‫‪ 

‬كانسارهاي موليبدن پورفيري‪:‬‬

‫اين كانسارها به شكل داربستي ديده مي‌شود و كاني اقتصادي آنها موليبدنيت مي‌باشد‪ .‬عيار معدنكاري در اين نوع كانسارها‬
‫‪ %1/0 -6/0‬است‪ .‬مانند كانسارهاي كليماكس و هندرسون در آمريكا‪.‬‬
‫كانسارهاي موليبدن پورفيري از لحاظ موقعيت تكتونيكي و خصوصيات پترولوژيكي سنگ منشأ به دو نوع تقسيم مي‌شوند‪:‬‬
‫‪-‬كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع كاليمكس‪ -‬هندرسون ( گرانيتي )‬
‫‪ -‬كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع كوارتز مونزونيت‬
‫كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع كاليمكس‪ -‬هندرسون ( گرانيتي )‬
‫كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع كاليمكس‪ -‬هندرسون عمدتا ً در ريفت‌هاي درون قاره‌اي و بعضا ً در زون‌هاي فرورانش‬
‫قاره‌اي در مكانهايي كه ضخامت پوسته قاره‌اي نسبتا ً زياد است يافت مي‌شوند‪ .‬اين كانسارها همراه با گرانيتهاي غني از‬
‫سيليس (‪ )>SiO2 %75‬بوده و ميزان فلوئورآن بيش از ‪ %3‬است‪ .‬در اين نوع كانسارها عناصر ‪ Rb, Nb, Y‬افزايش و‬
‫عناصر ‪ Ba, Sr, Zr‬كاهش نشان مي‌دهند‪.‬‬
‫زون‌هاي آلتراسيون ‪:‬‬
‫مطالعات گسترده و دقيق انجام شده در مورد معادن كاليمكس و هندرسون واقع در ايالت كلرادو امريكا معرف زون‌هاي‬
‫آلتراسيون ذيل مي باشد ‪:‬‬
‫زون پتاسيك‪:‬‬
‫كاني مهم و شاخص زون پتاسيك‪ ،‬پتاسيم فلدسپات ثانويه است‪ .‬اين كاني به صورت جانشيني در پالژيوكالزها‪ ،‬تبلور مجدد‬
‫پتاسيم فلدسپات اوليه و رگچه‌هاي آپليتي يافت مي‌شود‪ .‬كوارتز به مقدار جزئي تبلور مجدد نشان مي‌دهد‪ .‬رگچه‌هاي مهم زون‬
‫پتاسيك عبارتند از ‪:‬‬

‫كوارتز ‪ +‬موليبدنيت‬
‫كوارتز ‪ +‬پتاسيم فلدسپات ‪ +‬موليبدنيت پيريت‬
‫مگنتيت ‪ +‬كوارتز‬
‫كوارتز ‪ +‬پيريت‬
‫كوارتز ‪ +‬مگنتيت ‪ +‬توپاز ‪ +‬فلوريت‬
‫كوارتز ‪ +‬موليبدنيت فلوريت پتاسيم فلدسپات توپاز‬
‫قسمت اعظم ذخيره در زون پتاسيك واقع مي‌شود‪.‬‬
‫زون كوارتز‪ -‬سرسيت‪ -‬پيريت‪:‬‬
‫اين زون به صورت چتر مانند تا مخروطي است و در باالي زون پتاسيك واقع مي‌شود‪ .‬از اختصاصات مهم آن سرسيتي‬
‫شدن كانيهاي فرومنيزيم‌دار‪ ،‬پالژيو كالز و پتاسيم فلدسپات و باال بودن درصد پيريت و باالخره وجود رگچه‌هاي كوارتز را‬
‫مي‌توان نام برد‪ .‬رگچه‌هاي كوارتز پيريت و پيريت در اين زون فراوانند‪.‬‬
‫شدت آلتراسيون در جهت زون پتاسيك افزايش و با دور شدن از آن كاهش مي‌يابد‪ .‬هاله آلتراسيون اطراف رگچه‌ها اكثراً‬
‫ضخيم و به رنگ خاكستري است‪ .‬ضخامت اين زون آلتراسيون در معدن هندرسون به ‪ 400‬متر مي‌رسد‪.‬‬
‫زون آرژيليك فوقاني‪:‬‬
‫زون آرژيليك فوقاني در باال و اطراف سرستيك واقع مي‌شود‪ .‬در معدن هندرسون ضخامت اين زون در باالي زون سرستيك‬
‫به ‪ 600‬متر و در اطراف آن به ‪ 300‬متر مي‌رسد‪ .‬در اين زون پالژيو كالز به مونتموريونيت‪ ،‬كائولينيت و سرسيت آلتره‬
‫شده است‪ .‬همچنين بيوتيت به سرسيت آلتره شده و پتاسيم فلدسپات به مقدار جزئي به سرسيت آلتره گرديده است‪ .‬مقدار‬
‫درصد كائولينيت در مركز و مقدار درصد مونتموريونيت به طرف خارج اين زون افزايش مي‌يابد‪.‬‬
‫زون آرژيليك تحتاني‪:‬‬
‫زون آرژيليك تحتاني در زير ذخيره قرار مي‌گيرد‪.‬فلدسپات‌هاي اوليه و ثانويه بيشتربه كائولينيت و مقدار جزئي از آن به‬
‫مونتموريونيت آلتره مي‌شوند‪ .‬تفاوت هاي زون آرژيليك تحتاني با فوقاني عبارتند از‪ :‬باالبودن درصد كائولينيت در زون‬
‫تحتاني‪ ،‬آلتره شدن پالژيوكالز و پتاسيم در زون تحتاني و تغييرات ژئوشيميايي‪.‬‬

‫زون پروپيليتيك‪:‬‬
‫ً‬
‫زون پروپيليتيك در اطراف و باالي زون آرژيليك فوقاني واقع مي‌شود‪ .‬گسترش اين زون نسبتا زياد است و تافاصله ‪3‬‬
‫كيلومتري از كانسار يافت مي‌شود‪ .‬كانيهاي شاخص اين زون عبارت از كلريت‪ ،‬كلسيت‪ ‌،‬كانيهاي رسي مقدار جزئي سرسيت‬
‫است‪.‬‬
‫زون سيليسي‪:‬‬
‫زون سيليسي در زير و همراه با ذخيره يافت مي‌شود‪ .‬حدود ‪ 70‬درصد اين زون را رگچه‌هاي كوارتز تشكيل مي‌دهند‪ .‬در‬
‫بخش خارجي اين زون عالوه بركوارتز‪ ،‬توپاز‪ ،‬كلريت و بيوتيت سبز رنگ نيز يافت مي‌شوند‪.‬‬
‫زون مگنتيت‪-‬توپاز‪:‬‬
‫زون مگنتيت‪ -‬توپاز شامل دو زون فوقاني و تحتاني است‪ .‬زون فوقاني درروي ذخيره قراردارد‪ .‬ضخامت اين زون در‬
‫معدن هندرسون به ‪ 140‬متر مي‌رسد‪ .‬زون تحتاني در زير و همراه ذخيره يافت مي‌شود‪ .‬بخش مهم مگنتيت و توپاز به‬
‫صورت رگچه يافت مي‌شود‪ .‬رگچه‌هاي مهم عبارتند از‪:‬‬
‫مگنتيت‪ -‬كوارتز‬
‫مگنتيت‪ -‬كوارتز‪ -‬توپاز‬
‫توپاز‪ -‬كوارتز‪ -‬پيريت‪.‬‬
‫زون گرايزن‪:‬‬
‫بخش اعظم زون گرايزن در زير زون آرژيليك تحتاني و قسمتي از آن همراه با ذخيره تشكيل شده است‪ .‬كانيهاي شاخص اين‬
‫زون عبارتند از‪ :‬توپاز‪ ،‬مسكويت‪ ،‬كوارتز‪ ،‬فلوريت و كرندوم‪ .‬رگچه‌هاي مهم شامل كوارتز توپاز‪ ،‬مسكويت‪ -‬توپاز و توپاز‬
‫است‪.‬‬

‫زون گارنت‪:‬‬
‫زون گارنت در قسمت فوقاني زون سرسيت و آرژيليك تشكيل گرديده است‪ .‬ضخامت اين زون حدود ‪ 70‬متر و طول آن به‬
‫‪ 600‬متر مي‌رسد‪ .‬اسپسارتين در اين زون جانشين پتاسيم فلدسپات مي‌شود‪.‬‬
‫خصوصيات ژئوشيميايي ‪:‬‬
‫آنومالي عناصر زير در سنگ منشأ و سنگهاي آلتره شده مشاهده مي‌شود‪.‬‬
‫‪Mo, Sn, W, Rb, Mn, F‬‬
‫در بخشهاي فوقاني و با فاصله زياد از مركز سيستم‪ ،‬عناصر زير داراي آنومالي هستند و گاهي ذخيره اقتصادي نيز تشكيل‬
‫مي‌دهند‪:‬‬
‫‪Pb, Zn, F, U‬‬
‫عناصر زير در رسوبات رودخانه‌اي آنومالي نشان مي‌دهند‪:‬‬
‫‪Mo, Sn, W, F, Cu, Pb, Zn‬‬
‫در بخش كانيهاي سنگين رسوباترودخانه‌اي كانيهاي حاوي عناصر زير متمركز مي‌شوند‪:‬‬
‫(توپاز) ‪W, Sn, Mo, F‬‬
‫قسمت اعظم موليبدن در زون پتاسيك و بخش اندكي از آن در زون سرسيتيك(فيليك) واقع شده است‪ .‬آنومالي جزئي موليبدن‬
‫در زون آرژيليك فوقاني مشاهده مي‌شود‪ .‬آنومالي تنگستن در باالي ذخيره و در زون سرسيتيك تا فاصله ‪ 100‬متري از‬
‫ذخيره ديده مي‌شود‌‪ .‬سرب و روي داراي دو آنومالي يكي درزون آرژيليك فوقاني و دومي در زون گرايزن است‪ .‬در زون‬
‫پروپيليتيك‪ ،‬آنومالي سرب و روي به طور پراكنده يافت مي‌شود‪ .‬آنومالي مهم فلوئور در زون آرژيليك فوقاني واقع‬
‫مي‌شود‪.‬بخش اعظم پيريت در زون سرسيتيك قرار دارد‪.‬‬
‫زون غني از پيريت در سطح زمين اكسيده شده وتشكيل كالهك آهني را مي‌دهد كه مي‌تواند راهنماي بسيار خوبي باشد‪ .‬كاني‬
‫موليبدنيت نيز مي‌تواند به كاني فرعي موليبدات اكسيده شود‪ .‬اين كاني به رنگ زرد است‪.‬‬

‫خصوصيات ذخيره ‪:‬‬

‫ذخيره اغلب به شكل چتري و در باالي توده‌هاي نفوذي واقع مي‌شود‪ .‬بخش اعظم ذخيره در زون پتاسيك و مقدار كمي از آن‬
‫در زون‌هاي گرايزن‪ ،‬سرسيت و سيليسي واقع مي‌شود‪.‬‬
‫بيش از ‪ 90‬درصدذخيره داراي بافت رگچه‌اي يا استوك ورك و كمتر از ‪ 10‬درصد آن به صورت پراكنده است‪ .‬در مركز‬
‫ذخيره درصد رگچه‌ها بيشتر ازحاشيه آن است‪ .‬مهمترين كاني ذخيره‪ ،‬موليبدنيت (‪ )MoS2‬است‪ ،‬عالوه بر آن كانيهاي‬
‫پوليت) (‪ ،CaMoO4‬شئليت ‪ Ca(Mo, W)O4‬نيز يافت مي‌شوند‪ .‬موليبدنيت در سطح زمين به موليبديت) ‪( MoO3‬و فري‬
‫موليبديت ‪ Fe2(MoO4)3(H2O)n‬اكسيده مي‌شود‪ .‬اين اكسيدها درشرايط اسيدي غير محلول هستند‪ ،‬بنابراين زون غني‬
‫شده در اين ذخاير تشكيل نمي‌گردد‪.‬‬
‫عيار كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع گرانيتي بين ‪ 1/0‬تا ‪ 3/0‬درصد) ‪( MoS2‬و مقدار ذخيره بين ‪ 50‬تا ‪ 900‬ميليون تن‬
‫متغير است‪.‬‬

‫خصوصيات ژئوفيزيكي ‪:‬‬

‫•بررسي‌هاي پرتوسنجي جهت شناسايي آنومالي‌هاي حاصل از ‪ U, K, Th‬مفيد است‪.‬‬
‫•استفاده از روش الكتريكي ‪ IP‬و سنجش مقاومت در شناسايي زون كوارتز‪ -‬سرسيت‪ -‬پيريت و زون‌هاي با آلتراسيون شديد‪،‬‬
‫كاربرد دارد‪.‬‬
‫كانسارهاي مرتبط با موليبدن پورفيري نوع كاليمكس‪ -‬هندرسون ‪:‬‬
‫•به طور محدود اسكارنهاي ‪Mo, W‬‬
‫•اسكارن ‪Pb, Zn‬‬
‫•رگه‌هاي ‪Pb, Zn, F, Ag‬‬
‫•رگه‌هاي ‪F‬‬

‫شکل ‪ -1‬نمايش نيمرخ زون هاي آلتراسيون کانسار موليبدن پورفيري نوع كاليمكس‪ -‬هندرسون‬

‫كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع كوارتز مونزونيت‬

‫كانسارهاي موليبدن پورفيري نوع كوارتز مونزونيت در زون فرورانش حاشيه قاره‌ها در مناطق با ضخامت نسبتا ً زياد‬
‫پوسته قاره‌اي يافت مي‌شوند‪ .‬اين نوع کانسارها همراه با كوارتز مونزونيت‪ ،‬گرانوديوريت و گرانيت بوده و ميزان فلوئور‬
‫آن كمتر از ‪ %1‬و مقدار عناصر ‪ Rb, Nb, Y‬كم است‪.‬‬

‫زون‌هاي آلتراسيون ‪:‬‬

‫زون‌هاي آلتراسيون نوع مونزونيتي عبارتند از‪ :‬زون پتاسيك‪ ،‬زون پروپيليتيك‪ ،‬زون آرژيليك و زون سرسيتيك‪.‬‬
‫زون پتاسيك ‪:‬‬
‫در مركز سيستم واقع شده و كانيهاي شاخص آن پتاسيم فلدسپات و بيوتيت ثانويه است‪ .‬قسمت اعظم ذخيره در اين زون قرار‬
‫دارد‪.‬‬
‫زون سرسيت‪ -‬كوارتز‪ -‬پيريت ‪:‬‬
‫در باالي زون پتاسيك واقع شده است‪ .‬كانيهاي شاخص آن عبارتند از‪ :‬سرسيت‪ ،‬كوارتز‪ ،‬پيريت و مقدار جزئي كائولين‪.‬‬
 ‫بخش محدودي از ذخيره در اين زون قرار دارد‪.‬‬
‫زون آرژيليك ‪:‬‬
‫در باال و اطراف زون سرسيتيك قرارمي‌گيرد‪ .‬كانيهاي شاخص آن كائولينيت‪ ،‬مونتموريونيت‪ ،‬كربنات‌ها و مقدار جزئي‬
‫سرسيت است‪.‬‬
‫زون پروپيليتيك ‪:‬‬
‫داراي گسترش زياد است و از داخل در بخش تحتاني بازون پتاسيك و در بخش فوقاني با زون‌هاي آرژيليك‪ ،‬سرسيتيك در‬
‫تماس مي‌باشد‪ .‬كانيهاي مهم اين زون عبارتند از‪ :‬اپيدوت‪ ،‬كلريت‪ ،‬كربنات و كاني هاي ديگر‪.‬‬

‫خصوصيات ژئوشيميايي ‪:‬‬

‫آنومالي عناصر زير در محدوده ذخيره مشاهده مي‌شود‪:‬‬
‫‪Mo, Cu, W‬‬
‫آنومالي حاشيه‌اي و با فاصله از مركز سيستم شامل عناصر زير است‪:‬‬
‫‪Pb, Zn, Ag‬‬
‫آنومالي عناصر ‪ Mo, W, F, Cu, Pb, Zn‬گاهي در رسوبات رودخانه‌اي مشاهده مي‌شود‪.‬‬

‫خصوصيات ذخيره ‪:‬‬

‫ً‬
‫ذخيره به شكل چتري و يا صفحه‌اي در باالي توده‌هاي نفوذي واقع مي‌شود‪ .‬بافت ذخيره اكثرا استوك ورك و به مقدار جزئي‬
‫از نوع پراكنده است‪ .‬قسمت اعظم ذخيره در زون پتاسيك واقع در مركز سيستم و بخش محدودي از آن در زون سرسيتيك و‬
‫سيليسي واقع مي‌شود‪ .‬عيار نوع كوارتز مونزونيتي از نوع گرانيتي كمتر است و مقدار ‪ MoS2‬غالبا ً كمتر از ‪ 15/0‬درصد‬
‫است‪.‬‬

‫خصوصيات ژئوفيزيكي ‪:‬‬

‫•استفاده از روش مغناطيس سنجي به منظور تعيين زون پتاسيك غني از مگنتيت كاربرد دارد‪.‬‬
‫•روش پرتو سنجي در شناسايي زون‌هاي غني از پتاسيم مفيد است‪.‬‬
‫•روش ‪ IP‬و سنجش مقاومت به منظور شناسايي زون كوارتز‪ -‬سرسيت‪ -‬پيريت و زون‌هاي آلتره مي‌تواند مورد استفاده قرار‬
‫گيرد‪.‬‬
‫كانسارهاي مرتبط با موليبدن پورفيري نوع كوارتز مونزونيت ‪:‬‬
‫•اسكارن ‪Mo- Cu‬‬
‫•اسكارن ‪Pb- Zn‬‬
‫•رگه‌هاي ‪Pb, Zn, Ag‬‬
 ‫جدول ‪ -2‬مقايسه کانسارهاي موليبدن پورفيري گرانيتي با مونزونيتي‬

‫اسكارن‌هاي موليبدن ‪:‬‬

‫در زون فرورانش حاشيه قاره‌ها‪ ،‬در مناطق با ضخامت زياد پوسته قاره‌اي و شروع ريفت قاره‌اي در شرايط خاص با‬
‫توده‌هاي نفوذي گرانيتي‪ -‬كوارتز مونزونيت و در سنگهاي كربناته تشكيل شده‌اند و به شكلهاي مختلف ديده مي‌شوند و بافت‬
‫آنها توده‌اي‪ ،‬پورفيروبالست و گرانوبالست است‪.‬‬
‫كاني‌شناسي آن عبارتند از‪ :‬موليبدنيت شئليت پيروتيت پوليت كالكوپيريت آرسنوپيريت پيريت اسفالريت فلوريت به مقدار‬
‫جزئي مگنتيت گالن اورانينيت كاسيتريت كبالتيت طال استانيت‪.‬‬
‫كاني‌شناسي اسكارن(زون اندواسكارن) ‪:‬‬
‫نوع كلسيك‪:‬‬
‫پيروكسن(هدنبرگيت ‪ 50‬تا ‪ ،80‬جوهانسيت ‪ 1‬تا ‪ )3‬گارنت(گروسالريت‪ ،‬آندراديت) ‪ Mn‬كم والستونيت بيوتيت وزوويانيت‬
‫آمفيبول اپيدوت كلريت و موسكويت‪.‬‬
‫نوع منيزيم‌دار‪:‬‬
‫اوليوين سرپانتين ترموليت كلريت‪.‬‬

‫ويژگيهاي ژئوشيميايي‪:‬‬
‫آنومالي عناصر ‪ Mo, Zn, Cu, Sn, Bi, As, F, Pb, U, Sb, Co‬مشاهده مي‌شود‪.‬‬

‫ويژگيهاي ژئوفيزيكي‪:‬‬
‫روشهاي مغناطيس سنجي و ‪ IP‬كاربرد دارد‪.‬‬

‫عيار و ميزان ذخيره‪:‬‬

‫عيار ‪ Mo 1/0‬تا ‪ 2‬درصد و ذخيره‪ 1/0 :‬تا ‪ 2‬ميليون تن گزارش شده است مانند پاين كريك (كاليفرنيا)‪.‬‬
‫كانسارهاي موليبدن رگه‌اي‪:‬‬
‫تا قبل از كشف ذخاير موليبدن پورفيري‪ ،‬بخش اعظم موليبدن از كانسارهاي رگه‌اي به دست مي‌آمد‪ .‬رگه‌هاي كوارتز حاوي‬
‫موليبدنيت‪ ،‬پيريت و مقدار جزئي كالكوپيريت در سنگهاي پلوتونيكي اسيدي قرار دارند‪ .‬عيار اين ذخيره در مقايسه با‬
‫سيستمهاي پورفيري باال و مقدار ‪ MoS2‬آنها ‪ 1‬تا ‪ 25‬درصد مي‌باشد‪ .‬ليكن مقدار ذخيره آن كمتر از يك ميليون تن است‪ .‬با‬
 ‫كشف كانسارهاي موليبدن پورفيري كه در حال حاضر مهمترين منبع موليبدن محسوب مي‌شوند‪ ،‬از اهميت ذخاير رگه‌اي‬
‫كاسته شده است‪ .‬امروزه از كانسارهاي رگه‌اي به منظور پي‌جويي و اكتشاف كانسارهاي پورفيري استفاده مي‌شود‪.‬‬
‫كانسارهاي موليبدن موجود در پگماتيت‌ها و آپليت‌ها‪:‬‬
‫بعضي از پگماتيت‌ها و آپليت‌هاي اسيدي داراي مقدار جزئي موليبدنيت هستند‪ .‬ميزان ذخيره اين كانسارها كم است و‬
‫موليبدنيت به عنوان مهمترين كاني اين ذخاير محسوب مي‌شود‪ .‬ارزش اقتصادي اين كانسارها ناچيز است‪.‬‬
‫كانسارهاي مس پورفيري‪:‬‬
‫كانسارهاي مس پورفيري كه در زون فرورانش حاشيه قاره‌ها تشكيل شده‌اند‪ ،‬از جمله كانسارهاي غرب امريكا‪ ،‬كانادا‪ ،‬شيلي‬
‫و ايران‪ ،‬داراي مقدار قابل توجهي موليبدن هستند‪ .‬عيار موليبدن اين كانسارها بين ‪ 005/0‬تا ‪ 1/0‬درصد متغير است‪ .‬مشكل‬
‫اين كانسار به صورت داربستي و يا انتشاري است‪ .‬كاني اقتصادي مهم آن موليبدنيت مي‌باشد‪ .‬عيار معدن كاري موليبدن‬
‫‪ %003/0 -5/0‬مي‌باشد‪.‬طبق آمار ‪ 1978‬حدود ‪ 50‬درصد موليبدن دنيا از كانسارهاي مس پورفيري به دست آمده است‬
‫مانند معدن سرچشمه كرمان‪.‬‬

‫كانسارهاي اورانيوم‪:‬‬
‫بعضي از كانسارهاي اورانيوم از جمله نوع رسوبي و رگه‌اي داراي مقدار قابل توجهي موليبدن هستند كه به عنوان‬
‫محصول جانبي حائز اهميت است‪.‬‬