Miesięcznik Linux+ (11 numerów w roku) jest wydawany

przez Software Press Sp. z o.o. SK

Prezes wydawnictwa:
W bieżącym numerze
Paweł Marciniak

Redaktor naczelny:
Tomasz Łopuszański tomasz.lopuszanski@software.com.pl Aktualności
Kierownik produkcji:
Andrzej Kuca, andrzej.kuca@software.com.pl
6 Justyna Sutkowska

Dział produkcji i kolportażu:

Alina Stebakow, alina.stebakow@software.com.pl
Opracowanie DVD: Opis płyty
Tomasz Kostro, tomasz.kostro@software.com.pl
Korekta:
Justyna Sutkowska
14 Fedora 12 Constantine
Damn Small Linux 4.4.10
Dział reklamy:
System RescueCD 1.3.3
reklama@lpmagazine.org, tel.: (22) 427 36 91
Obsługa prenumeraty: EuroPress Polska
software@europress.pl Urządzenia mobilne
pren@software.com.pl
Okładka:
Agnieszka Marchocka, Łukasz Pabian 16 Kontrolki wizualne w systemie Android cz.3
Grzegorz Madajczak
DTP:
Monika Grotkowska, monika.grotkowska@software.com.pl Artykuł ten stanowi kolejną część cyklu poświęconego programowa-
niu w systemie Android, a zarazem trzeci odcinek części tego cyklu,
Stali współpracownicy: omawiający zagadnienia związane z stosowaniem kontrolek wizual-
Roger Zacharczyk, Piotr Brzózka, Leszek Konka, nych (widgetów). Tym razem zajmiemy się tworzeniem i użytkowa-
Robert Romaniuk
niem menu opcji oraz menu podręcznego (kontekstowego). Dodatko-
Wydawca: wo artykuł poświęcony będzie tworzeniu podstawowych okien dialo-
Software Press Sp. z o.o. SK gowych.
ul. Bokserska 1, 02-682 Warszawa
e-mail: redakcja@lpmagazine.org, tel. (22) 427 36 91
22 Bezpieczeństwo w systemie Android
Grzegorz Madajczak
Redakcja dokłada wszelkich starań, aby publikowane w piśmie i na
towarzyszących mu nośnikach informacje i programy były poprawne, Należy pogodzić się z faktem, iż im bardziej skomplikowane systemy ope-
jednakże nie bierze odpowiedzialności za efekty ich wykorzystania. racyjne sterują urządzeniami typu telefon, czy PDA, tym większe prawdo-
podobieństwo, iż dane zgromadzone na takim urządzeniu mogą ulec utra-
Redakcja Linux+ pracuje na sprzęcie dostarczonym przez firmę cie, co może mieć poważne konsekwencje finansowe, a już na pewno jest
Device Polska
kłopotliwe. Dlatego też należy powziąć wszelkie środki ostrożności, aby
Płyty uszkodzone podczas wysyłki wymienia dział prenumeraty. uchronić się przed tym.

Wszystkie znaki firmowe zawarte w piśmie są własnością Rozwiązania

odpowiednich firm i zostały użyte wyłącznie w celach
informacyjnych.
28 SPARQL – Język zapytań dla semantycznych baz
Nakład: 10 000 egz. danych
Piotr Orzeszek
Redakcja używa systemu automatycznego składu Język zapytań SPARQL stanowi jeden z kluczowych standardów
w ramach technologii Semantic Web. Wdrożenie Semantic Web pozwo-
li na przejście od Internetu opartego na tekście, na rzecz Globalnej
Druk:
ArtDruk Sieci opartej na wiedzy i związkach semantycznych. Współczesne
www.artdruk.com nam wyszukiwarki umożliwiają przeszukiwanie dokumentów WWW
pod kątem zawartego tekstu. Semantic Web umożliwi zaś automatycz-
Płyty dołączone do magazynu przetestowano programem ne poszukiwanie i organizowanie zbiorów informacji. Językiem zapy-
AntiVirenKit firmy G DATA Software Sp. z o.o. tań na wzór SQL przeznaczonym dla semantycznych baz danych jest
Sprzedaż aktualnych lub archiwalnych numerów pisma po innej właśnie SPARQL.
cenie niż wydrukowana na okładce – bez zgody wydawcy – jest
działaniem na jego szkodę i skutkuje odpowiedzialnością sądową.
Linux ® jest zarejestrowanym znakiem towarowym należącym
32 Federacja – wirtualny dostęp do danych
Marcin Marczewski
do Linusa Torvaldsa.
We współczesnych firmach dane przechowywane są przy użyciu przeróż-
Pismo ukazuje się w następujących wersjach językowych: nych technologii. Mimo że jednolity sposób przechowywania informa-
polskiej , cji byłby wygodniejszy i wymagałby mniejszych nakładów, w tym także
francuskiej , tych na wiedzę i szkolenia pracowników, rozwiązanie takie jest szczegól-
hiszpańskiej , nie trudne do wdrożenia.
angielskiej .

4 luty 2010
 Spis treści

Temat miesiąca Bazy Danych

– skoncentrowany, ustrukturalizowany i przejrzysty. Mind mapping,

technika tworzenia map myśli zalecana jest przed realizacją każdego
projektu, w celu lepszego zrozumienia problemu, zdefiniowania celów
oraz zidentyfikowania ewentualnych.

Recenzje

38 DataVision – raport z baz danych 72 Jets'n'Guns Gold

Paweł Wolniewicz Maciej Mroziński
Informacje znajdujące się w bazie danych nie przydadzą się na wiele, Opisywany tytuł należy do zdawać by się mogło wymierającego gatun-
jeśli nie skorzystamy z narzędzi pozwalających na ich analizę i genero- ku kosmicznych strzelanek typu side scrolling. Jest on w dodatku grą
wanie raportów. Tworzenie skomplikowanych zapytań SQL nie stano- komercyjną toteż aby pograć w pełną wersję gry trzeba ją wcześniej
wi optymalnego rozwiązania. Możemy natomiast wykorzystać dostęp- kupić. Z jakiegoś jednak powodu, mając do wyboru kilka tytułów
ny na licencji Open Source system tworzący raporty z baz danych, wybrałem właśnie ten i w żadnym razie nie żałuję swojej decyzji. Mało
a konkretnie aplikację DataVision tego, gra zgodnie z moimi przewidywaniami okazała się rzetelną, sta-
rannie wykonaną i naprawdę dopracowaną produkcją zapewniając mi
sporą ilość dobrej zabawy. Co więc takiego sprawia, że Jets'n'Guns jest
Sieci komputerowe szczególnie godna uwagi i szczerze mógłbym polecić ją każdemu gra-
czowi nie stroniącemu od gier czysto zręcznościowych?
46 Zostań administratorem sieci komputertowej
cz. 4 (4/9): Adresy , maski i routowanie
w systemie Linux
Rafał Kułaga R E K L A M A
W poprzedniej części kursu przedstawiona została metoda podziału
połączenia internetowego. Zastosowaliśmy w tym celu funkcję transla-
cji adresów (NAT) udostępnianą przez urządzenie dedykowane APPro
2405. W tej części cyklu zajmiemy się opisem procesu trasowania (ro-
utingu) pakietów oraz konfiguracją komputera z zainstalowanym sys-
temem Linux jako routera. Zapraszam do lektury!

Programowanie

56 Oracle Apex – Darmowe i szybkie tworzenie

aplikacji webowych
Andrzej Raczkowski
Producent bazy danych Oracle wie, że żeby dobrze wykorzystać moż-
liwości bazy danych, trzeba posiadać narzędzia umożliwiające stwo-
rzenie aplikacji dla użytkownika. W ofercie Oracle takie narzędzia są
dostepne niemal od początku istnienia ich bazy danych. Programiści
tworzący aplikacje działające na bazie danych Oracle często używa-
ją dedykowanych narzędzi, takich jak Oracle Designer, Oracle Forms
Builder czy Oracle Jdeveloper.Stosunkowo nowym produktem w tej
kategorii jest technologia Oracle APEX oraz narzędzie Oracle APEX
Application Builder.

Dla początkujących

66 Mind Mapping – uporządkuj pomysły na nowy rok

Łukasz Lechert
Każdy menedżer i konsultant w swojej codziennej pracy posługuje się
dużą ilością informacji. Mapy myśli to dobry sposób zapisu informacji
NE WS
aktualności
News dział prowadzi Justyna Sutkowska justynasutkowska@op.pl
Google publikuje kody Chromium
OS oraz ujawnia więcej szczegółów
Jak zapowiedzieli – tak zrobili. Google
ujawniło więcej informacji na temat Chro-
mium OS. Dodatkowo, opublikowało także
cały kod, który dotychczas został stworzony
w ramach tego projektu. Do czasu premie-
ry Chrome OS (ma ona nastąpić w ostatnim
kwartale 2010 roku), ma on być rozwija-
ny z udziałem społeczności oraz partnerów
technologicznych. Kod wraz z innymi ma-
teriałami znaleźć można pod adresem http:
//www.chromium.org/chromium-os.
Czym ma być nowy system? Docelo-
wo ma on być, a raczej – ma nim być bar-
dzo rozbudowana przeglądarka internetowa
Chrome. Całośc powstaje w opraciu o De-
biana i wykorzystuje koncepcję Chmury
(Cloud Computing). Nie będzie możliwości
uruchamiania własnych programów, a dane
mają być przechowywane w sieci lub lokal-
nie przy użyciu technologii Gears.
Podczas uruchamiania systemu, ma on
każdorazowo sprawdzać integralność kodu
z wersją dostępną na serwerze i w przypadku
niezgodności, automatycznie się naprawić.
Znacząco podwyższa to poziom bezpieczeń-
stwa i obniża ryzyko narażenia na ataki ze
strony złośliwego oprogramowania.
Aplikacje uruchamiane w ramach
Chrome OS działają w oddzielnych pia-
skownicach (sandbox) oraz aktualizują się
automatycznie.
System ma obsługiwać z góry narzuco-
ną pulę urządzeń. Nie będzie można zdobyć
jego kopii w inny sposób, niżpoprzez zakup
sprzętu. Wspierane mają być architektury
x86 i ARM. Nie ma jednak się czym mar-
twić, bowiem z pewnością pojawią się rów-
nież nieoficjalne dystrybucje Chrome OS,
które będzie można uruchomić na wielu in-
nych, niewspieranych przez Google, konfi-
guracjach sprzętowych.
Czy taki model systemu i jego dystrybu-
cji sprawdzi się? Czas pokaże. Jednak prze-
glądarka będąca jednocześnie całym syste-
mem operacyjnym, to dość ciekawy pomysł.
Rysunek 1. Logo Chromium OS firmy Google
6 luty 2010
Nowości w projekcie GRUB
GRUB jest domyślnie dołączany do czoło-
wych dystrybucji Linuksa. Działa on bardzo
stabilnie, ale mimo to, nadal jest rozwijany.
Przyjżyjmy się nowościom.
Przede wszystkim, projekt zarządza-
ny jest od niedawna systemem kontroli
wersji, którego rozwój sponsorowany jest
przez firmę Cannonical Ltd. (firma ta spon-
soruje również dystrybucję Ubuntu). Syste-
mem kontroli wersji, o którym mowa, jest
oczywiście GNU Bazaar (korzystają z nie-
go między innymi również Ubuntu, Exaile,
MySQL, Mailman).
Poprawiane są także błędy, które znala-
zły się w poprzednich wydaniach, więc war-
to dokonywać aktualizacji. Nawet, jeśli ich
nie zauważamy w codziennej pracy. W pro-
jekcie znalazł się również framework umoż-
liwiający kryptografię haseł.
GMail podpowie,
czego używają rozmówcy
W GMail Labs pojawiła się nowa funkcjo-
nalność, która pozwala rozróżnić w oknie
komunikatora rozmówców korzystających
z Androida od pozostałych.
Wszystko dzięki temu, że Google za-
uważyło problem w tym, że pisząc wiado-
mość z telefonu komórkowego, piszemy
zwykle wolniej niż na klawiaturze kompu-
tera. Co raz więcej osób ma urządzenia mo-
bilne, więc użytkownicy mogą się czasem
irytować, dlaczego druga osoba tak wol-
no odpowiada. Google wyszło im na prze-
ciw wprowadzając oznaczenie zieloną ikon-
ką symbolizującą logo androida tych użyt-
kowników, którzy korzystają z tej właśnie
platformy.
Backdoor w Windows 7?
Richar Shaeffer, dyrektor jednego z wy-
działów NSA (amerykańska Agencja Bez-
pieczeństwa Narodowego) ujawnił w trak-
cie przesłuchania odbywającego się w se-
nacie, że Agencja brała udział w tworze-
niu mechanizmów bezpieczeństwa wbu-
dowanych w najnowszy system Microso-
ftu – Windows 7. Jednym z tych mechani-
zmów ma być SCAP (Security Content Au-
tomation Protocol) o moduł Security Com-
pliance Management Toolkit – jest on zbio-
rem narzędzi przeznaczonych do zaawan-
sowanego modyfikowania ustawień bez-
pieczeństwa.
Współpraca twórcy Windowsa oraz
NSA, a dokładniej jej ujawnienie, wzbu-
dziło spory niepokój wśród użytkowników
systemu oraz ekspertów, którzy zajmują się
elektroniczną prywatnością. Dlatego też
Marc Rotenberg, dyrektor Electronics Pri-
vacy Information Center (EPIC), stwierdził,
że możliwe jest, iż w zamian za współpra-
cę z NSA, Microsoft umieścił w Window-
sie backdoora, który posłuży Agencji do in-
wigilowania podejrzanych o przestępstwa.
Niektórzy, skrajnie zaniepokojeni użytkow-
nicy sądzą, że inwigilowani mogą być tak-
że oni, nawet jeśli nie są o nic podejrzani.
Z jednej strony trudno im się dziwić.
Wracając jednak do słów Marca – przy-
pomniał on przy okazji, że nie byłaby to
wcale pierwsza próba NSA mająca na celu
wprowadzenie tylnej furtki do najpopular-
niejszego od dawna systemu operacyjnego,
bowiem w roku 1993 była zaangażowana w
budowę urządzenia kryptograficznego zna-
nego jako Układ Clipper. Miało ono ofero-
wać silny algorytm szyfrujący i zapewniać
jednocześnie agencjom rządowym nieskrę-
powany dostęp do wszelkich danych. Po
przetoczeniu się fali protestów, projekt ten
został porzucony (przynajmniej oficjalnie).
Ale czy sama pokusa dostępu do danych
użytkowników również została odrzucona?
Microsoft nie jest jednak jedyną fir-
mą, która tego rodzaju mechanizmy mo-
gła umieścić w swoim systemie. Cisco, naj-
większy producent m.in. routerów, zgodziło
się na dodanie do swoich urządzeń mecha-
nizmów umożliwiających organom ścigania
dostęp do poszukiwanych danych (architek-
tura Lawful Intercept), które dostępne są
w systemie operacyjnym Cisco IOS.
Rzecznik Microsoftu jednak zaprzecza,
jakoby firma posunęła się do czegoś takie-
go, zapewniając, że nie tylko się to nigdy
nie zdarzyło, ale również nigdy się nie zda-
rzy. Znając jednak zdolności Microsoftu do
przewidywania przyszłości, na usta ciśnie
się tylko uśmiech, gdyż wszyscy doskona-
le pamiętamy szacunki, że 640 KB pamię-
Rysunek 2. Logo Windows 7

ci wystarczy każdemu oraz, że internet nie
jest wart uwagi. Idąc dalej, trudno wierzyć
rzecznikowi co do umieszczania backdo-
orów w Windowsach.
Polacy nie palą się
do przejścia na Windows 7
2.69% – tyle według badań firmy Gemius
wyniósł udział Siódemki w liczbe od-
słon stron internetowych po trzech tygo-
dniach od premiery. Dla porównania, Vi-
sta, by osiągnąć taki wynik, potrzebowała
aż 26 tygodni.
Badanie przeprowadzono wśród nastę-
pujących krajów Europy: Austria, Bośnia
i Hercegowina, Bułgaria, Białoruś, Chorwa-
cja, Czechy, Dania, Estonia, Litwa, Łotwa,
Polska, Rumunia, Rosja, Słowenia, Słowa-
cja, Ukraina, Węgry.
Do tego czasu, udział Windowsa XP
wyniósł 75.61%. Na drugim miejscu zna-
lazła się Vista z wynikiem 19.25%. Naj-
większą popularność Windows 7 osiągnął
na Słowenii, gdzie sięgała ona 4.66%, a naj-
mniejszą w Polsce, bo zaledwie 2%.
Spodziewano się jednak, że Windows 7
odmieni rynek IT, odwróci spadkowy trend
w sprzedaży sprzętu komputerowego. Mi-
crosoft wiązał z nim duże nadzieje, czemu
zresztą nietrudno się dziwić po ogromnej
porażce z Vistą. Według raportu przepro-
wadzonego na zlecenie Microsoftu, Win-
dows 7 ma zostać zainstalowany do końca
2010 roku na 1.5 miliona stacji roboczych
pracowników europejskiej branży IT, czy-
li u około 18% wszystkich zatrudnionych
w branży IT strefy ekonomicznej Unii Eu-
ropejskiej.
Obecnie jednak w firmach dominuje
nawet nie Vista, a stary, poczciwy Windows
XP. Uważa się, że póki domowi konsumen-
ci nie zainteresują się aktualizacją syste-
mu, dopóty nie nastąpi to w biznesie. Ale co
w tym dziwnego? Ludzie są już zmęczeni
koniecznością zmiany sprzętu w przypad-
Rysunek 3. Logo Ubuntu
dział prowadzi Justyna Sutkowska
ku zmiany systemu operacyjnego oraz tym,
że system i tak pochłania większość zaso-
bów sprzętowych. A przykład chociażby fir-
my Adobe pokazuje, że w poprawie wydaj-
ności można wiele zdziałać nie tylko now-
szym sprzętem, ale także algorytmami.
Ubuntu Lucid Lynx bez Gimpa
To prawda, ale tylko w oficjalnej wersji in-
stalacyjnej. Gimp nadal będzie dostępny w
repozytoriach i będzie można go bez pro-
blemu doinstalować w taki sam sposób, jak
wiele innych aplikacji.
Taką decyzję podjęto podczas spotka-
nia developerów Ubuntu w Dallas. W do-
myślnym zestawie aplikacji ma być nato-
miast F-Spot. Uargumentowano to tym, że
program posiada zbyt skomplikowany in-
terfejs, jego przeznaczeniem są zastosowa-
nia profesjonalne, a miejsce zajmowane na
dysku to niemała ilość. Co więcej, niewie-
lu użytkowników go używa. Porównano go
do Photoshopa, który nie jest domyślnie do-
starczany z Windowsem czy Mac OS.
Oczywiście krytyka była duża, ale chy-
ba niesłuszna. Doinstalowanie tej aplikacji
nie jest problemem, a zaraz mogliby ode-
zwać się inni chcący domyślnie mieć Blen-
dera i wiele innych ulubionych aplikacji.
Mozilla nie zamierza
tworzyć systemu operacyjnego
Społeczność spodziewała się, że Mozilla po-
stąpi podobnie, jak Google i stworzy własny
system operacyjny wzorowany na przeglądar-
ce internetowej. Nic z tych rzeczy – Mitchell
Baker, prezes fundacji Mozilla, zadeklarowała
w wywiadzie udzielonym przy okazji opubli-
kowania ostatniego raportu finansowego (któ-
ry wskazuje, że fundacja zanotowała zysk na
poziomie 79 milionów dolarów), że myśli, iż
Mozilla będzie koncentrować się na internecie
i możliwościach jakie ze sobą niesie, zamiast
inwestować w system operacyjny.
Prezes odniosła się także do planów
zwiększenia ilości źródeł dochodów. Obec-
nie większość związanych jest z umową re-
klamową zawartą z firmą Google. Otóż po-
czyniono pewne kroki w celu znalezienia
nowych źródeł. W Rosji zawarto umowę
z firmą Yandex. Prezes podkreśliła też, że
negocjując z firmami trzecimi, nie jest ne-
gocjowany kształt przeglądarki – rozwija-
na jest ona tylko i wyłącznię przez Mozille,
bez ingerencji firm trzecich.
Prezes uspokoiła też, że obecne docho-
dy wystarczają do dalszego rozwoju nie tyl-
www.lpmagazine.org
NE WS
aktualności
justynasutkowska@op.pl News
ko flagowego Firefoksa, ale także innych
aplikacji, w tym Thunderbirda 3.
Google News dostępne
na Andoridzie, IPhone i Palm Pre
Znana skądinąd bardzo popularna usługa
Google News dostępna będzie na urządze-
niach z Androidem, IPhone oraz Palm Pre.
Na oficjalnym blogu Google pojawiła się in-
formacja o zoptymalizowaniu Google News
pod kątem tych urządzeń. Wcześniej usługa
dostępna była dla urządzeń mobilnych ko-
rzystających z systemów Windows Mobile,
Blackberry OS oraz Symbian S60.
Nowa wersja ma umożliwić korzystanie
z Google News w taki sam sposób, jak na
komputerze desktopowym. Zachowany ma
zostać podobny interfejs, przy większej ilości
wyświetlanych informacji. Uproszczono rów-
nież dostęp do działu ulubione, do wyszuki-
warki oraz do odtwarzacza filmów, a zapisa-
ne ustawienia mają być przenośne pomiędzy
urzędzenia w sposób przezroczysty.
Ciekawostką jest, że obecnie usługa do-
stępna jest w blisko 70 edycjach oraz 29
wersjach językowych.
OpenShot
OpenShot (http://www.openshotvideo.com)
to stosunkowo nowy projekt mający na celu
stworzenie w pełni funkcjonalnego, nieline-
arnego edytora filmów. Na razie nie pojawi-
ła się jeszcze żadna oficjalna wersja tej apli-
kacji, jednak można ją już pobrać w posta-
ci kodu źródłowego oraz binariów przezna-
czonych dla Ubuntu. Wsparcie dla FFmpeg
powoduje, że aplikacja obsługuje większość
podstawowych formatów audio/wideo.
Interfejs programu oparty jest na biblio-
tekach GTK i zintegrowany ze środowiskiem
GNOME (funkcja przeciągnij i upuść). Open-
Shot pozwala na edycję wielu klipów jedno-
cześnie, umożliwiając ich przycinanie oraz
tworzenie przejść. Dostępne są również efekty
wideo (ponad 20) oraz najważniejsze funkcje
służące do edycji obrazu (zmiany jasności, na-
Rysunek 4. Logo Mozilla Foundation
7
NE WS
aktualności
News dział prowadzi Justyna Sutkowska justynasutkowska@op.pl
sycenia, palety barw i inne). Możliwa jest także
zmiana prędkości odtwarzania kolejnych klatek
filmu i tworzenie spersonalizowanych przejść,
z maską określoną przez użytkownika.
Ważną zaletę aplikacji stanowi łatwość
wstawiania do klipu tekstu, podpisów oraz
znaków wodnych. Pozwala na to między in-
nymi obsługa formatu SVG. Program posia-
da ponadto osobną funkcję służącą do two-
rzenia przewijanych napisów. Gotowe filmy
można zapisać w formatach obsługiwanych
przez FFmpeg.
OpenShot ma szansę stać się jednym
z najbardziej lubianych edytorów wideo
dla Linuksa. Na korzyść programu prze-
mawia nie tylko zestaw funkcji, już teraz
pozwalający na wykorzystanie go na po-
trzeby prostej obróbki filmów. Pozytyw-
ną rolę odgrywa także interfejs, bardzo po-
dobny do Windows Movie Makera. Dzię-
ki temu OpenShot nie powinien mieć pro-
blemów z przyciągnięciem tych użytkow-
ników, którzy dopiero rozpoczynają migra-
cję na Linuksa.
Mozilla Jetpack 0.6
Mozilla udostępniła nową wersję pakietu
Jetpack (https://jetpack.mozillalabs.com/).
Pozwala on na tworzenie rozszerzeń dla
przeglądarki Firefox z wykorzystaniem je-
dynie języka XHTML, wspomaganego
skryptami JavaScript i arkuszami styli CSS.
Dzięki temu wtyczki mogą pisać wszyscy
użytkownicy, którzy posiadają podstawową
wiedzę dotyczącą składni HTML-a.
Rysunek 5. Widok okna programu OpenShot
8 luty 2010
Nowe wydanie Jetpack oznaczone jest
numerem 0.6. Pojawiła się w nim możli-
wość dodawania i edycji systemów me-
nu, a także obsługa preferencji użytkowni-
ka. Poza tym usunięto szereg błędów wy-
krytych we wcześniejszych wydaniach pa-
kietu.
Wraz z nową wersją swoje podwoje
otworzył też internetowy katalog rozsze-
rzeń opartych na Jetpack (http://jetpackga
llery.mozillalabs.com/). Liczba znajdują-
cych się w nim dodatków wzrasta z dnia na
dzień, prawdopodobnie w najbliższym cza-
sie będzie można wybierać wśród kilkuset
wtyczek. Obok bardzo niewielkich narzędzi
dostępne są także rozbudowane rozszerze-
nia, takie jak klienty serwisów społeczno-
ściowych (Social SlideBar, Jetstatus), a tak-
że edytor grafiki (Image Editor). Najchęt-
niej ściągane wtyczki służą między inny-
mi do korzystania z usługi Google Trans-
lator oraz Wikipedii, a także do blokowa-
nia reklam.
Wtyczki Jetpack mają w przyszło-
ści stać się standardowym formatem roz-
szerzeń obsługiwanych przez przeglądar-
kę Firefox. Ich zaletą jest kompatybilność
z kolejnymi wersjami programu, niska
awaryjność i wysokie bezpieczeństwo.
Nowe wtyczki dodawane są bez koniecz-
ności restartu aplikacji. Duże znaczenie ma
też prostota rozszerzeń. Mogą być one pi-
sane i rozwijane przez osoby posiadające
jedynie podstawowe umiejętności progra-
mistyczne.
Rysunek 6. Grafika pakietu Mozilla Jetpack 0.6
Rysunek 7. Logo programu Mumble
Mozilla dobrze
zarabia na Open Source
Na oprogramowaniu Open Source moż-
na dobrze zarobić – twierdzi na swo-
im blogu Sean Michael Kerner (http:
//blog.internetnews.com/skerner/2009/11/
mozilla-earned-786-million-in.html). Przy-
chody producenta przeglądarki interneto-
wej Firefox wyniosły bowiem w ubiegłym
roku aż 78,6 miliona dolarów amerykań-
skich. Nie oznacza to jednak ogromnego
wzrostu w stosunku do lat poprzednich. W
2007 roku na konta Mozilli wpłynęło 75,1
miliona dolarów, co stanowi sumę mniejszą
o zaledwie kilka procent.
Większość przychodów uzyskano dzię-
ki współpracy z gigantami branży interneto-
wej, przede wszystkim z Google i Yahoo!,
a także sklepami internetowymi i serwisami
aukcyjnymi (Amazon i eBay). Pozostawia-
jąc domyślną stronę domową w przeglądar-
ce Firefox wspieramy zatem jej producenta.
Część z pieniędzy wygenerowanych przez
internautów zasila bowiem konta Mozilli.
Sean Kerner zwraca uwagę na fakt,
że w odróżnieniu od organizacji nastawio-
nych wyłącznie na finansowy zysk, Mozil-
la nie zmierza do redukcji kosztów poprzez
zmniejszenie liczby współpracowników.
Wręcz przeciwnie, przychody przeznaczane
są na inwestycje, także w kadrę, co pozwala
na dalsze udoskonalanie produktów funda-
cji. Powoduje to pojawienie się dodatniego
sprzężenia zwrotnego. Lepsze oprogramo-
wanie przyciąga kolejnych użytkowników,

a oni generują większe przychody – wyja-
śnia Kerner.
Mumble – komunikator dla graczy
Jednym z programów uhonorowanych
w ostatnich miesiącach na portalu Sour-
ceforge tytułem Project of the Month było
Mumble (http://mumble.sourceforge.net/).
Celem projektu jest stworzenie aplikacji
VoIP przeznaczonej głównie dla graczy. Ma
ona pozwalać przede wszystkim na spraw-
ne komunikowanie się podczas prowadze-
nia rozgrywek sieciowych. Mumble można
oczywiście wykorzystać także dla innych
celów, zwłaszcza że aplikacja oferuje wy-
soką jakość dźwięku przy jednoczesnej sil-
nej kompresji.
Opracowanie komunikatora nie było ła-
twą kwestią. Jest on rozwijany od czterech
lat, a historię aplikacji przybliżyli w wywia-
dzie dla Sourceforge członkowie zespołu
programistycznego (http://sourceforge.net/
community/potm-200911). Mumble ma ra-
dzić sobie z największymi problemami, na
jakie napotykają użytkownicy usług VoIP
– kiepską jakością dźwięku, niepożądanymi
efektami (echo), dużymi opóźnieniami oraz
przerywaniem połączenia na przeciążonych
lub powolnych łączach.
Programiści Mumble nie zapomnieli
o żadnej z wymienionych trudności. W pro-
gramie zaimplementowano funkcje odszu-
miające, filtry oraz opcję usuwania pogło-
su. Sporą zaletę stanowią również stosun-
kowo niewielkie opóźnienia podczas prze-
syłu materiału audio. Wymienione zale-
ty sprawiają, że Mumble dobrze sprawdza
się w sytuacjach, gdy konieczna jest szyb-
ka i pewna komunikacja za pośrednictwem
VoIP. Zakres zastosowań nie jest więc ogra-
niczony tylko do korzystania z gier siecio-
wych.
Mumble jest programem wieloplatfor-
mowym, opartym na bibliotekach Qt. Mo-
gą z niego skorzystać zarówno użytkow-
nicy Linuksa, jak i systemów Windows
i MacOS X. Na stronie domowej aplika-
cji zamieszczone są linki do binariów dla
najpopularniejszych dystrybucji (http:
//mumble.sourceforge.net/Installing_Mum-
ble). Oczywiście możliwe jest także pobra-
nie kodu źródłowego komunikatora.
Podłącz się do Logitech Z523
Firma Logitech wprowadziła we wrześniu,
ubiegłego roku na rynek głośniki z serii spe-
aker system Z523. Zestaw składa się z sub-
dział prowadzi Justyna Sutkowska
woofera o wymiarach zbliżonych do sze-
ścianu (24 cm x 23 cm x 25,6 cm) stojący
na czterech 2 cm nóżkach oraz z dwóch sa-
telit (13,3 cm x 8,6 cm x 19,5 cm). Bardzo
dużą zaletą urządzenia jest fakt, iż można
podłączyć do zestawu 3 urządzenia jedno-
cześnie. O możliwościach podłączania róż-
nych komponentów napiszę później, skupmy
się w tej chwili na subwooferze. Jest czarny,
elegancki oraz posiada moc 21 watów. Nie-
zwykle istotną sprawą jest materiał z które-
go został zbudowany, jest to drewno (pły-
ta wiórowa). Na przedniej ściance zamon-
towany jest głośnik z 6,5 calową membra-
ną ciśnieniową, na której producent nadru-
kował logo Logitech. Jak wiadomo, z subwo-
ofera nie wydobywa się dźwięk lecz bas tak
w pierwszej chwili ciężko jest ocenić skąd
ten bas dochodzi. Sprawia wrażenie jakby
dochodził zewsząd. Bas w subwooferze wy-
dobywa się dołem, gdyż to na spodzie za-
montowana jest 4,5 calowa membrana. Ten
system nosi nazwę down-firing i powoduje,
iż dźwięk rozchodzi się na 360 stopni. Bar-
dzo dobry efekt uzyskuje się poprzez posta-
wienie głośnika na drewnianym meblu, któ-
ry będzie drgał razem z nim. Wyjściem typu
DB9, nie pomylić z autem z serii Aston Mar-
tin, kabel z subwoofera doprowadzany jest do
prawej satelity. Jest czarna, wykonana z two-
rzywa sztucznego. Na satelicie zamontowane
są 2 pokrętła do regulacji basów oraz głośno-
ści. W smukły kształt wbudowane są 2 gło-
śniki posiadające 2 calowe membrany. Pierw-
szy głośnik z przodu, drugi zaś z tyłu na tej
Rysunek 8. Logitech speaker system Z523
www.lpmagazine.org
NE WS
aktualności
justynasutkowska@op.pl News
samej wysokości. Daje to efekt przelatywa-
nia dźwięku przez głośnik, a nie wydobywa-
nia się z niego. Niesamowite doświadcze-
nie. Na prawej satelicie znajduje się również
wyjście audio na słuchawki lub inne głośniki
(3,5 mini jack), jednak nie dodatkowe, gdyż
sygnał nie jest rozdzielany a przekazywa-
ny dalej. Niżej znajduje się gniazdo auxilia-
ry in-put (3,5 mini jack). Podłączysz do nie-
go iPoda. Teraz wszyscy fani tego urządzenia
nie muszą włączać komputera jeśli chcą po-
słuchać swojej ulubionej muzyki, mają szyb-
ko dostęp do gniazda. Wystarczy, że głośni-
ki podłączone są do prądu a dźwięk zabrzmi
czysto i w błyskawicznym tempie. Na rynku
istnieje wiele przejściówek z prawie każdego
gniazda słuchawkowego na mini jack. Moż-
na podłączyć w ten sposób praktycznie każ-
dy telefon komórkowy lub nawet prosty od-
twarzacz muzyczny. Bezpośrednio z prawe-
go głośnika wychodzi kabel z męską koń-
cówką mini jack, który w naszym przypad-
ku zakończony jest laptopem. Lewa satelita
podłączona jest pojedynczym kablem bezpo-
średnio z subwoofer-em poprzez standardo-
wy chinch. Również ma wbudowane 2 gło-
śniki na takich samych zasadach co pierw-
sza. Cały zestaw ma moc 40 watów. Jeżeli
chcielibyście podzielić się muzyką z sąsia-
dami, to w zupełności mocy wam wystarczy.
Następnie na subwooferze znajduje się wej-
ście audio na 2xchich. To gniazdo daje moż-
liwość podłączenia konsoli do gry Sony Play-
Station, Xbox-a lub DVD Player. My użyje-
my tu kabla 2x cinch z przejściem na kolej-
9
NE WS
aktualności
News dział prowadzi Justyna Sutkowska justynasutkowska@op.pl
ny mini jack. Teraz wtykamy kabel do gniaz-
da w telewizorze „audio out”. I tak oto do ze-
stawu Logitech Z523 podłączyliśmy 3 urzą-
dzenia, z których dźwięk może lecieć jedno-
cześnie. W niektórych źródłach podają infor-
mację, iż zestaw wymaga systemu operacyj-
nego Windows XP/Vista/7oraz MAC/OS/X
10.3.9 lub nowszy. Czyli na Linuksie nie pój-
dzie, a szkoda. Oczywiście to żarty, po pro-
stu ktoś zapomniał dopisać Unix i jego po-
chodne, Apple, DEC, IBM Symbian, Andro-
id i wszelkie inne platformy które da się za-
instalować na urządzeniach w wyjściem au-
dio. Głośniki rewelacyjnie sprawdzają się w
obsłudze kina domowego. Nawet w odbiorni-
kach telewizyjnych produkowanych obecnie,
głośniki montuje się jak najtańszym kosztem
a ich moc często nie przekracza 5 watów na
sztukę. Proponuję wyciszyć telewizor, podłą-
czyć głośniki i ustawić bas na cały regulator.
Teraz nawet telenowela wydaje się fascynują-
ca. Osoby, które już od dawna korzystają z te-
go rozwiązania wiedzą o czym pisze. Sprzęt
jest dostępny w sprzedażny od września 2009
a jego cena na rynku zamyka się granicach od
370 zł do 450 zł. Producent na głośniki udzie-
la 2 letniej gwarancji.
KDE bardziej
dojrzałe... Marketingowo
Ogólnie rzecz biorąc, można powiedzieć, że
w świecie GNU/Linuksa i oprogramowa-
nia Open Source dominują dwa środowiska
graficzne: KDE i Gnome (poza mniej po-
pularnymi, nie tak bardzo rozbudowanymi
rozwiązaniami, jak XFCE, czy Fluxbox).
Pierwsze z tych środowisk rozwijane jest
już od prawie 13 lat i przez cały ten czas, co
Rysunek 9. KDE 4.3
10
zrozumiałe, bardzo się zmieniło. Nie cho-
dzi tutaj tylko o wygląd i dostępne funkcje
– zmianie ulegał rozmiar projektu, jego za-
kres, ilość dostarczanych aplikacji, a wresz-
cie stopień popularności. Dziś KDE jest naj-
popularniejszym środowiskiem graficznym
dla systemów GNU/Linux, a co ciekawe,
stanowi integralną część trochę mniej po-
pularnych, ale ważnych, dystrybucji (przy-
najmniej, jeśli odnieść się do Ubuntu), ta-
kich jak np. Slackware GNU/Linux. Kil-
kanaście lat rozwoju i nieustannych zmian,
a tymczasem, skrót KDE wciąż zwykliśmy
tłumaczyć tak samo: K Desktop Environ-
ment – od razu widać, że coś tutaj nie tak
(i koniecznie trzeba to zmienić).
Trzeba pamiętać, że KDE to nie tylko
środowisko graficzne wraz z zestawem wy-
sokiej jakości aplikacji. To także rozległa
globalna społeczność, dzięki której projekt
ten podlega ciągłej ewolucji. Być może więc
pomysł, aby podkreślić ten właśnie charak-
ter KDE i na dobre porzucić stare tłumacze-
nie nazwy, a także wprowadzić kilka uści-
śleń w nazewnictwie jest jak najbardziej tra-
fiony? Wszystko opiera się bowiem na zmia-
nie pewnego podstawowego założenia: KDE
nie ma być pojmowane jako oprogramowa-
nie tworzone przez ludzi, ale jako ludzie, któ-
rzy tworzą oprogramowanie. W pewnym
sensie, można więc powiedzieć, że zmiana
dotychczasowego sposobu myślenia o tym
projekcie przypomina próbę repozycjono-
wania marki, jaką jest dziś KDE. Ta zmia-
na ma podkreślać dojrzałość i globalny cha-
rakter przedsięwzięcia. Trudno jednoznacz-
nie odpowiedzieć, czy to posunięcie ma ja-
kieś głębsze uzasadnienie, poza marketingo-
luty 2010
wym i – prawdopodobnie – jak w przypad-
ku wszelkich tego typu decyzji, będzie ono
miało równą ilość zwolenników, co przeciw-
ników. Jeżeli jednak repozycjonowanie zo-
stanie przeprowadzone konsekwentnie, to
z pewnością z czasem wszyscy do zmian
przywykną i na dobre je zaakceptują. Ale
wydaje się, że propozycja ma sens, bo nazy-
wanie KDE – K Desktop Environment – wy-
daje się drobnym nieporozumieniem i to od
co najmniej kilku lat. Co takiego proponują
deweloperzy KDE dokładniej?
Rozróżniane mają zostać następują-
ce marki dla poszczególnych produktów
wchodzących w skład dzisiejszego KDE:
• KDE – oznaczać będzie całość przed-
sięwzięcia, ale ten skrót nie będzie już
rozwijany jako K Desktop Environ-
ment.
• KDE będzie oznaczać przede wszyst-
kim dwie rzeczy: po pierwsze – spo-
łeczność, która tworzy wszelkie roz-
wiązania sygnowane tą marką wraz
z użytkownikami końcowymi; po dru-
gie – będzie to parasol dla wszelkich
marek i technologii, które są i zostaną
opracowane przez społeczność KDE.
A to nie koniec zmian. W ramach KDE roz-
różniane będą następujące marki dla już ist-
niejących rozwiązań:
• KDE Workspaces – będą odpowiednio
odnosić się do KDE Plasma Desktop
i KDE Plasma Netbook.
• Narzędzia i technologie KDE używane
do tworzenia aplikacji będą nazywane
KDE Platform.
• Aplikacje KDE wciąż będą nazywane
KDE Applications – w końcu wszelka
zmiana w tym zakresie wydawać mogła-
by się sztuczna (aplikacje to aplikacje).
Ostania wersja KDE, o numerze 4.3, jest
w rzeczywistości kompilacją całości opro-
gramowania (czyli Workspaces, Applications
i Platform) i z tego względu, nadchodzące wy-
danie, które będzie oznaczone numerem 4.4,
otrzyma nazwę KDE Software Compilation.
Jakie to ma znaczenie dla nas? Wydaje
się, że żadne, dopóki nie oznacza pogorsze-
nia się jakości dostępnych dla użytkowni-
ków produktów. To prawda, ale nie sposób
zwrócić tutaj uwagi na bardzo ważny aspekt
całego wydarzenia. Wydaje się bowiem, że
rozwiązania z kręgu Open Source, które

jeszcze 10 lat temu mogły być traktowane
przez zwolenników komercyjnego oprogra-
mowania jako projekty amatorskie, pozba-
wione sensownej dokumentacji, czy jakie-
gokolwiek spójnego i merytorycznego mar-
ketingu, dziś zaczynają już funkcjonować
nie na zasadzie alternatywnych projektów
o zacięciu rewolucyjnym, a na typowo ryn-
kowych zasadach. Pomimo, że rozwijane są
na zasadach Open Source i rozprowadzane
na wolnościowych (mniej lub bardziej) li-
cencjach, to samodzielnie, w miarę rozwo-
ju, uzyskują taką świadomość rynkową, w
której oprócz funkcjonalności, jakości ko-
du, czy dokumentacji użytkownika (zloka-
lizowanej, oczywiście) wymaga się... sen-
sownego marketingu. A ten nakazuje, aby
najpierw mieć świadomość własnej marki.
Jak więc widać, KDE wykonuje wła-
śnie istotny krok w swojej ewolucji, dzię-
ki czemu, przynajmniej marketingowo, sta-
je się bardzo dojrzałą marką. Musimy tak-
że zgodzić się, że proces ten dotyczy wie-
lu innych produktów – dobrymi przykła-
dami samoświadomości marki są np. Ope-
nOffice.org, czy niektóre dystrybucje syste-
mu GNU/Linux (jedne bardziej – jak Ubun-
tu, drugie mniej – jak np. Slackware, którego
cechą charakterystyczną, chyba na zawsze,
pozostanie minimalna troska o marketing
– w rzeczywistości to jest właśnie marketing
tej dystrybucji, który zapewnia popularność
Slackware u określonej grupy odbiorców).
Tak czy inaczej widzimy tutaj wyraźną zmia-
nę w sposobie myślenia o projekcie Open
Source – moment, w którym istotne stają się
drobiazgi, jak zrozumienie własnej nazwy
i czysta definicja zasięgu projektu. Pozostaje
się cieszyć, bo pod tym względem sporo po-
zazdrościć KDE mogą nawet niektórzy do-
stawcy komercyjnych rozwiązań (które – do
dziś, nie wiedzieć czemu – często nazywane
bywają profesjonalnymi produktami).
KDE można pochwalić za profesjonalne
podejście do siebie jako marki łączącej spo-
łeczność i produkty, będące efektem pracy tej
społeczności. Jeszcze niedawno nikt nie wi-
dział potrzeby przykładania wagi do takich
działań jak repozycjonowanie marki w świe-
cie Wolnego Oprogramowania. Kto w ogóle
myślałby w kontekście marek i marketingu?
Cóż... Ewolucja, a nie rewolucja! Poza umie-
jętnością programowania ważna jest umiejęt-
ność kreowania swojego wizerunku i troska
o rynek. Więcej szczegółów:
http://dot.kde.org/2009/11/24/repositioning-
kde-brand
dział prowadzi Justyna Sutkowska
Mandriva 2010.0 i openSUSE 11.2
Wśród nowych wersji popularnych dys-
trybucji wydanych w ostatnich tygodniach
znalazła się Mandriva 2010.0. Odświeżo-
ny system zawiera wsparcie dla kolejnego
środowiska graficznego (projekt Moblin),
a także KDE 4.3.2, GNOME 2.28 oraz Xfce
4.6.1. Dystrybucja dostarczana jest z jądrem
w wersji 2.6.31. W systemie obecny jest pa-
kiet biurowy OpenOffice.org 3.1.1.
W listopadzie doczekaliśmy się też no-
wej wersji dystrybucji openSUSE. Wyda-
nie oznaczone numerem 11.2 zawiera YaST
oparty na bibliotekach Qt 4 i z dodatko-
wą funkcją zdalnej konfiguracji. Domyśl-
nym środowiskiem graficznym jest KDE 4.
Przy okazji zmieniono nieco szatę graficz-
ną. W wydaniu 11.2 zostały również zak-
tualizowane programy wchodzące w skład
dystrybucji. Wyraźnie zauważalna jest mi-
gracja do bibliotek Qt 4. Ciekawostkę sta-
nowi ponadto obecność dodatków ułatwia-
jących korzystanie z popularnych serwisów
społecznościowych.
DCSerwis.pl zaprasza
DCSerwis.pl to portal grupy specjalistów
zawodowo zajmujących się problematy-
ką budowy, utrzymania i zarządzania ser-
werowniami – tymi małymi, spotykanymi
praktycznie wszędzie (np. na korytarzu lub
w wydzielonym pokoju w mniejszej firmie,
czy w domu) i tymi wielkimi, które stano-
wią sens istnienia tzw. Centrów Przetwa-
rzania Danych. Jednym z celów działania
DCSerwis.pl jest popularyzacja wiedzy do-
tyczącej IKS (tzw. Infrastruktury Krytycz-
nej Serwerowi), centrów danych i ich zna-
Rysunek 10. Widok okna Mandriva Live
www.lpmagazine.org
NE WS
aktualności
justynasutkowska@op.pl News
czenia dla biznesu. Zespół redakcyjny por-
talu pragnie zebrać wszystkich zajmujących
się podobną tematyką w jednym miejscu
i w miarę możliwości zbudować silną spo-
łeczność specjalistów utrzymania centrów
przetwarzania danych.
W ostatnim czasie portal DCSerwis.pl
został patronem internetowym Seminarium
Eksperckiego 2009, poświęconego tematyce
Oszczędnych Data Center, które organizowa-
ne jest przez firmę Emerson Network Power.
Portal współpracuje także z miesięcznikiem
Linux+ – w dziale materiały można odnaleźć
darmowy artykuł poświęcony budowie, eks-
ploatacji i zarządzaniu data center, który zo-
stał napisany przez zespół redakcyjny porta-
lu i opublikowany we wrześniowym wydaniu
Linux+ (numer poświęcony Data Center).
Portal DCSerwis.pl zaprasza wszyst-
kich do wymiany informacji na temat eks-
ploatacji i zarządzania serwerowniami na
łamach swojego forum, komentowania pu-
blikowanych newsów i artykułów, a także
do zadawania wszelkich pytań. Na wszyst-
kie pytania postarają się odpowiedzieć
eksperci współpracujący i współtworzą-
cy DCSerwis.pl. Tematyka ta wciąż nie
jest szczególnie popularna w naszym kra-
ju, a jednak, trzeba przyznać, że nie ma mo-
wy o świadczeniu wysokiej jakości usług,
w oparciu o dowolne oprogramowanie, je-
śli najpierw nie zadbamy o wysoką jakość
naszej infrastruktury technicznej. Czyli…
Jeżeli nie zatroszczymy się o serwerownię
właściwą dla potrzeb naszego biznesu.
Centra przetwarzania danych to także
doskonałe miejsce do stosowania techno-
logii z nurtu Wolnego i Otwartego Opro-
11
NE WS
aktualności
News dział prowadzi Justyna Sutkowska justynasutkowska@op.pl
gramowania i kolejna nisza, w której syste-
my GNU/Linux mogą odgrywać nieocenio-
ne usługi (nie tylko służyć do redukcji kosz-
tów eksploatacyjnych).
Redakcja portalu z wielką przyjemno-
ścią wysłucha pomysłów i doświadczeń
Czytelników Linux+.
Więcej informacji:
http://dcserwis.pl
Windows 7 i NSA,
czyli „jestem bezpieczny,
bo mam Linuksa?”
Niedawno, w Internecie rozpętała się dys-
kusja, do której przyczynek stanowiła in-
formacja o tym, że Agencja Bezpieczeń-
stwa Narodowego (ang. National Security
Agency, NSA) USA współpracowała z firmą
Microsoft podczas opracowywania nowego
systemu operacyjnego – Windows 7.
Rzekomym źródłem tej nowiny miał być
dyrektor jednego z wydziałów NSA, Richard
Schaeffer, który miał w trakcie przesłuchania
odbywającego się w amerykańskim senacie
ujawnić rewelację, mówiącą o fakcie współ-
pracy NSA i firmy Microsoft. Owocem tej
kooperacji mają być m.in. mechanizm SCAP
(ang. Security Content Automation Protocol)
oraz SCMT (ang. Security Compliance Ma-
nagement Toolkit), czyli zbiór narzędzi po-
zwalających na zaawansowane modyfikowa-
nie ustawień bezpieczeństwa.
Co naturalne, ujawnienie wspomnia-
nej współpracy momentalnie obudziło oba-
wy wśród wszelkiej maści ekspertów zajmu-
Rysunek 11. www.dcserwis.pl
12
jących się prywatnością i ochroną informacji,
a także wśród typowych użytkowników. Poja-
wiła się nawet opinia, że w zamian za współ-
pracę z NSA, firma Microsoft umożliwiła
umieszczenie w kodzie systemu operacyjnego
Windows 7 backdoora, który mógłby być uży-
wany do inwigilacji podejrzanych osób. Trze-
ba jednak przyznać, że jak to już bywa w tego
typu sprawach, wszelkie gdybania, mają cha-
rakter wyłącznie spekulacji. Sprawa nie jest ła-
twa do udowodnienia – zarówno dla osób, któ-
re cokolwiek starają się zarzucać NSA i firmie
Microsoft, jak i dla firmy Microsoft, która cał-
kowicie zaprzecza wszelkim plotkom.
Czy dywagacje na ten temat mają sens?
Tak, ponieważ istnieje potencjalne ryzyko,
że sytuacja mogła by mieć – hipotetycznie
– miejsce i to w przypadku dowolnego opro-
gramowania. Ponadto, istnieją – jawne – roz-
wiązania takie jak np. architektura Lawful In-
tercept, znajdująca się w systemie operacyj-
nym IOS, działającym na urządzeniach Cisco.
Jednak klucz do zrozumienia subtelnej różni-
cy między bezpieczeństwem, a naruszaniem
prywatności zdaje się leżeć w tym przypadku
pomiędzy słowami jawne, a tajne.
Warto także pamiętać o tym, że pomysł
dotyczący backdoorów nie jest nowy. Dosko-
nałym przykładem może być tzw. kryptogra-
fia trojańska, czy przypadek urządzenia kryp-
tograficznego Clipper, w którego budowę w
1993 roku zaangażowana była NSA. Zało-
żenie jest całkiem proste – otrzymujemy silny
algorytm szyfrujący, jednak skonstruowany
w taki sposób, że dostawca posiada uniwer-
luty 2010
salny klucz, którym jest w stanie zdekodo-
wać każdą wiadomość. Dzięki temu, dostaw-
ca rozwiązania w łatwy sposób może wejść
w posiadanie wszelkich informacji, które
chronione są szyfrem. Trzeba przyznać, że
we wszelkiej maści wywiadowczych zasto-
sowaniach taka perspektywa musi wydawać
się wyjątkowo smakowita. Jedyny problem
w tym, że takie rozwiązanie ma sens tylko
wówczas, jeśli pozostanie całkowicie tajne.
Jeżeli tylna furtka zostanie ujawniona,
oznacza to właściwie dwie rzeczy. Po pierw-
sze, backdoor w krótkim czasie przestanie być
źródłem jakichkolwiek cennych informacji,
co oznacza, że wywiad będzie musiał poszu-
kać nowego sposobu na pozyskiwanie wiedzy.
Po drugie, jeśli tego typu backdoor ujawniony
zostałby w produkcie komercyjnie sprzeda-
wanym na całym świecie, to... Zamiast ko-
mercyjnego sukcesu mamy gwarantowany
globalny skandal, procesy, odszkodowania,
utratę pozycji rynkowej, a może nawet rynko-
wą śmierć. Wydaje się więc, że o ile tego typu
rozwiązania, co zrozumiałe, mogą być atrak-
cyjne dla szeroko rozumianych służb, to dla
dostawców komercyjnego oprogramowania
są kategorycznie nie do przyjęcia. Przynajm-
niej, jeśli mają pozostać tajne. Żaden produ-
cent, jeśli oprzeć się na zdrowej logice, nie za-
ryzykuje przecież swojej pozycji i pieniędzy,
aby ukryć przed użytkownikiem fakt obec-
ności backdoorów dla NSA (czy jakichkol-
wiek innych instytucji związanych z bezpie-
czeństwem). Jednak co innego, jeśli tego typu
rozwiązanie zostanie ujawnione – wówczas
użytkownik nie będzie mógł mieć pretensji
o to, że był lub jest inwigilowany, o ile w ogó-
le wykorzystanie backdoora będzie można na-
zwać w takim kontekście inwigilacją? Z całe-
go tego zamieszania, które wydaje się wcale
z GNU/Linuksem nie być związane wyłania
się jednak kilka ważnych refleksji.
Po pierwsze, co zresztą nie nowe, wszę-
dzie tam, gdzie mamy do czynienia z zamknię-
tym oprogramowaniem nie możemy być do
końca pewni, co otrzymujemy w tzw. pudeł-
ku. Jeśli nawet nasze obawy, co do prywatno-
ści, są nieuzasadnione, to już sam fakt, że się
pojawiają, powinien dawać nam do myślenia.
Po drugie, zwykle atakujemy firmę Microsoft
– często nie do końca uczciwie – za to, że jej
rozwiązania nie są bezpieczne. Zdajemy się za-
pominać, że oprogramowanie (np. system ope-
racyjny) jest na tyle bezpieczne, na ile o jego
bezpieczeństwo zadbał administrator (lub
– szerzej – użytkownik). Sam fakt korzysta-
nia z GNU/Linuksa nie gwarantuje nam bez-
 NE WS
aktualności
dział prowadzi Justyna Sutkowska justynasutkowska@op.pl News

pieczeństwa, jeśli popełniać będziemy podsta-

wowe błędy, a w temacie wykażemy się całko-
witą niewiedzą. Trzeba też przyznać, że wszel-
kie inicjatywy firmy Microsoft, które mają na
celu podniesienie poziomu bezpieczeństwa jej
produktów powinny raczej zasługiwać na po-
chwałę, a nie naganę. A udział NSA w pracach
nad Windows 7? Cóż, nie sposób dziwić się,
że Agencja Bezpieczeństwa jednego z naj-
większych państw świata współpracuje z jed-
nym z największych producentów oprogramo-
wania. To raczej naturalne zjawisko. Dla wie-
lu osób, jak się wydaje, informacja ta wca-
le nie będzie ostrzeżeniem, a wręcz reklamą,
gwarancją bardzo szeroko rozumianego „bez-
pieczeństwa” nowego systemu operacyjnego.
Ot, taki paradoks. Wszystko zależy od osobi-
stego podejścia do kwestii wolności i prywat-
ności. I tutaj dotykamy sedna sprawy.
Zwolennicy oprogramowania Open So-
urce często – dość pochopnie – podkreślają,
że w przypadku rozwiązań o otwartym ko-
dzie źródłowym nie ma mowy o z

www.lpmagazine.org 13
 opis DVD
DVD
Fedora 12 Constantine
Fedora jest liderem we wprowadzaniu no-
wych, innowacyjnych funkcji, co potwierdza-
ją nowości zawarte w dystrybucji. Dwunastka
to nowa wersja dystrybucji. Nawiększą uwa-
gę twórcy dystrybucji poświęcili funkcjonal-
ności desktopowej, ale skupiono się także na
obsłudze netbooków, wirtualizacji i rozwoju
narzędzi administracyjnych. Poprawiono ob-
sługę między innymi kamer internetowych,
kodeków wideo (Ogg Theora) oraz dźwięku,
lepsze zarządzanie zasilaniem, wirtualizacji
oraz bezpieczeństwa. Nowe funkcje dystry-
bucji to narzędzie automatycznego zgłasza-
nia błędów, dodano także usługę Bluetooth na
żądanie , która sprawdza kiedy Bluetooth jest
używany i włącza/wyłącza usługę, oszczędza-
jąc zasoby.
Zredukowano rozmiar aktualizacji.
Opcjonalny w Fedorze 11 yum-presto stał
się domyślną wtyczką. Dzięki pakietom róż-
nicowym rozmiar aktualizacji może zmniej-
szyć się nawet o 90%. Zmieniono także ro-
dzaj kompresji pakietów RPM z gzip do XZ
co jednocześnie nie przyniosło pogorszenia
wydajności.
Dzięki ulepszonemu NetworkManager
łączenie się z siećmi bezprzewodowymi za
pomocą modemów GSM/UMTS/3G jest ła-
twiejsze. Rozszerzono obsługę IPv6. Wspar-
14
cie dla sieci PAN Bluetooth pozwala na skon-
figurowanie takiego połączenia za pomocą
kilku kliknięć.
Rozszerzono bazę wspieranych kart gra-
ficznych. Twórcy dodali eksperymentalną ob-
sługę akceleracji 3D kart AMD Radeon HD
serii 2400 i późniejszych oraz wprowadzili
obsługę Kernel Mode Settings. Poprawiono
obsługę kart graficznych Intela (DisplayPort),
a także sterownik Nouveau.
Nowe narzędzie Abrt pozwala na zgła-
szanie twórcom błędów za pomocą kilku klik-
nięć, co pozwoli na szybsze rozwiązywanie
problemów. Wprowadzono nowe narzędzie
do generowania ramdysku procesu Init o na-
zwie Dracut.
Narzędzie do zarządzania pakietami
– PackageKit – zostało wzbogacony o wtycz-
ki, które umożliwiają instalację oprogramo-
wania prosto ze strony WWW, a także wyszu-
kują brakujące programy, które użytkownik
wywołał z konsoli sugerując ich instalację.
Damn Small Linux 4.4.10
Damn small Linux to najpopularniejsza mi- i sieciowych (Samba i NFS). Dystrybucja
nimalistyczna dystrybucja GNU/Linux na ta jest udostępniana w postaci bootowalne-
świecie.
DSL 4.4.10 to mała , uniwersalana i prze-
nośna (pendrive czy inne małe nośniki da-
nych), dystrybucja systemu Linux. Jądro , po-
luty 2010
włoka Fluxbox i wiele aplikacji narzędzio-
wych zajmuje ok. 50 Mb. Nowa wersja DSL
zawiera niemal kompletne środowisko pracy.
Znajdziemy w nim m.in przeglądarki Firefox
, Links , Dillo , edytor tekstowy Vim, edy-
tor grafiki Xpaint, odtwarzacz audio XMMS
, arkusz kalkulacyjny SIAG, komunikator Na-
im, a także aplikację do nagrywania płyt czy
otwierania plików PDF . .Ponadto dystrybu-
cja DSL zawiera dwa menadżery okien: JWM
i fluxbox.
System RescueCD 1.3.3
Jest bazującą na Gentoo minidystrybucją
LiveCD . Jej zastosowanie to naprawa sys-
temu oraz odzyskanie utraconych danych.
Dystrybucja może być również wykorzy-
stywana do zarządzania partycjami. W jej
skład wchodzą takie aplikacje jak parted,
partimage, fstools, Midnight Commander,
edytory tekstu, narzędzia sieciowe itp. Ją-
dro systemu wspiera większość najważ-
niejszych systemów plików (ext2/ext3, Re-
iserFS, XFS, JFS, VFAT, NTFS, ISO9660)
go pliku iso
 Jeśli nie możesz odczytać
zawartości płyty CD/DVD,
a nie jest ona uszkodzona
mechanicznie, sprawdź ją na
co najmniej dwóch napędach CD/DVD

02/2010
 Urządzenia mobilne
Kontrolki wizualne w systemie Android – część 3

Kontrolki wizualne
w systemie Android
część 3
Grzegorz Madajczak

Artykuł ten stanowi kolejną część cyklu poświęconego programowaniu w systemie Android, a zarazem
trzeci odcinek części tego cyklu, omawiający zagadnienia związane z stosowaniem kontrolek
wizualnych (widgetów). Tym razem zajmiemy się tworzeniem i użytkowaniem menu opcji oraz menu
podręcznego (kontekstowego). Dodatkowo artykuł poświęcony będzie tworzeniu podstawowych okien
dialogowych.

S
linux@software.com.pl

DK Android dostarcza narzędzia pozwalają-
ce na tworzenie trzech typów menu. Pierw-
sze z nich określane mianem Menu Opcji do-
stępne jest poprzez naciśnięcie sprzętowego
przycisku Menu w telefonie. Drugi typ to menu kontek-
stowe (tzw. popup menu) wywoływane jako efekt obsłu-
gi zdarzenia onLongClick dla dowolnego obiektu klasy
View. Ostatnia kategoria, która może być rozszerzeniem
dwóch poprzednich typów to menu potomne (submenu).
Posiada ono wszystkie te same metody co dwa poprzed-
nie typy menu, z wyłączeniem metod do tworzenia menu
potomnych. Wszystkie te trzy typy menu mogą być defi-
niowane na dwa różne sposoby – z poziomu kodu JAVA
lub poprzez strukturę dokumentu XML.
Zanim zajmiemy się architekturą menu, klasami
i metodami związanymi z tym obiektem, chciałbym wy-
jaśnić, w jaki sposób ono działa, co jest niezbędne do
dalszej lektury tego artykułu. Najważniejszym założe-
niem API tego obiektu jest fakt, iż jest on nierozerwalnie
związany z pojedynczym obiektem Activity aplikacji
(czym jest obiekt Activity pisałem w numerze 11/2009
L+). Oznacza to, iż jeśli aplikacja składa się z kilku Ac-
tivity, możliwe jest, aby każde z nich miało niezależne
menu. Istnieje również taka możliwość, aby wszystkie
obiekty Activity jednej aplikacji korzystały z tego sa-
mego menu, lecz i w tej sytuacji to jedno wspólne menu
musi zostać dodane do każdego Activity osobno. Dla-
czego tak się dzieje wyjaśnię w dalszej części artykułu.
Na razie skupmy się na tworzeniu menu.
Definicja menu
z poziomu dokumentu XML
Dokument (dokumenty) definicji układu menu aplika-
cji zgromadzone są w folderze menu zasobów aplika-
cji. Przykładowa definicja rozbudowanego menu została
przedstawiona na Listingu 1.
W dokumencie XML definiującym menu występu-
ją trzy elementy: <menu>, <group> oraz <item>. Istnieje
kilka zasad ustalających zależności pomiędzy tymi trze-
ma elementami. Przede wszystkim głównym węzłem każ-
dego dokumentu (elementem root) zawsze musi być ele-
ment <menu>. Z tego zaś wynika, iż wszystkie pozycje
(elementy <item>) oraz grupy pozycji (element <gro-
up>) zawsze muszą być dziećmi elementu <menu>. Jednak

16 luty 2010

element <menu> może być również dzieckiem
elementu <item>. Zależność taka występuje
w sytuacji, gdy pozycja definiuje dostęp do
podmenu, co zostało przedstawione w wier-
szach 12-15 Listingu 1.
Wszystkie wymienione powyżej ele-
menty zawierają atrybuty, które powinny
należeć do przestrzeni nazw android, przy
czym pierwszy – <menu> może zawierać je-
dynie deklarację przestrzeni nazw. Każdy in-
ny atrybut jest zbędny. Element <group> gru-
puje pozycje menu, którym chcemy nadać ja-
kieś wspólne cechy. Może on zawierać nastę-
pujące atrybuty:
• id – unikalny identyfikator grupy;
• menuCategory – wartość tego atry-
butu odpowiada stałym klasy andro-
id.view.Menu.CATEGORY_*, które de-
finiują priorytet grupy pozycji (przyj-
muje następujące wartości: conta-
iner, system, secondary oraz alter-
native);
• orderInCategory – wartość typu int
definiująca domyślną kolejność pozycji
w grupie;
• checkableBehavior – określa, czy po-
zycje grupy są typu checkable – pozycje
menu będą miały wygląd przycisku ty-
pu radio (wartość single) lub checkbox
(wartość all), wartość domyślna to none;
• visible – określa, czy pozycje grupy
mają być widoczne, czy też nie (dopusz-
czalne wartości: true lub false);
• enabled – określa, czy pozycje grupy
mają być włączone, czy też nie (dopusz-
czalne wartości: true lub false);
Rysunek 1. Menu opcji z przyciskiem Więcej będą-
cym odwołaniem do podmenu
Urządzenia mobilne
Kontrolki wizualne w systemie Android – część 3
Element <item> może zawierać wszystkie ustawienie interfejsu checkable dla całej gru-
atrybuty wymienione w przypadku elementu py pozycji z zastosowaniem metody setGroup-
<group> poza checkableBehavior, któremu Checkable() wywołanej dla obiektu klasy Menu.
odpowiada atrybut checkable (dopuszczalne Metoda ta wymaga podania trzech argumentów:
wartości to true lub false), a także:
• wartości typu int będącej identyfikato-
• title – określający etykietę (tytuł) pozy- rem grupy,
cji menu; • wartości typu boolean, która ustala czy
• titleCondensed – definiujący etykietę w pozycje grupy mają być checkable, czy
sytuacji, gdy normalny tytuł jest za długi też nie,
do wyświetlenia; • wartość typu boolean, która ustala, czy
• icon – określający ikonę pozycji menu pozycje mają dziedziczyć zachowanie po
(poprzez odwołanie do zasobów @dra- RadioButton (tylko jedna pozycja mo-
wable aplikacji); że być zaznaczona) – wartość false czy
• alphabeticShortcut – definiujący znak CheckBox (możliwe jest zaznaczenie wie-
dla literowego skrótu klawiszowego lu pozycji) – wartość true.
(opcja niedostępna dla menu menu kon-
tekstowego); W odniesieniu do skrótów klawiaturowych
• numericShortcut – definiujący znak SDK Android udostępnia trzy metody:
dla numerycznego skrótu klawiszowego
(opcja niedostępna dla menu menu kon- • setAlphabeticShortcut(char) – usta-
tekstowego); wiającą literowy skrót klawiaturowy,
• setNumericShortcut(int) – ustawiają-
Wszystkie zaprezentowane powyżej elementy cą liczbowy skrót klawiaturowy,
a także ich atrybuty mają swoje odpowiedni- • setShortcut(char, int) – będącą
ki w klasach i metodach. Tak na przykład od- kompilacją obu powyższych metod.
powiednikiem atrybutu checkable jest meto-
da setCheckable() wywoływana dla pozycji Skróty klawiaturowe ustawione jedną z trzech
menu, jak na przykładzie poniżej. powyższych metod działają dopiero w mo-
mencie, gdy dane menu jest widoczne. Chciał-
menu.add(0, MENU_ITEM_ID, 0, "Tytuł bym jeszcze dodać, iż w przypadku skrótu lite-
opcji").setCheckable(true); rowego wielkość znaku nie ma znaczenia.
Możliwe jest również wymuszenie na danej po- Tworzenie i obsługa
zycji jej stanu (zaznaczona lub nie) przy użyciu menu opcji w kodzie JAVA
metody setChecked(), której argumentem jest Do utworzenia menu opcji z poziomu JAVA
wartość typu boolean. Możliwe jest również wykorzystywana jest metoda onCreateOp-
Listing 1. Definicja menu w dokumencie XML
<menu xmlns:android="http://schemas.android.com/apk/res/android">
<item android:id="@+id/pozycja_menu_1''
android:title="Etykieta pozycji menu"
android:icon="@drawable/ikona_pozycji_menu" />
<group android:id="@+id/grupa_menu">
<item android:id="@+id/ pozycja_menu_2''
android:title="Etykieta 2"
android:icon="@drawable/ikona_pozycji_2_menu" />
</group>
<item android:id="@+id/pozycja_z_podmenu
android:title="Etykieta 3" >
<menu>
<item android:id="@+id/example_submenu_item
android:title="Etykieta 4" />
</menu>
</item>
</menu>
www.lpmagazine.org 17
 Urządzenia mobilne
Kontrolki wizualne w systemie Android – część 3
tionsMenu(), klasy Activity wykonywa-
na gdy menu opcji jest po raz pierwszy wy-
woływane (poprzez naciśnięcie sprzętowe-
go przycisku Menu w telefonie). W kodzie
tej metody można odwołać się do definicji
menu w zasobach aplikacji lub też zbudo-
wać menu używając odpowiednich metod.
W pierwszym przypadku, gdy chcemy sko-
rzystać z menu zdefiniowanego w dokumen-
cie XML, należy skorzystać z metody in-
flate() klasy android.view.MenuInflater.
Metoda inflate() wymaga dwóch argumen-
tów: wartości typu int będącej identyfika-
torem definicji menu w zasobach aplikacji
(stała podklasy R.menu) oraz obiektu klasy
Menu do którego definicja ma być przypo-
rządkowana. Kod realizujący tą technikę zo-
stał przedstawiony na Listingu 2.
Przyznaję szczerze, że w tworzonych
przez siebie aplikacjach nigdy nie stosu-
ję metody opisanej powyżej, to znaczy de-
finiowania menu w XML i jego wywołanie
jak na Listingu 2. Takie bowiem postępowa-
nie sprawia, iż marnowane są cenne zasoby
systemowe. Dokument XML musi bowiem
zostać załadowany, wirtualna maszyna Da-
lvik musi uruchomić parser, a następnie zin-
terpretować kod dokumentu. Wszystko to
wymaga ogromnych ilości kodu, z którego
obecności nawet nie zdajemy sobie sprawy,
a co objawia się marnowaniem zawsze bra-
kujących zasobów systemowych. O wiele
prościej jest stworzyć menu z poziomu ko-
du JAVA, co dla menu opcji przedstawia kod
na Listingu 3.
W Listingu 3 wykorzystana została meto-
da add() klasy Menu, która zwraca obiekt typu
Rysunek 2. Okno dialogowe klasy AlertDialog
18
MenuItem. Wymaga ona podania czterech ar- •
gumentów. Kolejno są to:
• Wartość typu int będąca identyfikato-
rem grupy, do której ma należeć dana po-
zycja menu. Jeśli dana pozycja nie będzie
przypisana do żadnej grupy argument ten
będzie przyjmował wartość NONE lub po
prostu 0.
• Wartość typu int będąca identyfikato-
rem danej pozycji menu. Jeśli nie po-
trzebujemy unikalnego ID dla danej po-
zycji, można zastosować wartość NONE
lub 0. Jeśli jednak wartość ta będzie po-
trzebna, powinna zostać uprzednio zdefi-
niowana. Powinna to być stała na pozio-
mie klasy typu final static int. Tak
więc deklaracja identyfikatora (stałej
klasowej) drugiej pozycji z menu zdefi-
niowanego na Listingu 3 będzie wyglą-
dać następująco:
static final int MENU_QUIT = 0;
Drobna uwaga na koniec. Zdefiniowana
stała ID nie musi mieć unikalnej warto-
ści. Oznacza to, iż wszystkie stałe ID mo-
gą mieć przypisaną wartość np. 0, a i tak
będą prawidłowo interpretowane, gdyż za
każdym razem mamy do czynienia z in-
nym obiektem.
• Wartość typu int określająca kolejność
pozycji menu. Jeśli nie zważamy na ko-
lejność poszczególnych pozycji, zosta-
nie ona ustalona na podstawie kolejności
w kodzie metody. W tym przypadku ten
argument powinien przyjąć wartość NONE
lub 0. Wartość tę można odczytać wywo-
łując metodę getOrder() dla obiektu po-
zycji menu (obiekt klasy MenuItem).
Listing 2. Kod tworzący menu opcji na podstawie definicji w dokumencie XML
public boolean onCreateOptionsMenu(Menu menu) {
MenuInflater inflater = getMenuInflater();
inflater.inflate(R.menu.options_menu, menu);
return true;
}
Listing 3. Kod tworzący menu opcji z poziomu kodu JAVA
public boolean onCreateOptionsMenu(Menu menu) {
menu.add(0, MENU_POZ_1, 0, R.string.pozycja_1_text)
.setIcon(R.drawable.menu_icon);
menu.add(0, MENU_POZ_2, 0, "Etykieta pozycji 2 menu")
.setIcon(R.drawable.menu_icon_2);
return true;
}
luty 2010
Ostatni argument określa tytuł definio-
wanej pozycji menu. Wartością tego ar-
gumentu może być zarówno odwołanie
do zasobów tekstowych (stała typu int
z podklasy R.string), jak i obiekt klasy
CharSequence.
Na Listingu 3 tworzone pozycje menu mają
także przypisane ikony poprzez wywołanie
dla tworzonego obiektu klasy MenuItem me-
tody setIcon(), która wymaga argumentu
– wartości typu int będącej odwołaniem do
identyfikatora obiektu z zasobów typu dra-
wable (stała z klasy R.drawable).
Jak łatwo zauważyć w obu przypadkach
menu z Listingów 2 i 3 brakuje kodu obsługu-
jącego zdarzenie wyboru danej pozycji menu.
Dzieje się tak dla tego, iż zdarzenie to obsługi-
wane jest przez metodę przypisaną bezpośred-
nio do Activity z którym powiązane jest da-
ne menu opcji.
Obsługa zdarzeń w menu opcji
Za obsługę wspomnianego powyżej zdarze-
nia odpowiedzialna jest metoda klasy Activi-
ty onOptionsItemSelected() zwracają-
ca wartość typu boolean w przypadku doko-
nania wyboru. Implementacja tej metody jest
niezwykle prosta i nie odbiega od schematu
przyjętego dla innych metod tego typu. Kod
tej metody w odniesieniu do menu z Listin-
gu 3 został przedstawiony na Listingu 4. W za-
sadzie kod przedstawiony na tym Listingu nie
wymaga komentarza.
Kolejnym zdarzeniem obsługiwanym
przez menu opcji jest zdarzenie onPrepare-
OptionsMenu(). Metoda ta wywoływana jest
za każdym razem, kiedy menu opcji jest wy-
woływane – wyświetlane po naciśnięciu przy-
cisku Menu w telefonie, w przeciwieństwie do
omawianej wcześniej metody onCreateOp-
 Urządzenia mobilne
Kontrolki wizualne w systemie Android – część 3

tionsMenu(), która wywoływana jest jedno-

koncepcja jest podobna, do menu wywoły- sterForContextMenu(), której argumen-
razowo wraz z uruchomieniem Activity. Me-
wanego po naciśnięciu prawego przycisku tem jest obiekt klasy View, dla którego za-
toda ta może być stosowana na przykład w sy-
myszy na PC. Obsługa tego menu w syste- rejestrowane jest menu kontekstowe. Samo
tuacji, gdy chcemy dokonać zmian w już ist-
mie android związana jest ze zdarzeniem ty- menu kontekstowe tworzone jest, podobnie
pu long-press (naciśnięcie i przytrzymanie
niejącym menu – dodać lub ująć jakąś pozycję do menu opcji, w kodzie metody onCre-
np. w zależności od stanu aplikacji. obiektu przez około dwie sekundy) przypi- ateContextMenu() z klasy Activity. Nie
sanym do dowolnego obiektu klasy View. wiem czy dość wyraźnie wynika to z po-
Tworzenie i obsługa Powiązanie obiektu z menu kontekstowym przednich wierszy, lecz zasada tworzenia
menu kontekstowego odbywa się nieco od tyłu i nazywa się re- menu kontekstowego jest następująca. Menu
Android udostępnia również wspomnia- jestracją obiektu dla menu kontekstowego. tworzone jest raz dla Activity, niezależnie
ne uprzednio menu kontekstowe, którego Odbywa się to przy użyciu metody regi- od liczby zarejestrowanych obiektów View.
Dopiero w trakcie wywołania menu dla kon-
Listing 4. Obsługa zdarzenia wyboru pozycji menu opcji w metodzie onOptionsItemSelected() kretnego obiektu do raz utworzonego menu
public boolean onOptionsItemSelected(MenuItem item) { dodawane są pozycje (opcje) – różne w za-
switch (item.getItemId()) { leżności od obiektu lub to samo. Realizację
case MENU_POZ_1: opisanego powyżej rozwiązania przedsta-
wia Listing 5.
// kod realizowany po wystąpieniu zdarzenia Podobnie do menu opcji, obsługa zdarze-
nia wyboru pozycji w menu kontekstowym
return true; odbywa się za pomocą metody klasy Activi-
case MENU_POZ_2: ty – onContextItemSelected().
// kod realizowany po wystąpieniu zdarzenia
Tworzenie podmenu
return true; Ostatnia z form menu – podmenu (subme-
nu) może zostać dodane do każdego innego
} menu poza samym podmenu. To menu może
return false; być zastosowane na przykład w przypadku,
} gdy przewidujemy, iż menu (opcji lub kon-
tekstowe) będzie zawierać szczególnie dużo
Listing 5. Utworzenie menu kontekstowego dla dwóch obiektów pozycji, co może utrudnić korzystanie z nich.
public class Main extends Activity { W odniesieniu do menu opcji graniczną licz-
final static int POZ_1_CONTEXT_MENU_ITEM = 0; bą pozycji jest sześć. Więcej pozycji utrudni
final static int POZ_2_CONTEXT_MENU_ITEM = 1; korzystanie z menu. Do utworzenia nowego
final static int POZ_3_CONTEXT_MENU_ITEM = 3; podmenu stosujemy metodę addSubMenu()
final static int POZ_4_CONTEXT_MENU_ITEM = 4; wywoływaną dla danego menu. Argumen-
public void onCreate(Bundle savedInstanceState) { tem tej metody jest obiekt typu CharSequen-
super.onCreate(savedInstanceState); ce będący tytułem pozycji menu – odnośni-
setContentView(R.layout.main);
Button bttn_1 = (Button)findViewById(R.id.buttn_1);
Button bttn_2 = (Button)findViewById(R.id.buttn_2);
registerForContextMenu(bttn_1);
registerForContextMenu(bttn_2);
}
public void onCreateContextMenu(ContextMenu menu, View v,
ContextMenuInfo menuInfo) {
super.onCreateContextMenu(menu, v, menuInfo);
switch(v.getId()) {
case R.id.buttn_1:
menu.add(0, POZ_1_CONTEXT_MENU_ITEM, 0, "Pozycja 1");
menu.add(0, POZ_2_CONTEXT_MENU_ITEM, 0, "Pozycja 2");
break;
case R.id.buttn_2:
menu.add(0, POZ_3_CONTEXT_MENU_ITEM, 0, "Pozycja 3");
menu.add(0, POZ_4_CONTEXT_MENU_ITEM, 0, "Pozycja 4");
break;
}
}
} Rys. 3. Okno dialogowe klasy ProgressDialog ze
wskaźnikiem nieokreślonego postępu

www.lpmagazine.org 19
 Urządzenia mobilne
Kontrolki wizualne w systemie Android – część 3

ka otwierającego menu potomne. Metoda ta Obsługa obiektów klasy Intent jące w tle, odpowiadające linuksowym de-
zwraca obiekt klasy android.view.SubMe- Dotychczas nie wspominałem o obiektach monom) oraz obiekty klasy android.con-
nu, w stosunku do którego wywołuje się opi- klasy Intent, gdyż nie było takiej potrze- tent.BroadcastReceiver odbywa się za
saną wcześniej metodę add(), dodającą po- by. Jednak jest to ważne przy prawidło- pomocą specjalnych komunikatów. Tymi
zycje menu. Dalsze postępowanie z menu po- wym zrozumieniu obsługi pozycji menu. komunikatami są właśnie obiekty klasy
tomnym jest takie same, jak w obu uprzednio Wcześniej jednak wspominałem, iż jed- Intent. Za pomocą tych obiektów możli-
opisanych przypadkach. nym z podstawowych komponentów apli- we jest uruchomienie innego Activity, jak
Dosyć częstym sposobem wykorzy- kacji Android jest obiekt klasy Activi- i za ich pośrednictwem odbywa się obsłu-
stania podmenu jest zastosowanie przyci- ty będący odzwierciedleniem okna apli- ga zewnętrznych aplikacji systemu Andro-
sku Więcej w menu opcji, w sytuacji, gdy kacji. Komunikacja pomiędzy poszczegól- id, np. poczty elektronicznej, map, wyświe-
przewidujemy użycie większej liczby po- nymi obiektami Activity tej samej a także tlanie stron internetowych.
zycji (Rysunek 1). W tej sytuacji pozycja innych aplikacji, jak i innymi komponen- Jest całkiem naturalne i zrozumiałe, iż
ta będzie nie obiektem klasy MenuItem lecz tami tych aplikacji, jakimi są obiekty kla- za pomocą jednego z wyżej wymienionych
SubMenu. sy android.app.Service (obiekty działa- menu istnieje możliwość otwierania innych
okien aplikacji (obiektów Activity). Zada-
Listing 6. Uruchomienie nowego Activity aplikacji po wybraniu pozycji menu nie to może być zrealizowane przy użyciu
MenuItem itm = menu.add(0, MENU_POZ_1, 0, "Etykieta"); metody setIntent() wywołanej dla obiektu
itm.setIntent(new Intent(this, PhotoPicker.class)); klasy MenuItem we wnętrzu metody onCre-
ateOptionsMenu() lub onCreateContext-
Listing 7. Kod okna dialogowego klasy AlertDialog Menu(), co zostało przedstawione na Listin-
AlertDialog.Builder builder = new AlertDialog.Builder(context); gu 6. Wspomniana metoda setIntent() jako
argument wymaga obiektu klasy Intent, kró-
builder.setTitle("Tytuł okna dialogowego") rego konstruktor z kolei wymaga podania bie-
żącej klasy, z której wysyłany jest komunikat
.setMessage("Dokonaj wyboru") oraz klasy docelowej – reprezentującej obiekt
Activity.

.setPositiveButton("Tak", new DialogInterface.OnClickListener(){ Oprócz komunikatów – obiektów klasy

Intent, za pomocą pozycji menu można uru-
public void onClick(DialogInterface dialog, int which) {} chamiać wiele innych działań, mechanizmów,
}) obiektów – na przykład można uruchamiać
.setNegativeButton("Nie", new DialogInterface.OnClickListener(){ okna dialogowe.
public void onClick(DialogInterface dialog, int which) {}
}) Okno dialogowe
.setNeutralButton("Anuluj", new DialogInterface.OnClickListener( klasy AlertDialog
){ Okna dialogowe są to małe okna pojawiające
public void onClick(DialogInterface dialog, int which) {} się na przodzie aktywnego Activity w ten
sposób, iż traci ono fokus na korzyść okna
}); dialogowego (czyli mają charakter okien mo-
dalnych). SDK Android dostarcza kilka pod-
builder.create().show(); stawowych typów okien dialogowych, któ-
re to wszystkie dziedziczą po klasie andro-
Listing 8. Kod utworzenia okna dialogowego z paskiem postępu id.app.Dialog: AlertDialog, Progress-
ProgressDialog progressDialog = new ProgressDialog(getContext()); Dialog, DatePickerDialog, TimePicker-
progressDialog.setProgressStyle(ProgressDialog.STYLE_HORIZONTAL); Dialog. Oczywiście API klasy Dialog do-
progressDialog.setMax(50); starcza narzędzi do stworzenia własnego
progressDialog.setMessage("Kopiuję..."); okna dialogowego. Ponadto istnieje możli-
progressDialog.setCancelable(false); wość stworzenia okna dialogowego na pod-
progressDialog.show(); stawie klasy Activity, co jest nieco bardziej
skomplikowanym zadaniem lecz daje dużo
Listing 9. Utworzenie okna dialogowego typu custom dialog więcej możliwości. Sposób ten zostanie opi-
Context mContext = getApplicationContext(); sany w następnym artykule – w kolejnym nu-
Dialog dialog = new Dialog(mContext); merze magazynu Linux+.
dialog.setContentView(R.layout.custom_dialog); Okno dialogowe klasy AlertDialog
dialog.setTitle("Custom Dialog"); (Rysunek 2) tworzone jest za pomocą kon-
TextView text = (TextView) dialog.findViewById(R.id.text); struktora z klasy AlertDialog.Builder,
text.setText("Hello, this is a custom dialog!"); które wymaga podania argumentu – obiektu
ImageView image = (ImageView) dialog.findViewById(R.id.image); klasy Context (Listing 7). Następnie dla te-
image.setImageResource(R.drawable.android); go konstruktora wywoływane są poszczegól-
ne metody nadające ostateczny kształt okna.

20 luty 2010

Tytuł okna dialogowego ustawiany jest
z użyciem metody setTitle(), komuni-
kat ustawia metoda setMessage(). Z pew-
nością warto pamiętać o trzech metodach
setPositiveButton(), setNegativeBut-
ton() oraz setNeutralButton(), które do-
dają do okna dialogowego przyciski o wła-
ściwościach zgodnych z nazwą metody.
W najprostszej formie metody te wymagają
podania kolejno obiektu klasy CharSequen-
ce będącego etykietą przycisku, a następnie
obiektu klasy DialogInterface.OnClic-
kListener będącego implentacją interfejsu
OnClickListener – obsługującego zdarze-
nie pojedynczego krótkiego kliknięcia przy-
ciskiem. Gotowe okno dialogowe przed wy-
świetleniem należy zainicjować do czego
służy metoda create(). Metoda ta zwraca
właściwy obiekt klasy AlertDialog, za wy-
świetlenie którego odpowiedzialna jest me-
toda show(). Zamknięcie okna dialogowego
można wymusić wywołując dla niego meto-
dę dismiss() lub cancel(), przy czym ta
druga metoda wywołuje powstanie zdarze-
nia nasłuchiwanego przez obiekt klasy an-
droid.content.DialogInterface.OnCan-
celListener. Kompletny kod utworzenia
i wyświetlenia dialogowego klasy Alert-
Dialog prezentuje kod na Listingu 7.
Okno dialogowe uprzednio omawianej
klasy zamiast komunikatu z odpowiedziami
w formie przycisków może wyświetlać listę,
w której zaznaczenie pozycji będzie równo-
znaczne z dokonaniem wyboru. Lista ta może
mieć zarówno charakter listy łańcuchów tek-
stowych, jak i przycisków typu radio. W celu
dodania listy do okna dialogowego dla obiek-
tu klasy AlertDialog.Builder wywołuje się
metodę odpowiednio:
• setItems(CharSequence[], Dialo-
gInterface.OnClickListener) lub
• setSingleChoiceItems(CharSequen-
ce[], int domyslny_wybor, Dialo-
gInterface.OnClickListener).
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby okno dia-
logowe zawierało zarówno listę, jak i przy-
ciski, jak zaprezentowano to na Rysunku 3.
Aby uzyskać takie rozwiązanie należy dla
obiektu klasy AlertDialog.Builder wy-
wołać zarówno metodę np. setSingleCho-
iceItems(), jak i jedną z metod dodającą
przycisk. Wspomniana już dwukrotnie me-
toda setSingleChoiceItems() ma alter-
natywną wersję do zaprezentowanej, w któ-
rej to tablica obiektów CharSequence jest
zastąpiona obiektem klasy ListAdapter,
o którym to pisałem więcej w poprzed-
Urządzenia mobilne
Kontrolki wizualne w systemie Android – część 3
nim artykule magazynu Linux+ (01/2010). tivity. Należy jednak pamiętać, iż w odnie-
Oznacza to, że elementami wyświetlonej li- sieniu do tej klasy w przypadku przycisków,
sty mogą być inne dowolne obiekty, na przy- czy tez innych obiektów klasy View stosu-
kład obrazki. je się interfejs DialogInteface.OnClickLi-
stener, nie zaś android.view.View.OnC-
Okno dialogowe lickListener. To samo dotyczy się interfej-
klasy ProgressDialog su OnKeyListener. Deklarację prostego okna
Okno dialogowe klasy ProgressDialog dialogowego przedstawia Listing 9.
ma za zadanie wyświetlanie postępu wy-
konywania jakiejś czynności (wątku), któ- Podsumowanie
ry może mieć z góry określony koniec, jak Wszystkie przedstawione powyżej metody
i jego zakończenie może być nieokreślone. zostały zawarte w projekcie testowej aplika-
W pierwszym przypadku okno dialogowe cji, której spakowane źródła (plik TestPro-
zawierać będzie pasek postępu, natomiast ject.zip) znajdują się na płycie DVD dołączo-
w drugim – charakterystyczne dla Andro- nej do egzemplarza Linux+ w folderze urza-
ida koło kręcące się po obwodzie. Domyśl- dzenia_mobilne, podkatalogu kontrolki_cz3.
ne okno ProgressDialog to okno postępu Zapisany tam plik należy rozpakować w do-
bez zdefiniowanego końca. Jeśli chcemy wolnym miejscu na dysku, a następnie utwo-
uzyskać okno z poziomym paskiem, obiek- rzyć w Eclipse nowy projekt na podstawie źró-
towi Progres Dialog należy przypisać war- deł, wskazując rozpakowany folder o nazwie
tość typu int ProgressDialog.STYLE_HO- TestProject.
RIZONTAL przy zastosowaniu metody set- Zastosowanie przedstawionych w ar-
ProgressStyle(). Dla tego typu okna po- tykule metod tworzenia i użytkowania me-
stępu wartość minimalna to zawsze 0, nato- nu i okien dialogowych znacząco poprawia
miast wartość maksymalną można ustawić jakość aplikacji poprzez wprowadzenie in-
metodą setMax(). Zmianę postępu uzysku- terakcji, co prawie zawsze jest pozytywnie
je się wywołując metodę setProgress(). odbierane przez użytkownika aplikacji. Na-
Za wyświetlenie tego okna dialogowego leży jednak pamiętać, aby nie przesadzić
odpowiedzialna jest metod show(). Kod z ilością okien dialogowych, gdyż wyskaku-
utworzenia okna dialogowego z paskiem jący co chwilę komunikat może jedynie zde-
postępu prezentuje Listing 8. nerwować.
Wadą okien dialogowych opisanych
Custom Dialog w tym artykule jest jednak bardzo ogra-
Jeśli żadna z zaprezentowanych powyżej klas niczony poziom interakcji, ze względu na
nie spełnia naszych oczekiwań, istnieje możli- ograniczenia narzucone przez API klasy
wość zbudowania własnego okna dialogowego android.app.Dialog. Nie jest możliwe,
od podstaw. Czynności niezbędne do realizacji na przykład proste stworzenie, za pomo-
tego celu nie są w cale bardziej skomplikowane cą metod przedstawionych powyżej, okna
od tych zaprezentowanych uprzednio. dialogowego zwracającego łańcuch teksto-
Najlepszym sposobem zbudowania ta- wy wprowadzony przez użytkownika. Ist-
kiego okna dialogowego jest użycie definicji nieje na to jednak sposób, który zostanie
układu (layout) w dokumencie XML, zgod- przedstawiony w kolejnym artykule po-
nie z tymi samymi zasadami, jak w przypadku święconym programowaniu dla systemu
obiektu Activity. Tak więc elementem głów- Android.
nym układu musi być obiekt dziedziczący po
klasie ViewGroup, np. któryś z obiektów okre-
ślających układ, np. LinearLayout. Dalszym
krokiem będzie utworzenie obiektu klasy Dia-
log. Konstruktor tej klasy jako podstawo- O autorze
wy argument wymaga obiektu klasy Context
Grzegorz Madajczak jest z wykształce-
(jak wszystkie kontrolki graficzne). Następnie,
nia lekarzem weterynarii i mikrobiolo-
w odniesieniu do nowo utworzonego obiektu
giem. Linuksem i ogólnie oprogramowa-
Dialog wywołujemy poznaną wcześniej me-
niem OpenSource pasjonuje się od 2001
todę setContentView(), której argumentem
roku. Na co dzień używa Linuksa zarówno
będzie na przykład wartość typu int – identy-
w pracy, jak i w domu. Jego ulubione dys-
fikator zasobu zawierającego definicję układu
trybucje to Gentoo i Slackware.
(stała z podklasy R.layout). Dalsze postępo-
Kontakt z autorem:
wanie niczym nie różni się w porównaniu do
madajczak@gmail.com
obsługi definicji układu dla obiektu klasy Ac-
www.lpmagazine.org 21
 Urządzenia mobilne
Bezpieczeństwo w systemie Android
Bezpieczeństwo
w systemie Android
Grzegorz Madajczak
Należy pogodzić się z faktem, iż im bardziej skomplikowane systemy operacyjne sterują urządzeniami
typu telefon, czy PDA, tym większe prawdopodobieństwo, iż dane zgromadzone na takim urządzeniu
mogą ulec utracie, co może mieć poważne konsekwencje finansowe, a już na pewno jest kłopotliwe.
Dlatego też należy powziąć wszelkie środki ostrożności, aby uchronić się przed tym.
D
linux@software.com.pl
o bezpieczeństwa danych zgromadzo-
nych w telefonie z systemem Andro-
id należy podejść dwojako. Po pierwsze
za bezpieczeństwo danych odpowiedzial-
ny jest sam użytkownik, zarządzający ryzykiem zwią-
zanym z przechowywaniem na tym urządzeniu jakich-
kolwiek dla niego krytycznych danych. Druga płasz-
czyzna bezpieczeństwa związana jest z zabezpiecze-
niami samego systemu i jakością dodatkowych apli-
kacji. Tak więc rozpoczynając dyskusję o bezpieczeń-
stwie danych w systemie Android, przyjrzyjmy się, co
może zrobić sam użytkownik, a następnie za co odpo-
wiedzialny jest programista.
Na początku jest Market
Przede wszystkim, na telefonie z Androidem (jak na
każdym innym komputerze) aby zapewnić sobie stabil-
ną pracę urządzenia z Androidem, należy instalować je-
dynie sprawdzone aplikacje, pochodzące od godnych za-
ufania dostawców i oczywiście legalne. Tak więc podej-
mując decyzję o zakupie (???) czy pobraniu darmowej
aplikacji z Marketu lub innego źródła należy mieć na
22 luty 2010
uwadze nie tylko funkcjonalność programu, czy ogól-
ne wrażenie typu bo się podoba, lecz także to czy stoi za
nim duża, znana na rynku firma, czy też pojedynczy de-
weloper. Nie chcę przez to powiedzieć, iż aplikacje po-
chodzące od deweloperów-amatorów są niebezpiecznie,
a marka firmy gwarantem braku zagrożenia. Chciałbym
jedynie zwrócić uwagę, iż statystycznie rzecz ujmując
amatorskie aplikacje częściej sprawiają kłopoty, niż te
firmowe. Takie podejście ma szczególne znaczenie przy
braku kontroli ze strony Google nad jakością programów
w Markecie, co przerzuciło cały ciężar odpowiedzial-
ności za jakość umieszczanego tam oprogramowania na
twórców i użytkowników. Sprawia to, iż firmy, zwłasz-
cza w odniesieniu do płatnych aplikacji, kładą więk-
szy nacisk na jakość publikowanego oprogramowania,
wiedząc że od tego zależą ich zyski. Programista ama-
tor – twórca drobnej aplikacji nie ma odpowiednich za-
sobów na przetestowanie swojego programu (czynność
tą często przerzuca na użytkowników, wypuszczając na
przykład wersje beta oprogramowania). Jednak należy
od razu dodać, iż w obu kategoriach twórców zdarzają
się chlubne i niechlubne wyjątki.

Jak więc rozeznać się w gąszczu tysięcy
aplikacji opublikowanych w Markecie, wie-
dząc, iż potencjalnie każda z nich, a zwłasz-
cza ta nieznana, niesie ze sobą zagrożenie?
W ocenie sytuacji bardzo pomocne będą ran-
kingi aplikacji i komentarze zamieszczane
w Markecie. Jednak czytając te wypowie-
dzi nie sposób oprzeć się wrażeniu, że do-
świadczenia związane z ocenianym progra-
mem mają charakter czarno-biały, co mnie
wcale nie dziwi. Użytkownik zada bowiem
sobie trud wklepania tych kilku słów tylko
w sytuacji silnych emocji – negatywnych lub
też pozytywnych – nigdy obojętnych. Nie za-
wsze więc uda się znaleźć tam obiektywną
opinię na temat aplikacji. Myślę, że dobrym
wskaźnikiem oceniającym aplikacje, lecz je-
dynie płatne, byłby stosunek pobrań do zwro-
tów. Market ma bowiem tą zaletę, iż pozwa-
la na zwrot zakupionej aplikacji (i odzyska-
nie zapłaconych za nią pieniędzy) w ciągu 24
godzin od dokonania transakcji. Z drugiej zaś
strony wskaźnik ten byłby jedynie miarą za-
dowolenia z aplikacji, nie koniecznie zaś jej
bezpieczeństwa.
Tak więc, jak widać użytkownik jest cał-
kowicie osamotniony, jeśli chodzi o koniecz-
ność podjęcia decyzji przed zakupem. Póź-
niej jest już nieco lepiej. Jeśli aplikacja stwa-
rza jakiekolwiek potencjalne zagrożenie dla
użytkownika, na przykład poprzez dostęp do
zgromadzonych danych, czy zasobów (za-
równo sprzętowych, jak i programowych),
na pierwszym etapie instalacji użytkownik
zostanie o tym poinformowany (Rysunek 1)
oraz musi wyrazić zgodę na te działania.
Rysunek 1. Ostrzeżenie dotyczące bezpieczeństwa tem jedynie na podstawie najnowszego zapi-
podczas instalacji programu MeridianPlayer
Zrootowany telefon
Nadzór nad wspomnianymi uprzednio
uprawnieniami aplikacji jest szczególnie
istotny w przypadku programów wyko-
rzystujących dostęp do konta administra-
tora (w zrootowanym Androidzie). Na ca-
łe szczęście tu z pomocą przychodzi znany
chyba wszystkim, posiadającym złamanego
Androida, program superuser, który zarzą-
dza uprawnieniami administratora w stosun-
ku do aplikacji wymagają. Przy pierwszym
uruchomieniu aplikacji program ten bę-
dzie pytał się czy wyrazić zgodę na korzy-
stanie z tego typu uprawnień dla danej apli-
kacji. Raz przydzielone na stałe prawa moż-
na w każdej chwili odwołać. Ja jednak po-
stawię w tej sytuacji dość przekorne pyta-
nie – ilu z użytkowników zastanawia się nad
tym procesem? Myślę, że większość machi-
nalnie naciska przycisk always allow w ogó-
le nie zastanawiając się nad konsekwencja-
mi tego co robi.
Backup
danych w systemie Android
Podstawową metodą ochrony danych zgro-
madzonych na telefonie jest odpowiednio
częsty ich backup. W zależności od zakresu
ochrony danych użytkownik ma do dyspozy-
cji różne programy. Pierwszym i podstawo-
wym rozwiązaniem, z którego może skorzy-
stać każdy użytkownik jest oczywiście syn-
chronizacja z kontem Google. Pozwala to
jednak jedynie na archiwizację kontaktów,
wiadomości z konta GMail oraz pozycji ka-
lendarza. Nie ma możliwości backupowania
innych danych.
Dla zrootowanego systemu najbardziej
przydatnym programem archiwizującym jest
Nandroid Backup – obecnie w wersji 2.2, któ-
ry to jest standardowym składnikiem cyano-
gen recovery 1.4. Zaletą Nandroid Backup
jest to, że tworzy on kompletny obraz sys-
temu – zawierający zapis wszystkich danych
systemowych, ustawień, danych użytkowni-
ka zapisanych w pamięci telefonu. Wadą te-
go rozwiązania jest fakt, iż działa on z po-
ziomu recovery, co dla niektórych użytkow-
ników może być trudne do wykonania. Z dru-
giej zaś strony, wychodzę z założenia, że jeśli
ktoś podjął się zrootowania systemu – nawet
metodą one click, bez problemu da sobie radę
z semigraficznym menu cynaogen recovery.
Drugą wadą programu jest to, że użytkownik
tworząc kolejne backupy nie ma możliwo-
ści wybrania konkretnego obrazu do odtwo-
rzenia, gdyż Nandroid Backup odtwarza sys-
su. Program ten również nie zapisuje aplika- Rysunek 2. Główne okno programu MyBackup
www.lpmagazine.org
Urządzenia mobilne
Bezpieczeństwo w systemie Android
cji zainstalowanych na karcie pamięci w ra-
mach App2SD. Pomimo tych kilku nieznacz-
nych wad, generalnie rzecz ujmując jest to
podstawowa aplikacja dla każdego, kto dba
o bezpieczeństwo, a w szczególności jeśli do-
konuje mniej lub bardziej częstych update-
ów systemu.
Pewnych wad programu Nandroid pozba-
wiona jest aplikacja Backup for root users do-
stępna za darmo w Markecie. W założeniu
aplikacja ta powinna tworzyć kompletne zrzu-
ty z systemu – zapisywać nie tylko kontakty
czy zdarzenia z kalendarza, lecz także zapisa-
ne wiadomości, ustawienia i aplikacje z karty
SD. Mam jednak wrażenie, poparte doświad-
czeniami ze strony innych użytkowników te-
go programu, iż opisywana aplikacja popraw-
nie radzi sobie jedynie z kontaktami oraz za-
pisem aplikacji – z ich odtworzeniem jest już
problem. Dlatego też nie szczególnie polecam
tą aplikację.
Zdecydowanie lepiej sprawuje się aplika-
cja MyBackup dostępna za darmo w Marke-
cie w wersji 30-dniowej. Aplikacja ta (rysu-
nek 2) pozwala na zapisanie zgromadzonych
danych i aplikacji zarówno na karcie SD, jak
i na serwerze dostawcy programu. Aplikacja
dobrze radzi sobie ze wszystkimi elementa-
mi systemu – prawidłowo je odtwarzając.
Dodatkowo program, w przeciwieństwie do
Nandroid daje możliwość dostosowania za-
kresu archiwizowanych danych, wykonywa-
nia backupów zgodnie z ustalonym harmono-
gramem, a także zarządzania zapisanymi bac-
kupami. MyBackup jest aplikacją jak najbar-
dziej godną polecenia – wartą tych niecałych
5 $, które trzeba zapłacić za pełną wersję (za-
kupu można dokonać także poza Marketem).
Wadą programu jest fakt, iż do działania wy-
maga połączenia z siecią – aplikacja bowiem
przy każdym uruchomieniu przez sieć spraw-
dza swą legalność, łącząc się z serwerem do-
23
 Urządzenia mobilne
Bezpieczeństwo w systemie Android

stawcy. Dla osób o limitowanym transferze wia, iż zawsze jest wiadomo, kto jest twór- free oraz rozszerzoną płatną wersję progra-
danych może to być kłopotliwe. cą aplikacji. mu pro. Wersja darmowa pozwala na ska-
Brak wirusów w Androidzie nie prze- nowanie pakietów, zgromadzonych mediów,
Wirusy w systemie Android szkadza jednak niektórym w sprzedaży a także całego systemu. Co ciekawe pro-
Zawsze jako przykład wyższości systemu oprogramowania antywirusowego na tą gram ten skanuje również ustawienia, wy-
Linux nad innymi OSami podaję brak wi- platformę. Przykładem na to może być pro- szukując za pewne ich niebezpieczne mody-
rusów dla tego systemu. Pomimo pojawia- gram SMobile Anti-Theft and Identity Pro- fikacje. W moim G1 znalazł on jedno takie
jących się od czasu do czasu doniesień na tection oferowany przez firmę SMobile – zgodę na instalację pakietów spoza Marke-
ten temat, jak na razie możemy sytuację tą Systems (http://www.smobilesystems.com). tu (unknown sources). Program oczywiście
uznać za prawdziwą. Nie biorę tu bowiem Pomimo starań nie udało mi się znaleźć proponował mi rozwiązanie tego problemu
pod uwagę na przykład wirusów w makrach informacji przed jakimi wirusami chroni (Rysunek 3). Doprawdy żałosne... Również
OpenOffice.org, gdyż te są niezależne od użytkownika ta apikacja. Na stronie starto- i w tym programie, pomimo usilnych starań
systemu na którym ten pakiet jest zainsta- wej portalu firmowego czytamy o ochronie nie udało mi się ustalić, przed jakiego rodza-
lowany. Należy więc odpowiedzieć sobie, przed wirusami i programami szpiegujący- ju wirusami uzyskujemy zabezpieczenie in-
czy tak samo można powiedzieć o systemie mi. Jednak szukając głębiej znajduje się już stalując aplikację antiVirus.
Android – kuzynie Linuksa z PC, zwłaszcza informację, iż program ten chroni przed Kolejną firmą która stara zarobić się na za-
w kontekście pojawiających się co chwila tzw. szkodliwymi programami (maleware) gadnieniach bezpieczeństwa w systemie An-
doniesień o wirusach na Windows Mobile, i utratą danych w wyniku kradzieży apara- droid jest Mocana (http://www.mocana.com),
czy Symbiana. W przypadku tego ostatnie- tu. Trudno jest więc mówić o ochronie an- która udostępnia pakiet Mocana’s Device Se-
go sam doświadczyłem szkodliwego działa- tywirusowej... curity Framework. Jest to komplet biblio-
nia aplikacji na Nokii, która za wszelką cenę Wspomniana firma wypuściła rów- tek opracowanych dla urządzeń mobilnych,
chciała się łączyć z zagranicznym numerem, nież program o nazwie VirusGuard na w tym dla systemu Android dostarczających
narażając mnie na poważne konsekwencje platformę G1, który to zgodnie z infor- takie elementy jak biblioteka algorytmów
finansowe. Czy taka sytuacja jest możliwa macją producenta chroni przed ponad szyfrowania Mocana FIPS Certified Crypto
w Androidzie? 400 szkodliwymi programami, np. wiru- Libraries, dostarczająca między innymi ta-
Jak na razie z całą stanowczością na- sy, trojany (informacje za AndroidGear kie algorytmy jak RSA, AES, Blowfish, Dif-
leży przyznać, iż Android jest obecnie naj- – http://www.androidgear.com/en/eur/pro- fie-Hellman, 3DES, DSA, takie programy jak
bezpieczniejszym systemem na urządzenia duct.html?prodid=1379151&prodtab=deta- klient SSH, klient SSL, menadżer certyfika-
mobilne. Dzieje się tak za sprawą opisa- ils). Niestety producent już nie pokusił się tów, program chroniący system przed złośli-
nego uprzednio mechanizmu piaskownicy, o podanie bardziej szczegółowych informa- wym oprogramowaniem, czy obsługę WPA2.
który oznacza, że aplikacja może uszkodzić cji na temat zawartości bazy. Ja osobiście Trzeba przyznać, że to, co oferuje Mocana
co najwyżej siebie samą. Zaletą jest rów- podzielam zdanie Johna Herrmana – autora w porównaniu do do poprzednio opisywanych
nież to, iż wszelkie niebezpieczne działa- artykułu na stronach portalu Gizmodo (http: firm brzmi rozsądnie. Firma nie oferuje gru-
nia, wykraczające poza wspomniany me- //gizmodo.com/5078158/oh-thank-good- szek na wierzbie, lecz konkretne rozwiązania,
chanizm muszą uzyskać zezwolenie jesz- ness-someone-made-an-antivirus-app-for- które mogą poprawić bezpieczenstwo systemu
cze na etapie instalacji. Tak więc nie spo- android) poświęconego temu programowi. Android. Dobrym przykładem na to może być
sób jest stworzenie aplikacji, która po kry- Wspomniany autor wyraża opinię, iż pro- wchodzący w skład opisywanego pakiety pro-
jomu wprowadzi niekorzystne dla użyt- gram ten jest kompletnie bezużyteczny. Po-
kownika modyfikacje w systemie. Jedyną dobną opinię można było znaleźć na wielu
teoretyczną możliwością, stwarzającą po- innych portalach internetowych poświęco-
tencjalne niebezpieczeństwo, jest instala- nych Androidowi i nie tylko. Myślę, że sa-
cja natywnych aplikacji (nie działających ma firma SMobile Systems zrozumiała brak
za pośrednictwem DVM) w systemie, które sensu istnienia (a tym bardziej sprzedaży)
nie podlegają ograniczeniom mechanizmu programu VirusGuard, gdyż wycofała się
piaskownicy. Jednak działanie takie prze- z jego rozpowszechniania.
kracza możliwości przeciętnego użytkow- Fakt braku istnienia wirusów dla sys-
nika Androida. Dodatkowym zabezpiecze- temu Android nadal nie przyjmuje do
niem przed wirusami jest konieczność pod- wiadomości firma DroidSecurity (http:
pisywania aplikacji, o czym napiszę więcej //www.droidsecurity.com/), która proponuje
w dalszej części artykułu. Wymóg ten spra- między innymi darmowy program antiVirus

Listing 1. Kod przykładowego znacznika <uses-permisions> z manifestu aplikacji Android, wnioskują-

cego o uprawnienia do odczytu nadchodzących SMSów

<manifest xmlns:android="http://schemas.android.com/apk/res/android"
package="com.android.app.myapp" >
<uses-permission android:name="android.permission.RECEIVE_SMS" />
</manifest> Rysunek 3. antiVirus free znalazł u mnie niebez-
pieczne ustawienie...

24 luty 2010
 Urządzenia mobilne
Bezpieczeństwo w systemie Android

gram NanoBoot, który pozwala na sprawdze-
nie przed startem systemu, czy nie uległ on
zmianie od poprzedniego razu, co mogłoby
wskazywać na atak.
Jednak uczciwie trzeba zaznaczyć, iż
część z oferowanych rozwiązań już wchodzi
w skład zrootowanego lub może być z łatwo-
ścią doinstalowana w postaci dodatkowych
pakietów. Przykładem na to jest klient SSH,
który jest standardowym elementem Termi-
nala w systemie Android lub może występo-
wać w postaci niezależnej aplikacji Connect-
Boot. Podobnie ma się rzecz z innymi klienta-
mi: SSL, TSL. Co prawda w ulotce reklamo-
wej firma przechwala się, że ich implementa-
cje OpenSource-owych programów są stabil-
niejsze i zdecydowanie szybsze, niż darmo-
we odpowiedniki, dzięki zastosowaniu opa-
tentowanej technologii Mocana Accelera-
tion Harness, która zgodnie z zapewnienia-
mi producenta, na niektórych platformach
daje 400% wzrost wydajności w porówna-
niu do OS-owych rozwiązań. Chciałbym to
zobaczyć... Bo na razie tylko wątpię w te za-
pewnienia.
Generalnie rzecz ujmując, jak na razie
wszelkie programy antywirusowe dla systemu
Android są niczym innym, jak wyciąganiem
od potencjalnych nieświadomych użytkowni-
ków pieniędzy. Każdy, kto cokolwiek wie na
temat Linuksa, a tym bardziej systemu Andro-
id, zdaje sobie sprawę, że programy te to nic
innego, jak obiecywanie gruszek na wierzbie,
albo sprzedawanie w Afryce ubezpieczenia na
wypadek śnieżycy.
Bezpieczeństwo
aplikacji w systemie Android
Głównym założeniem architektury bezpie-
czeństwa w systemie Android jest to, iż
żadna aplikacja, domyślnie nie ma upraw-
nień do wykonywania jakichkolwiek dzia-
łań, które mogłyby mieć negatywny wpływ
na inne aplikacje, sam system operacyjny
lub jakiekolwiek dane użytkownika. Ogra-
niczenie to obejmuje uprawnienia do od-
czytu i zapisu prywatnych danych użyt-
kownika (takich jak kontakty czy e-ma-
il), a także funkcje wejścia/wyjścia danych
z lub do innych aplikacji czy plików. Do-
myślnie aplikacje nie mają również możli-
wości łączenia się z siecią, czy też budze-
nia urządzenia ze stanu uśpienia. Ponad-
to proces każdej aplikacji jest zamknię-
ty w tak zwanej piaskownicy (ang. sand-
box), czyli wydzielonym obszarze systemu
Android, dzięki czemu nie wpływa na pra-
cę innych aplikacji. Wyjątkiem są sytuacje,
w których wyraźnie określone uprawnienia
rozszerzają możliwości aplikacji – wykra-
czające poza reguły piaskownicy. Upraw-
nienia te nadawane są zwykle automatycz-
nie na podstawie certyfikatów przyznanych
aplikacji lub poprzez zgodę użytkownika.
Wniosek o przyznanie tych uprawnień (wy-
kraczających poza piaskownicę) wymaga-
nych przez aplikację zgłaszany jest w trak-
cie instalacji i nie ma możliwości, aby ule-
gły one później zmianie.
Dodatkowo plik każdego zainstalowane-
go pakietu Android posiada własny unikalny
identyfikator użytkownika (znany z Linuksa
UID), który jest niezmienny przez cały okres
bytności aplikacji na danym urządzeniu.
Konsekwencją tego jest fakt, iż kod dwóch
różnych aplikacji nie może działać w ramach
jednego procesu, do czego wymagany jest
ten sam UID. Możliwe jest jednak wymu-
szenie na systemie nadania tego samego UID
dwóm lub więcej pakietom, poprzez skorzy-
stanie w manifeście pakietu (dokument An-
droidManifest.xml) ze znacznika <sharedU-
serId>. W ten to sposób dwa pakiety będą
miały te same uprawnienia – nadane podczas
instalacji pierwszej z nich na podstawie jed-
nego wniosku
Wszystkie informacje na temat upraw-
nień, o które wnioskuje aplikacja w trak-
cie instalacji zawarte są w jej manifeście
– dokumencie AndroidManifest.xml, two-
rzonym przez dewelopera na etapie prac
nad programem. Aby korzystać z chronio-
nych funkcji urządzenia, należy uwzględ-
nić w manifeście jeden lub więcej ele-
mentów <uses-permission> wnioskują-
cych o uprawnienia na potrzeby aplikacji.
Przykładowy kod tego znacznika, wnio-
skujący o możliwość odczytu nadchodzą-
cych SMSów został zaprezentowany na li-
stingu 1. Zakres uprawnień aplikacji okre-
ślany jest wartością atrybutu android:na-
me, która to zawsze składa się z pierw-
szej części android.permissions, a następ-
nie kodu uprawnienia po kropce. Ze wzglę-
du na znaczną długość listy tychże kodów,
nie będę umieszczał ich na łamach tego ar-
tykułu. Zainteresowanych odsyłam do do-
kumentacji SDK. Szczegółowa lista kodów
znajduje się również pod adresem http://
developer.android.com/reference/android/
Manifest.permission.html.
Jeśli lista uprawnień, o które wnioskuje
aplikacja jest niewystarczająca, istnieje moż-
liwość stworzenia nowego – na bazie zdefinio-
wanego przez twórców systemu. Służy do tego
znacznik <permission>. Składnię tego znacz-
nika przedstawia Listing 2.
Pierwszy z atrybutów znacznika <per-
mission> – android:name – zawiera na-
zwę uprawnienia, która powinna składać się
z nazwy pakietu tworzonej aplikacji i z na-
zwy szczegółowej uprawnienia. Kolejny
atrybut – android:label – określa etykie-
tę uprawnienia. Wartość tego atrybutu mo-
że być odwołaniem do zasobów lub też łań-
cuchem tekstowym. Podobnie rzecz ma się
z atrybutem android:description – za-
wierającym opis uprawnienia. Atrybut an-
droid:permissionGroup odwołuje się do
zdefiniowanych grup uprawnień (więcej
na ten temat http://developer.android.com/
reference/android/Manifest.permission_
group.html). Ostatni z atrybutów andro-
id:protectionLevel – jedyny wymagany
– określa poziom uprawnień. System An-
droid definiuje cztery poziomy uprawnień

Listing 2. Kod przykładowego znacznika <permission>

<manifest xmlns:android="http://schemas.android.com/apk/res/android"
package="com.me.app.myapp" >
<permission android:name="com.moja_aplikacja.DEADLY_ACTIVITY"
android:label="@string/permlab_deadlyActivity"
android:description="@string/permdesc_deadlyActivity"
android:permissionGroup="android.permission-group.COST_MONEY"
android:protectionLevel="dangerous" />
</manifest> Rysunek 4. Okno kreatora klucza prywatnego
wchodzącego w skłąd wtyczki

www.lpmagazine.org 25
 Urządzenia mobilne
Bezpieczeństwo w systemie Android

– normal, dangerous, signature, signature- cę. Należy również zwrócić uwagę, iż apli- rzony), czy też ma utworzyć nowy. Jeśli
OrSystem. Pierwszy z nich określa upraw- kacja w czasie tworzenia przed jej instala- dotychczas nie stworzyliśmy klucza, nale-
nienia, o niskim stopniu ryzyka dla innych cją na czas testów jest również podpisywa- ży zaznaczyć opcję Create new key i przejść
aplikacji, systemu, czy użytkownika. Po- na, lecz przez klucz generowany przez SDK dalej do kreatora (Rysunek 4). W kreatorze
ziom dangerous prezentuje wyższe ryzyko, – w tak zwany trybie debug_mode. Niedo- należy wprowadzić obowiązkowo takie da-
polegające na umożliwieniu aplikacji dostę- puszczalne jest publikowanie tak podpisa- ne, jak alias klucza (wykorzystywany do
pu do prywatnych danych użytkownika lub nych aplikacji, choć ich instalacja będzie późniejszej jego identyfikacji przy powtór-
urządzenia, co może wpłynąć negatywnie nadal możliwa. nym zastosowaniu), hasło, które należy po-
na użytkownika. Poziom signature stoso- Jak wspomniałem, deweloper na eta- twierdzić oraz czas ważności klucza (zaleca-
wany jest w sytuacji, gdy aplikacja odwołu- pie tworzenia aplikacji nie musi martwić się ny czas to 25 lat). Pozostałe dane, takie jak
je się do danych drugiej aplikacji o tym sa- o jej podpisywanie, gdyż proces ten jest cał- imię i nazwisko, nazwa organizacji, czy lo-
mym UID. Ostatni z poziomów – signatu- kowicie zautomatyzowany i przeprowadza- kalizacja, nie są wymagane. Proces podpisy-
reOrSystem oznacza, iż aplikacja może od- ny przez wtyczkę ADT w Eclipse. Jednak, wania aplikacji zakańczamy podając lokali-
woływać się do danych innej aplikacji o tym gdy aplikacja jest już gotowa do publikacji zację gotowego pakietu.
samym UID lub do danych zgromadzonych należy podpisać ją w trybie release_mode.
w plikach systemowych. Po więcej informa- Aby dokonać tego można posłużyć się na- Podsumowanie
cji na temat poziomów uprawnień odsyłam rzędziami wchodzącymi w skład SDK, naj- Jak widać zapewnienie bezpieczeństwa
do dokumentacji SDK Android lub pod ad- pierw generując certyfikat, a następnie pod- w systemie Android jest procesem złożo-
res http://developer.android.com/reference/ pisując nim aplikację – wszystko z linii po- nym, wymagającym uwagi zarówno ze
android/R.attr.html#protectionLevel. leceń. Chociaż jestem zapalonym konso- strony twórcy aplikacji, jak i jej końcowe-
lowcem to nie widzę powodu, aby nie po- go użytkownika. Obowiązkiem dewelopera
Podpisywanie aplikacji służyć się o wiele wygodniejszym w użyciu jest takie napisanie aplikacji, aby nie stwa-
Kolejnym poziomem bezpieczeństwa sys- narzędziem do eksportowania gotowej apli- rzała ona zagrożeń, a jeśli potencjalnie ta-
temu Android to wymóg podpisywania kacji (Export Wizard) wchodzącym w skład kowe istnieją – poinformowanie o tym użyt-
wszystkich instalowanych aplikacji za po- wtyczki ADT Eclipse. Narzędzie to uru- kownika poprzez system uprawnień okre-
mocą certyfikatu, którego klucz prywatny chamiamy poleceniem Export z menu File. ślonych w manifeście. Deweloper powinien
jest w posiadaniu twórcy aplikacji. System Z rozwijanej listy w oknie kreatora eksportu ponadto pamiętać, iż prawidłowe określe-
Android korzysta z certyfikatu jako sposo- należy wybrać pozycję Export Android Ap- nie uprawnień w manifeście aplikacji, zgod-
bu na identyfikację autora aplikacji oraz po- plication z folderu Android. Uruchomi to nie z opisanym pokrótce powyżej schema-
zwala na ustanowienie relacji zaufania po- kreatora, który przeprowadzi użytkownika tem jest istotne z tego względu, iż błędy mo-
między aplikacjami. Certyfikat natomiast przez kolejne kroki utworzenia certyfikatu, gą skutkować wystąpieniem wyjątku klasy
nie jest używany do sprawowania kontroli, jego podpisania oraz podpisania nim aplika- java.lang.SecurityException w sytu-
nad uprawnieniami użytkownika do instala- cji. W pierwszym kroku należy wybrać pro- acji, gdy aplikacja odwoła się do nieupraw-
cji pakietów. Ważne jest to, iż certyfikat nie jekt, który chcemy eksportować. Następnie nionych zasobów. To zaś, jak łatwo się do-
musi być podpisany przez urząd certyfikacji. kreator zapyta się, czy będziemy chcieli po- myśleć może przerwać działanie aplikacji.
System Android akceptuje certyfikaty typu służyć się już istniejącym kluczem prywat- Również używanie właściwego certyfika-
self-signed – tj. podpisane przez jego twór- nym (jeśli takowy został uprzednio utwo- tu (release_mode) podnosi poziom bezpie-
czeństwa poprzez możliwość odtworzenia
autora aplikacji.
Tworzenie klucza prywatnego i podpisywanie aplikacji w konsoli Natomiast użytkownik powinien pamię-
Do utworzenia klucza prywatnego z poziomu konsoli służy narzędzie keytool wchodzą- tać, iż nawet najlepiej napisana aplikacja, po-
cego w skład JDK. Podstawowa składnia tego polecenia wygląda następująco: keyto- chodząca od najbardziej zaufanego dostaw-
ol -genkey -v -keystore klucz-prywatny.keystore -alias alias_klucza -keyalg cy jest na tyle bezpieczna, na ile pozwoli jej
RSA -validity 10000. Flaga -genkey oznacza, że chcemy utworzyć klucz. Flaga -key- użytkownik i nic nie zwalnia go z obowiąz-
store wskazuje na plik, w którym będzie przechowywany klucz. Wartość flagi -alias to ku z systematycznej archiwizacji gromadzo-
alias klucza pozwalający na jego identyfikację. Flaga -keyalg określa algorytm szyfrowa- nych danych.
nia klucza (dostępny jest DSA oraz zalecany silniejszy RSA). Ostatnia z użytych flag -va-
liditi określa ważność klucza w dniach (zalecana wartość to 10000 i więcej).
Do podpisania aplikacji należy posłużyć się narzędziem jarsigner, będącym również stan- O autorze
dardowym składnikiem JDK. Podstawowa składnia tego polecenia wygląda następują-
Grzegorz Madajczak jest z wykształce-
co: jarsigner -verbose -keystore my-release-key.keystore my_application.apk
nia lekarzem weterynarii i mikrobiolo-
alias_name.
giem. Linuksem i ogólnie oprogramowa-
Ostatecznie podpisany pakiet należy zoptymalizować przy zastosowaniu narzędzia zi-
niem OpenSource pasjonuje się od 2001
palign, tym razem wchodzącego w skład SDK Android (w folderze tools), nie zaś, jak po-
roku. Na co dzień używa Linuksa zarówno
przednie – JDK. Polecenie to wygląda następująco: zipalign <alignment> infile.apk
w pracy, jak i w domu. Jego ulubione dys-
outfile.apk, gdzie to podpisany pakiet, a outfile.apk to zoptymalizowany pakiet, nato-
trybucje to Gentoo i Slackware.
miast <alignment> jest liczbą całkowitą, która określa bajt graniczny wyrównania. Mu-
Kontakt z autorem:
si to być zawsze 4.
madajczak@gmail.com

26 luty 2010
 Rozwiązania
SPARQL

SPARQL
Język zapytań
dla semantycznych baz danych
Piotr Orzeszek
Język zapytań SPARQL stanowi jeden z kluczowych standardów w ramach technologii Semantic
Web. Wdrożenie Semantic Web pozwoli na przejście od Internetu opartego na tekście, na rzecz
Globalnej Sieci opartej na wiedzy i związkach semantycznych. Współczesne nam wyszukiwarki
umożliwiają przeszukiwanie dokumentów WWW pod kątem zawartego tekstu. Semantic Web umożliwi
zaś automatyczne poszukiwanie i organizowanie zbiorów informacji. Językiem zapytań na wzór SQL
przeznaczonym dla semantycznych baz danych jest właśnie SPARQL.

C
linux@software.com.pl

hcąc przybliżyć czytelnikom Linux+ czym umożliwienie maszynowego przetwarzania abstrak-

jest SPARQL (ang. SPARQL Protocol and
RDF Query Language) należałoby rozpo-
cząć od tego, że jest to strukturalny język
zapytań. Co niektórzy z Was zapewne znają dobrze in-
ny język zapytań – powszechnie wykorzystywany SQL
(ang. Structured Query Language). SPARQL podobnie
jak SQL jest językiem zapytań do baz danych. Nie są to
jednak dobrze znane nam bazy danych działające w mo-
delu relacyjnym i implementowane z wykorzystaniem
produktów takich jak MySQL, PostgreSQL czy systemu
baz danych firmy Oracle.
Warto zaznaczyć, że SPARQL używa podobnego ze-
stawu słów kluczowych jak SQL. Istotną natomiast róż-
nicą jest to, iż jest językiem zapytań do semantycznych
baz danych.
SPARQL jest językiem zapytań i protokołem dla
plików RDF (ang. Resource Description Framework).
Standard RDF stanowi specyfikację modelu metada-
nych, implementowaną zazwyczaj w języku XML słu-
żącą udostępnianiu tych danych między innymi za
pośrednictwem sieci Internet. Założeniem RDF jest
cyjnych opisów zasobów w sposób automatyczny, co
w założeniu ma pozwolić na rozumienie przez kom-
putery znaczenia treści udostępnianych w Interne-
cie. RDF może więc służyć zarówno do wyszukiwa-
nia danych udostępnianych poprzez sieć, jak i śledze-
nia informacji na dany temat. W tym sensie globalna
sieć może być określana jako gigantyczna semantycz-
na baza danych.
Czym jest semantyczna baza danych? Można ją opi-
sać jako dynamicznie tworzoną strukturę rozproszonych
zasobów informacyjnych, w której opis zasobu odbywa
się za pomocą wyrażenia składającego się z trzech ele-
mentów: podmiotu, predykatu i obiektu.
Co nader interesujące, zależności te rozumiane są
nie tylko przez człowieka, ale także przez maszynę. Se-
mantyczne struktury danych można tworzyć i publiko-
wać w postaci dokumentów RDF, OWL, a nawet od-
powiedniego otagowania w kodzie HTML. Tworzy się
również ontologie, czyli zbiory twierdzeń zapisanych na
przykład w RDF, definiujące relacje pomiędzy pojęciami
oraz wyznaczające logiczne reguły wnioskowania. Dzię-

28 luty 2010

ki temu komputer jest w stanie, nie tylko od-
powiadać na zapytania do bazy danych, lecz
samodzielnie wyprowadzać wnioski.
Warto zaznaczyć, że tak rozumiana ba-
za danych nie musi być przechowywana na
konkretnym serwerze i związana z jedną
określoną lokalizacją. Należy ją raczej rozu-
mieć jako chmurę uporządkowanych danych
rozproszoną w wielu serwisach. Choć za-
sadniczo dane w formie dokumentów RDF
udostępniane są poprzez indywidualne ser-
wisy to tworzone przez nas zapytania w ję-
zyku SPARQL wcale nie muszą ograniczać
się do pojedynczych witryn. W tym kontek-
ście technologie takie jak RDF czy SPARQL
nawiązują do wizji Internetu określanej ja-
ko Web 3.0.
Web 3.0 to koncepcja takiego tworzenia
zawartości stron WWW, aby możliwe by-
ło ich przetwarzanie przez różne aplikacje,
nie ograniczające się tylko do przeglądarek,
w tym systemy wykorzystujące sztuczną in-
teligencję, rozwiązania semantyczne oraz
oprogramowanie pozwalające wizualizować
oraz przetwarzać dane. Strony Web 3.0 mają
też być w założeniach zdolne do rozpoznania
zamiarów internauty na podstawie kontek-
stu przekazu danych. Ułatwi to i przyśpieszy
uzyskanie potrzebnych informacji.
Przedstawienie pełnej specyfikacji i moż-
liwości technologii RDF oraz języka SPA-
RQL na pewno przerasta miary ograniczo-
ne formą niniejszego artykułu. Pragnę przede
wszystkim poprzez umiejętnie dobrane przy-
kłady pokazać możliwości opisywanych
technologii i zachęcić czytelnika do szersze-
go zainteresowania się tematem.
W niniejszym artykule przedstawię ser-
wis udostępniający dane w postaci RDF:
Listing 1. Pierwsze zapytanie w SPARQL
SELECT ?poeta WHERE
{ do pobrania danych. Wyrażenia rozpoczyna-
?poeta <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#subject> <http://dbpedia.org/
resource/Category:Polish_poets> .
}
ORDER BY ?poeta LIMIT 10
Listing 2. W tym zapytaniu uzyskujemy dane o imionach i datach urodzenia.
SELECT ?imie ?urodzony ?zmarl WHERE
{
?poeta <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#subject> <http://dbpedia.org/
resource/Category:Polish_poets> .
?poeta <http://xmlns.com/foaf/0.1/name> ?imie .
?poeta <http://dbpedia.org/ontology/birthdate> ?urodzony .
}
ORDER BY ?imie LIMIT 10
semantyczną wersję Wikipedii – http:
//www.dbpedia.org/. Pokażę pokrótce jak for-
mułować zapytania w języku SPARQL by
wydostać dane, które byłyby trudne do od-
nalezienia z użyciem konwencjonalnych wy-
szukiwarek. Znalezienie ich za pomocą po-
wszechnie używanego interfejsu Wikipedii
byłoby natomiast z pewnością procesem nad
wyraz mozolnym.
Załóżmy, że poszukujemy informacji
o polskich poetach. Popularne wyszuki-
warki internetowe bardzo dobrze spełnią
swoją rolę tylko wtedy, gdy wprowadzimy
w treści zapytania nazwisko konkretnej
osoby (jak chociażby Mickiewicz) lub gdy
szukając frazy poeci polscy trafimy na od-
powiednią listę przygotowaną przez kogoś
na stronie WWW. Wyszukiwarki interneto-
we działają bowiem na zasadzie przeszuki-
wania stron internetowych pod kątem kon-
kretnych fraz, które na tych stronach wy-
stępują lub nie.
Co jednak w sytuacji, gdy chcielibyśmy
precyzyjnej odpowiedzi na bardziej złożone
pytanie? Przykładowo pragniemy wiedzieć,
którzy ze wspomnianych polskich poetów
urodzili się po 1736 roku w Krakowie. Mu-
simy zdać sobie sprawę, że nikt zapewne nie
przygotowywał takich opracowań i tym sa-
mym nie są one dostępne w Internecie. Zna-
lezienie tej informacji poprzez wyszukiwar-
ki jest więc mało prawdopodobne, jeśli nie
niemożliwe. Nie ma w sieci interesującego
nas zestawienia danych, stąd konwencjo-
nalne wyszukiwarki nie są w stanie odna-
leźć potrzebnych nam informacji. Oczywi-
ście na poszczególnych stronach, w tym we
wspomnianej Wikipedii możemy odszukać
daty urodzin większości ważnych w naszej
www.lpmagazine.org
Rozwiązania
SPARQL
historii Polaków, w tym rodzimych poetów.
Następnie należałoby samodzielnie zebrać
wszystkie te daty i na przykład w arkuszu
kalkulacyjnym wykonać niezbędne podsu-
mowanie. Czy naprawdę nie ma prostsze-
go sposobu?
Szkoda, że nie można od tak po prostu
zapytać Globalnej Sieci «Którzy z polskich
poetów urodzili się po 1736 roku w Krako-
wie?», a następnie uzyskać po kilku sekun-
dach odpowiedzi. Czy aby na pewno nie
można? Spróbujemy sformułować powyższe
zapytanie z użyciem języka SPARQL.
Pierwsze kroki
Nie chcąc rozpoczynać od pobierania i na-
uki skomplikowanego, wyposażonego w wie-
le niepotrzebnych nam opcji specjalistyczne-
go oprogramowania wykorzystamy do formu-
łowania zapytań interfejs SPARQL Explorer
udostępniony pod adresem http://dbpedia.org/
snorql/.
Po przejściu pod podany adres naszym
oczom ukazuje się strona, której głównymi
elementami są okno służące do formułowa-
nia zapytań SPARQL, rozwijane pole com-
bo z którego możemy wybrać format zwraca-
nych wyników oraz tylko dwa przyciski [Re-
set] i [Go!].
Rozpocznijmy naukę od praktycznego
prostego przykładu, wprowadzając od razu
pierwsze zapytanie (Listing 1) a następnie
klikając przycisk [Go!].
W efekcie została wyświetlona strona
z pozycjami dziesięciu rozwiązań przedsta-
wiona na (Rysunek 1).
Poświęćmy chwilę czasu, aby przyjrzeć
się naszemu pierwszemu zapytaniu w SPA-
RQL (Listing 1). Po słowach kluczowych
od razu widać związek składni z tą znaną
nam uprzednio z SQL. Konstrukcja SELECT
… WHERE {…} służy jak można się domyślić
jące się od znaku zapytania jak ?poeta re-
prezentują zmienne. Nazwy zmiennych mo-
Rysunek 1. Wynik pierwszego zapytania w SPARQL
29
 Rozwiązania
SPARQL

żemy ustalać dowolnie sami, ważne jednak etów, które są zawarte w dbpedia.org. Do- osób urodzonych w Warszawie. Ostatnim jest
by konsekwentnie trzymać się ich w całym wiemy się także, że każdy zasób jest opisa- klauzula FILTER, w której w nawiasach okrą-
zapytaniu. ny w ontologii poprzez predykat subject. głych umieściliśmy warunek związany z za-
Zapytanie składa się zasadniczo z dwu Jednym słowem każdy z poetów jest pod- kresem zmiennej ?urodzony.
części: klauzula SELECT identyfikuje zmien- miotem (z ang. subject) kategorii polskich Efekt wykonania zapytania z (Listing
ne mające wystąpić w rezultacie zapytania. poetów. 3) zwrócił w wyniku niewiele nazwisk. By
Klauzula WHERE podaje wzór grafu jaki zo- Podobnie pojedynczy zasób jak cho- sprawdzić którzy z poetów mieszczą się
stanie dopasowany do grafu danych. W na- ciażby http://dbpedia.org/page/Adam_Mic- w zakresie poprawnej odpowiedzi na nasze
szym przypadku klauzula WHERE ogranicza kiewicz posiada predykaty opisane poprzez pytanie można zapoznać się z (Rysunek 3).
się do jednej trójki uporządkowanej zakoń- określone ontologie. W kontekście rozwa- Kiedy analizujemy treść ostatniego zapy-
czonej kropką. Takich trójek mogłoby wy- żanego pytania szczególnie interesują nas tania (Listing 3) zwraca naszą uwagę specjal-
stąpić w zapytaniu wiele, o czym napiszę birthdate oraz name. Wiedząc o ich istnie- ny sposób zapisu daty. Czym jest xsd:da-
dalej. Pierwsza pozycja naszej trójki odno- niu możemy zmodyfikować nasze uprzed- te? To nic innego jak odwołanie się do za-
si się do wyświetlanej zmiennej – ?poeta. nie zapytanie w sposób ukazany na (Li- sobu ontologii gdzie znajduje się sformalizo-
Drugą pozycję stanowi URI ontologii opi- sting 2). wana informacja czym jest data. Występuje tu
sującej czym sam w sobie jest dany zasób. Łatwo zauważyć, że dodaliśmy zmien- zapis skrótowy, z którego do tej pory nie ko-
Trzecią URI zasobu kategorii polskich po- ne ?urodzony oraz ?imie i to o ich warto- rzystaliśmy, czemu jednak nie mielibyśmy te-
etów w dbpedia.org. ści dla możliwych rozwiązań pytamy. Zo- go uczynić.
Rozszerzenie składni zapytania o ORDER stały dopisane też dwie kolejne trójki upo- W ostatnim zapytaniu zamiast pisać <http:
BY ?poeta spowoduje uporządkowanie al- rządkowane. Wszystkie rozpoczynają się od //www.w3.org/2001/XMLSchema#date> napi-
fabetyczne zwróconych wyników, natomiast zmiennej ?poeta, której zadaniem jest wią- saliśmy xsd:date. Mogliśmy to uczynić ponie-
użycie LIMIT 10 umożliwi ograniczenie ich zanie całego wyrażenia. Kolejną pozycją w waż SPARQL Explorer dołącza do naszego za-
liczby do dziesięciu rozwiązań. każdej trójce uporządkowanej jest odwoła- pytania specjalne nagłówki PREFIX odnoszące
Rozwiązanie to zwraca URI dziesięciu nie do odpowiedniej ontologii by następnie się do powszechnie używanych ontologii. Jeśli
zasobów opisujących polskich poetów wy- na pozycji trzeciej odwołać się do wprowa- na początku zapytania zdecydujemy się umie-
branych w kolejności alfabetycznej. dzonych zmiennych ?imie, ?urodzony z któ- ścić nagłówek
rymi zostaną związane predykaty name, bir-
Piszemy złożone zapytanie thdate. Efekt wywołania tak zmodyfikowa- PREFIX xsd: <http://www.w3.org/2001/
Za chwilę przejdziemy do sformułowa- nego zapytania przedstawiony został na (Ry- XMLSchema#>
nia kolejnego zapytania. Pragnę zwrócić sunek 2).
tylko uwagę czytelnika, że wchodząc na Pora dodać ostatnie elementy naszego za- to w treści zapytania możemy dalej pisać
stronę zasobu http://dbpedia.org/resource/ pytania (Listing 3). Jednym z nich jest trójka już xsd:nazwa_zasobu przykładowo xsd:
Category:Polish_poets otrzymamy peł- z predykatem birthPlace odnoszącym się date.
ną listę zasobów opisujących polskich po- do zasobu Warsaw, co ogranicza wyniki do W ten sposób wykorzystując w nagłów-
ku PREFIX możemy znacznie uprościć spo-
Listing 3. Zapytanie z warunkiem nałożonym na zmienną sób zapisu naszego zapytania. Po zmianach
SELECT ?imie ?urodzony WHERE będzie ono wyglądać tak jak zostało to przed-
{ stawione na (Listing 4).
?poeta <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#subject> <http://dbpedia.org/ W ten sposób przy pomocy dość proste-
resource/Category:Polish_poets> . go zapytania w SPARQL uzyskaliśmy odpo-
?poeta <http://dbpedia.org/property/birthPlace> <http://dbpedia.org/ wiedź na pytanie, której w Internecie nie by-
resource/Warsaw> . ło zamieszczonej na żadnej ze stron WWW.
?poeta <http://xmlns.com/foaf/0.1/name> ?imie .
?poeta <http://dbpedia.org/ontology/birthdate> ?urodzony .
FILTER (?urodzony > "1736-01-01"^^xsd:date)
}

Listing 4. Końcowe zapytanie po dokonanej optymalizacji

PREFIX dbo: <http://dbpedia.org/ontology/>
SELECT ?imie ?urodzony WHERE
{ Rysunek 2. Dane o polskich poetach oraz ich da-
?poeta skos:subject <http://dbpedia.org/resource/Category:Polish_poets> . tach urodzenia i śmierci
?poeta dbpedia2:birthPlace :Warsaw .
?poeta foaf:name ?imie .
?poeta dbo:birthdate ?urodzony .
FILTER (?urodzony > "1736-01-01"^^xsd:date)
}
Rysunek 3. Tak przedstawia się odpowiedź na po-
stawione przez nas pytanie

30 luty 2010
 Rozwiązania
SPARQL

Wykorzystaliśmy interfejs Wikipedii pozwa- we jest też wykorzystanie języka SPARQL i współpraca wielu użytkowników staje się
lający formułować zapytania SPARQL by ze- w budowaniu aplikacji mających służyć motorem napędowym społeczności. Pra-
brać dane z wielu stron (całej kategorii pol- surfowaniu po sieci, nie mających jednak gnę zauważyć, że podobnie może stać się
skich poetów) i dokonać na tych danych pew- charakteru przeglądarek internetowych. w przypadku otwartego dostępu do danych,
nych operacji (filtrowania w zakresie miejsca Określa się je mianem inteligentnych agen- czyli udostępniania tychże danych (cho-
i daty urodzenia). tów. Ich zadaniem mogłoby być śledzenie ciażby poprzez RDF) na podobnych zasa-
informacji pojawiających się w pewnych dach jak dzieje się to z kodem źródłowym.
Przyszłość serwisach WWW i informowanie nas lub Jeśli prowadzimy przykładowo sklep inter-
i zastosowania SPARQL wręcz samodzielne wykonywanie uprzed- netowy sprzedający jakiś rodzaj produk-
Coraz więcej stron udostępnia w tej chwi- nio zleconych działań. tów, czemu nie mielibyśmy nie zacząć udo-
li interfejs SPARQL. Przykładowe z nich stępniać danych o aktualnej ofercie w RDF.
zostały wymienione w sekcji linki, znaj- Podsumowanie Warto to zrobić w taki sposób by nie tylko
dującej się pod koniec artykułu. Oczywi- Idea Web 3.0, która już rozpoczęła kształ- człowiek wchodzący na witrynę naszego
ście każdy z nas może również samemu tować Globalną Sieć niesie ze sobą moż- sklepu mógł się z nimi zapoznać, lecz rów-
publikować dane w postaci RDF. Nie jest liwości, których często dziś nie jesteśmy nież by dane te były możliwe do przetwo-
to trudne do opanowania. Jeśli ktoś jest w stanie sobie wyobrazić. Pomyślmy tyl- rzenia przez systemy wyszukiwarek, inteli-
w stanie nauczyć się pisać strony internetowe ko co można osiągnąć gdy nauczymy kom- gentnych agentów i aplikacji.
w HTML to z powodzeniem nauczy się, jak putery rozumieć treści stron WWW. Język Strategię tę realizuje w tej chwili już
wykorzystywać XML i RDF do publikowa- SPARQL jest jedną z technologii, która za- wiele serwisów takich, jak Amazon czy
nia danych w sieci. Jakiego rodzaju mogą to pewne będzie mieć udział w zbliżającej się Flickr. Interfejs SPARQL poza opisaną
być dane? Informacje o adresie firmy, godzi- przemianie oblicza Internetu, warto więc DBpedią udostępnia między innymi ser-
nach obsługi klientów, dane dotyczące ofe- poznać pewne jego założenia. Mam na- wis BBC.
rowanych produktów, jak ceny, dostępne dzieję, że ten artykuł zachęci wielu z czy-
rozmiary itd. telników do zainteresowania się opisanymi
Opisana tu technologia pozwala na wy- tu zagadnieniami i do współtworzenia se-
mianę tego typu informacji pomiędzy ser- mantycznego Internetu. Słowa te kieruję
wisami WWW. Możliwe jest też użycie jej do czytelników Linux+ jeszcze z jednego
do tworzenia inteligentnych wyszukiwarek, względu. Przedstawiciele społeczności ru-
zwracających tylko te informacje, które są chu Open Source, do której należą użyt-
wprost odpowiedzią na zapytanie użytkow- kownicy systemu Linux wiedzą jak waż-
O autorze
nika. Dziś w natłoku informacji byłoby ne jest to by dzielić się kodem źródłowym
to, trzeba przyznać, bardzo cenne. Możli- oprogramowania. To właśnie otwarty kod Piotr Orzeszek ma wykształcenie filozo-
ficzne. Pracuje jako nauczyciel akade-
micki na Uniwersytecie Kardynała Stefa-
W Sieci na Wyszyńskiego w Warszawie. Linuk-
sem interesuje się od ponad dziesięciu
• http://www.w3.org/TR/rdf-sparql-query/ – SPARQL Query Language for RDF (en);
lat i używa wspomnianego systemu ope-
• http://dbpedia.org/ – The DBpedia Knowledge Base (en);
racyjnego na co dzień.
• http://dbpedia.org/snorql/ – The DBpedia SPARQL interface (en);
Kontakt z autorem: piotr@orzeszek.com
• http://bbc.openlinksw.com/sparql – BBC SPARQL endpoint (en);

Słowniczek pojęć
• XML (ang. Extensible Markup Language) to uniwersalny język znaczników przeznaczony do reprezentowania różnych danych
w strukturalny sposób. Pozwala użytkownikom na definiowanie i używanie własnych znaczników.
• RDF (ang. Resource Description Framework) jest standardem, który pozwala na zapis danych w postaci grafu skierowanego.
W grafie tym dane zawarte są w wierzchołkach a relacje pomiędzy nimi i własności tychże znajdują się w krawędziach.
• OWL jest standardem pozwalającym na definiowanie klas na podstawie własności danych, a także na definiowanie logicznych
charakterystyk relacji. OWL jest więc standardem formalnie zapisującym ontologie.
• Ontologie to zbiory stwierdzeń zapisanych na przykład w RDF, definiujące relacje pomiędzy pojęciami oraz wyznaczające reguły
wnioskowania. Z ich pomocą komputery będą w stanie zrozumieć semantyczną zawartość dokumentów WWW.
• SPARQL (ang. SPARQL Protocol And RDF Query Language) jest językiem zapytań i protokołem dla plików RDF. Pozwala wycią-
gać z nich dane zawężone według kryteriów określonych poprzez predykaty RDF.
• URI (ang. Uniform Resource Identifier) jest standardem internetowym umożliwiającym łatwą identyfikację zasobów w sieci. URI
jest zazwyczaj łańcuchem znaków, zapisanym zgodnie ze składnią określoną w standardzie. Łańcuch ten określa nazwę lub adres
zasobu, który dany URI identyfikuje. Szczególnym przypadkiem URI jest URL, który oprócz identyfikacji zasobu wskazuje również
sposób dostępu do niego.

www.lpmagazine.org 31
 Rozwiązania
Federacja
Federacja – wirtualny
dostęp do danych
Marcin Marczewski
We współczesnych firmach dane przechowywane są przy użyciu przeróżnych technologii. Mimo że
jednolity sposób przechowywania informacji byłby wygodniejszy i wymagałby mniejszych nakładów,
w tym także tych na wiedzę i szkolenia pracowników, rozwiązanie takie jest szczególnie trudne do
wdrożenia.
W
linux@software.com.pl
iele z aplikacji wykorzystywanych w dzi-
siejszych organizacjach narzuca odgórnie
wymóg używania określonych rozwią-
zań, w tym wybranych serwerów baz da-
nych. Napisanie aplikacji, która wykorzystuje jakiś uniwer-
salny interfejs (np. JDBC) i ma dostęp do wielu baz danych,
nie jest jeszcze tak bardzo skomplikowane (choć może być
uciążliwe), ale optymalizacja dostępu do rozproszonych zaso-
bów jest już zadaniem niezwykle trudnym. Co zatem zrobić
w takiej sytuacji? W jaki sposób zintegrować dane pochodzą-
ce z różnorodnych systemów, zapewniając jednocześnie jed-
nolity i wydajny sposób pracy z tymi systemami?
Jednym z rozwiązań jest możliwość wirtualnego do-
stępu do danych przy użyciu stowarzyszonych systemów
baz danych (ang. federated systems), umożliwiających do-
stęp do danych zarządzanych przez różne serwery baz da-
nych. W powszechnym użyciu wykorzystuje się także okre-
ślenie system sfederowany. Federacja wykorzystywana jest
między innymi w hurtowniach danych IBM InfoSphere Wa-
rehouse (opartych o DB2) jako podstawowy mechanizm za-
pewniający dostęp do systemów źródłowych. Zdalne tabe-
le widoczne są jak lokalne obiekty, a zadaniem bazy danych
32 luty 2010
wykorzystującej mechanizmy federacji jest ujednolicenie
interfejsu oraz optymalizacja dostępu do zdalnych zasobów,
co jest bardzo trudne do realizacji przy użyciu własnoręcz-
nie napisanego kodu.
Federacja baz danych to doskonałe rozwiązanie, które
może być wykorzystywane w środowiskach raportowych,
do wspomagania zasilania hurtowni czy budowy aplikacji
internetowych.
W tym artykule przybliżę zagadnienia dotyczące sto-
warzyszonych (sfederowanych) systemów baz danych i po-
każę, jakie możliwości w tym temacie dostarcza nam DB2.
Omówione zostaną także poszczególne etapy konfiguracji
systemy sfederowanego.
System sfederowany – co to takiego?
Jedną z podstawowych funkcji systemu zarządzania relacyj-
nymi bazami danych, jakim jest DB2, jest obsługa lokalnie
przechowywanych danych. W ramach lokalnej bazy DB2 ist-
nieje możliwość udostępnienia zdalnych tabel, tak aby były
widoczne tak samo jak lokalne obiekty. Zdalne tabele mogą
pochodzić nie tylko od DB2, ale także od innych systemów
zarządzania bazami danych, takich jak Oracle, Informix czy

Microsoft SQL Server. DB2 w takiej konfigura-
cji pełni funkcję systemu sfederowanego (ang.
federated system). Użytkownik odwołuje się do
obiektów, które są zarządzane przez zdalne ba-
zy danych, dokładnie w taki sam sposób jak do
lokalnych tabel. DB2 komunikuje się ze zdalny-
mi bazami danych, wykorzystując natywnych
klientów danej bazy oraz posługuje się dialektem
SQL tych baz. Zadaniem DB2 jest nie tylko tłu-
maczenie różnych języków, ale także podejmo-
wanie decyzji optymalizacyjnych.
Problem optymalizacji i sposobu wykona-
nia zapytań, które odnoszą się nie tylko do bazy
lokalnej, ale także do źródeł zdalnych, jest bar-
dzo istotny z punktu widzenia wydajności całego
systemu. Serwer stowarzyszony (a dokładniej je-
go komponent odpowiadający za optymalizację)
musi zdecydować, w jaki sposób zapytanie bę-
dzie realizowane – które z elementów mogą być
zrealizowane lokalnie, a które jest szybciej zre-
alizować po stronie zdalnego źródła danych (np.
grupowanie czy filtrowanie danych). Stowarzy-
szone systemy baz danych oparte na DB2 umoż-
liwiają realizację zapytań w sposób asynchronicz-
ny, dzięki czemu poszczególne składowe zapyta-
nia mogą być wykonywane na kilku źródłach da-
nych równocześnie, tym samym dostarczając re-
zultat końcowy szybciej. Inną zaletą rozwiązania
opartego na DB2 jest możliwość realizacji trans-
akcji z użyciem protokołu dwufazowego zatwier-
dzania zapewniającego spójność wykonywanych
operacji w środowisku rozproszonym.
W systemach stowarzyszonych przy uży-
ciu pojedynczego zapytania SQL możemy od-
pytywać różne źródła danych oparte na kon-
kurencyjnych systemach baz danych takich jak
Oracle, Informix, Microsoft SQL Server, Syba-
se czy Teradata. Przykładowo, za pomocą poje-
dynczego zapytania SQL możemy tworzyć złą-
czenia (zapytania typu JOIN), które odwołują się
do lokalnych tabel DB2 oraz zdalnych tabel za-
rządzanych przez system Oracle.
InfoSphere Federation Server
Do zbudowania własnego systemu sfederowa-
nego można wykorzystać serwer danych sfe-
��������������������
derowanych InfoSphere Federation Server (IFS,
znany także pod wcześniejszą nazwą WebSphe-
re Federation Server), który pozwala zintegro-
wać nie tylko bazy relacyjne, ale także bazy
hierarchiczne czy pliki zapisane w różnych for-
matach. IFS w rzeczywistości jest bazą danych
DB2 Enterprise, poszerzoną o biblioteki dostę-
powe do zewnętrznych źródeł danych (relacyj-
nych i nierelacyjnych), tzw. opakowania (ang.
wrappers). Tabele z zewnętrznych systemów
widoczne są tak samo jak obiekty lokalne. Opty-
malizator zapytań został dodatkowo wyposażo-
ny w techniki analizy rozproszonych zapytań. Rysunek 1. IBM InfoSphere Federation Server
Każde źródło danych zawiera nie tylko infor-
macje o połączeniu, ale także jest opisane spe-
cjalnymi parametrami, które brane są pod uwa-
gę przy optymalizacji (np. wydajność proceso-
rów, systemu dyskowego, połączenia sieciowe-
go, preferencje dotyczące obciążenia danego
systemy, tzw. analizy pushdown). Architektura
IFS została przedstawiona na Rysunku 1.
Jak realizowane
są zapytania w systemach
stowarzyszonych DB2?
Zapytania do danych dostarczanych przez sto-
warzyszoną bazę danych DB2 zgłaszane są w
dialekcie SQL używanym przez DB2, nawet je-
śli system składa się z elementów zarządzanych
przez menedżerów baz danych innych produ-
centów. Jeżeli zapytania SQL odnoszą się do da-
nych przechowywanych w innej bazie niż DB2,
stowarzyszony serwer DB2 sam przetłumaczy je
na dialekt języka SQL używany w bazie doce-
lowej. Wcześniej jednak każde zapytanie jest
optymalizowane przez DB2, a następnie prze-
kazywane do odpowiednich źródeł danych. Da-
ne zwrócone przez poszczególne źródła są zbie-
rane, przetwarzane i ostatecznie przekazywane
użytkownikowi końcowemu.
Do tabel i widoków pochodzących z innych
baz danych (np. Oracle czy SQL Server) odnosi-
my się przy użyciu pseudonimów (ang. nickna-
mes) – lokalnych nazw identyfikujących zdalne
obiekty. Systemy sfederowane umożliwiają re-
alizację zapytań do różnych baz danych w spo-
���
��������������������������
����������������������
������������������
�����������������������
�������������� ��������������
���
���
�������������
www.lpmagazine.org
Rozwiązania
Federacja
sób transparentny. Oznacza to, że w przypadku
gdy nasz stowarzyszony system składa się z bazy
danych DB2, Oracle i SQL Server (lub innych),
dla użytkownika końcowego cały system wi-
doczny jest jako pojedyncza baza danych DB2.
Serwer stowarzyszony
W DB2 funkcję serwera stowarzyszonego pełni
instancja DB2, która umożliwia realizację zapy-
tań zgłaszanych do jednego bądź więcej źródeł
danych, którymi mogą być bazy danych DB2
lub inne, takie jak Oracle, SQL Server, Informix
itp. Rolą instancji jest między innymi nawiązy-
wanie połączeń do zdalnych baz czy realizacja
dwufazowego zatwierdzania.
To serwer stowarzyszony jest odpowie-
dzialny za przekazywanie części lub całości
zapytań do zdalnych źródeł danych. Serwerem
stowarzyszonym może być już istniejąca in-
stancja lub instancja DB2 stworzona specjal-
nie w tym celu.
W odróżnieniu od tradycyjnej instancji
DB2, instancja, która funkcjonuje jako serwer
stowarzyszony, komunikuje się z innymi in-
stancjami DB2 przy użyciu DRDA (ang. Di-
stributed Relational Data Access), wykorzystu-
jąc protokół TCP/IP. Co więcej, w celu komuni-
kacji ze źródłami danych instancja DB2 będąca
serwerem stowarzyszonym wykorzystuje klien-
tów natywnych dla tych źródeł danych. Na przy-
kład, aby skomunikować się z bazą SQL Server,
będziemy wykorzystywać sterownik Microsoft
SQL Server ODBC Driver.
��� ���
������������
�����������
�������
�������
������
���
������������
���
33
 Rozwiązania
Federacja

Domyślnie opcja serwera stowarzyszonego dują się nie tylko dane dotyczące wykorzysty- Jak konfigurujemy stowarzyszo-
dla instancji DB2 jest wyłączona. Aby włączyć wanych nazw kolumn i typów danych tabel, ale ny system baz danych?
tę opcję dla instancji DB2, należy zmienić war- także dane o indeksach możliwych do wyko- Mając odpowiednio skonfigurowaną instancję
tość parametru Obsługa stowarzyszonych syste- rzystania w trakcie realizacji zapytań. Informa- DB2 (parametr FEDERATED), możemy przystą-
mów baz danych – FEDERATED w pliku kon- cje te wykorzystywane są między innymi przez pić do konfiguracji pozostałych elementów. Za-
figuracji instancji na YES. W tym celu w oknie Optymalizator DB2, dzięki czemu zapytania re- łóżmy, że chcemy zbudować stowarzyszony
poleceń tekstowych DB2 wpisujemy polecenie alizowane przez stowarzyszone systemy zbudo- system w oparciu o lokalną bazę danych DB2
(wymaga restartu instancji): wane w oparciu o różnorodne bazy danych mo- umożliwiającą wirtualny dostęp do zdalnej ba-
gą być zrealizowane w optymalny sposób. zy danych Informix.
db2 update dbm cfg using FEDERATED YES Konfiguracja takiego systemu jest bardzo
Źródła danych łatwa i wymaga realizacji zadań takich jak:
Teraz możemy przystąpić do skonfigurowania w systemach stowarzyszonych
pozostałych elementów stowarzyszonego sys- W systemach stowarzyszonych baz danych • konfiguracja połączeń baz zdalnych z bazą
temu baz danych. źródłami danych są zazwyczaj instancje rela- stowarzyszoną;
cyjnych baz danych. Możemy zbudować swój • stworzenie definicji zdalnego serwera;
Stowarzyszona stowarzyszony system baz danych, umożliwia- • odwzorowanie użytkowników;
baza danych DB2 jąc wirtualny dostęp do danych zarządzanych • stworzenie pseudonimów.
Każdy system stowarzyszony oparty na in- przez bazy danych DB2, Informix, Microsoft
stancji DB2 wymaga utworzenia stowarzyszo- SQL Server, Sybase, Teradata i inne. Należy Konfiguracja połączenia
nej bazy DB2 działającej w obrębie tej instan- pamiętać, że wszystkie te bazy wykorzystywa- ze zdalną bazą danych
cji (lokalnej bazy dla tej instancji). Jest to baza ne jako źródła danych w systemie stowarzyszo- Pierwszym krokiem konfiguracyjnym jest
danych, w której przechowywane są informa- nym działają w sposób autonomiczny. Oznacza stworzenie i zdefiniowanie połączeń zdalnych
cje identyfikujące wykorzystywane źródła da- to, że inne aplikacje, nie mające wiele wspól- źródeł danych z serwerem stowarzyszonym.
nych i umożliwiające komunikację z tymi źró- nego z systemem stowarzyszonym, mogą także W przypadku gdy źródłem danych będzie ba-
dłami danych. Wśród istotnych informacji znaj- pracować z tymi źródłami danych. za danych DB2, należy ją odpowiednio skatalo-
gować (polecenie catalog). W przypadku baz
Tabela 1. Predefinowane nazwy opakowań innych niż DB2 należy najpierw zainstalować
Źródło danych Nazwa opakowania odpowiedniego klienta danej bazy, umożliwia-
1 DB2 9.x LUW DRDA jącego zdalną komunikację. Następny krok to
2 DB2 Universal Database dla z/OS DRDA skonfigurowanie połączenia pomiędzy bazą da-
nych DB2 a Informix.
3 DB2 Universal Database dla iSeries DRDA
4 DB2 Server dla VM i VSE DRDA
Tworzenie
5 Informix INFORMIX definicji zdalnego serwera
6 Microsoft SQL Server MSSQLODBC3 Kolejny krok w konfiguracji stowarzyszonego
7 ODBC ODBC systemu baz danych to stworzenie definicji ser-
8 OLE DB OLEDB wera instancji zdalnej bazy danych. Serwer ten
9 Oracle NET8 to nic innego jak powiązanie tzw. opakowania
(ang. wrapper) ze zdalnym źródłem danych.
10 Sybase CTLIB
Opakowanie to biblioteki umożliwiające
11 Tedadata TERADATA
komunikację, zawierające między innymi ze-
staw funkcji wykorzystywanych przy nawiązy-
waniu połączeń umożliwiających realizację za-
pytań do źródeł danych. Biblioteki te odpowie-
dzialne są także za odpowiednie przekształcenie
języka SQL wykorzystywanego przez DB2 do
odpowiedniego dialektu SQL wykorzystywane-
go przez źródło danych.
Opakowania zawierają także informacje
dotyczące mapowania typów danych DB2 na
typy danych źródła danych.
W systemie stowarzyszonym opartym na
DB2 należy zarejestrować jedno opakowanie
dla każdego typu źródła danych. Przykłado-
wo, jeśli projektowany system stowarzyszony
wykorzystuje dwie tabele bazy danych Infor-
mix oraz tabele z dwóch baz DB2, musimy za-
rejestrować jeden wrapper dla Informix oraz je-
Rysunek 2. Tworzenie opakowania den dla DB2.

34 luty 2010
 Rozwiązania
Federacja

Po zarejestrowaniu opakowania w stowa- W trakcie tworzenia definicji serwera (Ry- Po utworzeniu definicji serwera dla instancji
rzyszonej bazie danych może być ono wykorzy- sunek 5) należy podać szereg informacji – mię- zdalnej należy także stworzyć odwzorowanie dla
stywane do definiowania źródeł danych. dzy innymi o typie źródła danych (na przykład identyfikatora użytkownika lokalnego DB2 na
Aby zarejestrować opakowanie dla bazy dla DB2: DB2/UDB, DB2/zOS itd.), wersji (na identyfikator użytkownika instancji zdalnej. Od-
danych DB2 w stowarzyszonej bazie danych, przykład dla DB2: 9.7, 9.5, 9.1 itd.), a także po- wzorowanie to określa, w jaki sposób informacje
w oknie poleceń tekstowych DB2 wpisujemy dać dane użytkownika wymagane do uwierzy- dotyczące uwierzytelniania będą przekazywane
polecenie: telnienia. Jeżeli zdalne źródło danych zarządza do wskazanych źródeł zdalnych. Dzięki temu
więcej niż jedną bazą danych, musimy podać podczas nawiązywania połączenia ze zdalnym
CREATE WRAPPER DRDA LIBRARY nazwę bazy danych, która ma być częścią sys- źródłem danych serwer stowarzyszony przekaże
'db2drda.dll'; temu stowarzyszonego (opcja DBNAME w za- właściwy identyfikator użytkownika i hasło, wy-
kładce Ustawienia – Rysunek 5). magane przez to źródło danych, a nie identyfika-
Możemy także użyć jednej z kilku zdefiniowa- Dla każdego źródła danych, które ma być tor i hasło wykorzystywane w celu uzyskania do-
nych nazw opakowań (Tabela 1) W przypadku częścią systemu stowarzyszonego, należy stwo- stępu do serwera stowarzyszonego.
użycia skróconej formy polecenia, np: rzyć osobną definicję serwera. Oznacza to, że je- Jeżeli lokalny użytkownik to ‘db2admin’,
żeli chcemy stowarzyszyć ze swoją bazą DB2 a jego hasło to ‘haslo’, natomiast użytkownik
CREATE WRAPPER INFORMIX dwie bazy danych działające na serwerze Infor- zdalny to ‘user1’ z hasłem ‘abc123’, to w celu
mix, musimy utworzyć dwie definicje serwera stworzenia odwzorowania w oknie poleceń tek-
DB2 automatycznie użyje odpowiedniej biblio- dla baz Informix. stowych DB2 wpisujemy polecenie:
teki, odpowiedniej dla systemu operacyjnego,
na którym pracujemy. Opakowanie możemy
także zarejestrować przy użyciu narzędzi gra-
ficznych – Centrum Sterowania.
Jeśli chcemy wykorzystywać opakowania,
które nie są dostępne w DB2 – należy skontak-
tować się z przedstawicielem IBM w celu uzy-
skania dostępu do innych bibliotek.
Następny etap to stworzenie, przy uży-
ciu polecenia CREATE SERVER, definicji serwe-
ra wykorzystującego wcześniej zarejestrowane
opakowanie. W ten sposób nastąpi powiązanie
zarejestrowanego opakowania ze zdalnym źró-
dłem danych (przypisanie określonej biblioteki
z określoną bazą danych). W tym miejscu nale-
ży podać szereg dodatkowych parametrów, ta-
kich jak typ i wersja używanego oprogramowa-
nia źródła danych oraz metadane wykorzysty-
wane podczas nawiązywania połączeń.
Aby utworzyć definicję serwera dla zdalnej
bazy danych Informix wykorzystującej zareje- Rysunek 3. Tworzenie definicji serwera dla źródła danych
strowane opakowanie INFORMIX, w oknie pole-
ceń tekstowych DB2 wpisujemy polecenie:

CREATE SERVER Informix1

TYPE INFORMIX
VERSION 9
WRAPPER INFORMIX

gdzie Informix1 jest wybraną przez nas nazwą

identyfikującą to źródło danych.
Możemy także wykorzystać narzędzia
graficzne i wykonać tę operację przy pomocy
Centrum Sterowania (Rysunek 3) a następnie,
przechodząc przez zakładkę Wprowadzenie
i wybraniu zdefiniowanego wcześniej opako-
wania w zakładce Opakowania ,dochodzimy
do etapu tworzenia definicji serwera. Po klik-
nięciu przycisku Utwórz pojawi się okno dia-
logowe, za pomocą którego możemy utworzyć
definicję serwera (przycisk Dodaj): Rysunek 4. Tworzenie definicji serwera dla źródła danych – definicja

www.lpmagazine.org 35
 Rozwiązania
Federacja

CREATE USER MAPPING FOR DB2ADMIN
SERVER <baza> OPTIONS
( ADD REMOTE_AUTHID 'user1', ADD
REMOTE_PASSWORD 'abc123');
gdzie <baza> jest nazwą zdalnej bazy danych.
W podobny sposób możemy stworzyć odwzo-
rowania dla innych użytkowników.
Odzworowania użytkowników można
utworzyć także z poziomu Centrum Sterowa-
nia – kolejna zakładka Utwórz odwzorowania
użytkowników, klikamy przycisk Utwórz. Po-
jawi się okno dialogowe, w którym w pierw-
szej zakładce Użytkownicy wybieramy identy-
fikator użytkownika lokalnego, który będzie-
my odwzorowywać na identyfikator użytkow-
nika zdalnego. W drugiej zakładce Ustawienia
podajemy identyfikator użytkownika zdalnego
(opcja REMOTE_AUTHID) oraz hasło (opcja RE-
MOTE_PASSWORD) – tak jak na Rysunku 6. To
już prawie koniec konfigurowania systemu
stowarzyszonego. Został już tylko ostatni krok
– stworzenie pseudonimów.

Stworzenie pseudonimów
Pseudonim (ang. nickname) to nic innego jak
lokalna nazwa dla obiektu (tabeli lub wido-
ku) znajdującego się w zdalnej bazie danych
(w źródle danych). Dla każdej tabeli i wido-
ku pochodzącego ze stowarzyszanych źródeł
danych, który chcemy wykorzystywać, mu-
simy utworzyć pseudonim. Nazwa pseudo-
nimu, podobnie jak nazwa innych obiektów
DB2, składa się z dwóch części: schematu
i nazwy właściwej obiektu, na przykład USE-
Rysunek 5. Tworzenie definicji serwera dla źródła danych – ustawienia dodatkowe R1.TABELA1.
To właśnie psuedonimy są wykorzysty-
wane w zapytaniach SQL odnoszących się do
obiektów znajdujących się w zdalnych źró-
dłach danych.
Aby utworzyć pseudonim, wykorzystujemy
polecenie CREATE NICKNAME. Załóżmy, że baza
danych Informix, dla której zarejestrowaliśmy
odpowiednie opakowanie oraz utworzyliśmy
definicję serwera o nazwie Informix1, prze-
chowuje dane w tabeli SCHEMA1.TABELA1. Aby
utworzyć pseudonim o nazwie USER1.TABELA1
dla tej tabeli (która jest dostarczana przez źródło
Rysunek 6. Tworzenie odwzorowania użytkowników INFORMIX1), w oknie poleceń tekstowych DB2
wpisujemy polecenie:

Listing 1. Przykładowe zapytanie SQL realizo-

wane w systemie sfederowanym
SELECT
e.MGRNO,
s.NAME,
SUM(p.PRSTAFF) as total
FROM
MMARCZEWSKI.DEPARTMENT e,
MMARCZEWSKI.STAFF s,
INFORMIX1.PROJECT p,
WHERE
e.DEPTNO=p.DEPTNO
AND s.ID=e.MGRNO
GROUP BY
e.MGRNO,
s.NAME
ORDER BY total;
Rysunek 7. Tworzenie pseudonimów w Centrum Sterowania

36 luty 2010
 Rozwiązania
Federacja

CREATE NICKNAME USER1.TABELA1
FOR INFORMIX1.SCHEMA1.TABELA1
Pseudonimy możemy także stworzyć, wyko-
rzystując Centrum Sterowania (Rysunek 7).
Wybranie opcji Wykryj wyświetli listę wszyst-
kich tabel i widoków zdalnego źródła danych,
dla których możemy utworzyć pseudonim. Do-
datkowo możemy zdefiniować schemat oraz
nazwę lokalną pseudonimu (opcja Właściwo-
ści). Teraz, po nawiązaniu połączenia do swo-
jej bazy danych DB2, możemy odczytywać da-
ne przechowywane w bazie danych Informix
w tabeli SCHEMA1.TABELA1 przy pomocy tra-
dycyjnego SQL-a wykorzystywanego w DB2.
Na przykład:
SELECT * FROM USER1.TABELA1
Należy pamiętać, że podczas tworzenia pseu-
donimów do katalogu systemowego bazy da-
nych DB2 dodawane są także metadane o two-
rzonym obiekcie – wraz z informacjami o opa-
kowaniu. Jeżeli tabela źródłowa (np. TABELA1
w bazie Informix) zostanie zmodyfikowana
w taki sposób, że na przykład dodana zostanie
jedna kolumna lub zmieni się jej typ danych,
odpowiadający jej pseudonim powinien zostać
usunięty i ponownie utworzony. W przeciwnym
������������������������
������������������������
�����������������������
wypadku możemy napotkać różnego rodzaju tworzyć skomplikowane zapytania, które będą
błędy związane z dostępem do tego obiektu. odwoływały się do różnych obiektów zarządza-
nych przez różne systemy bazodanowe. Jednak
Tryb „pass-through” z punktu widzenia użytkownika będzie to nadal
W każdej chwili można się także odwoływać do jedno zapytanie napisane w jednym dialekcie
danych dostarczanych przez każde ze źródeł da- SQL – DB2.
nych w ich oryginalnym dialekcie SQL – w spe- Do realizacji swoich zadań możesz nadal
cjalnym trybie pass-through. W takim przypad- wykorzystywać te same narzędzia co do tej po-
ku, zakładając, że jednym z elementów naszego ry. Na przykład, jeżeli interesuje Cię plan wyko-
systemu jest baza danych Informix, DB2 prze- nania zapytania będącego złączeniem tabel znaj-
śle zapytanie do bazy danych Informix, odbie- dujących się w dwóch różnych bazach, wystarczy
rze rezultat i przekaże go użytkownikowi koń- uruchomić narzędzie Visual Explain, aby spraw-
cowemu. Aby zrealizować zapytanie w trybie dzić, czy jest ono napisane w sposób optymalny.
pass-through na bazie Informix, dla której wcze- Mając zapytanie – Listing 1. – gdzie tabela
śniej rejestrowaliśmy serwer Inform1, należy PROJECT znajduje się w zdalnej bazie danych In-
użyć następującego polecenia: formix, a tabele DEPARTMENT i STAFF w lokalnej
bazie danych DB2, przykładowy plan zapytania
SET PASSTHRU credit_server; może wyglądać tak:
SELECT * FROM USER1.TABELA1; Na Rysunku 8 część danych będących ele-
SET PASSTHRU RESET; mentem wyniku zadanego zapytania pochodzi
z tabeli INFORMIX1.PROJECT, która znajduje się
Powyższe zapytanie nie będzie analizowane w zdalnej bazie danych będącej częścią systemu
przez optymalizator DB2, ale zostanie bezpo- stowarzyszonego. Blok SHIP oznacza, że część
średnio przekazane do bazy danych Informix realizacji zapytania jest wykonana na zdalnym
i tam wykonane. serwerze – a dokładniej serwer stowarzyszony
wysyła instrukcję SQL SELECT lub XQuery SE-
Co dalej? LECT do zdalnego źródła danych w celu pobra-
Teraz możemy rozpocząć pracę ze swoim sto- nia wyniku zapytania.
warzyszonym systemem baz danych. Możemy
Podsumowanie
DB2 umożliwia budowanie stowarzyszonych
systemów baz danych składających się z różno-
rodnych źródeł danych, w tym tradycyjnych re-
lacyjnych baz danych oraz plików.
Dla użytkownika końcowego cały system
widoczny jest jako pojedyncza baza danych.
Takie rozwiązanie może być doskonałym uła-
���������������������� twieniem w wykonywaniu codziennych obo-
wiązków związanych z procesami integracji
danych, przy niskim nakładzie pracy ograni-
czającym się do konfiguracji takiego systemu.
Dodatkowo to serwer stowarzyszony podejmu-
je decyzje optymalizacyjne dotyczące realiza-
���������������������
cji zapytań odwołujących się do różnorodnych
źródeł danych.

������������������������ �����������������������

O autorze
���������������������� ����������������� Marcin Marczewski jest pracownikiem La-
boratorium Oprogramowania IBM Polska
w Krakowie od 2005 roku. Pracuje przy
������������������������ rozwoju narzędzi z rodziny IBM Optim
i prowadzi szkolenia z DB2 na Uniwersy-
����������������������� ����������������������� tecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Posiada certyfikaty IBM z zaawansowanej
administracji DB2.
���������������������� �����������������
Kontakt z autorem:
marcin.marczewski@pl.ibm.com
Rysunek 8. Federacja: plan zapytania

www.lpmagazine.org 37
 Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych

DataVision
– raporty z baz danych
Paweł Wolniewicz

Informacje znajdujące się w bazie danych nie przydadzą się na wiele, jeśli nie skorzystamy z narzędzi
pozwalających na ich analizę i generowanie raportów. Tworzenie skomplikowanych zapytań SQL nie
stanowi optymalnego rozwiązania. Możemy natomiast wykorzystać dostępny na licencji Open Source
system tworzący raporty z baz danych, a konkretnie aplikację DataVision.

N
linux@software.com.pl

arzędzie to zostało napisane w języku Ja- Aby umożliwić pobieranie danych z serwera MySQL
va, a zatem jest wieloplatformowe. Zda- należy zainstalować pakiet Connector/J [3]. Na stronie pro-
niem głównego programisty projektu jektu dostępne są zarówno binaria, jak i kod źródłowy. Po-
DataVision [1] ma stanowić alternaty- nadto wiele popularnych dystrybucji pozwala na zainstalo-
wę dla oprogramowania Crystal Reports. To porówna- wanie Connector/J za pomocą menedżera pakietów. Trzeba
nie jest jednak zdecydowanie na wyrost, gdyż jak prze- jedynie ustalić nazwę potrzebnej paczki. W systemie Open-
konamy się niebawem, stworzenie naprawdę efektow- SuSE jest nią przykładowo pakiet mysql-connector-java.
nych raportów może wymagać skorzystania z dodatko- Zanim rozpoczniemy korzystanie z DataVision trzeba
wych aplikacji. Mimo to DataVision pozwoli nam na jeszcze wykonać proste czynności konfiguracyjne. Sprowa-
szybkie przygotowanie gotowych do wydruku zesta- dzają się one do zmiany pojedynczego wpisu w pliku data-
wień danych. vision.sh, znajdującego się w katalogu powstałym po roz-
pakowaniu archiwum zawierającego DataVision. Przejdź-
Instalacja DataVision my do linijki dvclasspath="". Zastąpmy ją ciągiem zna-
Program możemy pobrać ze stron serwisu Sourcefor- ków dvclasspath=:/usr/share/java/mysql-connec-
ge [2]. Nie wymaga on instalacji, a jedynie rozpakowa- tor-java.jar, modyfikując w razie potrzeby ścieżkę do
nia. Powinniśmy natomiast upewnić się, że posiadamy na pakietu Connector/J. Po zapisaniu zmian można urucho-
dysku potrzebne pakiety, czyli wirtualną maszynę Java w mić edytowany skrypt, komendą ./datavision.sh lub
wersji co najmniej 1.4 oraz sterowniki JDBC. W tym ar- podwójnym kliknięciem w menedżerze plików.
tykule będziemy korzystali z systemu zarządzania baza-
mi danych MySQL, ale DataVision pozwala również na Kontakt z bazą danych
analizowanie informacji zgromadzonych między innymi DataVision zgłasza się okienkiem pozwalającym na utwo-
w bazach Oracle i PostgreSQL. rzenie nowego lub wskazanie istniejącego raportu. Po

38 luty 2010

pierwszym uruchomieniu konieczne jest sko-
rzystanie z opcji Start a New Report. Pole-
cenie to przeniesie nas do okienka Databa-
se Connection. Powinniśmy wprowadzić
w nim informacje pozwalające na połączenie
się z bazą danych. Wartość parametru Driver
Class Name zależy od wykorzystywanego ser-
wera. W przypadku bazy MySQL należy wpi-
sać w to pole tekstowe ciąg znaków com.my-
sql.jdbc.Driver. Z kolei parametr Connec-
tion Info powinien zawierać adres serwera
oraz nazwę bazy, przykładowo jdbc:mysql:
//localhost/nazwa_bazy. Pozostałe trzy po-
la tekstowe pozwalają nam na ponowne okre-
ślenie nazwy (Database Name), użytkownika
(User Name) oraz hasła (Password). Po wpro-
wadzeniu wszystkich danych można kliknąć
OK. DataVision zapamięta wszystkie usta-
wienia. Podczas kolejnego logowania w sys-
temie zarządzania bazami danych zostaniemy
jednak ponownie poproszeni o podanie hasła
dostępowego.
Jeśli określone przez nas ustawienia bę-
dą poprawne, to po kliknięciu OK na ekra-
nie pojawi się główne okno programu (Data-
Vision Report Designer). Zawiera ono nowy,
pusty raport. Rozpocznijmy pracę od wsta-
wienia do niego tych pól, które zamierzamy
uwzględnić w analizie. W tym celu wydajmy
polecenie Insert>Database Field. Na ekranie
pojawi się niewielkie okienko Fields. Roz-
wińmy w nim listę All Database Fields. Zo-
baczymy w nim pełne zestawienie tabel znaj-
dujących się w bazie danych. Poszczególne
pola są zagnieżdżone głębiej. Po odnalezie-
niu tego, które jest nam potrzebne, przecią-
gnijmy je do głównego okna programu i upu-
śćmy w sekcji Detail. Wartości wskazanego
pola zostaną włączone do treści raportu. Do-
datkowo aplikacja automatycznie wstawi je-
go nazwę do tytułu strony.
Teraz powinniśmy przystąpić do tworzenia
zapytań do bazy oraz łączenia poszczególnych
tabel. Najpierw usuńmy standardowy kod SQL
mający na celu uwzględnienie wszystkich rekor-
dów. Może on znajdować się w okienku pozwa-
lającym na określenie warunków dołączanych
do klauzuli WHERE. Nie jest on potrzebny, a nie-
kiedy nawet powoduje problemy w trakcie two-
rzenia raportu. Skasujmy zatem zapytanie poja-
wiające się w osobnym okienku otwieranym ko-
Listing 1. Plik parameters.xml
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<parameters>
<parameter id="1"><value>F1b%</value></parameter>
<parameter id="2"><value>0.003</value></parameter>
</parameters>
mendą Report>Select Records. Po opróżnieniu
pola edycyjnego znajdującego się w tym oknie
zatwierdźmy zmiany przyciskiem OK.
W tym momencie możemy już rozpocząć
generowanie raportu. Dokonujemy tego pole-
ceniem Report>Run oraz kombinacją klawi-
szy Ctrl+R. Jeśli zapytanie SQL będzie posia-
dało nieprawidłową składnię, to program po-
wiadomi nas o tym komunikatem błędu. W ta-
kiej sytuacji możemy sprawdzić treść polece-
nia wysłanego do bazy danych. Służy do te-
go polecenie Database>SQL Query Text. Wy-
świetla ono w osobnym, niewielkim okien-
ku treść zapytania. Nie możemy w tym miej-
scu zmienić nic w kodzie SQL. Wszystkie po-
prawki należy wprowadzić za pomocą narzę-
dzi wbudowanych w program.
Tworzymy pierwszy raport
Wygenerowany przez nas raport nie zawiera
na razie oczywiście żadnych wartościowych
informacji – to po prostu zwykły listing wy-
świetlający zawartość wybranego pola. Aby
przeprowadzić sensowną analizę danych nale-
ży połączyć informacje z wielu tabel, a także
określić reguły sortowania i filtrowania. Roz- czyć informacje łączące dane z dwóch tabel,
pocznijmy od pierwszego z tych zadań. Załóż-
my, że dane dotyczące badanych przedmiotów
znajdują się w kilku tablicach, z których jedna wartości numeryczne.
zawiera identyfikatory i opisy obiektów, nato-
miast pozostałe gromadzą szczegółowe po-
miary poszczególnych wartości. Na potrzeby
tego artykuły wykorzystano testową bazę bio-
metryczną zawierającą około 1,8 miliona zli-
czeń morfometrycznych. Każdy z okazów, dla
których wykonano pomiary, jest w niej repre-
zentowany przez pojedynczy rekord w tabeli
specimens. Zawiera ona numer porządkowy,
identyfikator, a także informacje o miejscu po-
chodzenia, oznaczenia gatunkowe oraz wska-
zówki pomocnicze. Dane te trzeba połączyć
z wartościami liczbowymi zgromadzonymi
w kilkudziesięciu innych tabelach. W rezulta-
cie pozwala to na uzyskanie streszczeń opisu-
jących poszczególne okazy.
Aby połączyć tabelę specimens z danymi
biometrycznymi należy skorzystać z okna Ta-
ble Linker wywoływanego poleceniem z me- Rysunek 1. Okno powitalne programu DataVision
nu Database. Początkowo jest one puste. No-
wą regułę tworzymy przyciskiem Add. Powo-
duje on pojawienie się trzech rozwijanych list,
www.lpmagazine.org
Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych
z których dwie skrajne zawierają nazwy pól,
a środkowa – operatory porównania. Wymie-
niane są tam wyłącznie pola należące do tabel,
które zostały wcześniej włączone do raportu.
Jeżeli zatem do głównego okna przeciągnęli-
śmy tylko jeden element z okienka Fields, to
wybór będzie bardzo ograniczony. W takim
wypadku należy sprawić, by w tworzonym ra-
porcie znalazły się pola reprezentujące obie łą-
czone przez nas tablice.
Trzecia z rozwijanych list, znajdująca
się pomiędzy dwiema pozostałymi służy do
wskazania operatora pozwalającego na po-
równanie zawartości dwóch pól. DataVision
stosuje dziesięć operatorów, w tym równości,
większości bądź mniejszości oraz komendy IN
oraz LIKE. Jeżeli chcemy połączyć dwie tabele
używając pola zawierającego numer porząd-
kowy będący kluczem głównym, to z rozwi-
janej listy wybierzmy =. Następnie uaktywnij-
my połączenie zaznaczając przycisk znajdują-
cy się na lewo od rozwijanych list i kliknijmy
Apply. Po wskazaniu OK i powrocie do głów-
nego okna będziemy mogli ponownie wyge-
nerować raport. Tym razem powinniśmy zoba-
to jest przedstawiające zarówno ogólne dane
dotyczące badanych obiektów, jak i konkretne
Kolejnym krokiem może być pogrupowa-
nie rezultatów analiz oraz ograniczenie zakre-
su wyników za pomocą filtrów. Pierwsze z za-
dań jest zdecydowanie prostsze. Wymaga ono
wydania polecenia Raport>Sort By, otwie-
rającego okienko Record Sorting. Zobaczy-
my w nim dwie listy. Po lewej stronie znaj-
duje się zestawienie wszystkich pól wcho-
Rysunek 2. Przed rozpoczęciem pracy z aplikacją
należy uzyskać dostęp do bazy danych
39
 Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych
dzących w skład tabel, które wykorzystywane
są na potrzeby raportu. Zaznaczenie jednego
z nich i kliknięcie klawisza ze strzałką spowo-
duje przeniesienie go na prawą listę. Od tej po-
ry rezultaty zwracane w trakcie generowania
raportu będą sortowane (klauzula ORDER BY).
Wyniki mogą pojawiać się w porządku rosną-
cym lub malejącym. Decydują o tym przełącz-
niki Ascending oraz Descending, znajdujące
się po prawej stronie okienka Record Sorting.
Program pozwala także na sortowanie danych
z uwzględnieniem kilku pól. W takiej sytuacji
możliwe jest określenie kolejności pól, za po-
mocą przycisków Move Up i Move Down.
Wszystkie zmiany, które wprowadzamy
w tym oraz w innych okienkach, znajdują
swoje odzwierciedlenie w zapytaniu SQL kie-
rowanym do bazie danych. Możemy je na bie-
żąco śledzić za pomocą znanego nam już okna
Database>SQL Query Text.
Oprócz sortowania rezultatów możliwe
jest także wygodne grupowanie danych. Służy
do tego okienko Report>Group By. Jego wy-
gląd oraz zasady działania są identyczne, jak
w przypadku narzędzia służącego do sortowa-
nia wyników.
Do tej pory umieszczaliśmy w raporcie
jedynie wartości pobrane z poszczególnych
pól bazy danych. Oczywiście możliwe jest
także wprowadzenie innych informacji. Ob-
sługiwane typy danych wymienione są w me-
nu Insert. Najbardziej podstawowym z nich
jest Text. Polecenie to wstawia do raportu po-
le tekstowe, które można wypełnić dowolną
treścią. DataVision oferuje ponadto podsta-
wowy pakiet funkcji formatujących, które nie
są wprawdzie bardzo wygodne w obsłudze,
ale pozwalają na poprawienie wyglądu gene-
rowanych dokumentów. Kwestią tą zajmiemy
się w dalszej części tego artykułu.
Rysunek 3. Główne okno programu z widocznym projektem raportu
40
Pola tekstowe można dowolnie prze-
mieszczać w obrębie sekcji Detail, która za-
wiera informacje przeznaczone do umiesz-
czenia w ciele strony. Jeżeli zapytanie zwraca
wiele rekordów, to są one oczywiście wymie-
niane po kolei, a wynikowy dokument może
mieć kilka, kilkanaście lub więcej stron. Pola
tekstowe można umieszczać pomiędzy rezul-
tatami z bazy danych. Dopuszczalne jest tak-
że ich skalowanie. Niekiedy skorzystanie z tej
funkcji jest konieczne, gdyż zbyt długie pola
tekstowe mogą przysłaniać siebie nawzajem.
Natomiast zbyt krótkie pojemniki na wyniki z
bazy danych spowodują, że nie wszystkie da-
ne będą widoczne na wydrukach.
Parametry raportów
Kolejnym typem pól obsługiwanym przez Da-
taVision jest Parameter Field. Pozwala on na
każdorazowe określanie wartości wybranych
parametrów. To z kolei umożliwia wielokrot-
ne wykorzystywanie raportów przy jednocze-
snej zmianie niektórych z ustawień. Wartości
wprowadzane są w osobnych okienkach, a za-
tem znajomość składni języka SQL w trakcie
generowania raportów z gotowych szablonów
jest zbędna. Nie trzeba również orientować się
w strukturze bazy danych. Po jednorazowym
zaprojektowaniu raportu może on zostać bły-
skawicznie wygenerowany przez każdego.
Konieczne jest tylko określenie poprawnych
wartości parametrów.
Parametry dodajemy poleceniem Inser-
t>Parameter Field. Nie musimy go wykony-
wać, jeśli wcześniej otwaorzyliśmy już okien-
ko Fields. W takiej sytuacji po prostu od-
najdźmy na znajdującej się w nim liście ka-
talog Parameters. Następnie wybierzmy ko-
mendę New Parameter z menu Field. Otwo-
rzy ona osobne okienko, w którym będziemy
luty 2010
mogli określić dopuszczalne wartości tworzo-
nego parametru.
Program obsługuje cztery podstawowe ty-
py danych – logiczny (Yes/No), tekstowy (Text),
liczbowy (Number) oraz datę (Date). Parametry
mogą należeć do jednego z nich. Oprócz tego
użytkownik określa sposób wprowadzania da-
nych. Domyślnym jest Single. Tworzy on po-
le edycyjne pozwalające na wprowadzenie do-
wolnego ciągu znaków. Drugi z typów (Ran-
ge) umożliwia ustalenie minimalnej oraz mak-
symalnej wartości. Poza tym DataVision oferuje
dwa rodzaje list. Pierwsza z nich – Single Cho-
ice – pozwala na wybranie pojedynczej wartości
z predefiniowanego zestawu. Druga (Multiple)
umożliwia wskazanie wielu spośród nich. We
wszystkich przypadkach konieczne jest ustale-
nie domyślnych wartości. Pozwalają na to po-
la pojawiające się po prawej stronie okienka Pa-
rameter. O ile w przypadku typów Single i Ran-
ge sprawa jest prosta (wystarczy wprowadzić
odpowiednio jedną wartość lub dwie skrajne),
o tyle listy wymagają nieco więcej pracy.
W trakcie projektowania raportu trzeba bo-
wiem wpisać wszystkie dopuszczalne warto-
ści, za każdym razem klikając przycisk Add to
List. Niepotrzebne wpisy usuwamy klawiszem
Remove Selected from List. Stworzenie listy jest
bardziej pracochłonne niż poprzestanie na po-
lach Single i Range, ale uniemożliwia wpisanie
niepoprawnych wartości. A zatem powinniśmy
decydować się na użycie właśnie tych typów pa-
rametrów, oczywiście jeśli pozwalają na to ana-
lizowane przez nas dane.
W górnej części okienka Parameter znajdu-
ją się dwa dodatkowe pola, które służą do okre-
ślania nazwy ustawienia (Name) oraz treści py-
tania, które zostanie zadane użytkownikowi
w trakcie wykonywania raportu (Question).
Pierwsze z nich jest istotne, gdyż do parametrów
będziemy się odwoływać właśnie za pomocą
nazwy. Działanie tego mechanizmu wypróbu-
jemy już za moment. Tymczasem zatwierdźmy
wprowadzone zmiany przyciskiem OK. Nowo
utworzony parametr zostanie umieszczony na li-
ście znajdującej się w okienku Fields.
W tej chwili wydanie polecenia generują-
cego raport (Report>Run) spowoduje przekie-
rowanie nas do okna zawierającego przygoto-
wane przez nas wcześniej pytanie. Po wpisa-
niu wartości parametru lub wybraniu jej z li-
sty raport zostanie wygenerowany i wyświe-
tlony na ekranie. Na razie jednak jego treść
nie jest zależna od ustawień wprowadzonych
przez użytkownika. Aby parametr stał się rze-
czywiście przydatny i mający wpływ na uzy-
skiwane wyniki konieczne jest wbudowanie go
w skład poleceń SQL. Dokonamy tego za po-
mocą okienka Record Selection Criteria, wy-

woływanego poleceniem Report>Select Re-
cords. Okno to zawiera jedynie puste pole tek-
stowe, do którego możemy wprowadzić frag-
ment zapytania SQL. Zostanie on dołączony do
pełnego polecenia wysyłanego przez DataVi-
sion do bazy danych, za klauzulą WHERE. Mo-
żemy wpisać cały kod ręcznie, ale szybszym
rozwiązaniem będzie przejście do listy Fields
i odnalezienie pola, którego wartość zamierza-
my filtrować, a następnie przeciągnięcie go do
modułu Record Selection Criteria. Kolejnym
krokiem powinno być wskazanie utworzonego
przez nas wcześniej parametru. Znajduje się on
na tej samej liście, w katalogu Parameters. Je-
go także należy przeciągnąć do okienka Record
Selection Criteria. Pojawi się on tam w postaci
ciągu znaków {?nazwa_parametru}. Jeśli za-
tem zdecydujemy się na ręczne wprowadzenie
zawartości klauzuli WHERE, to powinniśmy po-
przedzić nazwę parametru znakiem zapytania,
a całość umieścić w nawiasach klamrowych.
Podobną notację stosujemy wstawiając pola
z tabel bazy danych. W tym przypadku należy
jednak pominąć znak zapytania. Nie wystarczy
natomiast wprowadzenie samej nazwy pola,
trzeba poprzedzić ją kropką oraz identyfikato-
rem odpowiedniej tabeli. Procedura ta nie różni
się zatem wiele od tworzenia zwyczajnych ty-
powych zapytań SQL.
Podczas przeciągania pól i parametrów do
okienka Record Selection Criteria program au-
tomatycznie dopisuje w nim odpowiednie na-
zwy. O umieszczenie operatorów w zapytaniu
musimy jednak zadbać już sami. Pomiędzy na-
wiasami klamrowymi zawierającymi identyfi-
kator pola oraz parametru powinniśmy wpro-
wadzić jeden z operatorów pozwalających
na porównywanie. Oprócz znaków równości
i większości/mniejszości możemy korzystać
także z LIKE oraz IN. W pierwszym przypad-
ku konieczne będzie najprawdopodobniej uzu-
Rysunek 4. Okienko Fields pozwala na wskazanie
tabel oraz pól bazy danych, a także na dodawanie
parametrów i formuł
pełnienie dopuszczalnych wartości parametru
o znak procenta (%). Pozwoli to na popraw-
ne wykonanie zapytania SQL. Jeżeli w trakcie
przygotowywania skomplikowanych reguł po-
pełnimy błąd, to po rozpoczęciu procesu genero-
wania raportu zostaniemy o tym powiadomieni
komunikatem aplikacji. Szczęśliwie DataVision
umożliwia tworzenie bardzo skomplikowanych
zapytań, obciążając użytkownika wyłącznie ko-
niecznością częściowo samodzielnego złożenia
fragmentu następującego po klauzuli WHERE. Je-
żeli zdecydujemy się na skorzystanie z dwóch
lub większej liczby parametrów, to powinni-
śmy połączyć właściwie poszczególne warunki
(AND lub OR). W takiej sytuacji po uruchomieniu
generatora raportu użytkownik będzie musiał
określić kilka ustawień. Pytania wprowadzone
przez nas w okienku służącym do tworzenia pa-
rametrów (pole Question) pojawią się na liście.
Wskazanie jednego z jej parametrów uaktywni
pole pozwalające na określenie potrzebnej war-
tości. Konieczne jest właściwe skonfigurowanie
wszystkich ustawień raportu. W przeciwnym
wypadku zapewne nie uda nam się uzyskać
z bazy danych potrzebnych informacji.
Mechanizm parametrów okaże się naj-
prawdopodobniej kluczowy podczas wielo-
krotnego tworzenia raportów dotyczących te-
go samego źródła danych. O ile sam proces
przygotowywania zapytań do bazy wymaga
choć podstawowej znajomości składni SQL,
o tyle zestawienie z już istniejącego projektu
może zostać wygenerowane przez każdą oso-
bę. Wymagane jest jedynie wprowadzenie po-
prawnych wartości parametrów.
Rysunek 5. Łączenie tabel w DataVision
Rysunek 6. Sortowanie rezultatów wyświetlanych w raporcie
www.lpmagazine.org
Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych
Formuły i skrypty
DataVision oferuje także bardziej rozbudo-
wane mechanizmy pozwalające na stero-
wanie procesem tworzenia raportów. Pole-
gają one na tworzeniu skryptów, domyślnie
w języku Ruby. Są one dołączane do projek-
tu w postaci formuł. Nowe formuły tworzy-
my za pomocą polecenia Field>New For-
mula, dostępnego w menu okienka Fields.
Pozwala ono na określenie nazwy skryp-
tu. Po jej utworzeniu formuła pojawi się
w oknie Fields, w katalogu Formulas. Po-
dwójnie kliknięcie na nazwie otworzy osob-
ne pole edycyjne pozwalające na wprowa-
dzenie kodu skryptu. W górnej części tego
okienka znajduje się rozwijana lista Scrip-
ting Language. Umożliwia ona wskazanie ję-
zyka, w którym zamierzamy napisać skrypt.
Standardowo DataVision oferuje jedynie
wsparcie dla Ruby. Języki skryptowe są ob-
sługiwane za pomocą BSF (Bean Scripting
Framework), co pozwala na dodanie kolej-
nych. Dokonujemy tego za pomocą okienka
Formula Languages, otwieranego za pomocą
menu Report. Należy tam wpisać nazwę no-
wego języka oraz odpowiedniej klasy. Zmia-
ny zatwierdzamy przyciskiem Add/Modify
Language. Dodatkowo warto sprawdzić, czy
DataVision rozpoznaje nowy język. W tym
celu naciśnijmy klawisz Test Language. Jeśli
wprowadzone przez nas ustawienia okażą się
poprawne, to na ekranie pojawi się komuni-
kat Language's class was found.
Listę obsługiwanych języków znaleźć
można na stronach internetowych projek-
41
 Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych
tu BSF (http://jakarta.apache.org/bsf/). Tam
także znajdziemy jego pełną dokumentację.
W skryptach odwołujemy się do poszczegól-
nych tabel, pól oraz parametrów w sposób opi-
sany wcześniej, korzystając w tym celu z na-
wiasów klamrowych i znaków zapytania.
W menu Field znajdującym się w okienku
Fields pojawia jeszcze jeden typ danych – ko-
lumny definiowane przez użytkownika (User
Columns). Dodajemy je poleceniem New Co-
lumn Name. Tak jak w przypadku parametrów
i formuł koniecznie jest wpisanie nazwy nowe-
go obiektu. Następnie trafimy do okienka, któ-
re pozwoli nam na określenie, jakie dane ma-
ją znaleźć się w utworzonej kolumnie. Zawiera
ono pojedyncze pole edycyjne. Wprowadzane
w nim zmiany zatwierdzamy przyciskiem OK.
W odróżnieniu od parametrów (które
pojawiają się w zapytaniu SQL po klauzuli
WHERE) kolumny użytkownika wprowadzane
są za poleceniem SELECT. Dzięki temu moż-
liwe jest umieszczenie w raporcie informacji
innych niż pochodzące bezpośrednio z bazy
danych. Poza tym kolumny użytkownika po-
zwalają na wygodne skorzystanie z funkcji
oferowanych przez system zarządzania ba-
zami. Proste operacje, arytmetyczne lub na
tekście, są możliwe do wykonania za pomo-
cą kodu SQL. Przykładowo wpisanie do ko-
lumny polecenia 2 *({tabela.pole}) spo-
woduje podwojenie wartości numerycznych.
Sposób uzyskiwania dostępu do pól nie róż-
ni się od stosowanego w przypadku parame-
trów oraz formuł, czyli polega na stosowaniu
nawiasów klamrowych.
Poza opisanymi funkcjami DataVision
oferuje niewiele więcej sposobów uzyski-
wania dostępu do danych i ich obróbki. Si-
łę programu stanowi wsparcie dla języków
skryptowych, co pozwala na rozbudowywa-
nie prostych raportów. Dodatkowo możli-
we jest osadzenia DataVision we własnych
projektach, w tym aplikacjach interneto-
wych. Przykładowe rozwiązanie tego ty-
pu zostało przedstawione w artykule Repor-
ting For The Web With DataVision, dostęp-
nym na stronach Franka Zammettiego (http:
//www.zammetti.com/articles/rftwwdv/).
Rysunek 7. DataVision pozwala na stosowanie pa-
rametrów, których wartości określane są przez użyt-
kownika w momencie generowania raportu
42
Formatowanie raportu
Utworzenie raportu zawierającego wszystkie
potrzebne nam dane to jeszcze nie wszystko.
Trzeba również zadbać o właściwą prezenta-
cję wyników pracy. Pod tym względem Da-
taVision nie ma nam wiele do zaoferowania.
Umiejętne wykorzystanie narzędzi dostęp-
nych w programie pozwoli jednak na osią-
gnięcie przyzwoitych rezultatów. W razie po-
trzeby sięgniemy ponadto po zewnętrzne na-
rzędzia, eksportując do nich dokumenty wy-
generowane przez DataVision.
Standardowy raport składa się z nagłówka
(Raport Header), stopki (Report Footer) oraz
treści (Detail). Jest on ponadto podzielony na
strony. Ich wielkość zależy od ustawień znaj-
dujących się w podmenu File>Paper Size. Do-
myślnie program może zastosować format in-
ny niż A4. Warto zatem upewnić się zawcza-
su, czy ustawienia są poprawne. Każda stro-
na zawiera własny nagłówek (Page Header)
oraz stopkę (Page Footer). Podczas przecią-
gania dowolnego pola z okienka Fields do tre-
ści raportu DataVision automatycznie umiesz-
cza jego nazwę w sekcji Page Header. Identy-
fikator tabeli wraz z następującą po nim krop-
ką jest usuwany. Może się zdarzyć, że standar-
dowe ustawienia okażą się w zupełności wy-
starczające, o ile zależy nam tylko na tym, by
w nagłówku strony pojawiały się jedynie na-
zwy wykorzystywanych pól.
Rysunek 8. Przykładowy, niesformatowany raport z bazy danych
luty 2010
Umieszczając w treści raportu wiele ele-
mentów napotykamy niekiedy na problemy
związane z odpowiednim ich rozłożeniem na
stronie. Możemy oczywiście przenosić każde
z pól za pomocą myszy. Po zaznaczeniu jednego
z nich DataVision pozwoli nam także na zmia-
nę jego rozmiarów. To jednak może nie wystar-
czyć, jeśli zależy nam na precyzji. W takiej sy-
tuacji należy zaznaczyć wybrane pole i wydać
polecenie Format>Position and Size. Trafimy
wówczas do niewielkiego okienka, w którym
będziemy mogli wskazać położenie elementu na
stronie (X i Y) oraz jego wysokość i szerokość.
DataVision posiada proste funkcje pozwa-
lające na formatowanie tekstu wyświetlanego w
poszczególnych polach. Umożliwia to polecenie
Format>Format Field. Jest ono aktywne jedy-
nie wtedy, gdy jedno z pól pozostaje zaznaczo-
ne. W okienku Field Format znajdują się dwie
zakładki. Pierwsza z nich (Format) pozwala na
ustalenie właściwości tekstu, natomiast druga
(Border) – na określenie rodzaju ewentualnego
obramowania. Dostępne są funkcje umożliwia-
jące zastosowanie pogrubienia, kursywy i pod-
kreślenia, a także zawijania linii, wyrównania
oraz barwy tekstu. Oczywiście znajdziemy rów-
nież opcję służącą do zmiany wykorzystywanej
czcionki i jej wielkości. Z kolei zakładka Border
umożliwia obramowanie o dowolnym kolorze
i grubości, znajdujących się na wszystkich lub
wybranych krawędziach pola.
 Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych

Aplikacja została wyposażona w kilka do- one, to rozwiązaniem jest rezygnacja z wydru- DataVision pozwala na przejrzenie całego do-
datkowych narzędzi pozwalających na zmia- ku wygenerowanych dokumentów bezpośred- kumentu w osobnym oknie, a zatem nie nara-
nę domyślnego formatowania. Są one dostęp- nio z programu i przekazanie ich do innych żamy się na niebezpieczeństwo przeoczenia
ne w menu Format. Oprócz zmiany wyglądu aplikacji. W tym celu program oferuje bogate jakichś poważnych błędów w treści i forma-
raportu konieczne będzie zapewne wstawie- opcje eksportu. Są one realizowane za pomocą towaniu. Alternatywne rozwiązanie stanowi
nie dodatkowych informacji ogólnych w je- funkcji Export z menu Report. Także po wyge- eksport do pliku PDF. Możemy również sko-
go nagłówku i stopce. W tym momencie przy- nerowaniu raportu możemy zdecydować o for- rzystać ze wsparcia dla LaTeX-a oraz HTML.
dadzą się nam pola specjalne. Definiujemy je macie, w którym powinien on zostać zapisa- Jednak w większości przypadków najprost-
z poziomu okienka Fields i znajdującego się ny. Służy do tego komenda Report>Export do- szym rozwiązaniem jest zapis jako PDF. Do-
w nim katalogu Special Fields. Pola specjal- stępna w okienku z gotowym dokumentem. kładną listę wszystkich wspieranych forma-
ne pozwalają na określenie tytułu raportu, jego DataVision obsługuje pliki CSV, DocBook, tów wraz z informacjami dotyczącymi spo-
opisu, daty, a także informacji o autorze. Po- HTML, LaTeX, PDF, XML, a także XLS. Jeśli sobu zachowywania danych w tych plikach
za tym umożliwiają one stosowanie numeracji więc raport nie spełnia naszych wymagań doty- znaleźć można w dokumentacji programu
stron. Pola specjalne przeciągamy myszą do czących formatowania, ale znajdujące się w nim (http://datavision.sourceforge.net/DataVision/
głównego okna. Natomiast ich edycja wymaga dane są poprawne, to najlepszym rozwiązaniem le.html#list).
wydania polecenia Report>Summary. Otwiera jest skorzystanie właśnie z opcji eksportu. Warto Zachowanie wygenerowanych raportów
ono osobne okienko, w którym określamy ty- zdecydować się na użycie formatu CSV, wybie- w postaci plików CSV może okazać się ko-
tuł i nazwę raportu, a także jego opis i nazwi- rając w tym celu z rozwijanej listy funkcję Com- nieczne nie tylko w celu poprawienia forma-
sko autora. Pojawią się one w treści gotowego ma-Separated. Dzięki temu aplikacja zapisze towania. DataVision nie pozwala na stosowa-
dokumentu po wstawieniu odpowiednich pól dane bez zbędnego formatowania, które niekie- nie zaawansowanych technik analizy danych,
do nagłówka bądź stopki raportu. dy jedynie psuje efekt. Konieczne może okazać w tym wizualizacji. Jeśli planujemy wzboga-
DataVision pozwala na tworzenie zesta- się przesunięcie niektórych nagłówków, a tak- cenie raportu o takie właśnie elementy, to nie-
wień o bogatszej strukturze, niż domyślna. że usunięcie zbędnych wierszy. Sytuacja kom- zbędne będzie sięgnięcie po zewnętrzne narzę-
Możliwe jest utworzenie wielu sekcji, zarów- plikuje się, gdy w treści raportu pojawia się wie- dzia. W prostszych zastosowaniach sprawdzi
no znajdujących się w ciele strony, jak i na- le grup. W takim wypadku lepiej jest unikać za- się arkusz kalkulacyjny. W sytuacjach wyma-
główków oraz stopek. Aby to uczynić należy pisu dokumentu w pliku Excela. gających zaawansowanego przetwarzania in-
zaznaczyć jedno z pól umieszczonych wcze- Poprawnie sformatowane raporty może- formacji powinniśmy skorzystać raczej z na-
śniej w tym fragmencie raportu, który zamie- my wydrukować bezpośrednio z programu. rzędzi do eksploracji danych. One również
rzamy skopiować. Wskazanie zawartości sek-
cji Detail i wydanie polecenia Insert>Section
spowoduje dodanie kolejnego elementu stano-
wiącego treść raportu. Otrzyma on nazwę De-
tail (b). W analogiczny sposób możemy utwo-
rzyć dodatkowe nagłówki i stopki. Zawartości
wszystkich sekcji będą sumowane i ukażą się
łącznie w ostatecznej wersji raportu.
Tworzone dokumenty można rozbudować
jeszcze bardziej. Pozwala na to funkcja sub-
raportów, służąca do zagnieżdżania kolejnych
dokumentów. Poza tym DataVision umożliwia
również stosowanie tak zwanych grup. Dzię-
ki nim uwypuklimy w raporcie zestawy da-
nych charakteryzujące się takimi samymi war-
tościami wybranego pola, sortując je zarazem
i wstawiając czytelny nagłówek. Grupy two-
rzymy za pomocą polecenia Insert>Group.
Otwiera ono niewielkie okienko, w którym
możemy wskazać odpowiednie pole, a tak-
że określić sposób sortowania wyników. Na-
główek grupy jest automatycznie umieszcza-
ny powyżej sekcji Detail, w treści raportu.
Nie musimy wykonać żadnych dodatkowych
czynności. Od razu po dodaniu grupy możemy
przystąpić do generowania dokumentu.

Eksport rezultatów analiz

Opisane funkcje stanowią większość narzędzi
dostępnych w DataVision i służących do for- Rysunek 9. Gotowy raport można wyeksportować do arkusza kalkulacyjnego i tam poprawić jego forma-
matowania raportów. Jeśli nie wystarczą nam towanie

www.lpmagazine.org 43
 Rozwiązania
DataVision – raporty z baz danych

mogą łączyć się z systemami bazodanowymi. Większość z tworzonych przez nas rapor- czas prośba o określenie wartości parametrów.
Dobrym rozwiązaniem jest użycie systemu tów posiada zapewne zestaw parametrów, któ- Następnie aplikacja wygeneruje gotowy raport
statystycznego R, opisywanego już w takich re zmieniają się podczas kolejnych uruchomień i przedstawi go w osobnym okienku – tak jak
właśnie zastosowaniach w Linux+ 2/2008. aplikacji. One również muszą zostać wprowa- podczas normalnej pracy z DataVision.
dzone w linię poleceń. Niestety, nie dokonu- Kompletny opis parametrów linii pole-
DataVision w trybie tekstowym jemy tego w prosty i szybki sposób. DataVi- ceń aplikacji znaleźć można na jej stronie in-
Do tej pory korzystaliśmy z DataVision jedy- sion wymaga od nas utworzenia osobnego pli- ternetowej (http://datavision.sourceforge.net/
nie w trybie graficznym. Jest to ważne w trak- ku XML, zawierającego wartości poszczegól- DataVision/rundv.html#runcmd). DataVision
cie przygotowywania raportów. Natomiast sa- nych parametrów. Przykładowy dokument te- nie oferuje jednak o wiele więcej poza komen-
mo generowanie dokumentów z istniejących go typu jest załączony w pakiecie z progra- dami, które zostały przedstawione w tym arty-
już projektów nie wymaga użycia wielu funk- mem (examples/parameters.xml). W pliku kule.
cji znajdujących się w graficznym interfejsie. muszą zostać wymienione wszystkie parame- Bardziej zaawansowani użytkownicy mogą
Tak naprawdę wystarczy nam jedynie polece- try potrzebne w trakcie generowania raportu. pokusić się także o ręczne modyfikowanie pro-
nie Report>Run. DataVision zapyta nas wów- Przykładowy wpis może wyglądać następu- jektów. DataVision zapisuje je w postaci plików
czas o wartości parametrów i utworzy doku- jąco: <parameter id="2"><value>0.003</ XML o prostej składni. Większość ich zawarto-
ment gotowy do wydruku. value></parameter>. Utrudnienie stanowi ści stanowią informacje dotyczące formatowa-
Zautomatyzujemy teraz proces generowa- fakt, że parametry są identyfikowane nie na nia raportów, których zapewne i tak nie zechce-
nia raportów. Jeśli posiadamy już gotowe pro- podstawie nazw, ale numerów. Fragment kodu my zmieniać bezpośrednio w kodzie. Powinny
jekty zapisane w postaci plików XML (polece- zamknięty tagiem <value> wskazuje wartość nas natomiast zainteresować znaczniki <user-
nie File>Save), to możemy na ich podstawie danego elementu. W deklaracji pojedynczego cols>, <parameters> oraz <formulas>, które
utworzyć dokumenty bezpośrednio w linii po- parametru może on pojawiać się wielokrotnie definiują odpowiednio kolumny użytkownika,
leceń. Oszczędzi to czas potrzebny na urucho- – dotyczy to list wielokrotnego wyboru. W po- parametry oraz formuły. Ich składnia jest sto-
mienie programu, a w razie potrzeby pozwo- zostałych przypadkach należy wpisać jeden sunkowo przejrzysta. Nieco więcej problemów
li na periodyczne tworzenie zestawień z infor- tag <value>. Treść przykładowego pliku pa- sprawiają znaczniki <field>, odpowiedzialne za
macji znajdujących się w bazie danych. rameters.xml, pozwalającego na utworzenie pojawienie się poszczególnych pól. Tym nie-
Korzystanie z DataVision w linii poleceń raportu zawierającego dwa parametry została mniej wprowadzenie ręcznych zmian w kodzie
sprowadza się do uruchomienia skryptu da- zamieszczona na załączonym Listingu. jest możliwe. Ta elastyczność i dostępność sta-
tavision.sh z odpowiednim zestawem para- Polecenie służące do generowania doku- nowi ważną zaletę programu, tak jak opcje wbu-
metrów. Obowiązkowe jest wskazanie ścież- mentu może posiadać następującą składnię: ./ dowywania aplikacji we własne narzędzia służą-
ki do pliku XML zawierającego przygotowa- datavision.sh -f plik.pdf -p haslo -r ce do analizy danych oraz wykorzystywania jej
ny wcześniej raport. Poza tym należy określić parameters.xml /home/user/raport1.txt. w środowisku internetowym.
format pliku wyjściowego, wartości poszcze- Po jego wykonaniu nie zobaczymy interfejsu Mimo wszystko jednak porównanie Da-
gólnych parametrów, a także wpisać poprawne aplikacji, natomiast w katalogu bieżącym po- taVision z Crystal Reports wypada na nie-
hasło do bazy danych. Pierwszą z tych infor- jawi się dokument PDF zawierający gotową do korzyść tego pierwszego. Szczęśliwie część
macji dostarczamy za pomocą jednego z kilku druku wersję raportu. Zmiana domyślnych war- ograniczeń można nadrobić z wykorzysta-
przełączników. Przykładowo, wygenerowanie tości parametrów będzie oczywiście wymagała niem innych aplikacji. Poza tym w przypad-
dokumentu PDF wymaga wpisania w linii po- w takiej sytuacji ręcznej edycji pliku konfigu- ku mniej zaawansowanych czynności sięgnię-
leceń -f nazwa_pliku. Parametr -c sprawi, racyjnego parameters.xml. Istnieje możliwość cie po prostszy, ale przenośny program okaże
że utworzony zostanie plik CSV. Domyślnie ominięcia tego ograniczenia, jednak wymaga on się na pewno rozsądnym rozwiązaniem.
kolejne komórki arkusza rozdzielane są za po- uruchamiania interfejsu graficznego DataVision. Użytkownicy zamierzający rozpocząć
mocą przecinka. Możliwe jest jednak określe- Powinniśmy tylko wzbogacić standardowe po- pracę z DataVision powinni również wziąć
nie innego znaku, za pomocą przełącznika -s. lecenie ./datavision.sh o hasło do bazy da- pod uwagę powolne tempo rozwoju aplika-
Dostęp do bazy danych wymaga podania nych oraz ścieżkę dostępu do pliku zawierają- cji. W ostatnich miesiącach prace zostały
hasła. Nie jest ono zapisywane w pliku XML za- cego raport. Komenda ./datavision.sh -p wręcz zamrożone. Tym niemniej narzędzie
wierającym projekt. Konieczne jest zatem każ- haslo /home/user/raport1.xml lub zbliżo- to w obecnym stanie nadaje się do wykorzy-
dorazowe jego wprowadzenie. Dokonujemy te- na otworzy główne okno DataVision, pomijając stania na potrzeby tworzenia raportów z baz
go parametrem -p hasło. Rozwiązanie to zmu- przy tym jednak etap wybierania projektu. Po- danych. O przydatności DataVision najlepiej
sza nas do wpisywania hasła podczas kolejnych za tym użytkownik nie zostanie zapytany o ha- świadczą pozytywne wypowiedzi jego użyt-
uruchomień programu, jednak z drugiej strony sło dostępowe do bazy danych. W takiej sytu- kowników, zamieszczane na stronach interne-
uzyskujemy dzięki temu pewność, że kod dostę- acji wystarczające okaże się naciśnięcie tuż po towych programu.
powy do bazy danych nie zostanie umieszczony otwarciu głównego okna programu kombinacji
w niezaszyfrowanym pliku z projektem. klawiszy Ctrl+R. Na ekranie pojawi się wów-

O autorze
W Sieci Autor korzysta z Linuksa od ponad dzie-
sięciu lat, zajmuje się wdrażaniem opro-
• DataVision – http://datavision.sourceforge.net/;
gramowania Open Source.
• DataVision w Sourceforge – http://sourceforge.net/projects/datavision/;
Adres kontaktowy: pawelw@innodevel.net.
• Connector/J – http://www.mysql.com/products/connector/;

44 luty 2010
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
Zostań administratorem
sieci komputerowej
Część czwarta (4/9): Adresy,
maski i routowanie w systemie Linux
Rafał Kułaga
W poprzedniej części kursu przedstawiona została metoda podziału połączenia internetowego.
Zastosowaliśmy w tym celu funkcję translacji adresów (NAT) udostępnianą przez urządzenie dedykowane
APPro 2405. W tej części cyklu zajmiemy się opisem procesu trasowania (routingu) pakietów oraz
konfiguracją komputera z zainstalowanym systemem Linux jako routera. Zapraszam do lektury!
W
linux@software.com.pl
spółczesne sieci komputerowe wy-
korzystywane m.in. w środowiskach
korporacyjnych charakteryzują się
złożoną, wielopoziomową strukturą.
Liczba węzłów w takich sieciach może sięgać nawet kil-
kunastu tysięcy, rozlokowanych w różnych krajach i po-
łączonych w tzw. intranet – korporacyjną sieć kompu-
terową, pozwalającą na łatwy dostęp do zasobów infor-
macyjno-sprzętowych. Czytelnik z pewnością ma świa-
domość, iż budowa oraz zarządzanie taką infrastrukturą
stanowi nie lada wyzwanie nawet dla doświadczonych
ekspertów sieciowych.
Informacje zawarte w trzech pierwszych częściach
cyklu pozwalają na przystąpienie do budowy niewiel-
kiej sieci lokalnej, obsługującej od kilkunastu do kil-
kudziesięciu komputerów. Z racji niewielkiego rozmia-
ru, nie było potrzeby wprowadzania podziału na podsie-
ci, zaś konfiguracja połączeń z innymi sieciami ograni-
czała się do wykorzystania techniki NAT (Network Ad-
dress Translation) w celu podziału połączenia z interne-
tem, dostępnego za pośrednictwem interfejsu w standar-
dzie Ethernet.
46 luty 2010
Jednym z najważniejszych zadań związanych z bu-
dową i administracją złożonymi sieciami komputero-
wymi jest konfiguracja trasowania pakietów (routingu).
Pomimo zastosowania niekiedy bardzo złożonych me-
tod i protokołów, jest to proces, którego działanie jest
zrozumiałe niemalże intuicyjnie. W trakcie lektury te-
go artykułu dowiesz się, w jaki sposób możliwe jest do-
starczenie pakietu do dowolnego komputera podłączo-
nego do internetu jedynie na podstawie znajomości je-
go adresu IP. Szczegółowo omówimy również znacze-
nie masek podsieci oraz ich zastosowanie w celu wy-
dzielenia podsieci, pozwalających na zwiększenie bez-
pieczeństwa i wydajności tworzonego przez nas roz-
wiązania.
System Linux słynie z dostępności doskonałych na-
rzędzi, służących do konfiguracji funkcji związanych
z trasowaniem. Część z Czytelników z pewnością ucie-
szy wiadomość, iż dostępne są specjalizowane dystrybu-
cje, niejednokrotnie przewyższających funkcjonalnością
tańszy sprzęt sieciowy. Decydując się na wykorzystanie
komputera jako routera, musimy jednak pamiętać o ogra-
niczeniach wydajnościowych i problemach związanych

z bezpieczeństwem – w artykule zajmiemy
się również tymi zagadnieniami.
Informacje zawarte w tej części kursu
pozwolą Czytelnikowi na lepsze zrozumie-
nie działania sieci komputerowych, realiza-
cji zadań warstwy sieciowej modelu OSI oraz
przeprowadzenie konfiguracji statycznych
i dynamicznych metod routingu w systemie
Linux. Należy jednak pamiętać, iż nie są to
kompletne rozwiązania, gotowe do zastoso-
wania na sprzęcie działającym w sieciach fir-
mowych. Bez odpowiedniego wzmocnienia
bezpieczeństwa systemu, nasz router stałby
się bowiem łakomym kąskiem dla osób o nie-
cnych zamiarach. Tematem zwiększania bez-
pieczeństwa sieci komputerowych oraz budo-
wy firewalli zajmiemy się szczegółowo w na-
stępnej części cyklu.
Adresy IP
i maski podsieci a routowanie
Do tej pory, przypisując adresy IP kompute-
rom w naszej sieci lokalnej, dokonywaliśmy
dużego uproszczenia. Wszystkie kompute-
ry podłączone do sieci lokalnej znajdowały
się w tej samej podsieci, co mogło mieć nie-
korzystny wpływ na jej wydajność oraz bez-
pieczeństwo. Możemy temu zaradzić poprzez
wybór odpowiednich masek podsieci, wyzna-
czającej linię podziału pomiędzy częścią ad-
resu IP odpowiedzialną za identyfikację sieci
a częścią określającą numer hosta.
Adres IP a maska podsieci
Jak z pewnością pamiętasz, adres IP jest 32-
bitową dodatnią liczbą całkowitą, dla wygo-
dy zapisywaną w notacji kropkowo-dziesięt-
nej (np. 192.168.1.1). Rownież w rozległych
sieciach, takich jak internet, do określenia
odbiorcy pakietu wykorzystywany jest je-
dynie adres IP. W związku z tym, koniecz-
ne jest zapisanie w nim informacji, pozwa-
lających na odpowiednie skierowanie pa-
kietu do celu. Zwróć uwagę, iż w celu prak- Tabela 1. Podstawowe funktory logiczne
tycznego wykorzystania adresu IP w proce- p
sie trasowania, konieczne jest zrezygnowa- 1
nie z płaskiego modelu 32-bitowej puli ad- 1
resów. Można to zilustrować poprzez analo-
0 1
gię do życia codziennego – niemożliwe jest
0 0
szybkie odnalezienie budynku jedynie na
podstawie znajomości jego numeru (identy-
fikator hosta), nawet jeżeli byłby on unikal- Tabela 2. Klasy adresów IP
ny w skali obszaru poszukiwań. Jeżeli jed- Klasa
nak znamy położenie ulicy, na której znaj-
duje się dany budynek (adres sieci), to je- A
go odnalezienie nie będzie stanowić dla nas
B 10XXXXXX
problemu.
W celu rozdzielenia adresu sieci oraz
identyfikatora hosta stosuje się maski pod- C
sieci. Są one 32-bitowymi liczbami całkowi-
tymi, dla wygody zapisywanymi w postaci
kropkowo-dziesiętnej (np. 255.255.255.0).
Jeżeli masz już jakieś doświadczenie w pra-
cy z sieciami komputerowymi, to z pew-
nością zauważyłeś charakterystyczny roz-
kład bitów w maskach podsieci. Po zapisa-
niu w postaci binarnej, mają one bowiem
postać ciągu jedynek, dopełnionego zerami
do rozmiaru 32 bitów. Przykładową parę ad-
res IP-maska podsieci przedstawiono na Ry-
sunku 1. Adres sieci stanowią bity, którym
w masce podsieci odpowiadają jedynki. Po-
została część adresu IP stanowi identyfika-
tor hosta.
Obliczenie, ile adresów IP w każdej
z podsieci możemy wygenerować przy za-
danej masce nie jest trudne. Dla ustalenia
uwagi przyjmijmy, iż interesująca nas ma-
ska podsieci ma wartość 255.255.255.128.
W celu weryfikacji poprawności, zapiszemy
ją w postaci binarnej: 11111111.11111111.
11111111.10000000. Widzimy, iż po ciągu
25 jedynek następuje 7 zer, wyznaczających
bity odpowiadające identyfikatorowi hosta.
Teoretyczna liczba identyfikatorów hostów
w takiej sieci wynosi 128. Liczba użytecz-
nych adresów (takich, które można przy-
pisać węzłom) wynosi 126. Mniejsza licz-
ba adresów użytecznych spowodowana jest
zarezerwowaniem pierwszego i ostatniego
identyfikatora hosta na potrzeby adresu sie-
ci oraz adresu broadcast. O transmisji bro-
adcastowej powiemy więcej w dalszej czę-
ści artykułu.
Uważny Czytelnik z pewnością zada te-
raz pytanie: No dobrze, ale co daje nam zna-
jomość adresu sieci? W jaki sposób podział
adresu IP jest wykorzystywany w trakcie tra-
sowania?. Odpowiedź na to pytanie wymaga
przyjrzenia się działaniu sieci lokalnej oraz
zastanowieniu się, kiedy pakiet opuszcza sieć
q p AND q p OR q
1 1 1 0
0 0 1 0
0 1
0 0
Pierwszy oktet Zakres pierw-
szego oktetu
0XXXXXXX 1 - 126
128 - 191
110XXXXX 192 - 223
www.lpmagazine.org
Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
fizyczną. Okazuje się, iż w trakcie wysyła-
nia pakietu adres odbiorcy porównywany jest
z adresem sieci, w której znajduje się nadaw-
ca. W przypadku gdy oba węzły znajdują się
w tej samej sieci, nie ma potrzeby przesyła-
nia pakietu za pośrednictwem routera – wy-
starczy w tym celu sieć fizyczna. Wykorzy-
stanie trasowania jest zatem konieczne jedy-
nie w przypadku, gdy komputery znajdują się
w różnych sieciach.
Wyznaczanie
adresu sieci i identyfikatora hosta
Wyjaśnienia może wymagać sposób wyzna-
czenia adresu sieci oraz identyfikatora ho-
sta. Dla osób obeznanych z algebrą Boole-
'a jest to z pewnością oczywiste, jednak dla
pewności przedstawimy tu algorytm postę-
powania.
Przed przystąpieniem do wyznaczenia
adresu sieci oraz identyfikatora hosta, należy
adres IP oraz maskę podsieci zapisać w po-
staci binarnej. Następnie wykonujemy ope-
rację logiczną AND na odpowiadających bi-
tach adresu IP oraz maski podsieci (wartości
podstawowych funktorów logicznych zosta-
ły zebrane w tabeli Podstawowe funktory lo-
giczne), wyznaczając tym samym adres sie-
ci. Pozostała część adresu IP stanowi identy-
fikator hosta.
Wyznaczanie adresu sieci oraz identyfi-
katora hosta jest bardzo proste, dostępnych
jest również wiele programów wyręczają-
cych nas w tym zadaniu. Jednym z podstawo-
wych narzędzi jest kalkulator adresów IP ip-
calc,w postaci skryptów na stronach interne-
towych (Rysunek 2).
Klasy adresów
IP oraz routowanie bezklasowe
W jednej z pierwszych części cyklu powie-
dzieliśmy, iż w początkach internetu korzy-
NOT p p XOR q
0
1
1 1
1 0
Liczba Liczba hostów Typ sieci
sieci
126 16.777.214 Bardzo duże
16.384 65.534 Średniej wiel-
kości
2.097.152 254 Małe
47
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
stano z tzw. klas adresów IP. Podział adresów
IP na klasy pozornie upraszczał budowę sie-
ci komputerowych, znacznie utrudniał jed-
nak efektywne zagospodarowanie puli adre-
sów. Wraz z rozwojem internetu pomysł ten
został porzucony na rzecz bardziej efektyw-
nego rozwiązania umożliwiającego przypisy-
wanie dowolnych masek podsieci. Wykorzy-
stanie routowania bezklasowego przyczyniło
się również do zmniejszenia tempa wyczer-
pywania się puli 32-bitowych adresów IPv4
oraz uproszczenia tablic routowania przecho-
wywanych na routerach (więcej na temat ta-
blic routingu powiemy w dalszej części ar-
tykułu).
Bezklasową metodę adresacji oraz wy-
korzystującą ją metodologię routingu okre-
śla się skrótem CIDR (Classless Inter-Do-
main Routing). Głównym założeniem meto-
dologii CIDR jest stosowanie masek podsie-
ci o dowolnej liczbie bitów określających ad-
res sieci. Jest to przeciwieństwo adresowania
klasowego, w którym maska podsieci składa
się z 8-bitowych bloków (definiujących kla-
sy adresów: A, B oraz C). Aby dostosować
��������������������������������������������������������������������������������
����� �������������������������������������������������������������������
��������� ���
������������������������
�������������
Rysunek 1. Przykładowa para adres IP – maska podsieci
Rysunek 2. Jedno z narzędzi typu ipcalc, dostępne poprzez przeglądarkę internetową
48
sposób zapisuj maski sieciowej do nowej me-
todologii, przyjęto formę zapisu adres_ip/N,
gdzie N oznacza liczbę bitów maski określa-
jących adres sieci.
Opis szczegółów metodologii CIDR
znacznie wykracza poza zakres tego artyku-
łu – do pełnego zrozumienia informacji za-
wartych w następnych paragrafach wystarczy
ogólne zrozumienie znaczenia masek podsie-
ci oraz wprowadzanego przez nie podziału
przestrzeni adresów.
Adresy
i komunikacja broadcast/multicast
Tworząc podział na podsieci powinniśmy pa-
miętać, iż użyteczna liczba identyfikatorów
jest mniejsza od liczby teoretycznej. Jest to
spowodowane wykorzystaniem pierwszego
adresu puli jako adresu sieci oraz ostatnie-
go adresu jako adresu broadcast, wykorzysty-
wanego w transmisji rozgłoszeniowej. Czym
jest oraz w jakim celu stosowana jest transmi-
sja rozgłoszeniowa?
Wiele protokołów i aplikacji wyma-
ga możliwości wysłania pakietu do wszyst-
����������� ��������
���
luty 2010
kich komputerów w podsieci. Jednym
z głównych zastosowań transmisji broadca-
stowej są aplikacje oraz protokoły wyma-
gające informacji o strukturze sieci. Teore-
tycznie możliwe byłoby ręczne wprowadza-
nie odpowiednich danych przez użytkow-
nika, jednak byłoby to rozwiązanie bardzo
nieefektywne oraz podatne na błędy. Pro-
ces ten możemy usprawnić, rozgłaszając za-
pytanie a następnie przetwarzając odpowie-
dzi pochodzące od hostów. Jednym z przy-
kładów wykorzystania transmisji rozgłosze-
niowej na poziomie warstwy sieciowej mo-
delu OSI są protokołu wymiany informacji
o trasowaniu, wykorzystywane w routingu
dynamicznym.
Zwróćmy uwagę, iż przesyłanie dużych
ilości pakietów broadcastowych może przy-
czynić się do znacznego spadku wydajno-
ści sieci – każdy pakiet musi bowiem zo-
stać odebrany i przetworzony przez każdą
z maszyn znajdujących się w danej podsie-
ci. Zwiększenie wydajności oraz zmniejsze-
nie nadmiarowego ruchu jest jedną z przy-
czyn wydzielania podsieci. Dzięki odpo-
wiedniej konfiguracji routerów (którą zaj-
miemy się w następnych paragrafach), bę-
dziemy mogli ograniczyć komunikację po-
między podsieciami do wymaganych usług
i protokołów.
Wyznaczanie adresu broadcast na pod-
stawie zapisu binarnego maski podsieci oraz
adresu IP jest bardzo proste – na adresie IP
wykonujemy bitowe OR (lub) z zanegowaną
(NOT) maską sieciową. Upraszczając, moż-
na powiedzieć, iż w adresie IP zamieniamy
wszystkie bity odpowiadające identyfikato-
rowi hosta na 1, pozostawiając część odpo-
wiadającą adresowi sieci bez zmian. Widać
więc, że adres rozgłoszeniowy jest najwyż-
szym identyfikatorem hosta w danej pod-
sieci.
Protokół IP dopuszcza również przesy-
łanie danych do wielu odbiorców przy wy-
korzystaniu multicastu. W przeciwieństwie
do transmisji rozgłoszeniowej, w transmisji
multicastowej dane odbierane są tylko przez
odpowiednio skonfigurowane hosty. Istnieje
wiele metod pozwalających na realizację ta-
kiego przesyłu danych, brak jest jednak ja-
sno określonych i uznanych standardów. Za-
gadnienia związane z transmisją multicasto-
wą znacznie wykraczają poza zakres kursu,
tak więc nie będziemy się nimi dłużej zaj-
mować.
Routowanie – podstawy
Po zapoznaniu z podstawowymi informacja-
mi dotyczącymi struktury adresów IP, ma-
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta

sek podsieci oraz metodologii bezklasowej
CIDR, możemy przystąpić do omówienia
podstawowych zagadnień związanych z pro-
cesem trasowania pakietów.
O dużej złożoności routowania najlepiej
świadczy obszerność publikacji omawiają-
cych to zagadnienie. Informacje zawarte
w tym artykule nie wyczerpują nawet pod-
staw trasowania – ich zadaniem jest raczej
stworzenie płaszczyzny, na której możliwe
będzie zrozumienie działania przykładów za-
wartych w dalszej części artykułu. Osobom
zainteresowanym szczegółami routingu oraz
działaniem protokołów wymiany informacji
o trasach polecam zapoznanie się z informa-
cjami zawartymi na stronach wymienionych
w ramce W Sieci oraz odpowiednimi doku-
mentami RFC.
uterów. Dlaczego więc zrezygnowano z ich
wykorzystania? Okazuje się, że mosty nie
zapewniają dostatecznej kontroli nad pracą
sieci oraz utrudniają jej rozbudowę i ograni-
czają skalowalność.
Zastanówmy się, co stanie się, gdy do
mostu dotrze ramka wysłana w trybie bro-
adcastowym. Ramki tego typu będą zawsze
przesyłane pomiędzy segmentami. Powodu-
je to powstanie dużej ilości nadmiarowego
ruchu, mogącego drastycznie obniżyć wy-
dajność sieci. Obecnie mosty sieciowe mają
znaczenie jedynie historyczne – zostały nie-
mal całkowicie wyparte przez routery (z nie-
Listing 1. Konfiguracja iptables do podziału łącza poprzez translację adresów
#!/bin/sh
WAN_INTERFACE = "eth0"
co innym typem mostu zapoznamy się w czę-
ści cyklu poświęconej sieciom bezprzewodo-
wym). Warto jednak zapoznać się z zasadą
ich działania, ponieważ pozwala to na lepsze
zrozumienie routowania.
Przebieg routowania
i śledzenie pakietów
W sieciach opartych o protokół IP, każde
urządzenie podejmuje decyzje o routowa-
niu samodzielnie. Oznacza to, iż droga pa-
kietu od nadawcy do adresata składa się
z wielu przeskoków, odpowiadających prze-
słaniu przez odrębne węzły. Najważniejszym

Dlaczego konieczne #załadowanie modułów jądra

jest trasowanie pakietów?
Zanim przejdziemy do opisu oraz konfigu-
racji routingu w systemie Linux, zastano-
wimy się dlaczego trasowanie pakietów jest
niezbędne w celu budowy wydajnych i bez-
piecznych sieci komputerowych. W pierw-
szej części cyklu omówiliśmy bowiem pod-
stawowe urządzenia wykorzystywane w sie-
ciach komputerowych, wśród których znaj-
dował się most (network bridge), również
służący do łączenia sieci. Pomimo iż urzą-
dzenia tego typu są obecnie bardzo rzadko
wykorzystywane, warto zapoznać się z za-
sadą ich działania. Jakie są więc podstawo-
we różnice pomiędzy trasowaniem a mostko-
waniem sieci?
Przewaga pierwszego z wymienionych
rozwiązań okaże się oczywista, gdy przypo-
mnimy sobie zasadę działania mostów. Jak
z pewnością pamiętasz, są one urządzenia-
mi warstwy drugiej modelu OSI, wykorzy-
stującymi adresy fizyczne w procesie podej-
mowania decyzji o przekazywaniu ramek.
Po odebraniu ramki Ethernet przez most,
sprawdzany jest jej adres przeznaczenia
– jeżeli odbiorca znajduje się w tym samym
segmencie sieci co nadawca, most ignoru-
je ją. Jeżeli odbiorca znajduje się w innym
segmencie, most przesyła ją dalej. Po ode-
braniu oraz przetworzeniu ramki przez od-
biorcę, most przekazuje odpowiedź do sie-
ci w której znajdował się interfejs sieciowy
nawiązujący połączenie. W trakcie opisywa-
nego procesu tworzona jest tzw. tabela mo-
stowania, wykorzystywana w trakcie podej-
mowania decyzji o przekazywaniu pakietów
pomiędzy segmentami. Przekazywanie pa-
kietów przy pomocy mostów jest znacznie
szybsze niż w przypadku średniej klasy ro-
modprobe ip_tables
modprobe iptable_filter
modprobe iptable_nat
modprobe ip_conntrack
modprobe iptable_mangle
modprobe ipt_MASQUERADE
modprobe ipt_nat_ftp
modprobe ipt_nat_irc
modprobe ip_conntrack_ftp
modprobe ip_conntrack_irc
#usunięcie istniejących reguł i łańcuchów
iptables -F
iptables -t nat -F
iptables -t mangle -F
iptables -X
iptables -t nat -X
iptables -t mangle -X
#akceptujemy wszystkie przychodzące pakiety
iptables -P INPUT ACCEPT
iptables -P FORWARD ACCEPT
iptables -P OUTPUT ACCEPT
iptables -t nat -P OUTPUT ACCEPT
iptables -t nat -P PREROUTING ACCEPT
iptables -t nat -P POSTROUTING ACCEPT
iptables -t mangle -P PREROUTING ACCEPT
iptables -t mangle -P POSTROUTING ACCEPT
#konfiguracja dla interfejsu lo
iptables -A INPUT -i lo -j ACCEPT
iptables -A OUTPUT -i lo -j ACCEPT
#konfiguracja NAT dla adresu przyznanego przez DNS
iptables -t nat -A POSTROUTING -o $WAN_INTERFACE -j MASQUERADE
#konfiguracja NAT dla adresu stałego
iptables -t nat -A POSTROUTING -o $WAN_INTERFACE -j SNAT –to-source
adres_ip

www.lpmagazine.org 49
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
z urządzeń odpowiadających za przesyłanie
pakietów jest router, którego rolę może peł-
nić zarówno specjalistyczny sprzęt, jak i stan-
dardowe komputery PC, wyposażone w od-
powiednią liczbę interfejsów sieciowych oraz
oprogramowanie.
Przy wysłaniu pakietu, komputer po-
dejmuje decyzje o sposobie jego trans-
misji. Jeżeli adres odbiorcy znajduje się
w tej samej sieci, co nadawca (określo-
nej według zasad podanych we wcześniej-
szych paragrafach), pakiet przesyłany jest
bez udziału routera – do jego dostarcze-
nia wystarcza sieć fizyczna. Wykorzysta-
nie routera ma miejsce wtedy, gdy nadaw-
ca i odbiorca znajdują się w różnych sie-
ciach – w takim przypadku pakiet jest prze-
syłany na adres tzw. domyślnej bramy. Jej
funkcje pełni router znajdujący się najbli-
żej nadawcy w topologii fizycznej sieci. Po
odebraniu pakietu, router podejmuje decy-
zje o trasowaniu w bardzo podobny sposób
– w tablicy routowania odnajdywany jest
wpis odpowiadający adresowi następnego
routera, do którego pakiet powinien zostać
skierowany.
Dzięki takiemu przebiegowi procesu
routingu możliwe jest znaczne uproszcze-
nie tablic routowania (więcej informacji na
temat tablic routowania znajdziesz w na-
stępnym paragrafie) oraz struktury sieci.
W przypadku dużych sieci możemy bowiem
dostrzec wyraźną hierarchizację – routery
znajdujące się najbliżej końcówek siecio-
wych (czyli interfejsów sieciowych) obsłu-
���������������������
�������������������������������������
��������������������������������������
���
����������������������������������
�����������������������
���������������������������
�������
Rysunek 3. Algorytm routingu w metodologii CIDR
50
gują ruch o znacznie mniejszym natężeniu,
niż routery znajdujące się w obrębie rdzenia
sieci. Umożliwia to dobranie sprzętu najle-
piej odpowiadającego wymaganiom danego
obszaru sieci.
Mówi się, że jeden obraz oznacza wię-
cej niż tysiąc słów – w takim razie sprawdź-
my, jak w praktyce wygląda trasa pakietu
od naszego komputera do dowolnego z ser-
werów internetowych. Możemy w tym celu
wykorzystać program traceroute, dostępny
standardowo w każdej dystrybucji Linuksa.
Działanie tego narzędzia opiera się na umie-
jętnym wykorzystaniu protokołu ICMP (In-
ternet Control Message Protocol), służące-
go do przesyłania wiadomości kontrolnych
(m.in. komunikatów o błędach). Traceroute
wykorzystuje komunikaty typu ICMP Echo
Request, czyli takie same jak program ping.
Różnica polega na wartościach czasu ży-
cia pakietu (TTL – Time To Live), określa-
jących maksymalną liczbę routerów, przez
które przejść może pakiet zanim zostanie on
porzucony (co zapobiega powstawaniu tzw.
pętli routowania). Pierwszy pakiet wysyła-
ny przez traceroute (z wartością TTL rów-
ną 1) zostaje odebrany przez naszą bramę
domyślną, następuje zmniejszenie wartości
TTL, porzucenie pakietu i wysłanie komu-
nikatu o błędzie TTL Exceeded (przekrocze-
nie czasu życia pakietu). Program tracero-
ute odbiera ów komunikat i wysyła następ-
ny pakiet, tym razem z TTL równym 2. Pa-
kiet ten dociera jeden skok bliżej celu niż
pakiet pierwszy, po czym odebrany zosta-
���
��� ���������������������������
���������
���
����������������������
���������
luty 2010
je komunikat o błędzie pochodzący od dru-
giego routera. Adresy IP kolejnych route-
rów przekazujących pakiet są wyświetla-
ne na ekranie. Czasami zdarza się jednak,
iż konfiguracja któregoś z routerów nie ze-
zwala na odpowiadanie na pakiety genero-
wane przez program traceroute – w takim
przypadku adres routera nie zostanie wy-
świetlony.
Tablice routingu
– ich tworzenie i zastosowanie
Po odebraniu pakietu, router określa adres
następnego urządzenia sieciowego, do któ-
rego powinien zostać przesłany pakiet. Może
nim być kolejny router lub interfejs sieciowy
odbiorcy pakietu. Informacje wykorzystywa-
ne w trakcie trasowania pakietów zapisane są
w tzw. tablicach routowania.
Tablica routowania zawiera adresy IP ro-
uterów pod które należy przesyłać pakiety
skierowane do określonych odbiorców. Wi-
dać więc, iż w tablicy tej adres IP odbior-
cy służy jako klucz przy wyszukiwaniu ad-
resu następnego skoku. Każda z tablic zawie-
ra również tzw. adres domyślny, wskazujący
na router posiadający pełniejszą tablicę ro-
utingu – wykorzystywany jest on w sytuacji,
gdy nie odnaleziono wpisu odpowiadającego
sieci docelowej.
Zastanawiasz się teraz pewnie nad tym,
w jaki sposób tworzone są tablice routowa-
nia – czy wpisy wprowadzane są przez admi-
nistratora sieci, czy też tworzone są w sposób
automatyczny w trakcie pracy sprzętu (po-
dobnie jak w przypadku mostów)? Okazu-
je się, iż wykorzystywane są obydwie z tych
metod: statyczna oraz dynamiczna.
W routingu statycznym, tablica routowa-
nia wprowadzana jest w całości przez admi-
nistratora sieci. Dzięki temu uzyskujemy pe-
łen determinizm trasowania, a co za tym idzie
– większą wydajność i łatwiejsze rozwiązy-
wanie problemów. W routingu statycznym
każdy z routerów podejmuje decyzje o tra-
sowaniu w pełni samodzielnie – routery nie
wymieniają się informacjami o stanie łącz, co
uniemożliwia tworzenie rozwiązań korzysta-
jących z redundancji.
W routingu dynamicznym, routery wy-
mieniają się informacjami o trasowaniu (wy-
korzystywane są w tym celu tzw. protokoły
wymiany informacji o trasowaniu). Dzięki
temu możliwe jest tworzenie łącz redundant-
nych, zapewniających łączność w sytuacjach
awaryjnych. Jednym z najważniejszych pro-
blemów, pojawiających się przy zastosowa-
niu routingu dynamicznego jest indetermi-
nizm, wynikający z faktu, iż router polega na

informacjach otrzymanych od innych route-
rów działających w sieci.
Warto zastanowić się, kiedy uzasadnione
jest stosowanie każdej z wymienionych me-
tod. Najczęściej podawana reguła mówi, że
routing dynamiczny powinien być stosowa-
ny tam, gdzie jest to konieczne, w pozosta-
łych routerach zalecana jest konfiguracja tra-
sowania statycznego.
Algorytm routingu
Routery w trakcie kierowania pakietów re-
alizują ściśle określony algorytm, którego
uproszczona wersja przedstawiona została
na Rysunku 3.
Po odebraniu pakietu, router przeszuku-
ję tablicę routingu w cel odnalezienia adre-
su następnego skoku, odpowiadającego sieci
w której znajduje się adres odbiorcy. Przy
wyborze trasy mogą być brane pod uwagę do-
datkowe kryteria, takie jak np. obciążenie da-
nych tras. W tym kroku możliwe jest również
wykorzystanie łączy redundantnych (zapaso-
wych), umożliwiających zapewnienie ciągło-
ści działania sieci.
Jeżeli odnaleziony zostanie wpis odpo-
wiadający sieci odbiorcy, pakiet przesyłany
zostaje do zdefiniowanego routera. W przy-
padku gdy nie odnaleziono adresu następne-
go routera, pakiet wysyłany jest na adres ro-
utera domyślnego (bramy domyślnej) – jest
nią zazwyczaj router posiadający większą
wiedzę na temat struktury sieci. Jeżeli brak
jest zdefiniowanej trasy domyślnej, pakiet zo-
staje odrzucony, po czym do nadawcy zosta-
je wysłany komunikat o błędzie (Destination •
Unreachable).
Określanie umiejscowienia routerów
Jednym z największych problemów, jakie na-
potykają początkujący konstruktorzy sieci
komputerowych, jest określenie odpowied-
niego położenia routerów w sieci. Nie jest to
bynajmniej proste zadanie, ponieważ wyma-
ga od nas dobrej znajomości charakteru i na-
tężenia komunikacji pomiędzy węzłami pod-
łączonymi do naszej sieci.
Zanim przystąpimy do określenia roz-
mieszczenia routerów w strukturze naszej
sieci, koniecznie powinniśmy dokonać po-
działu na podsieci zgodnie z informacjami
zawartymi w poprzednich paragrafach. Kom-
putery, które często wymieniają ze sobą da-
ne powinny znajdować się w jednej podsieci,
te zaś powinny być łączone ze sobą poprzez
zastosowanie odpowiednio skonfigurowa-
nych routerów. Więcej informacji na ten te-
mat znajdziesz w paragrafie Routing pomię-
dzy podsieciami.
Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
System Linux jako router • Wysoki poziom bezpieczeństwa – odpo-
W dużych przedsiębiorstwach rolę route- wiednio skonfigurowany system Linux
rów i firewalli pełnią zazwyczaj odpowiednie charakteryzuje się bardzo wysokim po-
urządzenia, gwarantujące wysoką niezawod- ziomem bezpieczeństwa;
ność oraz wydajność. Oprócz tego, niewąt- • Wysoka wydajność – oczywiście zależna
pliwą zaletą sprzętu dedykowanego jest ła- od zainstalowanego sprzętu, liczby ob-
twość obsługi oraz duże możliwości konfigu- sługiwanych komputerów oraz rozmiaru
racji. Sprzęt producentów takich jak np. CI- tablic routowania;
SCO może być również łatwo łączony w kla- • Łatwość rozbudowy i aktualizacji – ak-
stry i montowany w tzw. rackach. tualizacja oprogramowania zainstalowa-
Bardzo często wydajność sprzętu nie jest nego na serwerze jest znacznie prostsza
jednak priorytetem – w przypadku niewiel- niż uaktualnienie firmware urządzenia
kich przedsiębiorstw znacznie większe zna- wbudowanego;
czenie może mieć cena urządzenia lub kosz- • Możliwość uruchomienia dodatkowych
ty ewentualnej rozbudowy sieci. W środowi- usług – oprócz obsługi routowania,
skach tego typu sprawdzą się proste urzą- nasz serwer może być jednocześnie fi-
dzenia wbudowane pełniące funkcję route- rewallem oraz np. serwerem LDAP lub
ra lub komputery z zainstalowanym syste- WWW. Ze względów bezpieczeństwa
mem Linux. nie jest to jednak polecane rozwiązanie.
W systemach korzystających z jądra Li-
nux, za podstawowe funkcje związane z ob- Wykorzystanie systemu Linux jako routera
sługą sieci odpowiada jądro systemu. Kon- nie jest jednak pozbawione wad, spośród któ-
figuracja tych mechanizmów kernela odby- rych najpoważniejsze to:
wa się przy pomocy narzędzi działających
w przestrzeni użytkownika, takich jak np. • Konfiguracja trudniejsza niż w przypad-
iptables. Część bardziej zaawansowanych ku urządzeń dedykowanych;
funkcji, jak np. obsługa protokołów routingu • Konieczność ciągłej aktualizacji opro-
dynamicznego odbywa się w dużym stopniu gramowania (niezbędna w celu utrzy-
w przestrzeni użytkownika. mania należytego poziomu bezpieczeń-
Chciałbym teraz zwrócić Twoją uwagę, stwa);
drogi Czytelniku, na zalety i wady zastoso- • Wydajność niższa niż urządzeń dedyko-
wania systemu Linux jako routera. Do naj- wanych.
ważniejszych zalet takiego rozwiązania mo-
żemy z pewnością zaliczyć: Dzięki odpowiedniej konfiguracji oprogra-
mowania możemy zniwelować powyższe
Niski koszt – ponosimy jedynie koszt niedogodności. Dodatkowo dostępne są spe-
sprzętu komputerowego – wszelkie nie- cjalizowane dystrybucje Linuksa, dostosowa-
zbędne oprogramowanie jest darmowe; ne do pełnienia funkcji routera.
Listing 2. Konfiguracja demonów Quagga - /etc/quagga/daemons
zebra=yes
bgpd=no
ospfd=no
ospf6f=no
ripd=yes
ripngd=no
isisd=no
Listing 3. Konfiguracja demona Zebra – /etc/quagga/zebra.conf
hostname router
password haslo
enable password haslo
service advanced-vty
log file /var/log/quagga/zebra.log
access-list localhost permit 127.0.0.1/32
access-list localhost deny any
line vty
access-class localhost
www.lpmagazine.org 51
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
Specjalizowane
dystrybucje Linuksa
Najważniejsze funkcje sieciowe systemów
Linuksowych realizowane są przez jądro, co
pozwala na skonfigurowanie dowolnej dys-
trybucji do pracy jako router. Należy jednak
pamiętać, iż w celu optymalnego wykorzysta- •
nia możliwości sprzętu oraz zapewnienia na-
leżytego poziomu bezpieczeństwa i stabilno-
ści, konieczne jest dokonanie dużych zmian
w systemie. Oprócz najprostszych czynno-
ści związanych z hardeningiem systemu, ta-
kich jak wyłączenie niepotrzebnych usług,
monitorowanie stanu portów oraz zastoso-
wanie systemów IPS/IDS (Intrusion Protec-
tion System/Intrusion Detection System), ko-
nieczne jest zazwyczaj dokonanie rekompila-
cji jądra oraz wielu innych, często niełatwych
czynności.
Na internetowych listach dyskusyjnych •
często zadawane jest pytanie, która dystry-
bucja Linuksa nadaje się najlepiej do zasto-
sowania jako router. Nie istnieje jedna od-
powiedź na to pytanie. Wszystko zależy bo-
wiem od indywidualnych wymagań danego
środowiska oraz wiedzy administratora. Ist-
nieje jednak grupa specjalizowanych minidy-
strybucji, pozwalających szybko skonfiguro-
wać nawet bardzo zaawansowane funkcje fil-
trowania i routowania pakietów. Najpopular- •
niejsze z nich to:
• Freesco – jedna z najstarszych minidy-
strybucji Linuksa, przeznaczona do peł-
nienia funkcji routera. Nazwa Freesco
oznacza, iż ambicją deweloperów tej
dystrybucji jest zapewnienie wolnej al-
ternatywy dla sprzętu sieciowego CI-
SCO (Free + (CI)SCO). Podstawowa
wersja Freesco mieści się na dyskiet-
ce, dodatkowe moduły możemy wczy-
tać po uruchomieniu systemu; dostęp- Wszystkie z wymienionych dystrybucji cha-
na jest również wersja służąca do insta- rakteryzują się niskimi wymaganiami sprzę- Nie będziemy tu opisywać procesu instalacji
Listing 4. Konfiguracja demona RIPD – /etc/quagga/ripd.conf
hostname router
password haslo
enable password haslo
router rip
network eth0
redistribute static
redistribute connected
service advanced-vty
log file /var/log/quagga/ripd.log
access-list loaclhost permin 127.0.0.1/32
access-list localhost deny any
line vty
access-class localhost
52
lacji na dysku twardym. Zaletą dystry-
bucji Freesco jest bardzo wysoki poziom
bezpieczeństwa oraz ekstremalnie małe
wymagania sprzętowe. Najnowszą wer-
sję Freesco znajdziesz na stronie http:
//www.freesco.org/;
Pyramid Linux – minidystrybucja Li-
nuksa przeznaczona do zastosowania w
sieciowych (w szczególności bezprze-
wodowych) systemach wbudowanych
kompatybilnych z architekturą x86. Jed-
ną z największych zalet Pyramid Linuk-
sa jest kompatybilność z Ubuntu – ozna-
cza to, iż instalacja dodatkowych pakie-
tów nie będzie sprawiać problemów. Ob-
razy dystrybucji (przeznaczone do zapi-
sania np. na karcie CF wykorzystywanej
w routerze) znajdziesz na stronie http:
//dl.metrix.net/support/dist/;
Endian Firewall – minidystrybucja Li-
nuksa przeznaczona do zastosowania
jako firewall oraz router. Na szczegól-
ną uwagę zasługuje bardzo wygodny,
przeglądarkowy interfejs użytkowni-
ka oraz oferta urządzeń wbudowanych
z zainstalowanym systemem Endian Fi-
rewall. Więcej informacji na temat tej
dystrybucji znajdziesz na stronie http:
//www.endian.com/en/;
IPCop – minidystrybucja Linuksa prze-
znaczona do zastosowania jako fire-
wall oraz router. Zawiera wygodny in-
terfejs konfiguracyjny obsługiwany
przez przeglądarkę. W dystrybucji IP-
Cop bardzo ciekawie rozwiązano przy-
dzielanie funkcji interfejsom – określa-
ne są one przy pomocy tzw. kolorów in-
terfejsu. Najnowszą wersją dystrybu-
cji IPCop znajdziesz na stronie http:
//www.ipcop.org/.
luty 2010
towymi i wysokim poziomem bezpieczeń-
stwa. Dystrybucje te są również przystoso-
wane do uruchamiania z kart pamięci flash,
co pozwala na budowę wydajnych urządzeń
sieciowych o niskim poborze prądu.
W dalszej części artykułu zapoznamy się
z przebiegiem konfiguracji funkcji routingu
w systemie Linux. Nie będziemy odwoły-
wali się do konkretnych dystrybucji (chyba,
że będzie to konieczne), lecz przedstawimy
uniwersalne rozwiązania. Osobom zaintere-
sowanym budową routera w oparciu o mini-
dystrybucje polecam zapoznanie się z infor-
macjami zawartymi na ich stronach interne-
towych – często zawierają one narzędzia uła-
twiające konfigurację funkcji routingu. Je-
żeli jednak opanujesz konfigurację routerów
za pomocą poleceń opisanych w dalszej czę-
ści artykułu, to ich wykorzystanie będzie dla
Ciebie bardzo proste.
Niezbędne pakiety
Większość dystrybucji Linuksa zawiera pod-
stawowe pakiety niezbędne do obsługi traso-
wania w domyślnej instalacji. Przed przystą-
pieniem do wykonywania czynności opisa-
nych w następnych paragrafach, powinieneś
upewnić się, że w Twoim systemie zainstalo-
wane są następujące narzędzia:
• net-tools – pakiet zawierający podsta-
wowe narzędzia służące do konfiguracji
podsystemu sieciowego jądra;
• iproute2 – pakiet zawierający ulepszo-
ne wersje narzędzi zawartych w pakiecie
net-tools oraz dodatkowe programy, słu-
żące do obsługi funkcji QoS, kształtowa-
nia ruchu sieciowego itp.;
• Quagga – pakiet zawierający implemen-
tację protokołów routingu dynamicznego
(m.in. RIP i OSPF).
poszczególnych pakietów – są one bowiem
dostępne w repozytoriach wszystkich dystry-
bucji. Jeżeli zdecydujesz się na własnoręczne
budowanie aplikacji ze źródeł, to bardzo wie-
le przydatnych informacji znajdziesz w ich
dokumentacjach.
Konfiguracja bramy domyślnej
Zanim przystąpimy do opisu konfigura-
cji routera, zastanówmy się, w jaki spo-
sób komputery znajdujące się w naszej sie-
ci będą wiedziały, które urządzenie pełni
jego funkcje. Ma to niebagatelne znacze-
nie, ponieważ nadawca pakietu musi znać
adres urządzenia, pod które pakiet zosta-
nie przekazany.

Każdy z interfejsów, jeżeli ma mieć
możliwość komunikacji z adresami spo-
za sieci lokalnej, musi posiadać określony
adres domyślnej bramy (default gateway),
określający router, do którego wysyłane bę-
dą pakiety skierowane do adresów spoza sie-
ci lokalnej. W systemie Linux, w celu okre-
ślenia adresu domyślnej bramy należy wy-
dać polecenie
route add default gw 192.168.1.1
eth0
gdzie 192.168.1.1 jest adresem routera,
eth0 – nazwą interfejsu sieciowego. Należy
mieć na uwadze fakt, iż adres routera musi
należeć do tej samej podsieci, co nasz inter-
fejs. Zmiany wprowadzane przy użyciu na-
rzędzia route nie są jednak trwałe – obowią-
zują do czasu ponownego uruchomienia sys-
temu. Trwałą zmianę adresu bramy można
uzyskać poprzez dodanie linii
gateway 192.168.1.1
w plikach konfiguracyjnych interfejsów (ich
położenie różni się w zależności od dys-
trybucji; dla Debiana jest to /etc/network/
interfaces). Możliwe jest również użycie na-
rzędzi graficznych dostarczanych przez dys-
trybucję.
Routing pomiędzy podsieciami
Jedną z najczęściej spotykanych konfi-
guracji jest router z wieloma interfejsami
sieciowymi, z których każdy znajduje się
w odrębnej sieci (mogą to być np. róż-
ne sieci lokalne). W takiej sytuacji jest on
zazwyczaj wykorzystywany do trasowa-
nia pakietów pomiędzy podsieciami. Aby
umożliwić komunikację pomiędzy siecia-
mi, wystarczy odpowiednie skonfiguro-
wanie bram domyślnych dla komputerów
z poszczególnych podsieci oraz aktywowa-
nie przekazywania pakietów na routerze.
Przekazywanie pakietów można aktywo-
wać za pomocą polecenia
echo 1 > /proc/sys/net/ipv4/ip_
forward
Jeżeli chcemy, aby przekazywanie pakietów
było aktywowane przy uruchomieniu kompu-
tera, do pliku /etc/sysctl.conf należy dodać li-
nijkę ip.ipv4.ip_forward = 1.
Konfiguracja routera jest nieco bardziej
skomplikowana w sytuacji, gdy podsieci nie
są podłączone do tego samego routera. W ta-
kim przypadku, konieczne jest dodanie odpo-
Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
wiednich wpisów do tablic routingu. Możesz Konfiguracja translacji adresów
użyć w tym celu narzędzia route: W trzeciej części cyklu pokazaliśmy, w jaki
sposób skonfigurować usługę NAT przy uży-
route add -net adres_sieci/maska gw ciu urządzenia dedykowanego APPro 2405.
adres_ip_interfejsu nazwa_interfejsu W tym paragrafie dowiemy się, jak uzyskać
ten sam efekt poprzez zastosowanie progra-
Znaczenie poszczególnych opcji może wyma- mu iptables.
gać objaśnienia. Parametr -net adres_sieci/ Skrypt dokonujący odpowiedniej konfi-
maska określa adres sieci docelowej wraz z jej guracji przedstawiony został na Listingu 1.
maską. Parametr gw adres_ip_interfejsu Pomimo znacznej objętości, jego działanie
określa adres IP interfejsu routera, za pomo- jest bardzo proste. W pierwszej części skryp-
cą którego przekazywane będą pakiety; na- tu definiujemy zmienną oznaczającą nazwę
zwa_interfejsu oznacza symboliczną nazwę interfejsu WAN, za pomocą którego wysyła-
interfejsu (np. eth2). Usunięcie zdefiniowanych ne będą pakiety. Następnie wczytujemy nie-
tras sprowadza się do wydania polecenia route zbędne moduły jądra. Jeżeli masz pewność,
del -net adres_sieci/maska. że wymienione moduły są wbudowane w wy-
Zmiany wprowadzone za pomocą pole- korzystywane przez Ciebie jądro, to możesz
cenia route add obowiązują do czasu ponow- pominąć ten krok.
nego uruchomienia systemu. Aby trwale zde- Kolejnym krokiem jest usunięcie istnie-
finiować tabelę routingu, należy wprowadzić jących reguł i łańcuchów (chains). Dokład-
zmiany w plikach konfiguracyjnych odpo- nym opisem tych struktur zajmiemy się w na-
wiednich interfejsów sieciowych. Nową tra- stępnej części artykułu, która w dużej mierze
sę dodajemy za pomocą linii poświęcona zostanie firewallom. Na chwilę
obecną, wystarczy nam wiedza, iż w progra-
up route add -net adres_sieci/ mie iptables łańcuchy są zestawami reguł de-
maska gw adres_ip_interfejsu nazwa_ finiujących operacje wykonywane na pakie-
interfejsu tach. Standardowo, w podstawowej tabeli fil-
trującej pakiety (filter) dostępne są trzy pod-
Znaczenie opcji konfiguracyjnych jest takie stawowe łańcuchy:
samo jak powyżej. W zależności od dystry-
bucji, położenie plików konfiguracyjnych • INPUT – zawierający reguły obsługi pa-
oraz składnia poleceń może się różnić. Po- kietów przychodzących;
wyżej podany został opis dla dystrybucji De- • FORWARD – zawierający reguły obsługi
bian. W internecie znajdziesz wiele dodatko- pakietów routowanych przez hosta;
wych informacji na temat konfiguracji routin- • OUTPUT – zawierający reguły obsługi
gu w innych dystrybucjach. pakietów wychodzących.
Listing 5. Konfiguracja demona OSPFD – /etc/quagga/ospfd.conf
hostname router
password haslo
enable password haslo
log file /var/log/quagga/ospfd.log
interface eth0
ip ospf authentication message-digest
ip ospf message-digest-key 1 md5 haslo
router ospf
ospf router-id 192.168.1.1
network 192.168.1.0/0 area 0
redistribute connected
redistribute static
area 0.0.0.0 authentication message-digest
access-list localhost permit 127.0.0.1/32
access-list localhost deny any
line vty
access class localhost
www.lpmagazine.org 53
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta
• W tabeli szczególnie interesującej nas
z punktu widzenia tego akapitu, a mia-
nowicie nat, istnieją trzy łańcuchy:
• PREROUTING – zawierający reguły ob-
sługi pakietów przed routowaniem;
• OUTPUT – zawierający reguły obsługi
pakietów wychodzących;
• POSTROUTING – zawierający reguły
obsługi pakietów po routowaniu.
Oprócz tego, dostępna jest tablica mangle,
która umożliwia dodanie reguł modyfikują-
cych nagłówki pakietów. O jej zastosowaniu
powiemy więcej w następnej części cyklu.
Następnym etapem działania naszego
skryptu jest ustawienie domyślnych reguł ob-
sługi. Wszystkie połączenia są akceptowane
przez nasz router – jest to dobry punkt wyj-
ścia do dalszej konfiguracji. Powinniśmy
również pamiętać o dodaniu linii odpowia-
dających konfiguracji interfejsu lo, będącego
programową pętlą zwrotną, służącą do testo-
wania oprogramowania sieciowego.
Ostatnim krokiem skryptu jest ustawie-
nie właściwej translacji adresów. Składnia
tego polecenia może wymagać wyjaśnie-
nia, tak więc omówimy znaczenie poszcze-
gólnych parametrów. Parametr -t nat ozna-
cza, iż ma zostać zmieniona konfiguracja ta-
beli nat. Parametry -A POSTROUTING oraz
-o $WAN_INTERFACE informują program ip-
tables, że zmiany mają mieć miejsce po ro-
utowaniu, dla pakietów wychodzących in-
terfejsu sieciowego o nazwie zdefiniowanej
w zmiennej WAN_INTERFACE. Dodanie opcji
-j MASQUERADE aktywuje obsługę pakietów
poprzez mechanizm maskarady. Jeżeli inter-
fejs podłączony do sieci rozległej ma przypi-
sany stały adres IP, powinieneś użyć alterna-
tywnej opcji, przedstawionej w skrypcie. Jed-
na z opcji musi oczywiście zostać usunięta
przed wykonaniem skryptu (lub oznaczona
jako komentarz za pomocą znaku #).
W omawianym skrypcie nie stosuje-
my filtrowania pakietów – wszystkie dane
są przez nasz router akceptowane. Należy
pamiętać, iż takie rozwiązanie nie jest bez-
pieczne – doskonale nadaje się jednak do ce-
lów testowych. Więcej na temat zwiększania
bezpieczeństwa routera i filtrowania pakie-
tów powiemy w następnej części.
Routing dynamiczny
z zastosowaniem protokołu RIP
Przykłady konfiguracji przedstawione w po-
przednich paragrafach mają jedną wspólną
cechę – korzystają z routingu statycznego.
O ile w pewnych przypadkach takie rozwią-
zanie jest niemalże konieczne, o tyle w więk-
54
szości sieci powinniśmy rozważyć zastoso-
wanie protokołów wymiany informacji o ro-
utingu. Pozwoli to na przyspieszenie konfigu-
racji sieci oraz zapewni aktualność tablic ro-
utingu wszystkich urządzeń.
Protokół RIP
Protokół RIP (Routing Information Protocol)
jest najprostszym protokołem wymiany in-
formacji o trasach. Najlepiej nadaje się do za-
stosowania w sieciach korporacyjnych o nie-
wielkiej liczbie komputerów.
Routery z obsługą protokołu RIP rozgła-
szają informacje o zawartości tablic traso-
wania co 30 sekund, przez co w przypadku
zmiany konfiguracji sieci routery zaktualizu-
ją swoją konfigurację dopiero po upłynięciu
tego czasu. RIP posiada również ogranicze-
nie co do ilości przeskoków – ich maksymal-
na liczba wynosi 15. Nie jest to jednak pro-
blemem nawet w przypadku złożonych sie-
ci lokalnych.
Obsługa protokołu
RIP w Linuksie – Quagga
Zarówno protokół RIP, jak i opisany w na-
stępnym paragrafie OSPF mają swoje im-
plementacje przeznaczone dla systemu Li-
nux. Zostały one zawarte w pakiecie Quag-
ga, wraz z bardziej złożonymi protokołami
jak np. BGP (Border Gateway Protocol), któ-
rych z racji złożoności nie będziemy opisy-
wać w tym artykule.
Pakiet Quagga jest dostępny w repozy-
toriach wszystkich popularnych dystrybucji.
Czytelnikom chcącym własnoręcznie doko-
nać kompilacji polecam odwiedzenie stro-
ny projektu http://www.quagga.net/. Znajdu-
ją się tam informacje dotyczące kompilacji,
instalacji i konfiguracji pakietu.
Konfiguracja protokołu
RIP w pakiecie Quagga
Zanim routery w naszej sieci będą w stanie
wymieniać między sobą informacje o trasach,
oszczędzając nam tym samym żmudnej kon-
figuracji, musimy poświęcić chwilę na skon-
figurowanie obsługi protokołu RIP w pakie-
cie Quagga.
Konfigurację powinniśmy rozpocząć
od dokonania zmiany w pliku /etc/quagga/
daemons, powodującej aktywowanie proto-
kołu RIP (Zebra jest demonem zarządzają-
cym). Zmiany przedstawione zostały na Li-
stingu 2.
Następnym krokiem jest utworzenie pli-
ków zawierających konfiguracje demonów:
zebra.conf i ripd.conf. Powinny się one zna-
leźć w katalogu /etc/quagga/.
luty 2010
Konfiguracja demona zebra odpowia-
dającego za obsługę podstawowych funk-
cji pakietu Quagga została przedstawiona
na Listingu 3. Parametr hostname zawiera
nazwę naszego routera (może ona być róż-
na od nazwy hosta na którym pakiet Quag-
ga został uruchomiony). Wiersze password
oraz enable password powodują ustawie-
nie hasła i jego aktywację. Poprzez ustawie-
nie opcji service advanced-vty uzysku-
jemy większą funkcjonalność linii komend
pakietu Quagga, zaś parametr log file de-
finiuje plik logów. Dodanie linii rozpoczy-
nających się od frazy access-list definiuje
nową klasę dostępu do wiersza poleceń de-
mona Zebra: zezwalającą na logowanie je-
dynie z komputera lokalnego. Ostatnie dwie
linie powodują ustawienie obowiązującej
klasy dostępu.
Przykładowa konfiguracja demona RIPD
przedstawiona została na Listingu 4. Znacze-
nie części opcji konfiguracyjnych jest takie
samo jak w przypadku demona Zebra. Dyrek-
tywa router rip informuje, że chcemy ko-
rzystać z protokołu RIP. Interfejsy na których
nasłuchiwać ma RIPD dodajemy po opcji ne-
twork (w przypadku nasłuchiwania na wielu
interfejsach należy umieścić je w osobnych
liniach). Opcja redistribute static spo-
woduje wysyłanie informacji o trasach zde-
finiowanych statycznie, zaś redistribu-
te connected – informacji o wszystkich sie-
ciach, do których podłączony jest router. Zde-
finiowanie ścieżki dostępu do pliku z logami
jest możliwe przy użyciu opcji log file.
Konfiguracja demona RIPD jest już pra-
wie ukończona. Należy jeszcze zmienić wła-
ściciela plików ripd.conf i zebra.conf na qu-
agga za pomocą polecenia
chown quagga:quagga zebra.conf
ripd.conf
Demona RIPD uruchamiamy poleceniem
/etc/init.d/quagga start.
Przedstawiony opis dotyczy dystrybucji De-
bian. Użytkownikom innych dystrybucji pole-
cam zapoznanie się z informacjami zawartymi
na stronie głównej pakietu Quagga. Postać pli-
ków konfiguracyjnych pozostaje oczywiście
taka sama, niezależnie od zastosowanej dys-
trybucji. Ewentualne zmiany mogą dotyczyć
zmian w plikach konfiguracyjnych systemu.
Bezpieczeństwo protokołu RIP
Wszelka komunikacja pomiędzy routerami
obsługującymi protokół RIP odbywa się bez
 Sieci komputerowe
Sieci komputerowe: część czwarta

uwierzytelniania i szyfrowania. Aby zwięk- dajnością oraz brakiem ograniczenia do 15 Monitorowanie pracy protokołu OSPF
szyć bezpieczeństwo routera, należy dodać przeskoków. Ponadto, okresowe komuni- Monitorowanie pracy demona OSPFD odby-
do pliku /etc/quagga/ripd.conf linie katy aktualizacyjne wysyłane są co 30 mi- wa się w sposób bardzo podobny, jak w przy-
nut, co ma niebagatelne znaczenie w przy- padku demona RIPD. Jedyną różnicą jest in-
key chain siec padku sieci o dużej liczbie routerów, ponie- ny port na którym należy nawiązać połącze-
key 1 waż zmniejsza ilość ruchu rozgłoszeniowe- nie poprzez klienta telnet:
key-string haslo go. OSPF umożliwia również podział sie-
interface eth0 ci na tzw. obszary, podłączone do wspólnej telnet localhost 2604
ip rip authentication mode md5 sieci szkieletowej.
ip rip authentication key-chain Opis dostępnych komend znajdziesz w doku-
localnet Konfiguracja protokołu mentacji demona OSPFD (man ospfd).
OSPF w pakiecie Quagga
Spowodują one włączenie prostego uwierzy- Protokół OSPF jest obsługiwany przez pakiet Podsumowanie
telniania routerów, co znacznie utrudni zada- Quagga – nie ma potrzeby instalacji żadne- Tym sposobem dotarliśmy do końca czwar-
nie potencjalnemu włamywaczowi. go dodatkowego oprogramowania. Jego kon- tej części cyklu. Omówiliśmy w niej najważ-
figuracja przebiega w sposób podobny, jak niejsze zagadnienia związane z adresami IP,
Monitorowanie pracy protokołu RIP protokołu RIP. maskami podsieci oraz trasowaniem statycz-
Po skonfigurowaniu protokołu RIP, nie po- Zanim utworzymy pliki konfiguracyjne nym i dynamicznym. Dowiedziałeś się rów-
zostaje nam nic innego, jak tylko sprawdzić dla demona OSPFD, upewnij się, że został nież, w jaki sposób skonfigurować dowol-
jego działanie. Możemy tego dokonać przy on aktywowany poprzez dodanie linii w pliku ną dystrybucję Linuksa do pracy w charak-
użyciu klienta telnet /etc/quagga/daemons terze routera.
Po zapoznaniu się z informacjami zawar-
telnet localhost 2602 ospfd=yes tymi w tej części cyklu potrafisz już zaprojek-
tować i zbudować średnich rozmiarów sieć
Po zalogowaniu się możemy już sprawdzić Następnym krokiem jest utworzenie pliku komputerową, określić podział na podsieci
działanie demona RIPD poleceniami: show konfiguracyjnego demona OSPFD: /etc/ oraz umiejscowienie routerów w topologii
ip rip, show ip rip status oraz show quagga/ospfd.conf (Listing 5). Część opcji sieci. Czytelnikom zainteresowanym dodat-
work-queues. Więcej informacji na temat za- konfguracyjnych ma takie samo znacznie jak kowymi informacjami na ten temat polecam
stosowania wiersza poleceń demona RIPD w przypadku demona Zebra i RIPD. Dyrek- zapoznanie się z dokumentacją wykorzysty-
znajdziesz w dokumentacji pakietu Quagga. tywa interface eth0 powoduje dokonanie wanych aplikacji oraz dokumentami RFC
zmian w obrębie konfiguracji interfejsu eth0. opisujących wykorzystane przez nas proto-
Routing dynamiczny Opcje ip ospf authentication message- koły routingu dynamicznego. Wiele przydat-
z zastosowaniem protokołu OSPF digest oraz ip ospf message-digest-key nych informacji znajdziesz również w doku-
Protokół RIP sprawdza się doskonale w przy- 1 md5 haslo zwiększają bezpieczeństwo po- mentacji wymienionych przez nas dystrybu-
padku sieci do których podłączona jest nie- przez zastosowanie prostego uwierzytelnia- cji – ich zastosowanie może niejednokrotnie
wielka liczba komputerów. W przypadku nia hasłem haslo. Dyrektywa router ospf znacznie przyspieszyć konfigurację sieci oraz
większych sieci, obsługiwanych przez dzie- powoduje aktywację protokołu OSPF; pole- ułatwić rozwiązywanie problemów pojawia-
siątki lub setki routerów, zastosowanie proto- cenie ospf router-id służy do ustawienia jących się na etapie eksploatacji.
kołu RIP może się okazać rozwiązaniem nie- identyfikacji routera na podstawie adresu IP. W następnej części cyklu zajmiemy się
efektywnym. W takim przypadku powinieneś Za pomocą opcji network 192.168.1.0/0 zagadnieniami związanymi z zapewnieniem
skorzystać z możliwości, jakie daje protokół area 0 dodajemy nową sieć do konfiguracji bezpieczeństwa naszej sieci. Omówimy kon-
OSPF (Open Shortest Path First). routera oraz oznaczamy ją jako część obszaru figurację firewalli, wirtualnych sieci prywat-
0. Konfiguracja uwierzytelniania w obrębie nych VPN. Dowiesz się również, w jaki spo-
Protokół OSPF obszaru została zmieniona za pomocą pole- sób należy zadbać o bezpieczeństwo systemu
Protokół OSPF jest protokołem stanu łą- cenia area 0.0.0.0 authentication mes- serwera. Do usłyszenia!
cza (link-state protocol) – oznacza to, iż sage-digest.
oprócz okresowych komunikatów aktuali- Włączenie demona OSPFD odbywa się
zacyjnych, informacje rozsyłane są w przy- w sposób opisany w paragrafie poświęco-
padku zmiany struktury sieci. W porówna- nym protokołowi RIP. Po chwili od urucho-
niu do protokołu RIP, OSPF charakteryzu- mienia protokołu OSPF możesz sprawdzić O autorze
je się lepszą skalowalnością, większą wy- dodane trasy.
Autor interesuje się bezpieczeństwem
systemów informatycznych, programo-
waniem, elektroniką, muzyką rockową,
W Sieci
architekturą mikroprocesorów oraz za-
• Dokumenty RFC – http://www.rfc-editor.org/ stosowaniem Linuksa w systemach wbu-
• Ipcalc – http://www.jodies.de/ipcalc dowanych.
• Strona główna pakietu Quagga – http://www.quagga.net/ Kontakt z autorem: rl.kulaga@gmail.com

www.lpmagazine.org 55
 Programowanie
Oracle APEX

Oracle APEX
darmowe i szybkie tworzenie aplikacji
webowych
Andrzej Raczkowski
Producent bazy danych Oracle wie, że żeby dobrze wykorzystać możliwości bazy danych, trzeba
posiadać narzędzia umożliwiające stworzenie aplikacji dla użytkownika. W ofercie Oracle takie
narzędzia są dostępne niemal od początku istnienia ich bazy danych. Programiści tworzący aplikacje
działające na bazie danych Oracle często używają dedykowanych narzędzi, takich jak Oracle
Designer, Oracle Forms Builder czy Oracle JDeveloper. Stosunkowo nowym produktem w tej kategorii
jest technologia Oralce APEX oraz narzędzie Oracle APEX Application Builder.

W
linux@software.com.pl

artykule tym zaprezentuję jak zainsta-
lować darmową bazę danych Oracle,
najnowszy pakiet Oracle APEX oraz
wszystkie narzędzia, które będą po-
mocne przy tworzeniu naszej pierwszej aplikacji. Po insta-
lacji otrzymamy kompletne środowisko developerskie, w
którym będziemy mogli tworzyć webowe aplikacje dzia-
łające na bazie Oracle. Będziemy mogli za darmo uży-
wać wszystkich narzędzi do wykonywania aplikacji (tak-
że komercyjnych), które zostaną przez nas zainstalowane
łącznie z bazą. Następnie wykonamy przykładową, prostą
aplikację i na koniec powiemy o możliwościach dalszej jej
rozbudowy w technologii APEX.
Przed instalacją bazy danych oraz wszystkich skła-
dowych, które będą nam potrzebne w naszym środowi-
sku developerskim wypada powiedzieć, co się kryje pod
skrótem APEX.
Pełna nazwa APEX to Oracle APplication EXpress.
Z opisu Oracle który znajduje się na ich stronie interne-
towej można wywnioskować, że jest to webowa tech-
nologia oraz narzędzie developerskie zintegrowane
z bazą danych. Całe środowisko developerskie (Appli-
cation Builder) zostało napisane w technologii APEX
i aplikacje tworzone w tym środowisku również są
w tej technologii (podobnie jak Eclipse, w którym mo-
żemy rozwijać aplikacje Javy został napisany w Javie).
Aplikacje webowe działają w przeglądarkach interne-
towych, nie inaczej jest z aplikacjami APEX. Cały pro-
ces tworzenia oraz korzystania z aplikacji odbywa się
w przeglądarce internetowej. Oficjalnie wspierane są
IE w wersji 6+ oraz Firefox w wersji 2+, ale aplikacje
działają praktycznie w każdej przeglądarce, która jest
zgodna ze standardami. Za pomocą przeglądarki wy-
wołujemy przez bramkę PL/SQL funkcje na bazie, któ-
ra zwraca do przeglądarki treść w HTML, CSS i Java-
Script. Dlatego po stronie klienta nie trzeba nic instalo-
wać ani konfigurować. Wystarczy mieć w przeglądarce
włączoną obsługę JavaScript oraz cookie i możemy ko-
rzystać z aplikacji APEX.
Instalacja składowych
środowiska developerskiego
Pakiet Oracle APEX może być zainstalowany na każdej
platformie sprzętowej współpracującej z serwerem bazo-

56 luty 2010

danowym Oracle. W najnowszej wersji Orac-
le 11g pakiet ten może być domyślnie insta-
lowany podczas instalacji serwera bazodano-
wego. Tak jak pisałem wcześniej, tworzenie
aplikacji odbywa się przez przeglądarkę in-
ternetową, więc można powiedzieć, że jest
to technologia całkowicie niezależna sprzę-
towo.
Zaczniemy od instalacji serwera bazy da-
nych – do naszych celów użyjemy darmowej
wersji bazy Oracle eXpres Edition (w skrócie
Oracle XE). Baza ta ma już zainstalowany pa-
kiet APEX, ale my zaktualizujemy go do naj-
nowszej dostępnej wersji.
Serwer Oracle XE jest dostępny do po-
brania za darmo na stronach Oracle, może-
my go wykorzystywać bez żadnych opłat
nawet w komercyjnych aplikacjach. Brzmi
to trochę utopijnie, ale jakby się temu nie
przyglądać to trzeba przyznać, że faktycz-
nie tak jest. Są jednak pewne ogranicze-
nia, które za chwilę opiszę. Informacje
o ograniczeniach sprzętowych (ilość pro-
cesorów, pamięci i wielkość plików bazo-
danowych) możemy znaleźć na stronie in-
ternetowej Oracle. Warto też wiedzieć, że
w Oracle EX nie mamy zintegrowanej ma-
szyny wirtualnej Javy w bazie, czyli nie mo-
żemy składować w bazie jednostek progra-
mowych Javy.
Jest też utrudniony dostęp do ściąga-
nia poprawek. Jeżeli nie mamy identyfika-
tora z innego (komercyjnego) produktu to
nie możemy się zalogować na stronie inter-
netowej Oracle Metalink, na której oferowa-
ne jest wsparcie dla technologii Oracle. Nie
mamy też wglądu w źródła bazy danych ani
pakietu APEX (ciała pakietów są wrapowa-
ne). Nie wiemy też, jak długo produkt bę-
dzie darmowy. Pracownicy Oracle na fo-
rach, szkoleniach i prezentacjach zapewnia-
ją, że w historii Oracle nie było jeszcze ta-
kiej sytuacji, żeby zmienić licencje na bar-
dziej restrykcyjną dla produktu i brać opła-
ty za coś, co było za darmo. Strategia Orac-
le polega na udostępnieniu darmowej wersji
firmom. Firmy mogą wykonać w tej techno-
logii system, a jak zaczną się rozwijać i będą
potrzebowały więcej zasobów sprzętowych,
to wtedy kupią licencję na wersję Profesio-
nal czy Enterprise.
Dla wielu czytelników może nie jest to
idealne rozwiązanie, ale pamiętajmy, że baza
danych to ogromna ilość kodu, którego utrzy-
manie i rozwój kosztuje. Strategia, którą wy-
brał Oracle działa już od wielu lat i ja osobi-
ście nie martwię się tym jak to będzie licen-
cjonowane w przyszłości tylko korzystam z te-
go, co jest teraz.
Programowanie
Oracle APEX
Instalacja serwera bazy tać na stronie internetowej Oracle. Dla działają-
danych Oracle Express Editio cych produkcyjnie systemów, zasoby sprzętowe
Instalację przeprowadzimy w systemie Ubun- oczywiście zależą od ilości danych, ilości aplika-
tu. Na początek upewnijmy się, że mamy wy- cji oraz ilości jednocześnie pracujących użytkow-
starczającą ilość pamięci oraz miejsca na dysku, ników. Ja do środowiska developerskiego zale-
o wymaganiach sprzętowych możemy przeczy- całbym dual CPU oraz minimum 1 GB pamięci.
Listing 1. Instalacja Oracle XE w Ubuntu
ubuntu@ubuntu:~$ sudo apt-get install oracle-xe
Reading package lists... Done
Building dependency tree
Reading state information... Done
The following extra packages will be installed:
libaio
The following NEW packages will be installed:
libaio oracle-xe
0 upgraded, 2 newly installed, 0 to remove and 0 not upgraded.
Need to get 221MB of archives.
After this operation, 405MB of additional disk space will be used.
Do you want to continue [Y/n]? y
Get:1 http://oss.oracle.com unstable/non-free oracle-xe 10.2.0.1-1.1
[221MB]
...
Listing 2. Konfiguracja Oracle XE
Oracle Database 10g Express Edition Configuration
-------------------------------------------------
This will configure on-boot properties of Oracle Database 10g Express
Edition. The following questions will determine whether the database
should
be starting upon system boot, the ports it will use, and the passwords
that
will be used for database accounts. Press to accept the defaults.
Ctrl-C will abort.
Specify the HTTP port that will be used for Oracle Application Express
[8080]: [Enter key]
Specify a port that will be used for the database listener [1521]:[Enter
key]
Specify a password to be used for database accounts. Note that the same
password will be used for SYS and SYSTEM. Oracle recommends the use of
different passwords for each database account. This can be done after
initial configuration:******
Confirm the password:*****
Do you want Oracle Database 10g Express Edition to be started on boot
(y/n) [y]:y
Starting Oracle Net Listener...Done
Configuring Database...Done
Starting Oracle Database 10g Express Edition Instance...Done
Installation Completed Successfully.
To access the Database Home Page go to "http://127.0.0.1:8080/apex"
www.lpmagazine.org 57
 Programowanie
Oracle APEX

Jeśli mamy mniej niż 1 GB pamię- • aktualizujemy naszą bazę pakietów, wpi- jako nazwę użytkownika: System, oraz ha-
ci możemy utworzyć przestrzeń wymia- sując w konsoli: sło, które wpisaliśmy wcześniej. Po zalogowa-
ny. W tym celu w Ubuntu uruchamiamy niu się nasza strona powinna wyglądać tak jak
konsolę i wykonujemy w niej następują- $ sudo apt-get update na Rysunku 1.
ce komendy:
• i instalujemy serwer Oracle, wydając Instalacja najnowszej dostępnej
$ sudo dd if=/dev/zero of=/swpfs1 w konsoli polecenie: wersji pakietu Oracle APEX
bs=1M count=1000 Oracle Database 10g Express Edition zawie-
$ sudo mkswap /swpfs1 $ sudo apt-get install oracle-xe ra Oracle Application Express w wersji 2.1.
$ sudo swapon /swpfs1 Najnowsza dotychczas wydana wersja APEX
Na wyjściu z konsoli powinniśmy otrzymać ma numer 3.2.1. Zajmiemy się teraz uaktual-
Do instalacji Oracle XE użyjemy standardo- następujący tekst – Listing 1. nieniem pakietu APEX w naszej bazie Orac-
wego systemowego instalatora. Czynności jak Instalacja może zająć sporo czasu (zależ- le XE. W wersji 3.2.1, w stosunku do 2.1, jest
to zrobić opiszę krok po kroku: nie od prędkości połączenia z Internetem, ja- sporo nowych funkcjonalności, które ułatwią
kim dysponujemy), ponieważ wymaga ścią- nam późniejszą pracę.
• najpierw zmodyfikujemy plik /etc/apt/ gnięcia 221 MB danych. Na początek ze strony internetowej Orac-
sources.list. W konsoli wpisujemy pole- le ściągamy najnowszą wersję APEX (rozmiar
cenie: Konfiguracja po instalacji OK 107 MB, żeby pobrać plik będziemy się
Teraz musimy skonfigurować port TCP/IP musieli zarejestrować). Pobrany plik rozpako-
$ sudo gedit /etc/apt/sources.list na serwerze Oracle oraz ustawić inne pa- wujemy do folderu TEMP. Następnie w kon-
rametry. W tym celu wpisujemy w konso- soli przechodzimy do tego katalogu, wpisu-
• następnie w edytorze gedit na końcu pli- li komendę: jąc komendę:
ku dopisujemy poniższą linię:
$ sudo /etc/init.d/oracle-xe configure $ cd /TEMP/APEX
deb http://oss.oracle.com/debian
unstable main non-free Proponuję zatwierdzić Enter-em domyślne pa- Teraz uruchamiamy konsolę SQL Plus pole-
rametry i podać hasło dla użytkownika SYS ceniem:
• zapisujemy plik i zamykamy edytor, na- oraz SYSTEM. Po wykonaniu powyższego
stępnie importujemy klucz GPG; w tym powinniśmy otrzymać następujący tekst na $ /usr/lib/oracle/xe/app/oracle/
celu w konsoli wpisujemy: wyjściu Listing 2. product/10.2.0/server/config/scripts/
Po zakończeniu konfiguracji może- runsqlplus.sh
$ wget http://oss.oracle.com/el4/RPM- my przejść do strony startowej bazy danych.
GPG-KEY-oracle -O- | sudo apt-key W przeglądarce wpisujemy adres URL: http: w konsoli SQL Plus łączymy się z serwe-
add - //127.0.0.1:8080/apex. Następnie podajemy rem bazodanowym, jako użytkownik SYS
i podając hasło, które ustawiliśmy podczas
konfiguracji serwera. W tym celu w konso-
li SQL Plus wpisujemy: connect sys as
sysdba
po połączeniu z serwerem uruchamia-
my skrypt instalacyjny. W tym celu wydaje-
my w konsoli SQL Plus następującą komendę:
@apexins SYSAUX SYSAUX TEMP /i/
Po zakończeniu instalacji zmieniamy ha-
sło na konto administratora APEX. W tym ce-
lu w SQL Plus uruchamiamy skrypt: @apxch-
pwd.sql
Następnie wpisujemy wybrane przez nas
hasło (które oczywiście zapamiętujemy).
Żeby zakończyć cały proces uaktualnie-
nia APEX musimy uruchomić jeszcze jeden
skrypt. W konsoli SQL Plus wpisujemy ko-
mendę: @apxldimg.sql /tmp/
Jeśli wszystko przebiegło bez błędów,
możemy przejść do aplikacji administrują-
cej pakietem APEX: APEX_ADMIN. W prze-
glądarce wpisujemy adres: http://localhost:
8080/apex/apex_admin i logujemy się na użyt-
kownika admin z hasłem, które wcześniej po-
Rysunek 1. Oracle XE, strona startowa bazy danych daliśmy. System każe nam zmienić hasło, no-

58 luty 2010

we musi mieć wymaganą długość i zawierać
znaki specjalne. Po zmianie hasła i ponownym
zalogowaniu się powinniśmy zobaczyć stronę
jak na Rysunku 2.
Pozostańmy w aplikacji APEX_ADMIN
i dodajmy przestrzeń roboczą dla naszej
pierwszej aplikacji.
Stworzenie przestrzeni
roboczej i konta dla developera
Przestrzenie robocze może tworzyć admi-
nistrator APEX. W każdej przestrzeni robo-
czej musi istnieć przynajmniej jeden użyt-
kownik, który jest administratorem tej prze-
strzeni.
Administrator przestrzeni roboczej
to nie to samo, co administrator pakietu
APEX. Uprawnienia administratora prze-
strzeni roboczej ograniczają się tylko do
jego przestrzeni, podczas gdy administra-
tor APEX zarządza całym pakietem. Każ-
da przestrzeń robocza tworzona jest w ra-
mach wybranego schematu bazodanowe-
go. Można użyć schematu już istniejące-
go lub też zlecić utworzenie odpowiednie-
go schematu w czasie tworzenia przestrzeni
roboczej, my wybierzemy ten drugi sposób.
W tym celu, będąc połączonym do aplikacji
APEX_ADMIN jako administrator, wybieramy
Manage Workspaces -> Create Workspace
następnie podajemy nazwę przestrzeni ro-
boczej, np. DEV i przechodzimy dalej na-
ciskając przycisk Next. W kolejnym kroku
podajemy nazwę schematu bazodanowego
oraz hasło do tego schematu. Dla naszych
potrzeb niech to będzie schemat FAKTURA,
hasło również FAKTURA (żeby było nam je
łatwiej zapamiętać), resztę zostawiamy do-
myślnie i przechodzimy dalej. Teraz do-
damy administratora przestrzeni roboczej.
Zostawmy login podpowiadany domyśl-
nie: ADMIN, podajmy hasło, imię, nazwisko
oraz adres email i przejdźmy do ostatniej
strony kreatora, gdzie zatwierdzimy stwo-
rzenie przestrzeni roboczej DEV admini-
strowanej przez ADMIN. Do naszych po-
trzeb wystarczy jedno konto w przestrzeni
roboczej, dlatego możemy się już wylogo-
wać z aplikacji APEX_ADMIN i zalogować do
naszej nowo utworzonej przestrzeni robo-
czej DEV. W tym celu w przeglądarce wpi-
sujemy adres http://localhost:8080/apex/
i logujemy się podając następujące dane
– workspace: DEV, user: ADMIN, password:
hasło, które ustawiliśmy.
APEX składa się z 3 komponentów słu-
żących do wykonywania określonych za-
dań w procesie tworzenia aplikacji. Jed-
nym z komponentów jest SQL Workshop, Rysunek 2. Aplikacja do administracji pakietem APEX
który umożliwia interakcyjną pracę z bazą
danych Oracle, czyli wydawanie poleceń
SQL oraz PL/SQL, wykonywanie skryp-
tów, wygodne oglądanie słownika bazy da-
nych, tworzenie nowych obiektów oraz ge-
nerowanie poleceń DDL dla istniejących
w bieżącym schemacie obiektów.
Kolejny komponent to Utilities. Można
w nim eksportować dane do/z bazy danych.
Źródłem mogą być pliki tekstowe, pliki XML
oraz dane pobrane z arkuszy roboczych, np.
z programu Excel. Można też generować
DDL, raportować oraz przeglądać widoki w
pakiecie APEX.
Application Builder to najważniejszy
i najbardziej złożony komponent wchodzą-
cy w skład pakietu APEX. Z jego pomocą
tworzymy aplikacje. Cały komponent to bar-
dzo rozbudowany kreator, zawierający sporą
ilość predefiniowanych elementów interfej-
su użytkownika. To właśnie w Application
Builder stworzymy naszą aplikację.
Będąc zalogowanym do naszej prze-
strzeni roboczej (DEV) uruchommy apli-
kację do tworzenia aplikacji APEX (Ap-
plication Builder), a następnie żeby dodać
nową aplikację naciśnijmy przycisk Cre-
ate. W ten sposób uruchomiliśmy kreator
nowej aplikacji, w pierwszym kroku wy-
bieramy metodę tworzenia aplikacji. Sko-
rzystajmy z pierwszej opcji – Create Ap-
plication. Do zapoznania się z podstawo-
wymi możliwościami pakietu, zaczniemy
tworzyć aplikacje do wystawiania faktur,
dlatego w drugim kroku podajmy nazwę
aplikacji Fakturowanie. Resztę pozostaw-
my domyślnie i przejdźmy w naszym kre-
www.lpmagazine.org
Programowanie
Oracle APEX
atorze do kolejnego kroku (Next). Następ-
nie dodajmy (Add Page) jedną pustą stronę
(typ Blank), nazwijmy ją Strona Domowa
(pole Name) i przejdźmy dalej. Dla uprosz-
czenia nasza aplikacja nie będzie posiada-
ła zakładek. W tym celu na stronie kreato-
ra dotyczącym zakładek (Tabs) wybiera-
my pierwszą opcję (No Tabs) i przechodzi-
my do kolejnego kroku. Na etapie wybo-
ru współdzielonych komponentów (Shared
components) pozostawiamy wybraną opcję
nie kopiowania współdzielonych kompo-
nentów z innych aplikacji (Copy Shared
Components from Another Application:
No) i przechodzimy do ustawienia atrybu-
tów naszej aplikacji. W schemacie autenty-
kacji (Authentication Scheme) wybierzmy
brak konieczności logowania (No Authen-
tication). Możemy też zmienić język (Lan-
guage) na Polski i przejść do wyboru wy-
glądu naszej aplikacji. Teraz wybierzmy
ostatni predefiniowany motyw (Theme 20)
i przejdźmy do ostatniego etapu kreatora,
w którym zatwierdzimy utworzenie naszej
aplikacji (Create).
W tej chwili możemy już uruchamiać
naszą pierwszą stronę aplikacji. W tym ce-
lu wystarczy nacisnąć przycisk uruchom
(Run). Mamy już pierwszą aplikację, do
której mamy dostęp bez logowania, i któ-
ra w tej chwili ma jedną stronę z jednym
pustym regionem o nazwie Strona Domo-
wa. Na dole strony widzimy dodatkową
ramkę z kilkoma linkami, Home, Applica-
tion 102, Edit Page 1, Create, Session Ac-
tivity, Debug, Show Edit Links, które słu-
żą do przechodzenia w odpowiednie miej-
59
 Programowanie
Oracle APEX

Listing 3. Skrypt SQL tworzący model danych

/*************** CENA_JEDNOSTKOWA NUMBER,
Usuniecie obiektow CONSTRAINT TOWAR_PK PRIMARY KEY(ID)
***************/ );
drop table POZYCJA_FAKTURY;
drop table FAKTURA; -- 4. Vat
drop table KONTRAHENT; create table VAT
drop table ADRES; (
drop table TOWAR; ID NUMBER,
drop table VAT; NAZWA VARCHAR2(200),
STAWKA NUMBER,
drop SEQUENCE ADRES_SEQ; CONSTRAINT VAT_PK PRIMARY KEY(ID)
drop SEQUENCE KONTRAHENT_SEQ; );
drop SEQUENCE TOWAR_SEQ;
drop SEQUENCE VAT_SEQ; -- 5. Faktura
drop SEQUENCE FAKTURA_SEQ; create table FAKTURA
drop SEQUENCE POZYCJA_FAKTURY_SEQ; (
ID NUMBER,
NUMER VARCHAR2(200) not null,
/*************** ID_FIRMY NUMBER not null,
Tworzenie tabel ID_SPRZEDAWCY NUMBER not null,
***************/ ID_NABYWCY NUMBER not null,
-- 1. Adres ID_ADRES_WYSTAWIENIA NUMBER not null,
create table ADRES DATA_WYSTAWIENIA DATE default sysdate not null,
( DATA_SPRZEDAZY DATE default sysdate not null,
ID NUMBER, DATA_PLATWNOSCI DATE default sysdate+14 not
MIEJSCOWOSC VARCHAR2(200), null,
ULICA VARCHAR2(200), CONSTRAINT FAKTURA_PK PRIMARY KEY(ID),
NUMER_DOMU VARCHAR2(200), CONSTRAINT FAKTURA_ID_FIRMY_FK FOREIGN KEY(ID_
NUMER_MIESZKANIA VARCHAR2(200), FIRMY)
KOD_POCZTOWY VARCHAR2(200), REFERENCES KONTRAHENT(ID),
POCZTA VARCHAR2(200), CONSTRAINT FAKTURA_ID_SPRZE_FK FOREIGN KEY(ID_
TELEFON VARCHAR2(200), SPRZEDAWCY)
CONSTRAINT ADRES_PK PRIMARY KEY(ID) REFERENCES KONTRAHENT(ID),
); CONSTRAINT FAKTURA_ID_NABY_FK FOREIGN KEY(ID_
NABYWCY)
-- 2. Kontrahent REFERENCES KONTRAHENT(ID),
create table KONTRAHENT CONSTRAINT FAKTURA_ID_ADRES_FK FOREIGN KEY(ID_
( ADRES_WYSTAWIENIA)
ID NUMBER, REFERENCES ADRES(ID),
NAZWA VARCHAR2(200) not null, CONSTRAINT FAKTURA_NUMER_UQ UNIQUE (NUMER)
NIP NUMBER not null, );
REGON NUMBER,
ID_ADRES NUMBER not null, -- 5. Pozycja Faktury
NAZWA_BANKU VARCHAR2(200), CREATE TABLE POZYCJA_FAKTURY
NUMER_KONTA VARCHAR2(200), (
CONSTRAINT KONTR_PK PRIMARY KEY(ID), ID NUMBER,
CONSTRAINT KONTR_ID_ADRES_FK FOREIGN KEY(ID_ADRES) ID_FAKTURA NUMBER,
REFERENCES ADRES(ID) ID_TOWAR NUMBER,
); ID_VAT NUMBER,
ILOSC NUMBER,
-- 3. Towar CONSTRAINT POZ_FAKT_PK PRIMARY KEY(ID),
create table TOWAR CONSTRAINT POZ_FAKT_ID_FAKT_FK FOREIGN KEY(ID_
( FAKTURA)
ID NUMBER, REFERENCES FAKTURA(ID),
NAZWA VARCHAR2(200), CONSTRAINT POZ_FAKT_ID_TOWAR_FK FOREIGN KEY(ID_
JEDNOSTKA VARCHAR2(200), TOWAR)
SWW VARCHAR2(200), REFERENCES TOWAR(ID),

60 luty 2010
 Programowanie
Oracle APEX

sca w pakiecie APEX i są dostępne, jeśli szą aplikację wpisując w przeglądarce jej Aplikacje w technologii APEX podczas
uruchomiliśmy naszą aplikację będąc za- adres http://localhost:8080/apex/f?p=102 działania najczęściej korzystają z obiektów
logowanym jako developer do APEX. Jeśli to dodatkowych linków nie będziemy wi- umieszczonych w bazie danych. Oczywi-
wylogujemy się z APEX i uruchomimy na- dzieli. ście da się wykonać aplikacje w APEX,

Listing 3. Skrypt SQL tworzący model danych

CONSTRAINT POZ_FAKT_ID_VAT_FK FOREIGN KEY(ID_VAT) END IF;
REFERENCES VAT(ID) END;
); /
CREATE OR REPLACE TRIGGER "KONTRAHENT_PK_TRG"
/****************** BEFORE INSERT ON KONTRAHENT
Tworzenie Sekwencji FOR EACH ROW
******************/ BEGIN
create sequence ADRES_SEQ IF :NEW.ID IS NULL THEN
minvalue 1 SELECT KONTRAHENT_SEQ.NEXTVAL INTO :NEW.ID FROM
maxvalue 999999999999999999999999999 DUAL;
start with 1 END IF;
increment by 1; END;
/
create sequence KONTRAHENT_SEQ CREATE OR REPLACE TRIGGER "TOWAR_PK_TRG"
minvalue 1 BEFORE INSERT ON TOWAR
maxvalue 999999999999999999999999999 FOR EACH ROW
start with 1 BEGIN
increment by 1; IF :NEW.ID IS NULL THEN
SELECT TOWAR_SEQ.NEXTVAL INTO :NEW.ID FROM DUAL;
create sequence TOWAR_SEQ END IF;
minvalue 1 END;
maxvalue 999999999999999999999999999 /
start with 1 CREATE OR REPLACE TRIGGER "VAT_PK_TRG"
increment by 1; BEFORE INSERT ON VAT
FOR EACH ROW
create sequence VAT_SEQ BEGIN
minvalue 1 IF :NEW.ID IS NULL THEN
maxvalue 999999999999999999999999999 SELECT VAT_SEQ.NEXTVAL INTO :NEW.ID FROM DUAL;
start with 1 END IF;
increment by 1; END;
/
create sequence FAKTURA_SEQ CREATE OR REPLACE TRIGGER "FAKTURA_PK_TRG"
minvalue 1 BEFORE INSERT ON FAKTURA
maxvalue 999999999999999999999999999 FOR EACH ROW
start with 1 BEGIN
increment by 1; IF :NEW.ID IS NULL THEN
SELECT FAKTURA_SEQ.NEXTVAL INTO :NEW.ID FROM
create sequence POZYCJA_FAKTURY_SEQ DUAL;
minvalue 1 END IF;
maxvalue 999999999999999999999999999 END;
start with 1 /
increment by 1; CREATE OR REPLACE TRIGGER "POZYCJA_FAKTURY_PK_TRG"
BEFORE INSERT ON POZYCJA_FAKTURY
/******************* FOR EACH ROW
Tworzenie Wyzwalaczy BEGIN
*******************/ IF :NEW.ID IS NULL THEN
CREATE OR REPLACE TRIGGER "ADRES_PK_TRG" SELECT POZYCJA_FAKTURY_SEQ.NEXTVAL INTO :NEW.ID
BEFORE INSERT ON ADRES FROM DUAL;
FOR EACH ROW END IF;
BEGIN END;
IF :NEW.ID IS NULL THEN /
SELECT ADRES_SEQ.NEXTVAL INTO :NEW.ID FROM DUAL;

www.lpmagazine.org 61
 Programowanie
Oracle APEX

która będzie działała i nie będzie korzysta- cji bazującej na obiektach bazodanowych. nym, pozwoli nam to jednak zapoznać się
ła z żadnej tabeli ani pakietu bazodanowe- W tym celu musimy stworzyć obiekty na z obiektami, które tworzymy.
go umieszczonego na schemacie, z którym naszym schemacie bazodanowym. Żeby Instrukcja uruchomienia skryptu dołączo-
powiązany jest nasz obszar roboczy. Taką dodać te obiekty możemy uruchomić w nego do gazety na płycie:
właśnie aplikację wykonaliśmy, ale trze- SQL Plus skrypt, który jest do pobrania ze Uruchamiamy konsolę w Ubuntu i wpisu-
ba przyznać, że nie jest to zbyt użyteczna strony internetowej http://www.sviete.pl/ jemy w niej polecenie uruchamiające konso-
aplikacja. W dalszej części naszego pozna- home/art/pliki/faktura_ddl.sql lub też lę SQL Plus:
wania pakietu APEX zajmiemy się wyko- ręcznie przepisać instrukcje z Listingu 1.
rzystaniem tego środowiska zgodnie z jego Ręczne przepisanie instrukcji w konso- $ /usr/lib/oracle/xe/app/oracle/
przeznaczeniem, czyli do budowy aplika- li SQL Plus jest zadaniem dość monoton- product/10.2.0/server/config/scripts/
runsqlplus.sh
Listing 4. Zapytanie SQL zwracające listę wartości z adresami
select w konsoli SQL Plus łączymy się z serwe-
MIEJSCOWOSC || ' ' || ULICA || ' ' || NUMER_DOMU display_value, rem bazodanowym jako użytkownik FAKTU-
ID return_value RA i podając hasło FAKTURA, czyli w konsoli
from ADRES SQL Plus wpisujemy connect FAKTURA as
order by 1 FAKTURA. Po połączeniu wykonujemy polece-
nie uruchamiające skrypt tworzący model da-

���������������� ���
�������� � ������ ���������� � ������
������������������� ������ �������������� �������������������
���������������� ������ ��������������� ������
�������������� ������
�������������� ������ ������

�����������

�����
���������� � � ������
�������������� � �������������������
������������������ � �������������������
������������� � �������������������
������������������������� ������

�������� ��������

�������� � � ������
����������� � �������������������
�������������� � ������
������������������� ������
���������������� � ������
�������������������������� ������
����������������������� ����
��������������������� ���� �����
��������������������� ����
���������� � � ������
������� �������������������� � �������������������
���������� �������������� � �������������������
������������������� � �������������������
������������������������� �������������������
��������������������� �������������������
��������������� � �������������������
����������� ���������������� � �������������������
���������� � ������ ��������
�������������� �������������������
������������ � ������
�������������� ������
���������������� ������
�������������������� �������������������
�������������������� �������������������

�����������

Rysunek 3. Model danych aplikacji Faktura

62 luty 2010

nych. W tym celu wpisujemy w konsoli SQL
Plus @ddl.sql
Alternatywnie możemy uruchomić
skrypt w APEX za pomocą aplikacji słu-
żącej do interaktywnej pracy z serwerem
bazodanowym (SQL Workshop). Do SQL
Workshop mamy dostęp z głównej stro-
ny APEX (Home). Po uruchomieniu apli-
kacji SQLWrokshop wybieramy w niej
opcję SQL Scripts a następnie importujemy
nasz skrypt tworzący obiekty bazodanowe
(Upload). Wybieramy lokalizację skryp-
tu SQL znajdującego się na płycie dołą-
czonej do gazety (Browse…) następnie po-
twierdzamy import (Upload). Teraz klika-
my na ikonę ze skryptem i możemy już go
uruchomić (Run).
Możemy też już sprawdzić, czy wyko-
nanie przebiegło poprawnie. W tym celu
w aplikacji, w której uruchamialiśmy
skrypt w regionie z zadaniami (Tasks),
znajdującym się po prawej stronie, wystar-
czy kliknąć na informacje o rezultatach wy-
konania skryptu (Manage Results). Skrypt
tworzący obiekty może być wykonywa-
ny wielokrotnie. Na początku po urucho-
mieniu usuwa obiekty a następnie je two-
rzy. Jeśli dodaliśmy obiekty wpisując in-
strukcje ręcznie lub uruchamiając skrypt
przy pomocy SQL Plus, możemy urucho-
mić go jeszcze raz w aplikacji SQL Work-
shop celem zapoznania się z tą funkcjonal-
nością w APEX. Jeśli uruchamiamy skrypt
po raz pierwszy i nie mamy jeszcze utwo-
rzonych obiektów bazodanowych, to otrzy-
mamy informację, że skrypt wykonał się
z błędami. Jeśli przyjrzymy się tym błę-
dom, to zobaczymy, że dotyczą one usuwa-
nia nie istniejących obiektów, tak więc ty-
mi błędami nie przejmujemy się.
Jeśli skrypt wykonał się poprawnie to
na naszym schemacie FAKTURA otrzymamy
obiekty przedstawione na Rysunku 3.
Mając już obiekty bazodanowe, możemy
wrócić do naszej aplikacji, gdzie przy użyciu
kreatorów będziemy tworzyć nowe elementy
aplikacji bazując na naszych tabelach.
Zacznijmy od tabel tak zwanych słow-
nikowych (Vat, Towar, Adres, Kontrahent)
Na Skróty
Aplikacje APEX można w łatwy sposób eksportować z przestrzeni roboczej i importować do przestrzeni roboczej. Możemy pobrać
aplikację Faktura ze strony http://www.sviete.pl/home/art/pliki/faktura_app.sql a następnie zaimportować ją do naszej przestrzeni
roboczej. W tym celu wystarczy w Application Builder wybrać przycisk Import a następnie podać lokalizację ściągniętego pliku fak-
tura_app.sql, przejść dalej wciskając przycisk Next i zatwierdzić instalacje przyciskiem Install. Aplikacja do poprawnego działania
wymaga obiektów bazodanowych. Do tworzenia tych obiektów można użyć skryptu faktura_ddl.sql. Instrukcja jak to wykonać zo-
stała dokładnie opisana wcześniej.
i dodajmy w aplikacji strony, które będą słu-
żyły do zarządzania danymi w tych tabe-
lach. Wróćmy w APEX do Application Bu-
ilder, wybierzmy naszą aplikację Fakturo-
wanie i dodajmy nową stronę (Create Pa-
ge). Tym razem wybierzmy typ strony (Pa-
ge type), formularz (Form), następnie musi-
my określić typ formularza. Do naszych ce-
lów dobrze będzie, jeśli będziemy mieli ra-
port, na którym widać wszystkie rekordy
w tabeli słownikowej oraz jest możliwe
przejście do formularza z dodawaniem no-
wego rekordu lub zmianą/usuwaniem już
istniejącego. Do tego idealny będzie typ
formularza z tabelą i raportem na tej tabeli
(Form on a Table with Report).
Teraz przejdziemy krok po kroku przez
proces tworzenia formularza – zróbmy to
dla tabeli Adres. W pierwszym kroku za-
twierdzamy właściciela tabeli, czyli w na-
szym przypadku FAKTURA i przechodzimy
dalej (Next). W kolejnym kroku wybiera-
my z listy lub wpisujemy nazwę tabeli: Ad-
res i przechodzimy do kolejnego formula-
rza. Teraz należy podać kilka cech naszej
nowotworzonej strony, takich jak: jej na-
zwa, tytuł, typ raportu (który ma być uży-
ty), itp. Proponuję pozostawić wszyst-
ko domyślnie, a zmienić jedynie ostat-
nią rzecz – ustawmy, że chcemy używać
na stronie linków nawigacyjnych (Bred-
cumb) i podajmy w nazwie rodzica dla na-
szej nawigacji (Parent Entry) stronę pierw-
szą – Strona Domowa; możemy to zrobić
przez kliknięcie na link z listy, która nam
się pojawiła na dole formularza. Po tym
możemy już kontynuować (Next). Na py-
tanie czy używać zakładek na naszej stro-
nie odpowiadamy tak jak jest domyślnie,
czyli że nie (Do not use tabs) i przechodzi-
my do kolejnego kroku. Teraz należy wy-
brać kolumny, które mają być widoczne na
raporcie. Wybierzmy wszystko oprócz ID,
można to zrobić klikając na kolumny z li-
sty z przytrzymanym klawiszem Shift. Po
wybraniu kolumn przechodzimy dalej i za-
twierdzamy domyślną ikonę jaka ma się
wyświetlać w kolumnie, w której możemy
wybierać wiersze do edycji. Przechodzi-
www.lpmagazine.org
Programowanie
Oracle APEX
my do kolejnego kroku, gdzie zatwierdza-
my domyślne wartości dla kolejnej stro-
ny z formularzem do wprowadzania/edycji
danych do tabeli Adres. Zatwierdzenie po-
lega na przejściu dalej. W kolejnym kro-
ku APEX domyśla się, że główny klucz dla
tabeli Adres to ID, potwierdzamy to prze-
chodząc dalej. Teraz trzeba podać, co jest
źródłem danych dla kolumny ID – w na-
szym przypadku jest to istniejący wyzwa-
lacz (Existing trigger). Ta opcja jest rów-
nież domyślna, więc przechodzimy do ko-
lejnego etapu. Na tym formularzu wybie-
ramy kolumny, które mają być dostępne
do dodawania/edycji w naszym formula-
rzu. Przytrzymując klawisz Shift wybiera-
my wszystkie kolumny z listy i idziemy da-
lej (Next). Na kolejne pytanie, jakie proce-
sy mają być dostępne dla naszej tabeli, od-
powiadamy jak zwykle domyślnymi warto-
ściami, ponieważ chcemy mieć możliwość
dodawania, edycji i usuwania danych ad-
resowych. Przechodząc dalej docieramy do
ostatniej strony kreatora gdzie zatwierdza-
my wykonanie wszystkich wcześniej wy-
branych kroków (Finish).
Dla reszty tabel słownikowych (Vat, To-
war, Kontrahent) trzeba wykonać te same
kroki, co dla tabeli Adres.
Po wprowadzeniu wszystkich tabel
słownikowych musimy jeszcze edytować
pole adres na formularzu do wprowadza-
nia kontrahenta (tak żeby adres można by-
ło wybierać z listy). W tym celu w Applica-
tion Builder przechodzimy do edycji stro-
ny z formularzem dla kontrahenta (Form
on KONTRAHENT), odszukajmy na stronie
region z polami formularza (Items) i żeby
przejść do edycji jego właściwości klikamy
na polu tekstowym ID_ADRES. Zmienia-
my typ pola z pola tekstowego (Text) na po-
le typu lista wyboru (Select List), następnie
zjeżdżamy suwakiem na stronie do regio-
nu, w którym możemy ustawić właściwo-
ści listy wartości (List of Values). W pole
z definicją listy wartości (List of values de-
finition) wpisujemy zapytanie SQL przed-
stawione na Listingu 2, zwracające adresy
z tabeli Adres.
63
 Programowanie
Oracle APEX

Zatwierdzamy wprowadzone zmiany
(Apply Changes) i możemy już uruchomić
stronę z formularzem (Run) i sprawdzić jak
działa wybór z listy.
Żeby umożliwić poruszanie się po apli-
kacji na Stronie Domowej dodajmy linki do
poszczególnych stron aplikacji. Możemy do
tego użyć specjalnego typu regionu, który
oczywiście jest już zdefiniowany w APEX.
W Application Builder przejdźmy do edycji
1 strony aplikacji. Na pierwszej stronie po-
winien być automatycznie dodany (podczas
tworzenia strony) pusty region Strona Do-
mowa. Przejdźmy do edycji (poprzez klik-
nięcie jego nazwy) tego regionu i go usuń-
my (Delete).
Teraz w obszarze po prawej stornie
z listami (Lists) klikamy w ikonę z dodawa-
niem treści (Create), co spowoduje urucho-
mienie kreatora definiowania listy. Podaje-
my nazwę dla listy np.: L_MENU, jako typ
pozostawiamy domyślną wartość i zatwier-
dzamy tworzenie listy (Create). Teraz bę-
dziemy dodawać pozycje listy, w tym celu
wybieramy dodawanie pozycji listy (Create
List Entry) i wypełniamy wymagane pola.
W pole etykieta (Label) wpisujemy Kon-
trahent, a w pole z numerem strony (Page)
wybieramy wartość z listy dla strony z ra-
portem kontrahentów (Report on KONTRA-
HENT). To samo wykonujemy dla pozosta-
łych stron, które wcześniej dodaliśmy tj.
Vat, Towar i Adres.
Teraz w obszarze z regionami kliknij-
my małą ikonę z obrazkiem dodawanej tre-
ści (Create), spowoduje to oczywiście uru-
chomienie odpowiedniego kreatora do do-
dawania nowego regionu na stronę domową.
Typ regionu – wybieramy listę (List) i prze-
chodzimy dalej (Next). W kolejnym kroku,
w tytule (Title) wpisujemy Nawigacja, a ja-
ko typ regionu wybieramy raport typu lista
(Report List). Po przejściu dalej należy wy-
brać utworzoną wcześniej listę L_MENU i za-
twierdzić tworzenie regionu (Create List Re- wiązań otwarto źródłowych takich jak Ja-
gion). Teraz możemy już uruchomić naszą sperReports, BIRT czy Apache Cocoon)
1 stronę, z której mamy dostęp do innych • integracja z zewnętrznymi bibliotekami Ja-
stron w aplikacji poprzez nasze nowo utwo- vaScript (takimi jak jQuery, ExtJS, DOJO)
rzone menu. • wykresy w Flash i integracja z Anychart
Pozostało nam jeszcze zdefiniowanie wsparcie dla WEB Serwisów
strony z fakturami i ich pozycjami. Nie bę- • możliwość tworzenia własnych tematów
dę już opisywał całego procesu, podpowiem interfejsu użytkownika
tylko, że żeby otrzymać stronę z raportem • stosowanie rozszerzeń w przeglądarkach
z faktur i możliwością podglądu pozycji fak- internetowych ułatwiających pracę deve-
tury po jej wybraniu, najłatwiej przy tworze- lopera aplikacji APEX.
niu nowej strony wybrać typ formularza Ma-
ster Detail Form i wypełniać kolejne pola Ciekawym zagadnieniem jest też dość nowa
w kreatorze. koncepcja wykorzystania APEX w modelu
Jeśli sprawi to komuś problem to można SaaS (oprogramowanie jako usługa). APEX
zaimportować wykonaną aplikacje i ją edy- się do tego idealnie nadaje. Oracle udostępnia
tować w Application Builder, zainteresowa- taką darmową usługę tylko dla niekomercyj-
nych tą formą nauki APEX odsyłam do ta- nych aplikacji. Ciekawie wygląda też komer-
belki Na Skróty gdzie jest wyjaśnione jak cyjna oferta Amazon - EC2 Cloud.
to zrobić. Jeśli spodobał Ci się APEX, to proponu-
Na tym kończymy wprowadzenie do ję zaopatrzyć się w dobrą myszkę i pozna-
Oracle APEX. Temat jest oczywiście bardziej wać go tworząc aplikacje. Polecam też od-
obszerny, w większych systemach informa- wiedzenie witryn internetowych, których
tycznych aplikacje APEX są integrowane adresy są podane w ramce W Sieci. Można
z wieloma innymi komponentami czy aplika- też zapoznać się z nowymi możliwościami
cjami. Na osobne artykuły zasługiwałyby ta- (kto wie czy nie rewolucyjnymi) jakie bę-
kie tematy powiązane z Oracle APEX jak: dą dostępne w nowej wersji APEX 4.0 (któ-
ra prawdopodobnie ukaże się wcześniej niż
• generowanie raportów (dedykowanym ten artykuł).
rozwiązaniem jest Oracle BI Publisher, ale Wydajnego i satysfakcjonującego kodo-
bardzo łatwo możemy skorzystać z roz- wania.
O autorze
Autor tego artykułu posiada certyfikat Oracle Certified Professional. Jest pasjonatem idei
Open Source oraz technologii informatycznych. Z Oracle zawodowo pierwszy raz miał do
czynienia w 2005 roku podczas wdrażania hurtowni danych w jednym z większych polskich
banków. Pierwsze produkcyjne wykorzystanie przez autora technologii Oracle APEX mia-
ło miejsce w 2008 roku w firmie WINUEL S.A., w której jako Architekt Techniczny zajmował
się projektowaniem i budowaniem systemu logistycznego. Jedną ze składowych tego sys-
temu jest aplikacja wykonana w Oracle APEX. Obecnie autor jest właścicielem firmy SVIE-
TE, współpracuje z firmą SIEMENS SP Z.O.O oraz z firmą WINUEL S.A.
Kontakt z autorem: araczkowski@gmail.com

W Sieci
• http://www.oracle.com/technology/products/database/application_express/index.html – Strona główna Oracle APEX (en);
• http://forums.oracle.com/forums/forum.jspa?forumID=137 – Forum Oracle APEX (en);
• http://apexblogs.info/pls/apex/f?p=113 – Aggregator Blogów o Oracle APEX (en);
• http://apex.oracle.com/pls/otn/f?p=59652 – Prezentacje z konferencji Oralce APEX (en);
• http://apex.oracle.com/i/index.html – Darmowy serwis typu SaaS oferujący oprogramowanie APEX jako usługę.
• http://www.oracle.com/technology/products/database/application_express/apex_sod.html – Kierunek rozwoju Oracle APEX, tu
możemy zobaczyć, czego się możemy spodziewać w kolejnej wersji pakietu.
• http://www.sviete.pl/home/art/pliki/faktura_ddl.sql – skrypt z definicją obiektów bazodanowych używanych w aplikacji faktura
opisanej w artykule
• http://www.sviete.pl/home/art/pliki/faktura_app.sql – skrypt z definicją aplikacji faktura

64 luty 2010
 Dla początkujących
Mapy myśli

Mind mapping
uporządkuj pomysły na nowy rok
Łukasz Lechert

Każdy menedżer i konsultant w swojej codziennej pracy posługuje się dużą ilością informacji. Mapy
myśli to dobry sposób zapisu informacji – skoncentrowany, ustrukturalizowany i przejrzysty. Mind
mapping, technika tworzenia map myśli zalecana jest przed realizacją każdego projektu, w celu
lepszego zrozumienia problemu, zdefiniowania celów oraz zidentyfikowania ewentualnych zagrożeń.

C
linux@software.com.pl

zynność sporządzania notatek towarzyszy Szczypta historii

każdemu przez całe życie. Bierzemy udział
w wykładach, czytamy książki, notujemy
przepis na smaczną potrawę, którą ugoto-
wali znajomi i podali na swoich urodzinach. W więk-
szości przypadków notujemy w sposób odtwórczy, czy-
li bierny. Pozwala to uporządkować informacje przeka-
zane przez innych. Zdarzają się przypadki, kiedy notatki
sporządzane są w sposób twórczy. Oprócz przekazanych
informacji, do tekstu dodawane są własne przemyślenia
i skojarzenia, które w przyszłości pozwolą szybciej od-
czytać i przypomnieć sobie notowany materiał. Każdy
może posiadać własny styl notowania. Jedni notują, po-
sługując się wyłącznie tekstem, inni dodają proste rysun-
ki, diagramy i relacje pomiędzy częściami tekstu. Notat-
ki w postaci list i punktów trudno jest rozbudowywać.
Niekiedy dają fałszywe odczucie, że są zamknięte i kom-
pletne. W konsekwencji umysł nie wykracza poza grani-
cę listy, co tłumi nowe pomysły. Oprócz tradycyjnych
linearnych form notowania można wykorzystać nowe
techniki, które pobudzają ludzką kreatywność. Są nimi
mind mapping i mapy myśli.
Koncepcja map myśli narodziła się w latach siedem-
dziesiątych XX wieku. Twórcą teorii jest Tony Buzan.
Prekursor mind mappingu, czyli techniki wyrażania
myśli i pomysłów za pomocą map myśli. Jest twórcą
Światowych Mistrzostw w Szybkim Czytaniu, współ-
twórcą Olimpiady Gier Umysłowych oraz Memoriady
– mistrzostw świata w zapamiętywaniu. Tony Buzan ja-
ko autorytet z dziedziny badań nad mózgiem oraz tech-
nik uczenia się jest autorem wielu książek poświęco-
nych inteligencji, kreatywności oraz umiejętnościom
posługiwania się umysłem. Drugą postacią, która za-
sługuje na wyróżnienie jest brat Toniego, Barry Bu-
zan. Obaj panowie od roku 1970 poświęcili się bada-
niom nad zastosowaniem i upowszechnieniem mind
mappingu. Wiosną 1974 roku mapy myśli po raz pierw-
szy zostały zaprezentowane w książce Rusz głową. Był
to pierwszy krok do dalszej pracy i rozwoju koncep-
cji, która trwa do dziś. W 1981 roku rozpoczęły się pra-
ce nad materiałem do książki Mapy Twoich myśli, któ-
ra jest syntezą wiedzy na temat stosowania techniki
oraz przewodnikiem jak ją stosować w praktyce. To-

66 luty 2010

ny Buzan jest założycielem i liderem fun-
dacji Brain. Z upływem czasu powstały po-
chodne mind mappingu wykorzystywane
w biznesie. Do nich można zaliczyć bussi-
nes mapping oraz concept mapping. Busi-
ness mapping jest opracowywaniem opisów
dotyczących procesów biznesowych przed-
siębiorstwa za pomocą map myśli. Concept
mapping opracowana przez Josepha Nova-
ka, może zostać zastosowana w procesie za-
rządzania projektami do prezentacji celów,
ról, harmonogramu oraz nowych pomysłów
i relacji zachodzących między nimi. Rysun-
ki i notatki podobne do map myśli powstały
już o wiele wcześniej. Z tym twierdzeniem
można odnieść się nawet do XV wieku. Po-
stać Leonarda Da Vinci jest znana każdemu.
Słynny włoski malarz, architekt, filozof, od-
krywca i wynalazca w swojej pracy posługi-
wał się notatkami w postaci rysunków, któ-
re można uznać za przodków współczesnych
map myśli.
Mapy myśli
Mapy myśli podobnie jak języki obce, któ-
rymi posługujemy się na co dzień lub też
języki programowania posiadają własną
składnię. Składnia definiuje elementy i kon-
strukcje, którymi można się posługiwać mó-
wiąc lub opracowując program komputero-
wy. W parze ze składnią występuje seman-
tyka, czyli znaczenie poszczególnych ele-
mentów oraz reguły ich zastosowania. Mapy
myśli nie są językiem przekazu, który jest
ściśle zdefiniowany. Do tej pory nie pojawi-
ła się żadna formalna specyfikacja przemy-
słowa dotycząca mind mappingu. W dużej
mierze odbiega on od języków programowa-
nia, ponieważ mind mapping nie jest narzę-
dziem służącym do dialogu z maszynami cy-
frowymi, lecz metodą na wyrażanie siebie,
własnych przemyśleń i skojarzeń. Mimo ta-
kiego stwierdzenia wyróżnia się elementy,
które powtarzają się w wielu mapach oraz
można uznać je jako kluczowe, którymi po-
winien posługiwać się twórca map.
Rysunek 1. Przykład mapy myśli sporządzonej od-
ręcznie
Dla początkujących
Mapy myśli
Element centralny jest tematem mapy. zastosować pogrubienie, efekt trójwymiaro-
Jest najważniejszym i najbardziej widocz- wości lub zapisać informację za pomocą od-
nym elementem mapy myśli. Tworząc cen- powiedniego koloru. Przekaz powinien być
trum mapy na środku kartki, można posłu- przejrzysty, wyraźny np. w postaci liter dru-
żyć się rysunkiem, kolorowym tekstem oraz kowanych oraz łatwy do zapamiętania.
symbolami. Ważnym zaleceniem jest, że- Symbole, czyli odpowiedniki prostych
by element ten był widoczny, jasno wyrażał pojęć stosuje się do zastępowania jedne-
sens i odróżniał się od pozostałych. go dłuższego pojęcia innym, bardziej wy-
Od elementu centralnego odchodzą ra- razistym, lepiej oddającym jego naturę.
miona. Ilość ramion głównych, czyli tych W praktyce stosuje się wiele symboli. Prost-
które odchodzą od centrum mapy może być sze np. pentagram jako symbol doskonałości
dowolna. Ważnym zaleceniem jest, żeby za- lub złożone i mniej znane np. symbol ziemi
chować porządek oraz wyrazistość całej ma- zwany krzyżem słonecznym (koło z krzy-
py. Na poszczególnych ramionach można żem w środku). Główną zasadą warunku-
umieszczać tekst, kolejne rysunki, symbo- jącą stosowanie symboli jest znajomość ich
le oraz je zagnieżdżać np. budując kolejny semantyki. Znaki utrwalone, często używa-
poziom skojarzeń. Ramiona mogą zostać ze ne praktycznie okażą się przydatne oraz po-
sobą połączone w taki sposób, żeby wyrazić zwolą też ukrywać część znaczenia informa-
relacje zachodzące pomiędzy poszczególny- cji zawartej na mapie myśli.
mi elementami. Relacje mogą zostać dodat- Żyjemy w świecie barw, które wpływają
kowo opisane za pomocą tekstu. na całe otoczenie. Kolory dzielimy na zimne
Zastosowanie rysunków pozwala wizu- i ciepłe. Zimnymi kolorami są np. niebieski
alizować własne przemyślenia. Jest to me- i zielony. Do kolorów ciepłych można zali-
chanizm szczególnie użyteczny dla wzro- czyć żółty i czerwony. Kolor czerwony dzia-
kowców, dla których liczą się obrazy i sko- ła pobudzająco. Jest on pomocny gdy czuje-
jarzenia z nimi związane. Częste wykorzy- my się źle, zmęczeni, brakuje energii, a nie-
stanie rysunków pozwoli w dużej mierze po- kiedy jesteśmy w depresji. Działa w sposób
zbyć się przekonania, że mogą one być nie- ożywiający, pobudza oraz rozgrzewa. Nad-
zgrabne i kiepskie. W naturze ludzkiej zako- miar czerwonego koloru może prowadzić do
rzeniona jest zasada podejmowania nowych rozdrażnienia. Kolor żółty to kolor słońca.
prób i doświadczania sukcesów. Dlatego na- Wpływa on pozytywnie na psychikę ponu-
wet jeśli na początku rysunki są niedoskona- raków, dodając pewności siebie. Żółty przy-
łe, bądź po prostu brzydkie, można wytłu- nosi nadzieję oraz daje poczucie bezpie-
maczyć ten fakt, że znajdują się w pierw- czeństwa. Jest lekarstwem na stres, kłopoty
szym stadium rozwoju od którego zaczy- z koncentracją, stosowany w rozsądnych
na się stały proces doskonalenia tej umie- dawkach przynosi stany spokoju i stabil-
jętności. ności. Zielony jest kolorem uzdrawiającym,
Tekst pisany, domena notatek linearnych kolorem przyrody. Wprowadza harmonię do
z powodzeniem można stosować tworząc ciała i umysłu. Ostatni z przykładowych ko-
mapy myśli. Krótki tekst, słowa klucze na- lorów to niebieski. Niebieski uspokaja, wy-
leży rozmieszczać wzdłuż ramion. Dodatko- cisza wewnętrznie, działa niekiedy nasen-
wo wyrażając priorytet danej notatki można nie. Przydaje się często do zwalczania na-
Wybrane zasady mind mappingu
• ułóż kartkę A4 poziomo,
• element centralny umieść na środku kartki,
• nad ramionami definiuj pojedyncze słowa kluczowe,
• używaj minimum trzech kolorów,
• stosuj możliwie dużo rysunków na ramionach,
• używaj efektu trójwymiaru,
• łącz strzałkami podobne elementy mapy dla wyrażania relacji i zależności między nimi,
• pisz drukowanymi literami,
• stosuj hierarchię pojęć od ogółu do szczegółu,
• używaj skojarzeń,
• nie bój się absurdu i eksperymentów,
• na każdym z ramion pisz jedno słowo kluczowe,
• wypracuj własny styl.
www.lpmagazine.org 67
 Dla początkujących
Mapy myśli
pięcia i bólu. Stosowanie kolorów wzbogaca
mapy, umożliwia uwypuklanie wybranych
informacji oraz wprowadza entuzjazm do
codziennego życia. Przykładowa mapa my-
śli, która zawiera opisywane elementy zosta-
ła zaprezentowana na Rysunku 1.
Technika
Posiadając informację na temat elemen-
tów map myśli, punkt ten jest etapem wyj-
ściowym do doskonalenia umiejętności po-
sługiwania się mind mappingiem. Dodatko-
wo proces uczenia można wzbogacić zasa-
dą ASA. Skrót ten pochodzi od słów Akcep-
tuj, Stosuj i Adaptuj. Akceptując należy uwol- przygotowania do tworzenia map oraz po-
nić się od wszelkich założeń na temat gra-
nic swoich zdolności i możliwości umysło-
wych. W tym wypadku chodzi o kreatywność
oraz możliwość swobodnego tworzenia map
i czerpania zadowolenia z własnych prac. Dru- skonalić w każdym obszarze własnej aktyw-
gi etap to doskonalenie umiejętności. Zaleca- ności. Mapy myśli są prostym i elastycz-
ne jest systematyczne tworzenie map myśli,
stosowanie w praktyce kiedy jest to niezbęd-
ne. Eksperymenty z mapami pozwolą wytwo-
rzyć własny, indywidualny styl. Z czasem na- Zastosowania
biera się wprawy, a mapy staną się naturalnym Spektrum zastosowań mind mappingu jest sięcy można przygotować oddzielne mapy
sposobem porządkowania myśli, pomysłów, bardzo szerokie. Począwszy od sporządzania obrazujące cele do osiągnięcia w danym mie-
Wybrane zalecenia mind mappingu
• bądź wypoczęty,
• bądź wytrwały,
• ćwicz systematycznie i konsekwentnie,
• nie zrażaj się,
• nastaw się pozytywnie,
• wierz w siebie i potęgę swojego umysłu,
• regularnie wracaj i przeglądaj swoje mapy myśli,
• pracuj przy świetle naturalnym,
• pracuj w wywietrzonym pomieszczeniu,
• pracuj przy ulubionej muzyce.
Rysunek 2. Pierwsza wersja mapy myśli
68
sporządzania notatek oraz umożliwią przej-
notatek, a skończywszy na zarządzaniu pro-
ście na poziom nieświadomej kompetencji.
jektami i wsparciu dla analizy ryzyka. Każdy
Adaptacja odnosi się do ustawicznego rozwo-
entuzjasta map myśli może wybrać dowolną
ju własnych zdolności w obszarze mind map-
z dziedzin i doskonalić umiejętności w tym
pingu. Będąc na poziomie nieświadomej kom-
zakresie. Za pomocą map myśli możemy or-
petencji, można adaptować własne rozwiąza-
ganizować każdy dzień pracy, czynności za-
nia i szablony map do różnych obszarów i sy-
planowane na dany miesiąc lub też cele, które
tuacji życiowych. Oprócz składni i znaczenia
mają zostać osiągnięte w danym roku. Grupa
elementów map myśli mind mapping dostar-
map może pełnić rolę osobistego organizera,
cza zasady, które należy przestrzegać oraz sto-
który może okazać się pomocny w codzien-
sować w praktyce. Wybrane zasady zostały za-
nej pracy zawodowej oraz być wydajniejszy
mieszczone w ramce. i atrakcyjniejszy od zwykłych terminarzy.
Oprócz zasad technicznych istnieją rów-
Mapa obrazująca cele roczne może zostać
nież zalecania odnoszące się do otoczenia,
sporządzona mniej szczegółowo.
Detale jakie będzie zawierać mogą zostać
zytywnych postaw i zachowań jednostki.przestawione ogólnie, ponieważ ich uszcze-
W ramce zostały zamieszczone najważniej-
góławianie może następować na poziomie
sze zalecenia mind mappingu. planów miesięcznych i planu dnia. Wska-
Zdobytą wiedzę można zastosować i do-
zane jest używanie kolorów i symboli, pod-
kreślających ważność i priorytety poszcze-
gólnych celów. Plan miesięczny jest dokład-
nym narzędziem, które można wykorzystać
niejszą rozszerzoną wersją planu rocznego.
w wielu dziedzinach codziennego życia.W tym przypadku możemy podzielić kartkę
na poszczególne miesiące w roku. Również
dla przejrzystości, dla poszczególnych mie-
siącu. Plany na dany rok i poszczególne mie-
siące są doskonałą podstawą do okresowych
przeglądów postępów prac oraz do wyzna-
czania celów na przyszłość. Wyszukiwanie
podobieństw, błędów oraz niepowodzeń w re-
alizacji dzięki mapom myśli staje się łatwiej-
sze. Plan dnia można przedstawiać za pomo-
cą jednej mapy myśli. Dobrym rozwiązaniem
jest posługiwanie się tarczą zegara, ponieważ
ludzki mózg w większym stopniu zapamiętu-
je obrazy, które są znane i wcześniej zostały
trwale zakodowane. Dobrą techniką jest po-
dział dnia na części. Każda z części będzie
odnosić się do spraw, które należy załatwić w
czasie pracy, w czasie wolnym uwzględnia-
jąc nie tylko obowiązki, ale również przerwy,
relaks, sport i rozrywkę. Zaletami prowadze-
nia nielinearnego dziennika jest spojrzenie na
własne życie w mikro i makroperspektywie.
Z jednej strony mapy myśli stosowane do or-
ganizacji czasu są dokumentacją przeszłości,
z drugiej zapisem przyszłych zamierzeń. Po-
zwalają kontrolować obszary życia, które są
dla danej osoby najważniejsze.
Ciekawym zastosowaniem mind map-
pingu jest organizacja spotkań oraz pre-
zentacje przy pomocy map myśli. Podczas
przygotowywania agendy można wykorzy-
stać mapę rysując w centrum kartki sym-
bol definiujący temat spotkania. Tak spo-
rządzony temat staje się centralnym punk-
tem mapy, a główne problemy, które ma-
luty 2010

ją zostać omówione mogą odpowiadać od-
chodzącym ramionom. Podczas trwania ze-
brania można dopisywać i uzupełniać rysun-
kami poszczególne ramiona oraz tworzyć
nowe odgałęzienia, które przedstawiać bę-
dą nowe propozycje i dane pojawiające się
podczas dyskusji.
Analogicznie mapy mogą zostać wyko-
rzystane do projektowania przebiegu pre-
zentacji i wystąpień. Główną zaletą opisy-
wanego zastosowania jest zwiększenie wy-
dajności współpracy w grupie. W dowolnym
momencie prezentacji lub zebrania można
włączać do mapy nowe sugestie i pomysły,
które wpływają pozytywnie na całokształt
wystąpienia.
Ostatnim z proponowanych przeze mnie
zastosowań to zarządzanie ryzykiem. Ryzy-
ko istnieje w każdym przedsięwzięciu, a je-
go minimalizacja jest jednym z głównych
celów osób realizujących projekt. Chcąc w
świadomy sposób kontrolować oraz zapo-
biegać ryzykom, konieczny jest odpowied-
ni proces zarządzania. Planowanie procesu
zarządzania ryzykiem jest przygotowaniem
kompleksowych czynności w kontekście
realizowanego projektu. Celem tego etapu
jest stworzenie infrastruktury, metod i wy-
bór narzędzi, które będą służyć do sprawne-
go i efektywnego zarządzania problemami.
W etapie identyfikacji ryzyk celem jest wy-
krycie źródeł i poszczególnych ich rodza-
jów, które mogą zaistnieć podczas trwania
projektu. Ze względu na ograniczone moż-
liwości przewidywania przyszłych zdarzeń,
czynności tego etapu przeprowadzane są
również podczas późniejszych faz trwania
projektu np. fazy realizacji. Podczas sesji
identyfikacji można wykorzystać mapy my-
śli notując pomysły uczestników oraz spo-
rządzać recepty wyeliminowania poszcze-
gólnych zagrożeń. Na koniec nie pozostaje
nic innego jak zachęcić do refleksji dotyczą-
cej innych obszarów zastosowań.
Freemind i kreślenie map
Program Freemind jest produktem o otwartym
kodzie i jest udostępniany bez opłat. Umożli-
wia kreślenie i zapis map m.in. w formatach
XML oraz JPG. Dokumenty mogą być w ła-
twy sposób przenoszone pomiędzy systema-
mi i konwertowane do innych formatów. Fre-
emind posiada wsparcie społeczności wolne-
go oprogramowania oraz dobrą dokumentację
w postaci map myśli. Program bazuje na plat-
formie Java. Do uruchomienia aplikacji nie-
zbędne jest środowisko uruchomieniowe jre
javy. Freemind oraz wszystkie zależności
można w łatwy sposób zainstalować z po- Rysunek 3. Finalna mapa myśli
ziomu menedżera pakietów Synaptic. Praca
i kreślenie map myśli jest intuicyjne. Tworze-
nie map myśli można przećwiczyć posługując
się przykładem odręcznej mapy, która została
zaprezentowana wcześniej w artykule. Za po-
mocą funkcji New>File otwieramy nowy pro-
jekt. Na środku płótna zostanie automatycznie
utworzony element centralny. Początkowo za-
wiera on standardowy napis New Mindmap.
Klikając na ten element możemy wprowadzić
własną nazwę. Wpisujemy tekst Mapa Myśli.
Edycję możemy wywołać również po wci-
śnięciu klawisza F2. Do tak utworzonego cen-
trum mapy możemy następnie dodać odgałę-
zienia. Klikając na element centralny oraz pra-
wym klawiszem myszy rozwijamy menu kon-
tekstowe, a następnie wybieramy funkcję New
child node. Kolejno wprowadzamy całą hie-
rarchię gałęzi ze wzorcowej mapy. Czynność
tą możemy wykonać szybciej za pomocą kla-
wisza Insert. Dodawanie kolejnych poziomów
odgałęzień (potomków) odbywa się analo-
gicznie. Podświetlamy interesujące nas odga-
łęzienie i wciskamy ponownie klawisz Insert.
W ten sposób powstaje cała struktura ma-
py myśli. W razie potrzeby, możemy zwinąć
część mapy. Jest to przydatne zwłaszcza wte-
dy, gdy mamy już bardzo rozbudowaną struk-
turę, a pracujemy tylko nad jej fragmentem.
Klikając na element centralny oraz na po-
szczególne odgałęzienia, możemy w prosty
i wygodny sposób zwijać i rozwijać ich za-
wartość.
Tak utworzoną strukturę można upięk-
szyć za pomocą ikon. Wystarczy kliknąć
prawym przyciskiem myszy na interesują-
cy nas element mapy myśli, z menu kontek-
stowego wybrać pozycję Icons, a następnie
ikonkę, która nam w danym momencie przy-
padnie do gustu. Ten sam efekt uzyskamy
podświetlając fragment mapy i wybierając
www.lpmagazine.org
Dla początkujących
Mapy myśli
ikonkę z listy po lewej stronie okna narzę-
dziowego. Efekty pierwszych prac nad mapą
zostały przedstawione na Rysunku 2.
Program Freemind umożliwia użytkow-
nikowi tworzenie odnośników do zasobów
sieciowych. Gdy chcemy, żeby odgałęzie-
nia zawierały odnośniki do stron www, kli-
kamy prawym przyciskiem na słowo kluczo-
we, które ma być linkiem i wybieramy pozy-
cję Node>Set Link (Textfield). Następnie wpi-
sujemy adres strony internetowej do której
użytkownik zostanie przeniesiony po klik-
nięciu wybranego węzła z odnośnikiem. Lin-
ki można tworzyć też do plików oraz do in-
nych węzłów, które powiązane są znaczenio-
wo z wybranym elementem struktury. Taką
relację możemy zaznaczyć strzałką. Klika-
my prawym przyciskiem na słowo kluczo-
we, z którego ma wychodzić strzałka i prze-
ciągamy wskaźnik nad słowo kluczowe na
które chcemy wskazać. Gdy puścimy prawy
przycisk myszy pojawi się strzałka. Jej poło-
żenie możemy modyfikować klikając lewym
przyciskiem myszy i przeciągając w wybrane
miejsce. Dla naszego przykładu można utwo-
rzyć relację pomiędzy węzłami Notatka i Na-
uka. W celu wyróżnienia niektórych węzłów
można zastosować chmurki. Element ten
można wykorzystać do podkreślenia faktu,
że niektóre węzły mapy muszą zostać jesz-
cze dopracowane lub wymagają modyfikacji.
Jeżeli chcemy upiększyć mapę za pomocą tej
funkcjonalności, wybieramy węzeł który nas
interesuje, a następnie za pomocą menu kon-
tekstowego oraz funkcji Node>Style>Cloud
wstawiamy chmurkę. Alternatywą jest skrót
klawiaturowy Ctrl+Shift+B. Następnie mo-
żemy zmienić jej kolor, klikając Node>Style-
>Cloud Color. Praca z kolorami w programie
Freemind jest bardzo urozmaicona. Można
zmieniać kolory gałęzi, tła oraz kroje czcio-
69
 Dla początkujących
Mapy myśli
nek pisma. Chcąc zmienić kolor napisu znaj-
dujący się w konkretnym węźle wybieramy
preferowany element, następnie uruchamia-
my Node>Node Color i uruchamiamy okno
dialogowe Choose Node Color. Z dostępnej
palety kolorów możemy wybrać ulubiony de-
seń. W podobny sposób zaznaczając wciśnię-
tym klawiszem Ctrl całą hierarchię, można
zmienić za pomocą jednej operacji kolor kil-
ku węzłów. Prezentowana aplikacja umożli-
wia również formatowanie tekstu. Powięk-
szanie napisów realizuje się w sposób try-
wialny klikając funkcję Node>Font Larger
Font lub Smaller Font. Chcąc przyspieszyć
pracę można użyć skrótów [Ctrl+L] i [Ctr-
l+M]. Zwolenników pogrubień i kursywy za-
dowolą kombinacje klawiszy [Ctrl+I] i [Ctr-
l+B]. Końcowy efekt ćwiczenia można obej-
rzeć na Rysunku 3.
Prezentacja nie wyczerpuje wszyst-
kich możliwości Freeminda, a prezentowa-
ny przykład można urozmaicać i rozbudo-
wywać według własnego uznania i pomy-
słowości. Można zauważyć, że mapa myśli
sporządzona komputerowo różni się diame-
tralnie od tej, która wykonana została ręcz-
nie. Programy komputerowe wyręczają użyt-
kowników, wprowadzają prostotę i automaty-
zację prac nad notatkami. Dla niektórych jest
to zaleta, dla innych wada. Niepodważalnym
jest fakt, że mapy myśli tworzone kompute-
rowo zabierają przyjemność tradycyjnego ry-
sowania oraz sprawiają, że proces ten staje
się z czasem mechaniczny. Na uwagę zasłu-
guje również system pomocy programu. Do-
kumentację stanowi jedna duża mapą myśli,
sporządzona w języku angielskim. Integracja
z funkcjami wyszukiwania aplikacji umożli-
wia szybkie i wygodne nawigowanie po wę-
złach systemu pomocy oraz opisami.
Integracja
Mapy myśli domyślnie zapisywane są w for-
macie xml. Format ten umożliwia przekształ-
cenie utworzonego zasobu do dowolnego in-
nego formatu wymaganego przez system
docelowy. Zatem możliwości integracji na
pierwszy rzut oka wyglądają bardzo opty-
mistycznie. W aplikacji znajdują się funk-
cje eksportujące mapy np. do formatu HTML
oraz XHTML. Czynność tworzenia prezen-
tacji HTML jest trywialna. Należy urucho-
mić funkcje File>Export, a następnie wybrać
opcję Export As HTML. Aplikacja zapiszę
stworzoną mapę w postaci hierarchii rozwi-
janych węzłów. Dodatkowo zostaną dodane
przyciski zwijające i rozwijające całą struktu-
rę (All+ i All-). Freemind umożliwia ekspor-
towanie map do formatu XHTML do wersji
70
z JavaScriptem oraz dodatkowo rysunkiem schematem Gantta przyszłego projektu. Ko-
mapy z linkami. Użytkownik może w szyb- lejne poziomy węzłów po skonwertowaniu
ko wybrać dowolny węzeł i rozwinąć go kli- stają się zadaniami i podzadaniami projektu.
kając na obrazek. Wygenerowany kod strony Funkcja ta jak dotąd dostępna jest niestety
webowej, może zostać również opublikowa- poza samym Freemidem i wymaga dodatko-
ny na własnej stronie www. wej konfiguracji. Przytoczone przykłady in-
Bardzo przydatna może okazać się in- tegracji opisywanego narzędzia nie opisują
tegracja z narzędziami do pracy biurowej. wszystkich opisywanych przez autorów na
W prosty sposób można zintegrować mapę stronie możliwości. Program udostępniany
z klientem pocztowym. Tworząc odnośni- jest na licencji GNU GPL i każdy z czytel-
ki opisywane wcześniej w artykule, może- ników może przyczynić się do jego rozwoju,
my dodać do adresu mail przedrostek mail- do czego gorąco zachęcam.
to, definiując w ten sposób polecenie uru-
chomienia klienta pocztowego i okna do Podsumowanie
edycji nowej wiadomości. Aplikacja dys- Oprogramowanie otwarte staje się coraz
ponuje również specjalną funkcją ekspor- bardziej popularne i użyteczne. Przykła-
tu mapy do formatu dokumentu aplikacji dem jest prezentowany Freemind. Proble-
Open Office Writer, która zapisuje projekt mem dla organizacji komercyjnych są uwa-
w formacie sxw. Możliwość ta pojawiła się runkowania licencyjne oraz brak często pro-
od wersji 0.8.0 oraz może okazać się po- fesjonalnego wsparcia ze strony producen-
mocną przy tworzeniu dokumentacji pro- tów. Niektóre licencje nakazują udostępnia-
jektowej. Program posiada również minu- nie własnych rozszerzeń i modyfikacji spo-
sy. Rozczarowuje integracja map z aplika- łeczności np. GNU GPL. Dla sporej liczby
cją Open Office Impress. W tym przypad- przedsiębiorców oferujących oprogramowa-
ku należały użyć arkusza xslt i przekształ- nie o zamkniętym kodzie fakt ten jest nie do
cić plik xml do postaci akceptowanej przez zaakceptowania. Nie jest to regułą. Adapta-
Impress. Z uwagi na fakt, że w dużej mie- cja darmowego, otwartego oprogramowania
rze mind mapping może być wykorzysty- jest coraz powszechniejsza w projektach,
wany w prezentacjach, wskazane jest doda- a Freemind używany jest przez duże orga-
nie tej funkcji, na przykład obok eksportu nizacje w codziennej pracy. Swoboda oraz
do formatu Open Office Writer. Dla mniej nieskrępowane wyrażanie własnych myśli
zaawansowanych użytkowników pozosta- są elementami, które przemawiają za zwró-
je tez możliwość bezpośredniego osadze- ceniem uwagi na mind mapping. Mapy my-
nia pliku jpg z mapą w Impressie. Optymi- śli mogą okazać się pomocne w codzien-
styczną wiadomością jest informacja o za- nym życiu. Jest to technika, która jest no-
mieszczeniu tego problemu na liście przy- wą jakością. Dla początkujących adeptów
szłych rozszerzeń Freeminda. mind mappingu, program Freemind jest do-
Na stronie aplikacji zamieszczony jest brą propozycją, ponieważ istnieje wiele wy-
link do konwertera map do formatu plików dań dla różnych dystrybucji systemu opera-
programu do zarządzania projektami Gantt- cyjnego Linux. Ostateczną ocenę i wybór
Project. Konwerter ten może być pomocny chciałbym jednak pozostawić końcowym
podczas tworzenia mapy, będącej później użytkownikom.
O autorze
Autor jest absolwentem specjalizacji Inżynieria Oprogramowania Politechniki Wrocław-
skiej oraz Studium Podyplomowego Zarządzanie Projektem na Poznańskim Uniwersyte-
cie Ekonomicznym. Interesuje się systemami wspierającymi procesy logistyczne, zagad-
nieniami zarządzania projektem oraz oprogramowaniem o otwartym kodzie.
Kontakt z autorem: lukasz.lechert@gmail.com
W Sieci
• Mistrzostwa Świata w Zapamiętywaniu – http://www.worldmemorychampionships.com
• Fundacja Mózg – http://www.braintrust.org.uk/
• Freemind – http://freemind.sourceforge.net
luty 2010
���������������

���������������������������������
��������������������������������������������
���������������������������

CYKL SZKOLEŃ
Z OBSZARU
ZARZĄDZANIA
BEZPIECZEŃSTWEM IT

�
����� ��� ������� ������� ������� ��������� ��������������� ����������� ��� ������� ���� ������������� ������
������������� �������� ������������ �� ������������ �������� �� �������� ������������ ���������������� ����
������� ��� �� ������� ������� ������������ ���������� ���� �� ���������� ������ ����� ����������� ������������
����������������������������������������������������������������������������������������������������������
����������������������������������������������������������������������������������

� ���������������������������������� � �����������������������������������
���������������������������������� � ������������
� ������������
� �����������������������������������������
� ������������������������������������� ������������������������
��������� � �������������
� ���������
� ���������������������������������������
� ��������������������� � �������������
�������������������
� �����������

������������������
������������������������������
����������������������
 Recenzje
Jets'n'Guns Gold
Jets'n'Guns Gold
Maciej Mroziński
O
pisywany tytuł należy do zda-
wać by się mogło wymierające-
go gatunku kosmicznych strze-
lanek typu side scrolling. Jest on
w dodatku grą komercyjną toteż aby pograć w
pełną wersję gry trzeba ją wcześniej kupić. Z ja-
kiegoś jednak powodu, mając do wyboru kilka
tytułów wybrałem właśnie ten i w żadnym razie
nie żałuję swojej decyzji. Mało tego, gra zgod-
nie z moimi przewidywaniami okazała się rze-
telną, starannie wykonaną i naprawdę dopraco-
waną produkcją zapewniając mi sporą ilość do-
brej zabawy. Co więc takiego sprawia, że Jet-
s'n'Guns jest szczególnie godna uwagi i szcze-
rze mógłbym polecić ją każdemu graczowi nie
stroniącemu od gier czysto zręcznościowych?
Już wyjaśniam.
Na początek kilka słów o samej grze. Stwo-
rzona przez czeski Rake in Grass do dziś jest jed-
ną z ich najbardziej znanych gier, jest również
sztandarowym tytułem dla wszystkich miłośni-
ków tego typu zabawy. Wydana w 2004 roku
szybko zyskała sobie szerokie grono wielbicieli.
Trudno się temu dziwić bowiem gra wnosiła po-
wiew świeżości do gatunku, który już wtedy la-
ta swojej świetności miał dawno za sobą. Praw-
dopodobnie spory sukces sprawił, że po trzech
latach od premiery światło dzienne ujrzała wer-
sja Gold, zdecydowanie bardziej rozbudowana
od edycji podstawowej. Do zmian wprowadzo-
nych w edycji rozszerzonej zaliczyć można po-
dwojenie liczby poziomów (z 21 do 42), 70 no-
wych przeciwników, 7 nowych samolotów oraz
17 nieznanych wcześniej broni. Dodano rów-
nież masę ukrytych rzeczy obejmujących dodat-
kowe samoloty, poziomy oraz elementy uzbro-
jenia. Zwiększono także rozdzielczość w jakiej
pracuje program do 800x600 (wersja podstawo-
wa działała w 640x480), wprowadzono system
odznaczeń, praktycznie od nowa przygotowano
wątek fabularny. Teraz opowiadany jest z uży-
ciem wysokiej jakości grafika w komiksowym
stylu. Poszerzono również ścieżkę dźwiękową
o 6 nowych utworów. Sporo tego i jeśli trochę
gracie pewnie wiecie, że naprawdę rzadko moż-
na spotkać się z sytuacją gdy edycja rozszerzona
dodaje do gry niemalże drugie tyle; a tak właśnie
było w przypadku opisywanego dziś tytułu. Jet-
s'n'Guns wydana najpierw tylko na systemy z ro-
dziny Windows w 2006 roku ukazała się w wer-
72
sji na platformę MacOS X, zaś 30 stycznia 2009
roku za sprawą Linux Game Publishing doczeka-
ła się natywnej wersji linuksowej.
W grze wcielamy się w postać najemnika
wykonującego zlecenia od kogo popadnie, by-
leby tylko jakoś utrzymać się w interesie z na-
dzieją; że kolejne będą chociaż trochę mniej par-
szywe od poprzednich. Zaraz po rozpoczęciu gry
skontaktują się z nami ekolodzy, mający niemały
kłopot z gangiem mutantów o pseudonimie The
Chemical Brothers. Zmutowani założyli kolo-
nię w sektorze zleceniodawców robiąc przy tym
szemrane interesy z groźnymi chemikaliami. Do-
myślacie się pewnie, że to właśnie my zostajemy
poproszeni o wykurzenie kłopotliwych gości. Po
uporaniu się z tym zadaniem będziemy potrzebni
do roztrzaskania w pył bazy przemytników oraz
eskorty konwoju grupy żeńskich naukowców do
laboratorium. Po wykonaniu kilku takich zadań
od przypadkowych zleceniodawców niespodzie-
wanie skontaktuje się z nami nasz dawny dowód-
ca – pułkownik Troubleman. Rzecz jasna perso-
na takiej rangi jak Troubleman zleci nam już kon-
kretniejsze zadanie, w które zamieszany okaże
się jeden z najnikczemniejszych galaktycznych
łotrów – dyktator Xoxx. Co planuje? Nic odkryw-
czego, podobnie jak setki złoczyńców chce znisz-
czyć wszechświat na co my oczywiście nie mo-
żemy pozwolić. Aby zrealizować swój szatański
plan Xoxx ma zamiar wykorzystać wielkich roz-
miarów działo kwantowe w którego budowę za-
angażowany jest profesor von Hamburger. Nie-
wiele myśląc łotrzyk porywa naukowca, a z na-
mi kontaktuje się córka uprowadzonego – nieja-
ka Erecta von Hamburger. Zanim odnajdziemy
profesora i odkryjemy położenie maszyny znisz-
czenia, noszącej nazwę Lord Chaos Mk 1 cze-
ka nas sporo pomniejszych zadań, które pomogą
w doprowadzeniu gracza do celu. Do tych cie-
kawszych zaliczyć można wyprowadzenie sa-
molotu bojowego TMiG-226 z silnie strzeżone-
go kompleksu laboratoriów FeX czy też niespo-
dziewany udział w masakrycznym show organi-
zowanym przez prywatną stację telewizyjną Car-
nage TV. Historia, jak wspomniałem w poprzed-
nim akapicie opowiadana jest na zasadzie komik-
su. Forma ta w praktyce sprawdza się po prostu
wyśmienicie, tym bardziej, że nie jest to w żad-
nym razie kilka pasków rysowanych na kolanie;
a ponad 50 porządnie wykonanych ekranów opa-
luty 2010
trzonych dodatkowo sporą ilością tekstu. Tak,
przyznam szczerze, że mnie samemu niekiedy
nie chciało się czytać wszystkiego co tam twór-
cy powypisywali. Zdając sobie jednak sprawę, że
warto mieć pojęcie o co w grze chodzi jeśli bę-
dzie się ją recenzować dzielnie przedłużałem od-
stępy między kolejnymi salwami pocisków posy-
łanych w stronę wroga i czytałem. Mogę szcze-
rze powiedzieć, że jeśli przeklikacie sobie lekką
ręką komiks naprawdę sporo stracicie, dlacze-
go? Przede wszystkim dlatego, iż w dużej czę-
ści buduje on klimat tej produkcji, co zawdzię-
czamy zwłaszcza ciemnej tonacji obrazków oraz
toczącym się tam dialogom w które nierozerwal-
nie wpleciona jest spora dawka charakterystycz-
nego dla tego tytułu humoru. Muszę przyznać, że
klimat potrafi się w tym konkretnym wypadku
udzielić graczowi. Sam po pierwszym wieczorze
spędzonym z Jets'n'Guns widziałem łóżko jako
bagażownię mojego samolotu, gdzie odzyskuję
siły powierzywszy sterowanie autopilotowi. Sta-
ry chłop, a zdaje mu się, że sypia w bagażowni;
cóż jeśli oddamy się zabawie w długi, spokojny
wieczór takie mogą być jej rezultaty. Dokładnie
czytając wszystkie komiksy można dowiedzieć
się kilku ciekawych rzeczy. Przykładowo, od-
puszczając sobie lekturę nigdy nie dowiedzieli-
byście się, że zdarzyło Wam się dokować przy
pordzewiałym, dryfującym gdzieś w przestrzeni
wraku stacji kosmicznej Robinson 14 z nadzie-
ją na darmowe zaopatrzenie. Nie traficie tam bo-
wiem w żadnej misji, a wspomina o tym właśnie
jedna z przygotowanych grafik.
Wypadałoby teraz przyjrzeć się samej roz-
grywce. Zanim jednak rzucicie się w ogień wal-
ki będziecie musieli zapoznać się ze sklepem
w którym dokonacie wszystkich istotnych mo-
dyfikacji; jeszcze wcześniej jednak trzeba wy-
brać jeden z trzech początkowych poziomów
trudności: Too Fat To Die, Normal lub Hard
(a nie są to wszystkie stopnie trudności dostępne
w grze). Decyzja ta ma wbrew pozorom ogrom-
ne znaczenie. Dlaczego? Już wyjaśniam. Nale-
ży w tym miejscu wziąć pod uwagę dwie rze-
czy, stan naszych finansów i wyzwanie jakie sta-
nowić będą kolejne poziomy. W Jets'n'Guns bo-
wiem po zakończeniu gry na poziomie łatwym
rozpoczniecie zabawę od nowa na normalnym
i tak dalej. Osobiście, jeśli chcecie się przy tym
tytule po prostu dobrze bawić radzę zacząć od
 Recenzje
Jets'n'Guns Gold

poziomu najłatwiejszego. Sam męczyłem się ter, Time Compressor, Carnage TV Transmi- wiedzialnego za zapewnianie optymalnej tempe-
z demem gry na poziomie Hard, bo nie ucho- tion Set, Bount Hunter Licence, Atarix i Camo- ratury dział. Jeśli dojdzie do przegrzania będzie-
dzi przecież grać na najłatwiejszym. Raz, że nie uflage. Sporo tego i łatwo się pogubić. Spróbu- my musieli poczekać aż sprzęt trochę ostygnie,
uchodzi, a dwa, że może nas wiele rzeczy omi- ję więc po kolei nieco bardziej Wam je naświe- a co za tym idzie – nie będziemy mogli się bro-
nąć, kto gra ten wie jak to niekiedy bywa. Wie- tlić i pokrótce omówić każdy z nich. Pierwsza nić. Kolejny – Engine, odpowiada za prędkość
dząc natomiast po przygodzie z wersją demon- pozycja – Federal Hero License – wyświetli na- z jaką poruszamy się po ekranie. Powershield
stracyjną, że kolejne poziomy mnie nie ominą, szą legitymację kosmicznego bohatera oraz kilka tworzy ochronną otoczkę pochłaniającą część ob-
a rozpoczynał je będę z dużo bardziej podpako- podstawowych informacji w rodzaju ilości ukoń- rażeń. Nanomachines to zestaw narzędzi umożli-
wanym pojazdem lekką ręką wybrałem Too Fat czeń gry, uzyskanej liczby punktów czy odnale- wiający automatyczne naprawianie się maszyny
To Die. Wybór ten do dziś bardzo sobie chwa- zionych M.I.A. (Missing In Action, tutaj wystę- w momencie gdy system odprowadzania ciepła
lę – polatałem, postrzelałem, bez niepotrzeb- pujących pod postacią galaktycznych autostopo- jest całkowicie wychłodzony. Ofensywny Circu-
nych nerwów, a kolejne poziomy rozpoczyna- wiczów, brzmi znajomo?). Hull Integrity to na- lus wygeneruje kule orbitujące wokół nas, sku-
łem z kilkoma dodatkowymi milionami w port- tomiast nic innego jak poziom opancerzenia na- teczne przeciw słabszym przeciwnikom. Magne-
felu co zapewniło mi, jakże cenny, spokój du- szego pojazdu, zaś General Cooling System in- to Gravi-Pad z kolei osłoni pojazd przed obraże-
cha. Inna sprawa to PenguinPlay, swego rodzaju formuje o skuteczności układu chłodzenia odpo- niami związanymi z uderzeniem o podłoże i sta-
bonus dla linuksowych graczy, którego o ile mi
wiadomo nie uświadczymy w wersjach dla po-
zostałych systemów operacyjnych. Jest to wyna-
lazek Linux Game Publishing – wydawców gry,
polegający na dodawaniu do swoich produktów
różnych opcji sieciowych. Jako, że Jets'n'Guns
to nie żaden RPG, czy coś w tym rodzaju, Pen-
guinPlay umożliwia nam jedynie wysłanie uzy-
skanych wyników na serwer. Wygląda to może
niezbyt ciekawie, ale ja np. próbuję pobić aktu-
alny rekord, w czym bardzo pomaga mi posia-
danie bardziej podrasowanego sprzętu niż mógł-
bym mieć rozpoczynając grę na jednym z cięż-
szych poziomów. Wszystko zależy więc od tego
czy chcecie się sprawdzić, czy po prostu dobrze
bawić – ja wybrałem to drugie.
Gra właściwa obejmuje dwa wspomniane
już wcześniej etapy: podrasowywanie naszej ma-
szyny w warsztacie oraz samą rozgrywkę. Roz-
pocznijmy od tego pierwszego. Ekran sklepu czy
jeśli ktoś woli – warsztatu, składa się z modelu
naszego pojazdu, dolnego panelu (tam znajdu- Rysunek 1. Grooman G-3 Goblin – nasza pierwsza maszyna w akcji
ją się wszystkie posiadane przez nas przedmio-
ty, odznaczenia itd.), oraz panelu prawego za po-
mocą którego nabywać będziecie nowe zabaw-
ki i tym podobne. Sam model pełni dość istot-
ne funkcje. Po pierwsze pokazuje nam jak wy-
gląda nasz środek transportu, i po drugie – po-
siada sloty w które wkładamy nowe uzbrojenie
i akcesoria (np. dodatkowe chłodzenie), bądź
też ulepszamy te już posiadane. I chociaż mo-
del zajmuje znaczną część interfejsu sklepu nie
jest jedynym co się tam poza panelami znajdu-
je. Pod obrazkiem samolotu znajdziemy specjal-
ną grupę ikonek o nazwie Special Devices. Rów-
nież one odgrywają na tym ekranie ważną ro-
lę, a prawie każda z nich odpowiada za dodat-
kowe właściwości, systemy czy elementy opan-
cerzenia naszej maszyny do których należą: Fe-
deral Hero License, Hull Integrity, General Co-
oling System, Engine, Powershield, Nanoma-
chines, Circulus, Magneto Gravi-Pad, Jet-Pack
Rescue System, Weapon Sets Controller, Rota-
ry Cage, RemCon, Boss Detector, Mission Me- Rysunek 2. Oprawa graficzna wyraźnie skłania do ciągłego ulepszania posiadanego uzbrojenia

www.lpmagazine.org 73
 Recenzje
Jets'n'Guns Gold
łe elementy otoczenia. Jet Pack Rescue System
to bardziej ciekawostka niż faktycznie przydatne
akcesorium. Jeśli nasz wehikuł ulegnie zniszcze-
niu będziemy mogli kontynuować grę siedząc
w fotelu pilota co prawdę mówiąc na niewiele się
zdaje gdy gramy na wyższych poziomach trud-
ności. Weapon Set Controller pozwala na posia-
danie kilku zestawów uzbrojenia; w praktyce jest
to średnio przydatne, gdyż aby zapełnić wszyst-
kie sloty dobrym sprzętem w chociaż jednym
z układów trzeba dysponować naprawdę spo-
rą ilością gotówki. Rotaty Cage wykorzystu-
je funkcję obrotu niektórych broni umożliwia-
jąc nam ustawianie ich pod wybranym kątem
co pozwala na atak w różnych kierunkach. Rem-
Con służy do łamania zabezpieczeń różnego ro-
dzaju urządzeń. Pozwala np. zmieniać nadawa-
ne stacje radiowe jeśli skierujemy go na anteny
lub odpalić sporych rozmiarów wywrotkę, która
na krótkim odcinku pomoże uporać się z piecho-
tą – pomysłowe. Boss Detector wyświetli infor-
macje o poziomie energii bossów lub poszcze-
gólnych ich części, nie każda gruba ryba będzie
się bowiem składać tylko z jednego elementu.
Mission Meter – prosty i przydatny, pokaże ile
procent planszy przelecieliśmy. Time Compres-
sor natomiast wzorem Bullet Time zwolni bieg
wydarzeń dzięki czemu będziemy mieli większą
kontrolę nad tym co dzieje się na ekranie. Carna-
ge TV Transmission Set to specjalne urządzenie
popularnej stacji telewizyjnej transmitujące na-
sze poczynania na antenę dzięki czemu będzie-
my nagradzani za co większe sieczki z udziałem
żywych przeciwników. Bounty Hunter License
podświetli nieprzyjaciół poszukiwanych przez
wymiar sprawiedliwości, co z kolei przyniesie
dodatkowe korzyści po ich szczęśliwym ustrze-
Rysunek 3. Elegancki Crocker Cr-2 w warsztacie
74
leniu. Jeden z ostatnich – Atarix – system łama-
nia 4 cyfrowych haseł zabezpieczających zbiera-
ne po drodze ładunki, któremu jako narzędziu
bardziej zawiłemu w obsłudze należy się kilka
słów. Procedura odblokowywania zawartości pa-
kunków może odbywać się automatycznie (Au-
to crack) bądź ręcznie (Manual crack). Pierw-
sza opcja nie jest niestety szczególnie skuteczna
jeśli wcześniej sami nie pobawimy się we wła-
mywacza. Wynika to z faktu, że im więcej pa-
czek rozpracujemy samodzielnie tym większe
będzie prawdopodobieństwo udanego złamania
hasła przez automat. Pamiętajcie, że jeśli zada-
nie to powierzymy maszynie, a ta zawiedzie – ła-
dunek eksploduje. Zdecydowanie warto trochę
pobawić się ręcznie, tym bardziej, że nie jest to
trudne, a daje sporo frajdy. Całość polega na po-
daniu 4 cyfr po czym zostaną one określone jed-
nym z trzech kolorów: czerwonym, żółtym lub
zielonym. Czerwony oznacza, że dana cyfra nie
występuje w kodzie, żółty – że znajduje się na in-
nej pozycji, natomiast zielony informuje nas, iż
wprowadzona liczba jest poprawna i znajduje się
na właściwej pozycji. Każde udane złamanie za-
bezpieczeń zwiększa szansę powodzenia opera-
cji przez Atarix o 5%. Pora na ostatnią pozycję
z grupy Special Devices – Camouflage, umoż-
liwiającą darmowe przemalowanie samolotu na
jeden z kilku dostępnych wariantów. Warto wie-
dzieć, że tak ilość Special Devices jak i możliwo-
ści ulepszania niektórych z nich zależą od indy-
widualnych cech każdej z maszyn. Powyżej wy-
mieniłem tylko te występujące w większości po-
jazdów. Radzę też zwrócić uwagę na umieszczo-
ny pod ikonami przycisk z literą T, pozwalający
przetestować aktualne wyposażenie przed rozpo-
częciem poziomu – niezwykle wygodna i przy-
luty 2010
datna rzecz. Inną użyteczną pozycją jest ikoną
z pionową strzałką w dół zdejmująca narzędzia
ze wszystkich slotów rozmieszczonych na mo-
delu i przenosząca je do ładowni, której funkcję
pełni jak pisałem dolny panel. Myślę, że same
panele nie wymagają szerszego omówienia. Do-
dam tylko, że za pomocą prawego oprócz zaku-
pu akcesoriów i broni dokonujemy również pod-
miany aktualnie posiadanej maszyny.
W kwestii samej rozgrywki Jets'n'Guns
również ma się czym pochwalić. Chociaż zwy-
kle skupieni jesteśmy na roztrzaskiwaniu wszyst-
kiego w pył, aby uzbierać jak najwięcej środków
na lepsze opancerzenie, tudzież uzbrojenie nie
sposób nie zauważyć nieustającej wrzawy do-
okoła. Ogólnie rzecz biorąc mamy tu do czynie-
nia z klasyką gatunku, nie obyło się natomiast
bez pewnych urozmaiceń. Klasycznie, zwykle
podążać będziemy za przesuwającym się w pra-
wą stronę obrazem. Nie zawsze natomiast wy-
starczy lecieć przed siebie i siać zniszczenie po-
śród hord wrogów, gdyż niektóre plansze posia-
dają dodatkowe zadania bez których wykonania
się nie obejdzie. Kilka przykładów podałem już
wcześniej, abyście jednak nie myśleli, że tego ro-
dzaju misji jest niewiele przywołam dodatkowo
poziom w którym bierzemy udział w specyficz-
nym wyścigu mającym po prawdzie ze swoją
nazwą niewiele wspólnego. Całość polegać bę-
dzie raczej na przelatywaniu przez bramki kon-
trolne przy czym, aby pomyślnie ukończyć za-
danie nie możemy opuścić żadnej z nich. Oprócz
tego wiele plansz zawiera pomniejsze cele, po-
legające np. na konieczności zniszczenia obiek-
tów określonego typu, zbieraniu fragmentów ko-
du DNA nieznanych organizmów czy wymogu
zrównania z ziemią konkretnego obiektu znajdu-
jącego się w wykopanym pionowo w ziemi tune-
lu. Ogólne wrażenie z zabawy jest bardzo pozy-
tywne. Dodatkowo, w grze pomagają podpowie-
dzi umieszczone na niektórych obrazkach. Infor-
mują nas one np. jak używać określonego narzę-
dzia (Atarix), czy zwiększyć poziom posiadane-
go uzbrojenia. Często też zawierają przydatne in-
formacje o zbliżającym się etapie sugerując np.
wyposażenie samolotu w bomby z racji tego, że
spotkamy w nim sporo piechoty i dział naziem-
nych. Również tereny, które zwiedzimy podczas
gry są dość urozmaicone i ciężko narzekać tu na
monotonię. Oprócz przestrzeni kosmicznej trafi-
cie do nowoczesnej metropolii, na powierzchnię
płynącej lawą planety, w środek ociekającej wil-
gocią dżungli, grupy asteroidów na których za-
lęgły się koszmarne stwory, a nawet pod wodę.
Warto wiedzieć, że w niektórych poziomach au-
torzy postanowili pozbawić nas własnego we-
hikułu. I tak wydobywając wspomniany wcze-
śniej samolot bojowy TMiG-226 będziemy
mieli do dyspozycji tylko skafander kosmiczny
 Recenzje
Jets'n'Guns Gold

i Jet-Pack, natomiast uczestnicząc w wyścigu po- poszukiwaczy. TMiG-310 Atomic Emu to jak ła- Grupę tą rozpoczyna WanderWurst W-1 – po-
sadzeni zostaniemy za sterami rozpadającego się two się domyśleć następca TMiG-226. Z różnic jazd firmy fast-foodowej WanderWurst ze spo-
wraku. Podczas zabawy niejednokrotnie natrafi- wizualnych można zauważyć sporych rozmia- rej wielkości parówką zamocowaną na dachu.
my na różnego rodzaju przedmioty. Jedne popra- rów dziób świadczący o większej wydajności Z racji tragicznej sterowności kiepski z niego po-
wią stan naszego zdrowia, inne sprawią, że na montowanego właśnie tam systemu odprowa- jazd dla kosmicznego najemnika, natomiast pod
krótką chwilę działka przestaną się grzać czy też dzania ciepła. Nieco mniej Special Devices wca- względem parametrów jest to bliski kuzyn Go-
zwielokrotniona zostanie nasza siła ataku. Naj- le mu nie umniejsza, gdyż zniknęły z tej grupy blina wyposażony dodatkowo w slot na ogonie
częściej jednak spotykać będziecie sztabki zło- np. modyfikacje dotyczące np. wydajności ukła- i miejsce dla rakiet; w zamian za co pozbawio-
ta przekładające się na dodatkowe finanse. Tu dów chłodzenia zupełnie niepotrzebne jako, że no go slotu dla bomb. Następnie mamy ZZ Rolls
i ówdzie natrafimy też na tzw. sekrety występu- Atomic Emu pod tym względem jest ponad dwu- Super Deluxe – maszynę niejakiego Mr. Perfec-
jące pod postacią kaczek bądź ryb. Rozumiem, krotnie lepszy od starszego brata. Jedynym co ta z którym zmierzymy się podczas gry. Coś po-
że gumowa kaczka może być śmieszna, ale ry- można mu zarzucić to mniejsza zwrotność niż ta między Crockerem a Koala Killer. Moim zda-
ba? Jak dla mnie to po prostu jeden z dziwnych którą prezentował TMiG-226. Poza pojazdami niem niezbyt ciekawy pojazd, wyróżniający się
pomysłów twórców. I chociaż całość nie wpro- standardowymi w grze występuje również sze- tylko tym, że jest to jedna z pierwszych maszyn
wadza nie wiadomo jakich rewolucji do gatun- reg maszyn specjalnych, przeważnie ukrytych. posiadająca dwa sloty na ogonie czym z pojaz-
ku kosmicznych strzelanek to trudno się tutaj do
czegoś pod względem przebiegu zabawy przy-
czepić. Element zręcznościowy wykonany został
naprawdę przyzwoicie, a dodatkowe urozmaice-
nia zauważalnie uatrakcyjniają zabawę i myślę,
że właśnie taki efekt chcieli osiągnąć panowie
z Rake in Grass.
Przyjrzyjmy się teraz maszynom, które
przyjdzie nam prowadzić. Rozpoczynając za-
bawę z Jets'n'Guns do naszej dyspozycji odda-
ny zostanie Grooman G-3 Goblin – pierwszy sa-
molot większości kosmicznych łowców nagród
i drobnych łotrów. Jak głosi hasło reklamowe te-
go modelu – Znajdź tańszy a damy ci go za dar-
mo. Oczywistym jest więc, że najlepsze co mo-
żemy z nim zrobić to jak najszybciej zmienić na
lepszy. Prawdę mówiąc szkoda, bo jest to też je-
den z przyjemniej wyglądających na moje oko
pojazdów dostępnych w grze. Następny – Croc-
ker Cr-2, zdecydowanie różni się od poprzedni-
ka przede wszystkim wizualnie przypominając
samoloty z niedawnych wojen. Pod względem Rysunek 4. Jeden z komiksowych ekranów opowiadających fabułę gry
użyteczności nieco bardziej funkcjonalny od
Goblina dzięki dodatkowemu slotowi na dzio-
bie, możliwości wyposażenia samolotu w rakie-
ty oraz znacznie większej liczbie narzędzi z gru-
py Special Devices. Kolejny z modeli standar-
dowych to przywoływany wcześniej TMiG-226
Koala Killer. Nieco wytrzymalszy od Crockera
i zauważalnie mniej podatny na przegrzanie sys-
temu chłodzenia; oraz jako pierwszy z tych po-
wszechnie dostępnych – wyposażony w slot na
ogonie. Airworm Hypercopter – chyba jedyny
w grze helikopter, ukryty wewnątrz posągu na
jednej z plansz. I prawdę mówiąc tylko moc sil-
nika jest podobna do tej z którą mieliśmy do
czynienia w przypadku Koala Killer. Wszystko
pozostałe diametralnie się różni, oczywiście na
korzyść Airworma. Niesamowicie zwrotny, za-
opatrzony w system chłodzenia sporej mocy po-
siada przy tym dwa razy więcej miejsc na rakie-
ty niż TMiG-226 oraz jeden dodatkowy slot na
dziobie (co łącznie daje nam możliwość zamon-
towania tam aż 4 dział) – prawdziwa gratka dla Rysunek 5. TMiG-226 Koala Killer – jeden z najlepszych samolotów jakie przyjdzie Wam prowadzić

www.lpmagazine.org 75
 Recenzje
Jets'n'Guns Gold
dów standardowych pochwalić może się dopie-
ro TMiG-310. Enchanced Jet-Pack to coś po-
dobnego do ratunkowego fotela na którym mo-
żemy uciec ze zniszczonego pojazdu jeśli jest on
wyposażony w Jet Pack Rescue System. Niezbyt
użyteczny, posiadający niewiele Special Devies
i jedynie dwa przednie sloty. Następny to mój
zdecydowany faworyt wśród mniej poważnych
maszyn – Transporter. Jest to statek towarowy
którym uciekamy z grupy asteroidów w jednej
z ostatnich misji. Uwagę w jego wypadku zwra-
ca obiecujące hasło reklamowe – Fighter of the
year! Fast & Reliable, mające oczywiście nie-
wiele wspólnego z rzeczywistością. W prakty-
ce średnio użyteczny. Na koniec jeszcze kilka
słów o pojazdach, które otrzymujemy po zakoń-
czeniu gry na niektórych poziomach trudności.
Pierwszy - Coffinator 500B – maszyna jednego
z bossów. Brzydki i niezbyt poręczny, wyposa-
żony natomiast w sporą ilość miejsc na uzbro-
jenie i akcesoria. Drugi z tej grupy – SpaceHog
– pierwszy pojazd bonusowy na który pomyśla-
łem aby się przesiąść z Atomic Emu. Niestety,
z braku istotnych Special Devices niezbyt wy-
trzymały, a co za tym idzie – nieprzydatny w
grze na serio. Do tej pory wymieniłem jak być
może zauważyliście 11 maszyn przy czym au-
torzy na stronie domowej gry mówią o 12 róż-
nych pojazdach, które możemy prowadzić. Jest
to zastanawiające, ponieważ jeśli po uruchomie-
niu gry wciśniecie ~ otwierającą konsolę zauwa-
życie linijkę o treści Loaded 17 hero ship mo-
dels. Tym samym ciężko mi powiedzieć ile tak
naprawdę modeli możemy prowadzić. Osobi-
ście jestem w połowie gry na poziomie Extre-
me, na który dostajemy się po przejściu cało-
ści na Hard i z niecierpliwością czekam na 12
Rysunek 6. Kolorowo i z klasą, a do tego masa dobrej zabawy
76
model. Przyznam, że sam jestem ciekaw co bę-
dzie nagrodą po jego ukończeniu cicho licząc na
równie zwrotnego jak starszy brat następcę Ato-
mic Emu.
Teraz pora na kilka słów odnośnie opra-
wy audio-wizualnej gry. Pod względem grafi-
ki jest bardzo dobrze. I nie mówię tutaj tylko
o wyglądzie gry właściwej – na pochwałę zasłu-
guje również staranne i czytelne wykonanie in-
terfejsu. Poruszając się po ekranie warsztatu nie
będziecie mieli problemów z dokonywaniem
usprawnień czy zakupem nowego towaru, a je-
go wygląd dobrze dopasuje się do klimatu ca-
łości pozostając przy tym przyjemnym dla oka.
Dodatkowo, cieszą drobiazgi w stylu zmienia-
jących się obrazków modeli gdy np. usprawni-
my system chłodzenia (dziób wyraźnie urośnie
w przypadku niektórych pojazdów) czy zmie-
nimy ułożenie skrzydeł naszego TMiG-226.
Oczywiście zmiany te zaobserwujemy również
podczas gry na poszczególnych poziomach. Je-
śli zaś chodzi o samą grę jest równie dobrze, je-
śli nie lepiej. Świetne wykonanie wybuchów,
podobnie jak i ataku niektórymi broniami za-
obserwować możecie na dołączonych do re-
cenzji obrazkach. Oba wyglądają naprawdę do-
brze i cieszą oko za każdym razem, gdy kolej-
nego przeciwnika zmienimy w dopalające się
zgliszcza. Niestety, nawet Jets'n'Guns nie jest
całkiem wolna od rzeczy rażących oko. Pierw-
sza sprawa to chwalone chwilę temu wybuchy.
Chociaż sprawiają ogólnie dobre wrażenie to je-
śli trafi wam się eksplozja z obrazowaną białym
kołem falą uderzeniową zauważycie, że w miarę
jak będzie rosła obręb okręgu odsłaniać zacznie
coraz to większe piksele. Dzieje się tak dlatego,
że jest to prawdopodobnie stale powiększana
luty 2010
bitmapa, która w efekcie końcowym pozostawia
pewien niesmak. Szkoda, że nikt nie pokusił się
rysowanie tego rodzaju efektów programowo
– mogłoby to dać zauważalnie lepsze rezultaty.
Druga kwestia to wyraźnie pikselowaty wygląd
niektórych, nazbyt powiększonych przeciwni-
ków. Obie te rzeczy nie umniejszają jednak ca-
łości. W końcu to tylko jeden efekt i dosłownie
kilku z dziesiątków dostępnych wrogów.
W kwestii oprawy muzyczno-dźwiękowej
jest nawet lepiej niż w przypadku grafiki, co
samo w sobie jest już sporą pochwałą. Za mu-
zyczną otoczkę gry odpowiedzialna jest przede
wszystkim szwedzka grupa Machinae Suprema-
cy grająca alternatywny rock i metal ze wstaw-
kami w klimatach komputerów z dawnych lat.
Jeśli zaś mówimy o grze w wersji Gold, to no-
we utwory są autorstwa Hubnester Industries;
mającego swoją drogą bardzo wiele wspólnego
z grupą ze Szwecji. A jak to wypada w grze?
Dość dobrze, chociaż prawdę mówiąc wiele za-
leży od gustu. Pomimo faktu, że gatunki pod
które podchodzi muzyka panów z Machinae Su-
premacy nie są mi obce tak naprawdę tylko kil-
ka kawałków jakoś szczególnie wpadło mi w
ucho. Nie sposób jednak przyczepić się do jako-
ści nagrań, ta stoi na bardzo wysokim poziomie.
Podobnie ma się sprawa z otoczką dźwiękową
gry. Jeśli ktoś jest ciekawy co słyszymy latając
w Jets'n'Guns zapraszam na oficjalną stronę gru-
py, a konkretniej pod adres http://www.machin
aesupremacy.com/jetsnguns.php gdzie możecie
legalnie pobrać pełną ścieżkę dźwiękową z gry
na którą składa się 29 utworów. Jeśli adres może
ulegnie zmianie radzę szukać na stronie głów-
nej, w dziale Downloads. Mnie osobiście moż-
liwość pobrania za darmo ścieżki dźwiękowej
bardzo przypadła do gustu, jest to z całą pewno-
ścią krok w dobrą stronę.
Na koniec pokrótce przyjrzymy się wadom
i zaletom Jets'n'Guns. Jako, że większość z nich
omówiłem już wcześniej, a recenzja z racji ogra-
niczonej liczby znaków zbliża się nieuchronnie
ku końcowi wymienię tylko parę o których jesz-
cze nie wspomniałem. Jeśli idzie o plusy należy
z całą pewnością powiedzieć o stałych cenach
skupu i odsprzedaży. Jest naprawdę komforto-
wą sytuacją, gdy nie musimy obawiać się, że je-
śli kupimy broń która nam się nie spodoba sprze-
damy ją za powiedzmy 20% ceny. Nic z tych rze-
czy, tutaj zawsze zwracając zakupione wcześnie
towary otrzymacie pełen zwrot kosztów. Mało
realne? Być może, za to zdecydowanie przyczy-
nia się to do spokojnej atmosfery zakupów. Na
pochwałę zasługują też podpowiedzi dla gracza
zamknięte w niektórych ładunkach, informujące
nas gdzie konkretnie szukać ukrytych broni i tym
podobnych. Cieszy też możliwość grania za po-
mocą klawiatury, myszki bądź gamepada. Rów-

nież nastawienie ekipy Rake In Grass do otwar-
tości kodu jest warte uwagi. I chociaż nie doty-
czy ono samej gry, może mieć niebagatelne zna-
czenie dla osób, które na grę spojrzały krzywym
okiem tylko z racji tego, że nie jest darmowa
i posiada zamknięte źródła. Radzę zajrzeć na
stronę domową firmy, a jeśli dobrze poszukacie
zobaczycie, że autorzy udostępniają kody źró-
dłowe niektórych swych dzieł. Żyć z czegoś mu-
szą, ale jak widać nie odwracają się całkowicie
od społeczności. Pewnego rodzaju plusem gry są
zastosowane w niej zabezpieczenia autorstwa Li-
nux Game Publishing. Konkretnie, podobają mi
się tutaj dwie rzeczy. Pierwsza to możliwość po-
brania obrazu gry ze strony LGP jeśli zniszczy
nam się zakupiona płyta; druga natomiast to ko-
nieczność ustanowienia dla gry hasła, wymaga-
nego do jej uruchomienia. I chociaż przy Jet-
s'n'Guns nie ma to wielkiego znaczenia to pomy-
ślcie jakie byłoby to przydatne gdybyśmy straci-
li kopię dajmy na to niezłego sieciowego RPGa
czy też sieciowej gry FPP. Nikt nie mógłby grać
na naszym koncie, ponieważ nie posiadałby wy-
myślonego przez nas hasła; oczywiście warun-
kiem jest tutaj zachowanie przy sobie pudełka
z kluczem do gry, ale to inna sprawa. Jest to na-
tomiast plus tylko częściowy bowiem mechani-
zmy zastosowane przez Linux Game Publishing
są dość toporne i często robią problemy. Ja np.
po awarii dysku twardego i utracie części danych
nadal nie mogę uruchomić gry pomimo posiada-
nia hasła i klucza. Aktualnie czekam na odpo-
wiedź ze strony pomocy technicznej LGP. I cho-
ciaż sądzę, że sprawa się wyjaśni to myślę, że je-
śli strona generuje dla mnie klucz to nie powinien
on być odrzucany przez program weryfikujący,
który sam mnie na tą stronę skierował.
Jeśli zaś idzie o minusy wymienić moż-
na tutaj np. fakt, że po kilkakrotnym ukończe-
niu gra zaczyna się nudzić. W prawdzie nic
w tym dziwnego co najmniej z dwóch powo-
Za i przeciw
Za:
• porządnie wykonana oprawa audiowizualna
• sporo samolotów, broni, przedmiotów i bonusów
• 41 poziomów zapewniających sporo dobrej zabawy
• swoisty humor i masa odniesień do popkultury
• szerokie możliwości konfiguracji sterowania
• niska cena
• integracja wersji linuksowej z PenguinPlay
Przeciw:
• toporność narzędzi zabezpieczających grę
• śladowe niedoróbki w oprawie graficznej
• zaczyna się nudzić po kilkukrotnym ukończeniu
dów. Po pierwsze, jesteśmy wtedy już tak wy-
posażeni, że absolutnie żaden przeciwnik nie sta-
nowi dla nas wyzwania. A po drugie, przyczy-
nia się do tego niemalże identyczny przebieg za-
bawy. Wrogowie na cięższych poziomach są co
prawda wytrzymalsi, ale nie zauważyłem żeby
było ich jakoś zauważalnie więcej . Warto wie-
dzieć, że podstawowa wersja gry spotkała się
z pewną krytyką wynikającą z małej ilości pozio-
mów oraz drobnych błędów językowych w an-
gielskiej wersji programu. Długość gry powięk-
szona została w opisywanej dziś wersji Gold tak
więc zarzut ten na chwilę obecną jest bez pokry-
cia, zwłaszcza jeśli do podwojonej ilości pozio-
mów dodamy wszystkie inne nowości wprowa-
dzone w edycji rozszerzonej. Co zaś tyczy się
błędów w angielskiej wersji językowej. Mnie
się żadne szczególnie rażące w oczy nie rzuci-
ły, a nawet jeśli były jakieś drobne nie zwróci-
łem na nie uwagi. Uważam, że nawet jeśli wy-
stępują nie są na tyle problematyczne, aby utrud-
nić zrozumienie głównego wątku. Swoją drogą
fakt tych domniemanych byków językowych
mnie osobiście nawet cieszy. Niemalże każdy
dzisiejszy program ma angielską wersję doszli-
fowaną w najdrobniejszych szczegółach; miło
więc czasem zobaczyć takich właśnie Szwedów
robiących tłumaczenie po swojemu bez pomocy
jak sądzę zawodowych i drogich tłumaczy. Swe-
go rodzaju minusem, chociaż nie dotyczącym ja-
kości wykonania programu jest granica wieko-
wa docelowego odbiorcy. Niemiecki USK ozna-
czył grę jako odpowiednią dla graczy od 12 ro-
ku życia, co jest chyba całkiem trafionym pro-
giem wiekowym, bo tak naprawdę nie ma tutaj
niczego szczególnie szokującego. Krew jest baj-
kowa, przekleństwa stosunkowo lekkie, a obec-
ny w grze swego rodzaju humor o podtekstach
seksualnych – stonowany, nagość w grze nie wy-
stępuje toteż osobiście uważam, że USK dobrze
oceniło Jets'n'Guns. Tak czy inaczej, gracze po-
www.lpmagazine.org
Recenzje
Jets'n'Guns Gold
niżej 10 roku życia powinni raczej trochę pocze-
kać, zwłaszcza jeśli znają angielski. Jeśli ktoś
chciałby wyłączyć obecną w całkiem sporych
ilościach krew wystarczy, że w pliku game.cfg
położonym w katalogu ~/.lgp/jets pozycji blo-
od_disabled przypisze wartość 1.
A skoro już mowa o obecnym w grze hu-
morze, z całą pewnością zaliczającym się do
atutów tego tytułu warto dodać, iż nie tylko pod-
teksty seksualne zostały tutaj ubrane w żarto-
bliwą otoczkę. W grze spotkamy odniesienia
do całej masy elementów popkultury. Począw-
szy od gier komputerowych, przez znanych ar-
tystów, na muzyce kończąc. Szczerze mówiąc
grając w opisywany tytuł nieraz na myśl przy-
chodził mi legendarny Fallout ze swoim baga-
żem całkiem niezłych Easter Eggów.
I jeszcze mała ciekawostka. Pamiętacie jak
wspominałem o obecnej w grze konsoli przy
okazji omawiania dostępnych w modeli samo-
lotów? Z tego co zauważyłem mowa tam rów-
nież o aktywnym edytorze poziomów. Nieste-
ty, z racji braku listy komend oraz informacji na
ten temat w Internecie nie jestem w stanie po-
wiedzieć czy tego rodzaju narzędzie rzeczywi-
ście zostało dołączone, a tym bardziej czy jest
ono praktycznie użyteczne. Nie udało mi się bo-
wiem znaleźć polecenia odpowiadającego za je-
go uruchomienie.
Na zakończenie chciałbym ogromnie po-
dziękować Panu Leszkowi Stańczykowi z fir-
my Wupra za udostępnienie gry do recenzji.
Dla osób, którym nazwa Wupra jest zupełnie
obca krótkie wyjaśnienie. Założona przez Pa-
na Leszka jest pierwszą firmą zajmującą się
sprzedażą komercyjnych tytułów na systemy
linuksowe w naszym kraju. Tam też możecie
zakupić Jets'n'Guns Gold w cenie 70zł do cze-
go szczerze zachęcam. Adres sklepu to http:
//www.wupra.com. Na stronie gry w sklepie
znajdziecie również link do dema opisywane-
go dziś tytułu tak więc istnieje możliwość prze-
testowania gry przed zakupem. Z mojej strony
chciałbym dodatkowo pogratulować Panu Lesz-
kowi odwagi niezbędnej, aby wejść na dopiero
raczkujący rynek oraz życzyć wielu sukcesów
w prowadzeniu firmy i jeszcze więcej zadowo-
lonych klientów.
Ocena gry: 8/10
O autorze
Od kilku lat, codzienny, domowy użyt-
kownik GNU/Linuksa. Entuzjasta rozwią-
zań alternatywnych i wolnego oprogra-
mowania.
Kontakt z autorem: maciej_mrozinski@o2.pl
77
Klub PRO

BetaSoft Sp. z o.o. CPU-Service A. i Z.

Jednym z naszych autorskich rozwiązań jest
system eDokumenty realizujący wymaga-
nia DMS i CRM. Pracuje on na platformach
Linux oraz Windows i należy do najnowocze-
śniejszych aplikacji webowych działających
w technologii AJAX. System jest zintegrowany
z OpenOffice, MS Office i programami ERP.
www.betasoft.pl, www.edokumenty.eu
Maryniak spółka jawna
Warszawska spółka, posiadająca również od-
działy w Berlinie i Lwowie dostarcza korpora-
cyjny sprzęt komputerowy firm: IBM, EMC, Hi-
tachi do profesjonalnego zastosowania tj. ser-
wery klasy „mainframe”, pamięci masowe typu
„Enterprise”, wysokonakładowe systemy dru-
kujące, terminale i urządzenia sieciowe.
http://www.cpuservice.pl

OMEGA SOFT Sp. z o.o.

Oprogramowanie: Zintegrowany System Wspo-
magania Zarządzania „Omega”. Platforma: Li-
nux, Windows. Baza danych: PostgreSQL.
Usługi: Outsourcing sprzętu i oprogramowa-
nia. Sieci: Projektowanie i instalacja sieci kom-
puterowych, systemów CCTV, DVR, RCP, KD
i centrali telefonicznych.
http://www.omega-soft.pl
 Systemy bankowe, ISOF
HEUTHES istnieje na rynku od 1989 r. Obok
systemów informatycznych dla banków, ofe-
ruje nowoczesne oprogramowanie do obsługi
firm. System ISOF jest udostępniany klientom
w trybie SaaS lub licencji. Pracuje na platfor-
mie Linux i zawiera m.in. takie moduły jak
CRM, DMS, Magazyn, Sprzedaż, Logistyka
oraz Rachunkowość.
http://www.isof.pl
TTS Company Sp. z o.o.
Sprzedaż i dystrybucja oprogramowania kom-
puterowego. Import programów na zamówie-
nie. Ponad 200 producentów w standardowej
ofercie. Chcesz kupić oprogramowanie i nie
możesz znaleźć polskiego dostawcy? Skon-
taktuj się z nami – sprowadzimy nawet pojedyn-
cze licencje.
www.OprogramowanieKomputerowe.pl

WSISiZ w Warszawie Wyższa Szkoła Informatyki

INFORMATYKA ZARZĄDZANIE
studia stopnia I i II (stacjonarne i niestacjonar-
ne) specjalności: inżynierskie, magisterskie
i licencjackie. Szczegółowe plany studiów,
opisy poszczególnych specjalności – zapra-
szamy na stronę uczelni.
http://www.wit.edu.pl
Informatyka, Ekonomia, Fizjoterapia (NO-
WOŚĆ, Pedagogika, Wychowanie Fizyczne,
Artystyczna Grafika Komputerowa, Architek-
tura Wnętrz (NOWOŚĆ) Studia na odległość
e-learning (Informatyka II stopnia) Kompleks
sportowy w Łodzi (hala, basen, siłownia, sau-
na). Wydziały zamiejscowe: Włocawek, Byd-
goszcz, Opatówek.
http://www.wsinf.edu.pl

OFERTA SKIEROWANA DO FIRM

Jeżeli Twoja firma jest prenumeratorem Linux+ DVD,
za comiesięczną dopłatą 50 PLN + VAT możesz dodatkowo otrzymać reklamę.
Wyślij do nas: logo firmy, dane kontaktowe i informacje o firmie.
Reklama przez 11 kolejnych numerów tylko za 550 PLN + VAT.
Jeżeli nie posiadasz prenumeraty, możesz ją zamówić w atrakcyjnej cenie.

Skontaktuj się z nami:

linux@software.com.pl tel. 22 427 36 52
Roczna prenumerata

tylko
219,-
Linux+DVD jest przeznaczony dla początkujących
i zaawansowanych użytkowników Linuksa. Nasi
czytelnicy to w większości użytkownicy Linuksa, jak
również specjaliści IT, technicy, a także ci, którzy szukaj
alternatywy dla MS Windows. Są oni zainteresowani
bieżącymi nowościami ze świata Linuksa, m.in. jądrem
Linuksa, Debianem i Mandrakelinuksem. Dużym
zainteresowaniem wśród czytelników cieszą się stale działy
pisma: Dla Początkujących, Dla Programistów i Sprzęt.

UWAGA!
Oprócz nich, w każdym wydaniu znajdują się informacje
dotyczące typowego użycia Linuksa: bezpieczeństwa,
multimediów, narzędzi naukowych, programowania czy
poczty elektronicznej.
Zmiana danych
kontaktowych
Kontakt
Software Press Sp. z o.o. Spółka Komandytowa
1. Telefon
(022) 427 37 59
2. Fax
(022) 244 24 59
3. Online
pren@software.com.pl
4. Adres
Software Press Sp. z o.o. Spółka Komandytowa
ul. Bokserska 1
02-682 Warszawa
 Prenumerujesz
– zyskujesz
l oszczędność
pieniędzy
l szybka dostawa
l prezenty
l bezpieczna płatność
on–line

Zadzwoń
9
+48 22 427 37 5
lub
zamów
mailowo!

Ilość Od
Ilość zama- numeru
Tytuł nume- wianych
rów
pisma
prenume- lub mie-
Cena

rat siąca
Linux+DVD (płyta
DVD) 219
12
Miesięcznik o sys- PLN
temie Linux
 W marcu tematem przewodnim magazynu Linux + DVD będzie:

Sprzęt
pod Linuxem

W numerze tym planujemy zamieścić między innymi takie artykuły jak:

• Linux Kernel : Podróż do wnętrza systemu cz. 3

• Sterowanie liniami GPIO procesora spod systemu Linux

• Pingwin w jabłku

• Zostań administratorem sieci komputerowej cz.5

• Kamera internetowa w praktyce

Numer w sprzedaży od 20 lutego

Redakcja zastrzega sobie możliwość zmiany zawartości pisma.