————τ

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια:

Ι.Σ. Χριςτοδοϋαου

Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ
ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ 5

Γενική επιμέλεια σειράς: Δημήτριος Λυπουρλής,

Κων/νος Ζήτρος, Ιωάννης Σ. Χριστοπούλου
ΠΛΑΤΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
Εισαγωγή- μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια: Ι.Σ. χριστοδούλου
Στοιχειοθεσία: Κώστας Κορδαλής
Εξώφυλλο: Θωμάς Γκινούδης
Εκτύπωση: Λιθογραφείο I. Αντωνιάδη, Θ. Ταρρά Ο.Ε.
Βιβλιοδεσία: Βιβλιοδετική Γ. Δεληδημητρίου

Εισαγωγή -μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια

Ι.Σ. Xριστοδούλου

Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Η Δ Ι Α Θ Ε Σ Η : Εκδόσεις Ζ ή τ ρ ο ς
Π λ ά τ ω ν ο ς 2, τηλ. (23Ι0) 270184/ 270884, F a x
546 31 Θεσσαλονίκη
www.zitros.gr e-mail:info@zitros.gr

I S B N : 960 - 7 7 6 0 - 3 0 - 1
© 2ΟΟ3 Εκδόσεις Ζήτρος
Printed in Thessaloniki, Greece.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΖΗΤΡΟΣ
 Εισαγωγή

Σήμερα, περίπου 2.400 χρόνια μετά τη συγγραφή

του Πολιτικού είναι μοναδική η συγκυρία που μας
συνέχει, και την παρακολουθούμε να μας μεταφέρει
στο χρόνο, και μας παρακολουθεί να επανεκδίδουμε,
να μεταφράζουμε και να σκεφτόμαστε την προσπάθεια
του Πλάτωνα να ορίσει τον πολιτικό άνδρα. Η τηλε-
όραση έκανε το κράτος πόλη . η ίδια έγινε αγορά, και
ο πολίτης έρχεται τόσο κοντά στους πολιτικούς, όσο
ερχόταν ο Αθηναίος στην αρχαία Αθήνα. Π ρ ώ τ η φο-
ρά, στη διάρκεια τόσων αιώνων, οι πολιτικές συνθήκες
έμοιασαν τόσο με εκείνες της πόλης - κράτους. Σ τ α
χρόνια που μεσολάβησαν από την κατάργηση της τε-
λευταίας μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οι πολιτικοί
δεν είχαν πρόσωπα και, για το πλήθος τ ω ν πολιτών,
σχεδόν δεν είχαν υλική υπόσταση . ήταν μύθοι. Το
πρόσωπο έπαιρνε το σχήμα και τη διάσταση που του
έδινε η αφήγηση. Δεν υπήρχαν λοιπόν οι προϋποθέ-
σεις, η αφορμή για το στοχασμό πάνω στη φύση του
πολιτικού στοιχείου, της πολιτικής και των πολιτι-
κών. Μελετούμε τον Πολιτικό επειδή το πρόβλημα
που απασχόλησε τότε τον Πλάτωνα, είναι το ίδιο που
ανακινεί ο στοχασμός σήμερα' διαφέρει ο τρόπος που
τίθεται κάθε φορά.
Γ ι α τον Gilles Deleuze, έναν από τους σημαντικότε-
ρους φιλοσόφους στον εικοστό αιώνα, ο "καλός" φιλό-
σοφος θέτει προβλήματα και δημιουργεί έννοιες' πίσω
από τις έννοιες, στις οποίες ακροβατεί το φιλοσοφείν,
υπάρχουν πάντα συγκεκριμένα προβλήματα. Σ τ η συ-
νέντευξη που έδωσε στην Claire Parnet,* με τον όρο να
δημοσιοποιηθεί μετά το θάνατο του, καθώς σκέφτεται
πάνω στην ιστορία της φιλοσοφίας, και προκειμένου
να καταδείξει ότι η φιλοσοφία δεν είναι αφηρημένη υ-
πόθεση, αναφέρεται στην πλατωνική έννοια της Ιδέας
και, κατά το πλατωνικό πρότυπο, παίρνει ένα παρά-
δειγμα: την Ιδέα του πολιτικού, όπως την ιχνηλατεί ο
Πλάτων στον Πολιτικό. Διαπιστώνει ότι, ο ορισμός
του πολιτικού ως ποιμένα των ανθρώπων, εγείρει τις
αξιώσεις εκείνων που φροντίζουν για τον άνθρωπο,
και διεκδικούν, καθένας για τον εαυτό του, τον τίτλο
του πολιτικού. Έμποροι, γεωργοί, γιατροί, γυμνα-
* L' Abecedaire de Gilles Deleuze, avec Claire Parnet, Soda-
peraga & Video Editions Montparnasse, 1996.
στές' όλοι φροντίζουν για τον άνθρωπο. Η Ιδέα, αυτή
η πρωτογενής εννοιολογική επινόηση του Πλάτωνα,
που απηχεί το πράγμα στην καθαρότητά του, καλεί-
ται να δείξει εκείνον που την πλησιάζει περισσότερο,
και να αποφασίσει, έτσι, ποιος θα πάρει τον τίτλο.
Το πρόβλημα των διεκδικητών, σύμφωνα με τον
Deleuze, είναι εγγενές στην αρχαία δημοκρατία, κα-
θώς πολλοί μπορούν να διεκδικήσουν τις θέσεις που
προσφέρει η πολιτειακή δομή. Τέτοιο ζήτημα δεν τίθε-
ται αργότερα, στα εκτεταμένα κράτη, όπου ο αυτο-
κράτορας μοιράζει τα αξιώματα. Η φιλοσοφική Ιδέα
του Πλάτωνα, επομένως, έρχεται ως απάντηση σε έ-
να συγκεκριμένο, ακραιφνώς πολιτικό πρόβλημα.
Στοιχειοθετείται, μάλιστα, και αναβλύζει από το διά-
λογο, το όχημα της διαλεκτικής πορείας προς τη γνώ-
ση. Άλλωστε, αυτός ο διανθρώπινος χαρακτήρας του
φιλοσοφικού διαλόγου, που φαίνεται να εξυπηρετεί τη
λειτουργία του στοχασμού, παραπέμπει κατεξοχήν
στο πολιτικό στοιχείο.
Ο άξονας, τώρα, που συνέχει την ανάλυση του Π ο -
λιτικού.\ και προωθεί, για το πρόβλημα, τη λύση που
επιφυλλάσσει ο Πλάτων, είναι εκείνος της γνώσης.*
* Η αξίωση για τη γνώση είναι μόνιμο πρόταγμα της πλα-
τωνικής διαλεκτικής, είναι η συνθήκη ανάπτυξης της πλατω-
νικής σκέψης. Οι πλατωνικοί διάλογοι διέπονται από ένα έμ-
μονο ερευνητικό πνεύμα, που μοιάζει να μην εξαντλείται πα-
ρά μόνο στον επίλογο του κειμένου.
Από νωρίς, οι δυο συνομιλητές αποφασίζουν ότι ο πο-
λιτικός είναι επιστήμονας. είναι, δηλαδή, "κάποιος
που γνωρίζει". Η πολιτική, επομένως, είναι τέχνη: η
τέχνη της διακυβέρνησης. Ο αληθινός πολιτικός αντλεί
την εγκυρότητα της δράσης του από το προνόμιο που
του παρέχει η γνώση της τέχνης του. ένα προνόμιο
που ο Πλάτων δεν αναγνωρίζει στον καθένα. Ο περιο-
ριστικός όρος της γνήσιας γνώσης και η δεδηλωμένη
επιφύλαξη απέναντι στις απομιμήσεις, συρρικνώνει
δραματικά το σώμα των διεκδικητών της πολιτικής ε-
ξουσίας. Η δυσκολία και η σπουδαιότητα της πολιτι-
κής τέχνης, παραπέμπει στη σπάνη και το δυσεύρετο
των θεραπόντων της. Το πλήθος, λοιπόν, αποκλείεται
a priori από τη νομή της εξουσίας. ένας, δύο ή, σε κά-
θε περίπτωση, πολύ λίγοι μπορούν να κατακτήσουν τη
δύσκολη γνώση της πολιτικής τέχνης.
Η πολιτική επιστήμη ορίζει στον άξιο πολιτικό ένα
αδήριτο καθήκον: να φροντίσει για τη μόρφωση των
πολιτών. Το πρόκριμα της μόρφωσης αυτής είναι διτ-
τό. η γενναιότητα και η σύνεση. Γενναίοι και συνετοί
πολίτες είναι το υλικό που θα χρειαστεί ο κυβερνήτης,
για να προχωρήσει στην ύφανση του πολιτειακού ι-
στού, στη σύνθεση του κοινωνικού σώματος, στην αρ-
μονική συνύφανση των ανθρώπων μεταξύ τους. Π α -
ρόλο που οι αποβλέψεις τους είναι αντίπαλες, οι γεν-
ναίοι θα συναντήσουν τους συνετούς με δύο τρόπους.
Η γνώση παίρνει το ρόλο του πρώτου συνδετικού
κρίκου. Πρόκειται, μάλιστα, για "θείο δεσμό", που
πραγματώνεται σε θείο έδαφος, το έδαφος της ψυχής.
11 κοινότητα, για το ανθρώπινο γένος, του ίδιου του ε-
δάφους που εγκυμονεί την κοινή νομή αντιλήψεων και
ιδεών, ευθύνεται για την υποστασιοποίηση και την κα-
Οοσίωση, εδώ, των ιδεών για τα όμορφα, τα δίκαια,
τα καλά και τα αντίθετά τους. Η βεβαιότητα για τις
τελευταίες κατοχυρώνει την αλήθεια τους, και αυτή,
με τη σειρά της, υπονοεί και εγγυάται την αυτονομία
τους.
Ο πολιτικός, λοιπόν, εμπνευσμένος από την πολιτι-
κή επιστήμη, καλείται να εμφυτεύσει την αληθινή
γνώση σ' εκείνους που πήραν τη σωστή μόρφωση. Στο
θεμέλιο αυτής της κοινής γνώσης, θα είναι εφικτή η
φυσική προσέγγιση και η οικοδόμηση σωματικών -
συγγενικών σχέσεων ανάμεσα στους γενναίους και
τους συνετούς. Θα διασφαλίζεται, έτσι, η αμοιβαία με-
τάγγιση χαρακτηριστικών, απαραίτητων για την εκα-
τέρωθεν εξισορρόπηση της ανάπτυξης των χαρακτή-
ρων, και για την αποτροπή της έκπτωσης και του εκ-
φυλισμού τους.
Ο "πολιτικός - επιστήμονας", έτσι, δίνει εντολές, ε-
πιβλέπει και φροντίζει να μην απομακρύνονται οι συ-
νετοί από τους γενναίους χαρακτήρες. Πυκνώνει τους
δεσμούς μεταξύ τους, κατασκευάζει από αυτούς ένα
γερό ιστό, και τους εμπιστεύεται τα αξιώματα μέσα
στην πόλη. Ένας τέτοιος, συνεκτικός πολιτειακός ι-
στός, τυλίγει το κοινωνικό σύνολο, και ο πολιτικός με-
ριμνά για την ευημερία της πόλης και το "ευ ζην"
των πολιτών.
ταία, ίσως, στιβαρή φιλοσοφική μαρτυρία. Μετά, πή-
0 πολιτικός του Πλάτωνα, λοιπόν, παίρνει περιεχό- ραν το λόγο - και τον κρατούν πεισματικά - οι "πολι-
μενο από το φιλοσοφικό στοχασμό. προώρισται να υ- τικοί" και η οικονομία της αγοράς. Αν ερμηνεύουμε
πηρετήσει το πολιτικό σχέδιο της συγκεκριμένης φιλο- σωστά τον Πολιτικό, είναι σειρά της φιλοσοφίας να μι-
σοφικής συνείδησης του "εφευρέτη" των Ιδεών. Αυτό, λήσει...
κιόλας, κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη στρατηγική
διαχείριση του πολιτικού στοιχείου στο πλατωνικό φι- * * *
λοσοφείν, και στη, στερημένη προτάσεων, ανάληψη
του ίδιου στοιχείου από τη σύγχρονη σκέψη' αυτή, με
Η συγκριτική μελέτη της γλώσσας των πλατωνικών
ελάχιστες εξαιρέσεις, περιορίζεται σε μια κριτική κατα-
διαλόγων,* και, γενικότερα, η πρακτική της "στυλο-
γραφή της παρουσίας - ή της απουσίας - των πολιτι-
μετρίας", που αφορά στην ανακάλυψη εσωτερικών
κών. Ο Πλάτων όμως, στα πλαίσια του πολιτικώς
στοιχείων, χρήσιμων για τη χρονολογική κατάταξη
σκέπτεσθαι,-προβαίνει στη διατύπωση μιας κανονιστι-
των διαλόγων, επέτρεψε στους ερευνητές να αναπλά-
κής ηθικής, που, χωρίς να αγνοεί τις πραγματικές συν-
σουν την πορεία που ακολούθησε η σκέψη του Πλάτω-
θήκες, τις υπερβαίνει. ελέγχει την παθολογία των πο-
να. Αναγνώρισαν, έτσι, μια σωκρατική περίοδο, την
λιτικών, και προβάλλει τη δική του επεξεργασία της
κεντρική περίοδο των μεγάλων διαλόγων, μια "κριτι-
πολιτικής πράξης. Έτσι, ανάμεσα στο φιλοσοφικό λό-
κή" περίοδο, και την τελευταία περίοδο, κατά την ο-
γο και την πολιτική πραγματικότητα εγκαινιάζει ένα
ποία συνέγραψε τους Νόμους. Είναι σίγουρο πως, με-
διάλογο, που έμελε, στη διάρκεια της ιστορίας και της
τά το Φαίδρο, ακολούθησε μια ομάδα "κριτικών" δια-
ιστορίας της φιλοσοφίας, να πάρει ποικίλες μορφές και
λόγων, στην οποία περιλαμβάνονται, τουλάχιστον, ο
διαστάσεις, και να φθάσει μέχρι τον Herbert Marcuse.
Θεαίτητος, ο Σοφιστής και ο Πολιτικός. Προηγήθηκε,
Γ ι α τον τελευταίο, μάλιστα, "η καταπολέμηση, κι α-
κατά πάσα πιθανότητα, ο Παρμενίδης, και ακολούθη-
κόμη η ανατροπή των δεδομένων, είναι ο ιστορικός
σαν, όσο μπορούμε να κρίνουμε, ο Φίληβος και ο Τί-
στόχος της φιλοσοφίας, μια διάστασή της."*
μαιος. Μπορούμε, έτσι, να τοποθετήσουμε τον Πολι-
Στην περίπτωση του Marcuse, ακούσαμε την τελευ- τικό ως τρίτο, σε μια ομάδα τριών διαλόγων' κάτι

* Βλ. Herbert Marcuse, Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, Μετ.

* Τη μέθοδο εισήγαγε ο L. Campbell, ο οποίος, το 1867, εξ-
Μπάμπης Λυκούδης, Αθήνα, Εκδ. Παπαζήση, 1971, σελ. 191.
έδωσε τον Πολιτικό και το Σοφιστή.
που, βέβαια, δε σημαίνει ότι οι διάλογοι εμφανίστηκαν
την ίδια εποχή. Ο Φιλόσοφος, που επρόκειτο να προ-
στεθεί ως τέταρτος διάλογος, δεν εκδόθηκε ποτέ. Ο
πρώτος διάλογος, ο Θεαίτητος, μπορεί να τοποθετηθεί
λίγο μετά το 369· Ο Φίληβος βρίσκεται ανάμεσα στο
360 και το 354, και ήταν αυτός που, πιθανόν, ακολού-
θησε τον Πολιτικό. Τα στοιχεία που έχουμε από τη
ζωή του Πλάτωνα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο
διάλογος εκδόθηκε πριν από το 361 και, ίσως, πριν α-
πό το 362, και, πιο συγκεκριμένα, ανάμεσα στο 366
και το 362. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Θεαίτητος
γράφτηκε πριν από την επίσκεψη στην Σικελία, το
367, και ο Σοφιστής με τον Πολιτικό μετά από αυτή.
* * *
Περίληψη του διαλόγου.
Α. Εισαγωγική συζήτηση (257a -258a).
0 Σωκράτης πείθει τον Ελεάτη ξένο, τον οποίο του
συνέστησε ο Θεόδωρος, να προχωρήσει στον ορισμό
του πολιτικού άνδρα. Ζητούν από το Νέο Σωκράτη να
πάρει τη θέση του συνομιλητή και εκείνος συμφωνεί.
Β. Ο πρώτος ορισμός του πολιτικού (258b-268d).
Η πολιτική είναι τέχνη. Ο βασιλιάς, ο πολιτικός, ο
αφέντης των δούλων και ο κύριος του σπιτιού λειτουρ-
γούν με τον ίδιο τρόπο. Μπορεί να ασκήσει την πολι-
τική τέχνη κι εκείνος που, χωρίς να έχει εξουσία, είναι
σε θέση να δίνει συμβουλές σ' εκείνον που την κατέχει.
Πρόκειται για θεωρητική και όχι χειρωνακτική τέχνη .
είναι όμως εφαρμοσμένη και όχι καθαρή, όπως ο μα-
θηματικός υπολογισμός. Δίνει εντολές με δική της
πρωτοβουλία (αυτεπιτακτικόν) και είναι μία από τις
τέχνες που ανατρέφουν αγέλες ζωντανών πλασμά-
των. Η άμεση διαίρεση των ζωντανών πλασμάτων σε
ανθρώπους και ζώα είναι βιαστική και όχι φιλοσοφική,
όπως η δημοφιλής διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και
Βαρβάρους. Με τον ίδιο τρόπο, το πτηνό γερανός θα
ξεχώριζε δύο κατηγορίες πλασμάτων, τους γερανούς
και όλα τα υπόλοιπα. Η πολιτική, έτσι, θα ήταν η τέ-
χνη της συλλογικής ανατροφής ζωντανών πλασμά-
των που είναι ήμερα, ζουν στην ξηρά, δεν έχουν κέρα-
τα, δε διασταυρώνονται με άλλα ζώα, προχωρούν στα
δύο πόδια και δεν έχουν φτερά. Ο Νέος Σωκράτης εν-
θουσιάζεται με το συμπέρασμα' ο ξένος όμως όχι. Η
αγέλη του πολιτικού δεν είναι όμοια με μια αγέλη α-
γελάδων. Γ ι ' αυτό, πολλοί μπορεί να διεκδικήσουν
την ανατροφή της ανθρώπινης αγέλης - για παράδειγ-
μα έμποροι, αγρότες και γιατροί. Πρέπει, λοιπόν, να
ανακαλύψουν το λάθος στον ορισμό και να τον διορ-
θώσουν.*
Γ. Ο μύθος (268d - 27 4Λ).
Οι ιστορίες που διηγούνται για την εποχή του Κρό-
* Σύμφωνα με τον J. Β. Skemp, στο συγκεκριμένο διάλογο ο
Πλάτων παραδίδει σημαντικά μαθήματα φιλοσοφικής μεθό-
δου, θετικά και αρνητικά. Ο Σπεύσιππος και άλλοι (ίσως και
ο νεαρός Αριστοτέλης) ενστερνίστηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό
τη νέα τεχνική της Διαίρεσης, και φαίνεται πως ο δάσκαλος
τους δίνει κανόνες για την ορθή της χρήση, και επισημαίνει τα
όριά της. Οι πρώτες διαιρέσεις που συναντούμε στο κείμενο α-
ποδεικνύονται λανθασμένες, και, ακόμα κι όταν διορθώνονται,
είναι ανεπαρκείς, για να αποκαλύψουν την αληθινή φύση του
πολιτικού. (Βλ. J. Β. Skemp, Plato's Statesman, Routledge &
Kegan Paul, London, 1952, σελ. i8.)
νου και τους ανθρώπους που γεννήθηκαν από τη γη,
όπως και η ιστορία του Ατρέα και του Θύεστου, είναι,
μέσα στη λαϊκή μνήμη, ίχνη των κοσμικών αλλαγών
που παραπέμπουν σε μεγάλους κύκλους. Στην πραγ-
ματική "εποχή του Κρόνου" ο θεός αναλαμβάνει προ-
σωπικά το Σύμπαν και, με βοηθούς τους θεϊκούς φύ-
λακες, τους ανθρώπους και τα πλάσματα μέσα σε αυ-
τό. Η ζωή προχωρεί δίχως δυσχέρειες. Δεν υπάρχουν
πόλεμοι ούτε πολιτική. Άνθρωποι και θηρία μοιράζο-
νται τον παράδεισο και γεννιούνται ώριμοι από τη γη.
Ζουν από την ωριμότητα στην παιδική ηλικία, κάνο-
ντας την αντίθετη πορεία από εμάς, και, στο χείλος
της νηπιακής ηλικίας, εξαφανίζονται μέσα στη γη, για
να γίνουν ο σπόρος άλλων γενεών, που θα γεννηθούν
από εκεί. Εμείς, όμως, ζούμε στην εποχή του Δία, η ο-
ποία πρέπει να διαρκέσει ώσπου το σύμπαν, που τώ-
ρα περιστρέφεται με δική του πρωτοβουλία και στα-
διακά ξεχνά τη θεϊκή καθοδήγηση, να έρθει τόσο κοντά
στην καταστροφή και στην "απύθμενη άβυσσο της α-
νομοιότητας", που ο θεός να το λυπηθεί και να ξανα-
πάρει τον έλεγχο. Το σύμπαν δεν έχει ηλικία και είναι
αθάνατο με τη βοήθεια του θεού: τίποτε από αυτά δεν
του ανήκει.
Δ. Ο αναθεωρημένος ορισμός (274ε - 277a).
Τώρα, οι δύο συνομιλητές μπορούν να δουν πού έ-
σφαλε ο ορισμός τους. Παραλλήλισαν τον πολιτικό
της δικής τους εποχής του σύμπαντος με το θεϊκό ποι-
μένα του ανθρώπινου είδους της προηγούμενης επο-
χής. Διαπιστώνουν, όμως, ότι οι πολιτικοί τους είναι
πιο κοντά στους υπηκόους τους, στην εκπαίδευση και
την ανατροφή, απ' ό,τι ένας βοσκός μπορεί να είναι
στο κοπάδι του, και θα έπρεπε να έχουν μιλήσει για
"επιμέλεια" και όχι για "ανατροφή" της αγέλης. Επι-
πλέον, έγινε μια σύγχυση ανάμεσα στο βασιλιά και
τον τύραννο, επειδή δε διέκριναν την εκούσια αποδοχή
της δράσης του πρώτου από τη βία που εφαρμόζει ο
δεύτερος, ο οποίος ασκεί την εξουσία ερήμην της βού-
λησης των υπηκόων του (στο σημείο αυτό επανέρχο-
νται και αργότερα, όταν εξετάζουν τον αληθινό πολι-
τικό, στο χωρίο 292c). Η πολιτική, σύμφωνα με τα
παραπάνω, γίνεται η τέχνη της φροντίδας για τα πλά-
σματα που όρισαν νωρίτερα, όταν τα τελευταία δέχο-
νται αυτή τη φροντίδα εκούσια. Ο Νέος Σωκράτης μέ-
νει ικανοποιημένος από την αναθεώρηση του ορισμού,
αλλά ο ξένος όχι.
Ε. Η φύση του παραδείγματος (277α-279α).
Ο ορισμός τους δε στάθηκε καθαρός, ούτε πλήρης. Α-
ναζητούν, λοιπόν, τη βοήθεια ενός παραδείγματος.
Πρώτα ο ξένος εξηγεί τι είναι ένα παράδειγμα, και δεί-
χνει πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Τα παιδιά μαθαί-
νουν να συλλαβίζουν αναγνωρίζοντας γράμματα και
συλλαβές που μπορούν ήδη να διαβάσουν, σε λέξεις
που δεν μπορούν ακόμη να συλλαβίσουν. με τον ίδιο
τρόπο, οι δύο συνομιλητές μπορούν να σκιαγραφήσουν
τον ορισμό μιας άγνωστης μορφής, αναγνωρίζοντας
μέσα της τα ίδια στοιχεία που βρίσκουν σε μια οικεία
μορφή.
Ζ. Ο ορισμός της ύφανσης (279a-283b).
Ο ξένος μαντεύει πως η τέχνη της ύφανσης μάλλι-
νων ρούχων θα τους χρησίμευε ως παράδειγμα για
την πολιτική, και, έτσι, προχωρεί σε μια σειρά διαιρέ-
σεων, προκειμένου να ορίσει αυτή την τέχνη. Πρέπει
να τη διακρίνουν από τις τέχνες που κατασκευάζουν
συγγενή προϊόντα, από εκείνες που αποτελούν μέρος
της διαδικασίας επεξεργασίας των ερίων, και από α-
πλές, δευτερεύουσες τέχνες, των οποίων τα προϊόντα
είναι απαραίτητα στον υφαντή. Μόνο αφού διαχωρί-
σουν την ύφανση από όλα αυτά, μπορούν να ισχυρι-
στούν πως την έχουν ορίσει.
Η. Υπερβολή και έλλειψη.
Η πραγματική τέχνη της μέτρησης (283b-287b).
Μετά από μια μακρά αναφορά στην τέχνη της ύφαν-
σης, εξετάζουν το ενδεχόμενο ο ορισμός τους να υπήρ-
ςε ανώφελα εκτεταμένος. το ίδιο ισχύει και για τον
προηγούμενο μύθο. Πρόκειται για βάσιμο ενδοιασμό;
Μπορούν να πουν με σιγουριά, μόνο αν ξέρουν τι είναι
πραγματικά η υπερβολή και η έλλειψη, και αυτό προ-

υποθέτει να κατέχουν την τέχνη της μέτρησης. Όμως
η τέχνη αυτή είναι διττή. Ένα μέρος της έχει να κάνει
μόνο με σχετικές διαστάσεις" όμως ένα άλλο, πιο ση-
μαντικό, αφορά στο κατάλληλο μέτρο, στον όρο του
κανονικού. Αυτή η δεύτερη μέθοδος μέτρησης (που α-
κόμη και οι φιλόσοφοι αποτυγχάνουν να ξεχωρίσουν
από την άλλη), αφορά στο σύνολο των τεχνών, και η
λειτουργία τους εξαρτάται από αυτή. Το στοιχείο αυ-
τό, καθώς εξετάζουν τη διαλεκτική μέθοδο, πρέπει να
το έχουν διαρκώς κατά νου και να το χρησιμοποιούν.
Με αυτή τη δεύτερη τέχνη της μέτρησης, πρέπει να α-
ποφασίσουν αv ένας λόγος είναι πολύ μεγάλος ή όχι.
Θ. Ο τελικός ορισμός του πολιτικού ( 2 8 b - 3 I I c ) .
Με τη βοήθεια του παραδείγματος της υφαντικής τέ-
χνης, μπορούν να προχωρήσουν για να ορίσουν ακρι-
βώς τη λειτουργία του πολιτικού στην πολιτική κοι-
νωνία. Όπως, στην περίπτωση της υφαντικής, υπήρ-
χαν "εξαρτημένες" τέχνες, που απλώς παρείχαν τα
εργαλεία, τα οποία έκαναν την ύφανση δυνατή, έτσι υ-
πάρχουν υποδεέστερες λειτουργίες και στην ανθρώπι-
νη κοινωνία. Αυτές συγκροτούν και συνέχουν την κοι-
νωνία στην οποία θα λειτουργήσει ο πολιτικός, αλλά,
όλες τους, πρέπει να διακριθούν καθαρά από την ίδια
την πολιτική. Εξειδικεύουν, έτσι, τρεις τάξεις εξαρτη-
μένων λειτουργιών:
ι. Πρωτογενείς παραγωγοί των φυσικών αγαθών
της κοινότητας (287b-289d). Αυτά τα αγαθά δεν μπο-
ρούν να διαιρεθούν σε λιγότερες από επτά τάξεις.
2.Προσωπικοί υπηρέτες, εργάτες, μισθωτοί, έμπο-
ροι, μεταπράτες. (289tl-290a).
3. Υπάλληλοι, κήρυκες, μάντεις και ιερείς (290a-e).
Πρέπει, επίσης, να ξεχωρίσουν τους λεγόμενους πο-
λιτικούς, που είναι στην πραγματικότητα απατεώνες
και προστάτες της ψευδαίσθησης. Επισημαίνουν ότι οι
άνθρωποι δίνουν μεγάλη σημασία στα διάφορα "πολι-
τεύματα" - μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία - αλλά
κανένα τους δεν είναι πραγματικό πολίτευμα, περισ-
σότερο απ' όσο είναι πραγματικοί πολιτικοί αυτοί που
τα διαχειρίζονται. Πρόκειται για απομιμήσεις, και ο
πραγματικός κυβερνήτης, όπως και το πραγματικό
πολίτευμα, πρέπει να διακριθούν από αυτά (290ε-
292a).
Γιατί η αληθινή πολιτική τέχνη, που μόνη της κάνει
το αληθινό πολίτευμα, είναι η πρακτική της τέχνης
της διακυβέρνησης. Ό τ α ν αυτή η τέχνη λειτουργεί, ζη-
τήματα συμμόρφωσης με τους νόμους, συναίνεσης των
αρχομένων και πλούτου ή φτώχιας του κυβερνήτη,
δεν εγείρονται. Δεν αμφισβητούμε την επαγγελματική
ιδιότητα ή την εξουσία ενός γιατρού, επειδή οι θερα-
πείες του είναι ανεπιθύμητες σ' εμάς, και ο πραγματι-
κός πολιτικός εξουσιοδοτείται και νομιμοποιείται να ε-
νεργεί με την ίδια αδέσμευτη εξουσία που του παρέχει
η γνώση. Τέτοια, όμως, εξειδικευμένη πολιτική ικανό-
τητα δεν μπορεί ποτέ να διαχυθεί σε μια κοινωνία.
Ούτε μια ολιγαρχική κλίκα, ούτε το πλήθος μπορεί να
την αποκτήσει' παρόλο που, όπως λέει ο νεαρός Σω-
κράτης, μπορεί να την έχει ένας σύμβουλος της κυβέρ-
νησης, που ο ίδιος δεν έχει την εκτελεστική εξουσία
(292a-293e).
Ο νεαρός Σωκράτης είναι έτοιμος να δεχθεί τα πά-
ντα, εκτός από τη δήλωση ότι ο πραγματικός πολιτι-
κός μπορεί να κυβερνήσει χωρίς νόμους. Αυτό δύσκο-
λα μπορεί να το πει κανείς (293e-294a).
Ο ξένος, γι' αυτό, τον καλεί να σκεφτεί τη φύση του
νόμου. Δίνει αμετάβλητες προσταγές, που δεν μπο-
ρούν να ταιριάξουν σε κάθε κατάσταση ή σε κάθε άτο-
μο. Μόνο ο πραγματικός πολιτικός μπορεί, με την ε-
πιδέξια χρήση της τέχνης του, να μεταβάλλει τον έ-
λεγχο του, για να ανταποκριθεί στις ποικίλες ανάγκες
της συγκυρίας. Ένας γιατρός δε θα δεσμευόταν να α-
κολουθήσει αυστηρά μια προηγούμενη συνταγή, αν η
κατάσταση του ασθενή του είχε αλλάξει. Ο νόμος, πά-
ντως, είναι αυστηρός και δύσκαμπτος. Ακόμα κι αν
μπορεί να πείσει το πλήθος και να τροποποιηθεί, τε-
τοιες διαφοροποιήσεις δε βασίζονται σε επιστημονική
έρευνα, όπως εκείνη του γιατρού, που μεταβάλλει τη
συνταγή του, ή του πολιτικού που υιοθετεί μια διαφο-
ροποιημένη πολιτική, περισσότερο ωφέλιμη για την
κοινωνία. Κανείς δε νομιμοποιείται να δυσανασχετή-
σει για τη βία μιας τέτοιας δράσης. Αν δεν υπάρχει κά-
ποιος πραγματικός πολιτικός, η αυστηρή τήρηση του
νόμου και η τιμωρία κάθε παράβασης είναι αναπόφευ-
κτες. Όμως, η νομική τυραννία πάνω σε μια τέχνη, και
ειδικά πάνω στην τέχνη της διακυβέρνησης, είναι ανυ-
πόφορη. Πώς θα μπορούσε μια τέχνη να ανθίσει, αν οι
αρχές της ήταν νόμοι ενός δημόσιου νομικού συμβου-
λίου, και αν εκείνοι που την ασκούσαν ήταν υπόλογοι
σε αυτό το συμβούλιο; Δύσκολη καθώς είναι η ζωή
τώρα, ένας περιορισμός στην ελευθερία της πράξης και
της έρευνας θα έκανε το βίο ανυπόφορο (294a-299e).
Ακόμα κι έτσι, παντελής απουσία του νόμου, ή πα-
ραβίαση του, χωρίς κάποια έμπνευση για την πραγ-
ματική τέχνη της διακυβέρνησης, θα σήμαινε μια ακό-
μα υποβάθμιση. Εκεί που δεν υπάρχει πολιτική, μπο-
ρεί ο νόμος να είναι αυστηρός. Ο νόμος, στις καλύτε-
ρες προσπάθειές του, αντιγράφει τους κανόνες ή τις ο-
δηγίες που μπορεί να δώσει ένας πραγματικός πολιτι-
κός, και έχει πλήρη εξουσία όταν απουσιάζει η πολιτι-
κή - με δεδομένο, πάντα, ότι υποχωρεί εκεί που η
πραγματική πολιτική είναι παρούσα (299e-300e).
Σ τ η συνέχεια, οι δύο συνομιλητές ακολουθούν τα συ-
νήθη μονοπάτια μιας πολιτικής συζήτησης, και σκέ-
φτονται τα διάφορα πολιτεύματα, που προσπαθούν να
μιμηθούν το ένα αληθινό πολίτευμα. Μοναρχία, Ολι-
γαρχία και Δημοκρατία, διαιρούνται το καθένα στα
δύο, ανάλογα με το αν τηρούν ή παραβιάζουν τους νό-
μους - επειδή, σε αυτά τα πολιτεύματα, το κριτήριο
της υπακοής στο νόμο είναι θεμιτό.
Μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής, ανάλογα με το
αν τηρούν ή όχι τους νόμους:
Διακυβέρνηση του ενός: Βασιλεία Τυραννία τις απομιμήσεις της, αλλά από τις λειτουργίες εκείνων
Διακυβέρνηση των λίγων: Αριστοκρατία Ολιγαρχία που είναι οι πραγματικοί του συνεργάτες. Αυτοί είναι
Διακυβέρνηση των πολλών: Δημοκρατία Δημοκρατία οι ρήτορες, οι στρατιωτικοί αρχηγοί και οι δικαστές. Η
απόφαση, σε κάθε περίπτωση, για τον καιρό του πολέ-
Η πραγματική πολιτική συνιστά έναν έβδομο θεσμό,
μου ή για τη δημόσια νομιμοποίηση της πολιτικής
που πρέπει να διακριθεί από αυτούς τους έξι, όπως έ-
του, παραμένει στον ίδιο τον πολιτικό. Η ικανότητα
νας θεός από τους ανθρώπους. Αν κάποιος πρέπει να
του ρήτορα στη δημόσια ομιλία και η γνώση του στρα-
αποφασίσει, ποιος από τους έξι είναι ο σκληρότερος
τιωτικού για τη στρατηγική δεν ανήκουν στον πολιτι-
και ποιος ο πιο εύκολος για να ζήσει κανείς, η απάντη-
κό καθαυτόν, αλλά πρέπει να είναι στην υπηρεσία του
ση είναι ότι, αν και οι τρεις είναι νομιμόφρονες, η Βα-
ολοκληρωτικά και αναμφισβήτητα, όπως και όταν
σιλεία είναι ο καλύτερος, μετά έρχεται η Αριστοκρατί-
χρειαστεί. Με τον ίδιο τρόπο, ο πολιτικός συντάσσει
α και μετά η Δημοκρατία. Αν, όμως, και οι τρεις πα-
κανόνες για τους δικαστές, και αυτοί πρέπει να είναι η
ραβιάζουν το νόμο, η Δημοκρατία είναι το καλύτερο
βάση, πάνω στην οποία εκφέρονται οι δικαστικές κρί-
πολίτευμα - ή μάλλον μπορεί να κάνει το μικρότερο
σεις για όλες τις διαμάχες, και ιδιαίτερα για εκείνες
κακό - η Ολιγαρχία έρχεται δεύτερη και η Τυραννία
που αφορούν στις αμοιβαίες υποχρεώσεις που απορρέ-
είναι το χειρότερο από τα πολιτεύματα. Είναι αξιο-
ουν από τα συμβόλαια (303d-305e).
πρόσεκτο, πώς επιβιώνουν οι ατελείς πόλεις, παρόλο
Τώρα, λοιπόν, απομένει να σκεφτούν τη φύση της ί-
που μερικές φορές ναυαγούν, όπως είναι φυσικό, μέχρι
διας της υφαντικής δραστηριότητας του πολιτικού. Ε-
ο ένας, πραγματικός πολιτικός να κυβερνήσει τη μία,
δώ πρέπει να αντιμετωπίσουν μια θεμελιακή αντινο-
αληθινή πολιτεία, όχι ως ένα φυσικά ανώτερο πλά-
μία στον ανθρώπινο χαρακτήρα, η οποία ακυρώνει ό-
σμα, αλλά ως ένας πραγματικά δίκαιος και σοφός ά-
λα όσα οι φιλόσοφοι έχουν πει για την ενότητα της α-
ντρας, που κυβερνά ανιδιοτελώς. Παρόλα αυτά, οι άν-
ρετής. Η γενναιότητα και η σύνεση είναι αρχές που
θρωποι προτιμούν τις μιμήσεις, επειδή δε θεωρούν πι-
ποικίλλουν στην ανθρώπινη φύση, και φέρνουν αντιμέ-
θανό πως υπάρχει ένας τέτοιος πολιτικός (300e-
τωπους τους ανθρώπους στους οποίους επικρατούν
303d).
μονομερώς. Δεν πρόκειται μόνο για μια σύγκρουση
Είναι καιρός, όμως, να επιστρέψουν από τις απομι-
ανθρώπινων χαρακτήρων . το ζήτημα γίνεται πολιτι-
μήσεις του πολιτικού στον ίδιο τον πολιτικό, και να
κό, και μπορεί να απολήξει σε μια πολιτική επιθετικό-
διακρίνουν τη λειτουργία του στην κοινωνία όχι από
τητας ή επανάπαυσης. Τόσο στη μια, όσο και στην άλ-
λη περίπτωση, οι συνέπειες είναι καταστροφικές (305e
-308b).
Οι ενεργητικοί και επιθετικοί χαρακτήρες είναι το
στημόνι της κοινωνίας, ενώ οι ήσυχοι και συνετοί το υ-
φάδι. Μεγάλο βάρος πέφτει στην εκπαίδευση των νέ-
ων. Τα παιδιά δοκιμάζονται πρώτα στα παιγνίδια και
μετά στην τυπική εκπαίδευση. Εκείνοι που δεν μπο-
ρούν να ανταποκριθούν, ενδέχεται να περιπέσουν στη
σκλαβιά. (308b-309a).
Το υλικό που δίνουν οι παιδαγωγοί, ο πολιτικός θα
το χρησιμοποιήσει για να υφάνει το υφαντό του κρά-
τους. Η ύψιστη τέχνη συνίσταται στην ύφανση του
στημονιού με το υφάδι, στη διαπλοκή των γενναίων
με τους συνετούς. Αυτό θα επιτευχθεί με τη συνεργα-
σία όλων των πολιτών, αφού ενστερνιστούν τα ίδια ι-
δανικά και τις ίδιες αξίες. Ο θείος αυτός δεσμός θα συ-
μπληρωθεί με ανθρώπινους δεσμούς' ο πολιτικός κα-
λείται να εργαστεί και γι' αυτούς. Οι γάμοι, για παρά-
δειγμα, δε θα πρέπει να συνάπτονται για τα χρήματα,
ούτε πρέπει να συνδέονται όμοιοι χαρακτήρες, γιατί
αυτό οδηγεί στην υπερβολή του χαρακτήρα προς τη
μια ή την άλλη κατεύθυνση. Η ισχύς του στημονιού
πρέπει να συνταιριαστεί με τη σύνεση και τη μαλακό-
τητα του υφαδιού. Τα αξιώματα, επίσης, πρέπει να
συνδυάζουν και τους δύο τύπους. Έτσι, η αρμονία της
συντροφικότητας θα απορρεύσει από τη λεπτή εργασί-
α του βασιλικού υφαντή, που είναι ο αληθινός πολιτι-
κός (309a-3iic).
Πλάτων
Ο Πλάτων γεννήθηκε το 427 π.Χ. Ή τ α ν γιος του Α-
ρίστωνα και της Περικτιόνης. Η καταγωγή του ήταν
ευγενική. Μακρινός πρόγονος του πατέρα του ήταν ο
Κόδρος, και της μητέρας του ο Σόλων. Μεγάλωσε σε
ένα πλούσιο και αριστοκρατικό περιβάλλον, στο οποί-
ο η φιλοσοφία και η ποίηση είχαν τη δική τους θέση.
Σημαντικός παράγοντας της αγωγής του ήταν και η
γυμναστική. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση, τον
ονόμασαν Πλάτωνα για το πλατύ του στήθος. το
πρώτο του όνομα ήταν Αριστοκλής.
Πολύ νωρίς, ο Πλάτων άρχισε να συνθέτει λυρικά
και δραματικά ποιήματα, και οι συγγενείς του προσέ-
βλεπαν σε μια λαμπρή ποιητική και πολιτική σταδιο-
δρομία. Γ ι α τον Πλάτωνα, όμως, ήταν καθοριστική η
γνωριμία του με το Σωκράτη. Τον συνάντησε στα εί-
κοσι χρόνια του, και τον ακολούθησε μέχρι την εκτέ-
λεσή του, το 399 π. Χ.
Μετά το θάνατο του Σωκράτη αναγκάστηκε να φύ-
γει στο εξωτερικό, στα Μέγαρα, όπου και εγκαταστά-
θηκε κοντά στον Ευκλείδη. Όταν γύρισε στην Αθήνα
αφιερώθηκε για δέκα σχεδόν χρόνια στη συγγραφή φι-
λοσοφικών έργων, που ακόμα ήταν επηρεασμένα από
τη διδασκαλία του Σωκράτη. Διέκοψε τη συγγραφική Όταν ο βασιλιάς άλλαξε στη Σικελία, ο Πλάτων τα-
του δράση για να πάρει μέρος στον Κορινθιακό πόλε- ξίδεψε εκεί ακόμα δύο φορές. Την πρώτη φορά (367)
μο (395-394)· Κατόπιν ταξίδεψε πολύ. Είναι πιθανό θέλησε να επηρεάσει το νέο ηγεμόνα, το Διονύσιο Β'.
να έφθασε μέχρι την Αίγυπτο και την Κυρήνη. Οπωσ- και αυτή του η προσπάθεια, όμως, απέτυχε. Τη δεύτε-
δήποτε, όμως, πήγε στον Τάραντα, για να γνωρίσει ρη φορά πήγε για να πετύχει την ανάκληση του Δίω-
τους Πυθαγορείους. Η συναναστροφή του με τους τε- να, που στο μεταξύ είχε εξοριστεί από την αυλή. Ο Δί-
λευταίους ήταν υπεύθυνη για σημαντικές αλλαγές ων όμως δολοφονήθηκε, και ο Πλάτων επέστρεψε και
στην κατεύθυνση της σκέψης του. αφιερώθηκε στη διδασκαλία και το συγγραφικό του έρ-
Στον Τάραντα γνώρισε τον Αρχύτα, ο οποίος τον γο' κι αυτό μέχρι το θάνατο του, στα 80 του χρόνια.
βοήθησε να εισχωρήσει στην αυλή του Διονυσίου Α'
στις Συρακούσες. Ήλπιζε, όπως φαίνεται, να μπορέσει
να επηρεάσει τον ισχυρό ηγεμόνα, και να δει την πρα- I. Σ. Χριστοδούλου
κτική απήχηση των πολιτικών του ιδεών.* Τελικά, το
μόνο που κέρδισε, από την παραμονή του στις Συρα-
κούσες, ήταν η φιλία του Δίωνα, γαμπρού του Διονυ-
σίου.
Γυρίζοντας αποβιβάστηκε στην Αίγινα, που βρισκό-
ταν σε πόλεμο με την Αθήνα. Οι κάτοικοι τον συνέλα-
βαν και τον οδήγησαν στην αγορά των δούλων για να
τον πουλήσουν. Βρέθηκε όμως κάποιος φίλος του από
την Κυρήνη, ο Αννίκερις, που πλήρωσε και τον ελευ-
θέρωσε. Με τα χρήματα της αγοραπωλησίας, ο Π λ ά -
των αγόρασε έναν κήπο κοντά στο ιερό του ήρωα Α-
κάδημου, και το 387 άνοιξε εκεί τη σχολή του, την Α-
καδημία.

* Έτσι, ίσως, εξηγείται και η αναφορά του στο σύμβουλο του

κυβερνήτη (βλ. στον Πολιτικό\ 259», 292ε και 293a).
 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ

τα προσωπα του διαλογου:

Σωκράτης, Θεοδωρος, Ξένος, Νεος Σωκράτησ

ΣΩ. Αλήθεια, μεγάλη χάρη του οφείλω, Θεόδωρε,1 που

μου γνώρισες το Θεαίτητο, μαζί κ α ι τον ξένο. 2
ΘΕΟ. Κ α ι γρήγορα, Σωκράτη, θα μου οφείλεις τριπλά-
σια όταν θα σου μιλήσουν με λεπτομέρειες για τον
πολιτικό και το φιλόσοφο.
ΣΩ. Ας είναι. Κι έτσι, αγαπητέ Θεόδωρε, α υ τ ό θα πού-
με πως ακούσαμε από τον επικρατέστερο στους υπο-
λογισμούς και στη γεωμετρία;
ΘΕΟ. Πώς το λες αυτό, Σωκράτη;
ΣΩ. Είναι που έδωσες στον κάθε άνδρα 3 -την ίδια αξία,
τη στιγμή που, στην αξιοσύνη, α π έ χ ο υ ν μ ε τ α ξ ύ τους
περισσότερο, απ' όσο μπορεί να εκφράσει η αναλογία
της δικής σας της τέχνης. 4
ΘΕΟ. Μα το θεό μας τον Ά μ ω ν α , 5 Σ ω κ ρ ά τ η , ωραία
και δίκαια, και με μεγάλη ευχέρεια με μάλλωσες για το
σφάλμα μου στους υπολογισμούς. Βέβαια εσένα, στη
συνέχεια, θα σου τα ανταποδόσω α υ τ ά . όμως εσύ, ξέ-
νε, μην αποθαρρυνθείς καθόλου vα μ α ς κάνεις τη χά-
ρη, αλλά, με τη σειρά, είτε διαλέγεις πρώτος τον πολι-
 τικό άνδρα είτε το φιλόσοφο, κάνε την επιλογή σου και
μίλησε μας με λεπτομέρειες.
ΞΕ. Αυτό, Θεόδωρε, πρέπει να το κάνουμε. αφού, μια
φορά, αρχίσαμε, και δεν πρέπει να σταματήσουμε πριν
τελειώσουμε με αυτά. Αλλά, όμως, γι' αυτόν το Θεαί-
τητο τι πρέπει να κάνω;
ΘΕΟ. Σχετικά με ποιο πράγμα;
ΞΕ. Να τον αφήσουμε vα ξεκουραστεί, και να πάρουμε
στη θέση του αυτόν εδώ το συμμαθητή του, το Σωκρά-
τη; Ή, πώς με συμβουλεύεις;
ΘΕΟ. Όπως το είπες, κάνε την αντικατάσταση . γιατί,
νέοι καθώς είναι και οι δύο, ευκολότερα θα υποφέρουν
κάθε κόπο αν αναπαυθούν.
ΣΩ. Κι όμως, ξένε, μου φαίνεται πως και οι δυο, με κά-
ποιον τρόπο, έχουν κάποια συγγένεια μ α ζ ί μου. Ο έ-
νας, πάντως, οι ίδιοι ισχυρίζεστε πως μου μοιάζει στα
χαρακτηριστικά του προσώπου,6 ενώ ο άλλος έχει το
ίδιο όνομα και την προσφώνηση. πράγμα που μας πα-
ρέχει ένα στοιχείο συγγένειας. Π ρ έ π ε ι , πράγματι, πά-
ντα να γνωρίζουμε πρόθυμα τους συγγενείς μας με τη
συνομιλία. Με το Θεαίτητο, λοιπόν, συζήτησα ο ίδιος
χθες, και τώρα τον άκουσα vα α π α ν τ ά , ε ν ώ το Σω-
κράτη ούτε το ένα το άλλο . και π ρ έ π ε ι να εξετάσω και
αυτόν. Τώρα, όμως, ας απαντήσει σε εσένα, και σε μέ-
να θα το κάνει με τη σειρά.
ΞΕ. Ας γίνουν έτσι τα πράματα. Σ ω κ ρ ά τ η , τον ακούς
το Σωκράτη;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Συμφωνείς, λοιπόν, μ' αυτά π ο υ λέει;
 ΝΕ. ΣΩ. Εντελώς.
ΞΕ. Δε φαίνεται να υπάρχει εμπόδιο από τη δική σου
την πλευρά, και πρέπει, ίσως, να υπάρχει ακόμη λιγό-
τερο από τη δική μου. Τ ό τ ε όμως, μετά το σοφιστή, εί-
ναι αναγκαίο, μου φαίνεται, να ερευνήσουμε για τον
πολιτικό άνδρα. πες μου, λοιπόν, πρέπει να τοποθετή-
σουμε κι αυτόν ανάμεσα στους επιστήμονες, ή πώς αλ-
λιώς;
ΝΕ. ΣΩ. Έτσι ακριβώς.
ΞΕ. Πρέπει, επομένως, να διαιρέσουμε τις επιστήμες,
όπως όταν εξετάζαμε τον προηγούμενο;7
ΝΕ. ΣΩ.'Ισως.
ΞΕ. Τότε, Σωκράτη, μου φαίνεται πως η κατάτμηση
δεν πρέπει να γίνει με τον ίδιο τρόπο.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα γίνει λοιπόν;
ΞΕ. Με άλλον τρόπο.
ΝΕ. ΣΩ. Είναι πιθανό.
ΞΕ. Πού, λοιπόν, θα ανακαλύψουμε το πολιτικό μονο-
πάτι; 8 Γιατί πρέπει να το ανακαλύψουμε, να το ξεχω-
ρίσουμε από τα υπόλοιπα, και να το επισφραγίσουμε
με ένα χαρακτήρα . και αφού, στα άλλα μονοπάτια,
που οδηγούν μακριά από αυτό, δώσουμε ένα άλλο χα-
ρακτηριστικό, να κάνουμε την ψυχή μας να συλλάβει
ότι όλες οι επιστήμες είναι δύο ειδών.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό πια, νομίζω, είναι δική σου υπόθεση, ξέ-
νε, κι όχι δική μου.
ΞΕ. Πρέπει όμως, Σωκράτη, να γίνει κ α ι δική σου,
όταν τη δούμε ξεκάθαρα.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά το είπες.
 ΞΕ. Μήπως, λοιπόν, η αριθμητική και κάποιες άλλες,
συγγενικές με αυτή τέχνες, δεν έχουν να κάνουν με τις
πράξεις, και παρέχουν μόνο γνώση;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είναι.
ΞΕ. Ενώ οι σχετικές με την ξυλουργική, και κάθε χει-
ρωναξία τέχνες, κατέχουν τη γνώση σα να είναι σύμ-
φυτη στις πράξεις, και, με τη βοήθειά της, κατασκευά-
ζουν τα σώματα που γίνονται από αυτές κ α ι πρωτύ-
τερα δεν υπήρχαν.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι λοιπόν;
ΞΕ. Με τον τρόπο αυτό, επομένως, να διαιρείς όλες τις
επιστήμες σε δύο μέρη, ονομάζοντας το ένα πρακτικό,
ενώ το άλλο καθαρά γνωστικό.
ΝΕ. ΣΩ. Ας υποθέσουμε τότε, αφού το θέλεις, ότι στο
σύνολο της η επιστήμη είναι μία, και αυτά ε ί ν α ι τα δυο
της είδη.
ΞΕ. Τον πολιτικό, λοιπόν, θα τον θεωρήσουμε και βα-
σιλιά και κύριο, ακόμη και οικονόμο, δίνοντας σε όλα
αυτά ένα όνομα, ή θα πούμε ότι πρόκειται γ ι α τόσες
τέχνες, όσες και τα ονόματα που αναφέραμε; Μάλλον,
όμως, κατάλαβε αυτό που σου λέω ως εξής. 9
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ.Έτσι' αν κάποιος, όντας ιδιώτης, είναι ικανός να
συμβουλεύσει έναν από τους δημόσιους γιατρούς, άρα-
γε δεν πρέπει η τέχνη του να έχει το ίδιο ό ν ο μ α , που
έχει και η τέχνη του ανθρώπου τον οποίο συμβουλεύ-
ει;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Τι λοιπόν; Αν κάποιος, παρόλο που είναι ιδιώτης,
είναι αρκετά ικανός για να συμβουλεύει τον άνδρα που
βασιλεύει σε μια χώρα, δε θα πούμε ότι αυτός έχει τη
γνώση που έπρεπε να κατέχει ο ίδιος ο αρχηγός;
ΝΕ. ΣΩ. Θα το πούμε.

ΞΕ. Α λ λ ' όμως, η γνώση ενός αληθινού βασιλιά είναι

βασιλική;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κι αυτόν που την κατέχει, είτε συμβαίνει να είναι
κυβερνήτης είτε ιδιώτης, σωστά θα τον αποκαλέσουν
βασιλικό, σύμφωνα, εντελώς, με την τέχνη αυτή;
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον είναι δίκαιο.
ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, ο οικονόμος και ο άρχοντας είναι το
ίδιο πράγμα.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι.
ΞΕ. Επομένως, σ' ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση, σε τι θα
διαφέρει το μέγεθος ενός μεγάλου σπιτιού και ο όγκος
μιας μικρής πόλης;10
ΝΕ. ΣΩ. Σε τίποτα.
ΞΕ. Λοιπόν, σε σχέση μ' αυτό που μόλις εξετάζαμε, εί-
ναι φανερό ότι μία επιστήμη υπάρχει για ό λ α αυτά . κι
αυτήν, είτε κάποιος την ονομάζει βασιλική, είτε πολι-
τική, είτε οικονομική, δε θα διαφωνήσουμε καθόλου
μαζί του.
ΝΕ. ΣΩ.Όχι βέβαια.
ΞΕ. Αλλ' όμως, είναι βέβαια ξεκάθαρο, ό τ ι κάθε βασι-
λιάς, με τα χέρια και με το σώμα του ολόκληρο, λίγα
μπορεί να κάνει για να κρατήσει την εξουσία του, σε
σύγκριση με αυτά που μπορεί με της ψυχής τη σύνεση
και τη ρώμη.
 ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό.
ΞΕ. Θέλεις, λοιπόν, να πούμε πως ο βασιλιάς είναι πε-
ρισσότερο εξοικειωμένος με το θεωρητικό στοιχείο απ'
όσο με τη χειροτεχνία και γενικά την πρακτική;
ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια.
ΞΕ. Άρα, την πολιτική τέχνη και τον πολιτικό, και τη
βασιλική τέχνη και το βασιλιά, θα τα βάλουμε όλα μα-
ζί, σαν ένα πράγμα;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Μπορούμε λοιπόν να προχωρήσουμε στη συνέ-
χεια, αν, μετά από αυτά, διαιρέσουμε τη γνωστική ε-
πιστήμη;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ.Έχε λοιπόν το νου σου. μήπως μπορέσουμε να α-
ντιληφθούμε σε αυτή κάποια φυσική διάκριτη.
ΝΕ. ΣΩ. Πες μας τι είδους διάκριση.
ΞΕ. Μ ι α τέτοια: παραδεχτήκαμε π ω ς υπάρχει ένα εί-
δος υπολογιστικής τέχνης.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Πρόκειται νομίζω, το δίχως ά λ λ ο , γ ι α μ ί α από τις
θεωρητικές τέχνες.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Κ α ι στην υπολογιστική τέχνη, π ο υ ξέρει -τη διαφο-
ρά ανάμεσα στους αριθμού; ποια ά λ λ η λειτουργία να
δώσουμε, πέρα απ' το να κινεί α υ τ ά που έ χ ε ι γνωρί-
σει;
νε. σω. Ποια άλλη, πράγμτι;
ξε. Κάθε αρχιτέκτονας, άλλωστε, δ ε ν είναι ο ίδιος ερ-
γάτης, αλλά διευθύνει τους εργάτες.
ΝΕ. ΣΩ. Ν α ι .
ΞΕ. Κ α ι παρέχει γνώση, βέβαια, αλλά όχι χειρωνακτι-
κή εργασία.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είναι.
ΞΕ. Δικαίως, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι με-
τέχει στη θεωρητική επιστήμη.
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Σ' αυτόν όμως ταιριάζει, νομίζω, όχι, αφού εκφέ-
ρει την κρίση, να δώσει τέλος και να φύγει, όπως έκα-
νε ο λογιστής, αλλά να δώσει σε κάθε εργάτη την κα-
τάλληλη εντολή, μέχρι να ολοκληρώσουν αυτό που
τους πρόσταξε.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ.Όλες, επομένως, οι παρόμοιες επιστήμες, και όσες
ανήκουν στην ίδια τάξη με τη λογιστική, είναι γνωστι-
κές' αλλά, οι δύο αυτές τάξεις, διαφέρουν μεταξύ τους
στο ότι η μία κρίνει και η άλλη επιτάσσει;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται
ΞΕ. Άρα, λοιπόν, αν διαιρέσουμε ο λ ό κ λ η ρ η τη γνωστι-
κή επιστήμη, και ονορσουμε το έ ν α μέρος προστακτι-
κό ενώ το άλλο κριτκό, θα λ έ γ α μ ε ό τ ι κάναμε κανο-
νικά τη διαίρεση;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι, σύμφωνα με την άποφασή μου.
ΞΕ. Αλλά όμως, γ ι ' αυτούε που κ ά ν ο υ ν κ ά τ ι από κοι-
νού, είναι ευχάριστο συμφωνούν.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι;
ΞΕ.'Οσο, λοιπόν, οι ίδιοι εμείς, σ υ μ φ ω ν ο ύ μ ε σε αυτό το
θέμα, ας μην υπολογισουμέ τις γ ν ώ μ ε ς τ ω ν άλλων.
ΝΕ. ΣΩ. Ό χ ι βέβαια.
ΞΕ. Εμπρός, λοιπόν. σε ποια από τις δύο αυτές τέχνες
πρέπει να τοποθετήσουμε το βασιλικό άνθρωπο; Ά-
ραγε στην κριτική, σαν ένα είδος θεατή, ή, μάλλον, να
θεωρήσουμε πως έχει να κάνει με την τέχνη της προ-
σταγής, μια που, κιόλας, είναι κυρίαρχος;
ΝΕ. ΣΩ. Περισσότερο με τη δεύτερη, φυσικά.
ΞΕ. Τότε, πρέπει πάλι να δούμε αν η τέχνη της προ-
σταγής διαιρείται με κάποιον τρόπο. Εμένα μου φαί-
νεται ότι αυτό γίνεται, και, όπως η τέχνη των μετα-
πρατών διαχωρίζεται από την τέχνη εκείνων που πω-
λούν τα δικά τους προϊόντα, έτσι και το βασιλικό γέ-
νος φαίνεται πως διαχωρίζεται από το γένος των κη-
ρύκων.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Οι μεταπράτες παίρνουν και πωλούν πάλι, για
δεύτερη φορά, ξένα προϊόντα, που γενικά πωλήθηκαν
νωρίτερα.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ.Έτσι, λοιπόν, και το γένος των κηρύκων, δέχεται
ξένες ιδέες με τη μορφή εντολών. κι αυτό, για δεύτερη
φορά, δίνει πάλι εντολές σε άλλους.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Τι λοιπόν; Θα αναμείξουμε στο ίδιο σύνολο τη βα-
σιλική με την ερμηνευτική, την κελευστική,12 τη μαντι-
κή, την κηρυκική και με πολλές άλλες τέχνες, συγγε-
νικές με αυτές, οι οποίες, όλες μαζί, έχουν το χαρακτη-
ριστικό να προστάζουν; Ή θέλεις, όπως κάναμε μόλις
τη σύγκριση, συγκριτικά να δημιουργήσουμε και το ό-
νομα - αφού, και το γένος εκείνων που προστάζουν οι
ίδιοι, συμβαίνει να είναι σχεδόν ανώνυμο - και, με τον
τρόπο αυτό, να τα διαχωρίσουμε αυτά, να τοποθετή-
σουμε το γένος των βασιλιάδων στην τέχνη του να
προστάζεις ο ίδιος, και να αδιαφορήσουμε για όλα τα
άλλα, παραχωρώντας σε άλλον το καθήκον να τα ο-
νομάσει; Γιατί, το αντικείμενο της έρευνάς μας ήταν ο
αρχηγός, κι όχι το αντίθετο του.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Τότε, αφού αυτό το γένος αποχωρίστηκε αρκετά
από τα άλλα, και διακρίθηκε με α υ τ ή την αντίθεση α-
νάμεσα στην ξένη όχι την οικεία δύναμη, είναι ανα-
γκαίο να το διαιρίνουμε και π ά λ ι , αν έχουμε ακόμη
κάποια κατάλληλη τομή μέσα σε αυτό.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Κ α ι μου φαίνεται πως υπάρχει μία . αλλά, ακολού-
θησέ με και κάνε την τομή μαζί μ ο υ .
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. Ό λ ο ι οι αρχηγοί που μπορούμε να σκεφτούμε, οι ο-
ποίοι δίνουν εντολες; άραγε δε θα βρούμε ό τ ι προστά-
ζουν για να γίνει κάτι;
ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι;
ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, δεν είναι καθόλου δύσκολο να χωρί-
σουμε στα δύο ολόίσα γίνονται.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. Απ' όλα αυτά μερικά είναι ά ψ υ χ α , ενώ άλλα έμ-
ψυχα.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Σ τ α πλαίσια αυτά, λοιπόν, το μέρος της θεωρητι-
κής επιστήμης που δίνει εντολές, αν θέλουμε να το
 διαιρέσουμε, θα το διαιρέσουμε.
ΝΕ. ΣΩ. Με ποιον τρόπο;
ΞΕ. Κατατάσσοντας το ένα του μέρος στην παραγωγή
των αψύχων, και το άλλο στην παραγωγή των εμψύ-
χων' και το σύνολο, έτσι, ήδη θα διαιρεθεί στα δύο.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Ας αφήσουμε λοιπόν στην άκρη το ένα από τα μέ-
ρη, και ας αναλάβουμε το άλλο . και, αφού το αναλά-
βουμε, ας το χωρίσουμε ολόκληρο στα δύο.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι ποιο λες ότι πρέπει να αναλάβουμε από τα
δύο;
ΞΕ. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που έχει τη διοίκηση
των όντων που έχουν ζωή. Γιατί, βέβαια, σ τ η βασιλι-
κή επιστήμη δεν αρμόζει να επιστατεί στα άψυχα, ό-
πως η αρχιτεκτονική . αλλά είναι ευγενέστερη, αφού έ-
χει την εξουσία της ανάμεσα στα ζωντανά όντα, και
πάντα την ασκεί πάνω σ' αυτά.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ.'Οσο για την παραγωγή και την ανατροφή των ζω-
ντανών, κάποιος μπορεί να διακρίνει από τη μια την
ανατροφή ενός ζώου, και, από την άλλη, την κοινή
φροντίδα για τα πλάσματα μέσα στις αγέλες.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Α λ λ ' όμως, βέβαια, δε θα βρούμε τον πολιτικό να
ανατρέφει ένα μόνο πλάσμα, όπως ο -βοηλάτης ή κά-
ποιος ιπποκόμος, αλλά να μοιάζει περισσότερο μ' εκεί-
νον που συντηρεί άλογα ή βόδια.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται να είναι, τώρα που το λες.
HE. Σ τ η ζωοτροφία, λοιπόν, την κοινή ανατροφή πολ-
λών ζωντανών την ονομάζουμε τέχνη της ανατροφής
της αγέλης ή ένα είδος συλλογικής ανατροφής;
ΝΕ. ΣΩ. Το ένα ή το άλλο, ανάλογα με το για ποιο γί-
νεται λόγος.
ΞΕ. Ωραία, Σωκράτη . κι αν συνεχίσεις να μην ασχολεί-
σαι με τα ονόματα, στα γηρατειά σου θα αποδειχθείς
πλουσιότερος στη φρόνηση. Τώρα, λοιπόν, ας κάνου-
με αυτό που συνιστάς. βλέπεις με ποιον τρόπο κάποιος
θα μπορούσε να δείξει ότι υπάρχουν δύο είδη ανατρο-
φής της αγέλης, και να κάνει, αυτό που τώρα ψάχνου-
με ανάμεσα σε δύο πράγματα, τότε να το ψάχνουμε
στα μισά;
ΝΕ. ΣΩ. Είμαι πρόθυμος να προσπαθήσω. Κ α ι νομίζω
ότι άλλη είναι των ανθρώπων, και άλλη, πάλι, των
θηρίων η ανατροφή.
ΞΕ. Το δίχως άλλο, έκανες τη διαίρεση με μεγάλη
προθυμία και θάρρος. ας αποφύγουμε όμως, όσο μπο-
ρούμε, να κάνουμε πάλι το ίδιο λάθος.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο λάθος;
ΞΕ. Ας μην απομονώσουμε ένα μικρό μέρος, μπροστά
σε μεγάλα και πολλά, ούτε χωρίς να λάβουμε υπόψη
το είδος' αλλά, το μέρος ας έχει μαζί του και το είδος.
Γιατί είναι πολύ όμορφο να διαχωρίζεις αμέσως από
τα άλλα το ζητούμενο, αν αυτό γίνεται σωστά. όπως
εσύ, λίγο πριν, νομίζοντας πως κατέχεις τη διαίρεση,
επέσπευσες τη συζήτηση, επειδή είδες ότι οδηγούσε
στους ανθρώπους. αλλ' όμως, φίλε μου, δεν είναι α-
σφαλές να κόβει κανείς λεπτά κομμάτια, αλλά είναι α-
σφαλέστερο να προχωρούμε τέμνοντας στη μέση, και,
έτσι, είναι περισσότερο πιθανό να συναντήσουμε
ιδιαίτερους χαρακτήρες. Κι αυτό ενδιαφέρει περισσό-
τερο στις έρευνές μας.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς με αυτό, ξένε;
ΞΕ. Πρέπει να προσπαθήσω να μιλήσω ακόμη
στερα, από ενδιαφέρον για τη φύση σου. Σωκράτη.
Προς το παρόν, είναι αδύνατο να μην αφήσουμε τίπο
τε ανεξήγητο' πρέπει, όμως, να επιχειρήσω να το
ρω λίγο περισσότερο στην επιφάνεια, για χάρη τι\
φήνειας.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο λάθος, τότε, λες ότι διαπράξαμε,
διαίρεση που κάναμε μόλις τώρα;
ΞΕ. Είναι όπως αν, κάποιος, επιχειρώντας να διαιρέ-
σει στα δύο το ανθρώπινο γένος, διαιρούσε όπως
νουν οι περισσότεροι από τους ανθρώπους εδώ, που ξε-
χωρίζουν το Ελληνικό γένος απ' όλα ως μοναδικό
και, όλα τα υπόλοιπα γένη, που είναι άπειρα και αμι
γή και δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, τα αποκαλούν
με ένα όνομα, "βάρβαρα", και, εξαιτίας αυτού του μο-
ναδικού ονόματος, φαντάζονται πως είναι και ένα γέ-
νος.Ι3 Ή, πάλι, είναι σαν κάποιος να πίστευε ότι διαι-
ρεί τον αριθμό σε δύο κατηγορίες, αποκόβοντας μια
μυριάδα14 από όλους τους άλλους αριθμούς, με την ι-
δέα ότι ξεχωρίζει μια κατηγορία, και δίνοντας, τότε, έ-
να όνομα σε όλα τα υπόλοιπα . και σαν, εξαιτίας του ο-
νόματος, να αξίωνε, πάλι, ότι αυτό αποτελεί ένα άλ-
λο γένος, χωριστό από το πρώτο. Η διαίρεση, όμως,
θα ήταν καλύτερη, περισσότερο σύμφωνη με τα είδη,
και θα γινόταν στη μέση, αν κάποιος χώριζε τον αριθ-
 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ

μό σε άρτιο και περιττό, κ α ι . με τον ίδιο τρόπο, το γένος

των ανθρώπων σε αρσενικό και θηλυκό ενώ τους
Λυδούς ή τους Φρύγες ή κάποιους άλλους, θα τους το
ποθετούσε απέναντι σε όλους τους υπόλοιπους και θα
τους απέσχιζε, μόνο όταν, πια, δε θα μπορούσε να βρει
στο κάθε σκέλος της διαίρεσης ταυτόχρονα ένα γένος
και ένα μέρος.
ΝΕ. ΣΩ. Ορθότατα . αλλά, ξένε, αυτό είναι το θέμα πώς
θα μπορούσε κάποιος να γνωρίσει καθαρότερα ότι το
γένος και το μέρος δεν είναι το ίδιο, αλλά διαφορετικά
μεταξύ τους;
ΞΕ. Σωκράτη, εσύ, ο καλύτερος ανάμεσα στους άνδρες,
δεν είναι ασήμαντο πράγμα αυτό που μου ζητάς. Ε-
μείς, ήδη, έχουμε περιπλανηθεί μακρύτερα απ' όσο
πρέπει από το θέμα μας, και εσύ μας ζητάς να περιπλα-
νηθούμε ακόμη περισσότερο. Τώρα, λοιπόν, όπως εί-
ναι λογικό, ας επιστρέψουμε πάλι . και αυτά, αργότε-
ρα, μόλις έχουμε χρόνο, θα τα ερευνήσουμε σαν ιχνη-
λάτες. Αλλ' όμως, ακόμη, πρόσεξε πολύ καλά, και μη
θεωρήσεις πως έχεις ακούσει από μένα να σου το εξη-
γώ καθαρά.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ.'Οτι το είδος και το μέρος είναι διαφορετικά μετα-
ξύ τους.
ΝΕ. ΣΩ. Τι είπες όμως;
ΞΕ.'Οτι, εκεί που υπάρχει το είδος ενός πράγματος,
αυτό είναι αναγκαίο να είναι και μέρος του πράγμα-
τος, του οποίου λέγεται ό τ ι είναι είδος. δεν υπάρχει, ό-
μως, καμία ανάγκη το μέρος να είναι κ α ι είδος. Κ α ι
πάντα, Σωκράτη, να λες πως η θεωρία μου είναι μάλ-
λον αυτή και όχι η άλλη.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό θα κάνω.
ΞΕ. Πες μου λοιπόν το επόμενο ζήτημα.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο είναι αυτό;
ΞΕ. Εκείνο, από το οποίο άρχισε η εκτροπή που μας έ-
φερε μέχρι εδώ. Γιατί άρχισε, πιστεύω, όταν σε ρώτη-
σα με ποιον τρόπο πρέπει να διαιρέσουμε την τέχνη
της ανατροφής της αγέλης, και είπες, πολύ πρόθυμα,
ότι υπάρχουν δύο γένη ζωντανών όντων: το ανθρώπι-
νο, αφενός, και ένα άλλο, που είναι το σύνολο όλων
των άλλων θηρίων.
ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια.
ΞΕ. Και, τότε, για μένα ήταν ξεκάθαρο ότι, αφαιρώ-
ντας ένα μέρος, πίστεψες ότι απέμεινε ως υπόλοιπο έ-
να γένος όλων των άλλων, επειδή είχες να δώσεις το
ίδιο όνομα σε όλα, ονομάζοντάς τα θηρία.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι αυτά είναι αλήθεια.
ΞΕ.'Ομως, ανδρειότερε απ' όλους, αν, ίσως, υπάρχει
κάποιο άλλο ζώο ικανό για σκέψη, όπως φαίνεται να
είναι το γένος των γερανών,15 ή κάποιο άλλο παρό-
μοιο, και το οποίο μοιράζει ονόματα, με τον ίδιο τρό-
πο που το κάνεις κι εσύ, θα μπορούσε, περήφανο για
τον εαυτό του, να φέρει αντιμέτωπο το γένος των γε-
ρανών με τα υπόλοιπα ζώα, να περιλάβει τα άλλα,
μαζί και τους ανθρώπους, στο ίδιο σύνολο, και να μη
βρει, ίσως, αλλιώς να τα ονομάσει, παρά μόνο θηρία.
Εμείς, λοιπόν, ας προσπαθήσουμε να φυλαχτούμε απ'
όλα τα παρόμοια σφάλματα.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. Με το να μη διαιρούμε ολόκληρο το γένος των ζώ-
ων, ώστε να πέφτουμε λιγότερο σε αυτές τις πλάνες.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, δεν πρέπει να το κάνουμε.
ΞΕ. Ωστόσο, αυτό το σφάλμα κάναμε στην αρχή.
ΝΕ. ΣΩ. Τι λοιπόν;
ΞΕ. Το μέρος της θεωρητικής επιστήμης που είναι αρ-
μόδιο για τις εντολές, το κατατάξαμε στο γένος της α-
νατροφής των ζώων, και μάλιστα των αγελαίων ζώων.
Έ τ σ ι δεν είναι;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Τότε λοιπόν, ήδη, διαιρέσαμε όλα τα ζώα σε ήμε-
ρα και άγρια. Γ ι α τ ί , αν η φύση κάποιων επιδέχεται τι-
θάσευση, αποκαλούνται ήμερα. αν όμως όχι, άγρια.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία.
ΞΕ.Όμως, την επιστήμη που κυνηγούσαμε, έπρεπε και
πρέπει να την αναζητήσουμε στα ήμερα, και μάλιστα
στα αγελαία ζώα.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Επομένως, ας μην κάνουμε τη διαίρεση όπως τό-
τε, λαμβάνοντάς τα υπόψη μας όλα. ούτε να βιαζόμα-
στε, για να φθάσουμε γρήγορα στην πολιτική. Γιατί,
αυτό μας έκανε, τώρα, να πάθουμε το πάθημα που λέ-
ει και η παροιμία.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο;
ΞΕ. Δεν πήραμε χρόνο γ ι α να κάνουμε τη διαίρεση σω-
στά, και αργοπορήσαμε.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι μας έκανε καλό, ξένε.
ΞΕ. Ας είναι. Πάλι, λοιπόν, ας προσπαθήσουμε απ' την
αρχή να διαιρέσουμε την τέχνη της κοινής ανατροφής
γιατί, ίσως, κι αυτό που θέλεις τόσο πολύ, η ίδια η συ-
ζήτηση, καθώς προχωρεί, θα σου το φανερώσει με τον
καλύτερο τρόπο. Πες μου τώρα.
ΝΕ. ΣΩ. Τ ι ;
ΞΕ. Αυτό για το οποίο, υποθέτω, έχεις ακούσει πολλές
φορές να μιλούν . γιατί, ξέρω πως ο ίδιος ποτέ δεν έτυ-
χε να βρεθείς στα εκτροφεία των ψαριών στο Νείλο ή
στις λίμνες του μεγάλου βασιλιά. 6 Ίσως, όμως, τα έ-
χεις δει στις πηγές.
ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτά τα έχω δει :πολλές φορές, και για τα
άλλα έχω ακούσει πολλά.
ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, ακόμη κι αv δεν έχεις περιπλανηθεί
στις Θεσσαλικές πεδιάδες, έχεις ακούσει γ ι α τα χηνο-
τροφεία και τα γερανοτροφεί, και πιστεύεις ότι υπάρ-
χουν.
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Γ ι ' αυτό τα ρώτησα όλα αυτά . επειδή, τα ζώα που
ανατρέφονται σε αγέλες, μπορεί να ζουν στο νερό ή να
βρίσκονται στην ξηρά.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, έτσι είναι.
ΞΕ. Άρα, λοιπόν, συμφωνείς να εσύ, ότι πρέπει να διαι-
ρέσουμε στα δύο την επιστήμη της κοινής ανατροφής,
παραχωρώντας στην κάθε ομάδα το μέρος της επιστή-
μης που της ταιριάζει, και ονομάζοντας το ένα τέχνη
της ανατροφής στο νερό και το άλλο τέχνη της ανα-
τροφής στην ξηρά;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι νομίζω.
ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, έτσι δε θα αναζητήσουμε σε ποια από
τις δύο τέχνες ανήκει η βασιλική γιατί είναι φανερό
στον καθένα.
ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά.
ΞΕ. Καθένας, πάντως, θα διαιρούσε το είδος της αγε-
λαίας ανατροφής, που ονομάζουμε τέχνη της ανατρο-
φής στην ξηρά.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. Διακρίνοντας τα πτηνά και τα πεζά.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Τι λοιπόν; Πρέπει να αναζητήσουμε την ιδιότητα
του πολίτη στα πεζά ζώα; νομίζεις ότι και ο πιο
ανόητος, για να το πω έτσι, έχει την ίδια γνώμη;
ΝΕ. ΣΩ. Το πιστεύω.
ΞΕ. Κ α ι η τέχνη της νομής των πεζών ζώων, όπως ο
άρτιος αριθμός, πρέπει να αποδείξουμε ότι διαιρείται
στα δύο.
ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς.
ΞΕ. Νομίζω, μάλιστα, πως, σ' εκείνο που στάθηκε σκο-
πός για τη συζήτησή μας, βλέπω να οδηγούν δύο δρό-
μοι. ο ένας, ταχύτερος, διαιρεί ένα μικρό απέναντι σ'
ένα μεγάλο μέρος. και ο άλλος που έχει περισσότερο
αυτό που λέγαμε προηγουμένως, να κάνει δηλαδή, ό-
σο είναι δυνατό, ίσα τμήματα, είναι μακρύτερος.
Μπορούμε, λοιπόν, όποιον από τους δύο θελήσουμε
αυτόν να πορευθούμε.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι τι; Δεν μπορούσαμε και τους δύο;17
ΞΕ. Οχι ταυτόχρονα, εξαίσιε . βέβαια, όμως, είναι φα-
νερό πως είναι δυνατό να το κάνουμε με τη σειρά.
ΝΕ. ΣΩ. Με τη σειρά, λοιπόν, εγώ θα τους επιλέξω κ α ι
τους δύο.
ΞΕ. Αυτό είναι εύκολο, επειδή η απόσταση που μας α-
πέμεινε είναι μικρή. Στην αρχή. βέβαια, ή και στη μ ί -
ση της πορείας, θα μας ήταν δύσκολο να σε υπακού-
σουμε. τώρα, όμως, επειδή έχεις αυτή τη γνώμη,
πρώτα θα βαδίσουμε το μακρύτερο δρόμο. γιατί, φρέ-
σκοι καθώς είμαστε ακόμα, θα τον πορευθούμε ευκο-
λότερα. Δες λοιπόν τη διαίρεση.
ΝΕ. ΣΩ. Μίλησε.
ΞΕ. Τα ήμερα πεζά ζώα, όσα ζουν σε αγέλες, από τη
φύση είναι διηρημένα στα δύο.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί ;
ΞΕ. Επειδή άλλα δεν έχουν κέρατα, και άλλα έχουν.
ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό.
ΞΕ. Διαίρεσε, λοιπόν, την τέχνη της νομής των πεζών
ζώων στα δύο, και μίλησε για τα χαρακτηριστικά του
κάθε μέρους. γιατί, αν θελήσεις να τους δώσεις ονόμα-
τα, θα είναι για σένα περισσότερο περίπλοκο απ' όσο
πρέπει.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς, τότε, πρέπει να μιλήσω γ ι ' αυτά;
ΞΕ. Με τον εξής τρόπο. καθώς η επιστήμη της νομής
των πεζών ζώων διαιρέθηκε στα δύο, το ένα μέρος ε-
φαρμόζεται στο κερασφόριο μέρος της αγέλης, ενώ το
άλλο στο ακέρατο.
ΝΕ. ΣΩ.Έστω ότι αυτά τα είπα έτσι. γιατί το έκανες α-
πολύτως σαφές.
ΞΕ. Πράγματι, είναι καταφανές ότι ο βασιλιάς είναι
βοσκός της αγέλης που δεν έχει κέρατα.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς να μην είναι φανερό αυτό;
ΞΕ. Ας κομματιάσουμε λοιπόν την αγέλη, κι ας επιχει-
ρήσουμε να αποδώσουμε στο βασιλιά αυτό που του α-
νήκει.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ καλά.
ΞΕ. Θέλεις, λοιπόν, να κάνουμε τη διαίρεση σύμφωνα
με την οπλή, που είναι σχιστή ή, όπως τη λένε, μονό-
νυχη, ή σύμφωνα με τη γένεση, που είναι μικτή ή αμι-
γής; Ξέρεις τι εννοώ.
ΝΕ. ΣΩ. Τι πράγμα;
ΞΕ.'Οτι, για παράδειγμα, τα άλογα και οι όνοι μπο-
ρούν και αναπαράγονται μεταξύ τους.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Ενώ τα υπόλοιπα ήμερα και ακέρατα αγελαία ζώ-
α. δε διασταυρώνονται μεταξύ τους στην αναπαραγω-
γή-
ΝΕ. ΣΩ. Πώς μπορεί να μην είναι έτσι;
ΞΕ. Κ α ι τι; Ο πολιτικός, τότε, φαίνεται να έχει την ε-
πιμέλεια ενός είδους που αναπαράγεται με διασταύ-
ρωση ή ενός που αναπαράγεται αμιγώς;
ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς εκείνου που είναι αμιγές.
ΞΕ.'Οπως φαίνεται, λοιπόν, πρέπει, όπως και τα προ-
ηγούμενα, αυτό να το διαιρέσουμε στα δύο.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, πρέπει.
ΞΕ. Κ α ι μάλιστα τα ζώα, όσα είναι ήμερα και αγελαία,
εκτός ίσως από δύο γένη. όλα ήδη κατακερματίστη-
καν. Γιατί, το γένος των σκύλων, δεν αξίζει να το λο-
γαριάσουμε στα αγελαία πλάσματα.
ΝΕ. ΣΩ.'Οχι βέβαια. Αλλά, με τι θα διαιρέσουμε τα δύο
είδη;
ΞΕ. Μ' εκείνο που ο Θεαίτητος κι εσύ έχετε δικαίωμα
να διαιρέσετε, αφού ασχολείστε και με τη γεωμετρία.
ΝΕ. ΣΩ. Με ποιο;
ΞΕ. Με τη διάμετρο, φυσικά, και, πάλι, με τη διάμετρο
της διαμέτρου.
ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις;
ΞΕ. Η φύση που έχει το γένος μας των ανθρώπων, μή-
πως κάνει τίποτε άλλο στο βάδισμα, από αυτό που εκ-
φράζει η διάμετρος, που είναι η τετραγωνική ρίζα δύο
ποδιών;
ΝΕ. ΣΩ.'Οχι.
ΞΕ. Κ α ι , μάλιστα, το βάδισμα των υπόλοιπων ειδών,
πάλι, από την άποψη της τετραγωνικής ρίζας, είναι η
διάμετρος της δικής μας δύναμης, αφού είναι, φυσικά,
δύο φορές τα δύο πόδια.
ΝΕ. ΣΩ. Έ τ σ ι έχουν τα πράγματα. Κ α ι , πια, σχεδόν
καταλαβαίνω αυτό που θέλεις να δηλώσεις.
ΞΕ. Κοντά σε αυτά, Σωκράτη, μήπως βλέπουμε, στις
διαιρέσεις που κάναμε, να μας συνέβη πάλι κάτι άλ-
λο, που θα γινόταν ένα πετυχημένο αστείο;
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο είναι αυτό;
ΞΕ. Το ανθρώπινο γένος μας, να έχει πάρει τον ίδιο
κλήρο, και να έχει μπει στον ίδιο αγώνα δρόμου με το
πιο εξαιρετικό και, συνάμα, το πιο επιπόλαιο γένος
των όντων.18
ΝΕ. ΣΩ. Το βλέπω, και το αποτέλεσμα είναι πολύ πα-
ράδοξο.
ΞΕ. Κ α ι τι; Δεν είναι λογικό τα πιο αργά να φθάνουν
τελευταία;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι, αυτό είναι αλήθεια.
ΞΕ. Δεν καταλαβαίνουμε, όμως, ότι ο βασιλιάς φαίνε-
ται ακόμη γελοιότερος, όταν τρέχει εδώ κι εκεί με την
αγέλη, κι όταν τρέχει στον ίδιο αγώνα μ' εκείνο τον
άνδρα που είναι άριστα γυμνασμένος για τον επιπό-
λαιο βίο;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Τώρα πράγματι, Σωκράτη, είναι περισσότερο κα-
ταφανές εκείνο που είπαμε τότε, στην έρευνα για το
σοφιστή.19
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ.'Οτι τούτη η μέθοδος των επιχειρημάτων δεν εν-
διαφέρεται πιο πολύ για το σπουδαιότερο απ' ό,τι για
κάτι άλλο, και δεν εκτιμάει λιγότερο το μικρότερο α-
πό το μεγάλο, αλλά πάντα φθάνει στην πιο τέλεια α-
λήθεια απ' το δικό της δρόμο.20
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Τώρα, λοιπόν, για να μην προφθάσεις να με ρω-
τήσεις ποιος ήταν τότε ο συντομότερος δρόμος για τον
ορισμό του βασιλιά, να έλθω πρώτα ο ίδιος σ' εσένα;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Λέω, λοιπόν, ότι έπρεπε τότε, αμέσως, να διαιρέ-
σουμε τα πεζά ζώα σε δίποδα και τετράποδα" και με-
τά, βλέποντας ότι το ανθρώπινο γένος βρίσκεται στην
ίδια θέση μόνο με τα πτηνά, έπρεπε, πάλι, να χωρί-
σουμε τη δίποδη αγέλη σε δίποδα γυμνά και σε δίπο-
δα με φτερά. κι όταν τη χωρίσαμε, και ήδη, τότε, είχε
αποκαλυφθεί η τέχνη της νομής των ανθρώπων, έπρε-
πε να πάρουμε τον πολιτικό και το βασιλικό άνθρωπο,
και, αφού τον τοποθετήσουμε ως ηνίοχο, να του παρα-
δώσουμε τα ηνία της πόλης, επειδή αυτή η επιστήμη
χρειάζεται, και είναι η δική του επιστήμη.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία, και σα να μου ξεπληρώνεις κάποιο χρέ-
ος, ολοκλήρωσες το επιχείρημα, προσθέτοντας την
παρέκβαση σαν τόκο, για να το συμπληρώσεις.
ΞΕ. Τότε, ας επανέλθουμε στην αρχή, κι ας συγκροτή-
σουμε μέχρι το τέλος τον ορισμό του ονόματος της τέ-
χνης του πολιτικού.
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Στην αρχή, λοιπόν, διακρίναμε στη θεωρητική ε-
πιστήμη ένα μέρος αρμόδιο για τις εντολές. κι ένα μέ-
ρος του τελευταίου, κατ' αναλογία, το ορίσαμε ως μέ-
ρος που δίνει τις δικές του εντολές. Η ανατροφή των
ζώων, πάλι, αποσχίστηκε από την τέχνη του να δίνει
κανείς τις δικές του εντολές, της οποίας αποτελεί ένα
γένος, και μάλιστα όχι το μικρότερο. Ένα είδος της α-
νατροφής των ζώων ήταν η ανατροφή της αγέλης, και,
πάλι, ένα μέρος της τελευταίας ήταν η νομή των πε-
ζών ζώων' ενώ, από την τέχνη της νομής των πεζών
ζώων αποχωρίστηκε η τέχνη της ανατροφής των ακέ-
ρατων ζώων. Της τελευταίας, πάλι, ένα μέρος είναι α-
ναγκαίο να το συνθέσουμε τουλάχιστον από τρία, αν
κάποιος θελήσει να το συνάψει σε ένα όνομα, και να το
πει "επιστήμη της νομής ζώων που αναπαράγονται α-
μιγώς". Ενώ, το τμήμα που θα προκύψει από αυτό, το
τελευταίο μέρος που υπολείπεται στη δίποδη ποίμνη,
είναι η τέχνη της νομής των ανθρώπων, και, ήδη, εί-
ναι αυτό ακριβώς που ψάχνουμε. η τέχνη που ονομά-
ζεται ταυτόχρονα βασιλική και πολιτική.
ΝΕ. ΣΩ. Είναι απολύτως έτσι.
ΞΕ. Άραγε, Σωκράτη, στ' αλήθεια έτσι το καταφέραμε
αυτό, όπως είπες τώρα;
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ. Απαντήσαμε απολύτως ικανοποιητικά στο ζήτη-
μα που θέσαμε. ή η έρευνά μας είναι ελλιπής, και μά-
λιστα σοβαρά, σ' αυτό ακριβώς. ότι, δηλαδή, δώσαμε
κάποιον ορισμό, αλλά δεν τον επεξεργαστήκαμε στην
εντέλεια;
ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις;
ΞΕ. Θα προσπαθήσω, αυτό που σκέφτομαι, να το κά-
νω ακόμη σαφέστερο και για τους δυο.
ΝΕ. ΣΩ. Εξήγησέ μου.
ΞΕ. Από τις πολλές τέχνες της νομής που ανακαλύψα-
με μόλις τώρα, η πολιτική ήταν μία από αυτές, και ή-
ταν η επιμέλεια ενός είδους αγέλης;
ΝΕ. Σρ, Ναι.
ΞΕ. Κ α ι στη συζήτηση ορίσαμε ότι δεν πρόκειται για
την ανατροφή των αλόγων ούτε άλλων θηρίων, αλλά
για την επιστήμη της κοινής ανατροφής των ανθρώ-
πων.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είπαμε.
ΞΕ. Ας δούμε, λοιπόν, το σημείο της διαφοράς ανάμε-
σα στους βασιλείς και σε όλους τους άλλους ποιμένες.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο δηλαδή;
ΞΕ. Ας δούμε, αν κάποιος που έχει το όνομα άλλης τέ-
χνης, λέει και ισχυρίζεται ότι είναι τροφός της αγέλης
από κοινού μ' έναν άλλο ποιμένα.
ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις;
ΞΕ. Ξέρεις ότι, για παράδειγμα, όλοι οι έμποροι και οι
γεωργοί και οι αρτοποιοί, και, κοντά σ' αυτούς, οι γυ-
μναστές και το γένος των γιατρών, θα φιλονικούσαν
σίγουρα, όλοι μαζί, μ' εκείνους τους ποιμένες των αν-
θρώπων που ονομάσαμε πολιτικούς, και θα ισχυρίζο-
νταν ότι αυτοί είναι που έχουν τη μέριμνα για την αν-
θρώπινη τροφή, κι όχι μόνο των ανθρώπων της αγέ-
λης, αλλά και των αρχηγών τους;
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι δε θα είχαν δίκιο;
ΞΕ.'Ισως. Κ α ι τούτο θα το εξετάσουμε. αυτό που ξέ-
ρουμε, όμως, είναι ότι, σ' ένα βουκόλο, κανείς δε θα
αμφισβητήσει κάτι από αυτά. Αυτός τρέφει την αγέλη,
αυτός που είναι ο βοσκός. αυτός είναι ο γιατρός . αυ-
τός, χατά κάποιον τρόπο, είναι ο νυμφευτής,21 και, για
τους τοκετούς των νεογέννητων και τις λοχείες των
μητέρων, είναι ο μόνος που ξέρει τη μαιευτική επιστή-
μη. Ακόμη, άλλωστε, εφόσον τα ζώα που ανατρέφει α-
νταποκρίνονται από τη φύση στα παιχνίδια και τη
μουσική, κανείς άλλος δεν μπορεί καλύτερα να τα πα-
ρηγορήσει και, σαγηνεύοντάς τα, να τα ημερεύσει, με-
ταχειριζόμενος άριστα, τόσο με όργανα όσο και με μό-
νο το στόμα του, τη μουσική της ποίμνης του.22 Το ί-
διο ισχύει και για τους άλλους ποιμένες. έτσι δεν είναι;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Πώς, λοιπόν, μπορεί να αποδειχθεί σωστός και α-
κριβής ο ορισμός μας του βασιλιά, όταν τον τοποθε-
τούμε ποιμένα και τροφό της ανθρώπινης αγέλης, επι-
λέγοντας αυτόν μόνο, ανάμεσα σε αναρίθμητους άλ-
λους που τον αμφισβητούν;
ΝΕ. ΣΩ. Δεν μπορεί με κανέναν τρόπο.
ΞΕ. Επομένως, σωστά δε φοβηθήκαμε λίγο νωρίτερα,
όταν υποψιαστήκαμε ότι μπορεί να καταλήξουμε σε έ-
να βασιλικό σχήμα, αλλά δε θα καταφέρναμε να σκια-
γραφήσουμε με ακρίβεια τον πολιτικό, όσο δεν τον α-
παλλάσσουμε από αυτούς που τον τριγυρίζουν και
προβάλλουν σ' αυτόν αξιώσεις για τη συμμετοχή στη
νομή, και δεν τον χωρίζουμε από εκείνους, για να τον
αποκαλύψουμε μόνο του, στην καθαρότητα του;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά κιόλας.
ΞΕ. Λοιπόν, Σωκράτη, αυτό πρέπει να κάνουμε, αν δεν
είναι στο τέλος να ντροπιάσουμε το λόγο μας.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό, βέβαια, οπωσδήποτε δεν πρέπει να το
κάνουμε.
ΞΕ. Πρέπει, τότε, να ξεκινήσουμε πάλι από μιαν άλλη
αφετηρία, και να πορευθούμε κάποιον άλλο δρόμο.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιον όμως;
ΞΕ. Θα προσθέσουμε ένα στοιχείο παιχνιδιού . γιατί
πρέπει να χρησιμοποιήσουμε σημαντικό μέρος από έ-
να μεγάλο μύθο, και κατόπιν, όπως και πριν, αφαιρώ-
ντας το ένα μέρος μετά το άλλο, να φθάσουμε στο ίδιο
το ζητούμενο. Λοιπόν, αυτό δεν πρέπει να κάνουμε;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Τότε, δώσε μεγάλη προσοχή στο μύθο μου, ακρι-
βώς όπως κάνουν τα παιδιά. πάντως, δε σε χωρίζουν
πολλά χρόνια από τα παιχνίδια.
ΝΕ. ΣΩ. Μπορείς να μιλήσεις.
ΞΕ. Ανάμεσα λοιπόν σε πολλά άλλα, από εκείνα για
τα οποία μιλούν από παλιά, ήταν και θα είναι ακόμη
το φαινόμενο που συνόδευσε τη διαμάχη ανάμεσα
στον Ατρέα και το Θυέστη. Γιατί, πρέπει να' χεις α-
κούσει, και να θυμάσαι αυτό που λένε πως έγινε τότε.
ΝΕ. ΣΩ.'Ισως μιλάς για το σημάδι του χρυσού αρνιού.
ΞΕ. Καθόλου' μιλώ για εκείνο της αλλαγής στη δύση
και την ανατολή του ήλιου και των άλλων άστρων.
Γιατί, από εκεί που ανατέλλουν τώρα, σ' εκείνο το μέ-
ρος έδυαν τότε, ενώ ανέτελλαν από την αντίθετη κα-
τεύθυνση' τότε ήταν που ο θεός, δίνοντας τη μαρτυρί-
α της εύνοιάς του για τον Ατρέα, μετέβαλε την πορεί-
α τους, και εγκατέστησε την τωρινή τάξη.23
ΝΕ. ΣΩ. Λέγεται πράγματι και αυτό.
ΞΕ. Κ α ι βέβαια, πάλι, έχουμε ακούσει πολλά για τη
βασιλεία του Κρόνου.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι, πάρα πολλά.
ΞΕ. Κ α ι η ιστορία για τους παλαιότερους, που φύτρω-
ναν από τη γη, και δε γεννούσαν ο ένας τον άλλο;
ΝΕ. ΣΩ. Είναι κι αυτή μια από τις παλιές ιστορίες.
ΞΕ. Αυτά, λοιπόν, απορρέουν όλα από το ίδιο γεγονός,
και, μαζί με αυτά, αναρίθμητα άλλα, και ακόμη πιο
θαυμαστά από αυτά' όμως, ο πολύς χρόνος που πέρα-
σε, άλλα από αυτά τα έσβησε, και άλλα έκανε να τα
διηγούνται διάσπαρτα και ασύνδετα μεταξύ τους. Το
γεγονός, όμως, που είναι αιτία για όλα αυτά, κανείς
δεν το είπε ακόμα, και πρέπει να το πούμε τώρα . για-
τί θα μας φανεί χρήσιμο, για να καταδείξουμε τη φύ-
ση του βασιλιά.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία τα είπες μίλησε χωρίς να παρα-
λείψεις τίποτε.
ΞΕ. Άκουσε τότε. Τούτο το σύμπαν, πράγματι, άλλο-
τε ο ίδιος ο θεός το οδηγεί στην πορεία του και περι-
στρέφεται μαζί του, ενώ άλλοτε, όταν οι περίοδοι έ-
χουν πάρει πια το μέτρο του δικού του χρόνου, το α-
φήνει ελεύθερο. και το ίδιο, πάλι, μόνο του24 περιστρέ-
φεται προς την αντίθετη κατεύθυνση, επειδή διαθέτει
ζωή, κι έχει προικιστεί με νόηση από εκείνον που το
συναρμολόγησε στην αρχή. Και, γι' αυτό το λόγο, α-
ναγκαστικά, το να πηγαίνει αντίστροφα του έγινε έμ-
φυτο.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο λόγο δηλαδή;
ΞΕ. Το να διατηρούνται στην ίδια κατάσταση, και να
υπάρχουν πάντα με τον ίδιο τρόπο και να παραμένουν
τα ίδια, ταιριάζει, απ' όλα τα όντα, μόνο σ' εκείνα που
είναι κατεξοχήν θεία' και η φύση του σώματος δεν εί-
ναι αυτής της τάξης. Το ον, λοιπόν, που επωνομάσα-
με ουρανό και κόσμο, πήρε από το δημιουργό του πολ-
λά και μακάρια χαρακτηριστικά . απέκτησε όμως και
σώμα. Γ ι ' αυτό, είναι αδύνατο να είναι εντελώς απαλ-
λαγμένο από τη μεταβολή . παρ' όλα αυτά, όσο είναι
δυνατό, κινείται σε μία κατεύθυνση, όσο γίνεται στο ί-
διο μέρος και με τον ίδιο τρόπο. γι' αυτό απέκτησε την
κυκλική κίνηση, επειδή αυτή συνεπάγεται την ελάχι-
στη παρέκκλιση από την κίνησή του. Να περιστρέφει
όμως διαρκώς τον εαυτό του, σχεδόν τίποτα δεν το
μπορεί, εκτός από τη δύναμη που οδηγεί όλα όσα κι-
νούνται. και, η τελευταία αυτή, δεν επιτρέπεται να κι-
νεί τη μια στιγμή προς τη μια, και την άλλη, αμέσως,
προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ως συμπέρασμα όλων
αυτών, λοιπόν, ούτε ότι ο ίδιος ο κόσμος περιστρέφει
διαρκώς τον εαυτό του πρέπει να πούμε, ούτε, πάλι, ό-
τι ολόκληρος στρέφεται διαρκώς από το θεό σε δύο και
αντίθετες περιστροφές. ούτε, επίσης, ότι τον περιστρέ-
φουν δύο θεοί, που είναι αντίπαλοι μεταξύ τους. Αλλά,
όπως είπα νωρίτερα, η μόνη λύση που μένει, είναι ότι
άλλοτε καθοδηγείται από κάποια εξωτερική θεία αιτί-
α, αποκτώντας πάλι μια καινούργια ζωή, και παίρνο-
ντας ανανεωμένη την αθανασία από το δημιουργό, και
άλλοτε, όταν αφεθεί στον εαυτό του, κινείται με τη δι-
κή του κίνηση, έχοντας αφεθεί ελεύθερος σε μια τέτοια
στιγμή, ώστε να πορεύεται προς τα πίσω για πολλές
μυριάδες περιόδους, επειδή είναι το μεγαλύτερο και το
πιο ισορροπημένο ον, και περιστρέφεται πάνω στο μι-
κρότερο δυνατό άξονα.25
ΝΕ. ΣΩ. Φαίνεται ότι πολύ εύλογα είπες, όλα όσα μας
εξέθεσες.
ΞΕ. Τότε, απ' όσα είπαμε μόλις τώρα, ας σκεφτούμε κι
ας κατανοήσουμε το γεγονός που είπαμε πως είναι η
αιτία όλων των θαυμαστών πραγμάτων. Γιατί,
πράγματι, γ ι ' αυτό πρόκειται.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο πράγμα;
ΞΕ. Γ ι α το γεγονός ότι η φορά του σύμπαντος άλλοτε
έχει την κατεύθυνση που έχει η τωρινή του περιστρο
φή, και άλλοτε την αντίθετη.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Πρέπει να θεωρήσουμε ότι, αυτή η μεταβολή.
όλες τις αλλαγές που γίνονται στον ουρανό, είναι η με-
γαλύτερη και η τελειότερη αλλαγή.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Επομένως, πρέπει επίσης να πιστέψουμε, ότι οι με-
γαλύτερες μεταβολές συμβαίνουν τότε και σ' εμάς, που
κατοικούμε μέσα σε αυτόν.
ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτό είναι πιθανό.
ΞΕ. Άραγε, όμως, δεν ξέρουμε ότι η φύση των ζώων
δύσκολα ανέχεται τις μεγάλες και πολλές και ποικίλες
μεταβολές, που συμβαίνουν ταυτόχρονα;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Αναγκαστικά λοιπόν, τότε, και τα άλλα ζώα υφί-
στανται τις μεγαλύτερες απώλειες, και, κυρίως, ένα
μικρό μέρος του γένους των ανθρώπων επιβιώνει.
Στους τελευταίους συμβαίνουν και άλλα, πολλά και
παράδοξα και απροσδόκητα παθήματα . από αυτά το
μεγαλύτερο, που έρχεται ως συνέπεια της στροφής του
σύμπαντος, όταν αρχίζει η αντίθετη περιστροφή από
αυτή που ισχύει τώρα, είναι το εξής.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο;
ΞΕ. Η ηλικία που είχε το κάθε ζώο, αυτή, πρώτη απ'
όλα, έμεινε στάσιμη, και όλα τα θνητά πλάσματα έπα-
ψαν να γερνάνε στην όψη, ενώ, γυρνώντας πάλι πίσω,
στην αντίθετη κατάσταση, γίνονταν, θαρρείς, νεώτε-
ρα και πιο απαλά . και των γεροντότερων οι λευκές
τρίχες μαύριζαν, ενώ, πάλι, εκείνων που είχαν γένια,
τα μάγουλα γίνονταν λεία ξανά, καθώς καθένας γυρ-
νούσε πίσω, στα περασμένα του χρόνια. Των νέων αν-
δρών τα σώματα, έτσι που γίνονταν λεία και μικρότε-
ρα, κάθε μέρα και νύχτα που περνούσε, γυρνούσαν πά-
λι στην κατάσταση του νεογέννητου παιδιού, και η ψυ-
χή τους και το σώμα προσαρμοζόταν. και μετά, στο
τέλος, συρρικνώνονταν συνέχεια και εξαφανίζονταν
τελείως. Όσο για κείνους που είχαν βίαιο θάνατο, εκεί-
να τα χρόνια, το σώμα του νεκρού υφίστατο γρήγορα
τις ίδιες αλλαγές, και σε λίγες ημέρες διαλυόταν και ε-
ξαφανιζόταν.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς όμως, ξένε, γεννιούνταν τότε τα ζώα;
Κ α ι με ποιον τρόπο γεννούσαν το ένα το άλλο;
ΞΕ. Είναι φανερό, Σωκράτη, ότι στη φύση, τότε, τα
ζώα δε γεννούσαν το ένα το άλλο, αλλά, το γένος που
λένε ότι υπήρχε κάποτε και γεννιόταν από τη γη, ή-
ταν εκείνο που, εκείνο τον καιρό, επέστρεφε πάλι από
τη γη' κι αυτό μνημονευόταν από τους πρώτους μας
προγόνους, οι οποίοι γεννήθηκαν στην αρχή του δικού
μας κύκλου, και, γι' αυτό, χωρίς διάλειμμα στο χρό-
νο, γειτόνευαν με τον προηγούμενο κύκλο του κόσμου
που τελείωΝΕ. Εκείνοι ήταν για μας οι κήρυκες αυτών
των ιστοριών, τους οποίους πολλοί, σήμερα, δεν έχουν
δίκιο να μην πιστεύουν. Γ ι α τ ί πρέπει, νομίζω, να συλ-
λογιστούμε ποιο θα ήταν το συμπέρασμα. Πράγματι,
το γεγονός ότι οι γέροντες επιστρέφουν στην κατάστα-
ση του παιδιού, συνεπάγεται ότι, εκείνοι που έχουν πε-
θάνει, και βρίσκονται μέσα στη γη, παίρνουν πάλι
σχήμα εκεί, και ξαναγυρίζουν στη ζωή, καθώς η δια-
δικασία της γέννησης προχωρεί προς την αντίθετη κα-
τεύθυνση, ακολουθώντας την περιστροφή του σύμπα-
ντος. Κι αφού, γ ι ' αυτό το λόγο, γεννιούνταν αναγκα-
στικά από τη γη, έτσι απέκτησαν το όνομα και την ι-
στορία τους, όσοι από αυτούς δεν οδηγήθηκαν από το
θεό σε άλλη μοίρα.26
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα, αυτό έρχεται ως συνέπεια από τα
προηγούμενα. Αλλά, η ζωή που λες ότι χαρακτήρισε
τη βασιλεία του Κρόνου, υπήρχε στην προηγούμενη
περίοδο της περιστροφής, ή στη δική μας; Γιατί, η α-
νατροπή στην πορεία των άστρων και του ήλιου, είναι
φανερό ότι υπάρχει και στις δύο περιόδους της περι-
στροφής.
ΞΕ. Σωστά κατάλαβες αυτά που είπα. Αυτό όμως που
ρώτησες, για την εποχή που γεννιούνταν όλα μόνα
τους, για χάρη των ανθρώπων, καθόλου δεν ανήκει
στην τωρινή φορά της περιστροφής, αλλά, και αυτό, α-
νήκε στην προηγούμενη. Γιατί τότε, στην αρχή, ο θε-
ός ήταν επικεφαλής και φρόντιζε ολόκληρη την περι-
στροφή' και με τον ίδιο τρόπο, πάλι, όλα τα μέρη του
χόσμου ήταν χωρισμένα σε περιοχές, και βρίσκονταν
υπό την εξουσία θεοτήτων. Τα ζώα, μάλιστα, ως ένα
είδος νομής, μοιράστηκαν σε γένη και αγέλες ανάμεσα
σε θείους δαίμονες. και φρόντιζε καθένας μόνος του για
όλα, όσα χρειάζονταν τα πλάσματα που είχε στη νο-
μή του' ώστε, κανένα ζώο δεν ήταν άγριο, ούτε έτρω-
γαν το ένα το άλλο, και δεν υπήρχε ανάμεσά τους πό-
λεμος, ούτε κανένα είδος διαμάχης. Θα μπορούσαμε
να αναφέρουμε αναρίθμητα άλλα, που απορρέουν από
μια τέτοια τακτοποίηση του σύμπαντος. Αυτό που εί-
παμε, όμως, για την αυτόνομη ζωή των ανθρώπων,
ειπώθηκε για τον εξής λόγο. Τη νομή τους την είχε ο
θεός, και τους επέβλεπε ο ίδιος, όπως τώρα οι άνθρω-
ποι, που είναι ζώο διαφορετικό και περισσότερο θείο α-
πό τα υπόλοιπα, έχουν τη νομή άλλων γενών, που εί-
ναι κατώτερα από τους ίδιους. 'Οταν είχε τη νομή εκεί-
νος, δεν υπήρχαν πολιτείες, ούτε οι άντρες κατείχαν
τις γυναίκες και τα παιδιά' γιατί όλοι ξαναγυρνούσαν
στη ζωή από τη γη, χωρίς να θυμούνται τίποτε από τα
περασμένα. Κι ενώ καθόλου δεν υπήρχαν τέτοια
πράγματα, είχαν άφθονους καρπούς από τα δένδρα
και από πολλά άλλα φυτά, που δε φύτρωναν με τη γε-
ωργία, αλλά τα παρήγε μόνη της η γη. Τον περισσό-
τερο καιρό, μάλιστα, ζούσαν στην ύπαιθρο γυμνοί και
δίχως κρεβάτι . αφού οι εποχές ήταν ευνοϊκές και δεν
τους δημιουργούσαν προβλήματα . και είχαν μαλακά
κρεβάτια, καθώς από τη γη φύτρωνε άφθονη πόα. Αυ-
τή λοιπόν, Σωκράτη, ήταν η ζωή όταν βασίλευε ο
Κρόνος. όσο για την τωρινή, που λένε πως είναι η ε-
ποχή του Δία, τη γνωρίζεις ο ίδιος. θα μπορούσες, ά-
ραγε, και θα ήθελες, να διακρίνεις από τις δυο την πιο
ευτυχισμένη;
ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο.
ΞΕ. Θέλεις λοιπόν, τρόπον τινά, εγώ να επιλέξω μια
για σένα;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Αν, λοιπόν, οι τρόφιμοι του Κρόνου, έτσι που εί-
χαν τόσο πολύ ελεύθερο χρόνο και ικανότητα, για να
μπορούν να συζητούν όχι μόνο με τους ανθρώπους αλ-
λά και με τα θηρία, εξαντλούσαν όλα αυτά τα πλεονε-
κτήματα για τη φιλοσοφία, και μιλούσαν με τα θηρία
και μεταξύ τους, μαθαίνοντας από κάθε πλάσμα, αν,
έχοντας κάποια ιδιαίτερη δύναμη, μπορούσε κάποιος
να αντιληφθεί κάτι παραπάνω από τους άλλους, για
να πλουτίσει τη σοφία, εύκολα μπορούμε να κρίνουμε
ότι οι παλαιοί άνθρωποι θα ήταν απείρως περισσότε-
ρο ευτυχισμένοι από τους τωρινούς. κι αν, τρώγοντας
άφθονα και πίνοντας, μέχρι κορεσμού, έλεγαν μεταξύ
τους και με τα θηρία μύθους, όπως αυτοί που λέγονται
τώρα για τους ίδιους, και σε τούτη την περίπτωση,
μου φαίνεται, θα ήταν πολύ εύκολο να φθάσουμε σ' έ-
να συμπέρασμα. Όμως, ας τ' αφήσουμε αυτά, ώσπου
να βρούμε κάποιον μάρτυρα ικανό να μας πει τι ήθε-
λαν τότε οι άνθρωποι από τις επιστήμες κι από τη
χρήση των λόγων. Πρέπει, πάντως, να πούμε το λό-
γο για τον οποίο ανασύραμε το μύθο, προκειμένου με-
τά να προχωρήσουμε και να τελειώσουμε την έρευνά
μας. Γιατί, όταν ολοκληρώθηκε ο χρόνος όλων αυ-
τών, κι έπρεπε να αλλάξουν τα πράγματα, και, ήδη,
είχε χαθεί όλο το γένος των ανθρώπων που γεννήθη-
καν από τη γη, και κάθε ψυχή είχε ολοκληρώσει τις
γεννήσεις της, πέφτοντας στη γη σε κατάσταση σπέρ-
ματος, όσες φορές είχε οριστεί να το κάνει, τότε, ο κυ-
βερνήτης του σύμπαντος, άφησε, κατά κάποιον τρόπο,
τη διεύθυνση των πηδαλίων, αποσύρθηκε στο παρατή-
ρητηριό του,27 και, όσο για τον κόσμο, άρχισε πάλι να
τον περιστρέφει ανάποδα η ειμαρμένη και η σύμφυτη
μέσα του επιθυμία. Όλες, λοιπόν, οι κατά τόπους θεό-
τητες, που βασίλευαν μαζί με το μεγάλο θεό, γνωρίζο-
ντας ήδη αυτό που έγινε, έπαψαν να φροντίζουν για τα
διάφορα μέρη του κόσμου. και ο κόσμος, καθώς γύρι-
σε πίσω, κι έγινε η σύγκρουση, και η αρχή και το τέ-
λος πήραν αντίθετες κατευθύνσεις, αυτός έκανε μέσα
του μεγάλο σεισμό, και, πάλι, προκάλεσε μια νέα κα-
ταστροφή σε όλα τα είδη των ζώων. Μετά από αυτά,
όταν πέρασε αρκετός χρόνος, που έδωσε τέλος πια στις
ταραχές και τη σύγχυση, και τη θέση των σεισμών πή-
ρε η γαλήνη, ο κόσμος προχώρησε με τάξη στο δικό
του συνηθισμένο δρόμο, έχοντας ο ίδιος την επιμέλεια
και την εξουσία για τα πλάσματα που βρίσκονταν μέ-
σα του και για τον εαυτό του, και φέρνοντας στο νου
του, όσο μπορούσε, τις διδαχές του δημιουργού και
πατέρα του. Στην αρχή, πράγματι, τις εφάρμοζε ακρι-
βέστερα, ενώ προς το τέλος περισσότερο εξασθενημέ-
να. Α ι τ ί α γ ι ' αυτό, ήταν το σωματικό στοιχείο στη
σύνθεσή του, το οποίο ήταν σύμφυτο στην πρωταρχι-
κή του φύση, επειδή το χαρακτήριζε μεγάλη αταξία,
πριν φθάσει στην τωρινή κοσμική τάξη. 28 Γ ι α τ ί , από
κείνο ν που έκανε τη σύνθεση, όλα τα πήρε καλά . από
την προηγούμενη κατάστασή του, όμως, πήρε ο ίδιος
και προκαλεί στα ζώα όσα φοβερά και άδικα συμβαί-
νουν στον ουρανό. Όσο, λοιπόν, έτρεφε τα ζώα μέσα
του μαζί με τον κυβερνήτη, προκαλούσε μικρά κακά
και μεγάλα καλά . κι όταν χωρίζεται από κείνον, κάθε
φορά, αμέσως μετά το χωρισμό, πράττει τα πάντα με
τον καλύτερο τρόπο. μα όσο περνάει ο χρόνος, και τον
κυριεύει η λήθη, όλο και περισσότερο κυριαρχεί η κα-
τάσταση της παλαιάς αταξίας . αυτή βρίσκεται σε άν-
θιση προς το τέλος του χρόνου, και τα αγαθά γίνονται
σπάνια, ενώ είναι πολλά τα άσχημα που συγχωνεύει,
και αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να καταστραφεί ο ίδιος
και όσα βρίσκονται μέσα του. Γ ι ' αυτό, τότε ο θεός,
που είχε βάλει σε τάξη τον κόσμο, και τον έβλεπε να
βρίσκεται σε δύσκολη θέση, από φόβο μήπως, δοκιμα-
σμένος από τη σύγχυση, διαλυθεί και βυθιστεί στην α-
πέραντη θάλασσα της ανομοιότητας, αφού πήρε πάλι
τη θέση του στο πηδάλιο, και ανέστρεψε όσα νοσούσαν
και είχαν διαλυθεί στην προηγούμενη περίοδο, που ο
κόσμος ήταν αφημένος στον εαυτό του, τον βάζει σε
τάξη και, στήνοντάς τον πάλι όρθιο, τον καθιστά αθά-
νατο και αγέραστο.
Ετσι τελειώνει ο μύθος. όσο, τώρα, για να δείξουμε
τη φύση του βασιλιά, αρκεί να πάρουμε την ιστορία α-
πό πιο μπροστά. Γιατί, όταν το σύμπαν στράφηκε ξα-
νά στο δρόμο της τωρινής γένεσης, η ηλικία σταμάτη-
σε πάλι να προχωρεί, κι αυτό οδήγησε σε καινούργιες
καταστάσεις, τις αντίθετες από τις προηγούμενες. Τα
ζώα που είχαν μικρύνει τόσο, ώστε λίγο έλειπε να ε-
ξαφανιστούν, αναπτύσσονταν, ενώ τα σώματα που
μόλις είχαν γεννηθεί από τη γη, αφού άσπρισαν τα
μαλλιά τους, πέθαναν και κατέβηκαν πάλι στη γη.
Κ α ι όλα τα υπόλοιπα άλλαξαν . μιμήθηκαν και ακο-
λούθησαν την κατάσταση του σύμπαντος, και, επίσης,
η κύηση και η γέννηση και η τροφή μιμήθηκε και ακο-
λούθησε αναγκαστικά όλα τα άλλα . γιατί δεν ήταν δυ-
νατό, πια, να γεννηθεί μέσα στη γη ένα ζώο και να το
αποτελούν ξένα στοιχεία. Αλλά, όπως ορίστηκε για το
σύμπαν, να έχει πλήρη εξουσία στη δική του πορεία, έ-
 τσι, με τον ίδιο τρόπο, ορίστηκε και για τα μέρη του,
να παράγουν, να γεννούν, και να τρέφουν μόνα τους,
όσο ήταν δυνατό, με βάση τον ίδιο νόμο.
Κ α ι , τώρα, βρισκόμαστε ήδη σ' εκείνο το θέμα, για το
οποίο άρχισε όλη η συζήτηση. Γ ι α τα άλλα θηρία θα
μπορούσαμε να πούμε πολλά, και για πολύ χρόνο, για
την προηγούμενη μορφή του καθενός, και για τις αιτί-
ες εξαιτίας των οποίων άλλαξε . για τους ανθρώπους,
όμως, θα πούμε λιγότερα και περισσότερο σχετικά.
Γιατί, όταν στερηθήκαμε την επιμέλεια της θεότητας
που μας είχε στην κατοχή της και μας φρόντιζε, και τα
περισσότερα θηρία, που ήταν από τη φύση επικίνδυνα,
εξαγριώθηκαν τελείως, οι ίδιοι οι άνθρωποι ήταν τώ-
ρα αδύναμοι και απροστάτευτοι και κατασπαράζο-
νταν από αυτά, και, κατά τους πρώτους χρόνους, ήταν
άκομη άποροι και αδέξιοι. τους είχε λείψει η έτοιμη
τροφή, και δεν ήξεραν ακόμη να την εξασφαλίζουν, ε-
πειδή καμιά ανάγκη δεν τους είχε αναγκάσει νωρίτε-
ρα. Εξαιτίας όλων αυτών, βρίσκονταν σε πολύ δύσκο-
λη θέση. Γ ι ' αυτό το λόγο, τα δώρα από τους θεούς,
για τα οποία μιλούν από παλιά, δωρήθηκαν σ' εμάς με
την αναγκαία διδαχή και εκπαίδευση. η φωτιά από
τον Προμηθέα, και οι τέχνες από τον 'Ηφαιστο και την
ομότεχνο του, ενώ οι σπόροι και τα φυτά από άλ-
λους.29 και όλα όσα συνιστούν την ανθρώπινη ζωή
προήλθαν από αυτά, επειδή, όπως είπα μόλις, οι άν-
θρωποι στερήθηκαν την επιμέλεια των θεών, και έπρε-
πε να κανονίζουν τη ζωή και να φροντίζουν τον εαυτό
τους, όπως ολόκληρο το σύμπαν, το οποίο το μιμού-
μαστέ και το ακολουθούμε στη διάρκεια των αιώνων,
και ζούμε και γεννιόμαστε σήμερα έτσι, και την εποχή
εκείνη με τον άλλο τρόπο. Ας δώσουμε λοιπόν, εδώ,
τέλος στο μύθο, κι ας επωφεληθούμε από αυτόν, για
να δούμε ακριβώς πόσο σφάλαμε, όταν, στην προη-
γούμενη συζήτηση, ορίσαμε τον βασιλικό και τον πο-
λιτικό άνθρωπο.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς, λοιπόν, σφάλαμε, και πόσο μεγάλο
σφάλμα ισχυρίζεσαι ότι κάναμε;
ΞΕ. Σ τ η μια περίπτωση ήταν μικρότερο. στην άλλη, ό-
μως, πολύ μεγάλο και πολύ σημαντικότερο και σοβα-
ρότερο από το πρώτο.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Επειδή, όταν μας ρώτησαν για το βασιλιά και τον
πολιτικό της τωρινής περιφοράς και γένεσης, και είπα-
με πως είναι ο ποιμένας της τότε ανθρώπινης αγέλης
από την αντίθετη περίοδο, και πως ήταν θεός και όχι
θνητός, κάναμε πολύ μεγάλο σφάλμα. Από την άλλη,
όταν τον ορίσαμε ως αρχηγό ολόκληρης της πόλης,
αλλά δε διευκρινίσαμε με ποιον τρόπο είναι, αυτό που
είπαμε ήταν αλήθεια, αλλά δεν το είπαμε ολοκληρω-
μένα, ούτε με σαφήνεια. γ ι ' αυτό το σφάλμα μας ήταν
μικρότερο από το πρώτο.
ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια.
ΞΕ. Πρέπει λοιπόν, όπως φαίνεται, πρώτα να προσδιο-
ρίσουμε τον τρόπο με τον οποίο κυβερνά την πόλη, και
τότε να ελπίζουμε ότι έχουμε ορίσει τέλεια τον πολιτι-
κό.
ΝΕ. ΣΩ. Καλώς.
ΞΕ. Γ ι ' αυτό παραθέσαμε και το μύθο. όχι μόνο για να
δείξουμε, ότι όλοι αμφισβητούν την ανατροφή της αγέ-
λης σε αυτόν για τον οποίο κάνουμε τώρα την έρευνα,
αλλά και για να δούμε καθαρότερα εκείνον, στον οποί-
ο, και μόνο, κατά το παράδειγμα των ποιμένων και
των βουκόλων, αρμόζει να έχει την επιμέλεια της αν-
θρώπινης ανατροφής, και ο οποίος, μόνος, αξίζει αυτή
την προσφώνηση.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Εγώ βέβαια, Σωκράτη, νομίζω πως το σχήμα του
θείου ποιμένα είναι ακόμη σημαντικότερο από εκείνο
του βασιλιά . ενώ, οι πολιτικοί που υπάρχουν τώρα ε-
δώ, μοιάζουν πολύ περισσότερο στη φύση με τους αρ-
χομένους, και παίρνουν παραπλήσια παιδεία και ανα-
τροφή.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Η έρευνα γ ι ' αυτούς, λοιπόν, δεν πρέπει να είναι
ούτε μικρότερη ούτε μεγαλύτερη, είτε η φύση τους εί-
ναι η μια είτε η άλλη.
ΝΕ. ΣΩ. Χωρίς αμφιβολία.
ΞΕ. Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, πάλι σ' αυτό το σημείο.
Πράγματι, την τέχνη του να δίνεις τις δικές σου προ-
σταγές, που είπαμε πως έχει να κάνει με τα ζώα, και
η οποία, όμως, δεν έχει την ατομική αλλά την κοινή ε-
πιμέλεια, τότε αμέσως την ονομάσαμε τέχνη της ανα-
τροφής της αγέλης - θυμάσαι;
Ν Ε. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Σχετικά με αυτή, λοιπόν, κάπου κάναμε το σφάλ-
μα. Γ ι α τ ί πουθενά δε συμπεριλάβαμε ούτε ονομάσαμε
τον πολιτικό . αλλά μας διέφυγε δίχως να το καταλά-
βουμε κατά την ονομασία.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ.'Ολοι οι άλλοι ποιμένες έχουν την κοινή ιδιότητα
να τρέφει καθένας την αγέλη του. Στον πολιτικό, ό-
μως, δώσαμε το όνομα χωρίς να του ανήκει. ενώ έ-
πρεπε να του δώσουμε ένα, που να είναι κοινό σε ό-
λους.
ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια λες, αν τύχαινε να υπάρχει ένα.
ΞΕ. Πώς θα μπορούσε να μην είναι κοινή σε όλους η
πράξη της φροντίδας, χωρίς να οριστεί ούτε ως δια-
τροφή, ούτε ως κάποια άλλη δραστηριότητα; Αν την
ονομάζαμε, λοιπόν, αγελαιοκομική ή τέχνη της φρο-
ντίδας ή και ένα είδος επιμέλειας, όπως ισχύει για ό-
λους, θα μπορούσαμε να περιλάβουμε και τον πολιτι-
κό μαζί με τους άλλους, μια που η λογική έδειχνε ότι
αυτό πρέπει να κάνουμε.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. Αλλά, πάλι, με ποιον τρόπο θα γινό-
ταν η επόμενη διαίρεση;
ΞΕ.'Οπως, ακριβώς, διαιρέσαμε νωρίτερα την τέχνη
της ανατροφής της αγέλης, διακρίνοντας ανάμεσα στα
πεζά και τα ζώα που δεν πετούν, και σ' εκείνα που δεν
προέρχονται από διασταύρωση και στα ακέρατα, κά-
νοντας τώρα τις ανάλογες διαιρέσεις, θα μπορούσαμε
να συμπεριλάβουμε και την αγελαιοκομική, τόσο την
τωρινή όσο και εκείνη της βασιλείας του Κρόνου, μέ-
σα στην ίδια έννοια.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται . πάλι, όμως, αναρωτιέμαι τι α-
κολουθεί μετά από αυτό.
ΞΕ. Είναι φανερό ότι, μιλώντας με αυτή τη σημασία
για την τέχνη της αγελαιοκομικής, δε θα μπορούσαν
ποτέ να μας αμφισβητήσουν κάποιοι ότι υφίσταται ένα
είδος επιμέλειας, όπως, τότε, αμφισβητήθηκε δικαίως
ότι δεν έχουμε καμιά τέχνη άξια για το χαρακτηρισμό
της θρεπτικής τέχνης, και ότι, αν υπάρχει κάποια, α-
νήκει περισσότερο και, πρώτα-πρώτα, σε πολλούς άλ-
λους, παρά σε κάποιον βασιλιά.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ.'Οσο, όμως, για την επιμέλεια της ανθρώπινης κοι-
νωνίας στο σύνολο της, καμιά άλλη δε θα μπορούσε ι-
σχυρότερα, και πριν από τη βασιλική τέχνη, να αξιώ-
σει πως είναι η τέχνη της διακυβέρνησης όλων των αν-
θρώπων.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά μιλάς.
ΞΕ. Μ ε τ ά από αυτά βέβαια, Σωκράτη, καταλαβαίνου-
με άραγε ότι, πάλι, κάναμε ένα μεγάλο σφάλμα σε
σχέση με τον ίδιο το σκοπό;
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο σφάλμα;
ΞΕ. Το εξής: όσο κι αν πιστέψαμε, ότι υπάρχει μια θρε-
πτική τέχνη της δίποδης αγέλης, δεν έπρεπε, γ ι ' αυτό
το λόγο, αμέσως να την ονομάσουμε βασιλική και πο-
λιτική, σαν το θέμα να έκλεινε εκεί.
ΝΕ. ΣΩ. Τι θα έπρεπε να έχουμε κάνει λοιπόν;
ΞΕ. Πρώτα, πράγμα που το είπαμε, θα έπρεπε να έ-
χουμε τροποποιήσει το όνομα, πλησιάζοντάς το πε-
ρισσότερο στη σημασία της φροντίδας, παρά σ' εκείνη
της τροφής, και μετά να διαιρέσουμε την τέχνη . γιατί,
ακόμα, θα επιδεχόταν όχι ασήμαντες διαιρέσεις.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες;
ΞΕ. Καταρχάς, εκείνη με την οποία θα μπορούσαμε να
ξεχωρίσουμε το θεϊκό ποιμένα και τον ανθρώπινο επι-
μελητή..
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Κ α ι πάλι, βέβαια, θα ήταν αναγκαίο να διαιρέσου-
με τη διακεκριμένη τέχνη της επιμέλειας σε δύο μέρη.
ΝΕ. ΣΩ. Σε ποια;

ΞE. Στο βίαιο και το εκούσιο.

ΝΕ. ΣΩ. Γιατί;
ΞΕ. Γ ι α τ ί το ίδιο σφάλμα κάναμε και νωρίτερα, όταν,
αφελέστερα απ' όσο πρέπει, τοποθετήσαμε μαζί το βα-
σιλιά και τον τύραννο, ενώ οι ίδιοι, και ο τρόπος που
καθένας κυβερνά, είναι τελείως ανόμοιοι.
ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια.
ΞΕ. Τώρα, λοιπόν, επανορθώνοντας, όπως είπα, θα
διαιρέσουμε σε δύο μέρη τη φροντίδα για τους ανθρώ-
πους, στο βίαιο και το εκούσιο;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Κι αν ονομάσουμε την τέχνη εκείνων που χρησι-
μοποιούν βία τυραννική, ή κάπως έτσι, ενώ την εκού-
σια αγελαιοκομική των εκούσιων δίποδων ζώων πο-
λιτική, εκείνος που έχει την τέχνη αυτή και τη φροντί-
δα, θα πούμε πως είναι ο αληθινός βασιλιάς και πολι-
τικός;
ΝΕ. ΣΩ. Φαίνεται, ξένε, ότι τώρα ολοκληρώσαμε την
έκθεσή μας για τον πολιτικό.
ΞΕ. Αυτό, Σωκράτη, θα ήταν καλό για μας. Πρέπει, ό-
μως, να μην το πιστεύεις εσύ μόνο, αλλά να συμφωνώ
μαζί σου κι εγώ. Και, τώρα, σύμφωνα τουλάχιστο με
την άποψη μου, δε φαίνεται να έχουμε τελειοποιήσει
ακόμη το σχήμα του βασιλιά. Αλλά, όπως οι ανδρια-
ντοποιοί ενίοτε βιάζονται παράκαιρα, και, κάνοντας
πολλές και περισσότερες απ' όσες πρέπει προσθήκες,
καθυστερούν το κάθε έργο τους, έτσι κι εμείς, τώρα,
για να προχωρήσουμε γρήγορα, και για να δηλώσου-
με μεγαλοπρεπώς το σφάλμα στην προηγούμενη έκθε-
σή μας, πιστέψαμε ότι στην περίπτωση του βασιλιά
αρμόζει να χρησιμοποιήσουμε υψηλά παραδείγματα,
και, αφού πήραμε ένα θαυμαστό όγκο μύθου, αναγκα-
στήκαμε να χρησιμοποιήσουμε από αυτόν μεγαλύτερο
μέρος απ' όσο πρέπει. Γ ι ' αυτό, παρατείναμε την έκθε-
σή μας, και, πάντως, δε θέσαμε τέλος στο μύθο. Ο λό-
γος μας, σαν, ακριβώς, να επρόκειτο για την εικόνα
κάποιου ζώου, φαίνεται να έχει το εξωτερικό του πε-
ρίγραμμα αρκετά καλό' ακόμη, όμως, δεν έχει απο-
κτήσει την ενάργεια που δίνουν οι χρωματισμοί και η
ανάμιξη των χρωμάτων. Σ' εκείνους, λοιπόν, που
μπορούν να παρακολουθήσουν, ταιριάζει περισσότερο
να περιγράψεις οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα με λό-
γο και επιχειρήματα, απ' ό,τι με τη ζωγραφική και με
κάθε έργο των χεριών. στους άλλους, όμως, είναι κα-
λύτερο να το κάνεις με έργο των χεριών.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό είναι σωστό. ό,τι, όμως, ισχυρίζεσαι πως
ακόμη δεν το διευκρινίσαμε αρκετά, φανέρωσέ το.
ΞΕ. Είναι δύσκολο, καλέ μου άνθρωπε, να αποδείξεις
ικανοποιητικά κάτι σημαντικό, χωρίς να χρησιμοποι-
ήσεις παραδείγματα. Γ ι α τ ί φαίνεται ότι, καθένας μας,
γνωρίζει όλα όσα ξέρει σα να βρίσκεται μέσα σε όνει-
ρο, και μετά, πάλι, όταν είναι σα να βρίσκεται σε εγρή-
γορση, αγνοεί τα πάντα.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς με αυτό;
ΞΕ. Φαίνεται ότι, στην προκειμένη περίπτωση, άγγιξα
πολύ παράδοξα την εμπειρία της γνώσης μέσα μας.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί ;
ΞΕ. Επειδή, το ίδιο μου το παράδειγμα, καλότυχε,
χρειάζεται ένα άλλο παράδειγμα.
ΝΕ. ΣΩ. Τι λοιπόν; Μίλησε, χωρίς να διστάζεις εξαιτί-
ας μου.
ΞΕ. Θα μιλήσω . επειδή κι εσύ, βέβαια, είσαι έτοιμος να
με παρακολουθήσεις. Γ ι α τ ί ξέρουμε, φαντάζομαι, ότι
τα παιδιά, αμέσως μόλις αποκτήσουν κάποια γνώση
των γραμμάτων...
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι λοιπόν;
ΞΕ. Αναγνωρίζουν ικανοποιητικά κάθε στοιχείο στις
πιο σύντομες και εύκολες συλλαβές, και γίνονται ικα-
νά να αποφαίνονται σωστά για εκείνα.
ΝΕ. ΣΩ. Ασφαλώς.
ΞΕ. Κ α ι για τα ίδια, πάλι, σε άλλες συλλαβές αμφιβάλ-
λουν και σφάλλουν στη γνώμη και το λόγο.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Άρα, λοιπόν, έτσι δεν είναι πιο εύκολα και καλά να
τα οδηγήσουμε σ' εκείνα που ακόμα δεν ξέρουν;
Ν Ε. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. Να τα οδηγήσουμε πρώτα σ' εκείνες τις περιπτώ-
σεις, στις οποίες σκέφτονταν σωστά για τα ίδια γράμ-
ματα, κι αφού το κάνουμε, να τα τοποθετήσουμε
 μπροστά σ' εκείνα που ακόμη δεν ξέρουν, και, αφού
κάνουν τη σύγκριση, να δουν ότι η φύση τους είναι ί-
δια και στις δύο συνθέσεις. ώσπου, εκείνα για τα οποί-
α σκέφτονται σωστά, να δειχθεί ότι στέκονται δίπλα
σε όλα όσα δεν ξέρουν. Κι όταν φανούν έτσι, και γίνουν
με αυτό τον τρόπο παραδείγματα, θα γίνει ώστε, για
οποιοδήποτε στοιχείο, μέσα σε οποιαδήποτε συλλαβή,
να ονομάζεται διαφορετικά από τα άλλα εκείνο που εί-
ναι διαφορετικό, ενώ εκείνο που είναι ίδιο, πάντα με
τον ίδιο τρόπο, ως ίδιο με τον εαυτό του.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Επομένως, καταλάβαμε σωστά ότι ένα παράδειγ-
μα γεννιέται, κάθε φορά που ένα στοιχείο, το οποίο
παραμένει το ίδιο μέσα σε κάποιο δεύτερο διακριτό σύ-
νολο, συλλαμβάνεται ορθά και ταυτίζεται και στις δύ-
ο περιπτώσεις, ώστε και τα δύο να αποτελούν μία ορ-
θή ιδέα;
ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς.
ΞΕ. Μπορούμε λοιπόν να απορούμε, αν από τη φύση η
ψυχή μας υπόκειται στις ίδιες μεταβολές σε σχέση με
τα στοιχεία όλων των πραγμάτων, και άλλοτε, σε κά-
ποιες περιπτώσεις, συνέχεται από την αλήθεια για κά-
θε στοιχείο, ενώ άλλοτε πάλι, σε άλλες περιπτώσεις,
πλανάται για όλα τα στοιχεία, και, για κάποια από τα
στοιχεία αυτών των συνθέσεων έχει, κατά κάποιον
τρόπο, ορθή άποψη. όταν, όμως, αυτά μεταφερθούν
στις μακρές και δύσκολες συλλαβές των πραγμάτων,
τα ίδια αυτά στοιχεία τα αγνοεί;
ΝΕ. ΣΩ. Καθόλου, βέβαια, δεν πρεπει να απορούμε.
ΞΕ. Γιατί πώς, φίλε, θα μπορούσε κάποιος, που αρχί-
ζει από εσφαλμένη άποψη, να φθάσει έστω και σε μι-
κρό μέρος της αλήθειας και να αποκτήσει σοφία;
Ν Ε. ΣΩ. Σχεδόν με κανένα τρόπο.
ΞΕ. Επομένως, εάν έτσι έχουν τα πράγματα, δεν είναι
αλήθεια ότι δε σφάλαμε καθόλου αν, εγώ κι εσύ, πρώ-
τα επιχειρήσαμε, σε κάποιο άλλο μικρό και επιμέρους
παράδειγμα, να δούμε τη φύση του παραδείγματος γε-
νικά, με σκοπό, μετά από αυτό, αφού μεταφέρουμε το
ίδιο σχήμα από ασήμαντα πράγματα στο μεγαλείο
του βασιλιά, να επιχειρήσουμε πάλι, με ένα παράδειγ-
μα, να γνωρίσουμε μεθοδικά σε τι συνίσταται η φρο-
ντίδα των πραγμάτων της πόλης, και να περάσουμε,
έτσι, από το όνειρο στην εγρήγορση;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να αναλάβουμε πάλι το πρώτο ε-
πιχείρημα. και επειδή αναρίθμητοι αμφισβητούν στο
βασιλικό γένος τη φροντίδα για τις πόλεις, πρέπει να
ξεχωρίσουμε όλους αυτούς και να απομονώσουμε το
βασιλιά. και, για το σκοπό αυτό, είπαμε πως μας
χρειάζεται κάποιο παράδειγμα.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Ποιο ελάχιστο παράδειγμα, λοιπόν, θα μπορούσε
να παραθέσει κάποιος, στο οποίο να υπάρχει η ίδια
δραστηριότητα με την πολιτική, και να ανακαλύψει ι-
κανοποιητικά το ζητούμενο; Θέλεις, μα το Δία, Σω-
κράτη, αν δεν έχουμε κάποιο άλλο πρόχειρο, να επι-
λέξουμε την τέχνη της υφαντικής; Κ α ι αυτή, αν έχεις
την ίδια γνώμη, όχι ολόκληρη; Γιατί θα μας αρκέσει,
ίσως, η σχετική με τα μάλλινα υφάσματα. αφού, και
μόνο αυτό της το μέρος αν επιλέξουμε, θα μπορούσε
να μας δώσει τη μαρτυρία που θέλουμε.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί όχι;
ΞΕ.Όπως, επομένως, διαιρέσαμε προηγουμένως κάθε
θέμα, χωρίζοντας μέρη από μέρη, γιατί και τώρα να
μην κάνουμε το ίδιο για την υφαντική, και, όσο μπο-
ρούμε πιο σύντομα, να περάσουμε από όλα τα στάδια,
και να επανέλθουμε γρήγορα σε αυτό που είναι χρήσι-
μο τώρα;
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς;
ΞΕ. Θα σου απαντήσω με την ίδια την ανάλυση.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραιότατα απάντησες.
ΞΕ.'Ολα, λοιπόν, όσα δημιουργούμε και αποκτάμε, εί-
ναι είτε για να κάνουμε κάτι, είτε μας προστατεύουν
για να μην υποφέρουμε. κι από τα προστατευτικά, άλ-
λα είναι αντίδοτα για τα δηλητήρια, και θεία και αν-
θρώπινα, ενώ άλλα προκαλύμματα . κι από τα προκα-
λύμματα, άλλα είναι εξοπλισμοί για τον πόλεμο, ενώ
άλλα φράγματα . κι από τα φράγματα, άλλα είναι πα-
ραπετάσματα, ενώ άλλα προστατευτικά για τους χει-
μώνες και τους καύσωνες. κι από τα προστατευτικά,
άλλα είναι καλύμματα ενώ άλλα σκεπάσματα. κι από
τα σκεπάσματα, άλλα είναι στρώματα ενώ άλλα πε-
ρικαλύμματα . κι από τα περικαλύμματα, άλλα είναι
μονοκόμματα ενώ άλλα σύνθετα. κι από τα σύνθετα,
άλλα είναι διάτρητα ενώ άλλα συνδέονται δίχως τρύ-
πες' κι από τα άτρητα, άλλα γίνονται από τα νεύρα
των φυτών της γης, ενώ άλλα είναι τρίχινα . κι από τα
τρίχινα, άλλα κολλάνε με νερό και γη, 3 ° ενώ άλλα
συνδέονται απευθείας μεταξύ τους. Σ' αυτά, λοιπόν,
τα προστατευτικά και τα σκεπάσματα, που συνδέο-
νται απευθείας μεταξύ τους, δώσαμε το όνομα των
ρούχων' κι όπως, τότε, την τέχνη που είχε να κάνει με
την πόλη, την είπαμε πολιτική, έτσι και τώρα, την τέ-
χνη που κυρίως ασχολείται με τα ρούχα, θα την απο-
καλέσουμε, από το ίδιο το πράγμα, ιματιουργική; Ε-
πιπλέον, θα υποστηρίξουμε ότι και η υφαντική, στο
βαθμό που το μεγαλύτερο μέρος της αφορά στην κα-
τεργασία των ρούχων, δε διαφέρει καθόλου, παρά μό-
νο στο όνομα, από την ίδια την ιματιουργική, όπως
και, στην άλλη περίπτωση, η βασιλική τέχνη διέφερε
από την πολιτική;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Ας συλλογιστούμε λοιπόν στη συνέχεια, πως κά-
ποιος μπορεί να σκεφτεί ότι ορίσαμε ικανοποιητικά
την τέχνη της ύφανσης των ρούχων, μια που δεν μπο-
ρεί να καταλάβει ότι ακόμη δεν τη διακρίναμε από τις
τέχνες που συνεργάζονται στενά, παρόλο που διαχω-
ρίστηκε από πολλές συγγενείς.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες συγγενείς, πες μου;
ΞΕ. Φαίνεται δεν παρακολούθησες όσα είπα. πάλι, λοι-
πόν, νομίζω ότι πρέπει να επανέλθω, και να αρχίσω
από το τέλος. Γιατί, αν κατανοείς τι σημαίνει οικειό-
τητα, μόλις τώρα διαχωρίσαμε μια τέχνη από τη συγ-
γενική της, όταν ξεχωρίσαμε τη σύνθεση των στρωμά-
των, κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα στα υφάσματα
που τυλίγουμε γύρω μας και σ' εκείνα που τα στρώ-
νουμε κάτω.
ΝΕ. ΣΩ. Καταλαβαίνω.
ΞΕ. Κ α ι ξεχωρίσαμε κάθε δημιουργία από λινάρια και
σπάρτα και όλα όσα, κατ' αναλογία, ονομάσαμε νεύ-
ρα των φυτών' μετά, πάλι, διαχωρίσαμε την πιλητι-
κή31 και την κατασκευή που χρησιμοποιεί την τρήση
και τη ραφή, το μεγαλύτερο μερίδιο στην οποία έχει η
τέχνη του υποδηματοποιού.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ.Έτσι, ξεχωρίσαμε την τέχνη της κατασκευής δερ-
μάτινων μονοκόμματων σκεπασμάτων, και όλες εκεί-
νες που κατασκευάζουν στεγάσματα, όσες βρήκαμε
στην οικοδομική και γενικά στην ξυλουργική, και σε
άλλες τέχνες, που προσφέρουν προστασία από το νερό,
και όσες τέχνες παρέχουν αναχαιτιστικά έργα για τις
κλοπές και τις βίαιες πράξεις, και έχουν να κάνουν, εν-
νοείται, με τη δημιουργία σκεπασμάτων και τις κατα-
σκευές θυρών, και θεωρούνται μέρη της γομφωτικής 32
τέχνης. Ξεχωρίσαμε και την οπλουργική, που είναι
τμήμα της μεγάλης και πολύπλοκης διαδικασίας κα-
τασκευής αμυντικών μέσων. στην αρχή, επίσης, δια-
χωρίσαμε αμέσως ολόκληρη τη μαγική τέχνη, τη σχε-
τική με τα αντίδοτα, και αφήσαμε, όπως θα δίναμε
την εντύπωση, την ίδια την τέχνη που αναζητούσαμε,
η οποία προστατεύει από την κακοκαιρία, κατασκευά-
ζει καλύμματα από μαλλί, και ονομάστηκε τέχνη της
ύφανσης.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Ακόμη όμως, παιδί μου, δεν ολοκληρώσαμε αυτό
που είπαμε. Γιατί, εκείνος που ασχολείται με το πρώ-
το στάδιο της κατασκευής των ρούχων, φαίνεται να
κάνει κάτι αντίθετο με την ύφανση.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Η ύφανση είναι, κατά κάποιον τρόπο, ένα είδος
σύνδεσης.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Το πρώτο στάδιο όμως, στο οποίο αναφερθήκαμε,
περιλαμβάνει τη διάλυση όσων ενώθηκαν και συγχω-
νεύτηκαν.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο πράγμα μιλάς;
ΞΕ. Γ ι α το έργο της τέχνης εκείνου που λαναρίζει τα
μαλλιά. Ή θα τολμήσουμε να ονομάσουμε την τέχνη
του λαναρίσματος υφαντική, και να πούμε ότι εκείνος
που λαναρίζει είναι υφάντης;
ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο.
ΞΕ. Και, βέβαια, αν κάποιος ονομάζει υφαντική την τέ-
χνη που παράγει το στημόνι και το υφάδι, χρησιμο-
ποιεί παράδοξο και ψευδή χαρακτηρισμό.
ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά.
ΞΕ. Κ α ι τι; Ολόκληρες οι τέχνες της κατεργασίας και
της επιδιόρθωσης, θα πούμε πως δεν έχουν τίποτε να
κάνουν με την επιμέλεια και την επεξεργασία του ρού-
χου, ή θα αποφανθούμε ότι, και αυτές όλες, ανήκουν
στην τέχνη της ύφανσης;
ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο.
ΞΕ. Σίγουρα, όμως, όλες αυτές θα αμφισβητήσουν
στην υφαντική τέχνη την επεξεργασία και την παρα-
γωγή των ρούχων. θα παραχωρήσουν σε εκείνη το με-
γαλύτερο μέρος, αλλά θα αναγνωρίσουν και στον εαυ-
τό τους μεγάλα προνόμια.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Κοντά σε αυτές, τότε, πρέπει να πιστέψουμε ότι,
και οι τέχνες που δημιουργούν τα εργαλεία, με τα ο-
ποία συντελούνται τα έργα της υφαντικής, θα ισχυρι-
στούν ότι συνεργάζονται στη δημιουργία κάθε υφά-
σματος.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Επομένως, ο ορισμός μας της υφαντικής τέχνης,
δηλαδή το μέρος του που επιλέξαμε θα είναι ικανοποι-
ητικός, αν, από τις μέριμνες για το μάλλινο ρούχο, α-
ποφανθούμε ότι αυτή είναι η ωραιότερη και σημαντι-
κότερη απ' όλες. ή, βέβαια, θα λέγαμε κάποια αλή-
θεια, όμως όχι κάτι σαφές ούτε ολοκληρωμένο, μέχρι
να ξεχωρίσουμε από την υφαντική όλες αυτές τις άλ-
λες τέχνες;
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Επομένως, μετά από αυτά, δεν πρέπει να κάνουμε
αυτό που λέμε, ώστε η συζήτησή μας να προχωρήσει;
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Πρώτα, λοιπόν, ας παρατηρήσουμε ότι, σε όλη τη
διαδικασία παραγωγής, υπάρχουν δύο τέχνες.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες;
ΞΕ. Η μια συνεργάζεται στην παραγωγή, ενώ η άλλη
είναι η άμεση αιτία.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς γίνεται αυτό;
ΞΕ. Όσες τέχνες δε δημιουργούν το ίδιο το πράγμα,
αλλά προμηθεύουν σ' εκείνες που το δημιουργούν τα
όργανα, χωρίς τα οποία καμιά τέχνη δε θα μπορούσε
ποτέ να εκτελέσει το έργο που έχει οριστεί γ ι ' αυτήν,
μπορούμε να τις ονομάσουμε συναίτιες,33 ενώ εκείνες
που παράγουν το ίδιο το πράγμα αιτίες.
ΝΕ. ΣΩ. Λογικό είναι.
ΞΕ. Μετά από αυτό, λοιπόν, τις τέχνες που κατα-
σκευάζουν αδράχτια και κερκίδες34 και όσα άλλα όρ-
γανα συμμετέχουν στην παραγωγή των ρούχων,
μπορούμε όλες να τις ονομάσουμε συναίτιες, ενώ εκεί-
νες που φροντίζουν και δημιουργούν τα ίδια τα ρούχα
αιτίες;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Ανάμεσα στις τέχνες-αιτίες, όμως, είναι η τέχνη
του πλυσίματος και η τέχνη του διορθωτή, και κάθε
άλλη φροντίδα για τα ρούχα. επειδή, μάλιστα, η πε-
ριοχή της διακοσμητικής είναι μεγάλη, μπορούμε κα-
τεξοχήν να περιλάβουμε αυτές τις τέχνες ως ένα μέρος
της, και να το ονομάσουμε ολόκληρο "τέχνη της κα-
τεργασίας των μάλλινων υφασμάτων".
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία.
ΞΕ. Και, πάλι, η τέχνη του λαναρίσματος και του κλω-
σίματος, και όλες οι εργασίες οι σχετικές με την ίδια
την παραγωγή του ρούχου για το οποίο μιλούμε, α-
ποτελούν μία τέχνη, που τη γνωρίζουν όλοι - την τέ-
χνη της κατεργασίας των μαλλιών.
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Τώρα, στην τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών
υπάρχουν δύο τμήματα, και καθένα από αυτά αποτε-
λείται από την ένωση δύο τεχνών.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. Το λανάρισμα και το μισό της εργασίας που γίνε-
ται με την κερκίδα, και όσες εργασίες χωρίζουν μετα-
ξύ τους πράγματα που βρίσκονται ενωμένα, όλα αυτά
μαζί είναι μέρος της τέχνης της κατεργασίας των μαλ-
λιών' και, σε όλα τα πράγματα, διακρίναμε δύο μεγά-
λες τέχνες, εκείνη της σύνθεσης και την άλλη του δια-
χωρισμού.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Τώρα, η τέχνη του λαναρίσματος και όλες οι ερ-
γασίες που μόλις αναφέραμε είναι μέρη της τέχνης του
διαχωρισμού. γιατί, η τέχνη που διαχωρίζει μαλλιά
και στημόνια, και μ' έναν τρόπο εκτελείται με κερκί-
δα, ενώ μ' έναν άλλο με τα χέρια, πήρε όσα ονόματα
αναφέραμε μόλις τώρα.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Πάλι, τότε, ας πάρουμε ένα μέρος της τέχνης της
σύνθεσης, που ανήκει και στην τέχνη της κατεργασίας
των μαλλιών. Κι ας αφήσουμε όλα όσα ανήκουν στην
τέχνη του διαχωρισμού, χωρίζοντας στα δύο την τέ-
χνη της κατεργασίας των μαλλιών, στο τμήμα του
διαχωρισμού και σε εκείνο της σύνθεσης.
ΝΕ. ΣΩ. Ας κάνουμε τη διαίρεση.
ΞΕ. Πάλι, επομένως, πρέπει να διαιρέσουμε, Σωκρά-
τη, το μέρος που ανήκει, ταυτόχρονα, στη σύνθεση και
στην κατεργασία των μαλλιών, αν πρόκειται να συλ-
λάβουμε επαρκώς την τέχνη της υφαντικής, για την ο-
ποία μιλήσαμε προηγουμένως.
ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει λοιπόν να το κάνουμε.
ΞΕ. Ναι, πρέπει. kι ας ονομάσουμε ένα μέρος της τέ-
χνη της συστροφής και το άλλο τέχνη της συμπλοκής.
ΝΕ. ΣΩ. Δεν είμαι σίγουρος ότι καταλαβαίνω. Γ ι α τ ί
νομίζω ότι, όταν λες τέχνη της συστροφής, εννοείς την
εργασία για το στημόνι.
ΞΕ.'Οχι μόνο αυτή, αλλά και εκείνη για το υφάδι. ή θα
ανακαλύψουμε ότι το υφάδι παράγεται χωρίς συστρο-
φή;
ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο.
ΞΕ. Προσδιόρισε, λοιπόν, καθένα από αυτά τα δύο.
γιατί, ίσως ο προσδιορισμός να σε βοηθήσει.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς να το κάνω;
ΞΕ. Ως εξής. ανάμεσα στα προϊόντα του λαναρίσματος,
υπάρχει κάποιο που επιμηκύνεται και αποκτάει πλά-
τος και το λέμε "κάταγμα";
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κι όταν αυτό συστραφεί με αδράχτι και γίνει στε-
ρεό νήμα, θα ονομάσεις το νήμα στημόνι, και θα πεις
ότι η τέχνη που διευθύνει αυτή την εργασία είναι η τέ-
χνη που κλώθει το στημόνι.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. 'Οσα νήματα, πάλι, συστρέφονται χαλαρά, και, σε
σχέση με την έλξη του λαναρίσματος, είναι όσο μαλα-
κά χρειάζεται για να υφανθούν με το στημόνι, θα τα ο-
νομάσουμε υφάδι, ενώ η τέχνη που είναι ορισμένη γι'
αυτά, θα πούμε πως είναι η τέχνη που κλώθει το υφά-
δι.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Τώρα, λοιπόν, το μέρος της υφαντικής τέχνης που
προκρίναμε, έγινε, ήδη, πλήρως κατανοητό. Γ ι α τ ί , ό-
ταν το μέρος της τέχνης της σύνθεσης, που περιλαμβά-
νεται στην τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών, κα-
τασκευάζει ένα πλεκτό, με την ευθεία ύφανση του υφα-
διού και του στημονιού, ονομάζουμε ολόκληρο το υφα-
ντό μάλλινο ρούχο, ενώ την τέχνη που είναι αρμόδια
γι' αυτό υφαντική.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Ωραία . γιατί, λοιπόν, δεν είπαμε αμέσως ότι η υ-
φαντική είναι η τέχνη της πλέξης του υφαδιού και του
στημονιού, αλλά γυρίζουμε γύρω-γύρω και κάνουμε
μάταια πάμπολλες διακρίσεις;
ΝΕ. ΣΩ. Σε μένα τουλάχιστον, ξένε, δε φάνηκε να είπα-
με μάταια τίποτε απ' όσα είπαμε.
ΞΕ. Καθόλου δε με ξαφνιάζει αυτό' όμως, καλότυχε,
μπορεί να αλλάξεις γνώμη. Γ ι α ν' αποφύγεις λοιπόν
αυτό το νόσημα, στην περίπτωση που αργότερα σε
προσβάλλει συχνά - πράγμα καθόλου περίεργο - ά-
κουσε κάποια σκέψη που ταιριάζει να την πούμε για ό-
λα τα παρόμοια.
ΝΕ. ΣΩ. Εξήγησέ μου.
ΞΕ. Πρώτα, λοιπόν, ας δούμε γενικά την υπερβολή και
την έλλειψη, για να επαινούμε και να ψέγουμε σε λο-
γική βάση όσα κάθε φορά, περισσότερα ή λιγότερα απ'
όσο πρέπει, λέγονται σε συζητήσεις τέτοιου είδους.
ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει να το κάνουμε.
ΞΕ. Νομίζω, τότε, ότι αν σκεφτόμασταν αυτά τα
πράγματα, θα πράτταμε σωστά.
ΝΕ. ΣΩ. Ποια πράγματα;
ΞΕ. Το μήκος και τη συντομία και γενικά την υπερβο-
λή και την έλλειψη. γιατί όλα αυτά, νομίζω, είναι α-
ντικείμενα της τέχνης της μέτρησης.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Ας διαιρέσουμε λοιπόν αυτή την τέχνη σε δύο μέ-
ρη' γιατί είναι απαραίτητο γι' αυτό που επιδιώκουμε.
ΝΕ. ΣΩ. Πες, αν θέλεις, με ποιον τρόπο θα γίνει η διαί-
ρεση.
ΞΕ. Με τον εξής' ένα μέρος αφορά στη σχέση που έ-
χουν μεταξύ τους το μεγάλο μέγεθος και η μικρότητα .
και το άλλο στην ουσία που είναι αναγκαία για την
παραγωγή.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς;
ΞΕ. Δε σου φαίνεται πως είναι φυσικό, να μην πρέπει
να λέμε ότι το μεγαλύτερο είναι μεγαλύτερο από κα-
νένα άλλο, παρά μόνο από το μικρότερο, και το μικρό-
τερο, πάλι, μικρότερο από το μεγαλύτερο, και από κα-
νένα άλλο;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι τι; Μήπως, πάλι, δεν πρέπει να πούμε ότι ό-
ντως υπάρχει εκείνο που υπερβάλλει, πέρα από τη φύ-
ση του κανονικού, κι εκείνο που υπολείπεται σε σχέση
με αυτή, είτε στα λόγια είτε και στις πράξεις. πράγμα
στο οποίο και διαφέρουν κυρίως, όπως πιστεύουμε, οι
κακοί και οι καλοί;
ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς.
ΞΕ. Πρέπει, επομένως, να ορίσουμε πως υπάρχουν δύ-
ο είδη του μεγάλου και του μικρού, και δύο τρόποι να
τα διακρίνουμε μεταξύ τους. δεν πρέπει, όμως, όπως
 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ

κάναμε πριν λίγο, να πούμε ότι έχουν σχέση μεταξύ

τους μόνο, αλλά, όπως λέχθηκε τώρα, ότι από τη μια
έχουν σχέση μεταξύ τους κι από την άλλη με το κανο-
νικό. Το λόγο που συμβαίνει αυτό, θέλουμε άραγε να
τον μάθουμε;
ΞΕ. Φυσικά.
ΝΕ. ΣΩ. Αν κάποιος δεν αφήσει η φύση του μεγαλύτε-
ρου να έχει σχέση με τίποτε άλλο, παρά μόνο με το μι-
κρότερο, δε θα έχει ποτέ σχέση με το κανονικό' έτσι
δεν είναι;
ΞΕ.Έτσι.
ΝΕ. ΣΩ. Επομένως, με μια τέτοια θεωρία, δε θα κατα-
στρέψουμε τις ίδιες τις τέχνες και όλα τους τα έργα,
και δε θα εξαφανίσουμε, επίσης, την πολιτική, που α-
ναζητούμε τώρα, και την υφαντική, για την οποία μι-
λήσαμε; Γιατί, όλες αυτές προσέχουν ό,τι είναι περισ-
σότερο ή λιγότερο από το κανονικό, και το βλέπουν ό-
χι ως ανύπαρκτο, αλλά ως πραγματικό εμπόδιο στις
πράξεις, και, με αυτό τον τρόπο, διατηρώντας το μέ-
τρο, όλα όσα κάνουν είναι καλά και ωραία.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Αν, λοιπόν, εξαφανίσουμε την πολιτική, η συνακό-
λουθη έρευνά μας για τη βασιλική επιστήμη δε θα εί-
ναι αδιέξοδη;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Τότε, όπως στην περίπτωση του σοφιστή επιβάλα-
με το συμπέρασμα ότι το μη ον υπάρχει, επειδή σ' αυ-
τό διέφυγε ο λόγος μας, έτσι και τώρα, πάλι, πρέπει
να επιβάλουμε το περισσότερο και το λιγότερο να γί-
νουν μετρητά όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και σε σχέ-
ση με τον καθορισμό του κανονικού; Γιατί, βέβαια, αν
δε συμφωνήσουμε σε αυτό, δεν είναι δυνατό να υπάρ-
ξει δίχως αμφισβήτηση ούτε ο πολιτικός ούτε κάποιος
άλλος, που έχει γνώση των πρακτικών υποθέσεων.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι τώρα, λοιπόν, πρέπει οπωσδήποτε να κά-
νουμε το ίδιο.
ΞΕ. Αυτό το έργο, Σωκράτη, θα είναι ακόμη μεγαλύ-
τερο από εκείνο. -παρόλο που κι εκείνο θυμούμαστε
πόσο μακριά μας πήγε- αλλά είναι απολύτως δίκαιο
να υποθέσουμε γι' αυτά κάτι τέτοιο.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ.Ότι κάποτε θα μας χρειαστεί η αρχή που διατυπώ-
σαμε τώρα, για να αποδείξουμε την ακριβή αλήθεια.
Στο ότι, όμως, για τον τωρινό μας σκοπό, η απόδειξη
είναι καλή και επαρκής, νομίζω ότι μας βοηθεί έξοχα
το εξής επιχείρημα: ότι, δηλαδή, πρέπει να πιστεύου-
με πως όλες οι τέχνες υπάρχουν με τον ίδιο τρόπο, και
ότι το μεγαλύτερο και το μικρότερο μετρώνται όχι μό-
νο στη μεταξύ τους σύγκριση, αλλά και σε σχέση με
τον καθορισμό του κανονικού. Γιατί, αν υπάρχει αυτό
υπάρχουν κι εκείνα, κι αν υπάρχουν εκείνα υπάρχει
και αυτό. αν, όμως, ένα από αυτά δεν υπάρχει, δεν
μπορεί ποτέ να υπάρξει ούτε το άλλο.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό είναι σωστό. αλλά τι έρχεται μετά από
αυτό;
ΞΕ. Είναι φανερό ότι θα μπορούσαμε να διαιρέσουμε
τη μετρητική επιστήμη, όπως είπαμε, χωρίζοντάς τη
στα δύο' τοποθετώντας στο ένα της μέρος όλες τις τέ-
χνες, όσες μετρούν τον αριθμό και τα μήκη και τα βά-
θη και τα πλάτη και το πάχος σε σχέση με τα αντίθε-
τά τους' ενώ στο άλλο, εκείνες που τα μετρούν σε σχέ-
ση με το κανονικό και το ταιριαστό και το καίριο και
το αναγκαίο, και όλα όσα τοποθετήθηκαν στο ενδιά-
μεσο των άκρων.
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι τα δύο τμήματα που ανέφερες είναι μεγά-
λα, και διαφέρουν πολύ μεταξύ τους.
ΞΕ. Ναι . γιατί αυτό που επαναλαμβάνουν, Σωκράτη,
πολλοί έξυπνοι άνθρωποι, και το λένε ως κάτι σοφό,
ότι δηλαδή η μετρητική επιστήμη ασχολείται με όλα
όσα συμβαίνουν, τυχαίνει να είναι το ίδιο ακριβώς με
αυτό που είπαμε τώρα. Γιατί, κατά κάποιον τρόπο, ό-
λα όσα βρίσκονται στην περιοχή της τέχνης, παίρνουν
μέρος στη μέτρηση. επειδή, όμως, οι άνθρωποι δεν εί-
ναι συνηθισμένοι να εξετάζουν τα πράγματα διαιρώ-
ντας τα σε είδη,' 6 αμέσως, παρόλο που διαφέρουν τό-
σο, τα ταυτίζουν, πιστεύοντας πως είναι όμοια . και,
πάλι, κάνουν το αντίθετο από αυτό, όταν δεν κατα-
φέρνουν να διαιρέσουν άλλα πράγματα σε μέρη. Ό-
μως, το σωστό θα ήταν, όταν κάποιος αντιληφθεί εκ
των προτέρων την κοινότητα πολλών πραγμάτων, να
μην εγκαταλείψει, προτού δει μέσα σε αυτή όλες τις
διαφορές που υπάρχουν σε είδη. ενώ, πάλι, όταν οι κά-
θε είδους ανομοιότητες γίνουν ορατές σε πλήθος πραγ-
μάτων, δεν πρέπει να μπορεί να ταράζεται και να στα-
ματά, προτού συγκεντρώσει μέσα σε μια ομοιότητα ό-
λα τα οικεία στοιχεία, και τα περικλείσει στην ουσία
κάποιου γένους. Είπαμε λοιπόν αρκετά γι' αυτά, και
για τις ελλείψεις και τις υπερβολές. ας κρατήσουμε,
μόνο, ότι βρήκαμε δύο γένη της μετρητικής που έχουν
να κάνουν με αυτά, κι ας θυμούμαστε ποια είπαμε πως
είναι.
ΝΕ. ΣΩ. Θα το θυμούμαστε.
ΞΕ. Τώρα, μετά από τη συζήτηση αυτή, ας αναλάβου-
με μιαν άλλη, τόσο για τα ίδια τα αντικείμενα της έ-
ρευνάς μας, όσο και για κάθε κουβέντα που γίνεται
στα πλαίσια τέτοιων συζητήσεων.
ΝΕ. ΣΩ. Ποια ακριβώς;
ΞΕ. Αν κάποιος, σχετικά με τους μαθητές που συγκε-
ντρώνονται για να μάθουν τα γράμματα, μας ρωτού-
σε: όταν κάποιος ερωτηθεί από ποια γράμματα απο-
τελείται η μια ή η άλλη λέξη, θα πούμε πως το ερώ-
τημα γίνεται γ ι ' αυτή τη μία, συγκεκριμένη λέξη, για
την οποία πρόκειται, ή για να τον κάνουν περισσότε-
ρο ικανό για όλες τις πιθανές λέξεις;
ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς, για να τον κάνουν ικανό για όλες.
ΞΕ. Κ α ι τι γίνεται τώρα με εμάς και την έρευνα για τον
πολιτικό; Την αναλάβαμε περισσότερο γι' αυτό το συ-
γκεκριμένο θέμα, ή για να γίνουμε καλύτεροι διαλε-
κτικοί σε όλα τα θέματα;
ΝΕ. ΣΩ. Κι εδώ είναι προφανές, ότι το κάναμε στοχεύ-
οντας σε όλα.
ΞΕ. Ασφαλώς, κανένας γνωστικός άνθρωπος δε θα ή-
θελε να επιδιώξει τη συζήτηση για την υφαντική, για
την ίδια την υφαντική . αλλά, νομίζω, οι περισσότεροι
δεν καταλαβαίνουν ότι κάποια όντα έχουν μερικές φυ-
σικές αισθητές ομοιότητες, οι οποίες εύκολα γίνονται
αντιληπτές . αυτές δεν είναι καθόλου δύσκολο να τις
φανερώσουμε, όταν κάποιος θελήσει, σ' εκείνον που θα
ζητήσει εξήγηση για κάποια, να την καταδείξει εύκο-
λα, χωρίς προβλήματα και, πραγματικά, δίχως εξή-
γηση. Πάλι, όμως, για τα σημαντικότερα και τα πιο
πολύτιμα πράγματα, δεν προσφέρεται στους ανθρώ-
πους καμιά εικόνα επεξεργασμένη καθαρά, την οποία,
αυτός που θέλει να ικανοποιήσει την ψυχή εκείνου που
ζητεί να μάθει, θα τη δείξει, προσαρμόζοντάς την σε
κάποια από τις αισθήσεις, και θα γεμίσει την ψυχή αρ-
κετά. Γ ι ' αυτό πρέπει να ασκούμαστε, ώστε να μπο-
ρούμε να εξηγούμε και να καταλαβαίνουμε την εξήγη-
ση για το καθένα. γιατί τα ασώματα πράγματα, που
είναι τα ωραιότερα και τα πιο σημαντικά, δείχνονται
σαφώς μόνο με το λόγο και με τίποτε άλλο,37 κι όλα
όσα λέμε τώρα είναι για χάρη τους. Είναι όμως πιο
εύκολο να εξασκηθείς, για οποιοδήποτε θέμα, σε ασή-
μαντα πράγματα, απ' ό,τι σε σημαντικά.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία μίλησες.
ΞΕ. Ας θυμηθούμε, λοιπόν, το λόγο για όλα όσα είπα-
με γ ι ' αυτά τα θέματα.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο λόγο το κάναμε;
ΞΕ. Εξαιτίας, ακριβώς, της ίδιας της δυσάρεστης δυ-
σχέρειας που δοκιμάσαμε στη μακρά συζήτηση για
την υφαντική τέχνη, και σ' εκείνη για την περιστροφή
του σύμπαντος και στην άλλη για το σοφιστή, τη σχε-
τική με την ύπαρξη του μη όντος. Γιατί καταλάβαμε
ότι κράτησαν περισσότερο απ' όσο πρέπει, και επιπλή-
ξαμε τους εαυτούς μας για όλα αυτά, από φόβο μή-
πως, εκτός από πολλά, είπαμε και παράδοξα.38 Πες,
λοιπόν, πως είπαμε όσα είπαμε, για να μην πάθουμε
στο μέλλον κάτι παρόμοιο.
ΝΕ. ΣΩ. Ας είναι. Συνέχισε μόνο να μιλάς.
ΞΕ. Λέω, λοιπόν, ότι εγώ κι εσύ πρέπει να θυμούμαστε
αυτά που μόλις είπαμε, και, κάθε φορά, να ψέγουμε
και να επαινούμε τη συντομία και το μάκρος των συ-
ζητήσεών μας, χωρίς να συγκρίνουμε τις διαστάσεις
μεταξύ τους, αλλά με βάση το μέρος της μετρητικής
που, τότε, είπαμε ότι πρέπει να θυμούμαστε. με βάση
δηλαδή το ταιριαστό.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Ούτε, όμως, σε σχέση με αυτό πρέπει να τα κρίνου-
με όλα. Γιατί, για να γίνουμε αρεστοί, καθόλου δε θα
χρειαστούμε κάποιο κατάλληλο μήκος, εκτός αν πρό-
κειται για δευτερεύουσα μέριμνα . και πάλι, σε ό,τι α-
φορά την έρευνα για το πρόβλημα, και τον τρόπο να
το λύσουμε όσο γίνεται πιο εύκολα και γρήγορα, ο λό-
γος προστάζει να είναι μια δευτερεύουσα και όχι η
πρώτη μας επιθυμία. Πολύ περισσότερο, όμως, και
πρώτα, επιτάσσει να εκτιμούμε την ίδια τη μέθοδο της
ικανότητας να διαιρούμε σε είδη. και, επομένως, αν
κάποιος λόγος, ακόμη κι αν είναι πολύ μεγάλος, κάνει
τον ακροατή περισσότερο ικανό να ανακαλύψει την α-
λήθεια, πρέπει να τον προσέχουμε και να μην αγανα-
κτούμε καθόλου με το μήκος του. κι αν πάλι είναι μι-
κρότερος, να τον κρίνουμε με τον ίδιο τρόπο. Πάλι,
κοντά σ' αυτά, εκείνος που, σε συζητήσεις όπως οι δι-
κές μας, ψέγει τα μεγέθη των λόγων, και δεν αποδέ-
χεται τις κυκλικές μεθόδους, πρέπει όχι μόνο να μην
ψέγει τους λόγους που είναι μεγάλοι, και μετά γρήγο-
ρα και βιαστικά να τους εγκαταλείπει, αλλά, πρέπει ε-
πίσης να δείχνει πως πιστεύει ότι, αν ήταν συντομότε-
ροι θα έκαναν τους ακροατές καλύτερους διαλεκτικούς
και περισσότερο ικανούς να ανακαλύψουν με τη λογι-
κή την αλήθεια των πραγμάτων. Όσο για τους άλλους
ψόγους και επαίνους, που στοχεύουν άλλα πράγματα,
δε χρειάζεται να τους προσέχουμε καθόλου' ούτε καν
να φαίνεται πως ακούμε τέτοιους λόγους. Αρκετά ό-
μως με αυτά, αν κι εσύ έχεις την ίδια γνώμη . ας γυρί-
σουμε τώρα πάλι στον πολιτικό, φέρνοντας γι' αυτόν
το παράδειγμα της υφαντικής, για την οποία μιλήσα-
με προηγουμένως.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία το είπες. ας κάνουμε αυτά που λες.
ΞΕ. Ο βασιλιάς, λοιπόν, έχει διαχωριστεί από τις πε-
ρισσότερες συγγενείς τέχνες, ή μάλλον από όλες τις
σχετικές με τις αγέλες. και απομένουν, υποστηρίζου-
με, ot τέχνες που έχουν να κάνουν με την ίδια την πό-
λη. Αυτές είναι συναίτιες και αιτίες, και πρέπει πρώτα
να τις ξεχωρίσουμε μεταξύ τους.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Ξέρεις, λοιπόν, ότι είναι δύσκολο να τις χωρίσου-
με στα δύο; Κ α ι η αιτία νομίζω, όσο προχωρούμε, θα
γίνεται όλο και περισσότερο φανερή.
ΝΕ. ΣΩ. Τότε, έτσι πρέπει να κάνουμε.
ΞΕ. Ας τις διαιρέσουμε λοιπόν σε μέλη, όπως το ζώο
της θυσίας, αφού στα δύο δεν μπορούμε. Γ ι α τ ί πρέπει
πάντα, όσο μπορούμε, να χωρίζουμε στον πλησιέστε-
οο αριθμό.39
ΝΕ. ΣΩ. Τώρα, επομένως, τι θα κάνουμε;
ΞΕ.'Οπως πιο μπροστά, όσες τέχνες παρείχαν όργανα
για την υφαντική, όλες τότε, αν δεν κάνω λάθος, τις ο-
ρίζαμε ως συναίτιες.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι τώρα το ίδιο πρέπει να κάνουμε, αλλά πολύ
περισσότερο από τότε. Γιατί, όσες τέχνες δημιουργούν
κάποιο μικρό ή μεγάλο όργανο για την πόλη, πρέπει
να τις ορίσουμε όλες ως συναίτιες. Αφού, χωρίς αυτές,
δε θα υπήρχε ποτέ πόλη ούτε πολιτική . πάλι, όμως, δε
νομίζω πως μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιο έργο
της βασιλικής τέχνης ανήκει σε αυτές.
ΝΕ. ΣΩ.'Οχι.
ΞΕ. Και, βέβαια, επιχειρούμε κάτι δύσκολο, όταν απο-
χωρίζουμε αυτό το γένος από τα άλλα' γιατί, μπορεί
να πούμε πως οτιδήποτε υπάρχει είναι το όργανο του
ενός ή του άλλου πράγματος, και να φανεί πως είπα-
με κάτι πιθανό. Όμως, μέσα στην πόλη υπάρχει ένα
άλλο είδος κτημάτων, για το οποίο θέλω να πω το ε-
ξής.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ.Ότι δεν έχουν αυτή τη λειτουργία του οργάνου.
Γιατί δεν παράγονται, όπως το όργανο, για να γίνουν
αιτία της δημιουργίας, αλλά για τη διατήρηση εκείνου
που δημιουργήθηκε.
ΝΕ ΣΩ. Ποιο είναι, λοιπόν, αυτό το είδος;
ΞΕ. Εκείνο το ποικίλο είδος, που παράγεται με ξηρά
και υγρά υλικά, που είναι πυρωμένα αλλά και με δί-
 χως φωτιά, και, με ένα όνομα, το αποκαλούμε "αγ-
γείο"· πρόκειται για ένα πολύ πλούσιο είδος και, όπως
νομίζω, δεν ταιριάζει καθόλου με την επιστήμη που ε-
ρευνούμε.
ΝΕ. ΣΩ. Δίχως αμφιβολία.
ΞΕ. Πρέπει να παρατηρήσουμε και ένα τρίτο, μεγάλο
είδος κτημάτων, διαφορετικό από τα προηγούμενα.
βρίσκεται στη γη και στο νερό, περιπλανιέται πολύ άλ-
λα μένει και στάσιμο, είναι και πολύτιμο και χωρίς ά-
ξια, αλλά έχει ένα όνομα. γιατί ολόκληρο το είδος εί-
ναι θέση κάποιου πράγματος, και γίνεται πάντα έδρα
για κατι.
ΝΕ. Σ Ω , Ποιο είναι αυτό;
ΞΕ. Το ονομάζουμε όχημα και, βέβαια, δεν είναι κα-
θόλου εργο της πολιτικής, αλλά πολύ περισσότερο της
ξυλουργικής και της κεραμικής και της χαλκουργικής
τέχνης.
ΝΕ. ΣΩ. Καταλαβαίνω.
ΞΕ. Το τέταρτο είδος ποιο θα είναι; Άραγε, πρέπει να
πούμε πως υπάρχει κάποιο διαφορετικό από τα προη-
γούμενα, στο οποίο ανήκουν τα περισσότερα από εκεί-
να που είπαμε νωρίτερα. όλα τα ρούχα, τα περισσό-
τερα οπλα και τα τείχη, όλα τα γήινα και λίθινα προ-
καλύμματα και αναρίθμητα άλλα πράγματα; Κ α ι ε-
πειδή ολα αυτά κατασκευάζονται για την προφύλαξη,
πολυ ορθά μπορεί γενικά να ονομαστούν προκάλυμμα
και, τα περισσότερα, είναι πολύ πιο σωστό να θε-
ωρηθούν έργο της οικοδομικής ή της υφαντικής τέχνης
παρα της πολιτικής.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Θα δεχθούμε, τώρα, να ορίσουμε ως πέμπτο είδος
εκείνο που περιλαμβάνει τη διακοσμητική και τη ζω-
γραφική και όλες τις μιμήσεις που εκτελούνται με τη
χρήση της ζωγραφικής και της μουσικής, και οι οποί-
ες πραγματοποιούνται μόνο για την ευχαρίστηση, και
σωστά θα περιλαμβάνονταν σε ένα όνομα;
ΝΕ. ΣΩ. Σε ποιο;
ΞΕ. Νομίζω πως τα ονομάζουν παιγνίδι.
ΝΕ. ΣΩ. Αναμφίβολα.
ΞΕ. Σε όλα τούτα, λοιπόν, θα πρέπει να δώσουμε αυ-
τό το ένα όνομα. γιατί κανένα δεν το κάνουν για κά-
ποιο σοβαρό σκοπό, αλλά όλα για διασκέδαση.
ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτό το καταλαβαίνω αρκετά καλά.
ΞΕ. Και, ως έκτο είδος, δε θα ορίσουμε εκείνο που, σε
όλα τούτα, παρέχει τα υλικά, από τα οποία και στα ο-
ποία όλες οι τέχνες που μόλις αναφέραμε δημιουργούν
τα έργα τους' ένα ποικίλο είδος, απότοκο πολλών άλ-
λων τεχνών;
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο πράγμα μιλάς;
ΞΕ. Γ ι α το χρυσό και τον άργυρο και όλα τα μεταλλεύ-
ματα, και όσα υλικά η ξυλοκοπική, και γενικά το κλά-
δευμα, κόβει και παρέχει στην ξυλουργική και την κα-
λαθοποιία. και, ακόμη, για την τέχνη της αποφλοίω-
σης των φυτών, και εκείνη της κατεργασίας των δερ-
μάτων, που αφαιρεί τα δέρματα από τα έμψυχα σώ-
ματα, και για όλες τις άλλες τέχνες που ασχολούνται
με παρόμοια πράγματα . για εκείνες που κατασκευά-
ζουν φελλούς και πάπυρο και σχοινιά, και μας δίνουν
τη δυνατότητα να δημιουργούμε σύνθετα είδη πραγ-
μάτων από γένη που δεν είναι σύνθετα. Ως ένα είδος,
όλα αυτά τα ονομάζουμε πρωτογενές και απλό κτήμα
των ανθρώπων, και δεν είναι με κανέναν τρόπο έργο
της βασιλικής επιστήμης.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία.
ΞΕ. Τώρα, το απόκτημα της τροφής, και όλα τα πράγ-
ματα που, μέσα στο σώμα, αναμειγνύουν δικά τους
μέρη με μέρη του σώματος, και έχουν κάποια δύναμη
να θεραπεύσουν, μπορούμε να πούμε πως είναι το έ-
βδομο είδος, και, στο σύνολο του, θα το ονομάσουμε
τροφό μας, εκτός κι αν έχουμε κάποιο άλλο, καλύτερο
όνομα να του δώσουμε. Ό λ α αυτά, όμως, πιο σωστό
θα ήταν να τα αποδώσουμε στη γεωργική, στην κυνη-
γετική, στη γυμναστική, στην ιατρική και στη μαγει-
ρική τέχνη, απ' ό,τι στην πολιτική.
ΝΕ. ΣΩ. Αναμφίβολα.
ΞΕ. Σχεδόν, λοιπόν, όλα τα είδη των κτημάτων, εκτός
από τα ήμερα ζώα, νομίζω πως τα ανέφερα μέσα σε
αυτά τα επτά είδη. Κοίταξε: ήταν απόλυτα δίκαιο να
τοποθετηθεί στην αρχή το πρωτογενές είδος, και, με-
τά από αυτό, το όργανο, το αγγείο, το όχημα, η προ-
φύλαξη, το παιγνίδι, η τροφή. Όσο για εκείνα που πα-
ραλείψαμε, αν μας διέφυγε κάτι ασήμαντο, μπορούμε
να το προσαρμόσουμε σε κάποιο από αυτά τα είδη' ό-
πως είναι, για παράδειγμα, η μορφή του νομίσματος,
των σφραγίδων και κάθε αποτυπώματος. Γ ι α τ ί αυτά
δεν περιέχουν κανένα μεγάλο κοινό γένος' μερικά, ό-
μως, αν και βεβιασμένα, μπορούμε να κάνουμε ώστε
να ταιριάξουν είτε στο είδος των διακοσμητικών είτε
σε εκείνο των οργάνων. Τα κτήματα των ήμερων ζώ-
ων, εκτός από τους δούλους, όλα φαίνεται πως τα α-
ναλαμβάνει η τέχνη της ανατροφής της αγέλης, την ο-
ποία διαιρέσαμε σε μέρη νωρίτερα.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Απομένει, τώρα, η τάξη των δούλων και γενικά
των υπηρετών, μεταξύ των οποίων μαντεύω ότι θα α-
νακαλύψουμε εκείνους που αμφισβητούν το βασιλιά
για το ίδιο το υφαντό,42 όπως, πριν λίγο, αμφισβητού-
σαν τους υφάντες εκείνοι που έχουν σχέση με το κλώ-
σιμο και το λανάρισμα και όσα άλλα είπαμε. Όλοι τώ-
ρα οι άλλοι, που είπαμε πως είναι συναίτιοι, έχουν ε-
ξαφανιστεί μαζί με τα έργα που μόλις αναφέραμε, και
χωρίστηκαν από τη βασιλική και πολιτική πράξη.43
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Ας πλησιάσουμε, λοιπόν, κι ας εξετάσουμε από κο-
ντά τους υπόλοιπους, για να τους γνωρίσουμε πιο σί-
γουρα.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό πρέπει να κάνουμε.
ΞΕ. Θα ανακαλύψουμε, τότε, ότι οι μεγαλύτεροι υπη-
ρέτες, όταν τους δούμε από κοντά, επιδιώκουν το α-
ντίθετο και βρίσκονται στην αντίθετη κατάσταση από
αυτή που υποπτευθήκαμε.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιοι είναι αυτοί;
ΞΕ. Αυτοί που αγοράζονται και αποκτώνται με αυτό
τον τρόπο. αυτούς αναμφισβήτητα μπορούμε να τους
ονομάσουμε δούλους, και δι διεκδικούν καθόλου τη
βασιλική τέχνη.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα όχι.
ΞΕ. Κ α ι τι; Όσοι ελεύθεροι τάσσουν οικειοθελώς τους ε-
αυτούς τους στην υπηρεσία αυτών που μόλις αναφέρα-
με, μεταφέροντας ο ένας στον άλλο και εξισώνοντας
τα προϊόντα της γεωργίας και των άλλων τεχνών,
άλλοι στις αγορές και άλλοι ταξιδεύοντας από πόλη σε
πόλη, διαμέσου της θάλασσας και της ξηράς, ανταλ-
λάσσοντας νομίσματα με άλλα πράγματα ή νομίσμα-
τα με νομίσματα . αυτοί, τους οποίους ονομάσαμε αρ-
γυραμοιβούς44 και εμπόρους και εφοπλιστές και μετα-
πράτες, θα διεκδικήσουν κάτι από την πολιτική;
ΝΕ. ΣΩ.'Ισως, τουλάχιστον, την εμπορευματική.
ΞΕ. Σίγουρα, όμως, τους μισθωτούς και τους δούλους,
που τους βλέπουμε να υπηρετούν προθυμότατα όλους,
δε θα τους βρούμε ποτέ να διεκδικούν τη βασιλική τέ-
χνη.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα όχι.
ΞΕ. Τί γίνεται, όμως, με εκείνους που προσφέρουν υ-
πηρεσίες άλλου είδους;
ΝΕ. ΣΩ. Σε ποιες υπηρεσίες αναφέρεσαι και ποιους εν-
νοείς;
ΞΕ. Την τάξη των κηρύκων και όσους, μετά από μα-
κρά υπηρεσία, γίνονται επιδέξιοι στη γραφική εργασί-
α, και κάποιους άλλους ικανότατους, που προσφέρουν
πολλές και διάφορες υπηρεσίες, σχετικές με τα δημό-
σια αξιώματα . αυτούς, πάλι, πώς θα τους ονομάσου-
με;
ΝΕ. ΣΩ.Όπως είπες τώρα: υπηρέτες. οι ίδιοι, όμως, δεν
έχουν εξουσία μέσα στις πόλεις.
ΞΕ. Αλλ' όμως, βέβαια, δε νομίζω πως είδα κάποιο ό-
νειρο, και είπα ότι κάπου εδώ θα αποκαλυφθούν εκεί-
νοι που διεκδικούν κατεξοχήν την πολιτική τέχνη.
ΙΙαρόλο που, ασφαλώς, θα μας φαινόταν πολύ παρά-
δοξο να τους αναζητούμε σε κάποια θέση υπηρέτη.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Ας έρθουμε, λοιπόν, ακόμη πιο κοντά σε όσους δεν
εξετάσαμε ως τώρα. Είναι, καταρχάς, οι άνθρωποι
που έχουν να κάνουν με τη μαντική τέχνη, και έχουν
μερίδιο σε ένα είδος υπηρετικής επιστήμης. γιατί, ό-
πως είναι γνωστό, θεωρούνται ερμηνευτές των θεών
στους ανθρώπους.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι μετά, πάλι, το γένος των ιερέων, όπως ορί-
ζουν τα ήθη και τα έθιμα, γνωρίζει πώς, με τις θυσίες,
να δίνει από εμάς στους θεούς τα δώρα που τους αρέ-
σουν, και, με προσευχές, να τους ζητεί για χάρη μας
να αποκτήσουμε αγαθά' και τα δύο αυτά, αποτελούν
μέρος μιας τέχνης του υπηρέτη.
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Ή δ η , λοιπόν, μου φαίνεται σα να βρισκόμαστε πά-
νω στο ίχνος το οποίο ψάχναμε. Γιατί το σχήμα των
ιερέων και των μάντεων είναι πράγματι γεμάτο μεγα-
λοφροσύνη, και απολαμβάνουν μεγάλη εκτίμηση εξαι-
τίας του μεγέθους των εγχειρημάτων τους. Ώστε, για
παράδειγμα, στην Αίγυπτο ο βασιλιάς δεν μπορεί να
διοικήσει χωρίς την ιερατική ιδιότητα, και, αν τύχει
κάποιος από άλλο γένος να έχει αποκτήσει την εξου-
σία με τη βία, είναι αναγκαίο ύστερα να εισχωρήσει
στο γένος των ιερέων. Κ α ι μεταξύ των Ελλήνων, α-
κόμη, κάποιος θα μπορούσε να βρει ότι, σε πολλές πε-
ριοχές, επιβάλλεται στις σπουδαιότερες δημόσιες αρ-
χές να θυσιάζουν τις μεγαλύτερες δημόσιες θυσίες. Κ α ι
α εσάς, άλλωστε, είναι εξίσου προφανές αυτό που λέω.
γιατί υποστηρίζουν ότι, στο βασιλιά που κληρώθη-
κε, παραχωρήθηκε το δικαίωμα να εκτελεί τις ιερότε-
ρες και τις κατεξοχήν πατρογονικές αρχαίες θυσίες.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε αυτούς τους κλη-
ρωτούς βασιλείς και ιερείς και τους υπηρέτες τους και,
επίσης, κάποιο άλλο, πολύ μεγάλο πλήθος ανθρώ-
πων, το οποίο το είδαμε καθαρά μόλις τώρα, όταν ξε-
χωρίσαμε τους πρώτους.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιους μιλάς;
ΞΕ. Γ ι α κάποιους πολύ παράξενους ανθρώπους.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς;
ΞΕ. Το γένος τους είναι ανάμεικτο από όλες τις φυλές.
όπως φαίνεται, τουλάχιστο, τώρα που το εξετάζω.
Γιατί, πολλοί από αυτούς μοιάζουν με λιοντάρια και
Κενταύρους και άλλα παρόμοια, ενώ πάρα πολλοί με
Σατύρους και με τα αδύναμα και πανούργα θηρία. και
γρήγορα ανταλλάσσουν μεταξύ τους τις μορφές τους
και τις ιδιότητες. Κ α ι μόλις τώρα, Σωκράτη, νομίζω
πως κατάλαβα ποιοι είναι οι άνθρωποι.
ΝΕ. ΣΩ. Πες μου. γιατί μου φαίνεται ότι διακρίνεις κά-
τι παράξενο.
ΞΕ. Ναι . γιατί η άγνοια κάνει τα πράγματα να φαίνο-
νται παράξενα στον καθένα. Κ α ι ο ίδιος μάλιστα, τώ-
ρα, αυτό έπαθα. αμφιταλαντεύτηκα, όταν ξαφνικά εί-
δα καθαρά το θίασο που ασχολείται με τις υποθέσεις
των πόλεων.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο θίασο;
ΞΕ. Το μεγαλύτερο απατεώνα απ' όλους τους σοφι-
στές, και τον πιο έμπειρο στην τέχνη της απάτης. αυ-
τόν που, αν και είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνου-
με από τους αληθινούς πολιτικούς και βασιλικούς άν-
δρες, πρέπει να τον διακρίνουμε, αν πρόκειται να δού-
με καθαρά το αντικείμενο της έρευνάς μας.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτό, βέβαια, δεν πρέπει να το αμελήσουμε.
ΞΕ. Δεν πρέπει. συμφωνώ. Πες μου τώρα το εξής.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ. Η μοναρχία δεν είναι μία από τις πολιτικές εξου-
σίες που ξέρουμε;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι μετά τη μοναρχία, νομίζω, θα μπορούσαμε να
αναφέρουμε την εξουσία των λίγων.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι;
ΞΕ. Κ α ι μια τρίτη μορφή πολιτεύματος δεν είναι η ε-
ξουσία του πλήθους, που ονομάζεται δημοκρατία;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Κι ενώ είναι τρεις, δε γίνονται μ' έναν τρόπο πέ-
ντε, παράγοντας από τον εαυτό τους δύο επιπλέον,
καινούργια ονόματα;
ΝΕ. ΣΩ. Ποια ονόματα;
ΞΕ. Σήμερα οι άνθρωποι, λαμβάνοντας υπόψη τους το
βίαιο και το εκούσιο, την πενία και τον πλούτο, το νό-
μο και την ανομία, που υπάρχουν στα πολιτεύματα,
διαιρούν τα δύο πρώτα σε δύο μέρη, και τη μοναρχία,
που παρέχει δύο είδη, την αποκαλούν με δύο ονόμα-
τα: της τυραννίδας και της βασιλείας.
ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια.
ΞΕ. Κ α ι κάθε πόλη που κυβερνιέται από τους λίγους,
με τα ονόματα της αριστοκρατίας και της ολιγαρχίας.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Στην περίπτωση της δημοκρατίας, όμως, είτε το
πλήθος κυβερνά εκείνους που έχουν περιουσίες βίαια
είτε με τη θέλησή τους, και είτε τηρεί ακριβώς τους νό-
μους είτε όχι, συνήθως κανείς δεν αλλάζει το όνομά
της.
ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια.
ΞΕ. Τι λοιπόν; Πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι ορθό
κάποιο από αυτά τα πολιτεύματα, που ορίστηκε με τις
διακρίσεις ανάμεσα στον ένα, τους λίγους και τους πολ-
λούς, ή στον πλούτο και την πενία, ή στο βίαιο και το
εκούσιο, ή στο γραπτό δίκαιο και την απουσία νόμων;
ΝΕ. ΣΩ. Τι στ' αλήθεια μας εμποδίζει;
ΞΕ. Σκέψου καθαρότερα, ακολουθώντας τον εξής συλ-
λογισμό.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιον;
ΞΕ. Θα εμμείνουμε σε αυτό που είπαμε στην αρχή, ή
θα διαφωνήσουμε;
ΝΕ. ΣΩ. Σε τι αναφέρεσαι;
ΞΕ. Είπαμε, νομίζω, πως η βασιλική εξουσία είναι μια
από τις επιστήμες.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι δεν αναφερθήκαμε σε όλες τις επιστήμες, αλ-
λά την προκρίναμε από τις άλλες ως μια επιστήμη της
κρίσης και της επίβλεψης.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Και, στην επιστήμη της επίβλεψης, διακρίναμε α-
νάμεσα στην επίβλεψη των άψυχων έργων και εκείνη
των όντων που έχουν ζωή. και, διαιρώντας πάντα με
αυτό τον τρόπο, προχωρήσαμε μέχρι εδώ, χωρίς να
λησμονούμε ότι πρόκειται για επιστήμη, αλλά και δί-
χως ακόμη να μπορούμε να εξακριβώσουμε επαρκώς
τι επιστήμη είναι.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά μιλάς.
ΞΕ. Άρα καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως το κριτήριο για
τα πολιτεύματα δεν πρέπει να είναι οι λίγοι και οι
πολλοί, ούτε το εκούσιο και το ακούσιο, ούτε η πενία
και ο πλούτος, αλλά κάποια επιστήμη, αν, βέβαια, α-
κολουθήσουμε τα προηγούμενα;
ΝΕ. ΣΩ. Μα αυτό, βέβαια, δεν μπορούμε να μην το κά-
νουμε.
ΞΕ. Αναγκαστικά λοιπόν, τώρα, πρέπει να εξετάσουμε
σε ποιο από αυτά τα πολιτεύματα συμβαίνει να πραγ-
ματώνεται η επιστήμη της διακυβέρνησης των ανθρώ-
πων, που είναι σχεδόν η πιο δύσκολη και η πιο σπου-
δαία που μπορούμε να αποκτήσουμε. Γ ι α τ ί πρέπει να
ανακαλύψουμε αυτή, για να δούμε ποιους πρέπει να
διακρίνουμε από το σοφό βασιλιά. εκείνους, δηλαδή,
που προσποιούνται πως είναι πολιτικοί και πείθουν
πολλούς, αλλά δεν είναι με κανένα τρόπο.
ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει, πράγματι, να κάνουμε αυτό που είπα-
με πριν.
ΞΕ. Μήπως λοιπόν το πλήθος, μέσα σε μια πόλη, φαί-
νεται πως μπορεί να αποκτήσει αυτή την επιστήμη;
ΝΕ. ΣΩ. Πώς να γίνει αυτό;
ΞΕ. Μήπως, πάλι, σε μια πόλη χίλιων ανθρώπων, εί-
ναι δυνατό εκατό ή και πενήντα να την αποκτήσουν ε-
παρκώς;
ΝΕ. ΣΩ.'Οχι, έτσι θα ήταν η ευκολότερη απ' όλες τις τέ-
χνες' ξέρουμε καλά ότι, στους χίλιους άνδρες, ποτέ δε
θα υπήρχαν πενήντα τέλειοι παίκτες των πεσσών, σε
σύγκριση με εκείνους στις άλλες ελληνικές πόλεις, και
βέβαια όχι τόσοι βασιλείς. Γιατί, εκείνον που κατέχει
τη βασιλική επιστήμη, είτε κυβερνά είτε όχι, πρέπει, ό-
πως είπαμε προηγουμένως, να τον αποκαλούμε βασι-
λικό άνδρα.
ΞΕ. Καλά έκανες και μου το θύμισες. Κ α ι , σύμφωνα με
αυτό, νομίζω, την ορθή διακυβέρνηση πρέπει να την α-
ναζητήσουμε στον ένα ή στους δύο ή στους πολύ λί-
γους, όταν συμβαίνει να είναι ορθή.
ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια.
ΞΕ. Κ α ι τους άνδρες αυτούς, είτε κυβερνούν με τη θέ-
ληση είτε δίχως τη θέληση των υπηκόων τους, είτε
σύμφωνα με γραπτούς είτε δίχως γραπτούς νόμους,
και είτε είναι πλούσιοι είτε φτωχοί, πρέπει, όπως νο-
μίζουμε τώρα, να υποθέσουμε ότι ασκούν την εξουσία
τους σύμφωνα με κάποια τέχνη. Το ίδιο πιστεύουμε
και για τους γιατρούς. Είτε μας θεραπεύουν με τη θέ-
λησή μας είτε δίχως αυτή, κάνοντάς μας τομές ή καί-
γοντάς μας ή προκαλώντας μας πόνο με κάποιον άλ-
λο τρόπο, είτε το κάνουν σύμφωνα με γραπτούς είτε
δίχως γραπτούς κανόνες, και είτε είναι φτωχοί είτε
πλούσιοι, πάντως δεν παύουμε να τους λέμε γιατρούς.
όσο επιβλέπουν με την τέχνη, δίνοντας καθάρσιο είτε
αδυνατίζοντάς μας αλλιώς, είτε ακόμη και αυξάνο-
ντας το βάρος μας, αν, μόνο, το κάνουν για το καλό
των σωμάτων, που τα κάνουν υγιέστερα απ' ό,τι ή-
ταν, οι θεράποντες γιατροί σώζουν τους ασθενείς που
θεραπεύουν. Με τον τρόπο αυτό, νομίζω, κι όχι με άλ-
λον, θα καθορίσουμε ότι αυτός είναι ο μόνος ορθός ο-
ρισμός της ιατρικής και οποιασδήποτε άλλης εξουσίας.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Αναγκαστικά τότε, ανάμεσα στα πολιτεύματα, ό-
πως φαίνεται, εκείνο το πολίτευμα είναι κατεξοχήν
ορθό και το μόνο πραγματικό πολίτευμα, στο οποίο
κάποιος μπορεί να βρει τους κυβερνήτες αληθινούς ε-
πιστήμονες, κι όχι να φαίνονται μόνο, είτε κυβερνούν
σύμφωνα με νόμους είτε χωρίς νόμους, είτε κυβερνούν
με τη θέληση των υπηκόων τους είτε δίχως αυτή, και
είτε είναι φτωχοί είτε πλούσιοι. από αυτά, τίποτα δεν
μπορούμε να υπολογίσουμε με κάποιον κανόνα ορθό-
τητας.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία.
ΞΕ. Κ α ι , είτε εξαγνίσουν την πόλη για το καλό της,
σκοτώνοντας ή και εξορίζοντας κάποιους, είτε την κά-
νουν μικρότερη, στέλνοντας κάπου έξω αποικίες, σα
να' ταν σμήνη μελισσών, είτε, από έξω, φέρουν μέσα
στην πόλη ξένους, και τους κάνουν πολίτες, για να την
κάνουν μεγαλύτερη, όσο χρησιμοποιούν την επιστήμη
και το δίκαιο, και διατηρούν την πόλη και, όσο είναι
δυνατό, από χειρότερη την κάνουν καλύτερη, αυτό,
τότε, και με τέτοιους όρους, πρέπει να δηλώσουμε πως
είναι το μοναδικό ορθό πολίτευμα' 45 κι όσα άλλα ανα-
φέρουμε, πρέπει να πούμε πως δεν είναι γνήσια ούτε
πραγματικά, αλλά μιμούνται αυτό. κι εκείνα που λέ-
με πως είναι εύνομα, το μιμούνται καλύτερα, ενώ τα
άλλα χειρότερα.
ΝΕ. ΣΩ. Τα άλλα που είπες, ξένε, φαίνονται λογικά . ό-
τι, όμως, πρέπει κανείς να κυβερνά και δίχως νόμους,
ακούγεται δύσκολα.
ΞΕ. Λίγο, βέβαια, με το ερώτημά σου με πρόφθασες,
Σωκράτη. Γ ι α τ ί ήμουν έτοιμος να σε ρωτήσω, αν α-
ποδέχεσαι όλα όσα είπα, ή δυσανασχετείς με κάτι.
Τώρα όμως, ήδη, είναι φανερό ότι, αυτό που θέλουμε
να συζητήσουμε, είναι αν είναι ορθό να κυβερνούν κά-
ποιοι χωρίς νόμους.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε πρέπει.
ΞΕ. Κατά κάποιον τρόπο, βέβαια, είναι προφανές πως
η νομοθετική ανήκει στη βασιλική επιστήμη' το καλύ-
τερο, όμως, είναι όχι να εξουσιάζουν οι νόμοι, αλλά ο
βασιλικός άνδρας που διαθέτει φρόνηση. Ξέρεις γιατί;
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί λες;
ΞΕ. Επειδή ο νόμος δε θα μπορούσε ποτέ να συνοψίσει
επακριβώς το άριστο και συνάμα το πιο δίκαιο για ό-
λους, και να αξιώσει το καλύτερο. γιατί οι ανομοιότη-
τες των ανθρώπων και των πράξεων, κ α ι το γεγονός
ότι ποτέ τίποτα, για να το πω έτσι, δεν ησυχάζει από
τα ανθρώπινα, δεν επιτρέπουν σε καμιά τέχνη, και για
κανένα θέμα, να προτείνει κάτι απλό γ ι α όλες τις πε-
πτομέρειες για τον καθένα χωριστά, και να προστά-
ζουν για το σώμα του καθένα το καλύτερο, αλλά πι-
στεύουν ότι, ως επί το πλείστον, πρέπει να ορίζουν α-
δρότερα, και για πολλούς, το ωφέλιμο για τα σώμα-
τα.
ΝΕ. ΣΩ. Ωραία.
ΞΕ. Γ ι ' αυτό και, πράγματι, τους υποβάλλουν όλους
στις ίδιες ασκήσεις, και τους κάνουν να ξεκινούν και να
σταματούν ταυτόχρονα, είτε πρόκειται για τον αγώνα
δρόμου, για την πάλη και όλες τις σωματικές ασκή-
σεις.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είναι.
ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να θεωρήσουμε πως και ο νομοθέ-
της, που πρόκειται να επιβλέψει τις αγέλες, και να δια-
τηρήσει το δίκαιο και τα συμβόλαια του ενός προς τον
άλλο, δε θα είναι ποτέ ικανός, δίνοντας σε όλους τις ί-
διες εντολές, να αποδώσει ακριβώς αυτό που ανήκει
στον καθένα.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Νομίζω, όμως, θα θεσπίσει νόμους για την πλειο-
ψηφία και για τις περισσότερες περιπτώσεις, και κά-
πως αδρότερα για τον καθένα χωριστά, είτε αποδώσει
γραπτό δίκαιο, είτε νομοθετήσει με βάση τα άγραφα,
πατροπαράδοτα έθιμα.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Σωστά βεβαίως. Γιατί, πώς θα μπορούσε ποτέ κά-
ποιος, Σωκράτη, να κάθεται διά βίου διαρκώς δίπλα
στον καθένα, και να του ορίζει με ακρίβεια τι πρέπει να
κάνει; Σίγουρα, αν κάποιος από αυτούς που πραγμα-
τικά κατέχουν τη βασιλική επιστήμη, μπορούσε να το
κάνει αυτό, δύσκολα, φαντάζομαι, θα έθετε εμπόδια
στον εαυτό του, γράφοντας αυτούς τους λεγόμενους
νόμους.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε, ξένε, σύμφωνα τουλάχιστο με
αυτά που μόλις είπαμε.
ΞΕ. Κ α ι μάλλον, φίλε μου, σύμφωνα με αυτά που πρό-
κειται να πούμε.
ΝΕ. ΣΩ. Ποια δηλαδή;
ΞΕ. Τα εξής. Ας υποθέσουμε πως ένας γιατρός ή και
κάποιος γυμναστής πρόκειται να ταξιδέψει και, για
πολύ καιρό, να μείνει μακριά από εκείνους που φροντί-
ζει' αν πιστεύει ότι οι ασκούμενοι ή οι ασθενείς δε θα
θυμηθούν τις εντολές του, θα ήθελε να τους γράψει υ-
πομνήματα, έτσι δεν είναι;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι.
ΞΕ. Κι αν το ταξίδι του κρατούσε λιγότερο χρόνο, απ'
όσο υπολόγιζε, και ερχόταν πάλι πίσω; Δε θα τολμού-
σε, μήπως, να δώσει καινούργιες εντολές στη θέση των
γραπτών, αν τα πράγματα πήγαιναν καλύτερα για
τους ασθενείς, επειδή, απροσδόκητα, οι άνεμοι ή και
κάποιο άλλο από τα φαινόμενα που προκαλεί ο Δίας,
θα ήταν διαφορετικά απ' ό,τι συνήθως; Θα επέμενε
στην άποψη ότι κανείς δεν πρέπει να παρεκκλίνει από
τους αρχαίους νόμους, ούτε ο ίδιος να θεσπίζει και-
νούργιους, ούτε ο ασθενής να τολμά να κάνει άλλα
πράγματα, αντίθετα στους γραπτούς κανόνες, με την
πεποίθηση ότι εκείνοι οι νόμοι ήταν ιατρικοί και υγιει-
νοί, ενώ άλλες μέθοδοι νοσηρές και όχι έντεχνες; Αν ο-
τιδήποτε παρόμοιο συνέβαινε στην επιστήμη και την
αληθινή τέχνη, δε θα προκαλούσε οπωσδήποτε, και
για οποιαδήποτε περίπτωση, το μεγαλύτερο γέλιο για
τα παρόμοια νομοθετήματα;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ.'Ομως, εκείνος που, με γραπτούς ή άγραφους νό-
μους, όρισε τα δίκαια και τα άδικα, τα ωραία και τα ε-
πονείδιστα, τα καλά και τα κακά για τις αγέλες των
ανθρώπων, που ζουν στις διάφορες πόλεις, σύμφωνα
με τους νόμους εκείνων που νομοθέτησαν, αν είναι να
επανέλθει, αυτός, που νομοθετεί με τέχνη, ή κάποιος
άλλος σαν κι αυτόν, δεν επιτρέπεται να θεσπίσει άλ-
λους νόμους, αντίθετους από τους πρώτους; Μήπως
και αυτή η απαγόρευση δε θα φαινόταν στ' αλήθεια το
ίδιο γελοία με την άλλη;
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Ξέρεις, λοιπόν, αυτό που λένε οι περισσότεροι άν-
θρωποι σε μια τέτοια περίπτωση;
ΝΕ. ΣΩ. Δεν μπορώ να το φέρω στο μυαλό μου τώρα.
ΞΕ. Πράγματι, πρόκειται για εύσχημο επιχείρημα.
Γιατί, υποστηρίζουν πως, αν κάποιος γνωρίζει καλύ-
τερους νόμους από εκείνους των προηγουμένων, πρέ-
πει, αφού πρώτα πείσει την πόλη του, να δώσει τους
νόμους του, αλλά όχι αλλιώς.
ΝΕ. ΣΩ. Τι λοιπόν; Δεν είναι σωστό αυτό;
ΞΕ Ισως. Αν όμως, κάποιος, χωρίς να πείσει, εκβιάζει
το καλύτερο, απάντησε, ποιο θα είναι το όνομα της βί-
ας; Ό χ ι όμως ακόμα . πρώτα πες μου για τα προηγού-
μενα.
Ν Ε. ΣΩ. Τι εννοείς;
ΞΕ. Αν κάποιος, ενώ κατέχει σωστά την τέχνη του,
χωρίς να πείσει τον ασθενή του αναγκάσει παιδί ή κά-
ποιον άνδρα ή και γυναίκα να κάνει το καλύτερο, πα-
ραβαίνοντας τους γραπτούς κανόνες, ποιο θα είναι το
όνομα αυτής της βίας; Δε θα ήταν οποιοδήποτε όνο-
μα, μάλλον, παρά το λεγόμενο άτεχνο, επιβλαβές για
την υγεία σφάλμα; Κ α ι μήπως, εκείνος που εξαναγκά-
στηκε, δεν έχει δίκιο να πει γι' αυτό τα πάντα, εκτός
από το ότι υπέστη βλάβες και άτεχνη μεταχείριση α-
πό τους γιατρούς που τον εξανάγκασαν;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά μιλάς.
ΞΕ. Πώς, όμως, θα ονομάσουμε το σφάλμα ενάντια
στην πολιτική τέχνη; Δε θα πούμε πως είναι αισχρό
και κακό και άδικο;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ.'Οσο, τώρα, για τους ανθρώπους που εξαναγκάζο-
νται, αντίθετα στους γραπτούς νόμους και τις παραδό-
σεις, να κάνουν άλλα πράγματα, πιο δίκαια και καλύ-
τερα και πιο όμορφα απ' όσα έκαναν πριν, πες μου, αν
ο ψόγος τους γ ι ' αυτή τη βία δεν πρόκειται να είναι το
πιο καταγέλαστο πράγμα, δεν πρέπει κάθε φορά να
λένε τα πάντα, εκτός απ' το ότι, εκείνοι που εξαναγκά-
στηκαν, υπέφεραν πράγματα αισχρά και άδικα και κα-
κά από εκείνους που τους εξανάγκασαν;
ΝΕ. ΣΩ. Μιλάς πολύ σωστά.
Μ. Μήπως, όμως, αν αυτός που ασκεί βία είναι πλού-
σιος, είναι και οι πράξεις της βίας δίκαιες, ενώ αν είναι
φτωχός άδικες; Είτε, τώρα, κάποιος πείσει ή και χω-
ρίς να πείσει, πλούσιος ή φτωχός, είτε σύμφωνα με
τους γραπτούς νόμους ή και αντίθετα με αυτούς, κάνει
τα συμφέροντα για την πόλη, δεν πρέπει αυτός να εί-
ναι ο πιο αληθινός όρος για την ορθή διοίκηση της πό-
λης, σύμφωνα με τον οποίο ο σοφός και καλός άνδρας
θα διευθύνει τις υποθέσεις της πόλης; Όπως ακριβώς ο
καπετάνιος φροντίζει πάντα για το καλό του πλοίου
και των ναυτών, χωρίς να δίνει γραπτές οδηγίες, αλ-
λά κάνοντας την τέχνη του νόμο, και σώζει εκείνους
που ταξιδεύουν μαζί του, έτσι, και με τον ίδιο αυτό
τρόπο, δε θα μπορούσε να ιδρυθεί ένα σωστό πολίτευ-
μα, από εκείνους που μπορούν να εξουσιάζουν κάνο-
ντας την τέχνη ισχυρότερη από τους νόμους; Κ α ι , σ' ό-
λα που κάνουν οι σοφοί κυβερνήτες δεν υπάρχει σφάλ-
μα, όσο διατηρούν μια σημαντική αρχή: με νου και τέ-
χνη, πάντα, να μοιράζουν στους πολίτες την τέλεια δι-
καιοσύνη, και να είναι ικανοί να τους σώσουν και να
τους κάνουν, όσο είναι δυνατό, καλύτερους απ' ό,τι ή-
ταν. Έ τ σ ι δεν είναι;
ΝΕ. ΣΩ. Δεν υπάρχει αντίλογος σε όσα είπες τώρα.
ΞΕ. Ούτε και στα άλλα μπορείς να φέρεις αντίρρηση.
ΝΕ. ΣΩ. Ποια εννοείς;
ΞΕ.Ότι κανένα πλήθος ανθρώπων, όποιοι κι αν είναι
αυτοί, δε θα μπορούσε ποτέ να αποκτήσει μια τέτοια
επιστήμη, και να σταθεί ικανό να διοικήσει μια πόλη
με σύνεση, αλλά, το ένα εκείνο πολίτευμα το σωστό,
πρέπει να το αναζητήσουμε σε ένα μικρό σχήμα και σε
λίγους και στον ένα άνθρωπο, ενώ τα άλλα να πούμε
πως είναι μιμήσεις, όπως είπαμε και λίγο νωρίτερα,
και πως άλλα το μιμούνται καλύτερα, ενώ άλλα χει-
ρότερα.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς με αυτό; Γιατί, ούτε πριν λίγο νομί-
ζω πως κατάλαβα αυτό που είπες για τις μιμήσεις.
ΞΕ. Κι όμως, είναι σοβαρό, να έχουμε κινήσει αυτό το
ζήτημα και να το εγκαταλείψουμε, χωρίς να συνεχί-
σουμε για να δείξουμε το σφάλμα που κάνουμε τώρα
σχετικά με αυτό.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο δηλαδή;
ΞΕ. Πρέπει να ερευνήσουμε το εξής' κάτι που δεν είναι
καθόλου σύνηθες ούτε εύκολο να το δει κανείς' ας προ-
σπαθήσουμε όμως να το συλλάβουμε. Πες μου: αν ορ-
θό είναι μόνο το πολίτευμα για το οποίο μιλήσαμε, ξέ-
ρεις ότι τα άλλα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τους δι-
κούς του γραπτούς νόμους προκειμένου να διατηρη-
θούν, κάνοντας έτσι αυτό που επιδοκιμάζεται σήμερα,
παρόλο που δεν είναι το ορθότερο;
ΝΕ. ΣΩ. Τι είναι αυτό;
ΞΕ. Κανένας από τους πολίτες να μην τολμά να κάνει
κάτι ενάντια στους νόμους, κι εκείνος που τολμά να τι-
μωρείται με θάνατο και με τις χειρότερες ποινές. Κι
αυτό, ορθότατα και πολύ καλά, έρχεται δεύτερο, αν ε-
ξαιρέσουμε το πρώτο, που μόλις αναφέραμε. Ας μιλή-
σουμε όμως με λεπτομέρειες για τον τρόπο με τον ο-
ποίο προέκυψε αυτό που ορίσαμε ως δεύτερο. Τι λες;
Ν Ε. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
Ξ Ε. Ας επανέλθουμε ακόμα μια φορά στις εικόνες, με
τις οποίες είναι αναγκαίο να απεικονίζουμε πάντα
τους βασιλικούς κυβερνήτες.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες εικόνες;
ΞΕ. Το γενναίο καπετάνιο και "το γιατρό, που αξίζει
όσο πολλοί". 47 Ας εξετάσουμε κάποιο σχήμα που μπο-
ρούμε να επινοήσουμε γι' αυτούς.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο είναι αυτό;
ΞΕ. Ας πούμε ότι, σχετικά με αυτούς, όλοι σκεφτόμα-
σταν πως μας κάνουν να υποφέρουμε τα φοβερότερα
πράγματα. Αφού, όποιον από μας θελήσουν και οι δυο
να σώσουν, τον σώζουν με τον ίδιο τρόπο, κι όποιον
θελήσουν να βλάψουν, τον βλάπτουν κόβοντας και
καίγοντας και προστάζοντας να τους πηγαίνουμε χρη-
ματικά ποσά σα να επρόκειτο για φόρους, από τα ο-
ποία ξοδεύουν λίγα ή και τίποτα για τον ασθενή, και
τα υπόλοιπα τα χρησιμοποιούν οι ίδιοι και οι υπηρέ-
τες τους. Και, για να τελειώσουμε, είτε από τους συγ-
γενείς είτε από κάποιους εχθρούς του ασθενή αμείβο-
νται με χρήματα, και προκαλούν το θάνατο του. Όσο
για τους καπετάνιους, κάνουν άλλα, αναρίθμητα τέ-
τοια πράγματα . μηχανεύονται κάποιο σχέδιο εναντί-
ον μας και, όταν οδηγήσουν το πλοίο στ' ανοιχτά, μας
εγκαταλείπουν έρημους, ή κάνουν σφάλματα καταμε-
σής στο πέλαγος και μας ρίχνουν στη θάλασσα, και
άλλα κακουργήματα. Αν, τώρα, σκεφτόμασταν αυτά,
και, γι' αυτούς, παίρναμε την απόφαση να μην επιτρέ-
ψουμε πια σε καμιά από τις τέχνες αυτές να κυβερνή-
σει με απόλυτη εξουσία ούτε δούλους ούτε ελεύθερους.
να συγκαλέσουμε συνέλευση όλου του λαού ή των
πλουσίων μόνο, και να μπορούν οι ανειδίκευτοι και οι
άλλοι δημιουργοί να εκφέρουν γνώμη για το ταξίδι
στη θάλασσα και για τις ασθένειες, για το πώς πρέπει
να χρησιμοποιούμε τα φάρμακα και τα ιατρικά όργα-
να για τους ασθενείς, και πώς τα ίδια τα πλοία και τα
ναυτικά όργανα, είτε για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας,
είτε για τους κινδύνους, τόσο εκείνους των ανέμων και
της θάλασσας στο ίδιο το ταξίδι, όσο κι εκείνους στις
συναντήσεις με ληστές, είτε, τέλος, χρειαστεί να ναυ-
μαχήσουν πολεμικά πλοία με άλλα ίδια' κι όσα το
πλήθος αποφάσισε γι' αυτά, είτε στη σύσκεψη συμμε-
τείχαν γιατροί και καπετάνιοι είτε άλλοι, ανειδίκευτοι,
θα έπρεπε να γραφούν σε κάποιους πίνακες48 και στή-
λες, ή, σε άλλες περιπτώσεις, να καθιερωθούν ως ά-
γραφα πατρογονικά έθιμα, και, όλο τον υπόλοιπο και-
ρό, να ταξιδεύουν στη θάλασσα και να φροντίζουν για
τη θεραπεία των ασθενών σύμφωνα με αυτά,
Ν Ε. ΣΩ. Λες, βέβαια, παράδοξα πράγματα.
ΞΕ. Οι κυβερνήτες του λαού θα εκλέγονται κάθε χρόνο,
είτε από τους πλούσιους είτε απ' όλους τους πολίτες,
και θα κυβερνά αυτός που θα τύχει να επιλεγεί με κλή-
ρο. Οι εκλεγμένοι κυβερνήτες κυβερνούν σύμφωνα με
τους γραπτούς νόμους, είτε κυβερνούν τα πλοία είτε
θεραπεύουν τους ασθενείς.
ΝΕ. ΣΩ. Αυτά είναι ακόμη πιο δύσκολα.
ΞΕ. Σκέψου τώρα κι αυτό που ακολουθεί. Γ ι α τ ί , όταν
περάσει ο χρόνος για την κάθε κυβέρνηση, θα πρέπει
να εγκαταστήσουν δικαστήρια από άνδρες που θα
κληρωθούν είτε από τους πλούσιους, από κάποιους ε-
πιλεγμένους εκ των προτέρων, είτε από ολόκληρο το
λαό' να οδηγήσουν μπροστά τους εκείνους που άσκη-
σαν εξουσία και να τους καλέσουν να λογοδοτήσουν,
και, όποιος θέλει, να τους κατηγορήσει ότι, στη διάρ-
κεια του χρόνου, δεν κυβέρνησαν τα πλοία ούτε σύμ-
φωνα με τους γραπτούς νόμους ούτε σύμφωνα με τα
αρχαία έθιμα των προγόνων. τα ίδια να κάνουν και
για εκείνους που φρόντισαν για τη θεραπεία των ασθε-
νών. και για όσους καταδικαστούν, οι δικαστές θα
πρέπει να ορίσουν την τιμωρία ή το ποσό που πρέπει
να πληρώσουν.
ΝΕ. ΣΩ. Επομένως, εκείνος που τολμά και εκούσια α-
σκεί εξουσία με αυτούς τους όρους, θα ήταν απολύτως
δίκαιο να υποστεί οποιαδήποτε τιμωρία και να πλη-
ρώσει οποιοδήποτε ποσό.
ΞΕ. Τότε, λοιπόν, θα χρειαστεί ακόμη να θεσπιστεί νό-
μος, κοντά σε όλους αυτούς, ότι αν κάποιος βρεθεί να
αναζητεί την κυβερνητική ή την τέχνη της ναυσιπλοΐ-
ας ή τους κανόνες για την υγεία και την ιατρική αλή-
θεια για τους ανέμους και τα θερμά και τα ψυχρά
πράγματα, αντίθετα στους γραπτούς κανόνες και σο-
φιζόμενος οτιδήποτε σχετικά με αυτά, πρώτα δε θα
τον ονομάζουν ούτε γιατρό ούτε καπετάνιο αλλά αε-
ρολόγο, ένα είδος φλύαρου σοφιστή. και μετά, κάποιος
που έχει την ικανότητα, μπορεί να τον μηνύσει και να
τον οδηγήσει στο δικαστήριο, επειδή διαφθείρει άλλους
νεώτερους, και τους πείθει να επιδίδονται στην κυβερ-
νητική ή την ιατρική όχι σύμφωνα με τους νόμους, αλ-
λά να κυβερνούν τα πλοία και τους ασθενείς με απόλυ-
τη εξουσία. αν, όμως, αντίθετα στους νόμους και τους
γραπτούς κανόνες, βρεθεί να πείθει είτε νέους είτε γέ-
 ρους. θα τον τιμωρούν με τις έσχατες τιμωρίες. Τίπο-
τα δεν πρέπει να είναι σοφότερο από τους νόμους' για-
τί κανένας δεν αγνοεί την ιατρική και τους κανόνες για
την υγεία ούτε την κυβερνητική τέχνη και εκείνη της
ναυσιπλοΐας. αφού, εκείνος που θέλει, μπορεί να μάθει
τους γραπτούς νόμους και τα πατρογονικά έθιμα που
υπάρχουν. Αν τώρα, Σωκράτη, αυτά που λέμε εφαρ-
μόζονταν σ' αυτές τις επιστήμες' και στη στρατηγική
και σε κάθε μέρος ολόκληρης της κυνηγετικής τέχνης
και στη ζωγραφική ή σε κάθε είδος της μιμητικής, και
στην ξυλουργική και σε κάθε είδος κατασκευής σκευών
ή ακόμη και στη γεωργία και γενικά στην τέχνη που
ασχολείται με τα φυτά, ή, κι αν ήταν να δούμε μια τέ-
χνη εκτροφής αλόγων να πραγματώνεται με γρα-
πτούς κανόνες, ή γενικά την τέχνη της ανατροφής της
αγέλης ή τη μαντική ή όλα όσα περιλαμβάνει η τέχνη
της υπηρεσίας, ή το παιχνίδι των πεσσών ή ολόκληρη
η επιστήμη των αριθμών, είτε η αμιγής είτε εκείνη που
έχει να κάνει με τα επίπεδα ή με τα στερεά ή με τις κι-
νήσεις - τι θα απογίνονταν όλα αυτά, αν πραγματώ-
νονταν έτσι, με γραπτούς κανόνες και όχι με τέχνη;
ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό πως όλες οι τέχνες θα αφανίζο-
νταν τελείως, και ούτε θα γεννιούνταν πάλι, εξαιτίας
αυτού του νόμου, που εμποδίζει την έρευνα" ώστε η
ζωή, που και τώρα είναι δύσκολη, τότε θα γινόταν τε-
λείως αβίωτη.
ΞΕ. Κι αν γινόταν κάτι άλλο; Αν ορίζαμε πως, κάθε τέ-
χνη που αναφέραμε, πρέπει να λειτουργεί σύμφωνα με
γραπτούς κανόνες, κι ότι τους γραπτούς μας κανόνες
πρέπει να επιβλέπει ο άνδρας που εκλέχθηκε ή κληρώ-
θηκε, αλλά αυτός, χωρίς να τηρεί καθόλου τους κανό-
νες, είτε για κάποιο κέρδος είτε για την προσωπική
του ευχαρίστηση, επιχειρεί να κάνει πράγματα αντίθε-
τα σε αυτούς, χωρίς να έχει καμία γνώση, άραγε αυ-
τό δε θα ήταν μεγαλύτερο κακό από το προηγούμενο;
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Γιατί, νομίζω, επειδή οι νόμοι είναι το αποτέλε-
σμα μεγάλης πείρας, κι επειδή κάποιοι σύμβουλοι έ-
δωσαν τις ευφυείς τους συμβουλές για κάθε άρθρο, και
έπεισαν το λαό να τους επικυρώσει, εκείνος που θα
τολμήσει να τους παραβιάσει, θα διαπράξει ένα σφάλ-
μα πολλές φορές μεγαλύτερο από το πρώτο, και θα α-
φανίσει κάθε δραστηριότητα ακόμα χειρότερα από
τους γραπτούς κανόνες.
ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά θα το κάνει.
ΞΕ. Γ ι ' αυτό, για εκείνους που, σχετικά με οποιοδήπο-
τε πράγμα, θεσπίζουν νόμους και γραπτούς κανόνες,
δεύτερο βήμα είναι να μην επιτρέψουν ποτέ ούτε ένας
ούτε κάποιο πλήθος να κάνει οτιδήποτε για να τους
παραβιάσει.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Επομένως οι νόμοι, που, όσο είναι δυνατό, γρά-
φτηκαν από εκείνους που γνωρίζουν, είναι, κάθε φορά,
μιμήσεις της αλήθειας;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Kat μάλιστα είπαμε, αν θυμούμαστε, ότι εκείνος
που ξέρει, ο πραγματικός πολιτικός, θα ενεργήσει πολ-
λές φορές με την τέχνη του, χωρίς καθόλου να τηρεί
τους γραπτούς κανόνες, αν πιστέψει ότι άλλα πράγμα-
τα είναι καλύτερα, αντίθετα από αυτά που έγραψε ο ί-
διος και έστειλε σε κάποιους που βρίσκονταν μακριά.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, έτσι είπαμε.
ΞΕ. Επομένως, οποιοσδήποτε άνδρας ή οποιοδήποτε
πλήθος, που συμβαίνει να έχουν θεσπίσει νόμους, ό,τι
κι αν επιχειρήσουν να κάνουν ενάντια σε αυτούς, με τη
σκέψη πως είναι καλύτερο, δεν κάνουν, όσο μπορούν,
το ίδιο που κάνει εκείνος ο αληθινός πολιτικός;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Άρα λοιπόν, αν, χωρίς να γνωρίζουν, έκαναν κάτι
τέτοιο, θα επιχειρούσαν να μιμηθούν το αληθινό, αλ-
λά, σε κάθε περίπτωση, θα το μιμούνταν άσχημα . αν
όμως είχαν τη γνώση, αυτό δε θα ήταν πια μίμηση,
αλλά η ίδια η τέλεια πραγματικότητα;
ΝΕ. ΣΩ. Απολύτως.
ΞΕ. Κι όμως, νωρίτερα συμφωνήσαμε ότι κανένα πλή-
θος δεν είναι ικανό να αποκτήσει οποιαδήποτε τέχνη.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, συμφωνήσαμε.
ΞΕ. Επομένως, αν υπάρχει κάποια βασιλική τέχνη, το
πλήθος των πλουσίων και ολόκληρος ο λαός δε θα
μπορούσε ποτέ να αποκτήσει αυτή την πολιτική επι-
στήμη.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα ήταν δυνατό;
ΞΕ. Τότε, όπως φαίνεται, τέτοια πολιτεύματα, αν πρό-
κειται να μιμηθούν σωστά, όσο είναι δυνατό, εκείνο το
αληθινό πολίτευμα της εξουσίας του ενός που κυβερνά
με τέχνη, και εφόσον ήδη έχουν νόμους, δεν πρέπει πο-
τέ να κάνουν τίποτα ενάντια στους γραπτούς κανόνες
και τα πατρογονικά έθιμα.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία το είπες.
ΞΕ.'Οταν, λοιπόν, το μιμούνται οι πλούσιοι, τότε ένα
τέτοιο πολίτευμα το ονομάζουμε αριστοκρατία . κι ό-
ταν δεν τηρούν τους νόμους, ολιγαρχία.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Κ α ι πάλι, όταν ένας άνδρας κυβερνά σύμφωνα με
τους νόμους, και μιμείται εκείνον που ξέρει, τον ονο-
μάζουμε βασιλιά, χωρίς να διακρίνουμε ονομαστικά
το μονάρχη που κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους, και
το κάνει με γνώση, από εκείνον που το κάνει με τη δι-
κή του γνώμη.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι κάνουμε μάλλον.
ΞΕ. Τότε, ακόμα κι αν κάποιος μονάρχης κατέχει
πραγματικά τη γνώση, θα τον ονομάσουν σίγουρα με
το ίδιο όνομα, δηλαδή βασιλιά, και με κανένα άλλο .
γι" αυτό λοιπόν, όλα τα ονόματα των πολιτευμάτων
που διακρίνουμε τώρα, έγιναν μόνο πέντε.
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται.
ΞΕ.'Οταν, όμως, κάποιος μονάρχης δεν ενεργεί σύμ-
φωνα ούτε με τους νόμους ούτε με τα έθιμα, και ισχυ-
ρίζεται, όπως εκείνος που ξέρει, ότι, κατά παράβαση
των γραπτών νόμων, πρέπει να κάνει το καλύτερο,
και αυτή η μίμηση προέρχεται από κάποια επιθυμία
και άγνοια, τότε δεν πρέπει κάθε τέτοιο κυβερνήτη να
τον ονομάσουμε τύραννο;
Ν Ε. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Ετσι, υποστηρίζουμε, γεννήθηκε και ο τύραννος
και ο βασιλιάς και η ολιγαρχία και η αριστοκρατία και
η δημοκρατία . επειδή οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημέ-
νοι από τον ένα εκείνο μονάρχη, και δεν πιστεύουν ό-
τι θα μπορούσε ποτέ κάποιος να είναι άξιος για μια τέ-
τοια εξουσία, ώστε να θέλει και να μπορεί να κυβερνά
με αρετή και γνώση, και να διανέμει σωστά τα δίκαια
και τα νόμιμα σε όλους, αλλά ότι θα βλάπτει και θα
σκοτώνει και θα καταστρέφει όποιον από εμάς θέλει
κάθε φορά' γιατί, αν εμφανιζόταν ένας άνδρας όπως
τον περιγράφουμε, θα τον καλωσόριζαν και θα διοι-
κούσε, κυβερνώντας μόνος, με ευτυχία, ένα απόλυτα
ορθό πολίτευμα.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα.
ΞΕ. Τωρα όμως, αφού, όπως υποστηρίζουμε, δεν εμ-
φανίζεται στις πόλεις κάποιος βασιλιάς, όπως γεννιέ-
ται μεσα στα σμήνη των μελισσών, μοναδικός, αμέ-
σως, στην υπεροχή του στο σώμα και την ψυχή,49 πρέ-
πει, όπως φαίνεται, να συγκεντρωθούμε και να γρά-
ψουμε νόμους, για να ακολουθήσουμε τα ίχνη της πιο
αληθινής πολιτείας.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι νομίζω.
ΞΕ. Πρέπει λοιπόν να απορούμε, Σωκράτη, για όσα
κακά συμβαίνουν και θα συμβούν στα πολιτεύματα
αυτού του είδους, όταν έχουν στη βάση τους τέτοιο θε-
μέλιο' όταν, δηλαδή, κάνουν τις ενέργειές τους σύμ-
φωνα με γραπτούς νόμους και έθιμα και χωρίς γνώ-
ση; Γιατί, για τον καθένα είναι προφανές ότι, οποια-
δήποτε άλλη τέχνη στηρίζεται σε τέτοιο θεμέλιο, θα
μπορούσε να καταστρέψει όλα όσα παράγονται με αυ-
τό τον τρόπο. Δεν πρέπει, μάλλον, να απορούμε με το
ριπτώσεις και μια για πάντα. Συμφωνούμε κάπου σε
αυτά;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Βλέπουμε, όμως, ότι ο νόμος περίπου τείνει σε αυ-
τό το πράγμα, όπως κάποιος άνθρωπος αυθάδης και
αμαθής, που δεν αφήνει κανένα να κάνει τίποτα ενά-
ντια στη δική του προσταγή, ούτε ακόμη και να ρωτή-
σει, ακόμη κι αν κάτι καινούργιο συμβαίνει σε κά-
ποιον, καλύτερο από την εντολή που εκείνος έδωσε.
ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια . γιατί, για τον καθέναν από μας, ο
νόμος ενεργεί όπως ακριβώς είπες τώρα.
ΞΕ. Δεν είναι αδύνατο, λοιπόν, εκείνο που πάντα πα-
ραμένει απλό, να ταιριάζει με πράγματα που δεν είναι
ποτέ απλά;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Γ ι α ποιο λόγο, λοιπόν, είναι αναγκαίο να νομοθε-
τούμε, αφού ο νόμος δεν είναι ο ορθότερος κανόνας;
Πρέπει να ανακαλύψουμε την αιτία γι' αυτό.
ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά.
ΞΕ. Κ α ι σ' εσάς, όπως και σε άλλες πόλεις, δεν υπάρ-
χουν κάποιες ομαδικές ασκήσεις, είτε στον αγώνα δρό-
μου είτε σε κάτι άλλο, για το σκοπό του συναγωνι-
σμού;
ΝΕ. ΣΩ. Υπάρχουν, και μάλιστα πολλές.
ΞΕ. Ας φέρουμε τώρα στο μυαλό μας τις εντολές που
δίνουν εκείνοι που γυμνάζουν με τέχνη, όταν βρίσκο-
νται επικεφαλής σε αυτές τις ασκήσεις.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς;
ΞΕ. Θεωρούν πως δεν επιτρέπεται να μπαίνουν σε λε-
πόσο ισχυρή είναι από τη φύση η πόλη; Γιατί, ενώ οι
πόλεις, εδώ και ατέλειωτο καιρό, υποφέρουν από τέ-
τοια πράγματα, όμως μερικές από αυτές μένουν στα-
θερές και δεν ανατρέπονται . πολλές, ενίοτε, βυθίζονται
όπως τα πλοία, και καταστρέφονται και έχουν κατα-
στραφεί και ακόμη θα καταστρέφονται, από την ανι-
κανότητα των καπετάνιων τους και των ναυτών, που
για τα σοβαρότερα πράγματα έχουν τη σοβαρότερη ά-
γνοια' εκείνοι που, ενώ δε γνωρίζουν τίποτε για τα
πολιτικά, πιστεύουν ότι, απ' όλες τις επιστήμες, αυτή
κατέχουν εναργέστερα από κάθε άποψη.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε ποιο από τα μη ορ-
θά αυτά πολιτεύματα είναι το λιγότερο δύσκολο για
να ζήσεις μ' αυτό, παρόλο που όλα είναι δύσκολα, και
ποιο είναι το περισσότερο καταπιεστικό, παρόλο που
αυτό είναι πάρεργο, σε σχέση με το ζήτημα που θέσα-
με; Γενικά όμως, ίσως όλοι κάνουμε τα πάντα έχο-
ντας στο νου μας αυτό.
ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει. πώς να το αποφύγουμε;
ΞΕ. Επομένως, από τις τρεις μορφές που υπάρχουν,
μπορείς να πεις πως η ίδια είναι η κατεξοχήν δύσκολη
και εύκολη.
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς;
ΞΕ. Υποστηρίζω, μόνο, πως η μοναρχία και η εξουσί-
α των λίγων και η εξουσία των πολλών είναι οι τρεις
μορφές διακυβέρνησης για τις οποίες μιλήσαμε στην
αρχή της συζήτησης που τώρα μας κατέκλυσε.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, αυτές ήταν.
ΞΕ. Χωρίζοντας λοιπόν την καθεμιά από αυτές στα
δύο, ας δημιουργήσουμε έξι, διακρίνοντας από αυτές
την ορθή ως έβδομη.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα γίνει αυτό;
ΞΕ. Από τη μοναρχία προκύπτει η βασιλεία και η τυ-
ραννία, και, πάλι, από την εξουσία των λίγων είπαμε
πως προκύπτει η περίφημη αριστοκρατία και η ολι-
γαρχία' ενώ, από την εξουσία των πολλών, αντλήσα-
με εκείνη που, τότε, ονομάσαμε απλώς δημοκρατία'
τώρα, όμως, και αυτή πρέπει να πούμε πως είναι δι-
πλή.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς είναι διπλή; Κ α ι με ποιον τρόπο θα τη
διαιρέσουμε;
ΞΕ.'Οχι διαφορετικά από τις άλλες, παρόλο που το ό-
νομά της είναι ένα με διπλή σημασία. η διάκριση, ό-
μως, ανάμεσα στη διακυβέρνηση τη σύμφωνη με τους
νόμους και την παράνομη, υπάρχει και σ' αυτή και
στις άλλες.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, υπάρχει.
ΞΕ. Τότε, λοιπόν, όταν αναζητούσαμε το ορθό πολί-
τευμα, αυτή η διαίρεση δεν ήταν χρήσιμη, όπως απο-
δείξαμε νωρίτερα. τώρα όμως, που το εξαιρέσαμε, και
αποφασίσαμε πως τα άλλα πολιτεύματα είναι αναπό-
φευκτα, το παράνομο και το έννομο διχοτομεί το κα-
θένα από αυτά.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται, από αυτά που είπαμε τώρα.
ΞΕ. Η μοναρχία, επομένως, όταν δεθεί με καλούς γρα-
πτούς κανόνες, τους οποίους ονομάζουμε νόμους, είναι
η καλύτερη και από τις έξι. ενώ χωρίς νόμους είναι δύ-
σκολο και πολύ καταπιεστικό να ζήσεις με αυτή.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Την εξουσία των λίγων, τώρα, όπως ακριβώς το
λίγο είναι ενδιάμεσο στο ένα και τα πολλά, ας τη θε-
ωρήσουμε ενδιάμεση στις δύο άλλες' ενώ, πάλι, η ε-
ξουσία του πλήθους είναι από κάθε άποψη αδύναμη,
και δεν μπορεί να κάνει τίποτε μεγάλο, ούτε καλό ού-
τε κακό, σε σύγκριση με τις άλλες μορφές εξουσίας, ε-
πειδή, σε αυτή, μοιράζονται μικρά αξιώματα και σε
πολλούς. Γ ι ' αυτό, απ' όλα τα πολιτεύματα, όταν εί-
ναι νόμιμα, αυτό είναι το χειρότερο, ενώ όταν είναι
παράνομα, είναι το καλύτερο απ' όλα. κι όταν όλα εί-
ναι ακόλαστα, είναι καλύτερα να ζεις σε μια δημοκρα-
τία, ενώ όταν είναι ευπρεπή, η ζωή είναι ελάχιστα ε-
πιθυμητή σε αυτή . στο πρώτο πολίτευμα, όμως, η ζω-
ή είναι πρώτη και καλύτερη, αν εξαιρέσουμε το έβδο-
μο' γιατί, εκείνο πρέπει να το ξεχωρίσουμε απ' όλα τα
άλλα πολιτεύματα, όπως το θεό από τους ανθρώπους.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται να συμβαίνει, και πρέπει να κά-
νουμε όπως λες.
ΞΕ. Επομένως, κι όσους συμμετέχουν σε όλα αυτά τα
πολιτεύματα, εκτός από εκείνο της γνώσης, πρέπει να
τους εξαιρέσουμε, επειδή δεν είναι πολιτικοί αλλά τα-
ραχοποιοί, και προστάτες των μεγαλύτερων ειδώλων,
πράγμα που είναι και οι ίδιοι. επειδή, άλλωστε, είναι
οι μεγαλύτεροι μιμητές και απατεώνες, είναι και οι με-
γαλύτεροι απ' όλους τους σοφιστές.
ΝΕ. ΣΩ. Φαίνεται ότι, πολύ σωστά, η λέξη αυτή επέ-
στρεψε στους λεγόμενους πολιτικούς.
 ΞΕ. Έστω' ήταν, για μας, ακριβώς σαν ένα θεατρικό
έργο. Όπως το είπαμε μόλις, αρχίσαμε να βλέπουμε
κάποιον κενταυρικό ή σατυρικό θίασο, τον οποίο έπρε-
πε να ξεχωρίσουμε από την πολιτική τέχνη' και τώρα,
με τον τρόπο αυτό, με μεγάλη δυσκολία τον ξεχωρί-
σαμε.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Απομένει, όμως, μια άλλη ομάδα, που είναι ακό-
μη πιο δύσκολο να την ξεχωρίσουμε, επειδή είναι πε-
ρισσότερο συγγενής στο βασιλικό γένος, και, συνάμα,
πιο δύσκολο να την αναγνωρίσεις. και, μου φαίνεται,
έχουμε πάθει κάτι παρόμοιο μ' εκείνους που καθαρί-
ζουν το χρυσό.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Γιατί, κι εκείνοι οι τεχνίτες, πρώτα ξεχωρίζουν γη
και λίθους και πολλά άλλα . μετά από αυτά, απομέ-
νουν ανάμικτα με το χρυσό τα συγγενή του πολύτιμα
μέταλλα, τα οποία αφαιρούνται μόνο με φωτιά - ο
χαλκός και ο άργυρος, και, μερικές φορές, ο αδάμας.
Αυτά, αφού αφαιρεθούν με κόπο, με τις δοκιμασίες στη
φωτιά, μας επιτρέπουν να δούμε το λεγόμενο αμιγή
χρυσό, μόνο του, στην καθαρότητά του.
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, έτσι λένε πως γίνονται αυτά τα
πράγματα.
ΞΕ. Με την ίδια μέθοδο, λοιπόν, φαίνεται πως κι εμείς,
τώρα, έχουμε ξεχωρίσει από την πολιτική επιστήμη ό-
λα όσα είναι διαφορετικά και ξένα και εχθρικά, κ α ι α-
πέμειναν τα πολύτιμα και συγγενή. Κ α ι , σ' αυτά, πε-
ριλαμβάνονται η στρατηγική και η δικαστική επιστή-
μη και το είδος της ρητορικής που είναι μέρος της βα-
σιλικής επιστήμης, και πείθει για το δίκαιο, και συμ-
μετέχει στη διακυβέρνηση των δραστηριοτήτων στις
πόλεις. Αυτά, όμως, με ποιον τρόπο μπορεί κανείς,
πολύ εύκολα, να τα ξεχωρίσει και να δείξει καθαρά και
καθαυτόν μόνο εκείνον που ψάχνουμε;
ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό ότι, με κάποιον τρόπο, αυτό πρέ-
πει να προσπαθήσουμε να κάνουμε.
ΞΕ. Αν πρόκειται μόνο για την προσπάθεια, θα εμφα-
νιστεί' ας επιχειρήσουμε, όμως, να τον αποκαλύψουμε
με τη βοήθεια της μουσικής. Πες μου κάτι.
ΝΕ. ΣΩ. Τι πράγμα;
ΞΕ. Υπάρχει ένας τρόπος να μάθουμε μουσική, και γε-
νικά τις επιστήμες που έχουν να κάνουν με τη χειρο-
τεχνία;
ΝΕ. ΣΩ. Υπάρχει.
ΞΕ. Τι θα γίνει λοιπόν; Θα πούμε πως υπάρχει μια άλ-
λη επιστήμη σχετική με αυτά, που λέει αν πρέπει ή δεν
πρέπει να μάθουμε κάποια από αυτές τις επιστήμες, ή
πώς αλλιώς;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι. θα πούμε πως υπάρχει.
ΞΕ. Κ α ι θα συμφωνήσουμε πως αυτή είναι διαφορετι-
κή από εκείνες;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Θα πούμε, επίσης, ότι καμιά από εκείνες δεν πρέ-
πει να ελέγχει κάποια άλλη, ή εκείνες αυτή, ή ότι αυ-
τή πρέπει να επιβλέπει και να ελέγχει όλες τις άλλες;
ΝΕ. ΣΩ. Αυτή πρέπει να ελέγχει εκείνες.
ΞΕ. Εννοείς, άρα, ότι εκείνη που λέει αν πρέπει να μά-
θουμε ή όχι, πρέπει να ελέγχει την επιστήμη που μα-
θαίνεται και διδάσκει;
ΝΕ. ΣΩ. Απολύτως.
ΞΕ. Κι εκείνη που αποφασίζει αν πρέπει να πείσουμε ή
όχι, πρέπει να ελέγχει εκείνη που μπορεί να πείσει;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ.Έστω' σε ποια επιστήμη, λοιπόν, θα αποδώσουμε
τη δύναμη να πείθει το πλήθος και τον όχλο με τη δι-
ήγηση μύθων, αλλά όχι με τη διδαχή;
ΝΕ. ΣΩ. Ολοφάνερα, νομίζω, κι αυτό στη ρητορική πρέ-
πει να το αναθέσουμε.
ΞΕ. Για το αν πρέπει, όμως, σε σχέση με κάποιους, να
κάνουμε οτιδήποτε, είτε με την πειθώ είτε και με τη βί-
α, ή και να μην κάνουμε απολύτως τίποτα, σε ποια ε-
πιστήμη θα παραχωρήσουμε την απόφαση;
ΝΕ. ΣΩ. Στην επιστήμη που ελέγχει τις επιστήμες της
πειθούς και του λόγου;
ΞΕ. Κι αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη, νομίζω, από τη
δύναμη του πολιτικού.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία το είπες.
ΞΕ. Φαίνεται, έτσι, πως η ρητορική γρήγορα ξεχώρισε
από την πολιτική . πρόκειται για άλλο είδος, που όμως
την υπηρετεί.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι τι πρέπει να σκεφτούμε για μια τέτοια δύνα-
μη;
ΝΕ. ΣΩ. Ποια;
ΞΕ. Η δύναμη ν' αποφασίζουμε πώς πρέπει να πολε-
μήσουμε μ' εκείνους που επιλέξαμε να πολεμήσουμε,
θα πούμε πως είναι άτεχνη ή έντεχνη;
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι πώς θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως εί-
ναι άτεχνη, αυτή που πραγματώνει η στρατηγική και
κάθε πολεμική πράξη;
HE. Κ α ι η δύναμη που μπορεί και ξέρει να σκέπτεται
και να αποφασίζει αν πρέπει να πολεμήσουμε ή να κά-
νουμε ειρήνη, θα θεωρήσουμε πως είναι διαφορετική α-
πό αυτή ή πως είναι η ίδια;
ΝΕ. ΣΩ. Αν μείνουμε συνεπείς με τα προηγούμενα, πρέ-
πει να υποθέσουμε πως είναι διαφορετική.
ΞΕ. Επομένως, θα αποφανθούμε πως αυτή ελέγχει την
άλλη, αν συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε όπως πριν.
ΝΕ. ΣΩ. Συμφωνώ.
ΞΕ. Ποια άλλη, λοιπόν, θα τολμήσουμε να πούμε πως
κυριαρχεί σε μια τόσο φοβερή και μεγάλη τέχνη, την
πολεμική τέχνη στο σύνολο της, εκτός από την πραγ-
ματική βασιλική τέχνη;
ΝΕ. ΣΩ. Καμιά άλλη.
ΞΕ. Αρα, δε θα ονομάσουμε πολιτική μια υπηρετική ε-
πιστήμη, την επιστήμη των στρατηγών. 50
ΝΕ. ΣΩ. Δεν είναι λογικό.
ΞΕ. Ας δούμε, τώρα, και τη δύναμη των δικαστών που
δικάζουν σωστά.
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Μπορεί λοιπόν, άραγε, να κάνει κ ά τ ι περισσότερο,
απ' το να κρίνει ποια συμβόλαια ορίζονται ως δίκαια
και ως άδικα, με το βλέμμα της στραμμένο στους ι-
σχύοντες νόμους, που παρέλαβε από το νομοθέτη -
βασιλιά, δείχνοντας την ιδιαίτερη αρετή της στο να
μην παρασύρεται ούτε από δώρα ούτε από φόβους ού-
τε από οίκτους ούτε από κάποια έχθρα ή φιλία, ώστε
να θέλει να αποφασίσει για τις μηνύσεις του ενός προς
τον άλλο αντίθετα στις διατάξεις του νομοθέτη;51
ΝΕ. ΣΩ.'Οχι. το έργο τούτης της δύναμης είναι περίπου
αυτό που είπες.
ΞΕ. Ανακαλύπτουμε, λοιπόν, πως η ισχύς των δικα-
στών δεν είναι βασιλική, αλλά φύλακας των νόμων
και υπηρέτης της βασιλικής δύναμης.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ.Έχοντας εξετάσει όλες τις επιστήμες που αναφέρα-
με, πρέπει να διαπιστώσουμε ότι, από αυτές, καμιά δε
φάνηκε να είναι η πολιτική επιστήμη. Γ ι α τ ί , η αληθι-
νή βασιλική επιστήμη δεν πρέπει να ενεργεί η ίδια, αλ-
λά να ελέγχει εκείνες που μπορούν να ενεργήσουν.
γνωρίζει, πράγματι, πότε είναι καιρός και πότε όχι,
για ν' αρχίσουν και να αναληφθούν οι σπουδαιότερες
επιχειρήσεις μέσα στις πόλεις, και οι άλλες δεν έχουν
παρά να εκτελέσουν τις εντολές της.
ΝΕ. ΣΩ. Σωστά.
ΞΕ. Γ ι ' αυτό, λοιπόν, οι τέχνες για τις οποίες μόλις μι-
λήσαμε, επειδή δεν ελέγχουν ούτε η μια την άλλη ού-
τε τον εαυτό τους, αλλά καθεμιά έχει τη δική της, ι-
διαίτερη δραστηριότητα, δικαίως πήραν το ιδιαίτερο
όνομά τους σύμφωνα με την ιδιαιτερότητα των πρά-
ξεών τους.
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Εκείνη, όμως, που ελέγχει όλες αυτές και φροντί-
ζει για τους νόμους και για όλες τις υποθέσεις της πό-
λης, και όλα τα συνυφαίνει52 πολύ σωστά, θα μπορού-
σαμε νομιμότατα, όπως φαίνεται, περικλείοντας στην
ονομασία της την καθολική της ισχύ, να την ονομά-
σουμε πολιτική.
ΝΕ. ΣΩ. Σε κάθε περίπτωση.
ΞΕ. Επομένως, σύμφωνα και με το παράδειγμα της υ-
φαντικής, θα μπορούσαμε να συζητήσουμε γ ι ' αυτή
τώρα, που όλα τα γένη μέσα στην πόλη έγιναν φανε-
ρά για μας;
ΝΕ. ΣΩ. Κατεξοχήν μάλιστα.
ΞΕ. Πρέπει λοιπόν, όπως φαίνεται, να περιγράψουμε
τη βασιλική υφαντική' να πούμε για τη φύση της, για
τον τρόπο που υφαίνει και για το ύφασμα που μας δί-
νει.
ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς.
ΞΕ. Είναι στ' αλήθεια δύσκολο να το εξηγήσουμε, αλ-
λά, όπως φαίνεται, είναι απαραίτητο να το κάνουμε.
ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει οπωσδήποτε να το εξηγήσουμε.
ΞΕ. Γιατί, το ότι ένα μέρος της αρετής είναι, κατά κά-
ποιον τρόπο, διαφορετικό από ένα άλλο είδος αρετής,53
είναι θεωρία που μπορεί πολύ εύκολα να γίνει στόχος
εκείνων που ερίζουν για θεωρίες, με δεδομένες και τις
απόψεις των πολλών.
ΝΕ. ΣΩ. Δεν καταλαβαίνω.
ΞΕ. Θα το ξαναπώ διαφορετικά. Θεωρείς πιστεύω τη
γενναιότητα ένα μέρος της αρετής.
ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια.
ΞΕ. Και, ασφαλώς, τη σωφροσύνη άλλο πράγμα από
τη γενναιότητα' κι αυτή, όμως, είναι ένα μέρος της α-
ρετής, της οποίας μέρος είναι και η γενναιότητα.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Τώρα, σχετικά με αυτά, πρέπει να τολμήσω να
διατυπώσω μια παράξενη θεωρία.
ΝΕ. ΣΩ. Ποια;
ΞΕ.'Οτι, κατά κάποιον τρόπο, βρίσκονται σε μια κατά-
σταση μεγάλης έχθρας και αντίθεσης μεταξύ τους, μέ-
σα σε πολλά όντα.
ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις;
ΞΕ. Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο αυτό που λέω. για-
τί λένε, ξέρεις, πως όλα τα μέρη της αρετής είναι φιλι-
κά μεταξύ τους.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Μπορούμε, τώρα, να στρέφουμε όλη μας την προ-
σοχή, και να εξετάσουμε αν αυτό είναι τόσο απλό, ή
αν, πολύ περισσότερο, υπάρχει κάποιο μέρος που δια-
φέρει σε κάτι από τα συγγενή του;
ΝΕ. ΣΩ. Ναι, πες μου μόνο πώς πρέπει να το εξετάσου-
με
'
ΞΕ. Ανάμεσα σ' όλα τα μέρη, πρέπει να αναζητήσουμε
όσα λέμε πως είναι ωραία, αλλά τα τοποθετούμε σε
δύο είδη αντίθετα μεταξύ τους.
ΝΕ. ΣΩ. Μίλησε ακόμη σαφέστερα.
ΞΕ. Την ορμητικότητα και την ταχύτητα, είτε στα σώ-
ματα είτε στις ψυχές είτε στην ένταση της φωνής, είτε
τα ίδια στην πραγματικότητα, είτε βρίσκονται σε εικό-
νες, όσες προσφέρει η μουσική όταν μιμείται και, ακό-
μη, η ζωγραφική με τις μιμήσεις της - επαίνεσες ποτέ
κάτι από αυτά ο ίδιος, ή άκουσες να τα επαινεί άλλος
μπροστά σου;
ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως.
ΞΕ. Κ α ι μήπως θυμάσαι με ποιον τρόπο το κάνουν για
το καθένα από αυτά;
ΝΕ. ΣΩ. Καθόλου.
ΞΕ. Άρα, λοιπόν, θα μπορούσα να σου εξηγήσω με λό-
για αυτό που σκέφτομαι;
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί όχι;
ΞΕ. Πιστεύεις φαίνεται πως είναι εύκολο. ας εξετάσου-
με λοιπόν το ζήτημα στα αντίθετα γένη. Γιατί, όταν
θαυμάζουμε κάθε φορά, όπως κάνουμε συχνά σε πολ-
λές πράξεις, την ταχύτητα και την ένταση και την ορ-
μητικότητα της σκέψης και του σώματος, ακόμη και
της φωνής, εκφράζουμε τον έπαινο μας χρησιμοποιώ-
ντας ένα χαρακτηρισμό, εκείνον της γενναιότητας.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Λέμε, πρώτα, πως κάτι είναι ορμητικό και γενναί-
ο, επίσης γρήγορο και γενναίο και έντονο και γενναί-
ο" και, πάντως, όταν αποκαλούμε με τούτο το κοινό ό-
νομα όλες αυτές τις φύσεις, τις επαινούμε.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι.
ΞΕ. Κ α ι τι; Μήπως πολλές φορές δεν επαινούμε, σε
πολλές πράξεις, τον ήρεμο τρόπο που γίνεται κάτι;
ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι μάλιστα πολύ.
ΞΕ. Μήπως, λοιπόν, δεν το κάνουμε λέγοντας τα αντί-
θετα απ' ό,τι για τα άλλα;
ΝΕ. ΣΩ. Πώς;
ΞΕ. «Πόσο ήρεμα» λέμε, κάθε φορά, και «πόσο νηφά-
λια», θαυμάζοντας τα έργα της σκέψης. μιλούμε, πά-
 Χι, για πράξεις αργές και ήσυχες, και, ακόμη, για απα-
λούς και βαρείς ήχους, ενώ, για κάθε ρυθμική κίνηση
και γενικά για τη μουσική, λέμε πως γίνονται αργές
την κατάλληλη στιγμή. Σε όλα αυτά 8ε δίνουμε το
χαρακτηρισμό της γενναιότητας αλλά της ευταξίας.54
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Κι όμως, από την άλλη, όταν θεωρούμε πως και
τα δυο είναι άκαιρα, αλλάζουμε στάση και τα ψέγου-
με με τη σειρά, καταφεύγοντας πάλι στους αντίθετους
χαρακτηρισμούς.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς γίνεται αυτό;
ΞΕ.'Οταν γίνονται ορμητικότερα απ' όσο ταιριάζει, και
φαίνονται πολύ γρήγορα και πολύ σκληρά, τα αποκα-
λούμε αχαλίνωτα και παράφορα, ενώ τα πολύ βαριά
ή αργά ή μαλακά τα λέμε δειλά και νωθρά. και, σχε-
δόν πάντα, τόσο αυτά όσο και η φρόνιμη και η γενναί-
α φύση των αντιθέτων, σαν ποιότητες που αντιμάχο-
νται η μια την άλλη, δε βρίσκουμε να αναμειγνύονται
μεταξύ τους στις σχετικές πράξεις. Επίσης, αν συνεχί-
σουμε την έρευνα, θα δούμε εκείνους που έχουν στην
ψυχή τους αυτές τις ποιότητες να διαφέρουν μεταξύ
τους."
ΝΕ. ΣΩ. Σε ποιο σημείο εννοείς;
ΞΕ. Σε όλα αυτά που είπαμε τώρα και, όπως φαίνεται,
σε πολλά άλλα. Γιατί, νομίζω, ανάλογα με τη συγγέ-
νεια που έχουν με αυτά οι άνθρωποι, άλλα τα επαι-
νούν ως δικά τους, ενώ ψέγουν εκείνα των άλλων ως
ξένα. κι έτσι γίνονται μεγάλοι εχθροί μεταξύ τους και
για πολλά θέματα.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Επομένως, αυτή η αντίθεση ανάμεσα σε τούτα τα
είδη είναι κάτι σαν παιγνίδι . σ' ό,τι, όμως, αφορά τις
σημαντικότερες υποθέσεις, γίνεται για τις πόλεις η πιο
μισητή αρρώστια απ' όλες.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες υποθέσεις εννοείς;
ΞΕ.Έχει να κάνει, φαίνεται, με όλη την οργάνωση της
ζωής. Γιατί, εκείνοι που είναι ιδιαίτερα συνετοί, είναι
έτοιμοι να ζουν πάντα μια ήσυχη ζωή, κοιτάζοντας α-
πομονωμένοι τις δικές τους υποθέσεις. Στο σπίτι, πά-
λι, φέρονται σε όλους με τον ίδιο τρόπο, και, πάντα, εί-
ναι εξίσου έτοιμοι να κάνουν ειρήνη, με τον ένα ή τον
άλλο τρόπο, με τις ξένες πόλεις. Κ α ι εξαιτίας της επι-
θυμίας τους αυτής, που συχνά είναι άκαιρη, οι ίδιοι, ό-
ταν μπορούν και κάνουν αυτά που θέλουν, γίνονται α-
συνείδητα ανίκανοι για πόλεμο, προδιαθέτουν και
τους νέους με τον ίδιο τρόπο, και, πάντα, είναι στη
διάθεση των επιτιθεμένων. έτσι, όχι σε πολλά χρόνια,
οι ίδιοι και τα παιδιά τους και ολόκληρη η πόλη, συ-
χνά, χωρίς να το καταλάβουν, πέρασαν από την ελευ-
θερία στη σκλαβιά.
ΝΕ. ΣΩ. Μίλησες για μια δύσκολη και φοβερή κατά-
σταση.
ΞΕ. Κ α ι τι γίνεται με αυτούς που ρέπουν μάλλον προς
τη γενναιότητα; Μήπως δεν παρασύρουν πάντα τις
πόλεις τους σε κάποιο πόλεμο, με την υπερβολική τους
επιθυμία για μια τέτοια ζωή . μήπως δεν τις εμπλέ-
κουν σε εχθροπραξίες με πολλούς και δυνατούς, και
καταστρέφουν έτσι εντελώς, ή υποδουλώνουν τις πα-
τρίδες τους και τις κάνουν υποχείριες στους εχθρούς;
ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτά είναι αλήθεια.
ΞΕ. Πώς λοιπόν, με αυτά τα παραδείγματα, να μην ι-
σχυριστούμε ότι, και τα δύο αυτά γένη, πάντα τρέφουν
μεταξύ τους άφθονη τη μεγαλύτερη έχθρα και διάστα-
ση;
ΝΕ. ΣΩ. Αδύνατο να μην το ισχυριστούμε.
ΞΕ. Δεν ανακαλύψαμε λοιπόν εκείνο που σκεφτόμα-
σταν στην αρχή, ότι τα σημαντικά μέρη της αρετής
διαφέρουν μεταξύ τους από τη φύση, και μάλιστα ότι,
και εκείνοι που τα διαθέτουν, παρουσιάζουν την ίδια
διαφορά;
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται.
ΞΕ. Ας εξετάσουμε λοιπόν το εξής.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα;
ΞΕ. Αν κάποια συνθετική επιστήμη συγκροτεί εκούσια
οποιοδήποτε έργο της, ακόμη και το πιο ασήμαντο, α-
πό άσχημα και καλά υλικά, ή κάθε επιστήμη, σε όλους
τους τομείς, αποβάλλει όσο είναι δυνατό τα άσχημα,
και κρατάει μόνο τα κατάλληλα και καλά υλικά, τα ο-
ποία, είτε είναι όμοια είτε ανόμοια, τα συγκεντρώνει
όλα σε μια ενότητα, και δημιουργεί μια δύναμη και
μια μορφή.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς αλλιώς;
ΞΕ. Αρα, ούτε η σύμφωνη με τη φύση, η αληθινή πολι-
τική τέχνη, θα συγκροτήσει ποτέ εκούσια μια πόλη α-
πό καλούς και κακούς ανθρώπους. αλλά, είναι προφα-
νές ότι πρώτα θα τους δοκιμάσει στο παιγνίδι, 56 και,
μετά τη δοκιμασία, πάλι, θα τους παραδώσει σ' εκεί-
νους που μπορούν να τους εκπαιδεύσουν και να τους
βοηθήσουν για το σκοπό αυτό, δίνοντας εντολές και ε-
πιβλέποντας η ίδια . όπως ακριβώς η υφαντική, παρα-
κολουθώντας από κοντά, δίνει εντολές και επιβλέπει
τόσο εκείνους που λαναρίζουν όσο και εκείνους που ε-
τοιμάζουν τα άλλα υλικά, όσα της χρειάζονται για να
πλέξει, υποδεικνύοντας στον καθένα να επιτελέσει ε-
κείνα τα έργα, που θεωρεί χρήσιμα για τη δική της ερ-
γασία της ύφανσης.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Με τον ίδιο τρόπο νομίζω, η βασιλική τέχνη, δια-
τηρώντας για τον εαυτό της την εξουσία της επίβλε-
ψης, δε θα επιτρέψει σε κανέναν από τους νόμιμους
παιδαγωγούς και κηδεμόνες να διδάξει οτιδήποτε, αν
δεν έχει σκοπό να διαμορφώσει χαρακτήρες κατάλλη-
λους για τη δική της σύνθεση. αυτά, άλλωστε, είναι τα
μόνα που τους προτρέπει να διδάσκουν. Όσο για εκεί-
νους, τωρα, που δεν μπορούν να αποκτήσουν χαρα-
κτήρα γενναίο και συνετό, και όσα άλλα τείνουν στην
αρετή, αλλά, κάτω από την πίεση μιας κακής φύσης,
παρασύρονται στην αθεΐα, την αλαζονεία και την αδι-
κία, απαλλάσσεται από αυτούς, τιμωρώντας τους με
ποινές θανάτου, εξορίας και με στερήσεις των σημαντι-
κότερων πολιτικών τους δικαιωμάτων.
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον κάπως έτσι λένε ότι γίνεται.
ΞΕ. Κι εκείνους που κυλιούνται στην αμάθεια και στη
μεγάλη αθλιότητα, τους ρίχνει στο ζυγό που βρίσκεται
το δουλικό γένος.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ.'Οσο για τους υπόλοιπους ανθρώπους, όσων οι φύ-
σεις μπορούν, αν μορφωθούν, να γίνουν ευγενείς, και
να δεχθούν, με κάποια μέθοδο, την ανάμιξη μεταξύ
τους, η βασιλική τέχνη επιλέγει εκείνες που τείνουν
περισσότερο προς τη γενναιότητα, θεωρώντας το χα-
ρακτήρα τους σταθερό, όπως το στημόνι του αργα-
λιού, κι εκείνες που τείνουν προς τη σύνεση, και μοιά-
ζουν με το παχύ και μαλακό και, σύμφωνα με την ει-
κόνα μας, με το κροκώδες νήμα, και προσπαθεί, παρό-
λο που οι τάσεις τους είναι αντίθετες, να τις συνδέσει
και να τις συνυφάνει με τον ακόλουθο τρόπο.
ΝΕ. ΣΩ. Με ποιον τρόπο;
ΞΕ. Συνδέοντας πρώτα, με βάση τη συγγένεια, το αιώ-
νιο μέρος της ψυχής τους με κάποιο θείο δεσμό, και,
μετά το θείο, συνδέοντας πάλι το ζωικό τους μέρος με
ανθρώπινα δεσμά.57
ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς πάλι μ' αυτό;
ΞΕ. Υποστηρίζω πως, η πραγματικά αληθής και σί-
γουρη γνώμη σχετικά με τα ωραία και τα δίκαια και
τα καλά και τα αντίθετά τους, κάθε φορά που γεννιέ-
τ α ι στις ψυχές, είναι θεία, και πραγματώνεται μέσα σε
θεϊκό γένος.
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον ταιριάζει να το πούμε.
ΞΕ. Γνωρίζουμε, τότε, ότι ο πολιτικός και ο καλός νο-
μοθέτης είναι ο μόνος που έχει το προνόμιο να μπορεί,
με την έμπνευση της βασιλικής επιστήμης, να εμφυ-
τεύει αυτή την αληθινή γνώμη σ' εκείνους που πήραν
τη σωστή μόρφωση, για τους οποίους μιλούσαμε μό-
λις τώρα;58
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον είναι πιθανό.
ΞΕ. Εκείνον όμως, Σωκράτη, που αδυνατεί να το κά-
νει αυτό, ας μην τον αποκαλέσουμε ποτέ με τα ονόμα-
τα που αναζητούμε τώρα.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Τι λοιπόν; Η γενναία φυχή, όταν κατακτά μια τέ-
τοια αλήθεια, μήπως δεν ημερεύει, και δε θα μπορού-
σε, έτσι, να ενστερνιστεί καλύτερα τις ιδέες του δικαί-
ου' ενώ, στην αντίθετη περίπτωση, δεν κλίνει περισσό-
τερο στη θηριωδία;
ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι;
ΞΕ. Κ α ι τι; Αν η συνετή φύση κατακτήσει αυτές τις α-
πόψεις, μήπως δε γίνεται πραγματικά νηφάλια και
φρόνιμη, τουλάχιστο σ' ό,τι αφορά την πολιτεία . ενώ,
όταν δε διαθέτει τα χαρακτηριστικά που λέμε, πολύ
δίκαια δεν αποκτά την επονείδιστη φήμη της αφέλειας;
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε.
ΞΕ. Επομένως, δεν πρέπει να πούμε πως η συνύφανση
και αυτός ο δεσμός των κακών μεταξύ τους ή των κα-
λών με τους κακούς δε γίνεται ποτέ μόνιμος, και πως
ούτε κάποια επιστήμη θα μπορούσε ποτέ να τον χρη-
σιμοποιήσει σοβαρά για τέτοιους ανθρώπους;
ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, πώς θα μπορούσε;
ΞΕ. Μόνο σ' εκείνους τους χαρακτήρες, λοιπόν, που, εξ
αρχής, γεννήθηκαν ευγενείς, και ανατράφηκαν σύμ-
φωνα με τη φύση τους, μπορεί να εμφυτευθεί από τους
νόμους, ενώ, για τους ίδιους, αυτό είναι το γιατρικό
που ορίζει η τέχνη, και, όπως ακριβώς είπαμε, αυτός
ο σύνδεσμος των μερών της αρετής που, από τη φύση,
είναι ανόμοια και έχουν αντίθετες τάσεις, είναι περισ-
σότερο θείος.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ. Τους υπόλοιπους δεσμούς, τώρα, που είναι ανθρώ-
πινοι, όταν υπάρχει αυτός ο θείος δεσμός, δεν είναι πο-
λύ δύσκολο ούτε να τους συλλάβουμε ούτε, αφού τους
συλλάβουμε, να τους πραγματώσουμε.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; Κ α ι ποιοι είναι οι δεσμοί αυτοί;
ΞΕ. Πρόκειται για τους δεσμούς των επιγαμιών ή της
ανταλλαγής των παιδιών για υιοθεσία, και για εκεί-
νους των γάμων μέσα στην ίδια πολιτεία. Γιατί, οι πε-
ρισσότεροι συνάπτουν αυτούς τους δεσμούς χωρίς να
κάνουν το καλύτερο για τη γέννηση των παιδιών.
ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί αυτό;
ΞΕ. Επειδή οι άνθρωποι, μ' όλα αυτά, κυνηγούν πλού-
τη και εξουσίες - όμως, ποιος ο λόγος να σπεύσει κά-
ποιος να τα κατηγορήσει, σα να' ταν άξια λόγου;
ΝΕ. ΣΩ. Δεν υπάρχει λόγος.
ΞΕ. Μάλλον, όμως, θα είχαμε δίκιο να μιλήσουμε για
κείνους που φροντίζουν την οικογένεια, αν δεν κάνουν
κάτι όπως πρέπει.
ΝΕ. ΣΩ. Ναι, αυτό είναι λογικό.
ΞΕ. Ενεργούν, λοιπόν, πέρα από κάθε ορθό λόγο . επι-
διώκουν την άμεση άνεσή τους, και, επειδή συμπαθούν
μόνο τους όμοιούς τους, χωρίς να ανέχονται τους ανό-
μοιους, δίνουν το μεγαλύτερο βάρος στις αντιπάθειές
τους.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι;
ΞΕ. Οι συνετοί ψάχνουν το δικό τους χαρακτήρα, και,
όσο μπορούν, παίρνουν γυναίκες που τους μοιάζουν,
και, τις κόρες που κάνουν, τις δίνουν πάλι σε τέτοιους
άνδρες' το ίδιο κάνουν και οι γενναίοι, που αναζητούν
επίμονα τη δική τους φύση, ενώ και τα δυο γένη πρέ-
πει να κάνουν ακριβώς το αντίθετο.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς γίνεται αυτό, και για ποιο λόγο;
ΞΕ. Γιατί, από τη φύση, η γενναιότητα που αναπαρά-
γεται σε πολλές γενιές δίχως να διασταυρωθεί με συ-
νετή φύση, ενώ στην αρχή ακμάζει σε ρώμη, στο τέλος
μαραίνεται εντελώς με παραφροσύνες.
ΝΕ. ΣΩ. Είναι λογικό.
ΞΕ. Η ψυχή όμως, πάλι, που είναι γεμάτη συστολή,
και δεν περιέχει τόλμη και γενναιότητα, και, για πολ-
λές γενιές, γεννιέται με τον ίδιο τρόπο, γίνεται υπερ-
βολικά νωθρή και, στο τέλος, εντελώς ανάπηρη.
ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτό είναι πιθανό να συμβαίνει έτσι.
ΞΕ. Αυτοί λοιπόν ήταν οι δεσμοί, που έλεγα ότι δεν εί-
ναι καθόλου δύσκολο να συνάψεις, αρκεί, και τα δυο
γένη, να έχουν την ίδια γνώμη για τα ωραία και τα
καλά. Γ ι α τ ί , όλο το έργο της βασιλικής υφαντικής, εί-
ναι ένα και μοναδικό. να μην επιτρέπει ποτέ να απο-
μακρυνθούν οι συνετοί από τους γενναίους χαρακτή-
ρες, αλλά, πυκνώνοντας το ύφασμα μεταξύ τους, με
κοινές πίστεις και τιμές και δόξες χαι με αμοιβαίες α-
νταλλαγές εγγυήσεων, να κατασκευάσει από αυτούς
ένα λείο και, όπως λένε, καλοδουλεμένο ύφασμα, και
μετά, πάντα, να εμπιστεύεται σε όλους τα αξιώματα
μέσα στην πόλη.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα γίνει αυτό;
ΞΕ. 'Οταν χρειάζεται ένας άρχοντας, επιλέγει τον αρ-
γηχό που διαθέτει και τις δύο ποιότητες. κι όταν
χρειάζονται περισσότεροι, συγκεντρώνει άνδρες κι από
τις δύο κατηγορίες. Γιατί οι χαρακτήρες των συνετών
αρχόντων είναι πολύ προσεκτικοί και δίκαιοι και συ-
ντηρητικοί, αλλά τους λείπει η τραχύτητα και κάποια
ορμητική και αποτελεσματική τόλμη.
ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτά, έτσι φαίνεται πως έχουν.
ΞΕ. Οι γενναίοι χαρακτήρες, βέβαια, στερούνται, σε
σχέση με τους άλλους, το αίσθημα του δικαίου και της
προσοχής, αλλά είναι εξαιρετικά τολμηροί στις πρά-
ξεις. Όλες οι υποθέσεις της πόλης, ιδιωτικές και δημό-
σιες, είναι αδύνατο να πηγαίνουν καλά, αν δεν είναι
παρόντες και οι δυο αυτοί χαρακτήρες.
ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια, έτσι είναι.
ΞΕ. Ας πούμε, τότε, πως αυτό είναι το τέλος του υφά
σματος της πολιτικής πράξης, η άμεση ύφανση του χα-
ρακτήρα των γενναίων και συνετών ανθρώπων. όταν,
με την ομόνοια και τη φιλία, η βασιλική τέχνη τούς συ-
γκεντρώσει σε μια κοινή ζωή, και κατασκευάσει, έτσι,
το μεγαλοπρεπέστερο και το πιο υπέροχο ύφασμα, τυ-
λίγει όλους τους άλλους μέσα στις πόλεις, δούλους και
ελεύθερους, και τους συνέχει μ' αυτό το υφαντό και,
χωρίς να παραλείψει κάτι από κείνα που ανήκουν σι
μια ευτυχισμένη πόλη, κυβερνά και επιβλέπει.
ΣΩ. Με τον καλύτερο τρόπο, ξένε, μας σκιαγράφησες
και τον βασιλικό και τον πολιτικό άνδρα.
 ΣΧΟΛΙΑ

1 Ο Θεόδωρος από την Κυρήνη ήταν διακεκριμένος μαθηματι-

κός, αρκετά νεώτερος από το Σωκράτη, αλλά πολύ μεγαλύτε-
ρος από το Θεαίτητο και το νεαρό Σωκράτη. Για πρώτη φορά
εμφανίζεται στο διάλογο Θεαίτητο, όπου παρουσιάζει στο Σω-
κράτη το Θεαίτητο ως ένα συμπαθή και έξυπνο μαθητή.
2 Ο ξένος κατάγεται από την Ελέα της Νότιας Ιταλίας, από την
πατρίδα του Παρμενίδη και του Ζήνωνα. Εισάγεται στη συζή-
τηση από το Θεόδωρο. Είναι ο αληθινός φιλόσοφος, και το πορ-
τραίτο του υπάρχει ήδη στο Θεαίτητο, \~J2Z - ιjyc. Προφανώς,
στο διάλογο αυτό εκφράζει τις απόψεις του Πλάτωνα.
3 Εννοεί το σοφιστή, τον πολιτικό και το φιλόσοφο.
4 Δεν υπάρχει αναλογία εκεί που δεν υπάρχει σχέση (λόγος), και
η τελευταία προϋποθέτει ομογενείς όρους. Ο Θεόδωρος σφάλλει,
όταν υποθέτει πως υπάρχει αναλογία ανάμεσα σε ασύμβλητα ό-
ντα. Ο Πλάτων είχε ήδη επισημάνει, σε ό,τι αφορά το σοφιστή,
τον κίνδυνο των αναλογιών (Σοφιστής, 231a).
5 Η Κυρήνη δεν ήταν μακριά από την όαση του Άμμωνα. Ο Αι-
γυπτιακός και Λίβυος Άμμων νωρίς ταυτίστηκε με το Δία, και
είναι πιθανό να υπήρχε επαφή ανάμεσα στο μαντείο του Άμμω-
νος Δία στην έρημο της Αιβύης και σε εκείνο του Δία στη Δω-
δώνη της Ηπείρου.
6 Βλ. στο Θεαίτητο, Ι43ε·
7 Εννοεί το σοφιστή. Ο Σοφιστής αρχίζει με μια ταξινόμηση των
τεχνών. Ετσι, το αξίωμα στο οποίο στηρίζεται η όλη ανάπτυξη
του διαλόγου, είναι ότι η πολιτική είναι τέχνη.
8 Το μονοπάτι, εννοείται, που θα μας οδηγήσει στον πολιτικό
άνδρα.
9 Κατά λέξη: ακολούθησε με σε τούτο το δρόμο.
ίο Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά του, ασκεί κριτική στη συγκε-
κριμένη θέση. Βλ. Πολιτικά ι, ι.
11 Εννοείται, το βασιλικό τύπο του ανθρώπου.
12 Πρόκειται για την τέχνη του κελευστή, ο οποίος δίνει το πα-
ράγγελμα στους κωπηλάτες της τριήρους. Με το παράγγελμα
αυτό διατηρείται ο ρυθμός των κωπηλατών.
13 Στο σημείο αυτό, οι απόψεις των μελετητών διίστανται. Ο
Auguste Dies, στη μετάφρασή του στις εκδόσεις Les Belles
Lettres (ΐ95θ), υποστηρίζει ότι η καθολικευτική αντίθεση ανά-
μεσα σε Έλληνες και Βαρβάρους είναι ελλιπής από την άποψη
της λογικής, αλλά μπορεί να σταθεί από την άποψη των αξιών,
τις οποίες η λογική αγνοεί. Τονίζει, μάλιστα, ότι δεν υφίσταται
αντίφαση ανάμεσα σε αυτό το χωρίο και σε εκείνο της Πολιτεί-
ας, όπου ο Πλάτων υποστηρίζει ότιΈλληνες και Βάρβαροι είναι
φυσικοί εχθροί (Πολιτεία 469/ 71)· Ο J. Β. Κεηφ, όμως, απο-
φαίνεται ότι η μεθοδολογική επισήμανση χρησιμοποιείται με έ-
να απώτερο πολιτικό κίνητρο, και ότι, αυτό που βρίσκουμε εδώ,
είναι ίσως η πιο ευθεία κριτική του διαχωρισμού ανάμεσα σε
Έλληνες και Βαρβάρους, που υπάρχει στα έργα του Πλάτωνα.
Επισημαίνει, μάλιστα, πως έρχεται σε αντίφαση με το χωρίο
της Πολιτείας στο οποίο παραπέμπει και ο Dies. Βλ. J. Β.
Kemp, Plato's Statesman, Routledge & Kegan Paul, London,
1952, σελ. I3i.
14 Ο αριθμός "δέκα χιλιάδες".
15 Πρόκειται για το γνωστό πτηνό γερανός (με μακρύ λαιμό).
16 Εννοεί τον Πέρση βασιλιά.
17 Τα παιδιά θέλουν πάντα "τα δύο". Βλ. στο Σοφιστή.\ 249d.
18 Το ζώο που υπονοείται εδώ είναι ο χοίρος.
19 Βλ. στο Σοφιστή, 227b.
20 Βλ. στο Σοφιστή.\ 227 a/c.
21 Αυτός που συνοδεύει το θηλυκό, και το πηγαίνει προς γονι-
μοποίηση κοντά στο αρσενικό.
22 Εννοεί τη μουσική στην οποία ανταποκρίνεται η ποίμνη.
23 Μέσα στις αγέλες του Ατρέα, είχε γεννηθεί ένα αρνί με μαλ-
λί που χρύσιζε. Στη διαμάχη για μια κληρονομιά, θέλησε να δεί-
ξει το αρνί ως σημάδι της θείας εύνοιας' όμως η γυναίκα του το
είχε δώσει στο Θύεστο. Τότε ο Δίας, για να υποστηρίξει τον Α-
τρέα, αντέστρεψε την πορεία των άστρων.
24 Ενεργώντας δηλαδή με δική του βούληση.
25 Σύμφωνα με τον P. Μ. Schuhl, ο Πλάτων έχει υπόψη του
μια μηχανή που αναπαριστά τις κινήσεις του ουρανού, που ισορ-
ροπεί και κινείται πάνω σε έναν άξονα. Βλ. P. Μ. Schuhl, «Sur
le mythe du Politique», Revue de Metaphysique et tie Morale,
XXXIX 1932, σελ. 47-58.
26 Αναφέρεται ίσως στους φιλοσόφους (πρβ. τον Φαίδωνα, 82c).
Περισσότερο πιθανό, όμως, είναι να εννοεί εκείνους που έγιναν
ημίθεοι ή θεοί, όπως ο Ηρακλής.
27 Βλ. στον Τίμαιο, 42e.
28 Βλ. στον Τίμαιο, 48a και 53b.
29 Ομότεχνος του Ηφαίστου ήταν η Αθηνά. Οι σπόροι και τα
φυτά ήταν δώρα της Δήμητρας και του Διονύσου.
30 Οπως παρατηρεί ο J. Β. Kemp, πρόκειται για στοιχεία που
χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της κατασκευής του υφάσμα-
τος, και δεν παραμένουν παρόντα στο τελικό αποτέλεσμα. Βλ.
J. Β. Kemp, Plato's Statesman, ο.π., σελ. 164.

31 Πρόκειται για τη διαδικασία της συμπίεσης ερίων, για την
κατασκευή ρούχων.
32 Πρόκειται για την τέχνη της συρραφής με γόμφους, δηλαδή
με ξύλινα ή σιδερένια καρφιά.
33 Πρόκειται για ένα είδος συνεργασίας για την παραγωγή του
τελικού αποτελέσματος. Βλ. και πιο κάτω στο κείμενο 287 b/ε
αλλά και στον Τίμαιο 46 c/e και στον Φίληβο 27a και στον Φαί-
δωνα 99a/b.
34 Κερκίδα είναι η ράβδος με την οποία κρούονται τα νήματα
του υφαδιού και το ύφασμα γίνεται πυκνό.
35 Βλ. στο Σοφιστή,\ 241 d/e.
36 Βλ. στην Πολιτεία, 454a αλλά και στο Φαίδρο, 265ε και
273e.
37 Βλ. στην Πολιτεία, 529Λ «...λόγω μεν χαι διανοία ληπτά,
οφει δ' ού.» Επίσης στον Παρμενίδη, 155ε: «...εχεϊνα ά μά-
λιστα τις άν λόγω λάβοι χαι είδη αν ήγήσαιτο είναι.»
38 Βλ. νωρίτερα στο κείμενο το χωρίο 283b, σχετικά με την υ-
φαντική τέχνη, και το 277b, σχετικά με τη διάρκεια του μύθου.
Επίσης στο Σοφιστή\ 217ε.
39 Βλ. στον Φίληβο, i6d: «...μετά μίαν 'ιδέαν δύο, ει πως ε'ι-
σί, σχοπειν, ει δε μή, τρεις ή τινα άλλον αριθμόν.»
40 Στην έννοια του οχήματος περιλαμβάνεται και το στήριγμα.
4ΐ Βλ. στο χωρίο 279c/e.
42 Εννοείται για το ίδιο το προϊόν της τέχνης του.
43 Το χωρίο αυτό γίνεται συνδετικός κρίκος για τον τελικό πα-
ραλληλισμό της πολιτικής με την υφαντική τέχνη, που θα ανα-
πτυχθεί από το 305ε και εξής.
44 Πρόκειται γι' αυτούς που ανταλλάσσουν νομίσματα.
45 Για τον εξαγνισμό της πόλης, βλ. και στην Πολιτεία, 492ε,
501a, 541a, και στους Νόμους, 735d/6a.
46 Βλ. στον Κρίτωνα, 5ib/c: «ή πείθειν αυτήν ... βιάζεσθαι
δε ούχ όσιον.»
47 Βλ. στον Όμηρο, Ιλιάδα, XI, 514·
48 Οι κύρβεις ήταν τριγωνικοί πίνακες, που σχημάτιζαν τρί-
πλευρη πυραμίδα, η οποία στρεφόταν γύρω από άξονα. Πάνω
στις τρεις πλευρές αυτών των πυραμίδων ήταν γραμμένοι οι αρ-
χαίοι νόμοι του Σόλωνα (βλ. στον Αριστοτέλη, Αθηναίων Πο-
λιτεία, VII, I). Οι νόμοι αργότερα μεταφέρθηκαν σε πλάκες από
μάρμαρο ή μπρούντζο που ονομάζονταν "στήλες", και ήταν σε
χρήση τον τέταρτο αιώνα στην Αθήνα.
49 Στους Νόμους, (&75&/d) βρίσκουμε την ίδια αντίθεση ανάμε-
σα στο ιδανικό (ει ποτέ τις ανθρώπων φύσει ϊχανός) και στην
πραγματικότητα (νυν δε ού γάρ εστίν οΰδαμοΰ ουδαμώς.
5θ Μια εκτενής ανάλυση για τη στρατηγική τέχνη υπάρχει στον
Ευθύδημο, 290 κ.ε.
51 Για ό,τι αφορά στη συγκεκριμένη αρετή της δικαιοσύνης, βλ.
την Απολογία, 35c.
52 Το ρήμα "συνυφαίνω" παρεισφρύει εδώ και υπενθυμίζει τον
παραλληλισμό ανάμεσα στην πολιτική και την υφαντική τέχνη.
53 Για το συγκεκριμένο πρόβλημα της ενότητας και της αντίθε-
σης των αρετών, βλ. τον Πρωταγόρα, 329c κ.ε., 349b-350c και
τους Νόμους, 963a/4b.
54 Για το ίδιο θέμα βλ. στο Χαρμίδη, 159b: «χοσμίως πράττειν
χαι ήσυχη», και στην Πολιτεία, 503c: «χοσμίως μετά ήσυ-
χίας ζην». Για τους ήχους βλ. στον Τίμαιο, 67 b/c και για τους
ρυθμούς στην Πολιτεία, 400.
55 Σχετικά με αυτή τη σύγκρουση χαρακτήρων βλ. στο Θεαίτη-
το, ΐ44·
56 Βλ. σχετικά στους Νόμους, 646-650 και, ιδιαίτερα, 793ε κ.ε.
57 Σχετικά με το αιώνιο και το ζωικό μέρος του ανθρώπου, βλ.
στον Τίμαιο, 69c - 71a.
58 Το θάρρος, για παράδειγμα, είναι ένα αίσθημα που εμπνέει
ο βασιλιάς διαμέσου της εκπαίδευσης, βλ. Πολιτεία, 429c -430a.
I. Σ. ΧΡΙΣΤΟΔΟYΛΟΥ

ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Στην πλατωνική σκέψη η πολιτική και η φιλοσοφία ο-
ρίζονται αμοιβαία. Η αλληλοκάλυψη αυτή δεν είναι φύ-
σει, βεβαίως, αλλά γίνεται νοητή στο πλαίσιο της πλα-
τωνικής αντίληψης για την πολιτική, η οποία είναι προς
διερεύνηση καθεαυτήν, σε ό,τι αφορά την πολιτική καθε-
αυτήν, και όχι αναφορικά με το περιεχόμενο των πολιτι-
κών εννοιολογικών κατασκευών στις οποίες προβαίνει
στην πολιτική του φιλοσοφία ο Πλάτων. Μπορούμε, με
τον τρόπο αυτό, να απαντήσουμε σε ζητήματα που τίθε-
νται από τη σύγχρονη αλλά και παλαιότερες έρευνες,
σχετικά με την ενότητα του πλατωνικού έργου, τις φά-
σεις της ανάπτυξής του και τις ιδέες της κάθε περιόδου'.

I. Βλ. α) L. Campbell, The Sophistes a n d Politicus of

Plato. A revised text and English notes, Oxford 1867
(reprinted, New York 1973) χαι β) C. Ritter, "Beitrage zur
Erklarung des Politikos" [1903], στο Neue Untersuchungen
iiber Platon, Miinchen 1910/1976, 66 - 94. Πρόσφατη μελέ-
 Αυτό, υποθέτω, είναι το πνεύμα με το οποίο ο
H a r v e y R o n a l d Scodel επαναφέρει το α ί τ η μ α του Κ.
Popper 2 , ο οποίος πρότεινε να μελετάμε το πλατωνικό
corpus ως συνεκτικό όλο. Ο Scodel ανατρέχει στη σχε-
τ ι κ ή συζήτηση και νηφάλια, κ α τ ά τη γνώμη μου, προ-
τείνει να σκεφτούμε ότι ο ίδιος ο Π λ ά τ ω ν είχε μια συνε-
κ τ ι κ ή ιδέα γ ι α το έργο του. Αυτό δε σημαίνει, όπως λέει,
ότι όταν ο Π λ ά τ ω ν άρχισε να συνθέτει τους διάλογους
του είχε ήδη στο νου του όλα όσα θα έλεγε, παρόλο που
ούτε αυτό θα μπορούσαμε να το αποκλείσουμε, αλλ' ότι,
τουλάχιστον, καθώς έγραφε τους διάλογους του, θυμό-
ταν όσα ήδη είχε γράψει κ α ι περίμενε από τους ανα-
γνώστες του να κάνουν το ίδιοί
Η σημασία μιας τέτοιας έρευνας, όπως είναι προφα-
νές, υπερβαίνει τη στενή αντίληψη και προσδοκία, γ ι α τ ί
τη του C. Η. Kahn περιέχει μεγάλο μέρος του προβληματι-
σμού που αφορά κατεξοχήν στον Πολιτικό και τη θέση του
στο ύστερο πλατωνικό έργο. Βλ. C. Η. Kahn, " T h e place of
the Statesman in Plato's later work", στο Reading the
Statesman, proceedings of the ΙΠ Symposium Platonicum,
edited by Christopher J. Rowe, Academia Verlag, Ger-
many, 1995, 49 - 60.
2. Βλ. Κ. Popper, The Open Society a n d its Enemies,
vol. 1, Princeton, 1962., 246.
3. Βλ. Harvey Ronald Scodel, Diaeresis a n d M y t h in
Plato's Statesman, Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen,
1987,10 - 13.
όχι, της φιλολογικής αποκατάστασης της συνέχειας ή,
πάλι, της φιλολογικής εξιχνίασης της ενδεχόμενης ασυ-
νέχειας του πλατωνικού έργου, και, πιο συγκεκριμένα,
της πλατωνικής πολιτικής σκέψης, και στοχεύει στη
φιλοσοφική εμπέδωση της πλατωνικής σύλληψης γ ι α
την πολιτική 4 . Α υ τ ή η φιλοσοφική στόχευση μπορεί να
4· Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να αναφέρουμε, από την ελλη-
νική βιβλιογραφία, το έργο του Κωνσταντίνου Δεσποτόπου-
λου, ο οποίος προβαίνει σε μια συστηματική, σε δέκα μεγάλα
κεφάλαια, αναδίφηση στο πλατωνικό corpus, και συλλέγει
καθετί σχετικό με την πολιτική σκέψη. Ο Δεσποτόπουλος
τονίζει, στην εισαγωγή ήδη του βιβλίου του, την πλατωνική
πεποίθηση για τη στενή σχέση της φιλοσοφίας με την πολιτι-
κή, αναφερόμενος στο 32.6a της Ζ' Επιστολής και συνοψίζο-
ντάς το ως εξής: «...με τη φιλοσοφία, την «ορθή» όμως, α-
ντιμετωπίζεται και το πολιτικό πρόβλημα, και μάλιστα με
αυτή μόνο είναι δυνατόν να συλληφθεί καθαρά η λύση του.»
Βλ. Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, Πολιτική φιλοσοφία του
Πλάτωνος, εκδ. β', εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1980, 22. Επιλε-
κτικά επίσης, από τη διεθνή βιβλιογραφία, λόγω της πρωτό-
τυπης σύλληψης και πραγμάτευσης του ίδιου θέματος, της
συνάφειας της φιλοσοφίας με την πολιτική, θέλω να μνημο-
νεύσω το έργο του Alexandre Koyre. Ο Koyre θεωρεί ότι
«...το έργο του Πλάτωνα, στο σύνολο του, εντάσσεται σε μια
πολιτική προτεραιότητα· και ότι τα θέματα που μελετήσαμε
προηγουμένως - το θέμα του διαλόγου, το θέμα της φιλοσο-
φικής διδασκαλίας ως κριτηρίου και μέσου διαμόρφωσης μιας
διαπιστώσει, σε οποιοδήποτε φιλοσοφικό κείμενο, μιαν
ασυνέχεια, αλλά κανένα κομμάτι της, ενδεχομένως,
σπαραγμένης σκέψης δεν είναι προς απόρριψη. Όλα τε-
λούν υπό έρευνα και, μάλιστα, αυτή είναι τόσο περισσό-
τερο συναρπαστική όσο πιο πολύ φαίνονται - ή είναι
πράγματι - οι θέσεις αντιφατικές, αλληλοσυγκρουόμε-
νες5.
αριστοκρατίας - είναι, κατά βάθος, πολιτικά ζητήματα. ...
Αλλά αν ισχύει κάτι τέτοιο - και αν αυτή είναι πράγματι η
άποψη του Πλάτωνα -, τότε φιλοσοφία και πολιτική είναι ένα
και το αυτό.» Βλ. Alexandre Koyre, Φιλοσοφία και Πολι-
τεία, εισαγωγή στην ανάγνωση του Πλάτωνα, μετάφραση
Λένα Κασίμη, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 199°. - 84.
5· Μια τέτοια υπόθεση, που εισηγείται τη μη συνοχή της
πολιτικής σκέψης του Πλάτωνα, επιχειρεί να ανασκευάσει ο
V. Bradley Lewis, ο οποίος επαναθέτει το πρόβλημα του
υποτιθέμενου ασύμβατου ανάμεσα στην Πολιτεία και τους
Νόμους, ως προς το βέλτιστο πολίτευμα και το πρόκριμα
της, υποτίθεται, υπεράνω του νόμου εξουσίας της φιλοσοφίας,
στην περίπτωση της Πολιτείας, ή το πρόκριμα της εξουσίας
του νόμου, στην περίπτωση των Νόμων. Ενάντια σε αυτή την
άποψη, ο Lewis δείχνει, πρώτα, ότι ο νόμος δεν είναι σε κα-
μία περίπτωση απών από την Πολιτεία, και, έπειτα, ότι η
εξουσία του νόμου που προβάλλεται στους Νόμους στηρίζεται
στις ίδιες αρχές που χρησιμοποιεί ο Πλάτων για να υποστη-
ρίξει την εξουσία των φιλοσόφων στην Πολιτεία. Οι δύο διά-
λογοι, έτσι, σύμφωνα πάντα με τον Lewis, δεν συγκρούονται
Η δική μας έρευνα ανάγεται στην πρωταρχή της
πλατωνικής συγγραφής και προχωρεί μέχρι τους Νό-
μους. Στην Απολογία, ο Σωκράτης ορίζει την πολιτική
ως ανθρώπινη αρετή6. Ακριβέστερα, ανθρώπινη αρετή
και πολιτική αρετή ταυτίζονται. Εκλαμβάνουμε την
ταύτιση αυτή ως έναν ορισμό της πολιτικής αρετής και
ως έναν προσδιορισμό για τον άνθρωπο. Τα δύο, πολιτι-
κή και άνθρωπος, ορίζονται αμοιβαία. Από την άποψη
αυτή, θα ήταν ακατανόητα το ένα χωρίς το άλλο. Πώς
ερμηνεύεται όμως αυτό; Ποιο είναι το περιεχόμενο αυ-
τής της ταύτισης, και πώς το ανθρώπινο συμπλέκεται
αδιάπτωτα με το πολιτικό στοιχείο; Αυτό θα προσπαθή-
σουμε να δείξουμε αναφερόμενοι στα πλατωνικά κείμενα.
μεταξύ τους, αλλά συνιστούν δύο στάδια σε μια ευρύτερη έ-
ρευνα για τη φύση της πολιτικής. Βλ. V. Bradley Lewis,
"Politeia kai Nomoi: On the Coherence of Plato's Political
Philosophy", Polity, vol. 31,1998.
6. Βλ. Απολογία Σωκράτους, lOa6 - 20b6: «""Ω Καλ-
λία," ήν δ' έγώ, "εΐ μέν σου τώ ύεΐ πώλω ή μόσχω έγε-
νέσθην, εϊχομεν αν αύτοΐν έπιστάτην λαβείν και μισθώ-
σασθαι δς έμελλεν αύτώ καλώ τε κάγαθώ ποιήσειν την
προσήκουσαν άρετήν, ήν δ' αν ούτος ή των Ιππικών τις ή
των γεωργικών· νΰν δ' επειδή άνθρώπω έστόν, τίνα αύτοΐν
έν νώ έχεις έπιστάτην λαβείν; τίς της τοιαύτης άρετής,
της άνθρωπίνης τε και πολιτικής, επιστήμων εστίν; οΐμαι
γάρ σε έσκέφθαι διά την των ύέων κτήσιν. εστιν τις,"
έφην έγώ, "ή ου;"»
 Στον Γοργία το σώμα διαχωρίζεται και διακρίνεται
από την ψυχή. Η τέχνη, μάλιστα, που αφορά στην ψυχή
είναι η πολιτική τέχνη7. Η απόφανση αυτή παίρνει πε-
ριεχόμενο αν αναφερθούμε στους Νόμους, και θυμηθούμε
ότι η πολιτική αφορά στη γνώση των φύσεων και έξεων
των ψυχών και στη θεραπεία τους8. Αυτός ο ορισμός
συμπλέκει άμεσα την πολιτική με τη φιλοσοφία, η οποί-
α, επίσης, για τον Πλάτωνα, λειτουργεί ως θεραπευτική
των παθών9.
Στον Φαίδωνα, άλλωστε, διάλογο της μέσης συγ-
γραφικής περιόδου του Πλάτωνα, η εμπέδωση της πολι-
τικής - και δημοτικής - αρετής, είναι αδιανόητη χωρίς
7. Βλ. Γοργίας, 464b! - 464^7: « Σ Ω · Φέρε δή σοι, έάν
δύνωμαι, σαφέστερον επιδείξω δ λέγω. δυοϊν δντοιν τοΐν
πραγμάτοιν δύο λέγω τέχνας· την μεν έπί τχ\ ψυχή πολι-
τικήν καλώ, την δε έπί σώματι μίαν μεν οΰτως όνομάσαι
ούκ έχω σοι, μιάς δε οϋσης της του σώματος θεραπείας
δύο μόρια λέγω, την μέν γυμναστικήν, τήν δε ίατρικήν.»
8. Βλ. Νόμοι, 650b6 - 650bi0: «ΑΘ. Τούτο μέν άρ' αν
των χρησιμωτάτων άν ε'ίη, τό γνώναι τάς φύσεις τε και
έξεις των ψυχών, τή τέχνη έκείνη ής έστιν ταύτα θε-
ραπεύειν· έστιν δέ που, φαμέν, ώς οίμαι, πολιτικής, ή γάρ;
ΚΛ. Πάνυ μέν ούν.»
9· Βλ. σχετικά τη μελέτη μου με τίτλο «Πλατωνική Διδα-
κτική», στο Πλάτων, Πρωταγόρας, εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονί-
κη,2ΟΟ2, σελ. 275 - 319
τη φιλοσοφία10. Στο ίδιο κείμενο - και στην ίδια ενότητα
- ο Πλάτων αναλύει την ανασύνταξη της ψυχής από τη
φιλοσοφία, όταν αυτή αναλαμβάνει την αποκόλληση της
ψυχής από το σώμα και τις αισθήσεις, από τις οποίες
εξαπατάται διαρκώς. Διά της φιλοσοφίας η ψυχή γίνε-
ται θεωρός του εαυτού της και ταυτόχρονα του νοητού
και «αϊδούς», των πραγμάτων καθεαυτών". Τη σχέση
της εν λόγω φιλοσοφικής λειτουργίας με την πολιτική,
θα μπορούσε, εξάλλου, να εξηγήσει ένα απόσπασμα από
το διάλογο Ερασταί, στο οποίο η αυτογνωσία ταυτίζε-
ται με τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη, οι οποίες, με τη
σειρά τους, ταυτίζονται με την πολιτική12.
Εμμέσως, τώρα, φιλοσοφία και πολιτική πράξη ταυ-
τίζονται μεταξύ τους, και, ταυτόχρονα, με διαφορετικό
τρόπο καθεμιά'3, ταυτίζονται άμεσα με το αγαθό'4. Έτσι
11. Βλ. Φαίδων, 8ldg - 8303. Το κείμενο είναι χρήσιμο για
να καταλάβουμε την έννοια του πράγματος καθεαυτό (ding
an sich), με το περιεχόμενο που της έδωσε κατόπιν ο Kant.
12. Βλ. Ερασται, I38a5 - 138CIO.
13. Η πολιτική τέχνη καθιστά τους πολίτες αγαθούς. Βλ.
εξηγείται και η προσδοκία, που εκφράζεται στην Πολι-
τεία, για να βασιλεύσουν οι φιλόσοφοι ή να φιλοσοφήσουν
- «γνησίως» και «ικανώς» - οι βασιλείς". Μιαν ερμη-
σχετικά στον Πρωταγόρα, 3Ι9&3 ~ 319*7- Η σύνδεση με τη
φιλοσοφία καθίσταται άμεση ωστόσο, καθώς, σύμφωνα με τη
ρήση του Σωκράτη στον Μένωνα, ωφέλιμο και αγαθό είναι
νεία για την προσδοκία αυτή προσφέρει ο Πλάτων στον
Μίνωα, όπου ο νόμος ορίζεται ως «δόξα πολιτική». Ο-
φείλει ο νόμος, όμως, να μην είναι οποιοδήποτε «δόγμα
πόλεως», αλλά αληθής δόξα, η οποία ισοδυναμεί με «ε-
ξεύρεση του όντος». Ο νόμος, επομένως, οφείλει να στο-
χεύει στην εξεύρεση του όντος, έργο κατεξοχήν της φιλο-
' 16.
σοφίας
Σύμφωνα με άλλη διατύπωση, στο διάλογο Χαρμί-
δης, η πολιτική εξειδικεύεται ως επιστήμη - αλλά και
«ανεπιστημοσύνη» - δικαίου. Πρόκειται για γνώση τε-
χνικού χαρακτήρα, όπως ακριβώς η γνώση της ιατρι-
κής, της μουσικής και της οικοδομικής17. Η πολιτική δεν
είναι «φύσει», είναι «τέχνη». Το ίδιο και η νομοθεσία.
Δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού «τα δίκαια»
δεν είναι «φύσει»'8. Γι' αυτό, στους πλατωνικούς ορι-
σμούς, η πολιτική ορίζεται ως «επιστήμη ποιητική δι-

καιοσύνης εv πόλει»19.
Η πολιτική τέχνη διέπεται κατεξοχήν από τη δικαιο-
σύνη και τη σωφροσύνη10. Όπου η πολιτική τέχνη δε
ρυθμίζει τη ζωή της πόλης επικρατεί αδικία11. Αδικία
και ασέβεια αντιμάχονται την πολιτική αρετή11. Και
στον Πολιτικό, άλλωστε, ορίζεται σαφώς ότι η παρέκ-
κλιση, το σφάλμα («αμάρτημα») που προδίδει την πολι-
τική τέχνη, συνεπάγεται το «αισχρόν», το «κακόν» και
το «άδικον» 13.(23) Αυτό, βεβαίως, επειδή η πολιτική
αφορά σε ανθρώπινες σχέσεις, και μάλιστα σε σχέσεις
εξουσίας, αφού ορίζεται ως «κυβερνητική ανθρώπων»14
ή, τουλάχιστον προς στιγμή, ως «μία των νομευτικών
τεχνών» 15, αποστολή της οποίας είναι να φροντίζει για
τα πάντα μέσα στην πόλη και να συνυφαίνει τα πάντα
«ορθότατα»16.
Το συμπέρασμα, εν προκειμένω, από την αναδρομή
στα σχετικά με την πολιτική τέχνη ή αρετή, όπως αυτή
παίρνει περιεχόμενο στους πλατωνικούς διάλογους, εί-
ναι ότι το περιεχόμενο αυτό συγκροτείται αθροιστικά,
στο σύνολο του πλατωνικού έργου. Η πλατωνική σύλλη-
ψη για την πολιτική είναι ενιαία και πολυσχιδής. Πυρή-
νας που συνέχει τη σύνολη θεώρηση είναι, θεωρώ, η σκέ-
ψη στην οποία κατέληξε ο Koyre, ότι φιλοσοφία και πο-
λιτική, στον Πλάτωνα, είναι ένα και το αυτό. Δε θα
μπορούσε, βέβαια, να είναι αλλιώς, αφού, ήδη στην Α-
πολογία, πολιτική και ανθρώπινη αρετή ταυτίζονται.
Πολιτική και φιλοσοφία επιλαμβάνονται της ανθρώπινης
ψυχής. Κοινό τους στοιχείο είναι ο άνθρωπος, ο οποίος
είναι, αδιαίρετα, άνθρωπος - πολίτης, το κατεξοχήν
αντικείμενο της πλατωνικής φιλοσοφίας.