕn ba tҩc lưӥi, do Quan đông các đҥi hӑc sĩ dүn
đҫu mӡi cho đưӧc LiӋu vӅ bҧn doanh dӵ tiӋc. Rӵơu đã ngà ngà ĐiӅn mӟi bҧo LiӋu rҵng: ³ Bҩy
lâu nay vүn nghe tiӃng tưӟng quân là ngưӡi tài đӭc, lҥi là tôn thҫn nhà NguyӉn vӟi nhau, xin
chúc tưӟng quân mӝt chén rӵơu thưӡng gӑi là mӯng ngày hӝi ngӝ. Giӡ đây nӭoc nhà trong cơn
bĩ cӵc, tưӟng sĩ tranh quyӅn, muôn dân lҫm than cơ cӵc. NӃu tưӟng quân vӅ đây mà lên ngôi
báu, khôi phөc giang sơn thì thұt là phúc cho nưӟc nhà lҳm đó´. LiӋu nghe xong mӝt mһt chӕi tӯ
nhưng đám quan trong triӅu cũng cӕ hӃt sӭc thuyӃt phөc nên LiӋu cũng nghe theo.

Vào thưӧng tuҫn tháng Tuҩt năm Bính Thìn, ĐiӅn trao cho Đăng LiӋu tҩm hoàng bào, còn mình
lui vӅ làm quan tư vҩn chuyên lo viӋc đҥo cho ba quân (ngưӡi đӡi sau gӑi là bí thư Đҧng ӫy). Sau
khi lên ngôi LiӋu cho đәi niên hiӋu thành năm Thái Bình thӭ nhҩt, tuyên bӕ đҥi sá, ra chiӃu chӍ
phӫ dө ba quân rӗi bҳt tay vào sӱa sang triӅu chính. LiӋu phong Đӛ Hұu làm lҥi bӝ thương thư
thay cho Chí HiӃu đã vӅ vӟi Trương Thiên ӣ mҥn Thái Bình. LiӋu lҥi cho lұp mӝt đӝi kiêu binh
chuyên lo điӅu hành sҧn xuҩt do Giang Thӏnh đӭng đҫu. Phong Vũ Văn Minh làm thӫy sư đô đӕc
toàn quyӅn thӕng lĩnh vùng Vұt Cách- Quán Toan chӍ huy cánh quân đánh thӫy. Lҥi phong Đӛ
Vinh làm trưӣng đoàn sҧn phө (đӡi sau gӑi là sҧn xuҩt phө) hùng cӭ mҥn Tân Cҫu. Vũ Chuyên
đưӧc phong làm chӍ huy đoàn tàu buôn bán Bҳc Nam. Đӭc Thө đưӧc tҩn phong làm trưӣng đoàn
phân tích, quyӅn sinh quyӅn sát mӝt vùng chӧ Gҥo, Hưng Yên. Tưӟng Giáp cũng đưӧc chuyӇn
vӅ phө trách ngӵa xe thay cho Cưӡng Binh vӅ chӕn Hưng Yên đӇ vui thú vӟi vӧ hiӅn.
LiӋu cho mӣ rӝng buôn bán, tăng cưӡng bang giao vӟi các nưӟc, cҧi thiӋn đӡi sӕng dân lành. ĐӇ
an lòng dân, nhân dӏp tӃt Đinh Mão cә truyӅn LiӋu ban cho sĩ tӕt mӛi kҿ mӝt trăm quan không kӇ
sang hèn. Vì thӃ mӑi ngưӡi cùng vui chơi ca hát, an hưӣng cái tӃt thái bình. Ngưӡi đӡi sau có thӡ
rҵng:

´Giơ vai gánh vác viӋc giang san

Chҷng ngҥi nhӑc nhҵn, viӋc gian nan
Trҵng trӑc năm canh lo viӋc nưӟc
ChӍ mong sĩ tӕt đưӧc an nhàn´.

ViӋc nưӟc đã tҥm yên LiӋu lҥi muӕn kéo quân ra tìm vàng đen ngoài biӇn cҧ. Vүn hiӅm vì chưa
có sách nào trӏ đưӧc loҥi thӫy quái nên đêm ngày ăn ngӫ không yên. Giӳa lúc ҩy có kҿ tâu rҵng:
³Hҥ thҫn xin hiӃn đҥi vương kӃ này chҷng nhӳng có thӇ phá tan loài thӫy quái mà viӋc tiӃn quân
ra biӇn cũng dӉ như mӣ bàn tay. ThӃ mӟi thӵc là:

Mӝt mҽo nhӓ phá tan thӫy quái

KhiӃn ba quân đӥ phҧi gian nan

Chưa biӃt ngưӡi ҩy hiӃn kӃ gì xem hӗi sau mӟi hiӇu.