Nhung Bai Van Chon Loc Lop 10

L−u §øc H¹nh (Chñ biªn)
L−u TuyÕt Hiªn - NguyÔn Mai H−¬ng - Lª V¨n Kh¶i

TrÞnh Träng Nam - TrÞnh Duy Tu©n - NguyÔn Anh Th¬
Nh÷ng bµi v¨n chän läc

líp 10 ch−¬ng tr×nh ph©n ban
Nhµ xuÊt b¶n
http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 1

Lêi nãi ®Çu
Tõ n¨m häc 2006 - 2007, tÊt c¶ çc tr−êng Trung häc phæ th«ng b¾t ®Çu
thùc hiÖn ®¹i trµ Ch−¬ng tr×nh ph©n ban.
ViÖc d¹y vµ häc m«n Ng÷ V¨n cã nh÷ng ®iÓm thay ®æi c¬ b¶n sau ®©y :
Thø nhÊt, çc lo¹i v¨n b¶n ®−îc häc theo çch "®äc hiÓu". Ngoµi viÖc rÌn
luyÖn çc kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt cßn tËp trung rÌn luyÖn hai n¨ng lùc ph©n
tÝch vµ c¶m thô. NhÊt lµ c¶m thô v¨n b¶n v¨n häc.
Thø hai, phÇn viÕt bµi v¨n (x©y dùng v¨n b¶n), ch−¬ng tr×nh líp 10 häc
sinh ph¶i t¹o ®−îc çc kiÓu :
+ C¶m nghÜ vÒ ®êi sèng, vÒ v¨n häc
+ KÓ chuyÖn cã yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m
+ Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù
+ KÓ chuyÖn cã yÕu tè h− cÊu
+ ThuyÕt minh (giíi thiÖu) vÒ ®êi sèng vµ v¨n häc tõ chÝnh x¸c ®Õn hÊp
dÉn.
Cuèn s¸ch nµy ®−îc biªn so¹n b¸m s¸t ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n 10 nh»m
gióp häc sinh n©ng cao n¨ng lùc ph©n tÝch , c¶m thô v¨n häc vµ t¹o lËp çc v¨n
b¶n theo kiÓu lo¹i mµ ch−¬ng tr×nh yªu cÇu.
RÊt mong çc em sö dông s¸ch cã hiÖu qu¶.
Çc t¸c gi¶

§Ò sè 1
§øc tÝnh trung thùc
Bµi lµm
Kh«ng trung thùc lµ mét hiÖn t−îng ta vÉn th−êng gÆp trong cuéc sèng, nã ®# vµ
®ang diÔn ra quanh ta, nhÊt lµ trong líp trÎ. Nã trë thµnh mét çch sèng phæ biÕn. VËy
trung thùc lµ g× ?
Trung thùc lµ lu«n t«n träng sù thËt, t«n träng ch©n lÝ, lÏ ph¶i, sèng ngay th¼ng,
thËt thµ vµ dòng c¶m nhËn lçi khi m¾c khuyÕt ®iÓm.
Ng−êi trung thùc lµ ng−êi thËt thµ, ngay th¼ng ch©n thµnh trong çch ®èi xö víi
mäi ng−êi, lu«n nh×n nhËn kh¸ch quan vÒ çc sù viÖc trong cuéc sèng, lu«n t«n träng
vµ b¶o vÖ ch©n lÝ, b¶o vÖ lÏ ph¶i.
Do vËy, ngay tõ tuæi Êu th¬, tuæi häc trß, chóng ta cÇn ®−îc vµ tù b¶n th©n x©y
d¾p, rÌn luyÖn tÝnh trung thùc. Nh−ng ®©y ®ã vÉn cßn nhiÒu hiÖn t−îng häc sinh thiÕu
trung thùc. Cø nh×n vµo çc giê kiÓm tra, çc k× thi cö, hay tù hái, m×nh ®# mét lÇn nãi
dèi bè mÑ, thÇy c« gi¸o ch−a lµ râ. Êy thÕ mµ nhiÒu b¹n cßn rñ rª nhau, bao che cho
nhau.
Ngoµi x# héi còng vËy. Trong kinh doanh, trong c«ng viÖc, trong chÝnh trÞ hä vÉn
th−êng lîi dông lßng tin cña mäi ng−êi ®Ó trôc lîi ç nh©n, lõa ®¶o kiÕm tiÒn hay tham
nhòng, che giÊu téi ¸c tr−íc ph¸p luËt. Mét dÉn chøng ®iÓm h×nh dÔ thÊy nhÊt lµ trong
khi nhµ n−íc ®ang ph¶i båi th−êng cho ng−êi d©n mang gµ ®i tiªu huû th× t¹i §«ng
Anh - Hµ Néi çc çn bé ®# khai khèng lªn ®Õn hµng ngh×n con gµ, vÞt çc lo¹i. Hä lµ
nh÷ng çn bé ®¹i diÖn cho d©n, cho n−íc mµ l¹i thiÕu trung thùc. Råi gian lËn thuÕ, ¨n
c¾p b¶n quyÒn, khai t¨ng thiÖt h¹i hay thµnh tÝch, xö ¸n gian lËn, dèi trªn lõa d−íi...
Kh«ng trung thùc chÝnh lµ nguyªn nh©n, mÇm mèng cña çc tiªu cùc x# héi, g©y b¨ng
ho¹i ®¹o ®øc, lµm mÊt lßng tin, xãi mßn ®êi sèng tèt ®Ñp mäi ng−êi ®ang chung tay
x©y ®¾p. Bëi vËy cÇn ph¶i trung thùc, kh«ng v× çi lîi tr−íc m¾t mµ b¸n rÎ l−¬ng t©m.
NhÊt lµ nh÷ng ng−êi cÇm quyÒn ph¶i lµ ng−êi chÝ c«ng v« t−, c−¬ng trùc, th¼ng th¨n
th× míi ®−a ®Êt n−íc v÷ng m¹nh ®i lªn, tiÕn tíi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Råi
trong çc mèi quan hÖ hîp t¸c s¶n xuÊt kinh doanh, tÝnh trung thùc sÏ gióp cã ®−îc
lßng tin ë mäi ng−êi, tõ ®ã cã uy tÝn trong s¶n phÈm. ThiÕu trung thùc sÏ g©y ra hËu
qu¶ kh«ng thÓ l−êng tr−íc ®−îc. Nh÷ng tai biÕn x# héi tõ n¹n lµm hµng gi¶ hay ngé
®éc thùc phÈm, b»ng cÊp gi¶...h¼n ai còng thÊy.
TÝnh trung thùc cÇn ®−îc chó träng gi¸o dôc, rÌn luyÖn ngay tõ nh÷ng ngµy cßn
c¾p s¸ch tíi tr−êng mµ ®iÓm ®Çu rÌn luyÖn lµ thµnh thùc víi chÝnh b¶n th©n m×nh. Bëi
v×, “Ph¶i thµnh thËt víi m×nh, cã thÓ míi kh«ng dèi tr¸ víi ng−êi kh¸c” (Uy-li-am
SÕch-xpia).
Trung thùc lµ cèt lâi, xoay quanh nã cßn nhiÒu ®øc tÝnh kh¸c mµ quan träng nhÊt
lµ th¸i ®é th¼ng th¾n, tinh thÇn, hµnh ®éng dòng c¶m. Kh«ng cã ®øc tÝnh nµy, trung
thùc chØ nh− cña quý bÞ dÊu kÝn. Th¶ng th¾n, dòng c¶m l¹i ph¶i ch©n thµnh, khÐo lÐo.
Nªu kh«ng trung thùc - th¼ng th¾n - dòng c¶m sÏ kh«ng cã t¸c dông hoÆc bÞ h¹n chÕ
t¸c dông. Ta nªn rót ra mét ®iÒu : rÌn luyÖn tu d−ìng çc tÝnh tèt lµ rÊt cÇn nh−ng thÓ
hiÖn nã trong xö thÕ cßn quan träng h¬n.

Ch¼ng h¹n, kh«ng nhÊt thiÕt ta ph¶i thÓ hiÖn râ, ®«i lóc ta còng ph¶i cã øng xö
khÐo lÐo ®Ó tr¸nh cho ng−êi kh¸c nçi ®au ®ín vÒ mét sù thËt phò phµng nµo ®ã. Nãi
nh− vËy cã nghÜa lµ ta kh«ng cÇn ph¶i cøng nh¾c, rËp khu«n mµ ph¶i biÕt c− xö sao
cho hîp lÝ, hîp t×nh.
§øc tÝnh trung thùc lµ ®iÒu mµ con ng−êi, nhÊt lµ con ng−êi trong x# héi hiÖn ®¹i
cÇn ph¶i cã, cÇn ph¶i ®−îc rÌn luyÖn. VËy sao ta kh«ng rÌn luyÖn nã ngay tõ khi cßn
ngåi trªn ghÕ nhµ tr−êng ®Ó khi ra ®êi ta sÏ xem nã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt
nhÊt ®Ó b−íc vµo cuéc sèng hiÖn ®¹i ngµy nay.
§Ò sè 2
Lßng biÕt ¬n thÇy c« gi¸o
Bµi lµm
“Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn”, mét triÕt lÝ d©n gian ®# ®−îc l−u truyÒn tõ bao
®êi nay. §iÒu nµy cho chóng ta thÊy ng−êi thÇy cã vai trß to lín ®èi víi con ®−êng häc
vÊn cña mçi häc trß. DÉu lµ häc trß b¸n tù, nhÊt tù (cã c©u "nhÊt tù vi s−, b¸n tù vi s−"
- mét ch÷ lµ thÇy, nöa ch÷ còng lµ thÇy), huèng hå chi, chóng ta, trong ®êi ai ch¼ng lµ
häc trß h¬n mét lÇn "nhÊt tù" hiÓu theo nghÜa réng cña kh¸i niÖm nµy. Nh−ng ®iÒu t«i
muèn nãi ®Õn ë ®©y lµ mét mÆt kh¸c n÷a cña c©u tôc ng÷ - §ã còng lµ lêi nh¾n nhñ,
khuyªn r¨n chóng ta ph¶i nhí ¬n thÇy c«.
Mçi ng−êi cã ®−îc c«ng danh, sù nghiÖp thµnh ®¹t ®Òu nhê c«ng ¬n d¹y dç cña
thÇy c«. Nh÷ng ng−êi chiÕn sÜ trong cuéc chiÕn sinh tö víi giÆc ngo¹i x©m, trong hµnh
trang tinh thÇn mang ra mÆt trËn còng cã lêi thÇy c«. Chóng ta, h¼n ®# nhiÒu ng−êi ®äc
nhËt kÝ cña anh NguyÔn V¨n Th¹c (Nhµ xuÊt b¶n Thanh niªn xuÊt b¶n d−íi nhan ®Ò
Mi mi tuæi hai m−¬i) häc sinh tr−êng cÊp 3 (THPT) Yªn Hßa B - Tõ Liªm, Hµ Néi.
Trang nhËt kÝ ngµy 24/5/1972, ghi tr−íc khi anh hi sinh t¹i chiÕn tr−êng Qu¶ng TrÞ hai
th¸ng, b¶y ngµy sau ®ã, ng−êi häc trß nµy ®# nhí lêi d¹y thÇy gi¸o cò - thÇy L−u, vµ
nãi r»ng, cho ®Õn lóc nµy, anh míi hiÓu hÕt lêi d¹y cña thÇy. Xin ®−îc trÝch ®o¹n
nguyªn v¨n "Lßng tin t−ëng ë con ng−êi còng chÝnh lµ mét nÐt riªng rÊt ®éc ®¸o cña
lßng nh©n ®¹o - §iÒu nµy thÇy L−u ® nãi rÊt nhiÒu lÇn víi m×nh tõ 3 n¨m tr−íc, tõ
h¬n 2 n¨m tr−íc - Nh−ng ®Õn giê m×nh míi hiÓu mét çch s©u xa vµ ®Çy ®ñ nhÊt".
Ng−êi häc trß NguyÔn V¨n Th¹c hiÓu vµ x¸c ®Þnh ®óng ®¾n lÏ sèng cña ®êi m×nh. "Cã
thÓ ngµy mai, cuéc ®êi sÏ tr¶ lêi m×nh b»ng luång giã l¹nh ng¾t, nh−ng cã hÒ chi, khi
m×nh ® cèng hiÕn cho cuéc dêi mét t©m hån chÝnh trùc vµ cao c¶ - BiÕt yªu vµ biÕt
ghÐt - BiÕt l¨n lén trong çi b×nh dÞ cña cuéc sèng mµ c¶m hiÓu h¹nh phóc kh«ng cã g×
so s¸nh næi. BiÕt sèng cao th−îng, v−¬n lªn trªn tÊt c¶ nh÷ng nh÷ng g× tÝnh to¸n ç
nh©n mßn mái vµ c»n cçi. Ph¶i, m×nh ph¶i sèng nh− vËy, ph¶i cèng hiÕn cho cuéc ®êi
mét t©m hån nh− thÕ - §©y lµ m¬ −íc, lµ nguyÖn väng, quyÕt t©m vµ còng lµ tr¸ch
nhiÖm m×nh ph¶i lµm. Ph¶i lµm". ChÝnh v× thÕ ta kh«ng thÓ quªn ®−îc c«ng ¬n cña
thÇy c«.
ThÇy c« gi¸o lµ ng−êi h−íng dÉn, båi d−ìng, truyÒn ®¹t cho ta nh÷ng kinh
nghiÖm mµ nh©n lo¹i ®# tÝch luü trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi vÒ khoa häc tù
nhiªn, khoa häc x# héi vµ kinh nghiÖm sèng ®Ó më réng trÝ ãc cho chóng ta. ThÇy c«

kh«ng chØ cho chóng ta tri thøc mµ cßn rÌn luyÖn cho chóng ta bµi häc lµm ng−êi. Lóc
cßn bÐ th¬ thÇy c« d¹y ta tõng ch÷ çi, tõng con sè, råi theo n¨m th¸ng chóng ta dÇn
lín lªn thÇy c« d¹y ta nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt cao h¬n, réng h¬n ®Ó gi¸o dôc ta thµnh
ng−êi cã tri thøc, cã ®¹o ®øc. Çc thÇy c« ®# “V× lîi Ých tr¨m n¨m trång ng−êi”, ®µo
t¹o chóng ta thµnh nh÷ng ng−êi h÷u Ých. T¹i sao danh häa ý Lª-«-na ®¬ Vanh xi
(1452 - 1519) cã thÓ trë thµnh ®Ønh cao cña thêi Phôc h−ng vµ thÕ giíi. V× «ng cã
ng−êi thÇy lµ häa sÜ Vª-r«-ki-«. Tho¹t ®Çu thÇy b¾t cËu bÐ häc trß vÏ qu¶ trøng gµ mÊy
chôc ngµy liÒn. Bëi «ng muèn cho nhµ häa sÜ thiªn tµi t−¬ng lai biÕt "trong mét ngh×n
çi trøng, kh«ng bao giê cã hai çi hoµn toµn gièng nhau...Do vËy nÕu kh«ng cè c«ng
luyÖn tËp th× kh«ng vÏ ®óng ®−îc ®©u...§ã cßn lµ çch luyÖn m¾t cho tinh, luyÖn tay
cho dÎo". Çc thÇy c« gi¸o lµ ng−êi "mµi s¾t nªn kim", c«ng lao biÕt bao ! ThËt ®óng
nh− nhµ th¬ Bïi §¨ng Sinh, hiÖn nay ®# lµ nhµ gi¸o k× cùu, lóc cßn ngåi trªn ghÕ nhµ
tr−êng ®# viÕt :
“§åi cao th¾m s¾c ti g«n
Trång hoa thÇy ® trång lu«n c¶ ng−êi”
Çc thÇy, çc c« ®ang lµm mét nghÒ cao quý nhÊt, nghÒ d¹y häc, nghÒ mµ d©n
téc ta vèn rÊt coi träng, quan t©m vµ biÕt ¬n. ¤ng cha ta th−êng nãi :
“Muèn sang th× b¾c cÇu kiÒu
Muèn con hay ch÷ ph¶i yªu kÝnh thÇy”
V× häc sinh th©n yªu, çc thÇy gi¸o, c« gi¸o ®# lu«n lu«n quan t©m ®Õn sù tiÕn
bé, vui s−íng tr−íc sù tr−ëng thµnh cña chóng ta, tr¨n trë tr−íc thiÕu sãt mµ chóng ta
m¾c ph¶i. Tõ çi n«i lµ nhµ tr−êng, t×nh c¶m g¾n bã gi÷a chóng ta vµ çc thÇy c« lµ
mét t×nh c¶m ®Æc biÖt, s©u s¾c. T×nh c¶m ®ã sÏ cïng ®i suèt cuéc ®êi, ®éng viªn, n©ng
®ì chóng ta tr−ëng thµnh. Mäi ng−êi chóng ta ph¶i kh¾c ghi vµ biÕt ¬n. Ph¶i ghi nhí
trong lßng, ®¹o thÇy trß lµ mét trong nh÷ng ®¹o lín, gi÷ cho x# héi lµnh m¹nh, v÷ng
ch¾c. L¹i xin kÓ víi çc b¹n mét c©u chuyÖn mµ nh©n vËt häc trß hiÖn vÉn ®ang sèng
vµ lµ mét nhµ th¬ næi tiÕng cña chóng ta. ChuyÖn cña nhµ th¬ Hoµng CÇm, thi sÜ yªu
th−¬ng cña miÒn Kinh B¾c, çi n«i cña v¨n hãa ViÖt Nam. Nhµ th¬ ®# lµm cho con
s«ng §uèng thµnh dßng s«ng tr÷ t×nh, dßng s«ng thi ca. N¨m häc 1935 - 1936, Hoµng
CÇm häc víi thÇy Hoµng Ngäc Ph¸ch, còng lµ mét nhµ v¨n (t¸c gi¶ Tè T©m, thiªn tiÓu
thuyÕt l#ng m¹n vµo lo¹i më ®Çu v¨n ch−¬ng l#ng m¹n). Ai ngê sau ®ã Ýt l©u, l¹i lÊy
chÞ g¸i hä thÇy gi¸o m×nh. Mét ngµy tÕt ë thÞ x# B¾c Ninh, khi hai vî chång thi sÜ ®i
chóc tÕt hä hµng, vµo nhµ thÇy, theo t«n ti trËt tù, thÇy cø mét ®iÒu "th−a b¸c", hai
®iÒu "th−a b¸c". Vî nhµ th¬ còng th¶n nhiªn "cËu c©u, t«i t«i" mÆc dï kÐm ®Õn trªn 20
tuæi. Song Hoµng CÇm th× kh«ng d¸m. ¤ng lÔ phÐp x−ng "con", gäi "thÇy". VÒ nhµ, bµ
vî phµn nµn :
- Sao m×nh l¹i x−ng "con" víi cËu Êy ? CËu Êy lµ em m×nh chø !
Hoµng CÇm ®# qu¶ quyÕt tr¶ lêi :
- Anh ph¶i t«n träng çi ®iÒu cã tr−íc. Tr−íc khi anh lµ chång em, anh ®# lµ häc
trß cña «ng Ph¸ch tõ l©u råi. Ng−êi thÇy gi¸o Êy ®# cã c«ng lín ®µo t¹o ®−îc ra anh
h«m nay ®Êy em ¹ !
Lßng biÕt ¬n thÇy c« lµ ph¶i biÕt gi÷ ®óng "§¹o". Nh−ng cao h¬n, ph¶i ®−îc thÓ
hiÖn b»ng hµnh ®éng cô thÓ. Muèn vËy chóng ta ph¶i häc tËp tèt, ®¹t nhiÒu thµnh tÝch
cao. §©y còng chÝnh lµ ®¹o lÝ lµm ng−êi, lµ çch øng xö cña ng−êi cã nh©n çch. §Êt

n−íc ta cã rÊt nhiÒu tÊm g−¬ng ®¸ng ®Ó noi theo nh− ng−êi häc trß con vua Thñy TÒ
cña thÇy Chu V¨n An. BiÕt lµ tr¸i mÖnh Ngäc Hoµng, tÊt bÞ chÕt chÐm, nh−ng vÉn tu©n
theo lêi d¹y b¶o nh©n nghÜa cña thÇy.
B¸c Hå tõng d¹y : “KÎ cã tµi mµ kh«ng cã ®øc lµ ng−êi v« dông, ng−êi cã ®øc
mµ kh«ng cã tµi th× lµm viÖc g× còng khã”. NÒn t¶ng cña con ng−êi vÉn lµ ®¹o ®øc, ®¹o
®øc kÕt hîp víi tµi n¨ng th× lµm chuyÖn g× còng thµnh c«ng. X# héi hiÖn ®¹i ngµy nay,
vÊn ®Ò ®¹o ®øc ®ang cßn nhiÒu çi ®Ó quan t©m, ®ã lµ t×nh tr¹ng häc sinh v« lÔ, v« ¬n
b¹c nghÜa víi thÇy c«. ThËm chÝ cã hµnh vi l¨ng m¹, c«n ®å. TÊt c¶ ®Òu bÞ chª tr¸ch,
lªn ¸n gay g¾t.
Trong bèi c¶nh nh− thÕ, thiÕt nghÜ, lßng biÕt ¬n lµ mãn quµ gi¸ trÞ nhÊt, lµ b«ng
hoa t−¬i th¾m nhÊt ®Ó çc thÕ hÖ häc sinh d©ng tÆng thÇy c« kÝnh yªu. §©y kh«ng ph¶i
chØ lµ bæn phËn vµ nghÜa vô mµ cßn lµ thø t×nh c¶m cao quÝ, thiªng liªng, ë ®©u, lóc
nµo còng cÇn g×n gi÷, nªu cao.
§Ò sè 3
Xin mÑ h·y yªn t©m
Bµi lµm
Con ®# m−êi l¨m tuæi råi mÑ ¬i, ®# lín kh«n, con biÕt r»ng mÑ rÊt lo l¾ng cho
con khi con ®i ®©u, nh−ng mÑ ¬i, con biÕt m×nh ph¶i lµm g× khi kh«ng cã bè mÑ ë bªn
vµ “xin mÑ h#y yªn t©m vÒ con”.
T«i cã mét ng−êi mÑ tuyÖt vêi, mÑ rÊt khÐo tay, mÑ nÊu ¨n còng kh¸ ngon.
Nh−ng t«i kh«ng ®−îc lÊy mét phÇn cña mÑ. Con g¸i lín råi mµ t«i rÊt vông vÒ, tr−íc
khi lµm viÖc g× mÑ còng dÆn t«i cÆn kÏ. Lóc nµo mÑ còng lo l¾ng v× ë çi tuæi ®ang
ph¸t triÓn, çi tuæi dËy th×, mÑ sî søc khoÎ bÞ gi¶m sót, t×nh c¶m ch«ng chªnh, suy
nghÜ ch−a chÝn ch¾n ¶nh h−ëng tíi häc tËp. Råi mÑ sî, ®êi sèng ph¸t triÓn, cµng ngµy
ph−¬ng tiÖn giao th«ng cµng tÊp nËp, ®Ï bÞ tai n¹n. MÑ kh«ng yªn t©m, d¹o ®Çu, mçi
khi ph¶i ®i häc xa, t«i ®¹p xe ®i tr−íc, mÑ xe m¸y theo sau. L©u dÇn, t«i th¹o ®−êng
mÑ kh«ng kÌm t«i n÷a, nh−ng tranh thñ, mÑ vÉn th−êng ghÐ vµo chç t«i häc. Cã nh÷ng
h«m t«i häc vÒ khuya, mÑ lo kh«ng ngñ ®−îc, ngåi ë ghÕ chê tíi khi t«i vÒ nhµ míi im
lÆng ng¶ l−ng. Nh−ng con ng−êi t«i qu¸ v« t©m, vÒ nhµ mét çi, chµo mÑ lµ ch¹y tãt
lªn tÇng, t«i còng ch¼ng ®Ó ý t©m tr¹ng mÑ nh− thÕ nµo. Cø thÕ ! L¹i cã lÇn mÑ nãi g×
®ã, khi t«i ®ang lµm bµi tËp khã qu¸, h×nh nh− mÑ hái ch×a kho¸ ®Ó ë ®©u. T«i g¾t lªn
víi mÑ "mÑ t×m ®i sao cø hái con nhiÒu thÕ !". MÑ kh«ng nãi g×, thui thñi mét m×nh ®i
xuèng nhµ. Thùc ra t«i còng biÕt lµm mäi viÖc, chØ kh«ng cÈn thËn ®−îc nh− mÑ th«i.
Çi chÝnh lµ cã mÑ lµm hÕt nªn t«i û l¹i, ®©m ra l−êi.
Cßn nhí, th¸ng tr−íc, h«m sinh nhËt çi H¶o, b¹n th©n cña t«i, T«i xin ®i, mÑ
®ång ý, tr−íc khi ®i mÑ dÆn t«i nµo lµ vÒ sím, nµo lµ ®i ®−êng cÈn thËn, kh«ng ®−îc la
cµ. TiÖc sinh nhËt thËt vui, nh−ng nhí lêi mÑ dÆn, t«i ®# xin phÐp ra vÒ . Ai ngê, gi÷a
®−êng xe bÞ thñng x¨m, d¾t bé mét qu#ng míi cã hiÖu söa xe. VÒ ®Õn nhµ ®# kho¶ng
10h15’, må h«i nhÔ nh¹i, t«i vµo nhµ, kh«ng thÊy mÑ chê t«i nh− mäi khi. Ch¾c mÑ
giËn, t«i më cöa råi l¼ng lÆng lªn phßng nh− mäi khi, còng sî mÑ m¾ng. Nh−ng råi mÑ
gäi xuèng, dÆn ngµy mai gióp mÑ lµm b÷a s¸ng cho c¶ nhµ v× mÑ c¶m thÊy khã chÞu
trong ng−êi. MÆt t«i xÞ ngay ra. MÑ liÒn b¶o "nÕu con c¶m thÊy kh«ng lµm ®−îc th×

th«i”. T«i kh«ng nãi mét lêi nµo. §ªm Êy t«i ch¼ng ngñ ®−îc, sao mÑ kh«ng tr¸ch,
ch¾c mÑ kh«ng th−¬ng m×nh n÷a v× m×nh kh«ng vÒ ®óng giê, kh«ng ch¨m sãc mÑ lóc
èm ®au. T«i nhí cã h«m b¸c HiÒn gÇn nhµ sang ch¬i kÓ chuyÖn b¸c èm chÞ An ch¨m
sãc rÊt chu ®¸o mÑ nghe, nÐt mÆt buån buån. Nh−ng mÑ kh«ng nãi ra ch¾c mÑ gi÷ thÓ
diÖn cho t«i. NghÜ thÕ, t«i thÊy hèi hËn. T«i quyÕt ®Þnh dËy sím lµm b÷a s¸ng ®Ó
chuéc lçi víi mÑ. §ªm nay ®èi víi t«i dµi d»ng dÆc nh− mét n¨m ®# tr«i qua. S¸ng t«i
cè dËy thËt sím ®Ó gióp mÑ, t«i s÷ng sê c¶ ng−êi thÊy mÑ ®# lµm xong, t«i tr¸ch mÑ
sao mÑ kh«ng ®Ó cho con lµm. MÑ l¹i b¶o, vÉn nh− nh÷ng lÇn tr−íc : Con th× biÕt lµm
g×.
Nh−ng t«i muèn chøng minh cho mÑ thÊy t«i cã thÓ lµm ®−îc. Ngay buæi s¸ng
h«m ®ã, ®i häc vÒ sím, t«i ®# nÊu b÷a tr−a víi mét sù cè g¾ng cËt lùc. Khi mÑ vÒ c¬m
n−íc nÊu xong, cã ®iÒu çi bÕp thµnh mét b#i chiÕn tr−êng. Kh«ng ngê, mÑ «m t«i vµ
khãc : con g¸i mÑ ®# lín thËt råi. ThÕ råi, hai mÑ con t«i võa dän dÑp võa nãi chuyÖn.
T«i hái mÑ cã giËn t«i kh«ng, mÑ chØ c−êi, b¶o : sao mÑ l¹i giËn con ®−îc chø. T«i hái,
con lµm g× còng sai mµ mÑ ch¼ng tr¸ch mãc. MÑ nãi : mÑ biÕt con sÏ biÕt lçi vµ söa
ch÷a, v× mÑ sinh ra con mµ. R¬m rím n−íc m¾t, t«i cè hái thªm. T¹i sao khi con g¾t
mÑ, mÑ kh«ng nãi g×. MÑ gi¶i thÝch v× ë tuæi t«i tÝnh khÝ thÊt th−êng, ë tuæi nµy con
ng−êi hay ph¹m ph¶i nh÷ng sai lÇm kh«ng tr¸ch ®−îc. T«i oµ lªn khãc, mÑ «i sao mÑ
tèt víi con vËy, mÑ b¶o v× mÑ lµ mÑ cña con. T«i «m chÇm lÊy mÑ, mÑ lau n−íc m¾t
cho t«i, t«i nãi lÝ nhÝ : MÑ ¬i ! Xin mÑ h#y yªn t©m, con sÏ lµm tÊt c¶ ®Ó bï ®¾p l¹i
nh÷ng g× mÑ ®# lo l¾ng cho con. MÑ lµ tÊt c¶ cña con, lµ cuéc sèng cña con, con sÏ cè
g¾ng häc tËp tèt ®Ó xøng ®¸ng lµ ®øa con ngoan cña mÑ. MÑ ®# gióp con tØnh giÊc,
c¶m nhËn ®−îc gi¸ trÞ cña gia ®×nh vµ t×nh mÑ, c¶m ¬n mÑ nhÐ.
Dï ë ®©u hay ë n¬i nµo con vÉn lµ con mÑ, nÕu ai cßn diÔm phóc cã mÑ ë bªn
ch¨m sãc, h#y dµnh mét chót thêi gian quý b¸u cña m×nh cho mÑ, ®Ó sau nµy kh«ng
ph¶i hèi hËn. MÑ ¬i mÑ h#y yªn t©m, mÑ h#y gi÷ g×n søc khoÎ, mÑ kh«ng ph¶i lo l¾ng
cho con n÷a v× con ®# lín råi.
§Ò sè 4
C¶m nghÜ khi ®äc
Phß gi¸ vÒ kinh cña TrÇn Quang Kh¶i
Bµi lµm
Hµo khÝ §«ng A (chiÕt tù ch÷ TrÇn viÕt theo H¸n tù) khëi ph¸t bëi chiÕn th¾ng
®Õ quèc Nguyªn - M«ng lÇn thø nhÊt - 1258 ®# ®−îc kh¼ng ®Þnh rùc rì, hïng hån b»ng
çc chiÕn c«ng vang déi trong hai lÇn ®¹i th¾ng 1285, 1287 sau ®ã. Con ch¸u cña
nh÷ng “Ng−êi lÝnh giµ ®Çu b¹c, kÓ mi chuyÖn Nguyªn Phong” ®# lµm cho kÎ x©m
l−îc h#i hïng ngay c¶ khi chóng yªn æn vÒ n−íc - “Nghe tiÕng trèng ®ång mµ tãc trªn
®Çu b¹c tr¾ng” (§ång cæ thanh trung b¹ch ph¸t sinh). §ã lµ søc m¹nh toµn diÖn cña
d©n téc d−íi thêi nhµ TrÇn trªn c¬ së ý thøc tù c−êng, tù chñ.

KhÝ ph¸ch hµo hïng Êy ®# vang ®éng thµnh c¶m høng yªu n−íc ®−îc biÓu hiÖn
mét çch tËp trung, ®a d¹ng trong th¬ v¨n. Tõ mét lêi hÞch thiÕt tha tr−íc khi l©m trËn,
bµi phó hµo s¶ng, håi quang mÊy chôc n¨m sau ®Õn nh÷ng tø tuyÖt, nh÷ng ngò ng«n 4
c©u, 20 ch÷ ngay trong cuéc chiÕn.
Phß gi¸ vÒ kinh cña TrÇn Quang Kh¶i lµ mét trong nh÷ng bµi nh− thÕ.
Cuèi n¨m 1284 ®Çu n¨m 1285, qu©n Nguyªn- M«ng µo ¹t tÊn c«ng n−íc ta lÇn
thø hai. T×nh thÕ ®Êt n−íc hiÓm nghÌo, çc vua TrÇn ph¶i dêi kinh ®« t×m ph−¬ng kÕ
chèng ®ì. Nh−ng chØ qua mïa xu©n n¨m 1285, qu©n ta ®# chuyÓn thÕ tÊn c«ng. Th¸ng
t−, trong trËn ®¸nh t¹i Hµm Tö, mét ®Þa ®iÓm trªn s«ng Hång t¹i huyÖn Kho¸i Ch©u
(tØnh H−ng Yªn ngµy nay) t−íng TrÇn NhËt DuËt ®# ph¸ tan ®¹o qu©n Th¸t §¸t, b¾t
sèng giÆc ¤ M# Nhi. (Trong §¹i ço b×nh Ng« sau nµy NguyÔn Tr#i nhÇm sù viÖc nªn
viÕt “Cöa Hµm Tö b¾t sèng Toa §«, s«ng B¹ch §»ng giÕt t−¬i ¤ M”). Th¸ng 6, TrÇn
Quang Kh¶i th¾ng tiÕp trËn Ch−¬ng D−¬ng, ®uæi ®¹o qu©n chñ lùc cña Tho¸t Hoan
ch¹y dµi lªn phÝa b¾c, gi¶i phãng Th¨ng Long, r−íc vua TrÇn trë l¹i kinh thµnh. Trong
kh«ng khÝ Êy, «ng ngÉu høng cao ®é lµm nªn Tông gi¸ hoµn kinh s− (Phß xa gi¸ nhµ
vua vÒ l¹i kinh ®«) danh bÊt h− truyÒn. Cïng kho¶ng thêi gian nµy, vua TrÇn khi ®Õn tÕ
ë nhµ Th¸i miÕu còng øng khÈu hai c©u : "X t¾c l−ìng håi lao th¹ch m / S¬n hµ
thiªn cæ ®iÖn kim ©u". NghÜa lµ "§Êt n−íc hai phen bon ngùa ®¸ /Non s«ng ngh×n thña
v÷ng ©u vµng", cïng mét m¹ch c¶m høng yªu n−íc, tù hµo d©n téc.
Bµi th¬ chØ bèn c©u, theo lèi n¨m ch÷ m¹ch l¹c, gän gµng. Hai c©u ®Çu kÓ l¹i
hai chiÕn c«ng hiÓn h¸ch võa míi ®ã, ®ang cßn t−¬i nguyªn kh«ng khÝ chiÕn th¾ng. Cã
nÐt ®Æc biÖt lµ tr×nh tù çc chiÕn c«ng kh«ng ®−îc nªu theo diÔn biÕn thêi gian tr−íc
sau. ChiÕn th¾ng Ch−¬ng D−¬ng tr−íc, Hµm Tö sau. Çch tr×nh bµy nh− thÕ lµ theo çi
l«-gÝc cña c¶m høng. TrËn sau míi h¬n vµ còng vang déi h¬n. ChÝnh nhê chiÕn th¾ng
Ch−¬ng D−¬ng mµ Tho¸t Hoan ph¶i bá ch¹y, Th¨ng Long ®−îc gi¶i phãng. ChÝnh nhê
chiÕn th¸ng Ch−¬ng D−¬ng mµ cã çi kh«ng khÝ r¹o rùc phÊn chÊn trong ngµy “vÒ l¹i
thñ ®«” nµy. Lêi th¬ rÊt c« ®óc, vÎn vÑn m−êi ch÷, nªu hai sù viÖc lµ “c−íp gi¸o giÆc”
vµ “b¾t qu©n thï”. Song qua hai h×nh ¶nh nµy ng−êi ®äc c¶m nhËn ®−îc niÒm phÊn
chÊn, h©n hoan. §óng lµ c©u th¬ ®¨ng ®èi bªn ngoµi ®anh ch¾c, bªn trong chøa chan
xóc c¶m. C¶m xóc theo kiÓu c« l¹i. Sù c« ®óc nµy t¹o ra mét thÕ n¨ng, kh¶ n¨ng kh¬i

gîi ng−êi ®äc suy ngÉm. Mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng thÈm mÜ cña thi ph¸p cæ lµ gîi, Ýt
chó träng kÓ, t¶.
Hai c©u th¬ sau lµ lêi ®éng viªn, quyÕt t©m x©y dùng,b¶o vÖ nÒn th¸i b×nh cña giang
s¬n, ®Êt n−íc.
Nguyªn v¨n :
Th¸i b×nh tu trÝ lùc
V¹n cæ thö giang san
VÉn tr×nh bµy theo lèi ngò ng«n nh− tr−íc nh−ng l¹i ®Æt ra mét nhiÖm vô, mét
yªu cÇu hoµn toµn míi. Th«ng th−êng, sau chiÕn th¾ng ng−êi ta dÔ tho¶ m#n, dÔ say
s−a víi vinh quang, bá lì mét kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt chuÈn bÞ cho t−¬ng lai. TrÇn
Quang Kh¶i ®# cã nhËn thøc hoµn toµn ®óng vµ ®Æt vÊn ®Ò mét çch kÞp thêi vÒ nh÷ng
c«ng viÖc thêi hËu chiÕn. ¤ng hiÓu r»ng nh÷ng c«ng viÖc cña mét ®Êt n−íc sau chiÕn
tranh lµ hÕt søc bén bÒ. Th¸i ®é vµ hµnh ®éng ë thêi k× th¸i b×nh rÊt cÇn ph¶i tËp trung
lµ “tu trÝ lùc”. “Tu” lµ häc tËp, båi®¾p, “trÝ lùc” lµ trÝ tuÖ, kh¶ n¨ng. ý th¬ vÉn tiÕp tôc
gîi cho ng−êi ®äc hiÓu thªm r»ng, ®Êt n−íc vÉn ®ang ®ßi hái, cßn yªu cÇu nh÷ng con
ng−êi chiÕn th¾ng nµy nhiÒu cèng hiÕn h¬n n÷a. Cã nh− vËy míi cã sù yªn b×nh, v÷ng
ch#i mu«n n¨m. Mét ý th¬ ®Çy tinh thÇn tr¸ch nhiÖm.
Bµi th¬ cã çi hå hëi, phÊn chÊn tét cïng tr−íc nh÷ng chiÕn th¾ng, nh÷ng chiÕn
c«ng. NiÒm tù hµo, niÒm say mª, tinh thÇn l¹c quan thËt bay bæng phï hîp víi hµo khÝ
§«ng A thña Êy. Nh−ng ®©y còng lµ mét niÒm vui rÊt lÝ trÝ, rÊt tØnh t¸o s¸ng suèt cña
con ng−êi ý thøc ®−îc gi¸ trÞ trän vÑn cña niÒm vinh quang. MÆt kh¸c phï hîp víi
phong çch ng«n ng÷, uy thÕ cña vÞ t−íng quèc ®Çu triÒu.
KÕt cÊu chÆt chÏ, cã søc kh¸i qu¸t cao, c¶m xóc c« ®äng l¹i võa cã kh¶ n¨ng gîi më ý
t−ëng ®# t¹o ra mét sù thèng nhÊt néi dung vµ h×nh thøc theo kiÓu tuyªn ng«n riªng
biÖt. §Êy chÝnh lµ nÐt ®Æc s¾c cña Phß gi¸ vÒ kinh.
Cho ®Õn h«m nay bµi th¬ vÉn sèng trong niÒm tù hµo d©n téc, vÉn gi÷ nguyªn
gi¸ trÞ thêi sù nãng hæi, vÉn lµ mét bµi häc. Bµi häc vÒ ý thøc, tr¸ch nhiÖm x©y dùng
®Êt n−íc v÷ng m¹nh sau chiÓn tranh.
§Ò sè 5
C¶m nghÜ vÒ vÎ ®Ñp con ng−êi
qua truyÖn ng¾n Lo H¹c cña Nam Cao.

Bµi lµm
Mçi mét nhµ v¨n ®Òu cã c¶m høng s¸ng t¸c riªng cña m×nh. Nam Cao còng vËy,
«ng lµ mét nhµ v¨n chuyªn viÕt truyÖn ng¾n lÊy c¶m høng s¸ng t¸c tõ nh÷ng ng−êi
n«ng d©n trong x# héi cò, ca ngîi vÎ ®Ñp néi t©m tiÒm tµng cña hä. TruyÖn ng¾n Lo
H¹c lµ mét tiªu biÓu trong sè ®ã.
VÎ ®Ñp cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo khæ ®−îc nhµ v¨n thÓ hiÖn mét çch
kh¸ch qua, s©u s¾c vµ truyÒn c¶m qua bøc ch©n dung cña L#o H¹c. Tr−íc hÕt vÎ ®Ñp
Êy béc lé ë lèi sèng t×nh nghÜa. L#o rÊt th−¬ng “cËu vµng” - tªn th©n mËt l#o ®Æt cho
con chã vµng. §ã lµ kØ niÖm vÒ ®øa con trai. Mét trËn èm ®# khiÕn cho cuéc sèng cña
l#o cµng tóng bÊn, c¬m l#o ¨n mçi b÷a còng ch¼ng ®ñ no nãi g× tíi viÖc nu«i thªm con
vµng. Cuèi cïng l#o ph¶i quyÕt ®Þnh b¸n, mÆc dï con vµng ®# g¾n bã víi l#o trong
nh÷ng ngµy l#o c« ®¬n nhÊt. Cã ®iÒu l#o ®# b¨n kho¨n day døt nhiÒu lÇn. Khi sang nhµ
«ng gi¸o kÓ vÒ viÖc b¸n chã, l#o cè tá râ sù vui vÎ, nh−ng l#o "c−êi mµ nh− mÕu, ®«i
m¾t Çng Ëng n−íc, mÆt l#o ®ét nhiªn co róm l¹i, nh÷ng nÕp nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp
cho n−íc m¾t ch¶y ra, çi ®Çu l#o nghÑo vÒ mét bªn vµ çi miÖng mãm mÐm cña l#o
mÕu nh− con nÝt, l#o hu hu khãc". L#o tù tr¸ch m×nh b»ng nµy tuæi ®Çu råi cßn ®¸nh
lõa mét con chã.
Çch mét con ng−êi, nhÊt lµ ng−êi nghÌo khæ ®èi xö víi mét con vËt lµ sù thÓ
hiÖn nh©n çch râ rµng nhÊt, b¶n chÊt nhÊt. ChØ ai sèng b»ng t×nh nghÜa, míi biÕt g¾n
bã, tri ©n dÉu lµ víi mét con vËt. ChØ ai cao th−îng míi biÕt xÊu hæ, ©n hËn tr−íc hµnh
vi mµ m×nh coi lµ ph¶n tr¾c tr−íc mét con vËt.
VÎ ®Ñp cã søc m¹nh nhÊt trong con ng−êi lµ t×nh th−¬ng yªu, ®øc hi sinh cao c¶.
Bao trïm tÝnh çch l#o H¹c chÝnh lµ tÊm lßng, ®ø tÝnh nµy. Th−¬ng con, l#o cè g¾ng
dµnh dôm tiÒn cho con c−íi vî, cè gi÷ lÊy m¶nh v−ên cho con, dï cuéc sèng cã khã
kh¨n, khæ së thÕ nµo. L#o cè g¾ng thu vÐn sao cho kh«ng phiÒn ®Õn ng−êi kh¸c. L#o
göi «ng gi¸o ba m−¬i ®ång b¹c phßng khi l#o chÕt cã tiÒn lµm ma. Lßng tù träng ®#
kh«ng cho phÐp l#o nhËn sù gióp ®ì giÊu giÕm cña «ng gi¸o. §ã lµ phÈm chÊt kiªn
c−êng cña ng−êi n«ng d©n nghÌo khæ.
Nh−ng ®au ®ín thay, chÝnh nh÷ng phÈm chÊt lín lao nµy ®# dÉn l#o ®Õn víi çi
chÕt. L#o H¹c chñ ®éng chän çi chÕt, nghÜa lµ l#o ®# hµnh ®éng quyÕt liÖt nhÊt, x¶
th©n ®Ó b¶o vÖ vÎ ®Ñp con ng−êi, vÎ ®Ñp lµm ng−êi.
Trong truyÖn ng¾n Lo H¹c, h×nh ¶nh «ng gi¸o còng ngêi s¸ng. ¤ng gi¸o ®¹i
diÖn tiªu biÓu cho t×nh yªu th−¬ng, chia xÎ, sù ®ång c¶m, niÒm tin ë vÎ ®Ñp con ng−êi
vµ còng chÝnh lµ mét vÎ ®Ñp. NhÊt lµ trong mét x# héi mµ v× nghÌo khæ qu¸ ng−êi ta
nghi ngê nhau, kh«ng thÓ ®Õn ®−îc víi nhau, kh«ng tin vµo sù tèt ®Ñp cña nhau.
VÎ ®Ñp con ng−êi trong truyÖn ng¾n Lo H¹c cña Nam Cao ®−îc x©y dùng trªn
c¶nh nghÌo khã cña ng−êi n«ng d©n trong x# héi cò. Nh−ng ®ã lµ vÎ ®Ñp cña con
ng−êi ViÖt Nam, nªn dÉu thêi "®ãi nghÌo trong r¬m r¹, v¨n chiªu hån tõng thÊm giät
m−a r¬i" (ChÕ Lan Viªn) nµy ®# qua ®i l©u råi, vÎ ®Ñp Êy vÉn lung linh ¸nh s¸ng vµ
®Çy søc lay ®éng.
§Ò sè 6
Quª h−¬ng trong th¬ TÕ Hanh

Bµi lµm
Quª h−¬ng trong xa çch lµ nguån ®Ò tµi v« tËn, lµ c¶ mét dßng c¶m xóc d¹t dµo,
lÊp l¸nh suèt ®êi th¬ TÕ Hanh. Çi lµng quª nghÌo ë mét cï lao trªn s«ng Trµ Bång ®#
nu«i d−ìng t©m hån TÕ Hanh, ®# trë thµnh nguån c¶m xóc v« tËn ®Ó «ng viÕt nªn
nh÷ng vÇn th¬ tha thiÕt, lai l¸ng nh− : “Nhí con s«ng quª h−¬ng”, “Quª h−¬ng”, “Trë
l¹i con s«ng quª h−¬ng”. Sinh ra vµ lín lªn trªn m¶nh ®Êt miÒn Trung - Qu#ng Ng#i,
mét vïng ®Êt c»n cçi, quanh n¨m chØ cã giã vµ çt, mét vïng quª nghÌo. Do hoµn c¶nh
b¾t buéc, «ng rêi xa quª h−¬ng tõ thuë thiÕu thêi. Trong thêi gian xa quª «ng viÕt rÊt
nhiÒu t¸c phÈm, chñ yÕu lµ vÒ quª h−¬ng, b»ng tÊt c¶ nh÷ng t×nh yªu, nçi nhí cña
m×nh. Mét vïng ®Êt ®Çy th¬ méng vµ rÊt ®Ñp trong th¬ TÕ Hanh. Trong ®ã cã nãi con
s«ng quª mµ «ng g¾n bã :
Quª h−¬ng t«i cã con s«ng xanh biÕc
N−íc g−¬ng trong soi tãc nh÷ng hµng tre
Xa quª, xa c¶ con s«ng. Cã thÓ nãi ®ã lµ nçi ®au cña «ng.
Qua nh÷ng kØ niÖm, håi t−ëng vÒ con s«ng trong “nçi nhí con s«ng quª h−¬ng”,
TÕ Hanh ®# thÓ hiÖn mét t×nh yªu quª h−¬ng tha thiÕt, m#nh liÖt, mét h×nh ¶nh quª
h−¬ng th©n thiÕt, ruét rµ.
- Lµng t«i ë vèn nghÒ chµi l−íi
N−íc bao v©y çch biÓn nöa ngµy s«ng
- Quª h−¬ng t«i cã con s«ng xanh biÕc
N−íc g−¬ng trong soi tãc nh÷ng hµng tre
ThÕ ®Êy, quª h−¬ng trong th¬ TÕ Hanh hiÖn lªn ®Ñp vµ m¸t dÞu nh− vËy. Cßn
ng−êi d©n quª th× m¹nh mÏ, tinh tÕ, sèng ®éng :
D©n chµi l−íi lµn da ng¨m d¸m n¾ng
Cã th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m
ChØ cã ai lµ con ng−êi cña s«ng n−íc, v¹n chµi míi cã thÓ t¹o ®−îc h×nh ¶nh
ng−êi d©n chµi gi÷a ®Êt trêi lång léng giã víi ®ñ h×nh khèi, mµu s¾c vµ h−¬ng vÞ. ChÊt
muèi mÆn nång ngÊm vµo th©n h×nh ng−êi d©n quª h−¬ng còng nh− ngÊm s©u vµo lµn
da, thí thÞt vµo tËn t©m hån th¬ TÕ Hanh. B»ng giäng th¬ gi#i bµy, ph¬i tr¶i, «ng ®# kÓ
vÒ kØ niÖm tuæi th¬ t−¬i ®Ñp :
Khi mÆt n−íc chËp chên con ç nh¶y
B¹n bÌ t«i tôm n¨m tôm bÈy...
T«i ®−a tay «m n−íc vµo lßng
S«ng më n−íc «m t«i vµo d¹
Cao h¬n, trong xa çch, nh−ng víi søc m¹nh cña t×nh quª, kh«ng chØ cã h×nh ¶nh
®Æc tr−ng cña quª h−¬ng "Mµu n−íc xanh, ç b¹c çnh buåm v«i / Tho¶ng con thuyÒn
rÏ sãng ch¹y ra kh¬i" hiÖn ra mµ nhµ th¬ cßn c¶m nhËn ®−îc c¶ mïi vÞ quª :
Nay xa çch lßng t«i lu«n t−ëng nhí
T«i thÊy nhí çi mïi nång mÆn qu¸
Quª h−¬ng TÕ Hanh lµ mét lµng chµi nghÌo, ng−êi d©n sèng cÇn cï, khã nhäc,
thÕ nh−ng khi nhí vÒ quª, «ng l¹i chØ thÊy vÎ ®Ñp t−¬i s¸ng. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ nhê lµng
quª Êy cã con s«ng ªm ®Òm, tu¬i t¾n, l¹i gÇn biÓn tù do, phãng kho¸ng vµ nhÊt lµ nhê
tr¸i tim tuæi trÎ khoÎ kho¾n ? MÆt kh¸c, cïng t×nh c¶m ®»m th¾m, kØ niÖm s©u l¾ng,

®Ñp ®Ï, lêi kÓ theo lèi gi#i bµy, thñ thØ ch©n thËt vµ kh¶ n¨ng miªu t¶ nh÷ng c¶m gi¸c
bªn trong ch©n thµnh, méc m¹c, nªn ë th¬ TÕ Hanh, con s«ng trë thµnh mét h×nh t−îng
thÈm mÜ, gîi c¶m, ®Çy chÊt tr÷ t×nh.
§èi víi TÕ Hanh, quª h−¬ng lu«n lµ b«ng hoa ®Ñp nhÊt trong v−ên hoa. Ca dao,
d©n ca d−êng nh− còng ®# ngÊm s©u vµo hån th¬ TÕ Hanh. Dï ë ph−¬ng trêi nµo lßng
«ng vÉn nhí quª h−¬ng, nã lu«n d¹t dµo, ch¸y báng trong «ng khiÕn nhµ th¬ thÊy ®−îc
h×nh ¶nh quª h−¬ng liªn tôc hiÖn ra. Quª h−¬ng chÝnh lµ søc sèng cña «ng, ë mét khÝa
c¹nh nµo ®ã, ta l¹i thÊy t×nh yªu quª h−¬ng cña TÕ Hanh rÊt ®a chiÒu vµ phøc t¹p. Lóc
da diÕt, ngËp trµn víi “Nhí con s«ng quª h−¬ng”, nh−ng lóc kh¸c l¹i cho ng−êi ®äc
thÊy mét hån th¬ trÎ trung ph¬i phíi cña “Quª h−¬ng”. Nh−ng dï ë gãc ®é, khÝa c¹nh
nµo th× nã ®Òu Èn chøa mét t×nh yªu, nçi kh¸t khao ®oµn tô, bµy tá kh¸t väng gÆp gì
cô thÓ. Kh«ng nh− th¬ Huy CËn, L−u Träng L− ®Çy chÊt méng ¶o, kh«ng nh− th¬ Hµn
MÆc Tö, ChÕ Lan Viªn hun hót sÇu th−¬ng, th¬ TÕ Hanh trong s¸ng, khoÎ m¹nh, ®¾m
®uèi rÊt thùc. Bëi «ng cã mét vïng quª b»ng x−¬ng, b»ng thÞt, mµ «ng lu«n dâi theo
b»ng ®«i m¾t rÊt thùc, b»ng tr¸i tim cã ®Þa chØ râ rµng.
Suèt nöa ®êi ng−êi, do thêi thÕ, TÕ Hanh ph¶i xa quª, khi trë l¹i
sau mïa hÌ ®¹i th¾ng, thèng nhÊt ®Êt n−íc - 1975, con s«ng vµ lµng quª ®# ®æi thay
nhiÒu :
T«i nh×n s«ng bªn lë bªn båi
Tre th−a thít ngËp trµn lau cá
Trong ¸nh s¸ng ng¶ nghiªng theo chiÒu giã
ThuyÒn m¸y däc ngang tá tr¾ng lßng s«ng
Nhµ d©n chµi gi¨ng nh÷ng l−íi ni l«ng
Mµu xanh ®á ngêi ngêi ¸nh n−íc
K×a bi só n¬i s¸u n¨m vÒ tr−íc
GiÆc MÜ bao v©y s¸t hai mèt trung ®éi dµn qu©n
C©y mï u kh«ng cßn ng¶ bãng bªn cån
C©y xanh tr−íc ®×nh th©n chØ cßn mét nöa
T¸c gi¶ thËt sù ngì ngµng :
T«i ®i häc bê s«ng bì ngì
Quªn c¶ khóc quanh rÏ lèi vµo nhµ
Quª h−¬ng ®Ñp ®Ï th¬ méng trong t©m trÝ t¸c gi¶ nay trÇn trôi nh÷ng vÕt th−¬ng
chiÕn tranh, vÕt th−¬ng do chia c¾t ®Êt n−íc. T¸c gi¶ võa vui võa ®au buån mét nçi
"håi h−¬ng".
Trë vÒ, gÆp l¹i, tuæi còng ®# cao, quª h−¬ng th× ®æi thay nh− thÕ, nªn sau nµy, dÉu quª
nhµ vÉn mÕn yªu, thæn thøc trong tr¸i tim nhµ th¬, nh−ng th¬ vÒ quª h−¬ng cña TÕ
Hanh th× ®# kh¸c. Kh«ng cßn çi søc hÊp dÉn cña vÎ ®Ñp trai tr¸ng. Cho nªn, cã thÓ
nãi, ng−êi ta chØ cßn nhí ®Õn nh÷ng bµi th¬ vÒ quª h−¬ng, con s«ng quª cña «ng mÊy
m−¬i n¨m vÒ tr−íc. Dï sao thÕ còng lµ qu¸ ®ñ víi mét ®êi th¬.
Cã thÓ nãi nh÷ng bµi th¬ vÒ quª h−¬ng tr−íc vµ hai m−¬i n¨m sau Çch m¹ng
Th¸ng T¸m cña TÕ Hanh ®# cÊt lªn mét tiÕng ca trong trÎo, nång nµn, th¬ méng vÒ con
s«ng hiÒn hßa ®# “t¾m c¶ ®êi t«i”, vÒ çi lµng v¹n chµi tõng «m Êp, ru vç tuæi th¬ «ng.
Mçi chóng ta mét lÇn n÷a vui mõng khi ®−îc giao tiÕp víi mét hån th¬ khoÎ m¹nh,
trong s¸ng song l¹i rÊt ®çi b×nh dÞ mµ s©u s¾c. Nã kh«ng hÒ lµm nÆng ®Çu ta víi nh÷ng

bãng d¸ng siªu h×nh hay nh÷ng v« thøc u minh, nã chÊp çnh méng m¬, båi ®¾p cho
mçi chóng ta t×nh yªu quª h−¬ng th¾m thiÕt, lµ ®iÓm trë vÒ b×nh yªn cña ta trong cuéc
®êi nhiÒu b−¬n tr¶i, còng lµ sù th«i thóc ta v−¬n lªn.
§Ò sè 7
H×nh ¶nh §¨m S¨n trong ®o¹n trÝch “ChiÕn th¾ng M¬ Tao, M¬ X©y”
Bµi lµm
§o¹n trÝch "ChiÕn th¾ng Mtao-Mx©y" kh«ng khÐp l¹i b»ng çi chÕt mµ lµ sù
t−ng bõng cña chiÕn th¾ng, sù lín m¹nh cña mét céng ®ång vµ uy danh vang déi cña
ng−êi anh hïng §¨m S¨n. Ng−êi anh hïng sö thi lµ träng t©m miªu t¶ cña bøc tranh
hoµnh tr¸ng. TÇm vãc lÉn chiÕn c«ng cña chµng trïm lªn toµn bé chiÕn c«ng, toµn bé
thiªn nhiªn vµ x# héi £- ®ª.
Trong quan niÖm cña ng−êi d©n téc £-®ª, cuéc chiÕn tõng ®ãng vai trß lµ “bµ
®ì lÞch sö” khiÕn cho céng ®ång ngµy cµng ph¸t triÓn, ngµy cµng cã cuéc sèng Êm no,
thÞnh v−îng. Trong sù ph¸t triÓn Êy, ng−êi anh hïng cã vÞ trÝ hÕt søc lín lao tÇm cì.
Sau mçi chiÕn c«ng cña ng−êi anh hïng lµ mét lÔ ¨n mõng hoµnh tr¸ng cña céng ®ång
®Ó suy t«n, ca ngîi còng nh− thÓ hiÖn niÒm vui vÒ sù no ®ñ, ®«ng ®óc mçi ngµy.
Sau chiÕn th¾ng oanh liÖt tr−íc tï tr−ëng Mtao-Mx©y, §¨m S¨n ®# trë thµnh
ng−êi anh hïng giµu cã, hïng m¹nh nhÊt. T«i tí theo vÒ “®Æc nh− bÇy cµ tong”, cña
c¶i ®−a vÒ “nhiÒu nh− ong ®i chuyÓn n−íc”. Trµn ngËp trong niÒm vui, §¨m S¨n ®#
cho toµn bé téc ¨n mõng chiÕn th¾ng. TiÕng tuyªn bè më héi dâng d¹c vang väng cña
chµng khiÕn cho kh¾p rõng nói ©m vang trong kh«ng khÝ h¸o høc. C¶ céng ®ång ng−êi
£-®ª vµ ngõ¬i £-ga ®−îc t¸i hiÖn sinh ®éng ®Çy søc sèng. Vµ sõng s÷ng trong x# héi
Êy, lµ nÐt ®Ñp võa hoµnh tr¸ng, võa l#ng m¹n cña ng−êi anh hïng §¨m S¨n.
NÐt ®Ñp ®−îc ghi nhËn tr−íc tiÖc cña §¨m S¨n trong lÔ ¨n mõng chÝnh kµ nÐt
®Ñp vÒ ngo¹i h×nh vµ søc m¹nh.
Chµng ®−îc miªu t¶ víi vÎ ®Ñp vµ søc m¹nh cña mét vÞ thÇn. Ng−êi £-®ª, £-ga
ca ngîi §¨m S¨n lµ mét dòng t−íng ch¾c chÕt m−êi m−¬i còng kh«ng lïi b−íc. "M×nh
quÊn chÐo mét tÊm mÒn chiÕn, tai ®eo nô, s¸t bªn m×nh nghªng ngang ®ñ gi¸o g−¬m,
®«i m¾t long lanh nh− chim, b¾p ch©n chµng to b»ng c©y xµ ngang, b¾p ®ïi chµng to

b»ng èng bÔ, søc chµng ngang søc voi ®ùc, h¬i thë chµng Çm Çm tùa sÊm dËy, chµng
n»m sÊp th× g#y rÇm sµn, chµng n»m ngöa th× g#y xµ däc". B»ng nghÖ thuËt miªu t¶, so
s¸nh gÇn gòi, cô thÓ víi nhiÒu chi tiÕt hÕt søc sinh ®éng, kÕt hîp víi nghÖ thuËt tt×
ho#n sö thi vµ çch nãi phãng ®¹i sö thi, ng−êi d©n T©y Nguyªn ®# biÕn ng−êi anh
hïng cña hä thµnh mét vÞ thÇn víi tÊt c¶ søc m¹nh héi tô tõ nói rõng, vò trô. Søc m¹nh
cña chµng ®−îc so s¸nh víi nh÷ng g× m¹nh nhÊt, ®Ñp nhÊt cña thiªn nhiªn. Vèn ngang
tµng tõ trong bông mÑ, tr¶i qua bao cuéc chiÕn, §¨m S¨n ®# lín lªn vµ trë thµnh chiÕn
thÇn. Chµng cã tÊt c¶ vÎ ®Ñp còng nh− søc m¹nh cña thÇn linh qua trÝ t−ëng t−îng bay
bæng k× diÖu vµ lßng mÕn yªu v« h¹n cña ng−êi T©y Nguyªn. Kh«ng chØ cã søc m¹nh
dòng m#nh chµng cßn cã vÎ ®Ñp l#ng m¹n : “chµng n»m trªn vâng, tãc th¶ trªn sµn,
høng tãc chµng ë d−íi ®Êt lµ mét çi nong hoa, ®Çu ®éi kh¨n nhiÔu, vai mang mò hoa,
chµng ¨n kh«ng biÕt no, uèng kh«ng biÕt say, trß chuyÖn kh«ng biÕt ch¸n”. To¸t lªn tõ
c©u ch÷ mét chµng §¨m S¨n hoµ ®ång vui vÎ. Kh«ng hÒ ph©n biÖt ®Þa vÞ cao thÊp giµu
hÌn. §¨m S¨n lµ biÓu t−îng cho hµi hoµ gi÷a çi ®Ñp d÷ déi cña nói rõng, vò trô víi
çi ®Ñp ªm ¶ l#ng m¹n cña t©m hån ng−êi T©y Nguyªn. Çi ®Ñp Êy võa cã sù cao c¶, k×
vÜ cña ng−êi anh hïng l¹i võa cã nÐt k× diÖu, ®Ëm ®µ b¶n s¾c T©y Nguyªn.
Kh«ng chØ hiÖn lªn víi vÎ ®Ñp cña søc m¹nh vµ h×nh thÓ, §¨m S¨n cßn hiÖn lªn
trong lÔ ¨n mõng, ë vÎ ®Ñp cña lßng t«n kÝnh tæ tiªn, thÇn linh, lßng hiÕu kh¸ch, mét
t©m hån thuû chung, phãng kho¸ng réng r#i.
Sau chiÕn th¾ng, §¨m S¨n kh«ng quªn sai t«i tí lµm lÔ c¶m t¹ tæ tiªn vµ thÇn
linh ®# gióp cho chµng chiÕn th¾ng, ®# gióp bé téc cña chµng ngµy mét v÷ng m¹nh
giµu cã. "¬ çc con, ¬ çc con, hy ®i lÊy r−îu b¾t tr©u, r−îu n¨m chÐ, tr©u b¶y con
®Ó d©ng thÇn, r−îu b¶y chÐ, lîn thiÕn b¶y con cÇu cho ta ®−îc b×nh yªn v« sù, n¹n
khái tai qua, lín lªn nh− s«ng n−íc, cao lªn nh− c©y rõng, kh«ng cßn ai b× kÞp”. Çch
§¨m S¨n sai t«i tí s¾m ®å lÔ cóng tÕ chøng tá lßng thµnh kÝnh s©u s¾c víi thÇn linh, tæ
tiªn cña chµng. Nã còng chÝnh lµ tiÕng nãi tÝn ng−ìng cña c¶ céng ®ång d©n téc £ ®ª.
Sau khi lµm lÔ t¹ khÊn thÇn linh, tæ tiªn §¨m S¨n ®# mêi tÊt c¶ anh em, b¹n bÌ,
t«i tí ¨n uèng : “hìi anh em trong nhµ, hìi bµ con trong lµng, xin mêi tÊt c¶ ®Õn víi
ta, chóng ta sÏ më tiÖc ¨n mõng n¨m míi…”. TiÕng mêi chµo sang s¶ng nh− chÝnh tÊm

lßng hµo hiÖp cña chµng §¨m S¨n. Chµng ®# thiÕt ®#i b¹n bÌ, d©n lµng b»ng nh÷ng vËt
chÊt ®Çy ®ñ sang träng, b»ng niÒm vui th©n ¸i, khiÕn cho “c¶ mét vïng nho ra nh−
n−íc” vui tíi møc “l−¬n trong hang, giun trong bïn, r¾n hæ, r¾n mai ®Òu chui lªn n»m
trªn cao s−ëi n¾ng, Õch nh¸i d−íi gÇm nhµ, k× nh«ng ngoµi bi th× kªu inh ái suèt ngµy
®ªm”. B¹n bÌ cña chµng ®«ng ®óc : “Çc c« g¸i ®i l¹i vó ®ông vó, çc chµng trai ®i l¹i
ngùc ®ông ngùc”. Kh«ng khÝ ¨n mõng nh− thÕ nµy b©y giê míi cã. Bëi b©y giê ng−êi
£ ®ª míi cã ng−êi thñ lÜnh anh hïng dòng c¶m, hµo hiÖp ®Õn thÕ. §ã chÝnh lµ niÒm tù
hµo s©u s¾c cña ng−êi d©n £ ®ª vÒ vÞ tï tr−ëng §¨m S¨n.
Çch x©y dùng h×nh t−îng ®Ñp ®Ï lín lao cña ng−êi anh hïng trong kh«ng khÝ
®«ng vui nhén nhÞp, lín m¹nh cña céng ®ång lµ mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña sö thi T©y
Nguyªn. Ng−êi anh hïng sö thi ®−îc toµn thÓ céng ®ång suy t«n tuyÖt ®èi. Qua ng−êi
anh hïng ta thÊy ®−îc sù ph¸t triÓn, ý chÝ thèng nhÊt cña toµn thÓ céng ®ång £ ®ª -
mét biÓu hiÖn quan träng cña ý thøc d©n téc.
§Ò sè 8
Tõ bi kÞch mÊt n−íc ®Õn bi kÞch t×nh yªu qua truyÒn thuyÕt An D−¬ng
V−¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû
Bµi lµm
T«i kÓ ngµy x−a chuyÖn MÞ Ch©u
Tr¸i tim lÇm chç ®Ó trªn ®Çu
Ná thÇn v« ý trao tay giÆc
Nªn nçi c¬ ®å ®¾m biÓn s©u.
(Tè H÷u)
Bèn c©u th¬ l¹i gîi nh¾c ta xãt xa nhí vÒ c©u chuyÖn d©n gian “An D−¬ng
V−¬ng vµ MÞ Ch©u - Träng Thuû” víi h×nh ¶nh mét vÞ vua tµi giái trong buæi ®Çu dùng
n−íc ®# ®¸nh tan çc cuéc x©m l¨ng hung b¹o cña kÎ thï nh−ng cuèi cïng l¹i thÊt b¹i
méi çch ®au xãt, trong gi©y phót chñ quan ®# ®Ó cho giang s¬n x# t¾c tuét khái tÇm
tay, lµm nªn mét bµi häc kinh nghiÖm x−¬ng m¸u khã cã thÓ nµo quªn.

§äc "An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû” ta thËt khã giÊu næi niÒm
xãt xa tr−íc bi kÞch mÊt n−íc ¢u L¹c vµ c¶ bi kÞch t×nh yªu cña nµng c«ng chóa MÞ
Ch©u.
Trong truyÒn thuyÕt d©n gian, An D−¬ng V−¬ng xuÊt hiÖn nh− mét vÞ vua toµn
tµi, lu«n mang trong m×nh mét tinh thÇn chèng giÆc ngo¹i x©m m¹nh mÏ. Nhê sù gióp
®ì cña thÇn Kim Qui, ngµi ®# x©y ®−îc Loa thµnh v÷ng ch¾c vµ chÕ ®−îc ná thÇn –
mét vò khÝ v« cïng lîi h¹i, b¸ch ph¸t b¸ch tróng, cã thÓ giÕt chÕt hµng ngh×n qu©n
giÆc.
N¨m Êy,TriÖu §µ cö binh x©m l−îc ph−¬ng Nam, song v× ¢u L¹c cã ná thÇn
nªn qu©n §µ thua lín, bÌn xin giao hoµ. Kh«ng bao l©u sau, §µ t×m çch cÇu h«n cho
con trai m×nh víi con g¸i An D−¬ng V−¬ng. Vua ¢u L¹c ®# v« t×nh g¶ con g¸i yªu lµ
MÞ Ch©u cho Träng Thuû. Vua nµo ngê Träng Thuû ®# tØ tª trß chuyÖn víi MÞ Ch©u ®Ó
t×m hiÓu bÝ mËt ná thÇn. Vµ MÞ Ch©u - mét ng−êi con g¸i nhÑ d¹ c¶ tin ®# thµnh thËt
gi¶i thÝch cÆn kÏ cho chång tõ çch lµm lÉy ná ®Õn çch b¾n tªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho
Träng Thuû cã thÓ chÕ ná gi¶, ®¸nh tr¸o ná thÇn. Ýt l©u sau, Träng Thuû tõ biÖt vî víi
lÝ do “t×nh vî chång kh«ng thÓ l#ng quªn, nghÜa cha mÑ kh«ng thÓ vøt bá” vµ nãi dèi
MÞ Ch©u vÒ ph−¬ng B¾c th¨m cha. TriÒu §µ ®−îc lÉy ná c¶ mõng bÌn cö binh sang
®¸nh. Vua An D−¬ng V−¬ng kh«ng hÒ hay biÕt ná thÇn bÞ ®¸nh tr¸o, khi giÆc tiÕn s¸t
®Õn thµnh vÉn ung dung ngåi ®¸nh cê, c−êi mµ nãi r»ng “§µ kh«ng sî ná thÇn sao ? ”.
Cho ®Õn khi qu©n §µ tiÕn s¸t l¾m råi, vua míi lÊy ná thÇn ra b¾n, thÊy lÉy thÇn ®# mÊt,
kh«ng cßn çch nµo kh¸c ®µnh bá ch¹y. Vua ®Æt MÞ Ch©u ngåi ®»ng sau ngùa råi
ch¹y vÒ ph−¬ng Nam. ThÕ lµ theo lêi giao −íc, nh÷ng chiÕc l«ng ngçng trªn ¸o MÞ
Ch©u ®# chØ ®−êng cho Träng Thuû lÇn theo mµ ®uæi. §Õn ®−êng cïng, vua bÌn kªu
r»ng "Trêi h¹i ta, sø Thanh Giang ë ®©u mau mau l¹i cøu”. Rïa vµng næi lªn mÆt n−íc,
thÐt lín "kÎ nµo ngåi sau ng−¬i chÝnh lµ giÆc”, Vua tuèt kiÕm chÐm chÕt MÞ Ch©u vµ
Rïa vµng rÏ n−íc dÉn vua xuèng biÓn.
V× sao mét con ng−êi tµi trÝ nh− vËy l¹i cã thÓ ®¸nh mÊt c¬ nghiÖp lín lao trong
phót chèc ? Ph¶i ch¨ng nhµ vua ®# qu¸ chñ quan khi trong tay cã ®−îc ná thÇn ? §óng
nh− vËy. Ná thÇn lµ mét vò khÝ lîi h¹i, chÝnh nhê nã mµ An D−¬ng V−¬ng ®# ®¸nh

th¾ng qu©n giÆc nh−ng còng chÝnh v× nã mµ vua ®# trë nªn chñ quan khinh ®Þch, mÊt
c¶nh gi¸c tr−íc nh÷ng m−u kÕ bÈn thØu cña bän x©m l¨ng. Vua còng ®# rÊt c¶ tin khi
nhËn lêi cÇu h«n cña TriÖu §µ.
N−íc mÊt nhµ tan cßn do nhµ vua kh«ng n¾m v÷ng néi bé cña m×nh. Ngµi
kh«ng hiÓu hÕt ®−îc tÝnh çch cña con g¸i yªu MÞ Ch©u lµ nµng c«ng chóa hÕt søc thËt
thµ, nhÑ d¹ c¶ tin, kh«ng hÒ m¶y may nghi ngê chång cho dï lµ mét gi©y mét phót.
Nµng ®# thùc sù yªu Träng Thuû, còng v× qu¸ tin t−ëng vµo h¾n mµ MÞ Ch©u ®# v«
t×nh trao cho h¾n bÝ mËt quèc gia.
Nçi ®au mÊt n−íc Êy qu¶ thËt lµ qu¸ lín. Nh−ng ta l¹i cµng ®au xãt tr−íc t×nh
yªu ch©n thµnh cña nµng c«ng chóa ph−¬ng Nam.
MÞ Ch©u cã tÊt c¶ phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng−êi phô n÷ truyÒn thèng, nh−ng còng tõ
nh÷ng phÈm chÊt Êy, do mï qu¸ng, nµng ®# h¹i cha, h¹i d©n, h¹i n−íc. Tr−íc sau nµng
chØ nghÜ ®Õn Träng Thuû vµ h¹nh phóc cña nµng. Nµng mét lßng tin t−ëng vµ yªu
th−¬ng chång. Nµng ®# dµnh cho chång mét t×nh yªu v« cïng ch©n thµnh vµ tha thiÕt.
Êy thÕ mµ Träng Thuû - con ng−êi béi b¹c kia ®# nì t©m chµ ®¹p lªn t×nh yªu ®ã. H¾n
c−íi nµng lµm vî chØ v× môc ®Ých lîi dông ®Ó x©m l−îc ¢u L¹c. Nh−ng v× sao MÞ Ch©u
qu¸ mª muéi ? Sao nµng l¹i cã thÓ bá qua nh÷ng c©u nãi l¹ lïng, Èn chøa bao hµm ý
cña Träng Thuû trong lóc hai ng−êi chia tay : "Ta nay trë vÒ th¨m cha, nÕu nh− ®Õn
lóc hai n−íc thÊt hoµ, B¾c Nam çch biÖt, ta l¹i t×m nµng, lÊy g× lµm dÊu ?”. C©u hái
Êy cña Träng Thuû nh− mét gîi nh¾c, c¶nh b¸o tr−íc chuyÖn g× sÏ ®Õn víi ®Êt n−íc
nµng, Nh−ng nµng l¹i thËt thµ ®¸p l¹i : “ThiÕp th©n phËn n÷ nhi, nÕu gÆp c¶nh biÖt li
th× ®ín ®au kh«n xiÕt. ThiÕp cã ¸o gÊm l«ng ngçng th−êng mÆc trªn m×nh, ®i ®Õn ®©u
sÏ røt l«ng mµ r¾c ë ng ba ®−êng ®Ó lµm dÊu, nh− vËy cã thÓ cøu ®−îc nhau”
Vµ chÝnh çi dÊu l«ng ngçng cña nµng ®# ®Èy hai cha con vµo b−íc ®−êng
cïng. T¹i sao trong çi gi©y phót nguy hiÓm Êy, qu©n §µ ®ang tiÕn ®¸nh cha m×nh mµ
nµng vÉn cßn c¶ tin ®Õn mª muéi, ®em r¾c l«ng ngçng trªn ®−êng ®i lµm dÊu hiÖu b¸o
cho giÆc ®Ó råi cuèi cïng nµng nhËn ®−îc tõ cha mét çi chÕt ®au ®ín tét cïng, mét
çi chÕt chÊt chøa bao niÒm c¨m hËn, tñi cùc, mét çi chÕt cïng bao ®iÒu thøc tØnh
muén mµng tõ c¶ cha nµng vµ nµng. LiÖu MÞ Ch©u cã ®¸ng ph¶i chÞu h×nh ph¹t Êy

kh«ng ? ThËt khã kh¨n vµ ®au xãt cho vua An D−¬ng V−¬ng v× nh¸t kiÕm chÐm con
Êy lµ ranh giíi gi÷a t×nh yªu n−íc m#nh liÖt vµ t×nh yªu con tha thiÕt.
Nh−ng tÊt c¶ ®Òu ®# muén. C¶nh “quèc ph¸ gia vong”, c¬ nghiÖp lín lao phót
chèc chØ cßn m©y khãi ®©u chØ do m×nh sù mª muéi cña MÞ Ch©u mµ cßn do sù chñ
quan khinh ®Þch, mÊt c¶nh gi¸c cña chÝnh nhµ vua n÷a.
VËy ng−êi x−a muèn nãi g× cho thÕ hÖ ®êi sau qua truyÒn thuyÕt “An D−¬ng
V−¬ng vµ MÞ Ch©u - Träng Thuû” ? Ph¶i ch¨ng chØ lµ lêi kÓ su«ng vÒ c©u chuyÖn mÊt
n−íc cña vua An D−¬ng V−¬ng ? Kh«ng, truyÒn thuyÕt Êy chÝnh lµ mét bµi häc kinh
nghiÖm lín lao trong viÖc b¶o vÖ quyÒn ®éc lËp tù chñ cña d©n téc. C©u chuyÖn nh¾c
nhë chóng ta ph¶i lu«n c¶nh gi¸c cao tr−íc mäi thÕ lùc thï ®Þch ®Ó b¶o vÖ h¹nh phóc
gia ®×nh. ChuyÖn còng lµ bµi häc s©u s¾c cho nh÷ng ng−êi ®ang yªu vµ sÏ yªu. H#y
®õng v× qu¸ yªu mµ trë nªn mª muéi, mï qu¸ng ®Ó råi dÉn ®Õn sù lîi dông, dèi tr¸
trong t×nh yªu. H#y lu«n sèng ch©n thµnh víi tr¸i tim m×nh, dµnh cho nhau t×nh c¶m
xuÊt ph¸t tõ ®¸y lßng. §õng bao giê chµ ®¹p lªn t×nh yªu cña ng−êi kh¸c nh− Träng
Thuû – mét con ng−êi m−u m«, tham väng kh«ng biÕt t«n träng gi¸ trÞ ®Ých thùc vµ
vÜnh h»ng trong cuéc sèng.
Ng−êi x−a ®# s¸ng t¹o nªn truyÒn thuyÕt lÞch sö ®Çy c¶m ®éng, xãt xa. TruyÖn
An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u - Träng Thuû vÉn m#i lµ mét c©u chuyÖn, mét bµi häc
lín lao vÒ bi kÞch mÊt n−íc vµ bi kÞch t×nh yªu ®# tõng diÔn ra trong lÞch sö. TruyÒn
thuyÕt Êy sÏ cßn tiÕp tôc ®−îc kÓ cho mu«n thÕ hÖ con ch¸u ®êi sau ®Ó cïng nhau kh¾c
cèt, ghi t©m, lêi c¨n dÆn c¶nh gi¸c tr−íc kÎ thï ®Ó b¶o vÖ quª h−¬ng ®Êt n−íc, b¶o vÖ
quyÒn ®éc lËp thiªng liªng vµ h¹nh phóc cña mçi gia ®×nh
§Ò sè 9
Ph©n tÝch ý nghÜa h×nh ¶nh “ngäc trai – giÕng n−íc” trong TruyÖn An
D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû
Bµi lµm
TruyÖn An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u, Träng Thuû kÕt thóc víi sù thÊt b¹i cña
¢u L¹c, An D−¬ng V−¬ng ®i vµo lßng biÓn, MÞ Ch©u, Träng Thuû ph¶i chÕt. Tuy kÕt

thóc cã phÇn ®au ®ín song c©u chuyÖn kh«ng v× thÕ mµ qu¸ bi th−¬ng bëi trong s©u
th¼m vÉn s¸ng lªn niÒm tin, chÊt nh©n v¨n s©u s¾c qua h×nh ¶nh “ngäc trai - giÕng
n−íc”.
Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng “ngäc trai - giÕng n−íc” võa lµ h×nh ¶nh cã gi¸ trÞ
thÈm mÜ cao, võa lµ mét t×nh tiÕt ®¾t xÐt vÒ ph−¬ng diÖn tæ chøc cèt truyÖn. Nã lµ sù
kÕt thóc duy nhÊt hîp lÝ cho sè phËn cña ®«i trai g¸i MÞ Ch©u, Träng Thñy, cïng víi
sù thÓ hiÖn t− t−ëng, t×nh c¶m, çch ®¸nh gi¸ cña nh©n d©n ®èi víi bi kÞch t×nh yªu nµy
nãi chung, nh©n vËt MÞ Ch©u nãi riªng.
Nµng MÞ Ch©u bëi nhÑ d¹, c¶ tin lµm nªn næi “c¬ ®å ®¾m biÓn s©u”. Nµng ®#
ph¶i nhËn lÊy çi chÕt cho danh nghÜa mét kÎ bÊt hiÕu, ph¶n nghÞch.. Nh−ng s©u xa,
t¸c gi¶ d©n gian ®# thÊu hiÓu nçi lßng mét ng−êi con g¸i ng©y th¬, trong tr¾ng v× t×nh
yªu ®# v« t×nh g©y nªn téi mµ ®# cho nµng ®−îc ho¸ thµnh nh÷ng viªn ngäc trai.
Nh÷ng viªn ngäc trai lÊp l¸nh nh− ®¸p l¹i lêi cÇu nguyÖn cña nµng tr−íc khi vua cha
chÐm ®Çu. Nµng kh«ng ph¶i lµ ng−êi cã lßng ph¶n nghÞch muèn h¹i cha, nµng lµ ng−êi
cã lßng trung hiÕu nh−ng v« t×nh bÞ ng−êi ta lõa dèi. Nh÷ng viªn ngäc Êy Èn s©u trong
líp vá trai d−íi lµn n−íc ®Çy bôi bÈn vÉn thanh läc ®Ó s¸ng lªn nh− chÝnh t©m hån
ng©y th¬ trong tr¾ng cña MÞ Ch©u. ¸nh s¸ng ngäc trai ¸m ¶nh t©m trÝ ng−êi ®äc, t×m
sù chia xÎ, ®ång c¶m.
T¸c gi¶ d©n gian ®# cã tÊm lßng v« cïng ®é l−îng khi thÊu hiÓu vµ c¶m th«ng
víi nµng MÞ Ch©u. §Ó nµng ®−îc to¹i nguyÖn biÕn thµnh ngäc trai. Sù ho¸ th©n Êy
mang theo mét −íc m¬ cña nh©n d©n vÒ nh÷ng MÞ Ch©u s¸ng suèt sau nµy, “võa say
®¾m yªu th−¬ng võa lu«n lu«n c¶nh gi¸c”.
Nãi vÒ Träng Thuû. H¾n lµ mét kÎ chiÕn th¾ng trªn ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ
nh−ng l¹i lµ kÎ thÊt b¹i th¶m h¹i vÒ ph−¬ng diÖn t×nh c¶m. H¾n ®# mÊt ®i ng−êi vî yªu
quÝ, mÊt ®i sù thanh th¶n trong t©m hån vµ cµng ¸m ¶nh h¬n chÝnh h¾n g©y nªn çi
chÕt MÞ Ch©u trong tr¾ng, ng©y th¬ hÕt lßng yªu th−¬ng h¾n. GiÕng n−íc ë Loa thµnh
lµ tÊm g−¬ng héi tô vµ ph¶n chiÕu tÊt c¶ téi ¸c mµ Träng Thuû g©y nªn. ChÝnh ë n¬i
nµy h¾n nh×n thÊy b¶n chÊt xÊu xa cña m×nh vµ thùc lßng hèi c¶i. Träng Thuû nh¶y
xuèng giÕng tù vÉn, dßng m¸u hoµ dßng n−íc n¬i giÕng ngäc lµ sù chøng nhËn cho sù
hèi c¶i téi lçi cña h¾n.

Tõ t−¬ng truyÒn, nÕu dïng n−íc giÕng ë Cæ Loa mµ röa ngäc th× ngäc thªm
s¸ng h¬n, cã ng−êi cho r»ng, h×nh ¶nh “ngäc trai - giÕng n−íc” lµ h×nh ¶nh ngîi ca
mèi t×nh thuû chung cña MÞ Ch©u - Träng Thuû. Nh−ng thiÕt nghÜ, víi tinh thÇn yªu
n−íc, cha «ng ta sÏ kh«ng bao giê s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®Ó ngîi ca nh÷ng ai ®−a hä ®Õn
bi kÞch mÊt n−íc. ChØ cã thÓ lÝ gi¶i r»ng, h×nh ¶nh ngäc s¸ng h¬n bëi ë thÕ giíi bªn kia
MÞ Ch©u ®# tha thø, ho¸ gi¶i téi lçi cho Träng Thuû. Mµu ngäc Êy còng s¸ng nh− tÊm
lßng yªu th−¬ng, vÞ tha cña c«ng chóa MÞ Ch©u. H− cÊu chi tiÕt nµy, ng−êi x−a cßn
muèn gi¶m nhÑ bít téi lçi cña nµng trong viÖc mÊt c¶nh gi¸c lµm n−íc mÊt, nhµ tan.
§Ó MÞ Ch©u biÕn thµnh ngäc trai, Träng Thuû tù vÉn n¬i giÕng n−íc vµ ®Ó h×nh
¶nh “ngäc trai - giÕng n−íc” s¸ng lµ t¹o nghÖ thuËt ®Ñp tíi møc hoµn mÜ. §ã chÝnh lµ
tÊm lßng nh©n ®¹o bao dung, nh©n hËu cña nh©n d©n. Nã thÓ hiÖn truyÒn thèng nh©n
v¨n s©u s¾c.
Chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi Träng Thuû. Mét nh©n vËt víi vÞ trÝ vµ b¶n chÊt
kh¸ phøc t¹p trong cèt truyÖn.
Träng Thuû lµ con Nam ViÖt v−¬ng TriÖu §µ - lu«n cã ©m m−u th«n tÝnh ¢u
L¹c. Träng Thuû sang ¢u L¹c víi môc ®Ých gi¶ng hoµ ®Ó ®¸nh c¾p ná thÇn. Tr−íc lóc
cÇu h«n MÞ Ch©u, Träng Thuû ch−a hÒ cã c¶m t×nh mµ chØ lµ toan tÝnh. §Õn khi trë
thµnh vî chång víi MÞ Ch©u, t×nh yªu cña Träng Thuû míi n¶y në. Nh−ng ý thøc lµm
con, lµm t«i trung thµnh trong h¾n vÉn lín h¬n. H¾n dèi lõa ng−êi vî c¶ tin, ng©y th¬
cña m×nh ®Ó ®¸nh c¾p ná thÇn, th«n tÝnh n−íc ¢u L¹c, dån An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ
Ch©u ®Õn b−íc ®−êng cïng. H¾n ®óng lµ tªn gi¸n ®iÖp nguy hiÓm trong çi nh×n cña
cha «ng chóng ta. H¾n xøng ®¸ng ph¶i chÞu nçi ©n hËn vß xÐ t©m can khi dÉn ®Õn çi
chÕt cña ng−êi vî yªu quÝ. Kh«ng cã næi khæ nµo b»ng sù day døt l−¬ng t©m. B¶n ¸n
®Ých ®¸ng cña Träng Thuû lµ çi chÕt trong næi ¸m ¶nh. Nh©n d©n ®# bµy tá th¸i ®é
c¨m phÉn kh«ng tha thø vµ kh«ng ®éi trêi chung víi kÎ c−íp n−íc. KÎ c−íp n−íc sÏ bÞ
toµ ¸n l−¬ng t©m vµ lÞch sö ph¸n xÐt, sím muén chóng sÏ thÊt b¹i th¶m h¹i trong cuéc
chiÐn tranh chÝnh nghÜa b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc gia. §Êy lµ niÒm tin
m¹nh mÏ cña nh©n d©n tr−íc nh÷ng thö th¸ch cña lÞch sö.
Song kh«ng v× lßng c¨m phÉn mµ khiÕn d©n gian ®¸nh mÊt ®i truyÒn thèng nh©n
v¨n s©u s¾c cña d©n téc. H×nh ¶nh “ngäc trai - giÕng n−íc” chÝnh lµ sù khoan hång, ©n
x¸ cho kÎ ®# biÕt ©n hËn, kh¸t khao ®−îc ho¸ gi¶i téi lçi nh− Träng Thuû.

Mçi nh©n vËtutrong truyÒn thuyÕt nµy ®−îc nh×n nhËn, ®¸nh gi¸, ®Þnh ®o¹t sè
phËn mét çch kh¸c nhau. ë ®èi t−îng nµy cã h¬i dÔ d#i, (nh− ®èi víi An D−¬ng
V−¬ng) ë ®èi t−îng kia cã phÇn h¬i nghiªm kh¾c (nh− ®èi víi MÞ Ch©u). Song nh×n
chung nh÷ng nh©n vËt lÞch sö, sù kiÖn lÞch sö Êy ®# ®−îc c¶m nhËn ghi l¹i b»ng tÊt c¶
lßng nhiÖt thµnh, tù t«n d©n téc. Vµ nhÊt lµ, çi s©u s¾c nhÊt ®äng l¹i sau mçi sè phËn
nh©n vËt lµ t×nh ng−êi, chÊt nh©n v¨n truyÒn thèng.
TruyÖn An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u - Träng Thuû lµ mét truyÒn thuyÕt ®Ñp, ®Ó
l¹i nhiÒu Ên t−îng s©u s¾c trong lßng ng−êi ®äc. C©u chuyÖn lµ mét çch gi¶i thÝch
nguyªn nh©n viÖc mÊt n−íc ¢u L¹c. Qua ®ã nªu lªn bµi häc lÞch sö vÒ tinh thÇn c¶nh
gi¸c víi kÎ thï vµ çch xö lÝ ®óng ®¾n mçi quan hÖ gi÷a riªng víi chung, gi÷a nhµ víi
n−íc, gi÷a ç nh©n víi céng ®ång. ThÓ hiÖn chÊt trÝ tuÖ s¾c s¶o, b¶n chÊt nh©n ®¹o s©u
s¾c cña d©n téc ViÖt Nam ta.
§Ò sè 10
Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ hai cuéc gÆp mÆt trong Uy-lÝt-x¬ trë vÒ vµ Ra-ma
buéc téi
Bµi lµm
Hai ®o¹n trÝch ®Òu miªu t¶ c¶nh t¸i hîp cña hai cÆp vî chång. Trong trÝch ®o¹n
Uy-lÝt-x¬ trë vÒ (trÝch khóc ca XXIII, sö thi ¤-®i-xª - Hi L¹p), sau hai m−¬i n¨m trêi
chinh chiÕn tr¶i qua rÊt nhiÒu thö th¸ch, khã kh¨n Uy-lÝt-x¬ míi trë vÒ quª h−¬ng. Hai
cha con Uy-lÝt-x¬ lËp m−u giÕt chÕt 108 vÞ cÇu h«n nh−ng vî chµng, Pª-nª-lèp vÉn
kh«ng tin lµ chång m×nh ®# trë vÒ. Nµng nghi ngê lµ mét sù lõa läc chi ®©y. C¶nh gÆp
gì trong Ra-ma buéc téi (trÝch khóc ca VI, sö thi Ên §é Ra-ma-ya-na l¹i theo mét
diÔn biÕn kh¸c h¼n, gÇn nh− tr¸i ng−îc. Sau khi tÊn c«ng ®¶o Lan-ka, ®¸nh th¾ng quû
v−¬ng Ra-va-na cøu ®−îc nµng Xi-ta xinh ®Ñp, Ra-ma liÒn næi c¬n ghen d÷ déi v×
nghi ngê sù thñy chung cña vî. Cuéc gÆp gì cña hä nh− mét phiªn toµ. C¶nh gÆp gì
thø nhÊt, Pª-nª-lèp thö chång. Cßn c¶nh thø hai, Ra-ma buéc téi vî. C¶nh thø nhÊt, vî
chång sung s−íng tét cïng trong niÒm vui ®oµn tô. C¶nh thø hai, ng−êi vî xinh ®Ñp tù
nguyÖn b−íc lªn giµn háa thiªu ®Ó chøng tá phÈm h¹nh cña m×nh trong tiÕng kªu khãc
th−¬ng c¶m vang trêi.

Cuéc gÆp gì cña hai cÆp vî chång trong hai ®o¹n trÝch diÔn ra kh¸c nhau nh−ng
trong ®ã çc nh©n vËt ®Òu ®−îc ®Æt vµo nh÷ng thö th¸ch ®ßi hái chÝnh hä ph¶i v−ît
qua, tù m×nh th¸o gì. ë Uy-lÝt-x¬ trë vÒ, Uy-lÝt-x¬ mét con ng−êi dòng c¶m, m−u trÝ
“cã thÓ s¸nh ngang víi thÇn linh”, nghÞ lùc phi th−êng ®# v−ît qua mäi gian tru©n míi
vÒ l¹i quª h−¬ng ph¶i gi¶i ®−îc c©u ®è vÒ chiÕc gi−êng c−êi cña vî - nµng Pª-nª-lèp.
ë trÝch ®o¹n Ra-ma buéc téi, nµng Xi-ta xinh ®Ñp ph¶i nh¶y vµo giµn löa nhê thÇn löa
A - nhi chøng minh cho sù thuû chung tr−íc Ra-ma vµ c¶ céng ®ång.
C¶ hai t×nh huèng gÆp gì cña çc nh©n vËt ®Òu ®−îc ®Æt trong nh÷ng hoµn c¶nh
Ðo le ®Çy kÞch tÝnh, nh÷ng m©u thuÉn gi»ng co tíi ®Ønh ®iÓm míi ®−îc tõ tõ th¸o gì
trong ph¹m vi thêi gian vµ kh«ng gian nhÊt ®Þnh. Nh−ng tÊt c¶ nh÷ng thö th¸ch vµ t×nh
huèng Êy ®Çu mang ®¹m tÝnh sö thi. Çc nh©n vËt ®Òu v−ît qua thö th¸ch d−íi sù quan
s¸t vµ theo dâi cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c vµ cña céng ®ång. Mäi hµnh ®éng lêi nãi cña
çc nh©n vËt ®Òu lµ nh÷ng lêi nãi, hµnh ®éng c«ng khai minh b¹ch ®¹i diÖn cho c¶
céng ®ång. Chµng Uy-lÝt-x¬ v−ît qua thö th¸ch tr−íc sù chøng kiÕn cña mäi ng−êi vµ
®Æc biÖt trong thö th¸ch cuèi cïng d−íi sù chøng kiÕn cña nhò mÊu ¥-rÝc-lª vµ con trai
Tª-lª-m¸c. Cuéc héi ngé cña Ra-ma vµ Xi-ta ®−îc c¶ céng ®ång chøng kiÕn. T¸c gi¶
sö thi kh«ng miªu t¶ hµnh ®éng nµo cña céng ®ång tham gia vµo gi÷a hä nh−ng qua
¸nh m¾t cña ®¸m ®«ng, tiÕng khãc cña phô n÷ vµ cña loµi khØ Ra-sa-xa, loµi khØ Va-
na-ra... còng chÝnh lµ th¸i ®é cña céng ®ång. §iÒu ®ã cho thÊy nh÷ng hµnh ®éng, tr¸ch
nhiÖm vµ sè phËn cña nh÷ng ng−êi anh hïng g¾n rÊt chÆt víi céng ®ång vµ ®−îc céng
®ång ph¸n xÐt.
Bªn c¹nh ®ã çc nh©n vËt sö thi còng g¾n liÒn víi thêi k× h×nh thµnh vµ cñng cè
quan hÖ gia ®×nh. Çc gia ®×nh ë ®©y phÇn lín lµ ®Òu lµ çc gia ®×nh dßng dâi vµ danh
tiÕng, ®iÒu ®ã cµng chi phèi hµnh ®éng cña nh©n vËt. §Æc biÖt lµ trong trÝch ®o¹n Ra-
ma buéc téi, Ra-ma ®# kh¼ng ®Þnh râ rµng : “Ng−êi ® sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh
cao quý cã thÓ nµo l¹i lÊy vÒ mét ng−êi vî ® tõng sèng trong nhµ kÎ kh¸c... VËy lµm
sao ta cã thÓ nhËn nµng vÒ nhµ ta khi ta nghÜ tíi gia ®×nh cao quý ® sinh ra ta”.
Çc nh©n vËt sö thi ®Æc biÖt coi träng danh dù vµ quy −íc cña céng ®ång. §¹o
®øc cña hä còng chÝnh lµ khu«n vµng th−íc ngäc lµ chuÈn mùc cña c¶ céng ®ång.
Nh−ng h¬n hÕt çc nh©n vËt sö thi chÝnh lµ kh¸t väng vÒ h¹nh phóc vµ h−íng tíi çi
®Ñp toµn bÝch, b¶o vÖ sù toµn bÝch cña çi ®Ñp. ChÝnh ®iÒu ®ã ®# gióp hä v−ît qua tÊt

c¶ mäi gian khã vµ thö th¸ch ®Ó ®Õn ®−îc víi bÕn bê h¹nh phóc. Trong viÖc diÔn t¶
c¶nh gÆp gì, t¸c gi¶ ®# kÓ l¹i mét çch rÊt trang träng vµ chËm r#i. Nh÷ng chi tiÕt, lêi
tho¹i, hµnh vi, lèi lËp luËn kh«n khÐo vµ kiªn quyÕt cïng t×nh huèng mang ®Ëm kÞch
tÝnh ®Òu vang ®éng ©m h−ëng vµ phong çch sö thi. §Æc biÖt lµ nh÷ng h×nh thøc so
s¸nh liªn t−ëng mang søc hÊp dÉn ®Æc biÖt k× l¹. Qua cuéc gÆp gì, çc nh©n vËt to¸t
lªn vÎ ®Ñp t×nh ®êi, t×nh ng−êi, kh¸t väng h¹nh phóc v−¬n lªn chiÕm lÜnh nh÷ng gi¸ trÞ
cao ®Ñp nhÊt cña con ng−êi.
Nh−ng kh«ng chØ nh÷ng nÐt chung, tÝnh çch hai cÆp nh©n vËt sö thi cña hai nÒn
v¨n hãa kh¸c nhau nµy cã rÊt nhiÒu nÐt riªng biÖt. Pª-nª-lèp mét ng−êi phô n÷ thuû
chung, thËn träng ®Õn s¾t ®¸. Uy-lÝt-x¬ m−u trÝ b×nh tÜnh vµ nhÉn n¹i. §ã lµ bøc t−îng
®µi vÒ t×nh yªu vµ niÒm tin vµo h¹nh phóc bÊt di bÊt dÞch. Nµng Xi-ta nh¶y vµo giµn
ho¶ thiªu béc lé tÝnh çch kiªn trinh. Ra - ma còng cøng r¾n kh«ng kÐm ®Ó b¶o vÖ
truyÒn thèng anh hïng cao c¶.
Qu¶ thËt, qua hai c¶nh gÆp gì vî chång ë hai bé sö thi vÜ ®¹i ¤-®i-xª cña Hi L¹p
vµ Ra-ma-ya-na cña Ên §é, ta cµng thÊy râ h×nh mÉu lÝ t−ëng cña con ng−êi cæ ®¹i
víi kh¸t väng t×nh yªu vµ chuÈn mùc chung thuû. Khu«n th−íc Êy ®# h»n in s©u ®Ëm
trong tr¸i tim nh©n lo¹i hµng ngµn n¨n nay.
§Ò sè 11
§äc Uy-lÝt-x¬ trë vÒ (trÝch sö thi ¤-®i-xª) vµ cho biÕt :
a) H«-me-r¬ kÓ chuyÖn g× ?
b) ë phÇn cuèi ®o¹n trÝch, t¸c gi¶ ®· chän mét sù viÖc quan träng ®ã lµ sù
viÖc g×, ®−îc kÓ b»ng nh÷ng chi tiÕt tiªu biÓu nµo ? Cã thÓ coi ®©y lµ thµnh c«ng
cña H«-me-r¬ trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn kh«ng ? V× sao ?
Bµi lµm
a) Tõ "§øa con cña s«ng Mª-lÐt" ®Õn nhµ th¬ mï th«ng th¸i lang thang kh¾p çc
thµnh bang, H«-me-r¬ ®# s¸ng t¸c sö thi næi tiÕng I-li-at vµ ¤-®i-xª. Hai t¸c phÈm ®Çu
tiªn cña nÒn v¨n hãa Hi L¹p cæ ®¹i còng lµ bót tÝch x−a nhÊt cña nÒn v¨n minh Ch©u
¢u. Tuy c¶ hai ®Òu khai th¸c nh÷ng nh÷ng truyÒn thuyÕt vÒ cuéc chiÕn tranh thµnh T¬-
roa nh−ng nÕu I-li-at lµ b¶n anh hïng ca chiÕn trËn th× ¤-®i-xª lµ b¶n anh hïng ca

cuéc sèng hoµ b×nh. §Æc biÖt trong trÝch ®o¹n “Uy-lit-x¬ trë vÒ”, mét phÇn khóc ca
XXIII cña ¤-®i-Xª, H«-me-r¬ kÓ vÒ c©u chuyÖn ®«i vî chång Uy-it-x¬ vµ Pª-nª-lèp
hai m−¬i n¨m xa çch. Ta gÆp h×nh t−îng Pª-nª-lèp, ng−êi phô n÷ thuû chung cã tr¸i
tim s¾t ®¸, thËn träng vµ chµng Uy-lit-x¬ m−u trÝ, b×nh tÜnh vµ kiªn nhÉn. Hä lµ biÓu
t−îng mÉu mùc vÒ mèi quan hÖ vî chång.
Nhµ nghiªn cøu NguyÔn Hoµng Tuyªn ®¸nh gi¸ “ë ®©y h×nh th¸i gia ®×nh ®
xuÊt hiÖn. T×nh yªu quª h−¬ng xø së, gia ®×nh, t×nh vî chång... kh«ng ph¶i s¶n sinh tõ
nh÷ng g× m¬ hå, trõu t−îng mµ lµ tõ ý thøc g¾n bã víi tæ Êm gia ®×nh mµ hä míi x©y
dùng nªn, ý thøc ®ã lµ lßng kh¸t khao mét cuéc sèng thanh b×nh v¨n minh vµ h¹nh
phóc cña con ng−êi trong buæi giao thêi lÞch sö thêi: ®¹i H«-me-r¬ ”.
b) PhÇn cuèi ®o¹n trÝch Uy-lit-x¬ trë vÒ, t¸c gi¶ ®# chän mét sù viÖc quan träng
®ã lµ dïng chiÕc gi−êng ®Æc biÖt mµ chØ hai ng−êi biÕt ®Ó thö th¸ch trÝ tuÖ vµ t×nh c¶m
cña nhau. §©y lµ sù viÖc tiªu biÓu ®−îc kÓ b»ng mét sè chi tiÕt ®Æc s¾c nh− chÝnh lêi
Uy-lit-x¬ : “§©y lµ mét chiÕc gi−êng k× l¹, kiÕn tróc cã ®iÓm rÊt ®Æc biÖt do chÝnh tay
t«i lµm chø ch¶ ph¶i ai. nguyªn trong s©n nhµ cã mét chåi c©y c¶m lm l¸ dµi mäc
lªn, khoÎ, xanh tèt vµ to nh− çi cét vµ chÝnh chµng ® chÆt hÕt cµnh l¸ cña c©y c¶m
lm l¸ dµi, cè ®Ïo th©n c©y tõ gèc cho thËt vu«ng råi n¶y ®−êng mùc lµm thµnh mét
çi ch©n gi−êng vµ lÊy khoan khoan lç kh¾p rung quanh... bµo tÊt c¶ çc bé phËn ®Æt
trªn ch©n gi−êng ®ã, lÊy vµng b¹c vµ ngµ n¹m trang trÝ ” “c¨ng lªn mÆt gi−êng mét
tÊm da mµu ®á rÊt ®Ñp”. Mäi chi tiÕt ®Òu ®−îc Uy-lÝt-x¬ miªu t¶ tØ mØ, chiÕc gi−êng
Uy-lÝt-x¬ nh¾c l¹i chÝnh lµ t×nh yªu th¾m thiÕt cña hai vî chång. Cã thÓ nãi chiÕc
gi−êng kh«ng thÓ xª dÞch nh− t×nh yªu chung thuû cña hai ng−êi.
Cã thÓ coi ®©y lµ thµnh c«ng cña H«-me-r¬ trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn v× qua
viÖc lùa chän vµ kÓ l¹i sù viÖc tiªu biÓu víi nh÷ng chi tiÕt ®Æc s¾c nh− thÕ ®# lµm c©u
chuyÖn thªm hÊp dÉn. Tõ ®ã nh÷ng tÝnh çch vµ phÈm chÊt cña hai ng−êi ®Òu ®−îc béc
lé râ nÐt vµ t« ®Ëm bëi phong çch sö thi trang träng vµ chËm r#i, ý nghÜa nh©n b¶n
cµng s©u s¾c.
§Ò sè 12
VÎ ®Ñp cña nh©n vËt Pª-nª-lèp trong Uy-lÝt-x¬ trë vÒ
Bµi lµm

H¹nh phóc chØ thùc sù bÒn v÷ng khi tr¶i qua thö th¸ch. Nµng Pª-nª-lèp trong sö
thi ¤-®i-xª næi tiÕng cña Hi L¹p còng vËy. Sau hai m−¬i n¨m ®»ng ®½ng chê chång,
chÞu sù nhßm ngã, Ðp buéc th−êng trùc cña 108 kÎ quyÒn quý cÇu h«n, nµng ®# t×m
thÊy h¹nh phóc cña ngay xum häp.
H×nh ¶nh Pª-nª-lèp chÝnh lµ biÓu t−îng cña vÎ ®Ñp phô n÷ Hi L¹p - kiªn trinh,
th¸nh thiÖn, trÝ tuÖ.
Hai m−¬i n¨m kh«ng gÆp, hai m−¬i n¨m xa çch chê chång. Thêi gian lµ liÒu
thuèc nhiÖm mµu thö th¸ch lßng chung thuû cña ®µn bµ ; v thêi gian còng lµ nÒn t¶ng
cho çi ®Ñp hiÖn h×nh. Ng−êi phô n÷ Pª-nª-lèp qua thêi gian ®# lµm cho hµng triÖu tr¸i
tim ng−êi ®äc mÕn phôc vµ tr©n träng.
Tr−íc hÕt, vÎ ®Ñp cña Pª-nª-lèp hiÖn lªn qua th¸i ®é tr©n träng trong çch øng
xö khi tr−íc mÆt lµ ng−êi tù nhËn lµ ng−êi chång yªu dÊu trong bé d¹ng mét kÎ hµnh
khÊt. Ng−ßi h»ng ®−îc nµng cho phÐp ë l¹i l©u ®µi ®Ó kÓ cho nµng nghe vÒ hai m−¬i
n¨m chinh chiÕn vµ tr«i d¹t lªnh ®ªnh cña chång. Nµng ph¶i k×m nÐn t×nh c¶m riªng t−
cho lÝ trÝ v¹ch ®−êng chØ lèi. Cã nh÷ng lóc t©m tr¹ng nµng nhiÒu sù ph©n v©n chän lùa
®Çy m©u thuÉn. Khi nghe nhò mÉu ¥-ri-clª lªn g¸c b¸o tin chång ®# trë vÒ nµng
“mõng rì cuèng cuång nh¶y ra khái gi−êng «m chÇm lÊy bµ lo n−íc m¾t chan hoµ”.
§Êy lµ biÓu thÞ cña lßng chung thuû, niÒm h¹nh phóc tét ®é ®−îc ®Òn bï xøng ®¸ng.
BiÕt bao ngµy nµng ngåi dÖt tÊm th¶m ®Ó ®ªm ®ªm l¹i th¸o ra nh»m tr× ho#n sù thóc
b¸ch cña bän cÇu h«n ? BiÕt bao nhí mong vµ yªu th−¬ng dµnh hÕt cho chång ? Giê
®©y nghe nhò mÉu b¸o tin Uy-lit-x¬ ®# trë vÒ nµng kh«ng mõng sao ®−îc ? Nh−ng råi
Pª-nª-lèp cã mét th¸i ®é hoµn toµn kh¸c - thËn träng. T¹i sao l¹i cã sù thay ®æi ®ét
ngét nh− vËy ? Chóng ta kh«ng nªn tr¸ch cø nµng ®a nghi v× nµng ®# høng chÞu biÕt
bao cay ®¾ng khi xa chång, trong lóc 108 kÎ quÊy nhiÔu cÇu h«n b¾t nµng ph¶i t¸i gi¸.
Nµng ®# c−¬ng quyÕt b¸c bá tin cña nhò mÉu vµ cho r»ng ng−êi giÕt chÕt 108 kÎ cÇu
h«n gi¶i cøu cho nµng kh«ng ph¶i lµ Uy-lÝt-x¬ mµ lµ mét vÞ thÇn bÊt b×nh v× sù l¸o
x−îc bÊt kham vµ nh÷ng hµnh ®éng nh¬ nhuèc cña bän kia. Bëi nµng vÉn ®au khæ cho
r»ng “chµng ® hÕt hy väng trë l¹i ®Êt A-Cai, chÝnh chµng còng ® chÕt råi”.
T©m tr¹ng Pª-nª-lèp ph©n v©n nh−ng rÊt qu¶ quyÕt. Nµng ®# trÊn an nhò mÉu
còng lµ ®Ó trÊn an m×nh. T©m tr¹ng nµng tr−íc lóc gÆp Uy-lÝt-x¬ “rÊt ®æi ph©n v©n”,
®iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn trong d¸ng ®iÖu, cö chØ, trong sù lóng tóng t×m çch øng xö.
Nµng kh«ng biÕt “nªn ®øng xa nªn ch¹y gÇn «m lÊy ®Çu, cÇm lÊy tay ng−êi mµ h«n”.

Pª-nª-lèp ngåi ®èi diÖn víi chång ch−a kÞp nãi ®iÒu g× th× Tª-lª-m¸c con trai nµng ®#
lªn tiÕng tr¸ch mÑ gay g¾t : “MÑ ¬i! MÑ thËt tµn nhÉn vµ lßng mÑ ®éc ¸c qu¸ chõng...
kh«ng, kh«ng mét ng−êi ®µn bµ nµo s¾t ®¸ ®Õn møc chång ®i biÒn biÖt suèt hai m−¬i
n¨m... b©y giê míi vÒ xø së mµ l¹i ngåi çch xa chång ®Õn vËy ?”. Tª-lª-m¸c tr¸ch v×
chØ nh×n vµo biÓu hiÖn bªn ngoµi, v× sù n«ng næi, ch−a tõng tr¶i cña con trÎ. Trong t×nh
huèng nµy, lêi tr¸ch giËn d÷, phò phµng cña ®øa con rÊt dÔ lµm Pª-nª-lèp rèi trÝ.
Nh−ng nµng vÉn rÊt tØnh t¸o, thËn träng kh«ng muèn cã mét sai sãt g×. Hai m−¬i n¨m
xa çch nhí mong ai ch¼ng cuång vui ngµy gÆp l¹i, nh−ng ®øng tr−íc Uy-lÝt-x¬, Pª-
nª-lèp ®# k×m nÐn c¶m xóc riªng t−, th«ng minh nghÜ ra çch x¸c minh sù thËt. Sù thËn
träng cña nµng kh«ng thõa, nã rÊt phï hîp víi hoµn c¶nh. Cµng chøng tá lßng chung
thuû cao ®é cña nµng. Bëi lßng chung thuû Êy mang phÈm chÊt kiªn trinh ®Çy trÝ tuÖ.
VÎ ®Ñp ng−êi phô n÷ Pª-nª-lèp cßn hiÖn lªn qua t− thÕ ung dung cña mét chñ nhµ
tiÕp mét vÞ kh¸ch l¹ mét vÞ kh¸ch ®Æc biÖt v× «ng ta ®# ®¸nh ®uæi ®−îc 108 kÎ cÇu h«n.
Sù ung dung Êy cho thÊy nµng lµ con ng−êi b¶n lÜnh, cã häc vÊn, cao sang, quyÒn quý.
Nµng lµm chñ ®−îc t×nh thÕ, lµm chñ b¶n th©n, kh«ng thÊt lÔ víi kh¸ch, còng kh«ng
lµm mÊt lßng kÎ ë ng−êi ¨n.
Nh−ng nÕu chØ dõng l¹i trong th¸i ®é c− xö, trong t− thÕ ung dung b×nh tÜnh th×
ch−a thÊy ®−îc sù th«ng minh s¾c x¶o cña ng−êi phô n÷ nµy. Qua lêi ®èi tho¹i trùc
tiÕp víi con trai nµng ®# kÝn ®¸o ®em ra phÐp thö “bÝ mËt cña chiÕc gi−êng”. ChØ nµng
vµ chång biÕt. Pª-nª-lèp sai nhò mÉu khiªng chiÕc gi−êng kiªn cè ra khái phßng. §©y
kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých cÇn ®Õn cña nµng mµ lµ sù thö th¸ch. Ng−êi tù nhËn lµ chång
nµng, ch¾c ch¾n sÏ lé diÖn. Uy-lÝt-x¬ giËt m×nh chét d¹, v× chiÕc gi−êng kh«ng thÓ xª
dÞch ®−îc. Chµng liÒn cÊt tiÕng vµ miªu t¶ chi tiÕt, tØ mØ chiÕc gi−êng. §ã lµ chiÕc
gi−êng lµm ra tõ mét gèc c©y « liu. Qua çch miªu t¶ tØ mØ, Uy-lit-x¬ còng muèn nh¾c
l¹i t×nh yªu, t×nh vî chång son s¾c çch ®©y hai m−¬i n¨m. Miªu t¶ çi gi−êng bÝ mËt
Êy, chµng ®# gi¶i m# giÊu hiÖu riªng do Pª-nª-lèp cµi ®Æt.
Khi ®# g¹t bá ®−îc mäi nghi ngê, nhËn ra chång, Pª-nª-lèp míi thÓ hiÖn t×nh
c¶m b»ng nh÷ng hµnh ®éng yªu th−¬ng, thÓ hiÖn nçi kh¸t väng mong chê. Nµng “bñn
rñn c¶ ch©n tay...bªn ch¹y l¹i n−íc m¾t chan hoµ, «m lÊy cæ chång, h«n lªn tr¸n
chång”. Pª-nª-lèp dïng sù kh«n khÐo ®Ó x¸c minh sù thËt, Uy-lit-x¬ b»ng trÝ tuÖ nh¹y
bÐn ®¸p øng ®−îc ®iÒu thö th¸ch. §©y lµ sù gÆp gì cña hai t©m hån, hai trÝ tuÖ.

§o¹n trÝch Uy-lit-x¬ trë vÒ kh«ng cèt miªu t¶ khung c¶nh xum häp, ®oµn tô
th«ng th−êng. C¬ b¶n, nã muèn t¹c h×nh ¶nh ng−êi phô n÷ Hi L¹p cæ ®¹i chung thuû
kiªn trinh, yªu ®−¬ng nång ch¸y nh−ng th«ng minh trÝ tuÖ, tinh tÕ, ®Çy b¶n lÜnh. MÆt
kh¸c còng thÓ hiÖn kh¸t väng b×nh yªn trong mét gia ®×nh h¹nh phóc. ë ®ã, mÆc cho
thêi gian ®»ng dÆc çch chia vÉn cã ®îi chê, hiÓu biÕt lÉn nhau.
§Ò sè13
DiÔn biÕn t©m tr¹ng cña Uy-lit-x¬ trong buæi ®oµn viªn sau 20 n¨m xa
çch
Bµi lµm
Sartre ®# tõng nãi: “Mçi con ng−êi chóng ta vµo ®êi ®Ó råi t« vÏ nªn bé mÆt cña
m×nh vµ ngoµi bé mÆt Êy ra kh«ng cßn çi gi kh¸c n÷a”. Còng nh− mét t¸c phÈm ®Ó
sèng m#i víi thêi gian ph¶i x©y dùng mét nh©n vËt sèng ®éng mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt
Ng−êi; ®Ó råi khi “b−íc vµo ®êi” hä lµm nªn nh÷ng gi¸ trÞ mÜ häc cao c¶. ChÝnh nh©n
vËt Uy-lit-x¬ trong sö thi ¤-®i-xª ®# lµm nªn “bé mÆt” ®Ñp nhÊt ®¹i diÖn cho con
ng−êi Hi L¹p nh− mét nhµ v¨n nhËn ®Þnh : “H«-me-r¬ ® x©y dùng Uy-lÝt-x¬ thµnh
nh©n vËt ® kÕt tinh ®−îc phÈm chÊt cao ®Ñp nhÊt mµ ng−êi Hi L¹p ®ang khao kh¸t
v−¬n tíi”.
T¹i sao chóng ta l¹i kh¼ng ®Þnh chµng Uy-lÝt-x¬ lµ mét h×nh t−îng ®Ñp nhÊt ?
§Ó hiÓu râ xin lÊy ®o¹n trÝch Uy-lit-x¬ trë vÒ ®Ó minh chøng . Qua ®o¹n trÝch, ta sÏ
thÊy ch©n dung mét ng−êi anh hïng, mét con ng−êi th«ng minh tµi giái, c−¬ng nghÞ.
Trong buæi ®oµn viªn sau hai m−¬i n¨m, t©m tr¹ng Uy-lit-x¬ võa håi hép vui s−íng
nh−ng l¹i võa lo ©u khi ngåi ®èi diÖn víi vî - Pª-nª-lèp , ng−êi phô n÷ th«ng minh
thuû chung chê chång. Tr−íc ®ã, Uy-lit-x¬ gi¶ vê lµm ng−êi hµnh khÊt vµo ®−îc ng«i
nhµ cña m×nh vµ kÓ cho Pª-nª-lèp nh÷ng c©u chuyÖn vÒ chång nµng mµ anh ta biÕt.
Pª-nª-lèp ®# tæ chøc thi b¾n. Dùa vµo ®ã mµ hai cha con Uy-lÝt-x¬ tiªu diÖt 108 v−¬ng
t«n c«ng tö l¸o x−îc vµ nh÷ng gia nh©n kh«ng trung thµnh.
Hai m−¬i n¨m xa çch, giê ®©y ®−îc ®oµn tô thËt h¹nh phóc biÕt bao, chµng
mong chê vßng tay ©u yÕm cña vî, mong chê nh÷ng nô h«n nång ch¸y, nh÷ng lêi hái
th¨m, nh÷ng giät n−íc m¾t...

Chao «i ! Çi c¶m gi¸c lªnh ®ªnh xø ng−êi xa l¹, biÕt bao gian khæ cay ®¾ng, nh×n
c¶nh nh×n ng−êi ®Òu kh¾c lªn mét nçi nhí- nhí quª h−¬ng, nhí ng−êi th©n, mçi lóc cø
trµo lªn trong lßng chµng. Nh−ng råi khi ®øng tr−íc vî, chµng ph¶i ®èi diÖn víi sù
l¹nh nh¹t h÷ng hê. Uy-lit-x¬ kh«ng hÒ nãng véi, kh«ng hÒ hÊp tÊp, víi çi ®Çu “l¹nh”,
chµng nÐn çi ch¸y báng sôc s«i trong lßng ®Ó cã th¸i ®é b×nh tÜnh tù tin. Chµng gi÷
th¸i ®é ®ã chÝnh lµ niÒm tin cña chµng vµo vî m×nh, Uy-lit-x¬ tin r»ng sÏ cã lóc Pª-nª-
lèp sÏ nhËn ra chµng, nhËn ra ng−êi chång ®# 20 n¨m chia xa. ChÝnh niÒm tin ®# gióp
chµng kiªn nhÉn chê ®îi sù thay ®æi t×nh c¶m cña Pª-nª-lèp. §# cã nh÷ng lóc ngåi
d−íi ¸nh löa hång, dùa vµo bøc t−êng chµng ph©n v©n tù hái : “ng−êi vî cao quý cña
m×nh sÏ nãi g× víi m×nh ?”. Nµng sÏ hµnh ®éng ra sao ? “Chê ®îi lµ mét ®iÒu khñng
khiÕp nh−ng kh«ng cã g× chê ®îi cßn khñng khiÕp h¬n”. ChÝnh kho¶ng thêi gian chê
®îi Êy ®# tiÕp thªm søc lùc vµ hi väng trong chµng. Sù kiªn nhÉn chê ®îi vµ sù giôc gi#
cña nh÷ng ng−êi th©n cËn bªn chµng. Nhò mÉu ¥-ric-lª hÕt lêi khuyªn nhñ, kh¼ng
®Þnh víi Pª-nª-lèp r»ng “Chång con ®ang ë ®©y, ngay t¹i nhµ nµy”. Con trai chµng,
Tª-lª-m¸c thÊy th¸i ®é l¹nh nh¹t cña mÑ liÒn bu«ng lêi tr¸ch mãc gay g¾t : “Me ¬i! MÑ
thËt tµn nhÉn...". Hä cµng giôc Pª-nª-lèp bao nhiªu th× Uy-lÝt-x¬ cµng kiªn nhÉn chê
®îi kh«ng n¶n lßng. V× chµng biÕt ph¶i cã håi kÕt thóc vµ sù thËt th× kh«ng cã g× ph¶i
n«n nãng, thÕ nµo còng sÏ ®−îc nhËn ra
Kiªn nhÉn vµ chê ®îi lµ nh÷ng g× Uy-lÝt-x¬ ®# lµm, chµng tin t−ëng vµ hy väng
h¹nh phóc trän vÑn sÏ ®Õn víi gia ®×nh chµng. Uy-lÝt-x¬ “mØm c−êi”. Nô c−êi ®ång
t×nh, chÊp nhËn, tin t−ëng. Chµng nhÉn n¹i nghe mäi ng−êi ®èi tho¹i, thÓ hiÖn mét
phong th¸i cao quÝ, réng l−îng. VËy mµ tr¸i tim b¨ng gi¸ kia vÉn lÆng thinh. Chµng
liÒn gi¶i thÝch cho con trai hiÓu râ th¸i ®é ®ã cña mÑ, ®ång thêi còng më ra mét çnh
cöa míi cho ng«i nhµ h¹nh phóc. §ã lµ lêi gi¶i thÝch kh«n ngoan : “MÑ con muèn thö
th¸ch cha ë t¹i nhµ nµy. ThÕ nµo råi mÑ con còng nhËn ra cha, ch¾c ch¾n nh− vËy”.
Còng cã lóc chµng giËn dçi, lo ©u. Uy-lÝt-x¬ giËn sù gi¸ b¨ng, kh«ng nhËn ra
chång cña Pª-nª-lèp lµ do vÎ ngoµi r¸ch m−íp bÈn thØu. Sau khi t¾m röa xong, thay bé
quÇn ¸o míi tr«ng Uy-lit-x¬ “®Ñp nh− mét vÞ thÇn”. Khi nghe vî sai nhò mÉu mang
chiÕc gi−êng kiªn cè l¹i, chµng ®# giËt m×nh “chét d¹”. Chµng ®# gi¶i thÝch t−êng tËn
cho vî vÒ chiÕc gi−êng bÝ mËt Êy, ®ã lµ mét chiÕc gi−êng ®Æc biÖt lµm ra tõ mét gèc
c©y « liu, kh«ng ai cã thÓ nhÊc ra, ngoµi nh÷ng vÞ thÇn. PhÐp thö vÒ chiÕc gi−êng bÝ

mËt mµ Pª-nª-lèp ®−a ra Uy-lit-x¬ ®# gi¶i ®¸p ngê vùc. §o¹n trÝch miªu t¶ çch øng
xö víi t×nh yªu, t×nh vî chång, h¹nh phóc gia ®×nh bÒn v÷ng cÇn mét sù th«ng minh,
tØnh t¸o, kiªn nhÉn, réng l−îng, hiÓu biÕt, ®ång c¶m lÉn nhau.
Uy-lit-x¬ kh«ng chØ lµ mét anh hïng chiÕn trËn, chµng cßn lµ ng−êi anh hïng
cña trÝ tuÖ trong hµnh tr×nh t×m l¹i h¹nh phóc riªng t−. ChÝnh c©u tr¶ lêi cña chµng lµ
ch×a kho¸ vµng më çnh cöa tr¸i tim nµng Pª-nª-lèp xinh ®Ñp, nµng “bñn rñn c¶ ch©n
tay”, nµng bÌn ch¹y l¹i n−íc m¾t chan hoµ «m lÊy cæ chång. §©y chÝnh lµ nh÷ng giät
n−íc m¾t h¹nh phóc cña hai tr¸i tim yªu ®−¬ng. Uy-lit-x¬ c¶m th«ng vµ tr©n träng
ng−êi vî ®¸ng th−¬ng cña m×nh : “Uy-lit-x¬ cµng thªm muèn khãc. Chµng «m lÊy
ng−êi vî xiÕt bao yªu th−¬ng, ng−êi b¹n ®êi chung thuû cña m×nh ”.
§o¹n trÝch Uy-lÝt-x¬ trë vÒ sau hai m−¬i n¨m xa çch bëi chiÕn tranh vµ l−u l¹c
khiÕn c¶ gia ®×nh chµng võa mõng võa tñi. §©y lµ mµn kÞch cã ý nghÜa tè ço chiÕn
tranh s©u s¾c, nguyªn nh©n cña nh÷ng cuéc chia li tan n¸t. ViÖc Pª-nª-lèp kh«ng nhËn
ra chång m×nh lµ mét b¶n ço tr¹ng nghiªm kh¾c ®èi víi cuéc chiÕn tranh nh− cuéc
chiÕn thµnh T¬-roa.
ChØ qua mét ®o¹n trÝch ng¾n t©m tr¹ng Uy-lit-x¬ béc lé trªn nhiÒu b×nh diÖn
kh¸c nhau t¹o thµnh nh÷ng cung bËc kh¸c nhau cho ta hiÓu râ h¬n vÒ mét vÞ anh hïng
tµi trÝ, dòng m#nh. Nh−ng çi mµ chµn cÇn lµ quª h−¬ng víi mét ng−êi vî chung thuû,
biÕt b¶o vÖ h¹nh phóc vµ mét gia ®×nh hiÓu biÕt lÉn nhau.
§Ò sè 14
VÎ ®Ñp h×nh t−îng Xi - ta trong ®o¹n trÝch Ra- ma buéc téi
Bµi lµm
Tr¶i qua hµng ngµn n¨m lÞch sö, tõ thêi m«ng muéi xa x−a cho tíi nay, v¨n häc
®# xuÊt hiÖn vµ g¾n bã víi con ng−êi nh− mét sù trî gióp linh hån, göi g¾m nh÷ng −íc
m¬ kh¸t väng.
Sö thi, lo¹i h×nh v¨n häc h×nh thµnh ngay trong buæi ®Çu cña ®êi sèng céng ®ång
còng kh«ng n»m ngoµi vai trß nµy. Nh©n vËt trung t©m lµ nh÷ng con ng−êi mang tÇm
vãc lín lao, phi th−¬ng mµ còng rÊt gÇn gòi, th©n quen. Khi ®èi mÆt víi kÎ thï, hä anh

dòng v« song nh−ng khi ®èi mÆt víi ng−êi yªu dÊu còng l¹i cã nh÷ng say mª, giËn
hên, nghi hoÆc... §o¹n trÝch Ra-ma buéc téi trong sö thi Ra-ma-ya-na lµ mét minh
chøng. Néi dung ®o¹n trÝch tËp trung vµo sù ghen tu«ng vµ ngê vùc cña Ra-ma song
thµnh c«ng h¬n c¶ lµ kh¾c ho¹ ®−îc nh÷ng ®ît sãng lßng, t©m tr¹ng nµng Xi-ta tr−íc
c¬n b#o tè cña ng−êi chång.
Nh− bao ng−êi phô n÷ cao quÝ trªn ®êi, Xi-ta yªu chång vµ hÕt mùc thuû chung.
Tµi s¾c tuyÖt thÕ giai nh©n, lín lªn trong v−¬ng gi¶. Song v× chång mµ kh«ng ng¹i gian
nan, m−êi bèn n¨m l−u ®µy vÉn ®−îc xem lµ h¹nh phóc bªn ng−êi chång dÊu yªu. Khã
kh¨n s¾p qua ®i th× sãng giã l¹i Ëp ®Õn. D−êng nh− thÇn linh cßn muèn thö th¸ch
ng−êi con g¸i cña m×nh. BÞ quû v−¬ng Ra-va-na b¾t ®i, nµng vÉn mét lßng son s¾t,
kh«ng ®Ó linh hån vµ th©n x¸c m×nh bÞ vÊy bÈn bëi kÎ thï. Ngµy ngµy kiªn t©m chê
®îi. ThÕ nh−ng chÝnh giê phót mµ nµng mong mái nhÊt ®−îc cøu tho¸t bëi ng−êi
chång th× l¹i ph¶i dÇm dÒ n−íc m¾t. Ra-ma tiªu diÖt Ra-va-na vµ coi ®ã lµ mét chiÕn
c«ng hiÓn h¸ch lµ mét ®iÒu mµ bÊt k× ng−êi nµo “bÞ sØ nhôc” ®Òu ph¶i hµnh ®éng nh−
thÕ, còng lµ lóc con r¾n cña lßng ghen tu«ng ngê vùc trçi dËy, bïng lªn trong lßng
chµng, bëi Xi-ta qu¸ − lµ xinh ®Ñp vµ yªu kiÒu. T×nh yªu khi ®# thµnh ghen tu«ng mï
qu¸ng ®ång nghÜa víi sù lµm tæn th−¬ng tíi ng−êi mµ m×nh yªu th−¬ng. Ra-ma ®#
bu«ng ra nh÷ng lêi thËt l¹nh lïng vµ tµn nhÉn lµm sao: “Hìi phu nh©n cao quý” hay
“ta ® lµm trßn lêi høa”... ThËt xa çch, ®©u cã chót g× gîi lªn t×nh c¶m vî chång...
Qu¸ bÊt ngê Xi-ta chØ cßn çch më to trßn ®«i m¾t dÉm lÖ. V× thÊt väng, v× ng¹c nhiªn,
v× ®au ®ín kh«n cïng bëi nh÷ng g× ®ang diÔn ra tr−íc m¾t vèn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng g×
nµng mong ®îi. §−îc tin chång ®# chiÕn th¾ng, gi¶i tho¸t cho m×nh khái kÎ thï, nµng
h¹nh phóc v« ngÇn, chØ muèn mong chãng gÆp l¹i chµng. Sù h¸o høc véi v# ®Õn nçi bá
quªn c¶ nh÷ng lÔ nghi, phÐp t¾c mµ bÊt k× ng−êi phô n÷ cao quý nµo còng th−êng trùc.
Trong ®Çu nµng chØ cßn biÕt cã Ra-ma víi t×nh yªu, lßng biÕt ¬n v« h¹n. Êy vËy mµ tÊt
c¶ d−êng nh− ®ang sôp ®æ d−íi ch©n. §au ®ín, bµng hoµng vµ thÊt väng. Nh−ng tÊt c¶
kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Ng−êi anh hïng khi bÞ ngän löa ®éc cña con r¾n ghen tu«ng che
mê m¾t th× còng tµn nhÉn ®©u kÐm nh−ng kÎ tÇm th−êng. Ra-ma nghi ngê vî m×nh v×
“thÊy nµng yªu kiÒu xinh ®Ñp,... Ra-va-na ®©u cã chÞu ®ùng ®−îc l©u...khi ë trong v¹t
¸o Ra-va-na ®«i m¾t téi lçi cña h¾n hau h¸u nh×n kh¾p ng−êi nµng...”. Tµn nhÉn h¬n
c¶ lµ sù ruång rÉy Ëp ®Õn : “ta kh«ng cÇn ®Õn nµng n÷a”. Ng−êi chång mµ nµng rÊt

mùc th−¬ng yªu l¹i cã thÓ gîi ý, cÊt tiÕng mØa mai, khuyªn nµng cã thÓ ®Ó ý tíi nh÷ng
ng−êi kh¸c. Nµng thÊy ®au ®ín cho sè phËn. Mét ng−êi phô n÷ cao quý, hÕt mùc thñy
chung giê ®©y l¹i bÞ ®em ra bªu riÕu “tr−íc ®«ng ®¶o mäi ng−êi” víi nh÷ng lêi lÏ th«
b¹o nhÊt. Tõ chç ng¹c nhiªn “më to ®«i m¾t trßn ®Ém lÖ”, dÇn tØnh t¸o hiÓu ra th¸i ®é
cña ng−êi chång, nµng “®au ®ín ®Õn nghÑt thê. Nh− mét c©y d©y leo bÞ vßi voi quËt
n¸t”. T©m hån nµng trong tr¾ng vµ mong manh ®ang tan ra, vì n¸t bëi nh÷ng lêi lÏ th«
b¹o vµ tµn nhÉn. Nµng “xÊu hæ cho sè kiÕp” . Nµng muèn tù ch«n vïi c¶ h×nh hµi vµ
tinh thÇn. Nh÷ng lêi nãi cña Ra-ma xuyªn vµo tr¸i tim nµng nh− mét mòi tªn. N−íc
m¾t nµng ®æ ra nh− suèi. Nçi ®au cø t¨ng dÇn, t¨ng dÇn tíi cùc ®iÓm. Cho¸ng v¸ng,
nµng chØ cßn biÕt than cho sù bÊt h¹nh cña m×nh. D−êng nh− tÊt c¶ ®ang sôp ®æ nµng
kh«ng cßn ®ñ søc lùc ®Ó chèng ®ì tr−íc nh÷ng lêi lÏ s¾c ®éc vµ cay nghiÖt ®ã. BÞ dån
vµo thÕ cïng, bÞ l¨ng m¹, sØ nhôc, bÞ vu khèng danh dù vµ tiÕt h¹nh, muèn chÕt muèn
vïi dËp b¶n th©n còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu. Nh−ng Xi-ta ng−êi con g¸i cña n÷ thÇn ®Êt mÑ
Pri-thi-vi sinh tr−ëng trong hoµng téc Gia-na-ki, mang trong m×nh dßng m¸u cao quÝ,
®©u thÓ nµo kÕt thóc cuéc ®êi nh− vËy. Yªu vµ hÕt lßng t«n thê ng−êi m×nh yªu song
kh«ng thÓ cho phÐp bÞ sØ nhôc, bÞ b«i nhä. Sau nh÷ng phót cho¸ng v¸ng ban ®Çu, Xi-ta
dÇn lÊy l¹i b×nh tÜnh ®Ó tù bµo ch÷a, ®ßi l¹i danh dù víi mét trÝ tuÖ tuyÖt vêi mµ còng
rÊt dÞu dµng. NghÑn ngµo, nøc në, nµng lªn ¸n çch xö sù cña Ra-ma “nh− mét kÎ thÊp
hÌn chöi m¾ng con mô thÊp hÌn”. Nµng kh¼ng ®Þnh viÖc bÞ b¾t ®i lµ do sè phËn cßn
b¶n th©n nµng tr−íc sau nh− mét. “Nh÷ng g× n»m trong vßng kiÓm so¸t cña thiÕp ®©y,
tøc tr¸i tim thiÕp ®©u lµ thuéc vÒ chµng”, “s½n sµng chÕt khi bÞ b¾t ®i nÕu Ha-nu-man
®−îc chµng ph¸i ®Õn truyÒn l¹i lêi “chµng kh«ng cÇn thiÕp n÷a”. §èi víi Xi-ta, Ra-ma
cßn h¬n m¹ng sèng cña m×nh, nh−ng nµng cµng kh«ng thÓ sèng trong sù ngê vùc, sØ
nhôc. NÕu nh− Ra-ma kh¼ng ®Þnh dßng dâi t«n quý cña chµng th× n»ng còng nh¾c l¹i
nµng ®©u kÐm g×, con cña thÇn linh, ®©u thÓ nµo xÕp ngang hµng víi nh÷ng ng−êi phô
n÷ tÇm th−êng kh¸c. ë ®©y ta cßn ph¸t hiÖn ra ë ng−êi con g¸i nµy mét sù kiªn c−êng,
biÕt t«n quÝ b¶n th©n. Sau nh÷ng lêi lÏ ®ã, nµng thÊt väng “t×nh yªu cña thiÕp, lßng
trung thµnh cña thiÕp xem ra hoµn toµn v« Ých” vµ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh nh¶y vµo dµn löa
thiªu. §©y lµ hµnh ®éng ®Çy lÝ trÝ, tù chñ. Nµng muèn kh¼ng ®Þnh lêi nãi vµ tÊm lßng
trinh tr¾ng cña m×nh. ChØ cã thÇn linh víi søc m¹nh cña löa míi röa s¹ch ®−îc vÕt nh¬

mµ ng−êi ta ®ang g¸n cho nµng, míi gi¶i to¶ ®−îc sù nghi ngê cña ng−êi chång. Hµnh
®éng cña nµng lµ hµnh ®éng cña mét n÷ thÇn cao quý.
Tãm l¹i, trong ®o¹n trÝch Ra-ma buéc téi, t©m tr¹ng nµng Xi-ta ®−îc béc lé kh¸
râ nÐt víi nh÷ng ®ît sãng lßng mçi lóc mét d©ng cao ®Ó råi khÐp l¹i thËt bÊt ngê. Nã
gãp phÇn kh¼ng ®Þnh bøc ch©n dung cao quÝ cña nµng Xi-ta mét çch ®Çy ®ñ vµ ®Ñp
®Ï.
§Ò sè 15
Xung ®ét néi t©m cña nh©n vËt Ra-ma khi gÆp l¹i vî
Bµi lµm
Cã lÏ t¹o ho¸ biÕt m×nh ®# lì tay ban ph¸t cho con ng−êi mét tr¸i tim - mét tr¸i
tim biÕt yªu th−¬ng vµ giËn dçi cho nªn l¹i trao tÆng cho con ng−êi danh dù vµ lßng vÞ
tha. ChÝnh t×nh yªu vµ danh dù cã lóc ®# ®Èy con ng−êi ®Õn víi téi lçi, nh−ng còng
®em l¹i h¹nh phóc cho mçi con ng−êi. Chµng Ra-ma, ng−êi anh hïng trong sö thi Ên
§é Ra-ma-ya-na còng kh«ng ngo¹i lÖ. Chµng ®au ®ín gi»ng xÐ gi÷a t×nh yªu vµ danh
dù ngay trong ngµy chiÕn th¾ng, cøu ®−îc ng−êi vî yªu quý, t×nh yªu cña chµng khái
bµn tay quû d÷. V× trong chµng tån t¹i hai tÝnh çch m©u thuÉn nhau xuÊt ph¸t tõ hai t−
çch kh¸c nhau. T− çch cña mét ®øc vua ®ßi hái ph¶i tu©n thñ mäi qui −íc cña céng
®ång, ®Æc biÖt lµ qui −íc vÒ danh dù ç nh©n còng lµ danh dù céng ®ång vµ t− çch
ng−êi chång, nghi ngê vî trong vßng tay kÎ kh¸c nªn ghen tu«ng d÷ déi.
Tr−íc tiªn, ta h#y xÐt ®Õn th¸i ®é cña Ra-ma ®èi víi vî, nµng Xi-ta. Nh− ta ®#
biÕt ®êi sèng cæ ®¹i mang tÝnh céng ®ång rÊt cao, cho nªn vua ph¶i tu©n thñ ®¹o ®øc
céng ®ång, ®Æc biÖt quan niÖm vÒ danh dù. Danh dù ®ã lµ m¹ng sèng, mÊt danh dù
nghÜa lµ mÊt tÊt c¶ vµ kh«ng g× cã thÓ lÊy l¹i ®−îc. Muèn sèng, mçi ng−êi ph¶i gi÷ lÊy
cho m×nh danh dù ç nh©n, danh dù cña mét con ng−êi ch©n chÝnh - mét ng−êi anh
hïng. Ra-ma kh«ng ph¶i lµ ng−êi b×nh th−êng nh− bao ng−êi kh¸c. Chµng lµ mét vÞ
vua - thñ lÜnh bé téc, ®¹i diÖn cho céng ®ång. Danh dù cña chµng g¾n liÒn víi céng
®ång, g¾n liÒn víi sù sèng vµ chµng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi nã.
Sau khi chiÕn th¾ng quû v−¬ng Ra-va-na, cøu ®−îc Xi-ta chµng ®# kh¼ng ®Þnh
chiÕn th¾ng vµ tµi nghÖ cña m×nh, ®ång thêi nhÊn m¹nh sù gióp ®ì cña nh÷ng ng−êi
b¹n h¶o h¸n nh− t−íng khØ Ha-nu-man, Vi-phi-a-na... Ra-ma ®# béc lé râ lÝ t−ëng

chiÕn ®Êu vµ søc m¹nh céng ®ång. ViÖc cøa Xi-ta khái bµn tay Ra-va-na kh«ng nh÷ng
xuÊt ph¸t tõ t×nh yªu mµ cßn lµ danh dù, g¾n chÆt víi tr¸ch nhiÖm. ChÝnh thÕ, víi
chµng “kÎ nµo bÞ qu©n thï l¨ng nhôc mµ kh«ng ®em tµi nghÖ cña m×nh ra ®Ó tr¶ thï ®ã
lµ kÎ tÇm th−êng”. Tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ danh dù cña Ra-ma kh«ng chØ víi ç nh©n, cßn
lµ tr¸ch nhiÖm cña mét vÞ vua ®¹i diÖn cho c¶ céng ®ång. ViÖc Ra-ma tiªu diÖt Ra-va-
na kh«ng mang tÝnh chÊt tr¶ thï riªng t− mµ v× muèn thÓ hiÖn søc m¹nh, v× quyÒn lîi
c¶ céng ®ång. “Ta lµm ®iÒu ®ã v× nh©n phÈm cña ta... ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ danh dù cña
dßng hä lõng lÉy tiÕng t¨m cña ta”. Chµng ®# so s¸nh hµnh ®éng cña m×nh víi ®¹i ®¹o
sÜ A-gax-ti-a ®ã lµ mét ng−êi ®# nhê c«ng s¸m hèi khæ h¹nh gi¶i tho¸t cho çc xø
ph−¬ng Nam khái nçi kinh khiÕp ®èi víi In-van vµ Va-ta-pi. NghÜa lµ hµnh ®éng cña
chµng lµ hµnh ®éng ®¹i nghÜa, hµnh ®éng s¸ng suèt cña mét ®øc vua. Víi th¸i ®é cña
ng−êi anh hïng chµng ®# kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc chµng cøu Xi-ta kh«ng ph¶i lµ v× nµng,
v× chµng. Chµng lµm ®iÒu ®ã lµ ®Ó b¶o vÖ danh dù cña dßng hä “®iÒu ®ã ®Ó chøng tá ta
kh«ng thuéc vÒ mét gia ®×nh b×nh th−êng”. Chµng ®# kh¼ng ®Þnh danh dù cña dßng hä
quý téc, dßng hä mét vÞ vua ®¹i diÖn cho c¶ céng ®ång.
Tuy nhiªn, Ra-ma cßn lµ mét ng−êi chång, mét ng−êi chång cã vî bÞ kÎ thï
c−íp ®i. Víi t− çch lµ ng−êi chång, Ra-ma nghÜ r»ng cÇn ph¶i cøu Xi-ta, cÇn ph¶i cøu
lÊy ng−êi vî xinh ®Ñp vµ ®¸ng yªu cña m×nh, cøu nµng cßn lµ cøu lÊy danh dù ng−êi
®µn «ng. Nh−ng råi chÝnh chµng còng ghen tu«ng, nghi ngê phÈm h¹nh cña Xi-ta. Con
tim ç nh©n trçi dËy, tÝnh Ých kû béc lé dÇn, c¬n ghen tu«ng ngê vùc trong lßng Ra-
ma bïng næ : “ThÊy ng−êi ®Ñp víi g−¬ng mÆt b«ng sen víi nh÷ng cuén tãc l−în sãng
®øng tr−íc mÆt m×nh, lßng Ra-ma ®au nh− c¾t”.
§Ó b¶o vÖ danh dù vµ còng lµ kh¼ng ®Þnh t×nh yªu g¾n víi kh«ng chia xÎ cho kÎ
kh¸c, mét khi Xi -ta ®# cã thêi gian trong tay quû v−¬ng, chµng kh«ng thÓ cã mét
ng−êi vî nh− vËy, Ra-ma ®# bu«ng ra nh÷ng lêi lÏ, kh¸ch s¸o, l¹nh nh¹t ®èi víi Xi-ta
do lßng ngê vùc “Hìi phu nh©n cao quÝ”. Lêi lÏ Êy thiÕu sù ©u yÕm ch©n thµnh mµ
l¹nh lïng xa l¹. T©m tr¹ng cña chµng ®−îc miªu t¶ theo diÔn biÕn m©u thuÉn gi÷a danh
dù dßng hä vµ t×nh yªu, nh−ng vÒ sau l¹i lµ nh÷ng c¬n ghen tu«ng cña mét ng−êi
chång, mét con ng−êi b×nh th−êng biÕt yªu vµ biÕt næi giËn nh− bao ng−êi kh¸c. Sau
cïng chµng nghi ngê ®øc h¹nh cña Xi-ta, ruång rÉy nµng : “Ng−êi ® sinh tr−ëng
trong mét gia ®×nh cao quý cã thÓ nµo l¹i lÊy vÒ mét ng−êi vî tõng sèng trong nhµ mét

kÎ kh¸c. §¬n gi¶n v× mô ta lµ vËt ®Ó yªu ®−¬ng”. Lêi lÏ ®# chuyÓn thµnh hµnh ®éng.
Ra-ma kh«ng nhËn ng−êi vî th©n yªu n÷a. Lªn ®Õn tét ®Ønh, Ra-ma xØ nhôc Xi-ta b»ng
çch gîi ý nµng ®Õn víi bÊt kú mét ng−êi nµo kh¸c cã thÓ lµ L¾c-ma-na, Bha-ra-ta hay
Xa-tru-na...
ViÖc chèi bá ng−êi vî th¶o hiÒn cña Ra-ma mang tÝnh c«ng khai, minh b¹ch.
Chµng ®au ®ín caogiäng tr−íc toµn d©n chóng, trong kh«ng gian céng ®ång ®Ëm chÊt
sö thi. Ra-ma sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh ®¹i quÝ téc ®# d¸m hi sinh t×nh yªu v× bæn
phËn ng−êi anh hïng, ®¹o ®øc cña mét vÞ vua mÉu mùc. Ra-ma ruång rÉy Xi-ta tr−íc
hÕt v× danh dù dßng hä sau còng v× ghen tu«ng. Chµng yªu hÕt m×nh nh−ng còng Ých
kØ, ghen tu«ng cùc ®é, cã lóc c−¬ng quyÕt cøng r¾n nh−ng còng cã lóc mÒm yÕu. B¶n
chÊt çi t«i cã lóc s¸ng - tèi, tèt - xÊu, thiÖn - ¸c lu«n lu«n t−¬ng ph¶n trong Ra-ma.
Ra-ma buéc téi lµ ch−¬ng ®Æc s¾c trong sö thi Ra-ma-ya-na, nÕu chØ dõng l¹i ë
viÖc cøu Xi-ta th× sö thi chØ lµ b¶n anh hïng ca b×nh th−êng. Çi hay chÝnh ë chç t¸c
gi¶ ®# t¹o ra b−íc ngoÆt lín trong qu¸ tr×nh diÔn biÕn cèt truyÖn ë sù kiÖn nµy. T¸c gi¶
®# miªu t¶ xung ®ét t©m lý cña Ra-ma vµ Xi-ta trong cuéc gÆp l¹i ®Çy thö th¸ch vµ Ðo
le. T©m tr¹ng hai ng−êi cø biÕn ®æi theo nhÞp ®iÖu ®èi tho¹i. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh nghÖ
thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt bËc thÇy cña t¸c gi¶ mµ “Ngay c¶ ®Õn SÕch-xpia còng
kh«ng thÓ diÔn t¶ ®−îc sù th«i thøc cña nh÷ng t©m t×nh cuång nhiÖt trong lßng ng−êi
mét çch sèng ®éng, ch©n thùc vµ m¹nh mÏ ghª ghím nh− ® thÊy trong Ramayana”
(L−u §øc Trung).
§Ò sè 16
Cã mét kÕt thóc truyÖn TÊm Çm kh¸c : TÊm lÊy n−íc s«i déi cho Çm
chÕt råi muèi m¾m göi vÒ cho mÑ Çm. ý kiÕn cña em vÒ kÕt thóc nµy
Bµi lµm
Cã mét dÞ b¶n TÊm Çm ®# kÓ kh¸c phÇn kÕt thóc. Theo b¶n nµy, Çm bÞ TÊm
déi n−íc s«i cho chÕt råi muèi m¾m göi biÕu d× ghÎ. Mô d× ghÎ ¨n ®Õn tËn ®¸y v¹i,
ph¸t hiÖn ra ®Çu l©u con míi biÕt sù t×nh, sî qu¸ l¨n ®ïng ra chÕt.
§©y lµ kÕt thóc nguyªn b¶n. Ng−êi ®êi sau (ch¾c lµ cïng thêi hiÖn ®¹i víi
chóng ta) cho r»ng kÕt thóc nh− vËy ghª rîn qu¸, lµm tæn h¹i ®Õn h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï cña

c« TÊm nªn kÓ theo nh÷ng kÕt thóc kh¸c mµ mét trong sè ®ã ®−îc s¸ch gi¸o khoa Ng÷
v¨n 10 sö dông.
VËy thùc sù, kÕt thóc "muèi m¾m" cã ®¸ng lo¹i bá kh«ng ?
Chóng ta nhí l¹i qu#ng ®êi ®Çy ®au khæ cña TÊm khi ph¶i sèng trong sù cay
®éc, nghiÖt ng# cña mÑ con mô d× ghÎ ®éc ¸c. MÑ TÊm mÊt sím, TÊm cÇn sù ©n cÇn
ch¨m sãc, xoa dÞu nçi ®au bao nhiªu. Nh−ng mÑ con Çm ®# chµ ®¹p, hµnh h¹ TÊm
ch¼ng kh¸c g× mét kÎ n« lÖ trong chÝnh tæ Êm cña m×nh. Råi khi TÊm ®−îc lµm
hoµng hËu, mÑ con Çm ®em lßng ghen ghÐt, bµy m−u giÕt h¹i, ®−a Çm vµo cung
thay chÞ lµm hoµng hËu. Chóng ta thö nghÜ xem cßn sù ®éc ¸c nµo, sù tµn nhÉn nµo
h¬n thÕ n÷a ? Cã ng−êi mÑ nµo nì giÕt chÕt con chång nhÊt lµ trong ngµy giç bè. Cã
ng−êi em nµo l¹i ®ang t©m t×m mäi çch ®Ó c−íp giËt h¹nh phóc cña chÞ m×nh ?
Sù thùc TÊm ®# chÕt, nh−ng theo m¬ −íc cña nh©n d©n ta çi thiÖn kh«ng bao
giê bÞ tiªu diÖt, ë hiÒn sÏ gÆp lµnh nªn c« TÊm ®# lµm nh÷ng cuéc hãa th©n nhê phÐp
nhiÖm mÇu. TÊm lÇn l−ît biÕn thµnh chim vµng anh, thµnh c©y xoan ®µo, thµnh khung
cöi, thµnh c©y thÞ. Çi thiÖn, nh−êi lµnh ph¶i hã th©n nhiÒu lÇn v× çi ¸c lu«n r×nh rËp
gieo tai häa. MÑ con Çm giÕt TÊm vÒ thÓ x¸c lÇn thø nhÊt, b©y giê cßn ®éc ¸c h¬n
n÷a, tµn b¹o h¬n n÷a. T×m mäi çch ®Ó giÕt linh hån TÊm. Chóng ®# lµm thÞt chim,
®½n c©y xoan ®µo, ®èt khung cöi... Chóng kh«ng muèn nh×n thÊy sù cã mÆt TÊm trªn
®êi dï lµ trong “oan hån”. Râ rµng chóng kh«ng chØ giÕt TÊm mét lÇn mµ giÕt TÊm
nhiÒu lÇn. Ch¾c ch¾n nÕu TÊm cßn sèng th× chóng l¹i tiÕp tôc hµnh h¹ TÊm, tiªu diÖt sù
sèng cña nµng. Bëi vËy trong ®Êu tranh giµnh quyÒn sèng cho m×nh, TÊm kh«ng cßn
con ®−êc nµo kh¸c lµ giÕt chóng.
Trong hµnh ®éng tr¶ thï nµy, ta vÉn thÊy mét c« TÊm rÊt ®Ñp, c« kh«ng cßn
khãc lãc, yÕu ®uèi nh− tr−íc. C« trë nªn kiªn quyÕt vµ gan d¹ l¹ th−êng. C« nhËn ra
r»ng : mÑ con nhµ Çm vÉn vËy vÉn ganh ghÐt, ®è kÞ víi c«. Çm muèn ®Ñp vµ lßng
tham ng«ng cuång, ®en tèi ®# giÕt nã. Cßn TÊm, c« xö sù rÊt th«ng minh, rÊt tØnh t¸o.
C« giÕt Çm nh−ng kh«ng thÓ gäi çch giÕt Êy lµ d# man bëi “ë ¸c gÆp ¸c”, kÎ “gieo
giã” ¾t sÏ ph¶i "gÆt bo”. TÊm ph¶i tù tay tr¶ thï, nh− vËy míi ®¸ng víi nh÷ng g× mÑ
con Çm ®# g©y ra cho c«. Còng cÇn ph¶i trõng trÞ rÊt m¹nh b¹o, chØ mét lÇn th«i “triÖt
h¼n”.

Çm vµ mô d× ghÎ lµ nh÷ng kÎ v« nh©n tÝnh, mÊt hÕt t×nh ®ång lo¹i. Cã giÕt
theo çch cña TÊm, “çi ¸c” cña chóng míi kh«ng thÓ sèng l¹i ®Ó t¸c yªu t¸c qu¸i trªn
cuéc ®êi nµy. Thö hái chØ bÞ “trêi” ph¹t, sai thiªn l«i ®¸nh chÕt nh− víi LÝ Th«ng,
trong tr−êng hîp nµy cã nhÑ qu¸ kh«ng ? §# ®¶m b¶o çi v¹n ¸c lo¹i nµy chÕt vÜnh
viÔn ch−a ? T¹i sao l¹i cø m−în trêi, m−în tay ng−êi tr¶ mèi hËn thï cña m×nh nh−
trong nh÷ng truyÖn d©n gian cïng lo¹i tr−íc ®ã hay nh− çc b¶n kÓ kh¸c cña truyÖn
TÊm Çm ? Mét khi qua çi kÕt thóc "muèi m¾m" nµy, nh©n d©n muèn trùc tiÕp trõng
ph¹t b»ng h×nh ph¹t t−¬ng xøng víi téi ¸c, t−¬ng xøng víi kÎ ¸c, trõng ph¹t cho çi ¸c
ph¶i “t¸ng ®ëm kinh hån”. B¨m v»m thµnh tr¨m m¶nh "muèi m¾m" ®Ó çi ¸c kh«ng
cßn con ®−êng quay trë l¹i ch¶ lÏ l¹i bÞ chª tr¸ch sao ?
Nh− vËy kÕt thóc "muèi m¾m" cña nguyªn b¶n TÊm Çm, kh«ng chØ thÓ hiÖn sù thËt
"lßng c¨m thï cña d©n gian" ®# lªn ®Õn tét ®Ønh, ý nguyÖn tiªu diÖt çi ¸c ®# v−ît qua
ch÷ nh©n b×nh th−êng ®Ó th¼ng tay trõng ph¹t mµ cßn mang tÝnh biÓu t−îng "r¨n ®e kÎ
¸c", "kh«ng cho çi ¸c trë l¹i". KÕt thóc nh− thÕ lµ quyÕt liÖt chiÕn ®Êu tÝnh vÒ néi
dung ; lµ nghÖ thuËt hãa cao c−êng. KÕt thóc Êy ®Èy ý nghÜa cña thiªn cæ tÝch quen
thuéc nµy lªn mét tÇm cao míi.
MÆt kh¸c, thùc tÕ lÞch sö cho thÊy trªn thÕ giíi kh«ng ph¶i chØ cã mét çch xö téi
chÕt. Ngµy x−a cã çch “tïng xÎo” hay “tø m ph©n th©y” thËt ghª gím. Çch xö téi
chÕt cña TÊm còng chØ lµ “h×nh bãng” cña lÞch sö mµ th«i. §em quan niÖm hiÖn ®¹i ®Ó
phª ph¸n, råi thay b»ng mét kÕt thóc theo ý m×nh h¸ ch¼ng kh«ng nªn sao ?
Bëi thÕ "Con m¾t tinh t−êng nh©n d©n" chØ thÊy h×nh ¶nh mét c« TÊm hiÒn
lµnh, cao ®Ñp. "TÊm lßng c−¬ng trùc nh©n d©n" h¶ hª víi çch tr¶ thï cña TÊm. Cho
nªn nhiÒu n¬i trªn miÒn B¾c n−íc ta, c« TÊm ho¸ thµnh PhËt, lµ PhËt, lµ ho¸ th©n cña
Nguyªn phi û Lan ®øc ®é, tµi n¨ng, c«ng minh, chÝnh trùc, dÞu hiÒn ®−îc nh©n d©n thê
cóng.
Em hoµn toµn ®ång ý víi çch trõng trÞ th¼ng tay cña TÊm mÆc dï ai ®ã cho lµ
“tµn b¹o” vµ bá phiÕu cho kÕt thóc "muèi m¾m" cña truyÖn. H×nh ¶nh c« TÊm m#i m#i
lµ h×nh ¶nh ®Ñp trong em.
§Ò sè 17
C¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt TÊm trong TÊm Çm

ThÕ giíi nh©n vËt cæ tÝch thËt phong phó, ®a d¹ng. Ngay tõ thña bÐ th¬, trong t©m
trÝ hån nhiªn cña t«i ®# ®Çy nh÷ng h×nh ¶nh cña chµng Sä Dõa th«ng minh mµ ph¶i ®éi
lèt xÊu xÝ, chµng Th¹ch Sanh tµi ba mµ nh©n hËu thËt thµ. Cßn cã c¶ h×nh ¶nh cña mô
g× ghÎ, cña mÑ con nhµ Lý Th«ng gian hiÓm, ®éc ¸c bªn c¹nh ®ã l¹i cã nh÷ng «ng Bôt
«ng Tiªn hiÒn tõ, nh©n hËu víi phÐp thuËt nhiÖm mµu vµ lu«n gióp ®ì mäi ng−êi.
Trong çi thÕ giíi bao la víi nh÷ng con ng−êi xÊu cã, ®Ñp cã, thiÖn cã, ¸c cã Êy h×nh
¶nh cña c« TÊm vÉn lu«n ®Ó l¹i trong t«i nhiÒu t×nh c¶m, nhiÒu suy nghÜ h¬n c¶: Võa
xãt th−¬ng, l¹i võa yªu mÕn, c¶m phôc.
H×nh ¶nh c« TÊm l−u gi÷ trong t©m trÝ t«i lóc nµo còng ®Ñp. C« TÊm g¾n liÒn víi
nh÷ng ®å vËt nhá bÐ, gi¶n dÞ mµ v« cïng ®¸ng yªu. §ã lµ con ç Bèng ngoan ngo#n
mçi lÇn nghe gäi "Bèng Bèng bang bang" l¹i quÉy ®u«i ngoi lªn trong lßng giÕng. Lµ
chiÕc hµi nhá xinh ®# lµm thÊt väng bao nhiªu c« g¸i xem héi nh−ng l¹i gióp nhµ vua
t×m thÊy vî hiÒn. §ã cßn lµ qu¶ thÞ th¬m bÐ nhá mµ mçi ngµy TÊm chui ra gióp bµ l#o
hµng n−íc viÖc nhµ vµ tªm nh÷ng miÕng trÇu çnh ph−îng. MiÕng trÇu Êy lµ dÊu hiÖu
®Ó nhµ vua nhËn ra TÊm vµ ®−a TÊm vÒ víi h¹nh phóc mµ TÊm xøng ®¸ng ®−îc h−ëng.
C« TÊm g¾n víi nh÷ng vËt nhá xinh Êy, hiÖn lªn trong t«i thËt ®¸ng yªu. TÊm ®¸ng
yªu, ®¸ng phôc, ®¸ng quÝ träng kh«ng chØ bëi çi ®Ñp, çi nÕt na, ch¨m chØ. Mµ cßn
bëi t×nh c¶m cña TÊm víi ç Bèng, bëi lßng hiÕu th¶o cña TÊm víi cha mÑ. Víi Bèng,
TÊm s½n sµng nh−êng phÇn c¬m cña m×nh. Cßn khi ®# thµnh Hoµng hËu giµu sang
TÊm vÉn kh«ng quªn ngµy giç Bè, s½n sµng trÌo cau lÊy qu¶ cóng ®Ó råi t¹o c¬ héi cho
mô g× ghÎ h#m h¹i.
Nh−ng cµng yªu quý nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp cña TÊm bao nhiªu t«i l¹i cµng
xãt xa, th−¬ng c¶m cho cuéc ®êi cho sè phËn TÊm bÊy nhiªu. Sè phËn bÊt c«ng ®# ®Ó
cho c« TÊm nÕt na hiÕu th¶o sím ph¶i sèng c¶nh må c«i, sím ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng
®µy ®o¹ hµnh h¹ cña cuéc sèng "MÑ ghÎ con chång". TÊm ph¶i lam lò vÊt v¶ lµm mäi
c«ng viÖc nÆng nhÑ trong nhµ. Ngay c¶ khi vui ch¬i héi hÌ, TÊm còng ph¶i chÞu thua
thiÖt. Cã mçi duy nhÊt chó ç Bèng nhá lµm b¹n còng bÞ c−íp mÊt. Ngay ®Þa vÞ hoµng
hËu vµ cuéc sèng giµu sang còng ch−a ®ñ ®Ó cøu TÊm khái ©m m−u h#m h¹i cña g×
ghÎ.

TÊm l¹i ph¶i tr¶i qua bao nhiªu kiÕp n¹n khæ ®au råi míi ®−¬c h¹nh phóc. Tõng
Êy ®au khæ, bÊt h¹nh, ®µy ®o¹ khiÕn ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng xãt xa, th−¬ng c¶m.
Nh−ng kh«ng ph¶i kh«ng cã nh÷ng lóc mµ c¶m gi¸c cña t«i lµ bùc däc, tøc tèi.
§ã lµ nh÷ng khi TÊm khãc hu hu mçi lÇn gÆp n¹n. H×nh ¶nh c« TÊm qu¸ yÕu ít, thô
®éng Êy ®# nhiÒu lÇn biÕn lßng th−¬ng c¶m xãt xa trong t«i thµnh sù th−¬ng h¹i. May
sao c¶m gi¸c Êy nhanh chãng qua ®i, nh−êng chç cho lßng kh©m phôc vµ yªu mÕn lín
h¬n gÊp béi. Êy lµ khi chøng kiÕn TÊm sau nh÷ng ®äa ®Çy ®au khæ v−¬n m×nh lín
dËy, tù m×nh ®Êu tranh, kiªn quyÕt chèng l¹i sù h#m h¹i cña mÑ con Çm. Víi søc
sèng m#nh liÖt TÊm ®# chiÕn th¾ng, ®# giµnh l¹i h¹nh phóc cho m×nh. Kh«ng cßn cÇn
Bôt, Tiªn n÷a. Sù thÇn k× giê ®©y ®Õn tõ søc m¹nh néi t¹i, chiÕn ®Êu gi÷ v÷ng h¹nh
phóc, thùc thi c«ng lý b¸o thï. TÊm trë nªn m¹nh mÏ, quyÕt liÖt bªn c¹nh b¶n tÝnh
hiÒn lµnh, nh©n hËu vèn cã cña m×nh.
H×nh ¶nh c« TÊm gióp t«i phÇn nµo thÊu hiÓu ®−îc cuéc tr−êng chinh mµ nh©n
d©n lao ®éng ®# ®i qua trong mét phÇn qu¸ khø xa x−a cña d©n téc. Nh÷ng kiÕp ng−êi
nhäc nh»n, c¬ cùc nh−ng bao giê còng khoÎ kho¾n, lµnh m¹nh, cao quÝ vµ dåi dµo søc
sèng. ChÝnh hä, trong nh÷ng n¨m th¸ng nghÌo nµn nhÊt cña lÞch sö ®# cho chóng ta
thÊy ®−îc sù giµu cã ®Õn v« cïng trong ®êi sèng tinh thÇn cña d©n téc ViÖt. C« TÊm
®èi víi t«i kh«ng chØ lµ sù hiÖn diÖn cña mét cuéc ®êi, mét t©m hån cô thÓ.
Cuéc ®êi nhiÒu bÊt h¹nh, khæ ®au nh−ng cuèi cïng ®¹t ®Õn h¹nh phóc cña TÊm ®Ó l¹i
cho t«i nhiÒu Ên t−îng. KhiÕn t«i kh«ng khái nhiÒu lÇn cã çi m¬ −íc ®−îc gÆp mÆt
con ng−êi xinh ®Ñp, nÕt na vµ nh©n hËu cña çi thÕ giíi cæ tÝch diÖu k× Êy.
§Ò sè 18
ý kiÕn cña em vÒ çc çch kÕt thóc truyÖn cæ tÝch TÊm Çm
Bµi lµm
TruyÖn cæ tÝch lµ mét lo¹i truyÖn d©n gian chñ yÕu ra ®êi trong hoµn c¶nh x#
h«Þ cã ¸p bøc, bãc lét. §ã lµ nh÷ng c©u chuyÖn t−ëng t−îng xoay quanh cuéc ®êi cña
mét sè kiÓu nh©n vËt nh− nh©n vËt bÊt h¹nh, nh©n vËt dòng sÜ, nh©n vËt th«ng minh,
ngèc nghÕch vv...

Nh¾c ®Õn truyÖn cæ tÝch cã lÏ trong chóng ta ai còng tõng ®−îc nghe c©u
chuyÖn TÊm Çm. C©u chuyÖn nµy trong d©n gian l−u truyÒn rÊt nhiÒu dÞ b¶n. Chñ yÕu
ë phÇn kÕt truyÖn. Mçi dÞ b¶n mét çch kÕt thóc kh¸c nhau, ®Òu cã çi hay, çi riªng
cña nã.
TruyÖn cæ tÝch TÊm Çm kÓ vÒ cuéc ®êi cña c« TÊm - mét c« g¸i hiÒn hËu, xinh
®Ñp nÕt na. Ta t−ëng t−îng nh− TÊm sÏ ®−îc h−ëng mét cuéc sèng t−¬i ®Ñp b×nh lÆng.
Nh−ng kh«ng, nµng lu«n bÞ Çm - ®øa con g¸i cña mô g× ghÎ vèn tÝnh ®éc ¸c, tham
lam nghÜ ra nhiÒu m−u kÕ ®Ó h#m h¹i TÊm. V× lßng ®è kÞ ganh ghÐt víi sù may m¾n
trong h«n nh©n cña chÞ, mµ Çm ®# khiÕn cuéc ®êi TÊm ph¶i tr¶i qua bao lÇn chÕt ®i
sèng l¹i : LÇn th× ho¸ thµnh chim vµng anh, lóc l¹i biÕn thµnh c©y xoan ®µo, sau l¹i ho¸
ra chiÕc khung cöi, vµ råi l¹i lµ qu¶ thÞ th¬m. Nµng ®# ph¶i chÞu ®ùng sù hµnh h¹ nhÉn
t©m cña hai mÑ con nhµ Çm. Nh−ng råi cuèi cïng, çi thiÖn vÉn lu«n chiÕn th¾ng çi
¸c. TÊm trë thµnh hoµng hËu sèng h¹nh phóc víi nhµ vua, cßn mÑ con Çm ph¶i ®ãn
nhËn çi chÕt.
§ã lµ mét kÕt côc c«ng b»ng, hîp víi kh¸t väng ë hiÒn gÆp lµnh cña cha «ng
chóng ta.
Tuy nhiªn, trong d©n gian, kÕt thóc truyÖn TÊm Çm kh«ng ®¬n gi¶n nh− thÕ.
Çi chÕt cña mÑ con Çm ®−îc kÓ l¹i b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau.
B¶n thø nhÊt : Çm thÊy TÊm trë vÒ vµ ®−îc vua yªu th−¬ng nh− x−a th× kh«ng
khái sî h#i. Mét h«m Çm hái chÞ :
- ChÞ TÊm ¬i chÞ TÊm, chÞ lµm thÕ nµo mµ ®Ñp thÕ ?
TÊm kh«ng ®¸p, chØ hái l¹i :
- Cã muèn ®Ñp kh«ng ®Ó chÞ gióp ?
Çm b»ng lßng ngay. TÊm sai qu©n hÇu ®µo mét çi hè s©u vµ ®un mét nåi n−íc s«i.
TÊm b¶o çm nh¶y xuèng hè vµ sai qu©n hÇu déi n−íc s«i vµo hè. Çm chÕt mô d×
ghÎ còng l¨n ®ïng ra chÕt...
ë çch kÕt thóc nµy, t¸c gi¶ d©n gian ®# cho ta chøng kiÕn kÕt côc cuèi cïng
cña cuéc ®êi Çm vµ mô g× ghÎ. Ng−êi ra tay trõng ph¹t hai mÑ con Çm kh«ng ai
kh¸c chÝnh lµ TÊm. §µnh r»ng trong truyÖn cæ tÝch, kÎ ¸c lóc nµo còng bÞ trõng ph¹t

®Ých ®¸ng, kÕt thóc trªn râ rµng lµ ®# thÓ hiÖn ®óng −íc m¬ cña ng−êi d©n lao ®éng
(thiÖn th¾ng ¸c) nh−ng liÖu nh− vËy, c« TÊm cã ph¶i lµ mét con ng−êi “h¬i” d# man
khi ë phÇn trªn c©u chuyÖn ta lu«n biÕt TÊm lµ mét ng−êi con g¸i hiÒn lµnh, tèt bông ?
B¶n thø hai : Çm thÊy TÊm trë vÒ vµ ®−îc vua yªu th−¬ng nh− x−a nã kh«ng
khái sî h#i. Nh−ng Çm còng th¾c m¾c lµ v× sao chÞ m×nh sau bao thö th¸ch nghiÖt ng#
nh− thÕ l¹i trë nªn ®Ñp ®Ï béi phÇn. Çm hái TÊm :
- ChÞ TÊm ¬i chÞ TÊm, chÞ lµm thÕ nµo mµ ®Ñp thÕ ?
TÊm tr¶ lêi :
- ChÞ ®Ñp thÕ nµy lµ nhê mçi ngµy ®Òu t¾m röa b»ng n−íc s«i ®Êy. ThÕ em cã
muèn ®Ñp kh«ng, ®Ó chÞ gióp cho.
Çm hÝ höng ®ång ý. ThÕ lµ TÊm chuÈn bÞ c¶ mét nåi n−íc s«i vµ déi lu«n lªn ng−êi
Çm. Çm chÕt cßng keo trong n−íc nãng.
Nh−ng c©u chuyÖn ch−a dõng l¹i ë ®©y. Sau khi Çm chÕt, mô d× ghÎ vÉn kh«ng
hÒ hay biÕt chuyÖn. TÊm véi sai qu©n hÇu ®em lµm thÞt Çm vµ muèi thµnh m¾m, ®em
biÕu mô d× ghÎ vµ nãi dèi lµ m¾m do Çm tõ hoµng cung göi vÒ biÕu mÑ. Mô d× ghÎ
t−ëng thËt, ®em m¾m ra ¨n vµ tÊm t¾c khen ngon. Cã con qu¹ ®Ëu trªn cµnh c©y bªn
cöa sæ lÝu lo.
Ngon g× mµ ngon
MÑ ¨n thÞt con
Cã cßn xin miÕng
Mô d× ghÎ nghe vËy liÒn chöi m¾ng :
- ChÐm tæ cha tæ mÑ mµy. M¾m nµy do con g¸i ta tõ hoµng cung göi vÒ. Ta ¨n ngon th×
khen chø sao.
ThÕ lµ mô tiÕp tôc ¨n. ¨n cho ®Õn tËn ®¸y hò. Mô chît nh×n thÊy mét çi ®Çu
l©u, lóc nµy míi biÕt lêi con chim nãi lµ thËt qu¸, sî qu¸ mô l¨n ®ïng ra chÕt.
§©y lµ mét çch kÕt thóc thËt ®¸ng ®êi cho mÑ con Çm. Çm v× sèng ®éc ¸c
nªn ®Õn lóc chÕt còng kh«ng ®−îc thanh th¶n, ®# bÞ déi n−íc s«i råi l¹i cßn bÞ lµm thÞt
muèi thµnh m¾m. Cßn mô d× ghÎ l¹i lµ ng−êi ¨n thÞt con g¸i cña m×nh. Çch kÕt thóc
nµy lµ mét sù tr¶ gi¸ qu¸ ®¾t cho nh÷ng m−u kÕ ®éc ¸c vµ lßng tham lam cña mÑ con

Çm. Tuy nhiªn, ta vÉn ph¶i ®Æt ra c©u hái : LiÖu nh− thÕ nµy, TÊm cã ph¶i thay ®æi
thµnh mét con ng−êi ®éc ¸c vµ m−u mÑo ? V× chØ nh÷ng ng−êi m−u mÑo, nham hiÓm
míi cã thÓ nghÜ ra çch muèi m¾m råi ®em biÕu g× ghÎ nh− vËy ? §èi chiÕu víi nh÷ng
lêi kÓ vÒ phÈm chÊt cña TÊm ë phÇn trªn c©u chuyÖn víi phÇn kÕt thóc, d−êng nh− ta
thÊy cã sù ®èi lËp...
BÊt cø ai khi nghe kÕt thóc kiÓu nµy, ch¾c h¼n ®Òu kh«ng tr¸nh khái c¶m gi¸c
ghª sî, d# man qu¸ møc. H×nh ¶nh mét nµng TÊm hiÒn lµnh l−¬ng thiÖn còng dÇn nh¹t
nhoµ mét phÇn nµo ®ã. Nh−ng v× truyÖn cæ tÝch ra ®êi trong x# héi phong kiÕn nªn
çch tr¶ thï kiÓu trung cæ nh− trªn còng kh«ng cã g× xa l¹. H¬n n÷a mÑ con nhµ Çm
lµm TÊm chÕt ®i sèng l¹i bèn lÇn cho nªn çch kÕt thóc trªn míi lµ kiÓu trõng ph¹t
triÖt ®Ó cña ngõ¬i lao ®éng. §ã lµ hËu qu¶ cña nh÷ng kÎ gieo giã sÏ gÆt b#o nh− mÑ
con nhµ Çm.
B¶n thø ba : Çm thÊy TÊm trë vÒ sèng h¹nh phóc víi vua cha th× trong lßng
kh«ng khái ghen tÞ khi thÊy chÞ m×nh cµng ®Ñp léng lÉy h¬n bao giê hÕt. Çm vÒ quª
sèng víi mÑ vµ ®−îc nghe mét ng−êi nµo ®ã b¶o r»ng : Muèn ®Ñp nh− TÊm th× ph¶i
t¾m n−íc s«i. Çm tin lêi ng−êi Êy mét çch ngu ngèc, mª muéi. Çm ®# lµm theo. Nã
chuÈn bÞ cho m×nh mét nåi n−íc s«i thËt to vµ déi lªn ng−êi. KÕt qu¶ lµ Çm chÕt cong
keo trong n−íc nãng.
Mô d× ghÎ ®i lµm vÒ thÊy thÕ còng l¨n ®ïng ra chÕt theo con.
Çch kÕt thóc nµy cã vÎ "nh©n ®¹o" h¬n c¶. Bëi v× cuèi cïng Çm vµ mô d× ghÎ
còng ®# ph¶i tr¶ gi¸ cho nh÷ng hµnh ®éng cña m×nh. KÕt thóc nµy hay ë chç : Çm
nghe lêi m¸ch b¶o cña mét ng−êi nµo ®ã kh«ng râ tªn tuæi. Ng−êi nµo ®ã ë ®©y chÝnh
lµ ng−êi ®¹i diÖn cho nh©n d©n lao ®éng, hoµn toµn ®øng ngoµi c©u chuyÖn vµ cã çch
nh×n, çch ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ mÑ con Çm. §iÒu nµy chøng tá, tÊt c¶ mäi ng−êi
®Òu ®ång c¶m víi TÊm, ®Òu c¨m ghÐt mÑ con nhµ Çm ®éc ¸c, nham hiÓm, tham lam.
Thay thÕ cho TÊm, ng−êi Êy ®# tr¶ thï mÑ con Çm gióp TÊm. Çch kÕt thóc nµy rÊt
hay, vÉn ®¶m b¶o nguyªn vÑn phÈm chÊt hiÒn lµnh, giµu lßng lßng vÞ tha cña c« TÊm,
vÉn thÓ hiÖn râ nÐt −íc m¬ cña nh©n d©n lao ®éng vÒ ch©n lÝ cña cuéc sèng, vÒ quy
luËt cña tù nhiªn ; çi thiÖn vÉn lu«n chiÕn th¾ng çi ¸c, h¹nh phóc sÏ mØm c−êi víi

nh÷ng ng−êi l−¬ng thiÖn vµ sù trõng ph¹t ®Ých ®¸ng sÏ ®Õn víi nh÷ng kÎ ®éc ¸c, nham
hiÓm.
ChÝnh v× tÝnh truyÒn miÖng cña v¨n häc d©n gian nªn mçi t¸c phÈm d©n gian
®Òu cã nhiÒu dÞ b¶n kh¸c nhau. TruyÖn cæ tÝch TÊm Çm lµ mét minh chøng ch©n thùc
nhÊt cho ®iÒu ®ã. Cïng lµ mét c©u chuyÖn song l¹i cã nhiÒu çch kÕt thóc kh¸c nhau,
mçi çch kÕt thóc ®Òu cã çi hay, çi ®Æc biÖt riªng cña nã. Song xÐt vÒ thÕ giíi t©m lÝ
cña con ng−êi, ta ®Òu cã thÓ c¶m nhËn ®−îc çch kÕt thóc nµo lµ hîp lÝ nhÊt. Tuy nhiªn
®iÒu c¶m nhËn Êy vÉn lµ ®¸nh gi¸ chñ quan cña tõng ngõ¬i ®äc.
Ba çch kÕt thóc kh¸c nhau cña truyÖn TÊm Çm ch¾c ch¾n ra ®êi ë ba thêi k×
kh¸c nhau. Çch thø hai, ra ®êi tr−íc tiªn. TiÕp ®Õn lµ çch thø nhÊt. Ng−êi sau chØnh
l¹i kÕt thóc cña çch hai, v× thÊy TÊm trong c©u chuyÖn tr¶ thï tµn ¸c qu¸, nh−ng ®ång
quan ®iÓm "TÊm ph¶i trùc tiÕp tr¶ thï". Nh−ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ, cã nªn theo "tÊm lßng
nh©n ¸i" khi nghe chuyÖn mµ bá qua biÓu t−îng r¨n ®e hÕt søc quyÕt liÖt cña çch kÕt
thóc "muèi m¾m" hay kh«ng. §ã lµ tr−íc çi ¸c tét cïng, mét çi ¸c kh«ng ®iÓm dõng,
quyÕt truy ®uæi, tiªu diÖt ®Õn cïng çi thiÖn, th× çi ¸c Êy còng cÇn bÞ çi thiÖn ®¸p tr¶
xøng ®¸ng. Tiªu diÖt c¶ gèc lÉn rÔ, lµm cho çi ¸c ph¶i ghª rîn, b¨m v»m ra ®Ó chóng
kh«ng thÓ håi sinh. Çch thø ba, kh¸c h¼n hai çch trªn, cã lÏ do cã kho¶ng lïi lín vÒ
thêi gian, thay ®æi vÒ thêi ®¹i nªn quan niÖm tr¶ thï ®# ®−îc "nh©n ®¹o ho¸". MÆt
kh¸c, ng−êi kÓ l¹i muèn gi÷ trän h×nh ¶nh ®Ñp cña ng−êi con g¸i ViÖt Nam truyÒn
thèng nªn ®iÓu chØnh l¹i. Cã ®iÒu nã còng ®# "lËp tr−êng hãa", "tiÕn bé hãa", "hiÖn ®¹i
hãa" c©u chuyÖn.
TruyÖn cæ tÝch TÊm Çm tuy cã nhiÒu çch kÕt thóc kh¸c nhau song mçi çch
kÕt thóc ®Òu cã çi hay vµ ý nghÜa riªng cña nã. ChÝnh çch kÕt thóc kh¸c nhau ®# lµm
phong phó thªm truyÖn cæ d©n gian. HiÓu vµ ®ång c¶m víi ng−êi x−a th× chän çch
hai. Cïng quan ®iÓm nh− vËy, nh−ng "mÒm máng" h¬n th× chän çch mét, Theo thêi
b©y giê sÏ chän çch ba. Cho nªn, b¹n chän çch kÕt thóc nµo còng ®Òu ®−îc. T«i th×
t«i chän çch kÕt thóc thø hai.
Bëi lÏ, çc kiÓu kÕt thóc tuy cã nh÷ng chç kh¸c nhau nh−ng ®Òu gãp phÇn thÓ
hiÖn −íc m¬ vµ c«ng lÝ nh©n d©n “ë hiÒn gÆp lµnh”, “¸c gi¶ ¸c b¸o.

§Ò sè 19
§äc Nh−ng nã ph¶i b»ng hai mµy vµ ph©n tÝch nghÖ thuËt g©y c−êi qua lêi nãi
cña thÇy lÝ ë cuèi truyÖn
Bµi lµm
ThÇy lÝ còng xoÌ n¨m ngãn tay tr¸i óp lªn trªn n¨m ngãn tay mÆt, nãi :
- Tao biÕt mµy ph¶i...nh−ng nã l¹i ph¶i... b»ng hai mµy
Trong c©u nãi cña lÝ tr−ëng cã sö dông h×nh thøc ch¬i ch÷, tõ ®ã mµ t¹o nªn tiÕng
c−êi. Tõ "ph¶i" ë ®©y lµ mét tõ ®a nghÜa. NghÜa thø nhÊt lµ chØ lÏ ph¶i, chØ çi ®óng,
tøc lµ tõ chØ tÝnh chÊt. Nh−ng khi tõ nµy kÕt hîp víi tõ chØ sè l−îng ("b»ng 2") thµnh
côm: "ph¶i b»ng 2", th× nghÜa cña nã l¹i lµ ®Þnh l−îng cho møc tiÒn lo lãt cña C¶i vµ
Ng« víi lÝ tr−ëng. B»ng nghÖ thuËt ch¬i ch÷ nh− vËy, chØ trong mét lêi tho¹i ng¾n, t¸c
gi¶ ®# ®−a ng−êi ®äc ®i tõ tr¹ng th¸i "t−ëng lµ thÕ nµy" (t−ëng "ph¶i" lµ lÏ ph¶i) ®Õn
"ho¸ ra thÕ kia" (ho¸ ra "ph¶i" ë ®©y l¹i lµ møc tiÒn) trong tÝch t¾c. Lêi nãi cña lÝ
tr−ëng võa cã çi v« lÝ, võa cã hîp lÝ. V« lÝ khi ®Æt nã trong mét phiªn toµ b×nh th−êng,
hîp lÝ khi ta ®Æt nã vµo mèi quan hÖ thùc tÕ gi÷a çc nh©n vËt. ë ®©y lÝ tr−ëng nãi
b»ng mèi quan hÖ thùc tÕ ®ã, tøc lµ çi "lÝ thùc" bªn trong ®# thay thÕ cho nhau vµ thay
cho ph¸p lÝ - lÏ c«ng b»ng. Tõ ®ã ng−êi ®äc míi bÊt ngê vì lÏ vÒ b¶n chÊt : t− lîi tõ
viÖc c«ng mét çch hån nhiªn vµ tr¾ng trîn cña lÝ tr−ëng. Mét nÒn c«ng lÝ ®−îc thùc
thi nh− thÕ, do nh÷ng con ng−êi nh− thÕ n¾m gi÷. ThËt lµ nùc c−êi. TiÕng c−êi ®−îc
bËt ra khi qu¸ tr×nh nhËn thøc kÕt thóc.
§Ò sè 20
§äc Nh−ng nã ph¶i b»ng hai mµy, ®¸nh gi¸ nh©n vËt Ng« vµ C¶i
Bµi lµm
TruyÖn c−êi Nh−ng nã ph¶i b»ng hai mµy lµ mét truyÖn hÕt søc thó vÞ, cã ý nghÜa
phª ph¸n n¹n tham nhòng cña tÇng líp hµo lÝ n«ng th«n dÝ dám mµ s©u s¾c.
Trong truyÖn cã hai nh©n vËt Ng« vµ C¶i. Hai ng−êi ®¸nh nhau, mang nhau ®i kiÖn.
Ai còng lo lãt tr−íc cho thÇy lÝ ®Ó ®−îc xö th¾ng. Ng« ®ót lãt gÊp ®«i C¶i. Hai nh©n

vËt nµy lµ h×nh ¶nh ®¹i diÖn cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n ghª gím, ma lanh néi bé
nh−ng l¹i khê kh¹o, bÞ bãp nÆn bëi bän cai trÞ. Hä võa lµ ®ång ph¹m, võa lµ n¹n nh©n
cña t×nh tr¹ng tham nhòng cña ®¸m hµo lÝ n«ng th«n, hä võa ®¸ng th−¬ng, l¹i võa ®¸ng
tr¸ch. ChÝnh hä ®# gãp phÇn t¹o nªn vµ thóc ®Èy thãi nhòng nhiÔu kia, råi l¹i tù ®Èy
m×nh vµo t×nh c¶nh th¹m h¹i, bi hµi.

§Ò sè 21
Bµi ca dao “Th©n em nh− tÊm lôa ®µo...” trong hÖ thèng çc bµi ca dao ®−îc
më ®Çu b»ng tõ “Th©n em...”
Bµi lµm
Ca dao diÔn t¶ ®êi sèng t− t−ëng, t×nh c¶m mu«n mµu mu«n vÎ cña ng−êi lao
®éng. Sèng d−íi x# héi cò, ng−êi lao ®éng ViÖt Nam chÞu nhiÒu nçi ®¾ng cay, tñi cùc.
V× vËy xuÊt hiÖn kh«ng Ýt nh÷ng bµi ca dao than th©n. Trong nh÷ng bµi thuéc lo¹i nµy,
cã mét sè bµi ®−îc më ®Çu b»ng tõ Th©n em, mét lèi diÔn ®¹t c«ng thøc mang ®Ëm
s¾c th¸i d©n gian.
Nh÷ng bµi ca dao më ®Çu b»ng tõ Th©n em, tr−íc hÕt, ®Òu lµ lêi than th©n cña
ng−êi phô n÷.
Than v× sù cùc khæ trong lao ®éng :
Th©n em téi nghiÖp v× ®©u,
Ngµy ngµy em chæng phao c©u lªn trêi.
Than cho sè kiÕp cña mét kÎ lÏ män :
Th©n em lµm lÏ ch¼ng hÒ,
Cã nh− chÝnh thÊt mµ lª gi÷a gi−êng.
Hay v× mét nçi oan uæng :
Th©n em nh− giÊy lôa tê
Chí nghi mµ téi, chí ngê mµ oan.
Nh−ng phæ biÕn nhÊt trong nh÷ng lêi than th©n ®ã lµ lêi than v× duyªn phËn bÞ
phô thuéc, kh«ng ®−îc chñ ®éng trong t×nh yªu :
Th©n em nh− tÊm lôa ®µo
PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai ?
Xin ®−îc dÉn ra ®©y 5 bµi ca dao kh¸c thuéc lo¹i nµy ®Ó thÊy ®−îc nh÷ng nÐt
chung vµ riªng so víi bµi ca dao võa nªu ë trªn :
- Th©n em nh− h¹t m−a rµo
H¹t r¬i xuèng giÕng, h¹t vµo v−ên hoa

Th©n em nh− h¹t m−a sa
H¹t vµo ®µi çc, h¹t ra ruéng cµy.
- Th©n em nh− miÕng cau kh«
KÎ thanh tham máng, ng−êi th« tham dµy.
- Th©n em nh− giÕng gi÷a ®µng
Ng−êi kh«n röa mÆt, ng−êi phµm röa ch©n.
- Th©n em nh− tr¸i bÇn tr«i
Giã dËp sãng dåi biÕt tÊp vµo ®©u?
- Th©n em nh− qu¶ xoµi trªn c©y
Giã ®«ng giã t©y, giã nam giã b¾c
Nã ®¸nh lóc la lóc l¾c trªn cµnh
Mét mai rông xuèng biÕt vµo tay ai ?
TÊt c¶ çc bµi ca dao ®Òu b¾t ®Çu b»ng tõ Th©n em diÔn t¶ th©n phËn, cuéc ®êi
bÞ phô thuéc, kh«ng ®−îc quyÒn quyÕt ®Þnh, chÞu c¶nh h«n nh©n kh«ng cã t×nh yªu. Tõ
®ã, gîi cho ng−êi nghe sù chia sÎ vµ ®ång c¶m s©u s¾c. §ã lµ lêi chung cña ng−êi phô
n÷ vÒ th©n phËn nhá bÐ, yÕu ít, ®¾ng cay, téi nghiÖp cña hä d−íi chÕ ®é x−a.
Sau tõ th©n em lµ tõ nh− dïng ®Ó so s¸nh vµ ®èi t−îng ®em ra so s¸nh : tÊm lôa
®µo, h¹t m−a, miÕng cau kh«, giÕng gi÷a ®µng, qu¶ bÇn tr«i trªn s«ng, qu¶ xoµi trªn
c©y.
Çc vËt ®em ra so s¸nh ®Òu lµ nh÷ng vËt gÇn gòi, quen thuéc vµ cã nh÷ng nÐt
t−¬ng ®ång ®éc ®¸o víi th©n phËn cña ng−êi con g¸i trong x# héi cò. Çch ®em çc sù
vËt Êy ra so s¸nh khiÕn cho ®èi t−îng ®−îc so s¸nh (ng−êi phô n÷) hiÖn lªn mét çch
râ rµng, ®ång thêi còng lµm næi bËt ®−îc th©n phËn kh«ng ra g× cña hä. MiÕng cau
kh«, h¹t m−a r¬i, qu¶ xoµi... vèn cã gi¸ trÞ g× nhiÒu l¾m ®©u, thËm chÝ nã chØ lµ ®å bá
®i : qu¶ bÇn tr«i trªn s«ng. Trong çc vËt nªu trªn, nÕu qu¶ bÇn tr«i trªn s«ng kÐm gi¸
trÞ h¬n c¶, téi nghiÖp h¬n c¶ th× tÊm lôa ®µo kh«ng chØ cã gi¸ trÞ h¬n mµ cßn gîi ®−îc
vÎ ®Ñp duyªn d¸ng, t−¬i m¸t. Nh− vËy, ë bµi ca dao Th©n em nh− tÊm lôa ®µo... ng−êi
con g¸i kh«ng chØ than th©n mµ cßn ý thøc ®−îc s¾c ®Ñp, tuæi xu©n vµ gi¸ trÞ cña m×nh.
ChÝnh v× vËy, nçi ®au th©n phËn cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi ca dao ®# ®−îc nh©n

lªn. §# ®au l¹i cµng ®au h¬n !
Trong çc vËt ®−îc ®em ra so s¸nh, çc vËt giÕng, tr¸i bÇn, qu¶ xoµi ®Òu cã
thªm çc ®Þnh ng÷ l©m thêi (tøc lµ nh÷ng ®Þnh ng÷ kh«ng chØ b¶n chÊt cña sù vËt)
giÕng - gi÷a ®µng, tr¸i bÇn - tr«i, qu¶ xoµi - trªn c©y. ViÖc dïng thªm çc ®Þnh ng÷
nµy phÇn nµo ®# lµm næi bËt ®−îc th©n phËn kh«ng ra g× cña ng−êi phô n÷ d−íi chÕ ®é
cò.
ë çc c©u th¬ ®Çu tiªn, t¸c gi¶ d©n gian chñ yÕu ®−a ra çc sù vËt ®Ó so s¸nh,
cßn c©u tiÕp theo lµ nh÷ng c©u miªu t¶ bæ sung, kh¾c ho¹ râ nÐt th©n phËn, cuéc ®êi bÞ
phô thuéc, kh«ng ®−îc quyÒn quyÕt ®Þnh, ph¶i chÞu c¶nh h«n nh©n kh«ng cã t×nh yªu,
may nhê rñi chÞu. Tuy nhiªn, nh÷ng bµi ca dao kÕt thøc b»ng çc c©u hái :
- PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai ?
- Giã dËp sãng dåi biÕt tÊp vµo ®©u ?
- Mét mai rông xuèng biÕt vµo tay ai ?
Lµm cho lêi than thªm n#o nuét. §ã lµ tiÕng kªu ®Çy ai o¸n, kh¾c s©u vµo lßng
ng−êi nghe mét nçi ®au th©n phËn.
§Ò sè 22
C¶m nghÜ vÒ h×nh t−îng trong bµi ca dao "Kh¨n th−¬ng nhí ai"
Bµi lµm
T×nh yªu nam n÷ víi nh÷ng cung bËc, s¾c th¸i hÕt søc ®a d¹ng, phøc t¹p lµ mét
trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ca dao ng−êi ViÖt. §i vµo thÕ giíi ca dao, nh÷ng
cung bËc, s¾c th¸i t×nh c¶m vèn v« h×nh, v« s¾c Êy bçng trë nªn hÕt søc cô thÓ sinh
®éng. TÊt c¶ lµ nhê çi t×nh ch©n thµnh, ch©n chÊt, ®»m th¾m víi lèi diÔn ®¹t ®éc ®¸o
cña t¸c gi¶ d©n gian. VÝ nh− bµi ca dao "Kh¨n th−¬ng nhí ai" – thi phÈm ®−îc xÕp
vµo hµng “bËc nhÊt chi nh−êng cho ai”.
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ bµi ca dao nµy th−êng ®−îc ng−êi ta nhí ®Õn víi çi
tªn "Kh¨n th−¬ng nhí ai". H×nh ¶nh chiÕc kh¨n kh«ng chØ lµ biÓu t−îng khëi ®Çu cho
nçi th−¬ng nhí cña c« g¸i mµ nã cßn lµ h×nh ¶nh ®−îc lÆp l¹i nhiÒu nhÊt víi nhiÒu t×nh
huèng kh¸c nhau.
Kh¨n th−¬ng nhí ai?
Kh¨n r¬i xuèng ®Êt
Kh¨n th−¬ng nhí ai
Kh¨n v¾t lªn vai

Kh¨n th−¬ng nhí ai?
Kh¨n chïi n−íc m¾t
DÔ hiÓu v× sao h×nh ¶nh chiÕc kh¨n l¹i trë ®i trë l¹i nhiÒu lÇn nh− mét ®iÖp khóc
nhí th−¬ng triÒn miªn, da diÕt nh− thÕ. Trong t×nh yªu trai g¸i, chiÕc kh¨n th−êng lµ
vËt trao duyªn ®Ó ng−êi ta "göi kh¨n, göi ¸o, göi lêi". Kh¨n còng lµ mét vËt lu«n gÇn
gòi, quÊn quýt víi ng−êi con g¸i. ë ®©y chiÕc kh¨n ®−îc nh©n ho¸, trë nªn cã t©m
tr¹ng vµ lµ ®èi t−îng ®Ó c« g¸i béc lé nçi niÒm th−¬ng nhí ng−êi yªu. Ba lÇn hái, mçi
lÇn nçi nhí l¹i cµng trµo d©ng, ngæn ngang tr¨m mèi, tr¨m chiÒu, bao trïm kh¾p c¶
kh«ng gian : r¬i xuèng ®Êt, v¾t lªn vai vµ cao ®é lµ khi chiÕc kh¨n gióp c« g¸i dÊu ®i
nh÷ng giät n−íc m¾t khãc thÇm. S¸u dßng th¬ víi ®a sè thanh b»ng gîi nçi b©ng
khu©ng da diÕt ®Ëm mµu s¾c n÷ tÝnh, ®Çy kÝn ®¸o cña nçi nhí th−¬ng.
H×nh ¶nh tiÕp theo trë thµnh biÓu t−îng cho nçi nhí lµ ngän ®Ìn:
§Ìn th−¬ng nhí ai
Mµ ®Ìn kh«ng t¾t
Còng vÉn dïng thñ ph¸p nh©n ho¸ nh−ng nÕu nh− ë h×nh ¶nh chiÕc kh¨n, nçi nhí
®−îc tr¶i ra theo kh«ng gian th× ®Õn ®©y nã ®−îc ®o theo thêi gian. H×nh ¶nh ngän ®Ìn
kh«ng t¾t chÝnh lµ ngän löa th−¬ng nhí ®ang ch¸y trong tr¸i tim ng−êi con g¸i. ChÝnh
lµ ng−êi con g¸i ®ang tr»n träc ®ªm th©u trong nhí th−¬ng ®»ng ®¼ng. Sau nµy nhµ th¬
ChÝnh H÷u còng ®# häc tËp nghÖ thuËt nµy cña ca dao ®Ó lµm nªn trong th¬ m×nh mét
"Ngän ®Ìn ®øng g¸c" ®¸ng nhí.
H×nh ¶nh cuèi cïng trë thµnh biÓu t−îng cho t©m tr¹ng c« g¸i lµ ®«i m¾t - cöa sæ
cña t©m hån. Dï r»ng nh÷ng c©u hái víi chiÕc kh¨n, ngän ®Ìn chÝnh lµ sù ph©n th©n
trong t©m tr¹ng c« g¸i nh−ng ®ã vÉn chØ lµ çch nãi gi¸n tiÕp. Mµ nçi nhí th× cø da
diÕt, bån chån vµ ®Õn lóc kh«ng thÓ k×m nÐn, che giÊu. C« g¸i ®# hái m×nh, trùc tiÕp
béc lé nçi lßng:
M¾t th−¬ng nhí ai
M¾t ngñ kh«ng yªn
H×nh ¶nh ®«i m¾t kh«ng ngñ Êy lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu tõ chiÕc kh¨n kh«ng ë
yªn, tõ ngän ®Ìn chong chong ®ªm dµi. §ã lµ mét h×nh t−îng hîp lÝ, nhÊt qu¸n vµ tù
nhiªn nh− chÝnh nçi nhí niÒm th−¬ng ®ang d©ng trµo trong c« g¸i.
ChØ trong 10 c©u th¬ 4 ch÷, nçi nhí th−¬ng cña c« g¸i ®−îc béc lé thËt ®éc ®¸o.
Cã ®Õn n¨m lÇn çi ®iÖp khóc “th−¬ng nhí ai” ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i vµ g¾n víi nh÷ng
h×nh ¶nh kh¸c nhau. Nh−ng tùu trung l¹i tÊt c¶ ®Òu lµ sù tù hái lßng m×nh vµ h¬n thÕ
n÷a lµ sù tù kh¼ng ®Þnh t×nh c¶m cña c« g¸i mét çch m¹nh mÏ. T©m tr¹ng ®Çy yªu
th−¬ng cña c« g¸i kh«ng chØ ®−îc cô thÓ ho¸, h×nh t−îng ho¸ mét çch thËt râ nÐt mµ
çch béc lé còng ®Çy tÕ nhÞ, kÝn ®¸o rÊt phï hîp víi ng−êi ViÖt Nam.

NÐt ®éc ®¸o trong nghÖ thuËt cña bµi ca dao cßn biÓu hiÖn ë kÕt cÊu hai phÇn : 10
c©u ®Çu theo thÓ v#n bèn vµ mét c©u lôc - b¸t kÕt l¹i c¶ bµi. NÕu nh− ë phÇn ®Çu lµ sù
dån nÐn cña t×nh c¶m th× ®Õn hai c©u kÕt t©m tr¹ng lo ©u trµn ra ngæn ngang :
§ªm qua em nh÷ng lo phiÒn
Lo v× mét nçi kh«ng yªn mét bÒ …
Ng−êi con g¸i ®ang yªu nµo l¹i kh«ng mang trong lßng bªn c¹nh nçi niÒm
th−¬ng nhí lµ nçi bån chån, lo l¾ng cho t−¬ng lai, h¹nh phóc løa ®«i. §Æc biÖt trong
hoµn c¶nh x# héi cò th× ®iÒu lo ©u ®ã hoµn toµn cã lý do. Mèi t×nh tha thiÕt, m#nh liÖt
Êy ®©u ®# lµ sù ®¶m b¶o cho mét cuéc h«n nh©n h¹nh phóc l©u bÒn. BÊt tr¾c lu«n lu«n
r×nh rËp nh÷ng t×nh c¶m tèt ®Ñp cña nh÷ng con ng−êi b×nh d©n, b×nh th−êng. Th©n
phËn nhá bÐ, t×nh yªu nhá nhoi gi÷a bao nhiªu lµ gi¨ng m¾c bÊt t−êng. DÊu ba chÊm
kÕt l¹i bµi th¬ ®Çy søc gîi më vµ cµng cho thÊy nçi lo nhiÒu bÒ trong t©m tr¹ng c« g¸i.
Qu¶ lµ ngæn ngang tr¨m mèi t¬ vß.
§©y cã thÓ nãi lµ mét trong nh÷ng bµi ®Æc s¾c nhÊt cña ca dao ViÖt Nam. B»ng
nghÖ thuËt nh©n ho¸, ho¸n dô víi nh÷ng biÓu t−îng ®éc ®¸o, bµi ca dao ®# thÓ hiÖn
®−îc nh÷ng s¾c th¸i v« cïng tinh tÕ trong nçi lßng ng−êi con g¸i ®ang yªu. ChÝnh ®iÒu
®ã ®# t¹o nªn søc hÊp dÉn m¹nh mÏ còng nh− søc sèng tr−êng tån cho t¸c phÈm.
§Ò sè 23
C¶m nghÜ khi ®äc bµi ca dao "C−íi nµng..." (Ng÷ v¨n 10 - tËp 1)
Bµi lµm
Bµi ca dao "C−íi nµng, anh toan dÉn voi" cuèi cïng "DÉn con chuét bÐo mêi d©n
mêi nµng". Cßn ng−êi con g¸i chØ th¸ch c−íi "mét nhµ khoai lang" lµ bµi ca dao thuéc
nhãm hµi h−íc. Chuyện dẫn cưới và thách cưới ở ñây không có trong ñời thực. Chàng
trai (nhà trai) ñem ñến “một con chuột béo”, “miễn là có thú bốn chân”; còn cô gái
(nhà gái) lại thách cưới bằng “một nhà khoai lang”.
Cả chàng trai và cô gái ñều ñùa vui hồn nhiên. Nói chuyện cưới xin, chuyện trăm
năm là một chuyện hết sức nghiêm túc nhưng vang lên tiếng cười vui vẻ, hài hước,
hóm hỉnh, chứng tỏ họ ñã rất hiểu hoàn cảnh của nhau và rất yêu nhau. Chỉ những
người yêu nhau, không ngần ngại nghèo khó, cũng không sợ hai bên gia ñình lo nghèo
mới có thể ñùa với nhau như thế. Một tinh thần lạc quan, trẻ trung trong cuộc sống của

người lao ñộng toát lên qua bài ca dao và ñể lại dư vị cho bao nhiêu người cùng cảnh
ngộ. Nhất là những ñôi trẻ yêu nhau, những bậc cha mẹ hai bên lo hạnh phúc cho con
cái chỉ thấy cái nghèo. Cho nên ñây còn là một sự cảm thông cuộc sống nghèo khó,
một ngụ ý phê phán tục thách cưới nặng nề. Bên cạnh ñó, ñiểm thú vị của bài ca dao
còn ở chỗ, bộc lộ rất rõ tính cách của hai người trẻ tuổi này. Chàng trai dí dỏm, thông
minh, phóng khoáng. Cô gái chân chất, tần tảo, căn cơ. Chắc chắn nếu thành ñôi trong
ñời thật, họ sẽ sống với nhau hạnh phúc và sẽ thoát nghèo.
Bài ca sử dụng các biện pháp nói quá. Trong thực tế không ai dẫn cưới bằng "một
con chuột béo". Nhất là phép lập luận loại trừ, thu hẹp dần ñến kết luận bất ngờ (lời
chàng trai) ; phép liệt kê (lời cô gái) và lối "nói sang" phóng ñại, áp dụng cái lí "cù
nhầy" ñáng yêu, khó cãi. TÊt c¶ ®−îc ®Æt trong ®èi tho¹i giao duyªn ®# tạo ra tiếng
cười giàu ý nghĩa.
§Ò sè 24
Tãm t¾t TruyÖn An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u - TRäng Thuû theo nh©n vËt chÝnh
An D−¬ng V−¬ng
Bµi lµm
An D−¬ng V−¬ng n−íc ¢u L¹c x©y thµnh Cæ Loa b¶o vÖ ®Êt n−íc. Nhµ vua x©y
nhiÒu lÇn nh−ng cø x©y xong lµ thµnh l¹i ®æ.
Nhê cã “Sø Thanh Giang” lµ Rïa Vµng gióp ®ì, nhµ vua ®# x©y thµnh v÷ng
ch¾c. Rïa Vµng cho nhµ vua lÉy ná ®Ó b¶o vÖ thµnh, khiÕn TriÖu §µ nhiÒu lÇn x©m
l−îc ¢u L¹c nh−ng ®Òu thÊt b¹i.
TriÖu §µ ®# t×m çch cÇu h«n c«ng chóa MÞ Ch©u cña ¢u L¹c cho con trai lµ
Träng Thuû. MÞ Ch©u tiÕt lé lÉy ná cho chång biÕt. Träng Thuû ®# ®¸nh tr¸o lÉy ná
mang vÒ cho TriÖu §µ. Tr−íc khi vÒ Träng Thuû hái MÞ Ch©u nÕu cã chiÕn tranh x¶y
ra th× t×m nµng b»ng çch nµo, MÞ Ch©u nãi víi chång t×m theo dÊu vÕt l«ng ngçng.
TriÖu §µ cã lÉy ná ®# sang ®¸nh chiÕm ¢u L¹c. An D−¬ng V−¬ng v× ná thÇn
kh«ng cßn hiÖu nghiÖm ®# mÊt n−íc. Nhµ vua ®em MÞ Ch©u ch¹y vÒ ph−¬ng nam. Rïa
Vµng hiÖn lªn nãi “GiÆc ®ang ngåi ®−êng sau mµ nhµ ng−¬i kh«ng biÕt”. An D−¬ng
V−¬ng giÕt MÞ Ch©u. Tr−íc khi chÕt, nµng cÇu xin nÕu bÞ lõa dèi th× chÕt sÏ biÕn thµnh

ch©u ngäc ®Ó tá râ lßng trong s¹ch. Cßn An D−¬ng V−¬ng ®−îc Rïa Vµng ®−a xuèng
biÓn.
Träng Thuû theo vÕt l«ng ngçng t×m thÊy x¸c MÞ Ch©u mang vÒ t¸ng ë thµnh
Cæ Loa vµ lao xuèng giÕng mµ chÕt.
§Ò sè 25
VÒ th¨m tr−êng cò
Bµi lµm
BÊt cø ai ®# kh«n lín tr−ëng thµnh trªn con ®−êng häc tËp, ®Òu lu«n t−ëng nhí
vÒ m¸i tr−êng th©n yªu. N¬i ®# ®−a m×nh ®Õn víi tri thøc, hßa nhËp víi b¹n bÌ, ®−îc
gÆp nhiÒu thÇy c« gi¸o míi ngay tõ buæi ®Çu c¾p s¸ch ®Õn tr−êng “THCS §«ng
C−¬ng”. H«m nay t«i míi cã dÞp vÒ th¨m tr−êng cò.
ThËt khã t¶ c¶m gi¸c cña t«i khi ngåi trªn xe. Mong ngãng, håi hép, kh«ng biÕt
m¸i tr−êng x−a giê ®©y ®# ®æi thay ra sao ? Lßng n¸o nøc muèn ngay lËp tøc ®−îc
nh×n thÊy ng«i tr−êng x−a. Ng«i tr−êng cò ®# cã rÊt nhiÒu ®æi thay. Nhí ngµy nµo mÑ
d¾t t«i ®Õn tr−êng trªn con ®−êng ®Êt nhá vµ hÑp giê ®©y ®# lµ con ®−êng d¶i nhùa
b»ng ph¼ng vµ réng r#i, hai bªn trång hai hµng c©y xanh to¶ rîp bãng m¸t, nhµ tÇng
san s¸t mäc lªn.
May m¾n lÇn vÒ cña t«i l¹i ®óng vµo dÞp nghØ hÌ, mïa hoa g¹o në ré. C©y hoa
g¹o sõng s÷ng tr−íc cæng tr−êng cho nh÷ng b«ng hoa g¹o nh− mät ngän nÕn lung linh
chiÕu s¸ng. T«i ®−a m¾t nh×n vÒ phÝa cæng tr−êng, thÊy kh¸c l¹ rÊt nhiÒu. BiÓn cæng
®−îc trang trÝ më réng. Hai bªn con ®−êng dÉn vµo v¨n phßng lµ hai d#y ghÕ ®¸ vµ
chËu c¶nh cña çc líp kØ niÖm nhµ tr−êng nh©n dÞp n¨m häc cuèi cÊp cña m×nh. Trong
sè ®ã cã c¶ líp 6A cña chóng t«i.
§«i ch©n t«i cø rÝu l¹i, nh− cã ai ®ã ®øng sau ®Èy t«i ®i vËy. Ng«i tr−êng rÊt
khang trang, ®Ñp ®Ï khiÕn t«i ng¹c nhiªn v« cïng, nghÜ vÒ th¸ng n¨m häc trß cña m×nh
thiÕu thèn rÊt nhiÒu t«i l¹i −íc mong sao ®−îc quay l¹i tuæi häc ngµy x−a ®Ó ®−îc häc
tËp trong ng«i tr−êng víi nh÷ng thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nh− b©y giê : Häc ®µn, häc vi tÝnh...
víi nh÷ng ®å dïng thiÕt bÞ ®Çy ®ñ. KØ niÖm ngµy x−a hiÖn vÒ, ®an xen vµo thùc t¹i : Ve
sÇu kªu trªn t¸n l¸, hoa ph−îng, hoa g¹o në ®á trªn c©y, c¶ líp t«i kÐo nhau ®i lÊy hoa
®em vÒ Ðp vµo trang vë thµnh nh÷ng çnh b−ím xinh xinh. Buæi liªn hoan cuèi cïng

c¶ líp cïng nhau trang trÝ rrén rµng vµ vui m¾t, nguyªn liÖu chñ yÕu lµ nh÷ng cµnh
ph−îng, b«ng hoa g¹o. §ã lµ loµi hoa g¾n bã víi tuæi häc trß hån nhiªn vµ th¬ méng.
B−íc vµo trong líp häc, h×nh ¶nh ng−êi thÇy th©n th−¬ng, tr×u mÕn ®ang ®øng
tren bôc gi¶ng hiÖn ra trong m¾t t«i. D¸ng thÇy cao cao, khu«n mÆt ch÷ ®iÒn, giäng nãi
khµn khµn, tuæi thÇy chõng n¨m m−¬i, thÇy lµm chñ nhiÖm líp t«i suèt n¨m n¨m trêi.
TÝnh thÇy kh¶ng kh¸i, døt kho¸t vµ nghiªm nghÞ. ThÇy lµ thÇy gi¸o d¹y giái cña
tr−êng, giäng gi¶ng bµi truyÒn c¶m cña thÇy t¹o thªm sù høng thó cña giê häc. H¬n
thÕ n÷a thµy cßn lµ c©y v¨n nghÖ cña tr−êng, thÇy ®µn vµ h¸t rÊt hay. Chóng t«i tin
t−ëng ë thÇy, cã khã kh¨n th¾c m¾c g× ®Òu t©m sù cïng thÇy vµ nhËn ®−îc ë thÇy
nh÷ng lêi khuyªn bæ Ých. Do lßng h¨ng say nghÒ nghiÖp nªn thÇy gi¶ng bµi rÊt tËn
t×nh, líp t«i lu«n lµ líp vÒ muén nhÊt tr−êng. HiÓu ®−îc tÊm lßng tËn tuþ cña thÇy, c¶
líp t«i ®Òu cè g¾ng häc hµnh ch¨m chØ, mäi thµnh viªn ®Òu cè g¾ng häc tËp ®Ó kh«ng
phô c«ng ¬n thÇy c«, cha mÑ.
§i tiÕp ra v−ên sau, t«i t×nh cê gÆp b¸c b¶o vÖ ®ang b¾t s©u, nhæ cá cho v−ên rau.
Míi ®Çu b¸c kh«ng nhËn ra t«i, nh−ng khi nghe t«i nh¾c ®Õn biÖt danh “C« bÐ m¾t
kÝnh” mµ b¸c ®# ®Æt cho t«i th× b¸c µ lªn mét tiÕng. Hai b¸c ch¸u cïng nhau trß
chuyÖn vui vÎ. T«i kÓ l¹i lÇn ¨n trém æi ®µo nhµ b¸c, b¸c nãi :
- ¤i chao ! c« bÐ m¾t kÝnh ®ang cßn nhí kia ®Êy, b¸c chÞu thua th«i.
T«i nhanh nh¶u nãi tiÕp:
- Ch¸u quªn thÕ nµo ®−îc ¹ ! ChÝnh b¸c ®# cho chóng ch¸u mét bµi häc bæ Ých
cßn g×.
B¸c quay sang hái t«i:
Ch¸u ra tr−êng ch−a vËy ? LÇn nµy ch¸u vÒ lµm g× vËy c« bÐ ?
T«i véi tr¶ lêi:
- Th−a b¸c, giê ch¸u ®# ra tr−êng råi. Nh©n dÞp vÒ th¨m quª, ch¸u ghÐ vµo th¨m
trõ¬ng cò mét chót Êy mµ. Nh−ng lÇn nµy vÒ th¨m tr−êng ch¸u thÊy ®æi thay nhiÒu, kÓ
c¶ b¸c, giê b¸c cã nhiÒu tãc b¹c, vµ gÇy h¬n tr−íc.
Tõ khi vî mÊt, b¸c ë mét m×nh, nªn viÖc ¨n uèng kh«ng ®Òu ®Æn. Khi cßn lµ häc
sinh, th−¬ng b¸c, t«i th−êng ë l¹i sau gióp b¸c giÆt giò, c¬m n−íc... Bëi vËy b¸c rÊt quÝ
t«i, cã chót quµ g× b¸c còng phÇn cho t«i.
M¶i nãi chuyÖn víi b¸c, trêi tèi sËp lóc nµo kh«ng hay. T«i chµo b¸c ra vÒ. Tr−íc
khi ®i b¸c cßn nãi :

- B¸c chóc c« bÐ m¾t kÝnh vÒ quª ch¬i vui vÎ, t×m thÊy nhiÒu niÒm vui míi cho
m×nh, nhí viÕt th− cho b¸c nhÐ.
T«i r¬m rím n−íc m¾t vµ nãi :
- B¸c nhí gi÷ g×n søc khoÎ, chó ý ¨n uèng ®Òu ®Æn, ®õng ¨n m× t«m trõ b÷a b¸c
nhÐ. Ch¸u sÏ cßn vÒ th¨m tr−êng vµ th¨m b¸c nhiÒu ®Êy.
T«i cßn muèn nãi rÊt nhiÒu, ë l¹i thªm víi ng«i trõng th©n yªu nh−ng thêi gian
kh«ng cho phÐp, ®µnh ph¶i nãi lêi t¹m biÖt. Dï ®i bÊt cø n¬i ®©u t«i còng sÏ kh«ng
quªn ®−îc ng«i tr−êng mét thêi víi bao kØ niÖm vui buån cu¶ chóng t«i.
§Ò sè 26
Bµ Thu kÓ chuyÖn chiÕc l−îc ngµ
(KÓ l¹i chuyÖn ChiÕc l−îc ngµ cña NguyÔn Quang S¸ng)
Bµi lµm
- Bµ ¬i, ®©y lµ... ?
§øa ch¸u nhá nh¾n cña t«i trong mét lÇn vÒ th¨m quª víi bè mÑ nã ®# hái t«i nh−
vËy.
- §ã lµ çi l−îc, ch¸u ¹, mét çi l−îc ngµ.
T«i ©u yÕm tr¶ lêi. Nã ng−íc m¾t nh×n t«i :
- Sao nã cò vËy bµ ?
- Tr«ng nã cò nh−ng nã lµ mét kØ vËt v« gi¸, bëi nã lµ do cô néi cña ch¸u, lµ bè
cña bµ, tÆng cho bµ ®Êy.
Con bÐ nh×n t«i víi vÎ tß mß nh− ®ang chê ®ãn mét c©u chuyÖn cæ tÝch vËy.
...Còng ®# mÊy chôc n¨m tr«i qua råi nh−ng qu¸ khø vÉn in ®Ëm trong lßng t«i nh−
míi chØ h«m qua mµ th«i.
Håi t«i ch−a ®Çy mét tuæi, ba t«i ph¶i tho¸t li ®i kh¸ng chiÕn. M¸ t«i còng ®# mÊy lÇn
®i th¨m ba nh−ng kh«ng mang t«i theo ®−îc. VËy lµ ba chØ thÊy t«i qua tÊm ¶nh nhá
vµ t«i còng chØ thÊy ba qua mét tÊm ¶nh ba chôp víi m¸. Ba tr«ng thËt ®Ñp vµ hiÒn.
N¨m t¸m tuæi, mét h«m t«i ®ang ch¬i ë chßi d−íi bãng c©y xoµi tr−íc nhµ th× bçng
nghe cã tiÕng gäi. T«i quay l¹i. §ã lµ mét ng−êi ®µn «ng víi mét vÕt thÑo dµi trªn m¸.
§# thÕ, vÕt thÑo l¹i cßn ®á öng lªn, dÇn giËt, tr«ng thËt ®¸ng sî. Ng−êi ®µn «ng cø ®−a
tay ra, chÇm chËm b−íc vÒ phÝa t«i, giäng lÆp bÆp run run :

- Ba ®©y con !
- Ba ®©y con !
T«i ngì ngµng, t«i ch¼ng hiÓu g× c¶, t«i nh×n ng−êi ®i c¹nh ng−êi ®µn «ng Êy dß hái ?
... §©y lµ ba t«i sao. Kh«ng, kh«ng ph¶i ! Ba t«i lµ ng−êi trong tÊm ¶nh kia c¬, ba t«i
®Ñp vµ hiÒn chø kh«ng nh− ng−êi ®µn «ng ®¸ng sî nµy. Ba t«i kh«ng cã vÕt thÑo dµi
nh− vËy. Bçng chèc ng−êi ®µn «ng l¹ mÆt ®ã lµm t«i liªn t−ëng ®Õn nh÷ng con ma, con
quû ... tíi tÊt c¶ nh÷ng g× ®¸ng sî nhÊt. T«i ph¶i t×m m¸, m¸ sÏ cøu t«i vµ ®uæi «ng ta
®i. VËy lµ t«i ch¹y vôt vµo nhµ, la to : “ M¸ ! M¸ !”. Cßn «ng ta ®øng s÷ng l¹i, m»t tèi
sÇm, «ng ta kh«ng cßn d¸m ®−a tay vÒ phÝa t«i n÷a.
M¸ ra, t«i t−ëng m¸ sÏ ®uæi «ng ta ®i, thÕ mµ m¸ cßn ch¹y l¹i «m chÇm ng−êi ®µn «ng
®ã, l¹i cßn khãc, l¹i cßn b¶o t«i “gäi ba ®i con”. Kh«ng, ®ã kh«ng ph¶i lµ ba t«i, ba t«i
kh«ng hÒ nh− thÕ. ¤ng ta d¸m m¹o nhËn lµ ba t«i, t«i ghÐt «ng ta. T«i nhÊt quyÕt
kh«ng vµ sÏ kh«ng bao giê gäi «ng ta lµ ba. T«i tù høa víi lßng m×nh nh− thÕ.
Ng−êi ®µn «ng Êy ë nhµ t«i nh÷ng ba ngµy. T«i cµng t×m çch lÈn tr¸nh th× «ng ta l¹i
cµng vç vÒ t«i. T«i ghÐt nh÷ng hµnh ®éng ®ã tõ «ng ta. H¼n «ng ta ®ang mong ®îi t«i
gäi «ng ta lµ “ba” ®©y mµ. Kh«ng bao giê, t«i chØ gäi “ba” víi ba cña t«i th«i. Tíi giê,
m¸ b¶o t«i gäi “ba” vµo ¨n c¬m, t«i kh«ng chÞu.
- Th× m¸ cø kªu ®i.
M¸ t«i næi giËn qu¬ ®òa bÕp ®Þnh ®¸nh, t«i ph¶i gäi nh−ng chØ nãi træng :
- V« ¨n c¬m !
¤ng ta vÉn ngåi im, t«i l¹i nãi väng ra :
- C¬m chÝn råi !
ThÕ mµ «ng ta còng kh«ng quay l¹i. §# thÕ th× th«i. T«i bùc béi.
- Con kªu råi mµ ng−êi ta kh«ng nghe.
Lóc Êy, «ng ta quay l¹i nh×n t«i võa khe khÏ l¾c ®Çu võa c−êi. ¤ng ta c−êi thËt hiÒn.
MÆc kÖ «ng ta, t«i vÉn thùc hiÖn lêi høa cña lßng m×nh.
H«m sau, ®ang nÊu c¬m th× m¸ t«i ch¹y ®i mua thøc ¨n. M¸ dÆn cã g× cÇn th× gäi “ba”
gióp cho. Kh«ng, kh«ng bao giê. Cã chÕt t«i còng kh«ng thÌm nhê «ng ta. ThÕ mµ l¹i
cã chuyÖn. Nåi c¬m to qu¸, t«i kh«ng thÓ b¾c xuèng ch¾t n−íc ®−îc. Lµm sao b©y giê.
T«i chît nghÜ tíi ng−êi ®µn «ng ®ã. NghÜ r»ng «ng ta thËt ra th× còng tèt ®Êy chø,
nhiÒu lóc «ng ta thËt hiÒn. T«i nh×n «ng ta, t«i còng muèn nhê «ng ta. Nh−ng t«i

kh«ng thÓ gäi «ng ta lµ ba ®−îc. ¤ng ta lµ ng−êi tèt nh−ng vÉn kh«ng ph¶i lµ ba t«i.
T«i l¹i nãi træng :
- C¬m s«i råi, ch¾t n−íc giïm çi !
B¸c Ba - ng−êi ta gäi ng−êi ®i cïng «ng ta nh− vËy - b¶o t«i :
- Ch¸u ph¶i gäi “Ba ch¾t n−íc giïm con”, ph¶i nãi nh− vËy.
Nh−ng t«i kh«ng quan t©m, l¹i kªu lªn :
- C¬m s«i råi, nh#o b©y giê
¤ng ta cø ngåi im. B¸c Ba do¹ t«i :
- C¬m mµ nh#o, m¸ ch¸u vÒ thÕ nµo còng bÞ ®ßn, sao ch¸u kh«ng gäi ba ch¸u.
Ch¸u nãi mét tiÕng “ba” kh«ng ®−îc sao ?
§óng vËy, t«i kh«ng thÓ gäi ng−êi ®µn «ng Êy lµ “ba” ®−îc, bëi «ng Êy kh«ng ph¶i lµ
ba t«i. TiÕng “ba” Êy t«i chØ giµnh cho ba t«i mµ th«i. C¬m trong nåi cø s«i lôc bôc.
Lµm thÕ nµo b©y giê ? C¶ «ng ta vµ b¸c Ba ®Òu kh«ng muèn gióp t«i. ¸nh m¾t t«i b¾t
gÆp chiÕc v¸. §óng råi. T«i nhãn gãt lÊy çi v¸ móc ra tõng v¸ n−íc. ThËt may qu¸.
¤ng ta t−ëng t«i ph¶i chÞu thua, t−ëng t«i ph¶i gäi «ng ta lµ “ba” råi sao, kh«ng bao
giê ®©u nhÐ.
B÷a c¬m, «ng ta g¾p çi trøng ç to vµng ®Ó vµo chÐn t«i. B×nh th−êng t«i rÊt thÝch ¨n
trøng ç. T«i soi vµo chÐn. Gi¸ nh− ®©y lµ cña ba g¾p cho m×nh th× hay qu¸. T«i thÇm
nghÜ vËy, nh−ng t«i kÞp nhËn ra «ng ta kh«ng ph¶i lµ ba t«i. T«i hÊt véi çi trøng ra,
c¬m v¨ng tung toÐ kh¾p m©m. ¤ng ta vung tay ®¸nh t«i vµ hÐt lªn :
- Sao mµy cøng ®Çu vËy h¶ ?
T«i chît nhËn ra hµnh ®éng võa råi cña m×nh thËt v« lÔ, t«i thËt lµ h− ®èn. Nh−ng
còng v× t«i kh«ng muèn nhËn «ng ta lµ ba. NÕu t«i nhËn çi trøng ®ã cã kh¸c g× t«i
nhËn «ng ta lµ ba. T«i kh«ng thÓ ngåi víi «ng ta n÷a. NÕu cßn ngåi cã khi t«i cßn cã
nh÷ng hµnh ®éng v« lÔ h¬n còng nªn. V¶ l¹i t«i kh«ng muèn ngåi c¹nh «ng ta. T«i g¾p
l¹i çi trøng ç vµo chÐn, lÆng lÏ ®øng dËy, b−íc ra khái m©m. Xuèng bÕn, t«i nh¶y
xuèng xuång, më lßi tãi cè lµm cho d©y lßi tãi khua ræn r¶ng, khua thËt to, råi lÊy dÇm
b¬i qua s«ng. T«i sang nhµ ngo¹i. T«i sÏ kÓ cho ngo¹i nghe vÒ ng−êi ®µn «ng ®¸ng sî
Êy ®¸ng ghÐt nh− thÕ nµo. T«i c¶m thÊy øc. ¤ng ta cã quyÒn g× mµ ®¸nh t«i c¬ chø.
Nh−ng t«i cè k×m nÐn ®Ó sang ngo¹i míi khãc. T«i kh«ng muèn khãc tr−íc mÆt «ng
ta, nh− vËy lµ t«i trë nªn yÕu ®uèi tr−íc «ng ta, t«i kh«ng muèn ®iÒu ®ã. M¸ t«i cã

sang dç t«i vÒ, nh−ng t«i kh«ng vÒ. T«i kh«ng thÝch ë bªn c¹nh «ng ta thªm mét chót
nµo n÷a, t«i ghÐt «ng ta. Cã lÏ thÊy t«i vÒ còng sÏ lµm c¶ nhµ kh«ng vui nªn m¸ t«i
còng ch¼ng b¾t. §ªm ®ã, ngo¹i hái t«i :
- Ba con, sao con kh«ng nhËn.
T«i giÉy lªn :
- Kh«ng ph¶i
- Sao con biÕt lµ kh«ng ph¶i ? Ba con ®i l©u, con quªn råi chø g× !
Kh«ng, t«i ch¼ng bao giê quªn ba c¶, t«i lu«n lu«n nhí ®Õn ba. Nh÷ng ngµy ba ®i, lóc
nµo t«i còng l«i ¶nh ba ra xem. Lµm sao t«i quªn c¬ chø.
- Ba kh«ng gièng çi h×nh chôp víi m¸.
T«i bµo ch÷a.
- Sao kh«ng gièng, ®i l©u, ba con giµ h¬n tr−íc th«i.
Kh«ng, kh«ng ph¶i v× ba giµ mµ t«i kh«ng nhËn ra ba...
- Còng kh«ng ph¶i giµ, mÆt ba con kh«ng cã çi thÑo nh− vËy.
T«i ®µnh thó thËt.
Ngo¹i c−êi lín. Çi c−êi lµm t«i ng¬ ng¸c vµ tß mß. Ngo¹i kÓ l¹i téi ¸c cña mÊy th»ng
T©y ë ®ån. Ho¸ ra vÕt thÑo Êy lµ ba t«i ®i ®¸nh T©y, T©y b¾n bÞ th−¬ng. Bän T©y ®éc
¸c. T«i chît thÊy th−¬ng ba. S¸ng h«m sau t«i b¶o ngo¹i ®−a t«i vÒ.
Mäi ng−êi ®Õn ®«ng qu¸. Ba còng ®ang ph¶i tiÕp kh¸ch. M¸ th× lo söa so¹n hµnh lÝ
cho ba. Mäi ng−êi ai còng cã viÖc cña m×nh. Cßn t«i, t«i cø ®øng lÆng ë mét gãc. T«i
nh×n kÜ ng−êi ®µn «ng t«i ®# tõng l¹nh lïng, trèn tr¸nh. Ngoµi vÕt thÑo dµi ra, tÊt th¶y
nh÷ng ®iÓm trªn g−¬ng mÆt «ng ®Òu gièng h×nh ba trong ¶nh. §ã ®óng lµ ba råi. VËy
mµ m×nh l¹i lµm ba buån. Suèt bao nhiªu n¨m t«i chê ®îi ba, thÕ mµ ®Õn lóc ba ®i t«i
míi nhËn ra ba ... Ba ¬i ... Trêi, ba v¸c ba l« lªn vai råi ... Ba ®# b¾t tay mäi ng−êi råi
... Ba nh×n t«i ... Ba ¬i ... Tõ trong s©u th¼m, tiÕng ba cø thóc dôc t«i nh−ng cø ®Õn
miÖng lµ nghÑn ®¾ng. Ba s¾p ®i råi. Kh«ng biÕt ba cã vÒ kh«ng. Kh«ng, t«i ph¶i gi÷ ba
l¹i. Ba nh×n t«i b»ng ®«i m¾t buån rÇu, khe khÏ nãi :
- Th«i ! Ba ®i nghe con !
VËy lµ ba tha thø cho t«i. Ba vÉn nhËn t«i lµ con. Ba thËt hiÒn, t«i kh«ng thÓ mÊt ba
thªm lÇn n÷a :
- Ba ... a ... a ... ba !
T«i ®# kªu thÐt lªn sau bao nhiªu sù ®Ì nÐn. T«i lao ®Õn «m chÆt lÊy ba. T«i khãc :

- Ba ! Kh«ng cho ba ®i n÷a ! Ba ë nhµ víi con !
Ba bÕ t«i lªn. Vßng tay ba thËt Êm. T«i h«n kh¾p mÆt ba, h«n c¶ vÕt thÑo n÷a. Çi g×
cña ba t«i còng quÝ. T«i h«n tÊt c¶ nh− muèn xin lçi tÊt c¶, nhÊt lµ vÕt thÑo.
- Ba ®i råi ba vÒ víi con.
- Kh«ng.
T«i hÐt lªn. T«i sî ba khã gi÷ ®−îc lêi høa cña m×nh. T«i qu¾p chÆt lÊy ng−êi ba. M¸
t«i b¶o :
- Thu ! §Ó ba con ®i. Thèng nhÊt råi ba con vÒ.
Bµ ngo¹i dç t«i :
- Ch¸u ngo¹i giái l¾m mµ ! Ch¸u ®Ó ba ch¸u ®i råi ba sÏ mua vÒ cho ch¸u mét
c©y l−îc.
T«i biÕt lµ t«i kh«ng thÓ gi÷ ba l¹i ®−îc n÷a, liÒn mÕu m¸o :
- Ba vÒ ! Ba mua cho con mét c©y l−îc nghe ba. Nãi vËy chø t«i ch¼ng cÇn mét
c©y l−îc lµm g×. T«i chØ cÇn ba mµ th«i. ThÕ råi ba ®i.
Bao nhiªu n¨m qua ®i, mét h«m, lóc Êy t«i kho¶ng m−êi t¸m, t«i nghe tin ba t«i tö
trËn. T«i suy sôp, t«i ®# khãc rÊt nhiÒu. Nh−ng t«i biÕt ®ã lµ ®iÒu khã cã thÓ tr¸nh
khái. TÊt c¶ lµ v× chiÕn tranh, v× bän giÆc tµn b¹o kia. T«i nu«i chÝ c¨m thï vµ sau ®ã
t«i ®i lµm giao liªn.
Mét lÇn chÆn ®Þch t«i ®# gÆp ®−îc b¸c Ba. Sau mét vµi lêi lµm quen, b¸c ®# nhËn ra
t«i. B¸c run run ®−a cho t«i c©y l−îc ngµ, b¸c ®# thùc hiÖn lêi høa víi ba t«i. Lóc Êy
t«i ng¹c nhiªn vµ xóc ®éng l¾m. T«i biÕt ba ®# mÊt nh−ng t«i kh«ng ngê ba vÉn gi÷ lêi
høa víi t«i - mét c©y l−îc. T«i ®ãn nhËn c©y l−îc ngµ nh− ®ãn nhËn mét kØ vËt. §ã lµ
tÊm lßng cña ba t«i, lµ t×nh phô tö thiªng liªng. B¸c Ba nãi dèi t«i r»ng ba t«i cßn sèng.
T«i biÕt b¸c sî t«i buån nªn nãi vËy. Lßng t«i ®au th¾t khi nhí tíi ba.
Nh−ng cuéc gÆp gì chØ trong phót chèc råi mçi ng−êi l¹i ®i mçi ng¶. Tr−íc khi ®i b¸c
Ba chît chµo.
- Th«i, ba ®i nghe con.
T«i giËt m×nh, c©u Êy h¬n m−êi n¨m vÒ tr−íc t«i ®# ®−îc nghe. Giê nã sèng l¹i trong
t«i. Mét c¶m gi¸c Êm ¸p l¹ th−êng.
Sau ngµy ®Êt n−íc thèng nhÊt, t«i gÆp l¹i b¸c Ba. B¸c kÓ cho t«i vÒ ba. B¸c b¶o ba tõ
khi lµm ®−îc c©y l−îc cho t«i, lóc nµo còng lÊy ra ch¶i cho c©y l−îc thªm bãng, vµ cho
®ì nhí t«i. Tr−íc khi ra ®i, ba kh«ng nãi ®−îc g×. Nh−ng ¸nh m¾t cña ba lµm b¸c Ba

hiÓu r»ng cÇn ph¶i mang c©y l−îc cho t«i. Tr−íc khi mÊt, ba vÉn nghÜ ®Õn t«i. M#i
m#i, t«i kh«ng bao giê quªn ®−îc ba.
... B©y giê th× ch¸u ®# hiÓu v× sao ®ã lµ mét kØ vËt v« gi¸ ch−a. T«i c−êi, cói xuèng hái
®øa ch¸u nhá.
- D¹, ch¸u hiÓu råi ¹.
- Giê çc ch¸u ®−îc sèng trong hoµ b×nh, ph¶i biÕt ch¨m lo häc hµnh ®Ó lµm
cho ba mÑ vui lßng, nghe ch−a.
- D¹ !
T«i nh×n xa x¨m lªn bµn thê, h×nh nh− ba ®ang nh×n t«i, c−êi m#n nguyÖn.
§Ò sè 27
Em gÆp chÞ TÊm
Bµi lµm
¸nh s¸ng ban mai räi vµo m¾t lµm t«i choµng dËy ngì ngµng. T«i ®ang n»m ë
®©u thÕ nµy ? Nh×n xung quanh t«i míi nhËn ra m×nh ®ang n»m trªn mét th¶m cá xanh
m−ít, d−íi mét gèc c©y b−ëi giµ. Xung quanh t«i mïi hoa th¬m ngan ng¸t. LÝu lo bªn
c¹nh lµ tiÕng chim, rËp rên çnh b−ím. C¹nh ®Êy lµ mét çi giÕng x©y b»ng ®¸ xanh.
T«i c¶m thÊy kh¸t n−íc v« kÓ, liÒn tiÕn l¹i phÝa giÕng. Nh×n xuèng, n−íc trong veo. Ví
lÊy chiÕc gµu ®Ó bªn thµnh, t«i th¶ xuèng giÕng. Qu¸i l¹, th¶ m#i, th¶ m#i mµ ch¼ng
®Õn n−íc. Chît t«i thÊy chim ®# ngõng hãt, b−ím còng ngõng bay, råi chóng dån vÒ
mét phÝa, rÝu rÝt vui mõng. T«i quay l¹i phÝa ®ã th× thÊy mét chÞ ¸o tø th©n léng lÉy,
võa ®i võa h¸t. Tr«ng thÊy t«i, chÞ l−ít nhÑ ®Õn bªn, mØm c−êi :
- Em lµ ai mµ l¹i lªn ®−îc ®©y ?
T«i lo l¾ng :
- D¹... em... em.
- Em ®õng sî, chÞ tªn lµ TÊm, cßn em ?
T«i reo lªn :
A ! ChÞ cã ph¶i lµ chÞ TÊm trong truyÖn TÊm Çm kh«ng ?
ChÞ khÏ gËt ®Çu, vÐn ¸o ngåi xuèng gèc b−ëi, kÐo t«i ngåi theo. Tr«ng chÞ xinh hÖt
nh− t«i vÉn th−êng t−ëng t−îng mäi ngµy. Chim chãc bay quanh chóng t«i hãt nh÷ng

lêi ca ®Ñp nhÊt tõ x−a ®Õn nay t«i ch−a tõng ®−îc nghe. Lêi ca nh− hßa cïng niÒm vui
l©ng l©ng cña t«i. T«i hái :
- ChÞ TÊm ¬i ! H«m tr−íc bän em võa häc bµi vÒ chÞ ®Êy ! ChÞ cã biÕt kh«ng ?
ChÞ mØm c−êi :
ChÞ biÕt chø ! Ngµy nµo chÞ ch¶ rÏ m©y nh×n xuèng ®Êt n−íc th©n yªu cña
chóng m×nh. ChÞ nh×n nh÷ng çnh ®ång b¸t ng¸t, nh÷ng lòy tre xanh r× rµo, nh÷ng ng«i
nhµ m¸i ngãi ®á nh− son, nh÷ng dßng s«ng ªm ®Òm uèn khóc, nh÷ng bê biÓn d¹t dµo
sãng vç vµ nhÊt lµ nh÷ng ng«i tr−êng víi nh÷ng líp häc, nh÷ng bÐ em ®ang mª m¶i
häc bµi ! §Êt n−íc m×nh b©y giê to lín, hïng m¹nh thËt ®Êy ! Kh«ng cßn ph¶i sî giÆc
ngo¹i x©m, sî nh÷ng tªn quan l¹i ®éc ¸c, nh÷ng träc phó tham lam n÷a. ...
- V©ng ¹ ! Bän em b©y giê sung s−íng h¬n nhiÒu - T«i tá ra muèn chia sÎ xóc
®éng cña chÞ. Nh−ng ®iÒu th¾c m¾c cña t«i cßn m¹nh h¬n, t«i hái :
- Ngµy nµo chÞ còng nh×n xuèng h¹ giíi, sao ngµy nµo bän em còng nh×n trêi
mµ l¹i kh«ng thÊy chÞ ®©u ?
- Em kh«ng nh×n thÊy chÞ v× d−íi con m¾t cña con ng−êi, chÞ lµ mét ®¸m m©y
ngò s¾c vên quanh mÆt trêi lóc b×nh minh vµ hoµng h«n. Cßn khi ®−îc xuèng th¨m
quª h−¬ng ®Êt n−íc chÞ lµ mét lµn giã th¬m lÆng lÏ trong ®ªm. Nh÷ng lóc Êy chÞ ®# ®i
qua mäi nhµ, ng¾m nh×n nh÷ng em nhá, nh÷ng bµ mÑ ngåi kh©u ¸o cho con. ChÞ l−ít
®Õn bªn nh÷ng gÇm cÇu, nhµ ga, ®Õn víi nh÷ng chó bÐ lang thang, ru cho chóng nh÷ng
giÊc ngñ ªm ®Òm.
Nãi ®Õn ®©y, chÞ TÊm ngËm ngïi :
- Sèng trªn tiªn lßng chÞ vÉn ngæn ngang mét mèi. ChÞ ®# cã cuéc sèng h¹nh
phóc nh−ng vÉn cßn bao ng−êi ®au khæ.
Võa khi Êy mÆt trêi dÞu h¼n l¹i. Th× ra ®# vÒ chiÒu. T«i ng¹c nhiªn qu¸, sao mét ngµy
l¹i ng¾n qu¸ nh− vËy !
T«i véi hái mét c©u mµ t«i vÉn Êp ñ tõ lóc gÆp chÞ, bëi t«i nghÜ, cã lÏ ®# ®Õn lóc ph¶i
chia tay:
- ChÞ TÊm ¬i ! T¹i sao chim chãc l¹i quÊn quýt chÞ thÕ ? ë trÇn gian, chim chãc
thÊy ng−êi lµ bay ®i liÒn !
ChÞ TÊm võa vuèt ve mét chó chim xanh biÕc võa tr¶ lêi :
- NÕu ta th−¬ng yªu chóng víi mét tÊm lßng nh©n hËu th× chóng còng th−¬ng
yªu ta th«i em ¹ !

Nãi xong, chÞ ®øng dËy, nh− b¸o hiÖu giê chia tay ®# ®Õn. Nh×n t«i, chÞ nãi :
- Tr−íc khi chia tay, chÞ muèn khuyªn em r»ng : “Sèng ë ®êi ph¶i tèt bông,
hiÒn lµnh th× míi cã h¹nh phóc v÷ng bÒn”.
Råi chÞ vÉy tay mét çi. Mét ®¸m m©y bay ®Õn. ChÞ b¶o t«i ngåi lªn. §¸m m©y ®−a
t«i bång bÒnh tr«i, chît h¹ thËt nhanh. T«i nh− ng−êi mÊt träng l−îng.
T«i bõng tØnh, lóc ®ã míi biÕt r»ng m×nh ®# n»m m¬. Nh−ng cã lÏ giÊc m¬ nµy kh«ng
ph¶i v« t×nh. Trong giÊc m¬ chÞ TÊm ®# cho t«i mét bµi häc. ChÞ TÊm ¬i ! Em sÏ lµm
theo lêi chÞ dÆn : “Sèng ë ®êi ph¶i tèt bông, hiÒn lµnh th× míi cã h¹nh phóc v÷ng bÒn”.
§ã chÝnh lµ mét triÕt lÝ sèng chÝn ch¾n ë ®êi.
§Ò sè 28
C¶m nghÜ tr−íc C¶nh ngµy hÌ cña NguyÔn Tr·i
Bµi lµm
Råi hãng m¸t thuë ngµy tr−êng
HoÌ lôc ®ïn ®ïn t¸n rîp g−¬ng
Th¹ch lùu hiªn cßn phun thøc ®á
Hång liªn tr× ® tiÔn mïi h−¬ng
Lao xao chî ç lµng ng− phñ
D¾ng dái cÇm ve lÇu tÞch d−¬ng
DÏ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng
D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng.
Bµi th¬ 8 c©u 57 ch÷ gåm mét bøc tranh c¶nh ngµy hÌ - 6 c©u ®Çu vµ mét lêi
b×nh, suy ngÉm tõ bøc tranh Êy - 2 c©u cuèi.
Trong bøc tranh ®Ëm mµu, nÒn trêi chiÒu r¸ng ®á, mét ng«i lÇu v¾ng lÆng, c©y
hoÌ cæ thô ngoµi s©n t¸n xanh thÉm, che rîp, bªn hiªn nhµ c©y th¹ch lùu s¾c ®á.
Vµi ba chó ve trªn çc cµnh c©y. Ao sen hång vµ xa xa lµ lµng chµi ®ang häp
chî. Cã mét ng−êi ngåi trªn lÇu tr©m ng©m.
Xem tranh, tr−íc hÕt ta thÊy mét t− thÕ cña con nguêi ngåi ®ã. C©u më ®Çu “hãng
m¸t” - ngo¹n c¶nh nhµn nh#, th¶nh th¬i.
Nªn nhí, ®©y lµ bøc tranh th¬ cña vÞ t−íng cÇm qu©n tõng x«ng pha trËn m¹c
mét thêi, tõng “®au lßng nhøc ãc” v× vËn n−íc tõng cïng Lª Lîi “dùng cÇu tróc ngän

cê phÊp phíi”, vµ sau nµy s¾m vai Èn sÜ mµ tÊm lßng v× d©n n−íc kh«ng lóc nµo yªn
“§ªm ngµy cuån cuén n−íc triÒu d©ng”. §Æt trong nçi tru©n chuyªn cña cuéc ®êi
NguyÔn Tr#i, míi thÊy quÝ çi gi©y phót ng¾n ngñi hiÕm hoi nµy, míi thÊy çi t− thÕ
ung dung th−ëng ngo¹n kia lµ sù h−ëng thô ch©n chÝnh. Sau t− thÕ Êy, thÊy c¶ çi
kh«ng khÝ yªn b×nh cña c¶ mét lµng quª, ®Êt n−íc võa qua c¬n binh löa.
Con ng−êi nµy cã ¸nh m¾t tinh tÕ, say mª. Ng−êi ng¾m c¶nh cã ®«i m¾t rÊt
sµnh : 3 lo¹i c©y, 3 d¸ng vÎ, kh«ng trïng lÆp. T¶ c©y, mµ lé ra khu«n mÆt cña mïa hÌ.
C©y hoÌ : t¸n xanh xum xuª, to¶ réng - søc sèng v−¬n cao. Th¹ch lùu : s¾c ®á - rùc rì
cña tè chÊt khoÎ m¹nh. Sen hång : ®Ëm h−¬ng - t©m hån nång hËu, thanh cao. Ba lo¹i
c©y, ba d¸ng vÎ, ba mµu s¾c n÷a (xanh, ®á, hång) ®Òu cã hån. Ng«n ng÷ cña th¬ thay
cho chÊt liÖu mµu cña häa lµ lêi nãi sèng ®éng cña ®êi th−êng. Ch÷ “®ïn ®ïn” khiÕn
ta c¶m nhËn ®−îc sù sèng ®ang n¶y në m¹nh mÏ, tr«ng thÊy ®−îc b»ng m¾t th−êng.
Ch÷ “phun” cßn l¹ h¬n. Kh«ng t¶ hoa ®á, mµ c¶m nhËn c©y lùu ®ang phun, ®ang tu«n
ra s¾c ®á. Sen hång cè ®Ëm h−¬ng. Con ve kia còng g¾ng hÕt søc trong nh÷ng tiÕng
kªu cuèi cïng. Chî ë lµng chµi ®ang n¸o nhiÖt nªn väng xa lao xao... ChØ lµ Bøc tranh
phong c¶nh − ? Kh«ng ph¶i ! §Êy lµ Bøc tranh ®êi. ë ®ã t¹o vËt vµ con ng−êi ®Òu
dang sèng hÕt søc m×nh, sèng rÊt nhiÖt t©m, b¨ng m×nh trong tr−êng tranh ®Êu sèng.
Ta bÊt ngê nhËn ra ®iÒu k× l¹. Con ng−êi ho¹ sÜ trong thi nh©n NguyÔn Tr#i thÕ
kØ XV ë ViÖt Nam cã g× rÊt gÇn gòi ®¹i danh ho¹ Hµ Lan thÕ kØ XIX, Vanh-x¨ng-Van-
gèc. Kh«ng ph¶i ë nh÷ng s¾c mµu ®−îc sö dông, mµ ë çch diÔn t¶ nã. Van-gèc vÏ
®ång lóa ta cø ngì çnh ®ång bèc ch¸y. Hµng c©y bªn ®−êng còng qu»n qu¹i vÖt löa.
Van-gèc ®èt ch¸y m×nh trong tranh. NguyÔn Tr#i ®èt ch¸y m×nh trong th¬. Ch÷ “®ïn
®ïn”, “phun”, "tiÔn", "lao xao", "d¾ng dái" lµ löa sèng rõng rùc trong lßng øc Trai
mÆc cho do thêi thÕ «ng ®ang ph¶i lui vÒ quy Èn "Råi, hãng m¸t thuë ngµy tr−êng".
Trong bøc tranh nµy, thÝnh gi¸c nhËy bÐn ®# gióp NguyÔn Tr#i “vÏ” c¶nh b»ng nh¹c.
Xa xa, chî ç kh«ng râ h×nh, song ©m thanh “lao sao” chë hån ®Õn cho ng−êi ®äc çi
rén rµng nhén nhÞp, n¸o nhiÖt cña cuéc sèng thanh b×nh. NÕu “lao sao” lµ khóc hoµ
tÊu cña ®êi sèng d©n sinh, th× “d¾ng dái cÇm ve” tÊu lªn ©m thanh cña c©y ®µn ®éc
huyÒn, ng©n lªn thiÕt tha cuèi chiÒu, vÊn v−¬ng nÐt quÝ téc, lÇu cao ®¬n ®éc. Hai
phong ®iÖu d©n d# vµ quÝ téc hoµ hîp, bëi chÊt keo dÝnh cña ®êi th−êng, ®Ëm ®µ h¬i
thë sèng.

Cho nªn vÏ bøc tranh nµy ®©u chØ lµ chuyÖn cña gi¸c quan chuyªn nghiÖp häa sÜ
hay thi sÜ mµ lµ n¨ng lùc, phÈm chÊt cña t©m hån - t©m hån tinh tÕ, ®»m th¾m cña mét
con ng−êi hÕt mùc yªu ®êi, say mª cuéc sèng.
Bøc tranh C¶nh ngµy hÌ cã mét lêi b×nh - mét suy ngÉm ®øng riªng, ®éc lËp.
DÔ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng
D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng
M¹ch th¬ tõ h−íng ngo¹i sang h−íng néi. Tõ miªu t¶ sang biÓu c¶m, kh¸ch thÓ
sang chñ thÓ. NguyÔn Tr#i ®# trùc tiÕp béc lé nçi lßng m×nh trong hai c©u th¬ kÕt. Êy
lµ mét giÊc m¬, vµ c¶ mét häc thuyÕt nh©n sinh Êp ñ bËt ra thµnh lêi.
GiÊc m¬, ®ã lµ giÊc m¬ Nghiªu ThuÊn. GiÊc m¬ ngµn ®êi cña nh÷ng con ng−êi
Ph−¬ng §«ng sèng trong thêi trung ®¹i. Mong sao cã mét bËc vua hiÒn ®Ó ®−îc yªn æn
Êm no h¹nh phóc. Tr−íc h¬n bèn tr¨m n¨m, thêi TiÒn Lª, Ph¸p ThuËn ®# ph¸t biÓu
"VËn n−íc nh− m©y cuèn / Trêi Nam më th¸i b×nh / V« vi trªn ®iÖn çc / Xø xø døt ®ao
binh". VËn n−íc cã rèi ren thÕ nµo còng mong hai ch÷ th¸i b×nh, nhµ vua ®õng lµm
®iÒu g× nhiÔu nh−¬ng th× kh¾p n¬i ®Òu hÕt n¹n binh ®ao. Sau mÊy m−¬i n¨m, vÞ vua
hiÒn minh Lª Th¸nh T«ng cè søc m×nh còng chØ ®Ó tháa lßng mong muèn :
Nhµ nam nhµ b¾c ®Òu cã mÆt
Lõng lÉy cïng ca khóc th¸i b×nh.
B©y giê ®©y, −u t− thÕ cuéc, nh×n ®êi - tõ cá c©y, v¹n vËt ®Õn sinh linh vui sèng
nh− thÕ, NguyÔn Tr#i l¹i kh¾c kho¶i kh¸t väng mu«n n¨m nµy. Mong trÞ quèc, b×nh
thiªn h¹ sao cho d©n giµu n−íc m¹nh lµ giÊc m¬ cña mét bËc ®¹i nh©n.
NÕu giÊc m¬ kia lµ cña bËc ®¹i nh©n, th× çi lâi t− t−ëng cña giÊc m¬ lµ cña bËc
®¹i trÝ. §ã lµ t− t−ëng “th©n d©n” (dÜ d©n vi b¶n) tõng ®−îc v¹ch râ trong B×nh Ng«
§¹i Ço - "ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n".
§ã lµ t− t−ëng lín. Víi NguyÔn Tr#i, t− t−ëng Êy tõng s«i sôc trong hµnh ®éng,
kh¾c kho¶i trong t©m t−ëng, r¸t báng trong thi ca. C¶ bµi th¬ 8 ch÷, ®Õn tËn dßng cuèi
cïng, ch÷ “d©n” míi bËt ra, song chÝnh lµ çi nÒn t− t−ëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶, çi
hån cña bµi th¬. Lµ sîi chØ dá x©u chuçi c¶ 8 c©u th¬ l¹i.
C¶nh ngµy hÌ (G−¬ng b¸u r¨n m×nh sè 43) kh«ng ®Þnh gi¸o huÊn chung. Tr−íc
®êi sèng ®ang d©ng trµo, yªn lµnh thÕ, NguyÔn Tr#i tù r¨n m×nh, ph¶i lµm sao cho cuéc
sèng nµy trë thµnh m#i m#i vµ chØ kh¾c kho¶i mét nçi "tiªn −u" Êy mµ th«i.

§Ò sè 29
C¶m nghÜ vÒ §éc TiÓu Thanh kÝ cña NguyÔn Du
Bµi lµm
Bµi th¬ më ra víi c¶nh hoang phÕ :
Hå T©y c¶nh ®Ñp ho¸ gß hoang
C¶m xóc tr−íc nh÷ng ®æi thay x# héi, cuéc ®êi nh− chíp m¾t th−êng trë ®i trë
l¹i trong th¬ v¨n hËu k× phong kiÕn. Nh÷ng “bi bÓ n−¬ng d©u, bøc tranh v©n cÇu”
(Cung o¸n ng©m khóc), nh÷ng “cuéc hÝ tr−êng”, “vòng tang th−¬ng”, “líp sãng phÕ
h−ng” (Th¨ng Long thµnh hoµi cæ, Ch¬i ®µi kh¸n xu©n TrÊn Vâ, Chïa TrÊn B¾c), råi
“mét phen thay ®æi s¬n hµ” (V¨n chiªu hån)... ®Òu lµ dÊu tÝch cña nh÷ng biÕn ®éng x#
héi. C©u th¬ lµ lêi NguyÔn Du than thë cho sù tµn lôi cña çi ®Ñp trong t©m thÕ chung
cña thêi ®¹i bÊy giê. H×nh ¶nh “V−ên hoa bªn T©y Hå biÕn thµnh bi hoang hÕt” (T©y
Hå hoa uyÓn tËn thµnh kh−) cè nhiªn chØ cã ý nghÜa t−îng tr−ng, nh−ng sao nhøc nhèi,
xãt xa... §ã lµ duyªn cí ®Ó sang c©u sau bËt lªn tiÕng thæn thøc cña tr¸i tim nh©n hËu
NguyÔn Du.
Thæn thøc bªn song m¶nh giÊy tµn.
§©y lµ dÞch tho¸t nghÜa, nguyªn t¾c “§éc ®iÕu song tiÒn nhÊt chØ th−”. C©u th¬
nguyªn t¾c næi lªn mét NguyÔn Du víi tÊm lßng ®au xãt, mét m×nh tr−íc song cöa,
viÕng hån nµng TiÓu Thanh qua mét tËp s¸ch nhá.
Hai c©u sau lµ h×nh ¶nh nµng TiÓu Thanh. Nh¾c ®Õn mét tµi n÷ cã sè phËn oan
nghiÖt, sèng tr−íc ®ã ba thÕ kØ, NguyÔn Du chØ gîi nh÷ng nÕt tiªu biÓu nhÊt :
Son phÊn cã thÇn ch«n vÉn hËn
V¨n ch−¬ng kh«ng mÖnh ®èt cßn v−¬ng
Nµng TiÓu Thanh tiªu biÓu cho nh÷ng ng−êi con g¸i “hång nhan b¹c mÖnh”.
Çi chÕt oan khiªn cña nµng ®Ó th−¬ng ®Ó tiÕc cho bao ng−êi. H¬n thÕ n÷a, ë nµng cã
sù thèng nhÊt gi÷a vÎ ®Ñp h×nh thÓ vµ vÎ ®Ñp t©m hån. Nµng cã nhan s¾c, cã tµi v¨n
ch−¬ng. Nh÷ng vÇn th¬ cßn sãt l¹i lµm rung ®éng tr¸i tim ng−êi ®äc çc thÕ hÖ sau.
TiÓu Thanh lµ h×nh ¶nh lÝ t−ëng cña çi ®Ñp, lµ biÓu hiÖn çi nh×n tiÕn bé cña NguyÔn
Du vÒ ng−êi phô n÷ (hiÖn th©n cña çi ®Ñp hoµn thiÖn, hoµn mÜ) vèn ®# ®−îc biÓu hiÖn
thµnh hÖ thèng trong th¬ «ng. Tõ ng−êi ca n÷ ®Êt La Thµnh, ng−êi g¶y ®µn Long

Thµnh råi §¹m Tiªn vµ cao ®é lµ nµng KiÒu. Cã çi g× day døt tm#i trong hai côm tõ
®èi nhau theo lèi l−u thuû “liªn tö hËu, luþ phÇn d−” ? Sè phËn bi th¶m cña TiÓu
Thanh cïng tËp th¬ cña nµng khiÕn cho ng−êi ta xãt th−¬ng, nuèi tiÕc. C©u th¬ kh«ng
chØ lµ lßng tiÕc th−¬ng mµ cßn hµm ý tè ço thãi tôc phong kiÕn ®éc ¸c ®# chµ ®¹p lªn
con ng−êi. H¬n thÕ n÷a, hai c©u th¬ cßn lµ sù kh¸i qu¸t sè phËn bi th¶m cña nh÷ng
trang tµi tö, nh÷ng bËc n÷ l−u trong x# héi x−a.
PhÇn sau bµi th¬, cïng víi sù kh¸i qu¸t ®−îc ®Èy cao lµ liªn t−ëng cña NguyÔn
Du.
¤ng kh¸i qu¸t mèi uÊt hËn cña TiÓu Thanh kh«ng chØ lµ cña riªng nµng ch−a
t×m ra lêi gi¶i ®¸p (thiªn nan vÊn). Nçi oan k× l¹ cña nh÷ng con ng−êi phong vËn nh−
nµng còng lµ nçi oan cña bao ng−êi, mµ NguyÔn Du võa quan s¸t, võa thÓ nghiÖm :
Çi ¸n phong l−u kh¸ch tù mang
“Phong vËn k× oan ng# tù c−”, c©u th¬ nguyªn t¸c dåi dµo ý nghÜa. NguyÔn Du
kh¼ng ®Þnh m×nh ®øng trong sè nh÷ng ng−êi tµi hoa, phong nh#, mµ mÖnh b¹c. §äc
th¬ ch÷ H¸n cña «ng nhiÒu lÇn ta thÊy sù kh¼ng ®Þnh Êy, nçi ®au Êy :
Tr¸ng sÜ b¹ch ®Çu bi h−íng thiªn
Hïng t©m, sinh kÕ l−ìng mang nhiªn.
(T¹p thi I)
(B¹c ®Çu tr¸ng sÜ ngÈng kªu trêi
Dòng khÝ, sinh nhai lç c¶ ®«i)
Hay :
Tr¸ng niªn ng diÖc vi tµi gi¶
B¹ch ph¸t thu phong kh«ng tù ta
(VÜnh Ch©u LiÔu Tö HËu cè tr¹ch)
(Ta còng tµi hao khi tuæi trÎ
Giã thu ®Çu b¹c luèng buån thay)
ChÝnh v× thÕ hai c©u kÕt bµi th¬ lµ mét bÇu t©m sù, mét çi nh×n ®au ®¸u, mét
c©u hái ch¸y lßng :
Ch¼ng biÕt ba tr¨m n¨m lÎ n÷a
Ng−êi ®êi ai khãc Tè Nh− ch¨ng ?

NguyÔn Du ®au ®ín khi nghÜ tíi mèi hËn v¨n ch−¬ng, nçi oan phong vËn cña
m×nh sÏ bÞ ch«n vïi trong líp bôi cña thêi gian. ¤ng kh¾c kho¶i mong chê mét sù c¶m
th«ng cña hËu thÕ. VËy lµ tõ sè phËn cña nµng TiÓu Thanh, NguyÔn Du liªn t−ëng tíi
sè phËn m×nh xem nh− ng−êi “cïng héi cïng thuyÒn”. ChiÕc g¹ch nèi xuyªn thêi gian,
kh«ng gian Êy cã ý nghÜa nh− mét yªu cÇu phæ qu¸t ®Æt ra cho mäi d©n téc, mäi thêi
®¹i vÒ th¸i ®é nh©n hËu, tr−íc hÕt lµ sù c¶m th«ng ®èi víi çi ®Ñp, sù hoµn thiÖn hoµn
mÜ thÓ chÊt vµ t©m hån con ng−êi. Nçi ®ång c¶m cña çc thêi ®¹i víi nhau. Bµi th¬ víi
ph−¬ng thøc tr÷ t×nh, giäng th¬ ch©n thµnh, th«ng c¶m, xãt xa cã thÓ xem nh− mét
biÓu d−¬ng, tranh ®Êu cho mét gi¸ trÞ, mét quan niÖm nh©n v¨n vÒ ng−êi phô n÷ nãi
riªng vµ nh÷ng ng−êi tµi hoa trong x# héi nãi chung.
Bµi th¬ lµ lêi kÝ th¸c t©m sù cña NguyÔn Du, con ng−êi ®Çy tµi n¨ng, hoµi b#o
lín mµ lu«n gÆp ho¹n n¹n, tr¾c trë trªn con ®−êng ®êi gËp ghÒnh gi÷a ®ªm ®en x# héi
phong kiÕn. Con ng−êi Êy giµu lßng yªu th−¬ng nh©n hËu, lu«n khao kh¸t sù c¶m
th«ng cña ng−êi ®êi.
§Ò sè 30
Ph©n tÝch bµi th¬ §éc TiÓu Thanh kÝ ®Ó thÊy ®−îc tÊm lßng ®ång c¶m s©u s¾c
cña NguyÔn Du víi nµng TiÓu Thanh còng lµ nh÷ng t©m sù, suy ngÉm vÒ chÝnh
cuéc ®êi nhµ th¬.
Bµi lµm
Trong gia tµi thi ca phong phó cña ®¹i thi hµo d©n téc NguyÔn Du, bé phËn th¬ ch÷
H¸n cã vai trß kh¸ ®Æc biÖt. §ã lµ nh÷ng bµi mµ NguyÔn Du cã thÓ trùc tiÕp béc lé
nh÷ng t©m t−, t×nh c¶m; bµy tá nh÷ng day døt tr¨n trë cña m×nh. Trong bµi th¬ "§éc
TiÓu Thanh ký" nh÷ng t©m sù Êy cña NguyÔn Du l¹i cã ®−îc sù t−¬ng ®ång, gÇn gòi
víi cuéc ®êi, sè phËn tµi s¾c mµ bÊt h¹nh cña TiÓu Thanh. Bëi vËy bµi th¬ lµ sù kÕt hîp
hµi hoµ gi÷a nçi th−¬ng ng−êi vµ sù th−¬ng m×nh, gi÷a sù xãt th−¬ng cho kiÕp ng−êi
mÖnh b¹c vµ lßng tr©n träng ngîi ca nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp cña con ng−êi. §ã còng
lµ mét ph−¬ng diÖn quan träng, s©u s¾c trong chñ nghÜa nh©n ®¹o cña NguyÔn Du.
Trong th¬ v¨n trung ®¹i, kh«ng ph¶i Ýt h×nh ¶nh nh÷ng ng−êi phô n÷ "tµi hoa b¹c
mÖnh", lµ n¹n nh©n cña çi quy luËt "hång nhan ®a tru©n". Ng−êi cung n÷ cña NguyÔn
Gia ThiÒu ®a tµi lµ thÕ:
C©u cÈm tó ®µn anh hä Lý

NÐt ®an thanh bËc chÞ chµng V−¬ng"
vµ: "Cê tiªn, r−îu th¸nh ai ®ang
L−u Linh, §Õ ThÝch lµ lµng tri ©m
nh−ng råi rèt cuéc còng chØ bÞ nhèt n¬i cung cÊm mµ nuèi tiÕc qu¸ khø, ch¸n n¶n
hiÖn t¹i vµ lo sî cho t−¬ng lai. Tuy nhiªn, ph¶i nãi r»ng chØ ®Õn NguyÔn Du míi xuÊt
hiÖn c¶ mét líp ng−êi mang trän çi sè kiÕp b¹c mÖnh Êy: KiÒu, §¹m Tiªn, ng−êi ca
n÷ ®Êt Long Thµnh.... Sè phËn cña hä n»m trong m¹ch c¶m høng chung cña NguyÔn
Du vµ thÓ hiÖn tÊm lßng nh©n ®¹o bao la ë «ng. Bëi thÕ dÔ hiÓu v× sao cuéc ®êi TiÓu
Thanh - mét ng−êi con g¸i xa vÒ thêi gian, çch vÒ kh«ng gian l¹i nhËn ®−îc sù c¶m
th«ng s©u s¾c nh− thÕ tõ nhµ th¬. TiÓu Thanh còng ®Çy ®ñ tµi hoa, nhan s¾c, nhÊt lµ tµi
hoa v¨n ch−¬ng, th¬ phó. Cuéc ®êi cuèi cïng còng vïi ch«n trong nÊm må khi ®ang
®é xu©n xanh tuæi trÎ. PhÇn tinh hoa ®Ó l¹i cho ®êi còng tiªu tan chØ v× çi lßng ghen
tu«ng Ých kû, tµn ¸c cña ng−êi vî c¶. Sù biÕn ®æi ®au th−¬ng Êy cña cuéc ®êi nµng nh−
®−îc hiÖn h÷u trong c¶nh vËt :
Hå T©y c¶nh ®Ñp ho¸ gß hoang
Thæn thøc bªn song m¶nh giÊy tµn
Trong nguyªn v¨n, NguyÔn Du dïng ch÷ "tËn" nh− muèn xo¸ s¹ch mäi dÊu vÕt cña
c¶nh ®Ñp T©y Hå, t« ®Ëm thªm Ên t−îng hoang v¾ng, tµn t¹ cña gß hoang. Sù biÕn ®æi
tang th−¬ng cña c¶nh gîi mèi th−¬ng t©m ®Õn ng−êi. C¶nh ®Ñp T©y Hå giê chØ cßn gß
hoang còng nh− tÊt c¶ nh÷ng g× cßn l¹i cña TiÓu Thanh tµi s¾c chØ lµ mét m¶nh giÊy
tµn, lµ phÇn d− c¶o. Nh−ng chØ tõng Êy th«i còng ®ñ ®Ó nhµ th¬ mét m×nh th−¬ng c¶m,
xãt xa mµ khãc cho ®êi hång nhan. TiÓu Thanh trong ®êi thùc 300 n¨m tr−íc còng nh−
nµng KiÒu, ng−êi ca n÷ ®Êt Long Thµnh ®Òu ph¶i høng chÞu:
R»ng: Hång nhan tù thuë x−a
Çi ®iÒu b¹c mÖnh cã chõa ai ®©u
(TruyÖn KiÒu)
Tµi s¾c cña nh÷ng con ng−êi Êy th× ®−îc ngîi ca lµ nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao ®Ñp
nh−ng b¶n th©n hä th× l¹i bÞ ®µy ®o¹, chµ ®¹p. NguyÔn Du víi tÊm lßng nh©n ®¹o bao
la s©u s¾c cña m×nh ®# thÓ hiÖn mét sù ®ång c¶m, xãt th−¬ng hÕt søc ch©n thµnh víi sè
phËn TiÓu Thanh. §©y lµ mét nÐt míi mÎ trong Chñ nghÜa nh©n ®¹o NguyÔn Du. §èi
t−îng mµ NguyÔn Du th−¬ng c¶m, quan t©m kh«ng chØ lµ "thËp lo¹i chóng sinh" ®ãi
nghÌo ®au khæ. RÊt nhiÒu t×nh c¶m cña «ng h−íng vÒ nh÷ng kÎ tµi hoa.
ChÝnh sè kiÕp cña TiÓu Thanh t¹o nªn çi mèi hËn ngµn n¨m ®Ó NguyÔn Du nh¾c
®Õn trong hai c©u luËn:
Mèi hên kim cæ trêi kh«n hái
Çi ¸n phong l−u kh¸ch tù mang

Mèi hËn Êy hái trêi kh«ng thÊu, hái ®Êt kh«ng hay, chØ cã nh÷ng kÎ cïng héi cïng
thuyÒn lµ cã thÓ cïng nhau than thë. NguyÔn Du tù nhËn m×nh còng m¾c çi nçi oan
kú l¹ v× nÕt phong nh# tµi hoa. Nãi çch kh¸c sù ®ång c¶m lín lao cña NguyÔn Du
dµnh cho TiÓu Thanh cã ®−îc bëi NguyÔn Du lµ ng−êi ®ång c¶nh. Lßng th−¬ng ng−êi
khëi ph¸t tõ sù th−¬ng m×nh nªn cµng ch©n thùc vµ s©u s¾c. §óng nh− Méng Liªn
§−êng chñ nh©n NguyÔn §¨ng TuyÕn tõng nhËn xÐt r»ng: "Thóy KiÒu khãc §¹m
Tiªn, Tè Nh− tö lµm truyÖn Thóy KiÒu, viÖc tuy kh¸c nhau mµ lßng th× lµ mét, ng−êi
®êi sau th−¬ng ng−êi ®êi nay, ng−êi ®êi nay th−¬ng ng−êi ®êi x−a, hai ch÷ tµi t×nh thËt
lµ çi mèi th«ng luþ cña bän tµi tö kh¾p trong gÇm trêi vµ suèt c¶ x−a nay vËy". Qu¶
thùc çi sù v« t×nh, trí trªu cña t¹o ho¸ víi nh÷ng kÎ tµi n¨ng ®# trë thµnh mèi hËn cña
mu«n ®êi vµ kh¾p chèn.
Nh− vËy, t×nh th−¬ng cña NguyÔn Du ®èi víi Tiªñ Thanh lµ t×nh c¶m cña nh÷ng
ng−êi tuy xa çch vÒ hoµn c¶nh nh−ng l¹i t−¬ng ®ång trong c¶nh ngé. Tõ nçi th−¬ng
m×nh mµ xãt xa cho ng−êi. Vµ tõ sù th−¬ng c¶m cho ng−êi l¹i tiÕp tôc gîi lªn bao b¨n
kho¨n, day døt cho kiÕp m×nh. Bëi mét lÏ, TiÓu Thanh rèt cuéc cßn cã ®−îc mét
NguyÔn Du tri ©m tri kû rá lÖ xãt xa. Ýt hay nhiÒu linh hån v¨n ch−¬ng, nhan s¾c, tµi
hoa "h÷u thÇn" Êy cßn cã ®−îc sù an ñi. Nh−ng cßn NguyÔn Du, còng lµ kÎ "tµi tö ®a
cïng" l¾m sù lËn ®Ën gian nan th× 300 n¨m sau biÕt cßn ai trong thiªn h¹ t−ëng nhí,
tiÕc th−¬ng. §ã lµ çi t©m sù b¨n kho¨n kh«ng thÓ cã lêi gi¶i ®¸p mµ chØ nhê qua
tr−êng hîp TiÓu Thanh, NguyÔn Du míi cã c¬ héi suy ngÉm vµ göi g¾m.
Bµi th¬ cã kÕt cÊu ®Æc biÖt: hai c©u ®Çu lµ c¶nh vËt, sù kiÖn, cßn 6 c©u sau nÆng
mét khèi t×nh. Khèi t×nh Êy xÐt riªng ra th× lµ sù xãt xa cho sè kiÕp TiÓu Thanh vµ
nh÷ng b¨n kho¨n vÒ cuéc ®êi chÝnh t¸c gi¶. Nh−ng ë tÇng s©u kh¸i qu¸t nã lµ nçi niÒm
cña c¶ mét líp kÎ sÜ tµi hoa, tµi tö mµ nh©n ¸i bao la.
§Ò sè 31
C¶m nhËn bµi th¬ VËn n−íc (Quèc té) cña §ç Ph¸p ThuËn ®Ó
lµm s¸ng tá ý kiÕn sau : "Bµi th¬ cã ý nghÜa nh− mét tuyªn ng«n hoµ
b×nh, ng¾n gän”.
Bµi lµm
Kh¸t väng yªu n−íc kh«ng chØ kh¼ng ®Þnh tr−íc nh÷ng biÕn cè, nh÷ng sù kiÖn
lÞch sö cïng víi sù ra ®êi cña tuyªn ng«n ®éc lËp trong “Nam quèc s¬n hµ" cña Lý
Th−êng KiÖt mµ cßn ®−îc thÓ hiÖn trong nh÷ng b¶n tuyªn ng«n hoµ b×nh ng¾n gän.
Bµi th¬ “VËn n−íc” (Quèc té) cña §ç ThuËn mang ý nghÜa thêi ®¹i nh− thÕ.

“VËn n−íc” (Quèc té) ®−îc viÕt khi §ç Ph¸p ThuËn tr¶ lêi kÕ s¸ch “b×nh thiªn
h¹” víi Lª §¹i Hµnh sau n¨m 981. Bµi th¬ chØ cã 4 c©u hµm sóc, c« ®äng nãi ®−îc
nh÷ng kh¸t väng cña mét thêi : kh¸t väng hoµ b×nh - h¹nh phóc trong ®ã cã viÖc øng
xö cña nhµ vua víi mu«n d©n.
Hai c©u th¬ më ®Çu nhµ th¬ viÕt :
Quèc té nh− ®»ng l¹c
Nam thiªn lÝ th¸i b×nh
(VËn n−íc nh− m©y quÊn
Trêi Nam më th¸i b×nh)
Dïng nghÖ thuËt so s¸nh : "Quèc té nh− ®»ng l¹c". “Quèc té” lµ viÖc n−íc. Nãi
®Õn n−íc lµ nãi ®Õn “viÖc n−íc” ta th−êng nghÜ ®Õn chÊt trÝ tuÖ, sù lùa chän. NghÖ
thuËt so s¸nh lµm cho c©u th¬ ®anh thÐp, r¾n rái. ViÖc n−íc cã ý nghÜa kh¸i qu¸t nh−
®èi nh©n xö thÕ, ®èi néi, ®èi ngo¹i víi çc n−íc l¸ng giÒng, ch¨m sãc mu«n d©n cho
“s©u rÔ bÒn gèc”, cñng cè quèc phßng vv... thÕ mµ ®−îc so s¸nh víi h×nh ¶nh thËt cô
thÓ “nh− m©y quÊn”. ý nghÜa cña nã ch¼ng ph¶i chØ sù v÷ng bÒn, sù dµi l©u, ph¸t triÓn
thÞnh v−îng. Nh−ng còng hµm ý cßn nhiÒu ®iÒu cÇn ph¶i th¸o gì ?
T©m tr¹ng cña t¸c gi¶ lµ tiÕng nãi cña mäi ng−êi mäi thêi. Yªu n−íc, mong
muèn ®Êt n−íc lu«n sèng trong c¶nh th¸i b×nh.
C©u th¬ “Nam thiªn lÝ th¸i b×nh” thËt trang träng. “Nam thiªn lÝ” lµ “ë gãc trêi
Nam” kh¸t väng cña Ph¸p ThuËn nãi ®Õn ch÷ “Th¸i B×nh”. Lóc bÊy giê th¸i b×nh cã
nghÜa lµ hoµ b×nh. Nhµ th¬ tr¶ lêi víi Lª §¹i Hµnh nh− vËy chÝnh lµ tuyªn ng«n ng¾n
gän vÒ hoµ b×nh, vÒ môc ®Ých cña mu«n d©n ; çch nãi qua nghÖ thuËt so s¸nh thËt cô
thÓ vµ dÔ hiÓu vµ còng thËt s©u s¾c. §Êt n−íc muèn bÒn v÷ng, ph¸t triÓn thÞnh v−îng,
dµi l©u, muèn th¸o gì rèi ren, lo¹n l¹c, ng¨n kÎ thï bªn ngoµi, dÑp yªn bän quÊy rèi
bªn trong...chØ cÇn hai ch÷ Th¸i b×nh. §ã chÝnh lµ kh¸t väng ®−îc kh¼ng ®Þnh tõ ®©y,
tõ buæi ®Çu më nÒn ®éc lËp d©n téc, tiÕp theo ®−îc minh chøng b»ng lÞch sö d©n téc
mét ngµn n¨m. VÝ nh− TrÇn Quang Kh¶i, sau cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n M«ng -
Nguyªn, phß vua TrÇn vÒ l¹i kinh ®« Th¨ng Long còng nªu ph−¬ng ch©m "Th¸i b×nh
nªn g¾ng søc / Non n−íc Êy ngµn thu". Tr−¬ng H¸n Siªu sau chiÕn tranh trë l¹i B¹ch

§»ng Giang, chiÕn tr−êng x−a, trong c¶nh "S«ng ch×m gi¸o g#y, gß ®Çy x−¬ng kh«",
"buån v× c¶nh th¶m", bµi ca cÊt lªn cuèi cïng lµ bµi ca hoµ b×nh :
GiÆc tan mu«n thuë th¨ng b×nh
Bëi ®©u ®Êt hiÓm cèt m×nh ®øc cao
NguyÔn Tr#i trong B×nh Ng« ®¹i ço còng ®# tuyªn bè vÒ chñ tr−¬ng nµy khi chÊp
nhËn sù ®Çu hµnh cña qu©n x©m l−îc Minh, cÊp ngùa, thuyÒn cho chóng rót qu©n vÒ
n−íc : "Hä ® tham sèng sî chÕt mµ hßa hiÕu thËt lßng / Ta lÊy toµn qu©n lµ h¬n ®Ó
nh©n d©n nghØ søc". §Õn thêi hiÖn ®¹i, Tuyªn ng«n ®éc lËp hay Lêi kªu gäi kh¸ng
chiÕn cña n−íc ViÖt Nam míi ®Òu xuÊt ph¸t tõ nguyÖn väng "Chóng ta muèn hßa
b×nh", "Trêi Nam më câi th¸i b×nh".
VÉn mang tÝnh chÊt cña c¶m høng yªu n−íc nh−ng kh«ng ph¶i trong nh÷ng sù
kiÖn lÞch sö träng ®¹i cña d©n téc mµ “VËn n−íc” ®−îc ®Æt trong hoµn c¶nh cô thÓ khi
®Êt n−íc b×nh yªn, c©u th¬ kh«ng nÆng gi¸o huÊn ®¹o ®øc cña “V¨n dÜ t¶i ®¹o” (V¨n
ch−¬ng lµ con thuyÒn chë ®¹o ®øc) mµ ng¾n gän nh− mét ch©n lÝ. XuÊt ph¸t nµy
ch¼ng ph¶i lµ t×nh yªu ®Êt n−íc s©u s¾c ®ã sao ?
NÕu hai c©u th¬ ®Çu lµ tuyªn ng«n lµ môc ®Ých, lµ kh¸t väng hoµ b×nh th× hai
c©u th¬ sau lµ gi¶i ph¸p, lµ hµnh ®éng thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña nhµ vua víi mu«n d©n.
“V« vi c− ®iªn cai
Xø xø tøc ®ao binh”.
(V« vi trªn ®iÖn çc
Chèn chèn t¾t ®ao binh )
Hai ch÷ “v« vi” mang râ b¶n chÊt t− t−ëng L#o Tö. §ã chÝnh lµ chØ th¸i ®é sèng
phï hîp víi tù nhiªn, kh«ng tr¸i víi qui luËt tù nhiªn. Trong bµi th¬ nµy “v« vi” cßn
mang ý nghÜa khuyªn con ng−êi hµnh ®éng hîp víi lÏ tù nhiªn.
Kh«ng nªn hiÓu “v« vi” lµ kh«ng lµm g×. T¹i sao nhµ vua l¹i “V« vi” ? Hµnh
®éng cña nhµ vua lµ ph¶i tu nh©n tÝch ®øc, ph¶i cã søc c¶m ho¸ d©n míi ®−îc nh©n
d©n kh©m phôc, noi g−¬ng lµm theo. C©u th¬ chØ râ vai trß cña ng−êi l#nh ®¹o ph¶i lÊy
nh©n çch phÈm chÊt cña m×nh ®Ó lµm “G−¬ng b¸u r¨n m×nh”. §øc s¸ng, t©m trong

míi qui tô ®−îc søc d©n. V« vi do vËy lµ kh«ng nhòng nhiÔu ®êi sèng nh©n d©n, tù
m×nh g©y hÊn...®Ó cho nh©n d©n yªn h−ëng th¸i b×nh.
Côm tõ “c− ®iÖn çc” hiÓu ®a nghÜa : “c−” lµ “ë” nh−ng cã thÓ hiÓu lµ c− xö.
N¬i ®iÖn çc, triÒu ®×nh, cung ®iÖn nhµ vua ph¶i gi÷ m×nh nh−ng nh− vËy kh«ng ph¶i
lµ quan liªu, mÖnh lÖnh víi d©n. Nhµ vua ph¶i hiÓu ®−îc d©n, øng xö víi d©n hîp lÝ víi
qui luËt tù nhiªn Êy ch¼ng ph¶i lµ kÕ s¸ch trÞ n−íc l©u dµi trong quan hÖ nh©n qu¶ ®ã
sao.
Tãm l¹i, muèn cho ®Êt n−íc th¸i b×nh, nhµ vua ph¶i trë thµnh g−¬ng s¸ng. §Êt
n−íc hoµ b×nh th× d©n Êm no, h¹nh phóc, chiÕn tranh kh«ng x¶y ra.
Bµi th¬ chØ cã 4 c©u 20 tiÕng nh−ng ®# thÓ hiÖn ®−îc b¶n th«ng ®iÖp vÒ
kh¸t väng hoµ b×nh h¹nh phóc cña Ph¸p ThuËn mét ngµn n¨m tr−íc, kh¸t väng cña cha
«ng trong suèt chiÒu dµi lÞch sö. TÊt c¶ còng lµ ®Ó tho¶ niÒm mong mái cã mét tiÕng
®µn Th¹ch Sanh, b»ng tiÕng nãi hoµ b×nh dÑp yªn qu©n m−êi t¸m n−íc, mong mái cã
tiÕng ®µn Vua ThuÊn g¶y khóc Nam phong thanh b×nh "DÔ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng
/ D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng". Cho ®Õn tËn h«m nay.
Bµi th¬ thÊm vµo nhËn thøc, cho ta niÒm tin v÷ng ch¾c vµo kÕ trÞ n−íc lÊy hoµ
b×nh, yªn d©n lµm träng. Tõ Quèc té cho ®Õn tËn h«m nay.
§Ò sè 32
H·y lµm s¸ng tá lý t−ëng nh©n nghÜa mµ NguyÔn Tr·i lÊy lµm tiÒn ®Ò lý luËn
vµ lµ nÒn t¶ng t− t−ëng trong “B×nh Ng« ®¹i ço”
Bµi lµm
B×nh Ng« ®¹i ço lµ hiÖn t−îng cã mét kh«ng hai trong lÞch sö v¨n häc ViÖt
Nam. Víi ngßi bót cña ng−êi anh hïng d©n téc NguyÔn Tr#i - nh©n vËt toµn tµi sè mét
cña thêi phong kiÕn - bµi ço kh«ng chØ lµ sù tuyªn bè vÒ th¾ng lîi cña sù nghiÖp
“B×nh Ng«” nh− mÖnh lÖnh mµ Lª Lîi giao phã. H¬n thÕ, t¸c phÈm ®# trë thµnh ¸ng
“Thiªn cæ hïng v¨n” mu«n ®êi bÊt hñ, lµ b¶n tuyªn ng«n ®anh thÐp, hïng hån vÒ nÒn

®éc lËp vµ vÞ thÕ d©n téc. Vµ ®iÓm cèt lâi mµ “B×nh Ng« ®¹i ço” thÓ hiÖn ë c¶ hai t−
çch Êy chÝnh lµ lý t−ëng “nh©n nghÜa” mµ nh©n d©n ta m#i m#i ngîi ca vµ h−íng tíi.
Lý t−ëng nh©n nghÜa cña nh©n d©n ta lµ ®iÓm cèt lâi ®# ®−îc NguyÔn Tr#i kh¼ng
®Þnh mét çch m¹nh mÏ ngay tõ c©u ®Çu tiªn cña t¸c phÈm :
“Nh©n nghÜa chi cö, yÕu t¹i an d©n”
Nh©n nghÜa tr−íc hÕt vµ h¬n ®©u hÕt ®−îc thÓ hiÖn ë môc tiªu an d©n. §em l¹i
cuéc sèng Êm no, yªn æn cho d©n vèn lµ t− t−ëng c¶ ®êi NguyÔn Tr#i theo ®uæi. Trong
th¬ v¨n cña m×nh, «ng kh«ng Ýt lÇn nh¾c ®Õn ®iÒu ®ã :
“DÏ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng.
D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng”
Còng lu«n çnh çnh “lµm cho kh¾p th«n cïng xãm v¾ng kh«ng cßn tiÕng hên
giËn o¸n sÇu”. §iÒu quan träng lµ ë ®©y, NguyÔn Tr#i n©ng lý t−ëng, nçi niÒm Êy lªn
thµnh mét ch©n lÝ, mét lý t−ëng. MÆt kh¸c, ngay ë nh÷ng c©u ®Çu tiªn NguyÔn Tr#i
kh«ng nãi ®Õn nh©n nghÜa mét çch chung chung mµ chØ b»ng mét hai c©u ng¾n gän
«ng ®i vµo kh¼ng ®Þnh h¹t nh©n c¬ b¶n, cèt lâi vµ cã gi¸ trÞ nhÊt. §ã lµ trõ b¹o, an
d©n. Muèn theo ®uæi vµ thi hµnh t− t−ëng nh©n nghÜa kh«ng cã çch nµo h¬n lµ h−íng
tíi cuéc sèng nh©n d©n.
VÊn ®Ò cèt lâi ®ã cña t− t−ëng nh©n nghÜa ®−îc thÓ hiÖn ë c¶ hai mÆt thèng nhÊt :
quan t©m ®Õn sù yªn æn, no Êm cho d©n còng ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i chiÕn ®Êu ®¸nh
®uæi kÎ thï cña nh©n d©n, diÖt trõ nh÷ng kÎ tham tµn b¹o ng−îc. KÎ thï cña nh©n d©n
ë ®©y ®−îc NguyÔn Tr#i x¸c ®Þnh cô thÓ lµ kÎ thï x©m l−îc, lµ bän “cuång Minh” giµy
xÐo lªn cuéc sèng nh©n d©n g©y ra bao tai ho¹, ®Õn møc:
§éc ¸c thay tróc Nam S¬n kh«ng ghi hÕt téi.
Nh¬ bÈn thay thay n−íc §«ng H¶i kh«n röa s¹ch mïi
§©y lµ mét nÐt míi mµ NguyÔn Tr#i chØ ra trong t− t−ëng nh©n nghÜa dùa trªn c¬ së
thùc tiÔn lÞch sö d©n téc. Néi dung nµy kh«ng thÊy trong t− t−ëng, triÕt lý nh©n nghÜa
cña ®¹o lý Khæng - M¹nh. Ngay trong nÐt nghÜa míi nµy vÉn thÓ hiÖn sù nhÊt qu¸n víi
truyÒn thèng nh©n nghÜa ®# x¸c ®Þnh ë ®Çu t¸c phÈm.
Nh©n nghÜa tr−íc hÕt thÓ hiÖn ë lßng th−¬ng d©n, ch¨m lo cho nh©n d©n. Cao h¬n
thÕ, trong quan hÖ víi kÎ thï x©m l−îc, t− t−ëng Êy vÉn thÓ hiÖn mét çch s¸ng ngêi:
chóng ta ®¸nh giÆc b»ng m−u kÕ vµ ®¸nh vµo lßng ng−êi: “m−u ph¹t, t©m c«ng”. Víi
t− çch lµ vÞ qu©n s− lçi l¹c cña cuéc khëi nghÜa Lam S¬n, NguyÔn Tr#i ®# kh«ng Ýt lÇn
dïng nh÷ng ¸ng v¨n chÝnh luËn “cã søc m¹nh h¬n 10 v¹n binh” cña m×nh ®Ó c«ng

ph¹t, khuÊt phôc kÎ thï khiÕn cho bän chóng “ch¼ng ®¸nh mµ chÞu khuÊt”. Kh«ng
nh÷ng thÕ, khi bän chóng ®# khuÊt phôc, ®# ®Çu hµng nh©n d©n ta lu«n më cho chóng
con ®−êng sèng:
ThÇn vò ch¼ng giÕt h¹i,
ThÓ lßng trêi ta më ®−êng hiÕu sinh
CÊp cho ph−¬ng tiÖn trë vÒ:
M K×, Ph−¬ng ChÝnh, cÊp cho n¨m tr¨m chiÕc thuyÒn...
V−¬ng Th«ng, M Anh, ph¸t cho vµi ngh×n cç ngùa...
Dïng nh©n nghÜa ®Ó ®èi xö víi kÎ b¹i trËn, xoa dÞu hËn thï ®Ó kh«ng g©y hËu häa
vÒ sau còng chÝnh lµ ®¹i nghÜa víi nh©n d©n vËy. Bëi lÏ, nh− bµi ço ®# kh¼ng ®Þnh
"Hä ® ham sèng sî chÕt, mµ hßa hiÕu thùc lßng / Ta lÊy toµn qu©n lµ h¬n, ®Ó nh©n
d©n nghØ søc".
Cã thÓ nãi, t− t−ëng nh©n nghÜa cña nh©n d©n ta ®−îc NguyÔn Tr#i thÓ hiÖn trong
bµi ço võa toµn diÖn, võa cô thÓ ; võa chØ ra ®iÓm cèt lâi, c¬ b¶n võa bæ sung nh÷ng
khÝa c¹nh míi mÏ. Bëi thÕ nã trë thµnh ®iÓm ngêi s¸ng trong t− t−ëng nh©n d©n, lµ tiÒn
®Ò cho mäi hµnh ®éng. Soi chiÕu vµo thùc tiÔn cuéc kh¸ng chiÕn t− t−ëng nh©n nghÜa
cao ®Ñp Êy cßn lµ c¨n nguyªn t¹o nªn søc m¹nh cho nghÜa qu©n Lam S¬n :
§em ®¹i nghÜa th¾ng hung tµn
LÊy chÝ nh©n thay c−êng b¹o
Víi lÝ t−ëng nh©n nghÜa Êy, qu©n d©n ta cã thÓ kh¾c phôc vµ v−ît qua nh÷ng khã
kh¨n t−ëng chõng kh«ng thÓ :
Khi Linh S¬n l−¬ng het mÊy tuÇn.
Khi Kh«i HuyÖn qu©n kh«ng mét ®éi
§Ó råi tõ ®ã cã thÓ lÊy Ýt ®Þch nhiÒu, dïng yÕu chèng m¹nh mµ lµm nªn th¾ng lîi
vang déi, gióp cho :
X t¾c tõ ®©y bÒn v÷ng
Giang s¬n tõ ®©y ®æi míi
...Mu«n thuë nÒn th¸i b×nh v÷ng ch¾c
Ngµn thu vÕt nhôc nh s¹ch lµu
Cã thÓ nãi, NguyÔn Tr#i ®# tæng kÕt t− t−ëng nh©n nghÜa cña nh©n d©n ta thµnh
mét truyÒn thèng, mét nguyªn lý cao ®Ñp b»ng nh÷ng lý luËn vµ dÉn chøng ®anh thÐp
cïng nh÷ng h×nh t−îng nghÖ thuËt giµu søc gîi t¶. LÝ t−ëng nh©n nghÜa Êy sÏ cßn m#i
tr−êng tån cïng sù v÷ng bÒn vÜnh cöu cña d©n téc, ®Êt n−íc.

ðề sè 33
Kỉ vật, kỉ niệm tình yêu
trong ñoạn trích Trao duyên (Truyện Kiều - Nguyễn Du)
Bài làm
“Trao duyên”- một hành ñộng “trả nghĩa chàng Kim” của Thuý Kiều thể hiện
một nét ñẹp trong ñạo sống của người xưa, “tình” thường gắn liền với “nghĩa”. ðó là
một ñặc ñiểm quan trọng trong quan niệm truyền thống về tình yêu. ðó là cái nhìn
hiện thực của Nguyễn Du về con người. Nhưng bên cạnh ñó, ta còn thấy một nàng
Kiều thiết tha với tình yêu, thiết tha với cuộc sống riêng tư. ðiều ñó ñược thể hiện qua
nỗi ñau ñớn của nàng vì tình yêu tan vỡ. Chiều sâu và sự chân thành trong tình cảm
của nàng Kiều ñược bộc lộ sâu sắc khi nàng ñối diện với kỉ vật, kỉ niệm tình yêu.
Mối tình Kim- Kiều là mối tình ñẹp vượt lễ giáo phong kiến. Mối tình của ñôi tài
tử- giai nhân ấy ñã có những kỉ niệm trong sáng, ñẹp ñẽ, sâu nặng thiết tha. Kỉ niệm
chính là hiện thân của tình yêu. Kỉ vật gắn với kỉ niệm, là một dạng vật chất hoá của kỉ
niệm. Cho nên, rải rác suốt trong ñoạn Trao duyên, Thuý Kiều ñã nhắc tới, ñã sống và
ñau ñớn với những kỉ vật và kỉ niệm ấy.
Trước hết, kỉ niệm ñược Kiều nhắc ñến một cách tế nhị khi nói với Thuý vân về
mối tình của mình :
Kể từ khi gặp chàng Kim
Khi ngày quạt ước, khi ñêm chén thề
Ngôn ngữ khách quan, chữ “khi” lặp lại như dư âm của cái ñã qua, lời lẽ có vẻ
thanh thản. Nhưng cái thiết tha, cái chiều sâu của tình cảm lại nằm ở kỉ niệm “gặp
chàng Kim”. ðó là kỉ niệm của phút giây gặp gỡ ban ñầu mà “nghìn năm hồ dễ mấy ai
quên”. Cả một vùng trong sáng của kí ức hiện về. Nhưng lúc này Kiều còn ñủ lí trí ñể
kìm nén, ñể không bị kỉ niệm cuốn vào tâm tưởng. Nhưng ñến câu: “Khi ngày quạt
ước, khi ñêm chén thề” thì kỉ niệm của ngày trao quạt cho nhau ñể hẹn ước, ñêm dưới
trăng uống rượu nguyện thề thuỷ chung tự nó nói lên sự sâu nặng của một mối tình:
trong sáng mà mãnh liệt, thiết tha.

Mối tình vàng ñá ấy tưởng cầm nắm trong tay bỗng chốc bị xã hội dập vùi tan
vỡ. Tình yêu vẫn tiếp tục hiện về với kỉ vật:
Chiếc vành với bức tờ mây
Duyên này thì giữ, vật này của chung.
Khi trao kỉ vật cho Thuý Vân, nỗi mất mát hiện hữu quá rõ. cầm ñến kỉ vật, kỉ
niệm tình yêu sống dậy ñối lập với hiện thực phũ phàng, Thuý Kiều không còn ñủ lí
trí ñể kìm nén ñược nữa, giọng nói của nàng run lên: “Duyên này thì giữ, vật này của
chung”, nghe như có tiếng nấc nghẹn ngào trong ñó. Hoài Thanh ñã cảm thông nỗi
ñau ñớn của nàng Kiều ở hai từ “của chung” - “Bao nhiêu ñau ñớn dồn vào hai tiếng
ñơn sơ ấy”. ñau ñớn vì duyên thì trao cho em mà tình yêu thì không trao ñược. Kỉ vật
với Thuý Vân chỉ ñơn giản là vật làm tin nhưng với Thuý Kiều nó lại là tình yêu. Trao
duyên cho em, con người ñạo lí ở Thuý Kiều mách bảo cần phải trao kỉ vật. vả lại, khi
tình yêu tan vỡ, giữ kỉ vật chỉ thêm ñau. Nhưng Thuý Kiều không chỉ là con người của
ñạo lí mà còn là con người của tình riêng. Thuý Vân giữ kỉ vật trong khi chính Kiều
mới là người giữ kỉ niệm của tình yêu. Cuộc chia lìa giữa kỉ niệm và kỉ vật là cuộc
chia lìa giữa linh hồn và thể xác. ðau ñớn dồn vào hai chữ “của chung” là vì như thế.
Nguyễn Du như hoá thân ñể cảm thông, chia xẻ ñến tận cùng nỗi ñau với nhân vật của
mình, từ ñó cất lên tiếng nói nhân ñạo sâu sắc, mới mẻ.
Càng lúc, nỗi ñau ñớn càng lớn, kỉ vật, kỉ niệm tình yêu cứ chập chờn:
Mất người còn chút của tin
Phím ñàn với mảnh hương nguyền ngày xưa
“Ngày xưa”, “phím ñàn”, “mảnh hương nguyền”,… có một ñôi lứa thiếu niên
bên nhau, nàng ñánh ñàn cho chàng nghe trong khói hương trầm thơm ngát. Bao nhiêu
thi vị của mối tình ñầu giờ chỉ còn là vô vọng.
- ðốt lò hương ấy, so tơ phím này…
- Hồn còn mang nặng lời thề …
“Lò hương”, “phím ñàn”, “lời thề” là những kỉ niệm sâu nặng, thiết tha ñối lập
với hiện thực phũ phàng, tương lai mù mịt khiến Thuý Kiều rơi vào trạng thái ñau ñớn
tột ñộ.
Nguyễn Du thật tinh tế, sâu sắc khi biểu ñạt nội tâm con người ñối diện với kỉ
vật, kỉ niệm tình yêu trong hoàn cảnh trao duyên. Thân phận ñau khổ nhưng nhân cách

sáng ngời. Nàng ứng xử theo văn hoá của thời trung ñại nhưng không thôi nghĩ về
thân phận và tình yêu riêng tư. ñiều ñó khiến nàng Kiều “người” hơn, gần chúng ta
hơn, sống ñộng và chân thực hơn.
ðề sè 34
Cảm nhận về nỗi “thương mình” và ý thức về phẩm giá của nàng Kiều (TruyÖn
KiÒu - NguyÔn Du) qua ñoạn thơ :
Biết bao bướm lả ong lơi
Cuộc say ñầy tháng trận cười suốt ñêm.
Dập dìu lá gió cành chim,
Sớm ñưa Tống Ngọc tối tìm Trường Khanh.
Khi tỉnh rượu lúc tàn canh,
Giật mình mình lại thương mình xót xa.
Khi sao phong gấm rủ là,
Giờ sao tan tác như hoa giữa ñường.
Mặt sao dày gió dạn sương,
Thân sao bướm chán ong chường bấy thân!
Bài làm
Mộng Liên ðường chủ nhân ñã khái quát về thân thế Thuý Kiều: “Khi lai láng
tình thơ, người tựa án khen tài châu ngọc; Khi duyên ưa kim cải non biển thề bồi; Khi
ñất nổi ba ñào cửa nhà tan tác; Khi lầu xanh, khi rừng tía, cõi ñi về nghĩ cũng chồn
chân; Khi kinh kệ, khi can qua, mùi từng trải nghĩ cùng tê lưỡi…”. Thuý Kiều ñã trải
qua hầu hết những nỗi ñau khổ tái tê nhất của người phụ nữ dưới thời phong kiến. Khổ
ñau nhưng luôn có ý thức về “kiếp ñoạn trường” của bản thân, rơi vào lầu xanh, Kiều
thương thân xót phận nhưng cũng luôn ý thức về phẩm giá. ñiều ñó góp phần làm nên
giá trị nhân ñạo lớn lao và sâu sắc của tác phẩm.
Vận mệnh và tính cách có màu sắc bi kịch của nàng kiều quán xuyến toàn bộ nội
dung tác phẩm. Nhan sắc “nghiêng nước, nghiêng thành”, tài ñàn tuyệt diệu, tài thơ

mẫn tiệp của nàng rút cục cũng không chống lại ñược hoàn cảnh. Nàng rơi vào bẫy
của Tú Bà và buộc phải tiếp khách làng chơi
Biết bao bướm lả ong lơi
Cuộc say ñầy tháng trận cười thâu ñêm
Dập dìu lá gió cành chim
Sớm ñưa Tống Ngọc tối tìm Trường khanh
Nguyễn Du ñã sử dụng bút pháp ước lệ kết hợp với thủ pháp ñối xứng, ñan chéo
ñể vừa thể hiện ñược một thực tế xót xa, thân phận bẽ bàng của người kĩ nữ, vừa giữ
ñược chân dung cao ñẹp của nhân vật Thuý Kiều, qua ñó thể hiện thái ñọ trân trọng
ñầy cảm thông ñối với nhân vật của mình.
Thân phận nàng kiều bị cuộc sống lầu xanh cuốn ñi, ñoạ ñầy tưởng bị nhấn chìm
trong chốn bùn nhơ không cất ñầu lên ñược. Nhưng nỗi ñau ñớn của nàng, tâm sự
thương mình của nàng, ý thức về nhân phẩm của nàng khiến ta chỉ càng thương nàng
hơn, càng trân trọng nàng hơn. Hãy lắng nghe những tâm sự của nàng sau những
“cuộc vui”, những “trận cười”:
Khi tỉnh rượu lúc tàn canh,
Giật mình mình lại thương mình xót xa.
Vẫn không gian lầu xanh của Tú bà nhưng thời gian ñã là “lúc tàn canh”- ñêm
khuya, thời khắc hiếm hoi, quí giá ñể con người mình ñược ñối diện với lòng mình,
trở về với con người thật của mình. “Giật mình mình lại thương mìng xót xa”, ba chữ
“mình” trong một câu thơ gợi ra tất cả sự cô ñộc của thân phận. “Giật mình” như một
sự bàng hoàng, thảng thốt ñau ñớn. “Giật mình” vì thấy ghê tởm cho cảnh sống truỵ
lạc chốn lầu xanh. “Giật mình” cho chính bản thân, một thiếu nữ khuê các nết na sống
trong cảnh “phong gấm rủ là” nay rơi vào cảnh “bướm chán ong chường”. “Giật
mình” hay “rùng mình”, bởi tấm thân “gìn vàng giữ ngọc” cho Kim Trọng giờ ñành ñể
khách làng chơi giày vò. Vì thế mà bốn chữ “mình lại thương mình” chìm xuống,
giọng thơ ñầy thấm thía cô ñơn xót xa.
Bốn câu hỏi liên tiếp là nỗi niềm dằn vặt, tự ñau, tự thương cự ñộ của “nỗi
thương mình”:
Khi sao phong gấm rủ là,
Giờ sao tan tác như hoa giữa ñường.

Mặt sao dày gió dạn sương,
Thân sao bướm chán ong chường bấy thân!
Trong bốn câu chỉ có câu ñầu nói về quá khứ êm ñềm còn ba câu liên tiếp nói về
thực tại phũ phàng. ðiều ñó gây ấn tượng về việc hiện tại ñang ñè nặng, chôn vùi quá
khứ. Bốn từ “sao” lặp lại: “khi sao”, “giờ sao”, “mặt sao”, “thân sao” là những câu hỏi
manh sắc thái cảm thán mạnh bộc lộ nỗi ñau xót ñến cùng cực trong nỗi ñoạ ñày ê chề.
Lời thơ vừa tức tưởi vừa ai oán, vừa xa xót vừa nghẹn ngào.
Nỗi thương mình của Thuý Kiều có một ý nghĩa vô cùng sâu sắc xét về sự tự ý
thức của con người cá nhân trong lịch sử văn học Việt Nam thời trung ñại. Người phụ
nữ xưa ñược giáo huấn theo tinh thần cam chịu, nhẫn nhục, buông xuôi. Khi con
người biết “Giật mình mình lại thương mình xót xa” thì không còn nhẫn nhục cam
chịu nữa mà ñã ý thức rất cao về phẩm giá và nhân cách bản thân, ý thức về quyền
sống của bản thân.
Thương thân xót phận là một chủ ñề phổ biến trong văn học Việt nam cuối thế kỉ
XVIII ñầu thế kỉ XIX (Cung oán ngâm, Chinh phụ ngâm, thơ Hồ Xuân Hương,…).
Nguyễn Du là người viết về cảm hứng này sâu sắc và thấm thía hơn cả. Thương thân
mình là một cách phản ứng với hiện thực của thân phận. ðiều ñó cho thấy con người
không bị tàn ñi, không bị cuốn theo, không bị huỷ diệt. Giữa chốn lầu xanh nhơ nhớp,
Kiều tách ra như một ñiểm sánh về tâm hồn. Chính vì vậy mà Từ Hải, Kim Trọng,
Nguyễn và người ñọc bao thế hệ ñều rất trân trọng nàng.
ðoạn thơ vừa thể hiện ñược giá trị hiện thực vừa có chiều sâu của tư tưởng nhân
ñạo, một chiều sâu có khuynh hướng vượt thời ñại. ðoạn thơ giúp ta hiểu thêm vì sao
Truyện Kiều luôn ñồng hành cùng với những vui buồn người Việt qua mưa nắng thời
gian.
§Ò sè 35
Giíi thiÖu truyÖn cæ tÝch TÊm Çm
Bµi lµm

Trong kho tµng truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam, TÊm Çm cã thÓ xem lµ truyÖn cæ tÝch
thÇn k× ®iÓn h×nh nhÊt víi ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm thi ph¸p cña thÓ lo¹i còng nh− ý
nghÜa s©u s¾c vµ søc sèng l©u bÒn trong nh©n d©n.
TruyÖn kÓ vÒ cuéc ®êi vµ sè phËn cña TÊm, mét c« g¸i xinh ®Ñp, dÞu hiÒn, nÕt na
nh−ng gÆp nhiÒu bÊt h¹nh. TÊm må c«i mÑ vµ sau ®ã lµ cha ngay tõ khi cßn rÊt bÐ.
TÊm ph¶i sèng víi d× ghÎ hÕt søc cay nghiÖt vµ Çm - ®øa em cïng cha kh¸c mÑ vèn
rÊt xÊu tÝnh, xÊu nÕt. TÊm kh«ng chØ ph¶i vÊt v¶ lµm lông mµ cßn bÞ mÑ con Çm hµnh
h¹, ®o¹ ®Çy. MÑ con Çm tõng lËp m−u lÊy ®i phÇn th−ëng lµ chiÕc yÕm ®ã cña TÊm,
¨n thÞt ç Bèng cña TÊm. Mô d× ghÎ cßn ¸c ®éc b¾t TÊm nhÆt riªng thãc vµ g¹o ®Ó
kh«ng cho TÊm ®i héi. Nh−ng mçi lÇn nh− vËy TÊm ®Òu ®−îc Bôt hiÖn lªn gióp ®ì vµ
cuèi cïng trë thµnh hoµng hËu.
Nh−ng sù h#m h¹i cña hai mÑ con Çm ch−a ph¶i ®Õn ®ã ®# hÕt. Nh©n lÇn TÊm
vÒ lµm giç bè, mÑ con Çm lõa giÕt chÕt TÊm råi ®−a Çm vµo cung. TÊm kh«ng
chÕt h¼n mµ biÕn ho¸ qua nhiÒu d¹ng: vµng anh -> xoan ®µo -> khung cöi -> qu¶
thÞ, cuèi cïng TÊm trë l¹i thµnh ng−êi, ®−îc vua nhËn ra qua miÕng trÇu tªm çnh
ph−îng. TÊm trë vÒ cung lõa déi n−íc s«i cho Çm chÕt. Ýt l©u sau mô d× ghÎ còng
chÕt theo.
TruyÖn TÊm Çm tr−íc hÕt ph¶n ¸nh m©u thuÉn vµ xung ®ét trong gia ®×nh phô
quyÒn thêi cæ. §ã lµ m©u thuÉn mÑ ghÎ - con chång. Nh−ng bao qu¸t h¬n lµ xung ®ét
gi÷a çi ThiÖn vµ çi ¸c mµ kÕt côc bao giê çi ThiÖn th¾ng çi ¸c dï ph¶i tr¶i qua
nhiÒu gian khæ, khã kh¨n, nhiÒu thö th¸ch b»ng çi chÕt. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh −íc m¬
ch¸y báng cña nh©n d©n lao ®éng vÒ mét t−¬ng lai t−¬i ®Ñp cho nh÷ng con ng−êi
nghÌo khæ bÊt h¹nh. Nãi çch kh¸c, ®ã chÝnh lµ triÕt lÝ d©n gian: "ë hiÒn gÆp lµnh",
"¸c gi¶ ¸c b¸o", "thiÖn gi¶ thiÖn b¸o", lµ −íc m¬ c«ng lý nh©n d©n.
Trong truyÖn TÊm Çm, vai trß cña çc yÕu tè thÇn kú (Bôt, con gµ, ®µn sÎ, sù
biÕn ho¸ cña TÊm...) lµ rÊt quan träng. Nã chÝnh lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn −íc m¬
®æi ®êi mµ nh©n d©n göi g¾m trong ®ã. Tuy nhiªn, ë mçi chÆng ®êi, yÕu tè thÇn k× cã
nh÷ng vai trß kh¸c nhau. NÕu ë phÇn ®Çu, khi TÊm cßn thiÕu n÷, Bôt trùc tiÕp gióp ®ì
mçi khi khã kh¨n th× ®Õn phÇn sau, tÊm ®# tr−ëng thµnh (lµm hoµng hËu) ta kh«ng cßn
thÊy Bôt xuÊt hiÖn. Sù biÕn ho¸ cña TÊm nh− lµ minh chøng cho sù chñ ®éng, sù lín

lªn, cho søc m¹nh cña kh¸t väng sèng trong TÊm, trong nh©n d©n. §ã còng chÝnh lµ
çi nh×n hÕt søc l¹c quan cña nh©n d©n lao ®éng tr−íc thùc t¹i ®Çy ®au khæ bÊt c«ng.
TÊm Çm lµ truyÖn cæ tÝch thÇn k× tiªu biÓu, mang ý nghÜa x# héi s©u s¾c thÓ hiÖn
b»ng nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®éc ®¸o. ChÝnh v× vËy, nã cã mét søc hÊp dÉn ®Æc
biÖt vµ tr−êng tån trong cuéc sèng ng−êi ViÖt.
§Ò sè 36
TruyÖn cæ tÝch lµ nh÷ng giÊc m¬ ®Ñp cña nh©n d©n lao ®éng
Bµi lµm
T«i kh«ng thÓ nµo quªn ®−îc nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch ®# ®Õn víi t«i tõ thuë Êu
th¬. N¨m th¸ng qua ®i, nhiÒu ®iÒu trong kÝ øc tuæi th¬ còng xa mê dÇn, duy chØ cã
nh÷ng Ên t−îng tõ nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch lµ vÉn kh«ng hÒ biÕn mÊt. Nh÷ng giÊc m¬
k× diÖu trong mçi c©u chuyÖn xa x−a ®ã lu«n sèng dËy trong t«i víi søc hÊp dÉn l¹ k×.
NghÜ vÒ nh÷ng truyÖn cæ tÝch, tr−íc hÕt lµ nghÜ vÒ nh÷ng giÊc m¬ ®Ñp ë ®ã.
GiÊc m¬ lµ nh÷ng t−ëng t−îng vÒ nh÷ng ®iÒu ch−a vµ kh«ng cã thùc. GiÊc m¬ ®Ñp
lµ t−ëng t−îng vÒ nh÷ng ®iÒu mµ con ng−êi khao kh¸t cã ®−îc trong thùc tÕ.
Mçi c©u chuyÖn cæ tÝch ®Òu x©y dùng ®−îc mét hiÖn thùc hÕt søc ®Ñp ®Ï, nh−ng lµ
mét hiÖn thùc kh«ng cã thËt, lµ hiÖn thùc trong m¬ −íc. TÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng thÓ cã,
kh«ng thÓ thùc hiÖn trong thùc tÕ ®Òu ®# ®−îc thùc hiÖn trän vÑn vµ triÖt ®Ó trong mçi
c©u chuyÖn. Nãi çch kh¸c, truyÖn cæ tÝch lµ thÕ giíi cña nh÷ng giÊc m¬, trong nh÷ng
giÊc m¬ Êy nh©n d©n lao ®éng thùc thi lý t−ëng, mong −íc cña m×nh. §ã lµ lÝ t−ëng vÒ
sù c«ng b»ng trong cuéc ®êi. Ng−êi hiÒn lµnh, l−¬ng thiÖn ®−îc h−ëng h¹nh phóc sung
s−íng, kÎ xÊu xa ¸c ®éc bÞ trõng trÞ, x# héi ®−îc s¾p xÕp l¹i theo trËt tù hîp lÝ.Ng−êi
lao ®éng lµm chñ, kÎ bãc lét bÞ t−íc bá mäi quyÒn vÞ. Mét cuéc sèng tèt ®Ñp cho
nh÷ng cuéc ®êi cïng khæ, ®ã kh«ng cßn lµ viÔn c¶nh trong t−¬ng lai mµ ®# trë thµnh
mét sù thùc trong hiÖn t¹i ë mçi c©u chuyÖn cæ tÝch.
C« TÊm må c«i trë thµnh hoµng hËu, anh Khoai nghÌo khæ trë thµnh con rÓ phó
«ng, Th¹ch Sanh c«i cót ®−îc lµm phß m#, Sä Dõa xÊu xÝ cã ®−îc vî xinh ®Ñp, nÕt na
vµ lét x¸c thµnh chµng trai tuÊn tó, thi ®ç tr¹ng nguyªn...

Sù ®æi thay sè phËn ®ã thËt sù lµ nh÷ng ®iÒu k× diÖu.
ThÕ nh−ng qu¸ tr×nh thùc hiÖn nh÷ng ®æi thay ®ã cßn kú diÖu h¬n. Tiªn, Bôt vµ
nh÷ng phÐp thÇn th«ng biÕn ho¸ xuÊt hiÖn khiÕn mçi c©u chuyÖn cæ tÝch cµng mang
s¾c mµu cña nh÷ng giÊc m¬. YÕu tè thÇn k× trî gióp nh©n vËt trong mçi khã kh¨n thö
th¸ch, khiÕn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ ®Òu trë thµnh cã thÓ, khiÕn nh÷ng g× muèn
thùc hiÖn ®Òu ®−îc thùc hiÖn mét çch nhanh chãng nhÊt, dÔ dµng nhÊt.
Anh Khoai t×m vµ ®−a ®−îc c©y tre tr¨m ®èt vÒ nhµ, thùc hiÖn mét thö th¸ch ngoµi
kh¶ n¨ng cña m×nh, tiÕp ®ã ®äc thÇn chó trõng ph¹t tªn phó «ng lõa läc, b¾t ph¶i thùc
hiÖn lêi høa. C« TÊm ®−îc ®i trÈy héi, cã hµi thªu, quÇn ¸o ®Ñp råi trë thµnh hoµng hËu
; bÞ giÕt chÕt, ho¸ kiÕp thµnh chim vµng anh, thµnh c©y xoan ®µo, c©y thÞ vµ cuèi cïng
b−íc ra tõ qu¶ thÞ, trë l¹i lµm ng−êi sau bao ho¹n n¹n. Chµng Th¹ch Sanh cã niªu c¬m
thÇn, c©y ®µn thÇn, cã kh¶ n¨ng phi th−êng, cøu ®−îc c«ng chóa, lªn lµm phß m#, ®¸nh
tan giÆc x©m lÊn bê câi, b¹o vªh h¹nh phóc... Søc m¹nh cña trÝ t−ëng t−îng cña nh©n
d©n lao ®éng ®# t¹o dùng nªn mét thÕ giíi cæ tÝch ®Çy mª hoÆc, ë ®ã hoµ trén ®an xen
c¶ nh÷ng ®iÒu cã thùc vµ kh«ng thùc, ai ®# mét lÇn b−íc vµo cã lÏ ®Òu kh«ng thÓ nµo
c−ìng nçi søc hÊp dÉn cña nã.
Nãi truyÖn cæ tÝch lµ nh÷ng giÊc m¬ ®Ñp cña nh©n d©n lao ®éng thùc chÊt lµ sù
kh¼ng ®Þnh vÒ nh÷ng m¬ −íc, kh¸t väng ch¸y báng trong mçi c©u chuyÖn. T¸c phÈm
v¨n häc nµo còng lµ sù thÓ hiÖn cña nh÷ng m¬ −íc, kh¸t väng. ChØ cã ®iÒu ë truyÖn cæ
tÝch nh÷ng m¬ −íc, kh¸t väng ®# ®−îc thùc thi mét çch triÖt ®Ó, ®# biÕn thµnh hiÖn
thùc nh− mét hiÖn thùc cÇn cã trong mong mái cña nh©n d©n. Vµ ®Ó x©y dùng mét
hiÖn thùc nh− vËy, ng−êi lao ®éng ®# dïng trÝ t−ëng t−îng cña m×nh mµ t¹o nªn biÕt
bao ®iÒu kú diÖu.
Trong thÕ giíi cña nh÷ng m¬ −íc nµy, ng−êi ta cã thÓ nhËn thÊy hai ®iÒu. Thø
nhÊt, ®−îc ®æi thay cuéc ®êi, ®−îc giµu sang, sung s−íng, h¹nh phóc, ®−îc tù do, b×nh
®¼ng. Thø hai, cã ®−îc søc m¹nh, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt hoÆc cã nh÷ng may
m¾n k× diÖu nµo ®ã ®Ó thùc hiÖn sù ®æi thay sè phËn. §ã lµ nh÷ng −íc m¬ ®Ñp vµ chÝnh
®¸ng. Trong nh÷ng n¨m th¸ng xa x−a cña lÞch sö, nã lu«n lµ nh÷ng ®iÒu kh«ng t−ëng
trong thùc tÕ nh−ng l¹i rÊt thùc trªn mçi trang cæ tÝch. Cho thÊy kh¸t väng, m¬ −íc
cuéc sèng tèt ®Ñp cña nh©n d©n ch¸y báng ®Õn nh−êng nµo. D−êng nh− hiÖn thùc khæ
®au t¨m tèi l¹i chÝnh lµ m¶nh ®Êt mµu mì −¬m mÇm vµ nu«i lín nh÷ng giÊc m¬ cña

con ng−êi. §iÒu ®ã khiÕn chóng ta h«m nay mçi lÇn nh×n l¹i lµ thªm mét lÇn kinh ng¹c
tr−íc niÒm tin vµ søc sèng bÊt diÖt cña t©m hån nh©n d©n trong nh÷ng n¨m th¸ng xa
x−a cña lÞch sö.
GiÊc m¬ liÖu cã m#i lµ giÊc m¬, qua bao nhiªu thÕ kû, ®Õn h«m nay ng−êi lao
®éng ®# lµm chñ cuéc ®êi vµ tù t×m ®−îc h¹nh phóc b»ng chÝnh søc m¹nh cña b¶n
th©n. Nh÷ng giÊc m¬ ®# thµnh sù thËt ngoµi ®êi. Nh÷ng khæ ®au kh«ng ph¶i lµ kh«ng
cßn, nh−ng kh¶ n¨ng ho¸ gi¶i chóng n»m trong tÇm tay mçi con ng−êi vµ x# héi. Vµ
nh÷ng giÊc m¬ cæ tÝch l¹i tiÕp tôc gieo mÇm cho nh÷ng giÊc m¬ míi cña h«m nay.
Con ng−êi cÇn m¬ −íc vµ kh¸t väng ®Ó n©ng ®ì t©m hån. Nh÷ng c©u chuyÖn cæ
tÝch d¹y tuæi th¬ ta biÕt m¬ −íc, kh¸t väng. BiÕt tin vµo nh÷ng m¬ −íc, kh¸t väng ch©n
chÝnh ®Ó sèng trong cuéc ®êi. §ã ph¶i ch¨ng lµ ®iÒu ®# t¹o nªn gi¸ trÞ tr−êng tån cña
truyÖn cæ tÝch.
§Ò sè 37
ThuyÕt minh vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh cña quª h−¬ng
Bµi lµm
Khóc ruét miÒn Trung nèi liÒn hai miÒn Nam B¾c, miÒn ®Êt Xø Thanh ®Þa linh
nh©n kiÖt, t×nh ng−êi ®Ëm s©u, ai ®i ®©u vÒ ®©u cã dÞp ghÐ qua còng båi håi ®Ó nhí ®Ó
th−¬ng, v−¬ng vÊn m#i. M¶nh ®Êt thanh b×nh, con ng−êi hiÕu kh¸ch, c¶nh trÝ l«i cuèn
víi nh÷ng danh lam th¾ng c¶nh nªn th¬. Tõ bao giê ®# trë thµnh ®iÓm ®Õn hÊp dÉn víi
tao nh©n mÆc kh¸ch. Ai ®# mét lÇn tíi xø Thanh h¼n kh«ng thÓ nµo kh«ng nhí tíi
Hµm Rång lÞch sö, mét Hµm Rång anh hïng vµ mét Hµm Rång ®# ®i vµo th¬ v¨n nèi
bao ®êi thi sÜ.
N»m çch thµnh phè Thanh Ho¸ 5 km vÒ h−íng B¾c theo ®−êng thuû cò hay lµ 7
km theo ®−êng quèc lé 1A, Hµm Rång hiÖn lªn víi s¬n thuû h÷u t×nh, trêi m©y thËt lµ
diÔm lÖ. Thiªn nhiªn d−êng nh− cã sù −u ®#i ®Æc biÖt víi n¬i nµy. §# qua hµng tr¨m
n¨m, bµn tay con ng−êi khai ph¸, x©y dùng nh−ng Hµm Rång - S«ng M# vÉn gi÷
nguyªn ®−îc çi vÎ ban ®Çu mµ t¹o ho¸ ®# ban cho. Nh÷ng g× con ng−êi dùng nªn vµ
nh÷ng g× vèn cã cña ®Êt trêi cã sù hoµ hîp víi nhau t¹o nªn nÐt riªng. Võa hïng l¹i
nªn th¬, m−ît mµ ®»m th¾m mµ vÉn gi÷ ®−îc chót g× hoang s¬. CÇu Hµm Rång b¾c
ngang ®«i bê s«ng M#, hai bªn lµ nói non. TruyÒn thuyÕt kÓ r»ng, mét con rång xanh

bÞ tróng tªn ®éc vµo m¾t n»m phñ phôc bªn bê s«ng. Tõ ®ã t¹o thµnh d#y nói Hµm
Rång ngµy nay. V× vËy, ®©y cßn ®−îc xem lµ long m¹ch. D#y nói b¾t ®Çu tõ lµng
D−¬ng(®Êt) X¸(lµng) ch¹y dµi theo bê s«ng M#, uèn l−în quanh co ®ñ 99 khóc. §èi
diÖn, bê bªn kia lµ nói Ho¶ Ch©u, cßn cã tªn gäi kh¸c lµ nói Ngäc - t−¬ng truyÒn x−a
lµ h¹t minh ch©u mµ rång xanh nh¶ ra. V× 99 ngän ®èi diÖn víi Ho¶ Ch©u thµnh ch½n
tr¨m, nªn d©n gian míi cã c©u:
ChÝn m−¬i chÝn ngän bªn §«ng
Cßn mét ngän nói sang s«ng ch−a vÒ
Trªn nói Rång cã ®éng ®¸ Long Quang- tøc ¸nh s¸ng. N¬i cÆp m¾t rång, hiÖn vÉn
cßn ®Ò t¹c nhiÒu bµi th¬ ch÷ H¸n cña thi nh©n trong ngµn n¨m phong kiÕn. NguyÔn
Tr#i, Lª Th¸nh T«ng, Lª HiÕn T«ng, V−¬ng Duy Trinh, NguyÔn Th−îng HiÒn... mét
thêi v#n c¶nh lµm th¬. Hµm Rång thùc cã søc hót ®èi víi thi nh©n nãi riªng vµ ng−êi
−a th−ëng l#m nãi chung.
§Òn chïa miÕu m¹o còng ®−îc x©y dùng rÊt nhiÒu xung quanh non n−íc Hµm
Rång nh− mét sù cÇu an cña nh©n d©n víi long thÇn, lµm t¨ng thªm vÎ k× thó linh
thiªng. §Õn ®Çu thÕ kØ XX thªm c©y cÇu "cong nh− chiÕc l−îc ngµ" - cÇu Hµm Rång
do bµn tay con ng−êi t¹o nªn ®Ó g¾n bã kh«ng thÓ t¸ch rêi, nèi liÒn kho¶ng çch h¹t
ngäc vµ miÖng thÇn long Êy còng ®# kÞp in dÊu Ên ®Ëm trong lßng ng−êi.
Ai xui ta nhí Hµm Rång
Muèn tr«ng ch¼ng thÊy cho lßng kh«n khu©y...
S¬n cÇu cßn ®á ch−a phai ?
Non xanh cßn ®èi, s«ng dµi cßn s©u ?
...
−íc sao s«ng cø cßn s©u
Non cao cßn cø gi÷ mµu xanh xanh
Khung cÇu cßn cø nh− tranh
Ho¶ xa cø ch¹y bé hµnh cø ®i
Xu©n sang cá cø xanh r×
ThuyÒn ai chµi l−íi con ch× cø tung...
(T¶n §µ - NguyÔn Kh¾c HiÕu (1889-1939)

CÇu bÞ ®¸nh sËp n¨m 1947. §Õn n¨m 1964 ®−îc x©y dùng l¹i. Bom ®¹n MÜ ®¸nh
sËp 1972. N¨m 1974 x©y dùng l¹i. B©y giê th× trªn kh«ng gian thi v¨n lÞch sö nµy lµ
mét bøc tranh tam cÇu-nhÞ s¬n-nhÊt giang võa truyÒn thèng võa hiÖn ®¹i.
Non n−íc trêi m©y, còng nh− bao th¾ng ®Þa trªn ®Êt n−íc ta ®# tõng lµ chiÕn ®Þa,
ghi dÊu chiÕn c«ng lÉy lõng trong c«ng cuéc chèng ngo¹i x©m. Víi Hµm Rång, ®ã lµ
kh¸ng chiÕn chèng MÜ lµm nªn k× tÝch anh hïng. B¾n r¬i 90 m¸y bay MÜ çc lo¹i.
Hµm Rång kh«ng chØ lµ th¾ng c¶nh cßn lµ danh lam, lµ di tÝch lÞch sö, lµ niÒm tù
hµo cña ng−êi d©n Xø Thanh. Dï xa, bãng h×nh Hµm Rång - S«ng M# lµ quª h−¬ng
thu nhá l¹i.
§Ò sè 38
ThuyÕt minh ng¾n gän vÒ NguyÔn D÷ vµ ChuyÖn chøc ph¸n sù ®Òn T¶n
Viªn
Bµi lµm
NguyÔn D÷ sèng vµo kho¶ng thÕ kû XVI ch−a râ n¨m sinh vµ n¨m mÊt, ng−êi x#
§ç Tïng, huyÖn Tr−êng T©n (nay lµ Thanh MiÖn - H¶i D−¬ng) «ng xuÊt th©n trong
mét gia ®×nh khoa b¶ng (cha lµ tiÕn sÜ ®êi Lª), tõng ®i thi vµ ®# ra lµm quan, nh−ng
chñ yÕu lµ sèng Èn dËt.
NguyÔn D÷ ®Ó l¹i t¸c phÈm næi tiÕng TruyÒn k× m¹n lôc (Ghi chÐp t¶n m¹ vÒ
nh÷ng c©u chuyÖn truyÒn k×) b»ng ch÷ H¸n gåm cã 20 truyÖn. MÆc dï thÓ lo¹i truyÒn
k× cã yÕu tè k× ¶o, hoang ®−êng nh−ng mçi thiªn truyÖn ®Òu ®Ëm chÊt hiÖn thùc vµ
nh©n ®¹o. Ta cã thÓ thÊy ®−îc dÊu Ên thêi ®¹i thÕ kû XVI víi hiÖn thùc chiÕn tranh phi
nghÜa, sù tµn b¹o bÊt c«ng cña x# héi vµ th©n phËn bi th¶m cña con ng−êi. TruyÒn k×
m¹n lôc ®−îc mÖnh danh lµ “Thiªn cæ k× bót” (Bót l¹ cña mu«n ®êi).
ChuyÖn chøc ph¸n sù ë ®Òn T¶n Viªn lµ mét trong 20 truyÖn cña t¸c phÈm nµy.
Thuéc thÓ lo¹i truyÒn k×, nªn truyÖn cã nh÷ng yÕu tè hoang ®−êng. Nh÷ng yÕu tè nµy
lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó ngô ý phª ph¸n vµ khuyªn r¨n, gi¸o dôc. C©u chuyÖn kÓ vÒ nh©n
Ng« Tö V¨n - mét ng−êi c−¬ng trùc, kh«ng sî hung thÇn, gan d¹ tr−íc quû d¹ xoa, bÊt
khuÊt tr−íc Diªm V−¬ng. Dòng c¶m, c−¬ng trùc ®Êu tranh cho chÝnh nghÜa, cuèi cïng
Ng« Tö V¨n ®# chiÕn th¾ng, gi¶i trõ ®−îc tai ho¹, ®em l¹i an lµnh cho d©n, diÖt trõ tËn

gèc sù tµn ¸c, ®−îc tiÕn cö vµo chøc ph¸n sù ®Òn T¶n Viªn, ®¶m ®−¬ng nhiÖm vôi gi÷
g×n c«ng lÝ.
Néi dung ®Ò cao chÝnh nghÜa chèng l¹i çi ¸c, ®Æt niÒm tin vµo c«ng lÝ ; çch kÓ
hÊp dÉn, t×nh tiÕt li k×, diÔn biÕn chuyÖn giµu kÞch tÝnh, ChuyÖn chøc ph¸n sù ®Òn T¶n
Viªn thËt sù l«i cuèn, ®Ó l¹i Ên t−îng m¹nh mÏ n¬i ng−êi ®äc.
§Ò sè 39
ThuyÕt minh ng¾n gän §¹i ViÖt Sö kÝ toµn th−
Bµi lµm
“§¹i ViÖt sö kÝ toµn th−” lµ bé chÝnh sö lín cña ViÖt Nam do Ng« SÜ Liªn biªn
so¹n. Ng« SÜ Liªn, ch−a râ n¨m sinh vµ mÊt, ng−êi tØnh Hµ T©y ngµy nay, ®ç tiÕn sÜ
n¨m 1442 d−íi triÒu Lª Th¸i T«ng. ¤ng v©ng lÖnh Lª Th¸nh T«ng biªn so¹n bé “§¹i
ViÖt sö kÝ toµn th−” ®å sé nµy.
Bé §¹i ViÖt sö kÝ toµn th− hoµn tÊt n¨m 1497, gåm 15 quyÓn, ghi chÐp lÞch sö tõ
thêi Hång Bµng cho ®Õn khi Lª Th¸i Tæ lªn ng«i (n¨m 1428). Theo lêi tùa cña t¸c gi¶
ë ®Çu s¸ch th× bé s¸ch nµy ®−îc biªn so¹n dùa trªn c¬ së bé “§¹i ViÖt sö kÝ cña Lª
V¨n H−u ë ®êi TrÇn vµ Sö kÝ tôc biªn cña Phan Phu Tiªn, thêi ®Çu nhµ Lª. Nh− vËy, cã
thÓ xem Ng« SÜ Liªn lµ ng−êi tham kh¶o, gi÷ chç ®−îc, bá chç háng, thªm chç cÇn
cña çc th− tÞch lÞch sö tr−íc ®ã ®Ó lµm nªn bé sö quy m« lín ®Çu tiªn cña n−íc ta
T¸c phÈm thÓ hiÖn tinh thÇn d©n téc m¹nh mÏ, võa cã gi¸ trÞ sö häc v× nh÷ng ghi
chÐp kÜ l−ìng, chi tiÕt, võa cã gi¸ trÞ v¨n häc cao do çch kÓ chuyÖn sinh ®éng, hÊp
dÉn. Kh«ng chØ chó ý sù kiÖn mµ cßn chó ý t©m lÝ, th¸i ®é, hµnh ®éng, tÝnh çch gãp
phÇn kh¾c häa s¾c nÐt ch©n dung nh©n vËt lÞch sö.
§Ò sè 40
Mïa xu©n trong th¬ ViÖt
(Giíi thiÖu qua mét sè bµi th¬ tù chän)
Bµi lµm

Cã mét nhµ th¬ Hung-ga-ri ®# tõng nãi, ®¹i ý : “N¨m th¸ng cø tr«i ®i theo qui
luËt cña mu«n ®êi vµ cïng víi nã tÊt c¶ sÏ ®æi thay. Duy chØ cã çi ®Ñp lµ vÜnh cöu, lµ
m#i m#i tr−êng tån, vµ nhµ v¨n, nhµ th¬ lµ ng−êi dÉn ®−êng vµo xø së cña çi ®Ñp”,
®−a t©m hån ta vµo thÕ giíi trµn ®Çy t×nh yªu thiªn nhiªn vµ niÒm tin vµo cuéc ®êi. Tõ
bao giê ®Õn b©y giê, th¬ v¨n vÉn lµ “c©y ®µn mu«n ®iÖu” cña cuéc sèng, nã di d−ìng
t©m hån ta, t¾m m¸t t©m hån ta b»ng mét nguån n−íc trong m¸t v« tËn cña non n−íc,
cña t×nh yªu cuéc sèng cña con ng−êi “trang tr¶i víi mu«n n¬i”. Trong nguån n−íc v¨n
ch−¬ng Êy, mïa xu©n lµ dßng suèi c¶m xóc dåi dµo “n©ng hån ta b»ng mu«n çnh
sãng”, ®Ó l¹i s©u th¼m cña lßng ng−êi nh÷ng rung c¶m ®Ñp ®Ï khã quªn.
ViÖt Nam ®Êt n−íc th©n yªu cña chóng ta ®# tr¶i h¬n bèn ngµn n¨m lÞch sö, nói
s«ng nµy ®# cã biÕt bao phót th¨ng hoa ngêi chãi. Êy lµ mïa xu©n bÊt diÖt, lµ céi
nguån cña t×nh yªu quª h−¬ng, cá c©y hoa l¸.
Lµ ng−êi ViÖt Nam ai mµ ch¼ng rung ®éng tr−íc mïa xu©n t−¬i ®Ñp bëi v× con
ng−êi ViÖt Nam v« cïng nh¹y c¶m, yªu thiªn nhiªn vµ yªu ®êi m#nh liÖt. Cho nªn,
çc thi sÜ viÕt vÒ mïa xu©n bao giê còng b¾t ®Çu b»ng t×nh yªu quª h−¬ng ®Êt n−íc
nång nµn, yªu çi ®Ñp cña mu«n ®êi, cña trêi ®Êt, cña t©m hån. Ph¶i vËy ch¨ng nªn
®äc th¬ xu©n dï ë thêi ®¹i nµo, hoµn c¶nh nµo, c¶m nhËn cña chóng ta ®Çu tiªn lµ t×nh
yªu cuéc sèng. Ta chît nhËn ra tõ bao giê nhØ, t×nh yªu Êy ®# trµn vµo lßng ta, ch¹m
vµo “d©y ®µn t©m hån”, vang lªn ©m ®iÖu thiÕt tha, s©u l¾ng.
Dï ®# h¬n n¨m thÕ kØ tr«i qua, dï thêi gian ®# phñ mê lªn tÊt c¶, nh−ng nh÷ng
vÇn th¬ NguyÔn Tr#i vÉn cho ta gÆp mïa xu©n th«n quª ViÖt Nam, vÉn gi÷ l¹i cho ®êi
nÐt ®Ñp xu©n vÜnh cöu. Trong th¬ v¨n cæ, çc thi sÜ th−êng “häa” mïa xu©n b»ng
nh÷ng nÐt chÊm ph¸. §Õn víi th¬ xu©n øc Trai do vËy ta ®Õn víi mét “BÕn ®ß xu©n
®Çu tr¹i”, mét “Cuèi xu©n tøc sù” t−¬i ®Ñp, pha chót buån thêi thÕ s©u l¾ng. Ng−êi ®äc
®êi sau say ®¾m vÎ ®Ñp cña mét “bøc tranh thuû mÆc” :
Cá xanh nh− khãi bÕn xu©n t−¬i
L¹i cã m−a xu©n n−íc vç trêi
Qu¹nh quÏ ®−êng ®ång th−a v¾ng kh¸ch
Con ®ß gèi bi suèt ngµy ng¬i
(BÕn ®ß xu©n ®Çu tr¹i)

Hån th¬ NguyÔn Tr#i vèn d¹t dµo t×nh yªu thiªn nhiªn, gÇn gòi víi nh÷ng miÒn
th«n d# nªn mïa xu©n trong th¬ «ng bao giê còng ®Ñp, mét vÎ ®Ñp ch©n chÊt méc m¹c
trong s¸ng. C¶nh ®ång quª víi nh÷ng th¶m cá xanh t−¬i, nh÷ng lµn m−a bôi ®an gi¨ng
kh¾p trêi nh− tá nh− mê, nh− thùc nh− m¬, nh÷ng ®−êng ®ång v¾ng lÆng, bÕn s«ng ªm
®Òm, con ®ß quª nhµn nh#. C¶nh vËt tÜnh lÆng ®Õn v« cïng, t−ëng nh− ®Êt trêi, cá c©y
nói s«ng ®# vµ ®ang l¾ng s©u vµo t©m c¶m cña thi nh©n. Cã chót ®éng cña “n−íc vç
trêi” nh−ng çi ®éng Êy l¹i lµ thÓ hiÖn cao ®é çi tÜnh cña t¹o vËt còng gièng nh− tiÕng
ngçng cña mïa thu trong th¬ NguyÔn KhuyÕn sau nµy vËy. Cã dÊu vÕt cña con ng−êi
n¬i ®ång ruéng, bÕn s«ng cã nghÜa lµ cuéc sèng vÉn Èn hiÖn ®©u ®ã trong bøc tranh
c¶nh vËt, nh−ng dÉu sao vÉn chØ lµ dÊu Ên, cã kh¸c g× “l¸c ®¸c bªn s«ng chî mÊy nhµ”
trong th¬ Bµ HuyÖn Thanh Quan ba tr¨m n¨m n÷a. Ph¶i ch¨ng ng−êi x−a muèn con
ng−êi mê ®i, c¶nh vËt hiÖn ra râ nÐt h¬n v× “Thiªn nhiªn bao giê còng lµ chuÈn mùc
cña çi ®Ñp”. Nãi nh− vËy còng cã nghÜa lµ kh¼ng ®Þnh thi nh©n x−a “më hån ®ãn lÊy
nh÷ng rung ®éng cña cuéc ®êi” ®Ó lßng m×nh hoµ vµo thiªn nhiªn, giao hoµ víi mïa
xu©n bÊt diÖt.
Bøc tranh thiªn nhiªn quª h−¬ng méc m¹c, ®Ëm ®µ cña NguyÔn Tr#i ®# gióp ta
hiÓu h¬n t©m hån cña ng−êi x−a, vÒ t×nh yªu quª h−¬ng, t¹o vËt thiÕt tha s©u s¾c. Ta
®ãn nhËn nh÷ng vÇn th¬ Êy, tr©n träng nh÷ng bøc tranh Êy vµ t©m hån ta nh− l¾ng
xuèng, nh− ®¾m s©u h¬n trong çi ®Ñp tuyÖt mÜ cña thiªn nhiªn. Th¬ xu©n cña NguyÔn
Tr#i tÜnh t¹i nh−ng trµn ®Çy søc sèng, cã pha chót buån thÕ sù cña ng−êi mµ t©m hån
“cuån cuén n−íc triÒu ®«ng”. Tuy nhiªn, niÒm tin, vui vµo cuéc sèng vÉn ®−îm trong
th¬ «ng. «ng ®¾m m×nh víi nh÷ng phót gi©y tÜnh lÆng ë quª h−¬ng ®Ó chiªm ng−ìng
c¶nh xu©n. §äc th¬ xu©n NguyÔn Tr#i, t©m hån ta, tr¸i tim ta bÊt chît rung lªn m#nh
liÖt tr−íc vÎ ®Ñp ®Õn kh«ng ngê cña c¶nh “trong tiÕng cuèc kªu xu©n ®# muén, ®Çy
xu©n m−a bôi në hoa xoan” (Cuèi xu©n tøc sù).
Ph¶i cã mét t©m hån giao hoµ cïng thiªn nhiªn vµ ph¶i cã t×nh yªu cuéc sèng
nh− øc Trai míi cã thÓ nghe b−íc chuyÓn v« h×nh cña thêi gian, míi n¾m b¾t ®−îc
phót chuyÓn ®æi mong manh gi÷a hai mïa xu©n - h¹ qua mét tiÕng cuèc xa x¨m väng
vµo “phßng v¨n”, ®äng l¹i hån thi sÜ. C©u th¬ cã çi ®éng ë bÒ næi nh−ng vÉn cã çi
tÜnh ë chiÒu s©u. §ã lµ çi lÆng im cña nhµ th¬ ®ãn chê tiÕng väng cña cuéc ®êi vµ
trong phót th¨ng hoa cña c¶m xóc, b»ng tÊt c¶ sù rung ®éng m#nh liÖt tr−íc mïa xu©n,

NguyÔn Tr#i ®# ghi l¹i h×nh ¶nh tuyÖt ®Ñp : “§Çy s©n m−a bôi në hoa xoan”. §äc c©u
th¬, tù nhiªn ta thÊy lßng m×nh xèn xang k× l¹ ! Mïa xu©n ®Ñp vµ ®¸ng yªu, mïa xu©n
t−¬i xinh vµ gÇn gòi biÕt nh−êng nµo. NguyÔn Tr#i ®# chän hoa xoan ®Ó nãi vÒ mïa
xu©n gi÷a mu«n ngµn h−¬ng hoa kh¸c, ®# chän s¾c tÝm ®Ó ®iÓm vµo bøc tranh xu©n
cña m×nh mét nÐt mong manh nh−ng vÜnh h»ng cña çi ®Ñp. C¶m ¬n thi sÜ ®# cho ta
th−ëng thøc nh÷ng nÐt ®Ñp rÊt th«n quª mµ còng rÊt ®éc ®¸o, båi d−ìng ta thªm t×nh
yªu quª h−¬ng. Ta còng nh− l©y niÒm xóc ®éng cña nhµ th¬ vµ tr©n träng, n©ng niu
nh÷ng vÇn th¬ xu©n ®# trë thµnh “trÇm tÝch” trong t©m hån ng−êi d©n ®Êt ViÖt.
NÕu nh− trong v¨n th¬ cæ, mïa xu©n ®−îc ghi nhËn ë çi ®Ñp thiªn nhiªn th×
®Õn víi mïa xu©n trong th¬ ca l#ng m¹n (1930 - 1945) ta b¾t gÆp “mïa xu©n con
ng−êi”, ta ®ãn nhËn ë ®ã niÒm rung c¶m cña çc nhµ th¬ trong mïa xu©n cuéc ®êi,
mïa xu©n cña riªng hä.
Cuéc sèng vµ mïa xu©n ®−îc c¶m nhËn, thÓ hiÖn ë nh÷ng nÐt kh¸c nhau. “Mïa
xu©n chÝn” cña Hµn M¹c Tö, “Mïa xu©n xanh” cña NguyÔn BÝnh, nÐt “Xu©n hång” cña
Xu©n DiÖu lµ nh÷ng Ên t−îng khã phai vÒ mét çi “T«i” më hån ®ãn nhËn vµ ghi b¾t
nh÷ng nÐt rÊt tinh vi, ®iÓn h×nh cña mïa xu©n xø së. Bªn c¹nh nçi buån cña nh÷ng nhµ
th¬ nµy, mïa xu©n lµ mét çi g× ®ã l¾ng s©u n¬i “®¸y hån nh©n thÕ”, lµ mét nçi niÒm
t×m ®Õn víi thiªn nhiªn nh−ng l¹i biÕn thiªn nhiªn thµnh hån m×nh. Con ng−êi lµ chuÈn
mùc cña çi ®Ñp. “Th¸ng riªng ngon nh− cÆp m«i gÇn”. Mïa xu©n ®Õn víi mäi ng−êi
vµ lµm xao ®éng tÊt c¶. Çc nhµ th¬ x−a th−êng göi g¾m t©m sù vµo thiªn nhiªn, ®Õn
víi mïa xu©n ®Ó gÆp gì b¹n lßng, ®Õn víi ng−êi tri kØ, cßn thi nh©n hiÖn ®¹i ®Õn víi
mïa xu©n nh− b¾t ®Çu cuéc hµnh tr×nh ®i t×m çi ®Ñp, çi cao c¶ cña cuéc ®êi ®Çy tôc
lôy, th¨ng trÇm, ®Õn víi mïa xu©n ®Ó héi ngé víi t©m hån ®éc gi¶, ®Ó thÓ hiÖn m×nh.
Mïa xu©n ! Ta ®Õn víi “Mïa xu©n chÝn”, ta hoµ m×nh vµo mïa xu©n d©ng h−¬ng
cho ®êi. Mïa xu©n chÝn ë c¶nh vËt, ë t©m hån vµ cã lÏ c¶ ë niÒm tr¾c Èn, ë t×nh yªu
nång th¾m víi con ng−êi cña Hµn M¹c Tö :
Trong lµn khãi öng giÊc m¬ tan
§«i m¸i nhµ tranh lÊm tÊm vµng
Sét so¹t giã trªu tµ ¸o biÕc
Trªn giµn thiªn lÝ. Bãng xu©n sang

Nh÷ng c¶m xóc rÊt tinh vi, nh÷ng nÐt xu©n rÊt nhÑ, rÊt nhanh vµ còng mu«n phÇn say
®¾m.
Lµn n¾ng xu©n hång “öng” lªn hoµ quyÖn vµo lµn “khãi m¬” t¹o nªn sù t−¬ng
ph¶n nghÖ thuËt gi÷a m¶ng s¸ng vµ m¶ng tèi, gi÷a ®Ëm vµ nh¹t, gi÷a thùc vµ h−. §äc
c©u th¬ ta bÊt gi¸c liªn t−ëng ®Õn çi “n¾ng hµng cau n¾ng míi lªn” ë §©y th«n VÜ Gi¹.
H×nh nh− n¾ng mai ë “Mïa xu©n chÝn” còng lµ çi n¾ng míi öng lªn hång t−¬i
vµ ph¶ng phÊt chÊt huyÒn tho¹i. Mïa xu©n duyªn d¸ng, mïa xu©n ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n
téc. “§«i m¸i nhµ tranh lÊm tÊm vµng”, chØ “lÊm tÊm” th«i, nh− vÕt ch©n cña “con nai
vµng ng¬ ng¸c” cïng ®Õn víi mïa xu©n, cïng chÝn víi cá c©y, víi n¾ng öng, víi khãi
m¬. Mét tõ “tan” nh− lµm ®o¹n th¬ cã çi ®éng rÊt khÏ khµng ®Ó råi cïng tiÕng ®éng
sét so¹t cña giã trªu tµ ¸o biÕc. Tõ “biÕc” ë cuèi c©u lµm cho c¶nh vËt m−ít h¬n, ®Ñp
h¬n. Kh«ng ph¶i mµu xanh, còng kh«ng ph¶i mµu tÝm mµ chØ cã çi “biÕc” trµn ®Çy
søc sèng. Vµ Hµn M¹c Tö bÊt chît ghi l¹i ®−îc mét h×nh ¶nh ®éc ®¸o : “Bãng xu©n
sang” trªn giµn hoa lÝ. Míi chØ cã çi bãng th«i mµ t×nh xu©n ®# ngÊt ng©y, ngËp trµn
mu«n nÎo - Êy lµ nÎo ®−êng t©m hån cña nhµ th¬.
Trong nhiÒu bµi th¬ xu©n cña th¬ ca ViÖt Nam, “Mïa xu©n chÝn” trong th¬ Hµn
M¹c Tö cã nh÷ng nÐt riªng, kh«ng bÞ lÉn vµo bao nhiªu nÐt ®Ñp cña mïa xu©n kh¸c.
§ã lµ nh÷ng chïm ©m thanh mµ nhµ th¬ ®# nghe, ®# c¶m nã b»ng tÊt c¶ sù rung ®éng
cña t©m hån vµ tr¸i tim khèi ãc rÊt tµi hoa nh©n hËu cña m×nh. Khæ th¬ ®Çu lµ sù
chiÕm lÜnh hoµn toµn cña mïa xu©n. Ba khæ th¬ sau, trong bøc tranh xu©n Êy, bÇu trêi
xu©n chÝn Êy, lµ cuéc sèng con ng−êi. TiÕng ca cña “bao c« thiÕu n÷” mang kh¸t väng
sèng, kh¸t väng t×nh yªu vµ ë s©u th¼m cña nh÷ng lêi ca Êy, Hµn M¹c Tö thÊy c¶
t−¬ng lai cña hä. Nh÷ng vui, buån mµ hä sÏ tr¶i trong ®êi. Mïa xu©n chÝn cña thiªn
nhiªn sÏ tuÇn hoµn, cßn mïa xu©n cña ®êi ng−êi ng¾n ngñi tr«i qua kh«ng trë l¹i,
kh«ng ®ñ ®Ó nh÷ng c« g¸i kia h−íng trän niÒm vui thiÕu n÷. Hµn M¹c Tö rèi lßng khi
nghÜ “Ngµy mai trong ®¸m xu©n xanh Êy - Cã kÎ theo chång bá cuéc ch¬i”. NiÒm tr¾c
Èn nh− lan sang c¶ ng−êi ®äc, khiÕn cho ta s÷ng sê, nhËn ra ch©n gi¸ trÞ cña cuéc sèng
thùc nµy. Çi quÝ gi¸ nhÊt cña mét ®êi ng−êi lµ ph¶i sèng sao ®Ó cho kh«ng ©n hËn v×
®# ®Ó cho mïa xu©n, tuæi trÎ qua ®i v« Ých, v« nghÜa.
Trong nçi niÒm trµo d©ng, tr−íc thùc t¹i, khi nghe tiÕng ca v¾t vÎo ë l−ng chõng
nói kia, kh¸t väng ch¸y báng vÒ t×nh yªu vµ h¹nh phóc, nhµ th¬ chît nhí qu¸ khø, nhí

vÒ mét bê s«ng çt tr¾ng, nhí çi n¾ng chang chang vµ nhí mét ng−êi con g¸i ngµy
x−a :
Kh¸ch xa gÆp lóc mïa xu©n chÝn
Lßng trÝ b©ng khu©n chît nhí lµng
- ChÞ Êy n¨m nay cßn g¸nh thãc
Däc bê s«ng tr¾ng n¾ng chang chang.
Mïa xu©n thiªn nhiªn chØ lµ çi bãng, mïa xu©n t©m hån míi thùc lµ xu©n. Hµn
M¹c Tö bçng nhí quª h−¬ng trªn b−íc ®−êng l÷ thø. T©m hån ng−êi ViÖt Nam bao
giê vÉn vËy, t×nh nghÜa vµ thuû chung v« cïng. SÏ cßn ®äng m#i trong ta h×nh ¶nh mét
bê s«ng tr¾ng víi mïa xu©n chÝn cña ®Êt trêi, cña t©m hån ng−êi ViÖt Nam. §ã chÝnh
lµ çi ®Ñp cña lßng ng−êi trong mïa xu©n bao la cña trêi ®Êt, nã nh¾c nhë con ng−êi
ph¶i sèng hÕt m×nh, h#y ®Ó t©m hån m×nh chan hoµ víi tÊt c¶.
Mïa xu©n trong th¬ ca çch m¹ng cho ta gÆp çi ®Ñp cña ®Êt n−íc, cña Muµ
Xu©n Çch M¹ng trªn b−íc ®−êng xu©n ngµn dÆm. “R»m th¸ng riªng” cña Hå ChÝ
Minh, “Bµi ca mïa xu©n 61” cña Tè H÷u ®# gãp tiÕng nãi riªng, s¾c mµu riªng cho
nÒn thi ca d©n téc vÒ mïa xu©n. Mét dßng s«ng xu©n, mét con thuyÒn tr¨ng ng©n, trêi
xu©n, n−íc xu©n, hoa l¸ xu©n, ®Êt n−íc b−íc vµo xu©n vÜnh cöu. Trªn dßng s«ng mªnh
mang, gi÷a mïa xu©n b¸t ng¸t vµ høa hÑn nhiÒu chiÕn th¾ng cho ngµy mai, B¸c Hå
bµn luËn viÖc qu©n ®Ó cho mai ®©y - mét ngµy kh«ng cßn xa n÷a “Tæ quèc bay lªn b¸t
ng¸t mïa xu©n”.
Mïa xu©n Çch M¹ng, mang vÎ ®Ñp riªng, n¬i ®ã con ng−êi vµ thiªn nhiªn g¾n
bã víi nhau bëi mét çi g¹ch nèi h÷u c¬ lµ ®éc lËp tù do cho mét ®Êt n−íc võa tho¸t
khái ®ªm tr−êng n« lÖ l¹i ph¶i cÇm ngay sóng ®Ó b¶o vÖ nÒn hoµ b×nh non trÎ. D©n téc
ViÖt Nam víi nh÷ng con ng−êi bao ®êi nay “L−ng ®eo g−¬m, tay mÒm m¹i bót hoa”
®ang cïng v−¬n tíi v¹n xu©n - Mïa xu©n sÏ ë l¹i vÜnh viÔn trong cuéc ®êi nµy.
Trong b¶n hîp x−íng mïa xu©n Êy, mçi con ng−êi, mçi t©m hån ®Òu −íc ao
m×nh lµm ®−îc mét “mïa xu©n nho nhá” trong mïa xu©n lín lao cña tæ quèc th©n yªu,
cïng h¸t vang nh÷ng bµi ca cña con ng−êi lµ chñ nh©n cña ®Êt n−íc, cña cuéc sèng.
§Õn víi th¬ xu©n tõ nhiÒu nÎo ®−êng, trªn v« vµn cung bËc, cã lÏ chóng ta còng
thÊy ë ®ã, häc ®−îc ë ®ã bao ®iÒu bæ Ých cho cuéc ®êi míi h«m nay. Mïa xu©n kia
trong cuéc sèng nµy gióp ta nhËn ra phÇn s©u th¼m cña lßng m×nh, çi ®Ñp cña cuéc
®êi ®Ó v−¬n tíi tÇm cao cña thêi ®¹i mµ kh«ng quªn nh÷ng rung c¶m, t×nh yªu tha thiÕt

víi con ng−êi. §äc nh÷ng vÇn th¬ xu©n, ®ång ®iÖu ®−îc víi t©m hån thi nh©n, ta míi
hiÓu thÕ nµo lµ sèng ®Ñp, míi hiÓu h¬n c©u nãi cña nhµ th¬ Hung-ga-ri vµ h¬n lóc nµo
hÕt, ta c¶m thÊy “cuéc ®êi xøng ®¸ng ®Ó tin yªu”.
§Ò sè 41
Giíi thiÖu th¬ v¨n NguyÔn Tr·i
Bµi lµm
Trong thêi ®¹i phong kiÕn ë n−íc ta kh«ng cã vÞ anh hïng nµo nhiÒu tµi nh−ng
chÞu nhiÒu oan khiªn nh− NguyÔn Tr#i.
NguyÔn Tr#i lµ mét tµi n¨ng hiÕm cã. Tæng hîp nhiÒu con ng−êi trong mét con
ng−êi : nhµ chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao kiÖt xuÊt, nhµ t− t−ëng, v¨n ho¸ lín, nhµ
nghÖ sÜ lçi l¹c.
NguyÔn Tr#i lµ mét Oan khiªn hiÕm cã. HiÕm cã ai tµi n¨ng, c«ng lao, ®øc ®é
nh− NguyÔn Tr#i, vËy mµ ph¶i chÞu vu oan víi çi ¸n th¶m khèc “tru di tam téc”. Téi
cña NguyÔn Tr#i −, thùc ra «ng chÕt v× trong s¸ng qu¸, thanh liªm qu¸.
Tuy nhiªn, tùu trung l¹i, ®©y lµ con ng−êi yªu n−íc th−¬ng d©n, ®au ®¸u tÊm
lßng v× d©n gióp n−íc tiªu biÓu nhÊt trong h¬n mét ngh×n n¨m phong kiÕn ®éc lËp tù
chñ ViÖt Nam.
Lßng yªu n−íc th−¬ng d©n cña NguyÔn Tr#i cã nguån gèc tõ lÝ t−ëng nh©n nghÜa
cña Nho gi¸o, song ®−îc chän läc lÊy nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, “ViÖt ho¸” theo yªu cÇu
®¹o ®øc vµ ®Æc biÖt lµ theo thùc tÕ cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng ®Êt n−íc, theo ®ßi hái cña
d©n t×nh. Do ®ã, t− t−ëng nh©n nghÜa cña «ng võa tiÕn bé, võa thiÕt thùc. Cô thÓ : nh©n
nghÜa = yªu n−íc + th−¬ng d©n, trong ®ã, d©n lµ gèc cña n−íc. “Th©n d©n” còng lµ cèt
lâi trong t− t−ëng yªu n−íc cña «ng.
Lßng yªu n−íc th−¬ng d©n cña NguyÔn Tr#i võa nhÊt qu¸n, võa biÕn ®æi phï
hîp víi vËn ®éng cña cuéc sèng. Trong kh¸ng chiÕn, ®ã lµ lßng c¨m thï giÆc, ý chÝ
quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng qu©n x©m l−îc. “B×nh Ng« ®¹i ço” lµ mét b¶n ço tr¹ng téi
¸c kÎ thï hïng hån :
N−íng d©n ®en trªn ngän löa hung tµn
Vïi con ®á xuèng hÇm tai v¹.

H×nh ¶nh th¬ thËt d÷ déi, mang tÇm kh¸i qu¸t lín mµ vÉn lay ®éng t©m can
ng−êi ®äc. §¸ng chó ý lµ t¸c gi¶ tè ço téi ¸c cña kÎ thï ®èi víi ai vµ v× ai mµ t¸c gi¶
tè ço ? ChÝnh nh©n d©n : “d©n ®en”, “con ®á” - ng−êi lao ®éng cïng khæ nhÊt, niÒm
yªu vµ nçi ®au kh¾c kho¶i suèt ®êißong. C©u th¬ m#nh liÖt vÒ c¶m xóc, lín lao vÒ t−
t−ëng.
Nçi ®au lín lao t¹o nªn hµnh ®éng lín. ý chÝ vµ søc m¹nh chiÕn ®Êu cho h¹nh
phóc nh©n d©n ®−îc miªu t¶ mang tÇm vãc sö thi k× vÜ :
... G−¬m mµi ®¸, ®¸ nói còng mßn
Voi uèng n−íc, n−íc s«ng ph¶i c¹n
... C¬n giã to trót s¹ch l¸ kh«
Tæ kiÕn hång sôt toang ®ª vì.
Kh«ng khÝ trËn m¹c Êy nhiÒu t¸c phÈm kh¸c cã thÓ cã nh−ng lÝ t−ëng trËn m¹c
th× kh«ng t¸c phÈm nµo s¸nh kÞp.
§Êt n−íc tan bãng giÆc, lßng yªu n−íc cña NguyÔn tr#i lµ kh¸t väng sao cho
nh©n d©n no Êm. Bµi B¶o kÝnh c¶nh giíi sè 43 cã 6 c©u t¶ c¶nh, nh−ng hai c©u kÕt vót
lªn tiÕng nh¹c lßng th¼m s©u cña t¸c gi¶ :
DÔ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng
D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng.
§©y kh«ng chØ lµ kh¸t väng c¬m ¸o, mµ cßn lµ −íc m¬ mét nÒn chÝnh trÞ nh©n
¸i.
Nçi ®au trong th¬ NguyÔn Tr#i cã nguån gèc tõ sù chøng kiÕn thãi ®êi ®en b¹c
vµ nh÷ng th¨ng trÇm ç nh©n.
Buån tr−íc nh©n t×nh thÕ th¸i :
Ngoµi ch−ng mäi chèn ®Òu th«ng hÕt
Bui mét lßng ng−êi cùc hiÓm thay.
C©u th¬ n−íc m¾t cã d¸ng dÊp tôc ng÷. Lèi viÕt nµy ta gÆp rÊt nhiÒu : “ë thÕ
nhiÒu phen thÊy khãc c−êi”, “Hoa th× hay hÐo cá th× t−¬i”. ¢m ®iÖu cña nã trÇm uÊt,
néi dung lµ v¹ch ra çi trí trªu, phi lÝ, ®en b¹c cña cuéc ®êi.
Buån nh−ng kh«ng bi quan tuyÖt väng, vÉn nh− tïng b¸ch hiªn ngang “Ung
dung cø nãi ®iÒu ta thÝch - Uèn gèi theo ®êi kh«ng thÓ v©ng”. B¶n lÜnh cøng cái, nh©n
çch trung thùc, NguyÔn Tr#i coi “Sù thÕ nhiÒu khi muèn khãc c−êi” lµ n¬i thö th¸ch,

rÌn luyÖn m×nh. Vµ «ng tù hµo chÝnh ®¸ng : “Mét tÊm lßng son lß löa luyÖn - M−êi
n¨m thanh chøc ngäc hå b¨ng”.
§iÒu s©u xa nhÊt trong nh©n çch NguyÔn Tr#i lµ lu«n canh çnh nçi lo d©n
n−íc. Quy Èn mµ tÊm lßng «ng vÉn tha thiÕt víi ®êi, trµo d©ng nh− biÓn c¶ trong nh÷ng
vÇn th¬ thËt c¶m ®éng : “Bui mét tÊc lßng −u ¸i cò / §ªm ngµy cuån cuén n−íc triÒu
®«ng”. Ch÷ “bui” (tõ cæ) nghÜa lµ riªng. §i tËn nçi niÒm riªng NguyÔn Tr#i, l¹i ho¸ ra
lµ “tÊc lßng −u ¸i” víi d©n - n−íc. §ã lµ tÇm vãc lín cña t− t−ëng vµ c−êng ®é lín cña
xóc c¶m trong th¬, mµ h¹t nh©n lµ t− t−ëng th©n d©n. N−íc víi d©n lµ mét, nãi ®óng
h¬n, d©n lµ nh©n lâi cña n−íc. S¸ng suèt biÕt chõng nµo !
Hån th¬ NguyÔn Tr#i kh«ng chØ cã ®é s©u mµ cßn rÊt phong phó . §ã lµ lßng
yªu thiªn nhiªn ®»m th¾m thiÕt tha. Chèn Èn dËt u tÞch kh«ng khÐp l¹i hån «ng mµ më
ra bao ©m vang th¾m thiÕt cña ®êi th−êng.
Cß n»m h¹c lÈn nªn bÇy b¹n
ñ Êp cïng ta lµm çi con.
BiÕt bao Êm ¸p trong hai ch÷ “ñ Êp”. NguyÔn Tr#i kh«ng chØ ®Õn, mµ nhËp vµo
thiªn nhiªn. Sù hoµ hîp nµy ph¸t lé thµnh nh÷ng c©u th¬ k× diÖu. Nãi chuyÖn uèng
r−îu mµ viÕt “§ªm thanh híp nguyÖt nghiªng chÐn” th× thËt bÊt ngê, lÝ thó. Uèng r−îu
thµnh uèng tr¨ng (híp nguyÖt), say tr¨ng nh− say r−îu (nghiªng chÐn) ®óng lµ bËc ®¹i
gi¸c míi sinh ®¹i méng.
Hån th¬ nh− thÕ nªn biÕn ho¸ c¶ c©y chuèi d©n d# thµnh. “T×nh nh− mét bøc
phong cßn kÝn / Giã n¬i ®©u g−îng më xem” còng kh«ng cã g× l¹. M¶ng th¬ nµy lµm
NguyÔn Tr#i “ng−êi” h¬n, gÇn chóng ta h¬n, v× thÕ mµ “vÜ nh©n” h¬n. Bëi M¸c ®# nãi
rÊt hay : “Nh÷ng g× thuéc vÒ con ng−êi dÒu kh«ng xa l¹ víi t«i”.
NguyÔn Tr#i cßn lµ mét nhµ chÝnh luËn lçi l¹c. Qu©n chung tõ mÖnh tËp lµ mét
biÓu t−îng mÉu mùc. S¾c s¶o chÆt chÏ trong tËp luËn trªn c¬ së mét t− t−ëng nh©n
nghÜa tiÕn bé, cao ®Ñp, lay ®éng c¶ t©m trÝ ng−êi ®äc. Tr−íc kÎ thï ®ang thÊt thÕ mµ
ng−êi n¾m ch¾c phÇn th¾ng h¹ bót “NÕu muèn rót qu©n vÒ n−íc ta cho söa sang cÇu
cèng, mua s¾m tÇu thuyÒn, thuû bé hai ®−êng, tuú theo ý muèn ; qu©n ra khái câi, yªn
æn mu«n phÇn, kh«ng cßn lo ng¹i g×, råi ®©y ta l¹i nép cèng x−ng thÇn, theo nh− lÖ
tr−íc" (Th− l¹i dô V−¬ng Th«ng) th× qu¶ lµ tinh tÕ, s©u xa, kh«n ngoan rÊt mùc, ®¸ng

®Ó mu«n ®êi suy ngÉm. VÒ Qu©n trung tõ mÖnh, Phan Huy Chó ®# h¹ mét lêi b×nh
®Ých ®¸ng - “Cã søc m¹nh nh− m−êi v¹n qu©n”.
Th¬ N«m vµ H¸n cña «ng kh«ng chØ lín vÒ t− t−ëng, nh¹y c¶m vÒ t©m hån, mµ
®Çy hÊp dÉn bëi lèi thÓ hiÖn :
H¸i cóc −¬ng lan h−¬ng bÐn ¸o
T×m mai ®¹p nguyÖt tuyÕt x©m kh¨n.
“H−¬ng bÐn ¸o”, "tuyÕt x©m kh¨n" khiÕn Èn sÜ thµnh tiªn «ng. Song hay
h¬n c¶ lµ vÎ ®Ñp tæng hîp nµy : con ng−êi lµ trung t©m vò trô, lµ lùc hót thiªn nhiªn.
Thiªn nhiªn quÇn tô quanh NguyÔn Tr#i . Bµi th¬ N«m B¶o kinh c¶nh giíi sè 43 t¶
c¶nh:
HoÌ lôc ®ïn ®ïn t¸n rîp g−¬ng
Th¹ch lùu hiªn cßn phun thøc ®á.
Nh÷ng tõ “®ïn ®ïn”, “phun”, khiÕn chóng ta söng sèt vÒ ng«n ng÷ th¬. TiÕng
ViÖt buæi ®Çu ë NguyÔn Tr#i ®# ®¹t mét tr×nh ®é ®¸ng kh©m phôc.
Tãm l¹i, NguyÔn Tr#i xøng ®¸ng lµ bËc ®¹i thi hµo ®Çu tiªn cña lÞch sö v¨n häc
d©n téc, võa kÕt tinh vµ n©ng cao nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ cña thêi ®¹i tr−íc, võa khai
s¸ng cho th¬ ca tiÕng ViÖt. §Ó cã mét Hå Xu©n H−¬ng, NguyÔn Du, NguyÔn KhuyÕn
sau nµy, ch¾c kh«ng thÓ thiÕu ®−îc çi nÒn lín : NguyÔn Tr#i.
§Ò sè 42
PhÈm b×nh T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn
®i Qu¶ng L¨ng cña LÝ B¹ch
Bµi lµm
Bµi th¬, niÒm xóc c¶m trong mét cuéc ®−a tiÔn mét ng−êi b¹n cña LÝ B¹ch - M¹nh
H¹c Nhiªn, còng lµ nhµ th¬ næi tiÕng ®−¬ng thêi. Tuy lµ b¹n vong niªn, nh−ng hai
ng−êi ®ång c¶nh, ®ång ®iÖu vµ cïng thÝch ngao du s¬n thuû.
B¹n tõ lÇu H¹c lªn ®−êng
Gi÷a mïa hoa khãi ch©u D−¬ng xu«i dßng.

Hai c©u th¬ ®Çu, nghe chØ ®¬n thuÇn nh− mét lêi t−êng thuËt sù viÖc : vÒ mét
buæi tiÔn ®−a b¹n, cã n¬i ®i, lÇu Hoµng H¹c, cã n¬i ®Õn, D−¬ng Ch©u. Nh−ng còng
ngay tõ c©u th¬ nµy ®# bao hµm nh÷ng yÕu tè tr÷ t×nh ®Çy xóc ®éng.
Yªn hoa tam nguyÖt h¸ D−¬ng Ch©u
(Gi÷a th¸ng ba, mïa hoa khãi, xu«i vÒ D−¬ng Ch©u).
Yªn hoa theo nghÜa ®en lµ phån hoa, ë ®©y dïng theo nghÜa bãng chØ c¶nh vËt
diÔm lÖ cña mïa xu©n. Gi÷a mïa hoa khãi, ®ã lµ lóc cuèi xu©n, c¶nh ®Ñp rùc rì, võa
thùc võa réng. Xu«i dßng vµo gi÷a mïa hoa khãi. Cuéc ®−a tiÔn cã s−¬ng khãi m¬
mµng, l¹i cã sãng n−íc, cã thuyÒn cã bÕn... lµm t¨ng thªm sù l−u luyÕn, lµm giµu c¶
t©m hån, lµm s©u nÆng t×nh “cè nh©n”.
Hai c©u th¬ sau :
Bãng buåm ® khuÊt bÇu kh«ng
Tr«ng theo chØ thÊy dßng s«ng bªn trêi.
Lµ nh÷ng c©u th¬ dÞch thËt hay. Tuy vËy dÞch gi¶ ®# ®Ó mÊt mét “nhn tù”.
C« phµm viÔn c¶nh bÝch kh«ng tËn
Duy kiÕn Tr−êng Giang thiªn tÕ l−u.
Kh«ng ph¶i chØ lµ bãng buåm, çnh buåm mµ lµ çnh buåm c« ®¬n (c« phµm).
B¹n ®# xu«i dßng D−¬ng Ch©u, ng−êi ®−a tiÔn kh«ng cßn ai tri ©m, tri kØ, nªn kh«ng
chØ thÊy ng−êi c« ®¬n mµ çnh buåm trªn s«ng còng c« ®¬n.
MÆc dï, theo sö s¸ch, trªn s«ng Tr−êng Giang thuyÒn bÌ ®i l¹i tÊp nËp, buåm
nhiÒu nh− b−¬m b−ím. VËy mµ khi t©m hån ®# c« ®¬n th× çnh buåm còng thÊy c«
®¬n vËy.
Trong th¬ hiÖn ®¹i, khi nãi ®Õn sù chia xa, ng−êi ta còng hay dïng h×nh ¶nh
çnh buåm.
Anh ®i ®ã, anh vÒ ®©u
Çnh buåm n©u, çnh buåm n©u, çnh buåm...
(NguyÔn BÝnh)
Hai c©u th¬ sau, ®−¬ng nhiªn lµ t¶ c¶nh : cã mét ng−êi ®øng nh×n m#i vÒ phÝa
xa, mét çnh buåm c« ®¬n, råi ®Õn çnh buåm còng kh«ng cßn n÷a, chØ thÊy s«ng
Tr−êng Giang ch¶y l−ng trêi. Nh−ng l¹i lµ nh÷ng c©u t¶ c¶nh ngô t×nh. §äc c©u th¬ cã
thÓ thÊy tr¹ng th¸i t×nh c¶m cña ng−êi ®−a tiÔn. Thêi gian l−u l¹i ®Ó nh×n còng dµi l¾m,

tÇm m¾t dâi ra thËt xa, cã thÓ ®øng ë vïng vÞ trÝ trªn cao nªn cµng cã thÓ nh×n ra xa ®Ó
thu l¹i h×nh ¶nh cuèi cïng cña ng−êi ra ®i.
Bµi th¬ nãi vÒ sù ®−a tiÔn mµ kh«ng thÊy bÊt k× mét ©m thanh nµo, c¶ lêi tiÔn
biÖt lÉn tiÕng sãng, tiÕng giã. ChØ thÊy c¶nh, thÊy h×nh, thÊy t×nh. Sù v« thanh khiÕn
cho con ng−êi cµng dån vÒ chiÒu s©u t©m t−ëng, lµm ra t¨ng sù trÜu nÆng cña t×nh
ng−êi.
§Ò tµi t×nh b¹n lµ mét ®Ò tµi kh¸ phæ biÕn trong th¬ §−êng nãi chung vµ trong th¬ LÝ
B¹ch nãi riªng. Víi bµi th¬ nãi vÒ t×nh b¹n trong s¸ng vµ ®»m th¾m nµy, chóng ta cµng
thÊy “Th¬ LÝ B¹ch lµ th¬ cña mét t©m hån phãng kho¸ng, cí cã hïng t©m khÝ ph¸ch
yªu ®êi, yªu tù do, yªu tæ quèc, yªu thiªn nhiªn, ghÐt cuéc ®êi tï tóng, tÇm th−êng, xÊu
xa”.
Trong v¨n häc ViÖt Nam, nh÷ng bµi th¬ hãm mµ th©n thiÕt nãi vÒ t×nh b¹n nh−
B¹n ®Õn ch¬i nhµ :
§ bÊy l©u nay b¸c tíi nhµ
TrÎ thêi ®i v¾ng chî thêi xa
Ao s©u n−íc c¶ kh«n chµi ç
V−ên réng rµo th−a khã ®uæi gµ
...
Hay nh÷ng lêi nøc në cña NguyÔn KhuyÕn Khãc D−¬ng Khuª
B¸c D−¬ng th«i ® th«i råi
N−íc m©y man m¸c ngËm ngïi lßng ta...
còng ®Òu lµ th¬ hay ngîi ca mét thø t×nh c¶m ®Ñp, cÇn thiÕt cho mäi løa tuæi :
T×nh b¹n.
§Ò sè 43
ThuyÕt minh lý t−ëng nh©n nghÜa trong “B×nh Ng« ®¹i ço”
Bµi lµm
B×nh Ng« ®¹i ço lµ hiÖn t−îng cã mét kh«ng hai trong lÞch sö v¨n häc ViÖt
Nam. Víi ngßi bót cña ng−êi anh hïng d©n téc NguyÔn Tr#i - nh©n vËt toµn tµi sè mét
cña thêi phong kiÕn - bµi ço kh«ng chØ lµ sù tuyªn bè vÒ th¾ng lîi cña sù nghiÖp

“B×nh Ng«” nh− mÖnh lÖnh mµ Lª Lîi giao phã. H¬n thÕ, t¸c phÈm ®# trë thµnh ¸ng
“Thiªn cæ hïng v¨n” mu«n ®êi bÊt hñ, lµ b¶n tuyªn ng«n ®anh thÐp, hïng hån vÒ nÒn
®éc lËp vµ vÞ thÕ d©n téc. Vµ ®iÓm cèt lâi mµ “B×nh Ng« ®¹i ço” thÓ hiÖn ë c¶ hai t−
çch Êy chÝnh lµ lý t−ëng “nh©n nghÜa” mµ nh©n d©n ta m#i m#i ngîi ca vµ h−íng tíi.
Lý t−ëng nh©n nghÜa cña nh©n d©n ta lµ ®iÓm cèt lâi ®# ®−îc NguyÔn Tr#i kh¼ng
®Þnh mét çch m¹nh mÏ ngay tõ c©u ®Çu tiªn cña t¸c phÈm :
“Nh©n nghÜa chi cö, yÕu t¹i an d©n”
Nh©n nghÜa tr−íc hÕt vµ h¬n ®©u hÕt ®−îc thÓ hiÖn ë môc tiªu an d©n. §em l¹i
cuéc sèng Êm no, yªn æn cho d©n vèn lµ t− t−ëng c¶ ®êi NguyÔn Tr#i theo ®uæi. Trong
th¬ v¨n cña m×nh, «ng kh«ng Ýt lÇn nh¾c ®Õn ®iÒu ®ã :
“DÏ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng.
D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng”
Còng lu«n çnh çnh “lµm cho kh¾p th«n cïng xãm v¾ng kh«ng cßn tiÕng hên
giËn o¸n sÇu”. §iÒu quan träng lµ ë ®©y, NguyÔn Tr#i n©ng lý t−ëng, nçi niÒm Êy lªn
thµnh mét ch©n lÝ, mét lý t−ëng. MÆt kh¸c, ngay ë nh÷ng c©u ®Çu tiªn NguyÔn Tr#i
kh«ng nãi ®Õn nh©n nghÜa mét çch chung chung mµ chØ b»ng mét hai c©u ng¾n gän
«ng ®i vµo kh¼ng ®Þnh h¹t nh©n c¬ b¶n, cèt lâi vµ cã gi¸ trÞ nhÊt. §ã lµ trõ b¹o, an
d©n. Muèn theo ®uæi vµ thi hµnh t− t−ëng nh©n nghÜa kh«ng cã çch nµo h¬n lµ h−íng
tíi cuéc sèng nh©n d©n.
VÊn ®Ò cèt lâi ®ã cña t− t−ëng nh©n nghÜa ®−îc thÓ hiÖn ë c¶ hai mÆt thèng nhÊt :
quan t©m ®Õn sù yªn æn, no Êm cho d©n còng ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i chiÕn ®Êu ®¸nh
®uæi kÎ thï cña nh©n d©n, diÖt trõ nh÷ng kÎ tham tµn b¹o ng−îc. KÎ thï cña nh©n d©n
ë ®©y ®−îc NguyÔn Tr#i x¸c ®Þnh cô thÓ lµ kÎ thï x©m l−îc, lµ bän “cuång Minh” giµy
xÐo lªn cuéc sèng nh©n d©n g©y ra bao tai ho¹, ®Õn møc:
§éc ¸c thay tróc Nam S¬n kh«ng ghi hÕt téi.
Nh¬ bÈn thay thay n−íc §«ng H¶i kh«n röa s¹ch mïi
§©y lµ mét nÐt míi mµ NguyÔn Tr#i chØ ra trong t− t−ëng nh©n nghÜa dùa trªn c¬ së
thùc tiÔn lÞch sö d©n téc. Néi dung nµy kh«ng thÊy trong t− t−ëng, triÕt lý nh©n nghÜa
cña ®¹o lý Khæng - M¹nh. Ngay trong nÐt nghÜa míi nµy vÉn thÓ hiÖn sù nhÊt qu¸n víi
truyÒn thèng nh©n nghÜa ®# x¸c ®Þnh ë ®Çu t¸c phÈm.
Nh©n nghÜa tr−íc hÕt thÓ hiÖn ë lßng th−¬ng d©n, ch¨m lo cho nh©n d©n. Cao h¬n
thÕ, trong quan hÖ víi kÎ thï x©m l−îc, t− t−ëng Êy vÉn thÓ hiÖn mét çch s¸ng ngêi:
chóng ta ®¸nh giÆc b»ng m−u kÕ vµ ®¸nh vµo lßng ng−êi: “m−u ph¹t, t©m c«ng”. Víi

t− çch lµ vÞ qu©n s− lçi l¹c cña cuéc khëi nghÜa Lam S¬n, NguyÔn Tr#i ®# kh«ng Ýt lÇn
dïng nh÷ng ¸ng v¨n chÝnh luËn “cã søc m¹nh h¬n 10 v¹n binh” cña m×nh ®Ó c«ng
ph¹t, khuÊt phôc kÎ thï khiÕn cho bän chóng “ch¼ng ®¸nh mµ chÞu khuÊt”. Kh«ng
nh÷ng thÕ, khi bän chóng ®# khuÊt phôc, ®# ®Çu hµng nh©n d©n ta lu«n më cho chóng
con ®−êng sèng:
ThÇn vò ch¼ng giÕt h¹i,
ThÓ lßng trêi ta më ®−êng hiÕu sinh
CÊp cho ph−¬ng tiÖn trë vÒ:
M K×, Ph−¬ng ChÝnh, cÊp cho n¨m tr¨m chiÕc thuyÒn...
V−¬ng Th«ng, M Anh, ph¸t cho vµi ngh×n cç ngùa...
Dïng nh©n nghÜa ®Ó ®èi xö víi kÎ b¹i trËn, xoa dÞu hËn thï ®Ó kh«ng g©y hËu häa
vÒ sau còng chÝnh lµ ®¹i nghÜa víi nh©n d©n vËy. Bëi lÏ, nh− bµi ço ®# kh¼ng ®Þnh
"Hä ® ham sèng sî chÕt, mµ hßa hiÕu thùc lßng / Ta lÊy toµn qu©n lµ h¬n, ®Ó nh©n
d©n nghØ søc".
Cã thÓ nãi, t− t−ëng nh©n nghÜa cña nh©n d©n ta ®−îc NguyÔn Tr#i thÓ hiÖn trong
bµi ço võa toµn diÖn, võa cô thÓ ; võa chØ ra ®iÓm cèt lâi, c¬ b¶n võa bæ sung nh÷ng
khÝa c¹nh míi mÏ. Bëi thÕ nã trë thµnh ®iÓm ngêi s¸ng trong t− t−ëng nh©n d©n, lµ tiÒn
®Ò cho mäi hµnh ®éng. Soi chiÕu vµo thùc tiÔn cuéc kh¸ng chiÕn t− t−ëng nh©n nghÜa
cao ®Ñp Êy cßn lµ c¨n nguyªn t¹o nªn søc m¹nh cho nghÜa qu©n Lam S¬n :
§em ®¹i nghÜa th¾ng hung tµn
LÊy chÝ nh©n thay c−êng b¹o
Víi lÝ t−ëng nh©n nghÜa Êy, qu©n d©n ta cã thÓ kh¾c phôc vµ v−ît qua nh÷ng khã
kh¨n t−ëng chõng kh«ng thÓ :
Khi Linh S¬n l−¬ng het mÊy tuÇn.
Khi Kh«i HuyÖn qu©n kh«ng mét ®éi
§Ó råi tõ ®ã cã thÓ lÊy Ýt ®Þch nhiÒu, dïng yÕu chèng m¹nh mµ lµm nªn th¾ng lîi
vang déi, gióp cho :
X t¾c tõ ®©y bÒn v÷ng
Giang s¬n tõ ®©y ®æi míi
...Mu«n thuë nÒn th¸i b×nh v÷ng ch¾c
Ngµn thu vÕt nhôc nh s¹ch lµu
Cã thÓ nãi, NguyÔn Tr#i ®# tæng kÕt t− t−ëng nh©n nghÜa cña nh©n d©n ta thµnh
mét truyÒn thèng, mét nguyªn lý cao ®Ñp b»ng nh÷ng lý luËn vµ dÉn chøng ®anh thÐp

cïng nh÷ng h×nh t−îng nghÖ thuËt giµu søc gîi t¶. LÝ t−ëng nh©n nghÜa Êy sÏ cßn m#i
tr−êng tån cïng sù v÷ng bÒn vÜnh cöu cña d©n téc, ®Êt n−íc.
ðề sè 44
Nội dung dân chủ và nhân ñạo của văn học dân gian Việt Nam
qua một số truyện dân gian ñã học
Bài làm
Dân chủ và nhân ñạo là nội dung bao trùm, xuyên suốt văn học Việt Nam nói
chung và văn học dân gian nói riêng. Qua một số tác phẩm văn học dân gian Việt nam
như Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thuỷ ; truyện Tấm Cám ; truyện thơ
Tiễn dặn người yêu,… chúng ta sẽ thấy rõ ñiều ñó.
Nhân ñạo là những nguyên tắc ñạo lí ñối xử giữa con người với con người, là
lòng nhân ái, là ngợi ca những vẻ ñẹp của con người. Nhân ñạo là cảm thông với
những nỗi khổ ñau, bất hạnh và lên tiếng bênh vực, ñấu tranh ñòi quyền sống, quyền
hạnh phúc con người. Nhân ñạo còn là tiếng nói trân trọng, ñề cao những ước mơ,
khát vọng của con người. Với tất cả những ñiều ñó thì nội dung dân chủ cũng chính là
một biểu hiện của nội dung nhân ñạo.
Văn học dân gian ra ñời trong bối cảnh mà người dân chưa có ñược tự do, dân
chủ. Cuộc sống bất công nghiệt ngã, cái ñói, cái nghèo dai dẳng. Văn học dân gian
vừa phản ánh hiện thực vừa biến những ñiều "không thể" thành "có thể" ñể nâng ñỡ
con người
Bài học mất nước ñầu tiên thật ñau xót. An Dương Vương mơ hồ với bản chất
thâm ñộc, dã tâm xâm lược của kẻ thù. Mị Châu nhẹ dạ cả tin dẫn ñến cảnh "nước mất
nhà tan". Rùa vàng kết tội Mị Châu là giặc, vua cha tuốt gươm chém nàng, tác giả dân
gian ñã tuyên ñọc và thi hành bản án của lịch sử. Tượng nàng Mị Châu cụt ñầu ñặt ở
khu di tích Cổ Loa có ý nhắc nhở hậu thế hãy ghi nhớ lấy bài học lịch sử ñau lòng.
Nhưng trong khi phê phán Mị Châu bằng "bản án tử hình" nghiêm khắc, nhân dân
cũng thấu hiểu nàng mắc tội không do chủ ý mà chỉ do vô tình nhẹ dạ nên ñể ước
nguyện của nàng ñược hoá thành ngọc trai, khi ñem ngọc trai về rửa ở nước giếng Cổ

Loa Thành, nơi Trọng Thuỷ tự vẫn, thì ngọc càng thêm sáng. ñiều này nói lên truyền
thống cư xử "thấu lí ñạt tình" của nhân dân ta.
Giá trị nhân ñạo của truyện dân gian ñặc biệt ñược thể hiện ở những kết thúc có
hậu của truyện cổ tích. Trương Chi chết vì tương tư nàng Mị Nương. Bằng nỗi cảm
thông lạ lùng, tác giả dân gian ñã sử dụng hình thức hoá thân kì diệu. Ba năm sau, hồn
Trương Chi nhập trong chén ngọc ñể mỗi khi Mị Nương rót nước vào thì bóng dáng
chàng Trương hiện lên, có bản còn kể Mị Nương nghe thấy cả tiếng sáo Trương Chi.
Tình yêu không thành nhưng bằng cách ñó, nhân dân ta ñã bất tử hoá tình yêu.
Cũng xuất phát từ lòng nhân ñạo sâu sắc ấy mà nhân dân ñã ñể cho cô Tấm thảo
hiền, xinh ñẹp qua nhiều biến hoá thăng trầm, cuối cùng trở về làm hoàng hậu, sống
cuộc ñời hạnh phúc bên nhà vua (truyện Tấm Cám) ; anh Khoai thật thà chăm chỉ cuối
cùng ñã trừng phạt ñược những kẻ tham lam và lấy ñược vợ (truyện Cây tre trăm
ñốt) ; Sọ Dừa lột xác, ñi thi ñỗ trạng nguyên, cứu ñược vợ, cảnh cáo hai cô chị ích kỉ,
hẹp hòi (truyện Sọ Dừa) ;… Những kết thúc có hậu của truyện cổ tích thể hiện triết lí
nhân dân : "Ở hiền gặp lành, ác giả ác báo".
Những giấc mơ ñẹp trong các câu chuyện cổ sẽ không bao giờ ñược chắp cánh
nếu không có những nhân vật thần kì, những chi tiết thần kì. Bước vào thế giới cổ tích
là bước vào thế giới của những ông Bụt, bà Tiên, thần linh, hư ảo,… Thế giới thần kì
ấy xuất hiện ñể nâng ñỡ người hiền. Khi cô Tấm chưa ñủ sức tự ñấu tranh, ông Bụt
luôn xuất hiện. Bụt cho Tấm niềm hi vọng khi nhìn vào ñáy giỏ, cho Tấm niềm an ủi
mỗi lúc cất tiếng gọi "bống… bống… bang… bang…". Bụt giúp Tấm có ñược cả
niềm vui ngày hội và cả ngôi vị cao nhất là trở thành hoàng hậu (Tấm Cám). Con chim
thần ăn khế trả vàng ñâu phải là cuộc bán mua sòng phẳng. Chim thử lòng người ñể
thưởng cho những con người nghèo khổ mà trung hậu thật thà. Những chi tiết thần kì
ñã khiến cho những câu chuyện cổ trở nên lung linh kì ảo và giúp cho khát vọng nhân
ñạo của nhân dân ñược thực hiện.
Yếu tố kì ảo là những chi tiết nghệ thuật thấm ñẫm tính nhân văn. Nhưng
chuyện cổ còn hấp dẫn người ñọc bởi tinh thần dân chủ ñặc biệt là dân chủ trong hôn
nhân. Nàng công chúa cao sang cành vàng lá ngọc dám lấy một chàng trai ñánh cá
nghèo ñến không có một chiếc khố che thân (Chử ðồng Tử). Chuyện một ông vua ghé
vào quán nghèo của bà lão bán nước ; chuyện một bà hoàng hậu chăn tằm dệt vải, giặt

giũ, cơm nước (Tấm Cám),… Chuyện ñời và những giấc mơ ñã hoà quyện vào nhau
tạo nên một thế giới mà ở ñó tính dân chủ ñược ñề cao.
Người Việt Nam trọng tình, trọng nghĩa. Văn học dân gian là tiếng hát chan
chứa nghĩa tình. Nhân dân muốn bằng tình, bằng nghĩa ñể xoá nhoà ranh giới giàu-
nghèo, sang- hèn thực hiện công bằng dân chủ. Dân tộc ta tin tình nghĩa con người sẽ
hoá giải ñược tất cả những nỗi ñắng cay, cơ cực ở cuộc ñời này. Những bài học ñạo lí,
nhân nghĩa, những ước mơ khát vọng,… của người xưa sẽ giúp ta trân trọng những gì
ta ñang có hôm nay ñể gìn giữ cho muôn ñời sau.
ðÒ sè 45
Giới thiệu cuộc ñời và sự nghiệp thơ văn Nguyễn Du
Bài làm
Nguyễn Du (1765 - 1820) là ñại thi hào dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới,
một nhà nhân ñạo lỗi lạc có “con mắt trông khắp sáu cõi và tấm lòng nghĩ suốt nghìn
ñời” (Mộng Liên ðường chñ nh©n).
Nguyễn Du, tên chữ là Tố Như, tên hiệu là Thanh Hiên, quê ở làng Tiên ðiền,
huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Ông sinh năm 1765 (Ất Dậu) trong một gia ñình có
nhiều ñời và nhiều người làm quan to dưới triều Lê - Trịnh. Cha là Nguyễn Nghiễm
từng giữ chức Tể tướng 15 năm. Mẹ là Trần Thị Tần, một người phụ nữ Kinh Bắc có
tài hát xướng.
Nguyễn Du sinh ra và lớn lên ở ñất Thăng Long. Thời thơ ấu, Nguyễn Du sống
trong nhung lụa. Lên 10 tuổi lần lượt mồ côi cả cha lẫn mẹ, cuộc ñời Nguyễn Du bắt
ñầu gặp những sóng gió trong cơn quốc biến ba ñào: Sống nhờ Nguyễn Khản (anh
cùng cha khác mẹ làm Thừa tướng phủ chúa Trịnh) thì Nguyễn Khản bị giam, bị Kiêu
binh phá nhà phải chạy trốn. Năm 19 tuổi, Nguyễn Du thi ñỗ tam trường rồi làm một
chức quan võ tận Thái Nguyên. Chẳng bao lâu nhà Lê sụp ñổ (1789) Nguyễn Du lánh
về quê vợ ở Thái Bình rồi vợ mất, ông lại về quê cha, có lúc giạt lên Bắc Ninh quê mẹ,
nhiều nhất là thời gian ông sống ở kinh thành Thăng Long.

Hơn mười năm chìm nổi long ñong ngoài ñất Bắc, Nguyễn Du sống gần gũi
nhân dân và thấm thía biết bao nỗi ấm lạnh kiếp người, ñặc biệt là người dân lao ñộng,
phụ nữ, trẻ em, cầm ca, ăn mày ... những con người “dưới ñáy”. Chính nỗi bất hạnh
lớn trong cuộc ñời ñã hun ñúc nên thiên tài Nguyễn Du- nhµ nh©n ®¹o chñ nghÜa lín.
Nguyễn Ánh lên ngôi triÖu Nguyễn Du ra làm quan. Năm 1813 ñược thăng
chức Học sỹ ñiện Cần Chánh và cử làm Chánh sứ ñi Trung Quốc. Năm 1820, ông lại
ñược cử ñi lần thứ hai nhưng chưa kịp ñi thì mất ñột ngột ngày 10 tháng 8 năm Canh
Thìn (18.9.1820). Suốt thời gian làm quan cho nhà Nguyễn, Nguyễn Du sống trầm
lặng, ít nói, có nhiều tâm sự không biết tỏ cùng ai.
Tư tưởng Nguyễn Du khá phức tạp và có những mâu thuẫn: Trung thành với
nhà Lê, không hợp tác với nhà Tây Sơn, bất ñắc dĩ làm quan cho nhà Nguyễn. Là một
người có có hoài bão nhưng cuộc ñời hết gió bụi lại buồn chán, Nguyến Du coi mọi
chuyện (tu Phật, tu tiên, ñi câu, ñi săn, hành lạc ....) ñều là chuyện hão nhưng lại rơi lệ
ñoạn trường trước những cuộc bể dâu. Nguyễn Du ñã ñứng giữa giông tố cuộc ñời
trong một giai ñoạn lịch sử ñầy bi kịch. ðó là bi kịch của ñời ông nhưng chính ñiều ñó
lại khiến tác phẩm của ông chứa ñựng chiều sâu chưa từng có trong thơ văn Việt Nam.
Nguyễn Du có ba tập thơ chữ Hán là: Thanh Hiên thi tập, Nam Trung tạp ngâm
và Bắc hành tạp lục, tổng cộng 250 bài. Thơ Nôm, Nguyễn Du có kiệt tác ðoạn
trường tân thanh (Truyện Kiều), Văn tế thập loại chúng sinh (Văn chiêu hồn) và một
số sáng tác ñậm chất dân gian như Văn tế sống hai cô gái Trường Lưu; vè Thác lời
trai phường nón.
Mở ñầu Truyện Kiều, Nguyễn Du tâm sự:
Trải qua một cuộc bể dâu
Những ñiều trông thấy mà ñau ñớn lòng.
Chính “Những ñiều trông thấy” khiến tác phẩm của Nguyến Du có khuynh
hướng hiện thực sâu sắc. Còn nỗi “ñau ñớn lòng” ñã khiến Nguyễn Du trở thành một
nhà thơ nhân ñạo lớn lao.
Thơ chữ Hán của Thanh Hiên giống những trang nhật ký ñời sống, nhật ký tâm
hồn vậy. Nào là cảnh sống lay lắt, nào là ốm ñau, bệnh tật cho ñến cảnh thực tại của
lịch sử,... ñều ñược Nguyễn Du ghi lại một cách chân thực (ðêm thu; Tình cờ làm thơ;
Ngồi ñêm,...). Nguyễn Du vạch ra sự ñối lập giữa giàu - nghèo trong Sở kiến hành hay

Thái Bình mại giả ca,... Nguyễn Du chống lại việc gọi hồn Khuất Nguyên về nước Sở
của Tống Ngọc là bởi nước Sở “cát bụi lầm cả áo người” toàn bọn “vuốt nanh”,
“nọc ñộc” “xé thịt người nhai ngọt xớt” ... Nước Sở của Khuất Nguyên hay nước Việt
của Tố Như cũng chỉ là một hiện thực: cái ác hoành hành khắp nơi, người tốt không
chốn dung thân. Truyện Kiều mượn bối cảnh ñời Minh (Trung Quốc) nhưng trước hết
là bản cáo trạng ñanh thép ghi lại “những ñiều trông thấy” của Nguyễn Du về thời ñại
nhà thơ ñang sống. Phản ánh với thái ñộ phê phán quyết liệt, ñó là khuynh hướng hiện
thực sâu sắc trong sáng tác của Nguyễn Du.
Sáng tác của Nguyễn Du bao trùm tư tưởng nhân ñạo, trước hết và trên hết là
niềm quan tâm sâu sắc tới thân phận con người. Truyện Kiều không chỉ là bản cáo
trạng mà còn là khúc ca tình yêu tự do trong sáng, là giấc mơ tự do công lý “tháo cũi
sổ lồng”. Nhưng toàn bộ Truyện Kiều chủ yếu là tiếng khóc xé ruột cho thân phận và
nhân phẩm con người bị chà ñạp, ñặc biệt là người phụ nữ.
ðau ñớn thay phận ñàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.
Không chỉ Truyện Kiều mà hầu hết các sáng tác của Nguyễn Du ñền bao trùm
cảm hứng xót thương, ñau ñớn: Từ ðọc Tiểu Thanh Kí ñến Người ca nữ ñất Long
Thành, từ Sở kiến hành ñến Văn tế thập loại chúng sinh,... thậm chí Nguyễn Du còn
vượt cả không gian, thời gian, vượt cả gianh giới ta - ñịch ñể xót thương cho những kẻ
chết trận, phơi “xương trắng” nơi Quỷ Môn Quan.
Không chỉ xót thương, Nguyễn Du còn trân trọng, ca ngợi vẻ ñẹp, cùng những
khát vọng sống, khát vọng tình yêu hạnh phúc. Tư tưởng nhân ñạo của Nguyễn Du lấy
sự khẳng ñịnh cuộc sống hạnh phúc trần gian làm nền tảng. Nguyễn Du ñã vượt qua
một số ràng buộc của ý thức hệ phong kiến và tôn giáo ñể vươn tới khẳng ñịnh giá trị
tự thân của con người. ðó là tư tưởng sâu sắc nhất mà ông ñem lại cho văn học Việt
Nam trong thời ®¹i ông.
Nguyễn Du ñã ñóng góp lớn về mặt tư tưởng, ñồng thời có những ñóng góp
quan trọng về mặt nghệ thuật.
Thơ chữ Hán của Nguyễn Du giản dị mà tinh luyện, tài hoa. Thơ Nôm Nguyễn
Du thực sự là ñỉnh cao rực rỡ. Nguyễn Du sử dụng một cách tài tình hai thể thơ dân
tộc: lục bát (Truyện Kiều) và song thất lục bát (Văn tế thập loại chúng sinh). ðến

Nguyễn Du, thơ lục bát và song thất lục bát ñã ñạt ñến trình ñộ hoàn hảo, mẫu mực, cổ
ñiển.
Nguyễn Du ñóng góp rất lớn, rất quan trọng cho sự phát triển giàu ñẹp của ngôn
ngữ văn học tiếng Việt: tỉ lệ từ Hán - Việt giảm hẳn, câu thơ tiếng Việt vừa thông tục,
vừa trang nhã, diễm lệ nhờ vần luật chỉnh tề, ngắt nhịp ña dạng, tiểu ñối phong phú,
biến hoá. Thơ Nguyễn Du xứng ñáng là ñỉnh cao của tiếng Việt văn học Trung ñại.
ðặc biệt Truyện Kiều của Nguyễn Du là “tập ñại thành” về ngôn ngữ văn học dân
tộc.
Xin ñược mượn những câu thơ của nhà thơ Tố Hữu tri âm cùng Tố Như ñể thay
cho lêi kết:
Tiếng thơ ai ñộng ñất trời
Nghe như non nước vọng lời ngàn thu
Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du
Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày.
ðề sè 46
Dựa vào ñoạn trích Chí khí anh hùng và tham khảo một số ñoạn trong Truyện
Kiều của Nguyễn Du, anh (chị) hãy viết một bài giới thiệu về nhân vật Từ Hải
Dàn bài
A. Mở bài
Giới thiệu khái quát:
- Từ Hải là một anh hùng lí tưởng, một nhân vật thể hiện giấc mơ công lý của
Nguyễn Du.
- Từ ngoại hình, lời nói, ñến hành ñộng, tính cách và ngay cả cách tỏ tình của Từ
Hải ñều toát lên phẩm chất của người anh hùng.
B. Thân bài
I. Giới thiệu về lai lịch, ngoại hình, diện mạo, tài năng, tính cách,... của Từ Hải
(dựa vào một số ñoạn trong Truyện Kiều).
1. Lai lịch, lí tưởng, sự nghiệp:
Họ Từ tên Hải vốn người Việt ñông

Giang hồ quen thói vẫy vùng
Gươm ñàn nửa gánh non sông một chèo
2. Ngoại hình, diện mạo:
Râu hùm hàm én mày ngài
Vai năm tấc rộng thân mười thước cao
3. Phẩm chất, tài năng:
- ðội trời ñạp ñất ở ñời
- ðường ñường một ñấng anh hào,
Côn quyền hơn sức lược thao gồm tài.
II. Giới thiệu tóm tắt toàn bộ cuộc ñời, sự nghiệp và kết cục số phận của Từ Hải
(dựa vào toạn bộ Truyện Kiều - những chi tiết về Từ Hải).
1. Từ Hải chống lại triều ñình vì không chịu ñược những cảnh bất công, ngang
trái. Người anh hùng cái thế này sống cuộc ñời giang hồ, diệt ác trừ gian, ñòi lại công
bằng.
2. Từ hải qua chơi lầu xanh của Bạc Bà, cảm tấm lòng “tri kỉ” của nàng Kiều, Từ
Hải ñã chuộc Kiều ra khỏi lầu xanh và lấy nàng làm vợ, giúp nàng báo ân báo oán.
3. Nghe lời khuyên của Kiều, Từ hải ra hàng Hồ Tôn Hiến. Nhưng không ngờ
Hồ Tôn Hiến tráo trở, Từ Hải bị ñánh úp và chết ñứng giữa trận tiền.
III. Giới thiệu về chí khí anh hùng của Từ hải (dựa vào ñoạn trích Chí khí anh
hùng).
1. Tâm thế Từ Hải luôn thuộc về "bốn phương", chàng là người của "trời bể
mênh mang" và sẵn sàng vào tư thế "thanh gươm yên ngựa lên ñường thẳng dong".
2. Cuộc chia tay của Từ Hải với Thuý Kiều khác hẳn với Kim Trọng, Thúc Sinh.
ðó là cuộc chia tay của một bậc trượng phu chí lớn thể hiện chí khí, quyết tâm và sự
tự tin.
3. Hình ảnh cánh chim bằng lướt gió tung mây là biểu tượng cho chí khí anh
hùng của từ hải.
C. Kết bài:
Nhận xét, ñánh giá tổng hợp về nhân vật Từ Hải:
- Từ hải là một nhân vật anh hùng lí tưởng.

- Nguyễn Du ñã dành cho Từ Hải những vần thơ ngợi ca ñẹp nhất, hào sảng
nhất.
§Ò sè 47
Vµi nÐt vÒ con ng−êi ViÖt Nam trong quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn qua v¨n häc
Bµi lµm
Buæi s¬ khai v¨n häc, b»ng t− duy thÇn tho¹i, v¨n häc nh×n tù nhiªn nh− çc vÞ thÇn
linh, nh»m nhËn thøc, c¶i t¹o, chinh phôc çi tù nhiªn nµy. TiÕp ®Õn, tù nhiªn chÝnh lµ
thiªn nhiªn quª h−¬ng, ®Êt n−íc : nói s«ng, ®ång ruéng, bÕn n−íc, dßng s«ng, con
tr©u, çnh cß t−¬i ®Ñp, th©n th−¬ng. Thiªn nhiªn nµy chñ yÕu ®−îc thÓ hiÖn trong çc
thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian.
V¨n häc trung ®¹i còng cã mét thiªn nhiªn hiÖn thùc :
- Môc ®ång, s¸o v¼ng, tr©u vÒ hÕt
Cß tr¾ng tõng ®«i, liÖng xuèng ®ång (TrÇn Nh©n T«ng)
- Trong tiÕng cuèc kªu xu©n ® muén
§Çy s©n m−a bôi në hoa xoan (NguyÔn Tr#i)
- D©u giµ l¸ rông t»m võa chÝn
Lóa sím b«ng th¬m cua bÐo ghª
(NguyÔn Trung Ng¹n)
Vµ mét thiªn nhiªn t−îng tr−ng cho lÝ t−ëng ®¹o ®øc, thÈm mÜ cña con ng−êi. Tïng,
cóc, tróc mai lµ biÓu thÞ h×nh ¶nh con ng−êi thanh cao, cøng cái ; l©m tuyÒn (rõng,
suèi) lµ thó Èn ®Ët, tr¸nh xa thÕ sù nhiÒu tôc lôy, nhiÔu nh−¬ng.
Nh−ng ®iÓm chung l¹i lµ, dï thiªn nhiªn nµo th× ®ã còng lµ t×nh yªu ®Êt n−íc hoÆc thÓ
hiÖn sù t−¬ng th«ng gi÷a ng−êi vµ c¶nh - vÒ víi tù nhiªn ®Ó gi÷ khÝ tiÕt phÈm gi¸ con
ng−êi. Cho nªn NguyÔn Tr#i míi vÝ m×nh nh− c©y tïng, c©y b¸ch s−¬ng gi¸ ®# quen.
Cßn NguyÔn Trung Ng¹n n¬i ®Êt kh¸ch, m−êng t−îng c¶nh d©n d# quª nhµ, ®# kh¼ng
®Þnh : “ Nghe nãi ë nhµ nghÌo vÉn tèt ; DÉu vui ®Êt kh¸ch ch¼ng b»ng vÒ”.
Thiªn nhiªn trong v¨n häc hiÖn ®¹i tiÕp tôc lµ sù thÓ hiÖn t×nh yªu thiªn nhiªn, ®Êt
n−íc, quª h−¬ng. BiÓu thÞ t×nh yªu cuéc sèng, con ng−êi, ®«i løa. Gi¶m thiÓu tÝnh trùc
t¶ t¸ch biÖt, −íc lÖ th−êng thÊy ë v¨n häc d©n gian, v¨n häc trung ®¹i ®Ó ®ãng vai nh−

mét nh©n vËt ®êi th−êng cña v¨n häc. Sù hoµ ®iÖu con ng−êi vµ thiªn nhiªn ®−îc t¨ng
c−êng, chø kh«ng chØ lµ bèi c¶nh theo kiÓu “ng−êi buån, c¶nh cã vui ®©u bao g×¬”. Ta
cã thÓ dÉn ra nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn thùc, rÊt ng−êi cña v¨n häc hiÖn ®¹i. Thêi
tr−íc, NguyÔn Du t¶ ®«i m¾t ng−êi con g¸i ®Ñp nh− n−íc mïa thu, nói mïa xu©n (Lµn
thu thuû nÐt xu©n s¬n). ¤ng dïng thiªn nhiªn diÔm lÖ ®Ó so s¸nh, kh«ng cÇn biÕt ®«i
m¾t Êy cã thùc hay kh«ng. Nh−ng th¬ hiÖn ®¹i th× kh¸c, còng dïng h×nh ¶nh thiªn
nhiªn, nh−ng ph¶i rÊt thùc vµ nhÊt lµ, rÊt nhiÒu rung ®éng cña thi nh©n trong ®ã. Xu©n
DiÖu viÕt : L¸ liÔu dµi nh− mét nÐt mi. Víi TÕ Hanh “ Ai b¶o m¾t em nh− l¸ liÔu ; §
c¾t lßng anh mét nÐt dao”. Ngay nh− t¶ riªng thiªn nhiªn, thiªn nhiªn Êy còng kh«ng
mang giät m¸u cña nã mµ mang giät m¸u ng−êi :
- Mét tèi bÇu trêi ®¾m s¾c m©y,
C©y t×m nghiªng xuèng ®o¸ hoa gÇy,
Hoa nghiªng xuèng cá, trong khi cá
Nghiªng xuèng lµn rªu mét tèi ®Çy
(Xu©n DiÖu)
Råi nh− rõng xµ nu cña NguyÔn Trung Thµnh “−ìn tÊm ngùc lín cña m×nh ra, che
chë cho lµng”. Ngay çi tµu l¸ chuèi cña Nam Cao còng dy lªn ®µnh ®¹ch nh− lµ
høng t×nh, còng nh− tr¨ng n»m sãng xoi trªn cµnh liÔu ; §îi giã ®«ng vÒ ®Ó l¶ l¬i cña
Hµn MÆc Tö chø kh«ng nh− çi tµu chuèi “t×nh th− mét bøc phong cßn kÝn” cña NgyÔn
Tr#i hay “Võng tr¨ng v»ng vÆc gi÷a trêi ; §inh ninh hai miÖng mét lêi song song” cña
NguyÔn Du.
Vµ t×nh yªu ®èi víi çi thiªn nhiªn nµy, còng lµ nh÷ng t×nh yªu rÊt ç tÝnh. Nång th¾m
nh−ng ch©n chÊt nh− §oµn V¨n Cõ, tiÓu th− mét chót nh− Anh Th¬, v−¬ng vui, buån
thÕ sù, nh©n sinh nh− Huy CËn, ®¾m say, m¹nh mÏ, vå vËp trong lµnh nh− Xu©n DiÖu.
DÉu «ng cã nãi “Hìi xu©n hång, ta muèn c¾n vµo ng−¬i!”.
§Ò sè 48
Vµi nÐt vÒ con ng−êi ViÖt Nam trong quan hÖ quèc gia d©n téc ®−îc thÓ hiÖn
trong v¨n häc
Bµi lµm

Yªu n−íc lµ t×nh c¶m chñ ®¹o ®−îc thÓ hiÖn xuyªn suèt. Yªu n−íc biÓu hiÖn trong
t×nh yªu quª h−¬ng mµ tr−íc hÕt lµ mét vïng quª cã s«ng nói, çnh ®ång, n−¬ng rÉy,
bu«n, lµng thËt b×nh dÞ, gÇn gòi, thanh b×nh víi nh÷ng t×nh c¶m, gi¸ trÞ ®¹o lÝ ®Ñp ®Ï,
v÷ng bÒn cña con ng−êi víi con ng−êi, trong gia ®×nh, gi÷a trai g¸i hay t×nh lµng nghÜa
xãm. DÉu lµ ng−êi d©n quª b−¬n tr¶i kiÕm sèng hay mét vÞ quyÒn cao chøc träng còng
®Òu gÆp nhau ë c¶m xóc quª h−¬ng nµy.
- Anh ®i anh nhí quª nhµ
Nhí canh rau muèng, nhí cµ ®Çm t−¬ng
Nhí ai gii n¾ng, dÇm s−¬ng
Nhí ai t¸t n−íc bªn ®µng h«m mai (ca dao)
- D©u giµ l¸ rông t»m võa chÝn
Lóa sím b«ng th¬m cua bÐo ghª
Nghe nãi ë nhµ nghÌo vÉn tèt
DÉu vui ®Êt kh¸ch ch¼ng b»ng vÒ (NguyÔn Trung Ng¹n)
T×nh yªu nµy trë thµnh lßng c¨m thï giÆc, tinh thÇn tù c−êng, tù hµo d©n téc, sù g¾n
bã víi sù nghiÖp chèng ngo¹i x©m, sù nghiÖp çch m¹ng mµ v¨n häc d©n gian, v¨n häc
trung ®¹i, hiÖn ®¹i ®# ¸nh chiÕu trong suèt chiÒu dµi lÞch sö quèc gia - d©n téc. TrÇn
H−ng §¹o, §Æng Dung, NguyÔn Tr#i...gÆp Hå ChÝ Minh, Tè H÷u... ®Òu ë c¶m høng
nµy. Ng−êi anh hïng chiÕn th¾ng “Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thu ; Ba qu©n khÝ
m¹nh nuèt tr«i tr©u” Ph¹m ngò L#o ; ng−êi anh hïng chiÕn b¹i “Thï n−íc ch−a xong
®Çu véi b¹c ; MÊy ®é mµi g−¬m d−íi bãng tr¨ng” §Æng Dung ; ng−êi nghÜa sÜ CÇn
Giuéc hay ng−êi chiÕn sÜ h«m nay “§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi ; §Çu sóng
tr¨ng treo” (ChÝnh H÷u) vµ “Líp cha tr−íc, líp con sau ; § thµnh ®ång chÝ, chung
c©u qu©n hµnh” (Tè H÷u) ®Òu ®−îc v¨n häc x©y nªn nh÷ng h×nh t−îng ®Ó ®êi, lµm
thµnh nh÷ng kiÖt t¸c v¨n ch−¬ng.
Con ng−êi trong quan hÖ quèc gia, d©n téc lµ mét trong nh÷ng trung t©m ®iÓm, néi
dung tiªu biÓu cña v¨n häc, lµm nªn mét trong hai gi¸ trÞ lín cña v¨n häc ViÖt Nam.
§Ò sè 49
Con ng−êi ViÖt Nam trong quan hÖ x· héi ®−îc thÓ hiÖn trong v¨n häc nh− thÕ
nµo. Giíi thiÖu mét sè nÐt c¬ b¶n

Bµi lµm
Mét x# héi tèt ®Ñp, víi nh÷ng quan hÖ x# héi tèt ®Ñp lµ −íc väng mu«n ®êi cña con
ng−êi ViÖt Nam mµ v¨n häc ®# nhËn tr¸ch nhiÖm ph¸t ng«n suèt ngµn n¨m nay.
Nh÷ng «ng Bôt, «ng Tiªn trong truyÖn cæ tÝch, lêi thØnh cÇu “Chèn chèn døt ®ao
binh”, lßng mong mái mét x# héi Nghiªu - ThuÊn cña v¨n häc trung ®¹i, cuéc tranh
®Êu ®Ó cã mét x# héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh mµ v¨n häc hiÖn ®¹i h−íng tíi ®#
nãi lªn mèi quan hÖ nµy.
Trªn c¬ së nÒn t¶ng t− t−ëng, c¶m xóc nh− vËy, v¨n häc ®# phª ph¸n çc thÕ lùc h¾c
¸m ; ®Ò cao nh÷ng con ng−êi, phÈm chÊt tèt ®Ñp, x©y dùng nh÷ng n¹n nh©n - nh©n
chøng ; thÓ hiÖn kh¸t väng tù do, h¹nh phóc, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i. TruyÖn KiÒu cña
Nguyªn Du lµ tËp ®¹i thµnh cña tiÕng nãi nµy thêi trung ®¹i. Cßn v¨n häc hiÖn thùc
phª ph¸n, v¨n häc hiÖn thùc çch m¹ng lµ sù tËp trung nç lùc cña v¨n häc hiÖn ®¹i
theo h−íng “Kh¸t väng x# héi”.
Mét chñ nghÜa hiÖn thùc, chñ nghÜa nh©n ®¹o, do vËy còng lµ cèt lâi cña v¨n häc ViÖt
Nam.
§Ò sè 50
V¨n häc ViÖt Nam vµ sù thÓ hiÖn con ng−êi
Bµi lµm
Do ®Æc ®iÓm lÞch sö x# héi, ý thøc céng ®ång, tr¸ch nhiÖm chung lu«n ®−îc con
ng−êi ViÖt Nam ®Ò lªn hµng ®Çu. Néi dung vµ h×nh t−îng v¨n häc næi bËt vÒ con ng−êi
x# héi, con ng−êi kh«ng xuÊt hiÖn ë ng«i thø nhÊt sè Ýt ®# th−êng xuyªn cã mÆt trong
®a phÇn thêi gian ph¸t triÓn cña v¨n häc. Mét chñ nghÜa “diÖt t«i”, diÖt dôc, xem nhÑ
vËt chÊt, t×nh c¶m ç nh©n, chØ biÕt sèng v× ®¹o nghÜa, lÝ t−ëng ®# xuyªn suèt vµi tr¨m
n¨n nh− thÕ.
Mét sù thøc tØnh thùc sù vÒ ç nh©n - “çi thuéc vÒ ç nh©n” ®−îc ®Ò cao chØ b¾t
®Çu tõ cuèi XVIII, trong v¨n häc. TiÕng than cña ng−êi chinh phô, ng−êi cung n÷,
tiÕng nãi trùc diÖn, m¹nh mÏ cña nµng xu©n n÷, niÒm ®ång c¶m, b¶n hiÕn ch−¬ng ®ßi
quyÒn sèng, t×nh yªu, h¹nh phóc ®# cÊt lªn trªn cuéc ®êi, sè phËn buån th−¬ng cña
nh÷ng kiÕp hång nhan. Råi c¶ nh÷ng ®ßi hái, nh÷ng h−ëng thô trÇn tôc thËt sù...

Nh−ng tÊt c¶ vÉn trong khu«n khæ gi¸o ®iÒu phong kiÕn, thi ph¸p v¨n ch−¬ng trung
®¹i. Bµ Hå Xu©n H−¬ng, ®ªm ®ªm ngËm ngïi cho çi “hång nhan tr¬ víi n−íc non”
vÉn “gi÷ tÊm lßng son”. C« KiÒu d¸m “b¨ng lèi v−ên khuya mét m×nh” ®Õn víi ng−êi
yªu, nh−ng “bªn t×nh, bªn hiÕu” ®# chän ch÷ “hiÕu”, quyÕt “lÊy hiÕu lµm trinh”.
NguyÔn Du s¶ng kho¸i khi viÕt nh÷ng c©u ca ngîi con ng−êi tù do Tõ H¶i, ph¶i ®Ó
ng−êi anh hïng Êy chÕt, dÉu lµ chÕt ®øng. §Õn nh− NguyÔn C«ng Trø, vÞ tæng ®èc, ®i
v#n c¶nh chïa gi¸m ®em theo sau “®ñng ®Ønh mét ®«i d×” còng cã th¸i ®é rÊt nghiªm
kh¾c : Kh«ng qu©n thÇn, phô tö ®Õch ra ng−êi.
Cø dïng d»ng nh− thÕ m#i, çch nay kho¶ng 70 n¨m “Thêi ®¹i cña ch÷ T«i” míi
b¾t ®Çu víi Tù lùc v¨n ®oµn, Th¬ míi vµ v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n. Nh÷ng cung bËc
t×nh c¶m riªng t−, nh÷ng khÝa c¹nh cña cuéc sèng ç nh©n, nh÷ng tÝnh çch cña con
ng−êi nµy ( kh«ng ph¶i con ng−êi chung chung) míi ®−îc rung lªn m¹nh mÏ, kh¾c ho¹
®Ëm nÐt. Trªn con ®−êng x# héi, bÊy giê ta míi thÊy t¸c gi¶ v¨n ch−¬ng - “T«i trÞnh
träng r−íc T«i ra ®−êng” (NguyÔn Tu©n). Nh−ng, l¹i 30 n¨m n÷a, Çi T«i trong v¨n
häc chÊp nhËn hi sinh v× çi t«i trong cuéc ®êi ®ang ph¶i lµm mét viªn g¹ch cïng bao
viªn g¹ch kh¸c x©y bøc t−êng thµnh chèng ngo¹i x©m. VÎ ®Ñp cña çi ta, çi t«i trong
çi ta l¹i s¸ng lªn rùc rì bëi sù ®ßi hái cña tæ quèc, d©n téc. Nã ®# sèng hÕt m×nh trong
lêi ru “Mét ng«i sao ch¼ng sèng ®ªm ; Mét th©n lóa chÝn ch¼ng nªn mïa vµng ; Mét
ng−êi ®©u ph¶i nh©n gian ; Sèng ch¨ng, chØ ®èm löa tµn mµ th«i!” ( Tè H÷u). Tõ thêi
k× ®æi míi ®Õn nay, trong v¨n häc, çi t«i míi b¾t ®Çu trë l¹i vµ ®ang thÓ nghiÖm.
Tuy nhiªn, t×m ra m×nh, thÓ nghiÖm g× ®i ch¨ng n÷a trong bèi c¶nh siªu hiÖn ®¹i, çi
t«i lÇn nµy vÉn ph¶i ®¸p øng ®−îc mÜ c¶m tõ ngµn n¨m nay - Mét Çi T«i ViÖt Nam.
Nh− Hoµng H−ng, mét trong nh÷ng tªn tuæi ®æi míi, tuyÓn th¬ Hµnh tr×nh (1995-
2005, NXB Héi Nhµ v¨n-2005)) cña «ng võa ®−îc Gi¶i th−ëng Héi nhµ v¨n Hµ Néi
2006 lµ mét vÝ dô. ¤ng sang MÜ, gÆp nhµ th¬ ViÖt n−¬ng th©n xø ng−êi, ®# c¶m
th−¬ng th©n phËn, c¶m kh¸i nçi niÒm b¹n mµ viÕt : "Ta lµ ai trªn xø së nµy ?/ V× sao
ta tíi ®©y ? Ta t×m g× ?/ Ta muèn g× ? H−¬ng nÕp míi nghÑn ngµo ng−êi xa xø / Tr−a
Cali th¬ NguyÔn Tri lÆng ng−êi / "§Êt høa" phôc nh÷ng ®ßn bÈm tÝm / ChÕt kh«ng
xong th× ph¶i sèng th«i". Nh÷ng vÇn th¬ nh− thÕ, ®æi míi
nh−ng kh«ng ra ngoµi quü ®¹o d©n téc tõ bao ®êi th× míi lay®éng lßng ng−êi.

Môc lôc
•••
§Ò sè 1
§øc tÝnh trung thùc
§Ò sè 2
Lßng biÕt ¬n thÇy c« gi¸o
§Ò sè 3
Xin mÑ h·y yªn t©m
§Ò sè 4
C¶m nghÜ khi ®äc
Phß gi¸ vÒ kinh cña TrÇn Quang Kh¶i
§Ò sè 5
C¶m nghÜ vÒ vÎ ®Ñp con ng−êi
qua truyÖn ng¾n Lo H¹c cña Nam Cao.
§Ò sè 6
Quª h−¬ng trong th¬ TÕ Hanh
§Ò sè 7
H×nh ¶nh §¨m S¨n trong ®o¹n trÝch “ChiÕn th¾ng M¬ Tao, M¬ X©y”
§Ò sè 8
Tõ bi kÞch mÊt n−íc ®Õn bi kÞch t×nh yªu qua truyÒn thuyÕt An D−¬ng
V−¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû
§Ò sè 9
Ph©n tÝch ý nghÜa h×nh ¶nh “ngäc trai – giÕng n−íc” trong truyÒn thuyÕt
An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû
§Ò sè 10
Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ hai cuéc gÆp mÆt trong Uy-lÝt-x¬ trë vÒ vµ Ra-ma
buéc téi
§Ò sè 11
§äc Uy-lÝt-x¬ trë vÒ (trÝch sö thi ¤-®i-xª) vµ cho biÕt :
a) H«-me-r¬ kÓ chuyÖn g× ?

b) ë phÇn cuèi ®o¹n trÝch, t¸c gi¶ ®· chän mét sù viÖc quan träng ®ã lµ sù
viÖc g×, ®−îc kÓ b»ng nh÷ng chi tiÕt tiªu biÓu nµo ? Cã thÓ coi ®©y lµ thµnh c«ng
cña H«-me-r¬ trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn kh«ng ? V× sao ?
§Ò sè 12
VÎ ®Ñp cña nh©n vËt Pª-nª-lèp trong Uy-lÝt-x¬ trë vÒ
§Ò sè13
DiÔn biÕn t©m tr¹ng cña Uy-lit-x¬ trong buæi ®oµn viªn sau 20 n¨m xa
çch
§Ò sè 14
VÎ ®Ñp h×nh t−îng Xi - ta trong ®o¹n trÝch Ra- ma buéc téi
§Ò sè 15
Xung ®ét néi t©m cña nh©n vËt Ra-ma khi gÆp l¹i vî
§Ò sè 16
Cã mét kÕt thóc truyÖn TÊm Çm kh¸c : TÊm lÊy n−íc s«i déi cho Çm
chÕt råi muèi m¾m göi vÒ cho mÑ Çm. ý kiÕn cña em vÒ kÕt thóc nµy
§Ò sè 17
C¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt TÊm trong TÊm Çm
§Ò sè 18
ý kiÕn cña em vÒ çc çch kÕt thóc truyÖn cæ tÝch TÊm Çm
§Ò sè 19
§äc Nh−ng nã ph¶i b»ng hai mµy vµ ph©n tÝch nghÖ thuËt g©y c−êi qua lêi nãi
cña thÇy lÝ ë cuèi truyÖn
§Ò sè 20
§äc Nh−ng nã ph¶i b»ng hai mµy, ®¸nh gi¸ nh©n vËt Ng« vµ C¶i
§Ò sè 21
Bµi ca dao “Th©n em nh− tÊm lôa ®µo...” trong hÖ thèng çc bµi ca dao ®−îc
më ®Çu b»ng tõ “Th©n em...”
§Ò sè 22

C¶m nghÜ vÒ h×nh t−îng trong bµi ca dao "Kh¨n th−¬ng nhí ai"
§Ò sè 23
C¶m nghÜ khi ®äc bµi ca dao "C−íi nµng..." (Ng÷ v¨n 10 - tËp 1)
§Ò sè 24
Tãm t¾t TruyÖn An D−¬ng V−¬ng vµ MÞ Ch©u - Träng Thuû theo nh©n vËt chÝnh
An D−¬ng V−¬ng
§Ò sè 25
VÒ th¨m tr−êng cò
Bµ Thu (bÐ Thu trong ChiÕc l−îc ngµ - NguyÔn Quang S¸ng, Ng÷ v¨n 9 - tËp 1)
kÓ chuyÖn
§Ò sè 26
Bµ Thu kÓ chuyÖn
§Ò sè 27
Em gÆp chÞ TÊm
§Ò sè 28
C¶m nghÜ tr−íc C¶nh ngµy hÌ cña NguyÔn Tr·i
§Ò sè 29
C¶m nghÜ vÒ §éc TiÓu Thanh kÝ cña NguyÔn Du
§Ò sè 30
Ph©n tÝch bµi th¬ §éc TiÓu Thanh kÝ ®Ó thÊy ®−îc tÊm lßng ®ång c¶m s©u s¾c
cña NguyÔn Du víi nµng TiÓu Thanh còng lµ nh÷ng t©m sù, suy ngÉm vÒ chÝnh
cuéc ®êi nhµ th¬.
§Ò sè 31
C¶m nhËn bµi th¬ VËn n−íc (Quèc té) cña §ç Ph¸p ThuËn ®Ó lµm s¸ng tá
ý kiÕn sau : "Bµi th¬ cã ý nghÜa nh− mét tuyªn ng«n hoµ b×nh, ng¾n gän”.
§Ò sè 32
H·y lµm s¸ng tá lý t−ëng nh©n nghÜa mµ NguyÔn Tr·i lÊy lµm tiÒn ®Ò lý luËn
vµ lµ nÒn t¶ng t− t−ëng trong “B×nh Ng« ®¹i ço”
ðề sè 33
Kỉ vật, kỉ niệm tình yêu trong Trao duyên (Truyện Kiều - Nguyễn Du)
ðề sè 34
Cảm nhận về "nỗi thương mình” của nàng Kiều.

§Ò sè 35
Giíi thiÖu truyÖn cæ tÝch TÊm Çm
§Ò sè 36
TruyÖn cæ tÝch lµ nh÷ng giÊc m¬ ®Ñp cña nh©n d©n lao ®éng
§Ò sè 37
ThuyÕt minh vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh cña quª h−¬ng
§Ò sè 38
ThuyÕt minh ng¾n gän vÒ NguyÔn D÷ vµ ChuyÖn chøc ph¸n sù ®Òn T¶n
Viªn
§Ò sè 39
ThuyÕt minh ng¾n gän §¹i ViÖt Sö kÝ toµn th−
§Ò sè 40
Mïa xu©n trong th¬ ViÖt
§Ò sè 41
Giíi thiÖu th¬ v¨n NguyÔn Tr·i
§Ò sè 42
PhÈm b×nh T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn
®i Qu¶ng L¨ng cña LÝ B¹ch
§Ò sè 43
ThuyÕt minh lý t−ëng nh©n nghÜa trong “B×nh Ng« ®¹i ço”
ðề sè 44
Nội dung dân chủ và nhân ñạo của văn học dân gian Việt Nam
qua một số truyện dân gian ñã học
ðÒ sè 45
Giới thiệu cuộc ñời và sự nghiệp thơ văn Nguyễn Du
ðề sè 46
Dựa vào ñoạn trích Chí khí anh hùng và một số ñoạn trong Truyện Kiều ®Ó giới
thiệu nhân vật Từ Hải
§Ò sè 47

Giíi thiÖu vÒ quan hÖ con ng−êi vµ thÕ giíi tù nhiªn trong v¨n häc
§Ò sè 48
V¨n häc vÒ quan hÖ con ng−êi vµ quèc gia d©n téc
§Ò sè 49
Quan hÖ x· héi cña con ng−êi trong v¨n häc
§Ò sè 50
Sù thÓ hiÖn con ng−êi trong v¨n häc

Nhung Bai Van Chon Loc Lop 10

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhung Bai Van Chon Loc Lop 10

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

L−u §øc H¹nh (Chñ biªn)

L−u TuyÕt Hiªn - NguyÔn Mai H−¬ng - Lª V¨n Kh¶i

Nh÷ng bµi v¨n chän läc

Nhµ xuÊt b¶n

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 1

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 2

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 3

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 4

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 5

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 6

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 7

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 8

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 9

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 10

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 11

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 12

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 13

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 14

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 15

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 16

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 17

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 18

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 19

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 20

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 21

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 22

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 23

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 24

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 25

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 26

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 27

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 28

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 29

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 30

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 31

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 32

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 33

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 34

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 35

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 36

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 37

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 38

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 39

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 40

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 41

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 42

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 43

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 44

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 45

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 46

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 47

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 48

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 49

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 50

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 51

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 52

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 53

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 54

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 55

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 56

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 57

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 58

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 59

http://ebook.here.vn – Thư viện Sách Tham Khảo 60