Phan Tap Hoc Nhap Mon 2

Phên têm hoåc nhêåp mön 1
MUÅC LUÅC
PHÊÌN THÛÁ 2: GIÊËC MÚ (TIÏËP) .................................................................................................. 2
PHÊÌN 3 THUYÏËT TÖÍNG QUAÁT VÏÌ CAÁC CHÛÁNG BÏÅNH THÊÌN KINH .............................. 68
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud 2
PHÊÌN THÛÁ 2: GIÊËC MÚ (TIÏËP)
Trong nhiïìu sûå tûúång trûng, sûå so saánh roä raâng àûúåc duâng
laâm nïìn taãng. Nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp chuáng ta laåi tûå hoãi
nïìn moáng cuãa sûå so saánh àoá nùçm úã chöî naâo? Sûå suy nghô kyä may
ra chuáng ta tòm àûúåc chùng. Vaã laåi nïëu sûå tûúång trûng laâ möåt sûå
so saánh thò thûåc laâ möåt sûå laå khi sûå liïn tûúãng laåi khöng giuáp ta
tòm ra sûå so saánh àoá, khi chñnh ngûúâi nùçm mú cuäng khöng biïët noá
nùçm úã àêu, tuy coá duâng àïën noá maâ chùèng biïët mö tï gò caã. Àiïìu àùåc
biïåt laâ ngay caã khi ngûúâi ta chó cho ngûúâi ngûúâi nùçm mú roä sûå so
saánh àoá, anh ta cuäng chùèng chõu cöng nhêån. Caác baån hùèn àaä thêëy
laâ liïn quan tûúång trûng laâ möåt sûå so saánh thuöåc loaåi àùåc biïåt maâ
chuáng ta khöng biïët gò hïët. Coá thïí laâ sau naây chuáng ta seä biïët àûúåc
möåt vaâi àiïìu chùng.
Ra khoãi sûå liïåt kï ngùæn nguãi kïí trïn, chuáng ta bûúác vaâo möåt
möi trûúâng trong àoá nhûäng àöëi tûúång vaâ nöåi dung àûúåc hònh dung
bùçng möåt sûå tûúång trûng döìi daâo, coá thiïn hònh vaån traång. Àoá laâ
möi trûúâng cuãa àúâi söëng tònh duåc, cuãa cú quan sinh duåc, cuãa nhûäng
haânh vi giao cêëu. Phêìn lúán nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng trong giêëc
mú laâ nhûäng kyá hiïåu tònh duåc. Nhûng úã àêy chuáng ta àûáng trûúác
möåt sûå khaác biïåt kyâ laå. Trong khi nöåi dung thò rêët ñt, nhûäng kyá
hiïåu àïí chó nhûäng nöåi dung àoá thò rêët nhiïìu, thaânh ra möîi àöëi
tûúång àïìu àûúåc tûúång trûng bùçng rêët nhiïìu kyá hiïåu maâ kyá hiïåu
naâo cuäng coá giaá trõ nhû nhau. Nhûng trong khi giaãi thñch, ngûúâi ta
thûúâng gùåp nhûäng sûå ngaåc nhiïn khoá chõu. Traái vúái nhûäng hoaåt
àöång cuãa caác giêëc mú thûúâng coá thiïn hònh vaån traång, sûå giaãi thñch
caác kyá hiïåu tûúång trûng àïìu chaán naãn khöng thïí taã. Àoá laâ sûå kiïån
laâm moåi ngûúâi bûåc mònh nhûnng laâm sao àûúåc bêy giúâ?
Vò àêy laâ lêìn àêìu tiïn chuáng ta noái àïën nöåi dung cuãa àúâi söëng
tònh duåc, töi phaãi noái cho baån nghe roä töi muöën noái àïën vêën àïì àoá
theo caách naâo. Mön phên têm hoåc khöng coá lyá do gò àïí noái möåt
caách uáp múã, hay chó noái àïën bùçng nhûäng sûå aám chó. Mön naây
khöng xêëu höí khi xeát vêën àïì quan troång àoá, thêëy rùçng viïåc goåi sûå
viïåc bùçng chñnh tïn cuãa chuáng laâ phûúng saách hay nhêët àïí traánh
nhûäng yá tûúãng xêëu xa. Viïåc coá mùåt trong cûã toaå àaåi diïån cuãa caã hai
phaái nam nûä cuäng chùèng thay àöíi gò. Nïëu chuáng ta khöng coá möåt
khoa hoåc daânh riïng cho caác öng hoaâng baâ chuáa thò chuáng ta cuäng
khöng coá khoa hoåc naâo daânh riïng cho caác cö gaái ngêy thú vaâ caác
baâ hiïån diïån trong nhûäng buöíi hoåc naây, chûáng toã rùçng hoå muöën
àûúåc àöëi xûã ngang haâng vúái caác öng, ñt nhêët laâ cuäng vïì phûúng
diïån khoa hoåc.
Vêåy giêëc mú vïì cú quan sinh duåc cuãa àaân öng coá nhiïìu sûå
biïíu thõ coá tñnh caách tûúång trûng trong khi àoá caái gò coá tñnh caách
chung duâng àïí so saánh thûúâng hiïån ra roä raâng. Cú quan naây
thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng con söë 3. Phêìn chñnh trong cú quan
sinh duåc naây, caái dûúng vêåt thûúâng àûúåc caã hai phaái nam nûä chuá yá
àïën möåt caách thñch thuá, àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng àöì vêåt coá
hònh thûác giöëng nhû noá: caái gêåy, caái ö, thên cêy, cêy cöëi.. , röìi àïën
nhûäng àöì vêåt coá thïí ài sêu vaâo möåt vêåt naâo khaác gêy ra trong àoá
nhûäng vïët thûúng: khñ giúái nhoån àuã loaåi: nhû dao, dao gùm, lûúäi
dao, gûúm giaáo, hay suáng, nhêët laâ suáng luåc rêët giöëng caái dûúng vêåt
nhêët. Trong nhûäng cún aác möång cuãa caác cö gaái, hoå thûúâng nùçm mú
ngûúâi àaân öng cêìm dao hoùåc laâ suáng luåc àuöíi theo. Coá thïí àoá laâ
trûúâng húåp hay xaãy ra nhêët vïì tñnh caách tûúång trûng cuãa caác giêëc
mú, vaâ giaãi thñch nhûäng giêëc mú àoá chùèng coá gò laâ khoá. Sûå hònh
dung dûúng vêåt bùçng nhûäng àöì vêåt phun ra möåt thûá nûúác cuäng dïî
hiïíu chùèng keám: voâi nûúác, bònh nûúác, suöëi nûúác voåt ra ngoaâi, hay
bùçng nhûäng àöì vêåt coá keáo daâi ra nhû nhûäng caái àeân, caái buát chò...
röìi nhûäng caái buát, nhûäng caái giuäa moáng tay, nhûäng caái buáa cuäng
àïìu àûúåc duâng tûúång trûng cho dûúng vêåt, àiïìu naây cuäng chùèng coá
gò khoá hiïíu.
Viïåc dûúng vêåt coá thïí cûúng cûáng lïn àûúåc, khöng chõu aãnh
hûúãng cuãa troång lûåc àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng traái banh khinh
khñ, nhûäng maáy bay, nhûäng khinh khñ cêìu Zeppenlin. Nhûäng giêëc
mú cuäng duâng möåt phûúng saách àêìy yá nghôa àïí tûúång trûng cho sûå
cûúng cûáng cuãa dûúng vêåt. Giêëc mú cho dûúng vêåt nhû caái gò cêìn
thiïët nhêët trong con ngûúâi vaâ laâm cho con ngûúâi bay àûúåc lïn cao.
Caác baån àûâng ngaåc nhiïn nïëu töi noái rùçng nhûäng giêëc mú maâ ai
cuäng biïët, nhûäng giêëc mú thûåc àeåp àeä trong àoá sûå bay lïn àoáng möåt
vai troâ vö cuâng quan troång, phaãi àûúåc giaãi thñch nhû do sûå khuynh
hûúáng cuãa cú quan sinh duåc, hiïån tûúång cuãa sûå cûúng cûáng dûúng
vêåt. Trong söë nhûäng nhaâ phên têm hoåc coá P. Federn àaä dûåa vaâo
nhûäng bùçng chûáng khöng thïí phuã nhêån àûúåc àïí chûáng minh àiïìu
àoá, vaâ ngay caã möåt nhaâ thñ nghiïåm danh tiïëng khöng liïn can gò
Sigmund Freud 4
àïën phên têm hoåc cuäng ài àïën kïët luêån tûúng tûå bùçng caách àùåt
chên tay ngûúâi chuã theo möåt chiïìu hûúáng àùåc biïåt àïí gêy ra nhûäng
giêëc mú (öng Maury Vold). Caác baån seä caäi laåi rùçng chñnh nhûäng
ngûúâi àaân baâ cuäng nùçm mú thêëy mònh bay lïn. Caác baån haäy nhúá
laåi rùçng giêëc mú thûúâng àûúåc mö taã laåi sûå thûåc hiïån nhûäng àiïìu
maâ mònh muöën laâm trong ngaây vaâ khöng thiïëu gò àaân baâ muöën trúã
thaânh àaân öng duâ loâng ham muöën naây coá yá thûác hay khöng.
Nhûäng baån naâo àaä àûúåc hoåc mön giaãi phêîu hoåc seä khöng ngaåc
nhiïn khi thêëy ngûúâi àaân baâ cuäng muöën thûåc hiïån loâng duåc cuãa
mònh bùçng nhûäng caãm giaác chùèng khaác gò caãm giaác cuãa àaân öng.
Trong cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ cuäng coá möåt cú quan cuäng
cûúng cûáng àûúåc lïn nhû dûúng vêåt vaâ trong thúâi thú êëu cuäng nhû
trong tuöíi dêåy thò trûúác khi giao húåp cuäng giûä vai troâ chùèng khaác
gò dûúng vêåt.
Trong nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng cho dûúng vêåt khoá hiïíu
hún chuáng ta thêëy coá nhûäng loaåi boâ saát vaâ loaâi caá, nhêët laâ con rùæn.
Taåi sao caái muä vaâ caái aáo túi cuäng duâng trong cöng viïåc tûúång trûng
àoá? Thûåc khöng thïí dïî àoaán chuát naâo nhûng quaã laâ sûå tûúång trûng
àoá phaãi coá yá nghôa. Ngoaâi ra ngûúâi ta tûå hoãi viïåc duâng chên tay
thay thïë cho dûúng vêåt coá yá nghôa tûúång trûng naâo khöng? Töi tin
rùçng khi xeát toaân thïí giêëc mú, xeát àïën nhûäng cú quan sinh duåc cuãa
ngûúâi àaân baâ, chuáng ta phaãi nhêån thûác yá nghôa àoá.
Cú quan sinh duåc cuãa ngûúâi àaân baâ àûúåc tûúång trûng bùçng
nhûäng vêåt gò giöëng nhû möåt caái löî coá khaã nùng chûáa àûúåc möåt vêåt
khaác nhû: moã, höë, höëc àaá, chai loå, höåp, rûúng, tuái.. Taâu thuyã cuäng
thïë. Möåt vaâi kyá hiïåu khaác nhû: loâ, tuã, phoâng tûúång trûng cho tûã
cung hún laâ cho cú quan chñnh thûác. Kyá hiïåu phoâng cuäng gùæn liïìn
vúái caác nhaâ , cûãa, cöíng tûúång trûng cho cûãa mònh. Möåt vaâi vêåt khaác
cuäng coá yá nghôa tûúång trûng nhû göî, giêëy, baân, saách vúã. Vïì loaâi vêåt
thò nhûäng con sïn, con soâ cuäng tûúång trûng cho cú quan sinh duåc
cuãa phuå nûä. Cuäng tûúång trûng cho cú quan naây laâ caái möìm, nhûäng
toaâ nhaâ, hay nhûäng nhaâ thúâ, nhaâ nguyïån. Caác baån hùèn àaä thêëy
rùçng khöng phaãi laâ nhûäng sûå tûúång trûng naâo cuäng àïìu dïî hiïíu caã.
Àöi vuá cuäng phaãi àûúåc coi nhû cú quan tònh duåc, cuäng nhû
möåt vaâi cú quan khaác trong ngûúâi àaân baâ àûúåc tûúång trûng bùçng
nhûäng traái àaâo, traái taáo, hoa quaã. Löng úã böå phêån sinh duåc àaân öng
cuäng nhû àaân baâ àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng khu rûâng rêåm, buåi
rêåm. Caách cêëu taåo phûác taåp cuãa cú quan tònh duåc àaân baâ thûúâng
àûúåc tûúång trûng bùçng möåt phong caãnh coá àuã taãng àaá, khu rûâng,
mêy nûúác. Cú quan cuãa àaân öng àûúåc tûúång trûng bùçng àuã caác thûá
maáy moác khoá taã.
Möåt sûå tûúång trûng khaác cho cú quan tònh duåc cuãa àaân baâ laâ
nhûäng höåp àöì nûä trang cuäng nhû kho taâng thûúâng tûúång trûng cho
nhûäng sûå vuöët ve cuãa ngûúâi àaân öng àöëi vúái ngûúâi mònh yïu;
nhûäng àöì ngoåt nhû keåo baánh tûúång trûng cho sûå thoaã maän tònh
duåc. Sûå thoaã maän duåc tònh maâ khöng cêìn àïën ngûúâi khaác phaái
àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng troâ chúi, vñ duå chúi dûúng cêìm. Sûå
trún trúåt, treâo xuöëng hay beã gêîy caânh cêy tûúång trûng cho sûå thuã
dêm. Coân gaäy rùng hay beã rùng tûúång trûng cho sûå bõ thiïën, möåt
trûâng phaåt àöëi vúái nhûäng thoaã maän traái thiïn nhiïn. Nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng cho sûå giao cêëu khöng nhiïìu nhû ta tûúãng, vñ duå
nhû nhûäng haânh àöång nhõp nhaâng nhû khiïu vuä, cûúäi ngûåa, treâo
nuái, hay nhûäng tai naån kinh khuãng nhû bõ xe húi cheåt, möåt vaâi cûã
àöång bùçng tay nhû doaå dêîm bùçng khñ giúái.
Sûå aáp duång vaâ giaãi thñch nhûäng tûúång trûng naây khöng àún
giaãn nhû mònh tûúãng, caã hai àïìu coá nhiïìu chi tiïët maâ mònh khöng
chúâ àúåi. Coá möåt àiïìu mònh khöng tûúãng tûúång àûúåc laâ nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng naây khöng hïì phên biïåt nhûäng sûå thoaã maän duåc
tònh cuãa àaân öng hay àaân baâ. Coá nhûäng kyá hiïåu chó cú quan cuãa
àaân öng cuäng àûúåc, cuãa àaân baâ cuäng àûåúc: vñ duå nhû hònh dung
cuãa nhûäng àûáa treã con, treã traái hay treã gaái. Coá khi möåt kyá hiïåu
àaân öng chó möåt phêìn trong cú quan tònh duåc cuãa àaân baâ hay traái
laåi. Nhûäng àiïìu naây thûåc khoá hiïíu khi ngûúâi ta chûa biïët àïën
nhûäng sûå phaát triïín cuãa nhûäng sûå biïíu thõ vïì tònh duåc cuãa con
ngûúâi. Coá möåt ñt trûúâng húåp úã trong àoá khöng coá sûå lêîn löån trong
viïåc tûúång trûng, vñ duå nhû tuái, khñ giúái, höåp chó duâng riïng cho
àaân baâ thöi.
Töi seä xeát duyïåt têët caã nhûäng phaåm vi maâ nhûäng sûå tûúång
trûng àaä duâng viïåc hònh dung tònh duåc, nhêët laâ nhûäng trûúâng húåp
maâ yïëu töë chung chûa àûúåc hiïíu roä. Vñ duå nhû caái muä vûâa duâng
cho àaân öng àûúåc, maâ duâng cho àaân baâ cuäng àûúåc. Caái aáo túi
thûúâng chó möåt ngûúâi àaân öng coá khi khöng liïn can gò àïën tònh
duåc caã, chaã hiïíu vò sao. Caái caâ vaåt ruä xuöëng trûúác ngûåc roä raâng laâ
möåt kyá hiïåu riïng cho àaân öng vò àaân baâ khöng àeo caâ vaåt bao giúâ.
Quêìn aáo trùæng, vaãi thûúâng tûúång trûng cho àaân baâ; aáo daâi, àöìng
phuåc tûúång trûng cho sûå trêìn truöìng, hònh thïí; giêìy da, giêìy vaãi
tûúång trûng cho cú quan tònh duåc àaân baâ, cuäng nhû caái baân, àöì göî.
Caái thang, bêåc thang, chöî võn tay àïìu tûúång trûng cho sûå giao húåp.
Sigmund Freud 6
Nghô kyä hún chuáng ta thêëy yïëu töë chung cho sûå nhõp nhaâng khi
treâo lïn cao cho sûå kñch àöång lïn túái chöî tuyïåt àónh: caâng lïn cao
caâng thêëy khoá thúã.
Phong caãnh tûúång trûng cho êm höå. Nuái non, taãng àaá tûúång
trûng cho dûúng vêåt, vûúân cho êm höå. Traái cêy chó àöi vuá chûá
khöng phaãi àûáa con. Daä thuá chó nhûäng ngûúâi àam mï tònh aái, röìi
nhûäng baãn nùng xêëu xa. Hoa, nhuyå chó êm höå , nhêët laâ sûå trinh
tiïët. Nhûäng àoaá hoa chûa nhuá chñnh laâ cú nùng sinh duåc cuãa loaâi
cêy trong àúâi thûåc. Tûâ caái phoâng, nhûäng cûãa söí, cûãa ra vaâo àïìu chó
nhûäng löî nhû cûãa mònh, chó sûå múã to cuãa cûãa mònh. Phoâng àoáng,
phoâng múã, chó ngûúâi àaân baâ, coân chòa khoaá chó ngûúâi àaân öng.
Àoá laâ nhûäng vêåt liïåu cêëu thaânh nhûäng giêëc mú tûúång trûng.
Thûåc ra chûa àêìy àuã, chuáng ta coá thïí kïí nhiïìu nûäa vïì chiïìu röång
cuäng nhû chiïìu sêu, nhûng nhû thïë cuäng taåm àuã röìi. Coá thïí baån seä
nöíi giêån vaâ baão töi: “Nghe giaáo sû noái thò chuáng ta söëng trong möåt
thïë giúái bao quanh bùçng nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng cho tònh duåc.
Têët caã nhûäng gò quanh ta, aáo chuáng ta mùåc, nhûäng àöì chuáng ta
cêìm tay chùèng laâ gò khaác hún nhûäng caái tûúång trûng cho tònh duåc,
khöng hún khöng keám”. Töi cöng nhêån laâ quaã coá nhiïìu àiïìu khoá
hiïíu thûåc vaâ cêu hoãi àêìu tiïn àïën vúái caác baån hùèn laâ cêu sau àêy:
Laâm sao chuáng ta biïët àûúåc yá nghôa cuãa nhûäng kyá hiïåu tûúång
trûng àoá khi chñnh ngûúâi nùçm mú khöng cho ta biïët gò hïët, hay coá
cho biïët thò cuäng chó laâ nhûäng àiïìu thiïëu soát.
Töi traã lúâi: Chuáng ta biïët nhûäng àiïìu àoá laâ nhúâ nhiïìu nguöìn
göëc lùæm, nhûäng chuyïån cöí tñch, huyïìn thoaåi, chuyïån vui cûúâi, dên
ca nghôa laâ nhúâ sûå khaão saát nhûäng têåp quaán, phûúng ngön, tuåc
ngûä, baâi haát, thi ca, tiïëng noái haâng ngaây cuãa caác dên töåc trïn thïë
giúái. úã bêët cûá àêu chuáng ta cuäng thêëy nhûäng kyá hiïåu nhû nhau, dïî
hiïíu. Khaão saát caác nguöìn göëc àoá chuáng ta thêëy laâ chuáng ài rêët sêu
saát vúái tñnh caách tûúång trûng trong caác giêëc mú àïën nöîi nhûäng àiïìu
vûâa noái àûúåc xaác nhêån hoaân toaân.
Chuáng ta àaä noái rùçng theo Sherner thò cùn nhaâ tûúång trûng
cho thên thïí ngûúâi ta, cuäng nhû cûãa söí, cûãa ra vaâo tûúång trûng cho
caác löî, bïì mùåt cùn nhaâ chó nhûäng chöî löìi loäm, ban cöng chó nhûäng
chöî dûåa. Chñnh trong tiïëng noái thûúâng ngaây cuãa chuáng ta cuäng
duâng nhûäng kyá hiïåu àoá: chuáng ta chùèng thûúâng goåi baån thên cuãa
chuáng ta laâ: “ngöi nhaâ cuä” vaâ “moåi viïåc àïìu khöng àûúåc trêåt tûå lùæm
trïn têìng lêìu möåt cuãa anh ta” sao? (dõch tûâng chûä trong tiïëng
Àûác).
Thoaåt nghe ngûúâi ta thêëy thûåc kyâ khi cha meå àûúåc tûúång
trûng bùçng vua chuáa vaâ hoaâng hêåu. Trong nhiïìu chuyïån cöí tñch
khi àoåc thêëy: “Ngaây xûa coá möåt öng vua vaâ möåt baâ hoaâng hêåu
“nhûäng chûä naây thûåc ra chó laâ nhûäng chûä thay thïë cho: Ngaây xûa
coá möåt ngûúâi cha vaâ möåt ngûúâi meå”. Trong gia àònh, ngûúâi ta
thûúâng goåi àûáa treã con laâ nhûäng öng hoaâng, àûáa lúán nhêët laâ hoaâng
thaái tûã (kronprinz). Chñnh vua thûúâng àûúåc goåi laâ cha meå dên.
Nhûäng àûáa beá thûúâng àûúåc goåi àuâa laâ nhûäng con sêu, chuáng ta
chùèng àaä thûúng haåi goåi àuâa chuáng laâ “Nhûäng con sêu nhoã beá àaáng
thûúng” sao? (Das arme Wurm).
Chuáng ta haäy trúã laåi kyá hiïåu cùn nhaâ vaâ caác phuå thuöåc. Khi
chuáng ta trong giêëc mú, duâng nhûäng chöî löìi trong cùn nhaâ laâm chöî
bêëu vñu, chuáng ta hùèn àaä nhúá laåi yá nghôa cuãa quêìn chuáng khi hoå
noái àïën nhûäng cùåp vuá àöì söå laâ “coá thïí àaánh àu vaâo àoá àûúåc”.
Nhûäng ngûúâi ngoaâi phöë coân noái àïën nhûäng ngûúâi coá àöi vuá to laâ:
“baâ naây coá nhiïìu göî trûúác cûãa nhaâ mònh nhó” y nhû hoå muöën
khùèng àõnh caái giaãi thñch cuãa chuáng ta khi ta noái rùçng göî laâ vêåt
tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ.
Vïì rûâng, chuáng ta seä khöng hiïíu taåi sao rûâng laåi àûúåc duâng
tûúång trûng cho àaân baâ nïëu chuáng ta khöng cêìu cûáu mön ngön
ngûä hoåc soá saánh. Tiïëng Àûác Holz (göî) cuäng cuâng möåt göëc rïî vúái
tiïëng Hy laåp coá nghôa laâ vêåt chêët, nguyïn liïåu. Coá nhiïìu khi möåt
tiïëng chung duâng àïí chó möåt vêåt riïng. Trong Àaåi têy dûúng coá
möåt hoân àaão tïn Maderia vò àaão àoá toaân rûâng, Maderia tiïëng Böì
àaâo nha coá nghôa laâ rûâng. Tiïëng Maderia göëc tûâ tiïëng La tinh
Materiasa thaânh Matieáre cuãa phaáp. Chûä materia göëc úã chûä master
nghôa laâ ngûúâi meå. Vêåy matieáre, vêåt chêët cuãa möåt vêåt gò chñnh laâ
meå cuãa vêåt àoá. Chñnh quan niïåm cuä kyä naây àaä phaát sinh ra kyá hiïåu
tûúång trûng göî, rûâng trúã thaânh ngûúâi meå, ngûúâi àaân baâ.
Trong giêëc mú, sûå sinh saãn thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng
nhûäng nûúác, nhaãy xuöëng nûúác hay tûâ dûúái nûúác ài lïn tûác laâ sinh
ra hay ra àúâi. Göëc cuãa sûå tûúång trûng naây laâ do thuyïët tiïën hoaá:
möåt àùçng, moåi vêåt trïn caån, trong àoá phaãi kïí caã töí tiïn loaâi ngûúâi,
àïìu bùæt nguöìn tûâ nhûäng vêåt söëng dûúái nûúác (quan niïåm naây quaá
cuä), àùçng khaác, bêët cûá möåt loaâi coá vuá, möåt ngûúâi naâo trûúác khi ra
àúâi cuäng nùçm mú trong nûúác nghôa laâ nûúác trong tûã cung ngûúâi
meå, vaâ sinh ra tûác laâ trong nûúác ài ra. Töi khöng noái rùçng ngûúâi
nùçm mú biïët nhûäng àiïìu àoá. Nhûng töi cho rùçng anh ta khöng cêìn
biïët àïën àiïìu àoá. Ngûúâi nùçm mú coá thïí biïët nhûäng àiïìu àûúåc kïí
Sigmund Freud 8
cho nghe höìi coân nhoã, nhûng duâ anh ta coá biïët chùng nûäa cuäng
chùèng liïn quan gò àïën sûå hònh thaânh cuãa kyá hiïåu tûúång trûng.
Ngaây xûa ngûúâi ta kïí cho chuáng ta nghe rùçng chñnh nhûäng con coâ
àem treã con àïën. Nhûng coá thïí àûáa treã con úã àêu, thò úã dûúái söng
dûúái giïëng, nghôa laâ úã dûúái nûúác chûá coân àêu nûäa? Möåt thên chuã
cuãa töi, höìi coân nhoã àaä àûúåc nghe kïí cêu chuyïån àoá àaä biïën mêët caã
buöíi chiïìu. Maäi sau ngûúâi ta múái tòm ra chuá beá àang cuái àêìu xuöëng
nûúác àïí xem coá àûáa treã con naâo trong àoá khöng?
Trong nhûäng huyïìn thoaåi vïì sûå ra àúâi cuãa nhûäng anh huâng,
maâ O.Rank àaä khaão cûáu (viïåc cuä nhêët laâ sûå ra àúâi cuãa Sargon, úã
Agade nùm 2800 trûúác T.C) viïåc dòm trong nûúác hay tûâ trong nûúác
ài ra giûä möåt vai troâ quan troång haâng àêìu. Rank cho rùçng àoá laâ
nhûäng hònh aãnh tûúång trûng cho sûå sinh söëng nhû trong giêëc mú.
Khi trong giêëc mú chuáng tûå cûáu àûúåc möåt ngûúâi naâo àoá khoãi chïët
àuöëi, chuáng ta thûúâng coi ngûúâi àoá nhû meå mònh: trong nhûäng
huyïìn thoaåi möåt ngûúâi cûáu àûúåc möåt àûáa beá khoãi chïët àuöëi chñnh
laâ meå àûáa beá. Trong möåt cêu chuyïån ngûúâi ta kïí laåi rùçng: ngûúâi ta
hoãi möåt àûáa beá Do thaái thöng minh laâ: “Ai laâ meå cuãa Moise?”.
Thùçng beá traã lúâi khöng ngêåp ngûâng: “Àoá laâ cöng chuáa”. Nhûng
ngûúâi ta baão: “Khöng àuáng. Baâ Cöng chuáa chó laâ ngûúâi cûáu Moise
khoãi chïët àuöëi thöi”. Àûáa beá traã lúâi: “Thò baâ ta baão thïë”. chûáng toã
rùçng noá cuäng biïët yá nghôa àuáng cuãa cêu chuyïån huyïìn thoaåi.
Trong giêëc mú caái chïët thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng sûå ra
ài. Khi möåt àûáa beá hoãi vïì möåt ngûúâi àaä lêu khöng gùåp, thûåc ra àaä
chïët, ngûúâi lúán thûúâng traã lúâi laâ ngûúâi àoá ài du lõch. Ngay úã àêy töi
cuäng cho rùçng sûå tûúång trûng naây khöng liïn can gò àïën sûå giaãi
thñch cho treã con nghe. Nhaâ thi sô cuäng duâng hònh aãnh àoá àïí chó
suöëi vaâng nhû möåt miïìn xa xöi maâ khöng möåt du khaách naâo àïën
àoá maâ coá thïí trúã vïì àûúåc. Ngay trong cêu chuyïån haâng ngaây chuáng
ta cuäng noái àïën nhûäng chuyïën du haânh cuöëi cuâng. Tön giaáo cöí xûa
cuãa xûá Ai cêåp cuäng noái àïën cuöåc du haânh qua coäi chïët. Coân nhiïìu
baãn cuãa cuöën saách, vñ duå nhû cuöën Baedekre ài theo xaác ûúáp trong
cuöåc du haânh. Tûâ khi nghôa àõa àûúåc taách rúâi nhûäng núi coá nhaâ úã,
cuöåc du haânh cuöëi cuâng vïì coäi chïët àaä trúã thaânh hiïån thûåc.
Sûå tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ cuäng khöng
phaãi chó coá trong giêëc mú. Trong àúâi söëng haâng ngaây nhiïìu khi baån
goåi möåt phuå nûä laâ “möåt caái höåp cuä kyä” maâ khöng hïì biïët rùçng mònh
àaä duâng chûä àoá tûúång trûng cho cú quan àaân baâ. Trong Tên ûúác
coá noái: ngûúâi àaân baâ laâ möåt caái bònh yïëu. Nhûäng saách kinh cuãa
ngûúâi Do thaái coá löëi haânh vùn rêët thuá võ, àêìy rêîy nhûäng thaânh ngûä
mûúån cuãa sûå tûúång trûng tònh duåc, thûúâng khöng dïî hiïíu tñ naâo vaâ
gêy ra nhiïìu sûå hiïíu lêìm vñ duå nhû trong cuöën Thaánh ca cuãa caác
thaánh ca. Trong saách vúã Do thaái sau àoá luön luön coá àoaån noái àïën
ngûúâi àaân baâ nhû möåt caái nhaâ vaâ caái cûãa nhû caái cûãa mònh. Vñ duå
nhû ngûúâi chöìng lêëy vúå mêët trinh thûúâng phaân naân laâ mònh thêëy
cûãa àïí ngoã. Ngûúâi àaân baâ noái vïì chöìng mònh nhû sau: Töi doån baân
sùén cho anh nhûng anh lêåt àöí baân. Vò ngûúâi chöìng lêåt ngûúåc baân
nïn con caái múái queâ quùåt. Nhûäng taâi liïåu naây àïìu trñch trong cuöën
Sûå tûúång trûng tònh duåc trong kinh thaánh Giato vaâ thaánh kinh
Höìi giaáo, cuãa M.L.Levy, Brunn.
Chñnh caác nhaâ ngûä nguyïn hoåc àûa ra hònh dung ngûúâi àaân
baâ tûúång trûng bùçng caái taâu thuyã: danh tûâ Schiff (taâu thuyã) luác
àêìu duâng àïí chó möåt caái bònh bùçng àêët seát bùæt nguöìn bùçng chûä
Schaff (caái chaão). Chûä loâ tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ vaâ caái tûã
cung, àoá laâ àiïìu àoåc thêëy trong huyïìn thoaåi Hy laåp liïn can àïën
Peáreanderu úã Corinthe vaâ vúå laâ Meálissa. Theo chuyïån do Heárodote
kïí laåi thò sau khi giïët vúå mònh vò ghe tuöng, tïn hön quên yïu cêìu
boáng mònh cho biïët tin tûác vïì ngûúâi vúå yïu quyá, ngûúâi chïët liïìn cho
anh ta biïët mònh coá mùåt bùçng caách nhùæc cho Peáreanderu biïët laâ
anh ta àaä àïí cho baánh myâ trong loâ laånh ngùæt, thaânh ngûä naây coá
muåc àñch aám chó àïën nhûäng cûã chó maâ khöng möåt ai biïët ngoaâi hai
vúå chöìng. Trong cuöën Anthropophyteia cuãa Kraus thûúâng àûúåc coi
nhû möåt cuöën saách rêët döìi daâo vïì àúâi söëng tònh duåc cuãa caác dên
töåc, ngûúâi ta àoåc thêëy rùçng trong möåt vaâi miïìn úã Àûác khi noái àïën
ngûúâi àaân baâ vûâa sinh xong ngûúâi ta thûúâng noái rùçng chõ ta bõ vúä
loâ. Sûå àöët lûãa cuäng coá yá nghôa tûúång trûng: ngoån lûãa vñ nhû cú
quan sinh duåc àaân öng: coân loâ lûãa laâ cú quan cuãa àaân baâ.
Nïëu ngaåc nhiïn khöng hiïíu vò sao nhûng phong caãnh laåi
luön luön tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ, baån haäy
àoåc nhûäng saách vïì thêìn thoaåi trong àoá àêët laânh nuöi söëng con
ngûúâi giûä möåt vai troâ nhû thïë naâo trong caác dên töåc cöí xûa, vaâ
quan niïåm vïì canh nöng àaä aãnh hûúãng rêët nhiïìu trong viïåc tûúång
trûng naây. Thûúâng ngaây ngûúâi àaân baâ Àûác chùèng hay hònh dung
cùn phoâng cuãa ngûúâi àaân baâ àïí chó chñnh ngûúâi àaân baâ àoá sao, thay
thïë con ngûúâi bùçng chöî úã cuãa àaân baâ. Chuáng ta cuäng duâng chûä
“Caánh cûãa thiïng liïng” àïí chó Àûác vua vaâ chñnh phuã. Chûä
Pharaon duâng àïí chó vua Ai cêåp coá nghôa laâ “sên to” (úã miïìn àöng
xûa giûäa hai cûãa thaânh thûúâng coá sên duâng laâm núi hoåp chùèng
Sigmund Freud 10
khaác nhûäng caái chúå trong thúâi cöí). Tuy nhiïn töi thêëy nguöìn göëc
naây coá veã húâi húåt . Töi cho rùçng súã dô caái phoâng trúã thaânh tûúång
trûng cho ngûúâi àaân baâ; thêìn thoaåi vaâ thi ca chùèng nhùæc luön àïën
nhûäng chûä duâng tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ àoá sao? Àoá laâ
nhûäng chûä: toaâ lêu àaâi , thaânh quaách , thaânh phöë. Súã dô coá ngûúâi
nghi ngúâ vïì àiïím naây thò chó laâ vò ngûúâi àoá khöng biïët tiïëng Àûác
nïn khöng hiïíu chuáng ta noái thöi. Nhûng trong mêëy nùm gêìn àêy
töi coá chûäa cho nhiïìu ngûúâi ngoaåi quöëc vaâ trong giêëc mú cuãa hoå, hoå
cuäng noái àïën nhûäng caái phoâng àïí chó ngûúâi àaân baâ. Coân nhiïìu lyá
do àïí chûáng minh rùçng sûå tûúång trûng naây àaä vûúåt quaá biïn giúái
cuãa ngön ngûä vaâ sûå kiïån naây àaä àûúåc nhaâ àoaán möång Schubert
cöng nhêån. Duâ sao cuäng cêìn phaãi cho rùçng khöng möåt thên chuã
naâo cuãa töi laåi khöng biïët tñ gò vïì tiïëng Àûác caã, vò thïë töi chúâ àúåi
nhûäng nhaâ phên têm hoåc taåi caác nûúác khaác trïn thïë giúái hiïën cho
nhûäng taâi liïåu àöëi vúái nhûäng ngûúâi noái cuâng möåt thûá tiïëng.
Vïì sûå tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân öng khöng
coá möåt kyá hiïåu naâo laåi khöng coá trong cêu noái thûúâng ngaây dûúái
möåt hònh thûác khöi haâi, têìm thûúâng hay thi võ nhû trong caác nhaâ
thi sô thúâi cöí xûa. Trong nhûäng kyá hiïåu àoá khöng nhûäng coá nhûäng
kyá hiïåu thûúâng xuêët hiïån trong caác giêëc mú maâ coân coá nhûäng kyá
hiïåu khaác vñ duå nhû caái cêy. Vaã laåi, sûå tûúång trûng trong cú quan
sinh duåc cuãa àaân öng coá möåt phaåm vi rêët röång, àûúåc baân caäi rêët
nhiïìu nïn chuáng ta seä khöng noái àïën vò khöng àuã chöî . Chuáng ta
chó noái àïën möåt kyá hiïåu thöi: àoá laâ kyá hiïåu vïì Tam võ nhêët thïë.
Chuáng ta gaåt ra möåt bïn yá nghô khöng biïët coá phaãi con söë ba laâ
nguöìn göëc cuãa sûå tûúång trûng naây khöng. Nhûng àiïìu chùæc chùæn laâ
nïëu coá nhûäng àöì vêåt gò göìm ba phêìn (vñ duå nhû cêy vên thaão ba laá)
àûúåc duâng àïí tûúång trûng cho nhûäng binh chuãng hay biïíu hiïån
naâo àoá thò chñnh laâ yá nghôa tûúång trûng àoá.
Àoaá hoa huïå ba caânh cuãa ngûúâi Phaáp, nhûäng huy hiïåu kyâ
khöi cuãa hai àaão caách xa nhau nhû àaão Sicile vaâ àaão Man, theo yá
töi chó laâ tûúång trûng cho cú quan sinh duåc àaân öng. Thúâi cöí xûa,
ngûúâi ta veä laåi dûúng vêåt àïí xua àuöíi nhûäng hònh aãnh xêëu, ngaây
nay ngûúâi ta thûúâng àeo buâa, nhûäng buâa naây khöng gò khaác hún laâ
sûå tûúång trûng cho nhûäng cú quan sinh duåc. Caác baån haäy quan saát
nhûäng buâa thûúâng buöåc quanh cöí maâ xem: naâo möåt àoaá vên thaão
böën laá thay thïë àoaá vên thaão ba laá tûúång trûng; möåt con lúån: ngaây
xûa tûúång trûng cho sûå sinh con àeã caái; möåt caái nêëm tröng thûåc sûå
giöëng dûúng vêåt; möåt caái vaânh moáng ngûåa tröng nhû êm höå ; anh
chaâng lau loâ sûúãi mang theo möåt caái thang laâ vò ngaây xûa hònh aãnh
àoá tûúång trûng cho sûå giao cêëu. Chuáng ta àaä thêëy caái thang tûúång
trûng cho sûå giao cêëu trong giêëc mú; trong tiïëng Àûác anh tûâ “treâo
lïn cao” coá nghôa laâ tònh duåc. Tiïëng Àûác thûúâng noái “treâo lïn ngûúâi
àaân baâ” vaâ “thùçng cha naây laâ möåt thùçng treâo lêu àúâi”. Trong tiïëng
Phaáp, ngûúâi ta dõch tiïëng Stufe cuãa Àûác bùçng chûä “ài” vaâ ngûúâi ta
goåi anh chaâng chúi búâi àaâng àiïëm bùçng tiïëng “möåt thùçng ài nhiïìu”.
Coá leä danh tûâ cuäng liïn can àïën viïåc nhiïìu giöëng vêåt trong khi
giao cêëu thûúâng cûúäi lïn con caái.
Viïåc duâng danh tûâ beã gaäy caânh àïí chó sûå thuã dêm khöng
nhûäng àuáng vúái nhûäng cûã chó thûúâng thûúâng trong luác thuã dêm maâ
coân giöëng nhû nhiïìu thaânh ngûä trong thêìn thoaåi. Nhûng sûå tûúång
trûng cho viïåc thuã dêm hay sûå thiïën bùçng hònh dung ruång rùng
thûåc àùåc biïåt: khoa nhên chuãng hoåc cho ta möåt thñ duå vïì àiïìu àoá.
Ngaây nay sûå buöåc buöìng trûáng coá leä bùæt nguöìn úã sûå thiïën ngaây
xûa. Coá nhiïìu böå laåc cöí xûa thûúâng raåch cú quan sinh duåc àïí kyã
niïåm viïåc àïën tuöíi dêåy thò cuãa con trai trong khi coá nhûäng böå laåc
laåi nhöí möåt caái rùng trong dõp naây.
Töi chêëm dûát baâi naây bùçng nhûäng thñ duå nhû trïn. Àoá chó laâ
nhûäng thñ duå: chuáng ta biïët nhiïìu hún thïë nûäa vaâ nhûäng thñ duå
naây nïëu khöng phaãi laâ do chuáng mònh laâ nhûäng ngûúâi khöng
chuyïn mön têåp trung laåi maâ do nhûäng nhaâ chuyïn mön vïì khoa
nhên chuãng, thêìn thoaåi, ngön ngûä vaâ nhên loaåi hoåc têåp trung thò
thuá võ hún nhiïìu. Nhûng duâ nhûäng àiïìu mònh biïët haäy coân ñt oãi,
chuáng ta vêîn phaãi àûa ra nhûäng kïët luêån vaâ nhûäng kïët luêån naây
seä laâm chuáng ta suy nghô.
Trûúác hïët chuáng ta coá sûå kiïån laâ ngûúâi nùçm mú coá möåt löëi
diïîn taã tûúång trûng maâ anh ta khöng biïët àïën vaâ cuäng khöng cöng
nhêån khi thûác dêåy. Àiïìu naây khöng laâm chuáng ta ngaåc nhiïn cuäng
nhû khi ta noái rùçng chõ hêìu gaái cuãa chuáng ta biïët chûä Phaån duâ chõ
ta sinh úã Àûác vaâ chûa bao giúâ hoåc chûä Phaån caã. Chuáng ta khöng
thïí duâng quan niïåm cuãa chuáng ta vïì têm lyá hoåc àïí biïët roä àiïìu àoá.
Chuáng ta chó coá thïí noái rùçng nïëu ngûúâi nùçm mú coá biïët àïën nhûäng
sûå tûúång trûng naây thò chñnh laâ vö thûác, sûå biïët naây thuöåc vaâo àúâi
söëng tinh thêìn vö thûác. Àiïìu giaãi thñch naây khöng ài xa àûúåc. Cho
túái nay chuáng ta chó cêìn cöng nhêån laâ coá nhûäng khuynh hûúáng vö
thûác nghôa laâ khuynh hûúáng maâ chuáng ta khöng biïët àïën trong
thúâi gian ngùæn nguãi naâo àoá thöi. Nhûng bêy giúâ coân coá gò hún nûäa:
àoá laâ nhûäng àiïìu hiïíu biïët bùçng vö thûác, nhûäng liïn quan vö thûác
Sigmund Freud 12
giûäa caác yá tûúãng , nhûäng sûå so saánh vö thûác giûäa caác vêåt, trong àoá
möåt trong caác vêåt seä thay thïë cho nhûäng vêåt khaác möåt caách thûúâng
trûåc. Nhûäng sûå so saánh naây khöng phaát sinh ra chó àïí duâng möåt
lêìn cho möåt trûúâng húåp naâo àoá, nhûng àïí duâng maäi maäi trong moåi
trûúâng húåp, vaâ bao giúâ cuäng sùén saâng xuêët hiïån. Chuáng ta àaä coá
bùçng cúá vïì àiïím naây vò nhòn thêëy chuáng trong nhûäng ngûúâi khaác
nhau hoaân toaân, noái hai thûá tiïëng khaác nhau.
Nhûäng àiïìu biïët tûúång trûng naây tûâ àêu ra? Tiïëng noái
thûúâng ngaây chó cung cêëp coá möåt phêìn nhoã thöi. Nhûäng sûå giöëng
nhau trong caác phaåm vi khaác, nhiïìu khi ngûúâi nùçm mú khöng hïì
biïët àïën vaâ nïëu chuáng ta coá têåp trung àûúåc vaâi vñ duå thò cuäng khoá
nhoåc lùæm.
Thûá hai, nhûäng liïn quan tûúång trûng naây khöng thuöåc riïng
vïì ngûúâi nùçm mú vaâ khöng biïíu thõ riïng cho cöng viïåc tiïën haânh
trong giêëc mú. Chuáng ta biïët laâ nhûäng thêìn thoaåi, nhûäng chuyïån
cöí tñch, nhûäng cêu ca dao tuåc ngûä, nhûäng baâi dên ca, tiïëng noái
haâng ngaây vaâ nhûäng nhaâ thi sô àïìu duâng sûå tûúång trûng àoá. Phaåm
vi cuãa sûå tûúång trûng röång lúán vö cuâng, sûå tûúång trûng trong giêëc
mú chó laâ möåt khoaãng nhoã trong phaåm vi àoá. Chuáng ta khöng nïn
khaão cûáu toaân thïí vêën àïì bùçng caách ài tûâ nhûäng giêëc mú. Nhiïìu kyá
hiïåu tûúång trûng duâng úã núi khaác, khöng xuêët hiïån trong giêëc mú
hay chó xuêët hiïån rêët ñt; ngûúâi ta cuäng khöng luön luön tòm thêëy úã
ngoaâi àúâi nhûäng kyá hiïåu thûúâng xuêët hiïån trong giêëc mú hay nïëu
coá thò cuäng chó leã teã thöi. Ngûúâi ta coá caãm tûúãng àang àûáng trûúác
möåt löëi diïîn taã cuä kyä nhûng àaä mêët ài röìi trûâ möåt vaâi trûúâng húåp
coân soát laåi, raãi raác khùæp núi, chöî naây möåt ñt chöî kia möåt chuát thay
àöíi trong rêët nhiïìu phaåm vi. Töi nhúá àïën möåt anh chaâng àiïn
khuâng àaä tûúång trûng ra möåt tiïëng noái cùn baãn trong àoá nhûäng
liïn quan tûúång trûng chó laâ nhûäng caái gò coân soát laåi trong tiïëng
noái àoá.
Thûá ba, caác baån chùæc ngaåc nhiïn khi thêëy trong caác phaåm vi
khaác nhûäng liïn quan tûúång trûng naây khöng hoaân toaân thuöåc vïì
tònh duåc, trong khi giêëc mú thò laåi hoaân toaân thuöåc vïì tònh duåc
thöi. Àiïìu naây cuäng chùèng dïî cùæt nghôa gò. Coá phaãi laâ nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng cöí xûa àaä àûúåc aáp duång vaâo nhûäng trûúâng húåp
múái khöng, coá phaãi nhûäng sûå aáp duång múái naây dêìn dêìn àaä àûa
nhûäng kyá hiïåu naây àïën àöå mêët hïët yá nghôa tûúång trûng khöng?
Têët nhiïn laâ chuáng ta khöng thïí traã lúâi caác cêu hoãi àoá khi cûá ài
maäi trong phaåm vi giêëc mú. Chuáng ta chó nïn noái rùçng giûäa nhûäng
sûå tûúång trûng àoá vaâ àúâi söëng tònh duåc coá nhûäng dêy liïn laåc chùåt
cheä.
Gêìn àêy chuáng ta nhêån àûúåc möåt baâi rêët quan troång vïì vêën
àïì naây. Möåt nhaâ ngön ngûä hoåc, öng M H. Sperber tuy khöng khaão
cûáu vïì phên têm hoåc àaä cho rùçng nhûäng nhu cêìu tònh duåc giûä möåt
vai troâ quan troång trong viïåc phaát sinh vaâ phaát triïín ngön ngûä.
Nhûäng êm thanh àêìu tiïn àûúåc phaát ra àûúåc duâng àïí goåi nhûäng
ngûúâi khaác giúái trong cöng viïåc tònh duåc; röìi sûå phaát triïín sau àoá
cuãa ngön ngûä ài cuâng vúái sûå töí chûác cöng viïåc trong thúâi cöí xûa.
Cöng viïåc àûúåc tiïën haânh chung nhõp nhaâng theo nhûäng cêu hoâ
khoan. Sûå quan têm vïì tònh duåc àaä di chuyïín àïën sûå quan têm vïì
cöng viïåc. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng ngûúâi thúâi cöí xûa chó bùçng loâng
chêëp nhêån cöng viïåc nhû möåt caái gò àïën thay thïë cho tònh duåc vaâ
cuäng quan troång nhû tònh duåc vêåy. Vò thïë nïn nhûäng cêu hoâ khoan
ài theo sûå laâm viïåc coá hai nghôa. möåt nghôa dñnh daáng àïën cöng
viïåc, möåt nghôa dñnh daáng àïën tònh duåc vaâ phuå thuöåc hùèn vaâo cöng
viïåc. Nhûäng thïë hïå sau, sau khi phaát minh ra möåt tiïëng coá yá nghôa
tònh duåc, àaä duâng tiïëng àoá trong möåt loaåi cöng viïåc múái. Nhiïìu
tiïëng göëc sau àoá àaä àûúåc thaânh lêåp, tiïëng naâo cuäng bùæt àêìu coá yá
nghôa laâ tònh duåc nhûng vïì sau boã mêët yá nghôa tònh duåc. Nïëu
nhûäng àiïìu vûâa phaác hoaå àûúåc coi laâ àuáng thò chuáng ta seä coá thïí
hiïíu àûúåc tñnh chêët tûúång trûng trong giêëc mú, hiïíu roä taåi sao giêëc
mú trong khi giûä laåi àûúåc möåt caái gò trong nhûäng àiïìu kiïån cuä kyä
àoá, laåi coá nhiïìu kyá hiïåu liïn quan àïën tònh duåc nhû thïë, taåi sao
nhûäng binh khñ vaâ duång cuå laåi duâng àïí tûúång trûng cho àaân öng,
nhûäng vaãi vaâ àöì vêåt duång laåi tûúång trûng cho àaân baâ. Liïn quan
tûúång trûng hònh nhû caái gò coân soát laåi cuãa sûå àöìng hoaá caác tiïëng
trong thúâi cöí, nhûäng àöì vêåt ngaây xûa coá cuâng möåt tïn vúái nhûäng àöì
vêåt coá dñnh daáng àïën hònh cêìu vaâ àúâi söëng tònh duåc bêy giúâ xuêët
hiïån trong giêëc mú dûúái danh nghôa laâ kyá hiïåu tûúång trûng cho
hònh cêìu vaâ àúâi söëng naây.
Nhûäng sûå viïåc naây àûúåc gúåi ra khi noái àïën caác giêëc mú seä
giuáp cho chuáng ta thêëy rùçng mön phên têm hoåc chñnh laâ möåt mön
hoåc coá tñnh chêët töíng quaát chûá khöng phaãi nhû Têm lyá hoåc vaâ têm
thêìn hoåc. Mön phên têm hoåc coá liïn quan àïën nhiïìu khoa hoåc tinh
thêìn khaác nhû thêìn thoaåi hoåc, ngön ngûä hoåc, nhên chuãng hoåc, têm
lyá quêìn chuáng hoåc, khoa hoåc tön giaáo. Nhûäng cöng trònh khaão cûáu
cuãa nhûäng khoa hoåc naây cuäng giuáp chuáng ta nhiïìu dûä kiïån quyá
baáu. Cho nïn chuáng ta seä khöng àûúåc ngaåc nhiïn khi thêëy phong
Sigmund Freud 14
traâo phên têm hoåc àaä àûa àïën sûå xuêët baãn möåt túâ taåp chñ daânh
riïng cho vêën àïì khaão saát caác liïn quan giûäa caác mön hoåc naây vúái
mön phên têm hoåc. Àoá laâ túâ taåp chñ Imago thaânh lêåp nùm 1912 do
Hans Sachs vaâ Otto Rank. Trong sûå liïn laåc vúái caác khoa hoåc khaác,
mön phên têm hoåc cho nhiïìu hún nhêån. Têët nhiïn nhûäng kïët quaã
àoá coá veã kyâ khöi maâ mön phên têm hoåc thu lûúåm àûúåc seä dïî daâng
chêëp nhêån hún möåt khi caác cöng trònh khaão cûáu trong caác khoa hoåc
chêëp nhêån. Nhûng chñnh mön phên têm hoåc àaä cung cêëp phûúng
phaáp kyä thuêåt vaâ caác quan àiïím aáp duång àûúåc trong caác khoa hoåc
khaác. Cöng trònh khaão cûáu cuãa phên têm hoåc àaä tòm ra trong àúâi
söëng tinh thêìn nhûäng sûå kiïån giuáp cho chuáng ta giaãi quyïët hay
àûa ra aánh saáng hún möåt àiïìu bñ êín cuãa àúâi söëng cöng cöång.
Nhûng töi chûa noái cho caác baån nghe trong trûúâng húåp naâo
chuáng ta coá thïí coá àûúåc möåt têìm nhòn sêu xa nhêët vïì vêën àïì ngûúâi
ta goåi laâ “tiïëng noái cùn baãn” vaâ phaåm vi naâo àaä giûä laåi àûúåc nhiïìu
àiïìu truyïìn laåi tûâ ngaây xûa nhêët. Chûa biïët caác àiïìu àoá, caác baån
khöng thïí hiïíu àûúåc hïët têìm quan troång cuãa vêën àïì. Phaåm vi àoá laâ
phaåm vi cuãa caác chûáng loaån thêìn kinh vúái nhûäng triïåu chûáng vaâ
caách phaát hiïån maâ mön phên têm hoåc coá nhiïåm vuå giaãi thñch vaâ
chûäa chaåy.
Phûúng diïån thûá tû cuãa vêën àïì àûa chuáng ta quay laåi àiïím
khúãi àêìu vaâ hûúáng chuáng ta theo chiïìu hûúáng àaä vaåch sùén. Chuáng
ta àaä noái rùçng duâ khöng coá sûå kiïím duyïåt giêëc mú chùng nûäa thò
giêëc mú cuäng khöng phaãi vò thïë maâ trúã nïn dïî hiïíu hún vò chuáng ta
seä phaãi giaãi quyïët vêën àïì diïîn taã ngön ngûä tûúång trûng trong giêëc
mú bùçng ngön ngûä trong khi thûác. Vêåy tñnh chêët tûúång trûng trong
giêëc mú laâ möåt yïëu töë khaác trong sûå biïën daång cuãa giêëc mú khöng
phuå thuöåc vaâo sûå kiïím duyïåt. Nhûng ta coá thïí cho rùçng sûå kiïím
duyïåt coá thïí lúåi duång tñnh chêët tûúång trûng àïí tiïån cho cöng viïåc
cuãa mònh vò caã hai àïìu coá möåt muåc àñch chung : laâm cho giêëc mú
trúã thaânh kyâ khöi vaâ khoá hiïíu.
Vò vêåy, sau naây chuáng ta coá thïí tòm ra àûúåc möåt yïëu töë múái
cho sûå biïën daång nûäa. Nhûng töi khöng muöën rúâi boã vêën àïì tñnh
chêët tûúång trûng maâ khöng nhùæc laåi möåt lêìn nûäa thaái àöå khoá hiïíu
cuãa möåt söë ngûúâi hoåc thûác àöëi vúái vêën àïì naây: chêët tûúång trûng àaä
àûúåc chûáng minh àêìy àuã trong huyïìn thoaåi , tön giaáo nghïå thuêåt
vaâ ngön ngûä. Khöng biïët chuáng ta coá nïn tòm lyá do cuãa thaái àöå naây
trong nhûäng liïn quan maâ chuáng ta àaä tòm ra giûäa tñnh chêët tûúång
trûng vaâ àúâi söëng tònh duåc hay khöng?
11. SÛÅ XÊY DÛÅNG GIÊËC MÚ
Nïëu caác baån biïët roä sûå kiïím duyïåt vaâ sûå tûúång trûng àaä hoaåt
àöång nhû thïë naâo trong giêëc mú thò baån coá thïí hiïíu roä sûå hoaåt
àöång cuãa caác sûå biïën daång. Muöën hiïíu giêëc mú, caác baån duâng hai
kyä thuêåt böí tuác cho nhau: trûúác hïët, gúåi cho ngûúâi nùçm mú nhúá laåi
nhiïìu àiïìu cho àïën khi dêìn dêìn tòm àûúåc thûåc chêët cuãa giêëc mú,
röìi thay thïë caác kñ hiïåu tûúång trûng bùçng yá nghôa thûåc cuãa chuáng.
Thïë naâo baån cuäng seä gùåp möåt vaâi àiïìu khöng àûúåc chùæc chùæn,
nhûng àoá laâ àiïìu chuáng ta seä noái àïën sau.
Àïën àêy chuáng ta coá thïí tiïëp tuåc cöng viïåc àaä khúãi àêìu trûúác
àêy nhûng vúái phûúng tiïån coân thiïëu soát. Chuáng ta àaä coá yá àõnh
sùæp àùåt caác liïn quan giûäa nhûäng yïëu töë cuãa giêëc mú vaâ thûåc chêët
cuãa chuáng; nhûäng liïn quan naây göìm coá: liïn quan giûäa möåt phêìn
vaâ toaân thïí sûå phoãng chûâng vaâ aám chó, liïn quan tûúång trûng vaâ
sûå biïíu diïîn bùçng lúâi noái. Chuáng ta seä laâm laåi cöng viïåc naây trong
möåt phaåm vi röång lúán hún bùçng caách so saánh nöåi dung roä raâng vúái
giêëc mú tiïìm taâng nhûäng àiïìu tòm ra àûúåc trong khi giaãi thñch.
Töi hy voång laâ caác baån seä khöng lêîn löån nöåi dung roä raâng vaâ
nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng nûäa. Vúái sûå phên biïåt naây, caác baån seä
hiïíu vïì giêëc mú hún laâ nhûäng àöåc giaã cuãa cuöën saách “Àoaán möång”
cuãa töi. Cöng viïåc biïën àöíi giêëc mú tiïìm taâng thaânh nöåi dung roä
raâng goåi laâ “sûå xêy dûång giêëc mú”. Cöng viïåc, traái laåi, biïën àöíi nöåi
dung thaânh giêëc mú tiïìm taâng goåi laâ “cöng viïåc giaãi thñch giêëc mú”.
Cöng viïåc giaãi thñch tòm caách xoaá boã cöng viïåc xêy dûång. Nhûäng
giêëc mú thuöåc loaåi treã con, nhûäng sûå thûåc hiïån caác ham muöën coá
möåt phêìn xêy dûång, nhêët laâ sûå biïën àöíi loâng ham muöën cuäng coá
möåt phêìn xêy dûång, nhêët laâ sûå biïën àöíi loâng ham muöën thaânh sûå
thûåc, sûå biïën àöíi nhûäng yá tûúãng thaânh nhûäng hònh aãnh thõ giaác.
Àöëi vúái caác giêëc mú naây chuáng ta khöng cêìn giaãi thñch, chó cêìn xeát
qua loa vïì hai sûå biïën daång thöi. Coân trong caác giêëc mú khaác,
chuáng ta phaãi laâm cöng viïåc xêy dûång, vaâ súã dô phaãi laâm viïåc naây
vò coá sûå biïën daång, sûå biïën daång naây chó coá thïí mêët ài khi chuáng ta
giaãi thñch xong.
Vò àaä coá dõp so saánh nhiïìu caách giaãi thñch giêëc mú nïn töi coá
thïí cùæt nghôa cho caác baån nghe cöng viïåc xêy dûång möåt giêëc mú àaä
lúåi duång àûúåc nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong àoá nhû thïë naâo. Chó
xin caác baån khöng nïn àûa ra nhûäng lúâi kïët luêån quaá vöåi vaä. Töi
yïu cêìu caác baån àùåc biïåt chuá yá àïën nhûäng àiïìu dûúái àêy.
Sigmund Freud 16
Cöng viïåc phaãi laâm trûúác hïët àïí xêy dûång möåt giêëc mú laâ sûå
cö àoång laåi giêëc mú. Töi muöën noái laâ nöåi dung giêëc mú roä raâng nhoã
hún muåc àñch cuãa giêëc mú tiïìm taâng vaâ chó laâ möåt baãn toám tùæt
thöi. Cuäng coá khi khöng coá sûå cö àoång nhûng trong thûåc tïë sûå cö
àoång naây bao giúâ cuäng coá mùåt vaâ nhiïìu khi toã ra rêët quan troång.
Chûa bao giúâ ngûúâi ta thêëy nöåi dung cuãa giêëc mú roä raâng laåi röång
vaâ döìi daâo hún giêëc mú tiïìm taâng. Sûå cö àoång tiïën haânh theo ba
phûúng phaáp sau àêy: 1/ Möåt vaâi yïëu töë tiïìm taâng bõ gaåt boã dïî
daâng. 2/ Giêëc mú roä raâng chó nhêån vaâi maãnh nhoã cuãa möåt vaâi
phûúng diïån cuãa giêëc mú tiïìm taâng thöi. 3/ Nhûäng yïëu töë trong
giêëc mú tiïìm taâng vò coá möåt vaâi àiïím àöìng nhêët àûúåc àöìng hoaá vúái
giêëc mú roä raâng.
Nïëu muöën, baån coá thïí daânh cho phûúng phaáp thûá ba naây caái
tïn cö àoång. Hêåu quaã cuãa phûúng phaáp naây rêët dïî chûáng minh.
Chó cêìn nhúá laåi giêëc mú cuãa mònh, baån cuäng dïî daâng tòm thêëy
trûúâng húåp cö àoång cuãa nhiïìu ngûúâi thaânh sûå cö àoång cuãa möåt
ngûúâi. Tûâ möåt öng A, chuáng ta coá thïí hiïíu öng B, röìi öng naây laâm
cho ta nhúá laåi baâ C, röìi vúái têët caã ta tòm ra D. Têët nhiïn trong böën
ngûúâi naây coá tñnh chêët gò àoá chung cho caã böën. Cûá nhû thïë chuáng
ta coá thïí thaânh lêåp möåt húåp thïí göìm nhiïìu àöëi tûúång, vúái àiïìu kiïån
laâ caác àöëi tûúång naây coá möåt vaâi àiïím chung nhau maâ giêëc mú tiïìm
taâng nhêën maånh àùåc biïåt. Gêìn nhû àoá laâ möåt kó niïåm múái maâ àiïím
chung nhau chñnh laâ têm àiïím. Àem nhiïìu phêìn nhoã hoaâ vaâo
thaânh möåt húåp thïí nhû thïë, chuáng ta seä coá nhûäng hònh aãnh mú höì
giöëng nhû möåt têëm kñnh aãnh coá thïí àûúåc in thaânh nhiïìu têëm aãnh
khaác. Cöng viïåc xêy dûång giêëc mú cêìn àïí yá àïën nhûäng húåp thïí àoá
thûúâng do mònh taåo ra khi chuáng khöng coá mùåt, vñ duå nhû khi
chuáng ta tòm möåt chûä àïí diïîn taã möåt yá. Chuáng ta àaä gùåp nhûäng sûå
cö àoång vaâ thaânh lêåp loaåi naây, vñ duå nhû trong trûúâng húåp lúä lúâi.
Caác baån haäy nhúá laåi anh chaâng treã tuöíi muöën begleit — digen (do
hai chûä beglei ten, ài cuâng, vaâ belei digen, thêët lïî, hoåp thaânh) möåt
baâ. Coá nhûäng gaåch trñ khön cuäng àûúåc hoåp thaânh bùçng nhûäng kyä
thuêåt loaåi àoá. Nhûng ngoaâi trûúâng húåp naây thò phûúng phaáp cö
àoång àoá coá veã kyâ laå vaâ kyâ khöi. Sûå thaânh lêåp nhûäng húåp thïí cuäng
giöëng nhûäng sûå viïåc do trñ tûúãng tûúång döìi daâo cuãa chuáng ta saáng
taåo ra bùçng nhûäng yïëu töë khöng hïì coá trong cuöåc thñ nghiïåm: vñ duå
nhû nhûäng con vêåt khöíng löì thúâi tiïìn sûã trong thêìn thoaåi vaâ trong
caác bûác hoaå cuãa Bocklin. Vaã laåi, trñ tûúãng tûúång saáng taåo cuãa mònh
thûåc ra chùèng saáng taåo àûúåc gò bao giúâ, maâ chó têåp trung laåi möåt
núi nhûäng yïëu töë khaác biïåt thöi. Nhûng phûúng phaáp duâng trong
cöng viïåc xêy dûång coá àùåc biïåt laâ nhûäng vêåt liïåu duâng àïí xêy dûång
toaân laâ nhûäng yá tûúãng, trong àoá coá möåt vaâi yá thö tuåc khöng thïí
àûúåc chêëp nhêån nhûng têët caã àïìu àûúåc thaânh lêåp vaâ diïîn taã möåt
caách àuáng àùæn. Cöng viïåc xêy dûång gaán cho nhûäng yá tûúãng naây
möåt hònh thûác khaác nhûng thûåc laâ möåt àiïìu àaáng chuá yá vaâ khoá
hiïíu khi cöng viïåc naây laåi duâng sûå dung húåp àïí diïîn taã nhûäng yá
tûúãng naây. Trong khi diïîn dõch chuáng ta àùåc biïåt chuá yá àïën nhûäng
àiïím àùåc biïåt trong nguyïn baãn vaâ cöë traánh khöng lêîn löån nhûäng
chûä coá nghôa giöëng nhau. Cöng viïåc xêy dûång traái laåi cöë gùæng coá
hai yá khaác nhau àïí tòm ra möåt chûä coá thïí diïîn taã àûúåc caã hai yá.
Chuáng ta khöng nïn àûa ra nhûäng kïët luêån vöåi vaä vïì àiïím àùåc
biïåt naây, vò chñnh àiïím àoá coá thïí trúã thaânh quan troång trong khaái
niïåm vïì cöng viïåc xêy dûång.
Duâ sûå cö àoång laåi coá laâm cho giêëc mú töëi tùm hún ài nûäa,
ngûúâi ta cuäng khöng cho àoá laâ kïët quaã cuãa kiïím duyïåt. Noá coá thïí
coá nhûäng nguyïn nhên coá tñnh chêët cú khñ hay kinh tïë nhûng duâ
sao sûå kiïím duyïåt cuäng coá dûå phêìn vaâo àoá.
Nhûäng hêåu quaã cuãa sûå cö àoång coá thïí hïët sûác kyâ laå. Sûå cö
àoång laâm cho chuáng ta coá thïí têåp trung vaâo trong giêëc mú roä raâng
hai yá tûúãng tiïìm taâng khaác hùèn nhau, vaâ do àoá giaãi thñch àûúåc maâ
khöng cêìn möåt caách giaãi thñch phuå naâo khaác nûäa. Sûå cö àoång coân
coá hêåu quaã laâm cho liïn quan giûäa caác yïëu töë cuãa giêëc mú tiïìm
taâng vaâ cuãa giêëc mú roä raâng trúã nïn phûác taåp. Vò thïë nïn möåt yïëu
töë trong giêëc mú roä raâng coá thïí tûúng ûáng vúái nhiïìu yá tûúãng tiïìm
taâng vaâ traái laåi: nhû vêåy tûác laâ coá möåt sûå trao ài àöíi laåi. Trong khi
giaãi thñch giêëc mú ngûúâi ta cêìn àïí yá rùçng nhûäng yá tûúãng xuêët hiïån
tuêìn tûå khöng nïn àem ra duâng ngay maâ phaãi chúâ cho chuáng ra
hïët röìi múái àem duâng.
Vêåy cöng viïåc xêy dûång diïîn taã nhûäng yá tûúãng trong giêëc mú
möåt caách khaác thûúâng, khöng phaãi bùçng caách dõch tûâng chûä möåt,
hay choån lûåa theo möåt quy tùæc naâo àoá, hay tòm caách thay thïë möåt yá
naây bùçng möåt yá khaác. Cöng viïåc xêy dûång laâ möåt cöng viïåc khaác
hùèn vaâ phûác taåp hún nhiïìu.
Möåt hêåu quaã khaác cuãa cöng viïåc xêy dûång laâ sûå di chuyïín,
möåt cöng viïåc chuáng ta àaä coá dõp àûúåc biïët àïën röìi vaâ hoaân toaân laâ
cöng viïåc cuãa sûå kiïím duyïåt. Sûå di chuyïín, diïîn tiïën theo hai caách:
möåt laâ thay thïë möåt yïëu töë tiïìm taâng khöng phaãi bùçng möåt yïëu töë
khaác cuâng loaåi nhûng bùçng möåt yïëu töë khaác xa hún, nghôa laâ bùçng
möåt sûå aám chó, hai laâ tñnh chêët tinh thêìn àûúåc chuyïín tûâ möåt yïëu
Sigmund Freud 18
töë quan troång àïën möåt yïëu töë búát quan troång hún laâm cho giêëc mú
thaânh ra coá möåt yá nghôa khaác hùèn.
Sûå thay thïë bùçng möåt sûå aám chó cuäng xaãy ra trong khi ta
thûác nhûng húi khaác. Trong tû tûúãng trong khi thûác sûå aám chó cêìn
dïî hiïíu, giûäa sûå aám chó vaâ yá tûúãng thûåc sûå phaãi coá möåt liïn quan
vïì nöåi dung. Gaåch trñ khön thûúâng lúåi duång sûå aám chó nhûng
khöng theo àiïìu kiïån phaãi coá sûå liïn tûúãng giûäa caác nöåi dung. Sûå
liïn tûúãng naây àûúåc thay thïë bùçng möåt sûå liïn tûúãng bïn ngoaâi ñt
khi duâng àïën, àùåt cùn baãn trïn sûå giöëng nhau giûäa caác thanh êm,
caác nghôa khaác nhau cuãa möåt chûä. v.v...Nhûng gaåch trñ khön laåi
theo thûåc saát àiïìu kiïån vïì sûå dïî hiïíu: gaåch trñ khön seä khöng àaåt
àûúåc muåc àñch nïëu ngûúâi ta hay möåt sûå cùæt nghôa gùæng gûúång. Sûå
kiïím duyïåt trong giêëc mú chó àaåt àûúåc muåc àñch khi laâm cho ngûúâi
ta khöng thïí tòm ra àûúåc con àûúâng àûa tûâ sûå aám chó túái thûåc chêët
cuãa noá.
Sûå di chuyïín yïëu töë tinh thêìn tûâ möåt yïëu töë naây qua möåt yïëu
töë khaác trong giêëc mú laâ phûúng saách töët nhêët àïí diïîn taã tû tûúãng.
Nhiïìu khi thûác ta cuäng duâng noá àïí coá möåt yá nghôa khöi haâi. Töi kïí
caác baån nghe cêu chuyïån sau àêy: Trong möåt laâng coá möåt anh
chaâng àoáng moáng ngûåa phaåm möåt töåi nùång. Toaâ aán quyïët àõnh
rùçng anh ta phaãi àïìn töåi, nhûng vò trong laâng ngoaâi anh ta ra
khöng coân ngûúâi àoáng moáng naâo khaác, vò thïë anh trúã nïn cêìn thiïët
khöng thïí giïët àûúåc, trong khi àoá trong laâng coá túái ba anh thúå may,
nïn ba anh naây bõ treo cöí thay thïë cho anh àoáng moáng.
Hêåu quaã cuãa cöng viïåc xêy dûång, vïì phûúng diïån têm lyá laâ
hêåu quaã thñch thuá nhêët. Àoá laâ sûå biïën àöíi caác yá tûúãng thaânh nhûäng
hònh aãnh thõ giaác. Àiïìu àoá khöng coá nghôa laâ têët caã nhûäng yïëu töë
cêëu thaânh àïìu bõ biïën àöíi hïët; nhiïìu yïëu töë giûä nguyïn tñnh caách
vaâ xuêët hiïån nguyïn hònh trong giêëc mú roä raâng; ngoaâi ra khöng
phaãi caác yá tûúãng chó xuêët hiïån dûúái hònh thûác cuãa hònh aãnh thõ
giaác. Duâ sao thò nhûäng hònh aãnh thõ giaác naây cuäng giûä phêìn chñnh
yïëu trong sûå thaânh lêåp möåt giêëc mú. Phêìn viïåc naây cuãa cöng trònh
xêy dûång khöng thay àöíi: chuáng ta biïët àiïìu naây röìi cuäng nhû
chuáng ta àaä biïët àïën “sûå biïíu diïîn bùçng lúâi noái” cuãa nhûäng yïëu töë
riïng biïåt trong mú.
Têët nhiïn ngûúâi ta khöng dïî daâng gò àaåt àûúåc kïët quaã àoá. Àïí
hiïíu nhûäng sûå khoá khùn àoá baån cûá tûúãng tûúång trong möåt baâi luêån
thuyïët vïì chñnh trõ, nghôa laâ thay nhûäng chûä in bùçng nhûäng hònh
veä. Àöëi vúái ngûúâi vaâ vêåt noái trong baâi àoá viïåc thay thïë bùçng hònh
aãnh chùèng coá gò laâ khoá, nhûng khi muöën thay thïë nhûäng yá tûúãng
trûâu tûúång hay nhûäng sûå liïn laåc giûäa yá naây vaâ yá noå thò quaã laâ möåt
cöng viïåc àöåi àaá vaá trúâi. Àöëi vúái nhûäng chûä trûâu tûúång baån coá thïí
duâng àuã moåi caách, vñ duå nhû coá thïí viïët laåi theo möåt löëi noái coá leä ñt
àûúåc thöng duång hún nhûng chûáa àûång nhiïìu hònh aãnh cuå thïí hún.
Caác baån seä nhúá laåi rùçng nhûäng tiïëng trûâu tûúång naây chñnh laâ
nhûäng chûä cuå thïí ngaây xûa röìi baån seä tòm àuã moåi caách àïí tòm laåi
àûúåc yá nghôa cuå thïí luác àêìu. Vñ duå baån seä rêët thñch khi coá thïí diïîn
taã yá “coá möåt àöì vêåt gò” (be sizen) bùçng yá nghôa cuå thïí laâ “ngöìi trïn
vêåt àoá” (àa rua fsizen). Cöng viïåc xêy dûång khöng laâm gò khaác hún.
Chuáng ta khöng nïn àoâi hoãi möåt sûå chñnh xaác quaá àaáng àöëi vúái möåt
sûå biïíu diïîn tiïën haânh trong àiïìu kiïån nhû thïë. Cho nïn chuáng ta
khöng traánh cöng viïåc xêy dûång naây khi noá thay thïë möåt yïëu töë rêët
khoá hònh dung nhû sûå ngoaåi tònh (Ehebruch) bùçng möåt hònh aãnh
cuå thïí nhû “gaäy möåt caánh tay” (Armburch). Biïët nhûäng chi tiïët àoá
baån coá thïí sûãa chûäa laåi nhûäng sûå vuång vïì cuãa hònh veä khi duâng àïí
thay thïë lúâi noái.
Nhûng nhûäng phûúng tiïån naây thiïëu thöën khi diïîn taã nhûäng
dêy liïn laåc giûäa hai yá: búãi vò, vò lñ do, v.v... Nhûäng yïëu töë naây
khöng thïí àûúåc diïîn taã bùçng hònh aãnh. Cuäng thïë, cöng trònh xêy
dûång trong giêëc mú ruát goån nöåi dung giêëc mú thaânh nhûäng àöëi
tûúång vaâ haânh àöång cuå thïí. Caác baån seä haâi loâng nïëu coá thïí diïîn taã
nhûäng liïn quan trûâu tûúång bùçng nhûäng hònh aãnh. Cöng viïåc xêy
dûång duâng nhûäng tñnh chêët hònh thûác trong giêëc mú roä raâng,
nhûäng maãnh nhoã, nhûäng mûác àöå roä raâng hay tùm töëi àïí diïîn taã
möåt vaâi phêìn nöåi dung nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong giêëc mú.
Nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng àûúåc phên chia thaânh nhiïìu giêëc mú nhoã
vaâ söë nhûäng giêëc mú naây cuäng tûúng ûáng vúái söë chuã àïì chñnh trong
giêëc mú, vúái nhûäng loaåi yá tûúãng coá trong àoá; möåt giêëc mú nhoã diïîn
ra trûúác giêëc mú chñnh y nhû möåt baâi múã àêìu cho möåt cuöën saách;
möåt yá tûúãng phuå thuöåc thïm vaâo yá chñnh àûúåc thay thïë bùçng möåt
vaâi caãnh bao göìm caác biïën cöë cuãa giêëc mú tiïìm taâng àûúåc diïîn taã
trong giêëc mú roä raâng. Sûå viïåc cûá tiïëp tuåc nhû thïë. Hònh thûác cuãa
giêëc mú khöng phaãi laâ khöng quan troång vaâ cuäng cêìn giaãi thñch.
Nhiïìu giêëc mú coá thïí xaãy ra trong möåt àïm, giêëc mú naâo cuäng
quan troång nhû nhau chûáng toã rùçng coá möåt vaâi sûå kñch àöång caâng
ngaây caâng tùng cûúâng àöå cêìn phaãi bõ chïë ngûå. Trong möåt giêëc mú,
möåt yïëu töë àùåc biïåt coá thïí àûúåc biïíu diïîn bùçng nhiïìu kyá hiïåu tûúång
trûng.
Sigmund Freud 20
Laâm cöng viïåc so saánh nhûäng yá tûúãng trong giêëc mú vaâ giêëc
mú thûåc sûå diïîn ra, chuáng ta biïët àûúåc nhûäng àiïìu khöng chúâ àúåi,
vñ duå nhû chuáng ta thêëy rùçng ngay nhûäng àiïìu khoá hiïíu trong giêëc
mú cuäng coá möåt yá nghôa àùåc biïåt. Vïì àiïím naây, sûå traái ngûúåc giûäa
quan niïåm y hoåc vaâ quan niïåm phên têm hoåc vïì giêëc mú túái möåt
mûác àöå ghï gúám àïën nöîi trúã thaânh tuyïåt àöëi khöng giaãi quyïët àûúåc.
Theo quan niïåm trïn thò giêëc mú chùèng coá nghôa lyá gò caã, vò tinh
thêìn maâ giêëc mú laâ hêåu quaã mêët hïët khaã nùng phï phaán; theo
quan niïåm sau thò giêëc mú trúã thaânh vö nghôa lyá möåt khi ngay
trong giêëc mú ngûúâi ta àaä phï phaán laâ àiïìu àoá thûåc vö nghôa lyá. Vñ
duå nhû viïåc mua ba veá giaá 1 fl.50 maâ chuáng ta àaä thêëy. Sûå phï
phaán trong dõp naây: lêëy chöìng súám quaá laâ möåt àiïìu khöng hiïíu
àûúåc (hay laâ möåt àiïìu daåi döåt).
Trong cöng viïåc xêy dûång giêëc mú, chuáng ta cuäng biïët àiïìu gò
tûúng ûáng vúái nhûäng sûå nghi ngúâ, bêët àõnh cuãa ngûúâi nùçm mú,
nghôa laâ coá thûåc möåt yïëu töë naâo àaä àûúåc diïîn taã trong giêëc mú hay
khöng, vaâ yïëu töë naây coá àuáng nhû àiïìu maâ mònh nghô hay khöng
hay laâ möåt àiïìu khaác. Khöng coá gò trong giêëc mú tiïìm taâng cho ta
biïët vïì nhûäng àiïìu nghi ngúâ, bêët àõnh àoá; chuáng chó laâ hêåu quaã cuãa
sûå kiïím duyïåt thöi vaâ phaãi àûúåc coi nhû möåt mûu toan gaåt boã àûúåc
sûå döìn eáp.
Möåt trong caác nhêån xeát laâm mònh ngaåc nhiïn nhêët laâ nhêån
xeát liïn quan àïën caác cöng viïåc xêy dûång duâng àïí giaãi quyïët nhûäng
sûå traái ngûúåc nhau trong giêëc mú tiïìm taâng. Chuáng ta àaä biïët laâ
nhûäng yïëu töë tûúng tûå trong giêëc mú tiïìm taâng àûúåc thay thïë bùçng
nhûäng sûå cö àoång trong giêëc mú roä raâng. Nhûng nhûäng sûå traái
ngûúåc cuäng àûúåc giaãi quyïët nhû nhûäng sûå giöëng nhau vaâ cuäng
àûúåc diïîn taã bùçng möåt yïëu töë nhû nhau trong giêëc mú roä raâng. Vò
thïë nïn möåt yïëu töë coá àiïím traái ngûúåc trong giêëc mú roä raâng cuäng
coá thïí coá yá nghôa, chuáng ta phaãi tuyâ theo yá chñnh maâ giaãi thñch. Vò
thïë cho nïn chuáng ta múái hiïíu taåi sao trong giêëc mú khöng hïì coá
hònh dung cêu traã lúâi “khöng” bao giúâ.
Caách laâm viïåc kyâ laå cuãa cöng viïåc xêy dûång coá möåt àiïím
tûúng tûå trong cöng viïåc phaát triïín ngön ngûä. Nhiïìu nhaâ ngön ngûä
hoåc nhêån thêëy rùçng trong ngön ngûä thúâi cöí coá nhûäng sûå traái ngûúåc
nhû: yïëu — khoeã, roä raâng — tùm töëi, lúán — nhoã àïìu àûúåc diïîn taã
cuâng möåt göëc (nghôa traái ngûúåc trong nhûäng tiïëng cöí xûa). Vñ duå
nhû trong tiïëng cöí Ai Cêåp yá khoeã vaâ yïëu àïìu àûúåc diïîn taã bùçng
tiïëng “ken”. Khi noái ngûúâi ta duâng gioång cao hay thêëp àïí phên biïåt
hai nghôa; khi viïët ngûúâi ta thûúâng veä thïm möåt hònh aãnh khöng
àûúåc àoåc lïn. Ngûúâi ta viïët chûä ken — khoeã bùçng caách veä bïn caånh
möåt ngûúâi àûáng thùèng dêåy; vaâ ken — yïëu bùçng hònh aãnh möåt ngûúâi
àang ngöìi xöím. Maäi sau naây ngûúâi ta múái dêìn dêìn thay àöíi vaâ
duâng nhûäng chûä riïng àïí diïîn taã hai yá traái ngûúåc. Vò thïë ngûúâi ta
àaä chia chûä ken ra thaânh hai chûä ken — khoeã vaâ ken — yïëu. Möåt vaâi
ngön ngûä treã hún vaâ möåt vaâi sinh ngûä ngaây nay coân giûä laåi àûúåc
dêëu vïët cuãa sûå traái ngûúåc cöí xûa àoá. Xin àún cûã möåt vaâi vñ duå theo
C.Abel (1884).
Tiïëng La Tinh coá nhûäng tiïëng nhiïìu nghôa nhû sau:
Altus (cao, sêu, xa) vaâ sacer (thiïng liïng vaâ sûå àõa nguåc).
Vaâ àêy laâ möåt vaâi vñ duå vïì nhûäng sûå thay àöíi trong chûä göëc :
Clamere (kïu); clam (yïn lùång, dõu daâng, bñ mêåt); siccus
(khö) vaâ succus (nûúác, àûúâng).
Vaâ tiïëng Àûác:
Stimme (gioång noái vaâ stumm (cêm).
So saánh nhûäng sinh ngûä coá hoå haâng vúái nhau chuáng ta coá
nhiïìu thñ duå cuâng loaåi:
- Anh : lock (khoaá); Àûác: loch (löî), lucke (löî höíng).
- Anh: cleave (böí àöi); Àûác: klenben (daán).
Tiïëng Anh without theo nghôa àen laâ vúái vaâ khöng, bêy giúâ
chó coân duâng möåt nghôa: khöng; tiïëng with khöng nhûäng chó àûúåc
duâng theo nghôa thïm vaâo (vúái) maâ coân duâng vúái nghôa loaåi trûâ
(sau straction) thñ duå nhû nhûäng chûä withdraw (ruát laåi, ruát ài)
withhold (tûâ chöëi, ngùn caãn). Tiïëng Àûác wieder cuäng thïë.
Möåt àiïím àùåc biïåt khaác trong cöng viïåc xêy dûång cuäng coá möåt
àiïím tûúng tûå trong viïåc phaát triïín ngön ngûä. Trong tiïëng cöí Ai
Cêåp cuäng nhû trong möåt vaâi thûá tiïëng treã hún tûâ ngön ngûä naây
sang ngön ngûä khaác cuâng möåt tiïëng, cuâng möåt nghôa coá thïí àûúåc
diïîn taã bùçng nhûäng thanh êm traái ngûúåc, vñ duå nhû nhûäng thñ duå
sau àêy lêëy trong tiïëng Àûác vaâ tiïëng Anh:
Topt (doå) — pot. Boat (taâu thuyã) — tub. Hurry (vöåi vaä) — Ruhe
(nghó) — Balken (keâo) — Kloben (cuãi); wait (àúåi) — tawen.
So saánh tiïëng La Tinh vaâ tiïëng Àûác ta coá:
Capere (cêìm) — packen; ren (thên) — Niere.
Sigmund Freud 22
Nhûäng sûå traái ngûúåc nhû thïë naây xaãy ra trong giêëc mú bùçng
nhiïìu caách khaác nhau. Chuáng ta àaä biïët nhûäng sûå traái ngûúåc vïì
nghôa, sûå thay thïë nghôa bùçng tiïëng phaãn nghôa. Trong giêëc mú coá
nhûäng sûå àaão löån traái ngûúåc nhûäng tònh traång, nhûäng liïn quan
hai ngûúâi hònh nhû moåi sûå àïìu diïîc ra trong möåt thïë giúái àaão
ngûúåc. Trong giêëc mú nhiïìu khi chñnh chuá thoã rûâng laåi sùn ngûúâi
thúå sùn. Sûå tiïëp diïîn cuãa caác biïën cöë khúãi àêìu nguyïn nhên cho
giêëc mú nhiïìu khi laåi ài sau nhûäng biïën cöë àaáng leä phaãi àïën sau.
Àuáng nhû trong nhûäng vúã cheâo trong höåi chúå ngûúâi anh huâng ngaä
lùn ra chïët trûúác khi tiïëng suáng nöí trong hêåu trûúâng. Coá nhûäng
giêëc mú trong thûá tûå caác biïën cöë bõ àaão löån hoaân toaân thaânh ra
muöën hiïíu ngûúâi ta phaãi bùæt àêìu bùçng biïën cöë xaãy ra trûúác mùæt.
Hùèn caác baån coân nhúá nhûäng àiïìu àaä àûúåc trònh baây trong chûúng
noái vïì tñnh chêët tûúång trûng cuãa giêëc mú, trong àoá chuáng töi àaä
trònh baây rùçng nhaãy xuöëng nûúác cuäng àöìng nghôa vúái tûâ dûúái nûúác
ài lïn, nghôa laâ sinh ra hay cho ra àúâi cuäng thïë thöi, treâo thang
hay xuöëng thang cuäng coá nghôa nhû nhau. Ngûúâi ta nhòn thêëy dïî
daâng àêu laâ nhûäng caái lúåi maâ sûå biïën daång cuãa giêëc mú coá thïí coá
àûúåc vò sûå tûå do biïíu diïîn naây.
Nhûäng àiïím àùåc biïåt naây cuãa cöng viïåc xêy dûång phaãi àûúåc
coi nhû cöí löî lùæm. Chuáng gùæn liïìn vaâo vúái nhûäng löëi diïîn taã cöí xûa,
nhûäng ngön ngûä vaâ chûä viïët thúâi cöí, cuäng gùåp nhûäng khoá khùn maâ
sau naây chuáng ta seä noái àïën.
Àïí kïët luêån, chuáng ta cêìn àûa ra möåt vaâi nhêån xeát phuå.
Trong cöng viïåc xêy dûång, têët nhiïn giêëc mú phaãi biïën àöíi nhûäng yá
tûúãng tiïìm taâng thaânh nhûäng hònh aãnh cuå thïí, coá tñnh caách thõ
giaác caâng töët. Vêåy maâ nhûäng yá tûúãng naây laåi bùæt àêìu xuêët hiïån
bùçng nhûäng hònh aãnh cuå thïí; nhûäng vêåt liïåu cuãa chuáng, giai àoaån
àêìu tiïn cuãa chuáng laâ nhûäng caãm giaác vïì giaác quan hay noái àuáng
hún laâ nhûäng hònh aãnh kyã niïåm cuãa caác caãm giaác àoá. Chó maäi vïì
sau nhûäng tiïëng noái múái àûúåc gùæn liïìn vaâo caác hònh aãnh vaâ nöëi laåi
thaânh nhûäng yá. Vêåy cöng viïåc xêy dûång laâm cho caác yá tûúãng phaãi
ài thuåt luâi, vaâ trong sûå thuåt luâi naây têët caã nhûäng caái gò maâ sûå phaåt
triïín caác hònh aãnh kyã niïåm vaâ sûå biïën àöíi naây thaânh yá tûúãng àaä
àem àïën cho giêëc mú nhû nhûäng caái gò múái thu thêåp àûúåc àïìu phaãi
biïën mêët hïët.
Cöng viïåc xêy dûång trong giêëc mú diïîn tiïën nhû thïë àoá. Sûå
quan têm cuãa chuáng ta àöëi vúái giêëc mú roä raâng phaãi thuåt luâi vïì sau
hêåu trûúâng. Nhûng vò giêëc mú roä raâng laâ àiïìu maâ chuáng ta biïët roä
hún caã möåt caách trûåc tiïëp, nïn chuáng ta seä daânh cho noá möåt ñt
nhêån xeát nûäa.
Giêëc mú roä raâng dûúái mùæt chuáng ta quaã coá mêët ài nhiïìu phêìn
quan troång, àiïìu naây hïët sûác tûå nhiïn. Giêëc mú naây coá xïëp àùåt
thaânh möåt khöëi hay khöng bõ phên chia thaânh nhûäng maãnh nhoã
àöëi vúái chuáng ta khöng phaãi laâ àiïìu quan hïå. Ngay caã khi giêëc mú
àoá coá möåt yá nghôa gò chùng nûäa thò yá nghôa àoá cuäng bùæt nguöìn úã sûå
biïën daång cuãa giêëc mú vaâ khöng liïn quan gò àïën giêëc mú tiïìm
taâng nhû laâ bïì mùåt cuãa möåt toaâ nhaâ thúâ bïn YÁ, liïn quan vúái sûå
kiïën truác vaâ àöì baãn cuãa nhaâ thúâ àoá. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, bïì
mùåt cuãa giêëc mú coá thïí coá möåt yá nghôa lêëy tûâ nhûäng yïëu töë khöng
biïën daång hay chó húi biïën daång möåt chuát nùçm trong nhûäng yá
tûúãng tiïìm taâng. Möåt khi chuáng ta chûa giaãi thñch àûúåc giêëc mú,
chûa hiïíu àûúåc mûác àöå cuãa sûå biïën daång thò chuáng ta khöng thïí
thêëy roä àiïìu naây àûúåc. Coá möåt àiïím nghi ngúâ khi hai yïëu töë trong
giêëc mú coá veã nhû tiïën laåi gêìn nhau àïën mûác hoaâ àûúåc vaâo vúái
nhau. Tûâ sûå kiïån naây ngûúâi ta coá thïí ài àïën kïët luêån rùçng, nhûäng
yïëu töë tûúng ûáng cuãa giêëc mú tiïìm taâng cuäng phaãi xñch laåi gêìn
nhau hún, nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp khaác nhûäng yïëu töë kïët
húp vúái nhau trong giêëc mú tiïìm taâng laåi taách rúâi nhau ra trong
giêëc mú roä raâng.
Chuáng ta khöng nïn giaãi thñch möåt phêìn cuãa giêëc mú roä raâng
bùçng möåt phêìn khaác, coi giêëc mú nhû möåt caái gò coá maåch laåc vaâ
húåp thaânh möåt sûå biïíu diïîn coá tñnh caách thûåc tïë. Trong phêìn lúán
caác trûúâng húåp, giêëc mú giöëng nhû hoân àaá nguä sùæc àûúåc kïët húåp laåi
bùçng chêët xi mùng, do àoá nhûäng hònh aãnh muön maâu xuêët hiïån
trong àoá khöng phaãi laâ hònh aãnh xaác thûåc cuãa nhûäng àûúâng voâng
quanh nhûäng hoân àaá àûúåc kïët húåp laåi. Thûåc ra cuäng coá möåt sûå xêy
dûång thûá hai phuå thuöåc coá nhiïåm vuå laâm cho nhûäng dûä kiïån trûåc
tiïëp coá ngay cuãa giêëc mú trúã thaânh húi coá maåch lac, nhûng xïëp àùåt
löån xöån khöng thïí naâo hiïíu àûúåc, khi cêìn àïën nhûäng dûä kiïån naây
coá thïí àûúåc böí tuác.
Àùçng khaác, khöng nïn gaán cho cöng viïåc xêy dûång naây möåt
têìm quan troång quaá àaáng vaâ chêëp nhêån noá khöng deâ dùåt. Sûå hoaåt
àöång cuãa noá biïën mêët dêìn dêìn do nhûäng hêåu quaã cuãa chñnh noá:
naâo sûå cö àoång, sûå di chuyïín, sûå hònh dung möåt caách cuå thïí, röìi
xêy dûång têët caã trong möåt cöng viïåc xêy dûång thûá hai, noá chó laâm
àûúåc coá thïë thöi chûá khöng laâm àûúåc gò hún. Nhûng sûå phaán àoaán,
phï bònh, ngaåc nhiïn, nhûäng kïët luêån xaãy ra trong giêëc mú khöng
Sigmund Freud 24
bao giúâ laâ kïët quaã cuãa cöng viïåc xêy dûång, rêët ñt khi laâ hêåu quaã cuãa
möåt sûå suy nghô vïì giêëc mú: àoá chñnh laâ nhûäng maãnh nhoã trong
giêëc mú tiïìm taâng xêm nhêåp giêëc mú roä raâng sau khi àaä àûúåc thay
àöíi chuát ñt. Cöng viïåc xêy dûång cuäng khöng thïí taåo lêåp àûúåc nhûäng
diïîn tûâ. Trûâ vaâi trûúâng húåp rêët hiïëm coân nhûäng àiïìu nghe thêëy
trong giêëc mú thûúâng laâ tiïëng vang cuãa nhûäng àiïìu nghe thêëy hay
àaä noái trong ngaây, nhûäng àiïìu naây àûúåc àûa vaâo trong giêëc mú
tiïìm taâng nhû nhûäng vêåt liïåu kñch àöång giêëc mú. Nhûäng sûå tñnh
toaán cuäng khöng chõu aãnh hûúãng cuãa sûå xêy dûång; nhûäng tñnh
toaán thêëy trong giêëc mú chó laâ sûå xuêët hiïån löån xöån cuãa nhûäng con
söë, khöng coá nghôa gò hay chó laâ nhûäng baãn coáp laåi cuãa nhûäng sûå
tñnh toaán trong giêëc mú tiïìm taâng. Trong nhûäng àiïìu kiïån àoá,
chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn nïëu thêëy ngûúâi ta búát quan têm àïën
sûå xêy dûång naây, daânh sûå chuá yá cho nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng do
giêëc mú roä raâng phaát hiïån ra trong möåt tònh traång bõ biïën daång
nhiïìu hay ñt. Nhûng ngûúâi ta seä lêìm to nïëu cûá theo chiïìu hûúáng àoá
maâ cho rùçng nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng coá thïí àûúåc coi nhû chñnh
giêëc mú röìi àem aáp duång cho noá nhûäng sûå kiïån thuöåc vïì giêëc mú roä
raâng. Thûåc laâ kyâ khöi khi ngûúâi ta laåm duång nhûäng dûä kiïån cuãa
mön Phên têm hoåc àïí lêîn löån nhûäng sûå viïåc naây. Giêëc mú khöng laâ
gò khaác hún laâ hêåu quaã cuãa cöng viïåc xêy dûång; vêåy giêëc mú chñnh
laâ hònh thûác maâ cöng viïåc xêy dûång bao quanh nhûäng yá tûúãng tiïìm
taâng.
Cöng viïåc xêy dûång laâ möåt sûå hoaåt àöång coá tñnh chêët àùåc biïåt
chûa tûâng thêëy trong àúâi söëng tinh thêìn. Nhûäng sûå cö àoång, di
chuyïín biïën hoaá thuåt luâi cuãa nhûäng yá tûúãng àïí trúã thaânh nhûäng
hònh aãnh cuå thïí chñnh laâ nhûäng àiïìu hïët sûác múái meã do cöng cuãa
mön phên têm hoåc tòm ra. Ngoaâi ra dûåa vaâo sûå kiïån tûúng tûå nhû
cöng viïåc xêy dûång, chuáng ta nhêån thêëy coá nhûäng dêy liïn laåc chùåt
cheä giûäa mön phên têm hoåc vaâ caác mön hoåc khaác, nhû sûå tiïën hoaá
cuãa ngön ngûä vaâ tû tûúãng, Caác baån chó thêëy roä têìm quan troång cuãa
vêën àïì naây sau khi biïët rùçng nhûäng sûå hoaåt àöång cuãa cöng viïåc
xêy dûång sau naây seä laâ nguöìn göëc cuãa sûå phaát sinh ra caác chûáng
bïånh thêìn kinh.
Töi biïët laâ chuáng ta chûa thïí duyïåt laåi nhûäng àiïìu ñch lúåi maâ
mön Têm lyá hoåc coá thïí ruát ra nhûäng nhêån xeát naây. Töi chó muöën
caác baån àïí yá àïën nhûäng bùçng chûáng múái cuãa chuáng ta vïì sûå coá mùåt
cuãa nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn vö thûác (nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng
trong giêëc mú chùèng khaác gò hún laâ nhûäng sûå hoaåt àöång tinh thêìn
vö thûác naây), nhûäng caánh cûãa maâ sûå giaãi thñch giêëc mú àaä múã cho
nhûäng ngûúâi naâo muöën khaão cûáu vïì àúâi söëng tinh thêìn vö thûác
naây.
Vaâ bêy giúâ, töi phên tñch cho caác baån xem möåt vaâi thñ duå nhoã
vïì caác giêëc mú àïí hiïën cho caác baån nhûäng chi tiïët nhûäng àiïìu maâ
tûâ trûúác túái nay töi chó noái vïì àaåi thïí àïí sûãa soaån trûúác, hay chó noái
möåt caách khaái quaát vaâ vùæn tùæt thöi.
12. PHÊN TÑCH MÖÅT VAÂI VÑ DUÅ VÏÌ GIÊËC MÚ
Caác baån àûâng thêët voång nïëu thay vò àûa cho caác baån xem
nhûäng giêëc mú àeåp àeä to taát, töi laåi chó àûa ra nhûäng maãnh giaãi
thñch nho nhoã thöi. Chùæc caác baån cho rùçng sau bao nhiïu sûå sûãa
soaån vûâa qua, caác baån coá quyïìn àûúåc töi tin cêåy hún vaâ sau khi àaä
giaãi thñch bao nhiïu giêëc mú röìi, chuáng ta àaä coá thïí têåp trung àûúåc
nhiïìu giêëc mú vúái àêìy àuã bùçng chûáng vïì nhûäng àiïìu àaä àûúåc trònh
baây vïì cöng viïåc xêy dûång giêëc mú vaâ nhûäng yá tûúãng trong àoá. Caác
baån coá lyá lùæm, nhûng thûåc ra coá nhiïìu lyá do khiïën töi khöng laâm
haâi loâng caác baån àûúåc.
Trûúác hïët caác baån nïn biïët rùçng chûa coá ngûúâi naâo coi viïåc
giaãi thñch giêëc mú laâ cöng viïåc chñnh cuãa mònh. Khi naâo ngûúâi ta coá
dõp giaãi thñch giêëc mú? Khi ngûúâi ta giaãi thñch möåt giêëc mú cho möåt
vaâi ngûúâi baån hay suy nghô vïì giêëc mú cuãa chñnh mònh àïí tûå luyïån
vïì kyä thuêåt phên têm hoåc: nhûng phêìn lúán laâ ngûúâi ta giaãi thñch
giêëc mú cuãa nhûäng ngûúâi bõ bïånh thêìn kinh àûúåc àem àiïìu trõ theo
phûúng phaáp phên têm hoåc. Nhûäng giêëc mú naây laâ nhûäng taâi liïåu
rêët töët vaâ khöng hïì keám giaá trõ so vúái giêëc mú cuãa nhûäng ngûúâi
khoãe maånh bònh thûúâng, nhûng vò bêån chûäa bïånh nïn nhiïìu khi
chuáng ta bõ boá buöåc phaãi theo phûúng phaáp àiïìu trõ maâ boã qua rêët
nhiïìu giêëc mú khaác. Coá nhiïìu giêëc mú xaãy ra trong luác àiïìu trõ
khöng thïí àem giaãi thñch hoaân haão àûúåc. Vò chuáng xuêët hiïån trong
toaân thïí nhûäng vêåt liïåu vïì tinh thêìn maâ chuáng ta chûa hiïíu,
chuáng ta chó hiïíu àûúåc möåt khi viïåc chûäa chaåy àaä xong xuöi. Àûa
nhûäng giêëc mú àoá ra tûác laâ àûa ra hïët nhûäng bñ mêåt cuãa möåt ngûúâi
bïånh, àiïìu naây khöng húåp yá muöën cuãa chuáng ta vò chuáng ta muöën
khaão saát giêëc mú laâ chó cöët àïí sûãa soaån trong viïåc trõ bïånh thêìn
kinh.
Noái àïën àêy chùæc caác baån khöng muöën xeát nhûäng giêëc mú
bïånh hoaån naây nûäa maâ muöën xeát àïën giêëc mú cuãa caác baån hay giêëc
Sigmund Freud 26
mú cuãa nhûäng ngûúâi bònh thûúâng. Nhûng àiïìu àoá khöng laâm àûúåc
vò nöåi dung phûác taåp cuãa chuáng. Chuáng ta khöng thïí tûå thuá vúái
chuáng ta hay thuá vúái ngûúâi khaác, hay laâm cho hoå thuá vúái chuáng ta
vúái möåt têëm loâng thaânh thûåc maâ mön phên têm hoåc àoâi hoãi búãi vò
nhûäng giêëc mú àoá seä àûa ra aánh saáng nhûäng àiïìu bñ êín cuãa chñnh
àúâi mònh. Ngoaâi sûå khoá khùn vïì viïåc thu thêåp taâi liïåu coân coá möåt
sûå khoá khùn khaác. Giêëc mú àöëi vúái chñnh ngûúâi nùçm mú àaä laâ möåt
sûå kyâ laå röìi, têët nhiïn àöëi vúái nhûäng ngûúâi khöng biïët gò vïì ngûúâi
nùçm mú. Noá phaãi coá veã kyâ laå hún nûäa chûá. Vùn chûúng cuãa chuáng
ta khöng hïì thiïëu nhûäng giêëc mú àaä àûúåc giaãi thñch hoaân haão vaâ
àêìy àuã. Chñnh töi cuäng àaä cho in möåt söë phên tñch trong khi trõ
liïåu. Thñ duå töët àeåp nhêët vïì sûå giaãi thñch phaãi laâ sûå phaát triïín cuãa
Otto Rank. Àoá laâ hai giêëc mú cuãa möåt ngûúâi con gaái coá dñnh daáng.
Trònh baây vïì nöåi dung cuãa hai giêëc mú àoá chó cêìn coá hai trang
nhûng khi giaãi thñch laåi cêìn túái 76 trang. Muöën laâm cöng viïåc àoá
cho caác baån xem, töi phaãi cêìn túái 6 thaáng. Khi bùæt tay vaâo viïåc giaãi
thñch möåt giêëc mú húi daâi, bõ biïën daång nhiïìu hay ñt, chuáng ta phaãi
laâm nhiïìu viïåc àïën nöîi seä mêët rêët nhiïìu cöng trònh maâ ruát cuåc
chùèng laâm ai haâi loâng caã. Vò thïë töi yïu cêìu nïn taåm bùçng loâng vúái
nhûäng maãnh nhoã cuãa caác giêëc mú nhûäng ngûúâi bõ bïånh thêìn kinh,
chuáng ta seä coá thïí khaão saát tûâng yïëu töë möåt. Dïî chûáng minh nhêët
laâ nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng cuãa giêëc mú vaâ möåt vaâi àùåc àiïím cuãa
sûå biïíu diïîn thuåt luâi cuãa giêëc mú. Vúái möîi giêëc mú àûúåc phên tñch,
töi seä cho caác baån roä nhûäng lyá do naâo àaä laâm cho töi àûa chuáng ra.
1. Àêy laâ möåt giêëc mú chó göìm coá hai hònh aãnh vùæn tùæt. Duâ
höm àoá laâ thûá baãy öng baác ngûúâi nùçm mú vêîn huát thuöëc laá. Möåt
ngûúâi àaân baâ hön vaâ vuöët ve anh nhû con.
Vïì hònh aãnh thûá nhêët: ngûúâi nùçm mú cho ta biïët anh ta laâ Do
Thaái vaâ baác anh ta cuäng laâ Do Thaái, möåt con ngûúâi ngoan àaåo
khöng bao giúâ phaåm töåi nùång àïën nöîi huát thuöëc laá trong ngaây thûá
baãy. Vïì hònh aãnh thûá hai, anh ta chó nghô àïën maá anh. Giûäa hai
hònh aãnh naây têët nhiïn phaãi coá liïn quan gò. Nhûng laâ liïn quan
naâo? Vò öng baác khöng thïí naâo huát thuöëc laá trong ngaây thûá baãy
àûúåc, chuáng ta chó coá thïí cho rùçng giûäa hai hònh aãnh àoá coá möåt sûå
liïn laåc vïì thúâi gian. “Nïëu baác töi huát thuöëc trong ngaây thûá baãy thò
töi múái àïí cho maá töi hön töi vaâ vuöët ve laâ àiïìu khöng thïí coá àûúåc
cuäng nhû viïåc huát thuöëc laá trong ngaây thûá baãy àöëi vúái ngûúâi Do
Thaái ngoan àaåo. Chùæc caác baån coân nhúá laâ töi àaä noái rùçng trong khi
xêy dûång giêëc mú, têët caã nhûäng sûå liïn laåc giûäa nhûäng yá tûúãng àoá
àïìu bõ tiïu huãy, vaâ nhûäng yá tûúãng naây chó coân xuêët hiïån dûúái hònh
thûác cuãa nhûäng vêåt liïåu nguyïn chêët, cöng viïåc cuãa sûå giaãi thñch
chñnh laâ taåo lêåp laåi nhûäng dêy liïn laåc àoá.
2. Sau khi cho xuêët baãn nhûäng cuöën saách vïì giêëc mú, töi gêìn
nhû àaä trúã thaânh möåt nhaâ chuyïn mön vïì giêëc mú, àûúåc nhiïìu
ngûúâi viïët thû àïën hoãi vaâ kïí chuyïìn giêëc mú cho nghe, àïí hoãi yá
kiïën. Töi xin caãm taå nhûäng ai àaä hiïën cho töi nhûäng vêåt liïåu àuã
duâng trong cöng viïåc giaãi thñch hay tûå yá àïì nghõ giaãi thñch cho töi
nghe. Àêy laâ möåt giêëc mú do möåt sinh viïn úã Munich cung cêëp
nùm 1910. Töi àún cûã giêëc mú naây àïí chûáng minh rùçng möåt giêëc
mú khoá hiïíu nïëu ngûúâi nùçm mú khöng chõu cho biïët nhûäng àiïìu
cêìn biïët. Töi cuäng cêìn noái laâ caác baån seä lêìm to nïëu cho rùçng sûå giaãi
thñch giêëc mú trong àoá tñnh caách tûúng trûng àûúåc nhêën maånh laâ
caách giaãi thñch lyá tûúãng vaâ cho caách giaãi thñch bùçng nhûäng sûå lêìm
tûúãng giûäa caác yá xuêët hiïån bêët thûúâng trong giêëc mú laâ khöng
quan troång.
13 thaáng 7 nùm 1910. Vaâo möåt saáng töi nùçm mú nhû sau: Töi
àang ài xe àaåp trong thaânh phöë thò coá möåt con choá àen chaåy theo
xe vaâ cùæn vaâo goát chên. Töi ài möåt quaäng nûäa röìi xuöëng xe, ngöìi
trïn möåt bêåc thïìm röìi tòm caách chöëng laåi con choá trong luác noá vêîn
suãa (töi khöng bõ khoá chõu vò choá cùæn vaâ vò caái caãnh sau àêy). Ngay
trûúác mùåt töi coá hai baâ ùn mùåc rêët lõch sûå nhòn töi chïë nhaåo. Àuáng
luác àoá töi tónh dêåy vaâ thêëy giêëc mú thûåc sûå roä raâng.
Nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng trong trûúâng húåp naây chùèng giuáp
àûúåc gò. Nhûng ngûúâi nùçm mú cho ta biïët: töi yïu möåt cö gaái gùåp
ngoaâi phöë nhûng chûa coá dõp àïí töi laâm quen vúái cö ta. Laâm quen
àûúåc vúái cö ta thò töi seä thñch ghï lùæm vò riïng töi rêët thñch giöëng
vêåt vaâ coá caãm tûúãng rùçng cö ta cuäng thñch. Anh thïm rùçng nhiïìu
lêìn anh ta can thiïåp khöng cho choá cùæn nhau ngoaâi phöë vaâ àiïìu àoá
thûúâng laâm cho nhiïìu ngûúâi ài àûúâng ngaåc nhiïn. Cö gaái luön luön
ài ngoaâi phöë vúái möåt con choá. Coá àiïìu laâ trong giêëc mú roä raâng
chuáng ta khöng thêëy coá ngûúâi con gaái maâ chó coá con choá thöi. Coá
thïí laâ hai baâ àûáng tuöíi coá veã chïë nhaåo anh chaâng àûúåc goåi ra àïí
thay thïë ngûúâi con gaái. Nhûäng àiïìu anh ta cho biïët sau àoá khöng
àuã àïí giaãi thñch. Viïåc anh chaâng ài xe àaåp trong giêëc mú coá thïí cùæt
nghôa àûúåc lêìn naâo gùåp ngûúâi yïu anh ta cuäng ài xe àaåp.
3. Khi möåt ngûúâi mêët ài möåt ngûúâi thên, ngûúâi ta thûúâng
nùçm mú thêëy xuêët hiïån nhûäng hònh aãnh lêîn löån vïì sûå tin chùæc laâ
ngûúâi thên àaä chïët song vúái loâng mong muöën ngûúâi àoá söëng laåi. Coá
Sigmund Freud 28
luác ngûúâi chïët, duâ àaä chïët vêîn tiïëp tuåc söëng vò khöng biïët rùçng
mònh chïët, nïëu biïët thò chùæc seä chïët: coá luác anh ta nûãa chïët, nûãa
söëng, hai traång thaái naây àûúåc phên biïåt bùçng nhûäng dêëu hiïåu àùåc
biïåt. Chuáng ta seä lêìm to nïëu cho laâ nhûäng giêëc mú naây vö lyá; trong
giêëc mú cuäng nhû trong tiïíu thuyïët con ngûúâi söëng laåi khöng phaãi
laâ chuyïån àùåc biïåt vaâ vö lyá. Nhûäng giêëc mú naây coá thïí giaãi thñch dïî
daâng àûúåc vaâ loâng ham muöën ngûúâi chïët söëng laåi àûúåc diïîn taã
bùçng nhûäng phûúng tiïån thûåc kyâ laå. Töi phên tñch cho caác baån xem
möåt giêëc mú loaåi naây, möåt giêëc mú coá veã kyâ khöi, vö lyá nhûng sau
khi phên tñch xong ta múái thêëy coá nhûäng chi tiïët maâ nhûäng àiïìu
àaä hoåc tûâ trûúác coá thïí giuáp ta àoaán trûúác ra àûúåc. Àoá laâ giêëc mú
cuãa möåt ngûúâi mêët cha tûâ nhiïìu nùm.
Ngûúâi cha àaä chïët nhûng àûúåc àaâo lïn vaâ tröng khöng àûúåc
tûúi lùæm. Öng ta söëng laåi tûâ khi àûúåc àaâo lïn, vaâ ngûúâi nùçm mú duâ
duâng àuã moåi caách àïí cho öng ta khöng biïët rùçng mònh söëng. (Àïën
àêy giêëc mú chuyïín qua chuyïån khaác khöng liïn can gò àïën sûå viïåc
trïn).
Ngûúâi cha àaä chïët: Àiïìu àoá chuáng ta biïët, viïåc öng ta àûúåc
àaâo lïn khöng àuáng vúái sûå thûåc, cuäng khöng àuáng vúái nhûäng àiïìu
diïîn ra sau àoá trong giêëc mú. Nhûng ngûúâi nùçm mú kïí laâ luác àûa
àaám ma vïì anh ta bõ àau rùng. Anh ta muöën chûäa àau rùng theo
lïî nghi cuãa giaáo höåi Do Thaái: “Khi naâo anh ta bõ àau rùng, anh cûá
viïåc ài nhöí ài”. Anh ta liïìn àïën phoâng rùng. Nhûng nha sô baão
rùng chûa cêìn nhöí. “Töi cho thuöëc vaâo chöî àau, mai öng trúã laåi töi
seä nhöí sau”.
Ngûúâi nùçm mú cho rùçng chñnh sûå nhöí rùng àoá laâ sûå àaâo maã
ngûúâi cha lïn.
Ngûúâi nùçm mú coá lyá khöng? Khöng hoaân toaân àuáng, vò khöng
phaãi caái rùng seä bõ nhöí nhûng laâ phêìn rùng bõ chïët. Nhûng àiïìu
khöng chñnh xaác naây xaãy ra luön luön trong giêëc mú. Ngûúâi nùçm
mú àaä laâ möåt sûå cö àoång coi viïåc ngûúâi cha chïët cuäng giöëng nhû caái
rùng bõ chïët nhûng vêîn coân giûä àûúåc. Vêåy khöng coá gò àaáng ngaåc
nhiïn nïëu trong giêëc mú coá àiïìu vö lyá vò laâm sao aáp duång vaâo
ngûúâi cha nhûäng àiïìu aáp duång cho caái rùng àûúåc. Vêåy àiïím chung
giûäa caái rùng vaâ ngûúâi cha nùçm núi naâo? Vò chñnh àiïím chung naây
chñnh laâ sûå cö àoång trong giêëc mú roä raâng.
Giûäa ngûúâi cha vaâ caái rùng phaãi coá möåt liïn quan gò vò ngûúâi
nùçm mú noái rùçng möîi khi nùçm mú thêëy gaäy rùng laâ coá möåt ngûúâi
thên bõ chïët.
Àiïìu mï tñn naây khöng àuáng. Vò thïë nïn chuáng ta lêëy laâm laå
khi thêëy sûå mï tñn naây coá mùåt trong moåi maãnh nhoã cuãa nöåi dung
giêëc mú.
Duâ khöng yïu cêìu, ngûúâi nùçm mú cuäng noái cho ta nghe cêu
chuyïån vïì bïånh têåt vaâ caái chïët cuãa ngûúâi cha, vïì thaái àöå cuãa mònh
àöëi vúái cha. Ngûúâi cha bõ bïånh rêët lêu, tiïu töën nhiïìu tiïìn, mêët
nhiïìu cöng sùn soác. Nhûng ngûúâi con khöng hïì phaân naân, khöng
hïì toã ra söët ruöåt hay mong muöën nhûäng sûå chêëm dûát. Anh ta khoe
laâ rêët coá hiïëu, loâng hiïëu cuãa ngûúâi Do Thaái vaâ bao giúâ cuäng tin
theo luêåt Do Thaái. Caác baån coá nhêån thêëy coá sûå mêu thuêîn giûäa
nhûäng yá tûúãng gùæn liïìn vaâo giêëc mú khöng? Giûäa ngûúâi cha vaâ caái
rùng coá sûå àöìng nhêët. Àöëi vúái caái rùng anh chaâng muöën tuên theo
luêåt Do Thaái àem nhöí ngay khi bõ àau vaâ khoá chõu. Àöëi vúái cha thò
anh ta cuäng laåi tuên theo luêåt Do Thaái daåy anh ta khöng àûúåc
phaân naân vïì söë tiïìn àem tiïu trong sûå chûäa chaåy vaâ vïì nhûäng àiïìu
khoá chõu gêy ra, phaãi kiïn nhêîn chõu àau khöí vaâ khöng àûúåc thuâ
gheát àöëi tûúång gêy ra nhûäng àiïìu khoá chõu. Sûå giöëng nhau giûäa
hai àöëi tûúång laâ caái rùng vaâ ngûúâi cha àaáng leä seä hoaân toaân nïëu
anh ta àöëi vúái cha cuäng coá nhûäng yá nghô nhû àöëi vúái caái rùng nghôa
laâ àem nhöí ngay, mong muöën cho cha chïët àïí chêëm dûát nhûäng
àiïìu àau khöí, chêëm dûát cuöåc söëng vö ñch vaâ töën tiïìn àoá ài.
Töi tin chùæc rùçng àoá múái chñnh laâ tònh caãm thûåc cuãa anh
chaâng naây àöëi vúái ngûúâi cha vaâ nhûäng lúâi hiïëu thaão êìm ô cuãa anh
chó coá muåc àñch laâm anh quïn nhûäng kyã niïåm àoá thöi. Trong
nhûäng tònh traång àoá, thûúâng thûúâng ngûúâi ta muöën cho cha chïët
nhûng loâng mong muöën naây àeo caái mùåt naå hiïëu thaão: caái chïët nïëu
coá àïën cuäng chó laâm cha thöi àau khöí thöi. Caác baån cuäng nïn nhêån
ra rùçng úã àêy chuáng ta àaä vûúåt quaá giúái haån cuãa nhûäng yá tûúãng
tiïìm taâng. Sûå can thiïåp cuãa nhûäng yá tûúãng naây chó coá tñnh caách vö
thûác trong thúâi gian ngùæn, trong thúâi gian giêëc mú thaânh hònh
thöi; nhûng nhûäng tònh caãm chöëng àöëi ngûúâi cha coá leä àaä coá tûâ lêu
trong tònh traång vö thûác, coá thïí laâ tûâ ngaây coân nhoã, nhûng chó xuêët
hiïån trong yá thûác möåt caách ruåt reâ tûâ khi ngûúâi cha bõ bïånh. Chuáng
ta cuäng coá thïí noái chùæc chùæn nhû thïë àöëi vúái yá tûúãng tiïìm taâng
àang giuáp vaâo sûå thaânh lêåp nöåi dung giêëc mú. Trong giêëc mú
khöng coá möåt dêëu hiïåu naâo vïì sûå chöëng àöëi ngûúâi cha. Nhûng nïëu
Sigmund Freud 30
ài tòm nguöìn göëc cuãa sûå chöëng àöëi àoá bùçng caách quay trúã laåi thúâi
thú êëu, chuáng ta seä thêëy sûå chöëng àöëi àoá bùæt nguöìn tûâ loâng súå haäi
ngûúâi cha, loâng súå haäi naây kòm haäm loâng ham muöën tònh duåc cuãa
àûáa beá, röìi vêîn tiïëp tuåc cêëm àoaán ngay trong tuöíi dêåy thò nhên
danh nhûäng lyá do vïì xaä höåi. Àiïìu naây àuáng trong thaái àöå cuãa ngûúâi
nùçm mú àöëi vúái cha: loâng yïu cha bõ giaãm rêët nhiïìu búãi loâng kñnh
troång vaâ súå haäi bùæt nguöìn úã sûå kòm haäm nhûäng hoaåt àöång tònh duåc
cuãa ngûúâi cha àöëi vúái ngûúâi con.
Nhûäng chi tiïët khaác trong giêëc mú roä raâng coá thïí àûúåc cùæt
nghôa bùçng sûå thuã dêm. Cêu: ngûúâi cha coá veã khöng àûúåc tûúi; coá
thïí aám chó nhûäng lúâi noái cuãa nha sô rùçng mêët ài möåt caái rùng
khöng phaãi laâ àiïìu laâm cho ngûúâi ta thñch thuá. Nhûng cuäng coá thïí
diïîn taã veã mùåt khöng àûúåc tûúi cuãa anh chaâng treã tuöíi bõ kòm haäm
trong tònh duåc trong tuöíi dêåy thò. Ngûúâi nùçm mú thúã phaâo khi coá
thïí gaán caái veã mùåt khöng àûúåc tûúi cuãa mònh cho ngûúâi cha vaâ sûå
viïåc naây xaãy ra nhên danh möåt haânh àöång àaão ngûúåc cuãa cöng viïåc
xêy dûång giêëc mú àaä noái úã trïn. “Ngûúâi cha vêîn tiïëp tuåc söëng”: cêu
naây coá thïí vûâa laâ loâng mong ûúác cuãa ngûúâi con vûâa coá thïí laâ lúâi
hûáa cuãa nha sô rùçng caái rùng coá thïí khöng bõ nhöí. Nhûng àïì nghõ
“Ngûúâi nùçm mú duâng àuã moåi caách cho ngûúâi cha khöng biïët rùçng
mònh söëng” coá tñnh caách hïët sûác tïë nhõ vò cêu àoá coá muåc àñch cho
chuáng ta biïët laâ ngûúâi cha àaä chïët. Nhûng àiïìu kïët luêån coá yá nghôa
nhêët laâ do sûå thuã dêm vò thûåc laâ dïî hiïíu khi ngûúâi nùçm mú muöën
dêëu khöng cho cha biïët vïì àúâi söëng tònh duåc cuãa mònh. Caác baån
nïn nhúá rùçng chuáng ta àaä nhiïìu lêìn duâng sûå thuã dêm vaâ nhûäng
hònh phaåt do sûå thuã dêm gêy nïn àïí cùæt nghôa nhûäng giêëc mú
trong àoá coá sûå àau rùng xuêët hiïån. Bêy giúâ thò hùèn caác baån àaä thêëy
möåt giêëc mú khoá hiïíu nhû thïë àaä àûúåc thaânh hònh trong trûúâng
húåp naâo. Coá nhiïìu phûúng saách àaä àûúåc àem duâng: sûå cö àoång kyâ
laå, giaã taåo, di chuyïín têët caã yá tûúãng ra khoãi giêëc mú tiïìm taâng, taåo
ra nhûäng sûå viïåc duâng àïí thay thïë sêu xa nhêët, cuä kyä nhêët trong
thúâi gian giûäa nhûäng yá tûúãng àoá.
4. Chuáng ta àaä coá dõp noái àïën nhûäng giêëc mú têìm thûúâng,
khöng coá gò vö lyá vaâ kyâ laå hïët, nhûng àöëi vúái caác giêëc mú àoá ngûúâi
ta àaä àùåt cêu hoãi: Taåi sao ngûúâi ta laåi mú nhûäng sûå têìm thûúâng, vö
nghôa lyá nhû thïë?
Töi kïí cho caác baån nghe nhûäng giêëc mú loaåi naây: ba giêëc mú
cuãa ngûúâi con gaái trong möåt àïm.
a. Cö gaái ài trong phoâng khaách vaâ àuång àêìu vaâo möåt caái àeân
treo trïn trêìn nhaâ, gêy nïn möåt vïët thûúng chaãy maáu.
Khöng coá möåt sûå viïåc gò xêíy ra trong ngaây coá thïí laâm nhúá laåi
sûå viïåc àoá caã. Nhûäng àiïìu cö gaái cho chuáng ta biïët laåi theo möåt
hûúáng khaác: “Toác töi ruång nhiïìu quaá nïn höm qua maá baão laâ nïëu
toác cûá ruång maäi nhû thïë thò chùèng mêëy chöëc àêìu töi seä nhùén nhuåi
nhû möng àñt”. Caái àêìu xuêët hiïån àïí tûúång trûng cho phêìn traái laåi
trong thên thïí. Caái àeân treo coá tñnh caách tûúång trûng roä raâng: têët
caã nhûäng thûá gò daâi àïìu tûúång trûng cho dûúng vêåt àaân öng. Vêåy
vïët thûúng laâ do möåt dûúng vêåt gêy ra trong phêìn trong cuãa thên
thïí. Àiïìu naây coá thïí coá nhiïìu nghôa; nhûng àiïìu khaác do chñnh
ngûúâi nùçm mú cho biïët chûáng toã rùçng, nhûäng cö gaái chûa àïën tuöíi
thûúâng cho rùçng súã dô coá kinh nguyïåt laâ vò coá giao húåp vúái àaân öng.
b. Cö ta tröng thêëy trong vûúân nho möåt caái höë sêu do cêy bõ
àaâo lïn gêy ra. Cö ta coân nhêån ra rùçng caái cêy khöng coân úã àoá. Cö
ta tûúãng laâ àaä nhòn thêëy caái cêy trong giêëc mú nhûng thûåc ra cêu
noái cuãa cö chó cöët diïîn taã möåt yá khaác yá nghôa tûúång trûng. Giêëc mú
naây gùæn liïìn vaâo vúái loâng tin tûúãng cuãa nhiïìu cö gaái beá rùçng luác
àêìu cú quan sinh duåc cuãa con gaái cuäng giöëng nhû cuãa con trai,
nhûng vò sau naây bõ thiïën ài (caái cêy bõ nhöí ài) nïn múái coá hònh
thûác hiïån thúâi.
c. Cö gaái àûáng trûúác möåt ngùn keáo trong àûång nhûäng àöì
duâng quen thuöåc àïën nöîi coá möåt baân tay khaác naâo súâ vaâo laâ cö ta
biïët ngay. Caái ngùn keáo giêëy, cuäng nhû moåi ngùn keáo khaác, rûúng
hay höåp laâ tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ. Cö gaái
biïët laâ nhûäng dêëu vïët do sûå giao cêëu àïí laåi (hay do sûå súâ moá) àïìu
rêët dïî nhêån ra vaâ tûâ lêu súå coá sûå àoá xaãy ra. Töi cho rùçng ba giêëc
mú naây àaáng cho chuáng ta chuá yá úã chöî cö gaái hiïíu biïët nhiïìu: cö ta
nhúá laåi nhûäng kïët luêån thú êëu vïì sûå bñ mêåt cuãa àúâi söëng tònh duåc
vaâ nhûng kïët luêån àaä tòm ra àûúåc thûúâng laâm cho cö thêëy tûå haâo.
5. Thïm möåt chuát tûúång trûng nûäa. Nhûng lêìn naây töi phaãi
trònh baây vùæn tùæt vïì àúâi söëng tinh thêìn. Möåt öng vûâa qua möåt àïm
vúái möåt baâ, noái vïì baâ naây nhû nhûäng ngûúâi meå maâ tònh aái chó dûåa
trïn cùn baãn loâng ham muöën coá möåt àûáa con. Nhûng trong sûå giao
húåp, vò tònh traång àùåc biïåt naâo àoá, hai ngûúâi phaãi tòm caách ngùn
caãn sûå thuå thai bùçng caách khöng cho tinh khñ chaãy vaâo trong êm
höå. Sau khi giao húåp xong röìi nguã, luác thûác dêåy baâ tûå kïí laåi giêëc
mú nhû sau:
Sigmund Freud 32
Möåt sô quan mùåc aáo túi àoã àuöíi theo baâ ta trïn àûúâng phöë. Baâ
ta boã chaåy, treâo bêåc thang nhaâ mònh nhûng öng kia vêîn àuöíi. Thúã
khöng ra húi, baâ ta chaåy vaâo phoâng, röìi khoaá cûãa laåi. Öng kia àûáng
ngoaâi cûãa vaâ nhòn vaâo cûãa söí, baâ ta thêëy öng ngöìi lïn möåt caái ghïë
daâi vaâ khoác.
Têët nhiïn sûå àuöíi nhau trong phöë vaâ treâo bêåc thang tûúång
trûng cho sûå giao cêëu. Viïåc ngûúâi àaân baâ chaåy vaâo phoâng khoaá cûãa
laåi àïí khoãi bõ bùæt hònh dung sûå àaão ngûúåc thûúâng thêëy trong giêëc
mú: aám chó sûå giao cêëu chûa àûúåc thoaã maän. Baâ ta cuäng di chuyïín
loâng buöìn rêìu bùçng caách gaán cho öng kia: trong giêëc mú baâ thêëy
öng khoác, àiïìu àoá aám chó sûå xuêët tinh.
Chùæc caác baån cuäng noái rùçng trong mön phên têm hoåc, moåi
giêëc mú àïìu coá möåt yá nghôa vïì tònh duåc. Nhûng bêy giúâ caác baån
hùèn thêëy roä laâ lúâi phaán àoaán àoá sai lêìm. Caác baån àaä biïët coá nhûäng
giêëc mú laâ sûå thûåc hiïån nhûäng sûå ham muöën, trong àoá coá sûå thûåc
hiïån nhûäng nhu cêìu chñnh yïëu cuãa con ngûúâi nhû àoái khaát, àûúåc tûå
do, coá nhûäng giêëc mú vïì sûå tiïån lúåi, hay sûå hêëp têëp, nhûäng giêëc mú
vïì sûå haâ tiïån, ñch kyã. Nhûng nhûäng giêëc mú àïìu bõ biïën daång
nhiïìu (khöng phaãi laâ têët caã) àïìu diïîn taã nhûäng sûå ham muöën vïì
tònh duåc.
6. Ngoaâi ra töi coân coá möåt lyá do àùåc biïåt àïí aáp duång sûå tûúång
trûng trong giêëc mú. Ngay tûâ buöíi àêìu gùåp gúä töi àaä cho caác baån
biïët trong viïåc giaãng daåy mön phên têm hoåc thûåc khoá coá thïí àûa ra
àûúåc nhûäng bùçng chûáng vïì nhûäng àiïìu mònh noái àïí gêy cho sinh
viïn niïìm tin tûúãng. Hùèn àaä nhiïìu lêìn caác baån thêëy töi noái àuáng.
Nhûng giûäa nhûäng àïì luêån vaâ nhûäng àiïìu khùèng àõnh trong mön
naây coá nhûäng dêy liïn laåc chùåt cheä àïën nöîi möåt àiïìu àuáng úã möåt
phêìn naâo àoá cuäng coá thïí àuáng vúái möåt phêìn khaác hay àuáng vúái
toaân thïí vêën àïì. Noái vïì mön naây ngûúâi ta thûúâng cho rùçng chó cêìn
giú möåt ngoán tay ra laâ àuã cho mön àoá nùæm lêëy caã baân tay. Baån naâo
àaä hiïíu vaâ chêëp nhêån nhûäng àiïìu giaãi thñch vïì nhûäng haânh vi sai
laåc, muöën húåp lyá vúái chñnh mònh phaãi chêëp nhêån têët caã nhûäng àiïìu
giaãi thñch khaác. Vêåy maâ tñnh caách tûúång trûng cho giêëc mú khiïën
cho chuáng ta möåt àiïím khaác cuäng dïî lônh höåi nhû thïë. Töi kïí cho
caác baån nghe möåt giêëc mú cuãa möåt ngûúâi àaân baâ, vúå möåt caãnh saát
viïn, chùæc chùæn chûa bao giúâ àûúåc nghe noái àïën mön phên têm hoåc
vaâ tñnh chêët tûúång trûng trong giêëc mú. Caác baån seä coá dõp tûå mònh
phaán àoaán xem caách giaãi thñch bùçng nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng
cho tònh duåc coá voä àoaán hay gûúång eáp hay khöng.
“... Coá ngûúâi loåt vaâo trong nhaâ, baâ nùçm mú lo súå liïìn goåi caãnh
saát. Nhûäng caãnh saát viïn naây, höåi yá cuâng hai tïn tröåm khaác, vaâo
trong möåt nhaâ thúâ coá möåt quaã nuái bïn trïn coá rûâng rêåm bao phuã.
Caãnh saát viïn àöåi caái muä, àeo möåt caái cöí cöìn vaâ mùåc möåt caái aáo túi.
Böå rêu àen ngoâm. Hai thùçng tröåm ài cuâng vúái caãnh saát viïn quêën
caái taåp dïì theo hònh caái bao. Giûäa nhaâ thúâ vaâ quaã nuái coá möåt con
àûúâng. Hai bïn àûúâng coá nhiïìu coã vaâ buåi rêåm caâng lïn cao caâng
dêìy vaâ àïën àónh nuái thò thaânh caã möåt khu rûâng”.
Caác baån hùèn nhêån thêëy dïî daâng nhûäng kyá hiïåu tûúãng tûúång
àem duâng. Ba ngûúâi cuâng ài tûúång trûng cho cú quan sinh duåc àaân
öng. Coân phong caãnh, nhaâ thúâ quaã nuái tûúång trûng cho cú quan
sinh duåc àaân baâ. Nhûäng bêåc thang tûúång trûng cho sûå giao cêëu.
Quaã nuái trong giêëc mú cuâng möåt tïn vúái tïn trong mön phêîu cú thïí
hoåc: nuái Veánus.
7. Thïm möåt giêëc mú nûäa cêìn àûúåc giaãi thñch bùçng tûúång
trûng nhûng lêìn naây do chñnh ngûúâi nùçm mú giaãi thñch bùçng moåi
kyá hiïåu tuy khöng biïët gò vïì cöng viïåc giaãi thñch giêëc mú hïët, àêy
laâ möåt trûúâng húåp àùåc biïåt khöng biïët àaä xaãy ra trong nhûäng àiïìu
kiïån naâo.
“Anh ta ài chúi vúái cha trong möåt núi chùæc chùæn laâ cöng viïn
thò coá tröng thêëy nhaâ thuyã taå vúái möåt traái boáng àaä hïët húi àùçng
trûúác cûãa. Cha anh hoãi traái boáng duâng laâm gò: anh húi ngaåc nhiïn
vïì cêu hoãi àoá nhûng cuäng traã lúâi. Hai ngûúâi ài túái möåt caái sên to
bïn trïn coá traãi möåt têëm tön lúán. Ngûúâi cha muöën lêëy möåt miïëng
tön nhûng coân nhòn xung quanh xem coá ai thêëy khöng. Anh baão
cha laâ chó cêìn cho ngûúâi gaác biïët laâ muöën lêëy bao nhiïu tön ài cuäng
àûúåc. Tûâ sên àïën möåt caái höë coá boåc da nhû möåt ghïë baânh, gêìn àoá coá
möåt caái cêìu thang. Àêìu höë coá möåt nïìn àêët röång röìi laåi àïën möåt caái
höë nûäa”.
Chñnh ngûúâi nùçm mú giaãi thñch: “Nhaâ thuyã taå chñnh laâ cú
quan sinh duåc cuãa töi. Traái boáng bõ buöåc chùåt trûúác cûãa laâ dûúng
vêåt cuãa töi, dûúng vêåt naây ñt lêu nay khöng cûúng cûáng lïn nhanh
nhû trûúác nûäa. Noái cho roä raâng hún: nhaâ Thuyã taå chñnh laâ caái
möng àñt maâ chuá beá cho laâ thuöåc böå phêån sinh duåc. Chöî phöìng ra
trûúác nhaâ Thuyã taå chñnh laâ hai bòu daái”.
Trong giêëc mú ngûúâi cha hoãi nhûäng thûá àoá duâng laâm gò,
nghôa laâ nhûäng böå phêån sinh duåc duâng laâm gò. Chuáng ta coá thïí àaão
ngûúåc laåi tònh thïë maâ khöng súå bõ lêìm lêîn, nghôa laâ trong giêëc mú
Sigmund Freud 34
chñnh àûáa beá àaä hoãi cha, vò trong àúâi thûåc ñt khi ngûúâi lúán hoãi nhû
thïë. Do àoá chuáng ta phaãi coi nhû cêu hoãi coá yá nghôa laâ: “Nïëu töi hoãi
cha töi vïì böå phêån sinh duåc thò...” Trong nhûng doâng sau chuáng ta
seä noái tiïëp vïì giêëc mú naây.
Caái sên coá traãi têëm tön phaãi coá möåt yá nghôa tûúång trûng: sên
àoá úã trong nhaâ ngûúâi cha, núi öng duâng laâm chöî buön baán. Muöën
kñn àaáo hún töi àaä thay haâng hoaá trong cöng viïåc buön baán bùçng
miïëng tön, ngoaâi ra khöng thay àöíi gò nhûäng àiïìu ngûúâi nùçm mú
àaä noái. Ngûúâi nùçm mú giuáp cha trong viïåc buön baán àaä toã ra khoá
chõu vïì löëi kiïëm lúâi cuãa cha. Vò thïë nïn chuáng ta phaãi hiïíu cêu noái
trïn nhû sau: “Nïëu töi hoãi cha töi vïì cú quan sinh duåc thò öng seä
lûâa àöëi töi nhû àaä lûâa döëi khaách haâng”. Ngûúâi cha muöën lêëy ài möåt
ñt tön, àiïìu naây biïíu hiïån möåt yá àõnh bêët lûúng, nhûng ngûúâi nùçm
mú laåi gaán cho haânh vi àoá möåt yá nghôa khaác: àoá laâ sûå thuã dêm.
Àiïìu naây cho biïët röìi, nhûng caách giaãi thñch naây cuäng phuâ húåp vúái
sûå kiïån laâ sûå thuã dêm thûúâng àûúåc diïîn taã bùçng àiïìu traái laåi (con
baão cha laâ nïëu muöën lêëy möåt miïëng tön thò phaãi xin pheáp àaâng
hoaâng ngûúâi gaác). Cho nïn chuáng ta khöng ngaåc nhiïn khi ngûúâi
con gaán cho cha nhûäng haânh vi thuã dêm cuäng nhû àaä gaán cho cha
nhûäng cêu hoãi vïì cú quan sinh duåc luác àêìu. Coân caái höë thò chñnh laâ
êm höå. Coân xuöëng thang cuäng nhû lïn thang tûúång trûng cho sûå
giao cêëu.
Ngûúâi nùçm mú kïí laåi laâ coá möåt caái höë röìi àïën möåt nïìn röång,
röìi àïën möåt caái höë nûäa: nhûäng chi tiïët naây thuöåc riïng vïì ngûúâi
nùçm mú. Sau khi àaä giao cêëu nhiïìu lêìn anh ta luác naây thêëy khoá
chõu khi phaãi tiïëp tuåc giao cêëu vaâ hy voång laâ coá thïí duâng thuöëc
chûäa chaåy lêëy laåi àûúåc sinh lûåc höìi xûa.
8. Hai giêëc mú sau àêy cuãa möåt ngûúâi ngoaåi quöëc rêët muöën
theo thuyïët àa thï. Töi laåi àïí chûáng toã caác baån laâ luön luön caái
“töi” cuãa ngûúâi nùçm mú xuêët hiïån trong giêëc mú duâ coá khi àûúåc
nguyå trang. Nhûäng chiïëc rûúng tûúång trûng cho àaân baâ.
a. Anh ta ài du lõch, haânh lyá àem theo trong möåt chiïëc xe.
Trong haânh lyá coá nhiïìu rûúng, coá hai rûúng àoã vaâ àen vaâo loaåi
rûúng biïëu trong viïåc quaãng caáo. Anh ta noái àïí tûå an uãi: “Nhûäng
chiïëc rûúng naây chó ài túái ga thöi”.
Thûåc tïë anh ta ài du lõch vúái nhiïìu haânh lyá nhûng trong khi
chûäa bïånh, kïí laåi nhiïìu chuyïån àaân baâ. Hai chiïëc rûúng àen chñnh
laâ hònh aãnh cuãa hai ngûúâi àaân baâ toác àen giûä möåt vai troâ quan
troång trong àúâi anh. Möåt trong hai ngûúâi muöën ài theo anh túái
Viïn, töi khuyïn anh khöng nïn àïí cho baâ ta ài.
b. Möåt quang caãnh khu Thuïë quan: möåt ngûúâi baån àöìng
haânh vúái anh ta múã rûúng ra vaâ vûâa noái, vûâa huát thuöëc laâ: Bïn
trong khöng coá gò hïët. Nhên viïn Thuïë quan laâm ra veã tin anh,
nhûng vêîn khaám vaâ tòm thêëy möåt thûá àöì cêëm. Anh ta liïìn noái:
“Chaã coân laâm gò àûúåc”. Chñnh ngûúâi nùçm mú laâ khaách du lõch, töi
laâ nhên viïn Thuïë quan. Tuy thûúâng thûúâng thaânh thûåc trong khi
noái chuyïån vúái töi, lêìn naây anh khöng muöën cho töi biïët laâ anh vûâa
giao du vúái möåt baâ coá leä vò cho rùçng töi biïët baâ naây. Anh ta gaán cho
ngûúâi baån tònh traång khoá chõu cuãa möåt ngûúâi bõ bùæt chúåt àaä noái döëi,
vaâ chñnh lyá do àoá anh khöng coá mùåt trong giêëc mú.
9. Àêy laâ möåt kyá hiïåu tûúång trûng maâ töi chûa noái àïën:
Anh ta gùåp cö em gaái ài cuâng vúái hai ngûúâi baån laâ chõ em
ruöåt. Anh chòa tay bùæt tay hai cö baån nhûng khöng bùæt tay em gaái.
Giêëc mú naây khöng liïn can gò àïën möåt biïën cöë naâo caã. Anh
ta nhúá laåi möåt thúâi xa xûa khi hai ngûúâi baån cuãa cö em gaái chûa coá
böå ngûåc àöì söå. Vêåy hai ngûúâi baån cuãa cö em chñnh laâ hai caái vuá maâ
anh muöën boáp quyá höì khöng phaãi laâ vuá cuãa em anh.
10. Àêy laâ möåt vñ duå vïì caái chïët trong giêëc mú.
Anh ta ài trïn möåt chiïëc cêìu ao, döëc, cuâng vúái hai ngûúâi
quen, nhûng khi thûác dêåy khöng coân nhúá tïn nûäa. Àöåt nhiïn hai
ngûúâi naây biïën mêët nhûúâng chöî cho möåt ngûúâi gêìy nhû möåt böå
xûúng, àöåi möåt caái muä, mùåc böå quêìn aáo bùçng vaãi. Anh hoãi ngûúâi àoá
coá phaãi laâ àiïån tñn viïn khöng? Khöng! Coá phaãi laâ ngûúâi àaánh xe
khöng? Cuäng khöng. Anh tiïëp tuåc ài, trong loâng lo súå phêåp phöìng,
vaâ ngay khi thûác dêåy röìi anh vêîn coá caãm giaác laâ chiïëc cêìu seä suåp
àöí vaâ anh bõ lao xuöëng vûåc.
Nhûäng ngûúâi maâ ta cho laâ khöng biïët hay quïn tïn thûúâng laâ
nhûäng ngûúâi rêët thên. Ngûúâi nùçm mú coá möåt em trai vaâ möåt em
gaái; nïëu anh mong cho hoå chïët têët nhiïn anh lo súå phêåp phöìng. Vïì
ngûúâi mang àiïån tñn anh cho rùçng nhûäng ngûúâi àoá luön luön mang
àïën nhûäng tin tûác xêëu. Theo àöìng phuåc thò ngûúâi àoá cuäng coá thïí laâ
ngûúâi ài thùæp àeân ngoaâi phöë, nhûng nhûäng ngûúâi naây vûâa ài thùæp
àeân vûâa ài tùæt àeân y nhû tûã thêìn tùæt ngoån lûãa cuãa cuöåc söëng. Vïì
ngûúâi àaánh xe, anh nghô àïën möt baâi thú cuãa Uhland vïì cuöåc du
haânh trïn mùåt biïín cuãa vua Charles anh nhúá laåi cuöåc du haânh
Sigmund Freud 36
nguy hiïím trïn mùåt biïín vúái hai ngûúâi baån trong àoá anh àoáng vai
vua Charles trong baâi thú. Vïì cêy cêìu, anh nhúá laåi möåt tai naån
quan troång xaãy ra trûúác àoá, nhúá laåi luön cêu ngaån ngûä töëi nghôa:
àúâi söëng laâ möåt cêy cêìu treo.
11. Möåt thñ duå khaác vïì hònh dung tûúång trûng cuãa caái chïët,
coá möåt ngûúâi àïën thùm anh vaâ àïí laåi möåt têëm danh thiïëp coá viïìn
àen.
12. Giêëc mú sau àêy coá dñnh daáng àïën bïånh thêìn kinh, seä
àûúåc caác baån chuá yá àïën theo nhiïìu phûúng diïån.
Anh ta du lõch bùçng xe lûãa. Xe dûâng laåi giûäa àöìng. Anh tûúãng
laâ möåt tai naån, phaãi tòm caách tûå cûáu, ài khùæp moåi toa taâu vaâ giïët
hïët nhûäng ngûúâi mònh gùåp: ngûúâi laái xe, ngûúâi àöët than, v.v...
Giêëc mú naây liïn quan àïën cêu chuyïån cuãa möåt ngûúâi baån.
Trïn möåt toa xe lûãa bïn YÁ coá möåt ngûúâi àiïn àûúåc chúã ài trong möåt
toa riïng, nhûng ngûúâi ta vö yá àaä àïí cho möåt ngûúâi khaách vaâo
trong toa àoá. Ngûúâi àiïn giïët ngûúâi haânh khaách. Ngûúâi nùçm mú
tûúãng mònh laâ ngûúâi àiïn vaâ chûáng minh haânh vi chñnh àaáng cuãa
mònh bùçng yá nghô anh ta phaãi giïët têët caã nhûäng nhên chûáng.
Nhûng sau àoá anh ta tòm àûúåc möåt lyá do khaác àïí cùæt nghôa àoaån
àêìu giêëc mú. Höm trûúác, trong raåp haát, anh coá gùåp laåi ngûúâi yïu
röìi boã vò ghen. Vò loâng ghen lïn quaá cao nïn anh cho laâ nïëu lêëy
naâng coá leä anh seä trúã thaânh àiïn mêët. Àiïìu àoá coá nghôa: anh cho
rùçng naâng seä lùèng lú àïën nöîi anh phaãi giïët hïët nhûäng ngûúâi naâo
mònh gùåp trïn àûúâng mònh ài vò ghen vúái hïët moåi ngûúâi. Chuáng ta
àaä biïët laâ viïåc ài hïët phoâng naây qua phoâng khaác trong giêëc mú
tûúång trûng cho àaám cûúái.
Vïì viïåc toa taâu ngûâng laåi giûäa àöìng, vaâ vïì yá nghô súå rùçng coá
möåt tai naån xaãy ra, anh ta kïí laåi laâ möåt höm ài xe lûãa, xe naây quaã
coá dûâng laåi úã giûäa hai ga thûåc. Möåt baâ ngöìi bïn caånh baão anh laâ
ngûâng laåi nhû thïë, thïë naâo cuäng xaãy ra chuyïån hai xe àêm nhau
vaâ trong trûúâng húåp àoá, muöën cho chùæc chó coá möåt viïåc giú hai chên
lïn trúâi. Nhûäng caái chên giú lïn trúâi naây cuäng giûä möåt vai troâ trong
nhiïìu cuöåc ài chúi vïì àöìng quï vúái baån gaái trong luác àêìu yïu nhau.
Àoá laâ möåt bùçng chûáng khaác àïí toã rùçng anh phaãi àiïn lùæm múái laâm
lïî thaânh hön vúái naâng. Vêåy maâ theo nhûäng àiïìu töi biïët vïì tònh
traång anh ta thò töi coá thïí quaã quyïët rùçng ngay trong luác naây yá
àõnh laâm àiïìu àiïn röì laâ thaânh hön vúái ngûúâi con gaái àoá vêîn coân
lúãn vúãn trong àêìu anh.
13. NHÛÄNG ÀIÏÍM CÖÍ LÖÎ, TÑNH CAÁCH ÊËU TRÔ TRONG GIÊËC MÚ
Chuáng ta haäy quay trúã laåi kïët quaã theo doäi, chõu aãnh hûúãng
cuãa sûå kiïím duyïåt, cöng viïåc xêy dûång àûa cho nhûäng yá tûúãng
tiïìm taâng möåt phûúng saách diïîn taã múái. Nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng
chó laâ nhûäng yá tûúãng hûäu thûác cuãa chuáng ta khi thûác dêåy, nhûäng yá
tûúãng maâ ta biïët roä. Phûúng saách diïîn taã múái coá nhiïìu àiïím khöng
hiïíu. Chuáng ta àaä noái rùçng, phûúng saách àoá quay trúã laåi nhûäng
tònh traång coá tûâ lêu, ngaây nay khöng coân nûäa, cuãa sûå múã mang trñ
thûác, cuãa tiïëng noái biïíu diïîn, cuãa nhûäng liïn quan coá tñnh caách
tûúång trûng, coá thïí cuãa nhûäng àiïìu kiïån coá tûâ trûúác khi ngön ngûä
cuãa chuáng ta àûúåc múã mang. Chñnh vò thïë nïn chuáng ta goåi
phûúng saách diïîn taã naây laâ phûúng saách cöí löî, ài thuåt luâi.
Tûâ nhêån xeát naây, caác baån coá ruát ra kïët luêån nïëu chuáng ta
khaão saát cöng viïåc xêy dûång naây, chuáng ta coá thïí biïët àûúåc nhûäng
dûä kiïån quyá baáu vïì nhûäng buöíi àêìu cuãa sûå múã mang trñ thûác cuãa
con ngûúâi. Töi cuäng hy voång thïë, nhûng cöng viïåc naây chûa ai laâm
caã. Thúâi tiïìn sûã maâ cöng viïåc xêy dûång giêëc mú àûa chuáng ta quay
vïì coá hai mùåt: trûúác hïët coá thúâi tiïìn sûã caá nhên, thúâi thú êëu; sau àoá
laâ thúâi tiïìn sûã cuãa sûå tiïën hoáa cuãa sûå múã mang caác cú quan trong
ngûúâi. Biïët àêu möåt ngaây kia ngûúâi ta laåi chùèng minh àõnh àûúåc roä
raâng xem trong sûå hoaåt àöång cuãa tinh thêìn tiïìm taâng coá nhûäng
phêìn naâo thuöåc vïì thúâi tiïìn sûã cuãa sûå múã mang caác cú quan trong
thên thïí, àoá laâ möåt àiïìu khöng phaãi laâ khöng laâm àûúåc. Vñ duå nhû
chñnh vò thïë cho nïn chuáng ta múái àûúåc quyïìn coi sûå tûúång trûng
hoáa nhû möåt gia taâi cuãa mön khaão cûáu vïì sûå múã mang cuãa caác cú
quan trong thên thïí.
Nhûng àoá khöng phaãi laâ tñnh caách àöåc nhêët cöí löî cuãa giêëc mú.
Kinh nghiïåm hùèn àaä cho caác baån biïët vïì chûáng mêët trñ nhúá trong
thúâi thú êëu. Töi muöën noái laâ nhûäng nùm àêìu tiïn trong àúâi söëng,
vaâo khoaãng nùm, saáu, hay taám tuöíi gò àoá thûúâng khöng àïí laåi dêëu
vïët trong trñ nhúá cuãa mònh. Coá nhiïìu ngûúâi cho rùçng mònh nhúá
àûúåc hïët moåi sûå tûâ àêìu àïën cuöëi trong àúâi mònh, nhûäng trûúâng húåp
khöng nhúá àûúåc gò caã bao giúâ cuäng nhiïìu hún. Sûå kiïån naây àaáng leä
phaãi laâm cho mònh ngaåc nhiïn múái phaãi. Nùm hai tuöíi àûáa beá biïët
noái; chùèng mêëy luác noá biïët hûúáng vïì traång thaái tinh thêìn phûác taåp,
biïët diïîn taã tònh caãm bùçng nhûäng cûã chó vaâ lúâi noái maâ sau naây noá
seä quïn ài vaâ àûúåc ngûúâi ta nhùæc laåi cho biïët. Trñ nhúá cuãa àûáa beá
trong nhûäng nùm àêìu tiïn têët nhiïn àúä nùång nïì, mïìm moãng, beán
Sigmund Freud 38
nhaåy hún trong nhûäng nùm sau àoá, vñ duå nhû nùm thûá taám chùèng
haån, vaâ do àoá nhúá nhûäng caãm giaác vaâ sûå viïåc hún. Vaã laåi khöng coá
gò cho pheáp ta nghô rùçng cöng viïåc cuãa trñ nhúá laâ möåt cöng viïåc cao
caã vaâ khoá khùn. Nhiïìu khi coá nhûäng ngûúâi coá möåt trònh àöå trñ thûác
thêëp nhûng laåi coá trñ nhúá rêët töët.
Thïm möåt àiïím àùåc biïåt nûäa: àúâi söëng trñ nhúá trong nhûäng
nùm àêìu tiïn cuãa thúâi thú êëu khöng àêìy àuã: coá nhûäng kyã niïåm nöíi
bêåt lïn trïn, nhûäng kyã niïåm tûúng ûáng vúái nhûäng caãm giaác cuå thïí,
khöng cêìn nhúá laåi lêu. Nhûäng kyã niïåm vïì nhûäng biïën cöë sau àoá
àûúåc lûåa choån trong trñ nhúá: àiïìu gò quan troång àûúåc giûä laåi, àiïìu
gò khöng quan troång bõ boã ài. Àöëi vúái nhûäng kyã niïåm trong thúâi thú
êëu thò khöng thïí. Chuáng khöng tûúng ûáng vúái nhûäng biïën cöë quan
troång trong cuöåc àúâi, duâ theo quan niïåm cuãa àûáa treã. Nhûäng biïën
cöë àoá têìm thûúâng vö nghôa lyá àïën nöîi nhiïìu khi ta tûå hoãi taåi sao ta
laåi khöng quïn ài nhó? Töi àaä khaão cûáu nhiïìu vïì sûå mêët trñ nhúá
trong thúâi thú êëu vaâ sûå viïåc taåi sao laåi coá nhiïìu kyã niïåm coân àûúåc
giûä laåi trong thúâi àoá, mùåc dêìu àûáa beá quïn hïët nhûäng àiïìu khaác.
Töi ài àïën kïët luêån laâ ngay caã àöëi vúái treã con, chó nhûäng kyã niïåm
quan troång múái khöng bõ mêët ài thöi. Chó coá àiïìu laâ nhûäng sûå hoaåt
àöång tinh thêìn nhû sûå cö àoång, sûå di chuyïín maâ àiïìu quan troång
àûúåc thay thïë bùçng nhûäng yïëu töë keám quan troång hún trong trñ
nhúá. Vò sûå kiïån àoá töi goåi nhûäng kyã niïåm trong thúâi thú êëu laâ
nhûäng kyã niïåm bao boåc bïì ngoaâi, chó cêìn phên tñch kyä lûúäng laâ
chuáng ta löi àûúåc nhûng caái gò che giêëu dûúái caái bao àoá ra.
Trong viïåc trõ bïånh bùçng phên têm hoåc, chuáng ta luön luön
phaãi lêëp nhûäng chöî tröëng trong caác kyã niïåm vïì thúâi thú êëu. Trong
nhiïìu trûúâng húåp, chuáng ta àaä àûúåc nhûäng kïët quaã khaã quan,
nghôa laâ gúåi laåi àûúåc nhûäng àiïìu xaãy ra trong thúâi thú êëu àaä bõ
quïn ài. Nhûäng caãm giaác gúåi laåi àûúåc àoá khöng bao giúâ bõ quïn
nûäa, maâ chó luâi dêìn vaâo trong phaåm vi cuãa vö thûác, luác naâo cuäng
tiïìm taâng trong àoá, rêët khoá nhêån biïët. Nhûng cuäng coá khi chuáng
bêët thêìn tûâ trong vö thûác hiïån ra, nhêët laâ trong giêëc mú. Do àoá, àúâi
söëng giêëc mú tòm àûúåc caách loåt vaâo trong vö thûác àïí thêëy laåi nhûäng
kyã niïåm cuãa thúâi thú êëu. Chuáng ta coá nhiïìu vñ duå rêët hay trong
vùn chûúng, chñnh töi cuäng coá thïí hiïën cho caác baån möåt thñ duå nhû
thïë. Àïm noå töi nùçm mú thêëy möåt ngûúâi naâo àoá giuáp cho töi möåt
viïåc gò, töi thêëy ngûúâi àoá roä raâng trûúác mùæt. Àoá laâ möåt ngûúâi thêëp,
beáo, mùæt chöåt hai vai to, àêìu ruåt. Töi cho rùçng àoá laâ möåt öng thêìy
thuöëc. Daåo àoá meå töi coân söëng, töi hoãi meå töi xem öng baác sô trong
thaânh phöë quï hûúng cuãa töi maâ töi rúâi boã khi múái coá ba tuöíi ra sao
thò meå töi cho biïët rùçng öng ta ngûúâi thêëp, beáo, cöí ruåt, vai so, mùæt
chöåt. Meå töi cuäng noái cho töi biïët öng thêìy thuöëc àaä chùm soác cho
töi trong trûúâng húåp naâo. Viïåc tòm laåi nhûäng vêåt liïåu bõ quïn laäng
trong nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa thúâi thú êëu chñnh laâ möåt àùåc àiïím
cuãa tñnh caách cöí löî cuãa giêëc mú.
Chuáng ta cuäng coá thïí giaãi thñch nhû trïn àöëi vúái möåt trong
caác àiïìu bñ êín khaác maâ tûâ trûúác túái nay chuáng ta chûa giaãi thñch
àûúåc. Töi àaä trònh baây cuâng caác baån rùçng, giêëc mú thûúâng bõ kñch
àöång búãi nhûäng sûå ham muöën tònh duåc xêëu xa, nhiïìu khi khöng
thïí kòm haäm àûúåc, àïën nöîi giêëc mú phaãi chõu sûå kiïím duyïåt vaâ
biïën daång ài. Khi chuáng ta giaãi thñch nhûäng giêëc mú àoá laåi cho
ngûúâi nùçm mú nghe thò ngûúâi naây êìm êìm phaãn àöëi; ngay caã khi hoå
chêëp nhêån sûå giaãi thñch cuãa chuáng ta, hoå cuäng tûå hoãi khöng hiïíu
sao laåi coá thïí coá sûå ham muöën nhû thïë, thûåc traái hùèn vúái tñnh tònh,
khuynh hûúáng vaâ tònh caãm thûúâng ngaây cuãa hoå. Chuáng ta phaãi lêåp
tûác cho hoå biïët ngay nguöìn göëc cuãa nhûäng sûå ham muöën àoá.
Nhûäng sûå ham muöën xêëu xa nhû thïë thûúâng bùæt nguöìn tûâ trong dô
vaäng, nhiïìu khi rêët gêìn. Chuáng ta coá thïí chûáng minh àûúåc rùçng
ngaây xûa nhûäng ham muöën àoá coá àûúåc ngûúâi nùçm mú biïët àïën.
Chuáng ta cùæt nghôa cho möåt baâ nghe giêëc mú cuãa baâ ta coá nghôa laâ
baâ mong muöën cho cö con gaái 17 tuöíi cuãa baâ chïët ài, vaâ baâ cöng
nhêån rùçng quaã coá möåt thúâi baâ muöën nhû thïë. Àûáa beá àûúåc sinh ra
sau möåt sûå thaânh hön gûúång eáp vaâ àaä ài àïën sûå tan vúä. Trong luác
coá mang àûáa beá, trong möåt cuöåc caäi löån vúái chöìng, baâ ta àaä lêëy tay
àêëm thuâm thuåp vaâo buång hy voång laâ seä laâm cho caái baâo thai bõ
chïët. Coá biïët bao nhiïu ngûúâi meå bêy giúâ yïu con nhû àiïn, nhûng
ngaây xûa àaä coá möåt thúâi khöng hïì mong muöën coá con, mong cho
àûáa con chïët trûúác khi sinh, biïët bao nhiïu baâ àaä bùæt àêìu coá nhûäng
haânh àöång töåi aác nhûng may mùæn khöng xaãy ra sûå gò. Vò thïë loâng
ham muöën möåt ngûúâi mònh yïu quyá chïët ài thûúâng bùæt nguöìn tûâ
buöíi àêìu gùåp gúä vúái ngûúâi àoá.
Chuáng ta giaãi thñch cho möåt ngûúâi cha biïët rùçng giêëc mú cuãa
öng coá nghôa laâ öng mong muöën àûáa con trai caã maâ öng yïu quyá
chïët ài, öng ta cöng nhêån laâ coá möåt thúâi quaã öng coá mong muöën
nhû thïë thûåc. Trong luác àûáa beá coân buá, öng khöng haâi loâng vïì cuöåc
hön nhên, thûúâng tûå nhuã laâ nïëu àûáa beá chïët ài öng seä tûå do hún vaâ
lúåi duång àûúåc sûå tûå do àoá möåt caách dïî chõu hún. Trong nhiïìu
trûúâng húåp thuâ gheát ngûúâi ta cuäng tòm thêëy nguyïn do tûúng tûå.
Sigmund Freud 40
Nhûäng kyã niïåm naây coá liïn can àïën nhûäng sûå kiïån thuöåc vïì dô
vaäng, àaä tûâng giûä möåt vai troâ quan troång trong àúâi söëng tinh thêìn,
àaä tûâng àûúåc yá thûác búãi àûúng sûå. Caác baån seä noái rùçng, khi thaái àöå
cuãa chuáng ta àöëi vúái möåt ngûúâi naâo àoá khöng thay àöíi hay toã ra
luön töët àeåp thò nhûäng sûå ham muöën vaâ nhûäng giêëc mú noái trïn
khöng thïí coá àûúåc. Töi chêëp nhêån yá kiïën àoá, nhûng nhùæc caác baån
rùçng caác baån cêìn àïí yá àïën yá nghôa cuãa giêëc mú do sûå giaãi thñch àûa
ra chûá khöng nïn àïí yá àïën sûå biïíu thõ bùçng lúâi noái cuãa ngûúâi nùçm
mú. Coá thïí trong giêëc mú roä raâng caái chïët cuãa möåt ngûúâi thên hiïån
ra dûúái möåt hònh thûác ghï súå, nhûng trong thûåc tïë laåi coá möåt yá
nghôa khaác hùèn hay chó duâng ngûúâi mònh yïu quyá àïí thay thïë cho
möåt ngûúâi khaác thöi.
Nhûng möåt traång thaái giöëng nhû thïë cuäng nïu lïn möåt vêën
àïì quan troång hún nhiïìu. Caác baån seä noái àuáng laâ duâ loâng mong
muöën naây coá thûåc chùng nûäa vaâ àûúåc khùèng àõnh bùçng kyã niïåm gúåi
lïn chùng nûäa thò àoá cuäng khöng thïí laâ möåt caách giaãi thñch. Loâng
mong muöën naây biïën mêët tûâ lêu, chó coân úã trong vö thûác nhû möåt
kyã niïåm têìm thûúâng chùèng coá gò quan troång, chùèng coá kñch thñch
àûúåc ai. Thûåc tïë chùèng coá gò chûáng toã rùçng sûå kñch thñch naây coá àuã
quyïìn lûåc maånh meä. Thïë taåi sao loâng mong muöën naây laåi xuêët hiïån
trong giêëc mú? Vêën àïì àùåt ra rêët àuáng. Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä
àûa ta ài rêët xa, bùæt buöåc chuáng ta phaãi coá möåt thaái àöå nhêët àõnh
àöëi vúái nhiïìu àiïím quan troång trong thuyïët vïì giêëc mú. Trong luác
naây chuáng ta nïn tûå giúái haån trong khung caãnh baâi hoåc naây thöi,
chuáng ta àaä chûáng minh àûúåc rùçng loâng ham muöën bõ kòm haäm
àoáng vai troâ cuãa sûå kñch àöång trong giêëc mú vaâ tiïëp tuåc khaão saát àïí
xem coá phaãi nhûäng loâng ham muöën xêëu xa khaác cuäng bêët nguöìn úã
dô vaäng cuãa àûúng sûå hay khöng?
Àiïím cêìn àïí yá nhêët laâ ngûúâi nùçm mú thûúâng ñch kyã nïn loâng
ham muöën luön luön gaåt boã moåi trúã lûåc trïn àûúâng phaát triïín, vaâ
chñnh loâng ham muöën naây àaä laâ nguyïn nhên phaát sinh ra giêëc
mú. Möîi khi coá keã naâo ngùn trúã ta trïn con àûúâng ta ài, giêëc mú
luön luön tòm caách tiïu huãy keã àoá duâ keã àoá laâ cha, meå, anh em,
chöìng vúå, v.v... Sûå àöåc aác naây cuãa loaâi ngûúâi thûúâng laâm cho ta
nùçm mú vaâ ta khöng sùén saâng chêëp nhêån nhûäng kïët quaã tòm ra
rùçng nhûäng sûå ham muöën àoá bùæt nguöìn trong dô vaäng, chuáng ta seä
tòm thêëy ngay thúâi gian cuãa sûå viïåc àoá àöëi vúái chuáng ta seä khöng
coân laâm chuáng ta ngaåc nhiïn nûäa. Chñnh trong nhûäng nùm àêìu
tiïn cuãa cuöåc àúâi maâ àûáa beá chó yïu coá mònh noá thöi, maäi sau naây
noá múái biïët yïu ngûúâi khaác vaâ hy sinh möåt phêìn naâo caái töi cuãa noá.
Nïëu àûáa beá coá yïu möåt ngûúâi naâo ngay trong nhûäng nùm àêìu tiïn
àoá chó laâ vò noá cêìn àïën ngûúâi àoá, nghôa laâ vò muåc àñch ñch kyã. Trong
thûåc tïë, chñnh loâng ñch kyã àaä daåy cho noá biïët yïu mïën.
Chuáng ta chó cêìn so saánh thaái àöå cuãa àûáa beá àöëi vúái anh chõ
em vaâ àöëi vúái cha meå laâ thêëy ngay. Àûáa beá thûúâng khöng yïu anh
em hay chõ em, cho anh chõ em laâ ngûúâi caånh tranh vúái mònh, thaái
àöå naây keáo daâi nhiïìu nùm sau coá khi ngoaâi caã tuöíi dêåy thò nûäa.
Thónh thoaãng noá cuäng toã ra êu yïëm anh em, chõ em nhûng thûúâng
thò loâng thuâ àõch bao giúâ cuäng vêîn ài trûúác. Vñ duå nhû thaái àöå cuãa
nhûäng àûáa beá chûâng hai tuöíi rûúäi àïën nùm tuöíi khi coá em múái
chaâo àúâi, thaái àöå àöëi vúái em thûúâng laâ khöng thên thiïån. Luön luön
chuáng noái: "Con khöng muöën coá em, cho chim àem noá ài”. Sau àoá
noá duâng àuã moåi caách àïí laâm giaãm giaá trõ cuãa em, kïí caã nhûäng caách
aác àöåc. Nïëu giûäa hai àûáa beá khöng xa nhau lùæm vïì tuöíi, khi àúâi
söëng tinh thêìn döìi daâo hún, àûáa beá thûúâng sùén saâng gheát em hún.
Nhûng khi hún nhau khaá nhiïìu tuöíi thò àûáa beá coá thïí coá caãm tònh
vúái em möåt phêìn naâo, khöng phaãi vò yïu em maâ vò em noá coá caái gò
hay hay, coi em nhû möåt con buáp bï song; khi caách nhau taám tuöíi
hay hún thò àûáa beá, nhêët laâ beá gaái, thûúâng coi em nhû con. Nhûng
noái thûåc, möåt khi trong giêëc mú ngûúâi ta mong muöën cho anh em
hay chõ em chïët ài, loâng mong muöën naây thûúâng bùæt nguöìn trong
thúâi thú êëu, coá khi trong möåt thúâi kyâ chêåm hún trong cuöåc söëng
chuáng.
Giûäa treã con vúái nhau ñt khi khöng coá sûå va chaåm maånh meä,
lyá do laâ àûáa naâo cuäng muöën chiïëm àöåc quyïìn tònh yïu cuãa böë meå,
chiïëm giûä caác àöì chúi vaâ möåt chöî ngöìi. Nhûäng tònh caãm thuâ nghõch
naây xaãy ra àöëi vúái nhûäng àûáa lúán cuäng nhû àûáa beá. Chñnh B. Shaw
cuäng noái: nïëu coá möåt ngûúâi naâo maâ möåt ngûúâi àaân baâ Anh gheát hún
gheát meå thò àoá chñnh laâ ngûúâi chõ caã. Sûå nhêån xeát naây laâm chuáng
ta ngúä ngaâng. Chõ em gheát nhau laâ möåt chuyïån coân chêëp nhêån
àûúåc, taåi sao meå con laåi coá thïí gheát nhau àûúåc.
Cöë nhiïn laâ àûáa beá bao giúâ cuäng coá caãm tònh vúái cha meå hún
laâ àöëi vúái anh chõ em: viïåc cha meå con caái khöng yïu nhau traái vúái
quy luêåt tûå nhiïn laâ sûå thuâ gheát giûäa anh chõ em. Nhûng trong
thûåc tïë ngûúâi ta thûúâng thêëy tònh yïu giûäa cha meå vaâ con caái
thûúâng khöng àaåt túái mûác lyá tûúãng maâ xaä höåi àoâi hoãi, vaâ nïëu
khöng bõ kòm haäm búãi loâng hiïëu thaão thò sûå thuâ gheát àoá coá thïí xuêët
hiïån àûúåc. Lyá do cuãa sûå thuâ gheát naây ai cuäng biïët: àoá laâ caái àöång
Sigmund Freud 42
lûåc thûúâng laâm cho nhûäng ngûúâi cuâng giöëng xa nhau, vñ duå nhû
con gaái xa meå, vaâ con trai xa cha. Con gaái thûúâng cho meå laâm nhuåt
chñ cuãa mònh vaâ àaåi diïån xaä höåi àïí kòm haäm baãn nùng tònh duåc cuãa
mònh. Nhiïìu khi giûäa hai meå con coá caã möåt sûå thuâ gheát caånh
tranh. Giûäa cha vaâ con trai sûå giao thiïåp coân cùng thùèng hún nûäa.
Con trai thûúâng coi böë nhû tûúång trûng cho nhûäng sûå boá buöåc cuãa
xaä höåi maâ noá chõu khöng nöíi. Ngûúâi cha thûúâng laâm nhuåt yá chñ cuãa
ngûúâi con, ngùn trúã khöng cho noá thoãa maän tònh duåc hay hûúãng
thuå cuãa caãi. Vñ duå nhû ngûúâi con muöën nöëi ngöi cuãa cha thûúâng
mong cho cha chïët caâng súám caâng hay. Traái laåi sûå giao thiïåp giûäa
cha vaâ con gaái hay giûäa meå vaâ con trai thên thiïån hún nhiïìu. Nhêët
laâ giûäa meå vaâ con trai thò loâng yïu tinh khiïët hún, búát ñch kyã hún.
Chùæc caác baån tûå hoãi taåi sao töi laåi noái vúái caác baån nhûäng àiïìu
têìm thûúâng ai cuäng biïët àoá nhó? Búãi vò luön luön ngûúâi ta khöng
chêëp nhêån àiïìu àoá vaâ cho rùçng lyá tûúãng xaä höåi luön luön àûúåc tön
troång. Nhaâ têm lyá hoåc cuäng nhû nhûäng keã söëng sûúång àïìu noái sûå
thûåc caã, nhûng ngûúâi ta thñch àïí cho nhûäng nhaâ têm lyá hoåc noái
hún. Ngûúâi ta cûá muöën cho rùçng lyá tûúãng xaä höåi àaåt àûúåc trong àúâi
söëng thûåc haâng ngaây, nhûng caác nhaâ thi vùn hay kõch sô laåi àûúåc
tûå do noái àïën sûå vi phaåm cuãa xaä höåi àöëi vúái lyá tûúãng àoá.
Cho nïn chuáng ta khöng ngaåc nhiïn khi thêëy trong giêëc mú
ngûúâi ta thûúâng toã yá muöën tiïu diïåt cha meå, nhêët laâ ngûúâi cuâng
phaái vúái mònh. Loâng ham muöën naây cuäng coá thûåc trong khi ta
thûác, coá khi trúã thaânh cöë yá khi coá thïí àûúåc che giêëu dûúái nhûäng
danh tûâ hay nguyïn cúá húåp lyá hún vñ duå nhû trûúâng húåp cuãa giêëc
mú 3, trong àoá loâng ham muöën cho cha chïët ài àûúåc giaãi thñch húåp
lyá laâ nïëu ngûúâi cha coân söëng chùng nûäa thò cuäng chó keáo daâi thúâi
gian àau àúán vö ñch maâ thöi.
Nhûng ñt khi chó coá loâng thuâ gheát khöng thöi, nhiïìu khi loâng
thuâ gheát naây nêëp sau tònh caãm êu yïëm hún vaâ döìn eáp thuâ gheát vaâo
trong vö thûác phaãi chúâ giêëc mú múái xuêët hiïån, àûúåc phaát triïín àïën
möåt mûác àöå quaá àaáng röìi laåi caã trong trûúâng húåp khöng coá lyá do gò
caã trong àúâi söëng thûåc, vaâ ngûúâi nùçm mú khöng bao giúâ chõu cöng
nhêån, chuáng ta vêîn thêëy loâng mong àúåi cho ngûúâi thên chïët ài
xuêët hiïån. Ta coá thïí giaãi thñch àiïìu naây bùçng caách noái rùçng, loâng
mong àúåi àoá àaä bùæt rïî ngay tûâ nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa cuöåc söëng
trong thúâi thú êëu vaâ bêy giúâ múái xuêët hiïån ra aánh saáng, nhêët laâ àöëi
vúái nhûäng ngûúâi cuâng phaái.
Nguyïn do vêîn nùçm trong sûå caånh tranh vïì àúâi söëng tònh
duåc. Ngay tûâ khi coân nhoã, àöëi vúái meå àûáa beá àaä coá möåt loâng yïu àùåc
biïåt: cho rùçng meå mònh laâ cuãa riïng mònh vaâ ngûúâi cha thûúâng bõ
coi nhû möåt ngûúâi caånh tranh, luön luön xêm phaåm àïën cuãa riïng
cuãa noá: àöëi vúái àûáa con gaái cuäng thïë, coi meå nhû möåt ngûúâi tranh
giaânh tònh yïu cuãa noá àöëi vúái ngûúâi cha. Sûå quan saát seä cho chuáng
ta biïët roä vaâo tuöíi naâo àûáa beá seä coá caái mùåc caãm maâ ta goåi laâ mùåc
caãm Oedipe, búãi vò trong con ngûúâi Oedipe coá hai sûå ham muöën
giùçng co; muöën giïët cha vaâ lêëy meå. Töi khöng khùèng àõnh rùçng
mùåc caãm Oedipe coá thïí cùæt nghôa àûúåc hïët thaái àöå giûäa cha meå vaâ
con caái vò sûå thûåc thaái àöå naây phûác taåp hún nhiïìu. Vaã laåi ngay mùåc
caãm Oedipe cuäng coá mûác àöå khaác nhau, coá thïí bõ thay àöíi, nhûng
duâ sao mùåc caãm naây cuäng laâ möåt yïëu töë rêët quan troång, luön luön
coá mùåt trong àúâi söëng tinh thêìn cuãa treã con, chuáng ta thûúâng
khöng gaán cho noá möåt giaá trõ àuáng mûác hún laâ gaán cho noá möåt aãnh
hûúãng vaâ nhûäng hêåu quaã quaá àaáng. Nïëu àûáa beá phaãn ûáng laåi mùåc
caãm Oedipe thò chñnh do cha meå gêy ra búãi vò do sûå khaác giöëng maâ
ra, möåt khi tònh vúå chöìng bõ suy giaãm thò ngûúâi cha bao giúâ cuäng
yïu con gaái hún vaâ ngûúâi meå bao giúâ cuäng yïu con trai hún vaâ traái
laåi cuäng thïë.
Loaâi ngûúâi khöng hïì biïët ún mön phên têm hoåc khi mön naây
tòm ra àûúåc mùåc caãm Oedie. Mùåc caãm naây àaä gùåp sûå chöëng àöëi rêët
dûä döåi cuãa xaä höåi, moåi ngûúâi nhao nhao cho rùçng mùåc caãm àoá
khöng coá thûåc. Töi vêîn giûä nguyïn lêåp trûúâng cho rùçng chùèng coá gò
àaáng phuã nhêån vaâ phaãn àöëi caã. Mònh phaãi têåp cho quen dêìn vúái
mùåc caãm àoá vò ngay chñnh ngûúâi Hy Laåp cuäng cöng nhêån rùçng àoá
laâ àiïìu khöng thïí traánh àûúåc. Àiïìu thuá võ laâ nïëu xaä höåi kïët töåi mùåc
caãm Oedipe thò xaä höåi laåi àïí cho caác nhaâ thi vùn mùåc tònh khai
thaác noá. O. Rank àaä chûáng minh laâ mùåc caãm naây àaä hiïën cho vùn
chûúng kõch nghïå nhûäng àïì taâi thûåc cao àeåp, tuy noá bõ thay àöíi goái
gheám dûúái hònh thûác naây hay hònh thûác khaác, giöëng nhû nhûäng sûå
biïën daång maâ sûå kiïím duyïåt àaä thi haânh àöëi vúái giêëc mú. Mùåc caãm
naây coá caã trong nhûäng ngûúâi nùçm mú khöng coá cú höåi gò àïí chöëng
àöëi vúái cha meå, mùåc caãm naây liïn can chùåt cheä àïën möåt mùåc caãm
khaác maâ chuáng ta goåi laâ mùåc caãm bõ thiïën, möåt phaãn ûáng àöëi vúái
nhûäng sûå boá buöåc maâ ngûúâi cha thûúâng àûa ra àïí ngùn caãn sûå
phaát triïín àúâi söëng tònh duåc cuãa con trai.
Khaão saát vïì àúâi söëng tinh thêìn treã con, chuáng ta coá thïí duâng
lyá luêån tûúng tûå àïí giaãi thñch nguöìn göëc cuãa nhûäng sûå ham muöën
Sigmund Freud 44
bõ cêëm chó khaác thûúâng xuêët hiïån trong giêëc mú: àoá laâ nhûäng
khuynh hûúáng quaá àaáng vïì tònh duåc vaâ chuáng ta tòm ra nhûäng sûå
kiïån sau àêy: ngûúâi ta lêìm lúán khi cho rùçng treã con khöng coá àúâi
söëng tònh duåc vaâ àúâi söëng naây chó phaát hiïån sau khi àïën tuöíi dêåy
thò, khi cú quan sinh duåc phaát triïín hoaân toaân. Traái laåi, àûáa treã coá
möåt àúâi söëng tònh duåc rêët döìi daâo khaác àúâi söëng tònh duåc vïì sau
trïn nhiïìu phûúng diïån. Àiïìu ta goåi laâ truåy laåc trong àúâi söëng
ngûúâi lúán khaác vúái tònh traång bònh thûúâng úã chöî: vûúåt qua giúái haån
cuãa sûå khaác biïåt giûäa ngûúâi vaâ vêåt, giúái haån cuãa sûå kinh túãm, sûå
loaån luên, sûå àöìng tñnh luyïën aái, sûå duâng caác cú quan khaác trong
ngûúâi thay thïë vaâo cú quan tònh duåc àïí thoãa maän duåc tònh. Nhûäng
giúái haån àoá khöng coá ngay tûâ àêìu nhûng àûúåc phaát triïín maånh sau
àoá theo àaâ tiïën triïín cuãa nhên loaåi. Àûáa treã chûa biïët àïën nhûäng
giúái haån àoá, khöng biïët rùçng giûäa ngûúâi vaâ vêåt coá caã möåt vûåc thùèm
khöng vûúåt qua àûúåc, chó maäi sau naây noá múái biïët ngûúâi ta tûå haâo
khi khaác vúái giöëng vêåt. Luác àêìu noá chùèng thêëy kinh túãm gò phên
cuãa noá, maäi sau naây nhúâ giaáo duåc noá múái thêëy kinh túãm. Luác àêìu
noá cho nhûäng cú quan sinh duåc chùèng coá gò khaác nhau caã. Nhûäng
ham muöën tònh duåc cuãa noá xuêët hiïån àöëi vúái nhûäng ngûúâi gêìn noá
nhêët: cha, meå, anh chõ em, nhûäng ngûúâi sùn soác noá. Trong àûáa treã
thêëy xuêët hiïån möåt àiïìu maâ maäi sau naây ngûúâi lúán thûúâng laâm khi
tònh duåc lïn àïën töåt àöå: àoá laâ viïåc àûáa treã tòm caách thoãa maän tònh
duåc khöng phaãi bùçng cú quan sinh duåc maâ bùçng nhûäng chöî khaác
trong thên thïí cuäng coá taác duång laâm cho noá coá caãm giaác giöëng nhû
cú quan sinh duåc.
Vêåy ngay trong àûáa beá, chuáng ta thêëy coá möåt sûå truåy laåc dûúái
nhiïìu hònh thûác, nïëu nhûäng khuynh hûúáng naây chó xuêët hiïån möåt
caách ruåt reâ àoá laâ vò chuáng chûa àaåt àïën möåt cûúâng àöå maånh nhû vïì
sau khi nhiïìu tuöíi hún, vaâ cuäng laâ vò caâng vïì sau, nhûäng khuynh
hûúáng naây caâng bõ giaáo duåc kòm haäm, döìn eáp khöng cho xuêët hiïån.
Sûå kòm haäm naây tûâ àõa haåt thûåc tïë qua àõa haåt lyá thuyïët, ngûúâi lúán
nhùæm mùæt laâm ngú trûúác sûå phaát hiïån tònh duåc cuãa àûáa beá röìi tòm
caách boáp ngheåt phûúng diïån khaác cuãa sûå phaát triïín khuynh hûúáng
tònh duåc: sau àoá phuã nhêån hïët moåi sûå laâ àiïìu tiïån nhêët. Chñnh
nhûäng keã phuã nhêån naây laåi laâ nhûäng ngûúâi tòm hïët moåi caách àïí
kòm haäm baãn nùng tònh duåc cuãa àûáa treã nhûng laåi vêîn cho rùçng
àûáa treã khöng coá àúâi söëng tònh duåc truåy laåc nhû thïë. Möîi khi treã
àûúåc thaã loãng, hay bõ aãnh hûúãng gò xêëu xa laâ lêåp tûác noá coá nhûäng
cûã chó vïì tònh duåc. Nhiïìu ngûúâi cho rùçng nhûäng sûå àoá cuäng chùèng
coá haåi gò vaâ àûáa beá chùèng chõu traách nhiïåm gò trûúác toâa aán têåp
quaán xaä höåi vaâ luêåt phaáp. Tuy nhiïn, nhûäng sûå àoá vêîn coá thûåc, coá
têìm quan troång riïng biïåt, nhû nhûäng triïåu chûáng cuãa àúâi söëng,
baáo hiïåu vïì àúâi söëng tònh duåc vïì sau, cho ta biïët nhiïìu àiïìu vïì àúâi
söëng tònh duåc cuãa treã con vaâ luön caã nhên loaåi noái chung. Vò vêåy
nïëu chuáng ta tòm thêëy nhûäng sûå ham muöën truåy laåc àoá trong caác
giêëc mú bõ biïën daång cuãa chuáng ta chñnh laâ vò giêëc mú àaä àûa
chuáng ta luâi laåi vïì thúâi thú êëu.
Trong nhûäng ham muöën bõ cêëm chó naây, chuáng ta phaãi àùåc
biïåt chuá yá àïën nhûäng sûå loaån luên. Ai cuäng biïët thaái àöå cuãa xaä höåi
àöëi vúái sûå loaån luên nhû thïë naâo röìi vaâ xaä höåi àaä laâm gò àïí kòm
haäm noá. Ngûúâi ta àaä tòm àuã moåi lyá do cùæt nghôa sûå chöëng àöëi sûå
loaån luên. Coá ngûúâi cho rùçng sûå cêëm chó loaån luên chó laâ hònh
dung cuãa sûå lûåa choån cuãa thiïn nhiïn, vò sûå giao cêëu giûäa nhûäng
ngûúâi cuâng maáu muã luön luön àûa àïën sûå suy giaãm nhûäng àùåc
tñnh cuãa xaä höåi. Coá ngûúâi cho rùçng chñnh vò söëng quaá gêìn nhau maâ
ngûúâi cuâng maáu muã khöng hïì nghô àïën sûå giao cêëu vúái nhau ngay
tûâ khi coân nhoã. Nhûng trong caã hai trûúâng húåp, sûå loaån luên àïìu
bõ tûå àöång gaåt boã ra ngoaâi lïì xaä höåi maâ khöng cêìn phaãi cêëm àoaán
nghiïm khùæc gò caã. Chñnh nhûäng sûå cêëm àoaán naây múái chûáng toã sûå
coá mùåt cuãa sûå loaån luên, cöng cuöåc khaão saát cuãa mön phên têm hoåc
àaä chûáng toã rùçng, tònh aái loaån luên chñnh laâ haânh vi àêìu tiïn cuãa
tònh aái vaâ chó sau naây noá múái gùåp sûác chöëng àöëi gêy nïn búãi têm lyá
ngûúâi àúâi.
Bêy giúâ ta haäy kiïím àiïím laåi nhûäng dûä kiïån do sûå khaão saát
têm lyá treã con cung cêëp coá thïí giuáp chuáng ta tòm hiïíu giêëc mú.
Khöng nhûäng chuáng ta thêëy rùçng nhûäng vêåt liïåu trong àúâi söëng
treã con àaä bõ quïn laäng laåi xuêët hiïån trong giêëc mú, chuáng ta coân
thêëy àúâi söëng tinh thêìn cuãa àûáa beá vúái moåi àùåc àiïím nhû sûå ñch
kyã, nhûäng khuynh hûúáng loaån luên, v.v.... àïìu söëng maäi trong vö
thûác àïí xuêët hiïån trong giêëc mú, vaâ giêëc mú àaä àûa chuáng ta quay
laåi thúâi thú êëu. Do àoá chuáng ta khùèng àõnh rùçng caái vö thûác trong
àúâi söëng tinh thêìn khöng gò khaác hún laâ giai àoaån êëu thú cuãa àúâi
söëng naây. Nhêån xeát naây seä giaãm búát caãm giaác ngúä ngaâng cuãa moåi
ngûúâi khi thêëy sao loaâi ngûúâi laåi coá thïí xêëu xa àïën nhû thïë. Nhûäng
àiïím xêëu xa naây chó laâ nhûäng yïëu töë àêìu tiïn, sú khúãi, treã con cuãa
àúâi söëng tinh thêìn, nhûäng yïëu töë thûúâng thêëy trong hoaåt àöång cuãa
àûáa beá nhûng khöng àûúåc àïí yá àïën vò chuáng quaá nhoã, hay vò chuáng
ta cho laâ khöng quan troång nïn khöng àïí yá àïën. Luâi laåi àùçng sau
nhû thïë, giêëc mú vaåch cho chuáng ta xem nhûäng àiïìu xêëu xa trong
Sigmund Freud 46
baãn tñnh chuáng ta. Nhûng thûåc ra àiïìu naây khöng àuáng hùèn,
chuáng ta khöng àïën nöîi xêëu xa nhû nhûäng àiïìu do sûå giaãi thñch
giêëc mú àûa ra.
Chñnh vò nhûäng khuynh hûúáng trong giêëc mú chó laâ nhûäng
caái gò coân soát laåi cuãa thúâi thú êëu, chñnh vò giêëc mú àaä biïën chuáng ta
thaânh nhûäng àûáa beá con vïì phûúng diïån tinh thêìn vaâ tònh caãm
nïn chuáng ta chùèng coá lyá do gò xêëu höí vïì nhûäng àiïìu giaãi thñch
trong giêëc mú. Nhûng sûå húåp lyá khöng phaãi laâ têët caã àúâi söëng tinh
thêìn cuãa chuáng ta, sûå khöng húåp lyá cuäng chiïëm giûä möåt phêìn
trong àoá nïn chuáng ta thûúâng xêëu höí maâ khöng coá lyá do gò caã. Vò
thïë nïn chuáng ta múái kiïím duyïåt giêëc mú vaâ xêëu höí, khoá chõu khi
thêëy nhûäng sûå ham muöën bõ cêëm chó loåt vaâo yá thûác cuãa chuáng ta,
trong möåt vaâi trûúâng húåp chuáng ta coân xêëu höí caã àöëi vúái nhûäng
giêëc mú bõ biïën daång laâm nhû chuáng ta hiïíu chuáng lùæm. Caác baån
haäy nhúá laåi caái baâ luác trûúác nùçm mú thêëy mònh àïì nghõ cung cêëp aái
tònh. Vò vêåy vêën àïì khöng thïí àûúåc coi laâ àaä giaãi quyïët, cuäng coá thïí
laâ nïëu cûá tiïëp tuåc khaão saát giêëc mú, biïët àêu chuáng ta laåi chùèng
tòm ra möåt àûúâng löëi àïí phaán xeát baãn tñnh cuãa con ngûúâi.
Àïën giai àoaån cuöëi cuãa cuöåc khaão saát, chuáng ta àûáng trûúác
hai dûä kiïån khúãi àêìu cho hai àiïìu bñ êín, nghi ngúâ khaác. Àiïìu thûá
nhêët: sûå thuåt luâi do sûå xêy dûång giêëc mú gêy ra khöng chó coá tñnh
chêët hònh thûác maâ coân coá tñnh chêët nöåi dung nûäa. Sûå thuåt luâi naây
khöng nhûäng diïîn taã nhûäng yá tûúãng cuãa chuáng ta möåt caách sú khai
maâ coân thûác dêåy nhûäng àùåc tñnh cuãa àúâi söëng tinh thêìn cöí löî, sûå
nöíi bêåt cuä kyä cuãa caái töi, nhûäng khuynh hûúáng cöí sú cuãa àúâi söëng
tònh duåc, nhûäng cùn baãn cuä kyä cuãa trñ thûác nïëu quaã thûåc chuáng ta
gaán cho nhûäng sûå viïåc kïí trïn caái tïn kyá hiïåu tûúång trûng. Àiïìu
thûá hai: têët caã nhûäng caái gò coá tñnh caách treã con àoá ngaây xûa quan
troång, nhûng ngaây nay luâi vaâo vö thûác. Caái gò chó tiïìm taâng nhêët
thúâi khöng coân laâ vö thûác nûäa: vö thûác hoåp thaânh möåt phaåm vi
tinh thêìn àùåc biïåt, coá nhûäng khuynh hûúáng riïng biïåt, caách diïîn
taã àùåc biïåt, vaâ nhûäng sûå hoaåt àöång vïì tinh thêìn riïng cho phaåm vi
naây thöi. Nhûng nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng do sûå giaãi thñch giêëc mú
tòm ra khöng thuöåc phaåm vi naây: ngay trong khi thûác chuáng ta
cuäng coá thïí coá nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng àoá. Vêåy maâ nhûäng yá tûúãng
àoá àïìu vö thûác caã. Laâm sao giaãi quyïët àûúåc sûå mêu thuêîn àoá? Coá leä
chuáng ta cêìn phên biïåt: möåt caái gò àoá thoaát ra tûâ yá thûác cuãa chuáng
ta - ta coá thïí goåi laâ dêëu vïët cuãa nhûäng biïën cöë trong ngaây - chia àöi
nhûäng àùåc tñnh ra, liïn kïët vúái möåt caái gò thuöåc phaåm vi vö thûác,
röìi giêëc mú thoaát ra tûâ sûå liïn kïët àoá. Cöng viïåc xêy dûång trong
giêëc mú diïîn biïën giûäa hai loaåi yá tûúãng àoá. AÃnh hûúãng cuãa vö thûác
àöëi vúái dêëu vïët cuãa nhûäng biïën cöë trong ngaây cung cêëp àiïìu kiïån
cuãa sûå thuåt luâi. Àoá laâ àiïìu àêìy àuã nhêët maâ chuáng ta thu lûúåm àûúåc
vïì tñnh chêët cuãa giêëc mú trong khi chúâ àúåi thaám hiïím àûúåc nhûäng
phaåm vi tinh thêìn khaác. Nhûng àaä àïën luác chuáng ta phaãi gaán cho
tñnh chêët vö thûác cuãa nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong giêëc mú möåt
caái tïn khaác àïí phên biïåt vúái nhûäng yïëu töë vö thûác trong phaåm vi
tñnh chêët êëu trô cuãa giêëc mú.
Têët nhiïn chuáng ta coá thïí àùåt cêu hoãi sau àêy: caái gò àaä laâm
cho tinh thêìn thuåt luâi nhû thïë trong giêëc mú? Taåi sao tinh thêìn laåi
khöng huãy boã àûúåc nhûäng sûå kñch àöång gêy röëi trong giêëc nguã maâ
khöng cêìn àïën sûå thuåt luâi naây? Vaâ nïëu tinh thêìn naây vò sûå kiïím
duyïåt phaãi thay àöíi böå mùåt cuãa caác sûå hònh dung trong giêëc mú
bùçng caách quay vïì dô vaäng thò viïåc gò noá phaãi laâm söëng laåi nhûäng
khuynh hûúáng tinh thêìn, nhûäng sûå ham muöën, nhûäng àùåc tñnh löîi
thúâi, nghôa laâ thïm vaâo tñnh caách hònh thûác cuãa sûå thuåt luâi möåt
tñnh caách nöåi dung nûäa. Cêu traã lúâi duy nhêët thoãa àaáng àoá laâ
phûúng tiïån duy nhêët àïí húåp thaânh möåt giêëc mú, vaâ vïì phûúng
diïån taác àöång thò khöng thïí quan niïåm khaác hún vïì sûå huãy diïåt
nhûäng sûå kñch àöång gêy röëi trong giêëc mú. Nhûng trong tònh traång
hiïíu biïët hiïån thúâi cuãa chuáng ta, chuáng ta chûa coá quyïìn traã lúâi
nhû thïë.
14. SÛÅ THÛÅC CAÁC HAM MUÖËN
Khöng biïët töi coá phaãi nhùæc laåi cho caác baån biïët vïì con àûúâng
maâ chuáng ta àaä ài qua khöng? Khöng biïët töi coá cêìn nhùæc laåi laâ vò
sûå aáp duång kyä thuêåt cuãa chuáng ta àaä àùåt chuáng ta trûúác sûå biïën
daång cuãa giêëc mú maâ chuáng ta àaä coá yá àõnh taåm gaác sûå biïën daång
sang möåt bïn àïí tòm trong nhûäng giêëc mú treã con nhûäng dûä kiïån
coá tñnh quyïët àõnh vïì tñnh chêët giêëc mú khöng? Töi coá cêìn phaãi
nhùæc laåi laâ sau khi àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã naây chuáng ta àaä têën
cöng sûå biïën daång trong giêëc mú vaâ loaåi dêìn tûâng khoá khùn möåt ài
khöng? Bêy giúâ thò chuáng ta bõ bùæt buöåc phaãi cöng nhêån rùçng
nhûäng kïët quaã àaåt àûúåc theo con àûúâng thûá nhêët khöng phuâ húåp
vúái nhûäng kïët quaã trong con àûúâng thûá hai. Do àoá chuáng ta phaãi
kiïím àiïím laåi hai loaåi kïët quaã naây cho phuâ húåp vúái nhau.
Sigmund Freud 48
Trong caã hai trûúâng húåp chuáng ta àïìu biïët rùçng cöng viïåc xêy
dûång giêëc mú chñnh laâ möåt sûå biïën àöíi nhûäng yá tûúãng thaânh nhûäng
biïën cöë aão giaác. Sûå biïën àöíi àoá laâ caã möåt àiïìu bñ mêåt, nhûng àoá laâ
möåt vêën àïì thuöåc phaåm vi têm lyá hoåc töíng quaát khöng liïn can gò
àïën chuáng ta. Nhûng giêëc mú treã con àaä cho thêëy laâ cöng viïåc xêy
dûång giêëc mú coá muåc àñch duâng sûå thûåc hiïån möåt ham muöën àïí
huyã diïåt möåt sûå kñch àöång gêy röëi trong giêëc mú. Chuáng ta khöng
thïí noái nhû thïë àöëi vúái sûå biïën daång cuãa giêëc mú trûúác khi coá thïí
giaãi thñch àûúåc sûå biïën daång àoá. Nhûng ngay tûâ luác àêìu chuáng ta
àaä chúâ àúåi àïí coá thïí àem nhûäng giêëc mú bõ biïën daång vïì cuâng möåt
phûúng diïån vúái nhûäng giêëc mú treã con. Kïët quaã thûá nhêët cuãa sûå
chúâ àúåi àoá laâ chuáng ta àaä tòm ra rùçng moåi giêëc mú àïìu laâ nhûäng
giêëc mú treã con, hoaåt àöång vúái nhûäng vêåt liïåu treã con, nhûäng
khuynh hûúáng vaâ diïîn biïën treã con. Vò vêën àïì biïën daång cuãa giêëc
mú àûúåc coi laâ àaä giaãi quyïët xong, chuáng ta cêìn xeát àïën vêën àïì
xem sûå thûåc hiïån nhûäng ham muöën coá thïí aáp duång àûúåc cho
nhûäng giêëc mú bõ biïën daång hay khöng?
Trong phêìn trïn chuáng ta àaä àem nhiïìu giêëc mú ra giaãi thñch
nhûng khöng àïí yá àïën sûå thûåc hiïån caác àiïìu ham muöën. Töi tin
rùçng hún möåt lêìn caác baån àaä tûå hoãi: “Sûå thûåc hiïån caác àiïìu ham
muöën ài àïën àêu röìi, khi giaáo sû cho rùçng àoá chñnh laâ muåc àñch
cuãa viïåc xêy dûång?”. Cêu hoãi àoá coá nhiïìu yá nghôa: àoá laâ cêu hoãi cuãa
têët caã moåi ngûúâi duâ khöng chuyïn mön. Nhên loaåi thûúâng ghï súå
nhûäng sûå múái meã trong bònh diïån tri thûác, cho nïn sûå múái meã naâo
cuäng bõ thu heåp laåi thaânh möåt cuöën phim rêët nhoã. Trong lyá thuyïët
vïì giêëc mú, sûå thûåc hiïån caác àiïìu ham muöën chñnh laâ caái phim thu
nhoã àoá. Vûâa nghe noái giêëc mú laâ sûå thûåc hiïån caác àiïìu ham muöën,
ngûúâi ta àaä vöåi vaä hoãi ngay xem sûå thûåc hiïån àoá úã chöî naâo? Vaâ caã
ngay khi vûâa múái àùåt vêën àïì xong ngûúâi ta àaä traã lúâi bùçng möåt lúâi
phuã nhêån. Sûåc nhúá laåi nhûäng kinh nghiïåm cuãa chñnh mònh trong
àoá ngûúâi ta gùåp bao nhiïu sûå khoá chõu lo êu vò nhûäng giêëc mú,
ngûúâi ta tuyïn böë ngay rùçng thuyïët cuãa phên têm hoåc vïì giêëc mú
khöng àuáng sûå thûåc. Chuáng ta traã lúâi dïî daâng rùçng trong nhûäng
giêëc mú bõ biïën daång, sûå thûåc hiïån nhûäng àiïìu ham muöën thûúâng
khöng roä raâng, cêìn phaãi tòm ra cho nïn khöng thïí chûáng minh
àûúåc trûúác khi àem ra giaãi thñch giêëc mú. Chuáng ta cuäng biïët rùçng
nhûäng àiïìu ham muöën trong nhûäng giêëc mú thûúâng laâ nhûäng sûå
ham muöën bõ cêëm àoaán, bõ kiïím duyïåt döìn eáp, chñnh laâ nguyïn
nhên cuãa sûå biïën daång, lyá do cho sûå can thiïåp cuãa kiïím duyïåt.
Nhûng khoá laâm cho nhûäng ngûúâi khöng chuyïn mön hiïíu àûúåc laâ
trûúác khi giaãi thñch giêëc mú ngûúâi ta khöng thïí ài tòm sûå thûåc hiïån
caác àiïìu ham muöën àûúåc. Hoå seä luön luön quïn àiïìu àoá. Thaái àöå
cuãa hoå àöëi vúái vêën àïì thûåc hiïån caác àiïìu ham muöën thûåc ra chó laâ
kïët quaã cuãa sûå kiïím duyïåt trong giêëc mú. Thaái àöå àoá thay thïë cho
nhûäng sûå ham muöën bõ kiïím duyïåt vaâ laâ hêåu quaã cuãa sûå phuã nhêån
sûå coá mùåt cuãa nhûäng àiïìu ham muöën naây.
Têët nhiïn chuáng ta coân phaãi giaãi thñch nhûäng giêëc mú nùång
nïì, lo súå phêåp phöìng, nhûäng aác möång. Àêy laâ lêìn àêìu tiïn chuáng ta
àûáng trûúác vêën àïì tònh caãm trong giêëc mú, möåt vêën àïì quan troång
nhûng chûa thïí àem ra phên tñch úã àêy àûúåc. Nïëu quaã giêëc mú laâ
sûå thûåc hiïån caác àiïìu ham muöën thò khöng thïí coá caác giêëc mú nùång
nïì àûúåc: nhûäng nhaâ phï bònh khöng chuyïn mön coá veã nhû àaä noái
àuáng. Nhûng coá ba àiïìu phûác taåp maâ hoå khöng àïí yá túái.
Àiïìu thûá nhêët: cöng viïåc xêy dûång coá thïí khöng thaânh cöng
hoaân toaân do àoá coá möåt söë caãm giaác nùång nïì tûâ nhûäng yá tûúãng tiïìm
taâng ài qua giêëc mú roä raâng. Sûå phên tñch seä coá nhiïåm vuå chûáng
minh rùçng, nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng naây nùång nïì hún nhûäng yá
tûúãng trong giêëc mú roä raâng. Àïën luác àoá chuáng ta phaãi cöng nhêån
rùçng cöng viïåc xêy dûång chûa àaåt àûúåc muåc àñch cuäng nhû ngûúâi
ta khöng hïët khaát khi thêëy mònh uöëng trong giêëc mú. Ngûúâi ta tha
höì mú thêëy mònh uöëng nûúác trong giêëc mú nhûng muöën cho hïët
khaát phaãi thûác dêåy múái àûúåc. Tuy vêåy giêëc mú àoá vêîn laâ giêëc mú
thûåc tuy sûå ham muöën khöng àûúåc thûåc hiïån. Chuáng ta phaãi noái:
“Duâ sûå ham muöën chûa àûúåc thûåc hiïån nhûng yá àoá vêîn laâ yá àaáng
khen”. Nhûäng trûúâng húåp khöng thaânh cöng khöng hiïëm. Vò
nhûäng tònh caãm rêët dai dùèng nïn cöng viïåc xêy dûång rêët khoá khùn
trong viïåc tòm caách thay àöíi yá nghôa cuãa chuáng. Chñnh vò thïë maâ
ngay caã khi cöng viïåc xêy dûång àaä thaânh cöng trong viïåc biïën
nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng thaânh nhûäng sûå thûåc hiïån ham muöën,
nhûäng tònh caãm nùång nïì vêîn len loãi qua giêëc mú roä raâng. Trong
nhûäng giêëc mú nhû thïë, coá sûå mêu thuêîn giûäa tònh caãm vaâ nöåi
dung maâ caác nhaâ phï bònh coá thïí cho rùçng giêëc mú khöng phaãi laâ
thûåc hiïån nhûäng ham muöën laâ vò nöåi dung khöng coá gò quan troång
cuäng coá thïí coá möåt caãm tûúãng nùång nïì. Àïí baâi baác lyá luêån naây
chuáng ta noái rùçng chñnh trong nhûäng giêëc mú àoá nhûäng khuynh
hûúáng thûåc hiïån sûå ham muöën xuêët hiïån roä raâng hún hïët vò úã
trong tònh traång cö àöåc. Súã dô coá sûå lêìm lêîn laâ vò nhûäng ngûúâi
khöng biïët gò àïën caác chûáng bïånh thêìn kinh tûúãng tûúång rùçng giûäa
tònh caãm vaâ nöåi dung giêëc mú coá möåt dêy liïn laåc chùåt cheä, khöng
Sigmund Freud 50
hiïíu rùçng nöåi dung coá thïí bõ thay àöíi maâ tònh caãm thò vêîn y
nguyïn.
Möåt àiïìu rùæc röëi nûäa quan troång, sêu xa hún laâ nhû sau: Sûå
thûåc hiïån ham muöën chùæc chùæn laâ möåt àiïìu khoan khoaái. Nhûng
cho ai? Têët nhiïn cho keã naâo coá sûå ham muöën àoá. Nhûng chuáng ta
thêëy thaái àöå cuãa ngûúâi nùçm mú àöëi vúái sûå ham muöën naây rêët àùåc
biïåt. Anh ta gaåt boã, kiïím duyïåt chuáng, khöng muöën nghe noái àïën
chuáng. Vêåy sûå thûåc hiïån khöng thïí gêy cho anh ta möåt sûå khoan
khoaái naâo, traái laåi nûäa. Kinh nghiïåm cho ta thêëy laâ àiïìu mêu
thuêîn naây xuêët hiïån dûúái hònh thûác möåt àiïìu lo ngaåi phêåp phöìng.
Ngûúâi nùçm mú coá veã nhû hai ngûúâi tuy vêîn bõ raâng buöåc vaâo vúái
nhau. Töi kïí cho caác baån nghe möåt giêëc mú thuöåc loaåi àoá. Coá möåt
baâ tiïn hûáa heån thûåc hiïån cho möåt cùåp vúå chöìng ba àiïìu ûúác muöën
àêìu tiïn cuãa hoå. Ngûúâi vúå muöën coá möåt cùåp xuác xñch. Loaáng möåt
caái laâ xuác xñch coá ngay trûúác mùåt: möåt àiïìu àaä thûåc hiïån. Giêån dûä
ngûúâi chöìng muöën nhûäng chiïëc xuác xñch àoá treo tooâng teng trïn
muäi vúå. Vûâa noái xong laâ àiïìu ûúác cuãa ngûúâi chöìng thûåc hiïån ngay.
Têët nhiïn ngûúâi vúå chùèng khoaái gò tònh traång àoá. Cêu chuyïån tiïëp
tuåc ra sao khoãi phaãi noái. Vò vúå chöìng tuy hai nhûng chó laâ möåt nïn
àiïìu ûúác thûá ba cuãa hoå laâ nhûäng miïëng xuác xñch rúâi khoãi muäi ngûúâi
vúå. Cêu chuyïån naây chûáng toã rùçng àiïìu mong muöën cuãa ngûúâi naây
khöng phaãi laâ àiïìu mong muöën cuãa ngûúâi khaác möîi khi coá sûå bêët
hoaâ giûäa hai bïn.
Bêy giúâ thò chùèng coân möåt khoá khùn trong viïåc tòm hiïíu
nhûäng cún aác möång nûäa. Nhûäng cún aác möång thûúâng khöng bõ biïën
daång, khöng bõ kiïím duyïåt. AÁc möång thûúâng laâ sûå thûåc hiïån cuãa
möåt giêëc mú, nhûng sûå ham muöën naây khöng àûúåc hoan nghïnh,
maâ bõ döìn eáp, xua àuöíi. Nöîi lo êu phêåp phöìng thay thïë cho sûå kiïím
duyïåt. Giêëc mú treã con laâ sûå thûåc hiïån thaânh thûåc möåt ham muöën
àûúåc chêëp nhêån, giêëc mú bõ biïën daång thûúâng thûúâng laâ sûå thûåc
hiïån giaã taåo cuãa möåt ham muöën bõ döìn eáp, cún aác möång laâ sûå thûåc
hiïån thaânh thûåc cuãa möåt sûå ham muöën bõ xua àuöíi. Sûå lo êu phêåp
phöìng laâ dêëu hiïåu chûáng toã rùçng loâng ham muöën maånh hún caã sûå
kiïím duyïåt, cûá viïåc thûåc hiïån mùåc duâ coá sûå kiïím duyïåt. Do àoá àöëi
vúái chuáng ta, nhûäng ngûúâi luön luön àûáng vïì phe kiïím duyïåt, sûå
thûåc hiïån naây chó gêy ra nhûäng caãm giaác nùång nïì vaâ laâ möåt cú höåi
cho chuáng ta àïì phoâng. Sûå lo êu phêåp phöìng trong giêëc mú laâ sûå lo
êu trûúác sûác maånh cuãa loâng ham muöën maâ trûúác àêy ngûúâi ta àaä
kòm haäm àûúåc.
Caái gò àuáng vúái nhûäng cún aác möång khöng biïën daång cuäng
àuáng vúái nhûäng cún aác möång coá biïën daång chuát ñt vaâ nhûäng giêëc
mú khoá chõu khaác trong àoá nhûäng caãm giaác nùång nïì cuäng gêìn
nhûäng nöîi lo êu phêåp phöìng. Sau cún aác möång ngûúâi ta thûúâng
thûác dêåy trûúác khi loâng ham muöën bõ kòm haäm àûúåc thûåc hiïån
hoaân toaân. Trong trûúâng húåp naây, giêëc mú khöng laâm xong nhiïåm
vuå tuy tñnh chêët chùèng coá gò thay àöíi. Chuáng ta àaä so saánh giêëc mú
nhû möåt ngûúâi gaác àïm coá nhiïåm vuå baão vïå cho giêëc nguã khoãi bõ
quêëy röëi. Möîi khi thêëy mònh quaá yïëu khöng baão vïå àûúåc giêëc nguã,
ngûúâi gaác àïm thûúâng àaánh thûác ngûúâi àang nguã dêåy. Ngay caã khi
nùçm mú bùæt àêìu xoay chiïìu, àaáng nghi ngúâ, sùæp trúã thaânh nöîi lo
êu, chuáng ta vêîn tiïëp tuåc nguã, vûâa nguã vûâa tûå nhuã: “Mònh nùçm mú
àêëy maâ”.
Laâm sao loâng ham muöën àuã sûác maånh àïí coá thïí khöng chõu
sûå kiïím duyïåt? Àiïìu àoá coá thïí vò loâng ham muöën cuäng nhû sûå
kiïím duyïåt. Vò nhûäng lyá do chûa àûúåc biïët, loâng ham muöën coá thïí
tùng cûúâng àöå lïn rêët nhiïìu: nhûng ngûúâi ta vêîn coá caãm tûúãng
rùçng chñnh sûå kiïím duyïåt àaä gêy ra sûå thay àöíi trong möëi liïn
quan giûäa nhûäng àöång lûåc coá trong giêëc mú. Kiïím duyïåt thûúâng
thay àöíi tuyâ theo trûúâng húåp, möîi yïëu töë àïìu àûúåc duyïåt xeát tuyâ
theo mûác àöå nghiïm troång. Nhiïìu khi sûå thay àöíi coân ài xa hún
nûäa vaâ khöng phaãi luác naâo sûå kiïím duyïåt cuäng toã ra nghiïm khùæc
àïìu àïìu vúái möåt yïëu töë. Nïëu trong möåt trûúâng húåp naâo àoá, sûå kiïím
duyïåt thêëy mònh bêët lûåc trûúác möåt loâng ham muöën naâo àoá, sûå kiïím
duyïåt ngoaâi sûå biïën daång ra coân coá möåt phûúng saách cuöëi cuâng laâ
gêy ra sûå lo êu.
Chuáng ta khöng hiïíu taåi sao nhûäng sûå ham muöën bõ kòm
haäm laåi xuêët hiïån ban àïm àïí quêëy röëi giêëc nguã? Chuáng ta chó coá
thïí traã lúâi cêu hoãi àoá bùçng caách chuá troång àïën tñnh chêët cuãa giêëc
nguã. Ban ngaây, nhûäng sûå ham muöën naây bõ kiïím duyïåt gùæt gao
nïn khöng xuêët hiïån àûúåc. Nhûng ban àïm sûå kiïím duyïët naây bõ
gaåt ra möåt bïn hay ñt nhêët cuäng keám maånh ài àïí cho giêëc mú àûúåc
dïî daâng. Do àoá nhûäng sûå ham muöën bõ kòm haäm múái coá cú höåi xuêët
hiïån. Coá nhûäng ngûúâi mêët nguã thûúâng thuá nhêån rùçng sûå mêët nguã
àoá nhiïìu khi coá tñnh caách cöë yá ngay tûâ àêìu, ngûúâi ta mêët nguã vò súå
nùçm mú, súå sûå kiïím duyïåt bõ yïëu ài. Sûå baäi boã kiïím duyïåt khöng
phaãi laâ möåt sûå thiïëu tiïn liïåu thö löî, àiïìu àoá thûåc dïî nhêån ra. Giêëc
nguã laâm cho tñnh cú àöång cuãa chuáng ta bõ tï liïåt; nhûäng yá nghô xêëu
xa chùèng phaát sinh ra caái gò àûúåc ngoaâi giêëc mú, maâ giêëc mú thò
Sigmund Freud 52
chùèng laâm haåi ai caã, do àoá ngûúâi nùçm mú coá thïí tûå nhuã: “Duâ sao àoá
chó laâ giêëc mú”. Vò chó laâ giêëc mú nïn chuáng ta chùèng cêìn quan
têm àïën, cûá viïåc nguã khò.
Àiïìu thûá ba, nïëu caác baån nhúá laåi sûå tûúng tûå giûäa ngûúâi nùçm
mú chöëng laåi nhûäng sûå ham muöën cuãa mònh vaâ con ngûúâi giaã taåo
göìm coá hai ngûúâi khaác biïåt nhûng gùæn liïìn vaâo nhau chùåt cheä, caác
baån seä thêëy coá möåt lyá do khaác àïí cho sûå thûåc hiïån ham muöën coá
möåt hêåu quaã khoá chõu ghï gúám, àoá laâ sûå trûâng phaåt. Trúã laåi cêu
chuyïån ba àiïìu ûúác muöën: nhûäng miïëng xuác xñch trïn àôa laâ sûå
thûåc hiïån àiïìu ûúác thûá nhêët cuãa ngûúâi àaân baâ: xuác xñch nhaãy lïn
muäi ngûúâi àaân baâ laâ sûå thûåc hiïån àiïìu ûúác thûá hai cuãa ngûúâi
chöìng, nhûng cuäng laâ möåt sûå trûâng phaåt àöëi vúái ngûúâi àaân baâ vïì
àiïìu ûúác muöën vö nghôa lyá cuãa chõ ta. Trong caác chûáng bïånh thêìn
kinh, chuáng ta thay lyá do cùæt nghôa àiïìu ûúác muöën thûá ba trong
cêu chuyïån. Nhûäng khuynh hûúáng trûâng phaåt nhû thïë coá rêët
nhiïìu trong àúâi söëng tinh thêìn, nhûäng khuynh hûúáng rêët maånh vaâ
chõu traách nhiïåm vïì phêìn lúán nhûäng giêëc mú haäi huâng. Caác baån seä
baão laâ duâ coá cöng nhêån caác àiïìu naây ài nûäa thò sûå thûåc hiïån sûå
ham muöën chùèng coân coá gò caã. Nhûng nïëu xeát laåi thûåc kyä caác baån
seä thêëy laâ caác baån nghô lêìm. Nïëu caác baån nghô rùçng giêëc mú coá thïí
coá thiïn hònh vaån traång, vaâ tñnh chêët thûåc sûå cuãa noá laâ gò thò àõnh
nghôa cuãa chuáng ta: “giêëc mú laâ sûå thûåc hiïån sûå ham muöën, möåt sûå
súå haäi, möåt sûå trûâng phaåt” chñnh laâ möåt àõnh nghôa coá giúái haån.
Ngoaâi ra laåi coân sûå viïåc laâ nhûäng sûå súå haäi, sûå lo êu traái ngûúåc hùèn
vúái ham muöën, vaâ trong sûå liïn tûúãng nhûäng àiïìu traái ngûúåc nhau
thûúâng rêët gêìn nhau, coá khi truâng húåp vúái nhau úã trong vö thûác.
Têët nhiïn sûå trûâng phaåt cuäng laâ möåt ham muöën, ham muöën cuãa
möåt ngûúâi khaác, ngûúâi giûä vai troâ kiïím duyïåt.
Nhû thïë tûác laâ töi khöng nhûúång böå caác baån chuát naâo vïì thaái
àöå thiïn võ cuãa caác baån àöëi vúái viïåc thûåc hiïån sûå ham muöën. Nhûng
töi coá böín phêån cho caác baån hay rùçng giêëc mú biïën daång naâo cuäng
khöng laâ gò khaác hún sûå thûåc hiïån àiïìu ham muöën. Caác baån haäy
nhúá laåi giêëc mú vïì 1 fl 50 lêëy ba veá. Möåt baâ ban ngaây vûâa àûúåc
chöìng cho biïët laâ baån baâ ta tïn laâ Elise, chó keám baâ ta coá ba thaáng
vûâa àñnh hön, ban àïm nùçm mú thêëy cuâng chöìng ài xem haát. Möåt
phêìn lúán trong raåp tröëng, khöng coá khaách. Ngûúâi chöìng noái laâ
Elise cuäng muöën cuâng võ hön phu ài xem haát nhûng khöng ài àûúåc
vò chó lêëy àûúåc ba chöî thöi vúái giaá1 fl 50. Baâ ta nghô rùçng chaã coá gò
àaáng tiïëc reã caã. Chuáng ta thêëy laâ nhûäng yá tûúãng trong mú gùæn liïìn
vaâo sûå khöng thñch chöìng mònh. Chuáng ta phaãi tòm hiïíu xem
nhûäng yá nghô buöìn baä àoá àaä thaânh hònh nhû thïë naâo, àûúåc biïën àöíi
thaânh sûå thûåc hiïån ham muöën nhû thïë naâo vaâ chuáng coá dêëu vïët gò
trong giêëc mú roä raâng khöng? Chuáng ta thêëy nhûäng yïëu töë “quaá
súám”, “quaá vöåi vaä” àaä bõ kiïím duyïåt gaåt boã. Viïåc möåt phêìn lúán raåp
haåt tröëng aám chó àïën sûå kiïån bõ kiïím duyïåt. Àiïìu bñ mêåt vïì con söë
3 (3 chöî vúái trõ giaá 1 fl 50) bêy giúâ trúã nïn dïî hiïíu, nhúâ coá tñnh caách
tûúång trûng trong giêëc mú. Con söë 3 tûúång trûng cho ngûúâi àaân
öng vaâ giêëc mú roä raâng coá thïí àûúåc giaãi thñch nhû sau: duâng tiïìn
höìi mön mua möåt têëm chöìng (vúái söë höìi mön cuãa mònh, àaáng leä
mònh phaãi mua àûúåc möåt têëm chöìng mûúâi lêìn hún). Hön nhên roä
raâng àûúåc thay thïë bùçng viïåc ài xem haát. “Viïåc mua veá quaá súám”
nguyå trang cho yá nghô: “Mònh àaä lêëy chöìng quaá súám”. Nhûng sûå
thay thïë naây laâ hêåu quaã cuãa sûå thûåc hiïån ham muöën. Ngûúâi nùçm
mú chó bûåc mònh vò àaä lêëy chöìng quaá súám khi nghe ngûúâi baån gaái
chó keám mònh coá ba thaáng vûâa àñnh hön xong. Coá möåt thúâi baâ ta tûå
haâo vò lêëy chöìng vaâ tûå cho mònh hún Elise. Nhûäng ngûúâi con gaái
ngêy thú thûúâng tûå haâo vò àaä àñnh hön vaâ cho rùçng mònh coá quyïìn
laâm àuã moåi thûá, ài xem moåi vúã tuöìng, tham dûå moåi sinh hoaåt xaä
höåi. Sûå toâ moâ àûúåc biïët hïët naây chùæc chùæn luác àêìu coá tñnh tònh duåc,
hûúáng vïì phña tònh duåc, nhêët laâ àúâi söëng tònh duåc cuãa cha meå. Sau
naây sûå toâ moâ trúã thaânh möåt lyá do vûäng chùæc àïí cho ngûúâi con gaái ài
lêëy chöìng súám.
Vò thïë nïn viïåc ài xem haát thaânh möåt sûå thay thïë aám chó tònh
traång àaä coá chöìng. Trong luác höëi tiïëc vò lêëy chöìng quaá súám, baâ ta
quay trúã laåi thúâi xa xûa luác viïåc lêëy chöìng laâ sûå thûåc hiïån möåt ham
muöën vò lêëy chöìng xong baâ ta coá thïí mùåc sûác ài xem haát. Vò thïë
trong giêëc mú nhúá laåi súã thñch ngaây xûa baâ ta múái lêëy viïåc ài xem
haát thay thïë cho sûå lêëy chöìng.
Chuáng ta coá thïí cho rùçng vò muöën chûáng minh sûå coá mùåt cuãa
sûå thûåc hiïån möåt ham muöën bõ che dêëu, chuáng ta seä duâng möåt thñ
duå tiïån cho chuáng ta nhêët. Chuáng ta cuäng seä laâm nhû thïë àöëi vúái
nhûäng giêëc mú biïën daång khaác. Töi khöng laâm àûúåc cöng viïåc àoá
trûúác caác baån nhûng töi àoaán chùæc rùçng nïëu coá laâm chuáng ta seä
thaânh cöng hoaân toaân. Tuy nhiïn töi muöën dûâng laåi möåt chuát núi
chi tiïët naây. Kinh nghiïåm cho thêëy rùçng chi tiïët naây hay bõ têën
cöng nhêët vaâ noá chñnh laâ nguyïn nhên cuãa bao nhiïu mêu thuêîn,
bao nhiïu sûå hiïíu lêìm. Ngoaâi ra caác baån coá thïí coá caãm tûúãng rùçng
töi àaä ruát ài möåt phêìn caác sûå khùèng àõnh khi noái àïën giêëc mú laâ
Sigmund Freud 54
möåt ham muöën àûúåc thûåc hiïån, hay àiïìu traái laåi cuãa noá nghôa laâ
möåt àiïìu lo êu hay möåt sûå trûâng phaåt àûúåc thûåc hiïån, vaâ caác baån
coá thïí cho rùçng àoá laâ cú höåi töët àïí töi phaãi nhûúång böå hún nûäa.
Ngûúâi ta traách töi vò löëi trònh baây vùæn tùæt quaá, hay àïí laâm cho
ngûúâi ta tin, nhûäng àiïìu quaá àuáng àöëi vúái töi.
Coá nhiïìu baån àaä theo töi trong viïåc giaãi thñch giêëc mú vaâ
chêëp nhêån nhûäng kïët quaã cuãa sûå giaãi thñch naây dûâng laåi úã àiïím
choát khi töi chûáng minh xong laâ giêëc mú chñnh laâ möåt ham muöën
àûúåc thûåc hiïån, röìi hoãi: “Giêëc mú bao giúâ cuäng coá yá nghôa vaâ yá
nghôa naây kyä thuêåt phên têm coá thïí tòm ra àûúåc, taåi sao chuáng ta
laåi bõ boá trong caái cöng thûác cuãa sûå thûåc hiïån möåt sûå ham muöën?
Taåi sao nhûäng yá nghôa ban àïm laåi khöng coá nhiïìu nghôa khaác
nhau nhû nhûäng yá nghô ban ngaây? Noái khaác ài, taåi sao lêìn naây
giêëc mú tûúng ûáng vúái möåt sûå ham muöën àûúåc thûåc hiïån, maâ lêìn
khaác laåi khöng tûúng ûáng vúái àiïìu traái laåi, nghôa laâ möåt sûå lo êu
àûúåc thûåc hiïån, taåi sao giêëc mú laåi khöng diïîn taã möåt dûå àõnh, möåt
sûå caãnh caáo, möåt sûå suy nghô àùæn ào coá àiïìu phaãi àiïìu traái, hay laâ
möåt lúâi traách moác, möåt lúâi höëi hêån, möåt mûu toan laâm möåt viïåc gò
cêìn kñp, v.v....? Taåi sao giêëc mú bao giúâ cuäng chó diïîn taã möåt thûá laâ
sûå ham muöën hay ñt nhêët àiïìu traái ngûúåc laåi sûå ham muöën?
Caác baån coá thïí nghô rùçng möåt sûå bêët àöìng yá vïì phûúng diïån
naây chùèng coá gò quan troång, möåt khi ngûúâi ta àöìng yá vïì caác àiïím
khaác, chuáng ta chó cêìn tòm hiïíu yá nghôa cuãa giêëc mú, tòm ra
phûúng saách giuáp ta laâm àûúåc àiïìu àoá, coân viïåc chuáng ta coá êën
àõnh cho yá nghôa àoá möåt giúái haån naâo hay khöng, khöng phaãi laâ
àiïìu quan hïå. Nhûnng sûå thûåc khöng phaãi thïë. Möåt sûå hiïíu lêìm coá
thïí tai haåi cho têët caã nhûäng àiïìu chuáng ta àaä thu lûúåm àûúåc vïì
giêëc mú, giaãm giaá trõ nhûäng àiïìu naây khi chuáng ta muöën tòm hiïíu
nhûäng cùn bïånh thêìn kinh. Trong cöng viïåc thûúng maåi chuáng ta
coá thïí buöng tröi, nhûng vïì khoa hoåc möåt thaái àöå nhû thïë khöng
thïí chêëp nhêån àûúåc, coá thïí coá haåi nûäa.
Vêåy taåi sao giêëc mú laåi khöng gò khaác hún laâ sûå thûåc hiïån
möåt ham muöën? Cêu traã lúâi cuãa töi laâ: töi chõu khöng biïët taåi sao.
Sûå viïåc xaãy ra nhû thïë quaã chùèng coá gò bêët tiïån caã. Nhûng sûå viïåc
laåi khöng xaãy ra nhû thïë vaâ chi tiïët naây laâ chi tiïët duy nhêët chöëng
àöëi laåi quan niïåm röång raäi hún vaâ tiïån hún vïì giêëc mú. Cêu traã lúâi
thûá hai laâ giêëc mú cuäng coá thïí tûúng ûáng vúái nhûäng hònh thûác tû
tûúãng vaâ trñ thûác khaác nhau. Töi àaä kïí cho caác baån nghe laâ coá möåt
giêëc mú xuêët hiïån liïìn trong ba àïm, töi àaä giaãi thñch laâ giêëc mú àoá
tûúng ûáng vúái möåt dûå tñnh vaâ khi dûå tñnh àoá àaä thaânh hiïån thûåc
thò giêëc mú khöng coân lyá do gò àïí taái xuêët hiïån nûäa. Sau àoá töi coá
àûa ra thñ duå möåt giêëc mú maâ nöåi dung laâ möåt sûå thuá töåi. Vêåy taåi
sao töi laåi tûå mêu thuêîn khi noái rùçng giêëc mú chó laâ möåt ham
muöën àaä àûúåc thûåc hiïån.
Súã dô phaãi nhû thïë laâ muöën traánh möåt sûå hiïíu lêìm tai haåi coá
thïí laâm cho moåi cöë gùæng cuãa chuáng ta tûâ trûúác túái nay vïì giêëc mú
trúã thaânh nûúác laä ra söng, möåt sûå hiïíu lêìm lêîn löån giêëc mú vúái
nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong àoá röìi àem aáp duång cho caái kia
nhûäng àiïìu chó coá thïí àem aáp duång cho nhûäng caái naây thöi. Àuáng
ra laâ giêëc mú coá thïí biïíu thõ cho têët caã nhûäng gò àaä kïí trïn vaâ thay
thïë cho chuáng: dûå tñnh, caãnh caáo, suy nghô, sûãa soaån, giaãi quyïët
möåt vêën àïì naâo àoá, v.v.... Nhûng xeát cho kyä thò nhêån xeát trïn chó
àuáng vúái yá tûúãng tiïìm taâng bõ biïën daång thaânh giêëc mú maâ thöi.
Tû tûúãng vö thûác cuãa con ngûúâi luön luön chuá troång àïën nhûäng dûå
tñnh, nhûäng sûå sûãa soaån suy nghô maâ cöng viïåc xêy dûång biïën
thaânh giêëc mú. Nïëu àïën möåt luác naâo àoá, baån khöng chuá troång àïën
cöng viïåc xêy dûång nûäa maâ chó chuá troång àïën viïåc laâm cho vö thûác
trúã thaânh möåt yá nghô cuãa con ngûúâi thò baån seä gaåt boã cöng viïåc xêy
dûång röìi múái noái möåt caách húåp lyá laâ giêëc mú chñnh laâ möåt dûå tñnh,
möåt sûå caãnh caáo.v.v...Trûúâng húåp naây xaãy ra luön trong hoaåt àöång
cuãa phên têm hoåc: ngûúâi ta tòm caách huyã diïåt hònh thûác cuãa giêëc
mú vaâ thay vaâo àoá bùçng nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng, nguyïn nhên
phaát sinh ra giêëc mú.
Do àoá khi chó chuá troång vaâo nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng, chuáng
ta tònh cúâ tòm ra rùçng têët caã nhûäng haânh vi vûâa noái àïìu xaãy ra
ngoaâi yá thûác cuãa chuáng ta: möåt kïët quaã thûåc huy hoaâng nhûng
cuäng laâm ta böëi röëi khöng keám.
Nhûng ngay caã khi cho rùçng giêëc mú coá thïí coá nhiïìu yá nghôa
khaác nhau, caác baån chó coá quyïìn noái àïën nhûäng yá nghôa àoá khi biïët
chùæc rùçng mònh àang duâng nhûäng tûâ ngûä vùæn tùæt chûá khöng thïí
múã röång nhêån xeát àoá cho toaân thïí tñnh chêët giêëc mú. Khi noái àïën
giêëc mú baån phaãi nghô àïën giêëc mú roä raâng, nghôa laâ àïí kïët quaã
cöng viïåc xêy dûång, hay àïën chñnh cöng viïåc àoá nghôa laâ àïën sûå
hoaåt àöång tinh thêìn do giêëc mú roä raâng vaâ nhûäng yá tûúãng tiïìm
taâng hoåp thaânh. Duâng hai chûä giêëc mú vaâo möåt cöng viïåc gò khaác laâ
chó coá thïí gêy ra nhûäng sûå hiïíu lêìm, lêîn löån thöi. Nïëu nhûäng àiïìu
khùèng àõnh cuãa caác baån liïn quan àïën nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng,
baån nïn noái roä ngay chûá àûâng goái gheám noá sau nhûäng danh tûâ mú
Sigmund Freud 56
höì thûúâng duâng. Nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng, chñnh laâ nguyïn liïåu
maâ cöng viïåc xêy dûång biïën thaânh giêëc mú roä raâng. Taåi sao baån cûá
lêîn löån nguyïn liïåu vúái chñnh cöng viïåc àaä nùån nguyïn liïåu naây
thaânh möåt thûá coá hònh thûác? Nïëu coá ngûúâi naâo khöng biïët àïën kïët
quaã cuãa cöng viïåc àoá, khöng thïí giaãi thñch àûúåc kïët quaã àoá tûâ àêu
maâ coá vaâ àaä thaânh hònh nhû thïë naâo thò baån coá khaác gò keã àoá.
Yïëu töë duy nhêët cêìn thiïët cuãa giêëc mú laâ cöng viïåc xêy dûång
giêëc mú taác duång trïn nguyïn liïåu do nhûäng yá tûúãng húåp thaânh.
Vïì phûúng diïån lyá thuyïët, ta khöng coá quyïìn khöng biïët àïën àiïìu
àoá, tuy vïì phûúng diïån thûåc tïë nhiïìu khi chuáng ta phaãi boã qua.
Cöng viïåc xêy dûång khöng phaãi chó gaán cho nhûäng yá tûúãng naây
möåt sûå phaát biïíu coá tnh caách cöí löî hay thuåt luâi: noá coân thïm vaâo
möåt vaâi àiïìu tuy khöng thuöåc nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong ngaây
nhûng cuäng laâ àöång lûåc phaát sinh ra giêëc mú. Àiïìu thïm vaâo rêët
cêìn thiïët naây khöng laâm gò khaác hún laâ ham muöën, vaâ nöåi dung
giêëc mú chõu möåt sûå biïën daång maâ muåc àñch laâ sûå thûåc hiïån ham
muöën naây. Möåt khi baån coi giêëc mú nhû biïíu thõ cho nhûäng yá
tûúãng giêëc mú coá thïí coá bêët cûá yá nghôa naâo mònh gaán cho noá: caãnh
caáo, dûå tñnh, sûãa soaån, v.v... nhûng giêëc mú bao giúâ cuäng chó laâ sûå
thûåc hiïån möåt ham muöën vö thûác vaâ chó laâ thïë thöi nïëu ta coi noá
nhû kïët quaã cuãa möåt cöng trònh xêy dûång. Vêåy giêëc mú khöng bao
giúâ chó laâ möåt dûå tñnh, möåt caãnh caáo khöng thöi, nhûng bao giúâ
cuäng laâ möåt dûå tñnh, möåt sûå caãnh caáo nhúâ sûå coá mùåt cuãa möåt ham
muöën vö thûác, àaä nhêån àûúåc möåt sûå phaát biïíu coá tñnh caách cöí löî bõ
biïën daång àïí cho sûå ham muöën àûúåc thûåc hiïån. Möåt trong caác àùåc
tñnh cuãa giêëc mú, sûå thûåc hiïån ham muöën, laâ möåt àùåc tñnh, bêët
biïën khöng thay àöíi, àùåc tñnh khaác coá thïí thay àöíi, noá coá thïí laâ
möåt ham muöën nhûng trong trûúâng húåp naây giêëc mú biïíu thõ cho
möåt sûå ham muöën tiïìm taâng trong ngaây àûúåc thûåc hiïån nhúâ sûå
giuáp àúä cuãa möåt ham muöën vö thûác.
Töi hiïíu roä nhûäng àiïìu àoá lùæm nhûng khöng biïët àaä laâm cho
baån hiïíu àûúåc chûa? Thûåc khoá chûáng minh quaá. Muöën chûáng
minh, khöng nhûäng chuáng ta phaãi phên tñch thûåc nhiïìu giêëc mú
maâ ngoaâi ra àiïím gai goác vaâ nhiïìu yá nghôa nhêët trong quan niïåm
cuãa chuáng ta vïì giêëc mú khöng thïí àûúåc trònh baây gêy loâng tin cêåy
cuãa caác baån khöng gùæn liïìn vaâo nhûäng àiïìu sùæp noái dûúái àêy. Khi
nhiïìu phêìn trong möåt sûå gò lïn quan vúái nhau thûåc chùåt cheä, laâm
sao chuáng ta coá thïí tòm hiïíu sêu röång tñnh chêët cuãa möåt phêìn maâ
khöng cêìn chuá troång àïën nhûäng phêìn khaác cuäng coá tñnh chêët giöëng
nhû thïë? Vò chûa biïët gò àïën nhûäng àiïím gêìn giêëc mú nhêët, nghôa
laâ nhûäng triïåu chûáng cuãa cùn bïånh thêìn kinh, chuáng ta àaânh phaãi
haâi loâng vúái nhûäng àiïím àaä thu lûúåm àûúåc. Töi kïí cho caác baån möåt
thñ duå khaác vaâ àûa ra möåt àiïìu nhêån xeát múái.
Möåt lêìn nûäa chuáng ta laåi quay laåi giêëc mú vïì ba veá haát vúái
giaá 1 fl 50. Töi àoaán chùæc rùçng khi choån thñ duå àoá ngay tûâ àêìu töi
khöng coá möåt hêåu yá naâo caã. Baån biïët nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng
trong giêëc mú àoá: höëi tiïëc vò àaä lêëy chöìng quaá súám, yá nghô rùçng
mònh coá thïí lêëy àûúåc möåt ngûúâi chöìng khaá hún nïëu biïët chúâ àúåi.
Baån cuäng biïët sûå ham muöën naâo àaä laâm cho nhûäng yá àoá trúã thaânh
giêëc mú: loâng ham thñch xem haát, bùæt nguöìn úã chöî cho rùçng mònh
seä biïët thïm rêët nhiïìu sau khi lêëy chöìng. Ngûúâi ta biïët roä rùçng àöëi
vúái nhûäng àûáa treã thò loâng ham biïët naây hûúáng vïì àúâi söëng tònh
duåc cuãa cha meå: àoá laâ möåt loâng ham biïët cuãa treã con vaâ nïëu sau
naây noá coá töìn taåi thò àoá chñnh laâ möåt khuynh hûúáng coá cöåi rïî tûâ
thuúã xa xûa trong thúâi thú êëu. Nhûng tin nhêån àûúåc trong ngaây
khöng liïn can gò àïën viïåc thñch ài xem haát caã: noá chó coá tñnh chêët
gúåi lïn sûå höëi tiïëc thöi. Sûå ham muöën àoá ngay luác àêìu khöng thuöåc
hoaân toaân vaâo nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng vaâ chuáng ta khöng cêìn
biïët àïën noá trong sûå giaãi thñch giêëc mú. Nhûng ngay nhûäng àiïìu
laâm traái yá mònh tûå noá cuäng khöng àuã gêy ra giêëc mú. YÁ tûúãng:
“Mònh lêëy chöìng quaá súám” thûåc ra laâ vö lyá chó coá thïí phaát sinh ra
trong giêëc mú khi laâm thûác dêåy sûå ham muöën biïët roä nhûäng gò seä
xaãy ra sau khi lêëy chöìng. Sûå ham muöën naây hoåp thaânh nöåi dung
giêëc mú, thay thïë cuöåc hön nhên bùçng möåt cuöåc ài xem haát vaâ gaán
cho noá hònh thûác cuãa möåt giêëc mú àoá: phaãi röìi, töi coá thïí ài xem
haát vaâ biïët têët caã moåi àiïìu thûúâng bõ cêëm chó, trong khi chõ khöng
laâm àûúåc nhû thïë. Töi coá chöìng röìi, chõ coân phaãi chúâ. Vò thïë maâ
tònh traång hiïån thúâi àûúåc thay thïë bùçng tònh traång traái ngûúåc cuãa
noá vaâ möåt sûå àùæc thùæng ngaây xûa thay cho möåt sûå thêët voång hiïån
thúâi. Coá möåt sûå haâi loâng vò àûúåc ài xem haát bïn caånh möåt sûå haâi
loâng vò àaä thùæng möåt ngûúâi baån vò biïët nhiïìu àiïìu hún baån. Chñnh
sûå haâi loâng sau gêy ra giêëc mú roä raâng, vaâ nöåi dung giêëc mú àoá laâ
mònh ài xem haát àûúåc trong khi baån mònh chûa àûúåc pheáp ài. Gùæn
liïìn vaâo sûå haâi loâng naây coân coá bao nhiïu phêìn khaác cuãa giêëc mú,
nhûng phêìn naây che dêëu nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng. Sûå giaãi thñch
giêëc mú cêìn boã qua nhûäng yá tûúãng nùång nïì trong giêëc mú chó bùçng
nhûäng aám chó noái trong phêìn trïn.
Sigmund Freud 58
Laâm nhû trïn töi chó muöën caác baån àïí yá àïën nhûäng yá tûúãng
tiïìm taâng giûä möåt àõa võ quan troång. Xin caác baån àûâng quïn rùçng:
1) ngûúâi nùçm mú khöng coá möåt yá niïåm gò vïì nhûäng yá tûúãng àoá caã.
2) nhûäng yá tûúãng àoá rêët dïî hiïíu, coá maåch laåc hùèn hoi, nïn múái coá
thïí àûúåc coi nhû nhûäng phaãn ûáng tûå nhiïn cuãa biïën cöë trong ngaây
phaát sinh ra giêëc mú. 3) nhûäng yá tûúãng àoá cuäng coá giaá trõ nhû bêët
cûá möåt khuynh hûúáng tinh thêìn vaâ hoaåt àöång tri thûác naâo. Vò thïë
nïn töi goåi nhûäng yá tûúãng naây laâ “nhûäng caái gò coân soát laåi trong
ngaây” vaâ gaán cho danh tûâ naây möåt yá nghôa chùåt cheä hún trûúác. Sau
àoá cêìn phên biïåt nhûäng caái gò coân soát laåi trong ngaây naây vúái nhûäng
yá tûúãng tiïìm taâng laâ têët caã nhûäng caái gò chuáng ta thu lûúåm àûúåc
bùçng caách giaãi thñch giêëc mú, coân nhûäng caái gò coân soát laåi chó laâ
möåt phêìn trong caác yá tûúãng tiïìm taâng thöi. Coá möåt caái gò goáp phêìn
vaâo nhûäng caái gò coân soát laåi trong ngaây vaâ caái àoá chñnh laâ möåt sûå
ham muöën maånh meä, nhûng bõ döìn eáp vaâ chó coá sûå ham muöën naây
múái gêy ra giêëc mú thöi. Taác duång cuãa sûå ham muöën naây laâm cho
nhiïìu yá tûúãng tiïìm taâng khaác xuêët hiïån, nhûäng yá tûúãng naây khöng
thïí coi laâ húåp lyá coá thïí giaãi thñch àûúåc bùçng àúâi söëng khi thûác.
Àïí hiïíu roä liïn quan giûäa nhûäng caái gò coân soát laåi vaâ sûå ham
muöën vö thûác, töi àaä duâng möåt sûå so saánh. Doanh nghiïåp naâo cuäng
cêìn coá möåt nhaâ tû baãn boã tiïìn ra chi tiïu vaâ möåt nhaâ thêìu khoaán
àïí thûåc hiïån nhûäng saáng kiïën cuãa anh ta. Sûå ham muöën vö thûác
giûä möåt vai troâ cuãa nhaâ tû baãn trong giêëc mú: chñnh anh ta cung
cêëp nhûäng nghõ lûåc cêìn thiïët cho sûå thaânh lêåp giêëc mú. Ngûúâi thêìu
khoaán àûúåc hònh dung úã àêy bùçng caái gò coân soát laåi trong ngaây
quyïët àõnh vïì moåi sûå chi tiïu vaâ duâng nghõ lûåc naây. Nhûng trong
möåt vaâi trûúâng húåp chñnh nhaâ tû baãn cuäng coá thïí coá saáng kiïën, vaâ
nhûäng àiïìu hiïíu biïët cêìn thiïët àïí thûåc hiïån cuäng nhû ngûúâi thêìu
khoaán cuäng coá thïí coá tû baãn cêìn thiïët. Àiïìu naây àún giaãn hoaá khña
caånh thûåc tïë cuãa vêën àïì nhûng khöng giuáp cho sûå hiïíu biïët vïì lyá
thuyïët àûúåc dïî daâng. Trong kinh tïë hoåc, ngûúâi ta chia con ngûúâi
duy nhêët naây thaânh hai ngûúâi khaác, möåt vïì phûúng diïån nhaâ tû
baãn vaâ möåt vïì phûúng diïån ngûúâi thêìu khoaán: laâm nhû thïë naâo
ngûúâi ta lêåp laåi tònh traång cú baãn sú khúãi cuãa sûå so saánh. Trong sûå
thaânh lêåp giêëc mú cuäng coá nhûäng yá tûúãng nhû thïë.
Trong luác naây chuáng ta khöng thïí ài xa hún nûäa vò coá leä tûâ
lêu caác baån àaä thùæc mùæc vïì möåt vêën àïì cêìn àûúåc xeát àïën. Caác baån
seä hoãi: “Nhûäng caái gò coân soát laåi trong ngaây coá phaãi cuäng coá tñnh
caách vö thûác nhû sûå ham muöën vö thûác cêìn thiïët cho sûå thaânh lêåp
giêëc mú khöng? Hoãi nhû thïë khöng coân gò chñnh àaáng hún, búãi vò àoá
laâ vêën àïì chñnh trong cêu chuyïån naây. Nhûng caái gò coân soát laåi
khöng vö thûác theo nghôa cuãa sûå ham muöën vö thûác. Sûå ham muöën
thuöåc vaâo möåt vö thûác khaác, bùæt nguöìn trong thúâi thú êëu coá sûå hoaåt
àöång riïng biïåt. Cêìn phên biïåt hai loaåi vö thûác àoá, möîi loaåi àïìu coá
yá nghôa riïng biïåt. Nhûng chuáng ta haäy chúâ cho túái khi naâo quen
vúái hiïån tûúång cuãa caác chûáng bïånh thêìn kinh àaä röìi seä phên biïåt.
Trûúác kia ngûúâi ta thûúâng traách chuáng ta úã chöî chuáng ta chó coá
möåt vö thûác thöi. Bêy giúâ chuáng ta seä noái nhû thïë naâo nïëu chuáng
ta nhêån rùçng phaãi coá hai vö thûác múái thoaã maän àûúåc.
Thöi haäy dûâng laåi úã àoá. Caác baån chó múái nghe thêëy nhûäng
àiïìu chûa àûúåc àêìy àuã, nhûng chaã laâ möåt àiïåu khñch lïå sao khi
nghô rùçng nhûäng àiïìu hiïíu biïët cuãa chuáng ta coá thïí phaát triïín
àûúåc nhúâ nhûäng cöng trònh khaão cûáu cuãa chñnh chuáng ta hay cuãa
nhûäng ngûúâi seä àïën sau chuáng ta? Vaâ nhûäng àiïìu chuáng ta àaä hoåc
hoãi àûúåc khöng phaãi laâ nhûäng àiïìu múái laå vaâ kyâ diïåu û?
15. NHÛÄNG ÀIÏÌU MÚ HÖÌ VAÂ PHÏ BÒNH.
Töi khöng muöën rúâi boã phaåm vi giêëc mú maâ khöng noái àïën
nhûäng àiïím nghi ngúâ vaâ mú höì chñnh trong nhûäng quan niïåm múái
vûâa àûúåc trònh baây. Nhûäng baån naâo chùm chuá theo töi tûâ àêìu hùèn
biïët roä nhûäng àiïím naây.
1. Mùåc duâ chuáng ta aáp duång àuáng kyä thuêåt nhû thïë naâo
chùng nûäa, nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc cuäng haäy coân mú höì àïën
nöîi ngûúâi ta khöng thïí ài ngûúåc tûâ nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng vïì
giêëc mú roä raâng. Coá baån cho rùçng trûúác hïët, ngûúâi ta khöng biïët
phaãi hiïíu möåt yïëu töë naâo àoá theo nghôa thöng thûúâng hay theo
nghôa tûúång trûng vò nhûäng àöì duâng àïí tûúång trûng vêîn coá giaá trõ
thûåc cuãa chuáng. Vò khöng coá möåt tiïu chuêín naâo caã nïn sûå giaãi
thñch phaãi àïí tuyâ thuöåc ngûúâi giaãi thñch. Ngoaâi ra vò coá nhûäng
àiïím traái ngûúåc nhau lêîn löån trong cöng viïåc xêy dûång, thaânh ra
ngûúâi ta khöng àûúåc hiïíu theo nghôa êm hay nghôa dûúng, theo
nghôa trûåc tiïëp hay nghôa phaãn traái: àoá cuäng laâ möåt àiïím tuyâ theo
ngûúâi giaãi thñch. Àiïìu thûá ba, vò trong giêëc mú coá nhiïìu sûå àaão
ngûúåc, ngûúâi ta coá thïí coi bêët cûá àoaån naâo trong giêëc mú nhû möåt
sûå löån ngûúåc. Sau cuâng, rêët ñt khi coá trûúâng húåp maâ chó coá möåt sûå
giaãi thñch thöi: vò coá nhiïìu löëi giaãi thñch cho nïn khoá biïët löëi naâo
àuáng. Kïët luêån laâ giúái haån cuãa sûå voä àoaán cuãa ngûúâi giaãi thñch quaá
Sigmund Freud 60
röång khöng phuâ húåp vúái tñnh caách thiïët thûåc cuãa nhûäng kïët quaã.
Vaâ caác baån coá thïí cho rùçng nhûäng lêìm lêîn khöng hùèn àaä tûâ giêëc
mú maâ ra nhûng coá thïí bùæt nguöìn úã chöî lêìm lêîn cuãa chñnh nhûäng
quan niïåm cuãa chuáng ta.
Lyá luêån àoá rêët àuáng nhûng töi nghô laâ chuáng phuâ húåp vúái
nhûäng àiïìu kïët luêån cuãa caác baån, theo àoá thò trong sûå giaãi thñch coá
nhiïìu àiïím ûúác àoaán vaâ nhûäng àiïím sai cuãa phûúng phaáp chuáng
ta àem duâng khöng thïí laâm cho chuáng ta tin cêåy àûúåc. Nhûng nïëu
thay vò noái àïën nhûäng sûå voä àoaán vuãa ngûúâi giaãi thñch, caác baån noái
rùçng sûå giaãi thñch tuyâ thuöåc vaâo sûå kheáo leáo, kinh nghiïåm vaâ sûå
thöng minh cuãa ngûúâi giaãi thñch thò töi chõu ngay. Ngûúâi ta khöng
thïí naâo gaåt boã yïëu töë caá nhên ñt nhêët cuäng trong trûúâng húåp àûáng
trûúác möåt sûå giaãi thñch khoá khùn nhû thïë naây. Ngûúâi naây giaãi
thñch àuáng hún, hay húåp lyá hún ngûúâi khaác laâ möåt àiïìu khöng thïí
traánh àûúåc, cuäng nhû trong moåi kyä thuêåt khaác. Trong sûå giaãi thñch
giêëc mú àiïìu gò coá veã nhû voä àoaán seä khöng coân laâ voä àoaán nûäa khi
ngûúâi ta coá thïí choån trong nhûäng caách giaãi thñch àûúåc àûa ra caách
naâo ngûúâi ta coi laâ thoaã àaáng nhêët, vaâ vûát boã nhûäng caách giaãi thñch
khaác, àûa vaâo nhûäng dêy liïn laåc giûäa nhûäng yá tûúãng trong giêëc
mú, giûäa giêëc mú vaâ àúâi söëng ngûúâi nùçm mú vaâ vaâo tònh traång tinh
thêìn cuãa giêëc mú. Súã dô trong vêën àïì giaãi thñch giêëc mú coá nhûäng
àiïím chûa àûúåc hoaân haão chñnh laâ vò tñnh chêët cuãa giêëc mú laâ möåt
caái gò vö àõnh vaâ ngûúâi ta coá thïí gùæn cho giêëc mú bêët cûá yá nghôa
naâo ngûúâi ta muöën.
Töi àaä noái laâ cöng viïåc xêy dûång trong giêëc mú laâm cho
nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng phaát biïíu ra dûúái möåt hònh thûác cöí löî
giöëng nhû löëi viïët tûúång hònh. Vêåy moåi sûå biïíu thõ theo löëi cöí löî
àïìu bêët àõnh, thûúâng coá hai nghôa laâm cho ta khöng thïí quyïët
àoaán nïn theo nghôa naâo. Sûå gùåp gúä cuãa caác àiïím traái nhau trong
cöng viïåc xêy dûång cuäng giöëng nhû nhûäng nghôa phaãn traái nhau
trong caác ngön ngûä cöí xûa. Nhaâ ngön ngûä hoåc R.Abel (1884)
thûúâng noái rùçng, khi ta gùåp trong caác ngön ngûä cöí nhûäng chûä coá
nhiïìu nghôa, ta àûâng cho rùçng trong cêu chuyïån nhûäng tiïëng àoá
bao giúâ cuäng coá hai nghôa. Gioång noái vaâ cûã chó cuãa ngûúâi noái
chuyïån àuã chó cho ta biïët ngûúâi àöëi thoaåi àõnh duâng nghôa naâo
trong caác nghôa àoá. Trong chûä viïët khöng thïí duâng àûúåc cûã chó,
ngûúâi ta thûúâng gheáp thïm vaâo bïn caånh chûä hònh veä, khöng àoåc
lïn vñ duå nhû hònh möåt ngûúâi ngöìi xöím hay möåt ngûúâi àûáng thùèng
bïn caånh chûä “ken” tuyâ theo chûä àoá coá nghôa laâ yïëu hay khoeã. Do
àoá ngûúâi ta traánh àûúåc nhûäng sûå hiïíu lêìm mùåc duâ coá rêët nhiïìu
nghôa vaâ dêëu hiïåu.
Trong nhûäng ngön ngûä cöí xûa coá nhiïìu àiïím bêët àõnh khöng
thïí coá mùåt trong nhûäng ngön ngûä hiïån nay cuãa chuáng ta. Trong
möåt vaâi ngön ngûä Do Thaái chùèng haån, chuáng chó coá phuå êm maâ
khöng coá nguyïn êm. Ngûúâi àoåc hay ngûúâi nghe phaãi chiïëu theo
cêu noái hay chûä viïët maâ àoaán ra nhûäng nguyïn êm vùæng mùåt. Chûä
viïët cöí Ai Cêåp cuäng thïë vò chuáng ta khöng biïët tiïëng cöí Ai Cêåp àoåc
ra sao. Chûä viïët thiïng liïng cuãa Ai Cêåp cuäng coá nhûäng àiïìu bêët
àõnh nhû thïë. Ngûúâi àoåc cûá tûå do xïëp nhûäng hònh aãnh tûâ phaãi sang
traái hay tûâ traái sang phaãi tuyâ theo yá muöën. Muöën àoåc phaãi tuyâ
theo nhûäng hònh aãnh cuãa nhûäng con chim hay suác vêåt khaác. Ngûúâi
viïët cuäng coá thïí viïët tûâ trïn xuöëng dûúái tuyâ theo quan niïåm vïì
nghïå thuêåt. Àiïìu khoá chõu nhêët trong chûä cöí Ai Cêåp laâ khöng hïì
viïët chûä naây xa chûä noå. Nhûäng dêëu hiïåu cûá xuêët hiïån theo möåt
khoaãng caách àïìu àïìu khiïën cho ngûúâi ta khöng biïët roä möåt chûä
thuöåc chûä trïn hay chûä dûúái. Trong chûä viïët Ba Tû traái laåi giûäa hai
chûä coá möåt chûä nghiïng chûáng toã hai chûä khaác nhau.
Chûä viïët vaâ ngön ngûä Trung Hoa rêët cöí hiïån nay haäy coân
duâng cho 400 triïåu ngûúâi. Caác baån àûâng cho laâ töi hiïíu tiïëng
Trung Hoa. Töi chó khaão cûáu vúái hy voång tòm thêëy nhûäng àiïím
giöëng nhau nhû nhûäng àiïìu vûâa noái, vaâ töi àaä khöng bõ thêët voång.
Ngön ngûä Trung Hoa àêìy rêîy nhûäng sûå bêët àõnh nhû thïë àuã laâm
chuáng ta ruâng mònh. Ngön ngûä àoá göìm coá nhiïìu vêìn coá thïí àoåc
riïng biïåt hay cuâng vúái nhûäng vêìn khaác. Möåt trong caác thöí ngûä
Trung Hoa coá túái 400 vêìn. Ngûä vûång göìm coá 4000 chûä thaânh ra coá
chûä coá túái 10 nghôa, coá chûä coá ñt hún hay nhiïìu hún. Vò toaân thïí
khöng giuáp cho ngûúâi nghe àoaán àûúåc ngûúâi noái àõnh noái gò. Ngûúâi
ta àaä àùåt ra khöng biïët bao nhiïu laâ phûúng saách àïí traánh sûå hiïíu
lêìm. Trong nhûäng phûúng saách àoá coá phûúng saách cêìn phaãi kïí viïåc
gheáp hai vêìn thaânh möåt tiïëng vaâ àoåc tiïëng àoá theo böën thanh êm
khaác nhau. Ngön ngûä àoá khöng coá vùn phaåm. Khöng phên biïåt
àûúåc trong möåt ngûä xem chûä àoá laâ danh tûâ hay tñnh tûâ hay àöång
tûâ, giöëng àûåc hay giöëng caái, söë nhiïìu hay söë ñt. Thúâi gian naâo hay
thïí naâo. Ngön ngûä chó coá nhûäng nguyïn liïåu cuäng nhû tiïëng noái
trûâu tûúång cuãa chuáng ta phên chia ra thaânh nhûäng nguyïn liïåu
bùçng caách xoaá boã nhûäng sûå biïíu thõ caác dêy liïn laåc giûäa nhûäng
tiïëng. Trong tiïëng Trung Hoa möîi khi coá àiïìu gò bêët àõnh, ngûúâi
nghe phaãi dûåa vaâo toaân thïí maâ quyïët àõnh tuyâ theo trñ thöng minh
Sigmund Freud 62
cuãa mònh. Töi ghi möåt cêu tuåc ngûä Trung Hoa noái tûâng tiïëng möåt
nhû sau: ñt, nhòn, nhiïìu, àiïìu kyâ diïåu.
Cêu tuåc ngûä naây khöng coá gò khoá hiïíu: noá coá thïí coá nghôa laâ:
caâng tröng ñt bao nhiïu caâng thêëy nhiïìu àiïìu kyâ diïån bêëy nhiïu,
hay: àöëi vúái nhûäng ngûúâi tröìng caâng ñt, caâng coá nhiïìu àiïìu kyâ diïåu.
Giûäa hai baãn dõch khaác nhau chó khaác nhau vïì vùn phaåm nay têët
nhiïn thûåc khoá quyïët àõnh xem nïn duâng baãn naâo. Vêåy maâ ngûúâi
ta thûúâng noái rùçng tiïëng Trung Hoa laâ thûá tiïëng tuyïåt haão trong
cöng viïåc trao àöíi tû tûúãng. Vêåy sûå coá nhiïìu nghôa khöng hùèn àaä
àûa àïën sûå bêët àõnh trong ngön ngûä.
Tuy nhiïn àöëi vúái sûå biïíu thõ trong giêëc mú, tònh traång khöng
àûúåc chùæc chùæn nhû trûúâng húåp cuãa caác ngön ngûä thúâi cöí. Nhûäng
ngön ngûä naây àûúåc duâng laâm phûúng tiïån giao tiïëp, phaãi àûúåc hiïíu
bùçng caách naây hay caách khaác. trong khi giêëc mú khöng cêìn ai hiïíu
caã. Cho nïn chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn khi thêëy giêëc mú coá
nhiïìu nghôa, bêët àõnh, khiïën cho chuáng ta khöng thïí quyïët àõnh
möåt caách chùæc chùæn. Kïët quaã àöåc nhêët chùæc chùæn thu lûúåm àûúåc
trong sûå so saánh naây laâ nhûäng sûå bêët àõnh noái trïn luön coá mùåt
trong moåi caách diïîn taã trong thúâi cöí.
Chó coá kinh nghiïåm laâm ài laâm laåi nhiïìu lêìn múái giuáp cho ta
thûåc sûå hiïíu roä giêëc mú. Theo yá töi, tñnh bêët àõnh naây khöng àûa
chuáng ta ài xa àûúåc vaâ cöng trònh khaão cûáu cuãa nhiïìu nhaâ khoa
hoåc khaác àaä chûáng toã rùçng töi noái àuáng. Nhûäng ngûúâi khöng
chuyïn mön thûúâng toã veã coi thûúâng, bi quan trûúác nhûäng sûå khoá
khùn vaâ tñnh bêët àõnh cuãa nhûäng cöng trònh khoa hoåc. Thaái àöå àoá
thûåc bêët cöng. Nhiïìu ngûúâi trong caác baån chùæc khöng laå gò khi
thêëy möåt tònh traång bi quan khinh khi nhû thïë khi ngûúâi ta gùåp
khoá khùn trong viïåc àoåc caác têëm bia trong thaânh Babylone. Coá möåt
thúâi nhûäng ngûúâi àoåc caác têëm bia naây bõ coi laâ nhûäng tay àaåi bõp
vaâ cöng trònh cuãa hoå laâ caã möåt sûå lûúâng gaåt. Nhûng àïën nùm 1857,
Höåi hoaâng gia khaão cûáu vïì AÁ chêu àaä laâm möåt cuöåc thñ nghiïåm coá
tñnh chêët quyïët àõnh. Höåi naây yïu cêìu böën nhaâ chuyïn mön nöíi
danh nhêët thúâi àoá gûãi àïën cho mònh böën baãn dõch cuãa möåt têëm bia.
Möîi baãn àïìu àûång trong phong bò daán kñn, röìi sau khi múã böën
phong bò àoá ra Höåi coá thïí tuyïn böë rùçng caã böën àïìu phuâ húåp vúái
nhûäng àiïìu àaä tòm ra quaã laâ cöng trònh àoåc bia cuãa hoå àaä àaåt àûúåc
nhûäng tiïën böå àaáng kïí. Nhûäng lúâi chïë giïîu cuãa boån ngûúâi ûa baâi
baác nhúâ àoá múái dõu ài vaâ cöng viïåc àoåc bia múái caâng ngaây caâng tiïën
triïíu àûúåc.
2. Coá nhiïìu baån cho rùçng, nhûäng giaãi phaáp maâ chuáng ta bùæt
buöåc phaãi chêëp nhêån thûúâng coá tònh caách gûúång eáp, giaã taåo, khöng
àuáng chöî vaâ nhiïìu khi khöi haâi. Töi kïí cho caác baån nghe möåt cêu
chuyïån múái nhêët thuöåc loaåi naây. Taåi Thuåy Sô möåt öng Giaám àöëc
möåt Àaåi chuãng viïån bõ caách chûác vò àaä khaão cûáu Phên têm hoåc. Têët
nhiïn öng ta phaãn àöëi dûä àöåi, möåt túâ baáo úã Berne, kinh àö Thuåy Sô
àaä àùng baãn aán cuãa caác nhaâ chûác traánh hoåc àûúâng. Töi trñch möåt
vaâi àoaån dñnh daáng àïën mön Phên têm hoåc: “Coá nhiïìu thñ duå lêëy
trong cuöën saách cuãa baác sô Pfister àaáng àûúåc chuá yá àïën vò tñnh caách
giaã taåo vaâ cêìu kyâ. Quaã laâ möåt àiïìu kyâ khöi khi thêëy möåt öng Giaám
àöëc Àaåi chuãng viïån chêëp nhêån nhûäng àiïìu àoá maâ khöng coá möåt lúâi
phï bònh chó trñch naâo”. Hoå muöën chuáng ta coi nhûäng lúâi phï phaán
naây laâ nhûäng lúâi cuãa möåt võ thêím phaán vö tû. Chuáng ta haäy xeát kyä
lúâi phï phaán naây vúái hy voång laâ thïm möåt chuát suy nghô vaâ möåt
chuát khaã nùng nûäa cuäng chùèng haåi gò.
Quaã thûåc laâ möåt àiïìu thuá võ khi thêëy loaâi ngûúâi chó cêìn dûåa
vaâo nhûäng caãm nghô àêìu tiïn cuãa mònh thöi maâ cuäng daám àûa ra
nhûäng lúâi phï phaán rêët nhanh choáng vaâ quaã quyïët vïì möåt vêën àïì
gai goác nhû vêën àïì têm lyá vö thûác. Hoå cho rùçng lúâi giaãi thñch cuãa
chuáng ta coá veã cêìu kyâ, gûúång eáp, hoå khöng thñch nïn cho ngay rùçng
lúâi àoá sai, chaã coá giaá trõ gò caã. Khöng möåt phuát naâo hoå nghô rùçng
nïëu nhûäng giaãi thñch naây coá veã gûúång eáp vaâ cêìu kyâ, têët nhiïn cuäng
phaãi coá nhûäng lyá do gò chùæc chùæn maâ moåi ngûúâi cêìn tòm hiïíu.
Kïët quaã chñnh trong viïåc giaãi thñch naây laâ sûå di chuyïín vaâ sûå
di chuyïín laâ möåt phûúng tiïån maånh nhêët giuáp cho sûå kiïím duyïåt
hoaåt àöång. Sûå kiïím duyïåt duâng phûúng tiïån naây àïí taåo ra nhûäng
caái gò duâng thay thïë sûå viïåc maâ chuáng ta goåi laâ sûå aám chó. Nhûäng
sûå aám chó naây thûúâng gùæn liïìn vaâo möåt thûåc chêët búãi möåt söë caác sûå
liïn tûúãng, thûåc chêët naây laâ thïí naâo chuáng ta cuäng chûa biïët àûúåc
roä raâng. Chó coá àiïìu rùçng àoá laâ têët caã nhûäng àiïìu gò ngûúâi ta cêìn
giêëu giïëm. Khi coá nhûäng àiïìu cêìn giêëu giïëm chuáng ta khöng thïí
chúâ àúåi tòm thêëy chuáng úã núi chuáng phaãi coá mùåt. Nhûäng uyã ban
kiïím soaát taåi biïn giúái ngaây nay lêu hún nhûäng nhaâ chûác traách hoåc
àûúâng Thuyå Sô nhiïìu. Muöën tòm caác taâi liïåu vaâ hònh veä ngûúâi ta
khöng chó luåc soaát caác tuái vaâ cùåp da maâ coân phaãi xeát caã nhûäng núi
khöng chúâ àúåi nhêët nhû nhûäng goát giêìy hai lúáp. Nïëu hoå tòm ra
àûúåc nhûäng àöì quöëc cêëm bùçng nhûäng caách khaám xeát tó mó àoá thò sûå
chõu khoá cuãa hoå quaã khöng phaãi laâ vö ñch.
Sigmund Freud 64
Duâ giûäa yïëu töë tiïìm taâng vaâ àiïìu thay thïë noá trong giêëc mú
roä raâng coá nhûäng liïn quan rêët xa vúâi, kyâ laå, khi thò khöi haâi, khi
thò kheáo leáo, chuáng ta cuäng chùèng laâm gò khaác hún laâ laâm theo
àuáng nhûäng kinh nghiïåm do nhûäng giêëc mú cung cêëp maâ chuáng ta
àaä khöng tûå mònh tòm ra àûúåc nhûäng lúâi giaãi àaáp. Rêët ñt khi chuáng
ta tûå mònh tòm àûúåc caách giaãi thñch möåt giêëc mú; khöng möåt ai coá
thïí tûå mònh tòm ra àûúåc liïn quan giûäa möåt yïëu töë tiïìm taâng vaâ
àiïìu thay thïë cho yïëu töë naây trong giêëc mú roä raâng. Coá khi nhúâ
möåt yá kiïën àöåt nhiïn naãy ra trong àêìu, ngûúâi nùçm mú cho ta biïët
dïî daâng liïn quan àoá, coá khi chuáng ta àûúåc cung cêëp àuã taâi liïåu àïí
giaãi thñch. Nïëu ngûúâi nùçm mú khöng chõu giuáp thò chuáng ta seä
khöng laâm sao hiïíu àûúåc möåt vaâi yïëu töë trong giêëc mú roä raâng. Töi
kïí cho caác baån nghe möåt cêu chuyïån múái xaãy ra. Möåt thên chuã cuãa
töi bõ mêët cha trong luác àang àiïìu trõ. Baâ ta tòm àuã moåi caách laâm
cho cha söëng laåi. Trong möåt giêëc mú baâ ta thêëy cha hiïån ra vaâ baão:
“Bêy giúâ laâ mûúâi möåt giúâ mûúâi lùm, mûúâi möåt giúâ rûúäi, mûúâi hai
giúâ keám mûúâi lùm”. Baâ ta giaãi thñch sûå kiïån naây bùçng caách noái
rùçng thuúã coân sinh thúâi ngûúâi cha rêët thñch caác con vïì àuáng giúâ ùn
cúm. Giûäa kyã niïåm naây vaâ yïëu töë trong giêëc mú têët nhiïn phaãi coá
möåt liïn quan gò duâ chuáng ta khöng thïí dûåa vaâo kyã niïåm naây àïí
biïët roä yïëu töë kia bùæt nguöìn tûâ àêu. Nhûng trong khi chûäa chaåy,
töi nghi ngúâ rùçng coá möåt thaái àöå phï bònh chó trñch naâo àoá àöëi vúái
ngûúâi cha yïu quyá coá dñnh daáng àïën sûå phaát sinh ra giêëc mú. Baâ
nùçm mú kïí cho chuáng ta nghe, coá möåt lêìn trong cêu chuyïån vïì vêën
àïì têm lyá, baâ ta coá nghe möåt ngûúâi baâ con noái: “Ngûúâi cöí sú (der
Urmensh) söëng laåi trong möîi chuáng ta”. Cêu noái naây giuáp chuáng ta
hiïíu àûúåc thaái àöå cuãa baâ khaách. Àoá laâ möåt cú höåi rêët töët cho baâ ta
laâm cho cha söëng laåi. Baâ ta biïën cha thaânh möåt ngûúâi cuãa thúâi àaåi
(home de I'heure, Urmensch), do àoá ngûúâi cha múái cûá mûúâi lùm
phuát laåi baáo giúâ möåt lêìn.
Trong cêu chuyïån naây coá àiïìu gò laâm ta nghô àïën möåt löëi chúi
chûä. Nhiïìu khi ngûúâi ta cho rùçng ngûúâi giaãi thñch giêëc mú muöën
chúi chûä trong khi sûå thûåc ngûúâi chúi chûä chñnh laâ ngûúâi nùçm mú.
Trong nhiïìu thñ duå khaác chuáng ta khöng thïí biïët roä àoá laâ möåt löëi
chúi chûä hay möåt giêëc mú. Chuáng ta àaä gùåp trûúâng húåp tûúng tûå
nhû thïë trong möåt vaâi sûå lúä lúâi. Möåt ngûúâi nùçm mú thêëy mònh ngöìi
cuâng öng baác trong möåt chiïëc xe húi (xe tûå àöång). Theo öng ta thò
giêëc mú àoá coá yá nghôa laâ öng ta àaä tûå mònh thoaã maän tònh duåc cuãa
mònh khöng cêìn sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi khaác (do chûä antoeárotisme
chúi chûä vúái autömbile coá nghôa laâ xe tûå àöång hay xe húi). Coá phaãi
öng naây muöën noái àuâa vaâ noái rùçng mònh nùçm mú trong khi thûåc sûå
chó muöën chúi chûä khöng? Töi khöng tin nhû thïë. Theo yá töi öng ta
quaã àaä nùçm mú thûåc. Nhûng do àêu maâ coá sûå giöëng nhau giûäa viïåc
tûå thoaã maän vïì tònh duåc vúái chiïëc xe húi? Cêu hoãi naây àaä laâm töi
suy nghô rêët lêu vaâ khaão cûáu thûåc kyä caâng vïì sûå chúi chûä. Sau
cuâng töi ài àïën kïët luêån laâ àaä coá möåt loaåt yá tûúãng hûäu thûác len loãi
vaâo trong vö thûác vaâ taái xuêët hiïån dûúái hònh thûác möåt sûå chúi chûä.
Chõu aãnh hûúãng cuãa vö thûác, nhûäng yá tûúãng hûäu thûác naây chõu taác
duång cuãa sûå di chuyïín vaâ cö àoång trong cöng viïåc xêy dûång giêëc
mú vaâ sûå chúi chûä. Nhûng giêëc mú chúi chûä khöng gêy cho ngûúâi ta
caái khoaái caãm nhû möåt troâ chúi chûä thûåc sûå. Taåi sao laåi nhû thïë?
“Giêëc mú hñ tûâ” khöng laâm cho ta cûúâi, traái laåi chó laâm cho ta dûãng
dûng.
Vïì àiïím naây chuáng ta tiïën àïën gêìn löëi àoaán möång ngaây xûa.
Töi kïí cho caác baån nghe möåt cêu chuyïån àoaán möång naây vò tñnh
lõch sûã cuãa noá. Giêëc mú cuãa Àaåi àïë Alexandre àûúåc Plutarque vaâ
Arteámodore úã Ïphese kïí laåi. Trong luác cöng phaá thaânh Tyr, Àaåi àïë
Alexandre nùçm mú thêëy möåt con quyã nhaãy nhoát trûúác mùåt mònh.
Thêìy boái Aristadre àoaán rùçng thïë naâo thaânh Tyr cuäng thêët thuã vò
phên tñch chûä satyros (con quyã) ra, ngûúâi ta thêëy coá nghôa laâ:
thaânh Tyr thïë naâo cuäng thuöåc vïì öng. Quaã nhiïn vïì sau thaânh Tyr
bõ haå thûåc. Sûå giaãi thñch naây coá veã nhû giaã taåo nhûng àuáng tûâ àêìu
àïën cuöëi.
3. Caác baån seä ngaåc nhiïn khi thêëy rùçng ngay caã nhûäng ngûúâi
chuyïn khaão cûáu vïì phên têm hoåc vaâ sûå giaãi thñch giêëc mú cuäng
nhùçm phaãn àöëi quan niïåm trïn cuãa chuáng ta vïì giêëc mú. Sûå lêìm
lêîn naây àaä àûa àïën nhiïìu àiïìu sai lêìm rêët gêìn quan niïåm cuãa y
hoåc vïì giêëc mú. Möåt trong caác àiïìu àoá cho rùçng giêëc mú chó laâ möåt
mûu toan thñch ûáng vaâo hiïån taåi vaâ giaãi quyïët caác viïåc trong tûúng
lai, nghôa laâ giêëc mú coá khuynh hûúáng khaão cûáu tûúng lai àïí töí
chûác hiïån taåi (A.Macder). Chuáng ta àaä coá dõp chûáng toã rùçng quan
niïåm naây lêîn löån giêëc mú roä raâng vúái nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng
nghôa laâ chuá troång àïën cöng viïåc xêy dûång trong giêëc mú. Vò muöën
biïíu thõ cho àúâi söëng tinh thêìn vö thûác coá chûáa àûång nhûäng yá
tûúãng tiïìm taâng nïn quan niïåm naây khöng múái meã maâ cuäng khöng
àêìy àuã, vò ngoaâi sûå xêy dûång tûúng lai ra, sûå hoaåt àöång tinh thêìn
coân laâm nhiïìu viïåc khaác nûäa. Vò möåt sûå lêìm lêîn àaáng tiïëc hún nûäa,
ngûúâi ta àaä cho rùçng àùçng sau giêëc mú bao giúâ cuäng coá yá tûúãng
chïët choác. Töi khöng hiïíu ngûúâi ta àõnh noái gò trong cöng thûác naây
Sigmund Freud 66
nhûng chùæc chùæn laâ noá bùæt nguöìn úã chöî ngûúâi ta lêîn löån giêëc mú vaâ
caá tñnh cuãa ngûúâi nùçm mú.
Töi kïí cho caác baån nghe möåt cêu chuyïån nûäa àïí chûáng toã
rùçng coá ngûúâi thûúâng cho rùçng giêëc mú coá thïí àûúåc giaãi thñch bùçng
hai caách: möåt caách coá tñnh chêët phên têm, möåt caách theo kinh
thaánh khöng biïët gò àïën sûå coá mùåt cuãa caác sûå ham muöën, chó noái
àïën nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn cao cêëp thöi. Têët nhiïn cuäng coá
nhûäng giêëc mú loaåi naây nhûng àoá chó laâ nhûäng trûúâng húåp àùåc biïåt
khöng thïí coi laâ coá tñnh chêët chung. Theo àiïìu hoå noái, chuáng ta
khöng thïí naâo quan niïåm rùçng giêëc mú laåi coá thïí coá tñnh chêët tònh
duåc vaâ laâ sûå gùåp gúä cuãa giöëng àûåc vaâ giöëng caái àûúåc (A.Adler). Têët
nhiïn cuäng coá möåt vaâi giêëc mú nhû thïë vaâ sau naây baån seä biïët
chuáng chó laâ nhûäng triïåu chûáng loaån thêìn kinh. Töi kïí ra nhûäng
sûå tòm toâi múái vïì tñnh chêët giêëc mú noái trïn àïí caác baån biïët maâ àïì
phoâng hay ñt nhêët cuäng àïí baån biïët roä yá kiïën töi vïì vêën àïì.
4. Ngûúâi ta àaä tòm caách laâm giaãm giaá trõ khaách quan cuãa
nhûäng cöng trònh naây bùçng caách cho rùçng nhûäng ngûúâi bònh
thûúâng thu xïëp sao cho giêëc mú cuãa mònh húåp vúái yá kiïën cuãa caác
baác sô: ngûúâi cho rùçng mònh coá nhûäng giêëc mú vïì quyïìn lûåc, ngûúâi
cho rùçng mònh coá nhûäng giêëc mú söëng laåi sau khi daä chïët thûåc,
(W.Setkel). Nhûng lyá luêån naây khöng coân möåt chuát giaá trõ gò khi
moåi ngûúâi thêëy rùçng trûúác khi khoa hoåc phên têm ra àúâi, ngûúâi àúâi
àaä nùçm mú röìi vaâ ngay caã khi khoa hoåc àoá àaä ra àúâi thò bao giúâ
ngûúâi ta cuäng nùçm mú röìi múái àïën hoãi nhaâ phên têm hoåc vïì giêëc
mú. Nhûäng sûå kiïån do quan niïåm naây àûa ra rêët dïî hiïíu vaâ khöng
laâm haåi gò cho thuyïët vïì giêëc mú caã. Nhûäng “caái gò coân soát laåi trong
ngaây” phaát sinh ra giêëc mú thûúâng bùæt nguöìn úã àúâi söëng con ngûúâi
khi hoå thûác. Nïëu nhûäng lúâi noái vïì àïì nghõ cuãa baác sô coá möåt têìm
quan troång naâo àöëi vúái con bïånh, nhûäng lúâi naây cuäng chùèng khaác gò
nhûäng caái gò coân soát laåi tinh thêìn, chùèng khaác gò nhûäng ham muöën
chûa àûúåc thoaã maän, cuäng coá taác duång chùèng khaác gò nhûäng sûå
kñch àöång cú thïí aãnh hûúãng àïën ngûúâi nùçm mú trong luác nguã.
Cuäng nhû nhûäng yïëu töë kñch àöång giêëc mú khaác, nhûäng yá tûúãng do
thêìy thuöëc gúåi ra cuäng coá thïí xuêët hiïån trong giêëc mú roä raâng hay
trong nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng. Chuáng ta biïët laâ chuáng ta coá thïí
taåo ra giêëc mú vaâ nhûäng vêåt liïåu giuáp cho giêëc mú phaát hiïån.
Trong trûúâng húåp naây ngûúâi thêìy thuöëc cuäng khöng laâm gò khaác
hún cöng viïåc cuãa thñ nghiïåm viïn Maury Vold khi öng naây àùåt
chên tay cuãa ngûúâi nùçm nguã theo möåt chiïìu hûúáng naâo àoá àïí gêy
ra giêëc mú nhû yá muöën.
Chuáng ta coá thïí gúåi ra cho ngûúâi nùçm mú àöëi tûúång cuãa giêëc
mú chûá khöng thïí aãnh hûúãng gò àïën nhûäng àiïìu ngûúâi àoá sùæp mú.
Sûå hoaåt àöång cuãa cöng viïåc xêy dûång vaâ sûå ham muöën vö thûác
khöng chõu aãnh hûúãng gò tûâ bïn ngoaâi vaâo. Khaão saát nhûäng sûå
kñch àöång cú thïí giêëc mú thûúâng àûúåc toã roä trong phaãn ûáng thïí
xaác. Do àoá lúâi baâi baác noái trïn vïì giaá trõ khaách quan cuãa nhûäng
cöng trònh khaão cûáu vïì giêëc mú bùæt nguöìn úã chöî àaä lêîn löån giêëc mú
vúái nhûäng vêåt liïåu xêy dûång giêëc mú.
Àoá laâ têët caã nhûäng àiïìu töi muöën trònh baây cuâng caác baån vïì
giêëc mú. Chùæc caác baån cuäng àoaán rùçng töi boã soát rêët nhiïìu àiïìu. Súã
dô coá sûå thiïëu soát àoá laâ vò giêëc mú coân liïn laåc chùåt cheä vúái nhûäng
chûáng bïånh thêìn kinh. Chuáng ta khaão saát giêëc mú vúái muåc àñch
sûãa soaån cho viïåc khaão saát caác chûáng bïånh thêìn kinh. Àiïìu naây
húåp lyá hún laâ viïåc àïí chuêín bõ cho viïåc khaão saát giêëc mú. Giêëc mú
coá thïí giuáp hiïíu àûúåc caác chûáng bïånh thêìn kinh. Traái laåi chuáng ta
chó hiïíu giêëc mú möåt caách hoaân bõ hún, chi tiïët hún nïëu chuáng ta
hiïíu roä vïì chûáng bïånh thêìn kinh.
Töi khöng biïët caác baån nghô gò vïì vêën àïì àoá nhûng phêìn töi,
töi khöng hïì höëi tiïëc khi daânh thûåc nhiïìu thò giúâ cho sûå khaão saát
giêëc mú vaâ yïu cêìu caác baån chuá troång àùåc biïåt vïì vêën àïì giêëc mú.
Khöng coá mön hoåc naâo coá thïí giuáp cho chuáng ta möåt yá niïåm àuáng
hún vïì mön phên têm hoåc. Muöën chûáng toã rùçng nhûäng triïåu chûáng
cuãa bïånh thêìn kinh coá yá nghôa, coá ñch lúåi cho ta trong viïåc tòm hiïíu
ngûúâi bïånh, coá thïí giaãi thñch àûúåc khi khaão saát àúâi söëng ngûúâi
bïånh, cêìn phaãi laâm viïåc trong nhiïìu thaáng, coá khi nhiïìu nùm. Traái
laåi chó cêìn laâm viïåc möåt söë giúâ thöi cuäng àuã hiïíu àûúåc giêëc mú,
nhûäng tiïìn àïì cuãa mön phên têm hoåc vïì tñnh caách vö thûác cuãa caác
hoaåt àöång tinh thêìn. Xem chuáng chõu nhûäng aãnh hûúãng khuynh
hûúáng naâo vaâ chuáng hoaåt àöång ra sao. Vaâ nïëu chuáng ta coá thïí
thïm vaâo tñnh caách tûúng àöìng giûäa giêëc mú vaâ bïånh thêìn kinh,
möåt sûå biïën àöíi nhanh choáng khiïën cho ngûúi nùçm mú trúã thaânh
möåt ngûúâi thûác tónh, biïët àiïìu, thò chuáng ta coá thïí chùæc chùæn rùçng
cùn bïånh thêìn kinh cuäng chó laâ sûå suy suåp cuãa nhûäng liïn quan
thöng thûúâng giûäa nhûäng àöång lûåc khaác nhau trong àúâi söëng tinh
thêìn.
Sigmund Freud 68
PHÊÌN 3
THUYÏËT TÖÍNG QUAÁT
VÏÌ CAÁC CHÛÁNG BÏÅNH THÊÌN KINH
16. PHÊN TÊM HOÅC VAÂ THÊÌN KINH HOÅC
Töi sung sûúáng khi laåi àûúåc tiïëp tuåc cêu chuyïån vúái caác baån.
Trûúác àêy töi àaä noái cho caác baån nghe vïì quan niïåm phên têm hoåc
cuãa caác haânh vi sai laåc vaâ giêëc mú. Ngaây nay töi muöën caác baån laâm
quen vúái nhûäng hiïån tûúång chûáng bïånh thêìn kinh, nhûäng hiïån
tûúång naây coá hún möåt àiïím tûúng àöìng vúái nhûäng haânh vi sai laåc
cuäng yïu cêìu caác baån coá möåt thaái àöå nhû àöëi vúái caác hiïån tûúång
trïn. Trûúác àêy töi khöng hïì tiïën thïm möåt bûúác naâo trûúác khi
àûúåc sûå àöìng yá cuãa caác baån; töi àaä thaão luêån nhiïìu vaâ àaä giaãi hïët
nhûäng àiïìu thùæc mùæc cuãa baån; töi àaä tin cêåy úã caác baån vaâ leä phaãi
cuãa caác baån àïí tiïën àûúåc nhûäng bûúác tiïën quyïët àõnh. Ngaây nay sûå
viïåc khöng thïí xaãy ra nhû thïë nûäa, búãi möåt leä rêët thûúâng: Haânh vi
sai laåc vaâ giêëc mú àöëi vúái caác baån khöng phaãi laâ nhûäng hiïån tûúång
xa laå gò, caác baån coá thïí cuäng coá nhûäng kinh nghiïåm giöëng nhû cuãa
töi. Nhûng phaåm vi chûáng bïånh thêìn kinh àöëi vúái caác baån hoaân
toaân múái laå. Nïëu khöng phaãi laâ thêìy thuöëc caác baån chùèng laâm sao
biïët thïm àûúåc gò ngoaâi nhûäng àiïìu töi noái cho caác baån nghe, trong
khi sûå phaán àoaán chó coá giaá trõ khi ngûúâi àûa ra phaán àoaán àoá
quen thuöåc vúái caác vêåt liïåu àûúåc àûa ra aánh saáng.
Tuy nhiïn caác baån àûâng cho rùçng töi seä noái cho caác baån nghe
nhûäng àiïìu coá tñnh giaáo àiïìu, töi cuäng khöng bùæt buöåc caác baån phaãi
àöìng yá vúái töi vö àiïìu kiïån, nïëu caác baån tûúãng lêìm thò seä xaãy ra
nhiïìu àiïìu tai haåi lùæm. Töi khöng hïì coá yá muöën bùæt buöåc ai cöng
nhêån nhûäng àiïìu mònh noái, töi chó muöën kñch thñch caác baån, laâm
tan nhûäng thaânh kiïën. Khi naâo vò thiïëu thöën taâi liïåu maâ baån
khöng giaãi quyïët àûúåc vêën àïì gò, baån àûâng vöåi tin, hay vûát boã yá
tûúãng naây hay yá tûúãng khaác. Caác baån chó cêìn ngöìi nghe vaâ lônh höåi
nhûäng àiïìu nghe noái. Coá àûúåc vaâi àiïìu tin tûúãng àêu phaãi laâ
chuyïån dïî, nhûäng àiïìu naâo àïën vúái mònh möåt caách quaá dïî daâng
thûúâng laâ nhûäng àiïìu chùèng coá giaá trõ gò. Chó coá nhûäng ngûúâi naâo
dêìy cöng laâm viïåc àïm ngaây trong bao nhiïu nùm roâng raä, tûå mònh
laâm ài laâm laåi biïët bao nhiïu thñ nghiïåm caá nhên múái meã, kyâ thuá
múái coá quyïìn tûå cho laâ mònh biïët àûúåc nhiïìu àiïìu. Vïì phûúng diïån
trñ thûác, nhûäng quan niïåm hêëp têëp, chúáp nhoaáng, nhûäng sûå phaán
àoaán vöåi vaâng duâng àûúåc gò? Nhûäng tiïëng seát aái tònh chó coá trong
phûúng diïån tònh caãm thöi. Chuáng ta khöng àoâi hoãi thên chuã cuãa
chuáng ta tin tûúãng vaâo sûå hiïåu nghiïåm cuãa phûúng phaáp phên têm
hoåc, hay àûáng vïì phña chuáng ta. Nïëu hoå laâm nhû thïë chuáng ta seä
bõ nghi ngúâ, chuáng ta chó yïu cêìu hoå coá möåt thaái àöå bi quan khoan
hoaâ. Vêåy caác baån haäy thûã àïí cho thêëm dêìn trong loâng mònh nhûäng
yá niïåm vïì phên têm naâo àoá nhûäng quan niïåm khaác nhau naây hoaâ
húåp vúái nhau, liïn kïët vúái nhau àïí húåp thaânh möåt quan niïåm cuöëi
cuâng coá tñnh quyïët àõnh.
Ngoaâi ra caác baån khöng nïn cho rùçng àiïìu töi trònh baây vúái
caác baån vïì phên têm hoåc coá möåt tñnh caách vuå lúåi naâo. Àoá chó laâ möåt
sûå kiïån bùæt nguöìn úã thûåc nghiïåm, möåt sûå quan saát trûåc tiïëp hay
hêåu cuãa nhûäng cöng trònh quan saát hay thûåc nghiïåm naây. Chñnh
nhûäng tiïën böå àaåt àûúåc trong lônh vûåc khoa hoåc seä giuáp chuáng ta
biïët nhûäng cöng trònh khaão cûáu cuãa chuáng ta àaä àêìy àuã chûa, coá
húåp lyá khöng. Riïng töi, dûåa vaâo cuöåc söëng khaá daâi vaâ hai mûúi
lùm nùm kinh nghiïåm, töi coá thïí cam àoan vúái caác baån laâ töi àaä
phaãi laâm viïåc rêët cêìn cuâ múái coá thïí coá àûúåc möåt múá kinh nghiïåm
xaä höåi, quan àiïím cuãa töi vïì mön phên têm hoåc. Töi luön luön coá
caãm tûúãng rùçng nhûäng àöëi thuã cuãa töi khöng nhêån ra nhûäng àiïìu
àoá, vaâ cho rùçng nhûäng yá kiïën cuãa töi chó laâ nhûäng yá kiïën chuã quan
coá thïí chöëng àöëi àûúåc dïî daâng. Töi quaã thûåc khöng hiïíu thaái àöå
naây. Coá thïí laâ caác thêìy thuöëc ngaåi khöng muöën giao thiïåp quaá
thên mêåt vúái nhûäng thên chuã mùæc bïånh thêìn kinh cuãa hoå, khöng
theâm chuá yá àïën nhûäng lúâi hoå noái nïn khöng thïí lúåi duång àûúåc
nhûäng àiïìu naây àïí tòm ra nhûäng hiïíu biïët coá giaá trong viïåc trõ liïåu,
khöng thïí àûa ra àûúåc nhûäng àiïìu quan saát giuáp cho hoå àaåt àûúåc
nhûäng kïët luêån coá tñnh caách töíng quaát hún. Töi seä cöë traánh khöng
àaã àöång àïën nhûäng sûå caäi vaä vö ñch trong phaåm vi nhûäng baâi hoåc
naây. Töi khöng tin laâ buát chiïën coá thïí duâng àûúåc viïåc gò. Buát chiïën
chó laâ con àeã cuãa löëi lyá luêån giaáo àiïìu ngaây xûa cuãa ngûúâi Hy Laåp,
súã dô khöng thaânh cöng vò ngûúâi ta àaä quaá chuá troång àïën löëi biïån
chûáng. Riïng töi, töi cho rùçng nhûäng cuöåc buát chiïën trong phaåm vi
khoa hoåc chaã àûa àïën kïët quaã gò, cuå thïí nhêët laâ chuáng thûúâng coá
khuynh hûúáng àïì cao caá nhên. Tûâ trûúác túái nay, töi chó coá thaão
Sigmund Freud 70
luêån gay go vúái möåt nhaâ baác hoåc thöi, àoá laâ nhaâ baác hoåc Lowenfeld
úã Munich vaâ kïët quaã cuãa cuöåc thaão luêån àoá àaä laâm cho chuáng töi
trúã thaânh hai ngûúâi baån sau khi àaä laâ àöëi thuã cuãa nhau. Vò khöng
tin rùçng nhûäng cuöåc buát chiïën sau naây cuäng àûa àïën kïët quaã khaã
quan nhû thïë nïn töi àaä khöng laâm laåi cuöåc thñ nghiïåm.
Caác baån coá thïí cho rùçng thaái àöå lêín traánh nhûäng cuöåc buát
chiïën nhû thïë chûáng toã laâ mònh khöng àuã lyá leä àïí baâo chûäa, hay
möåt thaái àöå ngoan cöë. Töi traã lúâi nghi vêën àoá laâ möåt khi ngûúâi ta
àaä daây cöng hoåc hoãi khaão cûáu àïí àûa ra möåt quan niïåm khoa hoåc,
ngûúâi ta coá àuã can àaãm àïí tûå baâo chûäa vaâ giûä nguyïn quan àiïím
cuãa mònh chöëng laåi vúái bêët cûá trúã lûåc naâo. Töi cuäng cêìn thïm rùçng,
töi àaä nhiïìu lêìn hoaân bõ quan àiïím cuãa töi, nhiïìu lêìn thay àöíi yá
kiïën vaâ lêìn naâo cuäng cöng böë nhûäng sûå thay àöíi àoá cöng khai trûúác
mùæt moåi ngûúâi . Hêåu quaã cuãa sûå thaânh thûåc àoá ra sao caác baån coá
biïët khöng? Coá ngûúâi khöng hïì chuá troång àïën nhûäng àiïìu thay àöíi
àoá vaâ tiïëp tuåc chó trñch töi vïì nhûäng quan àiïím maâ töi khöng coân
giûä nûäa. Ngûúâi khaác laåi cho rùçng thay àöíi nhû thïë chûáng toã laâ
ngûúâi ta khöng thïí tin cêåy núi töi àûúåc, vò keã naâo luön luön thay
àöíi quan niïåm cuãa mònh thò khöng àaáng àûúåc tin cêåy vaâ nhûäng
àiïìu thay àöíi naây cuäng chùèng coá giaá trõ gò hún nhûäng àiïìu àûa ra
tûâ trûúác. Nhûng keã naâo cûá giûä nguyïn quan niïåm cuãa mònh tûâ àêìu
àïën cuöëi laåi bõ chñnh nhûäng ngûúâi àoá cho laâ ngoan cöë, cûáng àêìu
cûáng cöí. Àûáng trûúác hai thaái àöå àoá, töi thêëy chùèng coân gò khaác hún
laâ “àûúâng ta ta cûá ài”. Töi nhêët àõnh cûá tiïëp tuåc con àûúâng àaä vaåch
sùén, khöng coá àiïìu gò ngùn cêëm töi thay àöíi möåt vaâi quan àiïím tuyâ
theo àaâ tiïën triïín cuãa khoa hoåc, mùåc duâ vêîn giûä nguyïn nhûäng yá
tûúãng cùn baãn trong mön phên têm hoåc.
Töi coá böín phêån trònh baây cho caác baån nghe vïì quan àiïím
cuãa mön phên têm hoåc vïì caác hiïån tûúång naáo loaån thêìn kinh. Töi
seä noái àïën nhûäng àiïím tûúng àöìng vaâ traái ngûúåc giûäa nhûäng hiïån
tûúång naây vaâ nhûäng hiïån tûúång àaä hoåc phêìn trïn. Lêëy thñ duå vïì
möåt triïåu chûáng thûúâng coá trong söë thên chuã, chuáng ta seä khöng
àïí yá àïën nhûäng àiïìu khöí naäo trong phên têm hoåc khöng thïí baão
thên chuã cuãa hoå laâ hoå chùèng coá bïånh têåt gò hïët röìi cho hoå möåt liïìu
thuöëc böí. Möåt trong caác baån àöìng nghiïåp cuãa töi khi àûúåc hoãi vïì
thaái àöå nïn coá àöëi vúái caác thên chuã àaä traã lúâi laâ “töi yïu cêìu hoå traã
töi möåt söë tiïìn laâ bao nhiïu àoá”. Vò thïë cho nïn nhûäng baác sô haânh
nghïì phên têm hoåc thûúâng khöng coá nhiïìu thên chuã. Cûãa phoâng
khaám bïånh cuãa töi thûúâng boåc bùçng cao su vaâ coá hai lêìn cûãa. Laâm
nhû thïë khöng phaãi laâ khöng coá yá nghôa àêu. Khaách haâng vaâo
phoâng khaám bïånh thûúâng quïn àoáng cûãa phoâng. Töi luön luön
nhùæc hoå phaãi àoáng cûãa phoâng laåi bêët kïí àõa võ cuãa hoå trong xaä höåi
ra sao. Àoá quaã laâ möåt àiïìu khoá chõu vò phêìn lúán hoå laâ nhûäng ngûúâi
tûâ trûúác túái nay chûa hïì giú tay ra súâ vaâo quaã àêëm cûãa bao giúâ, vò
hoå luön luön coá ngûúâi múã cûãa cho hoå ra vaâo. Nhûng duâ sao töi laâm
thïë vêîn laâ phaãi vò keã naâo vaâo phoâng maâ khöng àoáng cûãa thûúâng laâ
nhûäng keã khöng àûúåc giaáo duåc hùèn hoi vaâ chuáng ta khöng coá lyá do
gò gûúång nheå àöëi vúái hoå. Caác baån àûâng vöåi phaán àoaán trûúác khi biïët
roä cêu chuyïån. Thên chuã chó khöng àoáng cûãa phoâng khi trong
phoâng àúåi khöng coá ai caã thöi. Nhûng khi trong phoâng àúåi coá ngûúâi
laâ thïë naâo hoå cuäng àoáng cûãa rêët kyä, vò hoå khöng muöën cho ngûúâi
khaác nghe àûúåc nhûäng àiïìu hoå sùæp noái vúái öng thêìy thuöëc.
Nhû thïë tûác laâ viïåc thên chuã khöng àoáng cûãa phoâng khaám
bïånh khöng phaãi laâ viïåc ngêîu nhiïn, khöng phaãi laâ khöng coá yá
nghôa, khöng phaãi laâ khöng coá möåt têìm quan troång naâo àoá. Thên
chuã thûúâng laâ nhûäng ngûúâi muöën nöíi tiïëng, muöën àûúåc ngûúâi àúâi
sùn soác. Hoå thûúâng goåi àiïån hoãi trûúác xem coá thïí àïën vaâo giúâ naâo
vaâ tûúãng tûúång nhû coá haâng daäy daâi ngûúâi àang àûáng chúâ trûúác
cûãa phoâng khaám bïånh. Nhûng khi àïën núi hoå chó gùåp möåt cùn
phoâng tröëng röîng, àöì àaåc rêët têìm thûúâng. Hoå bûåc mònh, toã veã
khinh thûúâng öng thêëy thuöëc bùçng thaái àöå khöng theâm àoáng cûãa
coá veã nhû muöën baão thùèng öng thêìy naây: “Àoáng cûãa laâm gò khi
chùèng coá ma naâo trong phoâng àúåi”, röìi trong luác khaám bïånh hoå
thûúâng toã veã vö lïî ngang bûúáng.
Phên tñch thaái àöå naây, chuáng ta khöng biïët gò hún nhûäng
àiïìu àaä biïët röìi, nghôa laâ thaái àöå àoá khöng phaãi ngêîu nhiïn, maâ coá
möåt yá nghôa, lïå thuöåc vaâo möåt toaân thïí tinh thêìn nhêët àõnh, dêëu
hiïåu cuãa möåt traång thaái tinh thêìn quan troång. Khöng möåt thên
chuã naâo laåi thuá nhêån rùçng hoå coá yá muöën toã ra vö lïî vúái öng thêìy
thuöëc, àiïìu àoá chûáng toã rùçng hoå khöng hïì coá yá thûác vïì viïåc mònh
laâm. Coá thïí coá ngûúâi thuá nhêån rùçng hoå àaä thêët voång khi nhòn thêëy
cùn phoâng àúåi vùæng nhû chuâa baâ Àanh, nhûng àiïìu chùæc chùæn laâ
hoå khöng yá thûác vïì thaái àöå cuãa hoå.
Töi so saánh thaái àöå naây vúái möåt àiïìu quan saát àûúåc núi möåt
thên chuã khaác. Sûå quan saát naây hïët sûác múái meã coá thïí àûúåc kïí laåi
möåt caách vùæn tùæt tuy trong mön phên têm hoåc nhiïìu khi khoá loâng
traánh àûúåc nhûäng löëi kïí chuyïån daâi doâng.
Sigmund Freud 72
Möåt sô quan treã tuöíi yïu cêìu töi chûäa bïånh cho baâ meå vúå. Baâ
naây tuy söëng trong möåt hoaân caãnh hïët sûác sung sûúáng nhûng vêîn
àêìu àöåc cuöåc söëng cuãa mònh vaâ cuãa ngûúâi khaác bùçng möåt thiïn
kiïën chùèng coá nghôa lyá gò. Baâ ta khoaãng chûâng 53 tuöíi, coân giûä
àûúåc veã àeåp ngaây xûa, daáng àiïåu niïìm núã, dïî chõu, vui veã, giaãn dõ.
Baâ kïí cho töi nghe chuyïån cuãa baâ, baâ söëng rêët sung sûúáng bïn
caånh chöìng, möåt öng Giaám àöëc möåt cú xûúãng, baâ chaã coá àiïìu gò
phaân naân vïì thaái àöå cuãa chöìng àöëi vúái mònh. Hai ngûúâi lêëy nhau vò
tònh àaä 30 nùm nay, khöng hïì xaãy ra caäi coå, ghen tuöng gò. Hai
ngûúâi con àaä lêåp gia àònh, ngûúâi chöìng chûa hïì coá yá àõnh vïì hûu.
Nhûng caách àêy möåt nùm coá möåt viïåc khöng tûúãng tûúång nöíi xêíy
ra. Baâ ta nhêån àûúåc möåt bûác thû nùåc danh töë caáo chöìng baâ dan dñu
vúái möåt ngûúâi con gaái khaác. Haånh phuác gia àònh bùæt àêìu tan raä tûâ
khi àoá. Cuöåc àiïìu tra cho biïët coá möåt chõ böìi phoâng cuãa baâ gheát cay
gheát àùæng möåt ngûúâi baån cuä tuy cuäng sinh ra trong hoaân caãnh
ngheâo naân nhû mònh nhûng àaä thaânh cöng hún mònh, thay vò ài úã
àúå nhû mònh ngûúâi baån naây àaä hoåc hoãi vaâ trúã thaânh möåt ngûúâi thû
kyá trong xûúãng cuãa chöìng baâ chuã. Töíng àöång viïn àaä thu huát ra
mùåt trêån möåt söë nhên viïn trong xûúãng ngûúâi baån trúã nïn möåt
nhên vêåt quan troång, àûúåc ùn úã ngay trong xûúãng, giao thiïåp vúái
caác öng tai to mùåt lúán àûúåc moåi ngûúâi troång voång. Muå hêìu phoâng
tûác bûåc tòm hïët caách noái xêëu ngûúâi baån cuä. Möåt höm nhên dõp möåt
öng khaách ly thên vúái vúå, àang söëng chung vúái tònh nhên àïën chúi,
baâ chuã noái cho muå hêìu phoâng nghe laâ úã àõa võ baâ ta chùæc baâ ta
khöng chõu nöíi caãnh chöìng coá tònh nhên nhû thïë. Saáng höm sau baâ
ta nhêån àûúåc bûác thû nùåc danh noái trïn. Baâ ta àöì chûâng taác giaã
bûác thû chñnh laâ muå hêìu phoâng vò baâ biïët muå naây gheát cay gheát
àùæng cö thû kyá. Nhûng baâ ta vêîn bõ caái thû àoá aám aãnh, baâ nöíi trêån
löi àònh, xó vaã chöìng rêët thêåm tïå. Öng chöìng tûúi cûúâi cöë trêën tônh
vúå, nhúâ hai võ baác sô trong gia àònh vaâ úã xûúãng àïën trêën tônh giuáp
mònh. Muå hêìu phoâng bõ àuöíi, ngûúâi thû kyá vêîn giûä nguyïn àõa võ
cuä. Ngûúâi vúå luön luön tuyïn böë rùçng mònh khöng coân nghi ngúâ gò
vaâ khöng àïí yá àïën bûác thû nûäa. Nhûng àoá chó laâ bïì ngoaâi, möîi khi
nghe noái àïën tïn ngûúâi con gaái hay gùåp ngûúâi naây ngoaâi phöë laâ baâ
ta laåi nöíi trêån löi àònh ghen tuöng, bûåc tûác.
Cêu chuyïån nhû thïë àoá, chaã cêìn phaãi coá nhiïìu kinh nghiïåm
vïì thêìn kinh múái thêëy laâ baâ ta luön luön tòm caách giêëu giïëm tònh
caãm thûåc cuãa mònh vaâ trong thêm têm, baâ ta khöng hïì rûát boã àûúåc
loâng tin núi bûác thû nùåc danh kia.
Thaái àöå cuãa nhaâ thêìn kinh hoåc àûáng trûúác sûå viïåc naây ra
sao? Thaái àöå naây khaác hùèn vúái thaái àöå àöëi vúái thên chuã khöng àoáng
cûãa phoâng khaám bïånh. Nhaâ thêìn kinh hoåc khöng cho thaái àöå
khöng àoáng cûãa laâ quan troång vïì phûúng diïån têm lyá, àoá chó laâ möåt
sûå ngêîu nhiïn. Nhûng àûáng trûúác ngûúâi àaân baâ ghen tuöng naây
thò khaác. Haânh àöång cuãa ngûúâi naây khöng quan troång, nhûng triïåu
chûáng cuãa cùn bïånh múái àaáng àïí yá. Vïì phûúng diïån chuã quan,
triïåu chûáng naây laâm cho ngûúâi àaân baâ àau àúán khöí súã; vïì phûúng
diïån khaách quan triïåu chûáng àoá àe doaå haånh phuác cuãa möåt gia
àònh. Do àoá nhaâ thêìn kinh hoåc khöng thïí khöng quan têm àïën.
Nhaâ thêìn kinh hoåc trûúác hïët tòm caách xaác àõnh hiïån tûúång bùçng
möåt trong caác tñnh chêët thûåc sûå cuãa noá. Ngûúâi àaân baâ khöng phaãi
laâ khöng coá lyá khi nghi ngúâ ngûúâi chöìng. Vò kinh nghiïåm cho thêëy
coá nhiïìu ngûúâi àaân öng tuy àaä coá vúå maâ vêîn coá nhûäng cö nhên tònh
treã. Nhûng coá möåt vaâi àiïìu khaác khöng tûúãng tûúång àûúåc, nhû coá
veã vö nghôa lyá. Ngoaâi nhûäng àiïìu noái trong thû nùåc danh, ngûúâi
àaân baâ khöng coá lyá do naâo khaác àïí nghi ngúâ chöìng. Baâ ta biïët roä
nguöìn göëc cuãa bûác thû vaâ bûác thû quaã thûåc khöng àaáng tin chuát
naâo. Vêåy àaáng leä baâ ta phaãi cho rùçng mònh khöng coá lyá do gò àïí
ghen tuöng caã. Chñnh baâ cuäng tûå nhuã nhû thïë. Tuy nhiïn, baâ vêîn
khöng thïí khöng àau àúán chùèng khaác gò coá àuã chûáng cúá laâ chöìng
mònh ngoaåi tònh thûåc. Y hoåc goåi àoá laâ nhûäng yá kiïën aám aãnh, nghôa
laâ nhûäng yá kiïën boã ngoaâi tai moåi lyá leä húåp lyá, àuáng sûå thûåc. Baâ
khaách naây quaã àang bõ loâng ghen aám aãnh. Àoá laâ àùåc tñnh thiïët yïëu
cuãa trûúâng húåp naây.
Sau nhêån xeát àêìu tiïn naây, nhaâ thêìn kinh hoåc coân quan têm
àïën möåt sûå kiïån khaác nûäa. Nïëu sûå aám aãnh boã ngoaâi tai hïët moåi sûå
thûåc thò tûác laâ noá khöng bùæt nguöìn úã sûå thûåc. Vêåy noá bùæt nguöìn úã
àêu? Nhûäng trûúâng húåp aám aãnh nhiïìu khöng taã. Taåi sao úã àêy laåi
laâ sûå ghen tuöng? Nhaâ thêìn kinh hoåc chùèng coá gò noái vúái chuáng ta
vïì àiïím naây caã. Öng ta chó quan têm àïën möåt trong caác cêu hoãi
cuãa chuáng ta thöi. Öng ta seä tòm hiïíu vïì di truyïìn cuãa ngûúâi bïånh
vaâ coá leä seä traã lúâi rùçng: “Sûå aám aãnh chó xaãy ra àöëi vúái nhûäng ngûúâi
coá tñnh caách di truyïìn. Nghôa laâ coá nhûäng ngûúâi cha, öng àaä bõ
chûáng bïånh àoá”. Noái khaác ài, nïëu ngûúâi àaân baâ naây bõ aám aãnh laâ vò
baâ ta àaä coá sùén trong maáu sûå di truyïìn. Lúâi giaãi thñch naây quaã rêët
thuá võ nhûng coá giaãi hïët nhûäng àiïìu thùæc mùæc khöng? Coá coân
nguyïn nhên naâo khaác nûäa khöng? Thûúâng thûúâng sûå aám aãnh hay
xaãy ra àöëi vúái sûå ghen tuöng hún àöëi vúái caác sûå khaác; àiïìu naây coá
phaãi laâ möåt sûå ngêîu nhiïn khöng? Coá tñnh caách voä àoaán khöng? Coá
Sigmund Freud 74
thïí giaãi thñch àûúåc khöng? Vaâ coá phaãi möåt khi möåt ngûúâi àaä bõ aám
aãnh röìi thò khöng laâm sao cho ngûúâi àoá thoaát khoãi sûå aám aãnh àoá
khöng? Taåi sao nhaâ thêìn kinh hoåc khöng giaãng giaãi roä hún cho
chuáng ta biïët? Traã lúâi cêu hoãi naây chuáng ta coá thïí noái: keã naâo cho
hún caái gò mònh coá laâ khöng lûúng thiïån. Nhaâ thêìn kinh hoåc khöng
coá phûúng tiïån ài sêu naây, nïn chùèng thïí laâm gò hún laâ àûa ra möåt
lúâi àoaán bïånh khöng coá gò chùæc chùæn.
Thïë mön phên têm hoåc coá laâm àûúåc gò hún khöng? Têët nhiïn
laâ coá. Ngay caã trong trûúâng húåp khoá khùn naây chuáng ta cuäng coá
thïí àûa ra nhûäng sûå kiïån giaãi thñch àûúåc. Chuáng ta cêìn àïí yá àïën
chi tiïët nhoã nhùåt coá veã khöng quan troång laâ chñnh ngûúâi àaân baâ àaä
laâ nguyïn nhên gêy ra bûác thû nùåc danh àoá: chñnh baâ ta höm trûúác
àaä phaân naân vúái muå hêìu phoâng laâ mònh seä khöí súã vö cuâng khi biïët
chöìng coá nhên tònh. Noái cêu àoá chñnh baâ ta àaä gúåi yá cho muå hêìu
phoâng gûãi bûác thû nùåc danh. Vêåy sûå aám aãnh khöng hïì dñnh daáng
gò àïën bûác thû caã, noá àaä coá tûâ trûúác trong tònh traång möåt möëi lo êu
(hay möåt sûå ham muöën). Thïm vaâo àoá möåt vaâi sûå kiïån do töi tòm ra
sau hai giúâ àöìng höì phên tñch. Sau khi nghe kïí chuyïån xong, töi
hoãi baâ ta möåt vaâi àiïìu nhûng baâ ta khöng sùén saâng traã lúâi. Baâ noái
rùçng, baâ chùèng coá àiïìu gò cêìn noái nûäa vaâ sau hai giúâ noái chuyïån baâ
tuyïn böë laâ baâ khoãi bõ aám aãnh röìi, thêëy trong ngûúâi khoeã khoùæn dïî
chõu. Têët nhiïn baâ noái nhû thïë vò cuöåc noái chuyïån tiïëp tuåc. Nhûng
trong hai giúâ àoá baâ khaách àaä àïí löå möåt vaâi àiïím giuáp cho ta hiïíu roä
tònh traång cuãa baâ. Baâ coá caãm tònh àùåc biïåt vúái möåt chaâng treã tuöíi,
ngûúâi con rïí àaä nhúâ àïën töi sùn soác baâ. Baâ khöng hïì coá yá thûác gò vïì
caãm tònh àoá, vò laâ meå vúå vaâ chaâng rïí nïn möëi caãm tònh biïën thaânh
möåt têëm loâng êu yïëm rêët dïî hiïíu. Chuáng ta àuã kinh nghiïåm àïí ài
sêu vaâo cuöåc àúâi tinh thêìn cuãa ngûúâi àaân baâ rêët töët naây. Caãm tònh
cuãa baâ àöëi vúái con rïí kinh khuãng quaá nïn khöng thïí coá trong yá
thûác baâ ta àûúåc, nhûng noá vêîn tiïìm taâng trong vö thûác vaâ thuác àêíy
maånh meä ghï gúám. Baâ cêìn coá möåt caái gò àïí thoaát khoãi sûå aám aãnh
àoá, chñnh sûå di chuyïín àïì taâi àaä giuáp baâ giaãi quyïët àûúåc vêën àïì. Baâ
lyá luêån laâ trong khi mònh coá thïí yïu möåt chaâng treã tuöíi àûúåc thò
khöng coá lyá do naâo khiïën cho chöìng mònh laåi khöng yïu möåt cö gaái.
Do àoá baâ khöng coân höëi hêån vïì tònh yïu cuãa mònh nûäa. Viïåc chöìng
phuå tònh mònh nhû möåt liïìu thuöëc an thêìn daán trïn möåt vïët
thûúng noáng boãng. Vò khöng yá thûác àûúåc tònh yïu cuãa mònh nïn baâ
bõ aám aãnh búãi hònh boáng cuãa tònh yïu naây, möåt boáng daáng maâ baâ
cho laâ rêët coá lúåi cho mònh. Moåi lyá leä àûa ra àïìu khöng coá hiïåu quaã
gò vò chuáng àêu coá nhùçm àuáng muåc tiïu, chó nhùçm vaâo caái mêîu cuãa
muåc tiïu àoá thöi, chñnh caái muåc tiïu naây nêëp trong vö thûác truyïìn
cho caái mêîu bïn ngoaâi sûác maånh cuãa mònh.
Chuáng ta haäy toám tùæt laåi nhûäng dûä kiïån thu lûúåm àûúåc trong
viïåc phên tñch naây röìi dûåa vaâo àoá tòm hiïíu trûúâng húåp cuãa baâ
khaách. Dûä kiïån thûá nhêët: yá cöë àõnh khöng phaãi laâ möåt thûá gò vö lyá,
khöng hiïíu àûúåc, yá àoá coá yá nghôa, coá lyá do, lïå thuöåc vaâo möåt biïën cöë
tònh caãm trong àúâi söëng ngûúâi bïånh. Dûä kiïån thûá hai yá cöë àõnh naây
laâ möåt sûå kiïån cêìn thiïët, phaãn ûáng chöëng laåi möåt sûå hoaåt àöång tinh
thêìn vö thûác maâ chuáng ta àûa ra aánh saáng àûúåc nhúâ möåt vaâi dêëu
hiïåu khaác. Chñnh vò coá dêy liïn laåc vúái vö thûác maâ yá àoá múái coá tñnh
caách aám aãnh, múái chöëng laåi moåi lyá luêån húåp lyá, àuáng vúái sûå thûåc. YÁ
àoá coân laâ möåt niïìm an uãi àöëi vúái ngûúâi bïånh nûäa. Dûä kiïån thûá ba:
nïëu höm trûúác ngûúâi bïånh kïí lïí têm tònh vúái muå hêìu phoâng chñnh
laâ vò baâ ta àaä bõ thuác àêíy búãi tònh yïu thêìm kñn àöëi vúái con rïí, tònh
yïu naây chñnh laâ bûác phöng che lêëp hêåu trûúâng cùn bïånh. Trûúâng
húåp naây giöëng triïu chûáng àûúåc phên tñch trong phêìn trïn úã nhiïìu
àiïím, vò úã caã hai núi chuáng ta dïìu tòm ra àûúåc yá nghôa hay yá muöën
cuãa sûå biïíu thõ tinh thêìn, nhûäng liïn quan giûäa chuáng ta vaâ möåt
yïëu töë vö thûác.
Têët nhiïn chuáng ta chûa giaãi quyïët àûúåc möåt thùæc mùæc trong
vêën àïì trïn. Coân nhiïìu vêën àïì chûa tòm ra àûúåc giaãi phaáp. Coá
nhûäng vêën àïì khöng giaãi quyïët nöíi vò möåt vaâi àiïìu kiïån àùåc biïåt
khoá khùn. Taåi sao ngûúâi àaân baâ àûúåc chöìng chiïìu chuöång naây laåi
ài yïu con rïí? Taåi sao niïìm an uãi laåi khöng coá möåt hònh thûác khaác
hún laâ boáng daáng, laâ sûå di chuyïín vïì phña ngûúâi chöìng möåt tònh
traång àùåc biïåt cuãa ngûúâi bïånh? Nhûäng vêën àïì àoá coá phaãi laâ nhûäng
vêën àïì gai goác khöng? Chuáng ta coá nhiïìu taâi liïåu àïí traã lúâi nhûäng
cêu hoãi àoá. Ngûúâi àaân baâ naây coá thïí àaä àïën tuöíi höìi xuên vaâ cêìn
àûúåc thoaã maän tònh duåc: riïng möåt sûå kiïån naây coá leä cuäng àaä giaãi
thñch àûúåc nhiïìu. Coá thïí laâ öng chöìng khöng coá àuã sûác cung phuâng
cho baâ vúå vïì phûúng diïån sinh lyá. Nhûäng ngûúâi chöìng nhû thïë
thûúâng toã ra êu yïëm àöëi vúái vúå vaâ rêët khoan dung àöëi vúái tñnh nïët
caáu kónh cuãa vúå. Viïåc ngûúâi bïånh yïu con rïí khöng phaãi laâ khöng
coá yá nghôa. Chñnh vò quaá yïu con gaái, yïu möåt caách say mï nhû
ngûúâi con trai yïu con gaái. Nïn tònh yïu àoá àaä biïën thïí thaânh tònh
yïu ngûúâi con rïí. Töi tûúãng chùèng cêìn nhùæc laåi caác baån rùçng nhûäng
sûå giao húåp giûäa meå vaâ con rïí thûúâng bõ phï phaán thûåc gùæt gao
trong xaä höåi, ngay caã trong thúâi cöí nhûäng sûå loaån luên naây cuäng bõ
trûâng trõ ghï gúám. Sûå loaån luên naây vûúåt quaá mûác luên lyá maâ xaä
Sigmund Freud 76
höåi coá thïí chõu àûång àûúåc. Vò khöng thïí tiïëp tuåc khaão saát sau hai
giúâ noái chuyïån nïn töi khöng thïí noái roä trong ba yïëu töë noái trïn,
yïëu töë naâo àaä giûä phêìn quan troång quyïët àõnh, möåt trong ba yïëu töë
àoá, hay hai, hay caã ba cuâng möåt luác.
Àoá laâ nhûäng àiïìu maâ töi chûa sûãa soaån kyä caâng cho caác baån
hiïíu. Töi chó coá yá so saánh giûäa hai mön thêìn kinh hoåc vaâ phên têm
hoåc thöi. Caác baån coá thêëy hai mön naây phaãn àöëi nhau trong àiïím
naâo khöng? Thêìn kinh hoåc khöng aáp duång phûúng phaáp kyä thuêåt
cuãa phên têm hoåc, khöng àïí yá àïën yá tûúãng cöë àõnh, chó cöët chûáng
minh rùçng di truyïìn chñnh laâ nguyïn nhên gêìn hay xa cuãa cùn
bïånh chûá khöng tòm nhûäng nguyïn nhên àùåc biïåt vaâ gêìn hún.
Nhûng àoá coá phaãi laâ àiïìu traái ngûúåc khöng? Caác baån khöng thêëy
rùçng hai mön àoá khöng hïì traái ngûúåc nhau maâ coân böí tuác cho nhau
nûäa sao? Hai yïëu töë di truyïìn vaâ biïën cöë tinh thêìn cuäng thïë, khöng
hïì xa nhau, traái laåi, laåi cöång taác vúái nhau chùåt cheä àïí àaåt cuâng möåt
muåc àñch. Thêìn kinh hoåc khöng thïí àûa ra möåt lyá leä gò àïí phaãn àöëi
phên têm hoåc hïët. Chñnh nhaâ chuyïn mön vïì thêìn kinh hoåc chûá
khöng phaãi mön thêìn kinh hoåc chöëng àöëi vúái mön phên têm hoåc.
Àöëi vúái thêìn kinh hoåc, phên têm hoåc úã vaâo àõa võ cuãa mön hoåc àöëi
vúái giaãi phêîu hoåc: möåt àùçng khaão cûáu vïì hònh thïí bïn ngoaâi cuãa cú
quan, möåt àùçng khaão cûáu mö vaâ tïë baâo cêëu thaânh caác cú quan.
Khöng thïí coá mêu thuêîn giûäa hai mön naây àûúåc vò mön naây tiïëp
tuåc cöng viïåc cuãa mön kia. Hiïån nay giaãi phêîu hoåc laâ mön cùn baãn
cuãa khoa hoåc y khoa nhûng coá möåt thúâi ngûúâi ta àaä cêëm khöng cho
möí xeã xaác chïët àïí khaão cûáu vïì sûå cêëu thaânh caác cú quan bïn trong
cú thïí, cuäng nhû bêy giúâ ngûúâi ta àang kïët aán nhûäng ngûúâi muöën
khaão cûáu vïì phên têm hoåc àïí tòm hiïíu sûå hoaåt àöång cuãa tinh thêìn.
Nhûng moåi sûå àïìu coá veã hûúáng vïì möåt tûúng lai gêìn àêy, trong àoá
muöën khaão cûáu hûäu hiïåu vïì thêìn kinh hoåc chuáng ta phaãi biïët roä vïì
nhûäng sûå hoaåt àöång bïn trong vaâ vö thûác cuãa àúâi söëng tinh thêìn.
Mön phên têm hoåc thûúâng bõ chó trñch ghï gúám, coá thïí gêy
àûúåc caãm tònh cuãa möåt söë caác baån vui mûâng nhòn thêëy úã àoá möåt
phûúng phaáp trõ bïånh. Nhûng phûúng tiïån hiïån thúâi cuãa mön thêìn
kinh hoåc khöng coá taác duång gò àöëi vúái nhûäng yá cöë àõnh. Mön phên
têm hoåc coá thaânh cöng hún vïì phûúng diïån naây khöng? Khöng,
phên têm hoåc cuäng nhû moåi mön trõ liïu khaác khöng coá taác duång
àöëi vúái nhûäng yá kiïën naây. Hay ñt nhêët cuäng trong tònh traång hiïån
thúâi chuáng ta coá thïí duâng phên têm hoåc tòm hiïíu nhûäng sûå gò xaãy
ra úã ngûúâi bïånh, nhûng khöng coá taác duång àöëi vúái nhûäng yá kiïën
naây. Hay ñt nhêët cuäng trong tònh traång hiïån thúâi, chuáng ta coá thïí
duâng phên têm hoåc tòm hiïíu nhûäng sûå gò xaãy ra úã ngûúâi bïånh,
nhûng khöng coá phûúng tiïån naâo laâm cho ngûúâi bïånh hiïíu àûúåc
chñnh mònh. Trong trûúâng húåp noái trïn töi àaä khöng thïí ài quaá sêu
sau hai giúâ noái chuyïån. Coá phaãi laâ sûå phên tñch vò khöng àûa àïën
kïët quaã gò cuå thïí nïn phaãi boã ài khöng? Töi khöng nghô thïë. Chuáng
ta coá quyïìn vaâ coá böín phêån tiïëp tuåc, cöng viïåc duâ chûa àaåt àûúåc
muåc àñch gò hûäu ñch ngay trûúác mùæt. Sau cuâng chuáng ta khöng biïët
khi naâo vaâ taåi àêu nhûäng àiïìu hiïíu biïët rêët ñt oãi cuãa chuáng ta biïën
thaânh möåt phûúng phaáp àiïìu trõ. Duâ mön phên têm hoåc bõ boá tay
trûúác nhûäng chûáng bïånh thêìn kinh khaác cuäng nhû trûúác nhûäng yá
kiïën cöë àõnh, mön àoá vêîn toã ra khöng coá gò thay thïë àûúåc trong
cöng cuöåc khaão cûáu khoa hoåc. Chuáng ta chûa coá àuã àiïìu kiïån hoaåt
àöång. Ngay chñnh nhûäng ngûúâi chuáng ta àang tòm hiïíu, nhûäng
ngûúâi coân söëng hùèn hoi vaâ coá lyá do cêìn giuáp àúä, chuáng ta cuäng tûâ
chöëi khöng chõu cöång taác. Vò thïë cho nïn töi khöng muöën chêëm dûát
nhûäng baâi hoåc naây maâ khöng noái cho caác baån biïët rùçng, coá nhiïìu
loaåi röëi loaån thêìn kinh maâ chuáng ta coá thïí trõ àûúåc sau khi tòm
hiïíu roä raâng hún vaâ mön phên têm hoåc, vúái möåt vaâi àiïìu kiïån coá
thïí thu lûúåm àûúåc nhûäng kïët quaã khaã quan chùèng keám gò nhûäng
kïët quaã thu lûúåm àûúåc trong caác mön khoa hoåc khaác.
17. YÁ NGHÔA CAÁC TRIÏÅU CHÛÁNG
Trong chûúng trïn töi àaä chûáng toã rùçng mön thêìn kinh hoåc
khöng àïí yá àïën nöåi dung vaâ caách phaát biïíu ra ngoaâi cuãa caác triïåu
chûáng; mön phên têm hoåc, traái laåi, chuá troång rêët nhiïìu àïën hai
àiïìu trïn vaâ àaä tòm ra laâ möîi triïåu chûáng àïìu coá yá nghôa coá liïn
quan chùåt cheä àïën àúâi söëng tinh thêìn ngûúâi bïånh. Chñnh F.Breuer
nöíi danh vò àaä taái lêåp àûúåc möåt trûúâng húåp naáo loaån thêìn kinh
(1880-1882), laâ ngûúâi àêìu tiïn tòm ra nhûäng triïåu chûáng cuãa bïånh
thêìn kinh. P.Fanet cuäng àaä tòm ra nhûäng triïåu chûáng àoá vaâ coân
cöng böë cöng trònh cuãa mònh trûúác caã Breuer nûäa vò öng naây chó
cöng böë mûúâi nùm sau àoá thöi (1893-1895) thúâi kyâ öng cöång taác vúái
töi. Chuáng ta chaã cêìn biïët ai laâ ngûúâi àêìu tiïn tòm ra vò möåt cöng
trònh naâo cuäng àûúåc tòm ài tòm laåi nhiïìu lêìn. Vñ duå nhû chêu Myä laâ
do Colomb tòm ra nhûng àêu coá lêëy tïn Colomb. Trûúác Breuer vaâ
Fanet, nhaâ thêìn kinh hoåc nöíi danh Leuret àaä cho biïët laâ nïëu biïët
diïîn giaãi, ngûúâi ta coá thïí tòm thêëy yá nghôa cuãa nhûäng lúâi noái trong
luác mï man cuãa nhûäng ngûúâi àiïn. Tûâ lêu töi sùén saâng cöng nhêån
Sigmund Freud 78
laâ P.Fanet àùåc biïåt àaáng khen khi cùæt nghôa àûúåc nhûäng triïåu
chûáng bïånh thêìn kinh bùçng caách cho rùçng àoá laâ caách phaát biïíu cuãa
nhûäng yá tûúãng vö thûác bïn trong ngûúâi bïånh. Nhûng sau àoá
P.Fanet laåi deâ dùåt cho rùçng vö thûác àöëi vúái öng ta chó laâ möåt caách
noái thöi chûá àöëi vúái öng vö thûác chùèng tûúng ûáng vúái möåt àiïìu gò coá
thûåc caã. Tûâ àoá töi chùèng hiïíu gò vïì yá kiïën cuãa öng nûäa, töi tiïëc laâ
àaáng leä öng phaãi àûúåc taán thûúãng hún thïë nûäa.
Vêåy nhûäng triïåu chûáng cuäng coá möåt yá nghôa, y nhû haânh vi
sai laåc vaâ giêëc mú vaâ cuäng liïn can àïën àúâi söëng con ngûúâi. Töi àún
cûã vaâi thñ duå giuáp cho caác baån quen vúái vêën àïì. Tuy chûa chûáng
minh àûúåc, töi chó coá thïí noái laâ bao giúâ, nhûäng triïåu chûáng naây
cuäng coá yá nghôa vaâ cuäng liïn quan àïën àúâi söëng con ngûúâi. Caác baån
naâo sau naây laâm caác cuöåc thñ nghiïåm cuâng vúái töi cuäng seä nghô nhû
töi. Nhûng vò vaâi lyá do töi seä khöng lêëy thñ duå trong sûå naáo loaån
thêìn kinh maâ lêëy trong möåt chûáng bïånh thêìn kinh khaác, rêët gêìn
sûå naáo loaån, àoá laâ sûå aám aãnh, möåt chûáng bïånh khöng àûúåc nhiïìu
ngûúâi biïët àïën nhû sûå naáo loaån. Bïånh naây khöng êìm ô laâm ai àoá
khoá chõu, coá veã nhû laâ viïåc riïng cuãa ngûúâi bïånh, khöng biïíu löå ra
ngoaâi, khöng coá dêëu hiïåu gò trong cú thïí, coá veã nhû hoaân toaân
thuöåc tinh thêìn. Sûå aám aãnh vaâ sûå naáo loaån laâ hai chûáng bïånh thêìn
kinh àûúåc duâng laâm cùn baãn àêìu tiïn cho mön phên têm hoåc khaão
cûáu vaâ mön naây àaä thu lûúåm àûúåc nhûäng kïët quaã rêët khaã quan
trong viïåc trõ bïånh. Mön phên têm hoåc àaä laâm cho sûå aám aãnh trúã
thaânh roä raâng hún, quen thuöåc hún sûå naáo loaån, phaát hiïån ra vúái
nhiïìu tñnh caách chung cho caác bïånh thêìn kinh.
Trong bïånh thêìn kinh aám aãnh, ngûúâi bïånh bõ aám aãnh búãi möåt
yá tûúãng maâ anh ta khöng chuá troång àïën, caãm thêëy bõ möåt sûå gò rêët
kyâ laå thuác àêíy, laâm möåt vaâi cûã chó maâ chñnh ngûúâi bïånh khöng lêëy
gò laâm thñch nhûng khöng laâm sao traánh àûúåc. Nhûäng yá tûúãng aám
aãnh coá thïí khöng coá nghôa gò, khöng coá giaá trõ gò àöëi vúái caá nhên
ngûúâi bïånh nhûng luön luön laâ möåt hoaåt àöång tri thûác laâm suy suåp
ngûúâi bïånh.
Ngûúâi bïånh bõ boá buöåc phaãi laâm viïåc, phaãi suy nghô y nhû àoá
laâ möåt cöng viïåc hïët sûác quan troång cho àúâi mònh. Nhûäng sûå thuác
àêíy coá thïí toã ra rêët treã con vaâ vö nghôa lyá, nhûng luön luön coá möåt
nöåi dung kinh hoaâng thuác àêíy ngûúâi bïånh phaåm nhûäng töåi aác quan
troång thaânh ra ngûúâi bïånh luön luön muöën ruä boã dûúåc nhûäng yá
tûúãng àoá ài, tòm àuã moåi caách àïí lêín traánh, chöëng traã dûä döåi. Ta
nïn nhúá rùçng yá tûúãng vaâ haânh vi xêëu xa àoá rêët ñt khi àûúåc àem ra
thi haânh, trong nhiïìu trûúâng húåp sûå lêín traánh chöëng traã thûúâng coá
kïët quaã. Nhûäng haânh àöång coá laâm thûåc nhiïìu khi chùèng coá haåi gò,
vö nghôa lyá, coá khi chó nhùæc laåi nhûäng haânh àöång thûúâng xuyïn
trong àúâi söëng thûúâng ngaây, nhûng hêåu quaã laâ nhûäng haânh àöång
àoá nhû viïåc ài nguã, ùn, uöëng, tùæm göåi, ài chúi àïìu trúã thaânh nhûäng
haânh àöång laâm cho ngûúâi bïånh khöí súã, khoá giaãi quyïët. Nhûäng yïëu
töë cêëu thaânh sûå aám aãnh khöng àïìu nhau, coá khi yïëu töë naây maånh
hún caác yïëu töë khaác, nhûng duâ xuêët hiïån dûúái hònh thûác naâo, dûúái
tïn gò, moåi hònh thûác cùn bïånh àïìu coá nhûäng tñnh chêët chung
giöëng nhau rêët roä rïåt.
Àoá quaã laâ möåt chûáng bïånh kyâ khöi. Nïëu khöng phaãi ngaây naâo
chuáng ta cuäng àûúåc mùæt thêëy tai nghe nhûäng chuyïån àoá, chuáng ta
khöng thïí naâo tin laâ chuáng laåi coá thûåc. Caác baån khöng thïí giuáp gò
cho ngûúâi bïånh bùçng caách khuyïn hoå nïn giaãi trñ àûâng coá nhûäng yá
tûúãng àoá, thay thïë chuáng bùçng nhûäng yá tûúãng khaác húåp lyá hún.
Chñnh ngûúâi bïånh cuäng hoaân toaân àöìng yá vúái baån, luác naâo cuäng
saáng suöët, sùén saâng laâm theo yá baån, coá khi coân noái ra trûúác nhûäng
àiïìu maâ baån muöën àem ra khuyïn can. Chó coá àiïìu laâ duâ muöën
anh ta cuäng khöng laâm sao khaác àûúåc: ngûúâi bïånh chõu tònh traång
cuãa mònh vúái möåt nghõ lûåc phi thûúâng khoá thêëy trong nhûäng ngûúâi
bònh thûúâng. Anh ta chó laâm àûúåc coá möåt àiïìu: àoá laâ thay thïë yá
tûúãng aám aãnh àoá bùçng möåt yá khaác nheå hún, thay thïë möåt àiïìu cêëm
àoaán bùçng möåt àiïìu khaác, laâm möåt vaâi lïî nghi gò thay thïë viïåc
àang laâm. Coá thïí di chuyïín sûå aám aãnh theo möåt chiïìu hûúáng khaác
nhûng khöng thïí boã ài àûúåc. Viïåc di chuyïín nhûäng triïåu chûáng laâ
möåt trong caác tñnh chêët quan troång trong caácbïånh: nhûäng àiïím
mêu thuêîn trong àúâi söëng tinh thêìn àùåc biïåt hiïån ra rêët roä raâng
trong trûúâng húåp naây. Ngoaâi sûå boá buöåc hay sûå aám aãnh, ngûúâi ta
coân thêëy xuêët hiïån trong phaåm vi tri thûác möåt möëi nghi ngúâ àöëi vúái
nhûäng ngûúâi bònh thûúâng. Vêåy maâ trûúác khi coá bïånh, ngûúâi bïånh
thûúâng laâ möåt ngûúâi rêët nhiïìu nghõ lûåc, kiïn nhêîn cuâng cûåc, thöng
minh hún bònh thûúâng, tinh thêìn luên lyá rêët cao, theo àuáng moåi
nguyïn tùæc, lõch sûå ñt thêëy. Caác baån chùæc cuäng thêëy laâ chûäa bïånh
trong nhûäng trûúâng húåp rùæc röëi naây quaã laâ khoá khùn. Vò thïë cho
nïn trong luác naây tham voång cuãa chuáng ta rêët ñt: laâm sao tòm hiïíu
vaâ giaãi thñch àûúåc möåt vaâi triïåu chûáng thöi.
Thaái àöå cuãa caác nhaâ thêìn kinh hoåc àöëi vúái chûáng bïånh aám
aãnh naây ra sao? Thaái àöå naây rêët giaãn dõ, nhaâ thêìn kinh hoåc chó gaán
cho möîi sûå aám aãnh möåt caái tïn, khöng hún khöng keám. Thêìn kinh
Sigmund Freud 80
hoåc coân cho rùçng nhûäng ngûúâi coá triïåu chûáng àoá laâ nhûäng ngûúâi
thoaái hoaá tinh thêìn. Àiïìu khùèng àõnh naây khöng laâm ai haâi loâng
khöng phaãi laâ möåt sûå giaãi thñch, möåt sûå xeát àoaán vïì giaá trõ, chó laâ
möåt lúâi kïët aán. Têët nhiïn nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh luön coá nhûäng cûã
chó kyâ khöi, khaác hùèn nhûäng ngûúâi bònh thûúâng. Nhûng nhûäng
ngûúâi naây coá thoaái hoaá hún nhûäng ngûúâi bïånh khaác nhû bõ naáo
loaån hay bõ hû biïën tinh thêën khöng? Danh tûâ thoaái hoaá têët nhiïn
coá tñnh caách quaá töíng quaát. Ngûúâi ta tûå hoãi coá gò thoaái hoaá trong
nhûäng ngûúâi tuyïåt haão, coá àõa võ cao trong xaä höåi nhûng cuäng vêîn
mùæc bïånh aám aãnh khöng? Thûúâng thûúâng chuáng ta biïët rêët ñt vïì
àúâi söëng cuãa nhûäng võ tai to mùåt lúán trong xaä höåi: nhûäng ngûúâi naây
thûúâng toã ra rêët kñn àaáo, coân nhûäng ngûúâi chuyïn viïët vïì àúâi hoå
nhiïìu khi khöng thaânh thûåc. Tuy nhiïn cuäng coá ngûúâi nhû E.Zola
chùèng haån vaåch cho chuáng ta xem sûå thûåc hoaân toaân vïì àúâi öng, vaâ
chuáng ta thêëy öng bõ aám aãnh rêët nhiïìu (trong cuöën Àiïìu tra vïì
têm lyá vaâ y hoåc).
Àöëi vúái nhûäng ngûúâi àùåc haång naây, thêìn kinh hoåc phaát minh
ra loaåi ngûúâi àùåc haång thoaái hoaá. Chaã coân gò tiïån hún. Nhûng phên
têm hoåc àaä cho ta biïët laâ coá thïí chûäa khoãi àûúåc bïånh aám aãnh cuäng
nhû àaä chûäa khoãi nhûäng chûáng bïånh khaác. Chñnh töi àaä hún möåt
lêìn thaânh cöng trong lônh vûåc naây.
Töi kïí cho caác baån nghe hai thñ duå, möåt lêëy trong möåt cöng
cuöåc khaão saát àaä cuä, möåt múái hún.
Möåt baâ vaâo khoaãng 30 tuöíi möîi ngaây laâm nhiïìu lêìn nhûäng cûã
chó nhû sau: tûâ trong phoâng riïng, baâ chaåy vöåi vaâo möåt phoâng bïn
caånh, àûáng trûúác baân úã giûäa phoâng, bêëm chuöng goåi chõ hêìu phoâng,
ra cho chõ naây möåt lïånh naâo àoá, hay coá khi àuöíi chõ ta ài maâ khöng
noái gò caã, röìi chaåy biïën vïì phoâng mònh. Triïåu chûáng naây khöng coá
gò nghiïm troång, nhûng cuäng gúåi tñnh toâ moâ. Khöng cêìn thêìy thuöëc
ngûúâi ta cuäng giaãi thñch àûúåc möåt caách chùæc chùæn, khöng caäi àûúåc.
Chñnh töi cuäng khöng nhòn thêëy cûã chó àoá coá nghôa gò, khöng tòm
ra caách giaãi thñch. Lêìn naâo hoãi ngûúâi bïånh: “Taåi sao baâ laâm thïë?”,
baâ ta àïìu traã lúâi: “Töi cuäng khöng biïët nûäa”. Nhûng möåt höm sau,
khi thùæng àûúåc möåt nöîi thùæc mùæc trong lûúng têm nhúâ sûå can thiïåp
cuãa töi, baâ ta àöåt nhiïn hiïíu hïët vaâ kïí cho töi nghe nhûäng sûå kiïån
liïn quan àïën sûå aám aãnh naây. Caách àoá mûúâi nùm, baâ ta lêëy möåt
ngûúâi chöìng nhiïìu tuöíi hún vaâ trong àïm tên hön àaä toã ra bêët lûåc.
Öng chöìng chaåy tûâ phoâng mònh sang phoâng vúå nhiïìu lêìn àïí cöë giao
húåp nhûng khöng àûúåc. Saáng ra öng noái: “Töi xêëu höí vúái muå hêìu
phoâng sùæp vaâo doån giûúâng”. Noái xong öng ta lêëy möåt loå mûåc àoã àöí
ra giûúâng nhûng khöng àuáng chöî àaáng leä maáu phaãi chaãy ra trïn
giûúâng. Luác àêìu töi khöng hiïíu giûäa sûå viïåc naây vaâ sûå aám aãnh coá
liïn quan gò. Viïåc chaåy tûâ phoâng naây qua phoâng khaác, sûå xuêët hiïån
cuãa ngûúâi hêìu phoâng laâ nhûäng sûå kiïån duy nhêët àuáng vúái sûå thûåc.
Baâ ta liïìn dêîn töi vaâo phoâng thûá hai, àïën trûúác caái baân vaâ chó cho
töi xem möåt vïët mûåc àoã ngay trïn thaãm. Baâ giaãi thñch laâ baâ àûáng
trûúác baân trong möåt cûã chó laâm cho ngûúâi hêìu phoâng khöng thïí
naâo khöng thêëy vïët mûåc àoã. Thïë laâ töi khöng nghi ngúâ gò nûäa vïì
liïn quan giûäa sûå viïåc xaãy ra trong àïm tên hön vúái sûå aám aãnh
hiïån thúâi. Nhûng cuäng coân nhiïìu àiïìu giaãi thñch khaác.
Ngûúâi vúå àaä tûå àöìng hoaá mònh vúái ngûúâi chöìng, baâ chaåy tûâ
phoâng mònh sang phoâng khaác giöëng y nhû öng chöìng. Baâ ta thay
thïë caái giûúâng vaâ khùn traãi giûúâng bùçng caái baân vaâ têëm thaãm dûúái
baân. Àiïìu naây coá veã nhû voä àoaán nhûng chuáng ta àaä khöng uöíng
cöng khi khaão saát vïì tñnh caách tûúång trûng trong giêëc mú. Trong
giêëc mú caái giûúâng thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng caái baân. Baân vaâ
giûúâng hoåp laåi tûúång trûng cho hön nhên. Vò thïë ngûúâi ta dïî daâng
thay caái naây bùçng caái kia.
Chuáng ta àaä coá bùçng cúá rùçng nhûäng haânh vi aám aãnh coá
nghôa. Sûå aám aãnh naây coá thïí laâ möåt hònh dung, möåt sûå nhùæc laåi
nhûäng cûã chó cuãa öng chöìng. Nhûng chuáng ta seä khöng dûâng laåi úã
àoá; khaão saát liïn quan giûäa caãnh tûúång àïm tên hön vúái sûå aám aãnh
biïët àêu chuáng ta laåi chùèng thu lûúåm àûúåc nhûäng kïët quaã àöëi vúái
nhûäng sûå kiïån xa xöi hún, ûúác muöën trong haânh vi. Àiïím chñnh
trong sûå viïåc naây laâ viïåc goåi ngûúâi hêìu phoâng lïn, laâm cho chõ ta
chuá yá àïën vïët àoã traái vúái ngûúâi chöìng toã ra xêëu höí trûúác mùåt ngûúâi
hêìu phoâng. Àoáng vai ngûúâi chöìng, baâ ta muöën toã rùçng ngûúâi chöìng
chùèng coá gò àaáng xêëu höí trûúác mùåt ngûúâi hêìu phoâng vò vïët àoã coá
àêëy thöi. Vêåy ngûúâi àaân baâ khöng chó diïîn laåi quang caãnh àoá, maâ
thay àöíi laâm cho quang caãnh àoá thaânh cöng. Nhûng laâm thïë baâ ta
cuäng thay àöíi möåt tai naån xaãy ra trong àïm tên hön: vò ngûúâi
chöìng bêët lûåc nïn múái phaãi duâng mûåc àoã. Vêåy haânh vi aám aãnh coá
nghôa laâ: “Khöng, khöng àuáng àêu, anh chùèng coá gò phaãi xêëu höí caã,
anh coá bêët lûåc dêu”. Cuäng nhû trong giêëc mú baâ cho laâ sûå ham
muöën naây àûúåc thûåc hiïån trong möåt cûã chó hiïån thúâi, chõu theo
khuynh hûúáng àûa öng chöìng thoaát khoãi sûå thêët baåi trong àïm tên
hön.
Sigmund Freud 82
Àïí chûáng minh àiïìu vûâa àûúåc trònh baây, töi coá thïí noái cho
caác baån nghe thïm nhûäng àiïìu töi biïët vïì ngûúâi àaân baâ naây: nhûäng
àiïìu chuáng ta biïët vïì baâ ta bùæt buöåc chuáng ta hiïíu haânh àöång cuãa
baâ, möåt haânh àöång tûå noá thûåc khoá hiïíu. Trong bao nhiïu nùm, baâ
ta söëng xa chöìng vaâ chöëng laåi yá muöën xin tiïu huyã hön thuá. Nhûng
khöng thïí àûúåc: baâ ta buöåc mònh phaãi trung thaânh vúái chöìng, söëng
cö àöåc àïí khoãi sa ngaä, tòm caách gúä töåi cho chöìng vaâ muöën àïì cao
chöìng trong têm trñ mònh. Hún nûäa àiïím bñ mêåt trong vuå naây laâ baâ
ta muöën duâng sûå aám aãnh àoá àïí che chúã cho chöìng àöëi vúái nhûäng
baân taán àöåc aác, muöën cho rùçng viïåc hai ngûúâi söëng xa nhau laâ coá
lyá, muöën cho chöìng tuy söëng xa mònh nhûng vêîn söëng möåt cuöåc àúâi
dïî chõu. Bùçng sûå phên tñch möåt cûã chó bõ aám aãnh bïì ngoaâi coá veã vö
nghôa lyá, chuáng ta àaä ài sêu vaâo bñ mêåt cuãa möåt trûúâng húåp bïånh
hoaån, àûa ra aánh saáng möåt phêìn khöng nhoã trong bñ mêåt cuãa möåt
sûå aám aãnh. Trûúâng húåp naây hiïën cho chuáng ta nhûäng taâi liïåu khoá
chúâ àúåi àûúåc trong nhûäng trûúâng húåp khaác. Chñnh ngûúâi bïånh àaä
tûå giaãi thñch trûúâng húåp cuãa mònh khöng cêìn sûå can thiïåp cuãa baác
sô, lúâi giaãi thñch naây phuâ húåp vúái möåt biïën cöë xaãy ra khöng phaãi
trong thúâi thú êëu maâ trong thúâi kyâ ngûúâi àaân baâ trûúãng thaânh, coân
nhúá maäi sûå viïåc xaãy ra. Trûúâng húåp naây àuã àaánh tan hïët moåi lyá
luêån baâi baác. Trûúâng húåp nhû thïë quaã laâ hiïëm coá.
Trûúác khi qua trûúâng húåp sau, töi thêëy cêìn noái thïm vaâi lúâi.
Caác baån coá thêëy trûúâng húåp naây àûa chuáng ta vaâo sêu trong cuöåc
àúâi thêìm kñn cuãa ngûúâi bïånh khöng? Coân gò thêìm kñn àöëi vúái ngûúâi
àaân baâ hún laâ cêu chuyïån àïm tên hön? Coá phaãi laâ möåt àiïìu ngêîu
nhiïn khöng, möåt àiïìu khöng quan troång khöng, khi chuáng ta ài
sêu àûúåc vaâo trong àúâi söëng tònh duåc cuãa ngûúâi bïånh? Coá thïí laâ töi
àaä may mùæn àùåc biïåt. Nhûng chuáng ta khöng nïn kïët luêån quaá
hêëp têëp. Thñ duå thûá hai khaác hùèn thñ duå trûúác: Àoá laâ nhûäng lïî nghi
laâm trûúác khi ài nguã.
Cö gaái múái 19 tuöíi, xinh àeåp, thöng minh, con möåt, hoåc gioãi.
Luác beá cö toã ra kiïu ngaåo man rúå, trong nhûäng nùm gêìn àêy,
chùèng coá lyá do gò roä raâng, cö toã ra caáu kónh vö löëi. Àöëi vúái meå, cö toã
ra giêån dûä, luác naâo cuäng toã ra bêët bònh, veã mùåt tùm töëi, têm höìn
bêët àõnh, luön luön nghi ngúâ, vaâ ruát cuåc thuá nhêån laâ khöng thïí
möåt mònh ài ra phöë àûúåc.
möåt mònh ài ra phöë àûúåc. Traång thaái naây phûác taåp göìm ñt nhêët hai
cùn bïånh: súå khöng daám ra phöë vaâ bõ aám aãnh. Àiïìu chuáng ta cêìn
àïí yá trong trûúâng húåp naây laâ nhûäng lïî nghi cö ta laâm trûúác khi ài
nguã laâm cho caã meå cö àau àúán khöng ñt. Ngûúâi bònh thûúâng trûúác
khi ài nguã cuäng hay coá thoái quen laâm möåt vaâi àiïìu, möåt vaâi lïî nghi
gò àoá röìi múái ài nguã vaâ töëi naâo khöng laâm khöng sao nguã àûúåc.
Nhûng nhûäng lïî nghi àoá àöëi vúái ngûúâi bònh thûúâng coá veã húåp lyá, ruãi
coá khi naâo vò cúá naây cúá khaác phaãi thay àöíi chuát ñt trong lïî nghi àoá,
ngûúâi bònh thûúâng cuäng khöng toã veã khoá chõu vaâ coá thïí thñch ûáng
ngay vúái tònh thïë múái. Nhûng trong trûúâng trong trûúâng húåp bïånh
hoaån thò nhûäng lïî nghi naây bùæt buöåc phaãi diïîn ra haâng ngaây, duâ
phaãi chõu nhiïìu sûå hy sinh to lúán, chó khaác nhûäng lïî nghi thûúâng úã
chöî quaá tyã mó khöng húåp lyá. Ngûúâi bïånh phên trêìn laâ nïëu khöng
laâm mêët hïët moåi tiïëng àöång ài thò cö ta khöng sao nguã àûúåc: trûúác
hïët cö ta haäm khöng cho quaã lùæc chiïëc àöìng höì to trong phoâng
chaåy, bùæt cêët hïët nhûäng àöìng höì khaác kïí caã àöìng höì àeo tay; sau
àoá bùæt mang vaâo phoâng, àïí lïn baân nhûäng bònh hoa laâm sao cho
chuáng khöng thïí rúi xuöëng àêët ban àïm laâm cho cö ta khöng nguã
àûúåc. Cö ta biïët roä nhûäng sûå sûãa soaån naây thûåc ra khöng cêìn thiïët,
chiïëc àöìng höì àeo tay àïí trong höåp trong phoâng khöng thïí laâm cho
cö mêët nguã, riïng chuáng ta thò ta thêëy roä laâ tiïëng tñch tùæc cuãa àöìng
höì tay khöng laâm cho ai mêët nguã caã traái laåi coân giuáp thïm cho giêëc
nguã nûäa. Cö gaái cuäng biïët laâ chùèng coá lyá do gò trong viïåc súå caác
bònh hoa rúi xuöëng àêët àïí laâm cho mònh mêët nguã. Nhûäng àiïìu kiïån
khaác trong lïî nghi chùèng liïn quan gò àïën cêu chuyïån nghó ngúi.
Traái laåi nûäa: ngûúâi bïånh àoâi cûãa phoâng thöng sang phoâng cha meå
phaãi múã, muöën àaåt àûúåc muåc àñch àoá cö lêëy nhiïìu àöì vêåt chùån
khöng cho cûãa múã ra múã vaâo àûúåc. Nhûng nhûäng lïî nghi quan
troång hún thuöåc vïì chiïëc giûúâng. Göëi khöng àûúåc chaåm vaâo thaânh
giûúâng, àïåm nhoã kï trïn àêìu phaãi àùåt thaânh hònh quaã traám, luác
nguã àêìu phaãi àùåt àuáng giûäa àûúâng cheáo cuãa hònh naây. Àïåm löng
dûúái chên phaãi lùæc sao cho löng döìn vïì möåt phña, nhûng sau khi
döìn xong ngûúâi bïånh laåi lùæc laåi cho àïìu.
Töi khöng muöën kïí thïm nhiïìu chi tiïët nûäa vò chuáng khöng
cho ta biïët gò hún, coá thïí àûa chuáng ta ài quaá xa muåc àñch cuãa
chuáng ta. Nhûng nhûäng viïåc laâm trïn khöng dïî daâng gò àêu: luön
luön cö gaái súå laâm khöng àêìy àuã, moåi cûã àöång àïìu àûúåc xem xeát kyä
Sigmund Freud 84
caâng, kiïím àiïím laåi kyä lûúäng, keáo daâi haâng giúâ hay coá khi hai giúâ
liïìn khiïën cho cö gaái vaâ cha meå khöng sao nguã àûúåc.
Phên tñch sûå viïåc naây khöng dïî daâng nhû trong trûúâng húåp
trïn. Töi phaãi hûúáng dêîn cö gaái trong viïåc giaãi thñch nhûng cö luön
luön gaåt boã àïì nghõ cuãa töi bùçng nhûäng tiïëng “khöng” quaã quyïët,
nïëu coá laâm theo lúâi töi, cö chó laâm möåt caách miïîn cûúäng vúái möåt veã
nghi ngúâ khinh bó. Nhûng sau àoá cö toã ra chuá yá àïën nhûäng àïì nghõ
àûa ra, tòm caách àûa ra möåt vaâi yá tûúãng. Nhúá laåi vaâi kyã niïåm, vaâ
sau cuâng, sau möåt cöng viïåc suy tñnh kyä caâng, cö chêëp nhêån moåi lúâi
giaãi thñch cuãa töi. Trong khi chûäa chaåy, cö dêìn dêìn toã ra khöng
quaá kyä lûúäng trong lïî nghi nûäa, vaâ khi chûäa chaåy xong cö boã hùèn
khöng laâm nhûäng lïî nghi àoá nûäa. Cöng viïåc cuãa chuáng ta khöng
chuá troång àùåc biïåt àïën tûâng triïåu chûáng möåt, thónh thoaãng chuáng
ta phaãi boã möåt vaâi giaã thiïët vò chùæc chùæn sau naây laåi phaãi quay laåi
vêën àïì àoá bùçng con àûúâng khaác. Cho nïn nhûäng àiïìu giaãi thñch vïì
caác triïåu chûáng àem trònh baây cho caác baån xem laâ möåt töíng húåp
nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc sau bao nhiïu tuêìn lïî, bao nhiïu
thaáng laâm viïåc cêìn cuâ.
Ngûúâi bïånh dêìn dêìn hiïíu rùçng vò chiïëc àöìng höì tûúång trûng
cho êm höå àaân baâ nïn cö ta khöng chõu àûúåc sûå coá mùåt cuãa àöìng höì
trong phoâng. Chiïëc àöìng höì àeo tay súã dô tûúång trûng cho êm höå laâ
vò tiïëng kïu àïìu dïìu, àõnh kyâ. Coá nhiïìu ngûúâi àaân baâ thûúâng noái
rùçng kyâ kinh nguyïåt cuãa mònh àïìu àïìu nhû möåt chiïëc àöìng höì.
Nhûng ngûúâi bïånh súå nhêët laâ bõ mêët nguã vò tiïëng tñch tùæc, tiïëng
tñch tùæc naây tûúâng trûng cho sûå phêåp phöìng cuãa êm haåch trong khi
bõ kñch àöång vïì duåc tònh. Chñnh sûå kñch àöång naây àaä laâm cö gaái
thûác dêåy ban àïm, chñnh vò súå êm haåch cûúng lïn nïn cö ta khöng
daám àïí àöìng höì trong phoâng. Bònh hoa tûúång trûng cho cú quan
sinh duåc àaân baâ. Do àoá sûå súå haäi khi thêëy caác bònh hoa coá thïí rúi
xuöëng àêët vaâ vúä toang ra khöng phaãi khöng coá yá nghôa. Caác baån
chùæc cuäng biïët thoái tuåc cuãa chuáng ta, trong lïî àñnh hön àêåp vúä möåt
vaâi caái àôa hay bònh hoa. Möîi ngûúâi dûå lïî àñnh hön àïìu nhùåt lêëy
möåt maãnh vúä, coi nhû mònh khöng coá quyïìn gò liïn laåc vúái cö dêu
nûäa. Cö gaái coá nhiïìu yá tûúãng vaâ kyã niïåm vïì chuyïån cho bònh hoa
vaâo phoâng. Daåo coân nhoã cö ta bõ ngaä trong luác öm trong tay möåt caái
bònh bùçng thuyã tinh hay bùçng àêët vaâ chaãy maáu tay rêët nhiïìu. Trúã
thaânh con gaái, biïët nhûäng sûå viïåc liïn quan àïën viïåc giao húåp cö ta
bõ aám aãnh búãi yá nghôa laâ biïët àêu trong àïm tên hön, mònh khöng
chaãy maáu vaâ seä bõ chöìng ngúâ laâ mêët trinh. Vò thïë, viïåc giûä gòn
khöng cho bònh hoa vúä ban àïm chñnh laâ sûå phaãn khaáng mêët trinh
laâ viïåc chaãy maáu sau khi giao húåp lêìn àêìu, phaãn khaáng loâng súå haäi
khöng chaãy maáu cuäng nhû coá chaãy maáu ban àïm. Coân viïåc ngùn
khöng cho xaãy ra tiïëng àöång khöng liïn quan gò àïën nhûäng sûå viïåc
trïn.
Luác cö ta àöåt nhiïn hiïíu taåi sao mònh khöng muöën cho caái göëi
chaåm vaâo göî trïn thaânh giûúâng, cö ta cho töi biïët yá nghôa cuãa lïî
nghi: caái göëi tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ, coân thaânh giûúâng
dûúâng thùèng tûúång trûng cho ngûúâi àaân öng. Cö ta muöën àaân öng
xa àaân baâ, nghôa laâ khöng muöën cho cha meå giao húåp vúái nhau. Vò
thïë nïn naâng giaã vúâ súå haäi bùæt cha meå phaãi àïí ngoã cûãa thöng sang
phoâng naâng àïí naâng coá dõp rònh moâ, chñnh sûå rònh moâ naây laâm
naâng mêët nguã trong bao nhiïu àïm. Thónh thoaãng naâng laåi sang
phoâng cha meå nùçm vaâo giûäa hai ngûúâi. Chñnh luác àoá laâ luác “caái göëi”
vaâ “göî trïn thaânh giûúâng” xa caách nhau thûåc sûå. Sau naây lúán lïn
khöng thïí nùçm trong giûúâng cha meå àûúåc, naâng tiïëp tuåc giaã vúâ súå
haäi, bùæt meå nhiïìu khi sang nguã bïn giûúâng mònh. Tònh traång naây
chùæc chùæn múã àêìu cho nhiïìu àiïìu phaát minh coá dêëu vïët trong lïî
nghi noái trïn.
Nïëu caái göëi tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ thò viïåc döìn cho
löng trong àïåm kï chùn vïì möåt phña tûúâng trûng cho sûå coá thai.
Ngûúâi bïånh sau khi döìn loâng vaâo möåt chöî àïí tûúång trûng cho sûå coá
thai. Ngay sau àoá laåi san bùçng löng trong àïåm laâ nguå yá khöng
muöën cho meå mònh coá thai vaâ sinh ra möt àûáa em coá thïí caånh
tranh vúái mònh. Nïëu caái göëi to tûúång trûng cho ngûúâi em thò caái göëi
chó kï úã àêìu tûúång trûng cho ngûúâi con. Taåi sao caái göëi nhoã phaãi àïí
theo hònh quaã traám. Taåi sao àêìu ngûúâi con gaái phaãi àùåt àuáng
àûúâng cheáo cuãa hònh àoá? Hònh quaã traám tûúång trûng cho dûúng
vêåt chui vaâo êm höå luác múã to vaâ àêìu ngûúâi con gaái tûúång trûng cho
dûúng vêåt chui vaâo êm höå.
Àoá laâ nhûäng àiïìu àaáng buöìn àöëi vúái möåt cö gaái coân trong
trùæng, nhûng xin caác baån nhúá cho laâ töi khöng hïì bõa ra nhûäng
chuyïån àoá, töi chó giaãi thñch thöi. Lïî nghi cuãa cö gaái quaã laâ möåt
àiïìu kyâ laå, giûäa lïî nghi naây vaâ nhûäng àiïìu giaãi thñch hùèn phaãi coá
möåt sûå tûúng ûáng naâo. Nhûng àiïìu quan troång laâ lïî nghi àoá khöng
phaãi chó bùæt nguöìn úã möåt yá tûúãng kyâ khöi maâ úã nhiïìu yá tûúãng têåp
trung úã möåt àiïím naâo àoá. Lïî nghi naây cuäng hònh dung sûå ham
muöën vïì tònh duåc, khi theo nghôa tñch cûåc, coá tñnh caách thay thïë,
khi coá nghôa tiïu cûåc, nhû möåt phûúng saách tûå baão vïå.
Sigmund Freud 86
Sûå phên tñch lïî nghi noái trïn coá thïí dûåa àïën nhiïìu kïët quaã
nûäa nïëu chuáng ta chuá troång àïën nhûäng triïåu chûáng khaác cuãa
ngûúâi bïånh, nhûng nhûäng kïët quaã naây khöng liïn can gò àïën muåc
àñch cuãa chuáng ta. Caác baån chó cêìn biïët laâ cö gaái àöëi vúái cha coá möåt
tònh nhuåc duåc phaát sinh ngay tûâ höìi coân nhoã, vò thïë nïn cö múái toã
ra khöng thên thiïån vúái meå. Sûå phên tñch nhûäng triïåu chûáng àaä
àûa chuáng ta ài sêu vaâo àúâi söëng tònh duåc cuãa ngûúâi bïånh vaâ möåt
khi àaä hiïíu roä yá nghôa vaâ yá muöën cuãa caác triïåu chûáng thêìn kinh
naây, chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn trûúác nhûäng àiïìu nhêån thêëy.
Töi àaä trònh baây laâ giöëng nhû haânh vi sai laåc vaâ giêëc mú,
nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh cuäng coá yá nghôa vaâ liïn quan
chùåt cheä àïën àúâi söëng thêìm kñn cuãa ngûúâi bïånh. Têët nhiïn töi
khöng àoâi hoãi caác baån tin tûúãng vaâo nhûäng àïì nghõ cuãa töi sau hai
thñ duå naây. Nhûng caác baån cuäng khöng thïí àoâi hoãi töi àûa ra thûåc
nhiïìu thñ duå khaác cho túái khi naâo caác baån tin tûúãng hoaân toaân. Vò
coá nhiïìu chi tiïët quaá nïn nïëu chuáng ta muöën hiïíu roä möåt trong caác
àiïím vïì lyá thuyïët bïånh thêìn kinh, töi phaãi daânh möåt lúáp hoåc trong
saáu thaáng möîi tuêìn 5 giúâ múái daåy xong àûúåc. Vò thïë nïn töi dûâng
laåi úã hai thñ duå naây thöi. Caác baån muöën khaão cûáu sêu röång hún nïn
àoåc nhûäng saách vúã vïì àiïím naây, vñ duå nhû nhûäng cöng trònh giaãi
thñch caái triïåu chûáng àaä trúã thaânh cöí àiïín cuãa J.B reuer (chûáng
naáo loaån thêìn kinh), cöng trònh giaãi thñch nhûäng triïåu chûáng tùm
töëi cuãa bïånh àiïn daåi treã con cuãa C.G.Jung vaâ nhûäng baâi àùng trïn
caác taåp chñ khaác. Nhûäng cöng trònh khaão cûáu naây khöng thiïëu soát.
Sûå phên tñch, giaãi thñch, dêîn giaãi nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn
kinh àûúåc caác nhaâ phên têm hoåc chuá troång àïën nöîi hoå quïn luön
nhûäng vêën àïì khaác trong vêën àïì naây.
Caác baån naâo muöën tòm hiïíu seä ngaåc nhiïn khi thêëy sao nhiïìu
taâi liïåu thïë, nhûng caác baån cuäng seä gùåp möåt vaâi khoá khùn. YÁ nghôa
cuãa möåt triïåu chûáng nùçm trong caác liïn quan vúái àúâi söëng thêìm
kñn cuãa ngûúâi bïånh. Triïåu chûáng caâng coá tñnh caách caá nhên bao
nhiïu, chuáng ta caâng cêìn giaãi thñch nhûäng liïn quan àoá bêëy nhiïu.
Möîi khi àûáng trûúác möåt tònh traång khöng coá yá nghôa hay trûúác möåt
haânh vi khöng coá muåc àñch roä raâng, chuáng ta phaãi cöë tòm ra yá
nghôa vaâ muåc àñch àoá. Haânh vi aám aãnh cuãa ngûúâi bïånh chaåy tûâ
phoâng naây qua phoâng khaác röìi bêëm chuöng goåi ngûúâi hêìu phoângn
thûåc coá tñnh àiïín hònh cho nhûäng triïåu chûáng naây. Nhûng nhiïìu
khi chuáng ta cuäng thêëy coá nhûäng triïåu chûáng coá àùåc tñnh khaác.
Nhûäng triïåu chûáng naây phaãi àûúåc coi nhû àiïín hònh cho bïånh thêìn
kinh, vò giöëng nhau trong moåi trûúâng húåp, sûå khaác biïåt giûäa caá
nhên bõ xoaá nhoaâ àïën nöîi chuáng ta khöng thïí gùæn liïìn chuáng vaâo
vúái àúâi söëng caá nhên cuãa ngûúâi bïånh hay àùåt chuáng trûúác nhûäng
tònh traång coá thûåc. Lïî nghi cuãa ngûúâi bïånh thûá hai coá tñnh àiïín
hònh nhiïìu hún nhûng cuäng coá nhiïìu tñnh caá biïåt laâm cho chuáng ta
coá thïí giaãi thñch àûúåc lõch sûã cuãa trûúâng húåp àoá. Nhûng têët caã
nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh àïìu coá khuynh hûúáng lùåp ài lùåp laåi möåt cûã
chó, laâm cho cûã chó naây thaânh nhõp nhaâng, tòm caách taách baåch cûã
chó àoá ra. Phêìn lúán boån hoå coá thoái quen rûãa tay. Nhûäng ngûúâi bïånh
súå ra phöë, khöng phaãi laâ nhûäng sûå aám aãnh, coá thïí coi nhû nhûäng
chûáng naáo loaån thêìn kinh, hay sûå lo êu phêåp phöìng, thûúâng lùåp ài
lùåp laåi maäi maäi möåt vaâi cûã chó àïën chaán naãn: súå nhûäng núi tuâ tuáng,
nhûäng núi úã ngoaâi trúâi röång, nhûäng àûúâng phöë daâi ngoùçng maäi
khöng hïët. Hoå coá caãm tûúãng àûúåc che chúã khi ài cuâng möåt ngûúâi
quen hay nghe tiïëng xe àùçng sau lûng. Nhûng àùçng sau nhûäng
triïåu chûáng chung naây, möîi ngûúâi àïìu coá nhûäng tñnh caá biïåt nhiïìu
khi hoaân toaân traái ngûúåc nhau. Coá ngûúâi súå àûúâng phöë chêåt heåp,
ngûúâi khaác súå àûúâng phöë röång, coá ngûúâi chó ài ra ngoaâi khi coá ñt
ngûúâi qua laåi, coá ngûúâi chó ài ra ngoaâi khi coá nhiïìu ngûúâi ngoaâi
phöë. Sûå naáo loaån thêìn kinh cuäng thïë tuy coá nhiïìu àiïím caá biïåt
nhûng cuäng coá nhiïìu àiïím àiïín hònh coá tñnh caách chung laâm cho
rêët khoá tòm ra cöåi rïî khi khaão saát lõch sûã cuãa ngûúâi bïånh. Chuáng ta
dûåa vaâo nhûäng tñnh caách àiïín hònh coá thïí àoaán bïånh. Nïëu trong
möåt trûúâng húåp naáo loaån thêìn kinh chùèng haån, chuáng ta coá thïí gaán
cho möåt trûúâng hoåp àiïín hònh möåt biïën cöë caá biïåt naâo àoá, vñ duå nhû
möåt sûå nön oeå vaâo nhiïìu sûå nön oeå khaác, chuáng ta seä bõ laåc hûúáng
khi sûå phên tñch cho thêëy trong möåt trûúâng húåp khaác sûå nön oeå laåi
bùæt nguöìn úã möåt biïën cöë caá nhên coá tñnh caách khaác hùèn. Luác àoá
chuáng ta seä phaãi cöng nhêån rùçng nhûäng sûå nön oeå do sûå naáo loaån
thêìn kinh gêy ra coá nhûäng nguyïn nhên maâ chuáng ta khöng biïët,
vò nhûäng sûå kiïån do sûå phên tñch àûa ra chó laâ nhûäng duyïn cúá bõ
lúåi duång khi cêìn àïën.
Vò thïë cho nïn chuáng ta ài àïën kïët luêån naãn loâng laâ nïëu nhúá
nhûäng sûå kiïån vaâ biïën cöë söëng àöång àöëi vúái ngûúâi bïånh, chuáng ta
àaä ài àïën möåt vaâi sûå giaãi thñch thoaã àaáng vïì yá nghôa caác triïåu
chûáng thêìn kinh, vïì phûúng diïån caá nhên thò chuáng ta àaä khöng
tòm àûúåc yá nghôa cuãa nhûäng triïåu chûáng àiïín hònh xaãy ra luön
luön. Ngoaâi ra töi cuäng chûa àûa ra cho caác baån xem àûúåc hïët
nhûäng khoá khùn gùåp phaãi möîi khi muöën phên tñch thûåc roä raâng
nhûäng triïåu chûáng. Töi seä khöng noái àïën nhiïìu sûå khoá khùn àoá
Sigmund Freud 88
khöng phaãi vò muöën cho cöng cuöåc cuãa mònh coá veã töët àeåp nhûng
chñnh vò khöng muöën laâm loaån oác caác baån trong buöíi àêìu tiïëp xuác
naây. Chuáng ta chó múái ài nhûäng bûúác àêìu chêåp chûäng trong cöng
viïåc tòm hiïíu yá nghôa cuãa caác triïåu chûáng, chuáng ta phaãi taåm haâi
loâng vúái nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc vaâ chó tiïën dêìn vïì phña
nhûäng àiïìu chûa biïët. Töi an uãi caác baån bùçng moåi caách noái rùçng,
giûäa nhûäng triïåu chûáng noái trïn khöng thïí naâo coá sûå khaác biïåt
dûúåc. Nïëu nhûäng triïåu chûáng caá nhên chùæc chùæn phuå thuöåc vaâo
nhûäng biïën cöë söëng àöång cuãa ngûúâi bïånh thò nhûäng triïåu chûáng
àiïín hònh cuäng phuå thuöåc vaâo nhûäng biïën cöë àiïín hònh, nghôa laâ
chung cho moåi ngûúâi. Nhûäng tñnh chêët khaác tòm thêëy àïìu àïìu
trong caác ngûúâi bïånh chó laâ nhûäng phaãn ûáng töíng quaát thûúâng xaãy
ra àöëi vúái ngûúâi bïånh, vñ duå nhû nhûäng sûå lùåp ài lùåp laåi möåt cûã chó
naâo àoá vaâ loâng àa nghi trong triïåu chûáng bõ aám aãnh. Toám laåi
chuáng ta chùèng coá lyá do gò àïí naãn loâng trûúác khi biïët àûúåc nhûäng
kïët quaã thu lûúåm àûúåc vïì sau naây.
Trong thuyïët vïì giêëc mú chuáng ta cuäng gùåp nhûäng khoá khùn
tûúng tûå. Nöåi dung roä raâng cuãa giêëc mú cuäng coá sûå khaác biïåt caá
nhên to lúán, chuáng ta àaä trònh baây laâ sûå phên tñch giuáp àûúåc cho ta
nhûäng gò chûáa àûång trong nöåi dung àoá. Nhûng caånh nhûäng giêëc
mú caá nhên coá nhûäng giêëc mú àiïín hònh xaãy ra giöëng nhau hoaân
toaân àöëi vúái moåi ngûúâi. Àoá laâ nhûäng giêëc mú coá nöåi dung àöìng nhêët
rêët khoá giaãi thñch: vñ duå nhû ngûúâi ta nùçm mú thêëy mònh bõ ngaä,
bay lïn, lûúån ài lûúån laåi, búi löåi, thêëy mònh bõ ngùn trúã hay trêìn
truöìng, vaâ nhiïìu giêëc mú höìi höåp lo êu khaác coá thïí giaãi thñch nhiïìu
caách khaác nhau tuyâ theo tûâng ngûúâi, nhûng khöng giaãi thñch àûúåc
taåi sao noá laåi coá tñn caách àiïín hònh vaâ àïìu àïìu chaán naãn nhû thïë.
Trong nhûäng giêëc mú naây cuäng nhû trong chûáng bïånh thêìn kinh
àiïín hònh chuáng ta thêëy coá nhûäng chi tiïët caá nhên, thay àöíi luön
luön, nïëu múã röång quan niïåm naây ra chuáng ta coá thïí àûa chuáng
vaâo khung caãnh cuãa nhûäng giêëc mú khaác maâ khöng cêìn laâm möåt
àiïìu gò maånh meä caã.
möåt mònh ài ra phöë àûúåc. Traång thaái naây phûác taåp göìm ñt nhêët hai
cùn bïånh: súå khöng daám ra phöë vaâ bõ aám aãnh. Àiïìu chuáng ta cêìn
àïí yá trong trûúâng húåp naây laâ nhûäng lïî nghi cö ta laâm trûúác khi ài
nguã laâm cho caã meå cö àau àúán khöng ñt. Ngûúâi bònh thûúâng trûúác
khi ài nguã cuäng hay coá thoái quen laâm möåt vaâi àiïìu, möåt vaâi lïî nghi
gò àoá röìi múái ài nguã vaâ töëi naâo khöng laâm khöng sao nguã àûúåc.
Nhûng nhûäng lïî nghi àoá àöëi vúái ngûúâi bònh thûúâng coá veã húåp lyá, ruãi
coá khi naâo vò cúá naây cúá khaác phaãi thay àöíi chuát ñt trong lïî nghi àoá,
ngûúâi bònh thûúâng cuäng khöng toã veã khoá chõu vaâ coá thïí thñch ûáng
ngay vúái tònh thïë múái. Nhûng trong trûúâng trong trûúâng húåp bïånh
hoaån thò nhûäng lïî nghi naây bùæt buöåc phaãi diïîn ra haâng ngaây, duâ
phaãi chõu nhiïìu sûå hy sinh to lúán, chó khaác nhûäng lïî nghi thûúâng úã
chöî quaá tyã mó khöng húåp lyá. Ngûúâi bïånh phên trêìn laâ nïëu khöng
laâm mêët hïët moåi tiïëng àöång ài thò cö ta khöng sao nguã àûúåc: trûúác
hïët cö ta haäm khöng cho quaã lùæc chiïëc àöìng höì to trong phoâng
chaåy, bùæt cêët hïët nhûäng àöìng höì khaác kïí caã àöìng höì àeo tay; sau
àoá bùæt mang vaâo phoâng, àïí lïn baân nhûäng bònh hoa laâm sao cho
chuáng khöng thïí rúi xuöëng àêët ban àïm laâm cho cö ta khöng nguã
àûúåc. Cö ta biïët roä nhûäng sûå sûãa soaån naây thûåc ra khöng cêìn thiïët,
chiïëc àöìng höì àeo tay àïí trong höåp trong phoâng khöng thïí laâm cho
cö mêët nguã, riïng chuáng ta thò ta thêëy roä laâ tiïëng tñch tùæc cuãa àöìng
höì tay khöng laâm cho ai mêët nguã caã traái laåi coân giuáp thïm cho giêëc
nguã nûäa. Cö gaái cuäng biïët laâ chùèng coá lyá do gò trong viïåc súå caác
bònh hoa rúi xuöëng àêët àïí laâm cho mònh mêët nguã. Nhûäng àiïìu kiïån
khaác trong lïî nghi chùèng liïn quan gò àïën cêu chuyïån nghó ngúi.
Traái laåi nûäa: ngûúâi bïånh àoâi cûãa phoâng thöng sang phoâng cha meå
phaãi múã, muöën àaåt àûúåc muåc àñch àoá cö lêëy nhiïìu àöì vêåt chùån
khöng cho cûãa múã ra múã vaâo àûúåc. Nhûng nhûäng lïî nghi quan
troång hún thuöåc vïì chiïëc giûúâng. Göëi khöng àûúåc chaåm vaâo thaânh
giûúâng, àïåm nhoã kï trïn àêìu phaãi àùåt thaânh hònh quaã traám, luác
nguã àêìu phaãi àùåt àuáng giûäa àûúâng cheáo cuãa hònh naây. Àïåm löng
dûúái chên phaãi lùæc sao cho löng döìn vïì möåt phña, nhûng sau khi
döìn xong ngûúâi bïånh laåi lùæc laåi cho àïìu.
Töi khöng muöën kïí thïm nhiïìu chi tiïët nûäa vò chuáng khöng
cho ta biïët gò hún, coá thïí àûa chuáng ta ài quaá xa muåc àñch cuãa
chuáng ta. Nhûng nhûäng viïåc laâm trïn khöng dïî daâng gò àêu: luön
luön cö gaái súå laâm khöng àêìy àuã, moåi cûã àöång àïìu àûúåc xem xeát kyä
caâng, kiïím àiïím laåi kyä lûúäng, keáo daâi haâng giúâ hay coá khi hai giúâ
liïìn khiïën cho cö gaái vaâ cha meå khöng sao nguã àûúåc.
Phên tñch sûå viïåc naây khöng dïî daâng nhû trong trûúâng húåp
trïn. Töi phaãi hûúáng dêîn cö gaái trong viïåc giaãi thñch nhûng cö luön
Sigmund Freud 90
luön gaåt boã àïì nghõ cuãa töi bùçng nhûäng tiïëng “khöng” quaã quyïët,
nïëu coá laâm theo lúâi töi, cö chó laâm möåt caách miïîn cûúäng vúái möåt veã
nghi ngúâ khinh bó. Nhûng sau àoá cö toã ra chuá yá àïën nhûäng àïì nghõ
àûa ra, tòm caách àûa ra möåt vaâi yá tûúãng. Nhúá laåi vaâi kyã niïåm, vaâ
sau cuâng, sau möåt cöng viïåc suy tñnh kyä caâng, cö chêëp nhêån moåi lúâi
giaãi thñch cuãa töi. Trong khi chûäa chaåy, cö dêìn dêìn toã ra khöng
quaá kyä lûúäng trong lïî nghi nûäa, vaâ khi chûäa chaåy xong cö boã hùèn
khöng laâm nhûäng lïî nghi àoá nûäa. Cöng viïåc cuãa chuáng ta khöng
chuá troång àùåc biïåt àïën tûâng triïåu chûáng möåt, thónh thoaãng chuáng
ta phaãi boã möåt vaâi giaã thiïët vò chùæc chùæn sau naây laåi phaãi quay laåi
vêën àïì àoá bùçng con àûúâng khaác. Cho nïn nhûäng àiïìu giaãi thñch vïì
caác triïåu chûáng àem trònh baây cho caác baån xem laâ möåt töíng húåp
nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc sau bao nhiïu tuêìn lïî, bao nhiïu
thaáng laâm viïåc cêìn cuâ.
Ngûúâi bïånh dêìn dêìn hiïíu rùçng vò chiïëc àöìng höì tûúång trûng
cho êm höå àaân baâ nïn cö ta khöng chõu àûúåc sûå coá mùåt cuãa àöìng höì
trong phoâng. Chiïëc àöìng höì àeo tay súã dô tûúång trûng cho êm höå laâ
vò tiïëng kïu àïìu dïìu, àõnh kyâ. Coá nhiïìu ngûúâi àaân baâ thûúâng noái
rùçng kyâ kinh nguyïåt cuãa mònh àïìu àïìu nhû möåt chiïëc àöìng höì.
Nhûng ngûúâi bïånh súå nhêët laâ bõ mêët nguã vò tiïëng tñch tùæc, tiïëng
tñch tùæc naây tûúâng trûng cho sûå phêåp phöìng cuãa êm haåch trong khi
bõ kñch àöång vïì duåc tònh. Chñnh sûå kñch àöång naây àaä laâm cö gaái
thûác dêåy ban àïm, chñnh vò súå êm haåch cûúng lïn nïn cö ta khöng
daám àïí àöìng höì trong phoâng. Bònh hoa tûúång trûng cho cú quan
sinh duåc àaân baâ. Do àoá sûå súå haäi khi thêëy caác bònh hoa coá thïí rúi
xuöëng àêët vaâ vúä toang ra khöng phaãi khöng coá yá nghôa. Caác baån
chùæc cuäng biïët thoái tuåc cuãa chuáng ta, trong lïî àñnh hön àêåp vúä möåt
vaâi caái àôa hay bònh hoa. Möîi ngûúâi dûå lïî àñnh hön àïìu nhùåt lêëy
möåt maãnh vúä, coi nhû mònh khöng coá quyïìn gò liïn laåc vúái cö dêu
nûäa. Cö gaái coá nhiïìu yá tûúãng vaâ kyã niïåm vïì chuyïån cho bònh hoa
vaâo phoâng. Daåo coân nhoã cö ta bõ ngaä trong luác öm trong tay möåt caái
bònh bùçng thuyã tinh hay bùçng àêët vaâ chaãy maáu tay rêët nhiïìu. Trúã
thaânh con gaái, biïët nhûäng sûå viïåc liïn quan àïën viïåc giao húåp cö ta
bõ aám aãnh búãi yá nghôa laâ biïët àêu trong àïm tên hön, mònh khöng
chaãy maáu vaâ seä bõ chöìng ngúâ laâ mêët trinh. Vò thïë, viïåc giûä gòn
khöng cho bònh hoa vúä ban àïm chñnh laâ sûå phaãn khaáng mêët trinh
laâ viïåc chaãy maáu sau khi giao húåp lêìn àêìu, phaãn khaáng loâng súå haäi
khöng chaãy maáu cuäng nhû coá chaãy maáu ban àïm. Coân viïåc ngùn
khöng cho xaãy ra tiïëng àöång khöng liïn quan gò àïën nhûäng sûå viïåc
trïn.
Luác cö ta àöåt nhiïn hiïíu taåi sao mònh khöng muöën cho caái göëi
chaåm vaâo göî trïn thaânh giûúâng, cö ta cho töi biïët yá nghôa cuãa lïî
nghi: caái göëi tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ, coân thaânh giûúâng
dûúâng thùèng tûúång trûng cho ngûúâi àaân öng. Cö ta muöën àaân öng
xa àaân baâ, nghôa laâ khöng muöën cho cha meå giao húåp vúái nhau. Vò
thïë nïn naâng giaã vúâ súå haäi bùæt cha meå phaãi àïí ngoã cûãa thöng sang
phoâng naâng àïí naâng coá dõp rònh moâ, chñnh sûå rònh moâ naây laâm
naâng mêët nguã trong bao nhiïu àïm. Thónh thoaãng naâng laåi sang
phoâng cha meå nùçm vaâo giûäa hai ngûúâi. Chñnh luác àoá laâ luác “caái göëi”
vaâ “göî trïn thaânh giûúâng” xa caách nhau thûåc sûå. Sau naây lúán lïn
khöng thïí nùçm trong giûúâng cha meå àûúåc, naâng tiïëp tuåc giaã vúâ súå
haäi, bùæt meå nhiïìu khi sang nguã bïn giûúâng mònh. Tònh traång naây
chùæc chùæn múã àêìu cho nhiïìu àiïìu phaát minh coá dêëu vïët trong lïî
nghi noái trïn.
Nïëu caái göëi tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ thò viïåc döìn cho
löng trong àïåm kï chùn vïì möåt phña tûúâng trûng cho sûå coá thai.
Ngûúâi bïånh sau khi döìn loâng vaâo möåt chöî àïí tûúång trûng cho sûå coá
thai. Ngay sau àoá laåi san bùçng löng trong àïåm laâ nguå yá khöng
muöën cho meå mònh coá thai vaâ sinh ra möt àûáa em coá thïí caånh
tranh vúái mònh. Nïëu caái göëi to tûúång trûng cho ngûúâi em thò caái göëi
chó kï úã àêìu tûúång trûng cho ngûúâi con. Taåi sao caái göëi nhoã phaãi àïí
theo hònh quaã traám. Taåi sao àêìu ngûúâi con gaái phaãi àùåt àuáng
àûúâng cheáo cuãa hònh àoá? Hònh quaã traám tûúång trûng cho dûúng
vêåt chui vaâo êm höå luác múã to vaâ àêìu ngûúâi con gaái tûúång trûng cho
dûúng vêåt chui vaâo êm höå.
Àoá laâ nhûäng àiïìu àaáng buöìn àöëi vúái möåt cö gaái coân trong
trùæng, nhûng xin caác baån nhúá cho laâ töi khöng hïì bõa ra nhûäng
chuyïån àoá, töi chó giaãi thñch thöi. Lïî nghi cuãa cö gaái quaã laâ möåt
àiïìu kyâ laå, giûäa lïî nghi naây vaâ nhûäng àiïìu giaãi thñch hùèn phaãi coá
möåt sûå tûúng ûáng naâo. Nhûng àiïìu quan troång laâ lïî nghi àoá khöng
phaãi chó bùæt nguöìn úã möåt yá tûúãng kyâ khöi maâ úã nhiïìu yá tûúãng têåp
trung úã möåt àiïím naâo àoá. Lïî nghi naây cuäng hònh dung sûå ham
muöën vïì tònh duåc, khi theo nghôa tñch cûåc, coá tñnh caách thay thïë,
khi coá nghôa tiïu cûåc, nhû möåt phûúng saách tûå baão vïå.
Sûå phên tñch lïî nghi noái trïn coá thïí dûåa àïën nhiïìu kïët quaã
nûäa nïëu chuáng ta chuá troång àïën nhûäng triïåu chûáng khaác cuãa
ngûúâi bïånh, nhûng nhûäng kïët quaã naây khöng liïn can gò àïën muåc
àñch cuãa chuáng ta. Caác baån chó cêìn biïët laâ cö gaái àöëi vúái cha coá möåt
tònh nhuåc duåc phaát sinh ngay tûâ höìi coân nhoã, vò thïë nïn cö múái toã
Sigmund Freud 92
ra khöng thên thiïån vúái meå. Sûå phên tñch nhûäng triïåu chûáng àaä
àûa chuáng ta ài sêu vaâo àúâi söëng tònh duåc cuãa ngûúâi bïånh vaâ möåt
khi àaä hiïíu roä yá nghôa vaâ yá muöën cuãa caác triïåu chûáng thêìn kinh
naây, chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn trûúác nhûäng àiïìu nhêån thêëy.
Töi àaä trònh baây laâ giöëng nhû haânh vi sai laåc vaâ giêëc mú,
nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh cuäng coá yá nghôa vaâ liïn quan
chùåt cheä àïën àúâi söëng thêìm kñn cuãa ngûúâi bïånh. Têët nhiïn töi
khöng àoâi hoãi caác baån tin tûúãng vaâo nhûäng àïì nghõ cuãa töi sau hai
thñ duå naây. Nhûng caác baån cuäng khöng thïí àoâi hoãi töi àûa ra thûåc
nhiïìu thñ duå khaác cho túái khi naâo caác baån tin tûúãng hoaân toaân. Vò
coá nhiïìu chi tiïët quaá nïn nïëu chuáng ta muöën hiïíu roä möåt trong caác
àiïím vïì lyá thuyïët bïånh thêìn kinh, töi phaãi daânh möåt lúáp hoåc trong
saáu thaáng möîi tuêìn 5 giúâ múái daåy xong àûúåc. Vò thïë nïn töi dûâng
laåi úã hai thñ duå naây thöi. Caác baån muöën khaão cûáu sêu röång hún nïn
àoåc nhûäng saách vúã vïì àiïím naây, vñ duå nhû nhûäng cöng trònh giaãi
thñch caái triïåu chûáng àaä trúã thaânh cöí àiïín cuãa J.B reuer (chûáng
naáo loaån thêìn kinh), cöng trònh giaãi thñch nhûäng triïåu chûáng tùm
töëi cuãa bïånh àiïn daåi treã con cuãa C.G.Jung vaâ nhûäng baâi àùng trïn
caác taåp chñ khaác. Nhûäng cöng trònh khaão cûáu naây khöng thiïëu soát.
Sûå phên tñch, giaãi thñch, dêîn giaãi nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn
kinh àûúåc caác nhaâ phên têm hoåc chuá troång àïën nöîi hoå quïn luön
nhûäng vêën àïì khaác trong vêën àïì naây.
Caác baån naâo muöën tòm hiïíu seä ngaåc nhiïn khi thêëy sao nhiïìu
taâi liïåu thïë, nhûng caác baån cuäng seä gùåp möåt vaâi khoá khùn. YÁ nghôa
cuãa möåt triïåu chûáng nùçm trong caác liïn quan vúái àúâi söëng thêìm
kñn cuãa ngûúâi bïånh. Triïåu chûáng caâng coá tñnh caách caá nhên bao
nhiïu, chuáng ta caâng cêìn giaãi thñch nhûäng liïn quan àoá bêëy nhiïu.
Möîi khi àûáng trûúác möåt tònh traång khöng coá yá nghôa hay trûúác möåt
haânh vi khöng coá muåc àñch roä raâng, chuáng ta phaãi cöë tòm ra yá
nghôa vaâ muåc àñch àoá. Haânh vi aám aãnh cuãa ngûúâi bïånh chaåy tûâ
phoâng naây qua phoâng khaác röìi bêëm chuöng goåi ngûúâi hêìu phoângn
thûåc coá tñnh àiïín hònh cho nhûäng triïåu chûáng naây. Nhûng nhiïìu
khi chuáng ta cuäng thêëy coá nhûäng triïåu chûáng coá àùåc tñnh khaác.
Nhûäng triïåu chûáng naây phaãi àûúåc coi nhû àiïín hònh cho bïånh thêìn
kinh, vò giöëng nhau trong moåi trûúâng húåp, sûå khaác biïåt giûäa caá
nhên bõ xoaá nhoaâ àïën nöîi chuáng ta khöng thïí gùæn liïìn chuáng vaâo
vúái àúâi söëng caá nhên cuãa ngûúâi bïånh hay àùåt chuáng trûúác nhûäng
tònh traång coá thûåc. Lïî nghi cuãa ngûúâi bïånh thûá hai coá tñnh àiïín
hònh nhiïìu hún nhûng cuäng coá nhiïìu tñnh caá biïåt laâm cho chuáng ta
coá thïí giaãi thñch àûúåc lõch sûã cuãa trûúâng húåp àoá. Nhûng têët caã
nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh àïìu coá khuynh hûúáng lùåp ài lùåp laåi möåt cûã
chó, laâm cho cûã chó naây thaânh nhõp nhaâng, tòm caách taách baåch cûã
chó àoá ra. Phêìn lúán boån hoå coá thoái quen rûãa tay. Nhûäng ngûúâi bïånh
súå ra phöë, khöng phaãi laâ nhûäng sûå aám aãnh, coá thïí coi nhû nhûäng
chûáng naáo loaån thêìn kinh, hay sûå lo êu phêåp phöìng, thûúâng lùåp ài
lùåp laåi maäi maäi möåt vaâi cûã chó àïën chaán naãn: súå nhûäng núi tuâ tuáng,
nhûäng núi úã ngoaâi trúâi röång, nhûäng àûúâng phöë daâi ngoùçng maäi
khöng hïët. Hoå coá caãm tûúãng àûúåc che chúã khi ài cuâng möåt ngûúâi
quen hay nghe tiïëng xe àùçng sau lûng. Nhûng àùçng sau nhûäng
triïåu chûáng chung naây, möîi ngûúâi àïìu coá nhûäng tñnh caá biïåt nhiïìu
khi hoaân toaân traái ngûúåc nhau. Coá ngûúâi súå àûúâng phöë chêåt heåp,
ngûúâi khaác súå àûúâng phöë röång, coá ngûúâi chó ài ra ngoaâi khi coá ñt
ngûúâi qua laåi, coá ngûúâi chó ài ra ngoaâi khi coá nhiïìu ngûúâi ngoaâi
phöë. Sûå naáo loaån thêìn kinh cuäng thïë tuy coá nhiïìu àiïím caá biïåt
nhûng cuäng coá nhiïìu àiïím àiïín hònh coá tñnh caách chung laâm cho
rêët khoá tòm ra cöåi rïî khi khaão saát lõch sûã cuãa ngûúâi bïånh. Chuáng ta
dûåa vaâo nhûäng tñnh caách àiïín hònh coá thïí àoaán bïånh. Nïëu trong
möåt trûúâng húåp naáo loaån thêìn kinh chùèng haån, chuáng ta coá thïí gaán
cho möåt trûúâng hoåp àiïín hònh möåt biïën cöë caá biïåt naâo àoá, vñ duå nhû
möåt sûå nön oeå vaâo nhiïìu sûå nön oeå khaác, chuáng ta seä bõ laåc hûúáng
khi sûå phên tñch cho thêëy trong möåt trûúâng húåp khaác sûå nön oeå laåi
bùæt nguöìn úã möåt biïën cöë caá nhên coá tñnh caách khaác hùèn. Luác àoá
chuáng ta seä phaãi cöng nhêån rùçng nhûäng sûå nön oeå do sûå naáo loaån
thêìn kinh gêy ra coá nhûäng nguyïn nhên maâ chuáng ta khöng biïët,
vò nhûäng sûå kiïån do sûå phên tñch àûa ra chó laâ nhûäng duyïn cúá bõ
lúåi duång khi cêìn àïën.
Vò thïë cho nïn chuáng ta ài àïën kïët luêån naãn loâng laâ nïëu nhúá
nhûäng sûå kiïån vaâ biïën cöë söëng àöång àöëi vúái ngûúâi bïånh, chuáng ta
àaä ài àïën möåt vaâi sûå giaãi thñch thoaã àaáng vïì yá nghôa caác triïåu
chûáng thêìn kinh, vïì phûúng diïån caá nhên thò chuáng ta àaä khöng
tòm àûúåc yá nghôa cuãa nhûäng triïåu chûáng àiïín hònh xaãy ra luön
luön. Ngoaâi ra töi cuäng chûa àûa ra cho caác baån xem àûúåc hïët
nhûäng khoá khùn gùåp phaãi möîi khi muöën phên tñch thûåc roä raâng
nhûäng triïåu chûáng. Töi seä khöng noái àïën nhiïìu sûå khoá khùn àoá
khöng phaãi vò muöën cho cöng cuöåc cuãa mònh coá veã töët àeåp nhûng
chñnh vò khöng muöën laâm loaån oác caác baån trong buöíi àêìu tiïëp xuác
naây. Chuáng ta chó múái ài nhûäng bûúác àêìu chêåp chûäng trong cöng
viïåc tòm hiïíu yá nghôa cuãa caác triïåu chûáng, chuáng ta phaãi taåm haâi
loâng vúái nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc vaâ chó tiïën dêìn vïì phña
Sigmund Freud 94
nhûäng àiïìu chûa biïët. Töi an uãi caác baån bùçng moåi caách noái rùçng,
giûäa nhûäng triïåu chûáng noái trïn khöng thïí naâo coá sûå khaác biïåt
dûúåc. Nïëu nhûäng triïåu chûáng caá nhên chùæc chùæn phuå thuöåc vaâo
nhûäng biïën cöë söëng àöång cuãa ngûúâi bïånh thò nhûäng triïåu chûáng
àiïín hònh cuäng phuå thuöåc vaâo nhûäng biïën cöë àiïín hònh, nghôa laâ
chung cho moåi ngûúâi. Nhûäng tñnh chêët khaác tòm thêëy àïìu àïìu
trong caác ngûúâi bïånh chó laâ nhûäng phaãn ûáng töíng quaát thûúâng xaãy
ra àöëi vúái ngûúâi bïånh, vñ duå nhû nhûäng sûå lùåp ài lùåp laåi möåt cûã chó
naâo àoá vaâ loâng àa nghi trong triïåu chûáng bõ aám aãnh. Toám laåi
chuáng ta chùèng coá lyá do gò àïí naãn loâng trûúác khi biïët àûúåc nhûäng
kïët quaã thu lûúåm àûúåc vïì sau naây.
Trong thuyïët vïì giêëc mú chuáng ta cuäng gùåp nhûäng khoá khùn
tûúng tûå. Nöåi dung roä raâng cuãa giêëc mú cuäng coá sûå khaác biïåt caá
nhên to lúán, chuáng ta àaä trònh baây laâ sûå phên tñch giuáp àûúåc cho ta
nhûäng gò chûáa àûång trong nöåi dung àoá. Nhûng caånh nhûäng giêëc
mú caá nhên coá nhûäng giêëc mú àiïín hònh xaãy ra giöëng nhau hoaân
toaân àöëi vúái moåi ngûúâi. Àoá laâ nhûäng giêëc mú coá nöåi dung àöìng nhêët
rêët khoá giaãi thñch: vñ duå nhû ngûúâi ta nùçm mú thêëy mònh bõ ngaä,
bay lïn, lûúån ài lûúån laåi, búi löåi, thêëy mònh bõ ngùn trúã hay trêìn
truöìng, vaâ nhiïìu giêëc mú höìi höåp lo êu khaác coá thïí giaãi thñch nhiïìu
caách khaác nhau tuyâ theo tûâng ngûúâi, nhûng khöng giaãi thñch àûúåc
taåi sao noá laåi coá tñn caách àiïín hònh vaâ àïìu àïìu chaán naãn nhû thïë.
Trong nhûäng giêëc mú naây cuäng nhû trong chûáng bïånh thêìn kinh
àiïín hònh chuáng ta thêëy coá nhûäng chi tiïët caá nhên, thay àöíi luön
luön, nïëu múã röång quan niïåm naây ra chuáng ta coá thïí àûa chuáng
vaâo khung caãnh cuãa nhûäng giêëc mú khaác maâ khöng cêìn laâm möåt
àiïìu gò maånh meä caã.
18. VÖ THÛÁC COÁ THÏÍ COI NHÛ MÖÅT TAÁC ÀÖÅNG GÊY THÛÚNG TÑCH
Trong nhûäng doâng trïn töi àaä noái vúái caác baån rùçng töi khöng
muöën duâng laâm khúãi àiïím cho cöng trònh khaão saát cuãa chuáng ta
nhûäng àiïím nghi ngúâ maâ laâ nhûäng dûä kiïån chuáng ta àaä àaåt àûúåc.
Hai cêu chuyïån phên tñch trong phêìn trïn coá nhûäng kïët quaã rêët
hay maâ töi chûa noái àïën.
Thûá nhêët: caã hai ngûúâi bïånh àïìu cho ta caãm tûúãng laâ hoå bõ
raâng buöåc vaâo möåt maãnh àúâi quaá khûá cuãa hoå. Hoå khöng thïí taách
rúâi ra khoãi quaá khûá àoá cho nïn khöng àïí yá gò àïën hiïån taåi cuäng
nhû tûúng lai. Hoå chòm sêu vaâo cùn bïånh cuãa hoå cuäng nhû nhûäng
ngûúâi muöën vaâo nhaâ tu kñn àïí tröën traánh söë mïånh khöng àeåp àeä.
Àöëi vúái ngûúâi bïånh thûá nhêët nguyïn nhên cuãa moåi àiïìu àau khöí
chñnh laâ sûå bêët lûåc cuãa öng chöìng trong àïm tên hön. Chñnh trong
nhûäng triïåu chûáng cuãa cùn bïånh hiïån roä ra ngoaâi maâ ta thêëy roä baâ
laâm nhû thïë naâo trong cöng viïåc phaán àoaán thaái àöå cuãa chöìng:
Nhûäng lúâi gúä töåi cho chöìng, tha thûá cho chöìng, nêng chöìng lïn cao,
röìi tiïëc reã vò mêët chöìng. Duâ haäy coân treã, haäy coân giûä àûúåc tuöíi
xuên, baâ duâng àuã moåi caách thûåc tïë hay tûúng tûúång àïí trung
thaânh vúái chöìng. Baâ khöng tiïëp ngûúâi laå, khöng àïí yá àïën caách ùn
mùåc, ngöìi xuöëng ghïë röìi maâ khöng àûáng lïn àûúåc möåt caách dïî
daâng, ngêåp ngûâng khi phaãi kyá tïn, khöng thïí tùång cho ai möåt vêåt
gò caã, muöën chûáng toã rùçng baâ ta khöng thïí cho ngûúâi khaác möåt thûá
gò cuãa mònh.
Àöëi vúái ngûúâi bïånh thûá hai, nguyïn nhên laâ möëi tònh thùæm
thiïët àöëi vúái ngûúâi cha trong tuöíi dêåy thò röìi keáo daâi maäi vïì sau. Cö
gaái ài àïën kïët luêån laâ khöng thïí lêëy chöìng möåt khi chûa khoãi
bïånh. Nhûng chuáng ta coá àuã lyá do rùçng, chñnh vò muöën úã gêìn cha
vaâ khöng muöën lêëy chöìng nïn cö ta múái bõ mùæc bïånh.
Chuáng ta phaãi tûå hoãi bùçng caách naâo vaâ bùçng àûúâng löëi naâo
ngûúâi ta coá thïí coá möåt thaái àöå hïët sûác kyâ laå vaâ bêët lúåi nhû thïë àöëi
vúái cuöåc àúâi; giaã duå nhû thaái àöå àoá laâ möåt àùåc tñnh chung cho moåi
thûá bïånh thêìn kinh chûá khöng riïng cho hai ngûúâi bïånh naây. Quaã
àoá laâ möåt àùåc tñnh chung cho moåi bïånh thêìn kinh coá möåt têìm quan
troång rêët cao trong thûåc tïë. Ngûúâi bïånh naáo loaån thêìn kinh cuãa
Breuer bõ aám aãnh ngay trong thúâi kyâ ngûúâi cha bõ chïët vaâ cö ta bõ
öëm nùång. Duâ àaä khoãi bïånh cö ta cuäng gêìn nhû khöng coân muöën
söëng nûäa; duâ sûác khoãe àaä trúã laåi bònh thûúâng cö ta cuäng khöng
muöën söëng nhû nhûäng ngûúâi àaân baâ khaác. Phên tñch kyä nhûäng
triïåu chûáng vaâ nhûäng hêåu quaã cuãa trûúâng húåp tûâng ngûúâi bïånh,
chuáng ta thêëy rùçng ngûúâi naâo cuäng quay vïì dô vaäng. Trong phêìn
lúán trûúâng húåp hoå thûúâng choån möåt thúâi kyâ rêët súám cuãa àúâi hoå,
nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa tuöíi êëu thú, coá khi ngay caã thúâi kyâ coân buá
sûäa.
Nhûäng ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh vò bõ thûúng trong trêån
chiïën vûâa qua cuäng tûúng tûå nhû nhûäng ngûúâi bïånh cuãa chuáng ta
trong nhûäng thñ duå trïn. Trûúác chiïën tranh cuäng coá nhûng trûúâng
húåp tûúng tûå nhû thïë xaãy ra sau nhûäng tai naån xe lûãa hay nhûäng
tai naån ghï gúám khaác. Tuy nhiïn nhûäng ngûúâi bõ bïånh thêìn kinh
vò bõ thûúng cuäng khöng thïí àem so saánh vúái nhûäng ngûúâi bïånh bõ
Sigmund Freud 96
thêìn kinh tûå nhiïn nhû nhûäng ngûúâi noái trïn. Chuáng ta chûa thïí
xïëp hoå vaâo loaåi àoá, töi hy voång laâ möåt ngaây kia seä coá àiïìu muöën noái
vúái caác baån vïì hoå. Nhûng hai loaåi ngûúâi bïånh naây giöëng nhau hoaân
toaân úã àiïím naây: caã hai bõ bïånh vò bõ thûúng hay vò tûå nhiïn àïìu
trúã vïì thúâi kyâ tai naån xaãy ra, laâm cho hoå bõ thûúng. Trong giêëc mú
hoå thûúâng söëng laåi caãnh àoá: trong nhûäng trûúâng húåp bõ lïn cún
àöång kinh cún naâo cuäng laâm cho hoå quay trúã laåi thúâi kyâ àoá. Ngûúâi
ta coá thïí cho rùçng nhûäng ngûúâi bïånh khöng sao quïn àûúåc tònh
traång bõ thûúng àoá vaâ tònh traång naây luác naâo cuäng nhû àûáng sûâng
sûäng trûúác mùåt hoå nhû möåt cöng viïåc hiïån thúâi, cêëp baách; quan
niïåm naây àöëi vúái chuáng ta quan troång vò noá múã àûúâng cho möåt
quan niïåm kinh tïë vïì nhûäng sûå hoaåt àöång tinh thêìn. Ngay chûä bõ
thûúng cuäng chùèng coá nghôa gò khaác hún laâ möåt nghôa kinh tïë.
Chuáng ta goåi bùçng danh tûâ àoá möåt caách biïën cöë trong möåt thúâi gian
ngùæn àem laåi cho àúâi söëng tinh thêìn möåt söë kñch àöång quaá nhiïìu
khiïën cho ta khöng thïí duâng nhûäng phûúng saách thöng thûúâng àïí
gaåt boã àûúåc chuáng, vaâ hêåu quaã cuãa tònh traång naây laâ gêy ra nhûäng
sûå röëi loaån lêu daâi trong viïåc sûã duång nghõ lûåc cuãa con ngûúâi.
Sûå tûúng tûå naây khuyïën khñch chuáng ta goåi nhûäng biïën cöë
söëng àöång cuãa nhûäng ngûúâi bïånh cuãa chuáng ta laâ nhûäng biïën cöë
gêy xuác àöång. Do àoá chûáng bïånh thêìn kinh coá möåt tñnh caách rêët
giaãn àún: chûáng bïånh thêìn kinh coá thïí àûúåc àöìng hoáa vúái möåt vïët
thûúng vaâ giaãi thñch àûúåc bùçng caách cho rùçng ngûúâi bïånh khöng àuã
khaã nùng phaãn ûáng vúái möåt biïën cöë tinh thêìn coá tñnh caách tònh
caãm sêu àêåm möåt caách bònh thûúâng. Àoá chñnh laâ àiïìu Breuer vaâ
töi àaä cöng böë nùm 1893 - 1895 trong möåt cöng thûác àêìu tiïn toám
tùæt nhûäng kïët quaã àaåt àûúåc sau nhûäng cöng trònh khaão saát múái.
Trûúâng húåp àaân baâ söëng xa chöìng phuâ húåp vúái quan niïåm naây. Vïët
thûúng tinh thêìn do sûå bêët lûåc cuãa öng chöìng gêy ra chûa thaânh
seåo nïn baâ ta luön luön nhúá laåi vïët thûúng naây. Nhûng ngay trong
trûúâng húåp thûá hai ngûúâi con gaái coá caãm tònh thùæm thiïët vúái ngûúâi
cha quan niïåm cuãa chuáng ta àaä coá àiïìu gò khöng dïî hiïíu. Trûúác
hïët, loâng thûúng cuãa möåt àûáa con gaái àöëi vúái cha laâ möåt viïåc rêët
thûúâng xaãy ra vaâ laâ möåt tònh caãm rêët dïî bõ chïë ngûå cho nïn danh
tûâ bõ thûúng coá veã nhû khöng coá nghôa gò; sau nûäa, tònh caãm naây
luác àêìu chùèng coá taác duång gò tai haåi vaâ chó xuêët hiïån sau khi bõ
bïånh thêìn kinh thöi. Do àoá chuáng ta phaãi cho rùçng sûå thûåc phûác
taåp hún chuáng ta tûúãng nhûng duâ sao cuäng khöng phaãi vò nhûäng leä
àoá maâ quan niïåm vïì vïët thûúng cuãa chuáng ta khöng coá giaá trõ: noá
seä coá möåt àõa võ khaác vaâ chõu nhûäng àiïìu kiïån khaác.
Vò thïë chuáng ta rúâi boã con àûúâng chuáng ta ài. Trûúác hïët, con
àûúâng naây khöng dêîn chuáng ta ài xa vaâ chuáng ta coân phaãi hoåc hoãi
nhiïìu trûúác khi biïët noá dêîn ta ài àêu. Vïì viïåc quay trúã laåi möåt thúâi
kyâ trong quaá khûá, chuáng ta coân möåt nhêån xeát nûäa laâ sûå kiïån naây
vûúåt qua giúái haån cuãa bïånh thêìn kinh. Bïånh thêìn kinh quaã coá
nhûäng sûå quay trúã vïì nhû thïë nhûng khöng phaãi sûå quay trúã vïì
naâo cuäng gêy ra bïånh, khöng àöìng hoáa vúái bïånh vaâ khöng len loãi
vaâo trong àúâi ngûúâi bïånh. Möåt thñ duå trong sûå trúã vïì naây coá thïí tòm
thêëy trong nöîi buöìn laâm cho ngûúâi ta rúâi boã hùèn quaá khûá vaâo
tûúng lai. Nhûng sûå buöìn rêìu khaác hùèn bïånh thêìn kinh. Nhûng
traái laåi cuäng coá nhûäng bïånh thêìn kinh àûúåc coi nhû hònh thûác
bïånh hoaån cuãa sûå buöìn rêìu.
Cuäng coá khi sau möåt biïën cöë laâm rung chuyïín caã àúâi hoå,
nhiïìu ngûúâi thêët voång àïën nöîi khöng coân nghô gò àïën hiïån taåi vaâ
tûúng lai nûäa, chó chuá troång àïën quaá khûá thöi. Nhûng khöng phaãi
vò thïë maâ hoå laâ nhûäng ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh. Cho nïn duâ vêën
àïì bõ thûúng coá quan troång vaâ xuêët hiïån luön luön nhû thïë naâo
chùng nûäa chuáng ta cuäng seä khöng duâng noá àïí biïíu thõ bïånh thêìn
kinh.
Thûá hai: kïët quaã cuãa cöng trònh khaão cûáu khöng coá giúái haån
vïì sau. Noái vïì ngûúâi bïånh thûá nhêët chuáng ta àaä trònh baây laâ cûã chó
bõ aám aãnh cuãa baâ ta khöng coá yá nghôa gò vaâ baâ ta àaä gùæn liïìn vaâo
àoá nhûäng kyã niïåm thêìm kñn cuãa cuöåc àúâi. Chuáng ta àaä nghiïn cûáu
nhûäng liïn quan giûäa cûã chó naây vaâ nhûäng kyã niïåm kia röìi dûåa
theo tñnh chêët cuãa nhûäng kyã niïåm naây àïí tòm ra yá muöën cuãa cûã chó
kia. Nhûng luác àoá chuáng ta àaä gaåt ra ngoaâi möåt chi tiïët àaáng àûúåc
chuá yá. Trong khi ngûúâi bïånh laâm nhûäng cûã chó aám aãnh nhû thïë, baâ
ta khöng hïì biïët gò vïì biïën cöë phaát sinh ra cûã chó àoá. Liïn quan
giûäa nhûäng àiïìu baâ ta laâm biïën cöë ra sao baâ ta khöng hïì hay biïët,
baâ àaä noái thûåc khi noái rùçng baâ ta khöng roä nguyïn nhên naâo àaä
thuác àêíy mònh laâm viïåc àoá. Thïë röìi bõ aãnh hûúãng búãi phûúng phaáp
trõ bïånh, möåt ngaây kia baâ biïët roä liïn quan àoá vaâ noái cho chuáng ta
nghe. Nhûng baâ ta vêîn khöng biïët gò vïì nguyïn nhên cuãa cûã chó
doá: àöëi vúái baâ ta chó coá vêën àïì sûãa chûäa möåt biïën cöë àaáng buöìn
trong quaá khûá vaâ nêng chöìng lïn möåt bêåc cao hún. Chó sau möåt sûå
chûäa chaåy lêu daâi baâ múái biïët àûúåc lyá do àoá chñnh laâ lyá do àöåc nhêët
khiïën cho baâ àaä coá nhûäng haânh àöång aám aãnh noái trïn.
Chuáng ta àaä dûåa vaâo quang caãnh trong nhaâ sau àïm tên hön
vaâ nhûäng nguyïn nhên thuác àêíy ngûúâi bïånh do loâng yïu chöìng gêy
Sigmund Freud 98
nïn àïí tòm ra yá nghôa cuãa cûã chó aám aãnh. Trong khi laâm nhûäng cûã
chó àoá, ngûúâi bïånh khöng hïì biïët àïën yá nghôa, nguöìn göëc vaâ muåc
àñch cuãa nhûäng cûã chó àoá. Vêåy coá nghôa laâ trong ngûúâi bïånh coá caã
möåt sûå hoaåt àöång tinh thêìn maâ cûã chó aám aãnh chó laâ hêåu quaã. Baâ
cuäng caãm thêëy hêåu quaã naây nhûng khöng möåt àiïìu kiïån tinh thêìn
naâo àaä xêm nhêåp àûúåc vaâo yá thûác cuãa baâ. Baâ ta haânh àöång giöëng
nhû anh chaâng bõ thöi miïn nhêån lïånh cuãa Bernheim phaãi múã möåt
caái duâ trong phoâng trònh diïîn, nùm phuát sau khi tónh dêåy, àaä tuên
lïånh maâ khöng biïët taåi sao mònh laâm thïë. Khi chuáng ta noái àïën
nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn vö thûác, chuáng ta àaä nghô àïën tònh
traång vûâa noái. Chuáng ta thaách bêët cûá ai coá thïí khaão saát tònh traång
àoá möåt caách àuáng nguyïn tùæc khoa hoåc hún chuáng ta vò nïëu hoå laâm
àûúåc chuáng ta seä huãy boã quan niïåm vïì nhûäng sûå hoaåt àöång tinh
thêìn vö thûác. Cho àïën khi àoá chuáng ta seä boã ngoaâi tai moåi lúâi baâi
baác cho rùçng vö thûác khöng coá thûåc theo nghôa khoa hoåc cuãa chûä
naây, vaâ àoá chó laâ möåt caách noái cho hay maâ thöi. Lúâi baâi baác naây
khöng coá giaá trõ gò vò caái vö thûác maâ hoå cho laâ khöng coá thûåc laåi coá
nhûäng kïët quaã rêët thûåc vaâ nhêån thêëy àûúåc sûå aám aãnh.
Tònh traång cuãa ngûúâi bïånh thûá hai cuäng giöëng nhû thïë. Cö ta
àaä taåo ra möåt nguyïn tùæc theo àoá caái göëi khöng àûúåc chaåm vaâo göî
trïn thaânh giûúâng röìi theo nguyïn tùæc àoá maâ khöng hiïíu noá bùæt
nguöìn úã àêu, coá nghôa gò vaâ do àöång lûåc naâo thuác àêíy. Duâ cö ta coá
phaãn khaáng dûä döåi àïën àêu chùng nûäa, hay khöng theâm àïí yá àïën
nguyïn tùæc àoá, hay tòm caách laâm traái laåi, àïìu khöng aãnh hûúãng gò
àïën viïåc phaãi cûã haânh àuáng theo nguyïn tùæc àaä àùåt ra. Cö ta bõ bùæt
buöåc phaãi theo vaâ tha höì tûå hoãi taåi sao mònh laåi laâm nhû thïë.
Trong nhûäng triïåu chûáng cuãa sûå aám aãnh, trong caách phaát biïíu vaâ
thuác àêíy àöåt nhiïn hiïån ra khöng ai biïët tûâ àêu túái, chöëng laåi aãnh
hûúãng cuãa àúâi söëng bònh thûúâng, xuêët hiïån nhû nhûäng ngûúâi
khaách laå àêìy àuã quyïìn haânh, nhû nhûäng ngûúâi bêët tûã coá mùåt trong
cuöåc àúâi öìn aâo cuãa ngûúâi thûúâng, laâm sao khöng nhêån ra rùçng àoá laâ
dêëu vïët cuãa möåt vuâng naâo àùåc biïåt trong tinh thêìn, möåt vuâng söëng
riïng biïåt àöëi vúái caác vuâng khaác, vúái moåi hoaåt àöång vaâ biïíu thõ cuãa
àúâi söëng bïn trong. Nhûäng triïåu chûáng, biïíu thõ vaâ thuác àêíy àoá
laâm cho chuáng ta chùæc chùæn rùçng coá möåt vö thûác tinh thêìn, vaâ mön
thêìn kinh hoåc vò chó biïët coá möåt têm lyá hûäu thûác thöi nïn khöng
laâm caách naâo khaác hún laâ tuyïn böë rùçng biïíu thõ noái trïn chó laâ kïët
quaã cuãa sûå suy nhûúåc. Têët nhiïn tûå chuáng, nhûäng sûå biïíu thõ vaâ
thuác àêíy naây khöng coá tñnh caách vö thûác, cuäng nhû nhûäng cûã chó
aám aãnh cuäng khöng thoaát khoãi caãm giaác hûäu thûác. Nhûäng sûå biïíu
thõ vaâ thuác àêíy àoá seä khöng trúã nïn nhûäng triïåu chûáng nïëu khöng
xêm nhêåp vaâo yá thûác. Nhûng nhûäng àiïìu kiïån tinh thêìn maâ nhûäng
biïíu thõ vaâ thuác àêíy naây phaãi chõu cuäng nhû caác têåp thïí maâ sûå giaãi
thñch cuãa chuáng ta àaä xïëp chuáng vaâo coá tñnh caách vö thûác, ñt nhêët
cuäng cho túái khi chuáng trúã nïn coá yá thûác nhúâ nhûäng àiïìu phên tñch
cuãa chuáng ta.
Nhûäng àiïìu nhêån thêëy trong trûúâng húåp hai ngûúâi bïånh noái
trïn cuäng laâ nhûäng àiïìu nhêån thêëy trong moåi trûúâng húåp bïånh
thêìn kinh khaác; trong moåi trûúâng húåp, ngûúâi bïånh khöng hïì hay
biïët gò vïì nhûäng àiïìu àoá caã; bao giúâ sûå phên tñch cuäng cho thêëy
rùçng nhûäng triïåu chûáng naây chó laâ kïët quaã cuãa nhûäng hoaåt àöång
tinh thêìn vö thûác coá thïí trúã thaânh hûäu thûác vúái möåt söë àiïìu kiïån
naâo àoá. Nïëu caác baån thïm têët caã nhûäng àiïìu naây vaâo nhûäng àiïìu
vûâa àûúåc trònh baây trong àoaån trïn, caác baån seä hiïíu dïî daâng taåi
sao mön phên têm hoåc khöng thïí boã qua giaã thuyïët vïì sûå vö thûác
vaâ taåi sao chuáng ta laåi coi sûå vö thûác nhû möåt caái gò àoá coá thïí súâ
moá thêëy àûúåc. Caác baån cuäng hiïíu luön taåi sao nhûng keã chó hiïíu
biïët qua loa vïì sûå vö thûác, chûa hïì phên tñch sûå vö thûác bao giúâ,
chûa hïì giaãi thñch möåt giêëc mú bao giúâ, chûa hïì tòm hiïíu yá nghôa
cuãa möåt triïåu chûáng bïånh thêìn kinh bao giúâ, nhûäng keã àoá khöng
thïí coi àûúåc laâ nhûäng chuyïn viïn. Chuáng ta cêìn nhùæc laåi möåt lêìn
nûäa: chó möåt viïåc coá thïí duâng sûå giaãi thñch àïí tòm hiïíu yá nghôa cuãa
möåt triïåu chûáng bïånh thêìn kinh cuäng àuã laâ möåt bùçng chûáng khöng
phuã nhêån àûúåc laâ sûå vö thûác quaã laâ möåt àiïìu coá thûåc vaâ chuáng ta
cêìn chêëp nhêån sûå coá mùåt cuãa noá.
Nhûng nhû thïë chûa phaãi laâ hïët. Möåt phaát minh khaác cuãa
Breuer maâ töi coi laâ rêët quan troång cho ta biïët nhiïìu hún nûäa vïì
liïn quan giûäa vö thûác vaâ nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh.
Khöng nhûäng yá nghôa cuãa caác triïåu chûáng naây coá tñnh caách vö thûác
maâ giûäa vö thûác naây vaâ sûå coá mùåt cuãa caác triïåu chûáng coá nhûäng
liïn quan coá thïí thay thïë nhau àûúåc. Caác baån seä hiïíu töi ngay,
cuâng vúái Breuer töi khùèng àõnh rùçng: möîi khi chuáng ta àûáng trûúác
möåt triïåu chûáng, chuáng ta phaãi kïët luêån rùçng trong ngûúâi bïånh coá
möåt vaâi hoaåt àöång vö thûác coá chûáa àûång yá nghôa cuãa triïåu chûáng
naây. YÁ nghôa nêìy phaãi vö thûác thò triïåu chûáng múái phaát hiïån ra
àûúåc. Nhûäng sûå hoaåt àöång tinh thêìn hûäu thûác khöng phaát sinh ra
nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh; möåt khi nhûäng hoaåt àöång vö
thûác trúã thaânh hûäu thûác thò nhûäng triïåu chûáng àoá biïën mêët ngay.
Baån thêëy roä chûa: àoá laâ möåt phûúng phaáp trõ bïånh, laâm cho caác
Sigmund Freud 100
triïåu chûáng biïën mêët. Chñnh Breuer àaä duâng phûúng phaáp laâm
biïën mêët triïåu chûáng àïí chûäa khoãi bïånh cho ngûúâi bïånh bõ naáo
loaån thêìn kinh àêìu tiïn cuãa öng. Öng ta àaä tòm ra möåt kyä thuêåt
hûäu thûác hoáa nhûäng sûå hoaåt àöång vö thûác dêëu giïëm yá nghôa cuãa
nhûäng triïåu chûáng röìi tûâ àoá laâm cho nhûäng triïåu chûáng naây biïën
mêët.
Sûå phaát minh cuãa Breuer laâ kïët quaã khöng phaãi cuãa lyá luêån
maâ cuãa möåt sûå quan saát thaânh cöng vúái sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi bïånh.
Caác baån àûâng tòm hiïíu sûå phaát minh naây bùçng caách keáo noá vïì möåt
sûå phaát minh khaác; caác baån haäy chêëp nhêån noá nhû möåt sûå kiïån
cùn baãn coá thïí àûa àïën sûå giaãi thñch nhiïìu sûå kiïån khaác. Vò thïë
nïn töi xin pheáp caác baån diïîn taã sûå phaát minh naây theo möåt hònh
thûác khaác.
Möåt triïåu chûáng àûúåc phaát hiïån àïí thay thïë möåt caái gò khöng
phaát hiïån ra àûúåc. Möåt vaâi sûå hoaåt àöång tinh thêìn vò khöng phaát
triïín bònh thûúâng àûúåc àïí ài túái yá thûác nïn phaãi phaát sinh ra möåt
triïåu chûáng. Vêåy triïåu chûáng bïånh thêìn kinh laâ kïët quaã cuãa möåt
sûå hoaåt àöång maâ sûå phaát triïín àaä bõ ngùn chùån laâm röëi loaån búãi
möåt nguyïn nhên naâo àoá. Triïåu chûáng àûúåc phaát hiïån àïí thay thïë
hoaåt àöång bõ ngùn chùån naây vaâ nhû thïë àaä coá möåt sûå thay bêåc àöíi
ngöi; khi phûúng phaáp trõ liïåu huãy boã àûúåc liïn quan naây tûác laâ
phûúng phaáp àaä àaåt àûúåc muåc àñch.
Phaát minh cuãa Breuer cho àïën bêy giúâ vêîn laâ cùn baãn cuãa
phûúng phaáp trõ bïånh bùçng phên têm hoåc. Àïì luêån: “nhûäng triïåu
chûáng seä biïën mêët möåt khi caác àiïìu kiïån vö thûác àaä àûúåc hûäu thûác
hoáa” àaä àûúåc moåi cöng trònh khaão cûáu vïì sau khùèng àõnh, mùåc duâ
gùåp biïët bao nhiïu sûå phûác taåp kyâ khöi vaâ khöng chúâ àúåi nhêët
trong viïåc aáp duång vaâo thûåc tïë. Phûúng phaáp trõ bïånh cuãa chuáng ta
laâ laâm sao biïën vö thûác thaânh hûäu thûác, phûúng phaáp àoá chó hûäu
hiïåu khi laâm àûúåc viïåc àoá.
Caác baån àûâng lêìm tûúãng rùçng cöng viïåc trõ bïånh nhû thïë seä
dïî aáp duång. Ngûúâi ta súã dô mùæc bïånh thêìn kinh chñnh vò khöng biïët
rùçng bïn trong mònh coá möåt hoaåt àöång tinh thêìn naâo àoá maâ àaáng
leä mònh phaãi biïët. Àïì luêån naây laâm ta nhúá laåi möåt àïì luêån khaác
cuãa Socrate khi öng cho rùçng töåi löîi chñnh laâ kïët quaã cuãa möåt sûå
ngu döët. Möåt võ baác sô khöng khoá khùn gò khöng tòm ra dïî daâng
nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn maâ ngûúâi bïånh khöng yá thûác àûúåc. Cho
nïn võ baác sô phaãi giaãi thoaát cho ngûúâi bïånh ra khoãi sûå ngu döët àoá
bùçng caách noái cho y biïët àiïìu mònh tòm ra. Võ baác sô phaãi coá àuã khaã
nùng huãy boã möåt phêìn naâo tñnh caách vö thûác cuãa nhûäng triïåu
chûáng, coân vïì liïn quan giûäa triïåu chûáng vaâ biïën cöë trong àúâi söëng
ngûúâi bïånh thò baác sô laâm sao àoaán ra àûúåc vaâ phaãi chúâ àúåi ngûúâi
bïånh cho mònh biïët. Nhûng vïì àiïím naây, baác sô coá thïí coá àûúåc taâi
liïåu bùçng caách hoãi nhûäng ngûúâi söëng xung quanh ngûúâi bïånh àïí
biïët vïì nhûäng biïën cöë trong àúâi ngûúâi bïånh, caã vïì nhûäng biïën cöë
maâ ngûúâi bïånh khöng biïët vò xaãy ra trong thúâi thú êëu. Hoâa húåp hai
phûúng phaáp naây, baác sô coá thïí trong möåt khoaãng thúâi gian ngùæn
àaåt àûúåc muåc àñch àõnh àïën, nghôa laâ laâm cho nhûäng hoaåt àöång
tinh thêìn vö thûác trúã thaânh hûäu thûác.
Kïët quaã nhû thïë thûåc hoaân haão, chuáng ta àaä àaåt àûúåc nhûäng
kinh nghiïåm khöng chúâ àúåi. Cuäng nhû theo Molòere coá thûá cuãi naây
coá thûá cuãi noå, coá thûá hiïíu biïët naây, cuäng nhû coá thûá hiïíu biïët noå,
vaâ moåi thûá hiïíu biïët àïìu khöng coá giaá trõ têm lyá nhû nhau. Sûå
hiïíu biïët cuãa baác sô khöng giöëng sûå hiïíu biïët cuãa ngûúâi bïånh vaâ
khöng thïí coá cuâng möåt hiïåu quaã. Nïëu baác sô noái cho ngûúâi bïånh
àiïìu hiïíu biïët cuãa mònh, baác sô khöng thïí thaânh cöng. Hay noái cho
àuáng hún, sûå thaânh cöng cuãa baác sô khöng phaãi úã chöî àaä huãy boã
àûúåc nhûäng triïåu chûáng, nhûng laâ khúãi àêìu möåt sûå phên tñch maâ
nhûäng dêëu hiïåu àêìu tiïn thûúâng do chñnh nhûäng àiïìu mêu thuêîn
do ngûúâi bïånh cung cêëp. Ngûúâi bïånh biïët möåt àiïìu trûúác kia khöng
biïët, àoá laâ yá nghôa cuãa triïåu chûáng cùn bïånh cuãa mònh, vêåy maâ
ngûúâi bïånh cuäng khöng biïët gò hún trûúác. Nhû thïë chuáng ta thêëy
rùçng coá hún möåt sûå “khöng biïët”. Muöën biïët nhûäng àiïìu “khöng
biïët” coá khaác nhau ra sao, cêìn coá nhûäng hiïíu biïët sêu xa vïì têm lyá.
Nhûng khöng phaãi vò thïë maâ àïì luêån cuãa chuáng ta laâ: “nhûäng triïåu
chûáng seä biïën mêët möåt khi yá nghôa cuãa chuáng trúã thaânh hûäu thûác”
trúã thaânh khöng àuáng. Chó coá àiïìu laâ sûå hiïíu biïët phaãi àùåt nïìn
taãng trïn möåt sûå thay àöíi bïn trong ngûúâi bïånh, sûå thay àöíi naây
chó phaát hiïån sau möåt cöng viïåc tinh thêìn theo àuöíi möåt muåc àñch
nhêët àõnh. Chuáng ta àûáng trûúác nhûäng vêën àïì maâ sûå têåp húåp laåi seä
xuêët hiïån nhû möåt àöång lûåc trong cöng viïåc cêëu thaânh nhûäng triïåu
chûáng.
Vaâ bêy giúâ töi hoãi caác baån: àiïìu töi vûâa noái caác baån coá cho laâ
quaá tùm töëi vaâ rùæc röëi khöng? Caác baån coá bõ laåc hûúáng khi thêëy töi
ruát laåi nhûäng àiïìu vûâa àûa ra, bao quanh nhûäng àïì luêån cuãa töi
bùçng moåi thûá giúái haån, ài vaâo möåt chiïìu hûúáng naây àïí röìi laåi quay
theo möåt chiïìu hûúáng khaác khöng? Töi tiïëc rùçng sûå viïåc àaä xaãy ra
nhû thïë. Nhûng töi quaã khöng thñch àún giaãn hoáa chên lyá, khöng
Sigmund Freud 102
thêëy coá gò trúã ngaåi khi trònh baây cho caác baån biïët rùçng vêën àïì cuãa
chuáng ta coá nhiïìu khña caånh phûác taåp kyâ laå, khöng thêëy haåi gò khi
àûa cho caác baån biïët nhûäng àiïìu maâ baån chûa thïí duâng ngay trong
luác naây. Töi biïët laâ möîi sinh viïn àïìu sùæp xïëp nhûäng yá tûúãng cuãa
giaáo sû theo tiïån lúåi riïng cho mònh, vùæn tùæt hoáa baâi thuyïët trònh,
giaãn dõ hoáa vaâ trñch ra trong àoá nhûäng àiïìu mònh muöën giûä laåi.
Têët nhiïn caâng coá nhiïìu àiïìu àûúåc trònh baây bao nhiïu thò nhûäng
àiïìu àûúåc giûä laåi caâng nhiïìu bêëy nhiïu. Duâ sao töi cuäng hy voång
rùçng trong bao nhiïu àiïìu trònh baây, caác baån cuäng àaä coá àûúåc möåt
yá niïåm khaá roä raâng vïì phêìn chñnh trong baâi thuyïët trònh cuãa töi,
nghôa laâ phêìn liïn quan àïën yá nghôa cuãa caác triïåu chûáng àïën vö
thûác vaâ àïën liïn quan giûäa vö thûác vaâ caác yá nghôa naây. Coá leä caác
baån seä hiïíu rùçng sau naây cöng trònh khaão cûáu cuãa chuáng ta seä
hûúáng vïì hai àiïím sau àêy: möåt àùçng tòm hiïíu taåi sao loaâi ngûúâi
laåi bõ bïånh, trúã thaânh naån nhên cuãa möåt chûáng bïånh thêìn kinh coá
thïí keáo daâi suöët àúâi, vaâ àoá laâ vêën àïì trõ bïånh; àùçng khaác tòm xem
triïåu chûáng bïånh hoaån àaä phaát triïín nhû thïë naâo vúái caác àiïìu kiïån
cuãa chûáng bïånh thêìn kinh, vaâ àoá laâ vêën àïì àöång lûåc tinh thêìn. Thïë
naâo cuäng coá nhûäng núi maâ hai vêën àïì naây tiïëp giaáo vúái nhau.
Töi khöng muöën ài xa hún nûäa nhûng vò coân möåt chuát thò giúâ
nïn töi muöën caác baån àïí yá àïën möåt àùåc tñnh khaác trong hai vuå
phên tñch noái trïn: àoá laâ nhûäng löî höíng trong trñ nhúá hay chûáng
mêët trñ nhúá. Töi àaä noái laâ cöng viïåc cuãa phûúng phaáp trõ bïånh theo
löëi phên têm laâ: biïën vö thûác, cùn nguyïn cuãa bïånh thaânh hûäu
thûác. Caác baån seä ngaåc nhiïn nïëu thêëy cöng thûác naây coá thïí àûúåc
thay thïë bùçng cöng thûác sau: lêëp hïët nhûäng löî höíng trong trñ nhúá,
huãy boã bïånh mêët trñ nhúá. Cöng thûác sau chùèng khaác gò cöng thûác
trûúác. Vêåy chûáng mêët trñ nhúá cuãa ngûúâi bïånh thêìn kinh giûä möåt
vai troâ quan troång trong viïåc phaát sinh caác triïåu chûáng. Nhûng
suy nghô kyä vïì trûúâng húåp ngûúâi bïånh thûá nhêët, chuáng ta thêëy laâ
vai troâ gaán cho sûå mêët trñ nhúá coá leä khöng àuáng lùæm. Ngûúâi bïånh
khöng hïì quïn quang caãnh àïm tên hön, traái laåi nhúá rêët kyä vaâ
trong suöët cêu chuyïån khöng coá möåt sûå quïn laäng naâo khaác trong
viïåc phaát sinh ra triïåu chûáng. Tuy khöng roä raâng hún nhûng
trûúâng húåp cuãa ngûúâi con gaái trong trûúâng húåp thûá hai cuäng thïë.
Cö naây cuäng nhúá rêët roä duâ nhúá möåt caách ngêåp ngûâng, miïîn cûúäng,
thaái àöå cuãa mònh ngaây xûa luác nhêët àõnh àoâi múã cûãa phoâng mònh
thöng sang phoâng cha meå vaâ bùæt meå nhûúâng chöî cho mònh trong
giûúâng cha. Àiïìu duy nhêët laâm chuáng ta ngaåc nhiïn laâ ngûúâi bïånh
thûá nhêët, sau khi laâm ài laâm laåi cûã chó aám aãnh cuãa mònh rêët nhiïìu
lêìn, khöng hïì hay biïët gò àïën liïn quan giûäa cûã chó naây vúái biïën cöë
trong àïm tên hön vaâ mùåc duâ sau naây chuáng ta àaä hûúáng dêîn baâ,
baâ cuäng khöng hïì nhúá laåi kyã niïåm àoá. Ngûúâi con gaái trong trûúâng
húåp sau cuäng thïë, cö ta cho rùçng caác lïî nghi vaâ nhûäng cú höåi gêy ra
lïî nghi àoá bùæt nguöìn úã tònh traång cuãa cö phaãi laâm ài laâm laåi möåt söë
cöng viïåc möîi ngaây. Trong caã hai trûúâng húåp khöng hïì coá chûáng
mêët trñ nhúá thûåc sûå: chó coá àûát mêët súåi dêy liïn laåc àïí cho biïën cöë
quay trúã laåi trñ nhúá thöi. Nhûng nïëu sûå röëi loaån trong trñ nhúá naây
àuã àïí cùæt nghôa sûå aám aãnh thò trong trûúâng húåp naáo loaån tinh thêìn
sûå viïåc khöng phaãi thïë. Trong sûå naáo loaån tinh thêìn thûúâng coá mêët
trñ nhúá rêët nhiïìu. Phên tñch möîi triïåu chûáng trong sûå naáo loaån
tinh thêìn ngûúâi ta thêëy coá rêët nhiïìu caãm tûúãng cuãa àúâi söëng trong
quaá khûá maâ ngûúâi bïånh cho laâ mònh quïn hïët. Möåt àùçng nhûäng
caãm tûúãng naây thuöåc vïì nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa cuöåc söëng, thaânh
ra sûå mêët trñ nhúá trong sûå naáo loaån thêìn kinh chó laâ sûå keáo daâi
trûåc tiïëp cuãa chûáng mêët trñ nhúá cuãa treã con vïì nhûäng giai àoaån
àêìu tiïn trong cuöåc söëng tinh thêìn ngay caã àöëi vúái nhûäng ngûúâi
bònh thûúâng. Àùçng khaác nhûäng biïën cöë múái nhêët trong àúâi ngûúâi
bïånh cuäng bõ quïn, nhêët laâ nhûäng cú höåi gêy ra bïånh hay laâm cho
bïånh nùång hún cuäng bõ quïn möåt phêìn hay toaân thïí. Luön luön
nhûäng chi tiïët quan troång biïën mêët trong toaân thïí kyã niïåm hay bõ
thay thïë bùçng nhûäng kyã niïåm sai lêìm. Thûúâng thûúâng chó möåt ñt
thúâi gian sau khi àûúåc phên tñch laâ nhûäng kyã niïåm vïì nhûäng biïën
cöë múái naây trúã laåi, nhûäng kyã niïåm naây thûúâng bõ döìn eáp àïí laåi
trong trñ nhúá nhûäng löî höíng rêët lúán.
Nhûäng sûå röëi loaån trong trñ nhúá àùåc biïåt biïíu thõ cho bïånh
naáo loaån thêìn kinh vúái nhûäng triïåu chûáng laâ nhûäng cún àöång kinh
khöng àïí laåi möåt dêëu vïët gò trong trñ nhúá. Búãi vò sûå viïåc khöng xaãy
ra tûúng tûå trong sûå aám aãnh nïn chuáng ta phaãi kïët luêån laâ nhûäng
sûå mêët trñ nhúá laâ möåt àùåc tñnh têm lyá cuãa chûáng naáo loaån thêìn
kinh chûá khöng phaãi laâ möåt triïåu chûáng chung cho moåi bïånh thêìn
kinh khaác. Têìm quan troång cuãa sûå khaác biïåt naây àûúåc giaãm búát búãi
nhêån xeát sau àêy. YÁ nghôa cuãa möåt triïåu chûáng coá thïí àûúåc quan
niïåm theo hai löëi: möåt vïì phûúng diïån ngön göëc möåt vïì phûúng
diïån muåc àñch, nghôa laâ noái möåt caách khaác, möåt vïì nhûäng caãm giaác
vaâ biïën cöë phaát sinh ra noá, möåt vïì yá muöën maâ noá phuåc vuå. Nguöìn
göëc cuãa möåt triïåu chûáng chó laâ nhûäng caãm giaác tûâ bïn ngoaâi vaâo, coá
möåt luác coá tñnh caách hûäu thûác nhûng sau àoá trúã thaânh vö thûác vaâ
bõ quïn laäng. Muåc àñch cuãa triïåu chûáng, khuynh hûúáng cuãa noá traái
laåi trong moåi trûúâng húåp àïìu laâ möåt sûå hoaåt àöång tinh thêìn coá tñnh
Sigmund Freud 104
caách hûäu thûác trong möåt luác naâo àoá, nhûng cuäng coá thïí bõ vuâi lêëp
trong vö thûác maäi maäi. Vêåy viïåc mêët trñ nhúá liïn can àïën nguöìn
göëc, nghôa laâ àïën nhûäng biïën cöë laâm nïìn taãng cho triïåu chûáng, nhû
trong trûúâng húåp naáo loaån thêìn kinh khöng quan troång; chñnh muåc
àñch khuynh hûúáng coá thïí coá tñnh caách vö thûác ngay tûâ àêìu, chñnh
muåc àñch vaâ khuynh hûúáng naây múái quy àõnh sûå lïå thuöåc cuãa triïåu
chûáng vúái vö thûác vaâ trûúâng húåp naây xaãy ra trong sûå aám aãnh cuäng
nhû trong bïånh naáo loaån thêìn kinh.
Chñnh vò gaán cho vö thûác möåt têìm quan troång nhû thïë nïn
chuáng ta múái bõ phï bònh chó trñch möåt caách gay gùæt nhû thïë. Caác
baån àûâng cho rùçng chöëng àöëi naây bùæt nguöìn úã chöî ngûúâi ta khöng
quan niïåm àûúåc vö thûác hay khöng laâm àûúåc nhûäng cuöåc thñ
nghiïåm vïì vö thûác. Lõch sûã khoa hoåc àaä hai lêìn caãi chñnh nghiïm
troång àöëi vúái tñnh ñch kyã ngêy ngö cuãa loaâi ngûúâi. Lêìn thûá nhêët khi
khoa hoåc chûáng minh rùçng traái àêët khöng hïì laâ trung têm cuãa vuä
truå maâ chó laâ möåt phêìn nhoã beá, vö nghôa lyá trong hïå thöëng vuä truå
maâ chuáng ta khöng thïí tûúãng tûúång àûúåc laâ to lúán nhû thïë naâo. Sûå
chûáng minh thûá nhêët naây laâ cöng cuãa Copernic duâ trûúác àoá khoa
hoåc thúâi Alexandre àaä loan baáo möåt vaâi àiïìu tûúng tûå. Lêìn thûá hai
laâ khi khoa hoåc chûáng minh rùçng con ngûúâi khöng phaãi giûä möåt
àõa võ àùåc biïåt cao caã trong sûå saáng taåo maâ cuäng lïå thuöåc vaâo giúái
àöång vêåt, cuäng coá tñnh chêët nhû moåi àöång vêåt. Cuöåc caách maång naây
àûúåc thûåc hiïån sau nhûäng cöng trònh cuãa Darwin, Wallace vaâ caác
ngûúâi ài trûúác, vaâ àaä gùåp sûå chöëng àöëi kinh khuãng cuãa ngûúâi
àûúng thúâi. Lêìn caãi chñnh thûá ba àaánh vaâo tñnh tûå cao tûå àaåi cuãa
loaâi ngûúâi khi cho rùçng caái töi cuãa con ngûúâi khöng laâ chuã àöåc tön
trong nhaâ mònh, chó àûúåc biïët möåt vaâi àiïìu leã teã, hiïëm hoi vïì
nhûäng sûå xaãy ra ngoaâi yá thûác cuãa mònh trong àúâi söëng tinh thêìn.
Nhûäng nhaâ phên têm hoåc khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi àöåc nhêët vaâ
àêìu tiïn kïu goåi loâng khiïm töën cuãa loaâi ngûúâi nhûng hoå coá nhiïåm
vuå phöí biïën thêåt röång raäi quan niïåm naây vúái têët caã têëm loâng hùng
haái vaâ cung cêëp cho moåi ngûúâi nhûäng vêåt liïåu lêëy tûâ trong caác cuöåc
thñ nghiïåm ra àïí duâng cho bêët cûá ai. Do àoá ngûúâi ta túái têëp chó
trñch khoa hoåc cuãa chuáng ta, quïn hïët moåi sûå lõch sûå trong giúái vùn
hoåc, phaãn khaáng chuáng ta vúái muåc àñch giuä boã nhûäng sûå raâng buöåc
cuãa möåt sûå hoåp lyá vaâ vö tû. Thïm vaâo àoá, hoå coân súå nhûäng thuyïët
cuãa chuáng ta gêy röëi loaån trong hoâa bònh cuãa thïë giúái nhû caác baån
seä coá dõp nhêån thêëy vïì sau àêy.
19. CHÖËNG ÀÖËI VAÂ DÖÌN EÁP
Muöën coá möåt yá niïåm àûáng àùæn vïì chûáng bïånh thêìn kinh,
chuáng ta cêìn coá nhiïìu kinh nghiïåm múái vaâ àêy laâ hai cuöåc thñ
nghiïåm rêët àaáng chuá yá, gêy nhiïìu tiïëng vang trong thúâi kyâ phaát
hiïån.
Thñ nghiïåm thûá nhêët: möîi khi chuáng ta trõ bïånh cho möåt
ngûúâi naâo, ngûúâi àoá thûúâng chöëng cûå laåi rêët dûä àöåi trong suöët thúâi
kyâ àiïìu trõ. Cêu chuyïån khoá tin nhûng coá thûåc. Nïëu chuáng ta
khöng noái àiïìu àoá cho gia àònh ngûúâi bïånh biïët, hoå seä cho rùçng ta
muöën keáo daâi thúâi kyâ trõ bïånh ra. Chñnh ngûúâi bïånh chöëng cûå laåi
rêët dûä döåi tuy khöng biïët laâ mònh chöëng cûå vaâ khi chuáng ta laâm
sao àïí ngûúâi bïånh nhêån ra laâ hoå chöëng cûå laåi chuáng ta tûác laâ chuáng
ta àaä thaânh cöng khaá lúán. Caác baån thûã nghô xem: ngûúâi bïånh àau
khöí quaá nhiïìu vò bïånh mònh laâm cho ngûúâi chung quanh àau khöí
theo, hy sinh biïët bao nhiïu cöng cuãa thúâi giúâ àïí àûúåc khoãi bïånh,
ngûúâi àoá coá lyá do gò àïí phaãn khaáng laåi baác sô muöën chûäa cho hoå
khoãi? Hoå seä cho laâ thaái àöå chöëng àöëi àoá thûåc vö nghôa lyá möîi khi
baån cho hoå biïët viïåc àoá. Vêåy maâ chùèng coân àiïìu gò àuáng hún laâ sûå
chöëng àöëi àoá nûäa, coân thiïëu gò nhûäng ngûúâi àau rùng chöëng àöëi dûä
döåi laåi nha sô khi thêëy àûa àöì nhöí rùng vaâo gêìn möìm.
Sûå chöëng àöëi cuãa ngûúâi bïånh xuêët hiïån dûúái nhiïìu hònh thûác
khaác nhau, nhiïìu khi rêët tïë nhõ, khoá nhêån ra. Ngûúâi ta khöng tin
cêåy öng thêìy thuöëc, nhiïìu khi coân àïì phoâng öng ta nûäa. Trõ bïånh
thêìn kinh chuáng ta cuäng duâng kyä thuêåt nhû trong viïåc giaãi thñch
giêëc mú. Chuáng ta yïu cêìu ngûúâi bïånh tûå quan saát vaâ noái cho
chuáng ta nghe nhûäng àiïìu hoå caãm thêëy theo thûá tûå xuêët hiïån
trong oác hoå: tònh caãm, yá tûúãng, kyã niïåm. Chuáng ta yïu cêìu hoå tûå
nhiïn noái ra nhûäng àiïìu mònh nghô hay caãm thêëy, chûá àûâng ngêåp
ngûâng vò nhûäng àiïìu àoá khoá nghe, khoá noái, hay cho laâ khöng quan
troång hay vö nghôa. Chuáng ta baão hoå laâ àûâng ngêåp ngûâng gò, àûâng
nghe theo nhûäng lúâi chó trñch bïn trong vaâ nïëu hoå laâm theo àuáng
lúâi chó dêîn cuãa chuáng ta thò bïånh hoå seä choáng khoãi hún. Kinh
nghiïåm trong viïåc giaãi thñch giêëc mú àaä cho ta biïët laâ chñnh trong
nhûäng kyã niïåm, nhûäng àiïìu nghi ngúâ laåi chûáa àûång nhiïìu vêåt liïåu
giuáp cho chuáng ta tòm àûúåc vö thûác.
Kïët quaã thûá nhêët thu lûúåm àûúåc trong quy tùæc cú baãn naây laâ
lêëy ngay sûå chöëng àöëi cuãa ngûúâi bïånh àïí chöëng laåi ngûúâi bïånh.
Ngûúâi bïånh duâng àuã moåi caách àïí khöng nghe theo lúâi baác sô, seä noái
Sigmund Freud 106
rùçng khöng caãm thêëy gò hïët, khöng coá möåt yá tûúãng, möåt tònh caãm
hay möåt kyã niïåm naâo, hay nïëu coá cuäng chùèng biïët roä nhû thïë naâo.
Nhûng dêìn dêìn ngûúâi bïånh nhûúång böå trûúác nhûäng àïì nghõ cuãa
chuáng ta, tûå töë caáo bùçng caách lùång im thêåt lêu trong khi àang noái
chuyïån, röìi ruát cuåc thuá nhêån rùçng mònh biïët nhûäng àiïìu khöng thïí
noái ra àûúåc laâm cho mònh xêëu höí, cho nïn khöng noái ra àûúåc traái
vúái lúâi àaä hûáa. Coá khi ngûúâi bïånh thuá nhêån rùçng coá biïët möåt vaâi
àiïìu nhûng àiïìu àoá liïn can àïën möåt ngûúâi khaác nïn khöng tiïån
noái ra. Coá khi laåi cho laâ nhûäng àiïìu mònh biïët chaã coá nghôa gò, chaã
coá têìm quan troång naâo àaáng cho mònh àïí yá àïën. Cûá thïë tiïëp tuåc
maäi cho túái khi baác sô noái cho hoå biïët rùçng khi yïu cêìu ngûúâi bïånh
noái hïët thò ngûúâi bïånh phaãi noái hïët thûåc sûå chûá khöng phaãi noái
chúi.
Khoá loâng tòm thêëy möåt ngûúâi bïånh naâo laåi khöng daânh riïng
cho mònh möåt khoaãng naâo àoá trong tinh thêìn, laâm cho viïåc trõ
bïånh khöng len loãi vaâo àoá àûúåc. Möåt thên chuã rêët thöng minh cuãa
töi trong suöët möåt tuêìn liïìn àaä giêëu khöng cho töi biïët laâ anh ta coá
nhên tònh, khi töi traách anh vïì àiïìu àoá, anh traã lúâi laâ anh tûúãng
rùçng àoá laâ viïåc riïng cuãa anh. Têët nhiïn viïåc trõ bïånh bùçng phên
têm hoåc khöng thïí chêëp nhêån àiïìu giêëu giïëm àoá. Vñ duå nhû bêy
giúâ chuáng ta tuyïn böë rùçng, caãnh saát trong ngaây naâo àoá seä khöng
bùæt möåt ngûúâi naâo àoá úã hai núi trong thaânh Viïn chùèng haån, röìi ài
tòm bùæt möåt ngûúâi töåi phaåm àang êín naáu trong thaânh phöë. Tïn töåi
phaåm seä tröën úã àêu nïëu khöng phaãi laâ úã möåt trong hai núi noái trïn.
Töi tûúãng rùçng töi coá thïí daânh möåt quyïìn haån nhû thïë cho möåt
ngûúâi thên chuã cuãa töi khi cho rùçng ngûúâi naây coá thïí giûä àûúåc lúâi
hûáa vaâ khöng noái cho ngûúâi khaác biïët nhûäng àiïìu cêìn giêëu vò lyá do
bñ mêåt nghïì nghiïåp. Thên chuã naây rêët haâi loâng vïì cöng viïåc trõ
bïånh. Töi khöng haâi loâng nhû anh ta vaâ khöng bao giúâ daám laâm laåi
möåt thñ nghiïåm nhû thïë nûäa.
Nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh thûúâng viïån cúá lûúng têm vaâ nghi
ngúâ àïí gêy khoá khùn trong viïåc trõ bïånh, Nhûäng ngûúâi bõ naáo loaån
thêìn kinh thûúâng laâm hoãng cöng viïåc trõ bïånh bùçng caách noái ra
nhûäng àiïìu khöng ñch lúåi gò cho cöng viïåc trõ bïånh, coá khi coân laâm
sai laåc cöng viïåc naây nûäa. Töi khöng hïì muöën àûa caác baån ài sêu
vaâo nhûäng chi tiïët trong kyä thuêåt trõ bïånh. Töi chó cêìn noái rùçng,
möîi khi chuáng ta thaânh cöng trong viïåc eáp buöåc ngûúâi bïånh laâm
theo lúâi trong möåt phaåm vi naâo àoá thò sûå chöëng àöëi lêåp tûác àûúåc
chuyïín sang möåt àõa haåt khaác. Luác àoá sûå chöëng àöëi seä coá tñnh caách
tri thûác duâng nhûäng taâi liïåu lyá luêån, nhûäng sûå khoá khùn, sai lêìm
maâ ngûúâi ta tûúãng àaä tòm ra trong lyá thuyïët cuãa chuáng ta. Tûâ
miïång ngûúâi bïånh chuáng ta seä àûúåc nghe laåi têët caã nhûäng lúâi baâi
baác maâ caác nhaâ khoa hoåc nhêët loaåt àûa ra phaãn àöëi chuáng ta.
Àuáng laâ möåt trêån baäo trong möåt ly nûúác. Nhûng ngûúâi bïånh chõu
khoá nghe chuáng ta noái, hûúáng dêîn baâi baác hoå, chó cho hoå nhûäng taâi
liïåu hoå cêìn tham khaão. Hoå sùén saâng trúã thaânh thên hûäu cuãa mön
phên têm hoåc vúái àiïìu kiïån laâ mön naây àûâng àöång àïën hoå, àïën caá
nhên cuãa hoå. Trong sûå chöëng àöëi àoá coá möåt yá muöën cho chuáng ta ài
xa dêìn nhiïåm vuå chñnh. Vò thïë nïn chuáng ta phaãi chöëng àöëi laåi
thaái àöå àoá. Nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh duâng möåt phûúng phaáp àùåc
biïåt trong viïåc chöëng àöëi. Ngûúâi bïånh àïí yïn cho chuáng ta phên
tñch, khöng toã veã phaãn àöëi khiïën cho àaä coá luác chuáng ta coá caãm
tûúãng àang thaânh cöng, nhûng röìi cuöëi cuâng chùèng àaåt àûúåc möåt
kïët quaã gò. Luác àoá múái thêëy sûå chöëng àöëi nuáp sau sûå nghi ngúâ.
Ngûúâi bïånh tûå nhuã: “Nhûäng àiïìu naây thêåt hay, thêåt àeåp töi chùèng
muöën gò hún laâ tiïëp tuåc, nïëu nhûäng àiïìu àoá àuáng töi seä khoãi bïånh.
Nhûng coá leä khöng àuáng, maâ möåt khi töi tin laâ khöng àuáng thò
bïånh töi chùèng khoãi àûúåc”. Tònh traång naây coá thïí keáo daâi lêu cho
túái khi chuáng ta têën cöng thùèng vaâo saâo huyïåt sûå chöëng àöëi vaâ luác
àoá múái laâ giúâ phuát quyïët liïåt.
Sûå chöëng àöëi coá tñnh caách trñ thûác khöng lêëy gò laâm quan
troång, coá thïí chiïën thùæng àûúåc dïî daâng. Nhûng coân sûå chöëng àöëi
khaác khoá chiïën thùæng hún. Àaáng leä gúåi laåi nhûäng kyã niïåm, ngûúâi
bïånh laåi àûa ra nhûäng luêån àiïåu thaái àöå trong cuöåc söëng àïí chöëng
laåi baác sô vaâ phûúng phaáp trõ bïånh. Khi ngûúâi bïånh laâ àaân öng, anh
ta thûúâng dûåa vaâo nhûäng sûå giao thiïåp vúái ngûúâi cha maâ àõa võ àaä
bõ öng baác sô thay thïë: àûa ra nhûäng luêån àiïåu vïì sûå ham muöën
àûúåc àöåc lêåp, loâng tûå aái vûúåt caã ngûúâi cha, khöng muöën toã loâng biïët
ún ngûúâi cha, ngûúâi bïånh duâng nhûäng luêån àiïåu naây àïí phaá öng
baác sô khöng cho öng laâm àûúåc cöng viïåc trõ bïånh. Ngûúâi ta coá caãm
tûúãng rùçng ngûúâi bïånh thñch laâm cho öng baác sô thêët baåi, bûåc mònh
hún laâ muöën khoãi bïånh. Nïëu ngûúâi bïånh laâ àaân baâ thò hoå hay duâng
nhûäng lúâi nuäng nõu êu yïëm àïí xiïu loâng öng baác sô, nhiïìu khi tònh
caãm àöëi vúái öng baác sô coá àûúåm maâu tònh aái. Khi khuynh hûúáng
naây àaåt túái möåt mûác àöå naâo àoá, ngûúâi bïånh khöng quan têm gò àïën
tònh thïë hiïån taåi nûäa, khöng coân nghô àïën bïånh traång, quïn hïët
nhûäng àiïìu cam kïët trong khi trõ bïånh. Ngoaâi ra loâng ghen tuöng,
sûå thêët voång cuãa ngûúâi bïånh khi thêëy öng baác sô toã veã laånh luâng
vúái mònh cuäng ngùn trúã cöng viïåc trõ bïånh tiïën haânh àïìu àïìu.
Sigmund Freud 108
Nhûäng sûå chöëng àöëi naây khöng àaáng bõ kïët aán hoaân toaân.
Chñnh sûå chöëng àöëi nhiïìu khi cuäng chûáa àûång nhiïìu taâi liïåu quan
troång vïì àúâi söëng ngûúâi bïånh vaâ do àoá cuäng giuáp nhiïìu cho baác sô
nïëu öng naây biïët hûúáng dêîn kheáo leáo. Chó coá àiïìu laâ trong luác àêìu
bao giúâ nhûäng sûå chöëng àöëi naây cuäng coá haåi cho sûå trõ bïånh. Àoá
chñnh laâ sûå phaát triïín cuãa caái töi maâ ngûúâi bïånh duâng àïí chöëng laåi
nhûäng sûå thay àöíi do sûå trõ bïånh coá thïí gêy ra. Nhûäng àùåc àiïím
cuãa caái töi naây xuêët hiïån dûúái nhûäng àiïìu kiïån cuãa bïånh thêìn kinh
vaâ laâ phaãn ûáng àöëi vúái cùn bïånh; chuáng ta coá thïí cho laâ chuáng tiïìm
taâng trong ngûúâi bïånh vò nïëu khöng coá bïånh thò khöng bao giúâ
chuáng xuêët hiïån túái mûác àöå àoá vaâ vúái cûúâng àöå àoá. Sûå xuêët hiïån
cuãa caác chöëng àöëi naây khöng laâm haåi gò àïën hiïåu quaã cuãa sûå trõ
bïånh. Nhaâ phên têm hoåc biïët trûúác laâ thïë naâo cuäng coá chöëng àöëi,
thïë naâo chuáng cuäng xuêët hiïån vaâ chó khöng haâi loâng khi khöng laâm
cho chuáng xuêët hiïån vúái möåt sûå roä raâng mong muöën vaâ laâm cho
ngûúâi bïånh hiïíu àûúåc tñnh chêët cuãa sûå chöëng àöëi àoá thöi. Sûå huãy boã
nhûäng sûå chöëng àöëi àoá chñnh laâ cöng viïåc cêìn thiïët phaãi laâm, nïëu
laâm àûúåc thò chuáng ta àaä thaânh cöng möåt phêìn.
Ngûúâi bïånh laåi lúåi duång bêët cûá möåt cú höåi naâo àïí thöi khöng
cöë gùæng nûäa, cú höåi naây coá thïí laâ möåt tai naån bêët thêìn xaãy ra trong
luác àang chûäa, möåt biïën cöë bïn ngoaâi laâm ngûúâi bïånh chuá yá àïën,
möåt veã thuâ nghõch cuãa ngûúâi chung quanh àöëi vúái bïånh, möåt bïånh
khaác xaãy ra laâm cho bïånh thêìn kinh nùång thïm, hoùåc möåt sûå tiïën
böå khaã quan trong viïåc chaåy chûäa. Caác baån cûá thïm vaâo nhûäng
àiïìu trïn, nhûäng àiïìu vûâa noái laâ caác baån coá ngay möåt baãn kï khai
khöng phaãi laâ àêìy àuã, nhûng khaá àuáng vïì moåi phûúng tiïån chöëng
àöëi xaãy ra trong luác bïånh. Nïëu töi noái nhiïìu chi tiïët vïì vêën àïì nhû
thïë laåi chó cöët àïí chûáng minh rùçng nhûäng kinh nghiïåm cuãa chuáng
ta trong viïåc khaão cûáu caác sûå chöëng àöëi laâ nïìn taãng cho quan niïåm
söëng àöång cuãa chuáng ta vïì bïånh thêìn kinh. Breuer vaâ töi àaä bùæt
àêìu chûäa bïånh thêìn kinh bùçng thöi miïn: ngûúâi bïånh àêìu tiïn cuãa
Breuer chó àûúåc chûäa chaåy trong tònh traång bõ thöi miïn, töi cuäng
laâm theo öng ta. Phaãi nhêån laâ chûäa nhû thïë dïî daâng hún, dïî chõu
hún, mêët ñt thò giúâ hún, nhûng kïët quaã àaåt àûúåc khöng chùæc chùæn,
khöng àûúåc lêu. Vò thïë nïn töi boã khöng duâng thöi miïn nûäa vaâ
hiïíu rùçng nïëu cûá tiïëp tuåc duâng thöi miïn thò khöng sao hiïíu àûúåc
tñnh caách söëng àöång cuãa nhûäng bïånh naây. Vò thöi miïn nïn baác sô
khöng thêëy coá sûå chöëng àöëi. Döìn sûå chöëng àöëi ài, thöi miïn seä coá
möåt möi trûúâng hoaåt àöång röång raäi hún, vaâ sûå chöëng àöëi nêëp sau
möi trûúâng àoá khöng laâm sao tiïën túái àûúåc y nhû sûå nghi ngúâ trong
bïånh thêìn kinh bõ aám aãnh. Vò thïë nïn töi coá thïí noái rùçng mön
phên têm hoåc chó ra àúâi khi ngûúâi ta boã khöng duâng thöi miïn
nûäa.
Nhûng duâ coá cho sûå chöëng àöëi laâ quan troång chùng nûäa,
chuáng ta cuäng nïn daânh chöî cho nghi vêën vaâ khöng nïn quaá vöåi
vaâng trong viïåc cöng nhêån sûå coá mùåt cuãa caác sûå chöëng àöëi. Cuäng coá
nhûäng trûúâng húåp bïånh thêìn kinh maâ sûå liïn tûúãng chùèng laâm
àûúåc gò; cuäng coá khi nhûäng lúâi baâi baác cuãa chñnh ngûúâi bïånh àaáng
àûúåc chuáng ta àïí yá, chuáng ta coá thïí àaä lêìm khi cho nhûäng lúâi baâi
baác naây laâ nhûäng sûå chöëng àöëi. Tuy nhiïn töi phaãi noái rùçng lyá luêån
àûúåc nhû thïë khöng phaãi dïî daâng gò. Chuáng ta àaä coá dõp quan saát
con bïånh cuãa chuáng ta trûúác vaâ sau khi nhûäng sûå chöëng àöëi naây
xuêët hiïån. Cûúâng àöå cuãa sûå chöëng àöëi luön luön thay àöíi trong thúâi
gian trõ bïånh; cûúâng àöå naây tùng lïn khi chuáng ta túái möåt chuã àïì
múái, àïën töåt àónh khi chuã àïì naây àïën chöî xêy dûång röìi sau àoá giaãm
dêìn khi chuã àïì àaä laâm xong. Ngoaâi ra, trûâ phi vò vuång vïì trong kyä
thuêåt, chuáng ta chûa hïì gúåi cho ngûúâi bïånh chöëng àöëi chuáng ta hïët
mònh. Trong suöët thúâi gian trõ bïånh, ngûúâi bïånh thay àöíi nhiïìu lêìn
thaái àöå chöëng àöëi. Khi chuáng ta àûa hoå àûúåc àïën möåt àiïím naâo àoá
laâm cho hoå yá thûác àûúåc möåt phêìn naâo nhûäng vêåt liïåu chûáa àûång
trong vö thûác cuãa hoå laâ hoå chöëng àöëi maånh nhêët; nïëu trûúác àoá hoå
coá hiïíu hay chêëp nhêån möåt àiïìu gò thò luác àoá hoå cuäng boã hïët; trong
sûå chöëng àöëi töåt àónh naây nhiïìu khi hoå toã ra ngu xuêín. Nhûng nïëu
ta giuáp hoå thùæng àûúåc sûå chöëng àöëi àoá, hoå seä lêëy laåi àûúåc bònh tônh
vaâ laåi hiïíu àûúåc. Vêåy thaái àöå phï bònh chó trñch cuãa hoå khöng coá
tñnh caách àöåc lêåp maâ chó laâ möåt phûúng tiïån phuå trong tònh caãm
cuãa hoå do sûå chöëng àöëi hûúáng dêîn. Nïëu coá àiïìu gò khöng húåp lyá,
ngûúâi bïånh seä tòm moåi caách chöëng àöëi, nhûng nïëu coá àiïìu gò húåp lyá,
ngûúâi bïånh laåi chêëp nhêån möåt caách dïî daâng. Chuáng ta cuäng
thûúâng laâm nhû thïë, nhûng súã dô trong ngûúâi bïånh sûå lïå thuöåc cuãa
yá chñ vaâo tònh caãm naây xuêët hiïån roä raâng nhû thïë chñnh laâ vò
chuáng ta àaä döìn chuáng vaâo cûá àiïím cuöëi cuâng cuãa chuáng.
Chuáng ta laâm sao giaãng àûúåc sûå kiïån ngûúâi bïånh duâng àuã
moåi caách chöëng laåi sûå huãy boã caác triïåu chûáng bïånh vaâ sûå taái lêåp
tònh traång bònh thûúâng cuãa möåt hoaåt àöång tinh thêìn? Nhûäng àöång
lûåc chöëng laåi sûå thay àöíi tònh traång naây cuäng nhû laâ nhûäng àöång
lûåc àaä gêy ra tònh traång àoá. Chuáng ta coá thïí duâng nhûäng kinh
nghiïåm àaåt àûúåc trong viïåc phên tñch caác triïåu chûáng àïí taái lêåp sûå
hoaåt àöång tinh thêìn luác caác triïåu chûáng múái xuêët hiïån. Sau quan
Sigmund Freud 110
saát cuãa Breuer chuáng ta biïët rùçng, súã dô caác triïåu chûáng cùn bïånh
xuêët hiïån laâ vò sûå hoaåt àöång tinh thêìn khöng àaåt àûúåc mûác àöå bònh
thûúâng àïí coá thïí trúã thaânh hûäu thûác. Triïåu chûáng chó xuêët hiïån àïí
thay thïë nhûäng caái gò chûa hoaân thaânh. Do àoá chuáng ta coá thïí xaác
àõnh àûúåc võ trñ cuãa taác duång cuãa àöång lûåc gêy ra triïåu chûáng àoá.
Chùæc phaãi coá möåt sûå chöëng àöëi maånh meä khöng coá sûå hoaåt àöång
tinh thêìn tiïën vaâo àûúåc yá thûác: vò thïë cho nïn sûå hoaåt àöång naây
phaãi coá tñnh caách vö thûác vaâ vúái tñnh caách vö thûác àoá noá coân xuêët
hiïån dûúái hònh thûác möåt triïåu chûáng. Nhûng sûå cöë gùæng biïën vö
thûác thaânh hûäu thûác cuäng gùåp sûå chöëng àöëi. Chuáng ta goåi sûå hoaåt
àöång gêy ra bïånh thêìn kinh xuêët hiïån dûúái hònh thûác möåt sûå
chöëng àöëi naây laâ sûå döìn eáp.
Bêy giúâ chuáng ta phaãi hònh dung xem sûå döìn eáp naây ra sao?
Àoá laâ àiïìu kiïån trûúác nhêët àïí húåp thaânh möåt triïåu chûáng vaâ tûâ
trûúác túái nay chuáng ta chûa tûâng thêëy möåt caái gò tûúng tûå. Lêëy thñ
duå möåt sûå thuác àêíy, möåt hoaåt àöång tinh thêìn coá thïí biïën thaânh
möåt haânh vi: sûå thuác àêíy naây coá thïí bõ gaåt ra möåt bïn, bõ boã ài hay
bõ lïn aán. Vò thïë nïn nghõ lûåc cuãa noá bõ ruát ài, noá trúã thaânh bêët lûåc,
chó coân soát laåi trong tinh thêìn nhû möåt kyã niïåm thöi. Moåi quyïët
àõnh maâ sûå thuác àêíy laâ àöëi tûúång àïìu phaãi tiïën haânh dûúái sûå kiïím
soaát hûäu thûác cuãa caái töi. Nhûng khi sûå thuác àêíy àoá bõ döìn eáp thò
sûå viïåc xaãy ra khaác hùèn. Noá seä giûä nguyïn nghõ lûåc nhûng khöng
àïí laåi àùçng sau möåt kyã niïåm naâo caã, sûå döìn eáp seä hoaåt àöång maâ
khöng chõu sûå kiïím soaát cuãa yá thûác. Sûå so saánh naây khöng giuáp ta
tiïën gêìn àïën sûå hiïíu roä tñnh chêët cuãa sûå döìn eáp .
Töi muöën trònh baây cho caác baån xem nhûäng sûå biïíu thõ lyá
thuyïët coá ñch nhêët vïì phûúng diïån naây, nghôa laâ àuáng nhêët àïí hònh
dung sûå döìn eáp bùçng möåt hònh aãnh nhêët àõnh. Nhûng muöën cho roä
raâng chuáng ta phaãi thay nghôa duâng àïí mö taã cuãa chûä “vö thûác”
bùçng nghôa coá tñnh caách hïå thöëng cuãa chûä naây; noái möåt caách khaác,
chuáng ta phaãi chêëp nhêån rùçng vö thûác hay hûäu thûác cuãa möåt àùåc
àiïím tinh thêìn, chó laâ möåt trong caác tñnh chêët cuãa sûå hoaåt àöång
naây thöi. Khi möåt sûå hoaåt àöång coá tñnh caách vö thûác, sûå phên caách
cuãa noá àöëi vúái hûäu thûác chó laâ dêëu hiïåu vïì söë mïånh cuãa noá chûá
khöng phaãi chñnh söë mïånh àoá. Muöën biïët roä söë mïånh àoá nhû thïë
naâo, chuáng ta phaãi cöng nhêån rùçng möîi sûå hoaåt àöång tinh thêìn
trûúác hïët phaãi úã vaâo möåt giai àoaån vö thûác trûúác khi biïën thaânh
hûäu thûác cuäng nhû möåt hònh chuåp bùçng maáy aãnh bao giúâ cuäng
phaãi qua möåt giai àoaån êm vaâ chó trúã thaânh têëm hònh sau khi qua
giai àoaån dûúng. Nhûng cuäng khöng phaãi têëm hònh naâo cuäng bùæt
buöåc phaãi thaânh möåt hònh dûúng, khöng phaãi bêët cûá möåt sûå hoaåt
àöång vö thûác naâo cuäng phaãi biïën thaânh hûäu thûác. Chuáng ta chó coá
thïí noái rùçng möîi hoaåt àöång tinh thêìn bao giúâ cuäng thuöåc möåt hïå
thöëng tinh thêìn vö thûác röìi coá thïí qua hïå thöëng hûäu thûác trong
möåt vaâi trûúâng húåp.
Hònh dung tiïån lúåi nhêët cho chuáng ta laâ hònh dung giaãn dõ
nhêët cuãa hïå thöëng: àoá laâ hònh dung trong khöng gian. Chuáng ta coi
hïå thöëng vö thûác nhû möåt caái phoâng to trong àoá nhûäng khuynh
hûúáng tinh thêìn chen chuác nhau nhû nhûäng ngûúâi söëng trong àoá.
Caånh caái phoâng naây coá möåt phoâng nhoã hún nhû möåt phoâng khaách
bïn trong coá yá thûác toåa võ. Nhûng taåi chöî cûãa thöng cùn phoâng vúái
phoâng khaách coá möåt ngûúâi gaác cöíng àûáng kiïím soaát möîi khuynh
hûúáng tinh thêìn, kiïím duyïåt vaâ khöng cho khuynh hûúáng àoá vaâo
nïëu khuynh hûúáng naây húåp yá anh gaác. Duâ ngûúâi gaác cöíng àuöíi möåt
khuynh hûúáng khöng cho qua cûãa phoâng hay àïí cho möåt khuynh
hûúáng qua cûãa vaâo trong phoâng, sûå khaác biïåt giûäa hai sûå viïåc àoá
khöng coá gò to lúán vaâ kïët quaã vêîn nhû nhau. Moåi vêën àïì àïìu phuå
thuöåc vaâo sûå tinh mùæt, thaáo vaát cuãa anh chaâng gaác cöíng. Hònh aãnh
naây coá lúåi cho chuáng ta vò giuáp chuáng ta múã röång yá kiïën cuãa chuáng
ta. Nhûäng khuynh hûúáng úã laåi cùn phoâng lúán daânh cho vö thûác
thoaát khoãi con mùæt doâm ngoá cuãa yá thûác trong phoâng khaách. Vêåy
nhûäng khuynh hûúáng àoá àaä bùæt àêìu coá tñnh caách vö thûác. Khi ài
àïën ngûúäng cûãa phoâng khaách maâ bõ àuöíi, khöng àûúåc vaâo phoâng
tûác laâ khuynh hûúáng àoá khöng coá khaã nùng àïí trúã thaânh hûäu thûác:
chuáng ta noái laâ chuáng bõ döìn eáp. Nhûng nhûäng khuynh hûúáng àûúåc
anh gaác cöíng cho pheáp qua cûãa vaâo phoâng khöng phaãi vò thïë maâ
nhêët thiïët trúã thaânh hûäu thûác: chuáng chó trúã thaânh hûäu thûác khi
chuáng àûúåc yá thûác àïí mùæt àïën. Vêåy chuáng ta goåi cùn phoâng thûá hai
naây laâ: hïå thöëng tiïìn yá thûác. Vêåy viïåc möåt hoaåt àöång trúã thaânh hûäu
thûác vêîn giûä nguyïn nghôa coá tñnh caách mö taã. Àùåc tñnh cuãa sûå döìn
eáp laâ úã chöî möåt khuynh hûúáng bõ anh gaác - dan khöng cho bûúác tûâ
vö thûác sang phoâng tiïìn yá thûác. Chñnh anh gaác cöíng naây chuáng ta
goåi laâ sûå chöëng àöëi khi chuáng ta duâng phûúng phaáp phên têm àïí
chêëm dûát sûå döìn eáp.
Caác baån seä baão laâ nhûäng hònh dung àoá vûâa giaãn dõ vûâa ngöng
nghïnh khöng thïí khöng coá chöî trong möåt baâi thuyïët trònh vïì
khoa hoåc. Caác baån noái àuáng, töi cuäng biïët laâ noá khöng àûúåc àuáng
vaâ nïëu töi khöng lêìm thò chùng bao lêu nûäa chuáng ta seä coá möåt caái
Sigmund Freud 112
gò hay hún thay vaâo àoá. Töi khöng biïët laâ sau khi sûãa àöíi vaâ hoaân
bõ, hònh dung àoá coá coân veã ngöng nghïnh nûäa hay thöi. Trong khi
chúâ àúåi caác baån nïn nhúá rùçng chuáng ta àaä coá möåt hònh dung nhû
thïë khi ta thêëy con ngûúâi cuãa Ampeâre búi trong doâng àiïån, vaâ
nhûäng hònh dung nhû thïë khöng phaãi laâ vö ñch vò sao chuáng cuäng
giuáp ta hiïíu àûúåc möåt vaâi sûå quan saát. Töi coá thïí chùæc chùæn rùçng
giaã thuyïët vïì hai cùn phoâng, ngûúâi gaác trûúác cûãa phoâng, yá thûác
àûáng trong phoâng khaách cho chuáng ta möåt hònh dung rêët saát thûåc.
Töi cuäng muöën caác baån nhêån thêëy rùçng nhûäng danh tûâ: vö thûác,
tiïìn yá thûác, yá thûác cuäng coá giaá trõ chùèng khaác gò nhûäng danh tûâ
vêîn thûúâng duâng nhû: tiïìm thûác, caånh yá thûác (para - conscient)
hay giûäa yá thûác (interconscient).
Töi mong caác baån seä noái thïm rùçng sûå töí chûác cuãa guöìng maáy
tinh thêìn àuáng àïí cùæt nghôa nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh
muöën coá giaá trõ cêìn phaãi coá tñnh töíng quaát vaâ giuáp cho ta hiïíu àûúåc
nhûäng sûå hoaåt àöång bònh thûúâng. Khöng coân gò àuáng hún nûäa,
trong luác naây töi chûa thïí laâm haâi loâng caác baån àûúåc nhûng sûå
quan têm cuãa chuáng ta vïì têm lyá cuãa sûå hoåp thaânh caác triïåu chûáng
bïånh thêìn kinh chó coá thïí tùng lïn nhiïìu nïëu, nhúâ sûå khaão saát caác
àiïìu kiïån bïånh lyá, chuáng ta hy voång tòm hiïíu àûúåc vïì sûå hoaåt àöång
cuãa hïå thöëng tinh thêìn bònh thûúâng maâ tûâ trûúác túái nay chuáng ta
chûa hïì biïët gò caã.
Baâi thuyïët trònh cuãa töi vïì hai hïå thöëng vö thûác vaâ hûäu thûác,
vïì liïn quan giûäa chuáng vaâ nhûäng liïn quan gùæn chùåt chuáng vúái yá
thûác khöng nhùæc nhúã caác baån nhúá laåi gò sao? Caác baån suy nghô ài
vaâ seä thêëy rùçng anh chaâng gaác cûãa àûáng giûäa vö thûác vaâ tiïìn yá
thûác chñnh laâ sûå hiïån thên cuãa sûå kiïím duyïåt àaä cho giêëc mú roä
raâng hònh thûác cuöëi cuâng cuãa noá. Nhûäng caái gò coân soát laåi ban
ngaây, nhûäng sûå kñch àöång trong giêëc mú laâ nhûäng taâi liïåu tiïìn yá
thûác chõu aãnh hûúãng cuãa nhûäng ham muöën vö thûác bõ döìn eáp, liïn
kïët vúái chuáng, nhêån sûå giuáp àúä cuãa chuáng, nhúâ nghõ lûåc cuãa chuáng
àïí hoåp thaânh giêëc mú tiïìm taâng. Dûúái quyïìn ngûå trõ cuãa hïå thöëng
vö thûác, nhûäng vêåt liïåu tiïìn yá thûác àûúåc xêy dûång bùçng sûå cö àoång
vaâ di chuyïín rêët ñt khi thêëy xuêët hiïån trong àúâi söëng tinh thêìn
bònh thûúâng, nghôa laâ trong hïå thöëng tiïìn yá thûác. Chuáng ta biïíu
thõ hai hïå thöëng naây bùçng phûúng tiïån laâm viïåc cuãa chuáng; tuây
theo möëi liïn quan cuãa noá vúái yá thûác ra sao chuáng ta coá thïí noái
hiïån tûúång naây hay hiïån tûúång noå thuöåc vaâo hïå thöëng naây hay hïå
thöëng khaác. Theo quan niïåm naây thò giêëc mú khöng coá gò chûáng toã
laâ coá tñnh caách bïånh hoaån, giêëc mú coá thïí àïën vúái bêët cûá ngûúâi naâo
bònh thûúâng trong nhûäng àiïìu kiïån biïíu thõ cho giêëc nguã. Giaã
thuyïët vïì sûå cêëu taåo cuãa guöìng maáy tinh thêìn, vûâa cùæt nghôa àûúåc
sûå thaânh lêåp giêëc mú, vûâa cùæt nghôa àûúåc sûå thaânh lêåp caác triïåu
chûáng bïånh thêìn kinh coá thïí coá giaá trõ àöëi vúái bêët cûá àúâi söëng tinh
thêìn bònh thûúâng naâo.
Vêåy chuáng ta phaãi hiïíu sûå döìn eáp nhû thïë naâo? Sûå döìn eáp chó
laâ möåt àiïìu kiïån ài trûúác sûå thaânh lêåp möåt triïåu chûáng. Chuáng ta
àaä thêëy laâ triïåu chûáng thay thïë cho möåt caái gò maâ sûå döìn eáp khöng
cho biïíu löå ra ngoaâi. Nhûng khi biïët sûå döìn eáp laâ gò röìi chuáng ta
cuäng chûa hiïíu laâm sao triïåu chûáng coá thïí thay thïë àûúåc caái gò àoá
khöng biïíu löå ra ngoaâi. Vïì àêìu kia cuãa vêën àïì, sûå döìn eáp cuäng nïu
ra nhûäng cêu hoãi nhû sau: Nhûäng khuynh hûúáng chõu aãnh hûúãng
cuãa sûå döìn eáp laâ nhûäng khuynh hûúáng naâo? Nhûäng àöång lûåc naâo
àaä bùæt buöåc phaãi coá sûå döìn eáp? Sûå döìn eáp coá muåc àñch gò? Àïí traã lúâi
caác cêu hoãi àoá hiïån nay chuáng ta chó coá möåt yïëu töë duy nhêët. Khaão
saát sûå chöëng àöëi, chuáng ta thêëy sûå chöëng àöëi chó laâ saãn phêím cuãa
nhûäng àöång lûåc vaâ nhûäng tñnh chêët àoá àaä quy àõnh sûå döìn eáp hay
ñt nhêët àaä giuáp cho noá xuêët hiïån. Coân nhûäng caái khaác chuáng ta
chûa biïët.
Nhûng úã àêy chuáng ta coá thïí dûåa vaâo nhûäng thñ nghiïåm noái
trïn. Sûå phên tñch cho ta biïët roä nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn
kinh coá muåc àñch gò. Àöëi vúái caác baån àiïìu àoá chùèng coá gò múái laå. Töi
chùèng àaä trònh baây nhû thïë trong hai trûúâng húåp bïånh thêìn kinh
röìi sao? Nhûng hai trûúâng húåp àoá coá nghôa gò? Caác baån coá quyïìn
àoâi hoãi töi chûáng minh àiïìu töi khùèng àõnh haâng trùm hay nhiïìu
hún nûäa trûúâng húåp khaác. Töi tiïëc laâ khöng thïí chiïìu yá àûúåc. Töi
phaãi yïu cêìu caác baån dûåa trïn kinh nghiïåm riïng cuãa caác baån hay
tröng cêåy vaâo sûå tin tûúãng cuãa caác baån vïì nhûäng àiïìu àaä àûúåc têët
caã caác nhaâ phên têm hoåc khaác khùèng àõnh.
Chùæc hùèn caác baån coân nhúá laâ trong hai trûúâng húåp àoá chuáng
ta àaä duâng sûå phên tñch àïí ài sêu vaâo àúâi söëng tònh duåc cuãa ngûúâi
bïånh. Trong trûúâng húåp thûá nhêët chuáng ta thêëy hïët sûác roä raâng
muåc àñch hay khuynh hûúáng cuãa caác triïåu chûáng àûúåc khaão saát;
trong trûúâng húåp thûá hai coá thïí rùçng muåc àñch hay khuynh hûúáng
naây bõ möåt caái gò che lêëp mêët, chuáng ta seä noái sau àïën caái naây.
Nhûng trong nhûäng trûúâng húåp khaác chuáng ta àïìu nhêån thêëy
nhûäng chi tiïët giöëng nhû trong hai trûúâng húåp trïn. Trong moåi
trûúâng húåp chuáng ta àïìu ài sêu vaâo caác biïën cöë tònh duåc, àïìu thêëy
Sigmund Freud 114
roä nhûäng ham muöën tònh duåc cuãa ngûúâi bïånh vaâ lêìn naâo chuáng ta
cuäng thêëy nhûäng triïåu chûáng àïìu coá möåt muåc àñch nhû nhau. Muåc
àñch naây khöng gò khaác hún laâ sûå thoãa maän tònh duåc; nhûäng triïåu
chûáng coá muåc àñch thoãa maän tònh duåc cuãa ngûúâi bïånh, thay thïë cho
sûå thoãa maän khi trong àúâi söëng bònh thûúâng ngûúâi bïånh khöng
àûúåc thoãa maän.
Caác baån haäy nhúá laåi trûúâng húåp bõ aám aãnh trong ngûúâi bïånh
thûá nhêët. Ngûúâi vúå phaãi xa chöìng, ngûúâi chöìng maâ mònh yïu quyá
nhûng khöng thïí cuâng söëng vúái mònh àûúåc vò nhûäng sûå yïëu keám
cuãa öng ta. Naâng phaãi trung thaânh vúái chöìng, khöng tòm caách thay
thïë chöìng bùçng ngûúâi khaác. Triïåu chûáng bïånh cuãa naâng hiïën cho
naâng nhûäng gò naâng cêìu mong, nêng cao ngûúâi chöìng lïn, phuã
nhêån, sûãa chûäa sûå yïëu keám cuãa chöìng, nhêët laâ sûå bêët lûåc. Triïåu
chûáng naây chó laâ sûå thoãa maän möåt ham muöën nhû giêëc mú nhûng
khaác giêëc mú úã chöî àêy laâ sûå thoãa maän möåt ham muöën vïì tònh aái.
Vïì ngûúâi bïånh thûá hai nhûäng àiïìu naâng laâm trûúác khi ài nguã coá
muåc àñch trùn trúã khöng cho cha meå giao húåp àïí traánh khoãi coá möåt
àûáa em. Bùçng lïî nghi naây, ngûúâi con gaái àõnh thay thïë ngûúâi meå.
Vêåy trong trûúâng húåp naây cuäng nhû trong trûúâng húåp thûá nhêët,
ngûúâi bïånh muöën huãy boã nhûäng trúã ngaåi cho viïåc thoãa maän tònh
duåc vaâ ham muöën luyïën aái. Chuáng ta seä noái ngay àïën nhûäng sûå
phûác taåp noái trong phêìn trïn.
Àïí biïån minh cho nhûäng àiïìu deâ dùåt cêìn coá trong àïì luêån cuãa
töi, töi yïu cêìu caác baån chuá yá àïën sûå kiïån laâ têët caã nhûäng àiïìu töi
noái vïì sûå döìn eáp, sûå thaânh lêåp vaâ yá nghôa caác triïåu chûáng àïìu dûåa
trïn sûå phên tñch ba hònh thûác cuãa bïånh thêìn kinh: vaâ chó aáp duång
cho ba hònh thûác naây thöi: naáo loaån thêìn kinh vò lo êu súå haäi, naáo
loaån thêìn kinh vò quy höìi, bõ aám aãnh. Sûå hoaåt àöång cuãa phên têm
hoåc cuäng chó giúái haån trong ba chûáng bïånh naây thöi, nhûäng chûáng
bïånh maâ chuáng ta goåi laâ chûáng bïånh thêìn kinh khaác. Tuy phên
têm hoåc cuäng coá khaão cûáu nhûng khöng ài sêu lùæm. Coá möåt loaåi
chûáng bïånh khöng thïí trõ àûúåc bùçng phên têm hoåc nïn bõ gaåt ra
möåt bïn. Caác baån khöng nïn quïn rùçng phên têm hoåc laâ möåt khoa
hoåc haäy coân quaá treã, muöën nghiïn cûáu cêìn phaãi àïí nhiïìu thúâi gian
vaâ cöng cuãa, rùçng múái caách àêy khöng lêu khoa hoåc naây chó coá möîi
möåt nhên viïn thöi. Tuy nhiïn taåi khùæp moåi núi ngûúâi ta àaä tòm
hiïíu nhûäng chûáng bïånh thêìn kinh khöng phaãi laâ hoaán chuyïín. Töi
hy voång seä trònh baây cho caác baån biïët nhûäng giaã thuyïët vaâ kïët quaã
cuãa chuáng ta khi àem aáp duång vaâo nhûäng chûáng bïånh múái naây seä
phaát triïín nhû thïë naâo, nhûäng mön hoåc múái naây khöng phuã nhêån
nhûäng giaã thuyïët vaâ kïët quaã naây maâ coân xêy dûång nhiïìu àiïìu cao
hún nûäa. Vò nhûäng vêåt liïåu naây chó aáp duång cho ba chûáng bïånh
hoaán chuyïín thöi, töi tûå cho pheáp nêng cao giaá trõ cuãa caác triïåu
chûáng bùçng caách cho caác baån biïët möåt chi tiïët múái. So saánh nguyïn
nhên gêy ra ba chûáng bïånh naây chuáng ta tiïën túái möåt kïët quaã coá
thïí toám tùæt trong cöng thûác sau àêy: nhûäng ngûúâi bïånh àau khöí vò
möåt sûå thiïëu soát, vò thûåc tïë àaä ngùn khöng cho hoå thoãa maän àûúåc
tònh duåc. Hai kïët quaã naây hoâa húåp vúái nhau hoaân toaân. Caách àöåc
nhêët àïí hiïíu nhûäng triïåu chûáng naây laâ coi chuáng nhû möåt sûå thoãa
maän xuêët hiïån àïí thay thïë àiïìu maâ àúâi söëng tinh thêìn thûúâng àaä
ngùn khöng cho thoãa thoãa maän.
Ngûúâi ta coá thïí àûa ra nhiïìu luêån àiïåu baâi baác nûäa àöëi vúái àïì
luêån laâ nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh chó laâ nhûäng triïåu
chûáng duâng àïí thay thïë. Töi noái cho caác baån nghe vïì hai luêån àiïåu
naây. Caác baån coá thïí baão: coá rêët nhiïìu trûúâng húåp maâ àïì luêån cuãa
öng khöng biïån minh àûúåc; trong nhûäng trûúâng húåp naây nhûäng
triïåu chûáng coá veã nhû coá möåt muåc àñch traái hùèn: khöng phaãi laâ
thoãa maän tònh duåc maâ tòm caách gaåt ra ngoaâi hay huãy boã sûå thoãa
maän tònh duåc. Töi khöng muöën phuã nhêån rùçng lyá luêån cuãa baån rêët
àuáng. Trong phên têm hoåc nhiïìu khi sûå viïåc phûác taåp hún mònh
tûúãng. Nïëu sûå viïåc giaãn dõ ài thò àêu coá cêìn túái phên têm hoåc àïí
diïîn giaãng cho roä raâng hún. Trong trûúâng húåp ngûúâi bïånh thûá hai
cuãa chuáng ta coá nhûäng cûã chó tòm caách gaåt boã sûå thoãa maän tònh duåc
vñ duå nhû viïåc cêët hïët caác tiïëng tñch tùæc àöìng höì àïí traánh cho ngûúâi
bïånh khoãi nghô àïën sûå cûúng lïn cuãa cú quan sinh duåc hay viïåc
traánh cho bònh hoa khoãi rúi xuöëng àêët, khoãi vúä hay voång laâ vúái viïåc
àoá ngûúâi bïånh seä gòn giûä àûúåc trinh tiïët. Trong nhiïìu trûúâng húåp
khaác, tñnh caách tiïu cûåc naây roä raâng hún nhûäng haânh vi cûã chó àïìu
coá muåc àñch traánh nhûäng kyã niïåm vaâ sûå caám döî vïì tònh duåc.
Nhûng hún möåt lêìn phên têm hoåc àaä chûáng minh rùçng coá sûå traái
ngûúåc khöng hùèn laâ àaä coá mêu thuêîn. Chuáng ta coá thïí múã röång àïì
luêån: nhûäng triïåu chûáng coá muåc àñch hoùåc thoãa maän tònh duåc hoùåc
lêín traánh noá. Tñnh caách tñch cûåc roä raâng trong sûå naáo loaån thêìn
kinh, tñnh caách tiïu cûåc roä raâng trong sûå aám aãnh. Nïëu nhûäng triïåu
chûáng coá thïí duâng àïí thoãa maän tònh duåc hay traái laåi thò tñnh caách
lûúäng diïån naây coá thïí àûúåc cùæt nghôa rùçng sûå hoaåt àöång maâ chuáng
ta chûa coá dõp noái àïën. Chuáng laâ kïët quaã cuãa sûå dung hoâa, cuãa sûå
liïn húåp cuãa hai khuynh hûúáng traái ngûúåc nhau, cuäng mö taã
nhûäng àiïìu bõ döìn eáp cuäng nhû nhûäng àiïìu gêy ra sûå döìn eáp vaâ
Sigmund Freud 116
giuáp cho sûå lêåp thaânh cuãa sûå döìn eáp. Sûå thay thïë coá lúåi hún hay
keám cho möåt trong hai khuynh hûúáng chûá ñt khi chó coá lúåi cho möåt
khuynh hûúáng thöi. Trong bïånh naáo loaån thêìn kinh, hai muåc àñch
thûúâng phaát biïíu trong möåt triïåu chûáng; trong sûå aám aãnh coá hai
muåc àñch khaác nhau: triïåu chûáng coá hai thò, phên ra hai àöång taác.
Möîi àöång taác thûåc hiïån caái noå trûúác caái kia röìi triïåt tiïu nhau.
Coân möåt àiïìu nghi vêën khaác khoá giaãi hún. Chuáng ta coá ài húi
quaá xa khöng khi muöën giaãi thñch moåi trûúâng húåp bùçng sûå thoãa
maän tònh duåc. Nhûäng triïåu chûáng naây thûåc ra khöng thoãa maän
möåt yïëu töë coá thûåc naâo caã, maâ chó hêm noáng laåi möåt caãm giaác hay
biïíu dûúng cho möåt hònh aãnh ngöng cuöìng cuãa möåt phûác thïí tònh
duåc. Ngoaâi ra sûå thoãa maän tònh duåc naây thûúâng coá tñnh caách treã
con khöng xûáng àaáng nhû sûå thuã dêm hay nhûäng haânh vi bêín thóu
maâ ngûúâi ta thûúâng cêëm treã con khöng cho laâm. Caác baån seä ngaåc
nhiïn khi thêëy ngûúâi ta coi laâ thoãa maän tònh duåc laâ nhûäng haânh
àöång àaáng leä chó nïn coi nhû nhûäng sûå thoãa maän àöåc aác, kinh túãm
coá khi traái thiïn tûå nûäa. Vïì nhûäng àiïím naây chuáng ta chûa thïí
àöìng yá vúái nhau àûúåc möåt khi chûa khaão saát sêu röång àúâi söëng
tònh duåc cuãa àaân öng vaâ chêët xaác àõnh xem nhû thïë naâo thò àûúåc
coi nhû coá tñnh chêët tònh duåc.
20. ÀÚÂI SÖËNG TÒNH DUÅC CUÃA NGÛÚÂI ÀAÂN ÖNG
Chùæc caác baån àïìu tûúãng tûúång rùçng moåi ngûúâi àïìu àöìng yá vïì
yá nghôa cuãa hai chûä tònh duåc. Trûúác hïët “tònh duåc” chùèng laâ möåt
caái gò tuåc tôu maâ moåi ngûúâi àïìu traánh khöng muöën noái àïën û? Coá
ngûúâi kïí cho töi nghe chuyïån möåt söë hoåc troâ cuãa möåt nhaâ tinh thêìn
hoåc nöíi tiïëng, muöën cho thêìy tin rùçng triïåu chûáng cuãa bïånh naáo
loaån thêìn kinh coá tñnh chêët tònh duåc, àûa thêìy àïën trûúác möåt ngûúâi
bïånh naáo loaån thêìn kinh àang quùçn quaåi trong nhûäng daáng àiïåu
giöëng nhû möåt ngûúâi àaân baâ àang sinh. Öng thêìy toã veã khinh
thûúâng vaâ noái: “Sûå sinh con khöng coá gò dñnh daáng àïën tònh duåc
caã”. Têët nhiïn viïåc sinh con khöng phaãi luác naâo cuäng coá tñnh chêët
tuåc tôu.
Coá baån seä traách töi vò àaä àuâa cúåt trûúác möåt vêën àïì nghiïm
troång nhû thïë. Nhûng töi khöng hïì muöën noái àuâa. Búãi leä nöåi dung
cuãa hai chûä “tònh duåc” khöng dïî àõnh nghôa tñ naâo. Trûúác hïët ngûúâi
ta coá thïí cho rùçng têët caã nhûäng caái gò coá dñnh daáng àïën sûå khaác
biïåt giûäa giöëng àûåc vaâ giöëng caái àïìu coá tñnh chêët tònh duåc, nhûng
àõnh nghôa àoá vûâa mú höì vûâa quaá röång. Xeát àïën caách giao cêëu caác
baån coá thïí cho rùçng têët caã nhûäng caái gò dñnh daáng àïën viïåc tòm
khoaái laåc bùçng thên thïí, nhêët laâ bùçng caác cú quan tònh duåc cuãa
ngûúâi khaác phaái, nghôa laâ dñnh daáng àïën viïåc giao húåp àïìu coá tñnh
chêët tònh duåc. Àõnh nghôa nhû thïë caác baån seä gêìn quan àiïím vúái
nhûäng ngûúâi naâo cho tònh duåc laâ möåt thûá gò tuåc tôu khoá coi, vaâ nïëu
nhû thïë thò sûå sinh àeã chùèng coá gò laâ tònh duåc caã. Nhûng khi quan
niïåm rùçng àùåc tñnh cuãa tònh duåc laâ sûå sinh con, caác baån seä gaåt boã
ra ngoaâi àõnh nghôa àoá rêët nhiïìu haânh àöång nhû sûå thuã dêm hay
hön hñt, tuy khöng coá muåc àñch sinh àeã maâ vêîn coá tñnh chêët tònh
duåc. Chuáng ta biïët rùçng sûå cöë gùæng àõnh nghôa àïìu àûa àïën nhiïìu
sûå khoá khùn, cho nïn chuáng ta àûâng hy voång rùçng trong trûúâng
húåp naây chuáng ta seä traánh khoãi nhûäng khoá khùn àoá. Trong quaá
trònh phaát triïín cuãa khaái niïåm vïì “tònh duåc” chuáng ta thêëy coá möåt
caái gò maâ Silberer goåi laâ möåt “sûå sai lêìm vò muöën giêëu giïëm”. Duâ
sao chuáng ta cuäng khöng thiïëu nhûäng chiïìu hûúáng coá thïí àûa
chuáng ta àïën àiïìu maâ loaâi ngûúâi thûúâng goåi laâ “tònh duåc”.
Möåt àõnh nghôa naâo coá thïí noái àïën sûå khaác biïåt giûäa phaái
nam vaâ phaái nûä, sûå sung sûúáng thoãa maän trong vêën àïì tònh duåc,
nhiïåm vuå sinh con, vaâ luön caã tñnh chêët tuåc tôu khoá coi cuãa tònh
duåc, cuãa nhûäng hoaåt àöång àaáng phaãi dêëu giïëm, coá thïí duâ duâng cho
moåi nhu cêìu thûåc tïë cuãa cuöåc àúâi. Nhûng khoa hoåc khöng thoãa
maän vúái möåt àõnh nghôa nhû thïë. Sau khi khaão saát kyä caâng, tó mó,
chuáng ta thêëy laâ coá möåt söë loaåi ngûúâi maâ àúâi söëng tònh duåc khaác
hùèn àúâi söëng cuãa àa söë ngûúâi khaác. Nhiïìu ngûúâi trong boån ngûúâi
“sa àoåa” naây khöng coân àïí yá gò àïën sûå khaác biïåt giûäa caái vaâ àûåc
nûäa. Hoå chó thoãa maän àûúåc tònh duåc àöëi vúái ngûúâi cuâng phaái vúái hoå
thöi; ngûúâi khaác phaái àöëi vúái hoå chùèng coá nghôa gò caã vaâ nhiïìu khi
coân laâm hoå ghï túãm nûäa. Nhûäng con ngûúâi “sa àoåa” naây quaã laâ
khöng hïì àïí yá àïën viïåc sinh con. Nhûäng ngûúâi naây, chuáng ta goåi laâ
“ngûúâi àöìng tñnh luyïën aái”. Àaân öng hay àaân baâ thuöåc loaåi naây coá
khi laâ nhûäng ngûúâi coá hoåc thûác, coá giaáo duåc, coá tinh thêìn luên lyá vaâ
trñ thûác rêët cao. Hoå muöën dûåa vaâo nhûäng àaåi diïån khoa hoåc cuãa
riïng hoå, gaán cho mònh tñnh caách cuãa möåt giöëng thûá ba (ngoaâi
giöëng àûåc vaâ giöëng caái) cuäng coá quyïìn lúåi nhû nhûäng giöëng kia.
Chuáng ta seä coá dõp xeát àïën nhûäng yïu saách cuãa hoå. Hoå khöng hïì laâ
“phaái thûúång lûu” trong nhên loaåi nhû yá muöën; trong haâng nguä
cuãa hoå cuäng coá nhûäng keã vö giaá trõ vaâ vö ñch nhû trong söë ngûúâi
thûúâng.
Sigmund Freud 118
Nhûäng con ngûúâi “sa àoåa naây” cuäng duâng nhûäng àöëi tûúång
tònh duåc cuãa mònh nhû ngûúâi thûúâng. Nhûng sau àoá hoå coá nhiïìu
haânh àöång khaác hùèn ngûúâi thûúâng. Hoå coá thïí àem so saánh vúái
nhûäng con quyã quaái dõ, thö bó trong bûác hoåa cuãa P. Brïughl àang
tòm caách caám döî thaánh Antoine, hay nhûäng võ thêìn vaâ tñn àöì maâ
Gustave Flaubert cho diïîu qua trûúác mùåt con ngûúâi ngoan àaåo cuãa
öng ta. Hoå cêìn àûúåc phên loaåi, nïëu khöng chuáng ta seä khöng biïët
àûúâng naâo maâ lêìn. Hoå àûúåc chia thaânh hai loaåi: loaåi ngûúâi àöìng
tñnh luyïën aái khaác thûúâng vïì àöëi tûúång tònh aái cuãa hoå, theo àuöíi
muåc àñch luyïën aái khaác hùèn ngûúâi thûúâng. Thuöåc loaåi thûá nhêët naây
bao göìm nhûäng ngûúâi naâo khöng giao húåp vúái ngûúâi khaác phaái
bùçng cú quan sinh duåc nhû thûúâng lïå maâ thay thïë cú quan naây
bùçng phêìn khaác trong thên thïí. Phêìn thên thïí naây coá tiïån lúåi hay
khöng trong viïåc thoãa maän tònh duåc, coá bêín thóu hay khöng, hoå bêët
cêìn, khöng cho laâ quan troång (vñ duå nhû thay êm höå bùçng möìm
hay hêåu mön). Cuäng thuöåc vaâo loaåi naây nhûäng ngûúâi duâng cú quan
sinh duåc khöng phaãi vaâo viïåc giao cêëu maâ vaâo viïåc khaác, vò duå nhû
hêåu mön hay chöî baâi tiïët khaác. Röìi àïën nhûäng ngûúâi khöng duâng
àïën cú quan sinh duåc vaâ thay vaâo àoá bùçng àöi vuá, àöi chên hay
nhûäng bñm toác cuãa ngûúâi àaân baâ. Coá ngûúâi laåi khöng theâm duâng
àïën thên thïí cuãa ngûúâi àaân baâ nûäa: àöëi vúái hoå coá khi möåt vêåt duång
naâo trong phoâng tùæm cuäng duâng àûúåc viïåc nhû möåt chiïëc giêìy hay
khùn tùæm. Àoá laâ boån thuöåc vïì linh vêåt giaáo. Cuöëi cuâng phaãi kïí àïën
boån ngûúâi giao cêëu nhû thûúâng nhûng vúái nhûäng àoâi hoãi kinh
khuãng, nhû giao cêëu vúái möåt xaác chïët vò chó thoãa maän khi laâm
xong cöng viïåc kinh túãm ghï ngûúâi àoá. Nhûng thöi noái àïën nhûäng
sûå kinh túãm àoá àaä quaá nhiïìu.
Loaåi thûá hai göìm coá nhûäng ngûúâi thoãa maän tònh duåc theo löëi
maâ nhûäng ngûúâi thûúâng chó coi nhû nhûäng sûå sûãa soaån, vñ duå nhû
súâ moá khùæp moåi núi trïn mònh ngûúâi khaác phaái, nhòn vaâo thûåc sêu
nhûäng núi thêìm kñn nhêët, phö bêìy cú quan sinh duåc cuãa mònh ra
vúái hy voång laâ ngûúâi khaác phaái cuäng súâ moá nhû mònh. Röìi àïën
nhûäng ngûúâi chó thoãa maän àûúåc bùçng caách laâm nhuåc hay laâm àau
khöí ngûúâi khaác phaái bùçng moåi haânh àöång xêëu xa. Cuäng thuöåc loaåi
naây nhûäng ngûúâi chó thoãa maän khi bõ haânh haå, àau àúán trong luác
haânh laåc. Nhûäng ngûúâi khaác thuöåc loaåi ngûúâi laâm àuã nhûäng haânh
àöång bêët thûúâng cuãa caã hai loaåi trïn. Muöën cho àêìy àuã chuáng ta
cêìn phên chia hai loaåi trïn thaânh nhûäng loaåi nhoã khaác: möåt loaåi
tòm caách thoãa maän bùçng nhûäng sûå viïåc coá thûåc, möåt loaåi khaác chó
thoãa maän bùçng nhûäng sûå viïåc khöng coá thûåc, chó coá trong trñ tûúãng
tûúång thöi.
Têët caã nhûäng sûå kinh túãm noái trïn àïìu laâ nhûäng haânh vi duåc
tònh thûåc sûå cuãa boån ngûúâi naây, àoá laâ àiïìu khöng coân ai nghi ngúâ
nûäa. Chñnh boån ngûúâi naây cho àoá laâ súã thñch cuãa hoå. Nhiïìu khi hoå
cuäng thêëy nhûäng haânh àöång àoá chó laâ nhûäng haânh àöång thay thïë
nhûng sûå thûåc àöëi vúái hoå nhûäng haânh àöång kinh túãm, àiïn röì naây
cuäng giaá trõ vïì sûå thoãa maän tònh duåc chùèng khaác gò àöëi vúái ngûúâi
thûúâng, nhiïìu khi àoâi hoãi hoå nhûäng sûå hy sinh to lúán chùèng khaác
gò chuáng ta vaâ khi khaão saát nhûäng chi tiïët trong àúâi söëng tònh duåc
cuãa hoå chuáng ta seä thêëy hoå giöëng vaâ khaác chuáng ta úã chöî naâo. Têët
nhiïn nhûäng haânh àöång àoá coá tñnh caách tuåc tôu khoá coi àïën trúã
thaânh nhú nhuöëc.
Bêy giúâ àûáng trûúác möåt haânh vi duåc tònh quaái gúã nhû thïë,
chuáng ta phaãi coá thaái àöå nhû thïë naâo? Tuyïn böë laâ chuáng ta bêët
bònh, ghï túãm, khöng taán thaânh nhûäng haânh àöång àoá, chùèng ài
àïën àêu caã, chùèng ñch lúåi gò. Àoá laâ nhûäng hiïån tûúång maâ chuáng ta
phaãi nghiïn cûáu nhû moåi hiïån tûúång khaác. Chuáng ta cuäng khöng
thïí noái rùçng nhûäng hiïån tûúång àoá chó coá tñnh caách àùåc biïåt, hiïëm
coá vò khöng àuáng sûå thûåc. Nhûäng hiïån tûúång àoá xaãy ra luön luön
vaâ rêët nhiïìu. Nhûng nïëu coá ngûúâi naâo àoá noái rùçng nhûäng haânh vi
quaái gúã noái trïn khöng nïn laâm cho chuáng ta quan niïåm sai lêìm vïì
nhûäng àiïìu chuáng ta àaä bïnh vûåc thò chuáng ta phaãi traã lúâi ngay laâ:
möåt khi chûa hiïíu àûúåc nhûäng haânh àöång bïånh hoaån vïì tònh duåc
àoá, möåt khi chûa biïët giûäa chuáng vaâ àúâi söëng tònh duåc bònh thûúâng
coá nhûäng liïn quan gò, chuáng ta seä khöng hiïíu àûúåc roä raâng àúâi
söëng tònh duåc bònh thûúâng trûúác möåt cöng viïåc khêín cêëp, tòm hiïíu
nhûäng sûå bêët bònh thûúâng àoá àïí xem chuáng coá liïn quan gò àïën àúâi
söëng tònh duåc bònh thûúâng.
Chuáng ta coá möåt àiïìu nhêån xeát vaâ hai cuöåc thñ nghiïåm múái.
Àiïìu nhêån xeát thûá nhêët cuãa Ivan Bloch: nhûäng sûå bêët bònh thûúâng
kinh túãm àiïn röì naây vêîn coá tûâ xûa túái nay, trong moåi thúâi àaåi,
trong moåi dên töåc, duâ baán khai, hay vùn minh nhêët, nhiïìu khi coân
àûúåc xaä höåi tha thûá vaâ cöng nhêån nûäa. Hai thñ nghiïåm múái àûúåc
thi haânh trong khi khaão saát caác ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh cuãa
mön phên têm hoåc; hai thñ nghiïåm naây seä giuáp chuáng ta hiïíu roä vïì
nhûäng sûå bêët bònh thûúâng naây.
Chuáng ta àaä noái rùçng nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh chó
laâ sûå thoãa maän coá tñnh caách thay thïë, nhûng viïåc duâng caách nghiïn
Sigmund Freud 120
cûáu nhûäng triïåu chûáng naây àïí khùèng àõnh àïì luêån naây nhiïìu khoá
khùn. Àïì luêån naây chó coá thïí chûáng minh àûúåc khi noái àïën sûå thoãa
maän duåc tònh, chuáng ta phaãi kïí caã nhûäng sûå thoãa maän bùçng nhûäng
phûúng phaáp bêët thûúâng noái trïn, vò nhûäng triïåu chûáng àoá xaãy ra
quaá nhiïìu. Khöng coá möåt ngûúâi bïånh thêìn kinh naâo laåi khöng coá
khuynh hûúáng àöìng tñnh luyïën aái, rêët nhiïìu triïåu chûáng bïånh
thêìn kinh chó laâ caách phaát biïíu cuãa khuynh hûúáng tiïìm taâng naây
thöi: àiïìu nhêån xeát naây khiïën cho boån ngûúâi àöìng tñnh luyïën aái
khöng thïí tûå cho rùçng mònh laâ nhûäng con ngûúâi àùåc biïåt. Keã naâo
vöî ngûåc tûå xûng laâ àöìng tñnh luyïën aái chó laâ ngûúâi yá thûác àûúåc
bïånh cuãa mònh maâ thöi, nhûng söë ngûúâi naây khöng thêëm vaâo àêu
so vúái söë ngûúâi maâ sûå àöìng tñnh luyïën aái tiïìm taâng trong têm trñ.
Chuáng ta bùæt buöåc phaãi coi sûå àöìng tñnh luyïën aái nhû möåt caái nhoåt
trong àúâi söëng tònh aái, têìm quan troång cuãa noá caâng ngaây caâng to
khi ta tiïën gêìn àïën àúâi söëng naây. Têët nhiïn sûå khaác biïåt giûäa àöìng
tñnh luyïën aái vaâ àúâi söëng tònh duåc bònh thûúâng khöng phaãi vò thïë
maâ mêët ài; nïëu giaá trõ lyá thuyïët cuãa sûå àöìng tñnh luyïën aái coá giaãm
ài chùng nûäa giaá trõ thûåc tïë cuãa noá vêîn töìn taåi. Ngay bïånh
paranoia (bïånh thêìn kinh coá àùåc tñnh tûå cao tûå àaåi, ñch kyã ghï
gúám, luön luön tinh thêìn toã ra bêët trùæc, hay nghi ngúâ, caáu kónh)
cuäng chó laâ möåt mûu toan chöëng laåi nhûäng sûå àöìng tñnh luyïën aái
quaá maånh. Chùæc caác baån coân nhúá túái ngûúâi bïånh, trong khi bõ aám
aãnh thûúâng bùæt chûúác cûã chó cuãa chöìng söëng xa mònh: viïåc naây xaãy
ra luön luön àöëi vúái nhûäng ngûúâi bõ bïånh thêìn kinh. Tuy àoá khöng
phaãi thûåc sûå laâ àöìng tñnh luyïën aái nhûng noá cuäng höåi tuå àuã caác
àiïìu kiïån cuãa sûå àöìng tñnh luyïën aái.

Phan Tap Hoc Nhap Mon 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phan Tap Hoc Nhap Mon 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Phên têm hoåc nhêåp mön 1

PHÊÌN THÛÁ 2: GIÊËC MÚ (TIÏËP) .................................................................................................. 2

PHÊÌN THÛÁ 2: GIÊËC MÚ (TIÏËP)

11. SÛÅ XÊY DÛÅNG GIÊËC MÚ

12. PHÊN TÑCH MÖÅT VAÂI VÑ DUÅ VÏÌ GIÊËC MÚ

14. SÛÅ THÛÅC CAÁC HAM MUÖËN

15. NHÛÄNG ÀIÏÌU MÚ HÖÌ VAÂ PHÏ BÒNH.

16. PHÊN TÊM HOÅC VAÂ THÊÌN KINH HOÅC

17. YÁ NGHÔA CAÁC TRIÏÅU CHÛÁNG

19. CHÖËNG ÀÖËI VAÂ DÖÌN EÁP

20. ÀÚÂI SÖËNG TÒNH DUÅC CUÃA NGÛÚÂI ÀAÂN ÖNG

You might also like