Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R.

Boyle

Πηγή είναι το άρθρο του John B. West

Department of Medicine, University of California at San Diego,

La Jolla,
California 92093-0623
Σύνδεσμος : http://jap.physiology.org/cgi/reprint/87/4/1543

 ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η πρωτότυπη παρουσίαση αυτού που γνωρίζουμε ως νόμο του Boyle έχει κάποια
ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Πρώτα απ’ όλα, οι πολλές τεχνικές δυσκολίες του
πειράματος γίνονται εύκολα κατανοητές, διότι ο Boyle χρησιμοποίησε ένα γυάλινο
σωλήνα γεμάτο με υδράργυρο που είχε περίπου 2,5m μήκος, και οι υψηλές πιέσεις
πολλές φορές κατέστρεφαν το γυαλί. Επιπλέον, ο πίνακας των τιμών του Boyle
περιέχει εξαιρετικά δύσχρηστα κλάσματα, όπως 10/13, 2/17, 13/19, και 18/23, που
φαίνονται πολύ περίεργα σε μας σήμερα. Αυτό συνέβη διότι υπολόγιζε την πίεση
ορισμένου όγκου αερίου χρησιμοποιώντας τον πολλαπλασιασμό και τη διαίρεση
κρατώντας τις τιμές σε κλάσματα. Ο Boyle δεν ήταν ικανός να εκφράσει τους
αριθμούς ως δεκαδικούς διότι αυτή η γραφή δε χρησιμοποιούνταν στην εποχή του.

Τέλος, ο ισχυρισμός του ότι η πίεση και ο όγκος μεταβάλλονταν αντίστροφα

εξαρτιόνταν από τη σύγκριση δύο συνόλων αριθμών σε παρακείμενες στήλες από
τον αναγνώστη για να δει πόσο καλά αυτές συμφωνούσαν. Σήμερα θα σχεδιάζαμε
τα δεδομένα, αλλά πάλι οι ορθογώνιες γραφικές παραστάσεις δεν ήταν γενικά σε
χρήση το 1662. Όταν τα στοιχεία του Boyle σχεδιάζονται με τη χρησιμοποίηση των
σύγχρονων συμβατικών μεθόδων, υποστηρίζουν έντονα την υπόθεσή του ότι ο
όγκος και η πίεση ενός αερίου μεταβάλλονται αντίστροφα .

Πίεση αερίου, όγκος αερίου, δεκαδική γραφή, ορθογώνιες γραφικές παραστάσεις,

νόμος του Mariotte

 ΑΡΘΡΟ

ΚΑΘΕ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ της ΦΥΣΙΚΗΣ είναι εξοικειωμένος με το νόμο Boyle, ο οποίος

δηλώνει ότι η πίεση και ο όγκος ενός αερίου μεταβάλλονται αντιστρόφως ανάλογα
(σε σταθερή θερμοκρασία). Στην πραγματικότητα, ο Robert Boyle (1627-1691) δεν
αναφέρθηκε σε έναν νόμο υπό αυτήν τη μορφή, αλλά σε μια υπόθεση που,
υποστηρίχθηκε από τα πειραματικά στοιχεία. Ο τρόπος με τον οποίο ο Boyle
παρουσίασε τα στοιχεία έχει μερικά αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Η εικόνα 1 παρουσιάζει τον αρχικό πίνακα από το έγγραφό του 1662, New
Experiments Physico-Mechanical, Touching the Air: Whereunto is Added A Defence
of the Authors Explication of the Experiments, Against the Obiections of Franciscus
Linus, and, Thomas Hobbes. Αυτή ήταν η δεύτερη έκδοση ενός βιβλίου σχεδόν με
τον ίδιο τίτλο που ήταν δημοσιευμένο δύο έτη νωρίτερα (2). Ο Linus είχε αντιτεθεί
στον ισχυρισμό του Boyle ότι η πίεση της ατμόσφαιρας ήταν επαρκής για να αυξήσει
μια στήλη υδραργύρου περίπου ~29 ίντσες, και υποστήριξε ότι κάτι αόρατο επάνω
από τον υδράργυρο πρέπει να τον συγκρατούσε ψηλά. (Στην πραγματικότητα
υποστήριξε ότι ο φαινομενικά κενός χώρος πάνω από τον υδράργυρο περιέχει στην
πραγματικότητα μια αόρατη χορδή ή μεμβράνη, την οποία ονόμασε funiculus –μια

1 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής

 Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R. Boyle

λατινική λέξη που σημαίνει μικρό σχοινί-).Ο Boyle αντιμετώπισε την αντίρρηση του
Linus με το να δείξει πως, εάν αέρας παγιδεύονταν στο μικρό άκρο ενός σωλήνα
τύπου U και το μακρύ άκρο γεμίζονταν με τον υδράργυρο, ο συμπιεσμένος αέρας
ήταν ικανός να δημιουργήσει μια πολύ υψηλή πίεση, η οποία θα μπορούσε να
στηρίξει μια μεγάλη στήλη με υδράργυρο.

Εικόνα 1 : Πρωτότυπη εικόνα με τον πίνακα με τα δεδομένα και τους υπολογισμούς που δόθηκαν από τον
Robert Boyle. (Το γράμμα «s» εμφανίζεται στο σύγχρονο αναγνώστη να είναι ένα «f», και τα μέρη (όπου
δίνονται) στη στήλη Ε είναι δύσκολο να διαβαστούν. Είναι τα ακόλουθα (από πάνω έως κάτω): ): 2/16, 6/16,
12/16, 1/7, 15/19, 7/8, 2/17, 11/16, 3/5, 10/13, 2/8, 18/23, 6/11, 4/7, 11/19, 2/3, 4/17, 3/8, 1/5, 6/7, 7/13,
4/8.

2 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής

 Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R. Boyle

Ο Boyle περιέγραψε το πείραμα στο κείμενο που συνοδεύει τον πίνακα που
φαίνεται στο σχήμα 1. Με αρκετή δυσκολία απέκτησε ένα σωλήνα σε σχήμα U, που
το μεγαλύτερο σε μήκος πόδι του ήταν 2,44 m και το μικρότερο περίπου 30.5cm
(12in) το οποίο ήταν κλεισμένο αεροστεγές στο τέλος του. Μετά ετοίμασε ένα στενό
κομμάτι χαρτί στο οποίο μάρκαρε τις 12 in (30.5cm) και τα τέταρτα αυτών και το
τοποθέτησε στο κοντύτερο πόδι. Ένα παρόμοιο κομμάτι χαρτιού πάλι διαιρεμένο σε
ίντσες και
τέταρτα αυτών
τοποθετήθηκε
στο μεγαλύτερο
πόδι.
Κρατώντας τον
σωλήνα U
κατακόρυφα,
έριξε
υδράργυρο στο
μεγαλύτερο
πόδι ώστε μια
στήλη αέρα
μήκους 12
ίντσες (30.5cm)
να παγιδευτεί
στο μικρό πόδι
και το επίπεδο
του
υδραργύρου να
είναι ίδιο στα
δυο πόδια
αρχικά. Αυτή
ήταν η αρχική
κατάσταση που Εικόνα 2: 0 όγκος του αερίου σε κανονική ατμοσφαιρική πίεοη (760 mmHg είναι
παρουσιάζεται 100 mL. Όταν η πίεση διπλασιασθεί με προσθήκη 760 mI υδραργύρου, ο όγκος του
από την πάνω αερίου γίνεται ο μισός (50 mL).
σειρά αριθμών
στον πίνακα 1. Στη συνέχεια πρόσθεσε προσεκτικά υδράργυρο, λίγο – λίγο στο
μεγάλο άκρο και παρατήρησε τη συμπίεση της στήλης στο μικρό. Για παράδειγμα η
δεύτερη σειρά από νούμερα της δεύτερης στήλης δείχνει ότι σταμάτησε να
προσθέτει υδράργυρο για το 2ο σετ τιμών όταν το μήκος ήταν 11 ½ in. Η 3η στήλη
(Β) δείχνει ότι αυτή τη στιγμή το αντίστοιχο ύψος του υδραργύρου στο μεγαλύτερο
άκρο ήταν 1 7�16 in. Επιπλέον υδράργυρος προστέθηκε μέχρι η στήλη του αέρα να
γίνει 11 in ψηλή (3η σειρά), ενώ την ίδια χρονική στιγμή το ύψος του υδραργύρου
ήταν 2 13⁄16 in στο μεγάλο άκρο. Παρόλο που η λωρίδα του χαρτιού στο μακρύ
άκρο είχε διαιρεθεί μόνο σε τέταρτα ίντσας, ο Boyle ήταν ικανός να εντοπίσει και
να μετρήσει το ύψος του υδραργύρου στο ¼ μιας μικρής υποδιαίρεσης (το οποίο
είναι το ¼ της ίντσας). Συνολικά, ο Boyle πρόσθεσε 24 φορές υδράργυρο μέχρι το
μήκος της στήλης αέρα να μειωθεί στις 3 ίντσες (κάτω σειρά μετρήσεων, στήλη Α)
και το ύψος του υδραργύρου ήταν 88 7�16 ίντσες (κάτω σειρά, στήλη Β). Ο Boyle
πρόσθεσε μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για το πώς διεξήγαγε το πείραμα.
Είχε πρόβλημα με το σπάσιμο των γυάλινων σωλήνων εξαιτίας των υψηλών
πιέσεων που αναπτύσσονται από την υψηλή στήλη υδραργύρου, επομένως το
χαμηλότερο τμήμα του σωλήνα τοποθετήθηκε σε ένα τετράγωνο ξύλινο κουτί. Αυτό
του επέτρεψε να συλλέξει τον πολύτιμο υδράργυρο. Όπως φαίνεται παρακάτω, ο
υδράργυρος ριχνόταν πολύ σιγά γιατί ο Boyle σημείωσε ότι ήταν πιο εύκολο να
προσθέτεις παρά να αφαιρείς, σε περίπτωση που ριχνόταν μεγαλύτερη ποσότητα. Ο

3 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής

 Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R. Boyle

μακρύς σωλήνας ήταν τόσο ψηλός που το πείραμα διεξήχθη σε κτήριο που διέθετε
κλιμακοστάσιο. O Boyle χρησιμοποίησε ένα μικρό καθρέπτη πίσω από το σωλήνα
έτσι ώστε να τον βοηθήσει να μετρήσει ακριβώς το ύψος του υδραργύρου. Όπως
φαίνεται παραπάνω η 2η στήλη του πίνακα (Α) και η 3η στήλη (Β) παρουσιάζουν το
μήκος της στήλης του παγιδευμένου αέρα και το επιπλέον ύψος της στήλης του
υδραργύρου (και τα 2 σε ίντσες). Η 1η στήλη του πίνακα Α είναι απλά τα νούμερα
των τετάρτων της ίντσας που κατείχε ο παγιδευμένος αέρας. Με άλλα λόγια είναι
απλά η 2η στήλη πολλαπλασιασμένη με 4 και είναι ανάλογο του όγκου του αερίου.
Στην 4η στήλη (C) ο Boyle δηλώνει πως προσθέτει στο 22 1�8 . Αυτό για την
ακρίβεια είναι λάθος στην εκτύπωση. Η σωστή μεταβλητή είναι 29 1�8 ίντσες, την
οποία ο Boyle έλαβε ως το ύψος της στήλης υδραργύρου σύμφωνα με την
φυσιολογική ατμοσφαιρική πίεση. Γι’ αυτό το λόγο η 5η στήλη (Δ) είναι το άθροισμα
της στήλης Β και του 29 1�8 ίντσες εκτός από ότι όλα τα κλάσματα της στήλης Δ
είναι σε δέκατα έκτα. Αυτή η στήλη δείχνει την πίεση στην οποία δημιουργούνταν η
νοητή φυσαλίδα αερίου. Η τελευταία στήλη Ε είναι η υπολογισμένη πίεση με βάση
τις τιμές όγκου στην 1η στήλη Α και σύμφωνα με την υπόθεση του Boyle ότι η πίεση
και ο όγκος είναι αντιστρόφως ανάλογα. Τα κλάσματα είναι δύσκολο να
διαβαστούν και παρατίθενται σε λίστα στην εικόνα 1.

Το πρώτο πράγμα που χτυπάει άσχημα στο σημερινό αναγνώστη είναι τα πολύ
παράξενα κλάσματα όπως τα 2�17, 10�13, και 18�23. Πως κατέληξε ο Boyle σε τόσο
παράξενα νούμερα ; Η απάντηση είναι ότι χρησιμοποίησε απλούς
πολλαπλασιασμούς και διαιρέσεις και κράτησε τις κλασματικές μορφές. Ένα
παράδειγμα υπολογισμού για την πίεση στη στήλη Ε είναι το εξής: Ας θεωρήσουμε
την 6η σειρά όπου η τιμή της 1ης στήλης (Α) είναι 38. Η υπόθεση είναι ότι 𝑝𝑝1 𝑉𝑉1 =𝑝𝑝2 𝑉𝑉2
𝐩𝐩 𝐕𝐕
ή 𝐩𝐩𝟐𝟐 = 𝟏𝟏 𝟏𝟏 , όπου P πίεση και V όγκος. Η 1η σειρά δείχνει p1=29 2�16 ενώ V1=48.
𝐕𝐕
𝟐𝟐
Επειδή V2=38, η έκφραση είναι (29 2�16 χ 48)/38 δίνει p2=36 15�19 ίντσες
υδραργύρου.

Τελικά ο Boyle καλεί τον αναγνώστη να συγκρίνει τη μετρούμενη πίεση στη στήλη D
με την υπολογισμένη πίεση στη στήλη Ε. Η συμφωνία μεταξύ των δυο ήταν πολύ
κοντά για αρκετά μεγάλη σειρά τιμών από 29 1�8 έως το 117 9�16 ίντσες
υδραργύρου το οποίο αντιστοιχεί σε τιμές όγκου από 48 σε 12 (το οποίο είναι
παράγοντας του 4). Υπάρχουν ενδιαφέρουσα σημεία για τον πίνακα του Boyle.
Πρώτον γιατί ο Boyle δε μετέτρεψε τις τιμές σε δεκαδικούς και τους κράτησε σε
κλασματική μορφή όπως 15/19 ; Για παράδειγμα δεν είναι απολύτως σαφές στους
περισσότερους από μας, πόσο απέχει το 107 13�16 από το 107 7�13. Όμως αν
κάνουμε τα δυο νούμερα σε δεκαδική μορφή σχηματίζονται τα 107,813 και 107,538,
οπότε μπορούμε να δούμε πως η διαφορά μεταξύ τους είναι μικρότερη από 0,3%. Η
εξήγηση του γιατί ο Boyle δε χρησιμοποιούσε δεκαδική μορφή οφείλεται στο ότι δεν
ήταν σε κοινή χρήση το 1662, Κάποιες μορφές που έχουν κάποια κοινά στοιχεία με
τους σύγχρονους δεκαδικούς μπορούν να βρεθούν στην αρχαία Κίνα και στη
μεσαιωνική Αραβία.(1,4) Ο Simon Stevin (1548-1620) αναγνωρίζεται πιο συχνά για
τη χρήση των δεκαδικών όπως τους ξέρουμε σήμερα και εισήχθησαν στην Αγγλία
περίπου το 1608. Επίσης στο βιβλίο του για τους λογαρίθμους, ο Napier,(8)
χρησιμοποίησε δεκαδικούς με τη σημερινή μορφή. Εντούτοις η δεκαδική μορφή
καθιερώθηκε το 18ο αιώνα, οπότε δε μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Boyle
δε χρησιμοποιούσε δεκαδικά.

Άλλο ένα ενδιαφέρον σημείο για το σημερινό μελετητή είναι γιατί ο Boyle δε
κατασκεύασε ένα διάγραμμα με τα αποτελέσματά του. Ένα πρόβλημα που φαίνεται
από τον πίνακα στην εικόνα 1 είναι ότι ο μελετητής πρέπει να εξερευνήσει κάθε

4 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής

 Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R. Boyle

γραμμή από τις στήλες D και E για να διαισθανθεί πόσο οι μετρούμενες πιέσεις
διαφέρουν από τις πιέσεις που υπολογίστηκαν σύμφωνα με την υπόθεση. Επιπλέον,
πρέπει να συγκρίνουμε τις διαφορές στις πάνω γραμμές με τις κάτω για να δούμε
αν οι διαφορές οφείλονται στο μέγεθος της πίεσης ή του όγκου. Τέλος, πρέπει να
αναγνώσουμε όλο τον πίνακα για να σιγουρευτούμε ότι ολόκληρο το εύρος των
πιέσεων/των όγκων καλύπτεται λίγο πολύ ομοιόμορφα.

Όλες αυτές οι πληροφορίες γίνονται γρήγορα φανερές εάν σχεδιαστούν τα

αποτελέσματα όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Λόγω της υπόθεσης ότι η πίεση
και ο όγκος μεταβάλλονται αντιστρόφως ανάλογα, μπορούμε να σχεδιάσουμε τη
γραφική παράσταση ανάμεσα στη πίεση και τον αντίστροφο του όγκου, ή ανάμεσα
στον όγκο και τον αντίστροφο της πίεσης, για να ελέγξουμε εάν τα σημεία
βρίσκονται πάνω σε μια ευθεία γραμμή. Και οι δύο δίνουν ουσιαστικά τις ίδιες
πληροφορίες, αλλά η τελευταία (που παρουσιάζεται στην εικόνα 3) προτιμάται,
επειδή ο Boyle πρόσθετε τον υδράργυρο σε κάθε μέτρηση έως ότου ανέβαινε ο
όγκος ακριβώς κατά ένα τέταρτο της ίντσας, οπότε ο όγκος μπορεί να θεωρηθεί ως
ανεξάρτητη μεταβλητή.

Εικόνα 3 -Σχήμα 3 . Μονάδες στον κατακόρυφο άξονα είναι (ίντσες υδραργύρου)-1 και οι μονάδες στον
οριζόντιο άξονα είναι (κατακόρυφη περιοχή του σωλήνα /4) σε κυβικές ίντσες.

Η εικόνα 3 δείχνει αμέσως, προς ικανοποίηση των περισσοτέρων, ότι το

αντίστροφο της πίεσης μεταβάλλεται γραμμικά με τον όγκο, ότι οι αποκλίσεις των
δεδομένων από την καλύτερη ευθεία γραμμή δεν εξαρτώνται από το μέγεθος της
πίεσης ή του όγκου, ότι ολόκληρη η σειρά των όγκων καλύπτεται επαρκώς, και ότι
η καλύτερη ευθεία γραμμή περνά πολύ κοντά στη θεωρητική.

Τέλος, φυσικά το γινόμενο της πίεσης με τον όγκο είναι σταθερό για σταθερή
θερμοκρασία. Ο Boyle ανησυχούσε για αυτό παρόλο που δεν το ακολούθησε. Στο
κείμενο κοντά στον πίνακα που φαίνεται στην εικόνα 1, περιέγραψε πως ζέσταινε

5 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής

 Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R. Boyle

τον παγιδευμένο αέρα στο μικρό άκρο του U σωλήνα με τη φλόγα ενός κεριού “so
that we scarce doubted, but that the expansion of the air would, notwithstanding the
weight that opprest it, have been made conspicuous, if the fear of unseasonably
breaking the glass had not kept us from increasing the heat”.(3)

Τέλος δεν πρέπει να αναφερθούμε στο ζήτημα αν η εργασία του Boyle βασίστηκε σε
εργασίες άλλων και εάν πράγματι το όνομα του Boyle πρέπει να συνδέεται με το
νόμο αυτό. Αυτό έχει παρουσιαστεί εκτενώς αλλού,

(5,9,10). Είναι αρκετό να πούμε ότι τουλάχιστον άλλα πέντε άτομα έχουν κάποια
αξίωση στο νόμο συμπεριλαμβανομένου του Viscount Brouncker, του Robert Hooke,
του Edmé Mariotte, του Henry Power, και του Richard Towneley. Στην
πραγματικότητα στη Γαλλία ο νόμος της ισόθερμης είναι γνωστός ως "la loi de
Mariotte" – ο νόμος του Mariotte. Εντούτοις, πολλοί από μας θα είναι
ικανοποιημένοι με το «νόμο του Boyle» για να μας θυμίζει ένα αξιοθαύμαστο
επιστήμονα.

Αναφορές – Βιβλιογραφία:

1. Boyer, C. B. A History of Mathematics. New York: Wiley, 1968.

2. Boyle, R. New Experiments Physico-Mechanicall, Touching the Spring of the Air,

and its Effects. Oxford: H. Hall for T. Robinson, 1660.

3. Boyle, R. New Experiments Physico-Mechanical, Touching the Air: Whereunto is

Added A Defence of the Authors Explication of the Experiments, Against the
Obiections of Franciscus Linus, and, Thomas Hobbes. Oxford: H. Hall for
T. Robinson, 1662.

4. Cajori, F. A History of Mathematical Notations. Chicago, IL: Open Court, 1928.

5. Cohen, I. B. Newton, Hooke, and `Boyle's Law'. Nature 204: 618-621, 1964.

6. Descartes, R. Discours de la Méthode pour Bien Conduire sa Raison Chercher la

Verité dans les Sciences. Leiden, The Netherlands: Jan Maire, 1637.

7. Geary, R. C. Accuracy of Boyle's original observations on the pressure and

volume of a gas. Nature 151: 476, 1943.

8. Napier, J. Mirifici Logarithmorum Canonis Descriptio. Edinburgh: Andrew Hart,

1614.

9. Webster, C. Richard Towneley and Boyle's Law. Nature 197: 226-228, 1963.

10. Webster, C. The discovery of Boyle's Law, and the concept of the elasticity of
air in the seventeenth century. Arch Hist. Exact Sci. 2: 441-502, 1965.

6 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής

Η παρουσίαση των πραγματικών δεδομένων του R. Boyle

7 Κατσικογιώργος Γιώργος - Φυσικός| Msc στη Διδακτική της Φυσικής