Professional Documents
Culture Documents
Ponad sto lat temu, niemal równocześnie, powstały dwie nowe teorie
fizyczne które zrewolunicjowały nasze widzenie Przyrody i nasz sposób
o niej myślenia. To mechanika kwantowa i teoria względności – najpierw
szczególna, po niej zaś ogólna. Można o tych teoriach myśleć dobrze,
można myśleć źle, ale od tego myślenia nie zmieni się faktu, że nie sposób
dziś twierdzić iż się zna i rozumie fizykę gdy się nie zna przynajmniej
fundamentów obu tych teorii. Elementy tych teorii, podstawowe ich poję-
cia, sposób opisu zjawisk – stały się elementami powszechnego wykształ-
cenia.
O fizyce można mówić na dwa sposoby. Sposób pierwszy to spo-
sób opisowy. Pisze się więc o “falach prawdopodobieństwa”, dualności i
komplementarności kwantowej, kwantowym splątaniu, względności prze-
strzeni i czasu, równoważności masy i energii, paradoksie bliźniąt itd.
Trwają nigdy nie kończące się dyskusje, ścierają się opinie i nic z tego
nie wynika. Drugi sposób to poznanie podstawowych elementów teorii i
to poznanie precyzyjne. Bo przecież obydwie te teorie należą do dziedziny
zwanej fizyką teoretyczną a podstawowym narzędziem fizyki teoretycznej
jest precyzyjny aparat matematyczny. Bez niego fizyka nie byłaby nauką
ścisłą.
I takie właśnie zadanie sobie postawiłem: by dryfując ku równa-
niom Maxwella i egzotycznym monopolom magnetycznym (mój obec-
ny konik) przedstawić zwięźle elementy szczególnej teorii względności,
te najważniejsze i te najbardziej podstawowe, i by zrobić to w sposób
matematycznie precyzyjny. Oczywiste, że nie każdy Czytelnik wszystko
od razu zrozumie. Ale przynajmniej zobaczy jak to wygląda i zda sobie
sprawę czego mu brakuje do zrozumienia.
Czasoprzestrzeń
Interwał czasoprzestrzenny
Konwencja Einsteina
−1 0 0 0
0 1 0 0
η = (ηµν ) = (η µν ) = (2)
0 0 1 0
0 0 0 1
Macierz odwrotna do niej, η −1 = (η µν ) ma postać identyczną. Umawia-
my się też, że gdy zobaczymy powtarzający się wskaźnik, jeden u góry
i jeden u dołu, wtedy jest to wskaźnik sumowania - należy po nim wy-
sumować. Przy tej umowie wzór na interwał czasoprzestrzenny można
zapisać jako
∆s2 = ηµν (y µ − xµ )(y ν − xν ). (3)
Przekształcenia Lorentza
AT ηA = η, (6)
Wektory i tensory
vµ = ηµν v ν , (10)
v µ = η µν vµ . (11)
Biorąc pod uwagę postać tensora metrycznego η sprowadza się do
zmiany znaku zerowej składowej v 0 lub v0 na przeciwny.
Można sprawdzić, że przejście to jest zgodne z regułami transformacji
współrzędnych wektorów. Co więcej, gdy v = v µ jest wektorem kontra-
wariantnym, zaś w = wµ wektorem kowariantnym, wtedy (v, w) zdefinio-
wane formułą:
(v, w) = v µ wµ (12)
jest niezmiennikiem - liczbą niezależną od tego w jakim układzie od-
niesienia ją obliczamy.
Przykładem wektora kontrawariantnego jest wektor styczny do traje-
ktorii. Jeśli s jest parametrem opisującym trajetorię xµ (s) jakiegoś obiek-
tu, wtedy v µ = dxµ (s)/ds jest wektorem kontrawariantnym. Przykładem
wektora kowariantnego jest gradient funkcji. Jeśli f jest jakąś funkcją
na M o wartościach rzeczywistych, wtedy jej czterowymiarowy gradient
ωµ = ∂f /∂xµ w jakimś punkcie jest wektorem kowariantnym (jedno-
formą). Niezmiennik (ω, v) = ωµ v µ jest wtedy liczbą - szybkością zmiany
funkcji f wzdłuż trajektorii.
Dalej mamy tensory. Tensorów jest sporo. Pole elektromagnetyczne
Fµν jest tensorem, metryka ηµν jest tensorem, mamy tensor energii-pedu
T µν , w ogólnej teorii względności mamy tensor krzywizny, tensor Ricciego
itd.
Potrzebne nam będą tensory drugiego rzędu. Tensor kontrawariantny,
powiedzmy T µν to obiekt (macierz w tym przypadku) z regułą transfor-
macji
0 0 0 0
T µ ν = Aµµ Aνν T µν . (13)
Tensor dwukrotnie kowariantny, powiedzmy Fµν to obiekt (macierz)
z regułą transformacji
Pole elektromagnetyczne
Ez /c By −Bx 0
Możemy to też rozpisać bez uciekania się do postaci macierzowej: