SADRŽAJ:

UVOD..................................................................................................................................3

PRINCIP PRODUKTIVNOSTI......................................................................................4

FAKTORI PRODUKTIVNOSTI ...................................................................................5

IZRAŽAVANJE PRODUKTIVNOSTI..........................................................................7

a) Fizičkim jedinicama mjere.................................................................................7

b) Tržišnom cijenom..............................................................................................10

c) Cijenom koštanja...............................................................................................12

d) Društveno potrebnim radom.............................................................................12

SPROVOĐENJE PRINCIPA PRODUKTIVNOSTI.....................................................13

ZAKLJUČAK....................................................................................................................16

LITERATURA..................................................................................................................17
 Seminarski rad

UVOD

Produktivnost je jedan od tri osnovna ekonomska principa, uz ekonomičnost i

rentabilnost, koji traži ostvarivanje određene vrijednosti proizvodnje sa minimalnim
utrošcima radne snage.

Kao što vidimo, produktivnost rada je veoma značajan pokazatelj uspješnosti

poslovanja nekog preduzeća i kao takav je predmet konstantnog praćenja i
pronalaženja načina za unapređivanje.

Kroz ovaj seminarski rad ćemo pokušati dati pregled principa produktivnosti,
faktora koji direktno utiču na nivo produktivnosti u nekom preduzeću, načine
izražavanja sa konkretnim primjerima i na kraju, mjere koje preduzeću stoje na
raspolaganju kako bi produktivnost podigli na odgovarajući nivo.

PRODUKTIVNOST RADA
2 / 14
 Seminarski rad

1. PRINCIP PRODUKTIVNOSTI

Produktivnost definišemo kao kvantitativni izraz između obima proizvodnje,

usluga ili prometa i količine utrošene radne snage, što bismo mogli prikazati opštom
formulom:

(P=produktivnost rada; Q=obim proizvodnje; L=broj zaposlenih 1; q=ostvarena

proizvodnja po jedinici rada)

Osim toga, produktivnost možemo predstaviti i inverzno, tj. izračunavajući

koliko je utrošeno rada za proizvodnju jednog proizvoda:

(t=utrošeno vrijeme po jedinici proizvoda)

Ova definicija produktivnosti je izvedena iz osnovnog ekonomskog principa:

ostvariti maksimalni rezultat sa minimalnim ulaganjima, 2 koji je moguće postići na
dva načina povećanjem ukupne mase proizvoda ili povećanjem radnog učinka.

2. FAKTORI PRODUKTIVNOSTI 3

1
L=broj radnika*broj dana u datom periodu*8 sati rada

2
Ekonomija od A do Z

3
Berberović, Š., Stavrić, B., Baroš, Ž., Mikroekonomija
3 / 14
 Seminarski rad

Faktori produktivnosti su sve one činjenice koje utiču na radni učinak i kao
takve ih možemo prikazati slikom:

Tehničke faktore produktivnosti čine sva materijalna i tehnička sredstva

koja služe proizvodnji, kao i naučna i tehnička dostignuća koja se ne primjenjuju, ali
za to postoji ekonomska mogućnost. Najznačajniji ovakvi faktori su: Tehničke
karakteristike proizvoda na osnovu kojih se izrađuju normativi rada izrade
proizvoda.

Karakteristike tehnoloških procesa koji zahtijevaju manji ili veći utrošak

radne snage pri njegovom izvođenju. Karakteristike sredstava za rad, tj. njihova
savremenost i tehnološka usavršenost u velikoj mjeri uvjetuju i visinu
produktivnosti rada.

Tehničke karakteristike materijala koji se koriste u proizvodnji. Radna

sredina i uslovi rada u takvoj sredini, bez obzira da li se radi o prirodno uslovljenim
ili vještački stvorenim uslovima za rad. Obim proizvodnje svojim promjenama može
uticati na produktivnost. Vid organizacije rada svojim nivoom direktno povećava ili
smanjuje produktivnost. Nivo organizacije koji se ogleda tehničkom opremljenosti.

4 / 14
 Seminarski rad

Društveni faktori produktivnosti se mogu samo indirektno mijenjati, a u njih

spadaju kulturni nivo, tržište, stepen razvijenosti saobraćajne mreže, stanovništvo, i
mnogi drugi društveni elementi. 4

Organizacioni, subjektivni faktori produktivnosti obuhvataju sve elemente

vezane uz čovjekovu ličnost u proizvodnji i organizaciji proizvodnje. Po načinima
na koje se ispoljavaju, mogu djelovati kroz:

Izbor i odlučivanje o tehničkim i društvenim uslovima proizvodnje. Ovim

izborom se može pronaći odgovarajuća zamjena materijala, nekih tehničkih ili
tehnoloških procesa i slično. Kvalifikacije proizvođača, pri čemu treba pronaći
optimalnu kvalifikovanost radnog kolektiva u cjelini.

Intenzitet rada, pri čemu se iznalaze načini za postizanje optimalnog

intenziteta rada tokom kojeg će se trošiti najmanja količina proizvođačeve
bioenergije po jedinici proizvoda. Organizacione mjere kojima menadžment, nakon
analize cjelokupnog tehnološkog proizvodnog procesa, nastoji pronaći načine za
eventualno skraćenje ili pojednostavljenje nekih faza rada.

3. IZRAŽAVANJE PRODUKTIVNOSTI

Za izražavanje ostvarene produktivnosti postoje različite metode, 5 a u

zavisnosti od načina izražavanja proizvoda:

a) Fizičkim jedinicama mjere

4
www.ekonomist.co.yu

5
Nićin, N., Mikroekonomija

5 / 14
 Seminarski rad

Naturalni metod: Na ovaj način se može izraziti samo kada preduzeće ima
samo jedan proizvod, ili homogenu proizvodnju, i to je već navedena formula:

Formula 3-1

ili

Formula 3-2

Primjer 6:

U tvornici cementa proizvedene su slijedeće količine:

Količina cementa Q 1,650.000

(t)
Utrošeno L 1,250.000
radnik/dana

Na osnovu navedenih formula produktivnost bi bila jednaka:

ili

Naturalno-uslovni metod: izražava produktivnost u onim preduzećima koja

proizvode srodne proizvode koji se razlikuju po utrošenom radu, kvalitetu,
dimenzijama i slično. Svi proizvodi se privremeno, tj. uslovno preračunavaju u
jednu vrstu proizvoda koji je najpogodniji za izražavanje ukupne proizvodnje i
najviše zastupljen u proizvodnom programu.

Primjer:
6
Svi primjeri Šunjć-Beus, M., Berberović, Š., Stavrić, B., Ekonomika preduzeća
6 / 14
 Seminarski rad

Preduzeće proizvodi 4 vrste proizvoda:

Vrsta Stvarna Vrijeme Koeficijent Uslovna Ukupno

proizvoda proizvodnja potrebno ekvivalencije proizvodnja utrošeno
(kom) za 1 kom vrijeme
1 2 3 4 5(2x4) 6(2x3)
A 4.000 10 1 4.000 40.000
B 3.000 12 1,2 3.600 36.000
C 2.500 15 1,5 3.750 37.500
D 3.500 5 0,5 1.750 17.500
13.100 131.000

Kao što vidimo za uslovni proizvod je uzet proizvod A čiji je koeficijent

ekvivalencije tada jednak 1, a za ostale proizvode izračunavamo na osnovu odnosa:

B C D
10 sati = 1 kom 10 sati = 1 kom 10 sati = 1 kom
12 sati = x komada 15 sati = x komada 5 sati = x komada
x=(1*12)/10=1,2 x= (1*15)/10=1,5 x=(1*5)/10=0,5

Obrazac za izračunavanje u ovom slučaju glasi:

ili

7 / 14
 Seminarski rad

Radni metod: koristi se kada preduzeće ne može svoju proizvodnju iskazati u

naturalnim jedinicama mjere. Ukupna količina proizvoda se izražava u norma
satima. Obrazac za produktivnost je:

Primjer:

Za efektivnih 15.000 sati proizvedeni su proizvodi u količinama navedenim u

tabeli:

Vrsta Ostvarena Jedinica mjere Norma sati za Proizvodnja u

proizvoda proizvodnja 1 kom norma satima
1 2 3 4(2x3)
A 2.000 kg 6 1.2000
B 1.000 kom 5 5.000
C 1.500 m 8 12.000
Ukupno norma sati 18.200

ili

8 / 14
 Seminarski rad

b) Tržišnom cijenom
U praksi su češći slučajevi heterogene proizvodnje kada se produktivnost
izražava tržišnom cijenom :

(Cq =tržišna cijena po jedinici proizvoda)

Moramo znati da ovaj obrazac može dati pogrešnu sliku produktivnosti rada
jer tržišne cijene nisu faktor produktivnosti, a i podložne su promjenama.
Djelomično problem možemo riješiti uvođenjem standardnih cijena ali ako u
proizvodnju uvodimo novi proizvod tada ni to neće biti moguće.

Primjer:

Na konkretnom primjeru izračunavanje produktivnosti bi izgledalo ovako:

Vrsta proizvoda Količina Tržišna cijena za Vrijednost

1 proizvod proizvodnje
X 2.000 30 60.000
Y 2.500 40 100.000
Z 4.000 20 80.000
Ukupno 240.000

U proizvodnji je učestvovalo 1.200 radnika. Produktivnost na osnovu tih

podataka je jednaka:

9 / 14
 Seminarski rad

Drugačije rečeno, jedan radnik je ostvario proizvodnje u vrijednosti 200 KM.

c) Cijenom koštanja
Cijena koštanja se sastoji od troškova materijala, sredstava za rad i troškova
radne snage.

Formula 3-3

(Tq=objektivno uslovljena cijena koštanja po jedinici proizvoda.)

Kao i prethodni metod i ovaj ima određene nedostatke jer može dati pogrešne
rezultate ako se mijenja, proširuje asortiman proizvoda. U tom slučaju je primjena
ovog metoda moguća jedino ako svi proizvodi imaju približno istu visinu troškova
sredstava za proizvodnju po jedinici rada.

Primjer:

U jednoj godini je ostvarena proizvodnja sa objektivno uslovljenom cijenom

koštanja od 25.000.000 KM. Broj radnika je 2.000.

d) Društveno potrebnim radom

U primjeni ove metode se kreće od proizvoda i društveno potrebnog
rada za njegovu proizvodnju:

Formula 3-4

10 / 14
 Seminarski rad

(Q= proizvod, a L 0 društveno potreban rad.)

Na osnovu toga možemo postaviti izraz objektivno uslovljene produktivnosti:

Pošto u praksi ipak dolazi do odstupanja zbog objektivnih uslova proizvodnje

i organizacionih nedostataka koristi se obrazac:

( Ki =koeficijent odstupanja objektivno uslovljenih troškova radne snage po jedinici

proizvoda, I i =organizaciono uslovljeno odstupanje radne snage u proizvodnji po
jedinici proizvoda.)

Ovaj metod izračunavanja produktivnosti rada se koristi u praksi pošto

kvantitativno izražava uticaj svih elemenata koji utiču na produktivnost.

4. SPROVOĐENJE PRINCIPA PRODUKTIVNOSTI

Sprovođenje principa produktivnosti podrazumjeva preduzimanje mjera

kojima se stvara objektivna produktivnost, tj. produktivnost što bliža objektivnoj.

Organizacione mjere se odnose na korištenje unutrašnjih rezervi preduzeća

na najbolji mogući način. Provođenje organizacionih mjera se uglavnom odnosi na:
povećanje stepena iskorištenosti kapaciteta, pogotovo u preduzećima i privrednim
granama sa visoko razvijenom tehničkom opremljenosti, podizanje kvalifikacione
strukture radnog kolektiva pri čemu je optimalno da kvalifikacija svakog radnika
bude upravo onakva kakvu konkretno radno mjesto traži, osiguravanje normalnog
intenziteta rada pri čemu se mora prethodno utvrditi vremensko trajanje svakog
konkretnog zadataka, mjere organizacije rada preko racionalizacije vremena za
izvršenje pojedinih poslova.
11 / 14
 Seminarski rad

Ove mjere obuhvataju i utvrđivanje zahtjeva svakog pojedinog zadatka ali i

uvođenje normi i pravila kojima se može mnogo učiniti po pitanju produktivnosti.

Mjere tehničke racionalizacije i rekonstrukcije imaju za cilj izmjenu i

poboljšavanje tehničkih uslova rada. Pri razmatranju i uvođenju ovih mjera mora se
posebna pažnja pokloniti cjelokupnoj ekonomskoj analizi isplativosti narednih
koraka. U suprotnom se može dogoditi da preduzeće podigne nivo produktivnosti na
viši nivo, ali na štetu nekih drugih pokazatelja. 7

Mjere društvenog karaktera se svode na pravilno korištenje radnih navika,

razvoj organizacione strukture, izgradnju kvalitetnih kadrova i slično. U osnovi, ove
mjere se trebaju konstantno provoditi od strane menadžmenta ljudskih resursa i
srodnih grana, kako bi se u preduzeću stvotila klima motivisanosti radnika, koji će
tada postizati i veću produktivnost.

7
Perić, M., Analiza preduzeća
12 / 14
 Seminarski rad

ZAKLJUČAK

Postizanje optimalne produktivnosti je konstantan zadatak koji menadžment

mora ispunjavati svojom organizacijom rada, ali i osiguravanjem adekvatnih procesa
proizvodnje. Preduzeće ima na raspolaganju različite mjere za povećanje
produktivnosti, a samim tim i za bolje raspolaganje svim resursima kojima
raspolaže.

U svakom slučaju, preduzeće mora konstantno pratiti sve elemente od koji

produktivnost zavisi i držati ih u prihvatljivim granicama. Tek tada je moguće da
ukupan rezultat poslovanja bude zadovoljavajući.

13 / 14
 Seminarski rad

LITERATURA

[1] Berberović, Š., Stavrić, B., Baroš, Ž., Mikroekonomija, (2006), Apeiron,

Banja Luka

[2] Ekonomija od A do Z, (2002), BOŠ i Dosije, Beograd

[3] Nićin, N., Mikroekonomija, (2007), Apeiron, Banja Luka

[4] Perić, M., Analiza preduzeća, (1994), Savremena administracija, Beograd

[5] Šunjić-Beus, M., Berberović, Š., Stavrić, B., Ekonomika preduzeća,

(1999), Ekonomski fakultet, Sarajevo

[6] www.e-magazine.co.yu

[7] Živković, M., Ekonomika poslovanja, (2005), Megatrend, Beograd 2005.

14 / 14