Συναλλαγµατικά καθεστώτα στην Ελλάδα

Από το Bretton Woods έως την Ο.Ν.Ε

Φίλιππος ∆. Σαχινίδης, Ph.D

Ειδικός Συνεργάτης
Εθνική Τράπεζα

HFAA 2005
Πειραιάς 17 ∆εκεµβρίου 2005

Οι απόψεις είναι αυστηρά προσωπικές

1
 Ορισµένα ερωτήµατα

• Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τις επιλογές του

συστήµατος συναλλαγµατικών ισοτιµιών από
τις µεταπολεµικές ελληνικές κυβερνήσεις;
• Πως η δραχµή παρέµεινε σταθερή ως προς το
δολάριο για 20 περίπου χρόνια χωρίς να
αντιµετωπίσει πρόβληµα;
• Γιατί εγκαταλείφθηκαν οι κυµαινόµενες
ισοτιµίες και επιδιώχτηκε η συµµετοχή στην
Ο.Ν.Ε.;

2
 Ένα ερµηνευτικό σχήµα
„ Το ερµηνευτικό σχήµα προτάθηκε από
Polanyi (1944), Eichengreen (1996).
„ Eichengreen:οι δηµοκρατικές κοινωνίες
δεν µπορούν να υπερασπίσουν τις
σταθερές ισοτιµίες όταν υπάρχει
ελευθερία στη ροή των κεφαλαίων.
„ Ασύµβατη τριλογία
„ Οι οικονοµίες δικτύου καθορίζουν τις
επιλογές των χωρών (IBM PCs vs Apple
Macintosh).

3
 ∆ηµοκρατικές ελευθερίες vs
Ελευθερία ροές κεφαλαίων
„ Ο Κανόνας Χρυσού στον 19ο αιώνα: ∆εν
υπήρχαν πολιτικές ελευθερίες.
„ Bretton Woods 20ο αιώνα:Υπήρχαν οι
περιορισµοί στις ροές των κεφαλαίων.
„ Η κατάργηση τους οδήγησε στις κυµαινόµενες
ισοτιµίες.
„ Στον 21ο αιώνα, µεγάλες οικονοµίες
κυµαινόµενες ισοτιµίες (Η.Π.Α., Ιαπωνία κ.ά).
„ Ευρωπαϊκές σταθερές µε ενιαίο νόµισµα και
οµοσπονδιακή κεντρική τράπεζα.

4
 Η «Χρυσή εποχή» της δραχµής:
1953-1971
„ Η Ελλάδα ακολούθησε τις νοµισµατικές επιλογές
της ∆ύσης: Εντάχτηκε Bretton Woods το 1953.
„ Επιδόσεις περιόδου οι καλύτερες µεταπολεµικά
(Α.Ε.Π., πληθωρισµός, δηµοσιονοµικό ισοζύγιο,
ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών).
„ Ταχεία πραγµατική σύγκλιση (ποιότητα
στοιχείων ΜΑ∆;)
„ Η δραχµή δεµένη στο δολάριο στην ισοτιµία
1$=30 δραχµές χωρίς κλυδωνισµούς.
„ Στις υπόλοιπές ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουµε
αντίστοιχη εµπειρία. Πως έγινε αυτό;

5
 Ελλάδα, κατά κεφαλήν ΑΕΠ
(1960-2000, σε Μονάδες Αγοραστικής ∆ύναµης, Ε.Ε.15=100)
75

70

Σταθερές
65
ισοτιµίες
60

55 Κυµαινόµενες ισοτιµίες

50

45

40
1960

1962

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000
6
 Στην Ελλάδα συνυπήρχαν περιορισµοί στη
δηµοκρατία και στις ροές των κεφαλαίων
Κατά την περίοδο αυτή λειτούργησαν δύο περιορισµοί:
1) Το πολιτικό σύστηµα δεν δούλευε δηµοκρατικά.
„ Μετά τον εµφύλιο η δηµοκρατία ήταν «καχεκτική»
«Ελεγχόµενη» (Νικολακόπουλος 2001, 2003).
„ Οι εργαζόµενοι δεν µπορούσαν να αντιδράσουν.
„ «Το καθεστώς των εργασιακών σχέσεων βασιζόταν
στον ασφυκτικό έλεγχο της ΓΣΕΕ στα πλαίσια του
αυταρχικού µετεµφυλιακού πολιτικού καθεστώτος»
(Αλογοσκούφης 1996, σελ. 30)
„ Οι ρυθµοί αύξησης των µισθών υπολειπόταν της
αύξησης της παραγωγικότητας

7
 Οι περιορισµοί στις ροές των κεφαλαίων
παρείχαν δεύτερη ασφαλιστική δικλείδα.
2) Υπήρχαν περιορισµοί στις ροές των
κεφαλαίων και στο πιστωτικό σύστηµα
„ Μαύρη αγορά δολαρίων (χρήσιµη η
αναζήτηση στοιχείων)
„ Χρυσοφιλία (αναζήτηση λιρών σε κάθε κρίση)

„ Παράνοµη εξαγωγή συναλλάγµατος µε

υποτιµολογήσεις εξαγωγών και
υπερτιµολογήσεις εισαγωγών.

8
 Νοµισµατική Επιτροπή – Ξ. Ζολώτας

„ Επιπρόσθετα λειτουργούσε ένα ιδιάζον

καθεστώς για τον καθορισµό της
νοµισµατικής και πιστωτικής πολιτικής
„ ∆ιοικητικά καθοριζόµενα επιτόκια
„ Χορηγήσεις βάσει κανόνων
„ Νοµισµατική Επιτροπή (1946)

„ ∆ιοικητής στην Τράπεζα της Ελλάδας

(1955) Ξ. Ζολώτας.
„ Σχολή Ποσοτική Θεωρία του Χρήµατος

9
 ∆ιατήρηση ισοτιµίας χωρίς κλυδωνισµούς
„ Ο περιορισµός των πολιτικών ελευθεριών
επέτρεψε έλεγχο µισθών και διασφάλισε την
απουσία συζητήσεων για πολιτικές «πλήρους
απασχόλησης»
„ Η υπαγωγή της νοµισµατικής, πιστωτικής, και
δηµοσιονοµικής πολιτικής στην επίτευξη
ισορροπίας στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
επέτρεψαν τη διατήρηση της σταθερότητας της
δραχµής χωρίς κλυδωνισµούς.
„ Ευρωπαϊκή εµπειρία (Φράγκο 80% 1948, 1969,
Λίρα 1949, 17% 1967 κ.ά)
10
 Μετάβαση στις κυµαινόµενες ισοτιµίες
1971-1973
„ Όταν το σύστηµα κατέρρευσε οι ευρωπαϊκές
χώρες ακολούθησαν το «φίδι στο τούνελ», µετά
το «φίδι» και το 1979 δηµιουργία Ε.Ν.Σ.
„ Η Ελλάδα αρχικά έµεινε δεµένη στο δολάριο.
„ Το διάστηµα αυτό επιδεινώθηκε ο πληθωρισµός
λόγω πρόσδεσης στο δολάριο και εκδήλωσης της
α’ πετρελαϊκής κρίσης.
„ Τελικά το 1973 εγκαταλείπεται η πρόσδεση της
δραχµής στο δολάριο.

11
 Α’ περίοδος κυµαινόµενων ισοτιµιών
1973-1987: Τι λένε τα µεγέθη

•Ελλείµµατα στο δηµοσιονοµικό και στο

εξωτερικό ισοζύγιο
•∆ύο υποτιµήσεις της δραχµής
•Τριπλάσιος πληθωρισµός σε σχέση µε Ε.Ε.
•Πραγµατική απόκλιση της οικονοµίας
(Με την επιφύλαξη πάντα για την κατεύθυνση
της αιτιότητας).

12
 Έλλειµµα Γενικής Κυβέρνησης % ΑΕΠ 1972-2000
15%
Ελεύθερη διολίσθηση Σκληρή δραχµή ΜΣΙ
12%

9%

6%

3%

0%
1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000
13
 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
(% ΑΕΠ, 1972-2000)
0%
-1%
-2%
-3%
-4%
-5%
-6%
-7%
-8%
1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000
14
 Ρυθµός αύξησης πραγµατικού ΑΕΠ
12% 1972-2000
10%
8%
6%
4%
2%
0%
-2%
-4%
-6%
-8%
1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000
15
 ∆ΡΑΧΜΕΣ

0
50
100
150
200
250
300
350
Απρ-81 400

Απρ-82

Απρ-83

Απρ-84

Απρ-85

Απρ-86

Απρ-87
∆ΡΑΧΜΗ/∆ΟΛΑΡΙΟ

Απρ-88

Απρ-89

Απρ-90

Απρ-91

Απρ-92

Απρ-93
(Απρ. 1981- ∆εκ. 2000)

Απρ-94
∆ΡΑΧΜΗ/ ΜΑΡΚΟ

Απρ-95

Απρ-96
Ισοτιµία δραχµής έναντι δολαρίου και µάρκου

Απρ-97

Απρ-98

Απρ-99

Απρ-00
16
20% ∆ιαφορά µεγέθυνσης και πληθωρισµού Ελλάδας - ΕΕ15

15%

10%

5%

0%

-5%
∆ΙΑΦΟΡΑ ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΤΗ Ι∆ΙΩΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ - ΕΕ15
∆ΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΑΕΠ ΕΛΛΑ∆ΑΣ -ΕΕ15
-10%
1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000
17
 Ρυθµοί µεταβολής παραγωγικότητας της εργασίας
και πραγµατικών µισθών (1972-2000)
10%

8%

6%

4%

2%

0%

-2%

-4%

-6%
ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΜΙΣΘΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
-8%
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
18
 Χαρακτηριστικά πρώτης υποπεριόδου
1973 - 1987
„ Ιδεολογική κυριαρχία κεντροαριστερών προσεγγίσεων
„ Το σύστηµα δεν ήταν «καθαρές κυµαινόµενες ισοτιµίες»
„ Οι υποτιµήσεις αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της
ανταγωνιστικότητας
„ Οι ρυθµοί αύξησης των µισθών ξεπερνούσαν την αύξηση
της παραγωγικότητας
„ Έντονες ανισορροπίες στο εξωτερικό ισοζύγιο
„ Η νοµισµατική πολιτική ήταν ανεπαρκής λόγω έλλειψης
εργαλείων.
„ Για πρώτη φορά µετά το 1985 θετικά επιτόκια.
„ Παράδοξο:Μεγάλη τοµή η κατάργηση της Νοµισµατικής
Επιτροπής (1982), η εφαρµογή του Π.∆ 207/87 για τις
ροές των κεφαλαίων, Έκθεση Καρατζά. Ουσιαστικά
αρχίζει το «ξήλωµα» των περιορισµών στο πιστωτικό
σύστηµα.

19
 ∆εύτερη υποπερίοδος
1987-1998 «η σκληρή δραχµή»
„ Η ετήσια διολίσθηση της δραχµής
υπολείπεται της πληθωριστικής διαφοράς
„ Οι ρυθµοί αύξησης των µισθών ξεπερνούν
τη µεταβολή της παραγωγικότητας της
εργασίας
„ Η πραγµατική ισοτιµία ανατιµάται
„ ∆ιεύρυνση ελλείµµατος τρεχουσών
συναλλαγών
„ Η δραχµή σε καθεστώς κρίσης.
20
Η µεγάλη συναίνεση της δεκαετίας του 1990
„ Αρχές δεκαετίας 1990 ιδεολογική
µεταστροφή στην ελληνική κοινωνία προς
κεντροδεξιές θέσεις συνεπακόλουθο και
διεθνών αλλαγών (Ρέιγκαν, Θάτσερ)
„ Στα οικονοµικά νέο οικονοµικό παράδειγµα
(New Classical Macroecomics)
„ Προσέγγιση απόψεων οικονοµολόγων που
ανήκουν σε διαφορετικές σχολές σκέψης
„ Την περίοδο αυτή ΠΑΣΟΚ και Ν∆
συναινούν ως προς την ακαταλληλότητα
των κυµαινόµενων ισοτιµιών.
21
 Σταθεροποίηση, σύγκλιση

∆ύο σταθεροποιητικά προγράµµατα:

ƒ Ν.∆. 1992-3: περιορισµένα αποτελέσµατα

ƒ ΠΑΣΟΚ 1994:οδήγησε την Ελλάδα στην Ο.Ν.Ε.

Τάξη στα δηµόσια οικονοµικά (1993:13,8%,
1999:3,2%)
Μείωση πληθωρισµού (1993:14,4%,
2000:2,1%)
Σύγκλιση επιτοκίων

22
 Νέα ανάπτυξη- Ο.Ν.Ε.

• Επιτάχυνση της πραγµατικής σύγκλισης

για πρώτη φορά µετά την δεκαετία του
1960
• Μετασχηµατισµός οικονοµίας
• Αναµόρφωση θεσµικού πλαισίου για την
άσκηση νοµισµατικής πολιτικής
(ανεξαρτησία Τράπεζας της Ελλάδος 1997)
• Συµµετοχή στο ΜΣΙ 1998 (υποτίµηση
δραχµής 12,3%)
23
Η πορεία της δραχµής στο ΜΣΙ ΙΙ
Η Μ ΕΡ Η Σ ΙΑ Π Ο Σ Ο Σ Τ ΙΑ ΙΑ Α Π Ο Κ Λ ΙΣ Η Τ Η Σ ∆ Ρ Α Χ Μ Η Σ Α Π Ο Τ Η Ν
Κ ΕΝ Τ Ρ ΙΚ Η ΙΣ Ο Τ ΙΜ ΙΑ
% 0
-1
-2
-3
( + ) ∆ ιο λίσ θη σ η
-4 ( - ) Α ν α τ ίµ η σ η 1 7 /1 /0 0 :Α ν α τ ίµ η σ η Κ ε ν τ ρικ ή ς Ι σ ο τ ιµ ία ς
-5 ( 1 ε υ ρώ = 3 4 0 ,7 5 0 δρα χ µ έ ς)
-6
-7
-8
-9
-1 0
1/1/1999

1/2/1999

1/3/1999

1/4/1999

1/5/1999

1/6/1999

1/7/1999

1/8/1999

1/9/1999

1/10/1999

1/11/1999

1/12/1999

1/1/2000

1/2/2000

1/3/2000

1/4/2000

1/5/2000

1/6/2000

1/7/2000

1/8/2000
Π η γή : D a ta stre a m

24
Νοµισµατική Ένωση µε οµοσπονδιακή
νοµισµατική αρχή

„ Με βάση τις προβλέψεις του Eichengreen (1998)

µια Ο.Ν.Ε. µε πολλά νοµίσµατα και σταθερές
ισοτιµίες δεν θα ήταν διατηρήσιµη.
„ Το πολιτικό πρόβληµα αντιµετωπίστηκε µε τη
δηµιουργία υπερεθνικού οργάνου για την
άσκηση της νοµισµατικής πολιτικής.
„ ∆εν έχουµε εµπειρία από τις πολιτικές
αντιδράσεις σε ανοδική φάση των επιτοκίων.
„ Το κόστος συµµετοχής ίσως αποδειχτεί υψηλό
για χώρες µε συστηµατική δηµοσιονοµική και
ονοµαστική απόκλιση.
25