Един нема да се намери изменник между нас!. Изборите за ХХVІ, VІІ ВНС
 
и референдума от 1946 г. и българите мюсюлмани през погледа на
в.Пиринско дело  
«.No One Betrayer could be Found among Us. The Elections of the XXVI National 
Assembly VII Great National Assembly and the Referendum and the Bulgarian»
 

 
by Sergey Vuchkov
 

Source:  
Balkanistic Forum (Балканистичен Форум), issue: 1 / 2010, pages: 68­80, on www.ceeol.com.
 

The following ad supports maintaining our C.E.E.O.L. service 

 
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
68 ÊÍ. 1/2010

Ñåðãåé Âó÷êîâ

„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!”

Èçáîðèòå çà ÕÕV² ÎÍÑ, V²² ÂÍÑ è ðåôåðåíäóìà îò

8 ñåïòåìâðè 1946 ã. è áúëãàðèòå ìþñþëìàíè ïðåç
ïîãëåäà íà â. „Ïèðèíñêî äåëî”

Ïúðâèòå ãîäèíè ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã., ñà âðåìåòî â êîåòî êîìóíèñòè÷åñ-

êàòà ïàðòèÿ â Áúëãàðèÿ ïîñòåïåííî íàëàãà ñâîÿòà òîòàëíà âëàñò. Áåçñïîðíî åäíè
îò íàé-âàæíèòå ñúáèòèÿ â òîçè ïåðèîä ñà ïðîâåæäàíåòî íà ðåôåðåíäóìà, ñ êîéòî
Áúëãàðèÿ å îáÿâåíà çà ðåïóáëèêà è èçáîðèòå çà ÕÕV² Îáèêíîâåíî è V²² Âåëèêî
íàðîäíî ñúáðàíèå, ÷èèòî èçáèðàíå è äåéíîñò ïðîìåíÿò çà äåñåòèëåòèÿ íàïðåä
ïîëèòè÷åñêèÿò æèâîò â ñòðàíàòà. Òåçè ïðîáëåìè ñà èçñëåäâàíè äîñòà îáñòîéíî â
íàøàòà èñòîðèîãðàôèÿ1 , íî â òÿõ ìîãàò äà áúäàò îòêðèòè è àñïåêòè, êîèòî âñå îùå
ñà ìíîãî ñëàáî çàñåãíàòè èëè âúîáùå íå ñà ïðîó÷âàíè. Èìåííî íà åäèí òàêúâ
ïðîáëåì å ïîñâåòåíà è íàñòîÿùàòà ðàáîòà, êîÿòî ïðîñëåäÿâà ðîëÿòà íà áúëãàðèòå
ìþñþëìàíè â ãîðåïîñî÷åíèòå èçáîðè è çíà÷åíèåòî, êîåòî èì îòäàâà îòå÷åñòâå-
íîôðîíòîâñêàòà âëàñò ïî ïîâîä íà òîâà.2
Çà öåëòà ïîñòàâåíèÿò ïðîáëåì ùå áúäå ðàçãëåäàí ïðåç ïîãëåäà íà â. „Ïè-
ðèíñêî äåëî”, êîéòî å îôèöèàëíèÿò îðãàí íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò (ÎÔ) â Ãîðíîäæó-
ìàéñêà (Áëàãîåâãðàäñêà) îáëàñò.  èçëîæåíèåòî ùå ñå íàáëåãíå íàé-âå÷å íà öèòà-
òè îò âåñòíèêà ÷ðåç êîèòî ìîæå äà ñå âèäè åçèêúò è ñòèëèñòèêàòà, â êîèòî ñà èç-
äúðæàíè íåãîâèòå ñòàòèè è äîïèñêè. Îò ñàìèòå ãåîãðàôñêè ãðàíèöè íà îáëàñòòà
ñòàâà ÿñåí è îáõâàòà íà ðàçãëåæäàíèÿ âúïðîñ, êîéòî ùå áúäå êîíöåíòðèðàí íàé-
âå÷å ñðåä áúëãàðîìîõàìåäàíèòå îò Ãîðíîäæóìàéñêî, êàòî åñòåñòâåíî ùå ñå ïðà-
âÿò è ïàðàëåëè ñ ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå îò îñòàíàëèòå ÷àñòè íà ñòðàíàòà, çà
ïî-ïúëíîòî è òî÷íî èçÿñíÿâàíå íà ïðîáëåìà.
Òóê òðÿáâà äà áúäå íàïðàâåíà è óãîâîðêàòà, ÷å öåëòà íà ðàáîòàòà å ïðîñëå-
äÿâàíå è ïîêàçâàíå ìÿñòîòî íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå â ïðåäèçáîðíàòà áîð-
áà è ó÷àñòèåòî ìó â ñàìèòå èçáîðè, ïðåç ïîãëåäà íà ïàðòèéíèÿ îôèöèîç. Òîâà å
òàêà ïîðàäè îñêúäíîñòòà íà ïðîôåñèîíàëíè èçñëåäâàíèÿ ïî ïîñòàâåíèÿ âúïðîñ3 ,
 Ñåðãåé Âó÷êîâ
„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!” 69

ñ êîåòî ñå îáÿñíÿâà è âàæíîñòòà íà ïåðèîäè÷íîòî èçäàíèå, âúïðåêè öÿëàòà óñëîâ-

íîñò è êðèòè÷íîñò, ñ êîÿòî òðÿáâà äà áúäå ÷åòåíî òî.
 ðàáîòàòà ùå ñå îáúðíå âíèìàíèå íà ÷åòèðè îñíîâíè ìîìåíòà, êàòî íàé-
îáñòîéíî ùå ñå ïðîñëåäè ó÷àñòèåòî íà áúëãàðî – ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå â
èçáîðèòå çà ÕÕV² Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå (ÎÍÑ) è ïî-áåãëî òÿõíàòà ðîëÿ â
Ðåôåðåíäóìà çà ïðîâúçãëàñÿâàíå íà ðåïóáëèêà è èçáîðèòå çà V²² Âåëèêî íàðîäíî
ñúáðàíèå (ÂÍÑ), êîåòî å ïðåäîïðåäåëåíî îò ìÿñòîòî, êîåòî å îòðåäåíî íà âúïðîñ-
íèòå ñúáèòèÿ íà ñòðàíèöèòå íà „Ïèðèíñêî äåëî”. Òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà å ïðåäèçâèêà-
íî îò îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å íà òåçè ïúðâè ñëåäâîåííè èçáîðè â Ãîðíîäæóìàéñêà
îáëàñò ñðåä ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå, â ñðàâíåíèå ñ èçáîðèòå çà V²² ÂÍÑ å
ïîñòèãíàòà çíà÷èòåëíî ïî-óáåäèòåëíà ïîáåäà â ïîëçà íà ÎÔ. Îò äðóãà ñòðàíà,
íàé-âèñîê ïðîöåíò â èçáîðíèòå ñè ðåçóëòàòè, ñðåä ìþñþëìàíèòå, îïîçèöèÿòà íà
èçáîðèòå çà Âåëèêî íàðîäíî ñúáðàíèå, â ëèöåòî íà Ôåäåðàöèÿòà íà ñåëñêèÿ è
ãðàäñêèÿ òðóä, ïå÷åëè èìåííî â Íåâðîêîïñêî, êúäåòî çà íåÿ ñà ïîäàäåíè 26,12 %
ñðåùó 73,05 % çà ÎÔ.4 Òîâà îáÿñíÿâà è çíà÷èòåëíî ïî-ñëàáîòî îòðàçÿâàíå íà
ñàìèòå èçáîðè è òåõíèòå ðåçóëòàòè íà ñòðàíèöèòå íà îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêèÿ ïå-
÷àòåí îðãàí. Âúâ âðúçêà ñ Ðåôåðåíäóìà çà ðåïóáëèêà îò 8 ñåïòåìâðè 1946 ã. âúâ
âåñòíèêà ñå îòêðèâà ñàìî èçíåñåíà ñòàòèñòèêà çà ðåçóëòàòèòå îò ïðîâåäåíîòî ãëà-
ñóâàíå, êîåòî ñàìî ïî ñåáå ñè ïðàâè íåâúçìîæíî íåãîâîòî çàäúëáî÷åíî èçñëåä-
âàíå ïðåç ïîãëåäà íà ïåðèîäè÷íîòî èçäàíèå. Íàðåä ñ òîâà ùå ñå ïðåäñòàâè è
ó÷àñòèåòî íà åäèí áúëãàðèí ìþñþëìàíèí â äâåòå èçáîðíè áèòêè, à èìåííî êàíäè-
äàòúò îò ëèñòàòà íà Áúëãàðñêàòà ðàáîòíè÷åñêà ïàðòèÿ (êîìóíèñòè) /ÁÐÏ(ê)/ Þñíè
Èìàìîâ5 , îò ñ. Êî÷àí, Íåâðîêîïñêî (Ãîöåäåë÷åâñêî).
Òðÿáâà äà ñå îáúðíå âíèìàíèå è íà ôàêòà, ÷å îùå îò ïúðâèòå áðîåâå íà â.
„Ïèðèíñêî äåëî” îò 1945 ã.6 , çàïî÷âà âúçõâàëÿâàíåòî íà íîâàòà âëàñò. Çà ðàçãëåæ-
äàíèÿ âúïðîñ, îáà÷å å ïî-èíòåðåñíî îòíîøåíèåòî íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå
êúì íîâèòå ðåàëíîñòè â ñòðàíàòà, ïðåäñòàâåíè íà ñòðàíèöèòå íà âåñòíèêà, êîåòî
êàêòî ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè å èçïúëíåíî ñ åóôîðèÿ, âúçõèùåíèå è áåçêðàéíà
áëàãîäàðíîñò êúì íîâèòå óïðàâíèöè. „Íàñåëåíèåòî ìîæå ñàìî äà áëàãîäàðè íà
äíåøíàòà Î.Ô. âëàñò, êîÿòî äàäå è íàì ÷îâåøêè ïðàâà è ñâîáîäà, çà äà æèâååì
è íèå êàòî ÷îâåöè.”7 Òóê ñëåäâà äà ñå êàæå, ÷å òàçè áëàãîäàðíîñò êúì Îòå÷åñòâå-
íèÿ ôðîíò îò ñòðàíà íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå íå å èçöÿëî ðîæáà íà íÿêîé
óãîäíè÷åñêè íàñòðîåí äîïèñíèê, à âñúùíîñò ìîãàò äà áúäàò îòêðèòè è ðåàëíè
ïðè÷èíè çà íåéíîòî ñúùåñòâóâàíå. Òåçè ïðè÷èíè òðÿáâà äà ñå òúðñÿò â ïúðâîíà-
÷àëíî áëàãîñêëîííàòà ïîëèòèêà íà âëàñòòà ñïðÿìî áúëãàðîìîõàìåäàíèòå, íåïîñ-
ðåäñòâåíî ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. Êóëìèíàöèÿ íà êîÿòî å ñêúñâàíåòî ñ âîäåíàòà
äî òîãàâà îò Äðóæáà „Ðîäèíà”8 ïîëèòèêà çà âðúùàíåòî íà ìþñþëìàíñêèòå èì èìå-
íà9 . Òîçè êóðñ ñå ïîåìà îùå íà 10 ñåïòåìâðè 1944 ã., êîãàòî íîâàòà âëàñò îðãàíè-
çèðà â Ñìîëÿí10 ñúáðàíèå, çàêëåéìÿâàùî ðîäèíöè êàòî „ôàøèñòè” è „âåëèêîáúë-
ãàðñêè øîâèíèñòè”. Çà äà íàëîæè âëèÿíèåòî ñè â Ðîäîïñêèÿ ðåãèîí, ÁÐÏ(ê) ñå
îðèåíòèðà êúì ïðèâëè÷àíå íà ñúìèøëåíèöè íà àíòèðîäèíñêà îñíîâà.
Âúâåäåíà å áúðçà àäìèíèñòðàòèâíà ïðîöåäóðà ïî âúçñòàíîâÿâàíå íà ìþ-
ñþëìàíñêèòå èìåíà è å ïðîêëàìèðàíà ñâîáîäà íà íîñåíåòî íà òðàäèöèîííî îáëåê-
ëî. Íàðåä ñ òîâà å âúçñòàíîâåíî áîãîñëóæåíèåòî â äæàìèèòå íà àðàáñêè åçèê, à â
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
70 ÊÍ. 1/2010

äâîðà íà Ñìîëÿíñêàòà äæàìèÿ å îðãàíèçèðàíî äåìîíñòðàòèâíî èçãàðÿíå íà ïðå-

âåäåíèòå íà áúëãàðñêè Êîðàí è ìîëèòâåíèöè. Îò ñâîÿ ñòðàíà, òåçè æåñòîâå íà
áëàãîñêëîííîñò íà íîâàòà âëàñò äàâàò ñâîèòå ïëîäîâå è íà ïðîâåäåíèòå ïîñëåäî-
âàòåëíî èçáîðè çà ÕÕV² ÎÍÑ íà 18 íîåìâðè 1945 ã., Ðåôåðåíäóìúò çà ïðåìàõâàíå
íà ìîíàðõèÿòà îò 8 ñåïòåìâðè 1946 ã. è èçáîðè çà V²² ÂÍÑ íà 27 îêòîìâðè 1946 ã.
îãðîìíî ìíîçèíñòâî îò ïîìàöèòå, à è îò ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå êàòî öÿëî ãëà-
ñóâàò çà êàíäèäàòèòå íà ÎÔ è Êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ, ðåñïåêòèâíî çà ðåïóáëèêà.11
Òàçè „áëàãîäàðíîñò” íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå ìîæå äà ñå îòêðèå è íà
ñòðàíèöèòå íà â. „Ïèðèíñêî äåëî”, êúäåòî õâàëåáñòâèÿòà êúì íîâàòà âëàñò è îáå-
ùàíèÿòà çà áåçðåçåðâíà ïîäêðåïà ïðîçèðàò ïî÷òè âúâ âñÿêà ñòàòèÿ è äîïèñêà îò
òîçè ïåðèîä. „Îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêàòà âëàñò ãàðàíòèðà ñâîáîäàòà è ïîëè-
òè÷åñêèòå ïðàâà íà âñè÷êè ìàëöèíñòâà â ñòðàíàòà íè, êîèòî áÿõà îòðå÷åíè
îò ìèíàëèÿ ôàøèñòêè ðåæèì. Òîâà äàâà ÿðêî îòðàæåíèå íà æèâîòà â ìîõàìå-
äàíñêèòå ñåëà, êúäåòî íàñåëåíèåòî ìàêàð è ñëàáî ïðîñâåòåíî, íàìèðà ñâîÿ
íà÷èí äà ïîêàæå ñâîÿòà ïðèâúðçàíîñò êúì Î.Ô. âëàñò.”12 Îùå ïî-äàëå÷ âúâ
âúçõâàëèòå ñè ñòèãà äîïèñíèêúò, îïèñâàù ïðîâåæäàíåòî íà åäèí ñþíåò13 â ðàç-
ëîæêîòî ñ. Áåëèöà. „Íàñ, ìîõàìåäàíèòå ïðåäè 9 ñåïòåìâðè 1944 ãîä. áúëãàðñêè-
òå ôàøèñòè è ìèõàéëîâèñòêè áàíäè íè ãîíåõà è íå íè ñìÿòàõà çà õîðà, êúñàõà
íà æåíèòå ôåðåäæåòàòà, õâúðëÿõà íè ôåñîâåòå, íî è çà íàñ, êàêòî è çà âñè÷êè
äðóãè ìàëöèíñòâà â Áúëãàðèÿ, èçãðÿ ñëúíöåòî íà ñâîáîäàòà íà 9 ñåïòåìâðè
1944 ãîä. ñ èäâàíåòî íà íàðîäíàòà âëàñò íà ÎÔ, íèå ñìå ðàâíîïðàâíè ãðàæäà-
íè, êàêòî ñòå âèå äíåñ.”14
Åäèíñòâåíèÿò èçñëåäîâàòåë, çàñÿãàù ðàçãëåæäàíèÿ îò íàñ ïðîáëåì, Ìèõà-
èë Ãðóåâ, ïîñòàâÿ âúïðîñà çà áúëãàðèòå ìþñþëìàíè, âúâ âðåìåòî ñëåä ïðåâðàòà
íà 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. è îñîáåíî â ïåðèîäà 1945 – 1947 ã., â òÿñíà âðúçêà ñ äèíà-
ìèçèðàíåòî íà ïîëèòè÷åñêèòå ïðîöåñè âúòðå â ñòðàíàòà, ñâúðçàí ñ ôîðìèðàíåòî
íà ïîëèòè÷åñêàòà îïîçèöèÿ è ïðîâåæäàíåòî çà ïî-ìàëêî îò ãîäèíà íà âå÷å ñïîìå-
íàòèòå òðè ïîñëåäîâàòåëíè èçáîðà. Â òàçè âðúçêà, ñïîðåä íåãî, îòíîøåíèåòî íà
áúëãàðèòå ìþñþëìàíè êúì ñòàâàùîòî â ñòðàíàòà èìà âàæíî çíà÷åíèå çà òåõíèòå
âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ îôèöèàëíà âëàñò. Îñîáåíî ìÿñòî â òàçè íàñèòåíîñò îò ñúáè-
òèÿ â ïîëèòè÷åñêèÿ æèâîò â ïåðèîäà 1945 – 1947 ã. çàåìà ïðåäèçáîðíàòà êàìïà-
íèÿ, âúâ âðúçêà ñ ïúðâèòå ñëåäâîåííè èçáîðè çà ÕÕV² Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðà-
íèå.15
Ïîðàäè òÿõíîòî íàñðî÷âàíå çà àâãóñò 1945 ã., ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ ñòàð-
òèðà îùå ïðåç ïðîëåòòà íà ñúùàòà ãîäèíà. Òÿ çàïî÷âà ñ ïðîöåñà íà îáîñîáÿâàíå
íà ïîëèòè÷åñêàòà îïîçèöèÿ â ñòðàíàòà â ëèöåòî íà ÁÇÍÑ „Í. Ïåòêîâ”, ÁÐÑÄÏ(î) è
Äåìîêðàòè÷åñêàòà ïàðòèÿ.  êîíòåêñòà íà áúëãàðîìþñþëìàíñêèÿ âúïðîñ, ïðåäèç-
áîðíàòà êàìïàíèÿ íà ÎÔ ñúâïàäà è ñ èíñïèðèðàíèòå îò ãðúöêèòå âëàñòè „ìåìî-
ðàíäóìè íà ïîìàøêîòî íàñåëåíèå”, èçäèãàùè èñêàíèÿ çà ïðåìèíàâàíå íà îáøèð-
íè ÷àñòè îò Ðîäîïèòå êúì Ãúðöèÿ.16 Òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà ñúùî âëèÿå âúðõó
îáùåñòâåíèòå íàñòðîåíèÿ, â óñëîâèÿòà íà íåèçÿñíåíèÿ ìåæäóíàðîäåí ñòàòóò íà
Áúëãàðèÿ. Èçïîëçâàéêè òîâà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò çàïî÷âà àêòèâíà ïðîïàãàíäà, öå-
ëÿùà ïðèðàâíÿâàíåòî íà áúëãàðñêàòà îïîçèöèÿ ñ „ìîíàðõî – èìïåðèàëèñòè÷åñêè-
òå íàãëîñòè íà Ãúðöèÿ”.18
 Ñåðãåé Âó÷êîâ
„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!” 71

Ìèõàèë Ãðóåâ òâúðäè, ÷å íà

ïðàêòèêà òîâà ñà ïúðâèòå ïàðëàìåí-
òàðíè èçáîðè â êîèòî ó÷àñòâàò è æå-
íè – ìþñþëìàíêè.19  ïîäêðåïà íà
òîâà íà ñòðàíèöèòå íà âåñòíèêà ìî-
æå äà ñå ïðî÷åòå : „Íàøèòå æåíè
íå ñà ãëàñóâàëè äðóã ïúò, òå ñà
ïðîñòè÷êè è íå ñå èíòåðåñóâàò îò
ïîëèòèêà, íî äíåøíàòà âëàñò è
òå ñà ãîòîâè äà ïîäêðåïÿò.”
Òàêà êàçâàò ìîõàìåäàíèòå è
òå ãî êàçâàò òîâà èñêðåíî è íåï-
ðèíóäåíî.
Òàêà êàçâàò òå è òàêà ùå
íàïðàâÿò íà 18 íîåìâðè.
Âñè÷êè ùå ãëàñóâàò çà Îòå-
÷åñòâåíèÿ ôðîíò, çàùîòî òîé å
òÿõíàòà âëàñò”.20
Îñâåí ñ ðàáîòà ñðåä æåíèòå
îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêèòå óïðàâíè-
öè ñå íàñî÷âàò è ñ àãèòàöèÿ ñðåä
ìëàäåæèòå áúëãàðîìîõàìåäàíè, êî-
åòî ñúùî íàìèðà ìÿñòî íà âåñòíè-
Ôîòîêîëàæ ñúñ ñöåíè îò èçáîðèòå çà êàðñêèòå ñòðàíèöè. „Ìîõàìåäàíñêè-
ÕÕV² ÎÍÑ îò ñ. ßêîðóäà, Ðàçëîæêî 17 òå ìîìöè è äåâîéêè ùå ñå àêòèâè-
çèðàò è ùå àãèòèðàò òàêà, ÷å âñÿ-
êî ìîõàìåäàíñêî ñåëî äà äàäå âúç-
ìîæíî íàé-ãîëÿìî ÷èñëî ãëàñîïîäàâàòåëè.”21 Òîâà àíãàæèðàíå íà ìëàäåæòà â
èçáîðíàòà íàäïðåâàðà, îò ñâîÿ ñòðàíà, ìîæå äà áúäå ðàçãëåæäàíî îñâåí êàòî
÷èñòî ïðåäèçáîðåí ïðèéîì íà âëàñòòà è êàòî åòàï îò öÿëîñòíîòî îáõâàùàíå íà
áúëãàðîìîõàìåäàíñêàòà ìëàäåæ, êàòî ÷àñò îò âñè÷êè ìëàäè õîðà â ñòðàíàòà, â
åäèííà ìëàäåæêà îðãàíèçàöèÿ, èçãðàäåíà ïî-êúñíî, â ëèöåòî íà Äèìèòðîâñêèÿ
ñúþç íà íàðîäíàòà ìëàäåæ (ÄÑÍÌ).
Ïîäêðåïàòà íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå êúì ÎÔ, ïðåäñòàâÿíà íà ñòðàíè-
öèòå íà ïàðòèéíèÿ âåñòíèê, å ðàçíîîáðàçíà è íàìèðà ðàçëè÷íè ôîðìè çà èçÿâà, íî
âúïðåêè âñè÷êî òÿ å îáåäèíåíà îò èäåÿòà çà ñïå÷åëâàíåòî íà èçáîðèòå. „Ìîõàìå-
äàíñêîòî íàñåëåíèå è ÷ðåç òðóäîäíè ïîêàçà, ÷å äúðæè íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò
è òî íàíîâî ùå äåìîíñòðèðà ïðèâúðçàíîñòòà ñè êúì íåãî â ïðåäñòîÿùèòå
èçáîðè íà 18 íîåìâðè ò.ã. Òî ðàáîòè è ùå ðàáîòè çà çàçäðàâÿâàíå íà Îòå÷åñò-
âåíîôðîíòîâñêà Áúëãàðèÿ.”22 Òàçè ïîäêðåïà íàìèðà ðàçëè÷íè ôîðìè çà ðåàëè-
çàöèÿ, åäíà îò êîèòî å çàèìñòâàíîòî îò ÑÑÑÐ è ïî-êúñíî ñòàíàëîòî òîëêîâà ïîïó-
ëÿðíî çà öåëèÿ ïåðèîä íà ñîöèàëèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, „ñúðåâíîâàíèå”. „Ñúðåâíîâà-
íèå” èçðàçÿâàùî ñå â êàêâî ëè íå – â ïðîìèøëåíîòî ïðîèçâîäñòâîòî, â äîáèâà íà
ñåëñêîñòîïàíñêà ïðîäóêöèÿ, â áëàãîóñòðîÿâàíåòî è ïð., à â ðàçãëåæäàíèÿ ñëó÷àé
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
72 ÊÍ. 1/2010

â ïðåäèçáîðíà áîðáà. „Ïðåäèçáîðíèÿò êîìèòåò â ñ. Ïëåòåíà – Íåâðîêîïñêî, â

çàñåäàíèåòî ñè îò 30 îêòîìâðè, ïðåöåíÿâàéêè îãðîìíîòî çíà÷åíèå íà ïúðâè-
òå ñâîáîäíè èçáîðè çà íàñ, ìîõàìåäàíñêîòî íàñåëåíèå,
îáÿâÿâà íà âñè÷êè ìîõàìåäàíñêè ñåëèùà â Ãîðíî – Äæóìàéñêà îáëàñò ñú-
ðåâíîâàíèå çà 100 % ïîáåäà íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò.”23
Îáùîòî íàñòðîåíèå ñðåä ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå â îêîëèÿòà, êîåòî ñå
âèæäà íà ñòðàíèöèòå íà „Ïèðèíñêî äåëî”, êàòî ÷å ëè íàé-ÿñíî ëè÷è îò ñòàòèÿòà íà
Í. Áîæèêîâ îò íåâðîêîïñêîòî ñåëî Ñàòîâ÷à „Ìîõàìåäàíèòå è ïðåäñòîÿùèòå èç-
áîðè”, êúäåòî ñå ÷åòå : „.... êîåòî è ñåëî äà îòèäåòå â Ðîäîïèòå è Ïèðèíà, â
ïàçâèòå íà íåêîè ñêàëèñòè óðâè èëè â îáÿòèÿòà íà äèâèòå ðîäîïñêè áîðîâè
ãîðè, â êîëèáèòå íà Áàáÿê èëè â îãîëåíèòå ïàäèíè íà Ñëàùåí, íà âèñîêèòå è
äèâè ÷óêàðè íà ãðàíèöàòà, ïðè òåçè êîèòî ïðîèçâåæäàò òþòþíà, èëè ïðè òåçè
êîèòî ñ áðàäâèòå è âîëîâåòå ñâëè÷àò äúðâåíèÿ ìàòåðèàë îò áàëêàíà è ïîïè-
òàø ìîõàìåäàíèíà : „Çà êîãî ùå ãëàñóâàø”? Òîé ãîðäî ùå òè êàæå : „Çà Îòå÷åñ-
òâåíèÿ ôðîíò”, „Çà íàøàòà âëàñò, çà êîãî äðóãè!”
„Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò íè îñâîáîäè, äàäå íè âñè÷êè ÷îâåøêè ïðàâà, ãðèæè
ñå çà íàñ, çà íåãî ùå ãëàñóâàìå âñè÷êè äî åäèí!” „Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåí-
íèê ìåæäó íàñ!”
„Ïðåç èçáîðèòå íåìà äà îñòàâèì îâ÷àð äà íå ãëàñóâà. Ùå ïðàòèì äà ãè
íàìåðÿò èç ïëàíèíèòå, äà ãè çàìåñòâàò òåõíè ïî-ìàëêè áðàò÷åòà, çà äà äîé-
äàò è ãëàñóâàò. Áîëíèòå íèå íà ðúöå ùå íîñèì!”24 Íå ìîæå äà íå íàïðàâè âïå-
÷àòëåíèå òàçè åóôîðè÷íà è ïðèïîâäèãíàòà ðå÷, êîÿòî ïîñòåïåííî ùå ñå ïðåâúðíå
â íåùî îáè÷àéíî çà ïàðòèéíèòå îôèöèîçè â ñòðàíàòà. Ñ ãîäèíèòå òÿ ùå ñòàíå
íåèçìåííà ÷àñò îò ïðåäñòàâÿíåòî „óñïåõèòå” íà âëàñòòà, áåç çíà÷åíèå äàëè ñå
èçðàçÿâàò â ïîäïèñâàíåòî íà ñïîãîäáà ñúñ ÑÑÑÐ èëè äðóãà íàðîäíî – äåìîêðà-
òè÷íà äúðæàâà, èëè â ïðèáèðàíåòî îò íÿêîé ñòîïàíèí íà ðåêîðäíà çà ãîäèíàòà è
ðàéîíà çåìåäåëñêà ðåêîëòà. Áåç çíà÷åíèå îò ðàçìåðèòå ìó âñÿêî äåéñòâèå, íà
âëàñòòà, ñå ïðèåìà êàòî „ïîáåäà íà ñîöèàëèçìà” è „ñúêðóøèòåëåí óäàð” ïî „êàïè-
òàëèñòè÷åñêèòå èìïåðèàëèñòè÷åñêè âðàãîâå”. Ëþáîïèòíîòî â òîçè ïî-îáøèðåí öè-
òàò å, ÷å òîé å åäèí îò ïúðâèòå êðà÷êè â òàçè íàñîêà, êîåòî ñàìî ïî ñåáå ñè ãî
ïðàâè ìíîãî èíòåðåñåí çà ñúâðåìåííèÿ ÷èòàòåë.
Êîíêðåòíèòå ðåçóëòàòè îò èçáîðèòå íà 18 íîåìâðè 1945 ã. ñà ïðåäâàðèòåëíî
ïðåäèçâåñòåíè. Òîâà å òàêà ïîðàäè íÿêîëêî ïðè÷èíè. Ñðåä òÿõ ñå îòêðîÿâàò áîéêî-
òà è íåó÷àñòèåòî íà îïîçèöèÿòà â èçáîðèòå, ñúïðîâîäåíè îò ïîëèòè÷åñêîòî íàñè-
ëèå è ïðîèçâîë, öàðÿùè â ñòðàíàòà è íåâúçìîæíîñòòà çà îñúùåñòâÿâàíå íà êà-
êúâòî è äà áèëî êîíòðîë ïðè ñàìîòî èì ïðîâåæäàíå. Ïî îôèöèàëíè äàííè îò ãëàñó-
âàëèòå 84,8 % îò âñè÷êè èçáèðàòåëè â ñòðàíàòà, ÎÔ ïîëó÷àâà 88,14 % îò ïîäàäå-
íèòå ãëàñîâå.25
Ðàçáèðà ñå íà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè â ìþñþëìàíñêèòå ñåëà, â Çàïàäíèòå
Ðîäîïè ñëåäâà äà ñå ãëåäà ñ íåîáõîäèìàòà óñëîâíîñò, òúé êàòî òå ïðåäñòàâëÿâàò
ïî-ñêîðî ïëîä íà øèðåùàòà ñå íåãðàìîòíîñò ñðåä ïîìàøêîòî íàñåëåíèå, ïî òðà-
äèöèÿ ãëàñóâàùî çà ïðàâèòåëñòâåíèòå êàíäèäàòè.26 Ñïîðåä òàçè òðàäèöèÿ, çàâå-
ùàíà îò ïðåäõîäíèÿ ïåðèîä, áúëãàðèòå ìþñþëìàíè, çàåäíî ñ òóðñêîòî íàñåëå-
íèå, ñúñòàâëÿâàò ò. íàð. „ïðàâèòåëñòâåíà çåñòðà”, êîÿòî ïî ïðàâî äàâà ïðåäíèíà
 Ñåðãåé Âó÷êîâ
„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!” 73

íà îðãàíèçàòîðèòå íà èçáîðèòå. Â íîâèòå óñëîâèÿ òàçè òåíäåíöèÿ å âñå ïî-ÿñíî

èçðàçåíà.27
 ïîäêðåïà íà êàçàíîòî èäâà åäíà îáñòîéíà ñòàòèñòèêà çà öÿëàòà Ãîðíîäæó-
ìàéñêà îáëàñò, ïîêàçâàùà ðåçóëòàòèòå îò èçáîðèòå, êîÿòî å ïóáëèêóâàíà íåïîñ-
ðåäñòâåíî ñëåä òÿõíîòî ïðîâåæäàíå, îùå íà 19 íîåìâðè 1945 ã. ⠄Ïèðèíñêî äå-
ëî”.28 Îò íåÿ ÿñíî ëè÷è ãîëåìÿò ïðîöåíò áúëãàðîìîõàìåäàíè ãëàñóâàëè çà êàíäè-
äàòèòå íà ÎÔ, ïúðâåíåö ñðåä êîèòî å ñ. Áàáÿê, Ðàçëîæêà îêîëèÿ, êúäåòî 100 % îò
ãëàñóâàëèòå ñà ãî ïîäêðåïèëè.29 Êàêòî ñòàíà äóìà ïî-ãîðå, îáà÷å íà òîâà òðÿáâà
äà ñå ãëåäà ñ èçâåñòåíà êðèòè÷íîñò è ïîðàäè ïðèâåäåíèòå äàííè çà óñïåõ íà
îïîçèöèÿòà â íÿêîè ìþñþëìàíñêè ñåëà, íà ñëåäâàùèòå èçáîðè çà VII ÂÍÑ. Èìàé-
êè ïðåäâèä òîâà ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ñåðèîçíèÿò óñïåõ íà ÎÔ â èçáîïèòå îò 18
íîåìâðè 1945 ã. â ìþñþëìàíñêèòå ñåëà îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè å ïî-ñêîðî ïëîä íà
ëèïñàòà íà àëòåðíàòèâà, à íå íà ïðèâúðçàíîñòòà íà òîâà íàñåëåíèå êúì îòå÷åñòâå-
íîôðîíòîâñêàòà èäåÿ.
Ñëåä ïîáåäàòà â èçáîðèòå çà ÕÕV² ÎÍÑ ïðåä êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ è
íàé-âåðíèòå é ñúþçíèöè â ÎÔ èçíèêâà ñëåäâàùàòà ãîëÿìà çàäà÷à, ïî ïúòÿ êúì
òîòàëíîòî çàâçåìàíå íà âëàñòòà â äúðæàâàòà. Òîâà å ïðåìàõâàíåòî íà âå÷å íàïúë-
íî íåíóæíèÿò ìîíàðõè÷åñêè èíñòèòóò è ïðîâúçãëàñÿâàíåòî íà ñòðàíàòà çà ðåïóá-
ëèêà. Çà ïîñòèãàíåòî íà òàçè öåë â ðåäèöà ðîäîïñêè ñåëèùà, êàêòî è â öÿëàòà
ñòðàíà çàïî÷âà èçãðàæäàíåòî íà êîìèòåòè çà ðåïóáëèêà. Íàðåä ñ òîâà çà àãèòàöèÿ
ñå èçïîëçâàò è ðåëèãèîçíèòå ñëóæáè â äæàìèèòå è ìåñ÷èòèòå.30
È ïðè ðåôåðåíäóìúò, êàêòî è ïðè èçáîðèòå çà ÕÕV² ÎÍÑ, ðåçóëòàòèòå ñà
ïðåäâàðèòåëíî ïðåäèçâåñòåíè. Ïî îôèöèàëíè äàííè â íåãî ó÷àñòâàò 91,63 % îò
ãëàñîïîäàâàòåëèòå â ñòðàíàòà, êàòî îò ïîäàäåíèòå áþëåòèíè 97 % ñà äåéñòâèòåë-
íè, à îò òÿõ 95,63 % ñà çà ðåïóáëèêà.31 Ðåçóëòàòèòå â áúëãàðîìþñþëìàíñêèòå
ñåëèùà íå ñå ðàçëè÷àâàò ñúùåñòâåíî. Íàïðîòèâ, ïðè ëèïñàòà íà êîíòðîë îò ñòðà-
íà íà îïîçèöèÿòà è íà âúíøíè íàáëþäàòåëè, ïðîöåíòèòå çà ðåïóáëèêà ñà îùå ïî-
âèñîêè.32
Áúëãàðèòå ìþñþëìàíè ïî ïðèíöèï íå ñà íàñòðîåíè ìîíàðõè÷åñêè êàòî öÿ-
ëî. Çà òîâà âëèÿå è ëîøàòà ðåïóòàöèÿ íà „Ðîäèíà” ïî òîâà âðåìå, êîÿòî íàñåëåíè-
åòî ñâúðçâà ñ äèíàñòèÿòà è õðîíîëîãè÷åñêè îòíàñÿ ïåðèîäà íà íåéíàòà àêòèâíîñò
ñ ôîðìóëàòà „ïî öàðñêî âðåìå”.33 Òàçè çàêîíîìåðíîñò, êàòî ÷å ëè å óñåòåíà îò
óïðàâëÿâàùèòå, êîèòî òîçè ïúò íå õàáÿò èçëèøíè ñèëè çà àãèòàöèÿ ñðåä ìþñþë-
ìàíñêîòî íàñåëåíèå. Òîâà ñúâñåì ÿñíî ñå âèæäà ïðè ïðîñëåäÿâàíå òå÷åíèåòî íà
â. „Ïèðèíñêî äåëî”, êúäåòî ïî÷òè ëèïñâà èíôîðìàöèÿ çà ðåôåðåíäóìà è åäèíñòâå-
íàòà ïî-èíòåðåñíà òàêàâà å ñâúðçàíà ñ èçíàñÿíåòî íà åäíà íå ìíîãî ïîäðîáíà
ñòàòèñòèêà çà ðåçóëòàòèòå îò ïðîâåäåíèÿ ðåôåðåíäóì â Ïèðèíñêà Ìàêåäîíèÿ, íà 9
ñåïòåìâðè 1946 ã.34
Ñëåäâàéêè ëîãèêàòà íà ñúáèòèÿòà íàðåä èäâàò èçáîðèòå çà V²² ÂÍÑ, êîèòî ñà
çíà÷èòåëíî ïî-èíòåðåñíè îò ãëåäíà òî÷êà íà ðàçïîëîæåíèåòî íà ïîëèòè÷åñêèòå ñè-
ëè è íà ðåàëíèòå íàñòðîåíèÿ è íàãëàñè â îáùåñòâîòî è â áúëãàðîìþñþëìàíñêàòà
îáùíîñò â ÷àñòíîñò. Òîâà ñà è åäèíñòâåíèòå, îò òðèòå ðàçãëåæäàíè èçáîðè, êîèòî
ñå ïðîâåæäàò ñ ó÷àñòèåòî íà îïîçèöèÿòà. Íî âúïðåêè òîâà òðÿáâà äà áúäå íàïðà-
âåíà óãîâîðêàòà, ÷å ïîðàäè ñâèðåïèÿ è çàñèëâàù ñå òåðîð è áðóòàëåí íàòèñê ñðå-
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
74 ÊÍ. 1/2010

ùó íåîòå÷åñòâåíîôðîíòîâñ-
êèòå ïàðòèè, ðåçóëòàòèòå îò
òÿõ íå ñà àâòåíòè÷íè. Âúïðå-
êè òîâà îáà÷å, òå ñà ïîêàçà-
òåëíè çà çàïî÷íàëàòà ïðîìÿ-
íà â îáùåñòâåíèòå íàñòðîå-
íèÿ è çà çàñèëâàùîòî ñå âëè-
ÿíèåòî íà îïîçèöèÿòà.35
Ìèõàèë Ãðóåâ îöåíÿâà
èçáîðèòå íà 27 îêòîìâðè 1946
ã. êàòî „ïîâðàòåí ìîìåíò â ïî-
ëèòè÷åñêèÿ æèâîò íà ñòðàíà-
òà ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîé-
íà”. Ïî-íàòàòúê òîé ïðîäúëæà-
âà ðàçñúæäåíèÿòà ñè, ÷å ïî-
äîáíî íà ïðåäíèòå èçáîðè, òå
ñúùî ñà ïðåäðåøåíè, íî ñà
èçêëþ÷èòåëíî ïîêàçàòåëíè çà
íàñòðîåíèÿòà â ñòðàíàòà, êàê-
òî è îò ãëåäíà òî÷êà íà íàñò-
ðîåíèÿòà íà áúëãàðîìîõàìå-
äàíèòå îò ðàçëè÷íèòå íåéíè
êðàèùà.36 Àêî ïðèåìåì, ÷å ïî
îôèöèàëíè äàííè ñðåäíî â
ñòðàíàòà, çà ÎÔ ñà ãëàñóâà-
ëè 70 %, à çà îïîçèöèÿòà 30 Ðåçóëòàòè îò èçáîðèòå çà V²² ÂÍÑ â Ãîðíîäæóìàéñêà
%, ò.å. â ñúîòíîøåíèå 7:3, òî îáëàñò
37

ïðè áúëãàðîìþñþëìàíñêèòå
ñåëèùà òîâà ñúîòíîøåíèå å ïðèáëèçèòåëíî 9:1. Òàçè ôîðìóëà å íàðóøåíà íàé-
äðàñòè÷íî â Íåâðîêîïñêà îêîëèÿ, êúäåòî êàêòî âå÷å ñòàíà äóìà, îïîçèöèÿòà ïå÷å-
ëè íàé-ãîëåìèÿ ñè óñïåõ ñðåä ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå â öÿëàòà ñòðàíà, êàòî â
îòäåëíè ìþñþëìàíñêè ñåëà äîðè óñïÿâà äà ñïå÷åëè ïúëíà ïîáåäà íàä ïðàâè-
òåëñòâåíèòå êàíäèäàòè, êàêúâòî å ñëó÷àÿò ñ âå÷å ñïîìåíàòèòå ñåëà Áóêîâî è Ðèá-
íîâî. Èìåííî ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà íà ñòðàíèöèòå íà „Ïèðèíñêî äåëî” çà òåçè èçáî-
ðè åäíîêðàòíî å ïóáëèêóâàíà åäíà ñòàòèñòèêà è ñàìî áåãëî â åäíà ñòàòèÿ, â êîÿòî
òîâà äàæå íå å öåíòðàëíà òåìà, ñå ñïîìåíàâà „îòëè÷íèêúò” íà îáëàñòòà ñ. Àáëàíè-
öà, êúäåòî çà ÎÔ çà ãëàñóâàëè 91,11 % îò íàñåëåíèåòî.38
Òîâà íå óáÿãâà íà âëàñòòà è â ðàçëè÷íèòå ïàðòèéíè îò÷åòè çà ïðîâåäåíèòå
èçáîðè îùå òîãàâà ñå îáðúùà âíèìàíèå, ÷å áúëãàðèòå ìþñþëìàíè â Íåâðîêîïñêî
ñå îòëè÷àâàò ïî ñâîÿ ôàíàòèçúì, âðàæäåáíîñòòà ñè êúì áúëãàðñêàòà äúðæàâà è
ñâîÿòà îïîçèöèîííîñò ïî îòíîøåíèå íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ. Òåçè ðàçëè÷èÿ â
ñðàâíåíèå ñ òåõíèòå åäíîâåðöè îò Ñðåäíèòå è Èçòî÷íèòå Ðîäîïè ñå òúðñÿò îò ìåñ-
òíèòå êîìóíèñòè÷åñêè ôóíêöèîíåðè â ëîøèÿ ñïîìåí çà äåéíîñòòà íà ÂÌÐÎ è ïî-
ñïåöèàëíî îò ïîâåäåíèåòî íà ìèõàéëîâèñòèòå â òîçè êðàé. Äðóãî îáÿñíåíèå çà
 Ñåðãåé Âó÷êîâ
„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!” 75

ñèëàòà íà èñëÿìñêàòà òðàäèöèÿ è ðåëèãèîçíîñò-

òà íà áúëãàðèòå ìþñþëìàíè â òîçè ðàéîí ìî-
æå äà ñå òúðñè â íåãîâàòà èçîëèðàíîñò îò èêî-
íîìè÷åñêèòå öåíòðîâå è îò ïîëèòè÷åñêèÿ æè-
âîò â ìèíàëîòî, êîåòî åñòåñòâåíî ãî ñâúðçâà ñ
âîäåíèÿ âåêîâå íàðåä òðàäèöèîíåí íà÷èí íà
æèâîò è ãî îòäàëå÷àâà îò ìîäåðíîñòòà.39 Èíòå-
ðåñíî å äà ñå âèäè ïðîìÿíàòà â îòíîøåíèåòî
êúì ìþñþëìàíèòå íà ñòðàíèöèòå íà âåñòíèêà
ñàìî â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà, çàêëþ÷åíà
ìåæäó äâàòà èçáîðà. Âðåìå, â êîåòî òå íåó-
ñåòíî èçìèíàâàò ïúòÿ îò „ïðèâúðæåíèöè íà íà-
ðîäíàòà âëàñò” è „âåðíè ïîñëåäîâàòåëè” íà íåé-
íàòà ïîëèòèêà âú⠄ôàíàòèöè”, îòõâúðëÿùè
ïðîãðåñèâíèÿò êóðñ, ïðîêàðâàí îò ÎÔ. Íàðåä
ñ òîâà å çíàêîâî è îáÿñíåíèåòî, êîåòî ñå òúðñè
çà âñè÷êî òîâà, è êîåòî ñå îòêðèâà íå â ðåàëíè
äåéñòâèÿ, à â íåïðåñòàííî èçïîëçâàíèòå êëè- Þñíè Èìàìîâ41
øåòà, êîèòî ñà íåèçìåííà ÷àñò îò ðèòîðèêàòà
íà âåñòíèêà.
 ñòðåìåæà ñè äà ñïå÷åëè ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå â ïúðâèòå ãîäèíè
ñëåä 9 ñåïòåìâðè, ÎÔ ïðèáÿãâà è äî ïðèâëè÷àíåòî íà ïðåäñòàâèòåëè îò òîâà íàñå-
ëåíèå â ñâîèòå ðåäèöè. Òîâà ñòàâà ôàêò îùå â ïúðâèòå ñëåäâîåííè èçáîðè çà ÕÕV²
ÎÍÑ.  òÿõ ÎÔ ëàíñèðà êàòî êàíäèäàòè çà äåïóòàòè Þñåèí Øîëåâ, Àëè ×åï÷èåâ è
Þñíè Èìàìîâ. Òóê å èíòåðåñíî äà ñå îòáåëåæè, ÷å è òðèìàòà ñà êàíäèäàòè çà
íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè îò ëèñòàòà íà ÁÐÏ(ê), îò êîåòî ëè÷è ñòðåìåæà íà êîìóíèñ-
òè÷åñêàòà ïàðòèÿ äà çàïàçè ñâîÿòà âîäåùà ðîëÿ ïðè ôîðìèðàíåòî è ïðîâåæäàíå-
òî íà ïîëèòèêàòà êúì áúëãàðèòå ìþñþëìàíè.40
Çà ðàçãëåæäàíèÿ â íàñòîÿùàòà ðàáîòà âúïðîñ íàé-èíòåðåñåí å òðåòèÿò êàí-
äèäàò, à èìåííî áúëãàðîìîõàìåäàíèíúò îò ñ. Êî÷àí, Íåâðîêîïñêî Þñíè Èìàìîâ.
Òîâà å òàêà, çàùîòî òîé å èçäèãíàò çà íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë îò Ãîðíîäæóìàéñêà
îáëàñò è ñúâñåì åñòåñòâåíî, çà ðàçëèêà îò äðóãèòå äâàìà êàíäèäàòè, êîèòî ñà
òàêèâà îò Ïëîâäèâñêî, òîé å ïðåäñòàâåí íà ñòðàíèöèòå íà â. „Ïèðèíñêî äåëî”. Îùå
â åäèí îò ïúðâèòå áðîåâå íà âåñòíèêà îòêðèâàìå êðàòêà áèîãðàôèÿ íà êàíäèäàòà,
êîÿòî ìàðêèðàéêè îñíîâíè ìîìåíòè îò íåãîâèÿ æèâîò, öåëè äà íàêàðà ìþñþë-
ìàíñêîòî íàñåëåíèå îò ðåãèîíà äà âèäè â íåãîâî ëèöå ñâîÿò êàíäèäàò. „Ðîäåí å
ïðåç 1911 ã. â ñ. Êî÷àí, Íåâðîêîïñêî. Ñèí å íà áåäíî çåìåäåëñêî ñåìåéñòâî, ñàì
òîé å áåäåí çåìåäåëñêè ñòîïàíèí â ðîäíîòî ñè ñåëî. Êàòî äåòå ñå ïðîÿâÿâà ñ
ãîëÿìàòà ñè æàæäà çà çíàíèÿ è ñ èçêëþ÷èòåëíà ïàìåò, íî óñïÿâà äà çàâúðøè
ñàìî ïðîãèìíàçèÿ ïîðàäè ëèïñà íà ñðåäñòâà è ïðåñòúïíàòà ïîëèòèêà íà ôà-
øèñòêèòå ïðàâèòåëñòâà êúì ìîõàìåäàíñêîòî íàñåëåíèå. Âúïðåêè òîâà, ñ ñâîÿ
áóäåí óì è ÷åñòíîñò Õþñåèí ñè ñïå÷åëâà îáè÷òà íà ñâîèòå ñúñåëÿíè è íà
íàñåëåíèåòî íà ñúñåäíèòå ìîõàìåäàíñêè ñåëà.
Êîãàòî 9 ñåïòåìâðè ðàç÷óïè ôàøèñòêèòå îêîâè è èçâèêà ìîõàìåäàíñêî-
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
76 ÊÍ. 1/2010

òî íàñåëåíèå íà ñâîáîäåí æèâîò, ñ ãîëÿì åíòóñèàçúì Õ. Èìàìîâ âêëþ÷è ñâîè-

òå ñèëè â àíòèôàøèñòêîòî äâèæåíèå. Ñòàâà ÷ëåí íà ÐÏ(ê) è çàðàäè íåóìîðíà-
òà ìó äåéíîñò è ïîëèòè÷åñêà çðÿëîñò, êîÿòî ïðîÿâÿâà, å èçáðàí çà ÷ëåí â
Íåâðîêîïñêèÿ îêîëèéñêè êîìèòåò íà ÐÏ(ê).
Êàòî êàíäèäàò çà äåïóòàò, Õ. Èìàìîâ ñå ÿâÿâà ïðåäñòàâèòåë íà ïîâå÷å
îò 40 – õèëÿäíîòî ìîõàìåäàíñêî íàñåëåíèå îò îáëàñòòà, êîåòî â íåãîâî ëèöå
çà ïðúâ ïúò ùå ñå ïî÷óâñòâà çà÷åòåíî êàòî ñâîáîäíî è ðàâíîïðàâíî.”42
Îò íà÷èíà íà ïðåäñòàâÿíåòî ÿñíî ñå âèæäà êàêâà å çàäà÷àòà, êîÿòî ñè ïîñ-
òàâÿ êîìóíèñòè÷åñêàòà âëàñò ñ òîâà. Áåçñïîðíî ñ ïðèâëè÷àíåòî íà ÷îâåê, îò ñà-
ìèòå ñðåäè íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå, êîéòî å „ñèí íà áåäíî çåìåäåëñêî ñå-
ìåéñòâî” è ñàì òîé å „áåäåí çåìåäåëñêè ñòîïàíèí â ðîäíîòî ñè ñåëî”, ñå öåëè
íåãîâîòî ñïå÷åëâàíå è äîêàçâàíåòî ìó, ÷å èìåííî ÎÔ å åäèíñòâåíàòà ìó àëòåðíà-
òèâà, êîÿòî „çà ïðúâ ïúò â íàøàòà ïîëèòè÷åñêà èñòîðèÿ ïðîâåæäà íàïúëíî
ñâîáîäíà è äåìîêðàòè÷íà ïîëèòèêà” è „çà ïúðâè ïúò èç íàøàòà ñðåäà ñå èçëú÷-
âà íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë”.43 Òàçè íóæäàòà íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå äà ñå
ïðèïîçíàå â íÿêîé îò êàíäèäàòèòå å íàèñòèíà äîáðå îñúçíàòà îò êîìóíèñòè÷åñêèòå
ôóíêöèîíåðè.
 äåéñòâèòåëíîñò Þñíè Èìàìîâ å åäèí îò ïúðâåíöèòå â ñ. Êî÷àí ïî òîâà
âðåìå. Òîé ïðîèçõîæäà îò åäèí îò íàé-ãîëåìèòå ðîäîâå â ñåëîòî, çàâúðøâà Øó-
ìåíñêàòà Òóðñêà ñìåñåíà ïðîãèìíàçèÿ, ãðàìîòåí è îáðàçîâàí å è ñå ïîëçâà ñ
ãîëÿì àâòîðèòåò ñðåä ñâîèòå ñúñåëÿíè. Òîâà å âàæíî çà íîâàòà âëàñò, êîÿòî èìà
íóæäà èìåííî îò òàêúâ òèï õîðà, çà ïðîêàðâàíåòî íà ñâîÿòà ïîëèòèêà è çà ïîïóëÿ-
ðèçèðàíåòî íà èäåéòå ñè ñðåä íàñåëåíèåòî.
Òàçè ïàðòèéíà ïîëèòèêà ïîñòåïåííî ãðàäèðà è â íà÷àëîòî íà 1947 ã., ñëåä
ñïå÷åëâàíåòî è íà èçáîðèòå çà V²² ÂÍÑ, íà ìþñþëìàíñêî íàñåëåíèå çàïî÷âà äà
ñå ãëåäà íå ñàìî êàòî íà èçáèðàòåëíà ìàñà, íî è êàòî íà ðåàëíà àëòåðíàòèâà çà
èçãðàæäàíå íà åäèí ïàðòèåí àïàðàò íà ìåñòíî ðàâíèùå, êîåòî ùå áúäå ðåàëèçè-
ðàíî ïðåç ñëåäâàùèòå äåñåòèëåòèÿ íà ñîöèàëèñòè÷åñêàòà âëàñò. Çà òîçè ïðîìÿíà
ñâèäåòåëñòâà ñå îòêðèâàò è ⠄Ïèðèíñêî äåëî” : „...Îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêàòà
âëàñò êîðåííî èñêà äà ïðîìåíè îòíîøåíèåòî íà äúðæàâàòà êúì òîâà íàñåëå-
íèå. È äåéñòâèòåëíî, óíèæåíèÿòà íà êîèòî áå ïîäõâúðëÿíî ìîõàìåäàíñêîòî
íàñåëåíèå ñå ïðåìàõíàõà.
Íèå ñ÷èòàìå, ÷å çà äà âïðåãíå ïî-àêòèâíî â ïîëîæèòåëíà è àêòèâíà ðà-
áîòà ìîõàìåäàíñêîòî íàñåëåíèå è äà ñå ñúçäàäå çäðàâî åäèíñòâî ìåæäó Îòå-
÷åñòâåíèÿ ôðîíò è òîâà íàñåëåíèå, ùå òðÿáâà äà íàïðàâèì íà äåëî ïî-àêòèâ-
íî íåãîâîòî ó÷àñòèå âúâ âëàñòòà, â ìåñòíîòî ñàìîóïðàâëåíèå, êàòî íàçíà-
÷èì ïîäõîäÿùè ëèöà îò íåãîâàòà ñðåäà â àäìèíèñòðàòèâíèÿ îáùèíñêè ïåðñî-
íàë, âêëþ÷èòåëíî è êìåòîâå”.44 Òàçè ïðîìÿíà â ïàðòèéíàòà ïîëèòèêà ëè÷è è îò
áèîãðàôèÿòà íà ñàìèÿ Þñíè Èìàìîâ, êîéòî ñëåä ìàíäàòèòå ñè â ÕÕV² ÎÍÑ è V²²
ÂÍÑ45 ñå çàâðúùà â ðîäíîòî ñè ñåëî è å àíãàæèðàí â ñëåäâàùàòà ïî ðåä èíèöèà-
òèâà íà âëàñòòà, à èìåííî êîîïåðèðàíåòî è ñúçäàâàíåòî íà ìåñòíîòî ÒÊÇÑ.
 çàêëþ÷åíè ìîæå äà ñå êàæå, ÷å áúëãàðèòå ìþñþëìàíè ñà ìîæå áè åäíà
îò íàé-óõàæâàíèòå ãðóïè â ïúðâèòå ãîäèíè ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. Âúîáùå â
ïúðâèòå ãîäèíè îò èäâàíåòî íà êîìóíèñòèòå íà âëàñò ïðàâè âïå÷àòëåíèå ðåñïåê-
 Ñåðãåé Âó÷êîâ
„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!” 77

òúò, êîéòî íîâèÿò ðåæèì ïðîÿâÿâà êúì ðåëèãèîçíèòå ÷óâñòâà íà ìþñþëìàíèòå.

Íåùî ïîâå÷å, íåçàâèñèìî îò èäåîëîãè÷åñêè ïîñòóëèðàíèÿò àòåèçúì íà ÁÐÏ(ê), òÿ
íå ñå ñìóùàâà ïðè èçïîëçâàíåòî íà òåçè ÷óâñòâà â ñâîÿòà ïðîïàãàíäà, êàòî òàçè
òåíäåíöèÿ â òÿõíîòî ïîâåäåíèå å õàðàêòåðíà çà öåëèÿ ïåðèîä äî 1948 ã.46
Òàçè ïîëèòèêà íà ÎÔ ëè÷è íàé-âå÷å â õîäà íà ïðåäèçáîðíèòå êàìïàíèè çà
ÕÕV² ÎÍÑ, V²² ÂÍÑ è Ðåôåðåíäóìúò çà ïðîâúçãëàñÿâàíå íà ðåïóáëèêà. Êàêòî ñòàíà
ÿñíî ñ ðàçëè÷íà ñèëà ïðè îòäåëíèòå ñúáèòèÿ, íî âñå ïàê êàòî íåèçìåííà ÷àñò îò
òÿõ. Òîâà ñå âèæäà ÿñíî è íà ñòðàíèöèòå íà îáëàñòíèÿ ïå÷àòåí îðãàí íà âëàñòòà â.
„Ïèðèíñêî äåëî”, êúäåòî ñïîìåíàòîòî óõàæâàíå å ïðåäñòàâåíî íå êàòî ïðåäèçáîð-
íà èãðà, à êàòî „ìàé÷èíè ãðèæè” êúì äîòîãàâà „ïîòèñêàíîòî” è „óãíåòÿâàíî” ìþ-
ñþëìàíñêî íàñåëåíèå : „Òà êîãà äðóã ïúò òîçè áåäåí è òðóäîëþáèâ íàðîä, íàñå-
ëÿâàù ñêàëèñòèòå è íåïëîäîðîäíè ñòðúìíèíè íà Ðîäîïèòå è Ïèðèí, å ïîëó÷à-
âàë ìàé÷èíè ãðèæè íà åäíà íàðîäíà âëàñò. Êîãà êúì íåãî ñà ñå îáðúùàëè êàòî
êúì áëèçúê è áðàò.”47 Ñòðàíèöèòå íà îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêèÿò âåñòíèê èçîáèëñò-
âàò îò òàêèâà öèòàòè, êîèòî îùå ïîâå÷å äîêàçâàò èçêàçàíîòî ïî-ãîðå.
Òîâà ïîëîæèòåëíî îòíîøåíèå îò ñòðàíà íà âëàñòòà êúì òîâà íàñåëåíèå å
èíòåðåñíî è ïîðàäè äðàñòè÷íàòà ïðîìÿíà, êîÿòî íàñòúïâà â ïàðòèéíàòà ïîëèòèêà
êúì íåãî â ñëåäâàùèòå ãîäèíè, çà äà ñå ïðåâúðíå òî â êðàÿ íà ñîöèàëèñòè÷åñêèÿ
ðåæèì â ìîæå áè „íàé-ïîòúðïåâøàòà” îáùíîñò â ñòðàíàòà. Áúëãàðèòå ìþñþëìà-
íè, îò ñâîÿ ñòðàíà, ñà ðåëèãèîçíàòà ãðóïà ñ êîÿòî àòåèñòè÷íàòà êîìóíèñòè÷åñêà
âëàñò íàé-êúñíî ñå ñàìîðàçïðàâÿ, íî ïúê çà ñìåòêà íà òîâà ïî íàé-ðàäèêàëåí è
áåçêîìïðîìèñåí íà÷èí. Íî â ðàçãëåæäàíèÿ ïåðèîä òîâà âñå îùå èçãëåæäà äàëå÷-
íî è íà òÿõ ñå ãëåäà êàòî íà „çäðàâî ÿäðî îò áúëãàðñêèÿ íàðîä”, ñ ïîìîùòà íà
êîåòî ÎÔ, êàòî öÿëî è ÁÐÏ(ê) â ÷àñòíîñò, ïîñòåïåííî äà çàâçåìå âëàñòòà â ñòðàíà-
òà è äà íàëîæè åäíîïàðòèéíîòî ñè óïðàâëåíèå çà äåñåòèëåòèÿ íàïðåä.

Áåëåæêè:

1
Âèæ : Ë. Îãíÿíîâ, Äúðæàâíî – ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà â Áúëãàðèÿ 1944 – 1948.
Ñ., 1993; Ì. Èñóñîâ, Ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè â Áúëãàðèÿ (1944 – 1948). Ñ., 1984; Ì.
Èñóñîâ, Ïîëèòè÷åñêèÿò æèâîò â Áúëãàðèÿ 1944 – 1948. Àêàäåìè÷íî èçäàòåëñòâî „Ïðîô.
Ìàðèí Äðèíî┠è Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, 2000 è äð.
2
Çàíàïðåä â ðàáîòàòà ùå áúäàò èçïîëçâàíè íÿêîëêî òåðìèíà çà îáîçíà÷àâà-
íåòî íà ìîõàìåäàíñêîòî íàñåëåíèå, íàñåëÿâàùî Çàïàäíèòå Ðîäîïè è âëèçàùî â àä-
ìèíèñòðàòèâíèòå ãðàíèöè íà Ãîðíîäæóìàéñêà (Áëàãîåâãðàäñêà) îáëàñò, à èìåííî „áúë-
ãàðè ìþñþëìàíè”, „áúëãàðè ìîõàìåäàíè” è „ïîìàöè”. Òîâà ñå ïðàâè îò ÷èñòî ñòèëèñ-
òè÷íè ñúîáðàæåíèÿ, êîèòî ñà âîäåùè â òåõíèÿ èçáîð, çàùîòî íèòî åäèí îò òðèòå òåðìè-
íà íå å „ïî-òî÷åí” îò îñòàíàëèòå è íå äàâà ïî-ÿñíà õàðàêòåðèñòèêà íà ðàçãëåæäàíîòî
íàñåëåíèå. Ìíîãî å ïèñàíî è ãîâîðåíî ïî òîçè âúïðîñ, êàòî íå ìàëêî ñà àâòîðèòå
èçêàçâàùè ñå â ïîäêðåïà íà åäèí îò òåðìèíèòå è çàêëåéìÿâàùè îñòàíàëèòå.
Ñ îïèòèòå íà äúðæàâàòà îò 70 – òå è 80 – òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê çà ïðèîáùàâàíå íà
òîâà íàñåëåíèå âñå ïîâå÷å ñå íàëàãà òåðìèíúò „áúëãàðîìîõàìåäàíè”, öåëÿù äà ñå
ïîä÷åðòàå òÿõíàòà áúëãàðñêà ñúùíîñò. Îò äðóãà ñòðàíà åäèí îò íàé-âèäíèòå çàùèòíè-
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
78 ÊÍ. 1/2010

öè íà òåçàòà çà òàçè èì áúëãàðñêà ñúùíîñò” Íèêîëàé Õàéòîâ èìà ìíîæåñòâî ïóáëèêà-

öèè â ïîäêðåïà íà òåðìèíà „ïîìàöè”. Ñàìèòå „ïîìàöè” ïúê êàçâàò, ÷å çà òÿõ å îáèäíî
äà ãè íàðè÷àò „áúëãàðîìîõàìåäàíè”, èçòúêâàéêè àðãóìåíòà – çàùî îñòàíàëàòà ÷àñò îò
áúëãàðèòå íå ñå íàðè÷àò „áúëãàðè – õðèñòèÿíè”.
 òàçè âðúçêà áåç äà ñå íàâëèçà ïî-äúëáîêî â òàçè ïîëåìèêà, ïî-íàòàòúê â
ðàáîòàòà ùå ñå èçïîëçâàò è òðèòå òåðìèíà, áåç äà ñå ïðåòåíäèðà çà âúðõîâåíñòâî íà
åäèí îò òÿõ, èëè çà íåïðàâäîïîäîáíîñò íà äðóã.
3
Åäèíñòâåíîòî íàó÷íî èçñëåäâàíå, çàñÿãàùî ðàçãëåæäàíèÿ ïðîáëåì å : Ì. Ãðó-
åâ, Ìåæäó ïåòîëú÷êàòà è ïîëóìåñåöà. Áúëãàðñêèòå ìþñþëìàíè è ïîëèòè÷åñêèÿ ðå-
æèì (1944 – 1959). Ñ., 2003.
4
Ñ ïîìîùòà íà íÿêîè îò çàïàçåíèòå ïðîòîêîëè îò èçáîðèòå çà VII ÂÍÑ ñå âèæäà,
÷å èìà ìþñþëìàíñêè ñåëà â Ãîðíîäæóìàéñêî, â êîèòî îïîçèöèÿòà óñïÿâà äà ñïå÷åëè
ñðåùó êàíäèäàòèòå íà ÎÔ. Òàêúâ å ñëó÷àÿò â ãîöåäåë÷åâñêèòå ñåëà Áóêîâî è Ðèáíîâî. Â
ïúðâîòî îò òÿõ îò îáùî 185 ãëàñóâàëè äóøè, çà ÎÔ ñà ïîäàäåíè 61 áþëåòèíè, à çà
îïîçèöèÿòà 124, à âúâ âòîðîòî îò 510 ãëàñîïîäàâàòåëè - ÎÔ èçáèðàò 86, à îïîçèöèÿòà
ñúîòâåòíî 372. Âèæ: ÒÄÀ – Áëàãîåâãðàä, Ô 242, îï. 1, à.å. 21, ë. 246 – 247.
Òîâà îáà÷å íå íàìèðà ìÿñòî íà ñòðàíèöèòå íà â. „Ïèðèíñêî äåëî”, ïîðàäè êîåòî
â íàñòîÿùàòà ðàáîòà íÿìà äà áúäå ïðàâåí ïî-çàäúëáî÷åí àíàëèç íà âúïðîñíèòå äàííè.
5
Òî÷íîòî èìå íà âúïðîñíèÿ íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë å Þñíè Èìàìîâ, íî â ðàç-
ëè÷íèòå îôèöèàëíè äîêóìåíòè è èçâîðè ñå ñðåùà êàòî Õþñíè, Õþñåèí, Þñåèí è ïð.
Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà íàâñÿêúäå â òåêñòà, êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà íåãî ñå ïîñî÷âà èìå-
òî – Þñíè, à â îòêúñèòå, êîèòî ñà öèòàòè îò â. „Ïèðèíñêî äåëî” å ïîñî÷åíî èìåòî ìó,
òàêà êàêòî å äàäåíî âúâ âåñòíèêà.
6
Ïúðâèÿò áðîé íà â. „Ïèðèíñêî äåëî” èçëèçà â íà÷àëîòî íà 1945 ã., êàòî ñåäìè÷-
íèê. Îñåì ãîäèíè ïî-êúñîí îò ìàðò 1953 ã. çàïî÷âà äà èçëèçà äâà ïúòè â ñåäìèöàòà, à
îò îêòîìâðè 1963 ã. ïî òðè ïúòè, çà äà ñå ñòàíå â íà÷àëîòî íà 70 – òå ãîäèíè åæåäíåâ-
íèê. Îùå îò ñàìîòî íà÷àëî íà íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå òîé å ñúçäàäåí êàòî ìåñòåí
ïå÷àòåí îðãàí íà âëàñòòà, ÷èÿòî çàäà÷à å äà ïðîêàðâà è ïîïóëÿðèçèðà íåéíàòà ïîëè-
òèêà â Ãîðíîäæóìàéñêà îáëàñò.
7
Áîøíàêîâ, À., Ãîëÿìî ìîõàìåäàíñêî òúðæåñòâî. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 7, 18
ôåâðóàðè 1946 ã., ñ. 4
8
Çà ðîäèíñêîòî äâèæåíèå âèæ : Ñ. Äèìèòðîâ, „Ðîäèíà” ïóñíà äæèíà îò áóòèëêà-
òà.  : Ðîäîïè, 1991, êí. 5 – 6; Äðóæáà „Ðîäèíà” è âúçðîæäåíñêîòî äâèæåíèå â Ðîäîïà
1937 – 1947. Äîêóìåíòè (Ñúñò. Õðèñòî Õðèñòîâ, Àëåêñàíäúð Êàðàìàíäæóêîâ; Îòã. ðå-
äàêòîð Ñòðàøèìèð Äèìèòðîâ). Ñîôèÿ, Àêàä. Èçäàòåëñòâî ïðîôåñîð Ìàðèí Äðèíîâ,
1995; Àë. Êàðàìàíäæóêîâ, Äîêóìåíòè ïî âúçíèêâàíåòî íà äðóæáèòå „Ðîäèíà”.  : Ðî-
äîïñêè ñáîðíèê, 1976, ¹4, ñ. 137 – 167; Àë. Êàðàìàíäæóêîâ, Äîêóìåíòè ïî âúçíèêâà-
íåòî íà äðóæáèòå „Ðîäèíà”.  : Ðîäîïñêè ñáîðíèê, 1983, ¹5, ñ. 193 – 230; Àë. Êàðàìàí-
äæóêîâ, Äîêóìåíòè çà ðîäèíñêîòî âúçðîæäåíñêî äâèæåíèå ñðåä áúëãàðèòå ìîõàìå-
äàíè â Çàïàäíèòå Ðîäîïè.  : Ðîäîïñêè ñáîðíèê, 1987, ¹6, ñ. 153 – 203; Àí. Ñáèðêîâ,
Çà Äðóæáà „Ðîäèíà”, ïàòðèîòèçìà è íàñèëèåòî.  : Ðîäîïè, 1991, êí. 7 – 8, ñ. 33 – 35; Ï.
Ìàðèíîâ, Åäíà ïîòóëåíà èñòèíà.  : Ðîäîïè, 1990, êí. 11, ñ. 13 – 15; Âë. Àðäåíñêè, Ïî
ïîâîä „Åäíà ïîòóëåíà èñòèíà”.  : Ðîäîïè, 1991, êí. 5 – 6, ñ. 13 – 15; Ç. Íà÷åâà, Ðåôîð-
ìàòîðñêèÿ äóõ íà Äðóæáà „Ðîäèíà”.  : Ðîäîïè, 2007, áð. 1 – 2, ñ. 41 – 47.
 Ñåðãåé Âó÷êîâ
„Åäèí íåìà äà ñå íàìåðè èçìåííèê ìåæäó íàñ!” 79
9
Åäíà îò èçñëåäîâàòåëèòå íà ïîëèòèêàòà íà äúðæàâàòà ñïðÿìî ìþñþëìàíñêî-
òî íàñåëåíèå Åâãåíèÿ Èâàíîâà, ïðàâè ïàðàëåë ìåæäó òîâà âðúùàíå íà èìåíàòà íà
áúëãàðèòå ìþñþëìàíè ñëåä 9 ñåïòåìâðè ñ ïîëèòèêàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî íà Âàñèë
Ðàäîñëàâîâ îò 1913 ã., ïîñëåäâàëà „Êðúñòèëêàòà”, îò âðåìåòî íà Áàëêàíñêàòà âîéíà.
Âèæ : Å. Èâàíîâà, Îòõâúðëåíèòå „ïðèîáùåíè” èëè ïðîöåñà, íàðå÷åí „âúçðîäèòåëåí”
(1912 – 1989). Ñ., 2002, ñ. 61
10
Íå ñëó÷àéíî âñè÷êè ïî-ìàùàáíè àíòèðîäèíñêè ïðîÿâè ñëåä 9 ñåïòåìâðè ñå
ïðîâåæäàò â Ñìîëÿí, êúäåòî âúçíèêâà ñàìîòî äâèæåíèå è êúäåòî å íåãîâèÿò öåíòúð.
11
Ãðóåâ, Ì., À. Êàëüîíñêè, „Âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ” Ìþñþëìàíñêèòå îáùíîñòè
è êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, Ñ., 2008, ñ. 20
12
Àí÷îâ, Ñò., Åäíà ìîõàìåäàíñêà ñâàòáà.  : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 40, 29 îêòîìâðè
1945 ã., ñ. 4
13
Ñþíåò å èìåòî íà ìþñþëìàíñêèÿ îáè÷àé îáðÿçâàíå, ÷èåòî ïðîâåæäàíå å
âúçñòàíîâåíî ñ ïîçâîëåíèåòî íà íàðîäíàòà âëàñò è êîéòî ñàìî ñëåä äâå äåñåòèëåòèÿ
ùå áúäå òîòàëíî çàáðàíåí îò ñúùàòà òàçè âëàñò.
14
Ãîëÿìî òúðæåñòâî íà ìîõàìåäàíèòå îò Ðàçëîæêî. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 45,
10 íîåìâðè 1947 ã., ñ. 2
15
Ãðóåâ, Ì., Ìåæäó ïåòîëú÷êàòà è ïîëóìåñåöà. Áúëãàðñêèòå ìþñþëìàíè è ïî-
ëèòè÷åñêèÿ ðåæèì (1944 – 1959), ñ. 52
16
Çà ãðúöêî – áúëãàðñêèÿ òåðèòîðèàëåí ñïîð è áúëãàðèòå ìþñþëìàíè âèæ ïî-
ïîäðîáíî : Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 65 – 75
17
Ïèðèíñêî äåëî, áð. 1, 7 ÿíóàðè 1946 ã., ñ. 4
18
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. ñ. 52 – 53
19
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 53. Òîâà òâúðäåíèå íå å òî÷íî, òúé êàòî íàñêîðî áÿõà
îòêðèòè è ïóáëèêóâàíè äàííè çà ó÷àñòèåòî íà ìþñþëìàíêè îùå â ïàðëàìåíòàðíèòå
èçáîðè îò 1938 ã. Âèæ: Muratova, N., Popova, K., Dimensions of the Women’s Voices.
Following on the Documentary tracks of the First Women’s Participation in Elections in
Bulgaria.(1937-1939). Â: Women and Minorities Archives: Ways of Archiving, Sofia – Vienna,
2009. ñ. 133 – 155.
Òîâà îáà÷å íÿìà îòíîøåíèå êúì ðàçãëåæäàíèÿ âúïðîñ, íå ñàìî çàùîòî å âúí îò
çàñåãíàòèÿ ïåðèîä, íî è ïîðàäè ñàìèÿò ôàêò, ÷å â. „Ïèðèíñêî äåëî” çàïî÷âà äà èçëèçà
ïðåç 1945 ã. Âàæíî å îáà÷å äà áúäå íàïðàâåíî óòî÷íåíèåòî, ÷å èçáîðèòå çà ÕÕVI ÎÍÑ
íå ñà ïúðâèòå, â êîèòî ìþñþëìàíêèòå óïðàæíÿâàò ñâîåòî ïðàâî íà èçáîðåí âîò, âúïðå-
êè ÷å íà ñòðàíèöèòå íà îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêèÿ ðåãèîíàëåí îôèöèîç â Ãîðíîäæó-
ìàéñêî èçáèðàòåëíèòå ïðàâà íà áúëãàðî – ìîõàìåäàíêèòå è ïî-òî÷íî òÿõíàòà ðåàëíà
ðåàëèçàöèÿ , ñå ïðåïèñâàò íà íîâàòà âëàñò.
20
Áîæèêîâ, Í., Ìîõàìåäàíèòå è ïðåäñòîÿùèòå èçáîðè. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 43,
17 íîåìâðè 1945 ã., ñ.2
21
Áèìîâ, Ì., Ìîõàìåäàíñêàòà ìëàäåæ ñúùî ðàçãðúùà ñâîèòå òâîð÷åñêè ñèëè. Â
: Ïèðèíñêî äåëî, áð. 29, 13 àâãóñò 1945 ã., ñ. 5
22
Îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêîòî ñåëî ñå áëàãîóñòðîÿâà.  : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 37, 8
îêòîìâðè 1945 ã., ñ. 4
23
Êàðàäàëèåâ, ñ. Ïëåòåíà îáÿâÿâà ïðåäèçáîðíî ñúðåâíîâàíèå íà ìîõàìåäà-
íèòå. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 43, 17 íîåìâðè 1945 ã., ñ. 2
 ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌ
80 ÊÍ. 1/2010
24
Áîæèêîâ, Í., Ìîõàìåäàíèòå è ïðåäñòîÿùèòå èçáîðè. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 43,
17 íîåìâðè 1945 ã., ñ.2
25
Çà ðåçóëòàòèòå îò èçáîðèòå âèæ : ÀÌÂÐ, ô. 1, îï. 1, à.å. 167, ë. 32 – 37; Ë.
Îãíÿíîâ, Äúðæàâíî – ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà â Áúëãàðèÿ 1944 – 1948. Ñ., 1993; Å.
Êàëèíîâà è È. Áàåâà, Áúëãàðñêèòå ïðåõîäè 1944 – 2002. Ñ., 2002.
26
Ãðóåâ, Ì., À. Êàëüîíñêè, „Âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ” Ìþñþëìàíñêèòå îáùíîñòè
è êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, Ñ., 2008, ñ. 20
27
Ãðóåâ, Ì., Ìåæäó ïåòîëú÷êàòà è ïîëóìåñåöà. Áúëãàðñêèòå ìþñþëìàíè è ïî-
ëèòè÷åñêèÿ ðåæèì (1944 – 1959), ñ. 54
28
Âèæ : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 44, 19 íîåìâðè 1945 ã., ñ. 2
29
Ïàê òàì
30
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 54
31
Çà ðåçóëòàòèòå îò ðåôåðåíäóìà âèæ : Ë. Îãíÿíîâ, Äúðæàâíî – ïîëèòè÷åñêàòà
ñèñòåìà â Áúëãàðèÿ 1944 – 1948. Ñ., 1993; Å. Êàëèíîâà è È. Áàåâà, Áúëãàðñêèòå ïðåõî-
äè 1944 – 2002. Ñ., 2002.
32
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 55
33
Ïàê òàì
34
Ðåçóëòàòè îò ðåôåðåíäóìà â Ïèðèíñêà Ìàêåäîíèÿ. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 31,
9 ñåïòåìâðè 1946 ã., ñ. 1
35
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 56
36
Ïàê òàì
37
Ïèðèíñêî äåëî, áð. 38, 28 îêòîìâðè 1946 ã., ñ. 1
38
Êåõàéîâ, Ã., Íèå ñî÷èì çà ïðèìåð åäíà ðåìñèñòêà – ìîõàìåäàíêà.  : Ïèðèí-
ñêî äåëî, áð. 45, 16 äåêåìâðè 1946 ã, ñ. 3
39
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 57 – 58
40
Ïàê òàì, ñ. 53
41
Ëè÷åí àðõè⠖ Ñåðãåé Âó÷êîâ
42
Ïèðèíñêî äåëî, áð. 29, 13 àâãóñò 1945 ã., ñ. 5
43
Ïàê òàì, áð. 31, 25 àâãóñò 1945 ã., ñ. 2
44
Ïàê òàì, áð. 12, 24 ÿíóàðè 1947 ã., ñ. 4
45
Þñíè Èìàìîâ å äåïóòàò â VII ÂÍÑ â ïåðèîäà îò 7 íîåìâðè 1946 ã. äî 9 äåêåì-
âðè 1947 ã., ñëåä êîåòî äîáðîâîëíî ñå îòêàçâà îò äåïóòàòñêîòî ñè ìÿñòî è íå âçåìà
ó÷àñòèå â îñòàíàëàòà ÷àñò îò íåãîâîòî ôóíêöèîíèðàíå îò 1 ôåâðóàðè 1948 ã. äî 21
îêòîìâðè 1949 ã.
46
Ãðóåâ, Ì., Öèò. ñú÷., ñ. 55
47
Áîæèêîâ, Í., Ìîõàìåäàíèòå è ïðåäñòîÿùèòå èçáîðè. Â : Ïèðèíñêî äåëî, áð. 43,
17 íîåìâðè 1945 ã., ñ.2