Professional Documents
Culture Documents
ng 3
Không gian Hilbert d̄u.o..c d̄ă.t tên theo nhà toán ho.c D - ú.c, David Hilbert
(1862-1943) ngu.ò.i d̄ã nghiên cú.u các d̄ô´i tu.o..ng này khi kha’o sát các phu.o.ng
trı̀nh tı́ch phân.
Không gian Hilbert là tô’ng quát hóa các khái niê.m, tı́nh châ´t cu’a không
gian Euclid hũ.u ha.n chiê ` u sang các không gian vô ha.n chiê ` u. D - iê’m mó.i chı́nh
yê´u cu’a không gian Hilbert so vó.i không gian d̄i.nh chuâ’n là o’. d̄ó nhũ.ng khái
` tru..c giao, góc giũ.a nhũ.ng vecto.,... d̄u.o..c d̄u.a vào mô.t cách ho..p lý.
niê.m vê
Nhò. vâ.y, các d̄ô´i tu.o..ng cu’a gia’i tı́ch (chă’ng ha.n các dãy sô´, hàm sô´,...) d̄u.o..c
mô ta’ nhu. nhũ.ng yê´u tô´ hı̀nh ho.c. Do d̄ó ta có thê’ su’. du.ng tru..c quan hı̀nh
ho.c khi nghiên cú.u, khám phá nhũ.ng tı́nh châ´t cu’a các phâ ` n tu’., tâ.p con trong
nhũ.ng không gian hàm này.
Có thê’ nói ră` ng, các không gian Hilbert là nhũ.ng tru.ò.ng ho..p riêng quan
tro.ng cu’a các không gian Banach; là nhũ.ng không gian hũ.u ı́ch, dê˜ thao tác
trong các áp du.ng cu’a gia’i tı́ch hàm tuyê´n tı́nh vào vâ.t lý lu.o..ng tu’. nói riêng,
khoa ho.c kỹ thuâ.t nói chung.
Cho H là không gian vecto. trên tru.ò.ng K (vó.i K là R hoă.c C). Tı́ch vô
hu.ó.ng xác d̄i.nh trong H là mô.t ánh xa.:
h., .i : H ×H → K
(x, y) 7 → hx, yi
` u kiê.n sau d̄ây:
thoa’ mãn các d̄iê
a) hx, yi = hy, xi vó.i mo.i x, y ∈ H. (Kı́ hiê.u z = a − ib là sô´ phú.c liên
ho..p cu’a z = a + ib.)
b) hx + y, zi = hx, zi + hy, zi vó.i mo.i x, y, z ∈ H.
c) hλx, yi = λhx, yi vó.i mo.i x, y ∈ H và λ ∈ K.
d) hx, xi ≥ 0 vó.i mo.i x ∈ H và hx, xi = 0 khi và chı’ khi x = 0.
Typeset by AMS-TEX
1
2
Sô´ hx, yi go.i là tı́ch vô hu.ó.ng cu’a hai vecto. x và y.
Tù. d̄i.nh nghı̃a cu’a tı́ch vô hu.ó.ng và các d̄iê
` u kiê.n a) - c)ta suy ra:
Bâ´t d̄ă’ng thú.c (1.1) d̄u.o..c go.i là bâ´t d̄ă’ ng thú.c Schwarz.
3
Chú.ng minh. Vó.i y = 0 bâ´t d̄ă’ng thú.c d̄úng. Gia’ su’. y 6= 0. Vó.i mo.i
λ ∈ K ta có:
hx + λy, x + λyi ≥ 0
hay
hx, xi + λhy, xi + λhx, yi + |λ|2 hy, yi ≥ 0.
hx, yi
Cho.n λ = − ta d̄u.o..c:
hy, yi
|hx, yi|2
hx, xi − ≥ 0.
hy, yi
Vó.i ký hiê.u mó.i này, bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz d̄u.o..c viê´t la.i thành
vó.i mo.i x ∈ H, λ ∈ K.
4
kx + yk2 = hx + y, x + yi
= kxk2 + hy, xi + hx, yi + kyk2
= kxk2 + hx, yi + hx, yi + kyk2
= kxk2 + 2Re (hx, yi) + kyk2
≤ kxk2 + 2|hx, yi| + kyk2
Mô.t không gian tiê` n Hilbert, xem nhu. không gian d̄i.nh chuâ’n, có thê’ d̄â `y
` y d̄u’.
d̄u’ hoă.c không d̄â
Nê´u H là mô.t không gian tiê ` y d̄u’ d̄ô´i vó.i chuâ’n ca’m sinh
` n Hilbert và d̄â
tù. tı́ch vô hu.ó.ng thı̀ d̄u.o..c go.i là không gian Hilbert. Cũng tu.o.ng tu.. tru.ò.ng
ho..p không gian tiê ` n Hilbert, tuỳ theo tru.ò.ng K là R hay C ta có không gian
Hilbert thu..c hay không gian Hilbert phú.c.
1) Rn (tu.o.ng ú.ng Cn ) là không gian Hilbert thu..c (tu.o.ng ú.ng phú.c)
vó.i tı́ch vô hu.ó.ng
n
X n
X
hx, yi = xi yi (t.u.., hx, yi = xi yi )
i=1 i=1
Vó.i x = (xn )n∈N , y = (yn )n∈N ∈ l2 , nhò. bâ´t d̄ă’ng thú.c Buniakowski ta
có:
∞
X
| xn yn |2 ≤ kxk2 kyk2 < +∞.
n=1
xác d̄i.nh mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong l2 và nó ca’m sinh chuâ’n (1.3). Vâ.y l2 là
mô.t không gian Hilbert.
3) Cho (X, A, µ) là mô.t không gian d̄ô. d̄o và E ∈ A. Xét không gian
Z
2
L (E, µ) = {f : E → R | |f |2 dµ < ∞}.
E
Trong Chu.o.ng 3 ta d̄ã biê´t L2 (E, µ) là mô.t không gian Banach vó.i chuâ’n:
Z
1/2
kf k = |f |2 dµ .
E
Ho.n nũ.a, vó.i f, g ∈ L2 (E, µ), tù. bâ´t d̄ă’ng thú.c Holder vê
` tı́ch phân, ta
có: Z Z Z
1/2 1/2
|f g|dµ ≤ |f |2 dµ |g|2dµ < +∞.
E E E
xác d̄i.nh mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong L2 (E, µ) và L2 (E, µ) tro’. thành không gian
Hilbert thu..c.
- i.nh lý. Gia’ su’. (xn )n , (yn )n là hai dã y trong không gian tiê
1.3.1 D `n
Hilbert H sao cho xn → x0 , yn → y0 . Lúc d̄ó hxn , yn i → hx0 , y0 i khi n → ∞.
Vı̀ dãy (xn )n hô.i tu. trong H nên tô` n ta.i M > 0 sao cho kxn k ≤ M, vó.i
mo.i n ∈ N. Khi d̄ó bâ´t d̄ă’ng thú.c (1.4) tro’. thành
Nhâ.n xét.
– Tı́nh châ´t trên có thê’ viê´t la.i:
Cô.ng hai d̄ă’ng thú.c trên la.i ta thu d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c (1.5).
1.3.3 Hê. qua’. Gia’ su’. H là mô.t không gian tiê ` n Hilbert và x, y, z ∈ H.
Khi â´y ta có d̄ă’ ng thú.c Apollonius:
y+z 2
2(kx − yk2 + kx − zk2 ) = 4kx − k + ky − zk2 .
2
Chú.ng minh. Áp du.ng d̄ă’ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành cho 2 vecto. x − y và
x − z ta có kê´t qua’.
Nhâ.n xét.
–D- ă’ng thú.c (1.5) nói lên mô.t tı́nh châ´t hı̀nh ho.c: Trong mô.t hı̀nh bı̀nh
hành, tô’ng bı̀nh phu.o.ng cu’a 2 d̄u.ò.ng chéo bă` ng tô’ng bı̀nh phu.o.ng cu’a 4
ca.nh.
– Tù. d̄i.nh lý trên ta thâ´y nê´u trong không gian d̄i.nh chuâ’n H tô ` n ta.i
că.p vecto. x, y nào d̄ó không tho’a mãn d̄ă’ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành thı̀ chuâ’n
â´y không thê’ d̄u.o..c cho bo’.i mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trên không gian vecto. H.
– Nê´u H là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n trong d̄ó d̄ă’ng thú.c hı̀nh bı̀nh
hành d̄u.o..c tho’a mãn vó.i mo.i x, y ∈ H thı̀ trên H sẽ tô ` n ta.i mô.t tı́ch vô hu.ó.ng
p
h., .i sao cho chuâ’n này d̄u.o..c xác d̄i.nh nhò. tı́ch vô hu.ó.ng: kxk = hx, xi.
Thâ.t vâ.y, ta có d̄i.nh lý sau.
- i.nh lý. Gia’ su’. (H, k · k) là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n trên
1.3.4 D
tru.ò.ng K trong d̄ó d̄ă’ ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành nghiê.m d̄úng vó.i mo.i x, y ∈ H :
Khi â´y:
1
-Nê´u K = R ta d̄ă.t hx, yi = p(x, y) = (kx + yk2 − kx − yk2 );
4
-Nê´u K = C ta d̄ă.t hx, yi = pC (x, y) = p(x, y) + ip(x, iy);
thı̀ h., .i là mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trên H và ta có hx, yi = kxk2 , ∀x, y ∈ H.
Chú.ng minh.
1. Tru.ò.ng ho..p K = R. Ta kiê’m tra p(x, y) xác d̄i.nh nhu. trên là mô.t tı́ch
vô hu.ó.ng. Tiên d̄ê
` 1 và 4 tho’a mãn mô.t cách hiê’n nhiên tù. công thú.c trên.
- ê’ ý ră
D ` ng p : H × H → R là mô.t hàm liên tu.c và p(x, 0) = 0, p(−x, y) =
−p(x, y), ∀ x, y ∈ H.
8
Bă` ng quy na.p, ta kiê’m tra d̄u.o..c p(nx, z) = np(x, z), ∀n ∈ N và bă ` ng lý luâ.n
quen thuô.c, ta có p(rx, z) = rp(x, z), vó.i mo.i r ∈ Q và x, z ∈ H.
Nhò. tı́nh liên tu.c cu’a hàm p(., z) qua gió.i ha.n ta có p(αx, z) = αp(x, z)
vó.i mo.i x, z ∈ H và α ∈ R.
Vâ.y p(x, y) là mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trên H và hiê’n nhiên kxk2 = p(x, x).
2. Tru.ò.ng ho..p K = C.
Ta có
pC (ix, y) = p(ix, y) + ip(ix, iy)
1
= (kix + yk2 − kix − yk2 ) + i(kix + iyk2 − kix − iyk2 )
4
1
= i (kx + yk2 − kx − yk2 ) + i(kx + iyk2 − kx + iyk2 ) = ipC (x, y)
4
và pC (αx, y) = αpC (x, y), vó.i mo.i α ∈ R. Do d̄ó
` còn la.i cu’a tı́ch vô hu.ó.ng d̄u.o..c kiê’m tra dê˜ dàng tù. công
Các tiên d̄ê
thú.c d̄ã cho. D
- i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.
9
Chú.ng minh. Dùng phép bô’ sung d̄â ` y d̄u’ cu’a mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n
ta d̄u.o..c mô.t không gian Banach H chú.a H sao cho H là không gian d̄i.nh
chuâ’n trù mâ.t trong H.
Vó.i x, y ∈ H sẽ tô ` n ta.i các dãy (xn )n , (yn )n ⊂ H sao cho lim xn =
n→∞
x, lim yn = y trong H.
n→∞
Theo D - i.nh lý 1.3.2 ta có
BÀI TÂ
.P
2. Cho (xn )n , (yn )n là hai dãy trong hı̀nh câ` u d̄o.n vi. d̄óng cu’a không
` u kiê.n lim hxn , yn i = 1. Chú.ng minh
` n Hilbert H thoa’ mãn d̄iê
gian tiê
n→∞
a. lim kxn k = lim kyn k = 1.
n n
b. lim kxn − yn k = 0.
n
3. Cho x, y u, v là bô´n vecto. trong không gian tiê
` n Hilbert H. Hãy chú.ng
minh bâ´t d̄ă’ng thú.c sau d̄ây:
kx − uk ky − vk ≤ kx − yk ku − vk + ky − uk kx − vk.
Khi nào dâ´u bâ´t d̄ă’ng thú.c tro’. thành d̄ă’ng thú.c?
10
. ´U
§2. KHÁI NIÊ.M TRU. C GIAO - HÌNH CHIÊ
DX
m E
0 = h0, yj i = αi yi , yj = hαj yj , yj i = αj kyj k2 .
i=1
Nhu. vâ.y, theo d̄i.nh lý trên ta thâ´y mô.t hê. tru..c giao gô ` m nhũ.ng phâ ` n tu’.
khác không là mô.t hê. d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh. Ngu.o..c la.i, tù. mô.t hê. d̄ê´m d̄u.o..c
` m nhũ.ng phâ
gô ` n tu’. d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh, ta có thê’ xây du..ng d̄u.o..c mô.t hê. tru..c
giao theo phu.o.ng pháp d̄u.o..c trı̀nh bày trong d̄i.nh lý sau d̄ây go.i là phu.o.ng
pháp tru..c giao hoá Schmidt.
2.1.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. {xn | n ∈ N} là mô.t hê. d̄ê´m d̄u.o..c và d̄ô.c lâ.p
` n tu’. trong H. Khi d̄ó tô
tuyê´n tı́nh các phâ ` n ta.i các sô´ αij , i > j ≥ 1 sao cho
` n tu’.:
các phâ
y1 = x1
y2 = x2 + α21 x1
y3 = x3 + α32 x2 + α31 x1
(2.1)
......
yn = xn + αn n n
n−1xn−1 + αn−2xn−2 + . . . α1 x1
...... ...
lâ.p thành mô.t hê. d̄ê´m d̄u.o..c và tru..c giao.
12
Chú.ng minh. Ta sẽ tı̀m các phâ ` n tu’. yn bă ` ng quy na.p. Vó.i n = 1 ta lâ´y
y1 = x1 . Gia’ su’. ta tı̀m d̄u.o..c y1 , y2 , ..., yn tru..c giao vó.i nhau tù.ng d̄ôi mô.t và
có da.ng (2.1), ta hãy tı̀m yn+1 du.ó.i da.ng
Nhu. vâ.y vó.i các λi , i = 1, n xác d̄i.nh bo’.i (2.3) thı̀ yn+1 xác d̄i.nh bo’.i (2.2)
sẽ tru..c giao vó.i các y1 , y2 , ..., yn d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i (2.1). Tù. (2.2), yn+1 cũng
có da.ng:
n+1 n+1
yn+1 = xn+1 + αn+1
n xn + αn−1xn−1 + ... + α1 x1 .
- i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh xong.
D
Chú ý.
2.1.3 D - i.nh lý. Gia’ su’. M là tâ.p con cu’ a H. Khi d̄ó M ⊥ là mô.t không
⊥
gian con d̄óng cu’ a H. Ho.n nũ.a ta có M ⊥ = M .
13
Chú.ng minh. Lâ´y x, y ∈ M ⊥ và α ∈ K. Vó.i mo.i u ∈ M, vı̀ u⊥x và u⊥y
nên:
hx + y, ui = hx, ui + hy, ui = 0
hαx, ui = αhx, ui = 0,
tú.c là x + y và αx thuô.c M ⊥ . Vâ.y M ⊥ là không gian con cu’a H.
Bây giò., gia’ su’. dãy (xn )n∈N ⊂ M ⊥ và lim xn = x0 , x0 ∈ H, ta có
x→∞
.
hxn , ui = 0 vó i mo.i u ∈ M và mo.i n ∈ N. Cho n → ∞ và chú ý ră ` ng tı́ch vô
hu.ó.ng là hàm liên tu.c ta suy ra hx0 , ui = 0 vó.i mo.i u ∈ M.
Vâ.y x0 ∈ M ⊥ hay M ⊥ là không gian d̄óng cu’a H.
⊥
Cũng tu.o.ng tu.. trên, d̄ê’ ý ră` ng, do M ⊂ M nên M ⊂ M ⊥ . Nê´u x ∈ M ⊥
và y ∈ M thı̀ tô ` n ta.i mô.t dãy (yn )n ⊂ M sao cho lim yn = y. Khi â´y
n→∞
⊥
hx, yi = hx, lim yn i = lim hx, yn i = lim 0 = 0. Vâ.y x ∈ M .
n→∞ n→∞ n→∞
Tiê´p theo ta kha’o sát các tı́nh châ´t tru..c giao trong tru.ò.ng ho..p H là mô.t
không gian Hilbert.
2.1.4 D- i.nh lý. Cho {xn , n = 1, 2, . . . , } là mô.t hê. tru..c giao d̄ê´m d̄u.o..c
P
∞
trong không gian Hilbert H. D- iê ` n và d̄u’ d̄ê’ chuô˜i
` u kiê.n câ xn hô.i tu. là
n=1
P
∞
2
chuô˜i kxn k hô.i tu. và lúc d̄ó
n=1
∞
X ∞
X
2
k xn k = kxn k2 .
n=1 n=1
Áp du.ng d̄ă’ng thú.c Pythagoras d̄ô´i vó.i hê. hũ.u ha.n các vecto. tru..c giao,
vó.i moi n, p ∈ N ta có:
n+p
X
2
kSn+p − Sn k = k x i k2
i=n+1
n+p
X
= kxi k2 = |σn+p − σn |
i=n+1
Tù. d̄ă’ng thú.c này ta thâ´y dãy (Sn )n là co. ba’n trong H khi và chı’ khi
dãy sô´ thu..c (σn )n co. ba’n trong R.
Vı̀ H và R là nhũ.ng không gian d̄â ` y d̄u’ nên (Sn )n hô.i tu. trong H khi và
P
∞
’ - ` ˜
chı khi dãy (σn )n hô.i tu. trong R. Diêu này có nghı̃a là chuô i xn hô.i tu. khi
n=1
P
∞
và chı’ khi chuô˜i kxn k2 hô.i tu.. Nê´u mô.t trong hai chuô˜i hô.i tu. thı̀ ta có
n=1
∞
X k
X
2
k xn k = k lim x n k2 =
k→∞
n=1 n=1
k
X k
X ∞
X
2 2
lim k xn k = lim kxn k = kxn k2 .
k→∞ k→∞
n=1 n=1 n=1
Cho H là mô.t không gian Hilbert và hê. E = {en , n = 1, 2, . . . , } các vecto.
` ng, E d̄u.o..c go.i là mô.t hê. tru..c chuâ’n nê´u
trong H. Nhă´c la.i ră
(
1, nê´u i = j
hei , ej i = δij =
0 nê´u i 6= j
2.1.5 Hê. qua’. Cho {en , n = 1, 2 . . . , } là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không
P
∞
gian Hilbert H và (λn )n là mô.t dã y trong tru.ò.ng sô´ K. Ta có chuô˜i λ n en
n=1
P
∞
` vecto. x ∈ H khi và chı’ khi chuô˜i sô´
hô.i tu. vê |λn |2 hô.i tu. và
n=1
∞
X
2
kxk = |λn |2 .
n=1
15
Chú.ng minh. Chı’ câ ` n áp du.ng d̄i.nh lý trên cho hê. tru..c giao {xn , n =
1, 2, . . . , } vó.i xn = λn en .
2.2. Hı̀nh chiê´u tru..c giao.
2.2.1 D - i.nh lý hı̀nh chiê´u tru..c giao. Gia’ su’. M là mô.t không gian con
d̄óng cu’ a không gian Hilbert H. Khi d̄ó mô˜i phâ ` n tu’. x ∈ H d̄ê
` u tô
` n ta.i duy
nhâ´t mô.t că.p (y, z) trong d̄ó y ∈ M và z ∈ M ⊥ sao cho
x = y +z
lim kx − yn k = d.
x→∞
Ta hãy chú.ng minh dãy (yn )n sẽ hô.i tu. vê ` n tu’. y ∈ M . Do M là
` phâ
không gian con d̄óng cu’a không gian Hilbert H nên nó cũng là mô.t không
gian Hilbert nên ta chı’ câ ` n kiê’m tra (yn )n là dãy Cauchy trong M.
Thâ.t vâ.y, áp du.ng d̄ă’ng thú.c Apollonius 3 vecto. x, yn , ym , m, n ∈ N ta
có:
ym + yn
4k − xk2 + kym − yn k2 = 2(kym − xk2 + kyn − xk2 ) (2.4)
2
ym + yn
Do M là không gian con nên ∈ M và k ym +y
2
n
− xk2 ≥ d2 , vâ.y
2
thı̀ d̄ă’ng thú.c (2.4) tro’. thành:
hz, ui
Cho.n α = ` i thay vào bâ´t d̄ă’ng thú.c trên ta có:
rô
kuk2
|hz, ui| ≤ 0.
2.2.2 Hê. qua’. Gia’ su’. E = {e1 , e2 , . . . , en } là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong
không gian Hilbert H. Ký hiê.u M là không gian con sinh bo’.i hê. vecto. E. Khi
d̄ó mô˜i vecto. x ∈ H có hı̀nh chiê´u tru..c giao y lên không gian con M d̄u.o..c
biê’u diê˜n nhu. sau:
Xn
y= hx, ei iei .
i=1
Chú.ng minh. Tù. gia’ thiê´t ta thâ´y E là mô.t co. so’. cu’a không gian con M
nên M là không gian hũ.u ha.n chiê` u. Vâ.y M là d̄óng trong H. Theo d̄i.nh lý
17
P
n
Vâ.y y = hx, ei iei .
i=1
Cho H là mô.t không gian Hilbert, E = {en , n = 1, 2, . . . , } là mô.t hê. tru..c
chuâ’n và x là mô.t vecto. trong H. Nê´u ta d̄ă.t Mn là không gian con cu’a H sinh
P
n
bo’.i {e1 , e2 , . . . , en } thı̀ hı̀nh chiê´u yn cu’a x lên Mn có da.ng yn = hx, ei iei .
i=1
` d̄ă.t ra là dãy (yn )n này có hô.i tu. hay không và có thê’ dùng d̄ê’ “xâ´p
Vâ´n d̄ê
xı’ ” vecto. x khi n d̄u’ ló.n không?
- i.nh nghı̃a. Cho x là mô.t vecto. trong H. Ta lâ.p chuô˜i hı̀nh thú.c
2.3.1 D
sau d̄ây:
X∞
hx, ei iei (2.5)
i=1
và go.i nó là chuô˜i Fourier cu’a vecto. x d̄ô´i vó.i hê. tru..c chuâ’n E, các sô´ hx, en i
d̄u.o..c go.i là hê. sô´ Fourier thú. n cu’a x d̄ô´i vó.i hê. E.
2.3.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. E = {en , n ∈ N} là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong
không gian Hilbert H. Khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H chuô˜i Fourier (2.5) cu’ a nó luôn
luôn hô.i tu. trong H và ta có
∞
X
|hx, en i|2 ≤ kxk2 . (2.6)
i=1
Bâ´t d̄ă’ng thú.c (2.6) d̄u.o..c go.i là bâ´t d̄ă’ ng thú.c Bessel.
18
Chú.ng minh. Ta dùng hê. qua’ 2.1.5 d̄ê’ chú.ng minh. Muô´n chuô˜i (2.5)
` n kiê’m nghiê.m bâ´t d̄ă’ng thú.c Bessel (2.6).
hô.i tu. thı̀ chı’ câ
Vó.i mo.i n ∈ N, ta d̄ă.t Mn = h{e1 , e2 , . . . , en }i là không gian con d̄óng
sinh bo’.i các vecto. {e1 , . . . , en }. Theo hê. qua’ cu’a d̄i.nh lý hı̀nh chiê´u tru..c giao,
P
n
` n ta.i yn =
tô hx, ei iei ∈ Mn và zn ∈ Mn ⊥ sao cho
i=1
x = yn + zn .
Vı̀ yn ⊥zn và {e1 , . . . , en } là hê. tru..c chuâ’n nên d̄ă’ng thú.c Pythagoras cho
ta
n
X
2 2 2 2
kxk = kyn k + kzn k ≥ kyn k = |hx, ei i|2 .
i=1
Pn
Cho n → ∞ trong bâ´t d̄ă’ng thú.c kxk2 ≥ |hx, ei i|2 ta có d̄u.o..c bâ´t
i=1
’ . . . .
d̄ăng thú c Bessel. Vâ.y d̄i.nh lý d̄u o. c chú ng minh.
2.4.1 D - .inh nghı̃a. Cho E = {e1 , e2 , . . . , } là mô.t hê. tru..c chuâ’n hũ.u ha.n
hay d̄ê´m d̄u.o..c cu’a không gian Hilbert H. Ta go.i hê. này là mô.t co. so’. tru..c
chuâ’n hay mô.t hê. tru..c chuâ’n d̄â
` y d̄u’ trong H nê´u không gian con M sinh
bo’.i hê. E trù mâ.t trong H :
H = h{e1 , e2 , . . . , }i
Ta còn go.i co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian Hilbert H là co. so’. Hilbert
cu’a H.
2.4.2 D- i.nh lý. Gia’ su’. {e1 , e2 , . . . , } là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không
` sau d̄ây là tu.o.ng d̄u.o.ng.
gian Hilbert H. Khi d̄ó bô´n mê.nh d̄ê
a) {e1 , e2 , . . . , } là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n.
b) Mo.i vecto. x ∈ H d̄u.o..c khai triê’n thành chuô˜i Fourier cu’ a nó: x =
P
∞
hx, ei iei .
i=1
P ∞
c)Vó.i mo.i x, y ∈ H ta có hx, yi = hx, ei ihy, ei i.
i=1
P
∞
d) Vó.i mo.i x ∈ H ta có: kxk2 = |hx, ei i|2 .
i=1
19
Chú.ng minh.
- ă.t
• a) ⇒ b) Theo d̄i.nh lý 2.3.1 chuô˜i Fourier cu’a x ∈ H luôn hô.i tu.. D
P
∞
y = x− hx, ei iei , ta chú.ng minh y = 0.
i=1
Vó.i mô˜i m ∈ N ta có
∞
X
hy, em i = hx, em i − h hx, ei iei , em i
i=1
hx, em i − hx, em i = 0.
⊥
Nhu. vâ.y y ∈ M ⊥ = M = H ⊥ nên y⊥y. Suy ra hy, yi = 0 và tù. tiên d̄ê ` thú.
tu. cu’a tı́ch vô hu.ó.ng ta có y = 0.
• b) ⇒ c) Tù. tı́nh châ´t liên tu.c cu’a tı́ch vô hu.ó.ng và tı́nh tru..c chuâ’n
cu’a hê. {e1 , e2 , . . . , } ta có
∞ ∞
X X
hx, yi = hx, ei iei , hy, ei iei
i=1 i=1
Xn Xn n X
X n
= lim hx, ei iei , hy, ej iej = lim hx, ei ihy, ej ihei , ej i
n→∞ n→∞
i=1 i=1 i=1 j=1
n
X ∞
X
= lim hx, ei ihy, ei i = hx, ei ihy, ei i.
n→∞
i=1 i=1
• c) ⇒ d) Thay y bă ` ng x vào d̄ă’ng thú.c o’. c) ta nhâ.n d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c
Parceval o’. d).
• d) ⇒ a) D - ă.t M = h{en , n ∈ N}i. Theo d̄i.nh lý hı̀nh chiê´u tru..c giao ta
có
⊥
H =M ⊕M
⊥ ⊥
` n chú.ng minh M = {0}. Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i z ∈ M = M ⊥ ta có
do d̄ó chı’ câ
z⊥u vó.i mo.i u ∈ M, d̄ă.c biê.t z⊥en nên hz, en i = 0 vó.i mo.i n ∈ N. Theo d̄ă’ng
P∞
thú.c Parceval o’. d) ta có kzk2 = |hz, ei i|2 = 0 nên z = 0. Vâ.y H = M và
i=1
d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.
20
P
∞
2.4.3 Vı́ du.. Xét không gian Hilbert l2 = {x = (xn )n ⊂ K |xn |2 <
n=1
+∞} vó.i tı́ch vô hu.ó.ng xác d̄i.nh bo’.i
∞
X
hx, yi = xi yi
i=1
∞
X
2
kxk = |hx, ei i|2 .
i=1
Vâ.y theo d̄i.nh lý 2.4.2 thı̀ {en n = 1, 2 . . . } d̄úng là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n
trong không gian l2 .
2.4.4 Vı́ du.. Xét không gian Hilbert L2[0, 2π] gô ` m các hàm thu..c d̄o
d̄u.o..c, bı̀nh phu.o.ng kha’ tı́ch trên [0, 2π]. Ta xét hê. d̄ê´m d̄u.o..c các hàm lu.o..ng
giác trong không gian L2 [0, 2π] xác d̄i.nh nhu. sau :
1 1 1
√ , √ cos nx, √ sin nx, n = 1, 2 . . .
2π π π
Nhó. ră` ng tı́ch vô hu.ó.ng trên L2 [0, 2π] d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i
Z
hf, gi = f (x)g(x) dx, vó.i f, g ∈ L2 [0, 2π]
[0,2π]
và bă` ng tı́nh toán so. câ´p các tı́ch phân xác d̄i.nh ta thâ´y ngay hê. trên là mô.t
hê. tru..c chuâ’n.
Tiê´p theo ta sẽ chú.ng minh không gian con sinh bo’.i hê. hàm này là trù
mâ.t trong L2 [0, 2π].
21
Cho f ∈ L2 [0, 2π] và > 0 tuỳ ý. Theo d̄i.nh lý 3.1 o’. Chu.o.ng 2, không
gian C[0, 2π] trù mâ.t trong L2 [0, 2π] nên tô
` n ta.i g ∈ C[0, 2π] sao cho
kf − gk < /2.
sup |g(x) − s(x)| < √ .
x∈[0,2π] 2 2π
Z 1/2
.
Nhu vâ.y ta có: kg − sk = 2
|g(x) − s(x)| dx < /2. Tù. d̄ó suy ra
[0,2π]
kf − sk ≤ kf − gk + kg − sk < .
Theo d̄i.nh nghı̃a, hê. hàm lu.o..ng giác nói trên là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n cu’a
không gian Hilbert L2 [0, 2π]. Vı̀ vâ.y mo.i hàm f ∈ L2 [0, 2π] d̄ê ` u d̄u.o..c khai
triê’n thành chuô˜i Fourier nhu. sau:
∞
α0 X cos kx sin kx
f (x) = √ + αk √ + βk √ , (2.7)
2π π π
k=1
Z Z
1 1
trong d̄ó α0 = √ f (x) dx, αk = √ f (x) cos kx dx,
Z 2π [0,2π] π [0,2π]
1
βk = √ f (x) sin kx dx, k = 1, 2 . . . lâ ` n lu.o..t là hê. sô´ Fourier cu’a f
π [0,2π]
d̄ô´i vó i hê. co. so’. tru..c chuâ’n trên. Lu.u ý ră` ng, su.. hô.i tu. cu’a chuô˜i (2.7) vê
. `
hàm f là su.. hô.i tu. theo chuâ’n trong không gian L2 [0, 2π].
Nê´u ký hiê.u
Z
1
a0 = f (x) dx,
2π [0,2π]
Z
1
ak = f (x) cos kx dx,
π [0,2π]
Z
1
bk = f (x) sin kx dx, k = 1, 2, . . .
π [0,2π]
22
a0 X
∞
f (x) = + ak cos kx + bk sin kx .
2
k=1
2.4.5 D - i.nh lý. (Riesz-Fischer) Gia’ su’. {en , n = 1, 2, . . . } là mô.t co. so’.
tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c trong không gian Hilbert H. Nê´u (λn )n ⊂ K sao cho
P
∞
|λn |2 < +∞ thı̀ sẽ tô ` n ta.i duy nhâ´t mô.t vecto. x ∈ H nhâ.n các λn làm hê.
n=1
sô´ Fourier: λn = hx, en i, n = 1, 2, . . . .
P∞
Chú.ng minh. Do |λn |2 < +∞ nên theo hê. qua’ 2.1.5 ta có chuô˜i
n=1
P
∞ P
∞
- ă.t x =
λn en hô.i tu. trong H. D λn en ∈ H, khi d̄ó vó.i mô˜i k ∈ N ta có
n=1 n=1
∞
X
hx, ek i = λ n e n , ek = λk .
n=1
Vâ.y x nhâ.n các sô´ λn làm hê. sô´ Fourier. Nê´u có vecto. x0 ∈ H cũng nhâ.n λn
làm hê. sô´ Fourier thı̀ x = x0 vı̀
∞
X ∞
X
x= λ n en = hx0 , en ien = x0 .
n=1 n=1
2.4.6 D - i.nh lý. Không gian Hilbert H có co. so’. tru..c chuâ’n hũ.u ha.n hoă.c
d̄ê´m d̄u.o..c khi và chı’ khi H là không gian kha’ ly.
Chú.ng minh. Ta xét tru.ò.ng ho..p không gian vecto. H có sô´ chiê ` u vô ha.n
vı̀ tru.ò.ng ho..p hũ.u ha.n chú.ng minh tu.o.ng tu.. nhu.ng d̄o.n gia’n ho.n.
-D - iê ` n xem d̄u.o..c suy tù. D
` u kiê.n câ - i.nh lý 2.6.4 Chu.o.ng 1.
-D - iê
` u kiê.n d̄u’. Theo gia’ thiê´t H kha’ ly nên tô ` n ta.i A = {a1 , a2 , . . . } ⊂ H
là mô.t tâ.p ho. p d̄ê´m d̄u o. c trù mâ.t khă´p no i. Trong A ta loa.i bo’ các vecto. an
. . . .
nê´u an có thê’ biê’u diê˜n thành tô’ ho..p tuyê´n tı́nh cu’a các vecto. a1 , . . . , an−1
d̄ú.ng tru.ó.c nó. Khi â´y ta thu d̄u.o..c mô.t tâ.p B = {b1 , b2 , . . . , bn , . . . } ⊂ A và
23
B là tâ.p d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh. Ngoài ra ta có h A i = h B i. Áp du.ng phu.o.ng
pháp tru..c chuâ’n hoá Schmidth cho hê. {b1 , b2 , . . . } ta thu d̄u.o..c hê. tru..c chuâ’n
- ê’ ý ră` ng
{e1 , e2 , . . . }. D
H = A ⊂ h A i = h{b1 , b2 , . . . , }i = h{e1 , e2 , . . . }i ⊂ H.
Vâ.y H = h{e1 , e2 , . . . }i nghı̃a là H có co. so’. tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c.
2.5.1 D - i.nh nghı̃a. Gia’ su’. H và H 0 là hai không gian tiê
` n Hilbert trên
cùng mô.t tru.ò.ng K. Ta go.i ánh xa. ϕ : H → H 0 là mô.t phép d̄ă’ ng câ´u cu’a
hai không gian H và H 0 nê´u ϕ là mô.t song ánh, tuyê´n tı́nh và ba’o toàn tı́ch
vô hu.ó.ng. Nói cách khác, song ánh ϕ : H → H 0 là phép d̄ă’ng câ´u nê´u vó.i
mo.i x, y ∈ H, α, β ∈ K ta có
ϕ(αx + βy) = αϕ(x) + βϕ(y),
.
hϕ(x), ϕ(y)i = hx, yi
Tù. d̄iê
` u kiê.n ba’o toàn tı́ch vô hu.ó.ng, lâ´y x = y ta có
∀ x ∈ H, kϕ(x)k = kxk
Nhu. vâ.y, nê´u ϕ là phép d̄ă’ng câ´u các không gian tiê ` n Hilbert thı̀ nó cũng
là phép d̄ă’ng cu. tuyê´n tı́nh giũ a hai không gian d̄i.nh chuâ’n tu.o.ng ú.ng. Hai
. .
không gian tiê ` n Hilbert d̄u.o..c go.i là d̄ă’ ng câ´u vó.i nhau nê´u tô
` n ta.i mô.t phép
.
d̄ă’ng câ´u tù không gian này lên không gian kia.
2.5.2 D- i.nh lý. Nê´u hai không gian Hilbert có cùng sô´ chiê ` u hũ.u ha.n
` u và kha’ ly thı̀ chúng d̄ă’ ng câ´u vó.i nhau.
hoă.c cùng vô ha.n chiê
Nhu. vâ.y mo.i không gian Hilbert kha’ ly vô ha.n chiê ` u d̄ă’ng câ´u vó.i
` u d̄ê
không gian l2 hay không gian L2 [0, 2π].
Chú.ng minh. Ta chú.ng minh d̄i.nh lý cho tru.ò.ng ho..p hai không gian
Hilbert H và H 0 cùng kha’ ly và vô ha.n chiê ` u. Tru.ò.ng ho..p hũ.u ha.n chiê `u
d̄u.o..c chú.ng minh tu.o.ng tu...
Vı̀ H và H 0 cùng kha’ ly nên tô ` n ta.i các co. so’. tru..c chuâ’n {e1 , e2 , . . . , } và
` n lu.o..t trong H và H 0 .
{e01 , e02 , . . . } lâ
24
P
∞
Vó.i mô˜i x ∈ H ta biê’u diê˜n qua chuô˜i Fourier x = hx, en ien và có d̄u.o..c
n=1
P
∞ P
∞
kxk2 = |hx, en i|2 < +∞. Theo d̄i.nh lý Riesz-Fischer chuô˜i hx, en ie0n hô.i
n=1 n=1
` vecto. x0 ∈ H và hx0 , e0n i = hx, en i.
tu. vê
- ă.t ánh xa. ϕ : H → H 0 xác d̄i.nh nhu. sau:
D
∞
X ∞
X
0
H3x= hx, en ien 7→ ϕ(x) = x = hx, en ie0n ∈ H 0 .
n=1 n=1
Tù. tı́nh châ´t cu’a co. so’. tru..c chuâ’n và d̄i.nh lý Riesz-Fischer suy ra ngay
ϕ là mô.t song ánh tuyê´n tı́nh. Ngoài ra vó.i mo.i x, y ∈ H ta có
∞ ∞
X 0
X
hϕ(x), ϕ(y)i = hx, en ien , hy, en ie0n
n=1 n=1
∞
X
= hx, en i hy, en i = hx, yi.
n=1
BÀI TÂ
.P
1. Cho M là tâ.p con khác trô´ng trong không gian Hilbert. Chú.ng minh
a. M ⊂ M ⊂ (M ⊥ )⊥ .
b. Nê´u M là không gian con cu’a H thı̀ (M ⊥ )⊥ = M .
2. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert và f ∈ H ∗ , f 6= 0. Ký hiê.u
5. Gia’ su’. {en }n∈N là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không gian Hilbert H.
Chú.ng minh ră ` ng {en }n∈N là tâ.p d̄óng, bi. chă.n nhu.ng không compact. Suy
ra H không compact d̄i.a phu.o.ng.
6. Gia’ su’. {en }n là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian Hilbert, Pn (x) =
Pn
hx, ek iek , x ∈ H, n = 1, 2 . . . là dãy các phép chiê´u tru..c giao. Chú.ng minh
k=1
{Pn } hô.i tu. d̄iê’m d̄ê´n toán tu’. d̄ô
` ng nhâ´t I trên H nhu.ng không hô.i tu. theo
chuâ’n d̄ê´n I.
7. Gia’ su’. {en }n là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không gian Hilbert H, (λn )
là mô.t dãy sô´ bi. chă.n. Chú.ng minh:
P
∞
a. Chuô˜i λn hx, en ien hô.i tu. vó.i mo.i x ∈ H.
n=1
P
∞
b. Toán tu’. Ax = λn hx, en ien , x ∈ H là toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c.
n=1
Tı́nh kAk.
8. Gia’ su’. M là mô.t không gian con cu’a không gian Hilbert H, A : M → Y
là mô.t toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c tù. M vào không gian Banach Y. Chú.ng
minh ră ` n ta.i mô.t toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c à : H → Y sao cho
` ng tô
ÃM = A và kÃk = kAk.
3.1. Phiê´m hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c trên không gian Hilbert
Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert. Khi â´y H cũng là mô.t không gian
d̄i.nh chuâ’n, vı̀ vâ.y ta sẽ quan tâm d̄ê´n câ´u trúc không gian liên hiê.p cu’a nó
tú.c là H ∗ = L(H, K). Sau d̄ây là d̄i.nh lý nêu lên d̄ă.c tru.ng cu’a mô.t phiê´m
hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c trên không gian Hilbert.
3.3.1 D- i.nh lý. (F. Riesz) Cho H là mô.t không gian Hilbert. Vó.i mô˜i
a ∈ H ta d̄ă.t
fa : H → K, fa (x) = hx, ai, ∀ x ∈ H
thı̀ fa là mô.t phiê´m hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c trên H và kfa k = kak.
Ngu.o..c la.i vó.i mô˜i phiê´m hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c f ∈ H ∗ d̄ê
` u tô
` n ta.i duy
nhâ´t a ∈ H sao cho f = fa , nghı̃a là ∀ x ∈ H, f (x) = hx, ai.
26
Chú.ng minh. Tù. tı́nh châ´t cu’a tı́ch vô hu.ó.ng, ta thâ´y fa là mô.t phiê´m
hàm tuyê´n tı́nh. Ngoài ra bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz cho ta
f (e)
hf (e)x, ei = f (x)kek2 hay f (x) = x, e .
kek2
f (e)
- ă.t a =
D e ta có f (x) = hx, ai = fa (x) vó.i mo.i x ∈ H. Nê´u có vecto.
kek2
a0 ∈ H sao cho f (x) = hx, a0 i, ∀x ∈ H thı̀ hx, ai = hx, a0 i hay hx, a − a0 i =
- i.nh lý d̄u.o..c
0, ∀x ∈ H. Lâ´y x = a − a0 ta có ha − a0 , a − a0 i = 0 nên a = a0 . D
chú.ng minh.
Tù. d̄ó ta có ϕ(a + b) = ϕ(a) + ϕ(b) và ϕ(αa) = αϕ(a). Ngoài ra, theo d̄i.nh lý
Riesz ta có kϕ(a)k = kfa k = kak vó.i mo.i a ∈ H.
Nhu. vâ.y nê´u K là tru.ò.ng sô´ thu..c R thı̀ ϕ : H → H ∗ là song ánh, tuyê´n
tı́nh ba’o toàn chuâ’n hay ϕ là mô.t phép d̄ă’ng cu.. tuyê´n tı́nh giũ.a hai không
gian d̄i.nh chuâ’n H và H ∗ ; còn nê´u K = C thı̀ ϕ là cô.ng tı́nh nhu.ng không
thuâ` n nhâ´t (“thuâ` n nhâ´t lê.ch”: ϕ(αa) = αϕ(a)) nhu.ng d̄ô. sai lê.ch có thê’ kiê’m
soát d̄u.o..c nên cho phép ta chuyê’n tù. viê.c d̄ô ` ng nhâ´t H vó.i H ∗ theo nghı̃a
d̄ă’ng cu.. giũ.a hai không gian mêtric sang d̄ă’ng cu.. tuyê´n tı́nh giũ.a hai không
gian d̄i.nh chuâ’n vó.i su.. d̄ê
` phòng thı́ch d̄áng cho tı́nh “thuâ ` n nhâ´t lê.ch” nói
trên.
Cho (xn )n là mô.t dãy trong không gian Hilbert H. Ta d̄ã gă.p khái niê.m
hô.i tu. yê´u cu’a (xn )n trong không gian d̄i.nh chuâ’n o’. chu.o.ng I. Nhò. d̄i.nh lý
Riesz, ta có thê’ phát biê’u la.i d̄i.nh nghı̃a du.ó.i da.ng tu.o.ng d̄u.o.ng trong không
gian Hilbert nhu. sau:
- i.nh nghı̃a. Dãy (xn )n ⊂ H d̄u.o..c go.i là hô.i tu. yê´u d̄ê´n x ∈ H nê´u
3.3.1 D
w
mo.i y ∈ H ta có lim hxn , yi = hx, yi. Ta vâ˜n dùng ký hiê.u xn → x khi
n→∞
n → ∞.
- i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert. Ta có
3.3.2 D
a) Nê´u (xn )n hô.i tu. yê´u d̄ê´n x và (yn )n hô.i tu. ma.nh (hô.i tu. theo chuâ’n)
d̄ê´n y thı̀ hxn , yn i → hx, yi, n → ∞.
b) Nê´u (xn )n hô.i tu. yê´u d̄ê´n x và (kxn k)n hô.i tu. vê
` kxk thı̀ (xn )n hô.i tu.
theo chuâ’n vê
` x.
Chú.ng minh.
a) Do (xn )n hô.i tu. yê´u vè x nên (xn )n bi. chă.n nghı̃a là tô
` n ta.i sô´ α > 0
sao cho kxn k ≤ α vó.i mo.i n ∈ N. Ta có
|hxn , yn i − hx, yi| ≤ |hxn , yn i| − |hxn , yi| + |hxn , yi − hx, yi|
≤ kxn k kyn − yk + |hxn , yi − hx, yi|
≤ αkyn − yk + |hxn , yi − hx, yi|
28
w
Do kyn − yk → 0 và xn → x nên lâ´y gió.i ha.n 2 vê´ cu’a bâ´t d̄ă’ng thú.c
trên khi n → ∞ ta có |hxn , yn i − hx, yi| → 0 hay lim hxn , yn i = hx, yi.
n→∞
b) Vó.i mo.i n ∈ N ta có
Theo gia’ thiê´t ta cókxn k → kxk và lim hxn , xi = hx, xi = kxk2 = lim hx, xn i.
n→∞ n→∞
` vô cùng trong d̄ă’ng thú.c trên ta d̄u.o..c lim xn = x.
Do d̄ó cho n tiê´n vê
n→∞
.
§4. TOÁN TU’ LIÊN HIÊ.P TRONG KHÔNG GIAN HILBERT
Toán tu’. liên hiê.p trong không gian d̄i.nh chuâ’n có các tı́nh châ´t sau:
a) (A + B)∗ = A∗ + B ∗ ,
b) (αA)∗ = αA∗ ,
c) (C ◦ A)∗ = A∗ ◦ C ∗ ,
vó.i mo.i A, B ∈ L(X, Y ), α ∈ K và C ∈ (Y, Z).
Bây giò. cho X và Y là hai không gian Hilbert. Tù. viê.c d̄ô ` ng nhâ´t
X = X ∗ , Y = Y ∗ và vó.i a ∈ X = X ∗ , a(x) = hx, ai, ∀ x ∈ X, khi â´y d̄ă’ng
thú.c (4.1) xác d̄i.nh toán A∗ d̄u.o..c viê´t la.i thành:
- ô´i vó.i toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c giũ.a các không gian Hilbert, ta luôn dùng
D
d̄ă’ng thú.c (4.2) d̄ê’ tı́nh toán A∗ .
Chú ý ră` ng các tı́nh châ´t a), c) cu’a toán tu’. liên hiê.p trong không gian
Hilbert giô´ng vó.i toán tu’. liên hiê.p trong không gian d̄i.nh chuâ’n. Riêng tı́nh
29
châ´t b) thı̀ thay d̄ô’i thành (αA)∗ = αA∗ là do tı́nh châ´t “thuâ
` n nhâ´t lê.ch”
∗ ∗ .
` ng nhâ´t X = X , Y = Y . Thâ.t vâ.y, vó i mo.i x ∈ X, y ∈ Y ta có
khi d̄ô
hx, (αA)∗ yi = h(αA)x, yi = αhAx, yi
= αhx, A∗ yi = hx, (αA∗ y)i.
hAek , ej i = hek , A∗ ej i
P
n
P
n
ta suy ra ajk = aik ei , ej = ek , blj el = bkj .
i=1 l=1
Vâ.y bkj = ajk nghı̃a là ma trâ.n cu’a toán tu’. liên hiê.p A∗ d̄u.o..c suy tù. ma
trâ.n cu’a A bă ` i chuyê’n vi..
` ng cách lâ´y liên hiê.p các sô´ ha.ng cu’a ma trâ.n A rô
2. Cho hàm thu..c 2 biê´n K(x, y) ∈ L2 ([a, b] × [a, b]) tú.c là
R
|K(t, s)|2 dtds < +∞. D - ă.t A : L2 [a, b] → L2 [a, b] xác d̄inh bo’.i công thú.c
[a,b]2
Z
2
∀ x ∈ L [a, b], (Ax)(t) = K(t, s)x(s)ds, vó.i mo.i t ∈ [a, b].
[a,b]
Theo tı́nh châ´t cu’a tı́ch phân ta thâ´y A là mô.t ánh xa. tuyê´n tı́nh. Áp du.ng
bâ´t d̄ă’ng thú.c Holder ta có:
Z Z
2 2
K(t, s)x(s)ds ≤ |K(t, s)x(s)|ds
[a,b] [a,b]
Z Z
2
≤ |K(t, s)| ds |x(s)|2 ds .
[a,b] [a,b]
30
Z Z
1/2
.
Nhu vây A liên tu.c và kAk ≤ 2
|K(t, x)| ds dt .
[a,b] [a,b]
- ê’ xác d̄i.nh toán tu’. liên hiê.p A∗ : L2 [a, b] → L2 [a, b] ta dùng d̄ă’ng thú.c
D
(4.2) nhu. sau:
∀ x, y ∈ L2 [a, b] : hx, A∗ yi = hAx, yi, tú.c là:
Z Z Z
∗
hx, A yi = (Ax)(t)y(t)dt = K(t, s)x(s)ds y(t)dt
[a,b] [a,b] [a,b]
Z Z
= x(s) K(t, s)y(t)dt ds
[a,b] [a,b]
Z
Tù. d̄ó suy ra (A∗ y)(s) = K(t, s)y(t)dt, ∀ y ∈ L2 [a, b].
[a,b]
- i.nh lý. Cho X, Y là hai không gian Hilbert và A ∈ L(X, Y ). Khi
4.1.2 D
d̄ó ta có
X = Ker A ⊕ Im A∗ , Y = Ker A∗ ⊕ Im A.
Chú.ng minh. Do A là toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c nên KerA là mô.t không
gian con d̄óng cu’a X. Theo d̄i.nh lý hı̀nh chiê´u tru..c giao ta có X = KerA⊕(KerA)⊥
` n chú.ng minh (KerA)⊥ = ImA∗ . Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i x ∈ ImA∗ thı̀
nên chı’ câ
` n ta.i mô.t dãy (yn )n ⊂ Y sao cho lim A∗ yn = x. Vó.i mo.i u ∈ KerA, ta có
tô
n→∞
hx, ui = h lim A∗ yn , ui = lim hA∗ yn , ui = lim hyn , Aui = lim 0 = 0. Vâ.y
n→∞ n→∞ n→∞ n→∞
⊥ ⊥ ∗
x ∈ (KerA) hay (KerA) ⊃ ImA .
Ngu.o..c la.i gia’ su’. x ∈/ ImA∗ khi d̄ó theo d̄i.nh lý Hahn-Banach và d̄i.nh lý
Riesz, tô ` n ta.i a ∈ X sao cho hx, ai = kxk 6= 0 và hz, ai = 0 vó.i mo.i z ∈ ImA∗ ;
d̄ă.c biê.t vó.i mo.i y ∈ Y thı̀ hA∗ y, ai = 0 hay hy, Aai = 0. Lâ´y y = Aa thı̀ suy
ra Aa = 0 nên a ∈ KerA. Vâ.y x ∈ / (KerA)⊥ vı̀ theo trên x không tru..c giao
vó.i a. Nhu. thê´ (KerA)⊥ ⊂ ImA∗ .
Vâ.y phâ ` n thú. nhâ´t cu’a d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh. Phâ
` n thú. hai chú.ng
minh tu.o.ng tu.. hoă.c thay A bă ` ng A∗ và d̄ê’ ý ră` ng A∗∗ = A.
31
Vı́ du.. Su’. du.ng Vı́ du. 1 trong mu.c 4.1, ta thâ´y toán tu’. A là tu.. liên hiê.p
khi và chı’ khi aij = bij vó.i mo.i i, j = 1, . . . , n tú.c là aij = aji , i, j = 1, . . . , n.
Trong Vı́ du. 2, A là tu.. liên hiê.p khi và chı’ khi K(t, s) = K(s, t) hâ ` u khă´p
.
no i trong [a, b] × [a, b].
D- ô´i vó.i toán tu’. tu.. liên hiê.p trong không gian Hilbert ta còn có công thú.c
tı́nh chuâ’n nhu. sau:
4.2.1 D - i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert và A ∈ L(H) là mô.t
toán tu’. tu.. liên hiê.p. Khi d̄ó
Chú.ng minh. Vó.i mo.i x ∈ H mà kxk = 1, áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz
ta có
|hAx, xi| ≤ kAk kxk2 = kAk
Do d̄ó
α = sup |hAx, xi| ≤ kAk < +∞.
kxk=1
x x x
Vó.i mo.i x 6= 0 ta có = 1 nên |hA( ), i| ≤ α. Suy ra vó.i mo.i
kxk kxk kxk
x ∈ H ta có
|hAx, xi| ≤ αkxk2 .
Vó.i mo.i x, y ∈ H ta có:
hA(x + y), x + yi − hA(x − y), x − yi = 2 hAx, yi + hAy, xi .
Vâ.y
4|RehAx, yi| = |hA(x + y), x + yi − hA(x − y), x − yi|
≤ α kx + yk + kx − yk = 2α kxk2 + kyk2 .
2 2
Ax
Vó.i x ∈ H mà kxk = 1, nê´u Ax 6= 0, ta d̄ă.t y = , khi d̄ó kyk = 1.
kAxk
Thay x, y vào bâ´t d̄ă’ng thú.c trên và rút go.n ta d̄u.o..c kAxk ≤ α. Tù. công
thú.c tı́nh chuâ’n ta suy ra
Vâ.y kAk = α = sup {|hAx, xi|} và d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.
kxk=1
Sau cùng ta xét mô.t tı́nh châ´t cu’a toán tu’. tu.. liên hiê.p mà nó chı’ d̄úng
trong không gian Hilbert phú.c.
4.2.2 D - i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert phú.c và A ∈ L(H).
- iê
D ` n và d̄u’ d̄ê’ A tu.. liên hiê.p là hAx, xi ∈ R vó.i mo.i x ∈ H.
` u kiê.n câ
Chú.ng minh.
- iê
•D ` n. Gia’ su’. A = A∗ , khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H ta có
` u kiê.n câ
Vâ.y hAx, xi ∈ R.
- iê
• D ` u kiê.n d̄u’. Cho x, y ∈ H. D - ă.t a = hAx, xi, b = hAy, yi, c =
hA(x + y), x + yi, d = hA(x + iy), x + iyi. Theo gia’ thiê´t ta có a, b, c, d ∈ R.
Ngoài ra
c = hAx, xi + hAy, yi + hAx, yi + hAy, xi
= a + b + hAx, yi + hAy, xi
Tu.o.ng tu.., d = a + b − ihAx, yi + ihAy, xi.
Tù. d̄ó suy ra
hAx, yi + hAy, xi = c − (a + b) = u ∈ R,
−ihAx, yi + ihAy, xi = d − (a + b) = v ∈ R.
33
Nhu. vâ.y u+iv = 2hAx, yi, u−iv = 2hAy, xi nên hAx, yi = Ay, xi = hx, Ayi.
Theo d̄i.nh nghı̃a, ta có A = A∗ .
BÀI TÂ
. P §3 và §4.
1. Gia’ su’. M là không gian con d̄óng cu’a không gian Hilbert H và x∗ là
phiê´m hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c trên M. Chú.ng minh ră` ng tô ` n ta.i mô.t phiê´m
hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c duy nhâ´t x̃ trên H sao cho x̃|M = x∗ và kx∗ k = kx̃k.
2. Gia’ su’. (ajk ), j, k = 1, 2, . . . là mô.t ma trâ.n vô ha.n vó.i ajk là nhũ.ng sô´
. P
∞ P ∞
’ `
phú c thoa mãn d̄iêu kiê.n |ajk |2 < ∞. Ta xác d̄i.nh ánh xa. A : l2 → l2
j=1k=1
. . 2
nhu sau: vó i x = (ξ ) ∈ l , Ax = (η ) trong d̄ó
j j j j
∞
X
ηj = ajk ξk , j = 1, 2, . . .
k=1
là toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c. Tı̀m toán tu’. liên hiê.p A∗ cu’a A.
4. Tı̀m toán tu’. liên hiê.p cu’a toán tu’. A : L2 [0, 1] → L2 [0, 1] xác d̄i.nh bo’.i
Z t
Ax(t) = tx(s)ds, t ∈ [0, 1].
0
5. Gia’ su’. H là không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p.
A go.i là mô.t toán tu’. du.o.ng nê´u hAx, xi ≥ 0 vó.i mo.i x ∈ H. Chú.ng minh
phép chiê´u tru..c giao lên không gian con d̄óng cu’a mô.t không gian Hilbert là
mô.t toán tu’. du.o.ng.
6. Cho a = (an ) là mô.t dãy sô´ phú.c bi. chă.n và A : l2 → l2 là mô.t toán
tu’. xác d̄i.nh nhu. sau:
x = (ξn )n ∈ l2 , Ax = (an ξn )n .
34
§5. MÔ ´ ’. .
. T SÔ TOÁN TU TU. LIÊN HIÊ.P.
5.1 Da.ng Hermite
Cho H là mô.tkhông gian Hilbert, A là toán tu’. tu.. liên hiê.p trên H. Xét
phiê´m hàm h : H × H → K xác d̄i.nh bo’.i công thú.c
5.1.1 D - i.nh nghı̃a. Cho H là mô.t không gian Hilbert, phiê´m hàm h :
H × H → K tho’a mãn các d̄iê ` ng thò.i liên tu.c theo
` u kiê.n 1) và 2) nêu trên d̄ô
tù.ng biê´n d̄u.o..c go.i là mô.t da.ng Hermite o’. trên H.
5.1.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, h là mô.t da.ng
Hermite o’. trên H. Khi d̄ó h là hàm liên tu.c (theo ca’ 2 biê´n d̄ô
` ng thò.i). Do
vâ.y, ta có:
(∃M > 0) (∀x, y ∈ H) : |h(x, y)| ≤ M kxk kyk.
35
Chú.ng minh. Ta chı’ câ ` n chú.ng minh h liên tu.c ta.i (0, 0).
Gia’ su’. (xn , yn ) → (0, 0). Ta kiê’m tra h(xn , yn ) → 0. Vó.i mo.i n ∈ N d̄ă.t
zn∗ (y) = h(xn , y), y ∈ H. Khi d̄ó zn∗ ∈ H ∗ = H. D - ê’ ý ră` ng∀y ∈ H, zn∗ (y) =
h(xn , y) → h(0, y) = 0 (do h liên tu.c theo tù.ng biê´n.) Áp du.ng d̄i.nh lý
Banach-Steinhaus ta thâ´y tô ` n ta.i M > sao cho vó.i mo.i n ∈ N thı̀ kzn∗ k ≤ M.
Khi â´y ta có:
Vâ.y h là phiê´m hàm liên tu.c theo ca’ hai biê´n.
Bây giò. su’. du.ng d̄i.nh nghı̃a liên tu.c bă` ng ngôn ngũ. , δ, ta có vó.i = 1,
` n ta.i δ > 0 sao cho vó.i mo.i x, y ∈ H, kxk ≤ δ, kyk ≤ δ thı̀ |h(x, y)| ≤ 1.
tô
δx δy 1
Nê´u x 6= 0, y 6= 0 ta có |h( kxk , kyk )| ≤ 1 hay |h(x, y)| ≤ 2 kxk kyk. Bâ´t d̄ă’ng
δ
thú.c này hiê’n nhiên d̄úng khi x = 0 hay y = 0.
5.1.3 D- .inh lý. Nê´u h : H × H → K là mô.t da.ng Hermite trên không
gian Hilbert H thı̀ tô ` n ta.i duy nhâ´t toán tu’. tu.. liên hiê.p A trên X sao cho
Nhu. thê´ A là tu.. liên hiê.p. Nê´u có toán tu’. tu.. liên hiê.p B sao cho h(x, y) =
hAx, yi = hBx, yi, vó.i mo.i x, y ∈ H thı̀ h(A − B)x, yi = 0 nên h(A − B)x, (A −
B)xi = 0 vó.i mo.i x ∈ H. Tù. d̄ó suy ra A = B.
x = y + z, trong d̄ó y ∈ M, z ∈ M ⊥ .
z = x − y = x − P x = (I − P )x
nên I − P là toán tu’. chiê´u tù. không gian H lên không gian con d̄óng M ⊥ .
Vó.i mo.i x ∈ H ta có kxk2 = kyk2 + kzk2 , do y⊥z. Nhu. vâ.y kP xk =
kyk ≤ kxk nghı̃a là P liên tu.c và kP k ≤ 1. Nê´u M 6= {0} ta lâ´y y ∈ M thı̀
kP yk = kyk nên kP k ≥ 1 tú.c là kP k = 1.
` . Toán tu’. chiê´u P tù. không gian Hilbert H lên không
52.2 Mê.nh d̄ê
gian con d̄óng M là tu.. liên hiê.p và tho’ a mã n d̄ă’ ng thú.c P 2 = P.
x1 = y1 + z1 , x2 = y2 + z2 , trong d̄ó y1 , y2 ∈ M ; z1 , z2 ∈ M ⊥ .
Nhu. vâ.y
hP x1 , x2 i = hy1 , y2 + z2 i = hy1 , y2 i = hx2 , P x1 i.
Chú.ng minh. Ký hiê.u M = P (H). Ta chú.ng minh M là mô.t khônggian
con d̄óng cu’a H. Gia’ su’. M 3 yn → y0 thı̀ tô
` n ta.i xn ∈ H d̄ê’ P xn = yn . Do P
liên tu.c và tù. gia’ thiê´t, ta có
P yn = P 2 xn = P xn = yn → y0 , P yn → P y0 .
Vâ.y P y0 = y0 hay y0 ∈ M.
37
∀ y ∈ H, hP y, x − P xi = hy, P x − P xi = 0
Nhu. vâ.y theo Mê.nh d̄ê ` 5.2.3 thı̀ P1 + P2 là mô.t toán tu’. chiê´u.
Ta ký hiê.u M = M ⊕ M2 và go.i P là toán tu’. chiê´u tù. H lên M. Vó.i
mo.i x ∈ H ta viê´t x = P x + (I − P )x. Do P x ∈ M nên P x = u + v,
trong d̄ó u ∈ M1 , v ∈ M2 nhu. thê´ x = u + v + (I − P )x. Vı̀ M1 ⊥M2 nên
v⊥M1 , (I − P )x⊥M1 , suy ra v + (I − P )⊥M1 nhu. thê´ P1 xx = u, tu.o.ng tu..
P2 x = v nên P x = P1 x + P2 x = (P1 + P2 )x. Vâ.y P = P1 + P2 hay P1 + P2 là
toán tu’. chiê´u cu’a H lên không gian con M1 ⊕ M2 .
c) ⇒ b). Nê´u P1 + P2 là toán tu’. chiê´u thı̀ tù. viê.c khai triê’n d̄ă’ng thú.c
(P1 + P2)2 = P1 + P2 ta có P1 P2 + P2 P1 = 0. Nhân P1 lâ ` n lu.o..t vào bên trái
và bên pha’i d̄ă’ng thú.c này thı̀ d̄u.o..c
P1 P2 + P1 P1P1 = 0, P1 P2 P1 + P2 P1 = 0.
Cô.ng 2 d̄ă’ng thú.c này la.i, vê´ theo vê´ ta nhâ.n d̄u.o..c 2P1 P2 P1 = 0. Suy ra
P1 P2 = P2 P1 = 0.
38
5.3.1 D - i.nh nghı̃a. Cho H là mô.t không gian Hilbert. Toán tu’. tuyê´n
tı́nh liên tu.c A ∈ L(H) d̄u.o..c go.i là mô.t toán tu’. du.o.ng nê´u hAx, xi ≥ 0 vó.i
mo.i x ∈ H. Khi d̄ó ta ký hiê.u A ≥ 0.
Theo D - i.nh lý 4.2.2, nê´u A ≥ 0 và H là không gian Hilbert phú.c thı̀ A là
mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p.
Cho A, B là 2 toán tu’. tu.. liên hiê.p. Ta ký hiê.u A ≥ B nê´u A − B ≥ 0 tú.c
là hAx, xi ≥ hBx, xi vó.i mo.i x ∈ H. D - ê’ ý ră` ng quan hê. “ ≥ ” có tı́nh pha’n xa.,
pha’n d̄ô´i xú.ng và bă´c câ` u. Nhu. vâ.y trên tâ.p A(H) các toán tu’. tu.. liên hiê.p
trong không gian Hilbert H ta xác d̄i.nh d̄u.o..c quan hê. thú. tu.. bô. phâ.n “ ≥ ”.
hP x, xi = hP (P x), xi = hP x, P xi = kP xk2 ≥ 0.
Chú.ng minh. D
- ă.t [x, y] = hAx, yi thı̀ [., .] là mô.t da.ng song tuyê´n tı́nh
du.o.ng trên H. Áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz cho da.ng này ta d̄u.o..c kê´t
qua’.
Thâ.t vâ.y, lâ´y y = Ax trong (5.3) ta có kê´t qua’. Tù. d̄ây ta thâ´y ră` ng
nê´u hAx, xi = 0 thı̀ Ax = 0.
` Cho A, B, C ∈ A(H) và α ∈ K. Ta có các tı́nh châ´t sau
5.3.5 Mê.nh d̄ê
d̄ây:
39
a) Nê´u A ≥ B thı̀ A + C ≥ B + C.
b) Nê´u A ≥ B và α ≥ 0 thı̀ αA ≥ αB.
c) Nê´u A ≥ B thı̀ −B ≥ −A.
` ng phôi tuyê´n tı́nh thı̀ A−1 ≥ 0.
d) Nê´u A ≥ 0 và A là phép d̄ô
Viê.c chú.ng minh các mê.nh d̄ê
` trên là hoàn toàn d̄o.n gia’n.
5.3.6 D - i.nh lý. Cho P1 , P2 là hai toán tu’. chiê´u trên không gian Hilbert
H. Khi â´y ta có
P2 ≥ P1 ⇐⇒ P2 P1 = P1 .
Lúc d̄ó P2 − P1 cũ ng là mô.t toán tu’. chiê´u.
Ngoài ra P2 − P1 là tu.. liên hiê.p nên P2 − P1 là toán tu’. du.o.ng. Nhu. vây
P2 ≥ P1 .
`:
Sau cùng, ta có mê.nh d̄ê
` . Cho P1 , P2 : H → H là 2 toán tu’. chiê´u trong không
5.3.7 Mê.nh d̄ê
gian Hilbert H. Khi d̄ó
P2 ≥ P1 ⇐⇒ P2(H) ⊃ P1(H).
40
Chu.o.ng 4
. ’ A TOÁN TU’.
TOÁN TU’ COMPACT VÀ PHÔ’ CU
.
§1. TOÁN TU’ COMPACT.
Gia’ su’. X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n. Trong tâ.p ho..p L(X, Y ) có
mô.t ló.p các toán tu’. có tı́nh châ´t d̄ă.c biê.t, khá gâ
` n gũi vó.i toán tu’. liên tu.c tù.
không gian d̄i.nh chuâ’n X vào mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n hũ.u ha.n chiê ` u.
1.1 D- i.nh nghı̃a. Cho X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n. Toán tu’. tuyê´n
tı́nh A : X → Y d̄u.o..c go.i là toán tu’. compact (hay hoàn toàn liên tu.c) nê´u
` u d̄o.n
A ánh xa. hı̀nh câ vi. B 0 (0, 1) cu’a X thành mô.t tâ.p compact tu.o.ng d̄ô´i
trong Y.
1. Gia’ su’. A : X → Y là mô.t toán tu’. tuyê´n tı́nh. Lúc d̄ó A là toán tu’.
compact khi và chı’ khi A biê´n mô˜i tâ.p ho..p bi. chă.n trong X thành tâ.p compact
tu.o.ng d̄ô´i trong Y.
Chú.ng minh. Gia’ su’. A là mô.t toán tu’. compact và M là mô.t tâ.p bi. chă.n
trong X. Khi â´y có α > 0 sao cho vó.i mo.i x ∈ M thı̀ kxk ≤ α. Cho (yn )n
là mô.t dãy tuỳ ý trong A(M ). Lúc d̄ó tô` n ta.i xn ∈ M d̄ê’ yn = Axn . Vı̀ dãy
xn yn xn yn
( )n ⊂ B 0 (0, 1) nên có thê’ trı́ch ra tù. dãy = A( ) mô.t dãy con k
α α α α
hô.i tu. d̄ê´n y0 ∈ Y. Khi d̄ó ynk → αy0 ∈ Y. Vâ.y A(M ) là tâ.p compact tu.o.ng
` u ngu.o..c la.i là rõ ràng.
- iê
d̄ô´i. D
Thâ.t vâ.y, vı̀ tâ.p A(B 0 (0, 1)) ⊂ Y compact tu.o.ng d̄ô´i nên nó bi. chă.n,
nghı̃a là sup kAxk < ∞. Vâ.y A liên tu.c.
kxk≤1
5. Toán tu’. tuyê´n tı́nh A ∈ L(X, Y ) d̄u.o..c go.i là toán tu’. hũu ha.n chiê
`u
nê´u Im A = A(X) là mô.t không gian con hũ.u ha.n chiê ` u cu’a Y. Nhu. vâ.y nê´u
A ∈ L(X, Y ) và hũ.u ha.n chiê ` u thı̀ A compact.
1.3.1. D - i.nh lý. Cho X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n và A : X → Y
là toán tu’. compact. Nê´u dãy (xn )n ⊂ X hô.i tu. yê´u d̄ê´n x0 trong X thı̀ dãy
(Axn )n hô.i tu. ma.nh (hô.i tu. theo chuâ’n) d̄ê´n Ax0 trong Y .
Chú.ng minh. Gia’ su’. A không pha’i là toán tu’. compact. Khi â´y tô ` n ta.i
dãy (xn )n ⊂ X, kxk ≤ 1 sao cho (Axn )n không chú.a dãy con hô.i tu. nào ca’.
Vı̀ X = X ∗∗ nên hı̀nh câ` u d̄o.n vi. BX 0
(0, 1) compact yê´u, nhu. vâ.y dãy (xn )n
có mô.t dãy con (xkn )n hô.i tu. yê´u. Theo gia’ thiê´t cu’a d̄i.nh lý, lúc d̄ó dãy
(Axkn )n hô.i tu. (ma.nh) trong Y . D ` u này mâu thuâ˜n vó.i lý luâ.n o’. trên.
- iê
1.3.3 D - i.nh lý. Cho X, Y, Z, V là các không gian d̄i.nh chuâ’n, A : X →
Y là toán tu’. compact, B ∈ L(Y, Z) và C ∈ L(V, X). Lúc d̄ó các toán tu’. B ◦ A
và A ◦ C là các toán tu’. compact.
compact B(A(S)). Suy ra B(A(S)) là tâ.p compact tu.o.ng d̄ô´i vı̀ nó chú.a trong
tâ.p B(A(S)). Vâ.y toán tu’. B ◦ A là compact. Chú.ng minh tu.o.ng tu.. ta cũng
có A ◦ C là compact.
1.3.4 D - i.nh lý. Gia’ su’. X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n. Ký hiê.u
K(X, Y ) là tâ.p ho..p các toán tu’. compact tù. X vào Y. Lúc d̄ó K(X, Y ) là mô.t
không gian con cu’ a L(X, Y ). Ho.n nũ.a K(X, Y ) là không gian Banach nê´u Y
là Banach.
Chú.ng minh. Rõ ràng 0 ∈ K(X, Y ). Cho A, B ∈ K(X, Y ) và α, β là hai
sô´. Ta chú.ng minh αA + βB ∈ K(X, Y ). Cho yn = (αA + βB)xn trong d̄ó
kxn k ≤ 1. Vı̀ A compact nên tô ` n ta.i dãy con (xnk )k cu’a dãy (xn )n sao cho
Axnk → xa . Mă.t khác B compact nên la.i tô ` n ta.i dãy con (xnk )l cu’a dãy
l
(xnk )k mà Bxnkl → xb . Vı̀ vâ.y dãy
` αxa +βxb nên toán tu’. αA+βB là compact. Do d̄ó αA+βB ∈ K(X, Y )
hô.i tu. vê
hay K(X, Y ) là không gian con cu’a L(X, Y ).
Khi Y Banach thı̀ L(X, Y ) là không gian Banach. Do d̄ó phâ ` n còn la.i
.
` n chú ng minh K(X, Y ) là tâ.p d̄óng trong L(X, Y ). Gia’
cu’a d̄i.nh lý ta chı’ câ
su’. (An )n là mô.t dãy các phâ
` n tu’. cu’a K(X, Y ) hô.i tu. d̄ê´n A trong không gian
L(X, Y ) và sô´ du.o.ng tuỳ ý. Vó.i n0 d̄u’ ló.n ta sẽ có
Tâ.p ho..p An0 (B 0 (0, 1)) là compact tu.o.ng d̄ô´i nên nó hoàn toàn bi. chă.n
trong Y . Vı̀ vâ.y nó d̄u.o..c phu’ bă
` ng mô.t sô´ hũ.u ha.n hı̀nh câ
` u có bán kı́nh /2 :
m
[
0
An0 (B (0, 1)) ⊂ B(yi , ).
i=1
2
nghı̃a là A(B 0 (0, 1)) là tâ.p hoàn toàn bi. chă.n trong không gian Banach Y nên
nó là tâ.p compact tu.o.ng d̄ô´i. Do d̄ó A ∈ K(X, Y ). Vâ.y K(X, Y ) là không
gian Banach.
Ta có mô.t hê. qua’ tru..c tiê´p cu’a d̄i.nh lý này nhu. sau:
1.3.5 Hê. qua’. Gia’ su’. Y là không gian Banach và X là không gian d̄i.nh
chuâ’n. Nê´u toán tu’. A : X → Y là gió.i ha.n trong L(X, Y ) cu’ a mô.t dãy các
toán tu’. hũ.u ha.n chiê
` u An ∈ L(X, Y ) thı̀ A là toán tu’. compact.
1.3.6 D- i.nh lý. Cho X, Y là 2 không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X, Y ).
1. Gia’ su’. A là toán tu’. compact. Khi d̄ó A∗ cũ ng là toán tu’. compact.
2. Gia’ su’. Y là không gian Banach và toán tu’. liên hiê.p A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ )
là compact. Khi d̄ó A là toán tu’. compact.
Chú.ng minh.
1. Gia’ su’. (yn∗ )n ⊂ BY0 ∗ (0, 1). Theo gia’ thiê´t, tâ.p M = A(BX
0
(0, 1)) ⊂ Y
là tâ.p compact. D - ă.t fn = y ∈ C(M ), ta có
∗
M
∀y1 , y2 ∈ M, |fn (y1 )−fn (y2 )| = |yn∗ (y1 )−y ∗ (y2 )| ≤ kyn∗ k ky1 −y2 k ≤ ky1 −y2 k
sup kyk∗n (Ax) − yk∗m (Ax)k = sup kfkn (Ax) − fkm (Ax)k
kxk=1 kxk=1
Vâ.y (A∗ yk∗n )n co. ba’n trong X ∗ nên nó hô.i tu..
2. Gia’ su’. A∗ là toán tu’. compact. Khi â´y theo chú.ng minh trên ta
có A∗∗ là compact. Cho (xn )n ⊂ BX 0
(0, 1) ⊂ X ∗∗ nhu. thê´ tô
` n ta.i dãy con
∗∗ ∗∗
(xkn )n ⊂ (xn )n sao cho (A xkn )n hô.i tu. trong Y . Vı̀ Y là không gian
Banach nên Y là d̄óng trong Y ∗∗ . Do vâ.y Axkn = A∗∗ xkn hô.i tu. trong Y nên
A là toán tu’. compact.
Lý thuyê´t phô’ cu’a các toán tu’. tuyê´n tı́nh trong không gian Banach sẽ
d̄a.t d̄u.o..c nhũ.ng kê´t qua’ cân d̄ô´i và d̄e.p d̄ẽ ho.n nê´u ta xét các không gian
phú.c. Do d̄ó tù. d̄ây tro’. d̄i, ta làm viê.c vó.i tru.ò.ng K chu’ yê´u là tru.ò.ng các
sô´ phú.c C.
2.1.1 Cho X là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n. Ta ký hiê.u L(X) là không
gian L(X, X) và I là toán tu’. d̄ô
` ng nhâ´t id: X → X.
Trong L(X) ta d̄i.nh nghı̃a phép luỹ thù.a nhu. sau. Gia’ su’. A ∈ L(X),
A | ◦ .{z
. . ◦ A} nê´u n > 0
An = `n
n lâ
I nê´u n = 0.
Nhâ.n xét: Nê´u λ là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. A thı̀ toán tu’. (A − λI)
không pha’i là d̄o.n ánh vı̀ tô
` n ta.i x 6= 0 d̄ê’ (A−λI)x = 0. Vâ.y toán tu’. (A−λI)
không kha’ nghi.ch.
2.1.3 Ta go.i λ ∈ C là mô.t giá tri. phô’ cu’a toán tu’. A nê´u không tô ` n ta.i
toán tu’. ngu.o..c bi. chă.n (A − λI)−1 . Tâ.p ho..p các giá tri. phô’ cu’a A d̄u.o..c go.i là
phô’ cu’a toán tu’. A, ký hiê.u là σ(A).
45
Nhâ.n xét.
a. Nê´u λ là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. A thı̀ λ ∈ σ(A).
b. Nê´u X là không gian hũ.u ha.n chiê ` u thı̀ phô’ cu’a A là tâ.p ho..p tâ´t ca’
các giá tri. riêng cu’a A. Ngoài ra gia’ su’. A d̄u.o..c cho bo’.i ma trâ.n cũng ký hiê.u
là A ú.ng vó.i mô.t co. so’. trong X thı̀ σ(A) là tâ.p ho..p nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh
d̄ă.c tru.ng
det (A − λI) = 0.
x = (x1 , . . . , xn , . . . ) → Ax = (0, x1 , x2 , . . . , xn , . . . )
A không pha’i là toàn ánh nên A − 0I = A không tô ` n ta.i toán tu’. ngu.o..c.
Tuy nhiên sô´ 0 không pha’i là giá tri. riêng vı̀ nê´u thê´ thı̀ pha’i có x = (x1 , x2 , . . . ) 6=
0 d̄ê’ Ax = (0, x1 , x2 , . . . ) = 0x = 0 tú.c là x = (0, 0, . . . ) hay x = 0, vô lý.
2.1.4 Sô´ µ không thuô.c tâ.p phô’ σ(A) thı̀ µ d̄u.o..c go.i là mô.t giá tri. chı́nh
quy cu’a toán tu’. A nghı̃a là tô ` n ta.i toán tu’. (A − µI)−1 ∈ L(X). Tâ.p C \ σ(A)
d̄u.o..c go.i là tâ.p ho..p gia’ i cu’a toán tu’. A, ký hiê.u ρ(A) còn toán tu’. (A − µI)−1
go.i là toán tu’. gia’ i hay gia’ i thú.c cu’a toán tu’. A, ký hiê.u Rµ (A).
2.1.5 Gia’ su’. A ∈ L(X). Tù. d̄ây tro’. d̄i, ta dùng các ký hiê.u sau Aλ =
A − λI, N (A) = Ker A, R(A) = Im A. Nê´u λ là mô.t giá tri. riêng thı̀ không
gian con N (Aλ ) = {x ∈ X : Ax = λx} d̄u.o..c go.i là không gian con riêng cu’a
toán tu’. A ú.ng vó.i λ.
2.1.6 Gia’ su’. Y là không gian con cu’a không gian X và A ∈ L(X). Nê´u
A(Y ) ⊂ Y thı̀ Y d̄u.o..c go.i là không gian con bâ´t biê´n cu’a toán tu’. A. Chă’ng
ha.n nê´u µ là mô.t giá tri. riêng cu’a A thı̀ N (Aµ ) là mô.t không gian con bâ´t
biê´n cu’a A.
2.2 Các tı́nh châ´t.
- i.nh lý. Cho X là mô.t không gian Banach và toán tu’. A ∈ L(X).
2.2.1 D
Nê´u
|λ| > lim kAn k1/n
n
46
thı̀ λ ∈ ρ(A) và toán tu’. gia’i d̄u.o..c khai triê’n du.ó.i da.ng
X∞
−1 An
Rλ (A) = (A − λI) =− (2.1)
n=0
λn+1
Chú.ng minh. Tru.ó.c hê´t ta chú.ng minh lim kAn k1/n tô ` n ta.i hũ.u ha.n.
n
Thâ.t vâ.y, lâ´y k ∈ N tuỳ ý. Vó.i mo.i n ∈ N ta viê´t n = kp + r, 0 ≤ r < k. Lúc
d̄ó
p 1 r
= − .
n k kn
Nhu. vâ.y
kAn k1/n = kAkp+r k1/n ≤ kAk kp/n kAkr/n
1 r
≤ kAk k k − kn kAkr/n .
Lâ´y lim sup hai vê´ khi n → ∞ ta có lim kAn k ≤ kAk k1/k . D - iê
` u này d̄úng
n→∞
vó.i mo.i k tuỳ ý nên la.i lâ´y lim inf hai vê´ ta d̄u.o..c
Ngoài ra ta có
X∞
An
(A − λI)B = −(A − λI)
n=0
λn+1
h Xk
An i Xk n
A An+1
= lim (λI − A) = lim − −
k→∞
n=0
λn+1 k→∞
n=0
λn λn+1
Ak+1
= I − lim k+1 = I.
k→∞ λ
Tu.o.ng tu.. ta cũng có B(A − λI) = I. Vâ.y A − λI là song ánh tuyê´n tı́nh liên
` ng thò.i B là
` ng phôi tuyê´n tı́nh theo d̄i.nh lý Banach d̄ô
tu.c nên nó là phép d̄ô
toán tu’. ngu.o..c cu’a A − λI hay
X∞
−1 An
Rλ (A) = (A − λI) =− n+1
.
n=0
λ
2.2.2 Hê. qua’. Cho X là không gian Banach và A ∈ L(X). Nê´u sô´ λ
` u kiê.n |λ| > kAk thı̀ λ ∈ ρ(A) và (A − λI)−1 xác d̄i.nh bo’.i công
thoa’ mãn d̄iê
thú.c (2.1).
Chú.ng minh. Vı̀ kAn k ≤ kAkn nên vó.i gia’ thiê´t thı̀ ta có
2.2.3 Hê. qua’. Gia’ su’. X là không gian Banach, A ∈ L(X) và kAk < 1.
Khi d̄ó (A + I)−1 tô
` n ta.i và
∞
X
−1
(A + I) = (−A)n .
n=0
2.2.4 Hê. qua’. Nê´u A là mô.t toán tu’. bi. chă.n trong không gian Banach
X thı̀ vó.i λ ∈ σ(A) ta có |λ| ≤ lim kAn k1/n .
n→∞
2.2.5 D - i.nh lý. Gia’ su’. X là không gian Banach và A ∈ L(X). Khi d̄ó
ρ(A) là tâ.p mo’. trong C.
48
Chú.ng minh. Ta dùng D - i.nh lý 3.3.3 Chu.o.ng 1, nói lên ră` ng Isom (X, X) =
Isom (X) là tâ.p mo’. trong L(X). Nê´u λ0 ∈ ρ(A) thı̀ A − λ0 I ∈ Isom (X). Do
d̄ó vó.i mo.i λ thoa’ |λ − λ0 | < k(A − λ0 I)−1 k−1 = r ta sẽ có
Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert. Nhă´c la.i ră ` ng, toán tu’. A ∈ L(H)
d̄u.o..c go.i là tu.. liên hiê.p nê´u A∗ = A. Nói cách khác, vó.i mo.i x, y ∈ H d̄ă’ng
thú.c hx, Ayi = hA∗ x, yi = hAx, yi d̄u.o..c tho’a mãn. Ta có d̄i.nh lý sau.
3.1 D - i.nh lý. Nê´u A là toán tu’. tu.. liên hiê.p trong không gian Hilbert H
và µ là mô.t giá tri. riêng cu’ a A thı̀ µ là mô.t sô´ thu..c.
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, nê´u µ là mô.t giá tri. riêng thı̀ sẽ tô
` n ta.i vecto.
x 6= 0 sao cho Ax = µx. Vı̀ hAx, xi = hx, Axi nên hµx, xi = hx, µxi hay
µ kxk2 = µ kxk2 .
3.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán
tu’. tu.. liên hiê.p, λ, µ là hai giá tri. riêng khác nhau cu’ a A. Khi d̄ó hai không
gian con riêng tu.o.ng ú.ng N (Aµ ), N (Aλ ) tru..c giao vó.i nhau.
3.3 D- i.nh lý. Gia’ su’. 0 6= A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên
hiê.p trong không gian Hilbert H. Lúc d̄ó A có mô.t giá tri. riêng λ sao cho
|λ| = kAk.
49
Vâ.y Axn − λxn → 0 (n → ∞). Vı̀ A compact nên có mô.t dãy con (Axnk )k
cu’a dãy (Axn )n hô.i tu.. Nhu. thê´ dãy (λxnk )k hô.i tu. vê
` cùng gió.i ha.n vó.i dãy
- ă.t y = lim λxnk 6= 0 và x = λ−1 y. Ta có
(Axnk )k . D
k
3.4 D - i.nh lý. Tâ.p ho..p Λ tâ´t ca’ các giá tri. riêng khác 0 cu’ a mô.t toán tu’.
compact tu.. liên hiê.p A ∈ L(H) trong không gian Hilbert H là hũ.u ha.n hoă.c
d̄ê´m d̄u.o..c. Nê´u d̄ê´m d̄u.o..c thı̀ tâ.p ho..p d̄ó ta.o thành mô.t dãy hô.i tu. vê
` 0.
Chú.ng minh. D - ă.t Λn là tâ.p ho..p tâ´t ca’ các giá tri. riêng cu’a A có giá tri.
1
tuyê.t d̄ô´i ≥ . Ta chú.ng minh Λn hũ.u ha.n vó.i mo.i n ∈ N. Thâ.t vâ.y, gia’ su’.
n
. . 1
ngu o. c la.i là có n0 sao cho tô ` n ta.i vô ha.n giá tri. riêng λα mà |λα | ≥ . Lâ´y
n0
xn
ra mô.t dãy (xn )n tù. tâ.p các vecto. riêng tu.o.ng ú.ng (xα )α . D - ă.t yn = .
kxn k
Lúc d̄ó kyn k = 1 và Ayn = λn yn . Ta có
1 1
kyn k = ≤ n0 .
λn λn
Nhu. vâ.y dãy (λ−1
n yn )n bi. chă
. n. Vı̀ A compact nên tô ` n ta.i mô.t dãy con
(λ−1 −1 .
nk ynk )k sao cho A(λnk ynk ) = ynk hô. i tu.. Mă.t khác, vó i mo.i k, l, nê´u k 6= l
thı̀ λnk 6= λnl nên ynk ⊥ ynl do d̄ó
nên (ynk )k không thê’ là dãy co. ba’n d̄u.o..c. D ` u mâu thuâ˜n này chú.ng to’ Λn
- iê
là hũ.u ha.n vó.i mo.i n ∈ N. Vâ.y tâ.p tâ´t ca’ các giá tri. riêng khác 0 ký hiê.u là
S
∞
Λ= Λn là hũ.u ha.n hay d̄ê´m d̄u.o..c. Dê˜ thâ´y ră` ng nê´u Λ d̄ê´m d̄u.o..c thı̀ vó.i
n=1
> 0 tùy ý, ta có |λn | < vó.i hâ
` u hê´t n nên nó lâ.p thành mô.t dãy hô.i tu. vê `
0.
Nhâ.n xét. Tù. viê.c chú.ng minh d̄i.nh lý trên, tu.o.ng tu.. ta thâ´y ră` ng nê´u
µ 6= 0 là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. compact tu.. liên hiê.p A thı̀ dimN (Aµ ) <
∞ vı̀ trái la.i thı̀ có thê’ tı̀m ra mô.t hê. tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c các vecto. riêng
{en , n ∈ N} ú.ng vó.i giá tri. riêng µ mà không có dãy con nào cu’a dãy (Aen )n
` u này mâu thuâ˜n vó.i tı́nh compact cu’a A.
- iê
hô.i tu.. D
Bây giò. cho A là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong không gian
Hilbert H. Theo D - i.nh lý 3.4, các giá tri. riêng khác 0 cu’a A lâ.p thành mô.t
dãy (hũ.u ha.n hoă.c vô ha.n) có da.ng
|µ1 | ≥ |µ2| ≥ . . .
- ă.t qn = dim N (Aµn ) thı̀ theo nhâ.n xét trên, qn là mô.t sô´ tu.. nhiên, d̄u.o..c go.i
D
là bô.i cu’a giá tri. riêng µn .
Ta ký hiê.u:
{e1 , . . . , eq1 } là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian con N (Aµ1 ),
{eq1 +1 , . . . , eq1 +q2 } là co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian con N (Aµ2 ),
... ...
Ho..p tâ´t ca’ các co. so’. tru..c chuâ’n cu’a các không gian N (Aµi ) (tú.c là tâ.p
{en , n = 1, 2 . . . } vó.i en ⊥ em , (m 6= n)) lâ.p thành mô.t hê. thô´ng tru..c chuâ’n
trong không gian Hilbert H. Hê. này d̄u.o..c go.i là hê. thô´ng tru..c chuâ’n các vecto.
riêng ú.ng vó.i các giá tri. riêng khác 0 cu’a A.
- ă.t
D
λ1 = λ2 = · · · = λq1 = µ1 ,
λq1 +1 = · · · = λq1 +q2 = µ2,
... ... ...
λq1 +···+qn−1 +1 = · · · = λq1 +···+qn = µn ,
... ...
51
Dãy (λn )n d̄u.o..c go.i là dãy các giá tri. riêng tu.o.ng ú.ng vó.i hê. thô´ng tru..c chuâ’n
các vecto. riêng {en , n = 1, 2 . . . } cu’a toán tu’. A. Nhu. vâ.y (λn )n bao gô ` m tâ´t
ca’c các giá tri. riêng µn khác 0 cu’a A, mô˜i giá tri. µn trong dãy này d̄u.o..c lă.p
la.i bă` ng bô.i cu’a µn . Ta có d̄i.nh lý sau
- i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán
3.5 D
tu’. compact tu.. liên hiê.p. Khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H, tô ` n tu’.
` n ta.i duy nhâ´t mô.t phâ
x0 ∈ H mà Ax0 = 0 sao cho x d̄u.o..c biê’u diê˜n du.ó.i da.ng
X
x= hx, en ien + x0 ,
n
trong d̄ó {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thô´ng tru..c chuâ’n các vecto. riêng cu’ a A ú.ng
vó.i các giá tri. riêng khác 0.
Chú.ng minh. Ký hiê.u M là không gian con d̄óng sinh bo’.i {en , n =
1, 2 . . . }. Khi â´y x ∈ H d̄u.o..c biê’u diê˜n mô.t cách duy nhâ´t du.ó.i da.ng x =
x1 + x0 trong d̄ó x1 ∈ M và x0 ∈ M ⊥ = N. Vı̀ M là không gian con bâ´t biê´n
d̄ô´i vó.i toán tu’. tu.. liên hiê.p A nên N cũng là không gian con bâ´t biê´n cu’a A.
Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i y ∈ N và vó.i mo.i sô´ tu.. nhiên n, ta có
vı̀ hx0 , en i = 0. Nhu. thê´ biê’u diê˜n cu’a x d̄ã d̄u.o..c thiê´t lâ.p.
3.6 D - i.nh lý. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t
toán tu’. compact tu.. liên hiê.p và {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thô´ng tru..c chuâ’n các
52
vecto. riêng ú.ng vó.i các giá tri. riêng λn 6= 0 cu’ a A. Khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H ta
có X
Ax = λn hx, en ien .
n
Nhu. thê´
X X X
Ax = A(hx, en ien ) = hx, en iAen = λn hx, en ien .
n n n
3.7 Hê. qua’. Cho H là không gian Hilbert kha’ ly và A ∈ L(H) là toán tu’.
compact tu.. liên hiê.p. Khi d̄ó trong H tô
` n ta.i mô.t co. so’. tru..c chuâ’n gô
` m các
vecto. riêng cu’ a toán tu’. A.
Chú.ng minh. Theo Chú.ng minh cu’a D - i.nh lý 3.5, không gian Hilbert con
N là không gian con riêng cu’a A ú.ng vó.i giá tri. riêng λ = 0 (nê´u N 6= {0}).
Vı̀ H kha’ ly nên N kha’ ly, nhu. thê´ nó có co. so’. tru..c chuâ’n {fm , m = 1, 2 . . . }
trong N. Ho..p cu’a {en , n = 1, 2 . . . } và {fm , m = 1, 2 . . . } lâ.p thành co. so’.
tru..c chuâ’n cu’a H. D ` u này suy tù. cách biê’u diê˜n x = x1 + x0 .
- iê
` . Gia’ su’. A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong
3.8 Bô’ d̄ê
không gian Hilbert và λ là mô.t sô´ khác 0. Lúc d̄ó R(Aλ ) = R(A − λI) là mô.t
không gian con d̄óng cu’ a H.
Chú.ng minh. Ký hiê.u M = R(Aλ )∗ thı̀ theo d̄i.nh lý 4.1.2 Chu.o.ng 4,
ta biê’u diê˜n H = N (Aλ ) ⊕ M. Khi â´y vó.i mo.i x ∈ H d̄u.o..c viê´t mô.t cách
duy nhâ´t du.ó.i da.ng x = u + v nên Aλ x = Aλ u + Aλ v = Aλ v thành thu’.
R(Aλ ) = Aλ (M ) ⊂ H. Nhu. vâ.y chı’ câ ` n chú.ng minh Y = Aλ (M ) là không
gian con d̄óng. Tru.ó.c hê´t ta khă’ng d̄i.nh ră
` ng tô
` n ta.i r > 0 sao cho
Nhu. thê´ x0 ∈ N (Aλ ) ∩ M = {0} vô lý. Vâ.y khă’ng d̄i.nh d̄u.o..c chú.ng minh.
Bây giò. cho y ∈ Y, y → y . Lúc d̄ó có x ∈ M d̄ê’
n n 0 n
3.9 Bô’ d̄ê ` . Cho A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong
` u H. Khi â´y nê´u λ 6= 0 và λ ∈ σ(A) thı̀ λ là
không gian Hilbert vô ha.n chiê
mô.t giá tri. riêng cu’ a A.
3.10 D - i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là toán tu’.
compact tu.. liên hiê.p, {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thô´ng tru..c chuâ’n các vecto.
riêng cu’ a A và (λn )n là dãy các giá tri. riêng tu.o.ng ú.ng. Khi d̄ó nê´u λ 6= 0
và λ 6= λn vó.i mo.i n thı̀ vó.i mo.i y ∈ H, phu.o.ng trı̀nh Ax − λx = y sẽ có mô.t
nghiê.m duy nhâ´t x d̄u.o..c biê’u diê˜n du.ó.i da.ng
1 X λm
x= hy, en ien − y
λ n λn − λ
1 X
x= λn hx, en ien − y (3.4)
λ n
- ê’ ý ră` ng
D λ hx, en i = hAx − y, en i = hAx, en i − hy, en i.
Mă.t khác hAx, en i = hx, Aen i = hx, λn en i = λn hx, en i.
Do d̄ó λhx, en i = λn hx, en i − hy, en i hay hx, en i(λn − λ) = hy, en i. Suy ra
hy, en i
hx, en i = . Thay vào (3.4) ta có d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c câ
` n chú.ng minh.
λn − λ
Tru.ò.ng ho..p λ trùng vó.i mô.t trong các giá tri. λn , ta có d̄i.nh lý sau
3.11 D - i.nh lý. Cho A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong
không gian Hilbert H, {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thô´ng tru..c chuâ’n các vecto.
riêng cu’ a A, (λn )n là dãy các giá tri. riêng tu.o.ng ú.ng. Khi d̄ó nê´u λ 6= 0 là
mô.t giá tri. riêng có bô.i q: λ = λm+1 = · · · = λm+q thı̀ phu.o.ng trı̀nh
Ax − λx = y (3.5)
có nghiê.m khi và chı’ khi y ∈ N (Aλ )⊥ . Lúc d̄ó nê´u x là nghiê.m cu’ a phu.o.ng
trı̀nh (3.5) thı̀ nó d̄u.o..c biê’u diê˜n du.ó.i da.ng
1 X λn
x= hy, en ien − y + c1 em+1 + · · · + cq em+q (3.6)
λ n λn − λ
55
trong d̄ó tô’ng lâ´y theo tâ´t ca’ các n khác vó.i m + 1, . . . , m + q, còn c1 , . . . , cm
là các sô´ tuỳ ý.
Chú.ng minh. Theo Bô’ d̄ê - i.nh lý 4.1.1. Chu.o.ng 4, ta có
` 3.8 và D
H = N (Aλ ) ⊕ R(Aλ ).
Do d̄ó phu.o.ng trı̀nh có nghiê.m khi và chı’ khi y ∈ R(Aλ ). Vı̀ N (Aλ )⊥ = R(Aλ )
` u này tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i y ∈ N (Aλ )⊥ .
nên d̄iê
Bây giò. gia’ su’. x là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.5). Khi d̄ó
1 1 X
x = (Ax − y) = ( λn hx, en ien − y)
λ λ n
Do d̄ó
hy, en i
hx, en i =
λn − λ
khi λn 6= λ (tú.c là n 6= m + 1, . . . , m + q). Còn nê´u n = m + k, k = 1, . . . , q
thı̀ do hy, em+k i = 0 và λn − λ = 0 nên (3.7) tro’. thành d̄ă’ng thú.c vó.i bâ´t kỳ
hx, en i. Do d̄ó có thê’ cho.n hx, en i = cn trong d̄ó cn là các sô´ tuỳ ý. Nhu. vâ.y
ta có d̄u.o..c biê’u diê˜n cu’a nghiê.m x cho bo’.i công thú.c (3.6).
Chú ý: Nê´u y ⊥ N (Aλ ) thı̀ mo.i x có da.ng (3.6) sẽ là nghiê.m cu’a phu.o.ng
trı̀nh (3.5). D- ô.c gia’ tu.. kiê’m tra d̄iê ` ng cách d̄ê’ ý ră
` u này bă ` ng, nghiê.m tô’ng
quát cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.5) bă` ng tô’ng cu’a nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng
trı̀nh Ax − λx = 0 và mô.t nghiê.m nào d̄ó cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.5). Xem chú.ng
minh chi tiê´t, chă’ng ha.n [1,5].
BÀI TÂ
.P
1. Cho X = C[0,1] là không gian d̄i.nh chuâ’n vó.i chuâ’n “max” và A, B ∈
L(X) xác d̄i.nh bo’.i các công thú.c:
a. (Ax)(t) = x(0) + tx(1),
R1
b. (Bx)(t) = 0 ets x(s)ds, vó.i mo.i x ∈ X, t ∈ [0, 1].
Chú.ng minh ră` ng A, B là các toán tu’. compact trong X.
56
2. Chú.ng minh ră` ng toán tu’. tuyê´n tı́nh A : l2 → l2 xác d̄i.nh bo’.i
x2 xn
Ax = (x1 , , . . . , ,...)
2 n
vó.i x = (x1 , x2 , . . . ) ∈ l2 là mô.t toán tu’. compact.
3. Gia’ su’. {en , n = 1, 2, . . . } là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n trong không gian
Hilbert H và A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact. Chú.ng minh lim A(en ) = 0.
n→∞
4. Cho X là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X).
a. Gia’ su’. λ ∈ C sao cho tô` n ta.i mô.t dãy (xn )n ⊂ X vó.i kxn k = 1 và
Axn − λxn → 0 khi n → ∞. Chú.ng minh λ ∈ σ(A).
b. Gia’ su’. λ ∈ ρ(A) và µ ∈ C sao cho |µ| ≤ kA − λIk−1 . Chú.ng minh
λ − µ ∈ ρ(A).
5. Cho X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X) là mô.t toán tu’.
compact. Chú.ng minh ră` ng không gian con R(A) cu’a Y là không gian kha’ ly.
6. Cho X là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X) là mô.t toán tu’.
compact, λ 6= 0. Chú.ng minh ră` ng N (Aλ ) là mô.t không gian hũ.u ha.n chiê ` u.
7. Cho X là không gian Banach vô ha.n chiê ` u và A là toán tu’. compact
tù. X vào không gian d̄i.nh chuâ’n Y . Chú.ng minh ră` ng tô
` n ta.i mô.t dãy (xn )n
trong X sao cho kxn k = 1 và lim Axn = 0.
n
8. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. tu.. liên
hiê.p. Cho λ ∈ C. Chú.ng minh ră` ng
a. Nê´u H 6= R(Aλ ) thı̀ λ là mô.t giá tri. riêng cu’a A.
b. Nê´u H = R(Aλ ) và H 6= R(Aλ ) thı̀ λ ∈ σ(A) nhú.ng λ không pha’i là
giá tri. riêng cu’a A.
c. Nê´u H = R(Aλ ) thı̀ λ là mô.t giá tri. chı́nh quy cu’a A.
. .
§4. PHU O NG TRÌNH TÍCH PHÂN.
Trong mu.c này, ta nêu mô.t ú.ng du.ng cu’a lý thuyê´t toán tu’. compact tu..
liên hiê.p vào viê.c gia’i các phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân.
4.1 D - i.nh nghı̃a. Phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân là phu.o.ng trı̀nh có chú.a â’n
hàm du.ó.i dâ´u tı́ch phân. Cu. thê’ ho.n ta có:
57
Gia’ su’. f ∈ C[a,b] , K ∈ C[a,b]2 . Lúc d̄ó phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây (â’n là x) là
mô.t phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân tuyê´n tı́nh vó.i nhân K(s, t).
Z b
x(s) − K(s, t)x(t)dt = f (s), s ∈ [a, b].
a
Các dũ. kiê.n d̄u.o..c cho cũng nhu. nghiê.m cu’a các phu.o.ng trı̀nh nói trên
tùy tù.ng tru.ò.ng ho..p sẽ d̄u.o..c xét trong không gian các hàm liên tu.c hay các
hàm kha’ tı́ch bâ.c p xác d̄i.nh trên [a, b] hay [a, b]2 .
Sau d̄ây ta kha’o sát các phu.o.ng trı̀nh loa.i 2 có chú.a tham sô´.
Xét phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân có chú.a tham sô´ µ sau:
Z b
x(s) − µ K(s, t)x(t)dt = y(s), (4.1)
a
Khi â´y A là mô.t toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c và
Z 1/2
kAk ≤ |K(s, t)|2 dtds = kK(s, t)kL2 ([a,b]2 ) . (4.2)
[a,b]2
Ta cũng go.i A là toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c xác d̄i.nh bo’.i nhân K(s, t).
Khi d̄ó phu.o.ng trı̀nh (4.1) d̄u.o..c viê´t la.i du.ó.i da.ng
hay
1
Ax − λx = y ∗ , trong d̄ó λ = − .
µ
4.2.1 D - i.nh lý. Vó.i nhũ.ng ký hiê.u và gia’ thiê´t nêu trên thı̀ A là mô.t
toán tu’. tuyê´n tı́nh compact.
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, gia’ su’. {ϕn | n ∈ N} là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n trong
không gian Hilbert L2 ([a, b]). Khi â´y, hê. {ψm,n (s, t) = ϕm (s)·ϕm (t), m, n ∈ N}
là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n trong không gian L2 ([a, b]2 ). Vı̀ vâ.y K(s, t) d̄u.o..c khai
triê’n thành chuô˜i Fourier trong không gian Hilbert này nhu. sau
∞ X
X ∞
K(s, t) = amn ϕm (s)ϕn (t),
m=1 n=1
trong d̄ó amn là hê. sô´ Fourier cu’a K(s, t) d̄ô´i vó.i co. so’. tru..c chuâ’n {ψm,n (s, t), m, n ∈
N}.
N
X
- ă.t KN (s, t) =
D amn ϕm (s)ϕn (t) ∈ L2 ([a, b]2 ) và AN là toán tu’.
m,n=1
tuyê´n tı́nh xác d̄i.nh bo’.i nhân KN (s, t). Khi â´y AN : L2 ([a, b]) → L2 ([a, b])
là toán tu’. tuyê´n tı́nh liên tu.c hũ.u ha.n chiê
` u.
Trong không gian L2 ([a, b]2 ) ta có
∞
X
kK(s, t) − KN (s, t)k2L2 ([a,b]2 ) = |amn |2 → 0 (N → ∞). (4.4)
m,n=N +1
Nhu. vâ.y A là mô.t toán tu’. tuyê´n tı́nh compact vı̀ nó là gió.i ha.n cu’a mô.t
dãy các toán tu’. hũ.u ha.n chiê
` u.
Bây giò., ta gia’ su’. thêm A là mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p trong không gian
` u này tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i
- iê
L2 ([a, b]). D
Áp du.ng các D - i.nh lý 3.10, 3.11 ta có các kê´t qua’ tô
` n ta.i, duy nhâ´t và
. .
biê’u diê˜n nghiê.m cu’a phu o ng trı̀nh tı́ch phân Fredholm.
Ta d̄ă.t (
K(s, t), a≤t≤s≤b
K ∗ (s, t) =
0, a ≤ s < t ≤ b.
Khi â´y phu.o.ng trı̀nh Volterra d̄u.o..c d̄u.a vê
` phu.o.ng trı̀nh Fredholm
Z s
x(s) − λ K ∗ (s, t)x(t)dt = y(s).
a
Nhũ.ng kê´t qua’ d̄ã kha’o sát cho phu.o.ng trı̀nh Fredholm d̄u.o..c chuyê’n cho
phu.o.ng trı̀nh Volterra. Ngoài ra, bă ` ng cách dùng nguyên lý ánh xa. co, ta có
thê’ chú.ng minh d̄u.o..c kê´t qua’ sau:
4.3.1 D - i.nh lý. Gia’ su’. K(s, t) là mô.t hàm d̄o d̄u.o..c, bi. chă.n cô´t yê´u
trên [a, b]2 . Khi â´y vó.i mo.i y ∈ L2 ([a, b]), phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân
Z s
x(s) − K(s, t)x(t)dt = y(s)
a