Λέξεις: Μιχάλης Γουδής | Εικόνα: Βασίλης Χλωροκώστας

ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ ΜΑΣ, ΕΜΕΙΣ

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ
Η διαπίστωση των λαθών στην ιστορική διαδρομή μιας πόλης μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά Η Θεσσαλονίκη μου θυμίζει συχνά τις ανύπαντρες κόρες της ελληνικής επαρχίας του
εξήντα. Τότε που έβγαιναν παγανιά γαμπροί και έταζαν λαγούς με πετραχήλια και τις
χρήσιμη για την επιλογή του καταλληλότερου δρόμου προς την ανάπτυξη και τη βελτίωση της μνηστεύονταν παίρνοντας την τιμή, την υπόληψη και ότι ψιλά διέθεταν στα μπαού-
λα τους, ενώ κατόπιν τις άφηναν ατιμασμένες στα κρύα του λουτρού και μην τον εί-
ποιότητας ζωής. Μια αναδρομή στις ευκαιρίες που απώλεσε διαχρονικά η Θεσσαλονίκη, ώστε δατε τον Παναή. Κάπως έτσι τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, από τα μέσα του εβδομή-
ντα, που πρωτοεγγράφηκε το Μετρό σε προϋπολογισμό του κράτους και εξαγγέλθη-
να ξαναγίνει μια ευρωπαϊκή μητρόπολη, αποδεικνύει του λόγου το αληθές... κε επισήμως, μέχρι σήμερα, η πόλη έζησε τρομερά συνοικέσια και ερωτοτροπίες με
το μέλλον της. Δεκάδες υπουργοί, βουλευτές, δήμαρχοι και νομάρχες της έταξαν τα

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ
πάντα. Δακτύλιους, υπερθαλάσσιες, υποθαλάσσιες, γέφυρες ζεύξης, προαστιακούς,
αεροδιαδρόμους, λιμάνι γεμάτο κρουαζιερόπλοια, πεζόδρομους, αναπλάσεις, τραμ,
καραβάκια, νέα πολεοδομικά σχέδια, master plan, μητροπολιτική αναβάθμιση, πρω-
τεύουσα των Βαλκανίων, συν-βασιλεύουσα. Τα περισσότερα σχέδια που εξαγγέλθη-

ΧΑΜΕΝΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ
καν ποτέ στην ελληνική επικράτεια εξαγγέλθηκαν σε τούτη την πόλη και τα λιγότε-
ρα που υλοποιήθηκαν επίσης. Είναι μια πόλη πολλαπλά ξεγελασμένη, μια πόλη που
έχει χάσει τον προσανατολισμό και την προσωπικότητα της, μια πόλη σε ένα διαρ-
κές μεταίχμιο, που κρατά πενήντα χρόνια τώρα. Μια πόλη μετέωρη. Μια πόλη που
γιορτάζει του χρόνου την απελευθέρωση της εκατό χρόνια πριν, αλλά τώρα είναι η
στιγμή που πρέπει να αναρωτηθεί κανείς υπεύθυνα: απελευθερώθηκε ποτέ στα αλή-
θεια; Υπήρξε όντως ελεύθερη τα τελευταία εκατό χρόνια ή μήπως οι εξαρτήσεις της
από παντός είδους εξουσίες και συγκυρίες δεν την επέτρεψαν ποτέ να γνωρίσει εκεί-
νον τον αέρα της ελευθερίας που θα την οδηγούσε μια νέα περίοδο λάμψης; Και αν
όντως δεν έχει συμβεί ποτέ η αληθινή της απελευθέρωση μήπως τούτη η στιγμή της
περισυλλογής με την αφορμή μια επέτειο είναι η στιγμή αυτή; Τα λόγια μοιάζουν να
έχουν τελειώσει. Και οι υποσχέσεις. Τώρα μοιάζει να είναι η στιγμή των αποφάσεων.
Γιώργος Τούλας

Αν πιστέψει κανείς την αντίστροφη μέτρηση δίπλα
στο σήμα της TV100, τότε τη στιγμή που γράφονται
αυτές οι γραμμές απομένουν 424 ημέρες για να
γιορτάσει η Θεσσαλονίκη 100 χρόνια ελευθερίας.
Η πόλη έχει πλούσια ιστορία για να γιορτάσει, αλλά
ταυτόχρονα και μία σύγχρονη πραγματικότητα που
θα πρέπει να προβληματίσει τους φορείς και τους
πολίτες της.
Οι μεταμορφώσεις της πόλης
Από τον Οκτώβριο του 1912 που η Θεσσαλονίκη πέ-
ρασε υπό ελληνική κυριαρχία, η πόλη έχει υποστεί
μία σειρά από θετικές και αρνητικές μεταμορφώσεις
που την έχουν οδηγήσει στη σημερινή κατάσταση. Η
καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, Αλέκα Καραδή-
μου- Γερόλυμπου, σε μία ομιλία της στο Μακεδονι-
κό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σκιαγράφησε με πολύ
εύστοχο και γλαφυρό τρόπο την πορεία της Θεσσα-
λονίκης από την μπελ επόκ μέχρι τη σημερινή αναρ-
χία. Οι ίδιες θέσεις αναπτύσσονται και σε ένα κε-
φάλαιο του συλλογικού τόμου “Η Θεσσαλονίκη στο
Μεταίχμιο” . Η πόλη της μπελ επόκ και της εποχής
του “Ανατολικού Ζητήματος” (1869-1912) έδωσε τη
θέση της στην υπό ελληνική κυριαρχία πολυεθνική
Θεσσαλονίκη που ήταν πρωτοπόρος στην ευρωπαϊ-
κή πολεοδομία (1912-1922). Μετά το 2ο Παγκόσμιο
Πόλεμο και τον Εμφύλιο, η πόλη παραδόθηκε στην
κυριαρχία του μπετόν (1950-1990) για να “αναδυ-
θεί, τέλος, η διάσπαρτη πόλη του τυχαίου και της ιδι-
οτέλειας” (1990-σήμερα). Η ίδια πόλη ακολούθησε
τόσο διαφορετικές διαδρομές μέσα σε ενάμιση αιώ-
να.
Σε όλη αυτή την πάροδο των ετών, μπορούν να εντο-
πιστούν αναρίθμητες χαμένες ευκαιρίες ανάπτυξης
της Θεσσαλονίκης. Αν εστιάσει κανείς την προσοχή
του στο δεύτερο μισό του αιώνα ανεξαρτησίας της
πόλης, θα διαπιστώσει μία επίμονη αστοχία στις πε-
ρισσότερες σημαντικές επιλογές για το δρόμο εξέλι-
ξης που θα έπρεπε να ακολουθηθεί.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 ξηλώνεται το δίκτυο
του τραμ, μια και ο ΟΑΣΘ ανέλαβε το μονοπώλιο στις
αστικές συγκοινωνίες της πόλης. Έτσι, η Θεσσαλο-
νίκη από πολύ νωρίς έχασε ένα βολικό, φτηνό και
κυρίως οικολογικό μέσο μαζικής μεταφοράς για λό-
γους που σίγουρα δεν αφορούσαν τη λειτουργικότη-
τα του ίδιου του μέσου. Τι κι αν η κατά κύριο λόγο
η ισόπεδη μορφολογία της πόλης πρόσταζε διαφο-
ρετικά...
Σταδιακά, οι τοπικοί άρχοντες αποφάσισαν την κα-
τάργηση της θαλάσσιας, αστικής και περιαστικής συ-
γκοινωνίας. Και πάλι το μονοπώλιο του ΟΑΣΘ έπαι-
ξε καθοριστικό ρόλο και ακόμη και σήμερα μπλοκά-
ρει τις όποιες προσπάθειες αναβίωσης του συγκε-
κριμένου μέσου. Κι αν η αποξένωση από το Θερμαϊ-
κό κόλπο δε δείχνει να ενδιαφέρει πολλούς, κανείς
δεν μπορεί να παραβλέπει πως η κατάργηση της θα-
λάσσιας συγκοινωνίας ήταν ένα πρώτο βήμα για την
απαξίωση του λιμανιού της Θεσσαλονίκης.
Η άναρχη δόμηση είναι ένα αναμφίσβητητο χαρα-
κτηριστικό της σύγχονης Θεσσαλονίκης. Η επέκταση
της πόλης πραγματοποιήθηκε χωρίς έναν κεντρικό
σχεδιασμό. Το σχέδιο Εμπράρ, που εκπονήθηκε και
εφαρμόστηκε για την αναμόρφωση της Θεσσαλονί-
κης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, παραμένει
μέχρι και σήμερα η τελευταία συγκροτημένη προ-
σπάθεια αστικού σχεδιασμού. Ο Ερνέστ Εμπράρ κό-
μισε μία ολοκληρωμένη φιλοσοφία ανάπτυξης για
τη Θεσσαλονίκη. Και ως φόρο τιμής εισέπραξε ένα
σκοτεινό σοκάκι στα Άνω Λαδάδικα...
Μεγαλόπνοα σχέδια
Το Ρυθμιστικό Σχέδιο και τα Γενικά Πολεοδομικά
Σχέδια αποδείχτηκαν ψιλά γράμματα μπροστά στις
de facto πολιτικές αποφάσεις. Έτσι, ποικίλες πολιτι-
κές σκοπιμότητες κατέστρεψαν το σχέδιο της πόλης
και έπνιξαν πολλές περιοχές, με πρώτο και καλύτε-
ρο το ιστορικό κέντρο, στο τσιμέντο. Τις πάσης φύσε-
ως σκοπιμότητες τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό
επίπεδο μπορεί να τις διαβάσει κανείς πίσω από τα
δεκάδες σχέδια που είτε δεν εφαρμόζονται είτε ακό-
μη κι όταν εφαρμόζονται το μόνο που κάνουν είναι
να πλήττουν ακόμη περισσότερο την εικόνα της πό-
λης. Τα παραδείγματα πολλά...
> Η μετεγκατάσταση της ΔΕΘ μακριά από το κέντρο
της πόλης έχει καταντήσει ανέκδοτο πια. Και σήμε-
ρα υποτίθεται ότι η συμφωνία υπάρχει, ο χώρος έχει
βρεθεί, όμως τα περίπτερα καταλαμβάνουν ακόμη
το χώρο όπου ο Εμπράρ είχε οραματιστεί το μητρο-
πολιτικό πάρκο της Θεσσαλονίκης.
> Η υποθαλάσσια αρτηρία ευτυχώς αποτράπηκε
από τη δυναμική κίνηση πολιτών εναντίον της. Ένα
έργο που, όπως σωστά υποστήριζε η ομότιτλη ται-
νία, ήταν “μία τρύπα στο νερό”, αλλά και θα υποθή-
κευε το μέλλον της πόλης. Ακόμη δεν έχει δοθεί η
παραμικρή εξήγηση για τη λογική, στην οποία βασί-
στηκε ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης υποθαλάσ-
σιας. Προίκα της υπόθεσης μία παχυλή αποζημίωση
στην ανάδοχο εταιρία για τη μη τέλεση του έργου βά-
σει της υπογεγραμμένης σύμβασης...
> Τα εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα αποτελούν με-
ρικούς από τους τελευταίους δημόσιους χώρους της
Θεσσαλονίκης. Τα τελευταία είκοσι χρόνια σχέδια
επί σχεδίων και διαβουλεύσεις επί διαβουλεύσεων
συντηρούν απλά ρετρό εικόνες και χορταριασμένα
οικόπεδα σε πολλά σημεία της πόλης.
> Το νέο δημαρχείο είναι μία πονεμένη ιστορία. Η
Θεσσαλονίκη μπορεί αυτή τη στιγμή να έχει το μεγα-
λύτερο και το πιο σύγχρονο δημαρχείο στην Ευρώπη
χωρίς να είναι ούτε η μεγαλύτερη ούτε η πιο εξελιγ-
μένη πόλη στην ήπειρο αυτή. Η πρωτοφανής σπατά-
λη των ούτως ή άλλως περιορισμένων πόρων, τόσο
της τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και των εκάστοτε κυ-
βερνήσεων, προσέφερε ένα έργο που δε θα έπρεπε
να καταλαμβάνει θέση στη λίστα με τις προτεραιότη-
τες του δήμου Θεσσαλονίκης.
Εμείς οι πολίτες
Ένας παράγοντας, όμως, με τη δική του ξεχωριστή
σημασία, που μάλιστα οξύνει τα προβλήματα της πό-
λης τα τελευταία χρόνια είναι η νοοτροπία των Θεσ-
σαλονικέων. Δεν αισθανόμαστε πολίτες, αλλά πα-
ραμένουμε απλοί κάτοικοι, φιλοξενούμενοι της Θεσ-
σαλονίκης. Αυτή η απόσταση είναι η αιτία για πολλά
χρονίζοντα προβλήματα της καθημερινότητας. Η με-
τάλλαξη των κατοίκων σε πολίτες είναι καθαρά και
μόνο θέμα διάθεσης και αντίληψης των πραγμάτων.
Οι άνθρωποι της πόλης να αρχίσουν να αντιλαμβά-
νονται το δημόσιο χώρο ως δικό τους χώρο, ως χώρο
δημιουργίας και... ζωής. Να ζήσουν ανάμεσα στα κτί-
ρια και όχι μόνο μέσα σε αυτά. Η συγκυρία δεν επι-
τρέπει πολλές απαιτήσεις για έργα, αλλά προκαλεί
περισσότερο από κάθε άλλη φορά για αυτοοργά-
νωση και πράξεις. Μικρές πράξεις που μπορούν να
βελτιώσουν έστω και λίγο την καθημερινότητα.
Οι πόλεις δεν καταστρέφονται από μόνες τους. Οι άν-
θρωποι τις ομορφαίνουν ή τις καταστρέφουν. Η ιστο-
ρία της πόλης δείχνει το δρόμο. Η Θεσσαλονίκη με-
ταμορφώθηκε και εξελίχθηκε σε πολύ δυσμενέστε-
ρες συνθήκες από τις σημερινές. Επέστρεψε στην
ευημερία μετά από πολέμους, μία μεγάλη πυρκα-
γιά και έναν μεγάλο σεισμό. Σήμερα, το στοίχημα εί-
ναι να μπορέσει η πόλη να ανακάμψει από τη λεη-
λασία των ίδιων της των κατοίκων. Ο κύκλος κλείνει
και άλλη ευκαιρία για να πάει χαμένη δεν υπάρχει...

34 // parallaxi #165