You are on page 1of 5

atoco 3

,

Reflexoes sobre 0 Conceito de Politica

Philippe Schmitter

Uriiversidade d. California

·{E X TO

.~

A Ciencia Polltica conternporanea se distingue essencialrnente

por duas qualidades, A primeira e a mais discutida ~ a sua i,

~k"" d. vontade de ser cientlfica. Isto implica urna preocupacao te6rica e

CI~n().1 PUIiIiCi. metodolegica - urn escrupulo de respeitar dados (0 requisite do ernpiricismo) e de n50 afirmar "verdades" ou "prindpios certos" sern urna dernonstracao rigoro sa (0 requisite da verificacao de hipoteses) •

Mas nenhurna (ifncia se define pelo simples desejo de ser cient!fica. £ urn erro (om urn ... pecialrnenre entre os praricantes que se proclamam rnais cienuficos. aplicar-se a metodologia ou a it pesquisa empirica sern considerar a segunda qualidade de uma Ciencia Polltica. quer dizer . vern ter urna consciencia clara da "delimitacao da disciplina". Como tendern a operar sern urn conceito adequado da politica ou aceitar sern reflexao qualquer defini<;iio corrente desta, as vezes a, suas descobertas tern pouca pertinencia. Sao descoberras cienrificas, sutis e ineviravelrnente cornprovadas. mas Ireqiienternente irrelevantes ou tr iviuis por falta de urn sentido de prioridade que uma \,i.ao do con junto de processo politico daria. Como observa Raymond ATOn. "eles ga.tam cada vel mais recursos, cad a vez mais tempo para dernonstrar com lima precisjio cada vez rnais rigorosa. proposirces cad a vez menos interessantes" (R. Aron, 1981).

Por exemplo, estudavarn 0 comportamento eleitoral com grande exatidao e imagina~ao. durante algurn tempo. sern considerar a ,ignifica~ao ou a fun<;iio deste dentro do 'sistema politico global. Presurnivelmente inspirados pel, teoria "rradicionalista" que rejeitavam, de. asseguravarn que a arividade eleitoral era de grande irnportancia politica (0 que est .. longe de ser verdade em muitos pal ses ) • e concentravarn os seus esforcos neste setor quase exclusiva-

REILE.\OI .. \ S{)8Rf. () U)SC:1.110 01: rounc« • iI

1IU'IHe, F: irll,'rC";IIIlC CJlht'r v tI '{'It: [IJi ,"Iit.:lIIll.'nrC 'illanda pen-eJ~'I,'1I1 'IIIC ,l'i \11;1';; ,il',r,)i)t:ll:,\ 11';'.1 ,{" .u omodavam (,Hn est a rcor ia II.uli, ionnl (reoria (PIC, "pt::"Iar ,t .. .;; !lll"S .Iditicncias •• rpresenta uma "i\J;o globJI ,10 fClltmlt:no p.)litit'l1) 'lll~ c-rcs .. ~tudioso~ comecaram a -c pcrgunlar -obre J.~ {O!l'wl\ul·nti.lS PO"lo;iH~is destc ,iitJljrcif} entre ttl)! ia e rcalidnde. Pur C:-fP'II1t';t 'Jue 11I'Ii,e, :J teoria tradicional forncreu aos behaviur ivtns ('~'l! ~t'II( rdc illtHl:lI11CmOlJ .. le pr ior idude e Icit:vaIlClJ. Por ewe IIloti\I), lIlII:\ t.il'uril da Polnica exige uma segunda qualidadc: uma dcll1nil.l~:io ,," drsr iplina, A Ciencia PoH· rica prerende trat.ir da intcrprc:l:u;:io de urn serer particular do cornporumenlo humane, I), puf it ist as lliclIli":,, pollti<o<) pretendem - e estd: pTettJl~;iu ainda e urua hip.",tt."'\e - \lue a polirica ou a conjunto de auvidades politil..L\ se diIereneic de outros Icnomenos sociais com caracterfsticas. Icb~t-K!'s c paJIUcs di3.tintos.

'-!."""1" !,ll"I"~ ,I., ".·lill11,Jfl .1,1 ".dill;',"

'In.JlII! .1('1t"1I1.II .... W~ d"

• ,llTljl" .!t. 111\1·~l;),!.U • .lI' .1,1 f I,ll. :.t P.,lui, a.

Acho (lue clda plJlili,t,l u-rn pOT dCH'" IOIli-it·leral ronscientemente csva prcrencio e .kfillir c.'~pliut~ltJlt:llte 0 seu conceito de Poltrira. r. .. sa tlerilli~jo c- 1"11.1 "c,p<,cie de "hipt_"r~ inicial" (tue, como ohserva Duvcrger. iUI TIl.IT:i t' dcfor m.rr.i 0 scu rrabalho pro(j<,sional 'pier de ({lIcir .. 'Iller Ii,jO.

:\0 revt .. mte desre ('Jl'~110 .rpreveut.irei ..IS flue me parccern ser as pr iru ipais ..toonJagcns :0, ddillliu~.io de (Jmpo ,·Ie ill\"e..,tig~\ao ,13 CIi'nCla Pulit ica. .\ Pol it ii a pede -cr dcfinida por:

"U.IS "iIlSlituit:'occ,", pe lo quadro ,ol'iaJ conerero e esrabele<'ido dcntro do qual polrtif iparn os .uores,

, II Scus .. rcrurso s" •. pclm meios utilizatl os pelos arore s.

III - ~U5 "processes". pela .ti,itladc principal a 'tu,1 se consagram os arores.

IV - Sua "fun~50". pelas ron'eqLitn"I.' da sua atividade p.r, a soriedade global de 'I'IC Iuz parte.

Con forme ",I' tipologi.1 ~cr"l. ,0lre'pvlIIl~ri:lln 't"atro detini~Oes especificas de <ampo de invcSliga\50 .13 politica:

I Institui~50: "Estado 011 Coverno."

II Recursos: "Poder, Iulluencia ou Auroridade,"

III Processor "Decisian-maki ng" ou "Pu/iC)--/u"nalion" (IorrnuI.~o de decisoes sobre linhas de conduta coleriva) ,

IV - "Resoluolo n50·violenla des conf litos",

1 . Estado ou Govemo

.;\ defini~30 que prcclonun.rva no ,Ct. XIX r que 3'ind:t predo- ..... 1:11 • .1 t '"UII ,Irlt·" ~ It'lli i.l mina BOS dicionarios e em 1I1uitas (J(ulJ;,des t d3 Polhica como .1" ['1,1.1" .,11 ,III !;!UHllln. ". arte e a dencia tlo Estado OU Jo gO\crno". Em lino recente.

)l3rcei Prefot a define como 0 "(I)nhuimr.lllo Jutt'mtitJCO e vrde-

nllc/o do"! fentilllClllJi cc.m(t"rJl,:nlf·f '10 /:'\ttlci(/' fll'. Praot, 1%4).

Com a de,>cuberra da impol'uillcia politi(:. dt in-l.titu;<;rks na"

con:'litucionaio;;. losta deJimilJ,';jo parecia t'')trit3 dcmais. Entao os

poliliros ampli.r:II11.na para induir alguma, org>ni13~Oe' anex ...

que intervern reguiarmenle ou me$mo o(3sionalmC'nce na 3tividJ.de

estalal; 6r~0, (omo partido.. fac<;""s. grupo. de pre~,.o. lig •• con ..

piratorias, socicdaues <1(: cconomia mi)t3. diques miJitarcs e gTupos

informai .. Por exemplo. mais tardc no lino cit,do. 0 proprio Prc'lot

afinna que: "A politologia que comiJera. como ~ aG.ba de ver.

a instituiy10 esta131 t:'m 'UJ ttH:did:J(le, n:io ,c limita cntrctanto a

i! • ,', H.\O /)1 /\(H(I/JI t ill ~ 1./1 \, 11 ""1111" t

,

( ( ( ( ( (

ela. Torna-se como ponto de partida e como re£er~ncia para 0 estudo dos fenameno, que se ligam '0 Esrado na qualidade de pre. esrarais e supra-esiatais" (~1. Prelot, ob. cit).

~Iuitos politistas contempordnec s, dentre os quais 0 sulco Jean :\Ieynaud U. Meynaud, 1960). relutam em a.ba~donar este loco Iradicional, concreto e aparentemente bern delirnitado, por outras defini~oo mais abstratas e difusa s,

2. Poder, Influencia ou Autoridade

Sob essa rubrica, segundo Duverger, abriga-se a grande maioria dos politistas comemporsneos, inclusive ele proprio. Infelizmente, essa maioria esta longe de ser unsnirne na utiliza~30 desse terrnos: "poder" p.ra alguns significa "influencia": pa~a outros, "a.~toridade". :\50 obstante. achamos possivel di,"ngu.r entre tr~ . escolas" e "subescolas" - todas tornando meios e recursos urilizados como foco principal da Cii:ncia PoUtica.

a) PODER. Aqui podernos incluir todos os politistas que. lembrando a afirma~o de Max Weber de que "0 meio decisiuo na politica i a vioUncia", diio <n/aJe ao /enomen,o da .COerfaa (con. train/e), a daminarcio ou a lIIonopoliz.afiio da oioltnci« au de fOTfa [isic«. Friedrich Engels. por exemplo, afirmou: "A sociedade, ate agora. base .. da nos antagonismos de classe, teve a nece~idade do Estado. Quer dizer, da organizadio de uma classe parricular que era a classe exploradora ... especialrnente com a inten~iio de conserver com a Iorca as classes exploradas na condicao de opressao corresponderne a um modo dado de producao" (F. Engels. 1959). Urn antropOlogo se expressou de maneira sernelhante (scm a soposi,Jo de dorninancia de classe) : "A organiza~iio polltica de urn. sociedade e 0 as~Clo de sua org a niza~iio total que interessa ao controle e " regulamenta~50 da Iorca Iisica" (Radcliffe-Brown. cit. por ~1. Duverger, 1962). Finalmente, urn politista ingles:.ba~andose em lim inqucrito internacional sobre a natu~eza da Ciencia ~~IItica. chcgou " segulrue conciusiio: "0 loco de mteresse do politista e claro e n50 amblguo: ele se concentra sobre a luta para obter ou reter a poder. para exercer poder ou influencia sabre os ou~r~s ou para resisrir a esse exerclcio" (N. Robson. 1954). Com esra ultima definirao nos aproxirnarnos a segunda "esccla", a d. influencia,

P .. H" ... ouno ane de b) INFLU£NCIA. :\Iuitos estudiosos da politica norte-a me-

IIltlut"IU.i'H, r icana rejeiiam esra en£:ue na ror~a e pOem-na na variedude e na surileza des meios e recursas utibades pclos atore. politicos. Para eles nile sc poderia reduzi~ a Politica a urn so tipo de re!a~ao de dominancia. Esta e 0 produto da -interao;ao de uma pluralidade de tipos de dominancia. dentro dos quai, estiio a for~a ou a coa~iio. Eles preferem 0 termo inliuencia por s<:r 0 mais abrangente.

Pulhin

( ( ( ( ( ( ( ( (

como C{)~C.:1O,

( ( (

( (

Segundo a celenre formula do livre de Harold Lasswell. Poli/ira: Ollr.tn Ganha 0 Q"e. QIIOInc/o. Como, 0 estudo da politica e 0 estu,!;, Ii. influencia e do, cJue tem influencia (H. Lasswell. 1984). OlltrO nOrLc·amerirano. Quincy Wrigh. define a Polilica de modo semeJhallte como "n arlf de inJlutnciarl rnnnipular ou (ontrolaT gTUPfJ.f rom n ;nt~n((io 1/(" tltmnrar ()s propoJ;IOJ tit a/gum contTa a P05irfio dr 0"/"'5" ("P"d. B. U. Dyke. 1960). Provave!mente 0 mais destar:"lo represcntante dest. escola nos Estados U mdos e Robert

RU/ n'OEJ SOBRF. () ,:OXCF.lTO OF. PO/./III:,l • I~

(

11.,1,1. :-> ..... ·11 Iivro, IV/III Guverns (It. Dahl, 1960), ele nao apenas tlCt-lt·c t' lima ripologia dos diferentes recursos que sao- a base de .lilc'U'JJll"'\ tipo\ de inf lueucia, mas ral ;1 imporrarue observadio de 'I"C o gr;II' de influl'ncia depende do. rccursos disponivejs e da '"0111;111<: de ut il iza-los. ~cs\e livre, ele estuda empiricamente a distril",i~:;o de ambos 05 elementos de inlluencia [mensurada como "'1';" idade de iniciar ou vetar urna policy) na cidade de New Haven, Connecticut. Ele r onr hriu 'lue, em urn sistema politico pluralista (caso de New Haven, c. por extensao, dos EUA) a inlIu~llcia apresenta 11m padrflo de "desigualdades dispersas" e nao "ddigllaldades cumulativas", 0 'Iue parece estar impllcito no rnodelo que utilizam os tcor ivtus de poder ou for~a flsica acima mencionados.

3. Decision-Making (rormula~ao de decisoes sabre linhas de conduta colerivas)

PoUuca como procewo de rormula~10 de d('ciscXs imper .. II\4S

Surgiu nos ultimos anos urna nova tcntntiva de situar 0 campo de im'estiga~ao da Politica. desia vez em terrnos de um processo social - processo 'lue evidcntcmente utitizaria os meios de a~ao social acima mencionados. Esta rcntnriva destaca a Iorrnuladlo de decisoes ou de policies rorno foco de analise. A iarela de uma ciencia da Politica ser ia, entjio, a de explicar e presumivelrnente predizer. por que uma determinada linha de condura Ioi, e ou sera adotada .. Como foi Iormulada? Quem participou? Quais Iorarn os deterrninanres desra arividade? Qual Ioi 0 resulrado e seu irnpacto sobre decisoes postcriorcs? Essas sa!> algumas das perguntas impllcitas nesra defin i~ao. 0 interprete mai, conhecklo desta linha I: 0 cientista politico da Universidnde de Chicago. David Easton. Numa defini~ao que deve ser a mais cit ada e cornentada da Ciencia Polltica conternporanca, ele "firma que csta deve se aplicar ao "estudo da aloca~ao autoritaria ou irnperiosa (authoritative allocalion) dos valores, de maneira que essa aloca~ao seja influenciada pela distribui{ao e Ulili.za~ao do poder". A cnfase I: sobre 0 fene.. meno da reparti~ao - da administra~ao de decisoes sobre bens escassos na sociedadc: mas Easton chega a incluir na defini~ao todos os meios acirna citados: autoridade, Inlluencia e poder. Numa outra defini~ao. rncnos ronhecida, ernbora a nosso ver mais clara. ele fixa os Iimitcs do sistema politico como todas as a~iies rnais ou menos relacionadas com a formula~ao de decisiie, autor itarias ou imperiosas para uma sociedade: the making 0/ binding decisions JOT a 1Oci(t)·. (T. :\lacridis e B. Brown, eds., 1(4)

c) AUTOR/DADE. Nesta tcrreira subcategor ia para os polit istas que tomarn como foco a disciplina, nem a ullima ratio do poder, nem as Iormas "agas e multiplas de iulluencia, mas urn tipo especifico de rela~ao social que combina os do;': a autcridade, poder legitimo ou herrsrhait em .. lemao. Urna autoridade, conCorrne Weher. e urn poder que se faz obcdecer voluruariarnente,

Haveria viir ios ripos, mas 0 elemento cornum I: essa capacidade de criar e manter a cren~a de que as reparti~Oes de poder e inlluencia existerues .ao as rnais apropriadas, "[ustas" e "naturals" para essa sociedade. Como diz a feliz cxpressao Irancesa: Gouverner c'"sl [aire croirr,

PI/filled, 011111 .ltllflrul.ult· ,III pOlkr l'lr!uil1111

Aceita essa no<;iio como foco principal. 0 estudo da politica ser ia "0 esrudo <13$ rela~Oes de autoridade entre os individuos e os grupo s, da hierurquia de for~a. que estabelecern no interior de todas as comunidades nurnerosas e complex as " (:\1. Duverger, ob. cit.). A cupula desta estrurura C 0 Esrado ou governo, a institui<;30 'lue tern a autor idade ultima e 0 "direiro" de ut ilizar a Iorca Iisica para se lazer re-pcitar: n"" .. rarcla d a Ciencia Politica seri a :l de :111;IJi,ar e cxplicar toc.la c"a c-rruiura c ;" fOJ'<;as e inllui:ncias respecrivas 'lue a compi>em.

Duverger, quando afirma no seu manual que "a Ciencia' Poltt ica e 3 cii-ncia tID poder", (JlJeT dizcr, em nossos termos, "3 ciencia da auroridade", porque nnteriorrncnte declarou que "0 poder I: recouhecido c~mo po_der: sua autoridade I: adrnirida", 0 sociologo norte-arnencano 1 alcott Par-ous rcccnrcmcnrc prcston 0 seu irncnso p,cstigio irnelectual a uma delirniracao da Ciencia Polltica em rer- 1110S de "poder", Como foi a caso de Duvcrger, 0 seu conceito de poder "c equi"alente ao fen'JOleno que a'lui chamamos de autoridade". IT. P:orsons. I!j(jj)

:\50 ,50 raros os estudiosos da politica que combinam todos ou alguns "esses meios de :o~50 lias suas tentati\,as de delinir a Polilica. 0 m;,;s conhecido cxcmplo deste ecletismo e pro\'3\'e1- mente 0 de ;llax Weber. que "centuou poder e influencia na sua derini~iio formal: -'Polltica significa. para n6s. eleva~ao para a parlI(ipa~50 no poder ou p:or:o a illflui:ncia II. ,ua rep"rli~ao .• cja enlre Estades. scja no interior de urn Estado, entre 05 grupos humanos que lIele existem" (Du"erger, ob. cit.) c '1ue concentrou a sua .ten~ao empirica sobre tipos ideais de autoridade. Recentemente urn destacado politista norte-americana. Robert Dahl. optou por um

ecicti>nto >emdhante. (R. Dahl. 1981) .

o emprego do qualificarivo "autorirdr io" ou "imperativo" implica que 0 autor Iimiraria a Cicncia Politic. ao estudo do 6rgao que toma e implementa as decisoes que s50 a uthoritntn.e ou binding para toda a sociedade, 0 que chega a voltar a definir a polltica em termos de Estado - Estado sendo desra vez definido como processo e nao como institui~ao Uean !lleynaud. ob. cit.). Outros politistas que utilizam 0 derision-making aPPTtJuch c>t50 convencidos de que. ao comrario, a sua eficiencia repousa na Ilexihilidade. na possibiIidade de aplica-la a varies ntveis da sociedade onde decisiies parciais ou parcialrncrue irnperiosas ,50 tornadas. Urn importante Ioco de analise ser ia precisarnente 0 de Iazer compararces entre esse processo social nos diferentes niveis. Sornente assirn podernos verificar a rnacro-hip.uese d. nosaa disciplina - hip<'>te<.e 'lue data de Platao e Aristoiteles -: " de que decisiies .plica\'ei, it soeiedade inteira. decisiies publicas t<:m caracteristic:1S c padriies diversos das decisiies tomadas em .ociedades menos globais. i.l:" decisiie. privadas.

Se a ddini{50 da Politica pelo E.I.do foi Cormulada especialmente pelos politistas 'lue utilizaram metodos juridico-formais. se a defini~ao em termos de potier parece rnais utilizada pelos mar· xistas e beha"ioriltas, sc a tlefini<fto. em termos de innuencia parece especial mente compati"el com a "teoria politica do> grupos". em termos de autoridatie com" .ociologia hi$lorica. a ddini<ao de politica re10 t1rriJi(}n.lIwking ";li cle :tronlo ("urn :t tcoria <los shtcmas politicos. A ioltima 'lue "amos aoordar neste Blcco acompanha esscncialmente uma abordagem Cuncionalista do cstudo da Polltica.

H • t.'·H.") IJf. I.\'J"RIIIJI (. io i , Ii \'1.1.1 /'(J/jllu

RFFl.lXrlr.s .!OBRf. () Wo,·t:I.lI'II IJI 1'''1 fll"1 • ,'.

·1. :\ Rcsolu~ao nao-violenta do! Conflitos

. \ uh iura novidade em rcrmos de derini~50 e 0 funcionaIismo. Ddinic;10 funcionalista, -. 'u 't(OU scnt ido mais amplo, definir algo pela sua Cun~ao quer dizer resotucao nao-violema do, ctJlniued·lo sob 0 3specto da sua conscquencia ou co nsequ en cia no ccnllitcs,

,i,"·ma I;lobal do. qual Iaz parte. 0 ,Igo pode ser concebido como

"requisho", isto e. arividade nccc,saria 30 born funcionamento do

,i,lema global. ou como "rarcfa", isto C. padrdo de arividade geral-

1I1<lIle encontrado em qualquer sociedade, Urilizando 0 primeiro e

lIIais rigoroso conceito de fun\ao como "rcquisito", Talcott Parsons

sugeriu '1ue 0 subsistema politico se aplica principal mente a "reali-

Z.I\30 de objerivos coletivos" (goal attainment). (T. Parsons e N.

Smelser, 1956). 0 politisra David Apter define a fun~ao da poll.

rica como a "manutell~ao .10 sistema do qual Iaz parte". (D. Apter

c H. Eckstein. J963).

Nessa tcnrativ ... te delimirar 0 campo da invesliga~ao polltica se inspira na segunda Iradi~ao.

:-<5.0 afirmamos que a seguinte fUIl~ao e um requisito para a manutenriio do ,hlema exisrenre: afirmarnos sirnplesmente que 0 pa· dr:io de arividade flue 4. h;III1~lInOS pollrica se cncontra em muitas sociedades com varios Klaus de complexidade,

Para 11';5. a /'In(iio dn Poltica ,! a d~ r~50/IJ~r conllitos entre indiuiduos t' grupos, 5t'1II 'i"~ rste ccn'[lita destrua urn dos paTtidos <,rn conilito. r.l,el rc.ulu~ao nao seja a melhor expressao porque implica (falsalllenle) 'Iue a arividade poluica piie lim ao conflito, Ao comrdrio, existem conllitos pcrrnaneutes dentro de qualquer sociedade que a Polirica nao pode exringuir, embora a sociedade sern conflito seja urn antigo sonho de muitos Iilosofos poliricos. A Politica pode simplesmente "desarmar" 0 confluo, canaliza-lo, transIorma-Io em Iormas nao-<.l",lrutj,·as para os partido. e a coletividade em geral.

Denno dessa perspecriva, para que um ato social seja politico, preeisa sarisfazer tluas tOlldiliOes:

Os atores politicos slo heterogeneos: mamern ~b.<tXs de confliro (" inrerdependencia.

Polhica como conflitc entre .. tores p .. ra a dererminacao de lin has de conduu num quadrc de rooperacao C' int~r4ll<;10.

Cillltfi~,'"k-!o p.tril (IU(' um aru ...... 1..J \rj .. politico.

I. .-\ <o?di~iio necessaria e que 0 al? deva ser conlroverso. indique urn conf lito, urn amagorusmo entre uucresses ou aritudes expressas por diferentes individuos ou !;Tupos. Isto implica que muitos alas gonrrnamenrais n~o sejam politicos por 115:0 serern contravenos. tal r orno a puhlira<ao .I~ documeutos, a \"arjna~50 de dies. etc. ~f3S de\"(."IIlOS invist ir em Clue 'Iuahltlcr acontcrunemo ~Oci3J e potencialI1H'nte politico.

~. :\ lUlldi\ao .uficieme para '1ue os (oll£lilOS srjam politicos e a de 'I',e os alores reconhc~am rcciprocamente soas Iimita~Oes n:u rei, mdica~i)es das ~U3S exigcndas. hlO quer clizer que os con£Jitos politicos aCUllltc~m dtlltro de urn '1uadro (frlllnt'woTh) de resui\Oes mutuas. 0 'lue illlplica que 0 con£lilo politico exige um cerlo grau de il1lcgrtt\·;'io, tic cooper;if\;io enlre os combatentes; "integrafj'ao·· ou "n>opera\·;jo·· entr~ iru.li\·iduo,\ c gTUpOS, e. CI1I~O, 0 segundo eJelIIenlo. da ~'lua~50 polilica. E.,,-," '1ualiuade de aUlolimila~ao ou rC"lolrl~ao mutua pode !Io(,:r ha~t'ada em lima crcn~a comum nos atores .ern lOll£lito (~Ilt;io·h,.·eria uma l,>lmtur" de aUloridade entre cles) uu pode ""r ,illlple>menle prudencia baseada no medo e na ante. • ipa~o .10 podcr de relalia~iio do oponeme. ~Ias a parlir do roo-

1h • t I H'O /)1 /\IHtJ/)/ (.iu I uist:1.4 pofjflr.. ..

rnento em que os combaterues decidern limirar rcciprocamente os seus esforcos cornperirivos em vez de ~ desrrulrcm. c~tao a 110.,SO ver- numa SitU3,3.0 poluica .

A primeira expressao desva qunlidade "dualism" "a arividade polltica encontrarnos na Polltica de Aristotcles. Divergindo de Platao, Aristoteles nega que a sociedade polfrica (3 cidade-estado) possa ser governada por urna familia.

"A sociedade polirica, a rnedida que se forma e se torn a rnais una. deixa de ser sociedade polirica: por'lue. naturahuentc, a sociedade poUtica e a mulridao. Se for levada a unidade, rnmar-se-a familia; de familia. individuo, porque a palavra "urn" deve ser aplicada mais a familia que i, socredade pulu icu. e ao individuo, de preferencia Ii familia... A sociedade politica n50 se <amp'''' ape· nas de indivlducs reunidos em maior ou menor nurnero: ela se forma de homens especificameme diferentes: os elementos que a constituern nao sao absolutarnentc semelh.uucv" (';t. l·1II II. Crirk, I!JKI).

o irnporrante a reter e a ultima Irase. Os elementos : componentes de uma sociedade politica sao heterogeneos, isto e. enao ao rnesmo tempo em conflitc e em inrerdependencia. A natureza da dorninacao polirica, contrariamente a outras fonnas de dominacfio, e a de reconhecer os confl iros e a variedade de interesse e aritudes que dao base a esses conflitos e a de tratar de conre- los dentro de urn quadro social comum. A dorninacao do ripo poltrico nao destroi essa heterogeneidade natural par. Iazer urna sociedade mais unificada - 0 que implicaria um tipo de dorninacao mais repressive.

Segundo essa concepcao. 0 estudo da Politica cornpreendera dois focos distintos mas altarnente relacionados, De urn lado, 0 estudo do "conftito": ripos, Iontes, padroes e intensidades; e de outro lado, o estudo da "integra~ao": autoridade, estruturas, Iorrnulacao de decisoes e cren~as comuns. Como afirrna Duverger, "quando os homens pensam na Politica. drs oscilam entre duas inrerpreracoes completamente opoSI... Para alguns. a Polttica e essencialrnente uma lura, urn cornbate em que 0 poder perrnite a alguns. que 0 tern. assegurar a sua dorninacao sobre a sociedade e desta tirar partido. Para outros, a Poltrica e urn esforco para Iazer governar a ordern e a jusrica em que 0 poder permite a protecao do interesse geral e do bern comum contra a pressao das reivindicacoes parriculares , . . 0 Estado e. mais geralmente. 0 poder insritucionalirado de uma sociedade: e sempre. em toda parle. tanto 0 instrumento da dorninacao de certas classes sobre outras como 0 meio de assegurar uma cerIa ordem social. uma certa integra~o de todos na coletividade para 0 bern comum" (M. Dur\'eger. 196-1). Deste "Jano." que e a PoUtica. e interessante observar '1ue alguns. especialmenle os marxistas e os revolucioncirias nacionalistas. tendem a ,·cr unicamente a face ··con .. flito". enquanto oulros. especialmellle muitos politislas norle·ame· ricanos e marxistas situ3cionisl3s. tendem aver !.cmenle a iace "jntegra~o". Urna disciplina completa de Citncia Politica deve induir ambas. Ela deve lambem distinguir cuidadosamenle enlre processos e aconlecimenlOS que sao propriamenle polilicos e os que nao 0 sao. De um lado. atos puramenle de comrole administrativo cometidos num ambiente de abundancia. sem qualquer manifesta~ao antagonina. nao podem ser qualificados de politica. De oUlro lado. atos de domina~ao viol.enla ou repress;'·a. que sejam comelidos por

HEFLF..\OH SOBRE 0 C:OSr:F./fU tJF pull til I • I;

(

. lIltor id.hJt.·, 'HH,fi(·;u ou'ilao, tampouco s50 pollricos: sao a cvid~ncia .1. I..ir •• le rC';\olu{ao politica ou do seu fr acasso,

Noo '1ucremo. afirrnar que estes atos nao tenham interesse para o politi.ta. Ao contrario, de deve esrar altamente interC>$ado nas w"'Ii~Oes que perrnitem por um fado a "de'politiza~ao" de ativiclades sociais ou que indicam. de outro Jade, os limites de uma solu{ilo polltica do, conflitos. Ambos os tipos de atividades .lio relevantes para 0 politista porque fixam a fronteira da sua disci. plina - e es sa fronteira flutua muito entre sociedade e entre os perfodm historicos da mesrna sociedade, 0 que implica a nossa delimita{ilo da polltica ~ que aros de domina{ilo administrativa e de domina~ao violenta ou repressiva merecem an~lise. distintas fl

base de conceiros e hipoteses disrintos. -

Esta defini~ao de polftica tambem nos ajuda a compreender por que dois focos de escudo da Ciencia Polltica t~m urn estatuto urn tanto especial. 0 estudo da administra~'o publica parece, fl prime ira vista. nao preencher a condi~ao necessaria A existencia do conflito. 0 estudo das refa~Oe' internacionai. parece, ao contrario, implicar conWto sern a condi{ilo suficiente de integra{ilO. Estudos mats deralhados revelararn Que hi mais conflitos dentro da adminjs, tra~o publica e maio integTa~ao dentro das rela,6es internacionai, do que se supunha. Esra defini,ao, tamb<!m, ajuda a explicar por que os politistas nao tern contribuldo muito para 0 es tudo da revolu~'o. 0 nosso conceito implica que a Cienci. Polltica pode e deve contribuir para a cornpreensao das precondi{6es para um rompimente violerne com as estrutura. e valor es politico. antigo> e das <ondi~6es depois da revolurao que permitem 0 resta~ledmento da domina{ilo polltica. 0 estudo da re"olu{ao nos parece rnerecer outros conceitos e tecnicas de andfise. Nao devernos esqueca que algum as revoluroes - Como a "RC\'olu~ao Bra.ileira" de 1930 _ sao altarnenre "Poltricas": isto f, implicam uma rejei{ilo definitiva e abrupra d as forma. e Iorrnulas antiga. de resolu,ao de conflitos,

. cu ia a liea ;0 deve ser imposta por urn. au totipor nor~~a~~~~iva Ja .ta lebtirnidade ~e ~Inculos. de parent~sco • .~s~~~se q~m face de urn ernbriao de orga~lZ.a~ao politICa'dsend~ TITe·

h rnos de sociedade CIvIl ou de Esta o. que

!evante que 0 c a~~ ue ual uer estrutura social que haja alcan-

~':do~~ ~c~~~~n;.:u d~ di~ren~ia,ao necessit.r~ organilar.s~ ~~Iit;-

carnente a fim de que os seus conflitos intern os nao a tom.em IOVI. ~.

Urn ponto impor.tant~ a rer em conta e ~t:i:te::i~~!:;':'t~lil:

organila~30 pcltrica, mstrumento que a p p. d d f

. . I' L_ d lhe 0 monop6ho e uso e or,a

para autodiscip mar-se, caoen 0-, " d C 1964) A

em nome de coletividade como urn todo (Furta 0,. .: d ' .. nosso ver, nenhum outre cienrisra social deliniu a I!~en~la a auvidade polltica tao concisa e clara mente como essa Clta~ao de Celso Furtado.

Q. A. 5

tris recursos que podem ser uliliFaca uma dislinrdo entre OJ

zados pdos alores politicos,

Q. A. 6

Numa abordagem [uncionalista, (omo pOlk UT definida a polllical

R£F£Rt.\'CI.fS B1BL/OCRJFlC.4S

Aron. Ravmoml. IN:o;'o Lirr;o t"lm- .. S'Kh'da,t .. lndl~lIrid/. tr-ad. de ~fgiO Bath,

Ma~tin, Fontn/Editon. Universldade de Busiha, 1981. ..

Crick, Bernard. Em DtftS4 d4 Polilj('~. Ind. de Juan A. em Sobrinho. Brulh .a, Editora Unhcnidadc de Br.u(h.1. 1981.

D;ahl. Robert. lJ'ho Cownu1 ~rw Haven. Yair t:nh'cnit! Presl. 1961.

Andliu PoUtin ModtTnlJ. Ind. de Sbgio Bath, Bn.sma. Iditon Unl--\'rnid:uk de Brasilia. 1981.

Duverger. Mauricc. Ci/nria. POlilinJ: Tt01'i4 e ,\tilodo, Rio de j aneiro, bhar. 1967.

Easton. David. The Political SYJltm. ~rw York. Knopf. 195~.

od f h S( dy of Politics"

Eckstein. H. c Apter. D. "A Comparative ~{rlh ~r t c ul963

Comp4ratiw Politics: .. f Rt.dn. Sew York. ~I( Boob.. •

Engrb. Friedrich. "Solialism: l'lopil.D and ~icOli~c" • .\I4r% end Engtb: B4Jic Writings on Polirles rJnd PhlloJophy. ;'\:C'w 'ofl. 1959.

Furtado. Cetsc .. f Dia.UlicG do Dcsenvaivimcnto, Rio de j aneiro, J964. .

. . B B eds, "The an41ysis of political sY"tcmi', ComparlJtrve

Macnd~~liJ;~: ,~·~7~' ond Rcadings, Homewood. Ill. Dor~ Press, 1964 (4' ed .•

1972). I R' de j aneiro

Meyn3ud. jean .. f cilncia poUljclJ. SUIJ ndturC:d c leu d canoe, 10 ,

1960. .' I P ... ProcudingJ 0/ the

Parsons. Talcott, "On the Conccp~ ~r Politica O'ftU

A mcric'an Philosophical .iJJOClallon. 196,.5.

PU50Ol, T .. ~ Smchcr, ~ .. Economy and Sodtly. Londrn. J956-

Pr~lol. Marctl, A C;cnci(J Politico, Slo Paulo. Difd. 1964. . . .

Rol»on, William, Th~ l'niwY,;t1 Teachi", 0/ Soc;1II1 Stitru-t,: Political Soenus,

Pari .. 19.H. . rei Su r rei

\'30 Dylc. Remon. Polilir.1 Scitn.tl$: . ., philolophird 1IIn4I,J11, Sunfo. n 0

Unin:nity PTC'SS. J96O.

Conclusao

Recapitulando brevernenre, a Polltica ~ 0 conflito entre atores para a deterrninacao de linhas de conduta (policies) coletiv as dentro de urn quadro de coopera~ao-integra~ao reciprocamente reconhecido (Van Dyke. ob. cit.). Tradidonalrnente, as politista. Iocalizararn a determinacdo de linhas de conduta publica _ quer dizer, comuns a toda sociedade - formuladas deruro do quadro social essencialmente autorirar io que. 0 Estado. A nossa defini{ilo nao limitaria 0 estudo da polltica a arividade desta institui~ao de cupula. Procuraria 0 desempenho de uma fun~ao - a de resolver conffitos sem disringuir um dos partidos - ~ qualquer nlvel da sociedade.

o fund.lllento lmelecruat da nossa conce~ao de polltica ~ disperso, como sc c1edul d. ,·.riedade de obr .. citadas n;u referendas bibliogdficas. Ele .inda nao tcm uma formula~ao definida. t ao ntesmo tempo urna conce~ao tradicional e contempor1nea do que dcve SCr 0 foco da 1I0SS~ uiM il'li,,", Preparando este texto, encon. tramos para a nossa grande 5Urpresa urna formula~ao muito ..,me. Ihante - nao de urn outro politista, mas de Urn economista brasileiro: "A partir do momento em que Uma sociedade C'esce 0 sufidente para que seus membros necessitem pautar seu comportamento

R!FUX6Es SOBR! 0 LOseE/TO D! roUnc.{ • j9

1& • CI RSO VE /.HRODq'.io.i t:IE.\'t'/.l l'Uilfle.4

You might also like