Η Αθαδεκία Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ εμ αθνξκήο ηνπ ζπλερηδφκελνπ ζνξχβνπ, ησλ

δεκνζηεπκάησλ, αλαθνηλψζεσλ θαη θαηαγγειηψλ ζρεηηθά κε ην πξφζθαην ζπλέδξηφ ηεο

θαζψο θαη κε ηε γεληθφηεξε δξάζε ηεο, ζεσξεί ππνρξέσζή ηεο κε ην παξφλ θείκελν λα
απαληήζεη ζηα πνηθίια ζρφιηα, άξζξα θαη απφςεηο πνπ εκθαλίδνληαη, θπξίσο ζην
δηαδίθηπν, κε ηειεπηαίεο ζηε ζεηξά ηελ Αλνηρηή Δπηζηνιή ησλ 15 «λέσλ» ηεο
Μεηξνπφιεσο Γεκεηξηάδνο ζηνλ ΢εβαζκηψηαην Μεηξνπνιίηε θ. Ιγλάηην, θαη ην
«Τπφκλεκα»-θαηαγγειία Μεηξνπνιίηε ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδνο πξνο ηελ Ιεξά ΢χλνδν
πνπ δεηά ηε ιήςε κέηξσλ.

Ι.

Η Αθαδεκία Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ απφ ηελ ίδξπζε ηεο (2000) κέρξη ζήκεξα ιεηηνπξγεί
σο έλα αλνηθηό εξγαζηήξη δηαιόγνπ θαη ζπνπδήο ζηελ νξζφδνμε ζενινγία, δηεξεπλψληαο ην
ξφιν θαη ηελ παξνπζία ηεο Οξζνδνμίαο ζηε ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα. Με ζεηξά δηεζλψλ
θαη δηεπηζηεκνληθψλ ζπλεδξίσλ, ζεκηλαξίσλ, εκεξίδσλ θαη εθδφζεσλ ζπκβάιιεη ζηελ
ελεκέξσζε, επηκφξθσζε θαη πξνβιεκαηηζκφ ησλ ειιήλσλ ζενιφγσλ θαη φισλ φζνη
ηξέθνπλ εξεπλεηηθφ, επηζηεκνληθφ ή θαη πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην ρψξν ηεο
ζενινγίαο, ελψ παξάιιεια επηδεηεί ην δηάινγν ηεο Οξζνδνμίαο κε ηε δηαλφεζε θαη ηελ
θνηλσλία. Οη θαιεζκέλνη νκηιεηέο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο εθδειψζεηο ηεο Αθαδεκίαο είλαη
επηζηήκνλεο δηεζλνχο θχξνπο, πνπ έρνπλ πνιιαπιψο ζπκβάιεη ζηελ πξφνδν ηεο
ζενινγηθήο επηζηήκεο, ελψ απφ ην βήκα ηεο Αθαδεκίαο έρνπλ κηιήζεη δηαπξεπείο
ηεξάξρεο θαη θιεξηθνί πξνεξρφκελνη απφ φιεο ηηο Οξζφδνμεο Δθθιεζίεο. Η Αθαδεκία
Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ αλαγλσξίδεηαη ζήκεξα δηεζλψο σο έλα ζεκαληηθό ζην είδνο ηνπ
θέληξν δηαιόγνπ θαη νξζόδνμνπ πξνβιεκαηηζκνύ, ελψ πνιιέο Θενινγηθέο ΢ρνιέο θαη
΢εκηλάξηα απφ φιν ηνλ Οξζφδνμν θφζκν επηδεηνχλ ηε ζπλεξγαζία καδί ηεο, φπσο ζπλέβε
πξφζθαηα κε ηελ Οξζφδνμε Θενινγηθή ΢ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Cluj-Napoca απφ
ηε Ρνπκαλία θαη κε ην Ιλζηηηνχην ηνπ Αγίνπ ΢εξγίνπ Παξηζίσλ, θαη φπσο ζπλέβε
παιηφηεξα κε πιήζνο άιιεο ζπλδηνξγαλψζεηο ή ζπκπξάμεηο.
΋πσο πνιιέο θνξέο έρεη ηνληζηεί, ε Αθαδεκία Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ δελ δηεθδίθεζε
πνηέ γηα ηνλ εαπηφ ηεο θαλελφο είδνπο αιάζεην νχηε έρεη ηελ αμίσζε φηη εθπξνζσπεί ηελ
επίζεκε ζενινγηθή γξακκή ηεο ηνπηθήο ή ηεο θαηά ηελ νηθνπκέλε Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο,
φπσο κεξηθνί επίκνλα ηζρπξίδνληαη. Λεηηνπξγεί κάιινλ σο έλα forum ειεχζεξνπ,
πξσηίζησο ζενινγηθνχ, επηζηεκνληθνχ δηαιφγνπ θαη σο κηα άηππε δεμακελή ζθέςεο ηεο
Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο, ελψ ηαπεηλά πηζηεχεη φηη κε ηηο κηθξέο ηεο δπλάκεηο πξνζθέξεη
ζεκαληηθή ππεξεζία ζηελ Δθθιεζία θαη ηελ νξζφδνμε ζενινγία δηαθνλψληαο ην δηάινγν
ηεο Οξζνδνμίαο κε ηηο πξνθιήζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ, θέξλνληαο ζε επαθή θαη

1
επηθνηλσλία νξζφδνμνπο ζενιφγνπο απφ φιν ηνλ θφζκν κε ηε ζχξαζελ δηαλφεζε, αιιά θαη
κε αλζξψπνπο απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά θαη θνηλσληθά πεξηβάιινληα, ή
πξνζθαιψληαο αθφκε ην ιαφ ηνπ Θενχ λα μαλαζθεθηεί θξηηηθά θαη ππφ ην θσο ηεο
Παξάδνζεο πνπ ζαξθψλεηαη θαηεμνρήλ ζην πξφζσπν Υξηζηφο ηηο δηάθνξεο
εζλνπνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο, έζηκα, ζπλήζεηεο, θιπ.
Τπφ ην θσο ησλ αλσηέξσ δηεπθξηλήζεσλ ζεσξεί εληειψο θαθφβνπιν θαη αλέληηκν
λα βάδνπλ θάπνηνη ζην ζηφκα ηνπ ΢εβαζκησηάηνπ Μεηξνπνιίηνπ Γεκεηξηάδνο θ.
Ιγλαηίνπ ιφγηα θαη θξάζεηο πνπ πνηέ δελ είπε νχηε έγξαςε, ελψ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα
πξφθεηηαη γηα επηζηεκνληθέο/πξνζσπηθέο απφςεηο επηκέξνπο εηζεγεηψλ θαη ζπλέδξσλ.
Πξνθαλψο θάπνηνη πξνηηκνχλ ζθνπίκσο λα ζπγρένπλ ηηο απφςεηο πνπ θαηαηίζεληαη ζε κηα
ειεχζεξε θαη απξνθαηάιεπηε ζπδήηεζε, κε ηελ φλησο πξσηφγλσξε γηα ηα ειιεληθά
δεδνκέλα ειεπζεξία ιφγνπ πνπ ππάξρεη ζηελ Αθαδεκία ηνπ Βφινπ, ράξηο ζηελ επξχηεηα
πλεχκαηνο θαη ζηελ δηαθνλνχζα αγάπε πνπ δηαθξίλεη ηνλ θ. Ιγλάηην. Ο ζθνπφο θαη ε
ζηξαηεγηθή ζθφπεπζε απηήο ηεο ζθφπηκεο ζχγρπζεο είλαη νξαηνί δηα γπκλνχ νθζαικνχ:
λα πηεζηεί αζθπθηηθά ν Μεηξνπνιίηεο Γεκεηξηάδνο κε ηα θαθφβνπια, δπζθεκηζηηθά θαη
ζρεδφλ πβξηζηηθά δεκνζηεχκαηα (πνπ πνιιέο θνξέο θαιχπηνληαη είηε απφ ηελ αλσλπκία
ηνπ internet είηε απφ ηελ αίζζεζε αηηκσξεζίαο θαη αζπδνζίαο πνπ παξέρεη ε παξακνλή
θαη εγθαηαβίσζε θάπνησλ ζρνιηνγξάθσλ-αξζξνγξάθσλ ζηελ αιινδαπή), ψζηε απηφο κε
ηε ζεηξά ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα γιηηψζεη απφ ηηο ζπλερείο επηζέζεηο θαη ην δηαζπξκφ, λα
κεηαβάιιεη ην ραξαθηήξα ηεο Αθαδεκίαο Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ. Παξαηεξείηαη έηζη ην
θαηλφκελν, φςηκνη, δήζελ ππεξαζπηζηέο ηεο ειεπζεξίαο, πξνεξρφκελνη απφ
θνληακεληαιηζηηθνχο θχθινπο, πνπ θαηά ζπξξνή αζρεκνλνχλ, ζπθνθαληνχλ θαη
ηξνκνθξαηνχλ είηε δηα ηνπ ηχπνπ είηε, θπξίσο, κέζα απφ ην internet, λα επηδεηνχλ ρσξίο
ζνβαξά θαη ζενινγηθά ζεκειησκέλα επηρεηξήκαηα παληί ηξφπσ λα πλίμνπλ θαη λα
θηκψζνπλ ηελ ελνριεηηθή γη’ απηνχο θσλή ηεο Αθαδεκίαο ηνπ Βφινπ.

ΙΙ.

Η πην πξφζθαηε, αιιά φρη ε κφλε, επθαηξία γηα ηελ ελνξρεζηξσκέλε επίζεζε ελαληίνλ
ηεο Αθαδεκίαο Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ ζηάζεθε ην πξφζθαην ζπλέδξην ηεο κε ζέκα: «Νεν-
παηεξηθή ΢χλζεζε ή κεηα-παηεξηθή ζενινγία; ην αίηεκα ηεο ζενινγίαο ηεο ζπλάθεηαο
ζηελ Οξζνδνμία». Σν ζπλέδξην απηφ πνπ ζπλδηνξγαλψζεθε απφ θνηλνχ κε ηελ Έδξα
Οξζνδφμνπ Θενινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Münster, ην Πξφγξακκα Οξζνδφμσλ
Υξηζηηαληθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Fordham ηεο Νέαο Τφξθεο θαη ην Ρνπκαληθφ
Ιλζηηηνχην Γηνξζνδφμσλ, Γηαρξηζηηαληθψλ θαη Γηαζξεζθεηαθψλ ΢πνπδψλ (INTER),
ζεκείσζε εμαηξεηηθή επηηπρία θαη ραξαθηεξίζηεθε απφ πνιινχο σο ζπλέδξην-ζηαζκφο πνπ
άλνημε λένπο νξίδνληεο γηα ηε ζχγρξνλε νξζφδνμε ζενινγία. ΢πκκεηείραλ σο εηζεγεηέο
θαη πξνεδξεχνληεο πεξηζζφηεξνη απφ 40 νξζφδνμνη θνζκήηνξεο, θαζεγεηέο θαη εξεπλεηέο

2
Θενινγηθψλ ΢ρνιψλ θαη Ιλζηηηνχησλ, θιεξηθνί θαη ιατθνί, απφ φιν ηνλ νξζφδνμν θφζκν.
Δθηφο απφ ηνπο εγγεγξακκέλνπο ζπλέδξνπο πνπ μεπέξαζαλ ηνπο 100 θαη πξνέξρνληαλ απφ
δηάθνξα κέξε ηεο Διιάδνο, αιιά θαη απφ πνιιέο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο θαη Γπηηθήο
Δπξψπεο, ην ζπλέδξην παξαθνινχζεζαλ πνιινί αθφκε αθξναηέο ράξηο ζηελ αλακεηάδνζή
ηνπ κέζσ ηνπ Ραδηνθσληθνχ ΢ηαζκνχ «Οξζφδνμε Μαξηπξία 104 FM», θαη πάλσ απφ
12.000 ηειεζεαηέο απφ 33 ρψξεο απφ φιν ηνλ θφζκν, ράξηο ζηελ απεπζείαο αλακεηάδνζή
ηνπ πνπ εμαζθάιηζε ην ειεθηξνληθφ ηειενπηηθφ δίθηπν in.tv. Σν ζπλέδξην πξνζέθεξε ηε
δπλαηφηεηα γηα έλαλ ψξηκν θαη ζνβαξφ επηζηεκνληθφ δηνξζφδνμν δηάινγν γηα ην ξφιν πνπ
θαιείηαη λα παίμεη ε Οξζνδνμία ζηνλ 21ν αηψλα. Αλαδχζεθαλ ηα πνηθίιεο θχζεσο
πξνβιήκαηα θαη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ε Οξζφδνμε Δθθιεζία ζηελ επαθή ηεο κε
ηε ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα, φπσο επίζεο θαη νη ζπλέπεηεο ησλ πξνβιεκάησλ θαη ησλ
πξνθιήζεσλ απηψλ ζην ηεξαπνζηνιηθφ έξγν ηεο, ζηε δηάδνζε δειαδή ηνπ ιφγνπ ηνπ
Θενχ ζε έλα ζπλερψο κεηαβαιιφκελν θφζκν, κε ηξφπνπο θαη κέζα πνπ λα αγγίδνπλ ην
ζχγρξνλν άλζξσπν.
Ο φξνο «κεηα-παηεξηθή» ζενινγία, πνπ ηφζν πνιχ ζρνιηάζηεθε θαη έδσζε αθνξκή
γηα αλνίθεηεο θαη ζπθνθαληηθέο επηζέζεηο (φρη απφ ζενινγηθνχο επηζηεκνληθνχο θχθινπο,
νθείινπκε λα νκνινγήζνπκε, αιιά θπξίσο απφ εθθιεζηαζηηθήο θαη θαηερεηηθήο θχζεσο
fora) δε ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα δειψζεη ηελ άξλεζε ή απαμίσζε ηεο παηεξηθήο
παξάδνζεο, αιιά ηελ αλάγθε γηα δηαξθή θαη δσληαλή θξηηηθή πξφζιεςή ηεο θαη
εμάπαληνο φρη κνλνιηζηθή αμηνπνίεζή ηεο. Γηαηί ην πξφζεκα «κεηά» δελ ζεκαίλεη θαη’
αλάγθελ αθχξσζε θαη απαμίσζε απηνχ πνπ πξνεγήζεθε, αιιά κάιινλ ηε δεκηνπξγηθή
επαλαμηνιφγεζή ηνπ, θαη κάιηζηα ππφ ην θσο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ έθεξε καδί ηεο ε
πεξίθεκε «επηζηξνθή ζηνπο Παηέξεο» (ππνηίκεζε βηβιηθψλ ζπνπδψλ, αληζηνξηθή
πξνζέγγηζε ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο, απνπζία ηεο νξζφδνμεο ζενινγίαο απφ ηηο κεγάιεο
ζενινγηθέο δπκψζεηο ηνπ 20νπ αηψλα, έμαξζε ηνπ αληηζεηηθνχ άμνλα Αλαηνιή-Γχζε θαη
θαιιηέξγεηα αληηνηθνπκεληθνχ πλεχκαηνο, ζπληήξεζε ηεο ηζηνξηθήο εθθξεκφηεηαο κεηαμχ
Οξζνδνμίαο θαη λεσηεξηθφηεηαο, θ. ά.). Πξνηάζεθε, κε άιια ιφγηα, ε αλαγθαηφηεηα ηεο
θξηηηθήο (κε ηελ έλλνηα ηεο πξνθεηηθήο δηάθξηζεο, ηεο εμέηαζεο θαη ηεο απνηίκεζεο)
επηζηεκνληθήο αλάγλσζεο ησλ Παηέξσλ, θαη φρη ε ζπλήζεο —θαη κε πιείζηνπο φζνπο
θηλδχλνπο θαη ζπλέπεηεο— αλ-ηζηνξηθή πξνζέγγηζε ηνπο, πνπ κπνξεί σο έλα βαζκφ λα
αμηνπνηεζεί ίζσο γηα πνηκαληηθνχο θαη άιινπο ιφγνπο (π. ρ. θεξπθηηθνχο), αιιά φρη γηα
εξεπλεηηθνχο θη επηζηεκνληθνχο ζθνπνχο. Πξέπεη επίζεο λα γίλεη θαηαλνεηό όηη ν επίκαρνο
όξνο ηέζεθε σο έλα αλνηρηό εξώηεκα πξνο ζπδήηεζε θαη δηεξεύλεζε, θαη δελ πξνβιήζεθε
από θακία πιεπξά σο πξόγξακκα ή ππόδεηγκα πνπ όθεηιαλ όινη λα αζπαζηνύλ θαη λα
αθνινπζήζνπλ. ΢ε θάζε πεξίπησζε θαιφ είλαη λα ζπκνχληαη φινη όηη ζην ππό θξίζε
ζπλέδξην δελ ζίρηεθε θάπνην εθθιεζηαζηηθό δόγκα ή Σύκβνιν ηεο Πίζηεσο, όπσο
ςεπδώο δηαηείλνληαη νη θαζ' έμηλ ζπθνθάληεο πνπ έρνπλ αλαιάβεη εξγνιαβηθά ηε
ζπίισζε θαη θαηαζπθνθάληεζε ηνπ έξγνπ ηεο Αθαδεκίαο, αιιά απιώο ηέζεθε πξνο

3
ζπδήηεζε ην δήηεκα ησλ πξνϋπνζέζεσλ θαη θξηηεξίσλ γηα έλαλ εθθιεζηαθό ηξόπν ηνπ
ζενινγείν. Πξνθαλψο νη ζπληάθηεο ησλ επηθξηηηθψλ πξνο ην ζπλέδξην θεηκέλσλ
αδπλαηνχλ λα θαηαλνήζνπλ όηη ζε έλα ζπλέδξην όπνπ δηεμάγεηαη κηα ειεύζεξε θαη
απξνθαηάιεπηε ζπδήηεζε κπνξνύλ λα ζπλππάξρνπλ θαη λα αλαδεηθλύνληαη δηαθνξεηηθέο
ηάζεηο θαη απόςεηο. Δπηπιένλ, δεδνκέλνπ ηνπ ζηελφηαηνπ ζπλδέζκνπ κεηαμχ παηεξηθήο
ζενινγίαο, αξραίαο ειιεληθήο ζθέςεο θαη νληνινγηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο θηινζνθίαο, ε
δηεξψηεζε πεξί ηελ «κεηα-παηεξηθή» ζενινγία εηέζε πξνο ζπδήηεζε —απφ νξηζκέλνπο
κφλνλ νκηιεηέο— ζηε βάζε ηεο δηαπίζησζεο φηη δνχκε πιένλ ζε έλαλ κάιινλ κεηα-
ειιεληθφ θφζκν, φπνπ κπνξεί επίζεο λα αλζίζεη θαη λα αλαπηπρζεί ε Οξζνδνμία θαη φπνπ
ε θηινζνθία, θαη κάιηζηα ε νληνινγία, έρεη πάςεη πξν πνιινχ λα απνηειεί ηε κνλαδηθή
κνξθή δηακεζνιάβεζεο κεηαμχ Δθθιεζίαο θαη θφζκνπ, ζενινγίαο θαη ζχξαζελ ζθέςεο.
΋πσο εμάιινπ ξεηψο ηνλίζηεθε ζε κία απφ ηηο επίκαρεο εηζεγήζεηο «ην δεηνχκελν δελ
είλαη ν αλαδξνκηθφο αθειιεληζκφο ηεο ζενινγίαο ή ε άξλεζε ησλ θεθηεκέλσλ ηεο
παηεξηθήο ζθέςεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ γέλεζε θαη δηακφξθσζε ηνπ νξζνδφμνπ
δφγκαηνο. Πξάγκαηη, θαλείο δελ είλαη ηφζν αλφεηνο γηα λα αθειιελίζεη πξνγξακκαηηθά ηε
ζεία ιαηξεία ή λα αθήζεη πίζσ ηνπ ηηο δνγκαηηθέο θνξπθψζεηο ηνπ “ρξηζηηαληθνχ
Διιεληζκνχ” φπσο ην “Πηζηεχσ” θαη ηα ζπλνδηθά θαη παηεξηθά θείκελα γηα ην
ηξηαδνινγηθφ θαη ρξηζηνινγηθφ δήηεκα. Σα ζπγθεθξηκέλα θείκελα έρνπλ αλεμίηεια
ζεκαδέςεη ηελ πνξεία ηεο Δθθιεζίαο θαη ηεο ζενινγίαο θαη εθ ησλ πξαγκάησλ δελ ηίζεηαη
δήηεκα αθχξσζήο ηνπο. Σίζεηαη φκσο ζαθψο θαη επεηγφλησο δήηεκα επαλεξκελείαο θαη
ζπζρέηηζήο ηνπο κε ηελ εθάζηνηε ζπλάθεηα, έλα λέν “θαηλνηνκείλ ηα νλφκαηα”, γηα λα
ζπκεζνχκε ηνλ Θενιφγν Γξεγφξην».
΋πσο είλαη θαλεξφ, φια ηα παξαπάλσ ζέηνπλ πξνο ζπδήηεζε ην κεγάιν ζέκα ηεο
ζεκαζίαο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο παξάδνζεο, αιιά θαη ησλ θξηηεξίσλ κε βάζε ηα
νπνία ηελ πξνζεγγίδνπκε (ι. ρ ν Υξηζηφο θαη ε απνζηνιηθή παξάδνζε απνηεινχλ ην
θξηηήξην καο ή νη θάζε ινγήο πνιηηηζκηθέο απνρξψζεηο ηεο παξάδνζεο;). ΢ηε ζπδήηεζε
απηή αμηνπνηήζεθαλ ηα ιφγηα ηνπ κεγάινπ ξψζνπ ζενιφγνπ ηεο δηαζπνξάο π. Γεσξγίνπ
Φισξφθζθπ, γηα ηελ «εξκελεπηηθή» ζενινγία ηνπ νπνίνπ έγηλε εθηελήο αλαθνξά ζην
ζπλέδξην: «ε παξάδνζε δελ είλαη κφλν κηα πξνζηαηεπηηθή, ζπληεξεηηθή αξρή, αιιά
πξσηίζησο είλαη ε αξρή ηεο αχμεζεο θαη ηεο αλαγέλλεζεο. Η παξάδνζε δελ είλαη ε αξρή
ε νπνία αγσλίδεηαη λα αλαζηειψζεη ην παξειζφλ, ρξεζηκνπνηψληαο ην παξειζφλ σο
θξηηήξην γηα ην παξφλ. Μηα ηέηνηα αληίιεςε-ηδέα γηα ηελ παξάδνζε απνξξίπηεηαη απφ ηελ
ίδηα ηελ ηζηνξία θαη ηε ζπλείδεζε ηεο Δθθιεζίαο» (Γ. Φισξφθζθπ «Η θαζνιηθφηεηα ηεο
Δθθιεζίαο», Αγία Γξαθή, Δθθιεζία Παξάδνζηο, Έξγα 1, κηθξ. Γεκ. Σζάκε, Πνπξλαξάο,
Θεζζαινλίθε, 1976, ζζ. 64-65). Η ίδηα, φκσο, πξννπηηθή επηβεβαηψλεηαη θαη κε ηα φζα
πνιχ ραξαθηεξηζηηθά ζεκεηψλεη θαη ν έηεξνο κεγάινο νξζφδνμνο ζενιφγνο ηνπ 20 νπ
αηψλα, ν θαηά πνιχ ζπληεξεηηθφηεξνο Vladimir Lossky: «εάλ ε Παξάδνζηο είλαη ελ
ράξηζκα ηνπ λα θξίλε ηηο ελ ησ θσηί ηνπ Αγίνπ Πλεχκαηνο, ππνρξεψλεη ηνπο ζέινληαο

4
λα γλσξίζνπλ ηελ Αιήζεηαλ ελ ηε Παξαδφζεη λα ππνβάιισληαη εηο αθαηαπαχζηνπο
πξνζπαζείαο: δελ παξακέλεη ηηο ελ ηε Παξαδφζεη δηα κηαο ηζηνξηθήο αδξαλείαο
θπιάηησλ σο “παξάδνζηλ ιεθζείζαλ εθ ησλ Παηέξσλ” παλ φ,ηη δηα ηεο δπλάκεσο ηεο
ζπλεζείαο θνιαθεχεη ζενζεβή ηηλά ζπλαηζζεκαηηζκφλ. Αληηζέησο, ηφηε είλαη πνπ ηαο
πιείζηαο θνξάο θηλδπλεχεη ηηο λα επξεζή ηειηθψο εθηφο ηνπ ΢ψκαηνο ηνπ Υξηζηνχ,
φηαλ ππνθαηαζηήζε ηελ Παξάδνζηλ ηνπ δψληνο ελ ηε Δθθιεζία Αγίνπ Πλεχκαηνο κε
ην είδνο απηφ ησλ “παξαδφζεσλ”. Γελ πξέπεη λα πηζηεχσκελ φηη κφλε ε ζπληεξεηηθή
ζηάζηο είλαη ζσηεξηψδεο, νχηε φηη νη αηξεηηθνί ππήξμαλ πάληνηε “λεσηεξηζηαί”». Ο
Lossky κάιηζηα δελ ζα δηζηάζεη λα ππνζηεξίμεη φηη «ε Παξάδνζηο αληηπξνζσπεχεη ην
θξηηηθφλ πλεχκα ηεο Δθθιεζίαο», δηεπθξηλίδνληαο σζηφζν φηη «αληηζέησο πξνο ην
“θξηηηθφλ πλεχκα” ηεο αλζξσπίλεο επηζηήκεο, ε θξηηηθή απφθαλζηο ηεο Δθθιεζίαο
πξνθαιείηαη ππφ ηνπ Αγίνπ Πλεχκαηνο» (Βι. Λφζθη, Καη’ εηθόλα θαη θαζ’ νκνίσζηλ
Θενύ, κηθξ. Μ. Γ. Μηραειίδε, Ρεγφπνπινο, Θεζζαινλίθε, 1974, ζ. 148). Η Παξάδνζε,
ινηπφλ, απφ απηή ηε ζθνπηά εηδσκέλε, δελ είλαη λεθξφ γξάκκα, λνζηαιγηθή επαλάιεςε
ή άθξηηε απνδνρή θαη ζπλέρηζε ηνπ παξειζφληνο, αιιά δεκηνπξγηθή ελ Αγίσ Πλεχκαηη
ζπλέρεηα θαη άλνηγκα ζην κέιινλ. Η κειέηε, κάιηζηα, ηεο παξάδνζεο, ησλ βηβιηθψλ θαη
ινηπψλ ζενινγηθψλ θεηκέλσλ είλαη, θαηά ηελ παξαηήξεζε ηνπ Μ. Βαζηιείνπ, απαξαίηεηε
θαη πξέπεη: «ην γαξ κε παξέξγσο αθνχεηλ ησλ ζενινγηθψλ θσλψλ, αιιά πεηξάζζαη ηνλ ελ
εθάζηε ιέμεη θαη ελ εθάζηε ζπιιαβή θεθξπκκέλνλ λνπλ εμηρλεχεηλ, νπθ αξγψλ εηο
επζέβεηαλ, αιιά γλσξηδφλησλ ηνλ ζθνπφλ ηεο θιήζεσο εκψλ. φηη πξφθεηηαη εκίλ
νκνησζήλαη ησ Θεψ, θαηά ην δπλαηφλ αλζξψπνπ θχζεη. Οκνίσζηο δε, νπθ άλεπ γλψζεσο.
ε δε γλψζηο, εθ δηδαγκάησλ. Λφγνο δε, δηδαζθαιίαο αξρή· Λφγνπ δε κέξε, ζπιιαβαί θαη
ιέμεηο. Ώζηε νπ έμσ ζθνπνχ γέγνλε ζπιιαβψλ εμέηαζηο» (Βαζηιείνπ Καηζαξείαο, Πεξί
Αγίνπ Πλεύκαηνο, θεθ. 1, 2 PG 32, 69).
Άιιν πξάγκα είλαη, ινηπφλ, ε επεμεξγαζία ησλ ηζηνξηθψλ θηινινγηθψλ δεδνκέλσλ,
ε νπνία γίλεηαη κε ην ιφγν θαη άιιν ε επηθνηλσλία ηεο χπαξμεο κε ην πεξηερφκελν ηνπ
δφγκαηνο, ε νπνία ζπληειείηαη κε φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο: ηνπ λνπ, ηνπ ιφγνπ, ηεο θαξδηάο,
ηεο βνχιεζεο θ.ιπ. Γπζηπρψο ε δεκνζηνγξαθηθνχ επηπέδνπ θαη ε δεισηηθνχ ηχπνπ
εξκελεία θαη θαηαλφεζε ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο πνπ ζε κεγάιν βαζκφ (επηπρψο φρη
πάληα) επηθξάηεζε ζηνλ ηφπν καο, δαηκνλνπνίεζε θάζε απφπεηξα θξηηηθήο αλάγλσζεο θαη
γφληκεο πξνζέγγηζεο ησλ Παηέξσλ, ελψ ε πιαηχηεξε δηάδνζε, εθιαΐθεπζε θαη
«ππνρξεσηηθφηεηα» ηεο επηηαγήο γηα «επηζηξνθή ζηνπο Παηέξεο» φρη κφλν θαηέζηεζε
ηνπο Παηέξεο αλαπφζπαζην ζηνηρείν ελφο νξζφδνμνπ «ζπξκνχ» θαη ελφο θπξίαξρνπ
νξζφδνμνπ «θαηεζηεκέλνπ», αιιά έθηαζε λα ραξαθηεξίδεη θαη λα ζπλνδεχεη θάζε είδνπο
λεν-ζπληεξεηηθή θαη θνληακεληαιηζηηθή εθδνρή νξζφδνμεο ζενινγίαο. Θξεζθεπηηθά
έληππα πνπ ηνλ θαηξφ ηεο παληνδπλακίαο ηνπο εθδήισλαλ κεγάιε δπζθνιία ή θαη άξλεζε
ζην λα θηινμελήζνπλ θείκελα ηνπ π. Γ. Φισξφθζθπ ή άιισλ ζενιφγσλ ηεο ξσζηθήο
δηαζπνξάο, βξήθαλ ηελ επθαηξία, κε αθνξκή ηνλ ζφξπβν πνπ μέζπαζε γηα ην πξφζθαην

5
ζπλέδξην ηεο Αθαδεκίαο Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ, λα απνπιχλνπλ ζηελ θνιπκβήζξα ηνπ
΢ηισάκ ηελ πξνεγνχκελε ζηάζε ηνπο, δεκνζηεχνληαο εγθψκηα γηα ηνλ Φισξφθζθπ (ην
έξγν ηνπ νπνίνπ ζην ζχλνιφ ηνπ θαη ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηνπ παξακέλεη θαηά βάζε
άγλσζην ζε φινπο απηνχο ηνπο θχθινπο) θαη θείκελν ηνπ κεγάινπ απηνχ ζενιφγνπ γηα
ηελ επηθαηξφηεηα ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο, ππεξαζπηδφκελνη έηζη ηε δηαρξνληθφηεηα ηεο
παηεξηθήο ζενινγίαο πνπ ππνηίζεηαη πσο θηλδπλεχεη απφ επηθίλδπλνπο ζενινγηθνχο
λεσηεξηζκνχο. Άιινη, πάιη, δηαπξεπείο ζενιφγνη θαη ηεξάξρεο, κνηάδεη λα αξλνχληαη
αθφκε θαη ηε δπλαηφηεηα κηαο λενπαηεξηθήο ζενινγίαο θαηά ην πξφηππν ηνπ Φισξφθζθπ
—ηε δπλαηφηεηα, δειαδή, επαλεξκελείαο ησλ Παηέξσλ ππφ ην θσο ησλ ζχγρξνλσλ
πξνθιήζεσλ— κε ην επηρείξεκα φηη νη ζενιφγνη ηεο λεν-παηεξηθήο ζχλζεζεο, «φληαο
εκπαζείο άλζξσπνη (sic) πξνζπαζνχλ λα κεηαθέξνπλ ην “πλεχκα” ησλ Παηέξσλ ζηελ
επνρή ηνπο, ελψ ε απζεληηθή κεηαθνξά πξνυπνζέηεη αλζξψπνπο πνπ έρνπλ ηελ ίδηα
εκπεηξηθή γλψζε ή ηνπιάρηζηνλ ηελ πξνζεγγίδνπλ». Πην πξφζθαηα, επίζθνπνο ηεο
Δθθιεζίαο ηεο Διιάδνο, επαιεζεχνληαο ηηο απηνεθπιεξνχκελεο πξνθεηείεο πεξί
επέκβαζεο ησλ εθθιεζηαζηηθψλ αξρψλ ελαληίνλ ηεο Αθαδεκίαο ηνπ Βφινπ, έζπεπζε λα
δηακαξηπξεζεί «εληφλσο δηα ηαο ηνπνζεηήζεηο νκηιεηψλ ηηλψλ πεξί Οξζνδφμνπ
Θενινγίαο, ηαο αλαθνηλσζείζαο ελ ησ πξαγκαηνπνηεζέληη ΢πλεδξίσ ηνπ Ινπλίνπ ηξ. έ., ελ
ηε “Αθαδεκία Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ” ηεο Ιεξάο Μεηξνπφιεσο Γεκεηξηάδνο» θαη λα
απνζηείιεη ζηελ Ιεξά ΢χλνδν “ελεκεξσηηθφλ Τπφκλεκα” (κε αιηεπκέλα θξαζίδηα θαη
απνκνλσκέλα, ή θαη αιινησκέλα, νξηζκέλεο θνξέο, απφ ηε ζπλάθεηα θαη ην λφεκά ηνπο
απνζπάζκαηα απφ ηηο εηζεγήζεηο ηνπ ελ ιφγσ ζπλεδξίνπ πνπ θαηέβαζε (;) απφ ην
δηαδίθηπν), δεηψληαο νπζηαζηηθά ηε ιήςε κέηξσλ. Ήηαλ ηφζε ε βηαζχλε θαη ε ζπνπδή
ηνπ ελ ιφγσ Μεηξνπνιίηε λα δεη θαηαδηθαδφκελν ην ελ ιφγσ ζπλέδξην, ψζηε παξέβε κηα
ζεκειηψδε δηθνλνκηθή θαη κεζνδνινγηθή αξρή: πξνθεηκέλνπ γηα θξίζε επί ζενινγηθψλ
δεηεκάησλ, ζηεξηδφκαζηε ζε γξαπηά θείκελα, θαηά ην δπλαηφλ ηεθκεξησκέλα θαη
νινθιεξσκέλα, θαη φρη ζε πξνθνξηθά αθνχζκαηα πνπ ν ηεξνεμεηαζηηθφο δήινο θάπνησλ
θαηέβαζε απφ ην δηαδίθηπν. Ο ζεβάζκηνο απηφο επίζθνπνο κνηάδεη λα αγλνεί φηη ε
πξνθνξηθή αλαθνίλσζε απνηειεί πάληα ηελ πξψηε κνξθή κηαο εηζήγεζεο ή κηαο ζέζεο,
θαη πνηέ ηελ νξηζηηθή, γη’ απηφ θαη πνιιέο θνξέο ζηα έληππα εηζεγήζεσλ πνπ δηαλέκνληαη
ζε ζπλέδξηα ππάξρεη ε έλδεημε draft (πξφρεηξν), θαζψο απφ απηή ηε κνξθή ηνπ θεηκέλνπ
απνπζηάδεη ε ηεθκεξίσζε ζε θείκελα θαη πεγέο, θαζψο θαη νη ζρεηηθέο βηβιηθέο, παηεξηθέο
θαη βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο. Αο θάλεη ιίγε ππνκνλή ν ΢εβαζκηψηαηνο λα εθδνζεί ν
ζρεηηθφο ηφκνο ησλ πξαθηηθψλ ηνπ ππφ ζπδήηεζε ζπλεδξίνπ θαη αο θξίλεη ηφηε αλ ζέιεη
ηνπο δηαπξεπείο νξζφδνμνπο εηζεγεηέο ηνπ ζπλεδξίνπ επί ηε βάζεη ησλ γξαπηψλ ηνπο
θεηκέλσλ θαη ζέζεσλ. Η Αθαδεκία Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ αξθνχκελε, πξνο ην παξφλ, ζε
απηέο ηηο κεζνδνινγηθνχ ηχπνπ πξψηεο παξαηεξήζεηο, επηθπιάζζεηαη λα απαληήζεη
ζενινγηθά θαη επί ηεο νπζίαο ζηνλ ελ ιφγσ Μεηξνπνιίηε (ε θαηαγγειία ηνπ νπνίνπ
πεξηήιζε ζε γλψζε ηεο φηαλ νινθιεξσλφηαλ ε παξνχζα απάληεζε).

6
 III.

Σν ππφ ζπδήηεζε ζπλέδξην αλέδεημε, επίζεο, ην ζέκα ηεο δηαιεθηηθήο δηαρξνληθφηεηαο

αιιά θαη αλνηθηφηεηαο ηεο νξζφδνμεο ζενινγίαο. Ο ρξηζηηαληζκφο απφ ηα πξψηα ηνπ
ζηάδηα ήξζε αληηκέησπνο κε ην κεγάιν δίιεκκα ηεο απνκφλσζεο θαη ηεο
πεξηζσξηνπνίεζεο ή ηνπ αλνίγκαηνο ζηνλ θφζκν. Καη επέιεμε ην δεχηεξν! Γελ θνβήζεθε
νχηε θξχθηεθε πίζσ απφ κηα ππνηηζέκελε απηάξθεηα νξζφδνμεο πίζηεο θαη εκπεηξίαο,
αιιά βγήθε πξνο ηα έμσ ζην ηφηε εζληθφ πεξηβάιινλ γηα λα θεξχμεη «Ιεζνχλ Υξηζηφλ θαη
ηνχηνλ εζηαπξσκέλνλ». Έηζη επηηειεί κηα δεκηνπξγηθή ζπλάληεζε κε ηνπο πέξημ
πνιηηηζκνχο θαη θπξίσο ηνλ ειιεληθφ, ν νπνίνο ραξαθηεξίδεηαη πξσηίζησο απφ ηελ
νηθνπκεληθφηεηά ηνπ. Η ζπλάληεζε απηή νχηε ηπραία νχηε απηνλφεηε, πνιχ δε
πεξηζζφηεξν, νχηε αλαγθαζηηθή ππήξμε. Ήηαλ κηα ζπλάληεζε κέζα ζην ηζηνξηθό πιαίζην.
Η πηνζέηεζε ηεο θνηλήο ειιεληθήο ζε πξψην ζηάδην απφ ηνλ Παχιν θαη ηνπο
επαγγειηζηέο, ε ρξήζε πνηθίισλ ηξφπσλ παξνπζίαζεο ηεο ρξηζηηαληθήο πίζηεο ζην
επξχηεξν θνηλσληθφ ηεο πεξηβάιινλ απφ ηνπο πξψηνπο εθθιεζηαζηηθνχο ζπγγξαθείο,
ρξηζηηαλνχο απνινγεηέο θαη απνζηνιηθνχο Παηέξεο θαη ζηε ζπλέρεηα ε αμηνπνίεζε θαη
ηειεηνπνίεζε, ηδηαίηεξα απφ ηνπο Καππαδφθεο, ησλ ειιεληθψλ ινγνηερληθψλ θαη
θηινζνθηθψλ ζρεκάησλ δειψλνπλ θαη ππνγξακκίδνπλ ηε δπλακηθή ζπλάληεζε ηνπ
ρξηζηηαληζκνχ κε ηνλ θφζκν, ηα κέζα θαη ηα ζρήκαηα ηνπ. Η ζπλάληεζε απηή νθείιεη λα
ιεηηνπξγεί γηα ηελ Δθθιεζία θαη ηε ζενινγία σο ην δηαρξνληθφ παξάδεηγκα ηεο ζρέζεο
Δθθιεζίαο-θφζκνπ, αιιά επ’ νπδελί δελ ζα πξέπεη λα απνηειέζεη αληηθείκελν δνπιηθήο
κίκεζεο θαη επαλάιεςεο. Ο ζεβαζκφο ζηνπο ηνπηθνχο πνιηηηζκνχο θαη ηηο γιψζζεο,
νπζηαζηηθφ ζηνηρείν ηεο ηεξαπνζηνιήο ζην Βπδάληην, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηνπο
΢ιάβνπο θαη ηνπ Ρψζνπο, απνηειεί έλα αθφκε παξάδεηγκα ηεο ζπλάληεζεο κε ηε
ζπλάθεηα. Παξάιιεια ζπκίδεη φηη ε βπδαληηλή απηνθξαηνξία ζπζηάδεη ηηο αμηψζεηο
παγθνζκηφηεηαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο γηα λα δηαηεξήζεη ηελ νηθνπκεληθφηεηα ηνπ
ρξηζηηαληθνχ κελχκαηνο. Θα κπνξνχζαλ λ’ αλαθεξζνχλ πιείζηα φζα παξαδείγκαηα απφ
ηελ εθθιεζηαζηηθή ηζηνξία πνπ βεβαηψλνπλ ην ζεβαζκφ πξνο ηελ ηζηνξηθή ζπγθπξία θαη
ηηο αλάγθεο ηεο, γηα ηελ επηηπρή κεηαθνξά ηνπ κελχκαηνο ηνπ Δπαγγειίνπ. Η ζρέζε Θενχ
θαη θφζκνπ γηα ηελ νξζφδνμε παξάδνζε, μεθηλψληαο απφ ηηο ζενθάλεηεο ηεο Π.Γ., ηελ
ελζάξθσζε ηνπ Θενχ Λφγνπ θαη θζάλνληαο κέρξη ην ζήκεξα, δελ ζηεξίδεηαη ζε εζηθή ή
δηθαληθή βάζε, αιιά πξψηηζηα ζηε ζπλάληεζε, ηελ θνηλσληθή δειαδή δηάζηαζε γηα ηε
κεηακόξθσζε ηεο δσήο θαη ηνπ θφζκνπ. ΋πσο παξαηεξεί, εμάιινπ, θαη ν αείκλεζηνο
θαζεγεηήο Νίθνο Μαηζνχθαο, ε απνθάιπςε «δελ ππφζρεηαη νχηε παξέρεη έλαλ θφζκν
ζηαηηθφ, “εζηθφ”, δηθαληθφ, ηππνπνηεκέλν θαη απνιηζσκέλν αιιά κηα πνξεία επώδπλα
δεκηνπξγηθή θαη κεηακνξθσηηθή» (Γνγκαηηθή θαη Σπκβνιηθή Θενινγία Β, Πνπξλαξάο,
Θεζζαινλίθε, 1985, ζ.75).

7
 Η Οξζνδνμία, φκσο, ζήκεξα παξνπζηάδεη νξηζκέλα πξνβιήκαηα ζηε ζρέζε ηεο κε
ηνλ θφζκν θαη ηελ Ιζηνξία. Η ηζηνξηθή ηεο ζπλείδεζε είλαη πνιχ δσληαλή ζε φ,ηη αθνξά
ην παξειζφλ θαη ηε ζπληήξεζή ηνπ, θαίλεηαη φκσο ιηγφηεξν επαίζζεηε ζε φ,ηη αθνξά ην
παξφλ θαη ην κέιινλ. Η ζπληήξεζε, ίζσο, εκπνδίζεη ηελ Δθθιεζία λα δεη ηελ αλάγθε πνπ
φλησο έρεη γηα εζσηεξηθή αλαγέλλεζε, γηα δηαξθή ζάξθσζή ηεο ζην εθάζηνηε ηζηνξηθφ
παξφλ θαζψο θαη ηηο κεγάιεο αιιαγέο πνπ ζπληεινύληαη όρη κόλν γύξσ ηεο αιιά θαη ζηε δσή
ησλ ίδησλ ησλ κειώλ ηεο. Η παξαηεξνχκελε ζηηο κέξεο καο, εθηφο ζπλάθεηαο θαη εθηφο
ηζηνξηθνχ πιαηζίνπ, ζα ιέγακε «ηαικνπδηθή» πξνζέγγηζε ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο,
ζπληζηά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα «πξνδνζία» ηνπ πλεχκαηνο ησλ Παηέξσλ ζην κέηξν πνπ
αγλνεί ή θαη πξνδίδεη έλα νπζηψδεο ραξαθηεξηζηηθφ θαη ζπζηαηηθφ ηεο ζθέςεο ηνπο, ην
ζπλερή δηάινγν δειαδή κε ηνλ θφζκν, ηε ζπλάληεζε θαη πξφζιεςε ηνπ ηζηνξηθνχ,
θνηλσληθνχ, πνιηηηζκηθνχ θαη επηζηεκνληθνχ ζπκθξαδφκελνπ ηεο επνρήο ηνπο, φπσο
ηνχην ραξαθηεξηζηηθά εηθνλνγξαθείηαη απφ ην παξάδεηγκα ηεο ππνδνρήο θαη ρξήζεο
ησλ, παληειψο μέλσλ πξνο ηνλ αξρέγνλν ρξηζηηαληζκφ, ειιεληθψλ θηινζνθηθψλ θαη
νληνινγηθψλ θαηεγνξηψλ ζηε ζενινγία ησλ Διιήλσλ Παηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο θαη
ηδηαίηεξα ησλ Καππαδνθψλ (θχζηο, νπζία, νκννχζηνλ, ππφζηαζηο, πξφζσπνλ, ιφγνο,
δηάλνηα, λνπο, λφεζηο, αηηία, δχλακηο, ζπκβεβεθφο, ελέξγεηα, θαζφινπ, θφζκνο, θ. ά.).

IV.

Η ζπκκεηνρή ηεο Αθαδεκίαο Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ ζε ζενινγηθέο εηαηξείεο θαη

νηθνπκεληθνχο νξγαληζκνχο ζθνπφ θαη ζηφρν έρεη: α) ηελ ελεκέξσζε ησλ θίισλ ζενιφγσλ
θαη φζσλ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δξάζεηο ηεο γηα ηα φζα ιακβάλνπλ ρψξα ζην επξχηεξν δηεζλέο
επηζηεκνληθφ ζενινγηθφ ζηεξέσκα, αθνχ έηζη νθείιεη λα θάλεη θάζε επηζηεκνληθφο
θνξέαο ή νξγαληζκφο πνπ ζέβεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ην ξφιν ηνπ θαη β) λα ζπκβάιεη, κε
ηα ειάρηζηα κέζα θαη ην δπλακηθφ πνπ δηαζέηεη, ζηελ πξφνδν ηνπ δηαιφγνπ θαη ζην φξακα
ηεο ησλ «πάλησλ ελψζεσο», πνπ άξαγε δελ απνηειεί θαη ην θαηεμνρήλ «αίηεκα» ηεο
ιεηηνπξγηθήο θαη επραξηζηηαθήο δσήο ηεο Δθθιεζίαο καο; Η δξάζε απηή φρη κφλν δελ
αληηηάζζεηαη, αιιά είλαη ζχκθσλε θαη ζπλεπήο κε ηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή ηεο
Οξζνδνμίαο. Δίλαη γλσζηφο ν ξφινο θαη νη πξσηνβνπιίεο ηνπ Οηθνπκεληθνχ Παηξηαξρείνπ
ζηηο αξρέο ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα, ψζηε νη ρξηζηηαλνί λα πξνζεγγίζνπλ ν έλαο ηνλ
άιινλ, λα ζπδεηήζνπλ ζνβαξά ηηο ζενινγηθέο ηνπο δηαθνξέο αιιά θαη ηα θνηλά ζεκεία
ζπλάληεζεο. Σν ίδην είλαη γλσζηφο θαη ν πξσηαγσληζηηθφο ξφινο ηνπ ζεκειησηή ηεο
θίλεζεο γηα ηελ «επηζηξνθή ζηνπο Παηέξεο», ηνπ π. Γ. Φισξφθζθπ, ζηελ ίδξπζε θαη
δηακφξθσζε ηεο θπζηνγλσκίαο ηνπ Παγθνζκίνπ ΢πκβνπιίνπ ησλ Δθθιεζηψλ (Π΢Δ), ην
νπνίν νη αθξαίεο δεισηηθέο ππεξνξζφδνμεο νκάδεο επηρεηξνχλ λα πεξηγξάςνπλ κε ηα
κειαλφηεξα ρξψκαηα, ραξαθηεξίδνληάο ην «ζπγθξεηηζηηθφ» θαη άληξν ηεο «παλαίξεζεο
ηνπ Οηθνπκεληζκνχ». Ο ίδηνο ν π. Φισξφθζθπ, ελάληηα ζην δηαρξνληθά θπξίαξρν πλεχκα

8
ηεο «νξζφδνμεο» απηάξθεηαο θαη εζσζηξέθεηαο, θαη παξάιιεια κε ην θήξπγκά ηνπ γηα
ηελ επηζηξνθή ζηνπο Παηέξεο, δελ ζα δηζηάζεη λα θάλεη ιφγν γηα ηελ Δθθιεζία πνπ
αλαπλέεη κε δχν πλεχκνλεο, ηνλ αλαηνιηθφ θαη ηνλ δπηηθφ, γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο
Δθθιεζίαο πνπ πξνυπνζέηεη αμερψξηζηα ηφζν ηε Γπηηθή φζν θαη ηελ Αλαηνιηθή
Δθθιεζία, θαη πνπ ζχκθσλα κε ηελ νξνινγία ηνπ ίδηνπ ηνπ Φισξφθζθπ ζεσξνχληαη σο
«δχν ζηακαίεο αδειθέο» πνπ είλαη αδχλαην λα ηηο μερσξίζνπκε ρσξίο λα ηηο
θαηαζηξέςνπκε (βι. G. Florovsky, “The Legacy and the Task of Orthodox Theology”,
Anglican Theological Review, 31/1949, ζ. 65-71). ΢ήκεξα νη πην λεθάιηνη θαη
αληηθεηκεληθνί παξαηεξεηέο αλαγλσξίδνπλ φηη ε Οξζνδνμία φρη κφλν δελ έραζε, αιιά
θέξδηζε απφ ηνλ νηθνπκεληθφ δηάινγν. Δθηφο απφ ην πιήζνο ησλ δπηηθψλ πξνζειχησλ πνπ
πχθλσζαλ ηηο ηάμεηο ηεο (θαη κεξηθνί απφ ηνπο νπνίνπο απνηεινχλ ζήκεξα ηνπο πην
επηθαλείο εθπξνζψπνπο ηεο ζην δπηηθφ θφζκν), αξθεί λα ζθεθηνχκε, κφλν, ηη ήηαλ ε
νξζφδνμε ζενινγία πξηλ ηε ζπκκεηνρή ηεο ζηελ νηθνπκεληθή θίλεζε θαη ην δηάινγν ηεο
νξζφδνμεο δηαζπνξάο κε ηε Γχζε: κηα επαξρηαθνχ ηχπνπ απνκίκεζε ηνπ δπηηθνχ
ζρνιαζηηθηζκνχ θαη πηεηηζκνχ, πνπ δαλεηδφηαλ θαηά πεξίπησζε ηελ επηρεηξεκαηνινγία
θαη ηα ζενινγηθά ζρήκαηα είηε ηνπ Ρσκαηνθαζνιηθηζκνχ είηε ηνπ Πξνηεζηαληηζκνχ.
Γηάινγνο, πάλησο, δε ζεκαίλεη δηάβξσζε ηεο ηαπηφηεηαο ησλ αλζξψπσλ πνπ
ζπκκεηέρνπλ νχηε πξνδνζία ηεο νηθείαο πίζηεο. Απηή είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ πξνδίδεη
αλαζθαιή ηαπηφηεηα θαη έιιεηςε ζηγνπξηάο γηα ηελ πίζηε. Γηάινγνο ζεκαίλεη άλνηγκα θαη
ζπλάληεζε, ζεκαίλεη θαηάξξηςε ησλ ζηεξενηχπσλ, ψζηε ν άιινο απφ ερζξφο θαη μέλνο,
ζχκθσλα κε ηελ παξαβνιή ηνπ Καινχ ΢ακαξείηε, λα γίλεη αδειθφο. ΢ην δηάινγν κε ηνπο
εηεξνδφμνπο νη νξζφδνμνη δελ κεηέρνπλ αλεμάξηεηα ή εθηφο ησλ Δθθιεζηψλ ηνπο.
Αληηζέησο! Λακβάλνπλ κέξνο θαη δηαιέγνληαη κε ηελ επινγία ηνπο θαη ζηε βάζε
νκφθσλσλ Παλνξζφδνμσλ απνθάζεσλ. ΢ηνπο δηαιφγνπο απηνχο, πνπ θαηά θαηξνχο έρνπλ
ιάβεη κέξνο θαη ζπληεξεηηθνί νξζφδνμνη ζενιφγνη, φπσο ν Π. Σξεκπέιαο ή ν π. Ισάλλεο
Ρσκαλίδεο, καξηπξνχλ πεξί ηεο Οξζνδνμίαο, ηεο ζενινγίαο, ηεο παξάδνζεο θαη ηνπ
βηψκαηνο ηεο. Η δε επαθή κε αλζξψπνπο πνπ πξνέξρνληαη απφ άιιεο ρξηζηηαληθέο
παξαδφζεηο θαη ζξεζθείεο δεκηνπξγεί ηαπηφρξνλα πξνυπνζέζεηο γηα απηνθξηηηθή θαη
απηνγλσζία. Ο «άιινο» ιεηηνπξγεί σο ν θαζξέθηεο ηεο δηθήο καο πλεπκαηηθήο
σξηκφηεηαο θαη ηεο πξνφδνπ καο ζηελ πλεπκαηηθή δσή, θαη ππ’ απηήλ ηελ έλλνηα ν
δηάινγνο δελ απνηειεί απεηιή αιιά επθαηξία θαη πξφθιεζε. Δίλαη, ινηπφλ, απαξαίηεην λα
παξακείλνπκε αλνηρηνί απέλαληη ζην δηάινγν «αιεζεχνληεο ελ αγάπε» (Δθεζ. 4:15).
Οιφθιεξε ε νξζφδνμε ιεηηνπξγηθή θαη ιαηξεπηηθή δσή θηλείηαη πξνο απηήλ ηελ
θαηεχζπλζε, ην άλνηγκα δειαδή πξνο ηελ νηθνπκέλε. Λέκε θαη επαλαιακβάλνπκε ζηελ
Κπξηαθή πξνζεπρή: «ειζέησ ε Βαζηιεία ζνπ, σο ελ νπξαλψ θαη επί ηεο γεο», αιιά
κάιινλ αγλννχκε ηα φζα ραξαθηεξηζηηθά ζρνιηάδεη ν άγηνο Ισάλλεο Υξπζφζηνκνο
(Υπόκλεκα εηο ηνλ Άγηνλ Μαηζαίνλ ηνλ Δπαγγειηζηήλ, Οκηιία 19,5, PG 57, ζη. 280): «νπδέ
γαξ είπε, γελεζήησ ην ζέιεκά ζνπ ελ εκνί ή ελ εκίλ, αιιά παληαρνχ ηεο γεο»· ή ηα φζα

9
αλαθέξνληαη ζηελ επρή ηεο αλαθνξάο ηεο ζείαο Λεηηνπξγίαο ηνπ Απνζηφινπ Μάξθνπ,
φηαλ ν ιεηηνπξγφο δεφκελνο ιέεη: «Μλήζζεηη, Κχξηε, ηεο αγίαο θαη κφλεο θαζνιηθήο θαη
απνζηνιηθήο Δθθιεζίαο ηεο απφ γεο πεξάησλ κέρξη ησλ πεξάησλ απηήο, πάλησλ ησλ
ιαψλ θαη πάλησλ ησλ πνηκλίσλ ζνπ» (Ι. Φνπληνχιε, Θεία Λεηηνπξγία ηνπ Απνζηόινπ
Μάξθνπ, Θεζζαινλίθε, 21977, ζ. 45-46. Πξβι. ηνπ ηδίνπ, Θεία Λεηηνπξγία ησλ
«Απνζηνιηθώλ Γηαηαγώλ», Θεζζαινλίθε, 1978, ζ. 34: «ππέξ ηεο αγίαο θαζνιηθήο θαη
απνζηνιηθήο Δθθιεζίαο ηεο απφ πεξάησλ έσο πεξάησλ δεεζψκελ»). Γηαηί ζε ηειεπηαία
αλάιπζε ην κπζηήξην ηεο Δθθιεζίαο είλαη ζπλπθαζκέλν κε ην κπζηήξην ηεο ελ Υξηζηψ
ελφηεηνο θαη ηελ ππέξβαζε ησλ θάζε ινγήο ρσξηζκψλ θαη δηαηξέζεσλ: «Δθθιεζία δε
θαιείηαη θεξσλχκσο, δηα ην πάληαο εθθαιείζζαη θαη νκνχ ζπλάγεηλ» (Κπξίιινπ
Ιεξνζνιχκσλ, Καηερήζεηο 18, 24, PG 33, 1044Β), ελψ θαζψο ζεκεηψλεη θαη πάιη ν άγηνο
Ισάλλεο Υξπζφζηνκνο: «ην γαξ ηεο Δθθιεζίαο φλνκα νπ ρσξηζκνχ, αιι’ ελψζεσο εζηί
θαη ζπκθσλίαο φλνκα» (Οκηιία Α΄, PG 61, 13).
Ίζσο γη’ απηφ θαη ν γλσζηφο γηα ηελ αλζελσηηθή ηνπ δξάζε Γελλάδηνο ΢ρνιάξηνο,
καζεηήο ηνπ αγίνπ Μάξθνπ Δπγεληθνχ θαη κεηά ηαχηα πξψηνο Παηξηάξρεο ηνπ ππφδνπινπ
Γέλνπο, ζην θιέγνλ ζέκα ηεο ζπκπξνζεπρήο κε ηνπο εηεξνδφμνπο θαη ηεο ελ γέλεη
επηθνηλσλίαο καδί ηνπο —πνπ ηφζν ζθαλδαιίδεη θαη ελνριεί ηνπο θαζ’ εκάο
ππεξνξζφδνμνπο, ζε ζεκείν λα θαζπβξίδνπλ θαη λα δηαζχξνπλ νξζφδνμνπο Παηξηάξρεο θαη
επηζθφπνπο πνπ αγίαζαλ ζηελ άζθεζε θαη ζηελ ζηαπξηθή αγάπε, φπσο ν πξφζθαηα
απνβηψζαο καθαξηζηφο Παηξηάξρεο ΢εξβίαο Παχινο— δελ ζα δηζηάζεη ζηελ Δπηζηνιή ηνπ
πξνο ηνλ Μάμηκν ΢νθηαλφ, εγνχκελν ηεο Μνλήο ΢ηλά, λα ππνζηεξίμεη ηα εμήο άθξσο
ζεκαληηθά (θαη γηα πνιινχο κε αλακελφκελα): «Έηη εξψηεζαλ νη κνλαρνί εη έλη
ζπγθερσξεκέλνλ, ίλα δηδψηε ηνηο Αξκελίνηο ή Λαηίλνηο ηελ παλαγίαλ ηνηο πξνζθπλεηαίο.
Ηκείο δε ιέγνκελ ίλα δηδψηε απηνίο θαη ην αληίδσξνλ· ρξηζηηαλνί γαξ είζί θαη δηα ηνχην
έξρνληαη εθ ηνζνχησλ δηαζηεκάησλ εηο πξνζθχλεζηλ ηνπ δεζπνηηθνχ ηάθνπ. Δη γνπλ θαη
εζρηζκέλνη εηζίλ αθ’ εκψλ δηα ηίλα δεηήκαηα ηεο πίζηεσο θαη εηζίλ εηεξφδνμνη, αιιά σο
ρξηζηηαλνί κεηά πίζηεσο θαη επιαβείαο δεηνχζη ηνλ αγηαζκφλ εκψλ, θαη εκείο νθείινκελ
δηδφλαη· [...] Σν κέγα κπζηήξηνλ ηεο θνηλσλίαο κφλνλ κε δίδνηε απηνίο, νπ κφλνλ δηα ηελ ηνπ
κπζηεξίνπ ππεξνρήλ, αιιά δηα ην κπζηήξηνλ ηνχην παξηζηάλ κελ φιελ ηελ ζείαλ νηθνλνκίαλ,
πξνεγνπκέλεο δε ηεο νκνινγίαο ηνπ ζπκβφινπ ηεο αιεζνχο πίζηεσο ηειεηνχζζαη, θαη δηα
ηνχην ηνηο εηο ηελ ζείαλ νηθνλνκίαλ ή εηο ηελ ζενινγίαλ ςεπδνδνμνχζη θαη ηε θαζνιηθή
αληηιέγνπζηλ εθθιεζία νπ δεη απηφ δίδνζζαη. Eη δε ηηο απ’ απηψλ βνπιεζείο πξνζκείλαη απηφζη
ή λνζήζαο αξλήζεηαη κελ ηελ πάηξηνλ δφμαλ, νκνινγήζεη δε ηελ δφμαλ ηεο θαζνιηθήο
εθθιεζίαο, αμηνχηε απηφλ θαη ηεο ηνηαχηεο θνηλσλίαο. Σνχηφ εζηηλ ε ζπλήζεηα ηεο θαζνιηθήο
ησλ ρξηζηηαλψλ εθθιεζίαο. Γηφ θαη oη αγηψηαηνη παηξηάξραη, φηε ειεηηνχξγνπλ ενξηαζίκσο,
εξρφκελνπο θαη Αξκελίνπο θαη Λαηίλνπο θαη ηζηακέλνπο κεηά πάζεο επιαβείαο εηο ηελ
ιεηηνπξγίαλ, νπθ εδίσθνλ, αιιά θαη απεξρνκέλνπο κεηά ησλ νξζνδφμσλ θαη πξνζθπλνχληαο
θαη αζπαδνκέλνπο ηελ παηξηαξρηθήλ ρείξα θαη επιφγνπλ θαη εδίδνπλ απηνίο ην αληίδσξνλ·

10
σο γαξ καζεηαίο ηνπ Υξηζηνχ νπθ εμέβαινλ έμσ ηνπο εηο απηνχο εξρνκέλνπο. Αξθεηφλ νχλ
εζηηλ φηη πκείο νπ δεηείηε νπδέ ιακβάλεηε αγηαζκφλ παξ’ απηψλ, δηφηη εηζίλ εηεξφδνμνη θαη
θερσξηζκέλνη αιιά εάλ δεηψζηλ απηνί ηνλ αγηαζκφλ αθ’ πκψλ, νθείιεηε κε απνπέκπεηλ
απηνχο, σο πξνείπνκελ» (βι. L. Petit-X. Siderides-M. Jugie, Oeuvres complètes de
Georges-Gennade Scholarios, t. IV, Paris, 1935, ζ. 201-202). Σελ ίδηα αθξηβψο ηάμε
απνδέρεηαη αξγφηεξα θαη ν Γνζίζενο Ιεξνζνιχκσλ, ν γλσζηφο γηα ηνπο κεγάινπο αγψλεο
ηνπ ππέξ ηεο Οξζνδνμίαο, ζε επηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ Μηραήι Βειηγξαδίνπ (1706), κηα ηάμε
πνπ πηνζεηνχζε θαη αθνινπζνχζε ην Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν θαη νη Αξρηεξείο ηνπ, ελψ
αθφκε θαη ν άγηνο Μάξθνο Δθέζνπ ν Δπγεληθφο, ν ππεξαζπηζηήο ηεο Οξζνδνμίαο θαηά ηε
ζχλνδν Φεξξάξαο-Φισξεληίαο (1438-1439) παξεπξίζθεην ζηηο θνηλέο πξνζεπρέο ησλ
δηαιεγνκέλσλ πιεπξψλ (Οξζνδφμσλ θαί Λαηίλσλ). Δάλ ινηπφλ νη ζπνπδαίνη απηνί άγηνη θαη
ζενιφγνη ηεο Οξζνδνμίαο ρεηξίδνληαλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν δχζθνια δεηήκαηα φπσο απηά ηεο
ζπκπξνζεπρήο θαη ηεο ελ γέλεη εθθιεζηαζηηθήο θνηλσλίαο κε ηνπο εηεξνδφμνπο (ηνπο
νπνίνπο πνπζελά ζην θείκελφ ηνπ ν Γελλάδηνο ΢ρνιάξηνο δελ ραξαθηεξίδεη σο «αηξεηηθνχο»,
αιιά ξεηψο ηνπο θαηνλνκάδεη σο «εζρηζκέλνπο» [απνζρηζζέληεο], «ρξηζηηαλνχο», θαη ηνπο
νπνίνπο δέρεηαη ζηελ εθθιεζηαζηηθή θνηλσλία θαη ηελ ζεία Δπραξηζηία κε απιή νκνινγία
πίζηεσο, ρσξίο αλαβαπηηζκφ, νχηε θαλ ρξίζκα, ιέγνληαο κάιηζηα ξεηά φηη απηή είλαη «ε
ζπλήζεηα ηεο θαζνιηθήο ησλ ρξηζηηαλψλ εθθιεζίαο [ηεο Οξζφδνμεο]), κπνξνχκε ηφηε
εχινγα λα ζπκπεξάλνπκε πνηα ζα ήηαλ ε ζηάζε ηνπο ζε ζέκαηα νηθνπκεληθνχ ή ζενινγηθνχ
δηαιφγνπ!
Η Οξζφδνμε Δθθιεζία δελ κπνξεί λα αξλεζεί ην δηαινγηθφ θαη θηιάλζξσπν ήζνο
ηεο, ππνθχπηνληαο ζηηο αζενιφγεηεο θνξψλεο θαη ηηο θσλαζθνχζεο θαη ζνξπβψδεηο
δεισηηθέο κεηνςεθίεο πνπ ελαξκνληδφκελεο άξηζηα θαη ηαρχηαηα κε ην πλεχκα ηεο επνρήο
καο (ηελ νπνία θαηά ηα άιια θαηαγγέιινπλ θαη ειεεηλνινγνχλ!) άθεζαλ ηα πεδνδξφκηα
θαη πξνζπαζνχλ κε θάζε κέζν λα θπξηαξρήζνπλ ζην δηαδίθηπν, απεηιψληαο θαη
ηξνκνθξαηψληαο ηφζν ηηο κεκνλσκέλεο ζενινγηθέο θσλέο πνπ δελ ειέγρνπλ, φζν θαη
δηαθεθξηκέλνπο ηεξάξρεο θαη αλχζηαθηνπο πνηκέλεο ηεο Δθθιεζίαο καο. Η Οξζνδνμία
νθείιεη λα παξακείλεη πηζηή ζην δηαινγηθφ ηεο ήζνο πνπ απνξξέεη ηφζν απφ ηε ζενινγηθή
ηεο απηνζπλεηδεζία φζν θαη απφ ηε θχζε ηεο Σξηαδηθήο Θεφηεηαο, αθνχ σο γλσζηφλ ε
πίζηε καο ζηνλ Σξηαδηθφ Θεφ είλαη ε πίζηε φρη ζε κία κνλάδα θιεηζκέλε ζηνλ εαπηφ ηεο,
αιιά ζε κία θνηλσλία αηψληαο αγάπεο, ειεπζεξίαο θαη αιιεινπεξηρψξεζεο. ΢ε κία
θνηλσλία, δειαδή, αγαπψκελσλ θαη δηαιεγφκελσλ ζείσλ πξνζψπσλ, θαζψο ηo ίδην ην ζείν
Δίλαη, ν Σξηαδηθφο ηξφπνο ππάξμεσο, θαηαλνείηαη απφ ηελ παηεξηθή ζενινγία αιιά θαη
απφ ηε ζχγρξνλε νξζφδνμε ζενινγία, θαη κάιηζηα ηελ ειιελφθσλε, σο «Δίλαη ελ
θνηλσλία», σο «Δίλαη ελ δηαιφγσ».
Πξνζπαζνχκε κε «παξνμπζκφλ αγάπεο» (Δβξ. 10:24) λα θαηαλνήζνπκε ηηο
βαζχηεξεο αηηίεο γηα ηηο θσλαζθίεο, ηηο θξαπγέο θαη ηηο αγσλίεο φζσλ αδειθψλ καο «ελ ηε
πίζηεη» βιέπνπλ παληνχ θαη πάληα πξνδφηεο θαη πξνδνζίεο ηεο Οξζνδνμίαο. Σν πξφβιεκα,

11
φκσο, απηφ ρξήδεη πνηκαληηθήο κέξηκλαο εθ κέξνπο ηεο πνηκέλνπζαο Δθθιεζίαο, θαη δελ
είλαη δπλαηφλ νχηε λα κεηαηξαπεί ζε ππ’ αξηζκφλ έλα πξφβιεκα ηεο Δθθιεζίαο καο νχηε
λα θαζνξίζεη ηελ επίζεκε ζέζε θαη ζηάζε ηεο ζε παξφκνηα δεηήκαηα. Απηφ, φκσο, πνπ ζα
πξέπεη νπσζδήπνηε λα απνθξνπζζεί θαη λα θαηαγγειζεί, είλαη ε εθκεηάιιεπζε, γηα ίδηνλ
φθεινο, απηψλ ησλ θφβσλ απφ ηνπο παληνδαπνχο επηδέμηνπο ζσηήξεο θαη ακχληνξεο ηεο
«Οξζνδνμίαο» πνπ ςαξεχνπλ ζηα ζνιά λεξά ηνπ δηαδηθηχνπ. Απηνχο πνπ αληί γηα ηελ
αθαδεκατθή έδξα θαη ηε ζνβαξή ζπνπδή ή ηνλ θαλφλα ηεο λήςεο, ηεο εζπρίαο θαη ηεο
πξνζεπρήο, γηλφκελνη πην θνζκηθνί θαη απφ ηνπο θνζκηθνχο, παξαδφζεθαλ ζηελ ηχξβε θαη
ηηο κέξηκλεο ηνπ αηψλνο ηνχηνπ, «ππεξαζπηδφκελνη, ππνηίζεηαη, ηελ Οξζνδνμία», ή πνπ
ππέθπςαλ ζην δέιεαξ ηεο δεκνζηνγξαθηθήο θαη πνιεκηθήο γξαθήο.

V.

΢ηελ παξνχζα θάζε ηεο ηζηνξηθήο πνξείαο ηεο αλζξσπφηεηαο δεκηνπξγνχληαη λέαο
κνξθήο πξνβιήκαηα θαη αηηήκαηα θαη αλακνριεχνληαη παιαηά. Υξένο ησλ νξζνδφμσλ
είλαη, αληιψληαο απφ ηνλ πινχην ηεο παξάδνζεο θαη ηνπ βηψκαηνο ηνπο, λα ζπκκεηέρνπλ
ζηελ νηθνπκεληθή πξνζπάζεηα πξνηείλνληαο «πξάμεηο θαη δξάζεηο δσήο», πνπ ζα
πξνθχςνπλ κέζα απφ δεκηνπξγηθφ δσληαλφ ζενινγηθφ ζηνραζκφ. Ο θαξπφο ηνπ
πλεχκαηνο είλαη εμάιινπ: «αγάπε, ραξά, αγαζνζχλε, πίζηηο, πξαφηεο θαη εγθξάηεηα» (Γαι.
5:22). Απηνί νη θαξπνί είλαη αληίζεηνη ζε νπνηαδήπνηε κνλνκέξεηα θαη θαλαηηζκφ: «Οπ
καίλνκαη, αιι’ αιεζείαο θαη ζσθξνζχλεο ξήκαηα απνθζέγγνκαη» (Πξαμ. 25:24) ιέεη ν
Απφζηνινο Παχινο, ελψ ν ζχγρξνλνο άγηνο ηεο Οξζνδνμίαο γέξσλ Πνξθχξηνο
Καπζνθαιπβίηεο δελ ζα δηζηάζεη λα δηαθεξχμεη: «Ο θαλαηηζκφο δελ έρεη ζρέζε κε ην
Υξηζηφ. Να είζαη ρξηζηηαλφο αιεζηλφο. Σφηε θαλέλα δελ ζα παξεμεγείο, αιιά “ε αγάπε
ζνπ πάληα ζα ζηέγεη”. Καη ζηνλ αιιφζξεζθν, ρξηζηηαλφο. Γειαδή λα ηνλ ηηκάεηο άζρεηα
κε ηε ζξεζθεία ηνπ κε έλαλ επγεληθφ ηξφπν» (Γέξνληνο Πνξθπξίνπ, Βίνο θαη Λφγνη, έθδ.
Ι. Μνλήο Υξπζνπεγήο, Υαληά, 2003, ζ. 394). Η ζέζε ηεο Οξζνδνμίαο δελ είλαη ζην
πεξηζψξην ηεο δσήο θαη ηεο Ιζηνξίαο, αιιά ζην θέληξν ησλ δπκψζεσλ, ηεο πξσηνπνξίαο,
ηεο πξνφδνπ, ηεο αιιαγήο θαη ηειηθψο ηεο κεηακφξθσζεο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ θφζκνπ
νιφθιεξνπ ζε εηθφλα ηεο βαζηιείαο ηνπ Θενχ. Απηφ ην θεθαιαηψδνπο ζεκαζίαο έξγν
ζθνπεχεη λα ζπλερίζεη λα δηαθνλεί κε ηηο κηθξέο ηεο δπλάκεηο θαη κε ηε ράξε ηνπ Θενχ ε
Αθαδεκία Θενινγηθψλ ΢πνπδψλ, ρσξίο λα πηνείηαη απφ ηηο ηεξνεμεηαζηηθνχ ηχπνπ
επηζέζεηο θαη ζπθνθαληίεο ή απφ ηηο θνβηθέο αληηδξάζεηο θαη ηελ ζπληεξεηηθή
αλαδίπισζε πνπ πξνδίδεη εκηκάζεηα θαη αλαζθάιεηα, θαη πνπ αλ ηπρφλ επηηξέςνπκε λα
επηθξαηήζνπλ ζηνλ δεκφζην ρψξν ηεο Δθθιεζίαο καο, ζα νδεγήζνπλ κε καζεκαηηθή
αθξίβεηα ηφζν ζηελ ηζηνξηθή πεξηζσξηνπνίεζε ηεο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο ζηνλ
απαηηεηηθφ 21ν αηψλα, φζν θαη ζηελ πεξαηηέξσ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηζκηθή ζπξξίθλσζε
ηνπ Διιεληζκνχ.

12