Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ
Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ
-ΕΘΝΟΤΙΚΗΣ - ΦΥΛΕΤΙΚΗΣ –
ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ- ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

Δρ. Μουλά Ευαγγελία

ΤΟ ΥΠΕΡΤΑΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ
Πότε κατασκευάζεται η φαινομενικά
προαιώνια, διπολική διχοτόμηση :
Έλληνες- Βάρβαροι.

«Μια από τις χρήσεις της ιστορίας

υπήρξε ανέκαθεν η δημιουργία
παραδοσιακών μυθολογιών, που
προσδίδουν ιστορική καθιέρωση στις
σύγχρονες αυτοεικόνες ομάδων, τάξεων
και κοινωνιών.»
 ΞΕΝΟΣ
Αυτός που δεν ανήκει πλήρως στην
κοινότητα, είτε Έλληνας , είτε αλλοδαπός .
«Ξενιζόμενος» με συνθήκη φιλοξενίας.
Αυτό προϋπέθετε συνήθως ισότητα
κοινωνικής – αριστοκρατικής- θέσεως.
Από τον Όμηρο στον αποικισμό
Ο κόσμος του ελληνικού ηρωικού μύθου
είναι εξαιρετικά ομοιογενής. Ήρωες και
αρχηγοί φέρονται κατά βάση με τα ίδια
πρότυπα και κανόνες.Απουσιάζουν
εθνοκεντρικά ή μειωτικά για τους
βάρβαρους στερεότυπα. Μόνο στο Β867
της Ιλιάδας συναντάται η λέξη
«βαρβαρόφωνος» αναφορικά με τους
Κάρες.
Από τον Όμηρο στον αποικισμό
Έλληνες πολεμούσαν ως μισθοφόροι ή πλούτιζαν στην
Ανατολή.
Η ελληνική θρησκεία και κουλτούρα δανειζόταν και
αφομοίωνε ανατολίτικα στοιχεία .Σίβυλλες,
θαυματοποιοί, προφήτες, σαμανισμός = Ορφικοί,
Πυθαγόρειοι.
Οι μυθικές παραδόσεις ανατολικής προέλευσης
ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κοσμοείδωλο ( Ησίοδος)
Η ρίζα της λέξης Έλληνας απαντά για πρώτη φορά
στον τίτλο Ελλανοδίκαι (κείμενα του 600 π. Χ.)
Αρχαϊκή εποχή -Περιηγήσεις
Τέλη 6ου αι. θεμελιώνεται η ιστορική
γεωγραφία και εθνογραφία (Εκαταίος ο
Μιλήσιος) που παρουσιάζει την
πολυμορφία και ποικιλομορφία του τότε
κόσμου, χωρίς ίχνος αισθήματος
ανωτερότητας του Έλληνα.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ –
ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ
 ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
Στον ελληνικό κόσμο κατείχαν ηγετική θέση οι
Έλληνες της Ανατολής (ποίηση, μαθηματικά, ιατρική,
φιλοσοφία).
Το 546 π.Χ. υποτάχθηκαν στους Πέρσες, που μέσα
στο τεράστιο μόρφωμα της ήπιας κυριαρχίας της
Περσικής αυτοκρατορίας, ανέπτυσσαν ελεύθερα τις
δραστηριότητές τους σε όλα τα επίπεδα. Ο
πρωταγωνιστικός τους ρόλος ενίσχυσε σταδιακά τη
συνείδηση της ταυτότητάς τους, πράγμα που
εκφράστηκε πολιτικά με την επανάσταση των Ιώνων
το 499π.Χ.
 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Περσικοί Πόλεμοι = απειλή ανεξαρτησίας/ Μηδισμός =
φιλοπερσισμός (ατιμωτική κρίση)
Πέρσες Αισχύλου – Μεγάλα Διονύσια 472 π. Χ. . Πρώιμη
εκδοχή και έναρξη της διαδικασίας επινόησης της έννοιας
του «βαρβάρου». Όχι ακόμα απαξιωτικές κρίσεις.
Ενδιαφέρον για το αλλότριο.
Ο θρίαμβος των ελληνικών όπλων, όχι χάρη στην υπεροχή
τους, αλλά επειδή η επιθετική ενέργεια των Περσών
απείλησε να διασαλεύσει τη συμπαντική τάξη ( στ. 181-
199)- θεολογική ερμηνεία-
ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ
 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Ηρόδοτος : Η καινοτομία της ιστορίας του αφορά
στην αντιμετώπιση των συγκρούσεων Ελλήνων –
Βαρβάρων ως ιστορικό φαινόμενο που
εκδηλώνεται ανά τους αιώνες (οι διαφορές
αποτυπώνονται στα ήθη και τα έθιμα, δη τα
σεξουαλικά). Οι Σκύθες αποτελούν τον ιδεότυπο
του αντι- Έλληνα. Εδώ μερικοί «βάρβαροι» είναι
πιο ίσοι από άλλους (Αιγύπτιοι). Ο Πλούταρχος
στα Ηθικά του (857a) κατηγορεί για αυτό τον
Ηρόδοτο, ως φιλοβάρβαρο.
Θεωρητική – ιδεολογική θεμελίωση
(φυσικές επιστήμες – κοινωνική
φιλοσοφία)
Θεωρία περί ανθρώπινης φύσης (Corpus
Ippocraticum- Περί αέρων, υδάτων, τόπων , 430 π. Χ.) .
Οι φυσικές και ψυχικές διαφορές αποδίδονται στις
διαφορετικές συνθήκες περιβάλλοντος και ζωής .
Διάκριση Σοφιστών : Φύσει – νόμω (δύο ανόμοιες
τάξεις πραγμάτων ύψιστης σημασίας για την ιστορία
της ηθικής σκέψης). Στην επικράτεια του νόμου πρέπει
να αναζητηθούν οι ουσιώδεις διαφορές ως προς την
ηθική συμβίωση.
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ-ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ
Σε δράματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια του
Πελοποννησιακού Πολέμου η πρώτη γενικευμένη
απόρριψη των βαρβάρων (Εκάβη -Πολυμήστωρας/
Μήδεια, Θεσμοφοριάζουσες- αστυνόμος, Όρνιθες-
θράκικος θεός κ.ά)
Οι κύριες αιτίες γένεσης αισθημάτων μνησικακίας
ενάντια στους Πέρσες, τα οποία επεκτείνονταν σε
όλο τον κόσμο των Βαρβάρων, ήταν οι συνεχείς
επεμβάσεις τους στα ελληνικά πολιτικά πράγματα,
αλλά και η προσάρτηση των ελληνικών πόλεων της
Μ. Ασίας το 387 π.Χ.
 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Στα Πολιτικά (1327b ,29-32), σύμφωνα με την
Αριστοτελική αντίληψη περί μεσότητος, η Ελλάδα
είχε εύκρατο κλίμα και ως εκ τούτου οι κάτοικοί
της συνδύαζαν θυμόν και διάνοιαν στο σωστό
μέτρο, προϋπόθεση της φύσει ελευθερίας τους, σε
αντίθεση με τη βαρβαρική δουλικότητα (1252b,9) .
Στο 6ο κεφ. oι Έλληνες καλούνται να ασκήσουν
πολιτιστικό ιμπεριαλισμό.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ- ΡΗΤΟΡΕΣ 4ΟΥ αι.
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ
Η πολιτική εξασθένηση του ελληνικού κόσμου υπέσκαπτε την
περηφάνια των Ελλήνων για τα πολιτιστικά τους
επιτεύγματα. Κραυγές έκκλησης πολιτικής ανανέωσης /
δυσφορία που εξέθρεψε την αντισταθμιστική πεποίθηση περί
φυσικής ανωτερότητας Ελλήνων.
Η ιστορία του Θουκυδίδη , αν και αφορά αποκλειστικά στην
ελληνική πραγματικότητα, είναι διαποτισμένη από την
πολικότητα ελληνικού- βάρβαρου. Διαβαθμίζει την
πολιτιστική πρόοδο στο εσωτερικό της Ελλάδας και δείχνει
την ηθική εξαχρείωση που επιφέρει ο πόλεμος.
 ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ- ΡΗΤΟΡΕΣ
Κύρου Ανάβασις , Ξενοφώντας(427-354 π.Χ.).Κλασικό
δείγμα εθνοκεντρικής γεωγραφίας. Το μίσος του για τους
βαρβάρους, βασικό συστατικό της ελληνικής πολιτικής
ορθότητας (στη βάση της διαφοράς των διατροφικών
τους συνηθειών). Ελληνικά = μεταμφιεσμένος
ηθικοπλαστικός λόγος σε ιστορία.
Ισοκράτη Πανηγυρικός : διαφορά Ελλήνων- βαρβάρων
όχι στην καταγωγή, αλλά στην παιδεία (50).
Πανελληνισμός – ενίσχυση αρνητικού δουλικού
βαρβαρικού στερεότυπου
 ΑΝΤΙΘΕΤΕΣ ΦΩΝΕΣ ΠΕΡΙ
ΙΣΟΤΗΤΑΣ
Η ισότητα στη βάση του κοινού γνωρίσματος της
γλώσσας και συνεπώς του λόγου (Πλάτωνος
Πρωταγόρας 321C).
Ο Σοφιστής Αντιφών αντιπαραθέτει την ιδέα της
ισότητας τόσο μεταξύ Ελλήνων – βαρβάρων, όσο και
μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών τάξεων.
Ο Σοφιστής Αντισθένης τονίζει την ηθική ισότητα
αντρών – γυναικών.
Στωικοί (3ος αι.) – ηθική ισότητα και αδελφότητα
όλων των ανθρώπων.
ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ- ΦΙΛΙΠΠΟΣ
Πριν την κυριαρχία των Μακεδόνων θεωρούνταν κι
αυτοί βάρβαροι (μόνο ο βασιλιάς είχε δικαίωμα να
αγωνίζεται στους Ολυμπιακούς- Ηρόδοτος)
Υποταγή Νοτίου Ελλάδας 338 π.Χ.
Φίλιππος =υπέρμαχος ελληνικής ηθικής και πολέμιος
βαρβάρων.
Είχε συγκεντρώσει στην αυλή του Έλληνες ποιητές,
φιλοσόφους, ρήτορες.
Ταύτιση Ελληνικότητας με πολιτισμό αποκτά και
πολιτική βαρύτητα.
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ
ΕΠΟΧΗΣ
ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΕΙΔΩΛΟΥ-
Η ελληνική παιδεία μεταβλήθηκε σε πολιτικός και
κοινωνικός παράγοντας πρώτου βαθμού.
Ο Αλέξανδρος υιοθέτησε την ανατολίτικη αρχή της
ιερής αποστολής και την παράδοση της
κοσμοκρατορίας, εξ ου και εκπορεύτηκε το δόγμα, που
επικράτησε ως τον 18ο αι, ότι η πολιτική εξουσία
υπάρχει υπό την προστασία των θεών και των φυσικών
δυνάμεων (μεταφυσική και όχι ορθολογική ερμηνεία).
Η αντίθεση Έλληνα- βάρβαρου χάνει την υπόστασή
της. Εξελληνισμός= μέσο κοινωνικής ανόδου.
ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
 ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ
Φανατικοί Ιουδαίοι – επανάσταση
Μακκαβαίων = αποσύνδεση Ιουδαϊσμού
από ελληνισμό.
Αίγυπτος – Παλαιστίνη (εμμονή στις
εγχώριες παραδόσεις)
 ΣΥΓΚΡΗΤΙΣΜΟΣ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ- ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
Γνωριμία με Σαντού- Γιόγκι. Συγχώνευση
ελληνικών με ανατολικά στοιχεία (Γυμνοσοφιστές)
Σέραπις (εξωτικός θεός των Ελλήνων της
ελληνιστικής εποχής).Interpraetatio Greca = τάση
κατανόησης και ταξινόμησης του αλλότριου
χρησιμοποιώντας οικείες κατηγορίες.
Υπεραναπτυγμένη αυτοσυνείδηση Ελλήνων την
πρώιμη ελληνιστική εποχή. Προνομιούχες
μειονότητες./ κλονισμός αυτοπεποίθησης Ελλήνων
την ύστερη περίοδο.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Ήδη από τον 2ο π.Χ.αι. τα ελληνικά ήταν η γλώσσα των
μορφωμένων
Κλασικισμός με αττικιστικά πρότυπα, απαλλαγή από
βαρβαρικές επιρροές. Από τον 1ο αι. π.Χ. στα
λογοτεχνικά κείμενα που απευθύνονται στο μορφωμένο
κοινό η εικόνα του κόσμου παραμένει στατική.
Οι Ρωμαίοι ως το 62 μ.Χ. κήρυξαν πολλές φορές την
«ελευθερία» ορισμένων ελληνικών πόλεων.Σταδιακή
μεταμόρφωση Ελλήνων σε Ρωμαίους, διατηρώντας
γλώσσα και παραδόσεις.
 ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ
ΧΡΟΝΟΙ
Ο Έλληνας ως Ρωμαίος πολίτης εκπροσωπούσε το
πολιτισμένο μέρος της ανθρωπότητας. Υπεροπτική
διαφοροποίηση και ρομαντική εξιδανίκευση.
Ενόσω η αρχαία θρησκεία βρισκόταν στο επίκεντρο
της πολιτικής ζωής, όσο ο κόσμος διευρύνεται τόσο η
ανασφάλεια οξύνει την ανάγκη καταφυγής σε
φυγόκεντρα φαινόμενα που ξεφεύγουν από τα όρια της
λογικής (κύρος εξωτικής σοφίας, θρησκευτική
σωτηριολογία, ερμητικά κείμενα, μαγεία).
Αλληλεπίδραση ελληνικού και βαρβαρικού πολιτισμού.
Ο ευγενής άγριος = ο αντίποδας του
πολιτισμένου Έλληνα
Ατομικιστική ηθική και όχι συλλογική
Bon Sauvage = πράττει εκ φύσεως το ορθό
και διαφθείρεται από πειρασμούς του
πολιτισμού (Λουκιανός ,2ος αι. μ.Χ.)
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Η Σύγκρουση Ρωμαϊκού κράτους – Χριστιανισμού
πυροδοτήθηκε όταν αυτός έπαψε να παρουσιάζεται σα
μία από τις πολλές αιρέσεις του Ιουδαϊσμού.Ο
χριστιανισμός απέρριπτε αρχικά την ελληνική
φιλοσοφία που κατατασσόταν στην απολίτιστη πλευρά
του κόσμου.
Ως τότε η ταύτιση των εξωτικών θεοτήτων με αυτές
της ελληνορωμαϊκής παράδοσης βοηθούσαν το
μορφωμένο να αναζητεί την ενότητα του θείου στο
ποικιλόμορφο πατροπαράδοτο πάνθεο. Αρχική
αντίδραση μορφωμένων .
 ΕΞΑΠΛΩΣΗ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Εξαπλώνεται στο στρώμα των μορφωμένων.
Το 2ο και 3ο αι. μ.Χ.υιοθετεί την εξής εκδοχή : Ο Θεός χάρισε
στους Έλληνες τη γνώση της ορθής συμπεριφοράς με το δώρο της
φιλοσοφίας, στους Ιουδαίους την ορθή γνώση του Θεού με την
αποκάλυψη στο όρος Σινά και σε όλους τους ανθρώπους την
απόλυτη αλήθεια με την εντολή της αγάπης από τον
Χριστό.Αμετάβλητη αλήθεια που φανερώνεται βαθμιαία δι
αποκαλύψεως : Πλάτων = Μωυσής αττικίζων, Σωκράτης =
πρόδρομος Χριστού.
Η αντίθεση Έλληνα- Βάρβαρου υπερκαλύπτεται πλέον από αυτή
του Χριστιανού – μη Χριστιανού
 ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ
ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ
ΕΚΔΟΧΗΣ
 ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Η Ρώμη εξασθένισε επειδή έμεινε πιστή στην ειδωλολατρία. Η
χριστιανική πίστη την ανανέωσε και έγινε κυρίαρχος του κόσμου.
Το Βυζάντιο εξασφάλισε προϋποθέσεις οικουμενικού πολιτισμού
και διάδοσης του Ευαγγελίου.
Η σωτηριολογική – ιστορική ερμηνεία της Ρωμαϊκής κυριαρχίας
πρωτοεμφανίζεται στον Ευαγγελιστή Λουκά (ως τότε το Ρωμαϊκό
κράτος θεωρούταν πολέμιο του Χριστιανισμού).
Η συμμαχία χριστιανισμού και πολιτισμένης ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας έδωσε νέα ώθηση στη θεραπεία της
ελληνορωμαϊκής παράδοσης , ως διακριτικού μεταξύ πολιτισμού
και βαρβαρότητας.
 Η Ελληνικότητα των Άγγλων,
Βικτοριανή ενσάρκωση των ιδανικών της αρμονίας,
του μέτρου και της κοσμιότητας,
αντιπαρατίθετο σε τρομακτικές εικόνες της Ανατολής κατασκευασμένες
από μια φαντασία ενορχηστρωμένη
από τους χειρισμούς των συμφερόντων της ιμπεριαλιστικής τους ιστορίας.
Έτσι η κλασσική αρχαιότητα ήταν για τους Άγγλους Ρομαντικούς
περισσότερο δέσμη δυνατοτήτων, ένα ασαφές πλαίσιο αναφοράς ,
ένα ιδανικό ανέφικτης τελειότητας και πρότυπης έμπνευσης,
ασυσχέτιστο με την πραγματική σύγχρονη διάσταση
του επίσημου κληρονόμου- φορέα του, δηλαδή του ελληνικού κράτους.
 Η καταγωγική Ελληνικότητα του γερμανικού μεγαλείου ,
χτίστηκε σταδιακά μέσα από τη συνεισφορά διάφορων σημαντικών
λογίων ( Χέρντερ, Ότφριντ Μίλλερ, Γουίλιαμ Τζόουνς)
Η δόξα της Ελλάδας χρησιμοποιήθηκε για την υποστήριξη
των υψηλότερων ιδανικών του ιδεαλιστικού εθνικισμού τους .
Βάγκνερ- Ελλάδα = αληθινή εστία καλλιτέχνη
Νίτσε – Απολλώνια –Νύκτια Διονυσιακή Ελληνικότητα
Χόφμανσταλ –Ελλάδα = εσωτερική Ανατολή όλων.
Συνεπώς μια σειρά λογίων απεδαφοποίησαν το
Ελληνικό
προσδίδοντας του υπερεθνικό και οικουμενικό
χαρακτήρα- υποστύλωμα
της αποικιοκρατικής στρατηγικής -
και το αντιπαρέθεσαν με το Ελλαδικό .