Tbait Tenab teik Uab Metô

Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010 Funan Nua Npoi Haefes

Publikasi Gratis neik Uab Metô neu Kit Ok-okê a-nbi Format PDF
A’úbmepu : Yohanes Manhitu, Yogyakarta. Email: ymanhitu@yahoo.com

Kota Kefa, TTU. Foto: Herisandy Umbu Deta

♦ Mel Gibson, In Filem, ma Uab Mapnikan sin (Artikel)

Tuis neu ♦ Ntomneu Rabindranath Tagore (Sastra Pah Bian)
Edisi i ♦ ‘Tekâ Nonô Fauk neik Uab Metô (Varia)
♦ Usif Meûsinê he nkoenonnémen (Puisi)

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com

Mel Gibson, In Filem, ma Uab Mapnikan sin
ASINMÁKFILEM-SIN of nahín
Mab Gibson. Abaë ma amoê filem
i nâko Pah Austarali, me mahonis
a-nbi Peekshill, New York, Pah
Amerika Serikat, nbi ton 1956. In
karir a-nbi meupfilem naübon
nâko drama klasik mesê kanan
Summer City (Kota Foknais) nbi
ton 1977, ma in filem sains-fiksi
mesê kanan Mad Max (1979) ném
namuin. Ton fauk lab-lab lê i in
napoin filem nua lê a-nmoê in
kanan matekâ haef-haef a-nbi
bale-bale, ma akritik filem sin a-
nfe komentar namfafau ntom neu
filem kolosal (‘naeleüf) sin i. Bian
a-nfen pules ma nsiom in filem sin
neik sinmakat, bian namolok
nâleüf ma ntulek.
Naik nâko kritik humâ-humâ,
nâko ahínfilem, msat atoin-biasa
sin, aukuk ‘sinmakan Mel in mepu
natuin in filem nua amunit lê
napein pules, neis-neis nâko
amolok uab (lê alakleö he)
mapnikan sin. In filem nua – The
Passion of the Christ (Kristus In
Susar) ma Apocalypto (uab
Yunani: he tsikô/tapoin) – nfai
lalan feü neu panat uab (lê alakleö
he) mapnikan sin, aî uab lê munî i
ka nmuî tuaf namfau es namolok.
Mepu humaf i ntulun he nabenon
uab asli sin lê haef namfau ka
napeinin fa baelsonâ nbi pah ma
monit moderen, fun sin amolok-sin
Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
Artikel
ka namfau fa ben, aî sin ka
mamolok fa ben – me fê
mapakê a-nbi tuis. Ma natuin
media audiovisual (nenat-
kisot) uab ka amfaut ma ka
mapakê fa neno-neno nane
napenin “anin” he pah-pinan,
neis-neis neu batan amunit
nahín sin. Nbi filem The
Passion of the Christ, lê a-
npiô ntomneu Usif Yesus
Kristus in susar mâtanê ‘sekê
nâk o Poän G ets emani
talantea masaeb neu krus a-
“Mepu humaf i ntulun
he nabenon uab asli
sin lê haef namfau ka
napeinin fa baelsonâ
nbi pah ma monit
moderen.”
nbi Bnoko Golgota (uab
Ibrani: Bnoko Nuînakaf), Mel
Gibson – natuin ahínmolok
fauk sin tulun – namonib
nafanî uab Latín (lê solalus
Romawi sin namolok) ma uab
Aram (lê un-unû mapakê a-
nbi Pah Yudea oras Kristus fê
napunan pah he nfe ‘noinâ
neu to(b) Israel nbi jaman
Fefbelâ Feü). Nbi filem i hit tít
Halaman 2
Mel Gibson. Foto: Nâko Internet
ma tnén solalus Romawi sin ma
Pontius Pilatus inkun namolok uab
Latín. Oras Kristus nteknan lais-
amaneot (veritas) a-nbi Pilatus in
sonaf, Pilatus natoit nak, “Quid est
veritas?” (uab Latín: Lais-amaneot
nane sâ?). Masi ahínmolok (ahli-
uab) namfau nak versi uab Latín
lê mapakê nbi filem nane
masusun nâko tuis fauk ma
naikkun nâko molok asli nbi oras
nane, Mel Gibson nanát nalail
kiten neu jaman (oras) lê – kalu ka
natuin filem humaf i – hit alaha
trasa natuin taesulat.
Meupfilem es a-ntein lê nafenâ
ma nabenon uab eslê Apocalypto
lê fê mapoin neu to-amfaut es lab-
lab lê i. Filem lê naheun nok opan
nâ i nteknan neu to-pukan es lê
natua nbi nasi (‘lamu) nbi Pah
Meksiko, oras kaesmutî sin (atoni
Spanyol) fêka nhalin sin haekin
nbi pah pisâ nae. Nâko filem i in
ún talantea msoupun, atoni-sin
 Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010
>>
namolok uab-es lê matenâ nak Maya Yukatec,
aithe tuaf jutes (juta mesê) es a-npakê es Naija-
ikof (Jazirah) Yukatan, Meksiko, ma tuaf fauk
nâko Pah Belize ma Guatemala, ma tuaf fauk
nâko Pah Belize ma Guatemala. Masi ahínmolok
fauk fâka ntut natuin nak molok lê mapakê a-nbi
filem i logat amaneot ka kahâ, filem i nfe fnekan
feü neu uab knutû namfafau nbi pah-pinan i, es
neno nasoup neno nleman neu meisökan pah
moderen fun ka mamolok fa ben, aî masaitan
palsumâ. Sin mates aî lemat biasa fun alasan
fauk onlê i: (1) ka nmuî fa ben batan (generasi)
amunit es namolok, fun batan amolok uab nane
ka nmuî fa ben; (2) matalâ (mabandu) nâko
anaäplenat, nbi umeskól aî bale umum; ala uab
resmi es muti mapakê nbi mé-mé (hegemoni
lingustik); (3) ka nmuî fa sinmakat neu uab asli
nâko nanan aî monê he npaek ma namliab uab
nane. Biasa fun uab nane ka nmuî fa upâ
ekonomi aî sosial (kalu tamolok uab nane hit lof
tapein sâ? Loit? Mepu alekot? Lof matekâ nak
atoin-ahinat?). Tkios talail filem lê Mel Gibson
namót ma ntulû neu asinmákfilem abít pah-pinan,
hit bian ofmasit tanokan, taneöp, oke-te tafnekan
tak, “É Usî, baithe Mel Gibson naskék naneöp he
nmoê filem feü ma npaek uab bian a-nbi Pah
Indonesia, neis-neis a-nbi Timor”. Sekau es
nahín, kaiskaisâ nbi neno-amunit Mel Gibson, aî
tuaf bian onlê in, natutan in mepu ma npilnan Uab
Metô on uab neu filem feü nane. Ka tahín fa
sekau nok sekau es lof nâbaë nbi filem nane. Me
au uäkâ ak kalu nanait i naskeke njail, atámkanaf
(adaftar) lof neman nâko Amarasi talantea
Ambenû he natám sin kankin ma nafnekan
mâtanê he nâbaë nbi filem nane. Me logat Uab
Metô lê mé es lof mapakê a-nbi filem nane? Lof
ka nmuî fa lais-adil kalu logat Amarasi es mapakê
fun in a-npaumak kota ‘naek propinsi ini
(Kupang), aî logat Amanatun ma Eban fun sin
fêka napenin fa pengaru namfau nâko uab bian.
Aî logat Oekusi es mapakê fun in napein hanfuaf
Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
Halaman 3
moderen namfau nâko uab Portugés? Au ‘palsai lof
naskeke nmuî problem ntomneu pilit logat mé es he
mapakê. Ma tuaf “pragmatis” bian – fun ka nlomin
fa he nmasikan uab – lof naskek nak, “He kaisâ
tmansikan logat mé es he mapakê nbi filem i, aim
he ok-okê kit tpaek uab netral, lê kaisâ neik kit neu
matufus aî mapaluk”. Ma biasa nbi Timor uab netral
nane eslê Labit (uab Indonesia) aî uab Tetun (neu
abitin Ambenû). Neu, hit lof tamnés tok abitin
Afrika, lê natuin uab namfafau nbi nae ma ka nmuî
fa es lê in amolok-sin namfaun neisin biakin,
namuin naitnan uab bian lê a-njail “uab dame” neu
sin ok-okê. Me hit musti tpao tala Mel Gibson ném
he npaek Uab Metô nbi filem he tpanat uab? Mel
Gibson nane ala atoni asinmakat mesê, me uab
pah-pinan i namfau nfin nâko nifun mesê. Hit
tafnekan piuta Mel bian lê he natbolan nâko
Ambenû talantea Amrasi, ma nâko Amfoän talantea
Amanatun he nmoê filem The Perpetuity of Our
Culture (Hit Kultur in Monit Abalbalat). Me judul neik
Uab Inglés nane lof mapakê neuba promosi nbi
Internet, fun filem nane nobamesen lof masuting
neik Uab Metô (dialek universal?). Henait
akiosfilem-sin nahín filem in etus nak sâ, filem in
teks lof matuï neik uab Indonesia ma uab Inglés.
Abitin Oekusi nabeî nabainâ teks nane neik uab
Portugés aî uab Tetun henait abitin Timor Neonsaet
nabeî nahín filem in arti. Aim he tafnekan!
Yohanes Manhitu in tuis
Yogyakarta, 16 Funboësamnuâ 2007
Sumber lê mabaca:
http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_961520966/
Mel_Gibson.html
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Passion_of_the_Christ
http://www.commondreams.org/views06/1217-24.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Apocalypto
http://en.wikipedia.org/wiki/Mel_Gibson
 Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010 Halaman 4

>>
Ntomneu Rabindranath Tagore, nanan, in ka nasoup nít fa skól resmi. Me in talenta

Am’úf neu Sastra Bengali* neu sastra lo ‘naek ma namlia ‘tebes. In puisi
ahunut matuï oras in fê ton 8, ma in puisi palmelu
mapublikasi oras in fê ton 14. In a-nmatsao nbi ton
1883, ma nfin ton hiut onnane (1890) in natua nbi
Bengal Neonsaet (munî i Pah Bangladés). Ma nbi
ton 1901 in nasaitan bale nane ma natua nbi San-
tiniketan, nane es Bengal Neontés. Nbi bale nane
in nahakeb kun universitas mesê, Visva-Bharati,
nbi ton 1918. Skolânaek nane manaob natuin prin-
Foto: Nâko Internet
sip humanisme (prinsip neu loitan mansiane in
monit). Nbi ton fauk-fauk in nanan in a-nsutai susar
RABINDRANATH TAGORE (1861-1941) mahonis
‘naek fun in fé, in amaf, in anmone ma anfeto
a-nbi Kalkuta (munî i Kolkota), India, nok tanggal 7
nmaet nasaitne. Nbi oras nane ini msâ nok Ma-
Funnimâ 1861, India in am’úf neu sastra moderen.
hatma Gandhi (pahlawan nasional es nâko India)
Natuin in tuis-sin, in a-nfe lalan neu kanan atuis a-
a-ntulun mâtanê to(b) India ok-okê he nafeitin sin
nbi Pah India nâko uab kuatuaf ok-okê (Pah India
pah manekat nâko atoin-Inglés sin plenat kolonial -
nmuî uab ± 352 nok logat juta nifun-nifun, Le
-- he njail pah merdeka. Gurudeva (Guru mapules)
Magazine littéraire. No. 462, Funtenû 2007), msâ
i nasaitan pah-pinan nok Funfanû 1941.
neu atuis-sin a-nbi Pah Kaesmutî (Barat). Nbi ton
Rabindranath lo atuis ahinet ma amakoet lê
1913, in a-njail atuis ka-Eropa ahunut lê napein
namlileb Pah India ma pah-pinan in nekan neik
hadia Nobel sastra fun in sonit neu in puisi-sin lê
mepu amasat humâ-humâ. In napoin kun meup-
majudul Gitanjali (Metô: ‘Tulû Sít; Inglés: Song Of-
sastra namfafau: puisi volume 60 (natámnok bian
ferings; Prancis: L’Offrande lyrique). In puisi nam-
neu liänâ-sin), novel 13, ma eutpalâ (cerpen) alak-
fau ‘sekê matuï neik uab Bengali (mapakê es Pah
leö he ntea 100, tuidrama 150. Ka ala fa nane, ini
India ma Bangladés) ma namuin masonî neu uab
msâ es a-ntui sít (himne) nasional nonô nua (onlê
Inglés. Ka ala fa puisi nmés, ini msâ a-ntui prosa
hiti, Indonesia Raya, aî abitin Timor-Leste sini,
namfau neik uab Inglés. Hanfuaf Inglés sin lê ma-
Pátria) neu pah (negara) nua: India ma Bangladés.
pakê a-nbi antologi i suk namfau es papmesê nok
Nbi neno amunit, in nanaob in sinmakat neu meu-
abitin Sulat Kninô King James Version (lê Usif
plukis (gambar neik warna), ma njail alukis
James I a-ntoit he matlakab ma mapakê a-nbi Kré/
(pelukis). Es onnane, in ka ala fa ameupsastra uf,
Klei Anglikan).
me ini msâ atuisít ahinet ma alukis alekot. In lo
Masi ném nâko umenanan âmaut, Rabin-
atoni nok hinet lê namtís.
dranath ka nsimakan fa skól resmi. Nbi in monit
Gurudeva i ikon (‘takaf) neu Pah India. Masi in
nanan, in ka nasoup nít fa skól resmi. Me in talenta
nasaitan nalail pah-pinan, in banit humâ-humâ lê

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
 Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010
>>
mabelak ma mapanat, atoni namfau ntae sin piuta,
ma ntui nafanî sin neik uab pah bian. Ma nâko Pah
India, masaf ma mlilê nâko in mepu natua bale
namfafau nbi pah-pinan in nanan.
—————————-
* Manibun ma matuï mafanî neu Uab Metô nâko sumber
humâ-humâ.
—-
Conto nua nâko Gitanjali, Rabindranath in mepu lê a-
nmoë njail asiomhadia Nobel Sastra nbi ton 1913.
Yohanes Manhitu es nasoin sin neu Uab Metô
Gitanjali 01
Ho mmoê kau abalbalat, ho mlilê onnane. Kusi
mnâ i ho mulumab haef-haef, ma muhenu piuta
meik monit feü.
Feuk-tomiö an-anâ i ho meiki mutuin-a bnoko ma
mnesat, ma ho mfube meik lumat-ma-kolit feü
nabalbal.
Ho ‘nimam in leöt abalbalat nmoê au nekak âbaute
nlem neu mlilê ma napoin tekas lê hanfuaf-sin ka
nabeî fa nakanab.
Ho fét amfaûsekê neu kau ném ma nheu ba au
‘nimak an-anâ nua’in i. Ton namfafau nfinen, ma
ho fê musoin, ma bale fê esan he muhenu.
----------------------------------------------------------------
Thou hast made me endless, such is thy pleasure.
This frail vessel thou emptiest again and again,
and fillest it ever with fresh life.
This little flute of a reed thou hast carried over hills
and dales, and hast breathed through it melodies
eternally new.
Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
Halaman 5
At the immortal touch of thy hands my little heart
loses its limits in joy and gives birth to utterance
ineffable.
Thy infinite gifts come to me only on these very
small hands of mine. Ages pass, and still thou
pourest, and still there is room to fill.
————————————————-
Gitanjali 06
Mheut man hausufâ an-anâ i ma meiki, kaisâ a-
mpao! Au umtau kaiskaisâ in a-nmaknenê ma
nmouf neu afuskukû.
Au masit ka upein fa bale nbi ho iunhausufâ, me
mumasab ma msaije meik ho ‘nimam in menan ma
mhetu. Au umtau kaiskaisâ pahe nïsbai oras au
nekak fêka naskék, ma tabu he uteab au ‘tulû a-
nfin kun.
Masi ini ‘koton ka nmafau fa ma in fone namneuk,
mpaek hausufâ i nbi ho mepu ma mhetu tomas
neno fê ‘teme.
----------------------------------------------------------------
Pluck this little flower and take it, delay not! I fear
lest it droop and drop into the dust.
I may not find a place in thy garland, but honour it
with a touch of pain from thy hand and pluck it. I
fear lest the day end before I am aware, and the time
of offering go by.
Though its colour be not deep and its smell be
faint, use this flower in thy service and pluck it
while there is time.
 Varia : Humâ-Humâ Ntomneu Uab Metô Halaman 6

‘Tekâ neik Uab Metô

Yohanes Manhitu es nabuab sin

1. Feotnai mesê, bi muit-amasat. Nok nenô in a-nmaet, nok fai in a-nmoin. (Funan)
2. Bijae mutî natua nbi nefo. Natua nbi nae tala nameiti. (Noaponof)
3. Ktitî-ktitî, kbolâ-kbolâ. Kanan papâ lof maäbut. (Sót)
4. Bi pan-anet, bi ‘kot-haunoö. Kaisâ mhanet fun nok laso. (‘Sao, Isao)
5. Bijae ‘teme nbi lalne ninen. Mheili ka okê, mutáp ho besi. (Noke)
6. Fua bub-anâ, bub-akletî. Ese menu, te biane minonî. (Okâleti)
7. Solalus boës nnaon nkenan rús. Napeinin rús, sin nua es neku. (Taehutu)
8. Akaet-abilut, amneikhanaf. Mutní mulali, muloitan sonaf. (Kotkotos)
9. Namnau ume, in ka nasaitan. Neiki nnao, neu bale-bale. (Panbuü)
10.Ume mesê nok ní há. Nok manas ní há namtisin piuta. Nok ulan ala ní teun ba. (Asu nakmí)

1 2

Foto no. 1, 3, 4 nâko situs internet

Foto no. 2 nâko Adrianus Manhitu
Foto no. 5 nâko Fransiskus
Pakaenoni

4 5

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
 Sastra : Puisi Halaman 7

Usif Meûsinê he nkoenonnémen neu aborsi, neik kit nekamnaut;

In nahín hit lomit-sin ok-okê.
Nâko: Yohanes Manhitu

Ó Usif Meûsinê, aum laba nai meu kai!

Nenô ma fai hit tafinib tabu mnanû sin
Ma meik kai Ho akum neno-tunan
tala tones alakleö he namsoupen.
he mnoes main meno pah-pinan.
Lo ‘tebes, tabu natpén nafeus;
Mauthe natuin paän Betlehem,
nmaneo, ton feü he némen.
hai mînoinâ he msiom monit
masi mlilê ka ntean kai piuta,
Nahunun ton feü, neno kninô mesê kamapnikan:
masi mnatû fê eskun bale ‘ló.
neno Usif Meûsinê nabaijon on mansian.
Muheun hai nekam ameitis.
In ka mahonis fa nbi Salomo in sonaf;
In nemantean pah-pinan a-nbi paän
Ó Usif Meûsinê, aum laba nai meu kai!
Okê nabala nok kit he nrasa susar,
Mfe kai fnekan feü neu neno-amunit
natua nok kit he nsutai mnahas,
lê hai fêka mihín in human onmé.
nlak nok kit he nlekan lalan.
Mutúk ma mtiut kai nenô ma fai
In es hit Atukus amaneot.
henait hai nabeî misoup lalan i
lê naheun nok katilâ ma ‘naus.
Mauthe In meûsinen naheun hit nekak,
Ho kum es kompas neu lalan;
In snasan ameut nfú kit onlê anîfuü.
Ho kum es hai kfu’faifnomê
Tafnekan piuta he In a-nsoi kit
lê nanón kai neik meûsinê.
nâko hit meisökan moderen
lê neno-neno nkub nan kit.
Yogyakarta, Funboësamnuâ 2007

Neu makenat, mauthe In neik kit dame;

neu maputû global, neik kit oetenê;
neu korupsi, neik kit nek’âpisat;

Neu totis ma komentar ntomneu media i, msounû email neu

ymanhitu@yahoo.com

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 04, 9 Funboësamnuâ 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com