Επισημάνσεις πάνω στο κεφάλαιο των ταλαντώσεων

Βασικά σημεία που οι μαθητές πρέπει να προσέξουν !! Ταλάντωση

είναι κάθε
παλινδρομική περιοδική κίνηση
Ταλαντώσεις
Γραμμική ταλάντωση ονομάζεται κάθε ταλάντωση που γίνεται σε ευθεία τροχιά

Απλή αρμονική ταλάντωση ονομάζεται κάθε γραμμική ταλάντωση

στην οποία η απομάκρυνση του σώματος από τη θέση ισορροπίας είναι
αρμονική συνάρτηση του χρόνου με εξίσωση x = Aηµ(ωt)

Αν τη χρονική στιγμή t=0 το κινητό περνά από κάποιο άλλο σημείο

που βρίσκεται σε απόσταση d από τη Θ.Ι. τότε για την

Οι σχέσεις x = Aηµ(ωt) , υ = Aωσυν(ωt) και α = −Αω2ηµ(ωt) ισχύουν σε κάθε

απλή αρμονική ταλάντωση με την προϋπόθεση ότι τη χρονική στιγμή t=0
το κινητό διέρχεται από τη θέση ισορροπίας και κινείται κατά τη θετική
φορά .

απομάκρυνση ,την ταχύτητα και την επιτάχυνση ισχύουν αντίστοιχα

οι σχέσεις : x = A ⋅ηµ(ωt +φο )

υ = Αω ⋅ σ υ ν(ωt + φο )

α = −Αω 2 ⋅η µ(ωt + φο )

Η παράσταση (ωt + φο) ονομάζεται φάση της ταλάντωσης και η γωνία φο

ονομάζεται αρχική φάση της ταλάντωσης και αφορά τη θέση του σώματος
τη στιγμή t=0 σε σχέση με τη θέση ισορροπίας της ταλάντωσης

Πάντα :
0≤ φ 〈 2π ο
Γενικά φ = φο + ωt και αν φο=0 τότε φ = ωt

-1-
Η σχέση υ = ±ω Α2 − χ2 πάντα θα χρησιμοποιείται αφού πρώτα
αποδειχθεί !!

Τι σημαίνει όταν λέμε ότι μεταξύ δύο μεγεθών υπάρχει διαφορά

φάσης ;

Μεταξύ απομάκρυνσης και ταχύτητας υπάρχει διαφορά φάσης π / 2rad

.
Διότι :
x = A⋅ηµ(ωt)
υ = Αω ⋅σ υ ν(ωt) = υmaxη µ(ωt + π / 2)

Σημαίνει ότι τα μεγέθη αυτά δεν παίρνουν ταυτόχρονα τη

μέγιστη ή την ελάχιστη τιμή τους , σε αντίθεση με τα
μεγέθη που είναι συμφασικά ( έχουν την ίδια φάση )
Πιο συγκεκριμένα βλέπουμε ότι η φάση της ταχύτητας προηγείται
της φάσης της απομάκρυνσης κατά π/2 ή ότι μεταξύ ταχύτητας και
απομάκρυνσης υπάρχει διαφορά φάσης π/2 rad .

Διαφορά φάσης μεταξύ επιτάχυνσης και απομάκρυνσης :

a = −amaxη µ(ωt) = Aω 2η µ(ωt + π )
δηλαδή βλέπουμε ότι η φάση της επιτάχυνσης προηγείται της φάσης
της απομάκρυνσης κατά π rad .
Όταν ένα σώμα κ άνει ομαλή κυκλική κίνηση , τότε η κίνηση της προβολής
του πάνω σε μια διάμετρο της κυκλικής τροχιάς του είναι α.α.τ.

ΠΡΟΣΟΧΗ !
3
ημ(5π/3) = ημ( 2π-π/3) =ημ(-π/3) = -ημ(π/3) = −
2

συν(5π/3) =συν(2π-π/3) =συν(-π/3) =συν(π/3)= 1/2

-2-
 Η σχέση a = −ω2 χ μας δείχνει ότι στην απλή αρμονική ταλάντωση η
επιτάχυνση α έχει πάντοτε αντίθετο πρόσημο από αυτό της

+ω2Α

-Α x

-ω2Α

απομάκρυνσης χ .

Η απομάκρυνση χ είναι

διάνυσμα με φορά προς τις ακραίες θέσεις , ενώ η επιτάχυνση είναι

διάνυσμα με φορά προς τη θέση ισορροπίας .

Στην α.α.τ. δεν έχουμε σε ίσα χρονικά διαστήματα ίσες μετατοπίσεις

!
Κι αυτό γιατί η ταχύτητα δεν είναι σταθερή !
Θυμηθείτε ότι : υ = Αω ⋅ σ υ ν(ωt + φο )

Η συνολική απόσταση που διανύει ένα σώμα που εκτελεί α.α.τ. πλάτους
Α σε χρονικό διάστημα μιας περιόδου Τ είναι 4 Α

Α είναι το πλάτος της ταλάντωσης

-3-
Προσδιορισμός της αρχικής φάσης φο :
Η αρχική φάση ενός σώματος που εκτελεί α.α.τ. μπορεί να
υπολογιστεί αν ξέρουμε ταυτόχρονα δύο πράγματα :
Α. τη θέση του τη χρονική στιγμή t=0

Β. τη φορά κίνησης του ταλαντωτή .

Ένα σώμα τη χρονική t=0 περνάει από τη Θ.Ι. Πότε η αρχική

φάση του είναι μηδέν και πότε είναι π rad ;

Ισχύει 0 = A ⋅ηµφο ⇒ ηµφο = 0 ⇒ φο = κπ επειδή όμως

0≤ φ 〈 2π ο
και εξ ορισμού αν πάει προς τα δεξιά είναι φο=0 ενώ αν

πάει προς τα αριστερά είναι φο=π ( rad)

Οι μαθητές συνήθως παίρνουν τη μορφή της

απομάκρυνσης με φο= 0 και αγνοούν την περίπτωση να

κινείται το σώμα προς τα αριστερά οπότε και πρέπει να
πάρουν την τιμή φο=π .Δηλαδή δεν λογαριάζουν τη φορά
κίνησης !!

χρήσιμες σχέσεις από την Τριγωνομετρία

ηµ(ωt + π / 2) = συν ω
t

ημ(π/2 +ωt) =ημ(π/2-(-ωt))=συν(-ωt) =συνωt

-4-
η µ(α + β ) = η µ α σ υ +νηβµ β σ υ ν α
σ υ (να + β ) = σ υ ν α σ υ− η
ν µβ α η µ β

H σχέση a = −ω2 χ ισχύει είτε έχουμε αρχική φάση είτε όχι .

Άρα όταν x = + A τότε θα είναι πάντα

a = −ω2 χ =-αmax (με απόδειξη )

Μας ζητάνε τη διαφορά χρόνου διέλευσης δύο κινητών από

τη Θ.Ι. όταν κινούνται ομόρροπα δύο υλικά σημεία που
εκτελούν α.α.τ. ίδιας διεύθυνσης , ίδιας συχνότητας και
γύρω από την ίδια θέση Θ.Ι.

Τι κάνουμε τότε ;

Έστω Δφ=π/6 rad

π 2π T
∆φ = ω ⋅ ∆t ⇒ = ∆t ⇒ ∆t = sec
6 Τ 12

συνδέω τη Δφ με τη χρονική διαφορά Δt

Όταν αντικείμενο κινείται ανάμεσα σε δύο ακραίες θέσεις

με σταθερό όμως μέτρο ταχύτητας , τότε η κίνηση αυτή
δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σαν α.α.τ.

Κι αυτό γιατί η κίνηση είναι γραμμική ταλάντωση διότι είναι ευθύγραμμη και
παλινδρομική .
Όμως δεν είναι α.α.τ. αφού η ταχύτητα είναι σταθερή κατά μέτρο , η δε
απομάκρυνσή του μεταβάλλεται ανάλογα με το χρόνο και όχι ημιτονοειδώς ή
αρμονικά .
Η απομάκρυνση θα μεταβάλλεται με το χρόνο όπως δείχνει το διάγραμμα :

-5-
 χ

0,0
T/
T
2 t
-
A

Κατά τη χρονική στιγμή t=0 το σώμα διέρχεται από τη

θέσηi) +Α ,ii) -Α και iii)+Α/2 .
Πώς θα βρούμε την αρχική φάση σε κάθε περίπτωση ;
i)
χ=+Α τότε : Α=Αημ(ω.0 +φο) ⇒ ημφο=ημπ/2 =1 ⇒

φο=2Κπ+π/2 για κ=0 έχουμε φο=π/2

για κ=1 έχουμε φο=5π/2

0≤ φ 〈 2π ο
με κ=0,1,2,3,…
η οποία απορρίπτεται διότι πρέπει

Άρα η αρχική φάση της ταλάντωσης είναι φο=π/2 rad .

ii) με όμοιο τρόπο

iii) με όμοιο τρόπο

Ιδανικό ελατήριο είναι εκείνο στο οποίο ισχύουν τα ακόλουθα ταυτόχρονα :

Η μάζα του είναι αμελητέα ( m=0)
Ισχύει ο νόμος του Ηooke Fο λ = Κχ
Όπου χ η συμπίεση του ελατηρίου ή η επιμήκυνση από το φυσικό του
μήκος .
-6-
 ΕΡΓΟ ΔΥΝΑΜΗΣ ΕΛΑΤΗΡΙΟΥ
1
W A→ΓF = −∆U = −E = − kx2
2
ο υπολογισμός γίνεται με εμβαδομέτρηση


Aν η εξίσωση μιας α.α.τ. δίνεται από την :
x = Aσυν(ωt) αυτό σημαίνει ότι η αρχική φάση της ταλάντωσης είναι φο=ο ;

απάντηση :

π
όχι διότι x = A.σ υ ν(ωt) = Aη µ(ωt + ) και φαίνεται καθαρά ότι φο=π/2
2

Να αποδειχτεί σε κάθε α.α.τ. ότι ισχύει :

2
a = ±ω υο − υ 2

-7-