OBIM I PREDMET TOKSIKOLOGIJE

Toksikologija je nauka koja proučava djelovanje otrovnih tvari na organizam – bilo humani
bilo animalni
Dijeli se na nekoliko grana

DESKRIPTIVNA TOKSIKOLOGIJA (ekotoksikologija) priprema informacije koje se koriste za

određivanje rizika prema izlaganju određene tvari u čovjekovoj okolini

MEHANISTIČKA TOKSIKOLOGIJA – ona pronalazi način na koji otrov djeluje na živi

organizam. Priprema testove, primrema zaštitne mjere i omogućava rad sa otrovnim
sredstvima.

REGULATORNA TOKSIKOLOGIJA – određuje sa pravne strane stepen rizika, količinu prsisutva

otrova u čovjekovoj okolini. Pravila su utvrđena zakonom a o sprovođenju zakona brinu
inspektori ministarstva zdravstva. O konkretnim pitanjima odlučuje komisija za otrove
ministarstva zdravstva.

FORENZIČKA TOKSIKOLOGIJAbavi se utvrđivanjem uzroka smrti i otrovanja post mortem.

Koristeći različite metode za dokazivanje prisustva otrova u organizmu.

KLINIČKA TOKSIKOLOGIJA Proučava boljenja nastala usljed trovanja različitim susptancama.

Bavi se i liječenjem otrovanih i istražuje dijagnostiku otrovanja.

TOKSIKOLOŠKA HEMIJA proučava otrove sa njihovih fizikohemijskih osobina

ODBRAMBENA TOKSIKOLOGIJA vojna grana toksikologije i proučava zaštitu od upotrebe

bojnih otrova u ratu.

Mogla bi se i jednostavije podijeliti na:

- eksperimentalnu toksikologiju
- kliničku toksikologiju
- ekotoksikologiju
- odbrambenu toksikologiju

1
 TERMINOLOGIJA U TOKSIKOLOGIJI

- otrov
- toksin
- toksikoze, intoksikacije i toksoinfekcije
- toksičnost i toksicitet
- hazard

2
Osnove za zakonsku regulativu u oblasti toksikologije
Prvi zakon iz ove oblasti donešen je u Engleskoj prije više od 300 godina, kao zakon o zaštiti
radnika u nekim novonastalim industrijskim granama. U modernom svijetu zakonska
regulativa razvija se poslije II. svjetskog rata, a naročito nakon osnivanja mnogih udruženja
za zaštitu čovjekove okoline. Ekološka društva i internacionalni savezi odigrali su značajnu
ulogu u suzbijanju invazije otrova u čovjekovu radnu i životnu sredinu. Poznato je preko
pedeset miliona raznih kemikalija, a u komercijalnoj upotrebi u svijetu je oko 70.000
potencijalnih otrova! Više njih su toksični ili karcinogeni i nalaze se svuda oko nas.

Otrovne materije mogu se zakonski regulirati prema tri ključna određenja:

1. pojava u ekološkom prostoru (zrak, voda),

2. korišćenje za život (hrana i drugi konzumni proizvodi),
3. invazija u radnom prostoru.
Za utvrđivanje odnosa otrova i čovjekovog interesa potrebno je znanstveno detinirati
eventualne količine koje se mogu tolerirati, a da ne ugrožavaju zdravlje. Pri tome se ne misli
samo na koncentracije otrova, nego i na odnos čovjeka prema njima: dužina ekspozicije
otrovu i naporan rad koji ubrzava cirkulaciju i distribuciju otrova u organizmu, izostanak
primjene općih i ličnih zaštitinh sredstava, pravila rada sa potencijalnim otrovima itd.

Potrebne informacije za procjenu stepena otrovnosti

Najmanje tri izvora informacija se moraju koristiti, i to:

a. epidemiološke studije,
b. animalni toksikološki eksperimenti,
c. kontrolirana klinička ispitivanja (sistematski i periodični pregledi radnika ili
građana izloženih djelovanju industrijskih i drugih štetnih noksi).

Animalni in vitro i in vivo eksperimenti

Animalni eksperimenti ponekad mogu prvi ukazati na stepen toksičnosti istraživanog otrova i
pomoći da se određenjem strukturno - kemijskog sistema otrova pretpostavi i veličina njegove
otrovnosti. Hepatotoksičnost tri-klor etilena (TCE) u miša nije mogla uvijek biti pokazana, ali
u ljudi su nastajale teške intoksikacije praćene nervnom simptomatologijom. Naša iskustva
utvrdila su da TCE dovodi i do hepatotoksičnosti u radnika zaposlenih u kemijskim
čistionama. Utjecaj TCE na moždane funkcije bio je sličan alkoholu, te su napadnute osobe
proglašavane za alkoholičare, a oboljenja jetre, kao posljedica alkoholne ciroze. Osim toga
teško je odrediti koja je životinjska vrsta komplementarna ljudskom organizmu, što umanjuje
značaj animalnih eksperimenata u oblasti toksikologije.
Epidemiološke studije u toksikologiji
U posljednjoj deceniji epidemiološke studije u znatnom su porastu u mnogim zemljama i
odnose se na praćenje utjecaja različitih otrova na ljudsku populaciju. Takav slučaj bio je sa
isparavanjem tetraetil olova iz benzina, karcinogenim benzenom, ali i sa drugim toksičnim
materijama u čovjekovom životnom i radnom prostoru. Svojevremeno London je bio grad sa
enormnim aerozagađenjem od dimova koji su nastajali loženjem uglja. Respiratorna i
kardiovaskularna oboljenja bila su izrazita, pogotovo u vremenima magle, kada se razvijao
nesnosan zagušujući smog. Isključivanjem uglja, a uvođenjem električnog i plinskog grijanja,
respiratorna problematika građana Londona svedena je na razinu drugih zdravih gradova.
Ipak, epidemiološke studije nisu uvijek i vjerodostojne, jer im često nedostaju jasno definirani
znanstveni parametri koji bi mogli biti predmet statističke obrade. U retrospektivnim
studijama uvijek je problem uskladiti različite programe istraživanja i dobiti vjerodostojne
činjenice. Ipak, sve je više zdravih gradova u svijetu. Osnovano je udruženje zdravih gradova
u koje se može učlaniti samo kada se ispune odgovarajući uvjeti. Od uvjeta najvažnije je
smanjiti morbiditet i mortalitet, odnosno osloboditi sredstva od bolesti za zdravlje.

3
Kontrolirane toksikološke kliničke studije
Klinički je moguće pratiti promjene zdravstvenog stanja radnika u radnim grupama na
određenim poslovima sa upotrebom teških metala, organskih otapala, antitumorskih lijekova i
slično. Te studije vršene su periodičkim pregledima radnika izloženih štetnim industrijskim
noksama. One su kroz duži period posmatranja mogle otkriti oštećenja zdravlja i spriječiti
dalju ugroženost radnika uklanjanjem štetne nokse iz radne sredine ili poboljšanjem uvjeta
rada. Pokušaji da se animalni eksperimenti uključe u eventualno prognoziranje oštećenja
zdravlja nisu se pokazali sigurnim. U kliničkim prostorima uglavnom se liječe akutno
otrovani pacijenti, te se pažnja posvećuje urgentnom terapijskom postupku kako bi otrovani
što prije bio izliječen. Kronično otrovani nemaju izrazitu simptomatologiju trovanja, te se
obraduju i liječe u terenskim zdravstvenim ustanovama. Iz navedenih razloga ne postoji
obimniji dokazni materijal za stepen otrovnosti štetnih noksi u čovjekovoj okolini. U
istraživanjima aerozagađenja u industrijskim gradovima utvrdeno je postojanje više
karcinogenih supstanci. Nije isključeno da se takvi nalazi potvrde i u drugim industrijskim
gradovima u Bosni i Hercegovini.

Odnos doze otrovnog supstrata i toksičnog efekta

U toksikologiji najvažnije je odrediti dozu nokse koja producira toksične efekte. Ta doza
odnosi se kako na pojedinca, tako i na ugroženu mini populaciju. Ona se može utvrditi u
animalnim eksperimentima. Takva doza označava se kao medijalna letalna doza, a izražena je
kao LDso i odnosi se na rezdltat dobijen na eksperimentalnim životinjama. Životinjama se
apliciraju oralno ili intraperitonealno određene doze supstance do postizanja letaliteta od
50% tretiranih životinja, obično miševa ili štakora. Pri tome se utvrdi standardnadevijacija ili
probit (prema jedinicama vjerovatnoće). Svaki probit odgovara 50% odgovora, a pošto je on
ravan jednoj standardnoj devijaciji, onda će 4 jednake standardne devijacije biti 16%, a probit
od 6 jednakih standardnih devijacija biti 84%. Otrovne doze za ljude su iskustvene i nastaju
tako što se u toku liječenja otrovanih saznaje o veličini koncentracije štetne nokse koja je
prouzrokovala otrovanje, odnosno o količini otrova kojoj je pacijent bio izložen.

Toksičnost ili sigurnost prema riziku ili hazardu

Ćetiri su ključna određenja prema kojima se vrši klasifikacija otrova i otrovanja, i to:

1. identifikacija hazarda (otrova),

2. odnos "količina otrova-odgovor organizma",
3. dužina ekspozicije otrovu,
4. karakterizacija rizika.
Kada su lijekovi u pitanju u kliničko-farmakološkoj literaturi posljednjih decenija ustalio se
anglosaksonski termin "risk-benefit" (rizik-korist) kojim se označava stepen rizičnosti ili
koristi od primjenjenog lijeka. Ukoliko rizik premašuje korist, takvi lijekovi se u pravilu ne
primjenjuju. Međutim, antitumorski lijekovi iskazuju po pravilu mnoštvo neželjenih toksičnih
efekata koji ugrožavaju zdravlje pacijenata. Bez obzira što je u ovom slučaju rizik značajan,
antitumorski lijekovi će se primjeniti kao lijekovi izbora za bolest sa velikim procentom
smrtnog ishoda. Istovremeno sa ovim rizičnim lijekovima razvila se grupa lijekova koj'a treba
da smanji stepen rizičnosti, kao što je pronalazak novih antiemetika i sličnih adjuvantnih
detoksicirajućih sredstava. Rizičnost u antitumorskom tretmanu odnosi se na što manju
incidencu neželjenih efekata, prije svega povraćanja kao najčešćeg neželjenog simptoma.
Antiemetici spriječe ili smanje frekvenciju povraćanja, ali ne odstranjuju osnovnu toksičnost
antitumorskih lijekova. Za terapeute je važno da olakšaju pacijentima sa malignim
oboljenjima agresivne terapijske postupke.
Hazardnom primjenom lijekova označava se aplikacija prekomjernih doza lijeka ili primjena
lijeka sa mogućim, a malo provjerenim efektima. Ovakva primjena dogodi se u urgentnim
stanjima kada liječnici koriste intravensku aplikaciju u cilju postizanja promptnih efekata.

4
Tako na primjer primjena adrenalina u anafilaktičkom šoku, koji inače znači život, može biti
hazardno rizična u osoba sa srčanim oboljenjima. Hazardna primjena lijekova može se izbjeći
dobrim dijagnostičkim postupcima koji omogućavaju postavljanje prave indikacije za
apiikaciju odredenog lijeka. To se posebno odnosi na lijekove koji se žele aplicirati
intravenski, ali i na lijekove sa dugim plazmatskim poluživotom.
Što se tiče otrova, svaki kontakt sa njima je nedopušten u koncentracijama koje prelaze
zakonske tzv. MDK granice (MDK = Maksimalno dozvoljena koncentracija u ekološkom
prostoru). Stepen hazardnosti određuje se prema diapazonu oštećenja zdravlja i veličini
populacije koju obuhvata. Pri tome postoji više nesigurnih pokazatelja biološkog i statističkog
značaja. Različite konstitucije i različito stanje zdravlja ljudi utjecaće na intenzitet djelovanja
otrova, kao što će i statistička obrada biti neadekvatna uslijed korišćenja različitih nesigurnih
parametara. Prema tome, u toksikološkim studijama ne može se koristiti termin "risk-benefit",
jer od otrovanja nastaje samo šteta po zdravlje koja se nerijetko može završiti smrtno. MDK
granice odreduju se zakonima država. Što su države razvijenije, to su MDK granice
rigoroznije. U nerazvijenim zemljama djeluju i još dugo će raditi tzv. prljave industrije, čiji
otpadni produkti zagađuju i radnu i životnu sredinu.
Nekoliko univerziteta u USA udružilo se sa ciljem istraživanja u toksikologiji i objavljivanja
dobijenih rezultata (California, Oregon, Michigan, Cornell). Područja koja se istražuju sa
naročitom pažnjom su:

- bioakumulacija,
- karcinogeneza,
- ponašanje kemijskih supstanci u organizmu, " kliničke
manifestacije otrovanja,
- inhibitori acetilholin-esteraze,
- ekološke posljedice,
- epidemiologija,
- komunikacijske informacije (Internet),
- terminologija,
- indeksiranje.
Cilj ovih istraživanja je instaliranje jedinstvene metodologije u kompleksu toksikologije tako
da se isključe različita izvještavanja i tumačenja o istom događaju. Njihovi podaci izloženi su
u Internetu na EXTOXNET-u. Pored ovog u Internetu se u više baza podataka mogu dobiti
promptne informacije iz oblasti toksikologije, uključujući dijagnostiku i terapiju otrovanih.

Akutni toksicitet
Toksicitet se determinira kao svaki nepoželjni efekt otrovnih supstanci ili lijekova na neki
organizam koji se dogodi u vrlo kratkom vremenu nakon jednokratne ili višekratne
izloženosti unutar 24 sata (Definicija koju je dao OECD - Organization for Economic
Cooperation and Development). Akutna trovanja su akcidentalna katastrofa koja uvijek
ugrožava život čovjeka. Iz ovoga proizlazi da se i u humanim trovanjima može utvrditi letalna
doza koja može ugroziti život 50% izložene populacije. OECD je u svojoj definiciji naveo da
se LD5o smatra "statistički dobijenom jednokratnom dozom otrovne supstance pri kojoj se
može očekivati smrt 50% tretiranih životinja" (Letaina doza = LDso). LDso imat će različite
težinske oznake, jer mnogi otrovi djeiuju toksično u najnižim koncentracijama.
Istraživanje akutnog toksiciteta podrazumijeva primjenu date supstance na različitim
mjestima: oralno, dermalno, inhalaciono i na očima. Tretira se više grupa životinja (obično
miševa ili štakora) kojima se apliciraju različite doze ispitivane supstance, te na kraju utvrdi
koja doza izaziva uginuće 50% ispitivanih životinja. U animalnim eksperimentima mora biti
uvijek jednak broj mužjaka i ženki, kako bi se istražila oštećenja reprodukcionih funkcija.
Nakon aplikacije eventualne toksične supstance posmatraju se promjene koj'e nastaju u
respiratornom i kardiovaskularnom sistemu, ponašanju, refleksima, salivaciji, povraćanju,
defekaciji, diurezi i ostalim pojavama. Važna pojava koja odražava promjene u CNS-u su
konvulzije, odnosno grcevi voljne muskulature.

5
Oči su organ koji je vrlo često izložen djelovanju otrova, pa istraživanja iritacije očiju
obuhvataju korneu, konjunktive i iris. Sva tri dijela oka vrlo su osjetljiva na nadražujuće
otrove. Promjene koje nastaju vidljive su, a ukoliko se zanemare, otrov nastavlja prodirati u
dublje zone strukture oka, što onda ugrožava retinu i očni živac i može nastupiti sljepoća. U
istraživanjima koriste se uglavnom veće životinje, kao što su majmuni, psi ili kunići. U
Institutu za farmakologiju, kliničku farmakologiju i toksikologiju Medicinskog fakulteta u
Sarajevu koriste se oči govečeta koje zbog svoje veličine u eksperimentima daju zahvalne
podatke.
Države su obavezne donijeti zakone lli propise kojima se utvrđuju standardi i mjere koje treba
preduzimati u slučaju da se u čovjekovoj okolini nalaze opasne koncentracije prijetećih ili
mogućih otrovnih supstanci. To se naročito odnosi na insekticide, fungicide, rodenticide, kao
i na hranu, lijekove i kozmetička sredstva, bez obzira da li se s njima manipulira u mjestu ili
su otrovne supstance u transportu. Zakonima je obuhvaćena ispravnost vode i zraka. Moraju
se vršiti obavezne redovne kontrole koje bi mogle otkriti prisustvo nepoželjnih noksi po
zdravlje živih bića. U tim zakonima bitno je, pored čovjeka, zaštititi i životinjske vrste u
biocenozi.

Subkronični toksicitet
Subkronični toksicitet se ispituje najmanje tri mjeseca, kada se više grupa životinja izlažu
aplikacijama otrova u određenim dozama. Na taj način dobiju se informacije koje ukazuju na
to šta se događa kada se doze kumuliraju u dužem vremenskom periodu. U ovim
istraživanjima anaiiziraju se sve dostupne promjene, a naročito one koje se tiču krvi, urina,
jetrenih enzima, histoloških promjena (ove posljednje vrše se na kraju opitnog perioda kada
se životinje žrtvuju dekapitacijom, odnosno sakrifikacijom).

Kronični toksicitet
Kronični toksicitet ispituje se na grupama životinja koje se izlažu različitim dozama mogućih
otrovnih supstanci u trajanju od najmanje 6 mjeseci do dvij'e i više godina. U istraživanju se
prate već opisani parametri, ali prate se i pojave koje su posljedica nastalih metabolita.
Metaboliti otrovnih supstanci mogu biti otrovniji od matične supstance. U ovim
istraživanjima posebna pažnja posvećuje se toksokinetici pri čemu treba utvrditi plazmatski i
eliminacioni poluživot, od čega ovise medicinske intervencije u spašavanju otrovanih. U
okviru istraživanja kroničnog toksiciteta prate se sve pojave koje mogu utjecati na zdravlje lli
život životinja izloženih toksičnim supstancama. Istraživanja završavaju žrtvovanjem
životinja u kojih se izvrše globalne opservacije, izmjere organi (pluća, srce, mozak, endokrine
žlijezde), te se histološki verificiraju nastale promjene.
U istraživanjima ljudi vrše se ispitivanja krvi sa naročitim osvrtom na bijelu krvnu lozu
(neutrofili, limfociti, bazofili, eozinofili, monociti), a zatim bilirubin, dostupni enzimi
(amilaze), ukupni proteini, glukoza, ostatni dušik itd. Urin se podvrgava analizama
biokemijskog karaktera kako bi se otkrili ketoni, porfirini, kristali itd.

Ispitivanje karcinogenosti
Ispitivanje izazivača malignih oboljenja vrlo je kompleksno, a izbor životinja koje bi mogle
poslužiti kao adekvatan model za zaključivanje o eventualnim promjenama u čovjeka je
kompliciran. Dosta lijekova nose klicu karcinogenih efekata, te su ova istraživanja redovna u
farmaceutskoj industriji i farmakološkim institutima. Istraživanja traju kraće ili dulje vrijeme,
odnosno obično počinju kao subkronična, a nastavljaju se kao kronična. Životinje moraju biti
smještene u iste prostore, uz istu ishranu, temperaturu, aeraciju i drugo. Lijekovi se apliciraju
na različite načine, kako bi se ispitale farmakokinetičke karakteristike, a potom
farmakodinamske promjene. Neizostavno se apliciraju oralno, dermalno, inhalaciono i
parenteralno kako bi se ukazalo na put kojim će se najlakše unijeti u organizam. Kada se
otkrije put unošenja moguće je organizirati odgovarajuću zaštitu. Ako je put prolaza u
organizam koža, onda će se ona pokriti i zaštititi nepropusnom odjećom itd.

6
U statističkim analizama treba pokazati više značajnih parametara koje će da govore o
incidenci pojave tumora, vremenu preživljavanja životinja sa tumorima, te drugim
posmatranim parametrima. Ovakve studije trajno se vrše i u ljudi u zemljama koje su razvile
kompjutersko praćenje podataka o zdravlju svojih građana. Tako je u USA izrađen program u
kojem se nalaze podaci -klinički, histološki, radiološki, biokemijski i drugi za desetine hiljada
slučajeva malignih tumora. Ako se kliničar obrati podacima za svog bolesnika dobiće
odgovor koji će mu reći šta se može očekivati u smislu liječenja, izliječenja ili preživljavanja
njegovog konkretnog pacijenta. lako je svaki slučaj zaseban u svojoj bolesti, ipak uporedba sa
hiljadama drugih slučajeva za koje se imaju potpuni podaci može da bude od najveće koristi.
Zahvaljujući internet-u moguće je da svaki upućeni korisnik - zdravstveni stručnjak dobije
podatke u najkraćem vremenu o postupku liječenja njegovog otrovanog pacijenta. Mnoge
zemlje u istoj mreži pružaju podatke o najbližim ustanovama koje mogu pružiti urgentnu
intervenciju otrovanom.

Toksičnost na reproduktivne procese

Istraživanja oštećenja reprodukcionog sistema obuhvataju oba pola, ali zasebno. U muških je
potrebno saznati o spermatogenezi, spermijaciji, transportu sperme i fertilizaciji. U ovim
istraživanjima koriste se različiti skrining protokoli koji izučavaju svaku fazu spermiogeneze,
uključujući transport sperme, njen kapacitet, vitalnost i fertilizacionu sposobnost. Doze
eventualnih toksičnih supstanci apliciraju se jednokratno, višekratno ili se sprovode
subkronična i kronična istraživanja. Na taj način dobiju se informacije koje mogu da odrede
vrstu terapije kojom se otklanjaju reprodukcioni nedostatci u ljudi.
U žena istražuju se oštećenja ovocita i promjene u endokrinološkom statusu. Zatim se prate
pojave koje se odvijaju na plodu, odnosno pojava teratogenih efekata. Teratogenim efektima
bavi se posebna disciplina u patologiji -teratologija. Međutim, dešava se da ispitivane
supstance ne dovode do promjena u reprodukcionom kompleksu istraživanih životinja, a
pokaže se da imaju značajne toksične efekte u ljudskoj populaciji.
Genetička toksikologija
U posljednjoj deceniji oboljenjima sve više se pripisuju genetski etiološki faktori, što znači da
se znanstvenici intenzivno bave izučavanjem promjena u genskim strukturama,
germinativnim i somatskim stanicama. Istražuju se genotoksični efekti koji nastaju pod
utjecajem supstanci koje djeluju karcinogeno ili mutageno. Genetička toksikologija treba da
otkrije eventualne hazardne supstance, te da uputi na oprez prilikom njihove uporabe ili da
preporuči potpuno odstranjenje iz čovjekove okoline. Razvijeni su mnogi metodi kako bi se
utvrdile mutacije gena, testovi za oštećenje kromozoma, oštećenja DNK (firma Perkin Elmer
razvila je identifikator DNK, kojim se može dokazati obiteljska pripadnost umrlog, što danas
ima veliki forenzički i humani značaj).
Toksikolozi koji se bave genetičkim promjenama utvrdili su da postoje oboljenja koja su
posljedica kromozomnih abnormalnosti (6.8 slučajeva na 100.000), dominantnih mutacija (2
na 100.000), recesivnih mutacija (2.5 na 100.000), te kompleksnih poremećaja (26-30 na
100.000 stanovnika).
Promjene genskih struktura uzrokuju mutageni (karcinogeni), onkogeni virusi i epigenski
karcinogeni. Način na koji se formira tumorska masa još nije detiniran. U različitim
istraživačkim centrima razvijeni su mnogobrojni protokoli i skrining testovi koji se intenzivno
primjenjuju u namjeri da se otkriju uzroci raznim oboljenjima, kao što je to utvrđeno u nekim
primjerima koje smo naveli.

Otrovi i lijekovi sa karcinogenim efektima

Otrovi, kao i lijekovi sa karcinogenim djelovanjem nalaze se pod posebnim režimom
zakonskih i kliničko-farmakoloških regulativa. Prilikom animalnih toksikoloških istraživanja
utvrđeno je da karcinogeni ne iskazuju često svoje djelovanje u ljudskom organizmu. To
znači da životinje osjetljive na karcinogene supstance nisu uvijek adekvatan mode! za

7
procjenu eventualnih karcinogenih efekata u ljudi. Animalna istraživanja eventualnih
karcinogenih efekata su komplicirana i dugotrajna i obično se izvode na odgovarajućim
vrstama štakora ili miševa. U istraživanjima ove vrste primjenjuju se kako maksimalne, tako i
minimalne doze.
Posebnu otežavajuću okolnost u ovim studijama čini raznovrsnost malignih tumora, kako po
njihovom tkivnom porijeklu, tako i sposobnosti prilagođavanju primjenjenim antitumorskim
lijekovima. Najbolja su ona istraživanja koja obuhvataju veliki broj ispitanika u više
medicinskih centara i koja se izvode po jedinstvenom protokolu. Time se omogućava
kompjuterska obrada i izvođenje adekvatne statističke obrade. U ovim istraživanjima
obuhvaćeni su mnogi karakteristični parametri, a ključni parametar uspjeha je dužina
preživljavanja. Ključni model za procjenu karcinogenih efekata je onaj koji uspostavlja odnos
izmedu doze i pojave oboljenja (Dose-response model), te možemo doći do spoznaje što će se
desiti pri izlaganju živog organizma određenim dozama karcinogenih sredstava.
Referati o istraživanjima bioeseja za pojedine karcinogene komponente često se međusobno
razlikuju iako se odnose na iste supstance. To je, vjerojatno, posljedica izvodenja
istraživačkih postupaka različitim metodama i u različitim uvjetima. Najčešće se koristi
model bioeseja za istraživanje koje podrazumijeva rizik za dioksin kao karcinogenu supstancu
(tzv.TCDD model), koji se istražuje na nekim vrstama štakora.
Bez obzira na sve modele koji se primjenjuju u istraživanju karcinogenih efekata, ipak svaki
pojedinačni slučaj zahtijeva medicinsku obradu koja treba da otkrije što više relevantnih
činjenica za prognozu bolesti u konkretnog bolesnika. Naročito je potrebno istražiti period
prije pojave kliničkih znakova bolesti, kako bi se mogle poduzeti mjere koje bi druge ljude
spasile od karcinogenih efekata supstanci s kojim su u kontaktu. Potrebno je provjeriti vrste
potencijalnih karcinogena, njihove količine u radnom ili životnom prostoru, dužinu
ekspozicije karcinogenim noksama. Za neke karcinogene supstance podaci su ubjedljivi, kao
npr. za trikloretilen (TCE) za koga je poznato da duža ekspozicija izaziva pojavu karcinoma
jetre u radnika u kemijskim čistionama.
Danas je poznat cijeli splet gena koji su odgovorni za nastanak raznih malignih oboljenja, te
se ljudi već razvrstavaju u tzv. grupe visoke rizičnosti.
Toksikološka istraživanja u visoko rizičnim grupama
U atmosferi i vodi različitih geografskih prostora postoji veliki broj potencijalnih polutanata
kojima su izložene različite populacione cjeline. Populacije koje naseljavaju ugrožena
područja uveliko se razlikuju po rasnim, etničkim, ekonomskim, socijalnim, kulturnim itd.
karakteristikama. Iz ovih podataka dade se zaključiti da je problem koji treba da bude riješen
u rukama znanstvenika isto toliko koliko u raznim drugim relevantnim faktorima. Mnogi od
tih faktora su nepromjenjljivi u doglednom vremenu, ali nadati se da će jednog dana preostati
samo rasne razlike kao element neotpornosti ili otpornosti prema karcinogenim i drugim
otrovnim supstancama u čovjekovom okružju. To zbog toga što genske razlike ne mogu
isčezavati onim tempom kojim će se vjerovatno sanirati nepoželjni sadržaj čovjekovog
okoliša.
Standardi za vodu i zrak
U svijetu se uspostavljaju standardi za minimalne koncentracije zagadivača čovjekove
okoline, kako bi se barem utjecajem na snižavanje njihovih koncentracija u vodi i zraku
postiglo dostizanje doza koje ne mogu izazvati
toksične, odnosno karcinogene efekte. U USA postoje naznačene vrijednosti za sastojke u
vodi i zraku, koje dajemo u tabelama. U vezi sa ovim postignut je izvjestan uspjeh u
smanjenju tzv. "ozonske rupe", koja je nastala upotrebom velikih količina sprejeva
pripravljenih na bazi freona.

8
Tabela 49. Standardi za vodu
Supstanca Visoki rizik
Arsen Ne
Barij Nema specifičnih spojeva,ali nije za humanu
populaciju
Kadmij Ne
Fluor Kao zaštita zuba u djece
Olovo Opasnost za pojavu neuroloških poremećaja u
djece
Živa Opasnost jer su opisani slučajevi trovanja ljudi

Nitrati Stradaju djeca zbog pojave

methemoglobinemije
Selen Ne
Natrij Individualna procjena (srce, bubrezi)
Insekticidi klorirani Ne
ugljikovodici (nekarcinogeni)

Klorofenolni herbicidi Ne
(nekarcinogeni)

Tabela 50. Standardi za zrak

Supstanca Ugrožena grupa Specifična grupa
Ugljični monoksid Osobe sa neurološkim i vizualnim Odrasli sa srčanim
oštećenjima oboljenjima
Olovo Djeca - treba ih zaštiti od neuroloških i Odrasli sa srcanim
hematoloških oštećenja oboljenjima

Dušični dioksid Djeca -treba ih zaštiti od respiratornih Odrasli sa srčanim

infekcija, kao i promjena u strukturi oboljenjima
pluća
Ozon Oboljeli od astme Napor, osobe sa
postojećim oboljenjima

Ćestice Stariji, osobe sa kardiopulmonalnim Napor, osobe sa

oboljenjima postojećim oboljenjima

Sumporni dioksid Stariji, osobe sa kardiopulmonalnim Oboljeli od astme

oboljenjima

Kemijske interakcije otrovnih i karcinogenih supstanci

Najmanje izučen problem u oblasti ekološke toksikologije jesu interakcije pojedinih
polutanata u zraku i vodi. Jedino što je izvjesno je to da se međusobne reakcije dogadaju, a u
kojoj mjeri one utječu na znake trovanja ili pojavu malignih oboljenja nije poznato. Međutim,
kemijske interakcije u industrijskoj toksikologiji relativno su dobro proučene, kao i u
forenzičko-kliničkoj toksikologiji. Interakcije koje se događaju slične su onima kod primjene
više lijekova istovremeno: aditivne - kad se više supstanci udružuje u djelovanju,
antagonističke - kada je toksičnost manja od pojedinačnih komponenata, sinergističke - kada
se sumiraju efekti pojedinačnih komponenata.

9
Prilikom izučavanja ovih problema ne treba zaboraviti da mnoge otrovne supstance pokazuju
multiple toksične efekte, a pogotovo u međusobnim interakcijama, zavisno od njihovih
osnovnih kemijskih i toksičnih karakteristika.
Postoji više faktora od kojih ovise efekti interakcija otrovnih ili karcinogenih kemijskih
supstanci, i to:

trajanje međusobnih interakcija,

stepen toksičnosti supstanci,
afinitet pojedinih kemijskih supstanci za mjesta djelovanja,
afinitet za mjesta na kojima se enzimski razgraduju otrovne supstance, ' intrinzička
aktivnost otrova na mjestima djelovanja, " mjesta na kojima se otrovi biološki aktiviraju
direktnim djelovanjem ili posredstvom novostvorenih metabolita,
farmakokinetičke interakcije u svim fazama: apsorpcija, vezanje za proteine plazme,
transport i distribucija, biotransformacija i eliminacija.

Farmakokinetičke ili toksokinetičke interakcije

Farmakokinetičke interakcije dobro su prostudirane u toku istraživanja toksokinetičkih
karakteristika mnogih lijekova. Tako se zna da je apsorpcija kiselih produkata u želudcu veća
pri niskom pH (salicilna kiselina) ili da uvećanje slobodne frakcije lijeka predstavlja
povećanje toksičnosti (ako se vezanje varfarina za proteine plazme smanji sa 98% na 96%,
onda će slobodna frakcija u krvi porasti od 2 na 4 %, odnosno udvostručiće se, a time i
antikoagulantni efekti mogu izazvati profuzna krvarenja. Brojni metaboliti koji mogu nastati
kontaminacijom sa otrovnim materijama takoder mogu imati iste ili snažnije efekte od
matičnog otrova.

Biotransformacija otrova
Metabolički procesi odvijaju se procesima oksidacije, redukcije, hidrolize i konjugacije koje
kataliziraju enzimi živog organizma, ali i na druge načine. U ovim procesima učestvuju
aminooksidaze, peroksidaze, ketoreduktaze, citokrom P4so ovisna reduktaza, epoksid-
hidrolaza, glukuroniltransferaza, sulfotransferaza, esterhidrolaze, metiltransferaze (0,N,S),
acetiltransferaze, alkohol-dehidrogenaza, aldehid-dehidrogenaza i mnogi drugi fermenti.
Citokrom P450 sa svojim izoenzimima katalizira više monooksigenoznih sistema kao što su
alifatska hidroksilacija, aromatska hidroksilacija, dealkilacija, deaminacija i dr. Kao što je
poznato samo citokrom P45o ima petnaestak izoenzima sa različitim funkcijama u enzimskim
procesima. To znači da se ne mogu predvidjeti interakcije sa onim izoenzimima za koje još
nisu definirane njihove funkcije.

Osim toga, značajnu ulogu u tim procesima imaju stimulacija i inhibicija enzimskih
aktivnosti, što može značajno potencirati toksičnost unešenog otrova. Takav je slučaj sa
inhibicijom acetilholin-esteraze pri trovanju organo-fosfornim otrovima koji inhibiraju njenu
aktivnost i na taj način izostaje razgradnja acetilholina, čiji maksimalni toksični efekti dolaze
do izražaja.

U oksidaciji otrova učestvuje i prostaglandinska endoperoksidna sintetaza, koja može

oksidirati otrove do stvaranja kinona. Nastaje pretvorba prostaglandina Gz u prostaglandin
Hg. Neki renalni i karcinogeni mokračne bešike metabolizirani su ovom prostaglandinskom
sintetazom.

Biotransformacija otrova (ksenobiotika) može se odigrati uz pomoć enzimskih aktivnosti

saprofitnih mikroorganizama naseljenih u crijevima. Pomoću njihovih enzimskih kapaciteta
odvijaju se iste one metaboličke reakcije o kojima smo već govorili.

Otrovi biljnog porijekla

10
Prema Hayes-u (1990) jedna trećina kancera posljedica je dijetarnih faktora koji djeluju kao
karcinogeni ill kokarcinogeni. Ispravnom ishranom moguće je većinu ovih faktora zaobići u
jelima i utjecati na smanjenje malignih oboljenja. Ovi faktori prisutni su u hrani neovisno od
toga jesu li bakteriološki ili na drugi način kontaminirani. Intoksikacijama biljnog porijekla
mogu doprinijeti i genetski nedostatci kao što je nedostatak glukozo-6-fosfat dehidrogenaze.

U biljnom materijalu se mogu naći toksikanti kao:

- otrovi u gljivama (Amanita muscaria, Amanita phaloides, Trichodoma pardinum,

Copelandia, Coprinus i mnoge druge vrste),
- enzimski inhibitori (u leguminozama),
- inhibitori proteaza (himotripsin i tripsin) u soji,
- inhibitori amilaza u bananama, mangou, raži i dr,
- inhibitori lipaza smanjuju lipolitičku aktivnost pankreasne lipaze (soja),
- lecitini - biljni proteini ili glukoproteini koji su specifično aktivni za neke ugljikohidrate
na staničnim membranama,
- toksični alergeni u mlijeku, jajima, Iješniku, jagodama i dr,
- saponini, oksalati, fitati, vitamini i antivitamini,
- kafein, teofilin, teobromin (u kafi i čajevima).

Otrovi animalnog porijekla:

- riblja ikra (sa inhibitorima MAO),

- školjke,
- zagađivači hrane: bakterijalni toksini, mikotoksini, ergot alkaloidi, alfatoksini,
ohratoksini,
- psoraleni, bishidroksikumarin itd,
- metali (As,Cd,Cu,Mo,F,lod,Fe,Pb,Hg itd.).

Aditivi u hrani

- pesticidi,
- boje,
- veterinarski lijekovi,
- pakovni materijal, ciklamati, natrijev glutamat, saharin itd.
Ovim toksikantima treba dodati mnoštvo nespomenutih da bi se stekla slika o otrovima u
čovjekovoj okolini s kojim je on u svakodnevnom direktnom kontaktu. Svaki od njih ima
svoje vrijeme inkubacije do pojave simptoma trovanja koji pokazuju svoje karakteristične ili
nekarakteristične znake po kojima se nekad lako raspoznaju ili se ne mogu raspoznati
etiološki uzroci nastale intoksikacije. U nekim trovanjima simptomatologija može da vodi
brzoj smrti ili vrlo teškim stanjima, a neki otrovi djeluju usporeno, tako da se prvi znaci uoče
više sati, dana, sedmica kasnije, kada je terapijski tretman vrlo težak.

Principi liječenja u toksikologiji

Incidenca trovanja
U razvijenim zemljama svijeta preko 80% otrovanih čine djeca, a od toga broja ona najmlađa
čine ogromnu većinu. Intenzitet kliničke slike otrovanja u djece, kao i mortalitet, nekoliko su
puta izraženiji nego u odraslih. Djeca obično uzimaju lijekove, bilje, kozmetičke preparate,
sredstva za dezinfekciju, dezinsekciju. Odrasli se najčešće otruju ugljikohidratnim spojevima
i ugljičnim monoksidom. Od lijekova najčešće intoksikacije događaju se sa
psihofarmakološkim sredstvima, zatim kardiovaskularnim i antitumorskim lijekovima.

Opći tretman otrovanih

11
 1. izvući otrovanog izvan kontaminiranog prostora,
2. osloboditi otrovanog odjeće i obuće,
3. okupati otrovanog ako je u pitanju otrov koji se apsorbira kroz kožu,
4. inducirati povraćanje i izvršiti gastričnu lavažu,
5. omogućiti disanje endotrahealnom intubacijom i vršiti oksigenaciju,
6. uključiti lijekove iz tzv. šok seta.

Specijalni tretman otrovanih

Za pojedina specifična trovanja potrebno je pripremiti različite lijekove kao antidote i to

kako slijedi:

 analeptici (niketamid,pikrotoksin),
 glukoza 50% (za moždani edem, hipoglikemijsku komu),
 tiamin 100 mg i.v. ili i.m. (u alkoholnoj komi),
 nalokson 0.4 do 2 mg svake 2 do 3 minute do postizanja željenog efekta, a najviše 10 mg
ukupno (opioidni antagonist u morfinskoj intoksikaciji), " antidoti (N-acetilcistein 140
mg/kg odjednom, a zatim 70 mg/kg svaka 4 sata - ukupno 17 doza, za spriječavanje
hepatotoksičnosti uslijed upotrebe acetaminofena - paracetamola), " flumazenil (antidot
za trovanja benzodiazepinima),
 atropin (za trovanja muskarinskim i organofosfornim otrovima, te za ekstremnu
bradikardiju u akutnom infarktu miokarada),
 pralidoksim 1-2 g u infuzijama od po 100 ml fiziološke otopine svakih 15-30 minuta (za
reaktivaciju acetilholin-esteraze nakon trovanja organofosfornim otrovima) ili u tabletama
do 10 g na dan,
 desferioksamin u inicijalnoj dozi od 1 g, a zatim po 500 mg u četvorosatnim intervalima
do maksimalne doze od 6 g/dan (za trovanje željezom),
 etanol u inicijalnoj dozi od 600 do 700 mg/kg oralno u 25% soluciji, a zatim svakog sata
po 125 mg/sat, a ako se primjenjuje i.v., onda 5 do 10% otipina (za trovanje metanolom i
etilen-glikolom),
 specifična antitijela za digoksin (u intoksikaciji digoksinom),
 piridoksin do 5 g (za terapiju i profilaksu predoziranja izonijazida),
 fizostigmin 0.5 mg u 2-3 minute u usporenoj i.v. aplikaciji do postizanja željenog efekta
(specifični antagonist tricikličkim antidepresivima).

Postupci u gastrointestinalnom traktu

 izazvati povraćanje ako je otrov ingestiran (ipekakuana sirup u dozi od 5-10 ml za djecu,
najviše do 30 ml, a za odrasle u vodenoj otopini od 1 do 2 dl (periferna iritacija želučane
sluznice, a centralno centra za povraćanje); neželjeni efekti iskazuju se dijarejom,
grcevima i nesvjesticom kao i znacima sistemske intoksikacije sa pneumonitisom,
intrakranijalnim krvarenjem itd. U istu svrhu koriste se i bakarni sulfat i surfaktanti),
 ispiranje želuca (gastrična lavaža) izvodi se sa gastričnom sondom i uključivanjem
ipekakuane i medicinskog uglja u toploj vodenoj otopini za odrasle pacijente sa
smanjenom sviješću (ne pacijentima koji su ingestirali korozivna sredstva kiselog ili
baznog karaktera koja destruiraju ezofagus),
 aktivni ugalj (carbo medicinalis) u dozi od 2 g/kg za djecu, 50-100 g za odrasle svakih 4
do 6 sati za adsorpciju toksina, ali ne i teških metala, željeza, litija, alkohola; nakon
primjene aktivnog uglja daju se sredstva za čišćenje, kako bi se ubrzaio eliminiranje
adsorbiranih otrova iz crijeva (ako se to ne uradi postoji opasnost da se adsorbirani otrovi
iz aktivnog uglja ponovo nađu u crijevnom sadržaju i apsorbiraju),
 isplahnjivanje sadržaja iz crijeva pacijenata intoksiciranih željezom, kokainom, teškim
metalima, što se postiže elektrolitskom otopinom polietilen glikola unosom kroz
nazogastričnu sondu u količini od 1 do 2 L/sat. Neželjeni efekti su mučnina, povraćanje i
abdominalni grčevi.

12
Kontraindikacije za indukciju povraćanja u trovanjima:
a.'Kausficnom sodom,
b. destilatima petroleja,
c. u komatoznih pacijenata,
d. konvulzije u trovanju salicilatima,
Ekstrakorporalna eliminacija otrova
Malo je otrova koji se mogu eliminirati ekstrakorporalnom dijalizom, među kojima se nalaze
etanol, etilen glikol, metanol, salicilati, fenobarbiton, fenobarbiton, ksantinski derivati.
Ekstrakorporalna dijaliza u nas može se izvršiti na nefrološkim odjelima klinika i bolnica.
Transport otrovanih
Otrovani koji su istovremeno u komi i šoku vjerojatno imaju moždani edem, te je u transportu
potrebno fiksirati glavu na mekoj podlozi kako klaćenjem ne bi došlo do novih potresa,
odnosno povrijeda mozga. Istovremeno nužno je vršiti oksigenaciju, jer je kisik neophodan
funkcijama moždanih stanica, naročito u malom mozgu, bazalnim ganglijama i
hipokampusu. Oštećenja nastupaju i zbog metaboličkih poremećaja unutar samog mozga
porastom glutamata, kalcija, protein-kinaze, arahidonske kiseline (raste tromboksan kao
snažan vazokonstriktor) i leukotrieni (C4,D4,E4)
Otrovani organofosfornim otrovima zbrinjavaju se na licu mjesta, a ako je potreban transport,
onda se u toku vožnje primjenjuju atropin injekcije i to 2 mg svakih deset minuta do dolaska u
bolnicu. Istovremeno treba započeti primjenu pralidoksima za reaktivaciju acetilholin-
esteraze. Ukoliko postoji mogućnost za rehidraciju i remineralizaciju infuzijama potrebno ih
je primjeniti. Ne treba zaboraviti da agresor raspolaže bojnim nervnim otrovima
organofosfornog tipa od koji se možemo odbraniti samo predloženom terapijom.
Tvornica nervnih bojnih otrova preseljena je iz okolice Mostara u neki grad u Srbiji. Isti
postupak treba primjeniti u otrovanih amanitom muskarijom -otrovnom gljivom.
Tretman najčešćih specifičnih trovanja Alkoholi

U razvijenim zemljama svijeta jednu četvrtinu svih trovanja čine otrovanja alkoholom.
Letalna koncentracija alkohola u krvi za odraslog 'iznosi 0.5 g/100ml u prosjeku.
Simptomatologija akutnog trovanja počinje mučninom i povraćanjem uz depresiju centara za
disanje i krvotok, što vod: komi praćenoj konvulzijama, oftalmoplegiji, te arefleksiji u prvih
nekoliko sati. Ako se to stanje prebrodi nakon 12 do 24 sata javljaju se kardiovaskularni znaci
kao tahipnea, cijanoza, plućni edem i periferni edemi. Nakon 24 do 72 sata javljaju se bolovi
u krstima, akutna tubularna nekroza i subakutna renalna insuficijencija. Nakon nekoliko dana
razviće se paraliza facijalisa, dizartrija, gubitak sluha.
Prvi terapijski postupci podrazumijevaju gastričnu lavažu, aplikaciju medicinskog uglja, a
zatim korekciju metaboličke acidoze uz primjenu natrijevog bikarbonata, te korekciju
hipoglikemije glukozom. Ukoliko je u pitanju trovanj'e metanolom ili etilenglikolom
neophodna je primjena etanola da se spriječi njihova oksidacija hepatalnom alkoholnom
dehidrogenazom. Suština terapije trovanja metanolom je spriječiti pojavu mravlje (acidum
formicum) kiseline koja nastaje metaboličkim učinkom aldehidne dehidrogenaze na
formaldehid koji je nastao iz metanola razgradnjom sa alkoholnom dehidrogenazom. Mravlja
kiselina je toksična uz kasniju pojavu laktacidoze čije vrijednosti su pokazatelj stepena
intoksikacije. Etanol ne dozvoljava razgradnju metanola i on se izlučuje urinom i
ekspiracijom iz pluća uz veliku dužinu poluživota od preko 50 sati. Primjenom manitola
podstiče se osmotska diureza kojom se smanjuju moždani i intersticijalni bubrežni edemi.
Korisni su još tiamin (100 mg/i.m.), piridoxin (100-600 mg/dan/i.m. ili i.v.), leukovorin svaka
četiri sata po 50 mg i.v. Tokom cijelog terapijskog postupka prati se elektrolitski status,
arterijalni gasovi, serumski kalcij, kreatinin, urin i enzimske jetrene funkcije.

13
ORGANOFOSFORNI OTROVI (OFO)

Neki OFO istovremeno su i bojni otrovi koji se zovu armin, soman, sarin, tabun, te
najnoviji pod imenom VX. Insekticidi iz ove grupe otrova vrlo su efikasni i koriste se za
uništavanju malaričnog komarca, domaćih ušiju i drugih štetočina - insekata koji su
ugrožavali ljude ili poljoprivrednu proizvodnju.

MEHANIZAM DJELOVANJA
- inhibicije acetilholin-esteraze sa posljedičnim
- porastom nerazgrađenog acetilholina, što dovodi do
- prekomjerne parasimpatičke iritacije.
Acetilholin-esteraza ima dva mjesta na koja se veže acetilholin: prvo je anionski položaj na
koji se veže kompleksna molekula Ach, a drugo je estersko mjesto na koje se kratkotrajno
veže acetatni dio acetilholinske molekule. OFO se vežu na ovaj esterski dio blokirajući
istovremeno i anionski spoj i njegovu sposobnost razgradnje hidrolizom.

SIMPTOMATOLOGIJA TROVANJA
najprije se iskazuje muskarinskim efektima. Simptomatologija je slična trovanju gljivom
Amanita-om muscaria-om od čega potječe ime muskarinskih receptora.
- bronhospazmom, miozom, mučninom, povraćanjem, proljevima, bradikardijom,
usporenom AV-kondukcijom i ventrikularnom aritmijom.
Drugi dio simptomatologije nastaće kada se ne prekine muskarinska simptomatologija:
- stimulacija nikotinskih presinaptičkih ganglija simpatičkog nervnog sistema, sa pojavom:
midrijaze, tahikardije, hipertenzije
- stimulacijom srži nadbubrega i porasta cirkulirajućih kateholamina sa
hiperglikemijom i hipokalijemijom
- slijede slabost, konvulzije, depresija CNS-a.

LIJEČENJE
Zbog promptne apsorpcije OF otrova sa kože, konjunktiva ili iz pluća i gastrointestinalnog
trakta pristupa se:
- Dekontaminaciji pranjem kože obilnim količinama vode, ispiranjem očiju fiziološkim
otopinama, zatim gastričnom lavažom i medicinskim ugljem, čime spriječavamo dalju
apsorpciju otrova,
- Eventualne konvulzije kontroliramo diazepamom.
- Atropin je antidot za trovanja sa OFO i to u dozama od 2 do 5 mg svakih 10-15 minuta
sve dok muskarinski znaci ne isčeznu. Pedijatrijske doze su 0.05 mg/kg svakih 15 minuta
do isčeznuća muskarinskih znakova. Ako se postupa po ovoj preporuci muskarinska
simptomatologija isčezava ili se značajno smanjuje u toku od dvadesetak minuta.
- Ako smo pristupili liječenju otrovanih odmah, onda može pomoći aplikacija
pralidoksima - reaktivatora acetilholin-esteraze. Ako je veza sa esterskim mjestom dugo
trajala, onda će efekti pralidoksima biti nedovoljni ili nikakvi. Početna doza pralidoksima
za djecu je 1 do 2 g u prvih 15 do 30 minuta (može se ponoviti nakon 1 do 2 sata), a zatim
se nastavlja svakih desetak sati.
Oba primjenjena sredstva mogu proizvesti neželjenu simptomatologiju.
U slučaju napada bojnim otrovima vojnici treba sami sebi da apliciraju početnu dozu atropina
od 2 mg pomoću tzv. autoinjektora. Vojnik prisloni na pantalone u visini bedra autoinjektor,
pritisne oprugu koja potjera sadržaj kroz iglu koja se automatski zabode u potkožno tkivo sa
minimalnim bolom.

14
BARBITURATI
Protječe cijeli jedan vijek kako se barbiturati koriste u svrhu suicida ili homicida. Akutne
intoksikacije barbituratima predstavljaju još uvijek veliki terapijski izazov s obzirom na
kompleks poremećaja koje izazivaju.

Barbiturati se brzo apsorbiraju iz gastrointestinalnog trakta, a dužina djelovanja ovisi o

farmakokinetičkim karakteristikama pojedinih derivata, odnosno njihovom poluživotu.

Poluživot
- Kratkodjelujući barbiturati imaju u pravilu kratak poluživot (2 do 10 sati), dok
- srednje dugo i dugodjelujući imaju poluživot od oko 20 do 140 sati.
Letalne doze
- kratkodjelujućih barbiturata iznose 2 do 4 g, a
- dugodjelujućih oko 10 g.

MEHANIZAM DJELOVANJA
Osnovno djelovanje barbiturata iskazuje se depresijom CNS-a, koja se u kratkodjelujućih
barbiturata pojavljuje za dvadesetak minuta, sa maksimumom između 2 i 4 sata
(fenobarbiton), te trajanjem od oko 20 sati. Mehanizam djelovanja odvija se preko GABA-
ergičnih receptora što dovodi do prolaska negativnih kloridnih iona u stanicu.

SIMPTOMATOLOGIJA
- Hipotenzija i hipotermija sa izraženom cijanozom (depresija centra za disanje) su
osnovni simptomi. Intoksikacija se završava komom i njenim komplikacijama.

TERAPIJA
Ako je otrovani pristigao na liječenje unutar vremena
- Sprječavanje daljnje resorpcije - pražnjenja želuca - gastrična lavaža je najbolja. Zatim se
aplicira 25 do 50 g medicinskog uglja svaka 4 sata odgovarajućom sondom.
- Ubrzanje eliminacije barbiturata - urinom ordinira se natrijev bikarbonat (100 mEq/kg u 1
L 5% dekstroze do dobijanja pH urina između 7.5 do 8.0). U ovom pH području
barbiturati se ne reapsorbiraju i izlučuju se u većem obimu urinom. Diureza se može
potpomoći diureticima, a ako je to nedovoljno uradiće se ekstrakorporalna hemodijaliza.
- Adekvatna oksigenacija uz povremeni dodatak ugljendioksida da podražuje centar za
disanje (ili da se primjenjuje karbogen: kisik 95%, ugljični dioksid 5%).
- Terapijski postupci treba da se prate kontrolom elektrolita, mioglobina u urinu, eritrocita,
glukoze, ostatnog dušika, kreatinina, krvnog tlaka i radiografijom pluća (eventualni
razvoj pneumonije).

15
SALICILATI
Trovanje salicilatima aktuelizirano je proširenom upotrebom u oblasti liječenja i profilakse
trombotičnih procesa, a ima dosta intoksikacija u toku uobičajenog liječenja reumatskih
oboljenja, povišene tjelesne temperature ili primjene u cilju oslobađanja od boli različitog
intenziteta. Trovanjima su izloženi kako odrasli, tako i djeca.

SIMPTOMI
Intoksikacija salicilatima protječe uz
stimulaciju respiratornog centra,
stimulaciju metaboličkih procesa, poremećajima ugljikohidratnog i lipidnog metabolizma.

Prvi znaci trovanja su

- Gastrointestinalna iritacija sa nauzejom, povraćanjem i hematemezom, koji su
- praćeni tahipneom i hiperpneom. Posljedično vrijednost CO2 u krvi opada, što vodi
respiratornoj alkalozi.
- U alkalozi opada nivo ioniziranog serumskog kalcija uz posljedičnu tetaniju.
- Tkivna glikoliza protječe uz hipertermiju i do 42 °C. Inhibicija ugljikohidratnog i
lipidnog metabolizma dovodi do akumulacije organskih kiselina i ketona i posljedične
metaboličke acidoze.
- Nakon cerebralne glikolize razvija se glikopenija u mozgu koja je uzrok pojavi konvulzija
i kome.
- Akumulirane organske kiseline i ketoni se pojačano izlučuju urinom, a uz njih i voda,
natrij i kalij (hipovolemija, hiponatrijemija i hipokalijemija) sa kardiovaskularnim
komplikacijama.

- Antiagregantna svojstva salicilata iskazuju se opadanjem trombocitne adhezivnosti i

posljedičnim hemoragijama. Gluhoća, plućni edem i hemoragične facijalne petehije su
znaci teže intoksikacije koju prate epileptički ataci i koma. U starijih pacijenata tok
intoksikacije salicilatima često se završava smrtno.

TERAPIJA
Odmah po prijemu pacijenta vrši se
- Gastrična lavaža, čak i poslije desetak sati nakon konzumiranja aspirina.
- Tretman trovanja salicilatima prvenstveno je usmjeren ka rješavanju elektrolitskog
disbalansa i uspostavljanju acido-bazne ravnoteže.
- Ovim mjerama pridružuju se postupci za uvećanje diureze salicilata infuzijama glukoze, a
po uspostavljanju adekvatne diureze aplicira se infuzija 0.45% natrijevog klorida u dozi
od 3-4 mEq/kg/dan i količini od 3 do 5 L/M2/24 sata.
- Hemodijalizom se efikasno odstranjuju salicilati, ali dobri rezultati se postižu i
peritonealnom dijalizaom koja se provodi sa 5% albuminom i alkalizacijom urina.
Alkalizacija ne protječe uvijek bez neželjenih efekata, pa je potrebno obratiti pažnju na
pojavu hipernatrijemije, hipokalijemije, metaboličke alkaloze i retencije tečnosti.

GRAY SINDROME
Opisan je i "gray syndrome" (sivi sindrom) upotrebom salicilata posebno u djece. Sindrom se
javlja oko jedne sedmice po početku terapije salicilatima (kloramfenikolom ili tetraciklinima,
također). Počinje sa
- povraćanjem, odbijanjem sisanja, napetošću abdomena, te cijanozom i sivom stolicom.
- Hipotermija, cijanoza i miokardijalni infarkt su prethodnice fatalnom završetku u oko
40% slučajeva.

Dva su razloga za nastanak sivog sindroma: izostanak konjugacije salicilata sa glukuronskom

kiselinom i smanjena ekskrecija lijeka renalnim putem

16
SRČANOAKTIVNI GLIKOZIDI (SAG)

SIMPTOMATOLOGIJA
Withering je polovinom XVIII stoljeća svojom studijom efekata čajeva Digitalis purpurea
opisao u tančine simptomatologiju intoksikacije srčanoaktivnim glikozidima.
- Mučnina i povraćanje bili su prvi znaci intoksikacije, ali je opisao i
- drastične proljeve,
- poremećaje u radu srca, smetnje vida i druge znake.

MEHANIZAM DJELOVANJA
Danas se zna da toksični efekti digitalisa potječu od inhibicije Na +K+-ATP-aze u
membranama srčanih stanica, što rezultira porastom intracelularnog kalcija. Zbog toga se
produžava depolarizacioni period i klinički manifestira aritmija.
Iritacijom parasimpatikusa javlja se bradikardija i eventualno atrioventrikularni blok, a
nerijetko i blokada sinoatrijalnog nodusa.
Hipokalijemija je najčešći problem u kroničnoj intoksikaciji srčanoaktivnim glikozidima.

TRETMAN
- prekid terapije SAG, zatim
- korekcija elektrolitskog statusa,
- primjena antiaritmika, a po potrebi i implantacijom pace-makera.

- U akutnoj intoksikaciji pomaže gastrična lavaža, medicinski ugalj, supstitucija kalija.

- Međutim, u finalnoj fazi intoksikacije javlja se hiperkalijemija koja se riješava natrijevim
bikarbonatom i glukozom koji plasiraju kalij u stanicu.

- Tretman bradikardije vrši se atropinom 0.5 do 2 mg i.v., zatim se primjenjuje

- fenitoin u dozi od 25 mg,
- u slučaju AV-bloka dodaje se lidokain.
- Prijevremena ventrikularna depolarizacija, ventrikularna tahikardija i supraventrikularna
tahikardija riješiće se fenitoinom u dozama od 200 do 400 mg i.v.

- U teškoj intoksikaciji digoksinom primijeniće se digoksin specifična antitijela.

Ventrikularni poremećaji koji su navedeni indikacija su za primjenu digoksinskih
antitijela u dozi od 40 mg (količina koja veže 0.6 mg digoksina!).

Otrovni plinovi'

Plinovi se dijele u tri skupine:

- jednostavni asfiksilansi (dušik, ugljični dioksid, metan)

- iritanti (respiratorni, očni - klorovodična kiselina, hidrofluorna kiselina, sumpor
dioksid, amonijak)
- sistemski otrovi (cijanidi, ugljični monoksid)

17
CIJANIDI
Cijanidi spadaju u otrovne gasove, koji su sistemski otrovi.
Trovanja nastaju ingestijom, inhalacijom i kožnim kontaktom. Cijanidi se koriste u različitim
profesijama (metalurgija, kemijske sinteze, elektroindustrija i dr.). Cijanidi se nalaze u
kajsijama, breskvama i jabukama. Pretjerana konzumacija navedenog voća kao i infuzije
nitroprusida mogu proizvesti toksične znake.

MEHANIZAM DJELOVANJA
Cijanidi se brzo konvertiraju enzimskim aktivnostim u tiocijanate koji se izlučuju urinom.
Međutim, prekomjeran unos cijanida dovodi do inhibicije nekih enzima.
- Cijanidi imaju afinitet za feri ion što ih veže za citokrom oksidazu koja spriječava
transport elektrona u citokromni sistem. Nakon ovoga zaustavlja se oksidativna
fosforilacija i prekida produkcija ATP u stanicama.
- Cijanidi inhibiraju i glutamatnu dekarboksilazu što dovodi do opadanja koncentracije
GABA u mozgu i pojave konvulzija.
- Zbog nedostatka oksihemoglobina odvija se anaerobni metabolizam glukoze, te nastaje
laktacidemija i akumulacija ketona (metabolička acidoza).

SIMPTOMATOLOGIJA
Najprije stradaju mozak i srce, a u prekomjernoj intoksikaciji smrt nastupi za nekoliko
minuta. Početni znaci su
- nauzeja, povraćanje, dijaforeza, agitiranost, letargija i tahikardija (kompenzatorna
nadoknada nedostajućeg kisika).
- Zatim slijede koma, konvulzije, apnea, hipotenzija, ventrikularna aritmija i asistolija. U
EKG-u mogu se utvrditi različiti tipovi aritmija i patoloških promjena.

TERAPIJA
Urgentni tretman započinje primjenom
- amilnitrita u kapsulama koje se rasprsnu ispred usta i inhaliraju - najbrži način
intervencije do početka i.v. aplikacije natrijevog nitrita ili natrijevog tiosulfata, čiji je
zadatak pretvorba cijanohemoglobina u methemoglobin, a zatim u cijanomethemoglobin,
te u tiocijanat.
- Tiocijanat se eliminira promptno urinom ukoliko su renalne funkcije normalne. Ako
postoji renalna insuficijencija tiocijanati će djelovati toksično na bubrežno tkivo.
- Istovremeno se aplicira kisik koji potpomaže cjelokupni proces oživljavanja.
- Natrijev nitrit aplicira se i.v. u dozi od 10 ml 3% otopine u trajanju od 2 do 3 minute.
Dječije doze iznose 0.33 mL/kg do 10 mL u djece bez anemije.
- Natrijev tiosulfat ordinira se u dozi od 50 ml 25% otopine ili 1.65 mL/kg.

Navedene doze mogu se ponoviti ako i dalje perzistiraju znaci otrovanja. Terapijski efekat
prati se prema procentu methemoglobina i, ako je veći od 25%, može se govoriti o
postignutom uspjehu. Neželjeni efekti nitrita su vazodilatacija i hipotenzija, te prekomjerna
methemoglobinemija.

18
UGLJIČNI MONOKSID
U nas se trovanja ugljenmonoksidom (CO) najčešće dešavaju zadesno u rudnicima i
metalurškoj industriji i suicidalna uz visok mortalitet.

MEHANIZAM DJELOVANJA
Osnovni problem je u stvaranju karboksihemoglobina (COHB), zbog čega se razvija
hipoksija (nema kisika vezanog za hemoglobin, jer CO ima 200 puta jači afinitet za HGB).
Nedostatak kisika u stanicama remeti funkcije oksidacionih enzima, a naročito citokrom
oksidaza i citokrom P450 enzima i izoenzima.
- Toksične pojave u CNS-u posljedica su perivaskularne infarkcije i demijelinizacije
bazalnih ganglija u komatoznih i acidotičnih pacijenata.
- Kardijalni znaci iskazuju se sinus tahikardijom, depresijom ST-segmenta u EKG-u,
produženim PQ-intervalom, atrijalnom fibrilacijom i AV-blokom, te dubljim znacima
ishemije miokarda i njegovog infarciranja.

SIMPTOMATOLOGIJA
Simptomi trovanja sa CO ovise od veličine zauzetog hemoglobina, odnosno postotka COHB.
Pušači obično imaju oko 5% COHB, što protječe bez ikakvih simptoma.
- COHB oko 10% u bolesnih mogu nastati znaci anginoznog napada sa bolovima u
grudima, ali u zdravih će proteći bez toksičnih znakova.
- Iznad 10% COHB-a javiće se glavobolja, crvenilo kože (periferna vazodilatacija),
skraćeno disanje,
- iznad 30% javlja se mučnina, povraćanje, teška glavobolja, nesvjest, slabost, poremećaj
svijesti, poremećaj rasuđivanja i kolaps.
- Iznad 40% COHB-a nastaje koma, konvulzije, Cheyen-Stokes-ovo disanje,
kardiovaskularni kolaps, renalna insuficijencija, plućni edem, sljepoća i smrt.
Ako otrovani prežive tešku intoksikaciju ugljičnim monoksidom, ostaju psihičke sekvele i
druga organska oštećenja.

TERAPIJA
- izvlačenje otrovanog iz zatrovanog prostora,
- aplikacija 100% hiperbaričnog kisika. Ako nema mogućnosti za primjenu hiperbaričnog
kisika koristiće se vještačko disanje.
- Pacijentima sa kardijalnim oštećenjima vršiće se izmjena krvi transfuzijama sa
oksigeniziranom krvlju.
- Uz oksigenaciju korisna je periodična inhalacija ugljendioksida radi podražaja centra za
disanje.

Hospitaliziraju se svi pacijenti koji imaju više od 25% COHB, a ako su u pitanju
kardiovaskularni bolesnici više od 15%, dok trudnice sa više od 10%, kao i svi pacijenti sa
metaboličkom acidozom i mentalnim oboljenjima.

Organska otapala
Organska otapala su volatilnih osobina i pod određenim tlakom mogu isparavati i biti
inhalirani, što se često dešava u industrijskim prostorima. Oni su topljivi u mastima i
apsorbiraju se krož kožu, a akumuliraju u masnom i nervnom tkivu.

Toksična organska otapala su:

zasićeni ugljikovodici kao pentani, heksani, heptani i oktani,

nezasićeni ugljikovodici kao kerozin,
aromatski spojevi kao benzen i toluen,

19
 halogenizirani ugljikovodici kao metilen diklorid, diklormetan, kloroform i ugljični
tetraklorid,
Najbolja terapija je odstraniti ljude iz otrovnih prostora ili dobrom ventilacionom aeracijom
smanjiti toksične mogućnosti organskih otapala.

Biljni otrovi Opioidi

Otrovanja opioidima prerastaju granice medicinskog interesa, jer su postala svjetski problem
broj jedan. Narkomafija svojim agresivnim aktivnostima obuhvata sve više dilera i ovisnika.
Rat je pogodan događaj za širenje narkomanije. Jednostavno uzgajanje indijske konoplje
pospješuje geometrijsku progresiju narkomanije i ovisnika. Ipak, uz morfin, kodein i heroin
povezana su najveća iskustva terapeuta i sociologa. Morfin i kodein su opioidni agonisti na
[i-receptorima u produkciji supraspinalne analgezije. Grcevi, nauzeja, povraćanje i
konstipacija limitiraju maksimalne količine za upotrebu. Kodein je snažniji od morfina za oko
20%, te može dovesti do delirijuma, epileptičkih napada i kome. Heroin se brzo nade u CNS-
u izazivajući euforiju, ali često se prodaje u kombinaciji sa drugim sredstvima i odvijaju se
ostali simptomi intoksikacije. Osim pomenutih, u paleti narkotičkih droga nalaze se još
metadon, meperidin, propoksifen, pentazocin, fentanil, dekstromorfan i dr. U više navedenih
droga problem predstavljaju njihovi metaboliti koji su često aktivniji od matičnih supstanci.
Osnovni terapeutski problem predstavlja apstinencijalni sindrom koji se tretira sa manje ili
više uspjeha haloperidolom, diazepamom i klometiazolom uz prethodnu gastričnu lavažu
ukoliko je potrebna.

Pacijenti koji su progutali kondome ili balone napunjene drogom zahtijevaju primjenu
medicinskog uglja, katartika i irigaciju debelog crijeva (klizme za izazivanje defekacije).
Rektalne klizme se apliciraju tzv. irigatorom - jednolitarskom posudom sa izvodom na dnu za
priključak plastičnom crijevu. Na kraju plastičnog (ili gumenog) crijeva nalazi se zaobljeno
bakelitno zadebljanje koje se prije inkorporiranja u anus premaže slojem vazelina.
Ukoliko je izražena depresija disanja primjeniće se intubacija sa aplikacijom kisika.
Slijedeće teškoće u liječenju predstavljaju komplikacije narkomanije kao što su hepatitis,
sindrom imunodeficitarnosti, kožne infekcije, sepsa.

Antidot za trovanje opioidima ja nalokson koji je direktni antagonist opioidnih receptora i

primjenjuje se uvijek kada su prisutni znaci kao što su cijanoza i depresija disanja, mioza,
koma, analgezija. Inicijalna doza je 2 mg naloksona u i.v. bolusu, a ako za nekoliko minuta ne
nastupi normalizacija disanja ponavlja se prvobitna doza do ukupne količine od 10 mg. Manje
doze od 2 mg naloksona primjenjuju se u slučajevima apstinencijalnog sindroma višekratno u
24 sata. Ako su pacijenti prije terapijske intervencije koristili barbiturate ili etanol, doze treba
povisiti jer su navedena sredstva stimulirala enzimsku razgradnju. Nalokson se može
aplicirati intramuskularno, intralingualno ili endotrahealno ako to nije moguće uraditi
intravenski. Poluživot naloksona je između 40 minuta i jednog sata, dok je u novorođenčadi
znatno produžen. Neželjeni efekti naloksona iskazuju se kao dizartrija, edem mozga,
hipertenzija i eventualno kardijalni arest. U ovisnika pojaviće se nauzeja, povraćanje,
tahikardija, a moguće su i konvulzije nakon aplikacije naloksona. Naloksonom se uspješno
tretira etanolska, klonidinska i benzodiazepinska koma.

Gljive
Najčešća trovanja u nas dogadaju se gljivom amanitom muskarijom (Amanita muscaria) i,
rjeđe, sa amanitom faloides (Amanita phaloides). Više slučajeva godišnje završava smrtno u
našoj državi, iako postoji terapijski tretman kojima se smrtni ishod može izbjeći.
Amanita muscaria sadrži različite supstance (muskarin) koje mogu uzrokovati narkozu,
konvulzije i halucinacije. Otrov muskarin je parasimpatomimetik sa snažnom stimulacijom
glatkih mišića bronhija i žlijezda.

20
Amanita phaloides sadrži na temperaturu stabilne polipeptide amanitin i faloidin koji su
stanični otrovi u organizmu naročito za jetru, bubrge, srce i mozak.
Simptomatologija je ovisna o vrsti i količini ingestiranog otrova. Amanita muscaria može
iskazati znake muskarinske ili parasimpatomimetičke intoksikacije. Znaci trovanja se javljaju
ubrzo po ingestiji gljiva kao što su mučnina, povraćanje, bradikardija, mioza, bronhospazam,
lakrimacija - slično znacima u trovanju organofosfornim otrovima. Antidot za muskarinski tip
trovanja je atropin u dozama od 2 mg (aplicirati svakih desetak minuta 2 mg do znakova
atropinizacije) i pralidoksim kao reaktivator acetilholin-esteraze (do 10 grama na dan oralno
ili intramuskularno).
Simptomatologija trovanja amanitom faloides započinje 12 do 24 sata po ingestiji, nakon
čega se javlja teška mučnina i povraćanje, zatim slijedi dijareja, povraćanje krvi i crna stolica.
Oštećenje jetre je praćeno njenim uvećanjem, bolovima i žuticom, a oštećenje bubrega
oligurijom i anurijom. Plućni edem, glavobolja, mentalna konfuzija, depresija, hipoglikemija
su znaci cerebralnog oštećenja. Fatalnim ishodom završava oko 50% otrovanih. Medikacija
započinje aplikacijom tioktične kiseline u dozi od 50 do 150 mg otopljeno u 1 L 5% glukoze
svakih 6 sati. Nakon dvije sedmice navedenog tretmana može se očekivati poboljšanje.
Aplicira se i penicilin G u dozi od 250 mg/kg i.v. na dan radi odstranjenja otrova iz zauzetih
mjesta i njegove ekskrecije. Deksametazon u dozi od 20 do 40 mg na dan, također može biti
koristan. U kombiniranim otrovanjima treba dodati još piridoksin 25 mg/kg i.v., zatim srčane
antiaritmike (pblokatori).

Medicinski ugalj i ponovljena hemodijaliza najbolji su način medicinske intervencije.

Reguliranje elektrolitskog statusa infuzijama pripremljenim na osnovu mineralograma i
infuzijama glukoze 5 do 10% u količini od 4-5 L svakih 24 sata ukoliko je diureza normalna.
Vitamin K u slučaju krvarenja, zatim diazepam u slučaju konvulzija, te furosemid za forsiranu
diurezu -predstavljaju farmakološki set ze urgentnu terapiju otrovanja gljivama.

Zmijski otrovi
Zmije se najčešće nalaze u tropskim i subtropskim predjelima, ali i u toplijim geografskim
područjima, a to znači i u južnijim krajevima naše države. Otrovanje ovisi o kvalitetu i
kvantitetu otrova, kao i o zdravstvenom i općem stanju otrovane osobe. Zmija pri ujedu izbaci
oko 75% otrova iz svojih žlijezda. Računa se da u svijetu godišnje umire od djelovanja
zmijskog otrova oko 50000 ljudi.

Simptomatologija je raznovrsna, a počinje neurotoksičnim efektima u senzoriju, srcu i

respiratornim teškoćama. Citotoksični efekti registriraju se u eritrocitima, krvnim žilama,
srčanom mišiću, bubrezima i plućima. U stanicama mogu se zamijetiti različiti patološki
degenerativni procesi od fragmentacije nukleusa do degeneracije stanica medule. Nastaju
koagulacioni poremećaji krvi, koji, ako se produže, predstavljaju indikaciju za aplikaciju
antiseruma (Serum antiviperinum proizvodi se u Zagrebu).
Klinička slika otrovanja zmijskim otrovima u našem podneblju protječe otokom i lokalnim
bolom na mjestu ujeda za desetak minuta. U slijedećih nekoliko sati razviju se petehije i
ekhimoze po koži, zatim slabost, znojenje, mučnina, otok limfnih čvorova, jezika, usta.
Hemoglobin, volumen krvi i trombociti opadaju. Simptomatologija otrovanja zmijskim
otrovom iz drugih podneblja uglavnom je slična.
Tretman podrazumijeva imobilizaciju pacijenta u horizontalnom položaju. Ne davati
pacijentu alkohol ili druge tečnosti i zahtijevati mirovanje. Transport učiniti sa što manje
potresa do institucije za definitivno zbrinjavanje. Ako se znaci ne umanje potrebno je
primjeniti antiserum podvezujući pri tom područje iznad i ispod mjesta ujeda već u prvih 30
minuta. Poslije tog vremena bespredmetno je podvezivanje. Kad se aplicira serum treba
opustiti poveske, a skinuti nakon nekoiiko sati. 0 aplikaciji antiseruma za zmijske otrove
postoje kontraverzna gledišta, jer sam antiserum može producirati pojavu serumske bolesti.
Prije primjene antiseruma vrši se test senzibilizacije sa niskom razblaženom dozom. Ako je
test pozitivan nakon 10 minuta učiniće se desenzibilizacija sa 0.05 ml u 1 : 100 otopini
subkutanim aplikacijama. Zatim se svakih 5 minuta aplicira 1 ml 1 : 10 otopine subkutano. U

21
Americi bude desetak smrtnih slučajeva od oko 6 do 7 hiljada registriranih zmijskih ujeda ili
u procentu oko 1.5 "/oo. Ako se javlja reakcija na antiserum aplicira se prednizon u dozi od
40-60 mg na dan u nekoliko pojedinačnih doza, ali ne u prvih 24 sata po i.v. aplikaciji
antiseruma.

U stacionarnoj ustanovi pratiće se krvni tlak, puls, disanje, centralni venski tlak,
hemoglobinurija. Poremećaji koagulacije rješavaće se transfuzijama fibrinogena i trombocita
ili cjelokupnom plazmom i krvi. Antimikrobici će spriječiti moguće infekcije.

22
TEŠKI METALI OLOVO
Trovanje olovom naziva se saturnismus po istoimenoj planeti bogatoj olovom. Najveći izvor
olova danas je benzin čija isparavanja trpe sva naselja sa razvijenim saobraćajem. Srećom sve
je više zemalja u kojima je dozvoljeno korišćenje samo bezolovnog benzina, te je zagađenost
tetraetil olovom sve manja. Olovo je sastavni dio mnogih proizvoda sa širokom upotrebom:
boje, koža, plastika, obojena stakla, neki kozmetički preparati, nepečena keramika, vino i
viski iz domaćih destilerija itd. U industriji to su topionice olova, livnice lima, tvornice
baterija, keramike, municije i sl. Olovo u malim dozama oštećuje intelektualnu sposobnost
djece.
Olovo se unosi u organizam u vidu olovnih para inhalacijom.
Fatalna doza iznosi 0.5 g, a poluživot olova u kostima prekoračuje 30 godina, odnosno u
bubrezima preko 7 godina.
-
MDK (u zraku) za olovo iznosi - 1.5 ug/m3 zraka,
-
MDK (u hrani) 2.56 mg/kg.
-
MDK za tetraetil olovo iz benzina iznosi 0.07 mg/m3

Ozbiljni toksični efekti olova nastaju kod dugotrajne ekspozicije primljenim "dozama" od 0.5
mg na dan. U mozgu i jetri nađu se deset puta veće koncentracije olova nego u krvi. Najveća
oštećenja utvrde se u mozgu i perifernom nervnom sistemu.

SIMPTOMATOLOGIJA
AKUTNO TROVANJE dominiraju
- inflamacija gastrointestinalne mukoze sa abdominalnim bolovima, povraćanjem,
dijarejom, crnom stolicom
- oligurijom, kolapsom, renalnom tubularnom degeneracijom i komom.
Mnogi akutno intoksicirani radnici završavali su na kirurškim operacionim stolovima pod
slikom akutnog abdomena koji se nije mogao dokazati.

HRONIČNO TROVANJE vodeći znak encefalopatija, a prethode joj gubitak apetita, tjelesne težine,
konstipacija, apatija.
Olovna kronična intoksikacija protječe u tri kliničke faze:
1. Rani stadij: gubitak apetita, tjelesne težine, konstipacija, apatija, razdražljivost, zamor,
povraćanje, glavobolje, slabost, metalni okus u ustima, anemija.
2. Razvijeni stadij: uz navedene simptome rane faze još i inkoordinacija, bolovi u rukama,
zglobovima, abdomenu, paraliza ekstenzora ruku, kljenut stopala, a u žena poremećaj
menstrualnog ciklusa i spontani abortusi.
3. Teško trovanje: neprekidno povraćanje, ataksija, stupor i letargija, encefalopatija,
poremećaji vida, hipertenzija, paraliza kranijalnih nerava, delirijum, konvulzije i koma.
Ova simptomatologija naročito je prisutna u djece izloženih trovanju tetraetilnim olovom.

U laboratorijskim nalazima, pored olova u krvi, traže se eritrocitna §-aminolevulinska

reduktaza, eritrocitni protoporfirin, olovo u urinu iznad 0.08mg/dan, koproporfirin iznad 0.15
mg/24 sata, zatim glukoza, krv i proteini u urinu kao posljedica oštećenja bubrega. Radiološki
mogu se utvrditi olovne ovojnice u kostima po čijem broju se mogu mjeriti epizode izlaganju
olovnoj intoksikaciji.

TERAPIJA
U hitnim slučajevima akutne intoksikacije olovom preduzima se gastrična lavaža uz upotrebu
magnezijevog sulfata (gorka sol) ili natrijevog sulfata ili izazivanjem povraćanja. Manitol i
kortikosteroidi primjenjuju se u tretmanu edema mozga. Aplikacija 10% glukoze i.v. u dozi
od 10-20 mL/kg tjelesne težine u toku 1-2 sata ima za cilj da uveća diurezu, a ako se ne
postigne uvećanje količine izlučenog urina primjenjuje se manitol 20% otipina u dozi od 5-10
mL/kg i.v. u toku 20 minuta. Treba paziti da ekscesivne infuzije ne pogoršaju moždani edem.

23
U izraženoj encefalopatiji aplicira se dimerkaprol u dozi od 4 mg/kg i.m. svaka 4 sata (30
doza ukupno). Četiri sata nakon prve injekcije dimerkaprola dodaje se kalcij dinatrij edetat na
odvojenom injekcionom mjestu u dozi od 12.5 mg/kg i.m. svaka 4 sata u 20% otopini i 0.5%
lidokaina koji spriječava razvoj boli (ukupno 30 aplikacija). Ako nije razvijena encefalopatija
ostavlja se samo edetat u dozi od 50 mg/kg/24 sata u toku 5 dana. Ako je krvni nivo olova
zadržan u koncentraciji od 80 i-ig/dL i nakon tri sedmice, onda će se ponoviti gore navedena
procedura u istim omjerima. U izrazito teškim slučajevima primjeniće se i penicilamin u dozi
od 30 mg/kg na dan u dvije pojedinačne doze (do najviše 500 mg/dan). Kontrola konvulzija
vrši se paraldehidom u dozi od 0.3 do 0.6 mL/kg rektalno. Isključena je upotreba
fenobarbitona, hidantoina i diazepama kao antiepileptika, jer mogu pojačati moždani edem.
Ishrana pacijenta odvija se isključivo intravenskim putem za najmanje tri dana u toku
navedenog tretmana. Prognoza intoksikacija sa razvijenom encefalopatijom je loša i završava
fatalno oko 1/4 otrovanih.
Olovo inhibira enzim eritrocitnu 5-aminolevulinsku dehidratazu važnu u sintezi hemoglobina
i to već pri njegovim koncentracijama u krvi od 10 ug/dL Za prag toksičnosti uzima se
koncentracija olova u krvi od 30 ug/dL, a olovna encefalopatija se javlja sigurno kod
koncentracija od 80 |J.g/dl_.

24
ŽIVA

Živa se nalazi u različitim proizvodima kao u termometrima, bojama, eksplozivima,

sijalicama, električnim aparatima, baterijama, kalupima za šešire itd. U magistralnim
proskripcijama mogu se još uvijek naći preparati u vidu krema sa živinim spojevima. Fatalna
doza živinog klorida iznosi 1.0 g. Progutana živa neće se apsorbirati i nije toksična. Međutim,
živine pare su lipofilne i brzo se transportiraju u moždano tkivo u kome se oksidiraju u
Hg^koji je toksičan. Organske soli i esteri sa živom su slabo toksični zbog oskudne
apsorpcije. Ranije upotrebljavane živine soli kao diuretička sredstva više se ne ordiniraju
zbog promptne i obilne diureze, što dovodi do dehidratacionog sindroma i poremećaja
elektrolitskog balansa.
Slično olovu živa inhibira celularne enzimske mehanizme preko depresije sulfhidrilnih grupa
(-SH), pa su prema tome sve soli žive toksične za sve stanice. Visoke koncentracije žive u
renalnoj ekskreciji oštetit će i glomerularne i tubularne stanice, što će dovesti do fatalnog
hemoragičnog glomerulonefritisa. U gastrointestinalnom traktu razvija se inflamacija
mukoze, kongestija i korozivno-ulcerozne promjene.
Dva su tipa trovanja po vremenu nastanka:
Akutno trovanje nastalo nakon ingestije živinih soli protječe sa znacima metalnog okusa u
ustima, žedi, teških abdominalnih bolova, povraćanja i krvavih proljeva. Proljevi traju više
sedmica, a oligurija i anurija se razviju u prvih nekoliko dana. Smrt nastupa zbog renalne
insuficijencije i uremije. Ako je akutno trovanje nastalo nakon inhalacije živinih para javlja se
teško disanje, kašalj, groznica, mučnina, povraćanje, dijareja, stomatitis i metalni okus u
ustima. U prvim danim razvija se nekrotizirajući bronhiolitis, pneumonitis, plućni edem i
pneumotoraks. Slijedi renalna insuficijencija i acidoza, te fatalne konvulzije. Bez obzira na
put intoksikacije moždani znaci protječu sa ataksijom, koreom, tremorom, konvulzijama.
Kronično trovanje protječe sa znacima stomatitisa, salivacije, dijareje, leukopenije, anemije i
alergijskom simptomatologijom uključujući i anafilaktičku reakciju. U djece po aplikacijama
kalomela javlja se polineuropatija sa ružičastom bojom kože, a nastavlja se bolovima u
rukama i nogama, teskom dijarejom, oligurijom, fotofobijom, anoreksijom. Kljenut n.
radialis-a je jedan od simptoma sigurne intoksikacije živom. Ovi znaci traju mjesecima, a
završavaju halucinacijama, mentalnom depresijom, nadražljivošću i poremećajima mentalnog
sklopa.
Znaci trovanja javiće se pri najmanjim koncentracija žive u krvi od 0.1 |J.g/mL. Ekskrecija
više od 0.3 mg žive u urinu za 24 sata označava sigurnu intoksikaciju, iako su poznati
slučajevi trovanja i sa manjim eliminacionim vrijednostima.
Tretman akutnog trovanja započinje gastričnom lavažom ili arteficijalnim povraćanjem.
Odmah se aplicira dimerkaprol i.m. u dozi od 3 mg/kg svaka 4 sata u prva dva dana, a zatim 2
mg/kg svakih 12 sati u toku 10 dana. Penicilamin takoder je djelotvoran u dozi od 100
mg/kg/dan (do maksimalno 1 g/dan) podijeljeno u 4 doze u trajanju od jedne sedmice. Ako se
nastavlja tretman penicilaminom, onda se doza smanjuje na 40 mg/kg/dan. U opće mjere
spada tretman šoka i renalne insuficijencije, a gastrointestinalni simptomi tretiraju se
atropinom. U kroničnom trovanju pacijenta treba isključiti iz zatrovanog prostora, dati
dimerkaprol, te tretirati renalnu insuficijenciju i drugu simptomatologiju.
Željezo
Željezom se najčešće truju djeca, koja od raznobojnih dražeja misle da su u pitanju bombone
zbog slatkastog okusa površine. Akutno trovanje željezom može dovesti do smrti djece i
odraslih. Trovanja nastaju obično sa tabletama željeza ili multivitaminskim preparatima. S
obzirom da se manje zna o znacima otrovanja željezom ne poklanja se dovoljna pažnja
konzumentima tableta, pogotovo ako su djeca u pitanju.

25
Toksičnost željeza počinje sa lokainim efektima u gastrointestinalnoj sluznici kojima slijede
sistemski efekti zbog enormnog porasta željeza u krvi. Lokalni efekti dovode do nekroze
gastrointestinalne sluznice i posljedično do hemoragije i perforacija. Apsorbirano željezo se
nakuplja u Kupfer-ovim stanicama u kojima djeluje kao mitohondrijalni otrov završavajući sa
nekrozom jetrenih stanica. Aerobna glikoliza je ugrožena, kao i oksidaciona fosforilacija.
Nastaju kiseli produkti koji vode acidozi, hipovolemiji, hipotenziji (oslobađanje endogenih
vazodilatatornih supstanci, te direktni vazodepresivni efekat željeza i feritina u cirkulaciji).
Simptomatologija sa javlja nekoliko sati po otrovanju: mučnina, povraćanje i dijareja.
Acidoza i šok se razviju nakon 5-6 sati po ingestiji tableta željeza. Ovim znacima dodaju se
umjerena hiperventilacija, slaba tkivna perfuzija i oligurija nakon tridesetak sati po ingestiji.
Kulminantni znaci intoksikacije su konvulzije i koma, žutica, krvarenja, bilirubinemija i
hipoglikemija, acidoza, šok. Nakon preživljavanja u toku 3-6 sedmica razvije se piloro- i
duodenalna stenoza. Oštećena sluznica crijeva može pomoći nastanak septikemije sa
Yersinia-om enterocolitica-om.
Gastrična lavaža ili arteficijalno povraćanje su prvi urgentni postupci u trovanju željezom.
Gastrična lavaža se vrši sa 1 do 2% natrijevim bikarbonatom što precipitira željezo. Ponekad
je potrebno kirurški načiniti gastrostomiju i odstraniti željezo. Antidot za trovanja željezom je
desferioksamin koji je značajno smanjio smrtnost. On se primjenjuje uvijek u stanju šoka,
kome, gastrointestinalnog krvarenja ili metaboličke acidoze. U teškim intoksikacijama
željezom primjenjuje se desferioksamin u dozi od 15 mg/kg/sat u i.v. infuziji do ukupne
količine od 6.0 g u 24 sata, iako su poznati terapijski primjeri u kojima je ordinirano preko
30.0 g na dan bez neželjenih efekata. Intramuskularno se aplicira do 1.0 g desferioksamina
svakih 4 ili 8 sati ovisno o težini slučaja. Utvrđeno je da 100 mg desferioksamina veže 8.5 mg
feri iona. Aplikacija desferioksamina može biti praćena tahikardijom, hipotenzijom,
generaliziranim eritemom, urtikarijom i šokom (rijetko anafilaktičkim). Uz terapiju
desferioksaminom urin mijenja boju u crveno-narandžastu. Medutim, nije do kraja riješen
mehanizam djelovanja desferioksamina.

TROVANJA HRANOM BOTULIZAM

Botulinus toksin je termolabilni protein koji se kuhanjem razgrađuje i to na 100°C za jednu
minutu, a na 80 °C za deset minuta. Toksin proizvodi Clostridium botulinum na pH 4.6 i
niskim temperaturama od 3.2 °C. Utvrđeno je više tipova botulinus toksina. Ljudi se otruju
konzerviranim ili sušenim mesom, ribama, te nekim voćem. Fatalna doza je 0.1 ml_ botulinus
toksina. Klinička slika protječe u vidu mišićne paralize uslijed blokiranja transmisije na
završecima motornih nerava. Patološki se pronađu kongestija i hemoragije u svim organima, a
naročito u CNS-u. Degenerativne promjene utvrde se u jetri i bubrezima.
Ne postoji kronični botulizam, a akutni počinje povraćanjem, diplopijom i mišićnom
paralizom - simptomima koji se razviju izmedu 8 sati i 8 dana po ingestiji hrane. Klinička
slika napreduje uz pojavu dijareje, ptoze, dizartrije, umora, proširenih pupila, teškoće gutanja,
paralize respiratorne muskulature i kvadriplegije.
Tretman započinje aplikacijom sode bikarbone ili medicinskog uglja i gastričnom lavažom.
Disanje se održava odgovarajućim aparatima ili drugim mehaničkim i-nanipulacijama.
Potrebno je spriječiti aspiraciju sadržaja u pluća, a ako se razvije pneumonija, apliciraju se
antimikrobici. Zatim se primjenjuju antitoksini botulinusa ABE bez obzira koji je tip toksina
utvrđen. Primjenjuje se 1 injekcija svaka 4 sata i.v., odnosno sve dok se znaci intoksikacije ne
povuku i ne isčezne toksin iz krvi. Istovremeno se ordinira guanidin hidroklorid u dozi od 15-
40 mg/kg/ dan oralno za reverziju neuromuskularnog bloka.

Intoksikacija bakterijskim toksinima

26
Trovanje hranom nastaje zbog produkcije bakterijskih toksina u hrani kojoj se održava
toplota, što je idealan medij za razvoj bakterija (naročito često je u pitanju stafilokok sa
svojim toksinima). Bakterijalne spore izdrže i ponovno podgrijavanje hrane. Toplota od 80 °C
neće uništiti toksin Clostridium perfrigens-a kao ni Bacillus cereus-a. Inkubacioni period za
stafilokoknu intoksikaciju je najkraći i iznosi 1 do 6 sati, a za ostale navedene
mikroorganizme do 20 sati. Trajanje infekcije je oko 2 dana sa dramatičnom
simptomatologijom.
Trovanja hranom su akutna i odvijaju se slijedećom simptomatologijom: mučnina,
povraćanje, proljevi, grčevi i bolovi u trbuhu sa progrediranjem simptoma unutar 12 do 24
sata, a zatim slijedi regresija. Trbušni bolovi i grcevi mogu biti teški, aprostracija i šok mogu
nastati zbog dehidracije i gubitka minerala.
Tretman započinje antiemeticima intramuskularno ili rektalno i ponavlja se svaka 4 sata do
postizanja uspjeha. Istovremeno se primjenjuju infuzije fiziološke otopine i 5% dekstroze ili,
ako kliničko stanje dozvoljava, oralna aplikacija tečnosti. Dijareja se smiruje i sama nestaje.

Bojni otrovi

VX Nervni gas (Ethyl -2-diisopropylaminoethyl-

ethylphosphonothioat).

VX je gas koji ima tačku ključanja kod 300 °C, a isparljivost na 20 °C u količini od 10
mg/m3. Otporniji je na hidrolizu od sarina, a naročito na alkalne otopine. VX je inhibitor
acetilholin-esteraze u trajanju od nekoliko sedmica (u hladnijim krajevima ili zimi u nas i
duže).
Toksičnost pokazuje već kod koncentracija u zraku od 5 mg/min/m3, a letalna doza je 10
mg/min/m3. Simptomi se javljaju sporije nego u sarina, a primarna toksičnost se odvija preko
kože.

Simptomi u malim koncentracijama uključuju:

miozu,
glavobolju,
hipersalivaciju,
povećanu nazalnu sekreciju, "
bronhokonstrikciju.

Simptomi pri velikim koncentracijama uključuju:

" kašalj, " znojenje,

nauzeju, povraćanje, kolike i dijareju,
efekte na skeletnu muskulaturu,
smrt uslijed sufokacije potekle od blokade respiratorne muskulature i centralnih nervnih
efekata.
Potrebne su najmanje dvije sedmice da se izbjegne letalni ishod nakon subletalnih doza.

Mjere opreza uključuju:

izbjegavati kontakt sa kontamitantom,

stabilizirati acidobaznu ravnotežu,
gas masku,
zaštitnu odjeću,
dekontaminaciju kože.

27
Prva pomoć:
arteficijelna respiracija,
atropin (3 mg svakih 10 minuta) i pralidoksim (150 mg zajedno sa atropinom u
autoinjektoru),
muskularni relaksanti
neutralizacija i dekontaminacija (vodeno razblaženje hipoklorita) odjeće, de-kontaminacija sa
10% otopinom natrijevog hidroksida u metanolu, ali oprezno zbog korozivnosti.

28
TROVANJE MORFINOM I MORFINIZAM

AKUTNO TROVANJE MORFINOM

Nastaje nakon primjene oko 300mg morfinskog hidroksida (morphini hydrchloridum). Faze
akutnog otrovanja morfinom:
- kratka i laka ekscitacija, delirium
- pospanost, i postepeno gašenje refleksa

Promjene u disanju počinju nakon kratkotrajne faze uzbuđenja. Prvo je

- promjena u smislu uzbuđenja a zatim slijedi
- depresija disanja i u frekvenciji i u amplitudi sve do Cheyne-Stokesovog oblika.

Promjene na kardiovaskularnom aparatu

- Puls je prvo ubrzan
- zatim je puls usporen i oslabljen.
- uskoro nastupa aritmija, cijanoza i znojenje.

Krajnja mioza je jasan znak otrovanja npr. barbituratima. Kasnije se zjenica proširi i slijedi
nastup potpune kome.

TERAPIJA
- Pacijenti koji su progutali balone napunjene drogom zahtijevaju primjenu medicinskog
uglja, katartika i irigaciju debelog crijeva (klizme za izazivanje defekacije). Ispiranje
želuca ima efekta čak i ako je lijek uzet parenteralno budući da se djelomično izlučuje na
sluznici želuca.
- Ukoliko je izražena depresija disanja primjeniće se intubacija sa aplikacijom kisika.
- Antidot za trovanje opioidima ja nalokson - direktni antagonist opioidnih receptora i
primjenjuje se uvijek kada su prisutni znaci kao što su cijanoza i depresija disanja, mioza,
koma, analgezija. Inicijalna doza je 2 mg naloksona i.v., a ako za nekoliko minuta ne
nastupi normalizacija disanja ponavlja se prvobitna doza do ukupne količine od 10 mg.
Nalokson se može aplicirati intramuskularno, intralingualno ili endotrahealno ako to nije
moguće uraditi intravenski. Poluživot naloksona je između 40 minuta i jednog sata, dok je
u novorođenčadi znatno produžen. Neželjeni efekti naloksona iskazuju se kao dizartrija,
edem mozga, hipertenzija i eventualno kardijalni arest. U ovisnika pojaviće se nauzeja,
povraćanje, tahikardija, a moguće su i konvulzije nakon aplikacije naloksona.
Naloksonom se uspješno tretira etanolska, klonidinska i benzodiazepinska koma.

OPIJATNI TIP OVISNOSTI

Razvija se na sve prirodne i sintetske agoniste -opijatnih receptora: morfin,kodein, metadon

itd ali i na parcijalne kao što je pentazocin.
Po mehanizmu djelovanja opijati su agonisti specifičnih opijatnih receptora u mozgu.
Osnovna obilježja ovisnosti:

DUŠEVNA – PSIHIČKA OVISNOST

Postoji nesavladiva želja da se nastavi uzimanje sredstva i da se ono pošto poto nabavi da bi
se postiglo zadovoljstvo ili prevladala nelagoda

29
TJELESNA-FIZIČKA OVISNOST
Fizička ovisnost razvija se veoma brzo slijedeći porast količine koja se uzima. Ovisno o vrsti
sredstva prvi simptomi apsitinencije nastupaju već nakon 8 sati (morfij, heroin) nakon
posljednjeg uzimanja.

Apstinencijalni sindrom
- obilježja hiperaktivnosti simpatikusa
- suzenje, znojenje, curenje iz nosa, midrijaza, tremor, nemiran-naporan san bez
odmora
- grčevi u trbuhu, povraćanje, proljev
- naježenost kože, porast krvnog pritiska, vrtoglavica
- bolovi u mišićima i kostima, grčevi mišića itd.

Poremećaji ako se u međuvremenu ne dođe do droge traju 7-10 dana a mogu završiti i
samoubistvom i smrću.
Liječenje ovisnosti obično se koristi metadon, tako da bolesnik prvo postane ovisnik o
metadonu kojem se onda smanjuje doza. Apstinencijalni sindrom metadona u pravilu je nešto
duži ali mnogo blaži.
U liječenju se korisiti i klonidin 2agonist koji smanjuje hiperreaktivnost simpatikusa.
Manje doze od 2 mg naloksona primjenjuju se u slučajevima apstinencijalnog sindroma
višekratno u 24 sata.

TOLERANCIJA
Tolerancija na morfin može doseći i do 5g na dan. Za sada se zna da za toleranciju nije
odgovorna ni smanjena resorpcija ni povećana eliminacija nego se smatra da se CNS na neki
način prilagođava otrovu.. Javlja se potreba za povećanjem doze. Tolerancija je nepotpuna pa
ovisnici pate od nuspojava opijata: konstipacija, suženje zjenice itd. Tolerancija je ukriženog
tipa tako da se razvija i na druga opioidna sredstva.

30
TROVANJE ATROPINOM
Atropin paralizira selektivno završetke parasimpatičkog nervnog sistema. Blokator
muskarinskih receptora. Centralna ekscitacija je posljedica klijenuti kočenja i postepeno
prelazi u opštu paralizu.

SIMPTOMI TROVANJA
Zavise od doze. Peroralno uzeti atropin:
1mg suhoća u farinxu
nekoliko mg afonija, teškoća gutanja, tahikardija, tahipnea, midrijaza i smetnje vida,
crvena i vruća koža
10 mg pridružuju se nemir, halucinacije, napadaji bjesa, delirij, konvulzije
100 mg paraliza respriacije i smrt

TERAPIJA
- ispiranje želuca sa Carbo medicinalis 2% i natrii sulfas (30g) – zbog smetnje gutanja
sonda se teško uvodi i mora biti dobro namazana uljem
- kao antidot se daje Pilocarpini hydrochloridum 0,01g – supkutano – protiv perifernih
simptoma
- grčevi i delirij se mogu ublažiti phenobarbitonom
- respiracija se stimulira sa O2 uz primjesu CO2

ovo je gore bilo po enciklopediji iz 1960

- 1993 daje se antidot fizostigmin (1 do 4mg iv za odrasle, 0,5 - 1mg za djecu)
- jer se pod njegovim uticajem nakuplja endogeni acetilholin koji će po zakonu o
djelovanju masa istisnuti antagoniste sa receptora.

31
TROVANJE STRIHININOM
Kompetitivni antagonista neurotransmitera glicina na receptorima. Poništava učinak
postsinaptičke inhibicije kao i povratnu inhibiciju motoneurona. Dolazi do nekontrolisanog i
učestalog odašiljanja impulsa u skeletnu muskulaturu što rezultira grčevima naročito nakon
nekih senzoričkih podržaja

SIMPTOMATOLOGIJA:
- drhtanje
- dispneu
- strah
- postepeno tonične grčeve, trizmuz, kontrakcije cijele muskulature kao tetanus
- smrt nastaje zbog asfiksije u napadaju grčeva ili zbog paralize centra za disanje

TERAPIJA
- treba provesti narkozu davanjem tiobarbiturata (iv) i podržati je fenobarbitonom
- tek je pod narkozom moguće provesti ispiranje želuca sondom

32