Br. 02 Cena: 50 den. Oktomvri 2009 god.

ISSN: 1857-6710

M a g a z i n n a M INI S T EERR S T VVOO T O ZA O D B RRANA

ANA n a re
r e p u b l i k a m a k edo
edonija

|orge ivanov
intervju so pretsedatelot na rm i
vrhoven komandant na armijata

Армија со висок степен на

интероперабилност и оперативна способност

17 ГОДИНИ
Армија на
Реpублика Македонија

ЗАЕДНО pОСИЛНИ
МАКЕДОНСКО-АМЕРИКАНСКА
ВОЕНА СОРАБОТКА

КРИВОЛАК
ИДНИОТ УРБАН ТРЕНИНГ-ЦЕНТАР
ОСОВРЕМЕНУВАЊЕТО НА АРМИСКИОТ pОЛИГОН Е ВО pОЛН ЕК

АРМ - НАТО Рапортирање ОружјE Воена историја Игри и симулации

Содржина:
Нова, поинаква мисија

Припадници на специјалните единици на

АРМ, заедно со припадници на Нацио­
налната гарда на американската сојузна
држава Вермонт, изведoa интензив­
на заедничка подготовка во Република
Македонија за претстојната заедничка
мисија во Авганистан од почетокот на ид­
ната година.
Покрај досегашното успешно партици­пи­
рање во мисијата ИСАФ предводена од
НАТО, на почетокот на наредната годи­
на, нов контингент на АРМ ќе биде упа­
тен во Авганистан со една нова, поинак­
ва мисија од онаа што досега ја имаме, а
тоа е укажување асистенција и помош во
обучувањето на авганистанските безбед­
Страна ИНТЕРВЈУ СО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА РМ И носни сили. Се очекува во јануари идната

8 ВРХОВЕН КОМАНДАНТ НА АРМИЈАТА,

ЃОРгЕ ИВАНОВ
година во Авганистан да заминат допол­
нителни 70-тина македонски мировници.
На припадниците на Националната гарда
на Вермонт ова ќе им биде прва мисија во
Авганистан. Заедничкото учество на аме­
НОВА СТРАТЕГИЈА ЗА ОДБРАНА НА риканските и на македонските војници во
Страна РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА март оваа година го најави командантот

4
на Националната гарда на Вермонт, гене­
рал Мајкл Дуби, за време на неговата по­
КОНТИНУИРАН РАЗВОЈ НА ОДБРАНАТА И ЗА сета на нашата земја. „Националната гар­
ОДГОВОР НА СОВРЕМЕНИТЕ ПРЕДИЗВИЦИ да на Вермонт оди во Авганистан на поче­
токот на 2010 година за обука во рамки­
те на мисијата ’Феникс’ на авганистанска­
та армија и полиција. Имаме визија дека
Страна ИНФО ако Македонците сакаат да земат учество

17 зајакнување НА СОРАБОТКАТА
и ги добијат потребните одобрувања за
тоа, ќе ни помогнат во обуката на авгани­
станските сили”, гласеше оцената на гене­
ралот Мајкл Дуби.
Покрај обуката на авганистанските сили,
КРИВОЛАК - ИДНИОТ УРБАН ТРЕНИНГ- во план е македонски и американски
Страна ЦЕНТАР Страна војници да ја обучуваат и армијата на аф­
риканската држава Сенегал.
32 ОСОВРЕМЕНУВАЊЕТО НА АРМИСКИОТ ПОЛИ-
ГОН Е ВО ПОЛН ЕК
12 „Одлуката на Владата за зголемување на
нашето учество во мировните мисии со
два дополнителни вода во Авганистан, од
2010 година, во соработка со нашите аме­
рикански пријатели од Националната гар­
да на Вермонт, е јасна потврда на наша­
Страна та стратегиска определба во нашите ев­

39 СИЛНИ И НА СПОРТСКИТЕ БОИШТА роатлантски интеграции и јасен доказ за

продлабочување на нашето пријателство
со САД, нашите пријатели”, оценува ми­
нистерот за одбрана, Зоран Коњановски.
Националната гарда на Вермонт прет­
ставува стратешки партнер на АРМ со
Страна ПРОЕКТ „МЕНХЕТеН“ Страна кој се реализираат бројни активности за

23
соработка со армијата на САД, коорди­

45 РАЃАЊЕТО НА АТОМСКАТА ЕРА

нирани преку познатата Воена контакт-
програма, која е составен дел на севкуп­
ната билатерална соработка помеѓу две­
те армии. Успешното спроведување на
Воената контакт-програма дава огро­
БИТКАТА ЗА УНИВЕРЗУМОТ мен придонес во исполнувањето на пар­
Страна ПРОДОЛЖУВА тнерските цели и интероперабилноста на

55
АРМ со НАТО-алијансата. Оваа програма
се реализира преку различни форми на
ВО ИСЧЕКУВАЊЕ НА ВТОРИОТ ДЕЛ НА обука, како што се семинари кои се реа­
ЛЕГЕНДАРНАТА STARCRAFT лизираат во Република Македонија, кон­
ференции, посети на воени бази, школ­
ски центри и институции во САД, но и
Страна КНИГА „ЗА ВОЈНАТА“ Страна изведување заеднички вежби. Воената
контакт-програма и соработката со Наци­

58 ДЕЛО НА ГЕНЕРАЛОТ НА ПРУСКАТА ВОЈСКА

КАРЛ ФОН КЛАУЗЕВИЦ
27 оналната гарда на Вермонт и помогна на
АРМ во достигнувањето на стандардите
на НАТО во повеќе области. Во досегаш­
ното четиринаесетгодишно искуство и со­
работка на двете армии се реализирани
ШТИТ - Година I, број 2, октомври 2009 година, излегува еднаш месечно
ИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА неколку стотини активности. Притоа, око­
лу 6.000 припадници на АРМ и МО досега
ИЗДАВАЧКИ СОВЕТ имале можност да се здобијат со знаење
Емил Димитриев (претседател) од непроценливо значење.
Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, потполковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски, Претстојното заедничко учество во Ав­
потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски ганистан на македонски и американски
војници е плод на успешната и долгого­
ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК дишна соработка на АРМ со армијата
Здравко Ризовски, потполковник на САД. Воедно, тоа претставува зајак­
нување на партнерството со Национал­
РЕДАКЦИЈА ната гарда на Вермонт. Тоа е потврда на
Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); определбата и заложбите на Република
Александар Атанасов (фотографии) Македонија за активно членство во НАТО,
како приоритетна цел кон која се насоче­
КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ-ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈН ни напорите на Министерството за одбра­
Жарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ на. Учеството во новата, поинаква мисија,
е доказ дека и во иднина Министерство­
Печати: АД „Коста Абраш“ – Охрид то за одбрана и Армијата на Република
Македонија ќе даваат соодветен придо­
АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТА нес за успешна интеграција на Република
МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ Македонија во евроатлантските интегра­
ул. „Орце Николов“ бб 1000 Скопје тивни процеси.
Телефони: 02 328 24 17; 02 328 20 58
Факс: 02 3113 527; 02 3128 276 Здравко Ризовски
www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

3
 НОВА СТРАТЕГИЈА ЗА
ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА
МАКЕДОНИЈА
КОНТИНУИРАН РАЗВОЈ НА ОДБРАНАТА И ОДГОВОР НА
дбранбената политика, како
еден од основните инструмен-
ти на Стратегијата за нацио-
нална безбедност на Републи-
ка Македонија, континуирано е фо-
кусирана на постигнување на основ-
ните и долгорочните цели – зашти-
та, одржување и унапредување на
безбедносната состојба на држава-
та, создавајќи амбиент за промоција
и за остварување на национални-
те интереси. Во тој дух, Стратегијата
за одбрана ги детерминира стратеги-
ските одбранбени цели, како и начи-
ните, ресурсите, инструментите и ак-
тивностите за континуиран развој и
одржување на националниот одбран-
4
бен систем со кредибилни способно-
сти, ефикасно менаџирање на од-
бранбените ресурси и процеси, сеоп-
фатни подготовки за интеграција во
политичката и воената структура на
Алијансата и на ЕУ и долготраен при-
донес во меѓународни операции за
поддршка на мирот и безбедноста.
Стратегија за одбрана од 1998
година и Стратегиски одбран-
бен преглед од 2004 година
Во 1998 година потребата за
унапредување на конзистентноста
и транспаретноста на одбранбената
политика бараше донесување и на
1. сè е под кон- Стратегија за одбрана на Републи-
трола. припад- ка Македонија. Со тој политички до-
ници на вое- кумент за првпат беа транспарент-
ната полиција но претставени темелните национал-
на задаЧа ни вредности и интереси, идентифи-
кувани заканите и ризиците по наци-
оналната безбедност, како и амбици-
ите и приоритетите во изградбата и
развојот на одбранбениот систем.
Исто така, Стратегијата води смет-
ка и за сознанието дека изолиран
национален систем за безбедност и
2. дел од веж- одбрана е нерационален и недовол-
бовните ак- но ефикасен за малите и економски
тивности на недоволно развиени земји. Во годи-
специјалците ните потоа, трансформацијата на
на арм
Армијата на Република Македонија
 1
ционални дејства, додека анализите за без-
бебедносните предизвици во светот и во Ев-
ропа ни говореа дека АРМ мора да се при-
способува да одговори и на неконвенционал-
ни и асиметрични закани кои се транснаци-
онални и функционираат без познавање на
државните граници. Заради тоа во 2004 го-
дина беше спроведен сеопфатен Стратеги-
ски одбранбен преглед (СОП 2004) со кој се
дефинираа детални насоки за спроведување
на нов циклус на реформи во одбрана-
та и АРМ, засновани врз целите на надво-
решната политика, измените на Уставот и
барањата на охридскиот Рамковен договор.
И Стратегијата за одбрана од 1998 година и
СОП 2004 се темелат врз следните главни
одредници кои и денес се валидни. Тоа се:
– Македонија може и мора да ја бранат
нејзините вооружени сили – АРМ, изградена
според принципите и стандардите на НАТО;
– одржување на добри односи со сите соседи
и развивање широка регионална соработка;
– интегрирање во НАТО и во ЕУ; и
– придонес во подобрувањето на безбедноста
на Југоисточна Европа и на Европа во целина.
Водејќи се од заклучоците на СОП 2004 до
крајот на 2007 година беше спроведена се-
опфатна трансформација на АРМ и на од-
браната во целина. Денес говориме за цело-
сно професионализирана АРМ со лесни, мо-
билни и интероперативни сили, од кои око-
лу 20% се распоредливи во странство. До
4% од воениот персонал на АРМ во кон-
тинуитет и долготрајно е распореден во
меѓународни операции. Менаџирањето на
одбраната е подобрено во сите сфери: по-
стигнато е пополнување со професионален
воен персонал преку 90% и соодветна етнич-
ка застапеност, во образованието и обука-
та, долгорочното планирање, програмирање
и буџетирање, интероперативноста со
НАТО-силите, поддршката на АРМ на ци-
вилните институции и во опремувањето и
модернизацијата. Но, во практика се појавија
и некои слабости. На пример, актуелната
структура на АРМ тешко се одржува со рас-
положивите ресурси, некои единици имаат
ниско ниво на пополнување со воен персо-
нал, единиците се опремени главно со поста-
ра воена опрема и малку единици се распо-
редливи во странство.
Стратегија за новото време
Современа Македонија егзистира во
крајно динамичен свет и во непредвидли-
во регионално и глобално безбедносно
опкружување. Конвенционалните и новите

СОВРЕМЕНИТЕ ПРЕДИЗВИЦИ Од Љубе Дукоски

(АРМ) претставува главен национален на-

пор за воспоставување на ефективен од-
бранбен систем, за подобрување на де-
2
мократската и на цивилната контрола над
АРМ, за воспоставување ефикасен процес
за планирање и донесување одлуки и за
хармонизација на надворешната и одбранбе-
ната политика. Стратегијата покажа дека на-
соките за развој на воените способности на
АРМ беа сосема соодветни за тогашните ам-
биции и економски можности на Македонија.
По 2001 година се покажа дека политичката
рамка од Стратегијата за одбрана од 1998 го-
дина е веќе надмината и не е соодветна за
натамошен развој на Армијата и одбраната
во целина. Сепак, дотогаш АРМ се развива-
ше како вооружена сила за водење конвен-

5

закани и ризици во современа Евро-
па, како и на глобално ниво, ја зго-
лемуваат ранливоста на европски-
те општества и држави, вклучително
и нашето македонско општество и
држава. Тргнувајќи од тие процени и
научените лекции од минатото, еви-
дентно е дека за натамошен развој
на одбраната е неопходна нова по-
литичка рамка – нова Стратегија за
одбрана на Република Македонија,
со која ќе се детерминираат сите ди-
мензии на надворешните и на вна-
трешните одбранбени активности
за постигнување на стратегиските
одбранбени цели. Тој политички до-
кумент треба да им послужи на над-
лежните државни институции (Со-
бранието, Претседателот, Владата,
6
3. демонстра-
ција на извеж-
баноста на при-
падниците на
псо
4. мисијата
3
на единицата
мора да се из-
врши целосно
Министерството за одбрана – МО
и на другите министерства) како оп-
шта и концизна рамка за натамошен
развој на капацитетите на институ-
циите, инструментите, воените спо-
собности на АРМ и ресурсите кои ќе
бидат ангажирани за постигнување
на стратегиските одбранбени мисии
и цели.
Процесот на формулирање на но-
вата Стратегија за одбрана на
Македонија во МО се наоѓа во по-
одмината фаза. Во тој процес из-
вршени се и темелни консултации
со надлежните државни институции
и НАТО, со цел новата Стратегија
за одбрана да придонесе за
одржување на политичкиот консен-
зус во општеството во врска со од-
браната и да воспостави најширока
можна споделена визија за идните
безбедносни и одбранбени потре-
би на Македонија. Исто така, јавна
дебата за Стратегијата за одбрана
може да биде од голема важност за
нејзиниот квалитет.
Одбранбениот систем на Македонија
е одговорен за исполнување на
следните стратегиски мисии:
– одбрана и заштита на земјата и на
Алијансата;
– придонес во операции во целокуп-
ниот спектар на мисии на НАТО, на
ЕУ и на ООН; и
– заштита на пошироките национал-
ни интереси.
Стратегијата за одбрана на
Македонија ја определуваат три
клучни фактори:
– темелните вредности утврдени со
Уставот и од нив произлезените
на­ционални интереси;
– големината и географската лока­
ција на државата; и
– придонесот во регионалниот и гло-
балниот мир и безбедност.
Со Уставот, Националната концепција
за безбедност и одбрана од 2003 го-
дина и Стратегијата за национална
безбедност од 2008 година се де-
терминирани темелните национал-
ни вредности и интереси. Според нив
„зачувувањето на независноста, су-
веренитетот и територијалниот ин-
тегритет и унитарниот карактер како
суштествена рамка за зачувување и
унапредување на државниот иденти-
тет на Република Македонија и сло-
бодно негување и изразување на ет-
ничкиот и културниот идентитет на
сите граѓани“, претставува траен на-
ционален интерес. За постигнување
на националните цели Македонија
мора да одржува ефикасен одбран-
бен систем, кредибилни вооруже-
ни сили (АРМ), изградени според
принципите и стандардите на НАТО.
Интеграцијата во НАТО и во ЕУ, стра-
тегиското партнерство со САД, до-
брите односи со сите соседи и регио-
налната соработка нудат големи мож-
ности за зајакнување на национална-
та безбедност и на нашите одбранбе-
ни способности. Во тој дух, нашата
држава од првиот ден на својата не-
зависност започна со сеопфатна де-
мократска, економска, одбранбена и
социјална транзиција, како и со кон-
тинуирани подготовки за членство во
НАТО и во ЕУ.
Македонија е мала земја во развој
и без излез на море. Лимитираните
човечки и материјални ресурси овоз-
4
можуваат одржување на лесни и мо-
билни сили на АРМ. Одбранбени-
от систем за исполнување на стра-
тегиските мисии може да се разви-
ва и да се одржува само со контину-
ирана и посветена сеопфатна под-
дршка од сите државни институции
во насока на постигнување на цели-
те на надворешната политика. Од
Стратегијата за одбрана се очеку-
ва да ги реафирмира нивните над-
лежности и да даде нови насоки за
унапредување на механизмите на
демократската и цивилната контро-
ла над АРМ.
Македонија започна да учествува
во меѓународни операции со сили
на АРМ од 2002 година. Денес тој
придонес достигна значајно ниво
5
со оглед на нашите економски мож-
ности, но истиот во иднина ќе тре-
ба постепено да се зголемува до
ниво од најмалку 8% од севкупна-
та структура на копнените сили на
АРМ. За долготраен придонес во це-
лиот спектар на операции предводе-
ни од НАТО, АРМ ќе развива и ќе од-
ржува еден брзо распоредлив сре-
ден пешадиски баталјон, една лес-
на подвижна болница, неколку пома-
ли единици, а по 2013 година и една
средна пешадиска баталјонска гру-
па. Сите тие сили постепено треба
да се опремуваат со современа вое-
на опрема и да се обучуваат според
доктрините на НАТО.
Во однос на Армијата на Републи-
ка Македонија, како главен столб
на одбранбениот систем, новата
Стратегија за одбрана треба да обе-
збеди нови насоки за воените цели и
задачи во услови на мир, вооружен
конфликт и војна. Тие се неопход-
ни за натамошна трансформација
на АРМ и одбраната во целина, за
употреба на АРМ за поддршка на
полицијата и цивилните власти пре-
ку системот за управување со кризи,
како и за развој и распоредување на
воени и цивилни способности за при-
донес во меѓународни експедициски
операции и колективната одбрана.
Претстојната трансформација
на природата на АРМ во модер-
на армија, целосно способна за
интеграција и интероперативност
со НАТО ќе биде долгорочен про-
цес. Пополнувањето со квалите-
тен воен професионален персонал
е клучно за успехот на тој процес.
Подобрувањето на распоредливо-
ста на нејзините единици и команди
директно зависи од високото ниво
на обученост на офицерите, подо-
фицерите и војниците. Наша цел е
нивото на распоредливост во стран-
ство да достигне до 40% од идната
копнена структура на АРМ. Треба да
се очекува и концентирање на вое-
ниот персонал во помал број едини-
ци, како и одржување на ефикасна
и флексибилна командна структура.
За тоа е потребно создавање, развој
и спроведување на нова национал-
на воена доктрина и воведување на
модерни технологии.
За исполнување на стратегиски-
те мисии неопходна е соодветна и
5. настапување стабилна поддршка со ресурси, која
кон целта – ќе овозможи натамошен забр­зан
тактиЧка веж- развој и одржување на кредибилни
ба со бојно одбранбени и воени способности.
гаѓање Состојбата со опременоста на АРМ
бара континуирано инвестирање
во современа воена опрема од
најмалку 20% од одбранбениот
буџет на долг рок.
Услов за ефикасност и кредибил-
ност на Стратегијата за одбрана
претставува и нејзината усогласе-
ност со обврските и одговорности-
те кои ќе произлезат од членство-
то на Македонија во НАТО, како и
од вклучувањето во Европската без-
бедносна и одбранбена политика.
Помеѓу другото, во иднина треба
да се очекува соочување и со пре-
дизвиците за учество и во заеднич-
ките способности на Алијансата и на
ЕУ како, на пример, Силите за брзи
одговори на НАТО, капацитетите за
стратегиски воздухопловен транс-
порт, борбените групи на ЕУ и друго.
На крајот, треба да се нагласи дека
системот за одбрана на Македонија
може да продолжи да се развива
само врз основа на сеопфатно раз-
виена и поддржана Стратегија за од-
брана. По донесувањето на истата
од страна на Претседателот на Ре-
публика Македонија, планерите во
МО и АРМ, Стратегијата треба да
ја преточат во конкретен Долгоро-
чен план за развој на одбраната за
претстојните десет години и истиот
да го спроведат во дело.
7
 АРМ ГО ПОЛОЖИ ИСПИТОТ НА
ИНТЕРВЈУ СО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА РМ И ВРХОВЕН КОМАНДАНТ НА АРМИЈАТА,
осподине Претседател, бидејќи
магазинот ја третира пробле-
матиката од сферата на одбра-
ната, на почетокот кажете ни
нешто од времето кога Вие го
отслужувавте воениот рок?
– Што е тоа војска искусив уште во
студентските денови. Како студент
од прва година поминав едномесеч-
на обука на која ги запознав првите
војнички вештини, а воениот рок го
отслужив откако се вработив, непо-
средно по завршувањето на студи-
ите, некаде 1984-1985 година во Гор-
ни Милановац. Токму во таа касар-
на служел војска и мојот татко. Кога
првпат ме посети, татко ми се пот-
сети на неговите војнички денови и
8
тогаш се пошегува дека и тој спиел
во истиот кревет. Во војска бев ра-
диорелеец, а бидејќи по струка бев
правник, по шестмесечната обу-
ка заминав на уште една обука, но
овој пат во мојата струка, во тогаш-
ното воено обвинителство, за потоа
да отидам во командата во Крале-
во, каде ги извршував сите правнич-
ки работи. Командата беше под вод-
ство на генерал Ботери, татко на то-
гашниот главен и одговорен уредник
на словенечка „Младина“. Инаку, по
обуката се стекнав со чин десетар, а
на крајот станав и млад водник.
Како од денешен аспект, како
врховен командант на Армијата,
го оценувате значењето на воена-
та дисциплина и самиот војнички
живот? Дали тоа Ви помогна и
влијаеше на Вашата понатамош-
на кариера?
– Во секоја општествена орга­ни­
за­ција и институција мора да по­
стои дисциплина. Таа е предуслов
за успешно работење на секој оп­
штествен субјект, а сметам дека дис­
циплината е посебно значајна за
армијата. Илинденското востание и
сите други востанија и револуцио­
нерни борби на македонскиот народ
укажуваат дека во редовите на ре­
волуционерите и борците биле вклу­
чени луѓе кои храбро и дисциплини­
рано се посветиле во остварување
на крајната цел, создавање на ма­

ЗРЕЛОСТА
ЃОРГЕ ИВАНОВ
кедонската држава. Во современи
услови, дисциплината е и мотив за
чекорење напред и создавање си-
гурност кај граѓаните и општеството.
За мене е гордост што сум врховен
командат на Армијата на Републи-
ка Македонија, армија која 18 годи-
ни храбро, гордо и дисциплинирано
стои на браникот на нашата држава.
Република Македонија ги испол-
ни критериумите и стандарди-
те од сферата на одбраната како
клучен предуслов за влез во НАТО
уште минатата година пред Сами-
тот во Букурешт. Во завршна фаза
се и исполнувањето на клучните
одредници за почеток на прего-
ворите за влез на земјата во ЕУ.
Како ги оценувате моментални-
те состојби за влез на земјата во
НАТО и во ЕУ?
– Република Македонија е пред пор-
тите на НАТО и сигурно и одлучно
чекори и кон портите на ЕУ. Наша
стратегиска определба останува
зачленувањето во евроатлантски-
те институции како гаранти на про-
сперитетот, сигурноста и безбедно-
ста на нашава држава и на регионот.
Република Македонија и македон-
скиот народ споделуваат исти вред-
ности и етички принципи со другите
европски држави и народи. По сами-
тот на НАТО во Букурешт, и покрај
разочарувањето од епилогот на од-
луката, во Република Македонија се
зацементира ставот дека треба да
продолжиме со реформските про-
цеси и нашата држава треба да ста-
не дел од заедничкиот евроатлант-
ски безбедносен чадор. Во процесот
на исполнување на клучните одред-
ници за добивање датум за поче-
ток на преговори со ЕУ, Република
Македонија се однесува реформски
и очекувањата се дека Европската
комисија ќе го валоризира нашиот
труд со позитивен извештај кој ќе се
објави наскоро.
Ќе поентира ли конечно Републи-
ка Македонија во клучната сфе-
ра на надворешната политика и
како Вие како претседател токму
во оваа сфера се вклучувате за да
го забрзате тој процес?
– Најдобар одговор на ова
прашање е мојата надворешнопо-
литичка агенда досега. На први-
от ден од мојот мандат оства-
рив работна посета на Брисел со
што недвосмислено ги искажав-
ме цврстите определби за иднина-
та на Република Македонија. Со на-
мера да ги продлабочам односи-
те со државите од регионот некол-
ку пати се сретнав со моите коле-
ги од опкружувањето. Учествував
на меѓународни собири во Цетиње,
во Нови Сад, во Валона. Првата
официјална посета на земја-членка
на ЕУ ја остварив во Германија, а
1. воениот врв моја следна дестинација се Соеди-
му реферира нетите Американски Држави. Во
на врховниот обраќањето на 64-тото Генерално
командант за собрание на ООН ќе ги информи-
состојбата во рам шефовите на држави и влади-
одбраната членки на Светската организација
за достигнувањата на Република
1
Македонија. Сите овие посети се во
функција на претставување на Ре-
публика Македонија во странство,
како и афирмација на државните
интереси.
Република Македонија веќе по-
долго време се соочува со еден
многу непријатен и чувствителен
проблем поврзан со уставното име
на нашата земја кое го оспорува
нашиот јужен сосед. Како гледа-
те Вие на овој проблем и кои се по-
зициите на Република Македонија
во овој ирационален спор?
– Ние тргнуваме од ставот дека при-
родно право на секоја нација е да
се вика така како што се чувству-
ва. Оспорувањето на нашето устав-
но име е преседан во меѓународната
политика, бидејќи уставното име Ре-
публика Македонија е стекнато со
многу предизвици и макотрпна бор-
ба на македонскиот народ и оваа ре-
алност треба да ја прифати и наши-
от јужен сосед. Ние нудиме аргумен-
ти кои треба да се разгледаат. Во
процесот на преговорите кои се во-
дат под покровителство на Обеди-
нетите нации ние сме конструктив-
ни, покажуваме подготвеност и за
компромис, но тој не треба и не смее
да ги повреди чувствата и достоин-
ството на граѓаните на Република
Македонија. Не можеме да прифа-
тиме решение кое го доведува во
прашање македонскиот идентитет.
Преговорите за името, поради рас-
пишаните избори кај јужниот сосед
се одлагаат до изборот на новата
грчка влада, но без разлика каков ќе
биде епилогот од овие избори, ние
како држава и понатаму остануваме
посветени на изнаоѓање решение.
Како претседател на Републи-
ка Македонија истовремено сте и
врховен командант на Армијата
на Република Македонија. Како ја
оценувате безбедносната состојба
во и околу Република Македонија
во моментов?
– Информациите на безбедносните
служби и компетентните безбедносни
структури укажуваат дека безбеднос-
ната ситуација во и околу Република
Македонија е стабилна и мирна. Како
врховен командант на Армијата ре-
довно комуницирам со безбедносни-
те структури и нивните извештаи го-
ворат дека не постојат индикации за
какво било нарушување на безбед-
носната ситуација.
9

Оваа година Армијата на Републи-
ка Македонија го прослави својот
седумнаесетти роденден. Кое е
Вашето мислење, успева ли АРМ
да се сноси со предизвиците на но-
вото време?
– Несомнено, Армијата на Републи-
ка Македонија го положи испитот на
својата зрелост, таа покажа и докажа
дека е подготвена да одговори на сите
безбедносни предизвици со кои се со-
очи нашата држава во своето вна-
трешно и безбедносно опкружување
од нејзината самостојност. Македон-
скиот народ треба да е горд за тра-
дициите на отвореност, демокра-
тичност, професионалност и врвни
стандарди во работењето на својата
армија. Во прилог на тоа говорат и
10
2
3
спроведените реформи и потврдени-
те НАТО- стандарди кои нè доведоа
до поканата за влез во Алијансата.
Нашите војници се врвно обучени и
дисциплинирани професионалци, при-
падници на различна етничка и рели-
гиозна припадност, кои се обедине-
ти околу заедничката цел, одбрана на
територијалниот интегритет и сувере-
нитет на македонската држава.
Армијата на Република Маке­до­
нија успешно партиципира во ми-
ровните мисии предводени од
НАТО, од ЕУ и од ООН. Денови-
ве претставници на специјалните
единици на АРМ, заедно со при-
падници на Националната гарда
на Вермонт, САД, вршат интензив-
ни подготовки за заедничко уче-
ство во нова мисија во Авганистан 2. редовни
од наредната година. Каква е Ва- средби во ви-
шата оцена за придонесот на АРМ лата „билјана“
во меѓународните мисии? во охрид
– Македонските војници во ме­
ѓународните мисии во Босна и Хер-
цеговина, во Авганистан и во Ирак,
со својот ангажман и придонес ја пот-
врдуваат нашата стратегиска опре- 3. и 4. честит-
делба за зачувување на светскиот ки за успешно
мир и демократскиот поредок. Рамо извршеното
до рамо со војниците на сојузничките гаѓање на при-
армии, тие млади и неуморни амба- падниците на
садори на Република Македонија ги воздухоплов-

афирмират цивилизациските вред-
ности на нашата држава. Тоа го це-
нат и нашите стратегиски партнери
и пријатели. Ги охрабрувам да про-
должат и понатаму, чесно и пожртву-
вано да ја извршуваат својата све-
та мисија, бидејќи инвестирањето во
мирот и слободата е инвестиција за
иднината на целиот свет и за мирот и
напредокот на нашава држава.
Функцијата претседател на Ре-
публика Македонија бара вло­
жување на огромна лична енер­
гија, време и залагање за да се
одговори на сите предизвици. Ви
одговара ли ова динамично, брзо
темпо на дејствување и живеење?
– Јас и како универзитетски профе-
сор и бев посветен на професијата
и целата енергија и време сум ги по-
светил за плодна и ефикасна работа.
Динамичното темпо понекогаш ми
одговара, понекогаш не, но најважно
е дека функцијата претседател ја
5
ниот винг на
арм
прифатив со најголема посветеност
и одговорност. Македонија се наоѓа
5. ден за пред големи предизвици. Пред де-
паметење: нешните македонски политичари
промоција на претстои период на неминовно и за-
новите генера- силено дејствување, каде темпото е
ли на арм исцрпувачко, но јас не се штедам.
Како Вашето семејство гледа на
новиот начин на живот што го
диктира функцијата претседател
на Република Македонија и дали
6. пред имате доволно слободно време
испраќањето да му се посветите на семејството?
на мировни- Кои места семејството Ивано-
ците на арм во ви ги посетува кога се одмора од
мисијата исаф секојдневните обврски?
во авганистан
– Нема слободно време, таква е
функцијата, во секој момент може да
излезе нешто... За тоа бев свесен уште
со самото прифаќање на кандида-
турата. Знаев дека мојот живот ќе се
измени и оти го напуштам комодите-
тот на еден професор. Се разбира, за
тоа имам целосна поддршка од моето
семејство. Ме храбрат и ме поддржу-
ваат уште од самиот почеток. Исклу-
чително ретките слободни моменти се-
когаш им ги посветувам на сопругата
Маја и на синот Иван, а од неодамна
имаме уште еден член во семејството
– шарпланинецот Алек кој веднаш ни
ги освои срцата. Во пр­вите четири ме-
сеци од мојот мандат немавме време
за големи семејни патувања. Сепак,
успеавме да се собереме заедно во
моето родно Валандово, а ги посетив-
ме и Дојран и Охрид.
Здравко Ризовски

11
 ДУХ
ПРИКАЗНАта ЗА БОМБАРДЕРОТ Б2
отенцијалот на воена-
та авијација и можноста за
задавање сериозни удари на
непријателските сили со по-
мош на воздушната сила била
откриена уште во Првата свет-
ска војна. Но работите после бри-
танскиот Vickers FB5 Gunbus (1914)
почнаа драстично да се менуваат.
Технологијата толку се смени што
модерното воено воздухопловство
во своите редови инкорпорира лета-
ла кои не сме можеле да ги замисли-
ме ниту во најчудните соништа.
Токму такво летало е познатото „ле-
тачко крило“, американскиот бомбар-
дер Б2 „spirit“. Развиен од американ-
ската компанија „Northrop Grumman“,
Б2 „spirit“ е „тежок“ бом­­­бардер кој
поседува „stealth“-технологија со
основна цел - да навлезе помеѓу
најсофистицираната непријателска
одбрана и да ги загрози највредните
и најтешко бранетите цели. Иако
првичната намена му била да го зго-
леми арсеналот на американската
армија во екот на Студената војна,
распадот на лутиот противник - СССР,
доведе до промена на првичната цел
за изградба на бомбардерот и негово
пренаменување во летало способно
да се носи со новите конвенционални
војни. Токму поради создавањето на
вакуум во основната мисија на бом-
бардерот, надополнето со огромните
трошоци за развој и изградба, наме-
сто планираните 132 летала, констру-
ирани се само 21.
ВО СТРОГА ТАЈНОСТ
Проектот за развој на ваков тип „не-
видливо“ летало постои уште од вре-
12
мето на нацистичка Германија која за
среќа на сојузничките сили не успе-
ала во продукција да го стави мал-
ку познатиот концепт „Horten Ho
2-29“, кој неверојатно многу личи
на денешниот Б2-бомбардер. Некои
стручњаци дури одат дотаму што
тврдат дека Б2 се базира токму на
овој концепт. Сериозната намера на
американската војска да го зголеми
својот арсенал со ваков тип моќно
оружје, пак, се појавува во 1979 го-
дина, со започнување на проектот
АТБ (Advanced Technology Bomber),
кој ñ станува познат на јавноста во
1980 година кога администрацијата
на американскиот претседател
Џими Картер открива дека Мини-
стерството за одбрана на Соедине-
тите Американски Држави работи
на развивање на „невидливо“ вое-
но летало. Учество во проектот зе-
мале и научници од светски познати-
тот Институт за технологија на Ма-
сачусетс (Massachusetts Institute of
Technology), кои помогнале во преце-
ните за ефективноста на леталото.
По првичната евалуација на предло-
зите од компаниите за развој на „не-
видлив“ бомбардер, во игра оста-
нале два тима: Northrop/Boeing и
Lockheed/Rockwell. На 20 октомври
1981 година бил избран дизајнот на
тимот на Northrop, кој бил поголем
и ја исклучувал опашката која по-
стоела во дизајнот на Lockhead. По-
голема и екстремно скапа промена
во дизајнот на леталото се случила
во средината на 1980-тите кога дра-
стично се сменил профилот на миси-
ите за кои е наменет овој бомбар-
дер, односно од извршување на ми-
сии на „висока надморска височина“
во мисии на „ниска надморска висо-
чина“. Проектот, поради неговата
голема ексклузивност, многу често
бил цел на шпионажа. Таков случај
има во 1984 година кога Томас Ка-
вано, вработен во Northrop, бил уап-
сен поради обид за продажба на
класифицирани информации на Со-
ветскиот Сојуз. Тој, иако бил осуден
на доживотен затвор, бил помилу-
ван и пуштен од затвор во 2001 го-
дина. Во поновата историја друг та-
ков случај е забележан во 2005 го-
дина кога Ношир Говадија, инженер
кој работел на погонскиот систем на
Б2-бомбардерот, бил уапсен за про-
дажба на класифицирани податоци
на трети земји.
СОЗДАДЕН ДА ИСЧЕЗНУВА
Во однос на дизајнот, основните ка-
рактеристики на ова летало се голе-
мата аеродинамичност, „невидливо-
ста“, можноста за пренос на голем то-
вар и големиот досег (околу 11,113 км).
Таканаречената „stealth” технологија,
односно технологија за невидливост,
овозможува поголема слобода на
делување на голема надморска висо-
чина, со што се зголемува и досегот и
видливоста на целите. Бомбардерот
во својата работа ги здружува систем
за центрирање помогнат со GPS, на-
речен GATS, и GPS-бомбите, како
JDAМ (Joined Direct Attack Munition).
На располагање на бомбардерот е
и радарот APQ 181, со чија помош се
поправаат сите грешки околу место-
положбата на целите.
Есенцијалната предност на овој бом-
бардер, невидливоста, доаѓа од
комбинацијата на намалени акустич-
ни, инфрацрвени, визуелни и ра-

дарски означувања, што им зада-
ва големи тешкотии на единиците
на против-воздушната одбрана да
го забележат, а со тоа и да го цен-
трираат бомбардерот. Теоретските
основи на оваа технологија ги поста-
вил рускиот физичар и математичар
Пјотр Уфимцев, кој денес е дел од
Универзитетот во Калифорнија.
Како помош при достигнување на
овие карактеристики на „невидли-
вост“ се јавуваат и композитните
материјали користени за изработка
на леталото, специјалните средства за
премачкување и дизајнот на крилјата.
Токму поради заштита на интегри-
тетот на апсорпциониот материјал
и веќе споменатите специјални
сред­ства за премачкување, секој
Б2-бомбардер има потреба од
специјален „климатизиран“ хангар,
доволно голем да го собере цел ави-
он, чиј распон на крилјата е 52 ме-
три. Со конструирањето на таквите
хангари надвор од матичната база
„Whiteмan Air Force Base“ во Мису-
ри, во Диего Гарсија (Индиски Оке-
ан, британски територијални води) и
Гуам (Пацифик), Б2 на дланка го има
целиот свет, со само едно долевање
на гориво (кое, впрочем, е овозможе-
но преку опремата за долевање гори-
во, монтирана на централниот дел на
горната страна на леталото зад каби-
ната).
КОМПЛЕКСЕН ДИЗАЈН
Погонскиот систем на Б2 се состои
од четири General Electric F118-GE 100
мотори (77kN, секој), кои имаат си-
стем за контрола на температурата
на издувните отвори, со што се на-
малува температурниот сигнал. Ори-
2 6
4 5
2 3
29
28
27
26
1. Рефлектирачко 25
закривено
кабинско стакло 24
2. Довод за воздух
3. Авионика 23
4. Уред за дополнување на 22
гориво во лет
5. F-118 - GE-100 лев мотор 21
6. Секундарен довод за воздух
7. Отвори за товар (бомби)
8. Слој за разнесување на магнетни и
електрични зраци
9. Деливо кормило за воздушен отпор
10. Антена за радарско
предупредување
11. „Beaver tail“- контрола на нивото на
звукот
12. Канал за издувување
13. Распрснувач на издувни гасови
14. Придвижувач на перки
1
1. Б2 испушта
„смртоносен
товар“
гиналниот дизајн на Б2 поседувал
и резервоари со хемиска супстан-
ца која ја спречувала појавата на
траги од кондензација зад издувни-
те отвори, но во финалниот дизајн
тој систем е заменет со сензор за
откривање на кондензациски траги
од Ophir кој на пилотите им ја дава
на знаење потребата од промена на
надморската височина. Дури и при
планирањето на мисиите, била зема-
на предвид и надморската височи-
на на која можноста за појавување
на овие траги би била минимална.
Од многуте софистицирани систе-
ми вградени во Б2 бомбардерот,
потребно е да се издвојат и „кон-
трамерките“ кои во голема мер-
2. Скица на ка се базираат врз напредни рада-
конструкцијата ри. Б2 поседува приемник Lockheed
на Б2 Martin за радарско опоменување
7
8
14
15
16
17
20
19
18
(radar warning receiver), помошен си-
стем Northrop Gruммan за одбрана
и Lockheed Мartin-систем за одбра-
на (DМS). Во однос на навигацијата,
во Б2 е вграден Rockwell Collins
TCH-250, систем за тактичка воена
навигација (TACAN) и VIR 130A, си-
стем за слетување.
Кабината на бомбардерот е опреме-
на со систем за електронско летање
(EFIS), способен за истовремено
прикажување на информации за ле-
тот, моторите, сензорите, оружјето
и авиониката. Во однос на екипажот,
во кабината левото седиште е наме-
нето за пилотот, десното за коман-
дирот на мисијата, а по потреба има
можност за сместување и на трет
член. Високата автоматизираност на
работата на бомбардерот дозволува
еден член од екипажот да врши дру-
10
12 11
13
15. Рабен резервоар за гориво
16. Перки
17. Композитна конструкција за
намалување на радарскиот сигнал
18. Навигациска антена
19. Резервоар за гориво во крилото
20. Композитен слој за апсорпција
на радарски сигнали
21. Композитни дијагонални ребра
22. Куќиште за антена
23. Опрема за слетување со чети-
ри тркала
24. Структура за апсорпција на ра-
дарски сигнали
25. Позиција за помошната единица
за енергија
26. Структурен отвор за моторот;
27. носно тркало
28. Светла за „таксирање“, монтира-
ни на носната нога
29. Граничен слој - раздвојна плоча
13

ТАКТИЧКО-ТЕХНИЧКИ
Екипаж
Должина
Висина
Распон на крилјата
Простор на крилјата
Тежина (празен)
Тежина (полн)
Максимална тежина при
полетување
Погон
Максимална брзина
Брзина при крстарење
Досег
ги активности додека другиот управува со
леталото.
Во однос на вооружувањето, поради голе-
мата носивост, Б2-бомбардерот е спосо-
бен во еден налет да испушти повеќе од
80 230-килограмски бомби од класата МK-
82(МK-62) или 16 1.1-тонски, Б83 или Б61 ну-
клеарни бомби, монтирани на ротационен
лансирачки склоп.
Во 2008 година се извршени неколку над-
градби на системи, и тоа на контролниот си-
стем на вооружувањето на бомбардерот,
со цел поефикасно центрирање на цели во
движење и надградба на постојниот радар
(извршена од „Northrop Grumman“, за сума
од 468 милиони американски долари).
Секое летало поседува најмалку три озна-
ки: бројот на леталото (пр. AV1, кој се одне-
сува на редоследот во изградбата на лета-
лото, според програмата), бројот впишан на
крилото, кој впрочем е број кој е дел од ге-
нералниот броен систем на американски-
те воздухопловни сили (пр. 82-1066, од кој
првите две бројки се однесуваат на година-
та во која се извршила авторизацијата на
леталото, а последните четири се уникатен
сериски број). Сите Б2-бомбардери, освен
три, „Духот на Америка“, „Духот на Кити
Хоук“ и „Духот на Дејтон“, се означени, од-
носно именувани и според сојузни држави
(пр. „Духот на Аризона“, „Духот на Њујорк“).
ВИСОКАТА ЦЕНА НА ПЕРФЕКЦИЈАТА
Цената која морала да биде плате-
на за развој и за конструирање на Б2-
бомбардерите е тесно поврзана со про-
блемите и спротивставувањата на проек-
тот уште од неговиот почеток. Цената за
оперирање на еден Б2 е три пати поголе-
14
КАРАКТЕРИСТИКИ
Двајца членови
21 m
5,18 m
52,4 m
478 m2
71,700 kg
152,200 kg
170,600 kg
4 х General Electric F118- GE 100
972 km/час (0,95 Mach)
870 km/час (0,85 Mach)
11,100 km
ма од онаа на Б1-Б (9,6 милиони американ-
ски долари годишно), а е четири пати по-
голема од онаа за Б-52 (6,8 милиони дола-
ри). За секој час летање за Б2-бомбардерот
се потребни 119 часа одржување (како спо-
редба, за Б1-Б се потребни 53 часа, за
Б52-60 часа). Голем дел од трошоците за
одржување на Б2-бомбардерот се намене-
ти за одржување на „микроклимата“ во хан-
гарите кои имаат огромни димензии (должи-
на - 38,4 метри; широчина - 76,2 метри и ви-
сина - 16,7 метри). Вкупната цена за секое
летало, заедно со резервните делови и по-
требниот софтвер, достигнала 929 милио-
ни долари (според доларот од 1997 година),
а вкупната цена на програмата до 2004 го-
дина изнесувала 44,75 билиони долари, од-
носно 2,13 билиони долари по летало. Токму
огромните трошоци довеле до зголемување
на бројот на конгресмените кои биле против
експанзијата на програмата. Меѓу нив бил и
поранешниот претседателски кандидат на
Демократската партија, Џон Кери, кој гласал
против Б2-програмата во неколку наврати.
ОПЕРАЦИОНАЛНА
ИСТОРИЈА И НЕСРЕЌИ
Тешкиот бомбардер Б2 досега бил употребу-
ван во 3 кампањи на американската армија.
Дебито, моќниот бомбардер го имал во екот
на војната во Косово, во 1999 година, каде
Б2 уништил 33% од селектираните српски
цели уште во првите осум седмици. За вре-
ме на оваа војна, бомбардерите нон-стоп
летале од домашната база во Мисури до Ко-
сово и назад. Б2 бил првиот бомбардер што
користел GPS-водени JDAМ-паметни бом-
би во Косово. Неговата ефикасност дошла
до израз и во војната во Авганистан, каде
со помош на налевање на дополнително го-
риво, бомбардерот летал дел од најдолгите
мисии (Мисури-Авганистан-Мисури). Истото
се повторило и за време на мисиите во Ирак
кога една мисија траела дури цели 50 часа.
Сепак, со изградбата на хангарите во Диего
Гарсија и во Гуам, времетраењето на мисии-
те значително се намалило.
Единствената несреќа со Б2-бомбардер се
случила во 2008 година, кога „Духот на Кан-
зас“ се срушил на пистата во базата „Андер-
сен“ во Гуам, веднаш по полетувањето. Ле-
талото не носело муниција бидејќи заедно
со уште три Б2-бомбардери летало кон до-
машната база во Мисури, по времената рас-
пределба во Гуам. Истрагата по несреќата
проблемот го лоцирала во три од 24-те сен-
зори кои биле потопени во дождовна вода,
по обилните врнежи во таа област. Тие сен-
зори мереле голем број климатски фактори,
вклучувајќи притисок и густина на воздух со
цел пресметување на потребната брзина,
висина и агол на летање. Поради погрешни-
те информации доставени до централниот
компјутер, била пресметана погрешна брзи-
на и надолен агол, што, пак, довело до наг-
ло 30-аголно подигнување на носот на лета-
лото, кое довело до авионско „затајување“,
односно „stall“.
ПРЕДМЕТ НА ШПЕКУЛАЦИИ
И покрај големиот број податоци околу
финкционирањето на бомбардерот кои и
се познати на јавноста, многу важни подато-
ци, особено оние кои се однесуваат на „не-
видливоста“ на леталото, се означени како
класифицирани и сè уште се недостапни.
Сепак, во јавноста проструи информација
дека предниот врв на Б2-бомбардерот е
напојуван од многу голема електрично-
потенцијална разлика во однос на издувните
отвори. Шпекулациите велат дека токму тоа
го зголемува малото потиснување на глав-
ните мотори на бомбардерот. Исто така, по-
знато е дека јонизираниот гас (плазма) многу
поефикасно го распрснува радарскиот зрак
од која било цврста површина, во која било
форма, што може да е една од причините
за постоење на преден врв со голема волта-
жа. Постои и објаснување кое вели дека со
помош на јонизираниот воздух се намалува
воздушниот отпор, бидејќи тој врв помину-
ва низ парцијален вакуум. Намалувањето
на воздушниот отпор се поврзува и со ин-
формациите за спроведувањето на тестови
во воздушен тунел од страна на „Northrop“
во далечната 1968 година, кога со помош на
висока волтажа во предниот врв на летало,
се обидувале да го намалат соничниот бум.
Иако официјалните податоци велат дека Б2
е субсонично летало, не може да не се забе-
лежи поврзаноста помеѓу овој бомбардер и
тестовите на „Northrop“.
Иван Петрушевски
 момче ЗА СÈ
ПИШТОЛ „ЧЕШКА ЗБРОЕВКА“ (ЧЗ-75)
ден од поквалитетните пиш- 1. прецизноста
толи во светски рамки, кој се на дело
наоѓа и во вооружувањето на
нашата армија, е пиштолот по-
знат како „чешка зброевка“, од-
носно моделот ЧЗ -75, дело на чеш-
ката воена индустрија - фабриката
од Ухерски Брод.

Приказната за овој модел започ-

нува во тогашна Чехословачка
Социјалистичка Република (ЧССР),
во 1975 година, кога е започнат
развојот на ЧЗ-75. Имено, по Втора-
та светска војна, земјите кои остана-

ле во Варшавскиот пакт биле под го-
лемо влијание на Советскиот Сојуз,
и тоа не само идеолошки или поли-
тички. Пушката за војската морала
да се вика „калашњиков”, а пишто-
лот не бил пиштол ако не е „Токарев“
(ТТ 33) или „Макаров“. Ова важело
речиси за сите членки на Варшавски-
от договор, но чешките конструкто-
ри не мислеле баш така. Имале пред-
воена индустрија на вооружување,
свои модели, соработки со странски
воени индустрии, потребно искуство
и добри конструктори кои можеле
самите да изработуваат самостојно,
без потреба да копираат некој со-
ветски „пронајдок” и само да го про-
менат името за домашна употреба.
ТРН ВО ЖЕЛЕЗНАТА ЗАВЕСА
Тие се обидувале најпрвин со моде-
лот ЧЗ-52. Овој модел конструкци-
ски бил сложен, затоа што работел
на принципот на ролери и бил ком-
плициран за производство. Сепак ги
задоволувал потребите како стан-
дарден пиштол на чешката армија,
но не и на производителот: се изра-
ботувал до средината на 70-тите го-
дини, се разбира, во калибар од 7.65
mm Токарев. „Моделот 50“ е обид да
се подобри моделот „52“, иако и тој
е во калибар 7.65 mm, кој повеќе или
помалку бил некаква копија на Вал-
тер ПП. Тоа бил несигурен, непопу-
ларен и релативно лошо направен
пиштол.
1
гаш државната фабрика за оружје.
Целосно бил изработен од метал, но
одредени компоненти биле увезени
од Шпанија, затоа што високиот ква-
литет кој го карактеризирал пишто-
лот бил надвор од можностите на то-
гашното ниво на технологија на из-
работка на чешката индустрија. За-
ради општествената уреденост на
Чехословачка во тоа време – кому-
нистичкиот режим и членството во
Варшавскиот пакт – нивниот произ-
вод не бил прифатен заради „капи-
талистичкиот калибар од 9 mm” на-
спроти официјалниот наметнат ру-
ски 7.65 „Токарев“ или 9 mm „Ма-
каров“, ниту во чешката војска ниту
во полицијата во прво време, а не
бил ни патентиран! Ова довело до
копирање на извонредниот произ-
2. неколку
варијанти на
пиштолот чз-75
вод и од источни и од западни инду-
стрии преку разни модели.
Заради разликата во стандардот на
калибарот (9х19 mm, наспроти „Мака-
ров“ 9х18 Макаров), производството
било првенствено наменето за извоз,
со што бил постигнат успех во европ-
ските земји и во САД. По падот на ко-
мунизмот, првиот масовен извозен
бран за САД започнува од 1993 го-
дина и оттогаш има одлични извозни
успеси, не само во САД туку и во Ев-
ропа и во останатиот дел од светот.
Инаку овој модел учествувал при из-
борот на службен пиштол во амери-
канската армија и се покажал како
најсериозен кандидат за замена на
„Колт М1911“. Победил „Берета”, од-
носно американската лиценцирана

Потребата за квалитетен пиштол кој

би бил конкурентен и на Запад до-
вела до развој на моделот ЧЗ-75.
Првото „светло на денот”, одно-
сно првите примероци се симнува-
ат од производната лента во 1976

2
година. Пиштолот е дизајниран од
страна на браќата Коуцки (Josef &
Frantisek Koucky), вработени во то-

15
 верзија на М-9 пиштол („Берета“ произведе- то првенство во гаѓање во 2005 година се
на во САД), иако ЧЗ се покажал како одли- гаѓало со овој модел);
чен, сепак, доаѓал од Исток, а американска- – „ЧЗ-75 Д“ верзија опремена со декокер;
та војска не можела или не смеела да си до- – „ЧЗ 75 Full auto“ опремен со селектор на
зволи таков луксуз од политички причнини. оган, има подготовка да се стави уште
една рамка пред чкрапецот која може да
ЅВЕЗДА МЕЃУ ОРУЖЈАТА послужи како преден ракофат;
– „ЧЗ-75 Кадет“ е модел кој е изработен во ка-
ЧЗ-75 е полуавтоматски СА/ДА (единеч- либар .22 на основниот модел на пиштолот;
на и двојна акција на механизмот) пиштол – „ЧЗ-2075 Rami“ е покомпактна верзија из-
кој функционира со кратко повлекување работена во 9 mm со капацитет од 10 кур-
на цевката и со забравен затворач. Цевка- шуми, и 40 со капацитет од 8 куршуми. На-
та е со 6 жлебови оддесно. Се карактери- менет е за прикриено носење;
зира со голема прецизност и со брзина на – „ЧЗ-75 БД“ – опремен со блокада на удар-
оган, ергономски изведен ракофат кој од- ната игла и декокер;
лично лежи во раката на стрелецот. Пиш- – „ЧЗ-75 шампион“ е модел наменет за
толот е издржлив, лесен за употреба и за спортски натпреварувања, опремен со
одржување, способен е да истрелува раз- а освен калибарот од 9 mm се изработува компензатор со три засеци, приспособлив
личен тип на муниција без проблеми. По во калибар .40 S&W; чкрапец и преден и заден нишан;
истрелувањето на последниот куршум, рам- – „ЧЗ-75Б СА“ е верзија на 75-ката со еди- – „ЧЗ 75 Стандард IPSC“, единечна акција,
ката останува во задна положба. Во основа, нечна акција (Single action), во 9 mm и .40 продолжен ракофат, наменет за натпре-
пиштолот е опремен со кочница, комплет- S&W; вари со опција од 20 куршуми кај 9 mm, и
но преземена од Browing HP 9 mm, но кај – „ЧЗ-75 П01“ е понова верзија, која е наме- 16 кај кал. .40 во рамка;
некои понови модели на местото каде што нета конкретно за безбедносните сили, – „ЧЗ-75 Shadow Phantom“ се најновите мо-
обично се наоѓа кочницата, имаат т.н „деко- со шина за монтирање помагала како ла- дели изработени од полимер.
кер”. Од крајот на 80-тите години на мина- серски обележувач или светло. Опремен
тиот век, сите модели на ЧЗ-75 имаат блока- е и со декокер, а употребен е и алумини- Овој пиштол, како што веќе рековме, е во
да на ударната игла, (ознаката „Б”- блокада, ум за изработка на рамот. Ова е един- службена употреба во македонската армија
на пр. кај ЧЗ-75Б). Друга карактеристика се ствениот пиштол кој без никакви моди- и во безбедносните сили, а мошне е за-
шините на навлаката на носечката рамка: за фикации или рестрикции е пуштен во про- стапен на македонскиот пазар и поширо-
разлика од поголемиот број 9 mm „автолоа- дажба на цивилниот пазар и поседува ко. Претставува едно од најпосакуваните
дери”, кај ЧЗ-75 шините на навлаката влегу- НАТО-сертификат за употреба во екстрем- парчиња вооружување за цената која се
ваа во рамот на пиштолот, па така горниот ни услови; нуди. Исто така, претставува одличен нат-
дел на пиштолот, т.е. навлаката, е влезена – „ЧЗ-75 СП01“ е верзија со зголемен капа- преварувачки модел заради неговата пре-
во всадникот, односно во рамката на пиш- цитет на рамката; цизност, и тоа без посебна доработка за
толот, правејќи го покомпактен, а цевката – „ЧЗ-75 СП01 tactical“ е верзија со челич- IPSC-натпреварувањата. За крај, едностав-
е одлично сместена во навлаката и подобро на конструкција наместо алуминиумска. но речено, овој пиштол е „момче за сè“.
лежи во пиштолот, со што е постигната и по- Еден и три, наместо на IPSC (На Светско-
добра прецизност. Зоран Крстевски
Основни карактеристики
Калибар ............ 9x19mm Parabellum и .40 S&W
Должинанацевката .............................. 120 mm 10
Вкупнадолжина .................................... 206 mm 11
Вкупна тежина ............................................. 1.1kg
Капацитет на рамката: 15 куршуми, дворедно 12
Квалитетот и успехот се гледа и во големи-
от број копии кои се направени по пример 13
на ЧЗ-75. Некои од нив се познати светски
модели: 14
– Tanfoglio TZ-75, Т-90 & Т-95, 15
– FAMAE FN-750
– IMI Jericho 941 16
– Norinco NZ-75
– Sarsilmaz М2000 9
– Sphinx Systems Sphinx 2000 & Sphinx 3000
– Springfield P9
... и уште многу други! 8
Најверојатно Чесите се во право кога тврдат
дека ЧЗ-75 е најупотребуваниот пиштол во 7
служба во армиите, во полицијата и во без-
бедносните служби во светот повеќе од кој 6
било друг пиштол. 1. Донесувач на
куршуми во рамката
МОДИФИКАЦИИ
2. Рамка 5
3. Копче за ослободување
НА ОСНОВНИОТ МОДЕЛ на рамката 17
4. Кочница 4
Покрај основната верзија, познати се и 5. Чкрапец
следниве модификации на ЧЗ-75: 6. Осигурувач на навлаката 3 18
– оригиналниот модел се карактеризира со 7. Рамка
заоблени заштитник на чкрапецот и по- 8. Водилка на повратната пружина
кратките шини на навлаката; 9. Повратна пружина 2 19
– „ЧЗ-75Б“ е втората генерација на моде- 10. Преден нишан
лот. „Б“ - претставува блокада на удар- 11. Навлака
ната игла, значи дека кочницата делува 12. Жлебови и полиња на навлаката и на 1
на ударната игла па удирачот може да е цевката за забравување
запнат во задна положба, додека пишто- 13. Извлекувач на чаури 20
лот е закочен, со што се скратува време- 14. Исфрлувач на чаури
то за дејство; 15. Заден нишан
– „ЧЗ-85“ е амбидекстер варијанта; 16. Удирач
17. Главен лост на пружината
– „ЧЗ-85Б“ е втора генерација на основниот 18. Лисната пружина
модел со блокада на ударната игла; 19. Главна пружина
– „ЧЗ-75 Compact“ е верзија на 75-ката со 20. Водилка на главната пружина
скратена цевка, со должина од 98.5 mm,

16

зајакнување на СОРАБОТКАта
инистерот за одбрана, Зоран Коња­
нов­ски, деновиве одржа одвоени сред­
би со парламентарниот државен секре­
тар на Сојузното министерство за од­
брана на СР Германија, Кристијан Шмит, и со
заменик-министерот за одбрана на Републи­
ка Бугарија, Анју Ангелов, која се одржа по
церемонијата на отворање на возобновените
германски воени гробишта во Прилеп.
На средбата со парламентарниот држа­
вен секретар Шмит станало збор за
проширување на билатералната соработка,
како и за реформите во македонското Ми­
нистерство за одбрана.
„Го информирав дека Македонија про­
должува да учествува на разговорите за
изнаоѓање на заемно прифатливо реше­
ние во спорот за името, кој го наметна Ре­
публика Грција. Кажав дека сме подготвени
да учествуваме во тие разговори и да при­
донесеме за заемно прифатливо решение”,
истакна, меѓу другото, по средбата министе­
рот Коњановски.
Германскиот парламентарен државен секре­
тар ја реафирмира цврстата поддршка на
Германија за Македонија и нејзино што по­
скоро зачленување во НАТО и во ЕУ.
„Со Бугарија сме заинтересирани да ја прод­
лабочиме соработката во армискиот дел со
цел во заедничките мисии што ги имаме во
Авганистан и на други места во светот наши­
те војници да бидат поподготвени”, изјави,
меѓу другото, министерот Коњановски. Тој
посочи дека оваа година ќе биде возобнове­
на Воената академија, на која се очекува да
предаваат квалитетни визитинг-професори
од соседните и од другите земји со цел да
го споделат искуството со новите студенти
и питомци. „Ние сме подготвени за таков на­
чин на соработка со Бугарија”, додаде мини­
стерот Коњановски.
Заменик-министерот за одбрана на Бугарија
инфо
смета дека има можности за соработка, и
тоа на воените полигони во двете земји – на
„Криволак” и на бугарскиот полигон „Ново
Село”, и меѓу националниот бугарски Воен
универзитет и Воената академија во Скопје
преку размена на предавачи за современа-
та тактика и современата положба на две-
те армии. Заменик-министерот Ангелов, меѓу
другото, нагласи дека Бугарија ја поддржува
Македонија што побрзо да стане членка на
НАТО и на ЕУ.
МЕЃУНАРОДЕН АЕРОМИТИНГ
На 19 септември, на спортскиот аеродром во
селото Логоварди кај Битола се одржа вто-
риот по ред аеромитинг на кој, покрај оста-
натите, учествуваа и припадници од возду-
хопловниот ВИНГ на АРМ.
Аеромитингот во Битола, чиј организатор
беше аероклубот „Мирко Тодоровски” од Би-
тола, за отворен го прогласи и ги поздрави
учесниците министерот за одбрана, Зоран
Коњановски.
Оваа година аеромитингот имаше
меѓународен карактер, а во неговата
организација беше вклучена и општината на
градот Битола.
Манифестацијата беше исполнета со мно-
гу интересни содржини. На аеромитингот
припадниците на воздухопловниот ВИНГ
на АРМ учествуваа со два транспортни хе-
ликоптери Ми-8/17, еден борбен хеликоптер
Ми-24 и еден авион од типот ЗЛИН 242Л.
Во рамките на атрактивната програма, воз-
духопловците на АРМ демонстрираа акро-
бации и маневарски летови со хеликоптери-
те, како и дел од тактичките процедури при
извршување на задачи, со што го збогатија
настанот и го направија поатрактивен за по-
сетителите.
17
 Македонско-холандска
соработка во одбраната
ЗНАЧАЈНА ДОНАЦИЈА
На почетокот од месецот во про-
сториите на Регионалниот тренинг-
центар за комуникации, во касарната
„Гоце Делчев” во Скопје, се одржа при-
годна свеченост по повод донацијата
во мебел и канцелариско опремување
на 28 соби, три кабинети и еден ау-
диториум од страна на Кралството
Холандија наменета за опремување
на Центарот. На церемонијата при-
суствуваа заменик-министерот за од-
брана на Република Македонија Емил
Димитриев и амбасадорот на Крал-
ството Холандија Симоне Филипини.
„Ова не е прв пат Холандија да дони-
ра опрема за обука на припадници-
те на МО и АРМ. Би сакал да потен-
цирам дека овој центар во буквална
смисла е регионален и дека од многу
скоро тука ќе имаме слушатели и од
Романија, од Бугарија и од други земји
со кои имаме соработка. Стандардите
кои ги има овој тренинг-центар се на
ниво на една земја-членка на НАТО, и
нашите размислувања се во иднина
овој центар да го прошириме на ниво
на меѓународен центар, заедно со на-
шите партнери од НАТО”, изјави, меѓу
другото, заменик-министерот Дими-
триев.
Амбасадорката на Холандија, Си-
моне Филипини, потенцираше дека
достигнувањето на крајната цел,
членството во НАТО, во најголем дел
зависи од одржувањето на постојан
напредок во целокупните реформи.
„Мислам дека во овој случај
амбицијата овој тренинг-центар да
прерасне во Регионален центар е
оправдана и ние сме среќни што сме
во можност да дадеме придонес. На-
шата цел во меѓународните односи
е тие да се темелат на кооперација и
соработка, не на некои негативни ви-
брации. Македонија треба да стане
членка на НАТО со сработување на
домашната задача на најдобар мо-
жен начин и одржување на констант-
на линија во реформите. Плодовите
ќе си дојдат сами по себе, што може
и да се види со либерализирањето
на визниот режим од почетокот на
следната година, благодарејќи на
огромната работа која оваа држа-
ва ја заврши”, истакна, меѓу другото,
амбасадорот на Холандија.
Мајорот Сашо Гелевски, пак, се осврна
на функцијата на овој тренинг-центар
и на плановите за негов иден развој.
„Причината за отворање на овој
тренинг-центар беше релативно ни-
ската обученост на офицерите за од-
носи со јавноста во министерствата
за одбрана и армиите, а основна цел
18
1
2
1. акробации и е достигнување на стандардите на
маневарски ле- модерните општества во областа од-
тови на воздухо- носи со јавноста. По приклучувањето
на Србија, Босна и Херцеговина и
пловците на арм
Црна Гора на А3-групата (Републи-
ка Македонија, Албанија и Хрварт-
2. исполнување ска) во 2007 година, веќе идната го-
на дел од нато- дина имаме планови во овој центар
стандардите во да ги вклучиме и Словенија, Бугарија
информатиката и Романија”, изјави, меѓу другото,
мајорот Гелевски.
3. холандска Регионалниот тренинг-центар е от-
ворен во ноември 2005 година, а
донација за
ртцк произлегол од соработката помеѓу
министерствата за одбрана на
Швајцарската Конфедерација и на
4. финални под- Република Македонија. Досега, вкуп-
готовки за но 502 учесници поминале обука во
претстојната овој тренинг-центар.
вежба Вкупната сума на трите донации
на Холандија за Регионалниот тре-
3
нинг- центар за комуникации, Цента-
рот за странски јазици и Секторот за
меѓународна соработка изнесува 60.
000 евра.
Беше најавено дека успешната сора-
ботка меѓу Кралството Холандија и
Република Македонија ќе продолжи
и во иднина.
Комуникациско-
информатичка вежба
„Здружени напори 09”
Припадници на АРМ учествуваа
на вежбата „Здружени напори 09”,
што се одржа во Бања Лука, Босна
и Херцеговина, а на која партиципи-
раа претставници од над 42 земји-
членки на НАТО и на ПзМ (Партнер-
ство за мир), како и претставници
од Мултинационалната бригада на
Југоисточна Европа (СЕЕБРИГ).
Вежбата „Здружени напори 09” е нај­
голема комуникациско-инфор­матич­
ка воена вежба во светот во поглед
на бројот на учесниците и опрема-
та, а се реализираше на три локации:
БиХ како главна локација и Данска и
Холандија како издвоени локации.
Македонија учествуваше со 19 при-
падници на АРМ од областа на ра-
диоврски, фреквентен менаџмент,
дигитални централи, заштита на
информациите, информатичка
технологија и како претставници во
штабот на вежбата.
Целта на вежбата, чиј главен орга-
низатор и спонзор беше Командата
на САД за Европа (USEUCOM), беше
да се провери, да се тестира, да се
документира и да се оствари интеро-
перабилноста помеѓу земјите-членки
на НАТО и на ПзМ.
Република Македонија е активен
учесник на оваа вежба со своја опре-
ма и персонал од 1997 година. Бројот
на македонските учесници и опрема
со текот на годините значително се
зголемуваше со цел да се оствари
заеднички придонес во градењето
и зачувувањето на мирот во светот.
Со учеството на оваа вежба, АРМ ги
зголеми своите искуства и знаења
потребни за исполнување на дел од
НАТО-стандардите, пред сè во поглед
на компатибилноста и интеропера-
тивноста на опремата, планирањето,
организацијата и реализацијата на
комуникациско-информатичкиот си-
стем на АРМ.
ЗДРУЖЕНА МЕДИЦИНСКА
ВЕЖБА „MEDCEUR 09”
Припадници на АРМ учествуваа
во здружената медицинска вежба

„MEDCUER 09” која се одржа во првата поло-
вина на септември во Ниш, Република Србија.
На вежбата партиципираа старешини и едини-
ци од вооружените сили на НАТО и земјите-
членки на НАТО/ПзМ (Партнерството за мир).
Македонија учествуваше со 10 претстав-
ници од кои еден лекар и еден офицер за
планирање, двајца медицински техничари и
шест инструктори од Медицинскиот центар за
обука при Службата за воено здравство. Ма-
кедонските војници учествуваа на оваа веж-
ба во согласност со одлуката на македонска-
та Влада за престојување на припадници на
АРМ на територијата на Република Србија.
Учеството на вежбата беше од исклучител-
на важност за следење на новините кои се
воведуваат во медицинската поддршка спо-
ред НАТО-стандардите, пред сè во областа
на поддршката на операциите, како и при
природни катастрофи.
Финална координативна конференција
Вежба: „Македонски блесок-5”
Во Центарот за обука „Пепелиште” од 14 до
16 септември се одржа Финалната коорди-
нативна конференција за претстојната веж-
ба „Македонски блесок-5” која ќе се реали-
зира од 19 до 28 октомври годинава на ар-
мискиот полигон „Криволак”, во Центарот
за обука „Пепелиште”, како и во касарните
„Илинден” во Скопје и „Јане Сандански” во
Штип.
Финалната координативна конференција
претставува завршна фаза од подготов-
ките за изведување на претстојната веж-
ба со цел финализирање на сите планира-
ни активности и документи предвидени со
стандардните оперативни процедури (СОП)
на НАТО во согласност со Директивата за
планирање.
Во работата на Финалната координативна
конференција, покрај старешините од со-
ставот на Првата механизирана пешадиска
бригада, учество зедоа и претставници на
ГШ на АРМ, ЗОК, воздухопловниот ВИНГ,
Командата за логистика, Командата за об-
ука, Втората мпбр, баталјонот на Воената
полиција, и Баталјонот за врски.
Воведен брифинг имаше директорот на
вежбата, полковникот Митре Стојанов. Бри-
фингот беше насочен на обврските и за-
дачите кои произлегоа од Главната пла-
нирачка конференција за нивно потпол-
но разрешување како нужен предуслов за
успешна реализација на сите фази од веж-
бата.
Според специфичноста на задачите и обвр-
ските на учесниците, Финалната коорди-
нативна конференција беше организира-
на преку реализација на пленарни седници,
редовни брифинзи и работа по синдикати:
планирање и операции, биро за посетите-
ли и набљудувачи, цивилно-воена соработ-
ка, односи со јавноста, заштита на силите,
логистика, врски, тим за оценување и ана-
лиза на финансии.
Во рамките на работата на Конференцијата,
на 15 септември, командната структура на
вежбата со тимот за оценување „Ниво-2“
реализираа извидување на просторот на
полигонот „Криволак” каде што беа допре-
цизирани сите активности предвидени со
Елаборатот за вежбата.
Во текот на работа на конференцијата, ра-
ботен јазик беше англискиот и притоа беа
изработени сите документи за оваа плани-
рачка фаза кои се предвидени со СОП на
НАТО и се во согласност со Директивата за
планирање, изработено е логото на веж-
бата, одредени се местата за поставување
на оперативните центри и нивното мреж-
но поврзување за редовна комуникација
помеѓу учесниците на вежбата, одредени се
координатите на инцидентите и реоните на
кои ќе се врши извежбување и оценување
на единиците на вежбата.
Воспоставени се контактите со цивилните
структури за потребите на CIMIK- проекти-
те кои ќе се реализираат пред почетокот и
за време на вежбата, дефиниран е терми-
нот за првиот прес за вежбата како и персо-
налните и материјалните ресурси за успеш-
но воспоставување на Центарот за односи
со јавноста (PIC).
Одреден е терминот и местото за „Денот
на високи гости” на кој учесниците на веж-
бата ќе имаат можност да ги прикажат дел
од активностите со кои се среќаваат во те-
кот на извршувањето на мировните мисии
во странство.
За успешна реализација на зацртани-
те планирани активности дефинирани се
логистичко-сервисната поддршка и финан-
сиската конструкција на вежбата.
Реализираните активности и заклучоци кои
произлегоа од завршетокот на работата на
Финалната координативна конференција
претставуваат добра основа за реализација
на самооценување на Ниво-2 на Декларира-
ниот среден пешадиски баталјон од Првата
механизирана пешадиска бригада и на че-
тата на Воена полиција од баталјонот на Во-
ената полиција според Концептот за опера-
тивни способности (OCC), а со тоа и успешно
реализирање на вежбата „Македонски бле-
сок ’05”.
Зоран Јанакиевски
Од активностите на ОРОРМ
ЈАЗИЧНА ЕДУКАЦИЈА
Во организација на Меѓусојузничката
конфедерација на резервните офицери
(CIOR), во Регионалниот тренинг-центар „Ча-
ралица”, во близина на Софија, се одржа 10.
Јазична академија како меѓународна инсти-
туционална форма за едукација на резервни-
те офицери. Основната цел на Академијата,
која се организира традиционално од 2000
година е, со изучувањето на англискиот и на
францускиот јазик да се подигне на повисо-
ко ниво комуникацијата во CIOR-НАТО. Всуш-
ност, на овој начин се овозможува развивање
на говорното разбирање и на говорните
вештини, на способностите за интерактивна
комуникација, вклучување во групни дискусии
и правилно пишување со посебен акцент на
воениот контекст и терминологија.
На годинешнава Јазична академија уче-
ствуваа 57 млади резервни офицери, прет-
ставници на 11 национални асоцијации од
земјите-членки на НАТО и на ПзМ (Албанија,
Бугарија, Естонија, Германија, Шпанија, Пол-
ска, Романија, Италија, Украина, Македонија)
и на Русија.
Во нивната двонеделна едукација на три ни-
воа (почетно, средно и напредно), беа не-
посредно ангажирани 15 професори од:
САД, Канада, Велика Британија и Франција.
Академијата ја отвори директорот, полков-
никот Чарлс Холсворт од САД, а во името на
домаќинот учесниците ги поздрави потпрет-
седателот на Асоцијацијата на резервните
и на пензионираните офицери на Бугарија,
полковникот Атанас Стефанов. На свечени-
от чин на завршувањето на Академијата и на
доделувањето на сертификати за успешно
завршениот курс по англиски, односно фран-
цуски јазик, што се одржа во Софија, прису-
ствува и учесниците на Конгресот на CIOR. На
оваа пригода, поздравно обраќање до учес-
ниците на Академијата имаше претседателот
на CIOR, Вилем Верхеен, од Организацијата
на резервните офицери на Кралството
Холандија. Во рамките на програмата, учесни-
ците на Академијата имаа можност да посетат
повеќе историски и културни знаменитости во
Софија и во Пловдив.
На оваа меѓународна јазична едукација,
ОРОРМ ја претставуваа резервните офице-
ри: м-р Гоце Георгиев од Виница, Ристе Па-
нов од Свети Николе, Зоран Стојкоски од При-
леп, како и Никица Бангиева и Тони Мицевски
од Скопје. Тие ги нагласија позитивните оце-
ни за успешноста на Јазичната академија, дво-
неделното дружење, запознавањето на нови
пријатели и размената на искуства од работа-
та на националните асоцијации на резервни-
19
 те офицери , а дадоа и сугестии во
идниот период да учествуваат по-
голем број резервни офицери од
Македонија, и времетраењето на
Академијата да биде еден месец.
Живко Трајановски
Одбележана 65-годишнината
од формирањето на Осмата
македонска ударна бригада
На спомен-плочата во село Отишти-
но, Велешко, деновиве, претставни-
ци на Сојузот на борците на општи-
ната Велес, на политички партии,
претставници на АРМ од гарнизонот
„Алексо Демниевски-Бауман” и уче-
ници од ОУ „Тодор Јанев” од Чаш-
ка, положија цвеќе и се потсетија на
65-годишнината од формирањето
на Осмата македонска ударна бри-
гада. Воедно, со полагање цвеќе и
на втората спомен-плоча им одда-
доа почит и на 17-те борци од Трета-
та македонска ударна бригада кои
од несреќен случај – експлозија на
муниција, загинале вечерта наспро-
ти формирањето на Бригадата.
На славниот и борбен пат на оваа
бригада, формирана на 2 септември
1944 година, нè потсети учесникот
во овие настани, Никола Стојанов.
Бригадата била составена од четири
баталјони и приштабни единици со
околу 500 борци. Единицата најпрво
вршела обезбедување на селото
Горно Врановци, Велешко, каде на
слободната територија во тоа време
биле највисоките политички и воени
органи на Македонија. Воедно, уче-
ствувала и во ослободувањето на
Велес, на Скопје и на други градови
во Македонија, а по ослободувањето
дејствувала на Косово.
Антоанела Димитриевска
Д E M A H T
во врска со текстот под наслов
„Последни наредби за единиците
кои пристигаат на должност со ма-
мурлук “ објавен на 8 септември
2009 година на Web-страницата
на лондонскиот „Timesonline”
Во дел од текстот со наслов „Послед-
ни наредби за единиците кои при-
стигаат на должност со мамурлук”,
чиј автор е новинарот Џером Стар-
ки, во кој во една реченица се наве-
дува дека „група македонски војници
(стражари) годинава беа испратени
дома заради тоа што беше откриено
дека биле пијани на должност доде-
ка ја обезбедувале задната капија”,
беа изнесени тврдења кои се неточ-
20
5
5. мисионери- ни, заради што Генералштабот (ГШ)
те на арм – до- на АРМ истите ги демантира.
Имено, ниту годинава, ниту во го-
кажани хума-
нисти дините наназад од кога Армијата
на Република Македонија учеству-
ва во мисијата ИСАФ во Авгани-
стан (а започнавме во 2002 годи-
на), ниту еден припадник на АРМ не
е вратен предвреме, односно пред
завршувањето на мисијата на кон-
тингентот која трае шест месеци. Во
изминативе седум години колку што
АРМ учествува во мисијата ИСАФ во
Авганистан, како од командата на
ИСАФ така и од највисоките команд-
ни структури на НАТО, за македон-
ските мировници редовно пристига-
ат високи оцени во кои посебно се
истакнува нивниот висок степен на
обученост, професионализам, хра-
брост, издржливост, како и интеро-
перативност кои тие ги поседува-
ат, заради што дел од нив добија и
одликувања од Алијансата. Најдобар
пример за оваа констатација е заед-
ничкото извршување на мисијата
ИСАФ со војниците на армијата на
Обединетото Кралство во перио-
дот од 2006 до крајот на 2008 го-
дина, кога составен дел на контин-
гентот на АРМ (една пешадиска ме-
ханизирана чета), беше еден вод од
армијата на Обединетото Кралство.
За позитивните искуства од рабо-
тата со македонските војници, све-
дочи и успешно реализираната за-
едничка билатерална вежба „Маке-
6. успешна донски блесок”, која се одржа од 18
до 30 јуни 2007 година на армискиот
мисија.
македонски полигон во Република Македонија,
каде со единица на АРМ учествува-
мировници во ше единицата од армијата на Обеди-
патрола во ав- нетото Кралство „7 RIFLES”.
ганистан Напоменуваме дека до овој момент
6 ници, со што веќе во практика покажа
во ниеден официјален извештај на Во-
ената полиција на ИСАФ во Кабул, како
и на командата на ИСАФ, не сме добиле
информација дека македонски војници
направиле повреда на дисциплината
како резултат на консумирање алко-
хол за време на извршување на долж-
носта, ниту, пак, ни е препорачано ма-
кедонски војници да се вратат порано
како резултат на недисциплина.
Високо ги цениме и ги поддржуваме на-
порите за воведување ригорозни мер-
ки од страна на командата на ИСАФ во
Кабул, насочени против консумирањето
алкохол за време на извршувањето на
мисијата. Консумирањето алкохол на
должност претсатвува пречка за успеш-
но извршување на задачите, што може
сериозно да ги доведе во опасност и
животите на оние војници кои совесно
ги извршуваат задачите. АРМ ја осуду-
ва појавата на консумирање алкохол од
страна на припадниците на некои армии
кои се дел од мисијата ИСАФ во Авгани-
стан, заради што во континуитет пре-
взема соодветни мерки, како во делот
на подготовката на контингентите кои
ги упатува во мисиите надвор од Репу-
блика Македонија така и со целокупни-
от персонал. Како и во сите армии во
светот, така и во АРМ со закон и пропи-
си е најстрого забрането консумирање
алкохол на припадниците на АРМ до-
дека се тие во воени објекти, на долж-
ност, извршување задача и секаде каде
се појавуваат во работно време.
Co објавувањето на оваа информација
„Timesonline” му нанесе штета на угле-
дот на припадниците на АРМ со кои
граѓаните на Република Македонија по-
себно се гордеат, токму заради нивно-
то беспрекорно извршување на миси-
ите надвор од Република Македонија.
АРМ со учество во мисиите предводе-
ни од НАТО, од ЕУ и од ОН и понатаму
ќе продолжи да ја претставува Републи-
ка Македонија надвор од нејзините гра-
дека е рамноправен партнер на НАТО,
давајќи нескромен придонес во борбата
против најголемото зло на денешницата
– глобалниот тероризам, но и во изград-
бата и зачувувањето на светскиот мир.
Во иднина, со задоволство ќе ја при-
фатиме соработката со „Timesonline”
заради што препорачуваме пред
објавувањето на какви било инфор-
мации за припадниците на АРМ,
официјална потврда на истите да по-
барате од Министерството за одбрана
и ГШ на АРМ.
Заради информирање на јавноста,
вe молиме демантот да биде ин-
тегрално објавен.
КАНЦЕЛАРИЈА ЗА ОДНОСИ CO
JABHOCTA ПРИ ГШ НА АРМ
ТЕСТИРАЊЕ
ТАНАГ, или Стандардизациски дого-
вор, е меѓународен воен стандард
поставен од страна на НАТО, со цел
да се регулираат опремата, проце-
дурите, тактиките, обуката и дру-
ги активности/прашања кои влијаат врз за-
едничкото функционирање на вооружени-
те сили од различни земји кои изведуваат
заеднички операции и вежби. СТАНАГ 6001
е јазичен критериум/скала, што овозможу-
ва споредување на јазичните способности
во различни земји. Оваа скала се состои од
сет на критериуми (описи/дескриптори) кои
содржат шест (6) јазични нивоа обележани
со броеви од нула (0) до пет (5). Врз основа
на овие критериуми, земјите-членки и аспи-
ранти за членство во НАТО, имаат обрска
да направат национален СТАНАГ-тест. Исти-
СПОРЕД
от треба да биде инструмент со кој ќе се ме-
рат јазичните способности на клучниот пер-
сонал или персоналот кој се подготвува да
земе учество во мировните операции, или
за работните должности/операции предво-
дени од/во НАТО.
Со член 61 алинеја 1 од Законот за служба во
АРМ („Сл. весник на РМ“, бр. 62/02), покрај
општите услови за унапредување во не-
посредно повисок чин, како дополнителен
услов се содржи и познавањето на светски
странски јазик. Исто така, и партнерската
цел Г 0035 како стратегиска определба на
РМ за полноправно членство во НАТО, ја на-
ложува потребата за организирање програ-
ми за изучување странски јазици како при-
оритет. Сепак, контролата на нивниот ква-
21
 литет и придобивките од истите не е само
обрска туку национална одговорност. Оваа
одговорност на земјите-членки и аспиранти
за членство во НАТО ја потврди и SHAPE
- Supreme Headquarters Allied Forces Europe
(Врховната команда на Алијансата за Евро-
па), преку усвојувањето на јазична полиса
за тестирање по НАТО-стандарди, која ста-
пи на сила на 1 април 2005 година. Според
оваа полиса единствени валидни СТАНАГ-
јазични сертификати се оние кои се изда-
дени од земјата од каде што е лицето кое
го поседува овој сертификат. Ваквата наци-
онална обврска укажува на потребата од са-
мостоен национален систем за тестирање
преку кој ќе се добие глобална слика, а во
исто време ќе се оцени и квалитативната
страна од остварувањето на партнерската

СЕКЦИЈА ЧИТАЊЕ ми во скалата за оценување се бодуваат ед-

накво.
Број на прашања: Не повеќе од 50
Време: 70-90 минути Скалата за оценување на говорот ги има след-
Одговори: се одговара на англиски јазик на ниве компоненти: прецизност (граматичка,
посебно ливче за одговори, а текстовите за вклучувајќи грешки, време и контрола); ком-
читање ќе бидат во посебна брошура. плексност на јазикот (вокабулар и грамати-
Бодување: Секој точен одговор вреди еден ка); течност (спонтаност, колебање, поправ-
поен. ки во говорот); изговор; интонација; акцент и
интеракција (кохерентност и соодветност).
СЕКЦИЈА ПИШУВАЊЕ
Овластена институција каде се спроведува
Број на задачи: 3 овој тест е Воената академија „Генерал Ми-
Време: 70-80 минути хаило Апостолски“, односно Одделението
Рубрики: Рубриките за задачите содржат ин- за обука по англиски јазик.
струкции и време за извршување на задача-
та. Тие се напишани на јасен и разбирлив ан- Тестирањето според СТАНАГ-стандардите
глиски јазик широко се применува во НАТО и во ПзМ-
Бодување: Сите критериуми во скалата за земјите. Со оглед на ваквата застапеност на
оценување се бодуваат исто. овој вид мерен инструмент во земјите од го-
цел прифатена од нашата земја.
Петте компоненти на скалата за оценување ренаведениот контекст, како и материјалите
Во функција на изнесеното, а во соглас-
се: содржина, извршување на задача- од областа на СТАНАГ-договорите, потребен
ност со претходните наводи за мерните
та, организација, вокабулар, употреба на е посериозен пристап и од МО и ГШ на АРМ
инструменти кои се користат за мерење
јазикот и механика. во однос на примената на АРМ СТАНАГ 6001.
на познавањето на странскиот/англискиот
За да биде така потребно е и Република
јазик во МО и ГШ на АРМ, во овој напис се
СЕКЦИЈА ЗБОРУВАЊЕ Македонија преку МО и ГШ на АРМ да ја реа-
прави опис на АРМ СТАНАГ 6001.
лизираат потребата за Национален СТАНАГ-
Време: 20-30 мин тим (НСТ). На тој начин Министерството за
АРМ СТАНАГ 6001 е тест што опфаќа повеќе
Тест-метод одбрана ќе добие контролен механизам пре-
нивоа: нивоата 1, 2 и 3. Крајните резултати
Се состои од следниве делови: ку кој ќе се мери лингвистичката интеропера-
се изразуваат во цели бројки, т.е. 0, 1, 2 или
– Воведен дел (3 - 5 мин); тивност со земјите-членки на НАТО, а воед-
3. Притоа, вообичаено не се користат поло-
– Едноставен говор (8 -10 мин); но и квалитетот на спроведената настава по
вини, проценти или плусови при бројното
– Ситуации (4 - 6 мин); англиски јазик. Ова ќе биде чекор напред кон
изразување на резултатите. Сепак, нова-
– Комплексен говор (8-10 мин); потполно исполнување на партнерската цел
та едиција на основниот СТАНАГ-документ
– Завршен дел (1 мин). Г 0035 и елиминирање на слабостите на до-
отвора можност за користење на плусеви.
сегашната практика во оваа област.
Познавањето на јазикот се обележува со
Тестот за зборување може да биде снимен
профилот на четири бројки кои ги означува-
на барање на испитувачот. Сите критериу- Билјана Поповска
ат специфичните вештини, и тоа по следни-
ов редослед: слушање, зборување, читање
и пишување. Во РМ се тестираат само ни-
воата 1, 2 и 3, бидејќи за меѓународните ра-
ботни места во НАТО-мисиите што се попол-
нуваат со персонал од МО и ГШ на АРМ не
е одреден јазичен профил кој ги опфаќа ни-
воата 4 и 5. Четирите јазични вештини се те-
стираат преку тест кој се состои од четири
секции. Еве ги основните елементи за секој
од нив:

СЕКЦИЈА СЛУШАЊЕ

Број на прашања: Не повеќе од 50

Време: 30-40 минути
Одговори: на англиски, на посебно ливче
Снимка: се слуша само еднаш
Бодување: Секој точен одговор вреди еден
поен.

22
17години
Армија на
Република Македонија
Армија со висок степен на
интероперабилност и оперативна способност
рмијата на Република Македонија го
прослави својот седумнаесетти роден-
ден. По тој повод во сите единици и ко-
манди на АРМ се одржаа пригодни ма-
нифестации.
На 17 август 2009 година на платото пред
Министерството за одбрана се одржа све-
чено постројување на припадниците на
МО и на АРМ. На свеченоста на унапре-
дените припадници на Армијата на Репу-
блика Македонија им беа доделени чино-
ви. Освен унапредувањето, во непосред-
но повисок чин беа прочитани наредбите за
доделување награди, пофалби и признанија
на поединци и на претпријатија со кои Мини-
стерството за одбрана и АРМ имаат успеш-
на соработка.
На свеченоста пред присутните се об-
рати началникот на Генералштабот на
АРМ, генерал-потполковник Мирослав
Стојановски, кој истакна дека Армијата во
континуитет успешно ја извршува основна-
та мисија – одбрана на суверенитетот и на
територијалниот интегритет на државата.
„Како резутат на успешно спроведените ре-
форми, за релативно краток период АРМ
успеа во НАТО да се наметне како армија со
достигнат висок степен на интероперабил-
ност и оперативна способност, заради што
во Алијансата сме прифатени како рамно-
правен партнер”, истакна меѓу другото гене-
ралот Стојановски. Според началникот на Ге-
нералштабот, покрај неможноста да се од-
ржуваат високи стандарди во Армијата без
ефикасна и целосна реализација на арми-
скиот буџет, како проблем во поново вре-
ме се јавува и одливот на стручниот арми-
ски кадар. „Свесни сме за објективните сло-
жени економски услови, во прв ред преди-
звикани од светската економска криза, но
сепак мора да се направат максимални напо-
ри за планско и континуирано финансирање
на Армијата на Република Македонија”, пора-
ча началникот на Генералштабот на АРМ.
ОТКРИЕН СПОМЕНИК НА ЗАГИНАТИТЕ
ПРИПАДНИЦИ НА АРМ ОД 2001 ГОДИНА
Истакнувајќи ја почитта кон припадниците
на Армијата на Република Македонија кои ги
загубија своите животи во 2001 година, во
дворот на Министерството за одбрана на 17
август беше откриен споменик. По повод не-
говото откривање, пригоден говор одржа ми-
нистерот за одбрана, Зоран Коњановски, кој
истакна дека токму овој споменик ќе биде
потсетник за оние кои покажаа огромна хра-
брост и пожртвуваност и кои со својот живот
ја докажаа љубовта која ја чувствуваат за
својата држава. „Секое спомен-обележје во
23

себе крие приказна, носи одредена
симболика. Секој споменик нè потсе-
тува на некој важен настан и на го-
леми дела, дела од големи луѓе как-
ви што беа и вашите сопрузи, чеда
и роднини, нашите чувари на мирот.
Затоа денес тука го откриваме овој
паметник кој секојдневно ќе нè пот-
сетува на нивнотот дело и ќе нè на-
сочува кон иднината”, истакна меѓу
другото министерот за одбрана.
На откривањето пригоден говор
одржа и претседателот на Здруже-
нието на семејствата на загинати-
те бранители во 2001 година, Вла-
до Стојановски. „Во вакви и слич-
ни пригоди секогаш ќе се сеќаваме
и ќе ги споменуваме настаните од
војната во 2001 година кога ние,
присутните овде, ги изгубивме на-
шите најмили. Тие ја заслужуваат
оваа почит”, рече тој.
На споменикот на загинатите
бранители свежо цвеќе положи
делегација на Министерството за
одбрана предводена од министе-
рот Коњановски, делегација на Ге-
нералштабот на АРМ, на чело со
генерал-потполковник Мирослав
Стојановски, на Здружението на
семејствата на загинатите брани-
тели од 2001 година и членовите
на семејствата на загинатите бра-
нители.
ИЗЛОЖБА НА ДЕЛ ОД
АРСЕНАЛОТ НА АРМ
Во рамките на чествувањето на
Денот на Армијата на Република
Македонија, на 17 август на Воениот
стадион во Градскиот парк сите за-
интересирани граѓани ја имаа мож-
носта одблиску да се запознаат со
дел од вооружувањето и опрема-
24
та на припадниците на Армијата.
Најголемо внимание кај присутните
посетители привлекоа транспортни-
от хеликоптер Ми-8 на воздухоплов-
ниот ВИНГ на АРМ и повеќецевниот
лансирен ракетен систем БМ 21-
„Град”, 122 mm. Граѓаните имаа мож-
ност одблиску да се запознаат и со
голем број на автоматски пушки (М4
comando, М70 АБ2, Г3, М21), ракет-
ни фрлачи (РГБ 6, М80), пиштолите
ЦЗ „Црвена застава“ 99 9 mm, „Чеш-
ка зброевка“ ЦЗ–75 9 mm, сачмар-
ската пушка PROTECTA, митралезот
М84 7,62 mm и атрактивните далеку-
целни пушки „Фалкон” 12,7 mm и М93
12,7 mm. Беше претставена и опрема
за откривање на радиоактивно и хе-
миско загадување, дел од нуркачка-
та опрема, возило на единицата за
врски, како и транспортерите „Хам-
ви”, „Хермелин” и „БТР-80”.
ГОЛЕМИ ВО
ГОЛЕМАТА КОАЛИЦИЈА
На 18 август на платото пред Ми-
нистерството за одбрана беше од-
ржана централната манифестација
за чествување на Денот на
Армијата на Република Македонија.
На манифестацијата пригод-
ни обраќања пред присутните
имаа претседателот на Република
Македонија и врховен командант на
Армијата, Ѓорге Иванов, и министе-
рот за одбрана, Зоран Коњановски,
а присутни беа и поранешните прет-
седатели Киро Глигоров и Бранко
Црвенковски, началникот на ГШ на
АРМ, генерал-потполковник Миро-
слав Стојановски, архиепископот на
Македонската православна црква г.г.
Стефан, претставници од Собрание-
то и од Владата на РМ, на Совето-
1
1. свежо цвеќе давниот тим на НАТО, на тимот „Буз-
На споменикот Ален Хамилтон“, амбасадори и во-
на загинатите ени аташеа акредитирани во наша-
бранители та земја, меѓу кои и амбасадорот на
САД во РМ, Филип Рикер, поранеш-
ни министри за одбрана и поранеш-
ни началници на ГШ на АРМ, како и
голем број други гости.
Во својот говор, претседателот
Иванов ја истакна важноста на
Армијата на Република Македонија,
како за својата држава така и за
воспоставување и одржување на
мирот и просперитетот во светски
рамки.
„Современата македонска армија
претставува врвен симбол на маке-
донската државност и суверен га-
рант на нашиот територијален ин-
тегритет, демократијата и слобода-
та на нашите граѓани. Земајќи пред-
вид дека сите проблеми, економ-
ски, политички или безбедносни, сè
повеќе се споделена одговорност
на државите и народите во светот,
Македонија и нејзините граѓани ак-
тивно ќе учевствуваат во изград-
бата на подемократски и попро-
сперитетен свет, а македонската
армија активно ќе придонесува во
изградбата и заштитата на слобод-
ните и демократски општества”, ис-
такна претседателот Иванов и до-
полни дека Армијата со нејзината
професионалност дополнител-
но ја афирмира нашата држава во
светски рамки. „Армијата на Репу-
блика Македонија денес е еден од
најголемите амбасадори на нашата
држава. Македонските војници во
2. ОД ИЗЛОЖБА- мисиите на НАТО и на ЕУ со својот
ТА НА ДЕЛ ОД професионализам, посветеност и
АРСЕНАЛОТ НА организираност говорат низ цели-
от свет за капацитетите и високите
АРМ перформанси на нашата држава”,
рече, меѓу другото, претседателот
Иванов во својот говор.
Претседателот Иванов изрази
уверување дека пред нас е период
во кој постигнувањата на македон-
ската армија, на општеството и на
државата, ќе бидат крунисани со пол-
ноправно членство во НАТО и во ЕУ.
Министерот за одбрана, Зоран
Коњановски, потенцираше дека
зачувувањето на светскиот мир и
интегрирањето во НАТО и во ЕУ
се нашиот врвен приоритет од кој
нема отстапки.
„Нè нарекуваат мала држава на Бал-
канот. Но јас сум горд што ние сме
големи во големата коалиција. Во
светската коалиција на мирот во
која нема поделба на мали и голе-
ми држави, туку има само големи и
храбри мировници. Македонија со
својата армија е голема во таа голе-
ма коалиција. Македонските војници
се големите чувари на светскиот
мир“, рече министерот Коњановски.
Тој укажа дека со учеството во ми-
сиите ИСАФ во Авганистан, АЛТЕА
во Босна и Херцеговина, УНИФИЛ
во Либан и преку логистичката под-
дршка на НАТО-операциите во Ко-
сово, АРМ дава полн придонес кон
воспоставувањето и чувањето на
светскиот мир. „Одлуката на Владата
за зголемување на нашето учество
во мировните мисии со два дополни-
телни вода во Авганистан, од 2010
година, во соработка со нашите аме-
рикански пријатели од Национална-
та гарда на Вермонт, е јасна потврда
на нашата стратегиска определба во
нашите евроатлантски интеграции
и јасен доказ за продлабочување
на нашето пријателство со САД, на-
шите пријатели”, рече министерот
Коњановски.
На церемонијата, со Указ на претсе-
дателот на Република Македонија,
во чин бригаден генерал беа уна-
предени полковниците Горанчо Ко-
тески, аѓутант на претседателот на
РМ и Бранко Дракалски, досегашен
командант на Втората механизира-
на пешадиска бригада на АРМ, а од
неодамна воен претставник на РМ
во Воениот комитет на НАТО и на
ЕУ, мисија на РМ при НАТО во Бри-
сел.
„Да се биде генерал во АРМ е по-
себна чест. Генералскиот чин е
највисокиот чин што секој војник го
посакува во својата војничка карие-
ра. Патот до генералскиот чин не е
лесен. Секој припадник на Армијата
треба да помине низ многу инсти-
туции во војничката кариера, да по­
каже резултати во работењето, да
стекне одредени искуства, затоа што
со станувањето генерал тие искуства
треба успешно да им би­дат пренесе-
ни на потчинетите, но и на соработ-
ниците. Воедно, со станувањето ге-
нерал се зголемува и одговорно-
ста во сегашниот период, но и во на-
редните години, што воедно ќе биде
и мој предизвик во понатамошната
работа. Тоа воедно е и големо при-
знание за семејството кое е потпо-
ра и поддршка за секој припадник на
Армијата бидејќи тоа, заедно со секој
припадник на Армијата, ги доживува
сите успеси и искуства, со еден збор
сите добри и не така добри нешта
што ги носи војничката професија”,
изјави по повод унапредувањето во
чин бригаден генерал досегашниот
полковник Бранко Дракалски.
3
3. пригодни
обраќања по
повод денот
на арм
ПРОФЕСИОНАЛНА, МОДЕРНА
И ДОБРО ОБУЧЕНА АРМИЈА
Премиерот Никола Груевски на при-
падниците на АРМ во името на Вла-
дата на Република Македонија и во
лично име им го честита 18 Август
- Денот на Армијата и 17-годишнина-
та од формирањето на Армијата на
независна и самостојна Република
Македонија.
„На овој значаен ден, 17 години од
кога Република Македонија ги офор-
ми првите единици на новата ма-
кедонска армија, би сакал да ве по-
здравам и да ви се заблагодарам за
вашата огромна улога во изградбата
и за успесите кои за сите овие годи-
ни ги има постигнато Армијата на Ре-
публика Македонија. За целокупни-
от период од поновата македонска
историја, нашата армија беше гарант
за опстанокот на државата, фактор
на мирот и стабилноста и столб на
суверенитетот и територијалниот ин-
тегритет на Република Македонија“,
стои во отвореното писмо од преми-
ерот Груевски.
„Професионалната, модерна и до-
бро обучена воена формација, ком-
патибилна со стандардите на сло-
бодните и демократски држави“, се
подвлекува во писмото, „денес прет-
ставува гордост на нашата држава.
Вие сте тие кои ја правите Републи-
ка Македонија да биде препознат-
лив извор на безбедност и стабил-
ност, не само во рамките на свои-
те граници, туку и во регионални и
светски рамки. Вие сте тие кои само
потврдувате дека ниту една држа-
ва во светот не е толку мала за да
не може да придонесе и да помогне
во справување со најголемите зака-
ни врз безбедноста и мирот во све-
тот. Доказ за тоа е фактот што АРМ
денес, заедно со армиите на мно-
гу пријателски држави, претставу-
ва дел и зема активно учество во
повеќе меѓународни воени мисии во
светот. Притоа, македонскиот војник
стана синоним за професионалност,
за одговорност, за дисциплина, за
самопрегорност, но и за несебична
хуманост, за што искрено ви чести-
там”, се наведува во упатената че-
ститка до припадниците на АРМ.
„Ваквите резултати, се посочува, не
се случајни, ниту, пак, стекнати пре-
ку ноќ. За нив беа потребни долги го-
дини посветена работа, голем влог и
визија на македонските офицери, ста-
решини и генерали, за што ја изразу-
ваме нашата благодарност и огром-
на почит. За овие постигнувања своја
огромна улога имаат и сите ваши
колеги, припадници на Армијата
кои ги положија своите животи за
одржување на безбедноста на ма-
кедонските граѓани, бранејќи го су-
веренитетот и територијалниот ин-
тегритет на нашата земја. Нивни-
те дела засекогаш ќе останат во на-
шите сеќавања и ќе се пренесуваат
на секоја идна генерација како сино-
ним за патриотизам, храброст, чес-
ност и исполнителност. Денес се
присетуваме и се поклонуваме и на
нивното дело”, стои во писмото од
премиерот Груевски.
Претседателот на Владата на Репу-
блика Македонија на припадници-
те на македонската армија им по-
рача и да продолжат по истиот пат,
со исто темпо и залагање, а Репу-
блика Македонија ќе продолжи да
вложува во стандардот, во образо-
ванието и во обученоста на својата
армија.
Завршувањето на свеченоста беше
одбележано со почесна стрелба со
истрелување на 10 плотуни од 12
артилериски орудија од касарната
„Илинден” во Скопје.
РАБОТНО И СВЕЧЕНО ВО
СИТЕ КАСАРНИ НИЗ ЗЕМЈАТА
Припадниците на Армијата својот
празник го прославија со све-
чен строј и со читање наредби за
унапредување, награди и пофалби
во сите единици и касарни на АРМ
во Република Македонија.
Куманово: Во Здружената опера-
тивна команда во касарната „Боро
Менков” во Куманово се одржа све-
ченост на која присуствуваа прет-
ставници на ЗОК, на локалните вла-
25
 сти на општините Куманово, Липко-
во и Старо Нагоричане, од Сојузот на
борците, од резервните воени старе-
шини, како и претпријатија и јавни
институции од општината Куманово.
Пред присутните говореше коман-
дантот на Здружената оперативна ко-
манда, генерал-мајор Зоран Димов.
„Како се трансформираше државата,
така се трансформираше и македон-
ската Армија. Дефинитивно се опре-
деливме за мала и ефикасна армија
која е добро обучена и опремена. Де-
нес сме рамноправен партнер во ми-
сиите кои го одржуваат или воспоста-
вуваат мирот, рече генерал-мајорот
Димов. Тој додаде дека Македонија
и македонската армија и сега, во
овој момент, се подготвени за влез
во НАТО, но оти основната задача
на АРМ е да биде гарант за безбед-
носта и самостојноста и да го гаран-
тира територијалниот интегритет на
Македонија.
Штип: Во штипската касарна „Јане
Сандански” Денот на АРМ беше од-
бележан со дочек на војниците од
четвртиот контингент од мисијата
ИСАФ во Авганистан.
На свеченоста бригадниот гене-
рал Димче Петровски, командант
на Првата механизирана пеша-
диска бригада на АРМ, им посака
добродојде на војниците и стареши-
ните. „Драгоцените искуства што ги
стекнавте во Авганистан, ќе бидат
имплементирани во реализацијата
на плановите за работа и во воено-
стручното оспособување на целиот
персонал од нашата единица”, рече
генералот Петревски.
Војникот Драган Митев истакна дека
македонските војници својата миро-
вна задача ја извршувале во соста-
вот на баталјонот од Кралството
Велика Британија, а целта им била
да обезбедат безбедна околина и
олеснување на хуманитарните ак-
тивности на меѓународните владини
и невладини организации.
На свеченоста присуствуваа род-
нините на војниците кои се вратија
од мисијата во Авганистан, градо-
началниците на општините од Ис-
точна Македонија, Општинската
организација на Сојузот на борците
од Штип, делегации на институции и
политички партии.
Кичево: Припадниците на Втората ме-
ханизирана пешадиска бригада во ка-
сарната „Чеде Филипоски–Даме” во Ки-
чево достоинствено го одбележаа Де-
нот на формирањето на АРМ -18 Август.
На свеченоста беше истакнато дека
денес со гордост се потсетуваме на
26
4 4. Генералски-
от чин –
голема чест
но и одговор-
ност
5. од просла-
вата на
денот на арм
во штип
5
времето кога се навршуваат педе-
сет и шест години од формирањето
на првата регуларна единица на
Народноослободителната војска –
баталјонот „Мирче Ацев” на планина-
та Караорман, на Славеј Планина во
славната Дебарца. Окрупнувањето
на одредите било потреба која се
наложила со новата воена состојба
во нашата земја. Оваа единица била
формирана од одредите „Даме Гру-
ев”, „Ѓорче Петров” и „Димитар Вла-
хов” како прв баталјон на Втората
оперативна зона на Македонија и
прва покрупна воена единица.
„Војската на Република Македонија
беше дел од антифашистичката
коалиција и токму затоа за нашата
слобода никому ништо не должиме.
Важноста и значењето на нашата
единица се големи и денес кога како
АРМ сме активно вклучени во актив-
ностите на НАТО во мировните ми-
сии на повеќе локации во светот”,
истакна началникот на штабот на
Втората механизирана пешадиска
бригада, полковникот Благој Илиев.
Велес: Со свечено постројување и со
интонирање на македонската химна
во Командата за обука во касарната
„Алексо Демниевски-Бауман” во Ве-
лес, со пригодна програмата беше
одбележан Денот на АРМ.
Пред војниците, старешините и
бројните гости се обрати и им
го честита празникот заменик-
командантот на Командата за обука,
полковник Тони Поповски, кој потсе-
ти за историското значење на овој
ден и за денешниот статус на АРМ
како столб на стабилноста на држа-
вата. „Командата за обука дава зна-
чаен придонес во дошколувањето
и обучувањето на припадниците на
АРМ, секогаш стремејќи се кон уште
подобри резултати. Наша залож-
ба како припадници на АРМ е идни-
от празник да го прославиме како
земја-членка на НАТО”, истакна пол-
ковникот Поповски.
На свеченоста традиоционално беа
врачени унапредувања, награди и по-
фалби за старешините, на војниците
и на цивилните лица од Командата за
обука во велешкиот гарнизон.
Тетово: Во тетовската касарна „Куз-
ман Јосифовски-Питу” на пригоден
начин беше одбележан 18 Август -
Денот на АРМ и 66-годишнината од
формирањето на првата регуларна
единица на НОВ, баталјонот „Мирче
Ацев” на Славеј Планина.
„Задоволство претставува да се ис-
такнат постигнатите резулати. Осо-
бено значајни и видливи резултати
се постигнати на планот на обука-
та и на подигнувањето на борбена-
та готовност на единицата од тетов-
ската касарна, и со извршените ак-
тивности во поглед на испраќањето
на припадници од оваа касарна во
повеќето мировни мисии”, рече ко-
мандатот на касарната, мајор Блаже
Николовски.
На пригодната свеченост, во пови-
сок чин беа унапредени десетина
офицери и подофицери на АРМ.
ДОКАЖАНИ ХУМАНИСТИ
Во рамките на одбележувањето на
18 Август – Денот на АРМ, припадни-
ци на Армијата даруваа крв во Вое-
ната болница во Скопје, со што уште
еднаш на дело ја докажаа својата ху-
маност.
Меѓу првите припадници на АРМ кои
ја покажаа својата хуманост беа на-
чалникот на Генералштабот на АРМ,
генерал-потполковник Мирослав
Стојановски и заменикот на начални-
кот на ГШ на АРМ, генерал-мајор На-
сер Сејдини.
Во рамките на традиционалното
организирање на крводарителска-
та акција, по овој повод крв даруваа
околу 250 припадници на АРМ.
„Тоа е голема хумана акција во која
припадниците на Армијата, како до-
кажани хуманисти, учествуваат во
голем број и доброволно даруваат
крв”, изјави заменикот на начални-
кот на ГШ на АРМ, генерал-мајор На-
сер Сејдини, откако ја даруваше теч-
носта што значи живот.
По повод 18 Август – Денот на АРМ,
делегација на ГШ АРМ положи вен-
ци со свежо цвеќе на партизански-
те гробишта, на гробот на трагич-
но загинатиот претседател Борис
Трајковски, како и на гробот на гене-
ралот Михаило Апостолски.
Редакција „ШТИТ”.
ВО МИСИЈА ЗА
ПОДОБРА ИДНИНА

ОД ДНЕВНИКОТ НА МИРОВНИКОТ

вганистанскиот терен е сè освен при-

мамлив, облагороден, посакуван. Го-
Во песокливите
лемите пространства исполнети со
ситен песок, јакиот ветер, карпести-
авганистански
те издигнувања – тоа е првата сли-
ка која те пречекува по долгиот и напорен
пустини и денес
пат. Но ИСАФ–мисијата има и благородна будно патролираат
цел. Нашите херои се таму за да помогнат
да го симнат на колена теророт кој разни- над 160 македонски
те терористички групи го вршат над мнозин-
ството мирни авганистански граѓани. Наши- војници задолжени
от мировник, десетарот Зоран Цуцков-
ски, е еден од македонските војници кои за зачувување на
со својата храброст, несебичност и беспре-
корно однесување во континуитет ја афир- редот и мирот во оваа
мираат Армијата на Република Македонија
и во рамките на НАТО, но и меѓу локално-
средноазиска држава
то авганистанско население. Тој досега има
учествувано во две мисии во Авганистан,
првата во траење од осум месеци, а втора-
та, од која неодамна се врати, во траење од
седум месеци.

ВОЈНИЧКИ ЖИВОТ

Роден на 6 ноември 1972 година, во Штип,

во семејство кое потекнува од Егејска
Македонија, Зоран своето детство го поми-
нал во својот роден град. Тој денес е семе-
ен човек, со сопруга, Емилија, и две деца,
Мики (15), кој оди во медицинското училиш-
те и активно се занимава со ракомет во РК
„Текстилец“ и Леон (7), за кој вели дека е „ид-
ниот Пандев“. Зоран започнал да го отслу-
жува воениот рок во последната генерација
на ЈНА, како што било ветено, во својата
матична држава, Македонија, поточно во
Кичево, но подоцна бил прераспределен
во Краљево каде бил инструктор за тешки
оклопни возила и камиони. По Краљево, до-
бива прекоманда во Вуковар во екот на во-
ените дејствија. На 14 ноември 1991 година,
не сакајќи да партиципира во туѓа војна, со

27
 помош на неговите браќа, успева да
го напушти боиштето и да се врати
во Македонија. По враќањето, Зо-
ран работи во приватна фирма како
возач на камион, сè до 2002 годи-
на кога се вработува во Армијата на
Република Македонија како возач
на оклопни транспортери и возила.
Веднаш му се доделени задачи во
Кумановската област и патувања до
тетовските села Ратае и Жилче.
По завршувањето на конфликтот во
Македонија тој зема учество во Бри-
гадата на Југоисточна Европа–СЕ-
ЕБРИГ. За тоа како војничкиот жи-
вот влијае на семејството најдобро
ни раскажа неговата сопруга. „Пред
да се венчаме, бевме во врска околу
шест и половина години. Досега го
имам чекано да се врати и од Вуко-
вар и од Куманово, а сега и од две-
те мисии во Авганистан. Нормално
дека не ми е лесно, но и јас и деца-
та веруваме во неговата професио-
налност“, истакна сопругата Емилија,
која е вработена во една штипска
конфекциска фирма како моделар-
ка. Таа додава дека никогаш не са-
кала да го оптоварува сопругот со
некои помали случувања, а истак-
нува и дека потпора во негово от-
суство и биле нејзините родители и
свекрватa.
ДОКАЖАНА ХРАБРОСТ
Седевме во пријатна атмосфера во
неговиот дом, во родниот Штип. Не
ни требаше долго време за да заклу-
чиме дека тој е вистинскиот човек
кој поседува големо искуство и мно-
гу импресии за раскажување од не-
говото војникување во Авганистан.
„Во соработка со војниците од Ве-
лика Британија добивме задача да
ја обезбедуваме главната база на
ИСАФ во Авганистан во Кабул и ис-
турената точка наречена ’Хокај’, која
се наоѓа на границата со Пакистан,
од каде се надгледуваат и обезбеду-
ваат четири долини – Тагат, Тизин,
Узбен и Џакдалек. Тука се наоѓаат
и трите брани кои се единствен из-
вор на електрична енергија во Ав-
ганистан“, започна да ни објаснува
Зоран. Војнички, како од пушка, тој
продолжи: „Јас бев возач на ‘херме-
лин’, а се работи за патролирање на
регион од околу 100 km2, па затоа
самото патролирање е возможно
единствено со моторно возило. Пре-
ку ден патролиравме низ долините,
а ноќе само низ селото Сурои, во об-
ласта Закаву, каде сега е најопасно.
Во текот на патролирањето нашата
28
мисија беше да воспоставуваме кон-
такт со локалното население, но и со
т.н. Малици кои се сметаат за вода-
чи или за градоначалници на селата.
Самото село Сурои е огромно, брои
околу 20.000 жители поради што ни
беа потребни околу два и пол часа
да поминеме низ селото со херме-
лините. Знеате, за време на ноќта,
по осум часот навечер, надвор нема
никој. Единственото нешто што се
движи се шлеперите низ Сурои кои
одат кон Пакистан. Тие се главниот
индикатор за тоа дали нешто се слу-
чува или не. Ако нема шлепери, буд-
носта веднаш се зголемува, а во кра-
ен случај се оди и лично на местото
со цел да се обезбеди теренот“.
Бевме сигурни дека во неговото
15-месечно искуство во Авганистан,
бројот на настани кои постојано ќе би-
дат врежани во неговата меморија е
голем. Затоа го прашавме да ни каже
што е она кое го памети, што му оста-
вило впечаток во однос на авгани-
станскиот народ. „Тоа е многу мирен,
кроток народ, но и измачен“, одго-
вори тој. „Односот на Авганистанци-
те кон нас, македонските војници, от-
секогаш бил пријателски. Тоа што ме
изненади е дека буквално сите знаеја
за Александар Македонски, кого тие
го викаат Александар Македон. Едно
момче од селото дури го научи и ма-
кедонскиот јазик толку добро, што го
зборуваше како свој мајчин јазик“, до-
даде мировникот Зоран.
ЛИЦЕ ВО ЛИЦЕ СО ОПАСНОСТА
Сепак, војната си го носи своето.
1
Постојаната состојба на готовност,
постојаната нестабилност и кон-
стантните удари на Талибанците врз
1. и 2. редовно ме дека се работи за возило со по-
патролирање широка оска, односно дека тука биле
во авганистан Американците и дека тоа било лаж-
на тревога“ објасни тој.
За време на втората мисија, тој бил
сведок и на автомобилот-бомба
кој експлодираше на самата капија
3. сцена од на главниот штаб на ИСАФ во Ка-
опасното ав- бул. „Имаше отприлика девет заги-
нати и десетина повредени. Бомба-
ганистанско та беше толку јака, што го проби и
секојдневие ѕидот на базата поради што бевме
веднаш активирани. Ние пристиг-
навме на местото и го обезбедив-
ме, но бидејќи таму веќе беа изле-
4. подготву- зени американските војници, а вед-
вање на ма- наш по нас дојде и авганистанската
кедонска му- војска, се направи тотален хаос. Ние
2
буквално застанавме на ѕидовите за
сака да ја заштитиме американската база
бидејќи секогаш е можен и секунда-
кревката авганистанска демократија
и нејзините чувари, доведува до си-
туации во кои никој не би сакал да
се најде. Кога како тема на разговор
3
дојдоа и тие „блиски средби“, Зоран
имаше многу такви настани да ни
раскаже.
„Првиот ден кога дојдовме во Сурои
во истурената точка ’Хокај’ имаше
некое сомнително движење и некол-
ку кратки истрели од огнено оружје
и ракети за осветлување. Тогаш Бри-
танците побараа да се пушти патро-
ла, но бидејќи веќе беше мрак, а те-
ренот во тој дел беше целосно мини-
ран и необележан, командантот на
нашата единица не се согласи. На-
место тоа ние ги удвоивме стражи-
те и ја зголемивме будноста, а утро-
то пративме патрола. По трагите кои
ги најдовме на тоа место, заклучив-
рен напад. Бомбашот-самоубиец бил тол-
ку добро истрениран и опремен што успе-
ал со возилото, блиндираниот „лендкрузер“,
најверојатно сопственост на ИСАФ, со по-
мош на украдени идентификациони картич-
ки да ги помине сите патроли на авганистан-
ската полиција и да биде откриен дури пред
главните порти на штабот“.
Но колку среќата игра улога во сето тоа сфа-
тивме откако тој ни довери уште една случ-
ка, овој пат на аеродромот „Каја“. „Влеговме
со возило на аеродромот ’Каја’, со цел да го
извидиме патот и да го посетиме нашиот ле-
карски тим кој е стациониран таму. Веднаш
штом влеговме, поручникот ни кажа дека са-
кал да оди пеш, пред возилото. Бидејќи од
предната до задната капија на аеродромот
има околу два километри, јас се обидов да
го разубедам патот да го помине во вози-
ло, бидејќи сепак тоа не е мала далечина,
но тој не ме послуша. Во тие петнаесетина
минути додека ние полека се движевме кон
капијата, германски војници открија бом-
ба прикачена на самата капија, која го „че-
кала“ својот „сопственик“. Нас, фактички, нè
спасија тие петнаесетина минути! А, за ра-
ботите да бидат поинтересни, дури подоц-
на, по настанот, поручникот нè почести и ни
кажа дека тој ден му било роденден“, рас-
кажа Зоран.
МАКЕДОНСКА МУСАКА
Нашиот херој, освен во тешките оклоп-
ни транспортери, одлично се снаоѓа и во
кујната. Тој тоа го има демонстрирано ток-
му за време на првата мисија, кога од на-
шиот контингент било побарано да се пред-
ложи некое национално македонско јадење.
„Дистрибутерот на храна во главниот штаб
на ИСАФ овозможува секоја земја да може
да предложи свое национално јадење кое
понатаму ќе биде дел од менито. На нивно-
то барање упатено кон нас да предложиме
свое национално јадење, мировникот Цуц-
ковски, покажувајќи ги своите кулинарски
способности, се решил да ја подготви маке-
донската мусака која и во самото мени беше
наречена токму така – „македонска муса-
ка“. Се разбира, како и во сите други сфери,
грчката страна подоцна реагираше дека тоа
јадење е всушност грчко, но попусто. И ден-
денес, во командата на ИСАФ во Авганистан
војниците можат да се гостат со вкусната
македонска мусака, и тоа благодарејќи ток-
му на Зоран Цуцковски“, ни раскажа негови-
от претпоставен, заменикот на командантот
на баталјонот, мајорот Стојанче Костов.
Меѓу другото, мајорот Костов, оценувајќи
ја професионалноста на десетарот Цуц-
ковски кон извршувањето на задачите
како највисока, истакна дека тој е еден од
најдобрите возачи во баталјонот. „Со поми-
нати над 5.000 километри со својот херме-
лин во Авганистан, во теренски и во борбени
услови, доволно зборува за неговата профе-
4
сионалност. Покрај тоа, тој одлично го вла-
дее англискиот јазик, кој, патем речено, сами-
от го има изучувано, што секако многу му по-
могна во секојдневната комуникација во Ав-
ганистан. Покрај тоа, тој е и крајно одговорен
кон техниката“ мајор Костов.
За човечките вредности на десетарот Цуц-
ковски ни кажа и неговиот пријател и колега,
војникот по договор, Маријан Јанев. „Се по-
знаваме долго време, и тоа што веднаш мо-
жам да го кажам без нималку разислување
е дека Зоран е многу друштвен човек,
пријателски настроен, секогаш и кон сите.
Јас сум сигурен дека кого и да прашате, ќе
го добиете истиот одговор. Тоа што најмногу
го ценам кај секој човек е поседувањето на
целосна одговорност кон работата и зада-
дените задачи. Зоран е личност која ги посе-
дува тие карактеристики. Тој сите доделени
задачи ги извршува коректно, совесно, од-
говорно и на време. Јас знам дека тој е се-
когаш подготвен да ми помогне, без разли-
ка дали тоа е на вежба или во мисија“.
Десетарот Зоран Цуцковски за одлично из-
вршените мисии досега има добиено четири
медали (Медал за успешно завршена мисија во
ИСАФ, Медал од Главниот штаб на ИСАФ, Ме-
дал за посебно истакнување од првиот наред-
ник на ИСАФ и Медал за успешно извршена
мисија од Министерството за одбрана на Ре-
публика Македонија), како и три сертификати.
За жал, и покрај стручноста и професионал-
носта во работата, наскоро на десетарот
Цуцковски, како и на стотина други негови
колеги од единицата им завршуваат догово-
рите за работа и ќе им биде прекинат ра-
ботниот однос. Дотогаш има доволно вре-
ме надлежните да ја согледаат и да ја ана-
лизираат ваквата состојба и да преземат со-
одветни мерки ваквите професионалци да
останат и понатаму во редовите на АРМ.
Ние искрено се надеваме дека наредната
наша репортажа ќе биде токму со некој од
овие искалени професионалци.
З.Р/И.П
29
 ЗАЕДНО
ПОСИЛНИ
Македонско–американска воена соработка
рмијата на Република Македо­
нија и на Националната гарда
на Вермонт, САД, имаат разви­
1 1. потполков-
ник даниел
пајпс од на-
ено повеќегодишна плодна и ционалната
успешна соработка во сферата гарда на вер-
на одбраната. Како потврда на дол­ монт, сад
гогодишната соработка деновиве
бевме сведоци на уште една успеш­
на заедничка обука на припадници­
те на специјалните единици на две­
те армии. Искажаната оцена на пот­
полковникот Даниел Пајпс од Наци­
оналната гарда на Вермонт, САД,
најдобро ја отсликува досегашната
соработка, но и перспективите за ид­
ната соработка.
„Оваа заедничка обука е логична

30
прогресија на петнаесетгодишната работа и
соработка што Националната гарда на САД
ја има со припадниците на АРМ. Без да на-
влегувам во спецификите на идните мисии
ќе кажам дека она што го работевме тука,
секако, ќе биде од бенефит за идната со-
работка на македонските и на американски-
те војници. ’Ренџерите’ и припадниците на
Воената полиција имаат големо искуство.
Ние тука не работиме со почетници. Мои-
те војници научија многу од вашите војници,
а, секако, и вашите научија нешто од наши-
те војници. Тие се професионалци, обрнува-
ат внимание и на најситните детали. Можам
слободно да истакнам дека моите војници
уживаа работејќи заедно со македонските
војници. Мислам дека ќе можеме успешно да

продолжиме заеднички да работиме и во ид-

нина”.
Несомнено, ваквите заеднички активно-
сти, посебно на планот на обуката, се мож-
ност за стекнување нови искуства, но исто-
времено во практиката се применуваат и
меѓусебно се разменуваат и стекнатите ис-
куства од учеството во меѓународните ми-
сии предводени од НАТО во кои припадни-
ците на Армијата на Република Македонија
и на армијата на САД успешно партиципи-
раат. Тоа е доказ дека припадниците и на
двете армии успешно можат да се справат
со предизвиците кои ги носат современите
закани на денешнината и успешно да ја из-
вршат секоја зададена мисија.

З.Ризовски

31
 КРИВОЛАК
ИДНИОТ УРБАН ТРЕНИНГ-Ц
ОСОВРЕМЕНУВАЊЕТО НА АРМИСКИОТ ПОЛИГОН Е ВО ПОЛН ЕК
а 12 септември, министерот за
одбрана, Зоран Коњановски,
придружуван од заменикот
на началникот на ГШ на АРМ,
генерал-мајор Насер Сејдини,
изврши обиколка на арми-
скиот полигон Криволак со цел
запознавање со активностите од
практичната реализација на првата
фаза, од трите предвидени, со Про-
ектот за осовременување на поли-
гонот.
Притоа министерот за одбрана и ге-
нералот Сејдини пред македонска-
та јавност ги презентираа детали-
те околу финализирањето на ак-
тивностите за осовременување и
за прераснување на армискиот по-
лигон Криволак во регионален тре­
32
нинг-центар за обука на припадни-
ците на армиите на земјите од реги-
онот и пошироко.
„Денес дојдовме тука, лично да се
увериме до каде е првата фаза од
Проектот за осовременување на ар-
мискиот полигон Криволак, кој го
презентиравме пред неколку месе-
ци. Како што гледате, ние сме во по-
одмината фаза. Она што јас пред не-
колку месеци го кажав, дека до 15 од-
носно 20 октомври ќе бидеме готови
со првата фаза од Проектот, стојам
зад тоа и ќе го направиме”, потенци-
раше министерот за одбрана, Зоран
Коњановски.
„Проектот за осовременување на
армискиот полигон Криволак е ком-
плетно наш проект од идеја до
 реализација. Во неговата реализација, ин-
формираше министерот Коњановски, се
вклучени сите внатрешни ресурси. Значи,
вклучени се Инженерискиот баталјон, про-
фесионалните војници и луѓе кои знаат да го
смислат ова“.
Според ЗНГШ на АРМ, генерал-мајор Насер
Сејдини, Проектот за осовременување на ар-
мискиот полигон Криволак е работен според
стандардите на НАТО во соработка со Сове-
тодавниот тим на НАТО и со тимот на „Буз
Ален Хамилтон“, што значи дека сè што се
вградува во него е ново. „Ние мораме да би-
деме подготвени и борбената готовност и об-
ученоста на АРМ да биде на такво ниво, што
ќе можеме да одговориме на сите предизви-
ци и на сите задачи кои ќе ги добиеме. Ова е
уште еден многу важен момент, бидејќи овде
фактички ќе се обучуваат војниците од мо-
ментот кога доаѓаат, се сместуваат, па спо-
ред принципите кои ние сега ги прифаќаме,
сè до обуката до највисоко ниво за да ги под-
готвиме единиците што подобро”, нагласи ге-
нералот Сејдини.
Целта на осовременувањето на армиски-
от полигон е што е можно подобро да и слу-
жи на нашата армија, како и на припадни-
ците на МВР, на Центарот за управување
со кризи (ЦУК) и на Дирекцијата за заштита
и спасување кога ќе имаат потреба за тоа,
меѓутоа, првенствено, за потребите на АРМ.
Од оној момент кога ќе заврши проектот за
осовременување на армискиот полигон Кри-
волак, истиот ќе биде понуден на користење
и на армиите на земјите од регионот и по-
широко.
Повеќе од сигурно е дека со прераснувањето
на Криволак во регионален тренинг-центар
за обука, Министерството за одбрана ќе има
и одредена финансиска корист, а добиените
средства ќе бидат вложени за уште поголе-
мо осовременување на полигонот Криволак.

ПОЛИГОНИ ЗА ОБУКА
ВО СЕКАКВИ УСЛОВИ

Самиот проект предвидува изградба и

опремување на сместувачки капацитети и
изградба и опремување на 12 локации, меѓу
кои изградба на африканско село, на автен-
тично авганистанско село, изградба на куќа
за гаѓање, на алпинистичка кула и на други
содржини кои ќе го направат овој полигон
единствен од ваков вид во Југоисточна Ев-
ропа.
Динамичкиот план за прераснување на АП
„Криволак“ во регионален тренинг-центар за

ЦЕНТАР
обука, предвидува изградба на 12 локации:
конвој „Енешево“, инженерски полигон, ур-
бана средина „Мушанци“, стрелиште на рач-
ни бомби, африканско село, вежбалиште за
хеликоптери и авиони, вежбалиште за ОМБ,
АБХО-полигон, куќа за гаѓање, стрелиште
со познат дострел, планинско село „Јокуш“и

33

конвој „Штркалево“.
На вежбалиштето за операции во ур-
бана средина „Мушанци“ има повеќе
планирани активности: изградба на
30 куќи од камен, изработка на ули-
ци во с. Мушанци, изработка на еден
подземен премин Ф1000 од 20 ме-
три со три отвори, изработка на
еден подземен премин Ф600 во дол-
жина од 5 метри со два отвори и из-
работка на две земуници.
Во планинското вежбалиште за опе-
рации во урбана средина „Јокуш“,
планирана е изградба на десет куќи
од бетонски блокови, пробивање на
пат до с. Јокуш, изработка на улици
во селото, изработка на платформи
за куќи, еден тунелски систем Ф600
10 m со два отвори и изработка на
една земјанка.
Во планинското вежбалиште за опе-
34
1
1. на местото
на старите на-
скоро ќе има
нови куќи
рации во урбаната средина „афри-
канско село“ планирана е изградба
на 20 куќи од дрво, трска и кал, изра-
ботка на улици и изработка и поправ-
ка на пат во должина од 2 km.
Планираните активности во веж-
балиштето за обука бр.1 – „Енеше-
во“ вклучуваат изработка и поправ-
ка на пат во должина од 12 km, из-
работка на две прирачни дрвени пре-
преки и изработка на две прирачни
метални препреки, а реализирано е
пробивање и проширување на по-
стоечкиот пат во должина од 12 km.
На вежбалиштето за падобрански
скокови во селото Џидимирци плани-
рано и реализирано е израмнување
и тампонирање на платформа за
падобрански скокови 250х50 m и
уредување на простор за неподвиж-
ни и за подвижни цели.
2. осовреме-
2
нување на
криволак со
сопствени
сили. инже-
нерците на
арм на дело
3. на јокуш
ќе никне пла-
нинско село
На вежбалиштето за АБХО, планира-
ните активности вклучуваат изработ-
ка и поправка на пат во должина од
околу 2 km, ископувања за собирна
јама со димензии 2х2х2 m, изработ-
ка на платформа со песок со димен-
зии 35х25 m, изработка на две плат-
форми со песок со димензии 25х15
m, уредување на три платформи за
бетонирање; ископување на канал за
поставување на ПВЦ–цевки во дол-
жина од оклу 500 m и бетонирање на
платформите и поставување на ПВЦ–
цевки.
На стрелиштето за рачна бомба плани-
рана е изработка на ископ за заклон
на мунициска станица, изработка на
заградена просторија со земјен насип
со димензии 15х50х1.5 m со слој од пе-
сок од 30 cm, изработка на ископ на
ров за гаѓање со димензии 10х0.7 m и
уредување на просторија за гаѓање со
димензии 5х10х0.15 m.
На стрелиштето со познат дострел
планирана е изработка и израмнување
на платформа со димензии 100х1500
m, изработка и израмнување на плат-
форма со димензии 50х1000 м, изра-
ботка и израмнување на платформа
со димензии 50х200 м, изработка на
земјен насип во должина од 1000 m и
изработка на земјен насип во должи-
на од 200 m.
На вежбалиштето за инженерија пла-
нирано е уредување на место за ске-
ле за премин на река, уредување на
место за обука за палење на ЕП (ек-
сплозивно полнење) за 10 изврши-
тели, уредување на место за обу-
ка во поставување на ПОМ (проти-
воклопна мина), уредување на место
за уривање и уредување на три ме-
ста за сместување на МЕС (минско-
експлозивни средства).
Во тек е изградба и на куќата за
гаѓање. Воедно, планирана е изград-
ба и на алпинистичка кула за обука на
припадниците на специјалните едини-
ци на АРМ.
При реализацијата на проектот за
осовременување се користи автентич-
носта во која се наоѓа ова подрачје,
ваквото поднебје, ваквата карактери-
стика на почвата, географските услови
и слично, а се искористени и дел од по-
стоечките објекти и остатоците од по-
ранешните населби кои биле на место-
то на полигонот.
По завршувањето на првата, ќе се
премине и на реализација на втора-
та и на третата фаза од Проектот за
осовременување на армискиот по-
лигон Криволак, со што овој тренинг-
центар ќе стане уникатен од ваков вид
во регионот и пошироко.
З.Р.
ПОДОФИЦЕРСКИОТ КОР –
СТОЛБОТ НА ЕДИНИЦАТА
Со припадниците на Втората мпбр
идер на војниците, чија един-
ствена цел е извршување на
мисијата, безусловно лојален
на државата и на претпоставе-
ните, чесен, праведен, непристрасен
и принципиелен, секогаш доследен,
дисциплиниран во работата и гриж-
лив кон потчинетите, се вредностите
на подофицерите во Втората меха-
низирана пешадиска бригада (Втора
мпбр) кои главниот подофицер, за-
ставникот од прва класа, Синиша Ко-
левски, ги истакна во разговорот со
авторот на овој текст.
Аспирациите за членство во НАТО-
алијансата пред Армијата на Ре-
публика Македонија поставија
бројни предизвици. Посебно ме-
сто во трансформацијата секако
зазема и трансформацијата на по-
дофицерскиот кор, односно не-
гово осовременување во соглас-
ност со искуствата стекнати на
шко­лувањата, од учеството на
меѓународните вежби но, посебно,
за време на извршувањето на миси-
ите во странство.
Развојот на подофицерскиот кор по-
стави потреба од поинаква структур-
на поставеност и од посебен систем
за развој врз основа на нови односи
и стандарди.
Практично, патот од војник до ли-
дер е долг и макотрпен. За да се
изоди потребни се волја, енергија,
саможртвување и одрекнување.
35
 Постојат бројни предизвици кои тре-
ба да се совладаат. Добриот лидер
треба да го красат бројни армиски
вредности, пред сè: лојалност, почит,
чест, лична храброст и други. Лични-
от пример е клучот на успехот, само
добро оспосебениот лидер може да
ги предводи војниците во војна. Не-
обученоста честопати значи непо-
требно губење животи.
Следењето на работата на потчи-
нетите и укажувањето на грешките
(критиката), исто така, има свое ме-
сто во процесот на работа кај ли-
дерот: никако не смее да толерира
несоодветно однесување. Храбро-
ста е основен предуслов да се над-
мине стравот од физичката повре-
1
да. Храброста, секако, е потребна и
при донесување несекојдневни од-
луки. Изградбата на довербата кај
луѓето околу себе, исто така, е зна-
чаен фактор кој се гради со искре-
ност и со чесност во сè она што се
кажува и се прави.
КУРС ЗА НОВИТЕ ПОДОФИЦЕРИ
Во Бригадата, со особено внимание
му се приоѓа на развојот на подофи-
церите затоа што тие се нејзиониот
столб. Редовно се следи работа-
та на подофицерите и им се укажу-
ва на грешките кои се провлекува-
ат во текот на извршувањето на по-
ставените задачи. Со цел да се от-
странат уочените слабости и про-
36
пусти во единицата беше организи-
ран курс за новопроизведените по-
дофицери во траење од 21 рабо-
тен ден со наставни содржини одре-
дени од најискусните старешини од
единицата. Беа обработени содржи-
ните од планот за обука со тежиш-
те на методското и военостручно-
то оспособување на подофицери-
те за изведување на обуката. Во
изведувањето на обуката беа вклу-
чени инструктори од Командата на
бригадата и од потчинетите едини-
ци. Обуката беше изведувана со те-
оретски предавања во училница,
но и со практична работа каде слу-
шателите на курсот беа ставани во
улога на изведувачи на наставата,
а по завршетокот на часот, со раз-
говор се изнесуваа добрите стра-
ни, но, секако, и направените пропу-
сти. Од ден на ден видлив беше на-
предокот во делот на методиката на
изведување на наставата.
Но, не се застана само на
организацијата на курсот, туку се про-
должи со организација на методско-
надгледни вежби за организација на
утринската смотра и времето на лиде-
рот. Еднаш неделно, во организација
на првите подофицери во чети-
те, се согледуваат слабостите при
изведувањето на обуката во прет-
ходната седмица и се имплементира-
ат научените лекции со цел подофи-
церите да го подобрат методскиот и
стручниот дел при изведувањето на
1. лидерство- обуката со професионалните војници.
то на подофи- Добриот лидер, покрај сè, треба да
церите на ис- биде мотивиран и високо свесен за
пит својата улога во колективот. Едини-
цата треба да ги согледа сите про-
блеми со коишто се соочуваат по-
дофицерите и да преземе адекват-
ни мерки во согласност со надлеж-
ностите на командата на бригада и
да доставува предлози до повисока-
та команда за нивно разрешување.
Единицата, во претходниот пери-
од беше посетена од главниот подо-
фицер на словенечката армија и од
главниот подофицер на оператив-
ните сили на кои им беа прикажани
функционирањето на каналот за под-
дршка во бригадата. Гостите беа по-
2. проверка на себно заинтересирани за подготов-
будноста на ките на подофицерите и на војниците
стражарот пред упатување на единиците во
мировна мисија. Беше заклучено
дека подготовките за упатување во
мисија се слични, постојат мали раз-
лики, но во суштина беше заклуче-
но дека треба да се продолжи со
имплементација на научените лекции
и со размена на искуствата стекнати
при извршување сложени задачи.
На крајот од разговорот главниот
поодофицер на бригадата истакна:
„Само подофицерот кој во обуката
и работата со војниците командата
„Напред” ја заменува со командата
„По мене”, е вистински подофицер.
Мице Котески
„СKOРПИИТЕ“
НА АРМИЈАТА И ДРЖАВАТА
ДОСТОЈНИ репрезенти
Свечено одбележан Денот на Првата мпбр
о пригодна воена свеченост која
се одржа на градскиот стадион
во Штип, припадниците на Прва-
та механизирана пешадиска бри-
гада, добро познатите „скорпии”,
го одбележаа 17 Септември – Денот
на eдиницата.
На свеченоста по тој повод прису-
ствуваа министерот за одбрана Зо-
ран Коњановски, заменикот на начал-
никот на ГШ на АРМ, генерал-мајор
Насер Сејдини, командантот на Здру-
жената оперативна команда на АРМ,
генерал-мајор Зоран Димов, раково-
дители на сектори од МО, претстав-
ници на ГШ на АРМ, градоначални-
ците на општините кои се наоѓаат
во зоната на одговорност на еди-
ницата, претставници на цивилните
структури, претставници на Сојузот
на здруженијата на борците и на
Секцијата на 14.ММНОУБр, поранеш-
ните команданти на единицата, чле-
нови на семејствата на загинатите и
повредените бранители од единица-
та, претставници на медиумите и дру-
ги гости.
Воената свеченост беше отворена за
јавноста и граѓаните од Штип и окол-
ните општини имаа можност поблиску
да се запознаат со „скорпиите” и да го
проследат настанот и свеченоста.
Командант на свеченоста беше заме-
никот на командантот на Првата ме-
ханизирана пешадиска бригада, пол-
ковник Методија Велечковски.
Прославата на Денот на единицата
започна со свечено постројување на
единиците од гарнизонот каде што на
војниците, на старешините, на цивил-
ните лица и на присутните гости им се
обрати командантот на Првата меха-
низирана пешадиска бригада, бригад-
ниот генерал Димче Петровски. Де-
нот на македонските „скорпии” им го
честитаа претставникот од Секцијата
на 14. ММНОУБр, г. Трајчо Дренковски,
и градоначалникот на општина Штип, г.
Зоран Алексов, кој се обрати во името
на претставниците на локалната власт
од зоната на одговорност.
„На денешен ден, пред 65 години во с.
Митрашинци, Беровско, формирана е
14.Младинска македонска народноос-
лободителна ударна бригада Димитар
Влахов, и тој ден е одреден за ден на
Првата механизирана пешадиска бри-
гада, која ги продолжува нејзините тра-
диции. Денес, ние сме горди што има-
ме ваква бригада со припадници кај
кои е врежан херојскиот дух на наши-
те предци, Бригада која претставу-
ва респектибилна воена сила попол-
нета со персонал и МТС, оспособе-
на за извршување на борбени задачи
во сите услови во согласност со стан-
дардите на земјите-членки на НАТО”,
истакна командантот на „скорпиите”,
бригадниот генерал Димче Петровски”
честитајќи го Денот на единицата.
Покрај историското значење на 17 Сеп-
тември – Денот на единицата, бри-
гадниот генерал Димче Петровски во
својот говор го истакна борбениот пат
на Бригадата, постигнатите значајни
резултати во изградбата на борбе-
ната готовност, главните приоритети
за успешно извршување на мисијата
на единицата, како и учеството во
меѓународните вежби и мировни ми-
сии на „скорпиите” во мисиите во Ав-
ганистан, во Ирак, во Либан и во БиХ,
рамноправно со армиите на земјите-
членки на НАТО.
ВОЕНА СИЛА ЗА ПОЧИТ
„Уште од самите почетоци, вие бев-
те меѓу првите единици кои го започ-
наа пополнувањето со професионал-
ни војници, но истовремено и приме-
ната на НАТО-стандардите во обука-
та”, истакна во својот говор министе-
рот за одбрана Зоран Коњановски.
„Благодарение на тоа, денес, голем
дел од декларираните сили на Репу-
блика Македонија во мировните ми-
сии во светот се од оваа единица.
Многумина од вас тоа најдобро го
знаат. Како чувари на мирот во Авга-
нистан, вие покажавте дека АРМ е до-
стоен и способен партнер и во голема-
та коалиција за зачувување на свет-
скиот мир. Со тоа, како држава, јасно
ја покажуваме нашата трајна определ-
ба за учество во големата коалиција
и за партнерство со нашите искрени
пријатели. ЧЕСТ и СИЛА се токму ви-
стинските зборови кои на најдобар
начин говорат за вашата посвете-
ност, истрајност и беспрекорност во
професијата за која се имате опреде-
лено. Истовремено, вие сте конкрет-
на потврда како се сака татковината и
како на најдобар начин се придонесу-
ва кон исполнувањето на стратегиски-
те приоритети. Токму затоа, чест ми е
да ви честитам за вашата сила, обуче-
ност и професионалност. Да ви чести-
там за вашата функција и за сè што
правите за Република Македонија. Ис-
товоремено сакам да упатам честит-
ки и до вашите семејства со чија под-
дршка вие ја извршувате оваа мисија”,
беа завршните зборови на министе-
рот за одбрана Зоран Коњановски .
Првата механизирана пешадиска
бригада е единица на АРМ која де-
нес претставува респектабилна вое-
на сила пополнета со персонал и МТС
кои се во состојба да ги извршуваат
сите задачи за кои се обучени. Оспо-
собена е за извршување на борбени
задачи во сите услови во согласност
на стандардите на земјите-членки
37

на НАТО. Бригадата тоа и го дока-
жа со учеството на голем број мегу-
народни операции за заштита на ми-
рот и вежби со припадниците на ар-
миите од други држави. За тие уче-
ства, Бригадата има добиено голем
број признанија од нашите цивил-
ни и воени авторитети, како и од ав-
торитетите секаде каде што била ан-
гажирана. Првата механизирана пе-
шадиска бригада непосредно е повр-
зана со формирањето на Армијата
на самостојна и независна Републи-
ка Македонија и првите војници на
АРМ беа примени токму во оваа еди-
ница. Во изминатите години, Бригада-
та помина низ континуиран процес на
трансформација и сега таа е димензи-
онирана како мала модерна, мобилна
и целосно професионална единица,
способна да се справи со предизвици-
те на новото време.
Во правец на постигнување интеропе-
рабилност на АРМ со НАТО, Бригада-
та ќе продолжи да ги исполнува при-
фатените приоритети кои би довеле
до поефикасно достигнување на кри-
териумите и стандардите на НАТО.
Бригадата тоа и го потврдува. „Скор-
пиите” со својата решителност, хра-
брост, одлучност, обученост и профе-
сионалност кон задачите од мисијата,
како вистински амбасадори достојно
ја презентираат АРМ и Република
Македонија пред домашната и пред
меѓународната јавност.
Персоналот и единиците од Бригада-
та учествуваа на бројни курсеви, семи-
нари, воени вежби и во меѓународни
мировни мисии надвор од држава-
та, а нивните стекнатите знаења и ис-
куства беа имплементирани во подго-
товките на персоналот за учество во
меѓународните мировни мисии во Авга-
нистан, во Ирак, во Либан и во Босна.
38
1 1. „скорпиите“
Бригадата за прв пат упати најброен
контингент (ранг на пешадиска чета)
во мисијата ИСАФ во Авганистан,
успешно ги реализираше воените
вежби „Македонски блесок-1”, „Маке-
донски блесок-3” и „Македонски бле-
сок-4”, и таа е првата единица од АРМ
која има извршено НАТО-оценување
на „Ниво-1” според НАТО-концептот за
оперативни способности (OCC).
ПРЕД НОВИ ПРЕДИЗВИЦИ
Во наредниот период на Бригадата и
претстојат повеќе одговорни задачи и
предизвици. Веќе првиот предизвик е
во октомври, изведување на вежбата
„Македонски блесок-5”, која е од големо
значење за единицата и АРМ. За прв
пат во АРМ ќе се изврши оценување
„Ниво-2“ на борбената готовност од
страна на тим за оценување на АРМ
надгледуван од НАТО-мониторинг тим
за оценување на Декларираниот сре-
ден пешадиски баталјон.
Оваа задача, како и останатите пре-
дизвици, ќе ги изврши на најдобар
можен начин, бидејќи само со рабо-
та и резултати „скорпиите” ќе го зад-
ржат стекнатиот добар углед, кaков
што ужива единицата во рамките на
Здружената оперативната команда на
АРМ и пошироко.
Бригадата има воспоставено плод-
на цивилно-воена соработка со прет-
ставниците на цивилните структури
и во досегашниот период ја имавме
нивната поддршка во извршувањето
на мисијата. Поддршката која ја имама
од претставниците на медиумите при-
донесе за медиумско афирмирање и
изградба на авторитетот на единица-
та во јавноста.
Честитки до припадниците на едини-
цата по повод Денот на единицата
го одбележу-
ваат својот
јубилеј
упатија министерот за одбрана, на-
чалникот на Генералштабот на АРМ,
командантот на Здружената опера-
тивна команда, команданти на едини-
ците од ЗОК, локалната самоуправа,
Сојузот на здруженијата на борците
од НОБ и други цивилни авторитети.
По повод Денот на единицата беа по-
фалени и наградени повеќе војници и
старешини за постигнатите резултати
во борбеното оспособување и за из-
градбата и подигањето на борбената
готовност на единицата.
Според програмата за одбележување
на 17 Септември–Денот на единица-
та, делегации од МО на РМ, на ГШ
на АРМ, на ЗОК, на локалната власт,
на Сојузот на здруженијата на борци-
те, на Секцијата на 14.ММНОУБр и од
членовите на семејствата на загина-
тите бранители положија свежо цвеќе
пред споменикот на бранителите во
спомен-паркот „Кртеќе”, на спомен-
плочата на 14.ММНОУБр и на спомен-
обележјето „Македонија” во касарна-
та „Јане Сандански”.
Свеченоста заврши со свечено де-
филе на единиците од Бригадата и со
тактичко-технички збор на кој присут-
ните гости имаат можност да разгле-
даат дел од вооружувањето и опре-
мата со кои е опремена единицата.
Тактичко-техничкиот збор беше збога-
тен со хеликоптерот Ми-17, а македон-
ското небо го надлетуваше школски-
от авион „Злин“, воздухоплови кои се
дел од техничката опременост на воз-
духопловниот ВИНГ на АРМ.
ТРАДИЦИЈАТА ПРОДОЛЖУВА
Првата механизирана пешадиска бри-
гада во континуитет го продолжи по­
читувањето, негувањето и одбе­ле­жу­
вањето на слободарските традиции.
2
По повод 65-годишнината од фор­
2. воениот ми­ра­њето на 50. дивизија на НОАВМ,
врв е задово- формирана од борците на 4.,13. и 14.
лен со бригада на НОАВ на Македонија, на
постигнува- 18 септември оваа година пред споме-
њата на бри- никот на 50. народноослободителна
гадата ди­визија, во месноста Митрашинско
Поле (с.Митрашинци), Беровско, беше
одржан свечен собир на преживеани-
те борци од НОАВ на Македонија од
Берово, Делчево, Радовиш, Струмица
и Штип. Покрај борците од НОАВ, на
собирот присуствуваа претставници
од локалната самоуправа од Берово,
од Првата мпбр, од општинските од-
бори на СЗБ од Берово, Делчево, Ра-
довиш, Струмица и Штип, учениците
од СОУ „Ацо Русковски” од Берово, од
ОУ „Гоце Делчев” од с.Митрашинци,
месното население и др. гости.
З. Ј./О. П.
СИЛНИ И НА СПОРТСКИТЕ БОИШТА
СИНДИКАЛНИ СПОРТСКИ ИГРИ
Од 4 до 7 септември во Струга се
одржаа седмите по ред Синдикал-
ни спортски натпревари, на кои уче-
ство зедоа 425 учесници, членови на
Сојузот на синдикатите на вработе-
ните во одбраната (ССВО).
Игрите за отворени ги прогласи ми-
нистерот за одбрана на Република
Македонија, Зоран Коњановски, кој
во оваа прилика изјави дека сора-
ботката помеѓу Министерството за
одбрана и Синдикатот на вработени-
те во одбраната е на многу високо
ниво. „Мојата прва средба како ми-
нистер за одбрана ја имав со члено-
вите и со претседателството на Син-
дикатот затоа што знаев дека само
со тимска работа можеме да победи-
ме многу работи кои како предизви-
ци се наоѓаат пред нас. Почнавме и
работевме оваа година. Сработив-
ме доволно за една година. Тоа не
значи дека ги решивме сите пробле-
ми и деке нема уште проблеми кои
треба да се решаваат во однос на
подобрување на статутот на самите
војници, во подобрувањето на стан-
дардот на членовите на синдикатот,
на припадниците на МО и АРМ. Про-
должуваме со компактноста и со за-
едничка работа да ги победиме и
тие предизвици кои се наоѓаат пред
нас“, порача, меѓу другото, министе-
рот Коњановски.
Претседателот на ССВО, Ристо
Ајтов, пак, ја нагласи соработката
помеѓу МО и ССВО и изрази надеж
дека таа и во иднина ќе остане на
многу високо ниво. Во оваа приго-
да тој изјави: „Јас можам да израз-
ам големо задоволство во послед-
нава година од функционирањето
на соработката помеѓу Синдика-
тот на одбраната и Министерство-
то за одбрана. Поминавме една на-
вистина набиена агенда во година-
та што измина, која резултираше
со конкретни резултати, со измени
и дополнувања на суштинските за-
кони што ја покриваат оваа сфера.
Посетата на министерот за одбрана
на нашите спортски игри е резултат
на нашата плодна соработка која,
се надевам, дека ќе ја продолжи-
ме и понатаму и дека ќе продолжи-
ме успешно да ги решаваме пробле-
мите коишто се напластени во из-
минатиот период од постоењето на
Република Македонија“. Учесниците
на овие синдикални игри беа групи-
рани во три региони кои ги сочину-
ваа вработените во Министерство-
1. маратонци- то за одбрана, во Армијата на Репу-
те стартуваат
1
блика Македонија и во Центарот за
управување со кризи. Регионот Ис-
ток го претставуваа припадници од
касарните во Велес, Криволак, Штип,
Куманово, Запад (Тетово, Кичево,
Охрид) и Скопје (МО, ГШ на АРМ, ка-
сарните „Илинден“, „Гоце Делчев“,
„Страшо Пинџур“, пСО, ВБС, ТРЦ и
ЦУК), а силите можеа да си ги изме-
рат во повеќе дисциплини: кошар-
ка, мал фудбал, ракомет, пинг-понг,
стрелаштво, кошарка, одбојка, шах,
влечење јаже и пикадо. Во мал фуд-
бал, во конкуренција на мажи, по-
бедници беа припадниците на ре-
гионот Исток, а во кошарка, во ис-
тата конкуренција, победници беа
припадниците на регионот Запад.
Во женска конкуренција, во кошар-
ка победија припадничките на реги-
онот Исток, а во одбојка на регио-
нот Скопје.
Севкупен победник на седмите Син-
дикални спортски игри беше регио-
нот Исток.
З.Р.
ВТОР РЕГИОНАЛЕН
ВОЕН АТЛЕТСКИ МАРАТОН
На Денот на независноста на Ре-
публика Македонија – 8 Септем-
ври, во Охрид, според планот на
Меѓународниот совет за воени спор-
тови (МСВС) за 2009 година, во рам-
ките на традиционалниот Охридски
маратон, се одржа Вториот регио-
нален воен атлетски маратон. На го-
динешниот воен атлетски маратон
учество зедоа околу 30 атлетичари
– учесници од армиите на Република
Македонија, Република Србија, Репу-
блика Албанија и Република Босна и
Херцеговина, а севкупно на Охрид-
скиот маратон кој се реализираше
39
 по 24 пат, учествуваа околу 80 атле-
тичари од повеќе земји.
Вториот регионален воен атлетски
маратон свечено го отвори генерал-
мајорот Насер Сејдини, заменик на
началникот на ГШ на АРМ, коj во по-
здравниот говор истакна дека преку
оваа манифестација денес го промо-
вираме воениот спорт на региона-
лен и на меѓународен план. „Како ор-
ганизатори, според стандардите на
МСВС, ние докажуваме дека не сме
само консументи на спортски актив-
ности организирани под чадорот на
МСВС, туку дека придонесуваме и за
зацврстувањето на спортскиот дух,
пријателството, воедно негувајќи
го мирот низ спортски форми и ак-
тивности“, порача генерал-мајор
Сејдини.
Тој, исто така, нагласи дека оваа
манифестација е извонредна мож-
ност да докажеме дека покрај би-
ла­тералните и трилатерални-
те, постојат и одлични услови за
организирање на регионални, ев-
ропски и светски активности. Токму
преку тие спортски активности ние
ќе бидеме поблиску до јавноста,
што, пак, е уште еден елемент на ин-
тероперабилност во рамките на ев-
роатлантските интеграции. Земајќи
ја предвид тежината на оваа спорт-
ска дисциплина, која е предизвик за
многу спортисти, бидејќи бара зголе-
мена физичка активност и издржли-
вост на сите припадници, победници
се сите оние кои ќе ја истрчаат теш-
ката патека долга 31 km.
Стартот на Охридскиот маратон за-
почна во 10:00 часот на Свети Наум,
а на патеката долга 31 километар, на
плоштадот во Охрид прв пристигна
атлетичарот Марк Роиг од Шпанија
со време од 1:40.30. Во армиска
конкуренција кај мажите првите три
места ги освоија натпреварувачи-
те од Војската на Република Србија,
според редоследот: прво место Ни-
кола Страмениќ со време 1:46.53,
второ место Горан Чегран со време
1:50.45 и трето место Александар
Нешевски со време 1:55.29, доде-
ка во женска конкуренција најдобра
беше Маријана Лукиќ со време
2:07.07, исто така од Војската на Ре-
публика Србија.
Во екипна конкуренција кај арми-
ските екипи, првото место го освои
екипата на Војската на Република
Србија, второто место – екипата од
вооружените сили на Босна и Хер-
цеговина, трето место – екипата од
Армијата на Република Македонија и
четврто место екипата на Армијата
на Република Албанија. Од Армијата
на Република Македонија најдобар
беше капетанот Игор Јакимовски.
Вториот регионален воен атлет-
ски маратон се одржа во одлична
спортска атмосфера, а за успеш-
ната организација на оваа спорт-
ска манифестација се погрижија
полковникот Борко Симоски, шеф
на мисијата на МСВС, полковникот
Јовица Славковиќ, технички орган на
маратонот, проф. Владимир Ивано-
ски со персоналот од ГШ на АРМ во
соработка со Атлетската федерација
на Македонија, Агенцијата за млади
и спорт, Атлетскиот клуб од Охрид и
Армијата на Република Македонија.
Овој проект се организираше во
рамките на Меѓународниот совет
за воени спортови, под мотото:
„ПРИЈАТЕЛСТВОТО СЕ НЕГУВА НИЗ
СПОРТОТ“.
Б. С.
40
СВЕТСКО ПРВЕНСТВО ВО
ПЛАНИНСКО ТРЧАЊЕ
На 6 септември 2009 година во Ка-
молдочино, Република Италија, се
одржa 25. Светско првенство во пла-
нинско трчање, на кое учествува-
ше и репрезантацијата на Републи-
ка Македонија во чиj состав имаше и
припадници на АРМ.
Во конкуренција на 145 натпреварува-
чи од повеќе земји, нашите сениори се
пласираа на 23. место екипно, додека
преставниците од АРМ, капетан Игор
Јакимовски, постар водник Марија
Пеликон и професионалниот војник
Билјана Деловска, поединечно се пла-
сираа во средината на табелата.
Натпреварувачите во планинското
место Алпе Мота беа бодрени од око-
лу 3.000 навивачи. Наредното Свет-
ско првенство во планинско трчање
ќе се одржи во 2010 година во Репу-
блика Словенија.
Љ.П.
ЛИГА ВО ПЛАНИНСКО ТРЧАЊЕ
На 13 септември, на Шар Планина се
одржа осмото коло од Лигата во пла-
нинско трчање на кое зедоа учество
екипите ПСК „18 Август“ и ДПС „Транс-
ферзалец“ од Скопје и АК „Изгрев“ од
Велес. Натпреварувачите и планина-
рите кои пристигнаа претходниот
ден беа сместени во планинарскиот
дом „Смрека“ кој е во сопственост на
ДПС „Трансферзалец“. Пред натпре-
варите времето беше типично пла-
нинско, врнежливо и ладно, а на де-
нот на натпреварот уште од раните
утрински часови се појави сонце и за
време на натпреварот на Шар Плани-
на имаше прекрасно време.
Стартот на трката беше во осум ча-
сот од пред планинарскиот дом каде
што беше и целта на трката, а сама-
та патека во должина од 2,5 km се
одвиваше околу населбата под врвот
Шапка и за мажите беше по 5 круга
за да има повеќе од 12 километри, а
за жените три круга.
Екипно, првото место го освои ПСК
„18 Август“ од Скопје, во машка
конкуренција прв беше Срѓан Мило-
шевски од АК „Изгрев“ од Велес, а
во женска конкуренција победи нат-
преварувачка на ПСК „18-ти Август“
од Скопје, Верица Параскова припад-
ничка на АРМ.
Од страна на домаќините беше под-
готвено прекрасно гравче со кое се
насладија сите присутни во планинар-
скиот дом, а првопласираните напре-
варувачи беа наградени со дипломи
и маички со логото на ДПС „Транс-
ферзалец“. По завршување на руче-
кот и поделба на наградите натпре-
2
варувачите и планинарите кои прет-
2. дел од ма-
кедонски- ходниот ден го искачија и Титов Врв,
ја напуштија прекрасната Шара, која
те учесници како што нè пречека, така и нè испра-
на светско- ти – со дожд.
то првенство Наредното деветто коло ќе се одржи
во планинско во октомври во Прилеп.
трчање
С. А.
МИРОВНИЦИ –
УСПЕШНИ СПОРТИСТИ
Мировниците од Армијата на Репу-
блика Македонија, кои во моментов
се наоѓаат во мисијата ISAF во Кабул,
Авганистан, покрај извршувањето
на редовните војнички задачи, нео-
дамна, на 13 септември 2009 годи-
на, учествуваа и на промотивен ма-
ратон во должина од 42,195 km, ор-
ганизиран на аеродромот KAIA.
Екипата од МАККОН (македон-
ски контингент), составена од ка-
петан Бесник Халили, постар во-
дник Славка Герасимовска и про-
фесионалниот војник Имер Хаса-
ни, успешно го презентираа и ма-
кедонскиот контингент и Република
Македонија, покажувајќи се во ви-
стинско светло, како мисионери во
зацврстувањето на спортскиот дух,
на пријателството, негувајќи го ми-
рот низ спортски форми и активно-
3. МАКЕДОН- сти за време на учеството во опера-
СКИТЕ МАРА- ции за поддршка на мирот, конкрет-
ТОНЦИ ВО АВ- но во Авганистан.
За пофалба е резултатот постигнат
ГАНИСТАН: од постариот водник Герасимовска
УСПЕШНИ МИ-
Славка, која во женска конкуренција
СИОНЕРИ ВО го освои првото место. Секако, за
ЗАЦВРС- поздравување е и резултатот на
ТУВАЊЕТО НА професионалниот војник Имер Ха-
СПОРТСКИОТ сани кој го освои 7-то место на ма-
ДУХ ратонот на кој зедоа учество повеќе
од 58 учесници. Учеството на овој
маратон за него е второ искуство,
бидејќи само пред четири месеци
3
беше учесник на Светскиот маратон
во Белград, каде во конкуренција од
400 натпреварувачи го освои 86-
тото место.
Со ова се потврдува дека спортот
има огромно значење за секој про-
цес, поради што од огромна важ-
ност е промовирањето на воениот
спорт на регионален и меѓународен
план, во согласност со стандарди-
те на Меѓународниот совет на во-
ени спортови. Нашите претставни-
ци докажаа дека припадниците на
Армијата на Република Македонија
се оспособуваат и ги почитуваат
нормите, стандардите и процедури-
те на Меѓународниот совет за вое-
ни спортови, постигнувајќи завидни
успеси, и затоа уште еднаш ги заслу-
жуваат сите пофалби и честитки.
Б. С.
ВОДАТА ЗНАЧИ

ВОДИЧ ЗА НАОЃАЊЕ, СКЛАДИРАЊЕ И ПРОЧИСТУВАЊЕ

НА ВОДА ВО ПРИРОДА
одата е најзначајна супстанција,
која сочинува околу 70% од чо-
вековата телесна тежина. Таа
редовно треба да се консуми-
ра за надополнување на изла-
чените течности од организмот кои
се трошат преку варењето на хра-
ната, урината, изметот, потењето и
дишењето.

При нормална активност и умере-

ни климатски услови на човекот му
се потребни еден до два литри теч-
ност за еден ден (плус течностите
кои ги содржи храната внесена во
организмот). Доколку во организмот
не се дополнува потребната количи-
на на течности, прво се појавува чув-
ство на жед, потоа губење на апети-
тот, па поспаност и желба да се из-
бегне напорот, поради што доаѓа до
опаѓање на работниот и на борбени-
от дух на човекот.

При средно тежок дефицит на во-

да се појавува истоштеност и
повраќање, а при голем дефицит
се појавуваат уште потешки по-
следици како делириум и на крајот
смрт. Поради овие причини, при
обучувањето на војниците, посеб-
но внимание му се посветува на
обезбедувањето вода за пиење.

Пронаоѓање на вода
и импровизирање
на водни објекти

Доколку во реонот на кој се наоѓа

војникот или единицата нема ни-

41
 какви водни објекти, површинска
вода или снег, водата треба да се
пронајде, при што треба да се земе
предвид следното:
• населбите на луѓето се подигаат
на места каде што има вода или во
близина на такви места. Во области-
те сиромашни со вода, трагите од
луѓе и животни често водат кон неа,
а и птиците кружат над местата каде
што има вода;
• атмосферските води (дожд, стопен
снег и сл.) се впиваат во земјата, се
цедат низ пропустливото земјиште,
сè додека не допрат до непропуст-
ливо земјиште (глина), каде подзем-
ната вода се собира и тече во пра-
вец на наклонот на непропустливи-
от слој. На местото каде таквиот слој
избива на површината, се појавува
извор на вода. На тие места, завис-
но од составот на земјиштето, изво-
рите можат да избиват во млаз или
да бидат влажни површини од кои се
цеди водата. Затоа изворите и вода-
та треба да се бараат:
- на падините, а посебно на за-
сеците во барите/локвите и во
подножјата на ридовите;
- на места каде расте вегетација
која бара влага (врба, трска и сл.);
- на места каде билките се многу зе-
лени, поради што се разликуваат
од блиската околина;
- на места каде што во зима снегот
бргу се топи;
- на места на кои земјата е влажна,
каде животните копале или над
кои летаат мушички, сигурно е де-
ка на површината имало вода и
подземната вода се наоѓа близку
до површината.
Доколку на местата што се влажни
или обраснати со бујна вегетација,
дрвја или билки кои бараат влага,
водата не е избиена на површината,
таа се наоѓа многу блиску до повр-
шината, при што е потребно да се ис-
копа јама и да се причека во неа да
се исцеди доволно вода. Кога овие
места се наоѓаат на падина, јамата
се копа на нејзиниот најнизок дел.
42
Подземната вода треба да се бара
и со копање по рабовите на доли-
ните, на места каде се подигнуваат
стрмни падини.
Подземна вода може уште да се
најде и во:
• коритата на потоците и на реките
кои пресушуваат во текот на лето-
то, бидејќи тогаш преостанатата ко-
личина на вода тече како подземен
поток или река. Ова е чест случај во
планинските предели;
• на карсни (варовнички) терени, ка-
де водата, растворајќи го варовни-
кот, создава пештери, вртачи, шкра-
пи и сл. Водата треба да се бара во
пештерите, без разлика дали се тие
големи или мали;
• на планинските терени, во котли-
ните и барите, свртени кон север и
заштитени од сонце, каде снегот мо-
же да се задржи многу долго.
Доколку се престојува на едно место
неколку дена, потребно е да се уре-
ди воден објект на најдениот извор
(јаз на поток, бунар за филтрирање
или каптажа на извор).
Јаз на поток (рекичка)
Потокот се преградува со брана, на-
правена од камен, гранки и базје и на
самиот јаз од прирачни материјали
(кора од дрво, даска и сл.) се прави
одводен канал, по кој водата тече
како чешма. Во браната водата се
задржува како во резервоар.
Бунар за филтрирање
Тоа е јама која се ископува на најмалку
40 до 50 cm од работ на потокот, ре-
ката или езерото. Површинската во-
да се цеди во бунарот низ слојот на
земјиштето кој ја одвојува јамата од
реката како низ некој филтер, при што
водата се избиструва. Бунарот може
да се покрие, а неговите ѕидови може
да се соѕидаат со камен, со гранки, со
даски или слично. Копањето на вакви-
от бунар е корисно доколку површин-
ската вода е матна или ако мора да
се користи за пиење во реони каде се
применети НХБ-средства.
Каптажа на извор
За да се олесни зафаќањето на
водата и за да се спречи нејзино
загадување, изворите се каптира-
ат со прирачни средства на некол-
ку начини во зависност од извори-
те и од расположивите средства и
материјали. Кај изворите кои изби-
ваат на површината, прво земјата се
откопува со засечување, потоа во-
дата привремено се одведува по по-
себен канал со корито од даски или
сличен материјал. Дното на засекот
се израмнува, се става слој од црве-
ница (глина) со дебелина од 20 cm и
на тоа место се става буре, сандак
или се прави резервоар од даски,
од камења, од плетар или од баз.
На страната на изворот се прави до-
вод на водата во резервоарот, а на
спротивната страна се става одвод-
на цевка. Од надворешната страна
каптажата се обложува со слој од
набиена црвеница или базје. Резер-
воарот треба да има и поклопец за
чистење кој спречува да не се слева
дождовната вода во резервоарот.
Околината на каптажата се чисти и
над неа се прави канал за одвод на
атмосферската вода, со што би се
спречило загадување на водата во
каптажата.
Дождовната вода на импровизиран
начин се собира со поставување на
шаторски крила, церади или сличен
непропустлив материјал, по кој вода-
та се спроведува во садови.
Снегот, пак, е најдобро да се топи и
така добиената вода да се употребу-
ва. Снегот може да се топи на сон-
це или да се стави во матарка или
во ќесе и да се носи под облеката за
да се стопи со телесната температу-
ра. Доколку жедта се гаси со снег, по-
требно е прво да се направи цврста
топка бидејќи мекиот снег не ја гаси
жедта така ефикасно.
Прочистување и
дезинфекција на водата
Водата може да се дезинфицира на
1. ВОДАТА МОРА неколку начини:
ДА СЕ ШТЕДИ - со таблети за дезинфекција на во-
ДО ПОСЛЕДНА- да (пантоцид, халамид и сл). До-
ТА КАПКА колку водата е бистра, се става
една таблета на еден литар вода,
а доколку е обоена или не е сосе-
1
ма бистра, се ставаат две таблети.
Водата добро се промешува за да
се раствори таблетата и после по-
ловина час се консумира;
- со хлорна вар, се става 0,5 gr на
100 литри вода и добро се ме-
ша. После половина час вода-
та може да се консумира, докол-
ку се почувствува лесен мирис
на хлор (тоа е доказ дека водата
е дезинфицирана). Доколку ми-
рисот на хлорот не се чувству-
ва, хлорирањето се повторува
со додавање на уште 0,5 gr хлор-
на вар. Помали количини на вода
се дезинфицираат со растворање
на 0,5 gr во литар вода (матарка),
па од вака подготвениот раствор
на хлорна вар, се става околу 10
cm кубни (една нецелосно полна
супена лажица) во друга матарка
(полна со вода) и се меша.
Водата се консумира после полови-
на час:
- со јодна тинктура, со ставање 6-7
капки во еден литар вода, која се
2
меша и се консумира после 30
мин;
- со вриење на водата, која мора да
врие 10 мин.
2. Каптажа
3
Водата може да се избистри на не-
колку начини:
- со оставање да стои сè додека
потполно не се избистри;
- со копање на филтрирачки бунар;
- со филтрирање низ платно, песок,
дрвен јаглен, струготини од дрво
или низ хартија.

Филтер од песок се прави на тој на-

чин што прво во буре, во сандак или
во нешто слично се става 10-15 cm
1
крупен песок, па се става ткаенина
(газа), а врз неа се става слој од 40
cm чист песок. На ист начин може да
се прават филтри од дрвен јаглен и
2
од пилевина, со тоа што јагленот и
пилевината се покриваат со крупен
песок од 10 cm, за да бидат добро
фиксирани. Пилевината треба прет-
ходно добро да се изврие во вода 3
пред да се стави во филтерот.
Сите овие филтри само ја избистру- 5
ваат водата, донекаде го намалува-
ат бројот на бактериите во неа, но
не можат да ги задржат радиоактив-
ните материи и отровите.
4
Опасности од
хигиенски неисправна вода 3. Домашен
филтер за
Војникот може да користи вода за вода
пиење од подземните води пре-
ку водните објекти, од површинска-
та вода (потоци, реки, езера, бари)
1. пластично ќесе; 2.вода; 3. камења; 4. дрвен јаглен; 5. песок

43
 и од атмосферската вода (дождовна
вода, снег, мраз), меѓутоа мора да се
води сметка за тоа дека водата мо-
же да биде загадена и да предизви-
4 4. Филтер од
хартија

ка заразни заболувања (стомачен ви-

рус, тифус, паратифус, дизентерија и
сл.). Тоа најчесто може да се случи од
површинската вода, но и од хигиенски
неуредените водни објекти, отворени
и незаштитени од паѓање на разни не-
чистотии кога во близина има полски
тоалети, штали, ѓубришта и сл. Колку
водата е поматна, толку е поголема
веројатноста за нејзино загадување,
но и бистрата вода може да биде за-
гадена со причинителите на заразни
болести, поради што бистрата вода
не е знак дека водата е чиста и мо-
же да се пие.

5
Во воени услови доколку бидат упо- 5. Филтер од
требени НХБ-средства, можат да би- песок: ма вода за пиење. Доколку тоа е не-
дат загадени и атмосферските и 1. вода опходно, тогаш треба да ги користи-
површинските, па и водите во непо- 2. ситен песок ме подземните води.
криените и незаштитени бунари, ре- 3. крупен пе-
зервоари, и сл. сок 3. На безводни терени и во планин-
4. чакал ски предели може да се употребува
Поради тоа потребно е да се прид- 5. плочка за атмосферската вода, снегот и ледот.
ржуваме кон следниве правила: разлевање Притоа не треба да се заборави дека
5 6. статично снегот и дождот се загадуваат со са-
1. За консумирање првенствено тре- 6 ниво на вода мото доаѓање во допир со објектите
ба да се користи подземна вода, т.е.
7 7. отвор за на земјата, а во исклучителни случаи
вода од уредени извори, бушени бу- одлевање можат да се загадат и од самиот воз-
нари и добро покриени копани буна- 8. ПВЦ-цевка дух.
ри, бидејќи со филтрирањето на вода- 8
та низ земјените слоеви, таа се прочи- 2 4. Водата за пиење мора да се дезин-
стува и се ослободува од радиоактив- фицира. Исклучок може да биде вода-
ните и отровните материи, како и од та од изворите и од бушените бунари.
заразните бактерии и вируси. Матната вода прво треба да се изби-
стри, а потоа да се дезинфицира.
2. Во реоните каде се употребени 3
НХБ-оружја главно не треба да се зе-
4 6. Каптажа Игор Јованов

44
 еше рано, утрото - мирно и топ-
ло. Со еден збор - прекрасно.
Лисјата ја рефлектираа сонче-
вата светлина која продираше
низ небото без облаци, а сенки-
те во мојот двор беа таков кон-
траст на таа глетка која ја имав преку
широко отворените врати на мојот
дом. Бев легнат на подот, исцрпен,
бидејќи цела вечер го набљудував
небото над мојата болница. Одед-
наш ме изненади неверојатна свет-
лина, а веднаш по неа, уште една.
Детаљно се сеќавам, камената све-
тилка во мојот двор се осветли со
толкав интензитет што се прашу-
вав дали тоа е предизвикано од маг-
незиумов пламен или од искра од
тролејбусот кој тукушто помина. Сен-
ките во дворот исчезнаа, а погледот
од кој зрачеше сончева светлина и
топлина стана мрачен и маглив...
Почнав да бегам, но почувствував
огромна слабост. И, колку чудно -
бев гол. Забележав дека крварам на
целата лева страна од телото, дол-
ната усна ми беше растргната, а
стакло ми беше забодено во вратот.
Каде е жена ми??? На пат кон бол-
ницата почувствував неконтроли-
рана жед, па почнав да ја преколну-
вам Јаеко-Сан да ми најде вода - но
до каде што очите ни гледаа нема-
ше ниту капка... Застанав да напра-
вам пауза и тогаш сè што се случува-
ше околу мене ми падна во очи - на
сите страни форми на луѓе, кои ми
личеа на духови. Некои беа облеани
со крв, држејќи си ги рацете и нозете
одвоени од телото. Во очите ми вле-
зе гола жена која во рацете држе-
ше голо бебе. Си реков - можеби се
бањале. Но тогаш забележав и гол
маж. Мора нешто страшно да се
случило што ја оттргнало облеката
од сите луѓе... Една стара жена лег-
на до мене. Се гледаше дека има го-
леми болки, но не изусти ниту еден
збор. Да, тоа беше карактеристич-
но - насекаде владееше комплет-
на тишина. Тогаш станав и и се при-
дружив на колоната која одеше во
правец на болницата...
Michihiko Hachiya,
„Дневникот на Хирошима“
(Hiroshima Diary)-1955 год.
ДОКАЖУВАЊЕ НА ТЕОРИЈАТА
Приказната за создавањето на
најдеструктивното досега употребе-
но оружје започнува неколку години
порано - во предворјето на Втора-
та светска војна. Веста за моќта на
1
1. „Имплозив-
ната“ бомба
наречена „Де-
белиот маж“,
сликана во
Национални-
от музеј на
Воздухоплов-
ните сили на
САД, во базата
„Рајт- Питер-
сон“, Охајо
процесот на нуклеарната фисија про-
струила уште во почетокот на 1939
година од страна на физичарите во
Соединетите Американски Држави,
но и од физичари од други земји. По
директната интервенција од стра-
на на Алберт Ајнштајн, тогашниот
претседател на САД, Френклин Руз-
велт, формирал посебен комитет за
координација и финансирање на ра-
ните ураниумски истражувања. По-
четокот на Втората светска војна (1
септември 1939 година -- инвазијата
на Полска) и брзото напредување на
германската армија во Европа ука-
жало на тоа дека само прашање на
време е кога и САД ќе бидат во во-
ена состојба - нешто што ги натера-
ло научниците да размислуваат за
реорганизација и забрзување на
атомското истражување, што спо-
ред нив било есенцијално за да може
да се конструира бомба која би мо-
жела да биде искористена во текот
45
 на војната. Тие размислувања биле
поддржани и од влијателниот МАУД-
извештај, според кој конструирањето
на атомска бомба е навистина воз-
можно. Точката на пресврт бил
ненадејниот напад на јапонската
армија врз хавајското пристаниште
Перл Харбoр во декември 1941 годи-
на, кога претседателот Рузвелт тајно
дал целосна поддршка на проектот
за конструирање атомска бомба.
АПОКАЛИПСА ВО ЗАРОДИШ
По серијата порази на американ-
ската морнарица на Пацификот,
во почетокот на 1942 година, про-
цесот на конструирање атомска
бомба бил значително забрзан.
Биле диференцирани две патеки:
конструирање на ураниумска бом-
ба, возможна само ако се добие до-
волно количество на ураниум 235
(изотопско делење преку три мето-
ди: 1) гасна дифузија; 2) центрифуга-
лен метод; 3) електромагнетен ме-
тод); или конструирање на плутони-
умска бомба, која користи плутони-
ум 239 кој, пак, се добива на поед-
ноставен начин. Разликите во две-
те насоки се темелеле на следно-
то: ураниумската бомба и начи-
нот на нејзино детонирање биле
далеку поедноставни и посигурни
во однос на плутониумската бом-
ба, која имала комплексен „импло-
зивен“ начин на детонирање. На-
чинот на детонирање искористен
кај ураниумската бомба не можел
да се искористи и кај плутониум-
ската, поради нејзината голема ек-
сплозивна моќ. Негативниот аспект
на развојот на ураниумската бом-
46
ба е фактот што методите на прак-
тичната продукција на ураниум 235
биле нетестирани и несигурни. За
разлика од ураниумот, методите за
добивање на плутониумот (дизајнот
на атомско „купче“) веќе биле во по-
одмината фаза на развој, особе-
но од страна на Артур Комптон од
Уни­верзитетот во Чикаго. Тогашната
евалуација на двата проекта покажа-
ла дека ниту еден од нив не е во се-
риозно водство, по што била доне-
сена одлука и двата проекта да би-
дат ставени во продукција. Оттогаш
целокупниот развој е ставен во ра-
цете на Инженерискиот корпус на
американската армија кој го основал
MED (Manhattan engineer district), по-
познат како „Проект Менхетен“.
Истата 1942 година, полковни-
кот Лесли Гроувс бил унапре-
ден во бригаден генерал и бил на-
значен за управител на проектот.
Однесувањето на Гроувс било сме-
тано за дрско, наметливо и арогант-
но, поради што тој имал само мал
круг на пријатели помеѓу научници-
те кои работеле на проектот. Мно-
гумина од нив дури и го презирале.
Дури по војната, голем дел од науч-
ниците ги сфатиле и почнале да ги
ценат неговите управувачки и орга-
низациски вештини. Гроувс направил
селекција на место во Тенеси, наре-
чено Оак Риџ, каде биле конструи-
рани фабрики за добивање на ну-
клеарен материјал, а издал наред-
ба и за конструирање фабрика за
истражување и дизајн во Лос Ала-
мос, Ново Мексико. Авторизацијата
за изградба на атомска бомба, била
дадена од претседателот на САД,
Рузвелт, во декември 1942 година.
3
2
ОД МНОГУ - ЕДНО
2. Ураниум-
ската бомба (Е PLURIBUS UNUM)
„Малото мом- Деловите од сложувалката почну-
че“, сликана ваат да се составуваат во наредни-
во Национал- те години. Уште на почетокот се зна-
ниот музеј на ело дека воопшто не е важно колку
Воздухоплов- многу збогатен ураниум и плутони-
ните сили на ум може да се произведе, ако не се
САД, во ба- изнајде дизајн на бомбите кој нави-
зата „Рајт- стина ќе функционира, и тоа, според
планираното, навреме.
Питерсон“, Работата на центарот во Лос Ала-
Охајо мос на почетокот се фокусирала на
дефинирање на проблемите кои тре-
бале да бидат решени. До 1944 годи-
СПЕЦИФИКАЦИИ: на, било јасно дека за разлика од лес-
ниот и едноставен дизајн на ураниум-
„Малото момче“ ската бомба, за плутониумската бом-
(Little boy) ба ќе биде потребен посложен дизајн
Широчина 71.12 cm кој се базира на имплозија. Така,
Должина 304.8 cm „борбата“ продолжила на три фрон-
Тежина 4036 kg та - развој на оружјето; продукција на
Моќност 15-16 Kt фисиската материја (ураниум и плу-
тониум), и подготовките за транспорт
„Дебелиот маж“ и исфрлање на оружјето.
(Fat man) Во мај истата година, во Лос Аламос,
Широчина 153 cm на тимот им се приклучиле двајца
Должина 325.12 cm британски научници кои се покажа-
Тежина 4672 kg ло дека играле круцијална улога во
Моќност 21 Kt успешноста на имплозивната бом-
ба: Џефри Тејлор дал до знаење
дека постојат проблеми со стабил-
носта на бомбата, а Џејмс Так ја дал
идејата за поставување на „експло-
зивни леќи“, со чија помош би се об-
ликувал детонацискиот бран.
А времето поминувало многу брзо.
По успешниот десант на коалици-
ските сили на 6 јуни 1944 година на
бреговите на Франција (денот „Д“),
станало јасно дека војната влегу-
ва во нејзината финална фаза. То-
гаш главната цел била „преселена“
од Германија во Јапонија, а работа-
та на ова оружје била забрзана со
цел оружјето да биде оперативно
до крајот на војната. Почетокот на
1945 година бил „златниот период“
на равојот на атомското оружје. Фа-
бриките во Оак Риџ и Ханфорд про-
извеле доволно количество урани-
ум и плутониум за конструирање на
најмалку по една бомба, а дизајнот на
бомбите бил завршен, со што започ-
нале и подготовките за тестирањето
на првата атомска бомба. По успеш-
ната тест-детонација „Тринити“, из-
вршена со плутониумска „импло-
зивна“ бомба, наречена „Напра-
ва“ (Gadget), и увидувањето на де-
структивната моќ на еквивален-
тот на 21 Kt TNT-експлозив, бомба-
та исфрлила радијација на таа дале-
3. Тест на чина од што биле загрозени дури и
француска набљудувачите. По добивањето на
нуклеарна веста за успешниот атомски тест,
бомба претседателот на САД, Хари Тру-
ман, кој учествувал на Потсдамска-

4
та конференција, во консултација со
своите советници, одлучил бомбата
да биде искористена против Јапонија.
Првично биле селектирани 17 цели
во Токискиот Залив, Јокохама,
Нагоја, Осака, Кобе, Хирошима, Ко-
кура, Кјото, Нагасаки и Сасебо, ли-
ста која подоцна била скратена на
Кјото, Хирошима, Јокохама и Коку-
ра. Во периодот на конструирањето
на „Малото момче“(Little boy), прва-
та ураниумска бомба, од листата на
цели бил изземен Кјото, античкиот
главен град на Јапонија.
Ураниумската бомба „Малото момче“
била исфрлена на Хирошима утро-
то, на 6 август 1945 година, а импло-
зивната бомба наречена „Дебелиот
маж“ (Fat man), поради неповолните
временски услови над Кокура, била
исфрлена на Нагасаки, три дена по
5
првиот напад, на 9 август 1945 годи-
на. Бројот на загинати во Хирошима
се движел од 70.000 до 80.000, што
било околу 30% од населението на
градот, иако извештаите велат дека
околу 200.000 луѓе умреле до 1950
година како резултат на последици-
те од нуклеарниот напад. До крајот
на 1945 година се проценува дека
во Нагасаки загинале над 80.000
луѓе (првичната бројка на загинати
се движи од 45 до 70.000). Мисијата
на проектот била целосно исполнета
со објавувањето на капитулација на
Јапонија на 14 август истата година.
ЦЕЛТА ГИ ОПРАВДУВА
СРЕДСТВАТА?
Бомбардирањето на јапонските гра-
дови Хирошима и Нагасаки го при-
4. лесли
гроувс влекло целото внимание на јавноста
кон проектот „Менхетен“, кој дото-
гаш бил релативно затворен про-
ект, познат на мала група луѓе. Но
и покрај големата заинтересираност
и острото набљудување од страна
на јавноста, официјалните лица на
Проектот немале некаква намера да
откријат поголем број детали повр-
зани со атомското оружје. Со цел да
не се изнесуваат информации, а во-
едно и да се задоволат барањата
на јавноста за поголема информи-
раност, уште во почетокот на 1944
година била започната програма за
односи со јавноста, која сè до август
1945 година била во исчекување
на времето кога на јавноста ќе тре-
ба да í се обелодени веста за
развојот на атомското оружје. Ток-
му изнесувањето на одредени ин-
формации во однос на Програмата
било сметано за начин на кој би се
зачувале оние информации кои се
есенцијални и класифицирани. Про-
грамата за односи со јавноста се со-
стоела од два дела: подготовка на
серија јавни соопштенија и подго-
товка на административна и научна
историја на проектот. Одговорноста
за подготовка на овие соопштенија
паднала на генералот Гроувс и на не-
говиот тим во Вашингтон кој, пак,
поради потребата од познавања
во областа на новинарството го по-
5. Автен-
тична сли- викал познатиот репортер за нау-
ка на угледниот весник „New York
ка од првата Times“, Вилијам Лоренс. Во поче-
детонација токот на 1945 година, репортерот
на нулеарна ги посетил атомските фабрики и ги
бомба- тестот интервјуирал сите главни научници
„Тринити“ кои работеле на проектот. Тој, исто
така, бил сведок и на Тринити-тестот
и на бомбардирањето на Јапонија.
Шеснаесет часа по бомбардирањето
на Хирошима, претседателот Тру-
ман, кој се враќал од Потсдамската
конференција, издал соопштение во
кое пишувало: „Тоа е атомска бомба
која ја ‘жнее’ основната енергија на
универзумот. Силата преку која Сон-
цето ја црпи својата моќ беше упо-
требена против оние кои донесоа
војна на Далечниот Исток.“. Тој до-
дал дека „војната на лаборатории-
те“ против Германците, исто како,
и војната на копно, во море и во
воздух, била добиена. На 12 август,
три дена по исфрлањето на втора-
та бомба, во јавност бил пуштен т.н.
Смитов извештај од 182 страници,
кој содржел широки информации за
Проектот, поради што било стриктно
потенцирано дека „побарувања за
дополнителни информации не треба
да се доставуваат“.
Реакцијата на јавноста за Проектот
била многу позитивна. Дури 85%
од испитаниците опфатени со ан-
кета спроведена во август 1945 го-
дина биле наклонети кон Проек-
тот. Пол Фусел, 21-годишен поруч-
ник кој требал да биде дел од ин-
вазиската војска во Јапонија, на-
пишал: „Кога бомбите беа исфрле-
ни, од сите страни пристигнуваа ве-
сти дека сепак планираната копнена
инвазија нема да се случи, дека нема
да мораме да трчаме по токиските
плажи додека на нас се фрла цело
расположиво оружје на јапонската
армија. На површина испливаа на-
шите вистински чувства кои ги кри-
евме зад лажната машкост. Плачев-
ме зашто бевме среќни дека ќе жи-
вееме, дека ќе имаме можност да до-
стигнеме и старост“. Сепак, одреден
мал дел од јавноста покажале и сим-
патии и сочувство кон страдањата
на јапонскиот народ, особено по
излегувањето на изданието на „New
York Times“, на 21 август 1946 годи-
на, кое целосно било посветено на
уништувањето во Хирошима.
УТОПИСКИ СОН
И СУРОВА РЕАЛНОСТ
По извршувањето на нуклеарните
напади, весниците и магазините во
САД биле преплавени од анализи за
значењето на нуклеарната програ-
ма. Тие се движеле од мрачен песи-
мизам до утописки оптимизам. Едно
од најраширените мислења, особено
помеѓу интелектуалците, било дека
развојот на атомската програма во
целост ќе ја искорени војната, а ова
нивно тврдење го поткрепувале со
многу едноставна логика - секоја
идна војна со сигурност ќе вклучува
и атомско оружје, а неговата употре-
ба сигурно ќе значи крај на нашата
цивилизација. Затоа, никој нема да
се осуди повторно да војува. Посто-
еле и размислувања кои предвиду-
вале имплементирање на атомската
технологија во сите сфери на чове-
ковото живеење, од „атомска меди-
цина“, па сè до „атомски коли“.
Сепак, реалноста е само мрачна сен-
ка на светлиот сон. По настаните во
Хирошима и во Нагасаки, самата бом-
ба како фактор во меѓународните
односи, како и сомнежите во довер-
ливоста на Советскиот Сојуз, доне-
ле несигурност во начинот на кој би
се движела потрагата по заеднич-
ка „атомска политика“. Во ноември
1945 година, САД, Велика Британија
и Канада му пристапиле на Совет-
скиот Сојуз, со цел постигнување
договор за меѓународна контрола
на атомското оружје во рамките на
новата организација - Обединети-
те нации. Овие преговори пропад-
нале поради непремостливите раз-
лики околу прашањата на нацио-
налниот суверенитет и национална-
та безбедност. Во исто време, САД,
со помош на проектот за криптоана-
лиза наречен ВЕНОНА, дознале за
инфилтрирањето на советски шпи-
они во проектот „Менхетен“, факт
кој заедно со неуспехот на атом-
ската дипломатија и уште неколку
други фактори довеле до развојот
на т.н. „Студена војна“ помеѓу две-
те светски суперсили. По „трката
за вооружување“ во деведесетти-
те години на минатиот век, внима-
нието на меѓународната заедница се
свртило кон спречување на можно-
ста за развивање нуклеарно оружје
од страна на други земји.
Иван Петрушевски
47
 Беслан
Пет години подоцна

СТРАВ И УЖАС СО ПРВОТО УЧИЛИШНО ЅВОНЧЕ

рвосептемвриското утро во
третиот по големина град во Се-
верна Осетија, Беслан, ни од да-
леку не го навестуваше крвави-
от почеток на новата учебна го-
дина. Во индустриско-земјоделскиот
град, познат по златното класје на
пченичното стебло, како што вели
монографијата на општината, денот
почна свечено како што и му доли-
кува на еден град кој својот процут
го доживеа во комунистичкиот СССР.
Родители и деца со цвеќиња и со
подароци во рацете се упатија во
училиштето да го одбележат но-
виот училиштен старт. Градот ече-
ше од детскиот џагор, блескаше од
љубопитните погледи и трепереше
од новите очекувања и доживувања.
И, додека граѓаните чекореа кон
училишните згради, руските власти
добиле алармантни вести за можен паднал во вода откако врз нив, те- сите обиди на руските безбедносни
терористички напад, вклучително и рористичката група отворила оган. сили да упаднат во објектот. Обле-
на училиштата во Беслан. Како ре- Покрај полициските службеници, во чени во маскирни униформи, со по-
зултат на таа информација четвори- насилното влегување на групата на- криени лица, вооружени до заби,
ца полицајци биле распоредени да страдале и шестмина родители кои чеченските терористи го почнаа
се грижат за безбедноста на училиш- во моментот се затекнале во учи- најголемиот кошмар за Беслан и за
ните згради. лишниот двор и сведочеле за поче- светот пошироко.
токот на немилиот настан. Терори- Главните барања на терористичката
стите го имаа под контрола училиш- група која го зазеде училиштето во
1 септември 09:30 минути тето во кое се наоѓаа 1.300 лица, Беслан и во кое држеше илјадници
деца, родители и нивните учители. луѓе како заложници, во суштина
Според официјалните извештаи гру- Според разработеното брутално имаше две главни барања. Прво-
па од триесет вооружени мажи и сценарио, терористите ги разделиле то беше престанок на сите против-
жени, движејќи се во украдено по- децата од постарите, така што деца- терористички акции на руските сили
лициско комбе и во армиски ками- та биле во еден хол на училиштето, а во Чеченија и во Ингушетија. Второ-
он, насилно влегле во училиштето. родителите и учителите во друг. то барање, тесно поврзано со прет-
Притоа, обидот на полицајците да Дел од децата ги поставиле во бли- ходното, беше да се повлечат воору-
ги идентификуваат „посетителите” зина на прозорците за да ги спречат жените сили од овие региони. Реши-

48
телноста да ги постигнат овие цели,
терористите ги поткрепија со крво-
лочни закани дека за секој убиен ќе
жртвуваат педесет немуслимански
деца, а за секој повреден дваесет.
Руските власти го натераа локални-
от муслимански муфтија да ја при-
фати улогата на медијатор/прегова-
рач и да ги убеди терористите да ги
ослободат децата. Сепак, тие одбија
какви било преговори со муфтијата.
За нив, единствено достојни за пре-
говори беа локалните власти, а по-
доцна северноосетискиот претсе-
дател Александар Џасоков, прет-
седателот на Ингушетија, Мурат
Зајазиков, или, пак, рускиот доктор
Леонид Рошал, кој претходно оди-
гра важна улога при една друга за-
ложничка драма во Чеченија. За по-
зитивен крај на заложничката драма,
безбедносните власти се согласија
да ги донесат овие личности за да
преговараат со терористите.
Конфузноста на ситуацијата и на
информациите кои ги поседуваа
властите ги измешаа статистики-
те на сите останати извори кои кал-
кулираа со бројот на заложници.
Официјално, според Кремљ, теро-
ристите во училиштето држеа 350
заложници, а според неофицијални
извори таа бројка се движеше и до
1.500 заложници. Медиумите ја ин-
формираа јавноста и за двете бројки
на заложници.
По првичните вести за настанот, од
училиштето се слушнаа истрели, но и
покрај иницијалната идеја на власти-
те дека тоа е оган врз безбедносни-
те сили, се покажа дека терористите
стрелале дваесетина возрасни мажи,
дел од заложниците. Телата на мртви-
1. од снимки-
те, напаѓачите ги исфрлаат од учи-
те на терори-
лишната зграда и ги повторуваат за-
стите
каните за убиства на сите заложници
и целосно уништување на објектот
доколку руските власти се обидат
да извршат упад во училиштето.
Кремљ вети дека нема да употреби
сила, а преговорите со медијаторите
продолжија и понатаму.
2 септември
Еднодневните преговори меѓу ру-
ските власти и терористите завршија
неуспешно. Официјалните лица не
успеаја да ги убедат напаѓачите да
ги ослободат сите заложници. Во
2. и 3. хоро-
рот што сле-
3 2
деше по
експлозијата
меѓувреме, условите во училишна-
та зграда уште повеќе се влошу-
ваа. Терористите ја покажаа својата
суровост во целото свое значење.
На заложниците, меѓу кои да повто-
риме беа и деца на возраст од 7 до
18 години, не им даваа вода, хра-
на и лекови. Смрдеата на распад-
натите тела кои не ги отстранија од
зградата уште повеќе ја загорчува-
ше состојбата на затекнатите. Тие ја
отстрануваа облеката за да постиг-
нат термодинамичка рамнотежа. Им
беше забрането користење на тоа-
лет. Родителите и учителите ги сове-
туваа децата да јадат од цвеќињата
кои ги донесоа претходниот ден, за
да избегнат дехидратација. Но, на-
силниците им ги смачкаа цвеќињата.
Многу од најмалите колабираа и
починаа од дехидратација. Други-
те преживеаја пиејќи од сопствена-
та урина, далеку од очите на теро-
ристите.
Тоа попладене, 26 жени и деца беа
ослободени како знак за нов поче-
ток на преговорите. За ужасот да
биде уште поголем некои мајки кои
беа во зградата со неколку деца беа
приморани да одберат кое од де-
цата да биде ослободено, а кое да
остане во училиштето. Преговорите
продолжија, момент што некои деца
го искористија за да побегнат неза-
бележани од школската фискултур-
на сала, што ги охрабри и другите
да чекаат поволен момент и да трча-
ат кон слободата. Попладнето околу
15 часот и 30 минути од внатрешно-
ста на зградата се слушнаа две ек-
1
сплозии, 10 минути една по друга.
Подоцна се покажа дека тоа биле ек-
сплозии на гранати со кои терори-
стите сакале да ги држат настрана
специјалните сили на руските власти.
3 септември 08:50 часот
На припадниците на итната помош
им беше овозможено да пријдат и да
извлечат 15 тела од просториите на
училиштето. Во13.05 часот, терори-
стите се согласуваат да овозможат
извлекување на уште тела од учи-
лиштето, но кога се приближила еки-
пата за извлекување отвораат оган
врз екипата и истовремено се слуша-
ат две силни експлозии. Во оваа пре-
стрелка се убиени двајца припадни-
ци на екипата, а другите бегаат под
силен оган.
Како резултат на експлозиите, дел
од спортската сала се урива и една
група од триесетина деца бегаат од
училиштето, но поголем број од нив
се убиени на бришаниот простор
од страна на терористите. Оваа по-
стапка повлекува силен одговор на
полицијата која заштитува дел од де-
цата и започнува престрелка со те-
рористите засолнети покрај прозор-
ците. Плашејќи се од масовен упад
на специјалните сили, терористите
фрлаат неколку рачни гранати кон
полицијата и во просториите со за-
ложници со цел да спречат масовно
бегство, веднаш потоа ги активираат
претходно поставените експлозивни
направи и од нивното активирање се
урива покривот на салата.
49
 Упадот на полициските единици сле-
дува веднаш потоа и во него се уби-
ени или заробени сите терористи и
ослободени преживеаните заложни-
ци. Во оваа акција загинаа околу 350
цивили и припадници на полициски-
те единици, а половината од нив беа
деца.
Врисок што одекна
низ светот
Оваа најголема терористичка акција
на чеченските сепаратисти која че-
стопати во безбедносните кругови
се споредува со онаа од 11 септем-
ври во САД, имаше голем одек во
светот но, исто така, беше подложе-
на на детаљна безбедносна анализа
како од сите служби за безбедност
така и од цивилните безбедносни ек-
сперти. Руските власти беа обвинети
од некои медиуми дека прикривале
информации за овие терористички
напади и покрај информациите што
ги поседувале. Според медиумите,
граѓаните би биле предупредени да
внимаваат на сомнителните луѓе и ак-
тивности во нивна близина. Образло-
жението на владата било дека секоја
информација би можела да преди-
звика паника меѓу населението и таа
реагирала во согласност со овој став.
Како куриозитет од Беслан во дено-
вите на терористичката акција не се
забележани никакви немири и сите
сегменти од секојдневниот живот
се одвивале нормално: градскиот и
меѓуградскиот сообраќај, кината, те-
атрите и рестораните работеле воо-
бичаено.
Со оваа акција Кремљ покажува
иницијатива максимално да го кон-
тролира излезот на информации во
врска со активностите на полицијата
и резултатите од акцијата, дури по-
ради известувањето од бесланскиот
случај, главниот и одговорен уред-
ник на весникот „Известија” е отпуш-
тен од работа. Забележани се два
случаи од Беслан кога на странски-
те новинарски екипи им е одземен
видеоматеријалот.
Ваквата централизација на инфор-
мациите нужно доведува до алтер-
нативни извори на информации, не-
когаш дури и од самите учесници во
акциите. Во случајот со Беслан се
појави сведочењето на рускиот ко-
мандос Василиј К, кој даде различ-
ни информации од официјалните.
Според власта во Беслан загинале
32 терористи, двајца се уапсени, а
нема побегнати терористи. Влади-
мир Ходов (еден од шесте водачи
на акцијата), е убиен во акцијата, а
меѓу бомбашите-самоубијци имало
и две жени. Командосот Василиј К.
тврди дека загинале 49 терористи,
тројца се уапсени, и барем 13 теро-
ристи побегнале во метежот. Вода-
чот Владимир Ходов е уапсен, а има-
ло и четири жени-самоубијци. Феде-
ралните власти во Осетија тврде-
ле дека бројот на терористи е пого-
лем од оној кој официјално е сооп-
штен, а тоа го потврдиле и преживе-
аните заложници кои се согласуваат
дека бројот на терористи бил голем
и дека меѓу терористите имало не-
кои облечени во цивилна облека кои
сакале да се вмешаат во цивилната
50
Куриозитет во овој
случај е дека првичните
информации за можни
терористички напади
врз училишта на
почетокот на школската
година на територија
на Осетија дошле од
Словенија. Според
информациите, 40
чеченски жени биле
подготвувани за земање
заложници и требало да
изведат серија напади
во регионот на Источна
Европа, но по проверката
на информацијата, во
25 други земји немало
слична информација,
при што Словенците
помислиле дека тие се
можна цел на нападите.
толпа и на тој начин да избегаат.
Понатамошната анализа на инфор-
мациите фрлила дополнително свет-
ло на комплексноста на Бесланска-
та операција. Овој чеченски напад не
бил планиран како самоубиствен на-
пад туку како акција од која терори-
стите успешно ќе се повлечат. За ова
е пронајден план за бегство и цивил-
на облека во која треба да се изве-
де бегството. Полицијата нашла пого-
лемо количество дрога во училиште-
то за која се сигурни дека ја користе-
ле терористите (за каков вид на дро-
га станува збор нема информација).
Покрај ова, кај водачот на
операцијата е пронајдено поголемо
количество пари со кои терористи-
те требало да си овозможат непре-
чено бегство и после неколку години
да се прикриваат. Според полицијата,
операцијата во Беслан не требало да
трае подолго од една до две седми-
ци, но користењето на дрогата ги на-
правило терористите поагресивни и
насилни, што кулминирало со брза
полициска интервенција. Дополните-
лен катализатор на интервенцијата
било самовооружувањето на родни-
ните и на пријателите на заложници-
те кои според некои извори биле и
иницијатори на почетната престрел-
ка со терористите.
СОМНИТЕЛНИ ЛИЦА
Во текот на летото, сите повисоки
дрвја околу училиштето во Беслан
биле мистериозно исечени, со што
терористите добиле чист бришан
простор околу зградата. Петнаесет
терористи дошле во Беслан чети-
ри дена пред почетокот на акцијата,
и покрај тоа што полицијата до-
била информации за сомнител-
ни луѓе не презела никакви актив-
ности, иако некои јавувања се од-
несувале на странци кои стојат на
одредени места околу училиштето и
набљудуваат. Безбедносните служ-
би не дознале дека терористите, ма-
скирани како градежни работници,
складирале оружје и експлозив во
кругот на училиштето. Кражбата на
полициското комби и воениот ками-
он не биле поврзани една со друга.
Подоцна се открило дека седум „ка-
лашникови” и три пиштоли, користе-
ни од терористите таа година биле
претходно украдени од неколку по-
лициски станици.
Да не се повтори
Во операцијата „Беслан”, покрај
терористите, обвинети се уште
тројца полицајци за криминал-
но запоставување на должности-
те и за спречување на голгота-
та на 350-те заложници од учи-
лиштето во Беслан. Полицајците
биле на водечки позиции во Север-
на Осетија, а обвиненијата се пот-
пираат на тврдењето на граѓаните
дека полицијата требало да ја сопре
инфилтрацијата на терористите во
училиштето и да ги држи нерегулар-
ните параполициски единици (родни-
ни и пријатели) настрана од училиш-
тето кога започнала операцијата.
Конечниот биланс на оваа теро-
ристичка операција е следна: 360
мртви, од нив 172 се деца и 30 те-
рористи. Останатите мртви се за-
ложници и припадници на безбед-
носните сили. Крвавите бројки гово-
рат сами за себе. Единствениот ло-
гичен одговор е: „Да не се повтори
уште еднаш”.
Одговорноста за оваа операција
ја презема лидерот на Чеченците,
Шамил Басаев, кој во 2006 година
беше убиен со експлозивна направа
од страна на припадниците на руска-
та ФСБ (Федералната служба за без-
бедност).
Андон Давчев
Глобалната војна против
тероризмот
ПРОТИВБУНТОВНИЧКИ ОПЕРАЦИИ - II ДЕЛ

ткако ги објаснивме основни-
те елементи на кои почива едно
бунтовничко движење во мина-
тиот број, во делот кој следи ќе
се посветиме на еволуцијата на
бунтовничките движења. Тоа ќе ни
помогне да создадеме појасна сли-
ка за причините кои доведоа до
создавањето на современото бун-
товничко движење на глобално
ниво, начините преку кои регионал-
ните терористички групи станаа дел
од ова движење, како и за тоа на ка-
ков начин „Ал Каеда“ како терори-
стичка група го создаде овој нов фе-
номен.
На дебатите околу тоа дали се рабо-
ти за глобален тероризам или за гло-
бално бунтовничко движење нема
да се задржуваме. Причината зара-
тамошниот дел ќе биде во духот на
таквите перцепции. Тоа не само што
ќе им послужи на идните командан-
ти полесно да ја постигнат компати-
билноста од терминолошки аспект
туку и ќе создаде услови за полесно
вклопување со новите доктринарни
контури во контекст на ирегуларно-
то војување. Конечно, оваа распра-
ва нема за цел да создаде догмати-
зам, замка во која често влегуваат
оние кои се занимаваат со против-
бунтовничките операции (ПБО), туку
да ги посочи најновите доктринарни
пристапи на кои почиваат совреме-
ните воени операции.
БУНТОВНИЧКИТЕ ДВИЖЕЊА
НИЗ ИСТОРИЈАТА
1. Администра- уште посложени за детерминирање,
цијата на Оба- а со тоа и за избор на соодве-
ма има пои- тен пристап при справувањето со
наков терми- нив. Во тој контекст, бунтовнички-
нолошки при- те движења имаат неколку класич-
стап од прет- ни форми преку кои се манифести-
ходниците, раат низ историјата. Во секој случај,
иако дел од нивната важност во изведувањето
нив беа клуч- на воените операции започнува да
ни членови и се бележи поинтензивно на почето-
во претходна- кот на 20 век. Не треба да се сфа-
та админис- ти дека одредени војсководци не ги
трација како, познавале или не ги респектирале
на пример, Ро- овие операции, туку дека, генерал-
берт Гејтс но, воената вештина и уметност ги
класифицира како подвид на опера-
ции на класичните-конвенционални
операции. Првите разграничувања

ди која се одлучивме да го прифа-
тиме овој термин доаѓа од фактот
што новата администрација на САД,
предводена од Барак Обама, за раз-
лика од нивните претходници кои
поведоа глобална војна против те-
роризмот (ГВПТ), на овој феномен
му приоѓаат како кон глобално бун-
товничко движење. Според совет-
ниците на Обама, ГВПТ е несоодве-
тен термин, бидејќи тероризмот е
само методот со кој се користи гло-
балното бунтовничко движење. Со
оглед на фактот што идните коман-
данти ќе ги изведуваат воените опе-
рации во оперативна средина, заед-
но со сојузниците кои го имаат вак-
виот пристап, расправата во пона-
1
Она што идните лидери и планери
треба да го имаат на ум кога станува
збор за ПБО е дека појавата на бун-
товниците речиси секогаш е повр-
зана со промената на режимот во
случај кога власта што е неспособ-
на да се справи со ситуацијата пока-
нува сили да интервенираат однад-
вор, или пак, во случај кога постои
добро планирана и организирана по-
литичка ситуација од страна на ха-
ризматични политички лидери или
на воена хунта. Во услови на сил-
ните притисоци од глобализацијата
со сите нејзини феномени, овие
влијанија можат да добијат респек-
тивни варијанти, со што стануваат

51

во современите воени операции
се резултат на притисокот од по-
литичките збиднувања и обидите
за изнаоѓање алтернативни начи-
ни при оправдување на воените ин-
тервенции, но и на притисокот на
јакнењето на меѓународното право.
Неразрешените проблеми од Прва-
та светска војна набргу се прелеале
на регионално ниво. Во едни такви
услови бунтовничките операции из-
легуваат од конзервираната сфера
на воените операции (обоена со опе-
рации за одбрана на татковината,
огништата, територијата на која се
простира религијата или класични-
те монархии). Во западните литера-
тури кои ја третираат оваа пробле-
матика (иако неоправдано, од при-
чина што постојат други соодветни
примери, како на пример: Македон-
ското револуционерно движење, по-
доцна ТМОРО, па ВМРО и сите него-
ви трансформации), шпанскиот при-
стап во востанието против Наполе-
он се користи како почеток кој ја на-
метнува потребата за земање пред-
вид на овој вид операции како засе-
бен вид.
ГЕРИЛСКО ВОЈУВАЊЕ СО
ПРИМЕНА НА ТЕРОРИСТИЧКИ
МЕТОДИ
Според Клаузевиц, дотогаш бун-
товничките операции (кои главно
се потпираат на герилски начин на
војување, но и според современите
пристапи за врамување/регулирање
52
2
на тероризмот) се наменети претеж-
но за одбрана од надворешен агре-
сор. Меѓутоа, веднаш по Првата
светска војна, Троцки и Ленин демон-
стрираат нешто што дотогаш не било
присутно. Болшевичката револуција
подоцна ќе стане водач од кој ќе за-
почнат да се практикуваат совреме-
ните бунтовнички операции. Овие
операции во меѓународно-правниот
и меѓународно-политичкиот вока-
булар, иако не целосно оправдано,
ќе го добијат префиксот ослободи-
телна војна. Традицијата во овој дух
уште подобро ја надградува Мао Це
Тунг кој станува препознатлив по
својот пристап во организирање ге-
рилски начин на војување.
Доколку се погледнат класичните
основи на бунтовничките операции
ќе се забележи дека од воен аспект
бунтовничките операции не се ниш-
то друго туку партизанско движење,
или герилско војување со изразе-
ни примени на терористички мето-
ди. Во периодот меѓу двете светски
војни и по завршувањето на Втора-
та светска војна, на светско ниво,
доаѓа до јакнење на национализмот
и до колапс на империите и на нив-
ната моќ. Овој начин на војување од
страна на послабите станува главен
пристап за остварување на своите
цели од воен аспект. Политичкото
„обојување“, наклоност и идеолошки
пристап, пак, во едни вакви услови,
ја креираат парадигмата на фраза-
та: „За едни борец за човекови пра-
ва - за други терорист“.
Крајот на Студената војна и вакуумот
2. Советски ар- на моќта на светската политичка и
тилерци во безбедносна сцена, обоени со прити-
Југоисточен Ав- сокот на глобализацијата, создадоа
ганистан за вре- нов бран на бунтовнички движења.
ме на советска- Условно кажано, новите форми
та инвазија на на идеолошката деколонизација
Авганистан во продолжија да еруптираат и да соз-
осумдесеттите даваат жаришта дефинирани од
години од ми- земјите со пропаднат систем, земји
натиот век кои од меѓународно-правен аспект
се третираат како одметнати држа-
ви (држави со груб режим, како кон
останатите меѓународни субјекти
така и кон сопственото население), и
со насилна промена на режимот или
со инкорпорирање на плурализмот и
3. абу абдул демократијата.
азис во босна Во едни такви услови новиот бран
3
на борбата за остварување на свои-
4. ВЕРСКИТЕ ВО- те цели започна да се гради во духот
ДАЧИ ИМААТ СИЛ-
на насилната интерпретација на пра-
НО ВЛИЈАНИЕ на вото за самоопределување во мно-
НАРОДОТ
гу региони од светот. Овие региони
се најчесто дел од поранешните кре-
ации формирани нешто пред, или
5. Идејата за по Втората светска војна. На тој на-
редефинирање
чин, изместениот баланс на моќ кој
на позицијата го прекриваше брзоплетиот компро-
на муслимани-
мис околу прашањето за малцин-
те ширум све- ствата, заглавен со привидниот кон-
тот не се со-
сензус на договорната дипломатија
впадна со по- меѓу Истокот и Западот, ги изне-
гледите на САД
се на површина сите проблеми. Во
тој контекст дел од актерите кои
беа дизајнирани и користени за т.н.
6. МАРШ ВО специјално војување (се мисли на
ЗЕНИЦА „светите борци“ во Авганистан), ја
изгубија својата важност останувајќи
без ефективна контрола.
4
Дел од овие актери кои беа идео-
лошки и религиозно регрутирани,
како одраз на западната креација
што ги искрвари Советите во Авга-
нистан, се врати во своите земји со
искуството и полетот на победата, а
дел продолжи да им помага на свои-
те браќа по вера во новосоздадени-
те жаришта.
ДИЛЕМИ И ПРЕДИЗВИЦИ
На тој начин, довчерашните
пријатели влегоа во конфликт на ин-
тереси. САД остана единствена су-
персила која на домашен план се со-
очуваше со предизвикот „што по-
натаму?“. Две дилеми се исправија
пред тогашната администрација,
5
кои се присутни и денес. Дали да се преземе
иницијативата и да се дизајнираат сопствени-
те интереси глобално, или, пак, регионалното
ниво е доволно за дејствување? Во едни так-
ви услови паралелно експлодира и еден друг
процес, процесот на глобализацијата.
Чувството за победата над „железните пор-
ти“ ги затекна изненадени и помалку не-
подготвени дури и најголемите протагони-
сти за рушењето на „ѕидовите“. Без довол-
но искуство започна еден модерен тренд на
ограничување на сувереноста на класични-
те меѓународни субјекти на сметка на новите
и сè уште недефинираните „не-државни“ ак-
тери. Невладините организации започнаа да
никнуваат и да се наметнуваат како клучни и
влијателни актери. Тоа, пак, во услови каде
меѓународното право во најчувствителните
делови почива на договори и стандар-
ди дизајнирани за поинаков систем (и за
државите-субјекти), започна да создава
РЕЛИГИЈАТА - ГЛАВЕН ДВИГАТЕЛ
Ова, пак, се судри со интересите на „све-
тите борци“ заради што набргу дел од
муџахедините се одметнаа од западна-
та контрола. Во едни такви услови започ-
на конфронтацијата со овие актери кои
користејќи ја религијата се обидуваат да се
наметнат како глобален заштитник на сите
муслимани во светот. Користејќи ја солидар-
носта, како една од основите на кои почива
исламот, и предностите на глобализацијата,
овие актери не се дрзнаа да им прко-
сат на најмоќните во светот. (На тој начин
искористија уште една културна вредност на
исламот, градење на култ кон оној кој има
храборст да се спротивстави. Така, на при-
мер, популарноста на Садам според „Ва-
шингтон пост“ пред почетокот на инвазијата
во 2003 година драстично пораснала во мус-
лиманските земји само заради храброста да
им се спротивстави на САД).
Покрај религијата како главен двигател, во
регрутирањето на новите поддржувачи ши-
рум светот се сместува и класичната причина
заради која се регрутираат сите бунтовници.
Тоа е незадоволството од системот.
Оттаму, градејќи ја својата агенда врз апока-
липтични цели, „Ал Каеда“ започна да кори-
сти терористички методи. Меѓутоа, терори-
стичките напади кои започна да ги примену-
ва „Ал Каеда“ во речиси секој поглед ги над-
минаа класичните терористички напади. Во
едни такви услови, „Ал Каеда“ започна да го
гради глобалното бунтовничко движење кое
не е ништо друго туку конгломерат од низа

6
нејасни ситуации и наметна низа преседа-
ни на меѓународен политички и безбедносен
план. Примерите со Југославија, Чеченија,
Унгуј (Кина), долината Панкиси, па речиси и
целиот Кавказ, Хаваи, како и збиднувањата
во Африка, набргу ја ставија на тест новата
авангарда во меѓународниот поредок која не
беше подготвена да се справува со преди-
звици од таков калибар.
Знаејќи дека специјалното војување е ми-
нато кое треба да остане закопано во по-
рите на Студената војна, начинот на кој
продолжија да дејствуваат довчерашните
„миленичиња“ стана неприфатлив за оние
кои требаше да го гарантираат светскиот
мир и стабилност.

53

терористички организации со регио-
нални агенди. Под изговор за проме-
на на позицијата на муслиманскиот
свет во современите размислувања,
и под изговор дека е потребна ре-
форма на исламот на глобално ниво,
за да се ослободи од „труењето на
Западот“, регионалните терористич-
ки организации станаа лесна цел за
идејата на „Ал Каеда“.
Интензивирањето на глоба­лизаци­
јата, процесите на демократизација
во посткомунистичките општества и
обидите за насилна интерпретација
на правото за самоопределување
од страна на малцинствата во неко-
гашните комунистички општества,
веќе го имаа инкорпорирано теро-
ризмот. Од ниво на криминален акт,
терористичките акти во овие реги-
они се издигнаа на ниво на внатре-
шен вооружен конфликт.
Под влијание на веќе разработениот
модел, како во случајот на Палестин-
ската ослободителна организација
(позната како ПЛО), од класичен ур-
бан тероризам, во име на религијата
и со помош на истата се тежнееше
кон ефективно активирање на сите
симпатизери и омасовување на те-
рористички поткрепеното движење.
Моделот на герилско движење со
примена на тероризам, според кој,
како што веќе истакнавме, беше по-
разена Советската армија во Авгани-
стан, беше дополнителен мотив кој
ги инспирираше муслиманските мал-
цинства во остварувањето на сеце-
сионистичките планови.
54
7 8. РЕЛИГИЈАТА -
Со тоа, во голем дел од посткому-
нистичките, а и во некои други оп-
штества, под закрила на борба-
та за човекови права, започна про-
цес на создавање движења кои
претендираа (а делумно и успеаја)
да се издигнат на ниво на герилски
движења. Случаите во Чеченија, во
Осетија, во долината Панкиси, севе-
роисточните движења во Кина во
делот Унгуј, североисточните дело-
ви на Индија, проблемите на Фили-
пините, талибанството во Авгани-
стан, на Косово, па и конфликтот во
Македонија, се најавтентични приме-
ри за еволуцијата на тероризмот во
оваа насока.
ПРИМЕНАТА НА СОВРЕМЕНИОТ
ТЕРОРИЗАМ -
СЕРИОЗНА ЗАКАНА ЗА СВЕТОТ
Во овие случаи, правната рам-
ка (основата на она што нам ни
е потребно за разбирањето на
ПБО) околу употребата на сила
во справувањето со тероризмот,
освен од домашните кривични за-
конодавства (во првите фази од
справувањето со тероризмот) се
црпи и од меѓународното право за
внатрешен вооружен конфликт.
Во справувањето со терористите,
освен полициски сили се користат и
армиски сили. На тој начин, кон те-
роризмот, манифестиран од овие
движења/групи, се пристапува како
кон внатрешен вооружен конфликт
(кој во најчест случај властите одби-
10
7. НАСИЛСТВАТА
СЕАТ СМРТ
ГЛАВЕН ДВИ- 8
ГАТЕЛ
ваат да го прифатат во целина).
Сепак, централна тема на нашата
расправа е пресвртот кој „Ал Кае-
да“ го направи преку примената на
современиот тероризам. Манифе-
стиран во услови на присуство на
оружјата за масовно уништување
и јасната тенденција за нивна-
та примена, опасноста од овој фе-
номен претставува сериозна зака-
на за светскиот мир и безбедност.
Меѓутоа, после сето она за кое до-
сега стана збор, сè уште остану-
ва нејасно зошто и како „Ал Каеда“
успеа да создаде глобален феномен
кој според најновата администрација
9. ШТО на САД се нарекува - глобално бун-
ПОНАТАМУ ... товничко движење. На тоа и на пре-
9
дизвиците кои се исправени пред ид-
ните лидери и планери кои треба да
ги водат, односно да ги поддржува-
ат македонските воини во мисиите
кои претстојат, ќе пишуваме во на-
редниот број.
(Во наредниот број:
„Ал Каеда“ и современиот
тероризам - основоположни-
ци на глобалното
бунтовничко движење)
Методи Хаџи-Јанев
10. вахабисти
во косово
 ПРОДОЛЖУВА
ВО ИСЧЕКУВАЊЕ НА ВТОРИОТ ДЕЛ
НА ЛЕГЕНДАРНАТА STARCRAFT
акедонија мора да почне со
изградба на нуклеарна цен­
трала. Едноставно мора би­
дејќи прогнозата и не е баш
ро­зова. Се вели дека отпри­
лика од месец јануари следната го­
дина, побарувачката за електрич­
на енергија енормно ќе порасне, и
тоа не поради големите студови и
долгата зима, туку поради екстен­
зивното користење на персонални­
те компјутери. Од друга страна, пак,
здравствените установи мора да се
подготват да примат голем број па­
циенти кои ќе страдаат од изнемош­
теност, ненаспаност, глад. Тотален
хаос. Но смирено, не мора веднаш
да се помислува на војна! Точно е
дека нешто надоаѓа, но тоа не е ниту
од Иван Петрушевски
војна, ниту болест. Доаѓа денот кога користење на Battle.net.
паметните компјутерџии (читај: ман-
ги) ќе го пуштат во продажба негово- ЅВЕЗДЕНА ЕПИКА
то височество STARCRAFT 2! Токму
тогаш, сите досегашни владетели на Вистинското задоволство започ-
империјата на RTS-симулациите ќе нува кога играта ќе почне да ги ко-
бидат згазени од армиите на позна- ристи целосните способности на
тите Terran, Zerg и Protoss. компјутерот. Со самиот старт таа
го внесува гејмерот во еден сосема
„СВЕТОТО“ ГЕЈМЕРСКО ТРОЈСТВО нов свет каде царуваат платеници-
те, биолошките изроди/чудовишта
Интересна новина во однос на но- и софистицираните вонземјани. Бла-
вото продолжение е фактот што на годарение на перфектната приказ-
пазарот, една по една, ќе се појават на која претставува своевидно про-
три продолженија на стратегијата. должение на екстензијата на првата
Првиот дел од трилогијата наре- верзија на STARCRAFT, Brood War,
чен “Wings of Liberty”, ќе биде посве- дополнето со перфектниот графич-
тен на кампањата на Terran, вториот ки енџин кој создава квалитет сли-
„Hearth of the Swarm“ на Zerg, а по- чен на кинослика, уживањето е за-
следното продолжение „Legacy of the гарантирано. Приказната започну-
Void“ на Protoss. Сепак, во „skirmish“
и „multiplayer“ модовите, достапни за
игра ќе бидат сите три раси.
Развојот на STARCRAFT 2, објавен
на 19 мај 2007 година во Сеул,
Ј. Кореја, беше одложен поради
реалокација на ресурсите на Blizzard
кон развојот на „World of Warcraft“.
Но веќе вклучениот мотор на SC2,
по развојот на WoW-проектот, поч-
на да се вжештува. Беа поставени
основите на новата симулација (под
кодирано име Medusa), и тоа врз
Windows и MacOSX-оперативните
системи. Новата игра ќе се бази-
ра на енџинот „Havoc physics“, кој
овозможува многу пореалистич-
на интеракција помеѓу елементите
на мапата, а ќе може да користи и
Directx9 и Directx10. Најавено е дека
поддршката за LAN ќе изостане,
со цел гејмерите да се насочат кон
55

ва четири години по завршувањето
на Brood War, кога Kerrigan (моќен
телепат, хибрид од Terran и Zerg),
успева со нејзините Zerg-сили да го
уништи Терановиот „Dominion“ и да
изврши успешна инвазија на домаш-
ната планета на Protoss, Aiur. Иако
целосното разбивање на противнич-
ките сили сè уште не е завршено,
нејзината трага се губи и никој ниту
ја видел, ниту некој слушнал за неа
во Korpolu-секторот. Токму тогаш се
појавила можност за заздравување
на империјата на Terran, довере-
на на Arcturus Mengsk, иако при-
казната големо место му се отста-
пува и на познатиот Jim Raynor, кој
во STARCRAFT 2 е претставен како
платеник. Кај Protoss, приказната се
плете околу Artanis, поранешен уче-
ник на моќниот Tassadar, кој со сите
1
секторот. Тие се потомци на катастро-
фалната колонизациска експедиција
составена од најнепожелните луѓе
од Земјата. По доаѓањето во овој
сектор, биле утврдени три глав-
ни колонии: Конфедерацијата, Кол-
Моријановото заедништво и про-
текторатот „Умојан“. Корумпираната
Конфедерација била целосно прега-
зена од терористи и револуционери
во времето на хаосот по инвазијата
од страна на Zerg. Токму тогаш, од
пепелта на таа Конфедерација се
појавува новиот Теранов „Dominion“,
на чело со Arcturus I. Земајќи ја пред-
вид човековата вродена одбивност
кон влекачите, расата Zerg (која, впро-
чем, наликува на нив), е големиот не-
гативец. Составена е од многу видови
1. и 5. воин- интегрирани во т.н. Рој (Swarm), пре-
ствените ку нивната наезда. Единките на Zerg
terran со молскавична брзина се развиваат
во моќни убијци, кои имаат само една
цел - комплетна доминација на Zerg
во секторот Korpolu. Тие не користат
технологија во градбата на своите
оружја, во оклопот или кај бродови-
те. Овие функции се преземени пре-
ку биолошка адаптација и планирана
мутација, што фактички значи дека
дури и градбите на Zerg се живи ор-
ганизми. По уништувањето на глав-
ниот ум на Zerg, „Overmind“-от, од
страна на Protoss, на чело доаѓа мно-
гу посакуваниот плен - Теранката со
моќна телепатија и развиена телеки-
неза - Karrigan (Queen of blades), но во
„ново руво“, како Terran-Zerg хибрид.

5
сили се обидува да ги спои Khalai-
протосите со црните темплари, на
чија планета, Shakuras, се има засол-
нето целата раса Protoss.
Новото продолжение, освен стан-
дардните и добро познати едини-
ци (Marine, Ghost, Battlecruiser на
Terran, Zealot, Immortal на Protoss,
како и Hydralisk на Zerg) воведува
и нови единици, со што изборот на
тактика за војување драстично се
зголемува.

КОРЕНИТЕ НА
ИНТЕРПЛАНЕТАРНАТА ВОЈНА

За сите оние кои и не се толку во-

ведени во светот на STARCRAFT, би
сакал да го објаснам и потеклото на
секоја од фамозните раси.
„Теранита“ се новодојдени во Korpolu-

56
 2 3
4 2. и 4. техно-
лошки на-
преднатите
protoss
Таа, манипулирајќи го Темниот тепм-
плар, со цел уништување на Церебра-
тите (втор ред според хиерархијата на 7
Zerg), успеала да ја воспостави својата
доминација врз „Ројот“.
На крај ќе се осврнам на моќната и ми-
стична раса Protoss, која себеси се сме-
та за најразвиената раса во универзу-
мот. Но ниту развиената технологија,
ниту „основната филозофија“ која ги
одржувала во живот повеќе од 1.000
години, не успеале да ги одбранат
од налетот на биолошките чудовиш-
та. Уништувањето на нивната домаш-
на планета од страна на Zerg ги до-
вело до раскрсница: или ќе се прифа-
ти промената во начинот на живеење,
или можноста за преживување ќе ис-
чезне. Секако, Blizzard ја „одбра“ прва-
та опција, со што Protoss добива нови
3, 6 и 7. био- технологии и користи нови тактики.

6
лошките мон-
струми zerg ANY FINAL WORDS?

Перфекција. Факт е дека Blizzard ја

знае тајната на успехот. Не е довол-
но да се има само одличен графички
енџин или само добра приказна. Един-
ствено комбинацијата од овие два
фактори, како што можеме да види-
ме кај STARCRAFT 2, може да доведе
до заземање на тронот во империјата
на стратегиските симулации. Сега нам
ни останува само да почекаме и да се
надеваме дека Македонија ќе има до-
волно електрична енергија за нашите
компјутери.

57
 нигата „За војната“ од генералот на
пруската војска Карл фон Клаузевиц е
дел од програмата на Владата на Репу-
блика Македонија за преведување на
500 стручни, научни книги и учебници
од кои се учи на врвните, најдобрите и
најреномираните универзитети во САД и во
земјите од Европската унија.
На овој начин читателите имаат можност да
се запознаат со една од најзначајните твор-
би на западноевропската литература, сега за
прв пат достапна и на македонски јазик, која и
денес звучи поучно и вдахновено. Комплетна-
та верзија на оригиналот за првпат на герман-
ски јазик е публикувана во Берлин, во 1832 го-
дина, а на англиски јазик во Лондон, во 1873
година.
Светската литература досега познава два
сериозни обиди да се претстави теоријата
на војната,(вештината на војувањето,
стратегијата на големата битка) – преку „Веш-
тината на војувањето“, од древниот кинески
воен мислител Сун Цу, и „За војната“ од пру-
скиот генерал Карл фон Клаузевиц.
Пишувајќи во времето на најголемите
кампањи на Наполеон, прускиот војник и пи-
сател Карл фон Клаузевиц ја создал својата
револуционерна расправа за уметноста на
војувањето, којашто ја претставува војната
како дел од доследен систем на политичка-
та мисла. Тој бил внимателен и правел разли-
ка меѓу војната и политиката, тврдејќи дека
војната би можела да биде оправдана само
кога дебатирањето повеќе не е соодветно
и оти, доколку таа почне, нејзината крајна
цел би требало да биде унапредување на
благосостојбата на нацијата. Комбинирајќи ја
воената теорија и практика, „За војната“ дла-
боко влијае на подоцнежното размислување
за војувањето.
И други војници пред него пишувале расправи
за различни воени теми, но ниту еден не дал
такви филозофски истражувања за војната
како ова на Клаузевиц. Затоа, „За војната“
се смета за прва модерна книга за воената
стратегија. Ова се должи главно на тоа што
Клаузевиц ги интегрира политичките, опште-
ствените и економските прашања како едни
од најважните чинители што го одлучува-
ат исходот на војната. Ова дело е посвете-
но на филозофијата на војната и е една од
најважните расправи за воената стратегија
што некогаш биле напишани и продолжува
да биде задолжително четиво во многу вое-
ни академии.
Карл Филип Готлиб фон Клаузевиц бил пру-
ски офицер, роден во 1780 година, а починал
во1831 година. На дванаесетгодишна возраст,
тој како питомец ì се приклучил на армијата
и учествувал во битката во 1793 година. По-
доцна студирал на воената академија во Бер-
лин, каде за првпат биле откриени неговите
извонредни интелектуални капацитети. Отка-
ко бил назначен за аѓутант (aide de camp) на
принцот Август од Прусија, се борел во ката-
строфалната битка кај Јена во 1806 година,
каде бил заробен. По ослободувањето слу-
жел во генералштабот, обновен од Герхард
фон Шархорст. Тој помогнал и преку рефор-
мите во пруската армија, додека истовремено
работел и како воен тутор на кралските прин-
цови во Прусија, кои подоцна станале Фри-
дрих Вилхелм IV и Вилхелм III. Како и мно-
58
гумина негови колеги, Клаузевиц се проти-
вел на одлуката на кралот Фридрих Вилхелм
III да му се приклучи на Наполеон во војната
против Русија во 1812 година. Затоа и преми-
нал на руската страна, се приклучил на така-
наречената Германска легија, тело од анти-
француски офицери, и останал во неа во те-
кот на руската кампања. По мировниот дого-
вор од Тауроген во 1813 година, тој се вратил
во служба на Прусија, бил назначен за начал-
ник на штабови на армиски корпуси и служел
во текот на ослободителните војни од 1813 до
1815 година.
Со враќањето на мирот, Клаузевиц, како и
многу други поранешни воени реформатори ,
бил соочен со недоверба од страна на пруска-
та влада, која го гледала како некаков револу-
ционер. Иако унапреден во генерал, тој нико-
гаш не добил дозвола да ја реализира својата
амбиција и да ги предводи трупите. Наме-
сто тоа, бил назначен за административен
директор на воената академија, лесна и до-
бро платена работа со многу слободно време
што го користел за пишување, работејќи нау-
тро во ателјето на својата сопруга Мари. (За-
должително прочитајтего го предговорот кон
првото издание на книгата, напишан од неа).
Постојано правел обиди да направи трансфер
во некоја друга воена или дипломатска служ-
ба, едно време имало шпекулации дека ќе ста-
не амбасадор во Лондон, но тие обиди завр-
шувале без успех. Конечно во 1831, Клаузевиц
бил назначен за шеф на Генералштабот на
пруската армија, распореден да го надгледу-
ва полското бунтовништво против Русија. По
смртта на неговиот почитуван командант, ге-
нералот Август фон Гнајзенхау, Клаузевиц ја
презел контролата. Меѓутоа, на својата нова
позиција поминал само неколку денови, кога
од Берлин бил испратен друг генерал како не-
гова замена. Веднаш потоа и Клаузевиц се
разболел и починал, но не е јасно дали пора-
ди колера или инфаркт.
Делата на Клаузевиц опфаќаат период од
речиси триесет години, а во нив се вклуче-
ни уметност, образование, фиозофија, поли-
тика, како и воена историја и теорија. Него-
вото ремек-дело, „Vom Kriege“ (За војната),
на кое му посветил дванаесет години, оста-
нало незавршено и морало да биде изда-
дено постхумно од страна на неговата жена
и зетот. На почетокот книгата не била мно-
гу популарна, но некаде околу 1860-тите го-
дини стекнала статус на класика. Истакната-
та позиција на „Vom Kriege“ е потврдена кога
Фон Молтке, набрзо по победите на Прусија
во 1866 и 1870-1871 година, ја нарекол „Вое-
ното дело кое имаше најголемо влијание врз
моите мисли“. Делото било фалено и од Ен-
гелс („чуден начин на филозофирање, но во
однос на темата – многу добро“) и читано од
Маркс. За време на својот престој во Цирих,
Ленин го надополнил со суптилни забелешки.
Упатените велат дека Хитлер можел да го ци-
тира „збор по збор“. Делото високо било це-
нето од генералот Џорџ Патон, додека, пак,
Двајт Ајзенхауер, интензивно се интересирал
а според некои автори и прилично се мачел
со ова дело за време на студирањето на Во-
ениот колеџ на американската армија. До де-
нес ова дело се смета за најдобрата книга за
војната и за стратегиите која некогаш е напи-
шана во западната цивилизација.
Помеѓу воените теоретичари, Клаузевиц се
изделува од сите други. Можеби со исклучок
на античкиот кинески автор Сун Цу, ниту еден
друг автор не бил ни одблизу толку влијателен
и до денешен ден неговите дела претставу-
ваат камен-темелник за модерните стратеги-
ски мисли. Неговото непрекинато значење мо-
жеби најдобро се опишува преку фактот што
тој е еден од неколкуте воени мислители на
кои им се оддава почит и од двете страни на
она што до неодамна се нарекуваше „Желез-
на завеса“. Човекот кој едно време бил почиту-
ван, секако не без причина, како типичен пру-
ски милитарист, сега е ценет во германската
демократија. Неговите дела се преведени на
многу јазици, вклучувајќи го хебрејскиот и ин-
донезискиот. Поттикнати од одличниот нов
превод на Вом Криге од Мајкл Хауард и Пи-
тер Перет, проучувањата на делата на Клаузе-
виц доживеаја ренесанса во целиот свет, осо-
бено во САД, во текот на последните две де-
цени. Книгата е задолжителна литература во
предавањата на студиите по одбранбена и во-
ена стратегија на колеџите и универзитетите
ширум светот.
Сто години по неговата смрт, рационални-
от пристап на Клаузевиц ги натера реалисти-
те од меѓународните односи да го воспеваат
како „еден од нив“ и се инспирираа од него-
вата работа.
„Во стратегијата сè е едноставно, но тоа не
значи дека сè е лесно“.
„За војната“ е комплексна книга. Таа не е ед-
ноставна, ниту лесна, напротив, истата е теш-
ка за читање и разбирање, не затоа што Кла-
узевиц е слаб или неорганизиран автор, туку
затоа што темата е тешка, а неговиот труд е
недовршен. Најчесто делото е издавано во
три одвоени целини, поделено во осум книги:
I. За природата на војната
II. За теоријата на војната
III. Општо за стратегијата
IV. Борба
V. Воени сили
VI. Одбрана
VII. Напад
VIII. Воени планови
За да се разбере, на книгата треба да и се
пријде како на целина. Книгите Прва, Вто-
ра и Осма ги содржат најважните и речиси
„најдовршените“ делови, додека постарите
делови понекогаш не кореспондираат со не-
говите созреани идеи.
Пред вас е изданието на македонски јазик на
четири од наведените книги во кои е разрабо-
тен филозофскиот концепт на Клаузевиц за
уметноста на војувањето.
За оние кои ќе најдат за потребно да ги
прочитаат и останатите делови, ја препо-
рачуваме интернет-страницата http://www.
clausewitz.com/readings/ на која на англиски
и на германски јазик е публикувана комплет-
ната книга на овој генијален воен мислител и
уште мноштво други погледи, анализи инфор-
мации поврзани со оваа, и другите дела на
Карл фон Клаузевиц.
„Насилството ги користи достигнувањата на
науката и искуството, за да се спротивста-
ви на друго насилство. Притоа, насилство-
то – употребата на физичка сила, всушност е
средство, а потчинувањето на противникот е
крајната цел“.
Јулијана Стојанова
 продолжете
со добрата работа
Би сакал да ја изразам мојата огромна благо-
дарност до Министерството за одбрана, ко-
ешто, сепак, воспостави континуитет со прет-
ходните изданија. Бев пасиониран читател и
на „Одбрана“ и на „Армиски збор“, а земајќи
ги предвид и подобрувањата кои се евидентни
во наследникот „Штит“, со сигурност би можел
да се карактеризирам и како пасиониран чита-
тел на новото списание. Продолжете со добра-
та работа!
Маријан Пешевски, август 2009
Одговор:
Драг читателу,
Ти благодариме за убавите зборови. Сите
твои пофалби ни даваат елан за да продол-
жиме со креирањето на нашиот и Ваш ма-
газин „Штит“.
поголем простор
за воената техника
и технологија
Драга редакцијо, и покрај големиот број уба-
ви зборови кои имам да ви ги кажам, сметам
дека еден магазин нема да може да расте и да
се развива доколку не му се посочат одреде-
ни забелешки. Како лице поврзано со воена-
та техника, сметам дека во магазинот многу
мал дел е одвоен за анализа на воената тех-
ника и технологија. Дали во наредните броеви
планирате да го зголемите обемот на стории
од таа област?
Игор Серафимовски, септември 2009
Одговор:
Почитуван Игор,
Овој магазин се обидува да одговори на
барањата на поголем дел од читателската
публика, поради што мора да го негува те-
матскиот диверзитет. Сепак, можеш да за-
бележиш дека и во овој, втор број, обемот
на рубриката „Шаржер и софтвер“ е двојно
поголем. Се надеваме дека твоите апети-
ти да прочиташ нешто повеќе за воената
технологија уште веднаш ги задоволивме.
спортот – темел на
војничката подготвеност
Навистина бев изненаден од квалитетот на
новиот магазин и драго ми е што Министер-
ството за одбрана чекори со новите и модер-
ни правци во креирањето на еден производ
од овој тип. Единствено би сакал да потенци-
рам дека во магазин кој се темели на активно-
сти на една армија, есенцијално е да се одвои
простор за спортот и спортските активности,
како темел на војничката подготвеност. Се на-
девам дека мојата молба за воведување ру-
брика за спорт ќе биде сериозно разгледана.
Миле Марков
Одговор:
Драг Миле,
Во целост се согласуваме со твојата
констатација дека од особена важност е во
магазин од овој тип да се третираат теми
од областа на спортот. Те уверуваме дека
почнувајќи од овој број и во секој нареден,
ќе се трудиме да издвоиме поголем дел во
магазинот за обработка на теми од посоче-
ната област.
Почитувани читатели,
Во новото списание воведуваме и новина -
директен контакт со вас, верната публика.
Земајќи предвид дека вашето мислење е
најдоброто мерило на нашиот успех, оваа
страница ви ја посветуваме токму вам. Со
нетрпение ги очекуваме вашите мислења,
предлози и критики кои можете да ги
испраќате на e-mail: stit@morm.gov.mk