1

CHÖÔNG 1

QUY HOAÏCH MOÂI TRÖÔØNG

Toùm taét

Caûi thieän chaát löôïng soáng cuûa nhaân daân laø chính saùch muïc tieâu chính cuûa phaùt trieån
kinh teá xaõ hoäi trong taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi. Cho ñeán nay phaàn lôùn caùc nöôùc ñaõ thöû
nghieäm ñeå ñaït ñieàu naøy baèng vieäc hình thaønh vaø thöïc hieän caùc keá hoaïch phaùt trieån
nhöng khoâng vôùi baát kyø moät noã löïc nghieâm tuùc naøo ñeå loàng gheùp caùc caân nhaéc moâi
tröôøng vaøo trong quaù trình naøy. Tuy nhieân, ñeå ñaûm baûo raèng caùc hoaït ñoäng cuûa con
ngöôøi chæ can thieäp ñeán ñoä chaáp nhaän ñöôïc ñeán chöùc naêng cuûa caùc heä thoáng hoã trôï cuoäc
soáng hoaëc caùc quaù trình sinh thaùi töï nhieân, quy hoaïch moâi tröôøng hieän nay ñang trôû neân
moät ñoøi hoûi ngaøy caøng quan troïng trong neàn kinh teá theá giôùi töï do vaø lôùn maïnh khoâng
ngöøng.

Chöông naøy chöùa ñöïng moät toång quan caùc taøi lieäu veà chuû ñeà ñang noåi coäm naøy vaø quan
ñieåm ñeå khai thaùc chuû ñeà naøy coù yù nghóa thöïc söï nhö theá naøo, cuøng vôùi toång quan veà
phaïm vi vaø öùng duïng cuûa quaûn lyù moâi tröôøng. Nhöõng vaán ñeà cô baûn lieân quan ñeán söùc
khoeû moâi tröôøng vaø quy hoaïch moâi tröôøng ñöôïc xaùc ñònh ñaàu tieân. Sau ñoù, quan nieäm
phöùc taïp veà moâi tröôøng ñöôïc giaûi thích vaø tieáp ñeán laø xem xeùt ñaùnh giaù caùc xu höôùng
trong quy hoaïch moâi tröuôøng. Sau cuøng, chuyeån vaán ñeà troïng taâm laø quy hoaïch moâi
tröôøng, vôùi thaûo luaän veà quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng chieán löôïc.

Muïc tieâu khoa hoïc

Sau khi ñoïc xong chương naøy, ngöôøi ñoïc coù theå:

Hieåu khaùi nieäm moâi tröôøng, hieåu roõ caùc vaán ñeà moâi tröôøng phaùt trieån nhanh nhö theá
naøo vaø cuøng vôùi nhaän thöùc vaø quan taâm cuûa coâng chuùng cao hôn ñeå thuùc ñaåy chính phuû
thaûo ra caùc heä thoáng quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng thích hôïp hôn.

Trang bò moät caùch nhìn toång theå veà keá hoaïch hoaù phaùt trieån vaø quy hoaïch moâi tröôøng,
Thieát laäp moät moái lieân keát giöõa phaùt trieån, quy hoaïch moâi tröôøng vaø quaûn lyù moâi
tröôøng,
Hieåu söï tham gia cuûa caùc nhaø hoaït ñoäng vaø coâng chuùng trong quy hoaïch moâi tröôøng vaø
quaûn lyù söùc khoeû moâi tröôøng laø caàn thieát; vaø nhaän thöùc saâu saéc vai troø töông öùng cuûa
hoï trong quaù trình tham gia cuûa coäng ñoàng.

Giôùi thieäu

Maëc duø caùc nhaø khai thaùc nhöõng nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân khaùc nhau coù quan
ñieåm khaùc nhau ñeå bieän hoä cho haønh ñoäng cuûa hoï, vieäc taêng toác ñoä caïn kieät taøi nguyeân
 2
thieân nhieân cuûa traùi ñaát ñang laø moät vaán ñeà cô baûn vaø ngaøy caøng traàm troïng. Caùc nhaø
khai thaùc vaø söû duïng taøi nguyeân thöôøng coù caùi nhìn thieån caän veà heä thoáng moâi tröôøng
vaø chæ nhìn thaáy nhöõng phaàn trong phaïm vi hoaït ñoäng hoaëc quan taâm cuûa hoï. Thaät vaäy,
vì caùch nhìn thieån caän ñoù maø söï can thieäp cuûa con ngöôøi vaøo moâi tröôøng thöôøng coù xu
höôùng choáng laïi nhau. Vì caùc vaán ñeà moâi tröôøng laø phöùc taïp, khoâng chaéc chaén vaø coù
baûn chaát chính trò cao (Bardwell, 1991), do ñoù caàn söï quan taâm, hôn laø töø tröôùc ñeán
nay, ñeán vieäc quy hoaïch vaø thöïc hieän caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñeå baûo ñaûm tieán
ñeán phaùt trieån beàn vöõng.

Vieäc ñöa caùc heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng vaøo caáp quoác gia trong nhieàu nöôùc vaø ñoøi
hoûi caùc heä thoáng ñoù phaûi phuïc hoài laïi caùc huyû hoaïi moâi tröôøng ñeå giaûm vaø loaïi boû oâ
nhieãm ñaõ chæ ra roõ taàm quan troïng cuûa quy hoaïch moâi tröôøng trong vieäc chaën tröôùc caùc
huyû hoaïi tieáp theo ñeán moâi tröôøng töï nhieân. Khoâng coù gì laø ngaïc nhieân khi nhöõng chính
saùch kinh teá khoâng loàng gheùp vôùi quy hoaïch moâi tröôøng, hoaëc khoâng ñeà caäp ñeán caùc
vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng moät caùch ñaày ñuû, seõ coù xu höôùng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
Söï huyû hoaïi moâi tröôøng traàm troïng gaây ra do vieäc khai thaùc caùc saûn phaåm röøng,
khoaùng saûn, ñaát noâng nghieäp vaø caùc nguoàn nöôùc laø trieäu chöùng thieáu quy hoaïch moâi
tröôøng. Hôn theá nöõa, quy hoaïch cho phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vaø söùc khoeû moâi tröôøng
lieân keát chaët cheõ vôùi nhau. Thí duï, neáu ñaát ñai bò maát söùc saûn xuaát, möùc soáng cuûa daân
lieân quan ñeán noù cuõng bò giaûm; vaø khi caûnh quan bò maát tính thaåm myõ, giaù trò cuûa noù
cuõng bò giaûm xuoáng. Vì vaäy, roõ raøng laø caàn phaûi tieán haønh vaø thöïc hieän quy hoaïch moâi
tröôøng trong moät phöông thöùc toång hôïp taïi caáp coäng ñoàng ñòa phöông, cuõng nhö taïi caùc
caáp vuøng, quoác gia vaø quoác teá. Rosenbaum (1973) ñaõ xaùc ñònh moät soá caùc trôû ngaïi
ngaên caûn vieäc quy hoaïch moâi tröôøng hieäu quaû:

...trong quaù khöù, caùc Chính phuû ñaõ laø nhöõng ngöôøi huyû hoaïi moâi tröôøng chính vì caùc nhaø
hoaïch ñònh cuûa hoï thöôøng xöû lyù caùc haäu quaû moâi tröôøng cuûa chính saùch nhö moät -haäu
quaû thöù caáp- khoâng ñöôïc nhaän bieát, khoâng ñöôïc quy hoaïch vaø hieám khi ñöôïc nhaán
maïnh....hoaëc thoâng qua söï khoâng khaùc nhau, thôø ô, hoaëc tính thích hôïp chính trò, caùc
coâng chöùc, baèng vieäc loaïi boû caùc giaù trò sinh thaùi, thieát laäp quaù trình chính trò khoâng
chính thöùc hoaëc chính thöùc oån ñònh cao ñeå che ñaäy caùc vaán ñeà moâi tröôøng do hoï gaây ra..

Ngaøy nay theá giôùi ñang phaûi ñoái maët vôùi moät vaán ñeà ngaøy caøng traàm troïng khaùc laø oâ
nhieãm moâi tröôøng khoâng coù bieân giôùi. Soá nöôùc vöøa laø ngöôøi taïo ra vaø vöøa laø naïn nhaân
cuûa oâ nhieãm do nöôùc khaùc gaây ra ngaøy caøng taêng vaø haäu quaû laø caùc nöôùc khoâng theå
baûo veä moâi tröôøng rieâng cuûa mình maø khoâng coù söï hôïp taùc vuøng hoaëc quoác teá. Moät vaán
ñeà chính trò chuû choát khaùc cho phaàn lôùn caùc Chính phuû, ñaëc bieät laø ôû trong theá giôùi thöù
ba, laø chi phí cao maø caùc cô quan Chính phuû phaûi chòu cho vieäc ñaàu tö trong quaûn lyù
moâi tröôøng. Rosenbaum (1973) cung caáp moät thí duï chöùng minh laø:

...Nhaø Traéng vaø Nghò vieän nhìn nhaän baát kyø moät ñeà xuaát naøo veà quy hoaïch moâi tröôøng
nhö moät vaán ñeà chính trò chính, hoaëc nhö voâ soá caùc quan taâm caù nhaân lieân quan ñeán vieäc
quy hoaïch ñoù caàn ñöôïc caân nhaéc, quyeàn lôïi cuûa hoï trong chính saùch hieän taïi vaø töông
lai ñöôïc ñaùnh giaù thaän troïng. Caùc chi phí baàu cöû cuûa vieäc hoã trôï hoaëc laøm thaát baïi ñeå
hoã trôï cho caùc keá hoaïch toaøn dieän phaûi ñöôïc caân nhaéc.
 3
Hôn theá nöõa, nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån ñang coù baát lôïi nghieâm troïng do caáu truùc haønh
chính vaø quy hoaïch haïn cheá. Khaû naêng quy hoaïch hieäu quaû cuûa hoï thöôøng bò haïn cheá
bôûi söï ngheøo ñoùi (thænh thoaûng bôûi söï quaù ngheøo ñoùi), nhaän thöùc coâng coäng thaáp, söï
tham gia cuûa coäng ñoàng yeáu hoaëc khoâng coù vaø söï thôø ô cuûa daân chuùng (OECD, 1995a).
Moät trôû ngaïi khaùc cho quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng laø söï thieáu caùc quy trình haønh
chính vaø phaùp lyù coù hieäu quaû ñeå loàng gheùp soá lieäu sinh thaùi vaøo quaù trình ra quyeát
ñònh. Theo Stohr vaø Taylor (1981), bôûi vì caùc nguyeân nhaân chính ñoù, nhieàu nöôùc ñang
phaùt trieån cho ñeán nay ñaõ thaát baïi trong noã löïc quy hoaïch cuûa hoï nhaèm ñaït ñöôïc caùc
muïc tieâu döï tính phaùt trieån ñöôïc ñeà ra trong chính saùch.

Caùch tieáp caän quy hoaïch phaùt trieån ôû phaàn lôùn caùc nöôùc naøy laø "töø treân xuoáng"; vaø
ñieàu naøy daãn ñeán: söï quaù taäp trung cuûa boä maùy quy hoaïch hoaù; taäp trung noã löïc phaùt
trieån leân caùc ngaønh löïa choïn cuûa neàn kinh teá maø khoâng coù moái lieân keát thích hôïp giöõa
caùc ngaønh hoaëc vôùi phaàn coøn laïi cuûa neàn kinh teá; vaø taäp trung hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi
vaøo moät soá ít caùc trung taâm ñoâ thò. Slocombe (1993) boå xung theâm raèng trong khi caùc
taùc ñoäng xaõ hoäi vaø moâi tröôøng tieâu cöïc cuûa caùc döï aùn sieâu lôùn, caùc khu ngoaïi oâ vaø taêng
tröôûng ñoâ thò ñaõ ñöôïc bieát töø laâu, nhng chæ môùi ñaây caùc vaán ñeà moâi tröôøng môùi ñöôïc
ñöa vaøo caùc ñieàu khoaûn quy hoaïch. Devuyst (1983) nhaán maïnh moät caùch ñuùng ñaén
raèng "Moái quan taâm moâi tröôøng trong caùc nöôùc ñang phaùt trieån caàn ñöôïc nhaán maïnh
bôûi söï xaùc ñònh ñaït ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng trong moät phöông thöùc hôïp vôùi moâi
tröôøng".

Nhöõng trôû ngaïi chính trò vaø toå chöùc ñaõ haïn cheá khaû naêng cuûa Chính phuû trong caùc nöôùc
ñang phaùt trieån hình thaønh caùc heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng thích hôïp (Carley vaø
Christie, 1992). Cuõng vaäy, kyõ naêng quaûn lyù baûn ñòa bò thieáu traàm troïng taïi gaàn nh taát caû
caùc caáp ñaõ taïo ra trôû ngaïi chính ñeå ñaït ñöôïc phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi. Söï khoâng coù khaû
naêng cuûa caùc heä thoáng quy hoaïch vaø quaûn lyù hieän haønh ñeå hoaëc ñoái maët vôùi caùc thay
ñoåi maïnh meõ hoaëc vôùi moái keát hôïp giöõa caùc toå chöùc, nhaø doanh nghieäp vaø moâi tröôøng,
goïi laø "haïn cheá laõnh ñaïo". Moái taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc nhaø haønh ñoäng gaây ra moái
xaùo troän maïnh meõ trong moâi tröôøng, maø tieáp tuïc laøm xoùi moøn khaû naêng cuûa Chính phuû
vaø caùc toå chöùc ñeå ñaït ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng. Hai vaán ñeà caáp thieát caûn trôû quy hoaïch
moâi tröôøng beàn vöõng coù hieäu quaû trong caû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån laø söï
rôøi raïc cuûa chính saùch vaø caùc toå chöùc vaø moái caêng thaúng coù theå xuaát hieän giöõa caùc caáp
chính quyeàn Trung öông, vuøng vaø ñòa phöông. Chính phuû thöôøng theo ñuoåi caùc chính
saùch maâu thuaãn nhau. Caùc nhaø chính trò vaø coâng chuùng döôøng nhö thieáu yù chí vaø ñoäng
löïc caàn thieát ñeå thuùc ñaåy thöïc hieän caùc nhieäm vuï khoù khaên ñeå trung hoaø caùc muïc ñích
moâi tröôøng kinh teá xaõ hoäi cho vieäc baûo veä moâi tröôøng.

Moät khoù khaên tieáp theo trong quy hoaïch moâi tröôøng bò gaây ra bôûi söï caïnh tranh quoác
teá. Noù taïo ra caêng thaúng trong caùc moái quan heä quoác teá vaø laøm söï hôïp taùc giöõa caùc
quoác gia khoù ñaït ñöôïc. Moät ví duï ñieån hình veà lónh vöïc naøy laø söï cheânh leäch taêng
tröôûng kinh teá xaõ hoäi roäng lôùn giöõa caùc quoác gia giaøu vaø ngheøo maø thöôøng laø moät vaán
ñeà caáp thieát trong taát caû caùc cuoäc thaûo luaän veà quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng ôû caáp
quoác teá. Thöïc teá laø, caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ nhaän ra moät soá vaán ñeà, maø hoï tuyeân
 4
boá laø ngaên caûn söï hôïp taùc quoác teá trong vieäc quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng, ñöôïc
lieät keâ döôùi ñaây:

• Moái lo sôï veà keùm phaùt trieån ôû caùc nöôùc phía Nam ñang taêng leân,

• Moái lo sôï caùc quan taâm moâi tröôøng hieän haønh ôû caùc nöôùc phaùt trieån seõ aûnh
höôûng baát lôïi veà thöông maïi, vieän trôï vaø chuyeån giao coâng ngheä ñeán caùc nöôùc
ñang phaùt trieån,

• Moái lo sôï ‘Töï veä", nghóa laø caùc quoác gia giaøu coù coù theå phaân bieät choáng laïi caùc
saûn phaåm cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong thöông maïi quoác teá bôûi vì hoï
khoâng thöïc hieän caùc giaûi phaùp baûo veä moâi tröôøng coù theå chaáp nhaän ñöôïc,

• Moái lo sôï caùc nöôùc phaùt trieån coù theå chuyeån ngaân quyõ vieän trôï nöôùc ngoaøi cho
caùc döï aùn sinh thaùi cuûa chính hoï,

• Moái lo sôï caùc nöôùc taøi trôï coù theå gaén vieäc thöïc thi caùc giaûi phaùp baûo veä moâi
tröôøng coù theå chaáp nhaän ñöôïc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhö laø moät ñieàu kieän
caàn thieát cho vieäc nhaän vieän trôï, vaø

• Moái lo sôï caùc coâng ngheä khoâng ñöôïc mong muoán bò ñaåy sang caùc nöôùc ñang
phaùt trieån.

Caùc vaán ñeà töông töï cuûa caû quy hoaïch moâi tröôøng vaø quy hoaïch phaùt trieån cuõng xaûy ra
ôû caáp toå chöùc, nhö ôû caùc caáp quoác teá vaø quoác gia. Daneke (1982) minh hoaï tình huoáng
nhö sau:

Ñaõ coù khích leä cho caùc nhaø quy hoaïch ñeå phaân tích moái taùc ñoäng qua laïi laãn nhau giöõa
chính saùch moâi tröôøng vaø xaõ hoäi nhaèm giaûm ñieàu khoâng chaéc chaén trong ñaàu tö, nhöng
söï hôïp taùc laãn nhau ñeå ñaït ñöôïc ñöôïc söï löïa choïn öu tieân giöõa nhöõng moái quan taâm moâi
tröôøng vaø kinh teá khoù coù theå ñaït ñöôïc.

Nhö vaäy, roõ raøng laø ñeå baûo ñaûm moät moâi tröôøng toát vaø tieán tôùi phaùt trieån beàn vöõng, caàn
phaûi coù söï hieåu bieát hoaøn toaøn veà toaøn boä heä thoáng moâi tröôøng cuõng nhö caùc chöùc naêng
chính trò, toå chöùc vaø quaûn lyù trong xaõ hoäi hieän ñaïi. Noùi caùch khaùc, vieäc hoïc ñeå hieåu
moái taùc ñoäng laãn nhau giöõa moâi tröôøng vaø xaõ hoäi laø yeâu caàu quan troïng ñaàu tieân cho
vieäc quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng hieäu quaû.

1. Hieåu bieát moâi tröôøng

Trong böôùc naøy, vieäc truyeàn ñaït kieán thöùc ñöôïc chuù troïng veà khaùi nieäm phöùc taïp cuûa
moâi tröôøng. Moâi tröôøng bao goàm nhieàu heä thoáng phuï, caùc hoaït ñoäng vaø caùc quaù trình.
Caùc heä thoáng phuï naøy goàm taát caû caùc thaønh phaàn döôùi maët (ñaát, nöôùc) taát caû caùc thaønh
phaàn treân maët töï nhieân vaø nhaân taïo, cuõng nhö caùc thaønh phaàn trong khí quyeån. Coäng
ñoàng ñòa phöông, toå chöùc coâng coäng, hieäp hoäi chuyeân moân, caùc nhaø phaùt trieån taøi saûn,
caùc chuû taøi saûn vaø daân chuùng noùi chung laø caùc nhaø hoaït ñoäng chính trong quaù trình ra
quyeát ñònh moâi tröôøng.
 5
Vieäc ra quyeát ñònh moâi tröôøng thöôøng bò aûnh höôûng raát nhieàu bôûi caùc phöông dieän cö
xöû hoaëc vaên hoaù vaø döïa vaøo boái caûnh ñoù caùc quyeát ñònh coù theå laø ñaëc bieät rieâng cho
vuøng hoaëc quoác gia. Maët khaùc, chæ coù theå giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng toaøn caàu
nghieâm troïng ngaøy caøng taêng thoâng qua hôïp taùc vaø phoái hôïp quoác teá. Suy thoaùi taàng oâ-
zoân, hieäu öùng nhaø kính, suy giaûm ña daïng sinh hoïc laø caùc vaán ñeà moâi tröôøng toaøn caàu
chính hieän nay (Field, 1994). Moät soá caùc vaán ñeà lieân quan ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø
huyû hoaïi muøa maøng noâng nghieäp coù nguoàn goác töø möùc taêng suy thoaùi cuûa taàng oâ zoân.
Hieäu öùng nhaø kính laøm taêng nhieät ñoä traùi ñaát, bò quy traùch nhieäm cho söï thay ñoåi khí
haäu toaøn caàu, vaø thay ñoåi khí haäu traùi ñaát gaây ra moät loaït caùc taùc ñoäng xaáu. Traùi ñaát
giaàu ña daïng sinh hoïc ñang bò taøn phaù ôû möùc ñoä baùo ñoäng. Ñieàu naøy daãn ñeán moái nguy
hieåm cho vieäc hoaït ñoäng toát cuûa caùc heä sinh thaùi toaøn caàu, maø ñoù laø vieäc soáng coøn cho
caû moâi tröôøng laønh maïnh vaø haïnh phuùc con ngöôøi. Bôûi vì, ña daïng sinh hoïc cung caáp
cho heä thoáng caùc phöông tieän ñeå thích öùng vôùi thay ñoåi, trong khi söï ñoàng nhaát sinh hoïc
do thieáu (hoaëc giaûm) ña daïng sinh hoïc, laøm heä thoáng khoâng linh hoaït vaø laøm yeáu khaû
naêng ñaùp öùng vôùi thay ñoåi.

Vì tính phöùc taïp cuûa moâi tröôøng, neân söï phöùc taïp vaø moái taùc ñoäng laãn nhau cho ñeán
nay vaãn chöa ñöôïc bieát giöõa raát nhieàu heä thoáng phuï cuûa moâi tröôøng vaø caùc vaán ñeà moâi
tröôøng ñang taêng do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Roõ raøng laø caùch tieáp caän thöïc teá caàn
ñöôïc tieán haønh ñeå nghieân cöùu vaø hieåu noù. Do vaäy, hieåu bieát veà caùc heä thoáng phuï cuûa
moâi tröôøng vaø caùc nhaân toá töông öùng cuûa chuùng caàn ñöôïc caáu truùc trong moät caùch ñeå
caùc nhaø hoaït ñoäng vaø caùc beân coù lieân quan tham gia coù theå deã daøng giao tieáp vaø hieåu
chuùng. Ñieàu naøy coù nghóa laø caàn chaáp nhaän caùc hình thöùc cho pheùp tranh luaän khoâng
chuyeân moân, cho vieäc ra quyeát ñònh vaø giaûm ñeán möùc toái thieåu caùc raéc roái vaø maâu
thuaãn giöõa caùc nhaø hoaït ñoäng. Caàn coù caùch tieáp caän ñeå hieåu moâi tröôøng nhö moät heä
thoáng, cuøng vôùi moái taùc ñoäng qua laïi giöõa heä thoáng phuï, do ñoù caàn phaûi döïa leân caùc
phaân tích moái quan heä nguyeân nhaân haäu quaû giöõa caùc phaàn caáu taïo khaùc nhau cuõng
nhö giöõa nhöõng ngöôøi tham gia. Theâm vaøo ñoù, caàn coù phöông phaùp cho pheùp laøm ñôn
giaûn hoaù vaø loaïi tröø söï nhaân leân hoaëc truøng laëp trong heä thoáng hieän haønh. Tuy nhieân
caàn nhaän bieát raèng, keát quaû cuoái cuøng cuûa quaù trình ra quyeát ñònh moâi tröôøng phuï
thuoäc vaøo caùc giaù trò maø coäng ñoàng gaén vôùi moâi tröôøng. Trong boái caûnh naøy, caàn ghi
nhaän töøng coäng ñoàng laø moät theå thoáng nhaát vôùi taäp hôïp caùc giaù trò thoáng nhaát phaùt sinh
töø moät nhaän thöùc vaø thaùi ñoä vôùi moâi tröôøng thoáng nhaát. Tính ñoàng nhaát cuûa töøng coäng
ñoàng do ñoù caàn laø moät yeáu toá xaùc ñònh chính veà moâi tröôøng cuûa hoï caàn ñöôïc baûo toàn vaø
thay ñoåi nhö theá naøo.

2. Caùc xu höôùng trong quy hoaïch

2.1. Ñònh nghóa vaø taàm quan troïng cuûa quy hoaïch

Baûn chaát khoù naém baét cuûa quy hoaïch ñöôïc trình baøy trong caùc taøi lieäu (Smith, 1993;
Wildavsky, 1973). Quy hoaïch ñöôïc baøn luaän coù theå laø taát caû caùc vieäc cho taát caû moïi
ngöôøi hoaëc khaû naêng kieåm tra töông lai baèng caùc haønh ñoäng hieän taïi, söï öùng duïng kieán
thöùc haäu quûa, moät hình thöùc cuûa quyeàn löïc chính trò vaø moät haønh ñoäng chaân thöïc.
Benveniste (1989) nhìn nhaän quy hoaïch nhö "soaïn thaûo moät taäp hôïp caùc chöông trình
 6
lieân quan ñöôïc thieát keá ñeå ñaït caùc muïc ñích nhaát ñònh ... [vaø] quaù trình quy hoaïch caùc
can thieäp vaø caùc haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän trong quaù trình soaïn thaûo moät keá hoaïch".
Quy hoaïch coù theå ñöôïc coi nhö moät phöông phaùp thích hôïp ñeå tieán tôùi töông lai. Noù
bao goàm vieäc ñònh ra moät vaán ñeà caàn ñöôïc giaûi quyeát, thieát laäp caùc muïc tieâu quy
hoaïch, xaùc ñònh caùc giaû thieát maø quy hoaïch caàn döïa vaøo, tìm kieám vaø ñaùnh giaù caùc
bieän phaùp haønh ñoäng thay theá, vaø choïn moät haønh ñoäng cuï theå ñöôïc thöïc hieän
(Compton, 1993).

Vieäc coù theå quan troïng hôn laø söï thaät raèng phaùt trieån hoaëc haïnh phuùc cuûa con ngöôøi laø
moái quan taâm ñaàu tieân veà quy hoaïch. Söï phaùt trieån baûn thaân noù ñöôïc giôùi haïn nhieàu
trong caùc ñieàu khoaûn xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Söï taêng nhieàu caùc löïa choïn cuûa con ngöôøi
goàm khaû naêng coù cô hoäi thu nhaäp vaø vieäc laøm, giaùo duïc, söùc khoeû vaø moâi tröôøng trong
saïch vaø an toaøn ñaõ ñöôïc quan saùt. Beer (1990) boå sung raèng söï caàn thieát veà löông thöïc,
nöôùc saïch, khoâng khí saïch vaø nôi cö truù laø cô sôû cho söï toàn taïi cuûa con ngöôøi. Carley vaø
Christie (1992) cuõng ghi nhaän öu theá vaø taàm quan troïng cuûa quy hoaïch phaùt trieån:

Phaàn lôùn caùc nöôùc ñeàu coù caùc keá hoaïch kinh teá, keá hoaïch röøng, keá hoaïch du lòch, coâng
nghieäp, dòch vuï, chaên nuoâi v.vv.. Nhöng khoâng ñeà caäp ñeán caùc keá hoaïch cho phaùt trieån
noâng nghieäp ôû noâng thoân. Taát caû caùc keá hoaïch vaø noã löïc phaùt trieån naøy taùc ñoäng laãn
nhau, maâu thuaãn vôùi nhau... trong moät coá gaéng ñeå hoaø hôïp phaùt trieån kinh teá vôùi caùc
muïc tieâu cuûa ngaønh. Söï xem xeùt quy hoaïch ñaát söû duïng laø caàn thieát... Moät khuoân khoå quy
hoaïch caàn ñöôïc xaây döïng ñeå taát caû caùc boä phaän coâng coäng, khu vöïc tö nhaân vaø caùc caù
nhaân coù theå döïa vaøo ñoù ñeå hoaït ñoäng.

Baldwin (1985) öu tieân caân nhaéc quy hoaïch hoaù trong moät phaïm vi quaûn lyù moâi tröôøng
roäng hôn nhö "khôûi ñaàu, chuyeån tieáp, phaân phoái vaø xaép xeáp nguoàn taøi nguyeân, vôùi söï
phaù vôõ ít nhaát caùc quaù trình vaät lyù, sinh thaùi vaø xaõ hoäi". Maët khaùc, theo Slocombe
(1993), quy hoaïch laø quaù trình thu thaäp, phaân tích thoâng tin ñeå phuïc vuï lôïi ích coâng
coäng baèng vieäc thöïc thi haøng loaït caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa con ngöôøi vaø caùc hoaït
ñoäng phaùt trieån khaùc.

Moät xu höôùng quan troïng khaùc trong quy hoaïch laø söï caàn thieát duy trì ña daïng vaên hoaù
trong khi ñoàng thôøi cung caáp cho daân chuùng moâi tröôøng hoã trôï caùch soáng cuûa rieâng hoï.
Daân chuùng vôùi nhöõng nguoàn goác vaên hoaù khaùc nhau coù caùc yù töôûng khaùc nhau veà moät
moâi tröôøng hoaøn haûo. Do vaäy, caùc nhaø quy hoaïch caàn hieåu roõ daân chuùng ñoái xöû vôùi
moâi tröôøng cuûa hoï nhö theá naøo; neáu khoâng, caùc chi phí xaõ hoäi khoâng caàn thieát coù theå
naåy sinh do vieäc taïo ra moâi tröôøng ñoái ñòch vôùi daân chuùng.

2.2. Caùc tieáp caän quy hoaïch

Coù nhieàu caùch tieáp caän quy hoaïch, goàm quy hoaïch chuû theå vaø quy hoaïch thuû tuïc. Quy
hoaïch chuû theå lieân quan ñeán quy hoaïch vaät chaát, hoaëc quy hoaïch khaùch quan. Quy
hoaïch thuû tuïc cuõng goïi laø maãu coå ñieån cuûa quaù trình quy hoaïch (Faludi, 1973; Cayer vaø
Weschler, 1988), noù laø phöông tieän thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá thoâng qua vieäc öùng
 7
duïng caùc qui trình nhaän thöùc vaø haønh ñoäng thích hôïp. Faludi chæ ra raèng quaù trình quy
hoaïch caàn ñöôïc taùch rieâng ra khoûi noäi dung chuû theå cuûa baûn thaân quy hoaïch. Quy
hoaïch thuû tuïc goàm caùc böôùc lieân quan chaët cheõ sau: (Cayer vaø Weschler, 1988):

• Xaùc ñònh caùc nhu caàu

• Cuï theå hoaù caùc muïc ñích vaø muïc tieâu ,

• Xaây döïng caùc phöông tieän thay theá ñeå ñaït töøng muïc tieâu,

• Öôùc tính caùc chi phí cho töøng phöông tieän thay theá, vaø

• Löïa choïn caùc phöông tieän thay theá höùa heïn nhaát.

Darke (1983) neâu ra söï loàng gheùp cuûa quy hoaïch chuû theå vôùi quy hoaïch thuû tuïc. OÂng
tranh luaän raèng lyù thuyeát quy hoaïch thuû tuïc chæ laø moät caùch tieáp caän khoâng ñaày ñuû cho
vieäc giaûi thích quy hoaïch bôûi vì noù giôùi haïn trong moät trieát lyù chính trò baûo thuû maø nhìn
nhaän haønh ñoäng xaõ hoäi töø moät caùch nhìn nhaän chöùc naêng nghieâm khaéc. Tuy nhieân vai
troø cuûa nhaø nöôùc nhö moät taùc nhaân thay ñoåi khoâng ñöôïc tính ñeán trong quy hoaïch thuû
tuïc, caû nhö moät phaân tích döïa treân giai caáp, giôùi hoaëc yù töôûng chính trò. Caùc lyù thuyeát
quy hoaïch thuû tuïc cuõng coù cô sôû phöông phaùp luaän haïn cheá vaø bò haïn heïp bôûi söï gaén
keát cuûa noù ñeán tính thöïc tieãn. Söï yeáu keùm cuûa caùch tieáp caän naøy ngaên caûn noù giaûi
quyeát moät caùch thoaû ñaùng caùc vaán ñeà xaõ hoäi lôùn hôn cuûa noã löïc quy hoaïch. Do ñoù,
ñöôïc chæ ra laø caùc thaønh phaàn cuûa quy hoaïch khoâng ñöôïc chia caét khoûi quaù trình quy
hoaïch.

Hudson (1979) ñaõ ñeà xuaát moät caùch tieáp caän quy hoaïch khaùc döïa treân 5 baøi hoïc yù
töôûng quy hoaïch. Theo oâng quy hoaïch laø "nhìn tröuôùc vieäc hình thaønh vaø thöïc hieän caùc
chöuông trình vaø chính saùch". OÂng xaùc ñònh 5 baøi hoïc yù töôûng quy hoaïch lieät keâ sau:

• Quy hoaïch khaùi quaùt,

• Moâ hình quy hoaïch lôùn,

• Tieáp caän tích cöïc ñeán quy hoaïch,

• Quy hoaïch bieän hoä, vaø

• Quy hoaïch nhaùnh

Steiner vaø Miner (1977) ñaõ xaùc ñònh 4 caùch tieáp caän khaùc nhau cho keá hoaïch hoaù chính
thöùc: tieáp caän töø treân xuoáng, tieáp caän töø döôùi leân vaø hoãn hôïp cuûa hai caùch tieáp caän töø
treân xuoáng vaø döôùi leân, vaø tieáp caän nhoùm. Taïi caáp vó moâ keá hoaïch noùi chung goàm vieäc
thieát laäp caùc muïc tieâu doanh nghieäp vaø thieát laäp caùc chính saùch, thuû tuïc vaø chöông trình
ñeå thöïc teá hoaù muïc tieâu. Noù bao goàm vieäc xaùc ñònh caùi gì caàn phaûi laøm, do ai laøm vaø
cho ñeán khi naøo, ñeå phaân boå traùch nhieäm cho töøng boä phaän. Noùi caùch khaùc laø thieát laäp
moät soá caùc haønh ñoäng ñònh tröôùc trong khuoân khoå chính saùch ñaõ thoaû thuaän. Thoâng
thöôøng keá hoaïch ñöôïc xaùc ñònh nhö laø chieán löôïc, saùch löôïc hoaëc chöùc naêng, coù theå ôû
 8
caáp caù theå, ôû caáp nhoùm laøm vieäc hoaëc ôû caáp chöùc naêng cuûa moät toå chöùc. ôû caáp caù theå,
keá hoaïch ñöôïc ñoøi hoûi ñeå chuyeån caùc nhieäm vuï ñöôïc giao trong khi ôû caáp nhoùm laøm
vieäc hoaëc chöùc naêng noù phaûi goàm thoaû thuaän veà muïc ñích, nhieäm vuï vaø caùc traùch
nhieäm rieâng leû, ñieàu phoái caùc hoaït ñoäng, taêng cam keát cho muïc tieâu nhoùm vaø trao ñoåi
thoâng tin giöõa caùc beân.

Mintzberg (1994) ñaõ ñöa ra moät toång quan xuaát saéc veà caùc ñònh nghóa khaùc nhau cuûa
keá hoaïch hoaù vaø söï giaûi thích chuùng. Cho moät soá ngöôøi nghó veà töông lai, hoaëc ñôn
giaûn tính ñeán töông lai. Vôùi moät soá ngöôøi khaùc keá hoaïch laø veà söï kieåm soaùt töông lai
hoaëc khoâng chæ nghó veà noù nhöng haønh ñoäng veà noù hoaëc laøm cho noù coù hieäu löïc. Deã
hieåu hôn, keá hoaïch laø laøm ra quyeát ñònh hoaëc xaùc ñònh caùc haønh ñoäng ñaët ra ñeå hoaøn
thaønh caùc muïc tieâu hoaëc thuû tuïc ñaët ra cho vieäc ñöa caùc keát quaû roõ raøng vaøo trong moät
heä thoáng toång hôïp caùc quyeát ñònh.

Coù raát nhieàu nguyeân nhaân taïi sao caùc toå chöùc caàn coù keá hoaïch. Vì keá hoaïch baûo ñaûm
söï ñieàu phoái caùc hoaït ñoäng, chuaån bò ñoái phoù vôùi nhöõng ñieàu seõ xaåy ra trong töông lai,
loaïi boû nhöõng ñieàu khoâng mong ñôïi vaø kieåm tra nhöõng ñieàu coù theå kieåm tra ñöôïc. Caùc
toå chöùc phaûi leân keá hoaïch cho phuø hôïp. Quaù trình keá hoaïch hoaù cuõng ñònh ra vò trí cuûa
ngöôøi quy hoaïch hoaù vaø chæ ra coäng ñoàng coù theå tham gia nhö theá naøo vaø möùc ñoä naøo
(Slocombe, 1993),

3. Khaùi nieäm vaø caùch tieáp caän

3.1. Khaùi nieäm veà quy hoaïch moâi tröôøng

Coù moät ñieàu khoâng may maén laø trong khi quy hoaïch phaùt trieån laø phaàn lôùn coâng vieäc
cuûa caùc nhaø kinh teá vaø caùc nhaø chuû choát quy hoaïch ñoâ thò vaø vuøng, quy hoaïch moâi
tröôøng vaãn laø vaán ñeà bò loaïi tröø vaø rieâng reõ cho caùc nhaø moâi tröôøng, nhaø sinh thaùi hoïc
vaø caùc nhaø quaûn lyù cuûa caùc loaïi nguoàn taøi nguyeân khaùc nhau. Beer (1990) nhìn nhaän
vai troø cuûa nhaø quy hoaïch, khi suy nghó roäng hôn veà vieäc moâi tröôøng coù theå ñöôïc duy
trì hoaëc taïo ra nh theá naøo ñeå baûo ñaûm phuùc lôïi con ngöôøi trong nhöõng haïn cheá kinh teá
xaõ hoäi, caùc ñieàu kieän cuûa coäng ñoàng lieân quan vaø nhaän thöùc cuûa hoï veà moâi tröôøng. Noùi
caùch khaùc caùc nhaø quy hoaïch caàn chuyeån ñoåi caùc moái quan taâm cuûa coäng ñoàng veà nôi
cö truù tröïc tieáp cuûa hoï vaøo trong caùc chieán löôïc vaø chính saùch ñeå höôùng daãn quaù trình
quy hoaïch. Moái quan taâm veà chaát luôïng moâi tröôøng ngaøy caøng taêng, vaø do vaäy vieäc
baûo toàn vaø duy trì thieân nhieân laø muïc ñích cô baûn cuûa quy hoaïch moâi tröôøng. Quy
hoaïch moâi tröôøng nhaán maïnh söï caàn thieát toång hôïp caû hai khía caïnh moâi tröôøng vaø söùc
khoeû vaøo trong quùa trình ra quyeát ñònh cuûa quy hoaïch quoác gia. Rosenbaum (1973) chæ
ra vai troø trung taâm cuûa quy hoaïch moâi tröôøng nh sau:

Khoâng muïc tieâu naøo laø trung taâm vôùi söï bieán ñoåi moâi tröôøng hoaëc laø tranh chaáp coù tính
chính trò hôn laø quy hoaïch moâi tröôøng toaøn dieän... Quy hoaïch trôû thaønh moät truïc trung
taâm taïo ra nhieàu maâu thuaãn rieâng reõ veà caùc khoù khaên moâi tröôøng cuï theå.

Faludi (1987) nhìn nhaän quy hoaïch moâi tröôøng nhö ‘toång cuûa taát caû caùc bieän phaùp moâi
tröôøng coâng coäng maø caáp coù thaåm quyeàn veà moâi tröôøng coù theå söû duïng". Theo oâng,
 9
moät quy hoaïch moâi tröôøng hoaëc laø moät taøi lieäu söû duïng (caùc taøi lieäu) ñeå höôùng daãn
vieäc ra quyeát ñònh veà caùc bieän phaùp moâi tröôøng coâng coäng uûng hoä söï khoâng töï do trong
quy hoaïch moâi tröôøng. Westman (1978) xem xeùt quy hoaïch moâi tröôøng veà phöông dieän
ño giaù trò cuûa taøi nguyeân traùi ñaát vaø döï ñoaùn caùc thay ñoåi do caùc bieán ñoäng gaây ra.
Ñieàu naøy lieân quan ñeán vieäc phaân tích caùc moái quan heä xaõ hoäi, kinh teá vaø moâi tröôøng
do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi gaây ra vaø lieân quan ñeán thieát keá chöông trình vaø caùc
keá hoaïch haønh ñoäng ñeå caûi thieän phuùc lôïi con ngöôøi vaø söùc khoeû moâi tröôøng. Westman
nhaán maïnh söï quan troïng cuûa quy hoaïch moâi tröôøng trong caùc töø sau:

Döôøng nhö roõ raøng raèng neáu chuùng ta muoán baûo toàn cho theá heä töông lai moät toång theå
sinh vaät cuûa theá giôùi trong quùa khöù vaø hy voïng caûi thieän caùc tieâu chuaån suy thoaùi cuûa
söùc khoeû coäng ñoàng ñoâ thò, thì khoa hoïc moâi tröôøng vaø coâng ngheä caàn phaûi nhanh choùng
trôû neân moät vai troø chuû choát trong vieäc thieát keá caáu truùc coâng nghieäp vaø xaõ hoäi cuûa
chuùng ta trong töông lai... Döï ñoaùn taùc ñoäng coù theå taïo thaønh moät phaàn cuûa caùc nhieäm
vuï trong quy hoaïch vaø thieát keá moâi tröôøng, quaûn lyù taøi nguyeân vaø sinh thaùi öùng duïng.

Do vaäy caùc muïc tieâu cuûa quy hoaïch moâi tröôøng bao goàm caùc bieän phaùp caàn ñöôïc thöïc
hieän trong caùc hoaøn caûnh khaùc nhau, moät soá khoâng theå bieát tröôùc. Quaù trình quy hoaïch
moâi tröôøng cuõng thuùc ñaåy caùc quan chöùc nhaø nöôùc khaúng ñònh moät caùch tích cöïc quyeàn
löïc cuûa Chính phuû trong caùc lónh vöïc kinh teá roäng lôùn thuoäc sôû höõu tö nhaân.
Rosenbaum (1973) quaû quyeát raèng Chính phuû quoác gia phaûi thieát laäp caùc öu tieân cho
baûo veä moâi tröôøng, phaûi tính toaùn vaø taïo ra caùc löïa choïn öu tieân giöõa baûo veä moâi
tröôøng vaø caùc muïc tieâu quoác gia khaùc vaø phaûi quy hoaïch söû duïng vaø baûo veä taøi nguyeân
cho nhieàu theá heä. Theâm vaøo ñoù qua trình quy hoaïch caàn nhaán maïnh caû phaùt trieån kinh
teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc vaø chaát löôïng moâi tröôøng.

Moät ñieàu raát quan troïng laø Chính phuû phaûi nhaïy caûm hôn vôùi caùc taùc ñoäng moâi tröôøng
cuûa caùc chính saùch cuûa hoï vaø saün saøng hy sinh caùc muïc tieâu khaùc cho baûo veä moâi
tröôøng khi coù neàn sinh thaùi laønh maïnh laø raát caàn thieát. Caùc daân toäc khoâng chæ chòu ñöïng
caùc chi phí moâi tröôøng naëng neà trong vieäc trì hoaõn caùc quy hoaïch nhö vaäy maø cuõng seõ
naûy sinh caùc chi phí kinh teá vaø chính trò cao. Vieäc trì hoaõn quy hoaïch moâi tröôøng coù theå
daãn ñeán caùc chi phí moâi tröôøng nghieâm troïng, noù cuõng daãn ñeán caùc tình traïng gaàn nhö
khuûng hoaûng do vieäc quaûn lyù chuùng coù theå seõ phaùt sinh caùc chi phí xaõ hoäi cao hoaëc raát
cao. Vieäc thieát keá vaø thöïc hieän caùc quy hoaïch moâi tröôøng hieäu quaû vaø thích hôïp phuï
thuoäc vaøo khaû naêng chuaån bò Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Moâi tröôøng (EIA) chính xaùc, ñöôïc ñeà
caäp ñeán ôû muïc khaùc trong saùch naøy.

3.2. Caùc tieáp caän cho quy hoaïch moâi tröôøng

Tieáp caän cho quy hoaïch moâi tröôøng caàn roäng, döïa treân caùc caân nhaéc vaø lieân quan ñeán
taøi chính vaø khoâng taøi chính. Caùc kyõ naêng lieân ngaønh toát vaø caàn thieát trong tieáp caän quy
hoaïch toång hôïp. Ngay ban ñaàu nhaø quy hoaïch moâi tröôøng caàn hieåu söï khaùc nhau giöõa
‘ñaùnh giaù’ (assessment) vaø 'xaùc ñònh giaù trò' (‘evaluation’) moâi tröôøng. Coù hai muïc ñích
 10
cuûa ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: thöù nhaát, noù thöû nghieäm xaùc ñònh caùc chöùc naêng naøo
cuûa nguoàn taøi nguyeân bò aûnh höôûng caàn ñöôïc thay ñoåi baèng töøng ñeà xuaát thay theá; vaø
thöù hai laø thöû nghieäm döï ñoaùn höôùng vaø möùc ñoä cuûa baát kyø söï thay ñoåi naøo coù theå laø
keát quaû töø töøng quyeát ñònh hoaëc haønh ñoäng thay theá so vôùi khi haønh ñoäng ñoù khoâng
ñöôïc tieán haønh. Maët khaùc ‘xaùc ñònh giaù trò’ laø söï kieåm tra tieáp theo cuûa caû hai khuoân
maãu thay ñoåi do caùc haønh ñoäng vaø caùc haäu quaû sau ñoù gaây ra.

Faludi (1987) gôïi yù raèng quy hoaïch caàn phuï thuoäc vaøo boái caûnh trong ñoù quy hoaïch
moâi tröôøng ñöôïc tieán haønh; trong khi Ryding (1994) ñeà xuaát hai caùch tieáp caän ra quyeát
ñònh vaø quy hoaïch moâi tröôøng khaùc nhau nhöng lieân quan chaët cheõ vôùi nhau:

• Tieáp caän theå cheá, söû duïng trong quaù trình quy hoaïch xaõ hoäi (bao goàm caùc khu
vöïc noâng nghieäp, laâm nghieäp, ñoâ thò vaø giao thoâng), trong ñoù caùc bieän phaùp
giaûm nheï thöôøng laø döôùi daïng phaùp lyù, quy ñònh, thueá vaø phí; vaø
• Tieáp caän thöông maïi, söû duïng cho quy hoaïch khu vöïc (bao goàm saûn xuaát naêng
löôïng vaø caùc khu vöïc coâng nghieäp, thöông maïi vaø baùn leû), trong ñoù caùc bieän
phaùp giaûm nheï coù theå ôû trong hình thöùc caùc khuyeán khích cho vieäc caûi thieän cho
caùc quaù trình xöû lyù hieän haønh, cho phaùt trieån caùc quaù trình vaø saûn phaåm môùi hôïp
vôùi moâi tröôøng, cho giaûm thieåu chaát thaûi thoâng qua caùc chöông trình giaûm tôùi
möùc toái thieåu chaát thaûi, vaø/hoaëc cho vieäc caûi thieän caùc cô sôû haï taàng cuûa giao
thoâng, kho chöùa vaø baùn saûn phaåm.

Moät moâ hình ra quyeát ñònh vaø quy hoaïch chung cho taát caû caùc khía caïnh baûo veä moâi
tröôøng, do Ryding (1994) xaây döïng, ñöôïc trình baøy trong Hình 1. Ba ñaëc tröng thích
hôïp cuûa quy hoaïch moâi tröôøng coù theå ñöôïc suy ra töø hình naøy. Ñaàu tieân laø baûn chaát ña
lónh vöïc cuûa quy hoaïch, noù bao goàm caùc caân nhaéc thí duï nhö kinh teá, xaõ hoäi, sinh thaùi,
söû duïng ñaát vaø kyõ thuaät. Ñaëc tröng thöù hai vaø thöù ba lieân quan ñeán söï tham gia coâng
coäng trong quaù trình quy hoaïch vaø lieân quan ñeán caùch tieáp caän coù heä thoáng cuûa quaù
trình baét ñaàu töø thieát laäp caùc muïc tieâu ñeán thöïc hieän caùc chöông trình giaûm nheï, ñaùnh
giaù keát quaû vaø cô cheá phaûn hoài laâu daøi.
 11

Hình 1: Trình töï chung cuûa caùc khía caïnh ra quyeát ñònh vaø quy hoaïch trong vieäc thöïc
hieän caùc chöông trình giaûm nheï,

Nguoàn: Ryding, (1994) Quaûn lyù moâi tröôøng, Quyeån I, Chöông 2.1, Boon

Ñaàu vaøo cho moâ hình ra quyeát ñònh vaø quy hoaïch chung ñöôïc daãn daét töø caùc öu tieân
rieâng reõ vaø laäp ra trong caùc tieáp caän theå cheá vaø thöông maïi, cuõng nhö töø keát quaû phaân
tích caùc haäu quaû tieàm naêng döïa treân caùc nhaân toá chi phí/lôïi ích vaø ngöôøi söû duïng. Caùc
vaán ñeà sau caàn ñöôïc caân nhaéc trong quaù trình quy hoaïch:

• Caùc vaán ñeà coù höôùng aûnh höôûng moâi tröôøng caàn taäp trung leân vieäc giaûm tôùi möùc
toái thieåu caùc ñe doaï sinh thaùi gaây ra bôûi ñaàu vaøo cuûa hoãn hôïp caùc chaát gaây oâ
nhieãm thaûi ra;
• Caùc vaán ñeà coù höôùng kyõ thuaät caàn taäp trung leân taát caû caùc nöôùc coù coâng ngheä coù
saün toát nhaát;
• Caùc vaán ñeà coù höôùng kinh teá caàn taäp trung leân caùc haäu quaû taøi chính tieàm naêng
tröôùc khi ra quyeát ñònh; cuõng vaäy caû chöông trình vieän trôï taøi chính vaø caùc
phöông thöùc chuyeån giao coâng ngheä caàn thieát cuõng caàn ñöôïc quyeát ñònh, vaø
 12
• Caùc vaán ñeà coù höôùng ngöôøi söû duïng caàn taäp trung leân caùc chieán dòch thoâng tin
ñeå baùo ñoäng cho taát caû nhöõng ngöôøi coù theå bò quyeát ñònh laøm aûnh höôûng.

Caùch tieáp caän ra quyeát ñònh vaø quy hoaïch caàn döïa treân:

• Ñaùnh giaù khôûi ñaàu caùc lónh vöïc moâi tröôøng bò ñe doaï
• Danh saùch caùc haønh ñoäng öu tieân;
• Keá hoaïch haønh ñoäng;
• Quy trình caùc haønh ñoäng giaûm nheï; vaø
• Kieåm toaùn thöôøng xuyeân

Ñeå baûo ñaûm raèng taát caû caùc vaán ñeà khaùc nhau ñöôïc giaûi quyeát thoaû ñaùng vaø khoâng moät
vaán ñeà quan troïng naøo bò boû queân hoaëc boû soùt, töøng böôùc trong vieäc xaây döïng chieán
löôïc chung caàn ñöôïc ñaùnh giaù toaøn dieän vaø kieåm tra theo luaät leä. Töø vieát taét ACTION,
ñöôïc giaûi thích döôùi ñaây, cung caáp caùc luaät leä thích hôïp cho ñieàu naøy:

A Tính tröôùc söï tham gia/loâi cuoán cuûa taát caû caùc beân lieân quan vaø quaàn chuùng
trong quaù trình ra quyeát ñònh vaø quy hoaïch moâi tröôøng cuõng nhö trong caùc keát
quaû kinh teá, kyõ thuaät vaø moâi tröôøng khaùc nhau;

C Choïn caùch phaùt trieån moâi tröôøng vaø kinh teá hôïp lyù nhaát;

T Laäp ra caùc thuaän lôïi vaø khoâng thuaän lôïi coù theå cuûa taát caû caùc quyeát ñònh chính;

I Baét ñaàu ñaùnh giaù caùc thuaän lôïi vaø khoâng thuaän lôïi cuûa caùc quyeát ñònh thay theá;

O Loaïi boû caùc giaûi phaùp thay theá ít coù lôïi vaø nhaán maïnh nhöõng bieän phaùp ñöôïc öu
tieân;

N Ñaøm phaùn vôùi caùc beân thích öùng ñeå chaáp nhaän haønh ñoäng löïa choïn

Noùi chung, nhöõng ñieàu sau ñaây ñaëc tröng cho moät quy hoaïch moâi tröôøng:

• Taát caû caùc beân lieân quan vaø coâng chuùng caàn tham gia trong vieäc laäp ra vaø thaûo
luaän caùc öu tieân moâi tröôøng;
• Quy hoaïch caàn thích hôïp vaø coù khaû naêng ñaùp öùng caùc muïc tieâu moâi tröôøng ñeà
ra;
• Quy hoaïch caàn hoaït ñoäng toát vaø coù chi phí hieäu quaû toát caû ôû phaïm vi vuøng vaø
toaøn caàu (ñieàu naøy yeâu caàu phaân boå caùc ñaàu tö moâi tröôøng treân ñöôøng bieân giôùi
quoác gia vaø vuøng); vaø
• Quy hoaïch caàn thöïc teá vaø linh hoaït.
 13
4. Quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng chieán löôïc

Vieäc öùng duïng khaùi nieäm keá hoaïch hoaù vaø quaûn lyù chieán löôïc cho quy hoaïch moâi
tröôøng, cuøng vôùi vieäc laøm theá naøo ñeå baûo ñaûm söï thaønh coâng laâu daøi cuûa caùc quy
hoaïch naøy, ñöôïc thaûo luaän trong phaàn naøy. Trong boái caûnh naøy caùc thaønh phaàn töông
öùng cuûa quaûn lyù vaø keá hoaïch hoaù chieán löôïc bao goàm: laäp caùc muïc tieâu moâi tröôøng roõ
raøng vaø xaùc ñònh caùc chính saùch vaø chöông trình thích hôïp ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu
ñoù; giaùo duïc vaø ñaøo taïo moâi tröôøng hieäu quaû; phaùt trieån toå chöùc vaø theå cheá; söï tham gia
cuûa coäng ñoàng; hôïp taùc vaø ñieàu phoái; söï hoaø hôïp cuûa caùc chính saùch vaø cuoái cuøng ñaùnh
giaù, giaùm saùt vaø kieåm soaùt.

4.1. Caùc muïc tieâu quy hoaïch vaø quaûn lyù

Trong qua trình quy hoaïch hoaù, vieäc laäp ra caùc muïc tieâu moâi tröôøng roõ raøng laø quan
troïng, bôûi vì caùc muïc tieâu giuùp vieäc xaùc ñònh caùc haønh ñoäng vaø chính saùch cuï theå caàn
ñöôïc xaây döïng nh theá naøo ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñoù. Quaûn lyù moâi tröôøng laø ñeå ñaït
ñöôïc caùc muïc ñích moâi tröôøng cuï theå vaø muïc tieâu coù theå ñöôïc giôùi haïn roäng hôn trong
phöông dieän baûo veä hoaëc caûi thieän chaát löôïng moâi tröôøng (Compton, 1993). Muïc tieâu
moâi tröôøng coù theå laø taäp hôïp caùc muïc tieâu veà löôïng chính xaùc, hoaëc theå hieän nhö
nguoàn gaây caûm höùng roäng. Nhö chæ ra trong phaàn 3.1, quy hoaïch hoaù laø trung taâm cho
baát kyø thöû nghieäm quaûn lyù moâi tröôøng hieäu quaû naøo, vaø bao goàm söï xaùc ñònh caùc muïc
tieâu vaø choïn caùc phöông tieän ñeå ñaït ñöôïc chuùng. Faludi (1987) vaø Wyatt (1989) ñeà
nghò raèng vieäc thöïc haønh quy hoaïch hoaù caàn coù khaû naêng thích öùng vôùi caû söï thay ñoåi
chính trò vaø vôùi söï taêng möùc ñoä khoâng chaéc chaén.

Keá hoaïch hoaù chieán löôïc laø moät coâng cuï hieäu quaû maø caùc toå chöùc vaø caùc quoác gia coù
theå söû duïng ñeå öôùc tính möùc ñoä ruûi ro cuûa caùc chính saùch vaø caùc haønh ñoäng cuûa hoï, do
ñoù giuùp ñeå taïo ñieàu kieän deã daøng cho vieäc thöïc teá hoaù caùc muïc ñích vaø muïc tieâu moâi
tröôøng. Tuy nhieân caùc nhaø quaûn lyù caáp cao cuûa moät toå chöùc phaûi hieåu khaùi nieäm keá
hoaïch hoaù daøi haïn thích hôïp ñeå coù theå aùp duïng coâng cuï naøy moät caùch coù hieäu quaû.
Daneke (1982) nhìn nhaän keá hoaïch hoaù chieán löôïc nhö ‘moät quaù trình chieát xuaát caùc
muïc ñích vaø muïc tieâu xaõ hoäi, vaø thieát keá caùc kòch baûn thay theá hoaëc "caùc baûn ñoà ñöôøng
ñi" maø coù theå laø cô sôû cho caùc löïa choïn taäp theå coù yù nghiaõ’: Theo Steiner vaø Miner
(1977) caùc ñaëc tröng caàn thieát cuûa keá hoaïch hoaù chieán löôïc laø:

• Giaûi quyeát taùc ñoäng trong töông lai cuûa nhöõng quyeát ñònh vaø haønh ñoäng;
• Kieåm tra moái quan heä nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa quyeát ñònh vaø haønh ñoäng döï
tính hoaëc ñaõ coù qua thôøi gian;
• Kieåm tra caùc haønh ñoäng thay theá coù theå ñöôïc tieán haønh trong töông lai vaø khi ñaõ
ñöôïc choïn, chuùng caàn hình thaønh cô sôû cuûa caùc quyeát ñònh hieän taïi nhö theá naøo;
• Caân nhaéc caùc cô hoäi vaø ñe doaï cuøng vôùi soá lieäu thích hôïp khaùc, do ñoù taïo ra moät
cheá ñoä quaûn lyù ñeå caûi thieän nhöõng quyeát ñònh hieän haønh cho vieäc khai thaùc caùc
cô hoäi vaø traùnh caùc ñe doaï trong töông lai.
 14
• Noù laø moät quaù trình baét ñaàu baèng vieäc thieát laäp caùc muïc tieâu vaø xaùc ñònh caùc
chieán löôïc vaø chính saùch ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñoù; caàn xaây döïng caùc keá
hoaïch chi tieát ñeå baûo ñaûm raèng caùc chieán löôïc thích hôïp ñöôïc thöïc hieän ñeå ñaït
ñöôïc caùc muïc tieâu ñeà ra;
• Noù laø moät quùa trình lieân tuïc ñeå quyeát ñònh tröôùc caùi gì caàn phaûi laøm, khi naøo caàn
phaûi laøm, nhö theá naøo vaø ai seõ laøm.
• Noù laø moät trieát lyù, thaùi ñoä vaø moät caùch soáng. Ñöôïc hieåu raèng keá hoaïch hoùa ñoøi
hoûi haønh ñoäng thích hôïp döïa treân döï tính ñeán töông lai; xaùc ñònh laäp keá hoaïch
lieân tuïc vaø heä thoáng nhö moät phaàn quaûn lyù toång hôïp; vaø
• Noù coù theå ñöôïc giôùi haïn nhö moät caáu truùc keá hoaïch hoaëc caáu truùc loàng gheùp caùc
keá hoaïch chieán löôïc vôùi caùc keá hoaïch hoaït ñoäng ngaén haïn.

Raát nhieàu nöôùc ñaëc bieät laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi ñoái maët vôùi caùc chi phí xaõ hoäi
lôùn trong thôøi gian daøi haïn vì thieáu quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng toaøn dieän. UNDP
(1995) nghieân cöùu kinh nghieäm cuûa moät soá caùc nöôùc ñang phaùt trieån veà vieäc hình thaønh
vaø thöïc hieän caùc chieán löôïc baûo toàn quoác gia, caùc keá hoaïch haønh ñoäng moâi tröôøng quoác
gia vaø chöông trình nghò söï 21 cuûa quoác gia ñaõ tieát loä caùc yeáu keùm sau ñaây:

• Chieán löôïc khoâng phaûi laø öu tieân caû ôû caáp Chính phuû laãn ôû caáp ñòa phöông;
• Quaù trình ñöôïc chæ ñaïo töø beân ngoaøi, khoâng coù nguoàn löïc trong nöôùc vaø öu tieân
hoaù;
• Nhaán maïnh leân saûn phaåm (thí duï, chieán löôïc hoaëc keá hoaïch haønh ñoäng nhö moät
taøi lieäu) hôn laø leân quaù trình thöïc hieän;
• Thieáu söï tham gia cuûa caùc beân lieân quan; vaø thieáu söï sôû höõu hoaëc quaù trình thöïc
hieän;
• Töøng baùo caùo hoaëc chieán löôïc ñöôïc thöïc hieän rieâng reõ; khoâng coù moái lieân keát,
khoâng coù thu thaäp thoâng tin vaø ghi cheùp trình töï theo thôøi gian ñeå coù theå taïo ñieàu
kieän deã daøng cho coâng vieäc tieáp theo;
• Thieáu kyõ naêng quaûn lyù coù saün ôû ñòa phöông, thænh thoaûng chæ laø hình thöùc.

Heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng chieán löôïc hieäu quaû caàn phuïc vuï nhö moät cô sôû ñeå khaéc
phuïc caùc thieáu soùt treân. Trong boái caûnh naøy Ansoff (1977) ñònh nghóa quaûn lyù nhö "
hoaït ñoäng saùng taïo vaø söûa chöõa thieáu soùt ñeå haõng coù theå ñaït ñöôïc muïc ñích, söï keát
gaén, vaø baûo ñaûm thu hoài voán ñaàu tö moät caùch thoaû ñaùng". Maët khaùc chieán löôïc ñöôïc
coi laø moät taäp hôïp caùc chöông trình haønh ñoäng ñöôïc ñieàu phoái nhòp nhaøng nhaèm baûo
ñaûm söï thuaän lôïi beàn vöõng daøi haïn. Do vaäy quaûn lyù chieán löôïc ñöôïc coi laø vieäc xaùc
ñònh coù heä thoáng vaø söï ñaùp öùng vôùi caùc cô hoäi vaø caùc moái ñe doaï, maø caû hai coù theå
phaùt sinh töø thò tröôøng trong nöôùc vaø quoác teá cuûa haõng. Nhö moät quaù trình thích hôïp
lieân tuïc ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng thöïc teá cuûa vieäc thöïc haønh quaûn lyù toát, nhö vaäy
quaûn lyù chieán löôïc taäp trung leân chieán löôïc hieän taïi cuûa haõng, vaø ñöôïc hoã trôï bôûi caùc
nguoàn löïc vaø ñieåm maïnh ñaõ coù trong quaù khöù. Noù cuõng taäp trung leân thieát keá vaø thöïc
hieän moät chieán löôïc maø seõ mang laïi thaønh coâng trong töông lai (Stahl vaø Grigsby,
1992). Söï phaân tích ñieåm maïnh, ñieåm yeáu, cô hoäi vaø moái ñe doaï ñöôïc goïi laø phaân tích
SWOT. Phaân tích naøy thöôøng bao truøm caû moâi tröôøng trong vaø ngoaøi haõng.
 15
Wheelen vaø Hunger (1995) ñaõ ñeà xuaát moät moâ hình quaûn lyù chieán löôïc, trình baøy ôû
hình 2. Moâ hình naøy phaân chia caùc hoaït ñoäng khaùc nhau maø phaûi lieân keát vôùi nhau
trong vieäc ra quyeát ñònh chieán löôïc cho moät toå chöùc. Nhö ñöôïc nhìn thaáy töø hình veõ,
quaûn lyù chieán löôïc bao goàm vieäc hình thaønh, thöïc hieän, ñaùnh giaù vaø kieåm soaùt caùc keá
hoaïch chieán löôïc cuûa toå chöùc ñöôïc ñeà caäp. Quaûn lyù chieán löôïc cuõng quan taâm ñeán vieäc
toå chöùc ñoù laøm theá naøo ñeå bieán caùc chính saùch, nhieäm vuï, muïc tieâu, muïc ñích thaønh
keát quaû. Tuy nhieân ñieàu naøy chæ coù theå ñaït ñöôïc neáu toå chöùc ñoù tieán haønh ñaùnh giaù
thoaû ñaùng moâi tröôøng trong vaø ngoaøi cuûa noù.

Hình 2: Moâ hình quaûn lyù chieán löôïc

Nguoàn: Wheelen vaø Hunger (1995) Quaûn lyù moâi tröôøng, Quyeån I, Chöông 2.1, Boon

4.2. Giaùo duïc vaø ñaøo taïo moâi tröôøng

Nhieäm vuï coù theå ñöôïc yeâu caàu nhieàu nhaát trong quaûn lyù moâi tröôøng laø giaùo duïc vaø ñaøo
taïo nhaân söï veà kyõ naêng döï ñoaùn haäu quaû coù theå xaûy ra cuûa caùc hoaït ñoäng con ngöôøi
leân xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Ñeå coù ñieàu naøy, khaùi nieäm veà quaûn lyù moâi tröôøng chieán löôïc,
nhö ñaõ thaûo luaän ôû phaàn tröôùc, phaûi ñöôïc loàng gheùp vaøo trong caùc chöông trình giaùo
duïc moâi tröôøng (EE). Thöïc söï nhö vaäy, taêng cöôøng nhaän thöùc coâng coäng veà caùc vaán ñeà
moâi tröôøng laø moät moái quan taâm caáp thieát trong quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng
thaønh coâng (Buckley, 1991):
 16
Veà laâu daøi ñieàu naøy coù theå ñöôïc thoâng qua heä thoáng giaùo duïc tröôøng hoïc bình thöôøng.
Tuy nhieân caùc caûi thieän laâu daøi seõ laø quaù muoän tröø phi nhaän thöùc moâi tröôøng coâng coäng
ñöôïc caûi thieän trong thôøi gian naøy. Caàn caáp thieát phaûi coù caùc phöông tieän hieäu quaû hôn
ñeå tuyeân truyeàn söï quan troïng cuûa caùc moái quan taâm moâi tröôøng ñeán caùc moái quan taâm
trong thöông maïi, ñeán Chính phuû vaø toaøn boä nhaân daân.

Do vaäy, roõ raøng laø baát cöù noã löïc naøo ñeå phaùt trrieån vaø ñoåi môùi heä thoáng quy hoaïch moâi
tröôøng hieäu quaû seõ khoâng thaønh coâng neáu caùc quan chöùc Chính phuû chòu traùch nhieäm
quaûn lyù moâi tröôøng cuûa ñaát nöôùc khoâng naâng cao moái quan taâm sinh thaùi cuûa chính hoï
(Rosenbaum, 1973). Nhö ñaõ baøn ñeán ôû phaàn khaùc trong saùch naøy, giaùo duïc vaø ñaøo taïo
moâi tröôøng laø thích hôïp nhaát ñeå trang bò cho caùc quan chöùc ñoù vaø caùc nhaø hoaït ñoäng
moâi tröôøng khaùc kyõ naêng caàn thieát trong quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng. Cuï theå laø
giaùo duïc moâi tröôøng seõ giuùp caùc nhaø moâi tröôøng trong caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù
ñöôïc caùc kyõ naêng caàn thieát ñeå hieåu vaø söû duïng caùc kyõ thuaät phaân tích cô baûn vaø caùc
coâng cuï nhö Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Moâi tröôøng (EIA), Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Xaõ hoäi (SIA) vaø
Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Kinh teá (EcIA) (Clark, 1989; Jain vaø Hutchings, 1978; Welford vaø
Gouldson, 1993).

Ngoaøi vieäc giuùp ñôõ ñeå khaéc phuïc söï thieáu kyõ naêng nhö ñeà caäp ôû treân, giaùo duïc vaø ñaøo
taïo moâi tröôøng cuõng seõ trang bò cho caùc nhaø khoa hoïc moâi tröôøng, ñaëc bieät laø ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån, caùc kyõ naêng veà caùc kieåu quaûn lyù moâi tröôøng toång hôïp vaø thích
hôïp, cuõng nhö veà phaùt trieån theå cheá vaø toå chöùc thoâng qua nghieân cöùu haønh ñoäng. Tuy
nhieân, caùch tieáp caän seõ phaûi laø ñöa phöông dieän, nhö chæ ra ôû hình 3. Caùc vaán ñeà rieâng
reõ caàn ñöôïc phaân tích trong khuoân khoå moâi tröôøng roäng hôn. Ñieàu naøy ñoøi hoûi söï trang
bò kieán thöùc veà moâi tröôøng roäng hôn vaø saâu hôn, ñöôïc laøm thaønh taøi lieäu vaø phoå bieán
trong phöông thöùc ñôn giaûn nhöng hieäu quaû, cho taát caû caùc khu vöïc xaõ hoäi lieân quan.
Vieäc phoå bieán thoâng tin seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå thieát laäp caùc öu tieân moâi tröôøng
vaø hôïp taùc quoác teá trong quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng.
 17

Hình 3: Tieáp caän ña phöông dieän ñeán quy hoaïch

Nguoàn: Ryding, 1994

4.3. Phaùt trieån theå cheá vaø toå chöùc

Phaùt trieån theå cheá vaø toå chöùc cuõng quan troïng cho quy hoaïch moâi tröôøng hieäu quaû. Phaùt
trieån theå cheá ñeà caäp ñeán caùc haïn cheá phaùp lyù, toå chöùc vaø caùc haïn cheá veà nguoàn nhaân
löïc, trong khi caùc cô quan phaùp lyù ñaët neàn taûng cho moät cô caáu phaùt trieån vaø kieåm soaùt
moâi tröôøng (Carley vaø Christie, 1992). Thí duï, heä thoáng sôû höõu vaø kieåm soaùt quy hoaïch
söû duïng ñaát laø nhöõng nhaân toá raát quan troïng trong baát kyø quaù trình phaùt trieån noâng thoân
hoaëc noâng nghieäp hoaëc saùng kieán baûo toàn naøo; nhöng caùc chöông trình thöôøng baét ñaàu
maø khoâng coù söï phaân tích caùc heä thoáng cô baûn ñoù. Heä thoáng phaùp lyù goàm caùc boä luaät
caàn thieát, quy ñònh, tieâu chuaån moâi tröôøng vaø khung laøm vieäc cuûa Chính phuû ñeå thöïc
hieän chuùng. Heä thoáng phaùp lyù cuõng bao goàm caùc saép xeáp taäp trung hoaù hoaëc phaân caáp
quy hoaïch vaø thöïc hieän, cuõng nhö caùc saép xeáp theå cheá cuûa Chính phuû.

Trong moät soá nöôùc, caùc quy hoaïch moâi tröôøng thöôøng ñöôïc nhieàu cô quan thaûo ra.
Nhöõng cô quan quy hoaïch ña ngaønh ñoù laø taäp hôïp caùc toå chöùc quy hoaïch lieân quan ñeán
nhau, cho pheùp coù moät ñaàu vaøo chuyeân ngaønh roäng hôn cuõng nhö ñieàu phoái caùc nhieäm
vuï toát hôn (Faludi, 1987). Muïc ñích cuûa söï phaùt trieån lieân toå chöùc laø ñeå taïo ra nhöõng
moái lieân keát môùi, chính thöùc vaø khoâng chính thöùc giöõa caùc cô quan Chính phuû, vaø treân
Chính phuû vôùi caùc khu vöïc thöông maïi, töï nguyeän vaø coäng ñoàng.

Hieän nay, vieäc xaây döïng naêng löïc theå cheá cho phaùt trieån beàn vöõng laø ñieàu caáp thieát
trong phaàn lôùn caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ñeå thöïc hieän ñieàu ñoù, caùc coâng cuï chính saùch
moâi tröôøng ñöôïc ñeà xuaát löïa choïn laø nhaân toá quan troïng ñeå taêng cöôøng caùc cô caáu theå
cheá vaø phaùp cheá (Buckley, 1991). Coù ba kieåu coâng cuï chính ñeå laøm cho caùc chính saùch
 18
moâi tröôøng coù hieäu quaû, ñoù laø coâng ngheä, quy ñònh vaø kinh teá. Ñaøo taïo caùc nhaø chuyeân
moân vaø taêng cöôøng caáu truùc theå cheá laø hai lónh vöïc caáp thieát maø caùc nhaø taøi trôï coù theå
trôï giuùp caùc nöôùc ñang phaùt trieån (Buckley, 1991). Thí duï, OECD (1995a), nhìn nhaän
söï ñieàu phoái vaø hoaø hôïp caùc caùch tieáp caän cuûa nhaø taøi trôï trong vieäc hình thaønh vaø thöïc
hieän nhöõng hoaït ñoäng phaùt trieån beàn vöõng laø caùc nhaân toá chuû choát ñeå caûi thieän tính
hieäu löïc, hieäu quaû vaø chaát löôïng cuûa söï hôïp taùc phaùt trieån. Nhöõng bieän phaùp ñöôïc ñeà
xuaát ñeå caûi thieän söï ñieàu phoái bao goàm: laäp caùc muïc tieâu thöïc teá; maïng löôùi thoâng tin
toát hôn; söï nhaän bieát "vieäc ñeám ngöôøi"; ñaøo taïo nhaø taøi trôï vaø nhaân söï tieáp nhaän thích
hôïp; vaø ñaùnh giaù caùc hoaït ñoäng ñieàu phoái laø moät phaàn trong quaù trình ñaùnh giaù chuyeân
moân.

Moät thaùch thöùc chuû choát trong vieäc hoaø hôïp caùc keá hoaïch moâi tröôøng vaø caùc ñoøi hoûi
quy hoaïch laø tìm caùc caùch thöøa nhaän tính coù giaù trò cuûa caùc keá hoaïch vaø chieán löôïc,
hoaëc thaäm chí caùc ñieåm hoaëc lónh vöïc chung cuûa caùc keá hoaïch khaùc nhau. Caàn xaây
döïng moät hieåu bieát toát hôn veà vieäc laøm theá naøo ñeå lieân keát caùc chieán löôïc ngaønh vôùi
khung quy hoaïch toång theå. Söï "phieân dòch"caùc keá hoaïch cho phuø hôïp vôùi nhöõng ñoøi hoûi
cuûa caùc quoác gia khaùc nhau döïa treân cô sôû kinh nghieäm laø moät bieän phaùp quan troïng
ñeå taêng tính hoaø hôïp. Thí duï, caùc nhaø taøi trôï, hoaëc song phöông hoaëc ña phöông, caàn
phaûi thaän troïng ñeå khoâng nhaán maïnh ñeán caùc vaán ñeà toàn taïi cuûa nöôùc nhaän vieän trôï.

Vieäc phaùt trieån lieân toå chöùc vaø caùc maïng löôùi taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc trao ñoåi
thoâng tin vaø caùc nguoàn caàn thieát ñeå giaûi quyeát vaán ñeà moâi tröôøng. Caùc maïng löôùi ñoùng
vai troø nhö heä thoáng xaõ hoäi khoâng ñaúng caáp ñaõ cho pheùp hôïp taùc vaø phoái hôïp trong
vieäc thöïc hieän caùc döï aùn moâi tröôøng beàn vöõng. Thí duï, nghieân cöùu cuûa Lee (1994) veà
söï tham gia cuûa coäng ñoàng trong quaù trình quy hoaïch chæ ra raèng, vôùi hoã trôï caàn thieát,
caùc coâng daân taïi ngoaïi oâ hoaëc laøng xaõ coù theå quaûn lyù ngoõ xoùm, nguoàn nöôùc, thu gom
chaát thaûi vaø heä thoáng thaûi; vaø hoï coù theå xaây döïng vaø côõng böùc tuaân thuû luaät leä vaø caùc
ñieàu baét buoäc giöõa caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng.

Theo Carley vaø Christie (1992) coù boán kieåu maïng löôùi laøm vieäc phuïc vuï caùc chöùc naêng
khaùc nhau. Chuùng goàm maïng löôùi chính saùch, döïa treân nhöõng quan taâm chöùc naêng
chính cuûa Chính phuû. Maïng löôùi naøy ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc moái quan heä oån ñònh, söï
lieân tuïc cuûa soá thaønh vieân haïn cheá, chia seû traùch nhieäm thöïc hieän dòch vuï, vaø söï coâ laäp
vôùi nhöõng maïng löôùi laøm vieäc khaùc. Maïng löôùi chuû ñeà ít lieân keát hôn nhieàu so vôùi
maïng chính trò treân. Nhöõng maïng löôùi chuû ñeà naøy coù moät soá löôïng lôùn thaønh vieân nhng
möùc ñoä phuï thuoäc laãn nhau ít. Moät soá döïa treân söï caàn thieát chia seû thoâng tin kyõ thuaät,
trong khi moät soá khaùc döïa treân moái quan taâm chia seû veà vaán ñeà nh baûo toàn röøng ma.
Maïng löôùi chuyeân moân laø keát hôïp cuûa hai maïng löôùi chính trò vaø chuû ñeà, trong khi
maïng löôùi ngöôøi saûn xuaát quan taâm ñeán caùc chöùc naêng kinh teá vaø moái quan heä giöõa
khu vöïc tö nhaân vaø nhaø nöôùc.

Moät trong nhöõng chìa khoaù cho ñoåi môùi toå chöùc ñeå caûi thieän quaù trình quaûn lyù laø ñaàu tö
trong kyõ naêng caù nhaân vaø nhoùm, khoâng chæ veà phöông dieän phaùt trieån nhaân söï vaø
chuyeân moân, maø coøn ñeå naâng caáp taát caû caùc caáu truùc hoã trôï toå chöùc theå cheá vaø phaùp lyù
khaùc. Caùc khuyeán khích laø nhöõng phöông tieän quan troïng ñeå taïo cam keát. Taïi caùc caáp
 19
cao hôn, maïng löôùi laøm vieäc vaø vieäc xaây döïng söï ñoàng loøng laø caàn thieát vaø caàn ñöôïc
thöïc hieän ñeå kính thích vieäc ra quyeát ñònh toát, do vaäy caùc quan chöùc cao caáp khoâng coù
theå bò boû qua trong quaù trình naøy.

4.4. Taêng söï tham gia

Vôùi Stohr vaø Taylor (1981) caùch tieáp caän thích hôïp nhaát ñeán quy hoaïch moâi tröôøng laø
quy hoaïch "töø döôùi"; ñoù laø quy hoaïch hoaù cho moïi ngöôøi vaø vôùi moïi ngöôøi. Nhö Carley
vaø Christie (1992) chæ ra, caùc vaán ñeà moâi tröôøng phaûi loàng gheùp hoaøn toaøn vaøo keá
hoaïch hoaù kinh teá-xaõ hoäi vaø loâi cuoán söï tham gia coâng coäng taïi taát caû caùc caáp hoaëc caù
nhaân, coäng ñoàng vaø toaøn caàu. Faludi (1987) cuõng ñeà caäp ñeán vieäc quy hoaïch nhö moät
nhoùm laøm vieäc trong ñoù caùc thaûo luaän khoâng chæ ñöôïc giôùi haïn giöõa caùc nhaø quy hoaïch
vaø nhaø chính trò, maø cuõng phaûi loâi cuoán taát caû caùc thaønh phaàn cuûa coäng ñoàng. OÂng nhìn
nhaän söï tham gia nhö moät phöông tieän goùp yù theâm, do ñoù coù theå môû roäng caùc löïa choïn
caân nhaéc. Ryding (1994) cuõng ñeà xuaát raèng taïi caáp caù theå, moïi ngöôøi caàn ñöôïc trôï giuùp
trong vieäc baûo veä moâi tröôøng thoâng qua söï tham gia vaøo caùc toå chöùc moâi tröôøng. Taïi
caáp coäng ñoàng, caùc caân nhaéc moâi tröôøng caàn ñöôïc loàng gheùp vaøo trong taát caû caùc khu
vöïc cuûa xaõ hoäi, trong khi traùch nhieäm baûo veä moâi tröôøng taïi caáp toaøn caàu caàn ñöôïc chia
seû bôûi taát caû caùc nöôùc caû giaøu laãn ngheøo. Quy hoaïch hoaù khoâng coù söï tham gia cuûa
coäng ñoàng laø khoâng hieäu quaû, khoâng daân chuû, gia tröôûng vaø daãn ñeán thaát baïi.

4.5. Hôïp taùc, ñieàu phoái vaø hoaø hôïp caùc chính saùch vaø chöông trình

Chechile vaø Carlisle (1991) lieät keâ moät soá caùc thaùch thöùc moâi tröôøng môùi, thuùc eùp caùc
beân lieân quan khaùc nhau veà moâi tröôøng thay ñoåi thaùi ñoä cuûa hoï vôùi caùc vaán ñeà moâi
tröôøng. Nhöõng thaùch thöùc naøy goàm: söï khoâng chaéc chaén ôû möùc ñoä cao trong thôøi gian
laâu daøi; caùc moái quan heä noäi boä phöùc taïp cuûa raát nhieàu bieán soá vaø haïn cheá thôøi gian;
ruùt ngaén khoaûng caùch; môû roäng phaïm vi; vaø ña daïng vaên hoaù. Söï phöùc taïp cuûa caùc
thaùch thöùc chæ ra raèng nhöõng chính saùch, keá hoaïch vaø chöông trình cuûa töøng nöôùc caàn
phaûi ñieàu phoái vaø hoaø hôïp moät caùch hieäu quaû.

OECD (1995b) cuõng nhaän thaáy raèng quy hoaïch moâi tröôøng caàn ñöôïc ñieàu phoái coù hieäu
quaû taïi caáp quoác teá, bôûi vì caùc ñoøi hoûi quy hoaïch ñang phaùt trieån vaø trôû neân ngaøy caøng
phöùc taïp. Cuõng vaäy, vì caùc keá hoaïch moâi tröôøng ñöôïc thaûo ôû caùc caáp ñòa phöông, vuøng,
quoác gia, quoác teá, do ñoù quaù trình quy hoaïch thöôøng loâi cuoán moät soá caùc toå chöùc tham
gia, ñieàu naøy chæ ra roõ raøng raèng vieäc hôïp taùc giöõa caùc toå chöùc khaùc nhau laø heát söùc caàn
thieát. Veà ñieåm naøy Morell (1995) ñeà xuaát raèng quaù trình quy hoaïch phaûi coù hai maët
ñaëc tröng: thöù nhaát, moät cô caáu phoå bieán roäng raõi caùc quyeát ñònh vaø thoâng tin; vaø thöù
hai, thieát laäp caùc caáu truùc laøm cho hoaït ñoäng lieân chöùc naêng coù hieäu löïc. Caùc phöông
thöùc truyeàn thoâng coù hieäu quaû laø caáp thieát cho caû hai ñaëc tröng treân vaø caàn ñöôïc phaùt
trieån ñeå ñaûm baûo caùc thoâng tin thích hôïp ñeå phoå bieán roäng raõi. Thí duï, video vaø caùc
 20
phöông tieän hoäi thaûo vieãn thoâng coù theå giuùp ñeå giaûm chi phí giao tieáp vaø ñoàng thôøi
taêng taàn soá giao tieáp giöõa caùc coá vaán. Cuõng vaäy, caùc maïng löôùi laøm vieäc caàn ñöôïc phaùt
trieån ñeå hieåu vaø xaây döïng söï ñoàng loøng moät caùch deã daøng giöõa nhöõng ngöôøi vôùi caùc
kieán thöùc, taàm nhìn vaø neàn taûng vaên hoaù khaùc nhau.

Caû Chính phuû vaø caùc nhoùm moâi tröôøng thöôøng ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc baûo
ñaûm raèng caùc chính saùch, chöông trình vaø haønh ñoäng moâi tröôøng ñöôïc ñieàu phoái hoaø
hôïp. Khung 1 ñöa ra thí duï ñieån hình cuûa söï hôïp taùc trong chính saùch vaø quy hoaïch moâi
tröôøng cuûa maïng löôùi laøm vieäc quoác teá cuûa caùc nhaø quy hoaïch xanh (INGP). Vieäc thöïc
hieän thaønh coâng caùc quy hoaïch moâi tröôøng ñoøi hoûi söï ñieàu phoái ôû taát caû caùc caáp. Trong
tröôøng hôïp caùc nöôùc ñang phaùt trieån caàn coù söï hôïp taùc ôû möùc ñoä cao giöõa caùc nhaø taøi
trôï vaø nöôùc nhaän vieän trôï ñeå baûo ñaûm raèng hoï hieåu nhau vaø khoâng laøm vieäc choáng laïi
nhau. (OECD, 1995c). Chính phuû quoác gia phaûi laø ôû vò trí trung taâm cuûa söï ñieàu phoái
taïi caùc caáp sau ñaây:

• Giöõa caùc Boä ngaønh vaø caùc toå chöùc lieân quan cuûa hoï;
• Giöõa caùc caáp thaåm quyeàn, ñòa phöông vaø vuøng;
• Giöõa caùc nhaø hoaït ñoäng beân ngoaøi khaùc nhau nhö caùc cô quan Lieân hôïp quoác,
caùc nhaø taøi trôï song phöông vaø caùc toå chöùc quoác teá.

Moät soá thöû nghieäm hieän taïi ñeå caûi thieän vieäc ñieàu phoái

• Maïng löôùi thoâng tin toát hôn;

• Söï nhaïy caûm ñeán caùc ñaëc tröng daân toäc (vaên hoaù, truyeàn thoáng v.vv..);
• Ñieàu phoái ña taàng; xaây döïng theå cheá vaø coâng cuï;
• Ñieàu phoái taïi caáp ngaønh nhö moät ñieåm khôûi ñaàu thöïc haønh;
• Ña caùc khuyeán khích ñieàu phoái ôû caáp rieâng leû;
• Ñaøo taïo chuyeân gia trong quy hoaïch vaø thöïc thi ña ngaønh;
• Caùc chæ soá beàn vöõng; caùc chæ soá ñöôïc thoâng qua ñeå ño caùc thay ñoåi trong caû moâi
tröôøng töï nhieân vaø xaõ hoäi nhaèm xaùc ñònh tính beàn vöõng cuûa caùc hoaït ñoäng coù ñaït
ñöôïc hay khoâng.

Maïng löôùi quoác teá cuûa caùc nhaø quy hoaïch xanh ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 12,
1992 höôûng öùng keâu goïi caùc nöôùc taïi UNCED hôïp taùc treân tinh thaàn coäng taùc
toaøn caàu ñeå baûo toàn, baûo veä vaø khoâi phuïc söùc khoeû vaø söï toaøn veïn cuûa heä sinh
thaùi Traùi ñaát. INGP ñöôïc thieát laäp bôûi moät soá caùc coá vaán chính saùch moâi
tröôøng töø UNDP, UNEP, OECD, Lieân bang Ma lai-xi-a, vaø Boä Moâi tröôøng cuûa
Canada vaø Haø Lan (INGP, Maastricht, 1994).

The INGP ñöôïc thieát laäp ñeå höôûng öùng vôùi "chuyeân moân môùi- ñang noåi leân
cuûa caùc nhaø thöïc haønh moâi tröôøng; ñoù laø, daân chuùng tham gia tích cöïc trong
phaùt trieån vaø thöïc thi chính saùch moâi tröôøng vôùi muïc tieâu laâu daøi ñeå ñaït ñöôïc
phaùt trieån beàn vöõng. Hieän nay, raát nhieàu nöôùc coù moät daïng chính saùch moâi
tröôøng/muïc tieâu-phaùp lyù quaûn lyù taøi nguyeân ñeå thieát laäp moät quaù trình xaây
 21
döïng muïc tieâu moâi tröôøng daøi haïn, hoaëc keá hoaïch phaùt trieån toaøn dieän hôn
bao goàm thaønh phaàn moâi tröôøng maïnh. Caùc chieán löôïc thay ñoåi nhieàu trong
phaïm vi, caùch tieáp caän vaø muïc tieâu cuûa chuùng, vaø caùc thay ñoåi khaùc nhau naøy
ñöôïc ñaùp öùng bôûi nhieàu caùc nhaø thöïc haønh khaùc nhau.

INGP laø moät maïng löôùi laøm vieäc khoâng chính thöùc, muïc ñích cuûa noù laø cung
caáp moät dieãn ñaøn cho caùc nhaø xaây döïng chính saùch moâi tröôøng treân theá giôùi
ñeå trao ñoåi yù töôûng, chia seû thoâng tin vaø kinh nghieäm, vaø hoïc hoûi theâm kinh
nghieäm töø caùc thaønh vieân khaùc. INGP phaùt trieån khaùi nieäm vaø cung caáp hoã trôï
thöïc teá cho caùc thaønh vieân coù traùch nhieäm xaây döïng vaø thöïc thi chính saùch
moâi tröôøng daøi haïn. Maïng löôùi naøy söû duïng caùch tieáp caän ña lónh vöïc vaø môû
roäng caùc thaønh vieân cuõng nh chuû ñieåm ñeán caû kinh teá vaø khoa hoïc xaõ hoäi.
INGP keâu goïi vieäc chính saùch caàn toång hôïp nhieàu caùc lónh vöïc hôn, cuøng vôùi
vieäc ñieàu phoái caùc muïc tieâu ñeå ñaït ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng. Caùc moái quan
taâm chuû choát cuûa INGP ñöôïc chieåu theo caùc vaán ñeà sau:

• Caùc muïc ñích vaø quaù trình laø caùc nhaân toá quan troïng trong quy hoaïch
moâi tröôøng;
• Caùc toå chöùc taøi trôï caàn tính toaùn kyõ hôn caùc hoaøn caûnh vaø öu tieân quoác
gia;
• Söï tham gia cuûa coäng ñoàng laø quan troïng, nhöng caùc tieáp caän phaûi phuï
thuoäc vaøo caùc hoaøn caûnh ñaát nöôùc. Söï laøm vieäc thoâng qua caùc nhaø hoaït
ñoäng chính vaø caùc nhoùm trong Chính phuû vaø xaõ hoäi khaùc laø raát quan
troïng
• Muoán chính saùch moâi tröôøng thaønh coâng phaûi tính ñeán nhöõng ngöôøi
chòu traùch nhieäm thöïc hieän ñeå cho chính saùch moâi tröôøng thaønh coâng;
caàn phaûi thieát laäp caùc u tieân vaø caàn söï roõ raøng vaø saùng suoát hôn ñeå ra
quyeát ñònh veà caùc öu tieân;
• Giaùm saùt vaø xem xeùt laïi keá hoaïch moâi tröôøng: giaùm saùt naêng löïc, quy
trình vaø caùc ñieåm kieåm tra caàn ña vaøo quùa trình chính saùch ngay töø ñaàu;
• Caùc chính saùch moâi tröôøng vaø heä thoáng giaùm saùt phaûi ñöôïc thieát keá
trong thôøi gian daøi nhaát coù theå, do vaäy chuùng coù theå ñöôïc so saùnh deã
daøng vôùi nhau;
• Caùc baùo caùo hieän traïng laø coù giaù trò; vaø
• Caàn laõnh ñaïo chính trò ñeå thuùc ñaåy caû phaùt trieån vaø thöïc hieän caùc keá
hoaïch moâi tröôøng laãn phaùt trieån beàn vöõng..

INGP tin raèng nhieàu vaán ñeà maø caùc nhaø quy hoaïch xanh ñoái maët vôùi laø phoå
bieán duø laø vôùi söï khaùc nhau trong töøng nöôùc. Noù nhaän ra söï quan troïng cuûa
quaù trình quy hoaïch moâi tröôøng, caùc khía caïnh cuï theå laø: quy hoaïch vaø thöïc
hieän phaûi ñi song song, caùc keá hoaïch vaø quy trình caàn phaûi ñôn giaûn; quaù trình
chieán löôïc moâi tröôøng caàn ñöôïc chæ ñaïo trong toaøn ñaát nöôùc; caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch moâi tröôøng khoâng ñöôïc pheùp quaù chuyeân moân; vieäc nghe ‘caùc
yù töôûng ngöôïc laïi’ laø coù ích; quaù trình phaùt trieån caàn côûi môû vaø linh hoaït.
 22
Khung 1: Thí duï veà söï hôïp taùc trong quy hoaïch moâi tröôøng: Maïng löôùi quoác teá cuûa caùc
nhaø quy hoaïch xanh

4.6. Ñaùnh giaù, Giaùm saùt vaø Kieåm soaùt

Ñaùnh giaù, Giaùm saùt vaø Kieåm soaùt laø caùc nhaân toá quan troïng trong vieäc phaùt trieån vaø
thöïc hieän caùc keá hoaïch moâi tröôøng. Chuùng cho pheùp caùc nhaø quy hoaïch coù theå theo doõi
nhöõng haønh ñoäng trong keá hoaïch vaø ñeå giaùm saùt vaø so saùnh vieäc thöïc thi thöïc teá caùc keá
hoaïch ñoù vôùi vieäc thöïc thi döï tính tröôùc. Quaù trình naøy cho pheùp thöïc hieän caùc bieän
phaùp söûa chöõa khi caàn thieát thí duï trong tröôøng hôïp ôû Myõ, McAllister (1986) ñaõ chæ ra
quaù trình ñaùnh giaù vaø giaùm saùt caùc haønh ñoäng moâi tröôøng coù theå khoâng ñaày ñuû nh theá
naøo; oâng ña ra raèng "raát thaát voïng laø chæ coù moät phaàn nhoû caùc quyeát ñònh do caùc Chính
phuû ñòa phöông ban haønh laø döïa treân cô sôû ñaùnh giaù coù heä thoáng caùc giaûi phaùp thay
theá. Nhöõng ñaùnh giaù thöôøng ñöôïc döï tính tröôùc, nhanh vaø gaây aán töôïng".

Hình 4: Caùc giai ñoaïn ñaùnh giaù

Nguoàn: McAllister, 1986

Vieäc giaùm saùt vaø ñaùnh giaù phaûi ñöôïc tieán haønh trong caû quaù trình quy hoaïch laø ñieàu
quan troïng. Noùi ngaén goïn, quaù trình quy hoaïch caàn goàm caùc böôùc lieân quan ñeán nhau
nhö sau:

• Xaùc ñònh vaán ñeà caàn giaûi quyeát;

 23
• Thieát keá caùc giaûi phaùp thay theá cho vaán ñeà ñoù;
• Ñaùnh giaù caùc thay theá;
• Quyeát ñònh veà caùc haønh ñoäng caàn ñöôïc thöïc hieän thoâng qua quaù trình chính trò
thích hôïp, vaø thöïc hieän caùc haønh ñoäng ñoù;
• Giaùm saùt caùc keát quaû.

Coâng ty Metalloplastic (Ghana) laø moät coâng ty ñöôïc ñaêng kyù ôû Ghana, noù saûn
xuaát haøng nhöïa töø vaät lieäu thoâ nhaäp khaåu. Coâng ty ñöôïc coi laø ñaõ nhaäp laäu
vaøo Ghana moät soá löôïng vaät lieäu ñoäc haïi töø coâng ty Myõ, Petroco Americas
Uniondale ôû New York, ñeå choân vuøi ôû Ghana. Khi nhaän ñöôïc thoâng baùo töø
nhaø cung caáp, Coâng ty Metalloplastic (Ghana) ñaõ laäp th tín duïng khoâng huyû
ngang taïi Ngaân haøng Ghana thoâng qua Ngaân haøng Ñaàu t Quoác gia ñeå traû cho
"nguyeân lieäu thoâ-. Toång hoäi Thanh tra tham gia (SGS) khaúng ñònh söï thanh tra
cuûa hoï veà caùc haøng hoaù tröôùc khi chuyeån theo taøu töø Houston, Myõ, vaøo ngaøy 9
thaùng 3, 1992. Haøng hoaù ñöôïc chuyeån ñeán caûng Tema, Ghana, ngaøy 15,
thaùng4, 1992, vaø ñaõ hoaøn thaønh thuû tuïc haûi quan theo -chöùng nhaän khaån caáp-.

Söï nhaäp khaåu cuûa caùc chaát thaûi naøy ñaõ gaây ra moät söï xaùo ñoäng trong ñaát nöôùc
vaø ñöôïc chuyeån ñeán Uyû ban Nghò vieän veà Moâi tröôøng, Khoa hoïc, vaø Coâng
ngheä ñeå ñieàu tra. Caùc ñieàu khoaûn tham chieáu cuûa Uyû ban laø ñeå xaùc ñònh caùc
ñieàu sau: hoaøn caûnh trong ñoù Coâng ty Metalloplastica(Ghana.) nhaäp khaåu chaát
thaûi nhöïa vaøo trong ñaát nöôùc vaø hoaøn thaønh thuû tuïc haûi quan töø caûng Tema;
lieäu coù caùc xeùt nghieäm sau khi chuyeån giao haøng veà tính ñoäc haïi hoaëc caùc
chaát khaùc cuûa nguyeân lieäu coù ñöôïc thöïc hieän khoâng; ai xeùt duyeät vieäc thaûi
chaát thaûi taïi ñòa phöông vaø trong hoaøn caûnh naøo; coù chöùng minh naøo veà tính
ñoäc haïi tröôùc khi thaûi vaät lieäu ñoù khoâng; lieäu laàn chuyeån caùc chaát thaûi nhöïa
laàn thöù hai laø do Metalloplastica (Ghana) nhaäp khaåu coù xuaát traû laïi cho ngöôøi
cung caáp khoâng vaø neáu coù, trong hoaøn caûnh naøo; taïi sao laàn chuyeån vaät lieäu
chaát thaûi nhöïa ñaàu khoâng bò xuaát traû laïi cho ngöôøi cung caáp; taïi sao Ban tieâu
chuaån Ghana khoâng tham gia trong vieäc kieåm tra trong phoøng thí nghieäm chaát
thaûi nhöïa naøy; vaø baát kyø caùc vaán ñeà khaùc ngaãu nhieân xaûy ra.

Boán möôi ba nhaân chöùng cung caáp caùc chöùng côù cho Uyû ban, hoï töø Coâng ty
Metalloplastica (Ghana); Cuïc Caûnh saùt Ghana; Toå chöùc Baûo veä Moâi tröôøng
(EPA) cuûa Ghana; Hoäi ñoàng Thaønh phoá Accra (AMA); Uyû ban Naêng löôïng
Haït nhaân Ghana (GAEC); Ban Tieâu chuaån Ghana (GSB); Toång hoäi thanh tra
(Ghana) (SGS); Haûi quan, Cuïc Thueá Ghana (CEPS); vaø Boä Ngoaïi giao Ghana.
Theâm vaøo caùc chöùng côù treân Uyû ban ñaõ ñi thaêm baõi thaûi cuûa phoøng Quaûn lyù
chaát thaûi Thuû ñoâ Accra ñeå kieåm tra xem Coâng ty Metropolitan choân chaát thaûi
ñoù ôû ñaâu.

Vieäc thanh tra haøng hoaù caát giöõ trong kho cuûa coâng ty ñaõ tieát loä raèng chæ 1063
tuùi (10%) trong toång soá 9334 chöùa vaät lieäu nhaäp khaåu. Ñieàu naøy noùi leân raèng
90% haøng hoùa khoâng phaûi laø vaät lieäu ñeå saûn xuaát saûn phaåm nhöïa. Maëc duø keát
 24

quaû xeùt nghieäm trong phoøng thí nghieäm khoâng ñöa ra söï coù maët cuûa chaát
phoùng xaï, nhöng vaät lieäu ñöôïc tìm thaáy coù chöùa caùc kim loaïi naëng nhö chì vaø
ñoàng. Moät phaàn cuûa haøng hoaù laø coù chöùa ñoäc toá ñoái vôùi teá baøo.

Maëc duø coù nhöõng keát quaû treân, vaø Boä Moâi tröôøng, Khoa hoïc vaø Coâng ngheä ñaõ
chæ thò raèng vaät lieäu naøy khoâng ñöôïc thaûi ôû Ghana, nhng EPA ñaõ caáp giaáy
pheùp cho Coâng ty Metalloplastica (Ghana) choân chaát thaûi trong baõi thaûi cuûa
AMA. Tuy nhieân, raát ngaïc nhieân laø coâng ty khoâng theå cung caáp cho Uyû ban
baát kyø moät chöùng côù naøo ñeå chöùng minh raèng chaát thaûi thöïc söï ñöôïc thaûi taïi
baõi thaûi ñoù. Bôûi vì khoâng coù kinh nghieäm xaùc ñònh chaát ñoäc haïi hoaëc caùc tính
chaát khaùc cuûa vaät lieäu, ñoäi ñaëc nhieäm chaát thaûi ñoäc haïi quoác gia kieán nghò taùi
xuaát chaát thaûi cho ngöôøi cung caáp. Nhng Coâng ty Metalloplastica ñaõ boû qua vaø
thaûi chaát thaûi taïi baõi thaûi cuûa AMA ôû Accra.

Laàn chuyeån thöù hai chaát thaûi nhöïa caäp beán caûng Tema vaøo ngaøy 10, thaùng 5,
1992, nhöng bò taùi xuaát cho beân cung caáp vaøo ngaøy 4, thaùng 6, 1992. Moät caâu
hoûi töông öùng ñöôïc ñaët ra ôû ñaây laø, taïi sao laàn chuyeån haøng ñaàu tieân khoâng bò
taùi xuaát cho beân cung caáp maëc duø 90% trong soá ñoù khoâng tuaân thuû caùc ñieàu
khoaûn cuûa quy ñònh nhaäp khaåu? Hôn theá nöõa, ñöôïc nhaän thaáy raèng Ghana
khoâng caàn caùc chaát thaûi nhö vaäy vaø noù cuõng khoâng coù moät phöông tieän naøo ñeå
xöû lyù chaát thaûi ñoù. Hôn theá nöõa, Chính phuû Ghana khoâng coù söï öng thuaän
tröôùc cho vieäc tieáp nhaän caùc chaát thaûi loaïi ñoù, nhö ñoøi hoûi trong Coâng öôùc
Basel.

Moät nguyeân nhaân phaûi choân chaát thaûi ôû Ghana, maâu thuaãn vôùi caùc chæ thò, laø
caùc coá gaéng ñeå traû noù cho beân xuaát khaåu ôû Myõ thoâng qua Ñaïi söù quaùn Myõ ôû
Ghana vaø Hoäi Quoác teá Hoaø bình Xanh khoâng coù keát quaû. Cuõng vaäy, trong khi
caùc cuoäc ñieàu tra ñöôïc tieán haønh ôû Ghana veà hoaøn caûnh daãn ñeán vieäc nhaäp
laäu chaát thaûi, thì khoâng theå lieân laïc ñöôïc vôùi Petroco Americas Uniondale ôû
Myõ.Tröôøng hôïp naøy chæ ra roõ raøng vaø tieâu bieåu laø söï ñaùnh giaù, giaùm saùt vaø
kieåm soaùt nhöõng haønh ñoäng moâi tröôøng trong Ghana vaø trong nhieàu nöôùc ñang
phaùt trieån laø raát khoâng hieäu quaû. Söï ñieàu phoái caùc vai troø cuûa caùc toå chöùc khaùc
nhau trong ñaát nöôùc chòu traùch nhieäm baûo veä moâi tröôøng, laø töông ñoái yeáu
keùm. Thaät vaäy, vieäc Ngaân haøng Ñaàu tö Quoác gia vaø Ngaân haøng Ghana ñoàng yù
phaùt haønh thö tín duïng khoâng huyû ngang cho Coâng ty Metalloplastic (Ghana)
ñeå nhaäp khaåu laø moät chöùng côù roõ raøng cuûa söï yeáu keùm trong vieäc ñaùnh giaù,
giaùm saùt vaø kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng moâi tröôøng ôû Ghana.

Nhaân toá ñoùng goùp chính trong quaù trình treân laø söï thieáu truyeàn thoâng hieäu quaû
giöõa caùc toå chöùc tham gia khaùc nhau. Thí duï, Ban Tieâu chuaån Ghana khoâng
ñöôïc thoâng baùo veà vieäc nguyeân lieäu ñoù ñeán ñaát nöôùc, cuõng khoâng ñöôïc yeâu
caàu laáy maãu ñeå xaùc ñònh. Vieäc EPA ban haønh chæ thò cho pheùp Coâng ty
Metalloplastica (Ghana) tieán haønh thaûi chaát thaûi maëc duø ñaõ coù caùc quy ñònh töø
Boä Moâi tröôøng, Khoa hoïc vaø Coâng ngheä khoâng cho pheùp laøm nhö vaäy, laø moät
 25

trieäu chöùng cuûa vieäc phaù vôõ hoaøn toaøn quaù trình ra quyeát ñònh; ñieàu ñoù cuõng
minh hoaï raát roõ neùt söï thieáu hôïp taùc, phoái hôïp vaø ñieàu phoái hieäu quaû giöõa caùc
cô quan Moâi tröôøng trong ñaát nöôùc.

Hôn theá nöõa, naêng löïc cuûa caùc cô quan vaø caùn boä cuûa hoï ñeå baûo ñaûm quy
hoaïch moâi tröôøng hieäu quaû laø moät caâu hoûi. Thí duï, ñoäi ñaëc nhieäm chaát thaûi
ñoäc haïi quoác gia khoâng coù kieán thöùc ñeå dieãn giaûi caùc keát quaû thöû nghieäm
trong phoøng thí ngheäm ñöôïc göûi töø Bæ. Cuõng vaäy caùc keát quaû thöû nghieäm trong
phoøng thí nghieäm coù caùc caùch giaûi thích khaùc nhau bôûi SGS, Vieän Nghieân cöùu
y hoïc Nogouchi taïi Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp Ghana vaø Ban Tieâu chuaån
Ghana. Ñieàu naøy chæ ra söï thieáu ñoàng nhaát trong caùc tieâu chuaån moâi tröôøng
quoác teá, cuõng nh thieáu naêng löïc ôû Ghana ñeå ñaùnh giaù, giaùm saùt vaø kieåm soaùt
caùc hoaït ñoäng moâi tröôøng. Cuoái cuøng, söï töø choái cuûa Söù quaùn Myõ ôû Accra vaø
Toå chöùc Quoác teá Hoaø bình Xanh ñeå giuùp taùi xuaát soá chaát thaûi cuûa chuyeán vaän
chuyeån ñaàu cho beân cung caáp US laøm noåi baät vaán ñeà trong hôïp taùc vaø ñieàu
phoái quoác teá veà caùc vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng.
Khung 2: Ñaùnh giaù, Giaùm saùt, Kieåm soaùt vaø Ñieàu tra veà vieäc choân vuøi caùc chaát thaûi
nhöïa ôû Ghana cuûa coâng ty TNHH Metalloplastic (Ghana).

Hình 4 chæ ra moät hoaït ñoäng ñeà xuaát coù theå ñöôïc ñaùnh giaù trong 2 giai ñoaïn nhö theá
naøo (McAllister, 1986). Giai ñoaïn 1 goàm söï phaân tích maø noù giôùi haïn vaø döï tính nhöõng
taùc ñoäng khaùc nhau cuûa haønh ñoäng ñeà xuaát. Giai ñoaïn naøy taïo ñieàu kieän deã daøng ñeå
hieåu toát hôn caùc haäu quaû cuûa haønh ñoäng. Nhöng ñoàng thôøi noù coù moät khoù khaên lieân
quan ñeán vieäc ñaït ñöôïc söï gaén keát nhieàu phaàn khaùc nhau cuûa chöông trình haønh ñoäng
moâi tröôøng. Giai ñoaïn 2 laø toång hôïp cô baûn ñeå thöû nghieäm giaûi quyeát khoù khaên treân
baèng vieäc toång hôïp caùc taùc ñoäng vaøo trong moät caùch nhìn toång theå, do vaäy coù theå phaùn
xeùt haønh ñoäng ñoù caàn hoaëc khoâng caàn thöïc hieän.
Quaù trình ñaùnh giaù phaûi bao goàm caùc ñieåm sau: giaùm saùt thöïc hieän ñeå kieåm soaùt söï söû
duïng ñaàu vaøo vaø saûn xuaát caùc ñaàu ra; giaùm saùt quaù trình ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû vaø hieäu
suaát cuûa vieäc thöïc hieän keá hoaïch; ñaùnh giaù taùc ñoäng ñeå öôùc tính aûnh höôûng veà löôïng
cuûa döï aùn leân ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi cuûa nhoùm daân cö muïc tieâu; vaø phaân tích chi phí-
lôïi ích ñeå so saùnh caùc döï aùn thay theá veà phöông dieän chi phí vaø lôïi ích (Bamberger vaø
Hewitt, 1986). Boä Moâi tröôøng (hoaëc cô quan töông ñông vôùi noù) vaø caùc cô quan lieân
quan chòu traùch nhieäm giaùm saùt vaø ñaùnh giaù caùc keá hoaïch moâi tröôøng. Caùc keá hoaïch
naøy coù theå ñöôïc ñaùnh giaù taïi choã, hoaëc thoâng qua caùc dòch vuï tö vaán ñeå coù caùch nhìn
ñoäc laäp. Ñeå quaù trình ñaùnh giaù hoaït ñoäng coù ích, heä thoáng quaûn lyù cao caáp caàn phaûi
tham gia tích cöïc trong vieäc leân keá hoaïch vaø xem xeùt laïi chöông trình ñaùnh giaù. Laáy
vieäc ñieàu tra cuûa Uyû ban Quoác hoäi, cuûa Chính phuû Ghana veà vieäc nhaäp traùi pheùp nhöõng
chaát thaûi nhöïa ñoäc haïi vaøo trong nöôùc nhö moät thí duï, khung 2 nhaán maïnh taàm quan
troïng cuûa vieäc ñaùnh giaù, giaùm saùt vaø kieåm soaùt caùc haønh ñoäng moâi tröôøng; noù cuõng
cung caáp moät caùi nhìn saâu saéc veà caùc vaán ñeà cô baûn maø caùc nhaø coù thaåm quyeàn moâi
tröôøng phaûi ñoái maët trong quaù trình naøy.

Keát luaän
 26
Chöông naøy nhaán maïnh söï caàn thieát ñeå loàng gheùp moâi tröôøng vaøo trong quy hoaïch phaùt
trieån baèng moät phöông thöùc thöïc teá. Caùch tieáp caän nhö vaäy ñöôïc coâng boá laø seõ giuùp
kìm laïi söï suy giaûm nhanh nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân traùi ñaát vaø khoâi phuïc laïi moâi
tröôøng laønh maïnh trong thôøi gian laâu daøi. Ñeå thöïc hieän ñieàu ñoù coù hieäu quaû, caàn phaûi
hieåu saâu saéc moâi tröôøng nh moät heä thoáng cuøng vôùi vieäc coù ñöôïc caùc thoâng tin caàn thieát,
nhöõng phöông phaùp luaän cô baûn vaø caùc coâng cuï quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi tröôøng thích
hôïp.

Theâm vaøo ñoù, vieäc öùng duïng quaûn lyù vaø quy hoaïch hoaù chieán löôïc cho quaûn lyù vaø quy
hoaïch hoaù moâi tröôøng ñöôïc ñeà xuaát nhö moät khung khaùi nieäm thích hôïp ñeå taêng cöôøng
thöïc haønh quaûn lyù moâi tröôøng. Khung khaùi nieäm bao goàm giaùo duïc vaø ñaøo taïo moâi
tröôøng; söï tham gia tích cöïc hôn cuûa caùc nhaø hoaït ñoäng chuû choát vaø quaàn chuùng coâng
coäng trong caùc quaù trình quaûn lyù vaø keá hoaïch hoaù; taïo ñieàu kieän hôïp taùc vaø ñieàu phoái
hieäu quaû giöõa caùc nöôùc treân theá giôùi; vaø hoaø hôïp caùc chính saùch vaø keá hoaïch ôû taát caû
caùc caáp.

Quaù trình quy hoaïch hoaù caàn baûo ñaûm quyeàn tham gia cuûa taát caû moïi ngöôøi. Thoâng tin
moâi tröôøng caàn ñöôïc giaûm ñeán hình thöùc deã hieåu vaø deã tieáp caän. Caùc keá hoaïch moâi
tröôøng trong töông lai caàn ñöôïc thaûo ra thích hôïp hôn vaø tính ñeán chi phí hieäu quaû trong
phaïm vi quoác gia, vuøng vaø toaøn caàu. Nhö vaäy quy hoaïch moâi tröôøng hieäu quaû, ñaëc bieät
ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà xuyeân bieân giôùi caàn ñoøi hoûi ñaàu tö veà moâi tröôøng vöôït treân
bieân giôùi quoác gia vaø vuøng.

Ñeå baûo ñaûm ñieàu ñoù, nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm quy hoaïch phaûi ñöôïc tieáp caän vôùi
giaùo duïc vaø ñaøo taïo moâi tröôøng hieäu quaû ñeå ñöôïc trang bò caùc kyõ naêng, khoa hoïc vaø ña
lónh vöïc caàn thieát. Caùc nhaø quy hoaïch moâi tröôøng phaûi coù kyõ naêng trong vieäc toång hôïp
caùc lónh vöïc moâi tröôøng môùi vaøo quaù trình quy hoaïch. Hoï cuõng phaûi phaùt trieån naêng löïc
cuûa hoï ñeå toång hôïp caùc ñoùng goùp khaùc nhau vaøo quaù trình quy hoaïch veà phöông dieän
ñieåm xuaát phaùt chung, khoaûng thôøi gian, caùch hình thaønh caùc giaû thieát vaø caùc ñieàu
khoâng chaéc chaén gaén vôùi caùc vaán ñeà moâi tröôøng. Khaû naêng trình baøy keát luaän cuûa caùc
keá hoaïch moät caùch ñôn giaûn vaø roõ raøng ñeå thu huùt söï chuù yù vaø söï xem xeùt kyõ lôõng cuûa
coâng chuùng vaø caùc nhaø ra quyeát ñònh laø cuõng ñieàu quan troïng vôùi hoï. Quy hoaïch moâi
tröôøng chieán löôïc laø moät coâng cuï phaân tích raát quan troïng trong phöông dieän naøy. Cuoái
cuøng, caùc keá hoaïch moâi tröôøng chæ trôû neân coâng cuï hieäu quaû ñeå caûi thieän moâi tröôøng,
neáu chuùng ñöôïc ñaùnh giaù, giaùm saùt vaø kieåm soaùt lieân tuïc vaø coù heä thoáng. Quaù trình naøy
caàn bao goàm vieäc giaùm saùt thi haønh, giaùm saùt quaù trình, ñaùnh giaù taùc ñoäng vaø phaân tích
chi phí-lôïi ích.

Taøi lieäu tham khaûo

1. Ansoff, H.I. (1977). "Thay ñoåi hình daïng cuûa vaán ñeà chieán löôïc", taïi D.E.
Schendel vaø C.H. Hofer (eds) Quaûn lyù chieán löôïc: Moät caùch nhìn veà chính saùch
vaø quy hoaïch thöông maïi, Boston: Little Brown, trang. 30.
2. Baldwin, J.H. (1985) Quaûn lyù vaø quy hoaïch moâi tröôøng, Boulder: Westview, Co.,
trang. 4.
 27
3. Bamberger, M. vaø Hewitt, E. (1986) Giaùm saùt vaø Ñaùnh giaù caùc Chöông trình
Phaùt trieån Ñoâ thò, Moät Quyeån höôùng daãn cho caùc Nhaø quaûn lyù vaø Nghieân cöùu
Washington, D.C., USA: Ngaân haøng Theá giôùi, trang. xxiii--xxiv.
4. Bardwell, L.V. (1991) "Khung vaán ñeà: Moät Trieån voïng veà giaûi quyeát Vaán ñeà
Moâi tröôøng" Quaûn lyù Moâi tröôøng 15, 5: 603.
5. Beer, A.R. (1990) Quy hoaïch Moâi tröôøng cho Phaùt trieån Vò trí, London:
Chapman vaø Hall, trang. 18; 21.
6. Benveniste, G. (1989) Söû duïng thoâng thaïo caùc Chính saùch Quy hoaïch, San
Francisco: Jossey-Bass.
7. Boon, E. vaø Hens, L. (eds) (1997) Quaûn lyù Moâi tröôøng Taây Phi, Kyû hieáu cuûa
xemina veà Quaûn lyù Moâi tröôøng cho döôùi vuøng Taây phi, toå chöùc taïi Abidjan,
Coäng hoaø CÙte d'Ivoire, töø ngaøy 24 thaùng 7 ñeán ngaøy 7 thaùng 8, saép xuaát baûn.
8. Buckley, R. (1991) Trieån voïng veà Quaûn lyù Moâi tröôøng , Berlin: Springer-Verlag,
trang. 29; 26; 24.
9. Carley, M. vaø Christie, I. (1992) Quaûn lyù Phaùt trieån Beàn vöõng, London:
Earthscan Publications Ltd., trang. 149; 165; 193; 188; 150; 188; 169.
10. Cayer, N.J. vaø Weschler, L.F. (1988) Haønh chính Coâng coäng; Thay ñoåi Xaõ hoäi
vaø Quaûn lyù Thích öùng, New York: St. Martin’s Press, trang. 94.
11. Chechile, R.A. vaø Carlisle, S. (1991) Ra Quyeát ñònh Moâi tröôøng: Moät Trieån
voïng Ña Lónh vöïc
12. New York: Van Nostrand Reinhold, trang. 270--272.
13. Clark, B.D. (1989) "Ñaùnh giaù Moâi tröôøng vaø Quaûn lyù Moâi tröôøng", Trong Kyû
hieáu cuûa Hoäi thaûo Quoác teá laàn thöù 10 veà Quaûn lyù vaø Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Moâi
tröôøng, Scotland, UK: Tröôøng ñaïi hoïc Aberdeen, töø 9-22 thaùng 7, 1989.
14. Compton, P. (1993) "Giôùi thieäu", in B. Nath, L. Hens vaø D. Devuyst (eds) Quaûn
lyù Moâi tröôøng, Quyeån 1: Tieáp caän moät phaàn Döï luaät, Brussels, Bæ: VUBPress,
trang. 20.
15. Daneke, G.A. (1982) Naêng löôïng, Kinh teá vaø Moâi tröôøng : Tieán ñeán moät Trieån
voïng Toaøn dieän, D.C. Söùc khoeû vaø Coâng ty, trang. 127.
16. Darke, R. (1983) "Lyù thuyeát Quy hoaïch Quy trình", taïi I. Masser (ed.) Ñaùnh giaù
Noã löïc Quy hoaïch Ñoâ thò Aldershot, Hampshire: Gower, trang. 16--35.
17. Devuyst, D. (1993) "Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Moâi tröôøng", taïi B. Nath, L. Hens vaø D.
Devuyst (eds) Quaûn lyù Moâi tröôøng, Quyeån 1: Tieáp caän phaàn Döï luaät, Brussels,
Bæ: VUBPress, trang. 151.
18. Faludi, A. (1973) Lyù thuyeát Quy hoaïch, Oxford: Pergamon Press.
19. Faludi, A. (1987) Moät Quan ñieåm Quyeát ñònh Taäp trung veà Quy hoaïch Moâi
tröôøng, Oxford: Pergamon Press, trang. 179; 52; 182; 57; 58--59.
20. Field, B.C. (1994) Kinh teá Moâi tröôøng: Giôùi thieäu, New York: McGraw-Hill,
Inc., pp. 422--442.
21. Friedman, F.B. (1988) Höôùng daãn Thöïc haønh veà Quaûn lyù Moâi tröôøng,
Washington, DC, 20036: Vieän Luaät Moâi tröôøng, trang. 53.
22. Hudson, B.M. (1979) "So saùnh caùc Lyù thuyeát Quy hoaïch Hieän haønh: Caùc Ñoái taùc
vaø söï Maâu thuaãn", Taïp chí cuûa Hieäp hoäi Quy hoaïch Myõ 45: 387--398.
 28
23. Maïng löôùi laøm vieäc Quoác teá cuûa caùc Nhaø Keá hoaïch Xanh. Baùo caùo veà cuoäc hoïp
ñaàu tieân cuûa maïng löôùi ñöïôïc toå chöùc taïi Maastricht, Haø lan, töø ngaøy 30 thaùng 3
ñeán ngaøy 1 thaùng 4, 1994.
24. Jain, R.K. vaø Hutchings, B.L. (1978) Phaân tích Taùc ñoäng Moâi tröôøng: caùc vaán ñeà
noåi leân veà Quy hoaïch, Tröôøng ñaïi hoïc of Illinois Press, Urban, trang. 65; 73;
103.
25. Lee, Yok Shui F. (1994) "Quaûn lyù Moâi tröôøng Ñoâ thò döïa treân Coäng ñoàng: Caùc
NGO ñòa phöông nh laø chaát kích thích" Ñoái thoaïi Phaùt trieån Vuøng 15, 2, Muøa
thu, 1994, trang. 164.
26. McAllister, D.M. (1986) Ñaùnh giaù Quy hoaïch Moâi tröôøng: Ñaùnh giaù, Löïa choïn u
tieân cuûa Moâi tröôøng, Kinh teá, Xaõ hoäi vaø Chính trò Cambridge: The MIT Press,
trang 4--7.
27. Mintzberg (1994) Söï Taêng vaø Giaûm cuûa Quy hoaïch Chieán löôïc, Hemel
Hempstead: Prentice Hall International Ltd.
28. Morell, J. (1995) "Loàng gheùp Thay ñoåi Coâng ngheä vaøo Quy hoaïch: Caùc Tröôøng
hôïp veà moät Trieån voïng Lieân ngaønh trong Khoa hoïc Quy hoaïch Kinh teá Xaõ hoäi",
Taïp chí Quoác teá cuûa vieäc ra Quyeát ñònh Lónh vöïc Coâng coäng, Britain: Elsevier
Science Ltd., trang. 224--225.
29. OECD (1995a) Phoøng taøi lieäu Soá. 7, Hoäi thaûo veà Quy hoaïch Quoác gia cho Phaùt
trieån Beàn vöõng: Söï Ñieàu phoái vaø Hoaø hôïp caùc Nhaø taøi trôï, OECD Uyû ban Trôï
giuùp Phaùt trieån, Tieäc laøm vieäc veà Moâi tröôøng vaø Trôï giuùp Phaùt trieån, Paris ngaøy
26 thaùng 10,1995, trang 17; 5.
30. OECD (1995b) Phoøng taøi lieäu Soá. 1, Phieân hoïp Ñaëc bieät veà Quy hoaïch Quoác gia
cho Phaùt trieån Beàn vöõng, OECD uûy ban Trôï giuùp Phaùt trieån, Tieäc laøm vieäc veà
Moâi tröôøng vaø Trôï giuùp Phaùt trieån, Phieân hoïp thöù 12, töø 27--28 thaùng 4, 1995,
trang. 5.
31. OECD (1995c) Phoøng taøi lieäu Soá. 3, Caùc Chieán löôïc vaø Quy hoaïch Phaùt trieån
Beàn vöõng Quoác gia ,Thoâng tin cuûa UNDP, Paris, trang. 4.
32. Baùo caùo cuûa Uyû ban Löïa choïn veà Moâi tröôøng, Khoa hoïc vaø Coâng ngheä, veà ñieàu
tra trong nhaäp khaåu vaø thaûi caùc chaát thaûi nhöïa cuûa coâng ty TNHH
Metalloplastica (Ghana) , Nhaø Quoác hoäi, Accra, Thaùng 11, 1994.
33. Rosenbaum (1973) Caùc Ñöôøng loái cuûa Quan taâm Moâi tröôøng, New York:
Praeger Publishers, trang 253--256; 66.
34. Ryding, S.O. (1994) Saùch Höôùng daãn veà Quaûn lyù Moâi tröôøng, Haø lan: IOS Press,
trang. 280; 631.
35. Slocombe, D.S. (1993). Quy hoaïch Moâi tröôøng, Khoa hoïc Heä Sinh thaùi vaø tieáp
caän Heä Sinh thaùi, cho Toång hôïp Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån , Quaûn lyù Moâi tröôøng
17, 3: 289; 290; 289; 22.
36. Smith, L.G. (1993) Ñaùnh giaù Taùc ñoäng vaø Quaûn lyù nguoàn Taøi nguyeân Beàn vöõng,
UK: Longman Group UK Ltd., trang. 95.
37. Stahl, M. vaø Grisby W. (1992) Quaûn lyù Chieán löôïc cho vieäc Ra Quyeát ñònh,
Boston: PWS-Kent Publishing Company, trang. 29.
38. Steiner, G.A. vaø Miner, J.B. (1977) Chieán löôïc vaø Chính saùch Quaûn lyù, New
York: Macmillan Publishing Co., Inc., trang. 105; 93.
 29
39. Stohr, W.B. vaø Taylor, D.R.F. (1981) Phaùt trieån töø treân xuoáng hoaëc töø döôùi leân?
Bieän chöùng Quy hoaïch Vuøng taïi caùc nöôùc Ñang Phaùt trieån, John Wiley vaø Sons
Ltd., trang. 283; 193.
40. UNDP (1995) Caùc Chieán löôïc vaø Quy hoaïch Phaùt trieån Beàn vöõng Quoác gia,
Thoâng tin cuûa UNDP, OECD/DAC Tieäc laøm vieäc veà Moâi tröôøng vaø Trôï giuùp
Phaùt trieån, töø 27-28 thaùng 4,1995, trang. 3.
41. Welford, R. vaø Gouldson, A. (1993) Quaûn lyù Moâi tröôøng vaø Chieán löôïc Thöông
maïi, London: Pitman Publishing, trang. 31.
42. Westman, W. (1978) Ñaùnh giaù Taùc ñoäng Sinh thaùi vaø Quy hoaïch Moâi tröôøng
John Wiley & Sons, Inc., p.v.
43. Wheelen, T. vaø Hunger, J. (1995) Quaûn lyù Chieán löôïc vaø Chính saùch Thöông
maïi, Addison Wesley, trang. 114.
44. Wildavsky, A. (1973) "Neáu Quy hoaïch laø moïi thöù, coù theå noù khoâng laø caùi gì",
Khoa hoïc Chính saùch 4, 127--53.
45. Wyatt, R. (1989) Quy hoaïch Thoâng minh, London: Unwin Hyman.

Saùch ñoïc gôïi yù

1. Baldwin, J.H. (1985) Quaûn lyù vaø Quy hoaïch Moâi tröôøng, Westview, Boulder,
Co.
2. Faludi, A. (1987) Moät Quan ñieåm Quyeát ñònh Taäp trung veà Quy hoaïch Moâi
tröôøng, Oxford: Pergamon Press.
3. McAllister, D.M. (1986) Ñaùnh giaù Quy hoaïch Moâi tröôøng: Ñaùnh giaù caùc Laï choïn
u tieân cuûa Moâi tröôøng, Xaõ hoäi, Kinh teá vaø Chính trò, Cambridge: The MIT Press.
4. Mintzberg (1994) Söï Taêng vaø Giaûm cuûa Quy hoaïch Chieán löôïc Hemel
Hempstead: Prentice Hall International Ltd.
5. Ryding, S.O. (1994) Saùch Höôùng daãn Quaûn lyù Moâi tröôøng, Haø lan: IOS Press.
 30
CHƯƠNG 2

MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ QUY HOAÏCH

MOÂI TRÖÔØNG ÔÛ VIEÄT NAM
Toùm taét

Ñeå ñaït muïc tieâu baûo veä moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng, vieäc xem xeùt quy
hoaïch moâi tröôøng khi thöïc hieän keá hoaïch phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi laø ñieàu caàn
thieát. Quy hoaïch moâi tröôøng khoâng phaûi laø quy hoaïch ñoäc laäp vôùi quy hoaïch phaùt
trieån kinh teá hay quy hoaïch phaùt trieån ngaønh bôûi vì quy hoaïch moâi tröôøng lieân
quan ñeán nhieàu lónh vöïc khaùc nhau: töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi, chính saùch, theå cheá.
Quy hoaïch moâi tröôøng laø söï coá gaéng nhaèm laøm cho caân baèng haøi hoaø caùc hoaït
ñoäng phaùt trieån maø con ngöôøi vì lôïi ích cuûa mình ñaõ aùp ñaët quaù möùc leân moâi
tröôøng xung quanh. Quy hoaïch Moâi tröôøng laø coâng cuï höõu hieäu ñeå quaûn lyù moâi
tröôøng coù hieäu quaû. Do vaäy, maëc duø ñaây laø vaán ñeà môùi song hieän ñang ñöôïc quan
taâm ôû nhieàu quoác gia trong ñoù coù Vieät Nam.
ôû Vieät Nam, lónh vöïc naøy ñaõ ñöôïc ñeà caäp thoâng qua caùc vaên baûn phaùp lyù, kyõ thuaät
nhö luaät BVMT, luaät söû duïng ñaát ñai, luaät nöôùc... Caùc ñeà aùn PTKT-XH, caùc coâng
trình nghieân cöùu lieân quan ñeán moâi tröôøng cuõng ñaõ ít nhieàu ñeà caäp vaø xem xeùt ñeán
quy hoaïch moâi tröôøng. Caùc caáp vaø möùc tieán haønh quy hoaïch moâi tröôøng ôû Vieät
nam cuõng ñaõ ñöôïc tieán haønh nhö: Keá hoaïch quoác gia veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån
beàn vöõng, chieán löôïc baûo toàn quoác gia, keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia veà moâi
tröôøng, keá hoaïch haønh ñoäng ña daïng sinh hoïc, baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng, döï
thaûo chieán löôïc moâi tröôøng, chieán löôïc phaùt trieån quoác gia ñeán naêm 2020, caùc baùo
caùo ÑTM...

Môû ñaàu

Trong quaù trình coâng nghieäp hoaù, khoâng nhöõng chæ coù taøi nguyeân moâi tröôøng bò
khai thaùc lieân tuïc maø ngay chính baûn thaân moâi tröôøng laïi trôû thaønh nôi chöùa ñöïng
chaát thaûi, gaây ra nhöõng taùc ñoäng xaáu nghieâm troïng nhieàu khi khoâng theå khaéc
phuïc noåi. Söï caàn thieát phaûi khoâi phuïc laïi moái quan heä toân troïng vaø phuï thuoäc laãn
nhau giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân ñoøi hoûi phaûi coù caùc bieän phaùp maïnh meõ veà
quaûn lyù moâi tröôøng. Ñeå ñaït muïc tieâu baûo veä moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng,
vieäc xem xeùt quy hoaïch moâi tröôøng khi thöïc hieän keá hoaïch phaùt trieån kinh teá xaõ
hoäi laø ñieàu caàn thieát. Quy hoaïch moâi tröôøng khoâng phaûi laø quy hoaïch ñoäc laäp vôùi
quy hoaïch phaùt trieån kinh teá hay quy hoaïch phaùt trieån ngaønh bôûi vì quy hoaïch
moâi tröôøng lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khaùc nhau: töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi,
chính saùch, theå cheá. Quy hoaïch moâi tröôøng laø söï coá gaéng nhaèm laøm cho caân
 31
baèng haøi hoaø caùc hoaït ñoäng phaùt trieån maø con ngöôøi vì lôïi ích cuûa mình ñaõ aùp
ñaët quaù möùc leân moâi tröôøng xung quanh.
Maëc duø hình thaønh muoän song trong nhöõng naêm gaàn ñaây, hoaït ñoäng veà Quy
hoaïch Moâi tröôøng ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån môùi. Nhieàu nöôùc trong khu vöïc
Ñoâng Nam aù cuõng ñaõ tieán haønh Quy hoaïch Moâi törôøng cho caùc döï aùn phaùt trieån
kinh teá vuøng nhö: Trung quoác.
Quy hoaïch Moâi tröôøng laø lónh vöïc raát môùi khoâng nhöõng ôû trong nöôùc maø ngay caû
ôû nöôùc ngoaøi vaø do ñoù, coøn coù raát nhieàu vaán ñeà, quan nieäm vaø yù kieán khaùc nhau
veà phöông phaùp luaän, noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu.. Trong nöôùc, cho
ñeán nay ñaõ coù moät soá coâng trình nghieân cöùu veà Quy hoaïch Moâi tröôøng, moät soá
taøi lieäu, nghieân cöùu môùi chæ ñeà caäp tôùi nhöõng khía caïnh khaùc nhau veà Quy hoaïch
Moâi tröôøng vaø thaáy söï caàn thieát phaûi nhaát theå hoaù Quy hoaïch Moâi tröôøng vôùi
Quy hoaïch Phaùt trieån Kinh teá. Tuy nhieân, cuõng coù yù kieán cho raèng Quy hoaïch
Moâi tröôøng coù theå ñöôïc thöïc hieän moät caùch rieâng bieät vaø caàn ñöôïc xaây döïng tör-
ôùc nhaèm ñònh höôùng cho caùc hoaït ñoäng phaùt trieån.
Trong thôøi gian qua, beân caïnh moät soá hoaït ñoäng mang tính quy hoaïch moâi tröôøng
ñaõ ñöôïc thöïc hieän loàng gheùp trong nhieàu nghieân cöùu, naêm 1998, 1999 Cuïc Moâi
tröôøng, boä Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Moâi tröôøng ñaõ böôùc ñaàu tieán haønh xaây döïng
phöông phaùp luaän, phöông phaùp nghieân cöùu vaø döï thaûo höôùng daãn Quy hoaïch
Moâi tröôøng vuøng . Tuy nhieân, keát quaû nghieân cöùu naøy chæ laø böôùc ñaàu caàn ñöôïc
tieáp tuïc nghieân cöùu, hoaøn thieän laøm cô sôû cho vieäc ña Quy hoaïch Moâi tröôøng vaøo
coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng ôû Vieät nam.

1. Cô sôû cuûa Quy hoaïch moâi tröôøng (QHMT) vôùi vieäc Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi
tröôøng (ÑTM) caùc ñeà aùn vaø caùc chính saùch phaùt trieån

1.1. Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng

Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi törôøng laø ñaùnh giaù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc, tieâu cöïc cuûa
döï aùn, chöông trình phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi ñeán taøi nguyeân vaø moâi tröôøng, vaên
hoaù xaõ hoäi vaø söùc khoeû coäng ñoàng. Xaây döïng caùc bieän phaùp giaûm thieåu nhöõng
taùc ñoäng xaáu. Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng giuùp cho vieäc ra quyeát ñònh cho hay
khoâng cho döï aùn, chöông trình thöïc thi.
Muïc ñích cuûa ÑTM: Phaân tích vaø ñaùnh giaù hieän traïng moâi tröôøng khu vöïc, söï sai
khaùc veà chaát löôïng moâi tröôøng cuûa caùc vuøng khaùc nhau, noù laø muïc tieâu cuûa quy
hoaïch moâi tröôøng vaø laø cô sôû cuûa thi coâng coâng trình.
ÑTM coøn phaùt hieän caùc vaán ñeà chuû yeáu, xaùc ñònh caùc loaïi möùc ñoä nghieâm troïng
cuûa caùc loaïi moâi tröôøng, tìm ra caùc nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng chuû yeáu, döï
baùo vaø ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa söï phaùt trieån vuøng hoaëc caùc coâng trình ñoái vôùi
moâi tröôøng, cung caáp nhöõng caên cöù cho coâng taùc quy hoaïch vaø quaûn lyù moâi trö-
ôøng.
 32
1.2. Quy hoaïch moâi tröôøng
Muïc ñích cuûa QHMT: Ñieàu hoaø moái quan heä giöõa phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø
moâi tröôøng taøi nguyeân. Loaïi ñieàu hoaø naøy coù 2 maët: Ñaûm baûo cho vieäc phaùt trieån
kinh teá xaõ hoäi khoâng vöôït quaù khaû naêng chòu ñöïng cuûa moâi tröôøng taøi nguyeân,
laøm cho söï phaùt trieån cuûa taøi nguyeân moâi tröôøng coù theå thích öùng vôùi söï phaùt
trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi.
Tö töôûng chæ ñaïo: Vöôn tôùi söï phaùt trieån haøi hoaø giöõa kinh teá xaõ hoäi vaø taøi
nguyeân moâi tröôøng, baûo veä söùc khoeû cuûa nhaân daân, thuùc ñaåy söï phaùt trieån beàn
vöõng cuûa söùc saûn xuaát xaõ hoäi vaø söû duïng laâu beàn taøi nguyeân moâi tröôøng. Phaùt
trieån kinh teá ñoàng thôøi phaûi caûi thieän moâi tröôøng vaø trong caûi thieän moâi tröôøng
phaûi thuùc ñaåy kinh teá phaùt trieån.
Quy hoaïch moâi tröôøng laø moät coâng cuï quan troïng vaø coù quan heä khaêng khít vôùi
caùc coâng cuï khaùc trong heä thoáng quaûn lyù Nhaø nöôùc veà baûo veä moâi tröôøng. Muïc
tieâu cuûa quy hoaïch moâi tröôøng phaûi phuø hôïp vôùi muïc tieâu chung cuûa quoác gia, cuûa
ñòa phöông veà phaùt trieån beàn vöõng. Phöông phaùp vaø caùc hoaït ñoäng trieån khai quy
hoaïch moâi tröôøng phaûi döïa vaøo luaät phaùp, quy ñònh veà baûo veä moâi törôøng.
Baûn thaân ÑTM laø moät caáp cuûa quy hoaïch moâi tröôøng - Caáp döï aùn (Hình 1). Beân
caïnh quy hoaïch moâi tröôøng caáp döï aùn coøn caùc daïng quy hoaïch moâi tröôøng ôû caáp
cao hôn. ÑTM ôû möùc döï aùn ñaõ ña laïi nhöõng hieäu quaû nhaát ñònh ngaên chaën ñöôïc
söï suy thoaùi moâi tröôøng, tuy nhieân hieäu quaû baûo veä tính beàn vöõng cuûa moâi tröôøng
cha cao.
Beân caïnh loaïi ÑTM phoå caäp thöïc hieän ñoái vôùi caùc döï aùn, hình thaønh daïng ÑTM
ôû möùc cao hôn: ÑTM xaây döïng chính saùch quy hoaïch vaø chöông trình phaùt trieån
daøi haïn (ÑTM chieán löôïc). Nhöõng hình thöùc phoå bieán nhaát veà ñaùnh giaù chieán l-
öôïc laø nhöõng hình thöùc ñaõ coù caân nhaéc veà moâi tröôøng trong vieäc : Hình thaønh caùc
chính saùch ôû caáp cao veà kinh teá vaø xaõ hoäi (ñaùnh giaù chính saùch), thieát laäp caùc
chieán löôïc ngaønh (ñaùnh giaù ngaønh), quy hoaïch phaùt trieån vuøng (ñaùnh giaù vuøng).
Theo Ngaân haøng chaâu aù, ÑTM vuøng ñöôïc hieåu ñoàng nghiaõ vôùi Quy hoaïch phaùt
trieån kinh teá xaõ hoäi moâi tröôøng vuøng. Ñaây laø moät caùch tieáp caän veà quy hoaïch
phaùt trieån kinh teá vuøng ñaõ ñöôïc caûi bieân, trong ñoù moái quan taâm veà moâi tröôøng
ñaõ ñöôïc gaén keát vaøo tieán trình quy hoaïch ngay töø ñaàu. Quaù trình 2 giai ñoaïn
ñöôïc xaây döïng: Xaây döïng keá hoaïch phaùt trieån moâi tröôøng vuøng vaø tieáp theo laø
soaïn thaûo moät keá hoaïch toång hôïp phaùt trieån kinh teá moâi tuöôøng vuøng. Keá hoaïch
toång hôïp bao goàm 3 keá hoaïch caân baèng nhau:

• Keá hoaïch phaùt trieån kinh teá

• Keá hoaïch quaûn lyù taøi nguyeân thieân nhieân
• Keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng

Kinh nghieäm theá giôùi cho thaáy vieäc öùng duïng caùc nguyeân taéc ÑTM vaøo quy
hoaïch vuøng coù nhieàu öu ñieåm: Naâng cao hieäu quaû vaø hieäu suaát cuûa quaù trình
 33
quaûn lyù moâi tröôøng vaø ngöôïc laïi, caûi tieán vieäc baûo veä vaø quaûn lyù daøi haïn veà moâi
tröôøng, taøi nguyeân thieân nhieân vaø chaát löôïng moâi tröôøng.
Ñoái vôùi luaät phaùp ôû Vieät Nam, theo nghò ñònh 175/CP, chöông II ñaõ coù quy ñònh
veà ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi caùc quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån
ngaønh, quy hoaïch ñoâ thò... Nhö vaäy, veà thöïc chaát ñaõ coù yeâu caàu veà ÑTMPTV.
Khi so saùnh caùc kòch baûn phaùt trieån theo quy hoaïch vaø keá hoaïch, ÑTMPTV seõ
thuùc ñaåy vieäc xem xeùt vaø phaân tích toaøn dieän hôn caùc löïa choïn ñaàu tö thay vì
vieäc chæ tieán haønh chuùng, qua ñoù giuùp chính quyeàn ñòa phöông trong vieäc quy
hoaïch daøi haïn moät vuøng. ÑTMPTV seõ thuùc ñaåy söï hôïp taùc giöõa caùc cô quan then
choát phuï traùch veà quy hoaïch phaùt trieån kinh teá vôùi nhöõng cô quan chòu traùch
nhieäm veà baûo veä moâi tröôøng, do ñoù seõ phoái hôïp toát hôn giöõa caùc chính saùch coù
lieân quan.

2. Moät soá loaïi coâng cuï chính quaûn lyù ñaùnh giaù moâi tröôøng cuûa caùc chöông
trình vaø chính saùch phaùt trieån kinh teá

Nhaø nöôùc thöïc hieän nhieäm vuï baûo veä moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng baèng
caùc coâng cuï quaûn lyù moâi tröôøng. Sau ñaây laø moät soá loaïi coâng cuï chính:

2.1. Coâng cuï veà chính saùch, chieán löôïc

Chính saùch moâi tröôøng phaùt trieån beàn vöõng laø coâng cuï ñeå chæ ñaïo toaøn boä hoaït
ñoäng baûo veä moâi tröôøng, phaùt trieån beàn vöõng treân moät phaïm vi laõnh thoå lôùn,
trong moät khoaûng thôøi gian daøi. Chính saùch xaùc ñònh muïc tieâu baûo veä moâi
tröôøng, phaùt trieån beàn vöõng vaø caùc ñònh höôùng lôùn ñeå thöïc hieän muïc tieâu. Chính
saùch phaûi hôïp lyù döïa treân cô sôû vöõng chaéc veà khoa hoïc vaø thöïc tieãn.
Chính saùch cuï theå hoaù chieán löôïc ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh, chieán löôïc xem xeùt
moái quan heä giöõa caùc muïc tieâu do chính saùch xaùc ñònh vaø nguoàn löïc coù theå coù ñeå
thöïc hieän caùc muïc tieâu naøy.
ôû Vieät Nam, caùc chính saùch phaùt trieån kinh teá vaø taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa chuùng
ñaõ ñöôïc ñeà caäp tôùi trong nhieàu lónh vöïc, ví duï:

• Lónh vöïc naêng löôïng: Chính saùch ñaàu tö (1994), chính saùch caûi caùch doanh
nghieäp nhaø nöôùc (1990) , chính saùch coâng ngheä trong ngaønh naêng löôïng
(1991), chính saùch giaù trong ngaønh naêng löôïng (1996).
• Lónh vöïc laâm nghieäp: Chính saùch quaûn lyù vaø baûo veä röøng (1990), chính
saùch thöông maïi trong laâm nghieäp (1989-1993), chính saùch giao ñaát giao
röøng (1994).

Cho ñeán nay, ôû Vieät Nam nghieân cöùu veà chính saùch lieân quan ñeán nhöõng khía
caïnh theå cheá cuûa coâng taùc laäp keá hoaïch phaùt trieån vaø ñaëc bieät laø vieäc gaén keát
 34
caùc xem xeùt veà moâi tröôøng vaøo keá hoaïch laäp chính saùch vaø keá hoaïch phaùt trieån
kinh teá xaõ hoäi laø raát môùi. Nhöõng nghieân cöùu tröôùc ñaây chuû yeáu taäp trung vaøo
khía caïnh quaûn lyù trong boái caûnh moät neàn kinh teá taäp trung vaø haàu nhö chöa hình
thaønh vieäc quan taâm ñeán moâi tröôøng trong caùc quyeát ñònh ñaàu tö.

2.2. Coâng cuï veà luaät phaùp, quy ñònh, cheá ñònh, tieâu chuaån

Trong heä thoáng luaät baûo veä moâi tröôøng cuûa moät quoác gia thöôøng bao goàm:

• Luaät chung veà baûo veä moâi tröôøng vaø caùc luaät veà söû duïng töøng daïng taøi
nguyeân thieân nhieân, baûo veä chaát löôïng moâi tröôøng.
• Quy ñònh - Vaên baûn phaùp cheá döôùi luaät nhaèm cuï theå hoaù caùc noäi dung
trong luaät
• Cheá ñònh - Caùc quy ñònh veà cheá ñoä, toå chöùc, quaûn lyù baûo veä moâi tröôøng
phaùt trieån beàn vöõng.

2.3. Coâng cuï keá hoaïch hoaù

Maëc duø 2 thuaät ngöõ keá hoaïch vaø quy hoaïch ñeàu dòch chung töø tieáng Anh laø
planning (plan) song trong tieáng vieät coù söï khaùc bieät khi söû duïng 2 thuaät ngöõ naøy
(hình 1).

Hình 1: Söï khaùc bieät giöõa 2 thuaät ngöõ quy hoaïch vaø keá hoaïch

Baûo veä moâi tröôøng ñöôïc thöïc hieän treân quy moâ laõnh thoå lôùn, thôøi gian daøi quan
heä ñeán moïi ngaønh, moïi ngöôøi trong xaõ hoäi, vì vaäy chæ coù theå thöïc hieän toát khi
ñöôïc keá hoaïch hoaù. Trong keá hoaïch moâi tröôøng, caùc muïc tieâu phaùt trieån kinh teá -
xaõ hoäi ñöôïc xem xeùt moät caùch toång hôïp cuøng vôùi caùc muïc tieâu cuï theå veà moâi
tröôøng nhaèm ñaûm baûo khaû naêng thöïc teá cho vieäc phaùt trieån beàn vöõng.
Trong coâng cuï keá hoaïch hoaù thôøng bao goàm caùc quy ñònh xem xeùt ñeán caùc vaán
ñeà taøi nguyeân moâi tröôøng moät caùch khaùi quaùt, daøi haïn. Keá hoaïch phaûi ñaûm baûo
söï ñoàng boä, caân ñoái giöõa muïc tieâu vaø nguoàn löïc, moái quan heä giöõa caùc hoaït ñoäng
vaø thôøi gian bieåu cuûa caùc hoaït ñoäng ñoù.
Caùc noäi dung chính cuûa keá hoaïch baûo veä moâi tröôøng:

• Xaùc ñònh vaán ñeà vaø xeáp haïng öu tieân.

 35
• Xaây döïng chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng khu vöïc.
• Xaây döïng keá hoaïch haønh ñoäng, toå chöùc thöïc hieân.
• Theå cheá hoaù vieäc thi haønh chieán löôïc vaø keá hoaïch hoaù haønh ñoäng.

Coâng cuï keá hoaïch hoaù ñöôïc gaén chaët vôùi heä thoáng keá hoaïch phaùt trieån kinh teá -
xaõ hoäi. Heä thoáng keá hoaïch naøy ñöôïc phaân theo caùc caáp quaûn lyù haønh chính nhaø
nöôùc trung ông vaø ñòa phöông, trong ñoù:
Caáp trung öông:

• Keá hoaïch phaùt trieån toång theå kinh teá xaõ hoäi cuûa quoác gia.
• Keá hoaïch phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá xaõ hoäi

Caáp ñòa phöông:

• Keá hoaïch phaùt trieån caùc vuøng laõnh thoå

• Keá hoaïch phaùt trieån ñòa phöông (Tænh, huyeän vaø xaõ)

Phaân theo thôøi gian:

• Keá hoaïch daøi haïn (10-15 naêm): Vieät Nam ñaõ xaây döïng chieán löôïc 10 naêm
veà oån ñònh kinh teá xaõ hoäi. Ngoaøi ra caùc quy hoaïch phaùt trieån daøi haïn cho
caùc ngaønh nh naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi, böu chính vieãn thoâng, du
lòch, quy hoaïch phaùt trieån caùc tænh, thaønh phoá vaø quy hoaïch caùc vuøng kinh
teá.
• Keá hoaïch trung haïn (5 naêm) laø loaïi keá hoaïch ñònh höôùng laøm tieàn ñeà cho
vieäc xaây döïng vaø thoâng qua caùc keá hoaïch haøng naêm.
• Keá hoaïch ngaén haïn (1 naêm): Keá hoaïch haøng naêm ñöôïc xaây döïng aên khôùp
vôùi muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa keá hoaïch 5 naêm vaø ñöôïc giao vaøo cuoái naêm
tröôùc.

2.3.1. Nhöõng xu höôùng ñoåi môùi trong keá hoaïch hoaù phaùt trieån quoác gia ôû Vieät Nam

• Chuyeån töø keá hoaïch hoaù phaân boå caùc nguoàn löïc phaùt trieån trong 2 thaønh
phaàn kinh teá cô baûn (quoác doanh vaø taäp theå) sang cô cheá keá hoaïch hoaù
khai thaùc caùc nguoàn löïc phaùt trieån vaø ñònh höôùng söû duïng chuùng cho moïi
thaønh phaàn kinh teá moät caùch hôïp lyù, trong ñoù ñeà caäp caùc khía caïnh kinh teá,
xaõ hoäi vaø moâi triôøng cuûa phaùt trieån.
• Trong lónh vöïc moâi tröôøng, coâng taùc keá hoaïch hoaù ngaøy caøng ñöôïc chuù yù
hôn ñeán ÑTM nhaát laø trong phaïm vi döï aùn. Trong phaïm vi caùc tænh, thaønh
phoá vaø caû nöôùc coâng taùc keá hoaïch hoaù moâi tröôøng ñaõ ñöôïc chuù yù, nhaát laø
trong caùc quy hoaïch döôùi daïng caùc chuyeân ñeà rieâng. Tuy vaäy, keá hoaïch
 36
moâi tröôøng chöa ñöôïc ñöa vaøo nhö moät boä phaän caáu thaønh trong caùc keá
hoaïch nhaát laø keá hoaïch ngaén haïn.
• Chuyeån töø keá hoaïch hoaù taäp trung theo phöông thöùc "giao-nhaän" vôùi heä
thoáng nhieàu chæ tieâu phaùp leänh nhaø nöôùc sang cô cheá keá hoaïch hoaù giaùn
tieáp mang tính ñònh höôùng vôùi heä thoáng cô cheá chính saùch khuyeán khích,
phaùp luaät vaø moät soá chæ tieâu vó moâ vaø mang tính phaùp leänh nhö lôïi nhuaän
noäp ngaân saùch nhaø nöôùc vaø thueá. Ñieàu naøy cho pheùp caùc nhaø keá hoaïch
ñònh keá hoaïch ñi vaøo caùc vaán ñeà mang tính chaát ñònh tính hôn laø ñònh
löôïng, chuù yù ñeán caùc taùc ñoäng nhieàu chieàu, lieân ngaønh vaø lieân vuøng.
• Chuyeån töø cô cheá keá hoaïch hoaù mang tính kheùp kín trong töøng ngaønh, töøng
vuøng laõnh thoå sang cô cheá keá hoaïch hoaù caùc khaû naêng phaùt trieån lieân
ngaønh, lieân vuøng caû beân trong vaø beân ngoaøi theo höôùng hieäu quaû hoaù caùc
hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi.
• Chuyeån töø phöông thöùc caân ñoái keá hoaïch theo nguoàn vieän trôï beân ngoaøi
sang heä thoáng caân ñoái toång theå caùc nguoàn löïc trong ñoù nguoàn löïc beân trong
coù yù nghóa quan troïng, söû duïng coù hieäu quaû cao nhaát caùc nguoàn löïc trong
vaø ngoaøi nöôùc. Quan ñieåm hieäu quaû cuõng ñoøi hoûi phaûi tính toaùn hieäu quaû
tröïc tieáp vaø giaùn tieáp, hieäu quaû tröôùc maét vaø laâu daøi. Ñoái vôùi caùc vaán ñeà
moâi tröôøng, nhöõng tính toaùn chi phí lôïi ích ñoøi hoûi coù söï nhìn nhaän treân
taàm daøi haïn vaø tính xaõ hoäi.

Beân caïnh caùc loaïi coâng cuï chính neâu treân, ñoái vôùi quy hoaïch moâi tröôøng coøn coù
moät soá loaïi quy hoaïch mang tính ñaëc trng khaùc nhö:

2.4. Coâng cuï veà phöông phaùp luaän

Phöông phaùp luaän laø cô sôû lyù luaän cho caùc phöông phaùp thöïc hieän cuï theå. Ñeå coù
neàn taûng toát tieán haønh quy hoaïch moâi tröôøng, moät trong nhöõng coâng vieäc ban ñaàu
caàn thöïc hieän laø soaïn thaûo, ban haønh phöông phaùp luaän. Naêm 1998, Cuïc Moâi
tröôøng ñaõ coù keá hoaïch xaây döïng caùc vaên baûn veà quy hoaïch moâi tröôøng trong ñoù
coù phöông phaùp luaän veà quy hoaïch moâi tröôøng.
Trong thöïc teá, maëc duø khi cha coù phöông phaùp luaän veà Quy hoaïch moâi tröôøng,
song moät phaàn noäi dung coâng vieäc quy hoaïch moâi tröôøng coù theå noùi ñaõ ñöôïc thöïc
hieän taïi Vieät Nam vaøo thaäp nieân 60 cuûa theá kyû,ví duï:
Quy hoaïch xaây döïng caùc vôøn quoác gia. Taïi taát caû caùc vôøn quoác gia, vaán ñeà ñöôïc
u tieân haøng ñaàu laø baûo veä caûnh quan thieân nhieân vaø heä sinh thaùi.
Quy hoaïch caùc röøng ñaàu nguoàn. Caùc nhaø khoa hoïc cuûa nhieàu ngaønh ñaõ phoái hôïp
nghieân cöùu treân nhieàu lónh vöïc, ñaõ ñaùnh giaù moät caùch toång hôïp caùc taùc ñoäng tieâu
cöïc cuûa vieäc khai thaùc röøng ñeán moâi tröôøng ñaát nöôùc, treân toaøn lu vöïc soâng vaø töø
ñoù xaùc ñònh caùc dieän tích röøng ñaàu nguoàn caàn phaûi baûo veä. Nh vaäy, baûn chaát quy
hoaïch röøng ñaàu nguoàn ñaõ coù moät phaàn noäi dung cuûa quy hoaïch moâi tröôøng.
 37

2.5. Coâng cuï thoâng tin, döõ lieäu

Coâng cuï naøy bao goàm heä thoáng quan traéc, ño ñaïc caùc yeáu toá taøi nguyeân moâi
tröôøng, heä thoáng thu thaäp, xöû lyù, lu tröõ vaø cung caáp t lieäu veà taøi nguyeân moâi
tröôøng. Caùc coâng cuï naøy quyeát ñònh söï ñuùng ñaén vaø ñoä chính xaùc veà nhaän ñònh
tình hình hieän traïng vaø döï baùo dieãn bieán taøi nguyeân moâi tröôøng vaø cuûa caùc coâng
cuï khaùc.

2.6. Coâng cuï haïch toaùn moâi tröôøng

Haïch toaùn moâi tröôøng laø söï phaân tích, tính toaùn nhaèm xaùc ñònh ñònh löôïng vôùi ñoä
chính xaùc nhaát ñònh veà söï gia taêng hoaëc söï suy thoaùi döï tröõ taøi nguyeân thieân
nhieân cuûa moät quoác gia, moät ñòa phöông. Söï thay ñoåi veà löôïng vaø chaát cuûa taøi
nguyeân thieân nhieân do caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi gaây neân. Haïch
toaùn moâi tröôøng ña ra caàn ñöôïc xem xeùt trong quaù trình quyeát ñònh caùc muïc tieâu
vaø chông trình phaùt trieån cuûa quoác gia.

2.7. Coâng cuï kinh teá

Laø coâng cuï coù tính ñaûm baûo cho vieäc thöïc hieän quy hoaïch moâi tröôøng. Ví duï: Khi
laäp quy hoaïch moâi tröôøng, ngay töø khaâu ñaàu tieân (chuaån bò, laäp ñeà công) phaûi
tính ñeán ñaàu vaøo cuûa caùc nguoàn taøi chính (quyõ). Vì tính chaát vieäc baûo veä moâi
tröôøng laø moät loaïi hình hoaït ñoäng cuûa chính phuû neân ñaàu t baûo veä moâi tröôøng
ñöôïc xeáp trong keá hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa quoác gia vaø ñöôïc thöïc
hieän bôûi caùc caáp chính quyeàn.
Nguoàn taøi chính cho coâng taùc naøy thôøng töø : Ngaân saùch quoác gia, nguoàn taøi trôï
quoác teá (töø caùc toå chöùc, chính phuû, quoác gia, hoaëc caùc toå chöùc phi chính phuû), caùc
khoaûn vay ngaân haøng, caùc nguoàn ñoùng goùp cuûa ñòa phöông, cuûa caùc döï aùn phaùt
trieån, töø caùc quyõ daønh rieâng cho baûo veä moâi tröôøng coù tính chaát coå phaàn hoùa...
Caùc khoaûn thu trong quaù trình thöïc hieän baûo veä moâi tröôøng nh thueá taøi nguyeân,
tieàn phaït caùc vi phaïm caùc luaät, quy ñònh veà moâi tröôøng.
Nhöõng khoù khaên seõ xaûy ra khi gaén quy hoaïch moâi tröôøng vaøo quy hoaïch phaùt
trieån, nhöõng khoù khaên thôøng gaëp phaûi laø quyeàn lôïi ñöôïc hôûng veà moâi tröôøng cuûa
caùc coäng ñoàng khaùc nhau cuûa nhöõng ngöôøi gaây oâ nhieãm vaø ngöôøi phaûi gaùnh chòu
oâ nhieãm. Cho ñeán nay, ôû Vieät Nam vì cha coù thueá moâi tröôøng vaø caùc chính saùch
trôï giuùp, ngöôøi daân bò aûnh hôûng oâ nhieãm moâi tröôøng neân toàn taïi tình traïng ngöôøi
coâng nhaân laøm vieäc trong caùc nhaø maùy ñöôïc hôûng lôïi ích töø vieäc baùn saûn phaåm
vaø boài dôõng nguy haïi trong khi ñoù coäng ñoàng soáng xung quanh nhaø maùy phaûi
gaùnh chòu oâ nhieãm moâi tröôøng.
 38
3. Moät soá vaên baûn phaùp lyù vaø kyõ thuaät cuûa Vieät Nam lieân quan ñeán quy
hoaïch moâi tröôøng

3.1. Caùc vaên baûn phaùp lyù

Vì quy hoaïch moâi tröôøng ñuïng chaïm ñeán caùc phöông aùn phaùt trieån vaø taøi nguyeân
moâi tröôøng cuûa khu vöïc neân noù lieân quan ñeán haàu heát caùc luaät hieän haønh, ví duï
nh:
1. Luaät Baûo veä Moâi tröôøng ñöôïc Quoác hoäi nöôùc Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa
Vieät Nam thoâng qua ngaøy 27 thaùng 11 naêm 1993 vaø ñöôïc Chuû tòch nöôùc kyù saéc
leänh ban haønh ngaøy 10 thaùng 1 naêm 1994.

• Trong ñieàu 3, chông I cuûa Luaät coù quy ñònh "Nhaø nöôùc thoáng nhaát quaûn lyù
baûo veä moâi tröôøng trong phaïm vi caû nöôùc, laäp quy hoaïch baûo veä moâi
tröôøng, xaây döïng tieàm löïc cho hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng ôû Trung ông
vaø ñòa phöông. Nhaø nöôùc coù chính saùch ñaàu t, khuyeán khích vaø baûo veä
quyeàn lôïi hôïp phaùp cuûa toå chöùc, caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc ñaàu t döôùi
nhieàu hình thöùc, aùp duïng tieán boä khoa hoïc coâng ngheä vaø baûo veä moâi
tröôøng".
• Ñieàu 9 khoaûn 1 quy ñònh veà vieäc ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái
vôùi...."Caùc quy hoaïch toång theå phaùt trieån vuøng, quy hoaïch & keá hoaïch
phaùt trieån ngaønh, tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc trung ông, caùc quy hoaïch ñoâ
thò, khu daân c..."

2. Nghò ñònh 175/CP cuûa Chính phuû ra ngaøy 18 thaùng 10 naêm 1994 veà höôùng daãn
thi haønh luaät baûo veä moâi tröôøng. Trong chông II cuûa nghò ñònh coù quy ñònh veà
ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi caùc quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån ngaønh,
quy hoaïch ñoâ thò... nh vaäy veà thöïc chaát ñaõ coù yeâu caàu veà ÑTM khu vöïc (vuøng).
3. Naêm 1993, UBKHNN nay laø boä KH&ÑT ñaõ cho ra vaên baûn quy ñònh taïm thôøi
cho quy hoaïch toång theå caáp tænh vôùi nhöõng noäi dung nh sau:

• Phaân tích vaø ñaùnh giaù caùc nguoàn löïc, caùc lôïi theá, haïn cheá vaø thaùch thöùc.
• Vò trí ñòa lyù kinh teá
• Caùc ñaëc ñieåm töï nhieân vaø taøi nguyeân thieân nhieân
• Caùc nguoàn nhaân löïc (daân soá, lao ñoäng....)
• Thò tröôøng (trong nöôùc vaø quoác teá)
• Phaân tích vaø ñaùnh giaù hieän traïng kinh teá xaõ hoäi
• Ñieåm xuaát phaùt: Nhòp ñoä taêng trôûng GDP, huy ñoäng ngaân saùch, xuaát khaåu,
vieäc laøm vaø möùc soáng
• Chuyeån dòch cô caáu kinh teá (Ngaønh kinh teá, thaønh phaàn kinh teá, tông quan
giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân
• Ñaàu t vaø xaây döïng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät
 39
• Hieän traïng phaân boá ngaønh
• Hieän traïng phaùt trieån laõnh thoå
• Luaän chöùng phöông höùông phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi
• Xaùc ñònh muïc tieâu toång quaùt
• Muïc tieâu ñònh löôïng cho caùc thôøi kyø keá hoaïch cuûa quy hoaïch
• Chuyeån ñoåi caùc cô caáu kinh teá
• Caùc phöông aùn phaùt trieån ngaønh coâng noâng ng nghieäp, vaän taûi, bu ñieän...
• Phaân boá theo laõnh thoå (Ñoâ thò, noâng thoân, caùc vuøng chuyeân moân hoaù)
• Xaây döïng, phaùt trieån caùc döï aùn vaø coâng trình u tieân ñaàu t
• Caùc giaûi phaùp
• Taïo voán
• Nguoàn nhaân löïc
• Cô cheá chính saùch
• Kieán nghò vôùi treân (trung ông)
• Moãi baùo caùo quy hoaïch phaûi coù moät heä thoáng bieåu maãu vaø baûn ñoà
• Bieåu ñoà toång hôïp vaø chuyeân ngaønh
• Caùc baûn ñoà: Khí haäu, thoå nhôõng, hieän traïng söû duïng ñaát, hieän traïng kinh teá
xaõ hoäi, baûn ñoà quy hoaïch toång theå.

4. Luaät Khoaùng saûn ñöôïc Quoác hoäi nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam
khoaù IX thoâng qua ngaøy 20 thaùng 3 naêm 1996 vaø Chuû tòch nöôùc kyù saéc leänh coâng
boá ban haønh soá 472-CTN ngaøy 3 thaùng 4 naêm 1996.
5. Luaät taøi nguyeân nöôùc ñöôïc Quoác hoäi nöôùc Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät
Nam khoaù X kyø hoïp thöù 3 thoâng qua ngaøy 20 thaùng 5 naêm 1998.
6. Luaät ñaát (quoác hoäi thoâng qua 29/12/1987 vaø söûa ñoåi 1993), ngoaøi caùc quy ñònh
cô baûn nh ñaát ñai laø sôû höõu cuûa toaøn daân, nhaø nöôùc quyeát ñònh veà vaán ñeà söû duïng
ñaát, caùc caáp quaûn lyù nhaø nöôùc coù traùch nhieäm toå chöùc vaø quaûn lyù vieäc söû duïng
ñaát trong phaïm vi quyeàn haïn cuûa mình coøn coù caùc ñieàu khoaûn lieân quan ñeán quy
hoaïch moâi tröôøng nh:

• Vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi ñaát ñai bao goàm: Quy hoaïch vaø keá hoaïch
hoaù vieäc söû duïng ñaát ñai, ... (Ñieàu 9).
• Khoaûn 1, ñieàu 11 cuûa luaät ñaát coøn coù quy ñònh roõ veà vieäc laäp quy hoaïch vaø
keá hoaïch nh sau:
• Hoäi ñoàng boä trôûng laäp quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng ñaát ñai trong caû nöôùc
• Uyû ban nhaân daân caùc caáp laäp quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng ñaát ñai trong
ñòa phöông mình.
• Caùc ngaønh laäp quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng ñaát ñai cuûa ngaønh mình.
• Ñieàu 8 quy ñònh: Ñaát ñai ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi sau ñaây theo muïc ñích
söû duïng: Ñaát noâng nghieäp, ñaát laâm nghieäp, ñaát khu daân c, ñaát chuyeân
 40
duøng, ñaát cha söû duïng (cuõng coù theå phaân thaønh ñaát noâng nghieäp, ñaát coâng
nghieäp, ñaát khu daân c, ñaát khu thông maïi, ñaát hoang hoaù, ñaát khu baûo veä)

7. Luaät baûo veä röøng (quoác hoäi thoâng qua 18/1/1991) coù caùc noäi dung sau lieân
quan ñeán quy hoaïch moâi tröôøng: Röøng vaø moïi loaïi ñaát coù phuû röøng, ñaát ñeå troàng
röøng laø taøi saûn quoác gia. Trong ñieàu 9 cuûa luaät coù quy ñònh caùc UBND caùc caáp
quaûn lyù röøng vaø ñaát troàng röøng theo keá hoaïch vaø quy hoaïch cuûa nhaø nöôùc.
8. Höôùng daãn ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi döï aùn phaùt trieån kinh teá - kyõ
thuaät, soá 1486/MTg, ngaøy 10 thaùng 9 naêm 1993 cuûa Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø
Moâi tröôøng.
9. Thoâng t höôùng daãn laäp vaø thaåm ñònh baùo caùo ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn ñaàu t, soá
490/TT-BKHCNMT ra ngaøy 29 thaùng 4 naêm 1998.
10. Caùc tieâu chuaån moâi tröôøng ban haønh theo quyeát ñònh soá 229-QÑ/TÑC ngaøy
25 thaùng 3 naêm 1995 cuûa Boä trôûng Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng veà
vieäc ban haønh tieâu chuaån Vieät Nam.

3.2. Caùc vaên baûn kyõ thuaät

Ñeå thöïc hieän toát vieäc quy hoaïch moâi tröôøng cuûa baát kyø vuøng naøo cuõng caàn nhöõng
taøi lieäu kyõ thuaät cô baûn . Sau ñaây laø moät soá vaên baûn kyõ thuaät chính caàn lu taâm
khi thöïc hieän quy hoaïch moâi tröôøng:

• Quy hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa vuøng, bao goàm caû chieán löôïc
phaùt trieån ngaén haïn vaø daøi haïn
• Quy hoaïch söû duïng ñaát
• Keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng vuøng
• Caùc luaän chöùng kinh teá - kyõ thuaät cuûa caùc phöông aùn phaùt trieån trong vuøng
• Caùc baùo caùo ÑTM cuûa caùc döï aùn phaùt trieån trong vuøng
• Caùc taøi lieäu moâi tröôøng neàn cuûa vuøng (ñòa hình, ñòa lyù, töï nhieân,...) vaø caùc
taøi lieäu lieân quan caàn thieát khaùc.

4. Caùc caáp quy hoaïch moâi tröôøng

Taïi moãi quoác gia, khu vöïc, ñòa phöông coù theå vaän duïng ñieàu kieän thöïc tieãn vaø cuï
theå cuûa mình ñeå phaân caáp vaø loaïi quy hoaïch moâi tröôøng sao cho phuø hôïp vaø ñaûm
baûo söï haøi hoaø giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån.
Caáp quy hoaïch moâi tröôøng
Caùc caáp quy hoaïch ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån cho thaáy caùc caùch tieáp caän khaùc
nhau ñeå ña caùc nhu caàu moâi tröôøng vaøo quy hoaïch. Hình 2 theå hieän sô ñoà theå
hieän moái quan heä giöõa caùc caáp quy hoaïch moâi tröôøng vaø nhieäm vuï chuû yeáu cuûa
caùc caáp.
 41

4.1. Caáp quoác gia

Caùc nghieân cöùu chieán löôïc quoác gia, laäp chông trình, keá hoaïch quoác gia veà taøi
nguyeân vaø moâi tröôøng.

4.2. Caáp khu vöïc

Quy hoaïch toång theå moâi tröôøng gaén vôùi quy hoaïch phaùt trieån kinh teá khu vöïc. ôû
caáp naøy, caùc muïc tieâu quy hoaïch moâi tröôøng phaûi gaén vôùi muïc tieâu phaùt trieån
beàn vöõng chung cuûa quoác gia, cuûa khu vöïc. Khoâng gian quy hoaïch phuï thuoäc vaøo
tính chaát vaø noäi dung quy hoaïch, coù theå laø khu vöïc roäng lôùn (bao goàm 1-2 tænh,
nhieàu huyeän) hay coù theå laø vuøng nhoû (chæ coù moät huyeän, moät thò xaõ, moät thaønh
phoá).

4.3. Caáp döï aùn

Quy hoaïch moâi tröôøng caáp döï aùn coù theå laø moät vuøng nhoû hoaëc cuõng coù theå laø
moät khu vöïc lôùn vaø chæ trieån khai cho moät loaïi quy hoaïch moâi tröôøng chuyeân
ngaønh.
Quy hoaïch moâi tröôøng ôû baát kyø caáp naøo ñeàu phaûi ñaûm baûo caùc nguyeân taéc sau
ñaây:
Söï phuø hôïp cuûa caáu truùc vaø boá trí cô caáu phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vôùi luaät baûo
veä moâi tröôøng vaø caùc luaät veà söû duïng hôïp lyù töøng daïng taøi nguyeân thieân nhieân
veà chaát löôïng moâi tröôøng nhaèm phaùt trieån beàn vöõng. Luaät, quy ñònh, tieâu chuaån
laø coâng cuï quan troïng trong quaûn lyù moâi tröôøng. Caùc hoaït ñoäng trong quy hoaïch
moâi tröôøng phaûi ñaûm baûo tính phaùp lyù, nh theá quy hoaïch moâi tröôøng môùi toàn taïi
vaø ñaït ñöôïc muïc tieâu ñeà ra.
Caùc caáp quy Nhaát theå hoaù caùc Caùc kyõ thuaät quy hoaïc moâi tröôøng
hoaïch ôû caùc chính saùch, thuû tuïc ñöôïc ADB söû duïng
nöôùc ñang phaùt moâi tröôøng
trieån

Quy hoaïc caáp Chính saùch moâi Khaùi quaùt moât tröôøng nghieân cöùu
quoác gia tröôøng ñöôïc ña vaøo chieán löôïc quoác gia/Laäp chông trình
quy hoaïch quoác gia quoác gia/Keá hoaïch 3 naêm lieân tuïc caäp
nhaät

Quy hoaïch caáp Quy hoaïch phaùt Quy hoaïch toång hôïp phaùt trieån khu
khu vöïc trieån khu vöïc vaø quy vöïc/Quy hoaïch söû duïng ñaát/Quy hoaïch
hoaïch ña ngaønh ña döï aùn

Quy hoaïch caáp Nghieân cöùu ngaøng Höôùng daãn moâi tröôøng vaø nghieân
 42

ngaønh caùc moái lieân keát vôùi cöùu/Chieán löôïc ngaønh

caùc ngaønh khaùc

Quy hoaïch caáp Kieåm ñieåm veà moâi Thuû tuïc kieåm ñieåm moâi tröôøng cho
döï aùn tröôøng cuûa caùc hoaït chu kyø döï aùn bao goàm ÑGTÑMT vaø
ñoäng döï aùn caùc höôùng daãn moâi tröôøng
Hình 2: Caùc caáp quy hoaïch moâi tröôøng

5. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi tröôøng trong keá hoaïch phaùt trieån cuûa quoác gia
ôû Vieät Nam

Quy trình vaø phöông phaùp hieän haønh nhaèm gaén keát caùc yeáu toá moâi tröôøng vaøo
quùa trình laäp keá hoaïch ôû caùc caáp:
Ñeå ñaït ñöôïc söï phaùt trieån beàn vöõng, Vieät nam caàn gaén keát caùc xem xeùt veà moâi
tröôøng vaøo trong quaù trình laäp keá hoaïch. Cho ñeán nay, 2 quaù trình laäp keá hoaïch
veà kinh teá vaø moâi tröôøng vaãn ñang ñöôïc trieån khai theo höôùng rieâng, moãi beân
theo ñuoåi quy trình trong khuoân khoå rieâng ít coù trao ñoåi hoaëc gaén keát vôùi nhau
(Baûng 1).
Caùc phöông thöùc gaén keát 2 quy trình laäp keá hoaïch:

1. Caáp quoác gia: Keát hôïp caùc chæ tieâu moâi tröôøng vôùi chæ tieâu kinh teá xaõ hoäi
trong keá hoaïch phaùt trieån
2. Caáp tænh: Ña noäi dung cuûa baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng vaøo coâng vieäc
laäp keá hoaïch
3. Caáp xaõ, phôøng: aùp duïng ÑTM cho caùc döï aùn.

Caùc caáp Laäp keá hoaïch phaùt Laäp keá hoaïch Laäp keá hoaïch moâi tröôøng
haønh chính trieån kinh teá söû duïng ñaát
toång theå

Quoác gia Caùc keá hoaïch vaø Caùc keá hoaïch vaø chính
chính saùch kinh teá saách moâi tröôøng quoác gia
quoác gia

Caùc quy hoaïch Phaùt trieån vuøng

Tænh Caùc keá hoaïch phaùt Baùo caùo hieän traïng moâi
trieån tænh tröôøng vaø keá hoaïch haønh
 43

ñoäng moâi tröôøng tænh

Caùc quy hoaïch Toång theå ñoâ thò

Huyeän Keá hoaïch phaùt Quy hoaïch caùc

trieån huyeän khu coâng
nghieäp

Xaõ (ph- Caùc deà aùn phaùt Ñaùnh giaù moâi tröôøng ñoái
ôøng) trieån xaõ/phôøng vôùi caùc ñeà aùn
Baûng 1: Caùc phöông thöùc gaén keát quy trình quy hoaïch moâi tröôøng
Cuïc Moâi tröôøng, thuoäc Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng laø cô quan quaûn
lyù Nhaø nöôùc veà taøi nguyeân vaø moâi tröôøng treân phaïm vi toaøn quoác cuøng phoái hôïp
vôùi caùc cô quan t vaán veà moâi tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ vaø ñang soaïn thaûo,
hoaøn thieän vaø trieån khai caùc chính saùch, chieán löôïc, caùc quy ñònh vaø tieâu chuaån
moâi tröôøng mang tính quoác gia. Cuïc Moâi tröôøng cuõng ñaõ trieån khai nhieàu nghieân
cöùu ñieån hình veà quaûn lyù moâi tröôøng (xaây döïng höôùng daãn ñaùnh giaù taùc ñoäng
moâi tröôøng, quan traéc moâi tröôøng, coâng ngheä moâi tröôøng,....).

Toång quan moâi tröôøng

Trong thôøi gian gaàn ñaây, haøng naêm Vieät nam ñeàu thöïc hieän "Baùo caùo veà hieän
traïng moâi tröôøng toaøn quoác". Ñaây laø moät böùc tranh toång theå veà ñaëc ñieåm moâi
tröôøng cuûa toaøn quoác trong naêm vôùi caùc neùt ñaëc trng nhaát. Baùo caùo hieän traïng
moâi tröôøng toaøn quoác ñöôïc boä KHCNMT toùm taét vaø trình leân quoác hoäi. Baùo caùo
ñöôïc laøm cô sôû cho caùc caáp laõnh ñaïo xem xeùt ñeå soaïn thaûo ñeà ra caùc chính saùch,
chieán löôïc quoác gia vôùi caùc noäi dung coù lieân quan.

Caùc nghieân cöùu chieán löôïc quoác gia

Nhieàu chieán löôïc quoác gia vôùi caùc loaïi quy hoaïch ñeàu coù loàng gheùp moät soá noäi
dung lieân quan ñeán quy hoaïch moâi tröôøng, ví duï chieán löôïc ñoâ thò hoaù coù neâu:
"Moâi tröôøng ñoâ thò laø moâi tröôøng toång hôïp, vöøa thieân nhieân vöøa nhaân taïo ñaûm
baûo moïi hoaït ñoäng saûn xuaát .... Coâng taùc quaûn lyù vaø baûo veä moâi tröôøng goàm caùc
lónh vöïc quy hoaïch vaø kieán truùc ñoâ thò, baûo toàn caùc khu phoá coå, caûnh quan thieân
nhieân ñoâ thò, sinh thaùi ñoâ thò, xöû lyù nöôùc thaûi vaø phaân raùc ñoâ thò".

Laäp chông trình, keá hoaïch quoác gia veà taøi nguyeân vaø moâi tröôøng
Theo caùc chu kyø giai ñoaïn nhieàu chông trình vaø keá hoaïch quoác gia veà moâi tröôøng
ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu ñeà taøi nghieân cöùu. Nguoàn kinh phí coù theå do ñeà taøi
caáp nhaø nöôùc cuõng coù theå do caùc nguoàn kinh phí khaùc hoã trôï (Ngaân haøng theá
giôùi, ngaân haøng chaâu aù...), ví duï: Caùc chông trình, keá hoaïch naâng caáp cô sôû haï
 44
taàng, chông trình baûo veä ña daïng sinh hoïc.... trong ñoù coù gaén nhieàu ñeán caùc noäi
dung thuoäc lónh vöïc quy hoaïch moâi tröôøng.

Quy hoaïch toång theå

Quy hoaïch toång theå laø quy hoaïch chung cho moïi ngaønh kinh teá, trong chieán löôïc
chung phaùt trieån kinh teá cuûa moät laõnh thoå nhaát ñònh. Tính toång theå cuûa quy hoaïch
ñoøi hoûi söï saép xeáp, boá trí baát kyø moät ñoái tôïng naøo cuõng phaûi ñaët chuùng trong moái
lieân heä vôùi caùc ñoái tôïng khaùc trong vuøng
Giöõa ñoâ thò, khu coâng nghieäp, khu du lòch, danh lam thaéng caûnh vaø noâng thoân
ñoàng baèng, trung du, mieàn nuùi coù söï khaùc bieät nhau veà chöùc naêng, ñaëc ñieåm taøi
nguyeân vaø chaát löôïng moâi tröôøng, khaùc nhau veà quaàn c, möùc ñoä phaùt trieån kinh
teá - xaõ hoäi,.... do ñoù daãn ñeán caùc loaïi quy hoaïch toång theå tông öùng; ví duï nh:

• Quy hoaïch moâi tröôøng ñoâ thò

• Quy hoaïch moâi tröôøng khu coâng nghieäp
• Quy hoaïch moâi tröôøng noâng thoân
• Quy hoaïch moâi tröôøng khu du lòch
• Quy hoaïch moâi tröôøng danh lam thaéng caûnh, di tích lòch söû, khu baûo toàn

Trong quy hoaïch moâi tröôøng loaïi naøy, ñaùnh giaù toång hôïp taùc ñoäng moâi tröôøng
cuûa caùc döï aùn, cuûa caùc cô sôû saûn xuaát naèm trong khu vöïc laø heát söùc quan troïng.
Nhöõng thoâng tin, soá lieäu phuïc vuï cho quy hoaïch phaûi ñoàng boä vaø töø nhieàu nguoàn
khaùc nhau, töø nhieàu lónh vöïc, nhieàu ngaønh kinh teá - xaõ hoäi khaùc nhau. Nhoùm quy
hoaïch moâi tröôøng phaûi bao goàm nhieàu chuyeân gia thuoäc nhieàu ngaønh khoa hoïc,
nhieàu cô quan t vaán vaø nhieàu yù kieán cuûa coäng ñoàng.
Sau ñaây laø nhöõng khuyeán nghò chính: Ñieåm maïnh, ñieåm yeáu cuûa caùc keá hoaïch
quoác gia veà moâi tröôøng ôû Vieät Nam:
1. Keá hoaïch quoác gia veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng (NEPSD) ôû Vieät
nam baét ñaàu ñöôïc hình thaønh töø naêm 1981. Ñieåm maïnh cuûa taøi lieäu naøy laø:

• Ñaõ ñöôïc chính phuû pheâ duyeät

• Quaù trình xaây döïng NEPSD mang tính lieân ngaønh, chöùa ñöïng nhöõng u tieân
cô baûn veà moâi tröôøng
• Theå hieän cam keát cuûa Vieät Nam vôùi coäng ñoàng quoác teá

Ñieåm yeáu:

• Cha phaân tích aûnh hôûng cuûa chính saùch quaûn lyù kinh teá moâi tröôøng
• Cha xeùt ñeán aûnh hôûng cuûa cô cheá thò tröôøng
• Cha gaén NEPSD vôùi chieán löôïc kinh teá xaõ hoäi.

2. Chieán löôïc baûo toàn quoác gia:

 45
Ñieåm maïnh:

• Laø ñieåm khôûi ñaàu cho chieán löôïc söû duïng laâu daøi taøi nguyeân thieân nhieân
vaø baûo veä moâi tröôøng
• Moät soá khuyeán nghò veà phaùp lyù vaø theå cheá ñaõ ñöôïc thöïc hieän.

Ñieåm yeáu:

• Cha ñöôïc chính phuû thoâng qua chính thöùc

• Chæ coù 1 trong 4 nhieäm vuï u tieân ñöôïc thöïc hieän (ban haønh luaät baûo veä moâi
tröôøng), caùc khuyeán nghò veà daân soá vaø söû duïng taøi nguyeân cha ñöôïc thöïc
hieän)
• Nhieàu khuyeán nghò thieáu tính khaû thi vì chuùng khoâng ñöôïc thaûo luaän vôùi
nhöõng boä phaän seõ chòu traùch nhieäm thöïc hieän
• Caùc khuyeán nghò cha xem xeùt caùc theå cheá, chính saùch kinh teá maø coøn naëng
tính nghieân cöùu khoa hoïc
• Vieäc chuaån bò chieán löôïc naøy môùi chæ thu huùt caùc nhaø khoa hoïc.

3. Keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia veà moâi tröôøng (NEAP), 1995
Ñieåm maïnh:

• NEAP laø vaên baûn ñaàu tieân veà keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia veà moâi tröôøng
ôû Vieät Nam
• Trong quaù trình xaây döïng ñöôïc caùc toå chöùc quoác teá hoã trôï

Ñieåm yeáu:

• Thieáu söï tham döï cuûa caùc nhaø laäp keá hoaïch vaø doanh nghieäp
• NEAP cha ñöôïc nhaø nöôùc thoâng qua vì vaäy chæ coù giaù trò tham khaûo
• Cha coù söï cam keát cuûa caùc caáp quaûn lyù, laõnh ñaïo.

4. Keá hoaïch haønh ñoäng ña daïng sinh hoïc (BAP), 1993

Ñieåm maïnh:

• Theå hieän cam keát traùch nhieäm cuûa Vieät Nam sau kyù keát coâng ôùc quoác teá
veà ña daïng sinh hoïc
• BAP ñöôïc thuû tôùng chính phuû pheâ duyeät 12/1995
• BAP laø vaên baûn ñònh höôùng cho caùc caáp trong nöôùc veà baûo veä ña daïng sinh
hoïc

Ñieåm yeáu:

• Coøn coi nheï ña daïng noâng nghieäp vaø bieån

 46
• Tính khaû thi cuûa caùc khuyeán nghò coøn thaáp
• Cha taùc ñoäng tôùi caùc caáp laõnh ñaïo, quaûn lyù kinh teá vaø ñòa phöông.

5. Baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng (SOER), 1994

Ñieåm maïnh:

• SOER ñöôïc chuaån bò chuû yeáu do caùc chuyeân gia trong nöôùc
• SOER ñöôïc thöïc hieän haøng naêm, trôû thaønh yeâu caàu cuûa quoác hoäi

Ñieåm yeáu:

• Nhöõng khuyeán nghò chæ höôùng ñeán caáp trung ông

• Taùc ñoäng cuûa SOER quaù chung
• Coøn thieáu nhöõng chæ soá phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc ngaønh
• Moái lieân heä giöõa moâi tröôøng vaø chính saùch phaùt trieån kinh teá cha neâu roõ
• Do thieáu nhöõng soá lieäu thoáng keâ moät caùch heä thoáng veà moâi tröôøng neân
traïng thaùi moâi tröôøng khoâng ñöôïc quan saùt theo thôøi gian.

6. Döï thaûo chieán löôïc moâi tröôøng (1996-2010)

Ñieåm maïnh:

• Theå hieän quan taâm cuûa cuïc moâi tröôøng veà chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng
trong taàm trung haïn (ñeán naêm 2010)
• Ñoäi nguõ chuaån bò ES goàm caùc chuyeân gia veà moâi tröôøng, coù chuù yù ñeán caùc
vaên baûn ñaõ ban haønh veà moâi tröôøng.

Ñieåm yeáu:

• ES mang tính moät baùo caùo khoa hoïc, khoâng gaén vôùi kinh teá xaõ hoäi.
• Quaù trình tieán haønh khoâng ñöôïc caùc caáp quaûn lyù, laõnh ñaïo quan taâm.

7. Chieán löôïc phaùt trieån quoác gia ñeán naêm 2020

Ñieåm maïnh:

• Theå hieän quyeát taâm cao cuûa laõnh ñaïo "Ñeán naêm 2020 VN veà caên baûn trôû
thaønh nöôùc coâng nghieäp"
• Chuù yù nhieàu maët cuûa phaùt trieån, ñaëc bieät quan taâm ñeán nhöõng khía caïnh
chính trò xaõ hoäi

Ñieåm yeáu:

• Quan taâm veà phaùt trieån beàn vöõng cha theå hieän roõ
• Cha ña ra caùc chæ tieâu phaùt trieån beàn vöõng trong phaùt trieån caùc lónh vöïc ñòa
phöông.
 47
6. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaøo keá hoaïch phaùt trieån caáp tænh vaø khu
vöïc ôû Vieät Nam

Laâu nay, Vieät Nam chia vuøng theo caùc ñaëc ñieåm veà thoå nhôõng vaø sinh thaùi noâng
nghieäp: Vieät nam chia thaønh 7 vuøng sinh thaùi: Mieàn nuùi trung du baéc boä, Ñoàng
baèng soâng Hoàng, Khu 4 cuõ, Duyeân haûi mieàn Trung, Taây nguyeân, Ñoâng nam boä,
Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Veà maët kinh teá, gaàn ñaây trong coâng taùc quy hoaïch ñaõ taïm thôøi chia ra 8 vuøng
trong ñoù vuøng nuùi vaø trung du baéc boä ñöôïc chia thaønh 2 vuøng laø Taây Baéc vaø
Ñoâng baéc (Vieät baéc). Ñoàng thôøi Ñoâng Nam Boä coù xeùt theâm phaïm vi môû roäng
ñeán Laâm Ñoàng, Ninh Thuaän vaø Bình thuaän.
Veà maët quaûn lyù haønh chính cho ñeán nay vaãn cha coù cô quan chòu traùch nhieäm
quaûn lyù vuøng.
Veà maët moâi tröôøng cuõng cha coù phaân vuøng trong khi vieäc phaân vuøng theo moâi
tröôøng coù yù nghóa quan troïng. Hôn baát cöù lónh vöïc naøo, vaán ñeà moâi tröôøng khoâng
chæ boù heïp trong moät khu vöïc nhoû cuõng nh moät ngaønh. Caùc bieän phaùp baûo veä moâi
rtôøng caàn ñöôïc trieån khai ñoàng boä, lieân keát vôùi nhau trong phaïm vi caùc vuøng laõnh
thoå roäng.
Vieäc quy hoaïch moâi tröôøng, tông töï nh quy hoaïch noùi chung, cuõng coù nhöõng giôùi
haïn veà khoâng gian cuûa noù. Quy hoaïch khu vöïc (vuøng): Quy hoaïch toång theå moâi
tröôøng gaén vôùi quy hoaïch phaùt trieån kinh teá khu vöïc. ôû caáp naøy, caùc muïc tieâu
quy hoaïch moâi tröôøng gaén vôùi muïc tieâu phaùt trieån beàn vöõng chung cuûa quoác gia,
cuûa khu vöïc. Khoâng gian quy hoaïch phuï thuoäc vaøo tính chaát vaø noäi dung quy
hoaïch, coù theå laø khu vöïc roäng lôùn (bao goàm 1-2 tænh, nhieàu huyeän) vaø cuõng coù
theå laø vuøng nhoû (chæ coù moät huyeän, moät thò xaõ, moät thaønh phoá).
Trong quy hoaïch moâi tröôøng, phaïm vi cuûa caùc hoaït ñoäng vaø caùc yeáu toá moâi
tröôøng, taøi nguyeân chæ mang tính tông ñoái. Trong nhieàu tröôøng hôïp, quy hoaïch
ranh giôùi ñòa lyù hoaëc söû duïng keát hôïp caû ranh giôùi ñòa lyù vaø haønh chính. Trong
quy hoaïch moâi tröôøng cho vuøng A naøo ñoù coù ranh giôùi haønh chính ñöôïc xaùc ñònh
nhng nhaän thaáy raèng coù moät hay vaøi thaønh phaàn laïi naèm ôû vuøng B khoâng phaûi laø
vuøng ñöôïc quy hoaïch.
Ranh giôùi haønh chính nh ranh giôùi tænh, thaønh phoá hoaëc huyeän lî thôøng ñöôïc caân
nhaéc trong vieäc xaùc ñònh phaïm vi quy hoaïch moâi tröôøng vì chuùng theå hieän tình
hình quaûn lyù haønh chính vaø luaät phaùp. Beân caïnh ñoù, phaïm vi quy hoaïch moâi
tröôøng coøn caàn lu yù ñeán caùc yeáu toá sau:
Vieäc phaân boå caùc caùch thöùc chuû yeáu veà söû duïng ñaát nh nhaø ôû cuûa ñoâ thò, cô sôû haï
taàng du lòch hoaëc caùc hoaït ñoäng khuyeán noâng.
Caùc phaïm vi tieåu vuøng quy hoaïch ôû caùc ñòa phöông vaø caùc ñôn vò khoâng gian
xung quanh nôi coù chông trình quan traéc moâi tröôøng vaø cô sôû döõ lieäu.
Trong toaøn boä phaïm vi nghieân cöùu caàn chia ra thaønh caùc ñôn vò dieän tích nhoû ñeå
taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc phaân tích caùc soá lieäu vaø xaùc ñònh caùc u tieân veà
 48
maët quaûn lyù. Caùc ñôn vò phaân tích coù dieän tích raát khaùc nhau phuï thuoäc vaøo caùc
yeáu toá chính daãn ñeán vieäc phaân ñònh chuùng. Khi caùc ñôn vò ñaõ ñöôïc xaùc ñònh taát
caû caùc soá lieäu seõ ñöôïc "gaén chaët" vôùi töøng ñôn vò phaân tích cuï theå.
Vieäc phaân chia caùc ñôn vò seõ phuï thuoäc vaøo:

• Cô sôû khoâng gian cho vieäc thu thaäp soá lieäu neàn vaø caùc chông trình quan
traéc ñang ñöôïc tieán haønh
• Söï phaân boå cuûa caùc heä sinh thaùi, caùc loaøi, caùc nôi c truù.
• Söï phaân boå caùc nguoàn taøi thieân nhieân
• Caùc phöông thöùc söû duïng ñaát cho coâng nghieäp, thông maïi vaø cho daân c.
• Caùc vuøng thôøng coù nguy cô bò suy thoaùi moâi tröôøng vaø y teá coâng coäng
• Caùc vuøng chuû yeáu phaân theo traùch nhieäm quaûn lyù vaø thaåm quyeàn xeùt xöû.
• Moái quan heä vôùi vuøng laân caän

Trong nhieàu tröôøng hôïp, khi quy hoaïch moâi tröôøng vuøng phaûi xem xeùt vaø coù yù
kieán vôùi vuøng laân caän (laùng gieàng). Thí duï: vuøng quy hoaïch phaûi höùng chòu buïi,
khí thaûi, muøi hoâi thoái töø caùc nhaø maùy naèm ôû vuøng laân caän hay cuûa con soâng chaûy
qua mang nhieàu vaät chaát baån do nguoàn khaùc xaû vaøo. Phaïm vi lan truyeàn cuûa vaät
chaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng cuõng thay ñoåi theo thôøi gian vaø khoâng gian. Thí duï
söï lan truyeàn cuûa buïi, khí thaûi töø caùc oáng khoùi nhaø maùy phuï thuoäc nhieàu vaøo
höôùng gioù, toác ñoä gioù, khoái löôïng vaø chaát löôïng nhieân lieäu ñoát vaø hieäu suaát xöû
lyù,...
Beân caïnh söï lan roäng chaát thaûi coù theå xaûy ra do phaùt taùn vaøo khoâng khí hay lan
roäng trong thuyû vöïc vöôït ra ngoaøi ranh giôí cuûa moät döï aùn coøn coù caùc loaïi vöôït
ranh giôí khaùc nh caùc kim loaïi naëng coù theå tích ñoïng trong caùc gioáng, loaøi laø
nguoàn cung caáp thöïc phaåm quan troïng. Xaùc ñònh phaïm vi ñoøi hoûi phaûi xem xeùt
ñeán caùc giaù trò truyeàn thoáng vaø vaên hoaù cuûa ñòa phöông trong phaïm vi vaø caùc
vuøng laân caän.
Caùc theå hieän quy hoaïch moâi tröôøng vuøng cuõng raát ña daïng. Tình hình quy hoaïch
tænh vaø vuøng hieän nay:
Theo quy ñònh trong heä thoáng keá hoaïch hoaù tænh vaø vuøng hieän nay, vaán ñeà moâi
tröôøng ñaõ ñöôïc quan taâm vaø trôû thaønh boä phaän höõu cô. Tính ñeán cuoái naêm 1996
taát caû 53 tænh thaønh phoá theo phaân giôùi cuõ ñaõ laäp xong quy hoaïch toång theå phaùt
trieån kinh teá xaõ hoäi cho ñeán giai ñoaïn 2010. Trong noäi dung quy hoaïch coù phaàn
rieâng veà vaán ñeà moâi tröôøng vaø phaùt trieån. Gaàn ñaây quoác hoäi ñaõ chia nhoû caùc tænh
taùch 8 tænh lôùn thaønh 16 tænh nhoû hôn. Nh vaäy hieän nay Vieät nam coù 61 tænh vaø
thaønh phoá tröïc thuoäc trung ông. Caùc tænh môùi ñang tieán haønh ñieàu chænh quy
hoaïch.
Sau ñaây laø moät soá daïng quy hoaïch moâi tröôøng vuøng ñaõ coù ôû Vieät Nam:

• Baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng caáp tænh haønh naêm: Döôùi söï höôùng daãn, chæ
ñaïo cuûa Cuïc Moâi tröôøng, caùc tænh trong caû nöôùc ñaõ vaø ñang tieán haønh ñaùnh
 49
giaù hieän traïng moâi tröôøng, laäp keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng, xaây döïng
chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng cuûa ñòa phöông mình döôùi söï giuùp ñôõ cuûa
Nhaø nöôùc (veà maët taøi chính) vaø caùc cô quan t vaán moâi tröôøng trong nöôùc
giuùp veà maët khoa hoïc. Maëc duø caùc baùo caùo naøy chuû yeáu mang tính phaân
tích, ñaùnh giaù, döï baùo veà möùc ñoä oâ nhieãm cuûa tænh treân cô sôû cuûa caùc loaïi
phöông phaùp trong ñoù coù phöông phaùp kieåm toaùn chaát thaûi song ôû vaøi noäi
dung cuûa baùo caùo ñaõ ñeà caäp ít nhieàu ñeán vieäc quy hoaïch moâi tröôøng cuûa
ñòa phöông. Maëc duø chaát löôïng coøn haïn cheá nhng baùo caùo hieän traïng moâi
tröôøng cuõng ñaõ ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng keá hoaïch phaùt trieån kinh teá xaõ
hoäi ôû caùc tænh. Cho ñeán nay, môùi chæ coù moät soá tænh tieán haønh vieäc ña
nhöõng thoâng tin vaø chæ tieâu veà moâi tröôøng vaøo keá hoaïch kinh teá - xaõ hoäi
cuûa tænh.
• Chông trình khoa hoïc coâng ngheä mang maõ soá KC12 "Caân baèng baûo veä vaø
söû duïng coù hieäu quaû nguoàn nöôùc quoác gia" (Giai ñoaïn 1991 - 1995) coù
nhöõng vaán ñeà lyù luaän "quy hoaïch moâi tröôøng" vì trong chông trình naøy coù 7
ñeà taøi "Caân baèng baûo veä vaø söû duïng hieäu quaû nguoàn nöôùc cho caùc vuøng
khai thaùc cuûa laõnh thoå". Caùc ñeà taøi naøy khoâng chæ tieán haønh kieåm keâ ñaùnh
giaù caùc nguoàn nöôùc treân töøng lónh vöïc maø coøn tieán haønh quy hoaïch caùc
vuøng caân baèng söû duïng coù hieäu quaû caùc nguoàn nöôùc vöøa phuïc vuï cho phaùt
trieån kinh teá vaø baûo veä nguoàn nöôùc khoûi bò hao huït vaø oâ nhieãm.

Baûn thaân nhieàu loaïi quy hoaïch hieän ñang ñöôïc tieán haønh ôû caùc ñòa phöông cuõng
töï mang theo tính chaát quy hoaïch moâi tröôøng nh: Caùc quy hoaïch "caáp, thoaùt nöôùc
vaø veä sinh moâi tröôøng" hieän ñang trieån khai ôû nhieàu thaønh phoá nöôùc ta: Haø Noäi,
Ñaø Naüng, Haûi Phoøng, Quaûng Ninh.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, do caùc ñaëc ñieåm cuï theå veà chöùc naêng ôû ñòa phöông maø
quy hoaïch ngay trong tænh coøn chia ra caùc ñôn vò nhoû hôn: Quy ñònh tieåu vuøng, ví
duï: Song song vôùi quy hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi thaønh phoá Haï Long, Sôû
Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng Quaûng Ninh ñaõ xaây döïng döï aùn quy hoaïch
quaûn lyù moâi tröôøng vònh Haï Long. Tham gia xaây döïng döï aùn quy hoaïch naøy beân
caïnh caùc chuyeân gia moâi tröôøng Vieät Nam coøn coù caùc chuyeân gia moâi tröôøng
Nhaät Baûn (nhoùm nghieân cöùu JICA). Giai ñoaïn ñaàu cuûa döï aùn laø thieát laäp heä
thoáng thoâng tin, döõ lieäu khu vöïc vònh Haï Long. Moät soá hoaït ñoäng trong giai ñoaïn
naøy ñaõ thöïc hieän nh phaân tích ñieàu kieän moâi tröôøng cuûa khu vöïc vònh Haï Long
baèng aûnh veä tinh, baùo caùo veà caân baèng phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vaø baûo veä moâi
tröôøng ôû vònh Haï Long.
Toùm laïi, haàu heát caùc quy hoaïch phaùt trieån kinh teá sau giai ñoaïn 1990 ñeàu coù xem
xeùt ñeán caùc yeáu toá moâi tröôøng (ñieån hình laø quy hoaïch toång theå ñoàng baèng soâng
Hoàng (1994), quy hoaïch thaønh phoá Haø Noäi ñeán naêm 2020, quy hoaïch ñoàng baèng
soâng Cöûu Long, quy hoaïch chuoãi ñoâ thò Mieáu Moân, Hoaø Laïc, Xuaân Mai, quy
 50
hoaïch phaùt trieån kinh teá thaønh phoá Haï Long...) song thöïc teá cho thaáy vaán ñeà quy
hoaïch moâi tröôøng cha ñöôïc xem xeùt vaø ñeà caäp ñuùng möùc ñoä vôùi vai troø cuûa noù.
Noäi dung cô baûn cuûa quy hoaïch moâi tröôøng vuøng bao goàm caùc vaán ñeà chính nh
sau:

• Hieän traïng vaø vaán ñeà moâi tröôøng khu vöïc

• Xu theá phaùt trieån chaát löôïng moâi tröôøng khu vöïc
• T töôûng chæ ñaïo quy hoaïch
• Muïc tieâu vaø nhieäm vuï troïng taâm cuûa quy hoaïch
• Ñoái saùch vaø bieän phaùp
• Caùc döï aùn chính xaây döïng moâi tröôøng

Coù theå noùi nhìn chung caùc nghieân cöùu treân môùi chæ döøng laïi moät phaàn noäi dung
cuûa quy hoaïch moâi tröôøng (Taäp trung chuû yeáu vaøo 2 noäi dung treân). Hay coù theå
noùi moät caùch khaùc, vieäc thöïc hieän nghieân cöùu quy hoaïch moâi tröôøng cho ñeán nay
ôû Vieät Nam vaãn cha ñöôïc thöïc hieän moät caùch hoaøn chænh.

7. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaøo caùc keá hoaïch phaùt trieån theo ngaønh
ôû Vieät Nam

Quy hoaïch ngaønh laø quy hoaïch caùc ngaønh kinh teá, coù muïc tieâu cuï theå, treân phaïm
vi phaân boá cuï theå, coù caùc döï aùn phaùt trieån cuï theå keøm theo ñoù laø caùc giaûi phaùp
chuû yeáu veà baûo veä moâi tröôøng. Quy hoaïch ngaønh coù quy hoaïch noâng nghieäp,
coâng nghieäp, laâm ng nghieäp, thuyû lôïi, giao thoâng vaän taûi ....
Loaïi quy hoaïch moâi tröôøng ngaønh ñoøi hoûi thoâng tin vaø soá lieäu raát cuï theå, chi tieát.
Moïi yù ñoà cuûa ngöôøi quy hoaïch moâi tröôøng ngaønh ñöôïc baøn baïc vôùi chính quyeàn
ñòa phöông, vôùi caùc cô quan, cô sôû saûn xuaát ñoùng treân ñòa phöông ñoù, phaûi xem
xeùt nghieâm tuùc yù kieán coäng ñoàng. Ñaùnh giaù aûnh hôûng moâi tröôøng laø moät vieäc
laøm khoâng theå boû qua trong quy hoaïch moâi tröôøng chuyeân ngaønh.
Söï chính xaùc veà ranh giôùi trong quy hoaïch moâi tröôøng ngaønh ñoøi hoûi raát cao ñeå
traùnh nhöõng va chaïm veà quyeàn lôïi vaø nhöõng chi phí khoâng thaät caàn thieát, töùc laø
phaûi toái u hoaù trong caùc lónh vöïc kinh teá - moâi tröôøng.
Trong thaäp nieân 90, quy hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, quy hoaïch caùc ngaønh
ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Tuy nhieân caùc yeáu toá moâi tröôøng trong caùc quy hoaïch ñoù cha
ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Hoaëc môùi chæ chuù troïng ñeán caùc yeáu toá phaùt trieån kinh
teá, cha quan taâm ñeán baûo veä moâi tröôøng. Caùc hoaït ñoäng khai thaùc khoaùng saûn,
khai thaùc röøng, phaùt trieån coâng nghieäp .... haàu heát cha chuù yù ñeán vieäc ñoå thaûi
chaát thaûi raén, loûng, khí,... laïi caøng khoâng chuù yù ñeán caùc taûi löôïng cho pheùp cuûa
caùc yeáu toá moâi tröôøng, ñieàu naøy seõ gaây ra nhöõng haäu quaû cho caùc theá heä mai
sau.
 51
Töø nhöõng naêm 80, Vieät Nam ñaõ trieån khai caùc hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng nh-
ng cho tôùi naêm 1994 khi Luaät Baûo veä Moâi tröôøng ñöôïc ban haønh thì coâng taùc naøy
môùi ñöôïc ñaåy maïnh töø Trung ông tôùi ñòa phöông.
Naêm 1997 trong döï aùn "naêng löïc theá kyû 21 cuûa Vieät Nam" 4 baùo caùo ngaønh :
Than, Laâm nghieäp, naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi ñaõ ñöôïc ña ra xem xeùt ñaëc tr-
ng cho vieäc "hoaø nhaäp moâi tröôøng vaø chính saùch kinh teá ôû Vieät Nam". Moät soá noäi
dung veà quy hoaïch moâi tröôøng ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong baùo caùo.
Quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò coù muïc tieâu vaø nhieäm vuï cô baûn laø: xaùc
ñònh hôïp lyù trong töøng giai ñoaïn vaø ñònh höôùng phaùt trieån laâu daøi cho ñoâ thò veà
caùc maët toå chöùc saûn xuaát, toå chöùc ñôøi soáng, toå chöùc khoâng gian kieán truùc, caûnh
quan vaø moâi tröôøng ñoâ thò.
San naêm 1958, ñaõ coù gaàn 40 ñoâ thò ñöôïc thaønh laäp quy hoaïch vaø ñöôïc duyeät
trong ñoù coù Haø noäi, tp Hoà chí Minh... Tuy nhieân, quy hoaïch ôû ñaây theo caùc nhaø
chuyeân moân nhìn nhaän thì môùi chæ chuû yeáu döïa vaøo neàn kinh teá bao caáp coù keá
hoaïch. Do vaäy, thöïc chaát quy hoaïch ñoâ thò naøy cha ñi vaøo cuoäc soáng, cha ñaùp
öùng ñöôïc nhu caàu cuûa söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi theo höôùng ñoåi môùi.
Nhieàu yeáu toá moâi tröôøng ñaõ ñöôïc loàng gheùp trong quy hoaïch ñoâ thò nh:
Trong nhieàu döï aùn quy hoaïch ñoâ thò cuï theå coøn mang tính chaát toång hôïp bao goàm
caùc loaïi quy hoaïch tieåu vuøng khaùc trong ñoâ thò nh:

• Quy hoaïch tieåu vuøng coâng nghieäp

• Quy hoaïch tieåu vuøng noâng nghieäp
• Quy hoaïch tieåu vuøng du lòch- nghæ ngôi
• Quy hoaïch tieåu vuøng phaân boá daân c

Thöïc teá cho thaáy, maëc duø moät soá yeáu toá moâi tröôøng ñaõ ñöôïc xem xeùt vaø ña vaøo
khi thöïc thi quy hoaïch ñoâ thò song hieäu quaû vaãn cha cao.
Hieän nay, ôû Vieät Nam coù 569 ñoâ thò.. nhieàu quy hoaïch ñoâ thò ñaõ ñöôïc thöïc hieän
song vai troø quy hoaïch moâi tröôøng vaãn cha ñöôïc ñeà caäp ñuùng möùc. Nhìn nhaän
ñöôïc vaán ñeà ñoù, ngaønh xaây döïng döôùi söï quaûn lyù cuûa Cuïc Moâi tröôøng böôùc ñaàu
(1998-1999) tieán haønh xaây döïng höôùng daãn quy hoaïch moâi tröôøng trong quy
hoaïch xaây döïng. Caùc nghieân cöùu naøy do Trung taâm nghieân cöùu Quy hoaïch moâi
tröôøng vaø ñoâ thò thöïc hieän vôùi 2 ñoâ thò hoaù ñöôïc ña ra laøm ví duï: Thaønh phoá Hueá
vaø thaønh phoá Thaùi Nguyeân.

8. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaøo keá hoaïch phaùt trieån caáp ñòa phöông
ôû Vieät Nam

Taïi caáp tænh vaø thaønh phoá, lónh vöïc moâi tröôøng naèm trong phaïm vi quyeàn haïn
cuûa Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng. Cô quan naøy baùo caùo göûi leân boä
Khoa hoïc Coâng ngheä moâi tröôøng thoâng qua Cuïc moâi tröôøng. Veà maët haønh chính
 52
Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä moâi tröôøng baùo caùo tröïc tieáp leân Uyû ban Nhaân daân tænh
hoaëc thaønh phoá.
Moãi ñòa phöông ñeàu coù quy hoaïch toång theå veà phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, quy
hoaïch ñoâ thò, daân c,.... Ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi quy hoaïch mang tính ngaønh ôû ñòa
phöông nh: Quy hoaïch laâm nghieäp, quy hoaïch thuyû lôïi, quy hoaïch nuoâi troàng
thuyû saûn....
Nhöõng hoaït ñoäng tieâu bieåu ôû ñòa phöông mang tính quy hoaïch tieâu bieån ñang
ñöôïc thöïc hieän ôû ñòa phöông laø:

• Hieän traïng moâi tröôøng tænh : Maëc duø chaát löôïng baùo caùo hieän traïng moâi
tröôøng coøn haïn cheá nhng baùo caùo cuõng ñaõ ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng keá
hoaïch phaùt trieån phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh.
• Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng moâi tröôøng caùc döï aùn phaùt trieån (Döï aùn môùi
ñaàu t vaø caùc cô sôû ñang hoaït ñoäng): Cho ñeán nay ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn
ñaõ ñöôïc aùp duïng nh laø moät coâng cuï nhaèm lieân keát caùc khía caïnh moâi
tröôøng vôùi phaùt trieån. ôû Vieät nam, ÑTM môùi ôû giai ñoaïn ñaàu, thöïc hieän
chöùc naêng ñaùnh giaù ôû caáp döï aùn. Tuy nhieân, vaán ñeà moâi tröôøng trong caùc
döï aùn cha ñöôïc nghieân cöùu saâu trong giai ñoaïn chuaån bò vaø coøn bò coi nheï
thieáu theo doõi thuùc ñaåy trong giai ñoaïn thöïc hieän caàn coù caùc bieän phaùp
quaûn lyù höõu hieäu hôn. Veà laâu daøi ÑTM caàn ñöôïc aùp duïng ñaày ñuû ñoái vôùi
caùc chính saùch, keá hoaïch, chông trình vaø döï aùn töø caáp quoác gia ñeán ñòa
phöông.
• Chông trình haønh ñoäng moâi tröôøng
• Quy hoaïch khu du lòch, khu nghæ maùt, danh lam thaéng caûnh
• Quy hoaïch khu daân c, ñoâ thò: Caùc ñoâ thò ôû Vieät Nam bao goàm caùc thaønh
phoá thuoäc trung ông, caùc thaønh phoá thò xaõ tröïc thuoäc tænh, caùc thò xaõ thò
traán, ñöôïc phaân chia thaønh 2 heä thoáng song song nhng taùch bieät nhau: i)
Theo ñôn vò haønh chính vaø ii) theo phaân loaïi ñoâ thò (theo quyeát ñònh
132/HÑBT ngaøy 5/5/1990 caùc ñoâ thò Vieät Nam ñöôïc chia thaønh 5 loaïi, döïa
treân daân soá, loaïi 1 treân 1.000.000 daân vaø loaïi 5 treân 4.000 daân, löïc löôïng
lao ñoäng phi noâng nghieäp, maät ñoä daân c, möùc ñoä trang bò cô sôû haï taàng ....).
Noùi chung trong "baùo caùo taùc ñoäng moâi tröôøng " trong caùc döï aùn quy hoaïch
ñoâ thò caùc chuû ñeà moâi tröôøng sau ñöôïc khuyeán nghò ñeà caäp: 1) Heä thoáng
thoaùt nöôùc 2) Heä thoáng giao thoâng 3) Phuû xanh thaønh phoá 4) Moâi tröôøng
xaây döïng vaên hoaù, lòch söû 5) Caûi thieän nhaø oå chuoät 6) Söùc khoeû moâi tröôøng
7) Kieåm soaùt oâ nhieãm nöôùc 8) Kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí 9) Quy hoaïch
söû duïng ñaát 10) Quaûn lyù chaát thaûi raén 11) Quaûn lyù chaát thaûi ñaëc bieät ...
• Quy hoaïch söû duïng ñaát
• Quy hoaïch khu coâng nghieäp ....
 53
Beân caïnh loaïi quy hoaïch ngaønh nh neâu treân, coøn coù quy hoaïch chuyeân ngaønh.
Döï aùn loaïi naøy hoaøn toaøn höôùng veà moâi tröôøng nhng chæ giaûi quyeát moät hay hai
yeáu toá moâi tröôøng coù tính u tieân, noåi coäm theo xaùc ñònh cuûa ñòa phöông, Ví duï ôû
Vieät Nam ñaõ thöïc hieän caùc loaïi quy hoaïch mang tính chuyeân ngaønh nh sau:

• Quy hoaïch caùc baõi choân laáp veä sinh chaát thaûi raén
• Quy hoaïch heä thoáng thoaùt nöôùc ma, nöôùc thaûi vaø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi
• Quy hoaïch caùc vuøng ñeäm choáng oâ nhieãm khoâng khí, tieáng oàn, rung,
nhieät,...
• Quy hoaïch caùc röøng phoøng hoä (choáng caùt laán ôû vuøng Duyeân Haûi; choáng luõ
luït, xoùi moøn,...)
• Quy hoaïch coâng vieân, hoà nöôùc phuïc vuï nghæ ngôi

Tuy nhieân, nhìn chung caùc hoaït ñoäng moâi tröôøng neâu treân môùi chæ mang tính
loàng gheùp coù noäi dung mang tính quy hoaïch moâi tröôøng.

Keát luaän

Trong khoaûng 10 naêm trôû laïi ñaây ôû Vieät Nam caùc cô quan quaûn lyù baûo veä moâi
tröôøng, caùc nhaø khoa hoïc , caùc nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi ñaõ quan taâm nhieàu hôn ñeán
taàm quan troïng cuûa coâng vieäc baûo veä moâi tröôøng trong ñoù coù caùc coâng vieäc thuoäc
caùc chông trình nghieân cöùu khoa hoïc.
Chính phuû Vieät Nam ñaõ theå hieän nhöõng cam keát veà baûo veä moâi tröôøng khoâng
nhöõng vôùi caùc coäng ñoàng toå chöùc quoác teá maø coøn theå hieän trong caùc vaên baûn keá
hoaïch moâi tröôøng ñöôïc ban haønh qua caùc naêm töø luaät baûo veä moâi tröôøng, chông
trình haønh ñoäng quoác gia ñeán nhöõng chæ thò, quy ñònh. Nhöõng vaên baûn naøy ñaõ coù
taùc duïng nhaát ñònh trong thöïc teá.
Quy hoaïch moâi tröôøng laø moät trong nhöõng coâng vieäc ñang ñöôïc quan taâm trieån
khai ôû Vieät Nam. Tuy nhieân, khi xem xeùt quaù trình xaây döïng quy hoaïch moâi
tröôøng coù theå ruùt ra nhöõng nhaän xeùt vaø khuyeán nghò sau ñaây:

• Ñeán nay quaù trình xaây döïng quy hoaïch moâi tröôøng môùi chæ thu huùt nhöõng
cô quan chuyeân gia nghieân cöùu khoa hoïc, quaûn lyù veà moâi tröôøng. Caàn coù
söï tham gia cuûa ñaïi dieän coäng ñoàng daân chuùng, ñaïi dieän coâng nghieäp, ñaïi
dieän caùc toå chöùc chính trò, kinh teá caùc caáp
• Caùc nhaø chieán löôïc moâi tröôøng thôøng môùi quan taâm nhieàu ñeán caùc lónh vöïc
sinh thaùi maø coøn yeáu veà phaân tích kinh teá ñaëc bieät cha laøm roõ moái lieân heä
giöõa thò tröôøng, chính saùch kinh teá vôùi baûo veä moâi tröôøng.
• Caùc quy hoaïch moâi tröôøng thôøng trình baøy nhöõng keá hoaïch to lôùn nhng coøn
toû ra thieáu roõ raøng khi ñeà caäp ñeán khía caïnh thöïc thi ñaëc bieät laø khaû naêng
kinh phí
 54
• Caùc quy hoaïch thôøng khoâng döïa treân nhöõng soá lieäu thoâng tin ñöôïc thoáng
keâ moät caùch caäp nhaät vaø chính xaùc.

Taøi lieäu tham khaûo

1. ADB, 1996 .Nhöõng höôùng daãn veà quy hoaïch phaùt trieån toång hôïp kinh teá vaø
moâi tröôøng khu vöïc. Ñieåm laïi nhöõng nghieân cöùu quy hoaïch phaùt trieån moâi
tröôøng khu vöïc ôû Chaâu aù. (baûn dòch töø tieáng Anh), Baùo caùo moâi tröôøng soá
3.
2. Cuïc Moâi tröôøng (dòch vaø chænh bieân), 8/96..Boä Chính quyeàn Ñòa phöông vaø
Quy hoaïch Kenya vaø Khoa Quy hoaïch Caûnh quan cuûa tröôøng Ñaïi hoïc
Wageningen, Haø Lan; 1989. Saùch hoùng daãn moâi tröôøng vaø phaùt trieån ñoâ thò
3. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu t, 1997. Naêng löïc theá kyû 21 cuûa Vieät Nam. Chông
trình phaùt trieån cuûa Lieân hôïp Quoác.
4. Cuïc Moâi tröôøng, Boä KH,CN&MT, 1998 "Nhaát theå hoaù quy hoaïch moâi
tröôøng vaøo keá hoaïch phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi baûo veä moâi tröôøng, soá
5/1998. Paul Lacaze" Caùc phöông phaùp quy hoaïch ñoâ thò (baûn dòch töø Phaùp
ngöõ cuûa Ñaøo Ñình Baéc), Nhaø Xuaát baûn Theá giôùi, Haø Noäi, 1996.
5. Nguyeãn Ngoïc Sinh, Nguyeãn Ñaéc Hy, Phaïm Khang, 1997. Nhöõng ñònh
höôùng trong quy hoaïch moâi tröôøng khu vöïc Baéc Trung Boä, Moâi tröôøng.
Tuyeån taäp nghieân cöùu, Taäp I, NXB Khoa hoïc Kyõ thuaät, 1997.
6. Nguyeãn Ngoïc Sinh, Nguyeãn Vieát Phoå, Trông Maïnh Tieán, 1998. Quy hoaïch
ngaønh moâi tröôøng trong quy hoaïch phaùt trieån vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng;
Moâi tröôøng "Caùc coâng trình nghieân cöùu" Taäp III, NXB Khoa hoïc Kyõ thuaät,
1998.
7. Trònh thò Thanh, Vuõ quyeát Thaéng vaø nnk, 1998. Phöông phaùp luaän quy
hoaïch moâi tröôøng.
8. Trònh thò Thanh, Vuõ quyeát Thaéng vaø nnk, 1998. Döï thaûo höôùng daãn quy
hoaïch moâi tröôøng vuøng.
9. Pierre Merlin, 1993. Quy hoaïch ñoâ thò (baûn dòch töø Phaùp ngöõ cuûa Toáng
Quang Khaûi), Nhaø Xuaát baûn Theá giôùi, Haø Noäi, 1993.
10.ADB, 1991. Guidelines for Integrated Regional Economic and
Environmental Development Planning, Environment Paper No.3
11.Leonard Ortolano, 1984. Environmental Planning and Decision Making,
John Wiley & Sons, New York, 1984.
12.John M.Edington & M.Anne Edington, 1977. Ecology and Environmental
Planning, London, Chapman&Hall; John Wiley & Sons, New York, 1977.
13.Malone-Lee Lai Choo, 1997. Environmental Planning, National University
of Singapore, 1997.
 55
14.Michael Clark and John Herington (Editor), 1988. The role of
Enviromental Impact Assessment in the Planning Process, An Alexandrine
Press Book, Mansell Publishing Limited, London, New York, 1988.
15.Richard L.Meier, 1993. Ecology Planning and Design, Paths to Sustainable
Communities, Center for Environmental Design Research, University of
California, Berkeley, CA, 1993
16.Roger Kemp, 1990. Strategic Planning in Local Government, A case book,
Planner Press, American Planning Association, Chicago, Illinois,
Washington D.C.
17.Susan Buckingham-Hatfield & Bob Evans (Editorial Leader), 1996.
Environmental Planning and Sustainability, John Wiley & Sons, New
York, 1996.
18.Rob Verheem & Barry Sadler - Strategic Environmental Assessment
(SEA), Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment of The
Nertherlands, 1996.
19.United States Environmental Protection Agency (U.S. EPA)
Environmental Planning for Small Communities. A Guide for Local
Decision Makers, Office of Regional Operations and State/Local
Relations, Washington, 1994.
20.UNCHS (habitat)/unep,1997. Implementing the Urban Environment
Agenda, Volume 1 of the Environmental Planning and Management
Sourcebook.
21.Walter E.Westman, 1985. Ecology Impact Assessment and Environmental
Planning, A Wiley Interscience Publication, John Wiley & Sons, 1985.
 56

Chương 3

PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ BEÀN VÖÕNG:

ÑÒNH NGHÓA VAØ QUY HOAÏCH
Walter De Lannoy

Toùm taét

Moät vaán ñeà quan troïng ñưôïc baøn ñeán trong Chưông trình Nghò söï 21 laø phaùt ñoäng caùc nhaø chöùc
traùch ñòa phưông baét ñaàu ñoái thoaïi veà vaán ñeà phaùt trieån beàn vöõng ñoái vôùi ngưôøi daân trong nưôùc
hoï. Ngaøy nay, raát nhieàu nhaø nghieân cöùu cuøng ñoàng yù raèng muïc tieâu naøy laø moät khía caïnh coù
hieäu quaû nhaát trong chưông trình haønh ñoäng cuûa hoäi nghò Rio. Baøi vieát naøy toång hôïp nhieàu yù t-
ôûng ñeà caäp ñeán caùc khaùi nieäm vaø quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò beàn vöõng. Phaùt trieån beàn vöõng töùc
laø vieäc gìn giöõ vaø taêng côøng chaát lôïng ñôøi soáng xaõ hoäi, kinh teá vaø moâi trôøng - trong khi cuoäc
soáng dieãn ra trong giôùi haïn söùc chöùa vaø söùc choáng ñôõ cuûa caùc heä sinh thaùi vaø caùc taøi nguyeân cô
baûn. Phaàn ñaàu baøi vieát ña ra moät giaûi thích roäng veà khaùi nieäm phaùt trieån beàn vöõng trong phaïm
vi cuûa moät ñoâ thò. Tieáp theo baøi vieát phaùc hoaï nhöõng, tieàm löïc maø caùc thaønh phoá coù theå ñaùp öùng
cho phaùt trieån moät xaõ hoäi beàn vöõng. Söï thay ñoåi cuûa töøng caù theå vaø thaùi ñoä cuûa caùc hoä gia ñình
chính laø maáu choát cuûa vaán ñeà. Cuoái cuøng, baøi vieát toùm lôïc nhöõng ñaëc tính vaø nhöõng naêng löïc
maø thaønh phoá ñoù caàn coù ñeå trôû thaønh moät "ñoâ thò beàn vöõng". Phaàn cuoái ña ra ví duï veà moät toå
chöùc ñaõ coá gaéng taïo laïi caùc ñoâ thò beàn vöõng.

Lôøi giôùi thieäu

Hoäi nghò Lieân Hôïp Quoác veà moâi trôøng vaø phaùt trieån (UNCED), ñôïc toå chöùc ôû Rio de Janeiro
vaøo thaùng 6-1992, laø moät khôûi nguoàn cho söï phaùt trieån treân toaøn theá giôùi veà khaùi nieäm cuûa
phaùt trieån beàn vöõng. Caùc vaán ñeà lieân quan ñeán "caùc giôùi haïn taêng trôûng"ñaõ ñôïc thaûo luaän ôû
trong baûn baùo caùo noåi tieáng cuûa caâu laïc boä Rome trong nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp nieân 70 vaø
chuùng ñaõ ñôïc nhaéc laïi nhieàu laàn trong suoát nhieàu naêm. Nhöõng vaán ñeà naøy cuõng laø trung taâm
trong nhöõng cuoäc thaûo luaän cuûa uûy Ban Theá Giôùi veà Moâi Trôøng vaø Phaùt Trieån (uyû ban
Brundtland) maø ñaõ ñôïc aán haønh vaøo naêm 1987 trong baûn baùo caùo noåi tieáng "Tông Lai Chung
Cuûa Chuùng Ta". Baåy naêm sau Hoäi Nghò Thôïng Ñænh Toaøn Caàu Rio vaãn coøn thaáy ít nhöõng
thaønh tích cuûa chông trình ñaày tham voïng veà nhöõng thay ñoåi cuûa Hoäi Nghò Thôïng Ñænh, chæ coù
hai trôøng hôïp ngoaïi leä: tieán boä trong vieäc xaây döïng khung Coâng ôùc veà thay ñoåi khí haäu vaø veà
söï thi haønh chông 28 trong chông trình nghò söï 21. Chông 28, chông ngaén nhaát trong chông
trình haønh ñoäng 40 chông cuûa trình nghò söï 21; laø moät lôøi keâu goïi tông ñoái ñôn giaûn ñoái vôùi
"nhöõng nhaø chöùc traùch ñòa phông" ñeå baét ñaàu moät cuoäc ñaøm thoaïi veà phaùt trieån beàn vöõng vôùi
daân chuùng cuûa hoï. Ngaøy nay caùc nhaø nghieân cöùu ñoàng yù raèng chông trình nghò söï 21 ôû ñòa ph-
ông laø moät khía caïnh hieäu quaû nhaát cuûa keá hoaïch haønh ñoäng Rio.

Trong baøi giaûng naøy toâi seõ coá gaéng ña ra moät soá yù tôûng lieân quan ñeán yù nghóa, quy hoaïch vaø
söï ñaùnh giaù veà phaùt trieån ñoâ thò beàn vöõng. Toâi nhaän thöùc raát roõ raèng toâi seõ trình baøy thôøng vôùi
quan ñieåm cuûa nhöõng ngôøi soáng ôû moät phaàn giaàu coù cuûa theá giôùi, nhng caùc baïn seõ ñôïc khuyeán
khích tham gia trong cuoäc thaûo luaän ñeà caäp ñeán hoaøn caûnh cuï theå cuûa Vieät Nam. Baøi vieát naøy
 57
cuûa toâi ñuùng hôn chæ laø moät choïn loïc nhöõng taøi lieäu ñôïc xuaát baûn gaàn ñaây maø coù lieân quan ñeán
chuû ñeà ñôïc quan taâm naøy.

Nguyeân taéc cuûa "phaùt trieån beàn vöõng " ñaõ trôû neân raát phoå bieán ôû nhöõng naêm 1990. Moät soá ng-
ôøi tranh caõi raèng tính phoå thoâng cuûa khaùi nieäm coù lieân quan ñeán tính mô hoà cuûa noù. Taát caû
nhöõng ngôøi bình thôøng ñeàu seõ ñoàng yù raèng söï phaùt trieån caàn phaûi beàn vöõng, nhng ñieàu naøy coù
nghiaõ chính xaùc laø gì thì luoân coù söï khaùc nhau giöõa caùc nhaø chuyeân moân vaø giöõa caùc toå chöùc.
Do vieäc quaù ñôïc phoâ baày vaø söû duïng khoâng chính xaùc, khaùi nieäm naøy coù theå bò maát ñi tính
ñaùng tin caäy vaø deã daøng bò rôi vaøo söï hoaøi nghi.

Nhng laøm theá seõ laø moät loãi laàm saâu saéc. Vieäc ñaït ñôïc söï phaùt trieån beàn vöõng caàn laø muïc tieâu
cô baûn nhaát cuûa quy hoaïch .

1. Phaùt trieån hôùng tôùi moät xaõ hoäi beàn vöõng.

Noùi chung, taát caû caùc ñònh nghiaõ veà phaùt trieån beàn vöõng keát hôïp caùc yeáu toá veà kinh teá, nhu caàu
veà moâi trôøng vaø xaõ hoäi, moái quan taâm ñeán khoâng chæ nhöõng nhu caàu cuûa hoâm nay maø coøn cuûa
tông lai. Raát nhieàu caùc ñònh nghiaõ coøn nhaán maïnh ñeán söï caàn thieát phaûi tieán ñeán moät moái quan
heä toát ñeïp hôn giöõa caùc nôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån (Boyd 1998). Uyû ban veà moâi truôøng
vaø phaùt trieån theá giôùi ( Uyû ban Brundland) ña ra moät ñònh nghóa raát phoå bieán laø:

"söï phaùt trieån ñaùp öùmg ñôïc nhu caàu cuûa theá heä hoâm nay maø khoâng laøm toån haïi ñeán khaû naêng
cuûa theá heä tông lai thoaû maõn nhöõng nhu caàu cuûa chính hoï".

Trong noäi dung naøy, khaùi nieäm veà "phaùt trieån" laø saâu roäng hôn laø "söï taêng trôûng kinh teá" thuaàn
tuyù hoaëc toång saûn phaåm quoác noäi. Hôn theá nöõa, noù coøn bao haøm caû söï caûi thieän veà:

• Chaát lôïng cuoäc soáng, tình traïng söùc khoeû vaø dinh dôõng
• Coâng baèng trong khai thaùc taøI nguyeân vaø söû duïng dòch vuï
• Thu nhaäp treân ñaàu ngôøi
• Nhaän thöùc veà chaát lôïng cuûa moâi trôøng con ngôøi.

Do vaäy, phaùt trieån beàn vöõng laø veà söï duy trì vaø caûi thieän chaát lôïng cuoäc soáng cuûa con ngôøi - veà
caùc khía caïnh xaõ hoäi, kinh teá vaø moâi trôøng- trong khi soáng trong khuoân khoå söùc chöùa cuûa caùc
heä sinh thaùi hoã trôï vaø nguoàn taøi nguyeân. Söï giaûi thích moät khaùi nieäm lôùn nh vaäy trong thöïc teá
laø khoâng heà ñôn giaûn. Coù theå tranh luaän raèng ñeå söï taêng trôûng ñôïc ñaùnh giaù laø beàn vöõng thì ba
tieâu chuaån sau phaûi ñôïc thoaû maõn:

• Xaõ hoäi: caùc nhu caàu cuûa con ngôøi ñaõ ñôïc thoaû maõn cha?
• Moâi trôøng: caùc giôùi haïn moâi trôøng ñaõ ñôïc toân troïng cha?
• Kinh teá: Noù coù theå ñöùng vöõng ñôïc hay khoâng?

Khoù coù theå hieåu noåi nhöõng nhu caàu hôïp lyù cuûa nhöõng ngôøi ôû nhöõng nôùc giaøu vaø ngheøo vaø coù
raát nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà vaán ñeà laøm theá naøo ñeå ñaït ñôïc muïc tieâu phaùt trieån beàn
vöõng. Nhng nhöõng khoù khaên trong vieäc ñaït ñôïc moät ñònh nghóa ñôïc chaáp nhaän chung veà phaùt
trieån beàn vöõng khoâng ñôïc pheùp kìm haõm hay thaäm chí laøm ñình treä vieäc thi haønh nhöõng hoaït
ñoäng maø ñôïc nhaän thöùc roäng raõi laø moät phaàn cuûa quaù trình naøy. Nhöõng chieán lôïc phaûi ñôïc ñeà
ra, nhöõng chính saùch phaûi ñôïc ñònh roõ, nhöõng keá hoaïch phaûi ñôïc phaùt trieån vaø phaûi haønh ñoäng
ñeå ña loái soáng cuûa chuùng ta ñi ñeán moät hình thaùi söï phaùt trieån, maø noù ñaûm baûo moät möùc soáng
 58
toát (kinh teá vaø xaõ hoäi) cho toaøn theå nhaân loaïi, nhng khoâng phaûi baèng toån thaát cuûa nhöõng loaøi
khaùc hay moâi trôøng noùi chung (Boyd 1998).

Theo Hams (1998) phaùt trieån beàn vöõng laø veà söï ñaûm baûo moät chaát lôïng cuoäc soáng toát hôn cho
moïi ngôøi, hoâm nay vaø cho nhöõng theá heä mai sau. Noù bao goàm caùc muïc tieâu veà xaõ hoäi vaø kinh
teá. Phaùt trieån beàn vöõng laø veà baûo veä moâi trôøng vaø ôû ñaâu coù theå thì caûi thieän moâi trôøng, khoâng
chæ vì lôïi ích cho rieâng moâi trôøng maø coøn bôûi vì moät moâi trôøng oâ nhieãm khoâng sôùm thì muoän seõ
kìm haõm söï phaùt trieån kinh teá vaø laøm giaûm chaát lôïng cuoäc soáng. Phaùt trieån beàn vöõng coøn laø veà
söï coá gaéng thoaû maõn nhöõng nhu caàu cô baûn cuûa con ngôøi, ví duï nh cung caáp nhöõng ngoâi nhaø
aám cuùng, phoá xaù an toaøn vaø cho moïi ngôøi coù cô hoäi ñeå phaùt huy tieàm naêng cuûa hoï qua giaùo
duïc, thoâng tin söï tham gia vaø söùc khoeû toát. Vieäc naøy ñoøi hoûi moät neàn kinh teá vöõng chaéc ñeå taïo
söï giaøu coù cho pheùp ñaùp öùng nhöõng nhu caàu, hoâm nay vaø trong tông lai.

Phaùt trieån beàn vöõng khoâng phaûi laø veà söï hy sinh queân mình. Raát nhieàu giaûi phaùp coù theå caûi
thieän chaát lôïng cuoäc soáng, baèng vieäc cung caáp nôi ôû toát hôn, khoâng khí trong laønh hôn, phoá xaù
an toaøn hôn vaø söùc khoeû toát cho moïi ngôøi. Hams (1998) cho raèng chuùng ta khoâng ñôïc pheùp
chaáp nhaän moät hoaøn caûnh maø ôû ñoù con ngôøi khoâng ñuû khaû naêng ñeå sôûi aám nôi ôû cuûa hoï moät
caùch thích hôïp, hoaëc ôû ñoù hoï söû duïng nôùc ít hôn nhu caàu cuûa mình vì lo ngaïi veà giaù caû. Thay
vaøo ñoù, taát caû chuùng ta phaûi cuøng laøm vieäc ñeå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu cuûa moïi ngôøi baèng
nhöõng caùch ít gaây aùp löïc leân moâi trôøng. Söï laøm taêng hieäu quaû naêng lôïng cho nhaø cuûa chuùng ta
vaø giaûm söï laõng phí nôùc laø nhöõng ví duï roõ raøng, cuõng nh vieäc thay ñoåi phông tieän ñi ñeán trôøng
hoïc, vaø caùc cöûa haøng baèng caùch ñi boä, xe ñaïp hay giao thoâng coâng coäng.

Chuùng ta cuõng caàn phaûi nghó baèng caùc caùch khaùc nhau vaø tìm ra nhöõng caùch môùi ñeå tieán haønh
moïi vieäc. Phaùt trieån beàn vöõng coù nghóa laø caân nhaéc xem laøm theá naøo ñeå giaûm ñôïc lôïng chaát
pheá thaûi, hôn laø coù caùc muïc tieâu taùi cheá caùc chaát ñoù; giaûm bôùt nhu caàu ñi laïi baèng vieäc xem
xeùt xem con ngôøi soáng vaø laøm vieäc ôû ñaâu hôn laø chæ saûn xuaát oâ toâ ít gaây oâ nhieãm. Hams (1998)
toùm taét nhöõng ñaëc ñieåm cuûa moät "xaõ hoäi beàn vöõng" nh sau:

Moät xaõ hoäi beàn vöõng coá gaéng ñaït ñôïc nhöõng ñieàu sau:

1. Baûo veä vaø caûi thieän moâi trôøng

• Söû duïng naêng lôïng, nôùc vaø caùc taøi nguyeân thieân nhieân khaùc moät caùch coù hieäu quaû vaø
vôùi söï quan taâm ñuùng möùc
• Giaûm toái thieåu caùc chaát thaûi, sau ñoù taùi söû duïng hoaëc hoài phuïc thoâng qua taùi cheá, uû
phaân compost, hoaëc thu hoài naêng lôïng vaø cuoái cuøng thaûi ñi nhöõng gì coøn laïi
• Giôùi haïn söï oâ nhieãm ôû möùc ñoä maø khoâng laøm toån haïi ñeán caùc heä töï nhieân
• Xaùc ñònh giaù trò vaø baûo veä tính ña daïng cuûa thieân nhieân

2. Thoaû maõn caùc nhu caàu xaõ hoäi

• Xaây döïng hoaëc taêng côøng theâm nhieàu ñòa ñieåm, nhieàu khoaûng khoâng vaø caùc ngoâi nhaø
xaây döïng ñeïp vaø toát trong ñoù con ngôøi laøm vieäc thoaûi maùi
• Taïo laäp caùc khu ñònh c " mang tính con ngôøi" trong phaïm vi vaø hình thöùc
• Xaùc ñònh giaù trò vaø baûo veä tính ña daïng, tính ñaëc trng cuûa ñòa phông, taêng côøng quaàn
chuùng ñòa phông vaø vaên hoùa ñaëc trng.
• Baûo veä söùc khoeû vaø tieän nghi cho con ngôøi thoâng qua moâi trôøng trong saïch, an toaøn vaø
deã chòu
 59
• Chuù troïng caùc dòch vuï söùc khoeû, caùc hoaït ñoäng phoøng ngöøa vaø chaêm soùc söùc khoeû
• Ñaûm baûo coù ñuû thöùc aên, nôùc uoáng, nhaø cöûa vaø chaát ñoát vôùi giaù hôïp lyù
• Ñaùp öùng nhöõng nhu caàu ñòa phông baèng nguoàn ñòa phông ôû baát cöù ñaâu coù theå
• Taêng ñieàu kieän toái ña ñeå moïi ngôøi ñôïc trang bò kyõ naêng vaø nhaän thöùc caàn thieát ñeå ñoùng
goùp moät vai troø ñaøy ñuû trong xaõ hoäi
• Cho pheùp taát caû caùc thaønh phaàn daân chuùng tham gia trong vieäc ra quyeát ñònh vaø caân
nhaéc caùc taùc ñoäng ñeán xaõ hoäi vaø coäng ñoàng cuûa caùc quyeát ñònh

3. Thuùc ñaåy caùc thaønh töïu kinh teá

• Taïo ra moät neàn kinh teá ñòa phông lôùn maïnh coù theå cung öùng ñôïc nhöõng coâng vieäc vöøa
yù, ñaùng laøm, maø khoâng laøm oâ nhieãm moâi trôøng ñòa phông, quoác gia vaø toaøn caàu
• Coi troïng coâng vieäc tình nguyeän
• Khuyeán khích söï tieáp xuùc caàn thieát vôùi caùc phông tieän thuaän lôïi, caùc dòch vuï, haøng hoaù
vaø vôùi nhöõng ngôøi khaùc baèng caùc caùch söû duïng ít oâ toâ vaø giaûm toái thieåu caùc taùc ñoäng
ñeán moâi trôøng
• Taïo caùc cô hoäi cho vaên hoaù, giaûi trí, nghæ ngôi coù saün cho taát caû moïi ngôøi

(trích töø Hams 1998)

Hams (1998) dôøng nh tin tôûng raèng moät neàn kinh teá maïnh laø caàn thieát ñeå ñaït ñôïc muïc ñính
phaùt trieån beàn vöõng vaø oâng ta ñaëc bieät khoâng chæ trích loái soáng xa hoa cuûa caùc nôùc phông taây
(ít nhaát laø khoâng ôû trong baøi naøy).

Tuy nhieân, coù moät baèng chöùng roõ raøng laø loái soáng tieâu thuï hieän nay ôû caùc nôùc giaøu coù maø
chuùng ta cho laø dó nhieân laø hoaøn toaøn khoâng beàn vöõng. Loái soáng ôû caùc nôùc ñôïc goïi laø phaùt
trieån laø söï xa hoa, taøi nguyeân bò khai thaùc maïnh vaø treân heát laø söï aûo tôûng veà moät möùc soáng vaø
toång saûn phaåm quoác daân tieáp tuïc taêng cao. Hieän nay, coù moät söï taùn thaønh ngaøy caøng cao trong
theá giôùi khoa hoïc vaø giöõa coäng ñoàng laø möùc soáng xa hoa vaø söï taêng trôûng khoâng ngöøng cuûa noù
seõ daãn ñeán nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng mang tính chaát toaøn caàu, ñaëc bieät laø söï caïn kieät nguoàn
taøi nguyeân, phaù huyû moâi trôøng, tôùc ñoaït theá giôùi thöù ba, caùc maâu thuaãn vaø söï suy giaûm chaát l-
ôïng cuoäc soáng. Loái soáng ôû "nhöõng nôùc phaùt trieån" laø voâ cuøng ñaét tính theo tieâu thuï taøi nguyeân
vaø naêng lôïng bình quaân theo ñaàu ngôøi. Hôïp chuûng quoác Hoa Kyø chæ chieám 5% daân soá theá giôùi,
nhng nôùc naøy ñaõ tieâu thuï khoaûng 27% Taøi nguyeân cuûa traùi ñaát ñeå duy trì caùi ñôïc goïi laø loái
soáng Myõ. Tính ñeán söï buøng noå daân soá, thaät khoâng theå tôûng tôïng ñôïc 10 tyû ngôøi treân traùi ñaát
vaøo giöõa theá kyû tôùi coù theå seõ coù möùc soáng nh haàu heát nhöõng ngôøi soáng trong nhöõng nôùc giaøu
ñang coù hieän nay.

Theo yù kieán caù nhaân cuûa toâi, moät xaõ hoäi beàn vöõng seõ khoâng theå khoâng coù nhöõng thay ñoåi caên
baûn trong loái soáng vaø neàn kinh teá cuûa chuùng ta. Toâi ñoàng yù vôùi Trainer (1995) raèng nguyeân
nhaân caên baûn cuûa vaán ñeà "giôùi haïn taêng trôûng" cuûa chuùng ta vaø söï phaù huyû nhanh choùng cuûa
heä sinh thaùi toaøn caàu ñôn giaûn laø söï saûn xuaát vaø tieâu thuï quùa möùc. Toâi nghó raèng chuùng ta
khoâng theå traùnh khoûi keát luaän laø moät xaõ hoäi beàn vöõng phaûi coù loái soáng khoâng xa hoa, söï töï
cung töï caáp ôû möùc ñoä cao cuûa vuøng vaø ñòa phông vaø söï hôïp taùc, quy moâ nhoû nhaát, phi taäp
trung hoaù vaø moät neàn kinh teá taêng trôûng baèng soá khoâng. Vôùi toâi dôøng nh roõ raøng laø, chuùng ta
khoâng theå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà lôùn veà moâi trôøng toaøn caàu neáu chuùng ta chæ quay voøng raùc
thaûi, phaùt trieån nhöõng thieát bò naêng lôïng coù hieäu quaû vaø coù söï kieåm soaùt oâ nhieãm toát hôn, trong
khi chuùng ta vaãn duy trì moät neàn kinh teá bò ñieàu khieån bôûi caùc aùp löïc thò trôøng, theo lôïi nhuaän
 60
vaø taêng trưôûng. Heä thoáng kinh teá t baûn chuû nghóa cuûa chuùng ta seõ khoâng traùnh khoûi daãn ñeán
saûn xuaát quaù möùc, tieâu thuï quaù möùc vaø "phaùt trieån quaù möùc". Theo quan ñieåm cuûa toâi, chuùng
ta phaûi chuyeån sang moät neàn kinh teá coù theå saûn xuaát chæ vöøa ñuû cho nhu caàu cuûa chuùng ta ñeå
coù moät cuoäc soáng chaát lôïng cao, vaø thi haønh caùc caùch giaûm söû duïng taøi nguyeân, saûn xuaát, laøm
vieäc, ñaàu t, thông maïi vaø möùc soáng nh ñôïc xaùc ñònh theo caùch thoâng thôøng. Ñieàu naøy dôøng nh
khoâng thích hôïp vôùi heä thoáng t baûn toaøn caàu nh noù ngaøy nay hoaït ñoäng. Toâi khoâng nhìn thaáy
moät söï löïa choïn saün saøng cho heä thoáng kinh teá hieän nay, nhng toâi nghó raèng heä thoáng thò trôøng
töï do seõ ít quan troïng hôn nhieàu trong moät xaõ hoäi beàn vöõng. Nhng chaéc chaén khoâng phaûi laø
muïc ñích cuûa toâi baøn veà vaán ñeà naøy vì toâi khoâng phaûi laø moät chuyeân gia kinh teá. Nh moät nhaø
ñòa lyù xaõ hoäi muïc ñích cuûa toâi laø thaûo luaän vôùi caùc baïn veà vai troø cuûa caùc thaønh phoá trong quaù
trình tieán ñeán moät xaõ hoäi beàn vöõng. Tuy nhieân, toâi nghó raèng caàn phaûi chæ ra taàm quan troïng
cuûa heä thoáng kinh teá ñeå ñaït ñôïc söï beàn vöõng vaø ñeå laøm roõ hôn quan ñieåm (khoâng chuyeân) cuûa
toâi veà vaán ñeà naøy.

1.1. Nhöõng vaán ñeà veà tính khoâng beàn vöõng

Ngưôøi ta coù theå tieáp caän caùc khaùi nieäm "söï beàn vöõng" vaø ‘phaùt trieån beàn vöõng’ trong caùc
phưông dieän moät vaán ñeà (khoâng beàn vöõng) vaø moät muïc tieâu (phaùt trieån beàn vöõng). Caùc vaán ñeà
veà söï khoâng beàn vöõng chaéc chaén laø khoâng môùi. Coù moät baèng chöùng veà thaûm hoaï sinh thaùi coù
lieân quan ñeán nhieàu neàn vaên minh, caùc nhaø hoïc giaû ñaõ ghi cheùp veà caùc canh taùc söû duïng ñaát
khoâng beàn vöõng ôû thôøi coå ñaïi cuûa Mesopotamia, Ba T, ñeá quoác La Maõ, Taây Ba Nha (trong
thôøi ñaïi vaøng ).. Nhöõng vaán ñeà hieän nay veà heä sinh thaùI vuøng vaø heä sinh thaùi toaøn caàu ñôïc
Barton toùm taét (1996) nh sau.

1. Khí haäu toaøn caàu

• Taêng khaû naêng noùng leân toaøn caàu vaø thay ñoåi khí haäu laø keát quaû cuûa söï phaùt thaûi khí
nhaø kính ôû möùc ñoä cao do ñoát chaùy nhieân lieäu vaø thay ñoåi söï söû duïng ñaát (thí duï: maát
röøng)
• Như moät keát quaû tröïc tieáp cuûa vaán ñeà treân daãn söï ruûi ro khoâng theå chaáp nhaän ñưôïc cho
caùc thaønh phoá, laøng maïc töø vieäc daâng cao möïc nưôùc bieån vì caùc ñaïi dưông ñưôïc môû
roäng vaø caùc nuùi baêng ôû cöïc bò tan ra.

2. Ña daïng sinh hoïc

• Toån thaát ngaøy caøng taêng veà nôi ôû cuûa ñôøi soáng hoang daõ caû ôû treân phaïm vi theá giôùi vaø
caû ôû trong phaïm vi nhöõng vuøng cuï theå, laø do taùc ñoäng cuûa phaùt trieån vaø hoaït ñoäng con
ngưôøi.
• Nhöõng ñieàu treân daãn ñeán keát quaû laø laøm hieám hoaëc maát hoaøn toaøn caùc loaøi quí hieám vaø
deã bò toån thưông treân phaïm vi toaøn caàu, vaø trong caùc vuøng cuï theå. Như vaäy " Ngaân
haøng gen " toaøn caàu ñang bò laøm caïn kieät.

3. Chaát lưôïng khoâng khí

• Chaát lưôïng khoâng khí keùm, ñaëc bieät ôû trong caùc khu ñoâ thò laø keát quaû cuûa giao thoâng vaø
coâng nghieäp, daãn ñeán caùc vaán ñeà veà söùc khoeû như taêng cao beänh hen.
 61
• OÂ nhieãm khí quyeån treân phaïm vi roäng hôn gaây ra caùc vaán ñeà veà söï caïn kieät taàng ozon
vaø mưa axit.

4. Nưôùc

• ôû moät soá vuøng: giaûm möïc nưôùc ngaàm daãn ñeán haäu quaû veà cung caáp nôùc; taêng nưôùc
chaåy ñi, vôùi haäu quaû ruûi ro veà luït loäi; oâ nhieãm nưôùc ôû caùc vuøng noâng thoân vaø thaønh thò.

5. Ñaát

• ôû moät soá vuøng: Maát ñaát do tyû leä xoùi moøn taêng cao; maát chaát dinh dưôõng vaø ñoä phì
nhieâu cuûa ñaát , caùc vaán ñeà veà oâ nhieãm ñaát hoaëc ñaát bò boû hoang

6. Khoaùng saûn

• Söï khai thaùc khoaùng saûn khoâng theå taùi taïo ñưôïc ôû tyû leä cao seõ laøm maát haún caùc nguoàn
coù tieàm naêng taùo taïo.

Nhöõng xu hưôùng keå treân khoâng theå tieáp tuïc moät caùch voâ haïn ñònh maø khoâng laøm aûnh hưôûng
ñeán söùc khoeû cuûa sinh quyeån vaø khaû naêng cuûa traùi ñaát (hoaëc cuûa caùc vuøng rieâng leû) ñeå hoã trôï
cuoäc soáng con ngôøi vaø caùc kieåu soáng hieän taïi. Trong moät soá trôøng hôïp sinh quyeån ñaõ bò suy
thoaùi nghieâm troïng-thí duï: Caùc khu moû than ôû Ñoâng aâu, vaø ôû möùc ñoä toaøn caàu laø söï laøm thuûng
taàng ozon trong khí quyeån.

‘Söï beàn vöõng’ laø vieäc tieán ñeán moät traïng thaùi ôû ñoù caùc heä sinh thaùi toaøn caàu coù khaû naêng haáp
thuï taùc ñoäng cuûa con ngôøi maø khoâng bò huyû hoaïi. Thí duï, lieân quan ñeán söï phaùt thaûi khí nhaø
kính do con ngôøi gaây ra, caùc nhaø khoa hoïc nhaát trí ñeà xuaát laø caàn giaûm 60% khí nhaø kính khaép
nôi treân theá giôùi ñeå traùnh söï khoâng oån ñònh cuûa khí haäu vaø ñaïi dưông (nguoàn: Nhoùm lieân
Chính phuû veà thay ñoåi khí haäu (IPCC1990))

Noùi moät caùch ñôn giaûn hôn, söï beàn vöõng laø veà duy trì söùc khoeû cuûa sinh quyeån vaø caùc nguoàn
taøi nguyeân chuû choát cuûa khoâng khí , nưôùc, ñaát vaø khoaùng saûn.

Coù hai nhaän thöùc coù giaù trò veà taàm quan troïng cuûa söï beàn vöõng. Moät nhaän thöùc laáy con ngưôøi
laø trung taâm: Chuùng ta phaûi ñoái xöû toát vôùi traùi ñaát vaø như vaäy traùi ñaát seõ ñoái xöû toát vôùi chuùng
ta. Nhaän thöùc thöù hai laáy thieân nhieân laøm trung taâm: chuùng ta phaûi toân troïng thieân nhieân, toân
troïng traùi ñaát vì traùi ñaát vaø nhöõng sinh vaät cuûa mình cuõng coù quyeàn toàn taïi như chuùng ta. Nhaän
thöùc thöù nhaát ñưôïc tham khaûo laø "xanh nhaït" trong khi ñoù nhaän thöùc thöù hai ñưôïc goïi laø " xanh
ñaäm". Trong cuøng moät thôøi ñieåm hai hưôùng treân coù theå daãn ñeán caùc haønh ñoäng raát khaùc nhau.
Tuy nhieân, hieän nay con ngưôøi (Homo sapien) ñưôïc thöøa nhaän roäng raõi laø khoâng taùch rôøi khoûi
thieân nhieân, maø laø moät phaàn hôïp nhaát cuûa theá giôùi töï nhieân, vì theá hai quan ñieåm gaàn như trôû
thaønh moät: Chaát lưôïng cuûa baàu sinh quyeån vaø söùc khoeû cuûa nhaân loaïi laø khoâng theå taùch rôøi.

1.2. Tình traïng cuûa moâi trưôøng ñoâ thò

Vieän taøi nguyeân Theá giôùi ñaõ phaùt haønh moät baûn baùo caùo raát thuù vò veà hieän traïng cuûa moâi
trưôøng ñoâ thò (caùc nguoàn taøi nguyeân Theá giôùi 1996-97: Moâi trưôøng ñoâ thò). Baûn baùo caùo hoaøn
chænh (400 trang) ñưôïc ña leân maïng Internet (http://www.igc.org/wri/wr-96-97/). Phaàn sau ñaây
laø moät toùm taét phaàn giôùi thieäu veà caùc Taùc ñoäng cuûa Ñoâ thò
 62
"Khoaûng vaøo naêm 2025, 8 tyû ngôøi seõ soáng treân haønh tinh. Nhöõng ngôøi naøy seõ ñoøi hoûi ñaát, naêng
lưôïng, nưôùc, vaø lưông thöïc, baát chaáp hoï soáng trong thaønh phoá hoaëc ôû noâng thoân. Khi thu nhaäp
taêng, hoï seõ tieâu thuï soá haøng hoaù vôùi lưôïng lôùn vaø ña daïng hôn daãn ñeán keát quaû laø soá lưôïng lôùn
chaát thaûi ñưôïc taïo ra.

Ñaõ coù thôøi gian ngưôøi ta tranh caõi veà vaán ñeà taêng trưôûng daân soá vaø môû roäng kinh teá seõ aûnh
hưôûng ñeán moâi trưôøng như theá naøo, nhưng baây giôø ñaõ coù theâm moät khía caïnh môùi. Cho ñeán
naêm 2025, phaàn lôùn soá daân theá giôùi, khoaûng 5 tyû ngôøi, seõ soáng ôû thaønh phoá - moät chuyeån ñoåi
coù xu hưôùng thay ñoåi thieân nhieân vaø phaïm vi taùc ñoäng cuûa loaøi ngưôøi leân moâi trưôøng.

Nhöõng thaønh phoá gaén vôùi söï chuyeån dòch kinh teá töø xaõ hoäi ruoäng ñaát sang neàn kinh teá döïa treân
saûn xuaát vaø dòch vuï trong moät caùch khoâng theå gôõ ra ñưôïc. Như vaäy, raát khoù vaø coù leõ khoâng theå
laøm gì ñưôïc ñeå traùnh taùc ñoäng taêng daân soá ñoâ thò do taêng trưôûng kinh teá vaø coâng nghieäp hoùa
gaây ra.

Hôn nöõa, ñònh cư ôû ñoâ thò, vôùi nhöõng maät ñoä daøy ñaëc cuûa con ngưôøi vaø hoaït ñoäng kinh teá, ñaët
söùc eùp leân moâi trưôøng khaùc vôùi söùc eùp gaây ra bôûi ñònh cư ôû noâng thoân. Nhöõng khaùc nhau naøy
roõ neùt hôn trong theá giôùi thöù ba bôûi vì ñònh cư ôû noâng thoân vaãn laø nhöõng laøng coù nguoàn goác
truyeàn thoáng, ôû ñoù nhaø cöûa ñưôïc laøm töø nguyeân lieäu ñòa phưông vaø daân cu vaãn phuï thuoäc phaàn
lôùn leân nguoàn taøi nguyeân cuûa chính hoï ñeå kieám soáng. Söï phaân bieät naøy ít roõ raøng hôn trong theá
giôùi phaùt trieån, ôû ñoù daân cư noâng thoân vaø ñoâ thò dưôøng như hưôûng lôïi như nhau töø nhöõng haøng
hoaù vaø dòch vuï hieän ñaïi, như nưôùc maùy, ñưôøng nhöïa, ñieän, vaø vieãn thoâng.

Caùc khu ñoâ thò gaây aûnh hưôûng ñeán moâi trưôøng thoâng qua ba con ñưôøng: chuyeån ñoåi ñaát vaøo
muïc ñích söû duïng ôû ñoâ thò, khai thaùc vaø laøm caïn kieät taøi nguyeân thieân nhieân, vaø thaûi chaát thaûi
ñoâ thò. Khi thaønh phoá môû roäng, ñaát noâng nghieäp vaø nhöõng nôi c truù nh ñaát ngaäp nôùc vaø röøng
ñưôïc chuyeån ñoåi vaøo nhaø ôû, ñưôøng, vaø khu coâng nghieäp. Moái quan heä giöõa con ngưôøi vaø hoaït
ñoäng kinh teá (bao goàm saûn xuaát, dòch vuï vaø thưông maïi) trong nhöõng thaønh phoá ñoøi hoûi nguoàn
taøi nguyeân nhieàu hôn haún möùc dieän tích sôû taïi coù theå cung caáp, như vaäy thaønh phoá phaûi laáy
nhöõng nguyeân lieäu caàn thieát như lưông thöïc, nhieân lieäu, vaø nưôùc töø nhöõng ñòa ñieåm xa. Söï taäp
trung chaát thaûi trong caùc thaønh phoá cao hôn raát nhieàu so vôùi ôû noâng thoân, phaûn aùnh caû soá ngưôøi
thöïc söï soáng trong moät dieän tích nhoû laãn nhöõng möùc tieâu thuï lôùn hôn cuûa hoï. Keát quaû laø, chaát
thaûi ñoâ thò coù theå nhanh choùng vưôït quaù khaû naêng cuûa heä sinh thaùi sôû taïi ñeå ñoàng hoaù chuùng.

Möùc ñoä tieâu thuï ôû ñoâ thò vaø phaùt sinh chaát thaûi - vaø nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc gaén vôùi chuùng -
khaùc nhau raát nhieàu giöõa caùc thaønh phoá, phuï thuoäc phaàn lôùn leân söï giaøu coù vaø kích thôùc cuûa
thaønh phoá. Khoâng ngaïc nhieân, caùc möùc cao nhaát cuûa söï söû duïng taøi nguyeân vaø sinh ra chaát thaûi
coù xu hôùng xaûy ra trong nhöõng thaønh phoá giaøu coù nhaát vaø trong nhöõng nhoùm giaøu coù hôn trong
thaønh phoá. Như vaäy, nhöõng thaønh phoá giaøu coù ñoùng goùp khoâng theo tyû leä vaøo nhöõng vaán ñeà
moâi trưôøng toaøn caàu, như caïn kieät taøi nguyeân thieân nhieân vaø phaùt thaûi khí nhaø kính.

Ngưôïc laïò, taøi nguyeân söû duïng vaø chaát thaûi phaùt sinh treân moät ñaàu ngôøi coù xu hưôùng thaáp ôû ñoâ
thò ngheøo. Do vaäy, nhöõng thaønh phoá ngheøo coù xu hôùng gaây ñe doïa toái thieåu tôùi moâi trưôøng
toaøn caàu, nhưng nhöõng taùc ñoäng ñòa phông cuûa hoï coù theå laø traàm troïng. Ñoâ thò ngheøo, thieáu ñòa
ñieåm löïa choïn ñeå soáng, thưôøng taïo ra nhöõng khu ñònh cư khoâng chính thöùc taïi nhöõng vuøng sinh
thaùi moûng manh. Nhöõng khu ñoù khoâng coù caùc heä thoáng coáng raõnh vaø thu gom raùc, do vaäy chaát
thaûi tích luyõ laïi vaø laøm suy thoaùi ñaát vaø lu vöïc nưôùc ñòa phưông.
 63
Vaäy maø, nhöõng thaønh phoá cuûa taát caû caùc kieåu khaùc nhau cuõng ñưa ra nhöõng cô hoäi quan troïng
cho baûo veä moâi trưôøng. Vôùi quy hoaïch thích hôïp, nhöõng kieåu maãu ñònh c daøy ñaëc coù theå giaûm
bôùt söùc eùp leân ñaát töø söï taêng daân soá vaø coù theå cuõng cung caáp nhöõng cô hoäi taêng theâm hieäu quaû
naêng lưôïng. Taùi cheá trôû neân khaû thi hôn bôûi vì noù coù lôïi töø vieäc thu laïi soá lưôïng lôùn vaät chaát
ñeå phuïc vuï cho raát nhieàu caùc ngaønh coâng nghieäp lôùn vaø nhoû. Maëc duø maät ñoä daân cư cao coù theå
laøm taêng nhöõng vaán ñeà oâ nhieãm, nhưng vieäc xaây döïng cô sôû haï taàng ñoøi hoûi cho quaûn lyù chaát
thaûi coù theå deã daøng hôn vaø chi phí - hieäu quaû hôn trong caùc khu ñoâ thò.

Ñoâ thò hoùa cuõng coù theå giuùp caûi thieän moâi trưôøng baèng caùch giaùn tieáp. Tyû leä sinh trong caùc khu
ñoâ thò thaáp hôn ba ñeán boán laàn so vôùi ôû noâng thoân, do ñoù giaûm bôùt söùc eùp leân moâi trưôøng töø söï
taêng daân soá. Caùc thaønh phoá cung caáp nhöõng cô hoäi ñeå giaùo duïc daân cư veà caùc vaán ñeà moâi
trưôøng vaø huy ñoäng cư daân tham gia giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà naøy. Theâm vaøo ñoù, chi phí treân
moät ñaàu ngưôøi cho baûo veä moâi trưôøng cao hôn ôû caùc khu ñoâ thò, keå caû trong khaùi nieäm tuyeät
ñoái laãn tyû leä phaàn traêm cuûa saûn phaåm quoác noäi. Nhieàu thaønh phoá ñoùng vai troø tích cöïc trong
quaûn lyù moâi trưôøng, töø phaùt trieån nhöõng chieán luôïc ñòa phông ñeán baûo veä ña daïng sinh hoïc
vuøng vaø taøi nguyeân thieân nhieân ñeå goùp söùc trong moät noã löïc giaûm bôùt söï phaùt thaûi khí nhaø
kính.

Trong moät phaïm vi coù theå, chưông naøy taäp trung leân nhöõng vaán ñeà moâi trưôøng phaùt sinh tröïc
tieáp töø söï ñoâ thò hoùa vaø caùc hoaït ñoäng ôû ñoâ thò hôn laø taäp trung leân taäp hôïp roäng hôn cuûa söùc
eùp moâi trưôøng gaén vôùi taêng trưôûng kinh teá vaø coâng nghieäp hoùa. Tuy nhieân, trong nhieàu trưôøng
hôïp, taùc ñoäng moâi trưôøng laø moät saûn phaåm cuûa söï phaùt trieån trong quaù trình ñoâ thò hoùa, vaø caû
hai khoâng theå ñưôïc taùch rôøi. Maëc duø oâ nhieãm coâng nghieäp ñôïc sinh ra như moät keát quaû cuûa
caùc hoaït ñoäng ñưôïc thöïc hieän ñeå thoaû maõn yeâu caàu roäng lôùn cuûa ngưôøi tieâu thuï- chöù khoâng
phaûi laø yeâu caàu cuûa ñoâ thò- caùc taùc ñoäng thưôøng taäp trung xung quanh hoaëc cuoái hưôùng gioù cuûa
thaønh phoá. Moãi thaønh phoá khoâng chòu traùch nhieäm cho vieäc taêng söï phaùt thaûi khí nhaø kính,
nhưng nhöõng kieåu tieâu thuï cao hôn gaén vôùi caùc kieåu soáng ôû ñoâ thò -vaø nhöõng chính saùch ôû ñoâ
thò coù theå ñoùng vai troø quan troïng ñeå giaûm bôùt nhöõng söï phaùt thaûi kia.

1.3. Ño caùc taùc ñoäng cuûa caùc khu ñoâ thò

Khoù khaên khaùc nöõa trong vieäc ñaùnh giaù taùc ñoäng toaøn boä cuûa caùc khu ñoâ thò leân moâi trưôøng töï
nhieân laø söï hieåu bieát vaãn coøn sô ñaúng veà quaù trình sinh thaùi phöùc taïp. Maëc duø coù raát nhieàu
nghieân cöùu lieân heä söùc eùp oâ nhieãm vôùi söï huyû hoaïi cuoäc soáng ôû dưôùi nưôùc vaø treân caïn, nhưng
taùc ñoäng toång theå leân caùc heä sinh thaùi khoù coù theå ño, vì vaäy caùc nghieân cöùu thưôøng thieân veà
mieâu taû hôn laø veà soá lưôïng. Khi ưôùc lưôïng taùc ñoäng cuûa nhöõng hoaït ñoäng ôû ñoâ thò leân söùc
khoûe con ngưôøi, ví duï như, caùc ñieåm cuoái coù theå ñưôïc ño trong thuaät ngöõ oám vaø tyû leä cheát.
Moät soá ít caùc thưôùc ño tuông ñưông ñưôïc toàn taïi ñeå ñaùnh giaù söùc khoûe cuûa caùc heä sinh thaùi.

Ñaõ coù moät soá ít thöû nghieäm ñuôïc tieán haønh ñeå xem xeùt toaøn boä caùc taùc ñoäng cuûa thaønh phoá leân
moâi trưôøng, ngưôïc vôùi söï xem xeùt nhöõng taùc ñoäng ñaëc trưng hôn cuûa moät ngaønh cuï theå như
giao thoâng vaän taûi. Trong nhöõng naêm vöøa qua, moät soá caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ baét ñaàu nhìn
nhaän ñeán vaán ñeà cuûa thaønh phoá vaø phaùt trieån beàn vöõng—noùi moät caùch khaùc, caùc thaønh phoá coù
theå ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån vôùi söï khai thaùc voán moâi trưôøng thaáp hôn treân moät ñaàu ngjuôøi
như theá naøo. Trong cuøng moät hưôùng, môùi ñaây caùc thöû nghieäm ñaõ ñưôïc tieán haønh ñeå tính "daáu
chaân sinh thaùi" cuûa moät thaønh phoá - ñoù laø soá lưôïng ñaát saûn xuaát caàn ñeå duy trì soá daân cuûa moät
 64
thaønh phoá vaø nhöõng möùc tieâu thuï cuûa noù. Vieäc xuùc tieán nghieân cöùu tieáp vaøo lónh vöïc naøy caàn
ñưôïc baûo ñaûm, bôûi vì söï chuyeån sang moät theá giôùi chieám phaàn lôùn ñoâ thò theá giôùi dưôøng như laø
khoâng theå traùnh ñưôïc. Hieåu bieát veà caùc taùc ñoäng moâi trưôøng cuûa caùc khu ñoâ thò coù theå cung
caáp söï hieåu bieát saâu saéc veà vieäc laøm theá naøo ñeå taêng trưôûng ñoâ thò coù theå ñi theo caùch tích cöïc
ñeå giuùp ñôõ giaûm bôùt söùc eùp cuûa loaøi ngưôøi leân moâi trưôøng toaøn caàu."

2. Caùc thaønh phoá vôùi nhöõng cô hoäi lôùn goùp phaàn vaøo phaùt trieån beàn vöõng

(trích töø UNCHS (1996), Moät Theá giôùi Ñoâ thò hoaù: Baùo caùo Toaøn caàu veà Ñònh cư con ngưôøi)

Caùc thaønh phoá coù tieàm löïc ñeå keát hôïp caùc ñieàu kieän an toaøn, ñôøi soáng maïnh khoeû, vaø caùch
soáng giaøu vaên hoaù, thuù vò vôùi nhöõng möùc thaáp ñaùng keå cuûa tieâu thuï naêng lưôïng, söû duïng taøi
nguyeân vaø chaát thaûi. Söï thaät laø, caùc thaønh phoá taäp trung saûn xuaát vaø daân soá, ñieàu naøy laøm cho
thaønh phoá coù moät thuaän lôïi roõ raøng hôn so vôùi caùc vuøng noâng thoân hoaëc nhöõng ôû nhöõng nôi coù
soá daân tha thôùt.

Thuaän lôïi thöù nhaát laø maät ñoä cao coù nghóa laø chi phí treân moät hoä gia ñình vaø moät doanh nghieäp
thaáp hôn khi cung caáp nưôùc maùy vaø xöû lyù nôùc thaûi, thu gom chaát thaûi gia ñình vaø chaát thaûi con
ngôøi, vieãn thoâng cao caáp vaø nhieàu hình thöùc chaêm soùc söùc khoûe giaùo duïc. Noù cuõng laøm reû hôn
nhieàu ñoái vôùi vieäc cung caáp caùc dòch vuï khaån caáp- ví duï như cöùu hoûa cöùu chöõa caùc beänh khaån
hoaëc caùc veát thưông coù theå laøm giaûm raát nhieàu söùc khoûe cho ngưôøi beänh. Taäp trung saûn xuaát
vaø daân soá coù theå laøm naûy sinh vaán ñeà thu gom vaø thaûi chaát thaûi, nhng nhöõng vaán ñeà naøy coù theå
giaûi quyeát ñưôïc, ñaëc bieät ôû nôi vieäc giaûm ñeán toái thieåu chaát thaûi ñôïc ưu tieân. Trong nhieàu
thaønh phoá ôû Nam baùn caàu vaãn toàn taïi moät truyeàn thoáng laâu daøi laø taùi cheá vaø taùi söû duïng chaát
thaûi.

Thuaän lôïi thöù hai maø caùc thaønh phoá cung caáp laø söï taäp trung saûn xuaát vaø tieâu thuï, ñieàu naøy coù
nghóa laø phaïm vi lôùn hôn vaø nhieàu khaû naêng hôn ñeå söû duïng coù hieäu quaû nguoàn taøi nguyeân-
thoâng qua söï caûi taïo vaät chaát töø nhöõng doøng chaát thaûi vaø taùi söû duïng hoaëc taùi cheá chuùng- trong
nhöõng doanh nghieäp chuyeân moân ñeå baûo ñaûm ñieàu naøy coù theå xaûy ra an toaøn. Thaønh phoá coù
theå laøm cho vaät chaát hoaëc chaát thaûi ñưôïc trao ñoåi giöõa caùc ngaønh coâng nghieäp. Coâng vieäc taäp
hôïp caùc chaát thaûi coù theå taùi söû duïng vaø taùi cheá töø caùc hoä gia ñình vaø cô sôû kinh doanh noùi
chung laø reû hôn, treân moät ñaàu ngôøi ñưôïc phuïc vuï. Thaønh phoá coù ñôn vò chi phí reû hôn cho
nhieàu giaûi phaùp ñeå thuùc ñaåy söû duïng nhöõng coângtenô coù theå taùi söû duïng.

Thuaän lôïi thöù ba laø söï taäp trung soá daân cao hôn trong caùc thaønh phoá coù nghóa laø giaûm yeâu caàu
veà ñaát cho soá daân. Trong nhieàu nưôùc, caùc khu ñoâ thò chieám 1% laõnh thoå cuûa caû nưôùc. Trong
nhieàu thaønh phoá ôû Nam baùn caàu, noâng nghieäp ôû ñoâ thò ñoùng goùp moät tyû leä ñaùng keå lưông thöïc
do thaønh phoá tieâu thuï.

Thuaän lôïi thöù tư trong caùc thaønh phoá ôû nhöõng nôi coù khí haäu laïnh maø caùc gia ñình vaø nhöõng xí
nghieäp caàn ñưôïc sôûi trong moät thôøi gian cuûa naêm thì söï taäp trung saûn xuaát vaø caùc khu vöïc daân
cư coù nghóa laø coù tieàm naêng ñaùng keå ñeå giaûm vieäc söû duïng chaát ñoát- thí duï thoâng qua söï söû
duïng quaù trình ñoát noùng chaát thaûi töø coâng nghieäp hoaëc caùc nhaø maùy nhieät ñieän ñeå cung caáp
nhieät lưôïng sôûi aám cho caùc gia ñình vaø toøa nhaø thưông maïi. Caùc hình thöùc nhaø ôû vôùi maät ñoä
cao nhaát ñònh như caùc daõy nhaø vaø khu taäp theå cuõng giaûm moät caùch ñaùng keå lưôïng nhieät bò maát,
khi so saùnh vôùi caùc nhaø ôû caùch bieät. Ñaõ coù moät soá bieän phaùp ñeå giaûm nhu caàu ñieän cho maùy
ñieàu hoaø.
 65
Thuaän lôïi thöù naêm cuûa nhöõng thaønh phoá laø chuùng ña ra tieàm naêng lôùn hôn ñeå giaûm söï söû duïng
xe coù ñoäng cô- bao goàm söï giaûm chaát ñoát lôùn maø chuùng caàn, oâ nhieãm khoâng khí vaø caùc möùc
tieâu thuï taøi nguyeân cao cuûa söï söû duïng ñoù. Heä thoáng giao thoâng trong caùc thaønh phoá coù theå
ñưôïc toå chöùc trong moät caùch maø nhieàu chuyeán ñi ñôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc ñi boä hoaëc ñi
xe ñaïp. Cuõng coù theå söû duïng nhieàu hôn giao thoâng coâng coäng vaø taïo ra dòch vuï chaát lưôïng cao,
khaû thi veà maët kinh teá. Nh vaäy, maëc duø caùc thaønh phoá coù xu hưôùng lieân quan tôùi söï söû duïng vaø
söû duïng xe oâ toâ rieâng ôû möùc ñoä cao, nhưng thaønh phoá vaø heä thoáng ñoâ thò cuõng ñưa ra moät khaû
naêng lôùn nhaát cho pheùp caùc cư daân cuûa chuùng ñi ñeán caùc ñòa ñieåm khaùc nhau nhanh vaø reû,
khoâng caàn söû duïng xe oâ toâ rieâng.

Caùc thaønh phoá cuõng laø caùc ñòa ñieåm ngheä thuaät vaø vaên hoaù ñaùng quyù nhaát. Coù theå nhìn thaáy
caùc ngheä thuaät trang trí, nhaïc vaø muùa, nhaø haùt vaø vaên hoïc phaùt trieån ôû ñoù vaø trong caùc daïng
khaùc nhau cuûa ñôøi soáng ñưôøng phoá trong phaàn lôùn caùc thaønh phoá. Trong nhieàu thaønh phoá caùc
caên nhaø, ñưôøng phoá, phong caûnh vaø caùc khung caûnh xung quanh taïo ra moät phaàn trung taâm cuûa
lòch söû vaø vaên hoaù cuûa xaõ hoäi ñoù. Moät soá caùc theå hieän vaên hoaù quaàn chuùng raát sinh ñoäng ñưôïc
nhìn thaáy trong caùc khu ngheøo hôn cuûa thaønh phoá- keå caû trong ngheä thuaät vaø trong aâm nhaïc.
Nhieàu thaønh phoá hoaëc ñaëc bieät caùc thaønh phoá nhoû ñaõ trình baøy caùch laøm theá naøo ñeå caùc thaønh
phoá coù theå cung caáp moâi trưôøng khoeû maïnh, haáp daãn, nhaø cöûa coù giaù trò cho caùc c daân cuûa
chuùng maø khoâng ñaët caùc ñoøi hoûi khoâng beàn vöõng leân taøi nguyeân thieân nhieân vaø caùc heä sinh
thaùi.

Caùc thaønh phoá cuõng laø nhöõng nôi coù "neàn kinh teá xaõ hoäi" phaùt trieån nhaát vaø ôû ñoù nguoàn lôïi
khoâng chæ mang ñeán cho töøng phoá phưôøng hoaëc caùc khung caûnh xung quanh maø cuõng cho caùc
chi phí kinh teá xaõ hoäi, ñeå tieát kieäm cho xaõ hoäi roäng raõi hôn.

Neàn kinh teá xaõ hoäi laø moät thuaät ngöõ daønh cho caùc loaïi khaùc nhau cuûa nhöõng saùng kieán vaø
haønh ñoäng, ñưôïc toå chöùc vaø kieåm soaùt taïi ñòa phưông vaø theo hưôùng khoâng lôïi nhuaän. Noù bao
goàm raát nhieàu caùc hoaït ñoäng khoâng ñưôïc traû lương vaø khoâng ñưôïc tính tieàn-goàm coâng vieäc
cuûa caùc nhoùm coâng daân, hieäp hoäi daân cư, caâu laïc boä ñưôøng phoá, caùc caâu laïc boä thanh nieân, hoäi
cha meï hoïc sinh hoã trôï caùc trưôøng hoïc ñòa phưông vaø taát caû caùc loaïi cuûa nhöõng ngưôøi laøm vieäc
töï nguyeän (ñeå cung caáp dòch vuï cho nhöõng ngưôøi lôùn tuoåi, ngưôøi taøn taät). Noù thưôøng bao goàm
nhieàu saùng kieán ñeå laøm thaønh phoá an toaøn hôn vaø vui veû hôn-giuùp cung caáp khoaûng khoâng vui
chôi coù giaùm saùt, theå thao vaø caùc cô hoäi nghæ ngôi cho treû em vaø thanh nieân. Noù cuõng coù theå
cung caáp caùc hưôùng daãn chính thöùc hoaëc khoâng chính thöùc hoaëc duy trì baûo quaûn caùc coâng
vieân, quaûng trưôøng vaø caùc khoaûng khoâng coâng coäng khaùc. Neàn kinh teá xaõ hoäi trong töøng ñòa
phưông taïo ra moät maïng lưôùi quan heä daøy ñaëc, maø coù theå cho pheùp caùc coâng daân ñòa phưông
laøm vieäc cuøng vôùi nhau ñeå xaùc ñònh vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñòa phưông hoaëc baøn veà caùc
saùng kieán ñòa phưông. Giaù trò naøy vôùi cuoäc soáng thaønh phoá thôøng laø raát to lôùn, nhưng thưôøng bò
Chính phuû vaø caùc cô quan quoác teá boû queân, bôûi vì haàu như khoâng coù theå tính giaù trò cuûa noù
baèng tieàn. Moät tyû leä ñaùng keå cuûa taêng trưôûng kinh teá trong caùc nưôùc giaøu hôn trong caùc thaäp
kyû vöøa qua laø töø caùc chöùc naêng chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá xaõ hoäi ôû ñoù giaù trò cuûa chuùng khoâng
ñôïc tính trong phưông dieän kinh teá (vaø khoâng ñưôïc ghi cheùp trong thoáng keá GNP) sang neàn
kinh teá thò trưôøng.

3. Phaùt trieån beàn vöõng: moät vaøi phưông hưôùng cho caùc quyeát ñònh keá hoaïch
hoaù
 66
Caùc ñieàu kieän caàn thieát ñeå phaùt trieån coäng ñoàng beàn vöõng laø söû duïng coù hieäu quaû khoaûng
khoâng ñoâ thò, giaûm tôùi möùc toái thieåu tieâu thuï voán töï nhieân thieát yeáu, nhaân leân voán xaõ hoäi vaø
huy ñoäng caùc coâng daân vaø Chính phuû cuûa hoï (Roseland, 1998).

Trong moät baøi baùo gaàn ñaây White (1999) vieát moät ñoaïn thuù vò veà "phaùt trieån ñoâ thò beàn vöõng
coù theå tieán haønh nh theá naøo. Veà maët kyõ thuaät?".

Maëc duø söï beàn vöõng seõ ñoøi hoûi caùc thoaû thuaän giöõa nhieàu toå chöùc ñeå coù theå hoaït ñoäng ñưôïc,
ñieåm cô baûn ñeå toàn taïi laø caùch cư xöû cuûa caùc hoä gia ñình vaø töøng caù nhaân. Nhieàu thay ñoåi coù
theå xaûy ra moät caùch töï nguyeän hoaëc ít nhaát coù yù chí, theo söï laõnh ñaïo coù hieäu quaû ôû caáp ñòa
phưông. Bưôùc ñaàu tieân tieán tôùi söï thay ñoåi ñoù laø kieán thöùc veà caùc aûnh hưôûng moâi trưôøng cuûa
caùc kieåu cư xöû hieän taïi cuûa chuùng ta. Ñieàu naøy coù theå ñaït ñôïc thoâng qua moät soá caùc keânh
truyeàn thoâng lieân tuïc.

Ñaàu tieân, caàn coù giaùo duïc moâi trưôøng taïi töøng caáp, chính thöùc vaø khoâng chính thöùc. Nhieàu
ngưôøi vaãn nhìn nhaän moâi trưôøng như moät caùi gì ñoù coù tính "kyõ thuaät" hoaëc "khoa hoïc" maø hoï
khoâng theå, hoaëc khoâng caàn hieåu. Giaû thieát naøy loaïi ngay laäp töùc caù nhaân ñoù ra khoûi söï cam keát
vôùi thaùch thöùc cuûa tính beàn vöõng. Phaàn lôùn daân soá caàn hieåu caøng nhanh caøng toát raèng ’moâi
trưôøng’ laø caùi ñeå cho hoï soáng, thoâng qua söï thôû, aên, uoáng v.v. Noù khoâng laø moät caùi ‘ôû ñaâu ñoù’;
noù laø moät thöù xung quanh vaø ôû trong töøng caù theå maø hoï khoâng chæ coù traùch nhieäm vôùi noù, maø
caàn noù moät caùch soáng coøn. Noù laø moät thöù maø hoï caàn coù moät moái quan taâm sôû höõu bôûi vì noù
quan troïng cho cuoäc soáng haïnh phuùc cuûa hoï nh maùi nhaø treân ñaàu hoï vaø nh tieàn trong nhaø baêng
cuûa hoï. Trong moät xaõ hoäi, chuùng ta caàn laáy ‘ moâi trưôøng’ ra khoûi ñòa haït khoa hoïc vaø naïp laïi
noù như moät kieán thöùc thoâng thưôøng như laø noù ñaõ töøng như vaäy ñoái vôùi toå tieân trôùc thôøi coâng
nghieäp hoaù cuûa chuùng ta.

Thöù hai, töøng caù nhaân vaø hoä gia ñình caàn nhaän thöùc taùc ñoäng cuûa hoï leân moâi trưôøng thoâng qua
söï ño’daáu chaân sinh thaùi’ cuûa hoï. Dấu chaân sinh thaùi ưôùc lưôïng lưôïng ñaát caàn ñeå hoã trôï caùch
soáng hieän taïi cuûa hoï. Nhöõng ngưôøi soáng coá ñònh trong caùc nưôùc giaøu ñaõ ngaïc nhieân khi khi
bieát hoï caàn soá lưôïng ñaát như vaäy. Ñoù laø moät kieåu nhaän thöùc maø khuyeán khích hoï coù traùch
nhieäm caù nhaân cho söï beàn vöõng.

Thöù ba, ñeå cung caáp caùc saùng kieán giaûm daáu chaân ñoù, chuùng ta caàn caùc chæ thò coù theå nhìn thaáy
ñôïc xung quanh chuùng ta ñeå giaûm saùt söï söû duïng moät soá taøi nguyeân nhaát ñònh ôû trong nhaø như
nưôùc, ñieän vaø khí töï nhieân. Taát caû caùc vieäc söû duïng ñoù laø (hoaëc coù theå laø) ño ñưôïc, nhưng caùc
thưôùc ño ñoù thưôøng ñưôïc ñaët trong goùc khoâng ñưôïc chuù yù cuûa ngoâi nhaø; chuùng cuõng coù theå bò
thay ñoåi do vaäy ñôn vò chi phí taêng treân moät ngưôõng nhaát ñònh cuûa söï söû duïng coù theå chaáp
nhaän ñưôïc.

Caùc khoaûng troáng veà kieán thöùc coù theå ñôïc toùm taét laïi như:

• Söï hieåu bieát veà moät heä thoáng như moät toång theå
• Söï hieåu bieát veà taùc ñoäng cuûa töøng caù nhaân cuï theå leân heä thoáng ñoù
• Caùc chæ thò nhìn thaáy ñưôïc cuûa taùc ñoäng ñoù ôû möùc hoä gia ñình

Nhöõng thaùch thöùc kyõ thuaät cho moät thaønh phoá sinh thaùi thuoäc ba phaïm truø roäng, trong ñoù bao
giôø cuõng coù moät soá phaàn truøng laëp ñoù laø nưôùc, naêng lưôïng vaø vaät chaát. Maëc duø nưôùc hieám khi
ñôïc xem như moät yeáu toá nguy caáp trong nhöõng ñaát nưôùc giaøu coù cuûa OECD, nhng noù ñaõ laø
nhaân toá nguy caáp trong nhieàu phaàn ít giaøu coù hôn cuûa theá giôùi, vaø thaäm chí trong nhöõng ñaát
 67
nưôùc giaøu coù, noù seõ trôû neân noåi baät hôn. Như caây troàng coù nhöõng yeáu toá giôùi haïn söï taêng trôûng
cuûa chuùng, như nhieät ñoä, nưôùc, vaø nhöõng chaát dinh dưôõng. Cuõng như vaäy vôùi xaõ hoäi con ngưôøi,
trong nhöõng yeáu toá naøy, nưôùc chaéc chaén laø yeáu toá nguy caáp nhaát vì khoâng gì coù theå thay theá
cho noù, vaø nưôùc, ngưôïc laïi, laø nhaân toá giôùi haïn trong saûn xuaát lưông thöïc cuûa haàu heát caùc phaàn
treân theá giôùi.

Nhöõng yù tưôûng tieáp theo chæ laø gôïi yù, bôûi vì noù quaù sôùm ñeå laøm theo trong tìm kieám cuûa chuùng
ta cho söï beàn vöõng. Caùc löïa choïn toát hôn coù theå ñưôïc xuaát hieän maø ngaøy nay chuùng ta thaäm
chí khoâng theå tưôûng tưôïng ñôïc. Tuy nhieân, thuaät ngöõ ra leänh ‘caàn ‘ vaø ‘phaûi’ ñaõ ñưôïc duøng
như söï kích thích tranh caõi cho ñeán khi caùc giaûi phaùp löïa choïn toát hôn ñưôïc xaùc ñònh.

Taát caû caùc hoä gia ñình caàn phaûi ño lưôïng nưôùc caáp vaø giaù caû cao hôn caàn ñưôïc tính cho caùc söû
duïng khoâng caàn thieát như röûa xe oâ toâ vaø nưôùc baûo quaûn tôùi vưôøn. Như moät nguyeân lieäu coâng
nghieäp noù caàn ñưôïc tính ôû giaù ñaày ñuû cho vieäc caáp vaø baûo quaûn cho taát caû caùc söû duïng mang
tính thưông maïi trong coâng nghieäp vaø noâng nghieäp.

Naêng lưôïng cuõng ñaõ coù saün ôû giaù raát reû thoâng qua söï söû duïng roäng raõi chaát ñoát coù nguoàn goác
than ñaù, khoâng coù söï tính toaùn ñeán caùc aûnh hưôûng tieáp theo như tích luyõ axit, thay ñoåi khí haäu,
aûnh hưôûng cuûa oâzoân leân söùc khoeû v.v. Naêng lưôïng reû, cuõng như nưôùc reû ñaõ thưôøng ñưôïc nhìn
nhaän như moät thaønh phaàn chuû choát cuûa taêng trưôûng kinh teá vaø coù söï khoâng saün loøng ñeå nhìn
nhaän moät caùch toaøn dieän veà caùc chi phí cuûa chính saùch naøy. Caùc baát hôïp lyù cuûa söï cung caáp
naêng lưôïng reû ñaõ roõ raøng töø nhöõng naêm 1950, nhưng thaäm chí hieän nay vaãn coù söï ñoái khaùng
ñeå nhìn laïi caùc chính saùch cuûa chuùng ta ñaõ taïo ra caùi gì. Keát quaû laø caùc khu ñònh cư cuûa chuùng
ta bao goàm haøng nghìn caùc ngoâi nhaø ñưôïc sôûi aám vaø laøm laïnh rieâng bieät ñưôïc caùc nhaø maùy
ñieän ñoäc laäp cung caáp maø chuùng ñoøi hoûi moät soá lưôïng nưôùc lôùn ñeå laøm maùt, trong khi nưôùc
ñưôïc noùng leân naøy sau ñoù laïi ñưôïc thaûi vaøo caùc lưu vöïc nưôùc gaàn ñoù. Chuùng ta caàn söû duïng söï
laøm noùng vaø laøm laïnh coù hieäu quaû, nhưng khoâng phaûi moät heä thoáng maø loaïi boû söï löïa choïn
nhieät ñoä töø caùc toaø nhaø hoaëc caên hoä rieâng. Chuùng ta cuõng caàn thay xe oâ toâ như moät heä thoáng
giao thoâng phoå bieán baèng moät heä thoáng xe buyùt vaø taøu ñieän ngaàm coâng coäng baát cöù ôû nôi naøo
coù maät ñoä daân soá ñoâng. Vì maät ñoä laø ñieàu kieän chuû choát cho giao thoâng coâng coäng hoaït ñoäng
coù hieäu quaû cho neân maät ñoä phaûi ñôïc duy trì nh moät ñaëc trưng thieát yeáu cuûa söï ñònh cư.

Caùch maïng coâng nghieäp ñaõ chuyeån ñoåi söï söû duïng cuûa con ngôøi maø caùc chaát höõu cô chieám u
theá sang söï söû duïng caùc chaát voâ cô. Taïi möùc ñôn giaûn nhaát, ñieàu naøy coù nghóa laø chaát thaûi cuûa
chuùng ta ñaõ khoâng coøn ñôïc vi khuaån ‘mang ñi’. Caùc vi khuaån naøy phaân huyû chaát höõu cô vaø söû
duïng trong caùc chu trình sinh hoïc cuûa chính chuùng. Thay vaøo ñoù chaát thaûi raén baét ñaàu ñôïc tích
luyõ, ñoøi hoûi söï chuyeân chôû (vaø naêng lôïng) ñeå mang chuùng ñi vaø ñaát ñeå choân chuùng. Caùc chaát
thaûi khaùc ñôïc thaûi tröïc tieáp xuoáng ñaát, vaøo caùc lu vöïc nôùc, vaø vaøo khoâng khí. Quaûn lyù chaát thaûi
vaãn ñôïc nhìn nhaän theo moät caùch manh muùn, vôùi caùc nhaø coù thaåm quyeàn khaùc nhau mang chaát
thaûi raén ñi, caùc boä phaän khaùc coù traùch nhieäm hoài phuïc laïi chaát lôïng nôùc, vaø caùc boä phaän khaùc
nöõa coá gaéng hoài phuïc chaát lôïng khoâng khí. Nhöõng nhoùm vaø nhöõng toå chöùc naøy khoâng coù thôøi
gian hoaëc saùng kieán ñeå gaëp nhau vaø xem xeùt laïi aûnh hưôûng cuûa caùc taùc ñoäng ngaøy caøng lôùn
cuûa con ngưôøi leân quaù trình tuaàn hoaøn töï nhieân cuûa sinh quyeån. Vieäc tìm kieám söï beàn vöõng
caàn bao goàm vieäc xem xeùt laïi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngưôøi vaø söû duïng laïi caùc chaát thaûi trong
moät caùch hoaøn toaøn sinh hoïc.

Hưôùng daãn chæ ñaïo cho söï thay ñoåi caáu truùc saùng kieán laø chuùng ta caàn phaûi traû nhieàu hôn,
thoâng qua giaù caû vaø thueá, cho caùc hoaït ñoäng laøm haïi haønh tinh, vaø traû ít hôn cho caùc hoaït ñoäng
 68
ñoùng goùp tích cöïc. Thueá leân cacbon laø moät giaûi phaùp chung chung maø coù theå coù haäu quaû tröïc
tieáp vaø khoù ñaït ñưôïc. Trong moät thôøi gian ngaén noù coù theå ña neàn kinh teá tieán tôùi söï söû duïng
chaát ñoát goác than ñaù coù hieäu quaû hôn vaø coù theå khoâng khuyeán khích caùc söû duïng khoâng caàn
thieát hoaëc söû duïng thay theá khaùc. Noù cuõng coù theå taêng chi phí giao thoâng vaän taûi vaø do vaäy
laøm cho caùc saûn phaåm ñòa phưông coù thuaän lôïi hôn so vôùi thưông maïi quoác teá.
 69
Chương 4

PHƯÔNG PHAÙP THU THAÄP DÖÕ LIEÄU

NGOAØI THÖÏC ÑÒA PHUÏC VUÏ
QUY HOAÏCH MOÂI TRƯÔØNG
Traàn Tyù

Toùm taét

Trong baøi vieát, taùc gæa trình baøy söï ña daïng cuûa thoâng tin phuïc vuïc cho Quy hoaïch moâi
trôøng, veà lónh vöïc nguoàn thoâng tin, theå loaïi thoâng tin, tính chaát thôøi gian vaø khoâng gian
cuûa caùc thoâng tin caàn thu thaäp.

• Caùc thoâng tin ñôïc phaân loaï theo 2 lónh vöïc lôùn ñoù laø:
• Caùc taøi lieäu nghieân cöùu ñieàu tra

Caùc taøi lieäu thu thaäp maãu

Trong baøi naøy taùc giaû trình baøy 4 bôùc toå chöùc thöïc ñòa thu thaäp thoâng tin phuïc vuï Quy
hoaïch moâi trôøng.
Phông phaùp thaäp thoâng tin thöïc ñòa ñôïc toùm taét theo caùc noäi dung:

• Loaïi döõ lieäu caàn thu thaäp

• Yeâu caàu veà thoâng tin
• Muïc tieâu söû duïng thoâng tin
• Toùm taét phông phaùp söû duïng thoâng tin
• Nguoàn taøi lieäu caàn tham khaûo.

Môû ñaàu

Caùc döõ lieäu thöïc ñòa phuïc vuï cho quy hoaïch moâi trôøng laø moät phaàn quan troïng trong cô
sôû döõ lieäu, noù boå sung cho nhöõng t lieäu khoâng coù trong thoáng keâ, nhöõng t lieäu maët ñaát
boå sung cho thoâng tin vieãn thaùm vaø ñaëc bieät noù cung caáp nhöõng t lieäu giuùp cho nhaän
thöùc moät caùch khaùch quan baûn chaát cuûa caùc moâi trôøng töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi - nhaân
vaên, cuøng nhöõng quy luaät vaän ñoäng cuûa chuùng, laøm cô sôû khoa hoïc cho caùc ñaùnh giaù,
döï baùo taùc ñoäng moâi trôøng vaø cho vieäc ñeà xuaát caùc keá hoaïch quaûn lyù moâi trôøng moät
caùch phuø hôïp, giuùp cho quaù trình ra quyeát ñònh ôû caùc caáp quaûn lyù cao hôn.

1. Söï ña daïng cuûa thoâng tin tư lieäu cho quy hoaïch moâi trưôøng

Yeâu caàu veà thoâng tin t lieäu phuïc vuï cho quy hoaïch moâi trôøng laø raát roäng lôùn. Nhöõng
thoâng tin t lieäu naøy phaûi ñaùp öùng ñôïc caùc yeâu caàu trong quaù trình quy hoaïch moâi trôøng
ñoù laø :
 70
• Nhaän thöùc ñưôïc toaøn boä hieän traïng ñieàu kieän töï nhieân, taøi nguyeân thieân nhieân
vaø nhöõng quy luaät vaän ñoäng cuûa chuùng trong thieân nhieân cuõng như trong ñieàu
kieän bò taùc ñoäng bôûi söï phaùt trieån.
• Nhaän thöùc ñôïc ñaày ñuû hieän traïng phaùt trieån kinh teá -xaõ hoäi - nhaân vaên cuûa vuøng
nghieân cöùu, vaø xu theá phaùt trieån cuûa chuùng.
• Nhaän thöùc ñôïc ñaày ñuû hieän traïng quaûn lyù moâi trôøng cuûa vuøng nghieân cöùu, bao
goàm caùc vaán ñeà chính saùch, toå chöùc vaø thöïc traïng moâi trôøng vuøng nghieân cöùu.
• Chöùng minh ñôïc moái quan heä giöõa moâi trôøng vaø söï phaùt trieån cho nhöõng yeâu caàu
cuï theå cuûa vuøng nghieân cöùu veà phaùt trieån beàn vöõng.

Töø nhöõng yeâu caàu treân ñaây ñoái vôùi heä thoâng tin, thaáy ñôïc söï ña daïng cuûa chuùng phuïc
vuï cho quy hoaïch moâi trôøng.
Söï ña daïng veà caùc lónh vöïc coù lieân quan : Heä thoâng tin bao goàm caùc lónh vöïc

• Caùc ñieàu kieän ñòa lyù töï nhieân : Bao goàm caùc ñieàu kieän veà vò trí ñòa lyù, ñòa hình,
ñòa maïo, ñòa chaát, khí haäu, thuûy vaên, caûnh quan, caùc heä sinh thaùi.
• Caùc loaïi taøi nguyeân thieân nhieân : bao goàm caùc soá lieäu kieåm keâ, phaân loaïi veà taøi
nguyeân khoùang, taøi nguyeân ñaát, taøi nguyeân khí haäu, taøi nguyeân nôùc, taøi nguyeân
du lòch, taøi nguyeân thöïc vaät, ñoäng vaät.
• Caùc ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi - nhaân vaên - bao goàm thoâng tin phaân loaïi thoáng keâ
veà söï phaùt trieån kinh teá chung, söï phaùt trieån kinh teá caùc ngaønh noâng nghieäp, laâm
nghieäp, coâng nghieäp thuû coâng nghieäp, khai khoùang, caùc ngaønh dòch vuï, ngaønh du
lòch cuõng nh söï phaùt trieån cô sôû haï taàng, caùc ngaønh y teá, vaên hoùa, giaùo duïc, giao
thoâng vaän taûi, bu chính vieãn thoâng... Caùc thoâng tin veà xaõ hoäi goàm coù daân soá, lao
doäng, trình ñoä phaùt trieån, möùc soáng daân c, söùc khoûe coäng ñoàng, truyeàn thoáng
sinh soáng cuûa coäng ñoàng, vai troø cuûa giôùi trong söï phaùt trieån... Caùc thoâng tin veà
vaên hoùa bao goàm caùc taøi nguyeân vaên hoùa, caùc di tích vaên hoùa lòch söû, khaûo coå,
kieán truùc, caùc leã hoäi truyeàn thoáng, caùc ngheà truyeàn thoáng...
• Caùc thoâng tin veà moâi trôøng : bao goàm caùc hoaït ñoäng quaûn lyù moâi trôøng, caùc cô
quan quaûn lyù moâi trôøng, caùc chính saùch quaûn lyù moâi trôøng ôû ñòa phông, hieän
traïng vaø naêng löïc cuï theå trong quaûn lyù oâ nhieãm, hieän traïng moâi trôøng ôû ñòa ph-
ông vaø tình hình cuï theå cuûa caùc lónh vöïc moâi trôøng nôùc, khoâng khí, ñaát, sinh vaät
vaø kinh teá - xaõ hoäi - nhaân vaên.

Söï ña daïng thoâng tin veà khoâng gian :

Caùc thoâng tin ñeà caäp tôùi vaø phaûi thu nhaäp phaân boá trong khoâng gian ña daïng

• Nhöõng thoâng tin roäng : Bao goàm nhöõng thoâng tin veà ñieàu kieän töï nhieân, taøi
nguyeân, chuùng toàn taïi treân khaép laõnh thoå töø mieàn nuùi, ñoàng baèng ñeán ven bieån
vaø ngoaøi bieån nh caùc thoâng tin veà khí haäu, thuûy haûi vaên., ñòa chaát, ñòa maïo, thoå
nhôõng vaø sinh vaät, caùc thoâng tin coøn phaân boá theo ñai cao, chieàu saâu cuûa bieån,
beà daøy cuûa taàng ñaát hay taàng phong hoùa. Nhieàu thoâng tin mang tính lieân tuïc veà
maët khoâng gian nh ñaát, lôùp phuû thöïc vaät, ñòa hình ñòa maïo... Coù thoâng tin mang
tính rôøi raïc veà khoâng gian nh caùc taøi nguyeân khoaùng, caùc moû, caùc hang ñoäng ñaù
voâi, caùc ñieåm baûo toàn thieân nhieân hay vôøn quoác gia....
 71
Nhöõng thoâng tin ña daïng veà maët thôøi gian :
Nhieàu thoâng tin caàn thu thaäp theo chuoãi soá lieäu ñeå tìm ra quy luaät nh thoâng tin veà khí t-
ôïng, thuûy vaên, haûi vaên, ngôïc laïi coù thoâng tin caàn caùc chuoãi ngaén haïn nh tình hình phaùt
trieån kinh teá - xaõ hoäi trong töøng thôøi kyø. Taát caû caùc thoâng tin naøy ñeàu mang tinh heä
thoáng thôøng ñôïc thu thaäp vaø lu tröõ theo thoáng keâ.

• Nhöõng thoâng tin rôøi raïc, mang tính caù theå ñoù laø caùc thoâng tin veà tieàm naêng taøi
nguyeân, caùc thoâng tin veà thieân tai hay söï coá moâi trưôøng...

Nh vaäy, caùc thoâng tin döõ lieäu phuïc vuï cho quy hoaïch moâi trôøng laø voâ cuøng ña daïng, veà
chuûng loaïi, veà phaân boá khoâng gian vaø veà tính chaát thôøi gian cuûa thoâng tin.

2. Phaân loaïi caùc thoâng tin thöïc ñòa phuïc vuï cho quy hoaïch moâi trưôøng

Caùc thoâng tin phuïc vuï cho quy hoaïch moâi trôøng laø ña daïng nh ñaõ trình baøy. Tuy nhieân
vieäc nghieân cöùu, thu thaäp thoâng tin ngoaøi thöïc ñòa chæ nhaèm thu thaäp caùc thoâng tin maø
coâng taùc thoáng keâ ôû Trung ông hoaëc caùc thoâng tin vieãn thaùm khoâng theå ñaùp öùng ñôïc.
Coù nhieàu caùch phaân loaïi thoâng tin, caùch thoâng thôøng nhaát laø phaân loaïi caùc thoâng tin t
lieäu theo lónh vöïc (ví duï : töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi - nhaân vaên. Trong töï nhieân seõ ñôïc
tieáp tuïc phaân loaïi caùc thoâng tin veà ñieàu kieän töï nhieân khoâng soáng (voâ sinh), vaø ñieàu
kieän sinh vaät (höõu sinh), ñeán lôït mình laïi ñôïc phaân chia ra caùc thaønh phaàn thöïc vaät,
ñoäng vaät. Trong ñoäng vaät laïi phaân chia theo ñoäng vaät lôùn, ñoäng vaät nhoû, ñoäng vaät
khoâng xông soáng,... Toùm laïi, caùch phaân chia naøy theo heä thoáng caùc thaønh phaàn cuûa caùc
boä moân khoa hoïc. Ñoái vôùi coâng taùc thöïc ñòa, phaân bieät caùc t lieäu theo caùch thöùc thu
thaäp t lieäu (theo caùch quan nieäm cuûa Stewart Thompson, 1994 ñaõ aùp duïng cho nghieân
cöùu thöïc ñòa vôùi caùc heä sinh thaùi ven bieån ). Trong ñoù, ñeå ñaùp öùng vôùi yeâu caàu cho quy
hoaïch moâi trôøng chuùng toâi coù bieån ñoåi ñi ñeå coù theå bao goàm caû caùc taøi lieäu veà kinh teá -
xaõ hoäi nhaân vaên.
Theo taùc giaû treân, caùc taøi lieäu ngoaøi thöïc ñòa coù theå phaân loaïi theo 2 lónh vöïc lôùn laø:

• Caùc taøi leäu nghieân cöùu ñieàu tra

• Caùc taøi lieäu nghieân cöùu laáy maãu.

Dôùi hai lónh vöïc lôùn taùc giaû phaân bieät caùc t lieäu caàn thu thaäp theo khoâng gian nghieân
cöùu, theo tính chaát cuûa caùc ñoái tôïng nghieân cöùu vaø theo vò trí cuûa ñoái tôïng nghieân cöùu
trong heä phaân loaïi khoa hoïc (ví duï baûng phaân loaïi lôùp phuû thöïc vaät ). Tuaân theo
nguyeân taéc naøy caùc thoâng tin t lieäu cho quy hoaïch moâi trôøng ñôïc thu thaäp ngoaøi thöïc
ñòa ñôïc phaân loaïi nh sau:
1. Caùc thoâng tin caàn thu thaäp theo soá lieäu thoáng keâ ôû ñòa phông, theo caùc cô quan quaûn
lyù cuûa caùc ngaønh ôû ñòa phông, trong ñoù :

• Caùc thoâng tin goàm chuoãi soá lieäu veà tình hình phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi, nhaân vaên
vuøng nghieân cöùu.
• Caùc thoâng tin veà tình hình khai thaùc taøi nguyeân khoùang saûn, ñaát, nôùc, sinh vaät,
du lòch.
 72
• Caùc thoâng tin veà phaùt trieån caùc cô sôû haï taàng vaø caùc ngaønh phuïc vuï khaùc.
• Caùc thoâng tin veà cô cheá, chính saùch, luaät phaùp, caùc phông hôùng phaùt trieån chung
vaø ngaønh, caùc quy hoaïch toång theå vaø ngaønh.
• Caùc thoâng tin veà hieän traïng moâi trôøng vaø caùc hoaït ñoäng hieän taïi, tông lai trong
quaûn lyù moâi trôøng. Caùc thoâng tin veà söï coá moâi trôøng ñaõ xaûy ra, caùc thoâng tin veà
tai bieán töï nhieân trong khu vöïc.

2. Caùc thoâng tin caàn khaûo saùt nghieân cöùu laáy maãu ngoaøi thöïc ñòa: Trong caùc thoâng tin
naøy, bao goàm caùc thoâng tin caàn thu thaäp baèng 4 lónh vöïc khaùc nhau:

• Khaûo saùt moâ taû ngoaøi thöïc ñòa

• Laáy maãu ngoaøi thöïc ñòa
• Keát hôïp caû khaûo saùt, ñieàu tra vaø laáy maãu ngoaøi thöïc ñòa.
• Keát hôïp khaûo saùt vaø ñieàu tra vôùi thu thaäp soá lieäu thoáng keâ.
• Khaûo saùt ñieàu tra ngoaøi thöïc ñòa :
o Khaûo saùt ñieàu tra veà hieän traïng kinh teá, xaõ hoäi, nhaân vaên.
o Khaûo saùt ñieàu tra veà caùc vuøng maãu (polygon) laøm khoùa giaûi ñoaùn cho t
lieäu vieãn thaùm, veà caû lónh vöïc töï nhieân, kinh teá vaø moâi trôøng.
o Khaûo saùt ñieàu tra veà caùc thaønh phaàn töï nhieân cuûa lôùp voû ñòa lyù (ñòa chaát,
ñòa hình, khí haäu, thuûy vaên, thoå nhôõng, sinh vaät, haûi vaên...).
o Khaûo saùt ñieàu tra veà hieän traïng oâ nhieãm moâi trôøng do caùc hoaït ñoäng phaùt
trieån taïo neân vaø hieän traïng quaûn lyù moâi trôøng trong vuøng nghieân cöùu.
Hieän traïng veä sinh moâi trôøng vaø söùc khoûe coäng ñoàng.
• Caùc thoâng tin caàn thu maãu ngoaøi thöïc ñòa
o Thu maãu veà ñieàu kieän töï nhieân, taøi nguyeân, goàm :

Maãu ñaát
Maãu ñaù
Maãu caây
Maãu nôùc : nôùc maët, nôùc ngaàm taàng noâng, nôùc gieáng khoan
Maãu con vaät

• Thu maãu veà ñieàu kieän moâi trôøng :

Maãu nôùc thaûi : ñoâ thò, coâng nghieäp, noâng thoân, beänh vieän, moû...
Maãu raùc thaûi : ñoâ thò, coâng nghieäp.
Maãu khoâng khí : ñoâ thò, coâng nghieäp
Maãu ñaát : traàm tích moû, noâng nghieäp, coâng nghieäp, ñoâ thò
Maãu nôùc caáp
Maãu rau.
3. Keát hôïp khaûo saùt ñieàu tra vaø laáy maãu ngoaøi thöïc ñòa :

• Khaûo saùt ñieàu tra vaø laáy maãu veà ñieàu kieän töï nhieân, taøi nguyeân
• Khaûo saùt ñieàu tra vaø laáy maãu veà ñieàu kieän moâi trôøng.
 73
4. Keát hôïp khaûo saùt ñieàu tra vôùi thu thaäp thoâng tin thoáng keâ :

• Khaûo saùt ñieàu tra keát hôïp vôùi thoâng tin thoáng keâ veà : Tình hình khai thaùc taøi
nguyeân, veà moâi trôøng vaø söùc khoûe coäng ñoàng, veà nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi vaø möùc
soáng daân c, nhöõng vaán ñeà vaên hoùa, söï tham gia cuûa coäng ñoàng trong caùc keá
hoaïch phaùt trieån.
• Khaûo saùt ñieàu tra keát hôïp vôùi thu thaäp soá lieäu thoáng keâ veà tình hình thöïc hieän
caùc chính saùch, keá hoaïch, chông trình trong coäng ñoàng ñòa phông.

Söï phaân loaïi caùc thoâng tin thöïc ñòa caàn thieát cho nghieân cöùu quy hoaïch moâi trôøng cho
pheùp xaùc ñònh nhöõng vaán ñeà lôùn caàn chuaån bò cho keá hoaïch thöïc ñòa, noù caàn thhieát cho
vieäc laäp chông trình chi tieát cho caùc nhoùm thöïc ñòa trong ñoù baûng phaân loaïi cho pheùp
tieân lieäu ñôïc muïc tieâu, noäi dung, khoái lôïng coâng vieäc phaûi thöïc hieän ngoaøi thöïc ñòa.

3. Phông phaùp thu thaäp caùc thoâng tin thöïc ñòa phuïc vuï cho quy hoaïch moâi trôøng

Thoâng tin thöïc ñòa phuïc vuï quy hoaïch moâi trôøng bao goàm caùc loaïi thoâng tin sau :

• Phaûi thu thaäp taïi caùc cô quan quaûn lyù ôû ñòa phông (thoâng tin khoâng coù ñôïc ôû
Trung ông).
• Phaûi thu thaäp maãu ngoaøi thöïc ñòa ñeå thieát laäp thoâng tin.

Keát quaû cuûa quaù trình thu thaäp caùc thoâng tin phuï thuoäc nhieàu vaøo quaù trình chuaån bò
cho coâng taùc thöïc ñòa, chuùng bao goàm caùc bôùc sau :
Bôùc 1 : Phaân chia nhoùm nghieân cöùu thöïc ñòa bao goàm :

• Nhoùm nghieân cöùu veà phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi, nhaân vaên.
• Nhoùm nghieân cöùu veà caùc ñieàu kieän töï nhieân, taøi nguyeân.
• Nhoùm nghieân cöùu veà hieän traïng moâi trôøng.

Trong moãi nhoùm laïi tieáp tuïc chia nhoû thaønh caùc phaân nhoùm theo tính chaát chuyeân moân.
Bôùc 2 : Phaân loaïi nhöõng t lieäu ñaõ coù, treân cô sôû ñoù xaùc ñònh nhöõng thoâng tin caàn thu
thaäp ngoaøi thöïc ñòa.

Bôùc 3 : Xaùc ñònh nhieäm vuï cuûa töøng nhoùm. Xaây döïng ñeà công nghieân cöùu thöïc ñòa goàm
:

• Noäi dung nhieäm vuï coâng taùc thöïc ñòa

• Xaùc ñònh khoái lôïng khaûo saùt nghieân cöùu.
• Xaùc ñònh loä trình vaø lòch khaûo saùt
• Thaønh vieân vaø nhieäm vuï cuûa töøng thaønh vieân
• Phông tieän, thieát bò
• Caùc kyõ naêng caàn thieát vaø huaán luyeän kyõ naêng chuyeân moân.

Bôùc 4 : Toå chöùc thöïc ñòa theo loä trình vaø lòch trình.
 74
• Coâng taùc ngoaøi thöïc ñòa :
o Laøm theo nhoùm coù söï chæ ñaïo cuûa trôûng nhoùm
o Ghi nhaät kyù thöïc ñòa theo yeâu caàu chuyeân moân.
o Sô boä phaân tích, xöû lyù, ruùt kinh nghieäm vaø ghi cheùp nhaät kyù thöïc ñòa sau
moät ngaøy khaûo saùt (nhaät kyù chæ ñôïc gaïch khoâng taåy).
o Laäp baùo caùo thöïc ñòa, ñaùnh giaù keát quaû.

Thu thaäp t lieäu, thoâng tin, maãu ngoaøi thöïc ñòa laø caû moät vaán ñeà roäng lôùn, dôùi ñaây laø
toùm taét caùc loaïi thoâng tin, yeâu caàu cuûa noù, muïc tieâu söû duïng, sô lôïc veà caùch thu thaäp vaø
ghi chuù theâm veà caùc taùc giaû vieát veà phông phaùp (xem baûng sau). Noùi chung khi caàn
nghieân cöùu saâu caàn coù nhaø chuyeân moân huaán luyeän trôùc khi ra thöïc ñòa. Toaøn boä keát
quaû cuûa vieäc thu thaäp thoâng tin phuï thuoäc moät phaàn raát quan troïng vaøo Ñeà công chi tieát
cuûa ñeà aùn quy hoaïch moâi trôøng.
Phông phaùp thu thaäp döõ lieäu ngoaøi thöïc ñòa
Loaïi döõ Yeâu caàu Muïc tieâu Phông phaùp thu thaäp Ghi chuù veà
lieäu thoâng tin söû duïng thoâng tin, döõ lieäu nguoàn taøi lieäu
caàn tham khaûo.

(1) (2) (3) (4) (5)

I1. Tình - Vò trí trong - Ñaùnh giaù + Thu thaäp : - Döï thaûo hôùng
hình phaùt neàn kinh teá. hieän traïng. daãn quy hoaïch
trieån kinh - Thoâng tin thoáng keâ moâi trôøng, Cuïc
teá coâng - Cô caáu - Döï baùo Moâi trôøng Vieät
nghieäp ngaønh taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh coâng Nam, 1998.
nghieäp.
(Keå caû - Caùc cô sôû - John Glasson,
coâng coâng nghieäp, - Thoâng tin Sôû Keá 1994.
nghieäp quy moâ hoaïch Ñaàu t
khai thaùc - Andrew
vaø cheá - Cô caáu thu Chadwick,
bieán nhaäp 1994.
khoaùng
- Nhòp ñoä
saûn)
phaùt trieån

- Ñoùng goùp
GDP

- Baûn ñoà phaân

boá

+ Tình hình - Vò trí trong - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

phaùt trieån neàn kinh teá . hieän traïng.
noâng - Thoâng tin thoáng keâ
 75
nghieäp - Cô caáu - Döï baùo - Thoâng tin ngaønh noâng
ngaønh. taùc ñoäng. nghieäp vaø phaùt trieån
noâng thoân.
- Cô caáu thu
nhaäp - Thoâng tin Sôû Keá
hoaïch ñaàu t.
- Nhòp ñieäu
phaùt trieån

- Ñoùng goùp
GDP

- Baûn ñoà hieän

traïng phaùt
trieån noâng
nghieäp.

- Baûn ñoà hieän

traïng söû duïng
ñaát.

+ Tình hình - Vò trí trong - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

phaùt trieån neàn kinh teá. hieän traïng.
laâm - Thoâng tin thoáng keâ
nghieäp. - Cô caáu - Döï baùo
ngaønh taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh noâng
nghieäp vaø phaùt trieån
- Cô caáu thu noâng thoân.
nhaäp.
- Thoâng tin sôû keá hoaïch
- Nhòp ñieäu ñaàu t
phaùt trieån

- Ñoùng goùp
GDP

- Baûn ñoà hieän

traïng röøng.

+ Tình hình - Hieän traïng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp : Phaïm Ngoïc
phaùt trieån phaùt trieån hieän traïng. Ñaêng (1997).
giao thoâng ngaønh giao - Thoâng tin ngaønh thoáng
vaän taûi. thoâng. - Döï baùo keâ.
taùc ñoäng.
- Caùc cô sôû haï Thoâng tin ngaønh giao
taàng giao
 76
thoâng. thoâng vaän taûi.

- Caùc cô sôû - Thoâng tin Sôû keá hoaïch

phuïc vuï. ñaàu t

- Ñaàu phông
tieän caùc loaïi.

- Naêng löïc
vaän chuyeån

- Baûn ñoà hieän

traïng phaùt
trieån giao
thoâng

+ Tình hình - Hieän traïng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

phaùt trieån phaùt trieån hieän traïng.
ngaønh bu ngaønh. - Thoâng tin ngaønh thoáng
ñieän, y teá, - Döï baùo keâ
giaùo duïc - Caùc cô sôû bu taùc ñoäng.
ñieän, y teá, - Thoâng tin ngaønh bu
giaùo duïc. ñieän, y teá, giaùo duïc.

- Naêng löïc - Thoâng tin Sôû keá hoaïch

hieän taïi cuûa Ñaàu t
ngaønh.

- Soá lôïng
nhaân vieân bu
ñieän, y teá,
giaùo duïc

- Soá lôïng hoïc

sinh

- Soá lôïng gi-

ôøng beänh

- Tình hình
baûo veä söùc
khoûe coäng
ñoàng.

- Tình hình
 77
phoå caäp giaùo
duïc

- Ñaøo taïo
ngaønh ngheà.

+ Tình hình - Hieän traïng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

phaùt trieån phaùt trieån hieän traïng.
ngaønh thuûy - Taøi lieäu thoáng keâ
saûn - Caùc cô sôû - Döï baùo
ñaùnh baét nuoâi taùc ñoäng. - Taøi lieäu ngaønh thuûy
troàng, cheá saûn
bieán.
- Taøi lieäu sôû keá hoaïch
- Naêng löïc ñaàu t
hieän taïi cuûa
caùc cô sôû.

- Nhòp ñieäu
taêng trôûng

- Ñoùng goùp
GDP

- Baûn ñoà hieän

traïng phaùt
trieån thuûy
saûn.

+ Tình hình - Hieän traïng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

phaùt trieån phaùt trieån hieän traïng.
ngaønh vaên - Taøi lieäu thoáng keâ
hoùa - Caùc cô sôû - Döï baùo
hoaït ñoäng vaên taùc ñoäng. - Taøi lieäu ngaønh vaên
hoùa. hoùa

- Caùc di tích - Taøi lieäu Sôû Keá hoaïch

vaên hoùa lòch Ñaàu t.
söû, khaûo coå

- Caùc leã hoäi

truyeàn thoáng.

- Caùc hình
thöùc vaên hoùa
 78
truyeàn thoáng.

- Baûn ñoà caùc

di tích vaên
hoùa, lòch söû,
khaûo coå.

+ Phaùt - Caùc taøi - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

trieån du nguyeân du hieän traïng.
lòch lòch - Thoâng tin thoáng keâ
- Döï baùo
- Caùc cô sôû du taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh du
lòch (quy moâ, lòch
naêng löïc)
- Thoâng tin ngaønh vaên
- Tình hình hoùa
kinh doanh du
lòch - Thoâng tin sôû keá hoaïch
ñaàu t
- Soá lôïng
khaùch

- Toác ñoä taêng

trôûng

- Ñoùng goùp
GDP

- Baûn ñoà hieän

traïng vaø tieàm
naêng du lòch

+ Phaùt - Caùc cô sôû - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

trieån ngaønh kinh doanh hieän traïng.
dòch vuï dòch vuï trong - Thoâng tin thoáng keâ
nôùc - Döï baùo
taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh thông
- Caùc cô sôû maïi
kinh doanh
xuaát nhaäp - Thoâng tin sôû keá hoaïch
khaåu ñaàu t

- Tình hình lu
chuyeån haøng
 79
hoùa

- Ñoùng goùp
GDP

+ Tình hình - Daân soá - Ñaùnh giaù - Taøi lieäu thoáng keâ
daân c, daân hieän traïng.
toäc - Tyû leä taêng - Taøi lieäu uûy ban daân soá
töï nhieân - Döï baùo keá hoaïch hoùa gia ñình.
phaùt trieån
- Tyû leä sinh
- Döï baùo
- Tyû leä cheát taùc ñoäng.

- Tyû leä taêng

cô hoïc

- Maät ñoä daân

c

- Daân toäc

- Tyû leä caùc

daân toäc

- Cô caáu daân
c theo tuoåi,
theo ngaønh

- Baûn ñoà phaân

boá daân c

+ Tình hình - Tình hình - Ñaùnh giaù Taøi lieäu thoáng keâ
möùc soáng, thu thaäp hieän traïng.
daân c
- Nhaø ôû - Döï baùo
taùc ñoäng.
- Thieát bò

- Veä sinh moâi

trôøng

- Phaân loaïi
giaøu - ngheøo

+ Tình hình - Soá lao ñoäng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

 80
lao ñoäng trong ñoä tuoåi hieän traïng. - Thoâng tin ngaønh lao
ñoäng thông binh xaõ hoäi
- Cô caáu lao - Döï baùo
ñoäng theo caùc taùc ñoäng. - Thoâng tin sôû keá hoaïch
ngaønh ñaàu t

- Naêng löïc lao - Thoâng tin thoáng keâ

ñoäng theo ñaøo
taïo

- Thaát nghieäp

+ Caùc vaán - Nhöõng ñoái t- - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

ñeà xaõ hoäi ôïng trôï caáp hieän traïng.
khaùc xaõ hoäi. - Thoâng tin thoáng keâ
- Döï baùo
- Nhöõng teä taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh lao
naïn xaõ hoäi ñoäng, thông binh xaõ hoäi

- Thoâng tin sôû keá hoaïch

ñaàu t

- Thoâng tin ngaønh coâng

an, t phaùp.

2. Tình - Caùc moû, quy - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

hình khai moâ, tröõ lôïng. hieän traïng.
thaùc taøi - Thoâng tin thoáng keâ
nguyeân - Naêng löïc - Döï baùo
khoaùng saûn xuaát taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh moû

- Soá lôïng khai - Thoâng tin sôû keá hoaïch

thaùc haøng ñaàu t
naêm

- Baûn ñoà phaân

boá caùc moû

+ Söû duïng - Hieän traïng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp : Xem phuï luïc
ñaát söû duïng ñaát hieän traïng.
- Thoâng tin thoáng keâ
- Baûn ñoà hieän - Döï baùo
traïng söû duïng taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh noâng
ñaát nghieäp vaø phaùt trieån
noâng thoân
- Tình hình
 81
hieän traïng söû - Thoâng tin sôû keá hoaïch
duïng ñaát ñaàu t
trong caùc
ngaønh noâng
nghieäp, laâm
nghieäp vaø caùc
baûn ñoà khaùc.

+ Khai thaùc - Nguoàn nôùc - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

nôùc hieän traïng.
- Naêng löïc - Thoâng tin thoáng keâ
caáp nôùc - Döï baùo
taùc ñoäng. - Thoâng tin ngaønh coâng
- Chaát lôïng n- nghieäp vaø caùc cô quan
ôùc quaûn lyù nôùc.

- Khaû naêng - Thoâng tin sôû keá hoaïch

cung öùng nôùc ñaàu t
cho coâng
nghieäp, noâng
nghieäp vaø cho
ñôøi soáng (nôùc
maët, nôùc
ngaàm)

- Quaûn lyù taøi

nguyeân nôùc.

- Caùc coâng
trình veà nôùc
vaø quy moâ,
naêng löïc.

+ Khai thaùc - Khai thaùc - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

taøi nguyeân caùc taøi hieän traïng.
sinh vaät nguyeân caây - Thoâng tin ngaønh thông
goã, caây thuoác, - Döï baùo maïi
caây thöïc taùc ñoäng.
phaåm, caây - Thoâng tin ngaønh noâng
laøm caûnh. nghieäp vaø phaùt trieån
noâng thoân.
- Khai thaùc
caùc loaøi ñoäng - Thoâng tin caùc khu baûo
vaät hoang giaõ. toàn vaø vôøn quoác gia.
 82
- Thu mua
cheá bieán xuaát
khaåu

- Caùc khu baûo

toàn, vôøn quoác
gia, hieän
traïng söû duïng

3. Phaùt - Heä thoáng cô - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

trieån cô sôû sôû haï taàng ñ- hieän traïng.
haï taàng ôøng - Thoâng tin thoáng keâ
- Döï baùo
- Caùc coâng taùc ñoäng. - Thoâng tin sôû keá hoaïch
trình coâng ñaàu t
coäng

- Tình traïng
caùc cô sôû haï
taàng

4. Thoâng - Cô caáu quaûn - Ñaùnh giaù + Thu thaäp :

tin veà lyù Nhaø nôùc hieän traïng.
chính saùch - Thoâng tin sôû keá hoaïch
luaät phaùp - Phông hôùng - Döï baùo ñaàu t
phaùt trieån taùc ñoäng.
chung cho - Thoâng tin caùc ngaønh
kinh teá - xaõ lieân quan.
hoäi.

- Quy hoaïch
toång theå phaùt
trieån kinh teá -
xaõ hoäi.

- Quy hoaïch
söû duïng ñaát

- Quy hoaïch
phaùt trieån caùc
ngaønh

- Caùc chông
trình, döï aùn
ñaàu t.
 83
5. Thoâng - Hieän traïng - Ñaùnh giaù + Thu thaäp
tin moâi tr- moâi trôøng hieän traïng.
ôøng hieän taïi - Thoâng tin sôû khoa hoïc
- Döï baùo coâng ngheä moâi trôøng
- Caùc nguoàn taùc ñoäng.
taùc doäng - Thoâng tin sôû keá hoaïch
chính ñaàu t

- Caùc chính - Thoâng tin thoáng keâ

saùch quaûn lyù
moâi trôøng

- Hieän traïng
quaûn lyù moâi
trôøng

- Caùc keá
hoaïch quaûn lyù
moâi trôøng

II1.1. Khaûo - Hieän traïng - Boå sung t + Khaûo saùt moâ taû : Phuï luïc (moät soá
saùt ñieàu tra caùc cô sôû saûnlieäu cho loaïi phieáu ñieàu
veà kinh teá, xuaát, coâng ñaùnh giaù - Caù c cô sôû saûn xuaát tra, phoûng vaán).
xaõ hoäi, nghieäp, khai hieän traïng coâ ng nghieä p , khai
nhaân vaên khoùang khoùang.
- Döï baùo
- Hieän traïng caùc taùc - Caùc vuøng canh taùc
caùc vuøng saûn ñoäng noâng nghieäp
xuaát noâng,
laâm, ng - Caùc vuøng nuoâi troàng,
nghieäp ñaùnh baét thuûy haûi saûn

- Hieän traïng - Caùc ñieåm du lòch

hoaït ñoäng du
- Caùc di tích vaên hoùa,
lòch
lòch söû
- Hieän traïng
+ Ñieàu tra :
vaên hoùa xaõ
hoäi - Söû duïng caùc loaïi
phieáu ñieàu tra xaõ hoäi,
vaên hoùa, kinh teá.

II1.2. Khaûo - Vò trí ñòa lyù. - Xaây döïng + Khaûo saùt moâ taû : Caàn coù nhoùm
saùt ñieàu tra khoùa giaûi chuyeân gia.
vuøng maãu - Ñaá t : Loaï i Treân thöïc ñòa veà caáu
 84
cho thoâng ñaát, tình traïng ñoaùn aûnh. truùc, maøu saéc, giai ñoaïn
tin vieãn ñaát phaùt trieån... nh noäi dung
thaùm - Xaây döïng ôû coät 2, ñoàng thôøi moâ taû
(polygon) - Ñoä aåm : ñaát döõ lieäu töø maøu saéc, caáu truùc treân
aûnh aûnh, hoaëc caùc heä soá phoå
- Ñòa maïo : phaûn xaï treân baêng t lieäu
phaân loaïi vieãn thaùm ñoái vôùi töøng
ñoái tôïng ñaõ khaûo saùt
- Caùc quaù
treân thöïc ñòa.
trình ngoaïi
sinh - Caàn coù t lieäu vieãn
thaùm keøm theo ngoaøi
- Thaûm thöïc
thöïc ñòa.
vaät: ñoä che
phuû, chieàu
cao caây.

- Loaïi hình
canh taùc: loaïi
caây troàng,
naêng suaát,
thôøi kyø phaùt
trieån caây
troàng...

- Caùc ñieåm
daân c

- Caùc cô sôû
saûn xuaát

- Caùc cô sôû haï

taàng

- Caùc ñoái tôïng

söû duïng ñaát.

- Caùc daáu
hieäu veà oâ
nhieãm moâi tr-
ôøng.

- Caùc daáu
hieäu veà lôùp
phuû ñaát
 85
(landcover)

Ñòa maïo - Phaân loaïi - Xaây döïng + Ñieàu tra moâ taû : Spriridonov,
caùc daïng ñòa baûn ñoà ñòa - Caùc daïng ñòa maïo 1965.
maïo maïo. khaùc nhau

- Phaùt hieän - Phaân tích - nghieân cöùu caùc quaù

caùc quaù trình caùc quaù trình xoùi moøn, röûa luõa,
ñòa maïo trình ñòa caùc doøng chaûy taïm thôøi.
maïo ngoaïi
- Phaùt hieän sinh - Nghieân cöùu caùc thung
caùc dò thôøng luõng soâng vôùi caùc daïng
veà ñòa maïo ñòa maïo khaùc nhau.
(caùc ñöùt gaõy,
caùc saäp lôû vaø - Nghieân cöùu caáu taïo
nguyeân cuûa caùc lôùp traàm tích bôû
nhaân). rôøi.

- Phaùt hieän caùc dò thôøng

veà caáu taïo lôùp traàm
tích.

II1.3. Caùc - Ñòa chaát - Boå sung + Khaûo saùt moâ taû ngoaøi Caàn nhoùm
thaønh phaàn döõ lieäu thöïc ñòa. chuyeân gia
töï nhieân - Ñòa hình
- Hieåu roõ - Moâ taû caùc dò thôøng veà
- Thuûy vaên hôn veà baûn ñòa maïo cuûa caùc caáu
chaát töï truùc ñoàng nhaát
- Khí haäu nhieân vuøng
nghieân cöùu. - Moâ taû caùc ñoå vôõ do
- Ñaát ñoäng ñaát
- Söû duïng
- Sinh vaät
cho nghieân - Moâ taû caùc dò thôøng veà
- Haûi vaên cöùu sô thaïch hoïc (keát quaû cuûa
thaùm ñoäng ñaát)

- Phaùt hieän - Moâ taû caùc veát xôùc treân

caùc ñöùt gaõy beà maët ñaù ôû caùc veát loä).
vaø daáu
hieäu ñòa - Moâ taû caùc thaønh phaàn
chaán töï nhieân khaùc.

- Xaây döïng
baûn ñoà ñòa
maïo vôùi
 86
caùc quaù
trình ngoaïi
sinh

II1.3. Hieän - OÂ nhieãm n- - Boå sung + Khaûo saùt moâ taû : Phuï luïc veà maãu
traïng moâi ôùc döõ lieäu ñieàu tra
trôøng Moâi trôøng nôùc, ñaát,
- Ñaát - Hieåu khoâng khí, moâi trôøng ñoâ
theâm veà thò, noâng thoân, veä sinh
- Khoâng khí baûn chaát moâi trôøng chung.
cuûa hieän t-
- Caùc chaát ôïng + Ñieàu tra :
thaûi raén coâng
nghieäp, khai - Xaây döïng Söû duïng phieáu ñieàu tra
moû. döõ lieäu môùi

- Raùc thaûi, n-
ôùc thaûi ñoâ thò

- Söùc khoûe
coäng ñoàng vaø
veä sinh moâi
trôøng

II2.2. Maãu - Ñòa ñieåm - Xaây döïng + Thu maãu theo tuyeán - Matin J. And
ñaát laáy maãu döõ lieäu vaø ngaãu nhieân : Hodson, 1994.
phaân loaïi
- Thôøi gian ñaát, caáu - Söû duïng khoan - Mulsell, 1994.
laáy maãu truùc ñaát
- Ñaøo phaãu dieãn.
- Ñoä daøy caùc - Xaây döïng
taàng döõ lieäu veà - Laáy maãu rieâng theo
chaát lôïng töøng taàng daát
- Maãu caùc ñaát
taàng + Khaûo saùt moâ taû :
- Xaây döïng
- Moâ taû maøu baûn ñoà - Maøu saéc töï nhieân töøng
saéc caùc taàng taàng ñaát
- Xaây döïng
- Ñoä aåm töøng taàng
khoùa giaûi
ñoùan aûnh - Ñoä chaët cuûa ñaát, ñoä
veà ñaát aåm cuûa ñaát (söû duïng
Penetrometer)

- Phaân loaïi ñaát

 87
Maãu ñaù - Maãu ñaù ôû - Xaùc ñònh Thu maãu theo tuyeán
caùc veát loä tính chaát
thaïch hoïc
- Maãu theo
tuyeán - Xaây döïng
döõ lieäu veà
thaønh phaàn
hoùa hoïc
cuûa ñaù

Maãu thöïc - Maãu caây coù - Xaây döïng Thu maãu vaøo hai muøa
vaät hoa ôû caùc heä danh luïc
sinh thaùi khaùc thöïc vaät - Ñaàu muøa haï
nhau
- Ñaùnh giaù - Ñaàu muøa thu
tính ña
daïng sinh
hoïc cuûa heä
thöïc vaät

- Nghieân
cöùu caùc chæ
thò moâi tr-
ôøng.

Maãu ñoäng - Thu maãu - Xaây döïng + Thu maãu : Peter Morris et
vaät khoâng theo muøa ñoái danh luïc al 1994. Brook,
xông soáng vôùi töøng loaøi loaøi ñaày - Thu theo muøa, quanh 1993.
ôû caïn ñuû. naêm, theo thôøi gian
- Thu maãu hoaït ñoäng trong ngaøy Moore and
theo thôøi gian - Danh luïc corbet 1990
trong ngaøy caùc loaøi chæ - Thu nhieàu maãu (cuûa
vôùi töøng loaïi thò, ñaïi moät loaøi) Pollanrd 1975.
dieän cho Brook 1993
- Thu maãu töøng quaàn - Taäp trung vaøo caùc loaøi
theo sinh theå. quyù hieám Bees and
caûnh Wards
- Danh luïc - Tröïc tieáp thu ngoaøi
- Thu maãu loaøi quyù thöïc ñòa Peter Morris
theo nôi soáng hieám 1994.
cuï theå treân - Thu giaù n tieá p baèn g
moät caây - Phaân loaïi baãy; vôùi caùc caùch sau :
caùc quaàn
Tröïc tieáp xaùc ñònh
theå ñoäng
vaät khoâng
 88
xông soáng Ñi boä thu theo maët caét
baèng caùc
loaøi chæ thò Chaêng lôùi

Huùt maãu, maãu ñaát,

ñaùnh maãu.

Caùc loaïi baãy :

Baãy (Pitall, Maise,

Sticky, nôùc, ñeøn...)

Lôõng c, boø - Maãu tôi - Xaây döïng + Khaûo saùt, thu maãu Peter Morris et
saùt danh luïc al 1994
- Daáu veát loaøi - Chaêng lôùi
Swan and
- Tröùng - Xaây döïng - Soi ñeøn Odham 1993
danh saùch
loaøi quy - Ñaët baãy Jeremi Biggs et
hieám al. 1994.
- Nghieân cöùu soá lôïng
- Xaây döïng chöùng
danh saùch
- Xaùc voû loät
loaøi ñaëc tr-
ng chæ thò - Vôùi lôõng c thu vaøo
muøa sinh saûn
- Tính toaùn
soá lôïng caù - Vôùi boø saùt thu vaøo luùc
theå. aám aùp

- Keát hôïp caùc phông

phaùp

Chim - Xaây döïng + Quan saùt, nghe tieáng : Bibby et al

danh luïc 1992
loaøi - Ñi boä theo maët caét ,
phaân bieät thaønh phaàn
- Xaây döïng loaøi, laõnh thoå cuûa caùc
danh luïc caù theå.
loaøi quyù
hieám - Xaây döïng baûn ñoà laõnh
thoå xaùc ñònh baèng tieáng
- Thieát laäp hoùt, ñaùnh daáu treân baûn
soá lôïng caù ñoà theo lôùi oâ vuoâng.
 89
theå - Kieåm keâ ñieåm (ngaãu
nhieân, theo caùc nôi
- Laäp baûn soáng laø caùc kieåu thaûm
ñoà phaân boá thöïc vaät khaùc nhau)
goàm kieåm keâ thaønh
phaàn loaøi, maät ñoä baèng
nghe, quan saùt, thu
maãu.

- Nghieân cöùu ôû trung

taâm caùc loaøi löïa choïn
(quyù hieám)

Thuù lôùn - Maãu - Danh luïc + Khaûo saùt, thu maãu Peter Morris
thaønh phaàn 1994
- Keát quaû loaøi - Nghieân cöùu daáu chaân
kieåm keâ moâ Begon 1979.
taû - Danh luïc - Nghieân cöùuphaâ n
loaøi quyù
- Caùc maãu hieám - Nghieân cöùu daáu veát
daáu veát gaëm treân quaû, caøo treân
- Soá lôïng caây
caù theå.
- Ñaùnh baét

- Nghieân cöùu hang, oå

- Caàn lu yù nghieân cöùu

theo muøa

- Nghieân cöùu ôû caùc

ñieåm ñaëc bieät nh nguoàn
uoáng nôùc.

- Nghieân cöùu da, ñaàu

coøn lu ôû ñòa phông

Thuù nhoû - Maãu - Danh luïc + Khaûo saùt, thu maãu Peter Morris
(caùc loaøi thaønh phaàn 1994
chuoät) - Keá t quaû moâ loaøi - Tieáng ruùc
taû ñieàu tra
- Danh luïc - Daáu veát ñôøng ñi
loaøi quyù
hieám - Baãy dính

- Soá lôïng - Baãy saäp

 90
caù theå

Giôi - Maãu - Thieát laäp + Thu maãu, ñieàu tra Hutson 1993
danh luïc khaûo saùt theo nôi soáng :
- Keát quaû thaønh phaàn
ñieàu tra khaûo loaøi - Traàn toøa nhaø, taàng
saùt caây, moû, haàm tuy nen.
- Danh luïc
Peter Morris et
loaøi quyù - Tieáng oàn do giôi phaùt
al 1994.
hieám ra ôû nôi soáng.

- Phaân ôû nôi soáng

- Xaùc coân truøng vaø hoa

quaû ôû nôi soáng

+ Ñieàu tra theo ñôøng

bay

+ Ñieàu tra theo maët caét

baèng ñi boä, xe ñaïp, oâ
toâ.

Heä sinh - Keát quaû - Ñaùnh giaù + Ñieàu tra, khaûo saùt : Jeremy Biggs
thaùi nôùc ñieàu tra thu heä sinh thaùi et al 1994.
ngoït maãu. Pha 1 : nghieân cöùu sô l-
- Döï baùo ôïc nôi soáng ôû nôùc ngoït :
- Keát quaû thu taùc ñoäng. soâng, suoái, hoà, ao, ñaàm.
maãu vôùi caùc
nhoùm sinh vaät - Laäp danh Pha 2 : Thu maãu
: luïc thaønh
phaàn loaøi Pha 3 : Thu maãu chi tieát
- Ñoäng vaät
khoâng xông - Tính sinh Thuû tuïc thu maãu ôû pha
soáng khoái 2 keát hôïp ñieàu tra theo
caùc thaønh phaàn
- Thuù - Xaùc ñònh
caùc chæ thò
- Caù moâi trôøng.

- Chim - Phaân tích

caùc quaàn
- Thöïc vaät. theå

- Ñaùnh giaù
giaù trò baûo
 91
toàn cho
quaàn theå.

- Thöïc vaät - Maãu caây coù - Danh luïc - Thu maãu thöïc vaät coù Palmer et al
vuøng ñaát ôùt hoa thaønh phaàn hoa vaøo ñaàu haï vaø ñaàu 1992
noäi ñòa (n- loaøi thu ôû ao, hoà, ôû soâng, ôû
ôùc ngoït) - Keát quaû mông maùng. Palmer 1989
nghieân cöùu - Danh luïc
ñieàu tra quaàn caùc loaøi ôû Vieät Nam, thöïc vaät Holmer 1983
theå quyù hieám ngaäp nôùc ngoït: chaøm
(Melaleuca Alcock et
- Phaân tích leucadendron), saäy Palmer 1985.
quaàn theå (Phragmites karta).

- Ñieàu tra nghieân cöùu

quaàn theå maät ñoä, ñoä
cao, caáu truùc, sinh khoái.
Naêng suaát : ñieàu tra
nghieân cöùu baèng ño,
ñeám.

Ñoäng vaät - Maãu - Thaønh laäp + Thu maãu : Jeremy Biggs

khoâng x- baûn danh et al 1994.
ông soáng luïc thaønh - Söû duï ng lôù i
phaàn loaøi
- Söû duïng lôùi 3 phuùt
- Thaønh laäp (three minutes hand net
danh luïc method)
loaøi quyù
hieám, danh - Söû duïng caùc loaïi baãy
luïc caùc loaøi
- Vôït tay
ñaëc trng.
- Bình 10 lít nôùc
- Ñaùnh giaù
giaù trò cuûa
caùc ñieåm
nghieân cöùu

Chim, ñoäng Gioáng nh phaàn

vaät coù vuù nghieân cöùu
vaø giôi khaûo saùt ñoäng
vaät ôû caùc heä
sinh thaùi ñaát
noåi ñaõ trình baøy
ôû treân.
 92
Nghieân cöùu - Danh luïc + Thöïc hieän 3 pha nh ôû Stewart
laáy maãu, thaønh phaàn caùc heä sinh thaùi nôùc Thompson 1994
khaûo saùt loaøi ngoït. Nhöõng thuû tuïc ñaëc
caùc heä sinh bieät seõ trình baøy ôû phaàn
thaùi ven - Danh luïc dôùi ñaây.
loaøi quyù Hiscock 1990
bieån
hieám + Nghieân cöùu vuøng treân
Earll 1992.
trieàu, vuøng dôùi trieàu vaø
- Lôïng caù vuøng giöõa trieàu.
theå loaøi

- Nghieân
cöùu nôi
soáng

- Phaân loaïi
nôi soáng

Thöïc vaät - Maãu thöïc - Thaønh laäp Thuû tuïc thu maãu gioáng
ngaäp maën, vaät coù hoa baûng danh nh ôû vuøng ñaát noåi
ñuïn caùt luïc thaønh
ñôn ñoäc phaàn loaøi

- Danh luïc
loaøi quyù
hieám

- Döï baùo
taùc ñoäng

Ñoäng vaät - Maãu ñoäng -- Thaønh + Thu maãu : Baker, Crother

khoâng x- vaät laäp danh 1987
ông soáng luïc thaønh - Caùc ñoäng vaät khoâng di
vuøng bôø ñaù phaàn loaøi ñoäng ôû vuøng trieàu thaáp, Sneddom and
laáy maãu theo oâ tieâu Randall 1993
- Döï baùo chuaån.
taùc ñoäng Dalby 1987
- Thu maãu theo ñôøng
- Caùc loaøi ranh giôùi ñaát bieån.
chæ thò
- Thu maãu chæ thò cho
vuøng ñaát maën

Ñoäng vaät - Maãu ñoäng - Danh luïc + Thu maãu : Wollf 1987
khoâng x- vaät thaønh phaàn
ông soáng - Laáy maãu theo oâ ôû lôùp
 93
lôùn ôû saùt loaøi traàm tích.
maët ñaát
- Öôùc lôïng - Duøng caøo
maät ñoä
- Duøng gaàu

Chim - Maãu chim - Danh muïc + Thu maãu : Hockin 1992

thaønh phaàn
- Keát quaû loaøi - Theo muøa sinh saûn
khaûo saùt
- Danh muïc - Theo muøa di truù
loaøi quyù
hieám - Khaûo saùt caùc ñaàm
theo ñieåm
- Tính toaùn
soá lôïng - Tham khaûo theâm phaàn
khaûo saùt chim ñaát lieàn

Phuø du - Maãu phuø du - Laäp danh + Thu maãu baèng lôùi loïc Tett 1987
luïc thaønh :
- Taøi lieäu keát phaàn loaøi
quaû ñieàu tra - ôû caùc ñoä saâu khaùc
- Tính sinh nhau
khoái
+ Thu maãu baèng bình
(0,5 - 2 l)

+ Khaûo saùt thoâng qua

veä tinh theå hieän
Clorophyll vaø theå hieän
huyønh quanh.

Caù bieån Maãu - Laäp danh + Thu maãu : Begenal 1978,

luïc thaønh Begon 1979;
phaàn loaøi - Lôùi tay Blowerc et al
1981; Hardisty
- Caáu truùc - Caâu and Huhhins
löùa tuoåi 1975; Pitcher
- Lôùi caém
and Hart 1982;
- Söùc khoûe Potts and Reay
cuûa caù - Lôùi keùo
1987.
- Naêng suaát - Lôùi caøo
caù
 94
- Voù keùo

- Huùt choïn
loïc

Ñoäng vaät + Maãu - Danh luïc + Baét maãu : Thompson and

coù vuù thaønh phaàn Hard et al
- Vuøng baõi loaøi - Baãy, ñaøo baét 1988.
boài vaø ñaát Hammond and
ngaäp maën - Danh luïc + Ñieàu tra nghieân cöùu Thompson
(choàn, raùi caù) loaøi quyù 1991; Hiby and
hieám - Daáu chaân ñeå laïi
Hammond
+ Keát quaû 1989.
ñieàu tra - Soá lôïng - Ñieàu tra baèng thuyeàn
caù theå hoaëc maùy bay trong
thôøi kyø ñeû hoaëc thay
loâng

- Ñieàu tra baèng maùy

bay, taøu thuûy vôùi caùc
ñaøn caù heo.

- Ñieàu tra soá lôïng baèng

baét, ñaùnh daáu, baét laïi.

- Ñieàu tra baèng maùy töï

ñoäng doø tìm.

Nôùc - Maãu nôùc - Phaân tích + Laáy maãu : Tham khaûo chi
cho chaát lôïng caùc chæ tieâu tieát trong
nôùc chaát lôïng. - Maãu ñôn - laáy thuû TCVN (taäp I,
coâng theo töøng ñoä saâu 1995)
- Phaân tích nhaát ñònh (vôùi doøng nôùc
ñoä ñuïc khoâng ñoàng nhaát) coù
theå laáy töï ñoäng
- Phaân tích
chaát oâ - Maãu giaùn ñoaïn : ñònh
nhieãm trôùc thôøi gian (chu kyø).

- Phaân tích - Maãu lieân tuïc ôû caùc lu

vi sinh vaät lôïng ñònh trôùc hay lieân
tuïc ôû lu lôïng thay ñoåi.
- Söû duïng
cho ñaùnh - Maãu loaït : theo chieàu
giaù chaát l- vaø ñoä saâu khaùc nhau.
ôïng nôùc
 95
caáp, nôùc - Maãu dieän tích : Laáy
thaûi, möùc nhieàu ñieåm ôû moät ñoä
ñoä oâ nhieãm saâu xaùc ñònh.
nôùc.
- Maãu ñaëc bieät : duøng
bình choáng saùng, heïp
mieäng.

- Duøng bình ñaäy nuùt, ña

xuoáng ñoä saâu quy ñònh
roài môû naép

- Laáy maãu töï ñoäng

- Laáy maãu phaân taàng n-

ôùc baèng thieát bò coät nôùc
(bình ñieàu khieån töø xa)

- Caàn lu yù chaát lôïng

bình chöùa.

Khoâng khí - Maãu khoâng + Phaân tích - Ñaàu laáy maãu - Tieâu chuaån
khí chaát lôïng Vieät Nam taäp II
khoâng khí - Lu lôïng keá 1995.
- Keát quaû ño theo baûng
taïi choã veà tieâu chuaån - Maùy huùt khoâng khí - Phuï luïc
haøm lôïng caùc : maãu
chaát oâ nhieãm.
- Haøm lôïng - Ñoàng hoà baám giaây
- Keát quaû ño buïi.
veà lu lôïng - Ño baèng caùc sensor
khoâng khí oâ - Haøm lôïng vôùi caùc chaát oâ nhieãm nh
nhieãm nhieãm Amoniac. CO, SO2...
phaùt trieån...
- CO, NO2, - Lu yù veà soá ñieåm laáy
O3, Pb. maãu, vò trí thu maãu, caùc
taàng thu maãu vaøo gian
- Caùc chaát laáy maãu.
höõu cô, voâ
cô - Caùc thieát bò laáy maãu
vaø ño ñaëc bieät ñoái vôùi
- Khí thaûi khí thaûi.
coâng
nghieäp...
theo tieâu
 96
chuaån.

Tieáng oàn - Thoâng soá ño - Ñaùnh giaù Ño Tieâu chuaån

hieän traïng Vieät Nam 5964,
- Kyõ thuaät - Baèng caùc maùy ño 1995.
duøng ñeå ño - Döï baùo tieáng oàn (maùy ño aâm t-
taùc ñoäng ông ñông trung bình
- Ñieàu kieän theo ñaëc tính taàn oá A;
tieán haønh khi maùy ño aâm tieáp suùc vôùi
ño ñaëc tính aâm rôøi raïc;
Maùy ño aâm theo ñaëc
- Nguoàn gaây tính taán soá A vaø ñaëc
tieáng oàn tính thôøi gian S. Boä lu
giöõ soá lieäu ñeå laáy maãu
lieân tuïc möùc aùp xuaát
aâm theo ñaëc tính A khi
söû duïng ñaëc tính thôøi
gian S; Maùy phaân tích
phaân boá theo thoáng keâ
ñeå laáy maãu giaù trò lieân
tuïc.

4. Coâng taùc sau khi ñieàu tra thöïc ñòa: goàm caùc coâng vieäc chính sau ñaây

Phaân loaïi vaø ñaùnh giaù keát quaû thöïc ñòa theo yeâu caàu chuyeân moân bao goàm:

• Caùc taøi lieäu ñaõ thu thaäp ñôïc, noäi dung ñaõ ñaït ñôïc khi thu thaäp, ñòa chæ thu thaäp,
nhöõng taøi lieäu coøn thieáu, coù theå xaùc ñònh ñòa chæ ñeå tieáp tuïc thu thaäp caùc taøi lieäu
coøn thieáu. Laäp hoà sô, baøn giao cho chuû nhieäm.
• Caùc thoâng tin ñieàu tra moâ taû ngoaøi thöïc ñòa, caùc noäi dung ñaõ moâ taû, chuùng ñaõ
ñaùp öùng yeâu caàu veà chuyeân moân cha, moät soá yeâu caàu cha ñaït ñôïc thì nguyeân
nhaân taïi sao, phông hôùng boå khuyeát, laäp hoà sô taøi lieäu. Baøn giao cho chuû nhieäm.
• Caùc maãu thu thaäp ngoaøi thöïc ñòa : phaân loaïi caùc loaïi maãu ñaát, nôùc, ñaù, sinh vaät,
khoâng khí. Laäp hoà sô baøn giao caùc phoøng thí nghieäm phaân tích, tieán haønh phaân
tích keát quaû döïa vaøo yeâu caàu chuyeân moân ñeå thaønh laäp döõ lieäu - laäp hoà sô baøn
giao keát quaû.
• Chuaån hoùa heä thoâng tin döõ lieäu, söû duïng thoâng tin cho phaân tích, ñaùnh giaù vaø
quy hoaïch moâi trôøng

Keát luaän

Thoâng tin caàn thieát cho quy hoaïch moâi trôøng raát ña daïng veà maët caùc lónh vöïc coù lieân
quan, chuùng bao goàm caû caùc lónh vöïc töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi, nhaân vaên vaø moâi trôøng;
 97
ña daïng veà phaân boá khoâng gian cuûa caùc thoâng tin vaø ña daïng caû veà ngôõng thôøi gian
trong caùc thoâng tin.
Coù theå phaân loaïi thoâng tin thu thaäp ngoaøi thöïc ñòa theo yeâu caàu caàn thu thaäp ñoù laø : caùc
loaïi thoâng tin caàn thu thaäp theo soá lieäu thoáng keâ, caùc thoâng tin caàn ñieàu tra moâ taû ngoaøi
thöïc ñòa, caùc thoâng tin caàn thu thaäp maãu vaø söï phoái hôïp giöõa caùc yeâu caàu treân.
Caùc toùm taét phông phaùp thu thaäp thoâng tin ñôïc trình baøy ôû ñaây chæ bao goàm loaïi thoâng
tin, yeâu caàu cuûa noù vaø muïc tieâu söû duïng, sô lôïc veà phông phaùp vaø teân caùc taùc giaû ñaõ
coâng boá caùc phông phaùp treân. Noù chæ cho nhöõng gôïi yù cô baûn ñeå ngôøi tham gia thöïc ñòa
môøng tôïng ñôïc coâng vieäc phaûi tieán haønh. Bôûi vaäy, moãi nhoùm thöïc ñòa caàn coù nhaø
chuyeân moân phuï traùch.
Coâng taùc sau khi thöïc ñòa cuõng khaùc nhau ñoái vôùi töøng nhoùm chuyeân moân. Bôûi vaäy
nhöõng nguyeân taéc ña ra chæ laø nhöõng gôïi yù cô baûn, döïa vaøo ñoù caùc trôûng nhoùm khaùc
nhau caàn coù nhöõng cuï theå hoùa ñeå phuø hôïp vôùi chuyeân moân cuûa mình.

Taøi lieäu tham khaûo

1. Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi trôøng 1998 - Phông phaùp luaän quy hoaïch moâi
trôøng.
2. Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi trôøng 1998. Döï thaûo hôùng daãn quy hoaïch moâi
trôøng.
3. Trung taâm Tieâu chuaån - Chaát lôïng. Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi trôøng 1995.
Caùc tieâu chuaån Nhaø nôùc Vieät Nam veà moâi trôøng, taäp I vaø taäp II.
4. Peter Morris, Riki therivel 1995. UBC Press Canada. Method of Environmental
Impact Assessment.
5. Larry W. Center 1996. Mc Graw - Hill Inc. Environmental Impact Assessment.
6. Chia lin Sien 1987. Faculty of Science National University of Singapore.
Environmental management in Southeast Asia.
 98

Chương 5

SÖÏ KEÁT HÔÏP CAÙC VAÁN ÑEÀ MOÂI

TRƯÔØNG TRONG KEÁ HOAÏCH PHAÙT
TRIEÅN CUÛA QUOÁC GIA ÔÛ VIEÄT NAM

Quy trình vaø phông phaùp hieän haønh nhaèm gaén keát caùc yeáu toá moâi trôøng vaøo quùa trình laäp keá
hoaïch ôû caùc caáp:
Ñeå ñaït ñôïc söï phaùt trieån beàn vöõng, Vieät nam caàn gaén keát caùc xem xeùt veà moâi trôøng vaøo trong
quaù trình laäp keá hoaïch. Cho ñeán nay, 2 quaù trình laäp keá hoaïch veà kinh teá vaø moâi trôøng vaãn
ñang ñôïc trieån khai theo hôùng rieâng, moãi beân theo ñuoåi quy trình trong khuoân khoå rieâng ít coù
trao ñoåi hoaëc gaén keát vôùi nhau (Baûng 1).

Caùc phông thöùc gaén keát 2 quy trình laäp keá hoaïch:

1. Caáp quoác gia: Keát hôïp caùc chæ tieâu moâi trôøng vôùi chæ tieâu kinh teá xaõ hoäi trong keá hoaïch
phaùt trieån
2. Caáp tænh: Ña noäi dung cuûa baùo caùo hieän traïng moâi trôøng vaøo coâng vieäc laäp keá hoaïch
3. Caáp xaõ, phôøng: aùp duïng ÑTM cho caùc döï aùn.

Caùc caáp Laäp keá hoaïch phaùt Laäp keá hoaïch söû Laäp keá hoaïch moâi trôøng
haønh chính trieån kinh teá duïng ñaát toång theå

Quoác gia Caùc keá hoaïch vaø Caùc keá hoaïch vaø chính saách moâi
chính saùch kinh teá trôøng quoác gia
quoác gia

Caùc quy hoaïch Phaùt trieån vuøng

Tænh Caùc keá hoaïch phaùt Baùo caùo hieän traïng moâi trôøng vaø
trieån tænh keá hoaïch haønh ñoäng moâi trôøng
tænh

Caùc quy hoaïch Toång theå ñoâ thò

Huyeän Keá hoaïch phaùt trieån Quy hoaïch caùc

huyeän khu coâng nghieäp
 99
Xaõ (phôøng) Caùc deà aùn phaùt trieån Ñaùnh giaù moâi trôøng ñoái vôùi caùc
xaõ/phôøng ñeà aùn

Baûng 1: Caùc phông thöùc gaén keát quy trình quy hoaïch moâi trôøng

Cuïc Moâi trôøng, thuoäc Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi trôøng laø cô quan quaûn lyù Nhaø nôùc veà
taøi nguyeân vaø moâi trôøng treân phaïm vi toaøn quoác cuøng phoái hôïp vôùi caùc cô quan t vaán veà moâi
trôøng trong vaø ngoaøi nôùc ñaõ vaø ñang soaïn thaûo, hoaøn thieän vaø trieån khai caùc chính saùch, chieán
lôïc, caùc quy ñònh vaø tieâu chuaån moâi trôøng mang tính quoác gia. Cuïc Moâi trôøng cuõng ñaõ trieån
khai nhieàu nghieân cöùu ñieån hình veà quaûn lyù moâi trôøng (xaây döïng hôùng daãn ñaùnh giaù taùc ñoäng
moâi trôøng, quan traéc moâi trôøng, coâng ngheä moâi trôøng,....).

Toång quan moâi trôøng

Trong thôøi gian gaàn ñaây, haøng naêm Vieät nam ñeàu thöïc hieän "Baùo caùo veà hieän traïng moâi trôøng
toaøn quoác". Ñaây laø moät böùc tranh toång theå veà ñaëc ñieåm moâi trôøng cuûa toaøn quoác trong naêm
vôùi caùc neùt ñaëc trng nhaát. Baùo caùo hieän traïng moâi trôøng toaøn quoác ñôïc boä KHCNMT toùm taét
vaø trình leân quoác hoäi. Baùo caùo ñôïc laøm cô sôû cho caùc caáp laõnh ñaïo xem xeùt ñeå soaïn thaûo ñeà ra
caùc chính saùch, chieán lôïc quoác gia vôùi caùc noäi dung coù lieân quan.

Caùc nghieân cöùu chieán lôïc quoác gia

Nhieàu chieán lôïc quoác gia vôùi caùc loaïi quy hoaïch ñeàu coù loàng gheùp moät soá noäi dung lieân quan
ñeán quy hoaïch moâi trôøng, ví duï chieán lôïc ñoâ thò hoaù coù neâu: "Moâi trôøng ñoâ thò laø moâi trôøng
toång hôïp, vöøa thieân nhieân vöøa nhaân taïo ñaûm baûo moïi hoaït ñoäng saûn xuaát .... Coâng taùc quaûn lyù
vaø baûo veä moâi trôøng goàm caùc lónh vöïc quy hoaïch vaø kieán truùc ñoâ thò, baûo toàn caùc khu phoá coå,
caûnh quan thieân nhieân ñoâ thò, sinh thaùi ñoâ thò, xöû lyù nôùc thaûi vaø phaân raùc ñoâ thò".

Laäp chông trình, keá hoaïch quoác gia veà taøi nguyeân vaø moâi trôøng

Theo caùc chu kyø giai ñoaïn nhieàu chông trình vaø keá hoaïch quoác gia veà moâi trôøng ñaõ ñôïc thöïc
hieän ôû nhieàu ñeà taøi nghieân cöùu. Nguoàn kinh phí coù theå do ñeà taøi caáp nhaø nôùc cuõng coù theå do
caùc nguoàn kinh phí khaùc hoã trôï (Ngaân haøng theá giôùi, ngaân haøng chaâu aù...), ví duï: Caùc chông
trình, keá hoaïch naâng caáp cô sôû haï taàng, chông trình baûo veä ña daïng sinh hoïc.... trong ñoù coù gaén
nhieàu ñeán caùc noäi dung thuoäc lónh vöïc quy hoaïch moâi trôøng.

Quy hoaïch toång theå

Quy hoaïch toång theå laø quy hoaïch chung cho moïi ngaønh kinh teá, trong chieán lôïc chung phaùt
trieån kinh teá cuûa moät laõnh thoå nhaát ñònh. Tính toång theå cuûa quy hoaïch ñoøi hoûi söï saép xeáp, boá
trí baát kyø moät ñoái tôïng naøo cuõng phaûi ñaët chuùng trong moái lieân heä vôùi caùc ñoái tôïng khaùc trong
vuøng
 100
Giöõa ñoâ thò, khu coâng nghieäp, khu du lòch, danh lam thaéng caûnh vaø noâng thoân ñoàng baèng, trung
du, mieàn nuùi coù söï khaùc bieät nhau veà chöùc naêng, ñaëc ñieåm taøi nguyeân vaø chaát lôïng moâi trôøng,
khaùc nhau veà quaàn c, möùc ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi,.... do ñoù daãn ñeán caùc loaïi quy hoaïch
toång theå tông öùng; ví duï nh:

• Quy hoaïch moâi trôøng ñoâ thò

• Quy hoaïch moâi trôøng khu coâng nghieäp
• Quy hoaïch moâi trôøng noâng thoân
• Quy hoaïch moâi trôøng khu du lòch
• Quy hoaïch moâi trôøng danh lam thaéng caûnh, di tích lòch söû, khu baûo toàn

Trong quy hoaïch moâi trôøng loaïi naøy, ñaùnh giaù toång hôïp taùc ñoäng moâi trôøng cuûa caùc döï aùn, cuûa
caùc cô sôû saûn xuaát naèm trong khu vöïc laø heát söùc quan troïng. Nhöõng thoâng tin, soá lieäu phuïc vuï
cho quy hoaïch phaûi ñoàng boä vaø töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, töø nhieàu lónh vöïc, nhieàu ngaønh kinh
teá - xaõ hoäi khaùc nhau. Nhoùm quy hoaïch moâi trôøng phaûi bao goàm nhieàu chuyeân gia thuoäc nhieàu
ngaønh khoa hoïc, nhieàu cô quan t vaán vaø nhieàu yù kieán cuûa coäng ñoàng.

Sau ñaây laø nhöõng khuyeán nghò chính: Ñieåm maïnh, ñieåm yeáu cuûa caùc keá hoaïch quoác gia veà moâi
trôøng ôû Vieät Nam:

1. Keá hoaïch quoác gia veà moâi trôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng (NEPSD) ôû Vieät nam baét ñaàu ñôïc
hình thaønh töø naêm 1981. Ñieåm maïnh cuûa taøi lieäu naøy laø:

• Ñaõ ñôïc chính phuû pheâ duyeät

• Quaù trình xaây döïng NEPSD mang tính lieân ngaønh, chöùa ñöïng nhöõng u tieân cô baûn veà
moâi trôøng
• Theå hieän cam keát cuûa Vieät Nam vôùi coäng ñoàng quoác teá

Ñieåm yeáu:

• Cha phaân tích aûnh hôûng cuûa chính saùch quaûn lyù kinh teá moâi trôøng
• Cha xeùt ñeán aûnh hôûng cuûa cô cheá thò trôøng
• Cha gaén NEPSD vôùi chieán lôïc kinh teá xaõ hoäi.

2. Chieán lôïc baûo toàn quoác gia:

Ñieåm maïnh:

• Laø ñieåm khôûi ñaàu cho chieán lôïc söû duïng laâu daøi taøi nguyeân thieân nhieân vaø baûo veä moâi
trôøng
• Moät soá khuyeán nghò veà phaùp lyù vaø theå cheá ñaõ ñôïc thöïc hieän.

Ñieåm yeáu:

• Cha ñôïc chính phuû thoâng qua chính thöùc

• Chæ coù 1 trong 4 nhieäm vuï u tieân ñôïc thöïc hieän (ban haønh luaät baûo veä moâi trôøng), caùc
khuyeán nghò veà daân soá vaø söû duïng taøi nguyeân cha ñôïc thöïc hieän)
• Nhieàu khuyeán nghò thieáu tính khaû thi vì chuùng khoâng ñôïc thaûo luaän vôùi nhöõng boä phaän
seõ chòu traùch nhieäm thöïc hieän
 101
• Caùc khuyeán nghò cha xem xeùt caùc theå cheá, chính saùch kinh teá maø coøn naëng tính nghieân
cöùu khoa hoïc
• Vieäc chuaån bò chieán lôïc naøy môùi chæ thu huùt caùc nhaø khoa hoïc.

3. Keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia veà moâi trôøng (NEAP), 1995

Ñieåm maïnh:

• NEAP laø vaên baûn ñaàu tieân veà keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia veà moâi trôøng ôû Vieät Nam
• Trong quaù trình xaây döïng ñôïc caùc toå chöùc quoác teá hoã trôï

Ñieåm yeáu:

• Thieáu söï tham döï cuûa caùc nhaø laäp keá hoaïch vaø doanh nghieäp
• NEAP cha ñôïc nhaø nôùc thoâng qua vì vaäy chæ coù giaù trò tham khaûo
• Cha coù söï cam keát cuûa caùc caáp quaûn lyù, laõnh ñaïo.

4. Keá hoaïch haønh ñoäng ña daïng sinh hoïc (BAP), 1993

Ñieåm maïnh:

• Theå hieän cam keát traùch nhieäm cuûa Vieät Nam sau kyù keát coâng ôùc quoác teá veà ña daïng
sinh hoïc
• BAP ñôïc thuû tôùng chính phuû pheâ duyeät 12/1995
• BAP laø vaên baûn ñònh hôùng cho caùc caáp trong nôùc veà baûo veä ña daïng sinh hoïc

Ñieåm yeáu:

• Coøn coi nheï ña daïng noâng nghieäp vaø bieån

• Tính khaû thi cuûa caùc khuyeán nghò coøn thaáp
• Cha taùc ñoäng tôùi caùc caáp laõnh ñaïo, quaûn lyù kinh teá vaø ñòa phông.

5. Baùo caùo hieän traïng moâi trôøng (SOER), 1994

Ñieåm maïnh:

• SOER ñôïc chuaån bò chuû yeáu do caùc chuyeân gia trong nôùc
• SOER ñôïc thöïc hieän haøng naêm, trôû thaønh yeâu caàu cuûa quoác hoäi

Ñieåm yeáu:

• Nhöõng khuyeán nghò chæ hôùng ñeán caáp trung ông

• Taùc ñoäng cuûa SOER quaù chung
• Coøn thieáu nhöõng chæ soá phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc ngaønh
• Moái lieân heä giöõa moâi trôøng vaø chính saùch phaùt trieån kinh teá cha neâu roõ
• Do thieáu nhöõng soá lieäu thoáng keâ moät caùch heä thoáng veà moâi trôøng neân traïng thaùi moâi tr-
ôøng khoâng ñôïc quan saùt theo thôøi gian.

6. Döï thaûo chieán lôïc moâi trôøng (1996-2010)

 102
Ñieåm maïnh:

• Theå hieän quan taâm cuûa cuïc moâi trôøng veà chieán lôïc baûo veä moâi trôøng trong taàm trung
haïn (ñeán naêm 2010)
• Ñoäi nguõ chuaån bò ES goàm caùc chuyeân gia veà moâi trôøng, coù chuù yù ñeán caùc vaên baûn ñaõ
ban haønh veà moâi trôøng.

Ñieåm yeáu:

• ES mang tính moät baùo caùo khoa hoïc, khoâng gaén vôùi kinh teá xaõ hoäi.
• Quaù trình tieán haønh khoâng ñôïc caùc caáp quaûn lyù, laõnh ñaïo quan taâm.

7. Chieán lôïc phaùt trieån quoác gia ñeán naêm 2020

Ñieåm maïnh:

• Theå hieän quyeát taâm cao cuûa laõnh ñaïo "Ñeán naêm 2020 VN veà caên baûn trôû thaønh nôùc
coâng nghieäp"
• Chuù yù nhieàu maët cuûa phaùt trieån, ñaëc bieät quan taâm ñeán nhöõng khía caïnh chính trò xaõ
hoäi

Ñieåm yeáu:

• Quan taâm veà phaùt trieån beàn vöõng cha theå hieän roõ
• Cha ña ra caùc chæ tieâu phaùt trieån beàn vöõng trong phaùt trieån caùc lónh vöïc ñòa phông.

6. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi trôøng vaøo keá hoaïch phaùt trieån caáp tænh vaø khu
vöïc ôû Vieät Nam

Laâu nay, Vieät Nam chia vuøng theo caùc ñaëc ñieåm veà thoå nhôõng vaø sinh thaùi noâng nghieäp: Vieät
nam chia thaønh 7 vuøng sinh thaùi: Mieàn nuùi trung du baéc boä, Ñoàng baèng soâng Hoàng, Khu 4 cuõ,
Duyeân haûi mieàn Trung, Taây nguyeân, Ñoâng nam boä, Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Veà maët kinh teá, gaàn ñaây trong coâng taùc quy hoaïch ñaõ taïm thôøi chia ra 8 vuøng trong ñoù vuøng
nuùi vaø trung du baéc boä ñôïc chia thaønh 2 vuøng laø Taây Baéc vaø Ñoâng baéc (Vieät baéc). Ñoàng thôøi
Ñoâng Nam Boä coù xeùt theâm phaïm vi môû roäng ñeán Laâm Ñoàng, Ninh Thuaän vaø Bình thuaän.
Veà maët quaûn lyù haønh chính cho ñeán nay vaãn cha coù cô quan chòu traùch nhieäm quaûn lyù vuøng.
Veà maët moâi trôøng cuõng cha coù phaân vuøng trong khi vieäc phaân vuøng theo moâi trôøng coù yù nghóa
quan troïng. Hôn baát cöù lónh vöïc naøo, vaán ñeà moâi trôøng khoâng chæ boù heïp trong moät khu vöïc
nhoû cuõng nh moät ngaønh. Caùc bieän phaùp baûo veä moâi rtôøng caàn ñôïc trieån khai ñoàng boä, lieân keát
vôùi nhau trong phaïm vi caùc vuøng laõnh thoå roäng.

Vieäc quy hoaïch moâi trôøng, tông töï nh quy hoaïch noùi chung, cuõng coù nhöõng giôùi haïn veà khoâng
gian cuûa noù. Quy hoaïch khu vöïc (vuøng): Quy hoaïch toång theå moâi trôøng gaén vôùi quy hoaïch
phaùt trieån kinh teá khu vöïc. ôû caáp naøy, caùc muïc tieâu quy hoaïch moâi trôøng gaén vôùi muïc tieâu phaùt
trieån beàn vöõng chung cuûa quoác gia, cuûa khu vöïc. Khoâng gian quy hoaïch phuï thuoäc vaøo tính
chaát vaø noäi dung quy hoaïch, coù theå laø khu vöïc roäng lôùn (bao goàm 1-2 tænh, nhieàu huyeän) vaø
cuõng coù theå laø vuøng nhoû (chæ coù moät huyeän, moät thò xaõ, moät thaønh phoá).
 103
Trong quy hoaïch moâi trôøng, phaïm vi cuûa caùc hoaït ñoäng vaø caùc yeáu toá moâi trôøng, taøi nguyeân
chæ mang tính tông ñoái. Trong nhieàu trôøng hôïp, quy hoaïch ranh giôùi ñòa lyù hoaëc söû duïng keát
hôïp caû ranh giôùi ñòa lyù vaø haønh chính. Trong quy hoaïch moâi trôøng cho vuøng A naøo ñoù coù ranh
giôùi haønh chính ñôïc xaùc ñònh nhng nhaän thaáy raèng coù moät hay vaøi thaønh phaàn laïi naèm ôû vuøng
B khoâng phaûi laø vuøng ñôïc quy hoaïch.

Ranh giôùi haønh chính nh ranh giôùi tænh, thaønh phoá hoaëc huyeän lî thôøng ñôïc caân nhaéc trong
vieäc xaùc ñònh phaïm vi quy hoaïch moâi trôøng vì chuùng theå hieän tình hình quaûn lyù haønh chính vaø
luaät phaùp. Beân caïnh ñoù, phaïm vi quy hoaïch moâi trôøng coøn caàn lu yù ñeán caùc yeáu toá sau:

Vieäc phaân boå caùc caùch thöùc chuû yeáu veà söû duïng ñaát nh nhaø ôû cuûa ñoâ thò, cô sôû haï taàng du lòch
hoaëc caùc hoaït ñoäng khuyeán noâng.

Caùc phaïm vi tieåu vuøng quy hoaïch ôû caùc ñòa phông vaø caùc ñôn vò khoâng gian xung quanh nôi coù
chông trình quan traéc moâi trôøng vaø cô sôû döõ lieäu.

Trong toaøn boä phaïm vi nghieân cöùu caàn chia ra thaønh caùc ñôn vò dieän tích nhoû ñeå taïo ñieàu kieän
thuaän lôïi cho vieäc phaân tích caùc soá lieäu vaø xaùc ñònh caùc u tieân veà maët quaûn lyù. Caùc ñôn vò
phaân tích coù dieän tích raát khaùc nhau phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá chính daãn ñeán vieäc phaân ñònh
chuùng. Khi caùc ñôn vò ñaõ ñôïc xaùc ñònh taát caû caùc soá lieäu seõ ñôïc "gaén chaët" vôùi töøng ñôn vò
phaân tích cuï theå.

Vieäc phaân chia caùc ñôn vò seõ phuï thuoäc vaøo:

• Cô sôû khoâng gian cho vieäc thu thaäp soá lieäu neàn vaø caùc chông trình quan traéc ñang ñôïc
tieán haønh
• Söï phaân boå cuûa caùc heä sinh thaùi, caùc loaøi, caùc nôi c truù.
• Söï phaân boå caùc nguoàn taøi thieân nhieân
• Caùc phông thöùc söû duïng ñaát cho coâng nghieäp, thông maïi vaø cho daân c.
• Caùc vuøng thôøng coù nguy cô bò suy thoaùi moâi trôøng vaø y teá coâng coäng
• Caùc vuøng chuû yeáu phaân theo traùch nhieäm quaûn lyù vaø thaåm quyeàn xeùt xöû.
• Moái quan heä vôùi vuøng laân caän

Trong nhieàu trôøng hôïp, khi quy hoaïch moâi trôøng vuøng phaûi xem xeùt vaø coù yù kieán vôùi vuøng laân
caän (laùng gieàng). Thí duï: vuøng quy hoaïch phaûi höùng chòu buïi, khí thaûi, muøi hoâi thoái töø caùc nhaø
maùy naèm ôû vuøng laân caän hay cuûa con soâng chaûy qua mang nhieàu vaät chaát baån do nguoàn khaùc
xaû vaøo. Phaïm vi lan truyeàn cuûa vaät chaát gaây oâ nhieãm moâi trôøng cuõng thay ñoåi theo thôøi gian
vaø khoâng gian. Thí duï söï lan truyeàn cuûa buïi, khí thaûi töø caùc oáng khoùi nhaø maùy phuï thuoäc nhieàu
vaøo hôùng gioù, toác ñoä gioù, khoái lôïng vaø chaát lôïng nhieân lieäu ñoát vaø hieäu suaát xöû lyù,...

Beân caïnh söï lan roäng chaát thaûi coù theå xaûy ra do phaùt taùn vaøo khoâng khí hay lan roäng trong
thuyû vöïc vôït ra ngoaøi ranh giôí cuûa moät döï aùn coøn coù caùc loaïi vôït ranh giôí khaùc nh caùc kim
loaïi naëng coù theå tích ñoïng trong caùc gioáng, loaøi laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm quan troïng. Xaùc
ñònh phaïm vi ñoøi hoûi phaûi xem xeùt ñeán caùc giaù trò truyeàn thoáng vaø vaên hoaù cuûa ñòa phông
trong phaïm vi vaø caùc vuøng laân caän.

Caùc theå hieän quy hoaïch moâi trôøng vuøng cuõng raát ña daïng. Tình hình quy hoaïch tænh vaø vuøng
hieän nay:
 104
Theo quy ñònh trong heä thoáng keá hoaïch hoaù tænh vaø vuøng hieän nay, vaán ñeà moâi trôøng ñaõ ñôïc
quan taâm vaø trôû thaønh boä phaän höõu cô. Tính ñeán cuoái naêm 1996 taát caû 53 tænh thaønh phoá theo
phaân giôùi cuõ ñaõ laäp xong quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cho ñeán giai ñoaïn 2010.
Trong noäi dung quy hoaïch coù phaàn rieâng veà vaán ñeà moâi trôøng vaø phaùt trieån. Gaàn ñaây quoác hoäi
ñaõ chia nhoû caùc tænh taùch 8 tænh lôùn thaønh 16 tænh nhoû hôn. Nh vaäy hieän nay Vieät nam coù 61
tænh vaø thaønh phoá tröïc thuoäc trung ông. Caùc tænh môùi ñang tieán haønh ñieàu chænh quy hoaïch.

Sau ñaây laø moät soá daïng quy hoaïch moâi trôøng vuøng ñaõ coù ôû Vieät Nam:

• Baùo caùo hieän traïng moâi trôøng caáp tænh haønh naêm: Dôùi söï hôùng daãn, chæ ñaïo cuûa Cuïc
Moâi trôøng, caùc tænh trong caû nôùc ñaõ vaø ñang tieán haønh ñaùnh giaù hieän traïng moâi trôøng,
laäp keá hoaïch quaûn lyù moâi trôøng, xaây döïng chieán lôïc baûo veä moâi trôøng cuûa ñòa phông
mình dôùi söï giuùp ñôõ cuûa Nhaø nôùc (veà maët taøi chính) vaø caùc cô quan t vaán moâi trôøng
trong nôùc giuùp veà maët khoa hoïc. Maëc duø caùc baùo caùo naøy chuû yeáu mang tính phaân tích,
ñaùnh giaù, döï baùo veà möùc ñoä oâ nhieãm cuûa tænh treân cô sôû cuûa caùc loaïi phông phaùp trong
ñoù coù phông phaùp kieåm toaùn chaát thaûi song ôû vaøi noäi dung cuûa baùo caùo ñaõ ñeà caäp ít
nhieàu ñeán vieäc quy hoaïch moâi trôøng cuûa ñòa phông. Maëc duø chaát lôïng coøn haïn cheá nh-
ng baùo caùo hieän traïng moâi trôøng cuõng ñaõ ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng keá hoaïch phaùt
trieån kinh teá xaõ hoäi ôû caùc tænh. Cho ñeán nay, môùi chæ coù moät soá tænh tieán haønh vieäc ña
nhöõng thoâng tin vaø chæ tieâu veà moâi trôøng vaøo keá hoaïch kinh teá - xaõ hoäi cuûa tænh.
• Chông trình khoa hoïc coâng ngheä mang maõ soá KC12 "Caân baèng baûo veä vaø söû duïng coù
hieäu quaû nguoàn nôùc quoác gia" (Giai ñoaïn 1991 - 1995) coù nhöõng vaán ñeà lyù luaän "quy
hoaïch moâi trôøng" vì trong chông trình naøy coù 7 ñeà taøi "Caân baèng baûo veä vaø söû duïng
hieäu quaû nguoàn nôùc cho caùc vuøng khai thaùc cuûa laõnh thoå". Caùc ñeà taøi naøy khoâng chæ
tieán haønh kieåm keâ ñaùnh giaù caùc nguoàn nôùc treân töøng lónh vöïc maø coøn tieán haønh quy
hoaïch caùc vuøng caân baèng söû duïng coù hieäu quaû caùc nguoàn nôùc vöøa phuïc vuï cho phaùt
trieån kinh teá vaø baûo veä nguoàn nôùc khoûi bò hao huït vaø oâ nhieãm.

Baûn thaân nhieàu loaïi quy hoaïch hieän ñang ñôïc tieán haønh ôû caùc ñòa phông cuõng töï mang theo
tính chaát quy hoaïch moâi trôøng nh: Caùc quy hoaïch "caáp, thoaùt nôùc vaø veä sinh moâi trôøng" hieän
ñang trieån khai ôû nhieàu thaønh phoá nôùc ta: Haø Noäi, Ñaø Naüng, Haûi Phoøng, Quaûng Ninh.

Trong nhieàu trôøng hôïp, do caùc ñaëc ñieåm cuï theå veà chöùc naêng ôû ñòa phông maø quy hoaïch ngay
trong tænh coøn chia ra caùc ñôn vò nhoû hôn: Quy ñònh tieåu vuøng, ví duï: Song song vôùi quy hoaïch
phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi thaønh phoá Haï Long, Sôû Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi trôøng Quaûng
Ninh ñaõ xaây döïng döï aùn quy hoaïch quaûn lyù moâi trôøng vònh Haï Long. Tham gia xaây döïng döï aùn
quy hoaïch naøy beân caïnh caùc chuyeân gia moâi trôøng Vieät Nam coøn coù caùc chuyeân gia moâi trôøng
Nhaät Baûn (nhoùm nghieân cöùu JICA). Giai ñoaïn ñaàu cuûa döï aùn laø thieát laäp heä thoáng thoâng tin,
döõ lieäu khu vöïc vònh Haï Long. Moät soá hoaït ñoäng trong giai ñoaïn naøy ñaõ thöïc hieän nh phaân tích
ñieàu kieän moâi trôøng cuûa khu vöïc vònh Haï Long baèng aûnh veä tinh, baùo caùo veà caân baèng phaùt
trieån kinh teá - xaõ hoäi vaø baûo veä moâi trôøng ôû vònh Haï Long.

Toùm laïi, haàu heát caùc quy hoaïch phaùt trieån kinh teá sau giai ñoaïn 1990 ñeàu coù xem xeùt ñeán caùc
yeáu toá moâi trôøng (ñieån hình laø quy hoaïch toång theå ñoàng baèng soâng Hoàng (1994), quy hoaïch
thaønh phoá Haø Noäi ñeán naêm 2020, quy hoaïch ñoàng baèng soâng Cöûu Long, quy hoaïch chuoãi ñoâ
thò Mieáu Moân, Hoaø Laïc, Xuaân Mai, quy hoaïch phaùt trieån kinh teá thaønh phoá Haï Long...) song
thöïc teá cho thaáy vaán ñeà quy hoaïch moâi trôøng cha ñôïc xem xeùt vaø ñeà caäp ñuùng möùc ñoä vôùi vai
troø cuûa noù.
 105
Noäi dung cô baûn cuûa quy hoaïch moâi trôøng vuøng bao goàm caùc vaán ñeà chính nh sau:

• Hieän traïng vaø vaán ñeà moâi trôøng khu vöïc

• Xu theá phaùt trieån chaát lôïng moâi trôøng khu vöïc
• T tôûng chæ ñaïo quy hoaïch
• Muïc tieâu vaø nhieäm vuï troïng taâm cuûa quy hoaïch
• Ñoái saùch vaø bieän phaùp
• Caùc döï aùn chính xaây döïng moâi trôøng

Coù theå noùi nhìn chung caùc nghieân cöùu treân môùi chæ döøng laïi moät phaàn noäi dung cuûa quy hoaïch
moâi trôøng (Taäp trung chuû yeáu vaøo 2 noäi dung treân). Hay coù theå noùi moät caùch khaùc, vieäc thöïc
hieän nghieân cöùu quy hoaïch moâi trôøng cho ñeán nay ôû Vieät Nam vaãn cha ñôïc thöïc hieän moät
caùch hoaøn chænh.

7. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi trôøng vaøo caùc keá hoaïch phaùt trieån theo ngaønh ôû
Vieät Nam

Quy hoaïch ngaønh laø quy hoaïch caùc ngaønh kinh teá, coù muïc tieâu cuï theå, treân phaïm vi phaân boá
cuï theå, coù caùc döï aùn phaùt trieån cuï theå keøm theo ñoù laø caùc giaûi phaùp chuû yeáu veà baûo veä moâi tr-
ôøng. Quy hoaïch ngaønh coù quy hoaïch noâng nghieäp, coâng nghieäp, laâm ng nghieäp, thuyû lôïi, giao
thoâng vaän taûi ....

Loaïi quy hoaïch moâi trôøng ngaønh ñoøi hoûi thoâng tin vaø soá lieäu raát cuï theå, chi tieát. Moïi yù ñoà cuûa
ngôøi quy hoaïch moâi trôøng ngaønh ñôïc baøn baïc vôùi chính quyeàn ñòa phông, vôùi caùc cô quan, cô
sôû saûn xuaát ñoùng treân ñòa phông ñoù, phaûi xem xeùt nghieâm tuùc yù kieán coäng ñoàng. Ñaùnh giaù aûnh
hôûng moâi trôøng laø moät vieäc laøm khoâng theå boû qua trong quy hoaïch moâi trôøng chuyeân ngaønh.

Söï chính xaùc veà ranh giôùi trong quy hoaïch moâi trôøng ngaønh ñoøi hoûi raát cao ñeå traùnh nhöõng va
chaïm veà quyeàn lôïi vaø nhöõng chi phí khoâng thaät caàn thieát, töùc laø phaûi toái u hoaù trong caùc lónh
vöïc kinh teá - moâi trôøng.

Trong thaäp nieân 90, quy hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, quy hoaïch caùc ngaønh ñaõ ñôïc thöïc
hieän. Tuy nhieân caùc yeáu toá moâi trôøng trong caùc quy hoaïch ñoù cha ñôïc quan taâm ñuùng möùc.
Hoaëc môùi chæ chuù troïng ñeán caùc yeáu toá phaùt trieån kinh teá, cha quan taâm ñeán baûo veä moâi trôøng.
Caùc hoaït ñoäng khai thaùc khoaùng saûn, khai thaùc röøng, phaùt trieån coâng nghieäp .... haàu heát cha
chuù yù ñeán vieäc ñoå thaûi chaát thaûi raén, loûng, khí,... laïi caøng khoâng chuù yù ñeán caùc taûi lôïng cho
pheùp cuûa caùc yeáu toá moâi trôøng, ñieàu naøy seõ gaây ra nhöõng haäu quaû cho caùc theá heä mai sau.

Töø nhöõng naêm 80, Vieät Nam ñaõ trieån khai caùc hoaït ñoäng baûo veä moâi trôøng nhng cho tôùi naêm
1994 khi Luaät Baûo veä Moâi trôøng ñôïc ban haønh thì coâng taùc naøy môùi ñôïc ñaåy maïnh töø Trung -
ông tôùi ñòa phông.

Naêm 1997 trong döï aùn "naêng löïc theá kyû 21 cuûa Vieät Nam" 4 baùo caùo ngaønh : Than, Laâm
nghieäp, naêng lôïng, giao thoâng vaän taûi ñaõ ñôïc ña ra xem xeùt ñaëc trng cho vieäc "hoaø nhaäp moâi
trôøng vaø chính saùch kinh teá ôû Vieät Nam". Moät soá noäi dung veà quy hoaïch moâi trôøng ñaõ ñôïc ñeà
caäp trong baùo caùo.
 106
Quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò coù muïc tieâu vaø nhieäm vuï cô baûn laø: xaùc ñònh hôïp lyù
trong töøng giai ñoaïn vaø ñònh hôùng phaùt trieån laâu daøi cho ñoâ thò veà caùc maët toå chöùc saûn xuaát, toå
chöùc ñôøi soáng, toå chöùc khoâng gian kieán truùc, caûnh quan vaø moâi trôøng ñoâ thò.

San naêm 1958, ñaõ coù gaàn 40 ñoâ thò ñôïc thaønh laäp quy hoaïch vaø ñôïc duyeät trong ñoù coù Haø noäi,
tp Hoà chí Minh... Tuy nhieân, quy hoaïch ôû ñaây theo caùc nhaø chuyeân moân nhìn nhaän thì môùi chæ
chuû yeáu döïa vaøo neàn kinh teá bao caáp coù keá hoaïch. Do vaäy, thöïc chaát quy hoaïch ñoâ thò naøy cha
ñi vaøo cuoäc soáng, cha ñaùp öùng ñôïc nhu caàu cuûa söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi theo hôùng ñoåi môùi.

Nhieàu yeáu toá moâi trôøng ñaõ ñôïc loàng gheùp trong quy hoaïch ñoâ thò nh:

Trong nhieàu döï aùn quy hoaïch ñoâ thò cuï theå coøn mang tính chaát toång hôïp bao goàm caùc loaïi quy
hoaïch tieåu vuøng khaùc trong ñoâ thò nh:

• Quy hoaïch tieåu vuøng coâng nghieäp

• Quy hoaïch tieåu vuøng noâng nghieäp
• Quy hoaïch tieåu vuøng du lòch- nghæ ngôi
• Quy hoaïch tieåu vuøng phaân boá daân c

Thöïc teá cho thaáy, maëc duø moät soá yeáu toá moâi trôøng ñaõ ñôïc xem xeùt vaø ña vaøo khi thöïc thi quy
hoaïch ñoâ thò song hieäu quaû vaãn cha cao.

Hieän nay, ôû Vieät Nam coù 569 ñoâ thò.. nhieàu quy hoaïch ñoâ thò ñaõ ñôïc thöïc hieän song vai troø quy
hoaïch moâi trôøng vaãn cha ñôïc ñeà caäp ñuùng möùc. Nhìn nhaän ñôïc vaán ñeà ñoù, ngaønh xaây döïng dôùi
söï quaûn lyù cuûa Cuïc Moâi trôøng bôùc ñaàu (1998-1999) tieán haønh xaây döïng hôùng daãn quy hoaïch
moâi trôøng trong quy hoaïch xaây döïng. Caùc nghieân cöùu naøy do Trung taâm nghieân cöùu Quy
hoaïch moâi trôøng vaø ñoâ thò thöïc hieän vôùi 2 ñoâ thò hoaù ñôïc ña ra laøm ví duï: Thaønh phoá Hueá vaø
thaønh phoá Thaùi Nguyeân.

8. Söï keát hôïp caùc vaán ñeà moâi trôøng vaøo keá hoaïch phaùt trieån caáp ñòa phông ôû
Vieät Nam

Taïi caáp tænh vaø thaønh phoá, lónh vöïc moâi trôøng naèm trong phaïm vi quyeàn haïn cuûa Sôû Khoa hoïc
Coâng ngheä vaø Moâi trôøng. Cô quan naøy baùo caùo göûi leân boä Khoa hoïc Coâng ngheä moâi trôøng
thoâng qua Cuïc moâi trôøng. Veà maët haønh chính Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä moâi trôøng baùo caùo tröïc
tieáp leân Uyû ban Nhaân daân tænh hoaëc thaønh phoá.

Moãi ñòa phông ñeàu coù quy hoaïch toång theå veà phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, quy hoaïch ñoâ thò, daân
c,.... Ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi quy hoaïch mang tính ngaønh ôû ñòa phông nh: Quy hoaïch laâm
nghieäp, quy hoaïch thuyû lôïi, quy hoaïch nuoâi troàng thuyû saûn....

Nhöõng hoaït ñoäng tieâu bieåu ôû ñòa phông mang tính quy hoaïch tieâu bieån ñang ñôïc thöïc hieän ôû
ñòa phông laø:

• Hieän traïng moâi trôøng tænh : Maëc duø chaát lôïng baùo caùo hieän traïng moâi trôøng coøn haïn cheá
nhng baùo caùo cuõng ñaõ ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng keá hoaïch phaùt trieån phaùt trieån kinh
teá xaõ hoäi cuûa tænh.
• Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi trôøng moâi trôøng caùc döï aùn phaùt trieån (Döï aùn môùi ñaàu t vaø caùc cô
sôû ñang hoaït ñoäng): Cho ñeán nay ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn ñaõ ñôïc aùp duïng nh laø moät
 107
coâng cuï nhaèm lieân keát caùc khía caïnh moâi trôøng vôùi phaùt trieån. ôû Vieät nam, ÑTM môùi ôû
giai ñoaïn ñaàu, thöïc hieän chöùc naêng ñaùnh giaù ôû caáp döï aùn. Tuy nhieân, vaán ñeà moâi trôøng
trong caùc döï aùn cha ñôïc nghieân cöùu saâu trong giai ñoaïn chuaån bò vaø coøn bò coi nheï
thieáu theo doõi thuùc ñaåy trong giai ñoaïn thöïc hieän caàn coù caùc bieän phaùp quaûn lyù höõu
hieäu hôn. Veà laâu daøi ÑTM caàn ñôïc aùp duïng ñaày ñuû ñoái vôùi caùc chính saùch, keá hoaïch,
chông trình vaø döï aùn töø caáp quoác gia ñeán ñòa phông.
• Chông trình haønh ñoäng moâi trôøng
• Quy hoaïch khu du lòch, khu nghæ maùt, danh lam thaéng caûnh
• Quy hoaïch khu daân c, ñoâ thò: Caùc ñoâ thò ôû Vieät Nam bao goàm caùc thaønh phoá thuoäc
trung ông, caùc thaønh phoá thò xaõ tröïc thuoäc tænh, caùc thò xaõ thò traán, ñôïc phaân chia thaønh
2 heä thoáng song song nhng taùch bieät nhau: i) Theo ñôn vò haønh chính vaø ii) theo phaân
loaïi ñoâ thò (theo quyeát ñònh 132/HÑBT ngaøy 5/5/1990 caùc ñoâ thò Vieät Nam ñôïc chia
thaønh 5 loaïi, döïa treân daân soá, loaïi 1 treân 1.000.000 daân vaø loaïi 5 treân 4.000 daân, löïc l-
ôïng lao ñoäng phi noâng nghieäp, maät ñoä daân c, möùc ñoä trang bò cô sôû haï taàng ....). Noùi
chung trong "baùo caùo taùc ñoäng moâi trôøng " trong caùc döï aùn quy hoaïch ñoâ thò caùc chuû ñeà
moâi trôøng sau ñôïc khuyeán nghò ñeà caäp: 1) Heä thoáng thoaùt nôùc 2) Heä thoáng giao thoâng
3) Phuû xanh thaønh phoá 4) Moâi trôøng xaây döïng vaên hoaù, lòch söû 5) Caûi thieän nhaø oå chuoät
6) Söùc khoeû moâi trôøng 7) Kieåm soaùt oâ nhieãm nôùc 8) Kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí 9)
Quy hoaïch söû duïng ñaát 10) Quaûn lyù chaát thaûi raén 11) Quaûn lyù chaát thaûi ñaëc bieät ...
• Quy hoaïch söû duïng ñaát
• Quy hoaïch khu coâng nghieäp ....

Beân caïnh loaïi quy hoaïch ngaønh nh neâu treân, coøn coù quy hoaïch chuyeân ngaønh. Döï aùn loaïi naøy
hoaøn toaøn hôùng veà moâi trôøng nhng chæ giaûi quyeát moät hay hai yeáu toá moâi trôøng coù tính u tieân,
noåi coäm theo xaùc ñònh cuûa ñòa phông, Ví duï ôû Vieät Nam ñaõ thöïc hieän caùc loaïi quy hoaïch mang
tính chuyeân ngaønh nh sau:

• Quy hoaïch caùc baõi choân laáp veä sinh chaát thaûi raén
• Quy hoaïch heä thoáng thoaùt nôùc ma, nôùc thaûi vaø heä thoáng xöû lyù nôùc thaûi
• Quy hoaïch caùc vuøng ñeäm choáng oâ nhieãm khoâng khí, tieáng oàn, rung, nhieät,...
• Quy hoaïch caùc röøng phoøng hoä (choáng caùt laán ôû vuøng Duyeân Haûi; choáng luõ luït, xoùi
moøn,...)
• Quy hoaïch coâng vieân, hoà nôùc phuïc vuï nghæ ngôi

Tuy nhieân, nhìn chung caùc hoaït ñoäng moâi trôøng neâu treân môùi chæ mang tính loàng gheùp coù noäi
dung mang tính quy hoaïch moâi trôøng.

Keát luaän

Trong khoaûng 10 naêm trôû laïi ñaây ôû Vieät Nam caùc cô quan quaûn lyù baûo veä moâi trôøng, caùc nhaø
khoa hoïc , caùc nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi ñaõ quan taâm nhieàu hôn ñeán taàm quan troïng cuûa coâng vieäc
baûo veä moâi trôøng trong ñoù coù caùc coâng vieäc thuoäc caùc chông trình nghieân cöùu khoa hoïc.

Chính phuû Vieät Nam ñaõ theå hieän nhöõng cam keát veà baûo veä moâi trôøng khoâng nhöõng vôùi caùc
coäng ñoàng toå chöùc quoác teá maø coøn theå hieän trong caùc vaên baûn keá hoaïch moâi trôøng ñôïc ban
haønh qua caùc naêm töø luaät baûo veä moâi trôøng, chông trình haønh ñoäng quoác gia ñeán nhöõng chæ thò,
quy ñònh. Nhöõng vaên baûn naøy ñaõ coù taùc duïng nhaát ñònh trong thöïc teá.
 108
Quy hoaïch moâi trôøng laø moät trong nhöõng coâng vieäc ñang ñôïc quan taâm trieån khai ôû Vieät Nam.
Tuy nhieân, khi xem xeùt quaù trình xaây döïng quy hoaïch moâi trôøng coù theå ruùt ra nhöõng nhaän xeùt
vaø khuyeán nghò sau ñaây:

• Ñeán nay quaù trình xaây döïng quy hoaïch moâi trôøng môùi chæ thu huùt nhöõng cô quan
chuyeân gia nghieân cöùu khoa hoïc, quaûn lyù veà moâi trôøng. Caàn coù söï tham gia cuûa ñaïi
dieän coäng ñoàng daân chuùng, ñaïi dieän coâng nghieäp, ñaïi dieän caùc toå chöùc chính trò, kinh teá
caùc caáp
• Caùc nhaø chieán lôïc moâi trôøng thôøng môùi quan taâm nhieàu ñeán caùc lónh vöïc sinh thaùi maø
coøn yeáu veà phaân tích kinh teá ñaëc bieät cha laøm roõ moái lieân heä giöõa thò trôøng, chính saùch
kinh teá vôùi baûo veä moâi trôøng.
• Caùc quy hoaïch moâi trôøng thôøng trình baøy nhöõng keá hoaïch to lôùn nhng coøn toû ra thieáu roõ
raøng khi ñeà caäp ñeán khía caïnh thöïc thi ñaëc bieät laø khaû naêng kinh phí
• Caùc quy hoaïch thôøng khoâng döïa treân nhöõng soá lieäu thoâng tin ñôïc thoáng keâ moät caùch
caäp nhaät vaø chính xaùc.

Taøi lieäu tham khaûo

1. ADB, 1996 .Nhöõng hôùng daãn veà quy hoaïch phaùt trieån toång hôïp kinh teá vaø moâi trôøng
khu vöïc. Ñieåm laïi nhöõng nghieân cöùu quy hoaïch phaùt trieån moâi trôøng khu vöïc ôû Chaâu aù.
(baûn dòch töø tieáng Anh), Baùo caùo moâi trôøng soá 3.
2. Cuïc Moâi trôøng (dòch vaø chænh bieân), 8/96..Boä Chính quyeàn Ñòa phông vaø Quy hoaïch
Kenya vaø Khoa Quy hoaïch Caûnh quan cuûa trôøng Ñaïi hoïc Wageningen, Haø Lan; 1989.
Saùch hoùng daãn moâi trôøng vaø phaùt trieån ñoâ thò
3. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu t, 1997. Naêng löïc theá kyû 21 cuûa Vieät Nam. Chông trình phaùt trieån
cuûa Lieân hôïp Quoác.
4. Cuïc Moâi trôøng, Boä KH,CN&MT, 1998 "Nhaát theå hoaù quy hoaïch moâi trôøng vaøo keá
hoaïch phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi baûo veä moâi trôøng, soá 5/1998. Paul Lacaze" Caùc phông
phaùp quy hoaïch ñoâ thò (baûn dòch töø Phaùp ngöõ cuûa Ñaøo Ñình Baéc), Nhaø Xuaát baûn Theá
giôùi, Haø Noäi, 1996.
5. Nguyeãn Ngoïc Sinh, Nguyeãn Ñaéc Hy, Phaïm Khang, 1997. Nhöõng ñònh hôùng trong quy
hoaïch moâi trôøng khu vöïc Baéc Trung Boä, Moâi trôøng. Tuyeån taäp nghieân cöùu, Taäp I, NXB
Khoa hoïc Kyõ thuaät, 1997.
6. Nguyeãn Ngoïc Sinh, Nguyeãn Vieát Phoå, Trông Maïnh Tieán, 1998. Quy hoaïch ngaønh moâi
trôøng trong quy hoaïch phaùt trieån vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng; Moâi trôøng "Caùc coâng
trình nghieân cöùu" Taäp III, NXB Khoa hoïc Kyõ thuaät, 1998.
7. Trònh thò Thanh, Vuõ quyeát Thaéng vaø nnk, 1998. Phông phaùp luaän quy hoaïch moâi trôøng.
8. Trònh thò Thanh, Vuõ quyeát Thaéng vaø nnk, 1998. Döï thaûo hôùng daãn quy hoaïch moâi trôøng
vuøng.
9. Pierre Merlin, 1993. Quy hoaïch ñoâ thò (baûn dòch töø Phaùp ngöõ cuûa Toáng Quang Khaûi),
Nhaø Xuaát baûn Theá giôùi, Haø Noäi, 1993.
10. ADB, 1991. Guidelines for Integrated Regional Economic and Environmental
Development Planning, Environment Paper No.3
11. Leonard Ortolano, 1984. Environmental Planning and Decision Making, John Wiley &
Sons, New York, 1984.
12. John M.Edington & M.Anne Edington, 1977. Ecology and Environmental Planning,
London, Chapman&Hall; John Wiley & Sons, New York, 1977.
 109
13. Malone-Lee Lai Choo, 1997. Environmental Planning, National University of
Singapore, 1997.
14. Michael Clark and John Herington (Editor), 1988. The role of Enviromental Impact
Assessment in the Planning Process, An Alexandrine Press Book, Mansell Publishing
Limited, London, New York, 1988.
15. Richard L.Meier, 1993. Ecology Planning and Design, Paths to Sustainable
Communities, Center for Environmental Design Research, University of California,
Berkeley, CA, 1993
16. Roger Kemp, 1990. Strategic Planning in Local Government, A case book, Planner
Press, American Planning Association, Chicago, Illinois, Washington D.C.
17. Susan Buckingham-Hatfield & Bob Evans (Editorial Leader), 1996. Environmental
Planning and Sustainability, John Wiley & Sons, New York, 1996.
18. Rob Verheem & Barry Sadler - Strategic Environmental Assessment (SEA), Ministry
of Housing, Spatial Planning and the Environment of The Nertherlands, 1996.
19. United States Environmental Protection Agency (U.S. EPA) Environmental Planning
for Small Communities. A Guide for Local Decision Makers, Office of Regional
Operations and State/Local Relations, Washington, 1994.
20. UNCHS (habitat)/unep,1997. Implementing the Urban Environment Agenda, Volume 1
of the Environmental Planning and Management Sourcebook.
21. Walter E.Westman, 1985. Ecology Impact Assessment and Environmental Planning, A
Wiley Interscience Publication, John Wiley & Sons, 1985.