Dragana Z. RadunoviÊ roena je 1965.

godine u Kikindi. Osnovnu i srednju poljo-

privrednu πkolu zavrπila je u Zrenjaninu, a
1991. godine diplomirala na Poljoprivre-
dnom fakultetu Univerziteta u Novom Sa-
du, na odsjeku za zaπtitu bilja.
Iskustvo u struci sticala je od 1995. go-
dine radeÊi u veleprodaji pesticida i na po-
ljoprivrednom imanju ZDD „Agrovet” Me-
lenci, kod Zrenjanina.
Dolaskom u Podgoricu 1999. godine
zapoπljava se kao inæenjer zaπtite bilja u
poljoprivrednoj apoteci D.O.O. „Agrocent-
ar”, zatim u D.O.O. „AgrobaËka”, a potom
u preduzeÊu za ekoloπku sanitaciju i zaπtitu
„Sanit-san”.
Od 2005. godine radi kao savjetodavac
za zaπtitu bilja u RepubliËkoj savjetodavnoj
sluæbi u biljnoj proizvodnji, u okviru
BiotehniËkog instituta u Podgorici.
Tokom rada u Savjetodavnoj sluæbi, gdje
je neposredno ukljuËena u problematiku
poljoprivredne proizvodnje, u mnogim mje-
stima Crne Gore odræala je preko 20 samo-
stalnih predavanja na temu zaπtite vinove
loze i drugih kultura.
Publikovala je viπe struËnih priloga u
struËnom Ëasopisu „Eko-hrana”, a autor je i
velikog broja struËnih savjeta objavljenih u
dnevnim listovima „Pobjeda”, „Dan”, „Vi-
jesti” i „Republika”. Snimila je veliki broj
struËnih priloga za Radio i Televiziju Crne
Gore.
Koordinator je projekta „Agroprogno-
za” koji se realizuje u saradnji sa Agencijom
SAD za meunarodni razvoj USAID / IRD, a
koji ukljuËuje prognozu pojave bolesti i πte-
toËina na najvaænijim poljoprivrednim kul-
turama.
Aktivni je uËesnik u viπe regionalnih i
meunarodnih seminara i projekata iz
oblasti poljoprivrede.
Sadræaj
5. Uvod
7. Bolesti i πtetoËine na vinovoj lozi i njihovo suzbijanje
33. Program zaπtite po fenofazama
41. Uspjeπna zaπtita vinograda
44. Preparati za zaπtitu vinove loze
48. Nabavka preparata i priprema za primjenu
50. Pravila dobre struËne prakse u zaπtiti biljaka
Uvod
ObilazeÊi vinograde po Crnoj Gori shvatila sam da gajenje vino-
ve loze na ovim prostorima predstavlja neπto viπe od same proizv-
odnje groæa i vina. Duboko ukorjenjena tradicija jednog naroda
prenosi se veÊ decenijama sa generacije na generaciju i doprinosi
tome da i danas uæivamo u ukusu starog Vranca i Kratoπije.
ProlazeÊi kroz osunËane vinograde Godinja, DruπiÊa, Rijeke Cr-
nojeviÊa, Rvaπa, ©titara i mnogih drugih sela, upoznala sam divne
ljude, vinogradare, koji s puno ljubavi i truda podiæu i njeguju svo-
je zasade.
Uspjeπna zaπtita vinove loze od bolesti i πtetoËina nije nimalo lak
zadatak i danas zahtjeva odreena znanja o biologiji patogena, o
fenofazama kroz koje biljka prolazi, o uslovima spoljaπnje sredi-
ne... Isto tako je potrebno poznavati mehanizam djelovanja pesti-
cida da bi mogli da se primjene u pravo vrijeme i na odgovarajuÊi
naËin.
U ovoj broπuri sam pokuπala da ukaæem na neke probleme sa
kojima se ovi vrijedni vinogradari suoËavaju tokom proizvodnje
groæa i ovo Êe, nadam se, biti moj skromni doprinos zaπtiti vinove
loze od bolesti i πtetoËina.
AUTOR

5
Bolesti i πtetoËine
na vinovoj lozi
i njihovo suzbijanje
PlamenjaËa
uzroËnik Plasmopara viticola
„uljane pjege” na listu

PlamenjaËa spada u ekonomski πtetna oboljenja na vinovoj lozi. To je bo-

lest koja nanosi ogromne πtete vinogradarskoj proizvodnji i gubici u prinosu
mogu biti 80-100%.
Osjetljive su sve sorte evropske loze, a bolest se javlja svake godine ma-
njim ili veÊim intenzitetom u zavisnosti od vremenskih uslova i pritiska parazi-
ta.

Simptomi
PlamenjaËa napada sve zelene dijelove vinove loze, a simptomi su najizra-
æeniji na listu, cvijetu i bobicama.
KarakteristiËni su prvi simptomi, tzv. „uljane pjege” na licu lista koje nas-
taju kao posljedica primarne infekcije. U toku vlaænih noÊi na naliËju lista, u
okviru pjega, formira se bijela prevlaka od konidija gljive koje omoguÊavaju

9
njeno πirenje. Tokom vegetacije, u zavisnosti od vremenskih uslova, dolazi do
veÊeg broja infekcija. Zaraæeno liπÊe izgleda kao spræeno (otuda i naziv pla-
menjaËa), a u sluËaju jaËeg napada potpuno se suπi i otpada. Posljedice jakog
napada plamenjaËe su propadanje lisne mase, slab razvoj lastara koji ne odr-
vene dovoljno i najËeπÊe izmrzavaju u toku zime.
Cvjetovi inficirani plamenjaËom imaju bijelu prevlaku i zajedno sa peteljËi-
cama pocrne i otpadnu.
Bobice mogu biti zaraæene od zametanja do „πarka” tj. dok na njima ima
aktivnih stoma. Na mladim grozdovima javlja se bjeliËasta prevlaka dok na
starijem groæu nema prevlake, veÊ bobice potamne, dobijaju mrku boju i
suπe se. »esto se deπava da liπÊe nije zaraæeno a bobice propadnu.

Biologija parazita
UzroËnik plamenjaËe je gljiva Plasmopara viticola koja prezimljava u
otpalom liπÊu u vinogradu, u vidu oospora. Oospore imaju debelu membranu
koja ih πtiti od nepovoljnih vremenskih prilika u toku zime, a mogu da zadræe
vitalnost i do 3 godine.
U proljeÊe, sa prvim kiπama, dolazi do klijanja oospora i prvih infekcija
koje se ostvaruju na donjem liπÊu.
Da bi doπlo do infekcije potrebno je da se ispune odreeni vremenski
uslovi, a to su temperatura vazduha 12ºC i kiπni period 1-2 dana sa min. 11-
12 mm kiπe. Kod nas je to obiËno kraj aprila i poËetak maja mjeseca. Gljivica
prodire u tkivo samo preko stominih otvora koji se nalaze na naliËju lista.
Nekoliko dana nakon infekcije dolazi do pojave prvih vidljivih simptoma
bolesti. To su tzv. „uljane pjege” koje nastaju kao posljedica razaranja hloro-
fila u listu.
Period od pojave uljanih pjega pa do pojave bijele prevlake na naliËju lista,
je veoma kratak (1-2 dana) i tada vinograd mora biti isprskan. Nakon pri-
marne infekcije i pojave bijele prevlake dolazi do sekundarnih infekcija koni-
dijama koje raznose vjetar i kiπa.
U povoljnim uslovima za razvoj, kao
πto su vlaæno i toplo proljeÊe i ljeto, sa
Ëestim i kratkotrajnim kiπama koje se
smjenjuju sa sunËanim intervalima,
gljiva ostvaruje
veliki broj
primarnih i
sekunda-
rnih infek-
cija.
NajveÊa
opasnost od
plamenjaËe
je u periodu
intenziv-
nog po-
rasta lastara
tj. prije cvjetan-
ja, za vrijeme i
poslije cvjeta-
nja vinove lo-
ze.

10
Mjere suzbijanja
Razlike u otpornosti sorti evropske
loze na plamenjaËu su zanemarljive,
pa je jedini efikasan naËin suzbijanja
hemijska zaπtita. Broj prskanja zavisi
od vremenskih uslova, bujnosti loze,
pritiska parazita, osobina fungicida i
dr.
Suzbijanje je potrebno obavljati
svake godine. Preventivna prskanja
prije pojave simptoma vrπe se po pre-
poruci prognozno izvjeπtajne sluæbe u
datom regionu.
Zaπtita od plamenjaËe treba da se
bazira na kombinaciji preventivnih (ba-
karna sredstva, organski fungicidi) i
sistemiËnih fungicida.
Prvo prskanje u zavisnosti od vre-
menskih uslova i razvoja loze vrπi se
obiËno poËetkom maja mjeseca pre-
ventivnim fungicidima. Oni pruæaju
zaπtitu od 7-10 dana, πirokog su spek-
tra djelovanja i gljiva ne razvija rezis- bijela prevlaka na bobicama
tentnost na njih. Ova sredstva moraju
biti prisutna na biljnim organima prije
zaraze.
U kritiËnim fazama za pojavu pla-
menjaËe, prije cvjetanja, za vrijeme i
poslije cvjetanja loze, treba da se upo-
trijebe sistemiËni fungicidi koji obezb-
jeuju bolju zaπtitu, od 10-14 dana.
Ova sredstva imaju sposobnost da
prodiru u biljku i da djeluju kurativno
tj. da zaustavljaju infekciju i sprijeËava-
ju dalji razvoj gljive. Meutim, ograni-
Ëenje njihove Ëeste upotrebe je mogu-
Ênost pojave rezistentnosti kod gljive.
Iz tog razloga ne treba jedan isti siste-
miËni fungicid primjenjivati viπe od 2-3
puta u toku vegetacije.
U uslovima brzog porasta listova i
lastara, kada na biljci stalno postoji
novi prirast nezaπtiÊen fungicidom,
kao i u uslovima toplog i vlaænog vre-
mena, koje pogoduje πirenju plamen-
jaËe, ovi sistemiËni preparati treba da
se primjene u kraÊim intervalima od suπenje bobica
preporuËenih.
Za posljednja prskanja preporuËuju
se preparati na bazi bakra koji se teæe
spiraju i koji Ëuvaju lisnu masu od pro-
padanja. Osim toga, oni jaËaju pokoæi-
cu bobice i Ëuvaju je od truleæi.

11
 Preparati
Preventivni fungicidi
• sredstva na bazi bakra (Bordovska Ëorba, Bakarni kreË, Bakarni
oksihlorid, Bakrocid, Kupragrin, Blauvit, Kocide, Funguran,
Champion...)
• organski protektivni fungicidi - Antracol, Folpan, Dithane (Mankogal),
Polyram, ...

Sistemici i lokal-sistemici
• Quadris, Quadris Max, Ridomil gold, Acrobat MZ, Cabrio top, Melody
combi, Equation-pro, Curzate M, Mikal flash, Forum star, Verita, ...

bijela prevlaka na naliËju lista

12
Pepelnica
uzroËnik Uncinula necator

pepelnica na listu

Posljednjih godina pepelnica se u naπim uslovima javlja veÊim intenzite-

tom i nanosi veÊe πtete nego plamenjaËa.
Napada sve zelene dijelove biljke i smanjuje time rodnost i kvalitet groæa i vina.
Javlja se svake godine, a intenzitet pojave zavisi od niza faktora.

Simptomi
Bolest je dobila ime po karakteristiËnoj pepeljastoj prevlaci koju gljiva for-
mira na povrπini napadnutih organa: liπÊu, lastarima, cvjetovima i bobicama.
Za razliku od plamenjaËe pepeljasta prevlaka se javlja sa lica i sa naliËja
lista, prvo u vidu otoËiÊa, koji brzo prekriju list. JaËe zaraæeno liπÊe se uvija,
suπi i propada.
Na zelenim lastarima uoËava se micelija gljive zrakastog oblika. Na odr-
venelim lastarima vide se nekrotiËne mrke zone na mjestima gdje je bila mi-
celija, koja je u ovoj fazi sprana. Napadnuti lastari loπe dozrijevaju i Ëesto
izmrzavaju u toku zime.

13

micelija na zelenom lastaru
nekrotiËno tkivo
na odrvenelom lastaru
14
NajËeπÊi je napad na bobice u inte-
nzivnom porastu. Na povrπini bobica
razvija se kolonija gljive u vidu pepe-
ljaste prevlake. Napadnuti dio bobica
ne moæe da raste i usljed pritiska okol-
nog zdravog tkiva dolazi do njihovog
pucanja sve do sjemenke, πto je i sigu-
ran znak da se radi o pepelnici. Ras-
puknute bobice izloæene su napadu
sive truleæi, suπe se i propadaju.
Biologija parazita
UzroËnik pepelnice je gljiva Uncinula
necator. Na povrπini biljnih organa for-
mira miceliju sa konidijama koje omo-
guÊavaju njeno πirenje u toku vegetacije.
Gljiva prezimljava na dva naËina: u
obliku micelije u pupoljcima vinove
loze i u obliku kleistotecija na povrπini
biljnih organa. U zavisnosti od regiona
tj. klimatskih faktora moæe da prezimi
na oba naËina.
Iz zaraæenih pupoljaka se u proljeÊe
razvijaju „bijeli” lastari pokriveni mice-
lijom. Obilje konidija raznosi se vjetrom i
izaziva sekundarne zaraze. Za razliku od
plamenjaËe, konidijama pepelnice nije
potrebna kap vode da bi proklijale. Zbog
toga se pepelnica πiri u vinogradu i
tokom suvog vremena.
U uslovima podgoriËkog vinogorja
izraæena je uloga kleistotecija u razvoju i
πirenju oboljenja. U proljeÊe se iz njih os-
lobaaju askospore koje vrπe infekciju
biljnog tkiva. Najviπe askospora oslobaa
se u periodu od bubrenja pupoljaka do
cvjetanja πto je od posebnog znaËaja za
suzbijanje. Sekundarno πirenje zaraze u
toku vegetacije omoguÊavaju konidije.
Temperatura je glavni ograniËava-
juÊi faktor u razvoju gljive. Optimalna
temperatura za infekciju i razvoj bo-
lesti je 20-27ºC, dok temperatura iz-
nad 35ºC inhibira klijanje konidija. Na
temperaturi iznad 40ºC konidije uginu.
Mjere suzbijanja
Od preventivnih mjera vaæno je da se
omoguÊi dobro provjetravanje vinograda.
Suzbijanje pepelnice izvodi se isklju-
Ëivo fungicidima. Hemijsko suzbijanje
potrebno je sprovoditi svake godine.
PoËetak tretiranja zavisi od jaËine zaraze
u prethodnoj godini. Ako je zaraza pret-
hodne godine bila jaka, sa zaπtitom od
pepelnice treba da se poËne ranije nego
sa zaπtitom od plamenjaËe, odnosno,
kada lastari dostignu duæinu 5-10 cm.
Vaæno je da se sa suzbijanjem pepe-
lnice poËne na vrijeme i da se do cvje-
tanja obave bar dva tretmana kako bi
se uniπtio infekcioni potencijal patoge-
na i sprijeËile prve infekcije.
Osnovu zaπtite od pepelnice prije
cvjetanja i poslije zatvaranja grozda tre-
ba da Ëine preventivni preparati (sred-
stva na bazi sumpora i dinokapa).
U kritiËnim fazama od cvjetanja do
zatvaranja grozda treba da se koriste
sistemiËni fungicidi.

Preparati
Preventivni
• sredstva na bazi sumpora (Cosan,
Kumulus, Kolosul, Thiovit Jet,
Microthiol disperss,...), sredstva
na bazi dinokapa (Karathane), pepeljasta micelija
Crystal, ... na grozdovima

Sistemici
• Anvil, Olymp (Punch), Rubigan,
Tilt, Sabithane, Topas, Systhane,
Stroby, Quadris, Talendo,
Falcon...

pucanje bobica

15
Crna pjegavost
(ekskorioza)
uzroËnik Phomopsis viticola
simptomi na zelenom lastaru

Ova bolest je poznata joπ od proπlog vijeka i danas je veoma raπirena. U

crnogorskom vinogorju priËinjava velike πtete i predstavlja sve veÊi problem
za vinogradare. Ako se ne sprovode zaπtitne mjere, moæe potpuno da uniπti
Ëokot.
Razlozi za njeno πirenje su ËeπÊa primjena organskih umjesto bakarnih
fungicida, prekomjerna ishrana loze i njena bujnost, slabo dopiranje sredsta-
va u unutraπnjost Ëokota...

Simptomi
Na zaraæenim listovima mogu da se uoËe crne taËkice okruæene svijetlim kru-
gom. Kod jaËeg napada liπÊe se nabora i deformiπe, a zatim poæuti i otpada.
Na lastarima u toku vegetacije javljaju se tamno ljubiËaste pjege, obiËno
na prvim internodijama pri osnovi lastara. Ove pjege se vremenom spajaju i

16
raspucavaju stvarajuÊi uzduæne pukotine i izazivajuÊi lomljenje lastara.
Simptomi na Ëokotu najlakπe se uoËavaju u proljeÊe na odrvenelim lastari-
ma. Zaraæeni lastari se lako prepoznaju po izbjeljenoj boji kore i prisustvu
mnogobrojnih crnih taËkica - to su plodonosna tijela gljive tzv. piknidi.
Kao posljedica napada gljive mnogi pupoljci (najËeπÊe u osnovi lastara) ne
krenu u proljeÊe.
Zaraæeni lastari imaju slabiji porast i rodnost, Ëesto izmrzavaju u toku zime
i potpuno propadaju.

Biologija parazita
Gljiva prezimljava u zaraæenim lastarima u obliku micelije i piknida u kori.
U proljeÊe, sa prvom kiπom, iz piknida se oslobaaju brojne piknospore koje
dospjevaju na lastare i druge dijelove loze. Upravo se ovaj period poklopa sa
otvaranjem pupoljaka kod vinove loze i na taj naËin se ostvaruje infekcija
mladih dijelova. Spore se raznose kiπnim kapima, vjetrom i insektima.
Na lastarima u toku vegetacije gljiva prouzrokuje samo povrπinske nekro-
ze ne ulazeÊi dublje u tkivo. Biljka svojom aktivnom odbranom u toku rasta
tj. formiranjem plutastog tkiva sprijeËava miceliju da prodre dublje.
U periodu od jeseni do proljeÊa micelija nastavlja sa rastom formirajuÊi
obilje piknida ispod kore. Piknidi, usljed svoje brojnosti, izdiæu epidermis, pa
vazduh prodire ispod tkiva i lastari dobijaju bjeliËastu boju.
Ako se ne vrπi hemijsko suzbijanje, gljiva iz godine u godinu sve viπe pro-
rasta koru stvarajuÊi nove generacije spora. »okot postepeno slabi i na kraju
propada.

nekroza i crne pjege na izbjeljenom lastaru

17
 Mjere suzbijanja
Suzbijanje crne pjegavosti nije jednostavno. Piknidi sa sporama su skriveni
u kori i ispod nje, tako da su teπko dostupni za fungicide.
Mjere suzbijanja treba da se sprovode svake godine kombinacijom pre-
ventivnih (rezidba) i hemijskih mjera (primjena fungicida).
Prilikom rezidbe potrebno je odstraniti sve oboljele dijelove lastara, obave-
zno ih iznijeti iz vinograda i spaliti, jer su orezani dijelovi, ostavljeni u vinogradu,
izvor infekcije.
Prskanja treba da se obavljaju zimi, poslije rezidbe a prije kretanja pupo-
ljaka, preparatima na bazi bakra. Prilikom ovog tretmana primjenjuje se
trostruko veÊa koncentracija bakarnih sredstava od preporuËene, da bi se
postiglo njihovo fungicidno dejstvo na piknide. »okote treba „okupati” do-
voljnom koliËinom rastvora za prskanje da bi sredstvo dospjelo u njihovu
unutraπnjost.
Naredna prskanja treba da se vrπe kad poËne otvaranje pupoljaka, da bi se
sprijeËile prve infekcije, a zatim u periodu pojave 2-3 listiÊa i do cvjetanja.
Bolest je naroËito znaËajna u uslovima duæeg kiπnog perioda u proljeÊe i
prohladnog vremena, koji usporavaju porast lastara i poveÊavaju njihovu
osjetljivost na zarazu.
Jako zaraæen vinograd mora da se prska po planu svake godine i moæe da
se sanira tek za 2-3 godine.

Preparati
• sredstva na bazi bakra (Bakarni kreË, Bordovska Ëorba, Bakarni
oksihlorid, Bakrocid...)
• organski protektivni i sistemiËni fungicidi - Antracol, Dithane, Folpan,
Polyram, Mikal flash, Quadris Max...

crna pjegavost na listu

18
Siva truleæ
uzroËnik Botrytis cinerea
simptomi truleæi na grozdu

Siva truleæ je bolest intenzivnog uzgoja loze. Njena jaËa pojava uslovljena
je jakim ubrenjem, bujnom lozom, osjetljivim sortama sa zbijenom i tankom
pokoæicom.
Kod nas je naroËito πtetna na vinskim sortama kod kojih prinos moæe da
bude umanjen do 50, pa Ëak i 100%. Njena πtetnost dolazi do izraæaja u god-
inama sa dosta padavina u vrijeme sazrijevanja groæa, kada moæe da dovede
u pitanje berbu.
Pored smanjenja prinosa, siva truleæ loπe utiËe na kvalitet groæa i vina kao
i na njegovu postojanost i Ëuvanje.

Simptomi
Simptomi sive truleæi javljaju se na svim dijelovima loze.
Zaraæeni cvjetovi, mladi izdanci i pupoljci potamne i osuπe se.
Najizraæeniji je napad na bobice. Simptomi se javljaju na grozdu od poËetka
sazrijevanja pa nadalje. U poËetku su to pojedinaËne krupne pjege tamnije boje,

19
 u okviru kojih tkivo razmekπava i truli. Ako je vrijeme suvo, bobice se smeæura-
ju. U uslovima vlaænog vremena gljiva formira obilje konidija koje u vidu pepe-
ljaste prevlake prekrivaju grozd. Truleæ se brzo πiri sa bobice na bobicu i za neko-
liko dana moæe da zahvati Ëitav grozd. NaroËito brzo propadaju zbijeni grozdovi.

Biologija parazita
Botrytis cinerea je gljiva koja parazitira na velikom broju biljaka i vjero-
vatno je najËeπÊi uzroËnik bolesti na vinovoj lozi, povrÊu, voÊu...
U vinogradu se uvijek nalazi dosta infekcionog potencijala gljive, koja je
prisutna na ostacima cvijeta kao saprofit. U toj fazi ne priËinjava πtetu jer se
nalazi na mrtvim dijelovima cvijeta, ali je to poËetak razvoja i naseljavanja
Botritisa u grozdove. To znaËi da se infekcija ostvaruje joπ u fazi cvjetanja πto
je znaËajno sa aspekta suzbijanja.
Zaraze ostaju pritajene sve do poËetka zrenja bobica. U toku rasta bobica glji-
va se πiri unutar grozda stvarajuÊi veliki broj konidija. Ovo je parazitska faza u raz-
voju gljive i tada je siva truleæ najopasnija. U ovoj fazi, ako nastupe povoljni vreme-
nski uslovi, dolazi do pojave simptoma bolesti i truljenja i propadanja grozdova.

Mjere suzbijanja
U suzbijanju sive truleæi veliki znaËaj imaju agrotehniËke mjere. U vinogradima
treba da se omoguÊi dobro provjetravanje (pravac redova, zelena rezidba) i da se
vodi raËuna o izbalansiranom ubrenju azotom. Vaæno je da se sprijeËe oπteÊenja
na bobicama (od grada, insekata) koja predstavljaju otvoren put za ulazak parazita.
Hemijske mjere zaπtite moraju da se sprovode od faze precvjetavanja jer
se gljiva veÊ tada naseljava u grozdiÊe. Suzbijanje se vrπi tzv. „botriticidima”.
Standardni program zaπtite obuhvata Ëetiri prskanja - pri kraju cvjetanja, kada
bobice poËinju da se dodiruju, u fazi πarka i 3-4 nedjelje prije berbe. U naπim
uslovima broj prskanja je manji. Tretira se samo zona grozdova. Potrebno je
okupati grozdove dovoljnom koliËinom rastvora za prskanje.

Preparati
Ronilan, Sumilex, Kidan, Teldor, Switch, Mythos...

siva micelija na grozdu

20
Suπenje vinove loze - eska
uzroËnici Phaeomoniella chlamydospora,
Stereum hirsutum i
Phellinus igniarius

simptomi na grozdu i listu

Ovo je kompleksno oboljenje koje izaziva viπe gljiva. NajËeπÊe se javlja u

uslovima toplije klime, a posljednjih godina sve je viπe rasprostranjena i kod nas.

Simptomi
Bolest se manifestuje na svim dijelovima loze.
Prvi simptomi javljaju se poslije cvjetanja, na liπÊu, u vidu karakteristiËnih
pjega izmeu nerava. Tokom ljeta i rano u jesen ove se pjege spajajaju u ve-
like nekroze i dovode do suπenja i otpadanja liπÊa. Na zaraæenim bobicama
javljaju se mrko ljubiËaste pjege koje prouzrokuju njihovo suπenje.
Simptomi mogu da se jave samo na listu ili samo na bobicama i ne mora-
ju da se ispoljavaju svake godine.

21
 U poodmakloj fazi bolesti dolazi do
suπenja liπÊa, lastara i grozdova, obi-
Ëno u toku ljeta i rane jeseni, pred zre-
nje groæa.
Na popreËnom presjeku stabla uo-
Ëava se oπteÊeni centralni dio okruæen
tamnijom zonom.
Razlikuje se hroniËni (sporo napre-
duje iz godine u godinu) i akutni tip
bolesti (naglo suπenje Ëokota).

Biologija parazita
Iako je eska odavno poznata, joπ
uvijek sa sigurnoπÊu nisu utvreni njeni
uzroËnici. Smatra se da u nastanku
oboljenja uËestvuje viπe gljiva koje
napadaju sprovodni sistem biljke, pri
Ëemu ometaju transport vode i hran-
suπenje Ëokota ljivih materija. Kao posljedica nastaje
suπenje Ëokota ili njegovih dijelova.

Mjere suzbijanja
Potrebno je vrπiti rezidbu oboljelih
lastara uz obaveznu dezinfekciju ma-
kaza i rezova nekim fungicidom. Prili-
kom rezidbe izbjegavati pravljenje de-
bljih presjeka i rana.
Za sada nema efikasnih hemijskih
mjera zaπtite.
mrka zona na
popreËnom presjeku Ëokota

eska - pjege na listu

22
Fitoplazmoze
uzroËnik fitoplazme

promjena boje liπÊa

Poslednjih godina se sve viπe πire. Prisutne su i u crnogorskom vinogorju.

Simptomi
Simptomi mogu biti razliËiti. Ispoljavaju se na liπÊu, lastarima i grozdovima.
LiπÊe na oboljelim Ëokotima postaje Ëvrsto i krto i uvija se na dolje. Dolazi do
promjene boje liπÊa - kod bijelih sorti postaje æuto, a kod crnih crvene boje.
Na zaraæenim Ëokotima u proljeÊe ne kreÊu pupoljci. Lastari imaju
usporen porast i skraÊene internodije. Oni ne lignificiraju u potpunosti i lako
izmrzavaju u toku zime.
U zavisnosti od jaËine i vremena pojave simptoma cvast se suπi, a bobice
se smeæuraju i daju loπe grozdove.

23
 Biologija patogena
IzazivaËi bolesti su fitoplazme. To je
posebna grupa organizama koji nemaju
Êelijski zid, a u biljkama se nalaze u flo-
emskom dijelu provodnog tkiva. Prenose
se kalemljenjem (zaraæenim sadnim ma-
terijalom) i vektorima, cikadama.
Fitoplazma prezimljava u zaraæenim
lastarima. HraneÊi se na zaraæenim Ëo-
kotima cikada usisava fitoplazmu i pre-
nosi je na zdrave biljke. Zaraæene biljke
ispoljavaju simptome tokom sljedeÊe ve-
getacije.

promjena boje liπÊa
Mjere suzbijanja
Osnovne mjere suzbijanja su koriπÊe-
nje zdravog sadnog materijala i uniπta-
vanje vektora - cikade (primjenom
insekticida).

uvijanje liπÊa

oπteÊenja od cikada

24
Cikada
Metcalfa pruinosa

larve na vinovoj lozi

U Crnoj Gori je relativno nova πtetoËina, koja je prethodnih godina bila

prisutna na nekoliko lokaliteta, uglavnom u oblasti Skadarskog jezera.

Biologija πtetoËine i πtetnost

Na evropskom kontinentu je prvi put otkrivena 1980. u Italiji, odakle se
raπirila u ostale zemlje Evrope.
Ovo je polifagna vrsta, koja se javlja na velikom broju biljaka, ukljuËujuÊi
πumsko drveÊe, voÊne vrste, vinovu lozu, mnoge æbunaste vrste pa Ëak i
travnu vegetaciju.
Odrasle jedinke su sive boje, proπarane tamnim taËkicama na prednjim
krilima. Klinastog su oblika, dugaËke oko 8 mm.
Vrsta ima jednu generaciju godiπnje i prezimljava u stadijumu jaja. Larve
se, u zavisnosti od klimatskih uslova, pojavljuju u maju i prolaze viπe razvo-
jnih stupnjeva sazrijevajuÊi kasno u jesen.
Larve nanose direktne i indirektne πtete. U toku ishrane luËe bjeliËastu

25
 voπtanu tvorevinu u vidu niti, kojom su
prekriveni napadnuti dijelovi biljke.
Pored toga, one izluËuju veliku koliËinu
medne rose koja u vidu ljepljive mase
prekriva liπÊe i grozdove, πto umanjuje
njihovu træiπnu vrijednost.

Mjere suzbijanja
Potrebno je pratiti ciklus razvoja
πtetoËine i vrπiti tretmane u ranim sta-
dijumima razvoja larvi kada su najos-
jetljivije na dejstvo insekticida.

Preparati
• Talstar, Cipkord, Nurelle,
Gusathion, Fenitrotion, Lebaycid,
cikada na vinovoj lozi Lannate, ....

grozd prekriven
bijelim voπtanim
nitima

medna rosa na grozdu

26
Pepeljasti
grozdov smotavac
Lobesia botrana

pepeljasti grozdov smotavac

Pepeljasti grozdov smotavac se u naπim klimatskim uslovima javlja peri-

odiËno. U pojedinim godinama (u zavisnosti od ekoloπkih faktora) je brojniji i
moæe da izazove oπteÊenja na groæu i do 50%.

Biologija πtetoËine i πtetnost

Ova πtetoËina ima tri generacije godiπnje. Prezimljava u stadijumu lutke,
najËeπÊe ispod kore Ëokota i drugim skrivenim mjestima u vinogradu.
Leptiri prve generacije se javljaju prije cvjetanja loze, lete u sumrak i pola-
æu jaja na cvjetove. Gusjenice prve generacije prave zapretke na cvastima iz-
grizajuÊi ih.

27
 NajveÊe πtete prave druga i treÊa generacija, Ëiji leptiri polaæu jaja na
zelene, poluzrele i zrele bobice. „PauËina” na grozdiÊima je znak prisustva
πtetoËine. Gusjenice ovih generacija oπteÊuju bobice, ulazeÊi se u njih i hra-
neÊi se njihovim tkivom. Ovako oπteÊene bobice osjetljive su na napad sive
truleæi i u uslovima poveÊane vlaænosti berba za kratko vrijeme moæe da bude
uniπtena.

Mjere suzbijanja
Borba protiv ove πtetoËine sastoji se u suzbijanju gusjenica raznim insek-
ticidima. TaËni rokovi za hemijsko suzbijanje odreuju se na osnovu praÊenja
populacije leptira pomoÊu feromonskih klopki i pregledom vinograda tj.
utvrivanjem broja zapredaka. Optimalni termin za primjenu insekticida je
10-14 dana nakon maksimalnog ulova leptira.
Da bi se suzbijanje oznaËilo uspjeπnim, treba suzbiti gusjenice prve gen-
eracije kako bi se umanjila opasnost od napada ostalih generacija.
Suzbijanje se sprovodi u kombinaciji sa fungicidima a ako se izvodi poseb-
no, prska se samo zona cvasti tj. grozdova.
PreporuËljivo je da se naizmjeniËno koriste insekticidi razliËitog mehaniz-
ma djelovanja. Inhibitori razvoja treba da se primjene neposredno pred pola-
ganja jaja ili u vrijeme piljenja larvi da bi se sprijeËio njihov razvoj.

Preparati
• Insekticidi iz grupe piretroida:
Fastac, Talstar, Cipcord, Decis, Karate Zeon, ...
• Insekticidi iz grupe organofosfata:
Fenitrotion, Lebaycid, Gusathion, ...
• Inhibitori razvoja:
Insegar, Match, Nomolt, ...

oπteÊenja
na bobicama

28
Lozine grinje
Calepitrimerus vitis - uzroËnik akarinoze
Eryophies vitis - uzroËnik erinoze

vunasta tvorevina na naliËju lista

Kod nas se ponekad javljaju u veÊem broju i priËinjavaju odreene πtete.

Biologija πtetoËine i πtetnost

Prezimljavaju odrasle grinje pod korom i u pupoljcima. U proljeÊe, sa
poËetkom vegetacije, poËinju sa ishranom i razilaze se po listovima. Hrane se
siπuÊi biljne sokove i time uzrokuju razliËite deformacije na liπÊu i lastarima.
ObiËno napadaju najmlae vrπno liπÊe i Ëesto veÊ prvi razvijeni listiÊi pokazu-
ju znake oπteÊenja. Prisustvo erinoznih grinja najlakπe se uoËava po mjehuras-
tim ispupËenjima sa gornje strane lista. Sa donje strane tih „πiπki” nalaze se
grinje prekrivene vunastom prevlakom, koja je u poËetku bijele boje, a stare-
njem dobija mrku boju.
U toku godine πtetoËina ima viπe generacija, koje u svim stadijumima isto-
vremeno mogu da se nau u πiπkama.

29
 JaËi i dugogodiπnji napad moæe da dovede do suπenja i otpadanja liπÊa i
skraÊivanja izbojaka.
Simptomi oznaËeni kao akarinoza obuhvataju oπteÊenja pupoljaka, πto
ima za posljedicu da pupoljci ne kreÊu ili da takvi lastari imaju skraÊene inte-
rnodije i nepravilne, smeæurane listove, na kojima su jasno uoËljiva zvjezdo-
lika mjesta napada.

Mjere suzbijanja
Suzbijanje se sprovodi prije poËetka vegetacije tj. za vrijeme zimskog mi-
rovanja (mineralnim uljima) da bi se uniπtili prezimljavajuÊi oblici.
Vaæan je tretman u rano proljeÊe, u vrijeme otvaranja pupoljaka, kada gri-
nje poËinju sa ishranom.
Kasnija prskanja u toku vegetacije vrπe se u zavisnosti od jaËine njihove
pojave, tzv. akaricidima.

Preparati
Thiocid (Thiodan), Orthus, Demitan, Omite, Nissorun, Vertimec, ...

mjehurasta
ispupËenja
na listu tzv. πiπke

30
Rak korjena i
korjenovog vrata
uzroËnik Agrobacterium tumefaciens

bakteriozni rak na vinovoj lozi

Rak korjena i korjenovog vrata javlja se na velikom broju zeljastih i drve-

nastih biljaka iz razliËitih familija. NajveÊu πtetnost ima u voÊnim rasadnicima
i matiËnjacima vinove loze.

Simptomi
Simptomi se ispoljavaju u vidu tumora (gala) razliËite veliËine na korjenu i
korjenovom vratu ili na stablu, obiËno u nivou povrπine zemljiπta. Ove izrasli-
ne su dugaËke po nekoliko mm do 5-15 cm i nastaju kao posljedica nenor-
malne diobe Êelija koju prouzrokuje bakterija. Usljed prisustva tumora one-
moguÊen je transport hranljivih materija u biljci, pa dolazi do suπenja poje-
dinih dijelova ili Ëitavog Ëokota.
Intenzitet pojave gala zavisi od osjetljivosti sorte i soja patogena.

31
 Biologija patogena
UzroËnik raka je bakterija Agrobacterium tumefaciens. Smatra se da
samo poseban soj ove bakterije (biovar 3) napada vinovu lozu. Inokulum se
odræava u zaraæenom Ëokotu a na zdrave biljke moæe da se prenese sadnim
materijalom, priborom za rezidbu, vodom za zalivanje, insektima...

Mjere suzbijanja
Osnovna mjera suzbijanja je koriπÊenje zdravog sadnog materijala tj. sad-
nja zdravih kalemova. Vaæan je plodored - ne treba da se sade podloge tamo
gdje je bolest bila prisutna, bar 4-5 godina.
Poπto se gale najËeπÊe javljaju na mjestima presjeka treba da se izbjegava-
ju deblji rezovi prilikom rezidbe i da se izvrπi njihova zaπtita. Od koristi je i da
se sprijeËe sva mehaniËka oπteÊenja na lozi jer bakterija kroz rane ulazi u bilj-
ku.
Sve mjere higijene u zasadu - uklanjanje oboljelih biljaka, dezinfekcija pri-
bora za rezidbu - su vaæne za kontrolu bolesti.

tumori na vinovoj lozi

32
Program
zaπtite po
fenofazama
Fenofaze
1. OTVARANJE PUPOLJAKA
2. LASTARI DUÆINE 5-10 cm
3. INTENZIVAN RAST LASTARA
4. PRIJE CVJETANJA
5. CVJETANJE
6. PRECVJETAVANJE
7. BOBICE VELI»INE ZRNA GRA©KA
8. RAST BOBICA
9. ZATVARANJE GROZDA
10. PO»ETAK ZRENJA - “©ARAK”

Pri odreivanju vremena hemijskog tretmana potrebno je pratiti fenoloπke

faze (razvojne faze) kroz koje vinova loza prolazi, jer one predstavljaju kritiËne
momente za pojavu odreenih bolesti i πtetoËina.
Broj tretmana u jednom vinogradu u toku vegetacije zavisi prije svega, od
prisustva patogena, odnosno koliËine inokuluma i brojnosti πtetoËine, zatim
od vremenskih uslova koji pospjeπuju ili ograniËavaju njihovo πirenje, od
brzine razvoja biljke i Ëitavog niza drugih faktora.
Program zaπtite vinograda treba planirati za svaki zasad i svaku godinu
posebno.
Ovdje je dat primjer jednog orijentacionog programa zaπtite vinove loze
koji moæe da koristi vinogradarima prilikom sastavljanja programa prskanja,
u zavisnosti od uslova i problematike koja postoji u njihovom vinogradu.

34
 Fenofaza: OTVARANJE PUPOLJAKA Fenofaza: LASTARI DUÆINE 5-10 cm
©tetni organizmi: Crna pjegavost ©tetni organizmi: Crna pjegavost
1 Izbor preparata: Quadris Max koncentracija primjene 0,2 % 2 Izbor preparata: Antracol WP-70 koncentracija primjene 0,2 %
©tetni organizmi: Pepelnica
Izbor preparata: Thiovit Jet 80 WG koncentracija primjene 0,5 %
3 4
Fenofaza: INTENZIVAN RAST LASTARA Fenofaza: PRIJE CVJETANJA
©tetni organizmi: PlamenjaËa ©tetni organizmi: PlamenjaËa
Izbor preparata: Mikal flash koncentracija primjene 0,4 % Izbor preparata: Ridomil gold combi koncentracija primjene 0,25 %
©tetni organizmi: Pepelnica ©tetni organizmi: Pepelnica
Izbor preparata: Topas 100 EC koncentracija primjene 0,03 % Izbor preparata: Talendo koncentracija primjene 0,025 %
©tetni organizmi: Grozdov smotavac
Izbor preparata: Nurelle-D koncentracija primjene 0,15 %
 Fenofaza: CVJETANJE Fenofaza: PRECVJETAVANJE
Tokom cvjetanja lozu ne prskati osim: ©tetni organizmi: PlamenjaËa
5 • u povoljnim uslovima za razvoj bolesti nastaviti 6 Izbor preparata: Mikal flash koncentracija primjene 0,4 %
prskanja sistemiËnim fungicidima ©tetni organizmi: Pepelnica
(u ovoj fazi ne koristiti bakarne preparate zbog Izbor preparata: Topas 100 EC koncentracija primjene 0,03 %
moguÊe fitotoksiËnosti) ©tetni organizmi: Siva truleæ
Izbor preparata: Ronilan DF koncentracija primjene 0,15 %
7 8
Fenofaza: BOBICE VELI»INE ZRNA GRA©KA Fenofaza: RAST BOBICA
©tetni organizmi: PlamenjaËa, Pepelnica ©tetni organizmi: PlamenjaËa, Pepelnica
Izbor preparata: Quadris koncentracija primjene 0,075 % Izbor preparata: Quadris koncentracija primjene 0,075 %
©tetni organizmi: Siva truleæ
Izbor preparata: Mythos koncentracija primjene 0,25 %
 Fenofaza: ZATVARANJE GROZDA Fenofaza: PO»ETAK ZRENJA - „©ARAK”
©tetni organizmi: PlamenjaËa ©tetni organizmi: PlamenjaËa
9 Izbor preparata: Ridomil gold combi koncentracija primjene 0,25 % 10 Izbor preparata: Bakarni kreË 50 koncentracija primjene 0,8 %
©tetni organizmi: Pepelnica ©tetni organizmi: Pepelnica
Izbor preparata: Talendo koncentracija primjene 0,025 % Izbor preparata: Kumulus DF koncentracija primjene 0,4 %
©tetni organizmi: Siva truleæ ©tetni organizmi: Siva truleæ
Izbor preparata: Ronilan DF koncentracija primjene 0,15 % Izbor preparata: Switch 62,5 WG koncentracija primjene 0,06 %
©tetni organizmi: Grozdov smotavac
Izbor preparata: Karate zeon koncentracija primjene 0,02 %
Uspjeπna
zaπtita
vinograda
PREDUSLOVI ZA USPJE©NU ZA©TITU
Da bi vinogradar mogao uspjeπno da zaπtiti vinograd od brojnih bolesti i
πtetoËina koje se javljaju od poËetka vegetacije pa do berbe, mora da pozna-
je biologiju tj. ciklus razvoja πtetoËine, razvojne faze (fenofaze) kroz koje bilj-
ka prolazi kao i meteoroloπke faktore koji pogoduju razvoju i πirenju patoge-
na.
Pored toga, hemijska zaπtita pesticidima zahtjeva pravilan izbor preparata
i njegovu kvalitetnu primjenu u odgovarajuÊe vrijeme.

IZBOR FUNGICIDA -
protektivni ili sistemiËni?
Kada je u pitanju zaπtita vinove loze od uzroËnika gljiviËnih oboljenja kao
πto su plamenjaËa, pepelnica i siva truleæ, koriste se fungicidi koji se svrstava-
ju u tri grupe:
Protektivni fungicidi - imaju protektivno ili preventivno djelovanje. U
ovoj grupi su preparati iz grupe ftalimida (kaptan, folpet), ditiokarbamata
(mankozeb, propineb...), bakarni i sumporni preparati. Ova sredstva nemaju
sposobnost da zaustave veÊ ostvarenu infekciju πto znaËi da moraju biti
prisutni na biljci prije ostvarene zaraze. Osim toga, pod uticajem spoljaπnjih
faktora (sunce, kiπa...) lako se ispiraju i razgrauju pa njihovo djelovanje ne
traje duæe od 7-10 dana. Nakon obavljenog prskanja loza i dalje raste tako
da stalno ima novi prirast i listove koji nisu poprskani i zaπtiÊeni fungicidom.
Iz tog razloga prskanja ovim sredstvima moraju ËeπÊe da se ponavljaju.
SistemiËni fungicidi - imaju sposobnost da prodiru u biljku i da zaustave
veÊ ostvarenu infekciju. Njihovo dejstvo je terapeutsko i ne zavisi od vreme-
na (kiπa ih ne ispira). U biljci se transportuju kroz njen sprovodni sistem u
novoizrasle listove i obezbjeuju bolju i dugotrajniju zaπtitu od protektivnih
fungicida (10-14 dana). Meutim, njihova Ëesta primjena moæe da dovede do
stvaranja rezistentnosti (otpornosti) kod gljive. Zbog toga se ne preporuËuje
primjena jednog istog preparata viπe od 2-3 puta u toku vegetacije.
Lokal-sistemiËni fungicidi - u biljci se kreÊu ograniËeno, samo u okviru
organa koji su doπli u kontakt sa fungicidom npr. u okviru lista.

Savremeni naËin zaπtite vinove loze zasniva se na kombinovanoj primjeni

protektivnih i sistemiËnih preparata, prije svega zbog odreenih prednosti i
nedostataka jedne i druge grupe fungicida.
Preventivni fungicidi obiËno se koriste u poËetku i na kraju vegetacije i u
uslovima koji su nepovoljni za razvoj bolesti.
U zaπtiti od plamenjaËe vaæno je da loza bude zaπtiÊena u najosjetljivijim
fazama svog razvoja. To su fenofaze prije i poslije cvjetanja tj. period brzog
porasta lastara kada je opravdana primjena sistemiËnih fungicida. Ukoliko je
ovaj period praÊen obilnijim padavinama i Ëestom smjenom kiπe i sunca, tada
se i ovi fungicidi primjenjuju u kraÊim intervalima (8-10 dana).
»esto pitanje vinogradara je da li loza treba da se prska tokom cvjetanja?
U principu, loza se u cvjetanju ne prska da se ne bi remetio prirodni proces
opraπivanja i oplodnje. Meutim, u nepovoljnim uslovima tj. uslovima kiπnog
i hladnog vremena zbog kojeg se cvjetanje oduæi, treba da se izvrπi zaπtita i
u ovom periodu. Vaæno je naglasiti da se tokom cvjetanja izbjegava primjena
bakarnih preparata koji mogu djelovati fitotoksiËno.
Sa poËetkom sazrijevanja groæa prestaje opasnost od plamenjaËe.
Meutim, u periodu berbe i nakon berbe, ukoliko nastupi kiπni period, prijeti
opasnost od kasnih plamenjaËa i moæe da doe do prijevremenog opadanja

43
liπÊa. U ovom stadijumu treba da se uradi joπ jedno prskanje bakarnim
preparatima da se saËuva lisna masa od propadanja.
Kod zaπtite od pepelnice treba da se obrati paænja na zaraæenost
vinograda u prethodnoj godini. Ako je zaraza bila jaka, sa prskanjem se
poËinje ranije tj. kada lastari dostignu 5-10 cm duæine. Vaæno je da suzbijan-
je poËne blagovremeno i da se do cvjetanja obave bar 2-3 tretmana kako bi
se smanjio inokulum gljive. NajveÊe greπke u praksi: suzbijanje pepelnice po-
Ëinje kasno, obiËno kada se bolest primjeti na grozdovima. Ako se i pored
sprovedene zaπtite pepelnica pojavi u ovoj fazi, to znaËi da prskanja nisu oba-
vljena kvalitetno ili je primjenom jednog istog preparata bolest samo „tinjala”
(doπlo je do rezistentnosti gljive).
Ako u vinogradu postoji problem sa sivom truleæi, neophodno je da se
u fazi precvjetavanja obavi prskanje jednim od botriticida jer se na taj naËin
smanjuje infekcioni potencijal gljive. JaËa pojava botritisa u vrijeme sazrije-
vanja groæa znaËi da se nije sprijeËio razvoj gljive veÊ da je ostala „prikrive-
na” u bobicama i u povoljnim uslovima poveÊane vlaænosti nastavila da spo-
ruliπe.

KAKO OPRSKATI VINOGRAD?

»esto vinogradari kaæu da neko sredstvo nije efikasno ili da ima slabo
djelovanje. I najbolji fungicid neÊe imati odgovarajuÊe djelovanje ako je pri-
mjenjen loπom tehnikom. ZnaËi, pored izbora fungicida veoma je vaæno da se
isti primjeni kvalitetno i omoguÊi njegovo nanoπenje ravnomjerno na sve
dijelove biljke.
Kvalitet prskanja od presudnog je znaËaja za efikasnost u zaπtiti. Veoma
je vaæno da se sredstvo u πto sitnijim kapima rasporedi na biljne dijelove u
vidu tankog filma bez nepokrivenih zona.
Dobra aplikacija preparata posebno je znaËajna kod primjene protektivnih
fungicida. Oni nemaju sposobnost ulaska i kretanja kroz biljku pa je njihovo
djelovanje ograniËeno samo na mjestima depozita. Sva ona mjesta, koja su
ostala neoprskana kao i meuprostori izmeu krupnih kapi, predstavljaju slo-
bodna mjesta za ostvarenje infekcije. Npr. pri suzbijanju plamenjaËe, s
obzirom da se infekcija ostvaruje kroz stome koje se nalaze na naliËju lista,
potrebno je da se sredstvo nanese i na donju stranu liπÊa.
Kod sistemiËnih fungicida uspjeπna zaπtita se postiæe i neπto loπijom tehni-
kom primjene, zbog njihove sposobnosti translokacionog kretanja i transpo-
rtovanja u novoizrasle dijelove biljke koji nisu oprskani.

PREPARATI ZA ZA©TITU
VINOVE LOZE
BAKARNI FUNGICIDI
Ova sredstva su u upotrebi viπe od 100 godina a i danas se uspjeπno
koriste u zaπtiti vinove loze. ©irokog su spektra dejstva πto znaËi da djeluju na
veliki broj parazitnih gljiva. Izuzetno su oπtri, a primjenjeni u jaËim koncen-
tracijama u uslovima kiπnog i hladnog vremena mogu da djeluju fitotoksiËno
na mlade listove i bobice na vinovoj lozi. Iz tog razloga ne treba da se pri-
mjenjuju u periodu do cvetanja a posebno ne u fazi cvjetanja.
Spadaju u grupu protektivnih fungicida πto znaËi da djeluju samo na
povrπini biljnih organa i mogu da sprijeËe infekciju samo ako su prisutni prije
nego πto se ona ostvari.
Neki od bakarnih preparata: Blauvit, Funguran OH, Kocide-2000, Bordov-

44
ska Ëorba, Bakrocid, Bakarni kreË, Bakarni oksihlorid 25, Bakarni oksihlorid
50, Champion, ...

Bordovska Ëorba
Bordovska Ëorba sigurno je jedno od najviπe i najduæe koriπÊenih sredsta-
va u zaπtiti vinove loze i drugih biljnih vrsta, i to zbog izvanrednih fungicidnih
svojstava, dobre prijemËivosti za biljku, relativno niske cijene i πirokog spek-
tra djelovanja (do danas nije zabiljeæena pojava rezistentnosti gljiva prema
njoj).
Bordovska Ëorba otkrivena je prije viπe od 100 godina u okolini Bordoa, u
Francuskoj. Do otkriÊa je doπlo sasvim sluËajno. Da bi se zaπtitili vinogradi od
kradljivaca, loza se prskala bakarsulfatom (da se „otruje”). Poπto su kiπe lako
spirale ovo sredstvo sa liπÊa, vinogradari su dodavali kreËno mlijeko da se
duæe zadræi na biljci i tako spontano napravili bordovsku Ëorbu. »okoti
isprskani ovom mjeπavinom zadræavali su liπÊe dugo u jesen dok je na ostalim
otpalo usljed napada plamenjaËe.

Priprema bordovske Ëorbe:

Za pripremu 100 litara 1%- ne bordovske Ëorbe potrebno je:
1 kg plavog kamena
0,4 kg negaπenog kreËa (ili 1,2 kg gaπenog kreËa)
Od 100 litara vode iz bureta, uzme se 50 litara da se razmuti kreË,
a u drugih 50 litara se rastopi plavi kamen (plavi kamen se dan ranije
stavi u rijetku krpu da se postepeno rastopi u vodi). KreË treba proc-
jediti kroz sito ili krpu da se izdvoje neËistoÊe koje zapuπuju prskalicu.
U dobijeno kreËno mlijeko polako se sipa rastvor plavog kamena uz
neprekidno mijeπanje. Ne preporuËuje se mijeπanje obrnutim redoslje-
dom jer se tada Ëorba bræe taloæi i slabijeg je kvaliteta.
Ovako pripremljena bordovska Ëorba treba istog dana da se potroπi
jer ona stajanjem gubi fungicidno dejstvo. »orba moæe da se stabilizu-
je dodavanjem 250 g πeÊera na 100 litara Ëorbe i tada zadræava svojst-
va 2-3 dana.

SUMPORNI FUNGICIDI
Kao i bakarna sredstva i sumporni fungicidi se koriste u zaπtiti biljaka viπe od
100 godina. Sumpor se uglavnom koristi za suzbijanje uzroËnika pepelnice, a
ima i sporedno djelovanje na grinje. Djelovanje sumpora zasniva se na njegovoj
sposobnosti isparavanja i zavisno je od temperature. Ne treba da se koristi na
temperaturama niæim od 18°C (slabije djeluje) niti na temperaturama iznad
28°C (moguÊe oæegotine na biljkama).
Ova sredstva proizvode se kao sumpor u prahu (sadræi 100% elemen-
tarnog sumpora) i kao „moËivi” sumpor (preparati sadræe 80% i viπe elemen-
tarnog sumpora i razrjeuju se vodom).
Neki od sumpornih preparata: Sumpor SC, Sumpor prah, Cosan, Kolosul,
Kumulus DF, Thiovit Jet 80-WG, Microthiol disperss ...

ORGANSKI FUNGICIDI
Postoji veliki broj ove vrste fungicida i pripadaju razliËitim hemijskim gru-
pama.

• Folpan 80-WDG (Folpan WP 50) (aktivna materija - folpet)

Koristi se kao protektivni fungicid u zasadima vinove loze za suzbi-
janje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), u koncentraciji
0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode.

45
 • Captan WP-50 (a.m. kaptan)
Koristi se u vinovoj lozi za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmo-
para viticola), crvenila lista (Pseudopeziza tracheiphilla) i crne tru-
leæi (Guignardia bidwelii), u koncentraciji 0,2-0,3%, odnosno 20-30
g u 10 litara vode.
U prodaji se nalazi pod razliËitim nazivima u zavisnosti od proizvoaËa:
Venturin-SC, Merpan WP-50, Merpan 80-WDG, Kaptan-FL...

• Dithane M-45 (a.m.mankozeb)

Preparat πirokog spektra djelovanja, koji se koristi u vinovoj lozi za
suzbijanje viπe patogena: uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola)
i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%,
odnosno 20-25 g u 10 litara vode.
Kod razliËitih proizvoaËa ima razliËite nazive:
Mankogal-80, Mankozol-80, Bevesan 45-M, Dithane M-70...

• Antracol WP-70 (a.m.propineb)

Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) i
crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%,
odnosno 20-25 g u 10 litara vode.

• Crystal 250 SC (a.m. kvinoksifen)

Preventivni kontaktni fungicid koji se koristi za suzbijanje uzroËnika
pepelnice (Uncinula necator), u koncentraciji 0,015-0,02%, odnosno
1,5-2 ml u 10 litara vode.

SISTEMI»NI FUNGICIDI
• Ridomil gold MZ 68-WG (a.m. metalaksil + mankozeb)
Predstavlja kombinaciju dvije aktivne materije sistemiËne (metalaksil) i
preventivne (mankozeb). Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe
vinove loze (Plasmopara viticola) u koncentraciji 0,25%, odnosno
25 g u 10 litara vode.

• Ridomil gold plus 42,5-WP (a.m. metalaksil + bakar)

Primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viti-
cola) u koncentraciji 0,4%, odnosno 40 g u 10 litara vode.

• Ridomil gold combi 45 WG (a.m. metalaksil + folpet)

Primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viti-
cola) u koncentraciji 0,2%, odnosno 20 g u 10 litara vode.

• Mikal flash WG (a.m. fosetil AL + folpet)

Koristi se u zasadu vinove loze za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe
(Plasmopara viticola) i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u kon-
centraciji 0,3-0,4%, odnosno 30-40 g u 10 litara vode.
Prodaje se pod razliËitim nazivima: Mikal 75-WP, Fantical-WP, Winner...

• Melody combi 43,5 WP (a.m. folpet + iprovalikarb)

Predstavlja kombinaciju dvije aktivne materije i primjenjuje se za
suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), u koncen-
traciji 0,25%, odnosno 25 g u 10 litara vode.

• Curzate M WG (a.m. cimoksanil+mankozeb)

Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola)
na vinovoj lozi u koncentraciji 0,3%, odnosno 30 g u 10 litara vode.

46
• Acrobat MZ WG (a.m. mankozeb+dimetomorf)
Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) na vi-
novoj lozi, u koncentraciji 0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode.

• Cabrio top (a.m. metiram+piraklostrobin)

Djeluje protektivno i kurativno na uzroËnika plamenjaËe
(Plasmopara viticola) i pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj
lozi. Primjenjuje se u koncentraciji 0,15-020%, odnosno 15-20 g u
10 litara vode.

• Equation-pro WG (a.m. cimoksanil+famoksadon)

LokalsistemiËni i kontaktni fungicid za suzbijanje uzroËnika plame-
njaËe (Plasmopara viticola) na vinovoj lozi. Koncentracija primjene
je 0,04%, odnosno 4 g u 10 litara vode.

• Stroby DF (a.m. krezoksim-metil)

SistemiËni fungicid koji se u vinovoj lozi koristi za suzbijanje uzroËnika
pepelnice (Uncinula necator), u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 g u
10 litara vode.

• Quadris (a.m. azoksistrobin)

Protektivni i kurativni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe
(Plasmopara viticola) i pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj
lozi. Koncentracija primjene je 0,075%, odnosno 7,5 ml u 10 litara
vode.

• Quadris Max (a.m. azoksistrobin+folpet)

Protektivni i kurativni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe
(Plasmopara viticola), pepelnice (Uncinula necator) i crne pje-
gavosti (Phomopsis viticola) na vinovoj lozi. Koncentracija primjene
je 0,2%, odnosno 20 ml u 10 litara vode.

• Falcon EC 460 (a.m. spiroksamin+tebukonazol+triadimenol)

LokalsistemiËni fungicid, kombinacija tri aktivne materije, koristi se za
suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u
koncentraciji 0,03-0,04%, odnosno 3-4 ml u 10 litara vode.

• Talendo (a.m. prokvinazid)

Kontaktni i lokalsistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice
(Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u koncentraciji
0,02-0,025%, odnosno 2-2,5 ml u 10 litara vode.

• Olymp 10-EW (Punch 40-EC) (a.m. flusilazol)

SistemiËni fungicid sa protektivnim i kurativnim djelovanjem za suzbi-
janje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u kon-
centraciji 0,02%, odnosno 2 ml u 10 litara vode.

• Tilt 250-EC (a.m. propikonazol)

SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula
necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,015%, odnosno 1,5 ml u
10 litara vode.

• Topas 100-EC (a.m. penkonazol)

SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula
necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,025%, odnosno 2,5 ml u
10 litara vode.

47
 • Sabithane (a.m. miklobutanil+dinokap)
Preparat sa preventivnim i kurativnim djelovanjem na uzroËnika
pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u kon-
centraciji 0,035%, odnosno 3,5 ml u 10 litara vode.

• Systhane 12E (a.m. miklobutanil)

SistemiËni fungicid sa protektivim, kurativnim i eradikativnim djelo-
vanjem. Koristi se za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula neca-
tor) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 ml u 10 litara
vode.

BOTRITICIDI
Predstavljaju grupu specijalnih preparata koji djeluju na uzroËnike sive tru-
leæi (Botrytis cinerea):

• Ronilan DF (a.m. vinklozolin)

NesistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis
cinerea) u vinovoj lozi, u koncentraciji 0,15%, odnosno 15 ml u 10
litara vode.

• Sumilex 50-FL (a.m. prosimidon)

Koristi se kao preventivni preparat i preparat sa lokalsistemiËnim
djelovanjem, za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) u
vinovoj lozi, u koncentraciji 0,15%, odnosno 15 ml u 10 litara vode.

• Mythos (a.m. pirimetanil)

Koristi se kao protektivni botriticid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi
(Botrytis cinerea) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,25%, odnosno 25
ml u 10 litara vode.

• Teldor 500-SC (a.m. fenheksamid)

SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi groæa
(Botrytis cinerea), u koncentraciji 0,10%, odnosno 10 ml u 10 litara
vode.

• Switch 62,5 WG (a.m. ciprodinil+fludioksonil)

SistemiËni fungicid sa preventivnim i kurativnim djelovanjem. Koristi
se za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) na vinovoj
lozi, u koncentraciji 0,06-0,08%, odnosno 6-8 g u 10 litara vode.

NABAVKA PREPARATA
I PRIPREMA ZA PRIMJENU

Sredstva za zaπtitu bilja treba kupovati u specijalizovanim radnjama tj.

poljoprivrednim apotekama. Prilikom kupovine pogledati rok upotrebe i pa-
æljivo proËitati uputstvo za upotrebu. NaroËitu paænju obratiti na preporuke o
dozvoljenom mijeπanju preparata i ispoπtovati eventualna ograniËenja.
Prilikom pripreme rastvora za prskanje pridræavati se preporuËene koncen-
tracije, ne poveÊavati je niti je smanjivati.
Npr. preparat Quadris koji se koristi za zaπtitu vinove loze od uzroËnika
plamenjaËe i pepelnice primjenjuje se u koncentraciji 0,075%. Pri tretiranju
vinove loze, smatra se da se troπi 1000 litara teËnosti po ha, πto znaËi da je

48
za prskalicu sa rezervoarom od 10 litara potrebno odmjeriti 7,5 ml ovog
preparata.

Tabela koncentracija
KoliËina vode za prskanje u litrima
Konc 10 15 20 50 100 200 300 400 500 1000
% Potrebna koliËina sredstva u g, ml ili cm3
0,01 1 1.5 2 5 10 20 30 40 50 100
0,04 4 6 8 20 40 80 120 160 200 400
0,07 7 11 14 35 70 140 210 280 350 700
0,1 10 15 20 50 100 200 300 400 500 1000
0,15 15 22 30 75 150 300 450 600 750 1500
0,2 20 30 40 100 200 400 600 800 1000 2000
0,25 25 38 50 125 250 500 750 1000 1250 2500
0,3 30 45 60 150 300 600 900 1200 1500 3000
0,4 40 60 80 200 400 800 1200 1600 2000 4000
0,5 50 75 100 250 500 1000 1500 2000 2500 5000
1,0 100 150 200 500 1000 2000 3000 4000 5000 10000
1,5 150 230 300 750 1500 3000 4500 6000 7500 15000
2,0 200 300 400 1000 2000 4000 6000 8000 10000 20000

Sredstva u teËnom obliku odmjeravaju se pomoÊu staklenih menzura,

pipeta i sliËno, a praπkasta i granulirana sredstva pomoÊu vage.
Priprema teËnosti za tretiranje treba da ima sljedeÊi tok: rezervoar
prskalice napuniti do polovine, zatim odmjerenu koliËinu preparata u manjoj
posudi pomijeπati sa malo vode, kako bi se dobila ujednaËena masa bez
grudvica. Ovu masu sipati u prskalicu i dopuniti preostalom koliËinom vode,
uz neprekidno mijeπanje.
Ako se u toku tretiranja koristi viπe preparata razliËitih formulacija, za
svaki preparat pojedinaËno treba odraditi postupak mijeπanja sa malo vode i
dodavanja u rezervoar.
Redosljed dodavanja preparata treba da bude: WP, WG, SL, SC, EC, πto
znaËi da prvo dodajemo praπkasta i granulirana sredstva a zatim sredstva u
teËnom obliku.

Formulacije pesticida:
WP - praπivo za suspenziju
WG - vododisperzibilne granule
SL - koncentrat za rastvor
SC - koncentrovana suspenzija
EC - koncentrat za emulziju

Poslije svake upotrebe prskalicu dobro oprati rastvorom deterdæenta i

vode, naroËito poslije primjene herbicida (sredstava za uniπtavanje korova).
Izbjegavati prskanja pri visokim temperaturama i vjetru, i neπto πto naπi
vinogradari obiËno izostavljaju: obavezno koristiti zaπtitnu opremu!

Samo uz poπtovanje svih navedenih preporuka za primjenu pesti-

cida saËuvaÊemo sebe i svoju okolinu od zagaenja!

49
Pravila dobre
struËne prakse u
zaπtiti biljaka
Zakon o zaπtiti biljaka obavezuje korisnike preparata na poπtovanje
„Pravila dobre struËne prakse“. Ovaj zakon propisuje cijeli postupak
upotrebe sredstava za zaπtitu bilja, ukljuËujuÊi i skladiπtenje tih sredstava.
Poπtovanje ovih pravila se kontroliπe po metodi uzimanja uzorka.
Nepoπtovanje ovih pravila moæe da ima za posljedicu novËane kazne, kao i
ukidanje, tj. smanjenje iznosa novËane podrπke za unapreenje proizvodnje.
Najvaænija pravila u oblasti zaπtite bilja su:

• Moraju da se poπtuju pravila „integrisane zaπtite bilja“, princip praga

πtetnosti i principi zaπtite podzemnih voda.
• Pojam „integrisana zaπtita bilja“ podrazumijeva kombinaciju postupaka
koji, pored davanja prvenstva bioloπkim, biotehniËkim, biljno-uzgaji-
vaËkim i vinogradarskim mjerama, ograniËavaju upotrebu hemijskih sre-
dstava na minimum.
• U NjemaËkoj se upotrebljavaju samo dozvoljena sredstva za zaπtitu bilja.
Pravila koja propisuju odredbe poput: polje primjene, ograniËenja upo-
trebe, rastojanja i karencu moraju da se poπtuju.
• Samo na poljoprivrednim zemljiπtima, tj. u vinogradima dozvoljena je
upotreba sredstava za zaπtitu bilja. Primjena sredstava za zaπtitu, poseb-
no herbicida na putevima, krajevima oranica, iskopinama itd. je zabran-
jena.
• Sredstva za zaπtitu ne smiju da dospiju van poljoprivrednog zemljiπta.
• Sredstva za zaπtitu ne smiju usljed nestruËne upotrebe ili ËiπÊenja da
dospiju u kanalizaciju ili u podzemne vode.
• Obaveza dokumentovanja tretiranja za sada ne postoji, meutim i ona
Êe ubrzo stupiti na snagu. Ova obaveza Êe obuhvatati sve mjere zaπtite
sa podacima o indikacijama, terminu, izboru sredstva, koliËini sredstva
koje je upotrebljeno i podatke o zemljiπtu, koje je tretirano sredstvima.
Iako obaveza o dokumentovanju tretiranja nije zakonski obavezna, ova
praksa bi trebala da bude uobiËajena na svakom poljoprivrednom do-
bru. Samo na taj naËin mogu da se prate i objasne problemi koji even-
tualno nastaju prilikom sprovoenja mjera zaπtite i da se u buduÊnosti
izbjegnu greπke.
• Sredstva za zaπtitu mogu da upotrebljavaju samo struËne osobe, tj.
obrazovani vinogradari, baπtovani, poljoprivrednici ili apsolventi struË-
nog studija. Ovo pravilo vaæi za sve zaπtitare, ukljuËujuÊi pomoÊno
osoblje i inostrane saradnike.
• Primjena sredstava za zaπtitu je dozvoljena samo uz upotrebu ureaja sa
vaæeÊim odobrenjem).
• Sredstva za zaπtitu moraju da se dræe odvojeno od æivotnih namirnica, u
prostoru ili plakaru koji se zakljuËava. U ovom sluËaju moraju da se
poπtuju pravila StruËne zadruge o „skladiπtenju sredstava za zaπtitu“

50
Objaπnjenje struËnih izraza i pojmova

akaricidi sredstva toksiËna za grinje

aktivna materija hemijska komponenta u sastavu sredstva za zaπtitu
bilja koja djeluje na patogena
askospore polne spore koje nastaju u askusu
botriticidi specijalna grupa sredstava koji djeluju na uzroËnika
sive truleæi (Botrytis cinerea)
fenofaze faze u razvoju biljke
fitoplazma mikroorganizam koji zaraæava biljku
fitotoksiËan toksiËan za biljku
floem sudovni elementi u biljkama kroz koje se prenose
organske materije
formulacija oblik u kojem se proizvodi sredstvo za zaπtitu bilja
fungicidi sredstva toksiËna za gljive
infekcija uspostavljanje odnosa izmeu patogena i domaÊina
inokulum infektivna tijela (spore, micelije) gljive koje mogu
ostvariti infekciju
insekticidi sredstva toksiËna za insekte
kleistotecija plodonosno tijelo u kojem se nalaze askospore
(karakteristiËno za pepelnice)
konidija bespolna spora gljive
kurativni ima sposobnost da zaustavi veÊ ostvarenu infekciju
micelija splet hifa koje Ëine tijelo gljive
nekroza izumiranje Êelija tkiva ili organa
oospora polna spora gljive
patogen organizam sposoban da izazove bolest
piknid bespolno plodonosno tijelo ispunjeno piknosporama
piknospore bespolne konidije koje nastaju u piknidu
preventivni nema sposobnost da zaustavi veÊ ostvarenu infekciju
primarne infekcije prve infekcije biljaka
rezistentnost otpornost
spore reproduktivne jedinice gljiva
stome prirodni otvori na biljci kroz koje se vrπi razmjena
gasova
toksiËnost sposobnost neke materije da izazove oπteÊenje
vektor prenosilac virusa, fitoplazme ili nekog drugog agensa

51
IzdavaË:
NjemaËko druπtvo
za tehniËku saradnju (GTZ)
Ministarstvo poljoprivrede,
πumarstva i vodoprivrede Crne Gore
RepubliËka savjetodavna sluæba
u biljnoj proizvodnji

Autor teksta:
Dragana Z. RadunoviÊ
Osim teksta na str. 50 „Dobra struËna praksa“
(iz broπure: Rebschutz, 2007, Regierungspräsidium,
Darmstadt, Dezernat Weinbauamt mit Weinbauschule in Eltville,
2007, Seite 15, Autor: Berthold Fuchs)
Prevod sa njemaËkog: Aleksandra Vejin

Lektura:
Tatjana Δalasan

Fotografije:
Dragana RadunoviÊ
Dr Zoran MiladinoviÊ
www.inra.fr

Dizajn i priprema za πtampu:

Blaæo MiliÊ

©tampa:
Montcarton - Podgorica

Tiraæ:
800 komada

NjemaËko druπtvo za tehniËku saradnju GTZ

Podgorica, avgust 2007.

Ministarstvo poljoprivrede,
πumarstva i vodoprivrede
Crne Gore

Sva prava autora su zadræana, a posebno ona koja se odnose na

umnoæavanje i plasman, osim za liËno koriπÊenje. Bez odobrenja, ovo djelo se ne smije ni u cjelosti
niti u pojedinim njegovim dijelovima umnoæavati niti koristiti u elektronskom obliku.