คอลัมน์ คิดอย่างคน

อนุสรณ์ อุณโณ
ด้ามขวานนี้ สีทอง

แบบเรียนประถมศึกษาสอนว่าประเทศไทยมีรูปทรงสัณฐานคล้าย
ขวานโบราณ ภาคเหนื อเป็ นส่วนยอด ภาคอีสานคือคม ส่วนภาคใต้
คือด้าม ภูมก
ิ ายานี้ มักถูกใช้ในความหมายเป็ นเนื้ อเดียวกันโดยมี
ประเทศเพื่อนบ้านเป็ นคู่ปะทะ ไม่ว่าเมื่อคราวที่ชนชั้นนำาต้องการจะ
นำาพาประเทศไปสู่ความเป็ นอารยะโดยทิ้งประเทศเพื่อนบ้านที่พวก
ตนมองว่าป่ าเถื่อนไว้ข้างหลัง หรือเมื่อคราวที่รัฐไทยปริวิตกกับการ
ขยายตัวของลัทธิคอมมิวนิ สต์โดยเห็นประเทศเพื่อนบ้านเป็ นภัย
คุกคาม ขวานโบราณเล่มนี้ ถูกใช้เป็ นจินตนาการร่วมของคนในชาติ
มาอย่างต่อเนื่ องและคงจะเป็ นเช่นนี้ ไปเรื่อยๆ หากไม่เกิดวิกฤติ
การเมืองในช่วงที่ผ่านมา ที่ช้ีว่าแต่ละส่วนของขวานมีจินตนาการ
ทางการเมืองไม่เหมือนกัน โดยเฉพาะของส่วนด้ามนั้นต่างออกไป
จากของส่วนอื่นๆ อย่างแทบจะสิ้นเชิง

การก้าวขึ้นสู่ความนิ ยมของอดีตนายกรัฐมนตรี พ.ต.ท. ทักษิณ

ไม่ได้หมายรวมในเขตภาคใต้ (จังหวัดชายแดนเป็ นอีกประเด็น) การ
เลือกตั้งทั่วไปในปี 2548 พรรคไทยรักไทยชนะอย่างถล่มทลาย ทว่า
แทบไม่ได้ท่ีน่ังไปจากภาคนี้ ต่อมาเมื่อพันธมิตรประชาชนเพื่อ
ประชาธิปไตยเฟื่ องฟู ภาคใต้ได้กลายเป็ นฐานที่ม่ันสำาคัญ ลานด้าน
ข้างสถานี รถไฟหาดใหญ่ถก ู ใช้เป็ นเวทีคู่ขนานไปกับเวทีกลางที่
กรุงเทพฯ สำาหรับการปราศรัยขับไล่รัฐบาลที่อดีตนายกรัฐมนตรี
เกี่ยวข้องด้วย และเมื่อมาถึงยุคปั จจุบันที่ขบวนการเสื้อแดงขยาย
ตัวอย่างกว้างขวางโดยเฉพาะในภาคเหนื อและภาคอีสาน ภาคใต้เป็ น
ภูมภ ิ าคที่มีความเงียบงันอย่างที่สุด ทำาไม
การก่อตัวของขบวนการเสื้อแดงถูกอธิบายจากหลายแง่มุม ใน
ด้านเศรษฐกิจ การแตกตัวของระบบเศรษฐกิจโดยเฉพาะในเขต
ชนบทของแทบทุกภาคส่งผลให้หมู่บ้านไม่ได้เป็ นชุมชนเกษตรกรรม
ในความหมายเก่าอีกต่อไป แต่กลายเป็ นพื้นที่ท่รี ะบบการผลิตผูกอยู่
กับตลาดอย่างแนบแน่ น นอกจากการขยายตัวของอาชีพนอกภาค
เกษตรในพื้นที่ ระบบการผลิตการเกษตรในเขตชนบทเดิมส่วนใหญ่
กลายเป็ นในเชิงพาณิชย์ และครัวเรือนที่ยังทำาการเกษตรในรูปยังชีพ
ปั จจุบันส่วนใหญ่มีรายได้หลักจากการผลิตนอกภาคเกษตรจาก
สมาชิกรายอื่นๆ ในครอบครัว คนในเขตชนบทจำานวนมากเข้าสู่ตลาด
แรงงานและเป็ นผู้ประกอบการรายย่อยในเขตเมือง ความ
เปลี่ยนแปลงเหล่านี้ ก่อให้เกิดชนชั้นทางเศรษฐกิจและสังคมใหม่ท่ี
เรียกว่าชนชั้นกลางระดับล่างทั้งในเขตเมืองและชนบท ซึ่งต่างจากคน
ยากจนข้นแค้น แม้อาชีพและชีวิตพวกเขาจะไม่ม่ันคงเท่าชนชั้นกลาง
โดยเฉลี่ยก็ตาม
การเกิดขึ้นของชนชั้นกลางระดับล่างบรรจบกับการ
เปลี่ยนแปลงทางการเมือง พรรคไทยรักไทยตอบสนองความต้องการ
และความไม่ม่ันคงทางเศรษฐกิจและชีวิตของชนชั้นใหม่น้ี ผ่านการ
ดำาเนิ นนโยบายต่างๆ โดยเฉพาะการจัดสรรเงินกู้ดอกเบี้ยตำ่าและ
ระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ผู้คนที่สังกัดชนชั้นนี้ ได้ตระหนัก
ว่าการเมืองระดับประเทศสามารถยังประโยชน์อย่างเป็ นรูปธรรมให้
กับพวกเขาได้ ขณะเดียวกันการเลือกตั้งท้องถิ่นระดับต่างๆ โดย
เฉพาะองค์การบริหารส่วนตำาบลช่วยตอกยำ้าว่าการเลือกตั้งเป็ นช่อง
ทางสำาคัญที่จะช่วยให้พวกเขาเข้าไปมีส่วนในการจัดสรรทรัพยากร
สาธารณะได้อย่างเสมอหน้า รัฐประหาร 19 กันยายน 2549 จึงไม่
เพียงแต่ทำาลายผู้นำาและพรรคการเมืองที่ตอบสนองความต้องการ
ทางเศรษฐกิจและสังคมของพวกเขา หากแต่ยังทำาลายสิ่งที่ช่วยให้
พวกเขาได้ตระหนักถึงความสำาคัญของการเมืองระบบรัฐสภา และ
โดยเฉพาะอย่างยิ่งคือฉีกทิ้งหลักการความเสมอภาคทางการเมือง ซึ่ง
เป็ นสิ่งที่พวกเขาเห็นว่าไม่สามารถประนี ประนอมได้ ขบวนการเสื้อ
แดงจึงมีชนชั้นกลางระดับล่างเป็ นองค์ประกอบหลัก
อย่างไรก็ดี ภาคใต้มีประสบการณ์ทางเศรษฐกิจและการเมือง
ค่อนข้างจะต่างออกไปและช่วยอธิบายว่าเหตุใดขบวนการเสื้อแดงจึง
ออกจะเงียบเหงาในภูมิภาคนี้ กล่าวในเชิงเศรษฐกิจ ด้วยลักษณะทาง
ภูมิศาสตร์ หมู่บ้านในภาคใต้พัวพันกับระบบเศรษฐกิจแบบแลก
เปลี่ยนมาตั้งแต่ต้น วลี “เกลอเขา เกลอนา เกลอเล” สะท้อนการแลก
เปลี่ยนผลผลิตระหว่างเขตภูมิศาสตร์ท่ต
ี ่างกันเหล่านี้ ในภาคใต้และ
เป็ นสายใยถักทอความสัมพันธ์ทางสังคมของผู้คน ขณะที่ในช่วง 4
ทศวรรษที่ผ่านมาที่เกิดการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจในเขตชนบท
อย่างกว้างขวาง ภาคใต้เป็ นภูมภิ าคที่ภาคการเกษตรยังคงมีความ
แข็งแกร่งกว่าภูมิภาคอื่นๆ นอกจากการกระจายการผลิตภายในภาค
เกษตร ปั จจุบันหลายพื้นที่ในภาคใต้ยังมีศูนย์กลางของระบบ
เศรษฐกิจอยู่ท่ียางพารา การเคลื่อนย้ายแรงงานเกิดในอัตราตำ่ากว่า
ภาคอื่นๆ ขณะที่อาชีพนอกภาคเกษตรในอุดมคติท่ส ี ืบเนื่ องมาจาก
อดีตยังคงเป็ นการเป็ น “เจ้าคนนายคน” ชนชั้นกลางระดับล่างหรือ
ชนชั้นใหม่ในฐานะที่เป็ นผลิตผลของการเปลี่ยนแปลงระบบเศรษฐกิจ
ในช่วง 4 ทศวรรษที่ผ่านมาจึงมีจำานวนไม่มากเมื่อเทียบกับภาคอื่นๆ

คุณลักษณะทางเศรษฐกิจและสังคมดังกล่าวมีส่วนกำาหนดท่าทีท่ี
คนในภาคใต้มีต่อนโยบายของรัฐบาลพรรคไทยรักไทยอย่างสำาคัญ
พืชเศรษฐกิจหลักเช่นยางพาราช่วยให้คนใต้เข้าถึงเงินสดได้อย่างต่อ
เนื่ อง กองทุนสงเคราะห์การทำาสวนยางช่วยลดภาระต้นทุนการผลิต
ได้มาก ขณะเดียวกันพวกเขาก็มีกลุ่มออมทรัพย์ท่ีเข้มแข็ง บางแห่ง
บริหารเงินมากกว่า 10 ล้านบาท กลุ่มออมทรัพย์เหล่านี้ ไม่เพียงแต่
สามารถให้สมาชิกกู้ยืมในเพดานค่อนข้างสูงหากแต่ยังสามารถจัด
สวัสดิการต่างๆ ให้แก่สมาชิกด้วย กองทุนหมู่บ้านของรัฐบาลพรรค
ไทยรักไทยจึงไม่ได้เป็ นสิ่งขาดแคลนหรือแปลกใหม่สำาหรับคนในภาค
ใต้มากนัก ขณะที่สวัสดิการรักษาพยาบาลก็เป็ นสิ่งที่พวกเขาส่วนหนึ่ ง
คุ้นเคย ฉะนั้น คนในภาคใต้จำานวนมากจึงไม่รสู้ ึกซาบซึ้งกับ
“นโยบายประชานิ ยม” ในระดับเข้มข้นเท่ากับคนในภาคอื่นๆ โดย
เฉพาะภาคอีสาน
นอกจากเงื่อนไขทางเศรษฐกิจและสังคมดังกล่าว สาเหตุ
ประการสำาคัญที่คนในภาคใต้ส่วนใหญ่ไม่ประทับใจรัฐบาลพรรค
ไทยรักไทยเพราะพวกเขาเห็นว่าเป็ นพรรคคู่แข่งกับพรรคการเมืองที่
พวกเขาสนับสนุน แต่สาเหตุท่ีพวกเขาสนับสนุนพรรคประชาธิปัตย์ไม่
ได้ขึ้นอยู่กับนโยบายหรือผลงานของพรรคนี้ เท่าๆ กับวัฒนธรรม
ทางการเมืองของภาคใต้ซึ่งวางอยู่บนเครือข่ายความสัมพันธ์ทาง
เครือญาติและสมัครพรรคพวก คนใต้มก ั อาศัยการ “สืบย่าน สาว
โยชน์” ว่าบ้านอยู่ไหน เป็ นลูกเต้าเหล่าใคร เป็ นจุดเริ่มต้นของการ
สนทนาและสานความสัมพันธ์ระหว่างกันต่อ ขณะเดียวกันพวกเขามี
ความภาคภูมิใจในความเป็ นภาคใต้อย่างมาก พรรคประชาธิปัตย์
ตระหนักในวัฒนธรรมการเมืองข้อนี้ และนำาไปใช้เป็ นยุทธวิธีหลักใน
การดำาเนิ นกิจกรรมทางการเมือง โดยนอกจากจะเกลี่ยผลประโยชน์
ในเครือข่ายและอาศัยระบบสมัครพรรคพวกและเครือญาติในการหา
เสียง พรรคประชาธิปัตย์ปวารณาตัวเป็ นพรรคตัวแทนของภาคใต้ใน
เวทีการเมืองระดับประเทศและอาสาทำาให้ความเป็ นภาคใต้มีท่ียืน
อย่างองอาจในวัฒนธรรมไทยที่มีใจกลางอยู่ท่ีกรุงเทพฯ และภาค
กลาง
ฉะนั้น การที่ขบวนการเสื้อแดงไม่ขยายตัวในภาคใต้จึงไม่ใช่ว่า
คนในภูมภ ิ าคนี้ ไม่สนใจการเมืองหรือเพิกเฉยต่อระบอบประชาธิปไตย
แต่เพราะว่าการเมืองในภาคใต้ผูกอยู่กับเงื่อนไขทางสังคมและ
วัฒนธรรมอย่างมาก และเงื่อนไขเหล่านี้ ได้ถูกแปรเป็ นความนิ ยมใน
พรรคประชาธิปัตย์ซึ่งมักมีจุดยืนและท่าทีท่ีเป็ นปฏิปักษ์ต่อหลักการ
เสรีภาพและความเสมอภาค แม่ผมรวมทั้งญาติคนอื่นๆ เลือกพรรค
ประชาธิปัตย์ เพราะเห็นว่าเป็ นพรรคของคนใต้ภายใต้การนำาของ
“นายหัวชวน” โดยไม่จำาเป็ นต้องพิจารณาว่านโยบายและผลงานของ
พรรคนี้ เป็ นเช่นไร แกสงสารคนเสื้อแดงที่ถก ู ฆ่าอย่างไร้ความปราณี
แต่ก็ไม่ได้พูดว่าจะสนับสนุนการเคลื่อนไหวของคนเสื้อแดง ญาติผู้
น้องของผมคนหนึ่ งฉุนเฉียวที่ขบวนคาราวานของกลุ่มคนเสื้อแดงใน
กรุงเทพฯ ทำาให้การจราจรติดขัด แต่ก็ได้แต่ยิ้มเมื่อผมถามว่ารู้สึก
อย่างไรกับขบวนประเภทอื่นที่ทำาให้รถติดเป็ นกิจวัตรด้ามขวานจะ
ไม่มีวันเปลี่ยนสีหากวัฒนธรรมทางการเมืองของภาคใต้ไม่ถูกตั้ง
คำาถามหรือท้าทายอย่างจริงจัง