Professional Documents
Culture Documents
MONDOMANILA
Nobela ni Norman Wilwayco
2
Baguio 1999
Anuman ang sabihin nila, wala akong pakialam. Alam ng Diyos o ng kung
sino mang nakatataas sa atin na masyado nang mahaba ang nilakbay ko.
lugar na „to. Malamig, maraming puno, mura ang mga pagkain. O malamang,
maghanap ng ibang lugar. Doon sa kung saan walang makikialam sa „kin. Doon
sa kung saan hindi ako susundan at uusigin ng mga bangungot at ng sarili kong
anino.
Pero sa ngayon, kuntento ako rito sa buhay ko. May maliit na loteng
buhay, may pera. Itong huli ang pinahahalagahan ko sa lahat. Puta, nabuhay ako
ko dati. Natatandaan ko noong elementary pa lang ako, kung wala siguro akong
pantalon, nahubo na ang brief ko. Si ermat kasi dati, ni hindi ako maibili ng bago.
Ang ginagamit ko noong nasa grade six ako, iyon pa ring brief ko noong grade
one. Kaya tuloy sa sobrang lawlaw na‟t wala na talagang garter, kapag
tumatakbo ko, lumililis. Nahuhubo ang magkabilang tagiliran. Kaya lang hindi
ngayon, minsan sa isang buwan lang ako kung mahirapan, kapag bumababa ako
Mayaman ako at hindi naghihirap. Trip ko lang talaga ang hindi gaanong
malaking bahay. Katunayan, itong tinitirhan ko, nang mabili ko ito, napakaraming
sira. Lumang luma na. Gumastos pa ako ng medyo malaki para lang matirhan
itong bahay.
Saka nasa „kin na siguro ang lahat ng sarap. Binata, may kursong tinapos,
may pera, may bahay at lupa na bagamat maliit lang, matatawag kong akin.
Ang kulang lang siguro dito sa akin sa Baguio, kaibigan. Ang totoo kasi,
isa lang ang talagang kabatak ko rito. Si Sarge, dating militar. Kapitbahay ko.
Noong minsan kasing inaayos ko ang bubong ko, biglang pumasok ng bakuran si
ang mga butas ng yero. Nung nabili ko kasi „tong bahay, butas-butas ang yerong
atip. Kako, okey lang, papalitan ko na lang. Kaso, ang mahal pala ng yero. Saka,
butas. Bumili na lang ako ng vulcaseal. At yun nga habang nagtatapal ako sa
dalawang bote lang. Parang naiilang din kasi „kong makipag-inuman sa hindi ko
talaga kilala. Ang kaso, masarap palang kakuwentuhan si Sarge. Panay ang
5
kuwento ni loko tungkol sa mga adventures niya sa army noong araw. Hindi ako
makapaniwala nang sabihin niyang kwarenta‟y dos lang siya. Ang tingin ko kasi
sa kanya, laylay na balikat, malaking tiyan, ubaning ulo, parang sitenta anyos na
siya. Tinanong ko siya kung bakit siya nag-retiro. Sabi niya, problema daw sa
pamilya.
nang umuwi. Inihatid ko si Sarge sa bahay niya (wala siyang kasama sa bahay
maliban sa isang binatilyong Ifugao na pinag-aaral daw niya). Inaya niya akong
pumasok sa loob, may ibibigay daw siya sa akin, parang ganting utang na loob.
pagkatapos kong tikman ang damong bigay ni Sarge. Pumihit ako pagdating sa
“Sige.”
first class. Ang sabi ng mga tao sa looban, noong nasa kasagsagan pa „ko ng
pagiging addict, dito raw talaga sa Baguio itinatanim ang mga first class na
marijuana. Bago ako matulog noong gabing iyon, binalak kong magtanim. Sa
Bago ako matulog, habang idinuduyan ako ng hinitit kong damo, iniisip ko
kung ano pa kaya ang kulang sa buhay ko. Wala na siguro. May buhay ako, may
paggunita kung kailan ba huling nakapiling ang kanin. Kung nagkataong may
ay ipipikit niya ang kanyang mga mata. Iisipin niya ang mga pistahan, kasalan,
binyagan at iba pang handaang dinaluhan. Ang mga gunitang ito ay ipaghehele
Ilang araw na rin silang natutulog nang ang atip ay ang malawak na
sumusunog ng balat ang init ng araw. Malaking sakripisyo ang hatid sa kanya at
Noong bago pa man sila mangupahan sa bahay na iyon, wala nang tiwala
kanyang ina ngunit hindi siya pinapansin. Ano ba ang nalalaman ng mga anak sa
pangitain. Iba na ang kulay ng kanilang mga kagamitan dahil sa tama ng araw.
regalo sa kanyang ina noong ito‟y ikinasal, na siya nilang pinaglalagyan ng mga
damit, at iba pang mga kagamitang kung tutuusin ay dapat nang itapon ngunit
wala ang mga ito. Ang tangi nilang gamit na sa kanilang palagay ay may tunay
kanyang ina sa isang bingo sosyal, at ito ay pinipilit nilang iligtas sa araw sa
inuupahan. Kaipala‟y may kaaway ang kanyang ina. Nakiraan siya ng patagilid
nito sa paang bagong pedicure, narating niya ang bungad ng kanilang bahay at
mo kami?”
Labag man sa kalooban ni Tony ay sinunod niya ang utos ng ina. Muli
may mapanood sila at maging kaaliw-aliw na parang sine ang kanilang buhay sa
looban.
mga pisngi nito. Ang dalawang kamay ay may bahid ng kulay itim na hindi
10
malaman ni Tony kung putik o mantsa ng tutong. Hindi nito pansin ang
Naglaway ang kanyang labi nang makita ang pritong bangus at kaning
Naglaglagan sa kanilang mga tulalang mukha ang mga alikabok at iba pang
tarantada ang banta niyang aalisan tayo ng bubong kapag hindi tayo umalis
dito.”
Hindi narinig ni Tony ang sinabi ng ina. Ni hindi niya napansing tumayo
Bangungot para kay Tony ang matulog na humpak ang tiyan. Totoo,
ang mga pagkain ay pilit niyang inaabot, at kapag halos dukwang na niya ang
isang piniritong hita ng manok, o kung minsa‟y isusubo na lang niya ang balat ng
Putang ina! Huwag mo „kong istorbohin, hayop ka! Hayaan mo „ko, putang
ina mo!
pistahan!
“Tang „nang buhay ito! Itinutulog na nga lang ang gutom, iistorbohin ka
pa!”
makatulog. Ngunit bago pa man niya umpisahang ipaghele ang sarili‟y alam na
niyang hindi na siya muling makababalik. Idinilat niya ang kanyang mga mata at
maliksing bumangon. Tinungo niya ang pintuan at doo‟y kinuha ang dalawang
Sabong
Ang karamihan sa kanila ay mga batang tulad ni Tony, trese anyos pababa. Ang
katwiran kasi sa lugar nila, ang pag-iigib ay pambatang trabaho. Ang mga
naman nilang basahin ang mga karatula ng dyip. Hindi na nila kailangan pa ng
tagasigaw sa kanila kung saang dyip sila kailangang sumakay at kung saan ang
hindi lang ruta ng dyip ang kanilang kabisado kundi pati na rin ang hilatsa ng
pagmumukha ng mga tsuper, kung aling dyip ang may nakakabinging stereo,
kung sinong tsuper ang kaskasero at kung sino ang kung magmaneho ay mabilis
pa ang pusitsit ng ihi ng isang dalagang hindi na virgin, at marami pang iba. Ang
at galon. Ibinaba ni Tony ang tangan niyang mga timba at pagkuwa‟y nakiusyoso
Hipuin mo bayag!
manok ay ala-Fernado Poe ang tadyak ng tari habang umeere sa ibabaw o kaya
palengke.
14
kung sino sa dalawa ang may kasalanan. Ang importante‟y may napapanood
habang nagpapahinga.
Ngunit lasing man at magaling, barangay tanod pa rin. Inawat nito ang away at
pila ng mga nauna sa kanya. Dinukot niya sa bulsa ang isang stick ng Champion
Ama
“Tony!”
Napahinto si Tony nang marinig ang sigaw. Pamilyar sa kanya ang tinig.
Bagama‟t matagal niya itong hindi narinig, may sundot sa tutuli ang mga
Inilapag niya ang tangan niyang pingga. Sa mga ganitong pagkakataon, kapag
niya ang buhay sa mundo. Ngunit iba ngayon, para bang walang pinag-iba kung
pasan man niya ang mga timba o hindi. Ganoon pa rin ang bigat na parang
nakadagan sa kanya.
pinilit na mangiti.
grade three ay hindi na niya alam kung ano ang pakiramdam ng isang taong
tinanggap. Kahit ang mga kaibigan niya sa looban ay nakikita niyang paminsan-
ama.
na mga putang ina at kupal at babaero kapag isinasalaysay ng kanyang ina. Mga
plemang berdeng berde ang kulay na animo hindi sa tao nanggaling kundi kay
Zuma.
nangingitim niyang labi. Kinapa niya ang kanyang bulsa, wari‟y naghahanap ng
posporo ngunit alam niyang wala siyang ipangsisindi. Napansin ito ng kanyang
ama at dinukot sa bulsa ang makintab na lighter, sinindihan ang sigarilyo niya.
kanyang ama.
“Anlaki mo na, Tony. Nagdalawang isip nga ako kung tatawagin kita.
“Mabuti naman.”
Binitbit ni Tony ang mga timba niyang nakahalang sa daanan. Gumilid sila
“Saan ka magha-hayskul?”
“Wala ho kasi kaming pera. Sabi ni inay, saka na lang daw ako
daanan.
disenteng trabaho.
“Hindi bale, „tay. Nag-iipon naman ho ako. Kapag nakaipon ako ng medyo
“Anak, alam ko, malaki ang pagkukulang ko sa iyo. Ikaw at kay Dino. At
„tay, malaki ang katawan mo. Sigurado „kong masasarap ang kinakain mo. At
umutang kay Almang Paybsiks. Pambili lang ng bigas. Nang lumaon, pambili
nang magkasakit si Dino. Mabuti na lang, sabi ni nanay, may mabait na aleng
nagpapautang sa amin. Nang lumaon, kinukuha ni Alma ang black and white na
Almang Paybsiks.
19
kaya kayo.”
“…may sinasabi yung isa kong kaibigan. Palabas na kasi siya ng bansa.
Pupunta na siya ng Taiwan. Puwede akong sumabit. Medyo malaki nga lang ang
“…pero sabi naman ni Medy, kapag daw nagbayad sa kanya „yung may
utang sa kanya, pupunan niya „yung pera ko. Kapag nasa Taiwan na „ko,
susulatan ko kayo. Sumulat kayo sa „kin. Kung ano‟ng mga kailangang n‟yo
makakasama mo sa selda.
“Omeng, ihatid mo nga ang tatay ko sa „min. Ihahatid ko lang „tong tubig.”
Akmang aangal ang bata ngunit inambaan ni Tony ng suntok. Labag man
kanila.
pinuntahan niya ang barkadang si Elmer. Nakaubos sila ng isang boteng gin at
nalaman niyang ang kanyang tinuturing na ama ay hindi niya totoong ama.
katotohanan.
dulot ng katotohanang ang tunay na ama ay hindi mawari kung sino, sa kanya‟y
isa lang ito sa mga katotohanang bumubulaga sa kanya araw-araw. Hindi siya
“What, with grades like this, and being on the top ten of the board exams,
sekretarya niyang sexy nang dumating ako. Appointment ko, alas-nuwebe. Job
kailangan nila ng magagaling na mga engineer, tulad ko. Nang gumradweyt ako,
summa. Marami rin akong nailathalang mga technical journal, thesis at iba pang
mga propesor at dean sa U.P. Isang buwan muna „kong tumambay. Dapat kong
namnamin ang buhay kalye. Puta, kapag me trabaho na „ko, hindi na „ko
makakatambay. Saka mas masarap „yung puro “I‟ll think about it” ang sagot mo
nagsasawa na kase „ko sa computer. Putsa, limang taon kong binuno sa college
Sure, kupal.
“As I‟ve mentioned in our letter, Mr. De Guzman. Or can I call you Tony?”
na da best ang kape nila, talo pa rin sila ng kapeng ito. Iba talaga ang imported.
ilong mo.
23
“It‟s the best coffee in the whole world,” anas ni kupal. Napansin sigurong
nakapikit ako habang humihigop ng kape. Siguro medyo nabanas din siya dahil
“Actually, it‟s from Batangas. My brother just came from the province.
“Yes, I am. My family owns a piece of land. The tenants till it and we share
the proceeds.”
Sure, manyak.
“Yes sir.”
“We are thinking about you being a senior systems analyst of the
Database Department. There will be five junior analysts and ten programmers
“Salamat.”
Ayun! Bumigay din si kupal. Mula nang pumasok ako dito sa kuwartong
„to.
department na iyan.”
24
sumasahod, tapos.
“Tony, this is Tess. Executive assistant ko. Tess, siya si Tony de Guzman,
Nagkamay kami ni Tess. Ang lambot ng palad. Tama lang pala na ma-
badtrip si kupal kung naabala ko ang session nila ni Tess. Puta, boobs pa lang,
Santo Papa.
He‟s attending to some business with the mother company in New York. Bale
siya ang magiging boss mo. Pero, he‟s looking forward to meeting you.”
Habang nag-iikot kami ni Tess, panay ang sagi ng tingin ko sa hita niyang
ganito palagi ang nakikita ko, kung ganito lagi ang nakikita ng mga tarantadong
25
Jeffrey “Kupal” Dali, sex kaagad ang laman ng isip. Siguro ang sarap ng buhay.
Yun kasi ang kulang kay Johnny, yung isa kong kabatak sa looban.
Kulang siya sa sex kaya kung anu-ano‟ng naiisip niya. Aktibista na si Johnny
kahit noong maliit pa lang siya. Dangan kasi‟y puro kalandian ang inatupag ng
mommy niya. Ang daddy naman niya, puro trabaho ang laman ng utak,
hanggang sa mabaldado ito. Ang tsismis sa looban, ang mommy raw ni Johnny
ang nagpapatay sa daddy niya. Pero sabi naman ni Johnny, nahulog daw sa
Kawawang Johnny. Mabuti pa ang mga hindi niya kapamilya, alam kung
ano‟ng totoong nangyari. Mas malalim magsaliksik ang mga taga-looban. Kahit
baho ng may baho nalalaman. Walang sikretong tumatagal. Hindi likas na taga-
looban sila Johnny. Napunta lang sa looban nang maubos ng mommy niya ang
Natapos ang tour nang ang tanging rehistradong usapin sa utak ko ay ang
mga hita ni Tess at ang nagmumura niyang mga suso. Kinabisado ko bawat
Maliit lang ang kuwarto ko. Pero sulit. Amoy mansanas. Iba talaga kapag
looban. Matapos ang ilang araw na pangungulit ko kay nanay, pinayagan din
akong bumukod. Kako, mas malapit sa trabaho, para hindi hassle sa trapik.
buhay ko.
tauhan ko sa Database Department. Mababait sila sa akin. Natural dahil ako ang
boss nila. Yung iba, hindi ko type ang tabas ng mga pagmumukha. Sila yung
mga tipo ng taong isang tingin pa lang, alam mo nang mahirap kausap. Makikita
Aling Sion. Si Aling Sion ay nakatira ilang bloke ang layo mula sa looban. Ito at
pag-iigib ng tubig. Pero nang mapansin niyang si Chris ay laging may pera, at
nang mapuna niyang siya na lang ang natitirang “matanda” sa igiban, nag-isip na
rin siyang umiba ng raket. Napaghahalata na kasi ng iba na ang trabaho niya ay
simpleng dahilan na sila‟y hindi nagpapautang. Ang mali naman kasi ng mga
gasera, sa mga lasenggo. Ang siste, ayaw bayaran ng mga lasing ang kinain
ang kumain ng libreng balut kapag sila‟y lasing na. Kulitang katakut-takot
hanggang sa magalit ang mga lasing at gawing puta ang nanay ng kawawang
ipagtanggol ang pangalan ni inay. Ang resulta, kahit lasing ay sanay pala sa
babag. At komo mas marami sila, masuwerte kung ospital lang at hindi
28
Sa kabilang banda, may bentahe rin ang pagtitinda ng balut. Tuwing gabi
lang ang lako niya. Sa araw, puwede siyang mag-aral. Mahigit apat na taon na
rin naman siyang natigil mula nang magkalabuan sila ng kanyang kaklase sa
grade six. Malaking bigwas sa kanyang gandang lalake at talino ang nangyari sa
hindi niya mapigilan ang sariling hindi maasar. Bakit mas pinili pa ni Klara si Jun
samantalang noong sila‟y grade six pa lang, sentro na ng mga kantyaw si kupal
Ngunit aminado siya na hindi lang si Klara ang dahilan ng kanyang pananamlay
dumating sa kanilang buhay. Ang kanyang ama, matapos mawala nang ilang
taon, ay biglang dumalaw. Pumanaw ang lahat ng katinuan ng kanyang ina nang
takbong iyon sa kusina at kuha ng itak ay sabay wasiwas sa kanyang ama. Ang
sasakyan, at mabuti na lang at may isip ang ilang matatabang pulis na noo‟y
29
noon, ang kanyang ina ay ilang buwan ding natulala at ang tanging kinakausap
ay ang mga langaw na pasalit-salit ang dapo sa kanyang mukha, ang ilang
kanyang ina ng pangalan ng kanyang ama at ng kerida nito. “Putang ina nila!
sa mga manyak at magnanakaw wika niya nang minsang may magtanong kung
graduation. Problema ni Tony ang pambili ng sapatos. Kung puwede nga lang
sanang gamitin ang kanyang luma ay hindi na siya mag-iintindi ngunit itong
sapatos ay bigla na lang nawalan ng buhay isang hapon habang papauwi siya
dahil malamang na kapag nakita ni Pablo ang kanyang Bantex, baka maawa sa
kanya at bigyan na lang siya nito ng pambili ng bagong sapatos. Ayaw na ayaw
magkasukat ang parehong paa. Kasubuan na. Kinagat na niya ang sapatos na
bargain.
Abnormal ang malalaking patak ng ulan dahil artipisyal lang ito, likha ng cloud
seeding program ng PAG-ASA. Sandaling itinigil muna ang pamisa at ang mga
Matapos ang halos kalahating oras ay natapos din ang ulan at ang kanginang
Huli na ang lahat nang mapansin ni Tony na ang kanyang bagong sapatos
nakakita ang sinapit ni Tony. Nang tumayo siya upang kunin ang papel na
kanyang diploma, wala nang natira sa kanyang mga paa kundi ang kanyang
lubhang marami ring mga karanasang nakakahiya ang nagtulak kay Tony na
mataas na paaralan. Noong mga panahong iyon, walang puwang ang edukasyon
sa sikmurang kumakalam.
hagdan.
nakababatang kapatid.
pagkuwa‟y sinakyan patungo kina Aling Sion upang kumuha ng mga ilalakong
balut. Habang daan ay ginugunita niya ang mga araling kailangan niyang pag-
eskwela kinabukasan.
33
Baguio 1999
Matapos naming laklakin ang ilang beer sa ref ni Sarge, naisipan naming
lumigid sa mga beerhouse sa Session Road. Nakakabato rin kasi yung nasa
bahay lang. Walang ibang nakikita, walang ibang nakakausap. Ang totoo,
nakakasawa na ring kausap si Sarge. Para bang lagi kong pinipilit ang sarili ko
na tumawa sa mga jokes niya, pakibagayan siya, pagbigyan ang mga trip niya.
binobola. Kaya sinimot namin ang mga bote namin at nag-abang ng taxi sa
labas.
Ito ang isa pang masarap sa Baguio. Kapag sumakay ka ng taxi, mura
lang ang babayaran mo. Malaki na ang bente singko pesos. Katorse lang ang
flagdown. At yung mga driver, ibinabalik kung magkano man ang sukli mo. Hindi
Bawal yata sa idolohiya ng mga taxi drivers ng Maynila ang tumanggap ng basag
na bayad. Kailangan, laging buo, sampu ang cut-off sa pagro-round off ng mga
trenta‟y singko pesos, kuwarenta ang sisingilin. Dapat siguro, idisenyo na ang
34
Christy ang malandi niyang bikini. Binagayan ng malilit na bra na halos utong na
napalitan ng libog. Luwa ang mata ni loko. Baka mamaya, umiskor na naman si
Sarge sa mga private rooms sa itaas ng beerhouse. Pero hindi kay Christy.
Mataas kasi ang singil ni loka. Akala mo ginto ang puke niya, samantalang kung
ikukumpara sa puke ng iba kong mga naging syota, para mo nang ikinumpara
„yung puke ni Christy ang baratillo. Alangan namang yung sa mga naging syota
ko.
manager. Tinanong kung magtetebol kami. Tumango ako. Kaya nga kami
ng isang kung sinong pilato. Sabi ng manager, naghihintay na raw ng sundo ang
nabadtrip ako. Parang bigla akong nabitin. Ang ganda pa naman sana nung
chick. Para bang yung excitement ko nang pumasok kami ng beerhouse, biglang
Hindi lang ako. Pati yung type ni Sarge na nakasuot ng pulang bikini,
Sarge, nakatingin lang sa mga nagsasayaw, ni walang nahihipo kahit legs man
lang.
Okey na rin „tong katebol ko. Tsinita. Kahawig ni Chin-chin Gutierrez. Pero
sigurado ko, kapag maliwanag at kapag hindi ako lasing, makikita kong iba ang
hitsura ng putatsing na iyon. Baka nga kung itatabi kay Ai-ai delas Alas, baka
mas piliin ko pa si Ai-ai. At least si Ai-ai, kahit pangit, marami namang datung.
Kumakapal ang bilang ng mga bote sa mesa namin. Mga bote ng serbesa
at mga baso ng ladies‟ drink para sa mga putang katebol namin ni Sarge. Tang
inang mga burikat na ito, anlalakas umorder ng drinks. Nakakaisang beer pa lang
ako, nakakatatlong ladies‟ drinks na sila. Sa lakas nilang magsiinom, iisipin mong
inumin.
sa mga kuwentuhan. Pero hindi ako nagpatangay. Putsa, kaya nga ako nasa
garden niya.
Patango-tango lang ako sa mga salitaan ng mga katabi ko. Abala ang
isang kamay ko sa paghimas ng legs ng katebol ko. Ang isa ko namang kamay,
36
puta. Noong umpisa‟y okey lang sa katebol ni Sarge. Akala yata, si Sarge ang
humihimas sa binti niya. Hindi kasi kita dahil madilim sa ilalim ng mesa. Pero
nang ikumpas na ni Sarge ang dalawa niyang kamay, bilang pagdidiin sa punto
ng kanyang kuwento, nakahalata na ang chick. Biglang pinalis ang kamay ko‟t
ah.”
akong masuka. Pinigilan ko, baka maisuka ko pati yung mga kinain ko nung
tanghali, sayang.
ko‟t baka bigla kong mapatay „tong mataray na putang „to. Pinagmamaramot pa
kupal.
“Oo nga naman, Tony,” hirit ni Sarge, “kung ayaw mong bastusin ko „yang
Tang ina talaga „tong si Sarge. Hindi ko malaman kung lasing na o talagang
kasama ko. Parang nakaramdam naman ang katebol ko. Inamo-amo ako.
ginawa ko, para tuluyang matanggal ang kabadtripan ko, binuksan ko ang
ko.
humakbang papalapit sa bar. Hindi na ako nagpaalam kay Sarge. Tang ina,
sa itaas. Meron daw. Binayaran ko ang bill ng kuwarto. Short time. Ayos na iyon,
Walang itinira maliban sa stockings na kulay itim. Naghubad na rin ako at lumapit
Inumpisahan ko na ang ritwal. Inuna kong dilaan ang mga daliri sa paa.
duryan. Kung anumang hawig niya kay Chin-chin Gutierrez, binawi lahat ng
Bago pa man ako nakarating sa pinto, bumulwak na ang buong sikmura ko.
serbesa. Nakita ko rin ang mga hibla ng lomi na kinain ko sa pub. Sayang,
kakakain ko lang ng lomi na iyon. Naisip ko, ano kaya ang lasa ng lomi na
Isa lang ang paraan. Sa muling paghilab ng tiyan ko, sinahod ko ang
Mutya
Sa buong looban, sa haba ng panahong itinira namin dito, isa lang talaga
ang kinamumuhian ko. Si Mutya. Sa tingin ko, hindi lang galit ang nararamdaman
kung ilang libong beses, iyon ang nararamdaman ko kay Mutya sa tuwing
Mas okey nga si Max, kase kahit papaano, nakakasundo ko. Kahit noong
ninakawan niya ng pera, dinalaw namin siya sa city jail. Nang malipat siya sa
Munti, dinalaw namin siya ni Elmer, dinalhan namin ng yosi, pagkain, bagong
sabi ni Max, marami daw alak doon, mga guwardya ang nagbebenta. Gabi-gabi
nga raw, lasing sila. Kase, kasama ni Max sa selda yung isang manyak na anak
ng politiko. Iyon daw ang tagabili ng alak. At kapag dinadalaw iyon ng mga
nang magkita kami, noong bagong lipat lang kami sa looban, galit na kaagad ako
sa ama niya ang kagandahan ng tabas ng mukha. Ang totoo, guwapo si Mutya.
bibig ko, may kumausap sa akin. Ang totoo, hindi kausap dahil paaskad ang tono
ng pananalita.
Sampung taong gulang pa lang ako noon pero hindi ko na mabilang kung
pangangapa sa mga bagong kapitbahay, bistado ko na ang hirit ng mga tao. Lalo
institusyon ng kayabangan.
“Ako nga pala si Tony,” sabi ko, nanunulay ako sa makitid na tulay ng
lilipatan namin.
“Ako ang mutya rito,” mahinang sabi niya. mahina pero tumagos sa
Hindi ko pa alam noon na mutya ang pangalan niya. Nagulat ako nang
sabihin niyang siya ang mutya ng looban. Ang pagiging mutya kasi, karaniwang
ikinakabit sa mga babae, at hindi sa mga lalake. At kung ang isang lalake‟y
“Bakla ka?” tanong ko. Alam ko, hindi magalang ang tanong ko. Parang
masyadong deretsa, walang pagdadahan-dahan. Pero iyon naman din ang gusto
tanong ko.
“Eh putang ina mo pala eh. Bakit mo naman naitanong kung bakla ako?
“Hindi ko sinabing mutya ako ng looban. Ang sabi ko, ako ang mutya rito
sa looban.”
“Siyanga pala, ano ang pangalan mo,” tanong ko, layunin kong ibahin ang
takbo ng usapan.
“Wala lang, sinabi ko sa iyo, Tony ang pangalan ko. Umaasa lang akong
sasabihin mo rin kung ano ang pangalan mo, na makikipagkilala ka rin sa akin.”
ko, kung anuman ang mangyari, kaya ko siyang labanan nang parehas.
“Putang ina mo, kabago-bago mo rito ang yabang mo, hindot ka,” parang
“Baki nga? Lalaban ka? Ha? Gusto mo, tapusin na natin ngayon dito sa
“Hoy, kung mag-aaway kayo, doon kayo sa malayo juwag dito sa tindahan
“Putang ina mo, bata. Kung hindi ka nakakatikim ng leksyon doon sa lugar
Okey, sabi ko sa sarili ko. Away kung away. Tang ina, nananahimik ako
rito talagang sinundan ako ng away. Sige, away kung away. Hinitit ko ang
tindahan.
niya ang kanyang mga daliri sa kamay habang walang patid ang pagkakamasid
sa akin.
“O, paano „yan, tinatawag ka na ng nanay mo,” anas ni Mutya. “Baka may
mukha.”
Lumipad ang mga kamao, kasama ng mga hiyaw at boo ng mga taong
mula ulo hanggang paa. Ang pagkakatuklas ko na may ibubuga siya at di tulad
Isang pamatay na suntok ang tumama sa leeg ko, bulls eye sa lalamunan.
Ilang sandali akong hindi makahinga. Sinamantala ito ni Mutya, pinaulanan ako
“Tony!”
paglipad ng kamao ni Mutya, sentrong sentro sa ilong ko. Nang tumama sa akin,
Kahit papaano‟y may silbi rin ang mga trapo. Ako, nakatuntong ng
malalaking tainga. Hindi na baleng bilyon ang kinurakot ni loko, hindi na baleng
maraming naghirap dahil sa mga ninakaw niya, kahit papaano‟y pinartehan niya
Medyo asiwa ako noong mga unang araw dahil ambabata ng mga kaklase
ko. Palibhasa‟y block section, ang mga edad nila ay naglalaro sa disisiyete
malapit nang kapitan ng talaba sa bayag. Kaya hindi ko talaga masakyan ang
Hindi ko maintindihan ang mga trip nila. Sila ang tipo ng mga
ayoko pa, pati ako tinutukso. Na kesyo raw bagay ako at ang isa nilang kaibigan,
na kaklase rin namin. Ayos lang, nakikisakay ako dahil kahit papaano dumaan
din ako sa pagkabata. Pakiramdam ko, para akong isandaang taong gulang na
Minsan bigla kong naisip, ganito ba ako noong bata ako? Ang alam ko
kasi, trese anyos pa lang ako nag-iigib na ako ng tubig. Wala na akong
ako, ang kaulayaw ko‟y mga timba. Noong ako‟y medyo tumanda, ang akay ko‟y
makatulong kina inay. Ang kapatid ko ako rin ang taga-abot ng baon. Hindi ako
kaklase ko.
UP! Puta, ang alam ko, maraming mga hambog sa haiskul na pa-intelektuwal
pumorma pero hindi naman pumapasa sa entrance exam ng UP. Iba talaga „ko.
Noong gabi bago mag-exam, doon ako natulog kina Elmer. Wala rin
kasing tao sa bahay nila. Ang ermat niya, nasa Singapore. Iyon nga ang
Elmer. Pero si Elmer nama‟y „ala talagang hilig sa pagbabasa. Puro Bandera ang
binabasa niya.
Ang erpat ni Elmer, may kabit. At dahil ang asawa ay kasalukuyang nasa
Gabi-gabi ay doon natutulog sa kerida niya. Ang mga kapatid naman ni Elmer,
may mga asawa na. Siya na nga lang ang hindi pa nag-aasawa kaya nakatira pa
nagbubuklat ng encyclopedia.
48
“Huwag kang kabahan. May tiwala ako sa iyo. Kayang kaya mong ipasa
makuha mo.
Hindi pa rin maalis ang kaba ko. Pero hindi ako kinakabahan na baka
bumagsak ako. Gaya ni Elmer, may tiwala ako sa sarili ko. Ang kinatatakot ko ay
ang pamantasan mismo. Masyado na akong darang sa buhay kalye. Baka hindi
ako ang pinakamatanda sa klase. Pero itong kolehiyo, mahirap isipin kung ano
ang magiging sitwasyon ko roon. Mahirap isipin kung ano ang mangyayari sa
Bahala na, „kako sa sarili ko. Nag-inuman kami ni Elmer at ang pangamba
nabanggit ko, kaya ko namang magpasensya. Tutal, mga bata pa iyang mga
Hindi siya Pilipino. Kaya lang narito sa Pilipinas, kasi mura ang edukasyon dito
49
mayabang.
tamad ang mga tao rito, na sinang-ayunan naman ng mga bugok na kaklase
Pilipinas at sa mga naninirahan dito. Sa mga pulubi, taong grasa, mga bondat na
at marami pang iba. Okey lang. Kahit papaano‟y may katotohanan naman sa
sinasabi ng tao.
Mayroon lang akong hindi mapalampas. May sinabi siya tungkol sa mga
iskwater. Masama ang timpla ng mga salita. Hindi ko nagustuhan. Ang masama
pa, laging present sa mga sinasabi niya ang mga iskwater. Sa paglikdaw ng mga
araw ay pasama nang pasama ang timplada ng mga salita. Hindi ko ito
mapapalampas.
50
natanggap ko. From the office of Mr. Jeffrey Dali, Executive Vice-President,
Operations. Hindi ako bulag o bingi para hindi ko malaman „yon. Isa pa, binanggit
na namin yon, closed-door meeting. Sabi niya, yung mga sexist remarks ko, lalo
kabilang tenga. Ano ba ang pakialam ng hindot na kupal na iyon kung paano ko
i-handle ang mga tao sa database. Tang-ina, kung siya nga, maghapong naka-
buong bansa. Pero hanggang ngayon, manager pa lang ang inaabot kong
posisyon. Malaki ang suweldo kaya lang nakakabawas ng respeto sa sarili ang
51
akin.
patanda nang patanda ang isang tao, nagiging pala-ayos. Kahit na ang epekto
malaking palaisipan ng buhay, puwedeng itanong kay Mr. Ernie “The Fucking
Encyclopedia” Baron.
Medyo namula si Lorna. Heto pa ang isa kong natuklasan. Hindi pala cute
“Hindi naman ho,” nahihiyang sagot niya sa akin, sabay tago ng lipstick
niya sa drawer.”
“Ano‟ng hindi? Sa kislap pa lang ng mga mata mo, alam kong may
pinaghahandaan ka.”
mga hirit ko. Kung papatulan niya, baka mapahiya lang siya lalo. Bah, kilala yata
sexist man. Daig ko pa ang kabastusan nina Tito, Vic and Joey ng Eat Bulaga
kapag kinukulit nila ang mga seksing dancer na umiindak-indak habang nagho-
“Boss, hinihintay na ho kayo ni Mr. Dali,” pakli niya. Wala siyang ibang
hangad kundi ang umalis na ako‟t pumunta sa dapat kong puntahan, nang sa
gayon ay maituloy na niya ang ginagawa niya. “Mula ho nang dumating kayo,
“Sinong sekretarya?” tanong ko. Tatlo ang sekretarya ni Dali, at kahit alam
“Sinong Tess,” hirit ko, dalawa sa sekretarya ni Dali ang may pangalang
Tess. Yung isa, si Tess na seksi, yung isa naman, si Maritess, yung babaeng
Isa lang ang masasabi ko sa patakarang iyon. Wala akong pakialam sa hika ng
iba. Hindi ko kasalanan iyon, kasalanan „yon ng mga magulang nilang hikain na
53
ipinamana sa kanila ang mga personal nilang mga sakit na nakalkal din nila sa
kanilang mga nuno. Hindi ako naging manager para pagsabihan ng kung sinong
Kapag talagang pinilit nila „ko, mag-re-resign ako. Mawawalan sila ng mahusay
tawag na Tony.
ang drawer niya at hinugot ang isang folder. Kunwa‟y may hinahanap siyang file.
manyak.”
“Bakit, boss? Maganda naman ho itong lipstick ko, ah. Galing pa ho ito sa
walang pera.”
ganoon, yung bigla ka na lang mapapalunok kahit tuyong-tuyo ang bibig mo.
54
Nang maubos ang yosi, inilagay ko sa loob ng flower vase ni Lorna. Doon
kasing ash tray sa mesa ni Lorna. Sa flower vase, patay agad ang baga dahil
may tubig sa loob. Alam na rin ni Lorna ang gagawin ko. Nang makita niyang
nauupos na ang yosi, inalis na niya ang mga bulaklak na laman ng flower vase
Database. Pupunta raw siya sa Accounting Department. Hindi ako kumibo. Isa
ito, hindi ito nagpapakopya sa mga exams. Sarili lang niya ang iniisip niya. Siya
mga dekano at walang ibang pinangarap kundi ang maging corporate kupal
din sa kanila ang malalaki ang mga katawan, produkto ng mga work-out gym at
yung pahabol na sabi ni Dante. Pinipigilan ko ang sarili ko, Lunes ng umaga at
sobrang init na ng ulo ko. Baka kung ano pa ang masabi ko kay Dante,
ko. Wala ang dalawang sekretarya, malamang ay inutusan ni Dali. Si Tess lang
drawer ng filing cabinet. Tuloy tuloy ako sa pintuan ng opisina ni Dali. Nang
Narito na pala ang buong cast ng show, naisip ko nang makita ko ang
mga tao sa loob ng opisina ni Dali. Naroon si Oscar Letigio, boss ko. Naroon ang
head ng Personnel. Naroon din ang ilang abugado mula sa legal department.
May ilang mga taga-Claims, mga mukhang pamilyar sa akin. Naroon din yung
isang sekretarya ni Dali, yung matighiyawat, nakaupo sa isang gilid, may hawak
“Yes sir. Ang hindi ko lang alam, may jury palang magsasakdal sa „kin.”
Nagtawanan ang iba sa sinabi ko. Puke ng ina n‟yo, sa loob-loob ko.
ang sahod nang may panustos tayo sa kanya-kanyang bisyo. Kung umasta ang
mga buwakanang inang mga ito, akala mo, wala silang katarantaduhang
ginagawa. At least ako, walang inililihim. Alam ng lahat ang mga kabulastugan
ko.
talk,” dagdag ni Dali. “There‟s no need to become too professional. Afterall, we‟re
Bakit kinukuha ni Maritess “No Boobs” Garcia ang minutes nitong meeting?
“Hindi namin alam kung ano ang mayroon sa iyo. Sa totoo lang, ngayon
lang naging maayos ang Database Department. Dati, sala-salabat ang mga
record ang ilang claimants. But when you came, things started to become good.
In fact, it‟s a lot better this time. Tingnan mo na lang ang efficiency ng Claims.
Dumarami ang clients natin, umaasenso ang kumpanya. And for that, we are
very proud of you. I think Atty. Matias of the Legal Department will take it from
here.”
57
ang tinuturo nila. I hate to say this but they said, masyado raw
inerereklamo kay Oscar kaya lang wala daw aksyon. Dahil doon,
down.
times that nababarado rin ang inquiries. Well, that‟s part of the
mo for signature. I‟ll give you an incident. Last week lang, may clerk
Sa testes.
DALI: Tony, ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ◙►╂⊌⊜ ϕ ⇎₡ מҨЯϕ ϕ
mga kamao ko. Ginugunita ko ang mga panahong inaagrabyado ako ng lipunan.
Itong mga taong ito, itong mga ito, ito ang mga nagpapakasarap sa gitna ng
taba para lang magkahugis ang mga katawang binundat sa kakakain ng mga
pagkaing mga mahihirap din ang siyang lumilikha. Itong mga taong ito na
sinusunog ang kilay sa tennis at golf, mga sports na ang layuni‟y hindi palakasan
Kilala ko ang mga taong ito. Sila ang noong maliit pa ako‟y baka nagbato
sa akin ng barya. Sila ang mga taong matataas, sa kanilang mga palasyo‟y bingi
sila sa mga iyakan sa paligid. Sarado ang kanilang mga bintana sa hiyaw ng
mga nagugutom sa kalye. Pinid ang kanilang mga pinto at hindi handang
59
tumanggap ng aarugaing maysakit, ngunit laging handa kung tulad nila ring
“Tony, this is for your own good. Pull yourself together. You are under a lot
of stress lately.”
Pasensyahan na lang.
pinto. Pina-cancell ko ang lahat ng appointments ko. Tang-ina nila. Ganoon pala,
ha. Kailangan nating maging politically correct in these modern times. Welcome
Punyeta! Tang ina nilang lahat. Bago pa „ko magtrabaho rito, alam ko na
kung pa‟no kayo sisirain. Kung ganoon palang mas mahalaga pa sa inyo ang
Dino
ina, nagpagamit pala sa kanong bakla na kakilala noong tatay ng kalaro niya.
Tang inang bugaw na tatay. Puta, kung ibenta ang anak niya, ganoon na lang.
Akala mo kung gaano nila ka-kailangan ang pera. Pero ang tarantado, sa tuwing
madaraan ako kina Aling Esper, naroon, kasama ang mga regular niyang
katomaan.
ng tatay ni Toto, kalaro niya. Tinanong kaagad ni inay kung ano‟ng klaseng
masahe. Basta, kailangan daw ng masahe. Ako, duda na talaga ko. Puta, wala
lang talaga akong magawa. Madalas kong pagsabihan iyang si Dino na huwag
magsasama kay Toto dahil alam ng buong looban ang raket ng tatay ni niya.
Iyun nga, binubugaw ang mga anak, ma-lalake o babae. Ang panganay niya, si
pasalubong raw sa kanyang pansit. Dapat daw na mahiya ako kay Dino dahil ako
Hindi na lang ako kumibo sa mga pasaring ni inay dahil baka humaba lang.
kaliwang kamay ang isang marusing na supot ng pansit. Ang kanang kamay
“Kumain ka na ba?”
bahay na natatakpan ng isang manipis na kurtina, kaya‟t kitang kita namin ni inay
ang tila hirap na hirap na kilos ni Dino, kung paano siya lumuhod muna, saka
Kinabahan si inay. Siguro, alam na niya rin ang iskor kung bakit ganoon
“Eh bakit tila pagod na pagod ka, anak? May masakit ba sa iyo?”
“Ano ka ba, inay? Para ka namang engot, eh. Alam mo namang kaya
hita.
damit. Sa malas, t-shirt ko pa ang nadampot. Nilukot ni inay ang t-shirt kong
pinanggagalingan ng dugo.
na dala ni Dino.
ayoko, yung inaagrabyado ang pamilya ko. Kung gaano ko pahalagahan ang
sarili ko, ganoon din ang pagpapahalaga ko sa pamilya ko. Kay Dino, kahit kupal
looban nang hindi tumitikim sa mga dila ng kamao ko. At si inay, walang
ako.
buwayang iyan. Huwag niya lang hayaang maubos ang pasensya ko sa kanya.
“Tony, huwag kang gagawa ng gulo, ha. Sinasabi ko sa iyo, wala akong
“Putsa namang buhay, „to! Tang ina nakita n‟yo na ngang ginahasa sa
“Hindi sa ganoon, Tony. Ang sa akin lang, baka may gawin kang masama,
madadagdagan pa ang gastusin natin. Hamo nang lumamig muna ang sitwasyon
“Nay, ang sitwasyon, ang bunso n‟yo, kapatid ko, inabuso. Ako ang kuya
niyan at dapat lang na harapin ko kung sino mang hudas ang gumawa niyan kay
Dino.”
Lumabas ako ng bahay. Kapag ganitong mainit ang ulo ko, ipinagdarasal
magkaroon ako ng dahilan para manuntok. Putang inang mga kano iyan. Mga
Naglakad ako papunta sa may labasan. Wala akong nakita kahit isa sa
Tanginang kano iyan. Tanginang Toto iyan. At lalong tang ina yung erpat
niya.
Napakabait nga ni kupal, namimigay ng kendi. Panay ang bigay ng barya sa mga
Mula noon, yung mga nanay dito sa looban, isinasama ang mga anak
nilang lalake sa bahay nina Domeng. Kalimitan, mga sampu hanggang trese
ang edad ng mga bata, parang si Dino, pero pagbalik nila, lamog na ang mga
katawan at kung mag-isip, para nang matanda. Para bang tumatanda na lang
Yung mga batang looban na binugaw ng mga nanay o tatay nila, isinasama ni
Domeng sa bahay nung kano. Yung putang inang kano, nakatira sa isang
siguro‟y ang daming batang umiyak ng ihi at sumuka ng tae at ang mga puwet
amerikanong iyon kay Dino. At si Domeng, siguro‟y panahon na para turuan siya
ng leksyon.
65
daw ng mga addict, binugbog at halos malumpo daw ang kawawang si Domeng.
Malamang na hindi na ito makalakad pang muli. Masuwerte nga kung maigalaw
nakararami, yung ikinukuwento nila hindi sa mga taga-labas kung hindi sa kapwa
nila taga-looban, ang tunay na nagyari kay Domeng ay hindi napagtripan ng mga
addict kung hindi kinulata ng isang addict. At hindi halos malumpo kundi talagang
isang beerhouse. Ang sabi sa imbestigasyon ng mga pulis, robbery ang motibo.
siya sa bangkay ng kanyang ama, na para bang ang tinitingnan niya‟y hindi isang
tao kundi isang kakaibang uri ng insektong noon lang niya nakita.
pinag-iba lang ay ang pagkakapilipit ng isang hita nito. Lumuhod siya at hinipo
ang noo‟y malamig nang hita ng bangkay. Dumako ang paningin niya sa mukha
Pinagmasdan ni Alma ang lahat nang ito. „Di niya alintana ang anasan ng
mga taong nakapaligid sa kanyang nilalangaw na ama. „Di niya pansin ang
lamang nakabilad ay nanunuot sa kanyang ilong ngunit ito man ay hindi niya
kanyang ina, naisip niya. Marahil ay sinundo sa talipapa ng mga taong nakasaksi
sa aksidente.
67
Natural, naisip niya, lagi namang huli kung magsidating ang mga pulis.
Namataan niya ang isang batang pinaglalaruan ang hulihang gulong ng yupi-
ang kanyang mabait na ama. At ang sampung taon nilang pagsasama‟y „di na
muling madadagdagan.
Tiniyak niya munang inin na ang sinaing bago siya bumaba ng hagdan at
siya nang hindi tinitiyak kung luto na ang kanin, nakatikim siya ng malalakas na
palo sa puwit at mahahapding kirot sa singit mula kay Artemio, ang kanyang
Tatlong taon na ang lumikdaw mula nang maaksidente ang kanyang ama.
Ngayo‟y may bago siyang “ama-amahan”. Sabi ng kanyang ina‟y ituring niya raw
si Artemio bilang pangalawang ama. Noong umpisa‟y naiilang siya dahil sa laki
Artemio ng kanyang ina. Naiilang din siya dahil pakiramdam niya‟y iba ang mga
nagbibihis siya. Gusto niyang tumili noon ngunit biglang nagsalita si Artemio,
tinatanong kung nasaan ang suklay. Nagtatanong na para bang wala naman
ina. At hindi rin usapin kung pumasok ito ng kuwarto habang siya‟y nagbibihis, na
nitong huli‟y napapansin niyang dumadalas, dahil wala naman talagang silid sa
parisukat nilang pamamahay. Ang mayroon lang ay isang bitin ng lumang kurtina
trabaho nito sa konstruksyon bandang hapon. Nagalit ito nang matikman ang
kanin. Ni hindi na ito nagtanong sa kanya. Nang umuwi si Alma noong gabing
niya naiiintindihan kung bakit siya pinapalo. At bago pa man siya makabuwelo
para umilag sa mga susunod na hampas ay naramdaman na niya ang mga daliri
Umiiyak siya. Ngunit ang mga hikbi niya‟y tila nagdudulot ng tuwa sa
kanyang amain. Lalo pa nitong nilakasan ang bawat hambalos at lalo pang
na siya ng hagdan. Kipkip niya sa isang kamay ang kung ilang buhol ng
kanyang pinagkakaabalahan.
Noong una‟y nagalit ang kanyang ina. Bakit daw pinili pa niyang magtinda
Alma ang ganito. Ngunit sa paris niyang wala naman talagang mapagpipilian,
ang kanyang ina sa talipapa. Iyon ay dahil siya, si Alma ay dalaga na. Ayon kay
Artemio maraming mga kasing-edad niya, trese anyos, ang mayroon nang
“Alma!”
tinanong.
“Nasagasaan ng bus si Omar. Tangna, napipi ang ulo. Sumabog ang utak.
Hindi umimik si Alma. Pinigil niya ang pagbugso ng lungkot. Ayaw niyang
“Tara, Gina, upo muna tayo dun sa lilim,” aya niya sa kaibigan.
“Putsa, kung nandito ka lang kanina, nakita mo sana si Omar. Pipi ang
Hindi pa rin siya umiimik. Naupo siya sa gilid ng daanan ng mga tao,
“Punyeta! Alma!”
mga hirit ni Artemio. Alam niyang ang magiging kapalit ng hindi niya dagliang
pagtalima ay isang sampal sa pisngi o isang tadyak sa binti, o kaya nama‟y isang
Mula nang umalis ang kanyang ina tatlong taon na ang nakararaan at
Sa edad niyang disi-otso anyos, sa tingin niya‟y naranasan na niya ang lahat ng
pasakit.
Isang hapong umuwi siya galing sa patahian ni Mr. Go, wala ang kanyang
ina. Ni hindi sumagi sa isip niya na malamang ang kanyang ina ay naningil ng
mga pautang o kaya‟y dumilihensya ng ulam, pera o kung anupaman. Kahit wala
itong iniwang sulat, alam na niya na ang ina niya‟y hindi na muling babalik.
ang kanyang ina. Sinabi niya kay Artemio na lumayas na ang kanyang ina. Na
ito‟y hindi na muling babalik para saluhin ang lahat ng mga suntok ni Artemio. Na
ang ina niya‟y gustong pagsikapan na magpanday ng bagong buhay nang siya
lang. Gusto niyang lumaya sa mga pasakit. Gusto niyang tikman ang buhay.
“Punyeta! Almaaaa!”
Artemio sa pintuan.
“Bakit ba?”
“Ay puta! Magsaing ka kung gusto mong lumamon. Hindi mo „ko alila!”
“Ah ganoon?”
72
“Putang ina kang babae ka! Ako pa ang uutusan mong magsaing!”
Hindi siya kumibo. Tumayo siya‟t tinungo ang kalan, binomba ang tangke
bahaw at tutong ang puwitan nito. Hindi na niya hinugasan ang kaldero. Sayang,
laman tiyan din ang bahaw at tutong sa puwitan nito. Kinuha niya ang lata ng
Kasera
estudyante. Isa nang malaking ginhawa ang mga paupahang kuwartong ito.
Bukod sa mura ang singil kung ikukumpara sa ibang mga paupahan, malaking
oras ang uupa.Sa tabi ng isang umuusok at mataong karinderya, namataan niya
gawing kanan ay umaapaw na‟t ang burak nito‟y umaagos sa daanan. Bale-wala
kay Tony kung amoy kanal man o amoy pabango ang uupahan niyang bahay.
Hindi na niya rin iniinda ang mga tanawing sa iba ay nakakasuka. Para sa kanya,
sa tabi ng inuuuod na basura. At isa pa, wala talaga siyang balak na tumira rito.
May nakuha na siyang magandang apartment, nasa sentro ng Quezon City. May
kamahalan ang upa ngunit sa laki ng kanyang sahod ay hindi niya inda.
pinagkaiba:
iba‟t ibang gamit. Minsan na itong ginawang bubong, bakat sa isang gawi ang
rin itong kulahan, bakat ang mga mantsa ng sabong panlaba sa isa nitong panig,
at sa mga butas nitong tila tama ng pako ay mamamalas ang ilang hibla ng
na rin ito‟t ginawang alulod, bakat ang mga tama ng martilyo na siyang
pinangpitpit.
Dahil hindi niya makita ang pinto, kinatok na lang ni Tony ang karatula
“Tao po!”
Nilakasan niya ang katok. Umuuga ang yero sa bawat tama ng kanyang
nakakuyom na kamao.
“Tao po!”
dagling bumukas. Iyon pala ang pinto. Tumambad sa kanyang paningin ang
isang lalaking payat at animo sa tuko ang malalaki at dilat na mga mata. Epekto
ang yerong pinto ngunit pinigilan ni Tony ng kanyang binti ang pagsara ng
“Ano ba?— ”
76
malakas sa yerong pintuan. Nagulat ang lalake. Hindi ito nakapagsalita. Ilang
inagahan ko ang punta rito. Pasensya ka na kung naabala ko ang tulog mo.”
mga lumang diyaryo‟t komiks. Sa isang tabi ay papag na sa malas ay dapat nang
niyang bigla ang kanilang papag sa looban. Mahigit dalawampung taon nilang
pinakinabangan ang papag. Saksi ito sa „di mabilang nilang pagdurusa. Ang
kanyang kapatid upang gawing panggatong. Ito‟y nang maibili niya ng bagong
katre ang kanyang ina, de-kutson, malambot, at ayon sa patalastas, kahit lakaran
“Oo. Pansamantala lang, mga tatlo o apat na buwan. Gusto kong makita
ang kuwarto.”
kabahayan.
77
“Kaya nga mura ang upa rito dahil hindi lang „to parang bahay ng daga.
Saglit na nag-isip si Tony. Tutal, wala siyang balak na tirhan ang bahay.
kailangan niya lang ay bagsakan ng sulat. Kailangan niyang ilinaw ito kay Jhunz.
sinindihan. Inalok niya ang kanyang kausap. Kumuha ito ng tatlong stick, ang isa
tainga.
“Sa ngayon, wala pa. Hindi pa kasi nagbubukas ang klase. Pero sa
“Kasya ang sampung katao rito. Yung mga papag na nakasandal nang
umuupa.”
“Walang problema, rehistrado itong boarding house ko. Alam ito ng mga
nila.”
sa isang sulok ay may kurtinang sako. Nilapitan niya ito at hinawi ang
nanggaling kay Jhunz. May gripo sa isang gilid ngunit walang tubig na tumagas
“Mura lang ang upa rito. Tatlong daan sa isang buwan. Dalawang buwan
ang deposito, isang buwan na advance. Bale siyam na raan ang paunang bayad.
Kung apat na buwan ka lang dito, puwede nang nine hundred ang ibigay mo sa
kahoy sa ulo.
habang sapo ng isang kamay ang putok sa kanyang bumbunan. Nilapitan siya ni
Tony at iwinasiwas ang dos por dos, nahagip ang tadyang ni Jhunz.
tadyang.
ang hawak na kahoy. Tinamaan si Jhunz sa likod. Napaigkas ito sa tindi ng sakit
Ibinaba ni Tony ang tangang kahoy. Nang umangat ang mukha ni Jhunz
ang lahat ng gusto mong nakawin. Huwag mo na lang akong saktan. Maawa ka
na sa kin.”
“At ano naman ang mananakaw ko dito sa bahay mo? Yung inidoro mong
nagkakaintindihan tayo.”
“Uupahan ko itong bahay mo. Sosolohin ko ang buong bahay, ibig sabihin,
“Hindi ako titira dito. Pero may darating na sulat dito para akin. Kapag
dumating ang sobre, itabi mo. Huwag mong bubuksan. Tawagan mo ako sa
number na ito.”
ng kanyang cellphone.
“Ako si John Lucero. Ahente ako ng NBI,” sagot ni Tony. “Meron kaming
operasyon dito sa lugar na ito. May nag-tip sa amin na dito raw ang bagsakan ng
madamay.”
“Una, huwag kang magkukuwento kahit kanino tungkol sa kung sino ang
umuupa rito. Kahit sa mga pulis. Kahit kanino, huwag kang magkukuwento.
Kapag kumalat ang kuwento, ikaw ang unang-unang reresbakan ko. Buti kung
ikulong kita. Baka sa inis ko, kapag nabulilyaso ang operasyon namin, baka i-
“Kakilala ko.”
tinutukoy ng address?”
“Hindi. Sanay na iyon dito sa boarding house ko. Iba-iba kasi ang tumitira
rito taon-taon.”
“Sa iyo na iyan. Para sa pag-upa ko rito. Kung tutuusin, malaki na iyan
dahil hindi naman ako titira rito, gagawin ko lang bagsakan ng sulat.”
tauhan na nakakalat dito. Ang ilan sa kanila, matatagal nang nakatira rito.
Nasasalubong mo araw-araw pero hindi mo alam. Baka ang iba pa, nakainuman
mo na. Isang pagkakamali mo lang, mag-rereport sa akin ang mga tauhan ko.
“Eh, tsip. Kulang ho kasi itong ibinigay n‟yo. Kung sosolohin n‟yo ho kasi
itong bahay, kasi sampu ang kasya rito, sa tatlong daan na lang ang isa. Tapos,
81
iyong sa inyo dahil kanyo, operasyong anti-droga, eh alam n‟yo namang puro
addict ang nakatira dito sa gawi namin. Mabibilang n‟yo nga sa daliri ang tulad
ka. Itabi mo ang sulat, huwag mong bubuksan. Alalahanin mo, marami akong
niya ang naparaang taksi at matapos sabihin sa truper kung saan siya pupunta,
peryodiko.
sa Munitinlupa. 2 bedrooms.
Sgt. Pepper
natatanging kaalaman sa pagiging pulis. Diyos ko, sana lalake ngayon. Ito ang
hanggang saan tatagal ang kanyang pasensya. Matapos ang siyam na beses
Isang teorya ang kumislap sa isip niya. Nagtataka siya kung bakit hindi
Hinding-hindi magkakaanak ng lalake ang misis ko. Lahi nila talaga ang
Tangan ang kanyang bagong tuklas na teorya, sinubok niyang ipunla ang
Binatilyo‟t dalagita na ang dalawang anak ni Maricar. May isip na ang mga
ito kung kaya‟t madali nilang malalaman ang kundisyon ng kanilang ina. At sa
yumaong ama, mahihirapan si Maricar na ipaunawa sa mga ito kung bakit siya
biglang nagbuntis. Paano niya sasabihin sa mga ito na ang kanilang ninong, ang
natitirang matinong pulis sa buong bansa, ang tatay ng kanilang mga kababata,
Isa pang malaking suliranin ay ang mga tao sa looban. Hindi maaaring
anak na lalake. Abot hanggang tainga ang ngiti nito nang samahan siyang
Donato.
hagdan at nakunan.
85
Si Sgt. Donato Cruz, ang isa sa mga natitirang matitinong pulis sa bansa,
mga gamit na pambata. Noong galing sila sa clinic, tumuloy sila sa isang
anak. Malakas ang kutob niyang lalake ang magiging anak nila ni Maricar. Naisip
niyang wala nang gaganda pa sa pangalang Donato kung kayat binalak niyang
pumunta sa kusina. Naramdaman kong tumatagas ang dugo galing sa ano ko…”
bote ng Fundador at nilaklak nilang lahat, siya at ang mga kasamahan niya.
niya.
ng kanyang mga palad. Ang mga mata niya‟y nakapikit. Pagkuwa‟y dahan-dahan
„ko ni pare.”
Si Sgt. Donato Cruz, kilala sa tawag na Sgt. Pepper, isa sa mga natitirang
Tulog na ang kanyang asawa at ang kanilang siyam na mga anak na babae.
ang laman. Tinungo niya ang sala, kinuha sa pagkakasabit sa dingding ang
Ito ang isa pang magandang katangian ni Sgt. Pepper. Para sa kanya ang
maybahay.
Maring. Iniisip na niyang ang pagkakaanak niya ng lalake kay Maring ay parang
Nabuo sa isip niya ang maraming mga plano. Isasama niya ang kanyang
anak kung ito‟y malaki-laki na sa mga outing nila ng kanyang mga kasamahang
pulis. Tuturuan niya itong humawak ng baril. May Junior na ako. Ang kanyang
Masayang masaya si Sgt. Pepper noong mga panahong iyon. Noong mga
panahon.
kilos. Noong umpisa‟y hindi iniinda ni Sgt. Pepper. Naisip niyang kaya medyo
pinong kumilos ang kanyang anak ay dahil ang lagi nitong kasa-kasama ay ang
Ngunit ang isang kinse anyos ay hindi na maaaring ituring na bata. May
sarili na itong pag-iisip. Kaya na nitong pag-ibahin ang tama at mali. May
pansin ang hinhin ng kanyang anak. Diyos ko, huwag naman po sana. Hindi bale
pa roon.
matagal nang kalat ang balitang si Don-don, ang kaisa-isang anak na lalaki ni
pinagtatawanan siya sa buong looban. Ngunit buo pa rin ang kanyang tiwala na
89
ang Maykapal ay hindi nagbibiro nang ganoon. Hindi maaaring maging bakla ang
kanyang anak dahil wala ito sa kanilang lahi, at sa pagkakaalam niya, wala rin ito
Campus coño
Gusto kong nalalanghap ang amoy ng intelektuwalismo. Para bang kapag nasa
UP ako, ang tingin ko sa sarili ko, isa akong marangal na tao. Ni hindi sumasagi
namumrublema sa pera.
ako sa UP, mga alas-onse. Hindi naman ganoong kalayo ang UP sa amin. Isang
sakay lang. Pero kaya matagal akong dumarating, kung saan-saan pa ako
napapadaan. Sa looban lang, inaabot ako ng mahigit isang oras bago makalabas
tagay na ialok sa akin ng mga dinadaanan ko. Mahirap namang tanggpin ang iba
at tanggihan ang ilan. Masamang ugali iyon para sa mga beteranong tomador ng
nainom. At hindi lang basta marami. Halo-halo pa. May gin (sa may tindahan ni
Aling Goring), tanduay (sa tapat nina Mang Berto), beer-gin (sa umpukan nina
Jojo, ang mga pambatong basketball player ng lugar namin), tanduay-coke (sa
lambanog (kina Ranie), red horse, red horse na may halong gin, colt, colt na may
91
halong gin, tuba, beer na beer, gold eagle beer, manila beer, beer grande, at
marami pang iba. Bukod pa sa iba‟t ibang pulutan tulad ng mani, cornbits,
adobong sitaw, kalderetang nakaw, adobo isaw, menudo, sili, sibuyas, buro,
corned beef, mah ling, bopis, tokwa, assorted nuts, kendi, at kung minsan, may
segunda mano. Tumitingin din ako ng mga tinitindang mga kamiseta na may
maluluma ang pagtataas ng presyo ng gasolina. Pero ang UP, may mga pautot
isang tuka. Bukod dito, ang akala ko noon, mararangal ang mga tao sa UP. Ang
kong wala rin palang pinagkaiba. Mapa-UP ka o La Salle o Ateneo o San Beda o
ang tumingin ng mga itinitinda sa estante kahit wala namang pambili at ang
Residence Hall. May mga kabatak ako roon . Mga nakakasama sa mga inuman.
Karamihan ng mga nakakasama ko sa inuman, hindi iyong mga kaklase ko. Ang
mga kaklase ko kasi, ambabata. Mahirap sakyan ang mga trip sa buhay. Saka,
hindi sila mahilig sa toma. Kaya ang mga nakakasama ko, mga paris ko ring
taon nang nag-aaral pero wala pa ring tinatapos na kurso. Sila yung palipat-lipat
ganoong “kabibigat” na kurso. Lilipat ngayon sila ng kurso, iyong mas “madali” at
Social Work. Itong mga department na ito ang tambakan ng mga bobo. Mga
mga nasa Narra. Nungka, maraming mga gurang na estudyante roon. Mga kung
ilang ulit nang nag-first year. Marami ring mga hindi talaga doon nakarehistro
pero doon nakatira. Sa mga butas ng bakod dumadaan kapag umuuwi sa gabi,
ilang taon, pag hindi pa rin natatapos ang kursong kinukuha, sisipain ka na sa
mayayamang estudyante.
Minsan, nang pumunta ako sa UP, pagkatapos kong takawin ang mga
ng isang grupo ng mga estudyante. Ang dinig ko, papunta sila ng Narra, may
birthday daw ang isang taga-roon. May inuman daw. Napag-isip-isip ko, pumunta
kaya ako? Siguro naman, may kakilala ako roon kahit isa.
Nagpunta nga ako roon. Sinundan ko ang grupo ng mga estudyante. May
pinasok silang kuwarto. Pasok din ako. Sinalubong ako ng amoy ng damo. Puta,
okey to, sabi ko sa sarili ko. May nag-abot sa akin ng tagay. Tinungga ko. May
94
nag-abot sa akin ng chongki, may sindi, hinitit ko. Nang tingnan ko ang nagbigay,
siya. Sabi niya, nababato rin daw siya. Tinanong niya ako kung saan ang punta
“Mas masarap magpahangin kung mayron nito,” sabi niya, sabay abot sa
“Pusher ako rito. Kaya huwag mo nang itanong kung saan ako umiiskor.
Sinindihan namin doon ang joint na galing kay Roman. Ang lakas ng
tama, parang galing Baguio. Sa Baguio, sabi ng mga kakilala ko, ang isa raw
joint ng chongki doon katumbas ng limang joint ng chongki rito sa Maynila. Doon
kasi, malamig ang klima, mataba ang lupa, paborable sa damo. Saka, doon,
pinapasan ko. Tulad ko, isang kahig isang tuka rin si Roman. Mas masahol pa
nga siguro dahil ang nanay niya, may sakit at ang tatay niya, kahit gusto nang
may mabigat na dahilan kung bakit hindi siya nakapagtapos kaagad, kung bakit
siya nagpalipat-lipat ng kurso. May mabigat na dahilan kung bakit siya nagtutulak
ng damo.
Amerikano. Bigla ang pag-akyat ng dugo ko sa ulo. Ang putang ina, wala nang
kupal. Saka ang alam ko, ang pumupunta lang sa Lagoon, iyong may mga
syotang kaakbay saka yung mga may balak gawing labag sa batas at moralidad
nang lumitaw ang kamay niya, tangan niya ang isang babasahing may makintab
kapag hindi ko nalaman kung ano yung binabasa niya. Tahimik akong lumapit.
Nasa likod na niya ako, hindi pa rin niya alam. Lumuwa ang mata ko nang makita
mga bata.
mga batang nagtatalik. Ang mga edad ay naglalaro sa dose hanggang kinse.
May mga nakatuwad, may mga nakaupo, may nakataas ang paa, may
may magbabasa ng ganoong magasin? Bakit may mga taong ang gusto‟y mga
bata? Hindi ko lubos maisip ang dahilan. Naiiisip ko ang mga walang muwang na
Napalatak ako hindi pa dahil nagulat ako sa nakita ko. Napalatak ako sa
asar at labis na pandidiri dito sa putang inang kaklse kong Amerikano. Narinig ni
Wayne ang Tsk ko kaya bigla ang pagsara niya ng mga pahina ng magasin at
nag-angat ng mukha.
“What are you doing here, man?” tanong ko. Kunwa‟y hindi ko nakita ang
binabasa niya.
97
“Oh, I‟m just hangin out, feeling the grass and everything. You know that
kind of stuff.”
“Not really. I just love nature. The feel of grass under my feet and my butt.
There‟s too much garbage out there, man. You should take a break and sit on
the grass.”
Kupal! Punyeta ka. Anong garbage ang pinagsasasabi mo? Ang totoong
garbage, iyang magasing hawak-hawak mo‟t dagling isinilid sa bag nang makita
“Nothing, just some literary stuff. I‟m tired of reading engineering journals.
others.”
Lumakad na ako papalayo. Bad trip. Nasayang lang ang tinira kong jutes,
Habang lumilipas ang amats ng jutes, iniisip ko ang ilang taong pag-aaral
ko sa UP. Iniisip ko ang mga raket ko. Iniisip ko ang nanay kong tali sa utang kay
Almang Paybsiks. Iniisip ko ang tatay kong hindi na muling magpakita nang
habulin siya ng taga ng nanay ko. Tapos, inisip ko ang mga pangarap ko kapag
98
UP, mayroong mga ganoong klase ng estudyante. Dito sa UP, kung saan ang
Sarge
Pangalawang punta na niya iyon ng Baguio. Ang una‟y noong isama siya ng
sana‟y ilulunsad na kudeta. Ang iba pang detalye‟y hindi na niya alam. Ang papel
Capt. Castillo na tulad niya ring isinama lang doon ng isang kung sinong mataas
Ang pinlanong coup ay hindi natuloy. Ito‟y nadiskubre ng ilang opisyal din
tuwing Linggo, at pagkatapos nito‟y kumakain sila sa labas. Ang sa kanila‟y isang
kanyang maybahay na si Sarge ay may kalaguyong iba. Ang kanyang mga anak,
na natural na maging mas malapit sa kanilang ina dahil ito ang tangi nilang
machine ang asawa ni Sarge, nakita nitong may pitaka sa bulsa ng pantalong
kanyang lalabhan. Itinulak ng kung ano‟ng kuryosidad kaya binulatlat niya ang
pitaka, tiningnan ang mga laman, at nakita ang sulat na punong-puno ng pag-
mga kapitbahay at malalapit na pamilya ang nagtulak kay Sarge para lumayo.
Naisip niyang mabuti na siya‟y lumayo at hayaang lumamig ang mga pangyayari
pumunta sa Baguio.
kanyang maybahay at ng kanyang mga anak. Nabalitaan niyang ang mga ito ay
ibang bisyo.
Efren, isang Ifugao na may matayog na ambisyon. Naging kaibigan niya si Efren
at nagboluntaryo siyang maging daan sa mga panaginip nito. Kinupkop niya ito
anak.
ay nakarating pa sila ng Sagada, isang lugar na anim na oras ang layo mula sa
Baguio, para lang tingnan kung totoo ang balitang doon daw ay nagkalat ang
marijuana.
Tunay niya ngang kasundo si Tony. Ang hinanakit niya lang dito, na
tangi niya lang alam kay Tony ay ang pagiging engineer nito. Mayaman kung
Hindi malinaw sa kanya kung ano ang pinagkakakitaan ni Tony. Ang alam
Klara
Sa tuwing dadako ang tingin ni Tony sa may gawing kaliwa ng silid aralan,
mapapalingon.
mayroong lihim na pagtingin sa kanya? Hindi nito kayang itago ang lagkit ng mga
titig sa tuwing saglit na magtatama ang kanilang mga tingin, sa mga sandaling
Kumikinig ang mga tuhod ni Tony sa tuwing magtatagpo ang kanilang mga mata.
kailangan nang indahin ang kanyang panggugol sa tuwing sila‟y kakain sa labas
kung sakaling maging magsyota sila ni Klara. Pang-apat, di hamak na mas may
sinasabi ang pamilya nina Klara kaysa kanyang pamilya. Itong huli ay isa sa mga
pinakaiinda niyang suliranin. Paano siya aakyat ng ligaw ganooong wala naman
Ang totoo, malaking palaisipan kay Tony kung bakit si Klarang anak ng
mga itong ipasok si Klara sa mga sikat na eksklusibong paaralan? Ang sagot ay
Ngunit anuman ang mga sagka at balakid, hindi niya mapigilan ang
Isang araw, inabangan niya ang paglabas ni Klara. Sinundan niya ito sa
Mula noon, inaabangan niya lagi ang oras ng uwian. Ito lang ang
silang dalawa lang, sa may parking lot ng pamantasan. Nag-uusap sila tungkol
aralin. Sa mga pagkakataong ito‟y natititigan niya nang matagal ang mukha ni
Klara, ang mga biloy nito sa pisngi, ang mapula nitong labi, ang mga mata nitong
nangungusap.
maghapon. Naiiisip niya, kung puwede lang sanang tumigil na ang pag-inog ng
din ang kanilang sarilinan. Maya-maya ay dumarating na ang ina ni Klara, sakay
iyon ay sisinupin na ni Klara ang kanyang mga libro‟t iba pang gamit at
“Ano ba ang problema mo, bata ka? Bakit palagi kang natutulala?”
sa eskuwelahan?”
“Hoy, Tony. Unahin mo „yang pag-aaral mo. Ang bata-bata mo pa, puro
kalibugan na iyang laman ng kukote mo. Mag-aral ka nang mabuti. Hindi iyang
Marami pang sinasabi ang kanyang ina ngunit hindi ito nagpasuko sa
kanya.
“Ikaw pa lang ang seryosong nagtatanong kung ano nga ba ang talagang
dahilan.”
iyon, ang kanyang pamilya‟y kapos na kapos sa pera. Araw-araw ay kinukulit ang
na niya ang lata ng mga barya, nagpahuli siya sa paglabas ng silid aralan. Ang
plano niya‟y isilid sa kanyang bag ang lata kapag nakalabas na ang lahat ng
kanyang mga kaklase. Ngunit nang dadamputin na niya ang naturang lata,
biglang pumasok sa silid ang isang janitor, may dalang walis at pandakot, na
“Hindi. Ang pagnanakaw mismo. Kilala kita. Alam ko, mabait ka. At hindi
kaklase natin. Bakit mo naisipang nakawin ang lata? Kung kailangan mo ng pera,
“Hindi ganoon kadali iyon, Klara. Saka, grade six lang tayo. Ang mga
kaklase natin, ni hindi ako papansinin ng mga iyon, baka pagtawanan pa ako
“Hindi ganoon kadali iyon, Klara. Ang totoo, may gusto ko sa yo. Matagal
na. Di ba , dapat ako ang nagbibigay sa iyo ng pera dahil ako ang lalake?”
sundo nito.
“Talaga? Ano?”
Natahimik si Tony. hindi niya alam ang itutugon. Ano nga ba ang
“Oo.”
„Ah, ito yung kaklase ni Klara na walang pera‟. Gusto mo bang mangyari iyon?”
“Mabait naman ang mommy ko, eh. Saka nung kinuwento ko sa kanya na
balak mong nakawin ang lata, sabi niya, hintayin daw natin siya ngayon.
Bibigyan ka daw niya ng pera. At hindi utang iyon. Bigay talaga sa iyo.”
natitira pa kong hiya sa katawan ko? Ang hirap kasi sa inyong mayayaman, ang
“Hindi, Tony. Mataas ang tingin ko sa iyo. Kaya nga gusto kong bigyan ka
akin.”
Ang mga mata man ni Tony ay unti-unti na ring nagtutubig. Masakit para sa
kanya ang makitang umiiyak si Klara. Ngunit mas lalong masakit ang tinuran ni
Klara.
ni Klara.
“Klara, uuwi na ko. Kailangan ko pang umigib ng tubig para may baon ako
nakatungo at umiiyak.
111
Tess
niyang pinupulot ang mga hinubad niyang baro. Dumukwang siya sa ilalim ng
mesa para tingnan kung naroon ang kanyang panty. Natural, wala. Kasalukuyan
sa pag-uugali ko. Ang tingin ko pa nga, mas lalong lumala. Para bang mas
akong final warning mula kay Oscar, kay Dali, sa Legal at sa Personnel.
Ang mga malalaking tae, ito rin ang tantya. Ang tingin ko, ipinagpapalagay
maliliit na kasong maaaring maging daan para ungkatin ng korte ang mga
alam kung ano‟ng nakita ng mga empleyadong ito at nalulungkot sa pag-alis ko.
hindi ko naka-jamming sa kama si Tess. Ang tantya ko, pareho kasi kaming nag-
uumapaw sa pride, parang ayaw aminin ng isang may amats siya sa isa,
man sa mga ito, walang pinapalagpas si Dali. Iisa lang dahilan kung bakit
niya ang ginagastos niya, sa mga panahong ayaw siyang gastusan ng kumpanya
makibalita sa mga taong tulad niya ring nauulol sa tuwing may bagong produkto
ang Intel, Microsoft, Oracle, IBM at iba pang mga big time ng Silicon Valley.
113
Isang malaking obsesyon kay Dali ang computer. Ang bagong teknolohiya ang
Alam ko, pagkakataon na para magparaos. Alam din ito ni Tess kung
kaagad sa leeg ko. Ang dalawang paa, iniyakap sa baywang ko, at pinupog ako
ng halik. Wala akong nagawa kundi sapuhin siya sa puwet at gumanti ng halik.
pawis.
“Come on, Tess. Gusto natin ang isa‟t isa. Magsama na tayo.
lang.”
“Gusto kita, Tony. Pero wala pa akong balak na maging plain housewife.”
114
habambuhay?”
“Hindi siya manyak. Oo, marami siyang babae, pero gentleman siya.”
magpakantot ako kay Dali? Eh kung sabihin ko sa iyong mas gusto ko ang
iyon?”
tinapos mo? Saka, nauna ka pa sa akin dito. Alam mo ang mga patakaran dito
na hindi nasusulat. Dito sa kumpanya, malaking issue ang seniority. Mas unang
iaangat sa tungkulin ang mga matatandang bobo at kupal kaysa sa mga batang
maabilidad.”
“Nasa husay ng diskarte iyan, Tony. Ikaw, may pinag-aralan ka nga, hindi
board exams. Pero sigurado ko, hindi rin tatagal sa iyo yung kumpanyang
lilipatan mo.”
“Asar-talo ka Tony kase alam mong totoo ang sinasabi ko. At alam mo
Mariing sampal ang isinagot ko kay Tess. Tang ina niya, kung magsalita
“I hate you! I don‟t want a fucking relationship! I don‟t need your fucking
companionship!”
Pagkasabi niyon, pinulot ni Tess ang mga damit niya. Hindi niya makita
“Ewan ko. Ba‟t sa akin mo itatanong, di ba ikaw ang may suot noon
kangina?”
“Fuck you.”
ang sigarilyo ko, idinuldol ko ang upos sa barnisadong mesa ni Dali. Dinukot ko
Lorna. Lagi namang maaga kung umuwi ang gagang iyon. Ang tingin niya, sa
siya. Puta, ni hindi na niya inisip na naaalibadbaran ako tuwing makikita siya
116
kaya kailan man, kahit siguro lasing na lasing ako, hindi ko magagawang galawin
siya.
pa lang sulit na sulit na ang sinumang lalake. Maski siguro ang Papa sa Roma,
Kaya lang, ang mahirap kay Tess, bobo siya. Hindi niya alam na ako ang
dapat niyang pakisamahan at hindi ang mga kupal heads ng IT. Sayang. Sa
Sayang.
117
Pablo
Sampung taon na ang nakalipas nang unang makilala ni Pablo ang isa sa
Rudy ang mga bentaheng idudulot sa kanya ng seguro. Ayon dito, kung siya ay
sinasaliwan ang kanyang pag-iisa, pinaghehele ang kanyang pagtulog, tila isang
Ayon kay Rudy, kung nais niyang malaking halaga ang makuhang salapi sa
118
huhulugan. Ngunit ayon naman dito, ang anumang naibayad niya‟y mababawi
kanyang mga bisyo ang alak, sigarilyo, babae, karera, hueteng, bingo, sakla at
pusoy.
tauhan. At upang lalo pang lumago ang negosyo, muli ay tinupok ng sunog ang
kabahayan. Walang kamaly-malay ang mga tao na ang kanilang mga bahay ay
mga tao.
pagbayaran ng kung ilang taon sa bilangguan ang kanyang kasalanan. Ang mga
bilangguan.
mga tulad niya ring pinanawan na ng pag-asa, at ang tanging hangad na lang ay
ay naging tungo. Mahaba ang kanyang buhok. Ang kanyang bigote‟t balbas ay
hitsura. Ang kanyang mga suot ay luma‟t natatagpian sa iba‟t ibang bahagi.
Ipinagluluto ito ng kanyang ina ng makakain. Hindi iniinda ng kanyang ina ang
amoy alak na hininga ni Pablo. At isa ito sa mga kinamumuhian ni Tony, ang
Pablo.
“Bahala ka, nay. Wala akong pakialam sa gusto mo. Basta ayokong dito
“Kung magsalita ka, akala mo kung sino ka. Bakit, tayo ba, hindi
hampaslupa?”
Wala siyang tutol kung gusto mang mag-asawa ng kanyang ina. Ang
nakawan mo ang kapitbahay mo, okey lang kung gahasain mo ang kapitbahay
121
mo, okey lang kung patayin mo ang kapitbahay mo. Kahit papaano, ikaw lang at
lang ang kapitbahay mo, kundi maaaring ang buong bloke ng kabahayan.
ang buhay ay madalas i-broadcast sa buong looban. Ang nakaraan nito, ang
At totoong makakapili ang kanyang ina ng higit kay Pablo. Kaiba sa mga
nanay sa looban, hindi mataba ang kanyang ina. Balingkinitan ang katawan nito.
At bagamat sunog sa araw ang balat, masasabing kung naging angat ang
kanilang buhay, maganda ang kanyang ina. Dangan nga lamang at sila‟y
laylay ang mga suso nito, hindi tulad ng mga nanay sa looban na dose-dosena
“Si Pablo lang ang totoong tao dito sa atin. Siya lang ang hindi plastik,
hindi matapobre. Tingnan mo nga ang ibang lalake rito. Walang inatupag kundi
Marangal na tao.”
122
kayong mga tao? Hindi pa ba sapat ang pagdurusa ng tao? Iniwan na siya ng
asawa‟t mga anak. Lahat ng mga kamag-anak niya, hindi na siya kinikilala mula
nang makulong siya. Bakit hindi n‟yo pa siya tigilan? Bakit, kayo ba, walang
“Nay, sa iba na lang kayo pumatol. Marami diyang mas higit pa kay
Pablo.”
pumatol man ako, sa tingin mo papatol sila sa akin? Tingnan mo nga itong
ring nanonood ng mga bagong mga awayan sa mga tahanan. Ito ang paraan ng
kanilang mga kapitbahay para maigpawan ang sari-sariling mga problema. Ang
usapin ay kahit maraming problema, marami pa ring pamilya ang mas maraming
Dondon
sa mga tao sa looban. Kung may kulo man ito ng kalandian, na bunga ng
na lalake ni Sgt. Pepper. Tunay ngang ang pagkalalake, ayon sa mga beterano
may palihim ding “landi” si Sgt. Pepper, kung patagong tumitikwas ang mga
gaanong lalake”.
Wayne, at kung paano niya naigiya ang mga pangyayari para umayon sa
liliparin niya ang pamantasan upang huwag lamang mahuli sa klase. Pasulyap-
kargada.
laman ng isip.
namin?”
gobyerno.”
Bumabayo sa pandinig ang maingay nitong stereo. Ni hindi nag-minor ang dyip,
“Dondon,” anas ni Tony, “ano kaya kung lakarin natin hanggang doon sa
may kanto. May bakery doon, puwedeng makapag-almusal na lang muna. Tutal
“Ganoon din naman. Hindi naman tayo masasakay dito dahil laging puno
ang mga nagdaraan. Tutal huli na tayo, eh, di magpaka-huli na. At least, ako, di
na baleng mahuli basta busog . Mag-aalmusal muna ko. Ikaw din, baka ka
magutom. Saka, mas maraming dyip na dumaraan doon sa kanto. Mga kolorum,
“Sige na nga.”
“Ikaw na lang. Baka kasi mahuli na „ko. Saka, tapos na nga akong mag-
almusal.”
“Eh, talaga namang huli ka na, eh. Ano pa ang inaalala mo? Halika na,
magmeryenda ka na lang.”
mesa at mga upuan. Umupo sila sa may malapit sa kahera. Umorder si Tony ng
ang nagasta ni Tony, sa ganang binayaran nito pati ang dapat ay kay Dondon.
pulis. Pero kung nagkataong hindi dating pulis ang tatay ko, baka araw-araw
magugulpi ako.”
“Kung ikaw ang lumagay sa katayuan ko, Tony, baka araw-araw ma-
“Kahit hindi sila magsalita, alam ko, parang nandidiri sila sa akin. Ewan ko
ba, parang takot na takot sa mga tulad ko ang mga taga-atin. Kahit siguro may
isang milyon na ang popolasyon ng mga bakla sa buong Pilipinas, iba pa rin ang
“Kung minsan, naiiisip ko, ano kaya kung lumayas na lang ako? Kaya
lang, wala naman akong mapupuntahan. At tiyak, hahanapin ako ng itay. Hindi
rin ako makakalayo. Kung gusto kong putulin ang ugnay ko sa looban, dapat
“Ang itay, dismaya sa akin. Gusto niya, anak na lalake. Matapos ang
niya alam, ako pala. Walang-wala sa isip niya na lilihis ako sa kasarian ko.
“Napapansin ko, iniiwasan ako ng mga tao sa looban. Hindi lang naman
ako ang umiiwas, pati sila. Kasi nga nandidiri sila sa „kin. Hindi mo lang alam,
ang sakit-sakit ng konsensya ko, nahihiya ako dahil binigo ko ang itay. Nagtataka
nga ako kung bakit ikaw, inaya mo pa kong kumain. Hindi ka ba naaasiwa sa
„kin?”
natin. Alam mo, suwerte ang mapapangasawa mo. Kase, ambait-bait mo.”
sa looban. Iba na ang panahon ngayon. Marami nang katulad mo. Sa lipunan,
sandamakmak ang mga bakla, hindi naman pinapansin ng mga tao. Parang
nila.”
“Ewan ko. Balwarte kasi ng mga barako yung sa atin. Baka siguro, yung
mga taong nakapaligid. Kaya paglabas sa nanay nila, nagamot na, hindi na
bakla.”
“Hindi naman nila malalaman, eh. Saka ano ang gusto mo, ang
“Eh paano kung hingan ako ng excuse letter, tapos kailangan may pirma
ng magulang?”
“Alam mo, Don, normal na gawain ng mga estudyante ang ganyan. Sanay
na tayo dapat sa ganyang mga diskarte. Bakit, alam ba ng maestra n‟yo kung
ano‟ng hitsura ng pirma ng tatay mo? Eh di, ikaw ang pumirma. Hindi na
Bantulot ang pagtayo ni Dondon. Dinampot ni Tony ang mga libro nito sa
“Sige na nga!”
si Dondon sa iba‟t ibang mga building. Ipinakilala sa ilang mga kakilala. Isinama
Sa isip ni Tony ay kinalkula niya ang natitira niyang pera na dapat sana‟y
ipambibili niya ng libro. May nabawas na sa nakalaan niyang pera, ngunit ito
nama‟y dapat niyang ituring na isang tipo ng pamumuhunan, may kapalit na mas
“Sisenta pesos kasi itong fashion magazine. Trenta lang ang pera ko.”
Ayos! Two birds in one stone! Tingnan mo nga naman ang suwerte.
“Wayne!”
I‟m not your fucking buddy, you stupid degenerate American pedophile!
“Si Wayne. Hey Wayne, take care of my friend here, will you?”
“Sure, man. Say, Don, why don‟t we take a walk? Let‟s go to the lagoon
Ayos!
“I better go or I‟ll be late for my class. See you guys at the lagoon later.”
ngunit ang kagat ng mga ito‟y hindi iniinda ni Tony. Nanatili siyang nagmamasid.
Baguio 1999
Bakit ba sa tuwing malalasing ako, nanunumpa ako, pero lagi na lang nababawi?
Tulad noong isang linggo, sobrang dami ng nainom ko. Noong sumusuka na ako,
isinumpa kong hinding-hindi na ako iinom. Pero uminom ulit ako. Ewan ko ba,
Ubos na ang kape. Maraming asukal kaya lang hindi naman puwedeng
puro asukal ang inumin. Baka matanggal nga ang hang-ober ko pero dalihin
Harana. Lipat ng istasyon. Bakit hindi nila ibalik ang mga dating musikero? Iba
na kasi ang panahon ngayon. Ngayon, basta may halong kabastusan ang kanta,
siguradong papatusin ng mga tao. Kahit na ang totoo‟y wala naman talagang
hala, sige ang patugtog sa radyo. Sayang, yung mga magagaling na musikero,
yung mga musikerong hindi maporma pero may ibubuga, hindi napaglalaanan ng
panahon sa radyo. Paano, nalalagyan kasi ang mga putang inang istasyon ng
radyo. Mukhang pera ang mga DJ. Kahit na ampapangit ng mga kanta, pinupuri
nila sa radyo. Nakakatulog pa kaya ang mga hinayupak na iyon sa gabi? Hindi
134
ba sila nahihiya na isinusuka na ng mga tao ang mga kantang pinapatugtog nila,
jamming na lang sa mababahong club dahil hindi naman musika ang tinatangkilik
anghel.
Pero hindi ngayon. Bukas siguro. Hirap akong magkikilos sa tindi ng sakit ng ulo
ko. Mamaya, baka pasyalan ko si Sarge. Titingnan ko yung mga tanim niyang
Kumustahin ang mga kaibigang ilang taon na ring hindi nakukumusta. Puwede
sinagot, kung anu-anong kabastusan ang sasabihin. Madalas kong gawin iyon
kina Sarge. May telepono kasi si Sarge. Ako, tang ina hanggang ngayon wala pa
rin. Mag-iisang taon nang naka-file ang application ko sa PLDT, hindi pa rin ako
kinakabitan ng linya.
mga iyon. Sa bangketa nga lang umiiskwat. Pero marami silang telepono. Bakit
135
ako, may malinaw na address, may pambayad naman ng bill, ayaw pansinin ng
PLDT?
Garahe. Makintab ang bago kong biling Isuzu four wheel drive na pick-up.
Puta, nakarating na ng Sagada. Ni hindi pinansin ang mga ahunin. Ayos na ayos
ang pagdating ng huli kong tseke, tulad ng iba, isang milyon at sandaang libong
mula nang lumaya siya sa bilangguan. Noong nakaraang taon, headline ng mga
peryodiko si Klara. Naging mainit ang isyu niya dahil tinulungan siya ng mga
maka-kaliwang organisasyon.
Ayon sa balita, pinutol ni Klara ang etits ng mister niya. Gusto niya raw
Jun, nagising isang gabi na masakit ang burat niya. Bigla niyang tiningnan,
nakita niya, wala na siyang burat. Pag-angat ng mukha niya, nakita niya si Klara,
may hawak na kutsilyo, hawak sa kabilang kamay ang maliit niyang tarugo. Sa
raw dapat ikulong si Klara dahil hindi naman daw siya ang pumatay kay Jun.
Inatake ito sa puso. Ang tanging ginawa ni Klara ay pinutol ang ari ng kanyang
simbahan kasi, atrasado nang kung ilang libong taon at dahil dito, hindi ito
Noong nasa bilanggo si Klara, dadalawin ko sana siya. Kaya lang, parang
nakakahiya. Paano kung hindi na pala ako kilala ni Klara? Hindi ko rin matantya
ang sarili ko. Ano naman ang sasabihin ko kay Klara kung sakaling magkaharap
na kami?
Correctional ang return address. Sabi niya, gulat na gulat siya dahil ang tagal na
naming hindi nagkikita o nagkakausap man lang. Tapos, biglang bigla heto‟t
nakatanggap siya ng sulat mula sa akin. Congrats daw, nabalitaan niya ang pag-
top ko sa board exams. Okey naman daw ang pakikitungo sa kanya ng mga
kasamahan niya doon. Hindi naman daw totoong maraming tibo roon na mahilig
roon mga nanay. Mga ordinaryong babae na kung nagkataong lalake ay hindi
naman talaga makukulong. Mas mabigat daw kasi kapag babae ang nagnakaw,
nagtulak ng droga, nanlalake, o ano pa. Pero kung lalake raw ang nambabae,
naaareglo na.
137
rin si Klara. Bakit naghanap pa ng iba si Jun? Sabi niya sa interview, uuwi siya
ng Quezon. Magnenegosyo daw siya doon. Mayroon naman daw siyang konting
naipon para makapag-umpisa. Dadalhin niya ang dalawa niyang anak, kahit
kalagayan niya.
Binilot namin tapos hinitit namin. Ang sarap. Mukhang tatalunin ako ni Sarge sa
contest namin.
138
Claimants
address ng mga ito. Unang-una sa lista ang pangalan ni John Lucero, address
c/o Juanito “Jhunz” Salas. Bale anim silang mga claimants. Bawat buwan, isang
buwan pa uli, ang isa naman ang makakatanggap. Sa loob ng anim na buwan,
ganansya‟y milyon-milyon.
Putang ina mo, Great Insurance. Baka hindi mo alam na genius itong
tinitira mo. Kahit ano pang gawin ng mga kupal mong manager, ng mga
tarantado mong analyst, ng mga inutil mong techie, hindi ninyo mate-trace ang
<ENTER COMMAND>
COPY A:\
________________________…. 50 % COMPLETE
____________________________________….98% COMPLETE
_______________________________________….100% COMPLETE
tseke. Hindi maaaring makuwestiyon ang mga pekeng claimants dahil tungkulin
Department.
May pangyayari noon na nagduda ang isang kung sinong clerk sa Mailing
supervisor. Kapag kasi milyon na ang halaga ng claim, hindi na ito inihuhulog sa
Pinagrerepot ang claimant sa opisina at doon iniaabot ang tseke niya. At itong
dalawang milyon.
Ang akala ng bobong clerk, sisikat siya, pararangalan siya dahil siya ang
magrereport sa management. Mahirap na, baka sundan niya ang yapak ng clerk
malayong lugar.
Oo nga pala, meron ka nga palang back-up ng lahat ng files. Pero ang
kaso, ang back-up mo, puro hard copy. Mga dokumentong hindi na mabasa dahil
inaamag at nabubulok. At ang huling dinig ko, minsang inulan daw. Tsk, tsk.
Alas otso na ng gabi, siguro, hindi na muna ako uuwi. Makatuloy muna
magandang chick.
142
11:55 PM
Tang na, eh baka natutulog na kina Ompong ngayon. Alas-dose na, eh.
Papaanong mawawala yun doon, eh utol ni Ompong iyon. Baka nga kamo
Putsa, ang lakas ng tama ko kay Bevs, pare. Hayup kasi sa katawan.
Tang ina mo. kung magsalita ka, para kang santo. Eh mas malibog ka sa
akin, hindot!
to, pare.
Bahala ka.
12:02
Pare, sa tingin mo, bakit sa gabi lang may buwan. At kung minsan, kahit
Ewan ko.
Pero bakit? Bakit hindi na lang gabi-gabi may buwan? Bakit ganoon?
Ewan ko. Siguro yun ang tinakda ng Diyos para sa mga tao. Para meron
Okey lang yun, Elmer. Okey lang sa araw matulog kung wala ka namang
gagawin.
Pare, ano‟ng ginagawa n‟yo riyan? Tara kayo dito sa loob, nandito ang
happenings.
Puta, Boyet, ikaw, sa tingin mo, bakit sa gabi lang mayroong buwan?
144
Siguro kasi laging puyat ang buwan. Sa gabi na ito nagigising at tulog sa
araw.
12:10 AM
Ang tagal kasi nitong si Tony, eh. Mukhang inubos muna lahat ng tinda
Hindi. Diyan lang iyan sa Balara galing. Pero okey na rin ang tama.
Anong buwan?
Tangna, makikiinom lang yung mga yon. Mga wala namang pera yung
Tangina mo, Boyet, kapag nandito na yung mga pokpok, huwag kang
hihirit, ah.
Bakit naman?
Hoy, huwag kayong mag-agawan diyan. Damo lang iyan. Heto pa, o,
bilutin n‟yo.
Sino?
Si Mutya.
Ha?
Hoy baso! Di bale nang magtagal sa suso huwag lang sa baso. Di bale
O heto na!
looban.
Sino‟ng panalo?
kupal na iyon.
hininga noon?
Eh, pare, kasi noong hindi ko pa kayo katropa, si Mutya ang laging kasa-
kasama ko noon. Kaya lang kami nagkahiwalay ni Mutya, noong umalis sila dito
sa looban.
Hayun, naka-wheelchair.
Mabuti naman.
1:35 AM
Hoy, huwag mo kong pinuputa! Akala mo kung sino tong isang to.
Baclaran.
Eh di sa iba ka umiskor.
Alma.
Tang ina, dapat diyan kay Almang Paybsiks, dapat diyan gahasain
kanya.
Oo, alam ko! Ang tinatanong ko, paanong naging paybsiks ang negosyo
ko, tanga. Hindot na ito, o. ang hirap kasi sa iyo, hindi pa ko tapos, humihirit ka
na.
Oo, tapos naglayas ang nanay niya. Siya ngayon ang pumalit kay
Artemio.
149
ang ginamit niyang puhunan sa pagpapautang. Isang libo lang yata ang nakuha
Nagtutulak kasi ng bato yun, eh. Marami rin kasing bisyo yung hayup na
iyon. Hindi kasi naglalagay ng maayos sa mga pulis. Ang mga puli naman, kapag
Mali, pare. Hindi ganyan ang nagyari. Nadale si Artemio noong uminit ang
anti-drugs campaign. May nasangkot kasing mga pulis. Natatakot ang iba pang
3:30 AM
magparelyebo.
Nakita mo namang pito tayong lalake rito, anim lang ang babae. Natural,
Tangina, pare, baka naman dinumihan n‟yo yung kuwarto nila nanay.
Hindi, pare. Malinis na malinis. Pati yung kumot ni hindi nagusot. Patayo
Tang ina, si Elmer kanina, habang binabayo si Glenda, naririnig ko, sabi,
„Glenda, bakit gabi lang may buwan?‟ Sabi naman ni Glenda, „Ewan ko, baka
siguro gabi lang talaga may buwan‟. Tangina pati ako, nasa kabilang kuwarto,
mo?‟
4:50 AM
Nasaan si Ompong?
Sumusuka ka. Tangina, pare, sinayang mo yung ininom natin, isinuka mo lang.
Tangna, daig ka pa ni Boyet, pare. Mas bata si Boyet sa ting lahat. Kinse
5:45 AM
Bakit nakakahiya? Kahit may magdaang tren dito sa gitna ng looban, hindi
magigising yang mga hampaslupang iyan. Parang mga mantika kung matulog.
Bakit, takot ka ba kay Sgt. Pepper? Yung anak niya nga hindi niya
Kunsabagay.
Pare, may isa pang joint dito sa akin. Tirahin na muna natin.
Sige.
152
6:59
Magnanakaw
Isa lang itong ordinaryong papeles, itong memo sa mesa ko. Kasama ng
etc.etc.
Pirma ko lang ang kailangan. Tapos, ibibigay ko sa isang tauhan ko, para
siya ng pera nitong insurance corporation na binayaran niya ng kung ilang taon.
Ano kaya ang nangyari dito kay Eliseo, Ronald B.? Ano kaya ang
ikinamatay nito? Pinindot ko ang buzzer para tawagin yung dakila kong
sekretarya na wala nang ibang hinangad sa buhay kundi ang sana‟y masisante
na ko. Pumasok siya sa opisina ko, may hawak na isang tasang kape, ang akala
yata, kape lang ang gusto ko. Pinatong niya ang kape sa mesa ko.
154
“Yes, sir.” Pagkasabi‟y dinampot nito ang tasang walang laman na nasa
Ilang sandali pa, habang binabaybay ko ang mga ulo ng balita sa diyaryo,
kong bigyan ng mga assignments na dapat sana‟y para sa mga clerk at hindi sa
“Gusto kong ikaw ang mag-handle ng order na ito,” sabi ko, sabay abot sa
kanya ng memo.
papalabas ng pinto.
saka ko muling tinawag ang sekretarya ko. Pumasok muli ang butihin kong
sekretarya, may dalang isang tasang kape. Inilapag niya ang kape sa mesa ko at
kinuha ang basyong tasa. Cool ka lang, Ton, sabi ko sa sarili ko. Hindi ka
ng Personnel.
“He‟s one of the best, sir. Siya ho ang naghandle ng kaso ng ilang human
“Mga muslim daw ho. Pero hindi naman na-confirm ng NBI. May mga
niya sa korte. Yung mga nagmulta ng ilang milyon sa mga biktima ng human
rights abuse. Boss, kung interesado kayo, hahanapin ko na lang yung lumang
diyaryo. Gugupitin ko para sa inyo yung balita. Mayroon ding brief story doon
“I want it now.”
eskuwelahan.
156
loob ng kanyang drawer. Naka-lock dahil malamang ay wala silang tiwala sa mga
mag-aaral nila.
mukhang tae naming principal na si Mrs. Hagan kung ano raw ang nagtulak sa
akin para kunin ko ang lata. Hindi raw ba ako naaawa sa mga nasalanta ng
“Ha?” mulagat ang mga mata ko. Parang ayaw maniwala ng isip ko.
utak ko. Na kahit nakita ng mga mata ko ang mga nagngangalit na litid sa leeg ni
“Sagutin mo ang tanong ko, Tony. Bakit mo kinuha ang lata? Ano ang
“Alam mo, Tony, mas gagaang ang sanction mo kung aaminin mo ang
kasalanan mo. Handa kaming magpatawad. Alam namin na nature ng tao ang
“Ma‟am, hindi ho talaga ako ang kumuha ng lata. Mamatay man ho ako at
ang mga magulang ko at lalo na ho ang tatay ko, hindi ho talaga ako ang
kumuha ng lata.”
“Opo.”
“May nagsabi sa akin. Kaklase mo. Nang sabihin niya sa akin, naisip ko,
ikaw lang ang may motive na kunin ang pera. Kung gusto mong gumradweyt,
ibalik mo ang lata. I want it on my desk tomorrow morning. Or you can face
expulsion. Wala kaming choice, Tony. Kailangang pairalin ang disiplina sa loob
“Ha?!?”
“Eh, ma‟am—“
“Get out!!!”
158
kong matapos ang sermon ng maestra bago pumasok. Sa palagay ko, sapat na
ang sermon na natanggap ko ngayong araw na ito. Medyo kumubli ako sa may
“Good work, Ronald. Alam n‟yo, class, dapat kayo rin, ganoon. Kapag
nakita ninyong may ginawang kasalanan ang classmate n‟yo, isumbong n‟yo sa
akin. Huwag kayong matakot. Ronald here sets an example. Let‟s give him a
hand.”
niyang gawain. Hindi ako kumikilos sa kinatatayuan ko. Hinintay kong matapos
matapos kong basagin ang dalawa niyang ngipin sa harap at bigyan siya ng
gusto lang naman daw niya, siraan ako kay Klara. Malaki pala ang tama niya kay
Klara, na napapansin niyang sa akin may gusto. Para makabawi siya, kailangan
159
niyang sirain ang reputasyon ko. Sorry daw. Putang ina mo, sabi ko.
Inaya ko siya sa principal‟s office para aminin ang kasalanan niya. Noong
“Shut up! You are suspended for two weeks, Mr. De Guzman! And when
“Ma‟am—”
“Get out!!!‟
kasalanan.
pagnanakaw nang bigla na lang lumitaw ang lata. Nailagay pala ng mga naglilinis
Ni hindi nagtaka kung bakit may silat na parang alkansya ang takip ng lata.
panggugulpi ko kay Ronald. Bad trip sa akin ang lahat ng tao. Hindi sila
nabadtrip kay Ronald kahit alam nilang nag-imbento ito ng kuwento para ako ang
160
black-eye sa dalawang mata, tabingi ang ilong, at basag ang dalawang ngipin na
nakausli sa namamagang nguso. Ang tapunan ng puna, ako at tanging ako lang.
hanapin ko raw ang record ng isang nagngangalang Eliseo, Ronald B., with no.
Ronald Eliseo.
“Sure sir. But why? Puwede naman nating ipatrabaho iyan kahit kaninong
Manila Times, Oct 19, 1995, Salvage list still growing despite doubled
efforts of PNP and NBI blah, blah, blah… a human rights lawyer was found
decomposing beside a pile of garbage… blah, blah, blah… in a dark alley in the
vicinity of Quiapo… etc, etc… Atty. Ronald B. Eliseo, etc, etc… a responsible
A-N-T-O-N-I-O-D-E-G-U-Z-M-A-N
<ENTER PASSWORD>
161
H-I-N-D-O-T
EA32786-4H
<OCCUPATION : ATTORNEY-AT-LAW>
F6
K-A-N-T-O-T
F2
QUIT
<RECORD DELETED>
Claims. TO: MINDA ABRA, Manager, Claims Dept. I checked our records about
Claimant No. EA32786-64H under the name of Eliseo, Ronald B. and found out
opisina ko, wala siyang dalang kape. Kundi‟y baka maibuhos ko na sa mukha
niya. Inutos ko sa kanya na mangyari‟y dalhin niya sa Claims ang sinulat kong
tugon sa request.
chair. Ipinatong ko ang paa ko sa mesa ko. Iniisip ko ang nangyari noong grade
Ina
kanyang pag-iisa, anaki may kung anong hiwagang pinawawalan ang kanyang
mga labi kung kaya‟t sa kanyang paana‟y madalas magkulumpon ang mga ipis,
animo mga kampon ng kultong tanging siya lang ang nagtayo at tanging siya
mawawari, sa mga banat niyang bisig, na sinamantala niya ang kanyang lakas
niya tapos gampanan ang mga gawain, ngunit ang yayat niyang katawa‟y gusto
nang sumuko.
Ang mga mata niya‟y salamin ng pagdarahop. Ang mukha niyang batbat
masasalamin din ang pagpapabaya sa kariktan upang bigyang daan ang hamon
sakmal ng gutom.
pangarap. Sinabi niya rito na noong siya‟y musmos pa, hanggang sa magdalaga,
pamumuhay.
kapag daraos ang pasko,” kuwento niya sa kanyang anak. “Tapos isusuot ko ang
ganda ko.”
pinakamagaling kumanta.”
at Nueva Ecijah, tunay ngang siya ang pinakamagaling kumanta. At ang mga
“Hoy, gaga! Baka akala mo, gano‟n-gano‟n lang mag-artista? May kakilala
ka bang direktor?”
“Wala ho.”
“Sa umpisa ho, kakanta muna ako sa mga malilit na restoran, hanggang
sa makilala ako.”
ng gaganda. Maaaring sa inyo ikaw ay maganda na. Pero dito sa Maynila, hindi
pa sapat yang ganda mo. Aba, eh halata kang taga-probinsya, ah. Ang mabuti
pa, itigil mo na iyang mga pangarap mong walang katuparan. Ang gawin mo,
isa ring tanga. Ang gawin mo rito, magsipag ka. Tondo ito, ineng, maraming
salbahe.”
Ang tingin niya noo‟y may sa-demonyo ang kanyang tiyahin. Nagkatotoo
ang mga salita nito. Makalipas ang ilang buwan ng kanyang pagpari‟t parito sa
166
kalalakihan ang sumubok na lumigaw sa kanya. Ngunit ang mga ito‟y hindi niya
pinagkakakitaan.
Ngunit ang kanilang relasyon ni Mario ay kagyat ding nahinto. Ito‟y nang
siya‟y umuwi isang hapon, na gula-gulanit ang suot. Ang sabi niya sa kanyang
sinisinop niya ang mga sinampay. Hinatak umano siya papunta sa loob ng isang
sinapit niya.
kanyang tiyahin.
Ayaw mo kasing magdamit nang maayos. Ang sinusuot mo pag naglalaba ka, ke
kanya dahil hindi nito matanggap na may iba nang lalaking nauna sa kanya, na
kalagayan, na siya‟y hindi na birhen, at marami pang ibang dahilan na ang tangi
168
ng labis na pagmamahal.
Makalipas ang isang buwan, ikinasal sila ni Tomas. Bale-wala kay Tomas
na siya‟y buntis at halata na ang tiyan. Handa itong bigyan ng pangalan ang
Lumipas ang limang taon bago nasundan ang kanilang anak. Maraming
bakla, mga babaeng nalulungkot. Ito ang magiging gawain ni Tomas hanggang
bumbunan.
bagong linya ng gawain ay mabilis umakyat ang pera, hindi niya matanggap na
maganda.
Sinikap niyang itaguyod ang kanyang mga anak. Mabuti na lang at malaki na ang
sama matapos ang ilang taon ng pagtitiisan. Ngunit nang banggitin ni Tomas na
kabit, agad naghalu-halo ang mga gunita sa kanyang isip. Pumaradang parang
170
ang pagtatakwil sa kanya ni Mario, ang araw na pinalayas niya si Tomas, ang
mga gabing nangungulila siya sa pag-iisa, ang mga araw na binubulabog sila ng
usurerang si Alma, ang mga magulang niyang namatay na‟t lahat ay hindi man
lang niya nadalaw, ang mga araw na hindi sila kumakain, ang mga sumbong ng
kapitbahay. Hindi niya rin inda ang halakhakan ng mga nakaistambay sa lugar
babae.
Nang umuwi siya ng gabi, wala pa ang kanyang panganay na anak. Tulog
Umupo siya sa sahig sa kusina. Hindi niya namalayan ang pagtagas ng ihi
niya sa pagitan ng kanyang mga binti, pakalat sa sahig. Ang bibig niya‟y umusal
Jhunz
paningin ang palibot ng dampa ni Jhunz. Sa papag ay namataan niya ang isang
“Ano sa palagay mo?” sagot ni Tony. Iritado ang boses niya sa pagod sa
biyahe. Alas-dose ng gabi nang sumakay siya ng bus, mula sa Baguio. Dumating
“Tsip?”
“Jhunz, ang alam ko, may dumating akong sobre. Para sa akin „yon.”
damit, mga marurumi at malilinis, mga lumang komiks, mga ginupit na larawan
173
tambak ay kinuha niya ang isang puting sobre. Iniabot niya kay Tony ang sobre.
Binuksan ni Tony ang sobre‟t sinilip ang loob. Tumango siya kay Jhunz.
Sabi ko na sa iyong marami akong mata rito sa lugar n‟yo. Ayaw mo kasing
“Ikaw ang makakapagsabi niyan. Ang alam ko, dapat ka nang umalis dito
Pinigilan ko lang.”
“Sino nga pala ito?” tanong ni Tony sabay nguso sa binatilyong natutulog
sa papag.
binayaran ng pakyaw itong bahay mo, eh. Para hindi ka na kumuha ng boarder
Wala kasing matutuluyan. Ipinakiusap sa akin ng tatay niya. Kapatid ko ang tatay
niyan.”
174
tainga at ang isa‟y isinubo sa bibig. Sinindihan ni Tony ng lighter ang sigarilyong
mata niya nang mapansing sa kamay ni Tony ay hawak nito ang isang dos por
Muling lumipad ang dos por dos. Ibayong hapdi ang naramdaman ni
“Tsip, paano naman ako? Saan ako titira? Matagal na ako rito sa lugar na
“Hindi mo kabisado lahat. Yung mga tauhan ko, hindi mo kilala. Ang
“Eh, tsip…”
“Isama mo.”
kita.”
bulsa ng kanyang polo. Sinigurado niya ang oras ng kanyang pag-alis, alas-diyes
176
ng umaga. May sapat pang panahon para makabalik siya sa Cubao. Kanginang
Inilapat ni Tony ang kanyang likod sa sandalan ng taxi. Inisip niya ang
mga tsekeng hindi pa dumarating. Pangatlong luwas na niya ito. Sa isang buwan
ay muli na naman siyang luluwas para kunin ang tsekeng darating sa isang
siya ng Bulakan dahil doon naka-address ang susunod niyang tseke. Ang ika-
anim na tseke, ang huli, ay hindi na niya kailangan pang luwasin sa Maynila. Sa
lumang townhouse.
piso bilang lagay sa tuwing idedeposito niya sa kanyang pangalan ang mga
Dinukot niya ang sobreng nakatiklop sa kanyang bulsa. Sinipat niya ang
numerong nakatatak sa mukha ng tseke: One Million And One Hundred Pesos
Only (Pp1,100,000.00).
Sgt. Pepper
mga mata si Dondon. Kalat na ang dilim at sa UP, ang paligid ay lalo pang
pamanhirin ang kanyang mga tainga. Ito‟y magmula nang tumuntong ng ikaanim
Katunaya‟y halos hindi niya iniinda ang talong anak niyang nag-aaral sa kolehiyo
179
pagdodoktor. Ang isa‟y kumukuha ng kursong abogasya. Ang isa nama‟y malapit
bansa. Ang tangi niyang iniinda ay ang pangyayaring iisa lang ang kanyang anak
lalake ngunit sa kabila nito‟y mapuputol ang tradisyon. Ito‟y sa kadahilanang ang
suliranin sa pagkalalake.
kanyang maybahay, anak daw ni Maria. Hindi niya raw alam kung ano ang
sadya. Napilitan siyang iiling ang antok at bumangon para harapin si Tony.
pinara ang isang taxi at pinangakuan ang drayber nito ng ilang dagdag na
niya. Hindi ko ho talaga gustong manubok kaya lang, nakaupo ho ako sa malapit
sa kanila, kasama ko ang syota ko. Hindi ho ako nagkakamali si Dondon ang
nakita ko.
Pumuwesto siya sa isang lugar kung saan tatlo sa apat na labasan ang kanyang
181
ako sa mga kuwento rito sa atin. Kaya nga ho sa inyo na kaagad ako nag-report,
Nagdilat ito ng mga mata at sa liwanag ng buwan, nakita ni Sgt. Pepper ang
Nagtititili ito at paulit-ulit na sinasambit ang darling Wayne. Nakarating sina Sgt.
Pepper sa may kalsada at dagli niyang pinara ang isang paparaang taxi. May
sakay ang taxi kung kaya‟t ni hindi ito nagmemenor. Humarang si Sgt. Pepper sa
Pinababa ni Sgt. Pepper ang tatlong pasahero nito, idinahilan ang police
Date
ano‟ng bisyo.”
“Tang inang „to. Buti nga isinama kita rito, eh. Ikaw na nga ang
“Oo, pare. Putsa, kung ayaw mo, umuwi ka na. Ako na lang ang babanat
“Eh, ano? Puta, pare, ngayon lang tayo makakabanat ng chikas na de-
kalidad. High class itong tinutukoy ko, Tony. Tangna, baka hanggang sa
Tony. Nakita ni Tony ang ilang dadaanin na nakaipit sa pitaka. Ang isang
dadaani‟y medyo nakalabas nang bahagya ang kanto sa may pitaka. Sinadya ito
ni Elmer, naisip ni Tony. Gusto nitong nakikitang laging may lamang ube ang
ko. Putsa, pare, kung sumama ka sa akin noon, di sana nakabanat ka kahit isa
mesa ang isang maliit na kopita ng fresh milk, asukal at dalawang tasa ng
umuusok na brewed coffee. Huling inilagay ng waiter sa mesa ang isang basong
iginala ni Tony ang kanyang tingin. Kinilatis niya ang mga muwestra ng mga tao
ang suot nitong blusa. Naaaninag ang puti nitong bra. sa isip ni Tony ay parang
magandang syota.
Iginawi niya ang kanyang tingin kay Elmer. Nginunguya na naman nito ang yelo.
Nang mapino na ang lahat ng yelo, itinigil ni Elmer ang pagnguya. Inabot
“Mer, tigilan mo nga iyang kahibangan mo. Tuwing kakain tayo sa labas,
nakabihis ng bestidang matitingkad ang mga kulay. Naitaya ni Tony ang mga
edad ng kanilang mga katipan. Nasa disi-otso hanggang bente, tamang kaedad
babae.
upo ay nagsindi agad ng sigarilyo ang dalawang babae at tinanong kung saan
sila pupunta.
“Huwag ninyo kaming tanungin. Kayo ang bahala kung saan ninyo
ng waiter ang kanilang karagdagang order. Dalawang mango juice para kina
“Eh, girls, magastos sa taxi iyon. Baka puwedeng dito lang tayo sa loob ng
Metro Manila.”
Pagkaalis nila‟y agad na pinag-usapan nina Tony at Elmer kung ano ang
“Gusto lang naming ilinaw, bago tayo lumakad. One thousand ang presyo
“Hindi puwede. Mababa na nga ang sa inyo, sa iba, one-five ang singil
namin.”
makakaiskor?
189
“Tangna, mga putatsing pala ang mga iyon,” nanghihinayang ang tinig ni
Elmer.
“Hindi lang basta puta. Mga primera-klaseng puta. Kumbaga, sila ang mga
na, uwi na tayo. May exam pa ako bukas, kailangan kong magrebyu.”
“Tangina, Tony, punta na lang tayo ng Mabini. Yung mga puta doon, kaya
nating bayaran.”
tara na.”
“Teka, baka puwedeng humingi ulit ng isang basong yelo, one for the
road.”
“Halika na!”
“Sige na nga.”
190
Kasal
Matagal na panahon na. Ang huli ko yatang simba, noong first communion.
Tama, iyon ang huli kong simbang seryoso. Ang mga sumunod, puro mga
mga seksing babaeng nagsisimba. Kung minsan, mayroong mga tsikas na hindi
Maganda talaga ang nanay ko. Sa suot niyang puting gown, para siyang
kung sinong kupal na pulitiko, sampu ng mga tuta niyang opisyales ng looban.
Pero ayoko. Kahit minsan lang sa buhay ko, mabigyan ko man lang ng isang
regalo ang nanay ko, regalong magkakaroon ng natatanging puwang sa isip niya
mabigyan sila ni Pablong Shoeshine ng disenteng kasal. Malaki rin ang nagastos
191
ko pero okey lang. Sa tingin ko, dapat lang. Siguro naman, panahon na para
Si Elmer ang best man. Ang mga abay at iba pang kalahok, puro mga
honeymoon nina ermats sa Zamboanga. Hindi ko alam kung bakit doon nila
gustong mag-honeymoon. Ang sabi ni Pablo, gusto niya raw makita si Kamlon.
Sige, kako, puntahan mo si Kamlon. Napanood niya raw kasi iyong pelikula ni
alam niyang matagal nang patay si Kamlon. Pero ewan ko rin. Bakit sa
ako ng lupa roon. Dapat sana, doon ako titira sa panahong magretiro ako sa
trabaho. Pero sa kanila na lang. Kailangan nila iyon para sa bagong buhay, sa
kanilang paglayo sa looban. Kasama nila si Dino. doon na rin siya mag-aaral ng
kolehiyo.
balak niyang magtayo ng tindahan ng sapatos. Okey, sabi ko, walang problema.
Tinanong ko kung magkano ang kailangan. Bahala na raw ako. Ang tarantadong
192
Hindi ko na tinapos ang kasalan. Exit na ako bago pa man utusan ng pari
ngayon, bagamat hindi ko na sinasabi kay inay ang pagtutol ko, ayaw ko pa rin
kay Pablo. Kahit na pinagbayaran na niya sa bilibid ang kasalanan niya. Ang
makapagpapatawad sa kanya.
Nagpaalam ako kay Dino. sabi ko, alis na ako. Bakit daw. Sabi ko, sira
Dondon
kanyang pisngi.
binuksan ito ng bahagya at dumungaw sa labas. Madilim ang gabi at ang nag-
halip ng liwanag. Ang tangi niyang nakita sa labas, mga ilang hakbang ang layo
bansa.
may paglabas ng looban. Ito lang ang tindahan sa lugar nila ang hindi
kape.
serbesa.
lumublob ang bigat ng kanyang sinabi sa isip ni Tony. Humigop ito ng kape at
nagsindi ng sigarilyo.
sabihin, hindi mo alam kung ano‟ng nangyari kay Dondon? Sa anak kong si
Dondon?”
“Hindi ho a—“
Hindi malaman ni Tony kung ano ang isasagot. Hinimas-himas niya ang
Alam mong kapag wala akong ginawa, pagtatawanan ako ng buong looban. Ang
mong inuuna ang sarili mong kapakanan. Iyan ang mga katangian ng isang
tunay na lalake. Ang kulang na lang sa iyo, uniporme. Kung nagpulis o sundalo
noo. Sapo niya ng isang kamay na may hawak na panyo ang dumudugo niyang
ilong.
Hindi niya malaman kung ano ang gagawin. Dapat ba niyang palampasin
ang ginawang pagsuntok ni Sgt. Pepper? Dapat ba siyang gumanti? Ngunit tila
may importanteng sasabihin ang kanyang kausap, kailangan niya itong marinig.
Mali ang una niyang entrada, naisip niya. sino nga ba naman ang hindi
man o hindi, ang hindi nakakarating sa mga tenga ng bawat isa. Dose-dosenang
balita.
pagkukumpulan ng mga tao sa harap ng bahay nina Sgt. Pepper. Ang dinig niya
196
niya raw kaya ang pagmamalupit na ginagawa sa kanya ng mga taong malapit
sa kanya. Hindi na niya kaya ang pandidiri sa kanya ng mismong ama niya.
kanyang pamilya.
ko, heto ang batang lalaking may bayag. Heto ang batang paglaki, aalis sa
looban. Heto ang batang lalaking ilalaan ang buhay sa pagtuklas at pag-ani ng
mga karanasan.
Sinasayang mo lang ang talentong bigay sa yo ng Diyos. Kung ako ang tatay
“Pero kahit inagrabyado mo „ko, kahit namatay ang kaisa-isang kong anak
na lalake, hindi kita gagalawin. Bilang paghanga ko sa galing mo. Tutal, hindi rin
ito. Pagtayo niya‟y tumayo rin si Tony. Naisip ng binata na kung sakali mang
bigyan siya ni Sgt. Pepper ng one for the road, makakaiwas siya. Nag-aalala siya
“Aaalis na ko, Tony. Siguro, sa ibang araw, kapag malamig na ang ulo ko,
Sinundan ni Tony ang papalayong anino ni Sgt. Pepper. Yukot ang mga
balikat nito. Sa tingin niya, nawala ang tikas ng pagiging pulis nito.
Mutya
Ito ang naiisip ni Tony habang sinusundan si Mutya. Makalipas ang ilang
taon, buhay na buhay pa rin sa isip niya ang nangyari sa kanila ni Mutya. Kung
Pero lintik lang ang walang ganti. Sa kanang kamay niya ay tangan niya
nang mahigpit ang isang tubong may dalawang talampakan ang haba. Hiniram
kanya ni Mutya, umalis ng looban sina Mutya. Sayang, naisip niya, hindi siya
nakaganti.
Pero ngayon, makalipas ang ilang taon. Ilang taon na nga ba? Lima, anim,
pito, walo, hindi na niya matandaan. Ang natatandaan na lang niya‟y ang
siya sa Proj. 4, sa bahay ng isa niyang dating kaklase, nakita niya si Mutya.
Malaki ang pinagbago nito. Lumiit na ang dati‟y matipunong katawan. Ang tiyan
Hindi siya nakilala ni Mutya. Bumili siya ng isang kahang sigarilyo, tinitigan
Tamang-tama.
199
nakipagkuwentuhan siya kay Mutya. Parang himala na hindi siya nito nakilala.
Kunsabagay, malaki na rin ang pinagbago ng kanyang hitsura. Kung noo‟y isa
umano ang kanyang destinasyon, kung saan mura ang mga sitsiryang paninda.
Dala-dala pa rin ni Mutya, napansin niya, ang yabang nito. Nasa tono pa
rin ng pananalita nito ang yabang ng isang taong sigurado sa kanyang sarili.
maglakad.
paghihiganti.
Baguio 1999
Nakaayos na lahat ng gamit ko. Bukas na ang alis ko. Akala ko noon, dito
na ako magtatagal sa Baguio. Hindi pala. Malakas pa rin pala ang tawag ng
mundo. Ngayon alam ko na na hindi lang ako ang nagdedesisyon para sa buhay
ko. Nariyan pa rin ang lipunan, ang ibang tao, ang mga pangyayari, ang mga
babae. Kahit na isara ko ang sarili ko sa lahat ng bagay, hindi pa rin puwede.
sanang tulak lang ng ibang bagay, kayang palampasin. Ang problema, ang sarili
ko. Ako mismo ang naghahanap. Ako mismo ang tumatawag sa mga bagay o
pangyayari para lumapit sa akin. Nagising ako isang gabi, sa gitna ng panaginip
Siya na kako ang bahala roon. Pag may pagkakataon daw siya, ibig sabihi‟y
sa akin sa Quezon.
201
Tama, sa Quezon.
ko nang naiisip ang Quezon. Siguro naman, doon, mahahanap ko na ang sarili
ko. Lalo pa‟t mapapalapit ako sa babaeng siya naman talagang gusto kong
makasama mula pa noong hindi pa ako tinutubuan ng bulbol at wala pang hibo
ng malisya sa utak.
tanggapin. Gusto niyang bayaran. Ang kaso, nahihiya naman akong tumanggap
ng bayad dahil alam ko, hirap siya sa buhay. At may pinag-aaral siya sa
kolehiyo. At isa pa, milyonaryo ako at hindi ko kailangan ang perang ibabayad ni
hindi raw gaanong kalakihan, ay walong libong piso. Walong libong pisong
siya. Pero nang mapagtanto kong seryoso ang pananalita niya, natahimik ako.
Napag-isip-isip ko, dapat kong tanggapin kay Sarge ang walong libo, kahit man
lang pormalidad na binili niya ang bahay at lupa. Kasi si Sarge, maprinsipyo.
tatanggapin niya ang bahay at lupa bilang regalo ko. At higit sa lahat, kapag
202
niregalo ko ang bahay at lupa, sa halip na matuwa siya, baka lalo lang siyang
maawa sa sarili niya. At iyon ang pinaka-ayaw kong mangyari. Ngayong kilala ko
Noong isang linggo, nakilala ko nang tuluyan si Sarge. Bigla kasi akong
pumasok sa bahay niya. Sa dalas kasi ng punta namin sa bahay ng isa‟t isa,
hindi na kami nakakaisip pang kumatok. At gayon nga ang ginawa ko. Kipkip ko
Pumihit ako palabas, naisip ko, mamaya na lang kapag gising na si Sarge.
Bago ako makalabas, nakarinig ako ng ungol mula sa kuwarto. Naisip ko, baka
pinto. Pinihit ko ang doorknob at binuksan ng bahagya ang pinto, sapat lang para
ko kaagad si Sarge sa balandra ng reflection sa salamin. Hindi niya ako kita dahil
Nakita ko si Sarge. Nakasubo sa bibig niya ang ari ni Efren ang Ifugao na
pinag-aaral niya.
Higit kanino man, ako ang nakakaunawa kay Sarge. Mas higit pa siguro
systems crash sa buong bansa. Higit na malaki ang pinsala kaysa noong
Ang apektado ng systems crash noong isang linggo, mga malalaking bangko,
Ang sabi ng mga opisyal ng Great Insurance, ang crash daw o ang
Iyon ang paliwanag nila. Pero ang hindi nila alam, ang pagpalpak ng
pa sa Amerika ang virus. Na-trace nila ang programmer na gumawa nito. Ang
kasalukuyang iniimbestigahan.
Sa pag-alis ko dito sa Baguio, isang maliit na travelling bag ang dala ko.
Yung iba kong mga damit, ibinigay ko sa Ifugao na kasama ni Sarge sa bahay
niya. Alam ko, kung kay Sarge ko ibibigay, hindi niya tatanggapin. Nagalit nga
noong ipinamigay ko ang mga damit ko. Sabi niya, kakailanganin ko raw ang
kamiseta, isang maong, limang brief, isang jacket, isang tuwalya, sepilyo, at ilang
pares na medyas.
205
Yung mga gamit sa bahay, tulad ng TV, stereo, ref, kalan at marami pang
iba, ibinigay ko na kay Sarge. Sabi ko sa kanya, libre na iyon dahil binili niya ang
bahay.
Ang dadalhin ko lang naman talagang gamit, yung bago kong pick-up.
Hindi na rin ako dadaan sa bahay nina inay. Ayos na ang buhay nila,
kasal ni inay. Kunsabagay, mahigit isang taon pa lang. Pero saka na lang rin.
Kapag ayos na ang buhay ko sa Quezon, saka na ako magpapakita sa mga tao.
Tinanong ako ni Sarge kung gusto ko raw magbaon ng damo. Baka daw
kasi walang kuwenta ang damo sa Quezon. Ang dinig niya raw kasi, ang mga tao
doon, puro nakayapak at ang tanging nakatsinelas lang ay ang mga ikinakasal,
ang pamumuhay ng isang kabayanan, malamang daw sa hindi, hindi uso ang
damo roon, na ang mga tao raw doon ay hindi alam kung ano ang marijuana at
Sabi ko, hindi na. Ang plano ko kasi, pag-alis ko dito sa Baguio, ititigil ko
na rin ang paghitit ng damo. Balak ko na nga ring itigil na ang pagyoyosi.
titingnan ang ganda nito mula sa itaas, ibang perspektiba kaysa sa larawan sa
mga post card. Ang sarap sigurong makapaglunoy sa mga beach ng Quezon at
WASAK
207
P.S.
NW
http://absurdrepublic.blogspot.com